Studia Syriaca 9781463222932

Citation preview

Studia Syriaca

j

v

mi

,

V V

Syriac Studies Library

12

Sériés Editors Monica Blanchard Cari Griffïn Kristian Heal George Anton Kiraz David G.K. Taylor

The Syriac Studies Library brings back to active circulation major reference works in the field of Syriac studies, including dictionaries, grammars, text editions, manuscript catalogues, and monographs. The books were reproduced from originals at The Catholic University of America, one of the largest collections of Eastern Christianity in North America. The project is a collaboration between CUA, Beth Mardutho: The Syriac Institute, and Brigham Young University.

Studia Syriaca

Volume 4 Edited and Translated by

Ignatius Ephraem II Rahmani

1 2010

gorgias press

Gorgias Press LLC, 954 River Road, Piscataway, NJ, 08854, USA www.gorgiaspress.com Copyright © 2010 by Gorgias Press LLC Originally published in 1904-09 All rights reserved under International and Pan-American Copyright Conventions. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system or transmitted in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording, scanning or otherwise without the prior written permission of Gorgias Press LLC. 2010

O

1 ISBN 978-1-60724-792-0

Reprinted from the 1904-09 Beirut edition.

Digitized by Brigham Young University. Printed in the United States of America.

Series Foreword

This series provides reference works in Syriac studies from original books digitized at the ICOR library of The Catholic University of America under the supervision of Monica Blanchard, ICOR's librarian. The project was carried out by Beth Mardutho: The Syriac Institute and Brigham Young University. About 675 books were digitized, most of which will appear in this series. Our aim is to present the volumes as they have been digitized, preserving images of the covers, front matter, and back matter (if any). Marks by patrons, which may shed some light on the history of the library and its users, have been retained. In some cases, even inserts have been digitized and appear here in the location where they were found. The books digitized by Brigham Young University are in color, even when the original text is not. These have been produced here in grayscale for economic reasons. The grayscale images retain original colors in the form of gray shades. The books digitized by Beth Mardutho and black on white. We are grateful to the head librarian at CUA, Adele R. Chwalek, who was kind enough to permit this project. "We are custodians, not owners of this collection," she generously said at a small gathering that celebrated the completion of the project. We are also grateful to Sidney Griffith who supported the project.

STUDIA SYRIACA FASCICULUS IV

DOCUMENTA

DE ANTIQlllS HARRESllf S PKDIO EDI DIT VEKTIT PROLEGOMENI ILLUSTRAVIT

IGNATIUS EPHRAEM II RAH MANI PATRIARCHA ANTIOCHENUS SYRORUM

TYPIS PATRIARCHALIBUS IN SEMINARIO SCHARFENSI DE MONTE LIBANO ANNO MCMIX

Tout droit réservé

Praefatio ad lectorem Cum anni praeteriti liieme, muneris c a u s a , nobis contigerit R o m a e com morari, d u x i m u s otii horas opportune impendendas in evolvendis perlegendisque apostolicae

bibliothecae Vaticanae praestantissimis S y r i a c i s m a n u s c r i p t i s .

Quamvìs enìm viri eruditi solertem navaverint.operam ad iIla scripta recensenda, illustranda, atque ad delectos ex iis sive integros sive d c c e r p t o s textus iti publicum vulgandos latina insignia lux

documenta

rerum

sacrarum

interpretatione

donatos, nihilominus plura adhuc alia

recondita ibidem continentu.r, ex quorum disciplinis

tempus, selécta n o n n u l l a

affulgere

d e b e t . Quantum

d o c u m e n t a q u a e potissimum

editione itaque

multa

concessit

spectant ad argumenta

scripturalia, patristica, agiologica, historica atque liturgica, partim nostra m a n u , partim

instrumenti photographici

ope expressa, ex praelaudatis c o d i c i b u s ex -

s c r i p s i m u s , eo s a n e Consilio, ut ilia nostrae collection! inscriptae "studia syrìaca,, ex ordine

insereremus.

Iamvero liic IV fasciculus eiusdem collectionis, qui modo in lucem prodit, complectitur quae s e q u u n t u r documenta de veteribus h a e r e s i b u s : I

Mutilum

initio et in fine a n o n y m i

auctoris

opuscuhim tum de falsis

religionibus ante Christi adventum, tum de h a e r e s i b u s exortis post propagatali! fidem christianarn . II — III

Duae homiliae Severi m o n o p h y s i t a r u m p a t r i a r c h a e

q u a r u m una ex cuiusdam

haeretici

Antiocheni,

nomine R o m a n i opere n u n c u p a t o

"scala,,

suppeditat fragmenta, altera ex Celebris Manetis libro "mysteriorum,, . IV

Excerpta

ex

Philoxeni

Mabbugensis

episcopi

scrìpto

ad

Patricium

Edessenum de Adelphio sectae Messalianorum institutore, nec non de A s s u a n a h y m n o g r a p h o E d e s s e n o , qui "visionum,, cupidine h a l l u c i n a t u s

misere interiit.

— VI — V

H y m n u s superstes memorati A s s u a n a e .

VI

Opusctilum de haeresibus quod

praefationi ad antiquam versionem

Syriacam concilii Nicoeni insertum p r o s t a t .

•

Tandem veluti appendix enumeratis documentis adnectitur rarum frag mentum ex quodam Dositheo, qui coaevus erat Montano et Priscillae. Horum itaque documentorum quorum, dumtaxat q u a r t u m ex parte, atque quintum attinent ad historiam rei litterariae Syrorum, coetera autem ad his toriam

haeresum

priorum

saeculornm, textum

syriacum ad

fidem

codiami

Vaticanorum, unde fuerunt extracti, in prima fasciculi parte accurate exhibuimus, in altera vero parte ad verbum

latine expressimus. Lacunas quae reperieban-

tur in codicibus Vaticanis replevimus ex codicibus qui in oriente exstant, atque ex lis a p p o s u ì m u s suis locis variantes lectiones. Interpretation! porro latinae ampia aliquantum prolegomena praefigenda elaboravinius, ubi post codices descriptos, indicatosque auctores documentorum, paulo latius de vetustioribus haeresibus, nonnisi rariores

atque

obscuriores

hactenus

singulorum

praesertim de q u i b u s

legebantur

notitiae, aut

nihil

amplius de iis praeter solum nomen cognoscebatur. Cum autem sectae Marcionitarum, Bardesanitarum, Cucitarum, Manichaeorum atque Audianorum potissimum

invalescerent

per Syriam

atque Mesopotamiam, ex Syriacis

praecipue

scriptis eruenda testimonia studuimus, ut ex iis innotescerent earurn origines, fundatores atque singularum falsae d o c t r i n a e . Nominatim dein Manetis systema ex eiusdem libro mysteriorum exhibuimus,

relatis

insuper

veterum

auctorum

eodem de argumento

dictis.

systema ideo distinctius explanavimus, ut manifestum evadat basini de d u o b u s

principiis sibi

hausisse ex religione philosophia,

Zoroastri,

elementorum

ex Bardesane,

oppositis s u m m o

doctrinam de aeternitate

pùgnam

alia deliramenta, uti

prius inter se de

procreatione etc . derivasse ex apocryphis denominabantui

bono ac summo deinde

promanationibus libeliis qui

malo

Quod quidem

Manetem

materiae ex graeca adversus

bonum

divinis, giganti um

"apocalypses et acta,,

_

VII —

Prae ceteris fusius egimus de systemate celeberrimi Bardesanis auctoris sectae a suo nomine nuncupatae, quae praecipuam s u a m sedem habuit in urbe Edessa, quam

¡lie uti

patriam retinuit. Cum enim recentiorum aliqui eo d e -

venerint, ut, ad purgandum Bardesanem ab omni macula haereseos, ausi sint temere tum ignorantiae tum etiam malae fidei notam innrere s . Epliraemo in iis quae de ilio in suis h y m n i s aliisque scriptis retulit, operis esse pretium arbitrati s u m u s eiusdem s . Doctoris de ilio haeresiarclia testimonia confirmare non solum ex s . Epiplianio aliisque pristinis scriptoribus, sed et ex ipsis verbis Bardesanis, prouti leguntur in o p . "leges regionum,, vel in allegationibus a s. Ephremo prolatis, ex q u i b u s concluditur eundem docuisse errores gnosticorum atque a s t r o l o g o r u m . Haec sunt quae praestitìmus in vulgandis adnotandisque documentis de haeresibus, q u a e in hoc IV fascículo studiorum syriacorum c o m p r e h e n d u n t u r , Ex dictis elucet addictos disciplinae

historiae ecclesiasticae reperire in

nostra ista e l u c u b r a t o n e nova a r g u m e n t a ad dirimendas n o n n u l l a s inter doctos viros agitatas controversias de liaeresibus priorum temporum . Reperient et in eodem fascículo studiosi titteraturae syriacae novum brevi

tempore ante s . Ephraemum

hymnographum qui

floruit, cuiusque hymnum

ex codicibus

liturgie® q u i b u s hodiernam in diem ecclesia Syrorum utitur, publici fecimus iuris. Coeterum perspicutim est ex detectis revelatisque falsis doctrinis, fabulosis theoriis, ac deridendis commentis recensitarum sectarum plenius luculentiusque apparere veritatem fidei catholicae. Ncque supervacaneum est animadvertere, quemadmodum v . g . Cerinthia n a haeresis occasionem praebuit s . loanni apostolo ut scriberet suum Evan gelium

ad

divinitatem

Iesu

proclamandam ( E u s . h . e . VI, 14 ) , sic

alias

haereses exstitisse causam cur patres doctoresque insignia volumina Christiana« sapientiae postergati

relegarent. In quibus equidem

praeclaris scriptis

perversas doctrinas oppugnant confutantque, dogmata catholica

dum

consolidant,

prolatis in medium textibus scripturalibus, q u o s egregie explanant, adductisque

— vin — iiivictis a r g u m e n t s tarnen ilia patrum

ex t r a d i t o n e atque consuetudine ecclesiarum. Praedicta scripta adversus errores nequeunt facile intelligi, nisi iam

prorsus perspecta h a b e a n t u r haeresum q u a s refellunt o p i n a m e n t a . Neque abs re erit ultimo loco obiter notare d u a s Severi éditas homilias, quamvis monophysitam

habeant auctorem, prodere undique rectam

prorsus

doctrinam. Solide equidem ipse disputât adversus asserentes peccatum naturae insitum nec non Arianos et Manichaeos, atque textus s . Scripturae orthodoxe explicat iuxta ecclesiae rnentem ac traditionem : nominatim vero illud I o . II 4 "quid est mihi et tibi ?„ praeclare c o m m e n t a t u r .

Beryti mense iunio a n . 1909

Index V

Praefatio ad lectorem

IX

Prolegomena 1

Opusculum anonymi de Iiaeresìbus

2

Homilia CXIX Severi Antiocheni,

„ ubi disputatur adversus

Romanum

hareticum auctorem libri "scala,, cuius quaedam fragmenta proferuntur 3

Hcmilia CXXIII Severi Antiocheni, ubi

praecipue disputatur

X

adversus

Manetem, ex cuius scriptis mysticis proferuntur quaedam fragmenta XIII 4

Expenditur

systerra doctrinae Manetis ex fragtrentis ex eiusdem scrip-

tis a Severo productis, instituta collatione cum aliis documentis Manichaeorum

^V

5

Inventor sectae Messalianorum

6

A s s u a n a hymnographus

7

H y m n u s Assuanae

8

Opusculum tractatus de haeresibus

XXV XXVII » XXIX

Interpretatio latina I

Fragmentum anonymi de haeresibus

II

Severi Antiocheni homilia CXIX

III

Eiusdem Severi homilia CXXIII, cateehests vero VI

IV

Interrogationes monachi Edesseni Patricii ad sanctum Mar Philoxenum

5 38

directae

70

V

Hymnus Assuanae

74

VI

Tractatus de haeresibus

76

Appendix

— IX - i

Prolegomena Q u a e lioc in IV fascículo s t u d i o r u m s y r i a c o r u m ex c o d i c i b u s in p u b l i c a m e d i m u s luccm d o c u m e n t a de h a e r e s i b u s , sex e n u m e r a n t u r , q u i b u s in a p p e n d i c e vetustissimum

fragrnentum

adiungitur

Dosithei

qui

coaevus

erat

Montano

et Priscillae l i a e r e t i c i s . In d i s t i n c t i s capitulis de s i n g u l i s p a u c a s u n t a d n o t a n d a .

f Quod

primo

duobus tantum signati

O p u s c u l u m a n o n y m i de h a e r e s i b u s loco in n o s t r o

fascículo p r o d i t

documentimi

consistit

foliis a g g l u t i n a t i s initio codicis syriaci bibliotliecae

n u m e r o 190 : d e s i d e r a t u r opusculi

in

Vaticanae

principimi! et c o n t i n u a t i o . Codicis

a u t e m s c r i p t u r a , in q u a hie i n d e n o n n u l l a É p c a b u l a o b l i t e r a t a o c c u r r u n t , videt u r s a e c u l o IX vel X r e f e r e n d a . Mutilus de astrologia,

porro

iste

l i b e l l u s agit initio

de

erroribus Chaldaeorum

d e i n d e d e religione Z o r o a s t r i , q u a e

seu

per regiones orientis p r a e -

sertim p r a e v a l u i t (1). E x h i n c t r a n s i t a d r e c e n s e n d a s h a e r e s e s , q u a e p u l l u l a r u n t

(1) Barhadbeshabba Arabs ( {.-swv. finem saec. VI vivebat in suo opere de scholis 1

) auctor nestorianus qui circa jaLa.so ja

jjot

1

, cuius exemplar exstat in bibliotheca nostra, liaec consignât de eadem religione : "Zoroaster rnagus Persa tempore Hystaspi regis instituit quoque scholani, coegitquc hìultos, qui eius errores receperinit. Ipsos siquidem edocebat quatuor eodem ordine existere deos, Ashokar, Phrashokar, Zarokar et Zeron ( Zervan ) : quorum cum meminit, minime ostendit gesta operationesque. Deinde asseruit duos alios esse deos, quorum unum Hormizdam alterimi Ahriman dixit, aitque ambos a Zeron generates, unum tanien esse boiuim pcrfecturn, Ahriman vero malum absolutum, ipsosque fecisse

post a d v e n t u m Christi, e i u s q u e à s c e n s i o n e m in coelos, inde a b haeresi S i m o n i s magi, cui s u b ì ungi! e x p o s i t i o n e m de secta Marcionis, cuius, o b deficientem codicem, n o n n i s i brevis p a r s r e m a n s i t . H o m i l í a XIX Severi A n t i o c h e n i , ubi d i s p u t a t u r a d v e r s u s

2

R o m a m i m h a e r e t i c u m a u c t o r e m libri "Scala,, c u i u s quaedarn fragmenta proferuntur A l t e r u m d o c u m e n t u m , q u o d constituit h o m i l í a CXIX Severi Monophysitarum

pàtri arch aé A n t i o c h e n i

super

miraculum a Christo

Domino

in

nuptiis

C a n a e editimi ( I o . li ), nec n o n a d v e r s u s h a e r e t i c u m q u e m d a m n o m i n e R o m a n u m , s u p p e d i t a v i t codex s y r i a c u s V a t i c a r i u s 143 in q u o Severi (1) c o n t i n e n t u r homiliae

cathedrales

seu

epithroniae

CHI -

CXXV,

Idem

codex

dicitur

a b s o l u t u s a n n o g r a e c o r u m 874 ( Christi 563 ) d i e b u s Georgii a b b a t i s c o e n o b i i

universum hunc mundum, bonum quidem bonos, malum vero malos. Itisupcr ait alios existere XXIV deos, ita ut ( divinitatum ) totalis grex sit triginta iuxta dieruni men sium numerum. Docuit quoque

minime

esse mactanda animalia, propterea quod iisdem

i nest Hormizdas. Ait etíam oportere ut filius ( in uxores ) ducat suam matrem, filiam et s o r o r e m . Neque perniitiit ut. defuncti sepeliantur, sed foras proiicicndi vulturibus corrodantur,,. JL*o;-S U a ^

u J i U

. yoila . ideilo

. íJsa*.íSe

, ? ju*>jo . )

o

«

.).*>.=>

•

.

(Usäoo-i)

í

Us>i{ (t*-"»

vaJ«o

JJ°

i^lo • .

^ llUsojo«! ^ ^ U

j f j l -a-

vo»
^ t

o JLaJ

alL i

J Jt-A-oaS?

oo

i.„|a ^

JJ

JLJCCw

— XXIX —

8

Opusculum : "tractatus de haeresibus,,

In amplissima Conciliorum collectione o!im evulgata a Ioanne D . Mansi prostat inserta in T. II p . 1055 s e q q . : "Praefatio concilii Nicaeni ex codicibus arabicis ab A b r a h a m e Hckellensi latine versa,,. Continet autem breves notitias de vetustioribus haeresibus. Cum autem praesumendum iure erat istam arabicam elueubrationem ex antiqüiore textu graeco vel copto vel syriaco fuisse confectam, operam impendimus in perquirendo fonte unde eadem prodierat, feliciterque exinde comperimus illum contineri in tractatu de haeresibus qui cum

una

aliis praefigitur concilio Nicoeno in codice syriaco 82 Borgiano p . 59

s e q q . , hodie Vaticano, cuius archetypon

asservatur in

monasteri©

Rabban

Hormizd haud procul ab urbe Mossul. Quoniam vero tractatus de quo sermo in praefato codice multis laborat lacunis, aliud eiusdem exemplar exscribendum

integrum

curavimus ex codice vetusto quem possidet domus A b u n a in

oppido Alcosh ditionis Ninives. Ad huius itaque exemplaris fidem tractatum seu opusculum de haeresibus in praesenti fasciculo uti documentum VI expressimus, adiecta debito loco latina interpretatione. P o r r o qui attente conferendam suscipiet arabicam huiusce libelli redac tionem

latine redditam,

pronti

legitur apud Mansi 1. c , , cum nostri

textus

versione, d a r e depreliendet illam plurimis in locis interpolatali f u i s s e . Praestat aliqua exempla id probantia ob oculos hic proponere : 1°

Ubi

syr.

textus

quindecim

dumtaxat

haereses

recenset,

redactio ad numerai decem et sepfem, introducens videlicet post sectam cionitarum ¡Mani quam

arabica Mar-

nuucupat "Sophistarum,, { Mansi 1. c . p . 1057 ), cui

adiudicat errores proprios ethnicis pliilosophis, minime vero sectis christianis; insuper postquam de secta P a u l i a n o r u m

egerit sub n u m e r o 6, iterunl ean -

dem sub n . 14 commemorai, quin tarnen unum addat verbum de eius professione . 2

Loco sectae Audianoruin ( L j a i . ) ex Audi (-}«*.) a r c i d i a c o n o Edesseno

— XXX — denominatae, recensio arabica ponit sectam Photinianorum . Accedit quod ubi textus

syrus ait : Ex iis i . e . Audianis

sunt

quidam

ascetae

ieiunantes,,

( v i d . i n f . p . 78 ), apud Mansi ( 1. c , p . 1058 ) perperam ponitur : "Horum quidam sunt Messaliani sive orantes, quidam vero insuper Saiemani, sive ieiunantes,, ! Similiter pro nota penes Syros antiqua secta "Cucitarum,, habet Mansi ( i . e . ) sectam "Phocalitarum,, cuius mentio nuilibi o c c u r r i t . Verisimile est Interpretern A b . Eekeliensem in suo codice arabico pro ¿r>Jy(Cucitae) legisse ù h V ex quo vocabulo inauditam sectam Phocalitarum confixit. Item cum s y r . textus indicans Marcionitarum

dogmata ait "ipsos p r a e -

dicare tria entia, bonum iustum et malum,, ( v i d . i n f . 77 ), arabica interpretatio Mansi i b i d . 1057

minus recte dicit "ilfos asserere tres esse deos, bonum

malum ac medium inter utrumque,, . 3

Praeterea confector arabieae redactionis pristinum textum haud paucis

interpolavit additamentis, quorum praecipua sunt '. AHegantur in describenda secta Sabbatinorurn loca ex V . T . ad probandam abolitionem sabbati, abrogationemque circumcisionis. Recensioni sectae Simonis magi inserta fuit additio de huius ausu ernendae auro s . Spiritus g r a t i a e . Errores Manichaeorutn plurimis additis incrementis f u s i u s evolvuntur. Asserit absque ullo f u n d a m e n t o Audianos, q u o s perperam confundit cum Photinianis , tamquam signo distinctivo indumentis nigris fuisse u s o s . P r o d u c u n t u r ex N . T. loca, quibus Timotheistae perhibentur suam sententiam tueri de spernendis reprobandisque o p i b u s , Ex dictis colligitur ex textu s y r . elaboratam

interpretationem in postero

esse inserendam Mansinianae collectioni conciliorum loco ill ins ab Eckellensi ex codicibus arabicis confectae. m

Modo breviter definiendum est cuinam auctori adiudicandus sit tractatus liic de haeresibus, quem vulgamus. lamvero considerandum est eundem tracta-

— XXXI — turn aliis in codice coniungi, qui simul p r a e p o n u n t u r actis canonibusque concini Nicoeni, quos, rogatu Isaac Seleuciae et Ctesiphontis arcliiepiscopi Syri auctores referunt (1) ex graeco in syriacum vertisse s . Marutham Maipliarkensem episcopum, qui a Theodosio luniore in Persidem ad sedandam persecutionem

missus fuerat (2). Egregie

id confirmatur ex clausula tractatus de s .

ordinibus, qui in praedicto codice antecedit ilium de liaeresibus, in q u a sane clausula diserte declarat auctor se dirigere ¡scriptum suum ad praelaudatum Isaac hisce verbis : "Haec autem omnia, quae scripsimus vobis, studiosissime rerum divinarum et praestantissime Isacule, non iam propter vos ea scripsi m u s . . . . , sed propter alios,, (3). Quod autem iilius tractatus de s . ordini bus auctor idem sit quoque subsequentis tractatus de haeresibus videtur posse deduci ex proemio eiusdem tractatus, qui sequentibus incipit verbis ! "Quoniam ex haereticis multi s , libros plurimum

à d u l t e r a r u n t . . . operis

pretium

est ut hac etiam de re velociter et breviter agentes e t c . | ( v i d . i n f . 76 ) Animadvertendum

insuper est

haeresum quae recensentur

in

nostro

tractatu indicem o m n i n o q u a d r a r e in aetatem qua floruit s . Maruthas,

neque

aptari posse aevo paulo posteriori, quo orientis ecclesias exagitare coeperunt haereses

Eutychianorum,

Nestoriànorum,

Phantasiastarum,

quarum

nullum

continet vestigium tractatus quern i l l u s t r a m u s . Id manifestius adhuc elucet ex eo quod, cum liinc auctor ad compilandum suuni tractatum de liaeresibus videatur in propritim

usum

convertisse

prae-

existens opus aliquod graece scriptum, uli innuunt graeca ilia vocabula explanatur,

syriace illinc palam

praesertim liaereses

apparet eundem

curam

gessise

recensendi

suo tempore per Mesopotamiae regiones notas,

nonnullae uti Bardesanorun: Cucitarum et Audianorum

quae

quarum

ibidem exortae

sunt

(1) Assem , B. O. HI, 1 p . 73 (2) Socrates (3) ^ È i ^ o exi.

(j^-soo

^J-^fco? Jus— i

,.»1 ^ o , o JEJ. . , ^ i a k o

— xxxu — ñeque ad exteras terras m i g r a r u n t . Operis porro pretium est ex s . Ephraemo qui s . Marutham dimidio fere saeculo praecessit hic producere illa loca in q u i b u s commémorât haereses, quo melius a p p a r e a t aetas ad quam referendus sit tractatus de haeresibus, de q u o disputamus. S . Ephraem

itaque in h y m . 22 a d v e r s . errores C C f . c o d . v a t . 111 f .

108 r . ) sequentes enumerat haeresiarcas vel haereses d u a b u s strophis : otJXL^. U u > ....

.

s ^ a j . )oot - a * .

. a^awLIt

^a-uoi.» •

U-i^aao . u ^ L l t

|?K„oo . à ^ a L I t «

JUaJ

U ¿

U - ^ «ï? U^

Itó* •

• U-»l a ^ o a a o o h * « K A . aiaiiil?

.

Uà^ao

• a-S&siih U S ^ o . s ^ i f r . * ! ! ^ . U i o ^ o . â ^ l t

"Vatentinus (1) ab ecclesia subripuit gregem, quem suo appellavit nomine, suo et nomine eum

cognominavit Cucaia, eum subripuit et argutus Bardaissan et

tamquam communem ( sibi ) gregem effecerunt. Marcion suos segregavit oves, q u o s i r r u e n s Manes praedatus est : r a b i d u s rabidum m o r d e b a t . Suis itaque nominibus illi appel laruiit o v e s . Benedictus sit qui illos ex domu s u a p r o i e c i t . Hrrarunt

etiam Ariani, Aetiani (2) qui prodiderunt argutias, Paulinianî, qui

perversos se exhibuerunt, Sabelliani (3), qui dolose egerunt, Photiniani (4), qui fraudolentes extiterunt, Broboriani qui s e contaminarunt, Cathari quod se m u n dos effecerint, Audiani quod illaqueati fuerint, et Messaliani (5) quod luxuriati s i n t . Reducat illos Bonus in domiim s u a m , . Idem a s . Doctore in Testamento

(1) De Valentino cf. Ir. 1, 1 s e q . III, 3 ; E u s . H . E . IV, 7; P h i l o s . VI, 2 0 - 3 7 e t c . (2) De Aetio vid . E p i p l i . Iiaeres. 76 (3) De Sabellio L y b . v i d . P h i l o s . IX, 11 s e q . ; E u s e b . H . E . VII, 6 ; E p i p h . h a e r e s .

62

(4) De P h o t i n o c f . Epiph . h a e r e s . 71 (5) V i d . i n f r . p . 72 ubi M e s s a l a n o r u m s e c t a e indicatur inventor

— XXXII! — metrico ( e d i t . Overbeck p . 1 4 7 ) c o m m e m o r a n t u r hae s e c t a e : o j - s o j o J o o x ^ î j . a i ^ S

J L - i ^ a a JL.*joojo

JU*^f . jL*J..u.:koo W - o v i o .

o'iisjs

J L J m â ï s q i J k ^ i k " A r i a n i , E i m o m i a n j C a t h a r i , O p h i t a e (1), Marcionitae, Manichaei, D a i s a n i s t a e , Cucitae, iani,,. Exinde Simonianis,

apparet

sectas

Pauliani, quas

P t o i o m a e i s t a e (2V, S a b b a t i n i et B o r b o r -

recenset

tractatus

noster,

M o n t a n i s t î s et T i m o t h e i s t i s , a s . E p h r a e m o

praetermissis

memorari,

atque

in

f r a c t a t u c o n t i n e r i o n i n e s q u a e e n u m e r a n t u r a s . E p h r a e m o , p r a e t e r Valentinianos, A e t i a n o s , S a b e l i a n o s , P l i o t i n i a n o s , Messalianos, O p h i t a s .

Hisce e x p o s i t i s p a u c a d e s i n g u l i s sectis d i c a t m i s . R e c e n s e n d a r u m in isto libello s e c t a r u m merito p r i m a m ponit a u c t o r S a b b a t i n o r u m , a d m o n e n s P a u l u m in

e p i s t . ad

P l i l i p p e n s e s ( III, 2 ) e a n d e m

c o m m e m o r a s s e (3) . E i n s

nientio

c c c u r r i t a p u d s , E p h r a e n i u m n o n s o l u m in t e s t a m e n t o ( v i d . s u p r a p . XXXII ), sed etiam in 2 liym . a d v . e r r o r e s ( e d i t . R o m . II, 440 ), ubi alludit ad q u e m d a m rituro s i n g u l a r e m per m u l i e r e m c o n f i c i e n d u m in p r a e f a t a s e c t a . Ait e n i m IL&jJ •J^icL^i!. ^ I n ^ V } J L i a i a a " ^ v . -

ax-sif' ^oc

yoiM-jjJJ "Mulier s u b d i d i t S a b b a t i a n o s , q u i s u a c a p i t a c o r a m i p s i u s m a n u inclin a r u n t . ( S e d e n s ) s u p e r t h r o n u m in b e m a t e collocato a d b o r t a t i o n e m

infudit

e o r u m a u r i b u s , , . In q u o auterr! c o n s i s t â t r i t u s de q u o ibi a g i t u r , b a u d c o n s t a t nobis. Qui dein a n o s t r o a u c t o r e illi sectae a s s i g n a n t u r e r r o r e s iidem f e r e t r i b u u n t u r a v e t e r i b u s s c r i p t o r i b u s Ebionitis, qui q u a m v i s in C h r i s t u m c r e d e r e n t ,

(1) Quos graeci a serpente ( syris

(2) Iti cod . Collegi Urbani habetur Assetti

) gfnominant ophitas vel ophianos, dicunti.i

a

ts^-aj ( Valentiniani ) quam lectionem putat

( B . 0 . I ) genuinam! Nulli autem cognoscuntur

haeretici

nomine P t o l a e -

ini, nisi forsan hoc nomine designentur a s s e d a e Ptolomaei dtscìpiili Valentin!. C f . Epìph. liaeres . 33 (3) Exinde patet dtvérsam ab ¡sta esse sedani Sabbatinorum de qua exstat c a n . 1 concili! Constantinop., quaeque exorta est per Sabbati um ( vid. Socrat. V, 22 )

— XXXIV — Mosaïcae legis o b s e r v a n t e s retinebant, sabbatiim atque diem dominicain custodiebant { E u s e b . H . E. III, ) , suscipiebant carnalem circumcisionem ( O r i g . j p m , III in genes . 3 ) et ad exemplum Christi modo iudaico p a s d i a célébra bant ( Orig . com . Math . 79 ) . II

Sequitur notitia de S i m o n i a n i s , asseclis Simonis magi, ( a c t . a p o s t .

VIII, 9, 18 - 24 ; quem refert semet dixisse filium Dei, virtutem abditam creatoris, ac seipsum a Pâtre fuisse rnissum

ad liberandos homines (1).

praeterea ipsius asseclas composuisse sibi "evangelium quatuor

Tradit

epistolarum,

quod inscribitur : liber regionum,,. Tandem signa externa indicat quibus ¡idem Simoniani se ab aliis discernebant ,concluditque asserens eosdem fuisse deditos artibus magicis. III

Exhinc tractatus auctor transiens ad recensendam sectam denomina-

tam Marcionitarum a Marcione Pontico (2), adnotat illos praedicare tria

entia

(1) Merito S i m o n m a g u s c e n s e n d u s est princeps gnostîcorum, eîusque systetr.a de d e o a l t i s s i m o de, e m a n a t i o n i b u s ab ipso e t c . exponit I r e n , a d v e r s . h a e r e s , 1, 23, f u s i u s q u e a u c t o r P h i l o s o p h u m e n o n VI ex libello a d s c r î p t o eidem S i m o n i , cui titulus : Magna revelatio . (2) Notum est Marcionem ex P o n t o venisse R o m a m , ubi Cerdon S y r u s natione, qui ibidem a t e m p o r e H y g i r i pontificis c o m m o r a b a t u r , m o d o occulte m o d o a p e r t e docebat illum qui a lege et p r o p h e t i s p r a e d i c a t u s est deus, non

e s s e ipstim

Patrem

Iesu

Christi, cum ille quidem n o t u s esset, hic ignotus, ille iustus, hic b o n u s . Marcion ita q u e Cerdonem t a m q u a m m a g i s t r u m f r e q u e n t e r adiens eiusdem blasphematn d o c t r m a m a u x i t . ( c f . I r . III h a e r e s . apud E u s e b . H . E . IV, 11 ) . De t e m p o r e a u t e m quo Marcion s u a m haerestm diffudit haud conveniunt veteres s c r i p t o r e s . T e s t e equidem s . I r e n , apud E u s . H . E . IV, 14, s . P o l y c a r p u s interroganti Marcioni respondit se ipsum a n . 155, quo martyrium

noscere t a m q u a m primogenitum s a t a n a e . Id evenit a n t e

s a n c t u s e p i s c o p u s s u b i i t . Chrontcon deiti E d e s s e n u m ad a n .

138 consignât egressum Marcionis ex e c c l e s i a .

- — XXXV — seu

principia, ab aeterno existentia,

"iustum,, dicebatque

eundem

esse

auctorem ; deum "bonum,, quem principium

nempe rerum

deo

deum

quem

coiiditorem,

creatore

Quamvis

autem

vetustiores,

uti s .

legis

majorem

malum, quod confundebat cum materia

Marcion

appellabat

prophetiarumque

censebat (1);

lustinus ( a p o l .

1, 2 6 fjf s .

( 1, 27, III, 1 2 ) , T e r t u l l i a n u s ( a d v . M a r c i o n . p a s s i m ) , s c r i p s e r i n t duos docuìsse deos (3), nequaquam

quidem,

ille

quem

eidemque

iustum

vitio

verteret

gerierationis, n e i autem

quem

inter

deum

solum

creationem

Marcionem

r e s p i c i e b a n t ad a n t i t h e s i m ,

i u s t u m et d e u m

nuncupabat,

Irenaeus

h o c a s s e r e n t e s e x c l u d e b a n t e i u s d e m seil -

tenti a m d e t e r t i o p r i n c i p i o m a l o , sed liaeresiarcha

tandem

(2).

bonum

exhiberet

uti

u r g e b a t , ut

improbum

ilium

iniquum, atque

non piagas hominibus inflictas aliaque mala p h y s i c a .

Deum

b o n u m , qui in l e s u

institutionem

atque

quam

coniugi!

denominabat

corporum,

adeo

Christo

apparuit,

"cxtrarieum,, seu alienum deo creatori, imo "oppositum,,

ipsi

dicebat

esse

(4).

(1) C f . I u s t i n . a d v . Marcion. apud Enseb . H . E . IV I I (2) De principio malo seu materia vid . dicenda ¡iifenus (3) S . E p h r .

in

h y m . 3 adversus

errores ( e d i t . R o m .

dixit : J o ì ^ v yCWSi.io J.ÌOO» « ^ j j

I Iamo^; o ^ »

II p . 443, 444 ) postquam

fiCO

"Marcion unum deum

stattiit in profondo alium deum in excelso,, subdit : o o l o c a u i J & v L J o » i s "Marcion tres quoque deos clenominat,,. (.4) Eiusmodi antithesim

inter deum

iustum et deum bonum

Mareionitas

urgentes

carpit passim s . Eplu'. turn in h y m . adversus errores turn a l i b i . S i c in !iym . 39 vers. 9 ( p . 519 ait : J j . 3 a a . f o l i t o t i nnm

-oto^^o

JL^j.10 l ^ t a a j . ^ . o > o l

o ^ ^

"Extraueum effecerunt fautorem bonitatis, atque creatorem finxerunt adversa-

bonitatis,,. In h y m . 42, v e r s . I { p . 534 ) indubit

Mareionitas asserentes

JLa..^

J . » * : » ^ a x i à ì v . u o i o A . } ; " B o n u s , qui est adversus pravum;,. In hym . 2 8 de virginitate strcpha 12 ( e d i t , n o s t r . p . 82 ) sic doctrinam Marcioius e x p o n i t : - o t - ; . . o t • yd-owio ^

lloojio

£>( o i t o * .

. Utaaj

ooii.

— XXXVI — P r a e t e r praedictos itaque d u o s deos, induxit Marcion rnateriain

tamquam

e n s a b a e t e r n o e x i s t e n s , ex q u o c o n t e n d i t d e u m i u s t u n i c o n f e c i s s e c o r p u s h u m a nuni, q u o d tarn

declarat

esse p r a v u m seu

m a l u m , cui i n f u d i t a n i m a m a se crea -

(I). Marcion c o n s e q u e n t e r asserebat etiam

a n i m a l i u m c o r p o r a f u i s s e ficta ex

m a t e r i a (2)

l * l M J t "Eum quem alienum dixit Marcion, vocavit borsum . Opposita sane est denom i n a l o subiecto s i g n i f i c a n d o ! O s e n s u s quos nobis prodidit Marcion a s s e r e n s d c u m iustum, b o n u m a t q u e i n i q u u m ! O tuum librum execrabilem ! Eum refellit codex ( s a c e r ) quem suscipis, c u m in eo minime p r o s t e n t n o m i n a alieni,,. C f . etiain c a r m i n a Nisibena hym . 37 stropii , 9 - 1 1 ( e d i t . Bickell ) . (1) Idem s . E p h r . in h y m . 14 a d v . e r r . s t r o p h . 8 ( p . 468 ) p o s t q u a m

asseruit

h a e r e s i a r c h a s ex graeci p h i l o s o p h i a d e s u m p s i s s e vocabuhim o d i o s u m maturiae t u r p i s , ita p r o s e q u i t u r : - o t l L o & . | t ¡.JJooN) « a . ^ t o » JLs)l í

ai*-t|a

oí—o

"Filii mendaci i perspicienter inierunt inter s e

m lituani affinitatem c o n s c r i p s e r i m t q u e materiam e s s e existentiam ex se, siquldem Marcion s c r i p s i t earn exstitisse ex a d v e r s o c r e a t o r i s , , . in h y m . 44 s t r . 5 ( p . 538 ) a d d i t creatorem ad c r e a n d u m se inclinasse ad m a t e r i a m , , ; et in h y m . 42 s t r . 2 ( p . 534 ) . Ji^jS

¿va—v

Jl-^ro

" O b i u r g a r u n t insipientes digitimi m i s e r i -

cordiae, quai plasmavit c o r p u s , , ; et in hym . 43 s t r . 1 ( p . 535 ) idem repetit inquiens cjia o í i . ^ ^

"Abiecti v i t u p e r a r u n t iustum quod totum cor-

p u s píasmaverit,,. T a n d e m in h y m . 48 ( p . 544 ) d i s p u t a n s a d v e r s u s Marcionitas qui contendebarit factum fuisse c o r p u s ex materia i. e . principio malo, ait JJ t a ja—i ^ - J o

. Hoot ^OT

(Hiiot

bL^vJlSi'

> s l a » j j L o » "Ñeque

iusto iustum e r a t a n i m a m ab ipso infundere corpori malo ex m a t e n a coiifecto. Q u o modo enim sibi a d v e r s a r i u m a m a s s e t ? „ . (2; Quod

attinct ad a n i m a l i a in s u p c r i u s m e m o r a t o h y m . 48 ( p . 545 ) n o t a t s .

E p h r . "Si in eorum n a t u r a beliuae a n i m a l i a ex materia sunt, q u a in re d i s t i n g u u n t u r ab invicem ?„ j L a L .

i m ^

•

floen

«la

v!o

—

XXXVII

-

P o s t r e m o idem c o n f u d i t d a e m o n e s cum m a t e r i a ( 1 ) . A n i m a d v e r t e n d u m e s t p o r r o ex m o d o

dictis palatn

s e n t e n t i a m de p r i n c i p i o m a l o e t c . ex M a r c i o n e

fieri

Manetem

suam

hausisse.

T a m q u a m e x p o s i t a e d o c t r i n a e de c o r p o r u m o r i g i n e ex m a t e r i a t u r p i c o n s e c t a r i a , d o c e b a t M a r c i o n lesti C h r i s t i h u m a n itàtérn f u i s s e a p p a r e n t e m , m i n i m e autem veram, similiterque eius passionem, mortem atque resurrectionem

(2)

E a d e m de c a u s a c o n d e m n a b a t c o n i u g i u m a t q u e p r o l i s g e i i e r a t i o n e m

(3).

T a n d e m c o r p o r u m n o s t r o r u m r e s u r r e c t i o n e m negat ( 4 ) . Q u o d ad s . S c r i p t u r a m attinet, t e s t i b u s v e t e r i b u s a u c t o r i b u s , M a r c i o n non s o l u m p e n i t u s r e p u d i a b a t V. T . u t p o t e d a t u m a deo ¡usto, sed ex N . T .

(1) S i c

disputât s . E p h r . adversus

.JJoe* ^i-G

Marcionitas

oe* U ^ j a c i i . .

. A . / JJocx

^ l i l

ci .

in

hym . 48 ( p . 545 ) JJoe* y|e

U - a - i 'OUìo} |JJ.*. . Jjra> JL&.JJ JLseotXso J L A . U (3) « (4) JJo^o.ac oct i v

UW

J..JS.J - O f - ^ O i otO v » ^

«^50 .

1 - i o o |tisùa.=> : U^f

rX>

iW

^

1®»° • U u ? « ^ . »

l^sa*-, .aNmo .

(taolïcîin oti.*. oc* o . j L s o ^ . . C M

^O

v «u('

d)

LXVill —

Qutim refert s . Ephraem Bardesanem asseruisse m u n d u m conflatum

ex entibus ( inter se commixtis ) , addit eundem docuisse c o r p u s

humanuni

fuisse plasmatum ex caligine quam corifudit cum materia mala, vel etiam cum d i a b o l o . Ita in h y m . 53 ( p . 553 ) ait : c * — « û a o — j o * . „oiaii^^as^î&^o

^ot .

esse compactum ex malo, idemque

JJ? baud

^aj

K ^ u t ^o}

habiturum

"Corpus

resurrectionem, a n i m a m

vero esse ex septem, ne reliqua fusius referamus, haec s u n t quae B a r d e s a n e s exposuit in suis dictis,,. idem testatur in hym . 46 stroph. 12 collection^ carmin. N i s i b . , ubi c o r p u s h u m a n u m

dicit a Bardesane censeri uti exosum L x r o et

impurum ( c f . ibid, h y m , 45, 8 et h y m . 46, 1 ) . e)

Exinde q u o q u e colligitur ideo Bardesanem resurrectionem c o r p o r u m

negasse, quod eorum formationem ex r e p r o b a n d a caligine derivaverit (1). P o r r o s . Ephraem

tum in h y m . a d v . errorem

tum in h y m . c a r m i n . N i s i b . , atque

alibi passim testatur Bardesanem in suis scriptis iiificiatum esse resurrectionem c o r p o r u m . ( c f . a d v . e r r . h y m . 1 p . 43S carm . N i s i b . h y m . 45, 46, 51 1 .

—i

leu .

lio ooto .

oi^xoaj . . . . ^a.jf' jLaa*— oo< J-n^tV tax—

liovi. » . | i t * J ( ¿ ^ 3 ) isoli •^Ssg&co .

|yot

"Bardesanes

U ^ s a » .500 . o t c a ^ i ^ . ^ JL».V ^ ^ j

dicebat hunc mundum

3 0

visibilem

fuisse factum ex quinque entibus igne, spìriti! ( seu vento ) , aqua, luce et caligine. Singula porro eorum seiunctim in sua constituta erant regione, ignis quidein in oriente, spiritus in occidente, aqua in septentrione, et lux in australi regione, domìmisque eorum in excelso, et caligo eorum itiimicus ih p r o f u n d o . Accidit autern tempore quodam fortuito seu casu, ut entia colliderentur inter se, ascenderetque caligo ( ex imo ) : tunc entia a conspectu caligini* fugerunt ad excelsum confugientia ut ipsa liberaret a g i n e . Hinc ille misit sermonem sui intellectus i . e . christum, qui ab entibus

cali-

abscidit

caligir.em quae decidit pro sua natura deorsum, slatuitque entia singula in suo ordine. Ex immixtìone itaque entium constituit

mundum istum et quod coaluit ecce purifica -

tur donec desinet i n u n d u s , Dicebat autem et corpora esse ex ente ilio caligine, Hanc autem sententiam"desumpsit ex priscis ethnicis,,. (1) Cf, superius notata ad sectam Marcionitarum

— fXL — f)

Eandetn ob sententiam de formatione corporis t r a d u n t veteres aucto-

res Bardesanem

docuisse Christi corpus fuisse spirituale ( c f . P h i l o s o p h . VI,

3 5 ; Philoxen . apud Cureton spicil. s y r . p , V •VI ) g)

Etsi in opere "legum regionum,, dicat Bardesanes hominem esse fac-

tum ad similitudinem Elohim ( p a t r o l , s y r . 11, 5 4 6 , ) , nihilominus haud pauca sunt loca quae produnt eundem singularem doetrinam

tuitum esse de animae

creatione. Ita in eodem o p . "legum regionum,, explicans suo modo fatum a i t : "Fatum dum ad

est cursus

qui datus

lui ne cursum atque animam,

et mutantur

est potentibus

ordinem animae

mutantur cum

et elementis a deo, et secun intelligentiae in suo

descendunt

ad

descensu

corpora,, ( 1. c . p .

572 >. S . Ephraem autem in h y m . 54 C p . 555 ) provocans ad eiusdem h y m n o s indicat ipsum in iis dixisse "animam confectam esse ex entibus,, - . « a * . ? ; ^ U j ) , . - w JL"M ^a U e u a l t ^ - w o j . . .

» ? . Et in hym . 53 C p . 553 ) ait :

"Amor vos compellit fratres ut sustineatis narrationem dictorum eorum : dari entia cohibentia, planetas et zodiaci signa, corpus esse confectum ex malo, quod resurrectionem

non est habitururn, animam esse ex septem, ne reliquà

fusius referamus. Haec sunt quae Bardesanes exposuit in suis dictis,, L— l i ^ j S . i-Ä-Cl^QQ Jl^S-aO-O . U-SClVO JLÄ.I? . yOCH^ÜO

(" ^Oi^-aal.» J ^ v

;.»? ^ c * . J U ^ J il» Jl3J..».o . I v a * , ^a? JL*2ij • ¿ » - f c j ^ „.ota^T^A.as'-'&Äo scribit Bardesanem atque infixam„

.

^o?

. Et in epist. ad Hypatium ( edit. Overbeck p . 63 ) docuisse "animam ex septeni partibus fuisse commixtam (Lj^au

yaiio

^o» i.ao{

»

. Et in

collectione c a r n i . Nisib. h y m . 45 ( e d i t . Bickell p . 89 ) iniutit ipsum statuisse animam esse ex entibus detersis atque venustis,, Qui quidem textus luculenter ostendunt Bardesanem

I S i - a j ILA.^ erroneam tenuisse sen -

tentiam de a n i m a h u m a n a definienda. h)

Insuper praeter "elementa quinque,, profitebatur Bardesanes t a m q u a m

divinitates, uni deo s u p r e m o subditas,

planetas q u a s "potestatem

habentes„

vel "regentes,,

a p p e l l a b a t ( 1 \ a t q u e s i g n a zodiaci ( 2 ) . H i n c

h a u d i m m e r i t o s . E p h r . c o n c l u d e b a t " B a r d e s a n e m q u a m v i s o r e u n u m professimi f u i s s e D o m i n u m , c o r d e tarnen legionem n u m i n u m coluisse,, ( 3 ) . S i m i l i t e r s . E p i p l i a i i i u s ( l i a e r e s , 56 ) s c r i b i t "cum p r o p t e r eos d i c u n t u r , q u o s q u e illi d e o s c ö n s t i t u u n t , g e n u s istud

qui

ab

ethnicis

esse

protulerit ( Bardesanes

n u l l u m a b e r r a n t i u m h o m i n u m o p i n i o n i locum reliquit,, . Hinc p l a n e t a s ac s i g n a zodiaci s è u f a t u m (4) t a n t a m edicebat h a b e r e vim in r e r u m h t i n i ä n a r u m e v e n t u s , ut a b i p s i s p r o r s u s p e n d e r e diceret p a u p e r t a t e m a c divitias, h o n o r e s a t q u e ignobilitatem, a e g r i t u d i n e m et s a n i t a t c m , prolem, al i a q u e v a r i a a p p e t e n d a (5). I n s u p e r

huius

mundi

moderameli tribuebat

fato

(11 C f . "leges regionunri,, patrolog. s y r . Il, 568, 572 (2) S , E p h r . 53 p . 553 : jL-TiwIj yOoTiiöo ^ - j L — i v o ; 3 * f l > L ) ^ i v ^«uis,

laa-

y j y . ! ^ À c t . . . J.*.dS>ioo JLa-saa . l a i t ù t o "Amor compiili it vos fratres ut sustineatis eorum dieta : dari entia cohibentia, planetas, zodiaci signa . Haec sunt quae exposuit Bardesanes in suis dictis,,. Et in h y m . 51 p. 550 . .

] J.^.0

Jjtàïsïs£v I w a » . . . .

JJ-?

l-o y.ao

^ S i s ö o "Vae prolatum a Domino fhsequitur Bardesanem qui

statuii septem entia . . . . praedicat is zodiaci signa, observât horani, proclamat sep • tenaria-; ( planetas ) captatque momenta,,. (If P . 558 c H ^ a a

. ch^V a ^

• ) U _ 2 u ~ = > * ^ » ì "Abiit

( Bardesanes ) post idolatriam, habens in corde legionem ( numinum ) ferens in ore Dominum,,. (4) In libro "leges regionum,, ( patrol, s y r . 11 p . 572 ) sic Bardesanes définit fatum. Fatum, ait, est ordo cursus qui a deo datus est planetis potestatem habentibus au: j e elementis. Porro s . Ephraem testatur ( h y m . 6 p . 452 ) Bardesanem

fatum vulgare

astrologhimi reprobasse atque aliud ilio maius ìnduxisse. (5) In lib . "leges regionum ( 1. c . p. 571 ) ait Bardesanes : ) U = j JJo

A — L? JL^i l ^ i o A - ^ O l»«Var>o

U^o, l'^-l«

W^J?

J u . . ^ » * . » «Toc* "Ita res se habet, ut divitiae, honores, sanitates, aegritudines, proles et varia appetenda subiaceant fato, uec sint nostrae potestatis,, .

— LI — a f f i r m a n s hoc efficere ut i u v e n e s s i n t d u c e s s e n i o r u m , stulti s a p i e n t i u m , et ut belli t e m p o r e d e b i l e s d u c a n t s t r e n u o s a t q u e zodiaci

signis adscribebat

a t q u e ignavi

f o r t e s (1). Imo

planetis

a n i m a e c o r p u s i n f o r m a n t is d o t e s n i e n t i s q u e

cogitatus (2), Et quod m a i o r i s est m o m e n t i d o c e b a t "a fato p r o c e d e r e

odium,

d i s i u n c t i o n e m q u o q u e c o n c u b i t u s , o m n e m p o l l u t i o n e m ac a b o m i n a t i o n e m , q u a s s u b praetextu c o n c u b i t u s p a t r a n t h o m i n e s s e c u n d u m s u a m c o n c u p i s c e n t i a m . . . e fato p r o c e d e r e g u l a m et l u x u r i a m h a u d necessariam,, (3). T a n d e m in carmine, c u i u s initium eundem

— » s o fot ^ - . i j a

propugnai, quod

( En

Adamo quidem

insanit Bardesanes! ) adversus

quia r e u s

evaserat

mortis poenam

i u s t i t i a divina inflixit, Abeli a u t e m occisionem intulit Cain unice a u s u sui liberi arbitrii, c o n c l u d i t q u e n u l l a t e n u s a d m i t t e n d u m

esse h o r a m

interficiendi Abelìs

c o n g r u i s s e ex fato cum v o l u n t a t e Caini ipsi necem i n f e r e n i i s ( c f . e d i t , n o s t r . c a r n i , s . E p h r . II, 128, et O v e r b e c k s . E p h r . o p . s e i . p . 133 ) . Merito i t a q u e s . E p h r . in

ultima s t r o p h a h y m . 1 ( p . 39 ) d e c l a r a b a t " B a r d e s a n e m in s u o

septo non veritatis a l u m n o s p r o p h e t a s , sed l i b r o s de zodiaci s i g n i s t r a c t a n t e s a s s i d u e perlegisse,, {4)

U) In lib. "leges r e ç ï o n u m , ( 1. c . p . 576 ) ait

Bardesanes :

^

? l-cN-

Jl—ao l-coti-Oi U a j l s ^ » ï - i o . JLia—aJi». li^-coo , J L * * * ^

VOOOM!

-otto . (2)

^o l e a ^ a ^ f o J J o

^.aot^Lji

• JL»2ij lòV» lii^S

ocx J l a a ^

U i ^ o

I f c ^

^ . . » f r — a a » "Fatum est ordo cursus qui a deo datus est ( planetis > po-

testatem habentibus atque elementis, et ad lume cursum atque ordiiiem friutantur in telligentiae ( i . e . cogitatiis ) cum illabuntur in animas atque mutantur animae cum illabuntur in corpora,, ( i b i d . 572 ) (3) -o> ( L a i ^ a ] l a s i i ^ oftsûo | L a a l a j t ? O*J.JL>(13O |LUa» JLOC* — ^ ^

i — oot ÌJÌLÌ— ^ o o . . .

^ivco

)la2>la*
4=> |«X> .

Iriix.»

jLavatola

« a â - c o J X » . ^o ' o . ^ A . i i j i ^ oot L i t i o . |

— h}

Nota

Valentini

errorum,

lu

—

quibus veteres

scriptores

dixerunt

fuisse

m a c u latum B a r d e s a n e m ( v i d . s u p r , p. XLIII ), in eo p r a e c i p u e c o n s i s t i t , is a s s e r u e r i t in divinitate e m a n a t i o n e s a t q u e p r o d u c t i o n e s ex q u o d a m sicuti

declarat s . E p i p h a n i u s ( h a e r e s . LVI, 2 ) . Iamvero

in h y m . 3 (. p . 4 4 4 ) , ubi ait " M a r c i o n

et B a r d e s a n e s

qnod

connubio,

id i n n u i t s .

testantur

Eplir.

atque impie

p r o c l a m a n t c r e a t o r e m haud u n u m e s s e , t r i b u e n t e s c r e a t o r i s o p e r a r e b u s c r e a t i s , e t { e c o n v e r s o ) filiurn a c s p i r i t u m s . c o m m i s c e n t e s c r e a t u r i s , , ( 1 ) . v e r o in

Speciatim

h y m . 5 5 ( p , 5 5 7 , 5 5 8 ) d e i i n e a t haud o b s c u r e s y s t e m a B a r d e s a n i s d e

e m a n a t i o n i b u s d i v i n i s p r o d u c t i o n i b u s q u e , a l l e g a n s ex q u o d a m e i u s d e m " a r c a n o , , q u e m in c o n v e n t i b u s

hymno

e i u s a s s e c l a e d e c a n t a b a n t b r e v i a e x c e r p t a . Ni-

trii ru m : 1)

Initio i n n u i t i p s u m e x h i b e r e s p i r i t u m s . , q u e m a p p e l l a i " m a t r e m

t a m q u a m c o n i u g e m p a t r i s , et ex tali c o n i u g i o notât

e u m f i n g e r e n a t u m filium

vitae, i . e l e s u m s . (2) " F i l i i , ' ait, B a r d e s a n i s d é l i r a n t q u a s i pueruli aliquid

defluxisse

atque

d e l a p s u m e s s e ex ilio qui

vitae,,

dicitur

pater

asserentes vitae, u n d e

m a t e r vitae c o n c e p i t p e p e r i t q u e filium a b s c o n d i t u m , qui v o c a t u s est filius v i t a e , l e s u s s , . . . qui n a t u s est ex m y s t i c o c o n n u b i o a m b o r u m , ,

(1) 1 1 a j i ^ i

. o » JLo;.=> j . l^i^lZï

>2i

oot

JLf? ^ a ^ ^ s o o ^ » o t c o V j * - ~ = " 3

Co«

—oio

Jl» J o » »

. . . .

Y*''

1 l u s ~;..ol|o .

Videtur D . F . Nau

in

-otaj.3 JLca.û

duplici principio gnandam

liofà .

?

•

praefatione ad lib . "leges r e g i o n i i m ; ( p a t r . s y r . Il, p .

5 0 5 ) hune locum s . E p h r a e m i i u x t a s . E p h r . , duplicem

v4-0**5

l i . 3 0 . I » ^ Jiïiv QOCX

. l^ooti '3,

(3).

minus rccte

praedicare

intellexisse cum a s s e r u e r i t

Christi naturarli, divinam

"Bardesanitas,

nempe et h u m a n a m

a

g e n e r a t i o n i s , , , Atqui s , d o c t o r in h y m . 55, de quo agitur, a d oppu -

eorum stultam

iinpiamque

sententiam de g e n e r a t o filio ex c o n n u b i o m a t r i s

vitae cum pâtre vitae, ita a r g u i t : "Si nec c o r p u s Domini ex duorum c o m m e r c i o gene.fatum

fuit,

quanto

a b h o r r e r e a quolibet

magis

divina ipsius

connubio,,? , L s ^ o h

purissima

natura ^-'L

lumen de lumine -ch.^o

debeat

— 2) se

LIU

—

H i n e u l t e r i u s h o r r e n s refert B a r d e s a n e m fingere s p i r i t u m s .

geminas

puellas,

excerpitque

ex B a r d e s a n i s

hymno

peperis-

arcano verba

d i v i n a g e n i t r i x i n d u c i t u r b l a n d i e n s p u e l l i s ( 1 ) . Haud o b s c u r e a u t e m

quibus

significai

eundern c e n s u i s s e i m a m g e m i n a r m i ! f i l i a r u m t e r r e s t r e p o r t e n t u m , a l t e r a m ginem

ima-

q u a m e x p r e s s i t s p i r i t u s s . setnet in a q u i s i n t r o s p i c i e n s ( 2 ) . 3}

B a r d e s a n e s , qui f o r s a u , non s e c u s a c

mentus est

spiritum s . sen

matrem

auctor sectae Cucitarum

vitae a m o n s t r o

terrestri

a q u a r i o f u i s s e c o e r c i t a m a r e g r e s s u ad p a t r e m vitae, ftngit

simulacro

illam c o n q u e r i

cum

Ibidem s . E p h r a e m i n n u i t B a r d e s a n e m , qui a s s i m i l a b a t p a t r e m

vitae

patre quod ipsam deseruerit 4)

vel

com-

(3).

soli, v i t a e m a t r e m l u n a e , q u a e , i u x t a l o q u e n d i m o d u m v e t e r u m

astronomorum,

in fine c u i u s v i s m e n s i s quabi i n t r a i l s ad s o l e m ex e o desutnit lucem (4), q u a m J i o t a j } . j L o & s o a - o )oot ^ t « jyotQj

—-o Jbsa.3 .

oot . lamvcro turn iuxta doctrinam

^it

^o ¿ v o » » ^

y-aoo

orthodoxam, turn iuxta dictum B a r d e -

sanis quod spirituale fuerit corpus salvatoris, eius corpus minime fuit procreatum ex connubio duorum. (1) e * - S j U j L=OL

;—ao)o

¿ t L i y o ost^Q-xo (2)

. . . l

JLïiarj oj»—o . 1 - * = J

.l*»ax>

r

J

_ ^

^ J a

.

CHi-^i J L m J o l a * .

1 * . i o j o >*.OÎ? ^.¡.ao?

. lisib^,^

ia^jo

.

|LLc»a I - — . i ^ «

Ucl-3 . JLoo

l*-* ^ 1

^liL

J? A *

U-3|?

© a ^ o C f , s u p . p . XLII, ubi ex Theodoro bar Kliuni ( e d i t , pognon p.

144)

adnotavimus Cticum seu Cucaiam effutiisse deum suani imaginem vidisse in aquis maris quae

dicta

est mater vitae, et eundern procul conspexisse

monstium

vesanum quod

matrem vitae coercuit a regressu ad deum etc.

(3) - ¿ J . JL«>»3; yOOi-.i.x» J3.3.C0 ^ o o t i j a ^ . . • i—o» [ ^ . . J S } ^jis-û.^^

v^»-)!. L l » i

Lia

lia*.

Ji-j

"Bardesanes probris affecit nomen

decorum spiritus s . . - . Satis est ad arguendam illorum impudentiam hymnus arcanus .quern, canunt, ubi ilia dicit : Deus meus et.rex meus me solam dereliquisti,,. Cf. notam .praecedentem. (4) I I S - ^ i i i J o «

laojl

jious2,= . b>U ^ Î S î o i * b a * : s . v

o p o a a ilio ¿»s^i»

liotcoo

Uxuls

"Respiciens solem et lunam,

diffundit, excogitasse matrem vitae congredi cum pâtre vitae singulis mensibus et procreare plures deos deasque quas in memorato hymno arcano ita is s a iutat : "Sit laus vobis domini mei, coetus deorum,, ( 1 ) . 5)

Tandem

addit Bardesanem commentum

esse nefandas

expositiones

de paradiso deliciarum quem confixit s u o s deos, patrem vitae et matrem vitae, suo cuoniugio plantasse (2) e t c . 6) Praeterea animadvertendum est in lib . "leges regionum,, n . 9 eundem asserere angelos malos cecidisse de coelo et commercium habuisse cum filiabus hominum ( 3 ) . S , E p h r , in h y m . 19 ( p . 477 ) refert errantes

censuisse

angeios descendisse et connubium iniisse,, ( 4 ) . C f . h , 7 p . 4 5 5 . E x hactenus breviter indicatis adnotationibus perspicue apparet ad p u r gandum Bardesanem ab haeresi irrita prorsus esse conamina scriptorum quorum nonnulli infensi animi vel etiam malae fidei reum ausi fuerunt dicere s . Ephraemum in insequendo B a r d e s a n e tamquam

haeresiarcha.

ilI£ assimilavit patrem, isti matrem, masculos et feminas dixit deos eorumque procreationes, et pleno ore impia protulit verba extollens plures deos,, C f . biographiam B a r desanis apud Michael, patr. Iacobit. ubi ait "sicuti luna suum lumen per singuios menses exuens intrat ad soient, ita mater vitae exuens vestimenta sua intrat ad patrem per singulos menses, commercium habet cum iIIo et generat Septem pueros qui sunt octoginta quatuor per singulos annos,,. (1) (2).

( Ibid . 558 ) . j i i s ? U a . 3 , , 3 / p^V JLs/ . ^oaiciro

. J ü a n ; liv—î

( Ibid . ) -cnàVÎ^Â. yjtotioVo.^ . (3) j j V o o « ^ — . S l o i s j i i o JJ ypoiJkSiJi v

o«U»U

^o oow ^ a ' j

JJo eow

y o . ^ JL.aa*.

)to>JL« ooex l*-»!*

-;oJ yoot^oojla

^ V « S s A-oJlio vid. quae sup. p . XXXIX

notavimus de coelicolorum delapsorum coniugio cum feminis in terra, unde dicuntur nati gigantes. Cf. lib. Henoch c . VI, VII. (4)

o ^ o j J i J l a o . . . oi^iro? i a ^ o ? ) / o ^ — i ? JLajlso

— LV — X — XII

Recensentur brevissime quae saec . IV praevaluerunt liaereses

Arianorum, Eunomianorum

et

Macedonianorum,

atque indicantur

errores

quibus inter se eaedem cotiveniunt quibusque ab invicem d i s c r e p a n t . XIII

Quod de Montanistarum dicitur quatuor quadragesimis concordat

cum iis quae t r a d u n t u r a vetustioribus scriptoribus de xerophagiis atque rigidioribus ab ipsis observandis ieiuniis. Singulare tarnen

prorsus est quod in

tractatu nostro refertur Montanistas scilicet divam nuncupare Mariam, atque filiutn dei censere natum ex commercio inito a b archonte cum eadem. Videtur auctor Mesopotamenus perperam

sectae illi antiquiori

quae

exorta erat

in

Phrygia tribuisse commentum quod potius Basilidi adscribendum esset. XIV

Videntur qui dicuntur Timothaeistae iidem esse ac "apostolici,, qui

teste s . Epiphanio ( h a e r e s . 61 ) solos complectebantur

qui bonis

omnibus

renuntiabant. XV

Novatiani a presbytero quem Cornelius papa an . 218 excommunicavit

Novato seu Novatiano addicto pliilosophiae Stoicae d e n o m i n a n t u r et dicuntur Cathari i . e . mundi, quia docebant nonnisi a n i m a s m u n d a s inter assecias esse a d m i t t e n d a s . B a n c ob causam poenitentes excludebant a suis coetibus, respue bantque peccatorum remissionein . Propagati autem erant per Phrygiam atque Asiani m i n o r e m . ( c f . E u s . H . E . VI, 43 etc. )

I

F r a g m e n t u m a n o n y m ] de h a e r e s i b u s - ( l ) ( ex c o d . s y r . v a t . 190 )

p r o i n d e q u e tria capita . Videtur c o m p o n i ex

materia, f o r m a et p r i v a t i o n e .

Materia quae conficitur, et f o r m a . . . m i n i m e t a m q u a m ex aliquo constituitur, s e d . . . . et universam

institutionem

libertatis

h o m i n i s . . . . et

horoscopos

s t a t u e r u n t illud, cum aiunt, o m n e q u o d fuit decretum i d i p s u m est, et o m n e q u o d fuit d e t e r m i n a t u m Merodach

idipsum

impletur, et a n e m i n e

rescinditur

d o m i n o et deo, q u e m dicunt s u p e r o m n e s e s s e

neque

ab

ipso

d e o s scilicet s o l e m ,

l u n a m et reliquas a l i a s sttellas, quae a b ipsis n o m i n a n t u r , i. e . Aris, H e r m e s , Bel, Belti et Ceon . H a e c est s u m m a praecipua i p s o r u m c o m m e n t ! praeter z o d i a c o s (2) h o r o s . c b p o r u m qui s u n t m a n s i o n e s istarum s t e l l a r u m q u o s e o r u n d e m error f i n g i t .

De errore magoruin (3)

Isti

quoquef

qui

per

orientis

dominium

sunt

diffusi, s u u m

errorem

r e c e p e r u n t a b i n s u l s o Zoroastre . . . . , qui e d o c t u s f u i t l i n g u a s hebraicam et a e g y p t i a c a m . Ex s e p t e m

Unguis

excerpsit

dicta in q u i b u s

recondidit

mortis

( ! ) Fragmentum istud duobus foiiis constat initio codicis adnexis. Quaedam v o c a hula ibidem ita obliterata sunt, ut legs nequant r pro iis puncta posuimus. (2) Pro

legendum JLû..»jol "zodiac;,, .

(3; Cf. o p . scholion Theodori bar Khuni 1. XI de haeresibul apud Pognon, Inscriptions mandaïtes. Append. 11 p . 111.

—

venerium,

eaque transmisit

2

—

m a g i s , qui, ut

ita

loquar,

non

intelligunt

quod

Ipsi dicunt, neque q u o d i p s o r u m magister e f f u t i v i t . Huius

autem

impietas

manifesta

e s t . Statuit

enini

t r e s sibi

oppositos

i a m q u a m prineipes h u i u s m u n d i , suntqtie H o r m a z d a s , A h r a m a n d a s et S a t a n a s , quos

inquit

n a t o s ex Z e r u a n d e o . His p r i n c i p i b u s e n u m e r a t i s s i c res c r e a t a s

tribuit, 11 i mi rum : lucem H o r m a z d a e , t e n e b r a s A h r a m a n d a e ; vitam

Hormazdae

mortem A h r a m a n d a e ; satiitatem et o p e s H o r m a z d a e , a e g r i t u d i n e m et paupertateni

Ahramandae ; animalia

autem

similiter

h u i c et illi, h o m i n e s

q u i d e m et

q u a e d a m ex a n i m a l i b u s a s s i g n a t H o r m a z d a e , s e r p e n t e s v e r o , s c o r p i o n e s , culi ces, pulices, m u s c a s et u n i v e r s a e t e r r a e

insectas A h r a m a n d a e . Probe

insuper

n o s c i s eundem d e o s r e c e n s e r e m a r e s et f o e m i n a s . Q u e m v i s ex m e n s i u m die bus dicit e s s e deum, p r i m o i n c i p i e n s a b H o r m a z d a , e n u m e r a t q u e triginta deosV o c a t et deos

elementa

scilicet

ignem, a q u a m , t e r r a m et a e r e m , q u o s

tamen

dicit esse, q u o a d excellentiain et divinitatem, i n f e r i o r e s diis A s c h u k a r , P a s c h u k a r (H, Z e r u k a r et Z e r u a n . F u i t autem, ait, P a s c h u k a r qui genuit H o r m a z d a m . Illi p o r r o

a d v e r s a n t u r discipuli eius, qui nequaquatn a i u n t

Hormazdam

et A h r a m a n d a t n a b u n o deo n a t o s esse ut . . . . entium sibi invicetn o p p o s i t o r u m et c o n t r a r i o r u m : sed . . . . cum eis vi s u s c i t a v i t q u o q u e e r r o n e u m comm e n h i m c h a l d a e o r u m cum a d o r a t i o n e a s t r o r u m , f o r t u n a et fati d e c r e t o . T a l e est delirarnentum horum

erroris.

Modo t e m p u s est I t d i c a m u s de d o c t r i n i s h a e r e t i c o r u m , qui post a d v e n tum Domini nostri e i u s q u e in c o e l u m a s c e n s i o n i s a p p a r u e r u n t .

Doctrinae haereticorum q u a e ethnico more p u l l u l a r u n t D o m i n i nostri in coelum a s c e n s i o n e m in c o r p o r e s u a e

post

luimanitatis

{ D o m i n u s ) equidem p r a e l i a t u s est cum p r i n c i p e h u i u s m u n d i , profligavitque

eius

dominium.

Homines

dociiit

suam

( 1 ) Apud Tlioodorum bar Khuni Parchukat' v ^ a j t u S

praedicationem,

morte

sua

—

3

—

mortem interemit, r e s u r r e c t i o n e s u a nostrum genus ili eoe!um ut locum pararet, ut ri us

et inimicus nostri

resuscitavit, adscenditque

idem dixit, discipulis s u i s . Attamen a d v e r s a -

generis

suum erroreni, qui

commentimi

ethnicorum

superat, prodidit per illos qui j n n o c e n t i u m a g n o r u m p e r s o n a s et veliera praeseferebaut,

cum

intus

reapse

lupi

rapaces

essent, ut ipse Vivifieator noster

praedixerat. Simon

Primo dignum

ameni

Simonem

Satanas

sibi

magus

habitaculum

inquam ( magum ) qui

sumpsit

tempore

pollutum ilio

apostolorum

perdita

locutus

est

v e r b u m dolosum adversus P e t r u m principem a p o s t o l o r u m . Is baptizatus est a P e t r o apostolo uti n o b i s innotescit ea actis apostolorum ( Vili, 13 ) . Hie itaque de semetipso dixit s e esse virtutem

magnam Dei ( i b . 9 ) et

c o m m e n t u s est duos fuisse principes factores mundi, bonum scilicet qui geriuit ( spiritus ) et malum a q u o profecta

sunt

c o r p o r a . Ait insuper Viviflcatorem

nostrum minime s u m p s i s s e c o r p u s neque induisse humanitatem, sed in litudine a p p a r u i s s e mundi, neque in veritate

simi-

eundem visum fuisse . Quoniani

porro Filii c o r p u s arbitrati)r ( minime veruni ) eiusdem resurrectionem

nullate-

nLIS f a t e t u r . Ncque credit in iudicio v e n t u r o , iamvero

coeteri

receperunf, illiusque

haeretici, qui post eum in mundo a p p a r u e r u n t , ex ipso impietati

a s s e n s i sunt, quatnvis a b

eodem

dissensi sint

peculiari quadarn n o t a . O m n e s enim negant Filium Dei induisse corpus

nost-

rum, neque protitentur fore indicium, neque credunt in resurrectione, statuuntq u e duo p r i n c i p i a ad exempium illius e r r o r i s .

Deinde M a r c i o n i s e r r o r (1) P o s t istos apparuit impura doctrina Marcionis . . . qui a b e r r a v i t et sicuti ( I ) C f . Theodorum bar Khuni in cit. o p . p . 119

sodaies et ipse quoque deliquit. Dixit cnirn antequam omnia fierent exstitisse tria principia bonum et malum

cum iusto

ct malum vocat materiam,

iustUm deum legis, quem appellavit extraneum . Tres ait esse coelos, excelsum

—

5

-

II

S e v e r i A n t i o c h e n i h o m i l i a CX1X ( Ex cod. syr. vat.

Super convivium

143 )

nuptiale a Ioaniie Evangelista com memora tutti, quod celebra-

tum est iti Catta Galilaeae ( II, 1 s e q q . ) cui interfuit Christus, qui aquas

immutavit

in viniim, et super matrinlbtiiiuri quod sit h o n o r a b i l e . Disputatur auteirt adversus quentdam nomine Romanum, qui superìus ex evangelio loci citati verba blasphematorie et contradictorie a d u l t e r a v i .

S i q u i s per l i b r o r u m a D e o i n s p i r a t o r u m a m p l i t u d i n e ™ , m a x i m e v e r o s. E v a n g e l i ! , e x p a n d i t meutern, p l u r i m a s r e p e r i e t vi a s ad h o n e s t e v i v e n d u m , s c i l i c e t e x u n d i q u e ad D e u m ad f u t u r u m

adducunt cum

sint plenae

saeculum, vitamque sempiternam

sanctitate,

quae

disponunt

p a r a n t . H o n e s t e e n i m vivere in

e o c o n s i s t i t , q u o d h o m o m i n i m e a Deo p r o c u l e x c i d a t . Idem p r a e t e r e a v i d e t u r sibi

audire

quae

Deus

protulit

per

Jeretniam

prophetam

ad

universos qui

a u d i r e v o l u n t h i s c e v e r b i s : " S t a t e s u p e r v i a s et videte, et i n t e r r o g a t e de s e m i t i s a e t e r n i s D o m i n i , e t videte q u a e sit v i a

b o n a , et a m b u l a t e in ea, et

irivenietis

s a n c t i t a t e m a n i m a b u s vestris,, ( VI, 16 ) . Ecce

enim

v e r o Dei et P a t r i s

Verbum, qui olim per

prophetas

locutus

est, n o v i s s i m o t e m p o r e i n c a r n a t u s et h o m o f a c t u s ineffabiliter sed et i m m u t a bili t e r

atque

vere, per

S p i r i t u a l s . ex s u b s t a n t i a

sanctae

virginis, viam exinde invexit virginitatis, quae stantem

Deiparae

quidetn h u n c

semper mundum

in filiorum p r o c r e a t i o n e s u b ilio iussu divino " c r e s c i t e et m u l U p l i c a m i n i , , c o n t i n e t perficitque, e u n d e m tarnen t r a n s f e r t ad alternili m u n d u m , q u e m tio n o v u m prodit. in c o e l i s e n i m quin

opus

habeant

¡idem ipsi h o m i n e s t a m q u a m a n g e l i

c o n i u g i o ut p e r p e t u o

permaneant, neque

resurrecevadunt,

f u t u r u m est ut

—

iidem

moriantur. Cum autem

6

—

plane noscat quantum

c o e l i b a t u s vita excelieat

q u a m q u e difficile sit o r d i n a r e iliam, fert, u t p o t e Deus, legem de iis q u a e viri bus naturae nostrae congruunt. In n u l l a profecto s c r i p t a lege d e c e r n i t u r o b s e r v a n d a v i r g i n i t a s : a t t a m e n p r o b a r e s est ut eadem

voluntarie

c o l a t u r , ex eo q u o d talis ea sit efficiatque

h o m i n e m ut p a r e v a d a t a n g e l i s . P o r r o ( C h r i s t u s ) excupit s a n e ( virginitatem s e r v a n d a m ) , n e q u a q u a m v e r o ad illam impellit, et a m o r e allicit, m i n i m e a u t e m vi legis ad earn necessario c o g i t . Q u a e enim per m o d u m legis s t a t u u n t u r , s u n t o m n i n o et ex necessitate o b s e r v a n d a : q u a e v e r o ex zelo e m a n a n t , extra legem in liberiate s u n t v o i e n t i u r i i . Q u a m o b r e m P a u l u s m o r e m g e r e n s Dei et Magistri sui non iarti per d u m praecepti sed consilii ea de re scribit

hortatum

mo-

q u e m sic exhibet : "De

v i r g i n i b u s a u t e m p r a e c e p t u m Domini n o n h a b e o '. c o n s i l i u m a u t e m do,,. Q u o d n a m c o n s i l i u m d a s ? p r o s e q u i t u r : " B o n u m est viro ad m u l i e r e m n o n accedere,,; et r u r s u s : B o n u m

est viro sic esse : alligatus es uxori ? noli q u a e r e r e

s o l u t i o n e m ; s o l u t u s es a b u x o r e ? noli

q u a e r e r e uxorem . Si a u t e m

acceperis

u x o r e m , n o n peccas, et si n u p s e r i t virgo viro n o n peccat ; t r i b u l a t i o n è m

tamen

c a r n i s f i a b e b u n t q u i h u i u s m o d i . Ego v e r o vos c o m m i s e r e o r , , ( 1 Cor. VII, 25 28 ) . T r i b u l a t i o n è m c a r n i s vocat s o l l i c i t u d i n e s et c u r a s saeculi q u a e c o n n u b i o a s s o c i a n t u r . Ait enim : "Qui est s i n e u x o r e sollicitus est q u a e Domini s u n t , quomodo mundi,

placeat

D o m i n o , qui a u t e m

u x o r e m ducit, sollicitus est q u a e

sunt

q u o m o d o placeat uxori,, ( i b . 32, 3 3 ) . H a e c a u t e m dicit n o n iam tit

q u i s exinde

contaminatimi atque immundum

a p o s t o l u s illud p r o r s u s p u r u m

c o n c l u d a t esse c o n n u b i u m . Imo

a g n o s c i t : de c o n i u g i o

enim viri infidelis cum

m u l i e r e fideli et vice v e r s a ait : " s a n c t i f i c a t u s est vir infidelis p e r m u l i e r e m fidelem, et sanctificata est m u l i e r infidelis per v i r u m fidelem,, ( i b . 14 ) . Idem q u o q u e scribit alibi : " h o n o r a b i l e est c o n n u b i u m in o m n i b u s et t h o r u s eoritni immaculatus

est,, ( H e b . XIII, 4 ) . Q u i b u s

irionstrare et p l a n e docere c o n i u g i u m Deo d i v i s u m .

s e n t e n t i i s illud sibi

nempe honorabile

proponit d e -

esse et n u l l a t e n u s a

D o m i n u s q u o q u e et D e u s tioster J e s u s C h r i s t u s , qui ex virgine in c a r n e n a t u s est, s u a m q u e

g e n i t r i c e m servavit virginem

etìam post p a r t u m , patefecit

i n a u g u r a v i t q u e virginitatis viam m u n d o . Hinc laetificare voiuit C a u a e G a l i i a e a e convivium

nuptiale

motivo s i m p l i c i s

cui et a d e r a t

virgo

diiectionis et saeculi

ipsius

mater

nec n o n

d i s c i p u l i . Ex

amicitiae t a m q u a m noti f u e r u n t

iidem

ad c o n v i v i u m i n v i t a t i . Ast ille, qui o m n i a s a p i e n t e r o p e r a t u r , a u d i t u s f u i t s e cundum

oeconomiam

benedicere

illi

nuptiali

convivio,

ut

ibidem

primum

Signum seu m i r a c u l u m p a t r a r e t . Id p r a e coeteris n a r r a t s o l u s J o a n n e s evangelista, r e r u m d i v i n a r u m praeco, q u i virginitate exceUebat ideoque, c u m coniugi! consortii n e s c i u s p e r totam vitam r e m a n s e r i t , peculiari dilectione a Iesu f o v e b a t u r . Si p o r r o i m p u r u m

censendum

p r a e t e r m i s i s s e t s u b silentio

f u i s s e t c o n n u b i u m , ex n e c e s s i t a t e s a n e

n a r r a t i o n e m convivii p r o p t e r illos qui c o n n u b i u m

abhorrentes angelorum exemplum

sequebantur.

Eia i t a q u e v i d e a m u s q u o d n a m s i g n u m operatila sit lesus, q u i illud n u p tiale c o n v i v i u m h o n e s t a b a t , "Deficiente vino, dicit m a t e r Iesu ad e u m : v i n u m n o n habent,, ( I o . II, 3 ) . P o r r o c o n s t a t illos, q u i i p s u m ad c o n v i v i u m

voca-

r u n t , cogitatimi excelsum D e o q u e d i g n u m de eo n u l l a t e n u s h a b u i s s e . Secus, si nernpe illuni uti m e r e b a t u r e x i s t i m a s s e n t , iidem a n i m a d v e r t e n t e s vini defìcien tiam ilium r o g a s s e n t ut eandeni i m p l e r e t . Non e n i m s u p p l e x rogat ille qui r e m possidet, n e q u e

proinde

opus

habet

ut r e c i p i a t . Sed, uti dixi,

humatio

sub

aspectu i p s u m cognoscebatit, ideoque ad c o n v i v i u m i n v i t a r u n t , q u i n uìlo p a c t o i n t u e r e n t u r excelsam i p s i u s d i v i n i t a t e m . Maria vero, ex c o m m ì s e r a t i o n i s s e n s u p e r m o t a , ad

Iesutn

porrexit

suam

petitionem r ast

ille, ne v i d e r e t u r

vanam

gloriarti velie c a p t a r e , petitionem p r o p u l s a v i t . U n a s a n e cum m a t r e ita osten tationem

i n t i t e b a t u r , ut m a t e r q u i d e m specie t e n u s

petitionem p e r h i b e r e , ille

vero ad p a t r a n d a m i r a c u l a ita a c c e d e r e v i d e r e t u r , ut s i m u l longe a b e i u s m o d i cogitatione a u d i e n t e s c o h i b e r e t . ldcirco ut patefaceret m i n i m e velie o s t e n t a t i o n e m sed o m n i a o p c r a r i p r o v i d e n t e r et utiliter, matri fortiter r e s p o n d i t , u t a u d i t o r e s doceret q u o d v e r u m erat, ut dixi, n u l l a t e n u s autem u t s u a m itiiuria

a f f i c e r e t . Dixit e n i m ei " q u i d

est mihi et tibi

genitricem

m u l i e r ? n o n d u n i venit

—

hora mea„ ( i b . 4 ) . Quod autem

8

—

talia verba non fuerint obiurgationis, sed

prolata fuerint ad docendos adstantes extraneos, demonstravit ipsa illius mater, cum nullatenus tariiquam reprehensa conturbata fuerit ve! extimuerit,

neque

uti confusa siluerit, neque ex formidine consternata f u e r i t . Quin potius plane cognoscens animum Iesu providum, non aliter ac si a b ilio nihil omniiio sibi dictum fuerit, inquit illis qui convivio ministrabant : "facite quod dicet vobis,, ( i b . 5 ) . Expetebat nimirum, ut is patraret aliquid maximi momenti quod Deo ¿lignum esset. Adversus etusmodi a n i m u m magnalium expetendorum ipse resporisum idoneum de Jit dicens : "mondum venit liora m e a „ . Putasne me pro perare ad patrarida magna signa ? Scito eiumodi opera debitis temporibus esse perficieuda, neque capillus temporarius a b s q u e mea Providentia atque disposit e n e c a d i t . Siquidem per mensuram meam divinitatem, ita ut. cum reali sapientia gratiae

atque

progresses corporis staturae incremento

miraculis et, signis

staturae

videar

Has gratias

manifesto progredì ili

concedo

equidem,

attamen illas, pronti oeconomiae regula expostulat, successive notas facio, ad temporis indivisibile momentum usque. Ita sane ea quae ad oeconomias divinas spectant sese extendunt ad tenuissima quae nullatenus perceptibilia sunt, quaeque difficulter induunt eiusmod.i s e n s u m . Alio loco evangeli! de ludaeis refertur quod "nemo misit in ilium m a n u m , quia n o n d u m venerat hora eius,, ( Io. VII, 3 0 ) . Alibi dicitur 1 "venit hora ut clarifìcetur filius hominis,, ( I o . XII, 23 ) : videlicet donee ad fìnem perducta fuerit oeconomia, nulla omissa. re earum quae sapientiae divinae erant perspectae, a nemine apprehendi ilIe poterà^ ideoque in medio eorum, cum ipsinn lapidarent, is t r a n s i b a t . Postquam vero omnia attigerünt finem consummata fuerunt, et, ut ita dicam, ad f ù n d u m perverierunt ea quae ipsi, qui m u n d u m regit recte et perfecte acta esse visa sunt, t u n c t a n t u m semet voluntarie tradidit is qui dixit : "potestatem habeo ponendi animam meam et potestatem habeo sumendi earn ex metipso,, ( I o . X, 18 ) . Profecto si, iuxta commenta ethnicarum necessariis horarum, memorata

de

fabularum obnoxius fuisset

nullatenus ita fuisset locutus. Simili

causa, ad suam

matrem

dixerat : nondum

ratione venit

legibus quatnvis,

hora

mea,

—

9

—

n i h i l o m i n u s a b s q u e mora signum iliud patravit, quod nunquairi certe patratum fuisset, si i s o b n o x i u s fuisset expectant'is h o r i s . Per

memoratum

responsum

no3

praeterea

docet

parendum

non

esse

genitricibus, si quidpiam iubeaut quod sit i n c p p o r t u n u m vel, quod absit, c o n tineat aliqisid nefandi : c u r a n d u m est potius nobis ut illis faciamus s a t i s

ser-

vati« servaridis, ut praestenuis scilicet quod iilae iubent, cum timore tarnen Dei, vel alio modo conformi i u s t i t i a e . Ncque decet ut d e s e r a m u s il las a n g o r e afflisi propter mandatimi illud : " h o n o r a patrem

tuutti et inatrem tuarn, ut

bene

tibi sit, et sis longevus s u p e r terram,, ( E p l i e s . VI, 2 ) . Accurrate scrutanti Filium

verba

Spiritu s . et praecognovisse dixit

Deiparae

peperit et ex q u o oeconotniae

innolescit

mysteriis

eandem, etiam postquam

ministràverit, fuisse

quod erat f u t u r u m . E r a t

nempe

plenam

prophetissa

uti

Isaias : "et accessi ad prophetissam,, ( I s . Vili, 3 ) Nisi enim r e s ita e?set,

q u o m o d o illa haud c e n s u i s s e t lesum s i n e u l l o opere, ex nihilo seu ex ulla visibili re posse in medium producere vìnum ? Ast q u o n ì a m praetiosccbat ipsutn i u s s u r u m fore m i n i s t r o s ut implerent hydrias a q u a , ea de causa ut scilicet ille a q u a s i m m u t a r c i in vinum, ipsa q u o q u e eisdem m i n i s t r i s i u b e n s ait : " q u o d c u m q u e dixerit v o b i s f a c i t e , , . C o m m u n i s itaque erat praescientia lesu et ipsius ( i . e .

Mariae ) : Jesu quidem utpote Dei, ipsius vero utpote a Deo iuspiralae

seu utpote p r o p h e t i s s a e . Deinde miraculüm, quod patrare sibi proponebat voluit, curavitque removenduin esse a cuiusvis phantasiae e x i s t i m a t i o n e . Si enim ex nihilo fecisset et a p p a r e r e mirabiliter vinum

scaturire

inter convivas, isti n e q u a q u a m in ipso

fidem habuissent, sed potius excogitassent id esse p h a n t a s m a , deceptiouem ocul o r u m et gustus per dìabolicam illusionem, vel non s e c u s ac mìraudorum

auc-

t o r e s in theatro mimico illudere s o l e n t . Ideo quidem deficientiam vini protraxit ut eonvivae ini, t e m p o r i s intervallo quod fluxit, ex perirei! tur se indigere vino, et c o n s e q u e n t e r

m i n i m e deceptiouem esse à r b i t r a r e i i t u r

miraculum

patratum,

sed illud r e a p s e tale esse d i s c e r e n t . Nequaquam ergo c u u c t a t u s est ut e x p e c taret hóram ( d e c r e t a m ) . Quomodo enim ¡Ile, qui est opifex mundi, attendisset

2

opportunitatem

horae,

10 —

atque éiusmodi ¡neptias

immutavit in vinum ut intercluderet locum

com p r o b a s s e t . Aquam

a c c u s a t i o n ! phantasiae,

igitur

simulque

ut ostenderet se omnium rerum esse factorem hand m i n u s q u a m si ex nihilo Vinum f e c i s s e t . Ille enim qui in vinea rorem, qui nil aliud est quam aqua, convertit in vinum, is ipse

rorem

q u o q u e in

malo

a r b o r e facit

malum, in f i a t

ficum, et eundem rorem t r a n s m u t a i in quemlibet gustum . C o n t e m p l a r e q u o q u e q u o m o d o m u l t i p l i a apparatu amplificai miraculum, eidem consistentiam undequaque procurât, removetque procul ab ipso q u a m v i s fai lacis

phantasiae

hydriae sex

s u s p i c i o n e m . Ait enim

positae

secundum

evangelista ; " e r a n t

purificationem

ibi

lapideae

ludaeorutn, capientes

singulae

metretas binas vel t e r n a s . Dicit eis I e s u s ' : implete hydrias a q u a ad summum,, { l o . 11, 6, 1 ) . Siquidem

lex Mosaica

aliquid c o n t a m i n a t u m , s u a s

p r a e s c r i b e b a t ut, qui

lavaret vestes

seque ablueret

eiusmodi purificatio s e m p e r urgeret, P a l e s t i n a ex f o n t i b u s aut f l u m i n i b u s per huiusmodi

potaret, necessitati

a d p r o p i n q u a t ad

a q u i s . E x h i n c cum

autem valde esset sicca, neque purificationis

hydrias, q u a s ex puteis vel c i s t e r n ì s

aqua

a-juis

consuluit

replebant atque in

praefatum finem p a r a b a n t . P r a e s t o itaque e r a n t hydriae illae c o m m o d o Iudaeorum ut sic vacuae

sese

absque

essent t u n c

mora

p u r i f i c a r e n t . Contigit

temporis, ideoque

Iesus

autem

iussit ut illas

casu ut aqua

eaedem

implerent.

lamdiu a q u i s c o n t i n e n d i s eaedem i n s e r v i e b a n t , neque ullum in eis erat o d o r i s vini i n d i c i u m , Si e c o n t r a ut alios urceos implerent iussisset, dicere quis potuisset

aquas

in

illos

urceos

i m m i s s a s ex foece

q u a e in iisdem

inhaerebat

suscepisse vini s a p o r e m , atque convivas iampridem i n e b r i a t o s a m i s i s s e , tatis causa, s a p o r i s facultatem, proindeque illas a q u a s Vide

igitur

q u o m o d o ex undique

omnino

aufertur

a r b i t r a t e s esse vinum .

hallucination!

Non fuerunt p o r r o discipuli, q u e i s iussum fuit hydrias

ebne-

praetextus.

praefatas implere, sed

ministri il li, extranei s a n e testes, qui nullo pacto proferre poterant s i m u l a t u m t e s t i m o n i u m . Neque q u a s c u m q u e hydrias, sed i l l a s diuturno usui ( purìfication i s ) destinatas, implerunt a q u i s et ad s u m m u m usque, ut ne m i n i m a m quidem vini immixtionem

suscipere

possent. Tune

ait Iesus : " h a u r i t e

n u n c et ferte

—

11

—

architriclinio, et tulerunt,, ( i b . II, 7 ) . Architriclinius porro non est u n u s ex iis qui recumbebant super stratum, sed Fuit praepositus triclinii seu convivii cubiculi, cui incumbebat onus, ut a cibo abstinens, circumspiceret quae s u r s u m quaeque deorsum, coquis et pincernis

imperaret, cuncta ordinaret

eum in

finem ut convivas sua cura delectaret. lussit itaque lesus ut primitias a q u a r u m in vinum immutatarum offerrent huic praesidi, cui vigil erat mens et sana facultas gustus, testatusque est non

solum illud vinum esse, sed et o p t i m u m .

Sic enim sponsum allocutus est : "omnis homo primum bonum vinum ponit, et, cum inebriati fuerint, tunc id quod d e t e n u s e s t : tu autem servasti

bonum

vinum usque adhuc,, ( i b . 11, 10 ) . Haec consignavit evangelium ad explanandain narrationem praeclari illius miracuii, quod et extranei a d s p e x e r u n t , lis autem qui altitudinem

sensus,

modo utique imperfecto,

penetrare

valent, ( n e m o est enim capax undequaque comprehendendae t h e o r i a e ) , baud vulgaris t h e s a u r u s d e t e g i t u r . Convivium enim illud

nuptiale

significat quod

lesus in exultatione per incarnationis adventum venit ad convivium penes illos qui super terrain s u n t . Ait enim evangelista : "non

enim venit ut iudicaret

mundiim, sed ut vivat m u n d u s per i p s u m „ ( I o . Ill, 17 ), et ut ecclesiam, quae est virgo pura, sibi desponderet sponsam,

iuxta illud

Pauli ad Corintbaeos

"despondi enim vos uni viro, virginem castam exhibere Cliristo,, (11 Cor. XI, 2 ) de quo Joannes Baptists dixerat : "qui habet sponsam s p o n s u s est,, ( lo . Ill, 29 ). Ipse dein agens de suis discipulis dixit : "numquid possunt ltigere filii thalami, quamdiu cum illis s p o n s u s est?,, ( Math. IX, 15 ) . Convivium igitur figura

fuit coliaesionis et adhaesionis

cohaeret adhacretque Christus, qui

intellectualis, qua a n i m a b u s

est castus ille s p o n s u s

nostris

ecclesiae, cuius

personam agens nuptiali convivio adfuit Deipara ilia virgo et mater, quae, per animadversionetn vini deficientis, significaret deficientiam doctrinae synagogae Itidaeorum ex eo quod eiusdem

doctores, summi sacerdotes et pharisaei, in -

t e m p e r a n t e r cum ilia commiscebant suas proprias traditiones, de q u i b u s etiatn Isaias dixerat : "caupones tui miscuerunt vinum aqua,, ( I s . I, 2 2 ) , propterea quod doctrinas docent praeceptorum hominum, atque ideo cuncta evadunt aqua

—

12

—

P o r r o c u m ( Maria ), Ut iriclinaret .Christum e r g a c o m m i s e r a t i o n e m , eidem dixerit : "vimini n o n h a b e n t , , , i p s u m siniul h o r t a b a t u r ut m u n u s vini mystici sacrorum mihi

mysteriorum

et tibi

e l a r g i r e t u r . Ast i e s u s

mulier ? n o n d u m

veti it liora

r e s p o n d e n s ei dixit : "quid est

m.ea„ : scilicet n o n erit t e m p u s u t

v i n u m p e r f e c t i s s i m u m et m y s t i c i s s i m u m p r o f u n d a m d o n e c p e r f e r a m c r u c e m et s a n ^ u i n e m meun; libem, P a r a c l i t u s q u e s u p e r illos qui in t e r r a e r u n t a d v e n i a t . Modo a u t e m c o m m u t o

h u m a n a m et m o r t u a m

d o c t r i u a m iti p o t u s

spirituals

a r d o r e m , vim, r o b u r et i u c u n d i t a t e m : horittii e n i m s y m b o l u m est v i n u m . Infelix e q u i d e m s y n a g o g a h a u d poterat i l l i u s v i n i s a p o r e m e x p c r i r i . N i h i l o m i n u s , m i s e r i c o r d i a motus, cuni ea r e c u b u i t ( i n c o n v i v i o ) C h r i s t u s , qui, ad d e c l a r a n dam

d o c t r i u a m de b o n o coniugii, p i u r a

p r e s t a n t i s s i m a e l a r g i t u s est et b o n a

docuit : ipsa v e r o id n u l l a t e n u l a n i n i a d v e r t i t . P r a e s i d e s p o r r o convivii eiusdetn s y n a g o g a e f u e r u n t Moyses et A b r a h a m . Moyses q u i d a m p r a e f e c t u s d o n n i s Dei tamquam verint

s e r v u s u t ait s c r i p t u r a . C u m

primis tantum

doctrinae

igitur illi n u t i b u s

labiis, p a f a m lis i n n o t u i t

evangelii i p s u m s e r v a s s e s u a e

p r o p h e t i c i s deliba -

postrer.ium

vinum

optimum

e c c l e s i a e . Sic e n i m C h r i s t u s l u d a e i s

dixit : " A b r a h a m p a t e r vester exultavit ut videret ilium dietn menni, et vidit et g a v i s u s est,, ( I o . Vili, 56 ) , H u i u s m o d i b o n a a t q u e e m o l u m e n t a v e r b a d i v i n a , de q u i b u s a g i m u s , s e c u m f e r u n t . Longe e r g o f u g i e n d u m n o b i s est f a c i e s q u e

nostra

a v e r t e n d a a b illorum

f a l l a c i b u s doctrinis, q u a e rectos s e n s u s ad c o n t r a r i e s p e r vini d e t o r q u e n t , cond u c u n l q u e ad i m p i e t a t e s . Eo s i q u i d e m a u s u s devenit a l i q u i s 11le (1) ut a s s e r e r e t conviviuip n u p t i a l e , de q u o agitur, e s s e . p e r f e c t a m tertia q u o q u e die Liti idem cubitum

dissolutions

impie ait ) h o m o a b

imaginem

corruptionis quae

evenit in p a r a d i s o

e f f u t i t . Domimi i n s u p e r f r p i t i o n i s p a s s i o n i s et ac-

vocat

c o n v i v i u m , cui et a c c u b u i t

eodem in i m a g i n e

Dei

Iesus, vel

i m p r e s g u s . De e o d e m

( ut idem praeterea

(I Ex sequentbus colligitur istum esse haereticura quemdam nomine Romanum coni'a quem inveliit Ssverus in s u i ho.niiia, quiqua error:.? suos diffusit scripto cui titulus : scaia.

— 13 — blasphematorie simili ac ìgnoranter addit quod totum il!ud viniim ex commotione naturae potavit. Deiparam autem uti mollero traducit eamque ait properasse

impudenter

ad vokiptatem et gessisse simulacrum voluptatis cupidinis,

atque

ea de causa dixisse : "viniim non habent;,, Idcirco, subiungit, ipsa fuit obiurgata il lis verbis : "quid est mihi et tibi verba ad ministros contendit

mulier?,, Eiusdem ( Mariae ) praeterea

significare cogitationes de passionibus, hydrias

vero purificationis hidaeorum denotare alacres erga Deum cogitationes, vinum tandem a Deo et Salvatore nostro Cliristo ex aquis, miraculo edito, immutatimi ( eiusdem auctoris dictis utor ) vocat vinum vaesanum c o r r u p t i o n s et depra vationis, atque inquit liane ob rem dixisse prophetam : vae iis qui ebrii sunt non ex vino, currunt post ebriteatem. Aliter profecto ac in textu prostant prophetica dicta insipienter

tamquam fragmina is c o n s a r c i n a t . Siquidem

idem

propheta alio loco iis qui post ebrietatem c u r r u n t dicit vae inquiens : "vinum ipsos comburens,, , et alibi de iis qui inebriantur absque vino ait : "vae coronae despectae, mercenaries montis Ephraim, fiori gloriae decidenti super verticem

montis densi, ebriis a b s q u e vino,, ( I s . XXVIII, 1 ) . Quisquís

inebriatur, ad instar

eorum de

gloriatione est t é m u l e n t u s . Istum

passione

q u i b u s ( lsaias ) prophetat, is in sua mente porro versum

quern is perturbai,

explicat

non de peccato tantum naturali sed et de peccato quod patratur contra naturam, Nequáquam sibi haec cohaerent . Nemo non videt quantum eadem p r a e tergrediantur cumulum

irnpietatis. Cum dictorum illorum

pateat, an verbis opus sit ad illa c o n f u t a n d a ? Quisnam tinguendum

dixit in naturale

atque

contra

absurditas

palam

porro peccatum d i s -

naturam, quod ( i. e . peccatum

contra naturam ) voluntarium n o n n u n q u a m ì 1 le d i c i t ? In medium prodeat qui taleni vult asserere

distin'etionem. Ve! enim

peccatum

tatis, uti est reapse, et exhinc inste d a m n a m u r

cnm

morbus est

volun-

peccamus; vel si quis

a r b i t r a t u r peccatimi esse aliquid naturaliter inhaerens naturae, nemo propterea mulctandus est poena,

cum in promptu

habeat excusationem, se scilicet sic

esse creatum. Quis porro viris eximiis vel sanctis ¡psique Christo praepostere tribuet unquam

vocem improbitatis ? Quisve e converso improbitatem

atqus

— 14 — exinde partam reprobationem virtutem atque honestatem d i c e t ? Oportet equidem voces atque sententias adhibere conformes notionibus d e s i g n a n d o per sonarum. Ita ex, g . no inerì cedri in divina Scriptura denotai modo malitiam, modo virtutem, modo dein fructuum inopiam, atque superbiam. Sic dictum est ; "vidi impium exaltari atque extolli sicut cedros Libani,, ( P s , XXXVI, 35 y. A c q u a n do idem nomen significat fragrantem odorem et ramorum densitatem, nec non rectae

vitae rationem et opulentiam,

atque | o n n u n q u a m

exprimit

quod est

directum et rectum . Sic illud : "iustus ut palma germinabit, sicut c e r d r u s Libani multiplicabitur,, ( P s . XCI, 1 3 ) . Item et vox "vinum,, adhibetur ad significandum, secundum contextum, modo ebrietatem, uti illud "vino iniquitatis inebriati sunt,, < Pi'ov. IV, 17 ) , modo doctrinatn audiendam, 'uti

in

spiritualem

isto versu i "bibite vinum, quod

ab ipsa

miscui

Sapientia

vobis,, ( P r o v .

IX, 2 ) . P o r r o de me ideo nonnulli s u n t minime excupiunt placitum

c o n q u e r u n t u r quod ea quae tiequa et noxa

bona et salutaria d i c a m . lanivero

rogare

vellem ; quo

Silos qui ut ego talia

pacto fas esset mihi

veritatem

dicam

pervertere a d

hominum ? Utrum discernendis doctrinis absonis impar sum ? An

¡lias, tamquam bellua, sectari debeo ? Numquid haud valeo, iuxta Pauli p r a e . scriptum,"moderate consolari in doctrina sana, et eos qui contradicunt arguere,,? ( T i t , 1, 9 ) . Ast nihil hoc est aliud q u a m ecclesiae maledicere. Quod et mihi revera contigisset pericIitanter, si eadem de se ipsa aliter sentiendum docuisse.t, q u a m quod Dominus, qui eandem constituit super sanam doctrinam, ipsamquc a b errore haeretico et a qualibet corruptione immunem conservat atque tuetur. Si dein verba mea contendis resecare, ex quo ea resecas extemplo victus evadis. P r i u s q u a m mea, reseca potius verba Davidis, et sic eum facile negantem Deum efficis, cum ipsum dicentem perhibes : "non est Deus,,. affirmatio adnexa

perhibetur

huic praecedenti : "dixit

Atqui ¡sta

impius in corde suo,,

i P s , XIII, I ) . Ergo impius, non autem David, argUitur tamquam negans Deum exsitentem. Ad risuin profecto tua eiusmodi agendi ratio in resecandis sententiis

— 15 — movet. P a u l u s éniiri iuxta te perliiberetur docens pluralitatem deorum et dicens : "sunt dii multi et domini multi,,, Atqui cum iam proclamaverii ¡"rionnisi u n u s est Deus,,, ad deridendam falsam doctrinam adiunxit : "si s u n t qui dicuntur d i i „ . Inanem igitur criminationem is effugit. "Scala,, autem, quae ad inferos descendentes

conducit, ( talem titulum

suo libro praefixit R o m a n u s ille habilis ! commentator, qui sensum pervertens et delirans impias ilias sententias protulit ) patefacit undequaque suam foeditatem iis qui in illud scriptum

incidunt. Neque o p u s est ut aliquis eiusmodi

foeditatem exprobret, nisi qui ebria mente laborans ad exeniplufn illius a u c t o ris dixerit peccatum esse naturale et contra naturarci. Nam apostolus propter nos qui fuimus salvati per gratiam adventus in carne Christi Salvatoris nostri ait ì "eramus natura filii irae,, ( Epli. Il, 3 }, videlicet reapse. Qui enim operatur

opera quae ira sunt digna dicitur filius irae. Mos quoque est divinae

Scripturae, ut, qui in suis cogitationibus

morbo

laborant

quoad

propsitum

aliquod quod tenent et a quo inducuntur, filios illius propositi vocet. Hinc est quod P a u l u s ubi dixit : "eramus natura fiiii irae,,, iam palam dixerat, quod ; "faciebamus voluntatem carnis nostrae et cogitationis nostrae,, ( i b i d . ) , videlicet quod peccabamus corporaliter et in c o g i t a t o n e . Iamvero vide apostoli

completam sentiendi ratiouem, qua

quodcumque

peccatum, quod gignitur a mente et cogitatione aegrotanti cupidinis

amore,

agnoscat tamquarn

animae

peccatum. Accedit quod velie aut nolle proprium

sit, non c o r p o r i s . Quod autem idem apostolus peccatum corporale n o m i n a v e r i t voluntatem carnis, per id demonstrat quod a mente perversa atque ab

anima

quae quo voluerit mentem adducit trahitque corpus, gignuntur libidinis opera, quae per carnem p a t r a n t u r . Quod autem divina Scriptura morem habeat cui tores passionum filios passionum vocandi, ostendit David, qui a i t . "filius iniqui tatis non adiiciet nocere ei„ ( P s . LXXXVU1, 2 3 ) ; imo ipse etiam Dominus de Iuda ait "nemo ex iis periit, nisi filius perditionis,, ( l o a n . XVII, 1 2 ) ; et apostolus eos qui evangelio haud crediderunt nominavit :"filios iuobedientiae,, ( EpliV, 6 ) . Peccatum autem naturale nemo ex iis qui recte sentiunt d o c u i t .

—

16

—

Ast i n o n is : a p o s t o l u s e x i m i u s peccati! m c o r p o r a l e dixit peccatum vere nat u r a l e . Q u i d ? An ergo

commentitium

est

peccatum v o l u u t a r i u m ? Q u a e d a m

enirn ex peccatis dicit n a t u r a l i a , q u a e d a m v e r o v o l o n t a r i a , Q u i d sibi vult eiusmodi d i s t i n c t i o p r o r s u s species

imperita ? Siquidem poena

peccatorum, u t p o t e

qui r e a p s e

plectimur ob q u a s c u m q u e

peccaverimus,

non

ficte. Sane

idem

a p o s t o l u s ad R o m a n o s s c r i b e n s . a i t ; " f e m i n a e e o r u m i m m u t a v e r u n t n a t u r a l e m u s u m in e u m u s u m qui est c o n t r a n a t u r a m , , ( R o m . I, 26 ) . Quid e r g o ? N o n ne intelligis

ipsum

dicentem

usum

n a t u r a l e m , non a u t e m

peccatum ? P o r r o

u s u s f e m i n a e est ¡Ile p e r quern fit p r o c r e a t i o filiorum et t r a n s m i s s i o progenieì, minime vero

c o n c u p i s c e n t e adulterii, q u a e

c o n s u m m a t u r per p e c c a t u m : seu

u s u s f e m i n a e est ¡Ila c u p i d o légitima, q u a e a d i u m e n ï » p r a e s i d i o q u e est ad ge. nerationem

prolis, ex q u a s u b s i s t i t f o r m a

huius

mundi ; concupiscentia vero

c o n t r a n a t u r a m est ilia l a s e i v o r u m , q u a c o n c i t a n t u r eiiam ad coitum c u m marib u s . Non est i t a q u e peccatum u s u s n a t u r a l i s f e m i n a e , qui legem c q n i u g i j fovet Attamen

cuni lex p r o h i b e a t

declaretque

illicitum

commercium

c a r naie

cum

s o r o r e , a u t m a t r e a u t alia simili p e r s o n a , s e q u i t u r q u o d , qui ad e i u s m o d i comm e r c i u m habet a n i m u m p r o p e n s u m , c u p i d i n i s v e n e n u m q u a s i

h a m u m recipit,

l e g e m q u e v i o l â t . Nequaqu.am igitur p r o p t e r u s u m f e m i n a e dico peccatum n a t u rale

inordinationem

peccatum

v o l u n t a t i s et a e g r i t u d i i t e m

m o v e t u r . Eiusmodi

enim

cogitationis

quibus

quis

a e g r i t u d o est v o l u n t a t i s , uti dixi,

ad

neque

a e g r i t u d o fit natu ra . C a u s a e e n i m c u i u s c u m q u e peccati veluti radix est cogital o animas. Accedit q u o d ex motu m e n t i s et passior.is d i i u d i c a n d u m esse p e c c a t u m d o c e a m u r tum ex s a c r a S c r i p t u r a t u m ex legislatoribus, qui ad n o r m as e a n m d e m legum o p e r a , s u a s q u e a c t i o n e s p r o b e e x h i b u e r u n t .

Et re q u i d e m

vere inspice

s . Ioannem episcopum Constantinopoleos explanantem citatum a nobis versum ( apostoli ) in q u a r t a cogitatione

homilia, ubi d e m o n s t r a t

prodit, causam

t r a n s g r e s s i o n e m legis, q u a e ex

t r i b u e r e peccato, ut i u r e d i c a t u r v o l u n t a r i u m , non

autem n a t u r a l e . H a e c s u n t e i u s d e m v e r b a ; " Q u i d q u i d Deo positas,

aliena

c o n c u p i s c i ^ nec s t a t in

enim

excedit

leges a

c o n s t i t u a s t e r m i n i s . Sicuti

multi saepe, relieto a l i m e n t o r u m a p p e t i t u , pulverem

enim

c o m e d u n t , et alii a r d e n t i

siti corrcpti illegalem

lutum

plerumque appetunt, sic et illi iniqui in amorem

ilium

e x a r s e r u n t . Quod si dixeris ; et unde ilia concupiscentiae v i s ? Ilia

provenit ex eo quod Deus dercliquerit. Dei autem derelictio u n d e ? Ex iniquitate eorum, qui dereliquerunt eum,, ( Migne P . G . torn , LX p . 418 ) . Et in homilia V scribit sic ; "Quapropter non dicit! et sicut non cognoverunt, sed sicut non probaverunt Deum habere in notitia, ex corrupto iudicio et ex contentione potius quam ex rapina dicens esse peccatuin et ostendens quidam

haereticorum

peecata

proficisci, et h u n c esse

non ex c a m e , ut

dicunt, sed ex animo et mente malae malorum

omnium

concupiscentiae

f o n t e m . Postquam

enim

mens r e p r o b a facta est, omnia denium iabefactantur et destruuntur,,. ( i b i d , p. 422 ) . Similiter et Gregorius Theologus in epistola ad Cledonium a d v e r s u s Apollinarein qui dicebat mentem

disputans

minime fuisse assumptam a Deo

Verbo qui liomo factus est pro nobis, et verbum faciens de Adamo qui prae ceptum divinum

transgressus est inquit : "Quod enim m a n d a t u m accepit, iiic

mandato quoque minime

p a r u i t ; quod

autein minime paruit, hoc etiam eo

audaciae progressum est, ut illud violaret; quod autem violavit, hoc in primis q u o q u e salute iudigebat; quod autem salute indigebat, hoc etiam assumptum est : ita fit, ut mens assumpta sit,, ( Migne P . G . torn. XXXVII p . 187 ) . Hoc itaque evictum est vi argumentorum, uti aiunt, geoinetricorum et demonstrationibus. Sapientissimus deinde s . Cyrillus peccatum agnoscit esse morbum, non autem

naturam, atque corruptionem

quae ex morbo consequitur, ex eo quod

m e n s potiusquam ad virtutem rite dirigat motum

naturalem

concupiscentem

nobis insitum, potissimum eadem mens a morbo permota per appetitum i n a nem iubet, atque t a m q u a m legem decernit sectandum epistola 1 ad Succensum

peccatum, Ita autem in

scribit : "Asserimus igitur ex Adae praevaricatione

h u m ä n a m naturam in corruptionem incidisse, cumque a n i m u s noster voluptate carnis ac motuum salutem

insitorum tyrannico dominatu premeretur, necessarium ad

fuiüse nobis, qui

in terris

degimus, Dei Verbum

hominem fieri, ut

—

humanam carnem propriam

18 —

c o r r u p t i o n ! subiectatrc et v o l u p t a t u m

faceret, et c u m

cupiditate laborantem

vita sit et vivificator, d e s t r u e t

corruptionem,

illam i n v a s e r a i , et insitos m o t u s ad c o n c u p i s c e n t i a m et v ó l u p t a t e m

quae

pertradentes

c o m p e s c e r e t . H a c n a i n q u e r a t i o n e mortificari potè rat in n o s t r a c a r n e peccatimi. M e m i n i m u s etiam P a u l u m legem peccati a p p e l l a s s e i n s i t o s in n o b i s v o l u p t a t i s motus,, ( Migne P . G . t o r n . LXXV1I, p . 233 ) . C o m p e r t u m est a u t e m mur morbo

voluptatum

q u o d peccatum in hoc consistit, quod cum affici -

appetitionis, ingravescunt

exhinc m o t u s

nobis

insiti,

p r a e v a l e t q u e lex peccandi, q u a e i m p o t e n t e r inducit m e n t e m d u c e m . N e m o s a n e u n q u a m id, q u o d ex m o r b o contigit, n a t u r a l e dixit. Undenam

ergo in

mentem

"sca!ae„

Deo d i m i c a n t i s venit, ut e i u s m o d i corporale

diceret

peccati

auctoris, fabri distinctionem

n a t u r a l e , q u o d vero est cogitationis

lignarii

illius

cum

i n v e h e n s illud q u o d

peccatum

voluntarium,

a t q u e p e r hoc d e m o n s t r a t e sibi p r o p o n e r e t , v o l u n t a t i s peccatum m a i u s esse ilio n a t u r a e , et c u l p a m intellectualem g r a v i o r e m esse sensibili, ex eo q u o d s a t a n a s i m m u n i s sit a q u a v i s c u l p a sensibili, cum i n c o r p o r e u s s i t ? Q u a e n a m

species

c o m p e r i t u r , r e s p o n d e a s mihi q u a e s o , peccati q u a m dicis n a t u r a l e m , q u i n originem ducat a v o l u n t a t e ? A u d i v i m u s

equidem a sanctis

pat ri bus,

relatis c i t a t i o n i b u s , doceri m e n t i s c o n s e n s u m esse f o n t e m o m n i u m atque haereticorum

e r r o r e m esse q u o d I r i b u a n t

irt

superbis

peccatorum,

peccati c a u s a m c a r n i . N o n n e

a d v e r s u s c o m m u n e t n o m n i u m h o m i n u m s e n t e n t i a s dimicas, cum dicis peccatum sensibile et c o r p o r a l e levius èsse peccato intellectuali et cogitationis ? Non enim idem o m n i n o est ut a p p e t i t i o

a d u l t e r i i a b a n i m o f o v e a t u r a t q u e in eo d u m -

t a x a t ipsa se contineat, et ut illud a d u l t e r a m i c o m m i t t a t u r

mediante corpore,

Q u a m v i s p o r r o ipse D o m i n u s a d u l t e r i i p e c c a t u m c e n s u e r i t esse illud q u o q u i s intuetur

mulierem

ad c o n c u p i s c e n d a m

earn ( c f . M a t h . V, 28 ) , n i h i l o m i n u s

i n a g n o p e r e distat ac d i s t i n g u i t u r actio c o r p o r a l i s a motu a p p e l i t i o n i s c u p i d i n i s qui in a n i m o c o n t i n e t u r . C a n o n XLVIII per s a n c t a s ecclesias v u l g a t u s sic a i t : "Si q u i s c o n c u p i e r i t

mulierem ut cum ea c o n c u m b e r e t , sed eius

venit d e i n d e in effecfum, videtur

is p e r gratiam

cupido hand

liberatus,, . D i m i c a r i s

ergo

— 19 — a d v e r s u s l i b r o s s a c r o s a Spiritu inflatos, a d v e r s u s d o c t o r u m p r o b a t o r u m relationes atque

adversus

d e c r e t a et Canones

ecclesiasticos, cum

veniam

tribuis

peccatis s e n s i b i l ¡ b u s et c o r p o r a l i b u s , q u a e dicis peccata n a t u r a e , et, v e r b i s expolitis adhibitis, c o n t e n d i s leviora esse iis q u a e p e r cogitationem c o n i m i t t u n t u r . C u i u s c o m m e n t i exinde iuxta

Manichaeos,

proindeque

idem

repeterida est c a u s a , q u o d

corpus

emanare

ex p o r t i o n e

c o r p u s de necessitate

naturae

iamdudum

aliqua

quae

a r b i t r a t u s sis, peccare

s u a e ad p e c c a n d u m

facit,

impelli.

A b s o l u t a m ergo t r i b u e veniam corpori q u o d vi t r a h i t u r ad peccatimi, n e q u e ad s u b o r n a n d o s a u d i t o r e s d i c a s intellectual ia peccata g r a v i o r a p r o r s u s esse peccatis s e n s i b i l i b u s et c o r p o r a i i b u s . Non

enim

quod

satanas

haud

materialiter

et

c o r p o r a l i t e r peccavit, s i q u i d e m etsi m i n i m e materialiter, ecce iam ad s i m i l i t u d i n e m iltius et peccata h o m i n u m p e r cogitationem g r a v i o r a c e n s e n t u r illis q u a e me d i a n t e c o r p o r e p a t r a n t u r , Uli e n i m m a i o r r e a t u s i m p u t a t u r q u o d , cum existeret in statu intellectuali et angelico, a d v e r s u s divinarti gloriarti d e l i q u e r i t . H o c o m n e callide excogitasti ut l a q u e u i n e r r o r i s texeres, et c a u s a m diceres, s i m u l a t e loco a p o s t o l o r u m , c o n t r a l u d a e o s q u o s i m p e t i s o p p r o b r i i s et v i t u p e r i i s u t p o t e q u i peccatuin d i c a n t n a t u r a l e , n o n a u t e m v o l u n t a r i u m . H a e c s u n t

tua

v e r b a ad illos : "ldeirco ii ìpsi s u n t indices vestri, ii i n q u a m , qui per tolerata t e n t a m e n t a , p e r o p e r a v i r t u t i s e g c r u u t v i t a m rectam

incorruptibilitatis, vosque

a r g u u n t p r o p t e r e a q u o d noti m o d o a peccato n e u t i q u a m a b h o r r e a t i s , sed q u i a i n s u p e r doceatis

illud n a t u r a l e esse, m i n i m e v e r o v o l u n t a r i u m , ut ¡Ile

(i.e.

D e u s ) p r o c l a m a v i . Vos a u t e m dicitis : q u i d vult aliud D e u s q u a m s e m e n ? „ . Q u i s n a m h a u d o b s t u p e b i t a u d i e n s ista q u a e a b s c o n d i t i i m tei in s i m p t i c i u m animos

i n f u n d u n t ? I n e r i t i l i n a t u r enim

l u d a e o s ex eo q u o d

peccatuin

dicant

esse t a n t u m n a t u r a l e , q u i n s e q u a n t u r d i s t i n c t i o n e m illam n e q u a m , futilem a t q u e stolidam, qua unum genus

peccati

naturale,

aliud

voluntarium

d i c a t u r . Ex

i m p r o b a s u a m e n t e et adliibitis t a m q u a r n testimoiis S c r i p t u r a e locis i n c r i m i n a t i o n e m l u d a e o r u r n c o n f i n g e u s sic p r o s e q u i t u r : "Vos e q u i d e m ( o ludaei ) dicitis quid

vult

aliud D e u s

nisi

s e m e n ? q u o vult e s t e n d e r e

inìectionem

seminis

I m m a n i , .quod cfficit g e n e r a t i o n e m , esse peccatimi n a t u r a l e , , . Atqui, p r a e c l a r e !

—

20

—

¡am su peri u s probavirvius n u l l a t e m i s p e c c a t u m esse coinmixtionem cum m u l i e r e , c u m esse

e a d e m p r a e s c r i b a t u r a lege, n e q u e

p r o c r e a t i o n e m p r o l i s ; illegitimam

libidinosam

cupidinem,

quae

cerisendam

c o n s e q u e n t e r peccatum

a u t e m c o m m i x t i o n e m et i m m o d e r a t a m ,

praetergreditur

legis

fines,

constituere

sane

peccatum . Quod

autem

minime

immundum

sit

semen,

a u d i e n d u s est Isaias in -

q u i e n s : " B e a t u s qui h a b e t s e m e n in Sion, et d o r n u s in Ierusalern,, i t e m q u e : "Videbit a n i m a v e s t r a s e m e n horum

longaevum,, ( I s , LIU, 10 ) . Litteralis

s e n s u s est de p r o l i s g e n e r a t i o n e , sed s e n s u s

sumitur de germine virtutis fllios qui

noscuntur

doctrinaeque

Dei f i l i i . H i n c in

equidem

excelsior et s p e c u l a t i v u s

spiritualis, q u a e gignunt complures

d e u t e r o n o m i o M o y i e s ait :

"fcen?dicti

f r u c t u s v e n t r i s tui„ ( XXVIII, 4 ) . Sed l o n g u m est p l u r a t e s t i m o n i a p r o f e r r e . C o m p e r t u m est a u t e m q u o d tu p r o c r e a t i o n e m et in peccato et cum peccato t a m q u a m

p r o l i s dicere i m m u n d a m

massam

audes,

s u b a c t a m p e r h i b e s ad

instar

M a n i c h a e o r u m et M e s s a l i a n o r u m qui b l a s p h e m a n t a t q u e d e e r r a n t , P a u l o a n t e citata t u a v e r b a in eodem libro "scala,, haec et scripsisti : "Vox Baalzebub, quae fornicationis

significai, uti iam

iuxta

illud

quod

dictum t"uit, i n i m i c u m , d e s i g n a i

scriptum

est

scilicet

h a b e r e i m m u n d u m spiritimi ( M a r c . Ill, 30 ) , qui

ludaeos

dixisse

m o d o ad i p s u m

q u a r e faciebat t u r p i a et p a s s i o n e s p r a v a s , m o d o e a s a b eo procul i d e o q u e et p r i n c e p s

daemonum

f o r n i c a t i o n i s peccatum

hominem

is v o c a b a t u r .

spiritimi

Prae

cunctis

ipsum

adpropinremovebat,

nefandis

p r i m o invasit, et c o n s e q u e n t e r

¡stud

fornicationis

s p i r i t u s , qui exinde ducit i n i t i u m , cum u n i v e r s a h u m a n a n a t u r a auclacter a t q u e i m p u d e n t e r g i g n i t u r , adolescit a t q u e p r o m o v e t u r . Id a u t e m facile et l u c u l e n t e r potest c o m p e r i r i ex eo q u o d p u e r i l i s a e t a s cum sit nescia p l e r u m q t i e p a s s i o n u m , uti s u n t c u p i d o

operimi

a r g e n t i , v a n a gloria, a m o r sui, iactatio, invidia et

coetera eiusmodi, praecociter t a m e n c o g n o s c a t et a d a m e t v o l u p t a t e m c u p i d i n i s , q u a n d o q u e ut ipsa c o r r u m p a t i i r , q u a n d o q u e v e r o ut c o r r u m p a t alios,, . Q u o d n a m , R o m a n e , ex i n s i p i e n t i b u s , impiis et i m p u d e n t i b u s

tuis

dictis

i n t u e b i m u r ? S i q u i d e m ex cibi appetitu p r i m u m h o m i n e m seti A d a m u m f u i s s e

—

21

—

victum, lion autem ex fornicatione, evincit sacer codex, qui ait "et vidit mulier quod bona esset a r b o r ad comedendum, et surnpsit ex fructu eius et comedit, deditque viro suo, qui cum ilia comedit,, ( G e n . II, 6 ) , Non est id itaque fornicationis, sed ventris a p p e t i t u s . Cum coeteris et hoc audes atque in tua fragili "scala,, inditum inhibes quod nempe in paradiso Adam carnaliter congressus sit cum H e v a , effutisqu eid significare comestionem ex ligno. Fabularis insuper et de Ioanne

baptista et de satana, sic scribens : "Ille

quidem

tamquam amator sincerus et dilectus spiritualiter adiunxit Domino ecclesiam, cui promittebat ea quae ad desponsationem spectant, i . e . regnum

coelorurn,

hie vero utpote amator occultus et exitialis simul coniunxit carnaliter Adamo Hevam, cui promisit tamquam

dotem Dei potestatem. Die enim, ait illis, quo

comedetis ex ligno, aperientur oculi vestri et eritis sicut dii, scientes bonum et malum ( G e n . Ill, 5 ) . Qua in actione per opus quod operatur

corruptionem

cum ipsis abdidit,,. Contendis itaque quod s a t a n a s in paradiso comparens talia fuerit locutus Hevae, quam ex eo quid aberraverit copulavit carnaliter Adamo, qui edidit o p u s quod corruptionem

effecit, et proinde fornicatio fuit primum

peccatum, et locus incorruptionis evasit, iuxta dictum tuum, locus fornicationis. Ast divinus codex aliter nos docet. Postquam enim d i x i t : "Et egredi fecit Deus Adamum et collocavit ante paradisum voluptatis,, (III, 2 4 ) , a d d i d i t : "Adam vero cognovit Hevam uxorem suam, quae concepit et peperit Cain,, ( IV, 1 ) . Ut significaret autem emolumentum

proveniens ex procreatione prolis et ad

constituendam exhinc progeniem, inquit H e v a : "Possedi virum per Deum„ (IV, 1 ) . Tu autem ( te alloquor ut propinquum, et sic alloquor quemcumque, qui tibi amicus est, et qui tecum siniilia opinantur ) intellige si vis quod dico, De comestione ex arbore doctores ecclesiae et veritatis edocent f u t u r u m fuisse ut eiusmodi comestio extolleret ad divinam theoriam, si congruo tempore s u m p t a fuisset. Gregorius Tlieologus in sermone de Theopliania sic scribit : '"'Legem quasi

materiam

libero arbitrio

t r a d i t , Lex autem

ilia praeceptum

erat, quo

praescribebatur turn quibus a r b o r i b u s ei utendum esset turn a qua manus abstin e n d u e m . Ea porro erat scientiae arbor, non ilia quidem, aut male a principio

—

22

—

consita, a n t p e r invidiam interdicta ( n e illuc Dei h o s t e s l i n g u a s s u a s iniiciant nec serpentoni i m i t e n t u r ) , sed b o n a q u i d e m t e m p e s t i v e p e r c e p t a ( c o n t e m p l a t i o n i s enim, ut ipse c o n t e m p l a n d o a s s e q u o r , haec a r b o r erat, qui a n i m i habitu perfectiori atque

sunt ) , haudquaquam

appetitu

avidiori

autem

bona

simplicioribus

praeditis quemadmodum

nec

adhuc

perfectus

animis

ac

soiidus

c i b u s iis c o n d u c i t q u i t e n e r a a d h u c s u n t aetate lacteque o p u s h a b e n t „ (. jMigtie P . G . torn . XXXVI p . 323 ) . Quapropter dicatur

Adamum

non sunt

a u d i e n d a ea q u a e a s s e r u n t u r de peccato, et q u o d

f u i s s e victum p e r p a r t i c i p a t i o n e m

eius t e m p u s . Quomodo

ergo a r b i t r a b i r n u r

commixtionem

cum

mulieris

s u m p t i o n i s f r u c t u s extra

comestionem

esse

fornicationem,

viro, a c t i o n e m q u e o b s c o e n a m , u t dixisti,

atque

peccatum p r i m ü m esse illud f o r n i c a t i o n i s , i d e o q u e cum eo s u b d i s gigni s p i r i t u m i m m u n d u m circa e a n d e m

f o r n i c a t i o n e m , q u i p e r universarn h u m a n i t a t e m ? Id

f a l s u m esse d e c l a r a t P a u l u s i n q u i e n s : "Alioquiii ergo fllìi vestri i m m u n d i e s s e n t , n u n c a u t e m sancti sunt,, ( 1 C o r . VII, 14 ) . Q u o m o d o a u t e m ais p u e r o s p á r v u l o s , ( q u o d tibi ad o s stolide venit, id t a n t u m profers, q u i n u l l a t e n u s quod rectum sit i n t e l l i g a s ) a n t e q u a m a t t i n g u n t a e t a t e m c o n g r u a m , p r a e coeteris aliis p a s s i o n i b u s , videri i n c l i n a t o s ad f o r n i c a t i o n e m ? Imo v i d e n t u r a p p e t e r e maxi m o p e r e cibos, ira incendi, sibi invicem invidere, n e q u a q u a m v e r o a n t e e i u s m o d i p a s s i o n e s e f f e r u n t u r c u p i d i n e consortii D o m i n u s ; "Nisi

efficiamini

sicut

carnalis

pueri, n o n

coitusque. Quod intrabitis

regnum

dein

dixit

coelorum,,

( M a t h . XVIII, 3 ) , d i c t u m est de illis qui adliuc p a r v u l i s u n t , q u i q u e n o r . d u m aliquid

ex e i u s m o d i in s e r e c e p e r u n t , m i n i m e a u t e m de aliis q u o m o d o l i b e t .

"Nisi 'enim, ait, conversi f u e r i t i s et efficiamini sicut pueri,, videlicet nisi faciem avertitis ab universo

malo, iuxta illuc! apostoli ad C o n n t h i o s : " F r a t r e s nolite

p u e r i effici in c o g i t a t i o n i b u s vestris, sed malitia pueri estote, in c o g i t a t i o n i b u s autem v e s t r i s estote perfecti,, ( C o r . XIV, 20 ) . Hac p o r r o de c a u s a t u a ( d e ì i r i a ) revolvis i n q u i e n s " S p i r i t u m

fornica-

tionis nasci cum u n i v e r s a h u m a n a s t i r p e , p u e r o s p á r v u l o s a n t e a l i a s p a s s i o n e s c o n c u p i r e t r u p i t e r , violare a t q u e v i o l a r i , , , q u i a c o n t e n d i s d e m o n s t r a r e e i u s m o d i

— 23 — peccatum existere dicis

cum essentia

fornicationis, superius

n o s t r a et n a t u r a . Idcirco de d a e m o n e ,

scripsisti quod " p r o p t e r peccatum

quern

acquisivit

ius

affinitatis cum liominibus,,. Hisce attinia et c o n s i m i l i a addidisti in alio labanti gradu tuae periclitantis " s c a l a e , , , q u a e iam vergit r u p i . ( Romani ) "Itaque festum c e l e b r e m u s non in fermento veteri per o p u s legale, n e q u e in fermento

malitiae et nequitiae ( c f . 1 C o r . V, 8 ) , idest per opus

et yoluntarium Adae et C a i n , commixtum fuit in disputans

per quod totum

figmentum

naturale

naturae mortalium

peccato corruptionem efficienti et foetido,,. Haec tu

specietenus

contra

l u d a e o s . Ast

peccatum

non est

effutis

naturale

sed

VQluritarium. D i c a s itaque, quaeso, Adami et Caini q u a e n a m actio fuerit naturalis,

quaenamque

naturae

fuit

destituta

conglutinatum

v o l u n t a r i o ? Quove in

peccato ? Vel

pacto

quomodo

figmentum nonnulli

liumanae ex

iis, qui

conglutinati fuerunt in figmento naturae a p a s s i o n ì b u s immuni, construxerunt suam

arcam,

permixte

Liti tu, qui

omnia,

implicas, dixisti ? Q u a

quae

enim

sibi

inviceni

ratione

s e r u n t u r et immittuntur ? Q u a e n a m est cum

nequaquam

q u i s abolebit

coliaerent

ea, q u a e

natura

daemone f o r n i c a t i o n i s cognatio ?

Quisve eiusmodi cognationcrn per s u d o r e s virtutis e x u e t ? Quo dein modo illud, quod

gignitur a peccato, r e p e r i e t u r t a m q u a m

commentatorum

dixit

ludaeos

affirmasse

cognatum n a t u r a e ? Quis porro

Domino

nostro intuisse

daemonem

f o r n i c a t i o n i s ? Siquidem ipsius vitae ratio, s a n c t i t a s , conversatio cum liominibus atque dispensatio occludebat os vel ipsorum inimicorum atque a d v e r s a r i o r u m . Quod eiusdem

autem

cum

liominibus gignitur

passio

fornicationis

daemonque

passionis, palam in scriptis r e p r o b a n d i s M e s s a l i a n o r u m

i n e s t . Huic

quoque errori tuo similis est alter iLie, quod q u a e d a m peccata d i c a n t u r natu ralia, quaedam vero alia v o l u n t a r i a . T a l e m errorem in p l u r i m i s locis professus es. S i c enim scripsisti : "cogitationes appetitus concupiscentiae h o m i n i b u s carnalibus

i n c u b a n t , i n c i t a m e n t a autem defraudationis nidificant in

haesitantibus

a n i m i s | | R u r s u s docuisti : " I m p r o b i t a s naturalis m e n t i b u s t e r r e s t r i b u s l u d a e o rum insidiatili", impietas vero s a t a n i c a insidet in m e n t i b u s inflatis ethnicorum,,

— 24 — Videsne quomodo quasi retibus captus deprelienderis asseruisse, quod quodvis peccatum sit naturale, minime vero tantum

peccatimi quod per corpus c o m -

mittitur, imo et illud quod patratur in mente, quodque

dixisti voiuntarium ?

Audi modo tui ipsius verba, nisi tamquam surdum temet perhibes, atque edoce illos qui te audire c u p i u n t . lamvero ita dixisti ; ( Romani ) "Pravitas naturalis insidebat in mentibus terrestribus ludaeorum. Si pravitas igitur est mentis, sequitur quod naturalis sit, non autem voluntaria,,. Ad quid ergo ilia distinctio dolosa atque exornata cui innixus tamquam praetextui, ut hoc genus peccati

voces naturale, aliud

vero

voiuntarium, ita tamen ut

videaris affirmare dumtaxat peccatum voiuntarium, dum interea verbis sublandiris iis qui incidunt in t u a d i e t a . Eadem quoque distinctione uteris alio loco verbum faciens de A d a m o . ( Romani ) Ita enim dicis ; "Hora sexta tamquam botrus fuit excerptus per appetitum voiuntarium . Post excerptionem hora nona fuit in dolio mortis, tamquam vinum inclusus per peccatum naturale,,. R u r s u s alio loco scribis ; "Accesserunt ad lesimi qui ex regione quae intra est et quae extra videlicet i cogitationes naturales et spirituales aegritudinìs voluntariae quibus affectae erant turbae plurimae et variae, atque forsan ideo illam aegritudinem sanavit, quod in monte praeclarae philosphiae sederet,,. An intelligis haec quae p r o f e r s ? C u r n a m t u r b a s corrupto sensu interpretaris ? Quaenam sunt ( cogitationes ) naturales, et quaenam voluntariae ? Quo pacto illae turbae affectae erant aegritudine voluntaria ? Si quis enim intuetur ea quae

naturae insiint, i . e . quae voluit ¡ridere in natura

naturae opifex et creator comperiet sane naturam

Deus

esse quammaxime

neque indigere sanatione . Quoniam vero tu inquis totam turbam

eiusdem sanam, laborasse

voluntaria aegritudine, q u a m n a m a r b i t r a b i m u r faciendam distinctionem t u r b a rum

naturaliuni, voluntariarum, atque spiritualium ? Maximopere erras, vel,

quod verius est, potius confuse c o n t u r b a s distinctionem

indistinctam . luxta

— 25 — • cn im tua dicta, dantur qui peccatum naturale patrant ( tales enim s u n t t u r b a e n a t u r a l e s ) , qui nempe

afficiuntur

morbo

v o l o n t a r i o . Captus es igitur,

cum

peccatimi voluntarium redigis quoque ad naturale, compertumque est ad lusum te in piurimis locis illud peccatimi a p p e l l a r e v o l u n t a r i u m . Q u o m o d o praeterea haud perspicis te aliarti protulisse b l a s p h e n i i a m , cum ex impietate imperita a u s u s sis dicere ? ( R o m a n i ) . "Ideo Iesus coetum aegrotorum facile s a n a v i t , quia sedebat s u p e r montem

philosophiae,, . Q u a m n a m

sanationem

haud

facile

operatus

est

?

Q u i s n a m v e evangelistarum u n q u a m scripserit talem morbum difficulter s a n a s s e , t a l e m vero facile ? O m n i a profecto tantum

suae voluntatis .

i n d i g e b a t ? An haud protulisse

illam

Q u a n a m porro

noscis

ipsuin cum

sententiam

actionem promptam

operabatur

atque

qua

ascensione descenderet

voluntatem

efficacem edidit,

dare,, ( Math . Vili, 3 ) ? Atque

tamquam

una

Deus

super ex

montem

monte

suam

ad

divinam

cum scilicet dixerit

cum his verbis

verus

nutu ad

id

leprosum

patefecit

et

"volo ; m u n -

mundatio extemplo facta

est illius l e p r o s i . Quod autem Iesus per haec cu net a nobis delinearet figuram vitae philosophiae ( i . e . sapientiae c h r i s t i a n a e ) , et t r a n s i r e t ad locum tranquillitatis, ibidernque oraret, verum e s t . Nihilominus nulla earum rerum

indigebati

ut facile s a n a r e t qui aegrotabant, neque ut o p e r a r e t u r alia m i r a c u l a . Q u o m o d o ergo ad i n s t a r ebriorum piitas te per g r a d u s "scalae,, a s c e n d e r e , cum te lateat eo ipso te deorsum

labi, cumque

conaris

rursus ascendere,

rursus

quoque

prolaberis teque capiunt, ut dicitur, vertigines ? Scripsisti autem et ista : ( Romani ) . "Homini imam

sacerdotali

qui

partem ex quinque, c o n d o n a v i t

Accipe

debebat scilicet

oleum

doctrinale

eidem peccata

condonavit

non v o l u n t a r i a .

enini ait chirographum tuum et scribe o c t o g i n t a . Homini

vero s a e c u -

lari qui o n e r a b a t u r debito m e n s u r a r u m tritici c o n d o n a v i t dimidium debiti duas

partes

portionem ipsi

accipe

et mediani

partem,

n e m p e { debita ) involontaria,

q u a n d a m ex voluntariis chirographum

tuum,

propter et

commercium

sedens

in

fovea

4

seu

naturalia,

saeculare,

et

desperationis

et

dixit scribe

-

26

-

q u i n q u a g i n t a , , (1). In p r o m p t u erat hic allegare p l u r i m a s a l i a s eiusdem s e n t e n t i a s r e d o l e n t e s i m m a n e m c u i u s v i s g e n e r i s b l a s p h e m i a m , ex q u i b u s n o n n u l l a e a l i q u a n d o p a l a m , m o d o a u t e m occulte ad o b s c e n i t a t e m M a n i c h a e o r u m et M e s s a l i a n o r u m , nec n o n ad aliud s t r a m e n v a r i a r u m h a e r e s u n i tantum

dicta in

medium

a d d u c u n t , Nihilominus necessario

protuli, ut d i s c a t i s

qua

de c a u s a c o n v i v i u m

ilia illud

n u p t i a l e C a n a e s u m i t p r o d o m u a p p e t i t i o n i s c o n c u p i s c e n t i a e , ut videlicet d o c e a t c o m m e r c i u m c o n i u g a l e esse c o r r u p t i o n e m peccati n a t u r a l i s . Q u a p r o p t e r etiamsi o c c u r r a t alicubi locus in q u o e x o r n a t i s c o m m é m o r â t v e r b i s c o n v i v i u m

illud

( C a n a e }, i m o etiamsi peccatimi n o m i n e t v o l u n t a r i u m , a t q u e i n s u p e r v i d e a t u r a r g u e r e M a n i c b a e o s , n e q u a q u a m ei c r e d e n d u m est : inliaeret e n i m a b d i t e ipsi fel, q u e m a d m o d u m licuit ex e i u s d e m dictis, q u a e rite a n o b i s f u e r u n t e x p e n s a . S i q u i d e m m o s est p l u r i m i s , ex illis q u o q u e t o r i u m scilicet

qui Nestorii e r r o r e s t e n e n t , Nes -

excommunicandi atque forsan

e u m t a m e n in fìnem ut e i u s d e m

etiam e i u s d o c t r i n a s a c c u s a n d i ,

semina subtilius

callida q u a d a i n

maligniate

s e r a n t . Aliis s i m i l i t e r h a e r e s u m s t r e n u i s f a u t o r i b u s idem m o s e s t . Quare

nequaquam

h o r r u i t i 1 le a d d u c e r e

virginem

Deiparam

uti t y p u m

sensus appetionis concupiscentiae atque tamquam inverecundam neque horruit e converso

dicere h y d r i a s I u d a e o r u m e x e m p l a r esse

p u r i t a t i s et c o g i t a t i o n u m

dilectionis Dei ! P r o f e c t o o b l i v i s c i t u r q u o q u e , q u o d vox " a q u a „ ' a c c i p i e n d a sit p r o signifîcatu ipsi

tribuendo

iuxta

p e r s o n a s vel

acta

q u i b u s a p p l i c a t u r . Modo

enim

i n d i c a t s u a v i t a t e m et r e f r i g e r a t i o n e m c o g n i t i o n i s d i v i n a e q u a m D e u s p r o m i t t i t lis qui t o r q u e n t u r quidem

minime

si tie rites, ite ad

foedis passionibus autem

v i r e n t i b u s . Sic

a q u a m , , ( LV, 1 ) ;

vel

a r d e n t i b u s s a t a n a e sagittis,

per Isaiam

et per l e r e m i a m

ait : "me d e r e l i q u e r u n t

U ) Cf. Luc. XVI, 6,7, ubi tamen debitori centum cadorum o k quaginta, debitori vero centum

condonantur

cadorum tritici condonatur vigirit , non autein

versa ut ait Rotnamis il le haereticus.

aridis

clainat : "o v o s q u i estis

quinvice

— 27 — fontem a q u a e vivae, et f o d e r u n t sibi c i s t e r n a s discissas, q u a e c o n t i n e r e

non

valent aquas,, ( II, 13 ) ; similiter in evangelio inquit : "si q u i s sitit, veniat et b i b a t . Qui credit in me, sicut dicit S c r i p t u r a , de v e n t r e eius fluent f l u m i n a a q u a e vivae„ ( l o . VIII, 3 7 , 3 8 ) . Modo vero a q u a d e s i g n a t h o m i n e s

inflates

audacia, signifìcatque dissolutionem, mollitiemque saeculi libidinosi, nec non d i r a s o p p r e s s i o n e s . Ita in libro genesi lacob dixit ad R u b e n : " d u r u s ,

audax

( es ), f a c t u s es vilis sicut a q u a ; non cresces, quia ascendisti cubile patris tui„ ( XL1X, 3, 4 ) . David p r o p h e t a item ait : "eripe me et libera ex a q u i s multis, ex m a n u

filiorum

h o m i n e s in

alienorum,, ( P s . CXLIII, 7 ) ; et r u r s u s "cum

me, forte vivos degfutissent n o s ; cum

exsurgerent

i r a s c e t u r f u r o r e o r u m in

nos, forte a q u a e a b s o r b u i s s e n t nos,, ( P s . CXXXlll, 2 - 4 ). Designat dein a q u a imbecillitatem,

inanitatem,

atque inconstantiam

doctrinae fallacis, sapientiae

e x t r a n e o r u m , scilicet Aegyptiorum, C h a l d a e o r u m , a l i o r u m q u e iis similium, iuxta iIluci quod per Isaiam fuit dictum ad Jerusalem : " c a u p o n e s tui vinum miscent aqua,, ( 1, 22 } ; atque illud Ieremiae : "quid èst tibi et viae Aegypti, ut bibas a q u a m ex Gehon ? quid

est tibi et viae

A s s y r i o r u m , ut bibas a q u a s fiumi -

n u m ? „ ( II, 18 ) ; t a n d e m iuxta illud . " a q u a e fallaces, q u i b u s non est Veritas,,. j porro quomodo

impietate plenum

Signum a Deo, D o m i n o et Salvatore

non erit illud, quod

nostro Christo, qui

primum

editum

d i g n u m et mirum in

m o d u m a q u a m in v i n u m mutavit, declaretur c o r r u p t i o n s , p a s s i o n i s a t q u e dissolutionis c a u s a efficiens ? illud dein

Signum

dicitur { i n evangelio ) p r i m u m . De h a c autem quaes-

tione d i s p u t a t u r . Q u i d a m

enim dicunt istud

signum s a n e esse p r i m u m q u o d

D o m i n u s patraverit, cum, t e m p o r e praeterito a n t e attactam s t a t u r a m c o r p o r a l e m , nihil eiusmodi o m n i n o evenerit, propterea quod nolebat ut is ipse cognosceretur a n t e dispositum t e m p u s . Iudaei enim praesertim n u l l a t e n u s eidem credidissent, ex eo quod

n o n d u m ad h o m i n i s

p e r a s s e n t ad eum eundem

perfecti s t a t u r a m

pervenerat, et quod pro -

a r r i p i e n d u m crucique affigendum, q u a m q u a m , sì voluissent

capere, m i n i m e o b n o x i u s is erat ut a b iliis c a p e r e t u r , Q u a m o b r e m

n u l l a t e n u s fuit captus, sed ipse semet voiuntarie t r a d i d i t . N u l l u m igitur visus

—

28

—

est fecisse Signum ante istud, cum esset in praecedenti statura, excepto ilio de quo scribit Lucas, nempe, cum esset a n n o r u m

duodecim, sedens in Jerusalem

cum scribis Iudaeorum, eos perculit stupore per interrogationes et responsa sagacia. S u n t tarnen audiendi alii

qui

hac

de re subtilius

ìnquirentes di -

cunt, evangelistam minime dixisse hoc fuisse primum Signum simpliciter ( i . e . absolute ) quod patravit lesus, sed primum in Cana Galilaeae, quo significai eundem alio tempore atque alibi signa edidisse, quantumvis haud plane eadem fuerunt ilia neque huic similia, sed diverse sapienterque patrabantur ab ipso signa pro diversitate

personarum, temporum, locorumve, aliter nempe erga

ludaeos invidos et altiora cogitantes, qui propterea arbitrabantur se cognoscere Deum, eiusque legem, aliter vero erga eos qui erant liberi ab eiusmodi pas s i o n i b u s . Siquidem

cum, ob Herodis

Aegyptum, iuxta prophetiam et simulacra

furorem, adhuc

in

Isaiae, commovit idola m a n i b u s facta, sculptilia

daemonum, qui hac ratione suam

proximam suam subiectionern

puer descendent

ipsi tamquam

praenuntiabant

deficientiam,

Deo vero, s u a m q u e ruinam ob

praesentiam eiusdem victoriamque de se r e f e r e n d a m . Ipsîus itaque mater virgo Deipara, quae assueta erat videndis miraculis, eompertumque ipsi : "vinum

liabebat

eundem auctorem esse virtutum m i r a n d a r u m ,

dixit

non habent,,. Vel ergo illud primum fuisse signum eorum q u a e

lesus edidit in Cana Galilaeae, vel primum fuisse post eins baptismum

nos

a r b t f r a m i i r . Iste autem eximius ! qui quae: sunt recta perversis fallacibusque suis expîanationibus contorcet, in pessimam erumpit blasphemiam, contradicens tum sacrae Scripturae, turn doctoribus authenticis atque accessum

habentibus

ad mysteria, qui eandem Scripturam Spiritu s . interpretati s u n t . Cuius rei in confirmationem, illoritm nonnulla testimonia, in gratiam auditorum, hie profero. Sic s . loannes episcopus Constantinopoleos hunc locum

evangelii

exponens

ait : "Tunc igitur vinum ex aqua fecit l e s u s ; tunc et nunc voluntates molles et dissolutas in melius mutare non desinit. Sunt enim

homines qui nihil a b

aqua differunt, ita sunt frigidi, molles, et n u n q u a m consistentes. Qui ergo ita sunt, adducamus ad Dominum ut eorum voiuntatem in vin' conditionem mutet,

— 29 — ne r u r s u s diffluant, sed ut sïbi aliisque

laetitiae c a u s a sint 8 ( H o r n . XXII in

loan . Migne P . G . T . L1X p . 136 ) . Perspicitis

equidem

quantum

haec

opposita

sirit tenori

daemoniaco

arbitrariae interpretationis illius ( Romani ) , Siquidem vinum in nuper relato loco dicitur esse signum t r a n s f o r m a t i o n s in virtutem, atque laetitiae spiritualis, non

autem

ebrietatis : item

tarriquam s y m b o l u m

aqua

( convivii C a n a e ) non

sumitur

ibidem

puritatis Deique dilectionis, sed est a q u a frigida, mollis!

inconsistens q u a e p r o f u n d i t u r . Audite i n s u p e r s, Cyrillum, qui rexit m a g n a m et fidelem urbem Aiexandriae, s i c divinitus exponentein hunc evangelii locum : "Tertia die erant nuptiae in C a n a Galiiaeae,,. A i t ; " O p p o r t u n a m a d h i b e n s occasionem venit ad initium faciendum signorum p a t r a n d o r u m , q u a n t u m v i s videretur haud voluntarie vocari a d initium illud, cum s o l e m n i t a s ili a celebraretur ob n u p t i a s . lam notum et matrem

Servatoris

nostri

caste a d f u i s s e ; is q u o q u e

qui vocatus

est

fuit, ivit

cum s u i s discipulis, minime ut epularetur sed 1° Praecipue ut miraculum faceret. 2 ° Praeterea ivit ut g e n e r a t i o n s h u m a n a e principium sanctificaret, q u e m a d m o dum, ut ita dicamus, decebat

c a r n i . Decebat siquidem ut qui naturam i p s a m

hominis r e n o v a t u r u s ac totam in virtutis s t a t u m iis qui

iam ad existentiam

vocati

erant

r e p a r a t u r u s erat, non s o l u m

benedictionem

impertiretur, s e d ut

gratiam antecedenter praepararet iis q u o q u e qui erant postea nascituri et sanctificaret transitum ipsoruni ad existentiam . 3° Tertiam habe rationem hac de re . Dictum est a Deo alicubi mulieri : in dolore paries f i l i o s . Q u o m o d o igitur liane a nobis execrationem depelli oportebat, aut q u a n a m a l i a ratione condemn a t a s nuptias vitare licebat ? Istud etiam solvit S e r v a t o r propter s u a m misericordiam . Praesentia s u a nuptias ita cohonestavit, ut cum sit gaud in m et laetitia universorum, veterem tristitiam depelleret longe a partu filiorum, O m n e enim, q u o d in Christo est, creatura nova est, q u o n i a m vetera transierunt, ut P a u l u s inquit, et facta s u n t nova,, ( Iii loan . Migne T . LXXI1I, p . 224 seq . ) . Videtisne q u a n t a inter lucem et t e n e b r a s intercédant i n t e r v a l l a ? N u m q u i d convivium

nuptiale dixit domuiti a p p e t e n d a e

concupiscentiae ? An

indicium

— 30 — c o r r u p t i o n s quae in paradiso, et veram copulam Adami, uti delirai praecipi tanter ¡Ile depravatus menie ? Prodeant

insuper

in medium

eiusdem

excelsiorem sensum t h e o r i a e . Paucis enim

doctoris verba quae elevant ad post citatas sententias interiectis

haec addit, quibus profecto radicitus evellit blasphematoris illius commentarii aberrationes, fabulas turpitudinesque, et tamquam profanas illas arcet longe a mysteriis Scripturae divinae. Sic enim effatur : ( Eiusdem Cyrilli ) "Descendit igitur de coelo Dei verbum, sicuti ipse ait alicubi, ut t a i r q u a m s p o n s u s naturam hominis sibi sociatam copularet, significaretque conceptionem spiritualis seminis sapientiae. Et sponsa quidem, ut per est, ideirco vocatur humanitas, sponsus vero est ipse Servator noster, divina Scriptura ex rerum nostrarum similitudine ad intelligentiam nobis altiorem dictum illud evehente. Nuptiae

tertia die celebrantur, h . e. extremis

Ternarius enim n u m e r u s initium

huius

saeculi

temporibus.

nobis, medium et finem inducit. Sic enim

quodlibet tempus d i m e t i m u r . Videtur in hoc q u a d r a r e quod per unum sanctorum prophetarum dictum est : percutiet et curabit 110s, sanabit nos, in tertia die resurgemus et vivemus in conspectu

eius, et sciemus prosequi

post illud ut

cognoscamus D o m i n u m . Quasi mane paratura inveniemus eum ( O s . VI, 3 ) , Percutit autem propter transgressionem per Adamum, cum dixit : pulvis es et in pulverem

reverteris. Sed corruptione et morte percussum

ipse tertia die, i . e . non

rursus

primis, neque mediis, sed in ultimis

curavit

temporibus,

quando, pro nobis homo factus, naturam nostrani sanam exhibuit, earn totani excitans ex mortuis in se ipso . Ideoque vocatur primitiae quoque dormientium ( I C o r . XV, 20 ) . Igitur

cum tertiam

diem dicit, qua

peragebantur

nuptiae,

ultimum t e m p u s significai. Praeterea locum designai : in Cana enim Galilaeae oppido, i n q u i t . Hie r u r s u s animadvertat studiosus, non Hierosolymis n u p t i a rum celebritatern, sed extra ludaeam, ut in regione gentium, convivium peragi. Galilaea enim gentium est, ut ait propheta ( Is. IX, I ) . Illud sane perspicuum èst

synagogam

Iudaeorum

sponsum

ilium

coelestem

repulisse,

sed

ipsum

— 31 — ¡ibentissimo aninr.o s u s c e p i s s e ecclesiam gentium. Non venit autem S e r v a t o r ad n u p t i a s ex senietipso : m u l t i s enim vocibus s a n c t o r u m a d v o c a b a t u r . Ait autem evangelista quod v i n u m defecit convivis : nihil enim lex perfecit ( Heb . VII, 19 ) s c r i p t u m enim Mosaicum non suffîciebat ad perfecte laetificandum, sed n e q u e i p s a m e n s u r a vigilantiae n a t u r a l i s ea erat q u a e posset sese p r o t e n d e r e ad n o s s a l v a n d o s . Q u a r e de n o b i s q u o q u e d i c e n d u m illud : v i n u m n o n h a b e n t . D e u s a u t e m qui est dives in s u i s d o n i s

n e q u e negligit n a t u r a m

bonorum penuria

l a b o r a n t e m v i n u m priori p r a e s t a n t i u s obtuiit n o b i s : littera enim occidit, Spiritus

autem

vivificat. Lex

porro

non

habet

illud

ut

c o n c e d e n d o : e c o n t r a divinae insitutiones disciplinae

sit perfecta in evangelicae

bonis

perfeetam

i n v e h u n t b e n e d i c t i o n e m . Architriclinus m i r a t u r : quilibet e n i m e o r u m , o p i n o r qui

in

pontifices ordinati

Salvatoris

miratur

primo Christus

eius

iussit

sunt, et q u i b u s

eredita est d o m u s Christi

doctrinam, quae supra

propinandum,

quia

nostri

legem e l e v a t u r . Uli

iuxta P a u l i

apostoli

autem

sententiam

l a b o r a n t e m agricolam oportet p r i m u m de f r u c t i b u s percipere,, { Migne i b i d . p 228 s e q . ) . Hisce auditis, an itidigetis a d h u c dietis meis ut diiudicetis m o d o aliata c o m m e n t a r l a h a b e r e Spiritimi s . auctorem, ilia vero perditi illius h o m i n i s foet u s esse d a e m o n u m , mendacii

ora

praeseferentes, q u i b u s p r i m o

veî

p e r t e r r e n t u r ii qui in ea i n c i d u n t ? Requidem vera C y r i l l u s doctor declarat C h r i s t u m

coelestem

sponsum

per convivium

Canae

obtutu sincerus

delineari

sibi

copulantem a n i m a s n o s t r a s per fidem in ipso et per a p p r o p r i a t i o n e m : ille vero ( i . e . Romanus )

minister

mendacii

et

contradictionis

dicit

"Salvatorem

n o s t r u m t y p u m agere h o m i n i s c u p i d i t a t i b u s inebriati et confusi,, (1) : sic autem o b s c o e n i s verbis, q u a e tpsum c o n d e m n a n t dicit : { Romani ) " H u c u s q u e s u s t i n e o r e s i s t e n t i a m q u e o p p o n o ne c o r p o r i s appetitioni consentiam,,.

Et

subdit : "Dicit

(i; Viiietur legendutn

mater

eius

ministris,

videlicet

cogitationibus

^ ^ J S ï o loco . j s ^ j l i i o quod deest in lexicis.

-

32 —

libidinosis, facite quod dicet vòbis. Impossibile erat enirn ut istud, quod statuturn erat ipse liaud faceret, ex q u o priorem ilium potum cogitationis gustaverat,,. lam

vero possibile

s a n e est, ut qui concepit cogitationem pravam, quae c u p i -

dinem respicit, per aliarti cogitationem castani ita depellat illam, ut n u l i a t e n u s ea in

effectum

prodeat. Quomodo

igitur

spectans

theoriam

tuam

tenebris

refertam tu dixisti in loco s u p e r i u s allato "discipulos in convivio C a n a e figurare cogitationes rectas, et excellentes, et ilium qui cum eis erat, utpote qui Itabens liberum

arbitrium

calca ret boni et

mali viam,

processisse

absque

obstaculo

q u o is volebàt ?„. Si ergo sui arbitrii liber erat t e n d e b a t q u e s i n e o b s t a c u l o q u o is volebat, potum

quomodo

priorem

dicis

impossibile

esse

cogitationis ? Ilia a s s e r t i o

ut non quod

faceret, ex

"impossibile

quo

gustavit

erat„

implicat

necessario « a c t i o n e m et i n v o l u n t a r i u m . Illud p o r r o quod a s s e r i s turn de a r bitrii

liberiate, turn

aliud

est

actiones

nisi

de pietate et rectitudine s u b q u i b u s l i b e t

praetextus

introducunt

cui

peccatum

dicio distribuisti in peccatum e x e r c i t a s . Nos illud

esse

autem

inniteris

sonus.

coactum et naturale,

E contra

quod

tamen

haec tuo

in iu -

naturale et voluntarium ut falleres a u r e s haud

peccatum

foetus cogitationis

merusque

n o m i n i b u s , nil

agnoscimns

quae

esse

aegritudinem

infirmatur, ut divinus

animae,

sen

propheta

psallens

dixit s a p i e n t e r et prudenter : " B e n e d i c a n i m a mea D o m i n o . . . , q u i

propitia-

t u r o m n i b u s iniquitatibus tuis, qui s a n a t o m n e s

irifirmitates tuas, qui redimit

de interitu vitam tuam,, t P s . CII, 1, 3 ) . Ast q u a de causa, p r a e t e r m i s s i s c o m m e n t a r i i s rectis convivii C a n a e , a b i s post explicatior.es p e s s i m a s ? In perspicuo equidem est te per id tibi p r o p o n e r e t a m q u a m a b o m i n a b i l e perhibere coniugium, ad i n s t a r n e f a n d o r u m Manichaeorum, de q u i b u s

apostolus

scribens

ad T i m o t h a e u m

¡am

dixerat : " S p i r i t u s

autem manifeste dicit, q u i a in novissimis t e m p o r i b u s discedent quidam a tide attendentes sipiritibus erroris, et doctrinis d a e m o n i o r u m in hypocrisi loquen tium m e n d a c i u m , et cauteriatam

liabentium s u a m

nubere,, ( i T i m . IV, 1 - 3 ) . E t cum

semel

c o n s c i c n t i a m , prohibentium

perverso spiritu

f u r e n s in talem

sententiam erupisti, ulterius illud bonum vinum, i . e . evangelicam

doctrinam

— 33 — perfectam dixisti causarci passionimi et d i s s o l u t i o n s , architriclinum

irtellectum

se i n d ì n a n t é m et immergentem in passiones, tandem s p o n s u m esse cogitationeni lascivam appetendae concupiscentiae, vel daemonein com ¡lem cogitationi

adhae-

rentem effectoremque c o n t a m i n a t i o n i s . P o r r o sì hisce adiungenda essent ea q u a e s e q u u n t u r , tuis quoque u t e r e r v e r b i s : attainen nonnisi ea q u a e respiciunt relatum textum evanglii de convivio nuptiali C a n a e Galilaeae deque ipsius theorìa pauca ex illius

blasphetniis

plurimis protuìittnis ad vos d o c e n d o s . Et si o m n e s et s i n g u l o s eiusdem e r r o r e s vellemus referre, id s a n e postularet totum librimi integramque expositionem in separato v o l u m i n e . Sed me valde miseret vestri, ideoque, ut consulam utilitati vestrae, n e q u a q u a m c o n s e n t i o ut ob a u r e s vestras ponam v a r i a s eiusdem ex plicationes i m p r o b a s atque vet ut arum fabulis plenas, ne vestro auditui vestrisque anitnis detrimentum feram : sed eurae niihi est ut prius vos quasi solido cibo nutriam, delectem, laetificemque

doctrinis spiritualibus p a t t u i t i . Horum

dieta referre mihi gloriae duco, simui dein hac publicum

vulgo, vnsqite

ratione

pravitatem

enim

e r r o r i s in

indices eoruni q u a e dicuntur r e d d o . Hoc autem Deo

concedente, ordine p r a e s t a b i m u s .quamquam credam vos, qui auditis, in legendo tantum scripto ilio ìmpiissimo simul ac risu digno, cui titulus " s c a l a , , , posse introspicere quae ei in est foeditatem in perditionis a b y s s u m praecipitantem, atque insuper

exinde

arguere

illud

alienum ac extraneum

esse

divinis

Scripturis

destitutumque t e s t i m o n i o . pacto { ut modo impietatem scripti illius p r a e t e r i e n s

Q u o autem

unum

locum ex iis quae risum movent c o m m e m o r e m ) continere licet risum, cum video ibidem

lignum

a r b o r i s paradisi cubitis demetiri, audioque

eorundem c u b i t o -

rum numerimi inepte c o m p u t a t i , ex eo quod aliud illud lignum cui affixus fuit apud P e r s a s

homo ille n o m i n e

Aman erat q u i n q u a g i n t a

cubitorum ? ( E s t h .

VÌI, 9 ) . N o n n e eiusmodi theoria inimicos ad risus provocai non leves ? G r a vioris ludibrii est

illud

quod

exponit de statere

invento in

evangelio D o m i n u s dixit ad P e t r u m : vade ad mare et mitte

pisce de q u o in hamum tuum, et

eum piscem, qui p r i m u s a s c e n d e n t , tolle, et, aperto ore eìus, iuvenies staterem;

5

— 34 — illuni s u m e et d a eis,, ( M a t h . XVII, 26 ) . Iste i g i t u r rum auctor

q u i s e e l a t i u s effert o b e x c o g i t a t a m

alienorum

su am

commentato-

theoriam

ac

gloriatur

a r r o g a n t e r , n o n h u m i l i t e r , d e i n t e r p r e t a t i o n e evangelici loci u t i s e q u i t u r : ( Romani ) " I n v e n i e s s t a t e r e m e l e c t u m et p r a e s t a r i t e m , n e m p e f i d e m o r t h o d o x a m . P r o h o m i r i e ìlio

i n t e r i o r i et e x t e r i o r i d u o s u n t d i m i d i a , i . e c o g n i t i o et a c t i o ; p r o

s p i r i t u , c o r p o r e et a n i m a t r e s p a r t e s , f i d e s , s p e s e t C h a r i t a s ; d e i n p r o t e m p e r a m e n t i s c a l i d o , sicco, h u m i d o et f r i g i d o h a e

quatuor

virtutes

quatuor fortitudo,

s a p i e n t i a , m o d e s t i a e t i u s t i t i a . Viginti a u t e m q u a t u o r c e r a t i a i l l i u s s t a t e r i s u n t tribuum

Israel

patriarcharum

duodecim

sensus

Dei

timoris,

plus

duodecim

a p o s t o l o r u m o p e r a r e c t a et a c c u r a t a , , , Q u i s n o n recte d i c e t t a l i a p r a e s e f e r r e v e r b a s t a b u l a r l i , q u i p r o m p t e digitis c o m p u t a i p r e t i u m liordei e t f o e n i ? N e q u e est f a c i l e s e c e r n e r e ibidem sint mcgis deridenda, utrum an

allegorica

eiusmodi

arguere

transiens

computatio

computalionis

fines ludibrii, quam

illa

ad

tolerabi'e

et

testatus est Salvator

quaesitis

mensurarum

enim

eorundem mpietatem

ex

a b s u r d i t a s ¡Harum ineptiarum

ineptiae

criminationem est

maiorem

de

1 aud

ludibrii. Joanne

esse

vetularum,

nominibus ! Sed

Sed

magis

modo

taptista

omnium

utinam

praetergrederentur

f o r t e f u i s s e t illis c a v i l l a t o r i b u s

ausus

noster

¡Iiis

suis

quaenam

irridere

haud

tacite

praecursore

quem

ex m u l i e r e

natorum

sie

scribere : ( Romani ) "Quemadmodum

ipse

Dominus

venit

in

similitudine

a b e r r a v e r a t , ila et a d d u x i t l o a n n e m , i m a g i n e m s a t a n a ? q u i deeeperat,, . Q u i b u s

senteniis

impiis

subiungit

v

hominis

qui

primum hominem )

alias i n e p t a s sie impie

atque

a u d a c t e r d i c e n s ". ( Romani ) "Vicibus

numero

trinis

fuit

Adam

a

satana

baptizatus,

sicuti

et

C h r i s t u s a I » a n n e , , . K u r s u s s c r i b i t : " C u m I o a n n e s u n a t a n t u m vice q u e m l i b e t b a p t i z a r e t , d i c e b a t : b a p t i z o te a d e x p l e t i o n e m p e c c a t i , a d

agendam poeniten -

— 35 — ti a m et ad cognitionem veritatis. Siquidem et satanas cum

irrponeret

manum eficientein dicelat : te baptizo ad transitimi

incorruptibilitate

ex

Adae

ad aquisitionem peccati, ad oppugnandam salutis redditionem . Ioannes autem Dominum trinis vicibus baptizans dicebat ; baptizo te tollentem peccata mundi, qui cuivis hominum coelorum,,. Nonne

das immortalitatem et conducis quemlibet ad haec

temeritatem

undequaque

redolent

regnùm

blasphemasque

irritationes ? In istum sane quadrant ilia verba sacra, quod "mors irruit in imperitos,,, nec non ili a Osee prophetae

"eadent

principes eonmi in gladio

propter indisciplinam linguae eorum,, ( VIT, 16 ) . Quinam ex s . Iibris retulit Adamum

fuisse

terna

invocatione

a

satana

baptizatum ? Quodnam

ex

evangeliis tradidit trina immersione trinaque invocatione loannem baptizasse ? Uundenam

ergo insaniens talia desumpsisti ? Id tantum

scriptum

est

de

Ioanne quod "baptizabat ad poenitentiam,,. Quis doctorum eiusmodi commentimi

invexit

in ecclesiam ?

Perfectum

Christus unus ex Trinitate tradidit

equidem

baptisma

regeneration is

nobis perficiendum in Patre, Filio et

Spiritu s . , cumque istis tribus invocation ¡bus respondentibus tribus ( divinis ) immersiones testatur s .

fiunt très,

Scriptura . Ait

enim

quibus Paulus

inest in

sua

mysticus epistola

personis

sensus ad

quem

Romanos :

"Consepulti sumus cum Christo per baptismum, cum in morte ipsius baptizatj sumus,, ( VI, 3, 4 ) , Quod autem

Christi

sepultura ad très fuit dies quos

secuta est ipsius resurrectio, id significamus per très immersiones in aqua . Cumque vetustatem peccatorum sepelimus per sepulturam efficientem vitam, transmutamur in hominem

novum ex eo quod

promissionem

resurrectionis

exinde acceperimus . Sed supra ill Lid cönvivium Canae Galiiaeae spiritu elevemur, vivamusque vita digna immunitate sponsi a passione, Perversa

dein ac turpissimi

relata

commenta Manichaea procul abiiciamus, curramusque post vinum bontmi, quod "laetificat cor hominis,, iuxta psalmistae doctrinae evangelicae. Praeterea

dictum, quod

laudibus prosequamur

est figura coniugalem

perfectae statum

— 36 tamquani

honorabile, itemque

praestantiorem coelorum

atque

fideles

laudibus

lionorabiliorem,

prosequamur

virginitatem

profiteamurque

utrumque

d i s p o n e r e . Ne impediarnus a coniugio

tamquam

ad

regnum

ineundo, cum id sit

haereticorum, h o r t e m u r vero ad virginitatem, s e q u e n t e s apostolum, qui sic

ad

C o r i n t h i o s scribit ; "Igitur qui m a t r i m o n i o iungit virginem suam bene facit, et qui non iungit melius facit,, ( 1 C o r . VII, 3 8 ) . Aliud est enim quod impediarnus et vituperemus coniugium quod praescriptum est, aliud vero quod liorte• m u r ut pro statu b o n o eligatur iste qui nielior est, et hie prae ilio legali habeatur malori h o n o r e et s u p r a ilium qui est l i c i t u s . Deinde c e n s e a m u s

peccatum

esse

aegritudinem

animae,

cuius

initium

consistit in c o m m o t i o n e p a s s i o n i s in anima, a t q u e in m o r b o cogitationis, q u a m quam exptetio c o n c u p i s c e n t i a e peragitur per c o r p u s . Neque c e n s e a m u s

pecca-

tum necessario i n e s s e n a t u r a e . Imo qui talia docent reprobare debemus, atque eosdem t a m q u a m haereticos a b h o r r e r e , etiamsi in s u a apologia i n s e r a n t quaedam c o n s e n t a n e a d o c t r i n a e orthodoxae a l i q u a ex parte, non autem quoad partem doctrinae ob quam illi damriantur. Idcirco enim diudicantur seductores, propterea quod

redarguuntur

errorem

docuisse.

Siquidem

neque

Eutychium

neque

Nestorium a s u i s e r r o r i b u s iustificat c o n f e s s i o eorundem in s a n c t a m T r i n i t a t e m c o n s u b s t a n t i a l e m , et nemo unquani eos accusavit quoad dogma i s t u d . Neque profuit Novatio quod ipse admittebat gloriosam ( doctrinam ) ecclesiae aliaque, cum interim repudiabat poenitentiam . Ridiculum est equidem quod a c c u s a t u s de adulterio ad suam

defensionem

contexat

apologiam

quod

non

occiderit.

Deinde n u l l u s ut p i u r i m u m reperitur haereticus qui haud c o n f e s s u s sit aliquid recti ex iis q u a e docet ecclesia, et n i h i l o m i n u s ilia de c a u s a n e q u a q u a m ipsum recensemus

cum

iis qui

orthodox!

s u n t . Et A r i u s ipse

eodem modo ac n o s

confitebatur patrem Deum esse o m n i t e n e n t e m : ast id satis non fuit ut ipsum irnmunem redderet a b l a s p h e m i a in F i l i u m . Quisquis

igitur in parte

a regula et s e n t e n t i a praedicat

iuxta

Pauli

aliqua

ecclesiae, invehit

corrumpit

doctrinas

religionis,

recedit

s e m i n a haeresum iam d a m n a t a r u m , et

dictionem " e x t r a quod a c c e p i m u s , , , is c e n s e n d u s est ex

-

37 —

numero haereticorum, de q u i b u s idem apostolus a d m o n e n s fideles ait : "Exite de medio eorum, et separamini, dicit Dominus, et immundum ne tetigeritis, et ego recipiam vos, et ero vobis in patrem

et vos eritis rnihi in fillos et filias,

dicit Dominus omnipotens,, ( II C o r . VI, 17, 18 )•: cui decet gloria et potestas, Patri, Filio et Spiritui sancto nunc, omni tempore et in saecula Amen ,

saeculorum .

— 38 —

Eiusdem Severi homilía CXXIII C a t e c h e s e o s vero V[

C u i u s argumentum est de fidei orthodoxae professione, praecipue a u t e m ibidem alte redarguuntur impii ac foedi Manichaei, fidelesque

a d m o n e n t u r ne

incidant in l a q u e o s ipsorum, cum nonnulli c o n a r e n t u r illum perditionis e r r o rem

propagare.

Accessurus

ad

sermonem

catecheseos

atque

adhortationis,

ut

muñere

eiusmodi apte fungar, pronti nomen ipsüm postulai, volo, omni adhibita dili genti

sollicitudine,

assectari

vocum

humiliter c o n a r i , ut illas a d s t a n t e s

submisse

atque

i n t e l l i g a n t . Nolo autem per easdem

solos

s o n o s , simulque

voces

accedere ad disserendum de rebus divinis, ad q u a e fidei professio nos compelIit. Timeo haud

enim

excultam

plusquam

ne forte neque

oportet

cum

sonitus

attingit aurem

formatam ad eiusmodi

profero,

aberrer,

liaud

exercitam

seu

contemplationes, ego ipse, cum

quippe qui aurem

aperiam, cum ei insinuo ea q u i b u s percipiendis

neque

obturem capax

potiusquam

neque

idonea

r e p e r i t u r . P e r s p i c i e n t e r enim nosco, si mentis meae oculos ad c o n t e m p l a n d a m divinam gloriam immitto, eosdem intueri n o n n u l l a ex compreliensibilibus et si ex iis, quae primo s u b nostro prospectu cadunt, ipsam gloriam suscipiam quam levissime c o n t e m p l a n d a m ,

extemplo extollor, eripiorque, atque ad

excelsioris

s e n s u s apicem me plane elevat Jesus, ille V e r b u m Dei, ¡lie unus ex Trinitate, ille ostium valde

cognitionis qui

circumspecte

introducit

firma ratione ad altiora, atque

educit s e n s u s obvios c o n l e m p l a t i o n i s ad e d o c e n d o s

q u i b u s liaud licet a c c e d e r e . H a n c o b c a u s a m ostium, per me

ex

iis

illos

idem lesus dicebat : " E g o sum

si quis introierit, vivet, et ingredietur et egredietur et pascua

inveniet,, { I o . X, 9 ) , Idcirco per incarnationem b e n i g n i s s i m a m usque ad nos descendit, et, ut

— 39 — ita dicam, quasi ad pedes n o s t r a e mentis, quae propendet erga ea q u a e infra sunt, sese prostravit, ut via illis qui nequeunt incedere explanaretur. Q u a m o b r e m praeterquam

ostium

semetipsum

n o m i n a v i ! viam, a p p o n e n s

pro

diversitate

actionum n o m i n a d i v e r s a . Ait enim : " E g o s u m via, Veritas et vita : n e m o venit ad Patrem nisi per me,, ( I o . XIV, 6 ) . Si itaque incedo in via et t r a n s g r e d i o r ostium, s a n e etiam

nolens a s c e n d a m ad m o n t e m . Excupit enim attollere illuc

non modo qui s u n t sicuti P e t r u s , Iacob et Ioannes, sed et illis m i n o r e s liumilioresque pro modo cuiusque f a c u l t a t i s . V e r u m t a m e n elatio sericordiae : extollimnr quippe non ex eo quod s i m u s

quaelibet est mi -

propinqui, sed quod is

a c c e d a ! illìs qui haud oninino remoti s u n t . " D e u s enim e vicino s u m , ait Doniinus, et non D e u s de longe,, ; l e r . XXIII, 2 3 ) . Si autem a s c e n d o , et transfigur o r : nimirum

eveniet

mihi quod in evangelio n a r r a t u r . S e n s u s autem q u o s

revel at, minime s u n t t a m q u a m

via et ostium

quae

introducant,

neque

sunt

a c c o m o d a t a auditui eorum qui catechizantur : sed ex iis q u a e prope s u n t a d movet ad e x c e l s i o r a . T r a n s f i g u r a t i o ergo est cogitationum e l e v a t i o . "Uluxit quidem facies eius sicut sol, et vestimenta

eius facta

sunt

alba tamquam lux,,. Siquidem

Deus

noscitur ex s p l e n d o r e circumstantium nec non ex iis q u a e exterius adspicluntur, quasi

ex lucentibus

abdita eiusdem

vestimentis : minime

vero

n o t i o n e . S i c ex decore atque

ordine a t q u e dispositione

partium

cognoscitur

magnitudine

rerum visibilium

ex intima

atque

ipsius o p e r u m , ex

eundem cognoscimus, ut

cum propheta David dicamus ; " Q u a m magnificata s u n t o p e r a tua, D o m i n e ! : O m n i a in sapientia fecisti,, ( P s . CHI, 2 4 ) . Noscitur quoque D e u s ex iis q u a e suis servis is locutus est revelavitque. Ne igitur ineffabilia s c r u t e m u r , inqui rentes q u i s n a m is sit in sua essentia, quae s u p r a o m n i a e s t . P r a e d ì c t i s in adiunctis Moyses et E l i a s advenerunt apparueruntque, Moyses quidem

vice legis,

mysterium

Elias

vero loco prophetarum, c o m p r o b a r u n t q u e

pìetatis in Christo, uti s u p r a

tur, ut absolutum

perhiberent consensum

indicavi. Cum

lesu

magnum

et c o l l o q u e b a n -

veteris et novi testamenti,

nempe et realìtatis, scripti et spirit us, typorum et prototyporum,

umbrae

praedictionis

— 40 — futurorum atque rerum

e v e n t u s . H a e c e r a n t d e q u i b u s lex et p r o p h e t a e p e r

Moysem et Eliam cum Iesu d u m s u p e r m o n t e m s t a b a t c o l l o q u e b a n t u r . Si i b i . d e m p o r r o m o r a r i t e n t a r e m , l i a l l u c i n a t i o n e q u e affectus ad ea q u a e a p p a r e b a n t a c c e d e r e m , dieerem

et

ego : " D o m i n e b o n u m

est

nobis

hie e s s e . V i s n e

ut

f a c i a n ì u s hic t r i a t a b e r n a c u l a , u n u m tibi, et Moysi u n u m a t q u e Eliae u n u m ? , , ( M a t h . XVII, 4 > . Ad ilia e q u i d e m t a b e r n a c u l a c o n d u c u n t lex p r o p h e t a r u m q u e c h o r u s , c u m e l e v a n t u r u s q u e ad evatigelium et s p i r i t u a l i t e r d e c l a r a n t ilio m e d i a n t e , t r è s illos qui e n u n i e r a n t u r ( Moysen, Eliam et Iesuirt ) in u n u m con vergere f i n e m . Ast c o r u s c a n s n u b e s o b u m b r a n s m e a m p r a e c i d i t p e r s c r u t a t i o n e m . S i m u l a u t e m ac praecidit et i l l u m i n â t obtegitque : n e q u e ex invidia agit, sed

potius

ex c o m m i s e r a t i o n e , E i u s enim p r o p o s i t u s est ut m i n i m e sit o n e r i s q u o d s u p e rat vires, a t q u e ut i l l u m i n e t q u a n t u m a n o b i s c a r n i s u b i u g a t i s ferri

queat;

c e t e r u m efficit ut m i n i m e s t u p o r e c o m m o v e a m u r , n e q u e m a g n i f i c e n t i a e exun d a t i o n e o b r u a m u r , q u i n imo ut i n t u e a m u r q u o d v a l e m u s , V e r u m t a m e n q u i d est q u o d a u d i o ? Ecce vox r e s o n a t ex n u b e q u a e s a h i t a l i t e r lucet praeciditque, et t a n i q u a m a p e r s o n a P a t r i s p r o d i e n s ait : "Hie est filius m e u s dilectus, in q u o compiacili,, ( i b i d . 5 ) . I a m v e r o cum e i u s m o d i percipio

vocem i n f r a

d e l a p s a m a b a b s c o n d i t a excelsa divinitate, i m p a r s u m ei

f e r e n d a e , m e q u e ideo c o h i b e n s , i n f e r i u s meutti i n t u i t u m

d e m i t t o . S t q u i d e m et

"discipuli c u m illam vocem a u d i e r i n t , in faciem s u a m c e c i d e r u n t t i m u e r u n t q u e valde,, ( i b i d . 6 ) , i n d i g u e r u n t q u e ut lestis, s l a n s a d h u c in m o n t e ,

accedens

t a n g e r e t eos erigeretque, ac i u b e r e t ut f o r t e s e s s e n t a n i m i s , n o i l e n t q u e tirnere. Scriptum

est enim

quod

"accessit

l e s u s et tetigit eos,

d i x i t q u e : s u r g i t e et

nolite timere,, ( i b . 7 ) . Item curii s o n u m a u d i o , p e r illam a u d i t a m

vocem

doceor atque

egomet

doceo c r e d e n d u m esse in u n u m D e u m P a t r e m o m n i p o t e n t e m , in u n u m D o m i n u m l e s u m C h r i s t u m Filium u n r g e n i t u m c o n s u b s t a n t i a l e m P a t r i . Si enim ipse P a t e r dicit : hie est filius m e u s , ecce t o t u m s e r m o n e m de divinitate h a b e o b r e v i b u s iiisce v e r b i s e l u e i d a t u m a t q u e e x p l i c a t u m . P l a n e e q u i d e m simplicia s u n t haec

— 41

—

verba, attamen facillime incredulum c o m p e l l u n t ad a s s e n s u m veritati

exhiben-

d u m . Ita enim r a t i o c i n a m u r : Si filius est, ergo est genitus et non factus, cum P a t e r dicit ; filius meus est, non autem : factus e s t . Si porro dictum fuisset ; et factus

est, c o n s e q u e n s

fuisset

ut ¡tie" qui

factus est r e c e n s e r e t u r inter ea

q u a e facta s u n t . Q u a r e filius qui est, non autem

qui factus est,

proculdubio

r e c e n s e n d u s est cum P a t r e , qui est neque factus est, habendusque est excel s i o r omnium q u a e facta s u n t . Quemadmodum

itaque

qui a b aeterno

est P a t e r , nullatenus a l i q u a n d o

incepit P a t e r esse vel a l i q u a n d o desinet, similiter et hie a b aeterno est F i l i u s , propterea quod

verum

nomen

Patris

nullatenus

existat v a c u u s F i l i o vero o r b a t u s q u e gloriae et imago eo, quem

personae

reflectit, n u l l a

patitur

ut aliquando

nato dilecto. E s t enim F i l i u s

Patris,, ( H e b .

ac

solem ( p e r

solem

Nequaquam

i n q u a m , solem vel

s a n e sol expers suo splendore

parum a s p l e n d o r e

sit lumen

liaud

procul a P a t r e ,

neque

a b aeterno, rectissime que

confitendum

naturae P a t r i s , cum

qui generat et qui Ast

dicit

unius

Quapropter cum F i l i u s quod

F i l i u s est, a P a t r e genitus sequi-

aeterno

existit cum

illo qui

existit

est ipsum esse ex eo qui existit, filium-

eiusdemque essentiae

atque

n a t u r a e s i n t et

generatur„

a l i q u i s : ecce in lob

auditur ipse

pluviae pater ? Q u i s est qui genuit stillas r o r i s ?

D e u s dicens : " Q u i s

pluviam vel gelu dicemus eiusdem

praedictas voces quae illis t r i b u u u t u r egressus

est,, ?

Atqui D e u s m i n i m e

nempe

inquit:

est

de cuiusuam utero e g r e s s u s

e s t crystal 1 us ? gelu dein in coelo q u i s n a m genuit ?„ ( XXVIII, 2 8 s e q . An ergo

in

removebit ?

seiiinctim ab ipso, sequitur

de l u m i n e . Et q u o n i a m t a m q u a m

t u r quod sit Deus de D e o . Et quia a b

exstat

exoritur, neque s p l e n d o r qui res-

plendet seiungitur a b eo a q u o obtinet ut r e s p o n d e a t . respondeat

intellige,

igneum, sen aliis verbis quod

ex lumine, quod ex eo diffunditur, splendores emittit, s p l e n d o r q u e puncto ) quis,

"splendor

I, 3 ) , splendor quidem, q u i a a b

in re differt. Quis enim

o qui audis, s p h e r a m seu corpus rotundum

quolibet

idem

e s s e n a t u r a e Dei

"pater,, ego sum

6

"genuit,,

et " e x

) .

propter utero

pater pluviae, vel ego

-

42 —

gsn'ui ros, a u t ex s i n u meo e g r e s s u s est c r y s t a l l u s . Sed cum lob, qui se reputabat

perituro in d e s i g n a n d i s

rebus

creatis

a c c o m o d a t o ™ m, vellet D e u s o s t e n d e r e pervincere

insuper

humanam

scientiam

lob m o l e s t e sic i n t e r r o g a i : an t u pluviae, vel

quis genuit totum

hand

per

plurima laborare

istum

vocabulorum

p e n i t u s exercitatum

fili h o m i n i s

rarem

appositionem

esse

atque

inscientia, e u n d e m

dicere potes,

quis

sit

pater

multitudinemque ? Nequaquam

a u t e m , ita i n t e r r o g a n s , vult p a t e f a c e r e p r a e d i c t o r u m g e n e r a t i o n e m vel nativilatem, sed c u m h o m i n u m a l i a r u m q u e r e r u m c r e a t a r u m s u p e r terrain et p a r t u s

n o n n i s i p e r t é m p u s efficiuntur, idcirco

lob, q u o d ego i n d i g e a m

m o r a et labore, uti

productiones

D e u s dixit : n u m q u i d p u t ä s ,

productio

roris

pluviae, gelu et

crystal li iis iridiget ? N o n n e p o t i u s q u a m celerrime, v e l o c i u s q u a m c u m profert u r v e r b u m , potis s u m ea c o n d e r e per a c t u m

v o l u n t a t i s d i v i n a e ut fiant, imo

n u t u d u m t a x a t ? C e t e r u m si a l i q a a n d o o c c u r r u n t v o c a b u l a e i u s m o d i sicuti ea q u a e de Deo d i c u n t u r , necesse est ut illa v o c a b u l a

intelligantur pro

notione

r e r u m q u i b u s a d p l i c a n t u r , m i n i m e v e r o s e n s u qui v e n t a t i o f f i c i t . Aliter e n i m q u i s percipit p r o p o ' i t i o n e m istam : D e u s est p a t e r p l u v i a e ; a l i t e r a u t e m

hanc

aliarti : D e u s est P a t e r Filii, et Filii quidern U n i g e n i t i . S i q u i d e m n o m e n u n i geniti

indicai ex u n o Deo

Patre

unum

Deum Verbum

esse g e n i t u m

praeter

q u e m li bet m o d u m q u a m l i b e t q u e n o t i o n e m c u i u s v i s g e n e r a t i o n i s ( r e r u m tarum ) . Proinde

illud

nomen

"unigenitus,,

generationem

excelsiorem

creaFilii

d i s c e r n i t a c u n c t i s a l j i s triferioribus g e n e r a t i o n i b u s , sive istae sirit g e n e r a t i o n e s sive ex u s u t a n t u m t a l e s a u d i a n t . Aliter a u t e m r e s esset, si S c r i p t u r a dixisset d u m t a x a t " P a t e r g e n u i t Fili uni,, nullo alio a d i e c t o a d d i t a m e n t o ad i n s t i t u e n d a m c o m p a r a t i o n e m inter v o c a b u l a sibi c o n s i m i l i a e u m in fìnem ut exinde d e d u c a t u r g e n e r a t i o n e m i'IIam m i n i m e intelligendam esse t a m q u a m

v e r a m a t q u e ex e s s e n t i a P a t r i s , sed

metaphorice

s u m e n d a m , si cut est ilia q u a e de pluvia, nive, c r y s t a l l o et gelu d i c i t u r . l a m v e r o quoniam

q u a e d i c u n t u r de g e n e r a t o n e Filii m i n i m e ad p r a e d i c t a

coarctantur

vocabula, ne in p r o s e q u e n d a a e q u a l i t a t e vocabuli i m m o r e m u r , uti c o n t e n d u n t isti i n a n e s , ne ex a d u l t e r a t a

illius explicatione

periclitentur ea q u a e

attinent

-

43 —

ad f i d e m . Désistant quatnobrem isti a corrumpendis seu rodendis

vocabulis

more vermium . Quid porro

nobis agendum est, cum audimus loannem dicentem : "lu

principio erat Verbum et Verbum

erat apud

Deum, et Deus erat Verbum,, ?

{ l o . 1,1 ) . Si itaque in principio erat t a m q u a m

qui existit apud

eum

qui

existit, atque erat tamquam Deus apud Deum, quomodo intelligere licet. Filium Dei qui ab aeterno existit non esse verum Filiutn, personalem, aeternum atque ex ipsa essentia genitoris, sed similem eundem facimus pluviae et rori ? Vel quomodo crystatlo vel pluviae adplicabimus haec dicta quod nempe ad instar filii a Pâtre fuerunt, uti vos asseritis ? Et qui fieri potest ut aptetur

eisdem

illud : "Nemo novit Filium nisi Pater et nemo novit Patrem nid Filius, et cui Filius voluerit revelare,, ? ( Math. XI, 21 ) . Numquid

Deus reputabitur pater

crystalli personaliter et per communicationem n a t u r a e ? Videtis ergo quomodo Arii discipuli cum inepte contendant divinam Filii nativitatem extenuare, nantur in idearum verborumque similitudinibus vacuis vanisque, quin discernant quid sub verba subsit, quidve

illud significet, atque perversam ob mentem

suam eo deveniunt ut ratiocinandi facultate expertes omnino é v a d a n t . Ast a d d u n t et lioc : quid

mirum si Christus dicitur sapieritia Dei ac

fortitudo Dei ? Ecce eniip et Ioel scribit : locusta, bruchus, ventus u r e n s et eruca, fortitudo mea magna, quam immisi in vos,, ( ÏI, 25 ) . An ergo locusta et eruca ex ipsa erunt essentia Dei, ex eo quod dican t u r fortitudo magna Dei ? Quam apte hisce aptanda sunt ilia verba : "erratis neseientes Scripturas, neque virtutem Dei„ ! { Math. XXII, 2 0 ) . Christus enim tamquam

Deus de Deo, qui ab aeterno existit ab eo qui ab aeterno

sapientia est yirtusque quae sulsistit essentialîter. Plagae autem

existit,

locustarum

et erucarum sunt virtutis Dei effectus qui peccantes revocant ad resipiscen tiam conversionemque ac adducunt ad virtutem. Per easdem plagas agnoscitur magnitudo virtutis illius qui percutit, cuius equiJem potentia etiam per locustas atque erucas tam despiciendas apparet ! Hasce P a u l u s modo operattonem virtutis vocat, modo v i r t u t e m . Ait enim : "Alii quidern

per spiritum

datur

— 44 — sermo sapientiae, alii autem s e r m o scientiae secundum

eundem

spiritum ;

alteri fides in eodem spiritu, alii gratia sanitatum,, ( I Cor, XI!, 8 - 10 ) . Alibi idem ait : "Etiamsi nihil sum, tamen signa apostolorum

facta s u n t in vobis,

per omnem operationem, per signa, miracula et virtutes,, ( II Cor, XII, 11 s e q . ) Ita divinae Scripturae mos est ut operationes virtutis Dei dicat virtutem, sicuti et plagae locustarum et erucarum ne vocat duces qui

dictae f u e r u n t magna v i r t u s . Eodem nomi-

missi f u e r u n t adversus gentes quae terram

Israel ¡am

occupabant, et per quos, etsi adinodum pauci erant, Deus ostendit roborem et vim virtutis s u a e . Quamobrem et losue filius Nun qui post magnum Moysem fuit ductor populi et dux exercitus in memoriam filiorum populi sui revocans miracula et virtutes q u a s Deus operatus est, i n q u i t : "Et misit ante vos vespas, et ex conspectu vestro eduxit duodecim reges Amorrhaeorum, non per gladium t u u m , neque per sagittam tiiam,, ( l o s . XXIV, 12 ) . Intelligisne modum

istum quo per insectas despectas apparet

infinita

Dei v i r t u s ? Hac et de causa cum Deus vexaret Pharaonem per ranas, grandities et locustas dicebat : "ut per te ostendam virtutem

nieam, et cognoscatur

nomen in universa terra,,. Attamen exinde nullatenus censere d e b e m u s Christum, qui est virtus et robur essentialis Patris (1), aequiparanduin esse signis hisce et miraculis quae nonnisi

per ipsum efficiuntur. Discrepat enim quod

efficitur ab eo qui efficit. Neque

nomina

aequalia

alias

adhibita

significant

aequalem

naturam

eorum quibus nomina ilia a p p o n u n t u r . Sic spiritus vocatur Deus uti ait loann e s : "Spiritus est Deus,, ( Io. IV, 24 ) ; sed et angeli dicuntur spiritus, prouti psallens David a i t : "Qui facit angelos suos spiritus,, ( P s . CHI, 4 ) . Non tamen idcirco a r b i t r a m u r eundem inesse spiritum angelo atque Deo : imo inter creatorem et creatum discrepantia intercedit maxima, quae nequit dici q u a n t a s i t . Ne itaque sese fallant Ariani cum perverse intelligunt atque in medium adducunt generationem ( i . e . productionem ) atque ortum roris et crystalli, (1) 1. e . " r o b u r essentiae Patris,, et ita in aliis locis

— 45 — autumantes

eiusmodi

evincere generationem

exemplis

prorsus

fallacibus atque futilibus se posse

ineffabìlem Filii non esse ex essentia P a t r i s . Neque

Unigenito sapientiae et virtuti essentiali Dei aequiparent virtutem locustarurn atque e r u c a r u m . Imo audiant David cum confirmans divinae nativitatis Filii veritatem inquit : "Dixit Dominus Domino meo, sede a dextris meis ; . . . ex utero meo ante luciferum ( stellam ) genui te„ ( CIV, 1, 3 ) . Ne quis autem existimet haec affirmari de dominis improprie

dictis, puta de duobus r e g i b u s . Neque enim

talia stolida dicta et commenta destituta quovis argumenta credibilitatis ullo in loco protulerunt Iudaei, penes quos sermone bebraico plura nota nomina ita servantur Deo, ut nemini alii t r i b u a n t u r ; s u n t q u e Elohim (1), lehova (2), et A d o n a i . Eadem autem nomina illi ipsi interpretes ( LXX ) multis in locis absque interpretatione reliquerunt, quo demonstrant ilia nomina propria esse Deo non vero aliis comnninicabilia. Adducto in loco iisdem nominibus usus est propheta psallens : "Dixit lehova ad adonai, i . e . Dominus ad Dominum virtutum, sede a dextris meis,, Praedicta enim nomina hosce perliibent s i g n i f i c a t e . Quoniam igitur Dominus Deus noster l e s u s Christus, postquam explevit totam incarnationis dispensationem atque a niortuis resurrexit, corpore indutus ascendit ad coelum, uti scriptum est, cum ex eo cuncta plena essent divinitus minime vero c o r p o r a l i t e r . Sese humiliavit quidem usque ad mortem, mortem autem

crucis, nihilominus nullo modo imminutus est a s u a gloria : imo in

ipsa passione atque carnis infirmitate quam voluntarie idem admisit, suam potestatem ostendit atque impassibilitatem, mortemque legaliter per passionem vicit debellavitque. Propheta ilia verba quae a Spiritu

igitur praefatum mysterium prospiciens scripsit

iubebatur ut audire faceret tarn quam per citharae

vibrationem : ideoque ad nos docendos inducit Patrem alloquentem

Filium •

Non enim poteramus veritatem addiscere nisi h u m a n a e rationi scilicet tenuitati

bviibs •>3i,ix nini (2) Pro male lccto ilio Dei tetragrammate I 1 "' 1 posuerunt

.

— 46 — nostrae

scripta

ilia v e r b a fuissent a p t a t a . AHoquin

qui i n c o r p o r e u s est, n e q u a q u a m

in perspicuo

est

Deum,

loqui per organa q u a e r e s o n a n t . Velie e n i m

t a n t u m m o d o est verbuni D e i . P a r i t e r et eie Filio dicendum : g u o m o d o enim dici potest quod Pater

indigebat ut v e r b a

noscit

omnia,

atque

excepto

audi ret, cum îpsemet noscat v e l i t q u e ea q u a e

vult, c u m q u e

quod

utriusque

i I Je sit Pater,

una

sit

essentia, e a d e m q u e

per

hie vero P'ilius ? Aeque et v o l u n t a s una

eademque est u t r i u s q u e . Quodnam est ergo verbum

quod per prophetam vult

indicare cum dicit : "Dixit D o m i n u s Domino meo, sede a dextris meis,, ? Nihil equidem aliud id deinonstrat q u a m coaequaiitatem

h o n o r i s P a t r i s et F i l i i .

Stuitum est autem a s s e r e r e per dexteram intelligendum esse Deum

incor-

poreum atque infinitum . Dextera porro apud nos est indicatio h o n o r i s , ideo que s e s s i o a dextris

désignât ex usu hominutn

n o m i n a e o r u m qui e x c e l l u n t .

Si quis autem nonnisi in verborum extrinseca ratione sisteret, quin ad notiones Deo idoneas elevetur, F i l i u s dicendus esset P â t r e honore potior, utpote qui a b eius dextris s e d e t . V e r u m t a m e n per ilia v e r b a et eorum significatus qui penes nos usu, uti dìxi, decurrunt unum sollicita est S c r i p t u r a demonstrare, videlicet coaequaiitatem quantumvis

honoris P a t r i s et F i l i i . P e r s p e c t u m

maximum

velit q u i s F i l i u m

honore

enim

eadem habet, quod,

extollere,

nullatenus

ipsum

elevat s u p r a P a t r e m , qui eundem g e n u i t . H u n c etiam s e n s u m produnt s e r m o ne hebraico praefata verba : Dixit nempe lehova ad Adonai, i , e . D o m i n u s ad Dominum

virtutum. Si

vero

inversus

fuisset

ordo,

ita

ut dìceretur '. Dixit

D o m i n u s virtutum ad D o m i n u m , perseveranter d i x i s s e n t a u d i e n t e s illud " D o m i n u s virtutum,, tri bui Patri utpote eminentiori, iüudque quod s u b s e q u i t u r

i.

e . " D o m i n u m „ ad Filium t a m q u a m inferiorem r e f e r r i . lamvero textus isti inversum perhibet illud

ordinem, scilicet quod

vero " D o m i n u s

conceptum, de Filio

virtutum,,, quod dicitur, propterea

subsequitur sine quod

nempe "Dominus,, de P a t r e

c o n t r o v e r s i a excelsiorem Scripturis

continet

divinis cura est liaud

minorem P a t r e manifestare F i l i u m , qui tarnen nequit praetergredi s p l e n d o r e m P a t r i s . Haec dicta s u n t de singulorum istorum vocabulorum speciali significatu in lingua g r a e c a . hixta hebraeorum autem s e r m o n e m , uti iam diximus, ista duo

_

47 —

n o m i n a Iehova et "Adonai,, nonnisi de uno Deo dicuntur, neque aliis appiicantur. Hinc interpretes ( LXX ) pro geminis nominibus u n u m adhibuerunt

idemque

vocabulum

hoc modo : Dixit Dominus Domino meo, sede a dextris m e i s .

Ne porro, iuxta stolidam sententiam Nestorii discipulorum, reputaretur homi nem per gratiam ascendisse atque insiliisse in s u m m u m thronum, rapiriamque arbitratum

esse ut is esset Deo aequalis, iuxta Pauli dictum ( P h i l . 1!, 6 ) ,

atque ne diceretur Patrem

mentitum

esse cum per prophetam ait : gloriam

meam alteri non dabo„ ( Is, XLII, 6 ), idcirco verbis superius adductis adiecit haec alia causam (1) indicantia, scilicet : "ex utero meo ante luciferum genui te„. Idcirco ( ait Pater ) clamo : sede a dextris meis etiam tamquam incarnatus, quoniam non es filius diversus ab illo, qui peramanter ex me est, seu aliis verbis pro modo dicendi hominum, ex meo utero natus est, sed u n u s idemque e s t . Hoc etiam more h u m a n o usus explicavit veram generationem Verbi. Alioquin enim numquid qui incorporeus est uteruni h a b e t ? S e d sicuti nos ea quae operamur, nostris manibus o p e r a m u r , ipse quoque, etsi cuncta verbo perficit, nihilominus consuetis nobis vocabulis utitur, ita ut more

h u m a n o dicat : "Ego manibus

meis firmavi coelos,, ( I s . XLV, 12 ) : et nos quoque dicimus ipsi : "Manus tuae fecerunt nos et plasmaverunt nos,, ( C f . p s . CXV1II, 73 ) . Pariter gene • rationes illorum qui s u n t corporei et eiusdem naturae ac nos, fiunt, uti plurimum, ex utero uti occurrit apud Isaiam : "Numquid mulier obliviscetur infante m suum, aut non miserebitur filiis uteri sui ?„ ( Is. XLIX, 15, ) , et in libro Proverbiorum : "Quid fili uteri mei, quid p a r t u s viscerum meorum ?,, ( XXXI, 2 ). Similiter h u m a n o usu sed vatde dilucide Pater suo Filio d i c i t : "Ex utero meo

aute luciferum genui t e „ . Propterea recte CCCXV1II patres nobis fidei

professionem tradentes sequentes Iibros a s . Spiritu inflatos de FiSio dixerunt "natum esse ex Patre unigenitum,, scilicet ex essentia P a t r i s . IIHid dein

"ante

luciferum

genui

te„

significat turn

ante

quoslibet

(1) Graeci et syri Patrem dictmt causam Filii, latiui principium Cf, s, Thorn. S u m . P, a, ac Q. LI 11 c. f.

— 48 — mundos, turn ante q u a m c u m q u e i n t g l è c t u praeditam c r e a t u r a m , i . e ante spiritus s u p e r n o s ,

virtutesque

i n c o r p o r e a s . P o r r o lux s u b s t a n t i a t e

T r i n i t a t e ; angeli vero, qui desumunt ex illius splendore,

est D e u s in

sen, ut ita dicam, ex

illius fluxu, q u o ipsum susti nere possunt atque ad n o s eius i u s s a eferre, pieni sunt

l u m i n e et

scientia,hi

sunt

luciferi. Talis

fuit

Gabriel,

qui

apparuit

Danieli e x p o n e n s ipsi quantum fieri poterai et r e v e l a n s ignota nutuum

prophe-

t i c o r u m d i c e n s ; " D a n i e l , n u n c egressus sum ut docerem te intelligentiam . In exordio precis tuae egressus est s e r m o t ego autem veni ut indicarem libi, q u i a vir desideriorum e s . Inteilige ergo sermonem,, ( D a n . IX, 2 2 et seq . ) . Lucifer et fuit qui Deiparae Virgini significavit illius qui est lux umbra

mortis

ineffabilis

et excelsior,

sedebant, q u i q u e totum

t i a r e p l e v i t . E x utero

annuntiationein

in

carne

qui illuxit iis qui in t e n e b r ì s

et in

orbem

itaque i . e . ex s u a

divina

essentia

de

adventu

coruscante

P a t e r genuit

Dei scienFilium

ante

q u a m c u m q u e c r e a t u r a m atque ante quemvis l u c i f e r u m . A b s o n u m p r o r s u s esset h u n c luciferum intelligere de sidere s e n s i b u s o b n o x i o atque visibili quod creatura fuit die q u a r t a c u m sole, l u n a et stellis post creationem coeli, terrae, plantarum,

graminumque.

Porro cuncta

quemadmodum

vocabula

denotant

Hlud

" F i l j u s , , , atque " e x utero

eiusdem

esse

naturae

genui,, et s i m i l i a

genitum a c qui

genuit, ita

similiter F i l i u s vocatur V e r b u m ut ostendatur eiusdem generationem esse a passibilitate a b affectione

immuitem

corporea, a fluxu, et a q u i b u s v i s aliis e i u s -

modi quae a p p a r e n t in g e n e r a t i o n i b u s c o r p o r a l i b u s . V e r b u m quippe est mentis p a r t u s expers p a s s i o n i s , gigniturque ab ipsa mente sine commixtione vel

con-

n u b i o corporali, seu est imago intellectus u n d e q u a q u e s i m i l l i m a ipsi, significat tamen se esse distinctam ab ilio c u i u s est imago, q u e m q u e manifestat deiineatque in s e m e t i p s a . Cum verbo quod prodit, item et prodit flatus. V e r b u m quidem utpote

quod ex mutabili ( finita ) niente

mediantibus

l a b i i s et lingua

prodit, ac per

auditur ac percipitur,

flectiones

desinit

nostrum, corporales

simili ac

prodit :

itemque flatus oris et spiramiriis desinit dissolviturque cum prolatione verbi .

-

49

-

Dei vero Patris, qui est intellectus supereminens, qui est, qui subsistit, qui dat aliis ut sint, Dei, inquarti, Patris tum Verbum tum Spiritus sunt

vìventes,

subsistentes, creatoresque universprum continentesque omnium quae. facta sunt ; s u n t q u e in Patre, uti et Pater novit

in iis

non iam definite vel corporaliter,

sed

prout testatusque est ¡ile ipse in evangelio dìcens : "'Ego in Patre, et

Pater in me est,, ( I o . X, 38 ) , Quemadmodum enim Verbum est splendor, gloria et imago personae Patris, ita et Spiritus sanctus est Spiritus veritatis, qui a Patre procedit et vere in se ostendit illum cuius is est Spiritus, eiusdemque est essentiae

cum ilio a quo

procedit : propterea quod impossibile est ut Spiritus veritatis habeat essentiam diversam

ab eo a quo is procedit, Idcirco cum

Patre et Filio

corinumeratiir

atque conglorificatur S p i r i t u s . Idcirco et in Patre, Filio ac Spiriti! sancto b.ìpt i 2 a m u r , Nisi enim sicuti Pater et Filius et is subsisteret, atque

cum illis in

natura

fuisset ut is

cum

consubstantialis esset,

creaturis

statueretur,

coaequalisque in honore, necesse

ncque

in ipsum

eadem

habe re tur

fides qua in

Patrem et Filium c r e d i m u s . Trinità® igitur sancta est sempiterna increata et c o n s u S a n t i a l i s . Quemadmodum Pater est Deus, item Deus est Filius, atque Spiritus s a n c t u s quoque est Deus; quemadmodum lumen

est Spiritus

universa

lumen est Pater, lumen

s a n c t u s ; quemadmodum

quoque ett Filius, item et

Pater est plasmatori

tenens, ita quoque est Filius et Spiritus s a n c t u s . Non

sunt tres princìpatus . Etenim

opifex et

ideo autem

Filius et Spiritus sanctus referuntur eminenter

ad Patrem, il 1 e quidem utpote qui ab eo natus est, iste vero utpote qui ex ipso processit : q u a r e u n u s omnino est principatus, unusque Deus qui in u n a es sentia et divìnitate in tribus personis liaud confusis monstratur bonus, iustus, qui omnia attingi! per providentiam ac bonitatem. "Bonus est enim Deus erga omncs simul, et miserationes eius super omnia opera eius,, ( P s . CXLIV, 9 ). Cura enim ille sit rerum omnium creator, aeque iis providet, earumque curam habet,

1

-

50 —

Und'enam igitur scelestìssìmis Manichaeis in meutern venit, ut inducerent •duos principatus f i . e . duo principia ) eosque initio expertes, bonum nempe et malum, lucem et caliginem, alterumque nominarent materiam ? Quisnam vel exhinc talem insaniani hand execrabìt ? Quisve postquam execraverit tantam mentis aberrationetn baud deflebit ? Principium enim ( summum ) est causa vel stirps rei universae i ut autem principium sit vere tale oportet ut

nihit

supra se habeat. lamvero quodnam ex ìllis duobus dicemus esse causam alterius, ut nómen principii eidem inscribamus? Nuin bonum potius quam malum? Anve e contra malum potius quam bonum ? Et quo pacto fieri potest ut qrtod in sua essentia est bonum sit causa, stirps et origo existendi tlliits mali? Aut ut malum ( principium ) det initium naturae illius quod est bonum quodque ex ìntegro ei est extraneum atque adversmn ? Falsa profecto ertint gemina ìlla principia, cum unum alteri in quibusdatn superemineat. Atqui, aiunt, "utrumque est ìncreatum atque initio expers, tum scilicet bonum quod est lux, turn malum quod est caligo et materia, neque inter se communicant,,. Quid ? Mihi interroganti eia responde. An eiusmodi duo principia profitemur esse infinita ? Quae enim non fuerunt neque initium habuerunt necesse est ut iis irihaereat quoque infinìtio, lnfinitis autem proprium essentiaIiter est ut sint incorporea , Rursus noturn est quod ens incorporeum debet esse intellectu praeditum. Quamobrem nonne absurdum omnino est principium quod ad materiam accedit affirmare esse immateriale atque intelligentiae particeps? Praeterea si gemina principia ilia sunt infinita et a nulla re eohibentur, necessario interse immiscentur quae sibìmet maxime opponuntur atque adversantur, quaeque natura minime sibi consimilia sunt. Non itaque duo

erunt

principia, sed unum coalescens ex illorum unione et commixtione. Deinde si quodlibet duorum principiorum ab alio est separatum, suum que occtipat locum, erunt certe illa principia definita : quae vero sunt definita, versantur in corpore, quamvis haud spisso atque duro, sed adinodum subtili. Atqui corporibus proprium est ut liabeant limites

sen fines. Si autem illa

corpora fines habent, quomodo erunt ingenita atque initio

expertia

? Quidnam

erit porro illud quod coHibebit Sitibo principia ab invicem, ne inter se i ni ni isc e a n t u r ? Necessario erit

excQgitare e n s tertium, ipsumque

initio expers et

increatuin, ut assidue continent bina ilia principia, bonttrn atque malum, secum invicem certantia, quae perhibentur initio expertia et i n c r e a t a . Erunt

igitur

tria principia, non d u o . Et tunc oportet ut illud tertium p o n a m u s ex natura diversa extranea iisdem binis principiia, ut cadetti quae sibimet sunt adversa coercere q u e a t . Si ad unum

enim vel ad alternili illud ens medium

(i.e.

tertium ) a d p r o p i n q u a m u s , dicimusque illud esse ex substantia tucis, vel caliginis, alio medio ( i. e . quarto principio ) indigemus ut permixtionetil cohibeat. Scelesti sane homines isti sibi videntur arrogare licentiam eiusmodi temere effutiendi stoliditates atque impietates quae nequeunt consistere ! Audent et principio malo adscribere essentiam ; illudque adversus principium

bonum

lucem sempiternam, a r m a r e ; asserere esse illud increatum, quod tamen minime habet sui subsistentiam ; illud, quod est materia, atque ab iisdem ita vocatur, immateriale et inteiligentia praeditum includere in locis ad

instar

principi!

( quod etiam lucem et arborem

dicere ; hocce

idem finibus definire et

boni ; contendere

bonum

vitae nominarit ) regiones

principium,

versus

orientali,

occidentem, et septeutrionem tenere; tandem regione« orientale»! et meridionalem

dicunt

tenere

arborem

mortis { sic enim

vocaut

materiàm

adrnodum

et malam increatam ) . Cum tam impie atque blasphematorie de Deo fantur, a r g u m e n t s sane digna verbis quae proferunt de divinitate liunc in modutn a d d u c u n t . Sic nenipc de tota ista variatione disserunt : "Distinctio quae intercedit inter haec

gemina

principia

quidem

est ad instar

illius

quae est inter regem et suem . Illud

( principium bonum ) in regiouibus suis tamquam in regia circumit, istud vero ( principium malum ) ad instar suis volutatur in luto atque alitur recreatur q u e fostore, vel ad

instar

serpentis qui in suis

latebris

i n s i d i a t u r „ , Dicunt

autem "sive suem sive serpentelli ex semetipsis pullulasse,, ut hisce exemplis forsaii dilueretur illud quod affirmarunt, nempe materiam esse i n c r e a t a m . Consentaneum sane erat ut istis assimilaretur Manichaeorum principium

— 52 — Increatae materiae, a q u a rectissinie dicunt se factos fuisse, cum illain opificem f a c i a n t . Ecce iàm et ipsi s u e s evaserunt in su is m e n t i b u s ! Sed

ut

modo

pràetermiHam

quae

risu

sunt

digna, verbum

faciam de

v e h e m e n t e r c x p r o b r a n d i s , p r o f e r a m q u e n o n n u l l a ex i m m u n d i s c o m m e n t i s liramentisque tiabeatis q u o

illius a q u o

Manichaei

denominantur,

modo s u a duo principia

ut

exinde

quae a u t u m a n t esse

de -

compertum

increata

inclusa

perhibeant in l o c i s . In uno itaque s u o r u m scriptorum mysticorum, q u a e potius dicenda s u n t caliginis a t q u e e r r o r i s ille sic i n q u i t : "Eorum quae ab

initio s u n t f loquitur de materia et de deo ) q u o d l i b e t

in s u a natura exist i t . Ita autem existit a r b o r vitae ibidem c u n c t i s s u i s decoribus exornata, c o n s e n t a n e i s cunctis repléta b o n i s iisque inclusa et in sua n a t u r a f i r m a t a , Eiusdem terra o c c u p a i t r e s partes, septentrionem extra et infra orientem et occidentem s u p r a et i n f r a . Infra autem nihil cavimi est, neque ullo latere : sed infinita ( a r b o r ) extra est et i n f r a . Neque aliud corpus

in

extraneuin

existit circa illam regionem neque infra earn, n e r i i e in ullo loco trium h a r u m regionum, sed ipsius

i . e . a r b o r i s vitae * s u n t quae infra, q u a e extra septeiv

trionaliter orientaliter et occidentaliter, ac nemo est in iisdem t r i b u s regionibus qui ipsam

apprehendit sed s o l a est, q u a e per s e m e t i p s a m

sepit fructus

suos,

et dominium in ipsa e s t , , . Hisce

dein

permultis

ineptiis

alia

fuerunt

congesta

commenta,

neque longum per t e m p u s facile possunt educi, cum c o m p l u r i e s

quae

circumvertan-

tur et quasi in caligine v o l v a n t u r . Eiusmodi enim s u n t n o t i o n e s c a l i g i n i s . De Iona

a r b o r e ) ista et a s s e r i i : " B o n a

a r b o r non est visibilis

ex eo quod iis q u a e in s u o s u n t s i n u o b t e g i t u r . Deus enim

parti

locum

australi, nuinivit,,.

Et p o s t q u a m in medium a b eodem auctore prolata fuerunt p l u r i m a ( stolida ) addii a l i a m i n i m e longe a l i e n a a b illis impietatibus, cum dicit : ' S i c u t a r b o r bona invisibilis est

, ila et eius lux et b ò n i t a s invisibilis est, ne malae a r b o r i

q u a e est in ¡australi

parte perhibéat c o n c u p i t u s praetextum, fiatque causa c u r

excitata ad c e r t a m e n

v e n i a t . Manet ergo illa in sua gloria

reclusa, n e q u e o b

— 53 — siiam

bonitatem

iustitia e a n d e m

p e r h i b e t praetextum

ipsi ( i . e . arbori m o r t i s ) sed in s u a

c o n s e r v a v i , Est autem in liac gloria p e r p e t u o q u e in n a t u r a

s u a e magnificentiae est in istis t r i b u s

r e g i o n i b u s . Non est autem

vita a r b o r i

mortis, neque f r u c t u s b o n i t a t i s inest ulli ex s u i s rainis : estque c o n t i n u o In regione ilia australi, q u a e est locus ipsi p r o p r i u s , ubi existit,,. Videte q u o t i n i u r i a s passiotiesque i n u r e r e Deo qui est u n n s b o n u s a u d e n t isti qui sibi c o n f i x e r u n t timorem ut c a u s a m ad b l a s p h e m a n d u m , quin nihilomin u s ea p r o f é r a n t q u a e sibi cohaerent. Siquidem principium illud ; b o n u m

quod

in adductis locis infinitum esse dixit ( Manes ), idem illud perhibet uti finitum limitatimi

i n c l u s u m q n e in t r i b u s

septentrione. Praeterea

postquam

regionibus, dixit

q u o d q u e o b t e g a t u r in s u o sinu„ addit lamvero si in s u a n a t u r a

n e m p e oriente, occidente

quod "sit

invisibile regioni

q u o d "locum s u u m

illud ( p r i n c i p i u m ) est

atque

australi,

clauserit m u r o , , .

perpetuo

invisibile,

neque

u n q t i a m adspicitur a materia, quae in regione australi est, s u p p e t e b a t equidem ipsi praesidium ex s u a n a t u r a invisibili q u a e necessario non poterai p r e h e n d i . P r a e s e r t i m vero m i n i m e

erat

illum

custodiendum

erigit

ad

semet

e x p u g n a b i l e a m a l o . P o r r o cum adversus

helium

m u r u m erigit,

quod

pertimescat

s u s c i t a n d u m ab. ilio qui validior ipso e s t . Ergo et itibecille est ac f o n n i d o l o s u m artificiisque sese custodiendi indigens, n c q u e p r o p t e r e a nipote Deus sibi sufficit Ulterius : si . botnitn principium ) Suum munivit locum, ( s c i r e c u p i m u s ) a d v e r s u s q u a m n a m materiam munivit e m ù ? Et si iam illum munivit, a n t e q u a m erectus f u e r a t m u r u s , ergo ante erectum m u r u m

m i n i m e erat

ipse custoditus.

Et tunc q u o m o d o c u m esset Deus h a u d pridem praecognovit s i l i requiri

mu-

r u m , et q u a r e illuni haud exstruxit a b initio ? Deinde q u o m o d o t u n c t e m p o r i s m a t e r i a destituta erat vi agendi, neque a d o r i e b a t u r b o n u m , cum deesset eidem t u n c m u r u s ? Quin p o t i u s d e l ì r a n s asseris, quod, p o s t q u a m fuit m u n i t u s locus, eadem materia insiliens adeo praevaluit ut et bono partem a b s t u l e r i t . Et q u o m o d o

principium

bonum

quod

poterai ex aliqua b o n a

materia

m u r u m exstruere, non condidit ex eadem b o n a materia tmindum, qui n u l l a m haberet commixtioncm cum malo ? Si p o r r o m u r u s , q u e m fecit, erat immater-

ialis atque

intelligentia

praeditus,

54 — mirum

sane

est

qttod qui

potens est ut

substantias immateriales ex non existentia ad existentiam adducat, baud facile feéerit et m a t e r i a l e s . Si dein contendis istum murum ex semetipso assurgisse; erat iste, uti vobis mos est dicendi, tertius expers initio et non genitus : ergo connumeremus

eum

simul cum

duobus

esse principia, non d u o . Si vero

illis ( prîncipiis ) , et credamus t r i a

respondes quod deus ¡Ile bonus ex sua e s -

sentia ( bona ) confecit murum ilium; quanam ratione ilie qui incorporeus est ex semetipso alsquid decerpserit vel sese diviserit ? Deinde si, uti fabularis, futura erat materia mala ut bellum iniret cum bono cuius

decorem spiendidissimum

excupiebat, murusque confectus erat ex ilia, ipsa praeclarissima essentia, necess e profecto

erat,

ut bonus

ex alia

omnino

natura

exstrueret

murum

ad se

cust'odiendum : alioquin, si murus ex ipsa dei substantia esset confectus, satis erat

ut

materia

particulam

excideret

accessum, atque ut ita cupidine quomodo

bonum

ex muro,

ad

quem

habebat

repleta cum bono sese imniisceret. P r a e t e r e a

undequaque cìaudis

utpote indigentem muro aliquo ad

custodiendum ? Quomodo inquis terrain quae ipsi debeiur septentrionem,

facilem

nempe, orientem

et

occidentem,

très tenere partes,

nullamque

existere ? T u i s equidem utor dictis, quibus videris verbum

se

cavitatem

infra

facere de quodam

homine quasi frìgore contracto qui semet accumulati^ quamplurijbus tegumentis calefacit, contraliitque pedes ne ex imo forsan ascendens frigus illos a t t i n g a t . Ast ipsius sententias q u a s deo dignas is arbitratur i n t u e a m u r . Qua igitur de causa b o n u s ilie sese abscondit a b eo qui cum deo dimicat ? Nobis i n t e r rogantibus is respondei : "Ne concupiscendi praetextum daret arbori malae in australi

regione

ad ceriamen

sitae, neque

veniret.

c a u s a es'set cur eadem

Ast ( idem

concupiscentia

ilie deus b o n u s ) in sua

mìnime praetextum dedit propter suam

flagrans

inclusus

gloria

bonitatem,,.

Qtiisnam aranearum texta eiusmodi tela potest ferre ? Quisve haud coilacrimabit videns a n i m a s ratione praeditas iisdem irretitas t e l i s ? Dolendum s a n e fuisset

si

talia

quanto

ergo

locuti

magis

essent

cum

cum

conantur

tauris asìnisque ad seducere

homines

illos

decipiendos :

qui nondum

penitus

— 55

-

a m i s e r u n t r a t i o n i s facilitate™, q u a nempe s u n t quod sunt, scUicet h o m i n e s ? Iatnvero qui natura quidem sua nialus est, q u o m o d o appetii rem b o n a m ? Quod enim quis appetit, illud in se recipere p o t e s t . Quare qui m a l u s est n a t u r a sua, non est idoneus ut fiat particeps eorum quae sunt b o n a . Quae enim attinent ad essentias n a t u r a s q u e , eadem m a n e n t immobilia ac i n h a e r e n t i a iis dem

constante!"

atque invariabiliter, quin

ullain

h a b e a n t commixtionem

cum

n a t u r i s essentiisque o p p o s i t i s . Q u a e est e n i m , apposite c l a m a t apostolus, participatio lucis cum t e n e b r i s ? Equidem s e c u n d o loco admodum e x e c r a n d u s iste Manes ait, quod " b o n u s sit invisibilis quae

regioni

inhabitat

inter

a u s t r a l i , , . Attamen australem

nescio

quomodo

regionem et orientale«!

dicit

ac

in

de

materia,

ipsa

australi,

quod potuerit appetere ilium qui est invisibilis . Si enim m a n s i s s e t in regione australi, minime ilium praeclarum videre potuisset, si vero ex iis egressa esset, praeteriisset

haereditatis

fines,

quos

hie stolidus

ipsi constituit a b

initio, et

tunc verum esset quod hie impius d i x i t . S e d q u o m o d o eiusdem figmentis

ne-

f a n d i s s i m i c o h a e r e u t ea q u a e asseruit, deuin n e m p e semetipsum inclusisse ne ipsum

videns a r b o r

mala

eundem

appeteret et idem

in periculo

constitutus

e v a d e r e i ? Quod nam, quaeso, periculum erit bono, ex eo quod materia paticeps eius fiat, si modo eadem esset apta eiusmodi participationis ? Quin imo emolumentum exir.de e m e r s i s t e t ,

quod scilicet b o n u s s i n e r e t participationem

boni

immutare m a t e r i a m q u a e in se m a l a est : et deus ipse incriminationerr. invi diae iure i n c u r r i s s e t ex eo quod se abscondat, cum per suum decorem

posset

ad virtutem attrahere et subiicere rectae rationi materiam q u a e adversus ipsum insurgit d i m i c a t q u e , Qui enim s e inclinai ad appetendum, obtemperat ei quern appetit, neque ei ullatenus d e t r a c t a t . S e d cum ( Manes ) ¡am dixerat quod, deus propter suam bonitatem s e s e includit ne a r b o r mala eiusdem intuitu c o n c i t a t a a t q u e in periculo tot um certamen

c o n s t i t u a t u r , , , deinde quasi adversus

capiatur c o n c u p i s c e n t i a eius

suorum

commentorum

bonum ( deuin ) parat, congregai

a r m a t in eum improbitatem, materiam, a r b o r e m q u e malam

oblitus

enim, a c e r b e q u e

mortis.

— 56 — R e c e n s e a n t u r dein

sìmu.1 u n i v e r s a n o m i n a , d i s c a t q u e quilibet q u e i s n a m ,

Manichaei t r i b u a n t v i c t o r i a s r e l a t a s d e deo b o n o . I n p r i m i s de eadem haec d i c u n t : ' ' A r b o r

m o r t i s in p l u r e s dividitur

materia

a r b o r e s , q n i b u s belli i m p e t u s

à t r o c i t à s q u e i n s u n t , paci a u t e m s u n t alienae, o m n i malitia r e p l e n t u r , n u l l o q u e in loco b o n o s f r u c t u s f e r u n t . A r b o r

p o r r o a d v e r s u s f r u c t u s s u o s divisa est,

f r u c t u s q u e s u n t divisi a d v e r s u s a r b o r e m , n c q u e c o n s e n t i u n t c u m a r b o r e

quae

i p s o s peperit, sed o m n e s p l a s m a n t cariem ad p e r d i t i o n e m s u a e regionis, n e q u e subiiciuntur

illi

quae

eos

peperit,

sed

t o t a a r b o r m a l a est,

nihilque

boni

p e n i t u s f a c i t . Est ipsa in se divisa, et u n a m q u a m q u e ex r e g i o n i b u s n o m i n a t i m ex iis d e p r a v a i , , . Modo a u t e m

i m m a n e m congeriem

subsistentia suscipiunt

figmentorum

praesertim

coacervare atque hinc materiam

destitu.torum

distribtiere in m u l t a s

p a r t e s , q u a s n o m i n a n t f r u c t u s , qui sese ad invicem p e r i m u n t , pon.untqu.e co.sdem concitantes tumultum

a d v e r s u s a r b o r e m q u a e ipsos g e n u i t , e o s d e m q u e confici

et q u a s i l a n a m per cariem c o r r u m p i ; a s s e r u n t q u e t a n d e m q u o d c a r i e s m i n i m e s p o n t e e x o r i t u r s e d a b iisdem f r u c t i b u s f i n g i t u r u t iidem d e v e n i a n t ad se invicem d e s t r u e n d o s c o n f i c i e n d o s i n t e r i m e n d o s q u e , p r i u s q u a m

i n s u r g a n t a r m i s et

bello a d v e r s u s b o n u m . C u m talia athei isti e x e c r a n d a e t u r p i s q u e gloriae avidi e f f u t i u n t u r , n e q u a c o n s i d é r a n t s e a b s q u e Consilio a f f i r m a r e q u a e sibi l u b e n t , e a q u e si inni

quam

illieo inficiari, n u l l o q u e s u a s i o n i s a r g u m e n t o c o m m e n t a s u p e r c o m m e n t a c o m pungere, q u a e s u i s i n e p t i i s dein i u s e r u n t , C u m

enim

dicunt materiae

partes

agitari, i n v e h u n t p e r m i x t e c o n f u s i o n e m in m a t r e m , p r o g e n i e s a l i o s q u e c u n c t o s q u o s t e r r o r e a t q u e p e r t u r b a t i o n e r e p l e t o s p e r h i b e n t p r o p t e r i n s u r r e c t i o n e m aliorum

a d v e r s u s alios. Ex e i u s m o d i m u t u a agitatione, a b s q u e i n t e r v è n t o ac s i n e

subiectione

congerunt

concitatos

ad

se

simul

armandum

bellunique.

uno

c o n s e n s u g e r e n d u m a d v e r s u s lucem, i n s t r u u n t q u e a r m i s etiam f r u c t u s a r b o r i s malae,

q u o s et

i m p r o b i t a t i s et

membra

mortis

m o r t i s fingendi

p h i r e s dividendi,

turn

a p p e l l a n t . Potestatem essentias

dein e a s in u n u m

quae minime collìgendi

e q u i d e m sibi

faciunt

existunt, e a s d e m

illasque

disponencli

in ad

—.57seditionem simul et ad concordia™,

atque hoc

modo

delineandi

omnia

ista

aenigniata c o n s i s t e n z a d e s t i t u t a . Expedit partem

porro ut hic proemium

stupendi libri i l l i u s ! , praesertim autem

figmentorum, afferamus et ex c o m m e n t i s

seligamus, q u a n t u m

illis sibi

liaud

fieri potest, pauca ut cuivis dignoscatur

consentaneìs

stoliditas

blas -

p h e m i a r u m ipsorum, iuxta apostoli d i c t u m . De materia, deque fructibus illius ( a r b o r i s malae ) ac membris notantur liaec dieta i m m a n i a . " S e d ipsis exinde nempe ex agitatione usque ad lucis m u n d o s

exstitit c a u s a c u r

a s s u r g e r e n t . Neque enim a r b o r i s mortis m e m b r a se

invicem noscebant, neque s e n s u s ipsis inerat ad invicem, nam quodvis eorum nihil

amplius

quam su um s o n u m cognoscebat, et nonnisi

quod erat ob s u o s

o c u l o s il la. intuebantur, a u d i e b a n t q u e cum quis c l a m a b a t . Cum ciamorem itaque eiusmodì sentirent, cum impetu egrediebantur s o n u m versus : neque aliud quidpiam

n o s c e b a n t . Hoc autem

modo a b invicem fuerunt concitata ut egre-

dereritur usque ad fines gloriosae t e r r a e l u c i s . C u m q u e intuita s u n t aspectum lucis p r o f s u s m i r a n d a e atque splendidissimae prae propria luce, t u n c convenerunt : s u n t

haec

autem

materia illa caliginosa, e x c o g i t a r u n i q u e s e s e ¡ili Itici

immiscere r attamen

ob suatn

in

Imo cupierunt

illa

inliabitare.

divinitatis

famam

stultitiam

nesciebant

ascendere

ad

n u l l a t e n u s agnoverant, neque

deum fortem excelsum

ac

locum,

quis sit deus

heroem quoniam

s e n s e r a n t , sed

cum stulte adspexerint, ex cupidine adspectus ¡Horum benedictoruni

mundorum

r e p u t a r u n t eosdem fore s u o s . Q u a m o b r e m c u n c t a m e m b r a illius a r b o r i s caliginis, quae est m a t e r i a multis cum

efficiens

corruptioneml sese

extulerunt

ascenderuntque

virtutibus quae numero n e q u e u n t dici quot ' induta autem o m n i a

illa erant ignis m a t e r i a . P o r r o distinguebantur m e m b r a illa, alia enim g e r e b a n t corpora

dura, et in s u a magnitudine

erant

infinita, inicorporea,

intangibilia,

q t i i b u s s e n s u s t e n u i s inerat, sicuti s u n t d a e m o n e s et species spectrorum . Cum ergo sese extulit u n i v e r s a materia cum s u i s spirìtibus, turbo, aqua, ignis et su d a e m o n e s , spectra,

principes et o m n e s virtutes, dum

ratione sese luci insererent, h a n c ob agitationem

interea

inquirebant qua

concitatali! ab imo a d v e r s u s

8

terrain

iucis f r u c t u s q u e s a n c t o s ,

profecta a d e s s e t

seseque

58 ¡§

necessarium

îmmisceret

bisce

fuit ut a l i q u a l i s

p a r s ex luce

malis, ut p e r immixtionem

hostes

c a p e r e n t u r , a t q u e pax ( e x i n d e ) esset b o n o e i u s q u e n a t u r a c u s t o d i r e t u r , p r o p terea q u o d e x e m p t a evaserit i 1 la. benedicta n a t u r a a b igne m a t e r i a e et a earie ilia c o r r u p t r i c e . Deinde : lucidi illi se e x u u n t materia, scilicet v i r t u t e ipsis immixta, ut m a t e r i a e m e d i o a b o l e a t u r , e t fiat ilia a r b o r vitae d e u s in o m n i b u s et s u p e r o m n i a . In ilio s i q u i d e m lucis

m u n d o non est ignis c o m b u r e n s , qui ìniiciatur

s u p e r m a l u m , n e q u e f e r r u m illud a b s c i d e n s , n e q u e a q u a e suffocantes, vel q u i d piam aliud

malum

hisce

simile. Quidquid

e n i m est, lux est, l o c u s q u e

liber

est, n u i l u m q u e a d v e r s u s eum est exitium. V e r u m t a m e n hic est exitus, u t hostes, cum a p a r t i c u l a Illa q u a e ex luce e m a n a v i t d i s s i p a n t u r , s u p e r s e d e a n t a b impeti: et c a p i a n t u r p e r i m m i x t i o n e m , , . lamvero quisnam

eiusmodi

impietatis perturbationi ebibendae consentit

nisi qui e b r i a sit niente a f f e c t u s ? Q u i s n a m v e intellectu p r a e d i t u s h a u d d e r i d e t undequaque rentia

atqire

talem a b e r r a t i o n e m q u a e redolet dieta o m n i n o c o n f u s a , i n c o l i a e inconsiderate

prolata ? Quo sane

pacto fieri potest ut m a t e r i a

illa esset non facta e x p e r s initio et b o n o c o a e t e r n a , a t q u e ut a b u n d a r e t c u n c t i s m a l i s illis f r u c t i b u s , v i r t u t i b u s p l u r i b u s q u a e n e q u e u n t n u m e r a r i , et, ut a f f i r m a t i m p i u s ille s c r i p t o r , e s s e n t c o r p o r a d u r a Quodnam

quorum magnitudo

dixit i n f i n i t a m ?

u n q u a m r e s p o n s u m d a b i s ? An i n f i n i t u m d i c i t u r c o r p u s e x s t a n s in

c o r p o r i b u s t e n u i b u s , in spectris, s p i r i t i b u s , t u r b i n i b u s , aquis, igne, d a e m o n e , a t q u e p r i n c i p i b i t s q u i in p r o f u n d o s u n t ? Hosce

e n i m c u n c t o s e n u m e r a i cum

aciem m a t e r i a e o r d i n e r e c e n s e t . Dicant

porro

oli m a t q u e a b

utrum

initio, an

f r u c t u s qui

p a r i t e r p u l l u l a r u n t iain a r b o r i i n e r a n t

v e r o d e i n c e p s additi

f u e r u n t ? Si olim ( a t q u e a b

initio ) , e r g o p l u r e s s u n t qui e x s t i t e r u n t s i n e initio, q u i q u e n o n f u e r u n t fact.i, iique s u n t n o n c o m p u t a b i l e s et, ut s u m m a t i m d i c a m , t o t u s ille c o e t u s

eorum

qui f u e r u n t n o m i n a t i . Si v e r o t e m p o r i s d e c u r s u a r b o r , ut solet fieri, g e r m i n a v i t fructus, p r o t u l i t q u e u n i v e r s a m e i u s m o d i progenietn malitiae, ergo e i u s d e m

ar-

boris d u m t a x a t p a r s a l i q u a increata est d i c e n d a , ast reliquae, e a e q u e p l u r i m a e ,

— 50 partes sunt creatae, quae scilicet deiheeps fäciäe flietuiht. iahiverö

qüomödß

intelligemus uni eidemque essentiae inesse ista duo opposita quod ipsa sit simul increata et c r e a t a ? Quomodo materiae fructus quos dicit stultos Sensu* que destitutos et nonnisi quae ob ipsorum oculos sunt cernentes, quiqilé vix propter süam imbecillitatem otiositatemque compotes sunt ut vocem eorum qui prope sunt audiant, quomodo, inquam, perhibentur adversus sese invicem con* citati, atque

dicuntur ita attract! simul ut communi concordia usque ad fines

terrae lucis processerint, non secus ac si una sub ordinatione ducerentur, adspexerint visum lucis, fuerintque abrepti cupidine venustatis quam appetierunt ? Atqui eiusmodi actiones nequaquain sunt essentiae stultae atque sensus expert i s . Appetitio enim boni, qui est reapsa deus, supponit rite intcllectum excelsum, non stultitiàm . Cum malum appellasti naturam, qua ratione, o praeciare!, n a t u r a eorum

stulta et sensu

expers potest beatam gloriam boni appetere ?

Quo ergo pacto scriptor iIle piene a m e n s dicit illos ( i . e . fructus a r b o r i s malae ) adspexisse visum lucis admirandae et decorae quae megnopere suam lucem antecellebat seseque congregasse, eosdemque esse materiam illam caliginosa ni ? Ast quinam decor, q u a e n a m q u e stupenda lux inerat caliginosae illi ma • teriae ? De ¡sta disquirens asserebas quod f r u c t u s materiae adspexerunt visum lucis admirandae, quae vaide speciosior erat s u a

luce. Sed

itaque ilii caliginosae materiae inerat particula quaedam

mihi die : an

lucis ? T u n c

ergo

iampridem ab initio eadem materia caliginosa immixta erat luci, atque idcirco supervacaneum e s t o m n i n o initurn illud bellum i n f e s t u m . Conveniens siquident tunc fuisset ut materia erga iucem sibi cognatam illam pacis

legationem

mitteret, posceretque

peramanter sese gerens ad

perfectam immixtionem

partis

lucis, ex qua iam pars aliqua ipsi materiae caliginosae immixta r e p e r i e b a t u r . Verum procedendum

est

ad

aliam sententiam,

qua

dixit fructus

membra materiae tunc

sese congregasse, eosdemque

fuisse illam

caliginosam.

quomodo

materiam,

Iamvero

baud

ipsius fructus i n t e l l i g e m u s ? Si dein

aliud

esse

seu

materiam aliud

vero

materia in hisce ( i . e . in fructibus )

—

60

—

consistit, ergo p è r m u l t i f u e r u n t infiniti e x p e r t e s initio et n o n geniti : non ergo d u o t a n t u m d a n t u r p r i n c i p i a , Liti a l i a s v e r b u m feci m u s . Stupet attamen animus

m e u s q u o d ilia i m m a t e r i a l i intelfectualis a t q u e

invisibilis lux dei boni d i c a t u r f u i s s e visibilem f r u c t i b u s m a t e r i a l i b u s . l n s u p e r , hisce

praetermissis,

stupet

animus

quomodo

praedictus

scriptor

o b l i t u s sit

illius m u r i q u o lucem c i r c u m c i n x e r a t , Idcirco fieri m i n i m e p o t e r a i ut illi ( i . e . f r u c t u s ) u s q u e ad fines g l o r i o s a e illius

terrae venirent atque

super

earn

c o n s i s t e n t e s a d s p i c e r e n t s u i s oculis muriirn, i n t u e r e n t u r q u e lucem i n t u s inclus a m a t q u e c o n t r a c t a m . De h a c luce mysticuS f o e d u s q u e ìIle a u c t o r i n s i p i e n t i u m c o r i p h e u s ita i n e p t e s c r i b i t : "Est ¡Ila invisibilis regioni a u s t r a l i , o b t e g i t u r q u e lis q u a e s u n t in s u o s î n u . D e u s s i q u i d e m mur.ivit l o c u m , , . Et dein a d i u n g i t : "Sed ipse in s u a gloria i n c l u s u s e s t , , . Q u i s o p e r i s p r e t i u m esse censet c o n f u t a n d a ista, q u a e ita c o n t r a d i c t o r i a s u n t , ut s e s e invicem eiidant, imo q u a e p u g n a n t cum ex iis q u a e s u n t

impossibilia haud protulit

ipsa natura ? Quidnam

i 11 e a u c t o r , d u x e x p e d i t u s Mani-

chaeorurn, p r ì n c e p s d o c t r i n a r u m o b s c o e n a r u m , ac l e g i s l a t o r i m p i e t a t i s ? N o n ne

adscripsit

Nonne

malum

naturam

malo,

constituit

et

adversus

istud

dixit e x p e r s

deuin

ilium

initio

essentia

et

ir.creatum ?

b o n u m ? N o n n e et

i d e m m a l u m seu m a t e r i a m d i s t r i b u e n s in p a r t e s , scu in f r u c t u s i n f i n i t o s m a los, effecit i n c r e a t o s existentes

atque

deos

innumeros, quos

introduxit ? Sane ethnicorum

nobis t a m q u a m

impietatem, eorundem

a b initio

polytheismum

a t q u e g i g a n t i u m c e r t a m i n a leviores esse s u i s b l a s p h e m i i s p r o d i t . 111 ì e n i m ex indulgentia gigantibus

nominant

deos quos

invenerunt

h o m i n e s q u i b u s q u e victorias de

r e l a t a s t r i b u u n t : hic vero a d v e r s u s illum, q u i est u n u s Deus, qui

o m n i u m e x i s t e n t i u m c a u s a est a t q u e s u p e r o m n i a existit, a r m a t v i r t u t e m

malam

inateriamque,

(i.e.

commentaturque

bellum s e m p i t e r n u m , c o n f i n g i t q u e ipsi

m a t e r i a e ) f r u c t u s g e r m i n a n t e s , aciem n e m p e d a e m o n u m v i r t u t u m q u e a d v e r s a r i a r u m . N o n n e iisdem hisce ( f r u c t i b u s ) , qui n a t u r a sua, iuxta s e n t e n t i u n c u las f a b t t l a r u m senilium illius auctoris, s u n t destituti s e n s u a t q u e fatui, t r i b u i t c u p i d i n e m illius excelsae lucis ? N o n n e ponit visibilem m a t e r i a l i b u s illuni q u i

~

immaterialis

invisibilisque

61

—

est ? N o n n e

murutti

exstruit q u o

ineludit

lueem,

i s t a m q u e u t p o t e i n e x p u g n a b i l e m efficit ut a longe a s p i c i a t u r ? Ex stultitia dein f r u c t u s materiae,

seu

i p s a m m a t e r i a m , similem

cohorti cuidam

w>XuJtpoicw

a r m a v i t a d v e r s u s lucem liaec d i c e n s : "Impulit i p s a m s u a a u d a c i a ad egredi endum

versus

intellectum

p r i n c i p e m : vicit a u t e m , q u o n i a m

d e u s ille b o n u s ,

c u m m a g n o p e r e s t a r e t in t r e m o r e ac in t i m o r e esset, ad v i t a n d a m a l a q u a e in i p s u m insu?*gebant, c o m p u l s u s necessitate eo devenit, ut, ad c o m p l e n d a m c u p i d i n e m m a t e r i a e , e i u s q u e rabieni c o h i b e n d a m , p a r t i c u l a m q u a m d a m

abscinderet

et i n f r a d e m i t t e r e t ex s u a luce, q u a e p a r t í c u l a c o m m ì x t a est m a l i s . In multi t u d i n e enim e r a t m a t e r i a ilia KfAunpaawrc*^. C u m ( m a t e r i a ) c o p i o s a ¡taque e s s e t c u n c t i s istis f r u c t i b u s , R h e a ethnicorum prae

diva, ut videtur, s a p i e n t i o r

erat

Manichaeorum

d e o . b o n o . Hie

enim

illis { d i v i n i t a t i b u s ) ita i n f i r m i o r t i m i d i o r q u e erat, v a c u u s q u e intellectu,

u t ñ e q u e r e p u t a n d u s sit u n u s ex iis qui recte s e n t i u n t : libi e c o n t r a illa ( diva ) , ut in f a b u l i s n a r r a t u r , cum d e b a t natos, p r o

s u u m noverit maritimi S a t u r n u m , q u i eius c o m e -

p u e r u l o s u p e r s t i t e et m o d o n a t o l a p i d e m

obvolutum

fasciis,

t a m q u a t n i n f a n t e m dolo o s t e n t a n s , o b t i n u i t u t S a t u r n u s i s t u m d e g l u t i r e t . Q u a m p u e r i l e s p o r r o s i n t M a n e t i s nugae, p e r p e n d i t e , q u a e s o . " N o n ignis c o m b u r e n s , ait, est in m u n d o lucís, q u i iniicitur s u p e r

malum, ñeque

ferrum

a b s c i n d e n s , n e q u e a q u a e s u f f o c a n t e s , , . N u m q u i d hisce, i m p u r e , indigebat d e u s ? Q u i d ? An ille q u i , ut inquit P a u l u s , v e r b o o r i s sui c u n c t a p r o d u x i t aptus

haud

erat ut n u t u

suo dumtaxat omnia

alieni protulisti, cum et t u i s b o n u s ) in t r e m o r e

steterit,, et q u o d ut

dederit,, n o n

sane quam

d u c a n t u r . Impietatibus belli i n s t r u m e n t ì s

ad

extermtnaret ? Neque

aliquid

b l a s p h e m i i s hoc adiunxisti, q u o d n e m p e "( d e u s

( habenda ), atque aliter

(Heb.1,3)

arcerentur

effugiendis m a l i s

particulam q u a m d a m

q u i sese i n t e r i m u n t , ne in

t u i s et hoc poenam

idem « p r o

inimici

addidisti

quod

infligendam, cum

ex

pro

pace

s u a luce

captivitatem a b -

putasti ( d e u m ) indigere

interim

ipsius

iufirmitatem

i n o p i a m q u e b l a n d í s v e r b i s obtegis, et q u a s i ad i l l u d e n d u m i n q u i s : "illam particulam lucis ideo f u i s s e d a t a m materiae, ut d e i n c e p s , iuxta l o c u t i o n e m t u a m ,

-

62

—

commixtio e l i q u a r e t u r , r e p e r i r e t u r q u e p u r a lux,,. E q u i d e m videris d i s s e r e r e de faece villi n o n v e r o v e r b u m facere d e d e o . P r o s e q u e r i s autem u l t e r i u s : " P o s t q u a m commixtio e l i q u a t u r , d e s i n i t m a t e r i a o m n i n o in abolitionem,,. Hisce v e r b i s •uti et lilis s u p e r i u s

adductis

e x h i b u i m u s te d i c e n t e m : " u t m a t e r i a

aboleatur

de m e d i o , , . C u r n a m , o vane, c u n c t i s hisce dictis d e l i n q u e n s in d e u m In p a t e f a c i e n d a m o m n i m o d a m

blasphémas ?

t u a e m e n t i s a b e r r a t i o n e m profecto e x e u n t varii

c i r c u i t u s t u i . Si enim m a t e r i a m

e i u s q u e f r u c t u s p o n i s sese m u t u o

abolentes,

ita ú t c r e e n t cariem a b s u m e r i t e m , necesse erat, u t o m i t i e r e s illud q u o d post dixisti, n e m p e

paulo

q u o d m a t e r i a ex s e m e t a b o l e t u r , n e q u e o p o r t e b a t ut illam

d i m i c a n t e m c u m d e o b o n o effutires, s i n e r e s q u e q u a e a carie a b s u m i t u r de deo victoriam r e f e r r e , Ast forte q u i s

a l i u s dicit, congru'um

fuisse ut pars

a l i q u a ex luce sese

m a t e r i a e immisceret, e u m in finem ut p a r s ilia p r a e s t a n t i o r victoriam r e f e r e n s i m m u t a r e t m a t e r i a m e a m q u e ad se a t t r a h e r e t . Si r a b i d u s i lie i m m a n i s t a b u l a t o r i m p i e t a t i s talia e s s e t p r o f e s s u s , f o r s a n quaedam

species f u i s s e t eius c o m m e n t i s , n e q u e in foedani illam d o c t r i n a m is

a b initio f u i s s e t l a p s u s . O m n i s e n i m eius c o n a t u s eo tendit, ut m a l o t r i b u e r e t d o m i n â t urn, u t q u e liaud

esse reprobandum

ostenderet

peccatum, utpote

quod

m a t e r i a sit q u a é

cogat ad p e c c a n d u t n , q u a e q u i d e m m a t e r i a fingit c a r i e m a b s u m e n t e m . S u p e r i u s s i q u i d e m i n q u i t : "Jdcirco d a t a fuit p a r t í c u l a lucis, c u m m a t e r i a a r m a t a fuit,,. V e r b a dein i p s i u s hie a d d o "Ut c u s t o d i r e t u r b o n i n a t u r a , m a t e r i a illa b e n e d i c t a effugit de igne m a t e r i a e , et de carie c o r r u p t i o n i s , , . Si ¡taque ipsa n a t u r a boni m a t e r i a e dedit t a m q u a m s u a e i i b e r a t i o n i s p r e t i u m p a r t i c u l a m sui, ne experiretur

ignem

cariemque

d a t a m et m a t e r i a e

corruptricem,

immixtam,

compertum

fit p a r t i c u l a m

illam a b o n o

f u i s s e eum in finem d a t a m ut d e s i n e r e t

atque

c o n b u r e r e t u r , d o n e e e l i q u a r e t u r illa immixtio iuxta i n e p t i a s d e ü r a n t i s Manetis. Q u a r e ¡lie b o n u s in d u a s p a r t e s s c i n d e r e t u r , et p a r t í c u l a lucis a b il 1 o

ablata

s u b i i e e r e t u r m a t e r i a e , et p r o i i e e r e t u r ad cariem a b s u m e n t e m , et c o a g e r e t u r ad

— 63 — p e c c a n d i m i . Dicunt dein quod : " I p s a ¡sta niateriae propter Secus

praebuerit

causam

cur

immixtionem

istatn

cum

autem qua de c a u s a

partícula

lucís

quae

crearetur m u n d u s

iste,

ex

tríalo

coactus

fuerit

immixta fuit

eo q u o d

ad facienda

deus

omnia,

deus indiguisset mundo, h o m i n i b u s q u e qui ipsum

minime erant audituri ? O m n i a enim existentia condita fuerunt post b a n c im mixtionem,

cum

quibus

et

homo { r e c e n s e n d u s

est ) , qui

est

pars

huius

m u n d i , , . Q u o autem pacto vos t a l i a d e l i r a n t e s q u i s p e r f e r e t ? Nonne enitn docetis q u o m o d o deus necessitate c o a c t u s creaverit ? N o n n e et docetis q u o m o d o ille ex materia coacte c o m p u l s a s potuerit constituere compositum h u n c m u n d u m ex c o m m i x t i o n e excitati

sese

coacta ? Et q u o

invicem

elidunt

pacto fieri

ex

praelio,

potest ut cum concitatione,

ac

fructus

materiae

certamine

atque

ex partícula quam a r r î p u e r u n t a bono aliquid exsurgat potius quam dissolva tur ?

Concitalo

enim

et

coactio

pariunt

potius

dissolutionemj non

autem

ç o n s t i t u t i o n e m . U n d e n a m ergo ordinate haec o m n i a reguntur g u b e r n a n t u r q u e , ubi diei horae ordinate

dispositione c o n c i n n e t e m p e r a n t u r , atque ubi sol

succedunt

observatis

normis

s e r i t u r et metitur, et mare n o s c e n s

compositis ? ubi

s u o s fines a r e n a

spiritus

et l u n a sibi fiant,

terra

c o m p e s c i t u r ut coliibeat

situiti ftuxum, q u o s e convertit ad procellas e x c i t a n d a s ? Non a l i u n d e proculdubio quam quia u n u s idemque est universorutn opifex moderatorque qui o m n i a constituit de iisque nempe

fuisse

curant

h a b u i t . Si

perturbationem,

autem

coactionemque

damus, quod praecessisse

asseritis, creationem,

prius nihil

o m n i n o ordinate notum fuisset, sed quidvis dissolutum f u i s s e t . Q u a igitur ratione contenditis immundi vos P l a t o n e m sequi ? Ex q u o vos t a m q u a m b a r b a r o s ponit divina S c r i p t u r a abiicitque utpote dieta s a c r a m i n i m e intelligentes, illico ad t e s t i m o n i a rum

claustra

vobis

properatis a l i e n a et extranea, c u m q u e et Ito-

occluduntur, reperietis

vos

effectos

adversarios

contra

vosmetipsos et c o n t r a q u e m e u m q u e atque o p p o s i t o s . Nonne reapse tales estis, cum

a s s e r i t i s ea, q u a e sibi

invicem

nequaquam

q u a m v i s P l a t o professus est aeternitatem materiae, malam, seu

naturae

consentanea

sunt ?

Porro

n u l l a t e n u s t a m e n materiam

m a l a e affirmavit aut eandem

asseruit

esse ( c a u s a m )

efficientem

mali, vel praelium

commiitentem cum bono uti contenditis. Imo

idem Plato ait deum ex eadem materia mundum liunc effecisse, atque exhinc ipsam materiam vocat rerum omnium matrem, educatricem, atque susceptricem amplissimisque nominibus eandem extollit, Neque tamquam invitum aut coactum inducit deum opificem ad creandum, uti contendunt vestra lingua vestraque

mens cum deo certantes, sed eundem inducit uti opificem voluntarium

atque solummodo ex bonitate. Hinc ait Plato : "Ad illam quaestionem

: q u a n a m de causa Deus res

creatas et hutic universum consti tu it ? r e s p o n d e n t s : quia est b o n u s . B o n o autem nulla inest invidia cuiuscumque rei,,. Et haec quidem rectissime dicit ; ast iIIud aliud quod

asseruit

nempe

materiam ex q u a fuit factus m u n d u s

esse aeternam, minime c o n c e d i m u s . Hie enim m u n d u s materialis factus est. Atqui quod factum est nequaquam est aeternum, cum u n u s Deus increatus sit a e t e r n u s . Omne enim quod non est ex essentia ilia quae super omnia est, id est creatuin proindeque non est aeternum, uti et fidei divinae verba o s t e n d u n t . Ast inquies : undenam ergo m a l a ? En validior Manichaeorum obiectio quae secum ad perditionem pertrahunt imperitos, Gui veritatem docens ego sic respondeo : ex vobis o mali sunt mala, vos ipsi habetis unde obiectio nem diluatis. Cum enim vos estis origo totius mali, quod est causa aegri tudinis, q u a mentes vestrae afficiuntur, nolite alibi malorum causam investigare. Quid igitur

lapides non dubitatis

efTodere ad

p e r q u : r e n d a s mali opes

q u a s abditas habetis in terra vestra ? Malum enim nequaquam est essentia quaedam, sed est a b u s u s facultatis liberi

a r b i t r i i . Sic, exempli gratia, Deus

creavit in corpore oculos ut videant, seu perticipes fiant luminis liuius sen sibilis et visibilis, l u m i n e . Si q u i s est coecitatis,

non tamen effecit coecitatem, cum coecitas sit orbatio a nihilominus voluntarie occludit oculos, is ipse sibi causa

neque

idcirco Deum criminatur tamquam

auctorem

eiusmodi

coecitatis. Essentiarum siquidem auctor est Deus non p r ì v a t i o n u m . Pari et ratione Deus tamquam

oculum

intellectualem

creavit in nobis

mentem

ut

luminis divini iìitellectualis participes simus compotesque contemplandis hisce

— 65 — rebus visibilibus,

atque ex coririnnitate et coagmentatione

existentiam

qui

illius

fecit

disposuitque

hunc

mundi

arguamus

rerum ordinem. "Invisibilia

enim Dei, ut ait Paulus, ex creatura mundi ex operibusque intelliguntur et videntur,, ( Heb . XI, 3 ) . Quidam alius sapiens dicit : "Ex pulchritudine operum quasi ex mensura quadam opifex rerum creatarum cernitur,,. Si porro ab eiusmodi theoria mentem nostrani voluntarie procul aniovemus, imo ad cupi ditates passionesque couvertimus, profecto eo ipso voluntarie occludimus intellectualem nostrum intuitum eique inhibemus coecitatem, quae est discessio a deo, discessio autem a deo est orbatio a lumine, et in hoc consistit peccatum, quod

est

privatio, non essentia,

quae privatio nequaquam substitisset

nisi

oculum tntellectualem occludens a consideratione insita naturae amoyissem, Ast subiungis : necesse erat ut tales fuissemus qui nequissemus deflectere in malum, seti qui nullatenus peccato obnoxii essemus. Equidem

haud alius mihi videris quam ille qui vellet ut vice hominis

lapis vel lignum esset, qui scilicet creaiurae voluntate praeditae atque rationali praefert creaturam sensu destitutam, quae capax non est ut concitetur ad peccatimi : lapis siquidem et lignum et alia eiusmodi nullatenus sunt obnoxia peccato. Creaturas

autem

rationabiles

ideo fecit Deus ut ex eiùs bonitate

reciperent.

Quoniam vero ipse est essentialiter sapìentia, iustitia et lux, iios quoque, per motum

intellectualem

eiusdem scientiae

quo ad eum

luce illustrati

elevamur, ex eius scientia recipimus et

possumus iusti et boni esse et resplendere

scientia ad coelestia percipienda quantum fieri potest, Hanc ob rem ipsi sapientes externi liane esse phtlosophiae definitionem docuerunt. ( Philosophorum ) . "Philosophia est assìmilatio

qua

quis

assimilatur

quantum fieri potest bono qui est ipso praestantior,,. Non aliunde sane talem illi definitionem desumpserunt, quam ex iis quae vera sapientia nostra docet, hominem

nempe ad

exercitationes

imaginem et simjlitudinem Dei

virtutum

s u s c i p i a t . Praecipua

idoneus fit ut imaginem

autem

factum fuisse cum

et similitudinem

imaginis Dei significatio

Dei in se

consistit in libero

9

per sui

—

a r b i t r i o , Si enim

non a voHintate

66

—

nostra

sed a necessitate

recti

fuissemus,

maximopere a similitudine exinde d e f e c i s s e m u s prototypi, a c imago praesertim Dei in n o b i s

quodainmodo

mutilis

esset. Quapropter

nobis

demandata

fuit

cura n o s m e t regendi, atque, ad id praestandtim, a c c e p i m u s facultatem cotigruam Vi'mque p r o r s u s sufficientem, ne l a b e r e m u r in aliquid ex iis quae c o n s t i t u e n t p e c c a t i m i . Id autem evidenter c o n s p i c i t u r in iis qui virtutem recte o p e r a n t u r . Nisi ètiim huic

animali

rational! inesset f a c u l t a s idonea ad recte o p e r a n d u m ,

nemo u n q u a m ex iis qui indesinentem operam iiavarunt disciplinis, recte adeptüs fuisset v i r t u t e m . Cum ergo conspiciuntur r e c t e o p e r a n t e s , concludendum est negligentiam liaud recte o p e r a n t i u m culpam esse iis ipsis iure minime vero Deo

creatori, propterea

quod m i n i m e

adscribendum,

recte operati sint cum id

poterant. Ast dicunt : Minime congrutim erat ut anima s u b i u g a r e t u r huic c o r p o r i , ne ex i n c l i n a t i o n e c o r p o r i s in peccatuin hoc s e q u e r e t u r . Sed, nequaquam haec est c a u s a peccandi, quin imo ideo p e c c a m u s q u i a male arbitrium nostrum d i r i g i m u s . Siquidem nobilium a n g e l o t u m natura cum exempta p r o r s u s sit a quovis ligamine corporali n i h i l o m i n u s s a t a n a s , qui ¡am a n t e a cum stellis lucis n u m e r a b a t u r , d e l a p s u s est, ex eo quod concupierit q u a e ipso e x c e l s i o r a erant, neque ordinem ipsi a Deo s a n c i t u m s e r v a v i t ; q u a r e de eodem s a t a n a ait s a c r a

nec non de iis qui eadem

S c r i p t u r a in quodam

defectione cuin

loco " A n g e l o s

ipso infecti

vero, qui non

Fuerunt

servarunt suum

principatum sed dereliquerunt suum domicilium, in judicium magni diei vinculis aeternis s u b caligine lapsi

sunt

in ilium

reservat,, ( l u d . 6 ) . R e s e r v a n t u r

ignem

finalem, et in" vincula

autem

aeterna in

utpote

qui

c a l i g i n e . lllud

enim "reservat,, respicit tempus futurum, sicuti et P e t r u s scribit ; "Coeli autem qui nunc sunt et terra eodem verbo repositi s u n t igni reservati in diem iudicii et perditionis impiorum hominum,, ( II P e t r . III, 7 ) , Idcirco D o m i n u s q u o q u e in evangelio, a l l u d e n s ad diem iudicii, apparet dicens : "ite maledicti in ignem aeternum reservatum diabolo et angelis eius,, . Porro

isti

quos

vocamus

quoque

daemones

non

iam fuerunt

naturae

— 61

inalae

ita c r e a t a e a Deo

qui

omnia

-

fecit bene, s e d

quia

v o l u n t a r l e seti ex

p r o p r i a v o l ú n t a t e post inalarti v o h m t a t e n i p r o c e s s e r u n t uti Dei v e r b u n i o s t e n d i t . Q u a de c a u s a el v o l u n t a r i e

conceperunt

invidiam

c o n t r a n o s et

bellum

m o v e h d u m . P r o f l i g a n t u r t a m e n c u m D e u s opem fert n o b i s cum eis c e r t a m e n i n e u n t i b u s , a t q u e exhinc c u m v i n c u n t u r , i p s o r u m c o n f r s n g i t u r a r r o g a n t i a e i a * t i o q u e s p i r i t u s , n o s q u e eximie probati h a b e b i m u r p e r victoriam de iis r e l a t a m . Ne q u i s p o r r o c r i m i n e t u r q u o d c o r p u s et a n i m a siinul e x o r i a n t u r . D e u s enim s u a e s a p i e n t i a e u t ita dicam

a b u n d a n t i a n i m a n i f e s t a r e volens, h o m i n e m fecit

imaginem d i g n a m a d m i r a t i o n e , retionalem et s e n s i b i l e m , e u n d e m q u e c o n s t i t u i t in m e d i o

c r e a t u r a e visibilis a t q u e i n v i s i b i l i s . Intellectu

qui supra sunt, corpore

a u t e m ad ea q u a e

e n i m accedit ad eos

i n f r a s u n t , a t q u e cultu

Virtutum

ad eos q u i s u p r a s u n t t r a n s f e r t u r . Ex r a t i o n e i t a q u e vivendi e o r u m qui instificati s u n t c o n t e m p l a s a p i e n tiam

bonitatemque

Dei : ast

cave

criminationem creatoris. Neque

ne

plurimorum

negligentiam

vertas

in

p r o p t e r illos qui e r a n t peecaturi a c f u t u r i ut

ex p r o p r i a i n c o g i t a n t i a procul a Deo d e c i d e r e n t , c o n g r u e n t i u s erat ut n e q u e illi qui iustificati s u n t p r o d i r e n t ad existentiam. P e r u t r o s q u e e n i m a p p a r e t b o n i t a s c r e a t o r i s , q u i cu netos p a r i

r a t i o n e creavit, noti iam

istos ex u n a

natura,

illos vero ex alia d i v e r s a . Ita d a n t u r p l u r i m i q ù i b u s initio i n e r a t s a n e v o l u n tas mala,

quique se macularunt

virtutem

excoluerunt; danturque

cupiditatibus, postea alii

modo

v e r o sese

inverso, lamvero

convertentes per

utramque

d i v e r s a m vivendi r a t i o n e m o s t e n d e r u n t m i n i m e c a u s a m m a l o r u m e s s e D e u m . N a m q u e si, iuxta p e r i m p i o r u m M a n i c h a e o r u m s e n t e n t i a m , d i c e r e t u r c o r p u s coacte impelli ad peccatimi, n e m o p r o f e c t o ex iis qui vinculo c a r n i s d e v i n c i u n t u r iustitiam f u i s s e t o p e r a t u s . Et q u o pacto f a c t u m est u t l o s u e f i l i a s N u n e q u i d e m c a r n a l i , edito i u s s u ad coeli

l u m i n a r i a , fecerit sistere c u r s u m

lingua lunae

et solis e u m in f i n e m ut r e f e r r e t u r de i n i m i c i s victoria, ñ e q u e illam i n t e r c i p e ret nox ? P r a é t e r m i t t o s u b silentio a l i o s

buie s i m i l e s v i r t u t e p r a e c l a r o s v i r u s

q u i c o m m e m o r a n t u r turn in veteri t u m in n o v o t e s t a m e n t o .

— 68

-

Cum hisce itaque eruditi dictis credideritis in u n u m Deum omnipotentem qui est in una quidem essentia ac divinitate, ac in tribus vero personis, eia surgite atque convertite vos ad occidentem, abrenunciantes caligini illi Mani chaeorum, scilicet satanae qui sese extulit super creatorem s u u m sibimetque adplieavit verba quae occurrunt apud Isaiam : "super a s t r a ponam

solium

meum,, ( I s . XIV, 13 ). Et quamvis ille fuerit deiectus, modo per Manichaeo • rum linguas extollitur ad s u m m u m spiritus arrogantiae vertieem, vocaturque caligo initio expers et non facta, pugnatque cum d e o . Deinde convertite vos Orienten! versus, vobisque occurrit cum suis radiis Christus qui est sol iustitiae, qui palam declarat "ego sum lux mundi,, { l o . Vili, 12 ); ipse in se ostendit Patréffl revelatque cum se Spiritum sanctum, ipse vos ducit ad a q u a s vosque lavat lavacro ilio quod est totius veteris vitae ex purga tio, dirigitque ad vitam novam, obruens fluctibus vetustatem

peccati. Vos enim per sepulturam

cum eo sepelimini, vosque induet iuventutem

eius

staturae spiritualis, vosque ita

novos ostendet neque amplius veteres . Haec iam aperte praedixit per Isaiam ostendens magnitudine™ bonitatis et doni. Ait enim : "ego sum ipse qui deleo iniquitates tuas propter me, neque peccatori!in tuorum amplius recordor,, { I s . XLIII, 25 ) . Probe autem dicit in praecitato textu

"propter

me,, : quamvis enim sibi

v o s „ , o p u s est tarnen, ut compleat deficientiam "propter me,, scilicet gratiam meam facio causam quae Deum decet, pro vobis cunctis mortem

proponit dicere "propter

nostrani,

proindeque

dicit

d o n i . Idcirco enim gratia,

gustavi et ex mortuis resurrexi,

ut vobis talia elargirer. Quamobrem etiam P a u l u s dicebat : "Non ex operibus iustitiae, quae nos feci miss, sed secundum suam misericordiam salvos nos facit, per lavacrum Isaias dein

regenerationis et renovationem

Spiritus sancti,, ( T i t . III, 5 ) .

propheta cum gloriatur in magnitudine doni inquit : "Exultant

pauperes p r o p t e r Dominum

in laetitia : et qui s u n t sine spe ex

hominibus

implentur iucunditate,, ( I s . XIXX, 19 ) . Quir.am vero sint "pauperes,, et "qui sunt sine s p e „ , disce a Paulo qui docet : "Eratis in ilio tempore sine Christo, alieni a conversatione Israel et hospi)

C o n c e n t u s citliarae meae a decoro officio ( s a c r o ) c e s s a v i t . Haud am -

p l i u s in fine c a n t i c o r u m meorum proferet sacerdos oratiouem ¡.2?.

.«> (at)

Absolutus est finis meorum dierum, inique a vobis s e i u n c t u s . Vos ita-

que pacem habeatis : ego autem inveniam c o r a m Deo m i s e r a t i o n e s . (L)

Proficiscatur

spiritus tuus discedensque

perveniat ad regionem

Det B e n e d i c t u s nobis q u o q u e ut revelatis faciebus ipsum

vitae.

inspiciamus.

(1) Legenduin est fr.— WS pro (2) Notandus est LISUS liturgicus qui et illa aetate vigebat, ut post cantica vel psalmos diceret sacerdos o ratio nen . Cf. S t u d . s y r . fase. Ili p . 18, 20 (3) Huius hyrnni stropha quae incipit cum lit. (»} excidit ex cogi'cibus officii exsequiaruin.

—

16

-

VI

( E x c o d . s y r , in oppido Alkosh

asservato,

collato c o d . M u s . B o r g i a n i 8 2 )

T r a c t a t u s de h a e r e s i b u s

Quoniam ex haereticis

multi s a c r o s L i b r o s plurimutn

r u p e r u n t q u e , operis pretium agentes, indicemus

quanam

est ut, hac etiam de c a u s a

iidem

haeresis eos vitiaverit, q u a e n a m q u e in eisdem enumerentur

haereses, quidve

affirment, seu

adulterarunt cor -

de r e velociter

atque breviter

libri fuerint depravati, q u a e n a m nihil ¡rnrnutaverit. Quot autem quidnam

haud vacat modo dicere : nihilotninus ex multis

singulae

pauca

profiteantur,

excerpentes

necesse

est ut qitas singulae i n d u x e r u n t depravationes d e l i n e a m u s d i s t i n c t i s capitibus atque scripto c o n s i g n e m u s , ut sit m e m o r i a iis qui lecturi s u n t . Haeresis s a b b a t i a n o r u m qui s y r i a c e d i c u n t ü r jL Dicunt isti sacrificium loco diei dominicae offerendum esse die sabbati (1), quae est quietis, et pro evangelio coetu, tiec

esse

abolendam

legendum esse in fine péntateuchum

circumcisionem,

neque

abrogandas

corani

observantias

legis ( Mosaicae ) , a t q u e i n s u p e r typum paschae retinendum, q ü u m nova minime

adversa sit v e t e r i . Etsi

autem

iidem

lex

legem ( Mosaicam ) s e r v a n d a m

cupiant, sese c h r i s t i a n o s vocant. H o r u m beatus q u o q u e P a u l u s mentionem facit cum de

iis dicit : "Cavete

canes, cavete

operarios,, ( P h i l . III, 2 ) cum

reiiquis

carnis circumcisionem atque

quae

cavenda

idem

malos

apostolus i u b e t .

Haeresis sectae S i m o n i s ( magi ) S e c t a t o r e s huius S i m o n i s , quem d e n o m i n a b a n t (

(1, C f . S . Ignatiitm M. ad Magnesios, IX, X .

) Sher.ioon, ipsum

_ fìlium esse Dei

17 —

dicebant, e u m q u e vocant

virtutétn (1) a b s c o n d í t a m

ereatoris.

E x eo quod a u s c u l t a v i Patri, qui ipsum ad nos liberandos misit, ex auscultat o n e nomen S h e m o o n ( y a S a * . ) sortitus e s t . S e d deineeps apostoli, adempto ilio nomine, eum (

) Simon

nuncuparunt.

P o r r o iidem ipsius s e q u a c e s confecerunt sibi evangeíium q u a t u o r epistolarum, quem i n s c r i b u n t "librum regionum,,, E r a n t autem o m n e s magi, filümque coccineum atque roseum alligabant suis Collis, sicuti pontífices veterum eodem modo

capitis

crines

p l e c t e b a n t . Assidue

v a c a b a n t incantationibus alienisque

operibus, H a e r e s i s Marcionitarum P r a e d i c a n t isti tria entia : bonum, iustum et malum . Iidem depravarunt libros ( s a c r o s ), inductis additionibus in evangelium atque in apostolum : libro vero

praxis a p o s t o l o n n i i de medio s u b l a t o s u b s t i t u e r u n t alium quem denomi-

nant ( J.~irr> ) i . e . " s u m n i a m , , , ut esset secundum in principem

apostolorum

sibi c o n s t i t u e r u n t

placita e o r u m . P r o P e t r o

M a r c i o n e m , et pro p s a l n i i s

sibi

confecerunt h y m n o s s a c r i s suis officiis d e s t i n a t o s . Inficiantur autem c o r p o r u m resurrectionem . H a e r e s i s s e c t a e Manetis Hi q u o q u e praedicant duo entia, b o n u m scilicet et malum, c o r p o r u m resurrectionem

denegant,

solem et

lunam a d o r a n t ,

c e n s e n t impuros, atque cuivis rei q u a e in mundo runt.

Mens

ipsorum

redolet

immanent

coniugitim

reiiciunt,

cibos

existit a m m a n i inesse a s s e -

perversitatem,

blasphemiam

atque

blateratum in Deum p r o f e r u n t . P r a e d i c a n t septem (2) et duodecim, affirmant que dari f o r t u n a s fata a t q u e h o r o s c o p o r u m d e c r e t a . A s s i d u a m operam

navant

astrologiae a t q u e i n c a n t a t i o n i b u s . H a e r e s i s sectae P a u l i ( S a m o s a t e n ì ) Confìtentur isti in u n u m

Deum, quem

dicunt u n a m

(1) C f . Act. a p o s t . VII!, 9 etc . (2) l . e . septem planetas et duodecim signa zodiaci.

naturam

unamque

— 78 — personam, quin

c r e d a n t in V e r b u m

s a n c t u m : sed i p s a m nominibus. Aiunt

filium

n a t u r a e P a t r i s , n e q u e in S p i r i t u m

n a t u r a m ( Dei J a f f i r m a n t u n a m

Dominum

nostrum

esse s i m p l i c e m

personam

tribus

cum

h o m i n e m uti u n u m ex

nobis, e u n d e m in s u a n a t u r a esse sicuti n o s , a t q u e ex Maria f u i s s e initium filii. A t t a m e n p r o p t e r eius p r a e s t a n t i a m cum f u e r i t electus ut esset l i i u n a n a e n a t u rae liberator, ipsi a d i u n c t a est d i v i n a gratia, a t q u e p e r v o l u n t a t e m ac a m o r e m in ilio habitavit,

quapropter

d i c t u s fuit filius Dei, cum

s i m p l e x . Ubi p o r r o in { s a c r o ) codice rant sempiternam

Filii

iidem

interim

o f f e n d e b a n t dicta

divinitatem, d e m o n s t r a n t q u e

esset

homo

q u a e decla-

T r i n i t a t i s p e r s o n a s , illis

s u b l a t i s s u b s t i t u e r u n t a l i a . Minime a u t e m t i t u l o s l i b r o r u m p r o p h e t a r u m a p o s tolorumque

mutarunt,

sed

singulos

libros

uti

p r o s t a n t , sic s u i s

nominibus

vocant. Haeresis sectae Audianorum A s s e r u n t isti T r i n i t a t e m tas subsistere

secum

existere in c o m p o s i t i o n e , p e r s o n a s q u e c o m p o s i -

invicem . Ex iis s u n t q u i d a m

ascetae

i e i u n a n t e s , dediti

excipiendis peregrinis, a s s i d u i q u e per t o t i u s vitae dies in f l e t u . Si q u i s a u t e m p e r t r a n s i e n s illosque v i d e o s ridet, eum de medio d i m i t t u n t . Haeresis Barborianorum P r o p t e r h o r u m n e f a n d a , i m m u n d i t i e m , lasciviam m a x i m a m , gesta abiecta, a c t i o n e s foedas, nec n o n

ob

infantium

sanguinem

quem

p r o f u n d u n t , s u p e r s e d e o a s c r i b e n d o q u i d p i a m ex e o r u n d e m

in i n c a n t a t i o n i b u s narratione.

Haeresis Cucitarum S u n t isti p l u s m i n u s v e sicuti S a m a r i t a n i , n e q u e m o r t u o s s u o s s e p e l i u n t , sed m e r c e d e alios c o n d u c u n t h o m i n e s ad s e p e l i e n d u m vita d e f u n c t u m . Inficiantur resurreetionem ; abhorrent

leprosos

laborantesque elephantiasi

ceterisque

aliis l a b i b u s . N o m i n e d u o d e c i m a p o s t o l o r u m sibi c o n f i x e r u n t d u o d e c i m e v a n gel i s t a s . Hi q u o q u e t o t u m n o v u m t e s t a m e n t u m d e p r a v a r u n t , m i n i m e v e r o vetus. Haeresis Daissanitarum C o n f i t e n t u r hi q u o q u e in b o n u m et m a l u m , d i c u n t q u e , uti Manichaei, d a r i fortini as, fata et h o r o s c o p o r u m d e c r e t a . P r a e d i c a n t q u o q u e Septem et d u o d e c i m .

— 79 Demunt Creatori

potestatem regendi

mundiim, negaiit

Uomini inesse liberum

arbitriuni, infitianturqiie c o r p o r u m resurrectionem ad i n s t a r Marcionitarum

ac

M a n i c h a e o r u m . Induunt

ex

dein vestes a l b a s a s s e r e n t e s a l b a s

parte boni, nigras autem indutos ex parte mali

indutos vestes

esse.

H a e r e s i s Arianorura, E u n o m i a n o r u m ac Macedoniorum Praedicti in quibusdam inter s e c o n s e n t i m i ^ in quibusdam autem dissent i u n t . Ariani eiiim et E u n o m i a n ì dicunt Filiuni D e i , e s s e creaturam, Macedon • ins vero ait Filium quidem c o n s u b s t a n t i a l e m ( Patri ) , sed Spiritimi s a n c t u m esse creaturam . P o r r o A r i u s

et E u n o m i u s

in

libros s a n c t o s

nul las

omnino

depravationes invexere, ast Macedonius quaedam immutavit loca in novo t e s t a mento. Haeresis Montani Nuncupant isti beatam Mariani nfgrcium

habuisse, atque ex ipsa

divam, quacum dicunt

natum

fuisse F i l i u m

Archontem com -

D e i ; aliaque

atque indecora dicta invehunt in s u a s n a r r a t i o n e s : isti q u o q u e c r a e scripturae

l i b r o s . Habent

insolita

foedarunt sa-

p o r r o per a n n u m q u a t u o r ieiunia q u a d r a g i n t a

dierum. Haeresis Timotheistarum Sunt

ubique sìculi

nos, nec

quidpiam

vitiarunt

in lïbris sacris, n e q u e

ullatenus deliquerunt quoad fidei d o g m a t a . S e d tantum r e p r o b a n t qui dent opes quin

possi -

iiìas c o m m u n i coetui d e n t . Magis quam laici multi s u n t inter

hos m o n a c h i . Haeresis tandem

Catharorum

qui s y r i a c e dicuntur ( | » j a j ) p u r i . Hi q u o q u e neque s e r i p t u r a s foedarunt neque deliquerunt in fidei professione. Respuunt poenitentes

ilium

tamen qui peccant, neque i n d u c u n t u r ad admittendum qui

sive

m o r a dimittunt de m e d i o .

multimi

sive

parimi

deiiquit, sed eundem

inter hand

—

Hisce ecclesìa

ìtaque c u n c t i s h a e r e s i b u s

sancta

80

—

multisque aliis teterrimis veluti

o b n u b i l a b a t u r . Neque referre singillatim

tempore in orbe sit o b o r t a , quam per regionem sint loca in q u i b u s singulae pellentur e a r u n d e m

praevaluerint

nimbis

vacat q u o quaelibet

incoeperit

serpere,

quaenam

haereses, vel queis n o m i n i b u s a p -

inventores.

Quamvis vero opportunum minime sit ut universam de h a e r e s i b u s e n a r rationem

modo

niliilominus

describamus,

pauca

breviter

ne

ab

inito

adnotamus,

cursu

prosequendo

distineamur,

ut o s t e n d a m u s ad q u a n t a m , ecclesia

s a n c t a pervenerit deiectionem d e m i s s i o n e m q u e , qualisque angor, vexatio atque persecutio

contigerit

fidelibus in quibusdam

locis

ilia aetate,

qua

homines

fideles baptizabant in laicorum domibus, sacrificiumque offerebant in a b s c o n dito o b

metum

depellebatur

persecutionis.

fidelesque d e m i s s o

h a e r e t i c i . T u n c quemadmodum solque

ipse in medio

Dum

Ìtaque

rectitudo

opprimebatur,

capite incedebant, e c o n t r a cornu radii

solis

inter

tenebrosas

n e b u l a e obseurae vi sui s p l e n d o r i s

nubes

Veritas

extollebant videntur,

elucet, ita a p p a r u i t

c o r o n a fidelis imperii invicti, C o n s t a n t i n u s dignus omni tempore b o n a m e m o r i a rex t r i u m p h a t o r : hie est filius H e l e n a e .

—

81

—

Appendix Apostolicae bibliothecae Vaticanae codex s y r . signatus 11 . 135 inde a f . 87 r. continet a n o n y m u m o p u s adversus Nestorìanos « i - i a ^ u s u " ^ a - D Ì V . Inprirnis probatur ibidem

doctrina orthodoxa de u n a filii Dei incarnati persona

ex testimoniis Àthanasii,

Basilii,

ad thesim demonstrandam scripto

adversus

Habib

Gregorii et loannis

proferuntur

Chrysostomi.

Postea

fragmenta ex Philoxeni Mabbugensis

a r o m a t a r i u m (1), atque

ex

eiusdem

epistola

ad

Arziinitas (2). Tandem subiuiiguntur dicta Clirysostomi et Gregorii Nysseni de eodem argumento . Quibus expositis, contendit auctor disputationis Nestorianos, asserentes Christum Dotninum esse simplicem hominem in quo habitabat Dei filius, proxinie accedere ad sententiam ludaeorum aeque ac ethnjcprum de lesu . Tarn quam

ludaeorum

tamquam autem

dicta allegai Math. XXVII, 6 3 ; l o a n . IX, 16, l o a n . X, 34 : ethnicorum

inserii

quasdam

sententias ex luliano apostata

atque ex sophista Libanio. Deinceps sic prosequitur f . 90 , . ^.-iL?

s-Wioh