Volumen VII [[Enth. 4 Werke]. Reprint 2020 ed.] 9783112378427, 9783112378410

Citation preview

SERTATIONES PHILOLOGICAE ARGENTORATENSES SELECTAE

V O L V M E N VII.

ARGENTORATI A P Y D CAROLVM I. T R V E B N E R . MDCCCLXXXII.

Aulae Vimariensis officina typographie».

Hoc séptimo volumine continentur hi libelli: pag.

1. HERMANNUS CROHN de Trogi Pompei apud antiquoa auctoritate

>

2. ADOLFUS CRAMER de Manilii qui dicitur elocutione

1—56 57—146

3. CAROLUS GALLAND de Arcadii qui fertur libro de accentibus

147—232

4. HENR1CUS PLOEN de copiae verborum differentiis inter varia poesis Romanae antiquioris genera intercedentibus

233—318

Commentationis a C. GALLAND scriptae sola« paginae 147—201, commentationis ab H. PLOEN scriptae solae paginae 233—288 continentur eis exemplaribus, quao auspiciis amplissimi philosophorum ordinis academiae AVilholmaö Argentinensis prodiermit.

DE TROGI POMPEI APUD ANTIQUOS AUCTORITATE. AD SUMMOS IN PHILOSOPHIA HONORES AB AMPLISSIMO

PHILOSOPHORUM ORDINE ACADEMIAE WILHELMAE ARGENTINENSIS RITE IMPETRANDOS SCR1PSIT

HERMANNUS CROHN SEDINENSIS.

ARGENTO RATI APUD CAROLUM I. TRUEBNER. MDCCCLXXXII.

PARENTIBUS S.

. m ipsa aetate, qua T. Liuius ab urbe condita libros composuit, Trogus Pompeius primus omnium scriptorum Latinorum totius orbis terrarum, quantum quidem tum Romanis innotuerat, historias conscripsit. Nec minus quam res, de quibus uterque egit, Trogi ratio narrandi abhorruit a Liuii »lactea ubertate«. Iustinus enim Trogum orationem quandam obliquarti exposuisse tradit*), quoniatn in Liuio et in Sallustio reprehenderet, quod cmtiones dire.ctas pro sua oratione operi suo inserendo historias modum excessissent. Liuii uero nomen et apud aequales et apud posteros multo clarius fuisse mirum non est, cum praesertim Romani maiorem operai» rebus Romanis quam exteris impertirent. Contra Trogi, quamquam a Plinio, qui de operibus ad historiam naturalem spectantibus loquitur, auctor e seuerissimis nominatur 2), historiarum Philippicarum a nullo primi p. Chr. n. saeculi scriptore, cuius quidem libri nobis seruati sunt, mentio fit. Posteriore denique tempore ab Iustino uir priscae eloquentiae laudatur 3 ), nec non saeculo quinto ineunte a Yopisco Trogus iuxta Sallustium, Liuium, Tacitum commemoratur 4). Fere iidem tamen fortunae casus Liuii at que Trogi libris acciderunt, quippe qui propter nimium ambitum in compendium coacti aut toti aut magnam partem interirent breuioribus epitomatorum libellis ab oculis lectorum paullatim summoti. Ita euenit, ut et paucorum libro rum Liuianorum ipsa uerba a nobis legantur et Trogi Pompei ') XXXVIII, 3, 11. *) Prob. 2, 7.

nat. hist. XI, 52, 275.

») praef. 1.

—

6

—

fere nulla; cuius operis praeter compendium a Iustino confectum supersunt prologi, qui singulorum librorum argumenta breuissime exhibent. Erres autem, si Trogi libros ideo, quia raro laudantur, ignotos fere fuisse conicias. Opus enim ex diuersis Graecorum historicis congestum, quo, ut Iustini l ) uerbis utar, omnium saeculorum, regum, nationum populorunique res gestae continentur, aptissimum erat, ex quo scriptores Romani sua haurirent. Et profecto Velleium Paterculum 2 ), Yalerium Maximum, Iulium Frontinum Trogi libris fonte usos esse dudum intellectum est. Qua de re cum parum accurate perquisitomi sit, multa sunt incerta, ut operae pretium uideatur esse denuo quaestionem instituere, cum praesertim spes sit de Trogi auctoritate certiora statui posse. Agetur uero in hac commentatione de eis auctoribus Romanis solis, qui sua ex Trogi h i s t o r i i s deprompserunt. Nam de eis scriptoribus, qui ex Trogi operibus ad naturalem historiam pertinentibus hauserunt, satis accurate A. de Gutschmid mihi uidetur disputasse s ). Sed priusquam ad ipsam quaestionem aggrediar, facere non possum quin uiris doctissimis praeceptoribusque carissimis Henrico Nissenio et Guilelmo Studemundio, qui et re et Consilio mihi semper praesto aderant, ex animo gratiam referam quam maximam. § i. De Valerio Maximo. Iam Kempfius 4 ) Yalerium Maximum praeter ceteros scriptores haud dubie Trogum Pompeium ducem habuisse >) praef. 2. *) cf. Seck, de Pompei Trogi sermone, Constantiae 188.1, pag. 8 adnot. 15. 3 ) Ueber diefragniente des Pomperas Trogus und die glaub Würdigkeit ihrer gewährsmänner, in annal, philol. 1856—57, suppl. II pag. 179—186. *) cf. Prolegomena editionis (Berolini 1854) pag. 21.

perspexit, cuius cum historiis, quantum ex Iustini excerptis colligi liceret, saepe congrueret. Cuius sententiae argumenta proferì locos inter se comparandos Val. IX, 1, ext. 4 cum lust. XXXVIII, 10 et Val. IX, 1, ext. 5 cum lust. XXXVIII, 8. Idem Kempfius coniecit eas Valerii narrationes, in quibus Theopompi auctoritatem se sequi ipse profiteri uidetur, e Trogo Pompeio fluxisse, quem Theopompo praecipuo duce usum esse satis constaret. Contra has Kempfii opiniones, imprimis contra secundam, ita disputauit Gutschmidius l), ut hanc quaestionem denuo tractandam esse censeret. Illustribus auctoribus, a quibus electa urbis Bomae exterarumque gentium facta simul ac dicta memorata digna se digessisse testatur Valerius Maximus, Trogum adnumerare nescio an earn ob causam dubitaueris, quod tot aliis nominibus in medium prolatis id ipsum, de quo agitar, reticuerit. At ne Liuium quidem et Ciceronem, quibus plurima eum debere constat, plus singulis locis laudauit2). Nec minus magna ilia quam congessit Kempfius errorum copia refutatur opinio quasi Valerius multos libros et Latinos et Graecos s ) perscrutatus indagatorem rerum potius se gerere uoluerit quam enarratorem. Quid quod peregrinam historiam uarietatis causa 4 ) uel laxandi leuandique animi gratia uel remÌ8siore animo 5 ) se tractasse ipse profitetur ! Idem cum in materia rerum Romanarum congerenda eis solis auctoribus usus sit, ex quibus minimo negotio haurire sua posset, uelut Folybio non usus sit, ubi Liuium adeundi facultas data esset, eum in rebus exteris exhibendis non tarn Graecorum auctorum quam Latinorum, qui quidem materiam facilem et idoneam praeberent, asseclam fuisse nostro iure concludemus 6). ') 1. c. 187. ) cf. Zschech, de Cicerone et Liuio Valerii Maximi fontibus, Berolini 1865, pag. 12 sqq. 3 ) cf. Zschech, 1. c. thes. 1. *) cf. Val. I, 6, ext. 1 et II, 10, ext. 1. s

») VI, 9, ext. 1.

6 ) Enmannus quidem in libro »Untersuchungen über die quellen des Pompeius Trogus fiir die griech. u. sicil. gesch.«, Dorpati 1880,

Atque ex Liuio et Cicerone, quos praeter Sallustium in rebus domesticis narrandis Valerius imprimis secutus est, etiam in rebus externis multa hausit. Neque uero omnia ad hos reuocari possunt; eorum, quae neutri debentur, praecipuum fontem fuisse Trogi Pompei historias Philippicas cum coniecerunt homines docti tum certa ratione demonstran potest. Initium aiitem faciam ab eis exemplis, quae minimae obnoxia sunt dubitationi. 1. Tal. IX, 10, ext. I a . . . Tomyris, qua^ caput Cyri dbscisum in utrem humano sanguine repletum demitti inssit, exprobrans illi insatiabilem cruoris sitirn simulque poenas occisi ab eo filii sui exigens.

lust. I, 8, 13 *). Caput Cyri amputatum in utrem humano sanguine repleturn conici regina (sc. Tomyris) 2 ) iubet cum hac exprobratione crudelitatis : satia te, inquit, sanguine, quern sitisti cuiusque insatiabilis semper

Cum his uerbis ea conferenda sunt, quae legimus apud Herodotum I, 214: AOVLOV ds 7tXi/j0a0a aificcTogav&QO>Ttijiov Tofivqiq editr/ro h> roiai te&veaioi tiov Tlsgaiiov iov KVQOV vixvv, cog de evqe, ¿TTAVIJ-KE avtov rip xecpaXrjv eg TOV aaxov. Xv fiaiv o fisvrj Ss rq> vexgqi snsXeys rade' av fiev ¿iis 'Cbjaav re xat vimiaav ae fiayr] muitXeoag, rtaida TOV ¿pov eXwv 36Xq>~ as d'eyiS, MXTaneQ fyteiXrfltx, aifiaTog yioQsoa), quae uerba apte ad Iustinum Yaleriumpag. 110 exemplum Yal. Max. Ill, 2, ext. 5 e Diodoro XV, 87 fluxisse putat. Agitur ibi de uerbo illo Epaminondae moribundi filial Be pugnas apud Leuctram et Mantineam eommissas relinquere. Ex silentio uero Iustini nihil colligi potest, quoniam ipse Enroannus Trogum et Diodorum eundem fontem primarium, i. e. Ephorum, secutos esse demonstrauit. ') Iuatini editione usus sum Ieepiana receptis eis emendationibus, quas publici iuris fecit Franciscus Ruehl, die texteaquellen des Iustinus, in annal. philol. suppl. VI, 1872—3, pag. 3 sqq. s ) cf. Ruehl, pag. 116.

—

9

—

que quadrant additis eis, quae leguntur cap. 212 fin., ubi Tomyris minatur: ?] juijv ae syò *aì a7tXrjGT0v sovra A'¿¡.ICCTOQ XOQÌOÌO. Kempfius quidem (1. c. 23) Iustino neglecto Herodoti libros plurimis locis Valeriuin inspexisse eorumque praecipua et sola interdum auctoritate usum esse existimauit. Quod minime Kempfio concedendum esse contendo. Mirum enim esset cum octona eademque uerba eodem ordine apud utrumque scriptorem Latinum legi (nam inter uerba »amputatum« et »abscisum« minima intercedit differentia), tum uerba Yalerii et Iustini (Y. exprobrans illi insatiabilem cruoris sitim; I. cuiusque [i. e. sanguinis] insatiabilis semper fuisti), quae Herodotus simillime v-ai ìxnXrjOTOV sovra afyarog Tomyrin, dum filii a Cyro occisi ultionem minatur, loquentem facit, post Cyrum a regina interfectum et mutilatum in contextu extare, ita ut Valerium sua non ex Herodoto, sed ex eodem fonte Latino, ex quo Iustinus hausit, id est ex Trogo hausisse in propatulo sit. Nee magis illud casui uidetur tribuendum esse, quod Herodoti h}(iaivo(xév7j ab ùtroque scriptore Latino uoce exprobrandi exprimitur. Omnino autem Valerius hoc exemplum cum alio coniunxit, quod ab Herodoto alienum similiter apud Iustinum legitur: "Val. IX, 10, ext. 1 b .

lust. XXVII, 1, 1 sqq.

Berenice, quae Laodices insidiis interceptum sibi filium . . .

Seleucus . . hortante matre L a u d i c e . . Beronicen cum paruulo fratre ex ea suscepto interfecit.

Secundo loco examinemus, quae de Dareo Hystaspis filio regnum adepto traduntur. 2. Val. VII, 3, ext. 2. Sordida magorum dominatione oppressa Darius sex adiutoribus ciusdem dignitatis adsumptis pactum cum praeclari

lust. I, 10, 1 sqq. Occisis magis . . erant enim uirtute et nöbilüate ita pares . . pactique inter se sunt, ut die statuta omnes equos ante

—

10 —

regiam primo mane perducerent, et cuius equus inter solis ortum hinnitum primus edidisset, is rex esset . . . Et 1 ) erat inter coniuratos Dareus, Hystaspi filius, cui de regno sollicito equi custos ait, si ea res uictoriam moraretur, nihil negotii superesse. Per noctem deinde equum pridie constitutam diem ad eundem locum ducit ibique equae admittit, ratus ex uoluptate ueneris futurum quod euenit. Posterà die itaque, cum ad statutam horam omnes conuenissent, Darei eqüus cognito loco ex desiderio feminae hinnitum statim edidit . . . Tanta moderalo ceteris fuit, ut audito auspicio confestim equis desilieriwt et Dareum regem $alutauerint ... Sic regnum Persarum ... tarn Imi momento in unum conlatum est. Mireris prima et ultima uerba tam bene inter se congruere apud utrumque scriptorem, dolum autem Oebaris equisonis diuersa ratione narrari. Cuius rei causam facile intelleges collato Herodoto, qui III, 84 sqq. priore loco eodem modo, quo Iustinus, dolum narrat, deinceps sic pergit (87) : oì ¡lèv àij /j.e/.nptfiotQot>vTOJV rovxovg (itv rcug Sioqeaig ed-ega7tevev ((popovfievog to TCQOGMTIXUV xoiq Mctxedooiv = Curt. 11 : ille non ignarus et principes amicorum et exercitum grauiter offendi, gratiam liberalitate donisque reparare temptabat). Ipsa comparatione cum Diodoro facta manifestum fit, quam arte Iustinus et Curtius, qui eadem narranda et omittenda elegerunt, cohaereant, quam accurate et singula uerba et singulae sententiae inter se respondeant. 8. De militibus Alexandrum redire cogentibus. lust. XII, 8, 12. Curt. IX, 3, 10. Ostendere alius canitiem, alius Intuere corpora exsanguia, tot uulnera, alius astate consumpta perfossa uulneribm, tot cicacorpora, alius cicatricibus ex- tricibus putria. Similia apud ceteros non leguntur (cf. Arr. V, 27, 6: 'Atti ovre vols otifiaaiv tri woavrojg ÈQQiofiévoi, xaìq re yvcifiaig RTOKV eri fiäXXov 7ZQ0'TEX[Mptóreg; Diod. 94: 'OQÙJV dè rovg arQctriwrag xaig avventai arqarelaig zarajreTtovijfxévovg vai.... èv nóvoig '/.ai y.ivòvvoig rEtahxi7tioQrpwrag). 9. De Alexandra ex India redeunte. lust. XII, 10, 7. Curt. IX, 10, 2. Inde iter terrestre facturus, Leonnato deinde praemisso, cum arida loca medii itineris ut puteos foderet, qua terrestri dicerentur, puteos opportunis itinere ducturus exercitum locis fieri praecepit. uidebatur — quippe sicca erat regio . . Contra Arrianue (VI, 20, 4 et 21, 3) puteos non exercitui, sed classi, quae praeter oram maritimam nauigaret, factos esse memoriae prodit. 10. De Alexandra milites castigante. lust. XII, 11, 8. Curt. X, 2, 30. (Alexander) ad corripiendos Desiluit deinde frendens de seditionis auctores e tribunali tribunali et in medium ar--

in contionem armatemi inermis ipse desiluit et nemine prohibante tredecim correptos manu sua ipse ad supplicium duxit.

matorum agmen se immisit, notatos quoque, qui ferocissime oblocuti erant, singulos manu corripuit nec ausos repugnare XIII adseruandos custodibus corporis tradidit.

Conexum inter scriptores Latinos artissimum, qui nisi ex eodem fonte utrumque hausisse sumas, explicari non potest, demonstrat Diodorus, qui hoc loco (109, 2) habet haec : ~Aaza7chr^a[xevog dè (-AXèS,avòqog) TO rrlijS-og èzóXfiijoev avzòg ytazccßag «710 zov ßr^fiatog zovg alruoTatovg zrjg zaQW/r^g zaig lóiaig %e(>oi 7taqadovvai volg vnr^txaig nqog zrjv TlfUdQÌaV. 11. De Alexandro exercitum ultimum salutante: lust. XII, 15, 2. Yal. Y, 1, ext. IK Curt. X, 5, 1. Piut. 76. Arr. VII, 26, 1. Diodorus de ea re nihil tradit. Plutarchus breuissima haec habet: (oì Ma/xdóveg) tv xolg %LTIOGI '¿va Tiavzeg naqà zijv '/.XLVTJV ICAQE^rjX^ov. lust., Val., Arr. Alexandrum exercitum salutasse tradunt, id quod in Curtii descriptione propter magnam codicum ex communi archetypo oriundorum lacunam non legimus. Verba autem Iustini et Valerii bene consentiunt: lust.

Val.

in cubitum tamen erectus 1 ) dexteram omnibus, qui earn contingere uellent, porrexit. Quis autem illam osculari non c u r r e r e t , . . . Ea, quae Iustinus et Valerius praebent, ad unum fontem Latinum redire comparatio cum Arriano facta docet: C^4té§avÒQOv) (i(pi')vov /.lèv eìvai Xéyovai naoa7toQevof.iévr]g zrjg osculandamque dextram suam flentibus porrexit.

') similiter Curt. X, 5, 3: »in eodem habitu corporis, in quem se conposuerat«, id quod ad Trogum redire uidetur,

—

42

—

axQaxtag' de^iovo&M de cog exaarovg xr\v xt. /.ecpalijv htaiQovta fioyig xai xoiv ocpd-aXfioiv emar]fiaivovTa. Sed Curtium quoque hoc loco ad Trogi auctoritatem reuocandum esse ex eo colligi potest, quod uerba eius insequentia cum Iustino saepe solo congruunt: Curt. lust, intuentibus lacrimae obortae cum lacrimarent omnes 3 : dimissoque uulgo.. Propius- 5: dimissis militibus circumque adire iussis amicis stantes amicos percontatur, 2 : inuenietis, inquit, cum ex- uideanturne similem sibi recessero, dignum talibus uiris perturi regent? regem? 4: adiectis mandatis, ut cor- 7 : Ad postremum cprpus supus swum ad Hammonem ferri um in Ammonis templum condì inherent. 17: Persae . . . non ut uicto- XIII, 1, 4: omnes barbarae rem et modo hostem, sed ut gentes paulo ante ab eo gentis suae iustissimum re- deuictae non id hostem, sed gem uero desiderio lugébant. ut parentem luxerunt. Itaque Curtii lacunam ex eis paucis, quae Iustinue praebet, supplendam esse censeo. 12. De 'morte Sisigambis, nece. lust. XIII, 1, 5. Mater quoque Darei regis, quae amisso filio a fastigio tantae maiestatis in captiuitatem redacta indulgentia uictoris in earn diem uitae non paenituerat, audita morte Alexandri mortem sibi ipsa consciuit, non quod hostem filio praeferret, sed quod pietatem filii in eo, quem ut

Darei matris, audita Alexandri Curt. X, 5, 19. Ad Darei quoque matrem celeriter periata est (sc. fama mortis) . . 24: Ad ultimum dolori succubuit obuolutoque capite . . cibo pariter abstinuit et luce. Quinto, postquam mori statuerai, die exstincta est. Magnum profecto Alexandri indulgentiae in earn iustitiaeque in omnes capti-

— liostem esset.

tiinuerat,

43

—

exporta

uos documentimi est mors huius, quae cum sustinuisset post Dareum uiuere, Alexandre esse superstes erubuit. cf. *21 : crederes modo amissum Dareum et pariter miserae duorum filiorum exequias esse ducendas. Apud Diodorum (XVII, 118, 3) haec leguntur: tuerà ôè rrjv Tov /toaikiioç reXem^v xal 2iovya(tpiç ij Jaçeiov ¡.irprjQ, rtoXkà '/.aTaâçrjVijffaffa rijv re ^Xt^âvôçov xelevrijv xai RRP> IAVTRJG èor^dav . . . NTIINXAIA VMRÉATÇEIPE TOV fiiov. . Contemplatio igitur illa rhetorice exornata, quam apud Iustinum et Curtium legimus, ad Trogi auctoritatem reuocanda est. 13. Denique unius exempli mentio mihi facienda est, in quo Iustinum quidem in contentionis iudicium uocare non licet, sed Yalerium Maximum et Frontinum. Agitur autem de facto Alexandri liberali ac clementi, quod tradiderunt soli Latini: Yal. Y, 1, ext. 1. Curt. V i l i , 4, 15. Front. IV, 6, 3. Val. Curt. (Alexander) quodam loci ni- (Curtius milites tempestatiuali tempestate oppressus se- bus ualde uexatos esse narranio iam confectum Mace- uit). Forte Macedo gregarius donem militem nimio frigore miles aegre seque et arma obstupefactum, ipse sublimi sustentans, tamen in castra et propinqua igni sede sedens peruenerat: quo uiso rex, animaduertit. Factaque non quamquam ipse turn maxime fortunae sed aetatis utriusque admoto igne refouebat artus, aestimatione descendit et illis ex sella sua exsiluit torpenmanibus, quibus opes Darii temque militem et uix comadflixerat, corpus frigore potem mentis demptis armis duplicatum in suam sederti in sua sede iussit considéré, inposuit: id ei salutare futuIlle . . . territus surgit. Quem rum, quod apud Persas capi- intuens Alexander, ecquid

—

44

—

tal extitìsset, solium regium occupasse.

intellegis, miles, inquit, quanto meliore sorte quam Persae sub rege uiuatis? Illis enim in sella regis consedisse capital f