Opera, Pars IV: Expositio Evangelii secundum Lucam; Fragmenta in Esaiam

Citation preview

TRENT UNIVERSITY

LIBRARY OF RELIGION

Digitized by the Internet Archive in 2019 with funding from Kahle/Austin Foundation

https://archive.org/details/corpuschristiano0014unse

CORPVS CHRISTIANORVM Series Latina

XIV

E.

LVC.

CORPVS CHRISTIANORVM Series Latina

XIV

AMBROSII MEDIOLANENSIS OPERA PARS IV

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI BREPOLS EDITORES PONTIFICII MCMLVII

SANCTI

AMBROSII MEDIOLANENSIS OPERA

PARS IV

EXPOSITIO EVANGELII SECVNDVM LVCAM FRAGMENTA IN ESAIAM

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI BREPOLS EDITORES PONTIFICII M CML VII

*. \pvXV Mol,> 4>rlaLV' Boyarov, ov 8ia tov B6.va.rov TrepiXvnos icrnv 6 xvptos • aAA’ tva rfj oojpaTcxrj huiOlLei xexXrjpcupevcov ms coxecaioaro.

Ex Ambrosii episcopi Mediolanensis commentariu in locum : Pater, transeat a me caltx iste. Etiamsi Seruator, secundum humanam ipsius uoluntatem, deprecatur mortem, ne offendaris. Cum enim caro naturalem uitae fontem immortalemque Deum Verbum in sese haberet eiusque immortalitatis uelut particeps esset, iure merito detrectabat mortem, quam non metuebat, sed auersabatur, et cui, quia erat sine peccato, haud erat obnoxius. Eiusdem, ex eodem commentario. Qui uoce sua uniuersum hominum genus e sepulcris resuscitaturus est, quomodo timuerit mortem ? Vt igitur, ob haereticorum incredulitatem, humanae ipsius naturae iidem astrueret, ideo, cum ad passionem se accingeret, humano more et egit et locutus est. Quapropter etiam orat, et sanguinis guttas desudat, et ab angelo, angelorum Creator, robore ac fiducia imbuitur, et ut calix transeat precatur, et humanam ipsius uoluntatem submittit patemae diuinaeque uoluntati dicens : Ceterum non mea fiat, sed tuam uoluntas, sic ostendens non diuisionem aut contrarietatem uoluntatum, sed perfectam humanitatem. Qui enim naturam (humanam) induerat, omnino etiam quae naturae essent, sibi appropriauit. Excerpta uidentur ex quodam commentario in Luc. 22, 42, sed locos in Am¬ brosii expositione uel in aliis eius operibus reperire non potuimus. (16) Cfr supra, adn. 3. (17) C.S.E.L., XXII, 4, 1902, p. xvtii-xxxiv.

X*

Turicensi, denique de codicibus Mediolanensibus quibus usus est Paulus Angelus Ballerini (18). Sed primum de diuersis familiis codicum dicendum est. Codices suos recte distinxerunt Carolus et Henricus Schenkl in sex classes, quarum prior ex uno tantum codice, et ipso mutilo, constat, Bobbiense nempe saec. VI, nunc uero partim Mediolani (Bibl. Ambros. H 78 sup.), partim Augustae Taurinorum (G. V. 15) asseruatum ( = A [B’ apud Ballerini]) (19). Ad hanc classim optimae notae item pertinet fragmentum rescriptum Parisinum 13.246, fol. 296-300 (= b). Saec. V in Italia septentrionali exaratum est paruis litteris uncialibus (“Quarter-uncial”) (20). Continet libri VII sectiones 78-86 ; 94-96 ; 116-122, nonnullis omissis defectu membranei. Textum sollertia qua solet contulit Andreas Wilmart (21), quem hie secuti sumus. Saepius concordat cum codice A, cuius 'auctoritas fragmento Parisino, quod uno tantum saeculo ab originate distat, quam maxime confirmatur et augetur (22). Nihilominus fragmentum Parisinum, quando cum codicibus recentioribus diuersae stirpis concordat contra A, item sequendum est, nisi admittere uelis archetypum diuersaram familiarum iam ad saec. V pertinere, quod aliis indicibus nullo modo confirma¬ tur, potius uero denegatur. Ad idem saeculum V pertinet fragmentum antiquissimum bis rescriptum, Turicense C 79 b, fol. 17-18 (= Z), litteris uncialibus exaratum, ut uidetur in ipsa regione Mediolanensi (23). Continet libri VI sectiones 87-91, sed plane dici nequit, multis litteris euanidis uel erasis, ad quam familiam pertinet; proxime tamen accedit ad ceteros codices italicos, discedit ab alemannicis et gallicis (24). Secundae classis habes codicem Mediolanensem saec. X, nurnero C 127 inf. insignitum, et ipsum olim Bobbiensem ( = a [ a apud Schenkl, B apud Ballerini]), cui conspirat codex Parisinus, Notiv. acquisitions latines 1438, saec. X, olim Cluniacensis (= C) et codex S. Marci Venetiarum, Lat. 507, saec.

(18) S. Ambrosii Opera omnia ad Mediolanenses codices pressius exacta, t. Ill, Medio¬ lani, 1877, p. 3/4 ; 975/976(19) Cfr E. A. Lowe, Codices Latini Antiquiores, III, Oxoniae, 1938, n. 347. (20) Cfr E. A. Lowe, o.c., t. V, n. 654. (21) Repalimpseste du missel de Bobbio, in Revue benedictine, XXXIII, 1921, p. 1-18. (22) Notari uelim A non esse descriptum ex b, ut apparet ex 1. 783 et 809/811, etsi b fortasse adhuc integer in scriniis abbatiae Bobbiensis seruabatur cum A ibidem ( ?, cfr Wilmart, a.c., p. 13) exarabatur. (23) Cfr E. A. Lowe, o.ct. VII, n. 1018. (24) Imagines lumine depictas humanissime nobis accomodauit palimpsestorum felicissimus inuestigator Albanus Dold, qui et ipse haec fragmenta et detexit et primum descripsit (Rev. bine diet., XXXVI, 1924, p. 307, adn. 1 ; Texte und Arbeiten, I, 14, Beuronae, 1928, p. 28 sq.).

XI*

XI uel XII. His adiungendi sunt codices Balleriniani, nempe duo Mediolanenses, unus archiui capituli Ambrosianae basilicae saec. XI (= m [A apud Ballerini]), alter bibliothecae Ambrosianae T 63 sup. saec. XV (= n [ a apud Ballerini]) ; insuper contulit Ballerini inde a sectione 185 libri VIII duos codices capituli Nouariensis, unum saec. X, numero XI, 23 signatum (= q [N apud Ballerini]), alteram saec. XIV, num. XIII (= r [ n apud Ballerini]) (25). Conspirantes cum ceteris codicibus secundae classis, nil magni momenti afferant ad textum constituendum. Attamen eoram uarias lectiones adnotare utile erit, praesertim quando cum consimilibus suis discrepant, turn ad citationes ueteres explicandas cum ad rationem reddendam pristinaram editionum. Quamquam hi codices secundae classis sunt recentioris aetatis, nihilominus textum tradunt haud multo inferiorem. Etiam adnotare uelis excerpta in catena Graeca saec. VI lectionem tueri (licet uere min oris momenti) codicis C (26). Interdum primae classi, saepius alteri se iungunt fragmenta Berolinensia Cod. lat. fol. 327, litteris Visigoticis exarata saec. VIII (= d [A apud Schenkl]) et excerpta Aurelianensia 73 (70), saec. IX, olim Floriacensis (= / [oj apud Schenkl]). Codices Germanici in duas classes abeunt, quaram prior proprius accedit ad optimos codices {= x [x apud Schenkl]). Hoc signo comprehenduntur sex codices qui omnes fluunt e quodam archetypo deperdito, ex Italia ad monasterium Sangallense allato. Sunt hi : codex Sangallensis 99, saec. IX (= G) ; codex Sangallensis 96, saec. X (= g [y apud Schenkl]) ; codex S. Emmerani Ratisbonensis, nunc Monacensis 14.117, saec. X uel XI (= E) ; codex Tegemseensis, nunc Monacensis 18.522b, saec. X

{=T). Quibus maxirne conspirant duo codices Italici, nempe excerpta in fol. 332-336 codicis capituli Lucensis 490, saec. VIII-IX (= M) (27) et codex Casinensis 5 B, saec. XI (= s [a apud Schenkl]). Ad hanc classem proxime accedit editio Amerbachii Basileae excusa a0 1492 (28).

(25) Cfr P.A. Ballerini, p. 241 sq. ; H. Schenkl, p. xxii, adn. 21. (26) Cfr lib. VII, 1430. . . ... T , u k (27) Hums codicis tantum praesto sunt uariae lectiones librorum 1 et 11, an Al. Goldbacher descriptae et ab Henrico Schenkl in appendice communicatae. Addimus tamen inscriptiones capitulorum quae diuersae leguntur et in capite codicis et in capite singulorum librorum. (28) Editio princeps (Augustae Vindelicorum 1476) a Schenkl reperiri non pottuit. Nec nos feliciores fuimus.

xir Altera classis codicum in Germania descriptorum (= y [X apud Schenkl]) longius iam distat a codice A aliisque exemplaribus melioris stirpis. Sunt hi : codex Frisingensis, nunc Monacensis 6273, saec. IX (= F) ; codex Oberaltacensis, nunc Monacensis 9543, saec. IX (= o)-, codex Neuhausensis, nunc Vaticanus Palatinus 168, saec. IX uel X (= p [tt apud Schenkl]) ; codex Salisburgensis, nunc Vindobonensis 767, saec. X (= V) (28a). His quattuor a Schenkl enumeratis addendus est qumtus, nempe codex Gorresianus 56, saec. IX-X, olim S. Maximini Treuirensis (29), nunc Berolinensis Cod. Lat. fol. 749, qui propius accedit ad codicem V. Ad eandem quoque classem y pertinent excerpta in codice Montepessulano H 308, saec. IX, fol. 414 sqq. (= Mont.) et in codice Bernensi 108, saec. X, fol. I36r (= Bern.) Classes, quae longius distant a codice A cum suis, tres codices amplectuntur in Gallia exaratos. Codex Bononiensis 35, saec. IX, olim S. Bertini (= B), recentionem exhibet peculiarem, plerumque cum A conspirans nec raro tamen cum altera stirpe Gallica, quae omnium corruptissima est. Huius alterius familiae testes probatissimi sunt codices Corbeiensis (30), nunc Leningradtensis F. v. I n. 6, saec. VIII (= P), et Oxoniensis Laud. misc. 259 Bibliothecae Bodleianae saec. X (= L). Hac uice manum felicem minime habuerunt Maurini cum codicem Corbeiensem ut praestantiorem secuti sunt ; de cetero, nec alii codices qui illis praesto fuerunt, multo melioris notae uidentur, ut satis apparet si uarias lectiones a Maurinis ex illis collectas (et in nostra editione repetitas) conferre uelis cum codicibus primae classis. Quos adhibuerunt Maurini codices, sunt hi :

(28a) Fol. i34r codicis Vindobonensis 1080, olim Salisburgensis 219, manus saec. X haec adnotauit : manda mihi meum librum et manda librutn tractatus leronimi super euangelium Mathei exposicio Ambrosii in Luca et exposicio leronimi in Matbeo ambo isti libri in mo sunt loco iuxta parietem muri quae respicit ad orientemUHHubi ct ceteri commentarii euangeliorum sunt congregati. Loquere cum Domino starchonte ille poterit uenire et monstrare. Starcbantus praepositus Salisburgensis obiit a° 1028 (cfr Fr. Marx, in C.S.E.L., XXXVIII, 1898, p. xxv). Adnotatio procul dubio respicit ad nostrum codicem V. (29) Cfr A. Engelbrecht, in Sit^ungsbericbte der Kaiserl. Akad. der Wissensch. in Wien, Philos.-hist. Klasse, CXLVI, 1903, VIII, p. 1-3. (30) Scripsit quidam librarius nomine Ingrevs, cfr C. Schenkl, p. xxvm ; O. Dobiache-Rojdestwensky, Un scribe corkeien du VIIle siecle, in Palaeograpbica Latina, V, 1927, p. 30-51.

XIII*

Vaticani seu uariantes lectiones e Vaticana bibliotheca excerptae (31). Corbeiensis, nunc Germanensis unus ann. 950 (32). Colbertini quinque ann. 600, 500 et 400 (33). Victorinorum unus ann. circ. 400. Fuliensium unus ann. circ. 500. Regius unus ann. circ. 200 aut 300 (34). Claromontanus eiusdem aetatis. Gemmeticensis unus ann. 600 (35). Pratellensis unus ann. 700. Taurinensis unus ann. 600 (36). S. Michaelis unus ann. circ. 700 (37). Albinenis unus ann. circ. 500 (38). Camutensis unus aeui non recentioris (39). Remensis unus ann. 700 uel 800 (40). Remigianus unus eiusdem antiquitatis. Sorbonnensis unus ann. 300. Denique hie quidam enumerantur codices (plerique recen¬ tioris aetatis) quorum notitia nobis casu innotuit, sed quorum specimina lectionum praesto non fuerunt : Armagh,

Public Library G II 25, saec. XII uel XIII, ex

Gallia (41). Arras 75, saec. XIII, ex abbatia S. Vedasti. Avranches 135, fob 92-117, saec. XII-XIII (excerpta). Bamberg, Landesbibliothek 114 (B. II. 8), saec. XII.

Boulogne 34, saec. XI, ex abbatia S. Bertini. Brussel, Kon. Bibliotheek 464-66 (969), saec. XV, ex monasterio Rubaeeuallensi; 4785~93 (97°)> saec- XIII, ex abbatia Villarensi; 9377 (954), saec. XI, ex abbatia S. Laurentii Leodiensis ; II.949 (957), saec. XIII, ex abbatia S. Mariae Camberonensis. Cambridge, Trinity College B. 3. 9 (186), saec. XII; B. 3. 27 (386) ; Saint Peter n6bis (1828), saec. XIV. (31) Nunc Vaticani latini 264, saec. XI-XII ; 265, saec. XII in. ; 637, saec. IX ; 10.648, saec. XI-XII ? Cfr Vatic. Regin. 299 III, fol. 15 6-136V : Varia lectio Comjnentariorum S. Ambrosii in Euangelium Eucae (traduntur nonnullae lectiones discrepantes quas cuiusdam manus saec. XVII excerpsit e codicibus Vaticanis). Cfr etiam lectiones quas e quodam Vaticano codice excerpsit Latinus Latinivs, Bibliotheca sacra et prof ana, Romae, 1677, p. 141 sq. (32) Est Leningradtensis noster P. (33) Nunc Parisini 1740-1744, saec. XII-XIII ? (34) Nunc Parisinus 1738, olim Regius 3759* 3-, saec. XIV ? (35) Rouen 438 (A.322), saec. XII. (36) (37) (38) (39) (40) (41)

Evreux 80, saec. XII. Avranches 59, saec. XI. Angers 306 (297), saec. XII. Chartres 191 (166), saec. XII (ex abbatia S. Petri in Valle). Reims 72 (E 226), saec. XII (ex abbatia S. Theodorici). Cfr Fr. Blatt, Studia Hibernica, in Classica et Mediaeualia, XIV, 1953, p. 230.

XIV* Chambery 17, saec. XII. Charleville 212. IV, saec.

XII, ex abbatia Signiacensi. Phillipps 343, saec. XII ex. ; 9792, saec. XII. Dijon, Ancien Fonds 127 (94). saec. XI, et abbatia Cistercii. Douai 224, saec. XII, ex abbatia Aquicinensi. Einsiedeln, Stiftsbibliothek 166, saec. XII. Erlangen 72, saec. XII ex., ex abbatia Malbmnnensi. Fulda, Landesbibliothck Aa 40 22 A, ex abbatia S. Martini in Weingarten (42). Grenoble 220, saec. XII, ex monasterio Cartusiensi. Heiligenkreuz 176, saec. XII. Klosterneuburg, Stiftsbibliothek 207, saec. XII. London, Brit. Mus. Roy. 6. E. II ; Lambeth Palace 145, saec. XIV, ex monasterio Lanthonensi. Lucca 1380 (L. 93), saec. XI-XII (fragm. 1. X, s. 141). Montpellier 239, saec. XI. New York, George A. Plimpton Library 50, saec. XII, ex abbatia S. Mariae ad Tres Fontes. Nice 7, saec. XII (43). Oxford, Bodleian 694 (2510), saec. XIII ; 733 (2724), saec. XIII, ex Gallia ; e Mus. 27 (3572), saec. XIV, ex abbatia S. Edmundi Bedrichwerdensis ; Canon. 212, saec. XII, ex abbatia Morimundensi. Troyes 656, saec. XII, ex abbatia Clarauallensi. Utrecht, Universiteitsbibl. 37 (Eccl. 106, olim 293 c), saec. XIV, ex monasterio Cartusiensi. Vaticanvs Vrbinat. 39 (olim 14) ; saec. XV. Cheltenham,

Alios numerosiores codices et fragmenta et excerpta in bibliothecis latere sapientem lectorem non fugiet. Ex antiquis homiliariis tria selegit Carolus Schenkl : Vaticanum 3835-3836, saec VIII (= v) (44) ; Parisinum, Nouv. acquis, lat. 2322, saec. IX (= N); Berolinense Phillipps 1676, saec. VIII (= e [ apud Schenkl]) ; quibus addatur quartum selectum ab Henrico Schenkl : Pistoriense 116, saec. X (?) (= Pist.). Adnotantur insuper uariae lectiones ex homiliariis Florentinis Liberianis, quas exscripsit Franciscus Liverani (45). Omnes hi testes si textum tradunt ad libidinem immutatum uel usui liturgico accomodatum, facile tamen dignosces duos priores textum acceperunt ex fonte longe puriore quam alios. Ceterum hos sufficiat exscribere ex homiliariis ut eorum infima (ne dicamus : nulla) utilitas ostendatur in constituendo genuinum textum sancti Ambrosii. (42) F. StegmUller, Repertorium biblicum Medii Aeui, II, Matriti, 1950, P- 9°> n. 1343, indicat initium qui congruit cum codicibus classis x : ,‘Scripturi in librum euangelii’. (43) Initium ‘Scripturi in euangelii libro’ congruit cum codicibus classis y. (44) Cfr E. A. Lowe, o.c., I, n. 18 a. (45) Spicilegium Riberianum, I, Florentiae, 1863, p. 1-2.

XV*

Ne quid lectorem lateret, uarias lectiones (nisi potius mutationes aestimandas) editionis Romanae a1 1579 adnotauimus. Attamen nobis fatendum est hisce corruptelis quae fere numquam congruunt cum lectionibus alicuius codicis nec genuinum textum praebent, potius mens illustratur editoris Ro¬ mani quam traditio textus. Traditio indirecta, ut aiunt, uberrima est. Habes enim locos allatos inde ab Augustino usque ad Decretum Gratiani et Guilielmum a S. Theodorico, ut de posterioribus taceamus (46). Si Augustinus, Exempla (47), Gratianus, Guilielmus — minoris momenti hie praetennittimus — plerumque locos ad uerbum afferunt, Beda et Smaragdus eos saepius ad suum usum accomodarunt. Attamen non sine emolumento et eorum testimonia in apparatu critico recepimus : optimis enim familiis codicum fauent et ab codicibus Alemannicis et Gallicis recedunt. Guilielmus e contra cum deterioribus codi¬ cibus P et L conspirat (48). Titulos siue capitula quae in codicibus, praesertim recentioribus, inueniuntur, repetiuimus ex editione Balleriniana (49) et ex Florilegio Casinensi (50), quibus addidimus titulos in codice Casinensi 5 B descriptos in capite singulorum librorum (51). Etsi sanctus Ambrosius quibusdam suis operibus titulos, summaria uel his similia praemisit (52), attamen quod in codici¬ bus commentarii in Lucam traditum est, ipsi doctori attribuere non audemus. Etiam animaduertendum est eos titulos non congruere cum aliis titulis hie inde in textu insertis, quos in ap¬ paratu adnotatos inuenies. Neque titulorum distinctio turn in codicibus a m n cum in codice Casinensi s plane concordat cum diuisione librorum ipsius commentarii (ut hie de capitibus uel sectionibus taceamus), quae in corpore eorundem uel aliorum codicum et in editis inuenitur, neque cum diuisione quae Augustino familiaris erat. Clarius haec elucent ex tabula (quam subiungimus) diuersarum diuisionum quae nobis innotuerunt (53). (46) Etiam sic dicta Glossa ordimria ad testimonium impertiendum uocanda esset, sed textus quantulumcumque aptus desideratur, immo nec origo totius operis iam distincte enucleata est. (47) Animaduerte tamen quae dicta sunt in apparatu fontium ad lib. II, lin. 8/9. (48) (49) (50) (51)

Cfru. gr. VII, 135 1/1353T. cit., p. 5-8 (ex codd. a m «). T. I, Montecasini, p. 97-101 (ex cod. s). Plagulas photographicas comiter nobis subministrauit R. P. Ambrosius

Mancone, archicoenobii bibliothecarius. (52) Cfr G. Mercati, Le Titulationes nelle opere dogmatiche di S. Ambrogio, in Ambrosiana, Mediolani, 1897, fasc. VIII (= Opere Minori I, p. 446-481). (53) Cfr C. Schenkl, p. XI.

XVI*

August.

Exempla

Cone. Const.

A

0)

H

s

/50 efr Luc. 6, 48 ; Hebr. io, 22. 60 sqq. efr Origenes 1, p. 7-10. 63 Ioh. 1, 14. 65 Ex. 20, 18. 72/75 1 Ioh. 1, 1.2. 73 efr Ambros. Expos, ernng. Luc. v, 96 ; deparadiso 58 — CSEL 32, 1, 317-319.

42 doctorumj {corr. O) 43 conplerunt] aG BP, conpleuerunt alii et ideo] itaque mn 44 rerum rationemj (narrationem rn. 2 O, rerum s. 1. V) 46 defecit P {corr.) 42) regit P aliique, rigit L {corr.) 53 animo j 55 potiores ay {corr. O p V ) 56 mortalia] G aliique, prob. Tissot, moralia a CT Sch. 60 ma¬ gis] P corr. in maius et delet, corr. in maius G m. 2 61 uerbi] uisum add. in mg. m. 2 codex s. Marci 507 Am. /a Ball. auditus P 62 non add. P s. 1. 63 uulgale sy {corr. m. 2 O)

66 et] om. T

68 uerbum a C {corr.)

71 uidetur]

quomodo uox uidetur add. B iohannis sanctusy (-es m. 2 0 p), sanctus iohannes PL 73 oculis] et praem. gETL, quod praem. O {s. i. m. 2) efr Ambros. loc. cit.

EXP. EV. SEC. LVC. I, 5-7

9

tiamus uobis de uita, quae erat aput patrem et apparuit nobis. PE 1615 Vides ergo quod uerbum dei et uisum est apostolis et auditum. Non solum enim secundum corpus uiderunt dominum, sed etiam secundum uerbum ; uiderunt enim uerbum qui cum Moyse et Helia uiderunt gloriam uerbi. Isti enim uiderunt 80 Iesum, qui in sua uiderunt gloria, alii non uiderunt, qui corpus tantummodo uidere potuerunt ; non enim corporalibus, sed spiritalibus oculis Iesus uidetur. (i. Denique Iudaei non uide¬ runt eum, qui uidebant. Vidit eum Abraham, quia scriptum est : Abraham diem meum uidit et gauisus est. Vidit ergo eum 85 Abraham, qui dominum utique in corpore non uidebat, sed qui uidit in spiritu uidit in corpore ; qui autem uidit in corpore et non uidit in spiritu nec in ipso uidit corpore quod uidebat. Vidit eum Esaias et, quia uidit in spiritu, uidit et in corpore. Denique non habebat inquit speciem suam neque decor cm. Non 9° uiderunt eum Iudaei; obcaecatum enim erat insipiens cor pl 1536 eorum. Ipse quoque non se posse a Iudaeis uideri testificatur dicens : duces caeci, liquantes culicem, camellum autem gluttientes. Non uidit eum Pilatus, non uiderunt illi qui clama- v 14 bant : crucifige, crucifige eum ; si enim uidissent, numquam 95 dominum maiestatis crucifixissent. Qui ergo deum uidit uidit Emmanuhel, hoc est : uidit nobiscum deum; qui autem deum nobiscum non uidit non potuit uidere quern uirgo peperit. Denique qui non crediderunt dei filium nec filium uirginis crediderunt. 7. Quid est ergo deum uidere ? Nolo me inter100 roges : euangelium interroga, ipsum dominum interroga, immo dicentem audi : Philippe, qui me uidit uidit et patrem, qui me misit. Quomodo tu dicis : ostende nobis patrem ? Non credis quia ego in patre et pater in me est ? Vtique non corpus uidetur M 1268 in corpore nec spiritus uidetur in spiritu, sed solus ille pater 105 uidetur in filio aut iste filius uidetur in patre ; non enim dissimiles in dissimilibus uidentur, sed ubi unitas operations est atque uirtutis, et filius in patre et pater uidetur in filio. Quae 75

codd. : a

Cm n

G g E T s (—x)

F O p V (=y)

D P L

78/79 efr Matth. 17, 3. 81/82 efr Aug. Epist. 148, 6 — CSEL 44, p. 336, 18/19. 82/83 efr Matth. 13, 13. 84 Ioh. 8, 36. 89 Is. 53, 2. 90 efr Aug. Epist. 148, 6, p. 336, 20. 90/91 Marc. 6, 52. 92/93 Matth. 23, 24. 94 Luc. 23, 21. 94/95 1 Cor. 2, 8. 95/96 efr Matth. 1, 23. 101/103 Ioh. 14, 9.10. 105/119 Exempla 31, p. 79 s.

107/108 Ioh. 5, 19.

75 paruit P 77 deumj' 80 pr. qui] quia G alt. qui] quia G (corr.) 82 oculis iesus] oculis a, iesum oculis C, iesus oculis y 83 qui uidebant] C xy B P L (efr l. 116), quia non uidebant in spiritu a fi Ball., in corpore add. T et s.l.m. 2 E 84 uidit meum diem F O L, uidit meum diem, uidit p V 86 pr. qui] quia B 88 alt. uidit] uidebat m 92 camellum] F et(pr. 1 eras.) P V, camelum alii 94 pr. crucifige] eum add. y uidissent] cum add. y 95 dominum / (corr.)y B (ex deum) 96/97 autem nobiscum deum x B (deum postea l. ult. add) 101 dicente a, docentem y /a Ball. uidet me uidet g, me uidet uidet O (-et bis ex it m, 2), uidit me uidit p 105 iste] a C B P L, om. alii non usq. 119 conspiciuntur] Exempla enim] inquit Exempla 105/106 dissimilisy mn Exempl. cod. (errore)

106 uidetur y m n (at Exempla : uidentur)

10

EXP. EV. SEC. LVC. I, 7-8

ego inquit opera facio, et ille facit. In operibus Iesus uidetur, in operibus filii et pater cernitur. Vidit Iesum qui Galilaeum no illud mysterium uidit, quod nemo posset nisi mundi dominus elementa conuertere. Video Iesum, quando lego quia caeco PL 1616 liniuit oculos luto et reddidit uisum ; ipsum enim recognosco, qui de luto finxit hominem et ei uiuendi spiritum, uidendi lumen infudit. Video Iesum, quando peccata condonat ; nemo V 15 X15 enim potest peccata dimittere nisi solus deus. Video Iesum, quando Lazarum suscitat, et non uiderunt qui uiderunt. Video Iesum, uideo etiam patrem, quando oculos ad caelum erigo, ad maria conuerto, ad terram retorqueo ; inuisibilia enim eius per ea quae facta sunt intellecta conspiciuntur. 120 8. Sicut tradiderunt nobis qui ab initio uiderunt et ministri fuerunt uerbi. Gemina uirtus est in homine perfecto, ut et intentio sit et actio. Vtramque igitur uirtutem sanctus euangelista apostolis defert ; non solum enim uiderunt inquit, sed etiam ministri uerbi fuerunt. Intentio uisionis actionis est 125 ministerium, finis autem intentionis est actio, principium actionis intentio. Atque ut proprio apostolorum utamur exemplo, intentio est quod Petrus et Andreas audita domini uoce diceutis : faciam uos piscatores hominum, sine ulla conperendinatione reliquerunt scalmum, uerbum secuti sunt. Sed 130 non statim in intentione actio. Ne ibi quidem adhuc actio, sed PL 1537 intentio, ubi dicit Petrus : domine, quare non possum te sequi modo ? Animam meam pro te ponam. Erat enim intentio passionis, sed nondum erat actio, licet in ieiuniis iam esset actio, esset in uigiliis, esset in contemptu corporalium uoluptatum ; 135 haec enim est actio Christiani. Neque enim in omnibus rebus simul et intentio et actio est, sed cum sit rei alterius actio, alterius adhuc intentio est. Nam et ipse Petrus cum multa apostolica uirtute perpeti peregisset, postea tamen quando codd. \aCmn

GgETs(=x)

F O p V (=y)

109/110 cfr Ioh. 2, 9. 111/112 cfr Ioh. 9, 6. 115 cfr Marc. 2, 3.7. 115/116 Ioh. 11, 43.44. Matth. 4, 19. 131/132 Ioh. 13, 37.

BPL

112/113 cfr Gen. 2, 7. 118/119 Rom. 1, 20.

114/ 128

108 ego] enim P operibus] patris add. ed. Paris, a. 1569 71 Ball. 109 filii] codd. Exempla, fili a Scb., filiusj (corr. O) 110 mysterium] id est ex aqua uinum factum add. tres codd. Maurinorum, ed. Rom. fj. Ball., aqua conuersa est in uinum. In chana galileae add. g in mg. m. 2 posset] G (m. 2) g E T P (m. 3) Exempla, posuit a, possit C G (m. l)y B P L 112 linuit a E Exempla, corr. P, et T 113 et qui ei G uidendi] C ET P L, p et V(pr. d ex u m. 2) Exempla, uiuendi alii 115 dimittere] tollere m n 119 quae add. P s. 1. facta] rn n et cet. codd., perfecta n Ball. intellegenda P, at cfr Ambros. enarr. ps. 118, 2, 33 — CSEL 62, 40, 3 ; de spir. sancto 3, 3, 13 — PL 16, 812 C conspiciuntur] des. Exempla 125 actio] actionis y 128 faciam uos] fieri add. T (post, eras.) O /x 130 in] om. a C B intentio cum actione ibi (delude adhuc non actio) a C, intentione actio ibi (deinde adhuc non actio) x, intentione (-ne B) actio ne ibi_y B L, intentione actionis ibi P ne] nec /a Ball 132 meam] om. x 133 iam in ieiuniis y 136 est sed] om. P 138 perpeti] codd., tuet. Eng., om. a (iuxta Ball.) m n, perpetim (im in ras.) x, perpete P Scb. pergisset P (corr.), praelegisset quidam codd. ed. Rom.,

EXP. EV. SEC. LVC. I, 8-10

II

dixit ei dominus : tu me sequere, tulit crucem suam et secutus 140 est uerbum atque actionem subiit passionis. Sed fuerit in V 16 Petro, Andrea, Iohanne et ceteris apostolis et intentionis et actionis aequalitas : 9. est autem nonnumquam plus in intentione quam in actione aut plus in actione quam in intentione,ut in euangelio cemimus inter sanctam Mariam et Martham 145 fuisse distantiam. Alia enim uerbum audiebat, alia festinabat circa ministerium. Quae stetit et ait : domine, non est tibi curae quod reliquit me solam ministrare. Die ergo illi, ut me adiuuet. Et dixit illi : Martha, Martha, Maria optimum partem elegit, PL 1617 quae non auferetur ab ea. Ergo in altera intentionis studium, ^ 1269 150 in altera actionis ministerium redundabat, utrique tamen utriusque uirtutis studium suppetebat, siquidem et Martha, nisi audisset uerbum, ministerium non subisset, cuius actio intentionis indicium est; et Maria tantum gratiae de utriusque rettulit perfectione uirtutis, ut ungueret pedes Iesu et tergeret 155 capillis et totam domum suae fidei odore conpleret. Est etiam nonnumquam maxima intentio, cassa actio, ut si medicinae animum aliquis intendat et, cum omnia medendi praecepta cognouerit, non exsequatur officia, atque ita fit ut quia cassa actio, cassa etiam intentio sit. Est etiam in nonnullis uberior 160 aliquando actio, exilior intentio, ut si aliquis baptismi salutaris sacramenta percipiat et cognoscendis uariarum uirtutum praeceptis animum nolit intendere, fit plerumque ut per intentionis incuriam fructum actionis amittat. Ideo ergo V17 utriusque uirtutis plenitudo quaerenda est, quam consequi 165 potuerunt apostoli, de quibus dicit : qui ab initio uiderunt et ministri fuerunt, ut per id quod uiderunt diuinae cognitionis intellegatur intentio, per id quod ministri fuerunt eorum actio PL 1538 declaretur. 310. Visum est inquit mihi. Potest non soli uisum esse quod codd. \aCmn

GgETs{=x)

F O p V (=y)

BP L

139 Ioh. 21, 22. 146/149 Luc. 10,40-42. 153/154 efr Ioh. 12, 3. 169/177 efr Aug. de natura et gratia, 63, 75 — CSEL 60, p. 289-290 ; de dono perseu., 19, 49

— PL 45, 2, io24perelegisset duo codd. Maurinorunt 140 fuerit corr. F in fuerat 142/143 tentione P (corr.) 143 pr. in] a s, om. alii tert. in] om. B P 144 euangelium P (corr.) 145 altera ... altera P L festinebat P {corr.) 146 curae] eo add. g T, cura eo G, cura P L 147 quod] soror mea add. T et {s. 1. m.2) p V relinquit a, dereliquit G g E fj. Ball., derelinquit T pr. me] soror mea add. m n G g E n Ball. 148 illi] dominus add. m n x F fx Ball. alt. martha] om. p P et V {add. s. /.), sollicita es et turbaris erga plurima add. m n 149 aufertur F p, auferatur L 151 suppedebat y {corr. O, -diebat m. 2 p) 153 mariae GgEy {corr. E O V) 154 ungeret C P L, unguerit F, corr. p V pedis P, corr. m. 3 et] ut y 158 cognouit P 159 uberiora P {corr.) 160 aliquis] quis P L 161 cognoscendiy {corr. p m. 2) 166 fuerunt] uerbi add. p s. 1. 169 uisum est usq. 177 gratia est] bis citatur ab Aug. inquit] ponit Aug. altero loco post potest et mihi a B ix Ball. Aug. alter, loc. {efr l. 175 et 180) solum y {corr. V m. 2)

12

EXP. EV. SEC. LVC. I, 10-12

uisum sibi esse dcclarat. Non enim uoluntate tantum humana uisum est, sed sicut placuit ei qui in me inquit loquitur Christus, qui ut id quod bonum est nobis quoque bonum uideri possit operatur ; quem enim miseratur et uocat. Et ideo qui Christum sequitur potest interrogatus cur esse uoluerit Chri175 stianus respondere : uisum est mihi. Quod cum dicit, non negat deo uisum ; a deo enim praeparatur uoluntas hominum. Vt enim deus honorificetur a sancto, dei gratia est. Denique plurimi uoluerunt scribere euangelium, sed quattuor tantummodo qui diuinam meruerunt gratiam sunt recepti. 11 Visum 180 est inquit et mihi adsecuto a principio omnia diligenter ex ordine. Prolixiorem hunc euangelii librum quam ceteros esse nemo dubitauerit. Et ideo non ea quae falsa sunt, sed quae uera sibi uindicat. Denique etiam a sancto apostolo Paulo testimonium meruit diligentiae. Sic enim laudat Lucam: cuius PL 1618 185 laus inquit est in euangelio per omnes ecclesias. Et uere laudabilis est qui meruit a tanto gentium doctore laudari. Adsecutum itaque se non pauca dicit, sed omnia et adsecuto omnia uisum est scribere non omnia, sed ex omnibus ; non enim V 18 scripsit omnia, sed adsecutus est omnia, quia quae fecit inquit 190 Icsus, si scribantur omnia, nec ipsum capere mundum arbitror. Aduertis enim quod consulto etiam ea quae ab aliis sunt scripta praeteriit, ut diuersa in euangelio gratia refulgeret et propriis quibusdam singuli libri mysteriorum gestorumque ^ 1270 miraculis eminerent. Diuiserunt enim sibi uestimenta domini 195 milites Christi, quod suo loco plenius explanabitur. 12. Scriptum est autem euangelium ad Theophilum, hoc est ad eum quem deus diligit. Si deum diligis, ad te scriptum est, si ad te scriptum est, suscipe munus euangelistae. Pignus amici in penetrabilibus animi diligenter adserua, bonum depo200 situm custodi per spiritum sanctum, qui datus est nobis, fre¬ quenter inspice, saepius discute. Fides pignori prima debetur, fidem sequitur diligentia, ne conmissa tibi pignora tinea aut

170

.

codd. \ aC m it

GgETs (=x)

F O p V (=jy)

BPL

171/172 11 Cor. 13, 3. 172 cfr Rom. 9, 18.24; Marc. 10, 48.49. 176 Prou. 8, 35. 184/185 11 Cor. 8, 18. 185 cfr Cic. Tusc. iv, 67 ; W. Otto, Prou., p. 188. 186/194 Beda 1, prol. - 308 B-C. 189/190 Ioh. 21, 25. 194/195 cfr Luc. 23, 34 ; cfr Ambros. Expos, euang. Luc. x, 23.24. 196 sqq. cfr Origenes 1, p. 11-12. 198 cfr Beda i, prol. - 308 C. 199/200 11 Tim. 1, 14. 170 sibi uisum .rjy Aug. alt. loc. 171 ei] illi y inquit] om. O et Aug. alt. loc. 174 uoluit B 175 est et mihi Aug. loco altero 176 enim] om. a C 184 lucan P Sch. 186/187 adsecutum use/. 194 eminerent] Beda 187 itaque] quidem Beda et] uerum Beda 188 ex] de Beda non enim usq. 191 ea] mutauit Beda 191 consulte g E T, consolato y (corr. Op V) 192 scripta] dicta Beda diuersa] multifarior Beda 194 enim] om. p, add. s. 1. m. 2 G V domini] om. P L Sch., corr. Sch.2 199 penetrabilibus] codd., penetralibus g edd. Sch., penetra**libus P 200 est] in add. a, in rasura scribit B 201 pigneri F, pignore p V (-ri corr., o in ras.) 202 pignera a P B L Sch.

EXP. EV. SEC. LVC. I, 12-14

^05

z\o

215

220

225

230

235

13

aerugo consumat ; quod enim tibi conmissum est consumi potest. Euangelium bonum pignus est, sed uide ne uel in animo tuo illud aut tinea aut aerugo consumat. 13. Consumit tinea, si quod bene legeris male credas. Tinea haereticus est, tinea Fotinus est, tinea tua Arrius est. Scindit uestimentum qui separat a. deo uerbum. Scindit uestimentum Fotinus, cum legit : in principle erat uerbum et uerbum erat aput deum et dens erat ; integrum enim uestimentum est, si legas : et deus erat uerbum. Scindit uestimentum qui separat a deo Christum. Scindit uestimentum qui legit : haec est autem uita aeterna, Tit cognoscant te solum uerum deum, nisi cognoscat et Christum. Non enim solum patrem uere deum cognoscere uita aeterna est, sed etiam Christum cognoscere uerum deum, uerum de uero, deum de deo, uita est sempiterna. Tinea est Christum cognoscere sine diuinitatis fide aut corporis Sacramento. Tinea est Arrius, tinea est Sabellius. Patitur has tineas spiritus fluctuantium, patitur has tineas spiritus qui non credit quia pater et filius diuinitate unum sunt. Scindit quod scriptum est : ego et pater unum sumus qui unum per discretas substantias diuidit. Patitur hanc tineam spiritus qui Iesum Chri¬ stum in came uenisse non credit et ipse tinea est ; ipse est enim, inquit, antichristus. Qui autem de deo sunt fidem tenent et ideo tineam pati non queunt, quae diuidit uestimentum. Omne enim quod inter se diuiditur sicut Satanae regnum non potest esse perpetuum. 14. Est etiam aerugo animi, cum saecularium sordibus cupiditatum religiosae acies intentionis obducitur aut fidei puritas decoloratur nube perfidiae. Aerugo mentis est rei cupiditas familiaris, aerugo mentis incuria est, aerugo mentis est adpetentia dignitatum, si in his summa spes uitae praesentis locetur. Et ideo ad diuina conuersi acuamus ingenium, exerceamus adfectum, ut gladium ilium, quern uendita ueste emi dominus iubet, paratum semper et lucidum tamquam in uagina mentis reconditum habere poscodd. : a C m n

G g E T s (=x)

F O p V {=y)

B P L

203/204 cfr Matth. 6, 19.20. 209/210 Ioh. 1, 1. 212/213 Ioh. 17, 3. loh. 10, 30. 222/223 cfr 1 Ioh. 4, 2.3. 226/227 cfr Matth. 12, 25. sqq. cfr Beda 1, prol. - 308 C-D. 233 cfr Luc. 22, 36.

221 228

204 euangelista bonumy (-sta F, um s. sta trt. 2 O) euangelium] om. L 205 pr. aut] om. p V 210 erat] uerbum add. a {del. m. 2) G E {postea eras.) Ty{eras. V) 211 a deo separat B 213 uere solumy uerum add. T extra l. m. 2 cogno¬ scant F O V 214 patrem solum P cognoscere] om. y 215 pr. uerum] uerbum G, netcy deum et uerum C 217 diuinitate P 219 fluctuantius (u ult. eras.) P 223 uenisse] om. C tinea] in ea g et E {corr. m. 2) T 223/224 est enim inquit] a C x B, inquity (inqua [a in ras.] O), est enim PL edd. Scb., corr. Scb,2 224 fide P 225 pati tineam Cg pati nequeunt E T 228 cupi¬ ditatum] uoluptatum ET 231 adpetentia] C gETy B, ad penitentiam a G, ambitio PL /a Ball. 233 exerceatus P {corr.) adfatum P, adfectum L (ect in ras.) 235/236 possemus P, corr. m. 2, possumus G {corr.)

PL 1539

V 19

PL 1619

i4

EXP. EV. SEC. LVC. I, 14-17

simus. Arma enim spiritalia et fortia deo ad destraendas munitiones militibus Christi debent semper esse praesentia, V 20 ne cum uenerit dux caelestis militiae, situ nostrorum offensus ^1271 armorum a legionum suarum nos societate discernat. 1, 5. 240 FuitmqnitindiebusHerodisregisIudaeaesacerdos quidem no¬ mine Zaccharias de uice Abia et uxor eius de fliabus Aaron et no¬ li., 6. men eius Elisabeth. Et erant ambo iusti ante deum incedentes in PL 154° omnibus mandatis et iustificationibus domini sine querella. 15. Docet nos scriptura diuina non solum mores in his qui praedica245 biles sunt, sed etiam parentes oportere laudari, ut ueluti transmissa immaculatae puritatis hereditas in his quos uolumus laudarepraecellat. Quae enim alia intentio hoc loco sancti euangelistae nisi ut sanctus Iohannes Baptista nobilitetur parentibus miraculis moribus munere passione ? Sic etiam sancti Samuhel 250 mater Anna laudatur, sic Isaac a parentibus nobilitatem pietatis accepit, quam posteris dereliquit. Sacerdos itaque Zaccharias nec solum sacerdos, sed etiam de uice Abia, id est nobilis inter superiores feminae. 1(5. Et uxor inquit eius de filiabus Aaron. Non solum igitur a parentibus, sed etiam a 255 maioribus sancti Iohannis nobilitas propagatur, non saeculari potestate sublimis, sed religionis successione uenerabilis. PL 1620 Tales enim maiores habere debuit praenuntius Christi, ut non repente conceptam, sed a maioribus acceptam et ipso infusam iure naturae praedicare fidem dominici uideretur aduentus. 260 17, Erant inquit ambo iusti incedentes in omnibus mandatis et iustificationibus domini sine querella. Quid ad hoc referunt V 21 qui peccatis suis solacia praeferentes sine peccatis frequentibus hominem putant esse non posse et utuntur uersiculo quia scriptum est in lob : nemo mundus a sorde nec si una die uita 265 eius est ; in terra numerosi menses eius ab ipso ? Quibus respon¬ dendum est prius ut quid sit hominem sine peccato esse codd. \aCmn

GgETs(=x)

F O p V (=y)

BPL

236/237 cfr n Cor. xo, 4. 238 cfr Ios. 5,13; Luc. 2, 13. 249/250 1 Reg. 1, 2. 253/254 1 Par. 24, 10. 260 sqq. cfr Aug. de gratia Christi 48, 53 — CSEL 42, p. 164 ; Epist. 177, 16 — CSEL 44, p. 686, 1 sqq. ; Origenes 11, p. 13-15. 204/ 265 lob 14, 4.5.

239 secernat T O (add. m. 2 explicit prologus. incipit liber) 241 eius] illi s 242 et erant] erant autern C ante deum] add. a (teste Ball.) C m n s (cfr l. 282, 286, 287, 319), om. alii codd. fx Sch. 245 laudare E et P corr. uelut PL 249 passiones P (corr.) samuhelisy P (is add. m. 3) L 250 isac P, corr. m. 2 252 nec] non x F V 253 feminae] G F (m. 1) O (m. 1) P V (m. 1) B L, tuet. Eng., familias a C, feminas gs et m. 2 F V, semine E et O (ex feminae) T Sch., faemine P eius] illi .f 256 religione P (pr. i ex e) 258 et in ipso y L 259 domini ** a, domini si P (corr.) 260 erant] autem add. L iusti] ante deum add. s V(m. 2) 261 adhuc y 262 praeferentes] codd. edd., tuet. Eng., requirentes a Sch., rcquirent y (-tes Oprn.2) 264 in lob est y (est ante in eras. F) 264/265 unius diei uitae sit x, una die eius uita est PL 265 mensis. y B (corr. m. 2)

EXP. EV. SEC. LVC. I, 17-18

15

defoliant , utrum numquam omnino peccasse an desisse peccare. Si enim hoc putant sine peccato esse, desisse peccare, et ipse consentio — omnes enim peccauerunt et egent gloria dei — 270 sin autem eum qui ueterem errorem correxerit et in earn se uitae transformauerit qualitatem, ut temperet a peccato. Negant abstinere delictis, non possum in eorum conuenire sententiam, cum legamus quia sic dominus dilexit ecclesiam, ut exhibeat sibi ipse gloriosam et non habentem maculam ant 275 rugam ant all qui d eiusmodi, sed ut sit sancta et inmaculata. Nam cum ecclesia ex gentibus, hoc est ex peccatoribus congregata sit, quomodo ex maculatis inmaculata potest esse, nisi primo per dei gratiam, quod abluta a delicto sit, deinde quod per qualitatem non peccandi abstineat a delictis ? Ita 280 nec ab initio inmaculata —- humanae enim hoc inpossibile naturae — et per dei gratiam et qualitatem sui, quia iam non v 22 peccat, fit ut inmaculata uideatur. 18. Nec otiose iustos ante PL 1541 deum dixit, incedentes in mandatis et iustificationibus domini, n 1272 in quo patrem omnipotentem et filium conprehendit. Filium 285 esse qui legem tulerit, mandata praescripserit etiam sanctus euangelista declarat. Et bene iustos ante deum ; non enim onmis qui iustus est ante hominem iustus est ante deum. Aliter uident homines, aliter deus, homines in facie, deus in corde. Et ideo fieri potest ut aliquis adfectata bonitate popu290 lari iustus uideatur mihi, iustus autem ante deum non sit, si iustitia non ex mentis simplicitate formetur, sed adulatione simuletur ; abscondita enim in ea homo non poterit deprehendere. Perfecta igitur laus est ante deum iustum esse. Vnde et apostolus cuius laus inquit non ex hominibus, sed ex deo. 295 Beatus plane ille qui in conspectu dei iustus est, beatus ille de quo dominus dignatur dicere : ecce uere Israhelita, in quo PL 1621 codd. : a C m n

G g E T s (=-v)

F O p V (=jy)

B P L

209 Rom. 3, 23.

273/275 Eph. 5, 25.27. 270/279 cfr Aug. de natura et gratia 282/283 Rom. 2, 13. 282 sqq. cfr Origenes 11, p. 15-20. 284/285 cfr Luc. 6, 46.47. 285/298 cfr Beda 1, 1-310 A. 291 cfr Eccli. 43, 32. 294 Rom. 2, 29. 290/297 loh. 1, 47. 63, 75 — CSEL 60, p. 290, 15-25.

208 sic P (corr.) desisse] codd. omnes, numquam omnino ed. Rom. 209 gloriam a et C et L (corr.) G P, gloriae p (ex gloriaem) V (corr.) 270 si y (corr. O m. 2) PE correxity (corr. O m. 2) E 272 a delictis O B 273 sic] sicut E O p V P (sed correxerunt) E dilexit dominus T 270 nam usq. 282 uideatur] Aug. 270pr. ex] de C alt. ex] a x 278 primum B dei] Christi Aug. quod] om. Aug. a] a C O B, om. Aug. aliique sit] est y E 279 a add. P s. 1. ita] om. Aug. 280 hoc] est add. O s. 1. m. 2 inpossibile] est add. C et (s. 1. m. 2) E 281 pr. et] codd., tuent. Eng. (Stilfrageri) et Sch2., sed a C edd. Sch. Aug., * et O et per aequalitatem C, et per qualitatem B 282 ut add. P s. 1. 283 deum] eum a, dominum C 285 perscripserit x 280 et bene usq. 292 simuletur] Beda iusti C Beda, iustus O (ex -tos) 287 pr. est] om. Beda ho¬ mines a, homine * T alt. est] codd. Beda, tuet. Eng., et add. a C Sch. 292 in ea] mea a C x p B 293 esse] om. P 294 deo] est add. T (s. 1. m. 2) s B (s. 1. m. 2) 295 beatus usq. 298 occulta] Beda plane] autem Beda 290 qua F et corr. m. 2 O et V

dignatus est g ET

u*** **rahelita P

i6

EXP. EV. SEC. LVC. I, 18-20

dolus non est ; uerus enim Israhelita qui deum uidet et uideri se nouit a deo et ipsi exhibet cordis occulta. Solus enim perfectior qui ab eo probatur, qui non potest falli ; indicia 300 enim domini uera, iudicia autem hominum saepe falluntur, ut et iniustis iustitiae gratiam frequenter adscribant et iustum aut odio persequantur aut mendacio decolorent. Nouit autem dominus inmaculatorum uias nec pro peccatore laudabilem nec pro laudabili peccatorem, sed unumquemque pro 305 conpetentium iudicat ratione meritorum ; idem est enim arbiter mentis et facti. Diuina iudicia meritum iusti ex mentis v 25 habitu, non aliquo factorum exitu metiuntur ; plerumque enim aut bona mens facti reprehensibilis exitu deformatur aut improba cogitatio facti alicuius decore uelatur. Sed etiam quod 310 bene feceris, si male cogitaueris, diuino iudicio non potest conprobari ; scriptum est enim : iuste quod iustum est persequeris. Nam nisi esset ut iustum iniuste faceres, numquam dictum esset : iuste quod iustum est persequeris. Et certe posse iustum iniuste fieri docuit nos ipse saluator dicens : cum feceris 315 elemosynam, noli tuba canere ante te. Et cum oratis, non eritis sicut hypocritae. Bonum est enim misericordia, bonum est oratio, sed potest iniuste fieri, si iactantiae causa aliquis pauperi largiatur, ut uideatur ab hominibus. 19. Vnde sanctus euangelista non solum iustos ante deum, et incedentes in 320 mandatis omnibus et iustificalionibus domini, sed etiam sine PL 1542 querella incedentes ait. Quod mire cum prophetico congruit dicto, quo sanctus Salomon in Prouerbiis usus est dicens : prouide bona semper coram deo et coram hominibus. Nulla ergo querella est, ubi et mentis bonitas concordat et facti, et 323 plerumque iustitia durior hominum querellam excitat. 20. Quam uero congruat uerborum ipsa distinctio et ordo conueniat diligenter aduerte. Incedentes inquit in omnibus man¬ datis et iustificationibus domini. Prius enim mandatum, secuncodd. : a C m n

GgETs(=x)

F O p V (=j)

BPL

297/298 cfn Cor. 14, 25. 299/300 Ps. 18, 9. 302/303 Ps. 36, 18. Deut. 16, 20. 314/310 Matth. 6, 2.5. 316/317 Tob. 12, 8. 3, 4. 325/335 Beda 1, 1-310 B.

311/312 323 Prou.

297 israhelita] est add. a C uidit P 298 noluit a G deo] x, domino alii ipse Gy L (corr. m. 2 p V) occulta cordis Beda 304 laudabile x 300 diuina] namque add. Am. 307 non] ex add. g ET 309 etiamsi j 310 si] om. y 311 conprobare a, P (corr.) 312 numquid * m 312/313 nam usque persequeris] om.y per homoiot. 313 esse P (corr.) posset P 315 aelimosinam P non eritis] nolite esse s 316 alt. bonum] bona xy 322 solomon a dicens] om. B 323 bo (na j. 1.) P semper] om. C deo] domino G (corr.), E alt. coram] om. Cmy omnibus a (corr.) 325 plerumque usq. 335 iudicium] Beda prouocat Beda 328 enim] om. Beda

EXP. EV. SEC. LVC. I, 20-23

17

da est iustificatio. Itaque cum mandatis caelestibus oboedi33° mus, in mandatis incedimus domini ; cum iudicamus et^i27? congrue iudicamus, tenere domini iustificationes uidemur. 21. Plena igitur laudatio, quae genus mores officium factum V24 pl 1622 iudicium conprehendit, genus in maioribus, mores in aequitate, officium in sacerdotio, factum in mandato, in iustifica335 tione iudicium. 1, 8. Factum est autem, cum sacerdotio jungeretur Zaccharias in 1, 9. ordine uicis suae ante dominum deum secundum consuetudinem sacerdotii, sorte exiit ut incensum poneret ingressus in templum 1, 10. domini, et omnis populus foris orabat hora incensi. 22. Videtur 340 hie sanctus Zaccharias summus designari sacerdos, quia sicut lectum est, de priori tabernaculo, in quod semper intrabant sacerdotes ministeria consummantes, uno tantum anni tem¬ pore intrabat in templum : in secundo autem se?nel in anno singularis summus sacerdos non sine sanguine, quern ofjert pro 345 se et popidi delictis. Hie est ille summus sacerdos, qui adhuc sorte quaeritur, quia uerus adhuc ignoratur ; qui enim sorte legitur humano iudicio non conprehenditur. Ille igitur quaerebatur et alius figurabatur. Ille quaerebatur uerus in aeternum sacerdos, cui dicitur : tu es sacerdos in aeternum, qui non 350 hostiarum cruore, sed proprio patremdeum generi reconciliaret humano. Sed tunc sanguis fundebatur in specie, in specie sacerdos ordinabatur, nunc, quia ueritas uenit, relinquamus speciem, ueritatem sequamur. Et tunc quidem uices erant, nunc autem est perpetuitas. Erat ergo et certe erat cuius uices 355 etiam gerebantur. 23. Sorte ergo legebatur, ut introiret tem¬ plum sacerdos. Si igitur in typo nullus poterat testis adhiberi, V 23 codd. : a C m n

G g E T s (=x)

343/345 Hcbr. 9, 7. 349 Ps. 109, 4 ; Hebr.

,

7

F O p V (=y)

345/346 efr 1 Par. 24, 3. 21. 350 efr Hebr. 9,

.

12

B P L

346/360 Smaragd. 380 A-B. 353 efr Hebr. 10, 1.2.

329 itaque cum] cum enim Beda 331 tenere] facere x 0 (m. 2 s l. tenere, sed eras.) iustificationes domini Beda 332 plane F O (a s. e) L, plana p et (e s. pr. a m. 2) V laudatio] est praetn. m. 2 O, est add. PL 336 est add. G s. I. m. 2 338 exi*it B templo a 339 foras G m. 2 orabat] STABAT (ST in ras.) B 341 lectum] om. m n priori] a CgyB, tuet. Eng., priore aliique edd. Sch. 342 uno] non praem. a (test. Ball.) Clar. m n y. Ball. 343 intrabat] a B, intrabant G (alt. n s. 1. m. 2) P (alt. n s. 1.) aliique /z Ball. 344 offerret (re s. 1. m. 2)y 345 et] pro add. a 346 qui usq. 360 uacuaret] Smar. 347 elegitur G E (i s. alt. e) T, eligitur g et (tn. 2 ex legitur) F Smar. 348 et usq. quaerebatur] quern iste figurabat Smar. 350 proprio] codd. et Smar., sanguine add. g E T fj. Ball. Sch. (Sth.2 corrl), efr Eng., Stilfragen 350/351 patrem (m eras.) deo genus rec. hum. p, patre (m. 2 ex patrem) deo (o m. 2 in ras.) genus (us in ras. m. 2) rec. hum. V 351 in specie et in specie L alt. in specie] om. a C G Smar. 353 et] ante ueritatem ponunt PL Smar. 354/358 erat ergo usq. cuius] mutauit Smar. 355 elegebatur G, eligebatur g E T s, legebantur (n exp.) P, elegebantur L 355/356 templum] in praetn. a E T O V 356 si usq. 365 inplere] leguntur in f

i8

EXP. EV. SEC. LVC. I, 23-24

quid aliud significabatur nisi eum sacerdotem esse uenturum, cuius sacrificium non esset conmune cum ceteris, qui non in manu factis templis sacrificaret pro nobis, sed in sui corporis PL 1543 360 templo nostra peccata uacuaret. Sorte ergo quaerebatur sacerdos. Ideo fortasse et milites uestimenta domini sortiebantur. Vt, quoniam in templo suo pro nobis dominus deferre sacrificium praeparabat, circa ipsum quoque sortis agitatio praeceptum legis inpleret. Propter quod ait : non ueni legem 365 soluere, sed inplere, certe ut ipse esset, qui et exspectatus n 1274 ueteri testamento et mandato dei uideretur electus. Denique et super apostolum Matthiam sors cecidit, ne apostoli electio PL 1623 a mandato discrepare legis ueteris uideretur. 24. A ftp and t autcm illi angelus stans a dextris altaris incensi. 370 Non inmerito angelus uidetur in templo, quia ueri sacerdotis iam nuntiabatur aduentus et caeleste sacrificium parabatur, in quo angeli ministrarent. Et bene apparuisse dicitur ei qui eum repente conspexit, et hoc specialiter aut de angelis aut de deo scriptura diuina tenere consueuit, ut quod non potest 375 praeuideri, apparere dicatur ; sic enim habes : aftftaruit deus Abrahae ad ilicem Marnbre. Nam qui ante non praesentitur, sed repentino uidetur aspectu, adparere memoratur. Non enim v 26 similiter sensibilia uidentur et is cuius in uoluntate situm est uideri et cuius naturae est non uideri, uoluntatis uideri. Nam 3 80 si non uult, non uidetur ; si uult, uidetur. Apparuit enim deus Abrahae quia uoluit; alii, quia noluit, non apparuit. Visum est etiam et Stephano, cum lapidaretur a populo, aperiri caelum, uisus est etiam Iesus stans ad dexteram dei et non est uisus codd. :/(/. 356/305) a Cmn

GgETs{=x)

F Op V (—y)

BPL

359 cfr Act. 17, 24. 360 cfr n Cor. 6, 16. 361 cfr Luc. 23, 34. 364/365 Matth. 5, 17. 366 cfr Act. 1, 26. 370/430 Aug. Epist. 147, 18 — CSEL 44, p. 289, 7 sqq. ; cfr Epist. 147, 19-33.39 > r48, 10.12 — p. 292 sqq. ; 313, 15 ; 340, 21 ; 342, 3 sqq. 370/372 Smaragd. 380 C. 375/376 Gen. 18 1. 382 cfr Act. 7, 55. 357 alius P {corr.) 358 con***mune P qui] denique add. x 359 templi Gy {corr. p m. 2) 362 quoniam] F {in mg. quando) aliique, quando in ras. m. 2 V {in mg. quando) 364 propter quod] propt** quod T, propter p (quod s. 1. m. 2), quod propterea P 364/365 soluere legem g 365 adimplere xy 71 et] om. a g (et extra l.) T 367 ne] ut P 368 discrepare] om. P et {sed add discrepant pest uideretur) L 369 autem] om. C, s. 1. add. T angelus domini ap> L edd., domini angelus F O et (domini extra l. postea add) V 370 non usq. 430 nobis] Aug. ; usq. 372 ministrarent] Smar. 370 uideretur P {corr.) ueris P {corr.) 371 adnuntiabatur C 372 administrare debent m n 373 et] om. y Aug. pr. aut] om. y, aliud B 376 marnbre] F VP L Aug., mambres (a ex o) G, membra {ex -brae) E, mambrae alii quia Aug. {codd. HMF A) praesentitur] C F (a s. i m. 2, in mg. praesentiat) OK(ai.i eras., in mg. praesentitur) B Aug., praesentetur ap cum Aug. {cod. A), praesentatur alii cum Aug. {codd. TO) 378 et is] g B L Aug., ei C, et his P (sed m. 3 s. et eras., h eras.) alttque cuius in] CGgsBP Aug., cuius a V, in cuius ETFOL, cui in p 381 alns p Aug., alio PL quin P {corr.) uisus a et m. 2 CO, uisu o V et /?r> / :tS2 et^ 0m', CGs Aug' Sch' (corr■ Sch-2), cfr Eng., Stilfragen -ti -L U r {corr.), cum pluribus codd. -Aug. 383 ad] a P, corr. m. 2

aperire

EXP. EV. SEC. LVC. I, 24-27

19

a populo. Vidit Esaias dominum Sabaoth, sed alius uidere non 385 potuit, quia cui placuit apparuit. 25. Et quid de hominibus loquimur, cum etiam de ipsis caelestibus uirtutibus et potestatibus legerimus quia deum nemo uidit umquam ? Et addidit quod ultra caelestis est potestates : unigenitus films, qui est in sinu fiatris, ipse cnarrauit. Aut adquiescatur igitur necesse 39° est, si deum patrem nemo uidit umquam, filium uisum esse in ueteri testamento et desinant haeretici ex uirgine ei principium dare, qui antequam nasceretur ex uirgine uidebatur, aut certe refelli non potest uel patrem uel filium uel certe spiritum sanctum, si tamen est sancti spiritus uisio, ea specie 395 uideri. Quam uoluntas elegerit, non natura formauerit, quoniam spiritum quoque uisum accepimus in columba. Et ideo deum nemo uidit umquam, quia earn quae in deo habitat plenitudinem diuinitatis nemo conspexit, nemo mente aut oculis conprehendit ; uidit enim ad utrumque referendum est. 400 Denique cum additur : unigenitus films ipse enarrauit, mentium magis quam oculorum uisio declaratur ; species enim uidetur, uirtus uero narratur ; ilia oculis, haec mente conprehenditur. 26. Sed quid de trinit ate dicam ? Seraphin quando uoluit ap405

410

paruit et uocem eius Esaias solus audiuit. Apparuit angelus et nunc praesto est, sed non uidetur ; neque enim in potestate nostra est uidere, sed in potestate illius apparere. Tamen, etsi potestas non est uidendi, est gratia promerendi, ut uidere possimus. Et ideo qui habuit gratiam meruit copiam ; nos copiam non meremur, quia deum uidendi gratiam non habemus. 27. Et quid mirum si in praesenti saeculo nisi quando uult dominus non uidetur ? In ipsa quoque resurrectione non facile est deum uidere nisi his qui corde sint mundo. Et ideo beati mundo corde ; ipsi enim deum uidebunt. Quantos beatos codd. : a C m n

G g E T s (=x)

F O p V (~y)

B PL

384 cfr Is. 6, 1. 387 Ioh. i, 18. 388/389 Ioh. i, 18. 390 cfr Matth. 3, 16. 397 cfr Col. 2, 9. 398 cfr 1 Tim. 6, 16. 404 cfr Is. 6, 6. 412/430 cfr Aug. Epist. 147, 52 — CSEL 44, 328, 11 sqq. 414 Matth. 5, 8. 384 uidere] om. C, uideri P, corr. m. 3 387 dominumj' 388 caelestis] a g Ty (-es corr. T F V) L, militiae caelestis C, caelestes alii potestates nisi C G, potestatis gO V P {corr. m. 3) L 389 enarrabit ay {corr. F et O m. 2), narrauit PL Aug. 391 uetere PL designant F et P corr. ei] et a P {corr.) 393 reuelli {s. m. 2 refelli, sed eras.) g, repelli F et p {corr. in mg), corr. O, re**Hi I ' 394 et spiritus sanctus uisus est edit. rom. est] 0 C, ety spiritus sancti xy cum Aug. {codd. T T1 O L) uisio est (est s. 1. m. 2) C V 390 accipimus G 399 enim] ergo C 400 enarrabit ay {corr. O), narrauit P (corr) Aug. 402 illi F et O et V (corr. m. 2) 404 seraphin] B (n ex m) L Aug., sarafim a (e s. pr. a m. 2), sarafin P (e .r. pr. a m. 3), seraphim G (m in ras) aliique 400 nun* P non] ex nunc P 407 sed in potestate] sed in potes in ras. P 413 sunt a (cerr.) G B Aug. (onmes fere codd) ideo ait PL 414 enim] om. p, s. 1. V beatos in ras. P 4

E.

LVC

PL

1544

PL

1624

n V

1273 27

20

EXP. EV. SEC. LVC. I, 27-28

iam numerauerat et tamen uidendi his deum non promiserat facultatem ! Si ergo hi qui mundo sunt corde deum uidebunt utique alii non uidebunt ; neque enim indigni deum uidebunt, neque is qui deum uidere noluerit potest deum uidere. Nec in loco deus uidetur, sed mundo corde, nec corporalibus oculis 420 deus quaeritur nec circumscribitur uisu nec tactu tenetur nec auditur adfatu nec sentitur incessu. Et cum absens putatur, PL 1545 uidetur et, cum praesens est, non uidetur. Denique nec apostoli omnes Christum uidebant. Et ideo ait : tanto tempore uobiscum sum, et adhuc me non cognouistis ! Qui enim cognouit 425 quae sit latitudo et longitudo et altitudo et projundum et super- V 28 PL eminentem scientiae caritatem Christi, uidit et Christum, uidit et patrem. Nos enim iam secundum carnem non nouimus Christum, sed secundum spiritum ; spiritus enim ante faciem nostram Christus dominus, qui nos in omnem plenitudinem 4jo dei misericordia sua inplere dignetur, ut uideri possit a nobis. Ideo ergo apparuit Zacchariae angelus a dextris altaris incensi, quia apparuit cum uoluit, non apparuit quamdiu noluit. 28. Apparuit autem a dextris altaris incensi, quia diuinae insigne misericordiae deferebat; dominus enim a dextris mihi, 435 ne conmouear ; et alibi: dominus protectio tua super manum dexterae tuae. Atque utinam nobis quoque adolentibus a-ltaria, sacrificium deferentibus adsistat angelus, immo praebeat se uidendum ; non enim dubites adsistere angelum, quando Chri¬ stus adsistit, Christus immolatur; etenim pascha nostrum 440 immolatus est Christus. Nec uereare ne turbetur cor tuum angeli uisione — perturbamur enim et a nostro alienamur adfectu, quando praestringimur alicuius superioris potestatis occursu — ; idem enim angelus qui occurrerit nobis confirmare nos poterit, sicut turbatum ante Zacchariam firmauit 1,13.445 animo dicens : ne timeas, Zaccharia, quoniam ecce oratio tua 415

codd. :aCmn

GgETs{=x)

F O p V {=y)

B P L

423/424 Ioh. 14, 9. 425/420 Eph. 3, 18.19. 420/427 efr Ioh. 14, 19. 427 efr 11 Cor. 5, 16. 428/429 Thren. 4, 20. 429/430 efr Eph. 3, 19. 434/435 Ps. 15, 8. 435/430 Ps. 120, 5. 438 efr Verg. Aen. vn, 71. 436/440 Smar. 380 C. 438/439 Florus Lugdun. Expos, missae lxvi, 16 — ed. P. Due, 1937, p. 142 439/440 1 Cor. 5, 7. 415 innumerauerat a 410 corde sunt C 418 his p et V et P {corr.) Aug{codd. O M) 424 agnouistis C, cognoscitis G adhuc me non] et non me a {test. Ball.) m n 425/426 supereminentiam y, supereminentiae B 426 scientiae] om. B P uidet {bis) a {test. Ball) Cmn Aug. {cod. P), efr Caragliano, in Biblica , 1945, p. 214 sq. 431 ergo] om. CO P 432 qui x P apparuit cum uoluit] del. O, om. F p V 434 dextris est x p (est s. 1. m. 2) E 435 ne add. O in ras., nec G {corr.) L dominus] enim add. C, deus P 436 dextere {alt.es.l.)P 430 utinam usq. 440 christus] Smar. altaria] uel Smar. 437/438 immo usq. utendum] om. Smar. 438/439 non usq. immolatur] Florus 439 adsistit Christus] om. a adsistit] quando add. T O 440 uerearis CgTO Let (is ex e) E et V 442 perstringimur g 443 occurrit x 444 zachariae C 445 animi a, animum C P {in ras.) L

zacharias ETF, corr. g O, zaccharia* P

1625

EXP. EV. SEC. LVC. I, 28-31

21

exaudita est, et uxor tuu Elisabet puriet filium, et uocabis women ^ 1276 eiiis Iohannem; et exit gaudium tibi, et multi in natiuitate eius gaudebunt. 29. Plena semper et redundantia sunt diuina beneficia.non exiguo constricta numero, sed uberi bonorum coacer- v 29 450 uata congestu, ut hie primo precationis fructus, deinde sterilis partus uxoris, turn laetitia plurimorum et magnitudo uirtutis. Altissimi quoque propheta promittitur, quin etiam, ne qua esset dubitatio, futuri quoque uocabulum designatur. Tantis igitur supra uotum fluentibus non inmerito diffidentiae poena 455 silentium est, quod in posterioribus explanabimus. Sollemnis autem laetitia est in ortu et generatione sanctorum ; sanctus enim non solum parentum gratia, sed etiam salus est plurimo¬ rum. Vnde admonemur hoc loco sanctorum generatione laetari. 30. Ammonentur etiam parentes gratias agere non minus pro PL 1546 460 ortu quam pro meritis filiorum ; non enim mediocre munus est dei dare liberos propagatores generis, successionis heredes. Lege Iacob duodecim filiorum generatione gaudere, Abrahae PH 1626 filius datur, Zaccharias exauditur. Diuinum igitur munus fecunditas est parentis. Agant itaque patres gratias, quia 465 generauerunt; filii, quia generati sunt ; matres, quia coniugii praemiis honorantur ; stipendia enim militiae suae filii sunt. Vernet in dei laudem terra, quia colitur, mundus, quia cognoscitur, ecclesia, quia deuotae numero plebis augetur. Nec otiose in principio statim Genesis dei iussu coniugium copula470 tur nisi ut haeresis destruatur. Sic enim deus coniugium probauit, ut iungeret, sic remuneratus est, ut quibus sterilitas filios denegasset pietas diuina concederet. 1, 15. 31.Et erit magnus coram domino. Non corporis hie, sed animae magnitudinem declarauit. Est coram domino magnitudo 475 animae, magnitudo uirtutis, est etiam paruitas animae et v 30 pueritia uirtutis. Iuxta enim animae et corporis numeramus aetates, non pro ratione temporis, sed pro qualitate uirtutis, ut uir perfectus ille dicatur qui careat errore pueritiae et lui, 14.

codd. : a C m n

Gg E Ts (=x)

F O p V(=y)

BPL

453/454 efr Sail. Hist, fragm. v, 25 ; Tac. Hist, m, 48. 462 efr Gen. 21, 2. 4(!8 efr Gen. 2, 24. 478 efr Col. 1,

461 efr Gen.

49, 28.

28.

446 pariet tibi filium r 447 iohannes F (es ex em), B Sch. (corr. Sch}), iohanne (s exp.) P 448 plana B 446/450 coacerbata P, corr. m. 2 450 praedicationis PH sterelis G p V (corr. m. 1) P (corr.) H 451 turn] dum x, tunc j 452 quoque] neque xy (corr. E F O p) 454 uoti F et O (corr.), uota V in fluenti¬ bus F O p 455 explanauimus a g (corr.), explanabitur E T, explanandum est y 450 ammonentur] g E T P L, admonentur alii 460/461 dei munus cst j 462 de duodecim p V generatione* P, generationes p (corr.) 463 filium P, corr. m. 3 464 praesentis a, corr. in parientis test. Ball., parientis m, parentesy (corr.) patres] parentes g qui a H 467 laude sy H terram P 468 quia] quae B deuoto a numerus s P H augeatur G, corr. m. 2 471 sterelitas G p V (corr. m. 1) P (i r. alt. e) 476 ut F p V B P (e s. u m. 3), et E (s. m. 2 ut) aliique 477 tem*oris P

22

EXP. EV. SEC. LVC. I, 31-33

bricum adulescentiae animi maturitate non sentiat, pusillus 480 autem qui nullum adhuc uirtutis uideatur habuisse processum. Vnde illud in Hieremia, cum misereretur dominus deflentis Ephraem et peccata propria deprecantis : a inuentute inquit mea dilectus mihi est filius Ephraem, puer in deliciis. Si enim non fuisset puer in deliciis, numquam peccasset. Et bene 485 utrumque dixit, et in deliciis et puerum ; est enim puer qui non peccat. Ecce puer mens, quem elegi. Per delicias itaque peccauit qui ita erat informatus a domino, ut nescius esset erroris. Ergo et si puer in deliciis non fuisset et si in uirum perfectum uirtutis processisset aetate, numquam lapsus fuis490 set, ut illi necesse esset ueniam suorum petere delictorum, u 1277 cum magis meritorum praemia sperare deberet. Quod etiam dominus noster in euangelio uidetur exprimere, cum dicit : nolite contemnere unum de pusillis istis. Sed loco suo plura seruentur. Ergo pusillus contrarius magno est. Et si iuxta 495 apostolum paruulus sub elementis est — cum enim essemus paruuli, sub elementis huius mundi eramus — ergo magnus PL 1547 supra elementa mundi est. 32. Erit itaque magnus Iohannes V 31 non uirtute corporis, sed animae magnitudine. Denique non fines alicuius propagauit imperii, non triumphos aliquos 500 bellici certaminis adoreis praeoptauit, sed quod est amplius, in deserto praedicans delicias hominum corporisque lasciuiam PL 1627 magna animi uirtute depressit. Paruulus ergo in saeculo, magnus in spiritu. Denique quasi magnus nec uitae captus inlecebris sententiae constantiam uiuendi desiderio mutauit. 5°5 33. Et spiritu inquit sancto replebitur adhuc in utero matris suae. Non est dubium uerum hoc angeli esse promissum, siquidem sanctus Iohannes, antequam nasceretur, matris adhuc in utero positus spiritus accepti gratiam designauit. Nam cum et pater eius aut mater nulla ante mirabilia fecissent, codd. :/(/. 500/509) a C m n

GgETs(=x)

FOpV(=j)

BPL

482/483 Ier. 31, 20. 480 Is. 43, 10. 489 cfr Eph. 4, 13. 493 Matth. 18, 10. 494 sqq. cfr Ambros. Expos, euang. Luc. vm, 57 sqq. 495/490 Gal. 4, 3. 45)7/498 cfr Luc. 7, 28. 500/508 Smar. 381 B. 480 processum] principium C (corr.) 481 miseretur ET O (corr. m. 2) p PL 482 efrem a G P, ephrem C L, hefrem p, eftrem V(pr. f s. I) aliique deprecantis] deplorantis C m n Er. edit. Rom., add. s. 1. m. 2 E 483 est] ovi.y efrem a P, ephrem C L, effrem V (pr f s. 1.) aliique 484 peccauisset ax B et] om. G hie et l. 485 ante in et ante puerum 487 qui] non add. x O (non s. /. m. 2, om. ita) edd., quia V (corr.) B 402 expremere a et P (corr.) cum dicit] dicens PL 493 noli a C G B m, nolite (te eras.) P 494 est magno g E T est et] corr. P in esset 490 huius add. s. 1. m. 2 C G, ponit post mundi g 497 erat a L L (m. 2 ex erit) m n magnus] om. E p, add. s. 1. m. 2 V post iohannes, inter magnos B 500 ado. reis P, laureis n reportauit G, praeoccupauit B 501 deliciis P 502 magna animi* (s eras.) G, magnanima (i m. 2 s. tert. a) p, magnanimi PL 505 et] in add. s 500 non usq. 508 designauit] Smar. 500 non usq. 502 heliae] babet f 500 est] om. g T, s. 1. m. 2 E 509 aut] et C

EXP. EV. SEC. LVC. I, 33-36

23

510 in utero parentis exsiliens dornini euangelizauit aduentura. Sic enim habes quod, cum aduenisset mater dornini ad Elisabet, ait ilia : ecce ut facta est salutatio tua in auribus meis, exsultauit infans in utero meo ; nondum enim erat iHi spiritus uitae, sed spiritus gratiae. Denique et alibi uiuendi substantiae 515 praecurrere sanctificandi gratiam potuimus aduertere, cum dicit dominus : priusquam te formarem in utero, noui te, et priusquam exires de uulua, sanctificaui te et prophetam in gentibus posui te. Alius enim est spiritus uitae huius, alius gratiae. Ille nascendo sumit exordium, moriendo defectum, iste non 520 temporibus, non aetatibus cohercetur, non obitu exstinguitur, V 32 non aluomatrisexcluditur. Denique etsancta Maria plenasancto spiritu prophetauit et Helisaeus mortuus defunctum cadauer hominis tactu sui corporis suscitauit et Samuhel post mortem secundum scripturae testimonium futura non tacuit : 34. Et 525 spiritu inquit sancto replebitur / cui enim adest spiritus gratiae nihil deest, et cui spiritus sanctus infunditur magnarum plenitudo uirtutum est. 1, 16. 35. Denique multos inquit filiorum Israhel conuertet ad dominum deum ipsorum. Non egemus testimonio quod plurimorum 530 sanctus Iohannes corda conuerterit. In quo nobis propheticae scripturae et euangelicae suffragantur — uox enim clamantis in deserto : par ate uiam domino, rectas facite semitas eius — et baptismata populis frequentata declarant conuersae plebis non p 1278 mediocris factos esse processus, quia dum creditur Iohanni, 535 creditur Christo. Non enim de se, sed de domino praedicabat 1, 17. praenuntius Christi. 36. Et ideo praeibit in conspectu dornini in PL 1628 spiritu et uirtute Heliae. Bene ista iunguntur ; numquam enim PL 1548 sine uirtute spiritus nec sine spiritu uirtus est. Et ideo fortasse codd. : f a C m n

Gg E Ts (=x)

F O p V (=j)

BPL

512/513 Luc. 1, 44. 513/514 cfr Apoc. 11, 11 ; Rom. 8, 2. 510/518 Ier. 1,5. 521/522 cfr Luc. 1, 46. 522 cfr iv Reg. 13, 21. 523 cfr 1 Reg. 28, 16-20. 525/527 Smar. 381 B. 531/532 Matth. 3, 3 ; Is. 40, 3.

510 dornini] parenti praem. s P 512 ut add. s. 1. P est uox salutationis tuae / 513 illi] a C, om. G, ille alii 514 substantia a, substantiam CgT O (-ae corr.) B, substantiae (-am corr.) E F 515 gratia £ F {alt. a ex am) 516 te for¬ marem in utero (utere p [corr.] L) noui te et (et s. 1. p, om. L) priusquam a C xy B L, om. P aliique codd. /i Ball. {test. Ball. om. a priusquam exires eqs.) 517 exisses C uulua] matris add. GET 518 est] om. T, add. s. 1. V {in quo ras. ante enim), et a est enim/ huius uitae p 519 nascendi a, nas(cendo in ras.) L sumpsit x hie moriendo PL 521 alueoy {corr. p V), albo P, corr. m. 3 pleno F, O et P corr. 521/522 spiritu sancto g F 0 V 524/525 et usq. replebitur] om. f 525 cui usq. 527 est] Smar. 527 est] ponunt PL Smar. post magnarum 531 et] om. GVP, add. r. /. m. 2 F O euangelium suffragatur G 532 dornini y 533 populi g E Ty 534 mediocris] a et (is ex es) m. 2 B, m. 3 P, mediocres B et P m. 1 aliique factus {corr. -is) y B 530 et ideo} idcirco m n praeiuit P 536/538 praeibit usq. fortasse] om. f per bomoiotel.

24

EXP. EV. SEC. LVC. I, 36-37

in spiritu et uirtute Heliae, quia sanctus Helias et uirtutem ■540 magnam habuit et gratiam ; uirtutem, ut ad fidem animos populorum a perfidia retorqueret, uirtutem abstinentiae atque patientiae et spiritum prophetandi. In deserto Helias, in deserto Iohannes ; ille coruis pascebatur, hie dumis et calcata omni uoluptatis inlecebra parsimoniam praetulit luxumque 545 contemsit. Ille Achab regis gratiam non quaesiuit, hie spreuit Herodis, ille Iordanen diuisit, hie ad lauacrum salutare conuertit, hie cum domino uersatur in terris, ille cum domino apparet in gloria, hie prioris, ille sequentis dominici praecursor aduentus. Ille post triennium pluuiis terram rigauit et hie post 550 triennium arescentem nostri corporis humum fidei imbre perfudit. Quaeris quod triennium sit ? Ecce inquit anni tres sunt, ex quo uenio quaerens fructum in ficulnea hac, et non inuenio ; mysticus enim numerus debebatur, ut salus populis redderetur : unus in patriarchis annus — denique de homini555 bus tunc anni prouentus fuit, qualis non fuit postea super terram — alius in Moyse et prophetis ceteris, tertius in domini salutaris aduentu. Ecce inquit annum domini acceptum et diem retributionis. Et ille pater familias, qui plantauit uineam, non semel exactores fructum, sed saepius destinauit. Primum 560 seruulos, secundo alios seruulos destinauit, tertio autem filium suum misit. 37. Venit ergo Iohannes in spiritu et uirtute Heliae ; alterum enim sine altero non potest esse, sicut etiam in sequentibus repperietur, cum dicitur : spiritus sanctus superueniet in te, et uirtus altissimi obumbrabit te. Sed fortasse hoc 565 supra nos et supra apostolos uideatur exemplum ; nam et ille codd. :/(/. 539/582) aCmn

GgETs{=x)

541/542 efr hi Reg. 17, 3-6. 545 efr iv Reg. iv Reg. 2, 14. 546/548 efr Beda 1, 1-313 A. 549 efr hi Reg. 18, 1.45. 551/553 Luc. 13, 7. efr Matth. 21, 33-41. 563/504 Luc. 1, 35.

FOpV{=y)

BPL

1, 8

; Matth. 3, 4. 546 efr 547/548 efr Matth. 17, 3. 557/558 Luc. 4, 19. 558

541 refoueret/, se torqueret corr. O p V, se del. m. 2 F 543 cor(uis pas in ras.) cebatur P et hie f dumis et] C F B, donis et a, locustis et melle siluestri /> dum diues esset x, dumis set O {m. 2 dum diues esset) V {m. 2 dum esset) P corr., dutn his et p, dum et L galeata P, corr. in calata 546 iordanen] G B P L, iordanem C (m ex n) aliique iordanen] caelum petiturus add. Beda lauacrum] quo caelum petatur add. Beda 549 pr. post] pos a L triennium] et sex menses add. f 559 arescentem] ante pluuiis /. 549 ponunt PL edd. Scb., corr. SchP551 quaeres F p V {corr. m. 2) L 552 ueniens / 553 habebatur G 554/556 denique usque terram] om. f 555 qualis ferme non x (fere s. ferme T) 556 moysen G Ey {corr. E F p), moysi B 557 saluatoris x O (m. 2 ex salutaris) p B 558 et] om. C 559 fructum] a F {m. 1), fructuum E {pr. u s. /.) F {?n. 2) P {alt. u s. 1.) aliique fructum ei sed/ 559/560 primum seruulos] nam praem. C m n, primus seruulus P {corr.) destinauit] om. F 562 sicuti C 563 repperietur cum] om. C, repperiretur g, repperi*tur P 564 obumbrauit G F P {corr.) B alt. te] tibi C g L sed] ne add. B 565 exemplum] expletum edit. Rom., dub. Ball.

V

35

EXP. EV. SEC LVC I, 37-38

25

sub Helia diuiso amne fluuialium recursus undarum in ori- v 34 ginem fluminis, sicut dixit scriptura : Iordanis conuersus est retrorsum, significat salutaris lauacri futura mysteria, per quae in primordia naturae suae qui baptizati fuerint paruuli 570 a malitia reformantur. Quid quod etiam apostolis suis ipse dominus uirtutem spiritus esse tribuendam promisit dicens : accipietis uirtutem adueniente in uos spiritu sancto ? Deinde in PL 1629 sequentibus jactus est inquit snbito sonus de caelo tamquam ui magna ferretur spiritus. Bene ui magna, quia spiritu oris eius 575 omnis uirtus eorum. Et uirtus est ilia, quam a sancto spiritu PL 1349 apostoli consecuti sunt. 38. Bene etiam praeibit ante faciem M 1279 domini sanctus Iohannes, qui praenuntius natus et praenuntius mortuus est. Et fortasse hoc mysterium in hac uita nostra hodieque celebretur. Praecurrit enim animae 5 80 nostrae quaedam uirtus Iohannis, cum credere paramus in Christum, ut paret ad fidem animae uias nostrae et de uitae istius tramite tortuoso rectas semitas nostri faciat conmeatus, ne anfractu labamur erroris, quo omnis uallis animae nostrae uirtutis fructibus possit inpleri et omnis saecularium altitudo 585 meritorum domino se humili magis timore prosternat sciens nihil sublime posse esse quod fragile est. 1, 18. Et dixit Zaccharias ad angelum: unde hoc sciam? Ego enim V 35 1, 19. sum senex et uxor mea processit in diebus suis.Et respondit ei angelus dicens : ego sum Gabrihel angelus, qui adsisto ante do1, 20.590 minimi, et missus sum haec adnuntiare tibi. Et eris tacens et non poteris loqui usque in diem, quo haec omnia pant, propter quod non credidisti uerbis meis, quae inplebuntur in tempore codd. : a C m n

G g ET s (=x)

F O p V {—y)

B P L

566 cfr iv Reg. 2, 14. 587 Ps. 113, 5. 587/570 cfr Aug. contra lul. Pelag. i> 3, 10 — PL 44, 645-646 ; contra sec. lul. resp. iv, 121 — PL 45, 1415-1417. 569/ 570 cfr Aug. contra sec. lul. resp. 1, 123, c. 1127. 572 Act. 1, 8 ; cfr Ambros. de spirit, sand, i, 81 ; 11, 19 — PL 16, 753 B ; 777-778. 573/574 Act. 2, 2. 574/ 575 Ps. 32, 6. 581 cfr Luc. 3, 4. 589 cfr Ambros. de fide v, 73 — PL 16, 691 C. 566 fluualium p, corr. m. 2, fluuii alium P, corr. m. 3, fluuii L 567 dicit x 567 iordanes usq. 570 reformantur] Aug. iordanes G {corr. nt. 2) P (corr.) 568 saluatoris B lauacri] praem. baptismi s per] om. C B 569/570 in pri¬ mordia usq. reformantur] Aug. fuerant C, fuerunt T O p 570 a] P Aug., om. alii reformarentur _y L quid quod] qui id quid a, qui quod Gg {corr. m. 2) E, quicquit O 572 aduenientem G {corr.)y (is s. em in. 2 F) B P L in uos post accipietis L spiritum sanctumy (spiritus sancti m. 2 F), spiritus sancti PL, cfr Ambros. loc. cit. 573 de caelo] om. C 574 quia spiritus G E Ty {corr. F) P {corr. m. 3) L 575 a] om. a sy B spiritu sancto Cp V 577 natus] est add. x et] om. G 579 celebretur] g E p (a s. tert. e m. 2) P (-atur corr.), celebratur alii animae] om. F V, animus O {s. 1. m. 2) 580 nostrae] uirtuti add. V s. 1. m. 2, nostras O in. 2 ex nostrae 581 ad fidem in ras. P uias {s. 1. eras.) nostrae uias C 583 ualles P, corr. m. 3 586 est] in ras. L {om. esse) 589 adsto y PL Sch. {corr. Sch.2), cfr Ambros. loc. cit. ad F O {s. 1. m. 2 ante) V 590 pr. et] ecce add. x (s m. 2) /x Ball. 591 propterea coni. Macrus {apud Latinius) [erronee\

26

EXP. EV. SEC. LVC. I, 38-41

suo. 39. Condemnatur silentio incredulitas sacerdotis et fides prophetarum probatur oraculo. Clama inquit, et dixi : quid 595 clamabo ? Omnis caro faenum. Vides iubentis imperium, obtemperantis obsequium, interrogantis adfectum, obsequentis oraculum. Credidit enim qui quid clamet exposcit et, quia credidit, prophetauit. At uero Zaccharias, quia non credidit, 1, 22. non potuit loqui, sed erat annuens illis et remansit mutus. Non 600 unius mysterium nec unius silentium est. 40. Tacet sacerdos, tacet propheta. Nisi tailor, in uno uox totius plebis obmutuit, quia in uno totus ad dominum per Moysen populus loquebatur. Cessatio sacrorum et silentium prophetarum, taciturnitas prophetae et taciturnitas sacerdotis est. Auferam inquit uali605 dam uirtutem, prophetani et consiliarium. Et uere abstulit prophetas, a quibus abstulit uerbum, quod loqui in prophetis solebat. Et uere his abstulit uirtutem, quibus dei uirtus recessit; abstulit his consiliarium, quos magni consilii angelus declinauit; abstulit uocem, quia uox uerbi, non uocis est V 36 610 uerbum ; nam nisi uerbum illud operetur in nobis, nullus est sonus uocis. Vox Iohannes est — uox enim clamantis in PL 1630 deserto — Christus est uerbum ; hoc uerbum operatur et ideo, ubi desiuit operari, muta repente carens spiritu ueluti quaedam animae lingua conticuit. Transiuit enim ad nos dei uer615 bum et in nobis non tacet. Denique iam non potest Iudaeus dicere quod potest dicere Christianus quia experimentum PL 1550 quaeritis eius qui in me loquitur Christus. 41. Et ipse erat annuens illis. Remansit ergo mutus Zaccharias et erat annuens illis. Quid est nutus nisi quidam sine uerbo 620 corporalis actus indicare moliens nec exprimens uoluntatem, quidam suprema morte uoce suppressa mutus sermo morientum ? Nonne tibi uidetur huic similis esse populus Iu- n 1280 daeorum ita inrationabilis, ut actuum suorum non possit praestare rationem, qui in ultimo spei uitalis obitu consticodd. \aCmn

GgETs(=x)

FOpV(=y)

594/595 Is. 40, 6. 599 sqq. cfr Origenes v, p. 30-33. Is. 9, 6. 611/612 Luc. 3, 4; Is. 40, 3 ; cfr Matth. 616/617 11 Cor. 13, 3.

BPL

604/605 Is. 3, 1. 608 612 cfr Ioh. 1, 1.

3, 3.

597 enim quidquid a et p corr., F (pr. quid del. m. 2) V, etiam quicquid G (et m. 2 s. quic), etiam et quid g E T, enim quicquid O (qui ?n. 2 s. quic) L (corr.) clamaret x O (m. 2 ex clamet) B 597/598 quia credidit] qui non credidit quia non credidit B 598 qui non credidit a 599 illis] oculis g, om. B permansity 600 pr. unius] unium P (corr.) 602 dominum a C PL moyse P, corr. m. 3 607 uirtus dei B 608 quern a (test. Ball.) m ti PL fs Ball., a quibus alii codd. 608/609 angelum declarauit a (test. Ball.) m n PL p. Ball. 610 nisi] a C p (ni r. 1. m. 2) L, si alii 611 clamantis] est add. gET 613 desiit BPL 614 anima E (ex animae) F O V 615/616 dicere iudeus C 617 eius quaeritis jy 619 nutus] C (n ex m) G F P (n ex m), mutus alii quadam a, quedam C m. 2 620 actus] acessus G g, accessus E(s. affectus) T 621/622 morientium xO pL 622 esse similis g 623 ut post ita B 624 uitalis spei L, spiritus uitalis ed. Rom.

EXP. EV. SEC. LVC. I, 41-42

27

625 tutus uocem quam habebat amiserit, quae titubantis actu

630

635

640

645

650

corporis signum uerbi cupiat explicare, non uerbum ? Mutus ergo populus sine ratione, sine uerbo. Cur enim tibi magis uideatur mutus esse qui sonum quam qui mysterium nescit ? Est profecto uox operum iideique clamor, sicut lectum est: sanguis jratris tui ad me clamat. Et ille clamat, qui in corde suo clamat per diem. Qui ergo cordis clamorem perdidit, perdidit linguae ; nam qui distinctionem fidei non tenet quomodo potest tenere V 37 uerborum ? Et ante quidem Moyses dixerat quia loqui non poterat, sed posteaquam dixit, uerbum accepit et bonorum operum edidit claritatem. Ergo sicut Moyses typus populi fuit et typus legis, ita etiam Zaccharias tacuit. 42. Singula itaque ut concurrant considerandum est, uerbum in utero, lex in silentio, Iohannes appellatur et Zaccharias loquitur, uerbum editur, lex absoluitur, sed legis absolutio uerbi est explicatio, et ideo qui dixerit uerbum loquitur, etiamsi ante non sit locutus. Ab angelo iubetur tacere Zaccharias, ab angelo uox premitur Iudaeorum ; non enim humanae, sed diuinae hoc potestatis imperium est, ut non loquatur deo qui non credidit Christo. Et ideo credamus, ut loquamur, credat Iudaeus, ut loqui possit. Loquamur spiritu mysteria, intellegamus rationem sacrificiorum ueterum, aenigmata prophetarum. Mutus est qui non intellegit legem, mutus est qui non intellegit diuinarum seriem scripturarum ; uox enim nostra fides est. Et ideo malo in ecclesia quinque uerba mente mea loqui, ut alios instruam, quam decern milia uerborum in lingua; linguae enim in signo sunt non fidelibus, sed infidelibus, ftrophe- pl 163

tia autem non infidelibus, sed fidelibus. 1, 24.

Post kos autem dies concepit Elisabet uxor eius et occultabat se codd. : a C m n

G g E T s (=x)

629/630 Gen. 4, 10. 644/645 cfr 1 Cor. 14, Cor. 14, 19.22.

2.

F O p V (=y)

B P L

630/631 cfr Ps. 21, 3 ; 118, 145. 646 cfr Num. 12, 8 ; 1 Cor. 13,

633 cfr Ex. 4, 10. 649/652 1

9. 12.

625 amiserat C (corr.) g E T O (at ex it) quae] et x 626 cupiebat g ET 627 rationis P (corr. m. 3) E magis tibi y 628 est] a C E P L, est est G, et est alii 629 uox add. s. 1. P 630 clamat ad me PL 631 alt. perdidit] om. y PL, et add. s. 1. m. 2 T F O 631/632 linguae ; nam qui] lingua enam quae P (i s. pr. am. 2 : lingua enim quae), linguae namque L potes* P 633 moyses quidem PL 634 sed] et P (ante e punctum eras.) accipit P (corr.) 638 appellatur P et] om. s 642 premitur] T, praemittitur GO V (itt eras.) P (itt exp.), praemitur alii 642/643 hoc humanae (est add. O V[del. V m. 2] sed diuinae (est add. V et eras.) hoc (hoc del. O m. 2) O p V humanae] est add. F 643 est] eras. F, s. 1. P 644 credidit] G O (pr. di exp. m. 2) P (pr. di eras.), credit C (dit s. t sed eras.) gET 645 spiritu] in praem. a B 646 sacrificium y (corr. F O m. 2) 649 mallem x, malloj, L (corr.) 650 uerborum] om. P edd. fj. (cfr Paulin. Nol. epist. 23, 36, p. 193, 17) in] om. s in lingua] om. a 651 lingua P, corr. m. 3 signum p L fidelibus sed] om. E T sed infidelibus] om. a C (add. s. 1. m. 2) G g PL 651/652 prophetia usque fidelibus] om. y

28 25.

EXP. EV. SEC. LVC. I, 42-44

mensibus quinque dicens : quid mihi sic fecit dominus in diebus, V 58 quibus respexit auferre obprobrium meum inter homines? 4-3. Magna sanctis cura est uerecundiae, ut plerumque in ipsis pudor uotis sit, sicut hoc loco aduertimus sanctam Elisabet, quae utique filios habere cupiebat, occultantem se mensibus PL 155 quinque. Quae causa occultationis nisi pudoris ? Est enim 660 unicuique officio praescripta aetas et quod tempore decet, tempore non decet aeuique mutatio facti uniuscuiusque mutat saepe naturam. Sunt etiam ipsi quaedam tempora praescripta coniugio, quando dare operam liberis sit decorum, dum anni uigent, dum suscipiendorum liberorum spes est, dum gene665 randi usus est in exemplo, copulae quoque usus in studio est. At uero ubi matura aeui senectus successerit et aetas regendis liberis habilior quam creandis, pudor est legitimi licet coitus indicia gestare et grauari alienae aetatis onere et tumescere aluum non sui temporis fructu. Senes enim ab ipsa conclu-MIz8i 670 duntur aetate et iusto intemperantiae pudore reuocantur facere opera nuptiarum. Adulescentes ipsi plerumque filiorum uota praetendunt et excusandum arbitrantur aetatis calorem generationis adfectu. Quanto magis senibus agere turpe est quod adulescentibus pudor est confiteri ! Quin etiam ipsi 675 iuuenes, sobria timore diuino corda qui temperant, suscepta plerumque subole renuntiant operibus iuuentutis. 44. Et quid mirum de hominibus, si pecudes quoque muto quodam opere loquuntur generandi sibi studium, non desiderium esse coeun- V 39 di ? Siquidem ubi semel grauem aluum sibi senserint et 680 genitali aruo semen receptum, iam nec concubitu indulgent nec lasciuiam amantis, sed curam parentis adsumunt. At uero PL 163 homines nec conceptis nec deo parcunt : illos contaminant, hunc exasperant. Priusquam te inquit formarem in utero, noui te et in uulua matris sanctificaui te. Ad cohibendam petulantiam 655

codd. : aCmrt

G g ET s(=x)

F O p V (=_y)

D P L

G06 sqq. cfr Origenes vi, p. 34-35. 662/663 cfr Ambros. Exam, v, 30 — CSEL 32, 1 p. 164, 11 ; Xenoph. Comm, i, 4, 12. 663 cfr Sail. Cat. 20, 10. 680 cfr Verg. Georg, m, 136. 683/684 Ier. 1, 5. 654 quia a (test. Ball) m n Ball, cum Vulg. (nec signum interrogationis port. I. 655) 654/655 quid mihi sic (sic s. 1.) fecit usque quibus] P in ras. 655 in quibus Cy 655/656 homines usque cura add. P in mg. 656 cura sanctis C 657 uoti x (g m. 2 ex uoci, T corr.)y edd. 65!) occultationis] est add. G g 660 et quo tem¬ pore decet et y 661 aeuiquem P (corr) 664/665 generandis a L (corr.) 665 est usus a pr. in] om. y est in studio g 667 creandi x coetus G (corr.) P m. 1 (corr. m. 3) 668 grauare y (corr. F O V) 669 fructum P et L (corr.) 669/670 clauduntur p V (m. 2), cluduntur F O (excluduntur m. 2) V 672 ut excusandam y arbitrandum P (-atur corr. m. 3) L (m. 2) 672/673 calore ... adfectum ed. Pom. 675 sobrii a x (corr. E) O, subria p (corr), sobrii (o ex u, alt. i ex a) V 680 aruo] PL (cfr Verg. loc. cit), aluo a m n g(s. m. 2 aruo) aliique codd. edd. perceptum y (per ex prae V) 681 at] m. 2 in ras. ex ad P

EXP. EV. SEC. LVC. I, 44-46

29

tuam manus quasdam tui auctoris in utero hominem for- PL 1552 mantis aduertis. Ille operatur, et tu sacri uteri secretum incestas libidine ? Vel pecudem imitare uel deum uerere. Et quid de pecudibus loquor ? Terra ipsa a generandi opere saepe requiescit et, si inpatienti hominum studio iactis frequenter 690 seminibus occupetur, inpudentiam multat agricolae, fecunditatem sterilitate conmutat. Ita quidam in ipsis elementis ac pecudibus ab usu non cessare generandi naturae pudor est. 45. Merito ergo sancta Elisabet erubescebat gratiam, etsi non recognosceret culpam. Nam etsi concepit de uiro — neque 695 enirn aliter de hominis ortu fas est credere — tamen partus sui erubescebat aetatem. Et rursus caruisse se gaudebat obprobrio ; pudor est enim feminis nuptiarum praemia non habere, quibus haec sola est causa nubendi. Hoc igitur obprobrium consolatur sui pudore sublatum, eo pudore, ut dixi, 700 quod pudebat earn propter aetatem. Vnde intellegi potest quia iam non conueniebant inter se concubitu coniugali ; neque enim ea quae senilem non erubesceret coitum, erubesceret partum ; et tamen erubescit onus parentis, quamdiu V 40 nescit mysterium religionis. 46. Ilia quae occultabat se, quia 705 conceperat filium, iactare se coepit, quia generabat prophetam, et quae erubescebat ante benedicit et quae dubitabat ante ftrmatur. Ecce enim inquit, ut uox salutationis tuae facta est in auribus meis, exsilltauit in gaudio infans in utero meo. Itaque magna uoce clamauit, ubi domini sensit aduentum, quia 710 religiosum credidit partum ; nulla enim causa erat pudoris, ubi prophetae ortus datae, non adfectatae fidein generationis adscisceret. 685

codd. : a C mn

G g E T s (=x)

F O p V (=y)

B PL

696 sq. cfr Beda i, 1-314 B. 697/698 Grat. c. xxxii, qu. 2 c. Gen. 30, 23. 703/712 Beda 1, 1-321 A. 707/708 Luc. 1, bros. de fide iv, 113 — PL 16, 665 B-C.

1

(1119). 697 cfr 708 cfr Am-

44.

685 auctoris tui C 687 pecudes y (corr. V) eminare F p (s. I. m. 2 emulare) V (corr.), imitare (pr. i ex e m. 3) P, emittare E 688 loquor] a L, tuent. Eng. (Stilfraged) Scbp, loquar alii codd. Sch. 690 multat] C g et ET (corr. m. 2 mactat) ety B, mutat a, multe G, multa PE 690/691 et fecunditatem xO 693 sancta] P, etiam add. B, etiam praem. alii, fort, rede 695 hominibus a C (corr.) fas est de hominis ortu g 696 se] add. s. 1. C E, om. y 697/698 pudor usq. nubendi] Grat. 697 pudoris y 698/699 obprobrio P 699 subla¬ tum] esse praem. a C sublatam a (corr.), sublato s P (m. 3 ex -um) eo] et ay (eo s. et m. 2 O) 700 quo PE pro aetate a unde] et add. P 702 quae anil est (;. e. anilem) P (anilis esset m. 3) coitum] cum add. P s. 1. m. 3 702/703 erubescetj (i s. tert. e F, corr. p tn. 2) 703 erubescit usq. 712 adscisceret] Beda 703 erubescebat elisabeth Beda (cfr l. 693) onus] omnis y (onus in mg. F, onus in mg. m. 1 et onus corr. m. 2 V) 704 nesciebat Beda relegionis P, corr. m. 3 ilia] sed Beda 706 ante erubescebat Beda benedixit_y (x ex c m. 2 V) 707 tuae] om. y (s. 1. m. 2 O) 708 alt. in] om. a G B Beda, del. P (m. 2) Scb.2 Eng. (at cfr Ambros. loc. cit., et lib. II, l. 358) 709 uoce magna cod. S. Marci 507 sentit E T 710 gloriosum a, relegiosum P, corr. m. 3 pudoris] x F (is ex e) E (s eras.), pudore O V (corr. -ri), pudori alii

30 PL

LIBER SECVNDVS

i, 26. 1, 27. 5

10

15

20

1551

H 1282

Eodem autem tempore missus est angelus Gabrihel a domino 1633 in ciuitatem Galilaeae, cui nomen Nazareth, ad uirginem desponsatam uiro, cui nomen erat Ioseph, de domo Dauid, et no¬ men uirginis Maria. 1. Latent quidem diuina mysteria nec facile iuxta propheticum dictum quisquam hominum potest scire consilium dei, sed tamen ex ceteris factis atque praeceptis PL 1552 domini salutaris possumus intellegere et hoc perpensioris fuisse consilii, quod ea potissimum lecta est, ut dominum v 41 pareret, quae erat desponsata uiro. Cur autem non antequam desponsaretur inpleta est ? Fortasse ne diceretur quod conceperat ex adulterio. Et bene utrumque posuit scriptura, ut et PL 1555 desponsata esset et uirgo : uirgo, ut expers uirilis consorti uideretur; desponsata, ne temeratae uirginitatis adureretur infamia, cui grauis aluus corruptelae uideretur insigne praeferre. Maluit autem dominus aliquos de suo ortu quam de matris pudore dubitare — sciebat enim teneram esse uirginis uerecundiam et lubricam famam pudoris — nec putauit ortus sui fidem matris iniuriis adstruendam. Seruatur itaque sanctae Mariae sicut pudore integra ita inuiolabilis opinione uirginitas ; oportet enim sanctos et ab his testimonium habere qui foris sunt, nec decuit sinistra uirginibus opinione uiuentibus uelamen excusationis relinqui, quod infamata mater quoque

codd. : /(/. 4/18) a C m n

Gg E T s (—x)

F O p V (=j)

B P L

Lib. II, 4 sqq. cfr Origenes vi, p. 36-37 ; Ambros. de ins/, uirg. 6, 42 — PL 16, A. 5 cfr Is. 40, 13. 8/9 Cassianus contra Nest, vii, 25 — CSEL 17, p. 384, 18/9 ; Lxempla 30 (quae hie tamen sua hauserunt non ex ipso Ambrosio 331

sed e Cassiano, ut patet ex 1. 34 apud Schwartz, quae non in Ambrosii opere legitur, sed conclusio est Cassiani; cfr Ambros. de inst. uirg. 42 — PL 16, 331 A.)

Lib. II Explicit liber i. incipit liber ii. a, finit liber primvs incipit liber in evangel, secvndvm lvcam de annvntiatione C m. Explicit liber primvs de iohannis bapt. generatione. incipit liber secvndvs x (add. g De matre domini vbi ab angelo salvtatvr), in aliis neque subscriptio est neque. inscriptio 1 eodem usq. 38 suspectum] leguntur in e autem] om. e 2 deo g et E m. 2, e galilaeae] om. e nomen] erat add. y e na***zareth (na in ras.) P 2/3 disponsatamj' e (e s. i) (disp- e ubique) 3 erat] om. B 4 uirginis] eius praem. a 4/18 latent usq. adstruendam] habet f 6 domini G prae¬ ceptis] mandatis y 7 saluatoris / C g E e m n, et m. 2 s et O propensioris C s e,et m. 2 g E 8/9 ea usq. uiro] Cassian. Exempla 8 lecta] a f Cy B Cassian. (praeter cod. p), electa O (m. 2) V aliique, Cassian. (cod. p) Exempla deum Cassian. Exempla 10/11 conceperit C, concaeperat (i s. a m. 2) g 11 adultero E et P corr., G B pr. et] om. e 12 et] om. a expers (ers in ras.) P consorti] p (-tii m. 2) P (-tii m. 1), consordi (tii m. 2 s. di) F O, consortii alii 13 temcrataj secvndvs

adureretur uirginitatis g 16 enim] om. f 16/17 uirginis uerecundiam (nis uere in ras.) P 20 ad P (corr.) 22 excussationis P (pr. s exp. tn. 3) intaminata e (corr. p V)

EXP. EV. SEC. LVC. II, 1-3

31

domini uideretur. 2. Quid autem Iudaeis, quid Herodi posset adscribi, si natum uiderentur ex adulterio persecuti ? Quemadmodum autem ipse diceret : non ueni legem soluere, sed inplere, si uideretur coepisse a legis iniuria, cum partus innuptae lege damnetur ? Quin etiam locupletior testis pudoris maritus adhibetur, qui posset et dolere iniuriam et uindicare obpro30 brium, si non agnosceret sacramentum. Quid quod etiam tides Mariae uerbis maior adsciscitur et mendacii causa remouetur ? Videretur enim culpam obumbrare uoluisse men- V 42 dacio innupta praegnans. Causam autem mentiendi indesponsata habuit, desponsata non habuit, cum coniugii praemium 35 et gratia nuptiarum partus sit feminarum. U. Non mediocris PL 1634 quoque causa est, ut uirginitas Mariae falleret principem mundi, qui cum desponsatam uiro cerneret,partum non potuit habere suspectum. Fallendi autem principis mundi fuisse con¬ silium ipsius domini uerba declarant, cum apostoli iubentur 40 tacere de Christo, cum sanati prohibentur gloriari de remedio, ^ 1283 cum daemones praecipiuntur silere de dei filio. Fallendi, ut dixi, principis mundi fuisse consilium etiam apostolus declarauit dicens : sed loquimur dei sapientiam in mysterio absconditam, quam nemo firincifinm istius saeculi cognouit. Si enim 45 cognouissent, numquam dominum maiestatis crucifixissent; hoc est : numquam me redimi domini morte fecissent. Fefellit ergo pro nobis, fefellit ut uinceret, fefellit diabolum, cum temtaretur, cum rogaretur, cum dei filius diceretur, ut nus- PL 1554 quam diuinitatem propriam fateretur. Sed tamen magis 50 fefellit principem saeculi ; diabolus enim etsi aliquando dubitauit, cum diceret : si filius dei es, mitte te deorsum, tamen uel sero cognouit et discessit ab eo. Cognouerunt et daemo¬ nes, qui dicebant : nouimus qui sis, Iesus, filius dei. Quid

25

codd .:aCmn

GgETs(=x)

F Op V (=j)

26/27 Matth. 5, 17. 27 cfr Deut. 23, 17. (1119). 36 sqq. cfr Origenes vi, p. 37-39. cfr Matth. 16, 20 ; 8, 4. 41 cfr Luc. 4, 35. 4, 6. 53/54 cfr Matth. 8, 29.

BPL

*(/. 24/38)

34/37 Grat. c. xxxii. qu. 2 c. 1 38/39 cfr Ioh. 12, 31. 39/40 43/45 1 Cor. 2, 7.8. 51 Matth.

24 possit a g E T s F (corr. m. 1) OV B 26 dicit e 26/27 inplere] a m n s PE, adimplere alii fi 27 uidetur G a] om. x (s. 1. m. 2 G) 28 locupletioris Lib. A 35 29 possit C G E (corr.) T potuisset dolorem iniuriae e pr. et] om. L 30 etiam] om. g 31 magis adscribitur e 32 uidetur g E (re s. 1. m. 2) T L 32/33 mendaci (o s. /.) P 33 praegnax (ns s. x m. s) P, praegnas Scb. (et sic semper) 34/37 cum coniugii usq. mundi] Grat. 36 ut] om. y fallere y 38 susceptum y (suspectum m. 2 F p V) autem] ut dixi add. g ET, ut dixi (om. autem) G (cfr l. 41/42) principem ET et m. 2 F p 40 sancti x (corr. m. rec. E T), sanari s 40/41 post remedio tramp, de dei filio y 41/42 ut dixi] autem G, om. y 44 principum] codd., principium (ult. i eras.) G et P Sch., principem £ E T, principesj/ (-es ex -is m. 2 V) istius] huiusj 45 maiestatis] gloriae m n (at cfr I, 95) 46 fecisset a O et (-ent m. 2) Fp fefellit (pr. 1 s. 1.) P 47 uincerem P, corr. m. 3 49 proprietatem E (corr.) T 49/50 fefellit magis E 52 uel] om. C uel se recognouit a L cognorunt B 52/53 daemones (dae in ras.) P 53 qui sis] te, quia es g E T iesus] om.y, iesu PL

32

EXP. EV. SEC. LVC. II, 3-5

uenisti ante tempus torquere nos ? Et ideo uenisse cognouerunt, v 45 55 quia praecognitum habebant esse uenturum. Principes autem saeculi non cognouisse, quo maiore possumus quam apostolicae sententiae probare documento : si enim cognouissent, numquam dominum maiestatis crucifixissent ? Daemonum enim malitia facile etiam occulta deprehendit, at uero qui saecu60 laribus uanitatibus occupantur scire diuina non possunt. 4. Bene autem sibi diuiserunt euangelistae, ut sanctus Matthaeus Ioseph ab angelo moneri induceret ne dimitteret Ma¬ riam, Lucas illic euangelista testimonium ferret quod non conuenissent, hie ipsa Maria fateretur, cum dicit angelo : , 34. 65 quomodo pet istud, quoniam uirum non cognoui ? Sed et ipse sanctus Lucas uirginem declarauit dicens: et nomen uirginis Ma¬ ria, et propheta manifestauit, qui ait: ecce uirgo in utero accipiet, et Ioseph designauit, qui quoniam praegnantem uidebat quam PL 1655 non cognouerat dimittere gestiebat, et dominus ipse in cruce 7° positus manifestauit, cum dicit matri : mulier, ecce filius tuns, deinde discipulo dicit : ecce mater tua. Etiam uterque testatus est, discipulus et mater, quia ex ilia hora suscepit earn discipulus in sua. Vtique si conuenisset, numquam uirum proprium reliquisset, nec uir earn iustus a se discedere passus esset. 75 Quomodo autem dominus diuortium praecepisset, cum ipsius v 44 sit sententia quia nemo dimittere debet uxorem excepta causa fornicationis ? 5. Pulchre autem docuit sanctus Matthaeus quid facere debeat iustus, qui probrum coniugis deprehenderit, ut incruentum ab homicidio, castum ab adulterio praestare se 80 debeat ; qui enim coniungitur meretrici unum corpus est. Ergo ubique in Ioseph iusti gratia et persona seruatur, ut testis codd. : a C m n

GgETs(=x)

F Op V (=y)

57/58 i Cor. 2, 8. 01/62 efr Matth. i, 70/73 Ioh. 19, 26.27. 75 efr Matth. 5,

20. 32.

BPL

67 efr Is. 7, 80 1 Cor. 6,

e(l. 61/69 / 80/81)

14;

Matth.

1, 19.

16.

55 quia] a C Ggs VP, qui alii habebant (t s. /.) P 58 crucificissent P, 61 bene usq. 69 gestiebat] legitur in e 61 sanctus] oni. m 62 an¬ gelo (ab om.) monente {corr. monere) doceret e ne dimitteret mariam] aC m, accipere mariam^ E 1 , mariam alii, mariae unus cod. Alaurinorum, mariam coniugem accipere edd. /a Ball. 03 illic] om. g T edd., eras. E, illuc (corr. illi) P, ille e refert F (rt in ras.) p L, referret (re s. 1. m. 2) O, referat (a s. 1. m. 2) V 64 cogno¬ uissent G L, cognouisset p (m. 2) e, conuenissent (nuen in ras. m. 2) V, coguenissent P (corr.) hoc C e (m. 2), hie (o s. i m. 2) O, hac alii maria] id add. m. 3 P fatetur a Cgy L, fate**tur (re eras.) E ad angelo (um s. o) e 65 cognosco C m n et] om. a e 67 manifestauit] a C m n B, manifeste edocuit G, docuit g E T, manifeste docuit s e, manifestauit dicens y, edocuit PL (efr l. 70) concipiet y 68 pregnatem P, corr. m. 3, praegnatem Sch. 69 et] om. gET 71 dicit] om. Sch. (add. Sch.2) 72 accepit s 73 suam a C (corr. m. 2) G (corr.) conuenissent g L Sch. (corr. Sch.2) 74 passus esset a se disce¬ dere x esset] fuissetj 76 sententia sit C B 78 obprobrium y L 79 alt. ab] r. /. m. 3 sed eras. P 80 iungitur .v ergo usq. 129 gratia] legitur in e 81 gratiae P (corr.) corr. m. 2

EXP. EV. SEC. LVC. II, 5-8

33

ometur ; os enim iusti mendacium nescit et lingua eius lo¬ quitur iudicium, indicium eius loquitur ueritatem. Nec te PL 1-155 moueat quod frequenter scriptura coniugem dicit ; non enim n 1284 85 uirginitatis ereptio, sed coniugii testificatio nuptiarum cele¬ bration e declaratur. Denique quam non accepit nemo dimittit et ideo qui uolebat dimittere fatebatur acceptam. 6. Simul etiam mouere non debet quod ait euangelista : non cognonit earn, donee peperit filium ; illud enim uel idioma 90 scripturae est — sicut habes alibi : et donee senescatis, ego sum. Numquid post illorum senectutem deus esse desiuit ? Et in psalmo : dixit dominus domino meo : sede a dextris meis, donee ponam inimicos tuos scabillum pedum tuorum. Numquid postea non sedebit ? — Vel quia qui causam agit satis putat quod 95 causae est dicere, redundantia non requirit ; satis enim est ei ut causam susceptam adstruat, incidentem differat. Et ideo qui incarnationis incorruptum susceperat probare mysterium non putauit uberius persequendum uirginitatis Mariae testi¬ monium, ne defensor magis uirginis quam adsertor mysterii 100 crederetur. Certe quando iustum docuit Ioseph, satis decla- V 45 rauit quod sancti spiritus templum, matrem domini, uterum mysterii uiolare non potuit. 7. Didicimus seriem ueritatis, didicimus consilium : discamus mysterium. Bene desponsata, sed uirgo, quia est ecclesiae typus, quae est inmaculata, PL 1636 105 sed nupta. Concepit nos uirgo de spiritu, parit nos uirgo sine gemitu. Et ideo fortasse sancta Maria alii nupta, ab alio repleta, quia et singulae ecclesiae spiritu quidem replentur et gratia, iunguntur tamen ad temporalis speciem sacerdotis. 1, 28. Et ingressus ad earn angelus dixit: aue, gratia plena, dominus 1,29. 110 tecum, benedicta hi inter mulieres. Ipsa autem, ut uidit eum, mota est in introitu eius. 8. Disce uirginem moribus, disce uirginem uerecundia, disce uirginem oraculo, disce mysterio. Trecodd.

:aCmn

82 efr Ps. 36, 30. 103/104 efr Eph. 5,

GgETs(=x)

FOpV(=y)

88/89 Matth. i, 25. 106 efr Apoc. 2,

27.

17.

BP L

e

90 Is. 46, 4. 92/92 Ps. 111/125 Beda 1, 1-317 A ;

109, 1. 316

D.

82/83 loquetur g E e (m. 1) 83 iudicium eius loquitur exp. m. 2 P, om. e loq.tur et ueritatem P e 85 tesificatio (pr. ti s. 1. m. 3) P 85/86 celebratione] Latinius, celebratio codd. edd. omnes 86 quod e 89 filium suum e 90 sicut habes alibi] om. e et] om. a B, at s. et e 91 senectam e desiit B (ex -iuit) PL 93 scabillum] ay L, scabellum B (e ex i m. 1) P (e ex i m. 3) aliique 94 quia] quam G, om. F O V, qui p qui] s. 1. P agit (t in ras.) P 95 discere C ei] om. e 95/96 ei ut] quod y 96 incedentem V L et m. 2 F O p, P (i s. pr. e m. 3), incendentem e (m. 1) 98 prosequendum (pro ex per) V, insequendum L 101/102 uterum mysterii, domini matrem ed. Rom. 102 dicimus BP (corr. m. 3) 103 dicamus B (corr.), dicimus P, corr. m. 3 mysterium] codd., tuet. Eng., et praem. a C m n edd. Sch. bene] uere x 105 innubta F V, innupta O p L concipit a P (ex -cepit) paret (i s. e) y 108 temporis Cy B (corr. m. 2), tempus aliis G, temporalem s (m. 2) e, prob. Latinius sacerdoti y, prob. Latinius 111 in] om. e introitum P (corr.) Ill disce usq. 125 auctore] Beda 112 mysterio (m in ras.) P a

34

EXP. EV. SEC. LVC. II, 8-10

pidare uirginum est et ad omnes uiri ingressus pauere, omnes uiri adfatus uereri. Discard mulieres propositum pudoris imi115 tari. Sola in penetralibus, quam nemo uirorum uideret, solus angelus repperiret : sola sine comite, sola sine teste, ne quo degeneri deprauaretur adfatu, ab angelo salutatur. Disce, uirgo, uerborum uitare lasciuiam ; Maria etiam salutationem angeli uerebatur. }). Erat tamen inquit cogitans qualis esset 120 haec salutatio, et ideo cum uerecundia, quia pauebat, cum prudentia, quia benedictionis nouam formulam mirabatur, PL 1556 quae nusquam lecta est, nusquam ante conperta. Soli Mariae haec salutatio seruabatur ; bene enim sola gratia plena dicitur, quae sola gratiam quam nulla alia meruerat consecuta est, V46 ^1285 125 ut gratiae repleretur auctore. Erubescebat ergo Maria, erubescebat etiam Elisabet, et ideo cognoscamus quid intersit inter mulieris et uirginis uerecundiam. Ilia de causa erubescebat, haec per uerecundiam ; in muliere modus pudoris adhibetur, in uirgine pudoris augetur gratia. 1,30.130 Et ait ei angelus domini : ne timeas, Maria; inuenisti enim 1.31. gratiam aput deum. Et ecce concipies in utero et paries filium 1.32. et uocabis nomen eius lesum. Hie erit magnus. 10. Dictum est quidem etiam de Iohanne ab angelo quia erit magnus ; sed ille quasi homo magnus, hie quasi deus magnus; magnus enim 135 dominus et laudabilis nimis et magnitudinis eius non est finis. Et uere et ille magnus, quia maior inter natos mulierum propheta Iohanne Baptista nemo est. Habet tamen maiorem, quia qui minor est in regno dei maior est illo. Magnus autem Iohannes. Sed coram domino et magnus Iohannes uinum et siceram 140 non bibit, hie cum publicanis et peccatoribus manducat et codcl. aCmn

GgETs(=x)

F O p V (=y)

122/123 efr Origenes vi, p. 39-40. Origenes vi, p. 40-43. 134/135 Ps. efr Luc. 1, 15. 140 efr Marc. 2, 16

e(l. 113/129)

130/133 Exempla 32. 136/137 Luc. 7, Luc. 5, 30.

144, 3.

;

BPL

132 sqq. efr 138/139

28.

114 adfectus FOV 116 reperit Be da 110/117 quod degenere E, quod de¬ generi ji (pr. d del. Op V), quodegeneri (pr. e s. 1. m. 2) P, quod generi L, quod genere m. 1 e 117 adfectu Beda 119 tamen] enim g ET, om. e cogitans inquit Beda 122 solae x (corr. G g E) e, soli enim s 122/123 soli usq. seruaba¬ tur] om. Beda 123 enim sola] om. Beda plena] om. e plena gratia_y di¬ citur] uocatur Beda 124 sola] nimirum Beda nulli P (corr. m. 2) L conse¬ cuta est] assequitur Beda 125 ut ipsum uidelicet gratiae concipiat et generet auctorem Beda 126 quid intersit inter] in ras. L inter (ter s. 1. m. 2) P 129 in usque gratia] om. L gratia pudoris augetur BP e 130 et usq. 135 finis] Exempla 130 ei] a Csy Exempla, ad earn g E T, om. alii domini] in ras. P (fori, ex dei) 131 pr. et] om. F O p L 132 erit] enim praem. gET 134 hie usque magnus] om. P 136 uere et] uere est G, uere est et g E T 136/137 propheta] maior add. F O p (F O del. posted) 139 magnus. et y. Ball., et distingiamt : Magnus autem Iohannes, sed coram domino magnus. Et Iohannes eqs. iohannis (e s. alt. i m. 2) P 140 bibet P (corr.)

EXP. EV. SEC. LVC. II, 10-12

35

bibit. Ille abstinentia meritum colligat, cui potentia nulla naturae, Christus autem, cui naturaliter suppetebat delicta PL 1637 donare, cur eos declinaret, quos abstinentibus poterat praestare meliores ? 11. Simul mystice non dedignatur eorum con145 uiuium, quibus daturus est sacramentum. Hie ergo manducat, ille ieiunat, utriusque populi typus : in illo ieiunat, in hoc pascitur. Sed ieiunauit et Christus, ne praeceptum declinares, V 47 manducauit cum peccatoribus, ut gratiam cerneres, agnosceres potestatem. Magnus ergo et Iohannes, sed huius magni150 tudo habet principium, habet finem; dominus autem Iesus idem est finis atque principium, idem primus et nouissimus. Nihil ante primum, nihil ultra nouissimum. 12. Neque te generationis humanae consuetudo in uitium trahat, ut putes non primum esse, quia films est. Sequere scripturas, ut errare non 155 possis. Primus hlius dicitur. Lectum est etiam quia et solus pater, qui sohis habet inmortalitatem et lucem habitat inaccessibilem, sicut legisti : et inmortali soli deo, sed neque primus ante patrem neque solus sine filio. Si alterum negas, alterum adstruis : utrumque sequere et utrumque conhrmas. Non 160 dixit : ,ego prior et ego posterior’, sed : ,ego primus et ego PL 1557 nouissimus’. Primus est filius et ideo coaeternus ; habet enim patrem, cum quo sit aetemus. Audeo dicere : .primus est filius sed solus non est’, et bene dico et religiose dico. Quid erigitis ad inpietatem, haeretici, aures ? Laqueos quos tenditis incidi165 stis. Primus est filius et solus non est : primus, quia cum patre semper, solus non est, quia sine patre numquam est. Non ego hoc dico, sed ipse dixit : et non sum solus, quia pater mecum est. Solus pater, quia unus deus, solus pater, quia sola diuinitas patris et filii et spiritus sancti, et quod unum est ^ 1286 170 solum est. Solus pater, solus unigenitus, solus et spiritus sanctus ; neque enim qui hlius et pater aut qui pater et hlius

codd. : a C m n

G g E T s (=x)

F O p V(=y)

B P L

149/155 Exempla 33. 151 Apoc. 1, 17 ; 22, 13. 152 Apoc. 1, 17 ; efr 2, 8 ; 22, 13. 156/157 i Tim. 6, 16. 157 1 Tim. 1, 17. 160/161 Apoc. 1, 17 ; 22, 13. 162/177 Exempla 34. 167/168 Ioh. 16, 32.

141 abstinentia (a in ras.) G, abstinentiae g collegit g, colligat B (i s. a add. m. 2) P (id. add. m. 1) nulla potentia g 146 typus] spiritus a C B P 148 cemeret P (corr.) 149 magnus usq. 155 possis] Exempla 149 et] inquit Exempla 150/151 alt. habet usq. principium] om. Exempla per homoiotel. 152 te] et Exempla 155 etiam] enim C B 157 solo j (corr. m. 2 F O) 158 alterum (bis)] alterutrum Gg 159 destruis gAm., adstrues p V, non praem. quidam codd. Maurinorum confirma y 162 audeo usq. 177 filio] Exempla 164 laqueos] in praem. s tetendistis Exempla 165 pr. primus] in ipsis praem. a Cmn non est solus y 166 semper] est add. Exempla 168 unus] est add.yL 170 solem corr. P m. 2 est] et add.y et] om. y 171 ult. et] m n x P (s. 1. m. 3) Exempla, est p (s. 1. m. 2), om. alii, probante Eng. 5

K.

LVC.

36

EXP. EV. SEC. LVC. II, 12-13

aut qui spiritus sanctus et filius. Alius Alius, alius spiritus sanctus ; legimus enim : rogabo patrem, et alinm paraclitum dabit uobis. Solus deus, quia unus deus, ex quo omnia, v 48 175 solus filius, quia unus dominus, per quem omnia. Solum diuinitas facit. Generatio et patrem testificatur et filium, ut nusquam filius sine patre aut pater uideatur esse sine filio. Ergo nec solus, quia non solus inmortalis, nec solus lucem habitat inaccessibilem, quia deum nemo nidit umquam nisi 180 unigenitus filius, qui est in sinu patris, qui sedet ad dexteram PL 1638 patris. Et huic quidam audent dicere inaccessibilem lucem esse, quam habitat pater. Numquid lux melior patre ? Quae autem lux inaccessibilis ei cui non est inaccessibilis pater, et ipse lux uera et genitor lucis aeternae, de qua dictum est : 185 erat lux uera, quae inluminat omnem hominem uenientem in hunc mundum ? Vide ne ilia sit lux inaccessibilis, quam habitat pater, habitat et filius, quia pater in filio et filius in patre. 13. Bene ergo magnus ; late enim funditur dei uirtus, late caelestis substantiae magnitudo porrigitur. Nihil prae190 scriptum, nihil circumscriptum, nihil emensum, nihil dimensum trinitas habet. Non loco clauditur, non opinione conprehenditur, non aestimatione concluditur, non aetate uariatur. Dedit quidem dominus Iesus hominibus magnitudinem ; in omnem enim terram exiuit sonus eorum et in fines orbis terrae 195 uerba eorum ; non in fines tamen mundi, non in fines caeli, non ultra caelos. At uero in domino Iesu omnia condita sunt in caelis et in terra, uisibilia et inuisibilia, et ipse est ante omnes et omnia in ipso constant. Caelum aspice, Iesus illic est; terram intuere, Iesus adest; ascende uerbo in caelum, descende uerbo 200 in infernum, Iesus adest. Etenim si ascenderis in caelum, Iesus illic est ; si descenderis in infernum, adest. Hodie cum V 49 loquor, mecum est, intra hoc punctum, intra hoc momentum et, si in Armenia nunc loquitur Christianus, Iesus adest ; nemo codd. : a Cmn

G g E T s (=x)

F Op V (=y)

BP L

173/174 Ioh. 14, 16. 174 cfr i Cor. 8, 6. 179/180 Ioh. i, 18. 185/180 Sap. 7, 26 ; Ioh. 1, 9. 180/211 Exempla 35. 187 cfr Ioh. 14, n. 194/195 Ps. 18, 3. 190/198 Col. 1, 16.17. 199/200 cfr Ps. 138, 8. 203/204 1 Cor. 12, 3. 172 alius filius] codd. Exempla, tuet. Eng., alius pater praem. m n x V (s. 1. m. 2) edd. Sch. alt. spiritus] et praem. gP L 174 dabit] mittet x pr. deus] codd. Exempla, pater g L edd. Sch. alt. deus] est Exempla 170 testificabatur P, corr. m. 3 177 unus quam P(pr. u eras.) Exempla, numquam Latinius esse uideatur xy 179 nisi add. P m. 3 181 hie a G B, hinc L 182/183 melior usque non est P in ras. 183 ei] est E T, et (s. m. 3 ei) P 184 et] om. B 186 uide usq. 211 finis] Exempla 188 ergo] enim P 190 pr. nihil] in ras. P demensum ay (corr. O) 193 dedit quidem] dedit que Exempla 194 enim] om. C exiit ay 195 caeli] scli g 190 ultra] in praem. Exempla 200 adenim y (atenim corr. F, ad s. J. m. 2 p, corr. V) 201 illic est] adest a 203 loquatur_y

EXP. EV. SEC. LVC. II, 13-15

37

enim dicit dominum Iesum nisi in spiritu sancto. Abyssos opi- PL 1558 205 nione si penetres, illic quoque Iesum uidebis operari; scriptum est enim : ne dixeris in corde tuo : quis ascendit in caelum ? id est Christum deducere ; aut quis descendit in abyssum ? hoc est Christum ex mortuis deducere. Vbi ergo non est qui caelestia, inferna, terrena conpleuit ? Bene ergo magnus cuius uirtus I> 33- 210 mundum repleuit, qui ubique est et erit semper, quia regni eius non erit finis. 1,34. 14. Dixit autem Maria ad angelum: quomodo fiet istud, quoniam uirum non cognoui ? Videtur hie non credidisse Maria, nisi diligenter aduertas ; neque enim fas est ut electa ad generan215 dum umgenitum dei filium fuisse uideatur incredula. Quo n 1287 autem modo fieri posset — licet salua praerogatiua sit matris, cui profecto fuit amplius deferendum, sed ut praerogatiua maior, maior etiam tides ei debuit reseruari — quo ergo fieri modo posset, ut Zaccharias, qui non crediderat, silentii' con- PL 1639 220 demnaretur, Maria autem, si non credidisset, spiritus sancti infusione exaltaretur ? Sed neque non credere Maria neque tarn temere debuit usurpare, non credere angelo, usurpare diuina. Neque enim facile erat scire mysterium dbsconditum a saeculis in deo, quod nec superiores potestates scire potuerunt. 225 Et tamen non fidem rennuit, non ofheium refutauit, sed adcommodauit adfectum, spopondit obsequium. Etenim cum V 50 dicit : quomodo fiet istud ? Non de effectu dubitauit, sed qualitatem ipsius quaesiuit effectus. 15. Quanto temperatior ista responsio quam uerba sunt sacerdotis ! Haec ait : quomodo fiet 230 istud ? Ille respondit : unde hoc sciam ? Haec iam de negotio tractat, ille adhuc de nuntio dubitat. Negat ille se credere, qui negat scire, et quasi fidei adhuc alium quaerit auctorem, ista se facere profitetur nec dubitat esse faciendum quod quomodo fieri possit inquirit ; sic enim habes : quomodo fiet codd.-.aCtnn

GgETs(x=)

206/208 Rom. io, Beda 1, 1-318 C.

6.7.

FOpV(=y)

223/224 Eph. 3,

9

; Col. 1,

BPL 26.

e(l. 212/234)

230 Luc. 1,

18

; efr

204 abyssos] C G g Exempla, abyssu O, abyssus alii (corr. E F B P) 200 ascendet E 207 aut] ad Exempla (cod.) 208 ex] a x /x deducere] a C P Fixempla, reducere alii codd. edd. Sch. 209 terrena] codd. Exempla, tuet. Eng., et praem. a m n G B edd. Sch. 211 finis] a C ET s add. : non eadem responsio mariae quae et (et om. s) zachariae idem (idest s) non eadem poena (penitentia r) 212 dixit usq. 409 inpiorum] legitur in e 212 dicit B 213 cognosco a (test. Ball.) C mng hie] enim s 215 dei filium unigenitum e 216 possit g e, potest y (posset in mg. F, possit m. 2 V) 217 differendum a C (corr. m. 2), defendendumj 218/219 modo fieri s e p 219 possit ay (corr. F O) silentio x et (m. 2 ex -tii) F O et B e 221 infusione non exaltaret e 223 nec enim G e, enim neque P (siglis /./. supra positis) a] in ras B, in e 224 in deo] ideo a, in domino x 225 rednuit P (d exp.), renuunt L 226 spondit a V (s in ras. trium fere litterarum m. 2), spo*spondit B 227 fit y (corr. F m. 2) 229 fit y (corr. F m. 2} 230 iam] etiam F O V (corr.) e 231 de diuino nuntio s, de negotio e 232 se scire C 234 posset F (e ex i) B habes] ait e

38 235

240

i, 35. 1, 38. 245

250

255

260

265

EXP. EV. SEC. LVC. II, 15-17

istud, quoniam uirum non cognoui ? Incredibilis et inaudita generatio ante audiri debuit, ut crederetur. Virginem parere diuini est signum mysterii, non humani. Denique accipe inquit tibi signum ; ecce uirgo in utero accipiet et pariet filium. Legerat hoc Maria, ideo credidit futurum ; sed quomodo fieret ante non legerat ; non enim quemadmodum fieret uel prophetae tanto fuerat reuelatum. Tantum enim mandati mysterium non hominis fuit sed angeli ore promendum. Hodie primum auditur : spiritus sanctus superueniet in te, et auditur et creditur. 16. Denique ecce inquit ancilla domini ; contingat mihi secundum uerbum tuum. Vide humilitatem, uide deuotionem. Ancillam se dicit domini, quae mater eligitur, nec repentino exaltata promisso est. Simul ancillam dicendo nullam sibi praeroga-PL 1559 tiuam tantae gratiae uindicauit, quae faceret quod iuberetur ; mitem enim humilemque paritura humilitatem debuit etiam ipsa praeferre. Ecce ancilla domini ; contingat mihi secundum uerbum tuum. Habes obsequium, uides uotum ; ecce enim ancilla domini apparatus officii est, contingat mihi secundum V 51 uerbum tuum conceptus est uoti. 17. Quam cito ergo etiam de inpari condicione credidit Maria! Quid enim tarn inparquam spiritus sanctus et corpus ? Quid tarn inauditum quam uirgo praegnans contra legem, contra consuetudinem, contra pudorem, cuius carior cura est uirgini ? Zaccharias autem non de inpari condicione, sed de senili aetate non credidit ; nam con- PL 1640 dicio congruebat. Ex uiro et femina sollemnis est partus nec n 1288 incredibile debet uideri, ubi natura concordat. Cum enim aetas naturae sit, non natura aetatis, fit plerumque ut aetas inpediat naturam ; non est tamen inrationabile ut minor cedat causa maiori et potior praerogatiua naturae usum inferioris excludat aetatis. Hue accedit quod Abraham et Sarra filium in senectute susceperant et Ioseph filius senectutis est. codd. : aC m n 237/238 Is. 7, 14. 265 efr Gen. 21, 2.

Gg

E

T s {=x)

F O p V (—_y)

240 efr Beda i, 1-320 A. 265 Gen. 37, 3.

BPL

249 efr Matth.

11, 29.

264/

235 istud] dicit add. G g cognosco a {test. Ball) m n et] om. FOP V {add. 236 audirej P {corr. O V P) 237 signum tibi x 239 et ideo e 241 tanto] enim add. B, tantum P, tanti namque ed. Rom., tanto ante prophetae port, fx Ball. mandatum s {m. 2) e 242 re (o s. 1.) P hodie] et respondens angelus dixit ei : spiritus sanctus superueniet in te, et cetera praem. e 243 sanctus spiritus superuenientem auditur e 244 inquit ecce s 247 promissio y e {alt. i del.p Ve, promissione m. 2 F O), promissu P {os. u m. 3) L Sch. 247/ 248 ancilla (dicendo nullam om.) sibi praerogatiua e 248 iubetur e 249 enim] om. s e humilem quaequey {corr. rn. 2) etiam] om. e 250 praestare e contingat] fiat e 251 enim] om. g P 252 aparatus P, corr. m. 3 254 condicione] conceptione x P fx 256 praegnax (g r. /. m. 3, ns s. x m. 3) P, praegnas Sch. 261 fiet namque e 263 praerogatio {deinde 2 uel 3 litt. eras.) P, praerogatiua ut e 264 huic G (i s. 1. m. 2) g E T (i in ras.) accidit] p {m. 2) P {m. 3) aliique, accidit p et P {m. 1) L

s. 1. m. 2)

EXP. EV. SEC. LVC. II, 17-20

270

275

280 1, 39. 1, 40.

285

290

295

39

Quodsi quia risit Sarra reprehenditur, iustius condemnatur qui nec oraculo credidit nec exemplo ; Maria autem cum dicit : quomodo fiet istud, quoniam uirum non cognoui ? Non uidetur dubitasse de facto, sed de facti qualitate quaesisse. Liquet enim quia faciendum esse crediderat, quae quomodo fieret interrogauit. Vnde et meruit audire : beata quae credidisti. Et uere beata, quae sacerdote praestantior. Cum sacerdos negasset, uirgo correxit errorem. Nec mirum si dominus redemturus mundum operationem suam inchoauit a Maria, ut per quam salus omnibus parabatur eadem prima fructum salutis hauriret ex pignore. 18. Et bene quaesiuit quomodo fieret ; legerat enim quia uirgo generaret, non legerat quemadmodum uirgo generaret; legerat, ut dixi: ecce uirgo in utero v 52 acci-piet; quomodo autem acciperet in euangelio primum angelus est locutus. Exsurgens autem Maria in diebus illis abiit in montana cum festinatione in ciuitatem Iudaeae et intrauit in domum Zacchariae et salutauit Elisabet. 19. Morale est omnibus, ut qui fidem exigunt fidem adstruant. Et ideo angelus cum abscondita nuntiaret, ut fides adstrueretur exemplo, senioris feminae PL 1560 sterilisque conceptum uirgini Mariae nuntiauit, ut possibile deo omne quod ei placuerit adsereret. Vbi audiuit hoc Maria, non quasi incredula de oraculo nec quasi incerta de nuntio nec quasi dubitans de exemplo, sed quasi laeta pro uoto, religiosa pro officio, festina pro gaudio in montana perrexit. Quo enim iam deo plena nisi ad superiora cum festinatione contenderet ? Nescit tarda molimina sancti spiritus gratia. 20. Discite et uos, sanctae mulieres, sedulitatem quam praegnantibus debeatis exhibere cognatis. Mariam, quae ante sola in intimis penetralibus uersabatur, non a publico uirginitatis pudor, non ab studio asperitas montium, non ab officio procodd. -.aCmn

GgETs(=x)

266 cfr Gen. 278/279 Is. 7,

13.

18, 14.

FOpV(=y)

271/272 Luc. 1, 285 sqq. cfr Beda 1,

45. 1-319

BPL

N (l. 281/296) *

276 sqq. cfr Beda 1, C. 288/290 Beda 1,

1-318 1-320

C. A.

266/267 iustius hie condemnatur quia nec e 269 sed quaesisse facti qualitatem 270 licet P, corr. m. 3 quae] reliquumque e 271 et] om. e beata es quae e 274 a] s. 1. P, om. e maria r. matre m. 2 O, matre x 276 pignore] O (e s. o m. 2) P (m. 3) aliique, pignere P (m. 1) L Sch. 277 generaret] conciperet g E T s O (m. 2) edd., generaret usq. quemadmodum om. e per homoiotel. non] sed praem. ed. Rom. /a Ball, (cfr Beda, loc. cit.) 278 pr. uirgo] om.O 281 ex¬ surgens usq. 409 inpiorum] legitur in N 282 iudaeae] a G, tuet. Eng., iudae g E T Sch., iudeae alii 285 exemplum CP (m. 3 ex -o) e 286 sterelisque P, corr. m. 3 288 non usq. 290 officio] Beda 288/289 nec quasi incerta usq. dubitans] uel dubia Beda 289 all. quasi] ut Beda 290 all. pro] praeag 291/292 conscenderit (cum festinatione om.) e 292 spiritus sancti y e 295 et] om. e 293/294 praegnantibus m. 2 O V et P (m. 3) aliique, praegratibus P (corr. in mg.) p (m. 2 praegrauidis), praegnatibus m. 1 O V P et Sch. 294 maria a P et V (corr. m. 2) e 295 penetrabilibus Ggsp V L N et corr. C ET O e e

40

EXP. EV. SEC. LVC. II, 20-23

lixitas itineris retardauit. In montana uirgo cum festinatione, PL 1641 uirgo officii memor, iniuriae inmemor, adfectu uigente, non sexu relicta perrexit domo. 21. Discite, uirgines, non circum300 cursare per alienas aedes, non demorari in plateis, non aliquos in publico miscere sermones. Maria in domo sera, festina in publico mansit aput cognatam suam tribus mensibus ; etenim m 1289 quae propter officium uenerat inhaerebat officio. Mansit tribus v 53 mensibus, non quo domus earn delectaret aliena, sed quia 305 frequentius uideri in publico displicebat. 22. Didicistis, uir¬ gines, pudorem Mariae : discite humilitatem. Venit propinqua ad proximam, iunior ad seniorem nec solum uenit, sed etiam prior salutauit; decet enim ut quanto castior uirgo tanto humilior sit. Nouerit deferre senioribus, sit magistra humili10 tatis, in qua est professio castitatis. Est et causa pietatis, est etiam norma doctrinae. Contuendum est enim quia superior uenit ad inferiorem, ut inferior adiuuetur, Maria ad Elisabet, Christus ad Iohannem, denique etiam postea, ut sanctificaret baptismum Iohannis, dominus uenit ad baptismum. Cito 315 quoque aduentus Mariae et praesentiae dominicae beneficia 1, 41. declarantur ; simul enim ut audiuit salutationem Mariae Eli¬ sabet, exsultauit infans in utero eius, et repleta est spiritu sancto. 23. Vide distinctionem singulorumque uerborum proprietates. Vocem prior Elisabet audiuit, sed Iohannes prior gratiam 320 sensit : ilia naturae ordine audiuit, iste exsultauit ratione mysterii, ilia Mariae, iste domini sensit aduentum, femina mulieris et pignus pignoris, istae gratiam loquuntur, illi intus pl 1561 codd. :aCmn

GgETs(=x)

299/300 cfr 1 Tim. 5) 13. 1-320 B. 314 cfr Matth.

FOpV(=y)

BPL

Ne

300/301 cfr 1 Cor. 14, 35. 300/313 cfr Beda 1, 318/327 Bcda 1, 1-320 C.

3, 13.

208 urgente ed. Rom. 209 in domum g T (corr.), domum E (corr.) uirginis P, corr. m. 3 300 aedes] sedes a, domosj (F corr. in mg.) 301 sera] m B cod. Ub. B 17 Ball. Scb., seria corr. a n g V L et P (i exp. et s. 1. m. 3 : id est tarda), ser*a TV, sedula e n, seria alii codd. fi, tuet. Eng. qui et infra coniecit festiua loco festina (cfr I. 280 et lib. VIII, l. 1060), ingeniosissime qrndem, perperam uero ut nobis uidetur : sera, i. e. inuita e domo exiens, opponitur circumcursare per alienas aedes, demorari in plateis (/. 290/300) ; pro festina, cfr l. 200 et festinatione /. 201 et 297 festinatjy 'Corr. F I )L Eib. B 17, festiua coni. Eng. 302 suam] etiam add. x(om. aput cogna¬ tam suam)4' P e etenim] om. x, ipsa enim e 304 quo] O m. 1 aliique, tuet. Eng., quod x O (m. 2) PL N e edd. fx Ball. Scb. earn] om.y L, s. 1. P 307 nec] non e 309 exemplum deferred, honorem (s. 1. m. 2) deferre O p. Ball. senioribus] honotcmadd.T 310 alt. est] om. e et]om. VN 310/311 sit etiam honor doctrinae e 311 “d om- t 312 uenerit e 314 baptisma PL 315 et praestita domini e dominica P (corr.) 318 uide usq. 327 matrem] Beda 310 iohan¬ nes m. 2 F O V, m. 3 P (e ex i) 321 mysterii] ilia mariae iste domini mysterium sentit add. e 321/322 femina usq. pignoris] om. Beda 322 mulieris] CgETO et m. 2 p V, mulieri m. 1 p V aliique pignoris] CGget m. 2 pV, pigneris (e o m. 2) E O, pignori m. 1 p V aliique locuntur C GgT p B intus] tus in ras. P

EXP. EV. SEC. LVC. II, 23-25

4i

operantur pietatisque mysterium maternis adoriuntur profectibus duplicique miraculo prophetant matres spiritu par325 uulorum. Exsultauit infans, repleta mater est. Non prius mater repleta quam filius, sed cum filius esset repletus spiritu sancto, repleuit et matrem. Exsultauit Iohannes, exsultauit et Mariae spiritus. Exsultante Iohanne repletur Elisabet, Mariam tamen non repleri spiritu, sed spiritum eius exsultare V 54 330 cognouimus — inconprehensibilis enim inconprehensibiliter operabatur in matre — et ilia post conceptum repletur, ista ante conceptum. 1, 42. Benedicta tu inter mulieres etbenedictus fructus uentris tui. Et i, 43. unde hoc mihi ut ueniat mater domini mei ad me ? 24. Nouit 333 sermonem suum spiritus sanctus nec umquam obliuiscitur, et prophetia non solum rerum conpletur miraculis, sed etiam proprietate uerborum. Quis est uentris iste fructus nisi ille de quo dictum est: ecce hereditas domini filii, mercis fructus PL 1642 uentris ? Hoc est : hereditas domini filii sunt, qui mercis sunt 540 fructus illius, qui de Mariae uentre processit. Ipse fructus uentris est, flos radicis, de quo bene prophetauit Esaias dicens : exiet uirga ex r adice I esse et flos ex radice ascendet ; radix enim est familia Iudaeorum, uirga Maria, flos Mariae Christus, qui ueluti bonae arboris fructus pro nostrae uirtutis processu 345 nunc floret, nunc fructificat in nobis, nunc rediuiua corporis resurrectione reparatur. Et unde hoc mihi, ut ueniat mater domini mei ad me ? 25. Non quasi ignorans dicit — scit enim m 129° esse sancti spiritus gratiam et operationem, ut mater prophetae a matre domini ad profectum sui pignoris salutetur — sed 350 quasi non humani hoc meriti, sed diuinae gratiae munus esse cognoscat, ita dicit: unde hoc mihi ? Hoc est: quantum bonum mihi accidit, ut mater domini mei ueniat ad me ? non cognosco meum. Vnde hoc mihi ? Qua iustitia, quibus factis, pro quibus meritis ? Non usitata haec officia feminarum sunt, ut ueniat codd .-.aCmn

GgETs{=x)

FOpV{=y)

329 cfr Luc. i, 47. 336/337 cfr Beda 1, 1-320 D. Is. 11, 1. 347/351 cfr Beda 1, 1-320 sq.

BPL

Ne

338/339 Ps. 126, 3.

342

323/324 affecdbus e 324 dupliceque P, corr. m. 3 325 repleta] et praem. Beda est mater g L, est (s. 1. m. 2) mater est (est eras.) V 327 exsultauit] et praem. L 328 et om. e spiritu P, corr. m. 3 329 maria O N e{m. 1) 331 operatur aFpVBe 333 tu] om. a 335 sanctus spiritus E T 337 iste fructus ventris g O (m. 2), iste uentris fructus g 338 fili P {corr. m. 3) Scb mercis] a F VLP (-es m. 3) et (-es m. 2) E Op, merces CgT et corr. G B 339 hec C (m. 2) G P (ae ex o) m. 1 fili P {corr. m. 3) Sch. mercis] m 1 G P aliique, merces G {m. 2) P {m. 3) 342 pr. ex] de * L, ex (e ex d) P {cfr Itb HI l. 125) iessae {codd.) Sch. alt. ex] de C g E T alt. radice] eius add. a C g E T N e et (eius s. I. m. 2) GF V (eius eras.) 346 mihi] inquit add. e 348 spi¬ ritus sanctiy L 351/352 mihi bonum accedit e 353 pro] om. g N

42

EXP. EV. SEC. LVC. II, 25-28

mater domini mei ad me. Miraculum sentio, cognosce myste- v 55 rium : mater domini uerbo feta, deo plena est. 44* Ecce enim ut facta est uox salutationis tuae in auribus meis, 45. exsultauit in gaudio in/ans in utero meo. Et beata quae credidisti. 26. Vides non dubitasse Mariam, sed credidisse et ideo j6o fructum fidei consecutam. Beata inquit quae credidisti. Sed et uos beati, qui audistis et credidistis ; quaecumque enim crediderit anima et concipit et generat dei uerbum et opera 46. eius agnoscit. Sit in singulis Mariae anima, ut magnificet dominum, sit in singulis spiritus Mariae, ut exsultet in deo, si 365 secundum camem una mater est Christi, secundum fidem tamen omnium fructus est Christus ; omnis enim anima accipit PL 1562 dei uerbum, si tamen inmaculata et inmunis a uitiis intemerato castimoniam pudore custodiat. 27. Quaecumque igitur tabs esse potuerit anima magnificat dominum, sicut anima 570 Mariae magnificauit dominum et exsultauit spiritus eius in 47. deo salutari. Magnificatur enim dominus, sicut et alibi legisti : magnificate dominum mecum, non quo domino aliquid humana uoce possit adiungi, sed quia magnificatur in nobis : imago enim dei Christus est et ideo si quid iustum religio375 sumque fecerit anima illam imaginem dei, ad cuius est simili- PL 1643 tudinem creata, magnificat et ideo, dum magnificat earn, magnitudinis eius quadam participatione sublimior fit, ut illam imaginem splendido bonorum colore factorum et quadam aemulatione uirtutis in se uideatur exprimere. Magnificat 380 autem anima Mariae dominum, et exsultat spiritus eius in v 56 deo, eo quod et anima et spiritu patri filioque deuota unum deum, ex quo omnia, et unum dominum, per quern omnia, 555

codd. \aCmn

GgETs(=x)

F Op V(=y)

359/360 Beda i, 1-321 B. 372 Ps. 3;, 4. 375 efr Gen. 1, 27. 381 efr 1 Cor. 8, 6.

355 mei] om. e

374 efr

356 uerbo feta] per prophetam e

BPL

11

Cor.

Ne

4, 4;

Col.

1, 15.

357 tuae] om. y (add. F

c5a8 m grdi°]/ GET0 B e> tmt- En&- (fB l‘b- I, /. 708), gaudio aliique codd. edd.Sch. 359 uides usq. 360 credidisti] Beda 360 consecuta a G credidit Beda 361 quia G (m. 1) F (m. 1) N, auditis Cg ET F (m. 2) O B creltis a C gET F(m. 2) B enim] om. e 362 conspicit a, concepit G et B m. 1, concipitet F m. 2, concipiet p V, conceperit (om. et) e 363/364 deum v (corr. F in mg. m. 2) 364 domino G P 365/366 tamen] om. e 366 accipiet e 367 add- G> Slt et add- getE (et s. 1. m. 2) T, est add.y (est del. m. 2 jt I- ) 367/368 intemerato (u s. o m. 2) castimoniae pudorem e 368 custodiatque eum g (corr F V) 368/369 ergo esse talis N 371 deo salutari meo p l (mcc> eras) N legis PL 372 quo] CGBN, tuet. Eng., quod (d x. /.) g A'm‘ 2 SCd eraS ) r ' m' 2 quo^ Schquod omnino {om. domino) a 372/373 humana uoce aliquidy 373 posse F et (m. 2 possit) O V posset (e ex 1 )p 374/375 fecerit anima aut religiosum PL 375 ilia a v N e ’ 376 cam (u s. a m. 2) O, eius L 377 fiet e 380 exultauit (m. 2 exultat) v 381 pr. et] om. a e spiritusy 382 deum] dominum j dominum] deum Cm

EXP. EV. SEC. LVC. II, 28-30

43

pio ueneretur adfectu. 28. Sequitur Mariae, quo persona melior, eo prophetia plenior. Nec otiosum uidetur quod et ante 385 Iohannem Elisabet prophetat et Maria ante domini generationem ; serpunt enim iam temtamenta salutis humanae. Nam sicut peccatum a mulieribus coepit, ita etiarn bona a mulieribus inchoantur, ut feminae quoque muliebria opera deponentes infirmitati renuntient et anima, quae non habet sexum, 390 ut Maria, quae nescit errorem, religioso imitetur studio castitatem. > 56. 29. Mansit autern Maria cum ilia mensibus tribus et reuersa n 1 est in domum suam. Bene inducitur sancta Maria et exhibuisse officium et mysticum numerum custodisse ; non enim sola 395 familiaritatis est causa quod diu mansit, sed etiam tanti uatis profectus. Nam si primo ingressu tantus processus exstitit, ut ad salutationem Mariae exsultaret infans in utero, repleretur spiritu sancto mater infantis, quantum putamus usu tanti temporis sanctae Mariae addidisse praesentiam ? Mansit 400 autem Maria cum ilia mensibus tribus. Vnguebatur itaque et quasi bonus athleta exercebatur in utero matris propheta ; amplissimo enim uirtus eius certamini parabatur. Denique tamdiu mansit Maria, quamdiu Elisabet pariendi tempus inpleret. Quodsi diligenter aduertas, inuenies hoc nusquam , 57- 405 positum nisi in generatione iustorum. Denique inpleti sunt V dies, ut pareret Maria, inpletum est tempus, ut pareret Eli¬ sabet, inpletum est uitae tempus, cum sancti uiri ex hoc uitae curriculo demigrarent. Plenitudinem iusti uita habet, inanes , 58. autem dies sunt inpiorum. 30. Peperit ergo filium Elisabet et 410 congratulabantur uicini. Habet sanctorum editio laetitiam PL plurimorum, quia conmune est bonum ; iustitia enim conmunis est uirtus. Et ideo in ortu iusti futurae uitae insigne praemittitur et gratia secutura uirtutis exsultatione uicinorum codd. :aCmn

GgETs(=x)

386/391 cfr Origenes vni, 410/414 Beda r, 1-323 sq.

35,

p.

F Op V (=y)

34-55.

BPL

N et e (l. 384/409)

400/401 cfr Origenes ix, p.

62, 23-25.

383 ueneratur C et (corr. m. 2) B e sequitur] enim ut add. quidam codd., sed edd. mariae quo] C B P L, mariae quoque a p et (-que eras.) F V, quoque mariae G, quoque mariae quo g E T, quoque (s. 1. m. 2) mariae quoque (que eras.) O maria quo per signa e 383/384 meliore (pm. to) y (corr. m. 1) 384 esse uidetur quod (om. et) e 385 profetauit g ET O (m. 2) 386 serpunt] pulsantur e 387 peccatum sicut e bonum gET 388 inchoatur G (corr. nt. 2) gET ut] et e 389 infirmitati] (corr. m. 2) P e, infirmitatem N 390 terrorem x, ergo (exp. m. 2) errorem P 390/391 imitentur studia castitatis e 392 maria] om. e ilia] quasi add. G T tres e 393 bene dicitur y (bene inducitur m. 2 F O) E, bene indicitur e et] eras. V P, om. L e 394 mysticum numerum custodisse] implesse mysterium, ut et par/turi/entem non desererit et mysticum numerum custodiret Albin. (glossa est) 397/398 repleretur] m. 2 gET F O p e (alt. re r. /.) m. 3 P, repletur G V 399 temporis stae (ista m. 3) mariae P 400 unguebatur (alt. u exp.) a, (alt. u del. m. 3) P, angebatur e 402 certamine y L N e 408 demigrarent] p (i s. alt. e) P (u s. alt. e m. 3) aliique, demigrarunt E ita gET 410/414 habet usq. signatur] Beda 413 praemitur corr. P, promittitur E secuturae x

44

EXP. EV. SEC. LVC. II, 30-31

praefigurante signatur. Pulchre autem tempus, quo fuit in PL 1644 415 utero propheta, describitur, ne Mariae praesentia taceatur, sed tempus siletur infantiae, eo quod praesentia domini matris in utero roboratur, qui infantiae inpedimenta nesciuit. Et ideo in euangelio nihil super eo legimus nisi ortum eius et oraculum, exsultationem in utero, uocem in deserto. Neque 420 enim ullam infantiae sensit aetatem qui supra naturam, supra aetatem in utero situs matris a mensura perfectae coepit aetatis plenitudinis Christi. 1.60. Et respondit mater eius et dixit: non, sed uocabitur Iohannes. 1.61. Et responderunt ad illam : nemo est in cognatione tua qui uocetur 1.62. 425 hoc nomine. Adnuebant ergo patri eius quern uellet uocari eum. 1.63. Et accepit pugillarem et scrip sit dicens : Iohannes est nomen 1.64. eius. Et mirati sunt omnes. Continuo autem resoluta est lingua eius et apertum est os eius, et loquebatur benedicens deum. 31. Mire sanctus euangelista praemittendum putauit quod plurimi 430 infantem patris nomine Zacchariae adpellandum putarunt, ut aduertas matri non nomen alicuius displicuisse degeneris, sed id sancto infusum spiritu, quod ab angelo ante Zacchariae fuerat praenuntiatum. Et quidem ille mutus intimare uoca- v 58 bulum filii nequiuit uxori, sed per prophetiam Elisabet didicit 435 quod non didicerat a marito. Iohannes est inquit nomen eius, hoc est : non ei nos nomen inponimus, qui iam a deo nomen accepit. Habet uocabulum suum quod agnouimus, non quod F 1292 elegimus. Habent hoc merita sanctorum, ut a deo nomen accipiant. Sic Iacob Israhel dicitur, quia deum uidit, sic dc440 minus noster Iesus nominatus est, antequam natus, cui non angelus, sed pater nomen inposuit. Reuelabitur enim inquit films meus Iesus cum his qui cum eo iocundabuntur, qui relicti sunt in annis quadringentis. Et erit post annos hos et morietur filius meus Christus et conuertetur saeculum. Vides angelos quae 445 audierint, non quae usurpauerint nuntiare. Nec mireris si nomen mulier quod non audiuit adseruit, quando spiritus ei codd. -.aCmn

GgETs(=x)

FOpV(=y)

BPL

421/422 cfr Eph. 4, 13. 429/450 Beda r, 1-324 A-B (repetit Smar., 438/439 Floras Lugd., Expositio Missae, 67, 18 - edit. P. Due, p. 142. Gen. 32, 28. 441/444 iv Esdr. 7, 28-30.

sq.) 439 cfr

384

416 materno G 419 nemoy (neque m. 2 0) L 426 acce(pit s. /.) P pugillares E B (corr.) PL alt. et] om. g p dicens] om. y PL 429 mire usq. 438 elegimus] Beda Smar. 431 non] om. y (O s. 1. m. 2) B 432 infusioj (corr. F O m. 2) angelo] P add. 3 fere lift. m. 1, postea erasas 434 fili V Sch., filii F et O (tert. i s. 1. m. 2) P (tert. i s. 1. m. 3) per] s. 1. O, om. PL 435 inquit est Cj 436 ei ex et m. 3 B nos ei O (m. 2) L quia Smar. 438 eligimus a Cg ET m domino C G 439 pr. sic] a si ». 2 F O V et m. 1 P, siquidem p m. 2 ex si dominum a G alt. sic] ex si m. 2 F O V et m. 1 P, siquidem p m. 2 ex si 442 iucundabuntur B 444 christus] iesus add. C P L 445 nec usq. 450 uatis Beda Smar. 446 ei spiritus Beda, ei om. Smar.

EXP. EV. SEC. LVC. II, 31-34

45

sanctus, qui angelo mandauerat, reuelauit. Neque poterat domini ignorare praenuntium quae prophetauerat Christum. 32. Et bene additur quia nemo in cognatione eius uocabatur PL 1564 450 hoc nomine, ut intellegas nomen non generis esse, sed uatis. Zaccharias quoque nutu interrogatur, sed quia incredulitas PL 1645 ei adfatum eripuerat et auditum, quod uoce non poterat, manu et litteris est locutus ; scripsit enim dicens : Iohannes est nomen eius et hie nomen non inponitur, sed adstruitur 455 meritoque continuo resoluta est lingua eius, quia quam uinxerat incredulitas tides soluit. Credamus et nos igitur, ut lo¬ quamur, ut lingua nostra, quae incredulitatis uinculis est ligata, rationis uoce soluatur. Scribamus spiritu mysteria, si uolumus loqui, scribamus praenuntium Christi non in tabulis 460 lapideis, sed in tabulis cordis carnalibus. Etenim qui Iohannem V 59 loquitur Christum prophetat. Loquamur Iohannem, loquamur et Christum, ut nostrum quoque os possit aperiri, quod in sacerdote tanto inrationabilis modo pecudis frena nutantis hdei cohercebant. 1, 67. 461 33.EtZaccharias patereiusinpletusest spiritu sancto et prophetabat dicens. Vide quam bonus deus et facilis indulgere peccatis non solum ablata restituit, sed etiam insperata concedit. Ille dudum mutus prophetat ; haec enim gratia dei maxima, quod eum qui negauerant contitentur. Nemo ergo diffidat, nemo 470 ueterum conscius delictorum praemia diuina desperet. Nouit deus mutare sententiam, si tu noueris emendare delictum. 1,76. Et tu, puer, propheta altissimi uocaberis. 34. Pulchre cum de do¬ mino prophetaret, ad prophetam sua uerba conuertit, ut hoc quoque beneficium esse domini designaret, ne cum publice 475 numeraret sua quasi ingratus tacuisse quae acceperat beneficia uideretur, quae agnoscebat in filio. Sed fortasse aliqui quasi inrationabilem mentis excessum putent, quod octo dierum adloquitur infantem. Verum si teneamus, intellegimus profecto quod potuit uocem patris natus audire, qui Mariae saluta-M 1293 480 tionem, antequam na.sceretur, audiuit. Sciebat propheta alias PL 1646 codd. : a C m n

Gg E T s (=x)

F Op V(=y)

BPL

449/450 efr Origenes ix, p. 65. 456/457 efr Ps. 115, 1 ; 11 Cor. 4, 459 efr 1 Cor. 14, 2. 459/460 11 Cor. 3, 3. 466 efr Ps. 72, 1. Grat. Dist. 1 c. 64 de paen. (1177). 472/478 efr Beda 1, 1-326 C.

13.

458/ 470/471

449 uocatur Beda Smar. 451 interrogabatur_y L 454 huic g, hoc PL restdtuet y 469 quern pauci codd. Er. negauerat a E (n s. 1. m. 2) T negauerunt a {test. Ball) m n O V Am. Ball. confitetur pauci codd. Er. 471 nouit usq. delictum] Grat. 471 dominus x L 472 pulchre usq. designaret] Beda. 472/473 de domo P 473 prophetaret] loqueretur prophetam] repente add. Beda conuertitur P (conuertit ut m. 3) L publicae ET P (corr.) 475 enumeraret Am. 476 filios P (corr.) si] praeterita mente add. V teneamus] superiora add. s. I. m. 3 P

467 edd.,

470/ 474 Beda

474 478

46

EXP. EV. SEC. LVC. II, 34-37

esse aures prophetae, quae spiritu dei, non corporis aetate reserantur, habebat intellegendi sensum, qui exsultandi habebat adfectum. 35, Simul illud aduerte quam paucis Elisabet, quam multis Zaccharias prophetet. Et uterque sancto inpletus 485 spiritu loquebatur, sed disciplina seruatur, ut mulier discere magis quae diuina sunt studeat quam docere. Nec facile ullam prophetasse uberius quam matrem domini repperimus. Pro- Pi- n65 phetissa ipsa Maria soror Aaron quam cito cantici uerba con- v 60 clusit eademque, ubi prolixius est locuta cum fratre, nequa49° quam sui poenam sermonis euasit. Cap. Factum est autem in diebus illis exiuit edictum a CaesareAugu 2, 1. sto, ut censum frofiteretur uniuersus orbis terrae. 36. De ortu saluatoris dicturi non putamus alienum ut quo natus sit tempore requiramus. Quid enim professio saecularium ad 495 generationem domini pertineret nisi ut aduertamus hoc quoque diuinum esse mysterium, quia, dum professio saecularis optenditur, spiritalis inpletur, non terrarum regi dicenda, sed caeli ? Professio ista fidei census animorum est ; abolito enim synagogae censu uetusto nouus census ecclesiae parabatur, qui tor500 menta non exigeret, sed auferret, et spiritaliter in typo plebis sua iam Christo nomina conferebat. Non hie spatia terrarum, sed mentium animorumque censentur nec describuntur limites, sed proferuntur, nec aetas ulla distinguitur, sed omnis adscribitur ; nullus enim ab hoc inmunis est censu, quia omnis 505 aetas munifica Christo est, quem uagientes pueri martyrio confitentur, quem intra uterum positi exsultatione testantur. Nihil in hoc censu uerearis terribile, nihil inmite, nihil triste ; sola unumquemque fides signat. Vis Christi audire censores ? Iubentur censere sine uirgis nec terrore, sed gratia plebem 510 quaerere, recondere gladium, non possidere aurum. Talibus PL 1647 censoribus adquisitus est orbis. 37. Denique, ut scias censum non Augusti esse, sed Christi, totus orbis profited iubetur. V 61 Quando nascitur Christus, omnes profitentur ; quando mundus -

codd. : a C m n

GgETs(=x)

F O p V (=y)

BP L

485/486 efr i Cor. 14, 35. 487 efr Ex. 15, 20.21. 488/489 efr Num. 12, 1-4. 505 efr Matth. 2, 16. 507 efr Luc. 1, 44. 508 efr Matth. 10, 10 ; Luc. 9, 3. 509 efr Matth. 26, 52. 510/511 efr Matth. 10, 9 ; Luc. 9, 3. 484 repletus g E B 487/488 prophetessa a, proph 21 CSEL p. 733 Ps. 11.

—

32, 2,

136.

131,

53-63

B P L ; Ambros. de patriarcbis

703 manseri (-re m. 3) A, manserint y (-unt corr. O V) 703/704 tetrarchae] g ET P {alt. r s. 1. m. 3), tetarchae A V, thetrarches a, tethrarchaes C, thetarce G, tearcae F, thetharcae O, tethrarcae p, thetarchae B, detrachae L 704 ipse y {corr. ]G) 705 dignitatis y {corr. m. 2 p I ') 706 si uere A, siue ut uerc y 707 ascalonam] {tert. a in ras.) B, ascalonem edd. /a Ball. 709 herodes A {corr.) F O V (-em corr.) 711 paupertatem A (m eras.) his P, corr. 712 iudae A copolatur P, corr. m. 3 717/718 tetrarchae] gET P, tetharcae A F p V, tetarchae C, detharcae G, thetharcae O, thetarcae B, detrarchae L 719 herode A adfine ACT B generi FPL 721 ueteri] A {s. 1. m. 2) P {m. 3), ueterem P (m. 1) L, uetere alii codd. Sch. {corr. Sch}) 722 aestimans P L 724 possit Ag Ty et corr. E B quin] Cg E T O L et (n. s. /.) G {m. 2) p P (m. 3), qui alii patriarcarum A proselytorum] a, prosilitorum A L, proselitorum C x B, prosilidorum F O V, prosylydarum (o s. a m. 2) pt prosylitorum P 725 generatione a B demanaret] a P L, dimanaret A (i in ras.) O p (e s. i) V, manaret C B m, demaneret G. emanaret gET, dimaneret F 726 e*t (s eras.) P 728 regalesque P, corr. m. 2 uiros ay B 728/729 nobilesque {om. et)g 731 regem] non add. A s. 1. m. 2

732 non] om. A

733 tuam td. Rom. {cfr l. 116)

EXP. EV. SEC. LVC. Ill, 42-43

99

Quomodo et angelus de eo dicit quod dabit illi dominus deus 735 sedem Dauid patris sui, et regnabit in domo Iacob ? Quomodo regnare promittitur nec ostenditur ? Aut quomodo ex semine Iechoniae nullus regnaturus dicitur per prophetam ? Si enim Christus regnauit, ex semine autem Iechoniae Christus est, propheta mentitus est, mentita sunt et oracula. Sed illic 740 futures ex semine Iechoniae posteros non negatur, et ideo de semine eius est Christus et quod regnauit Christus non contra prophetiam est ; non enim saeculari honore regnauit nec in Iechoniae sedibus sedit, sed regnauit in sede Dauid. 43. V erum cum ipse Iechonias Dauid sederit sedem, quern- k 133° 745 admodum soluitur quod dictum est quia Dauid sedem Iecho¬ niae posteri non sedebunt, cum eadem sedis fuisse uideatur amborum ? Itaque et nos sedem Dauid fuisse negare non possumus, non eandem tamen regis Dauid sedem Christus quam Iechonias sedit, immo nec quisquam alius ex genere 750 Dauid sedem eius potuit sedere quam Christus, quia nec in alio aliquo semen eius aeternum est, sed in Christo, sicut deus ipse reserauit dicens : semel iuraui in sancto meo, si Dauid mentiar : semen eius in aeternum manebit, et sedis eius sicut V 131 sol in conspectu meo. Quern igitur dicit hie ? Non Salomonem PL 1691 755 utique, non Roboam, non Natham, sed ilium de quo solo potest dicere : ponam in mari manum eius et in fluminibus dexter am eius. Ipse uocabit me ‘pater mens es tu’ et : ponam in saeculum saeculi semen eius et thronum eius sicut dies caeli. Non utique hunc thronum Salomon sedit, non Roboam, non 760 Iechonias. Vis scire qui sederit ? Is est, de quo dicit angelus ad Mariam : ecce concipies in utero et paries filium et uocabis nomen eius lesum. Hie erit magnus et films altissimi uocabitur et dabit illi dominus deus sedem Dauid patris sui, et regnabit in domo Iacob in aeternum, et regni eius non erit finis. Si angelo 765 non credis, ipsi saltim domino credes dicenti : tu dicis quia codd.

:Aa

Cm

n

GgET(=x)

F Op V (=y)

BPL

734/735 Luc. i, 32. 745 efr Ier. 22, 30. 752/754 Ps. 88, 36.37. 750/757 Ps. 88, 26.27. 757/758 Ps. 88, 30. 761/704 Luc. 1, 31-33. 705/766 Ioh. 18, 37. 735 sui] eius m regnabit A CgET, regnauit alii (b s. u m. 2 G V B P) iacob] in aeternum add. x quomodo] ergo add. g E T 736 contenditur (in mg. m. 3 ostenditur) A 737 iechoniae (h s. 1.) A 738 pr. christus] om. P 739 illuc in G, illi B 740 futurus Ay (-or corr. p) B, futuro P (-os m. 3) L 742 in] om. ay 740 sedis] Ay (-es m. 2 p V)P (-es m. 3) L, sedes alii codd. edd. /x Ball 748 christi P (corr.) 749 iechoniae P (corr. m. 3) L 751 aliquo alio x B 752 reseruauit] iurauit P L edd. n sancto] christo x edd. 753 sedis] Ay (-es corr. p), sedes alii codd. edd. /a Ball. 7 54 solomonem (a s. pr. o m. 2) a 755 non utique A natham] achab a, nathan P (alt. n in ras.) aliique, efr /. 858 757 inuocauit GgP, inuocabit E et B (b ex u) T L edd. fi Ball. Sch. (corr. Sch.2), luocabit V(I in ras. 2 lift, etbexn m. 2) es tu] om. a 759 solomon a tert. non] nec Gg L 760 quis GPL hie Gy, his P (corr.) 763 sui] eius m 765 credes ^4 saltim] AagE (-em corr) F O V, salutem (u eras., i s. e) G, saltern alii E.

9

LVC.

100

EXP. EV. SEC. LVC. Ill, 43-45

ego rex sum. Numquid ergo et ipse mentitus est, quia regnare PL 1608 se dixit, qui non regnauit in terris? Quomodo scriptura soluitur, quae regnare eum dicit et regnare non adstruit ? 44. In abruptum disputationis uenimus, haeremus in uado et 77° quodam ueritatis naufragio fluctuamus. Excitemus igitur Christum, ipsum interrogemus, ipse respondeat. Interrogemus scripturas. Inuenimus quia regnum domini non est de hoc mundo; ipse enim dixit: regnum meum non estde hoc mundo. Qui dicit non esse de hoc mundo regnum suum ostendit esse 775 supra mundum. Ita et erat regnum eius et non erat : non erat in saeculo, supra saeculum erat. Erat ergo regnum aliud ueri Dauid, quod solus Christus accepit, et erat semen aliud Dauid, quod in aeternum manet, de quo solus generatus est Christus, V 132 qui solus uerus Alius Dauid, cuius etiam solus nomen accepit, 780 iuxta quod scriptum est : inueni Dauid seruum meum, in oleo sancto meo uncsi eum. Quod utique non de propheta Dauid, sed de domino dici praemissa declarant; scriptum est enim : posui adiutorium super potentem et exaltaui electum de populo meo ; solus enim potens, solus electus est Christus. Sanctorum 785 enim maius in fide quam in generatione semen est ; et ideo apostolus : si enim qui ex fide sunt, hi sunt filii Abrahae. 45. Illud quoque non praetermittendum putamus, quod a Dauid temporibus usque ad Iechoniam, hoc est usque ad captiuitatem, cum XVII fuerint reges Iudaeae, XIIII gene790 rationes sanctus Matthaeus posuerit et rursus ab Iechonia PL 1692 usque ad Ioseph cum uiritim generationes XII conputentur, ^1331 postea XIIII generationes descriptas esse memorauerit. Sic enim habes : omnes generationes ab Abraham usque ad Dauid generationes XIIII et a Dauid usque ad transmigrationem 795 Babylonis generationes XIIII et a transmigratione Babylonis usque ad Christum generationes XIIII. Et primum oportet cognoscere, quod ante iam diximus, posse plures esse succescodd. : Af(l. 787/797)

a Cmn

GgET(=x)

F O p V (=y)

BPL

767 cfr Matth. 8, 23-27. 773 Ioh. 18, 36. 780/781 Ps. 88, 21. 783/784 Ps. 88, 20. 786 Gal. 3, 7. 787 cfr Luseb. Quaest. euang. 247, 18 — 926 A. 793/796 Matth. 1, 17. 766 ego rex sum] A C G E T B, rex sum ego g, ego sum rex alii codd. edd. 71 Ball. 776 ergo] enim g ET uere y 777 accipit A erat] (a ex i) a, erit y dauid] om.y 779 uerus] eius add. F O p, est add. V 780 in] om. A B, et in a C 781 meo] eras. A P, om. a C P, s. 1. V uncsi] A, unxi alii 782 dicit ay 785 finem F O V (m eras.), fine p et P (fide m. 2) L 786 hii AG P L sunt filii] A L, **** filii sunt B, filii sunt alii 787 illud usq. 847 conputantur] leguntiir in f praetermittendum] esse add. F O V, est add. p a] om. y (s. 1. m. 2 p V) 789 xvii] B P, xvi A {in mg. m. 3 al. X^I), xm L, decern et septem alii 790 ab] A g E 1 B (b in ras.) P, a alii iechoniam Ay {corr. p) B 791 uiritim] m in ras. G, uirtutum g, uirij, uarietatem P (in ras. m. 2, m eras.) conputantur x 792 descripta a, descriptas y memorauitj 794 et ad (d eras.) P 794 et 795 et 786 sunt quattuordecim a 795 pr. babylonis] babyllonis (pr. 1 /. /.) A babyllonis A 797 agnoscere g E T

EXP. EV. SEC. LVC. Ill, 45-46

800

805

810

815

820

IOI

siones, pauciores generationes ; possunt enim diutius uiuere v 133 aliqui et serius generare aut certe penitus exsortes generationis exsistere. Itaque non quae regum eadem generationum tempora. Vnde et Matthaeus eos quos ad generationem non putauit pertinere praeteriit. Nam si propositum esset ei succes¬ sions describere, rationabiliter moueremur, cur cum in Regnorum libris et Paralipomenis conueniat quod post loram Ochozias regnauerit et Iodam et Amasias, Amasiae autem successerit Ozias, sanctus Matthaeus tres illos reges praeterierit, Ochoziam, Iodam et Amasiam, et post loram Iosaphat subiecerit. Sed non eum in regum successione, sed in genera- PL 1609 tione subiecit, denique generationum relatorem fuisse memorauit. Potuit autem fieri ut et loram tardius generauerit et Iosaphat serius perceperit regnum atque ita loram patri suo, cui in potestate non successit, in generatione successerit. 46. Quod uero post Iechoniam XII generationes enumerasse uidetur euangelista, si diligenter aduertas, hie quoque XIIII generationum poteris inuenire rationem ; XII enim usque ad Ioseph numerantur, non usque ad Christum, tertius decimus V 134 est Christus ex Ioseph. Sed nihil refert utrum in duabus generationibus an una mendacium sit ; tamen ne hie quidem Capareum aliquem scopulum et naufragium inuenies ueritatis. Duos enim Ioachim, hoc est duos Iechonias fuisse historia indicat, unum ante transmigrationem, alterum in ipsa transmigratione generatum, id est patrem et filium. Ergo pater codd. :

Afa C m n

G g E T (=x)

F O p V (=y)

BPL

804 efr iv Reg. 8, 24; 11, 2; 12, 21 ; 15, 1 ; 11 Par. 22, 1 ; 24, 1 ; 25, 1 ; 26, 1. 807 efr Matth. 1, 8. 820 efr Euseb. Quaest. euang. 248, 16 — 926 D. 798 pauciores] et praem. P L 799 generationes F L et (-is m. 2) AO V P, genfs G g, gen E T 801 et] s. 1. m. 3 A, om. C B quos] qui s eF Op 801/ 802 pertinere non putauit g 802 eis (s eras.) P 802 describeret A, scriberejy moueretur y (ur exp. p, m r. t. m. 2 V) cur] eum y, qui B in] om. A 804 quod posterior (pm. ioram) A (in mg. m. 3 al. quod post zoram), B 805 ocho¬ zias] a T B (z in ras. m. 2) E, ioconias (in mg. m. 3 al. ochodias) A, iechonias (s.m. 2 al. ochozias) C, ochodias G (h s. 1. m. 2)y (-zias m. 2 V), ochonias E (z s. n), P (zs. n m. 3) regnauit P iodam] P (d exp. m. 2) L, ioas g E T, ioram (in mg. m. 3 al. iodam) A aliique alt. et] om. A 800 orias (in mg. rn. 3 al. ocias, x s. c) A 807 ochoziam] B (hoz in ras), ocodiam A, ochodiam G (h s. 1. m. 2)y, ochoniam g E (z s. n) iodam] P (d exp. m. 2), ioas g E T, ioram A (s. m. 3 al. iodam) aliique et] (t s. 1. )A ioram] A (in mg. m. 3 al. iodam), om. a B iosafat A p P, tuet. p, oziam g ET, dub. Sch., iosafath F O V 808 successionem A 808/809 generationem A 809 se fuisse C V (se s. 1. m. 2) E 810 ut] quod add. A 811 iosafat A p P ita] s. 1. A 812 potestatem P E generationem y successerat P (-rit m. 3) E 813 uero et A (exp. et) ieconiam A enumerare f 814 uideatur A 815 generationes y (-um m. 2 p. V) rationem] A (m eras.) 817 ex] et A (x s. t) C B ex ioseph] om. x in] add. A m. 2 818/819 capareum] A (e s. alt. a et um exp. m. 2), caecum a CB p Ball., capereum f, capere A (m. 2) x edd., capere eum j P E Mich. 819 et] aut quidam codd. edd. p aliquem] quam praem. f inuenias C, possis Gg ueritatem x edd. 820 enim] om. E storia A 821/822 transmigratione ipsa B

inueniens a, ieconias A

EXP. EV. SEC. LVC. Ill, 46-47

102

inter generationes superiores est conputatus, qui successit losiae, filius inter posteriores, qui successit patri, id est nepos 825 losiae. Duos autem fuisse Regnorum libri indicant. Sic enim scriptum est : et imperauit Pharao super Israhel loachim filio losiae regnante in Iudaea. pro Iosia patre suo et conuertit nomen loachim in regnando et XI annos regnauit in Hierusalem. Quibus subiecit : et reliqua uerhorum loachim et omnia quae 830 fecit nonne scripta sunt in lihro uerhorum et in diebus eorum, qui regnauerunt in Iudaea ? Et dormiuit loachim cum patribus suis et regnauit loachim filius eius pro eo. Filius decern et octo annorum loachim et, cum regnaret, tribus mensibus regnauit in Hierusalem, nomen matris eius Mesola. Et omnia quae fecit 835 sub oculis domini pater eius et ipse fecit. Et in diebus eius ascendit Nabuchodonosor, rex Babylonis, in Hierusalem. Vides igitur quod alius fuit losiae filius, alius nepos : filius illius ille, cui Hieremias nomen inposuit, nepos iste, qui patris uocatus est nomine. Et bene sanctus Matthaeus a propheta 840 noluit discrepare, ut non loachim, sed Iechoniam nominaret. Simul, ut supra diximus, maiorem fructum dominicae pietatis adstruxit, si generis nobilitatem non in omnibus dominus requisiuit, sed de captiuis et peccatoribus congrue nasci uoluit, qui remissionem ueniebat praedicare captiuis. Non igitur 845 subpressit alterum euangelista, sed utrumque signauit, quod uterque Iechonias dictus sit. Ita addito iuniore Iechonia generationes XIIII conputantur. Ergo ilia Matthaeus. 47* Pulchre autem Lucas, quoniam filios Iacob plures non poterat conprehendere, ne extra generationes euagari super8 50 fiua serie uideretur, licet in aliis, id est longe posterioribus patriarcharum tamen neutiquam nomina praetermittenda 3, 29. arbitratus sit, sed prae ceteris eligenda Ioseph, Iudae, Syme3, 30. onis et Leui. Quattuor enim genera in his quorum isti posteri sunt cognoscimus fuisse uirtutum : in Iuda, id est illo supecodd. :

A/(/.

82:5/847)

a Cm n

8255/828 iv Reg. 23, 34.36. 839 cfr Matth. 1, 11.12.

G g E T (=x)

F O p V (=y)

829/836 iv Reg. 24, 5.6.8-10. 854 cfr Gen. 49, 10-18.

BPL

838 cfr Ier. 37, 1.

824 iosiet (t exp.) A qui] posterius add. C B succesit A 826 constituit / srahel A filiuni / 830 uerborum] regum add. x 831 quibus x 833 erat ioachim [pm. et)/ et tribus f 836 nabuchodonosor (u s. pr. o m. 3) P babyllonis A 837 fuerit /a Ball. illius filius L illius] exp. A, om. f G Ty 838 ille] r. /. C, om. g B patris] sui add. P 842 sic / VP E 845 subpressit] A C F V L, subrepsit /, suppressit alii 846 uterque (r r. /.) A iechonias] A (h s. 1.) 849 generationes] m. 1 G et P, generationum C, generationis G {m. 2) g E T P (?n. 3) euagaret y 849/850 superflua] GF O p L, superfluo (o in ras.) V, superfluam alii 850 serie] L, seriem O (m eras.) aliique longe multo x 851 neutiquam] antiqua C, nequaquam x, neutriquamj* (r eras. O), neutique P L nomina] non add. C praetermittendum P (corr. m. 3) L 852/853 simeonis A Gp L et (e s. 1. m. 2) E T, semoonis (i s. e) a, simonis g

PL 1693

/11332

V 135 PL 1610

EXP. EV. SEC. LVC. Ill, 47-49

103

855 riore, dominicae per figuram passionis mysterium prophetatum, in Ioseph praecessisse castitatis exemplum, in Symeon uindictam laesi pudoris, in Leui officium sacerdotis. Per PL 1694 Natham quoque expressam aduertimus prophetiae dignita¬ tem, ut quia unus omnia Christus Iesus, in singulis quoque 860 maioribus genera uirtutum diuersa praecederent. 48. Noe quoque iusti inter dominicas generationes conmemoratio non debuit praetermitti, ut quia aedificator ecclesiae nascebatur, v 136 eum sui generis auctorem praemisisse uideatur qui earn in typo ante fundauerat. Nam de Mathusala quid dicam, cuius 865 ultra diluuium numerantur anni, ut quoniam solus est Christus, cuius uita nullam sensit aetatem, in maioribus quoque suis non sensisse diluuia uideretur. Enoch uero nonnc ^1333 manifestum et pietatis dominicae et diuinitatis indicium est, eo quod nec mortem senserit dominus et ad caelum remea870 uerit, cuius generis auctor raptus ad caelum est ? Vnde mani- PL 1611 festum est et Christum potuisse non mori, sed noluisse, ut nobis mors ilia prodesset. Et ille quidem raptus est, ne malitia mutaret cor eius, dominus autem, quern malitia saeculi mutare non poterat, eo unde uenerat naturae suae maiestate re875 meauit. Siletur sane parricida fratris ; neque enim rationabile erat ut eum qui percusserat fratrem inter domini numeraret auctores, cum seruulos iste seruauerit, ut fraterni nominis honore donaret. Sed nec illud otiosum, quod Seth praeteritus non est, quern posteriore Adam generatione suscepit, ut cum 880 duo sint populi generationes, signaretur in typo dominum Iesum Christum in posteriore potius quam priore generatione numerandum. 49. Iam de ipso Adam, qui iuxta apostolum v 137 codd. :

Aa Cmn

Gg ET (=x)

856 cfr Gen. 39. 7-i 859 Reg. 12, 1. 867 ( Gen. 5, 27. 877 cfr Matth • 12, 49

FOpV(=y)

BP L

850/857 cfr Gen. 34, 25-31. 857 cfr Num. 3, 6 ; n ol. 3, 11. 800/801 cfr Gen. 6, 9.14-22. 804 cfr sn. 5’ 24. 872 cfr Sap. 4, 11. 875 cfr Gen. 4, 8. 1515. 878 cfr Gen. 5, 3. 882/883 cfr Rom. 5,14.

856 mysterium] fuisse add. L 856 simeon Ax 857 uindictam] (m exp) C uindicta .4 ay B 858 nathan C G (m. 2 ex nata) F Op B, naturam Gg E (m. 2 nathan) T 862 aedificatores (es exp.) A 863 premisisse A (alt. s /./.) 864 de] om. ay (s. 1. V) matthusala A (pr. t eras.) P 805 dinumerantur O p 865/866 christus est y 866 sentit g E T 867 diluuia in ras- ? noiine| non E O 808 est] om. B 871 uoluisse qui dam codd. edd. 875 sileturj (9 • et ras)A plane x fratres ^4 2 a rne calix hie B 165 quod] sicut p 166 habes] quemadmodum add. A (s. 1. m. 3) ax Am. Ball. deuotionem] doceamur add. ax Am. spiritus] doceamur add. A (s. 1. m. 3) Ball. 170 naturam A FOp L 171 ac] uel fg 172 ipsi] soli add. jj. 173 paulus] sanctus praem. PL ait g P L

EXP. EV. SEC. LVC. IV, 12-15

Ill

175 ut ad paradisum redire possimus, uestigia persequamur. 13. Videte quibus itineribus reducamur. Nunc in deserto Christus est, agit hominem, instruit, informat, exercet, unguit oleo spiritali ; ubi uidit robustiorem, per sata et fructuosa transducit, quando querebantur Iudaei quod discipuli eiu? sabbato 180 de segete spicas uellerent — iam enim apostolos suos in agro culto et fructuoso opere collocauerat — postea in paradiso constituit tempore passionis; sic enim habes: haec cum dixisset Iesus, cum discipidis suis transmit trans torrentem cedri, ubi erat hortus, in quern intromit ipse cum discipidis suis. Agro enim 185 fecundo hortum esse potiorem docet propheta in Canticis canticorum dicens : hortus clausus soror mea sponsa, hortus clausus, fons signatus ; emissiones tuae paradisus. Ilia est enim animae pura et inmaculata uirginitas, quae nullo terrore poenarum, nullis a fide saecularis uoluptatis inlecebris, nullo uitae 190 amore transducitur. Denique uirtute domini hominem esse reuocatum prae ceteris hie euangelista testatur, qui solus inducit dominum dicentem latroni : amen dico tibi, hodie mecum eris in paradiso. 14. Plenus igitur Iesus spiritu sancto agitur in desertum consilio,ut diabolum prouocaret—nam nisi PL 1617 195 ille certasset, non mihi iste uicisset — mysterio, ut ilium Adam de exilio liberaret, exemplo, ut ostenderet nobis diabolum ad meliora tendentibus inuidere et tunc magis esse cauendum, v 147 ne mysterii gratiam deserat mentis infirmitas. Cap. 15. Quadraginta autem dies : mysticum numerum recogno4, 2. 200 scis. Tot enim diebus aquas abyssi effusas esse meministi et tot ieiunio dierum sanctificato propheta refusam caeli serenioris esse clementiam ; tot ieiunio dierum sanctus Moyses perceptionem legis emeruit ; tot annos in heremo constituti patres panem angelorum et caelestis alimoniae gratiam conse205 cuti sunt nec antequam mystici numeri tempus explerent, terram repromissionis intrare meruerunt ; tot ieiunio dierum pl 1701 domini nobis in euangelium patescit ingressus. Vnde si quis euangelii gloriam fructumque resurrectionis optat adipisci, mystici ieiunii praeuaricator esse non debet, quod et in lege codd. :AaCmn

Gg ET (=x)

F O p V(=y)

BPL

178 efr Matth. 12, 1.2. 182/184 Ioh. 18, 1. 186/187 Cant. 4, 12.13. 192/ 193 Luc. 23, 43. 200 efr Gen. 7, 12. 201 efr m Reg. 19, 8. 202/203 efr Ex. 34, 28. 203 efr Num. 14, 33-34204 efr Ps. 77, 25. 205 efr Hebr. 11, 9. 176 uidete] et praem. A (m. 2) xy P L deducamur (pr. d eras.) ^4 177 unguit] A (i j. 1.) a C T B, unget p (i s. e) P (m. 2) L, ungit P m. 1, unguet E (corr.) aliique 178 uidet x F 179 quaerebantur A P 180 de segete] s. 1. m. 3 A spica P, corr. m. 3 183 suis] om. gE cedron E (on s. i) y L 187 emissionis G gy (corr. G T') enim est y 188 anima A 192 deum y 194 agebatur P L deserto gy 190 diebus XL ut tentaretur a diabolo et nihil manducauit in diebus illis et consummatis illis esuriuit add. m in mg. 201 refusa Ay (corr. V m. 2) 202/203 tot usq. perceptionem] A in mg. m. 2 202 moses ^4 208 euangelio y gloriam] A add. in mg. m. 3 gratiam optat ***** A

112

EXP. EV. SEC. LVC. IV, 15-19

210 Moyses et in euangelio suo Christus utriusque testamenti auctoritate praescripsit fidele uirtutis esse certamen. 16. Quid uero sibi uult quod euangelista dominum esurisse signauit, cum de Moysi atque Heliae ieiunio nihil tale uideamus expressum ? Numquid hominum patientia deo fortior est ? Sed 215 qui XL diebus esurire non potuit ostendit se non cibum esu¬ risse corporis, sed salutem, simul ut aduersarium lacesseret iam timentem, qui XL dierum fuerat ieiunio uulneratus. Et ideo famis domini pia fraus est, ut in quo diabolus maiora metuens iam cauebat, famis specie lactatus temtaret ut ho220 minem, ne inpediretur triumphus. Simul illud disce mysterium ^ 1339 sancti spiritus opus hoc est diuinum fuisse iudicium, ut temtandum se diabolo Christus offerret. 3. 17. Dixit antem illi diabolus : si filius es dei, die lapidi huic v 148 ut fiat panis. Tria praecipue docemur tela diaboli, quibus ad 223 conuulnerandam mentem hominis consueuit armari, gulae unum, aliud iactantiae, ambitionis tertium. Inde autem coepit, unde iam uicit. Et ideo inde incipio in Christo uincere, unde in Adam uictus sum, si tamen mihi Christus, imago patris, uirtutis exemplum sit. Discamus igitur cauere gulam, 230 cauere luxuriam, quia telum est diaboli. Laqueus tenditur, cum mensa regalis conuiuii praeparatur, quae constantiam saepe mentis inclinat. Non solum enim cum audimus uerba diaboli, sed etiam cum uidemus eius copias, laqueum uitare debemus. Didicisti igitur diaboli telum : sume scutum fidei, 233 loricam abstinentiae. 18. Sed quid sibi uult talis sermonis exorsus : si filius dei. es, nisi quia cognouerat dei filium esse uenturum ? Sed uenisse per hanc infirmitatem corporis non pl 1618 putabat. Aliud explorantis, aliud temtantis est et deo se profitetur credere et homini conatur inludere. 10. Sed uide 240 arma Christi, quibus tibi, non sibi uicit. Nam qui maiestate sua lapides in panem posse conuerti naturae alterius transcodd. : Af(l. 211/222 et 235/239) aCmn 212 sq. efr Beda x, 4 ix Cor. 4, 4 ; Col. i, 15.

Gg E T (=x)

FOp V(=y)

A-B. 218 efr Ouid. Metam. ix, 234 efr Eph. 6, 14.16.

367

711.

BP L

228 efr

211 quid usq. 222 offerret] legitur inf 212 signauit] AfaC BP (m. 1), significauit P m. 2 aliique 214 est] A PL, om. alii 215/216 se] codd. Sch.2, post esurisse ponutit edd. Sch. 217 dierum fuerat ieiunio] A (dierum s. 1. m. 3),fx, diebus fuerat ieiunio a B, fuerat dierum ieiunio C P L Sch. (corr. Sch.2), diebus (dierum corr. m. 3 O, s. 1. dierum m. 2 V) ieiunio fuerat y 218 famis]' A F V et m. 3 O, m. 2 p,B (m. 1 fames), fames alii pia] in mg. quia A 219 lactatus] lactatus W laetatus aliquot codd. 221 sancti] om. Gg hoc esse x, hoc (om. est) FPL Am. n Ball. Sch. (corr. Sch.2), est hoc B 222 a diabolo L 223 es dei] A a, dei es alii 223/224 ut lapides isti panes fiant m cum Vulg. 224 panis fiat xy 226 aliam A, alium dub. Sch. 229 gylam 239 cauere (re s. /. m. 1) luxoriam (u s. o m. 3) P est] om. y 232 mentes A (corr.) audiuimus Gy (ui exp. m. 2 G V) 235 sed usq. 239 inludere] legitur inf 236 si] •r. 1. P 238 ideo A (in mg. m. 3 al. deo) 238/239 profitetur se E 240 tibil om. A J

EXP. EV. SEC. LVC. IV, 19-23

245

4, 4. 250

255

260

265

4, 9.

270

113

fusione monstrauit docet nihil tibi pro diaboli arbitrio nec declarandae uirtutis contemplatione faciendum. Simul in ipsa temtatione artificem diaboli disce uersutiam. Sic temtat ut exploret, sic explorat ut temtet. Contra dominus sic fallit, ut PL 1702 uincat, sic adhuc uincit, ut fallat. Nam si conuertisset naturam, prodiderat creatorem. Medie ergo respondit dicens : scriptwn est quia non in pane solo uiuit homo, sed in omni uerbo v 149 dei. 20. Vides quo genere utatur armorum, quo hominem ab spiritalis nequitiae incursione defendat aduersus incitamenta gulae saeptum atque munitum. Non enim quasi deus utitur potestate — quid enim mihi proderat ? — Sed quasi homo conmune sibi arcessit auxilium, ut diuinae pabulo lectionis intentus famem corporis neglegat, alimentum uerbi caelestis adquirat. Huic intentus Moyses panem non desiderauit, huic intentus Helias famem prolixioris non sensit ieiunii. Non enim potest qui uerbum sequitur panem desiderare terrenum, cum panis substantiam caelestis accipiat — humanis enim diuina praestare non dubium est et corporalibus spiritalia — et ideo qui uitam uerarn desiderat ilium panem expectat, qui per insensibilem substantiam Humana corda confirmat. Simul cum dicit : non in pane solo uiuit homo ostendit hominem esse temtatum, hoc est susceptionem nostram, non suarn diuinitatem. 21. Sequitur iactantiae telum, quo procliue delinquitur, ^ i34o quia dum homines gloriam uirtutis suae iactare desiderant, de loco meritorum suorum et statione decedunt. Et duxit inquit ilium in Hierusalem et statuit eum supra pinnam templi. 22. Ita enim est iactantia, ut dum se putat unusquisque ad altiora conscendere, sublimium usurpatione factorum ad inferiora trudatur. Et dixit illi : si filius dei es, mitte te deorsum. 23. \ ere v 150 diabolica uox, quae mentem hominis de gradu altiore merito¬ rum praecipitare contendit. Quid enim tarn proprium diabocodd. : A a C m n 250 cfr Eph. 6, Ioh. 6, 32.50.

G g E T (=x)

12.

255 cfr Ex. 261/262 Ps. 103,

F Op B

24, 18.

(=j)

B P L

250 cfr in Reg.

19, 4.

258/259

15.

243 contentione A (s. contemplatione m. 2) 244 artificis A T (is in ras. m. 2) 245 explorat] exploretp A(a s. alt. e m. 2), explor*t P (eras, e, a s. ras.) et contra G g, eccontra E T, at (t m. 2 ex d F, ad p) contra y dominum gET 246 adhoc A (corr.) 247 prodiderat] P (s. al. prodidisset m. 3) aliique medie] merito edit. Paris. 248 uiuet y 249 dei] om. P quod (sec. loco) A (corr.) a E (ex ab) T 250 aduersum P L incitamenta] A, inritamenta alii, dub. Scb. 251 gylae A saeptum] ereptum F (ere in ras.), reptum O, repertum A, septum alii 253 comunis in (bi s. n m. 2) hoc ( s. ar m. 2) cessit A diuinis P (corr. m. 3) L parabolae A (m. 2 pabulo) 254 intentius A (in mg. al. intentus m. 3) neclegat A Scb. 260 expectat] V (exp. c) aliique 262 dixit L 263 nostrum P, corr. m. 2 265 quo] om.y 266 cumjy 267 decidunt x Let (1 ex e) O V B 267/268 inquit ilium] A, ilium inquit alii 268 pinnaculum a O, pinna Fp item A (corr. m. 2), ea G 271 trahatur C, tradaturj (corr. m. 2 A) filius dei si es g 272 altiora G (i .r. alt. a), altiori L

114

EXP. EV. SEC. LVC. IV, 23-26

lo quam suadere et unusquisque se mittat ? 24. Disce ergo et 275 tu diabolum uincere. Agit te spiritus, sequere spiritum. Non te reuocet carnis inlecebra ; spiritu plenus disce contemnere uoluptates. Ieiuna, si uis uincere. Consequens est ut per hominem diabolus te putet esse temtandum ; Christus quasi fortior faciem ad faciem temtatur, tu per hominem. Et illud PL 1619 280 diaboli uerbum est, cum dicit homo : ‘fortis es : manduca et bibe, et similis mane'. Noli te tibi credere, non erubescas egere praesidiis, quibus non egebat Christus. Et tamen ea non neglegebat, ut te doceret dicens : cauete ne grauetur cor uestrum in uino et crapula. Non erubuit Paulus, qui ait : sic enitor non PL 1705 285 ut aera caedens. Aera quidem non caedebat apostolus, sed potestates aerias uerberabat. Sed castigo inquit corpus meum et senntuti redigo, ne forte cum aliis praedicauerim, ipse re¬ probus inueniar. 25 Simul infirmitatem suam diabolus malitiamque designat, quia nemini potest nocere diabolus, nisi 290 ipse se miserit. Nam qui relictis caelestibus terrena eligit uoluntarium quoddam praecipitium uitae labentis incurrit. Simul quoniam telum suum diabolus uidit obtunsum, qui v 151 omnes homines propriae subiecerat potestati, plus coepit quam hominem iudicare. Sed dominus rursus ne ea quidem quae de 295 se fuerant prophetata ad arbitrium diaboli putauit esse facienda, sed diuinitatis propriae auctoritate seruata uersutiae eius occurrit, ut quia scripturarum exemplum praetenderat, scripturarum uinceretur exemplis ; potestas enim deo uincere, scriptura mihi uincit. 26. Disce hie quoque quia satanas trans300 figurat se uelut angelum lucis et de scripturis ipsis saepe diuinis laqueum fidelibus parat. Sic haereticos tacit, sic euiscerat fidem, sic iura pietatis inpugnat. Ergo non te capiat codd. : Af(l. 299/302) aCmn 283/284 Luc.

21, 34.

G g E T(=x)

FOp V(=y)

284/285 et 286/288 1 Cor. 9.26.27.

299 efr

BPL

11 Cor. 11, 14.

274 semittat P (s r. 1. m. 3), se emittat L (in ras.) mittat] deorsum add. x edd. /x Sch., dub. Ball., del. Sch.* 275 agit te] p et V (g s. 1. m. 2), P (pr. t j. /. m. 3), agite a L, aget te F (ait te m. 2 in mg.) dei spiritus C sequere xpm A 276 discit aC BP 279 pr. facie C x et (ex faciem) pVBP temptator y (-ur p V m. 2) 279/280 diaboli illud g es] esto *• edd. 281 te] eras. O, om. L 282 quia eius A (in mg. al. quibus m. 3) 283 neclegebat A Sch. te] om.y, s. l.P 284 paulus] sanctus praem. P enitor] A (m s. n) a C g E T y B (efr Ambros. de Hel. et ieiun. 79 — CSEL, 32, 2, p. 460, 6 ; Epl. ps. 36, 56 — CSEL, 64, p. 113, 20/21 ; Expos.ps. 118, 12, 28 — CSEL, 62, p. 268, 6), pugilor G, certo P L, efr Ambros. loc. cit. 285 aerem (pr. loco) x V (m. 2 ex agrum) L, aeram F O (-em m. 3) B (m eras.), aera p (ex agrum) 286 aereas p V (corr.) L, aeras B, aeris edd. fx 287/288 reprobus efficiar g 289 neminem g E T diabolus nocere g 290 ipse permiserit A (in mg. nisi ipse se miserit m. 3) L diligit AJin mg. al. eligit m. 3), elegit a Cy (corr. V) 292 quoniam] quando F O V (ex qm m. 2) obtunsum] P (n r. 1. eras), obtusum L 294 de homine m iudicari P (corr. m. 3) L 297 pretenderet A (a s. ult. e m. 3) 298 uinceret ^ enim] est add. x 299 scriptura] qui P L /a uicit x P L, uincet B 299 disce usq. 319 decipit] legitur in f 299/300 se transfigurat y 301 paret y (i s. e m. 2 V) hereticis A, haereticus B (o ex u) L

EXP. EV. SEC. LVC. IV, 26-28

115

haereticus, quia potest de scripturis aliqua exempla proferre, nec sibi adroget quod doctus uidetur. Vtitur et diabolus testi305 moniis scripturarum, sed non ut doceat, sed ut circumscribat et fallat. Cognouit aliquem adtentum religioni, uirtutibus clarum, signis et operibus praepotentem : iactantiae tendit laqueum, ut huiusmodi uirum inflet tumore, quo pietati se M 1341 non credat, sed credat iactantiae nec deo deputet, sed sibi 310 adroget. Ideoque apostoli non in suo, sed in Christi nomine daemoniis imperabant, ne adrogare sibi aliquid uiderentur. Sic Petrus paralyticum curat dicens : in nomine Iesu Nazaraei surge et arnbula. Disce etiam de Paulo fugere iactantiam. Scio inquit hominem, sine in corpora siue extra corpus nescio, dens v 152 315 sent, quoniam raptus est in paradisum et audiuit uerba inefjabilia, quae non licet homini loqui. Pro huiusmodi gloriabor, pro me autem non gloriabor nisi in infirmitatibus meis. 27. Ergo et hie diabolus, quoniam fortem sensit, iactantiam praetendit, quae etiam fortes decipit ; sed dominus respondit ei : non pl 1620 320 temtabis dominum deum tuum. In quo et dominum et deum Christum et patrem et filium potestatis unius esse cognoscis, iuxta quod scriptum est : ego et pater unum sumus. Et ideo si ‘unum’ obtendit diabolus, occurre ei quia scriptum est ‘sumus’ pl 1704 et distingue ‘unum’, ne discernas potestatem, distingue 4, 5.325 ‘unum’, ne patrem filiumque secernas. Et duxit ilium diabolus iterum in montem altissimum et ostendit illi omnia regna orbis terrae in momento temporis. 28. Bene in momento temporis saecularia et terrena monstrantur. Non enim tarn conspectus celeritas indicatur quam caducae fragilitas potestatis ex330 primitur ; in momento enim cuncta ilia praetereunt et saepe honor saeculi abiit, antequam uenerit. Quid enim saeculi potest esse diutumum, cum ipsa diuturna non sint saecula ? Docemur hie inanis ambitionis flabra despicere, quod omnis dignitas saecularis diabolicae subiaceat potestati, ad usum codd. : A {l. 303/300) / (/. 303/319) a C m n G g E T {=x) F 0 p V {=y) B P L 311 efr Luc. io, 17. 312/313 Act. 3, 6. 313/317 11 Cor. Exempla 39. 322 Ioh. 10, 30 330 efr Sap. 5, 9.

12, 3-5.

317/325

305 pr. sed] om. x non] s. l.m. 2 B 306 cognouit usq. 743 iudaeorum] desunt in A, exciderunt quaterniones duo ; m. saec. xv in mg. adscripsit : hie deficiunt q.nteni (e s. /.) duo 310 ideo P L {om. que) ideoque] sed ille ne pietatis (s eras, p) quidem se credat iactantiae. denique add.y 312 paralyticum] claudum edit. Rom. 313 fugire p {corr. m. 2) P {corr. m. 3) L 317 ergo usq. 325 secernas] Exempla 318 quando F O V L sentit a 319 decepit fy B {corr.) 320 deum] iesum add. B 321 cognoscit x P 323 ostendit x O V occurre] a T, occurres C E (s in ras. 2 lift.) L Exempla, occurrere G g, occurrens j (n eras. V), occurris B, occurre* P est] codd. Exempla Scb.2, ego et pater unum add. P L edd. n Ball. Scb. 324/325 ne usq. ne] non ut potestatem discernas, sed ut edit. Rom. 324 secernas P (se r. 1.) 331 abit C m /1, habitp P (h eras. ; i ex e m. 2) L 331/332 potest esse saeculi L saeculi] om. P 332 esse] om. p non sint saecula diuturna P L TO

E.

LVC

ii6

EXP. EV. SEC. LVC. IV, 28-30

fragilis et inanis ad fructum. 29. Sed quomodo hie dat diabolus potestatem et alibi legis quia omnis potestas a deo est ? Numquid potest quis duobus dominis seruire aut a duobus accipere potestatem ? Num ergo contrarium est ? Minime. Sed uide quia omnia a deo. Neque enim sine deo mundus, 340 quia et mundus per ipsum factus; sed licet a deo factus sit, V 133 tamen opera eius mala, quia saeculum in maligno positum est et ordinatio mundi a deo, opera mundi a malo. Ita etiam a deo potestatum ordinatio, a malo ambitio potestatis. Denique non est inquit potestas nisi a deo, quae autem sunt a deo ordi345 natae sunt, non datae, sed ordinatae et qui resistit potestati dei inquit ordinationi resistit. Hie quoque licet dicat dare se diabolus potestatem, omnia tamen ilia ad tempus permissa sibi esse non abnuit. Itaque qui permisit ordinauit nec pote¬ stas mala, sed is qui male utitur potestate. Denique uis non 350 timere potestatem ? Bonum fac, et habebis laudem ex ilia. Non m 1342 ergo potestas mala, sed ambitio. Denique eo usque a deo ordinatio potestatis, ut dei minister sit qui bene potestate utitur. Dei inquit minister est tibi in bonum. Non ergo muneris aliqua culpa est, sed ministri nec dei potest ordinatio displi353 cere, sed administrantis actio. Nam ut de caelestibus ad terrena deriuemus exemplum, dat honorem imperator et habet laudem. Quod si quis male honore usus fuerit, non impe- PL 1621 ratoris est culpa, sed iudicis. Habent reum suum crimina, non quia potestas unumquemque, sed militia sua inplicat. 30. PL 1705 360 Quid ergo ? Bonum est uti potestate, studere honori ? Bonum si deferatur, non eripiatur. Distingue tamen hoc ipsum bonum. Alius enim bonus in saeculo, alius perfectae uirtutis usus ; bonum est enim cognoscendae diuinitatis studium nullis occupationibus inpediri. Nam etsi multa bona, una tamen 363 est uita aeterna. Haec est autem uita aeterna, ut cognoscant te V 154 solum uerum deum et quern misisti Iesum Christum. Et ideo uitae aeternae maximus fructus et solus deus uitae remune355

codd. : aCmn

GgET (=x)

FO p V (=y)

336 Rom. 13, 1. 337 efr Matth. 6, 24. 19. 344/345 et 345/346 Rom. 13, 1.2. 4. 365/366 Ioh. 17, 3.

BPL

340 Ioh. 1, 10. 349/350 Rom. 13, 3.

341 efr 1 Ioh. 3, 353 Rom 1?’

336 leges p (corr.), legitur P L edd. /t est a deo T a duobus] dominis add. g 338 nunc a {test. Ball.), numquid P L edd. /a. 340 factus] est add. Cxy L 341 in maligno saeculum g 346 se dare P L 349 is] his L, corr. G P, om. p, s. 1. V 350 fac bonum x 351 eo usque a deo] eo usque G, a deo usque g T, adeo (s. 1. a deo tn. 2) usque E 353 domini GET muneratoris x 356 deriuemus] C G g 7 , deriuemur P (m. 1) L, diriuemus E (di ex de) P (m. 3) aliique 358 iudicis] utentis edit. Rom. 361 defertur p V (a s. 1. m. 2) 362 aliud P (m. 3 ex -us) bonum P m. 3 364 inpedirej L P (corr. m. 3) una] om.y (optima s. l.m. 2 V) 365 cognuscamus P m. 1 cognoscam P m. 2 (cognoscant m. 3) L 366 uerum] om.y 367 et] est Gy, est quia B 367/368 remunerator uitae y

,

EXP. EV. SEC. LVC. IV, 30-33

117

rator aeternae est : solum deum et dominum nostrum adoremus et ipsi soli seruiamus ut solus ipse nos fructu remuneretur 370 amplissimo, fugiamus omnia quae diabolicae subiacent potestati, ne tamquam malus tyrannus in eos quos intra suum regnum inuenerit acceptae saeuitia potestatis utatur. 31. Non ergo a diabolo potestas est, sed obnoxia tamen insidiis diaboli. Nec tamen ideo mala ordinatio potestatum, quia malo obno375 xiae potestates ; bonum enim est deum quaerere, sed quidam ipsius inquisitionis anfractus et error obrepit. Nam si in¬ quisitor in sacrilegium scaeua interpretatione uertatur, in deterius uertitur quaerentis offensa quam si non quaesisset. Nec tamen inquisitionis, sed quaesitoris est culpa, nec inqui380 sitio obnoxia malo, sed quaerentis adfectus. Quodsi is qui deum quaerit propter fragilitatem camis et mentis angustias saepe temtatur, quanto magis qui saeculum quaerit obnoxius est ! Atque hoc ipso perniciosior ambitio, quod blanda quaedam est conciliatricula dignitatum, et saepe quos uitia nulla 385 delectant, quos nulla potuit mouere luxuria, nulla auaritia subruere tacit ambitio criminosos. Habet enim forensem gratiam, domesticum scelus et, ut dominetur aliis, prius seruit. Curuatur obsequio, ut honore donetur, et, dum uult esse sublimior, fit remissior, cum in ipsa potestate quod prae- V 155 390 cellit alienum sit ; legibus enim imperat, sibi seruit. 32. Dicet fortasse aliquis quia solus qui malum fecerit timet ; tamen qui mare nauigat plus timet et contra in inmobili terrarum statione consistens non solet timere nau- ^ 1345 fragium ; at si mobile conscendat elementum, frequentioribus 395 obnoxius fit periculis. Fuge ergo saeculi mare : naufragium non timebis. Etsi frequenter arborum uertices spirantium uerberent flabra uentorum, solidatis tamen radicibus nullus pl 1622 occasus est; at in mari furentibus uentis, etsi non omnium pl 1706 naufragium, omnium tamen periculum est. Ita etiam aduersis 400 flatibus nequitiae spiritalis nullus in harena uel in salo tutus est, et naues Tharsis uehementi saepe spiritu conteruntur. 33. Haec moraliter. Ceterum quod ad mysticum ordinem codd. : a C m n

G g E T (=x)

368/369 cfr Deut. 6, 13 ; Matth. Eph. 6, 12. 402 cfr Ps. 47, 8.

F O p V (—y) 4, 10.

B P L

383 cfr Cic. pro Sestio

21.

400 cfr

372 accepta y 373 a] orn. y obnoxiae P m. 3 374 potestatis Op V (is ex es m. 2) P m. 3, potestates P m. 1 375 est] et add. C, et y P (s s. 1. m. 3) L 376 et] om. g. s. 1. E 377 s*aeua E (in mg. lege sceua), saeua T (in mg. lege sceua) yB interpretationem y (corr. p), interpetrationem P (pr. t ex p m. 2 ; m eras.) uersatur y 378 uertatur P 380 his Cy P (corr. p P) 381 et] seu y 386 subruere] a m aliique codd., dub. Ball. Scb* (cfr l. 416), subuertere P L edd. h Scb. 387 scelus] a (test. Ball.) m P L /x (cfr l. 386 criminosos), periculum alu codd edd. Ball. Scb. 388 obsequium P (ad praem. s. 1. m. 3) L 389 sublimior] simulata humilitate fit utilior et add. P L /x 390 legimus gET 391 dicet] y P (m. 1) L, dicit Pm. 3 aliique 392 tamen et x (et exp. G) in] om. a G PL 395 obnoxius] om. P E mare] et add. P L 399 etiam] enim 1 E

ii8

EXP. EV. SEC. LVC. IV, 33-35

spectat, cemis uetusti erroris uincula suis resoluta uestigiis, ut primo gulae, secundo facilitatis, tertio ambitionis laqueus 405 solueretur. Perlectus est enim Adam cibo et in locum interdictae arboris sententiae facilitate transgressus temerariae quoque ambitionis crimen incurrit, dum similitudinem diuinitatis adfectat. Et ideo prius dominus ueteris nexus soluit iniuriae, ut nos iugo captiuitatis excusso uincere crimina 410 scripturarum praesidio disceremus. 34. Quod si dominus Iesus propria non desiderauit, tu aliena cur quaeras ? Si creator omnium saeculi gloriam subeundae paupertatis uirtute contemsit, cur tu fastidias quod natus es, adpetas quod indebitum est ? Cur ea quae ad usum tibi diuturna esse non possunt 415 ad supplicium diuturna deposcas ? Caue insidias, caue fraudes. Et hoc ipso quod ad subruendum hominem totum uersuta diabolus mundum fraude concutiat, totis saeculi pugnet inlece- v 156 bris, eius tibi blanditiae plus cauendae. Non Euam cibus flexerat, non mandatorum destituerat obliuio, sed promissi 420 honoris ambitio inlecebrosa decepit. Quae si solum dominum adorare uoluisset, indebita non quaesisset. Et ideo remedium datur, quo telum ambitionis obtundas, ut soli domino seruiamus ; caret enim ambitione religiosa deuotio. 4, 13. 35. Et consummata omni temtatione diabolus recessit ab illo 425 usque ad temftus. Prope omnium criminum fontes haec tria genera demonstrantur esse uitiorum ; neque enim ‘consum¬ mata omni temtatione’ scriptura dixisset, nisi in his tribus esset omnium materia delictorum, quorum semina in ipsa origine sunt cauenda. Finis ergo temtationum finis est cupidi430 tatum, quia causae temtationum causae cupiditatum sunt. Causae autem cupiditatum sunt carnis oblectatio, species gloriae, auiditas potentiae. Quam religiosum uidetur ut conmorationem Christianae feminae non recuses ! Sed crebra hide temtatio. Si adtentos deo uiderit diabolus, suggerit ut 435 decipiat ; sed tu quamuis de proposito praesumas, caue temtationem sciens naturam. Haec tria, si recorderis, etiam Paulus pl 1707 cauenda praescripsit designans tres esse species peccatorum, codd. : a C m n

GgET(=x)

FOpV(=y)

4(f7 cfr Gen. 3, 5. 411 cfr Eccli. Ambros. hymn. 5, edit. Walpole, p. 46.

24,

12.

BPL

411/412 cfr

11

Macch.

1, 24;

403 expectaty 404 secunda P (o s. a m. 3) 405 locum] esum Er. in mg., edit. Rom. 400 nobis y 411 quaeris .v 412 gloria F 6 V paupertates P (corr. m. 3) uirtutis y (corr. pm 2) 414 ad usum] adsuntj diurna g ET 416 subuertendum B uersutia PL 417 totius y 418 blanditiae] P (e eras.) cauenda est P L 421 indebita] et prae?n. y L 422/423 seruies G, seruias gET 426/427 consummata omni temtatione] codd., tuent. Eng. Scbd, consummatam o. t. a O V, consummata omnem t. -ne B, consummatam omnem temtationem edd. /a Sch. 420 cauenda sunt y 432/433 commorationum F O, commemorationum p V (me del. m. 2) Am. Er. 434 adtentus y 435 praeposito y 436 paulus] sanctus proem. P 437 praescribit C, praescribsit V {alt. s. s. /.), prescribsit P (p s. 1. m. 3)

EXP. EV. SEC. LVC. IV, 35-3S

440

445

450

455

460

465

47o

119

a quibus liber exspectato iustitiae coronam. Neque enim inquit PL 1623 in uerbo adulationis fuimus neque in occasione auaritiae, dens testis est, neque gloriam quaerentes ab hominibus, et ideo diabo- /r 1344 lum uicit, coronam petiuit. 36. Vides ergo ipsum diabolum non esse in studio pertinacem, cedere uerae solere uirtuti. Et si V 157 inuidere non desinat, tamen instare formidat, quia frequentius refugit triumphari. Audi to itaque dei nomine recessit inquit usque ad tempus ; postea enim non temtaturus, sed aperte pugnaturus aduenit. 37. Docet igitur te scriptura diuina non tibi contra camem et sanguinem, sed contra insidias spiritalis esse certamen. Vides magnificentiam Christiani uiri, qui certat cum rectoribus mundi et licet constitutus in terris aduersus spiritalia nequitiae quae sunt in caelestibus animi uirtute decernit. Non enim de terrenis contendimus, ut dimicemus in terra, sed spiritalibus propositis praemiis de regno dei et Christi hereditate necesse est spiritalia prius inpedimenta superentur. Corona proposita est, subeunda certamina sunt. Nemo potest nisi uicerit coronari, nemo potest uincere, nisi ante certauerit. Ipsius quoque coronae maior est fructus, ubi maior est labor ; arta enim et angusta est uia, quae ducit ad uitam, lata uero et spatiosa, quae ducit ad mortem. Et ideo temtationem neutiquam timere debemus ; est enim causa uictoriae, materia triumphorum. 38. Diues ille, qui temtationem non sensit in saeculo, in poenis est apud inferos, pauper ille Lazarus, qui ita paupertate morboque adflictus est et adtritus, ut uibices eius a canibus lamberentur, uitae istius labore miserabilis coronam gloriae quaesiuit aeternae ; multae enim tribidationes, non quorumcumque, sed iustorum. Denique quos diligit dominus saepe castigat. Petrus temtatus est ut negaret, negauit ut V 158 fieret. Et quid de ceteris dicam ? Nempe lob erat probatus deo, sed licet probatus erat, uictor tamen non erat. Probata erat deuotio, uirtutis tamen praemium non habebat, et ideo temtandus offertur, ut gloriosior redderetur. codd. : a C m n

Gg E

T (=x)

F O p V (—y)

B P L

438/440 n Tim. 4, 8 ; 1 Thess. 2, 5.6. 447 et 450/451 cfr Eph. 6, 12. cfr Eph. 5, 5. 454/455 cfr 1 Cor. 9, 25. 455/450 cfr 11 Tim. 2, 5. 459 Matth. 7, 13.14. 401 sqq. cfr Luc. 16, 19-31. 405 Ps. 33, 20. Prou. 2, 12 ; Hebr. 12, 6. 407 cfr Luc. 22, 54-60. 408 cfr lob 1, 471 cfr lob 1, 12 ; 2, 6.

8

453 458/ 400 ; 2, 3.

438 expectat x B, expectato (o eras.) p V, expectatio L inquit] om.y 440 ab] ut proem, a, P {postea eras.) 441 uincit y 442 uere C {alt. e ex o m. 2), uero g 447 non] solum add. agET 448 spiritales m. 3 O, m. 2 p V P 451 decertat ag{corr.) 453 praemiis propositis g 455 nisi] qui add. a Ly 456 uiceret P (t s. 1. ; corr. m. 2) conari y (coronari O p m. 2) 457 labor maior est a x B, labor est maior y 458 enim] om. g uia estjy 400 ma¬ teria] om.y 403 ulcera a, uiuifices Cy, uiuices GgP {corr. m. 2) L 409 deo] a praem. x pr. erat] esset P E

120

EXP. EV. SEC. LVC. IV, 39-40

39. Illius quoque certaminis refert ut gradum spectes. Non unum telum diabolus habet, frequentat spicula, ut aut praemio uincat aut taedio. Primo cupiditate uulnerat, secundo PL 1708 475 pietate, tertio sanitate ; mentis enim pari ter et corporis PL 1624 pugnat ulceribus. Diuersitas quoque ipsa temtationum pro diuersitate certantium est. Auaritiae damno diues urguetur, pater dispendio filiorum, homo doloribus, corpus ulceribus. Quanta haec tela ! Vnde dominus noluit habere quod perderet, 480 et ideo pauper hue uenit, ne haberet diabolus quod auferret. Vis scire quam uerum sit ? Ipsum dominum dicentem audi : uenit huius mundi princeps et in me inueniet nihil. Noluit etiam paucorum pater esse, ut esset omnium — frustra autem corporis temtaretur ulceribus qui contemneret omnes corporis 485 passiones — simul ut ostenderet nobis quod inmaculata sibi corporis hoste depulso uictoria deberetur. Sed ille quasi homo suis temtatur, hie publicis, illi patrimonium aufertur, huic regnurn orbis offertur. Nec totus sine fraude diabolus, quiMi345 exasperare dei filium uereretur : ilium iniuriis temtat, hunc 490 praemiis. Ille quasi seruulus dicit : dominus dedit, dominus abstulit, hie naturae suae dispositionisque conscius sua sibi ridet offerri. Et ut ad illud reuertamur, ingruit nuntius super v i59 nuntium, congeminant uulnera, nec tamen fortis athleta mente turbatur. Adhibetur mulier primae fraudis inlecebra, 495 hie per uirginem natus errori obnoxiam non habebat. Amici adhibentur, qui prauis consiliis opprimant reluctantem, sed in omnibus quae acciderunt ei nusquam peccauit lob labiis suis in conspectu dei. 40. Nam quod maledicit diei dicens : per eat dies ilia, in qua natus sum ; et infra : et maledicat ei is qui male500 dixit diem illam, qui habet magnum cetum opprimere, ad prophetiam pertinet, eo quod diabolum tamquam procellosi saeculi istius cetum dominus noster Iesus Christus oppressit et generationis suae camalis diem perire desiderat, ut dies codd. :/(/. 494/503) a C m n

Gg E T(=x)

479 efr 11 Cor. 8, 9. 21. 492 efr lob 497/498 lob 2, 10.

14, 30.

482 Ioh.

FOp V{=y)

BP L

483 efr lob 29, 16. 490/491 lob 1 494 efr lob 2, 9. 495/490 efr lob 2 11-13’ 498/499 lob 3, 3. 499/500 lob 3 8

1, 14-18.

472 refertur g E {corr.) T expectis F O (e s. i), expectas p, expectes V (ult. e '

f . . 703 Slt rZUn£iratK;) y lniunas x 800 ac] et x ayB 803 partes] om. y numquid x lege uidelicet m. 3)

debeaty

794 amabas] a C m x B Ball, amas alii edd

797 flan8etur P L

inpetus] animus j 799 801 per (s. 1. m. 3) patientiam P 802 me] om. 810 hicque a, ideoque C 813 intuitu P L 816/817 consummatur. uidemus P (s. uidemus • v

EXP. EV. SEC. LVC. V, 77-81

161

uidemus. Si patiens est, debet patientiam uerberanti ; si benigna est, non debet respondere maledictis ; si non quaerit quae sua sunt, non debet resistere diripienti ; si non aemula820 tur, odisse non debet inimicum. Et tamen apostolicis diuinae superfluunt praecepta pietatis ; plus est enim donare quam cedere, plus est amare inimicos quam non aemulari. Quae omnia dominus et dixit et fecit. Qui cum malediceretur, non v 213 remaledixit, cum percuteretur, non repercussit, cum dispo825 liaretur, non restitit, cum crucifigeretur, ipsis persecutoribus PL 1743 ueniam postulauit dicens : pater, dimitte illis peccatum, quia nesciunt quid faciunt. Criminatores suos excusabat a crimine. 78, Illi crucem parabant, hie salutem et gratiam rependebat. 6, 35. Et tamen quoniam studia ipsa uirtutum sine remuneratione 830 torpescunt, et exemplum nobis attulit et mercedem spopondit e caelo filios dei futuros pollicens qui fuerint imitatores eius. Qui enim festinat ad praemium fastidire non debet exemplum, quia quanto praecellentius praemium tanto inpensius officium. Quanta autem misericordiae merces, quae in ius diuinae 835 adoptionis adsciscitur ! Sequere igitur misericordiam, ut me6, 36. rearis gratiam. 79. Late patet benignitas dei ; super ingratos pluit, malis fecunda non negat terra prouentus, idem mundi sol sacrilegos religiosoque pariter inluminat. Aut ut mystice ista pendamus, propheticis populum Iudaeorum dominus 840 pluuiis inrigauit et solis aetemi refulsit radiis etiam non me- PL 1658 rentibus, sed quoniam illi mundano rore maduerunt, ecclesia dei ad caeleste lumen adsciscitur, ita tamen ut illis quoque misericordiae, si credant, praerogatiua seruetur. 80. Addidit 6, 37. non temere iudicandum, ne cum sis tui conscius ipse delicti, 845 in alteram cogaris ferre sententiam. 81. Magna etiam disciplina uirtutis, ut de infructuosis fructuosa non quaeras nee de incultis prouentum fecunditatis exspectes. Vnicuique enim sua cultura dat fructus : in spinis istius mundi ficus ilia non potest repperiri, quae quia fecundis V 214 850 fructibus melior est, bene species ei resurrectionis aptatur, uel quia, ut legisti, ficus dederunt grossos suos, quod inmaturus et inutilis et caducus in synagoga fructus ante praecessit, uel codd. :

823/824

a Cmn

Gg E T (=x)

824

1 Petr. 2, 23.

cfr Matth.

5, 45.

844

F O p V(=y)

826/827

cfr Luc. 23, 34.

cfr Rom. 2, 1.

851

B P L Luc. 23, 34.

836/837

Cant. 2, 13.

818 maledicto P m. 2, maledicti L 821 est] s. 1. E, om. F O V 823 pr. et] om. y B 824/825 non usq. dispoliaretur] om. G respoliaretur g E (pr. r in ras. ; re del. m. 2) T 825 resistit a xy B (corr.) 826 ueniam] largitus e add. y 827 a crimine excusabat C 828 parauerant g E T 834 quanto P merces misericordiae P L 838 ut] s. 1. C, om. P L 839 pandamus y 844 temere iudicandum] P in ras. 845 cogitaueris x edd. in alterum] dum alterum iudicas, in te ipsum edit. Pom. 848 fructum j 848/849 in stius P (om. spinis ; m. 3 istius), istius L (om. in spinis) 849 inueniri E T 851 grcssus x P L (corr. G P)

162

855

6, 44.

860

865

6, 48.

870

Cap. 7, 1. 875

EXP. EV. SEC. LVC. V, 81-84

quia inmatura uita nostra est in corpore, matura in resur-^1375 rectione. Et ideo procul a nobis debemus saeculares sollicitudines abdicare, quae mordeant animum mentemque adurant, ut maturos fructus culturae diligentis possimus adipisci. Quod in incultis istius mundi repperire non possumus, quia non legunt de spinis ficus neque de tribulis uindemiant uuam. Alterum ad mundum et resurrectionem, alterum ad animam et corpus refertur, uel quia nemo peccatis fructum adquirit animae suae, quae sicut uua proxima terris corrumpitur, in superioribus maturatur, uel quia nemo potest damnationem carnis euadere nisi quem Christus redemerit, qui sicut uua pependit in ligno. Procul igitur ab ilia carne, quae damnato homini tribulos generare praecepta est, leuemus oculos spiritales, tendamus manus, ut Christum uindemiare possimus. 82. Omnium autem fundamentum docet esse uirtutum oboe- PL 1744 dientiam caelestium praeceptorum, per quam domus haec nostra non profluuio uoluptatum, non nequitiae spiritalis incursu, non imbre mundano, non haereticorum possit nebulosis disputationibus conmoueri. 83. Pulchre autem ubi praecepta compleuit, formam docet suorum praeceptorum exsequi ; nam statim gentilis centurionis seruus domino curandus offertur, in quo populus na- V 215 tionum, qui mundanae seruitutis uinculis tenebatur, aeger letalibus passionibus beneficio domini sanandus exprimitur. Quod autem moriturum dixit, in eo euangelista non fefellit ; moriturus enim erat, nisi fuisset sanatus a Christo. Impleuit igitur praeceptum caritate caelesti, qui sic dilexit inimicos,

880 ut morti eriperet atque ad perpetuae spem salutis adscisceret.

84. Quantum autem diuinae humilitatis insigne, ut caeli do-

7, 6.

885

minus nequaquam dedignaretur centurionis seruulum uisitare ! Elucet tides in operibus, sed plus operatur humanitas in affectibus. Quod utique non ideo faciebat, quia absens curare non poterat, sed ut formam tibi daret humilitatis imitandae, qua iuxta humilioribus doceret ac superioribus deferendum. Denique alibi regulo dicit : uade ; filius tuus uiuit, ut codd. : a C m n

863 cfr Cant. 1, 14.

GgET(=x)

F O p V(=y)

804 cfr Gen. 3, 18.

BPL

869 cfr Eph. 6, 12.

887 Ioh. 4, 50.

8o5 mortificantj 856 quod] B (in ras.) aliique codd. edd. y Ball., tuet. Tissot quos p m. 2 Scb. Eng. 857 in] om. PL 858 colligunt CO (i ex e) L, collegunt F V (col x. /.) uindimiant y, uindimeant P 860 adquiret P, adquaerit L 861 prona a terris] ea add. g, cum add. B 863 quia Ey P (corr. Ep VP) 869 nostra] om. y pr. non] in add. C 870 imimbre m. 1 G g, in imbre y 871 conmoueri] om. P (in mg. inpediri m. 3), permoueri edd. y Ball. 872 docebitur docetur xFOe/V (corr.) BPL 873 namque x gentiles P (corr. m. rec ) L 877 in eo] om. x 881 caelestis x 886 qua] aCET, quam G g et (ex quia) p V, quia alii iusta P L duceret a CT x(m. 2 doceret e E) B acl g (c exp.), 2lGV 886/887 deferendam G V

PL 1659

EXP. EV. SEC. LVC. V, 84-89

163

scias et potentiam diuinitatis et humilitatis gratiam. Ibi noluit pergere, ne in reguli filio uideretur magis diuitiis detu89° lisse, hie ipse perrexit, ne uideretur in centurionis famulo condicionem despexisse seruilem; omnes enim, seruus et liber, in Christo unum sumus. 85. Sed uide fidem praerogatiuam esse medicinae. Aduerte etiam in ipso populo gentili perspicaciam esse mysterii. Dominus pergit : excusat centurio 895 militarique deposito tumore reuerentiam surait et ad fidem facilis et ad honorificentiam promtus. Et bene Lucas etiam in occursum amicos dicit esse a centurione transmissos, ne praesentia sua grauare domini uerecundiam uideretur et officium officio prouocasse. Haec moraliter. 900 86. Mystice autem quern Iudaeorum populus crucifixit inuiolatum ab iniuria man ere desiderat populus nationum et 1376 quod ad fidem pertinet sermoni credidit, hoc est non hominis, sed dei potestate coniciens dari a Christo hominibus sanitatem. Quod uero ad mysterium spectat, uidit in pectora adhuc V 216 905 gentilium non esse penetrabilem Christum. Et ideo qui necdum cogitationis praeteritae maculas abluisset, grauari se magis dignatione putauit domini quam iuuari. Sic ilia uidua Sareptana indignam se prophetico iudicauit hospitio. Ideoque do¬ minus in uno isto fidem gentium praefert. 87. Et quidem si 7,9. 910 sic legas : in nullo tantam fidem inueni in Israhel, simplex intellectus et facilis est, sin uero iuxta Graecos : nec in Israhel PL 1745 tantam fdem inueni, fides huius etiam electioribus et deum uidentibus antefertur. 88. Videte autem oeconomiam: probatur 7,10. fides domini et serui sanitas roboratur. Potest ergo meritum 915 domini etiam famulis suffragari, non solum fidei merito, sed etiam studio disciplinae. Spectate etiam alteram oeconomiam dominicae humilitatis. Quae non spondet operatur ; nam etsi nondum imperauerat sanitatem, tamen serui qui missi fuerant sanum seruulum reppererunt. 7.12. 920 Cum ad-propiaret autem portae ciuitatis, et ecce efferebatur defunctus filius unicus matris suae, et haec erat uidua, et turba 7.13. multa cum ilia. Quam cum uideret dominus, misericordia motus PL 1660 7’ dixit illi : noli fere. Et accessit et tetigit loculum. 89. Et hie locus codd. : a C m n

Gg E T (=x)

892 efr Gal. 3, 28 ; Col. 3, 11.

F O p V(=y)

BP L

907-908 efr in Reg. 17, 18.

888 pr. et] om. G g 891 omnis a C x (corr. G m. 2) y 894 pergit] et add. y 897 tratnissos P, corr. m. 3 902 non est P 90.i potentia L 904 spectat] x, expectat alii 909 praeferebat P L /x Ball. 911 et] est praem. P (est exp.) L nec in israhel] om. P L 913 autem] om. y oeconomiam] domini add. gET 914 et] om. y 910 exspectate x 917 namque P L 920 cum] dominica xv post pentecostem. caput ix. ibat iesus in ciuitate quae uocatur naim et ibant cum illo discipuli eius et turba copiosa praem. m apropiaret] C x, adpropinaret (n eras.) B P, adpropinquaret a (in qua s. 1. m. 2) aliique fc Ball. et] eras, a P, s. 1. C, om. B L ferebatur x 921/922 multa turba y 922 motus]

est et add. x

•5

B.

LTC.

164

EXP. EV. SEC. LVC. V, 89-92

ad utramque redundat gratiam, ut et cito flecti diuinam misericordiam matris uiduae lamentatione credamus, eius praecipue quae unici filii uel labore uel morte frangatur, cui tamen uiduae grauitatis meritum exsequiarum turba conciliet, et hanc uiduam populorum turba saeptam plus uideri esse quam v 217 feminam, quae resurrectionem unici adulescentis filii sui la930 crimis meruerit inpetrare, eo quod sancta ecclesia populum iuniorem a pompa funeris atque supremis sepulchri suarum reuocet ad uitam contemplatione lacrimarum, quae flere prohibetur eum cui resurrectio debeatur. 90. Qui quidem mortuus in loculo materialibus quattuor ad sepulchrum fere935 batur elementis, sed spem resurgendi habebat, quia ferebatur in ligno. Quod etsi nobis ante non proderat, tamen posteaquam Iesus id tetigit, proficere coepit ad uitam, ut esset indicio salutem populo per crucis pacibulum refundendam. Audito igitur dei uerbo steterunt acerbi illi funeris portitores, 94° qui corpus humanum letali fluxu naturae materialis urguebant. Quid enim aliud nisi quasi in quodam feretro, hoc est supremi funeris instrumento iacemus exauimes, cum uel ignis inmodicae cupiditatis exaestuat uel frigidus umor exundat uel pigra quadam corporis habitudine uigor hebetatur 945 animorum uel concreta noster spiritus labe purae lucis uacuus alit mentem ? Hi sunt nostri funeris portitores. 91. Sed quamuis suprema mortis spem uitae omnis abo- pl 1746 leuerint et tumulo proxima corpora iaceant defunctorum, uerbo tamen dei iam moritura resurgunt cadauera, uox redit, M i377 950 redditur filius matri, reuocatur a tumulo, eripitur a sepulchro. Quis iste est tumulus tuus nisi mali mores ? Tumulus tuus perfidia est, sepulchrum tuum guttur est ; sepulchrum enim patens est guttur eorum, unde uerba mortua proferuntur. Ab hoc sepulchro te liberat Christus, ab hoc tumulo resurges, si 955 audias dei uerbum. 92. Etsi graue peccatum est, quod paeni- v 218 tentiae tuae lacrimis ipse lauare non possis, fleat pro te mater ecclesiae, quae pro singulis tamquam pro unicis filiis uidua mater interuenit; conpatitur enim quodam spiritali dolore naturae, cum suos liberos letalibus uitiis ad mortem cernit 925

codd. : a C mn

G gET (=x)

934 cfr Luc. 23, 28.

F Op V (=y)

BPL

944/945 cfr Verg. Aen. vi, 746.

952/953 Ps. 5, 10.

926 qui a P L fili O V P L Scb. (corr. m. 2 O P) frangebatur x 927 conciliat P L 929 qui PL fili F O (corr. m. 2) suis x P (corr.) L 930 meruit P L 931 supremis] a praem. Cy B (supremi) 933 eum cui] cum cui P (cum ei m. 2 et f±) L debebatur ( my (alt. b .r. 1. F) edd. 934 mortuos (u s. alt. o) P (m. 3) L (m. 2) 939 illius P L /j. Ball. 944 hebetudine dub. Latinius habetatur Scb. (errore) 947 omnes F O B P (-is m. 3) L, omne p, omnis (i in ras.) V 949 dei] non add.y mortua edit. Rom. redit] reddit pet V(corr.), erit P L 953 uerba] om. P L 955uerbumdomini E T 956 tuae] om. x 957 unicis] uagis P L

EXP. EV. SEC. LVC. V, 92-94 960

965

97°

7, 19.

975

980

985

990

165

urgueri. Viscera sumus de uisceribus eius ; sunt enim et spiritalia uiscera, quae habet Paulus dicens : ita fraier, ego te jruar in domino : refice uiscera mea in Christo. Nos ergo uiscera PL 1661 ecclesiae sumus, quoniam membra sumus corporis eius, de carne eius et de ossibus eius. Doleat igitur pia mater, adsistat et turba, non solum turba, sed etiam multa conpatiatur bonae parenti. Iam resurges in funere, iam liberaberis a sepulchro ; stabunt illi ministri tui funeris, incipies uitalia loqui, timebunt omnes ; unius enim exemplo plurimi corriguntur. Laudabunt etiam deum, qui tanta nobis remedia uitandae mortis indulserit. Et conuocauit duos de discipulis suis Iohannes et misit ad eum dicens : tu es qui uenturus es an alium exspectamus? 93. Non simplex intellectus in simplicibus est uerbis, alioquin praesentibus superior a conpugnant. Quomodo enim Iohannes quern in superioribus deo patre demonstrante cognouit hie nescit ? Quomodo et ibi quern ante nesciuit agnouit et hie quern iam sciebat ignorat ? Nesciebam inquit eum, sed qui misit me baptizare ipse mihi dixit: supra quern uideris spiritum sanctum descendentem de caelo. Et dicto credidit et demonstraturn agnouit et baptizatum adorauit et uenientem prophetauit. Denique ego inquit uidi et testimonium perhibui quoniam hie est electus dei. Qui ergo fieri posset ut sic propheta tantus v 219 erraret, ut de quo dixerat : ecce qui tollit peccata mundi, adhuc eum dei filium esse non crederet ? Aut enim insolentiae est ei PL 1747 tribuere diuina quern nescias aut de dei filio dubitasse perfidia est. Non cadit igitur in talem prophetam tanti erroris suspicio. 94. Itaque si intellectus simplicis forma conpugnat, spiritalem quaeramus figuram. Et quia supra iam diximus in Iohanne typum esse legis, quae praenuntia fuit Christi, recte lex, quae pectoribus perfidorum tamquam aetema carceribus luce uacuatis corporaliter tenebatur inclusa, quam uiscera fecunda poenarum et fores amentiae cohercerent, plenum exitum codd. :/(/. 972/992) a C m n

GgET(=x)

F O p V (=y)

BPL

861/962 Phile. 20. 963 efr Eph. 5, 30 ; Gen. 2, 23. 977 Ioh. 1, 33. 981/ 982 Ioh. x, 34. 983 Ioh. 1, 29. 988 efr Ambros. Expos, euang. Luc. 11, 68. 991/992 efr Verg. Aen. vi, 598. 960 de uisceribus] dei uiscera P L eius] P et L exp., s. ecclesiae add. m. 3 965 et] G (in ras. ex ad), om.y 968 corrigentur P L Sch. (corr. Sch2) 971 et] dominica 111 de aduentu praem. m uocauit G 972 eum] dominum x non usq. 1013 audiunt] legitur in f 977 quern] quae a, ante add.y (ante post iam ponunt fj. Ball.) iam quern x nescibam P (corr. m. 3) Scb. 979 sanctum] om. gy descendentem de caelo] om. P L, de caelo om. /a 982 electus] filius edit. Rom. qui ergo] a B (m. 1) Ball., qui uero /, quomodo ergo C rn, unde ergo x, quin ergoj', quid ergo B (m. 2) P L /x Scb. (corr. Sch.2) possity 983 peccatum CFO B 984 esse filium/ insolentia G (m. 2) F O V 986 igitur] non cadit add. Cy B

tali prophetay B

987 formae x

992 foris fCF Op (corr. m. 2) B, fortis P L

989 pronuntiatio/

coherceret P L

i66

EXP. EV. SEC. LVC. V, 94-97

testimonii dominicae dispensationis sine euangelii nequit adstipulatione perferre. 995 Prophetauit quidem lex in Exodo baptismatis gratiam per nubem et mare, spiritalem in agno praenuntiauit escam, fon- u 1378 tem perennem designauit in petra ; remissionem peccatoram in Leuitico reuelauit, regnum caelorum adnuntiauit in psalmis, terrain repromissionis in Iesu Naue manifestissime declarauit 1000 — haec omnia cum Iohannis quoque congruunt testimonio — 95. sed tamen tyrannicis mundi istius potestatibus, quominus lucem dominicae resurrectionis effunderet, inclusa cohibetur. Mittit ergo discipulos ad Christum suos Iohannes, ut supplementum scientiae consequantur, quia plenitudo legis est 1005 Christus, ut quoniam nutant plerumque dicta sine factis et PL 1662 fides plenicr gestorum testificationibus quam uerborum spon- V 220 sionibus exhibetur, quae tunc in pectoribus Iudaeorum uelut obserata lege nutabat, ipso spectaculo dominicae crucis et pleno resurrectionis testimonio panderetur. 96. Et fortasse 1010 isti discipuli sunt duo populi, quorum unus ex Iudaeis credidit, alter ex gentibus, qui ideo credidit, quia audiuit. Voluerunt ergo isti uidere propter illud : uestri autem beati oculi qui indent et aures uestrae quae audiunt. Sed etiam nos uidimus in Iohanne, oculis nostris perspeximus in apostolis et manibus 1015 nostris perscrutati sumus in Thomae digitis ; quod enim erat ab initio, quod audiuimus et quod uidimus, oculis nostris per¬ speximus et manus nostrae scrutatae sunt de uerbo uitae : et uita apparuit. Quando apparuit ? Quando uidimus. Non sic adparebat, antequam uideretur. Gratias ergo domino, qui crucifixus 1020 est pro fide nostra, crucifixus est pro cupiditatibus nostris. Mens mea in illo crucifixa est. 97. Itaque et nunc qui uetus testamentum recensent, ante¬ quam cognoscant euangelium et quasi quaedam dominici corporis uestigia legant, uenturum putant et requirunt utrum >025 ipse sit Christus dei filius, qui uenturus est. Et cum legunt codd. : /(/. 993/1013) a C tn n

GgET (=x)

F Op V (=j)

BP L

995 cfr Ex. 13, 21 ; 14, 21. 990 cfr Ex. 12, 3-13. 997 cfr Ex. 17, 6. 998 cfrLeu. 25, 10 ; Ps. 21, 31.32. 999cfrIos. 9, 24. 1004/1005 cfr Rom. 10,4. 1012/1013 Matth. 13, 16. 1015/1018 1 Ioh. 1, 1.2 ; cfr Ioh. 20, 25-29. 1021 cfr Gal. 6, 14. 994 praeferre qui dam codd., proferre edd. 998 psalmos a P (corr. m. 3) L 1000 iohannes P (corr. m. 3) L 1002 effunderet] G P (ef ex of m. 2) L, offenderet fa, offunderet CgET, ostenderet y, obfunderet B 1003 discipulos suos ad christum G fi Ball., suos discipulos ad christum g E T suos] s. 1. C 1004 quia] etpraem.y 1004/1005 christus est E T 1008 obseruata y P (ua s. 1.) nutabant y B spectacula P L crucis dominicae/ 1010 sunt] r. 1. C duo populi sunt a unus qui (om. quorum) y 1011 ideo] deo a m P L quia] F (a s. /.), qui P E 1012 isti] om.y 1014 oculi nostri perspexerunt PL 1016 alt. quod] om. Gy 1018 apparuit] nobis add. x 1019 deo P L 1020 alt. pro] om. xy 1022 et] om.y

EXP. EV. SEC. LVC. V, 97-100 7, 20.

7, 22.

167

quando cum Abraham locutus est uel quando se dux militiae caelestis ostendit, dicunt utique : tu es qui uenturus es an alium PL 1748 exspectamus ? Cum autem uenerint ad euangelium et cognouerint inluminari caecos, ambulare claudos, audisse surdos, 1030 mundatos esse leprosos, mortuos resurrexisse, tunc dicunt : uidimus eum et oculis nostris perspeximus et in uestigia V 221 clauorum eius digitos nostros inseruimus. Videmur enim nobis uidisse quern legimus, spectasse pendentem et uulnera eius spiritu ecclesiae scrutante temtasse ; si enim digito dei eiciun1035 tur daemonia, tides quoque digito ecclesiae repperitur. Aut fortasse in parte quad am operatrice corporis nostri omnes uidemur inuestigasse dominicae seriem passionis ; tides enim per paucos ad plures peruenit. Lex ergo Christum uenturum adnuntiat, euangelii scriptura uenisse confirmat. 98. Nonnulli 1040 etiam de ipso Iohanne sic intellegunt, magnum quidem ita prophetam, ut Christum agnosceret, adnuntiaret remissionem peccatorum futuram, sed tamen non tamquam dubium, sed tamquam pium uatem, quern uenturum crediderat non credidisse moriturum. Non igitur tide, sed pietate dubitauit. p 1379 1045 Dubitauit et Petrus dicens : propitius esto, dotnine ! Non pet hoc. Ille fidei princeps, cui se Christus nondum dei filium dixerat et tamen ille crediderat, de morte Christi nec Christo PL i66t credidit. Pietatis adfectus, non indeuotionis est lapsus. Denique alibi lauari sibi pedes recusat, ubi mysterium non 1050 agnoscit, dum dominico grauatur obsequio. Ergo moriturum Christum nec sancti crediderunt ; quod enim oculus non uidit nec amis audiuit nec in cor hominis ascendit, haec praeparauit deus diligentibus eum. Religiosis itaque lapsus amoris fidcm non inpedit. 1055 99. Denique dominus sciens neminem sine euangelio plene posse credere, quia sicut tides a uetere incipit testamento ita inpletur in nouo, interrogatus de se non uerbo aliquo, sed factis se esse signauit. Ite inquit nuntiate Iohanni quae uidistis et audistis. Caeci uident, claudi ambulant, surdi audiunt, leprosi 1060 mundantur, mortui resurgunt, pauperes euangelizantur. 100. V 222 codd. : a C m n

G g E T (=x)

F O p V (=j)

BPL

1026 cfr Gen. 17, 1-21 ; 18, 9-32 ; 22, 1-18 ; Ios. 5, 14. 10211 Ioh. 1, 1. 1022 cfr Ioh. 20, 25-29. 1024 cfr Luc. n, 20. 1045/1046 Matth. 16, 22. 1047 cfr Matth. 16, 16. 1048 cfr Ioh. 13, 8. 1051/1052 Is. 64, 4 ; 1 Cor. 2, 9. 1026 ducem x 1028 et] om.y 1028/2029 cognouerit P (corr. m. 3) L 1029 inluminare FOP {corr. m. 3) L caecos] et add. x audire a m C x Ball. 1021 eum] enim praem. y 1022 expectasse y scrutantem y 1040 ita] om.y 1040/1041 prophetam ita x 1045 esto] tibi add. edd. fiat x 1051 oculis B, oculos P, corr. m. 2 1052 aures P, corr. m. 3 haec] quae add. y L parauit C B 1052 religiosus quidam codd. edd., religiosis uiris aliquot codd. 1056 credere posse a uetere] p P, ueteri alii 1058/1059 uidetis et auditis C xy

168

EXP. EV. SEC. LVC. V, 100-102

Plenum sane testimonium, quo dominum propheta cognosceret; de ipso enim, non de alio fuerat prophetatum quia do-

1065

7, 23.

minus dot escam esurientibus, dominus erigit adlisos, dominus soluit conpeditos, dominus inluminat caecos, dominus diligit iustos, dominus custodit aduenas, orfanum et uiduam suscipiet et uiam peccatorum exterminabit. Qui ista inquit faciet regnabit dominus in aeternum. Ergo non humanae ista, sed diuinae

uirtutis insignia sunt, caecis perpetuae tenebras noctis aperire defossorumque oculorum uulnera infusa luce sanare, auditum PL 1749 1070 in aures insinuare surdorum, laxatis soluta membra reformare conpagibus, in lucem quoque refuso uigore uiuendi reuocare defunctos. 101. Haec ante euangelium uel rara uel nulla. Receperit Tobias oculos : unus est in exemplo, et tamen angeli fuit ilia medicina, non hominis. Helias mortuum suscitauerit : 1075 ille tamen rogauit et fleuit, hie iussit. Helisaeus leprosum mundari fecerit : non tamen illic ualuit praecepti auctoritas, sed figura mysterii. Non defecerit ad escam uiduae esurientis propheticis se multiplicans farina praeceptis : unam tamen uiduam farina ilia uel potius eandem quoque sacramenti 1080 species praefigurata seruauit. Sed tamen parua adhuc ista dominicae testification^ exempla sunt : plenitudo fidei crux domini, obitus, sepultura est. Et ideo cum ilia superiora dixisset, addidit : beatus inquit qui in me non juerit scandalizatus. 102. Crux enim etiam electis scandalum posset adferre, 1085 sed nullum hoc maius diuinae personae est testimonium nihil est V 223 quod magis esse ultra humana uideatur quam toto se unum obtulisse pro mundo ; hoc uel solo plene dominus declaratur. Denique sic designatus est a Iohanne : ecce agnus dei, ecce qui tollit peccata mundi. Verurn haec non duobus illis uiris, Iohan- PL 1664 109° nis discipulis, sed nobis respondentur omnibus, ut ita credamus in Christum, si facta conueniunt. Veniet enim qui hoc M 1580 codd. : a C m n

GgET{=x)

1062/1066 Ps. 145, 6-9. 1074 efr in Reg. 17, 20-23. 16. 1084 Gal. 5, 11.

F O p V (=y)

BPL

1066/1067 Ps. 145, 10. 1073 efr Tob. n, 15. 1075 efr iv Reg. 3, 10-14. 1077 efr m Reg. 17 1088/1089 Ioh. 1, 29.

1063 elisos x 1065 custodiet G g, custodiat E T suscipiet] custodiet quis x, suscipiet quis y (custodiet suscipiet quis p), suscipit P, suscepit L 1066 exterminauit TyPL (corr. m. 2 T p, m. 3 P) 1070 in aures insinuare] B, insi¬ nuare a C x P (lege inaures s. insinuare m. 3)L, in aures F O V,in auribus insinuare p surdorum] mittere add. V s. 1. m. 2 1072 nulla] erant add. y 1073 rece¬ perit] licet add. y exemplum y 1076 fecit y illi P 1078/1079 nam tam uiduam a, una tamen uidua Cy L (uiduam) 1081 sunt] om. a Gy 1082 sepulturae stet (st eras.) ideo P, sepulturae si et ideo L 1084 possitj B 1085 est diuinae personaey 1086 humana] potestate add. F O, humanam potestatem p V quam ut toto unum se x 1088 designatur {om. est)_y y hoc x illis duobus y 1089/1090 uiris iohannis] om. y corr. m. 3 1090 respondetur a C x O BL 1091 christo y

1089 peccatum iohannes P,

EXP. EV. SEC. LVC. V, 102-105

7. 24-

169

sibi nomen usurpet, quem licet nominis non queas adpellatione secemere, factorum tamen consideratione discernas. 103. Quid existis in desertum uidere ? Harundinem uento 1095 moueri ? Vbi praemonuit discipulos Iohannis in crucem dominicam esse credendum, redeuntibus illis conuersus ad turbas coepit ad uirtutem pauperes prouocare, ne exaltati corde, mente instabiles, consilio infirmi speciosa utilibus, aeternis caduca praeferrent, sed humili spiritu crucem potius tollerent 1100 quam faleras mundi huius extollerent et quasi beati pauperes, qui nihil haberent saeculi quod amitterent, libenter corporis uitam cum inmortali gloria conmutarent. Non otiose igitur sancti Iohannis hie persona laudatur, qui uitae amore posthabito iustitiae formam nec mortis terrore mutauit. 104. Quid 1105 inquit existis in desertum uidere? Deserto mundus hie conparari uidetur adhuc incultus, adhuc sterilis, adhuc infecundus, in quem negat nobis ita dominus prodeundum, ut mente camis inflatos uacuosque uirtutis intemae uiros et fragili se gloriae saecularis sublimitate iactantes pro exemplari quodam moet imagine nobis putemus imitandos, quos procellis mundi huius obnoxios uita mobilis inquietat iure harundini con- PL 175° parandos, in quibus solidae iustitiae nullus est fructus, qui v 224 forensibus criniti faleris, nodis obsiti, uacuo sonori strepitu, nulla sui utilitate, frequenti etiam offensione intus inania, 1115 foris speciosa sectantur. Harundines sumus, nulla ualidioris naturae radice fundati, et si leuis adspirauerit prosperioris aura successus, uago motum proximos uerberamus, inopes ad suffragandum, faciles ad nocendum. Harundines fluuios amant, et nos labentia mundi caduca delectant. 112° 105. Tamen hanc harundinem si quis de terrae uellat plantariis et superfluis exuat, exspolians se ueterem hominem cum actibus eius et scribae uelociter scribentis manu temperet, incipit non harundo esse, sed calamus, qui praecepta caelestium scripturarum penetralibus mentis inprimat, tabulis codd.

:

A{1. 1120/1124)/(/. 1095/1124) a Cm n

GgET(=x)

F O p V (=y)

BP L

1092 1121

efr Matth. 24, 5. efr Col. 3, 9.

1094

1092/1093 efr 11 Thess. 2, 3. 1122 efr Ps. 44, 2. 1124 efr

1099 efr Matth. 16, 24. 11 Cor. 3, 2.

deserto y 1095 ubi usq. 1134 reuelauit] legitur in f iohannes P, corr. 1103 sanctus iohannes y 1105 uidere in desertum y 1107 in] om.y ita]om.y 1108 fragilis (pm. se) a C P se] o?n. E 1113 uacuo sonori strepitu] C B, uacuos honeris trepitu sonori a, uacuos orum (bonorum m. 2 E) strepitu (-us E T) sonorum {del. E m. 2) x, uacuos honoris strepitu (-0 L)y L, uacuos (s eras.) sonoris (pr. s extra l. add. m. 3, alt. s add. m. 3) strepito (u s. o m. 3) P, uacuo oris strepitu sonori Er. p Ball. 1115 harundinis P, corr. m. 3 1110 leues P, corr. rn. 3 1117 proxima / 1120 terra euellat P uellat] adest A (e s. u add. m. 2) 1121 superfluuiisj exspolians] A {pr. s s. 1. m. 2), spolians y se] AC GB, om. alii 1122 et] om. y 1123 arundo A 1124 penem. 3

trabilibus Afy

170

7, 25.

EXP. EV. SEC. LVC. V, 105-107

n*5 cordis inscribat. De quo calamo habes dictum : lingua mea calamus scribae uelociter scribentis, quod ad Christum referre alii uolunt. Vno igitur loco et uerbum et calamus legitur et scriba : uerbum, quia de genitali patris processit arcano — eructuauit cor meum uerbum bonum — calamus, quia caro iijoChristi paternae seriem uoluntatis expressit et linguae mandata diuinae sacri effusione cruoris inpleuit, scriba, quia cala¬ mo suo indiuidua quadam distinctione noui et ueteris testamenti uel diuinitatis et camis paternae nobis dispositionis mysteria reuelauit. 106. Hunc calamum imitare tuae camis v 225 1135 temperamento, hunc calamum tuum, hoc est camem tuam, PL 1665 tingue non atramento, sed spiritu dei uiui, ut quod scribis aeternum sit. Tali calamo Paulus illam epistulam scripsit, de qua dicit : epistula nostra uos estis, scripta non atramento, sed spiritu dei uiui. Tingue camem tuam in Christi sanguine, 1140 sicut scriptum est : ut tinguatur pes tuus in sanguine. Et tu h- 13*1 ergo uestigium animi tui et mentis incessum indubitata confessione dominicae crucis tingue. Tinguis camem tuam in Christi sanguine, si uitia diluas, peccata detergas, mortem Christi in tua carne circumferas, sicut apostolus docuit dicens : 1145 mortificationem lesu Christi in corpore nostro circumferentes. Noli ad terrena inflecti, ne harundinem tuam frangas. Et ideo de Christo, quia non erat ad terrena curuandus, prophetatum est : arundinem quassatam non confringet, quoniam carnem, quam peccata quassauerant, resurrectionis uirtute solidauit. 1150 Bona harundo caro Christi, quae serpentis diaboli caput et mundanae cupiditatis inlecebra.s patibulo crucis adfixit. 107. Sed quid existis in desertum uidere ? Harundinem uento moneri ? Quid existis uidere ? Hominem mollibus uestimentis indutum ? Non hie domini sermo de uestibus, quamquam 1155 plerosque mollioris cura uestis effeminet, qui quasi lanae onus codd. : A/(/.

1125/1134

et

1146/1155) aCmn

GgET{=x)

FOpV{=y)

BPL

1125/1126 et 1129 Ps. 44, 2. 1145 11 Cor. 4, 10. 1148 Is.

1138/1139 11 1150

42, 3.

Cor. 3, 3. efr Gen. 3, 15.

1140

Ps. 67, 24.

1125 inscriba a,

scribat Gy, inscripta gET 1126 calamoj (-os m. 2 p, -us m. 2 V) P (us r. o) 1126/1127 alii referre fCx, alibi referrey 1127 calamos A {corr. m. 2) 1127/1128 scriba et P 1128 patris] s. 1. rn. 3 P, om. L 1129 eructuauit] a C x {alt. u r. 1. m. 2 G) p, eructauit alii cor meum] om. j 1130 uoluptatis P 1132 indiuidua] a x edd. Tissot, diuidua alii codd. Sch. 1133 et] suae praem. A disponsitionis A (ti s. 1. m. 3) 1135 hunc] A {in mg. al. et m. 3), et alii 1136 scribes A 1138 inscripta a C x V{m. 2) B 1140 sanguine] christi add.y utin tinguatur P, ut intinguatur C O V{pr. in in mg. m. 2) B 1141 incensum A {in mg. al. incessum m. 3) a, inexcessum P E 1142 crucis dominicae L 1143 detergeas B P (eas in ras.) 1144 docuit dicens] A a C (docet d.) xy B, ait P E fj. Ball. 1145 christi iesu P E circumferens P {corr. m. 3) E 1146 noli usq. 1164 iniuriae] legitur in f 1148 confringit P {corr. m. 3) E 1149 quassauerunt Gy 1150 arundo A 1151 mundanae] A (dan s. 1. m. 2) cruci fE fixi tfyBPE 1152 sed usq. 1154 indutum] om.f deserto A harundine A 1154 domini] om. P E 1155 cura mollioris y

EXP. EV. SEC. LVC. V, 107-109

7, 26.

171

ferre non possint, sericas uestes tectis per terram uerrunt v 226 uestigiis usuque faciunt ut amictus oneri sit. Sed tamen alia PL 1751 uidetur hie indumenta signare et, nisi fallor, humana corpora, quibus anima nostra uestitur. Denique et Ioseph tunica ad 1160 speciem dominici corporis cruentata est et apostolicum illud : exuens se carnem principals et potestates omnes traduxit quid aliud ostendit nisi uice indumenti corpus fuisse, quo se ita exspoliauit dominus in passione, ut diuinitas libera inmunisque maneret iniuriae ? Totus igitur hie locus exemplo nos 1165 prophetico ad uirtutem subeundae passionis hortatur. 108. Denique addidit: ecce qui in ueste pretiosa sunt in domibus regum sunt. Sunt etiam mollia indumenta deliciosi actus et mores, propter quod nos hortatur apostolus ut exspoliantes ueterem hominem cum actibus eius induamus nouum, in quo non 117° dulcis inlecebra sit ludusque lasciuiae, sed usus laboris et fructus, eo quod tenera corporis cura luxuque et lasciuiarum cupiditate mollitos nequaquam caelestis aula suscipiat, ad quam duris laboriosae gradibus uirtutis ascenditur. Hi uero quibus fluuida deliciis membra soluuntur regni caelestis ex1175 torres intra mundi huius habitacula consenescunt, quos PL 1666 rectores mundi huius atque tenebrarum — hi sunt enim reges, qui saeculari quadam potestate dominantur — suorum aemulos operum receperunt. 109. Sed quid existis uidere ? Prophetam ? Vtique dico uobis 1180 et plus quam propheta hie est. Quomodo igitur in deserto Iohan- v 227 nem uidere cupiebant, qui erat clausus in carcere ? Quern nobis dominus proponit imitandum, qui uiam domino non solum nascendi secundum carnem ordine fideique nuntio sed etiam praecursu quodam gloriosae parauerit passionis. Maior ^1382 1185 sane propheta, in quo finis est prophetarum. Maior propheta, quia multi uidere cupierunt quem iste prophetauit, quern iste codd. : A f (I.1156/1164) a C m n

G g E T (—x)

1160 efr Gen. 37, 31. 1161 Col. 2, 15. Eph. 6, 12. 1186 efr Matth. 13, 17.

F O p V (=y)

1168 efr Col. 3, 9.10.

B P L

1176 efr

1156 tecti A (s s. 1. m. 2) a B P (s in ras. m. 2) L 1157 honori P L 1150 runicam A P (corr.) 1160 apostolicum illud] apostolus ait P L fx Ball. illud] hie uidetur B 1161 exuens] a C x P, exsuit A/FO V, exuit p B se car¬ nem] om. edit. Rom. omnis P transduxit T (corr.) L 1162 quose P (exp. e), quos L 1163 spoliauit y B 1164 nos] A s. I. m. 3 1166 pr. in] om. F V 1166/1167 in domibus regum sunt] A s. 1. m. 3 1167 deliciosi actus] a C, deliciosior (-ier B) actus A xy B, deliciosiora (s. lege deliciosi et usus P m. 3) eius P L 1168 spoliantes A C F O V B 1175 huius mundi x O p B L 1176 tenebrarum] esse non dubium add. a (test. Ball.), ceperunt add. C, dicit add. E, incolas esse non dubium est add. m. P L aliique codd. /x Ball. hii P enim] om. L 1180 est] de quo scriptum est: ecce ego mitto angelum meum ante faciem tuam add. A (m. 3) a C E Ty et (add. qui praeparauit uiam tuam ante te) G g 1180/1181 quomodo usq. carcere] om. edit. Rom. 1182 preponit A 1183 nuntio sed] nuntius (P m. 1 nuntios) etiam P (m. 3) L 1184 praecursure A (re add. m. 2) 1186 cupierunt uidere C x B

172

7, 28.

EXP. EV. SEC. LVC. V,

109-112

conspexit, quem iste baptizauit. 110. Sed tamen numquid et illo maior, de quo Moyses dixit quia prophetam uobis suscitabit dominus deus noster, de quo dixit : erit autem : omnis anima 1190 quae non audierit prophetam ilium exterminabitur de plebe? Si igitur Christus propheta, quomodo maior hie omnibus ? Num¬ quid Christum prophetam negamus ? Immo et dominum prophetarum prophetam adsero et hunc omnibus dico esse maiorem, sed inter mulieris, non uirginis natos. Maior enim fuit his PE 1752 1195 quibus aequalis esse poterat sorte nascendi. Alia ista natura est nec cum humanis generationibus conparanda. Non potest homini cum deo ulla esse conlatio ; suis enim quisque praefertur. Denique eousque cum dei filio non poterat Iohannis esse ulla conlatio, ut et infra angelos aestimetur. 1200 HI, Nam qui minor est inquit in regno caelorum maior est eo. Etenim quoniam angelum dixerat, hominibus iure praela- V 228 tus est et quia inter natos mulierum potiorem declarauerat, ideo addidit : nam qui minor est in regno caelorum maior est eo, ut angelis sciret esse cedendum. Merito autem Iohannes 1205 suis praefertur aequalibus, a cuius diebus regnum caelorum cogitur. Quae subobscura uidetur esse locutio, et ideo earn de alio libro euangelii putauimus deriuandam. Ncm si litteram sequamur, utique inferior a potiore cogitur, regnum autem caeli praestat humanis. Sed cum sint aliqua quae cogendo iziodenseri feruntur, non est absurdum quia cogitur regnum, quando a pluribus frequentatur. 112. Cogentesque diripiunt illud. Si repetamus dominicum illud quod scriptum est dicente filio dei : regnum dei intra uos est, aduertimus in nobis regnum caeleste solidari, cum Christus exploso mundani principis 1215 regno fugatisque deliciis saecularibus intra nostrorum secreta PL 1667 regnat animorum. Vis igitur menti adfertur humanae, quae diuersis inlecebris delinita laborem fugit, uoluptatem expetit, codd. \AaCmn

GgET{=x)

FOpV{=y)

BPL

1188 efr Deut. 18, 15. 1189/1190 Act. 3, 23 ; efr Deut. 18, 19. et 1211/1212 Matth. 11, 12. 1213 Luc. 17, 21.

1205/1200

1188 suscitabit] C E F et m. 2 B P, suscitauit alii 1189 deus] om. P L n 1190 exterminata a P {alt. a s. 1.) L, exterminatur y 1191 maior hie] hie maior F O (hie s. 1.) V, igitur maior p 1192/1193 dominum prophetarum] codd. Am. Er., confitemur iohannem autem add. a C m B /j. Ball. Tissot, prophetarum om. V{sedadd. m. 2 s. prophetam /. 1193 : lege rum), prophetarum om. etiam Set. in textu et in apparatu{errore ?) 1193 adseruntjy 1194 mulieres Ay B uirgines A B (es ex is) natus y 1195 poterat esse C est] om. y 1196 humanum A, corr. m. 3 1197 ilia A 1198 domini B 1198/1199 ulla esse a 1199 angelus A {corr.) exsistimetur A, extimetur p {corr. est-), existimetur B{pr. i ex e) 1200 inquit est gE T 1201 dixit eum a 1202 potiorem] A {in mg. al. posteriorem m. 3) 1203 addit F B 1204 scire ay{p add. alt. s s. 1. m. 2 ; V add. t) 1205 prophetatur y 1200 elocutio a L et (e s. 1.) A {m. 2) P {m. 1) de] A s. 1.

m. 3 1207 diriuandam AETyL 1208 a] om. PE 1209 sit A, corr. m. 2 1210 denseri] Scb., deseri A g E T B P L, desere a Cy {in mg. lege densari V m. 2), densari G /a Ball. est] A s. 1. m. 3 1211 a] om. x P L {s. 1. m. 2 E, m. 1 P) 1214 exploso] A {in mg. expulso m. 2), exemplo C 1217 inlecebras P {corr.) L uoluntatem A g {m. 1) y

EXP. EV. SEC. LVC. V, 112-113

173

cum uel metu supplicii coercita uel praemio prouocata uincere ipsa se nititur et tamquam exanclatis laborious palmam, quae 1220 sibi plurimis aduersantibus subtrahatur, eripere contendit. Rapimus enim ex hoc mundo palmam salutis et quasi excubantibus obsessos serpentibus fructus peruigili labore decerpimus, ita tamen ut non furtiua sublatio, sed direptio triumpha- V 229 lis sit. Est et aliud direptionis genus, quando aliis oblata diri1225 pimus. Qui sint igitur raptores isti non laboramus intellegere, cum de Beniamin lupi rapacis genere nos manare nouerimus. Praecesserat Iohannes, ut iustificaret populum Iudaeorum, ipse dominus uenerat ad oues perditas domus Israhel, apostolos destinauerat, ut fidem populi Iudaeorum uel disputa-^ T383 1230 tione uel signis miraculisque fundarent, sed cum illi munera sibi oblata defugerent, publicani et peccatores in deum cre¬ dere, in fidem coire coeperunt. In his igitur apostolica praedicatione regnum caelorum cogitur et fidelis populi adspiratione solidatur. 113. Diripit regnum ilia quae fluxu sanguinis la-PL 1755 1235 borabat ; nam cum dominus ad filiam principis synagogae tenderet, furtiuo quodam tactu sanitatis remedium praelibauit. Diripit regnum ilia Chananaea, quae a finibus suis egressa clamabat dicens : miserere mei, domine, fill Dauid ; filia mea male a daemone uexatur. Vere haec regnum coegit 1240 pertinax in precibus, sapiens in responsis, fidelis in uerbis. Praetereuntem reuocat, tacentem rogat, excusantem adorat, negantem inclinat. Nonne tibi uidetur eripere, cum elicit quod negatur, praeripere quod aliis reseruatur ? Negauerat enim dominus panem filiorum dari canibus oportere; at ilia consensit v 230 codd. : A a C m n

G g E T (=x)

1219 cfr Cic. Tusc. i, 118. cfr Matth. 21, 31 ; 9, 10. 1237/1239 Matth. 15, 22.

F O p V (=y)

BPE

1226 cfr Gen. 49, 27. 1227 cfr Ier. 50, 6. 1232 cfr Luc. 12, 12. 1234 cfr Luc. 8, 1244/1246 Matth. 15, 26.27.

1231 43.44.

1219 se ipsa ax se nititur] sentitur G E T F, renititur B exanclatis] C B, ex inclitis A {in mg. al. exantalatis m. 3 [alt. a incertum]), exanelatis a, exalatis x, ex conlatis y, exanglatis P E, exantlatis /x Ball. 1220 sibi] siuit A (t add. m. 2) subtrahebatur x eripere] A {pr. e eras.) contempnit y (contendit p m. 2), contendet P, corr. m. 3 1222 obsessus A peruigilia P {corr.) E 1224 et] item C, om. P E alii A a alii sublata a, alios (s eras. P) sublata P E 1224/1225 deripimus A 1225 sunt gET P {corr.) E 1226 deueniam in P (deueniam exp. et s. beniamin m. 2) E manare] A p B, manere F (a r. pr. e) aliique nouerimus] A x /x Ball., norimus alii 1228 isrl A (i eras.) 1228/ 1229 apostolos] C Gg E et m. 2 Tp P, apostolus m. IT p P aliique 1229 fidem] A (fi et m s. 1. m. 2), fide E 1230 miraculis] A s. 1. m. 2 fundare A, funderent a (nt eras)y {alt. n exp. p), fundaret alii 1231 diffugerent A 1231/1232 crederent A (nt exp.) 1234 deripet A ilia regnum y 1234/1235 laborat F V 1235 ad] A (d s. 1.) 1236/1237 praelibauit] proeliuauit A (o s. 1. m. 1, pr. u s. 1. m. 3), daemones inquit eicite et discite quis in ea dignus sit atque ibi manete. itaque nec hie mandatum uidetur ut christum dei filium (gentibus add. s. 1. m. 2 V) praedicarent. ordo igitur disputationis est ordo tractans (lege tus s. 1. m. 2 V) et ideo si hie add.y Ful. Colb. {quae praeter ultima uerba si hie leguntur libr. vi, /. 1118/1121 1239 daemone] A, daemonio alii 1242 cum elicit] om. P E eligit a, elicet x (al. eligit T in mg.) B 1242/1243 cum usq. praeripere] om. C per bomoiotel. 1244 ad A p et V {corr.)

EXP. EV. SEC. LVC. V, 113-117

174

1245 et consentiendo diripuit dicens : utique, domine ; nam et catelli edunt de micis, quae cadunt de mensa dominorum suorum. 114. Didicisti quemadmodum regnum caeleste rapiatur. Cogamus igitur et nos, diripiamus illud ; nemo enim nisi PL 1668 festinans pascha manducat. Sed quae ista est quae rapit 1250 regnum ? Non inprobitas, non lasciuia, non uoluptas, sed ilia de qua dicitur : niagna est fides tua ; fiat tibi sicut uis. Ecce rapuit quae quod uoluit inpetrauit, quod rogauit extorsit. Rapuit et ilia uidua, quae frequenter orando si non propter innocentiam, saltim propter inportunitatem ut exaudiatur 1255 extorquet. 115. Rapuit igitur ecclesia synagogae regnum. Reg- m 1384 num meum Christus est; rapio ilium Iudaeis missum sub lege, natum in lege, nutritum iuxta legem, ut me qui eram sine PL 1734 lege seruaret. Rapitur Christus, cum aliis promittitur, aliis praedestinatur; rapitur Christus, cum aliis nascitur, aliis 1260 suffragatur ; rapitur Christus, cum ab aliis occiditur, sepelitur a nobis ; rapitur insidiantibus, rapitur dormientibus. Habes ubi ipsi confessi sunt nos rapuisse, se dormisse dicentes : dicite quia disci'puli eius node uenerunt et furati sunt eum nobis dormientibus. Surge igitur qui dormis, ne et tu, dum dormis, 1265 Christum amittas. Surge qui dormis et exsurge a mortuis. Vides mortuos esse qui dormiunt. Et ideo non inuidemus aliis, sed prouidemus nobis ; non enim mortui poterant seruare uiuentem. 116. Exsurgant uel sero qui dormierunt, etiam qui Chri¬ stum perdiderunt. Non sic amittitur Christus, ut non reuerta1270 tur, si tamen requiratur, sed uigilantibus regreditur et ex- v 231 surgentibus praesto est, immo omnibus adest, qui ubique semper est, quia conplet omnia. Nulli enim deficit, nos deficimus; nulli inquam deficit, superabundat omnibus ; super¬ abundant enim peccatum, ut superabundaret gratia. Gratia I275 Christus est, uita Christus est, Christus est resurrectio. Qui surgit igitur inuenit esse praesentem. 117. Rapitur ergo regnum caelorum, cum Christus a domesticis denegatur, a gentibus adoratur ; rapitur cum ab illis repudiatur, colitur a nobis ; rapitur cum per hereditatem non agnoscitur, per 1280 adoptionem adquiritur. codd. : AaC m n 1249 cfr Ex.

12,

”•

GgET(=x)

1251 Matth.

F O p V (=j) 15, 28.

BPL

1253 cfr Luc.

18, 3-8.

1256 cfr

f *2#2/u1264 Matth- 28’ 1265 EPh- 5, 14. 1267 Luc. 24, 5. C? 25> I?' 1272 Cfl Ier‘ 23> 24‘ 1273/1274 cfr Rom. 5, 20. 1274/127o cfr Ioh. 11, 25. 1247 dedicmi A 1249 est ista xy 1250 uoluntas A 1254 saltern A C P salnm R (tun in ras.) (cfr vi, / 168) 1255 ecclesiaey pr. regnum] om. A, spatio m l. ult. relicto 1257 in] sub ^ 1260 ab] om.y (s. 1. m. 2 V) cum ab aliis] om. L. occidetur P {corr. m. 2) L 1262 se] om. F O 1269/1270 reuertatur] repenatur x edd. 1272 deficit] a C B P L, defecit alii 1272/1273 nos usq deficit] om.G per homoiotel. deficimus] a CETpB, defecimus alii 1273 deficit] a C B P L, defecit alii 1275 et christus resurrectio est 2 E T resurrectio christus est L 1276 ergo] enim x 1278 gentilibus x p V (li eras.) 1 L edd. fj. Ball. 1280 requiritur A {in mg. al. adquiritur m. 3)

i75 LIBER SEXTVS

7< 297 3 >

°-

PL I75J

7/7 omnis populus audiens et publicani iustificauerunt deum PL 1667/69 baptizati baptismum Iohannis, Pharisaei autem et legis periti consilium dei spreuerunt in se non baptizati. 1. Aperuit sanctus Lucas specialibus additis quod quasi generalibus sanctus 5 Matthaeus subobscurum reliquerat ; ille enim ait : et iustificata est sapientia a filiis suis. Primum quae sit ilia sapientia hie uidemus expressum ; ait enim : iustificauerunt deum. Deus ergo sapientia est quia sapientia dei filius est, sapientia per naturam, non per profectum. Alia est sapientia dei patris v 232 10 uirtus, alia sapientia uirtus animae : ilia nata est, haec creata. Alia sapientia auctor operum, alia opus ; opus enim pl 1754 mentis sapere prudenter, sentire uiuaciter. Haec dona naturae sunt, operator autem non creatura est, sed creator, hoc est non naturae munus, sed munerator naturae. 2. Iustificatur 15 itaque deus ipse per baptismum, dum se homines peccata propria confitendo iustificant, sicut scriptum est : die tu iniquitates tuas, ut iustificeris, et iustificatur in eo quia non per contumaciam refutatur, sed per iustitiam dei munus agnoscitur ; iustus enim dominus et iustitias dilexit. In eo ergo 20 iustificatio dei est, si non ad indignos et obnoxios, sed ad innocentes per ablutionem factos uideatur et iustos sua munera transtulisse. Iustificemus igitur dominum, ut iustificemur a domino. 3. Quid sit iustificari deum inpensius requiramus. Apostolus dicit : sit autem deus uerax, omnis autem homo 25 mendax, sicut scriptum est : ut iustificeris in sermonibus tuis et uincas, dum iudicaris ; Dauid quoque dicit : tibi soli peccaui et codd. : A f(J. 3/14) a C m n Eib. VI, 5/0 Matth. n, 19. 16/17 Is. 43, 26. 19 Ps. 10, Ps. 30, 6.

Lib. VI,

Gg

8 7.

ET (=x)

efr 1 Cor. 1, 30. 24/26 Rom. 3,

Finit (explicit x) liber v.

Lncipit liber vi

A x, De

F O p V (=j)

(C add.

4

BP L

14/31 Beda ir, 7-421 C-D. ; efr Ps. 115, 2. 26/28

in evangelio secvndvm lvcan)

evangelio liber v explicit. Incipit eivsdem liber

a, explicit liber iv. Incipit liber v B P, finit L, in y nec subscriptio est nec insreiptio ; in mg. cod. A m. 3 adscr. : in alio codice iste liber non diuidimr 2 baptismum] A a my, baptismo alii codd. edd. /i Ball. Sch. (corr. Sch?) pharsaei A (corr.) 3 baptizati] ab eo add. x 3 aperuit usq. 14 naturae] legitur in f 6 est] om. a 7 uideamus F O V, uidimus P (corr.) L 8/9 filius usq. dei] A in mg. inf. m. 3 8/9 natura A a (om. per) 10 alt. uirtus] uirtutis B P L nata] genita edit. Rom. 11 creata] est praem. E (s. 1. eras.), est add. L pr. alia] est add. ET 14 iustificatur usq. 31 peccatorum] Beda 15 itaque] igitur x, om. Beda hominis P (corr. ;/?. 3) L 17 et] om. B P L 18 contumaciae A, corr. m. 2 19 iustitiam a C B P L 20 est iustificatio dei y obnoxios] ad noxios a xy, noxios Beda 21 iustus A, ad iustos A m. 2 et a 22 iustificemus usq. 26 iudicaris] om. Beda 23/24 impensius sequi (sequitur p) paulus apostolus y 26 et 28 dum] A G, cum alii 26 ipse dauid quoque GET, ipse quoque dauid g tibi A (alt. i s. 1.) sextvs

176

EXP. EV. SEC. LVC. VI, 3-6

malum coram te feci, ut iustificeris in sermonibus tuis et uincas, dum iudicaris. Ergo is qui peccat et confitetur deo peccatum iustificat deum cedens ei uincenti et ab eo gratiam sperans. 30 In baptismate igitur iustificatur deus, in quo est et confessio et uenia peccatorum. 4. Non contemnamus igitur sicut Phari- m 1385 saei consilium dei. Consilium dei est in baptismate lohannis ; v 233 quis igitur dubitet dei esse consilium in Christi lauacro ? Hoc est consilium, quod magni consilii angeius repperit, quod nemo 35 cognouit ; quis enim cognouit sensum domini ? Hominis consi¬ lium nemo contemnit, dei consilium quis refutet ? Ergo quasi filii matrem iustificemus, matrem sequamur. Scimus quia mater pro filiis se offert periculo, Matris sapientiae consilio, matris oboediamus imperio. 7, 32. 4° 5. Cantauimus uobis, et non saltastis ; lamentauimus, et non plorastis. Etsi non incongrua haec puerorum uideantur esse personae, qui leuem corporis motum inprudentia adhuc maturioris grauitatis exercent, tamen ad altiorem sensum referri posse praesumo, eo quod uideantur Iudaei nec psalmis 45 primo nec threnis postea propheticis credidisse, psalmis ad praemia prouocati, threnis ab errore reuocati. Cantauit Dauid, ut in salicibus nostra suspenderemus organa, cantauit ipse et ante arcam domini non pro lasciuia, sed pro religione saltauit. Ergo non histrionicis motibus sinuati corporis saltus, sed PL 1670 50 inpigra mentis et religiosa corporis agilitas designatur. Sed non in triumphis, non in excidiis Iudaeorum secuta correctio, qui diuinae indulgentiae muneribus prouocati leuare mentem, corpus adtollere, terrena deserere, caelestia quaerere debuerunt et iniuriis captiuitatis adtriti deflere peccatum, quod 7> 35- 55 culpa esset auctor iniuriae. 6. Iustificata est ergo sapientia ab omnibus filiis suis. Bene ab omnibus, quia circa omnes iustitia PL 1756 reseruatur. Vt susceptio fiat fidelium, reiectio perfidorum. v 234 Vnde et plerique Graeci sic habent : iustificata est sapientia ab omnibus operibus suis, quod opus iustitiae sit circa uniuscodd. : A f (/. 41/46) d (/. 53/59) aCmn 34 cfr Is. 9, 6. 35 Rom. n, cfr 11 Reg. 6, 14-22.

34

; cfr Is.

Gg ET (=x)

40, 13.

EO

pV (=y)

46 cfr Ps.

136, 2.

BP L

47/48

28 is] his P, autem L 29 ab eo] habet_y sperant A, corr. m. 2 30 et] om. xy B P L 31 sicut] A s. 1. m. 2 32 consilium dei] A s. 1. m. 2 33 esse dei B P L 38 offeret A sapienti PL 41 etsi usq. 46 reuocati] legitur in f incongruae x 43 sensum] A (e in ras.) 46 prouocati] uocati a re¬ uocati] / a C et (re s. 1. m. 2) A P, prouocati p, uocati alii 47 cantauit] et add. A (et exp.) G F O V et ipse p et] om. O 48 salutauit P (corr.) L 50 inpigra] ed. Bom., inpigr(a)e codd. 52 intellegentiae P L munerej P (m. 3), muneri P (m. 1) L 53 quaerere usq. 191 fimbria] legitur in d 53/54 debere A (m. 2 debuerunt) 54 et] om. A (in mg. et iniuriis m. 3) 55 iniuriae A (n in ras.) 56 omnes d 57 seruatur B P, L (spatium ante seruatur) perditorum A (in mg. al. perfidorum m. 3) 58 plerisque d 59 meritum d, iustitia y

EXP. EV. SEC. LVC. VI, 6-9

177

cuiusque meritum seruare mensuram. Bene ergo dicit : cantauimus uobis, et non saltastis. 7. Cantauit enim Moyses, quando in mari rubro ad transitum Iudaeorum fluctus obriguit, unda circumstetit eademque equos Aegyptiorum ascensoresque refusa demersit. Cantauit Esaias dilectae uineae 65 suae canticum, significans asperam flagitiis fore plebem, quae fecundis prius erat uirtutibus fructuosa. Cantauerunt Hebraei, cum uestigia eorum tactu flammae rorantis umescerent et intus extraque ardentibus omnibus solos tamen ignis innoxius lamberet nec adureret. Ambacum quoque cantico publicam 7° doctus mulcere maestitiam prophetauit dulcem domini fore fidelibus passionem. Cantauerunt ergo prophetae spiritalibus modulis publicae salutis oracula resultantes, fleuerunt pro¬ phetae threnis flebilibus dura Iudaeorum corda mulcentes. 8. Docuit nos scriptura cantare grauiter, psallere spiritali75 ter ; docuit etiam saltare sapienter dicente domino ad Ezechihel : plaude manu et percute pede ; neque enim histrionicos fluxi corporis motus deus morum censor exigeret aut inde- ^1386 coros crepitus uiris plaususque femineos imperaret, ut tantum prophetam deduceret ad ludibria scaenicorum et mollia femi80 narum. Non congruunt resurrectionis reuelata mysteria et obprobria saltationis exacta. Est sane, est quidam proprius bonorum actuum factorumque plausus, cuius sonus in orbem exeat et bene gestorum resultet gloria, est honesta saltatio, qua tripudiat animus, et bonis corpus operibus eleuatur, V 235 83 quando in salicibus organa nostra suspendimus. 9. Iubetur PL 1671 ergo propheta plaudere manu et percutere pede, iubetur psallere, quia sponsi nuptias iam uidebat, in quibus sponsatur ecclesia, Christus adamatur. Et bonae nuptiae, quando uerbo anima, spiritui caro nubit. In his propheta Dauid ludere nos 90 nuptiis uoluit, ad has inuitauit, quia suos posteros copulabat, et ideo laetior quam ceteri quasi in ipso actu positus nuptiarum nos ad celebritatem festi muneris adhortatur dicens : exsultate PL 1757 deo adiutori nostro, iubilate deo Iacob. Sumite psalmum et date

60

codd. : A d a C m n 61 cfr Ex.

F O p V (=y)

B P L

15, 1-18.

Aen. 11, 683.

76 Ez.

G g E T (=x)

6, 11.

64 cfr Is. 5, 1. 66 cfr Dan. 3, 24 sqq. 68 cfr Verg. 60 cfr Hab. 3, 13. 73 cfr Is. 46, 12. 74 cfr Ps. 46, 8. 82 cfr Ps. 18, 5. 85 cfr Ps. 136, 2. 92/94 Ps. 80, 2.3.

64 dilectae] dilecto dilecti edit. Rom. 65 flagitiis asperam d 66 hebraei] om. PL 68 ex utraque ay innoxiosyP L 69 adcideret L 70 domini] om. ET 72 publices d 73 tehrenis A, trenus d 75/76 ezechiel A 76 manibus d 77 fluxuy L edd., flexu edit. Rom. 78 screpitos A, strepitus d x edd. 80 resurrectioni d misterium d 81 opprobrium salutationis d pr. est] A C xy (est exp. p), et g, om. alii codd. edd. fi Ball. 83 est] et L honestac (c exp.) sal*tatio (u eras.) A 84 dripudiat A (corr.) x (corr. m. 2 g E) 85/86 iubetur ergo propheta] **** ergo sr pfetia d 87 disponsatur x edd. ii Ball. 88 quam A 91 ipso] A s. 1. m. 3

178

EXP. EV. SEC. LVC. VI, 9-13

tympanum, psalterium iucundum cum ciihara. Nonne actum 95 quendam prophetae saltantis aduertis ? Denique alibi : psallam tibi deus in cithara, sanctus Israhel. Gaudebunt labia mea, cum cantauero tibi, et anima mea, quam redemisli. Audis citharizantium uoces, audis saltantium crepitus ? Nuptias crede. 10. Sume et tu citharam, ut pulsata spiritus plectro inte100 riorum corda uenarum boni operis sonum reddat. Sume psalte¬ rium, ut armonia dictorum factorumque tuorum concinat. Sume tympanum, ut organum tui corporis spiritus moduletur interior factisque operantibus dulcis morum tuorum suauitas exprimatur. Sic psallebat propheta, cum diceret : ueni hue 105 aLibano,sponsa,ueni hue aLibano. ll.Hoc canticum cecinerunt pueri nec auditi sunt. Qui pueri ? De quibus dicit : ecce ego et pueri quos dedisti mihi. Sed hoc canticum non in foro, non in plateis canebatur, sed in Hierusalem ; ipsa est enim dominicum forum, in quo praeceptorum caelestium iura conduntur. no 12. Et ecce mulier, quae erat in ciuitate peccatrix. Hoc loco V 7> 37plerique pati uidentur scrupulum, serere quaestiones, utrumnam uideantur euangelistae duo discordasse de fide an uero aliquam in diuersitate dictorum diuersitatem signare uoluisse mysterii. Habes enim in euangelio secundum Matthaeum quia 115 Iesus cum uenisset in Bethaniam in domum Simonis leprosi, accessit ad eum mulier habens alabastrum unguenti pretiosi et recumbente illo fudit super caput eius. Deinde istic publicanus 7> 39intra se dicit quod, si esset propheta, sciret peccatricem et unguentum eius uitare deberet, illic unguento effuso discipuli con120 queruntur. Vtrumque igitur explicandum est, sed ante quod scriptorum ordine prius est priorem quoque ordinem interpretationis accipiat. 13. Venit ergo dominus Iesus in domum codd. : Ad a C m n 95/97 Ps. 70, 22.23. Matth. 26, 6.7.

95

Gg

E T (=x)

F Op V (=y)

104/105 Cant. 4, 8.

BPL

106/107 Is. 8, 18.

115/117

aduertis A s. 1. m. 2 96 deus] s. 1. P, om. M Sch. {restit. Sch?), efr Nohe, sancte d srl A 97 dum d audisti d 98 uoces audis saltan¬ tium] om. d strepitus d 99 ut] et d 100 reddat sume] sed adsume d sume] et add. a x 101 concinnat Ad P (pr. n s. 1. m. 3) 102 sume] et add. x timpanum A, tymphanum d spiritum P L 104/105 hue (bis)] hunc d, nuncy 105 hoc] A (c s. 1.) 106 dicit] christus add. A, et exp. 107 et] om. d pueri] mei add. m 108 ipse d 110 et] om. d et add. : de muliere quae erat peccatrix ; sequentia proem. m : in sancta agata. in illo tempore rogauerunt dominum quidem de phariseis ut manducaret cum illo. etingressus domus pharisei discubuit. et reliqua ; praein. g : de myrra effusa 111 scrupulum] et add. P L quaestionis A 113 in dictorum (dictorum in g) diuersitate (diuersitatem d) dgET L, in diuersitate (diuersitate s. 1. m. 2, om. dictorum) G 115 quum d (sic ubique) domo y 116 et] accessit d 117 istic] a C B, stic A, isti P (c s. i, eras. ; m. 3 iste), iste alii publicanus] codd., prob Sch?, qui sic Ambrosium errore scripsisse merito putat, pharisaeus x edd. /t Ball. Sch. 118/119 ungentum PL 119 illi P L unguentum diffusum d ungento P 120 sed] om. d 121 scripturarumy priorum AOp(m. 1)

p.

54

236

EXP. EV. SEC. LVC. VI, 13-14

179

Simonis leprosi. Apparet oeconomia, quod leprosum non refugit, non uitat inmundum, ut maculas humani corporis PL 1672 125 possit abolere. Domus autem leprosi erat in Bethania; n 1387 per interpretationem domus oboeditionis dicitur. Omnis igitur locus Bethania, portio autem totius loci domus Simonis. Nonne tibi uidetur Bethania mundus hie esse, in quo seruitii oboedientis debemus obsequium, domus autem PL 1758 150 Simonis leprosi terra esse, quae mundi portio est ? Princeps autem saeculi huius quidam leprosus est Simon. Ergo dominus Iesus Christus ex illis superioribus locis uenit in hunc. mundum et descendit in terram. Non erat in hoc mundo, sed oboediente pietate missus est in hunc mnndum. Ipse dicit : 135 sicut me misit in hunc mundum. Audiuit ergo mulier ista uenis- v 237 se Christum, intrauit in domum Simonis ; neque enim sanari potuisset haec mulier, nisi Christus uenisset in terram. Et fortasse ideo etiam ipsa ingreditur domum Simonis, quod speciem habeat cuiusdam superioris animae scilicet uel eccle140 siae, quae descendit in terram, ut bono odore sibi populum congregaret. 14. Hanc ergo mulierem inducit Matthaeus supra caput Christi effundentem unguentum et ideo forte noluit dicere peccatricem ; nam peccatrix secundum Lucam supra Christi 7, 38. 145 pedes effudit unguentum. Potest ergo non eadem esse, ne sibi contrarium euangelistae dixisse uideantur. Potest etiam quaestio meriti et temporis diuersitate dissolui, ut adhuc ilia peccatrix sit, iam ista perfectior. Etsi enim personam non mutet ecclesia uel anima, tamen mutat profectum. Itaque si 1JO constituas animam fideliter adpropinquantem deo, non peccatis turpibus et obscenis, sed pie seruientem dei uerbo, habentem inmaculatae fiduciam castitatis, aduertis quod ad ipsum Christi ascendit caput ; caput autem Christi deus est et odorem meritorum spargit suorum. Christi enim bonus odor sumus cocld. : A d a C m n 135 loh. 6, Is. 58, 2.

58.

153

1

G g E T (=x)

F O p V (—y)

B P L

140 efr n Cor. 2, 14.15. 106 efr Matth. Cor. 11, 3. 154/155 11 Cor. 2, 15.

26, 7.

150 efr

123 oeconomia] oechonomia A, id est dispensatio oeconomiae add. a 124 refuit ut] in add. d 125 abolere] P (re in ras.), abluerejy Sch. {corr. Scb.2) 126 bethania] coni. Eng., om. codd. edd., quae s. 1. p (m. 2) P (m. 3) fi Ball. 127 portio] propositum d 128 nonne] ne A, non GT F OpB 129 oboedientes Ay {corr. V) 131 ergo] om. d 133/134 pr. in usq. oboediente] A s. 1. m. 2 134 oboedientie d hunc] om. d 135 me misit] A a x, me misisti dy B P L misit me C ista mulier C ista] A (s s. 1. m. 2) 137 haec] et add. vd {s. 1. m. 2), he d christum d 143 fortem d 145 effundit A (n r. 1. m. 2) G O p V 147/ 148 adhoc ilia peccatris d {om. sit) ilia y 149 ecclesiae d 150/151 peccastis P {corr.) L 151 sed] et d seruantem dei uerba P L uerbo] uero d 152 aduertes A 153 ascendat x 154 suorum spargitj* sparget ^ d

i8o

EXP. EV. SEC. LVC. VI, 14-17

155 deo ; deum quippe honorat bonum fraglans odorem uita iustorum. 15. Si haec intellegas, uidebis hanc feminam, uidebis plane beatam, ubicumque praedicatum fuerit hoc euangelium, nominari nec eius umquam exolescere memoriam, eo quod supra caput Christi bonorum fraglantia morum iustorumque 160 factorum effudit unguentum. Qui accedit ad caput nescit V 238 extolli, sicut ille frustra inflatus mente carnis suae et non tenens caput. Sed qui caput non tenet Christi uel pedes teneat, quia corpus unum copulatum et subministratum crescit in incrementum dei. 16. Altera est ilia, uel persona altera uel profectu, 165 quae propinqua nobis est ; nondum enim peccatis nostris renuntiauimus. Vbi sunt nostrae lacrimae, ubi gemitus, ubi PL 1673 fletus ? Venite, adoremus et procidamus ante eum et ploremus ante dominum nostrum, qui fecit nos, ut saltim ad pedes lesu PL 1759 uenire possimus. Nondum enim possumus, peccator ad pedes, 170 iustus ad caput. 17. Habet tamen et quae peccauit unguen¬ tum. Defer mihi et tu post peccata paenitentiam. Quocumque ^ 1388 uel in domum indigni, uel in domum Pharisaei audieris iustum uenisse, contende, praeripe hospiti gratiam, praeripe regnum caelorum ; a diebus enim Iohannis Baptistae regnum caelorum 175 cogitur, et cogentes diripiunt illud. Vbicumque audieris Christi nomen, adcurre : in cuiuscumque interiorem domum Iesum intrasse cognoueris, et ipse festina. Cum reppereris sapientiam, cum reppereris iustitiam in alicuiuspenetralibusrecumbentem, adcurre ad pedes, hoc est uel extremam partem quaere sa180 pientiae. Noli fastidire pedes ; fimbriam ilia tetigit et sanata est. Lacrimis confitere delicta, dicat de te quoque iustitia ilia codd. : A da Cm n 156 cfr Matth. 168 Ps. 94, 6.

26, 13.

GgET(=x)

161/162 Col. 2, 174/175 Matth. 11, 12.

F O p V (=y) 18.19.

BPL

163/164 Matth. 180 cfr Luc. 8, 44.

28, 9.

167/

155 fraglans] T (corr. ex flagrans) P m. 1, fragrans g (1 s. pr. r), flagrans P m. 3 aliique (G 1 ex r m. 2) 156 uidebis] uidetep, om. P L Sch. (restit. Sch.2) 157 plane] plene g, ualde P L beatam] et add. P 150 super x L fraglantia P, flagrantia A C B L, fraglantiam dGT (corr. ex flagr.) F (1 ex r m. 2) edd. fi Ball. 160 effundit a p V (corr.) ungentum F, unguenta B (a ex um) L, ungenta P edd. /j. Ball. 161 extollit sicut ilia d inflammatus P L 162 sed qui] sequi d quia] qui d 163 est d in] om. d 165 est] om. B eoim (sic) d 167 procedamus d eum] deum x B P (ex dominum) L /a 168 nostrum] n M (in mg. sed eras.), om. x O p cum Vulg., Ball. Sch., restit Sch.2 (cfr de paen. ix, 100— GSEL, 73, p. 203, 17) saltern C et corr. m. 2 G P ad] om.y 169 inuenire y possimus] possemus P (e ex u m. 2) possumus] quia add. x edd. fi, possi¬ mus y, caput add. p s. 1. m. 2, ad caput uenire et P L 170 tamen et quae peccauit] om. P L 171 defers A (t s. s m. 2), deffert F O V, defret p 172 indigni uel in domum] om. d 173 (primo loco :) proripere d, praeripere x y edit. Rom. hospiti] BPL, hospitis A C x et (is ex es) p V, ospitis d, hospites a F O (alt. loco :) proripere d, praeripere y edit. Rom. 174 enim] au_y 175 audieris] A (is ex itis) 176 occurre d (o in ras.) 177 repperis (er s. 1.) d 178 cum reppereris iustitiam] om. d penetrabilibus A dGT (bi eras.) y 181 quoque] om. C, ante de te transponit L

EXP. EV. SEC. LVC. VI, 17-22 7, 44.

185

*9°

195

7, 45. 200

205 7, 46.

210

i8i

caelestis : 18. lacrimis suis rigauit pedes meos el capillis suis extersit. Et fortasse ideo non lauit pedes suos Christus, ut eos v 239 lacrimis nos lauemus. Bonae lacrimae, quae non solum nostrum possunt lauare delictum, sed etiam uerbi caelestis rigarc uestigium, ut gressus in nobis eius exuberent. Bonae lacrimae, in quibus non solum redemtio peccatorum, sed etiam iustorum refectio est ; iusti enim uox est : fuerunt mihi lacrimae meae panis. 19. Etsi ad caput Christi adcedere non potes, tangat pedibus suis caput tuum Christus. Et fimbria curat eius et pedes curant. Expande capillos, steme ante eum omnes tui corporis dignitates. Non mediocres capilli sunt, qui possunt pedes tergere Christi. Testatur hoc ille, qui quamdiu capillos habuit, uinci nequiuit. Denique et mulierem decaluatam orare non decet. Habeat plane capillos, quibus Christi circumuoluat uestigia, quibus suae criniculis pulchritudinis et decoris sapientiae pedes tergeat, ut extremo saltim diuinae rore uirtutis umescant, figat iustitiae pedibus oscula sua. Non mediocris haec meriti est, de qua potest dicere sapientia : 20. ex quo intraui, non cessauit osculari pedes meos, ut aliud nisi sapientiam loqui nesciat, ut aliud nisi iustitiam diligere nesciat, ut aliud nisi castitatem libare nesciat, ut aliud nisi pudicitiam osculari nesciat. Osculum enim mutui amoris indicium est, osculum pignus est caritatis. pl 1760 21. Beatus qui potest et oleo ungere pedes Christi. Denique \>r 240 adhuc Simon non unxerat; sed beatior quae ungit unguento ; pl 1674 multorum enim florum in unum collecta gratia spargit odorum uarias suauitates. Et fortasse istud unguentum non possit alius nisi ecclesia sola deferre, quae diuersi spiraminis innumerabiles habet flores, quae merito speciem accipit peccatricis, quia Christus quoque formam peccatoris accepit. 22. Et codd. : A d(J. 182/191) a C m n

188/189 Ps. 41, Cor. 11, 5.6.

4.

191 cfr Luc.

G g ET (=x)

8, 44.

F O p V (=y)

194 cfr Iud.

16, 17.

B P L

195 cfr

1

182 et] om. B P L 183 extersit] A m B P L, tersit alii 184 et 186 bene d 184/185 possunt nostrumy post sunt d 186 eius in nobis Cy excuberet d, exuberet_y B P L 187/188 refectio est iustorum E T 188 alt. est] om. P L meae] om. d 189 panis] panes A d g T (corr.)y, die et nocte add. x 190 potest d 192 spandej omnes] A a x VB, omnem F O p, omnis alii tui] A s. 1. 193 dignitatis F O, dignitatem p V (em in ras.) L 193/194 tergere pedes x 196 decet] et add. y 197 suae criniculis pulchritudinis (-is ex-esA) et decoris] A a C m x y B, pulchros et decoros P L aliique 198 tergeat] A et C {alt. e eras.) a g E T P, terget G (a s. alt. e), tergatj- B /x Ball. saltim] g E Ty B JL, saltern alii Sch. 199 figat a x, figant p {corr.) aliique 203 libabare A {pr. ba eras.) 205 pignus] signum C 207 simon] moysi BP L ungit] a C, unget A P L, unxit x edd. y. Ball., unguet_y B ungento A 211 accipit] A C G, accepit alii 212 peccatores corr. P m. 3

182

EXP. EV. SEC. LVC. VI, 22-24

7, 47.

ideo nemo potest tantum diligere quantum ilia quae in pluribus diligit. Nec Petrus ipse, qui ei dixit : donrine, tu nosti n 1389 215 quia diligo te, nec Petrus ipse, qui doluit quia interrogatus est : amas me ? Quod enim manifestum erat nolebat quasi incognitum quaeri. Ergo nec Petrus ipse, quia ecclesia dilexit in Petro, nec Paulus ipse, quia Paulus quoque eius est portio. Et tu plurimum dilige, ut et tibi remittatur plurimum. Multum 220 peccauit Paulus, qui etiam persecutor fuit, sed multum dilexit, qui usque ad martyrium perseuerauit. Remissa sunt ei peccata multa, quia et ipse multum dilexit, qui sanguini proprio pro dei nomine non pepercit. 23. Vide oeconomiam : in domo 7, 36. Pharisaei peccatrix glorificatur, in domo legis et prophetae 225 non Pharisaeus, sed ecclesia iustificatur ; Pharisaeus enim 7, 39. non credidit, ista credebat. Denique ille dicebat : si esset pro¬ phet a, sciret utique quae et qualis esset midier quae tangit eum. Domus autem legis Iudaea, quae non in lapidibus scribitur, sed in tabulis cordis. In hac iustificatur ecclesia iam lege 230 maior ; lex enim peccatorum nescit remissionem, lex mysterium non habet, quo occulta mundantur et ideo quod in lege minus est consummatin' in euangelio. 7, 41. Duo inquit debitores erant cuidam faeneratori : unus debebat v 241 denarios quingentos, alius quinquaginta. 24. Qui sunt isti 235 debitores duo nisi populi duo, unus ex Iudaeis, alter ex gentibus faeneratori illi thesauri caelestis obnoxii ? Vnus inquit debebat denarios quingentos, alius quinquaginta. Non mediocris est iste denarius, in quo regis imago formatur, qui tropaeum habet imperatoris expressum. Non materialem faeneratori 240 huic debemus pecuniam, sed meritorum examina, aera uirtutum, quarum meritum grauitatis pondere, iustitiae specie, sono confessionis expenditur. Vae mihi si non habuero quod accepi aut quia difficile quisquam est, qui faeneratori huic integrum debitum possit exsoluere, uae mihi si non petiero : 245 ‘concede mihi debitum !’ Non enim nos ita dominus orare pl 1761 codd. : Af{l. 234/242) a C mu 214/215 Ioh. 21, 15. 228 cfr 11 Cor. 3, 3.

Gg ET (=x)

216 Ioh. 21, 17. 245 cfr Matth. 6, 12.

220

214 ei] A, om. codd. edd. fi Ball. Sch. {add. Schr) a {test. Ball.) x edd., dei add. y 218 est eius x

F Op V (=j) cfr

1

Cor.

15, 9

;

BP L

1

Tim.

1, 13.

217 ecclesia] ecclesiam A et 219 dimittatur x 222 di¬ lexit multum L sanguine y L 223 uideo A a G {corr.) E T B P 226 illi P, corr. m. 2 228 iudaea] om. edit. Rom. 229 iam] a A, in ras. G V, s. 1. p 233 duo] de duobus debitoribus praem. g 234 alius] et praem. O 234 qui usq. 260 redhibetur] legitur in f 236 faenerator P, feneratur L 237 alius] alter / 238 est] A s. 1. m. 2 tropeum A {in mg. figurant m. 2), thropeum P 240 examena A, exanima P L 241 specie] A s. 1. m. 2 242 uae usq. 247 debi¬ tores] om.f 243 accipiam aut_y L, accipiam ut P 245 concedire A (re r. /. m. 2), concedi C 0 ([ex e), dimitte m, concedere p (re s. 1. m. 2) dominus] A s. 1. m. 3

EXP. EV. SEC. LVC. VI, 24-27

25°

255

260

265

270

275

183

docuisset, ut peteremus nobis dimitti nostra debita, nisi PL 1675 sciret difficile aliquos fore idoneos debitores. 25. Sed quis est populus iste, qui amplius debet, nisi nos, quibus amplius creditum est ? Illis credita sunt eloquia dei, nobis creditur uirginis partus. Habes talentum uirginis partum, habes fidei centesimum fructum. Creditus est Emmanuhel nobiscum deus, credita domini crux mors resurrectio. Etsi Christus pro omnibus passus est, pro nobis tamen specialiter passus est, quia pro ecclesia passus est. Itaque non est dubium quod plus debeat qui plus accepit. Et secundum homines plus fortasse offendit qui plus debuerit, sed per misericordiam domini causa mutatur, ut amplius diligat qui amplius debuit, si tamen gratiam consequatur. Gratiam enim et qui reddit habet et qui v 242 habet in eo ipso quod habet soluit ; nam et reddendo habetur et habendo redhibetur. 2G. Et ideo quoniam nihil est quod digne deo referre possimus — quid enim referamus pro susceptae camis iniuria, quid pro uerberibus, quid pro cruce obitu ^ 1590 sepultura ? — Vae mihi, si non dilexero ! Audeo dicere, non reddidit Petrus et ideo plus dilexit, non reddidit Paulus ; reddidit quidem mortem pro morte, sed alia non reddidit, quia multa debebat. Audi ipsum dicentem quia non reddidit : quis prior dedit illi, et retribuetur ei? Reddamus licet crucem pro cruce, funus pro funere, numquid reddimus quod ex ipso et per ipsum et in ipso habemus omnia ? Reddamus ergo amorem pro debito, caritatem pro munere, gratiam pro pecunia ; plus enim diligit cui donatur amplius. 27. Sed reuertamur ad illam superiorem, cuius consilium adhuc nec apostoli intellegunt, quod erat absconditum a saeculis in deo ; quis enim cognouit sensum domini ? Conquerebanturergodiscipuli quia mulier supra caput effudit unguentum codd. : Af(l. 247/260) a C m n

G g E T (=x)

F

O p F (=y)

BPE

246 cfr Luc. n, 4. 249 cfr Rom. 3, 2. 250 cfr Matth. 25, 15. 251 cfr Matth. 13, 8 ; 1, 23. 254 cfr Luc. 12, 48. 255/258 August, de gratia Christi 44, 48 — CSEL 42, p. 160, 19-22. 267 Rom. 11, 35. 268 cfr Rom. 11, 36. 271 cfr Luc. 7, 42.43. 273 cfr Col. 1, 26. 274 Rom. 11, 34 ; cfr Is. 40, 13. 246 nobis dimitti] Ay, dimitti nobis a P ft Ball., dimitte nobis alii 247 scire y forte y qui a 251 est] et add. y emmanuel A EO 253 pr. passus] mortuus x 255 secundum usq. 258 consequatur] Aug. hominem x y (et Aug. ed. Amerb.) 256 debuerat ETy Aug. (praeter cod. M) 257/258 gratia a x Aug. (cod. M) 258 consequamur / reddidit A 259 quo P L reddendo] x V (ni. 2), credendo AaV (m. 1) aliique 260 redhibetur] Af a C P L, redditur x edd. fj. Ball., reddebiturj (bi s. 1. p, pr. d s. 1. V), redimetur B (m ex b m. 2) 261/262 suscepta PL 265 morte] mortem Ay 268 funus] cadauer add. y 270/271 gratiam pro pecunia] y (pecuniam corr. F V), gratiam (pro sanguinis praetio s. 1. m. 3) pecunia A, gratiam pro sanguinis pretio pecuniam a B, gratiam pro sanguinis praetio C x /x Ball. Tissot, gratiam pro sangui¬ ne pro praetio pecuniam P L 271 plus] amplius C 274 domino E T, deum y (deo V m. 3) 275 supra] A C, tuet. Eng., super alii Sch.

184

EXP. EV. SEC. LVC. VI, 27-30

et querebantur dicentes : quare hoc sic pent ? Potuit enim uenundari pretio et dari pauperibus. Quid utique in eorum sermonibus displicuerit non potes deprehendere, nisi mysterium intellegas ; luxuriosi enim hominis uel potius non ho280 minis est olere unguentum. Certe et ipsi qui olent unguere se, non perfundere solent. Quid displicet, quia dictum est : V 243 potuit hoc uenundari pretio et dari pauperibus? Certe et ipse supra dixerat: quidquid uni horum minimorum fecistis, mihi fecistis, sed ipse mortem suam pro pauperibus offerebat. 28. 285 Non est igitur simplex figura, et ideo respondit illis dei uerbum : quid molesti estis mulieri ? Semper pauperes habetis uobiscum, me autem non semper. Semper ergo tecum pauperem PL 1762 habes et ideo benefac. Non igitur differre pauperem debes, PL 1676 quia tecum semper est, cum tibi propheta dicat : ne dixeris 290 pauperi: eras dabo. Sed ille de sola misericordia loquutus est, hie autem misericordiae fidem praetulit, quae tunc habet meritum, si fide praecedente confertur ; mittens enim hoc unguentum in corpus meum ad sepeliendum me fecit. Non ergo unguentum dominus, sed caritatem dilexit, fidem suscepit, 295 humilitatem probauit. 29. Et tu si desideras gratiam, carita¬ tem auge ; mitte in corpus Iesu fidem resurrectionis, odorem ecclesiae, conmunN caritatis unguentum. Et ita progrediens pauperi dabis. Plus tibi pecunia ilia proderit, si non tamquam adfluentem tribuas, sed tamquam profuturam Christi nomine 300 largiaris; si ita earn couferas pauperi, ut deferas Christo. Non ergo iuxta litteram tantummodo accipias superfusum capiti unguentum — littera enim occidit — sed secundum spiritum, quia spiritus uita est. 30. Quod ergo istius mulieris unguentum est ? Quis hoc 305 audire potest ? Qui tales aures habet, ut dicente Iesu uerbum, quod accepit a patre, immo quia ipse uerbum est, possit tan- V 244 codd. : Af{l. 304/306) aCmn

G gET (=x)

F Op

V (=j)

BP L

27(i/277 Matth. 26, 8.9. 282 Marc. 14, 5. 283/284 Matth. 25, 40. 287 Matth. 26, 10.11. 289/290 Prou. 3, 28. 292/293 Matth. 26, 12. 11 Cor. 3, 6. 305 Luc. 8, 8 ; 14, 35. 306 efr loh. 1, 1.

28«/ 302

276 enim] om.y 278 displicuerit] christo add. /j. Ball, et totum ponunt l. 277 ante in potes] A (jft. 2) a G, potero A et C (m. 1) B P L, poteris C m. 2 M Ball., potest alii {alt. t exp. g E V) 280 olent] oleo a B P, qui oleo se unguere solent C in mg., solent gET 281 se] solent a quid] ergo add. ed. Rom. displicuit a C 283 eorum A minimorum horum (bonorum O) x y feceritis y toM] et proem. B n 284 sed] om. x 286 mulieri] huic proem, m ge Ball. 287 pauperes j 288 habes] A (s s. 1. m. 2) non] Ay P {m. 3), nunc a B P (m. 1) L, num C x Tissot {et l. 290 : dabo ?) igitur] ergojy 289 semper tecum x 290 loquutus] A F V B, locutus cet. 292 conferatur F O V (atur in ras.) P (a add. m. 2), conferentem p (at s. entem), confertus B 295 si] om. x 298 pauperi¬ bus x 299 afluentem A 300 eaxF (m. 3) 304 quod usq. 317 mauult] legitur in f 304/305 quis usq. potest] A s. 1. m. 2 305 quis x B P (s s. /.) ut] A (t ex d) 306 accipit A, accepi x qui L /i Ball. est] om.gET

EXP. EV. SEC. LVC. VI,

310

3J5

320

325

33°

335

30-33

185

tam altitudinem capere mysterii ? Et discipuli ex parte intellegunt, etsi non totum intellegunt. Vnde et quidam putant dixisse discipulos unguenti pretio emi fidem gentium debuisse, m 1391 quae sanguinis dominici tan turn pretio debebatur, quod uidetur ueri simile. Denique Iohannes euangelista inducit sermonem Iudae Iscarioth aestimatum trecentis denariis illud unguentum, sicut habes : potuit enim uenundari trecentis de¬ nariis et dari pauperibus. Trecentorum autem aera crucis insigne declarant; sed dominus non perfunctoriam mysterii praescientiam quaerit, sed consepeliri in se fidem credentium mauult. 31. Id tamen de ceterorum apostolorum uocibus intellegimus, Iudas autem condemnatur auaritiae, qui pecuniam dominicae praetulit sepulturae, qui etiamsi de passione sensit, errauit tam cara auctione. Vili se uult aestimari Christus, ut ab omnibus ematur, ne quis pauper deterreatur. Gratis inquit accepistis, gratis date. Pecuniam non quaerit diuitiarum altitudo, sed gratiam. Ipse nos pretioso sanguine emit, non uendidit. De quo plenius diceremus, nisi a nobis ipsis tractatum alibi recordaremur. 32. Ergo secundum dicta domini, in quo sunt thesauri sapientiae et scientiae absconditi, quos nemo potuit praeuidere, operari me oportet in sepultura eius, ut caro eius requieuisse, non corruptionem uidisse ere- V 245 datur et mors corporis eius ita domum nostrum odore sui conpleat, ut credamus quia in manus patris conmendauit PL 1763 spiritum suum et a morte sequestrata diuinitas corporalium non subiit consortium passionum. 33. Intellege quemadmo- PL 1677 dum corpus filii unguentum oleat. Corpus illud est quod exutum est, non quod amissum est. Corpus eius traditiones sunt scripturarum, corpus eius ecclesia est. Corporis eius odor codd. : A f (/. 307/317 et l. 325/335) d (/. 333/335) a Cmn F O p V (==y)

GgET (=x)

B P L

313/314 lob. 12, 5. 316 efr Rom. 6, 4. 322 Matth. 10, 8. 323 efr Rom. 11, 33. 323/324 efr 1 Petr. 1, 19 ; Ambros. de spiritu sancto 11, 125, sqq. — PL 16, p. 840. 326 Col. 2, 3. 328 efr Ps. 13, 10. 330/331 efr Luc. 23, 46. 335 efr Eph. 1, 23. 335 efr 11 Cor. 2, 15. 307 mysterio A, corr. m. 2 et discipuli] A s. 1. m. 2 308 tantum P L 309 enim A (s. 1. emi m. 2) 311 ue**ri A (i ex e m. 2) iohannis P, corr. m. 2 311/312 sermone C x 312 scharioth A p B trecentos denarios y 314 trecenta ed. Rom. n Ball. 315 declarant] C x V (n s. /.) B /a Ball. (sic intellegendum ‘trecenta [ = t] aera declarant insigne [subs/.] crucis’), declarat alii codd. Scb. deus g E T perfunctoriam] A (m s. 1. m. 2), perfunctoria F O P (a ex am) 316 praesentiam Ty (V in mg. praescientiam, eras.), praescientia B P (c ex t m. 2) sed] A s. 1. m. 2 consepelire y 317 maluit A, uult C 319 etiam se A (i s. alt. e m. 2) 320 actione x P L uile A a, uilis G 322 inquit] om. y pecuniam] enim add.y 323 pretio sanguinis B P (is ex es) L * sanguine A (s eras.) 324 redemit P L /x 325 ergo usq. 342 sapientiam] legitur in f 326 scientiae] dei add. f 327 sepulturam C g (corr.) ETy B 330 compleatur A (om. ut; m. 2 compleat ut) ut] om. (A) F O, ut in ras. V, et PL manu G F O pBP L' 331 a] om. f diurnitas f 333 filii usq. 478 ilia] adest d fili A day Scb. un*gien*tum d 334 alt. est] om. d 334/335 eius usq. corporis] om. dper homoiotel.

i86

EXP. EV. SEC. LVC. VI, 33-34

sumus, et ideo decet ut mortem corporis eius ornemus, etsi nostros ilia non requirat ornatus, sed requirunt pauperes. Ornabo corpus eius, si fiam sermonum eius praedicator et possim gentibus crucis aperire mysterium. Ornauit ille qui 340 dixit quia praedicamus Christum crucifixum, Iudaeis quidem scandalum, gentibus stultitiam, ip sis uero uocatis, Iudaeis atque Graecis, Christum dei uirtutem et dei sapientiam. Ornatur crux, cum id quod per inperitiam stultum putatur per euangelium sapientius aestimatur, ut possimus docere quemadmodum 345 uirtus aduersaria per crucem domini destruatur. Misi in domini corpus unguentum, spirare incipit quod mortuum putabatur. 84. Ideo unusquisque adoriatur emere labore suo nisuque uirtutum alabastrum unguenti, non uile aliquod atque con350 mune, sed pretiosum unguentum alabastri et unguentum pisticum. Si enim quis fidei congreget flores et praedicet Iesum Christum crucifixum, in omnem ecclesiam, quae Christi corpus est mundo mortua, requiescens deo fidei suae transfundit unguentum. Olere incipit tota domus domini passi- v 246 355 onem, olere incipit mortem, olere incipit resurrectionem, ut possit unusquisque ex hoc sacrae plebis numero dicere : mihi autem absit gioriari nisi in cruce domini nostri Iesu Christi. Spirat odor, olet unguentum in corpore, si quis possit — atque utinam ego possim — confidenter loqui : mihi autem mvindus p li92 360 crucifixus est. Non amanti diuitias, non amanti honores saeculi, non amanti quae sua sunt, sed quae Iesu Christi, non amanti quae uidentur, sed quae non uidentur, non cupido uitae, sed ei qui festinat dissolui et cum Christo esse crucifixus est mundus. Hoc est enim crucem tollere et sequi Christum, 365 ut et nos conmoriamur et consepeliamur cum eo, ut unguen-

codd. : Af{l. 336/342) daCmn

Gg ET (=x)

F O p V (=y)

BPL

340/342 i Cor. i, 23.24. 351 cfr Gal. 6, 14. 352/353 cfr Eph. 1, 23. 356/ 358 Gal. 6, 14. 359/360 Gal. 6, 14. 382/363 cfr 11 Cor. 4, 18. 363 cfr Phil. 1, 23. 364 cfr Luc. 9, 23. 365 cfr Rom. 6, 4 ; Col. 2, 12.

336 eius corporis d 337 nostros] A {alt. s r. /.) 338 fiam usq. praedicator] fimiam corpus onum eius praedicatur d 339 aperire mysterium crucisy 341 gentibus] a C P, autem add. A (s. 1. rn. 3) aliique stultitia f ipsius A, exp. u 343 id] ho* d stulta d 344 aestimetur y 345 distrahatur A {in mg. al. distruatur m. 3)t distruatur y 346 incipit] hinc cepit d 346/347 putatur P 348 adhortatur d 348/349 laboris bonis utique uirtutum d 348 nisi qui P (que corr. m. 3) L 349/350 unguenti usq. sed] A add. m. 2 349 neque A (at s. ne) 351 congeret A 351/352 christum iesum d 353/354 transfudit A dO {corr. m. 3) P L 354 domini] om.y 357 autem] om. P L crucem ABetP {corr.) L nostri] hAs.l. m. 2, om. Gy B 358 odorem d in] P s. 1. m. 3, om. L 360 est] om. a 363 esse] om. d 364 mundo d 365 conmoriamini d sepeliamur_y

EXP. EV. SEC. LVC. VI,

34-37

187

turn, quod ista mulier in sepulturam eius rnisit, olere possimus. Non mediocre istud unguentum est, quo Christi longe lateque diffunditur nomen. Vnde etiarn prophetice dictum est : unguentum exinanitum est nomen tuum, ideo exinanitum, ut 37° maiore tides odore fraglaret. 35. Exhac ergo muliere intellegimus illud apostolicum quid sit : super abundauit peccatum, ut superabundaret gratia. Nam si in ista muliere non superabun- PL 1764 dasset peccatum, non superabundasset gratia ; agnouit enim peccatum et detulit gratiam. Et ideo lex necessaria; per 375 egem enim peccatum agnoui. Si lex non fuisset, peccatum lateret. Agnoscendo peccatum ueniam peto. Per legem ergo PL 1678 genera peccatorum, praeuaricationis quoque crimen agnosco, curro ad paenitentiam, gratiam consequor. Lex ergo auctor est boni, quae mittit ad gratiam. Cap. 380 36. Mater et fratres met hi sunt qui uerbum dei audiunt et V 247 8, 21. faciurvt. Moralis magister, qui de se ceteris praebet exemplum, atque ipse praeceptor, ipse etiam suorum exsecutor est praeceptorum. Praescripturus enim ceteris quoniam qui non reliquerit patrem et matrem suam non est filio dei dignus, sen385 tentiae huic primus ipse se subicit, non quo matemae refutet pietatis obsequia — ipsius enim praeceptum est : qui non honorauerit patrem et matrem morte morietur—sed quia patemis se mysteriis amplius quam maternis affectibus debere cognoscat. Neque tamen iniuriose refutantur parentes, sed reli390 giosiores copulae mentium docentur esse quam corporum. 37. Ergo non debuerant foris stare qui Christum uidere quaerebant; prope est enim uerbum in corde tuo et in ore tuo. Intus igitur uerbum, intus est lumen. Vnde et ille ait : accedite ad eum et inluminamini. Si enim foris stantes nec ipsi agnocodd. : AdaCmn

Gg ET (=x)

FOpV(=y)

BPL

366 cfr Matth. 26, 12. 369 cfr Cant, x, 3. 371/372 Rom. 5, 20. 375 Rom. 3, 20 ; 7, 7. 383 cfr Matth. 10, 37 ; Luc. 14, 26. 385/390 cfr Beda in, 8433 sq. 386/387 Ex. 20, 12 ; Deut. 27, 16 ; cfr Ex. 21, 16. 392 Deut. 30, 14 ; Rom. io, 8. 393/394 Ps. 33, 6. 367 quod christi odore d 368 nomen] nam d 369 est] om. BPL nomen est Sch. (corr. Scb.2) alt. exinanitum] est add. E T 370 fraglaret] ET P, flagraret alii ergo] om. d 371 superabundabit A d, ubi abundauit /a 372 non superabundaret d(alt. a s. e)y 373 enim] ergo d 375 agnouit B P (corr.) L 376 ergo] enim x 378 pententiam A (corr. m. 2) 378/379 est auctor ergo d, ergo auctrix est g 380 mater] de hoc quo ... ut q8 ait mater fri’ dm praent. d, in natali machabeorum praem. m 381 exemplo d 382 exsequutur d 382 pr. loc. praeceptorum d 383/384 relinquerit d 384 et] aut d C x 385 se] A (s. 1. m. 3), om. day subiecit da x, subiacety 387 et] aut xy mortem a P (corr.) morietur] A am Ball., moriatur alii codd. edd. jx 388 sed d 388/ 389 agnoscatj, demonstrat Beda 389/390 religiosioris A 392 in ore tuo et in corde tuo x alt. in] om. B 393 illae P, corr. 394 eum] am Gg (cfr Nohe, p. 22), deum A d C Ball., dominum alii codd. edd. /x foras d tantes A g, tant C, adstantes BPL

188

EXP. EV. SEC. LVC. VI, 37-42

395 scuntur parentes et propter nostrum fortasse non agnoscuntur exemplum, quemadmodum nos agnoscimur, si foris stemus ? 38. Nec putet aliqui offendiculum esse pietatis, ubi mandatum legis inpletur ; si enim relinquet homo patrem et matrem et adhaerebit uxori suae et erunt duo in carne una, recte sacra400 mentum hoc in Christo seruatur et in ecclesia. Et ideo parentes corpori proprio non oportuit anteferri. Ergo hie non, ut quidam haeretici tendiculas aucupantur, mater negatur, quae V 248 etiam de cruce agnoscitur, sed necessitudini corporali praescriptorum caelestium forma praefertur. Illud quoque intel405 legere non abhorret, quia per figuram parentum demonstrat Iudaeis, ex quibus est Christus secundum carnem, ecclesiam m 1393 quae credidit praeferendam. 39. Itaque qui se intellegeret propter diuinum in terras uenisse mysterium ecclesiaeque conuentum, relictis nauem ascendit parentibus. Neque enim 410 quisquam poterat hunc mundum enauigare sine Christo, quando eos quoque quibus dominus adest temtationum saecularium saepe proceha perturbat. Et oeconomia seruatur in apostolis, ut aduertas sine temtatione neminem posse ex hoc uitae PL J765 curriculo demigrare, quia exercitium fidei temtatio est. 415 40. Subiecti igitur sumus nequitiae spiritalis procellis, sed quasi peruigiles nautae gubernatorem excitemus. Verum et ipsi periclitari solent. Quern igitur gubernatorem requiram ? Ilium utique qui non seruiat, sed imperet uentis, de quo 24* scriptum est : 41. at Me surgens increpauit uentum. Quid est *679 420 surgens ? Quiescebat enim, sed quiescebat corporis somno, cum intenderet diuinitatis mysterio ; ubi enim sapientia, ubi uerbum, nihil sine uerbo fit, nihil sine prudentia. 42. Supra habes quia pemoctabat in oratione : quomodo hie in tempecodd. : Ada C m n

G g ET (=x)

399 efr Eph. 5, 31.32 ; Gen. 2, 19, 26. 405 efr Rom. 9, 5.

F O p V (=y)

B P L

24.

402 efr Cic. pro Caec. 65. 403 efr Ioh. 415 efr Eph. 6, 12. 423 efr Luc. 6, 12.

395 cognoscuntur g E T 396 nos] om. d agnoscimur] A a m aliique, dub. Ball., agnoscemur d G (e ex i) gy, prob. Sch. 397 aliqui] p {at m. 2 : -is) P (m. 1 : -is) L, aliquis alii 398 relinquet] x (et ex it m. 2 G), reliquit B L, relinquit V (n s. I.) aliique pr. et] aut x alt. et] om. d 399 uxore d **una A (et ut uidetur eras.) 400 alt. in] om. C L 401 oportuit] G {pr. o s. 1. m. 2), potuit d C B P E anteferre C B P E 402 augurantur A, corr. m. 2 negantur d 403 cognoscitur gET PE 403/404 perscribtorum A, praeceptorum E 405 aborret A C demostrat A 406 iudaeos B 407 itaque] ubi cum discipulis nauigat et tempestate orta a discipulis euitatur praem. g {efr l. 438) se] saae A {sreiptura incerta : s. aae scriptum est e, sed eras.) intelligit d 409 parentibus nauem ascendit d, parentibus ascendit nauem a nauem] exp. A, nauim Cg, corr. pm. 2 parentibus] A (n s. 1.) 410 quisque A, quisquem d 415 procellae BP E 416 peruigilis A 417 requiramus Cg 418 serbat d imperat d 419 ad A p, et g imperauit uento C m 421 mysterium d 422 uerbo] uerbum d 423 orationibus d

EXP. EV. SEC. LVC. VI, 42-44

189

state dormiret ? Sed exprimitur securitas potestatis, quod 425 omnibus timentibus solus intrepidus quiescebat. Non est ergo consors naturae qui non est consors periculi. Etsi corpus dormit, operatur diuinitas, operatur fides. Denique dicit : modicae fidei quare dubitastis ? Et bene arguuntur qui praesente Christo timebant, cum utique qui ei adhaereat perire 430 non possit. 43. Ergo confirmauit fidem, refudit tranquillitatem, V 249 uentum cessare praecepit, non aquilonem non Africum, sed ilium utique uentum, cui dictum est ab angelo Michael in epistula Iudae : imperet tibi dominus. Vnde etiam sanctus Matthaeus imperauit inquit nento et mari. Atque utinam in 435 nobis flatus eius asperos cohibere dignetur, ut fluctuanti uitae refusa tranquillitas naufragii metum demat ! Etsi iam non dormiat sui corporis somno, caueamus tamen ne nostri corpo¬ ris somno nobis dormiat et quiescat. 44. Et quoniam quae loco superiore praestrinximus delibasse satis est, nunc quia 440 in libro secundum Matthaeum duos homines in regione Gerasenorum daemoniis adflatos Christo occurrisse cognouimus, hie autem sanctus Lucas unum inducit eundemque nudum — nudus enim est quicumque tegumentum naturae suae et uirtutis amisit — qua ratione de numero euangelistae dissonare 445 uideantur non otiose praetereundum, sed requirendum arbitror. Et quidem licet discordet numerus, tamen concordat PL 1766 mysterium ; uir enim iste qui habebat daemonium populi/a 1394 figura gentilis est, opertus uitiis, nudus errori, patens crimini. Duo illi quoque similiter figuram populi gentilis accipiunt, 450 quoniam, cum tres Alios Noe generauerit, Sem Cham Iaphet, Sem tantummodo familia in possessionem adscita est dei. Ex duobus illis diuersarum nationum populi pullularunt, codd. :

Af(l. 438/452) d a C m n

428 Matth. 8, 26. 450 efr Gen. 9, 18.

433 Iudae 9.

426

G g E T (=x) 434 Matth. 8, 26.

F O p V (=y)

BPL

440 efr Mattb. 8, 28.

qui] om. d 427 ait P L 428 modicae] A (a r. /.) 429 adherat d, adhaeret P L /t Ball. 434 mare d 435 choibere A fluctuante d 436 demet a (a .r. alt. e), demutetj 437 in nostri a, nostro x, non y 438 non nobis a, in nobis x, ne nobis y quiescat] ubi pro tempestate ueris et fluctu maris a discipulis exitatur add. d (titulus est praecedentis sectionis, efr l. 407) et quoniam usq. 475 derelinquunt] legitur in f 439 superiori a x O p P (m. 2) praestrinximus] A B P, perstrinximus alii codd. edd. 71 Ball. nunc] de legione diabulica et de eo quod sanctus lucas unum hominem inducit (-cat g) matheus duos asseruit (-rat g) demonio laborantes occurrisse christo praem. d g 443 nudum d, nudis P, corr. m. 3 tegumentum] g E T B (pr. u ex i m. 2) PL ft Ball., indumentum A (in mg. al. integimentum m. 3), integimentumf C F (i ex u) V (i ex e), tegimentum a G, integumentum O (pr. u ex i), integementum p (u s. alt. e m. 2) 445 relinquendumj (corr. V m. 2) 447 habet mysterium po¬ puli d 448 est] om. d apertus edit. Korn. nudus] gratia add. A, sed exp. 449 populi figuram d 451 tantum 71 Ball. possessionem! B P L 452 ex] et praem. A, sed exp., et B

P

igo

8, 8, 8,

8,

EXP. EV. SEC. LVC. VI, 44-46

quorum alter maledictus, quod nudatum patrem non texerat, PL 1680 benedictus alter, quod auersus licet, ne confusionem nudati v 250 455 parentis hauriret, duce tamen patrem pietate texisset et fraterni maledictum seminis eluisset. 45. Qui multis inquit temporibus agebatur, utpote qui a diluuio usque ad aduentum domini uexabatur, furore dementi rumpens uincla naturae. Nec inmerito etiam sanctus Mat460 thaeus in monumentis illos habitasse signauit, siquidem talium animae in quibusdam uideantur habitare tumulis sepulchrorum. Quid enim aliud sunt corpora perfidorum nisi quaedam defunctorum sepulchra, in quibus dei uerba non habitent ? Agebatur ergo in loca deserta spiritalium scilicet infecunda 465 uirtutum profugus a lege, discretus a prophetis, remotus a 30. gratia. 46. Non enim uno daemonio, sed totius legionis laborabat incursu, quae cum dominum uidisset cognouissetque 31. praescia dominici aduentus tempore in abyssos se esse tru32. dendam, coepit orare ut introeundi in porcos acciperet faculta470 tern. Et primum clementiam domini debemus aduertere, quod nullum prius ipse condemnat, sed unusquisque sibi auctor est 33poeuae, non mittuntur in porcos daemones, sed ipsi petunt, quia caelestis luminis claritatem sustinere non poterant, ut qui oculos dolent radium solis ferre non possunt, sed tenebrosa 475 eligunt et splendentia derelinquunt. Fugiant ergo daemones splendorem lucis aeternae et ante tempus debita sibi tormenta V 251 formident non praediuinantes quae futura sint, sed quae prophetata sunt recordantes ; dixit enim Zaccharias : et erit ilia die, disperdet dominus nomina idolorum de terra, et non erit codd. : A f (l. 453/475) d(I. 453/478) a C m n

Gg E T (=x)

F O p V(=y)

BPL 453 cfr Gen. 9, 22-27. 476 cfr Matth. 8, 29.

459/460 cfr Matth. 478/480 Zach. 13, 2.

8, 28.

464 cfr Matth.

12, 43.

454 alter benedictus P L quia f licet auersus P L aduersus A et V (corr.) p ne] om. y nuditate BPL, 455 patris y hauriret] uideret / duce] decet x patre pietatem d texit edit. Rom. 450 seminis (alt. s s. 1. m. 2 A) siluisset (corr. A m. 2) A a, seminis luisset y, semini siluisset L, seminis uitauit edit. Rom. 457 egebatur /, angebatur y, agitabatur P m. 3 utpute x 458 delubio A P (corr. m. 3) uexebatur A d 459 uincula x V (in mg.) L 460 habitare L signauit] A (add. expuncta : si quidem talium animae in monumentis illos habitasse signauit)/ d a C x, significant alii 461 habitare uideantur x (uidentur g E T p Ball.) 461/462 sepulchrorum] peccatorum edit. Rom. 462 quidam d 463 habitant P L 464 in¬ fecunda] et add. C p (in s. 1. m. 2), et fecunda F O V (et in ras.) 465 desertus A 466 non] nondum y 467 qui A, corr. m. 2 cognouissetque] A a C x P (m. 3), cognosceretque f p V, cognoscetque d (c s. /.) F O B L, cognossetque P m. 1 468 presentia A (sentia in ras., praescia m. 2), praescii BPL abysso BPL 469 rogare gET acciperenty 473 quia] qui d 474 dolent usque ferre] radio solis refcrre / 475 ut splendentia derelinquant y fugiunt d 477 sunt j ait. quae] P (s. 1. m. 3) ; om. L 478 ilia] A d (m. 1) x B P (m. 1) L, in praem. a m aliique n Ball. Scb. (del. Scb.1)

EXPN EV. SEC. LVC. VI,

46-49

191

480 ulterius memoria corum. Et spiritum inmundum exuram de terra. Docemur ergo eo quod non semper manebunt nec mali- PL 1767 tia eorum possit esse perpetua. Nunc igitur illam metuentes poenam aiunt: uenisti perdere nos. Sed quia adhuc esse desiderant, iam ab hominibus recedentes, propter quos poenam 485 sciunt sibi esse subeundam, petunt mitti in porcos. 47. Qui sunt isti porci nisi forte illi de quibus dictum est : nolite dare sanctum canibus neque miseritis margaritas porcis, PL 1681 ne forte conculcent eas pedibus suis ? Illi scilicet, qui inmundorum usu animalium uocis et rationis expertes lutulentis uitae n 1395 49° suae actibus naturalium coinquinauerint ornamenta uirtutum, qui inpetu feruntur in praeceps, quoniam nullius meriti contemplatione reuocantur, sed tamquam de superioribus ad inferiora per inprobitatis procliue detrusi suffocantur in aquis inter fluitantia mundi istius strangulatorum in modum inter495 cluso pereuntes spiritus conmeatu ; neque enim in his qui fluuido aestu uoluptatum hue atque illuc feruntur incerti ullius spiritus potest esse uitale conmercium. 48. Videmus igitur quia homo ipse sibi est auctor aerumnae. Nam nisi quis porci more uixisset, numquam accepisset in eum diabolus potesta- V 252 500 tern aut, si accepisset, non ut perderet, sed probaret. Aut fortasse, quia post domini aduentum bonos iam deprauare non poterat, non omnium hominum, sed leuium iam quaerit interitum, ut latro non armatis insidiatur, sed inermibus, et iniuriis lacessit infirmum, qui se intellegit uel a forte contemni 505 uel a potente damnari. 49. Sed dicit aliqui : cur hoc a deo permittitur diabolo ? At ego dico, ut boni probentur, inprobi puniantur ; haec enim poena peccati est. Denique lege quia inmittit dominus febrem et tremorem et malos spiritus et caecitatem et omnia flagella iuxta merita peccatorum. Sed 510 redeamus ad lectionem. codd. : a f (/. 497/50!)) a C m n 483 Matth. 8, 29.

G g ET (=x)

487/488 Matth. 7, 6.

F O p V {=j)

BPL

508/509 efr Deut. 28, 59 ; Ps. 31, 10.

480/481 exuram de terra] de terra eiciam m, auferam de terra edit. Rom. 481 ergo eo] Aax p (eo exp.) B, ergo C F O V, eo P L nec] ne B L Tissot 483 poe¬ nam] A s. 1. m. 3 uenisti] ante tempus add. a 484 omnibus A, corr. m. 2 quos poenam] poenam quam aliquot codd. 486 forte] sunt add. E T 487 sanctum dare C O nec E B L margaritas] uestras add. C x ante porcos x 489 expertes] et add. A, sed exp. 490 coinquinauerint] G (int s. 1. m. 2) F (int in ras.), coinquinauerant A {alt. a incertum, s. u m. 2), coinquinauerunt E T 492/493 ad inferiora] A s. 1. m. 3 494 fluentia C, fluctuantia ET B y. Ball., fluctuantiamj' strangylatorem A 495 pereuntes] x F p V, pereuntis A O, pereunt alii 496 flubido A, fluido a C G O L 497 illius A (ullius m. 2) a Cy L potest esse] potestates sej uidemus usq. 509 peccatorum] legiturinf 498 auctor est_y 500 sed] Af a x, ut add. alii codd. edd. y Ball. alt. aut usq. 505 damnari] om. f 504 forti B P {corr. m. 2) L y. Sch. {corr. Sch.2) contemni] A x B, conteri P L 71, contempni alii 505 aliqui] p {m. 2) P m. 1 (s s. 1. add), aliquid F (d in ras) O, aliquis V (s in ras) aliique 507 peccantis A

192

EXP. EV. SEC. LVC. VI, 50-54

34-

50. Viderunt inquit hoc magistri gregum et fugerunt. Neque enim aliquam uel philosophiae professores uel principes syna¬ gogue pereuntibus populis possunt ferre medicinam. Solus est Christus, qui aufert peccata populorum, si tamen medendi 515 patientiam non recusent. Ceterum curare non dignatur inuitos et cito infirmes deserit, quibus oneri uideat esse praesentiam suam, sicut Gerasenorum populis, qui exeuntes de ciuitate, in 8. 37qua species synagogae uidetur exsistere, rogabant ut discederet quia timore magno tenebantur. 51. Infirma enim mens non PL 1768 520 capit dei uerbum nec potest pondus sustinere sapientiae ; fatiscit et soluitur. 52. Et ideo diutius molestus non fuit, sed ascendit et regressus est. Ascendit utique ab inferioribus ad superiora, a synagoga scilicet ad ecclesiam et regressus per stagnum est ut hie ait aut sicut Matthaeus per fretum ; inter v 253 525 nos enim et illos fretum magnum est. Itaque nemo de ecclesia ad synagogam sine periculo transit salutis, sed et ille qui de synagoga ad ecclesiam transire desiderat crucem suam tollat, ut discrimen euadat. 53. Cur autem non recipitur liberatus, pl 1682 8, 39. sed domum redire censetur nisi ut et iactantiae causa uitetur 530 et infidelibus sit exemplum quamquam domus ilia naturale sit diuersorium, et ideo quia remedium sanitatis fuerat consecutus a tumulis et sepulchris in illam spiritalem domum redire praecipitur, ut fiat dei templum, in quo erat mentis sepulchrum ? 8,41.533 54. ecce uenit uir, cui nomen lairus, et ipse princeps /x 1396 synagogae evat, et cecidit ante pedes Iesu Yogans eum ut intYatet 8, 42. domum suam, quia filia unica eYat illi feYe annoYum duodecim et haec moYiebatuY. Reliquerat in Gerasenis synagogam Chricodd. \AaCmn efr Matth. 8, efr Luc. 9, 23.

GgET(=x)

34.

F Op V(=y)

522/523 efr 1 Cor. 531 efr Matth. 8, 28.

2, 14.

BPL

524 efr Matth. 538 efr Ioh. 1, 11.

9, 1.

527

511 hoc inquit C 512 pr. uel] om. x professore C principes V (e in ras.). principi A, principe C, principis F O (corr.) B 515 dignabatur A a (test Ball) m 516 infirmes] P (o s. e), infirmis L, infirmos alii uidet x PL n Ball 517 exeuntes] A (es r. /. m. 3) 518 quos A specie j discederent P corr. m. 3, discedere L 520 dei] domini proem. A, sed eras. 521 fatiscitl m 1 B P, fatescit ETy {corr. EOp)B (m. 2) P (m. 3) L 523 et] om. M Ball. reuersus g ET 525 nos et illos enim E T 526 transit sine periculo transit v (alt. transit del. O p) 528 sine discrimine uadaty, discrimine uadat P (corr. m. 2) 529 censereturj (corr m 2 O p V) nisi] quur (exp., alt. u r. /.) proem. A o30 exemplum] A (m del.) BPL, exemplo alii 71 Ball. quamquam] A a m aluque codd tuet Eng., quam G Sch., cumy, quoniam B y. Ball. 531 deuersorium W c t’ dRL?,rSO[m,n P, quia] AetV* exp., aliique codd., tuet. Eng., qui a fj. Ball. Sch. 532 ab humiles A (corr.) in] et praem. y (et del. p V) 534 stgnum interrogations post diuersorium 1. 531 pan it Sch. 535 et ecce] in sancta ueronica/jraMY. m uenit] om. x 536 et] om. x (s. 1. m. 2 E) 537 domuml

in praem. ay reliquerat

538 moriebatur] et add.y (et exp. V)

quamquam add. Am 3 s

EXP. EV. SEC. LVC. VI, 54-57 540

545

550

555

8, 43.

560

565

8, 44.

193

stus, ut diximus, et quem sui non receperant excepimus quem exspectabamus. Nec nobis igitur a quibus exspectabatur diu defuit nec ad illos, si rogetur, redire fastidit. Vir enim iste princeps synagogae, cui filia erat unica, pro synagogae pereuntis remedio precabatur, quae urguebatur in mortem, quia deserebatur a Christo. Quem putamus synagogae principem esse nisi legem, cuius contemplatione dominus synagogam non penitus dereliquit, medicinam salutis credentibus reseruauit ? Ad hanc ergo principis filiam dum properat dei uerbum, ut saluos faceret filios Israhel sancta ecclesia ex gentibus congregata, quae inferiorum lapsu criminum deperibat, paratam aliis fide praeripuit sanitatem. 55. Moraliter hunc locum satis putauimus exprimendum et ideo non ilia quae dicta sunt retractamus. Sed mystica breui uolumus sermone praestringere. An non ita factum est, ut dei uerbum cum uenisset ad Iudaeos, adscisceretur a gentibus et prius ab illis qui in lege non crediderant in gratia crederetur ? 56. Nam sicut ilia quae in medicis erogauerat omnem substantiam suam, ita etiam congregatio gentium amiserat omnia dona naturae et patrimonium uitale prodegerat, sancta, uerecunda, religiosa, fide promtior, pudore cunctatior : hoc est enim pudoris et fidei agnoscere infirmitatem, non desperare ueniam. Verecunda ergo fimbriam tetigit, fidelis accessit, religiosa credidit, sapiens sanatam se esse cognouit. Sic sancta plebs gentium, quae deo credidit, peccatum erubuit ut desereret, fidem detulit ut crederet, deuotionem exhibuit ut rogaret, sapientiam induit ut sanitatem suam et ipsa sentiret, fiduciam sumsit ut fateretur quod praeripuisset alienum. 57. Cur autem retro tangitur Christus ? An quia scriptum est : post dominum deum tuum ambulabis ? Quid etiam sibi codd. : A a C m n 553/554 cfr Act.

G g E T (=x)

13, 46.

F O p V (=y)

554/555 cfr Eph.

2, 12.13.

B P L

568 Deut.

13,4.

539 quem] non add. A 540 nec] a add. A quibus] non add. A, sed exp. 541 rogaretur Ay fastidit redire E T 543 in mortem] et morte A 544 deserebatur] V (in mg. de .. batur), desiderabatur L putabamus B P (ba eras.) L 546 dereliquit] sed add. B P E fi Ball. 547 dei] A s. 1. m. 2 548 ex] de P E /x 549 parata P (corr. m. 2) E 550 fidem A {corr.) a F et (m eras.) O V praecepit y {in mg. praeripit m. 2, pr. i ex e F ; ripuit s. cepit m. 2 p, preripit m. 2 V) sani¬ tatem] p (s. salutarem m. 2), scitatem P (s. lege sanitatem m. 3) L 551 experemendam P, corr. m. 3 quo A, corr. m. 2 552 retractamus] a B E, recantamus A {primitus scriptum fuisse uidetur retractamus) C et units uel alter codicum Maurtnorum, retractauimus P (ui eras.), recensemus alii codd. edd. uoluimus A a (corr.) 552/553 praestringere A Cy B, perstringere alii 554 a] de F (in ras.), ad O et p (corr.) V legem E (corr.) T 555 crediderunt A {corr.) gratiam A a C G g 557 amiserat] quae praem. edit. Bom. 558 sancta] facta est edit. Bom. 559 cunctatior] constantior edit. Bom. 561 ergo] enim L 563 adsereret a BPE 564 crediderit y (crederet m. 2 F V) 567 cur] accessit retro praem. H Ball. 568 quid usq. 575 intraret] legitur in f

V

254

PE 1769

194

EXP. EV. SEC. LVC. VI, 57-59

8,42. unit quod et principis filia annorum XII moriebatur et mulier 8, 43. 570 ista fluxu sanguinis ab annis XII laborabat nisi ut intellegatur

PL

1683

quia quamdiu synagoga uiguit laborauit ecclesia ? DefectusV25 5 illius huius est uirtus, quia illorum delicto sains gentibus, et consummatio illius huius exordium, non naturae exordium, sed salutis, quia caecitas ex -parte Israhel contigit, donee pleni575 tudo gentium intrarct. Non igitur tempore, sed specie sanitatis antiquior synagoga quam ecclesia, quia quamdiu ilia credebat ista non credidit et per uarias corporis atque animae passiones inmedicabili remedio aegra languebat. Audiuit aegrotare populum Iudaeorum, sperare coepit salutis suae remedium, ^ 1397 580 tempus uenisse cognouit, quo medicus adesset e caelo, surrexit ut occurreret uerbo, uidit quia conprimebatur a turbis ; non 8, 42. enim credunt qui conprimunt, credunt qui tangunt. Fide tangitur Christus, fide Christus uidetur, non corpore tangitur, non oculis conprehenditur ; neque enim uidet qui uidens non 585 uidet neque audit qui ea quae audit non intellegit neque tangit qui non fideliter tangit. Denique ut fidem tangentis 8, 46. exprimeret, ait : tetigit me aliquis ; nam ego cognoui de me uirtutem exisse. 58. Quod est euidentis indicii quia non intra possibilitatem condicionis humanae atque intra corporis 590 claustrum inclusa sapientia, diuinitas coartata est, non capitur angustiis corporalibus, non tenetur, sed ultra fines nostrae mediocritatis uirtus exundat aeterna. Non enim humana ope PL 1770 plebs gentium liberatur, sed dei munus est congregatio nationum,quaeetiam breui fide misericordiam inclinat aeternam. v 256 595 Nunc si consideremus quanta sit tides nostra et intellegamus quantus sit dei filius, uidemus quia conparatione eius fim¬ briam tantummodo tangimus, superiorem uero uestimenti eius partem nequimus adtingere. Si igitur et nos curari uolumus, fide tangamus fimbriam Christi. 59. Non latet eum qui600 cumque fimbriam tetigerit, qui tetigerit auersum ; neque enim deus indiget oculis ut uideat neque corporaliter sentit, sed in codd. : Af (/. 509/575) a C m n 372 Rom. n, n.

GgET{=x)

374/575 Rom. n,

F O p V {=y)

BP L

25.

569 filiam A (corr.) 570 fluxu sanguinis] post xn transponity 572 huius uirtus est x delictum A E (um s. o) 576 antiquior] A {alt. i s. /.) quam] A s. l.m. 2 quamdiu] quam y {corr. m. 2 O p) 578 audiuit] A (t /. /.) 579 suae] om.y 580 surrexit] A (i s. /.) 583 corporis P {corr. m. 3) L 584/585 non uidit E (-et m. 2) Ty 585 audiuity (audit m. 2 F) qui] quia g E {corr. )T 586 pr. tangit] intelleget aliquot codd. edit. Rom. fideliter non A & 587 nam] et add. ay 587/588 de me uirtutem] A, uirtutem de me alii 588 quidy {corr. p m. 2) euidentius A (corr.) C indicium C, indicit L 590 inclaustra (inclusa ?n. 2 p, inclaustrata m. 2 V) sapientiae x diuinitatis B edd. 592 ope] exp. A 595 nunc] A (m m. 2 s. nc), nam xy 596 filius dei g E T ad conparationem a F {m. 2) 597 superiora CBPL 598 nequilitmus y 600 adauersum A {exp. ad)

EXP. EV. SEC. LVC. VI, 59-62

605

8,

49.

8, 43. 610

615

52. 8, 538,

620

625

195

se habet cognitionem omnium. Beatus ergo qui uel extremam partem uerbi contigerit; nam totum quis potest conprehendere ? Verum ut ad illam quae adhuc aegra est reuertamur, ne per nos magis quam per suam moram mortua esse credatur, uenerunt inquit serui dicentes principi : noli uexare ilium ; PL 1684 filia tua mortua est. 60. Et primum illud consideremus quod suscitaturus mortuam ad faciendam fidem aemorrousam ante curauit. Et ut ccias exempli gratia stetisse sanguinis fluxum, dum ilia petitur, ista curatur. Sic et resurrectio temporalis in domini passione celebratur, ut et perpetua ilia credatur. Sic et Mariae paritura sterilis indicatur, ut conceptura uirgo credatur. Denique audiuit parituram Elisabet nec de sua V 257 generatione dubitauit. 61. V enerunt inquit serui dicentes principi : noli uexare ilium. Adhuc et hi increduli ad resurrectionem, quam Iesus in lege praedixit, in euangelio conpleuit. Itaque cum uenisset in domum, paucos futurae resurrectionis arbitros adsciuit; non enim a multis continuo est credita resurrectio. 62. Denique dicente domino : non est ^ 1}9s mortua puella sed dormit, deridebant inquit eum. Quicumque enim non credit inridet. Fleant igitur mortuos suos qui putant mortuos, ubi resurrectionis tides est, non mortis species, sed quietis est. Nec illud abhorret Matthaei, quod ait tubicines fuisse in domo principis et turbam tumultuantem, uel quia more ueteri tubicines ad incendendos excitandosque luctus pe 1771 codd. : Af(l. 608/614) d(l. 612/626) aCmn BPL

613 cfr Luc. i, Matth. 9, 23.

36.

617 cfr Ps.

15, 10.

GgET (=x)

619/620 cfr Act.

FOp K(=jy)

17, 32.

624 cfr

603 contegerit A 606 nos magis quam per suam moram] A (m. 1) C m B P (m. 1), nostram moram dum diu christi moramur ingressum A m. 3 (tram usq. ingressum r. /. et magis usq. moram exp), nostram moram dum diu christi moratur ingressum a, lege : nostram moram dum diu christi moratu ingressus P s. 1. m. 3, nostram moram dum diu christi moramur ingressum (ingressu Gy) alii codd. edd. H Ball., dum diu christi moramur ingressum Tissot ; Sch. dubit. ne post magis baec inserenda esset credatur] ne per nos magis quam per suam moram mortua esse credatur add. a 607 ueneruntque E (corr.) T inquit] ergo y 608 et usq. 614 credatur] legitur in f 609 hemorrusam A (h s. pr. r exp. m. 2) 610 et] om.y 611 ilia] ad (exp.) ilia A, ad illam Gg edd., ad ilium E (-am m. 2) T patitur E aliique quidam codd. 612 passione usq. 689 habi-] adest d et] exp. A, om. d x, s. 1. m. rec. p ilia] om. d, s. 1. P 613 et mariae] exp. A, et g E T, et mariay (corr. m. 2 F p V) P 614 denique] quae add. P E paritura d elisabet] maria add. x O V 616 hii P (corr) E 619 a] om.y 621 dormit] et add.y 622 credet A credunt inrident E (ult. n s. 1. m. 2) T (inridet)y 623 est] est add. d mortis] est add. P E 624 est] om. P E aborret A tubicinis A p (corr. m. 2), tibicines F (pr. i m. 2 ex u) B E edd. n Ball. 625/626 more] enim add. A (s. 1) d E g T, sed om. uel quia (exp. A m. 3) 626 ueteris A (corr) tibicines F (pr. i ex u m. 2) BE incendendos] om. g E T uel (s. 1. m. 3) excitandosque A (que exp. m. 3) excitandos g ET 15

E.

LVC.

196

EXP. EV. SEC. LVC. VI, 62-65

ferebantur adhiberi uel quia per legis et litterae cantilenam exsultationem synagoga non poterat capere spiritalem. 63. 8, 54. Tenens ergo manum puellae Iesus sanauit earn et iussit dari 8, 55- 630 ei manducare. Quod est testimonium uitae, ut non phantasma, sed ueritas crederetur. Beatus ille cui manum sapientia tenet. Vtinam meos quoque teneat actus, teneat manum iustitia, teneat dei uerbum, inducat in penetralia sua, spiritum auertat erroris, conuertat salutis, dari mihi iubeat manducare ! Panis 635 enim caelestis est dei uerbum. Inde et ilia sapientia, quae V diuini corporis et sanguinis sacrosancta altaria repleuit alimentis, uenite inquit edite panes meos et bibite uinum, quod miscui uobis. 64. Quae tamen tantae diuersitatis est causa ? Supra publice uiduae filius suscitatur, hie remouentur plures 640 arbitri. Sed puto quod in eo quoque pietas ibi domini declaretur, quia uidua mater unici non patiebatur moras, et ideo ne amplius adficeretur maturitas additur. Est etiam forma sapientiae in uiduae filio cito ecclesiam credituram, in archi- PL synagogae filia credituros quidem Iudaeos, sed ex pluribus 645 pauciores. Cap. 65. Et quicumque non receperit uos, exeuntes de ciuitate ilia 9,5. etiam puluerem de pedibus uestris excutite in testimonium supra illos. Qualis debeat esse qui euangelizat regnum dei praeceptis 9, 3. euangelicis designatur, ut sine uirga, sine pera, sine calcia650 mento, sine pane, sine pecunia, hoc est subsidii saecularis amminicula non requirens fideique tutus putet sibi quo minus ea requirat magis posse subpet ere. Quae possunt qui uolunt codd. : AdaC m n

G gET (=x)

630/631 efr Matth. 14, 26 ; Luc. 24, Ioh. 6, 51. 637/638 Prou. 9, 5. 10, 9.10 ; Marc. 6, 8.9.

F O p V (=y)

37-43.

BP L

634 efr Cant. 1, 639/640 efr Luc. 7, 12.

4.

634/635 efr 648 efr Matth.

627 uidebantur P L fj. Ball. 629 manum iesus (iesus manum, manum s. 1. m. 2p) puellae y 629/630 ei dari CPE, dare ei x F O p 631 ille] om. d 632 pr. teneat] om. P actos P E 634 conferat A (in mg. al. conuertat m. 3) 635 dei uerbum est E T E ideo A (m. 3 ex inde) d ET, mihi G et] det G 636 sacrosancto A 637 inquit] et add. y uiuite A 638 tanta x est] om. a 640 arbitris A (corrl), arbitrii d 640/641 declaratur P E 641 mora sed P (-ram m. 2) E, moram ^ Ball. 642 forma] A, r s. 1. 643/644 archisynagogae] A a C gET, archisynagogi p (gi ex g e) B P E /n Ball., archisynagoge alii 644/645 paucos ex pluribus P E 645 pauciores] om. gET 646 et] om. d et add. : de discipulis si non recipiantur in domo quid facere debeat ; praem. g : de discipulis non recipiendis receperint a B (int m. 2 ex it) 648 euangelizare A a B P 650 sine pane] om. x sine subsidiis saecularibus a 651 amminicula] A, adminicula alii totus d 651/652 fideique totus (tutus m. 2 gET p, totos F 0,p m. 1, tota V,a. ex os) putet sibi quo minus ea requirat (requirant B) magis posse subpetere A et (suppetere) aCm xyB edd. Ball., et fidei (fideique p) deditus sit et quanto minus adpetit (adpetat E p) temporalia tanto (tanto om. E) magis speret ea sibi posse suppetere P E aliique codd. (± 652 quae possunt] j\ l. m. 2 G, om. P E

EXP. EV. SEC. LVC. VI, 65-67

i97

ad eum deriuare tractatum, ut spiritalem tantummodo locus iste formare uideatur adfectuni, qui uelut indumentum 655 quoddam uideatur corporis exuisse non solum potestate reiecta contemtisque diuitiis, sed etiam carnis ipsius inlecebris V 259 abdicatis. 66. Quibus primo omnium datur pacis atque constantiae generale mandatum, ut pacem ferant, constan9, 4tiam seiuent, hospitalis necessitudinis iura custodiant, 660 alienum a praedicatore regni caelestis adstruens cursitare per domos et inuiolabilis hospitii iura mutare. Sed ut hospitii gratia deferenda censetur, ita etiam si non recipiantur, excu- y 1399 tiendum puluerem, egrediendum de ciuitate mandatur. Quo non mediocris boni remuneratio docetur hospitii, ut non solum 665 pacem tribuamus hospitibus, uerum etiam si qua eos terrenae obumbrant delicta leuitatis, receptis apostolicae praedicationis uestigiis auferantur. Nec otiose secundum Matthaeum domus quam ingrediantur apostoli legenda decernitur, ut PL 1772 mutandi hospitii necessitudinisque uiolandae causa non 670 suppetat. Non tamen eadem cautio receptori mandatur hospi¬ tii, ne dum hospes eligitur, hospitalitas ipsa minuatur. 67. Sed haec ut secundum litteram de hospitii religione uenerabilis est forma praecepti, ita etiam de mysterio sententia caelestis adridet. Etenim cum domus eligitur, dignus hospes 675 inquiritur. Videamus ne forte ecclesia praeferenda designetur et Christus. Quae enim dignior domus apostolicae praedicationis ingressu quam sancta ecclesia ? Aut quis praeferendus magis omnibus uidetur esse quam Christus, qui pedes suis lauare consueuit hospitibus et quoscumque sua receperit 680 domo pollutis non patiatur habitare uestigiis, sed maculosos licet uitae prioris in reliquum tamen dignetur mundare pro¬ V 260 cessus ? Hie est igitur solus quern nemo deserere debet, nemo mutare, cui bene dicitur : doniine, ad. quern ibimus ? Verba codd. : A da C m n 659 efr Matth. io, qu. 1 c. 26(976). 6, 69.70.

GgET(=x)

F O p V (=y)

BPL

11.12.

664 efr Matth. io, 13. 676/701 Grat. c. xxiv, 667 efr Matth. 10, 11. 679 efr Ioh. 13,5. 683/084 Ioh*

653 diriuare A d 654 uelut] uel P L 655 quodam d 657 primum A (um s. 1. m. 3) 660 praedicatorem A adserens C 661 et] s. 1. m. 3 A,. ut a hospitio (secundo loco) coni. Fatinius 662 deferenda] iura add. F O V, iure add. p censentur V {alt. n s. 1. m. 2) 663 puluerem] et add. x P L fi Ball. 664 ** boni A (bo eras.) non] om. d 666 obumbra**nt A, obruant d, obumbrarant a F V praeceptisy (prae exp. p) 668 domus] prius add. s. l.m. 3 A qua x (quam m. 2 E) eligenda A (domus s. 1. add. m. 3) 670 non] nos A {corr.') a (ex non) C 673 ita] haec B P sententia] a xy, sententiae alii codd. 675 uideamus] igitur add. y 676 quae enim (om) dignior usq. 701 deuita] Grat. 677 praeferendum P (corr. m. 2) E 678 esse] om. d Grat. 679 consueuit lauare C et] A (u r. e m. 3) 680 patitur y Grat. maculoso A, maculosus p et V (corr.) B P (o s. alt. u m. 2, sed eras) L 680/681 maculos scilicet d 681 dignetur] p(ps. e m. 2), dignatur F (e a m. 2) Grat. (ed. Korn)

198

EXP. EV. SEC. LVC. VI, 67-69

uitae aetemae habes, et nos credimus. Vides exsecutorem 685 caelestium praeceptorum, qui quoniam non mutauit hospitium, caelestis consortium consecrationis emeruit. 68. Fides igitur inprimis ecclesiae quaerenda mandatur, in qua si Christus habitaturus sit, haud dubie sit legenda. Sin uero populus perfidus aut praeceptor haereticus deformet habi- PL 1686 690 taculum, uitanda haereticorum conmunio, fugienda synagoga censetur. Excutiendus pedum puluis, ne fatiscentibus perfidiae sterilis siccitatibus tamquam humi arido harenosoque mentis tuae uestigium polluatur. Nam sicut corporeas infirmitates populi fidelis suscipere in se debet euangelii praedicator 695 et tamquam propriis inania gesta pulueri conparanda adleuare atque abolere uestigiis, iuxta quod scriptum est: quis infirmatur et non ego infirmor ? Ita si qua est ecclesia, quae fidem respuat. nec apostolicae praedicationis fundament a possideat, ne quam labem perfidiae possit aspergere, deserenda est. 700 Quod apostolus quoque euidenter adseruit dicens : haereticum hominem post unam correptionem deuita. 9, i360. Ait autem ad eos : date illis uos manducare. At illi dixerunt : non sunt nobis plus quam quinque panes. Quae ratio est 9, 9. quod cum in posterioribus Iohannis passio describatur, hie 705 iam mortuus uerbis Herodis ostenditur ? Ne forte ilia, quia v 261 post legis defectum euangelicus cibus incipit ieiuna pascere corda populorum ? Denique posteaquam ilia quae ecclesiae typum accepit a fluxu curata est sanguinis, posteaquam apostoli ad euangelizandum regnum dei sunt destinati, gratiae 710 caelestis inpertitur alimentum. Sed quibus inpertiatur aduerte. Non otiosis, non in ciuitate quasi in synagoga uel saeculari M i40o dignitate residentibus, sed inter deserta quaerentibus Chri- pl 1773 stum ; qui enim non fastidiunt ipsi excipiuntur a Christo et cum ipsis loquitur dei uerbum non de saecularibus, sed de 9,11.715 regno caelorum. Et si qui corporalis gerunt ulcera passionis, codd. : A d (/. 684/689) aC m n 688/693 efr Beda m, 9-447 C. 11, 29. 700/701 Tit. 3, 10.

G g E T (=x)

F Op

692 efr Sallust., lug., 707 efr Luc. 8, 43.

V (=j)

48, 3.

BPL

696/697 711/712 Cant. 3,

11

Cor.

6.

684 credidimus y 685 quoniam] quando jy 686 caelestium d Grat. habitationis Grat. 687 ergo Grat. in primis el (in s. 1. m. 2) si] A s. 1. 688 habitaturus] A (tor r. turns m. 2) B P L, habitator a (tor ex turns) aliique Grat. Ball. Tissot sint A et E (corr.) T elegenda p P (corr), legendum Grat. 692 humi] (os.i m. 2) Fp VP 693 tuae] om.y, castae Beda uestigium] pedum add.y (pedum del. m. 2 F) sicut] exp. m. 3 695/696 et usq. uestigiis] om. Grat. 697 non ego] A a (non s. /.), ego non alii 698 possedeat P {corr. m. 2) L 700 quod] V(od in ras.), quos FOp 701 corruptionemy (e s. u m. 2p) 702 uos] om.y at] ad A 703 panes] et duo pisces add. m 704 iohannes A passio] A (o s. /.) 706 incepit A pascere] ^ (a ex o) 712 resedentibus A 715 caelorum] A, om. alii corporalis] A (i in ras.), corporales O L rt corr. m. 2 x Fp, m. 3 P passionis] A (is ex urn) P (is ex es m. 3)

EXP. EV. SEC. LVC. VI, 69-73

720

725

73°

735

740

743

199

his medicinam suam libenter indulged 70. Consequens igitur erat ut quos a uulnerum dolore sanauerat eos alimoniis spiritalibus a ieiunio liberaret. Itaque nemo cibum accipit Christi, nisi fuerit ante sanatus, et illi qui uocantur ad cenam prius uocando sanantur. Si claudus fuit, gradiendi facultatem ut ueniret accepit, si lumine priuatus oculorum, domum utique domini nisi refusa luce intrare non potuit. 71. Vbique igitur mysterii ordo seruatur, ut prius per remissionem peccatorum uulneribus medicina tribuatur, postea alimonia mensae caelestis exuberet, quamquam nondum ualidioribus haec turba reficiatur alimentis neque Christi corpore et sanguine ieiuna solidioris fidei corda pascantur. Lade inquit uos potaui, non esca ; nondum enim poteratis. Sed nee adhuc quidem potestis. In modum lactis quinque sunt panes, esca autem solidior corpus est Christi, potus uehementior sanguis est domini. Non statim a primo epulamur omnia neque potamus omnia. ‘Hoc primum’ inquit ‘bibe’. Est ergo primum, est etiam secundum quod bibas. Est et primum quod manduces, est etiam secundum, est tertium. Primo quinque panes sunt, secundo septem, tertium ipsum corpus est Christi. 72. Nequaquam igitur talem dominum deseramus, qui pro uniuscuiusque uiribus inpertire nobis alimenta dignatur, ne aut infirmum ualidior cibus opprimat aut ualidum exilia alimenta non satient ; qui enim inftrmus est holera manducet. Et ille qui iam uidetur laqueos infirmitatis euadere de quinque istis manducet panibus et duobus piscibus. Certe si petere cibum ueretur, ipse relictis suis omnibus festinet ad dei uerbum. Dum audire incipit, incipit esurire. Incipiunt apostoli esurientem uidere. Etsi illi adhuc non intellegunt quid esuriat, intellegit Christus. Scit quod non saecularem cibum esuriat, sed cibum Christi. Dicat : Dimittere eos ieiunos nolo, ne deficiant in uia : bonus dominus studia exigit, uires ministrat. 73. Vtinam, domine codd. : A (/. 7141/728) a C m n

G g E T (=x)

F O p V (—y)

719 efr Luc. 14, 21. 725 efr Hebr. 3, 12-14. 727/728 1 Cor. 3, 2. Luc. 22, 19.20. 730 efr Hebr. 5, 12. 734/735 efr Matth. 13, Rom. 14, 2. 744! Matth. 15, 32.

B P E

34.

729 efr 739

717 a] om. A C B P E 720 uocandij' clodus_y 721 lumine] erat add. A ( s. 1. m. 3) G g 722 potueritj1 723/724 repromissionem x (corr. E T) 724 postea] post y 727 et] A s. /. m. 2 pascantur] A (c eras.) 728 sed usq. 1165 genui te] deficit A (interciderunt quaterniones duo) 730 solidior] G g, solidiorum a Cy B P E (corr. p V B) potus] uero add. CPE 731/732 neque potamus omnia] P in mg. inf. m. 3, om. E 733/734 pr. quod usq. secundum] om. G g 733 est] om. B P E et] om. C 734 tertium] etiam praem. E T primum C 735 secundum C tertium] P (-0 m. 2) 741 cibum] ualidiorem add. x edd. H Ball. uidetur y 744 adhuc illi y quod P (corr.) E esuriant C x y intellexit C B E 745 esuriat] B, esuriant alii christi] a C x y, edd. fi Ball. Tissot (qui bic grauius distinxit), christus B P E, christum dub. Sch.

V

262

PL

1687

200

EXP. EV. SEC. LVC. VI, 73-75

Iesu, uelis mecum istos ieiunos non dimittere, sed inpertitis a te epulis reficias eos, ut possint tuis alimoniis fortiores infirmi750 tatem ieiunii non timere. Dicas utinam etiam de nobis : nolo eos ieiunos dimittere! Et causam mihi dicito quare nolis ieiunos dimittere : immo iam dixisti quia si quern dimittis ieiunum, deficit in uia, hoc est deficit uel in istius cursu uitae V 265 uel antequam ad caput perueniat uiae, antequam perueniat PL 1774 755 ad patrem et intellegat quod ex patre Christus est, intellegat quod Christus e caelo et intellegat, quod Christus qui descendit ipse est qui ascendit, ne forte cum acceperit quod natus ex uirgine est, incipiat non dei uirtutem, sed hominis aestimare. T3^4. Ergo ne deficiant, inquit : date illis uos manducare. At r >401 760 Mi dixerunt : non sunt nobis ■plus quam quinque panes et duo pisces, nisi nos eamus et eniamus in omnem hanc turbam escas. Nondum intellexerant apostoli cibum populi credentis non esse uenalem. Nouerat Christus, nouerat ipse nos potius esse redimendos, suas uero epulas gratuitas. Nondum ergo habe765 bant discipuli cibum, qui redimere nos posset. Habebant tamen iam cibum, qui satiare nos posset, habebant cibum, qui confirmare nos posset; panis enim confirmat cor hominis. Miseretur ergo dominus, ne quis deficiat in uia. Si quis ergo defecerit, non per dominum Iesum, sed per se deficit, nec 770 habes quod adscribas domino, qui uincit cum iudicatur. Quid enim dicas ei qui in te contulit omnia firmamenta uirtutis ? Nonne te ipse genuit, nonne ipse te pauit ? Cibus eius uirtus est, cibus eius fortitudo est. Sed si tu neglegentia tua uirtutem quam acceperas perdidisti, non alimentorum caelestium, sed 775 tuae mentis tibi praesidia defuerunt. Denique dominus sicut V 264 super iustos et iniustos pluit, ita etiam iniustos pascit et iustos. *5. Nonne in escae uirtute, cum iam deficeret in uia, PL 1688 sanctus Helias XL ambulauit diebus, et illam escam angelus -

codd. :/(/. 759/775) a C m n

756 cfr Eph. 4, 10 ; Ioh. 3, 6. 776 cfr Matth. 3, 45.

13.

G g E T (=x)

767 Ps. 103, 777 cfr in Reg.

F O p V(=y)

15. 19, 6-8.

B P L

769 cfr Rom. 3,

4

; Ps.

50,

‘ n y' at?S a ,d D r 7 ,1 etl om-y nolisl « C, non uis eos x, nolesy (corr. m. 2 P P’no.n noIe® H 1 L 752 dimittes a, dimittit C, dimiseris x M Ball. 753 defeat a (^>rr ) P 75» quod usq. intellegat] om. E Tper homoiotel. est] et add. f rf

U

mtelI.gat USq- alL christus] om.BPL 756 e usq. chrisms] christus] om. E T 757 qui ascendit] et pram, a ET F £ Pr K CUm,‘pSO (,pse B) est add- BP L 759 ergo usq. 775 defuerunt] babe f 760 duos «rr. CVBP 762 nondum usq. 767 hominis] Um,'J 70- Jntellexerant] L (a in ras.), mtellexemnty 764 gratuitas] donat H

"pfemfenui,add I 77\te)SeBPL 772 lpse te genuit genuit] nonne om l 776 U i , i -PSe PaUlt X 773 tUl tua P> P •* L

20.

9> 19-

99°

995

1000

1005

1010

cofino seruierunt, hoc est populus qui ante lutum in cofinis colligebat hie iam per crucem Christi uitae caelestis operatur alimoniam et eo fidei cibum congerit, ubi erat ante caenum perfidiae gentilis. Nec paucorum hoc munus, sed omnium est. Nam per duodecim cofinos tamquam tribuum singularum fidei firm amentum redundat ; panis enim confirmed cor hominis. 93. Dixit aidem illis : nos quern me dicitis esse ? respondit Simon Petrus : Christum dei. Ne turbae quidem otiosa opinio est, quia alii Heliam, quern uenturum putabant.alii Iohannem, quern decollatum sciebant, aut unum de prophetis prioribus surrexisse credebant. Sed hoc quaerere supra nos est : alterius sententiae, alterius prudentiae est. Nam si Paulo apostolo satis est nihil scire nisi Christum Iesum et hunc crucifixum, quid amplius mihi desiderandum est scire quam Christum ? In uno enim hoc nomine et diuinitatis et incarnationis expressio et tides est passionis. Et ideo licet ceteri apostoli sciant, Petrus tamen respondit prae ceteris : tu es Christus filius dei uiui. Conplexus est itaque omnia, qui et naturam et nomen expressit, in quo summa uirtutum est. Etiamne nos de gene¬ ration e dei adserimus quaestiones, cum Paulus iudicauerit nihil se scire nisi Christum Iesum et hunc crucifixum, Petrus nihil aliud quam dei filium putauerit confitendum ? Nos et quando et quomodo natus sit et quantus sit humanae infirmitatis contemplatione rimamur. Sciuit Paulus quod in istis magis offendiculum quaestionis quam aedificationis profectus esset et ideo iudicauit nihil se scire nisi Christum Iesum. Sciuit Petrus quod in filio dei omnia sint ; omnia enim dedit pater filio. Si omnia dedit, aetemitatem quam habet maiestatemque transfudit. Sed quo prolabor longius ? Finis fidei meae Chri¬ stus est, finis fidei meae dei filius est. Non licet mihi scire genera¬ tion^ seriern, non licet tamen nescire generationis fidem. codd. : /(/. 980/987) a C m n

G g E T (=x)

F O p V {—y)

980/981 Ps. 80, 7. 981 efr Ex. i, 14. 986/987 Ps. Matth. 16, 15.16. 990 efr Luc. 9, 8 ; Matth. 16, 14. 10. 993 efr 1 Cor. 2, 2. 998/999 Matth. 16, 16. 1011/1012 Is. 53, 8.

BP L

103, 10.

988/989 efr 990/991 efr Matth. 14, 1008/1009 Ioh. 3, 35.

981 meruerint / 988 dixit] in uigilia sanctorum petri et pauli praem. m eis C dicitis esse] j, esse om. a C x, esse dicitis alii codd. y Ball. 989 christum] filium add. a dei] uiui add. a {test. Ball) christum usq. 1016 sunt] B transponit {omisso uerbo reuelare) post aqua (/. 1042) 989 nec x P L edd. y Ball. 990 helian P Sch. 993 sententiae] codd. Am., scientiae C B y Ball. 997 est] om. F V, s. 1. P, post passionis ponunt y Ball. 1001 adserimus] a, serimus C. B, disseremus {om. dei) x, queramus y, inserimus P L y Ball. 1002 se] om. C x y 1003 aliud] ay, amplius alii codd. edd. y Ball. et] om.y 1005 paulus] sanctus praem. P, sanctus apostolus praem. L 1007 nihil se] a C, se nihil O, nisi V {om. se ; nihil m. 2), nihil alii

PL

1693

PL 1780

y 1406

v 273

208

EXP. EV. SEC. LVC. VI, 94-96

94. Crede igitur sic quemadmodum Petrus credidit, ut et tu beatus sis, ut et tu audire merearis : quoniam non caro et 1015 sanguis tibi reuelauit, sed pater mens qui in caelis est. Caro enim et sanguis non queunt nisi quae terrena sunt reuelare, at uero qui spiritu loquitur mysteria non carnis et sanguinis magisterio, sed diuina inspiratione fundatur. Noli ergo adquiescere cami et sanguini, ne carnis et sanguinis praecepta 1020 haurias atque ipse sanguis et caro fias. Qui enim carni adhaeret, caro est et qui adhaeret deo units spiritus est. Non permanebit inquit spiritus mens in hominibus istis in aeternum, propter quod sunt carnes. 95. Sed utinam caro et sanguis non sint qui audiunt, sed a carnis et sanguinis remoti cupiditatibus 1025 possint dicere singuli : non timebo quid faciat mihi caro ! Qui enim carnem uicerit ecclesiae fundamentum est et, si aequare Petrum non potest, imitari potest ; magna sunt enim dei munera, qui non solum nobis quae fuerant nostra reparauit, PL uerum etiam quae sunt sua propria concessit. 96. Refert v 2 1030 tamen quid sibi uelit quod non alium turba opinabatur nisi aut Heliam aut Hieremiam aut Iohannem Baptistam. Et Heliam forte, quia raptus ad caelum est. Sed non Helias Christus. Ille rapitur, iste regreditur, iste rapinam non arbitratus est esse se aequalem deo ; ille petitis ignibus uindicatur, 1035 hie persecutores suos maluit sanare quam perdere. Cur autem PL Hieremiam putabant ? Fortasse quia sanctificatus in uulua est. Sed non hie Hieremias. Ille sanctificatur, iste sanctificat ; illius sanctificatio coepit ex corpore, hie sanctus ex sancto. Cur etiam Iohannem populus putat nisi forte quia in matris 1040 utero positus domini praesentiam sentiebat ? Sed non hie Iohannes. Ille adorabat in utero, hie adorabatur ; ille baptizabat in aqua, Christus in spiritu ; ille paenitentiam suadebat hie peccata donabat. codd. : /(/. 1029/1043) aCmn

Gg ET (=x)

F O p V (=y)

BP L

1014/1015 Matth. 16, 17. 1017 efr i Cor. 14, 2. 1021 1 Cor. 6 17 ion/ 1023 Gen. 6, 3. 1025 Ps. 55, 5. 1030/1031 efr Matth. 16, 14. 1032 efr tv Reg. 2, 11. 1033 efr Ioh. 16, 5. 1034 Phil. 2, 6. 1035 efr m Reg. 38 > Luc. 23, 34. 1037 efr Ier. i, 5. 1039/1040 efr Luc. 1 41 104° efr Luc. 1, 42 ; 3, 16 ; Matth. 3, 11. 1016 quaerunt P (r exp. m. 3) L 1019 nee B P 1020 caro et sanguis * P L 1021 domino j, 1023 sunt carnes] C x, tuet. Eng., sint camales a B Sch. (sint carnes Sch2), caro sunt y p. Ball., sunt camales P L 1024 a] om. a y 1020 aequari CxP (m 2) 1027 petro Cx alt. potest] om. y 1029 refert usq. 1046 deficit] le&mtur in f 1030 turba opinabatur] faCxy, turbae opinabantur alit codd. edd. /i Ball. Sch. (corr. Sch.2) 1030 et 1031 helian P Sch. 1032 helias] est add. P L 1033 graditur/ regreditur] codd., tuet. Eng., ille in unam (mquam Costerius ^ Ball. 1 issot, crux adponitur a Sch.) rapitur add. a C edd 1033 alt. iste] a C xy, tuet. Eng., om.fB, qui P, quia L 1034 est] om.f y (s. l.m. 2 p V) se] om.y (r. 1. m. 2 p V) 1036 in uulua sanctificatus a 1037 ille] iste E T '/‘i1!!6 f 7 10'!? P^tabat C(ba r. 1. m. 2)y M Ball., putabant (om. populus)x 1040 hie] est add. CP Lp Ball. 1041/1042 baptizauit L

EXP. EV. SEC. LVC. VI, 97-99

2og

97. Et ideo Petrus non exspectauit populi sententiam, sed n

1407

1045 suam promsit dicens : tu es Christus filius dei uhu. Qui est, semper est, nec coepit ut esset et esse non deficit. Magna autem Christi gratia, qui omnia prope uocabula sua discipulis donauit suis. Ego sum inquit lux mundi et id tamen quo ipse gloriatur discipulis nomen indulsit dicens : uos estis lux mundi. Ego sum 1050 panis uiuus; et: nos omnes unus panis sumus. Ego sum uitis uera ; et tibi dicit: plantaui te uitem fructuosam omnem ueram. V 275 petra est Christus — bibebant enim de spiritali sequenti petra, petra autem erat Christus — : etiam discipulo suo huius uocabuli gratiam non negauit, ut et ipse sit Petrus, quod de petra 1055 habeat soliditatem constantiae, fidei firmitatem. 98. Enitere ergo ut et tu petra sis. Itaque non extra te, sed intra te petram require. Petra tua actus est, petra tua mens est. Supra hanc petram aedificatur domus tua, ut nullis possit nequitiae spiritalis euerberari procellis. Petra tua tides est, fundamentum 1060 est tides ecclesiae. Si petra fueris, in ecclesia eris, quia ecclesia supra petram est. Si in ecclesia fueris, portae inferi non praeualebunt tibi. Portae inferi portae mortis sunt, portae autem mortis portae esse ecclesiae non possunt. 99. Quae autem sunt portae mortis, hoc est portae inferi nisi singula 1065 quaeque peccata ? Si fornicatus fueris, portas mortis ingressus es. Si fidem laeseris, portas penetrasti inferi. Si peccatum mortale conmiseris, portas mortis intrasti. Sed potens est deus, qui exalt et te de portis mortis, ut adn unties omnes laudes eius in portis filiae Sion. Portae autem eccelesiae portae casti- PL 1695 1070 tatis sunt, portae iustitiae, quas iustus intrare consueuit dicens : aperite mihi portas iustitiae et ingressus in eas confitebor domino. Sed ut porta mortis porta inferi ita et porta iustitiae codd. :/(/. 1044/1046) a C m n

Gg ET (—x)

F O p V (=y)

BPL

1045 Matth. 16, 16. 1048 Ioh. 8, 12. 1049/1050 Matth. 5, 14. 1050 Ioh. 6, 51 ; 1 Cor. 10, 17. 1051 Ioh. 15, 1 ; Ier. 2, 21. 1052/1053 x Cor. 10, 4. 1053/1054 cfr Matth. 16, 18 ; Ioh. 1, 42. 1057/1058 Matth. 16, 18. 1058 cfr Eph. 6, 12. 1060/1061 cfr Matth. 16, 18. 1062 Ps. 106, 18. 1067/1068 cfr Ps. 9, 14.15. 1071/1072 Ps. 117, 19.

1044 non] ex se add.y 1045 promsit] E, prompsit a Cy B, promisit G g L et est] codd. edd., et P E alii fi Ball. 1046 est] om. a ut esset et esse non] nec esse edit. Rom. 1047 gratiam P (corr.) L 1047/1048 suis donauit C B P L q. Ball. 1048 quod x (corr. E) y 1049 lux] huius add. y 1051 fructuosam omnem ueram] ueram pretiosam. uera a (teste Ball.), fructuosam. omne semen uerum alii codd. (test. Mauri) 1055 habebat x (corr. E) 1058 nullus y 1060 fides ecclesiae est xy BPL 1061 in] om. y 1063 esse] j. l. m. 3 P, om. L ecclesiae esse C x P (m. 2) 1064 sunt] om.y porta x inferni BPL 1066 inferi penetrasti x P L infernij 1068 porta Cy 1069 eius] om. ET in usq. sion] om. BPL portae autem] sunt enim portae xy edd. (qui etiam om. ecclesiae portae) 1070 sunt] sunt add. a C 1072 et] om. BPL corr. T P

210

9- 22.

.

9

.

21

EXP. EV. SEC. LVC. VI, 99-101

dei porta est; haec enim porta domini, iusti intrabunt per earn. Et ideo fuge pertinaciam delictorum, ne portae tibi possint 1075 inferi praeualere ; si enim domination fuerit peccatum in te, PL 1782 mortis porta praeualuit. Fuge ergo contentiones dissensiones V 276 strepitus tumultusque discordiae, ne per portas mortis ingressus incurras. Dominus enim Iesus Christus praedicari se primo noluit, ne ullus strepitus nasceretur. Increpat discipulos suos, 1080 ne cui haec dicerent quod oportet filium hominis multa pati et reprobari a principibus sacerdotum et senioribus et scribis et occidiet dietertia resurgere. 100. Et fortasse ideo hoc addidit, quia sciebat dominus difficile passioni et resurrectioni etiam disci¬ pulos credituros. Et ideo passion is et resurrectionis suae 1085 adsertorem se esse maluit, ut ex facto tides, non ex audito discordia nasceretur. Ergo Christus noluit gloriari, sed maluit ignobilis uideri, ut passionem subirec: et tu qui ignobilis natus es gloriaris ? Eadem tibi qua Christus ambulauit gradiendum est uia, qua ipse ambulauit ? Haec eiusagnitio, haec eiusimitatio per n 1408 1090 ignobilitatem et bonam famam, ut glorieris in cruce, sicut ipse est gloriatus. Sic ambulauit Paulus et ideo gloriatur dicens : mihi autem absit gloriari nisi in cruce domini nostri Iesu Christi. 101. Sed uideamus cur secundum Matthaeum repperiamus admonitos discipulos, ne cui dicerent quod ipse sit 1095 Christus, hie autem scriptum sit increpatos esse, ne cui haec dicerent. Quod esset multa passurus et resurrecturus. Videtis quod in uno Christi nomine omnia sint. Ipse est enim Christus qui natus ex uirgine est, ipse est qui mirabilia fecit in populo, ipse qui mortuus est pro peccatis nostris et resurrexit a 1100 mortuis. Vnum horum si retraxeris, retraxisti salutem tuam. v 277 Nam etiam haeretici habere sibi Christum uidentur ; nemo enim Christi nomen negat, sed negat Christum qui non omnia

codd. : /(/. 1093) aCmn

GgET (=x)

F O p V (==y)

BP L

1073 Ps. 117, 20. 1074 efr Matth. 16, 18. 1076 efr n Cor. 12 20 • Gal 5 20. 1090 efr 11 Cor. 6, 8. 1092/1093 Gal. 6, 14. 1093 efr Matth. 16 20! 1101/1102 efr 1 Ioh. 2, 22.

1073 enim] est praem.y domini] dei etjy 1074 forte tibi possint portae m porta tibi possit y 1076 praeualebit P JL contentiones] et add. x 1077 per portas] portas edd. n, portae Ball. 1079 increpat] enim add. x, et praem. y 1081 alt. et] om. a C m n 1082 die tertia (tertio x) a C x y, tertia die B P L resurgere] V(pr. re eras), surgere F Op 1082/1083 quia dominus sciebat dominus quia sciebat ed. Bom. ^ Ball. 1085 adsertorem se (se om y) esse a X{' adsertor esse PL(i Ball. audito] y et (u i.o*.2),C P, auditu alii 1088 ambulauit] exp. p 1089 qua (quia G et P corr.) ipse ambulauit] codd. tuet Eng., om a Sch. haec (to)] hac P L 1090 et] ad jy P L, ac B cruce] donum add. x /i Ball. 1091 gloriatus est E Ty 1093 sed uideamur cur secun-] leguntur inf, sequentia exciderunt 1095 haec] om. x u Ball. 1096 multa esset y 1097 est] om. a ET 1101 heretici P m. 3, om. L

EXP. EV. SEC. LVC. VI, 101-104

quae Christi sunt confitetur. Multis igitur ex causis iubet tacere discipulos, ut fallat principem mundi, ut declinet iactantiam, doceat humilitatem, simul ne rudes et inperfecti adhuc discipuli maximae praedicationis molibus opprimantur. 102. Nunc qua causa etiam inmundos spiritus iubeat tacere consideremus. Sed et hoc nobis scriptura aperuit, quia peccatori dixit deus : quare tu enarras iustitias meas ? Ne quis, dum praedicantem audit, sequatur errantem ; inprobus enim PL 1696 magister est diabolus, qui falsa ueris saepe permiscet, ut specie ueritatis testimonium fraudis obtexat. 103. Etiam illud consi¬ deremus, utrum hie primum mandauerit discipulis, ne cui dicerent quia ipse esset Christus an uero et ante mandauerit, quando apostolos duodecim destinauit denuntians illis : in uias PL 1783 gentium ne abieritis et in ciuitates Samaritanorum ne introieritis ; ite autem ad ones quae perierunt domus Israhel. Aegrotos curate, leprosos inundate, daeinones eicite ; et: discite quis in ea dignus sit et ibi manete. Itaque nec hie mandatum uidetur, ut Christum dei filium praedicarent. 104. Ordo igitur disputationis est ordo tractatus, et ideo etiam nos, cum aliqui ex gentibus uocantur ad ecclesiam, ita praeceptorum seriem formare debemus, ut primo unum deum auctorem mundi omniumque esse doceamus, in quo uiuimus et sumus et mouemur, cuius et genus sumus, ut non solum propter munera V 278 lucis et uitae, uerum etiam propter cognationem quandam generis diligendus a nobis sit, deinde opinionem illam, quae est de idolis, destruamus, quod non possit auri argentique uel ligni materia uim in se habere diuinam. Cum unum deum esse persuaseris, tunc indicio eius adstrues per Christum nobis salutem datarn incipiens ab illis quae gessit in corpore et ea diuina describens, ut plus quam homo fuisse uideatur, uictarn unius uirtute mortem, mortuum ab inferis suscitatum; paulatim enim tides crescit, ut cum supra hominem fuisse m 1409

1105

mo

m5

1120

1125

1130

211

codd .:aCmn

Gg ET (=x)

1109 Ps. 49, 16. 1123/1124 efr Act. 1127/1128 efr Act.

17, 24.

FOpV(=y)

1115/1118 Matth. io, 3.6.8. 1124/1125 efr Act. 17, 17, 29. 1134 efr Act. 17, 31.

BPL

1118/1119 Matth. 1126 efr Act.

10, 11.

28.

17, 29.

1107 iubet BPL 1108 et] om. y 1111 est et magister diabolus L ut] sub add. g E T 1115 designauit P L 1115/1116 in uias gentium ne abieritis] a C xy, in uiis gentium ne ambulaueritis alii 1116 ciuitates] om. y 1116/ 1117 intraueritis y 1117 aegros m 1118/1121 efr lib. v, 113 (/. 1236/1237 in app.) uariat lectiones ad locum exy 1118 daemones] a C xy (et v, 113) B, daemonia P L, inquit add. a C m n x B et v, 113 et] omy, in quamcumque ciuitatem intraueritis add. ed. Korn. fj. Ball. discite] om. y 1119 et] ay, atque v, 113 aliique 1126 cognitionem G g {as. pr. i), cogitationem L 1128 quod] a C G, et praem. g ET, quo y, ut BPL 1129 materiam jy habere] p (ere in ras. 5 lift.), habitare FOP 1130 indicio] B, iudicio alii codd. Am. 1132 describis y uictarn] a C x B, uitam y, uir tarn P L 1133 mortuumque x /x Ball. 1134 homines x (s s. 1. G) \l Ball. l6

B.

LYC.

212

EXP. EV. SEC. LVC. VI, 104-106

uideatur, deus esse credatur. Nam nisi probaueris quod facere ilia sine diuina uirtute non potuit, quemadmodum potes probare in eo uim fuisse diuinam ? 105, Sed fortasse nobis parum auctoritatis et fidei deferatur: lege sermonem apostoli aput Athenienses habitum, qui si a ii4oprimo destruere uoluisset caerimonias idolorum, sermonem eius aures gentilium respuissent. Ab uno igitur deo operatore mundi incipit dicens : deus qui fecit mundum et cuncta quae sunt in eo. Negare non poterant unurn operatorem esse mundi, unum deum, unum omnium creatorem. Adiunxit eo quod 1145 caeli et terrae dominus in manu factis non dignetur habitare, deinde quod intra auri argentique cassam materiem nequaquam ueri simile sit artificio hominis uim diuinitatis includi, erroris remedium docens esse studium paenitendi. Tunc uenit ad Christum nec tamen deum maluit quam hominem V 279 115° nuncupare dicens : in tiiro, quo definiuit omnibus fidem, susci- PL 1697 tans eum ab inferis. Qui enim tractat debet audientium consi¬ derate personas, ne prius inrideatur quam audiatur. Quando enim Athenienses crederent quia uerbum caro factum est et PL 1784 de spiritu uirgo concepit, qui inridebant quia resurrectionem 1155 audierant mortuorum ? Tamen et Dionysius Ariopagites credidit et alii crediderunt in uirum, ut in deum crederent. Quid interest quo quisque credat ordine ? Non in principiis perfecta quaeruntur, sed de principiis ad ea quae perfecta sunt peruenitur. Ergo tali Athenienses informauit praecepto, talis nobis 1160 aput gentiles ordo seruandus est. 106. At uero cum Iudaeos adloquerentur apostoli, ipsum Christum esse dicebant, qui propheticis nobis esset promissus oraculis, quern non prius auctoritate sua dei filium nominabant, sed uirum probatum, uirum iustum, uirum a mortuis suscitatum, ilium uirum de quo 1165 dictum est in prophetis : filius metis es tu, ego hodie genui te. Ita ergo et tu ad ea quae difficile creduntur auctoritatem diuini sermonis adscisce et promissum eius aduentum prophetarum uoce designa, resurrectionem quoque multo ante con1135

codd. : A (/.

1166/1108) a

Cmn

GgET(—x)

FOpV(—y)

BPL

1139 cfr Act. 17, 22-31. 1142/1143 Act. 17, 24. 1145 cfr Act. 17, 24. 1146 cfr Act. 17, 29. 1148 cfr Act. 17, 30. 1150/1151 Act. 17, 31. 1153 cfr Ioh. 1, 14. 1154 cfr Matth. 1, 18. 1154 cfr Act. 17, 32. 1155 cfr Act. 17, 34. 1163/1164 cfr Act. 2, 22 ; 3, 14.15 ; 13, 30. 1165 Act. 13, 33 ; Ps. 2, 7i 1136 potest ay 1140 acrimonias P, corr. m. 3 1143 negare P (i /. alt. e) negari L fj. Ball. poterant V (n s. /.), poterat F Op B P L M Ball. mundi esse B P L 1144 dominum a m nBP L 1145 factis] idolis add. P s. 1. m. 3 cum aliquot codd. (qui et non transponunt ante in) 1146 clausam BPL materiam C 1149/1150 deum tacuit quando hominem nuncupauit (noncupauit BL)BP L 1150 omnibus] praebensproem, edit. Rom. 1154 spiritu] sancto add. n Ball. 1162 oculis PL 1166 ita] odes t A 1168 designare P (corr ) 1

EXP. EV. SEC. LVC. VI, 106-108

213

pertam scripturarum testimoniis edoceto, non usitatam cum ceteris atque conmunem, ut in ipsa suscitati corporis adsertione aetemae testimonium diuinitatis adquiras. Cum enim ceterorum coipora corruptionem probaueris subisse post mortem, hunc utique de quo dicitur : non dabis sanctum tuum uidere corruptionem, conprobas humanae fragilitatis expertem, 1175 probas humanae condicionis merita supergressum, deo magis quam hominibus conferendum. . 107. Quodsi ad sacramenta fidelium tendens catechumenus ^ 1410 mbuendus sit, dicendum quia unus deus est, ex quo omnia, et v 280 unus Iesus Christus, per quern omnia, non duos dominos esse 1180 dicendos, perfectum quidem patrem, perfectum esse et filium, sed unius patrem et filium esse substantiae, uerbum aeternum dei, non quod profertur, sed quod operatur, ex patre genitum, non uoce editum. Prohibentur ergo apostoli euangelizare eum dei filium, ut euangelizarent postea crucifixum. Haec est pl i698 1185 fidei gloria, si ueie intellegas crucem Christi. Aliae cruces nihil mihi prosunt, sola crux Christi mihi utilis est et uere utilis, per quam mihi mundus crucifixus est et ego mundo. Si mihi crucifixus est mundus, scio quia mortuus est : non diligo eum ; scio quia praeterit : non concupisco eum ; scio quia 1190 corruptella consumet hunc mundum : quasi faetidum uito, quasi luem caueo, quasi nociturum relinquo. 108. Sed non pl C785 statim per crucem possunt aliqui credere salutem mundo refusam. Adstrue ergo per historiam Graecorum hoc fuisse possibile. Sic interdum etiam apostolus suadet incredulis nec 1195 uersus refugit poeticos, ut fabulas destruat poetarum. Si enim reuocetur in memoriam quod legiones saepe et magnos populos oblatis aliquorum mortibus historiae Graecorum adserant liberatos, si recordentur quod imperatoris filia propter Graecorum exercitus transferendos ad sacrificium sit uocata, 1200 si nostrum illud consideremus quia sanguis hircorum et taurorum et cinis uitulae aspersus inquinatos sanctificat ad carnem v 281 1170

codd. \AaCmn

G g E T (=x)

F O p V (=_y)

BPL

1173/1174 Ps. 15, 10. 1178/1179 i Cor. 8, 6. 1182 cfr i Cor. 12, 6. 1184 cfr 1 Cor. 1, 17. 1187 Gal. 6, 14. 1188/1189 cfr 1 Cor. 7, 31. 1195 cfr Act. 17, 28. 1196 cfr Val. Max. v, 6. 1200/1202 Hebr. 9, 13. 1169 testimonis A {corr.) 1170 suscitatione P, suscitationem jL 1174 cuniprobas A 1177 tendens] A s. 1. m. 3 chatacuminus A 1178 est deus x fx. Ball. 1179 deos x 1181 et] om. y aeternum] aeterni a, aetemi add. ed. Rom. /x Ball. 1183 edictum P {corr.), dictum JL 1188 mundus crucifixus est C non] et proem, a P L 1189 praeterit] et add. PL 1190 corruptella] A F et {alt. 1 eras'.) G p et {alt. 1 s. /.) V, corruptela alii consumit a Gy /x Ball. uito] et add. P L 1191 luuem P caueo] et add. P L 1193 adstruere P L ergo] om. L historiam] Ay, historias alii 1194 apostolos P, corr. m. 3 1195 poeticus FO V {m. 2) L, profeticos P 1196/1197 magnus populus AF O V 1198 recordetur y (de ex dare F) 1200/1201 hircorum et taurorum A, taurorum et hircorum alii

214

EXP. EV. SEC. LVC. VI, 108-VII, 1

emundandam, sicut ad Hebraeos scriptum est, si pestilentia regionum aliquibus hominum contracta peccatis unius alicuius morte adseritur esse resoluta, quod aut ratione praeualuit aut 1205 dispositions conualuit, quo facilius in crucem domini crederetur, procliue erit ut qui sua negare non possunt nostra confirment. 109. Sed quoniam nullus hominum tantus esse potuit, qui totius mundi peccata tolleret, neque Enoch neque Abraham neque Isaac, qui licet morti se obtulerit, seruatus 1210 tamen est, quia omnia non poterat abolere peccata — quis enim tantus homo, in quo omnium peccata morerentur ? — Idcirco non unus e plebe, non unus e numero, sed filius dei a deo patre electus est, qui cum supra omnes esset,pro omnibus se posset offerre. Quern mori oportuit, ut cum esset fortior 1215 morte, alios liberaret factus inter mortuos sine adiutorio liber, sine adiumento scilicet hominis aut alicuius creaturae liber, a morte, et bene liber, qui seruitutem cupiditatum reppulit, mortis uincla nesciuit.

PL 1786

PL 1785

LIBER SEPTIMVS

PL

9< 27.

1. Dico autem uobis uere : sunt aliqui hie stantes qui non gustabunt mortem, donee uidcant regnum dei. Semper dominus sicut ad praemia erigit futura uirtutum atque utilem saecularium rerum docet esse contemtum, ita etiam infirmitatem 5 mentis humanae praesentium remunerations sustentat. Arduum quippe est crucem tollere et animam periculis, morti corpus offerre, negare quod sis, cum uelis esse quod non sis, raroque quamuis excelsa uirtus futuris conmutat praesentia. Difficile quippe uidetur hominibus, ut spem periculis emant 10 damnoque praesentium futurae lucrum mercentur aetatis. Ergo bonus et moralis magister ne qui desperatione frangatur aut taedio, quoniam. uitae dulcis inlecebra constantem quoque mulcet adfectum, continuos uiuendi successus fidelibus pollicodd. : A a C m n

1208 efr Ioh. 1, 29. 1215 Ps. 87, 5.6.

GgET[=x)

F O p V [=y)

1208/1200 efr Gen. 5,

24

; Hebr.

BPL

11, 5.8

; Gen.

22

9-18.

Fib. VII, 5/6 efr Matth. 16, 24.

mundandam y sicuti P 1204 mortem P resoluta (re s. /.) A m. 3 1208 cnoc A 1200 obtulerint A [corr.) 1210 omnium x 1213 lectus FO VB 1216 aut alicuius creaturae] om. y 1217 seruitutum A corr. m. 2 1218 uincula GgTp 1202

O m. 2

Fib. VII : neque subscriptio neque inscriptio est in libris nisi hie finit liber v A in mg. m. 2 1 sunt] hi add.y 3 uirtutem^ E T (corr. tn. 3)y 4 infirmitatem] A. [alt. m s. /.) 5 humanamj remunerationis P [corr. m. 3) L 7 uellis A 11 qui] A Gg F (i ex e) O V, quid T (d 1.1. m. 2), quis E (s x. /.) aliique

1699

fx 1411

V

282

EXP. EV. SEC. LVC. VII, 1-4 15

20

25

30

35

40

45

215

cetur; frigent enim solacia sub metu mortis magnusque amor uitae aegre blanditias spei cum adpetitae salutis terrore conpensat. Non habes igitur quod queraris, non habes quod excuses : arbiter omnium dedit et uirtuti praemium et infirmi- PL 1786 tati remedium, ut praesentibus sustineatur infirmitas, uirtus futuris. Si fortis es, contemne mortem ; si inbecillus es, fuge. Sed nemo potest fugere mortem, nisi uitam sequatur. Vita tua Christus est ; ipsa est uita, quae mori nescit. 2. Itaque si uolumus mortem non timere, stemus ubi Christus est, ut et de nobis dicat : uere sunt aliqui hie stantes, qui non gustabunt mortem. Non satis est stare, nisi ubi Christus est stetur ; soli enim non queunt gustare mortem qui possunt stare cum Christo. In quo licet ex uerbi ipsius qualitate perpendere ne tenuem quidem sensum mortis habituros qui Christi uideantur meruisse consortia. Certe mors corporis libando gustetur, uita animae possidendo teneatur. 3. Sed quid est gustare mortem ? Ne forte quemadmodum panis uita est ita etiam panis mors sit ? Sunt enim qui manducant panem doloris ; sunt etiam Aethiopum populi, qui v 283 acceperunt in escam draconem. Absit a nobis uenenum draconis uorare ; habemus enim panem uerum, panem ilium, qui descendit e caelo. Panem ilium manducat qui ea quae scripta pl 1787 sunt seruat. Sunt ergo qui mortem non gustent, donee uideant regnum dei. Sunt etiam qui mortem non uideant, sicut scriptum est: quis est homo qui uiuet et non uidebit mortem ? 4. Sed quis est homo qui non moriatur, cum resurrectio nisi mortui esse non possit ? Quamuis de Enoch et Helia nullam mortem corporis acceperimus et de euangelista Iohanne dominus pl 1700 dixerit : si eum nolo manere, donee uenio, tamen quoniam non de uno Iohanne hie putamus expressum, sed generale de multis M i4i2 hoc esse praeceptum, non hie mors corporis, sed animae denegatur. Sunt enim qui mortui uiuant, quoniam sunt qui uiuencodd. :A f (/. 23/45) a C m n

G gET (=*•)

F 0 p V (=y)

efr Col. 3, 4. 21 efr loh. 11, 25. 31 efr Ps. 34/35 efr loh. 6, 51. 3(5/37 efr Matth. 16, efr Gen. 5, 24; iv Reg. 2, 11. 42 loh. 21, 22. 20

14.

126, 2. 28.

B PL

33/34 efr Ps. 73, 38 Ps. 88, 49. 40

18 queraris] a gET, quaeraris A, quaerare C, querere G F P m. / (a s. alt. e), querare p, quaerere alii 17 arbiter] enim add. ET 19 inbecillus] A G B, inbecillis alii es fuge] A a Cy, fuge x, effuge B P L 20 potes P, corr. m. 3 mortem fugere PL 21 ipse B, tuet. Ball. 21/22 ipsa usq. est] om. y 22 et uty 23 uere usq. 58 subjacent] legitur in f sunt hie aliqui A, aliqui hi sunt_y 24 satis est stare] stare alibi / 26 qualitatem P (corr.) L 27 habiturus L et corr. p B P (m. 2) 28 constantia F O, constantiam p V 29 posses¬ sion P L n 35 e] de x F O V fj. Ball., om. p 36 gustant P m. 2 uideant A (nt ex n) 37 uidebunt gET 38 uiuit xy 39 mortuis a C x O (s add. m. 3) 42 si AC B, sic alii, prob. Tissot (efr Caragliano, p. 234 sq.) 43 hoc /r Ball. 44 corporalis B P L 45 uiuant] P (u s. a), uiuunt C

2l6

9»

2&-

EXP. EV. SEC. LVC. VII, 4-6

tes mortui sint, sicut ilia quae uiuens mortua est, sicut scriptum est : ueniat mors super eos, et descendant in infernum uiuentes. Si ergo uiuus quis in infernum descendit — peccato enim mortis in infernum descendit habitaculum — sunt profecto 50 quibus nec in morte corporis interruptus sit ordo uiuendi, sicut Abraham, Isaac et Iacob, quos uiuere diuinae sententiae auctoritate conperimus, quoniam cum sit deus Abraham, Isaac et Iacob, non utique deus mortuorum est, sed uiuentium. 5. Itaque non de uno, sed de plurimis dicit ; neque enim V 284 55 Petrus mortuus est, cui iuxta dominicam sententiam inferi porta praeualere non potuit, nec Iacobus et Iohannes mortui filii tonitrui, quibus in usum gloriae caelestis adsumtis non praeualent terrena, sed subiacent. Esto ergo et tu Petrus, deuotus fidelis pacificus, ut port as ecclesiae aperias, portas 60 mortis euadas. Esto filius tonitrui. Dicis : quomodo possum esse filius tonitrui ? Potes esse, si non in terra, sed in pectore Christi recumbas. Potes esse filius tonitrui, si te terrena non moueant, sed ipse potius ea quae terrena sunt mentis tuae uirtute concutias. Tremat te terra, non capiat; uereatur caro 65 potestatem animi tui et concussa subdatur. Eris filius tonitrui, si fueris filius ecclesiae. Dicat et tibi de patibulo crucis Christus . ecce mater tua, dicat et ecclesiae ecce filius tuus ; tunc enim incipies esse filius ecclesiae, cum in cruce uictorem uideris Christum. Nam qui crucem scandalum putat Iudaeus 7° est, ecclesiae filius non est ; qui crucem stultitiam putat Graecus est. Ille est autem ecclesiae filius qui crucem trium- pl 1788 phum putat, si uocem Christi triumphantis agnoscat. 6. Ergo ut scias quia Petrus, Iohannes et Iacobus mortem non gustacodd. : Af(l. 46/58 et 72/73) aCmn 46 i Tim. 5, 6. 47 Ps. 54, 16. 16, 18. 56/57 cfr Marc. 3, 17. 19, 27.26. 69 cfr 1 Cor. 1, 23. Comm, tn ps. vi, 1, 9 — CC 97.

GgET (=x)

FOp V (=j)

BPL

52/53 cfr Matth. 22, 32. 55 cfr Matth. 61/62 cfr Ioh. 13, 25 ; 21 19. 67 Ioh 71/72 cfr Col. 2, 15. 72 cfr Casskxi

46 sint] sunt a C G g V (corr.) B P JL 71 Ball. quae uidua praem. /j. Ball. 47 descendunt A {fort, recte, cfr Ambros. de Parad. 9, 44— CSEL 32 1 p 301 16sed -dant legit in explan. ps. 48, 24, 2 - C S EL, 64, p. 376, 11) ’ infernum] A (in r. /. m. 3) 48 descendet E, descendat T (e r. a) 49 mortis] P (uu j. i m. 3) mortuus plures codd. 71 Ball. infemi x 71 Ball., inferno P (-ni m. 3) L habita¬ culum] ad habitandum quidam codd., om. edd. 53 et] om. x mortuorum est deus x est] om. y 54 primis a (test. Ball.), pluribus g E T M Ball. 55 iuxta] secundum x infemi PL 57 thonitrui A (sic ubique) 59 aperias] et PL 60 dices G 62 te] om. x (s. 1. m. 2 E, m. rec. T) P L 63 ea] A uirtuti P (corr. nt. 2) L trement te terrena, non capiant m 60 dicat] si praem. A s. l.m. 3 et] om.y L 68 incipies] A, incipis alii (incipisses E ICm. 1) 69 ludaets corr. A 71 caecus A est] om. ET autem] p s. 1. m. 2 71/72 triumfum A 72 si] qui L aliique codd. crucem g (uocem tn mg) E T 71 Ball. triumfantis A agnoscit C m G L 71 Ball. cognoscat gET ergo usq. 92 aeternum] babet f 73 petrus iacobus (et u) iohannes x 74 petrus] et add.y

EXP. EV. SEC. LVC. VII, 6-9

217

uerunt, gloriam resurrectionis uidere meruerunt ; solos enim tres istos post haec fere uerba in diebus octo adsumsit et duxit in montem. Quid est quod iste dicit : in diebus octo post haec uerba ? Ne forte quia is qui uerba Christi audit et credit V 285 resurrectionis tempore gloriam Christi uidebit ? Octaua enim die facta est resurrectio, unde et plerique psalmi in octauam 80 scribuntur. Aut forte ut ostenderet nobis quia dixerat quod PL 1701 is, qui propter dei uerbum perdiderit animam suam, saluam faciet earn, quoniam promissa sua in resurrectione restituat. 7. Sed Matthaeus et Marcus post dies sex adsumtos hos esse memorarunt. De quo possemus dicere post sex milia annorum 85 — mille enim anni in conspectu dei tamquam dies una —sed plures quam sex milia conputantur anni et malumus sex dies M 1413 per symbolum intellegere, quod sex diebus mundi opera sunt creata, ut per tempus opera, per opera mundum intellegamus. Et ideo mundi temporibus inpletis resurrectio futura mon90 stratur aut quia is qui supra mundum ascenderit et huius saeculi momenta transcendent uelut in sublimi locatus futurae resurrectionis fructum exspectabit aeternum. 8. Transcendamus igitur opera mundi, ut possimus faciem ad faciem deum uidere. Ascende in montem qui euangelizas 95 Sion. Si in montem ascendit qui euangelizat Sion, quanto magis qui Christum euangelizat et Christum in gloriam resurgentem ? Fortasse enim in corpore eum multi uideant ; multi enim secundum carnem cognouimus Christum, nunc autem iam non nouimus. 9. Multi cognouimus, quia multi uidimus — too uidimus eum, et non habebat speciem neque decorem —, tres autem soli et tres electi ducuntur ad montem. Putarem in v 286 tribus mystice genus hominum conprehensum, quia ex tribus filiis Noe genus omne defluxit humanum, nisi electos cerne- pl 1789 rem. Aut fortasse quia soli ex omnibus ad resurrectionis 105 peruenire gratiam qui Christum confessi fuerint merebuntur, quia inpii in indicium non resurgunt, sed tamquam habito iudicio puniuntur. Tres igitur eliguntur qui ascenderent montem, quia et duo eliguntur qui cum domino uiderentur. 75

codd. : Af{l. 74/92) a C m n 79 cfr Ps. 6.11. 85 Ps. 89, 4. 98/99 11 Cor. 5,

GgET(=x)

F O p V (=y)

BPL

80/81 cfr Matth. 16, 25.27. 83 cfr Matth. 17, 1 ; Marc. 9, 1. cfr Gen. 2, 1. 94/95 1 Cor. 13, 12 ; Gen. 32, 30 ; Is. 40, 9. 16. 100 Is. 53, 2. 103 cfr Gen. 9, 18.19. 106 Ps. 1, 5. 88

77 et credit] om.y 79 octaua xy 80 inscribuntur C /a Ball. 84 possemus] A C x (u s. e m. 2 E), possimus ay (i ex e m. 3 V) B, possumus PL 85 domini y 86/87 anni usq. intel-] A in mg. m. 3 88 per tempora {om. opera per opera) BPL 92 expectauit G Ty B P (-bit m. 2 G p P) 93 faciem P (m eras) L, facie alii 96 gloria A et {ex -am) a Pi V 97 uiderent A (m. 3 in mg), uiderint g, uiderunt E T 99 uidemus P {corr. m. 2) L 101 ad] in G H Ball. 102 mystice] om. P L hominum] A (u s. o et a s. i) 107 ascen¬ derent] in add. A (in r. 1. m. 3) p

2l8

EXP. EV. SEC. LVC. VII, 9-12

Vtrimque sacratus numerus. Et hoc fortasse propterea, quia 110 nemo potest resurrectionis uidere gloriam nisi qui integrum mysterium trinitatis incorrupta fidei sinceritate seruauerit. Petrus ascendit, qui claues regni caelorum accepit, Iohannes, cui committitur mater, Iacobus, qui primus solium sacerdo- PL 1702 9, 30. tale conscendit; lO.inde apparent Moyses et Helias, hoc est lex 115 et propheta cum uerbo ; neque enim lex potest esse sine uerbo neque propheta nisi qui de dei filio prophetauit. Et illi quidem filii tonitrui corporali gloria Moysen quoque et Heliam speculati sunt, sed etiam nos cotidie uidemus Moysen cum dei filio ; uidemus enim legem in euangelio, cum legimus : dili120 ges dominum deum tuum, uidemus Heliam cum dei uerbo, quando legimus : ecce uirgo in utero accipiet. 9. 3i11. Vnde bene Lucas addidit quia dicebant excessum eius quem conpleturus erat in Hierusalem. Docent enim te de exces- v 287 su eius mysteria.Et hodie Moyses docet et hodie Helias 125 loquitur et hodie in maiore gloria Moysen uidere possumus. Quis enim non potest, quando et populus Iudaeorum eum uidere potuit, immo uidit ? Vidit enim in gloria faciem Moysi, sed uelamen accepit, sed in montem non ascendit et ideo ^ 1414 errauit. Qui solum Moysen uidit, dei uerbum simul uidere non 130 potuit. 12. Reuelemus igitur nos faciem nostram, ut reuelata facie gloriam dei speculantes in eandem imaginem reformemur. Ascendamus in montem, deprecemur dei uerbum, ut in specie et pulchritudine sua appareat nobis et confortetur et prospere procedat et regnet. Et haec enim mysteria sunt et referuutur 135 altius; etenim pro tua possibilitate tibi uerbum aut minuitur a.ut crescit, ac nisi altioris prudentiae cacumen ascendas, non tibi apparet sapientia, non tibi apparet mysteriorum cognitio, PL 1790 non tibi apparet quanta sit gloria, quanta sit species in dei codd. : A a C m n

GgET(-=x)

F O p V (=y)

BPL

cfr Matth. 16, 19. 113/114 cfr Ioh. 19, 27 ; Euseb. Hist, eccles. 11, x — GCS p. 104, 3. 117 cfr Marc. 3, 17. 119/120 Deut. 6, 5 ; Matth. 22, 37 ; Luc 10, 27. 121 Is. 7, 14. 127 cfr Ex. 34, 29. 130/13111 Cor. 3, 18. 132/133 cfr Ps. 44, 3.4. 135/136 cfr Ioh. 3, 30. 112 9,

109 utrimque A (m s. 1. m. 2) E (im ex um) B, utrique a C x, utraque G, utrumque g (a s. um) T P L 110 uidere resurrectionis x 112 accipit P iohannes] quoque add. PLfi Ball. 43 mater] domini praem. Costerius iacobus] etiam add. P L fj. Ball. 113/114 solium sacerdotale conscendit] martyrium sustinuit edit. Rom. 114 apparet y 115 propheta] A a C x F O (-ae m. 3) V, tuet Ball prophetae p, prophetia SL/i, profetia P 115/116 enim usq. neque] A s. 1. m. 3 115 lex (supra scr. A) potest] A x y, potest a C, potest lex B P L 116 prophetarit g E ^ Ball., prophetauerit T 117 fili A g Sch. helia P (corr), helian Sch. 118 moysen] et eliam add. edit. Rom. 119 filio dei PL legem]’ moysen edit. Rom. 119/120 diligis ay L et corr. m. 2 G BP 120 helian P (corr. m. 2) Sch. 121 quando] cum C x ^ Ball. 123 completurus A (e s l) 126 et] A s. 1. m. 3, om.y 128 monte P L 130/131 reuelatam faciem P (corr.) L prob. Sch.

132 spectem P (corr) L 134 myteria A 137 sapientia non tibi apparet] om.y

ult. et] sed A, dub.

EXP. EV. SEC. LVC. VII, 12-15

219

uerbo, sed dei uerbum quasi quodam apparet in corpore non 140 habens suam speciem neque decorem et apparet quasi homo in plaga, qui ferre possit infirmitates nostras, apparet tibi quasi quidam sermo natus ex homine litterarum opertus inuolucris, uirtute spiritus non refulgens. Sed si, dum hominem consideras, de uirgine credas esse generatum et paulatim ad145 spiret tides quod de spiritu dei natus sit, incipis montem ascendere. Si in cruce positum triumphantem de morte uideas, pl 1703 non peremtum, si uideas quod terra tremuit, sol refugit, tenebrae offusae sunt oculis perfidorum, monumenta aperta sunt, mortui resurrexerunt, ut esset indicio quia gentilis V 288 150 populus, qui mortuus erat deo, tamquam reseratis corporis sui tumulis infuso crucis lumine resurrexit, si hoc uideas mysterium, in excelsum ascendisti montem, alteram uerbi gloriam cernis. 9, 29. 13 Vestimenta eius alia deorsum sunt, alia sursum. Et 155 fortasse uestimenta uerbi sermones sunt scripturarum et quaedam intellectus indumenta diuini, quia sicut ipse Petro et Iohanni et Iacobo in altera specie apparuit et uestitus eius albus refulsit, ita et oculis tuae mentis iam diuinarum lectionum sensus albescit. Fiunt igitur uerba diuina sicut nix, 160 uestimenta uerbi Candida niinis, qualia fullo super terram facere non potest. 14 Quaeramus hunc fulionem, quaeramus hanc niuem. Legimus ad uillam fullonis ascendisse Esaiam. Quis est iste fullo nisi forte ille qui delicta nostra lauare consueuit ? Denique ipse dixit : si fuerint delicta uestra sicut 165 phoenicium, ut niuem dealbabo. Quis est iste fullo nisi qui indumenta nostri intellectus indumenta uirtutum ablutis maculis corporalibus soli solet offerre diuino ? 15 Audiui etiam, ut ad redarguendos eos de contrariis sumamus exemplum, (...) duorum prudentium facundiam niui et apibus con-

.

.

.

codd. :AaCmn

GgET(=x)

F O p V (=j)

BPL

139 cfr Is. 53, 2.3. 146 cfr Col. 2, 15. 148 cfr Matth. 27, 51-53 ; Luc. 23, 4454 ; Ps. 75, 9. 156 cfr Matth. 17, 2. 166/161 Marc. 9, 2. 162 cfr Is. 7, 3. 164/165 Is. 1, 18. 169 cfr Horn. II. 111, 222 ; 1, 249 ; Clc. de senect. 10, 32 ; Quintil. Ins tit. 12, 10. 139 apparet] om. P 141 posset A nostras] meas add. A, sed exp. 143 uirtutem A (corr.) 144/145 adspiret A (ad s. 1. m. 3) 146 crucem A 148 sint A 149 surrexerunt g inditium g ET 150 mortuus] A (pr. u s. 1.) domino E T 151 sui stimulis B E, su*s timulis P (su*s in ras.,pr. i s. ras.) 151/152 mysterium uideas y 152 alterum B P (corr.) L 153 gratiam x 156 quidam A diuinitatis A, corr. m. 3, diuina F (a in ras) O 157 pr. et] om.yPE 158 refulsit albus g E T 159 feruntj (fuerunt m. 2 V) 160/161 facere super terram C 162 ullam A 165 phynicium A ut] A s. 1. m. 2, om. C niue A et C corr. m. 2 166 intellectus] abluit et induit (induet G [e ex i] g, i s. e m. 2 E) nos (crucis add. x) add. xy P (s. 1. m. 3) fj. Bali. 168/ 169 exempla E T 169 excidit uocabulum quo Homerum designauerat Ambrosias (cfr de Noe 2, 4 — CSEE 32, 1, p. 415, 2 ; de Abrah. 11, 68 — p. 623, 19 ; de fide hi, 4 — PE 614 D : poeta graecus ; de paen. 11, 32 — CSEE 73, p. 177, 29/30 : primum suorum poetam 169/170 conparatam x

220

EXP. EV. SEC. LVC. VII, 15-17

parasse. Inueni quoque dixisse Dauid : quam dulcia faucibus V 289 meis uerba tua, super mel et jauum ori meo ! Et infra : lucerna pedibus meis uerbum tuum, domine, et lux semitis meis. Verbum dei lux est, uerbum dei nix est. Super mel quoque et fauum m 1415 est dei uerbum, quod ore diuino melle dulcior fluxit oratio, 175 et perspicua niuis ritu mollioribus cadunt uerba sententiis. PL 1791 Vere hie solus sermo niuibus conparandus, qui de caelo missus in terras ieiuna nostrorum arua pectorum fecundauit. Quod non usurpatorie praesumtum. Sed ex lectionis serie deriuatum deus ipse testatur dicens : exspectetur sicut pluuia eloquium 180 meum et descendant uelut ros uerba mea, sicut imber super gramen et sicut nix super faenum. 16. Vtinam, domine Iesu, mens mea pluuiae tuae umore uiridescat, utinam terram meam niuis istius candore respergas, ne praepropero calore uern antis cor¬ poris arua luxurient, sed potius fotu niuali semina uerbi caele185 stis pressa fecundent ! Nix cum cadit, aues caeli ubi inhabitent non habent et laetior solito tritici prouentus exuberat. 32. 17. Vidit hanc gratiam Petrus, uiderunt et qui cum illo erant, et licet somno grauati fuissent. Premit enim inconprehensibilis splendor diuinitatis nostri corporis sensus. Nam si 190 solis radium e regione oculorum contuentium corporea nequit PL 1704 acies sustinere, quomodo dei gloriam humanorum ferret cor¬ rupted membrorum ? Eoque purior et subtilior exhausta concretione uitiorum corporis habitus in resurrectione forma- v 290 tur. Et fortasse ideo grauati somno erant, ut resurrectionis 195 speciem uiderent post quietem. Itaque euigilantes uiderunt maiestatem eius ; nemo enim nisi uigilans gloriam uidet Christi. Delectatus est Petrus, et quern saeculi huius inlecebrosa 17°

codd. :AaCmn

GgET{=x)

170/171 Ps. 118, 103. 174 efr Ps. 18, ii. Marc. 4, 22 ; Luc. 9,

171/172 Ps. 118, 105. 172/173 efr Ioh. 8, i. 173/ 176 efr Is. 55, 10.11. 179/181 Deut. 32, 2. 186 efr 58. 197 efr Luc. 12, 37.

F O p V (=y)

BPL

170 dulcia] eloquia tua add. g E T 171 uerba tua] om. g E T post meo in l. ult. folii Sv cod. A erasae sunt litterae 7 {fort, uerba et infra, nunc in folii 9* initio scripta) 172 pr. meis] om. E T domine] A a gET, am. alii lumen m 175 perspecua A (1 s. alt. e), perspicuae G, perspicue gET 176 sermonibus P {om. nimbus) de] ^4 {s. 1. m. 2) a C {s. 1. m. 2) x, e F (s. 1.) O V {s. 1.) P, om. P B, a L 177 terra a E {corr. m. 2) T B, terram g 178 diriuatum ATyB {pr. 1 ex e) P L 180 uelut] sicut m 181 et] om. x 182 ueridescat A 183 praepropero p {alt. o ex e), praepropere g, propere E T 184 niuauilidis A {corr.) 185/180 inhabitent A. (in j. /. m. 3), habitent C 186 exuberent A, corr. m. 2 187 gratiam] gloriam quidam codd. rec. et edit. Paris. 188 premet A . 190 corporea contuentium G {siglis /./. add.) E T nequiuit A, corr. m. 2 192 ideoque x prior a Cy P L (u s. 1. m. 2 p P) subtilior] corporis (corporum gh 1) resurrectio add. x exaustra A (r in ras. m. 2) 193 concretio y {corr. p V m. 2) uitiorum usq. resurrectione] om. x 195 speciem uiderent] Ay uiderent speciem alii codd. edd. /a Ball. Sch. {corr. Schp) uigilantes C y BP L 196 uidit E 7 196/197 uidit gloriam dei et christi A christi uidit p

EXP. EV. SEC. LVC. VII, 17-20

221

non caperent, gratia resurrectionis inlexit. 18. Bonum est rnquit nos hie esse hinc et ille : dissolui enim et cum Christo 200 esse multo melius — nec laudasse contentus non solum adfectu sed etiam factorum deuotione praestantior ad exaedificanda tabemacula tria inpiger operarius conmunis obsequii ministenum pollicetur. Et quamuis nesciret quid diceret, tamen pollicebatur officium, quo non inconsulta petulantia, sed 205 praematura deuotio fructus pietatis adcumulat. Nam quod ignorabat condicionis fuit, quod promittebat deuotionis. Sed non capit humana condicio in hoc corruptibili, in hoc mortali corpore facere tabemaculum deo. Siue in animo siue in corpore siue alio aliquo loco fuge quaerere quod non licet scire. Si 210 Petrus nesciuit, quemadmodum tu potes scire ? Si nesciuit ille qui promisit et qui corporis terminos magnitudine animi nesciebat, quemadmodum scire nos possumus desidia quadam PL 1792 mentis mtra praesaeptum carnis inclusi ? Denique placuit tanta deuotio deo. 9» 34- 215 19. Et inter haec uerha facta est nubes et obumbrauit eos. Diuini spiritus est obumbratio ista, quae non caligat affectibus hominum, sed reuelat occulta. Quae etiam alio conperta est ^ 1416 loco dicente angelo : et uirtus altissimi obumbrabit tibi. Cuius v 291 9> 35profectus ostenditur audita dei uoce dicentis .' hie est filius 220 meus dilectus, ipsum audite, 20. hoc est : non Helias filius, non Moyses filius, sed hie est filius, quern solum uidetis; recesserant enim illi, ubi coepit dominus designari. Vides hanc non solum incipientium, sed etiam perfectorum, immo etiam caelestium fidem esse perfectam filium dei scire. Sed quoniam 225 haec iam supra diximus, cognosce nubem istam non fumigantium esse montium nebuloso umore concretam et coacti aeris caliginem piceam, quae caelum tenebrarum horrore subtexat, sed lucidam nubem, quae nos non pluuialibus aquis et umentis adluuione imbris inmadidet, sed de qua mentes

9, 33-

codd. \AaCmn 199/200 Phil. 1, efr Ex. 19, 16.

GgET{=x)

23.

FOpV{=y)

209 efr Hor. Carm. i, 9, 226/227 Verg. Georg, 11, 309.

13.

BPL

218 Luc.

1, 35

198 gratia] gloria m 199 ille] sanctus paulus ait P L jj. Ball. 200 adfectus a F O p Let corr. V P 201 exaedificanda] E et P ex eras., aedificanda a 204 quo] in praem. A s. 1. m. 3, x cui C, quia p (a s. /.), qui L non] dei add. A 209 alio aliquo] A in s. alio m. 3 C G gy, aliquo in alio a, aliquo alio E (in post alio m. 2) T B P L 211 magnitudinem A {corr.) F O V 212 querny 213 praeseptum A (o s. ae m. 3), proseptum alii /j. Ball. placuit A (i s. 1.) 215 nubs A, nubis F B, nubes O (e ex i) aliique umbrauit g 216 affectus P (m. 3 ex -ibus) 217 qua A (corr.) operta A (o in ras. lift, com) 217/218 loco comperta est x p 218 euangelio A obumbrabit] g E Tp, obumbrauit alii 219 domini a ET dicentes a P {corr.) filius] A (li in ras.) 223 incipientibus] codd., dub. Ball., insipientibus edd. /j. 229 et humentis (umentis O V) a Gy, continuis A {s. et umentis ?n. 2), seu menti C, et cum uentis g E (cum uentis exp. et s. humescentis m. 2) T, tumentis BPL

222

EXP. EV. SEC. LVC. VII, 20-24

9, 36- 23° hominum uoce dei omnipotentis emissa fide ros rigauit. 21* Et dum fit uox, inuentus est Iesus solus. Itaque cum tres essent, unus est factus. Tres in principio uidentur, unus in fine ; perfecta enim fide unum sunt. Denique hoc etiam dominus PL 1705 patrem orat, ut omnes unum simus. Nec solum Moyses et 235 Helias in Christo unum sunt, sed etiam nos unum corpus Christi sumus. Ergo et illi tamquam recipiuntur in Christi corpus, quia et nos unum erimus in Christo Iesu, aut fortasse quia lex et prophetae ex uerbo, quae autem ex uerbo coeperunt in uerbo desinunt; finis enim legis est Christus ad iustitiam omni 240 credenti. 9, 58. 22. Vulpes foueas habent et uolucres cadi nidos, ubi requiescant ; nam filius hominis non habet ubi caput suum reclinet. Non uidetur conuenire rationi, ut simplicem fidelemque istum v 292 arbitremur qui domini dignatione respuitur, cum indefessi 245 famulatus obsequium spopondisset, sed dominus non obsequiorum speciem, sed puritatem quaerit adfectus. Denique supra ait : quicumque receperit puerum istum in nomine meo. PL 1795 23. Quo loco dominus simplicitatem sine adrogantia docet, caritatem sine inuidia, deuotionem sine iracundia esse debere ; 250 nam et pueri mens prouectioris adfectu recipienda suadetur, quia, dum puer nihil sibi uindicat, formam uirtutis exsequitur et, si rationem nescit, culpam ignorat. Tamen quia plerisque non uirtus, sed infirmitas uidetur sine ratione simplicitas, ut tu ueram recipias admoneris, id est ut exsequaris industria 9> 4^- 255 munus naturae. 24. Et ideo ait : quicumque receperit puerum istum in nomine meo me recipit. Et qui me recipit recipit eum qui me misit. Qui enim imitatorem Christi recipit Christum recipit et qui imaginem dei receperit, recipit deum. Sed quia M i4i7 imaginem dei non poteramus uidere, facta est ad nos per codd. \AaCmn

234 cfr Ioh.

17, 22.

GgET(=x)

F O p V {=y)

234/235 cfr Rom.

12, 5.

BPL

239/240 Rom.

10, 4.

230 fidei A (i x. /.) aliique codd. edd. /r Ball. 231 dum] cum B L cum] dum gET 232 finem P L 233 perfecte A {test. Ball.) m n Ball., perfectae a C, perfecti V (i ex a) enim fide] A x, enim fidei a C, enim in fine Co lb., pTob. fj., enim alii codd., enim in fide Ball. sunt] in christo add. g 234 solus A a m n 235/236 sumus christi g E, sumus in christo T 236 tam¬ quam] unum add. A s. 1. m. 3, in uno corpore add. x edd. 238 profeta P, propheta L 241/327 Ambrosii sententias transponit edit. Rom. ut ordini uersiculorum S. Scripturae adcommodarentur 241 foues A corr. uolucres] aues x 243 ratio F {corr. m. 2) OV 244 indefessi] A (in s. 1. m. 3), indefensi BPL 246 ideoque A 248 docet] A {s. 1. m. 3) 249 debere esse x, om. y 250 recipienda] A (c x. /.) 251 dum] ad dominum A, corr. m.3 254 uera G BP L suscipias gET sequaris a V {m. 1) L industriam A g T P {corr) L 255 munus] unius gET 256 et qui me recipit] A x. /. m. 3 alt. et tert. recipit] recepit P 258 deum recipit y

EXP. EV. SEC. LVC. VII, 24-27

9,

9, 9,

9,

9,

223

260 incamationem uerbi praesentia, ut conciliaretur nobis quae supra nos est diuinitas. 25. Quod autem propensius studio caritatis Iohannes plurimum diligens et ideo redamatus plurimum excludendum putat a beneficio eum qui non utatur obsequio, recte non reprehenditur, sed docetur ; non reprehen265 ditur, quia amore faciebat, docetur, ut nouerit infirmorum esse firmorumque distantiam. Et ideo dominus etsi fortiores remuneratur, tamen non excludit infirmos. 50. 26. Sinite eos et nolite prohibere ; qui enim non est aduersum uos pro itobis est. Bene, domine ; nam et Ioseph et Nicodemus 270 occulti discipuli propter metum in tempore tamen suum tibi officium non negarunt. Sed tamen quia alibi dixisti : qui non est mecum aduersum me est et qui mecum non colligit dispergit, aperi nobis, ne uideatur esse contrarium. Et puto quia si quis mentium consideret scrutatorem, dubitare non debeat unius275 cuiusque factum mente discemi. Denique alii dicit : sequere 58. me, alii : uulpes foueas habent. Ille cogitur, iste remouetur, ut 54. scias quia deuotus admittitur, indeuotus excluditur. 27. Quod uero discipulos increpauit quia ignem supra eos descendere gestiebant qui non receperant Christum, ostenditur nobis non 280 semper in eos qui peccauerint uindicandum, quia nonnumquam amplius prodest dementia tibi ad patientiam, lapso ad 52. correctionem. Denique Samaritani citius crediderunt, a quibus hoc loco ignis arcetur. Simul disce quia recipi noluit ab his quos sciebat non simplici mente conuersos ; nam si uoluisset, 285 ex indeuotis deuotos fecisset. Cur autem non receperint eum, 53. euangelista ipse memorauit dicens : quia facies ehts erat euntis in Hierusalem. Discipuli autem recipi intra Samariam gesticodd. : A a C nt n

G g E T (=x)

F O p V (=y)

BP L

262/263 cfr Ioh. 21, 20. 269/270 cfr Ioh. 19, 38.39. 271/272 Luc. 11, 23. 275/276 Matth. 8, 22. 277/291 Grat. c. xxm, qu. 4 c. 26 (911). 2S2 cfr Act. 8, 14 ; Ioh. 4, 39. 2S3/289 Aug. de donoperseu. 19, 49 — PL 45, 1024. 285/ 289 Aug. de gratia Christi 46, 51 — CSEL 42, p. 162, 6-10.

260 incamationem] A (in s. 1. m. 3) reconciliaretur (pr. re s. 1. m. 3) A ay P L 261 diuinitas est E T 262 iohannis P, corr. m. 3 ideo A (o s. /.) 263 a] A s. 1. m. 2, 0771. Cy utatur] putatur A 265 faciebat] sed add. a C x fi Bait. 267 remuneratur] g (ur eras.), remunerat C 771 y /x Ball. exaudit P E 273 uideantur P (corr.) E 275 discerni* A (t eras.) deneque A alibi E (b eras.) T V (b s. 1. eras.), alio P E 276 alio P E 277 quod ttsq. 291 caelo] Grat. 278 increpuit g P (s. ui est ras.) E supra] A a x, super alii 280 peccauerint] A (alt. c s. /.) 281 prodesse y penitentiam y lapso] quam praem. Grat. 282 sammaritani A P 283 simul usq. 289 facit] Aug., de dono pers., om. Grat. recipere edit. Rom. 283/284 ab his quos sciebat] A (s. 1. 771. 3) a C 771 n B Er., om. alii codd. Am. Aug. 284 non] om. y conuersumj 285 cur usq. 289 facit] Aug., de grat. Cbr. ex (s. /.) indeuotis (alt. i ex o) deuotis (o r. i) A 286 monstrauit F O V, demonstrauit p (ui s. 1. r/t. 2), commemorauit Aug. (de don. pers.) 287 in] om. y

V 293 PL 1706

pe 1794

224

EXP. EV. SEC. LVC. VII, 27-29

ebant, sed deus quos dignatur uocat et quem uult religiosum facit. Nec discipuli peccant qui legem sequuntur; sciebant 290 emm et Phinees reputatum ad iustitiam quia sacrilegos inter- v 294 emerat, et ad preces Heliae ignem descendisse de caelo, ut prophetae uindicaretur iniuria. Sed uindicetur qui timet, uindictam non quaerit qui non timet. Simul ostenditur nobis in apostolis fuisse merita prophetarum, quando eandem sibi 295 potestatem, quam propheta magnus emeruit, inpetrandi iure praesumunt. Et bene praesumunt quia ad sermonem suum ignis de caelo descenderit, quoniam sunt filii tonitrui. 28. 9. 01. Dominus autem mire omnia. Nec ilium temere se offerentem recipit nec in hos indeuote dominum refutantes proprium 300 conmouetur, ut ostenderet quia non habet ultionis studium perfecta uirtus nec ulla sit iracundia, ubi plenitudo est caritatis nec excludenda infirmitas, sed iuuanda. Procul a religiosis y. 1418 mdignatio, procul a magnanimis cupiditas ultionis, procul etiam a prudentibus inconsiderata coniunctio et incauta 305 simplicitas. Vnde et isti dicitur : unifies foueas habent nec obsequium eius admittitur cuius non probatur officium. Circumspectum etenim fidei esse debet hospitium, ne dum mndelibus nostrae domus interna reseramus, in alienae perfi- pl i7o7 diae casses mprouida credulitate labamur. 9, 49.310 29. Sed ne illud inprouide praeterisse uideamur, cur hie eos qui possunt per manus inpositionem inmundis imperare spiritibus m nomine Iesu neget esse prohibendos, secundum Matthaeum autem dicat his : non noui uos. Discedite a me omnes ofierarii iniquitatis, aduertere debemus non esse distan- v 315 tiam sensus sententiarumque discordiam, sed illud censeri eo quod non solum officia in clerico, sed etiam uirtutis opera requirantur tantumque esse Christi nomen, ut etiam parum codd. \AaCmn

288/2S9 efr u Thess. 1133.1x37.x176. 38.

298 efr Marc.

Gg ET (=x)

FOpV{=y)

BPL

sec-

J’ 1V ^ug- contra luL resp.i, 135-138 ; II, 85 — PL 45, 290 efr Num. 23, 7-i 1 ; Ps. 103,30.31. 291 efr 111 Reg. 18,

3, 17-

311 efr Marc. 6, 7 ; Act. 5, 16.

313/314 Matth.

7. 23.

288 dominus * quos] quem quidam Aug. codd. {de don. pers.) 290 enim] fineaes A {exp. a; s tn ras. m. 3), finem et FO 292 iniurias et PE add Wmdirr] COdJ' add. quidam codd 29o meruit C

293 timet] et add- &ET> ultionem ostendit 296 sermones suos A m. 3 298 ullum v .... temere sel A (se exp. m. 3), se temere P L 299 recipit] Ax y recenit alii 304 commotio a {test. Ball.) aliique aliquot codd. incaute P (Jr.) L 30C eius1 cm E T 307 etenim] A (et r. /. ,,, 3) debet esse a Gy, debet esse debet C SOOcaTi 1 308 mtT?] Penetralia PLP ML aliaenae A {alt. a r. L) ou r J J 1 CmdelltateJ V (mrr-pVm- 2) nec A {corr.) P L , f qur f 312 m] 81 prae"‘- A s' L m' 2. ^ xy iesu] faciat add. A s.l. m , aciant add x negat G T 315 discordiam] esse proem, y 316 official AagET V (-u corr.), officn alii M Ball. in clerico] A x, in clencos ^ C clerico y (o in ras. ), in clericis BP L p. Ball. 317 requirantur] O (requi in ras m 3) quaerantur Fp V parum] non proem. P s. 1. m. 2, prob.Tissot ' P

EXP. EV. SEC. LVC. VII, 29-31

225

sanctis opituletur ad praesidium, etsi non opituletur ad gratiam. Vnde nemo iactare se debet nec purgati hominis sibi 320 gratiam uindicare, in quo aetemi nominis uirtus, non aliqua possibilitas humanae fragilitatis operata sit ; non enim merito tuo diabolus, sed odio sui uincitur. 30. Quod potest homo, sinceram exhibeat fidem et obseruantiam mandatorum religiosa mente custodiat, ne dicatur ei : uulpes foueas habent. Fallax 325 quippe animal et insidiis semper intentum rapinam fraudis exercet. Nihil tutum, nihil otiosum, nihil patitur esse securum, pl 1795 quod inter ipsa hospitia hominum praedam requirat. 3l! Haereticis autem uulpes conparat. Denique cum gentes uocet, haereticos excludit; uulpes enim plenum fraudis est animal 330 foueam parans et in fouea semper latere desiderans. Ita sunt haeretici, qui domum sibi parare non norunt, sed circumscriptionibus suis alios decipere conantur. Iacob domum habitat, haereticus in fouea est, ut fraudulenta uulpis gallinae ill! euangelicae dolum semper intendens, de qua scriptum est : 335 quotiens uolui congregate filios tuos sicut gallina pullos suos, et noluisti ? Ecce relinquetur downs uestra deserta. Merito ergo foueas habent, quia domum quam habuerant perdiderunt. v 296 Hoc animal neque mansuescit umquam, unde et apostolus ait : haereticum post imam correptionem deuita, neque ulli usui 340 est aut cibo utile ; non enim de hoc dicit Christus : mens cibus est, ut faciam uoluntatem patris mei, qui in caelo est. Quin etiam has a fructibus suis relegat dicens : capite nobis uulpes pusillas exterminates uineas, hoc est quae minorem uineam, non maiorem exterminent. Et ideo Samson ad caudas earum faces 345 ligauit et dimisit in messes alienigenarum, eo quod haeretici fructus incendere conentur alienos latratibus magis sonori PL 1708 quam uocibus expoliti — qui enim uerbum negat nec uocem codd. : Af(l. 324/347) a Cmn

G g E T (=x)

332 cfr Luc. i, 32. 335/336 Matth. 23, 37.38. Ioh. 4, 34. 342/343 Cant. 2, 15. 344 cfr Iud. cant. 14 — GCS 1, p. 350.

FOpV(=y)

BPL

339 Tit. 3, 10. 340/341 ; Hippol. Comm, in Cant,

15, 4

318/319 gloriam m 319 iactare nemo y debet se iactare E T 320 in quo] quod y 321 operata] A (ta r. /.) 322 sui] suo A (m. 2 sui) E (o ex i m. 2) y 322/323 sincerem A 324 uulpes usq. 358 inseratur] leguntur in f 325 et] in add. A a 329 uulpis a G P E et corr. O p V est fraudis g 330 in foueam A a Gy P E (corr. p V P) 331/332 circumuentionibus x 332 do¬ mum] in praem. a, enim C 333 foueamy (corr. O p V) fraude C uulpes O et V m. 2 334 qua] P s. 1. m. 2, om. L 336 noluisti] A (alt. i in ras.) relinquetur] uobis add. f x, tibi add. O V 337 foueam BPL quam habuerunt A 339 illi A et P corr., L, illius G, ullius g E (us eras.) T usus g 340 cibo] dominico add. f de hoc] om. F O V (solum s. 1. m. 2) dixit x 341 patris mei] om.f caelis nxy/x 342 eas x p Ball. relegat] A a C x, religat alii 343 hoc est] capite nobis A quod x (corr. m. 2 E) 344 samso A, corr. m. 2 faces] binas praem. A s. 1. m. 2 346 alienos conentur g latrantibus A (n s. 1. m. 2) a, corr. O et p 347 excitati a g E T, expoliatij (a eras.

P V)

226

EXP. EV. SEC. LVC. VII, 31-35

habet — ad praesens ore libero, sed in futurum fine iam uincto n 1419 caudae f acibus significantes sui finis incendium. 32. Volucres quo350 que caeli, quae frequenter ad nequitiae spiritalis similitudinem deriuantur, ueluti nidos quosdam struunt in pectoribus inproborum, et ideo filius hominis, quia abundauit iniquitas, 9, 58. non habet ubi caput suum reclinet. Etenim dominante uersutia cum simplicitati locus nullus sit, nulla potest in affectibus 355 singulorum diuinitatis esse possessio. Caput enim Christi deus est, qui ubi mentem probarit innoxiam, supra ipsam quodammodo uim suae maiestatis reclinat, quod esse uidetur indicio quia profusior quaedam gratia bonorum pectoribus inseratur. 33. Itaque ut aduertas deum non cultus aspernantem esse, v 297 360 sed fraudis, qui repudiauerat fraudulentum eligit innocentem 9, 59. dicens : sequere me. Sed hoc dicit ei cuius patrem iam sciebat mortuum, ilium utique patrem, de quo dictum est illi : obli- pl 1796 uiscere domum patris tui. Vide igitur quia dominus quos miseratur etiam inprudentes aduocat et postulanti patemae 9, 60. 365 ueniam sepulturae respondit : sine mortui sepeliant mortuos suos, tu autem uade adnuntia regnum dei. 34. Itaque cum religiosum humandi acceperimus officium, quemadmodum hie patemi quoque funeris sepultura prohibetur nisi ut intellegas humana posthabenda diuinis ? Bonum studium, sed maius 370 inpeaimentum ; nam qui partitur studium deriuat affectum, qui diuidit curam differt profectum. Ergo prius obeunda quae maxima ; nam et apostoli, ne occuparent studium disputandi, ministros pauperibus ordinarunt et ipsis, cum a domino mitterentur, neminem in uia salutare praescriptum est, non 375 quo beniuolentiae displiceret officium, sed quo persequendae deuotionis intentio plus placeret. 35. Quomodo autem mortui

codd. : Af{l. 348/358 et 370) a C m n

350 efr Eph. 6, 363 Ps. 44, 11. efr Act. 6, 2-6.

12.

GgET{=x)

F O p V {=y)

352/353 Matth. 24, 12 ; 8, 20. 355/356 1 Cor. 11, 3. 364 efr Rom. 9, 18.24. 366 sqq. efr Tob. 2, 3 sqq. 376/378 Beda in, 9-461 A-B.

BPL

362/ 372

348 liberi edd. hnem a {test. Ball.) edd., fune anus cod. uincti x, uicto y B, uinctis units cod. 351 deriuantur] C G g E, diriuantur alii uelut p’ struunt] A C, instruunt alii edd. p Ball. 356 quia g ET 358 profusior] BPL, pro¬ fusion alii quaedam] A g B P L, quadam a C G T p, quodam E (que- m. 2), quosdam FO V {m. 2 quorundam) 360 quia y P {corr.) repudiauerit A G gj eligit] AGgT BP {ras.s.l), elegit E {alt. c ex i m. 2) aliique 366 adnuntiare P {corr.) L 371 qui] et praem. P s. 1. m. 3 diuidet AGBP {corr. m. 3) prius] sunt add. PL 3 corr- m- 2 sicut] de qua x 546 habet BP L 547 praecipit aCG 553/554 deprehenditur A, corr m 2 01,4 speculum A {corr. m. 2) GTE, seculum P, corr. m. 2 556 neque] nec G

Z

if E 7 qUC e

f*’7 anr1falls y iesus] om. N 558/559 calciamenta pBL suscoepto A a 563 etenim] A a C B, enim alii F

N

EXP. EV. SEC. LVC. VII, 57-59

233

est Iudaeorum, uoluntarius recepisset, calumniae terrore 71 1424 reuocatus est ab incepto et fugit ex Aegypto. Et ideo cum dominus adfectum eius probasset, condicionem autem uidisset infirmam, animi eius mentisque uestigium mortalibus uinculis censuit exuendum. 58. Quod si quem mouet, qua ratione PL 1714 in Aegypto calciati iubentur edere agnum, apostoli autem 570 sine calciamentis ad praedicandum euangelium diriguntur, is considerare debet, quia in Aegypto positus debet adhuc morsus cauere serpentis — multa enim uenena in Aegypto — et qui in typo pascha celebrat pat ere potest uulneri, qui autem minister est ueritatis hebetat uenena, non trepidat. Denique 575 momordit Paulum uipera in Melita insula et uidentes pendentem de manu eius uiperam incolae loci illius putabant eum esse moriturum, sed ubi inoffensum stare uiderunt, deum esse dicebant, cui uenenum nocere non poterat. Et ut scias hoc v 306 uerum esse, ipse dominus ait : ecce dedi uobis potestatem cal580 candi supra serpentes et scorpiones et supra omnem uirtutem PL 1802 inimici et nihil uobis nocebunt. 59. Non uirgas in manu iubentur tollere apostoli ; sic enim Matthaeus scribendum putauit. Quid est uirga nisi praeferendae potestatis insigne et ulciscendi instrumentum doloris ? 585 Ergo humilis domini — in humilitate enim indicium, eius sublatum est — humilis inquam domini praeceptum discipuli eius humilitatis officiis exsequuntur; eos enim misit ad seminandam fidem, qui non cogerent, sed docerent nec uim potestatis exsererent, sed doctrinam humilitatis adtollerent. 590 Quo loco humilitati putauit etiam patientiam copulandam, quia ipse quoque iuxta testimonium Petri, cum malediceretur, non remaledixit, cum percuteretur, non repercussit. Hoc est ergo dicere : imitatores mei estote, ultionis studia deponite, insolentias uerberantum non iniuriae relatione, sed magnani-

565

codd. : A a C m n 568/569 cfr Ex. 12, 585/586 Is. 53, 8.

G g E T (=x) 11.

F O p V (—y)

575/577 eft Act. 591/592 1 Petr. 2, 23.

28, 3-8.

593 Phil.

B P L

N

582 efr Matth.

10, 10.

3, 17.

564 uoluntarios A, (corr.), uoluntarie C recipisset A P (corr. m. 2) 565 et] exp. A a, om. y (s. 1. m. 2 V) 566 audisset N 569 edere agnum iubentury 570 calciamento C 573 pasca A 574 hebitat P, corr. m. 2, euitat a xy (hebitat m. 2 F, hebetat m. 2 V) edd. 575 momordit] sanctum P L (momordit s. 1. add. P 77t. 3) in mileto insula uipera c 576 de] iny L 577 alt. esse] om. N 579 potestatem uobis N 580 fir. supra] super x 582 tollere iubentur P (re s. /.) L 582/583 sic et mattheus scribsit (matheus scripsit L) quid P L 583 est] autem add. P L n Ball. 583/584 proferendae A (yn. 1) edit. Rom. 585 dominus a C x (s ex i g) P L 586 sublimatum P (corr.), prob. M humile C E T P (m. 2 ex -is) 587 exsequantur y 588 uim] se (s. 1. m. 3) uim yt (m exp. m. 3), om. m B P L aliique 589 potestates P (-es ex -is 771. 3) aliique exererent A P edit. Rom., exercerent a xy edd., se exererent m

591 ipse] A (ip s. /., s in ras.) 594 insolentias A a (alt. s s. /.), insolentiam alii uerberantium_y (i s. I. V) P L n Ball.

H Ball.

234

EXP. EV. SEC. LVC. VII, 59-61

mitate patientiae uerberate. Nemo ipse debet quod in alio reprehendit imitari; grauiora contumacibus mansuetudo uulnera refert. Hoc pugno repercussit dominus uerberantem dicendo : qui te percutit in maxilla, praebe ei et alteram. Fit enim ut iudicio suo ipse se damnet et quodam stimulo sui V 307 600 conpungatur affectus qui relatam sibi sedulitatem pro iniuria quam fecit aduerterit. 60. Habet tamen quos et cum uirga apostolos miserit, sicut Paulus testificatur dicens : quid uultis ? In uirga ueniam ad uos an in caritate spirituque mansuetudinis ? Hanc uirgam etiam Timotheo dedit apostolus dicens : argue PL 1715 605 obsecra increpa. Aut fortasse ante passionem domini, quae nutantium populorum corda firmauit, necessaria sola fuerit ^ 1425 mansuetudo, post passionem correptio. Certe mulceat do¬ minus, increpet Paulus ; suadeat qui potest etiam pectora du¬ ra mollire, arguat qui non potest uniuersa suadere. Virgam 610 igitur Paulus ex doctrina legis adsumserat. Legerat enim : qui parcit baculo odit filium suum. Legerat etiam quia agnum manducantes baculum in manibus habere praecepto prophetico iubebantur. Et ideo dominus in ueteri testamento ait : uisitabo in uirga iniquitates eorum ; in nouo autem se ipsum 615 obtulit, ut ignosceret uinuersis dicens : si me quaeritis, sinite PL 1803 hos abire. Et alibi habes quia cum apostoli ignem de caelo petere uellent, ut consumeret Samaritanos, qui Iesum dominum intra ciuitatem suam recipere noluerunt, conuersus increpauit illos et ait : nescitis cuius spiritus estis ; filius enim 620 hominis non uenit animas hominum perdere, sed saluas jacere. 01. Perfectiores ergo sine uirga diriguntur, infirmiores cum baculo manducant. Sed et Paulus uirgam quidem minatur, sed in spiritu mansuetudinis uisitat delinquentes. Denique v 308 595

codd. : A. a C m n

GgET(=x)

F O p V (=jy)

BPL

588 Mattli. 5, 39. 602/603 i Cor. 4, 21. 604/005 n Tim. 4, Omd. Metam. xiv, 693. 611 Prou. 13, 24. 612 Ex. 12, 11. 33. 615/616 Ioh. 18, 8. 616/620 Luc. 9, 54-56

N 2.

608/600 614 Ps 88 ' ’

595 uerberante A (corr.), supportate x (sub- E T) edd., reuerberate p (re r. /. m. 2) ipse] in se a x F O, se V (ex ipse) debet quod ipse B P L fi Ball. 596 deprehendit A (r s. pr. d m. 2) 598 percussit P (corr.) L maxilla] a C maxillam aln praebe ei alteram r. /. m. 3 ei] illi x edd. /c Ball. 599 ml in add. N ips t\om.y(s.l.m.2V) 601 quos ^ (d ra. 3, exp.) 602 apostous ^ 603 spirituque] C F O (n ex s m. 3) V (u ex s w. 2) B N, spiritusque ^1 (corr. m. 3) a p, et spiritu x edd. M Ball., spiritus et PL (cfr Ambros. Epist. 41 4 — PL 16,1161B ; depaen. 1, 13, 59-CSEL 73,p. 147, 8 [et spir. codd. ra]) ’ 607 correctio P L jx Ball 608 increpat (s. a ras.) a T P (e r. a m. 3) L pectora etiam xy edd. n Ball. 611 baculo] suo add. x etiam] enim r L quia E (a s.l.), qui ^ (s. quod W. 2) T, quod aBPL 612 manducantes] ^4 (es r 1 UCtere l\ .aIt^ ld' 1-m.iA 614 alt. in] et praem.y (exp. V) 615 ig***nosceret A (er ras.) 617 samaritanos ^ 619 increpans Ulos ait x 6-0 perdere hominum PL M Ball. 622 paulus] sanctus praem. P quidem uirgam xy (uirga G O K) 023 mansuetunis A

235

EXP. EV. SEC. LVC. VII, 61-63

ut scias mitem esse doctorem, eorum ipsorum quos arguit consulit uoluntatem. Quid uultis ? Inquit in uirga ueniam ad uos an in caritate spirituque mansuetudinis ? Semel uirgam dixit, bis mitiora subiecit adiciens mansuetudinem caritati. Prius tamen minitatus est, sed exhibuit mansuetudinem ; nam in secunda epistula ad eosdem Corinthios scribens ait : testem 630 deum inuoco in animam meant, quod parcens uobis non ueni Corinthum. Audi qua ratione putauerit esse parcendum : ne iterum inquit in tristitia uenirem ad uos. Abiecit uirgam et adfectum caritatis adsumsit. 10, 4. 62. Et neminem salutaueritis in uia. Fortasse quibusdam 635 hoc durum et superbum nec mansueti et humilis domini praecepto conuenire uideatur, quod ille qui etiam accubitionis loco praecepit esse cedendum hoc loco mandet discipulis : neminem salutaueritis in uia, cum iste conmunis sit usus gratiae. Sic inferiores superiorum sibi fauorem conciliare 640 consuerunt, gentiles quoque cum Christianis habent huiusmodi officiorum conmercia. Quomodo dominus hunc usum humanitatis auellit ? 63. Sed considera non hoc solum esse : neminem salutaueritis, sed non frustra additum in uia. Denique et Helisaeus, cum mitteret seruum suum, ut baculum eius 645 poneret supra corpus pueruli defuncti, mandauit ei, ne in uia PL"i7i6 aliquem salutaret; festinato enim iubebat eum contendere, v 309 ut celebrandae resurrectionis exsequeretur officium, ne confabulatione alicuius obuii mandato reflecteretur a munere. Ergo et hie non salutationis sedulitas aufertur, sed obstaculum 650 inpediendae deuotionis aboletur, ut quando diuina mandantur, paulisper sequestrentur humana. Pulchra est salutatio, sed pulchrior quo maturior exsecutio diuinorum, quae per 625

codd. \AF(l. 634/651) a Cmn 625/626 1 Cor. 4, 21. 637 efr Luc. 14, 7-11.

GgET (=x)

629/631 11 Cor. 1, 644 efr iv Reg. 4,

23.

FOpV(=y) 631/632

11

Cor.

BPL

2, 1.

N

636/

29.

625 inquit] om. y uirgam A a 626 spirituque] C V (m. 2) N, spiritusque A (corr.) a, et spiritu xy ( V m. T), et spiritus B, spiritus et PL, (efr /. 603) 626/ 627 mansuetudinis usq. adiciens] om. L 628 minatus G g F O P L, minatur T est] uirgam add. g, om. E 629 in] om. y (s. 1. m. 2 V) chorintios A 630 parcens] P (n s. I.), parces E 631 corintum A, ultra praem. P (s. 1. m. 2) /j. 632 tristitiam a GO L. et corr. p V P 634 et usq. 651 humana] legitur in f 636 uidetur Gg 637 mandat C 642 solum hoc esse C, hoc esse solum x edd. 1.1 Ball. 644 ut baculum] cum baculo F O, in baculum p 644/645 eius usq. mandauit] iubetury (iubetur V del. et in mg. suum poneret usq. mandauit) 645 pueruli] A C V N, pueroli /a, pueri alii mandauit ei] om. f per uiam x 646 festinantem P L fi iuuebat A contendere] A f a C B N, pergere P JL H Ball., conscendere V (t s. sc) aliique 648 obuii a (uii in ras.) F O (i s. am m. 2) p V (alt. i ex am) reflecteretur A (c s. 1.) 649 salutationis] officium add. N utilitas a C G E T B auferetur A g 652 sed] eo add. C Er. edit. Paris, et Rom. quo maturior] matura C P L p, quo praeceptorum maturior Er. edit. Paris, et Rom.

236

EXP. EV. SEC. LVC. VII, 63-66

moram saepe traxit offensam. Ideo autem et honesta prohibentur, ne sollemnis gratia obrepat et officii inpediat mini- n 1426 655 sterium, cuius mora culpa sit. 64. Iam illud uirtus alia, ne 10, 7. de domo ad domum quis uaga facilitate demigret, ut seruemus PL 1804 etiam hospitali in amore constantiam nec coalitam amicitiae necessitudinem facile resoluamus, pacis praeferamus nuntium, 10, 8. ut ipse primus ingressus pacis benedictione celebretur, cibo 660 potuque oblato oportere nos esse contentos, uexilla fidei non 10, 9. premenda et regni caelestis euangelium praedicandum, excu10, 10. tiendum de pedibus puluerem, si quis recipiendos ciuitatis hospitio non putauerit. 65. Docet etiam grauiori poenae obnoxios fore qui euange665 burn non sequendum quam qui legem iudicauerint esse 10, 13. soluendam, eo quod Tyrus et Sidon, si tanta operationum caelestium uidissent miracula, non despexissent remedium paenitentiae. Istam quoque uel afluentiam uel insolentiam saecularem neque caelesti muneri conparandam neque rursus 670 sine remedio derelinqui, cum unicuique sit subsidium paeni-Vjio tendi. Postremo aperit caeleste mysterium, quod placuerit deo ut paruulis magis quam prudentibus istius mundi suam gratiam reuelaret,quod apostolus Paulus stilo pleniore digessit dicens : nonne stultam fecit deus sapientiam huius mundi? Nam 675 quoniam in dei sapientia non cognouit hie mundus per sapientiam deum, placuit deo per stultitiam praedicationis saluos facere credentes. 66. Paruulum ergo accipiamus, qui se exaltare non nouerit et faleratis sermonibus artem suae iactare prudentiae, quod pbilosophi plerique faciunt. Paruulus erat qui dixit : 680 domine, non exaltaui cor meum neque elati sunt oculi mei neque ingressus sum in magnis neque in mirabilibus super me. Et ut scires paruulum hunc non aetate, non sensu fuisse, sed humilitate sui et quadam declinatione iactantiae, addidit : sed exaltaui animam meam. Vides quam excelsus fuerit hie paruucodd. : Af (/. 004/671) aC mn tV (/. 653/671) 656 efr Matth. io, 11-13. 11, 25. 674/677 1 Cor. 1,

GgET (=x)

661/662 efr Matth. 680/681 Ps.

20.21.

F O p V(=y)

10, 14. 130, 1.

BP L

671/673 efr Matth. 683/684 Ps. 130, 2]

654 et officii] A, officii et alii 655 cuius] A s. /. m. 2 iam illud uirtus alia] iam illud scire G, iam iam ilia moralia illud uirtus alia g V (in ras.), om. E T, iam iam illud moralie N alia ne] alienae corr. A m. 2 657 hospitalitati A (tati s. 1. m. 2) a conlatam B P L 658 preferamus P (p s. 1. m. 3), referamus L N 659/660 cibus potusque A 664 docet usq. 670/671 paenitendi] legitur inf obnoxius A 665 iudicauerit A 668 afluentiam] A B, adfluentiam P, defluentiam (om. uel)j ( V corr. m. 2) aliique 669 munere A et P (corr. m. S) g x V (corr. m. 2) L 670 derelinquis L, delinqui N 673 pleniore] A (ur r.'len m. 2) pleniori x {corr. E m. 2) 074 deus fecity 675 sapientiam {om. in)y 670 deum}om.y stultiam A, stulticiam P (ci i. /.) 680 exaltatumj' (est r. 1. O) est exaltatum BP L 681 ingressus sum] ambulaui PL/j 683 sua C B P L addi A, corr. m. 3

EXP. EV. SEC. LVC. VII, 66-71

237

lus, quanto uirtutum sublimis uertice ? Tales nos paruulos uult esse apostolus, cum elicit: si quis uidetur sapiens esse inter uos in hoc saeculo, stultus fiat, ut sit sapiens ; sapientia enirn huius saeculi stultitia est aput deum. 22. 67. Pulcherrimus conectitur de fide locus, quando omnia pl 1717 690 sibi tradita dicit a patre suo. Cum omnia legis, omnipotentem agnoscis, non decolorem, non degenerem patris ; cum tradita legis, filium confiteris, cui per naturam omnia unius substan¬ tiae iure sint propria, non dono conlata per gratiam. Addidit : nemo scit quis est films nisi pater et quis est pater nisi filius et v 311 695 cui uoluerit filius reuelare. 68. Quern locum in his quos de fide scripsi libellis memini non esse praeteritum. Vt scias pl 1805 autem quia sicut filius patrem quibus uult reuelat etiam pater reuelat quibus uult filium, audi dicentem ipsum dominum Iesum, cum laudaret Petrum quod eum filium dei esse con700 fessus sit : beatus es, Simon Bar Iona, quia non caro et sanguis reuelauit tibi, sed pater meus, qui in caelis est. 69. Adhaeret his M 1427 25. lectio, qua exponuntur hi qui sibi legis periti uidentur, qui uerba legis tenent, uim legis ignorant. Et ex ipso primo legis capitulo docet esse legis ignaros probans quod in principio 705 statim lex et patrem et filium praedicauerit, incamationis 27. quoque dominicae adnuntiauerit sacramentum dicens : diliges dominum deum tuum et : diliges proximum tuum sicut te ipsum. 28. 70. Vnde dominus ait ad legis peritum : hoc fac et uiues. At ille qui nesciret proximum suum, quia non credebat in Chri29. 710 stum, respondit: quis est mens proximus ? Itaque qui Christum nescit, nescit et legem. Ouomodo enim potest scire legem, cum ueritatem ignoret, cum lex adnuntiet ueritatem ? 30. 71. Homo quidam ex Hierusalem descendebat in Hiericho. Vt eum locum qui propositus est nobis planius possimus absol715 uere, ueterem ciuitatis Hiericho repetamus historiam. Meminimus itaque quod Hiericho, sicut legimus in libro qui inscribitur Iesu Naue, magna ciuitas fuerit muralibus saepta 685

10,

10,

10, 10, 10,

10,

codd. : A. a C m n

G g E T (=x)

F O p V (=y)

B P L

85 efr Verg. Aen. ix, 682 ; Hor. Carm. 1, r, 36. 686/688 1 Cor. 3, 18.19. 600/ 693 Beda in, 10-467 A. 695/696 efr Ambros. de fide iv, 6 — PL 16, 643-644. 700/701 Matth. 16, 17. 706/707 Deut. 6, 5 ; Leu. 19, 18. 716 efr Ios. 6, 1. 688 mundi C T 690 cum usq. 693 gratiam] Beda 692/693 traditam legem filio B P {corr. m. 2) L 695/096 quern usq. praeteritum] P in mg. inf. m. 3, om. L 702 qua] quae A (e, ut uidetur, eras. ; m. 2 quae) G P {corr.) L, quia a (corr.)y {corr. Op V) exploduntur edit. Rom. 703 legis primo P L 705 praedicauerint P {corr.) L incarnationes P, corr. m. 3 700 quoque] om. P L 706/707 diligis {bis) A a V {corr. m. 2) P {corr. m. 3) L 708 at] ad A P, et g E T 710 proximus meusy ita C xy B P (que s. 1. m. 3) 714 ut] in laetaniis in sancto stefano praem. m 714/715 ut usq. historiam] P in mg. inf. m. 3, sed eras., om. L 716 itaque] om. P L legitur P L 716/717 qui inscribitur] qui scribitur x-

{corr. g) O p B, om. P L

238

EXP. EV. SEC. LVC. VII, 71-73

parietibus, quae non ferro peruia, non arieti possit esse pene- v 312 trabilis ; in ea Rahab habitasse meretricem, quae exploratores 720 quos direxit Iesus hospitio recepit, consilio struxit, postulantibus ciuibus abisse respondit, abscondit in tecto et, ut se suosque urbis excidio posset eripere, coccum in fenestra ligauit; urbis autem ipsius inexpugnabiles muros septem tubarum sacerdotalium sono et populi iubilantis ululatu con725 sono conruisse. 72. Videte quemadmodum unusquisque proprium seruet officium : explorator excubias, mysterium meretrix, fidem uictor, religionem sacerdos. Hi periculum pro laude non metuunt, ilia susceptos nee in periculis prodit, iste sollicitus fidem magis seruare quam uincere meretricis prius PL 1718 730 mandat salutem quam excidium ciuitatis ; religionis autem insignia arma sunt sacerdotis. Iam illud quis non plenum putet esse miraculi, quod ex tota urbe nemo seruatus est nisi quern meretrix liberauit ? 73. Haec simplicis historia ueritatis est. Quae si altius consideretur, admiranda signat 735 mysteria. Hiericho enim figura istius mundi est, in quam de paradiso, hoc est de Hierusalem ilia caelesti eiectus Adam PL 1806 praeuaricationis prolapsione descend!t, hoc est de uitalibus ad infema demigrans, cui non loci, sed morum mutatio natu¬ rae suae fecit exilium. Longe enim mutatus ab illo Adam, qui 740 inoffensa beatitudine fruebatur, ubi in saecularia peccata deflexit, incidit in latrones, in quos non incidisset, nisi his mandati caelestis deuius se fecisset obnoxium. Qui sunt isti V313 latrones nisi angeli noctis atque tenebrarum, qui se nonnumquam transfigurant in angelos lucis, sed perseuerare non 745 possunt ? Hi ante despoliant quae accepimus indumenta gratiae spiritalis et sic uulnera inferre consuerunt ; nam si ^ 1428 intemerata quae sumsimus indumenta seruemus, plagas latronum sentire non possumus. Caue ergo ne ante nuderis, sicut Adam ante nudatus est mandati caelestis custodia desticodd. : A a C m n 719 cfr los.

2, 1

sqq.

GgET(=x)

F O p V (=y)

723/725 cfr Ios.

6, 20.

BPL

726/727 cfr Ios.

1

16-2

1

®22/Uo A7’25' 732l733 c{* Ios. 6, 25. 736 cfr Gen. 3, 32 ; Hebr. 12, 22. ,36/739 Aug. contra sec. lul. resp. 11, 15 — PL 45, 1147 ! ill, 56-1274 ; 178-1322 ; 187-1328; 205-1334; 213-1336; iv, 10-1345; 23-1350; 64-1376; 67-1378; 94"I'1408 : V> 2°'I453 ; vi, 14-1531738/739 cfr Verg. Aen. 11, 274. ‘*1 c*5 ” Cor- "» J4748/752 cfr Aug. contra lul. Pelag. 1, 3, 10 — PL 44 645 749 cfr Gen. 3, 7. ^ 718 ferro] P s. 1. m 3, am. L posset BPL 726 struxit] A, instruxit alii • - exploratores A (es s. 1. m. 3) a C 727 religiones A, corr. m. 3 727/730 sacerdos usq religionis] A s. 1. m. 3 728 prodit] iesus add. ^1 (s. 1. m 2) C 729 magis fidem A (». 3)j 731 sacerdotes A (corr. m. 3) p V 734 ammiranda A 735 iencho A 738 ad] om. y infirma B P L fx Ball. 741 SSrPT /qU° bn D hHs eXp- m- 2) 744 angelos] A (an x. /.) 45 hn G E Ty (corr. F) P ante] A (s. autem m. 2), autem a C dispoliant sigy L 748 caue usq. 752 curasset] Aug. 749 ante] om. Aug.

EXP. EV. SEC. LVC. VII, 73-77

239

tutus et exutus fidei uestimento et sic letale uulnus accepit, in quo omne genus occidisset humanum, nisi Samaritanus ille descendens uulnera eius acerba curasset. 74. Non mediocris 10, iste Samaritanus, qui eum quem sacerdos, quem leuita de31.32. spexerat, non etiam ipse despexit. Nec uocabulo sectae de755 spicias quem uerbi interpretatione mirabere ; Samaritani etenim uocabulo custos significatur. Hoc habet interpretatio. Quis est custos nisi ille de quo dictum est : custodiens paruulos dominus ? Itaque sicut Iudaeus alius in littera, alius in spiritu, ita et Samaritanus alius foris, alius in occulto. Hie ergo Sama760 ritanus descendens — quis est, qui descendit e caelo, nisi qui ascendit in caelum, filius hominis qui est in caelo ? — Videns semiuiuum, quem nemo potuerat ante curare, sicut ilia quae fluxu sanguinis profluens in medicis erogauerat omne patri10, 33monium suum, uenit secus eum, hoc est : factus conpassionis 765 nostrae susceptione finitimus et misericordiae conlatione uicinus. 10,34. 75. Et alligauit uulnera eius inf undens oleum et uinum. v 314 Multa medicamenta medicus habet iste, quibus sanare consueuit. Sermo eius medicamentum est. Alius eius sermo con770 stringit uulnera, alius oleo fouet, alius uinum infundit : constringit uulnera austeriore praecepto, fouet remissione peccati, sicut uino conpungit denuntiatione iudicii. 76. Et inposuit inquit in iumentum suum. Audi quomodo te inponat. Hie PL 1719 peccata nostra portat et pro nobis dolet. Et pastor inposuit ouem 775 lassam super umeros suos. Homo enim iumenti similis factus est et ideo supra iumentum suum nos inposuit, ne nos essemus PL 1807 sicut equus et mulus, ut per nostri corporis adsumtionem infirmitates nostrae camis aboleret. Denique duxit nos in stabulum, qui eramus iumenta. 77. Est autem stabulum, in quod 780 fessi longo itinere succedere solent. Duxit itaque in stabulum 750

codd. : Af(l. 772/778) a C m n

757/758 Ps. 114, 6 ; efr Rom. 763 efr Luc. 8, 43 ; Matth. 9, 53, 4. 774/775 Luc. 13, 5.

GgET (=x)

F O p V (=y)

BP L

2, 28.29.

760/701 Ioh. 3, 13 ; efr Ioh. 6, 33. 764/766 Beda m, 10-469 c. 773/774 Is. 775 Ps. 48, 13. 777 Ps. 31, 9.

20.

750 exsutus A accepit A (ex s. ac m. 3) C (al. excepit s. /.), excepit y 755 narrabere A (in mg. al. mirabere m. 3), miraueris C (ue eras.), mirabere E (is r. alt. e m. 2), miraberis P L 757 quis] et praem. P L 758 iudaeos A 759/760 alius usq. samaritanus] A add. m. 3 759 hie] is y 760 est] scilicet add. P L de A (d s. 1. m. 3) a xy nisi] A a C xy B, et alii 762 illam E 763 fluxu] cursu P L 764 factus usq. 766 uicinus] Beda factus] est add. C F p B P L Beda (qui et ponit l. 765 post misericordiae) /u. Ball. 765 consolatione Beda 767 uinum et oleum y 769 est] eius y 771 austeriori y 772 et usq. 778 aboleret] legitur in f 773 in] om.f 775 supra Ay, fort, recte efr Eng. (Studien, p. 10 sq.) iumentisj', iumento B P L fj. Ball. 777 ut] et P, corr. tn. 3 777/ 778 infirmitates A (-em m. 3) 779 quia P in] om. x quo xy B P L edd. H Ball. 780 defessi_y

240

EXP. EV. SEC. LVC. VII, 77-82

dominus, qui suscitat a terra inopem et de stercore erigit paufierem, et curam egit, 78. ne aeger ea quae acceperat nequaquam praecepta seruaret. Sed non uacabat Samaritano huic diu in terris degere : redeundum erat eo, unde descenderat. 785 79. Itaque altero die — quis est iste alter dies nisi forte ille 35. dominicae resurrectionis, de quo dictum est : hie est dies, quern fecit dominus ? — sic protulit duos denarios et dedit stabulario et ait : curam illius habe. 80. Qui sunt isti duo denarii nisi forte duo testamenta, quae imaginem in se habent aeterni 790 regis expressam, quorum pretio uulnera nostra curantur ? Redemti enim sumus pretioso sanguine, ut ultimae mortis ulcera uitaremus. 81. Hos ergo duos denarios, licet horum quoque librorum quattuor formas non absurdum sit intellegere, accepit stabularius. Qui ? Ille forsitan qui ait : et aestimo 795 ut stercora, ut Christum lucri faciam, quo curam haberet hominis uulnerati. Stabularius itaque est ille qui dixit : misit me Christus euangelizare. Stabularii sunt illi quibus dicitur : ite in orbem uniuersum et praedicate euangelium uniuersae creaturae et qui crediderit et baptizatus fuerit, hie salmis erit, saluus 800 utique a morte, saluus a uulnere quod infixum est a latronibus. 82. Beatus ille stabularius, qui alterius curare uulnera 35potest, beatus ille cui dicit Iesus : quodcumque supererogaueris reuertens reddam tibi. Bonus dispensator, qui etiam supererogat. Bonus dispensator Paulus, cuius sermones et epistulae 805 ueluti ei ratione quam acceperat superfluunt. Moderatum domini mandatum prope inmoderato labore mentis et corporis exsecutus, ut multos ab aegritudine grauis spiritalis adloquii dispensatione releuaret. Bonus ergo stabularius stabuli eius, codd. : A b(l. 783/808) / (/. 787/799) aCmn

Gg ET(=*•)

F Op V(=y)

BP E

781/782 Ps. 112, 7. 791 efr 1 Petr. 1, 19. Marc. 16, 15.

786/788 Ps. 117, 794/795 Phil. 3,

24. 8.

788/790 efr Beda hi, 796/797 1 Cor. 1, 17.

A. 797/799

10-470

781 eregit y 783 seruaret] in quo (in om. F O V, quo p) agnouit (cognouit x) asina (ab alt. a inc. b ; alt. a ex us G) praesepe (praesepium b ay) domini sui add. A m. 3 aliique ; his subiungunt A (m. 3) b a C m : et ubi de terra inopes suscitantur et de stercore pauperes (b, tuet. Wilmart, pauper alii), eriguntur (b, tuet. Wilmart, eregitur A [m. 3], erigitur alii).certe ubi greges clauduntur agnorum ne frementibus ad caulas rapacibus lapis facilis in ouilia (obilia A) sit incursus (ingressus a) (efr l. 809/811 ubi haec sententia suo loco ac recta forma legitur) 784 redeundum] enim add. FO V 785 qui O V altera C ille] om. B P 787 sic] A b, tuet. Wilmart, om. alii codd. Sch. protulit usq. 799 erit] habet f 791 pretioso sanguine] b codd. edd. p Ball., tuet. Wilmart, pretio sanguinis A (corr. m. 3) Sch. 791 ultima e multis P 792 ulcera] uulnera dub. Eatinius 794 accipit a x O quis E (s s. 1. m. 2) aestimo a (o in ras.), aestimorj (corr. V) B L, estimor P (r eras.) 795 pr. ut] A b x, om. alii lucifaciam P (corr. m. 2) E quo] qui Gg,ut BP E 796 itaque] om. g est ille] b (et deficit usq. 800 fixum a C xy B P, tuet. Eng. et Wilmart, ille est alii codd. Sch. 801 uulnera curare x edd. p Ball. 802 iesus] dominus g E T y supererogaueris] b aliique, tuet. Wilmart, supererogaberis A 805 superfluum P E, supereffluunt p Ball. 807 grauis] A b F O et (s del.) E V, tuet. Wilmart, graui alii codd. Sch. adloquio b

EXP. EV. SEC. LVC. VII, 82-85

241

in quo agnouit asina praesaepe domini sui et in quo greges clauduntur agnorum, ne frementibus ad caulas rapacibus lupis facilis in ouilia sit incursus. 83. Spondet ergo mercedem v 316 se redditurum. Quando reuerteris, domine, nisi iudicii die ? PL 1720 Nam licet ubique sis semper et stans in medio nostrum non PL 1808 cemaris a nobis, erit tamen tempus quo uniuersa caro te 815 aspiciat reuertentem. Reddes ergo quod debes. Beati quibus es debitor. Vtinam nos simus idonei debitores, utinam quod accepimus possimus exsoluere nec nos aut sacerdotii aut ministerii munus extollat ! Quomodo reddes, domine Iesu ? Promisisti quidem in caelo bonis copiosam esse mercedem, 820 reddes tamen et cum dices : euge, bone seme, quoniam supra pauca fidelis fuisti, super multa te constituam, intra in gaudium domini tui. 84. Ergo quoniam nemo magis proximus quam 810

qui uulnera nostra curauit, diligamus eum quasi dominum, diligamus et quasi proximum ; nihil enim tarn proximum 825 quam caput membris. Diligamus etiam eum qui imitator est Christi, diligamus eum qui inopiae alterius corporis unitate conpatitur. Non enim cognatio facit proximum. Sed misericordia, quia misericordia secundum naturam ; nihil enim tarn secundum naturam quam iuuare consortem naturae. 830 85. Dictum est igitur de misericordia, sed non una est forma 10, uirtutis. Subicitur Marthae exemplo et Mariae alterius operi38-41. bus actuosa deuotio, alterius religiosa mentis intentio dei uerbo, quae si cum fide congruat, etiam ipsis operibus ante10, 42. fertur iuxta quod scriptum est : Maria optimam partem sibi 835 elegit, quae non auferetur illi. Studeamus igitur et nos habere

quod nemo nobis possit auferre, non ut perfunctoria, sed v 317 diligens audientia deferatur ; solent enim etiam ipsius semina M 1430 uerbi caelestis auferri, si secus uiam sint seminata. Agat te sicut Mariam desiderium sapientiae ; hoc enim maius, hoc codd. : Ab a C m n

G g E T (=x)

Fop V(=y)

BPL

809 Is. 1, 3. 809/811 cfr Verg. Aen. ix, 60 ; Matth. 7, 15. 18, 28. 819 cfr Matth. 5, 12. 820/822 Matth. 25, 21. 15 ; Eph. 3, 30. 837 cfr Luc. 8, 5.12.

815 cfr Matth. 825 cfr 1 Cor. 6,

809 pr. in] del. P m. 2, om. L asinus G gO V, om. E T (cfr l. 783) praesepium j' 809/810 grex clauditur P L 811 ingressusj spondit x (corr. E T m. 2)y 811/ 812 mercedem se redditurum] se reuersurum edit. Rom. 813 et] om.y nostrorum a xy 816 es debitor] b aliique, tuet. Wilmart, est debitor deus A Sch. 817 accepimus] deficit b usq. 1. 821 constituam ne a C 819 caelis B P L 820 et] A exp. dices] A a C, dicis alii euge] bis y serue bone g P L serue] et fidelis C supra] A x p P, tuet. Eng., super alii codd. edd. 71 Ball. Sch. 821 super] A aliique, tuet. Eng., supra x P L 824 et] eum P L 826 eum] etiam praem. g E T unitate A (e s. /.) 828 quam y 833 ipsi P (corr. m. 2) L 834 est] E s. I. m. 2, om. T 836 perfunctoriae a B P L, perfunctorias y (corr. O p V) 837 enim] A s. 1. m. 3 838 se usq. 842 tem] deficit b acuat unus cod. Maurin. 838/839 agat usq. mariam] laudatur ergo in maria quinque codd. Maurin.

242

EXP. EV. SEC. LVC. VII, 85-87

840 perfectius opus nec ministerii cura cognitionem uerbi caelestis auertat nec arguas eos et otiosos iudices, quos uideas studere sapientiae ; hanc enim sibi cohabitantem Salomon ille pacificus adsciuit. 86. Nec Martha tamen in bono ministerio reprehenditur, sed Maria, quod meliorem partem sibi elegerit, ante845 fertur ; Iesus enim multis abundat et rnulta largitur. Et ideo sapientior quod principale aduertit elegit. Denique apostoli optimum non putarunt relinquere dei uerbum et ministrare mensis. Sed utrumque munus sapientiae ; nam et Stephanus plenus sapientiae minister electus. Et ideo qui ministrat 850 doctori deferat et ministrantem doctor inuitet et prouocet ; unum enim corpus ecclesiae, etsi diuersa membra : alterum altero eget. Non potest dicere oculus manui : operam tuam non pl 1809 desidero aut iterum caput pedibus et auricula se negare esse de corpore ; nam etsi alia principalia, tamen alia necessaria. pl 1721 855 Sapientia in capite, actus in manibus ; oculi enim sapientis in capite eius, quia ille uere sapit cuius animus in Christo est et cuius interior oculus erigitur ad supema. Et ideo sapientis oculi eius in capite ipsius, stulti autem in calcaneo. Cap. 87. Quis uestrum habens amicum et ibit ad ilium media node 11, 5.860 et dicit illi : amice, commoda mihi tres panes. Alius praecepti locus est, ut omnibus momentis non solum diebus, sed etiam noctibus oratio deferatur ; uides enim quod iste qui media V 518 nocte perrexit tres panes ab amico suo postulans et in ipsa petendi intentione persistens non defrudetur oratis. Qui sunt 865 isti tres panes nisi mysterii caelestis alimentum ? Quod si diligas dominum deum tuum, non solum tibi, sed etiam aliis poteris emereri. Quis autem amicior nobis quam qui pro nobis corpus suum tradidit ? Petiit ab hoc media nocte panes Dauid et accepit , petiit enim quando dicebat : media nocte surgebam •codd. : Ab{l. 840/858)*Cw«

842 cfr Sap. 9, 10 ; Prou. , 5. 861/852 cfr 1 Cor. 2,14. 869/870 Ps. 118,

6

,

8

, 62. 12

Gg ET (=x)

.

12

.

.

12 13

FOpV{=y)

846/847 cfr Act. 6, 2. 852/853 1 Cor. 12,

.

21

BPL

848/849 cfr Act. 857/858 Eccl

840 a cognitione a x y 842 Solomon b, tuet. Wilmart 845 dominusy 846 sapientior] iudicatur quia add. x edd. /x Ball. 847 putauerunt a x edd. u Ball. 848 sapientiae] est add. x B edd. /x Ball. stefanus b P, tuet. Wilnjart 849 sapientia x edd. p Ball. minister] bis scripsit b electus] est add. B P L u Ball. 80I enim] est add. P L p Ball. 852 operam tuam] A a G (m bis eras) B, opera tUa a, “ , i,etl A b x y P, aut alii 853/854 de corpore esse y 856 eius] om. b, dub. Wilmart uere ille C oculus interior y 858 eius] om. Cx del. m. 2 O p P oculi] deficit b usq. 963 (hab)itat ipsius] eius y 859 etl om. /x Bdl. 860 dicet a C m n x p 861 omnibus] in praem. a {test. Ball.) n 862 non differatur p qui] A s. 1. 864 defraudetur A (a r. /. m. 3) C x (a s. 1. m. 2 g)y, edd. /x Ball., defraudatur a B P L orans E T, oratii P (lege is s alt. im. 3 ; m mg. lege orationis m. 3) L 869 et] A, petiit praem. alii {om. 1. 868)’ accepit uides enim quod iste petiit quando g

EXP. EV. SEC. LUC. VII, 87-89

243

870 ad confitendum tibi ; ideo meruit hos panes quos adposuit nobis edendos. Petiit cum dicit : lauabo per singulas nodes ledum meum ; neque enim timuit ne excitaret dormientem quem scit semper uibrare uigilantem. 88. Et ideo scriptorum memores noctibus ac diebus orationibus insistences peccatis 875 nostris ueniam postulemus. Nam si ille tarn sanctus et qui regni erat necessitatibus occupatus septies in die laudem domino dicebat matutinis et uespertinis sacriliciis semper intentus, quid nos facere oportet, qui eo amplius rogare debeinus quo frequentius camis ac mentis fragilitate delinquimus, 880 ut de uia lassis et istius aeui cursu ac uitae huius anfractu grauiter fatigatis panis refectionis deesse non possit, qui hominis corda confirmet ? 89. Nec solum media nocte dominus, sed omnibus prope n 1431 docet uigilandum esse momentis ; uenit enim et uespertina et 885 secunda et tertia uigilia et pulsare consueuit. Beati itaque serui illi, quos cum uenerit dominus inueniet uigilantes. Si ergo desideras ut uirtus dei praecingat se et ministret tibi, uigilan- V 319 dum est semper ; multae enim insidiae sunt nobis et grauis corporis somnus, quem si dormire mens coeperit, uigorem suae 890 uirtutis amittet. Excita igitur somnum tuum, ut pulses ostium Christi, quod aperiri sibi etiam Paulus exposcit non solum suis, sed etiam populi orationibus obsecrans se iuuari, ut aperiatur sibi ostium ad loquendum mysterium Christi. Et fortasse illud est ostium, quod apertum uidit Iohannes ; uidit PL 1810 895 enim et dixit: post haec uidi et ecce ostium apertum in caelo et uox prima, quam audiui tamquam tubam loquentem mecum et dicentem : ascende hue et ostendam tibi quae oportet fieri. Aper- PL 1722 turn est igitur ostium Iohanni, apertum est ostium Paulo, ut nobis panes quos ederemus acciperet. Perseuerauit enim 900 ostium pulsans oportune, inportune, ut gentes mundani tracodd. : A a C m n

G g E T (=x)

F O p V( —y)

B P L

871/872 Ps 6, 7 872/873 efr Ps. 7, 19 ; Ier. 1, 11. 874 efr Rom. 12, 12 ; Col. 4, 2. 870 efr Ps. 118, 164. 881 efr Ps. 103, 15. 885/886 Luc. 12, 37 ; efr 17, 8. 888 efr Eccli. 11,31; Cic. pro Sestio 102 ; pro Plancio 59 (Accius Atrei fragm. 9* R) 891 efr Col. 4, 3. 895/897 Apoc. 4, 1. 898 efr 11 Cor.

12, 2.

870 tibi] et add. y 873 uibrare] uigilare y, om. PL/i Ball. 874 orationibus insistentes] A, orationi instantes alii codd. edd. n Ball. (efr Rom. et Col. loc. citl) 877 et] om. y 878 quo P, s. al. qui m. 3 879 augmentis P (corr. m. 2) L fragilitate] debilitate a (test. Ball.) n 884 esse uigilandum C 886 in¬ ueniet] inuenerit x edd. n 887 se] te A y (s s. t m. 3 A, m. 2 p ; lege se m. 2 s. te V) tibi A (t s. 1. m. 2) 888 nobis] A (in mg. m. 3 bonis) a, bonis altt 889 quem] cum x, quia n Ball. 890 amittit ay P m. 2 892 adiuuari L $93 ostium sibi x 895 in] est praem. A 896 uox] de caelo add. a (test. Ball.) n canentem an 897 ascende] ueni y oportet] A a m n ahtque, tuet. Ball., oporteat CF VBp, oporteret 0 a C B P L enim] om. P L

898 alt. est] om. B L, eras. P 899 acciperent 900 inportune] om. G L, inoportune g E.

18

LVC.

244

EXP. EV. SEC. LVC. VII, 89-92

mitis labore uexatos alimoniae caelestis ubertate recrearet. 90. Ergo praeceptiuus locus frequenter orandi, spes inpetrandi, ratio persuadendi prius in praecepto, post in exemplo. Qui enim promittit aliquid spem debet adferre promissi, ut 905 monitis oboedientia deferatur, promissis tides, quae humanae contemplatione pietatis in maius aeternae spem pietatis adquirit, si tamen aequa poscantur, ne in peccatum uertatur oratio. Nec erubuit aliquid saepius postulare, ne uel diffidere de domini misericordia uideretur uel adroganter dolere quod 910 non prima prece aliquid inpetrauerit — propter hoc inquit ter dominum rogaui — et ostendit quod frequenter deus ideo non v 320 concedat oratus, quod inutilia iudicet quae non profutura credamus. 17. 91. Omne regnum in se ipsum diuisum desolabitur. Causa 915 dicti huius ea est, quod in Belzebub principe daemoniorum eicere daemonia dicebatur, ut ostenderet regnum suum indiuiduum esse atque perpetuum. Meritoque etiam Pilato respondit : regnum meum non est de hoc mundo. Et ideo qui non in Christo spem gerunt, sed in principe daemoniorum eici 920 daemones opinantur, eos regni negat esse perpetui. Quod spectat ad populum Iudaeorum, qui huiuscemodi passionibus ad daemonium eiciendum daemonii arcessat auxilium. Nam quemadmodum potest, cum tides scindatur, et regnum manere diuisum ? Etenim cum in lege sit populus Iudaeorum, Christus 925 quoque secundum carnem ex lege generatus sit, quomodo potest regnum Iudaeorum esse perpetuum, quod ex lege est, cum populus ipse diuidat legem, quando a legis populo Iesus negatur, qui ex lege debetur ? Ita ex parte se fides Iudaeicae plebis inpugnat et inpugnando diuiditur, diuidendo dissol93o uitur. Et ideo regnum ecclesiae manebit aetemum, quia indiuidua fides, corpus est unum ; unus enim dominus, una n 1432 fides, unum baptisma, unus deus et pater omnium qui super omnes et per omnes et in omnibus. 92. Quanta hie sacrilegi furoris amentia, ut cum dei filius ad inmundos spiritus contecodd. :

Af{l.

914/020)

aCmn

GgET (=x)

908 efr Ps. 108, 7. 910/911 n Cor. 3.4. 931/933 Eph. 4, 5.6.

12, 8.

F Op V (=y)

918 Ioh.

18, 36.

BP L 924 efr Rom.

9,

901 uexatas x B {alt. a ex o) P (m. 2 ex -os) 903 praecepto] ponit add. y, ponitur add. 1 s. 1. 771. 3 Ball. 904 afferre A {alt. 1 s. 1.) 909 dolore A et G {corr. m. 2) B 914 omne usq. 926 perpetuum] legitur in f desolabitur] et domus supra domum cadet add. C V {in rug. 771. 2 ,-ow.et) fx Ball. 915 principem^d F VL et corr. Op B 919 principem F et corr. O p V BP eicere / 920 opinantur] A a, optnentur alii {corr. m. 2 F O p P) 921 huiusmodi ^4 {test. Sch. ; huiusce¬ modi test. Ball.), p. Ball. 922 arcessit a B P L 923 *scindatur (i in ras.) et A, scinditurj', scindatur alii 924 indiuisum A (in s. /.) a C O (in 771. 2) 920 regnum potest x 928 iudaeicae] A Sch. {efr l. 975), iudaicae alii codd. edd omnes 930 aeternum] in praeTn. a y P L 933 alt. loc. omnia F O B P oma p (a in ras.) sacrilegii A, sacrilegis O p {corr.)

EXP. EV. SEC. LVC. VII, 92-94

245

935 rondos et ad manubias mundani principis auferendas susceperit camem et destruendae nequitiae spiritalis hominibus PL isn quoque dederit potestatem, diuidens spolia eius, quod insigne v 321 est triumphantis, aliqui sibi adiumentum et praesidia diabo11, 20. licae potestatis adsciscant, cum in digito dei uel certe secun940 dum Matthaeum in spiritu dei daemones excludantur ! Vnde intellegitur indiuiduum quoddam uelut corpus esse diuinitatis pl 1723 regnum, cum Christus dei dextera sit, spiritus autem digiti speciem uelut unius secundum diuinitatem corporis seriem uideatur exprimere. Nonne uidetur indiuiduum esse regnum, 945 cum uelut corpus sit indiuisum ? Habitat enim, ut legisti, corporaliter plenitudo diuinitatis in Christo. Quod utique et de patre negare non poteris et de spiritu negare non debes. Nec tibi membrorum conparatione nostrorum portio quaedam uideatur facienda uirtutis ; indiuiduae enim rei non potest 930 esse diuisio et ideo ad formam unitatis, non ad distinctionem potestatis referenda digiti nuncupatio est, cum dextera dei dicat : ego et pater unum sumus, sed licet indiuidua diuinitas, distincta persona est. 93. Digitus tamen cum dicitur spiritus, operatoria uirtus significatur, quod diuinorum operum sicut 955 pater et filius ita et spiritus sanctus operator sit. Dauid enim dicit: quoniam uidebo caelos opera digitonim tuorum ; et in XXXII psalmo : et spiritu oris eius omnis uirtus eorum. Et Paulus ait: haec autem omnia operatur unus atque idem spiritus diuidens singulis prout uult. Et id cum dicit : 94. quodsi in 960 spiritu dei ego eicio daemonia, projecto praeuenit in uos regnum \ ?Z2 dei, simul ostendit imperialem quandam esse sancti spiritus potestatem, in quo regnum est dei, nos quoque, in quibus habitat spiritus, regalem domum. Vnde et in posterioribus dixit : regnum dei intra uos est. Et ideo diuinitatis et domina965 tionis et imperatoriae maiestatis consortem debemus aestimare spiritum sanctum, quia dominus est spiritus, ubi autem spiritus domini ibi libertas. codd. : A b(l. 963/967) a C m n

G g ET (=x)

936 cfr Eph. 6, 12. 938 cfr Cic. Lael. 2, 9. 952 Ioh. 10, 30. 956 Ps. 8, Cor. 12, 11. 959/960 Matth. 12, 28. 17, 21. 966/967 11 Cor. 3, 17.

46.

F O p IA (=y)

940 Matth. 12, 28. 957/958 Ps. 32, 6. 962/963 cfr 1 Cor. 3, 16.

4.

B PL 946 Col. 958/959 i 964 Luc.

938 triumphantes A, corr. m. 2 et] ac B L, ad P 939 adsicscat A (corr.) 940 matheum A in spiritu dei] P s. 1. m. 3, om. L 941 quodam A (corr.) corporis aliquot codd. Maurin. diuinitatis] et add. A (s. 1. m. 3) P (eras.) alii fj. Ball. 942 christus] spiritus B L dei] om. A 943 specie a g E T 944 non P indiuidum A (corr.) 945 cum] dum P (d ex t) habitant P (corr.) L 946 diuinitatis] A (ni s. 1.) 947 et] sed y 948 comparatione A (ra r. /.) 951 cum] et add. y L 952 diuinitas] A (ti s. 1. m. 3) g E T n Ball., diuinitatis alii 955 operatus G (om. sit) P L 958 paulus] sanctus praem. P L 959 id] A B P L fj. Ball., is a, ideo C, hie xy 960 praeuenit A a m B P (per s. prae m. 3), peruenit C n x L /a Ball., uenit y 961 spiritus sancti y 962 dei est y P L 963 itat usq. 1000 plane c] adest b domum] habemus add. x edd. /x Ball.

246

EXP. EV. SEC. LVC. VII, 95-96

95. Cum inmundus spiritus exierit de homine, ambulat per loca quae non habent aquam quaerens requiem et non inueniens. 970 Hoc de Iudaeorum plebe dictum ambigi non potest, quam dominus a regno suo in superioribus segregauit. Vnde omnes quoque haereticos et schismaticos a regno dei et ab ecclesia intellege separatos. Et ideo non dei, sed inmundi spiritus omnis schismatum haereticorumque liquido claret esse con975 uentus. Itaque in uno homine totius Iudaeici populi conparatio est, a quo per legem spiritus inmundus exierat. Sed quia in p 1433 nationibus et gentibus per fidem Christi requiem repperire non potuit — inmundis enim spiritibus Christus incendium est, qui in pectoribus gentilium, quae ante arida erant, postea PL 1812 980 per baptismum rore spiritus umescebant, iacula aduersarii ignita restinxerat —, ideo regressus ad plebem est Iudaeorum, quae forensi et perfunctoria specie comta animo manet interiore pollution Neque enim sacri fontis inriguo aut abluebat aut restinguebat ardorem, meritoque ad earn spiritus redibat n* 26. 9*5 inmundus adducens secum spiritus nequiores. Quoniam in v 323 ebdomada legis et octauae mysterium sacrilega mente conmisit. Itaque ut nobis multiplicatur septiformis spiritus gratia, pl 1724 ita illis inmundorum spirituum omnis cumulatur iniuria ; uniuersitas enim hoc numero aliquotiens conprehenditur, 99° propter quod septimo die conclusis mundi operibus requieuit deus. Ideo et sterilis septem peperit et populosa in filiis infirmata est. Denique ut scias synagogae populum deformari, ubi 11, 29. ecclesiae beatitudo laudatur, subiecit : 96. generatio haec generatio nequam est, signum quaerit et signum non dabitur ei 11, 30. 995 nisi signum Ionae. Nam sicut fuit Ionas signum Nineuitis, ita erit et films hominis. In hoc quoque Iudaeorum plebe damnata ecclesiae mysterium euidenter exprimitur, quae in Nineuitis n, 31Per paenitentiam et in regina austri per studium percipiendae 11, 24.

codd. :

A ba Cmn

980 cfr Eph. cfrGen.

GgET(=x)

6, 16.

2,2.

991

983 cfr Matth. 1

Reg.

2, 5.

FOpV(=y)

23, 25.26.

997 cfr Ion.

BPL

983 cfr Matth. 3, 5

; m Reg.

12, 45.

10, 1’

908 de] ab g E T 909 loca] A b a C m, inaquosa add. x (om. quae usq. aquam), arida add. n y B P L p Ball. 973 intellige (e s. alt. i m. 3 ; intellige del. m. 3) separatos (ui y tos m. 3) A 974 omnes A (e ex i m. 2) b O VP (m. 3 ex -is), omnem F, om*s p schismatum] A a, scismatum b aliique, schismaticorum Cos/erius 975 iudaeici] b (cfr l. 928), iudaici alii codd. odd. omnes Scb. 980 baptism] deficit b usq. 984 spiritus baptisma P L spiritus] sancti add x p. Ball. 981 restrinxerat G E (corr.) B L corr. Ball. 982 manet] et add. A s. 1. m. 3 984 redibat] B (i ex e), redigebat G, rediebat b g E Ty L 985 secum] b F O B, tuet. Wilmart, septem add. A et P (s. m. 3) p et V (s. 1. m. 2) aliique edd. p. Ball. Scb. nequiores] se add. x P L edd. p Ball. 989 hoc] e add. P (e exp.) L 990 propter usq. die] ^ s. 1. m. 3 991 et ideo j pr. et] om. h 1 in filiis] bis A 995 ionae] prophetae add. u Ball. ionas fuit x 990 et] om. y 997 in] b aliique, om. A

EXP. EV. SEC. LVC. VII, 96-99

11, 33.

247

sapientiae de totius orbis finibus congregatur, ut pacifici Sa1000 lomonis uerba cognoscat. Regina plane, cuius regnum est indiuisum, de diuersis et distantibus populis in unum corpus adsurgens. Itaque sacramentum illnd, magnum est de Christo et de ecclesia, sed tamen hoc maius est, quia illud in figura ante praecessit, nunc autem plenum in ueritate mysterium est ; 1005 illic enim Salomonis typus, hie autem Christus in suo corpore est. Ex duobus igitur constat ecclesia, ut aut peccare nescias aut peccare desistas ; paenitentia enim delictum abolet, sapientia cauet. Hoc in mysterio. 97. Ceterum Ionae signum ut typus dominicae passionis ita etiam grauium.quae Iudaei con1010 miserint, testificatio peccatorum est. Simul aduertere licet et maiestatis oraculum et pietatis indicium ; namque Nineuita- v 324 rum exemplo et denuntiatur supplicium et remedium demonstratur. Vnde etiam debent Iudaei non desperare indulgentiam, si uelint agere paenitentiam. 1015 98. Nemo lucernam accendit et in ahscondito ponit neque sub modio, sed supra candelabrum. Ergo quia in superioribus ecclesiam synagogae praetulit, hortatur nos ut fidem potius nostram ad ecclesiam transferamus ; lucerna enim tides est iuxta quod scriptum est : lucerna pedibus meis uerbum tuum, 1020 domine ; uerbum enim dei tides nostra est, uerbum dei lux est, lucerna est tides. Erat lux uera, quae inluminat omnem hominem uenientem in hunc mundum. Lucerna autem lucere PL 1813 non potest nisi aliunde lumen acceperit. Haec est lucerna quae y. 1434 accenditur, uirtus scilicet nostrae mentis et sensus, ut mna ilia 1025 possit quae perierat repperiri. Nemo ergo fidem sub lege constituat ; lex enim intra mensuram est, ultra mensuram gratia : lex obumbrat, gratia clarificat. Et ideo nemo fidem suam intra mensuram legis includat, sed ad ecclesiam conferat, in qua septiformis spiritus relucet gratia, quam princeps ille 1030 sacerdotum fulgore supernae diuinitatis inluminat, ne earn legis umbra restinguat. 99. Denique lucerna ilia, quam matucodd. : A b(l. 1)99/1000) a C m n

G gET (—x)

F O p V (=y)

BP L

1002/1003 Eph. 5, 32. 1008 efr Matth. 12, 20; Ion. 2, 1. 1013/1014 efr Act. 3, 19. 1019/1020 Ps. 118, 105. 1021/1022 Ioh. 1, 9. 1024/1025 efr Luc. 15, 8. 1027.1031 efr Hebr. 8, 5 ; 10, 1 ; Col. 2, 16. 1030 efr Hebr. 5, ; 7, 17. 1031 efr Ex. 27, 20.21.

6

999/1000 solomonis b, tuet. Wilmart, efr l. 842 1000 plane c] deficit b usq. 1183 pa 1001 de] om.y 1002 illud] hoc B P E y. Ball. 1007 desinas x (desines G) edd. y Ball. abluet y (-it O p m. 2), amouet B P L 1009 passionibus P (corr. m. 3) L 1009/1010 comiserant C 1011 indiculum A (corr.) nam PE 1013 iudaei debent C xy edd. y Ball. 1014 uellint A 1015 nemo] in sancti benedicti praem. m incendit y absconso x 1010 super g E T P (er in ras.) 1018/1019 lucerna usq. est] A s. 1. m. 3 1020 pr. dei] domini P 1022 enim xy 1023 aliundem P (corr.) E 1024 ut mna}’ y Ball, (efr vm, l. 1071), ut anima A, ut mens a, ut mina C, ut dragma x, utinam si y, ut mnas B P (nas in ras. m. ant), ut minus E 1025 ergo] enim_y 1029 in qua] quia P E

248

1035

1040

11, 39.

1045

1050

11, 41.

1055

1060

1065

EXP. EV. SEC. LVC. VII, 99-102

tinis uespertinisque temporibus ritu ueteri Iudaeorum prin- PL 1725 ceps sacerdotum solebat accendere, uelut sub modio sita legis euanuit et ciuitas ilia Hierusalem quae in terris est, quae occidit prophetas, quasi in conualle fletus posita delitiscit, ilia autem Hierusalem quae in caelo est, in qua militat fides V 325 nostra, in illo altissimo omnium locata monte, hoc est in Christo, ecclesia non potest tenebris et minis mundi huius abscondi, sed fulgens candore solis aetemi luce nos gratiae spiritalis inluminat. 100. Nunc uos, Pharisaei, prius quod deforis est calicis et catini mundatis. Vides corpora nostra terrenorum et fragilium expressione signari, quae breui lapsum praecipitata frangantur. Et facile ea quae mens uoluit interna per sensus et gesta corporis prodi sicut ilia quae calix interius continet foris lu¬ cent. Vnde et in posterioribus non dubium est uocabulo calicis passionem corporis declarari, cum dicit dominus : calicem quem mihi pater dedit non uis ut bibam ilium ? Bibit enim corpus suum qui corporalem fragilitatem spiritali absorbet adfectu et quasi in mentem animumque transfundit, ut interioribus exteriorum inbecillitas hauriatur. Cernis igitur quod nos non exteriora huius calicis aut catini, sed interiora contaminant. Et ideo quasi bonus praeceptor docuit quemadmodum nostri mundare corporis contagium debeamus dicens : 101, date elemosynam et ecce omnia munda sunt uobis. Vides quanta remedia? Mundat nos misericordia, mundat nos dei sermo iuxta quod scriptum est : iam uos mundi estis propter sermonem meum, quem locutus sum uobis. Nec hoc loco solum, sed etiam in aliis quanta gratia sit expressum tenes : elemosyna enim a morte liber at; et: conclude elemosynam in corde pauperis et haec pro te exorabit in die malo. 102. Totus itaque pulcherri- v 326 mus abhinc dirigitur locus, ut quoniam nos ad studium simpli- pe 1814 citatis inuitat, superflua Iudaeorum et terrena condemnet, qui secundum corpus intellegendo quae legis sunt uitro et catino propter fragilitatem sui non inmerito conparantur et codd. :

A a Cmn

GgET{=x)

F O p V (=_y)

BPL

1034 cfr Gal. 4, 25. 1035 cfr Matth. 23, 37 ; Ps. 83, 7. 1036 cfr Gal. 4, 26 ; Hebr. 12, 22. 1046 cfr Luc. 22, 42. 1047/1048 Ioh. 18, n. 1055 cfr Act. 10, 14.15 ; 11, 18.19. 1057/1058 Ioh. 15, 3. 1059/1060 Tob. 12, 9. 1060/1061 Eccli. 29, 15. (bu ,r. /. m. 2) L ueteri] a C x, tuet. Eng., uetere aliique 1033 modium P (corr.) L 1035 delitescit g E T y 1038 huius mundi *• 1043 breuia A lapsa P {corr. m. 3) L 1043/1044 frangantur E (u s. alt. a m. 2), franguntur B P L n Ball. 1044 uoluit mens P L 1048 dedit pater C 1050 adfectum P {corr. m. 3) E 1054 mundari P L 1032 temporis

P m. 1

codd. edd. Sch.

1055 elemosinam A munda omnia y munda] communia add. A a (communia del), cfr Act., loc. cit. 1056 quanto remedio aliquot codd. Maurin. 1058 non P JL solo B {ex -um) P L 1060 enim] om.y 1061/1062 pulcerrimus A {corr.) 1063 et] in P {corr. m. 3) E condemnat P E 1065 et] quoniam A (et r. /. m. 3) a

EXP. EV. SEC. LVC. VII, 102-107

249

ea.de quibus nobis nullus est usus obseruant, ea autem in quibus nostrae spei fructus est neglegunt et ideo peccatum grande conmittunt, dum meliora despiciunt, et tamen ipsi peccato abolitio promittitur, si misericordia consequatur. 1070 103. Breuiter autem uitia eorum multa praestringit, qui M i435 uiliorum fructuum decimis conferendis omne studium intenaant suum nec ullum futuri iudicii metum nec aliquam dei habeant caritatem, cum opera sine fide uana sint ; praetereunt enim mdicium et caritatem dei, iudicium ideo, quia non omnia 1075 quae agunt in iudicium referunt, caritatem ideo, quia non ex pl 1726 adfectu deum diligunt. 104. Sed ne rursus fidei nos studiosos faciat, operum neglegentes, perfectionem fidelis uiri breui sermone concludit, ut et fide et operibus adprobetur, dicens : et haec oportuit facerc et ilia non omittere. 105. Adrogantiam 1080 quoque iactantiamque redarguit Iudaeorum, dum primatus accubitionis in conuiuiis adpetunt. In ipsos quoque peritos legis damnationis sententia promulgatur, qui quasi sepulchra quae non apparent specie fallunt usuque decipiunt, ut cum foris speciosa promittant, intus plena faetoris includant. 1085 Quod faciunt plerique doctores, qui ab aliis exigunt quod ipsi non queant aemulari. Et ideo ipsi monumenta sunt, sicut et alibi dictum est : sepulchrum patens est guttur eorum. 106. Bonus etiam locus aduersus superstitionem uanissimam y 327 Iudaeorum, qui aedificando sepulchra prophetarum patrum 1090 suorum facta damnabant, aemulando autem paterna scelera in se ipsos sententiam retorquebant. Etenim propheticorum aedificatione tumulorum sceleris eos qui occiderant arguebant et similium aemulatione factorum se quoque declarabant paternae iniquitatis heredes. Non igitur aedificatio, sed aemu1095 latio loco criminis aestimatur. Neque enim possunt hereditariae iniquitatis absolui qui dei filium crucifigendo quod grauius est paternis cumulum sceleribus addiderunt. Et ideo bene alibi addidit : inplete mensuram patrum uestrorum, quia nihil est ultra dei iniuriam grauius peccare quod possint. 107. Pro1100 pterea mittit ad illos sapientia apostolos et prophetas. Quis codd.

:AaCmn

1080 cfr Matth. 1087 Ps. 5, 10.

GgET{=x)

23,

6 ; Marc. 1008 Matth.

12,

39

F O p V (=j) ; Luc.

20, 46.

BPL 1084 cfr Matth.

23,

27.

23, 32.

1067 neclegunt A Scb. 1068 ipsius E (us s. 1. m. 2) p, ipsis O V {alt. s s. /.) 1069 peccato] corr. m. 2 -ti g V P, peccati p B misericordiam consequantur nonnulli codd. Maurin. 1070 multa] om. E T perstringit G g P L /i Ball. 1077 neclegentes A Scb., neglegentia x fideles uero_y B P {corr. m. 3) L uiri] A del. m. 3 et s. 1. in 1079 pr. et] om. x 1080 quoque] om. E T iactantiamque] om. G g 1083 deiiciunt x 1084 plena] ossa add. Ggy P (ossa s. 1. m. 2), ossa plena ed. Rom. /x Ball. faetoris] pudorisj’ 1085 pr. quod] quae x 1089 quia A, qua O sepulcrha A T 1094 iniquitatis] hereditatis_y 1095 possit a C

1092 occiderunt g E qui P L

1100

250

EXP. EV. SEC. LVC. VII, 107-m

est sapientia nisi Christus ? Denique in Matthaeo habes : ecce ego mitto ad uos prophetas et sapientes. 108. Arguuntur adhuc PL sub nomine Iudaeorum et futuro supplicio statuuntur obnoxii, II, 52. quia, cum doctrinam sibi diuinae cognitionis usurpent, alios 1105 inpediant nec ipsi quod profitentur agnoscant. 109. Nonne quinque passeres ueniunt depondio et tmus ex Cap. illis non est in obliuione coram domino ? Sed et capilli capitis 12, 6. uestri omnes numerati sunt. Nolite timere, multis passeribus 12, 7. plures estis. Pulcherrimum locum tenendae simplicitatis et mo aemulandae fidei saluator intexuit, ne Iudaeicae more perfidiae alia premamus adfectu, alia uoce simulemus, cum ultimo tempore occulta cogitationum accusantium aut etiam defendentium secretum nostrae mentis aperitura uideantur. Quae v 328 enim maior est simplicitatis inlecebra, quam ut unusquisque m 5 cognoscat latebram fraudis esse non posse ? 110. Sed quoniam pl 1727 gemina est causa perfidiae, quia aut ex inolita malitia aut ex accidenti metu nascitur, ne qui metu territus potestatis 1436 deum quern corde cognoscit negare cogatur, pulchre addidit animae tantum formidabile esse supplicium, poenam corporis 12, 4. 1120 non esse metuendam — mors enim naturae finis, non poena est — et ideo mortem supplicii corporalis esse defectum, poenam uero animae esse perpetuam deumque solum esse metuendum, cuius potestati non natura praescribat, sed eadem natura subiaceat, mortem uero non esse terribilem, 1125 quam locupletiore faenore sit inmortalitas redemtura. 111 Inspirauerat dominus simplicitatis adfectum, uirtutem mentis erexerat, tides sola nutabat ; bene earn de uilioribus roborauit ; nam si deus obliuionem passerum non habet, hominum ha¬ bere qui potest ? Quod si tanta est dei et tarn aeterna maiestas,

1815

.

codd. : A a C m n

Gg ET (=x)

1101/1102 Matth. 23, 34. 101 ; or. Phil, xi, 3.

FOpV(=y)

1111/1112 cfr Rom.

2,

BPL 15.

1120 cfr Cic. pro

Mil.

1104 quia] A exp. a trinam P {corr. m. 2) L alios] et praem.y L 1100 nonne] A ne s. 1. ueniunt] A V B et ueneunt corr. (m. 2) G E p, (m. 3) O P depondio] A, dipundio G p B (pr. i in ras.), dopondio P (i s. pr. o), dipondio alii 1109 pluris a C g E T, p et V m. 2, P m. 3 1110 fidei] dei P (s. lege deus m. 3) L intexit y B 1110/1111 perfidiae more x 1112 accusantiam P (corr. m. 2) L 1113 aperitura] aperitur ut B (ut in ras.) P I. qui p et P (corr.) L 1110 quia] quae BPL 1117 accedenti E T F O p B P (corr. m. 3), accendcnti V qui A, quis alii 1118 corde] bis scripsit, sed pr. eras. A cogatur] conetur BPL pulchre] add. de passeribus posuit exemplum y omissis uerbis addidit usq. 1. 1129 potest; animae usq. potestate (loco potest) post enim /. 1599 exhibet 1119/1129 (ani)mae usq. potest] repetunt post enim l. 1599 a (metu [tu s. 1. m. 2] tantum) C (motu tantum) P (mae tantum) L (metantium [ti ex t]). Led. uar. alterius loci asteriscis * distinximus 1119 formidabiles P *, formidabilis L* 1120 alt. non] A s. 1. m. 3 poena] a Cy P L*, poenae alii 1122 deum¬ que] eoque deum a C P L*, quod dominus y (eoque dominum O m. 2) 1123 potestatis P* (corr.) 1127 debilioribus P P* (u r. pr. b m. 3) 1129 potes¬ tate a C y P L*

EXP. EV. SEC. LVC. VII, 111-114

251

1130 ut unus ex passeribus aut nostro rum numerus capillorum praeter scientiam dei non sit, quam indignum est aestimare quod fidelium corda dominus aut ignoret aut spernat, qui uiliora cognoscat ! 112. Fortasse dicat aliquis : quomodo apostolus dixit : 1135 numquid de bubus cura est deo, cum utique bos passere pre- v 329 tiosior sit ? Sed aliud est cura, aliud scientia. Denique numerus capillorum non in actu conputationis, sed in facilitate cognitionis accipitur ; non enim sollicitam deus curae numerantis intendit excubiam, sed cui cognita sunt omnia quasi nume1140 rata sunt omnia. Bene tanren numerati dicuntur, quia ilia quae uolumus seruare numeramus. 113. Possumus tamen hie pl 1816 discutere aliquod intellegentiae spiritalis arcanum, praesertim cum hoc uideatur absurdum, ut homines potius hominibus quam passeribus conparentur. Videntur enim quinque 1145 isti passeres quinque esse corporis sensus, tactus odoratus gustus uisus auditus, qui modo passerum si terrenarum sordium rimentur inluuiem atque ex incultis locis ac faetidis cibum quaerant, delictorum suorum laqueis occupati ad superiorum operum fructus, quibus epulantur animi, reuolare 1130 non possunt. Est enim lenocinantis quidam laqueus uoluptatis, qui nostrorum uestigiis animorum quaedam uincla subnectat, ut si igneum uigorem puritatemque naturae terrenae materiae sensus hebetauerit, luxuriae pretio saecularis addictum sub quadam uitiorum auctione constituat. 111. Sunt 1155 etiam quaedam nostrorum nundinae delictorum. Itaque uariarum capti inlecebris uoluptatum aut uenundamur sub peccato aut redimimur a peccato. Christus nos redimit, aduersarius uendit; ille auctionatur ad mortem, hie redimit ad V 330 codd. \AaCmn

GgET(=x)

1134/1141 Beda iv, 12-488 C-D. 730. 1156/1157 Rom. 7, 14.

F O p V (=y)

1135 1 Cor. 9, 9.

BPL

1152 efr Verg. Aen. vi,

1134 fortasse usq. 1141 numeramus] Beda quaerit fortasse Beda dicat aposto¬ lus Beda 1135 bobus edd. Beda domino B 1136 sit] existat Beda aliud cura, aliud uero est Beda 1137 capillorum] de quo consequenter ait : sed et capilli capitis uestri omnes numerati sunt add. Beda facultate Beda 1138 sollicita BPL 1140 numerari B P (n s. /.) edd, numerare L, numerata Beda ilia] om. Beda 1141 enumeramus y 1142 aliquid y (corr. V m. 2) P (corr.) 1143 homines] codd., tuet. Eng., non add. Am. /a Ball. Sch. 1145 passeres isti E T 1146 qui] T (i ex o) B (i in rasl), quo g E (i r. o m. 2) modo] E (in modum m. 2), modumj (in modum V m. 2) 1147 ac] et x foedis P L 1149 factus y (-as m. 2 p, f eras. V) animae PL 1150/1151 uoluntatis y (corr. m. 2 V) B L 1151 remigiis nonnulli codd. Maurin. uincula C x p (alt. u r. /.) V (corr.) 1153 hebetauerit] A, euitauerit G, ebetauerit g E T, habitauerit V (m. 2 haebetauerit) P (habet. m. 3) aliique 1157 redimit] G (m. 2) P m. 1, redemit A a x (G m. 1) p P m. 3 1158 uendidit A aucupatur A, in mg. al. auctionatur m. 3 g T (m. 1) F O V P m. 3

redimit ACT (m. 3) p B P (m. 1) L, redemit a E

252

EXP. EV. SEC. LVC. VII, 114-117

salutem. Vnde bene Matthaeus duos passeres posuit corpus pl 1728 animamque significans, quoniam caro quoque si consentiens legi dei et exuens se lege peccati in naturam animae sensum puritate transient, alis ad caelum spiritalibus eleuatur. Itaque docemur quia uolandi nobis gratiam natura dedit, uoluptas abstulit, quae malorum escis grauat animam atque in naturam 1165 corporeae molis inclinat. 115. Meritoque posuit quia nemo illorum cadit sine uoluntate dei; quod enim cadit, uergit in terram et quod uolat fastigio inmortalitatis euehitur. Ne cui autem dubium esset quod Matthaeus dixit, Lucas euidenter ^ 1457 absoluit, quia uoluntas dei cognitio est ; non enim quicumque 1170 uoluntate dei cadit, sed qui delictorum suorum mole ruerit deum latere non poterit; nam et lob ex uoluntate temtatur. Dedit tibi aduersarium, sed proposuit praemium. Nec excuses fragilitatem : quia habes imaginem, accepisti munitionem, unde et hoc proficit ad salutem, ut sine permissione dei diabo1175 lum nocere non posse cognoscas, ne potentiam diaboli magis timeas quam diuinitatis offensam. 116. Iam illud non dubium est animae passerem conparari, cum legeris : anima nostra sicut passer erepta est de laqueo uenantium. Et alibi : quomodo dicitis animae meae : transmigra 1180 m montes sicut passer? Ipsum quoque hominem legimus passeri conparari, quia scriptum est : ego autem sicut passer singularis in aedificio, scilicet ex duobus passeribus in unum pl 1817 passerem, hoc est spiritalis substantiae subtilitatem concor- V 331 dantis utriusque alae conpage formatus. Ergo passer bonus 1185 est, cui uolandi natura subpeditat. Est etiam malus passer, qui uolandi usum terrenae uitio labis aboleuerit, quales sunt isti passeres, qui depondio ueneunt. Alibi asse ueneunt, alibi depondio. 117. Quanta uilitas delictorum ! Mors enim uilis, sed pretiosa uirtus. Etenim aduersarius tamquam captiua 1160

codd. ■. A b{l. 1183/1188) aCmn

GgET (=x)

F O p V (=y)

BPL

1159.1168 cfr Matth. io, 29. 1171 cfr lob 1, 12. 1178/1179 Ps. 123 7 1179/1180 Ps. 10, 2. 1181/1182 Ps. 101, 8. 1188 cfr Matth. 10, 29 : Luc 12,

6.

7

1159 matheus bene C

1161 legi dei] A, dei legi alii

et]om. BPL

legi

B P ('corr•) ^

sensuum A {alt. u s. 1. m. 2) aliique 1163 uoluntas " ^ uoluntas (hominis add. quidam codd. fi Ball.) deo cognita est B P Ly uoluntas dei cognitio dei aliquot codd. edd. quicumque] cadit add. a C quique G, quisque Am., quisquam edd. 1172 sed] om. PL ne E (m 2) F O B m. 1 excussus es L 1173 quia] A a C y, qui alii 1174 hoc] loco Praemissione P 1180 montes] A G (s s. /.), monte *, montem alii 1181 quasi E 1 1182 singularis] unicus x 1183 passerem] adest b 1183/ 1184 concordantis] b aliique, concordantes Ay 1184 formatum BPL 1186 oboleuerit B P (a ,r. pr. o) L 1187 depundio A (i r. e), dipundio CGB, dipondio b aluque pr. ueneunt] ueniunt G F V B et corr. O et P (m. 3) pm. 2 Sch (errore) ..J!' uenjeurJt] ueniunt GFVBet corr. A etp {m. 2) O et P (m. 3) Sch. (errore) 1188 depondio] A, dipundio G B, depundio p, dipondio b aliique uilitas] A b a C x, utilitas alii

EXP. EV. SEC. LVC. VII, 117-119 1190

1195

1200

1205

1210

2, 10.

1215

253

mancipia uilioris pretio aestimationis addicit, at uero dominus tamquam speciosa seruitia, quae ad imaginem et similitudinem sui fecit, idoneus sui operis aestimator magno pretio nos redemit, sicut sanctus apostolus dixit : emti enim estis pretio magno. Et bene magno, quod non aestimatur aere, sed sanguine, quia pro nobis Christus est mortuus, qui pretioso nos sanguine liberauit, sicut etiam Petrus sanctus in epistula conmemorat sua scribens ad nos : quia non corruptibilibus argento uel auro inquit redemti estis de uana uestra conuersatione paternae traditionis, sed pretioso sanguine quasi agni incontaminati et inmaculati Christi Iesu. Et bene pretioso, quia inmaculati corporis sanguis est, quia sanguis est filii dei, qui pl r7z9 non solum de maledicto legis, sed etiam de inpietatis morte perpetua nos redemit. 118. In summa igitur hie sensus est : si dominus uilibus auibus et infidelibus hominibus uel in v 332 oriundo sole uel in terrena fecunditate prospexit, si misericordiae suae omnibus munus inpertit, haud esse dubitandum contemplationem aput ilium fidelium ualituram esse meritorum. Praeclare autem et fidem acuendo intexuit et fidei ipsi uirtutum fundamenta subiecit : nam ut fortitudinis incentiuum est tides, ita fidei firmamentum est fortitudo. 119. Et omnis qui dicit uerbum in filium hominis remittetur illi, in spiritum autem sanctum qui dixerit non remittetur ei. Vtique filium hominis Christum intellegimus, qui de sancto M i458 spiritu generatus et uirgine est, quod parens eius in terris sola sit uirgo. Numquid ergo maior sanctus spiritus Christo, ut in Christum peccantes ueniam consequantur, in sanctum spiri¬ tum delinquentes remissionem non mereantur adipisci ? Sed ubi unitas potestatis est, nulla conparationis est quaestio codd. : A b a C m n

GgET(=x)

1191/1182 efr Gen. i, 27. 3, 13.

1201 efr Gal.

F Op V (=y)

1193/1194 1 Cor. 6, 20.

BPL

1197/1200 1 Petr. 1, 18.19.

1190addicta_y ad A 1192 estimatur P L 1192/1193 redemit (redimit B) nos FB 1193 redimit P, corr. m. 2 empti b aliique 1193/1194 pretio magno] b a C x O (pretio m. 3) p (pretio s. 1. m. 2) V (pretio del.) /x Ball., tuet. Wilmart, magno A F Scb., magno pretio BPL 1195 qui] quia B P (a s. /. m. 2) L mor¬ tuus est christus -v est] om. y nos] om.y 1196 petrus sanctus] A bay, sanctus petrus C x B P L 1197 commemorat b et deficit usq. 1. 1200 v autem Graecus dixit, hoc est beniuolens. Si enim, dum sumus in hac uita, exsoluamus nos a uinculis diaboli, nec ille propter nos damnabitur et nos a 1670 uinculis eius erimus alieni. Vnde et pro Assyrio psalmus scribitur LXXVIIII. Bene enim consulis aduersario et pro illo Assyrio, hoc est uano, facis, si eius laqueis exutus praestes hanc beniuolentiam, ut poenam tui lapsus et mortis euadat. PL 1829 Quodsi uinculis eius haereas, tradet te tamquam reum ma1675 gistratui, idem accusator et proditor. 154. Quis est magistratus v 35i nisi penes quern omnis potestas est et qui pleni et perfecti temporis sublimem sibi uindicat dignitatem, ad quem bonorum operum fretus conscientia non timens aduersarium sanctus propheta festinat dicens : sitiuit anima mea ad deum 1680 uiuum, quando ueniam, et ftarebo ante faciem dei ? Hie enim codd. : a C m n

G g E T (=x)

1056/1658 Rom. z,

15

.

F G p V (=y)

1666/1667 Matth.

,

5

.

25

B P L

1679/1680 Ps.

, 3.

41

1646 prodamur x 1648 quo] xy B, tuet. Eng., quod alii codd. edd. /j. Ball. Sch. 1654 alt. omnis] om. C G B P L 1655 futuro x 1657 excusantibus x 1659 dominum j 1664/1665 magistratum] a x V L /x Ball., magistrum alii 1666 secundum matthaeum] matthaeus P L fi Ball. 1668 beniuolens] a y, beniuolus x, beneuolens C et B {alt. e ex i) P L 1670 et] om.y 1671 inscribitur a C B fj. Ball. lxxv B P L /t enim] ergo P L fj. Ball. consulensj' 1672 uano] a Cy B, bene Gg T P L, ** uano (s. diabolo m. 2) bene E 1673 ut] xy, et a P {m. 1) L, ut et CP m. 3 1674 tradat a g E T 1675 ide C B, id est alii (em t. est £ «. 2) qui a, quid E (s s. d m. 2) T 1677 potestatem gET ad quem] C p et L m. 2, adque P (lege & qui s. 1. m. 3), atque m. 1 p L aliique 1678 timeas P, corr. m. 3 1679 dominum P fi 1680 apparebo E (ap s. /.) /x

268

685

690

695

700

705

710

715

EXP. EV. SEC. LVC. VII, 154-159

magistratus tradet reum iudici, ei scilicet, cui uiuorum et mortuorum tribuit potestatem et tribuit per naturam, non per gratiam ; non enim quam non habebat accepit, sed quam ^ 1448 ex substantia patris, cum generaretur, adsumsit. Hunc magistratum tibi et iudicem monstrat, qui monstrauit accusatorem, et ostendit quando sit reuelandus. In die, inquit, qua iudicabit deus occulta hominum secundum euangelium meum -per Iesum Christum dominum nostrum. Hie igitur est iudex Iesus Christus, per quern occulta redarguuntur et inprobi operis poena mandatur. 155* Vis scire Christum esse iudicem, qui exactori tradit et in carcerem mittit ? Ipsum interroga, immo ipsum lege in euangelio dicentem : tollite et mittite ilium in tenebras exteriores. Exactores quoque suos ipse monstrauit alio loco ubi dicit : sic erit in consummatione saecidi ; exibunt angeli et separabunt malos de medio iustorum et mittent eos in caminum ignis : ibi erit fletus et stridor dentium. 156. Superest nunc ut intellegamus quid sibi uelit figura quadrantis. Et uidetur usualis rei expressum nomine intellectus spiritalis arcanum. Nam sicut qui pecuniam soluunt V 352 debitum reddunt, nec prius euacuatur faenoris nomen quam totius sortis ad nummum usque quocumque solutionis gen ere quantitas uniuersa soluatur, sic conpensatione caritatis actuumque reliquorum uel satisfactione quacumque peccati poena dissoluitur. 157. Non otiosum etiam quia non aera sicut alibi duo, non assem, non denarium, sed quadrantem hoc posuit loco ; quadrantaria enim permutatio uelut quaedam pl 174 est conpensatio, cum aliud redditur et aliud significatur solutum. Ita et hie aut pretio caritatis redimitur iniuria aut iniuriae aestimatione poena laxatur. 158. Quadrantem autem in balneis dari solere reminiscimur, cuius oblatione ut illic pl 183 unusquisque lauandi accipit facultatem ita hie accipit eluendi, quia uniuscuiusque peccatum supra scriptae genere condicionis eluitur, cum tamdiu exercetur noxius poenis, ut conmissi supplicia erroris expendat. 159. De Galilaeis autem illis, quorum sanguinem Pilatus miscuit cum sacrificiis eorum, codd. :aCmn

GgET(=x)

F O p V (=y)

BPL

1681/1682 efr Act. io, 42 ; 11 Tim. 4, 1. 1686/1688 Rom. 2, 16. 1692/1693 Matth. 22, 13. 1694/1696 Matth. 13, 49.50. 1704/1705 efr Luc. 21, 2; Matth. 10, 29 ; 20, 2. 1706/1709 efr Cic. pro M. Caelio 62. 1681 iudiciis (ei om.)y 1682 et tribuit] a C, tribuit .v edd. Ball., et inbuit P (in ras. m. 2) aliique 1687 iudicauit T F V L et corr. m. 2 G p B P dominus BPL 1689 occulta] omnia add. g E T inprobi] in opprobrium quidam codd. Maurin. 1694 alibi dicens P L 1695 pr. et] P extra om. L hos B P (corr. m. 2), os L 1696 caminojy P L 1697 ut] om. ay 1699 pecunias

/.,

P L 1701 nummum] minimum edit. Rom. 1702 soluator P (corr.), saluator L 1703 satisfactionem P (corr.) L 1710 dare x y oblationem’ut p et P (corr.), F B L, oblato non ut a C 1711 deluendi P pr. d s. 1. m. 3

EXP. EV. SEC. LVC. VII, 159-162

I3, 6.

269

figura quaedam uidetur eos tangens, qui coactu diabolico non pure offerunt sacrificium. Quorum oratio in peccatum, sicut de Iuda scriptum est proditore, qui proditionem sanguinis dominici inter sacriiicia positus cogitabat. 1720 160 Arborem fici quidam habuit plantatam in uinea sua. Quid sibi uult quod in euangelio suo dominus ficus parabolam frequenter inducit ? Habes enim alibi quod iussu domini uirid.itas omnis huius ligni frondentis aruerit. Vnde intellegis omnium creatorem, qui potest inperare naturis, ut uel are1725 scant subito uel uirescant. Alibi ex teneritudine arboris huius et foliis conici solere conmemorat aestatis aduentum utroque V 353 significans et Iudaicae plebis inanem quam praetendebat gloriam uelut florem aduentu domini decidisse, quia operibus infructuosa durabat, et iudicii diem uelut aestatis aduentum, ^ 1449 1730 quo adulti fructus terrarum omnium reconduntur, ex plenitudine ecclesiae, in quam Iudaei quoque credituri sunt, metiendum. 161. Etiam hie ergo altioris sensus aliquod quaeramus arcanum. Ficus in uinea est, erat autem uinea domini Sabaoth, quam dedit in rapinam gentium. Itaque qui uineam 1735 suam diripi fecit hie etiam ficum iussit excidi, apta autem synagogue arboris istius conparatio est, quia sicut ista arbor foliis redundans fluentibus spem possessoris sui cassa speratorum prouentuum exspectatione destituit, ita etiam in synagoga, dum doctores eius operibus infecundi uerbis tamen 1740 uelut foliis redundantibus gloriantur, inanis umbra legis exuberat. Spes autem falsi spectata prouentus populi uota credentis inludit. 162. Est etiam in natura arboris, quo magis credas synagogae speciem conparatione huius expressam. Etenim si diligenter inquiras, discretam ab usu arborum ceterarum

.

codd. : aC m n 1717 Ps. 108, 7. 24, 32 ; Marc, n, 21, 19 ; Marc. 11, Rom. 11, 25.26.

G g E T (=x)

F O p V (=y)

B P L

1718 efr Ioh. 13, 18 ; Luc. 12, 1. 1721 efr Matth. 21, 19 ; . ; 13, 28 ; Matth. 7, 16 ; Luc. 6, 44. 1722 efr Matth. 13.14.20. 1725 efr Matth. 24, 32 ; Marc. 13, 28. 1730 efr 1733/1734 efr Is. 5, 7.22. 1735/1780 Guil. Comm, in Cant. Cantic. e scriptis S. Ambrosii 11, 50.51.52. — PL 15, 1981 sq. 1736/1737 efr Is. 34, 4. 13 14.20

1716 eos uidetury 1717 peccatum] fit add. P m. 3 1720 arborem] dominica vi post decollationem sancti iohannis praem. m habebat quidam m 1721 ficus] a Cy B, fici alii 1722 alibi] om.y 1723 ligni huius x intellegimus x, intelleges B P {corr. m. 3) L 1726 commemorat conici solere x edd. /x Ball. utrumque a C 1728 aduentu] in praem. x edd. fi Ball. qui ab a, quia ab C 1731/1732 metiendum] A C, esse metiendum x (esse s. 1. m. 2 T), metuendum alii (lege metiendum p in mg. m. 2) 1732 etiam] om. B P L sensus] P s. 1. m. 3, om. L. 1733 in uinea] a C, et nonnulli codd. Maurin. edd., inuenta alii autem] in add. a, enim x 1735 ficos P, corr. m. 2, ficus L apta usq. 1780 israhel] Guil. 1736 sicuti ea B P jL arbor ista Guil. 1737 possessores P {corr. m. 2) L, 1739 ductores Guil. infecundis B P L tantum Guil. ed. Rom. 1741 exsuperat Guil. exspectata E (ex s. 1. m. 2) Guil., expectata_y 1742 creden¬ ces g P (corr. m. 3) L

270

EXP. EV. SEC. LVC. VII, 162-163

consuetudinem naturae huius inuenias. Namque aliae florem ferunt ante quam fructum pomaque uentura praenuntio sui PL 1831 flore designant, haec sola ab initio germinat poma pro floribus. PL 1742 In aliis flos decutitur et poma nascuntur, in bac poma decidunt, ut poma succedant. Ergo priora ilia cassa fructuum 175° uice floris emergunt ; ita praecoci quodam nascendi usu quae ordinem naturae nesciunt beneficium naturae seruare non v 354 possunt. Etenim qua se medio trudere de cortice gemma consueuit, ea minutissima quaeque huius generis poma prorumpunt. De quibus legimus in Canticis Canticorum : ficus pro1755 ducit grossos suos. Itaque ceteris albentibus primo uere uirgultis sola ficus proprio nescit flore canescere, eo fortasse quod nullus istis maturior sit usus in pomis. Namque succedentibus aliis haec quasi degenerantia respuuntur et arenti infirma radice renouatis quibus sit sucus utilior exuuntur. Manent 1760 tamen aliqua perrara nec decidunt, quibus hie prouentus adriserit, ut de medio duarum uirgarum clauiculo breui erumpente promergant, quo geminis tecta praesidiis tamquam naturae parentis gremio suci fotu plenioris inolescant. Ea clementioris aurae prouocata temperie et prolixioribus adul1765 tiora temporibus ubi siluestrem animum suci prioris exuerint, specie ceteris et maturitatis gratia praeferuntur. 163. Specta nunc cultus et animos Iudaeorum, qui quasi primi fructus male feracis synagogae grossi labentis similitudine conruerunt, ut mansura supra aeuum nostri generis 177° poma succederent. Etenim primus synagogae populus quasi radice operum infirmus arentium ubertatem sapientiae naturalis haurire non potuit et ideo uelut inutilis decidit fructus, ut quasi ex isdem clauiculis arboris fructuosae de pinguedine religionis antiquae nouus ecclesiae populus emergeret. Ergo 1775 die qui erat esse desiuit, ut inciperet iste qui non erat. Primi tamen ex Israhel. Quos naturae ualidioris ramus extulerat, 1745

codd. \aCmn

GgET{=x)

1752/1753.1764 efr Verg. Georg, u, Verg. Georg, n, 51.59.

F O p V (—y)

74

sqq.

BPL

1754/1755 Cant. 2,

.

13

1765 efr

1745 inuenias] P m. 7, inuenies x P {m. 3) Guil. 1747 poma germinat Guil. 1748/1749 deducunt P (decidunt m. 2) L 1750 praecoquo B P (-quae m. 3) L, praecoqua u {Ball.) 1751 naturam P {corr. m. 3) 1. 1752 detruderej' de] om. Bt e P L 1754/1755 protulit Guil. cum Vulg. 1755 grossus x F 1756 ideo P L forte Guil. 1757 istius x sit istis maturior Guil. estimaturior P {corr. m. 3), estimat uirior L nam P L 1758 haec] quae Guil. despuuntur Guil. 1759 exuruntur .v p (corr) edd. fx (Ball.) 1761 caliculo B P {corr. m. 3) L 1764/1765 adulta Guil. 1768 fructus primi P L grossi] quasi Guil. 1769 aeuum] eum P L 1770 prius y 1771 infirmatus y arenti Guil. 1773 calculis B L, ceculis P, corr. m. 3 pinguitudine C B 1774 emergeret] sempergeret P (semper emergeret m. 3) L 1775 desiit B P {pr. i ex e m. 2) L iste] esse P iste inciperet Guil. 1776 ualidiores ramos a Cy

EXP. EV. SEC. LVC. VII, 163-166

13, 7.

271

sub umbra legis et crucis in utriusque sinu suco gemino colora- ^ 1450 ti grossi maturescentis exemplo pulcherrimorum gratia V 355 fructuum ceteris praestiterunt, quibus dicitur : sedebitis supra 1780 duodecim thronos iudicantes duodecim tribus Israhel. 164. Nec illud alienum quod Adam atque Eua, primi illi nostri ut generis ita erroris parentes, qui huius arboris texere se foliis, paradisi exules esse meruerunt, cum domini deambulantis praesentiam transgressionis suae conscii declinarent, ut signi1785 ficarent futurum quod ultimis temporibus populus Iudaeorum sub domini salutaris aduentu, qui eos uocaturus aduenit, exutum se uirtutibus per diaboli temtamenta cognoscens et intecta conscientiae probra formidans a religione deuiusPLiSjz praeuaricatione confusus esset a domino recessurus, uerborum 179° fluentium uelut foliorum uelaminibus adopertus pudenda gestorum. 165. Ergo illi qui folia de ficulnea, non poma carp- PL 1743 serunt, eliminati sunt a dei regno ; erant enim in animam uiuentem. Venit secundus Adam et iam non folia, sed poma quaerebat ; erat enim in spiritum uiuificantem. In spiritu 1795 autem fructus uirtutis adquiritur, dominus adoratur. Quaerebat autem dominus non quia fructum ficulneae deesse nesciret, sed ut ostenderet in figura quia fructum synagoga iam habere deberet. Denique ex sequentibus docet non se ante tempus uenisse, 1800 qui per triennium uenit; sic enim habes : ecce anni tres sunt, ex quo ueni quaerens fructum in ficidnea hac et non inuenio. Succide ergo illam ; ut quid etiam terram occupat ? 166. Venit ad Abraham, uenit ad Moysen, uenit ad Mariam, hoc est uenit in signaculo, uenit in lege, uenit in corpore. Aduentum eius 1805 ex beneficiis recognoscimus : alibi purificatio, alibi sanctifica- v 356 tio, alibi iustificatio est. Circumcisio purificauit, sanctificauit lex, iustificauit gratia : unus in omnibus et unum omnia. Nemo enim mundari potest nisi qui metuit dominum. Nemo legem meretur accipere nisi purificatus a culpa, nemo accedit ad 1810 gratiam nisi nouerit legem. Ergo populus Iudaeorum neque purificari potuit, quia circumcisionem non animi, sed corporis habuit, neque sanctificari, quia uirtutem legis ignorauit, qui carnalia magis quam spiritalia sequebatur — lex autem spiricodd. :aCmn

GgET(=x)

FOpV(=y)

BPL

1777 cfr Hebr. io, i. 1779/1780 Matth. 19, 28 ; cfr Luc. 22, 30. Gen. 3, 7. 1792/1794 1 Cor. 15,45. 1800/1807 cfr Ioh. 17, 21. Rom. 7, 14.

1781 cfr 1813/1814

1778 maturiscentis P (corr. m. 2) L 1779 praestarunt y super BP JL Guil. 1781 ut] om. y (sicut m. 2 V) 1782 se arboris texere C 1786 saluatoris xy aduentum Gy (corr. V) aduentum qui eos uocaturus P s. 1. m. 3, om. L 1787 se uirtutibus P (r s. /.), seruitutibus L 1788 proba P (corr.) L 1789 praecessurus E (corr.), recessurum P (corr. m. 3), recensurum L 1794 spiritum] spirituj' BPL uiuificante BPL 1797 figuram BPL 1802 succidere P (corr.) L 1807 unum] unus G, in uno ed. Rom. 1810 iudaeorum populus ay

272

EXP. EV. SEC. LVC. VII, 166-169

talis est — neque iustificari, quia delictorum suorum paeni1815 tentiam non gerebat et ideo gratiam nesciebat. 167. Merito ergo nullus in synagoga fructus inuentus est et ideo iubetur excidi. Sed bonus cultor et fortasse ille, in quo ecclesiae fundamentum est praesagiens alterum ad gentes, se autem ad eos qui ex circumcisione sunt esse mittendum, religiose ne excida1820 tur interuenit fretus uocatione sua etiam populum Iudaeorum J3> & per ecclesiam posse saluari ideoque dicit: remitte illam et hoc anno, usquedum fodiam circa illam et mittam cofmum stercoris. 168. Quam cito duritiam Iudaeorum superbiamque causas ^ 1451 esse sterilitatis agnouit ! Itaque nouit excolere qui nouit uitia 1825 deprehendere. Pollicetur dura cordis eorum apostolicis ligonibus esse fodienda, ut longo incultu situm mentis obductum sermo bis acutus inuertat et corde proscisso excitet sensum aerio spiramine iam uigentem, ne radicem sapientiae terrarum aceruus obruat et abscondat. Cofmum quoque stercoris dicit 1830 esse mittendum. Magna profecto uis stercoris, quae tanta est, PL 1833 ut de infecundis fecunda, de arentibus uirentia, de sterilibus faciat fructuosa. In quo sedit lob cum temtaretur et uinci nequiuit; et Paulus aestimatur stercora, ut Christum lucri v 357 faciat. Denique cum ante lob plurima perdidisset, posteaquam 1835 sedit in stercore, non habuit quod ei diabolus posset auferre. Bona erga terra quae foditur, bonum stercus quod mittitur. PL i744 Denique dominus de terra suscitat inopem et de stercore erigit pauperem. 169. Itaque per intellectus exercitium spiritalis et humilitatis adfectum etiam Iudaeos in euangelium Christi 1840 cultor ille bonus fore existimat fructuosos. Meminerat enim quia per Aggaeum dominus locutus est, quoniam quarto et uicesimo noni mensis, a die quo fundatum est templum domini omnipotentis, uineam inquit et ficus et malagranata et ligna oliuae, quae non adferent fructum, ex hac die henedicam. Quo '845 reuelatur sub ipsum anni uergentis occasum, hoc est saeculi codd .:aCmn

Gg ET (=x)

F Op V (=y)

BPL

18i7 cfr 1 Cor. 3,11. 1818/1819 cfr Act. 11, 2. 1823 cfr Ex. 32, 9. 182(i c r Hebr. 4, 12. 1832 cfr lob 2, 8. 1833 cfr Phil. 3, 8. 1837/1838 Ps. II2> !• 1843/1844 Agg. 2, 19.20.

1814 quia C g P, qui alii 1818 pracsciens P L 1821 ideo P (corr.) L ditnitte xy 1823/1824 superbiam quae nouit ex (lacuna in P) causas sterilitatis agnouit 1 (m. 1) L, superbiamquae agnouit ex (exp. ex) causas esse sterilitatis agnouit (exp. ag) itaque P m. 3 1824 ideoque y alt. nouit] et add. L 1820 situm] a C, om. B L, s. 1. m. 3 P, situ xy 1827 proscisso P (corr.), procissos L exp ult. s 1828 uigente * C 1829 acerbobruat P (corr)), acreboobruat L \ {: rf'r S} . 1833 Paulud sanctus proem. P L aestimatur] a T y (ur j P \ aes‘lmat ut CetE (ut ur) G g n Ball. lucrump P (corr. m. 3) PT R //ei]Ct,^e WC2)Q3!>cd om.BL,s./.m.3P 1849 aestimat I L fx. Ball. 1843 uinea x (utneas E m. 2) B P ficus] x, fructus alii (s. ficus V m- 2>

malogranata a M Ball.

1844 adferet x (corr. E m. 2), adferunt y

EXP. EV. SEC. LVC. VII, 169-172

273

iam senescentis occiduo, sanctum dei templum, quod est ecclesia, esse condendum, cuius gratia per sanctificationem lauacri Iudaeorum nationumque populi fructum suorum possint habere meritorum. l85° 170. Ergo per naturam arboris synagogae species indicatur secundis prouentibus fructuosa — nos enim ex patrum semine — meritoque Iudaei grossis labentibus conparantur, quod incrassato corde et praedura ceruice ad perennitatem sui peruenire non possunt. Qui si moriantur et quasi decidant 1855 huic mundo, ut in interiorem hominem per lauacri gratiam renascantur, erunt utique fructuosi. Perfidia autem hominum pertinacium synagogam inutilem fecit, et ideo quasi sterilis iubetur excidi. 171. Quod de Iudaeis dictum omnibus cauendum arbitror et nobis maxime, ne fecundum ecclesiae locum v 358 i860 uacui meritis occupemus, qui quasi malagranata benedicti fructus ferre debemus internos, fructus pudoris, fructus coniunctionis, fructus mutuae caritatis et amoris sub uno utero ecclesiae matris inclusi, ne aura noceat, ne grando decutiat, ne aestus cupiditatis exurat, ne umoris imber 1865 elidat. 172. Nonnulli tamen ficum istam per allegoriam non synagogae, sed malitiae et inprobitatis figuram putant. Hi tamen nullo distant nisi quod pro specie genus eligunt, id autem cauere se dicunt, quia dominus dixit ad ficum : numquam ex te fructus nascatur in sempiternum, cum utique pluri1870 mos ex Iudaeis credidisse et credituros esse norimus. Sed qui credit, non synagogae iam fructus est, sed ecclesiae nec ex PL 1834 synagoga nascitur qui renascitur in ecclesia. Sicut enim sunt ^ 1452 qui ex nobis exierunt, sed non erant ex nobis, si enim ex nobis essent, nobiscum mansissent, sic de his qui ex Iudaeis credunt 1875 dicimus, quia, si ex synagoga essent, in synagoga manerent, sed propterea exierunt ex synagoga, ut ex synagoga non fuisse credantur. Deinde pro malitia interueniret alioquin et diceret excolendam, ut fructum adferret, cum ideo uenerit dominus, ut semina inprobitatis aboleret. codd. : a C m n

G g E T (=x)

1852 cfr Matth. 13, 15. 1873/1874 1 Ioh. 2, 19.

F O p V (=y)

1853/1854 cfr Ex. 32, 9. 1878 cfr 1 Ioh. 3, 5.

B P L

1868/1869 Matth. 21, 19.

1846 senescends iam C 1847 gradam a y 1849 possunt P (corr. m. 2) L 1852 conparatur P (corr. m. 2) L 1854 sic moriantur B, si emoriantur P L 1860 uacuum B P (corr. m. 3) L 1861 alt. fructus] si praem. a B et si exp. m. 2 CP 1865 lidat P (tn. 1), ledat P (m. 3) L istum P (i add. m. 2) 1866 et] om. P L inprobitatisque P m. 3 1867 nullo] in praem. C L et in s. 1. m. 2 O P 1869 nascatur] G (alt. a in ras.), nascitur B 1870 norimus] a p B P, nouerimus alii (uer. /. m. 2 C, m. 3 L) 1871 synagogae non B P L est] om. P 1871/ 1872 nec usq. ecclesia P (in mg. inf. m. 3), om. L 1874 sic] et add. PL is a, eisj (e ex i V) 1876 pr. ex] de x alt. ex] de C, ea add. x 1877 interuenisset_y (ss ex r p), interuenire B P (add. t m. 3 et postea eras.) L alioquin] a P (s. lege agricolam m. 3) L, aliquis C g E T et s s. 1. m. 2 G V, aliqui F O p, alioqui B 1878 dicere B P (add. t m. 3 et postea eras.) L

274 13, 10-11.

I3< x4-

I3. I5-

EXP. EV. SEC. LVC. VII, 172-175

Erat autem docens in synagoga eorum sabbatis. Et ecce mulier V 359 quae habebat spiritum infirmitatis annis decern et octo et erat inclinata. 173. Quam cito quod de synagoga diceret indicauit! PL 1745 Ad ipsam utique arborem uenisse se monstrat, qui in eadem praedicabat. Denique in muliere infirma quasi ecclesiae figura 1885 succedit, quae cum mensuram legis et resurrectionis inpleuerit, in ilia quiete perpetua in sublime erecta fastigium inclinationem nostrae infirmitatis sentire non poterit. Nec aliter curari potuisset haec mulier nisi quia legem inpleuit et gratiam, legem in praeceptis, in lauacro gratiam, per quam mortui 1890 saeculo resurgimus Christo ; nam in decern uerbis legis perfectio est, in octauo numero resurrectionis est plenitudo. Opus ergo sabbati signum futuri est, quod unusquisque lege perfunctus et gratia per misericordiam Christi corporeae fragilitatis molestiis exuetur. Et ideo in signo ante per Moysen 1895 praemissa est sanctificatio, ut esset exercitium futurae sanctificationis et obseruantiae spiritalis a saecularibus operibus abstinendi. Denique et deus ab operibus mundi quieuit ; non ab operibus, cuius sempiterna et iugis operatio est, sicut filius ait: pater mens usque modo operatur et ego operor, ut ad simili'9°° tudinem dei saecularia nostra opera non religiosa cessarent. 174. Hoc autem non intellegens archisynagogus prohibebat quemquam curari sabbato, cum sabbatum futurarum typus sit feriarum — et ideo non operis boni, sed mali feriae sunt — eoque praescriptum sit ut nullam ferentes sarcinam delictorum 1905 nec bonorum ieiuni operum sabbata post mortem futura celebrernus. ^Vnde dominus spiritaliter uidetur respondere, cum V 360 dicit : hypocritae, unusquisque uestrum sabbato non soluit bouem suum aut asinum et ducit adaquare ? 175. Cur enim non aliud animal indicauit nisi ut ostenderet aduersantibus licet 1910 synagogae principibus futurum tamen ut Iudaicus et gentilis populus sitim corporis aestusque mundi istius dominici fontis PL 1835 ubertate deponat ? Agnouit enim bos possessorem suum et asina praesaepe domini sui. Itaque ille populus, qui ante faeni uilis, quod pnusquam euellatur arescit, alimonia pascebatur, 1915 panem ilium qui e caelo descendit accepit. Et ideo per euocationem duorum populorum ecclesiam dicit saluam futuram, 1880

codd. :aCmn

GgET(=x)

F Op

V (=_y)

BPL

1S94/1895 cfr Ex. 19, 10. 1897 cfr Gen. 2, 2. 1899 Ioh 6 1913 Is. 1, 3. 1914 Ps. 128, 6. 1915 cfr Ioh. 6, 33.

17

1912/

Jooo a/uet,MLin , 1882 indicabit P (corr- m. 3) L 1880 fastigia P (a «c um) 1892 sabbatis F P (corr. m. 2) L futurum L {orn. est) 1893 gratiam y B P R0^ n // CO??/eD f B P,Jr 1897 Ct] P L nonl ^d praem. a edit. KomBall., sed B P (non add. s. 1. m. 3) L 1S98 operibus] mundi quieuit add. B P L, sanctis add. edit. Rom. 1903 bonis P {corr. m. 2) L 1907 soluet a x aUtCm7 1910 Senti]icius Gy, gentilicus g E T 1915/1910 uocationem x edd. n Ball., reuocationem y

1913 antea x

EXP. EV. SEC. LVC. VII, 175-178

[3, 18. [3, 19.

275

quae tempore legis inpleto et dominicae resurrectionis aetate tempus suae absolutions acceperat. Quam clemens ergo 145} dominus, quam pius in utroque, cum aut miseretur aut uin1920 dicat ! In synagogae typo arborem excidi iubet, in typo PL 1746 ecclesiae feminam saluat. Quam dulcis parabola, facilis autem solutio. Vinculum uinculo conparat, ut insimulatio Iudaeorum actu ipsorum redarguatur. Nam cum ipsi animalibus sabbato soluant uincula, reprehendunt dominum, qui homines a 1925 peccatorum uinculis liberauit. Cui simile est regnum dei et cui simile esse illud aestimabo ? Simile est grano sinapis, quod acceptum homo misit in hortum suum, et creuit et facta est arbor, et uolucres caeli requieuerunt in ramis eius. 176. Docet nos praesens lectio naturam con1930 parationum spectandam esse, non speciem. Itaque uideamus cur sublime regnum caelorum grano sinapis conparetur ; nam V 361 memini etiam alio loco granum sinapis lectum, ubi fidei confertur dicente domino : si habueritis fidem sicut granum sinapis, dicetis huic monti : tollere et iactare in mare. Nec exigua haec, 1935 sed magna est tides, quae monti possit ut se transferat imperare ; neque enim mediocrem fidem dominus exigit ab apostolis, quibus aduersus altitudinem extollentem se nequitiae spiritalis scit esse certandum. Vis scire magnam fidem requiri ? Lege in apostolo : et si habeam omnem fidem, ita ut monies 1940 transfer am. 177. Ergo si regnum caelorum sicut granum sinapis et tides sicut granum sinapis, tides utique regnum caelorum et regnum caelorum est tides. Itaque qui fidem habet, habet regnum caelorum et regnum intra nos et tides intra nos est ; legimus enim : regnum dei intra uos est; et alibi: habite fidem in 1945 uobis ipsis. Denique Petrus, qui omnem habuit fidem, regni caelorum claues, ut et aliis reseraret, accepit. 178. Nunc ex natura sinapis, quae uirtus conparationis sit, aestimemus. Granum certe eius res est uilis et simplex : si teri coeperit, uim suam fundit. Etiam tides primo simplex codd. \aCmn

Gg ET (=x)

F O p V (=y)

BPL

1923 cfr Deut. 5, 14. 1933/1934 Matth. 17, 19 ; 21, 21. 1935 cfr 1 Cor. 13, 2. 1937 cfr 11 Cor. 10, 3. 1938 cfr Eph. 6, 12. 1939/1940 1 Cor. 13, 2. 1944 Luc. 17, 21. 1944/1945 Marc. 11, 12. 1945 cfr Matth. 16, 19. 1920 arbores a C x B P (corr. m. 2) L, arboris y (-es m. 2 p V) 1921 feminas a Cy 1922 insimulatione x y P E ft (Ball.), simulatio edd. 1923 actu] C m x B P (-us m. 2) L edd., actum a, actuum y (actus p m. 2, alt. u exp. V), actus /a (Ball.) 1925 uincula C et E (corr.) G g, uinculo B L 1926 cui] in natale sancti iuliani martyris praem. m dei] caelorum y B P E esse] om. P E illud esse y 1929 lectio] luce add. x (luca G) 1932 etiam] om. P E 1933 sicut] tamquam P E 1934 iactare] mittere C nec] non £ I exigua] est add. P E 1938 require P (m. 2) E 1942 et] est praem. P E 1943 alt. regnum] dei add. Costerius 71 Ball. pr. intra nos] om. B P E 1945 petrus] sanctus praem. P E fidem habuity 1946 accepit ut et aliis reseraret_y 20

B.

LVC.

276

EXP. EV. SEC. LVC. VII, 178-181

uidetur, sed si teratur aduersis, gratiam suae uirtutis effundit, PL 1836 ut alios quoque qui uel audiunt uel legunt odore sui conpleat. Granum sinapis martyres nostri sunt Felix, Nabor et Victor : habebant odorem fidei, sed latebant. Venit persecutio, arma posuerunt, colla flexerunt, contriti gladio per totius terminos 1955 mundi gratiam sui sparsere martyrii, ut iure dicatur : m V 362 omnem terrain exiit sonus eorum. 179. Sed alias teritur tides, alias premitur, alias seminatur. Ipse dominus granum est sinapis. Erat integer ab iniuria, sed eum uelut granum sinapis qui non attigerat populus nesciebat. Teri maluit, ut dicere- PL 1747 i960 mus : Christi enim bonus odor sumus deo ; conprimi maluit, unde et Petrus dixit : conprimunt te turbae ; seminari maluit uelut granum, quod acceptum homo misit in hortum suum. In horto enim Christus et captus et sepultus, in horto creuit, ubi etiam resurrexit, et factus est arbor, sicut scriptum est : 1965 sicut arbor mali inter ligna siluae, ita frater meus inter medium h 1454 filiorum. 180. Ergo et tu semina in horto tuo Christum — hortus utique locus plenus est fiorum et fructuum diuersorum — in quo gratia tui operis effioreat et multiplex odor uariae uirtutis exalet. Ibi ergo sit Christus, ubi fructus est. Semina 1970 dominum Iesum : granum est, cum conprehenditur, arbor est, cum resurgit, arbor mundum obumbrans ; granum est, cum sepelitur in terra, arbor est, cum eleuatur ad caelum. 181. Preme etiam cum Christo et semina fidem. Premitur tides, cum crucifixum credimus Christum. Pressit fidem Pau1975 lus, cum diceret : et ego ueniens ad uos, fratres, ueni non cum eminentia sermonis aut sapienliae, praedicans uobis mysterium dei ; neque enim iudicaui scire quid inter uos nisi Christum Iesum et hunc crucifixum. Et quia docuit premere fidem, docuit v 363 et leuare dicens : nunc enim crucifixum iam non nouimus 1980 Christum. Seminamus autem fidem, cum ex euangelio et apostolicis ac propheticis lectionibus credimus in domini passionem. Seminamus ergo fidem, cum earn uelut mollito et 195°

codd. : aC m n

Gg ET (=x)

F O p V {=y)

BP L

1955/1056 Ps. 18, 5. 1960 11 Cor. 2, 13. 1961 Luc. 8, 45. 18, x ; 19, 41. 1965/1966 Cant. 2, 3. 1975/1978 1 Cor. 2, 1.2. Cor. 5, 16.

1962 lob. 1979 11

1952 nabor] amor a L, namq ; L’ (q ; in ras. ex ort) uictor] geruasius et protasius et na2arius add. g E edd. 1953 latebat B L 1956 exiuit agET 1958 erat usq. sinapis] om. P L 1959 qui] P s. lege quem m. 3 attigerat] a {in ras.) g P L, adtigerat C {m. 1) V {m. 2) B, adtriuerat C m. 2, atigerat G E, adtegeraty, attriuerat T g. Ball. populus] que add. P s. 1. m. 3 teri] qui praem. P m. 1 1963 captus] est add. ay sepultus] est add. C x 1965 in medio x 1966 fiorum a, foliorum P, corr. m. 3 tuo] om. P L 1969 exhalet G p (h s. 1.) V B 1974/1975 paulus] sanctus praem. P L 1977 iudicabi P, corr. m. 3 scire] me praem. xO V et s.l.C {m. 2) p et P m. 3 edd. /x Ball., fort, rede, cfr Ambros. de Ioseph 13, 75 — CSEL 32, p. 117, 11 quid scire y aliquid x P (ali s. 1. m. 3) {cfr Ambros., loc. cit.) 1977/1978 iesum christum xB(i Ball., sed cfr Ambros., loc. cit. 1979 eleuare {om. et) j 1981 ac] et C xy

EXP. EV. SEC. LVC. VII, 181-183

277

subacto solo dominicae carnis operimus, ut quasi uapore et conpressu sacri corporis fides se ipsa disseminet. Qui enim 1985 credident factum hominem dei filium credit mortuum esse pro nobis, credit resurrexisse pro nobis. Semino ergo fidem, cum sepulturam eius intersero. 182. Vis scire granum Christum PL 1837 et semmatum Christum ? Nisi granum tritici cadens in terram monatur, ip sum solum manet; si autem mortuum fuerit 1990 multum fructum adferet. Ergo non errauimus, quia diximus quod ipse iam dixerat. Est autem et granum tritici, quia confirmat cor hominis, et granum sinapis, quia cor hominis accendit. Et licet ad omnia utrumque conueniat, uidetur tamen granum tritici, cum de eius resurrectione tractatur ; 1995 panis enim dei est, qui de caelo descendit, eo quod uerbum dei et resurrectionis exemplum mentes alat, spem acuat, firmet adfectum, granum autem sinapis, eo quod amarior et acrior sermo sit de domini passione, amarior ad flendum, acnor ad conmouendum. Itaque cum audimus et legimus 2000 leiunasse dominum, sitisse dominum, lacrimasse dominum, uapulasse dominum, dicentem dominum sub tempore pas- PL 1748 sionis . uigilate et orate, ne intretis in temtationem, uelut suco amarioris sermonis increpiti dulciores iusto uoluptatum sua- V 364 uitates corporalium temperamus. Ergo qui seminat granum 2003 sinapis seminat regnum caelorum. 183. Ne despicias hoc granum sinapis ‘ minimum quidem est omnibus seminibus, fit autem, cum creuerit, maius omnibus holeribus. Si granum sinapis Christus, quemadmodum Christus aut minimus aut crescit ? Verum non per naturam, sed per 2010 speciem rursus excrescit. Vis scire minimum ? Vidimus eum, et non habebat speciem neque decorem. Disce maximum : speciosus forma prae filius hominum. Etenim ille, qui non ^1455 habebat speciem neque decorem, excellentior factus est angelis ultra omnem gloriam prophetarum, quos infirmus Israhel 2015 uelut holera manducauerat; panem enim, quo corda firman codd .\aCmn

G g E T (=x)

FOp V (=y)

BPL

1988/1990 Ioh. 12, 24. 1991/1992 cfr Ps. 103, 16. 1995 cfr Ioh. 6 33 2000/2002 cfr Matth. 4, 2 ; Ioh. 4, 7 ; 19, 28 ; n, 35 ; Marc. 13, 16 ; Ioh. 18,’ 22 ; 19,3. 2003 Matth. 26, 41. 2006/2008 Matth. 13, 32. 2010/2011 Is. 53 2 2012 Ps. 44, 3. 2013/2014 cfr Hebr. 1,4. 2014/2015 cfr Rom. 14,2. 2015 cfr Ps. 103, 15.

1983 domini P L 1984 ipsam P m. 2 1986 creditque x alt. nobis] credit ascendisse pro nobis add. a C p. Ball. 1990 adferet] C {alt. e eras.) Gy BPL P Ball., tuet. Fug., adfert alii codd. Scb. 1996 mentem x 1999 et] aut a y 2000 sitisse dominum] om. a, et sitisse P L {om. dominum lacrimasse dominum) 2001 uapulasse dominum] lacrimasse {in mg. m. 3) ac uapulasse P, et uapulasse L alt. dominum] quoque eum P L 71 {Ball.) 2003 increpati a Gy dulcioris B {corr.) P (-e corr. m. 3) L 2003/2004 suauitatem G {corr.) P L 2006 dispiciasj P {corr. ?n. 3) L 2009 minimus] est praem. C, minuaty (minuitur L m. 2) 2010 speciem] nostram add. x edd., adsumptam add. edit. Rom. 2011 et] om. x V 2014 infirmos a x 2015/2016 confirmantur g E T

278

EXP. EV. SEC. LVC. VII, 183-186

tur, alterum refutauerat, alterum non acceperat. 184. Semen autem Christus, quia semen Abrahae ; Abrahae enim dictae sunt repromissiones et semini eius. Non dicit : ‘et seminibus’ tamquam in multis, sed sicut in uno: ‘et semini tuo’, quod est 2020 Christus. Nec solum semen est Christus, sed etiam minimum omnibus seminibus, quia non uenit in regno, non in diuitiis, non in istius mundi sapientia. Subito autem uelut arbor sublimem suae uerticem potestatis effudit, ut dicamus : sub umbra eius concupiui et sedi. Et frequenter simul. Arbitror, 2025 uidebatur et arbor et granum. Granum est cum dicitur : nonne hie est fdius Ioseph fabri ? Sed inter haec uerba creuit subito testantibus Iudaeis, quia quasi latae arboris ramos non poterant conprehendere dicentes : unde huic ista sapien¬ tia ? 2030 185. Granum igitur est figura, arbor est sapientia, in cuius frondentibus ramis ille nycticorax in domicilio, ille passer singularis in aedificio, ille raptus in paradisum, in aerem rapiendus et nubes tuta iam sede requiescunt. Requiescunt etiam potestates et angeli caelorum et quicumque spiritalibus 2035 factis euolare meruerunt. Requieuit sanctus Iohannes, cum recumberet supra pectus Iesu ; immo et ipse eius arboris suco uelut ramus extenditur. Ramus est Petrus, ramus est Paulus, posterior a obliuiscens et ea quae sunt priora adpetens. In quorum sinus et quosdam disputationum recessus qui eramus 2040 longe, non scilicet ex nationibus congregati, quos diu per inane mundi procella et turbo nequitiae spiritalis agitabat, adsumptis uirtutum remigiis aduolamus, ut nos umbra san¬ ctorum ab istius mundi ardore defendat, certae stationis iam securitate uernantes, 186. eo quod anima nostra grauibus ante 2045 sicut ilia mulier inclinata peccatis ut passer erepta de laqueo uenantium in ramos domini montesque migrauit. Itaque ante superfluis obseruationibus uani et inani leuitate uolitantes codd. : a C m n, q et r (/. 2041 sqq.)

Gg ET (=x)

F O p V (=y)

BPL

2017/2020 Gal. 5, 16. 2022 cfr 1 Cor. 3, 19. 2022/2023 cfr Hor. Carm. i, 1, 36. 2023/2024 Cant. 2, 3. 2020 Matth. 13, 55 ; cfr Luc. 4, 22. 2028/ 2029 Matth. 13, 34. 2031 cfr Ps. 101, 7. 2032 cfr 11 Cor. 12, 4. 2033 cfr 1 Thess. 4, 16. 2035 cfr Ioh. 13, 25 ; 21, 20. 2038 Phil. 3, 13. 2039 cfr Eph. 2, 13. 2041 cfr Eph. 6, 12. 2042 cfr Verg. Aen. 1, 301 ; vi, 19. 2045/ 2046 Ps. 123, 7. 2046 cfr Ps. 10, 1. 2017 enim] autem x y 2018 repromissiones] a C F O V P (es ex is m. 2), repromissionis L, promissiones alii (es ex is p m. 2) edd. ^ Ball. 2019 qui E (m. 2) y 2022 in] om. y sapientiam P (con.) L 2024 simul] ut add. x edd. /x Ball. 2027 quia] a C G y B, qui alii 2028/2029 istam sapientiam a L et corr. p P 2030 igitur] itaquey pr. est] aCxy, om. alii 2032 aerem] C B L et m. 2 -ra p P, aere a x (aera E m. 2)y 2033 tota apLetm.3 tuta O P requiescunt] a C BPL, requiescit x, om. F O p, requieuit V 2036 recubaret x BPL super xy 2041 inanem a (test. Ball.) m n aliique, mare aliquot codd. Maurin. edd. procellam corr. a C P, procelle_y et] om. xy 2043 errore L 2044 securitatem P (corr.) L uestra P (corr. m. 2) L 2045 erepta] est add. a B P L 2047 superfluis P (is in ras.), superfluus L

V 365 PL 1838

PL 1749

EXP. EV. SEC. LVC. VII, 186-188

2050

2055 13. 2I-

2060

20 7-11*

stinguebat ardorem. Deinde docetur humilitas, dum in illo conuiuio nuptiali adpetentia loci superioris arcetur, clementer 2185 tamen, ut persuasionis humanitas asperitatem coercitionis excluderet, ratio proficeret ad persuasionis effectum et cor14, 12. rectio emendaret affectum. Huic quasi proximo limine hu- PL 1842 manitas copulatur, quae ita dominicae sententiae defmitione distinguitur, si in pauperes et debiles conferatur; nam hospi219° talem remuneraturis esse affectus auaritiae est. 196. Postremum quasi emeritae militiae uiro contemnendarum stipendium praescribitur facultatum, quod neque ille qui studiis intentus inferioribus possessiones sibi terrenas coemit regnum caeli possit adipisci, cum dominus dicat: uende omnia tua et 2195 sequere me,.nee ille qui emat boues, cum Helisaeus occiderit et populo diuiserit quos habebat. Et ille qui ducit uxorem cogitet quae mundi sunt, non quae dei, non quo coniugium reprehendatur, sed quia ad maiorem honorem uocetur integritas, quoniam mulier innupta et tiidua cogitat quae sunt domini, ut 2200 sit sancta corpore et spiritu. Nam quae nupta est cogitat quae sunt mundi, quomodo placeat uiro. 197. Sed ut in gratiam, ut v 372 supra cum uiduis, ita nunc etiam cum coniugibus reuertamur, non refugimus opinionem, quam sequuntur plerique, ut tria genera hominum a consortio magnae illius caenae aestimemus ^ i459 2205 excludi, gentilium Iudaeorum haereticorum. 198. Et ideo apostolus auaritiam dicit esse fugiendam, ne inpediti more gentili iniquitate malitia inpudicitia auaritia ad regnum Christi peruenire nequeamus ; omnis enim auarus aut inmundus, quod est idolorum sermtus, non habet hereditatem in regno 2210 Christi et dei. 199. Iudaei autem corporali ministerio iuga sibi legis inponunt et ideo secundum prophetam disrumpamus uincula eorum et abiciamus a nobis iugum ipsorum; Christum enim recepimus, qui ceruicibus nostris pietatis suae iugum mite suspendit. Quinque autem iuga sunt uerborum decern uel 2215 quinque libri ueteris legis, de quibus in euangelio uidetur Samaritanae dicere : quinque enim uiros habuisti. 200. At codd. : a C m n qr

Gg ET (=x)

F O p V (=y)

B P L

2194/2195 Matth. 19, 21. 2195 efr in Reg. 19, 21. 2196/2197.2199/2201 1 Cor. 7, 34. 2206 efr Rom. 1, 29. 2208/2110 Eph. 5, 5. 2210 efr Act 15, 10. 2211/2212 Ps. 2, 3. 2213 efr Matth. 11, 30. 2216 Ioh. 4, 18-

2184 adpetentia] de potentia B P L 2185 coertionis a C, cohertionis g E T, coercionis y 2186 persuasiones P (corr. m. 3) L 2186/2187 correptio P L 2187 limine] a m n qr alii edd., limite C B P L /a (Ball.) 2190 remuneratoris E (u s. o m. 2) P (s r. /. m. 1, o ex u m. 2), muneraturisj affectis P (u s. is m. 2) L 2195 emat] codd., tuet. Eng., emit P m. 2 (ex -at) /x Ball. Sch. 2195/2196 et populo diuiserit] P s. 1. m. 3, om. L 2200 sancta] et add. y 2201 alt. ut] P s. 1. m. 3, om. L 2208/2209 inmundus aut auarus Am. fx Ball. 2210 dei et christi C B P L 2212 proiciamus x edd. n 2213 recipimus x B L

284

14, 18.

14, 26.

EXP. EV. SEC. LVC. VII, 200-203

uero haeresis uelut Eua femineo rigorem fidei temtat adfectu PL 1753 et lubrica facilitate prolabens lenocinia falsi decoris adfectat intemeratam neglegens pulchritudinem ueritatis. Ideo igitur 2220 excusant, quia nemini intercluditur regnum nisi ei quem suae professio uocis excluserit, dominus autem omnes clementer inuitat, sed nos aut desidia nostra aut error auertit. 201. Ergo et ille qui uillam emit alienus a regno est — ementes enim atque uendentes Noe, ut legisti, tempore diluuia sorbuerunt 2225 — et ille qui iugum potius legis quam gratiae munus elegit et PL 1843 ille qui propter ducendam excusat uxorem ; scriptum est enim : si quis uenit ad me et non odit patrem suum et matrem et uxorem, non potest mens discipulus esse. Etenim si propter V 373 te dominus suae renuntiat matri dicens : quae est mater mea 2230 aut qui fratres mei ? Cur tu domino tuo cupias anteferre ? Sed neque ignorare naturam neque seruire naturae dominus iubet, sed ita indulgere naturae, ut uenereris auctorem nec a deo parentum amore desciscas. 202. Itaque post diuitum resupina fastidia contulit se ad 2235 gentes, iubet bonos et malos introire, ut bonos augeat, malorum adfectum in meliora conmutet, ut conpleretur illud quod hodie lectum est : tunc lupi et agni simul pascentur. Inuitat pauperes debiles caecos quo ostenditur nobis uel quod nullum debilitas corporis excludat a regno rariusque 2240 delinquat cui desit inlecebra peccandi uel quod infirmitas peccatorum per misericordiam domini remittatur, ut non ex operibus, sed ex fide redemtus a crimine si gloriatur in domino M 1460 glorietur. 203. Mittit itaque ad exitus uiarum ; prudentia enim in exitu canitur. Mittit ad plateas, quia misit ad peccatores ut. 2245 de latioribus uiis ad angustam uenirent, quae ducit ad uitam. Mittit ad uias et circa saepes, quod hi uidelicet apti sint regno caelorum qui nullis praesentium cupiditatibus occupati ad futura festinent in quodam bonae uoluntatis tramite constituti codd. : a Cmnqr

GgET(=x)

F O p V(=y)

BPL

2223 cfr Matth. 21, 21. 2225 cfr Luc. 17, 27. 2229/2230 Matth. 12, 48. 2237 Is. 65, 25. 2241/2242 cfr Rom. 9, 32. 2242/2243 cfr 1 Cor. 1/31 ; 11 Cor. 10, 17; Ier. 9, 23. 2243 Matth. 22, 9. 2243/2244 Prou. 1 ’20. 2244/2245 cfr Matth. 7, 13.14. 2217 heresis x, hereses alii (-is p et V [m. 2] L m. 3) rigorem] T V, rigore in BPL, rigore alii affectum a C, adfectus P, corr. m. 3 2224 emantes P (e s. a, eras.) noe] loth edit. Rom. diluuia] incendio edit. Rom. sorbuerunt] x y edd., absorbuerunt a {test. Ball.) q r, subruerunt m, obsorbuerunt C p m. 2, obruerunt Ball., perierunt edit. Rom. 2226 exusat usq. 2233 desciscas] post deliquerit /. 2280 transfert edit. Rom. 2230 tu] om. y tuo] his add. gET {o s. i m. 2), tuosj (corr. V) P L 2238 uel] a xy, om. alii 2239 rariorque B rario que (quae L) P (i eras.) L 2240 delinquat] sit B P (s. delinquat cui ds [cui ds eras.] m. 3) L 2242 si] a C x, sit qui F O p, sit ut qui V P (sit ut m. 3) P Ball., qui B L, si qui dub. Sch. 2244 exitum P (corr.) L 2246 hii P L 2248 festinant P L

EXP. EV. SEC. LVC. VII, 203-205

285

et qui modo saepis, quae ab incultis culta secernat et incursus arceat bestiarum, norint bona malaque distinguere et aduersus PL 1754 temtamenta nequitiae spiritalis fidei munimen obtendere. Denique dominus, ut uineam suam ostenderet fuisse munitam, et saepem inquit circumdedi et circumfodi cam. Et apostolus PL 1844 medium parietem saepis dicit esse sublatum, qui contiuuati- V 374 2255 onem munitionis inruperat. Fides igitur et ratio quaeritur et quaeritur in plateis, hoc est in meatibus interioris adfectus. Ouia scriptum est : in plateis tuis difjundantur aquae tuae. 204. Nec hoc tamen plenum est, ut aliquis uocatus adueniat, nisi uestem habeat nuptialem, hoc est fidem habeat et carita2260 tern. Et ideo qui pacem et caritatem non detulerit ad Christi altaria tolletur pedibus et manibus et mittetur in tenebras exteriores. Illic erit fletus, et stridor dentiwn. Quae sunt tenebrae exteriores ? Numquid illic quoque career aliqui lautumiaeque subeundae sunt ? Minime. Sed quicumque extra 2265 promissa sunt caelestium mandatorum in tenebris exterioribus sunt, quia mandata dei lumen sunt et quicumque sine Christo est in tenebris est, quia lumen interius est Christus. 205. Ergo neque corporalium stridor aliqui dentium neque ignis aliqui perpetuus flammarum est corporalium neque 2270 uermis est corporalis. Sed haec ideo, quia sicut ex multa cruditate et febres nascuntur et uermes, ita si quis non decoquat peccata sua uelut quadam interposita sobrietate abstinentiae, sed miscendo peccata peccatis tamquam cruditatem quandam contrahat ueterum et recentium delictorum, igne aduretur 2275 proprio et suis uermibus consumetur. Vnde et Esaias ait : ambulate in lumine ignis uestri et flamma, quam accendistis. Ignis est quern generat maestitia delictorum, uermis est eo quod inrationabilia animae peccata mentem rei sensumque conpungant et quaedam exedant uiscera conscientiae, quae v 375 2250

codd .\aCmnqr

GgET(=x)

F O p V (=j)

Bern.

(/.

2268/2279)

BP L

2253 Matth. 21, 33. 2254 efr Eph. 2, 14. 2257 Prou. 5, 16. 2258 efr Matth. 22, 11. 2262 Matth. 22, 13. 2265 efr Ps. 118, 103. 2266 efr Ioh. 12, 35.36. 2268 efr Matth. 22, 13 ; 25, 41. 2274/2275 efr Is. 66, 24. 2276 Is. 50, 11. 2279/2280 efr Sap. 12, 5. 2250 nouerint x P L 2253 sepe P L 2254/2255 continuatione B P L 2259 fidem] firmam P, fidam quidam codd. et] a C x p (et s. 1. m. 2), om. alii 2261 ligatis r. pedibus P m. 3 2263 quoque] om. B P L career] a C xy B, carceres E (m. 2) P (m. 3), carcere P (m. 1) L 2267 interiusp m n qr aliique codd. Am. et edit. Paris, in mg., in tenebris Am. edd. 71 {Ball.) 2268 ergo usq. 2286 deliquerit] Bern. pr. neque] est add. p V B aliquis Bern, et m. 2 E T V 2269 aliquis Bern. L et m. 2 E T V est] om. C x edd. 71 Ball. 2270 ideo] ponuntur add. 71 Ball. quia] quod Bern. 2271 uermis p L et corr. m. 2 B P 2274 ueterem F P et corr. p V L 2275 suis] orn.y Bern B L 2276 flammam a G F O accendistis] uobis add. B P L 2278 inrationabilia] a q (-lis m. 2) xy Bern, edd., inrationabili C, inrationabilis B P L 71 Ball. 2279 conpungunt Bern. excedant] a V (edant in ras.), ex*edunt C, exuant F O p, exedunt alii

286

Cap. i5,4-

EXP. EV. SEC. LVC. VII, 205-208

2280 tamquam uermes ex unoquoque nascuntur tamquam ex m 1461 corpore peccatoris. Denique id dominus per Esaiam declarauit PL 1755 dicens : et uidebunt membra hominum praeuaricantium in me ; PL 1845 et uermis eomm non morietur et ignis non exstinguetur. 206. Stridor quoque dentium prodit indignantis adfectum, eo 2285 quod sero unumquemque paeniteat, sero ingemescat, sero irascatur sibi, quod tam peruicaci inprobitate deliquerit. 207. Quis ex uobis inquit homo qui habet centum ones et, si errauerit una ex illis, nonne dimittit nonaginta nouem in deserto et ibit ad illam quae errauit ? Didiceras in superioribus able2290 gare neglegentiam, uitare adrogantiam, deuotionem sumere, saecularibus occupationibus non teneri, caduca non praeferre perpetuis ; sed quia fragilitas humana firmum nequit in tanto saeculi lubrico tenere uestigium, etiam aduersus errorem remedia tibi bonus medicus demonstrauit, spem ueniae iudex 2295 misericors non negauit. Itaque non otiose sanctus Lucas ex ordine tres parabolas posuit : ouis quae perierat et inuenta est, dragma quae perierat et inuenta est, filius qui erat mortuus et reuixit, ut triplici remedio prouocati uulnera nostra curemus ; 208. spartum enim triplex non conrumpetur. Qui 23°° sunt isti, pater pastor mulier? Nonne deus pater, Christus et ecclesia ? Christus te suo corpore uehit, qui tua in se peccata V 376 suscepit, quaerit ecclesia, recipit pater. Quasi pastor reuehit, quasi mater inquirit, quasi pater uestit. Prima misericordia, secunda suffragatio, tertia reconciliatio. Singula singulis 2305 quadrant : redemtor subuenit, ecclesia suffragatur, auctor reconciliatur. Eadem diuini operis misericordia, sed diuersa pro meritis nostris gratia. Ouis a pastore lassa reuocatur, dragma quae perierat inuenitur, ad patrem filius suis uestigiis codd. : a Cm n q r

GgET(=x)

2282/2283 Is. 66, 24 ; Marc. 9, 43.46. Eccl. 4, 12.

F O p V (=y)

Bern. (I. 2280/2286)

2284/2286 Beda iv, 13-309 B.

BPL

2299

2280 uermis p L (in ras.), ex uenis B P (corr. m. 3) 2280/2281 uno corpore (quoque usq. ex om.) peccatoris ebullientem denique Bern. 2281 dominus id C x edd. fj. Ball. 2283 pr. et] om. Bern. ignis] eorum add. y extinguitur y P (-etur corr.) L 2284 stridor usq. 2286 deliquerit Beda quoque] om. Beda 2285 sero ingemescat] om. Bern. ingemescat] C G g (alt. e ex i) O B P (i s. alt. e m. 2) L, ingemiscat alii Beda 2286 quod] qui Bern. Beda 2287 quis] dominica vm post pentecosten praem. m habet] a x, habeat alii centum] om. P 2288 nonaginta] et add. Gy 2289 erraueraty didicerat P (corr. m. 2) L 2289/2290 adlegare a, allegare C E T, abnegare g L (n in ras.), alligare y 2297 dragmae x V (ae ex a) B filii x V (ex -us) B 2299 rumpitur C, corrumpitur T B 2300 pastor] et add. x 2300/2301 christus et ecclesia] xy B, tuet. Eng., christus pastor mulier ecclesia a C ^ Ball., christus ecclesia P (in ras. in mg. lege christus pastor mulier ecclesia m. 3) L Sch. 2301 reuehit a 2302 quaerit] te add. x recepit j, si recipit B, si recepit P L uehit C 2305 auctor] P s. 1. m. 2, om. L 2307 nostri B P (lege tris s. 1. m. 3) L 2308 ad] et praem. y

EXP. EV. SEC. LVC. VII, 208-212

287

redit et plena condemnati erroris regreditur paenitentia. Vnde 2310 bene scriptum est: homines et iumenta saluos facies, domine. Quae sunt ista iumenta ? Dixit propheta: semino Tsrahel in semen hominum et Iudam in semen animalium. Itaque quasi Israhel homo seruatur, quasi ouis Iuda colligitur. Malo ergo filius esse quam ouis ; ouis enim a pastore repperitur, a patre 2315 filius honoratur. 209. Gaudeamus igitur quoniam ouis ilia, quae perierat in Adam, leuatur in Christo. Vmeri Christi crucis brachia sunt. Illic peccata mea deposui, in ilia patibuli nobilis ceruice requieui. Ouis ilia genere est una, non specie ; unum enim 2320 omnes corpus sumus sed multa membra et ideo scriptum est : PL 1756 «os autem corpus estis Christi et membra ex membris eius. Venit PL 1846 itaque filius hominis saluum facere quod perierat, omnes scili¬ cet, quia sicut in Adam omnes moriuntur, ita in Christo omnes uiuificantur. 210. Diues igitur pastor, cuius omnes nos cente2325 sima portio sumus. Habet angelorum, habet arch angelorum, M 1462 dominationum, potestatum, thronorum aliorumque innume- v 377 rabiles greges, quos in montibus dereliquit. Qui quoniam sunt rationabiles, non inmerito hominum redemtione laetantur. Quamquam hoc quoque proficiat ad incentiua probitatis, si 2330 unusquisque conuersionem suam gratam fore credat coetibus angelorum, quorum aut adfectare patrocinium aut uereri debet offensam. Et tu igitur angelis esto laetitiae, gaudeant de reditu tuo. 211. Non otiosum etiam quod mulier ilia dragma laetatur 2335 inuenta. Non mediocris haec dragma est, in qua principis est figura. Et ideo imago regis census ecclesiae est. Oues sumus, oremus ut super aquam refectionis nos conlocare dignetur; oues inquam sumus, petamus pascua ; dragmae sumus, habeamus pretium ; filii sumus, festinemus ad patrem. 212. Nec 2340 uereamur quia acceptum spiritalis patrimonium dignitatis terrenis prodegimus uoluptatibus. Quod pater in filio quern codd. : a C m n q r

Gg E T(=x)

F Op V(=y)

B PL

2310 Ps. 35, 7. 2311/2312 Ier. 31, 27. 2319/2320 1 Cor. io, 17. 2321 1 Cor. 12, 27. 2321/2322 Luc. 19, 10. 2323/2324 1 Cor. 15, 22. 2324/ 2325 cfr Col. 1, 16. 2335 cfr Luc. 20, 22.24. 2336 cfr Matth. 22, 19.20. 2337 cfr Ps. 22, 2. 2309 condemnatio B P, condemnatione L 2311 semino] coni. Eng., semen codd. edd. omnes Scb. 2312 iudam] a x (m eras. E)y (m exp. p) P (m eras.), tuet. Eng., iuda C B L n Ball. Sch. 2312/2313 israhel quasi edit. Rom. 2313 saluatur g L 2314 repperitur] a C x, repetitur alii /z Ball. 2316 quia P 2318 peccata mea] ay, mea peccata alii patibula corr. P m. 2 L m. 3 2323 ita] et add.yBPL 2324 uiuificabuntur a F O V ft Ball. nos omnes P L 2328 redemptionem p (alt. m exp.), V et P (alt. m del.), L 2332 esto angelis C, esto cum angelis x 2333 tuo (s. 1. m. 2) reditu V tuo] om. y 2334 edam] igitur C 2338 dragma a C 2339 festinemus ad patrem] ad patrem redeamus a (test. Ball.) q

2341 filios B P L /z Ball.

288

EXP. EV. SEC. LVC. VII, 212-214

habebat thesaurum contulit, fidei census nurnquam exinanitur : licet totum dederit, totum habet, qui quod donauerit non amittit. Nec uereare, ne te non recipiat; non enim delectatur 2345 deus perditione uiuorum. lam occurrens uenienti tibi cadet supra collum — dominus enim erigit allisos — osculum dabit, quod est pignus pietatis et amoris, stolam anulum calciamenta proferri iubebit. Tu adhuc iniuriam metuis, ille restituit digni¬ tatem ; tu supplicium uereris, ille osculum defert; tu conui2350 cium times, adornat ille conuiuium. Sed iam ipsam parabolam discutiamus. Homo quidam habuit duos filios et dixit illi adulescentior : v 378 da mihi portionem substantiae. 213. Vides quod diuinum patrimonium petentibus datur, nec putes culpam patris quod 2335 adulescentiori dedit. Nulla dei regno infirma aetas, nec fides grauatur annis. Ipse certe se iudicauit idoneum, qui poposcit. Atque utinam non recessisset a patre, inpedimentum nescisset aetatis. Sed posteaquam peregre projectus est, — merito ergo prodegit patrimonium, qui recessit ab ecclesia — posteaquam PL i757 2360 domum, inquit, patriam derelinquens peregre profectus est in PL 184-7 regionem longinquam. 214. Quid enim longinquius quam a se recedere nec regionibus. Sed moribus separari, studiis discretum esse non terris et quasi interfuso luxuriae saecularis aestu diuortia habere factorum ? Etenim qui se a Christo separat 23^5 exul est patriae, ciuis est mundi. Sed nos non sumus aduenae atque peregrini, sed sumus ciues sanctorum et domestici dei ; qui enim eramus longe facti sumus prope in sanguine Christi. Non inuideamus de longinqua regione remeantibus, quia et nos fuimus in regione longinqua, sicut Esaias docet. Sic habes : 237o qui sedebant in regione umbrae mortis, lux orta est illis. Regio ^ 1465 ergo longinqua umbrae mortis, nos autem, quibus spiritus ante faciem Christus est dominus, in umbra uiuimus Christi. Et ideo dicit ecclesia : in umbra eius concupiui et sedi. Ille codd. \aCmnqr

GgET(=x)

F O p V (=y)

BPL

2343 cfr Rom. 4, i4. 2344/2345 Sap. 1, 13. 2340 Ps. i45, 8. 2365/2360 cfr Eph. 2, 19. 2367 cfr Eph. 2, 13. 2370 Is. 9, 2. 2372 cfr Thren 4 20. 2373 Cant. 2, 3.

2343 dederit totum y quia edit. Rom. 2344 uerearis x B uereare ne] uero 1 (corr. m. 2) L 2345 perditionem P (corr.) L cadit C x y (corr V) 2347 pietatis] caritatis xy 2348 iubebat p P (corr.) L metuis] metuens'* a errantem add. P (del. m. 1) L restituet dignitati codd. aliquot Maurin 235- homo] in litanns in sancto stephano praem. m 2358 postquam C, post ea quae P (corr.) L peregre] domum patriam derelinquens praem. y P (s l m 2) P Ba‘L n estl coePlt egere add. x edd. 2364 factorum] sanctorum Lib. B 118 et edit. Rom. 2365 alt. est] om. P L 2366 sed sumus ciues] a y (om sed) sed ciues sumus alii 2369 sic habes] GgTyB, sic enim habes a CmnqrE (enim r. l.m. 2) dicens P L M Ball. 2370 eis CETB 2371 umbrae] O Scb. (recte ?), umbra a (ex -ae), umbra est Am. Ball.

EXP. EV. SEC. LVC. VII, 214-218 2375

15, 14.

2380

*385

15, x5-

239°

15, 16.

2395

2400

289

igitur uiuendo luxuriose consumsit omnia ornamenta naturae. Vnde tu, qui accepisti imaginem dei, qui habes similitudinem eius noli earn inrationabib foeditate consumere. Opus dei es, noli ligno dicere : pater mens es tu, ne accipias similitudinem ligni, quia scriptum est : similes fiant his qui V 379 faciunt ea. 215. Facta est fames per regionem illam : fames non epularum, sed bonorum operum atque uirtutum. Quae sunt miserabiliora ieiunia ? Etenim qui recedit a uerbo dei, esurit quia non in pane solo uiuit homo, sed in omni uerbo dei. Qui recedit a fonte sitit, qui recedit a thesauro eget, qui recedit a sapientia hebetatur, qui recedit a uirtute dissoluitur. Merito ergo iste egere coepit, qui thesauros sapientiae et scientiae dei diuitiarumque caelestium altitudinem dereliquit. Egere ergo ideo coepit et famem pati, quia nihil prodigae satis est uoluptati. Semper famem patitur sui qui alimentis perpetuis nescit inpleri. 216. Abiit itaque et haesit uni ciuium ; qui enim haeret in laqueo est. Et uidetur ciuis iste princeps esse istius mundi. Denique ad uillam eius mittitur, quam emit qui excusat a regno ; et pascit porcos, illos utique in quos petit diabolus introire, quos praecipitat in mare istius mundi in sordibus ac faetore uiuentes. 217. Etcupiebatinquit siliquisinplereuentrem suum. Neque enim alia cura est luxuriosis nisi ut uentrem PL 1758 suum inpleant, quorum deus uenter est. Qui autem aptior PL 1848 huiuscemodi hominibus cibus quam is qui siliquae modo intus inanis, foris mollis est, quo corpus non reficitur, sed inpletur, ut sit magis oneri quam usui ? 218. Sunt qui porcos accipiant pro gregibus daemonum, siliquas pro exili uirtute inanium V 380 hominum sermonumque iactantia, qui nihil prodesse possunt, inani quadam philosophiae seductione et quodam sonorum facundiae plausu pompam magis quam utilitatem aliquam codd. : a C m n qr

G g E T (=x)

F O p V (=y)

BP L

2375 cfr Gen. i, 26 ; 5, 3. 2377 Ier. 2, 27. 2378/2379 Ps. 113, 8. 2383 Luc. 2386 cfr Col. 2, 3. 2392 cfr Ioh. 12, 31. 2393 cfr Luc. 14, 18. 2394 cfr Matth. 8, 32. 2397 Phil. 3, 19. 2399/2400 cfr Sail. lug. 14, 4. 2403 cfr Col. 2, 8. 4, 4.

2374/2375 naturae ornamenta C 2375 pr. qui] quia gp P (corr) L 2377 nec C F O VL 2378 similis p et P (corr.) L his] a m n qr aliique, illis fiant x, fiant illis fj. Ball. 2380 est] autem add. x famis (bis)y B (m. 2) P (corr. m. 3) L 2383 pane solo] a B P (ne s. 1.) L, solo pane alii 2385 recedit] a sapientia he add. P et exp., a sapientiae add. L 2386 quia G g B P L 2388/2389 pati usq. famem] om. L 2390 haesit] a C m q x B, adhaesit alii /a Ball. adhaerety 2391 ciuesy (corr. p m. 2) P (corr. m. 3) L 2392 emit] enim P (s. 1. add. peregre proficiscitur m. 3) L 2393 et] quos add. B P L 2394 quod P (corr.) L ac] et BP L 2397 quis a et T (s s. 1. m. 2) g 2398 is qui] om. P L 2400 qui] siliquas saecularia uerba significant (re s. nt P m. 3) add. P L 2402 iactandam y P (ex -a m. 2) 2403 seductione filosophiae P sonoro C B P L

29o

EXP. EV. SEC. LVC. VII, 218-221

demonstrantes sed haec diutuma oblectamenta esse non possunt et ideo nemo illi dabat ; 219. erat enim in regione illius qui neminem habet, quia eos qui sunt non habet. Omnes quippe gentes in nihilo aestimantur, solus autem deus qui uiuificat mortuos et uocat quae non sunt tamquam quae sunt. 2410 220. In se autem reuersus dixit : quantis panibus mercennarii patris mei abundant ! Bene in se reuertitur qui a se recessit. Etenim qui ad dominum regreditur se sibi reddit et qui m 1464 recedit a Christo se sibi abdicat. Mercennarii autem qui sunt nisi qui ad mercedem seruiunt, qui sunt ex Israhel, non id 2415 quod bonum est probitatis studio persequentes, nec uirtutis gratia sed utilitatis studio prouocati ? At uero filius, qui habet sancti spiritus pignus in corde, saecularis mercedis lucella non quaerit, qui ius seruat heredis. Sunt etiam mercennarii, qui conducuntur ad uineam. Bonus mercennarius Petrus Iohannes 2420 Iacobus, quibus dicitur : uenite, faciam uos piscatores hominum. Isti non siliquis, sed panibus abundant. Denique collegerunt fragmentorum cofinos duodecim. O domine Iesu, si nobis auferas siliquas et panes tribuas — tu enim dispensator V 381 in domo es patris — o si nos quoque mercennarios digneris 2425 conducere licet sero uenientes ! Nam et undecima conducis hora et aequalem dignaris mercedem soluere, aequalem mercedem uitae, non gloriae ; neque enim omnibus reposita est corona iustitiae, sed ei qui potest dicere : certamen bonum certaui. 221. Quod ideo non praetermittendum arbitratus 2430 sum, quia scio quosdam dicere quod ad mortem sibi lauacri gratiam uel paenitentiam seruent. Primum qui scis an nocte proxima tua a te anima reposcatur ? Deinde cur putes otioso tibi omnia posse deferri ? Pone unam gratiam, unam esse mercedem, diuersum tamen brauium uictoriae est, ad quod PL 1849 2405

15, 17.

codd. : a C m nqr

G g E T {—x)

F Op V (=y)

PPL

2408 cfr Is. 40, 17. 2408/2409 Rom. 4, 17. 2414 cfr Rom. 9, 6. 2417 cfr n Cor. 1, 22. 2418 cfr Matth. 20, 1. 2420/2421 Matth. 4, 19. 2421 cfr Luc. 9, 17. 2423 cfr Luc. 22, 19 ; Luc. 12, 42. 2425/2426 dir Matth. 20, 6-16. 2427/2428 11 Tim. 4, 7.8. 2431/2432 cfr Luc. 12, 20. 2408 in nihilo] ay P L, in nihilum C x, nihilo P deus] est Cp L 2409 et] om. CB sint a G g 2412 reddidit B P {corr.) L 2414 mercedes B P L 2415 prosequentes P (es ex is m. 2) 2417 spiritus sanctiy lucella] locilla codd. Ball., pulchra G g, bucellam pauci codd. et A.m. 2418 qui ius] ET BP (m. 1) L edd', quibus a {test. Bull) m n qr P m. 3 /1 Ball., qui ei G, quiuis gO p V seruat] G y B, seruiat a C m n q r g E (i s. 1. m. 2) P L heredes a (m. 1) E {rn. 2)y (corr. m. 2 V) P jj. Ball, {et iungunt cum sequenti sententia) 2420 uenite] et add. B P L 2422 duodecim cofinosy 2424 o] om. a x 2426 digneris a x 2427/2428 reposita est omnibus C 2427 proposita PPL 2428 posset P (-it m. 3) L 2431 seruent] a m nqr aliique, reseruent edd. p. Ball. qui] unde y an] hac a {in ras. m. 2) G (h s. 1. m. 2) g T, an {s. 1. m. 2) hac E 2432 a te] om. y reposcare P {corr. m. 2) L putes] a m n q r aliique, putas x edd. /j. Ball. 2433 unam gratiam] gratiam unam C.

EXP. EV. SEC. LVC. VII, 221-223

291

2455 se non frustra Paulus extendit, qui post mercedem gratiae PL 1759 brauium tamen ut conprehenderet sequebatur, quia sciebat etsi par esset merces gratiae, palmam tamen esse paucorum. 222. Et quoniam in uineam domini uenimus, non uacui recedamus; iuuat enim fructus legere, mercennarios eius 2440 uidere. Quid enim sibi uult quod una die diuersis horis conducuntur operarii, nisi quia mille anni in oculis domini sicut dies hesterna quae praeteriit et hora in node ? Quae est nox nisi quae praecessit, ut dies adpropinquaret ? Et bene hora in node, quia mille anni sicut dies una. Nouit uim diei huius ille qui 2445 dixit : Iesus Christus heri et hodie ipse est et in saecula. Sciuit et ille diem esse multiplicem qui scripsit: hie dies generations caeli et terrae, cum jada sunt ; qua die fecit deus caelum et terram et omne uiride agri. Cum enim supra septem descripsisset dies, V 382 postea uno die omnia facta conplexus est totum mundi tempus 2450 ostendens in conspectu domini tamquam diem unum, eo quod ex inconpositis atque tenebrosis forma istius mundi diuini operis claritate processerit. Ergo si dies totum tempus est mundi, habet utique etiam in saeculis horas suas aut ipsa saecula horae sunt. Horae autem diei duodecim sunt. Vnde 2455 bene in mysterio dies Christus, cuius apostoli duodecim, qui caelesti lumine distinctis in se gratiae uicibus refulserunt. 223. Venit ergo pater familias et prima hora conduxit operarios, fortasse eos qui a principio mundi usque ad diluuium iusti esse meruerunt, de quibus dicit: et locutus sum ad uos ante n 1465 2460 lucem et misi ad uos seruos meos prophetas ante lucem. Tertia post diluuium incipit Noe ceterorumque tempora conprehendens, qui quasi boni operarii in uineam destinantur. Ideo quasi in prandio inebriatus est Noe. Sextam et reliquas Abrahae, Isaac et Iacob patriarcharum merita distingunt. Nona 2465 inclinante iam saeculo et tamquam pallescente luce uirtutis lex et prophetae decoloratos mores hominum notauerunt. codd. : a C m n q r

G g E T (=x)

F O p E(—y)

BPL

2435 efr Phil. 3, 14. 2438 efr Matth. 20, 4.7. 2439 efr Matth. 20, 3-16. 2441/2442 Ps. 89, 4. 2442/2443 efr Rom. 13, 12. 2444 ix Petr. 3, 8. 2445 Hebr. 13, 8. 2446/2448 Gen. 2, 4. 2451 efr Gen. 1, 2 ; Ps. 89, 4. 2454 efr Ioh. 11, 9. 2455 efr Matth. 10, 2. 2456 efr Matth. 20, 1. 2459/2460 Ier. 25, 3.4. 2462 efr Matth. 20, 3. 2463 efr Gen. 9, 21. 2463/2464 efr Matth. 20, 5. 2466 efr Luc. 16, 16. 2436 adprehenderet a {test. Ball.) q 2437 mercis a et O {m. 2) C F V 2438 et] sed x 2441 mille] om. P L 2444 mille] om. P L 2446 dies] liber edit. Korn. 2447 deus fecit B P L 2448 dies descripsisset B P L 2451 mundi diuini istius B P L 2456 fulxerunt L 2459 ait P L n Ball. 2462 disdnanturjy 2463 sextam] a C x, sexta* p, sexta alii codd. ft Ball. reliquas] a xy (reliqua* O p, reliquis m. 2 V), reliquos C B P (in s. 1. m. 2 ; lege derelinquo s. 1. m. 3) L, reliquae ^ Ball. 2464 isaac] et praem. C x patriarcharumque xy distingunt] a C B P (i s. alt. n m. 3), distinguntur x (-guunt corr. E)y, disdnguunt L 2466 decoloratos] a q g E T, decoloros C G, decolores alii p Ball. 21

E.

LYC.

292

EXP. EV. SEC. LVC. VII, 223-227

Vndecimam et quod superest diei sacer producit aduentus. Vnde et ipse in euangelio dicit : ambulate, dum lucem habetis. 224. Sed iam redeamus ad patrem. Licet non uerear, ne 247° istius paenitentiam gerentis exemplo diu afuisse uideamur — nuniquam enim afuimus, qui uersabamur in uinea, in qua si V 383 et iste mansisset, non recessisset a patre — cauendum tamen est, ne nos ei reconciliationis faciamus moram, quam non fecit pater. Facile reconciliatur, quando inpense rogatur. Et PL 1850 2475 ideo discamus quali pater obsecratione sit ambiendus. Pater inquit. Quam misericors, quam pius, qui nec offensus patrium 15, 18. dedignatur nomen audire ! Pater inquit peccaui in caelum et PL 1760 coram te. 225. Haec est prima confessio aput auctorem naturae, praesulem misericordiae, arbitrum culpae. Sed etsi deus nouit 2480 omnia, uocem tamen tuae confessionis exspectat. Ore enim confessio fit ad salutem, quia ableuat pondus erroris quisquis ipse se onerat et accusationis excludit inuidiam qui accusatorem praeuenit confitendo ; iustus enim in primordio sermonis accusator est sui. Frustra autem uelis occulere quern nihil 2485 fallas et sine periculo prodas quod scias esse iam cognitum. Confitere magis, ut interueniat pro te Christus, quem aduocatum habemus aput patrem, roget pro te ecclesia, inlacrimet populus. Nec uereare ne non inpetres. Aduocatus spondet ueniam, patronus promittit gratiam, reconciliationem tibi 249° paternae pietatis pollicetur adsertor. Crede, quia ueritas est, adquiesce, quia uirtus est. Habet causam ut pro te interueniat, ne pro te gratis mortuus sit. Habet et causam ignoscendi pater, quia quod uult filius uult pater. 226. Peccaui in caelum et coram te. Non utique elementum exprimitur, sed peccato 2495 animae caelestia significantut dona spiritus inminuta uel quia V 384 ab illius gremio matris Hierusalem quae in caelo est non 15, 19oportuit deuiari. 227. Iam non sum dignus uocari filius tuus ; codd. : aCm nqr

Gg ET(=x)

F Op V(=y)

B P L

2467 cfr Matth. 20, 6.7. 2468 Ioh. 12, 33. 2480/2481 Rom. 10, 10. 2483/ 2484 Prou. 18, 17. 2486 cfr 1 Ioh. 2, 1. 2490 cfr 1 Ioh. 5, 6 ; Ioh. 14, 6. 2492 cfr Gal. 2, 21. 2496 cfr Gal. 4, 26 ; Hebr. 12, 22.

246 * undecimam] a G G y, undecima alii 2468 lucem] a m n q r aliique, lumen M Ball. 2470 gerentes P L abfuisse C E et p (m. 2), affuisse P L 2471 abfuimus C E (m. 2), adfuimusy (abf. p m. 2), affuimus P (pr. f s. 1. m. 3) uersamur P L 2471/2472 et si x y 2472 non] numquam y 2478 naturae] narrare P L 2479 dominus B P L 2480 enim] autem x 2481 quia (qui F O) abluebat y (it s. ebat V m. 2) 2482 se] om.pPL 2484 occultare a (m. 2) L g ET P L 2485 fallat FO P L 2487 ecclesia] et add. x y lacrimet y 2488 uerearis C BP L 2490 paterna (ex -ae) pietas P aliique (test. Maur.) adsertori VP L(et iungunt cum sqq.) 2492 et] a C xy, om. alii fi Ball. ignoscendi] et add. y (O et V et eras.) 2493 uult] et add. x edd. 71 Ball. caelo_y 2494 utique] enim utiley 2497 oportuit] debuit x deuiare y uocare P (corr. m. 3) L

EXP. EV. SEC. LVC. VII, 227-231

293

deiectus enim se exaltare non debet, ut merito suae possit humilitatis adtolli. 228. Fac me sicut unum mercennariorum 25°° tuorum. Nouit esse distantiam inter filios amicos inercennarios p 1466 seruos. Filius per lauacrum, amicus per uirtutem, mercennarius per laborem, seruus per timorem. Sed etiam ex seruis et mercennariis hunt amici, iuxta quod scriptum est : uos amici rnei estis, si feceritis quae ego praecipio uobis ; iam non dico 2505 uos seruos. 229. Haec aput se, sed non satis est dicere nisi ad patrem uenias. Vbi ilium requiras, ubi inuenias ? Exsurge primo, hoc est qui sedens ante dormiebas. Et ideo dicit apostolus : surge qui dormis et exsurge a mortuis. Iniquitas in talento 2510 plumbeo. Sed et Moysi dicitur : tu autem hie sta. Stantes elegit Christus. Exsurge ergo, curre ad ecclesiam ; hie est pater, hie est filius, hie est spiritus sanctus. 230. Occurrit tibi, qui audit PL 185 te intra mentis secreta tractantem. Et cum adhuc longe sis, uidet et adcurrit. Videt in pectore tuo, adcurrit ne quis in2515 pediat, conplectitur quoque. In occursu praescientia est, in conplexu dementia et quasi quidam patrii amoris adfectus. PL 176 Supra collum cadit, ut iacentem erigat et oneratum peccatis atque in terrena deflexum reflectat ad caelum, in quo suum V 585 quaerat auctorem. Cadit in collum tuum Christus, ut ceruicem 2520 iugo exuat seruitutis et collo tuo iugum suaue suspendat. Nonne tibi uidetur cecidisse in collum Iohannis, quando erat Iohannes in sinu Iesu ceruice recumbens reflexa ? Et ideo uerbum aput deum uidit, quia erectus est ad superna. Cadit in collum, cum dicit : uenite ad me qui laboratis et ego uos 2525 reficiam ; tollite iugum meum super uos. Cadit ergo hoc modo, si conuertaris. 231. Et iubet proferri stolam anulum calciamenta. Stola amictus est sapientiae, quo nuda corporis apostoli tegunt, eo quod se unusquisque conuoluat. Et ideo stolam accipiunt, ut corporis infirmitatem sapientiae spiritalis uirtute codd. : a C m n qr

G g E T (=x)

F O p V (=y)

B P L

2500 sqq. efr Beda iv, 15-524 C. 2503/2505 Ioh. 15, 13.14. 2507/2508 efr Act. 20, 9. 2509 Eph. 5, 14. 2509/2510 efr Zach. 5, 7. 2510 Deut. 5, 31. 2520 efr Matth. 11, 30. 2521 sq. efr Ioh. 13,23 ; 21, 20 ; Verg. Aen.x, 535 ; Ouid. Heroid. 16, 233. 2523 efr Ioh. 1, 1.2. 2524/2525 Matth. 11, 28.29. 2500 filium C xy 2501 seruos] et praem. 2501/2502 mercennariis P (s s. /.)> 2504 dicam g ET p 2506 non] dico uos add. P, sed exp. m. 2, dico uobis add. L sztaCB 2508 hoc est] om. a C sedens ante] sedis anteay et] om. P 2509 et] om. y P (et m. 3) 2510 eligit G P (pr. i ex e m. 3) 2512 quia a (corr.} C P (a s. !. et eras.) 2514 pr. adcurrit] occurrit y, accurrit P alt. adcurrit] occurritj* 2515 praescientia] a m n qr aliique Er. et edit. Paris, in mg., praesentia g L edd. 2516 dementia] est add. x quodam C x P ( o ex i m. 3) edd. adfectu E et P (ex -us) T edd. (nec disting, ante supra) 2518 defluxum p (corr.) P 2519 cadety 2525 ergo] in collum add. x 2526 iubebit xy 2528 stolas a C m n q r

294

EXP. EV. SEC. LVC. VII, 231-233

253° conuestiant. De sapientia enim dictum est : lauabit in uino stolam suam. Ergo stola spiritale indumentum et uestimentum est nuptiale. Anulus quid est aliud nisi sincerae fidei signaculum et expressio ueritatis ? Calciamentum autem euangelii praedicatio est. Et ideo accepit sapientiam primam — est 2535 enim et alia, quae mysterium nescit — accepit dictorum suorum factorumque signaculum et quoddam munimentum bonae intentionis et cursus, necubi offendat ad lapidem pedem suum et subplantatus a diabolo dominicae praedicationis officium derelinquat. Haec est praeparatio euangelii ad caele- v 386 2540 stium cursum dirigens praeparatos, ut non in carne ambulemus, sed in spiritu. 232. Occiditur et uitulus saginatus, ut carnem domini spiritali opimam uirtute per gratiam sacramenti mysteriorum consortio restitutus epuletur. Nemo enim nisi qui timuerit 2545 deum — quod est initium sapientiae — nisi signaculum spiri¬ tale uel custodierit uel receperit, nisi dominum praedicauerit, ^ 1467 sacramentis debet interesse caelestibus. Qui autem anulum habet et patrem habet et filium et spiritum sanctum, quia signauit deus. Cuius imago Christus, et dedit pignus spiritum 255° in cordibus nostris, ut sciamus hoc anuli istius qui in manu datur esse signaculum, quo cordis interiora factorumque PL 185 nostrorum ministeria signantur. Ergo signati sumus, sicut et legimus : credentes inquit signati estis spiritu sancto. Bene autem carnem uituli, quia sacerdotalis est uictima, quae pro 255 5 peccatis fiebat, 233. epulantem patrem inducit, filius ut osten- PL 176 deret quoniam paternus cibus est salus nostra et patris gaudium nostrorum redemtio peccatorum est. Et hie quidem si ad patrem referas, quia hostia pro peccatis filius est. De¬ coded. : a C m n q r

GgET(=x)

F O p V (=y)

BPL

2530/2531 Gen. 49, 11. 2531 efr Matth. 22, 11. 2533 efr Eph. 6 15 2537 efr Ps. 90, 12 ; Matth. 4, 6. 2540/2541 efr Rom. 8, 4. 2545 efr Ps. 110, 10 ; Prou. 9, 10. 2549 efr 11 Cor. 1, 22 ; 4, 4. 2553 Eph. 1,13 2554 efr Leu. 4, 3 ; 8, 14. 2556 efr Ioh. 4, 34. 2530 lauauit xy

2531 alt. loc. stolam y et B (corr.) P (?) L

spiritalemj BPL

(corr. O p V B P) 2534 sapientia primay 2535 alia] a C m n q r xy P et L m. 1 edd., aliud B P (?n. 3) L (m. 2) q. Ball. mysterium quae B P (quia m. 3) L (quod m. 2), mysterium quod q. Ball. nescit] quae add. a C m n q r L (qui m. 2) quam add. B, qua* (nisi qui m. 3) add. P, nisi qui /x Ball. accipit y P (pr. i ex e m. 3) 2536 monumentum a x (monim. m. 2 E T), monimentum qy (u s. o m. 2p) 2538

tuum x

supplantata B, subplantata corr. P m. 3 2539 haec est] ecce x haec h(m. 1) p praeparatio] amnqr aliique Er. et edit. Paris in mg., praedicatio x edd. 2540 praeparatusjy 2545/2546 spiritalem a F Let corr. V BP 2546 praedtearit P, corr. m. 3, praedicaret L 2549 signauit] nos add. Am. u. “Ball 2551 quo] quod y,om. P L

2552 mysteria pBL

2553 signati estis] om. E

{'m\P 1 Per spiritum sanctum a (test. Ball.) q 2555 epulante patre inducitur qmda?7tcodd. et edit. Paris, in mg. 2556 quoniam] quia add.y 2557 est peccato¬ rum E T 2557/2558 si quidem a C

EXP. EV. SEC. LVC. VII, 233-237

295

lectatur pater reditu peccatoris : supra delectatur filius inuenta 560 oue, ut scias quia una est patris et filii delectatio, una operatio in ecclesiae fundamento. 234. Laetatur autem pater, quia filius perierat et inuentus est, mortuus juerat et reuixit. Ille perit qui fuit; non enim potest perire qui non fuit. Itaque gentes non sunt, Christianus v 387 565 est iuxta quod supra dictum est quia elegit deus quae non sunt, ut quae sunt destrueret. Potest tamen et hie in uno species accipi generis humani. Fuit Adam et in illo fuimus omnes : periit Adam et in illo omnes perierunt. Homo igitur et in illo homine qui perierat reformatur et ille ad similitudinem dei 570 factus et imaginem diuina patientia et magnanimitate reparatur. Quid est ergo : elegit deus quae non sunt, ut quae sunt destrueret ? Id est : elegit populum gentium qui non erat, ut destrueret populum Iudaeorum. 235. Potest et de agente paenitentiam dictum uideri, quia non moritur nisi qui ali575 quando uixit. Et ideo gentes non moriuntur, sed mortui sunt ; etenim qui in Christum non credidit, semper est mortuus. Et gentes quidem cum crediderint per gratiam uiuificantur, qui uero lapsus fuerit per paenitentiam reuiuescit. 236. Sequitur locus, ut remittendis post paenitentiam de580 beamus fauere peccatis, ne dum ueniae alterius inuidemus ipsi earn non mereamur a domino. Quis enim tu es, qui domino contradicas, ne cui uelit culpam relaxet, cum tu cui uolueris ignoscas ? Vult rogari, uult obsecrari. Si omnium iustitia, ubi dei gratia ? Quis tu es qui inuideas deo ? 237. Et ideo notatur 585 hie frater, usque adeo ut de uilla uenire dicatur, hoc est terrenis operibus occupatus, ignorans quae sunt spiritus dei, ut PL 185 denique numquam pro se uel haedum queratur occisum ; non v 388 enim pro inuidia, sed pro uenia mundi agnus est inmolatus. ^ 1468 Inuidus haedum quaerit, innocens agnum pro se desiderat 590 inmolari. Ideo et senior dicitur, eo quod cito aliquis per incodd. : a C m n qr

G g E T (=x)

F O p V (—j)

B PL.

2559/2560 efr Luc. 15,5. 2565/2566 1 Cor. 1, 28. 2567/2568 Aug. contra ltd. Pe/ag. 1, 3, 10 ; 7, 32 — PL 44, 645 ; 663 ; contra sec. Iul. resp. 1, 47 — PL 45, 1069 ; 48-1071 ; 112-1123 ; 11, 36-1157 ; 164-1211 ; 176-1217 ; iv, 104-1400 ; vi, 26-1564. 2568 efr 1 Cor. 15, 22. 2569/2570 efr Gen. 1, 27. 2576 efr Ioh. 3, 36. 2581/2582 efr Iud. 12, 13. 2586 efr 1 Cor. 2, 11. 2587.2589 efr Ex. 12. 5-27. 2588 efr Ioh. 1, 29.36. 2559/2560 inuentam ouemj 2562 filius qui perierat inuentus aq 2566 ta¬ men] quoque x 2566/2567 accipi species x 2567 fuit usq. 2568 perierunt] Aug. omnes fuimus P L 2568 omnes in illo aliquando Aug. perierunt omnes y, homines perierunt P (corr. omnes) L alt. et] om. a C x B 2570 pr. et] om. C, est B P (corr.) L 2570/2571 reformatur P, s. reparatur m. 3 ; deinde repetuntur uerba et ille ... factus est imaginem ... reparatur, exp. m. 2 2575 mortuae a C E et P (m. 2 ex -tui) /x Ball. 2576 credit xy mortuus est gy 2578 reuiuescit] m. 1 O P, reuiuiscit p O (m. 2) P (m. 3) 2581/2584 qui usq. es] om. P L 2583 omnium] in omnibus B 2584 et] om.y 2586 ignorat P L 2586/2587 ut denique] unde neque P L 2587 unumquam E T p et V (m. 1) 258!) 2588 enim] om. y mundi agnus] munus P (corr. m. 3) L est] om. y agnus P (corr.) E 2590 et (del.) ideo et P

296

EXP. EV. SEC. LVC. VII, 237-240

uidiam consenescat. Ideo et foris stat, eo quod maliuolentia eum animi liuentis excludat. Ideo chorum et symphoniam audire non potest, hoc est non ilia theatralis incentiua lasciuiae nec aulicorum concentus sonorum, sed plebis concordiam con2595 cinentis, quae de peccatore seruato dulcem resultet laetitiae suauitatem. 238. Constitute mihi aliquem ex his qui sibi iusti uidentur, qui trabem in oculo suo non uident et alieni festucam uitii ferre non possunt. Quomodo indignatur, quando alicui peccatum fatenti et diu indulgentiam deploranti uenia 2600 relaxatur ? Quomodo aures eius symphoniam populi spiritalem ferre non possunt ? Haec est enim symphonia, quando concinit in ecclesia diuersarum aetatum atque uirtutum uelut uariarum cordarum indiscreta concordia psalmus, respondetur, amen dicitur. Haec est symphonia, quam sciuit et Paulus. 2605 Et ideo ait : psallam spiritu, psallam et mente. Haec de para¬ bola praesenti putauimus esse tractanda. 239. Nec inuidemus si qui duos fratres istos uelit referre ad populos duos, ut sit adulescentior populus ex gentibus tamquam Israhel, cui frater maior beneficium paternae bene2610 dictionis inuidit. Quod faciebant Iudaei, cum quererentur quia Christus cum gentibus epularetur, et ideo haedum, mali odoris sacrificium, requisierunt. Iudaeus haedum requirit, Christianus agnum, et ideo illis Barabbas soluitur, nobis agnus immolatur. Vnde aput illos faetor est criminum, aput 2615 nos remissio peccatorum, dulcis in spe, sauuis in fructu. Qui haedum quaerit exspectat antichristum ; Christus enim boni odoris est uictima. 240. Queri etiam in haedo uidetur quia Iudaei ritum ueteris sacrihcii perdiderunt uel quia nullius sanguis his profuit sicut Christi sanguis ecclesiae ; non enim 2620 redimere eos sanguis potuit prophetarum. Inpudens autem et similis illius Pharisaei iustificantis se arroganti prece, qui codd. : a Cmnqr

GgET(=x)

F O p V (=y)

2595 cfr Luc. 15, 7. 2597 cfr Luc. 6, 41. cfr Gen. 27, 34. 2610/2611 cfr Luc. 5, 30. 2617 cfr Eph. 5, 2. 2620/2621 cfr Luc. 18,

BPL

2605 1 Cor. 14, 15. 2613 cfr Luc. 23 11, 12.

18

2609/2610 2616/

2592 animi] a C, nimia P (animi add. m. 2 s. 1. post liuentis) aliique 2593 theatralis] et add.y lasciuiae] amnqr aliique, luxuriae E T edit. Rom. p Ball. 2594 plebis usq. 2596 suauitatem] ponit edit. Rom. post hoc est /. 2593 concordia x 2595 saluato C 2596 constitue C B p Ball. 2597 uidentur] et alieni fistuca add. P (fest. m. 2) L p Ball. 2601 est] om. y P L 2602 aetatum] aequitatum y actuum PLp 2603/2604 respondatur P (corr.) L 2604 et] om. B, sanctus I L 2607 quis EetT(ss.l. m. 2) referemus F, referamus O p V (s. referre m. 2) 2610 inuidetjy P {m. 3) 2612 requisiuit ay, rcquisiuerunt ,v B ’Ol0/ 2615 iudaeus usq. fructu] om. y 2614 foetores P (t add. s. I m 3) «>61*6 quaerunt exspectant x 2617 queri] codd. Ball, et Sch., quaeri aliquot codd. edd. quae res alu codd. edit. Pans, in mg. et edit. Rom. 2620 eos redimere potuit sanguis y 2621 pharisaei] ET p (m. 2), publicani alii

PL

v

1763

389

EXP. EV. SEC. LVC. VII, 240-247

297

putabat quod numquam praeterierit mandatum dei, quia legem seruabat in littera, inpius, qui accusabat fratrem quod PL 1854 cum meretricibus patemam substantiam prodegisset, cum 2625 debuerit aduertere quia sibi dictum est : meretrices et publicani praecedunt uos in rcgnum caelorum, 241 stat autem foris nec 15, 28. excluditur, sed non ingreditur ignorans uoluntatem dei de uocatione gentium seruus iam factus ex filio ; seruus enim nescit quid dominus agat. Vbi cognouit, inuidet et torquetur 2630 ecclesiae bonis et foris stat. Foris enim Israhel audit chorum et symphoniam et irascitur, quia hie concinit plebis gratia et PL 1764 consona populi iubilatio. 242. Sed bonus pater etiam hunc ^ 1469 saluare cupiebat dicens : tu mecum semper fuisti, uel quasi 15, 31Iudaeus in lege uel quasi iustus in conmunione ; sed et, si V 390 2635 desinas inuidere : et omnia mea tua sunt, 243. uel Iudaeus sacramenta ueteris testamenti, uel baptizatus etiam noui possidens. 944. Nemo seruus potest duobus dominis seruire, non quia Cap. duo, sed unus est dominus. Nam etsi sunt qui mamonae 16,13 2640 seruiant, tamen non ille nouit aliqua iura dominatus, sed ipsi sibi iugum seruitutis inponunt ; neque enim iusta potestas, sed iniusta est seruitus. 245. Et ideo ait : facite uobis amicos 16, 9. de ini quo mamona, ut largiendo pauperibus angelorum nobis ceterorumque sanctorum gratiam conparemus. Nec reprehen16, 8. 2645 ditur uilicus, in quo discimus non ipsi esse domini, sed potius alienarum uilici facultatum. Et ideo licet peccauerit, tamen quia sibi in posterum ex indulgentia domini quaesiuit auxilia, praedicatur. Pulchre autem iniquum mamona dixit, quia uariis diuitiarum inlecebris nostros auaritia temtabat ad2650 fectus, ut uellemus seruire diuitiis. 246. Vnde ait : si in alieno 16, 12. fideles non fuistis, quod uestrum est quis dabit uobis ? Alienae nobis diuitiae sunt, quia praeter naturam sunt neque nobiscum M i47o nascuntur neque nobiscum transeunt, Christus autem noster est, quia uita est. Denique in sua propria uenit, et sui eum non 2655 receperunt. Ergo nemo dabit quod uestrum est, quia uestrum pl 1855 non credidistis, uestrum non recepistis. 247. Argui igitur codd. : a C m nqr 2625/2626 Matth. 21, 2639 efr Matth. 6, 24.

GgET (=x) .

31

F O p V (=_y)

BP L

2627/2628 efr Gal. 4, 7. 2628/2629 Ioh. 2654 efr Ioh. 1, 4. 2654/2655 Ioh. 1, 11.

,

15

.

14

2623 littera] a C B, litteris x P L, litteram y {corr. p. V) 2626 precedent C P {m. 3) L regno CF O V 2627 ignorant P {corr. m. 2) L 2629 quod P {m. 3 quid) L 2631 alt.et] a Cx,om.y, sed B P L tert.e,t\om.C 2632 consonat Cx 2633 tu] fili praem. P /a Ball. semper mecum a E T 2634 sed et si] et es si x 2635 et] om. P L 2636/2637 possidens] x tramp, post sacramenta 2638 quia non ed. Rom. fj. Ball. 2639 sed] a C O ( ?), sed quia x F p V (quia r. /.) B P L 2640 seruiunt x 2642 iusta x 2643 de] om. B 2645 quod scimus P {corr. m. 2) L, dicimur coni. Latinius 2648 mamona] F O p P (mam. m. 3) L, mamonam a, mammona C T p, mammonam alii 26o0 uelimus E et F m. 2 2652 diuitias P {corr.) L 2654 uia I L

298

16, 13.

EXP. EV. SEC. LVC. VII, 247-VIII, 1

uidentur Iudaei et fraudis et auaritiae et ideo qui in facultatibus fideles non fuerunt, quas cum alienas scirent — conmu- V 391 nem enim ad usum fructus terrarum a domino deo datus est 2660 omnibus —, debuerunt utique participate pauperibus, nec Christum accipere meruerunt, quern Zacchaeus ut adquireret, dimidiam partem bonorum suorum obtulit. 248. Ergo non seruiamus alienis, quia nullum dominum debemus scire nisi Christum ; unus enim deus pater, ex quo omnia et nos in ipso, 2665 et unus dominus Iesus, per quern omnia. Quid ergo ? Pater PL 1765 dominus aut Alius deus non est ? Sed et pater dominus, quia PL 1856 uerbo domini caeli firmati sunt, et filius deus, qui est super omnia deus benedictus in saecula. Quomodo ergo nemo potest duobus dominis seruire ? Vnus enim dominus, quia unus deus. 2670 Denique dominum deum tuum adorabis et ipsi soli seruies. Vnde claret unum patris et filii esse dominatum. Vnus autem PL 1766 est, si non diuidatur, sed totus in patre, totus in filio sit. Itaque quia unius deitatis atque dominatus adserimus trinitatem, unum deum et unum dominum confitemur. Qui autem 2675 aliam patris, aliam filii, aliam spiritus memorant potestatem plures deos et plures dominos in ecclesiam gentilis uitio erroris inducunt. v 39*

LIBER OCTAVVS

.

1 Lex et prophetae usque ad Iohannem, non quia lex defecit

Jo, 16.

5

sed quia incipit euangelii praedicatio ; uidentur enim minora conpleri, cum potiora succedunt. Et ideo uim faciamus regno caelorum ; omnis enim qui uim tacit uehementi studio properat, non torpenti lentescit affectu. Est ergo fidei religiosa uiolentia, segnitia criminosa. Lex multa secundum naturam, codd .-.aCmnqr

G gET (=x)

FOpV(=y)

BPL

2061 cfr Matth. 19, 8. 2664/2665 1 Cor. 8, 6. 2667 Ps. 32, 6. Rom. 9, 5. 2068/2669 Eph. 4, 5.6. 2670 Matth. 4, 10. 2676 cfr

Lib. VIII,

2

1

2607/2668 Cor. 8, 5.

cfr Rom. 8, 1.2.

2657/2658 facultatis P (corr. m. 2) L 2658 erunt B P (a s. u m. 2) L quascumquej 2659 deo] om.y donatus B P m. 2, dumnatus P m. 1, damnatus L 2660 utique debuerunt x 2661 quo P (corr.) L 2663 seruiemus x (corr. E m- “) qui x O p scire debemusj’ 2665 iesus] pater B 2666 et] om. x 2667 quia q. 2667/2668 super omnes] om. F O 2668 omnia] CpV (exp m 2) Sch. (cfr Ambros. de fide 1, 68 — P L 16, 567 ; de excessu fratr. ir, 91 — CSEL 73 299, 3) omnes alii codd. ,x Ball., tuet. Eng. 2668 deus] s. 1. C, om.y 2670 ill! E T 26 )

BPL

S90 Ps. 33, 12. 891/892 Matth. 12, 46 ; Marc. 3, 31 ; Luc. 8, 21. 893/894 Deut. 6, 5 ; cfr Marc. 12, 30. 894/895 Leu. 19, 18 ; Deut. 5, 16. 897 cfr Cic. pro S. Rose. Am. 37. 899 Ex. 21, 17 ; Matth. 13, 4. 902 Luc. 2, 51. 900 Phil. 2, 8. 908 1 Tim. 5, 3. 910 cfr Tob. 4, 4 ; Eccli. 7, 27.28^ 913 cfr Verg. Aen. xi, 572.

parentes] filii singuli uniuersi parentes add. B P (in mg. ; m. Spraem. et filii) L 887 inquam] tamquam BPL 888 eos ETO (m. 1) P (corr.m. 2) L 889 audistis J 892 mei] hi add. x edd. n Ball. domini C BP L 893 et 894 diligis y L et corr. G et B (m. 2) P m. 3 895 primus] tuam proem, x gradus] est add. E T pietatis] est add. Gg namqui y 897/936 quia usq. dicit] om. a q, quae lacuna in q eadem manu suppletur 897 nec Gg(c s. 1. m. 3) P 899 uel] ’aut y moriatur FO V 900 est] enim 7 alt. aliud] est add. Cq 903 honorabat] et praem.y 908 honor] enim add. O m. 1 (corr. m. 2) 909 matrern] tuam add. x 910 non reddidisti] om. y 886

EXP. EV. SEC. LVC. VIII, 75-77

327

915 noxium esset ederet, ne quid quod lacti noceret hauriret. Tibi ilia ieiunauit, tibi manducauit, tibi ilia quem uoluit cibuni non accepit, tibi quem noluit cibum sumsit, tibi uigilauit, tibi fleuit : et tu illam egere patieris ? O fili, quantum tibi sumis iudicium, si non pascas parentem ! Illi debes quod habes, cui 920 debes quod es. Quantum iudicium, si pascat ecclesia quos tu nolis pascere ! Si quis fidelis inquit aut si qua fidelis habet uiduas, subministret Mis, ut non grauetur ecclesia, ut his quae PL 1880 uere uiduae sunt sufficiat. Hoc de extraneis : quid de parentibus ? 925 76. Non otiose diximus proxime quia nos matris querella praestrinxit, sed maluimus eum qui tabs est publice monere quam domestice coercere. Et si nostra uoce non proditur, uel suo tamen erubescat adfectu. Ne conmiseris, fili, ut parentes pl 1789 tuos aliorum fames pascat, ne conmiseris, fili, ut ieiunia 930 pauperum parentibus tuis cibum quaerant. Si non propter gratiam et salutem, propter uerecundiam pasce uel tu, fili. An non pudet si te ingrediente in ecclesiam alienis manus suas anus mater extendat et praetermissa filia de extraneis stipem v 431 poscat, cum tu transeas sublimi collo et nutibus oculorum 935 trahens uestem, habens inaures et dextralia et anulos et reliqua, quae Esaias dicit ? Quid si in te sermonem suurn uertat reposcens naturae debitum, nutrimentorum pretium„ manus tuae quod genetrici debetur officium ? Quid respondebis ? Dabisne aliis ? 77. Quid si tibi obiciant : uade, prius 940 matrem tuam pasce ? Nam, etsi pauperes sunt, inpiam tamen non quaerunt conlationem. Nonne audisti supra quia diues ^ i49i ille in bysso et purpura recubans, cuius de mensa micas La¬ zarus colligebat, poenis cruciatur aeternis, quia pauperi non inpertiuit alimenta ? Si non donare extraneis graue est, quanto 945 grauius excludere parentes ! Sed dicis te quod eras parentibus

codd. : a (/. 936/945) C m n qr

921/923

1

Tim. 5,

.

16

G gET (=x)

934 cfr Is.

,

3

.

.

16 20

F O p L(=y)

941/944 cfr Luc.

B P E

,

16

19

sqq.

915 haurire y 916 quem uoluit cibum] om. x (cfr l. 918) 918 fleuit et tu illam] quem noluit cibum P (corr. m. 2) L, quem uoluit cibo add. tres codd. Maurin. pateris Cy /x Ball. 921 pr. fidelis] infidelis C q, fideles P (corr. m. 2) aut]; ut j qua] P L, quis C q, quasi alii (si del. m. 2 V) fideles P L 922 qui y 923 uerae O p P qui y 925 matris] C q x B, magis y, matemis P (a r. is m. 2) L, materna /x Ball. 928 erubescat] C q x, erubescety, erubescit B P (cit s. /.) L [i Ball. ut] in ras. P, om. L 929 aliena famisj 931 uel tu fili] uelut filius C q, uel tu filia add. xy P (m. 3 in mg.) edd. /x Ball. 932 an non] C q, non alii fj. Ball. ingredientem P L 933 anus] om. P mater anus y 936 quod G g in sermone suo (om. te)_y 938 debeat x (-ant g) 942 recumbans G (s ex t), recumbens y P L (m eras.) 944 inpertiuit] si non inpertiuit add. P (exp. m. 2) L donasse^ E T 945 grauius] magis grauius estj, grauius est

PL

328

EXP. EV. SEC. LVC. VIII, 77-79

conlaturus ecclesiae malle conferre. Non quaerit deus donum de fame parentum. Vnde reprehendentibus Iudaeis quia discipuli domini manus non lauarent respondit dominus : quicumque dixerit: ‘munus quodcumque est ex me tibi proderit’ non 95° honorificauit patrem aut matrem. 78. Quapropter obscuritatem sensus non inprudenter defleximus. Nam Iudaei, dum hominum traditionem sequuntur, dei neglegunt. Discipuli traditionem dei praeferentes hominum neglegebant, ut manus non lauarent, cum panem manduca955 rent, quoniam qni lotus est totus non habet necesse ut manus lauet. Lauerat eos Iesus, lauacrum aliud non quaerebant ; uno enim Christus baptismate omnia soluit baptismata. Itaque quern lauerit ecclesia, non habet necesse iterum lauare ergo V 432 mysterio intendebant discipuli non sui munditiam corporis 960 sed animae requirentes. Hoc reprehendebant Iudaei, sed argute redarguuntur a domino, quod inania obseruent, pro- PL 1881 futura despiciant. Et ideo illis dicit : uos quare dicitis patri aut matri, quos lex praecipit honorari : munus quodcumque est ex me tibi prodefit ? Id est : cum petit aliquid ad sumptum 965 egens pater aut mater a filio, quia legem timens Iudaeus excusationem non dandi requirit, dicere solet: munus [est] quod ex me tibi pvodevit, ut dicatam deo pecuniam pater religiosus accipere reformidet. Sed haec traditio hominum excusationes ob- pl 1790 texentium auaritiae suae, ceterum dei traditio est, ut prius 970 pascas parentes. Nam si iuxta diuinum oraculum contumelia parentis morte luitur, quanto magis fames, quae morte grauior est ! 79. Quo loco insolentem dominus infrenat iactantiam. Multi enim, ut praedicentur ab hominibus, ecclesiae conferunt quae suis auferunt, cum misericordia a domestico progredi codd. : aCmnqr

GgET (=x)

F Op V (=y)

BP L

948/950 Matth. 15, 5-6. 952 cfr Matth. 13, 1.2. 955/956 Ioh. 13, 10. 957 cfr Eph. 4, 5. 962/964 cfr Matth. 15, 4.5 ; Ex. 20, 12. 966/967 cfr Marc. 7, 11. 969/972 Grat., dist. 86, c. 20 (302). 970 cfr Ex. 21, 17.

qu]fret V donum deus x 948 dominus] iesus x 950 honorificabit x (honormcauerit G m. 1) aut] et C 951 quapropter] a BP (lege quo m. 2 r. qua) quo propter C x (s. pr. o est ras. in E), prob. Tissot, quod proptery 953 alt dei] domim x 956 ahumy 958 lauari P L 959 non suae munditiam animae, non corporisy ( pr. non exp. p) B P L, dub. y 960 repraesentabanty 961 arguite a L arguente G (en exp.), astute^ 963 quodjy (corr. quos Op V)L praecepit xBL 964^pr.. est] om. B P L petat x 965 egens] patrem add. y a] qula] J 1US P™emRomiudaeus] om. quidam codd. Maurin. edd. 966/967 est quod ex me] codd. edd., quod ex me est y, quod est ex me edit. Rom. quodcumque est ex me y Ball., est rede seclusit Scb. 967 deo] a filiis praem. P (a m. 2), film praem. L 968 formidet a (re eras.) Cy 969 ceterum us a 972 iusta] om. a 071 pr. mone] p (corr.m.2)L famis C x alt. morte] multo Grat. 972 frenat ET 973 hominum P (corr. m. 3) L 974 a] om. xy

EXP. EV. SEC. LVC. VIII, 79-81

329

975 debeat pietatis officio. Da ergo prius parenti, da etiam pauperi, da illi presbytero quod tibi abundat terrenum, ut ab illo accipias spiritale quod tibi deest.; etenim qui honorat honorabitur. Vide ergo quia ille cum accipit tradit et accipit non quasi inops, sed quasi remuneraturus maiore mensura. Da 980 pauperi in requiem eius, ut et tu conmunicans de tuo inopi requiem consequaris. Sed ut pascendos scriptura dicit parentes ita propter deum relinquendos parentes, si inpediant deuotae mentis adfectum. 80. Factum est autem cum adpropinquasset Hiericho, quidam v 433 985 caecus sedebat secus uiam. In libro secundum Matthaeum duo inducuntur, hie unus ; ibi egredienti Hiericho, hie adpropin- /* 1492 quanti. Sed nulla distantia ; nam cum in hoc uno typus populi gentilis sit, qui sacramento dominico recepit amissi luminis claritatem, nihil interest utrum in uno medicinam an in 990 duobus accipiat, quoniam ex Cham et Iaphet Noe filiis originem ducens in duobus caecis duos generis sui praetendebat auctores. 81. Quod uidetur etiam Lucas non omissise, cum Zacchaeum subicit, qui statura pusillus, hoc est nulla nobilitatis ingenitae dignitate sublimis, exiguus meritis, sicut 995 populus nationum audito domini salutaris aduentu quem sui non receperant uidere cupiebat. Sed nemo facile Iesum uidet, nemo potest uidere Iesum constitutus in terra. Et quia non prophetas, non regnum habebat tamquam formae gratiam PL 1882 naturalis, ascendit in sycomorum, uanitatem scilicet Iu1000 daeorum uestigio suo proterens, errata quoque corrigens superioris aetatis, et ideo Iesum interioris domus recepit hospitio. Et bene ascendit in arborem, ut arbor bona bonos fructus faceret ac naturali excisus oleastro et contra naturam insertus in bonam oliuam fructum posset legis adferre ; radix 1005 enim sancta, etsi rami inutiles, quorum infructuosam gloriam plebs gentium fide resurrectionis quasi quadam corporis eleuatione transcendit. 82. Et ecce uir nomine Zacchaeus. Zacchaeus in sycomoro, v 434 codd. : a C m n q r

G g E T (=x)

F O p l (=j0

BP L

981 efr Luc. 14, 26 ; Marc. 7, 11. 985 efr Matth. 20, 29.30. 10, 1. 995 efr Ioh. 1, 11. 997/998 efr Luc. io, 24 ; 16, 16.

990 efr Gen. 1002/1003 efr

Matth. 7, 17. 976 illi] illis P (corr.) 983 adfectus P L 984 adpropiasset x (praeter g) P L 985 uias P, corr. m. 2 duo] ceci add. g ET 986 introducuntur C egrediente g B, in egrediente L 986/987 adpropinquante g, adpropinquantis P (corr.) L 987 distantia] disceptantia a (test. Ball) q 988 recipit B P 990 et] om.y 991 ducunt P L 1u duos] duoj (corr. m.2pV)B praetendebant fi 992 auctores] egressus dominus iesus perambulabat iericho. et reliqua add. m 993 pusillus] erat add. x 993/994 nobilitas P (corr. m. 2) L 994 uigente quidam codd. Maurin., ingenuitate alii 997 iesum uidere a x 998 regnum] alibi proem, x edd., legem edit. Rom. gratie a, gratia B 999 ascendet P (corr. m. 3) jL 1000 properansj (s. superans V m. 2), prosternens P L 1002 in] om. P L

1003 ac] a g E (c s. 1.) T

330

J9)

19. 8*

19, 2.

3*

EXP. EV. SEC. LVC. VIII, S2-87

caecus in uia. Quorum alterum dominus miseraturus ex- PL 1791 1010 spectat, alterum mansionis suae claritate nobilitat : alterum sanaturus interrogat, aput alterum se non inuitatus inuitat; sciebat enim uberem hospitis sui esse mercedem, sed tamen etsi nondum uocem inuitantis audierat, audierat affectum. 83. Verum ne caecum ilium tamquam fastidiosi pauperum 1015 cito reliquisse uideamur et transisse ad diuitem, exspectemus eum, quia exspectauit et dominus, interrogemus eum, quia interrogauit et Christus. Nos interrogemus, quia nescimus, ille, quia nouerat; nos interrogemus, ut sciamus unde iste curatus sit, ille interrogauit, ut in uno plures disceremus unde dominum 1020 uidere mereamur; interrogauit enim, ut crederemus nisi confitentem non posse sanari. Et confestim inquit uidit et sequebatur ilium magnificans dominum. Et perambulabat in Hiericho. 84. Aliter enim non uideret, nisi sequeretur Chri¬ stum, nisi dominum praedicaret, nisi saeculum praeteriret. 1025 Cum diuitibus quoque in gratiam reuertamur; nolumus enim offendere diuites. Qui uolumus, si fieri potest, sanare omnes, ne in camelli comparatione praestricti, in Zacchaeo citius quam oportuit derelicti iustae habeant commotionis offensam. 85. Discant non in facultatibus crimen haerere, sed in his qui M i493 1030 uti nesciant facultatibus ; nam diuitiae ut inpedimenta in inprobis ita in bonis sunt adiumenta uirtutis. Diues certe Zacchaeus electus a Christo, sed dimidium bonorum suorum pauperibus largiendo, reddendo etiam in quadruplum quae fraude sustulerat — alterum enim non sat est, nec habet io35 gratiam liberalitas, si iniuria perseuerat, quia non spolia, sed dona quaeruntur — uberiorem mercedem quam conferebat accepit. 86. Et bene princeps inducitur publicanorum. Quis enim v 43 5 e se desperet, quando et iste peruenit, cui census ex fraude ? pl 1882 1040 Et ipse mquit diues, ut scias non omnes diuites auaros. 87. Quid sibi uult quod nullius alterius staturam scriptura nisi hums expressit. qui statuya pusillus erat ? Vide ne forte malitia pusillus aut adhuc pusillus fide ; nondum enim promiserat cum ascenderet, nondum uiderat Christum, merito adhuc 1045 pusillus. Demque Iohannes magnus, quia et Christum uidit et spintum sicut columbam super Christum manentem, sicut pl i792 codd. : a Ctnnqr

Gg ET (=x)

FOpV(=j)

BPL

1027 cfr Luc. 18, 25.

1011 inuitaturus P (-u m. 2) L, muitaturum alii codd. taa n 1 a q x edd, hospiti F 1013 alt. audierat] iam uiderat x edd. 1020 mereremur I LfM Ball. 1022 eum * P (corr.) deum CET in] om. xFO 1022 1030 Inf XT XJ’ quk alii pOSSet P L 1027 nel et add- E 1030 netA l ' ln^ om-p 1034 satis C O 1036 quaerantur P L 1039 peruemt] ad salutem pram. edit. Rom. et transfert post fraude 1042 huiusl

wioYnirit ^ 1046 spintum]

7

^0rr'add.j y3) sanctum

L

1043 Pr°miseratJ

reddere proem, edd. Rom

EXP. EV. SEC. LVC. VIII, 87-91

331

ipse ait : uidi spiritum descendentem sicut columbam et manentem super eutn. 88. Quae autem turba nisi inperitae confusio multitudinis, quae uerticem nequiuit uidere sapientiae ? 1050 Ergo Zacchaeus, quamdiu in turba est, non uidet Christum ; supra turbam ascendit et uidit, hoc est ; plebeiam transgressus inscientiam meruit quern desiderabat aspicere. 89. Pulchre I9> 4autem addidit : quia ilia parte erat transiturus dominus, uel ubi sycomorus uel ubi crediturus, ut et mysterium seruaret et lo5 5 gratiam seminaret , sic enim uenerat, ut per Iudaeos transiret 19, 5. ad gentes. 90. Vidit itaque Zacchaeum sursum ; iam enim sublimitate fidei inter fructus nouorum operum uelut fecundae altitudine arboris eminebat. Et quoniam de typo ad moralia defleximus, inter tot credentium uoluntates dominica die 1060 relaxare animum, festiuitatem admiscere delectat. Zacchaeus in sycomoro, nouum uidelicet noui temporis pomum, ut in hoc quoque conpleretur illud : arbor pci produxit grossos suos; ad hoc enim Christus aduenit, ut ex lignis non poma, sed ho- V 436 mines nascerentur. Legimus alibi: cum esses sub arbore pci, uidi 1065 te. Ergo Nathanahel sub arbore, hoc est supra radicem, quia iustus — radix enim sancta — sub arbore tamen Nathanahel, quia sub lege, Zacchaeus supra arborem, quia supra legem ; illi domini occultus defensor, hie publicus praedicator ; ille adhuc Christum ex lege quaerebat, iste iam supra legem re1070 linquebat sua et dominum sequebatur. 19, 16. 91. Ecce mna tua decern mnas adquisiuit. Bonus ordo, ut ^ 1494 uocaturus gentes et Iudaeos iussurus interfici, qui noluerunt PL 1884 [9, 12. regnare supra se Christum, hanc praemitteret conparationem, ne diceretur : ‘nihil dederat populo Iudaeorum, unde potuit 1075 melior fieri’ aut : ‘quid ab eo qui nihil recepit exigitur?’ Non mediocris ista est mna, quam supra mulier euangelica, quia non inuenit, lucemam accendit, lumine quaerit adrnoto, gratu-

codd. : a C m n qr

1047/1048 Ioh. 1, 32. efr Rom. 11, 16.17.

G g E T (=x)

F O p V {=y)

B P L

1062 Cant. 2, 13. 1064/1065 Ioh. i, 48. 1065/1066 1069/1070 efr Matth. 19, 27. 1076 efr Luc. 15, 8.9.

1048/1049 multitudinis confusio B P L 1049 ncquit Ggy B sapientis F O 1050 uidit C L 1051 plebem iam a qgETy 1052 in sciential, inscitiam B quam a {test. Ball.) q g ET p aspicere] accepit y, in quo et mysterium licet aduertere add. edit. Rom. et lie inserit sect. 87, sect. 89 mutanspropria auctoritate 1057 ut C, uel y fecunda B P L 1059 refleximus y, fleximus B uoluptates Reg. edit. Rom. 1061 nouum] noui y 1062 illud] om. y producit y 1063 hue corr. get P m. 2 enim] om. P 1065 ergo] a m n q r C x Reg. edit. Rom. Ball., non add. alii codd. edd. fi 1071 mina ay {corr. O), in natali sancti lucae euangelistae praem. m minasj {corr. O) odor „v P {corr. m. 2 E P) 1076 iste y corr. p V mna] x, mina a, mnas C et P {corr.) B L, minas y

332

19- i8.

19-

23.

19. 17-

EXP. EV. SEC. LVC. VIII, 91-96

latur inuentam. 92. Denique ex una decern mnas alius fecit, alius quinque. Fortasse istae moralia habent, quia quinque 1080 sunt corporis sensus, illae decern duplicia, id est mystica legis et moralia probitatis. Vnde et Matthaeus quinque talenta et PL 1795 duo talenta posuit, in quinque talentis ut sint moralia, in duobus utrumque, mysticum atque morale. Ita quod numero inferius re uberius. Et hie possumus decern mnas decern uerba 1085 intellegere, id est legis doctrinam, quinque mnas magisteria disciplinae sed legis peritum in omnibus uolo esse perfectum : non enim in sermone, sed in uirtide est regnum dei. 93. Bene autem, quia de Iudaeis dicit, duo soli multiplicatam pecuniam deferunt, non utique aeris, sed disputationis usuris. Alia est v 437 1090 enim pecuniae faenebris, alia doctrinae caelestis usura. 94. Denique dominus cum dicit : quare non dedisti pecuniam meam ad mensam ? Non nostrae, sed suae pecuniae quaerit usuram. 95. Vnus intra terram abscondisse se dicit, quod rationem, quae ad imaginem et similitudinem dei est data 1095 nobis, studio uoluptatis obruit et tamquam in foueam camis PL 1794 abscondit. De aliis siletur, qui quasi prodigi debitores quae acceperant perdiderunt. In duobus illis pauci sunt qui per duas uices ad cultores uineae destinati sunt, in reliquis omnes Iudaei. Quam conparationem Matthaeus etiam nobis uoluit 1100 aptare, quod similiter ut diues qui pecuniam suam non inpertit pauperibus ita etiam qui doctrinae suae gratiam non diuidit inperitis, docere cum possit, haud mediocris est reus culpae. De quo quoniam in libris de fide scriptis diximus, transcurrere melius fuit. 96. Ciuitates autem decern esse quae pl 1885 1105 possunt nisi forte animae, quibus iure praeponitur qui pecu¬ niam domini et ilia eloquia casta probata sicut argentum mentibus hominum faenerauerit ? Nam sicut Hierusalem dicitur aedificata sicut ciuitas, ita sunt animae pacificae. Et pl 1886 sicut angeli praesunt, ita et hi qui uitam meruerint angelorum. codd. : a C m n q r

G g E T (=x)

F O p V (=_y)

B P L

1081 efr Matth. 25, 15. 1087 i Cor. 4, 20. 1093 efr Matth. 25, 18. 1097/ 1098 efr Luc. 20, 10.11 ; Matth. 20, 1-15. 1103 efr Ambros. de fide v, prol. 13, 14 — PL 16, p. 678-679. 1105/1106 efr Ps. 11, 7. 1107/1108 efr Ps. 121, 3. 1109 efr Apoc. 1, 20 ; Luc. 20, 36. 1078 inuenta V et P {corr. m. 2) L denique] fortasse add. y {del. V) minas 1079/1080 iste ... habet ... ille edd. 1080 decern] om. edit. Rom. 1083 numero] in praem. x 1084 minas a x 1087 est regnum dei in uirtute B P L 1088 de] om. a O 1089 dispensations edit. Rom. 1090 enim] in y (in eras, p V) pecuniae] j, pecunie C, corr. m. 2, pecunia alii fenebris B edd., faenoris a, foenoris C P L n Ball., fenoris x, uel foenoris aliquot codd. Am., funebris y 1094 dei est data] ay, dei est data est C {alt. est exp. m. 2) B P {pr. est exp. m. 2) L, dei data est x edd. 71 Ball. 1095 fouea x p 1097 illij- B P L 1099 conparatione P {corr. m. 2) L 1099/1100 nobis usq. qui] P m. 3, om. L 1100 pecuniam] non praem. P (non exp. m. 3) L 1103/1104 de quo usq. fuit] P m. 3, om. L quoniam] cum P m. 3 1104 fuerit C g decern] quinque edit. Rom. 1109 meruerunt_y L angelorum] P m. 2, om. L ay

333 LIBER NONVS

V438 PL

T9' 29-

I9> 30-

1885

Et factum est, cum adpropinquasset Bethphage et Bethaniam, h I495 ad montem qui uocatur oliueti, misit duos discipulos dicens : pl i795 ite in castellum quod contra est, in quo introeuntes inuenietis pullum asinae adligatum, in quo nemo sedit. 1. Pulchre relictis 5 Iudaeis habitaturus in affectibus gentium templum dominus ascendit; hoc enim templum est uerum, in quo non in littera, sed in spiritu dominus adoratur, hoc dei templum est, quod hdei series, non lapidum structura fundauit. Deseruntur ergo qui oderant, eliguntur qui amaturi erant. 2. Et ideo ad moni° tem uenit oliueti, ut nouellas oleas in sublimi uirtute plantaret, quorum mater est ilia quae sursum est Hierusalem. In hoc monte est ille caelestis agricola, ut plantati omnes in domo dei possint uiritim dicere : ego autem sicut oliua fructifera in domo domini. Et fortasse ipse mons Christus est. Quis enim alius J5 tales fructus ferret olearum non curuescentium ubertate bacarum, sed spiritus plenitudine gentium fecundarum ? Ipse est per quem ascendimus et ad quern ascendimus. Ipse est ianua, ipse est uia, qui aperitur et qui aperit, qui pulsatur ab PL i794 ingredientibus et ab emeritis adoratur. 3, Ergo in castello 20 erat et ligatus erat pullus cum asina. Non poterat solui nisi iussu domini. Soluit eum manus apostolica : tabs actus, tabs V 439 uita, tabs gratia. Esto tabs, ut tu possis ligatos soluere. 4 Nunc consideremus qui fuerint illi qui errore detecto de paradiso eiecti in castello sint religati. Et uides quemadmodum 25 quos mors expulerat uita reuocauit. Et ideo secundum Matthaeum et asinam et pullum legimus, ut, quia in duobus hominibus uterque fuerat sexus expulsus, in duobus anima-

.

codd. : a C m n q r

GgET(=x)

Lib. IX, 6 cfr 11 Cor. 3, 6.

F O p V (=y)

7 cfr Ioh. 4, Ps. 9i, 14. 13/14 Ps. 51, 10. Matth. 1, 7.8 ; Luc. n, 9.io ; Ioh. 14, 6. 3, 23. 23/20 cfr Matth. 21, 2. 4,26.

12

BPL

24.

10 cfr Ps. i27, 3. 11 Gal. 16/17 cfr Ioh. 3, 13. 17/18 cfr 21/22 cfr Ps. 145, 7. 24 cfr Gen.

Lib. IX, De evangelic) lib. viii expl. inc. eivsdem lib. viiii a, Finit lib. viii. IN EVANGELIO SEC. LVCAN. INC. LIB. NONVS C, ExPL. LIB. VII. INC. LIB. VIII X, 1 adpropiasset CP L bethphage] ad praem. x B P fi, bethage et add. L (ras. in P) ad bethaniam E m. 2, a bethamaj 2 discipulos] suos add. a C m n qr Ball. 3 contra] a G P L, uos add. alii quo] quod g ET p. 5 affect uj 6 uerbum GPL 13 uiritim F et P (itim in ras.), uirtutum G, uiridim O, uideri p 14 alius] om.y 15 olearum] a C x V (m. 2) B, olerum ET y, oliuarum PL 10 spiritu y gentilium y B infecundarum P (corr.) L 18 ipse est uia] om. BPL 19 ab emeritis] a aliique codd. (iam coni. Latinius), a bene meritis x edd., om. y 20 ligatur P (corr. m. 2) L 22 ut tu] a C m n q r B P L, et praem. x, ut et tu y fj. Ball. 24 castellum a m n q r x (corr. m. 2 E) edd. sunt /1 Ball. relegati Gelenius 25 reuocauerit x Expl. lib. vi. inc. lib. vii. B, iny P L nec subscripts est nec inscriptio.

334

EXP. EV. SEC. LVC. IX, 4-8

libus sexus uterque reuocetur. Ergo illic in asina matre quasi Euam figurauit erroris, hie autem in pullo generalitatem PL 1886 3° populi gentilis expressit. 5. Et ideo pullus sedetur asinae. Et bene : in quo nemo sedit, quia nullus antequam Christus nationum populos uocauit ad ecclesiam. Denique secundum Marcum sic habes : quern nemo adhuc sedit hominum. Adligatus autem perfidiae uinculis tenebatur, iniquo addictus domino 35 errore famulatus, sed dominatum sibi uindicare non poterat quem dominum fecerat non natura, sed culpa. Et ideo cum PL 1795 dominus dicitur, unus agnoscitur—nam et multi dii et multi domini, sed generaliter — unus deus et unus dominus. Itaque si non exprimitur dominus, definitur non iam per adiuncti- n 1496 40 onem personae, sed per uniuersitatem naturae. 6. Marcus autem induxit ligatum ante ianuam, quia extra Christum quicumque est foris est in uia, qui autem in Christo est foris non est. In transitu addidit, ubi nullius certa possessio, non praesepe, non alimenta, non stabulum. Misera seruitus, cui 45 uagum ius est ; plures enim dominos habet qui unum non habet. Alieni adligant ut possideant, iste soluit ut teneat ; v 440 uehementiora enim dona nouit esse quam uincula. 7 Nec illud otiosum quod duo discipuli diriguntur, Petrus ad Cornelium, Paulus ad reliquos. Et ideo non personas de50 signauit, sed numerum definiuit ; tamen si quis est qui perso¬ nas exigat, potest aestimare de Philippo, quem spiritus misit in Gazam, quando Candacis reginae baptizauit eunuchum et ab Azoto in Caesaream per omnes ciuitates uerbum domini seminauit. Nec illud praetereundum quod mox remittendos 35 adserit, quia dirigendi erant qui dominum Iesum in finibus gentium praedicarent. 8. Illi ergo directi cum soluerent pullum, numquid suis uerbis usi sunt ? Minime, sed dixerunt, sicut dixerat illis Iesus,

.

19. 33-

codd. : a C m n q r

G g E T (=x)

F O p V (=y)

BPL

32/33 Marc, n, 2. 37/38 1 Cor. 8, 5.6. 38 efr Eph. 4, 5.6. efr Marc. 11,4. 44 efr Eph. 6, 5. 48/49 efr Act. 10, 24.25 ; efr Act. 8, 26 sqq. 54/55 efr Marc. 11, 3.

40/41 et 43 51/52

13, 2.

28 asina matrem a C T, asinam matrem y 29 erroribus y 30 pullo x P (m. 2 ex -us) alt. et] om. y 33 habet P (corr. rn. 2) L 35 errori nt edit. Rom. 36 deum a C B P (corr. m. 2) L edd., reum x ft Ball., om.y cum] om.y 38 generaliter] nobis tamen add. aliquot codd. /x Ball. 39/40 adiunctionis P (corr. m. 3) L 40 unitatem edit. Rom. 42 a uia x edd., om. edit. Rom., in uico aliquot codd. 43 transitu] ante ianuam add. P m. 3 45 enim] etiam L termines P (dominos m. 2) L qui] C Eet T (m. 2)y, quae alii unus P (corr. m. 2) L 46 alii edit. Rom. 47 dona] a m n q r aliique edit. Paris, in mg., iura x (corr. E m. 2) edd. 49 non personas] personam y 53 ab azoto C E et T (m. 2)y B P L, baptizauit a, a baptizato x 55 quia] qui x 57/58 uerbis suis P 58 usi sunt] ui P (corr. m. 2) L minime usq. iesus] P in mg. m. 2, om. L

EXP. EV. SEC. LVC. IX, 8-n

335

ut agnoscas quod non suo sermone, sed dei uerbo nec proprio, PL 1887 sed Christi nomine fidem populis infudere gentilibus atque aduersariae potestates, quae sibi nationum obsequia uindicabant, mandato cessere diuino. 9. Vnde et apostoli propria 19» 35Christo uestimenta substernunt siue quo facti gloriam euangelica praedicatione praeferrent ; in scripturis enim diuinis 65 plerumque uestimenta uirtutes sunt, quae gentium duritiam in aliquantulum propria quoque uirtute mollirent, ut inoffensa uecturae felicis obsequia sedulis adfectibus exhiberent. Non enim mundi dominum forensi specie gestari dorso asinae delectauit, sed ut latente mysterio penetralia nostrae mentis 70 instemeret et in secretis animorum interiore consessu mysticus uector insideret quasi quodam corpore diuinitatis infusus, V 441 regens mentis uestigia, lasciuias carnis infrenans, ut ductu pietatis adsuetum populi gentilis edomaret adfectum. Felices illos, qui talem intemis renibus recepere uectorem, felices 75 plane illos, quorum ora ne multiloquio soluerentur, uerbi caelestis habena restrinxit ! 10. Quae est ista habena, fratres ? PL 1796 Ouis me doceat quemadmodum ora hominum aut restringat aut soluat ? Monstrauit mihi habenam ille qui dixit : ut detur tnihi sermo in apertionem oris mei. Sermo ergo habena est, ^ 1497 80 sermo stimulus est, et ideo durum tibi est aduersus stimulum calcitrare. Uocuit igitur hie nos aperire cor, stimulum perpeti, iugum ducere. Doceat et alius linguae retinacula pati ; rarior enim tacendi uirtus est quam loquendi. Doceat plane ille qui uelut mutus aduersus solum non aperuit os suum paratus in 85 flagella et uerbera non recusans, ut esset pia sessio deo. 11. Disce a domestico dei gestare Christum, quoniam prius 19, 36. te ille gestauit, cum pastor errantem reduceret ouem, disce sedula mentis tuae dorsa substern ere, disce esse sub Christo, ut possis esse supra mundum. Non quicumque facile uehit 90 Christum sed ille qui potest dicere : incuruatns et humiliatus sum nimis, rugiebam a gemitti cordis mei. Quodsi desideras non 60

codd. :

a Cmnqr

G g E T (=x)

F O p V (=y)

75/76 efr Prou. io, 19. 78/79 Eph. 6, 19. efr Iud. 16, 18. 83/85 efr Ps. 37, 13.14.18.

BPL

80 efr Act. 9, 5 ; 26, 14. 87 efr Luc. 15, 4-7.

81 90/91

Ps. 37, 9. 59 uerbo dei C 60 populi a B P (corr. m. 3) L, populusj 60 gentilibus in¬ fudere P L 61/62 uindicabunt FOP (corr. m. 2) L 62 cessare y 63 quod a C 63/64 euangelicae praedicationis edit. Rom. 66 aliquantum E T fi Ball. 66/67 inoffenso uectore aliquot codd. Maurin. 67 felices ay 68 dorsum animaej 69 penetralia] a C (m. 1), penetrabilibus_y 70 sternerentjy con¬ sessu] C gT et V (m. 2) P (m. 3), consensu ay, conscessu G, concensu E T (m. 1), concessum B, concessu P (m. 1) L 71 corporis P, corr. m. 3 72 lasciuia a, lasciuiam Cy 74 recipere a y B (m. 1) 78 resoluat Gy 80 durum est tibi x aduersum a C 81 calces a, calces mittere x cor] ora edit. Rom. 82 alios x B P (corr. m. 3) L linguam PL 85 flagellae y (om. et) 85/86 ut usq. dei] hocj' 85 possessio a dei C 87 gestabat g E T /j. Ball.

336

EXP. EV. SEC. LVC. IX, 11-14

moueri, supra ilia uestimenta sanctorum elutum fige uestigium. Caue enim ne lutulentis pedibus incedas, caue transuersariis gressibus ne perstrata tibi propheticarum uiarum itinera V 442 95 derelinquas. Namque ut tutior uenturis gentibus esset incessus, propriis indumentis usque ad dei templum qui praeibant PL 1888 Iesum semitam munierunt. Vt tu sine offensione gradiaris, discipuli domini amictu se proprii corporis exuentes inter aduersa turbarum uiam tibi suo strauere martyrio. Si quis 100 tamen ita uult accipere, non renitimur, quod pullus iste iam supra Iudaeorum uestimenta graderetur. 12. Quid autem sibi uelint ramorum fragmina, quae utique incedentium gressus inplicare consuerunt, dubitarem profecto, nisi me in superioribus bonus mundi totius docuisset agricola, quia iam securis 105 ad radices arborum posita est, quae sub aduentu domini salutaris infecunda succidat et infructuosarum inanem gloriam gentium solo stemat fidelium pedibus proterendam, ut renouatae mentis spiritu nationes uelut nouellarum arborum stirpes de uetustis possint germinare caudicibus. 13. Ne ergo no despicias hunc asellum ; nam sicut in uestitu ouium sunt lupi rapaces, ita contra inest homo cordis absconditus sub specie bestiali, quia sub exuuiis corporis, quod nobis est conmune cum beluis, mens deo plena uegetatur. Quod ad figuram hominum pertinere sanctus Iohannes euidentius declarauit ad115 dendo quia acceperunt sibi medullas palmarum ; iustus enim pl 1797 ut palma floriet. Et ideo aduentante Christo erigebantur iam supra humeros hominum uexilla iustitiae et insignia triumphorum. Quid miratur turba quod operatur mysterium ? Etsi nesciat quid miretur, miratur tamen quia in illo pullo sapientia 120 sedet, uirtus manet, haeret iustitia. 14. Ne despicias asinam v 443 quoque istam, quae quondam angelum dei uidit, quern homo uidere non potuit. Et uidit et detulit et locuta est, ut agnos-

codd. : a C m n qr

G gET (=x)

101 cfr Matth. 21, 8 ; Marc, n, 8. xi, 485 ; Eph. 4, 23. 110 cfr Ex. Petr. 3, 4. 114 cfr Ioh. 12, 13. 22, 25.27.

F O p V (=y)

B P L

104/105 Luc. 3, 9. 107 cfr Verg. Aert. ; 34, 20 ; Matth. 7, 15. Ill cfr 1 115/116 Ps. 91, 13. 120/121 cfr Num.

13, 13

92 supra] ay L, tuet. Eng., super alii codd. edd. /a Ball. Sch. 93 ne] post pedibus transpon. Cy 94 ne]post alt. caue l. 93 transpon. xy, om. B P (add. s. 1. m. 2) L ti¬ bi] ne add.y 95 nam quattuor (nam quatenus V m. 2) uenturis y 100 paulus y 103 dubitare a L 105 aduentum G 108 nationem P (corr. m. 3) L 115 qui P L medullas] ramos edit. Rom. 116 floriet] y B P L, florebit a q(fort. recte, cfr Ambros. expos, ps. 118, 4, 20 — CSEL 62, p. 77, 14 ; Nobe, p. 66), floret G(in rasl) aliique /x Ball. adueniente x P L 118 quod] a x, quid alii 120 sedit C P (corr. m. 2) L manet] inhabitat G g, inhabitet E (in ras.) T et heret C, eret p asinam] istam add. B P (m. 2) L 122/123 cognosceres y

EXP. EV. SEC. LVC. IX, 14-18

337

sceres posterioribus temporibus sub aduentu magni angeli dei gentiles illos ante asinos locuturos. 19> 37• I25 15. Pulchre autem secundum Lucam turbas laudantes deum p 1498 ad descensum montis occurrisse legimus, ut operatorem mysterii spiritalis significarent sibi uenisse de caelo. Turba igitur agnoscit deum, regem appellat, prophetiam repetit : osanna filio Dauid, hoc est redemtorem domus Dauid ex130 spectatum quoque secundum carnem Dauid filium uenisse declarat, et hoc turba ilia post exiguum crucifixura momen¬ tum. Vere memorabile diuinae operationis insigne, ut aduersum se testimonium extorqueatur inuitis, cum deum negant affectibus, quern uocibus confitentur. 16. Vnde et dominicum PL 1889 I9>4°- J35 illud : si hi tacuerint, lapides clamabunt. Neque enim mirum, si laudes domini contra naturam suam saxa respondeant, quern scopulis duriores praedicant peremtores, aut fortasse quia obmutescentibus Iudaeis post domini passionem uiui erant secundum Petrum lapides clamaturi. Ergo conpugnan140 tibus licet adfectibus suis turba deum tamen ad templum suum cum laude deducit. 17. Sed deus templum suum non mercatoris uult esse diuorsorium, sed domicilium sanctitatis nec uendibili religionis officio, sed obsequio gratuito usum V 444 ministerii sacerdotalis informat. Considera igitur quid tibi 145 ad exemplum uiuendi dominica gesta praescribant. 18. Et eiciebat omnes uendentes et ententes in templo et mensas nummulariorum euertit et cathedras uendentium columbas. Generaliter itaque supra docuit saeculares a dei templo abesse debere contractus, specialiter autem nummularios pepulit. 150 Qui sunt nummularii nisi qui de pecunia domini lucrum quaerunt nec bona malaque discernunt ? pecunia enim domini scriptura diuina est. Nam et denarios seruis distribuit profecturus et talenta diuisit et pro sanitate hominis uulnerati duo aera stabulario dereliquit ; duobus enim testamentis PL 1798 155 uulnera nostra curantur. Sed tu quasi bonus nummularius eloquia domini, eloquia casta, argentum igne examinatum reconde, purgatum spiritu septiformi nec adulteram imaginem codd.

: a Cmnqr

G g E T (—x)

F O p V (=y)

BPL

123/124 cfr Is. 9, 6. 129 Matth. 21, 9.13. 129/130 cfr Ps. 117, 25. 131/ 132 cfr Luc. 23, 33. 139 cfr 1 Petr. 2, 5. 140/147 Matth. 21, 12. 152 cfr Matth. 25, 14-28 ; Luc. 19, 13. 153 cfr Luc. to, 35. 150/157 Ps. 11, 7. 123 temporibus] P s. 1. m. 3, om. L aduentum B et P (corr.) L 124 ante] om.y locuturus P (corr.) L 125 lucan P (m. 1) Sch. 129 fili a qy alt. dauid] filium uenisse add. P L 130 quoque] om. x 132/133 aduersus y 135 si hi] P (hi in ras. m. 2), sibi L 140 tamen deum C 141 sed deus] sed a, tamen add. E T 142 diuersorium] P m. 3 aliique, deuorsorium B P (m. T), 140/147 textum mutauit edit. Pom. 149 repulit C L, reppulit P 153 pr. et] om.y 150 domini] P s. 1. m. 3, om. L examinatum] probatum PL 157 septiformis P (corr.) L aliquot codd. Maurin.

157/159 adulteres ... impiam commutationem suscipiens-

338

60

65

70

75

80

85

EXP. EV. SEC. LVC. IX, 18-21

regis, quia et Satanas transfigurat se in angelum lucis, inpia conmutatione suscipias nec inminutam principis tui figuram Arrianae fraude perfidiae thesauro tuo misceas nec pecuniae sono aurem temtes fidelium, ut religiosarum audientiam scripturarum tinnitus aeris excludat uel religiosis adfectibus habendi cupiditas inseratur. Non ergo omnes excludantur nummularii; sunt enim et boni. Denique pecuniam meam inquit dedisses nummulariis, et ego ueniens cum usuris recepissem earn. Quodsi nummus est scripturarum, et usura est scri¬ pturarum. 19. Cathedras autem uendentium columbas cur euertit secundum litteram non intellego ; neque enim nundinatores auium uindicare sibi poterant honorati alicuius in nundinis solii dignitatem. Nam quae praerogatiua dignitatis est in columbis ? Admonet tamen dominici forma baptismatis, quando descendit sanctus spiritus in columba, typo eiectorum de templo huiusmodi mercatorum in ecclesia dei consortium eos habere non posse, qui sancti spiritus gratiam nundinentur. Gratis enim inquit accepistis, gratis date. Denique Simoni, qui sanctificandi munus pretio in se putauit posse conferri, respondit Petrus : pecunia inquit tua tecum sit in interitum, quoniam gratiam dei putas te pecunia consequi posse. Non est tibi pars neque sors in hac fide. 20. Venditores quoque ouium et bourn eos puto qui de labore alieno uel simplicitate foedi auctionatores quasdam nundinas aucupentur aut quia oues eiciuntur et boues, columbae iubentur auferri, populus uidetur Iudaeus excludi ; Ephraem enim sicut columba, quod eorum dominus et successiones oderit et labores. Aes effunditur, ut gratia colligatur, mensa nummulariorum euertitur, ut domini subrogetur, ara deicitur, ut erigantur altaria. 21. Atque hoc non aliqua succinctus manu diuitiisque faciebat, sed flagello de restibus caedebat turbas et resistere nullus audebat. Et nunc uirga utitur, nunc flagello — uirga enim recta est, uirga codd. : a C m nqr

G g ET (=x)

F O p V (=y)

BP L

158 n Cor. 11, 14. 164/166 Matth. 25, 27. 172 cfr Luc. 3, 22. 175 Matth. 10, 8. 177/179 Act. 8, 20.21. 179/180 cfr Ioh. 2, 15. 183 Os. 7, 11. 187/189 cfr Ioh. 2, 15. 189/190 Ps. 44, 7.

159 conmutationes P (corr.) L 160 permisceas BP L 161 aures x ut] aut a F O P 163 ergo] enim P L 164 et] om. y 164/165 inquit meam C, meam y 166/167 scriptura a (test. Ball.) m n q r 168 euertit] codd., tuet. Eng., euerterit a C /a Ball. Sch. 172 spiritus sanctus xy 173 mercatores P L 174 non posse habere x gratia a G et p (corr.) F O V B 175 pr. gratis] gratiasy enim] om. x 177 petrus] sanctus praem. P L est ay perdicionem C, interim PL 178 putas te] m P (s. /. m. 3 lege putasti) aliique fi, putasti a n q r Ball. 180 bouum y (corr. p) 181 aucupantur x 182/183 iudeus uidetur P L 186 ut erigantur] uertuntur P L hoc] in praem. B P (corr.) L 188 nullus resistere x 189 uirga (ga in ras. m. 2) enim P, uires enim L recta] facta y

V 445 n 1499

PL 1890

EXP. EV. SEC. LVC. IX, 21-24

339

190 regni tui — uirga, ut corrigat, flagello, ut suadeat. Directa illic. Hie moralis quasi inflexa praeceptio, qua peccatoris conscientia uelut lento uerbere flagellatur. Alii sunt enim terrores prophetici, aliae apostolicae suasiones : in utroque tamen PL i799 unius uerbi est disciplina. Et ideo flagellum de restibus fecit, V 446 195 quia Junes ceciderunt inquit mihi in praeclaris; etenirn hereditas mea praeclara est mihi ; funes enim dicuntur, quibus agrimensores metandorum limites partiuntur agrorum. Et ideo tamquam bonus agrimensor synagogae terminos distinguebat et ecclesiae sacrilegos de templo iubebat exire ; nouus enim 200 uenerat feracium metator animarum, qui agrorum genera, non spatia metaretur. 22. Pulchre tamen non extentis funibus modus aliqui possessionis includitur nec quasi definitae rei limites fidei terminantur, sed flagello in inmensum libero fines ecclesiae porriguntur, eliminantur Iudaei, non prae205 scripto aliquo exilio, sed intermino, ut nusquam synagogae locus in orbe remaneret. Cap. 23. Vineam plantauit homo. Plerique uarias significations 20, 9. de uineae appellation deriuant, sed euidenter Esaias uineam domini Sabaoth domum Israhel esse memorauit. Hanc uineam 210 quis alius nisi deus condidit ? Hie est ergo qui locauit et peregre profectus est, non quia ex loco ad locum profectus est dominus, qui ubique semper est, sed quia praesentior est diligentibus, neglegentibus abest. Multis autem temporibus pl i89i afuit, ne praepropera uideretur exactio. Nam quo indulgentior 215 liberalitas, eo inexcusabilior peruicacia. 24. Vnde bene secun¬ dum Matthaeum habes quia et saepe circumdedit, hoc est diuinae custodiae munition uallauit, ne facile spiritalium pateret incursionibus bestiarum. Et jodit in ea torcular. Quo- ^ 150o modo intellegimus quid sit torcular nisi forte quia psalmi de v 447 220 torcularibus inscribuntur, eo quod in his mysteria dominicae passionis modo musti sancto feruente spiritu prophetarum redundantius aestuauerint ? Denique ebrii putabantur, quibus spiritus sanctus inundabat. Ergo et hie fodit torcular, in quod codd. : a C m n qr

Ps. 15, 6. Ps. 8, 80.83.

195/196 220 efr

Gg E T (=x)

F Op V(=j)

BP L

208 efr Is. 5, 7. 216.218 Matth. 21, 33 ; 222 efr Act. 2, 13.

Is.

5, 2.

219/

190 flagellum^ 192 enim sunty 193 prophetiaej' alii ay 194 disci¬ pline P (corr.) L 195 mihi inquit y 196/197 agrimessores ay 197 metendorum y, metiendorum edd. 201 metatorum y, metiretur edd. 202 aliquis a g E T P (s s. 1. m. 2) definitae] densitatej 208 uineam] uinea O V 209 domus a Cy P (corr. m. 2 p P) 210 dominus g 211 est] om. y 213 autem] bonus add. P L 214 abfuit gp (b s. 1. m. 2), affuit E (ab- m. 2), adfuit T (b ex d m. 2) O P (f j-. d m. 3) E properay 216 saepem C gy B 218 incursibus C g ET B 219 de] pro L 220 scribuntur G x 222 redundan¬ tius P (ti in ras.), redundantus L, ardentius cod. Fib. B 117 acstimauerint y, ferbuerint cod. Eib. B 117

quos B (in ras.) P E K.

LVC.

340

EXP. EV. SEC. LVC. IX, 24-28

uuae rationabilis fructus interior spiritali infusione deflueret. Aedificauit turrem uerticem scilicet legis adtollens atque ita hanc uineam munitam instructam ornatam locauit Iudaeis. 20, 10. 25. Et tempore fructuum seruulos suos misit. Bene tempus fructuum posuit, non prouentum ; nullus enim fructus exstitit Iudaeorum, nullus uineae huius prouentus, de qua dominus 230 ait : exspectaui ut faceret uuas, fecit autem spinas. Itaque non laetitiae uino, non spiritali musto, sed cruento prophetarum sanguine torcularia redundarunt. Denique Hieremias in lacum missus est ; haec enim erant iam torcularia Iudaeorum non uino repleta, sed borbore. Et licet generaliter prophetae uide233 antur exprimi, dat tamen lectio ut ilium qui lapidatus est Nabutham esse credamus, cuius etsi nullum acceperimus pro- PL 1800 pheticum uerbum, accepimus tamen propheticum factum, quia multos pro hac uinea futures martyres proprio sanguine prophetauit. Quis autem est ille qui in capite uulneratur ? 240 Nimirum Esaias, cuius facilius conpaginem corporis serra diuisit, quam fidem inclinauit constantiamue detriuit aut uigorem mentis exsecuit. 26. Eo igitur factum est, ut cum 20, plures alios destinasset, quos Iudaei inhonoros et inanes sibi, 11-14. de quibus nihil potuerunt proficere, dimiserunt, nouissime v 448 245 etiam filium unigenitum mitteret, quern perfidi quasi heredem remouere cupientes occiderunt crucifigendo, eiecerunt negando. 27. Breuiter itaque quam magna, quam multa ! Primum quia naturalis est bonitas, quae plerumque credit indignis, deinde quia postremum malorum remedium Christus aduenit, 250 turn quoniam qui heredem negat, de auctore desperat. Heres PL 1892 autem Christus idemque testator; heres, quia morti propriae superuiuit et testamentorum quae ipse condidit tamquam hereditaria in nostris profectibus emolumenta consequitur. 28. Pulchre ergo interrogat, ut sua se ipsi damnent sententia. 253 Venturum autem dominum dicit uineae, quod in filio adsit etiam paterna maiestas uel quod ultimis temporibus praesentior humanis adspiret adfectibus. Ipsi itaque in se senten225

codd. : a C m n qr

G g E T (=x)

F O p V (=y)

BPL

225 Luc. 14, 28 ; Matth. 21, 33. 227 cfr Matth. 21, 34. 280 Is. 3,2. 231 cfr Ps. 103, 15. 232 cfr Ier. 38, 6. 235/230 cfr in Reg. 21, 13. cfr Hebr. n, 37. 240 cfr Ascensio Isaiae v, 1 —edit. Tisserant, Parisiis, p. 128. 250/251 cfr Hebr. 1, 2.

230/ 238 1909,

225 turrim g P (i ex e m. 3) 227 fructum P (corr. m. 2) L seruulos] omatos P (corr. m. 2) L 234 borbore] a B P, rubore C, corpore G E (sanguine s. 1. m. 2) T, cruore g, murbure F, murmure O p V, morbore L 239 uulneratus (qui om.) a Cy, uulneratus est x 241 nam B P (corr. 01. 3) L constantiam uuae j, constantiamque P L 241/242 aut usq. exsecuit] om. y B P L 242 factus P (corr. m. 2) L 243 inhonores C T F O B P L 244 demiserunt P (dimiserint m. 3) 245 filiurn] suum add. C unigenitum] unicum j, cum add. B P (eo corr. m. 2) L 248 quae] om. y 250 duin x, tunc y quoniam] om. y 254 ergo] autem F O V

EXP. EV. SEC. LVC. IX, 28-30

341

tiam dicunt, ut mali pereant, et ad alios colonos uinea transferatur. Qui igitur sint coloni, quae uinea consideremus. 260 29. Vinea typus noster est, quod populus dei uitis aetemae radice fundatus supereminet terris ac solum uile praetexens nunc gemmanti flore pubescit, nunc circumfusa uiriditate uestitur, nunc mite iugum suscipit, cum maturioribus bracchiis quasi sarmentis fecundae uitis adoleuerit. Agricola quippe 265 omnipotens pater, uitis est Christus, at uero non palmites, qui nisi fructum feramus in Christo, cultoris aeterni falce succidimur. Recte igitur uinea Christi populus nominatur, uel quod crucis in fronte praetexatur indicium uel quod fructus 1 eius postrema anni legatur aetate uel quod omnibus ut ordi270 mbus umearum ita pauperibus atque diuitibus, humilibus ac v potentibus, seruis ac dominis in ecclesia dei aequa dimensio, nulla discretio sit. Vt uitis maritatur arboribus, ita corpus animae, anima quoque corpori coniugatur. Vt uinea dum iugatur erigitur, ut recisa non minuitur sed augetur, ita 275 sancta plebs dum ligatur exuitur, dum humiliatur adtollitur, dum reciditur coronatur. Quin etiam ut tener surculus ueteri abscisus ex arbore in alterius fetu radicis inseritur, ita populus hie sanctus surculi ueteris cicatricibus enodatis in illo crucis ligno tamquam gremio piae parentis fotus inolescit spiritusque 280 sanctus sicut in altas demissus terrarum scrobes ita in hoc PL carcereum corpus infusus aquae salutaris inriguo diluit quidquid est faetidum membrorumque nostrorum habitus in caelestem erigit disciplinam. 30. Hanc uineam diligens agri¬ cola fodere iugare tondere consueuit eruderatisque terrenae 285 molis aggeribus operta corporis nostri nunc sole torrere, nunc imbre perfundere, stirpare agrum solitus, ne sentibus gemma laedatur, ne luxuriet umbra foliorum uerborumque infructucodd .\aCmnqr

GgET(=x)

F O p V (=j)

BPL

263 efr Matth. n, 29. 264/205 efr Ioh. 15, 1.2. 271 efr Col. 3, 25. 272/ 289 Guil. Comm, in Cant. Cant, e scriptis s. Ambrosii 11, 53.54 — PL 15, 1982 B-C. 280/281 efr Ambros. Expos, euang. Euc. vm, 48.

259 sunt C. x (sint m. 2 E), om. P L 201 fundeturj, fundatur BPL cod. Lib. B 118 262 gemmatis x (germinanti g) y 263/264 sarmentis quasi bracchiis edit. Rom. 268 praetexat x, praetaxatj> 269 legatum P(corr.m.3)L 269/ 270 ut usq. pauperibus] om.j 270 ac] a C P L, atque alii 271 demensio y P (corr. m. 3) L 272 ut uitis usq. 289 inpediat] Guil. 273 coniungatur a x y, coniungitur C V (m. 2) Guil. 274 iugat F O V, iungatur p (n s. 1.) L, iugatur P (corr. li- m. 2), ligatur Guil. ut] a x, et C B P L, dum y 275 plebs sancta. Guil. 276 uetere P L 277 ex] ab Guil. 278 in] nouo add. Guil. 279 signo Guil. 280/281 sicut usq. infusus] in hoc carcereum corpus infusus uelut in altas demissus terrarum scrobes Guil. 281 diluit] quibus add. y 282 nostrorum] om. y 284 rigare E T edd. Guil. tundere y, contendere P L fj. Ball. Guil. ruderatisque y B P L 285 operatajy BPL Guil. 286 stipare Guil. ne] a add. x //, Ball.

342

290

295

300

305

310

315

320

EXP. EV. SEC. LVC. IX, 30-33

osa iactantia uirtutibus obumbrando maturitatem indobs naturabs inpediat. Sed absit ut huic uineae quicquam timeamus aduersi, quam peruigil custos domini salutaris PL 1893 aduersus omnes nequitiae saecularis inlecebras muro uitae uallauit aetemae. Extendit palmites eius usque ad mare; domini est enim terra. Vbique deus pater cobtur, ubique Christus dominus adoratur. 31, Haec est nostra uindemia. Laeti igitur atque securi pars gremium suum mitium funicubs oneret uuarura, alii caelestia munera ore libemus, plerique bonarum gressibus uoluntatum V 450 diuini fructum muneris exprimentes uestigia coturnis nuda direptis musto fluente tinguamus ; locus enim, in quo stamus terra sancta est et ideo calciamenta soluenda sunt, ut spiritale uestigium sacrosanctae sedis tribunal ascendens corporeis nexus uincubs exuatur ; decet enim totius orbis hie esse uindemiam, ubi totius orbis est uinea. 32. En tempus acceptabile, quo non hiemalibus perfidiae caligantis pruinis annus riget nec altis niuibus informis crusta blasfemiae gelu durante concrescit, sed procelbs sacrilegii liberata nouos fructus terra iam parturit, ueteres parit ; dissensionum quippe omnium proceba deferbuit, cuncti saecularis cupiditatis ardores aestusque omnis, quibus Italiae populus per Iudaeicae ohm, Arrianae proxime scaeuitatis incendia coquebatur, sereno iam spiramine temperatur. Sedata tempestas est, concordia nauigat, tides spirat, certatim nautae repetunt fidei quos rebquere portus et dulcia patriis oscula litoribus affigunt libe- ^1502 ratos se pericubs, absolutos erroribus gratulantes. 33. Salue, uinea tanto digna custode : te non unius Nabuthae sanguis, sed innumerabihum prophetarum et quod est amplius pretiosus cruor domini consecrauit. Ille licet non regabbus minis territus constantiam metu presserit, non praemiis uberrimis pl 1802 prouocatus religiosum uenchderit adfectum, sed studio regisv45i obsistens, ne in hortubs suis maluarum holus succisa uite codd. : a Cm n q r

GgET(=x)

F Op V(=y)

BPL

292 Ps. 79, 12. 25)3 Ps. 23, 1. 293/249 efr Ioh. 4, 21. 298 efr Verg. Georg, ii, 7.6. 299/300 efr Ex. 3, 5. 303 11 Cor. 6, 2. 305 efr Verg. Georg, hi, 334.360. 307 efr Verg. Georg. 11, 330 ; 324 ; Cant. 2, 11. 312 efr Verg. Aen. 1, 687 ; 11, 490. 315 efr Verg. Georg, ii, 173 ; in Reg. 21, 19. 319/ 320 in Reg. 21, 2. 288/289 naturalis indolis Guil. 291 aduersum C omnes] enim y 299 dipertis P L 302/303 orbis usq. totius] om. y 303 en] a C x B, om. y, ecce P L 305 nubibus x P L 306 sacrilegis C (gis s. I.) p m. 2, sacrilegiis xy 307 ueteres] uere P L /x Ball., ueteris edd. parit] preterit x (o s. pr. e E m. 2) edd., pellit quidarn codd. Maurin. 308 deferbuit] x P L, deferuit a, deferuet C, dcseruit j (r exp. V), deferuuit B (pr. u eras.) 309 omnes a x V et P m. 2 310 arrianae] et praem. /x Ball. 311 moderatur C, temperantur Am. /j. Ball. 312 inspirat x (corr. E m. 2), sperat P (corr. m. 2) L 313 patris y (pacis s. 1. m. 2 V) BPL 314/315 salua uinea digna tanto y 315 nautae P L 320 in] 007. j uitis L

EXP. EV. SEC. LVC. IX, 33-35

343

sereretur, quando aliud facere nequibat, parata uitibus incendia proprio cruore restrinxerit, temporalem tamen uineam defendebat : te uero in perpetuum multorum nobis martyrum plantauit interitus, te crux apostolorum aemula dominicae 325 passionis usque in orbis totius terminos propagauit. 20, 24. 34. Cuius habet imaginem et inscriptionem ? Docet hoc loco dominus circumspectos nos in respondendo aduersus haereticos uel Iudaeos esse debere. Alibi dixit : estote astuii sicut serpentes. Quem locum plerique accipiunt, ut quia serpente 330 suspenso Christi crux adnuntiata est, quo serpentinum nequitiae spiritalis uirus aboleret, uideatur astutus ita esse debere sicut Christus, simplex sicut spiritus. En tibi serpentem ilium, qui caput semper custodiat, letale uulnus excludat. Interrogate a Iudaeis utrum de caelo accepisset potestatem 335 respondit : baptismum Iohannis unde est, de caelo an ex hominibus ? Vt dum illud de caelo esse negare non auderent, ipsi se amentiae confutarent, qui eius auctorem negarent esse de caelo. Postulatus didragma quaerit de imagine ; alia enim imago dei, alia imago mundi. Vnde et ille nos admonet : sicut 340 portauimus imaginem terreni illius, portemus et imaginem Indus caelestis. 35. Imaginem Caesaris non habet Christus, quia imago est dei. Imaginem Caesaris non habet Petrus, quia dixit : reliquimus omnia et secuti sumus te. Imago Caesaris non repperitur in Iacobo uel Iohanne, quia filii tonitrui, sed rep345 peritur in mari, ubi dracones illi contritis capitibus super aquam et ipse draco maior conminutus caput datur in escam populis Aethiopum. Si ergo non habuit imaginem Caesaris, cur dedit censum ? Non de suo dedit, sed reddidit mundo quod erat mundi. Et tu si uis non esse obnoxius Caesari, noli 350 habere quae mundi sunt. Sed habes diuitias : obnoxius Caesari es. Si uis nihil regi debere terreno, relinque omnia tua et codd. : a C m n qr

Gg E T (=x)

F O p V (=y)

B P L

328/329 Matth. io, 16. 330/331 cfr Num. 21, 8. 332 cfr Luc. 3, 22 ; Matth. 10, 16. 333 cfr Gen. 3, 14.15. 335/336 Luc. 20, 4. 339/341 1 Cor. 15, 49. 342 11 Cor. 4, 4 ; Col. 1,15. 343 Matth. 19, 27. 344 cfr Marc. 3, 17. 345 cfr Ps. 73, 13.14. 351/352 cfr Marc. 10, 21 ; Luc. 5, 11.28.

322 restinxerit B P L 324 interitus plantauit B P L 331 uerus P (corr. m. 3} L abolere_y P (-ri m. 3) L 331/332 astutos ... sicut christi simplex spiritus aliquot codd. Maurinorum 332 spiritus] imitare add. G g aliquot codd. Maur. edd., simplices add. P m. 3 en tibi] et tu aliquot codd. Maur in. edd., et iungunt cum sententia praecedente 335 baptismum] a C xy, baptismus B /i, baptisma P L 336 ipsos E, ipse P (-os corr. m. 2) L 337 se] om. G E P L eius] actus add. C 338 dei imaginem E (m. 2) y P L 340 et] etiam exp. G, om. y 341 qui y, cfr 11 Cor. 4, 4. 343 relinquimus y 344 tonitrui] sunt add. x edd. ft. Ball. 349 non uis B P L 350 sed] si add. E (s. I. m. 2) y 350/351 caesari es] a C P B,es caesari x edd. fi Ball., es caesari et_y, caesareas L 351 dimittej tua] om. g E T

PL 1894

V

452

344 25.

355

360

28.

365

370

?75

380

EXP. EV. SEC. LVC. IX, 35-39

sequere Christum. 36. Et bene prius quae Caesaris sunt reddenda decemit; neque enim potest esse quis domini, nisi prius renuntiauerit mundo. Sed omnes renuntiamus uerbis, non renuntiamus adfectu ; nam cum sacramenta suscipimus, PL 1803 renuntiamus. Quam grauia uincula promittere deo et non p 1503 soluere ! Melius est inquit non uouere te quam uouere et non reddere. Maior est contractus fidei quam pecuniae. Redde promissum, dum in hoc corpore es, priusquam ueniat exactor et mittat te in carcerem. Amen dico tibi, non exies inde, donee soluas nouissimum quadrantem. 37. Si frater alicuius mortuus fuerit. Sadducaei, hoc est detestabilior portio Iudaeorum, hoc dominum loco temtant. Quorum aperte stultitia reprehenditur, mystice autem sententia retorquetur, quale de suo dederunt castitatis exemplum, PL 1895 dum secundum litteram nubere cogitur et inuita, ut defuncti v 453 semen excitet frater. Ergo littera occidit quasi lena uitiorum, spiritus autem magister est castitatis. 38. Itaque uideamus ne haec mulier synagoga sit, quae septem uiros habuit, sicut Samaritanae dicitur : quinque enim uiros habuisti, quia Samaritana quinque tantum libros Moysi, synagoga septem sequitur principaliter et de nullo propter perfidiam suam hereditariae p 1504 posteritatis semen accepit. Et ideo partem cum uiris suis in pl 1804 resurrectione habere non poterit, quia spiritale praeceptum secundum sensum carnis inuertit ; non enim frater camalis aliqui denuntiatus est, qui semen fratris suscitaret defuncti, sed frater ille qui de mortuo populo Iudaeorum sapientiam pl 1896 sibi diuini cultus adscisceret in uxorem atque ex ea semen in apostolis excitaret, qui quasi defunctorum reliquiae Iudaeorum informes adhuc in synagogae utero derelicti secundum electionem gratiae reseruari noui seminis admixtione meruerunt. 39. Synagoga autem frequenter stolam accipit, quod codd. : a Cmnqr

F O p V (=y)

GgET{=x)

357/358 Eccl. 5, 4. 360 Luc. 12, efr Deut. 25, 5. 367 11 Cor. 3, 6. 381 efr Rom. ii, 28.

58.

BPL

360/361 efr Matth. 5, 25.26. 370 Ioh. 4, 18. 373/374 efr Apoc.

365 20, 6.

352 caesari {om. sunt) edit. Rom., caesaris sunt, caesari p Ball. 355 non] a C x B, si y, sed non omnes P L p Ball. affectibusj' 357 te] om. x 358 maior usq. pecuniae] om. y 361 soluas] aCyBPL, reddas GET, reddes g 363 loco dominum ETy temptauit y P (m. 3), temtat P (m. 1), temptat L 364/ 365 stultitia P L 365 quale (quare y ; s. 1. lege quale V m. 2) de suo (quo a) de¬ derunt a C m n qry edd., quale de se dederunt x, quale dederunt de suo B, quia excluderunt de se P (s r. pr. d m. 2) L, quia excluserunt de se P {m. 2) p Ball. 366 nubere] mulier add. edit. Rom. p Ball. inuitat P (-atur m. 2) L 370/371 samaritani V {m. 2) P L 373 acceperit BPL 374 resurrcctionem P L {corr. m. 2 VP) 376 aliqui (aliquis m. 3 E P) denuntiatus] a (m. 2) C x (E m. T) B P {m. 1), aliqui enuntiatus a m. 1, aliquid denuntiatus E {m. 2) O, aliquid nuntiatus Fp V, aliquis denuntiatus P (m. 2) p Ball. resuscitaret gET 377 sed frater] a x, sed C B P L, frater y 378 sibi] om. E T addiceret P L 380 sinagoga etero P {corr. m. 2) L 382 autem] enim x

EXP. EV. SEC. LVC. IX, 39-X, 2

385

345

est insigne coniugii, quasi auctor fidelium, repudiata quoque frequenter inducitur, quia mater est perfidorum. Cui lex occidit corporalis, ut spiritalis resurgeret. Ergo sancta plebs dei, si septem libros legis quadam coniugii caritate dilexerit et quasi maritalibus obsecundarit inperiis, habebit in resurrectione caeleste consortium non corporeae conluuionis pudore v confusa, sed diuinae gratiae ditata muneribus. LIBER DECIMVS

1. Dixit dominus domino meo. Consummaturus praecepta dominus etiam praeuiam passioni fidem ac misericordiam testamenti sui fine concludit, fidem in eo ut Christum et dominum deum nostrum et ad dexteram dei sedere credamus, 5 non quod corporaliter sedeat qui ubique est. Denique ipse in patre, quia in substantia dei, quia una uirtus, una maiestas. Ipse ergo in patre et in ipso pater, quia uerbum in deo, deus in uerbo ; ipse in patre, ipse ad dexteram patris, quia patri consors, nulli secundus ; ipse missus a patre, quia descendit 10 de caelo patemum inpleturus arbitrium. Tolle hinc perfidiae quaestiones, et plena religio est. Nec praefertur, quia ad dex¬ teram sedet, nec iniuriam patitur, quia mittitur. Gradus non quaeritur dignitatis, ubi plenitudo est diuinitatis. 2. Illud 20, 44. quoque considerandum, quia reprehendit eos qui Christum 15 Dauid filium dicunt, et quomodo caecus ille Dauid filium confitendo meruit sanitatem ? Quomodo pueri dicentes osanna filio Dauid praecelsae praedicationis deo gloriam deferebant ? Sed non reprehenduntur hoc loco, quia Dauid filium confitentur, sed quia non credunt filium dei. Non enim alterum, 20 sed alterutrum in fide uera est ; nam etsi in principio iudicauimus nihil scire nisi Christum Iesum et hunc crucifixum,

454

PL

i895

PL

1803

PL

1804

PL

1896

20, 42.

codd. : a C m n q r 384 cfr Is.

50, 1

; Ier.

G g E T (=x)

BP L

3, 1.

Lib. X, 1 Ps. 109, 1.

cfr Ioh. 14, 10 ; cfr 1 Cor. 2, 2.

F O p V(=y)

17, 21.

4 cfr Matth. 26, 64 ; Marc. 16, 19 ; Rom. 8, 34. 15 cfr Luc. 18, 35 sqq. 16/17 Matth. 21, 9.

5 31

386 septem] a m n qr alii codd. edit. Rom., saepe y, V (I eras.) P, VI L, quinque ^ Ball. puritate y Lib. X, De evangelio lib. viiii expl. incip. eivsdem lib. x a, Expl. lib. viiii. C, Expl. lib. viii. inc. lib. viiii x, Expl. lib. vii inc. lib. viii B, in ceteris neque subscripts est neque inscriptio 3 sui fine] finem in eo y, sui finem P, corr. m. 2, sui fidem L 4 deum] C F p V, iesum praem. a, et praem. x B P (et add. m. 2) fi Ball., om. O L 6 pr. quia usq. dei] om. P L uirtus] quia add. a P 7/8 uerbum usq. uerbo] deus in uerbo et uerbum in deo est y 8 patre] quia lnc. LIB. x

uerbum add. B P L fi Ball. dexteram] sedens add. y patri] patris ax 0 secundum F P (corr. m. 2) L qui x 10 patrisy 11 est religio x quia] filius qui G g, qui ET B L 15 dicunt usq. filium] om.y 18 reprehenditur 21 nihil] nos praem. B P L fx Ball.

V

455

346

EXP. EV. SEC. LVC. X, 2-4

nunc tamen utpote iudicio proximi crucifixum iam non nouimus Christum, sed uenientem in nubibus opperimur. Incredulus uulnera aspicit, fidelis obuiam Christo in aera rap25 tus occurrit. 3. Ergo et deum Christum et hominem esse credamus, unum in utroque, non alterum, cui a patre subiciuntur inimici, non per infirmitatem potestatis suae, sed per unitatem naturae, quia in altero alter operatur. Nam et filius subicit inimicos patri, qui patrem clarificat super terram et 30 dedit pater filio nomen, quod est super omne nomen. Sed et filius patri dicit : nomen tuum manifestaui hominibus, quos dedisti mihi. Dando autem nomen quod est super omne nomen non plus dedit quam habuit, sed totum quod habuit dedit. Dedit autem hoc nomen, ut omnis lingua confiteatur deo, quoniam PL 1805 35 dominus Iesus in gloria dei patris. 4. Vide ergo singula. Pater subicit filio, filius subicit patri ; PL 1897 pater suscitat filium, filius ipse se suscitat. Vnde ait : soluite hoc templum et in triduo illud resuscitabo. Et pater dominus et filius dominus — dixit dominus domino meo — sed non duo 40 domini, sed unus dominus, quia et pater deus et filius deus, sed unus deus, quia pater in filio et filius in patre. Vnus deus, quia una deitas — sedes tua, deus in saeculum saeculi, uirga recta est uirga regni tui. Dilexisti iustitiam et odisti iniquitatem ; V456 propterea unxit te deus, deus tuus — sed unus deus, in quo et 45 noui et ueteris testamenti doctrina concordat. Nam et in ueteri testamento scriptum est : diliges dominum deum tuum et dominum deum tuum adorabis et ipsi soli seruies ; in nouo : P D05 unus deus et pater omnium. Sic et pater dominus et filius do¬ minus, sed unus dominus. Denique scriptum est : nolite 50 duobus dominis seruire. Hoc in nouo, in ueteri autem scriptum est : audi, Israhel, dominus deus tuus dominus unus est. Vnde admirabiliter apostolus, ne duos deos diceret, duos dominos nominaret aut derogaret uel filio uel patri, unus inquit deus codd. : aCm nqr

GgET (=x)

F Op V (=j)

BP L

efr ir Cor. 5, 16 ; Matth. 26, 64 ; Ioh. 20, 25.27. 24 efr 1 Thess. 4,16. 26/ 27cfrPs. 109, 1. 30 Ioh. 17, 4 ; Phil. 2, 9. 31/32 Ioh. 17, 6. 34/35 Phil. 2,11. 37/38 Ioh. 2. 19. 39 Ps. 109,1. 40/41 Ioh. 14, 10 ; 17, 21. 42/ 44 Ps. 44, 7.8. 40/47 Deut. 6, 5.13. 48 Eph. 4, 6. 50 Matth. 6, 24. 51 Deut. 6, 4. 53/54 1 Cor. 8, 6. 22

22 ut putaj*, ut pute D

28 et] etsi x

29 subiecit x

32 dando autem]

om. x 34 nomen usq. deo] om. PL 35 dei] ay, est praem. C G g B P L, est add. ET 36 audiy {in mg. uide V) subiecit (bis) a Gy 37 ipse se] se C, ipse F O V, om. p 38 suscitabojy 41 et] om. y 43 est recta E T rectio F Op(corr. m. 2) 44 et] om.y 45 alt. et] om. a C 46 uetere P diliges] Cg E T B et (es ex is m. 2) G F P, diligis ay dominum deum tuum] Ps.l.m. 3, om. L deum] om.y 47 tuum] om. x, s. l.Om.2 illi E T

48 sic et] sicut P L ult. et] sic praem. C 52 adrnir.] bene P L diceret] et add. a s. /., aut add. P L 53 aut derogaret] P s. 1. m. 3, om. L pr. uel] om.y

EXP. EV. SEC. LVC. X, 4-8

347

pater, ex quo omnia, et unus dominus Iesus, per quern omnia. 55 Nam qui deus et dominus et qui dominus deus. Denique scriPtum est . scitote quia dominus ipse est deus noster. 5. Omnia ergo quae pater habet et filius habet. Deus pater secundum generationis rationem, deus filius secundum imaginis unitatem. Dominus filius, quia omnia sibi, cum potestate posset, 60 ratione subiecit, dominus pater, quia radix filii est. Sic nobis pater in filio personarum definitione distinguitur, potestatis unitate conectitur. Itaque alter in altero et unum in alterutro. Nam et patris gloria est, si non degenerauit in filio, et filii gratia,, si pater uidetur in Christo. Ergo non degener, in quo V 457 65 unitatis summa maiestas, non alienus, in quo proprietas ge¬ nerationis expressio ueritatis est. p. 6. Non relinquetur lapis super lapidem qui non destruatur. 6. Sequebatur de uidua locus, quam quoniam iam in libro quern de uiduis scripsimus praedicauimus, nunc sequestramus. 70 Verum autem dictum est iuxta proposita de templo, quod Salomon condidit, idque primum ab hoste iudicii esse tempore PL 1806 subuertendum ; nihil est enim opere et manu factum quod non aut uestustas conficiat aut uis subruat aut ignis exurat. PL 1898 Tamen est et aliud templum constructum ex speciosis lapidi75 bus et omatum donis, cuius euersionem dominus significare uideatur, synagogam scilicet Iudaeorum, cuius structura uetus ecclesia surgente dissoluitur. Est etiam templum in unoquoque, quod deficiente fide labitur et maxime, si quis falso Christi nomen obtendat, quo interiorem expugnet affectum. 80 7. Potest etiam ea esse expositio, quae mihi plus prosit. Quid enim mihi prodest diem scire iudicii ? Quid mihi prodest tantorum conscio peccatorum, si dominus ueniat, nisi ueniat in meum animum, redeat in meam mentem, nisi uiuat in me Christus, in me Christus loquatur ? Ergo mihi debet Christus 85 uenire, mihi debet aduentus eius fieri. Fit autem domini secundus aduentus in defectione mundi, quando possumus dicere : mihi autem mundus crucifixus est et ego mundo. 8. Sed codd. : a C m n q r

G g E T (=x)

56 Ps. 99, 3. 56/57 cfr Ioh. 17, 10. PL 16. p. 256-257. 83 cfr Gal. 2,

F Op V {=y)

20.

BP L

68/69 cfr Ambros. de uiduis 5, 87 Gal. 6, 14.

27

sqq. —

57 et] om. P L 58/59 secundum usq. filius] om.y 58 imaginem P {corr. m. 2) 59/60 dominus usq. subiecit] om. x Am., ponunt Er. et edit. Paris, post An est cum usq. ratione] quae potest pater edit. Rom. 60 est] eius F O V {in ras.) 63 degenerauerit BE 64 christo] filio edit. Rom. fx Ball. 64/65 ergo usq. summa] om. P L in] est praem. B 66 est] om. B 68 iam] om. C xy 69 praeiudicauimus x {corr. E m. 2, s. praediximus T m. 2) 70 de] dictum esse praem. x 71 primum ab hoste] om.y B P E p Ball. 72 est] om. P E et] aut PE 76 synagoga E {m. 2 ex -am) B 79 nomine x quo] cum y 81 mihi] om. a prodest mihi x 83 animum] et add. y 84 in me christus] om.y E christus debet x 85 fiatj' L

348

EXP. EV. SEC. LVC. X, 8-n

hunc uirum talis mundi defectus si in superioribus domus/xi5°6 inueniat, ut conuersatio huius in caelis sit, tunc destruetur 90 templum corporate atque uisibile, lex corporalis, pascha cor- V 458 porale et pascha uisibile, azyma corporalia et azyma uisibilia, audeo dicere, Christus temporalis, ut fuit Paulo, antequam crederet, quia in eo cui mundus deficit Christus aeternus est. Huic spiritale templum, lex spiritalis, pascha etiam spiritale, 95 quoniam semel Christus occiditur ; hie epulatur azyma non ex fruge terrena, sed ex fruge iustitiae. Fit ergo huic praesentia sapientiae, praesentia uirtutis atque iustitiae, praesentia redemtionis ; Christus enim semel quidem pro peccatis populi mortuus est, sed cotidie peccata populi redemturus. 21,9.100 9, Cum autem audieritis proelia et opiniones proeliorum. Interrogatus dominus quando templi futura destructio et quod signum esset aduentus, de signis docet, de tempore non putat intimandum. Sed Matthaeus interrogationem tertiam addidit, ut et templi tempora destruendi et signum aduentus 105 et consummatio saeculi a discipulis quaereretur, Lucas satis putauit de consummatione saeculi cognitum, si de aduentu domini disceretur. 10. Verborum autem caelestium nulli magis quam nos testes sumus, quos mundi finis inuenit. Quanta enim proelia et quas opiniones accepimus proeliorum ! Chuni no in Halanos, Halani in Gothos, Gothi in Taifalos et Sarmatas insurrexerunt, nos quoque in Illyrico exules patriae Gothorum pl 1807 exilia fecerunt et nondum est finis. Quae omnium fames, lues pe 1899 pariter bourn atque hominum ceterique pecoris, ut etiam, qui v 459 bellum non pertulimus, debellatis tamen pares nos fecerit 115 pestilentia ! Ergo quia in occasu saeculi sumus, praecedunt quaedam aegritudines mundi. Aegritudo mundi est fames, aegritudo mundi est pestilentia, aegritudo mundi est perse¬ cute. 11 Sunt autem et alia bella, quae uir sustinet Christianus, diuersarum quoque proelia cupiditatum studiorumque 120 conflictus multoque grauiores domestici hostes quam extranei. Nunc auaritia stimulat, nunc accendit libido, nunc metus

.

codd. : aCmnqr

GgET (=x)

efr Matth. 24, i7. 89 efr Phil. 3, 7> 14. 95 efr 1 Cor. 5, 8. 98/99 108 efr 1 Ioh. 2, 18. 109 efr Matth. 88

F Op V (=y) 20.

Petr. 24, 6. 1

BP L

92 efr Gal. 6, 14. 94 efr Rom. 3, 18. 103 efr Matth. 24, 1-3. 113 efr Anthol. lot. 893, 21 sqq.

90 corporalis] et add. x 91 uisibile] et add. x 92 ut] om. Gy, del. m. 2 E P 98 haec enim christus x quidem] post peccatis transport, x, om. y 100 proe¬ liorum] nolite terreri add. C 101 interrogatur y templi] esset add. B P L 102 esset aduentus] a Cy, esset aduentus eius x, eius aduentus B P E 104 pr. et] om. x 105 a] om. ay (corr. V m. 2) 107 disseretur g E (c s. alt. s m. 2) T, diceretur n 109 quam P (corr. m. 2) E 110 taifalos] italos a q (corr. in mg.), tatfalos P (s. 1. m. 2 uuandalos) sarmataej 111 in] om.y 112 famis luis y (corr. petVm. 2) 113 etiam] nos add.y 116 est mundiy 118 uir] om. y sustineat x

EXP. EV. SEC. LVC. X, 11-14

349

terret, nunc iracundia exagitat, nunc ambitio mouet, nunc terrere temtant spiritalia nequitiae, quae sunt in caelestibus. Itaque quasi quibusdam urgetur proeliis et quibusdam terrae 25 motibus quatitur mobilis animi nutantis adfectus. 12. Sed fortior dicit : si consistant aduersns me castra, non timebit cor meum ; si exsurgat in me prodium, in hoc ego sperabo. Stat in acie ferens hosti obuium pectus ; etiamsi quis Golias exsurgat inmitis atque praecelsus, timentibus tamen ceteris exsurgit n 1507 3° humilis quasi Dauid regis abiciens arma terreni, sumens fidei tela leuiora et triplici sparto iaculum purae confessionis intorquens persecutoris uulnerat inpudentiam, contemtor minarum, neglegens potestatum, etiam idoneus in quo Christus loquatur. Alibi Christus, alibi pater, alibi spiritus loquitur 35 patris. Non discordant ista, sed congruunt. Quod unus loquitur tres loquuntur, quia uox una est trinitatis. Huic uictori, qui suo Golian gladio peremerit, dum mortem pro Christo excipit, V 460 fugatis allophylis occurrunt iuuenculae, illae scilicet sicut aquilae, dicentes : percussit Saul in milibus, Dauid in decern 40 milibus. Quod indicio est uictores saeculi principibus anteferri. Denique mortuis regibus in perpetuum martyres regnum caelestis gratiae honore succedunt et illi hunt supplices, hi patroni. 13. Est et alius Goliae gladius, aliud diaboli telum, sermo 45 scilicet haereticorum, quem uir psallere sciens adripit, ut aduersarium uincat, audlens hie bella, non patiens nec alicuius uento doctrinae mobilis inquietus, nesciens famem uerbi et scripturae caelestis ubertate satiatus, qui uanis haereticum PL 1900 uocibus personantem lacessere non reformidet. Tunc qui est 50 infirmus exspectet, ne praeiudicium ceteris faciat congressu inpari. Veniat Dauid, cui Christus os aperiat ad eloquenda mysteria, ueniat ille Nazaraeus, cuius capillus non cadat, uel nihil habens superfluum quod cadere possit uel nihil de PL 1808 superioribus uirtutibus amissurus, integer sobrietate, fortis in 55 pace, qui sensus omnes usque in finem et uerba custodiat. 14. Praedicetur euangelium, ut saeculum destruatur. Sicut codd. : a C m n qr

G g ET (=x)

F O p V (—y)

BPL

123 efr Eph. 6, 12. 126/127 Ps. 26, 3. 127/128 efr 1 Par. 12, 33 ; Verg. Aen. xii, 540. 128 efr 1 Reg. 17, 4-51. 130 efr 1 Reg. 17, 39-51. 131 efr Eccl. 4, 12 ; 1 Ioh. 5, 4.5. 137 efr 1 Reg. 17, 51. 138 efr 1 Reg. 17, 52 ; 18, 6.7. 139/140 Ps. 102, 5. 144 efr 1 Reg. 21, 9. 145 efr 1 Cor. 14, 15 ; Eph. 5, 19. 146/147 efr Eph. 4, 14. 147 efr Am. 8, 11. 151 efr Ps. 50, 17.

152/155 efr Iud. 13, 5.14; 16, 17 sqq.

124 urguetur gy 126 aduersum g Ty P L n Ball. 127 sta a C y (ista p) B 128 aciem ay 129 exurge tu B, exurget P L fi Ball. 130 regens y 137 goliam CyPm. 2 perimerit B P (corr.) L 139/140 dauid usq. milibus] P s. 1. m. 3, om. L 140 indicium F O V uictoris B P L anteferre B P (corr. m. 2) L 146 hie] hue B, om. L lege faciens P m. 3 s. 1. 148 quia a P (corr.) haereticorum E (m. 2)y 149 formidet C gy

350

160

165

21, 20. 170

175

180

185

EXP. EV. SEC. LVC. X, 14-17

enim praecessit in orbem terrae euangelii praedicatio, cui iam et Gothi et Armenii crediderunt, et ideo mundi finem uidemus, ita et a uiro spiritali euangelium praedicatur, quando omnes sapientiae processus et omnes uirtutes exsequitur psallenti mente et spiritu, nouissimam destruens mortem. Tunc enim finis, cum tradiderit in eo Christus regnum deo et patri et fuerit V 461 iste subiectus ei qui sibi subiecit omnia, ut sit deus omnia in omnibus. Et praedicabitur euangelium per omnes ciuitates, id est ciuitates Iudaeae ; notus enim in Iudaea deus. Tunc enim ciuitates aedificantur Iudaeae, quando uirtutum fundamenta ponuntur. 15. Cum uideritis circumdari ab exercitu Hierusalem. Vere Hierusalem ab exercitu obsessa est et expugnata Romano; unde et Iudaei putauerunt tunc factam abominationem desolationis, eo quod caput porci in templum iecerint inludentes Romani Iudaeicae ritum obseruantiae. Quod ego nec furens dixerim. Abominatio enim desolationis exsecrabilis aduentus antichristi est, eo quod sacrilegiis infaustis mentium interiora n 1508 contaminet sedens iuxta historiam in templo, ut sibi diuinae uindicet solium potestatis. Iuxta interpretationem autem spiritalem pulchre inducitur stare, eo quod in affectibus singulorum uestigium perfidiae suae confirmare desideret, ex scripturis disputans esse se Christum. 16. Tunc adpropinquabit desolatio, quoniam a uera religione plerique lapsi errore desciscent. Tunc erit domini dies, quod etiam apostolus euidenter exposuit dicens obseruandum esse nobis, quasi instet dies domini, ne quis nos seducat ullo modo, quoniam nisi uenerit discessio primum et reuelatus fuerit homo peccati, filius perdi- PL 1901 tionis, qui aduersatur et extollitur supra omne quod dicitur deus aut quod colitur ita ut in templo dei sedeat, ostendens se tamquam V 462 sit deus et reliqua. 17. Ergo sedebit in templo, et in templo interiore Iudaeorum, qui Christum negabunt, in templo non inuiolabili, sed corruptelae obnoxio, quod aut perfidiae codd. : a Cmnqr

157 24, 170 24,

GgET(—x)

F O p V (—y)

BPL

cfr Matth. 24, 14. 160 cfr 1 Cor. 14, 15. 161 cfr 1 Cor. 15, 26 ; Matth. 14. 162/164 1 Cor. 15, 24.28. 165 Ps. 75, 2. 166 Ps. 68, 36 ; 121, 3. cfr Matth. 24, 15 ; Dan. 9, 27. 173 cfr n Thess. 2, 3. 179/180 cfr Matth. 24. 182/187 11 Thess. 2, 2-4.

159 omnis a 160 progressus C P omnis forma uirtutis a, omnes formas uirtutis x edd. psallentes y 161 et] P s. 1. m. 3, om. B L 162 pr. et] g s. /., om. Cy B et fuerit] fueritque xy 163 in] et praem.y 164/165 id est ciuitates] om. x 165 notus] est add. gET 108 ab exercitu circumdari y 169 expugnato y (corr. p V) romano] a m n qr alii, a romano duce PL/i Ball. 170/171 desolationes P (corr. m. 2) L 171 iniecerint a, reiecerint P L 172 rituy (-ui corr. p) 174 mentis P (m. 2) L 182 obseruandum] non timendum O 183 quoniam] quia x sedebit in templo transport. C

187 et reliqua] om. P L 188 iudaeorum] post obnoxium B P (corr. m. 2) L

EXP. EV. SEC. LVC. X, 17-21

351

19° inuoluat ruina aut iracundiae uis subruat aut cupiditatum igpis exurat. Et bene tunc ueniet dies domini et breuiabuntur dies propter electos, quoniam sicut primus aduentus domini propter redimenda peccata ita et secundus propter reprimenda PL 1809 delicta, ne plures perfidiae errore labantur. 18. Tunc pseudo195 prophetae, tunc fames. Repete mihi Heliae tempora, et inuenies tunc prophetas confusionis, tunc Zezabel, tunc famem, tunc ariditatem terrae. Qua ratione ? Quia abundauerat iniquitas, refrixerat caritas. Denique iustus in deserto, iniquus in regno. 200 19. Est et alius antichristus auctor huius, diabolus scilicet, qui meam Hierusalem, meam animam, certe animam dei, animam pacificam obsidere nitatur suae legionis exercitu. Non est enim conlnctatio nobis aduersus car new et sanguinem, sed aduersus principatus et potestates, aduersus mundi huius 205 rectores, tenebrarum harum. Tunc est discessio, cum anima a se ipsa desciscit et rursus, cum dominum cogitat, tremit atque turbatur. Tunc cum iste antichristus tenet, donee de medio fiat, iustitia exulat, iniquitas regnat, time fides rara, ut ipse quasi addubitans dominus dixit : tunc ueniens films hominis num- V 463 210 quid inueniet fidem super terram ? Vel in nostra utique terra uel in orbe terrarum. Sic et alibi : dominus respexit super filios hominum si est intellegens aut requirens deum, non quia dubitet deus, sed quia ita rara erat in hominibus fides, ut secundum opinionem hominum uideretur esse dubitandum. 20. Ergo 215 quando in medio templi est diabolus, desolatio abominationis est secundum Danihel prophetam, cum autem unicuique laboranti Christi praesentia spiritalis inluxerit, tollitur iniquus e medio, et incipit regnare iustitia, quae omnem fidelium mentibus euacuat principatum. 21. Est etiam tertius anti220 christus aut Arrius aut Sabellius, immo omnes sunt antichristi ^ 1509 codd. : a C m n q r

191

G g E T (=x)

F 0 p V (=y)

B P L,

Matth. 24, 22. 194/195 efr Matth. 24, 11.24 ’> Luc. 2I» ll195/196 Reg. 18, 2.4.19.22. 197/198 efr Matth. 24, 12. 202 efr Luc. 8, 30. 203/205 Eph. 6, 12. 207 11 Thess. 2, 7 ; efr Eccl. 3, 16 ; Is. 39, 14. 209/210 Luc. 18, 8. 211/212 Ps. 13, 2. 216 efr Dan. 9, 27 ; Matth. 24, 13. efr

efr hi

191 pr. et] sedj 193 redimenda usq. propter] s. 1. m. 3 P, om. L et] om. G g reprimenda] redimenda xy Am. edit. Rom. 195 famisy 199 regno] a q aliique, est add. ft Ball. 200 et] om. P L 202 legionis] x edd., legis a m 11 q r alii 206 rursumy domino P (corr. m. 3) L 207 iste] ipse p, in te P L, om. edit. Rom., interiora ft (Ball.) dimedio a L, dimidio G m n qr 208 exulat] C x, exultat alii (corr. p V) 209 dixerit P (er s. 1. m. 3) L 210 fidem] x, pacem P (exp. et fidem m. 3) aliique 211 respexit dominus y 215/216 in medio usq. prophetam] in dio (in idio L) templi desolatio abominationis (abhominationes L) danihel profeta (propheta L) P (m. 1) L, in medio templi e desolatio abominationis secundum danihelem profetam P m. 3 216 danihelemy uni¬ cuique] om. P L (corr.)

217 inluxit P (corr. m. 2) L

220 pr. aut] om. x

218 e] de y

omnium x P

352

EXP. EV. SEC. LVC. X, 21-24

qui praua nos interpretatione seducunt. Et ideo qui legit intel- PL- i9°2 legat; qui intellegit non seducitur, ut credat falsa pro ueris, more utique Iudaeorum, qui uerum Christum negarunt, unde consequens erit ut credant uerum esse qui falsus est. Sic et 225 Arriani quod negant Christo antichristo non negabunt. 21, 23.

22. Vae illis quae in liter0 habent et ubera dant in illis diebus ! Ergo conceptio criminosa est ? Atqui liberi praemia

230

235

240

245

250

nuptiarum sunt. Et quomodo Sarram dominus benedixit, et peperit ? Quomodo Anna orauit et genuit ? Quomodo Rachel filios benedicta suscepit ? Numquid errauerunt prophetae, quoniam dominus errare non potuit ? Sed in prophetis v 464 quoque dominus est locutus, et ideo nec illi errare potuerunt. PL 1810 Qui igitur quadrare poterit discordia litterarum ? 23. Sed quia ibi bellum est, conuertamur ad spiritum pacis ; pax enim dixit : mulier cum parturit, tristitiam habet, quia uenit hora eius ; cum autem pepererit, iam non meminit tristitiae et subiecit : et uos modo quidem tristitiam habetis, iterum autem uidebo uos et gaudebit cor uestrum, ut ostenderet perfectorum esse laetari, nutare infirmorum quasi adhuc incerta metuentium. Sed et hie in superioribus dixit : edebant et bibebant, nubebant et uxores ducebant, ligantes scilicet se in hanc uitam et sollicitudinibus saecularibus uincientes. Hae sunt utique praegnantes, quibus uae dicitur, quae aruinam suae camis extendant et quibus intimorum gressus pigrescat animorum. effetae uirtutum fetaeque uitiorum. 24. Sed nec illae prae¬ gnantes condemnationis exortes sunt, quae in bonorum actuum molimine constitutae necdum aliquos suscepti operis dedere processus. Sunt enim et quae de dei timore concipiunt, quae dicunt : de timore tuo concepimus et parturiuimus. Sed non omnes pariunt, non omnes perfecti, non omnes possunt dicere : peperimus spiritum salutis in terra, non omnes Mariae, quae codd. : a Cmnqr

GgET(=x)

F Op V (—y)

Matth. 24, 15. 228 efr Gen. 18, sqq. ; Gen. 30, 22.23. 231 efr Hebr. 1, 1. Luc. 17, 27. 240.251 Is. 26, 18. 221/222

10; 21, 2.

BPL

22!)

235/236 Ioh.

efr

1

16, 21.

Reg. 1, 10 237/238

222 seducatur (a ex i) E et P (m. 1) p (m. 2) /a 223 negauerunt 225 christum ay antichristum a 226 dantibus C 227 ad E, atque P (i s. e m. 3 eras.) aliique 228 pr. et] om. B P E 229 pr. quomodo] quod P (corr. m. 3) E quid (quis quidam codd) quadrare poterit discordiam pluses codd. edd., quid ergo ? errare pot. discordia Er. edit. Paris, in mg., edit. Rom. 235 quoniam BP E 236 peperit a E (corr. m. 2)0 pP (corr. m. 3) tristitia a, pressure C m, tristitiam P (corr. m. 3) E 236/237 et subiecit] C m xy B, et subditur a q, habetis iterum proem. P (del.) E n Ball. 237 et] om. P 241 ligantes xy, laeti gaudentes alii 242 et] del. P m. 2 itaque Costerius Ball. 243 pregnantes P (n s. /.), praegnates Sch. (item l. 245/246) aruinam] ad ruinam a gT, arinam G, ruinam E, ruinac y 245 illajv P E (corr. m. 2 p V P) 246 exortes] Cy, exhortae a, exsuortes G„ exsortes g ET B (so in ras), experte P E

EXP. EV. SEC. LVC. X, 24-28

353

de spiritu sancto Christum concipiant, uerbum pariant. Sunt enim quae abortiuum excludant uerbum, antequam pariant, sunt quae in utero Christum habeant, sed nondum forma- V 465 255 uerint, quibus dicitur : filioli mei, quos iterum parturio, donee formetur Christus in uobis. Ergo qui adhuc in utero sunt parturiuntur quasi inperfecti; iam illi perfectiores, PL 1903 quibus dicitur : ego uos per euangelium genui. 25. Multi patres per euangelium et multae matres, quae Christum pariunt. 260 Quis mihi igitur Christi monstret parentes ? Ipse monstrauit dicens : quae mihi est mater aut qui fratres ? Qui fecerit uoluntatem patris mei, qui in caelis est, ipse mihi et frater et soror et mater est. Fac uoluntatem patris, ut Christi mater sis. Multae conceperunt Christum et non generauerunt. Ergo quae parit 265 iustitiam Christum parit, quae parit sapientiam Christum ^ 1510 parit, quae parturit uerbum Christum parturit. 26. Est etiam quae parturiuit iniustitiam et peperit iniquitatem. Istis uae praegnantibus, quae corpore graues ad euadendum periculum pigriores sunt; istis uae, quibus futuri partus, quo corpus PL 18 n 270 omne concutitur, dolor integer his futuri signa iudicii initia sunt dolorum. 27. Docuit etiam Moyses esse praegnantem, quam si duo conculcauerint litigantes, abortum cito incidat. Et ideo bona femina litem fugiat, sequatur pacem, ut partum possit absol275 uere, nec nouem mensuum tempus exspectet : uerbi partus non in temporis, sed diligentiae plenitudine est. Consummatus autem in breui iustus inpleuit tempora multa. At contra cito anima inperfecta calcatur et uerbum quod concepit amittit. V 466 Sed uae illi qui scandalizauerit unum de pusillis istis, uae ei 280 qui praegnantem calcauerit ! Nam si informe adhuc pignus excluserit, pecuniae iactura est ; si uero formatum, reddet animam pro anima, oculum pro oculo, dentem pro dente, manum pro manu. 28. Sed cur oculum aut manum, cum abortiuus et manum habeat et oculum habeat, qui iam formatus excussus 285 est ? Vnde apparet pro eo modo quo nocuit unumquemque codd. : a Cmnqr 253 efr Ex. 12, 48.50. 272 efr Ex. 21, 23.24.

21, 22.

267 Ps. 21, 22.

Gg E T(—x)

F Op V(=y)

BPL

255/256 Gal. 4, 19. 258 1 Cor. 4,15. 261/263 Matth. 268/269 efr Luc. 21, 23. 270/271 Matth. 24, 8. 276/277 Sap. 4, 13. 279 efr Luc. 17, 2. 280 efr Ex.

7, 15.

254 habentj' 254/255 formauerunt a C T (m. 1) 257 pariunturj' 258/259 multi usq. euangelium] P s. 1. m. 3, om. L 261 est mihiy est] om. C 262 pr.e.t\om.y 263 multi y 264 genuerunt C Gg B P L fx Ball. 270 integer] codd. edd., interis a, ingreditur uel ingeritur alii codd. /t Ball. 272 praegnatem P (corr. m. 2) Scb. 273 auortum C, abortiuum P L inducant x edd. 275 mensium O (?n. 2) P (m. 3 ex -um) L 276 tempore B P L fj, Ball. 277 inplebity (om. p, s. 1. expleuit m. 2) 278 concipitj (corr. p m. 2) B P L 279 ei] illi x 280 praegnatem P Scb. 281 pecuniam P (corr. m. 2) L uere P (corr.) L reddat a, reddit Cy 283 sed cur] P in mg. m. 3, om. L

354

290

295

300

305

310

315

EXP. EV. SEC. LVC. X, 28-32

damnaxidum. Si enim catecumenum quis uel haereticus uel schismaticus tamquam de utero uel animae uel ecclesiae parturientis excusserit, leuius punitur ; si fidelem, grauius. Et ideo cauendum ne cum talibus litigando ecclesiam calces ; stultas enim et sine disciplina quaestiones deuita sciens quia generant lites, quibus ecclesia quasi parturiens totius corporis conculcatione uexatur. 20. Ergo cito reple uentrem tuum, ut citius possis partum edere. Audi quomodo repleas et quibus repleas : ex jructibus inquit oris sui uir inpleuit uentrem suum, jructibus autem labiorum suorum satiabitur. 30. De nutrientibus quoque docuit me Salomonis illud sublime iudicium et ilia duarum contentio feminarum, quod PL 1904 etiamsi iam partus dolore sint absolutae, adhuc tamen confirmandorum pignorum inetu nutent, quia per temulentiam nutrientis somnuas obrepat, paruulum mater opprimat, neget V 467 suum, quaerat alienum. Sed et ilia quae filium non peremit periclitatur suo, quia iudicii haeret incerto. 31. Ergo et nos, ne quasi inperfectorum parentes operum aut iudicii dies aut mortis inueniat, paruulos nostros ablactare properemus. Ablactatus Isaac non fuit somno matris obnoxius, et ideo epulum magnum exhibuit Abraham, quando ablactauit filium. Ablactatus Dauid retributionem animae suae sperat; non enim Corinthius in primordio fidei escae adhuc inualidus fortiori lacte potatur, sed iam pane solido firmatus in plenitu- PL 1812 dinem perfectae aetatis adoleuerat. Ergo non sat est curaMi5n generandi, nisi suppetat efficacia nutriendi. 32. Itaque et tibi tamquam Mariae uerbum die crescat, sapientia et aetate proficiat. Quod ita fit, si omnia dicta iustitiae in corde custodias nec senectutis tempus exspectes, sed in prima aetate desponsata uiro iusto sapientiam sine corruptela corporis tui cito concipias, cito parias, cito nutrias. Vide mihi Paulum hestemo persequentem, hodie credentem, die crastina praedicantem. codd. : a C m n q r

G g ET (=x)

F O p V (—y)

BP L

290/291 11 Tim. 2, 23. 294/295 Prou. 18, 20. 296 cfr in Reg. 3, 16-27. 305 cfr Gen. 21, 8. 307 cfr Ps. 130, 2. 308 cfr 1 Cor. 3, 2. 309 cfr Hebr. 5, 12. 310 cfr Eph. 4, 13. 312/313 cfr Luc. 2, 19.52. 316/318 cfr Act. 9, 1.18.20. 289/291 calces usq. ecclesia] P in mg. m. 3, om. L 290 enim] pugnas add.y P p. quia] quoniam y P (m. 3) 292 uexatur] x y, uexuatur a, uexetur alii 293 citium P (corr.) L 293/294 et quibus repleas] om. B P L per bomoiotel. 294 implebit (b ex u) m. 2 GO V, m. 3 P 296 Salomon x 298 partus dolore] C x, partus (s eras. O p V) doloris (s. eras. O p V)y B P (m. 1), labores L tamen om. y 298/299 confitendorum O, confidendorum ju. Ball. 299 pignerum a E (e ex o) y metuunt et qui P L 300 necet a B P L 301 et] om. x 303 parentc P (corr. m. 2) L 306 filium] suum add.y 307 sperauit a 308 enim] ut add. E (s. 1. m. 2) y corinthius] C et m. 2 G O p, corintheus L, corintbios alii (i s. os E m. 2, O m. 1) inualidos x (corr. m. 2 E) B P L 310 satis Cy B L )l Ball. 313/314 custodiat P (corr. m. 2) L 315 uiro] alii praem. P L Ball.

EXP. EV. SEC. LVC. X, 33-37

355

33. Orate ne fiat fuga uestra Jiieme uel sabbato. Cum iudicii 320 die uenturus sit dominus, ante quem ignis ardebit, ignis autem uis aut semper eadem aut citius adurat aestate, quomodo orandum dicit ne fuga nostra hieme fiat nisi forte quia is qui in montes fugit frigus et glaciem, procellas et grandinem delictorum timere non debet sed optare aestiuae lucis sereni- V 468 325 tatem ne lubrico corporis uestigia infirma labantur ? 34. Vnde et ilia iam secura processu, iam firmis radicibus nixa laetatur dicens : hiems abut, tempus secandi aduenit ; hieme etenim arbores uentus suo honore dispoliat et asperitas frigoris teneras frondes in speciem mortis interficit ; uere autem 3 3° resurgunt semina et tamquam noua aestas naturae uiridantis adolescit. Vere pascha est, quando seruatus sum ; aestate est pentecoste, quando resurrectionis gloriam celebramus ad instar futuri. 35. Orandum etiam ne sabbato te, hoc est ab operibus otiantem ueniens dominus deprehendat. Et ideo 335 iuxta legem operare diem in diem et esto spiritu feruenti et labore peruigili. Nec otiosum illud quia scriptum est : sabbato humiliabis animam tuam, et quia septuaginta annis populus PL 1905 in captiuitate durauit, tunc uiolata religio, obtrita libertas, pudicitia uulnerata. Ergo tunc tibi emigrandum ex hac uita, 340 quando uirtutes uigent, uitia captiua sunt, non quando captiua est anima, uigor eius et uirtus uacat, corporis peccata dominantur. 21, 25. 36. Et erunt signa in sole et luna et stellis. Et prophetiae uera series et integra causa mysterii quod et captiui Iudaei secundo 21,24.345 Babyloniam Assyriamque ducentur, captiui in toto erunt orbe, qui negauerunt Christum, et Hierusalem quae uidetur ab hostili exercitu calcabitur cadentibus Iudaeis in ore gladii et Iudaea omnis a nationibus credituris subicietur in ore gladii spiritalis, qui est sermo bis acutus, et fient signa diuersa PL 1813 350 in sole et luna et stellis. 37. Quae signa secundum Matthaeum euidentius exprimuntur. Tunc inquit sol obscurabitur et luna V 469 non dabit lumen suum et stellae cadent. Plurimis enim a religione codd. : a C m n qr

Gg E T (=x)

F O p V (=y)

319 Matth. 24, 20. 320 cfr Ps. 96, 3. 327 Cant. 2, 16, 31. 348/349 cfr Hebr. 4, 12. 351/352 Matth. Matth. 24, 24.

BP L 11.12. 24, 29.

336/337 Leu. 352/353 cfr

319 uel] x BP L ix Ball. {cfr Ambros. de fuga 6, 32

— CSEL 32, 2, p. 189, 13 ; Explan. ps. 33, 24 — CSEL 64, p. 67, 3 {codd. A et O 1 ps. 37, 2, p. 138,12 ; 43, 58, p. 302, 9 {codd. ACDE) ; ps. 118, 12, 24 — CSEL 62, p. 265, 14), aut alii codd. Sch. cum] ad a {test. Ball.) q 320 quam x y P L {corr. m. 2 G E O p VP) 324 non debet sed] codd. edd., debes sed G, debet sed L, debet et a {test. Ball.) m n q r edit. Rom. /x Ball. 326 ille x, illudy 327 enim C 328 uentus] uento y, om. P L humore y 333 te] om. y 335 diem in diem] y B, de die in diem a C p {m. 2), diem in die x P L ft Ball. 341 uigor eius et] E (m. 2) y, uigoris et a B P {m. 3) L fx Ball., et uigor eius et C, uigor eius sed x, uigores et P m. 1 uacua a C 345 ducuntur x L 346 quia x 348 credituris]

iudeis inoris P (re s. ris ; exp. m. 2), iudeis inoreris L 25

e. rvc.

356

EXP. EV. SEC. LVC. X, 37-40

deficientibus clara fides obscurabitur nube perfidiae, quia mihi sol ille caelestis mea fide uel minuitur uel augetur. 355 Quemadmodum si plurimi radios mundani solis aspiciant, pro captu uidentis aut pallidior sol uidetur aut clarior, ita pro deuotione credentis unicuique spiritale lumen infunditur. Et quemadmodum menstruis cursibus luna uel terrae oppositu, cum fuerit e regione solis, uanescit, sic et sancta ecclesia, 360 cum lumini caelesti uitia carnis obsistunt, fulgorem diuini luminis de Christi radiis non potest mutuari. Namque in perse- m 1512 cutionibus lucem dei solus plerumque amor uitae huius excludit. 38. Cadent stellae, illi utique resurrectionis gloria iam micantes, illi uiri sicut luminaria in saeculo uerbum uitae conti365 nentes, illi uiri, de quibus Abrahae dictum est quia sicut caelum fulgeret et stellae, sic et semen eius. Excident ergo hominibus patriarchae, excident prophetae, si persecutionis acerbitas conualescat. Quae oportet fieri, donee ecclesiae in omnibus uirtutum, in singulis plenitudo cumuletur ; sic enim probantur 370 boni, sic produntur infirmi. Ergo uarii animorum aestus ita graues erunt, ut delictorum multitudine male consciis futuri iudicii metu sacri in nobis ros fontis arescat ; aret enim perfidia, fides rorat. 21, 39. Nam uirtutes in caelo conmouebuntur, et tunc uidebunt 26.27. 375 fdium hominis uenientem in nubibus. Fortasse quemadmodum domini exspectatur aduentus, ut eius praesentia in toto fiat v 470 uel hominis orbe uel mundi, quae fit utique in singulis, cum omnibus affectibus receperis Christum, sic etiam uirtutes caelorum aduentu domini salutaris ac reditu — est enim 380 uirtutum dominus — augmentum gratiae consequantur necesse est et plenitudine diuinitatis propius se infundente moueantur. PL 1906 40. Sunt etiam uirtutes caelorum, quae enarrant gloriam dei, et quae pleniore Christi infusione moueantur, uirtutes spiritales, quae uident Christum. Docuit nos Dauid quemadmodum 383 hae moueantur uirtutes dicens : accedite ad me et inluminamini. Docuit etiam Paulus quemadmodum Christum uideas; cum enim conuersus fueris ad dominum, aujertur uelamen, et uicodd. \ aCmtiqr 354 efr Mai. 4, 380 Ps. 23, 10.

2.

G g E T (=x)

F O p V (=y)

B P L

364/305 Phil. 2, 15.16. 365 efr Gen. 382 Ps. 18, 2. 385 Ps. 33, 6. 386/387

15, 5 11

; Dan. 12, 3. Cor. 3, 16.

354 iste C 356 rarior P L 358/359 obpositum a g T, obposita G O 360 fulgorem] C xy B (em in ras.), fulgore a, fulgores P L p Ball. 361 radiis] uidere add. y mutari C {corr. m. 2) g T O nam P L 364/365 sicut usq. uiri] P m. 2, om. C L 365/366 caelum fulgeret] a C x, caelum fulget B /a Ball., caelum fulgor y, caelis fulgur P (s eras.) L 366 alt. et] erit P L 369 uirtutibus x 373 roborat P L 374 caelorum (om. in) x y 378 receperint x 379 saluatoris x y 380 consequents E (m. 2) y 380/381 necesse est] om. x 383 et] om. P L fx Ball. infusionem P (corr. m. 2) L 385 hae] om. x, haec y emoueantur g E (he m. 2) T me] eum xy 387 fuerit P (corr. m. 3) L

EXP. EV. SEC. LVC. X, 40-44

357

des Christum. 41. Vides ilium in nubibus. Non equidem puto quod in caligine tenebrosa et horrore pluuiali Christus ad390 uemat — nubes enim uidentur, caelum utique caliganti horrore subtexunt, et quomodo in sole tabernaculum posttit suum, si pluuialis erit eius aduentus ? — 42. Sed sunt nubes quae quia sic oportet caelestis obtexunt mysterii claritatem, sunt nubes quae rore gratiae spiritalis umescant. Aspice nu395 bem in ueteri testamento : in columna inquit nnbis loquebatnr ad eos. Per Moysen utique loquebatur, per Iesum Naue, qui solem statuit, ut plenioris acciperet luminis claritatem. Ergo Moyses et Iesus Naue nubes sunt. Aspice quia uiri sancti nubes sunt, qui sicut nubes uolant et quasi columbae cum pullis. 400 Super me nubes sunt Esaias, Ezechihel, qui mihi per Cherubin et Seraphin sanctitatem diuinae trinitatis ostendunt, nubes sunt omnes. In his nubibus uenit Christus, uenit in nube in Canticis canticorum serena nube et sponsi refulgens laetitia, uenit et in nube leui incamatus ex uirgine ; uidit enim propheta 405 sicut nubem uenire ab oriente. Et bene leuem nubem dixit, quam terrena uitia non grauarent. Vide nubem, in quam sanctus spiritus superuenit et uirtus altissimi obumbrauit. 43. Cum ergo apparuerit Christus in nubibus, concident se tribus terrae / est enim quidam ordo criminum et series pecca410 torum, quae Christi dirimatur aduentu. 21, 29. 44. Videte ficulneam et omnes arbores. Cum producunt ex se 21, 30. fructum, scitis quia prope est aestas. Diuerso quidem modo in unum tamen concurrere uidetur euangelistarum sententia. Matthaeus enim de sola dixit ficulnea, cum ramus eius tener 415 fuerit, hie de arboribus omnibus. Verum siue cum fructus in omnibus uirescit arboribus et ficulnea fecunda iam floret, ut omnis lingua confiteatur deo confitente etiam populo Iudaeorum, sperare domini debemus aduentum, quo tamquam codd. -.aCmtiqr

GgET{=x)

F O p V (=j)

BPL

388 efr Matth. 24, 30. 391/392 Ps. 18, 6. 393 efr Is. 45, 8. 394 efr Ex. !3» 21 J 33» 9395/398 Ps. 98, 7. 396 efr Ios. 10, 12. 399 Is. 60, 8. 409 efr Is. 37, 16 ; 6, 2 ; Ez. 10, 1 ; Dan. 3, 35. 402 efr Apoc. 1, 7 ; Dan. 7, 13. 403 efr Cant. 3, 6.11. 404 Is. 19, 1. 406/407 efr Luc. 1, 35. 408/409 Apoc. 1, 7 ; efr Zach. 12, 10. 414 efr Matth. 24, 32. 417 efr Rom. 14, 11 ; Phil. 2, 11 ; Is. 45, 24. 388 nonne quidem xj L 390 enim] quae add. x V (m. 2), quando add. P s. /. in caelum et a C, caelorum y caliginantium x 391 posuit tabernaculum x 393 quae] aquae y obtexant a 395 uetere P (corr. m. 3) L 396 iesu g E Ty 397 luminis acciperet x acceperitj 398 hiesus a, iesu B P {corr. m. 3) L naue] om. fj. Ball. nubes] P in mg. m. 3, om. B L 399 qui sicut] quia quasi x 400 me] om. a {test. Ball) q esaias] et add. a 402 omnes] prophetae add. E {m. 2) P {s. 1. m. 3) fj. Ball. in nube] et praem. a {test. Ball) m n q r 403 et] om. x P 404 ueniet j> et] om. ay prophetas_y 405 nube ay 406 alt. quam] a Cg B P L, qua alii 406/407 uide usq. super¬ uenit] om. G 408 apparuit j1 414 enim] om. BPL m. 3

PL

V

1814

471

1513

358 420

425

430 Cap. 22, 10. 435

440

445

450

EXP. EV. SEC. LVC. X, 44-47

temporibus aestiuis resurrectionis fructus metentur, siue cum leuem fragilemque iactantiam homo iniquitatis tamquam folia synagogae ramus induerit, conicere debemus adpropinquare iudicium ; nam remunerari fidem dominus et delinquendi finem adferre festinat. 45. Duplicem igitur habet PL 1907 figuram hie ficulnea, uel cum dura mitescunt uel cum peccata V 472 luxuriant. Nam per fidem credentium quae arebant ante florebunt et per gratiam delictorum peccatores gloriabuntur. Ibi fructus est fidei, hie perfidiae lasciuia. Fructum mihi ficulneae agricolae euangelici cultura promittit. Desperare non debemus, si foliis ficulneae peccatores se tamquam fraudis ueste texerunt, ut conscientiam uelarent ; ergo folia suspecta sine fructu. Tales uestes paradisi exules habent. 46. Ecce introeuntibus uobis in ciuitatem occurret uobis homo amphoram aquae portans. Bonum est considerare ubi dominus pascha faciat. Secundum Matthaeum habes : ite in ciuitatem ad quendam. Primum maiestatem diuinitatis aduerte. Cum discipulis loquitur et iam nouit quid alibi sit futurum. Deinde dignationem eius intuere, quia non persona diuitis aut potentis PL 1815 eligitur, sed pauper ambitur et angustum hospitium pauperis amplis nobilium aedibus antefertur. Ite inquit ad quendam. Sciebas, domine, nomen eius, cuius sciebas ministerium, sciebas ministerium, cuius sciebas occursum, sed ideo sine nomine designatur, ut ignobilis aestimetur. Nihil hie conpositum, ubi non exprimitur persona, sed causa. Secundum Marcum autem lagunam aquae portans. 47. Hie ergo apostolis mandatur sequendus. Et quomodo pater familias ? Vt agnoscas sanctitatis definitionem esse, non census. Quomodo in superioribus habens stratum ? Vt magnum meritum eius aduertas, in quo dominus cum discipulis sublimium uirtutum eius delectatione requiesceret. Vtinam ergo mihi contingat v 473 amphoram aquae portare, contingat lagunam aquae portare, ^1514 quam portat pater familias habens in superioribus stratum codd. : a Cmnqr

GgET(=x)

421 efr n Thess. 2, 3 ; Rom. 11, 17.18. efr Gen. 3, 7. 434/435 Matth. 26, 18.

FOp V (=y)

BPL

427/428 efr Luc. 13, 9. 444 Marc. 14, 13.

430/431

421 synagoga g ET ramos a C x, ramo seu 4 (u exp. V) 422 remunerate E (m. 2) P (m. 3) 424 hie] in x, haec L alt. cum] s. 1. m. 3 P, om.y B L 429 ficulneis y fraudi a, fraudes corr. m. 2 y P 430 suscepta a C m n q r x 432 ecce] passio domini secundum lucam praem. m. ciuitate occurrity 434 faciat] ueniat P L 439 amplissimoj' (-is p) 440 mysterium sciebasy 441

sciebas ministerium] om. x y 444 lagoenam G B L, languenam g (u s. /.) p, langunam P (n eras., e s. u m. 2), laguenam alii 445 et] sed C 447 stratum] magnum add. x P (s. 1. m. 2) magnum] om. x 448 aduertas] agnoscas add.y 450 lagunam] P m. 1, kgoenam G B L, languenam g p, laguenam P m. 2 aliique (u exp. C V m. 2) 451 portat] potat dub. Latinius, fort, recte familias] portat add. x

EXP. EV. SEC. LVC. X, 47-49

359

magnum. Quid est enim amphora nisi mensura perfectior non mediocrem mensuram liabens ? Dominus mensurarn inquit bonam conmotam super effluentem dabunt uobis. 48. Nam de 455 aqua quid loquar ? Supra aquam ante ipsos mundi natales sanctus, ut legitis, spiritus ferebatur. O aqua, quae humano aspersum sanguine, ut praesentium lauacrorum figura praecederet, orbem terrarum lauisti ! O aqua, quae sacramentum PE 1908 Christi esse meruisti, quae lauas omnia nec lauaris ! Tu incipis 460 prirna, tu conples perfecta mysteria. A te principium, in te finis, uel potius tu facis ut finem nesciamus. Per te faetor tabidae camis aboletur et pereuntia situ uiscera asperso sale in multam seruantur aetatem. Per te arentibus aestu corporibus dulcis ad gratiam, salutaris ad uitam, suauis ad uolupta465 tem potus infunditur, tu nomen prophetis et apostolis, tu nomen saluatori dedisti — illi nubes caeli, illi sal mundi, ille fons uitae est —, quae montibus pressa non clauderis, quae scopulis inlisa non frangeris, quae terris infusa non deficis, sed intimis scaturriens uenis aut spiritum inclusa uitalem 470 inhalas aut sucum diffusa fertilem praestas aut rigatum superfusa adcommodum subministras, ne siccatis exanimata uitalibus sollemnes neget terra prouentus. Omnium elemen- PL 1816 torum substantia, caelum aer mare terra te reddunt. Te prophetico percussa tactu, ut sitientium rigares corda popu- v 474 475 lorum, euomuit petra, te, cum de latere saluatoris erumperes, percussores uiderunt et crediderunt, et ideo regenerationis nostrae de tribus una es testibus ; ires enim testes stmt, aqua, sanguis et spiritus, aqua ad lauacrum, sanguis ad pretium, spiritus ad resurrectionem. 22,29.480 49. Et ego quidem dispono uobis, sicut disposuit mihi pater regnum. Regnum dei non est de hoc mundo. Non ergo aequalicodd. : a Cmttqr 453/454 Luc.

GgET(=x)

F O p V (=y)

BPL

6, 38.

454/455 cfr Gen. 1, 2. 454 sqq. eft Benedict, fontis in 460 cfr Verg. Eel. vm, 11. 460 cfr Is. 60, 8 ; Dan. 7, 13. 467 cfr Matth. 5, 13 ; Ps. 35, 10; Ioh. 7, 38. 468 cfr Verg. Georg, in, 261. 471 cfr Ps. 1, 3. 473 cfr Ex. 17, 6. 475 cfr Ioh. 19, 34. 477/478 1 Ioh. 5, 8. 481 Ioh. 18, 36.

sacrament. Gelas. et Gregor.

452/453 non mediocrem] a C m n q r P L, non mediocres qui xy B fi Ball. 454 superaffluentem G, superfluentem E T, et (s. 1. rn. 2) supereffluentem P 455 supra aqua] a, supra quam y B, super aquam alii codd. /i Ball. Scb. 456 legitis]1 E (m. 2)y, legisti a B, legis C x, legitur P L /j. Ball. 459 lauasti E (-isti m. 2) T, lauis P ( -as m. 2) E 460 tu] P m. 1, tu P itn. 3) E 466 ille sal uel ille saluator plures codd. Maurin. 466/467 ille fons uitae est] tu fons uitae es B P E, nota hie poteris cognoscere benedictionum fontis add. m in mg. 467 clauderes P, corr. m. 3 469/470 inhalas inclusa uitalem P E 470 diffusa] a m q aliique, infusa B P E /a Ball. 470 rigatum] a m n q r aliique, tuent. Ball. Eng., rigatu alii codd. n 471 exanimata] a Cp V (m. 2), examinata x F O V {m. 1), exinanita B P E 473 mare] et add. xy te] om.y 475 euomuit] a, te uomuit B P (pr. t eras.) E, uomuit alii (j. Ball. 476 et crediderunt ~\om. x 477 e G, est y 478 alt. sanguis] et spiritus aqua add. P (post, exp.) E 481 de] in_y

360

EXP. EV. SEC. LVC. X, 49-52

tatis homini ad deum, sed similitudinis aemulatio est; solus enim Christus est plena imago dei propter expressam in se paternae claritudinis unitatem ; iustus autem homo ad ima485 ginem dei est, si propter imitandam diuinae conuersationis similitudinem mundum hunc dei cognitione contemnat uoluptatesque terrenas uerbi perceptione despiciat quo alimur in uitam. Vnde et corpus Christi edimus, ut uitae aeternae possimus esse participes. Non enim uictus et potus nobis 490 praemii loco spondetur et honoris, sed communicatio gratiae 22, 30. caelestis et uitae, neque duodecim throni tamquam aliqua corporalis sunt receptacula sessionis, sed quia secundum diuinam similitudinem iudicat Christus cognitione cordium, non interrogatione factorum uirtutem remunerans inpieta- ^ 1515 495 temque condemnans, ita et apostoli in iudicium spiritale PL 1909 formantur remuneratione fidei, et exsecratione perfidiae, uirtute errorem redarguentes, sacrilegos odio persequentes. 50. Conuertamur igitur et caueamus ne in perditione aliqua v 475 inter nos de praelatione possit esse contentio ; si enim 500 contendebant apostoli, non excusationi obtenditur, sed cautioni proponitur. Si Petrus aliquando conuertitur, quia primam domini secutus est uocem, quis potest dicere cito se esse conuersum ? Caue ergo iactantiam, caue saeculum ; ille enim confirmare iubetur fratres suos qui dixit : omnia reli505 quimus et secuti sumus te. 51. Deinde contuendum est quia non omnis honorilicentiae studio humilitas dehnitur ; potes enim deferre alicui propter saeculi gratiam, potentiae metum PL 1817 utilitatisque contuitum. Tua aedificatio quaeritur, non alterius honor, et ideo una datur omnibus forma sententiae, ut non de 510 praelatione iactantia sit, sed de humilitate contentio, eoque se dominus proponit imitandum. Egebamus omnium, ipse nullo, et tamen praebuit se humilitatis auctorem, cum discipulis ministraret. Quod utique faciebat non studio utilitatis, 22, 34. sed exercitatione uirtutis. 52. Petrus autem etsi spiritu codd. : a C m n qr

Gg E T{=x)

F Op V(=y)

482/483 cfr Col. i, 15. 483 cfr Col. 3, 10. cons. (1327). 301 cfr Matth. 13, 15 ; Marc. 304/505 Luc. 18, 28. 511/512 cfr Ps. 15, 2.

BPL

488/489 Grat., dist. 2, c. 302 cfr Matth. 4,

4, 12.

38

de

19.20.

482 deum] G y, dominum g {corr.) aliique 483 est] om. B P L 486/487 uoJuptatemque P {corr. m. 2) L 487 uerbi] dei add. C 71 Ball., dei B P {corr. m. 2) L 488 uitam] uita G g, uitae B et P (e eras.) L 488/489 unde usq. participes] Grat. corpus] idem praem. Grat. 489 possumus y 490 et] P s. 1. m. 3, om. L 492 quia] sicut add. edit. Rom. 71 Ball. 490 et ex(s)ecratione a x B, exsecratione C P L, et secretiore y 498 igitur] om. PL ne in perditione aliqua] a Cy (perditionem aliquant) B P L, impendio nc qua x 500 excusatione ay P {corr. m. 2) L 501 qui ad p et V (d s. 1. m. 2) P (ad s. 1. m. 2) 502 secuti sunt B P {corr. m. 3) L 504 iubetjy 504/505 dintisimus /a Ball. 506 studium hu¬ militatis x edd., humilitas edit. Rom. potes x, potest P {corr) aliique 507 defcrri y 508 humilitatisque B P L 513 faciebat] om. B P L

EXP. EV. SEC. LVC. X, 52-56

361

515 promtus, corporis tamen adhuc infirmus adfectu denuntiatur dominum negaturus ; neque enim poterat diuinae constantiam intentionis aequare. Passio domini aemulos habet, pares non habet. Ita non reprehendo quod negauit, laudo quod fleuit. Aliud commune condicionis est, aliud speciale uirtutis. Et 520 ideo instruitur ad cauendum, non cogitur ad negandum. 22, 36. 53. Qui [non] habet inquit sacculum tollat, similiter et per am et qui non habet uendat tunicam suam et emat sibi gladium. Cur V 476 emere iubes, qui ferire me prohibes ? Cur haberi praecipis quern uetas promi ? Nisi forte ut sit parata defensio, non 525 ultio necessaria, ut uideare potuisse uindicari, sed noluisse. Lex tamen referire me non uetat et ideo fortasse Petro duos 22, 38. gladios offerenti sat est dicis, quasi licuerit usque ad euangelium, ut sit in lege aequitatis eruditio, in euangelio bonitatis perfectio. 54. Multis hoc iniquum uidetur, sed non iniquus 530 dominus, qui cum se posset ulcisci, maluit inmolari. Est etiam gladius spiritalis, ut uendas patrimonium, emas uerbum, quo mentis penetralia uestiuntur. Est etiam gladius passionis, ut PL 1910 exuas corpus et inmolatae carnis exuuiis ematur tibi sacri corona martyrii, quod ex benedictionibus dominicis colligere 535 potes, qui summam omnium coronam, si quis persecutionem patiatur pro iustitia, praedicauit. Denique ut scias quia de passione locutus est, ne turbaret discipulorum animos, de se 711516 22, 37. exemplum protulit, dicens : 55. quoniam hoc quod scriptum est oportet impleri in me, quod et cum iniustis deputatus est. 540 Mouet tamen adhuc quod duos gladios discipuli protulerunt, ne forte unum noui.unum ueteris testamenti, quibus aduersum diaboli armamur insidias. Denique dicit dominus : sat est quasi nihil desit ei quern utriusque testamenti doctrina munierit. 22,42.545 56. Pater, si possibile est, transfer a me calicem hunc. Haerent plerique hoc loco, qui tristitiam saluatoris ad argumentum inolitae potius a principio quam susceptae ad tempus infirmi- PL 1818 tatis inclinant et naturalis sensum cupiunt detorquere sen- V 477 codd. : a C m n qr

G g E T (=x)

.322/523 cfr Matth. 26, 5, 10. 541/542 Eph.

52.

F O p V (—y)

531 cfr Matth.

13, 44.45.

B P L

534/535 cfr Matth.

6, 11.

516 denegaturus y 517/518 pares non habet] om. P L 521 non] exp. m. 2 E p P, nunc /z Ball. (cfr Luc. loc. cit. : ‘sed nunc, qui’), seclusit Sch. 522 emat gladium sibi B, gladium sibi emat P L 523 iubes] me praem. C (s. /.) B P L, gladium add. x haberi] a C B P (m. 1) L, habere P m. 2 aliique 525 uideare] a (a eras.) p, uidere CO K (m. 2), uideri G V (m. 2), uidearis g ET, uide F, uidear me B, uidear P L fx Ball. uindicare E (m. 1) L 526 me] om. B P L /z Ball. 527 satis PLjj Ball. dicens a, dicit x 528 ingens P (m. 2 in lege) L 530 possit Gy L 531 quo] nuda add. x edd. 71 Ball. 535 coronarum x 541 alt. unum] alterum P L fx Ball. aduersus x 542 satis y P L fx Ball. 545 pater] sermo de passione praem. m istum E T 546 plurimiquej' salutaris B P L fx Ball. 548 sensu xy B retorquere x

362

EXP. EV. SEC. LVC. X, 56-58

tentiae. Ego autem non solum excusandum non puto, sed 550 etiam nusquam magis pietatem eius maiestatemque demiror ; minus enim contulerat mihi, nisi meum suscepisset affectum. Ergo pro me doluit, qui pro se nihil habuit quod doleret, et sequestrata delectatione diuinitatis aeternae taedio meae infirmitatis adficitur. Suscepit enim tristitiam meam, ut mihi 555 suam laetitiam largiretur, et uestigiis nostris descendit usque ad mortis aerumnam, ut nos suis uestigiis reuocaret ad uitam. Conhdenter ergo tristitiam nomino, quia crucem praedico ; neque enim speciem incarnationis suscepit, sed ueritatem. Debuit ergo et dolorem suscipere, ut uinceret tristitiam, non 560 excluderet. Neque enim habent fortitudinis laudem, qui stuporem magis uulnerum tulerint quam dolorem ; homo enim in plaga et sciens inquit ferre infirmitates. 57. Nos uoluit erudire, ut quia in Ioseph didiceramus carcerem non timere, mortem uincere disceremus in Christo et quod est amplius quemad565 modum futurae mortis maestitiam uinceremus. Quomodo enim te imitaremur, domine Iesu, nisi sequeremur ut hominem, nisi mortuum crederemus, nisi uulnera uidissemus ? Quemadmodum discipuli crederent fuisse moriturum, nisi 22, 45. morituri tristitiam conperissent ? Sic adhuc dormiunt et 570 nesciunt dolere, pro quibus Christus dolebat ; ita enim legimus quia peccata nostra portat et pro nobis dolet. Doles ergo, domine, PL 1911 non tua, sed mea uulnera, non tuam mortem, sed nostram infirmitatem : et nos aestimauimus te esse in doloribus, cum tu non pro te, sed pro me doleres ; infirmatus enim es, sed V 478 575 propter peccata nostra, non quia tibi ilia infirmitas erat ex patre adsumta, sed pro me suscepta, quia mihi proderat ut eruditio pacis nostrae esset in te et liuore tuo uulnera nostra sanares. 58. Sed quid mirum si pro omnibus doluit qui pro uno fleuit ? Quid mirum si moriturus pro omnibus taedeat, 580 qui Lazarum resuscitaturus illacrimat ? Sed et ibi piae sororis lacrimis commouetur, quia mentem humana tangebant, et hie alto operatur affectu, ut quia in carne sua peccata nostra perimebat, maerorem quoque animae nostrae suae animae^i5i7 codd. : a C m n qr

G g E T (=x)

F O p V (=y)

B P L

561/562 Is. 55, 3. 563 efr Gen. 39, 20 sqq. 571 Is. 33, 4. 571/573 perperam reuocat Sch. ad. Cone. Constant, in, ubi locum omnino similem citant ex de fide (ii, 7, 54 — PL 16, 594 A), minime uero praesentem commentarium (Labbe & Cossart, Sacros. Concil. vi, c. 785 sq.) 574/575 Is. 53, 5. 577/578 efr Is. 53, 5. 578 sqq. efr Ioh. n, 33.35. 581/582 efr Verg. Aen. 1, 462. 550 maiestatem eius pietatemque BP L 551 contulerit y 553 dilectione y 557 ergo] enim j 560 fortitudinem P (corr. m. 2) L 561 enim] inquit praem. y 562 uult fx Ball. 563 quam P (corr. m. 2) L 560 sic] si p (sed corr. m. 3), sed P L Ball. 575delicta C ilia tibi x 570 quid] praem.y 581 humana] Weymann, Gotting. gelehrt. Ati^eig. 1905, p. 447 (efr Verg. loc. cit. : ‘mentem mortalia tangunt'), humanam codd. edd. omnes Sch. 581/582 humanam usq. operatur P in mg. m. 3, om. L

EXP. EV. SEC. LVC. X, 58-61

363

maeror aboleret. Et fortasse ideo tristis est, quia post Adae 585 lapsum tali transitu nobis erat ex hoc saeculo recedendum, ut mori esset necesse : deus enim mortem non fecit nec laetatur ;perditione uiuorum et ideo fastidit quod ipse non fecit. 22, 42. 59. Denique ait : transfer a me calicem istum, quasi homo mortem recusans, quasi deus sententiam suarn seruans; 590 oportet enim mori nos saeculo, ut resurgamus deo, ut iuxta PL 1819 diuinam sententiam lex maledictionis resoluto in terrae limum naturae fine soluatur. 60. Quod autem ait : non mea uoluntas, sed tua fiat, suam ad hominem rettulit, patris ad diuinitatem ; uoluntas enim hominis temporalis, uoluntas diuinitatis aeter595 na. Non alia uoluntas patris, alia filii ; una enim uoluntas, ubi una diuinitas disce tarnen deo esse subiectus, ut non quod ipse uis eligas, sed quod deo scias esse placiturum. 61. Deinde uerborum ipsorum proprietatem consideremus : tristis est anima mea et alibi : nunc anima mea turbata est ualde — non V 479 600 ergo suscipiens, sed suscepta turbatur ; anima enim obnoxia passionibus, diuinitas libera — denique : spiritus promtus, caro autem infirma. Tristis autem est non ipse, sed anima. Non est tristis sapientia, non diuina substantia, sed ani¬ ma suscepit corpus meum. Non me fefellit, ut aliud esset 605 et aliud uideretur : tristis uidebatur et tristis erat non pro sua passione, sed pro nostra dispersione. Denique ait : percutiam pastorem et dispergentur ones gregis. Tristis erat, quia PL 1912 "Etc aveyvcboOr)

4k rov avrov kojSckcov XPV°1 s roO avrov aycov Apigpoocov 4k rrjs

fis to Kara Aovkclv evayyeXiov 4ppcrjvecas ficfiXcov 4ktov, f^ouaa Zktws '

60. (592/595)

onep

ei7T€ ' l-icj

to

epiov OeXrjpca, aXXa to 3323. 36-

EXP. EV. SEC. LVC. X, 122-124

alii duos conuiciantes inducunt latrones, iste unum conuiciantem, unum rogantem. Fortasse et iste prius conuiciatus est, sed repente conuersus est. Nec mirum si conuerso culpam ignoscebat qui insultantibus ueniam relaxabat. Potuit etiam 1135 pluraliter de uno dicere, sicut illud est: adstiterunt reges terrae et principes conuenefunt in unum ; solus enim rex Herodes et princeps Pilatus in apostolorum actibus conspirasse aduersus V 501 Christum Petri uoce produntur. Sic et ad Hebraeos habes : in caprinis pellibus ambulabant, secti sunt et leonum molas 1140 obstruxerunt, cum solus Helias melotidem habuisse, Esaias sectus esse, Danihel a leonibus intactus mansisse doceatur. 123. Quam exsecrabilis in facto iniquitas Iudaeorum, ut quasi latronem crucifigerent omnium redemtorem ! Bonus tamen in mysterio latro, qui insidiatus est diabolo, ut uasa 1145 eius auferret. Mystice tamen latrones duo duos populos peccatores significant per baptismum crucifigendos esse cum Chri¬ sto, quorum dissensio diuersitatem pariter credentium signat. Denique unus a sinistris, alter a dextris erat. Increpatio quoque futurum crucis scandalum etiam circa credentes 1 x5° reuelat. 124. Et acetum offerebant Iudaei. Bene ad consum- PL 1928 manda omnia et corruptio sinceritatis hauritur, ut omnia cruci quae uitiata fuerant figerentur. Acetum itaque bibitur, uinum cum felle non bibitur, non quia fel, sed quia admixtae uino amaritudines recusantur. Nam utique amaritudines uitae PL 1835 1155 nostrae pro corporis condicione suscepit. Denique ipse ait : dederunt in escam meam fel et in siti mea potauerunt me aceto. Sed sinceritati non debuit amaritudo misceri, ut ostenderetur sine amaritudine futura inmortalitas resurgentium, quae quoniam inmortalitas in uase coacuerat humano, reparatur 1160 in Christo. Ergo acetum bibitur, hoc est uitium corruptae per Adam inmortalitatis aboletur in calamo, ut de corpore absorberetur humano. Nos quoque uitia nostra per incuriam v 502 mentis corporisque concreta transfundamus in Christum, codd. \aCmnqr

GgET (=x)

F O p (l. 1155/1163)

V (=>)

BP L

1132 cfr Matth. 27, 44 ; Marc. 15, 32. 1135/1136 Ps. 2, 2 ; Act. 4, 26. 1136/ 1137 cfr Act. 4, 27. 1139/1140 Hebr. 11, 33.37. 1140 cfr iv Reg. 1, 8. 1140/1141 cfr Ascensio Isaiae v, i-edit. Tisserant, p. 128. 1141 cfr Dan. 6 ’23. 1144 cfr Luc. 3, 27. 1149 cfr Gal. 5, 11. 1153 cfr Matth. 27, 34.48. 1156 Ps. 68, 22. 1161/1162 cfr Matth. 27, 48. 1162 cfr Matth. 27, 48. 1131 duo a G 1134 posuit P (t r. 1. m. 3) L 1135 pluraliter de uno dicere] ay, de uno pluraliter dicere C B P L 1u Ball., de uno dicere pluraliter x 1137 aduersumjy 1139 leonis P L 1140 melotemy P (ex -idem) habuisse] et add. P L 1141 a] om. B P L 1145 duo duos] gO pP (m. 2), duos a G ET F B, duo C P (m. 1) L, duos duos V 1146 significantur a E et T (corr ) F V significant Get P(corr. m. 2)BL 1148 erant aCOVB 1152 itaque] quippe E J" esca mea G g y 1159 reparatur] m x B edd., separatur a (s ex r) aluque \x Ball. 1160 in] a a, a christo uel in q 1161 mortalitatis a C, inmortalis y in] et duo codd. Maurin. 1162 absolueretur a x edd. (Er. edit. Paris, in mg • absorberetur) 1163 christo PL

EXP. EV. SEC. LVC. X, 124-128

23’ 46-

381

transfundamus per baptismum, ut crucifigamur in Christo, 1165 transfundamus per paenitentiam, ut ab illo nobis uini sanguinisque caelestis incorrupta sinceritas refundatur. 125. Denique ubi acetum bibit, conswnmata sunt inquit ^.1531 omnia, eo quod adsumtae mortalitatis inpletuni esset omne mysterium et exhaustis omnibus uitiis inmortalitatis sola I!7° laetitia remansisset. 120. Et ideo ait : in mantis tuas, domine, conmendo spiritum meum. Et bene conmendatur spiritus, qui reseruatur ; quod enim conmendatur utique non amittitur. Bonum ergo pignus est spiritus, bonum depositum. Vnde et iHe ait : 0 Timothee, bonum depositum custodi. Conmendatur 1175 enim patri spiritus et ideo ait : quoniam non derelinques in inferno animam meant. Vide autem magnum mysterium. Nunc conmendat in manibus patris spiritum suum, nunc in patris gremio sedet, quia totum alius non capit Christum. Denique ego inquit in patre et pater in me. Conmendatur ergo 1180 patri spiritus. Sed cum sit in superioribus, inluminat et in¬ terna, ut uniuersa redimantur ; etenim Christus omnia et in Christo omnia, licet in singulis Christus operetur. Caro moritur, ut resurgat, spiritus patri conmendatur, ut caelestia quoque ab iniquitatis uinculo soluerentur et pax fieret in caelo, quam 1185 terrena sequerentur. 127. Et hoc dicto tradidit spiritum. Et bene tradidit, qui non inuitus amisit. Denique Matthaeus ait : emisit spiritum ; quod enim emittitur uoluntarium est, quod v 505 amittitur necessarium. Propterea addidit : magna twee. In pl 1929 quo uel professio gloriosa usque ad mortem se pro nostris 1190 descendisse peccatis — ergo nec ego erubescam fateri quod pl 1836 Christus non erubuit magna uoce profited — uel euidens manifestatio contestants dei secessionem diuinitatis et corporis. Sic enim habes : clamauit Iesus uoce magna dicens : deus, deus metis, respice me! Quare me dereliquisti ? Clamauit homo 1195 diuinitatis separatione moriturus. Nam cum diuinitas mortis libera sit, utique mors esse non poterat, nisi uita discederet, quia uita diuinitas est. codd. : a C m n q r

GgET(=x)

F Op V (=y)

BPL

1164/1165 efr Gal. 6, 14. 1167/1168 Ioh. 19, 28. 1174 11 Tim. 1, 14. 1175/ 1176 Ps. 15, 10. 1179 Ioh. 14, 10. 1181/1183 Concil. Hispal. 11, 13 — PL 84, 604 C (edit.Gonzdlez) ; Labbe & Cossart.v.c. 1672 E (edit.Loiasa). 1181/1182 Col. 3, 11. 1187 Matth. 27, 50. 1188 Matth. 27, 46.30. 1190/1197 Aluarus Cordub., epist. 1,4- Madoz, p. 92. 1193/1194 Matth. 27, 46 ; efr Ps. 21, 2. 1168 adsumptae mortalitatis a C E{m. 2), adsumpta (absumpta B P m. 3, adsumta P m. 1) mortalitate BPL, adsumpta (absumpta V m. 2) mortalitas E m. 1 aliique esset] om. x (s. 1. m. 2 E) 1170 domine] om. m x 1172 seruatur C 1173 ergo] enim BPL 1175 derelinquisj' B P (ns. /.) L 1180 patris V et P (corr.) L et] om. ay 1181 ueluty 1181/1183 etenim usq. resurgat] cone. Hispal. 11 1182 caro] tamen add. com. Hispal. 1186 quia x p (n s. 1. m. 2) 1188 uoce magna x 1188/1189 in quo] in qua x, immo P L 1189 uel] dei edit. Paris, et Rom. 1190 peccatis] adnundat add. x edd. 1191 uoce magna g ET 1192 secessionem] Aluar. Cord, fs Ball., prob. Mado?, successionem Sch. 1194 pr. me] in praem. C L 1196 descenderet P (corr.) L

382

23, 44.

23, 45.

23, 47.

23, 49.

EXP. EV. SEC. LVC. X, 128-129

128. Iam quae secuntur ostendunt quia propter inpietatern hominum finis saeculi sit futurus. Itaque significatur per 1200 domini passionem occasura praesentia, ut oriantur futura. Tenebrae igitur offusae sunt oculis perfidorum, ut fidei lumen resurgeret. Sol occidit sacrilegis uel refugit, ut funesti spectaculum sceleris obumbraret. Petrae fissae sunt, ut per praerupta saxorum ostenderetur futurum, quoniam uerbi uis pectorum 1205 dura penetraret, quo facilius ex cauis petrarum illi uenatores, quos Hieremias praedixit, domino uenarentur. Monumentorum autem reseratio quid aliud nisi claustris mortis effractis resurrectionem significat mortuorum, quorum in aspectu tides, in processu typus, quod in sanctam prodeundo ciuitatem 1210 praesentium specie declarabant in ilia Hierusalem quae in caelo est futurum perenne diuersorium resurgentium ? Etiam M 1532 uelum scinditur, quo uel duorum populorum diuisio uel myste- V 504 riorum synagogae profanatio declaratur. Scinditur ergo uelum uetus, ut ecclesia noua fidei suae uela suspendat. Synagogae 1215 uelamen aufertur, ut religionis interna mysteria reuelato mentis cemamus obtutu. Denique iam etiam centurio dei filium quern crucifixerat confitetur. O duriora saxis pectora Iudaeorum ! Finduntur petrae, sed horum corda durantur. Iudex arguit, credit minister, proditor scelus suum morte 1220 condemnat, elementa fugiunt, terra concutitur, monumenta reserantur, Iudaeorum tamen inmobilis duritia manet orbe concusso. 129. Stabant autem mulieres haec uidentes, stabat et mater, cum studio pietatis sua pericula posthaberet. Sed et dominus 1225 suspensus in cruce, qui sua pericula contemneret, pio matrem PL 1930 conmendabat affectu. Quod non otiose Iohannes pluribus prosecutus est ; alii enim mundum descripsere concussum, caelum tenebris obductum, refugisse solem. Addiderunt Matthaeus et Marcus, qui humana atque moralia uberius prosecuti sunt : pl 1837 1230 deus, deus mens, respice me ! Quare me dereliquisti ? Vt ad codd. : a Cm nq r

G gET (—x)

F O p V (=j)

BPL

cfr Matth. 27, 45. 1203/1204 cfr Matth. 27, 51. 1206 cfr Ier. 16, 16. 1206/1207 cfr Matth. 27, 52. 1208/1209 cfr Matth. 27, 53 ; Apoc. 11, 2. 1210/1211 cfr Hebr. 12, 22. 1212 cfr Matth. 27, 51. 1214/1213 cfr 11 Cor. 3, 14. 1216/1217 cfr Matth. 27, 54. 1219 cfr Matth. 27, 5. 1224/1226 cfr Ioh. 19, 26.27. 1227 cfr Matth. 27, 51 ; Marc. 15, 33. 1227/1267 cfr Ambros. epist. 63, 109.no — PL 16, 1270-1271. 1228/1229 cfr Matth. 27 46 • Marc. 15, 34. 1230 Ps. 21, 2. 1201

1199 futuris P (corr.) L 1202 refulgeret x V (m. 2) edd. refulgitjy funestisjv 1203 scissae C T L, cissaeg, sissae B 1204 uerbis (pm. uis) P L pectora C 1206 dominum P L 1211 diuorsorium a, deuorsorium B deuersorium P (diu. m. 3) Sch. 1212 quod aFO V 1219 morte] uoluntaria proem. gET 1221/1222 urbe concussa y 1224/1225 sed usq. con¬ temneret] P m. 3, om. L 1224 et] om.y P (m, 3) 1225 crucem quiajy pe¬ ricula] pro poena add. a x 1227 discripserej B caelis PL 1229 mortalia CgET edd. ut uerius P (corr.) L 1230 pr. me] in proem. L

EXP. EV. SEC. LVC. X, 129-132

I235

124°

1245

1250

1255

1260

1265

383

crucem Christi susceptionem peruenisse crederemus condicionis humanae. Lucas autem conpetere euidenter adseruit latroni ueniam sacerdotali intercessione donatam et Iudaeis persequentibus eodem munere indulgentiam postulatam. 130. lohannes ergo, qui plenius diuina penetrauit mysteria, non inmerito laborauit, ut quae deum generauerat mansisse earn uirginem declararet. Solus ergo me docet quod alii non doc.uerunt quemadmodum in cruce positus appellauerit matrem pluris putans quod uictor suppliciorum atque poenarum, V 505 uictor diaboli pietatis officia diuidebat quam quod regnum caeleste donabat. Nam si religiosum est quod latroni uenia donatur a domino, multo religiosius quod mater honoratur a filio. 131. Nec praeposterum iudicetur quod prius latronis absolutionem quam matris appellationem scripsi; qui enim uenerat saluos facere peccatores non absurdum si prius in meis scriptis susceptum munus in redimenda salute peccatoris inpleuit. Denique ipse ait : quae est mater mea et qui fratres mei ? Quia non uenerat uocare iustos, sed peccatores. Sed ibi pro loco, hie et in cruce non inmemor matris appellat earn dicens : ecce filius tuns et Iohanni : ecce mater tua. Testabatur de cruce Christus et testamentum eius signabat lohannes, dignus tanto testatore testis. Bonum testamentum non pecu¬ niae, sed uitae, quod non atramento scribitur, sed spiritu dei uiui. Lingua mea calamus scribae uelociter scribentis. 132. Sed nec Maria minor quam matrem Christi decebat fugientibus apostolis ante crucem stabat et piis spectabat ^ 1533 oculis filii uulnera, quia exspectabat non pignoris mortem, sed mundi salutem. Aut fortasse quia cognouerat per filii mortem mundi redemtionem, aula regalis putabat se et sua morte publico muneri aliquid addituram. Sed Iesus non egebat adiutore ad omnium redemtionem, qui dixit : /actus sum sicut pl 1931 homo sine adiutorio, inter mortuos liber. Suscepit quidem matris adfectum, sed non quaesiuit hominis auxilium. Habemus igitur pietatis magistrum. Docet lectio quid matemus v 506 debeat adfectus imitari, quid sequi reuerentia filiorum, ut pl 1838 codd. : a C m n q r

G g E T {—x)

F O p V (=y)

B P E

1235 efr Ioh. 19, 26.27. 1245 1 Tim. 1, 15. 1247/1248 Matth. 12, 48 ; Ps. 1248 efr Matth. 9,13; Marc 2, 17 ; Luc. 5, 32. 1250 Ioh. 19, 26.27. 1253/1254 efr 11 Cor. 3, 3. 1254 Ps. 44, 2 ; Matth. 12, 48. 1250 efr Matth. 26, 56. 1261/1262 Ps. 87, 6.

44, 2.

1232 conpetere euidenter] competenter Er. edit. Paris, et Rom. 1237 alii] me add. P L, efr Ambros. loc. supra cit. 1238 crucem ay 1239 plures G F O p et P (cs ex is) E E putantxPC 1241 latroj 1243 latronumj 1244 matrij* scripsit a V {m. 2) B 1245 in] om.a x 1247 qui] sunt add. x E 1248 ueni FO V 1253 uitae] et add. y 1255 mariae x dicebat a V (in mg., postea eras.) P (eorr. m. 2) E 1257 spectabat C G B P (in E nonnulla omissa) 1260 munere P E negabat F O et corr. p V B 1261 adiutorem ay qui] a P, quia alii sicut] om. a {test. Ball.) q ctiam add. a, doceat x edd.

1264 magisterium edit. Rom.

docet]

384

23, 5°-

EXP. EV. SEC. LVC. X, 132-136

illae se offerant in filiorum periculis, illis amplius solitudo materna quam suae mortis maestitia sit dolori. 133. Quo loco uberrimum testimonium Mariae uirginitatis adhibetur. Neque enim abrogatur uxor marito, cum scriptum sit : quod deus 1270 coniunxit homo non seftaret, sed quae propter mysterium coniugium praetexuit conpletis mysteriis iam coniugio non egebat. Aut si moralia sequimur, in maerore castitas inperatur. 134. Mysticum tamen est quod conmendatur Iohanni inter ceteros iuniori, quod non otiosis auribus debemus accipere. 1275 Periculosa est enim mulieribus copula adulescentis et species iuuentutis, ne qua fortasse curiosa exempli, incuriosa mysterii, quae luxuriari in Christo cupiens Mariam specie praetendat, non imitetur affectu, sicut uulgus nunc male audit mulierum, relicto seniore marito ut iuniorem sequantur. Discat ergo 1280 ecclesiae hie esse mysterium, quae populo seniori specie ante copulata, non usu, posteaquam peperit uerbum et in corporibus ac mentibus hominum per fidem crucis et sepulturam dominici corporis seminauit, ex praecepto dei societatem populi iunioris elegit. 1285 135. Quaero etiam cur ante mortem non inueniamus esse percussum, post mortem inueniamus, nisi forte ut uoluntarius magis quam necessarius exitus eius fuisse doceatur et ordinem mysticum nouerimus, quia non ante altaris sacramenta quam baptismum, sed baptismum ante, sic poculum. Deinde ut 1290 aduertamus quia licet corporis eius fuerit natura mortalis, v 507 licet qualitas similis, dissimilis tamen gratia. Nam utique post mortem sanguis in nostris corporibus congelascit, ex illo autem incorrupto licet corpore, sed defuncto omnium uita manabat; aqua enim et sanguis exiuit, ilia quae diluat, iste 1295 qui redimat. Bibamus ergo pretium nostrum, ut bibendo redimamur. 136. Quid sibi etiam uult quod non apostoli, sed Ioseph et Nicodemus Christum sepeliunt ? Vnus iustus et constans, alter in quo dolus non erat ; tabs enim Christi est PL 1932 sepultura, quae fraudem iniquitatemque non habeat. Ob1300 struitur igitur tergiuersandi locus, et domestico Iudaei testi- 4 1534 codd .-.aCmnqr

GgET(=x)

1269/1270 Matth. 19, 6; Ioh. 19. 38-391298 efr Ioh. 1,

19, 27.

FOpV(=y)

1286 efr Ioh.

BPL 19, 34.

1297 efr Ioh.

47.

1266 solitudo] aim. 1) G F O p (m. 2 solicitudo) V B Colb., sollicitudo alii edd., 1269 abrogatur] BPL, abrogetur a C, abrogaretur xy 1270 pro mysterio g E T 1275 copula mulieribus x 1277 mariae BPL specie] x B, speciem P (m. 2 ex -cie) aliique 4 Ball. 1278 affectum C P L 1279 sequatur g, seruatur P (corr. m. 3) L 4 Ball. 1283/1281 iunioris populi C 1285 qua ergo etiam y 1286 post mortem inueniamus] om. y 1286/1287 uoluntarius usq. fuisse] uotus eius fuisse P (/« mg. inf. uoluntarius exitus eius ma¬ gis quam necessarius m. 3; it a habent etiam 4 et Ball.) L 1288 quam] om. P L 1290 mortis x, mortali 4 1291 licet] ety 1292 congelescit E (corr. m. 2) T FO VBP (m. 2), congeliscitp 1295 uiuendo x 1298 cogitans P (corr. m. 2\ L 1299/1300 obstrueturj/, obruitur (om. igitur) P L tuet. Ball.

EXP. EV. SEC. LVC. X, 136-139

385

monio reuincuntur; nam si apostoli sepelissent, dicerent pl 1839 23> 53utique non sepultum, quem raptum esse dixerunt. 137. Iustus autem Christi corpus operit sindone, innocens unguit unguento , namque haec non otiose distincta repperimus, quia i3°5 iustitia uestit ecclesiam, innocentia gratiam subministrat. Vesti ergo et tu domini corpus gloria sua, ut et ipse sis iustus. etsi mortuum credis, operi tamen diuinitatis plenitudine suae. Vngue illud murra et aloe, ut bonus odor Christi sis. Bonurn linteum misit Ioseph ille uir iustus, et fortasse illud quod 1310 Petrus uidit e caelo ad se esse demissum, in quo erant genera quadrupedum et ferarum et uolucrum ad similitudinem gen¬ tium figurata. Mystico igitur unguento illo pistico consepelitur ecclesia, quae diuersitatem populorum fidei suae conmunione sociauit. 1315 138. De hoc Ioseph in Iohanne solo inuenio quod occultus uenerit ad Pilatum propter meturn Iudaeorum. Quomodo v 508 iustus latebram periculi timore quaesiuit ? Ego autem puto quod ideo occulte petierit, ut corpus inpetraret, non ut periculum caueret. Et tamen quid mirum si occultabatur 1320 iustus, quando occultabantur et apostoli iustorum magistri ? Veni et tu. Vel sero uel nocte, uel quacumque hora ueneris, Iesum inuenies ad suspiciendum paratum nec minorem serius uenientibus mercedem soluentem ; nam et qui sexta hora uenit non est mercede fraudatus et qui undecima plenitudinem 1325 mercedis accepit. Sed etiam Nicodemus nocte uenit. Nox erat, quia adhuc non erat resurrectio. Denique resurrexit Christus et iustus ait : nox praecessit, dies culpropinquauit. 139. Hunc Ioseph iustum Lucas dixit, Matthaeus diuitem. Et merito diues hoc loco dicitur, ubi corpus suscepit Christi; 1330 suscipiendo enim diuitem nesciuit fidei paupertatem. Diues est ergo qui iustus est. Igitur sindone inuoluit, Israhelita uero et diuersos miscet uirtutum odores et aloes mittit quasi libras centum, hoc est perfectae fidei quantitatem. Et liga- pl 1933 uerunt corpus Iesu iuxta consuetudinem spiritalium Iudae1335 orum, non utique nodis perfidiae, sed fidei ligaturis et pocodd .-.aCmnqr

GgET(=x)

FOpV(=y)

BPL

1302/1303 cfr Matth. 28, 13. 1304 cfr Matth. 27, 59. 1308 cfr Col. 2, 9 ; ir Cor. 2, 15 ; Ioh. 19, 39. 1309 cfr Matth. 27, 59 ; Marc. 15, 43.46. 1310 cfr Act. 10, 11.12. 1310 cfr Ioh. 19, 38. 1319/1320 cfr Ioh. 20, 2.3. 1323/ 1324 cfr Matth. 20, 5.6. 1324 cfr Ioh. 3, 2. 1327 Rom. 13, 12. 1328 cfr Matth. 27, 57. 1330/1331 cfr Ioh. 19, 39.40 ; 1, 47. 1333/1334 cfr Ioh. 19, 40. 1335/1330 cfr Ioh. 19, 41. 1302 quem] sepultum add. P L jx Ball. dixerant G g 1303 ungit p, ungitur jL 1300 ergo] om. P L pr. et] om. F O V 1307 diuinitatis propriae (om. suae) g E T 1308 unge x 1312 figuram P (corr. m. 3) L sepelitur P L 1317 timere P (corr.) L 1322 inuenies iesum x 1323 mercedem] pia largiente add. a, pia largitate add. C hora] om. P L 1320 surrexit Ggp 1327 dies] autem add. a x edd. fj. Ball. 1331 igitur] iustus praem. x edd. fj. Ball. 1334 specialium edit. Rom. 1335 utique non x

386

340

345

350

355

360

365

EXP. EV. SEC. LVC. X, 139-142

suerunt in horto, cui frequenter ecclesia conparatur, quae diuersorum habeat poma meritorum floresque uirtutum. 140. Nec otiose alius monumentum nouum dixit, alius monumentum Joseph. Non habebat igitur Christus tumulum suum. Etenim tumulus his paratur qui sub lege sunt mortis ; uictor PL 1840 mortis tumulum suum non habet. Quae enim conmunio tumulo et deo ? Denique Ecclesiastes ait de eo qui meditatur in V 509 bonis : et sepultura non est illi. Specialis igitur praeter conmunem omnium mortem mors Christi est, et ideo non cum aliis ^ 1535 sepelitur, sed solus tumulo includitur ; omnia enim in similitudinem hominum habuit incarnatio domini sed similitudo cum differentia naturae est ex uirgine similitudine generationis, dissimilitudine conceptionis. Curabat aegros, sed inperabat. Aqua Iohannes baptizauit, hie spiritu. Et mors ergo Christi conmunis secundum naturam corporis, specialis secundum uirtutem. 141. Quis autem est Ioseph, cuius in tumulo ponitur ? Vtique ille iustus. Bene ergo Christus monumento creditur iusti, ut habeat ubi filius hominis caput reclinet et iustitiae habitatione requiescat. Bene autem nouo secundum litteram quidem, ne alius suscitatus a perfidis diceretur, mystice uero quid possumus intellegere nisi forte quia legimus : sepulchrum patens est guttur eorum ? Ergo sepulchrum patens est guttur hominis, in quo perfidia letalis et mortua uerba conduntur, quod per uetustatem et incursionem aliquam bestiarum fatiscit et soluitur. Est ergo contrario monumentum in secretis hominum, quod sibi in pectoribus duritiae gentilis penetrabili uerbo iustus excidit, fidei atque doctrinae operibus perpolitum, ut praetenderet in nationibus uirtus Christi. 142. Cui pulcherrime lapis admotus est, ne pateret; quicumque enim in se bene humauerit Christum diligenter custodiat, ne eumViio codd. : a C m nqr

Gg ET (=x)

F Op V (==y)

BP L

1337 efr Cant. 4, 12 ; Eccl. 2, 5. 1338 efr Ioh. 19,41 ; Matth. 27, 60. 1340 efr Rom. 7, 2. 1343 Eccl. 6, 3 ; efr Eccli. 14, 22. 1348 efr Luc. 5, 24. l. 549 efr Luc. 3,16. 1354 efr Luc. 9, 5 8. 1354/1355 efr Maxim. Taurin. —PL 57.444B. 1355 efr Ioh. 19, 41. 1357/1358 Ps. 51, 10. 1364 efr Matth. 27, 60 ; Marc. 16, 46. 1337 habet G g 1338 alius] alias praem. F O V, alios p (s. apud m. 2) 1340 mortis] om. BP L 1343 nobis BP L illi] bonis m, illis P {corr.) E 1346 similitudo] erit add. G, erat add. g ET L 1347 naturae] natus x edd. M Ball. similitudinem O p B P E, similitudo plures codd. Maurin. 1348 dissirnilitudinem p B, -es P E, dissimilitude plures codd. Maurin. imperat x 1349 iohannis F P L et corr. m. 2 O V B baptizabat C x 1351 uirtutum p {corr. m. 2) P 1353 monumento] in praem. C edit. Rom. creditur] ponitur x edd., ingreditur P (in r. 1. m. 2) 1354 filius hominis ubi x Maxim. Taur. edd. ^ Ball. caput] suum add. Gg E T B reclinet caput suum g 1356 crederetur x uero] autem E T 1358 est patens ay 1361 fatescit a {corr.) C O V et corr. B {m. 2) P {m. 3), patescit x ergo] xy, e add. a (e r. /.) CBP L 1363/ 1364 expolitum x 1365 enim] om. P L 1365/1366 bene in se y 1366 humauerit] a C x F 0 B, humanauerit p V {corr.), humane recipit P E (recepit)

EXP. EV. SEC. LVC. X, 142-147

387

perdat neue perfidiae sit ingressus. Vides enim quia Petrus et lohannes priores intrare meruerunt. Denique Iohannes ipse non antequam crederet introiuit. 143. Et bene in petra exci370 sum dicitur hoc est in fidei firmamento, de qua ueri Israhelitae PL 1934 dulcedinem mellis et oleum spiritale suxerunt. Sepelierunt enim Christum iustus et qui deum uidit ; non enim sepeliunt Christum nisi qui deum credunt. 144. Non omnes possunt sepelire Christum. Denique quamuis religiosae mulieres longe 375 stant, sed, quia religiosae, locum diligenter obseruant, ut unguenta adferant et superfundant. Sollicitae tamen et a monuinento posteriores recedunt et ad monumentum priores reuertuntur. Etsi deest constantia, non deest diligentia. 145. Sexus nutat, deuotio calet. Denique resurrectionis tempore PL 1841 380 praesto sunt et, cum uiri fugarentur, solae tamen ab angelo ne timeant admonentur. Petrum euocant studio priores, sed posteriores fiducia. Denique ille sine metu aduenit et constanter qui posterior uenerat primus ingreditur, quasi qui claues regni, ut aliis aperiret, acceperat. 146. Terrae motus 585 autem fidelibus resurrectio est, inperitis metus, his, quia pigrum corpus a mortis sopore se conmouet, illis, quia tremore 711536 corporis et terrena mobilitate turbati a resurrectionis fide et credulitate desciscunt. 147. Mane autem sabbati uenerunt ualde tempore ad monu390 mentum. Magna oritur hoc loco plerisque dubitatio ; nam etsi non uidentur euangelistae dixisse contraria, tamen diuersaV5n dixerunt, siquidem hie : mane ualde tempore, Marcus ualde mane, Matthaeus uespere sabbati, Iohannes prima sabbati, cum adhuc tenebrae essent, mulieres ad monumentum uenisse dixe395 runt. Deinde hie duos uiros, Marcus unum iuuenem in albis sedentem, Matthaeus unum angelum, Iohannes duos angelos in albis sedentes uisos esse memorarunt. Postremo quod uix enodabile uideatur, Iohannes scripsit dictum Mariae Magdacodd. : a C m n q r

G g ET (==x)

F O p V (=_y)

BP L

1367/1368 efr Ioh. 20, 6.8. 1368 efr Ioh. 20, 8. 1360/1370 efr Matth. 27, Marc. 16, 46. 1373/1374 efr Matth. 27, 55. 1378 efr Deut. 32, 13. 1379 efr Matth. 28, 1-8. 1382 efr Ioh. 20, 2. 1382/1383 efr Ioh. 20, 6. 1384 efr Matth. 16, 19. 1384/1385 efr Matth. 28, 2. 1390 efr Euseb. Qwest, euang. 255, 10 — PG 22, 938 A. 1392/1394 Marc. 16, 2 ; Matth. 28, 1 ; Ioh. 20, 1. 1395 efr Luc. 24, 4 ; Marc. 16, 5 ; Matth. 28, 2.3 ; Ioh. 20, 12. 60;

1367 neue] ne y 1369 intrauit C 1370 uiri a P (m. 3) 1372 pr. enim] autem edit. Rom. 71 Ball. 1372/1373 christum sepeliunt P 1373 deum cre¬ dunt] mutat et plura add. edit. Rom. 1378 diligentiae P {cow.) L 1380 fugerentur edit. Rom. 1381 studio priores] studio (sio extra /. m. 2) res P, studiores L 1384/1385 autem motus E T 1385 impiis 71 Ball. 1388 desciscant x 1389 mane] feria n in albis, in ecclesia maiore. similiter et in ascensione domini praem. m tempere B P (m. 2) 1390 loci a p V (corr.) plerisque] a praem. x 1392 tempere B P (m. 2) 1393 uespera x 1397 memorauerunt C B P L /a Ball.

388

23> 56.

EXP. EV. SEC. LVC. X, 147-151

lenae : noli me tangere ; nondum enim ascendi ad patrem meum ; 1400 Matthaeus occurrisse dominum Mariae scripsit Magdalenae et alterae Mariae et illas accessisse et tenuisse pedes eius et adorasse euidentissima descriptione digessit. 148. Quomodo ergo soluendum, nisi quattuor euangelistas de diuersis quattuor PL 1935 putes dixisse temporibus, ut et personas alias mulierum et 1405 alias conicias uisiones ? Denique aliae cum unguento prima sabbati ueniunt, aliae sine unguento uespere sabbati. Istarum nomen exprimitur, illae de Galilaea secutae dominum designantur. 149. Quo loco ne quern spinosae interpretationis in fine offendat asperitas, ubi suauia forte praesumta sunt, aestimate 1410 iam nos conplendi sermonis uela summittere, quoniam ad portum uenimus et nauis, quae cursu concito maria transmeauerit, ubi litori coeperit adpropinquare, latentia cautium cursu praestringit infracto. Ergo ne tamquam inerti gubernatori in harenis litoris sermo mihi haereat, tamquam uada 1415 caeca legam lentandum iter quam praecipitandum arbitror, quo minus rimosa nobis fatiscat oratio. 150. Primum igitur illud spectandum est, quid est quod V 312 scriptum est uespere sabbati quae lucescit in prima sabbati, resur- PL 1842 rexisse dominum. Sic enim habes quia uespere sabbati uenit 1420 Maria Magdalene et altera Maria uidere sepulchrum. Et ecce terrae motus factus est magnus. Non enim die sabbati — nam siluerunt sabbato secundum mandatum — sed post sabbati diem nocte utique resurrexit. Denique quae mane uenerunt licet ualde tempore tamen iam dominum resurrexisse cogno1425 uerunt. 151. Sic igitur temperandum est, ut neque mane dominica, quae est prima post sabbatum neque sabbato resurrectio facta credatur. Nam quomodo triduum conpletur ? Non ergo uesperascente die, sed noctis uespere resurrexit. Denique ^1537 codd. : a Cmnqr

G g E T M (/. 1418/1428) (=x)

F O p V (=j)

BPL

1399 Ioh. 20, 17. 1400 cfr Matth. 28, 9. 1405 cfr Marc. 16, 2 ; Matth. 28 1 1407 cfr Matth. 28, 1 ; Marc. 16, 2. 1413/1414 cfr Verg. Aen. 1, 112. 1414/ 1415 cfr Verg. Aen. 1, 336. 1415/1410 cfr Verg. Aen. 1, 123. 1418 Matth 28, 1. 1419/1421 Matth. 28, 1.2. 1422/1423 cfr Marc. 16, 2. 1425 cfr Euseb. Quaest. euang. 257, 11 — 939 C 1399/1400 noli usq. magdalenae] om. P L per homoiotel. 1400 scripsit mariae g 1401 alterae] x y, altera a, alteri C B P L 1401/1402 et tenuisse usq. digessit) om. p ; eius loco inserit excerptum e commentario S. Bedae v, 18-551 D (dixit autem) usq. 553 B (lgnoro),quae uerba et alii Ambrosii codd.inserunt l. vm, post sect. 56 (/. 658) 1404 putas * 1408 quo loci GETp E.que locaF,que locoO 1414 uada]in praem.ETPfj.Ball. 1415 legam] om. P L M Ball. lentandum] B P L, laetandum alii, tentandum edit. Paris., tentandum prius edit. Rom. 1416 patescat a {test. Ball.) m n q r B (e