Opera, Pars II, 2: Expositio Psalmorum LXXI-CL

Citation preview

Lu

ool of Theology at Claremont

I

aS *

ES

l

Á

lE

Nt

NS

?

S

/

N

?

: ^d

H

!

|

N

p

t

N

N

2x

SN

SECUN

E XA es

es

Neu

x C

SS

— Wem

Ji

]

gn

ues Ep. Nes R$

EUN

*

RE

id

&

3

aes:

Cy) M p AS

D

eer lier e eso pm

UE

RICO

ST aT EDS |m B.

» 4 NY munduo C voy vr $5

aA

«48

2

€

"« MN

b

M

XPERÉN

»

x

AE

LI

'

r-

Theology

libraeg

SCHOOL OF TH FOLO GY

AT CLABEMONT C'oltioenia

CORPVS

CHRISTIANORVM — Series Latina

XCVIII

.

/ CORPVS

CHRISTIANORVM Series Latina

à E cue

MAGNI AVRELII CASSIODORI

SENATORIS OPERA DARSOIL

2

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI

BREPOLS

EDITORES

MCMLVIII

PONTIFICII

BK p Uu

72) '

Fo d

MAGNI

AVRELII CASSIODORI EXPOSITIO

PSALMORVM

LXXI-CL

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI

BREPOLS

EDITORES

MCMLVIII

PONTIFICI

POST TEXTVM

MAVRINOS

EDENDVM

CVRAVIT

M. ADRIAEN

EXPOSITIO

PSALMORVM

LXXI-CL

NOTAE Gerz.

CODICVM

ET EDITIONVM

Paris, Bibl. nat. 12.239 ; 12.240 ; 12.241, saec. VIILIX, olim Corbeiensis, postea Germanensis (ps. 1-150). Totum contulimus.

Durham, Cathedral Libr. B. II. 30, saec. VIII med. (ps. 1-150). Contulimus praefationem et ps. 1-3, 20-21, 106. ^ Paris, Bibl. Ste Geneviéve 55, saec. VIII med., ex abbatia Corbeiensi (ps. 1-43). Contulimus ps. 1-3, 20-21. Paris, Bibl. nat.15. 304 ; 15.305, tempore Fardulfi, abbatis S. Dionysii (793-806) consctipti (ps. 1-50 ; 54-99). Contulimus ps. 20. Schaffhausen, Stadbibl. Min. 78, saec. VIILI-IX, ex abbatia Sangallensi (ps. 1-50). Contulimus praefationem et ps. 1-3, 20, 21.

Autun, Bibl. mun. 20 A (S. 22) 4- Troyes, Bibl. mun. 657, saec. VIILIX, ex abbatia Flauiniacensi (ps. 51-150). Contulimus ps. 106. Milano, Bibl. Ambrosiana D 519 inf., saec. X-XI, ex monasterio Bobbiensi (ps. 101-150). Contulimus ps. 106. "Aud. Bec.

Fisc.

Rouen, Bibl. mun. 493 ; 494 ; 495, saec. XII, ex abbatia S. Audoeni Rotomagensis (ps. 1-150). Contulit Garetius. Codex abbatiae Beccensis, eiusdem aetatis (ps. 1-50 ; 100-150). Contulit Gatetius. Rouen, Bibl. mun. 491 ; 492, saec. XI-XII, ex abbatia Fiscannensi (ps. 1-150). Contulit Gatetius.

Wien, Nationalbibl. 1861, saec. VIII (praef. cap. 1, 2, 3). Contulit De Bruyne.

Paris, Bibl. nat. 16.744, saec. XII (praef. cap. 1, 2, 3, 5-9, 11, 12). Contulit De Bruyne. Paris, Bibl. Ste Genevieve 8-10, saec. XII (praef. cap. 1, 2, 5, 5-10, 12-16). Contulit De Bruyne. Graz, Universitátsbibl. III, 86, saec. XII (praef. cap. 2, 3). Contulit De Bruyne. Góttweig, Stiftsbibl. 3o (praef. cap. 4). Contulit De Bruyne. ed. Garet

PL

editio princeps Basileensis anno 1491. Contulit Garetius. editio Iohannis Garetii, Rotomagi, 1679 (paginas in margine indicauimus sub siglo y). editio J.P. Migne, Pa/rologia Latina, t. 7o, Parisiis, 1865 (paginas in margine indicauimus).

psalterium Romanum, edid. R. Weber, Romae, 1953 (singulorum codicum siglis usi sumus quae adhibuit Weber). bsalterium Gallizanum (Biblia Sacra iuxta Latinam Vulgatam uetsionem, t. X, Romae, 1952).

Si

his uncinis inclusimus

additamenta

alterius editionis.

EXPOSITIO NOVO

IN OCTO DECADAS

TESTAMENTO

CONVENIENTES.

PRAEFATIO.

Explicatis septem decadibus (sicut dictum est) in figuram ueteris testamenti, nunc ad reliquas octo ueniamus, quarum numerus plenissime nobis resurrectionis dominicae cognoscitur indicare mysterium, ut, his partibus diligenter inspectis, reuera liber psalmorum totius scripturae diuinae thesaurum complexus esse uideatur. Nam licet sint omnia spiritalibus plena diuitiis, et magnis illustrata luminibus, paene nullum tamen ex his (ut arbitror) uolumen inuenies, quod tantis rebus

A

caelestibus doceatur esse completum. Nec moueat quod pars illa quam diximus ad sacramentum testamenti ueteris perti-

Io

nere, a beatitudine Domini Saluatoris sumit initium ; et ite-

rum in subsequentibus psalmis inuenies quod primis constat temporibus actitatum. Quae omnino non debent aduersa iudicari, quia et uetus testamentum de nouo plenum est, et no1 VA uum íacit plerumque ueteris mentionem. Nunc ad titulum ueniamus, qui interpretatione nominis sui ad noui testamenti noscitur pertinere mysterium ; inscribitur enim : In Salomone. EXPOSITIO

VA

IO

IN PSALMVM

LXXI.

1. In Salomone psalmus: Salomon interpretatur pacificus. Quis est autem reuera pacificus, nisi Dominus Christus, qui hominem diaboli uersutia deceptum, ad Creatoris sui reuocauit obsequium fecitque colere salutis principem, qui sequebatur miserrimus mortis auctorem ? Ipse enim Mediator Dei et hominum hodieque interpellat pro nobis ; quem reuera dicere nos recte pacificum ipsius uerba testantur cum dicit : Pacem meam do uobis, bacem meam relinquo uobis. Sed pax ista non est quam bella disturbent, non est quam inquietudo ulla concutiat ; sed imperturbata semper atque aeterna manens, nullius inimici contrarietate dissoluitur. Ipsa est de qua propheta dicit : dabo uobis solatium uerum, pacem super pacem. Ps. LXXI, 1/2 cft Hieron. Lib. interpr. bebr. nom. — edid. Lagarde, p. 63, 5 ; 8 Ioh. 14, 27. Aug. Es. ps. 71, 1, 7 — CC 59, 971. Praef., Ziulus : expositio usq. praefatio] Gare, oz. Germ. qui tamen 1. 1 explicatis 8/9 qui ... 5 diuinae scripturae — Garez usq. sicut uncialibus litteris exbibet 17 in salomone] Gerzz. in zarg. super. paginae sequentis, om. completus Gerzz. Garet. Ps. LXXI, 1 in salomone psalmus] Gerz., in salomonem ps. Gare/, ps. in salomone(m) —r

PIE 506

648

EXP. IN PS. LXXI,

1-2

Diuisio psalmi. Per totum psalmum propheta loquens, aduentum significat :; Domini Saluatoris; in una eademque persona modo humanitatem eius, modo diuinitatem alternis partibus euidenter ,& 24o ostendens. In prima parte uerba facit ad Patrem, iudicium Filio petens ad populos iudicandos, quod tamen praedestinatum ante saecula esse cognoscitur. Secunda, in iudicio Domini 2o filios pauperum dicit esse saluandos et humiliandam diaboli sine dubitatione superbiam. Nam et ipsum quoque Virginis partum per quasdam similitudines mirabiliter cognoscitur indicare. Tertia parte refert quae bona contigerint, de Spiritu sancto et Maria Virgine nato Domino Christo. Quarta ab 25; omnibus regibus dicit adorandum, quia humanum genus a diaboli potestate liberauit. Quinta pronuntiat, quoniam humanis oculis uisus, firmamentum fuit credentium et prouectus sine dubitatione iustorum. Sexta aeterno Domino totius mundi consensu laudes perhibet esse soluendas. Septima hymnum 3» Domino Christo iucundissima deuotione persoluit. Sic noui testamenti clarum manifestumque initium per huius psalmi seriem constat expressum. Expositio psalmi. 2. Deus, iudicium tuum Regi da et iustitiam tuam Filio

Regis.

Cum dicitur,

Deus,

non uidetur hoc nomen

3; aliquam designasse personam ; sed quoniam sequitur, da Filio, certissime Pater inuocatus esse cognoscitur. Istud enim nomen

relatiuum est et hoc, quod non dicit, indicat ;

sicut serui appellatione sentitur et dominus. Scire autem debemus ad distinguendas declarandasque personas sanctae Tri4o nitatis sola haec nomina posse sufficere. Nam cum dixeris, Deus

Pater, Deus

Filius, Deus

Spiritus sanctus,

plenissime

sanctae Trinitatis uisus es declarasse personas. Haec enim nomina in sancta Trinitate sola sunt propria ; cetera uero,

id est natura, potestas, aeternitas, omnipotentia et his similia

4; probantur esse communia. Quapropter beatissimus propheta desiderio glorioso flammatus, petit a Patre iudicium dari Filio, quod sciebat esse uenturum ; sicut in euangelio legitur : Pater non iudicat quemquam ; sed omne iudicium

dedit

Filio. Iudicium enim dictum est quasi iuris dicium, id est jo quod in eo ius dicatur. Et ut ueracissima probaretur esse peti48/49 Ioh. 5, 22.

17 iudicio Gerzz. Gerzz., corr. a. m.

24 quarto Gerzz.

36 istud] Gerzz., illud Gare

49 iures

EXP. IN PS. LXXI, 2-3

SCHE

649

tio, eadem iterum sequenti commate geminauit. Hoc est enim quod dicit, e? iustitiam tuam Filio Regis, quod superius ait : Iudicium tuwm' Regi da. Quod in scripturis diuinis ad exprimendam causam frequenter inuenis esse repetitum ; in caelis irridebit eos et Dominus 5 A sicut est illud : Qui habitat Subsannabit eos ; et illud : Caeli enarrant. gloriam Dei e opera manwwn eius annuntiat firmamentum. Nam et sequens uersus eodem modo depromitur. Quae figura dicitur epimone, id est repetitio crebra sententiae, quoties una res ad inculcandam 6 o causam diuersis sermonibus iteratur. Meminisse autem debemus, quotiescumque aut ipse Dominus Christus sibi petit dari, aut alter ut ei concedatur expostulat, naturam humani-

tatis euidenter ostendi. Ceterum Verbum omnipotens cum totum habeat Patris, nihil sibi indiget dari, sicut ipse in euan6 A gelio dicit : Omnia Patris mea sunt. Iudicare populum tuum in iua iustitia, et bauperes tuos in $udicto. Exponit causam quare petiuerit Filio iudicium dari, scilicet, ut 44dcet orbem terrarum per iustitiam Patris, quam tamen et Filii esse non dubium est. Nam 1 o ideo dicit Patri, ?w iua ustitia, ne quis ausu sacrilego discrepare sibimet in aliquo sanctam aestimet Trinitatem. Sequitur e£ fauwperes tuos in iudicio. Dicit etiam $aueres Patris, dum et Christi Domini esse declarentur ; ut idem intellegatur in illa maiestate nihil potestatis esse diuisum, 7 5 sicut ipse in euangelio dicit : Omnia quae habet Pater mea sunt. Pauperes exgo Dei sunt qui, mundana superbia derelicta, humilitati se per omnia tradiderunt. Nam et si pauper superbiat, non est Dei Pawper ; etsilocuples humilitatem diligat, non est saeculi diues. Voluntates enim talium sunt inspicien8o

dae, non nomina.

9. Suscipiant monies pacem $ojpulo tuo et colles iustitiam. Per moníes significari frequenter diximus apostolos et prophetas, qui ad superna firmiter eleuati caelesti gratiae proximantur. Isti ergo tales facem, id est Christum 8 vA suscipiant fideli populo praedicandum. Ipse est enim Domini $oj$ulus qui ei credidit et spiritali se conuersatione tractauit. Sequitur e£ colles iustzttam. Colles dicit inferiori gradu ceteros beatos, qui recte Domini uidentur praedicare mandata. Nam et facem (quod superius dixit) Dominum 9 o significat Saluatorem ; et 2wst2tiam, eum ipsum sine dubitatione designat ; sicut et alibi legitur : Jwstitza et pax osculatae sunt se. Pax enim uere dicitur, quia per ipsum homo re55/56 Ps. 2, 4.

56/5? Ps. 18, 2.

65 Ioh. 16, 15.

«5 Ioh. 16, 15.

91/92

SOUS ADERIC

62 date

Germ., corr. a. m.

74 potestates

Gerzz., corr. d. 7. 82/83 apostolus se] Gerz., ozz. Garet eum g

Ger.

Gerzz., corr. d. zz.

corr.

90 iustitia

46 humilitate

Gerzz.

92

PL 3oT7

650 g^

conciliatus est Deo ; ?ustitia, quoniam orbem terrarum sub aequitate iudicabit, qui etiam diabolum per iustitiam magis quam potentiae uirtute superauit. 4. In sua iustitia iudicabit pauperes populi, et saluos faciet filios pauperum et humiliabit calumniatorem.

IOO

EXP. IN PS. LXXI, 3-4

Hactenus

optando locutus est, nunc ueniens ad

secundam partem prophetiae uirtute, quae sint aduentu Domini praestanda, diuersarum parabolarum pulcherrima uarietate commemorat. Nam cum superius dixerit Patri, i» £wa iustitia, nunc dicit de Filio,

IO

II

I

^

I20

n sua

iustitia

; ut firmiter

teneas nihil ibi esse aut discrepans aut diuisum ; sed quae est Patris, ipsa est enim et Filii sine dubitatione Zustttia. Nam et aliter potest intellegi. Pawferes Christisaeculi istius iudicio esse probantur abiecti,dum et a testimoniis remoti sunt et a consessu honorabili submouentur. Deus autem $awperes non in humana, sed i» sua iustitia iudicabit, quia ipsos magis elegit, quos mortalitas superba despexit. Addidit quoque, $opuli, ubi subaudiendum est fidelis. Non enim quoscumque pauperes Dominus elegit, sed quales ipse dicit : Beat pauperes spiritu, quoniam dbsorum est regnum. caelorum. Sequitur e£ saluwos fjaciet filios pauperum. Pauperes Christi sunt apostoli uel prophetae, qui mundi istius opulentiam electa Domini paupertate contempserunt, de quo scriptum est : Qui cum diues esset, bauper factus est propter nos. Quorum filii sunt populi christiani ; eorum enim praedicatione generati sunt, quibus docentibus credere meruerunt, sicut apostolus dicit : Fiol mei, quos iterum barturio, donec. Christus formetur in uobis ; et iterum : In Christo Iesu per euangelitum ego uos genu. Hos ergo saluos facet, quos filios apostolorum esse cognouerit. Adiecit e? hwmiliabit calummiatorem. Calummniatorem diabolum significat, superbum, crudelem, insatiabilem,

malorum

omnium

principem,

Discutia-

125 mus enim quare dictus est calumniator.

130

K litteram iudices antiqui damnationibus affigebant ; et quoniam crudelis impugnator condemnationibus fauet alienis, K litterae militem calwmniatorem appellae uoluerunt. Calumniator itaque est qui innocentiam alienam in reatum nititur exquisita machinatione perducere; quod diabolo congrue uidetur aptatum, qui humanum genus suis fraudibus tot saeculis probatur impetere. Quid enim plus calumniosum quam auctorem esse criminum,

111/112 Matth. 5, 5. 45

et culturam 116 II Cor. 8, 9.

sibi uelle uindicare terrarum? 119/120 Gal. 4, 19.

120/121 I Cor.

I ]M

96 pauperes] huius add. r 99 aduentum Gerzz. 104 enim] Gerzz., oz. Gare 107 honorabile Gerzz., corr. a. zz. 118 temserunt Gerz., corr. a. zz.

PL 508

| 241

EXP: H5

140

IN PS. EXXI, 4-6

651

Hunc enim spiritalem tyrannum humiliabit Dominus, quando illo cum perfidis damnato, fideles se uiderint regnare cum Christo. 9. Et permanebit cum sole et ante lunam, in saeculum saeculi. Hic honor sanctae incarnationis exponitur, quae permanet unità cum Verbo; sedet enim ad dexteram Patris, regnans in gloria sempiterna. S0/ quippelegitur Ver-

bum Patris, Filius Dei, qui Deus homo, unus ex duabus et in

duabus naturis distinctis atque perfectis permanet Christus ; de ipso enim dicturi sunt impii : Sol non ortus est nobis et vustitiae lumen non luxit nobis. Sequitur et ante lunam in 145 saeculum saeculi ; subaudiendum quod dixit superius: permanebit. Permanet uero Christus ante lunam, scilicet ante conspectum Ecclesiae, quem cordis semper luminibus contuetur. L4»a enim Ecclesiae merito comparatur, quae natiuum non habet splendorem, sed a sole certis modis susci150 pit lumen ; quod astronomi inter alia diligenter exponunt. Mirum prorsus et altius stupendum tot siderum cursus, tam ingentium rerum arduas subtilesque mensuras munere Creatoris usque ad humanam potuisse peruenire notitiam. Sic ergo Ecclesia a uero illo Creatore mensurate suscepit lumen, 155 quae modo persecutionibus uidetur imminui, iterumque tranquilitate recepta, clarissimi luminis hilaritate completur. Nam quod dixit, m saeculum saeculi, tempus indicat omnino perpetuum, sicut legitur : Ef regni eius non erit. finis. 6. Et descendst sicut bluuia im uellus et sicut 160 stillicidia stillantia super terram. Hic ipsum mysterium gloriosae natiuitatis exponitur. Nam Dominus ille uirtutum ante cuius faciem terra tremefacta concutitur, omnis

170

creatura turbatur, cum non potest ullatenus sustineri, quando se mauult manifesta potestate cognosci, uoluit leniter in utero uirginali sine aliquo strepitu, tamquam $/luwuia in wellus agnae descendere ; ut uirtutem suam hinc magis ostenderet, si illam ineffabilem potentiam temperasset ; sicut dicit apostolus : Qui cum in forma Dei esset, non rapinam arbitratus est esse se aequalem Deo ; sed semetipsum exinaniuit formam serui accipiens, in simalitudine hominum factus et habitu inuentus ut homo. Sed. consideremus tantae rei qualis similitudo sit posita. Vellera lanae sunt ouium, quae sic aquam recipiunt, ut nulla diuisione rumpantur et iterum sic

reddunt, ut in suis integritatibus perseuerent. Audite, si qui 143/144 Sap. 5, 6.

158 Is. o, 7.

168/171 Phil. 2, 6-7.

134 humiliauit Gerzz. 145 superius dixit — Garet 159 descendit] Gerz. £u/2 r, descendet Gare£ eum nonnullis codd. r et g 162 faciem] Gerzz., conspectum Garet 166 agne Gerzz. (— agnae), i s. e a. zz. 174 perseuetint Gerzz.

PL 399

652

EXP. IN PS. LXXI, 6-8.

175 adhuc estis increduli, et pudeat hoc de summa diuinitate non

credere, quod uidetis creaturas minimas indicare. Sequitur et sicut stillicidia stillantia super terram; scilicet quae in modum roris summa lenitate descendunt. Haec si pura mente consideres, haesitationem de partu uirginis non habebis. Illud enim ingens miraculum, ut sine aliqua dubitatione credi possit, exemplo duplici comprobauit. Hinc Ambrosius ille quaedam Ecclesiae candela mirabili fulgore lampauit, dicens : Veni, Redemptor gentium, Ostende partum uirginis, Miretur

185

omne

saeculum,

Talis decet partus Deum.

190

Vnde etiam beatissimi papae Leonis corusco similis sermo resplenduit. Ait enim : Conceptus quippe est de Spiritu sancto inira ulerum uirginis matris, quae illum ita salua wirginatate edidit, quemadmodum salua. wirgimilate concepit. Digni patres et pontificatus arce pollentes, quorum suauissima doctrina sermonum tantum ualuit declarare miraculum. v. Orietur in diebus eius iustitia et abundantia acis, domec extollatur luna. Nunc uenit ad tertiam partem, in qua per ordinem describuntur, in ortu suo Dominus qualia quantaque praestiterit. Intellegamus ergo quod dixit : Orietur

200

20 VA

210

iustitia, quasi ante non fuerit, quae semper

adoranda maiestate regnauit. Sed or?eíur dicit ex tempore sanctae incarnationis, quando erat partu uirginis nascitura. Iustitia enim Verbum Patris est, quod omnem creaturam et tempora fecit uniuersa ; de quo legitur : Veritas de terra orta. est et tustitia de caelo prospexit. Addidit e£ abundantia facis, donec extollatur luna ; et hic quoque subaudiendum est, orietur. Abundantia ergo Pacis est, dum religio Christianorum toto orbe dilatatur. Donec

extollatur

luna,

dixit, id est quamdiu protendatur et augeatur Ecclesia, ut constitutus praedestinatorum numerus compleatur. 8. Et dominabitur a mari usque ad mave et a [lumine usque ad terminos orbis terrae. Dominabiiur, dixit, cultu religionis latius innotescit utique Dominus

Christus, de quo superiora canunt et inferiora dictura sunt. Istud autem ad Salomonem filium Dauid omnimodis non potest pertinere, qui tantum in gente iudaea rex fuisse cognoscitur. Mare enim oceanum debemus aduertere, qui aream 183/186 Ambr. Hyzz. ,,Intende qui regis Israel" — edid. A. Walpole, Early Latin Hyns, 6, 5/8, p. 52. 187/190 Leo Magnus Epist. 28, ad Flauian., 2 — edid. Schwartz, 7Acfa Conc. Oecuzz. 1l, ii, 1, p. 25, 23/24.

, 201/202 Ps. 84, 12.

176 minimas creaturas - Gare 181 comprobabit Ger. ambtosianus Gerzz. (scilicet *bysuus?) 188 quippe est] Gerzz. cuz: Leoge, est quippe — Gare 192 miraculum] mysterium 4z. 197 semper] in adZ. /Aud. 206 ut] aut Gerzz. (corr.), Garet

PL 510

EXP. IN PS. LXXI, 8-ro

215

220

SCHE

225

653 totius terrae (sicut quidam dicunt) limbo suo circumactus includit. Nam si maria ista nostratia uelis intellegere, totius mundi ambitum, quem uersus iste significat, non praeualebis aduertere. Sequitur e£ a flumine usque ad terminos orbis terrae. Pulchra quidem breuitas, sed ingentia nobis. sacramenta profudit? A fIwmine, a Iordane dicit, unde per totum orbem terrarum saluberrima regula sacri baptismatis emanauit. Hoc autem per figuram dictum est periphrasis, id est per circuitum, totius mundi ambitum per maria fluuiumque significans. 9. Coram illo brocident Aethiopes ; et inimici eius terram lingent. Aethiopes peccatores populos debemus

230

205

aduertere ;nam

sicut illi teterrimo corio uestiuntur,

ita animae delinquentium scelerum obscuritate tenebrantur. Ergo isti Aethiopes, qui sunt peccatores, ante illum $rociduni, quando se paenitentiae humilitate prosternunt. Adiecit e£ inimici e)us terram lingent. Illos quibus est Domini miseratione parcendum, coram ipso dixit procidere. Isti autem Iudaei pertinaces nimc? nominantur, qui in sua obstinatione mansuri sunt. Quae ergo illis est poena ? Terram lingunt, id est terram sapiunt; hoc enim sapit unicuique quod /ingit : quibus in modum serpentis humus est esca poenalis. Hoc ad humilitatem ipsius iuste dicimus esse referendum, quoniam qui Christum Deum credere noluerunt, tali ultione damnandi sunt.

10. Reges Tharvsss et imsulae munera offevent ; reges Arabum et Saba dona adducent. Tharsis, referente patre Hieronymo, interpretatur contemplatio ; quod ad fideles referendum esse non dubium est, qui in diuina contemplatione defixi sunt. Reges ergo T'hars?s, id est dominato245 res uitiorum, dona offerunt Domino, quando ei probantur animo seruire deuoto. ["swulae uero sunt, qui circumfluentia mundi uitia a suis corporibus excluserunt, nec dominatur in eis mare mundanum, quod perfidorum cordibus constat infusum. J"sula enim dicta est, eo quod in salo sit posita. Ipsi 250 sunt ergo puri pectoris ?/147"era, quae diuinis altaribus offeYuniur, ipsum sacrifidum quod Dominus suauiter assumit oblatum. Sequitur: reges Arabum et Saba dona adduceni. Arabia ponitur pro hominibus suaui et terrena se delectatione tractantibus. Nam sicut illa patria diuersis aromati240

205

bus sensum narium mulcet, ita isti ad delectationes mollissi-

mas illecebris saecularibus inuitantur.

Reges

ergo Arabiae

241/242 Hieron. Cou. im Isaiazz 23, 1 — PL 24, 275 C. Cfr August. in hoc loco, Em. ps. 71, 13, 4 — CC 39, 981 ; F. Wutz, Onomastica Sacra, Lipsiae, 1915, p. 195 ; 897 : Oapoeis karaocxorj.

216 nosttata Ger, corr. a. 72. 220 periphrasis dictum est procedent Gerz., corr. a. 2. (bic et infra)

- Garef

225

p 242

654

EXP.

IN PS. LXXI,

10-13

sunt, qui blandimenta corporum rigidae subiciunt disciplinae. Similiter Saba, unde Sabaei dicti sunt, quamuis corporali delectatione praeualeat, et iucundis odoribus sit referta, suauiora tamen conuersi eius populi offerunt dona uirtutum. Quod autem dicit, addwcent, ad ipsos respicit offerendos ; 'quia post aduentum Domini pecudum sacrificia cessauerunt. li. Et

adorabunt

eum

omnes

veges

terrae

; omnes

gentes seruient ei. Venit ad quartum membrum, ubi ado26 ^ randum Dominum a cunctis gentibus dicit et beneficia ipsius subter exponit. Per omnes reges, cunctas nos uoluit intellegere nationes ; quia nulla gens est quae in parte populi sui proprium non adoret auctorem. Et ideo ne tantum de regibus aduerteres dictum, addidit, omnes gentes sevutent ei; 27 o scilicet quae per uniuersum mundum et linguis diuiduntur et patriis. Sic Donati perfidia noscitur esse conuicta, qui localem putat Ecclesiam, quam per totum orbem constat esse diffusam. Et intuere quia dixit, reges adorabunt, qui putantur adorandi;

gentes

autem

serwre,

quae terrenos do-

27 ^ minos habere noscuntur. 12. Quza liberauit pauperem a potente et inopem cui non erat adiutor. Causam reddit quare Domino Christo ab uniuersis gentibus seruiatur : quia $awperem, id est fidelem populum a fotente diabolo /zberauit, quem supra 280

calumniatorem

dixit ; hunc alio loco fortem nominat, sicut

est illud euangelii : Nemo intrat in domum fortis, ut uasa eius diripiat, nisi brius alligauerit fortem. Quae uocabula malitiam eius significant, non honorem, nefandam astutiam, non lauda-

bilem principatum. Sequitur e£ imojem cwi mom erat 28 ^ adiutor. Et hic subaudiendum est à communi /Jzberauwit. Inojem uero diximus plus esse quam pauperem, qui opem non habet uitae, nec sua praeualet facultate subsistere. Hos ergo liberauit Dominus Christus, dum ueniens in hunc mundum diaboli iustissime pressit astutiam et inopiae humani 290 generis spiritalis affluentiae gratis dona concessit. Merito ergo subiunxit, cu: non erat adiutor, quia humanum genus ad idolorum culturam exsecranda se superstitione contulerat. Et quid ab eis adiuuari poterat, quae uel sensum pecudum non habebant ? 19. Parcet pauperi et inopi et animas pauperum saluas faciet. Cum dicit, Parcet, generaliter omnes homines peccatores ostendit. Illis ergo parcitur qui in aliquo reatu detinentur. Parcet ergo et electis suis, qui licet sancta conuersatione resplendeant, aliqua sibi tamen egent dimitti. Sed ne putaretur usque ad hoc tantum Dominum parcere, ut a 281/282 Matth. 12, 29.

230 putant Gerzz. 239 potenti Gerzz. 290 humani generis] humanis Gerzz.

281 illud] Gerzz., istud Gare£

289/

PL 511

BOXDCANCOPS.

DXXI,

15215

655 tormentis debitis pauperes liberaret, addidit, animas $auperum saluas faciet; ut quibus dimittit peccata, eis et praemia futura concedat. Ipsi enim salui fient, qui regnum Dei possidebunt. Vnde nec istud potest congruere Salomoni, 395

ut animas TW

310

DEO

saluas

faceret, quod soli diuinitati certum est

conuenire. s 14. Ex usuris et iniquitate el braeclarum

nomen

525

359

lutae.

Sequitur

e£

$raeclarum

nomen

momen,

animas iso.

eo-

Vsurae

eorum

coram

ut Christiani dicantur,

ut de suo Rege resplendeant, et accepta uocabuli dignitate glorientur. Quod tamen Isaias increpans Iudaeos praecinuisse dignoscitur, dicens : Interficiet uos Dominus Deus et seruos suos wocabit nomine alio, utique Christianos. Addidit etiam coram ibso, quoniam ante ipsum et in ipsius regno uicturi sunt. Felix praesentia ante Deum semper esse, quem iam non formides offendere. Adde quod tale praemium est illum uidere, ad quem nullo modo possit nunc uel ipsa cogitatio peruenire. Sic in istis paucissimis uerbis felicitatis illius, quamuis rectum, aliquod tamen nobis designatur indicium. 15. Et uiuet et dabitur ei de auro Arabiae et orabunt de ipso semper : tota die benedicent eum. Ecce iam praedictae diuisionis quintus est modus, ubi praesentiam Domini contulisse dicit fidei uotum et firmamenta terrarum. Nam cum dicit e£ wiwet,

355

coram

ab usu appellatae sunt, quae creditae pecuniae procurant semper augmentum. Sic in peccato uersantibus usura crescit malorum, quando quod in temporali conuersatione delinquunt, in aeterna calamitate recipiunt. Ab istis ergo usuris, uel ab ipsa obligatione peccati /zberantur fideles animae, quando per paenitentiam redduntur diuinis muneribus absoipso. Reuera fraeclarum

320

liberauit

eorum

aeternitatem eius maiestatis

ostendit ; sicut in ueteri testamento crebro legitur : V2wit Dominus. Viuit ergo non creaturae cuiusquam uita, qua uel angeli potiuntur, sed beatitudine singulari, qua sola Trinitas sancta perfruitur. Sequitur e/ dabitur ei de auro Arabiae. Aurum Arabiae prae ceteris terris fertur esse purissimum et summo splendore pretiosum. Quod bene ad sapientiam refertur, quoniam legimus : Accipite rudentiam. sicut argentum ei sapientiam. sicut. aurum. brobatuwm. De ista ergo 308/310 cfr Vatto de Ling. lat. p. 56, 3. 829)

319/320 Is. 65, 15.

338/339 Prou.

;

805 solae diuinitate (corr. a. zz. 2 -ti) Gerz. — 809 liberabit r (praezer nonnullos codd.) 309/310 semper procurant -- Gare 316 praeclatus Gerzz. 3820 uocauit Gerzz. 321 regnum Gerz. 323/324 uideri Gerz. 329/328 ef 347/348 otabunt Gerzz. cuz r (1? P Q* R..5) et g (cfr /. 349), adorabunt Gare£ eu cett. codd.

r et pluribus codd. et edd. 331 maiestatem Gerzz.

329 diuisionis] Gerzz. (cfr /. 26/28), uisionis Gare/

PL 512

EXP. IN PS. LXXI, 15-16 340 sapientia quae per aurum Arabiae significatur, dabitur Domino munus, cum ad eum deuoti purgatissimo corde per656

uenerint. Siue magorum munera fortasse significat, quae me-

rito auro Arabiae comparantur, quoniam puritate cordis oblata sunt. Antiqui aureum colorem pulcherrimum uocaue-

545

559

runt ; et ideo aurum ab aura dictum esse uoluerunt, quod ni- p. 245

mis gratissimo colore resplendeat. Nam hodieque aureum dicimus, quod pulchrum uolumus aestimare. Sequitur e? o7abunt de ipso semper. Hoc ad, humanitatem ipsius constat referri, quando ore proprio quemadmodum oraretur instituit. Notum est enim dominicae orationis beneficium, quo utitur semper Ecclesia, quam sanctissimus pater Cyprianus Carthaginiensis antistes et martyr, primus exponens, breuitatem illam profundissimam mirabili eloquentiae decore dilatauit. Adiecit

255

zota

die

bemedicent

eum.

Tota

die, totius

uitae nostrae tempus ostendit, quae merito dies dicitur, quia fidelium corda nullis tenebris obcaecantur. 16. Et erit firmamentum in terra im summis montium

; superextolletur

super

Libanum

[ructus

eius.

Summa moniium excellentiam significant prophetarum, Fir360 quos frequenter diximus accipi debere pro montibus. mameniwum autem istorum moniiwm est utique Dominus Christus, quoniam quod per illos de ipso praedictum est, eodem ueniente constat impletum. Sequitur superextolletur super Libanum [ructus eius. Quia superius sanctos Dei 565 montibus comparauit, et ipse est mons montium ; hic electus est mons, cuius fructus comparetur Domino Christo. In L25a10 siquidem (sicut saepe diximus) cedri nascuntur eximiae, summaque proceritate pollentes. Sed quid potest fructibus Domini simile reperiri, a quo sancti producuntur excelsi ? 279 Neque enim tale est, quamuis proceras arbores in quamlibet altitudinem crescere, uel nubila tangere, quale beatos ad cae-

zn»)

lestis regni gaudia peruenire. Et florebunt de ciuitate sicut fenum terrae : sit nomen etus benedictum in saecula. Nonnullam uidetur facere quaestionem, quia fenum terrae nunc aeternae uitae simile facit, quod frequenter impiis legitur comparatum ; quod omnino non debet permouere. Sic enim dicitur Christus leo, quia potens rex ferarum est ; ex alia uero parte diabo345 cfr Verg. /Aen. VI, 204.

351/354 cfr Cyprian. de dozinica oratione — CSEL

3, 1, 265-294. 343 auro] Gerzz. s. /. 344 umune Gerz. 383 mirabi'e Gerzz. 356 corda fidelium — Gerz. 367 eximii Gerzz. (sed cfr /Aug. En. ps. 103, 1, 18, 33 — CC 41, 1490 : 'cedri eniza femini generis sunt^) 313 sit] et erit r( praeter JA : et sit) 376 simili Gerzz. 311 sic] Gerzz., sicut Gare

PL 515

EXP. 380

IN PS. LXXI,

1637

657

lus intellegitur leo, quia ferox et truculentus esse dignoscitur ; ita et fenum, quia primitiuus terrae fructus est, uirens atque gratissimus, sanctis Domini non incongrue comparatur : ex illa uero parte qua cito arescit et succiditur, peccatoribus iure similatur. Ita fit ut diuersis qualitatibus inspectis, una eademque res aptissime comparetur. Florebunt ergo de ciuitate

385 iusti, id est de Ecclesia Dei, sicut

fenwm

terrae, cuius non

aetas sanctis, sed decora uiriditas comparatur. Et inspiciendum

399

395

400

quod dicit, de

ciw?íate

florebunt,

non in ciuitate,

quia de ista ciuitate huius saeculi, in illa florebunt beatitudine sempiterna. Hic enim tribulationibus afficiuntur, ut ibi perpetua gratulatione coronentur. Sequitur s? momem eius benedictum $n saecula. Postquam descripsit beatitudinem sanctorum, reuertitur ad laudem Domini, quo illi beati sunt ; ac si diceret : in aeternum glorificetur Deus, qui aeternam gloriam praestaturus agnoscitur. 17. Ante solem bermanet nomen etus ; et benedicentur in ipso ommes tribus terrae : omnes gentes magnifíicabunt ewm. lanua sextae partis aperitur, ubi et aeternitas Domini significatur, et terrarum omnium generale seruitium. Et ne sanctum Dei Filium temporalem aliquis blasphema cogitatione sentiret, ante omnem creaturam omen eius permanere professus est, sicut euangelium dicit : /z principio erat Verbum et Verbum erat apud Deum et Deus erat Verbum. Hoc erat in frincipio apud Deun. Ecce nomen eius quod 2ermanetin aeternum. Nam ut illud Verbum intellegas,

SCHE

405 quod est positum aníe solem, sequitur : omnia per ipsum facta sunt et sine ipso factum est nihil. Vides ergo nomen etus exstitisse ante creaturas uniuersas; quippe qui creator est omnium. Nomen enim dictum est, quod notam rem faciat. Hic solem pro omnibus creaturis ponit, quia conspectibus 410 nostris gratior elucescit. Haec est enim species schematis synecdoche, quae significat a parte totum. Sequitur bemedicentur in ipso omnes tribus terrae. In ipso, Domino Christo dicit ; sicut et Abrahae

dictum

est : /» semine tuo

benedicentur omnes tribus terrae. Et quia tribus nominauit, 415 ne hoc de paucis gentibus intellegere potuisses, quae sub hoc nomine populum habuerunt diuisum, addidit: omnes gentes magnificabunt eum. Magnificabunt cum dicit, laudabunt utique significat. Nam illum quis potest facere gran401/403 Ioh. r, 1-2.

405/406 Ioh. 1, 5.

413/414 Gen. 22, 18.

392 reuetsus Gerzz. in 389 enim] Gerzz. s. /. 384 aptissime] diuetsimode eZ. 395 permaille Gerzz., corr. a. zz. initio lineolae, fort. legendum : est reuersus 417 396 eo r (praeter 5 T*) eius] et ante lunam sedis eius 242. r nebit r 418 qui Gerz. cum] eum (eras.) cum Gerzz., eum Gare£ 2

€ 2. (xcvrir)

PL 514

658

EXP. IN PS. LXXI, 17-19

diorem, cui omnes uirtutes summitatesque deseruiunt ? Sed illum praedicando nos magmnificamur, quia ipsius laude proficimus. Hoc enim ad praeconium deitatis eius dici nulla potest peruersitas diffiteri. 18. Benedictus Dominus Deus Israel, qui facit mirabilia magna solus. Septima uero pars, quae superest, 425 introitur, ubi decursis omnibus Dominus Christus magna exsultatione laudatur. Quando Dominum praedicamus, benedicere quidem illum dicimur, non quod per nos aut sanctificetur, 420

aut crescat ; sed cum nos ille sua benedictione sanctificat, tunc

et tuitio prouenit et augmenta procedunt. Et qui sit iste do430 minus per quintam speciem definitionis euidenter insinuat : Deus Israel, id est Deus uniuersae terrae ; sicut alius propheta dicit : Qué eruit te, Deus Israel, ipse Deus uniuersae terrae uocabitur. Addidit, qui facit mirabilia magna solus, quia nullo indiget adiutore. Nam licet et angeli et multi iusti 435

miracula faciant, non soli, sed Domino iuuante, perficiunt.

19. Et benedictum nomen maiestatis etus $n aeternum et in saeculum saeculi ; et replebitur maiestate eius omnis terra : fiat, fiat. Superiore uersu Dew dicit esse benedictum

; secundo

nomen

maiestatis

eius, sci-

440 licet quia de Christo dicti sunt Christiani, quod uocabulum totius orbis terminum sacra ueneratione compleuit. Nam sicut ipse aeternus est, ita et nominis eius praeconia perseuerant. Nam quod sequitur, e? veplebitur maisestate eius omnis terra, sanctos dicit, qui ipsius clarificatione repleti sunt. 445 Terram enim hic omnem fidelem debemus accipere, qualem reuera Dominus rejlere dignatur. Adiecit : fzat, fiat. Optantis est quidem dicere f7a4/, sed nimium desiderantis ipsum repetere. Quod magis ad mysterium aliquorum psalmorum positum debemus aduertere, non (sicut uisum est aliqui450 bus) libri unitatem ad multas perducere sectiones. Magnificus psalmus, quem geminata uota secuta sunt ; aduentus enim Domini omnino debuit desideranter optari.

455

Conclusio psalmi. p. 244 Perpendamus, auditores eximii, contra Eutychis et Nestorii bella nefaria olim nobis arma rectae fidei fuisse prouisa ; ut in duabus naturis uerissimis atque perfectis in una persona existere et permanere credatur Deus, Dei Filius, Dominus Ie-

sus Christus : ne ad eos comprimendos laborare possimus, qui tantae auctoritatis robore commonemur. Nam cum utramque 432/433 Is. 54, 5.

44« ipsa Gerz. Gerzz., corr. a. 7.

449/450 aliquibus uisum est

-

Gare:

488 auctoritates

ESP.IN DS. EXXI,19-EXXII,

x

659

naturam in hoc psalmo reperiamus expressam, Eutychis prauum dogma unam naturam defendentis expellitur. Cum uero una persona Christi Domini praedicatur, Nestorii uenena damnantur, quia cum hic psalmus duas operationes dicat, unam tamen Christi Domini cognoscitur praedicare personam. Non enim quidquam plurali numero dixit, quia unum Filium 46 E credi uoluit. Ipse est enim qui ex Patre ante saecula natus est, qui in utero Virginis carnem nostrae mortalitatis assumpsit, homousion Patri secundum diuinitatem, homousion quoque nobis secundum humanitatem, inuisibilis deitate, factus est humanitate uisibilis. Pati homo propter nos dignatus 470 est, per se impassibilis Deus, non summitatem diuinitatis imminuens, sed humilitatem carnis exaltans. Hoc sancta prophetia dicit, hoc euangeliorum frequenter textus insinuat, hoc per totum mundum beata canit Ecclesia, ut a catholica fide ille cognoscatur extraneus, qui tali non fuerit stabilitate fun47 D datus. Memento praeterea quod hic quartus est psalmus ex his quos de duabus naturis locuturos esse praediximus.

460

EXPOSITIO 1. Defecerunt

IN PSALMVM

laudes

Dauid

fili

LXXII. Iesse,

psalmus

Asaph. Dum in titulis superioribus Dauid tantum uideatur ascriptus, hic addidit /7/2$ Iesse ; scilicet ut illum Dauid pav^

Io

trem Salomonis intellegere debeamus ; quod ad personam exprimendam prophetae competenter adiectum est. Haec nona est species definitionis, quam Graeci xa0' ómorósoow, Latini per quamdam imaginationem dicunt, quando nominata matre uel patre, ad intellegentiam indiuiduae personae sensus noster adducitur. Congregantur etiam multae res ad personas communiter exprimendas ; ut est illud : Socrates filius Sophronisci, cuius mater

est Phaenarete,

caluus, uentrosus,

simus.

Haec

enim

omnia solum Socratem indicare ac definire noscuntur. Sed in hac re tanta ponenda sunt, quanta possunt indiuidui de quo quaeritur, ab omnibus ceteris sequestrare personam. Laudes istius Dauid defecisse dicit; quod nisi perscrutemur, I v^ ergo omnino contrarium est, ut in medio paene opere prophetae dicat praeconia defecisse. Sed causam huius dicti ab origine perquiramus. Cum israeliticus populus de terra Aegypti per miracula humanis oculis apparentia liberaretur, pro collatis bene2 o ficiis Deo laudes persacrificia pecudum, et instrumentorum musicorum consonatione reddebat ; quae in figuram facta sunt

463 domini christi — Gare 460 defendentes Gerzz. ". 4 imaginem ed. Ps. LX XII, 6 cata typosin Gerzz. (eorr. 5. J.), ed.

474 tale Gerzz., corr. a.

9/10 comiter Gerz.

PL 515

660

EXPIN

PSCEXXNIES

usque ad plenitudinem temporis quo Christus Dominus adueniret. Istae ergo laudes temporales, quae pro diuinis beneficiis reddebantur, defecerunt 2A

3o

atque mutatae

sunt, quia nunc

Ecclesia catholica immolationem corporis et sanguinis Christi et sanctam peragit psalmodiam. Sequitur $salmws Asaph. Asaph Synagogam significare hebraea lingua testatur, quae Dominum quidem colebat ; sed uidendo florere malos, in pessimas cogitationes inciderat ; ex cuius persona in hoc psalmo ipse Asaph loquitur, qui in suo nomine Synagogae continet significationem. De gentilibus enim populis et de his qui legem Domini susceperunt, multa dicturus est, quae ad emendationem nostram utiliter dicuntur, ne talibus cogitationibus polluamur.

Diuisio psalmi. Sicut diximus, Asaph ex typo Synagogae per totum loqui3D tur psalmum. In prima parte zelasse se dicit felicitatem mundi, pacem contuens peccatorum : admirans cur inimicis Dei et paganis prosperitas tanta prouenerit, ut os suum usque ad caelum extollere uiderentur. Secunda parte reuersurum dicit 4 o populum suum ad salubre consilium, et pristinae cogitationis erubescere prauitatem, donec ultima impiorum intellegere atque conspicere mereatur. Tertia parte, propter dolos suos mala impiis prouenire testatur, quia sanctos uiros felicitate sua scandalizare uidebantur, se tamen beneficio Domini de his 4 v^

malis asserit esse liberatum. Quarta dicit, quomodo ad perfectum intellectum, Domino miserante, peruenerit.

o

Expositio psalmi. Quam bonus Deus Israel his qui recto sunt corde ! Recordatus Asaph, quoniam istius saeculi felicibus inuidisset et usque ad nimiam tristitiam inde peruenerit, quia Dominus peccatores in hoc saeculo florere pateretur, se ipse condemnans eructauit ueram suauemque sententiam, dicens : Bonwum

esse Deum,

sed his qui recto

sunt

corde, id est

qui operas eius studio pietatis intellegunt. Vnde aduertitur prauis distortisque mortalibus dispositiones eius sacrilegis 5 IS cogitationibus displicere. Sic sanis oculis serenissimus sol rePs. LX XI, 27 cfr Aug. Ex. ps. 72, 4, 3/4 — CC 59, 988.

28 flote Gerzz. corr. 380 contineat Gerzr. corr. 98 prouenitet Gerzz. 41 deus israel] Gerz. cuz r, istael deus — Gare cum r (M IN* 5) e£ Z his qui recto sunt] tectis Gerzz. cuz r (IN? $), sed cfr [. 92 52 recti Gerzz. cuz r (B) 53

operas] Gerzz., opeta Gare aduertetur Gerzz., corr. a. zz. 54 dispositiones] Gerz., dispositionem Gare? — sactilegis] a s. is ad. Gerzz. a. zz. (sactilegis a cogitationibus ?)

PL 516

EXP.

IN PS. LXXII,

1-4

661

fulget, econtra obscurus uidetur illis quorum lumina infirmi-

SCHE

tate detinentur. 2. Met autem baene moti sunt pedes, paene effusi sunt gressus mes. Vt intellegeres sanctum uirum contra se 6o superiorem protulisse sententiam, quod familiare semper est iustis, suum profitetur errorem ; ut paene lapsum se diceret, cui administratio Domini irrationabiliter displicebat. Scriptura frequenter per tropologiam appellat pedem arbitrium mentis, quo fixa uoluntate consistit. Hunc dicit paene fuisse com65 motum, quando a uero intellectu eius animus discrepabat. Nam cum dicit, $aene, cito se ad uiam ueritatis rediisse

79

76)

8o

8A

9o

commemorat ; ut damnaret et errorem qui surripere festinabat. Sequitur, Paene effusi sunt gressus mei. Gressus significare diximus actus humanos, quibus per uitae nostrae semitas ambulamus. Ergo gressus isti bonae conuersationis paene in aliam partem fuerunt dilapsi, quando sub ingratitudine animi uidebantur impiis tanta concedi. Et respice quia p 245 paene effusos dicit gressus suos, non lapsos ; ut intellegas uigorem mentis nostrae tamquam liquidum elementum dispergi posse, cum a uera cogitatione coeperit discrepare. Vnde intellegimus et sanctis uiris cogitationes prauas frequenter surripere ; sed iterum in sanitatem pristinam eos reuerti, quando a semetipsis fuerint celeriter, Domino praestante, correcti. 9. Quza zelaut àn peccatoribus, pacem peccatorum uidens. Secuta est causa cur gressus eius uiderentur effundi, quia peccatoribus sic fuit inuidus, ut eos grauiter ferret quietos. O incongruum zelum inuidere perituris et eos putare felices, quos aeterna certum est damnatione percelli. Sequitur, pacem jeccatorum widens. Reuera quia fax ista non intellegitur, sed uidetur, aspectus nostros eludens, sed in sua nece grandescens. Nam cum peccatores uidentur locupletes, PL multisque dominari populis et in mundo non esse quod ti- 517 meant, putantur habere pacem ; sed pax ista cum conscientia semper litigat, rixatur intrinsecus ; et cum hostem non habeat, secum ipsa decertat.

4. Quia non est declinatio morti eorum et firmamentum in blaga eorum. Adhuc dicit de prosperitatibus impiorum. Ait enim : Quia nom est declinatio morti eorum, 95

id est, quia in mortem citius non declinant, nec die

protinus urgentur extremo : sed cum eis ad paenitendum detur spatium uitae, illi magis scelera probantur augere. Sequitur et firmamentum in blaga eorum, subaudiendum mom est : quoniam uel si eos hic contingat aliqua aduersitate perstringi, diutina illis non uidetur permanere tristitia ;et ideo

B6 etcontta Gerzz. 67 et] ozz. Gerz. 91 et] nec r (praeter M)

81/82 quietus Gerzz.

89 rixat Gerz.

662 100

105

IiO

115

I20

EXP.

ad medicum non recurrunt, quia nequaquam in mundanis languoribus longo tempore iacuerunt. 8. In laboribus hominum non sunt et cum hominibus non flagellabuntur. Homines hic sanctos uiros intellegamus, qui et labores in hoc saeculo sustinent et diuersarum afflictionum flagella patiuntur, ut correcti ad Dominum redire mereantur. Istud peccatoribus obstinatis non prouenit, quod ad salutem datur deuotis. Si uero dictum contra spiritales nequitias aestimamus, potest de ipsis conuenienter aduerti, qui in hoc mundo sceleribus suis congruas non recipiunt ultione. Nec cum hominibus flagellantur, qui cum sequacibus suis diuina iussione damnandi sunt. Tribulatio siquidem istius saeculi fidelibus uotiua correctio est, quam impii non accipiunt, quoniam a futuris muneribus arcebuntur. 6. Ideo tenuit eos superbia eorum ; operto sunt iniquitate et impietate sua. Intendamus quo peruenerit peccatorum resoluta securitas et desinamus illorum gaudiis inuidere, quos in foueam cognoscimus irruisse. Malorum quippe libertas confert absolute superbiam, dum contemptum semper nutrit impunita proteruitas et subiectum se malis esse non credit, qui nihil quod obuiare possit expauerit. T'enuit autem dixit, id est, quasi quibusdam manibus apprehendit, ut elabi nequeant,

125

IN PS. LXXII, 4-7

eorum facinus quitur, dixisset

cum

iam

tenentur

astricti.

dicit operítos, totos eos intellegimus esse demersos.

I30

140

Superbia

dixit, quae reuera diaboli est ; ipso enim auctore hoc exstitit, quod eum aeterna cruciatione damnauit. Seoperi? sunt iniquitate et impietate sua. & amicti, esset illis forsitan uel liberum caput ; sed cum Zn£qui-

tas enim potest esse mediocris ; sed addidit im$ietatem, quae malorum omnium probatur extrema. Et considera quoniam hic uersus et subsequentes malorum scelera moresque describunt. 7. Prodiit quasi ex adipe iniquitas eorum ; transierunt àn disposttionem cordis. Ex macie prouenit malitia, quando scelus aliquod quisquam mundanis opibus desolatus excogitat. Ex adipe autem procedit 2niquitas, quando hi qui affluentia praesentis saeculi, Domino praestante, repleti sunt, quidquam in diuinam detractionem delinquunt. Pingue est enim ualidumque peccatum, quod arbitrio magis quam necessitate committitur. Nam ut exaggeraretur culpa, in abundantia rerum eos magis dicit deliquisse, quam aliquod scelus inopiae excusatione cogitasse. Addidit 2» dispositionem cordis transierunt. Transierunt, quasia *

109 quia Ger. 115 intendemus Gerzz, corr. a. zz. petueneret Gerzz., corr. 127 opertus Gerzz. corr. in123 quia Gerzz. 119 malus Gerz. 4. 2h. tellegimus] Gerzz., intellegamus Garez 132 prtouidit Gerz., zz4f. a. zz. in prouenit 137 in diuina detractione Gerzz. 140 magis] ozz. Gerzz. 141/142 transierunt in dispositionem cotdis — Gare

PL 518

EXP.

IN PS. LXXII, 7—ro

663

rectis semitis errauerunt. Nam hodieque sic dicimus : Transiuit nos, quando ab aliqua ueritate sensus noster errauerit. 145 Peccatores enim in dispositionem cordis transierunt, id est errauerunt, quando sorte teterrima rationabiles homines insensatis idolis seruiebant. j 8. Cogitauerunt^ét locuti sunt nequitiam ; iniquitatem in Excelso locuti sunt. Duplex malum est nequi150 tiam cogitare, eamque tamquam bonum aliquod palam proferre ; nam quem decuerat propter cogitationem sceleris paenitere, culpam geminat, dum facinora cogitata diuulgat. Illud maxime quod sensisse nefarium est, dixisse sacrilegium. Sequitur iniquitatem in Excelso locut? sunt. Hoc est 135 quod mens perfida parturiebat, ut contra suum auctorem blasphema uerba loqueretur ; ut illum quem laudare nemo digne sufficit, ad iram prouocet iniuriosa loquacitas. 9, Posuerunt in caelo os suum et lingua eorum iransiuit super terram. Ponit in caelo os suum qui 160 Iouem, Mercurium, ceteraque portenta quam numina Deo putat esse similia. Ponit etiam 2» caelo os suum qui res humanas tyrannica uoluntate transgressus, malorum suorum nullum fore putat ultorem ; sed potius superba iniquitate subiectus, Deum credit non cognoscere quod differt in tempore uindicare. Sequitur e£ lingua eorum transiuit super terram. Super terram utique transeunt, qui ultra mensuram humanitatis loquuntur; et dum sint ipsi imbecillitate fragiles, tenere se immortales aestimant dignitates. 10. Ideo reuertetur huc bopulus meus, et dies pleni in eis. Postquam malorum licentiam descri170 inuenieniur psit et consuetudines pessimorum, nunc ueniens ad secundam

175

partem, ad uiam ueritatis ideo reuersurum populum dicit, quoniam Domini illuminatione complendus est. Sed quia illos reuersos dicimus qui de locis patrioticis exierunt, congruum est illos hic populos aduertere, qui aliquando in accepta Domini lege manserunt, sed per uaria desideria mundana dispersi sunt et iterum correcti ad Domini praecepta redierunt. Quapropter 'Asaph' hunc $o$ulum ad se rediisse dicit, qui ad

180

tur, e? dies pleni inuenientur in eis. Dies pleni sunt, quando Christus Dominus in plenitudine temporis, quam pro-

agnitionem ueritatis, Domino praestante, reuersus est. Sequi-

phetae cecinerunt, aduenire dignatus est ; sicut apostolus di-

cit : Cum autem uenit plenitudo temporis, misit Deus Filium

183/184 Gal. 4, 4.

158 in caelum 151/152 paeniteri Gerzz. 146/147 rationabilis hominis Gerzz. 160 159 transiit r (praefer nonnullos codd.) ed. cum opt. codd. r (at cfr I. 161) 182/183 dicit] oz. 175 populos hic — Garef nomina. Gerzz., corr. d. 77. Gerz.

|. 246

664

EXP. IN PS. LXXII, 10-13

suum. Tunc ergo $leni dies iudaicum populum perfidia sua uacuatum repererunt, quando inter eos aliqui corde reuelato Christum Dominum conspicere meruerunt. 11. E: dixerunt : quomodo sciust Deus et si est scientia in Excelso ? Illos quos superius reuersos esse memorauit, nunc ex qua cogitatione transeant euidenter expo190 nit ; ut Domini misericordia declaretur,

qui de. blasphemis fa-

cit iustos et de insipientibus populi prudentes efficit ac deuotos. Dubitauerunt enim sciisse Deum tot mala sceleratissimos commisisse, quibus uidebant omnia mundi secunda prouenire : nescientes poenas eos graulores incurrere, qui tamdiu exspe195 ctati, in sua probati sunt obstinatione mansisse ; sicut et nona-

gesimus tertius psalmus de talibus dicit : E? dixerunt : Non

uidebit Dominus, nec intelleget Deus Iacob. Sequitur e£ s? est

200

205

210

215

220

scientia in Excelso ? Blasphemus iste sensus est et in insipienti uoluntate conceptus, dubitasse scientiam esse in eo qui sapientiam humano donat ingenio, qui et angelos ipsos et potestates caelorum prouidentiae luce locupletat. Scitus enim dictus est, quasi scire citus. Vnde supra memoratus psalmus dicit : Qu: plantauit aurem non audiet, qui finxit oculum non considerat, quà corripit gentes non arguet ? 12. Ecce ips? peccatores et abundantes inm saeculo obtinuerunt diuitias. Proditum est quod insipientium corda fatigabat, quorum ratiocinatio est sine ratione, tractatus sine consilio, cogitatio sine sapore; uti deo non putarent Deum sciise quod agitur, quia peccatores diuitias possidebant ; quasi illis iustis ac fidelibus talia sit pollicitus et non magis pauperes in mundo esse uoluit, quibus caelorum regna promisit. 19. Et dixi : Ergo sine causa iustificaui cor meum et laui inter innocentes mamus meas ? Asaph se quoque fatuis cogitationibus profitetur illusum ; sicut superius dixit : Mei autem paene moti sunt bedes, baene effusi sunt gressus mei ; ut cum se profitetur talia repudiasse, in nostris sensibus prauas cogitationes non sinat ullatenus introire. Quapropter increpatiue pronuntiandum est: Ergo sine causa iustificaui cor meum ? quasi inani spe aliquis se putet elusum, si in hoc sibi mundo fructum iustitiae non sentiat esse collatum. Cawsa enim a casu dicta est, quod. saepe bona sit, saepe mala. Hoc genus causae ab 196/197 Ps. 95, 7.

203/204 Ps. 95, 9-10.

184 dies pleni — Garez 190 de] et Gerzz. 191 populis Gerzz. 196 dicit de talibus c Gare 197 deus Gerzz., sed cfr Exp. ps. XCIII, 7. 115 5qq. 198 alt. in] ozz. Gerzz. 208 putarent] Gerzz., putatet Gare?

PL 519

EXP.

IN PS. LXXII,

13-16

oratoribus anceps dicitur, quod maxime 225

230

665

in deliberationibus

prouenit, quando dubius est animus quid sequatur. Addidit e£ laui inter innocentes manus meas. Adhuc hoc ipsum quod coepit exsequitur. Ac si diceret : quid mihi profuit probabili me conuersatione tractasse, si diuitias possident qui uitia non relinquunt ? Lawat enim inter innocentes ma^Wus suas qui pias operas laudabili peragit Instituto. Nam Pilatus non Jau?t inter «nnocentes manus suas quando flagellatum Dominum cruci tradidit affigendum. 14. E! fu flagellatus tota die : et index meus in matutino. Quasi poenas suas adhuc commemorat, quas,

255 ut illi uidebatur,

240

irrite sustinebat ; ut iste //agellatus pau-

per esset, cum impius securus suas diuitias possideret. Pessima reputatio, sed uicina correctio. Sicut aegrotis fieri solet, qui tunc diutino languore liberantur, quando in aegritudinis fine eos copiosior febrium flamma succenderit. Sequitur e£ index meus in matutino. Ecce iam ad temperiem sanitatis rediit, qui morbosis caloribus aestuabat. Indicem sibi dicit Dominum Christum, qui nobis uiam ueritatis euangelicis praedicationibus

indicauit;

et tempore

»maíuiino

resurgens,

spem nostram de isto mundo auferens, ad caelorum regna 245 protendit. 15. S7 dicebam : narrabo sic, ecce natio filiorum uorum, cui disposui. Iam uicina ueritate commonitus secum ipse deliberat et ad tantam rem perductus cogitatione multiplici fluctuat. Dicebat enim : Si annuntiauero plebi Deum 250 mortalia non curare, occurrere sibi putat praedicationes priores, quas Israelitis ante praedixerat, ut Deum colerent, caeli

255

260

terraeque Creatorem, qui per suam sapientiam uniuersa disponit, bonis malisque pro suorum actuum qualitate restituens. Quomodo ergo poterat aliter »arrare, qui talia uisus est ante docuisse ? 16. Existimabam ut cognoscerem, hoc labor est ante me. Primus gradus est scientiae, quando coeperimus intellegere minime nosse, quod ante nos scire putabamus. Prius enim persuaserat sibi Deum non curare mortalia, quoniam peccatores uidebat diuitias possidere ; modo autem ex:stmai esse quaerendum, ut ueritatem rei mereatur agnoscere. Constat ergo repudiatum priorem sensum, quando alter ut

265

cognoscatur exquiritur. Sequitur hoc labor est amte me. Reuera aestuanti laboriosum erat tantam rem lucida ueritate cognoscere ; ut et prosperitates peccatorum despiceret et Domini patientiam ueritatis ipsius consideratione laudaret. A nte 226 hoc] oz. Gerzz. 230 operas] Gerzz., operationes Gare Cass. cum r (cfr |. 239, 241), castigatio mea Gerzz. Fise. eum g Garet 247 quibus r 256 existimabam] et praezz. Gerz. Gerzz., agnoscatut Garet

233 index meus] 241 dicit sibi — 263 cognoscatur]

IPIE 520

666

EXP.

IN PS. LXXII,

16-18

"e, quod dixit, fortitudinem difficultatis ostendit. Quis enim molem istam ignorantiae, nisi per gratiam possit. diuinitatis

irrumpere ? Sicut et in alio psalmo legitur : E? in 27 o transgrediar murum. 1v. Donec intrem in sanctuarium Des et gam in nouissima eorum. Aduertit aliquando quod intellegere festinabat. Repetit enim praedictae nis aliter ueritatem

se non

potuisse cognoscere,

Deo meo intelle'Asaph', quaestio-

nisi legem

2] vA diuinam, quod est sanctuarium De, contuens, intellegeret nouissima peccatorum: quoniam in futuro iudicio felicitas humana damnabitur, quae hic ad tempus florere monstratur. Quo remedio haesitatio cuncta sublata est, quia non debet pius animus offendi, cum se magis rebus talibus sentiat edo28 o ceri. Quod genus orationis dicitur deliberatiuum, quando et partes ponuntur, quae nos dubios reddunt et eligitur senten-

28 5

zo o

29

A

30 o

tia, quae et utilitati conueniat et decori. Dixit enim quod eis scrupulum commouebat : $2 dicebam, narrabo sic. Occurrebat utique illa foeda uarietas : Ecce natio filiorum (uorum, cui disposui. Ad postremum eligitur sententia quae cuncta saluaret : Hoc labor est amie me, domec inirem in sanctuarium Dei et intellegam in nouissima eorum. Sic deliberatiuum genus partibus suis regulari obseruatione completum est. Sciendum est sane de topicis omnia quidem argumenta procedere ; sed quando generaliter dicuntur, ad dialecticos pertinent ; quando autem particulatim et specialiter exprimuntur, oratoribus conuenire non dubium est. 18. Verumtamen propter dolos posuisti eis mala ; deiecisti eos dum alleuarentur. Asaph uenit ad tertium membrum, ubi peccatorum commemorat ultiones, quas superius eis dixerat in futurum grauiter infligendas. Et ne omnino in mundo mali putarentur immunes, aut scelera sua crederentur habere modis omnibus impunita, dicit :fosuist; eis mala ; ut quamuis mundana felicitate potiantur, reatum in se gestent, qui non potest deserere omnino criminosos. Nam

tales etiam hic frequenter incurrunt ruinas, quas eorum uel suspicio non habebat. Sequitur deiecést? eos dum alléua^

rentur. Deiecisti dum dicit, ex alto significauit elisos. Et ut hoc intellegeres, addidit dum alleuarentur, id est, dum

in cothurnum superbiae amplitudine ruinosa conscenderent. Et perpende quia ipsum tempus eleuationis significat quod ruinae. Non enim dixit, postquam eleuati sunt; sed, dum alleuarentur, quorum erigi cadere est et subleuare demer269/210 Ps. 17, 3o.

242 nouissimis eZ. cuz r (X) et g

294 disposuisti 7

P 247 PL 521

EXP. 310

3I ^

22 o

18-20

667

sio : quoniam ad illam summitatem tendunt, quae subita praecipitatione dissoluitur; sicut iam et in alio psalmo dictum est : Vidi ómpium swperexaltatum et eleuatum sicut cedros Libani : et transiwi et ecce non erat et reliqua. 19. Quomodo [acti sunt in desolatione ! subito defecerunt ; perierunt propier iniquitatem. suam. Quomodo admirantis est, ut subito desolatus appareat, qui tanta felicitate pollebat. Desolatus, utique desertus ab illis rebus quae eum tamquam numerosa familia circuibant. Hoc enim contingere malis posse non dubitum est, quando debitum pauendae mortis incurrunt. Sequitur swb?to defeceTwni. Exponit etiam quemadmodum ad desolationem peruenerint, qui prius felicia malis euenisse mirabantur. Nam quod dicit, swb?to defecerunt, significat repentinae mortis aduentum.

32 A

IN PS. LXXII,

Et ne illos crederes communiter

mori,

addidit,

perierunt propier iniquitatem suam : quia mali sic in hoc saeculo deficiunt, ut tamen iterum in illa damnatione perpetua clade moriantur. 20. Velut

somnium

exsurgentis,

Domine,

in ciui-

lale iua imaginem eorum ad mihilum redaáges. Pulchra comparatio. Talem dicit esse felicitatem malorum, quale somnwm euigilantium. Praestigiis enim quibusdam elusi, frequenter ad illa nos peruenire somniamus, quae nimia cupiditate perquirimus. Pauper enim subito diues efficitur, criminosus honorabilis inuenitur, fruitur alter optato coniui9]i VA

gio, nonnullus subito

desiderato potitur imperio. Et his omnibus

derelictis,

patentibus

oculis

non

respicimus,

quae

clauso lumine cernebamus. Ecce illa admiranda felicitas impiorum peruenit ad somnium. Sic enim iam mortui diuitias possidere non possunt, sicut euigilantes sua gaudia perdide340 runt. In hoc autem commate distinctio plena figenda est, quoniam de superioribus pendet. Sequitur: Domine, in ciuitate iua imaginem eorum ad nihilum rediges. Hic iam dicit quemadmodum in illa Ierusalem caelesti impii diuinis non possint apparere conspectibus ; sed sicut in isto sae345 culo 2»aginem in se Domini polluerunt, ita in illa futura patria eorum effigies non uidebitur, qui in gehennae sequestratione mittendi sunt. Peribit ergo ?mago, quando se eis ipsa ueritas alienata subtraxerit : nec similitudinem retinere 312/313 Ps. 356, 55-36.

314 desolatione] Gerzz. cuz r (A H M $ U V), desolationem Garez cum g 815 iniquitates suas r (praeter H M N T* C) 318 circumibant Gerzz. 322 mirabatut Gerzz. 328 somnium exurgentes Gerzz., a somnio exsurgentes r (Praefer nonnullos: codd.) 829 imagines r (praefer 5) eorum] Gerz..eum r, ipsorum Garet cum g (sed ]. 842 eorum)

PL 522

668

EXP.

IN PS.

L XXII, .20-24

possunt, de cuius beatitudine nil habebunt. 774ago est enim 35o alicuius rei existentis similitudo formata. 21. Quia delectatum est cor meum et venes

mei re-

soluti sunt. Superius prophetauit impios a regno Domini submouendos, nunc causam reddit quia per ipsos factum fuerat, ut cor eius noxia delectatione mundanis felicitatibus in-

35; uideret. Vnde, apparet grauissimum esse peccatum, quando aliquis occasionem praebuerit unde alterius conscientia pol-

luatur; sicut nec illa res parua est, quae iuuante Domino

bonis praestat exemplum. Addidit e? renes mei rvesoluti sunt. Renes frequenter diximus pro mentis constantia poni. 360 Nam sicut isti corpus continent, ita animae stabilitatem et illa custodit. Renes ergo suos dixit esse resolutos, quia mundanarum rerum felicitatem incauta uoluntate quaesierat. 22. Et ego ad nihilum redactus sum et nescius ; ui iumentum factus sum apud te. Merito ad nihilum 36s redactus fuerat, qui talibus desideriis inhaerebat, ut peccatoribus inuidendo, auctori suo facere uideretur iniuriam.

Ad nihilum enim peruenit qui fructu uerae intellegentiae uacuatus agnoscitur. Et hoc quoque nescisse se dicit. Ipsa est enim profunda ignorantia nescire quod pecces : unde in alio 37» psalmo dictum est : Delicta quis intellegit ? Sequitur: ut àumentum factus sum apud te. Iure se iwmentum dicit, quem carnalis aemulatio quasi irrationabile animal insidebat. Apud Deum enim in uice sunt pecudum, qui eius praeceptis resistunt et aliud sentire uolunt quam sanctis regulis contine-

57; tur ; sicut in alio psalmo dictum est : Nolite fieri sicut equus

et mulus, quibus non est intellectus. 29. Et ego semper tecum ; tenuisti manum dexteram meam. Cum dicit, e? ego semper tecum, ostendit se ab idolis alienum auctori Domino pura mente credidisse. Sed 38e in hoc errabat, quia de peccatorum felicitate Domini iudicia discernere nesciebat. Quapropter hic distinctio plena ponenda est, quoniam est completa sententia. Sequitur ten«wisti manwm

dexteram

meam.

Dixit,

tenuisti

manum

; et ne

putares sinistram (quia et ipsa pars habet corporis manum)

58; addidit, dexteram

meam.

Cuius enim haec pars

a Domino

tenetur, semper absoluitur atque liberatur ; sicut Petro mergenti dexteram tenuit Dominus, eumque fecit elementum liquidum fixo calcare uestigio. 24. In uoluntate tua deduxisti me et cum gloria 59» assumsisti me. Hic quoque gratia Domini significatur, 370 Ps. 18, 15.

315/346 Ps. 51, 9.

349 enim est — Gare/ praem. r

369 quo Gerz.

388 calcati Gerz..

389 in] et

EXP. IN PS. LXXII, 24-26

669

qua redemit peccatores. Non enim dixit, meritis meis, sed

uoluntate

iua

deduxisii

me

; ad intellectum scilicet sa-

luberrimum, ad quem post mortiferas cogitationes tamquam de loco sepulcri, Domino

uiuificante, reuersus est. Sequitur,

et cum gloria assumpsisti me. Hic denuntiat Domini incarnationem futuram,;in qua hominem assq«wmere sua pietate dignatus est. Quid enim mirabilius quam mortalem naturam incarnatione Verbi ad Patris dexteram collocatam et eam uiuos et mortuos iudicaturam, quae post delictum primi ho400 minis diabolicis tentationibus subiacebat ? (Vnde etiam probatissime atque expresse Ioannes Constantinopolitanus episcopus ait : Cognoscamus quae natura est, cui dixit : Esto meae particeps sedis ; dlla natura quae audiwit : 'Terra es et in terram ibis".) 405 25. Quid emim mihi restat in caelo et a te quid uolui super terram ? Postquam dixit quemadmodum a prauo sensu uoluntate Domini fuerit absolutus, ad quartum uenit ingressum : ubi iam bona misericordiae ipsius liberatus 395

enumerat. Nam cum dicit, quid restat in caelo, subaudien410

dum est, quid amplius petam, id est, quam quod mundo daturus es ? Beneficium scilicet sanctae incarnationis tuae; ut

41

A

420

Deus homo ex duabus et in duabus naturis distinctis atque perfectis unus Christus appareat et damnatum lege peccati per gratiam redemptionis absoluat. Increpatiue autem contra se dicit quod sequitur e£ a te quid uolui super terram ? quasi diceret : ego ueritatis ignarus, qualia super terram sperabam, ut peccatorum bona cuperem habere communia, cum tu beneficia parares in aeternitate mansura ? Istae sunt potius diuitiae quas salubriter cupere debeamus ; ista felicitas de qua se Christianus gaudeat esse locupletem ; ut sit pauper in hoc saeculo, diues in caelo. 26. Defecat cavo mea et bars

mea

Deus

et cor meum

in saecula.

: Deus cordis mei

Defectus dictus est, quo-

niam deest illi effectus. Et iure cogitatio carnalis defecerat, 425 quae se errasse noscebat. Sed illi confitetur, cui culpam reuelare remedium est : delicta confiteri securitas. Et nota quod in uno uersu, cor et in bono ponitur et in malo. Defect cor, utique mala cogitatio. Deus cordis, bonum intellectum si400/403 Ioh. Chrysostom. Hoz. in ascensionez Domini, — PG 50, 446, secundum uetsionem Leonis Magni, Teszizzonia $5. Pafrum, 16 (17) — edid. Schwartz, 74c/a Conc. Oecum. 1L, 4, p. 125, 20/22. 402/103 cfr. Ps. 309, 1; Matth. 22, 44. 403/ 404 Gen. 5, 19.

391 redimet Gerz. 396 pietate sua — Garet 402 cognoscamus] quis ille est qui audiuit: sede ad dexteram meam a42. Chrysost. ILeo 408 bonam misericotdiam eZ. 422 cor meum et cato mea c 7 425 ille Gerzz.

PL 525

i 248

670

EXP.

IN PS. LXXII,

26-28

gnificat, cum se errasse iam salubriter sentiebat. Illud quoque 430 notandum est, quod frequenter scriptura diuina de corporis istiusmodi parte dicit emanare consilia ; sicut scriptum est : De corde hominis procedunt cogitationes malae. Quamuis aliqui dicant in cerebro esse sapientiae sedem. Sed illi potius dicenti de corde nostro credendum est, qui corda nostra formauit. Semea Deus 3n saecula. llius hominis 455 quitur e£. pars pars Deus est, qui se maiestati ipsius et credulitate consociat et probabili actione commendat. I» saecula uero quod addidit, semper se ipsi adhaerere promisit. Quod reuera perfectorum est numquam ab illo uelle discedere, sine quo contingit semper errare. 24. Quia ecce qui elongant se a te peribunt ; perdidisti omnes qui fornicantur abs te. Illorum memor est de quibus superius dixit : subito defecerunt ; perierunt propter iniquitatem suam. Illi enim se elongaue445

rwnl ab eo, qui idolis seruientes, Deo uero nullam reueren-

460

tamen a cultura Domini non recessit. Dicit enim, bonum sibi

tiam reddiderunt. Iste enim credens Deo paulisper recesserat, ut rediret, quando, sicut saepe dictum est, cogitationes prauas de peccatorum felicitate contraxerat. Sequitur Perddisti omnes qui fornicantur abs te. Fornicari est a Domino, 450 quando adulterinis cogitationibus ab eius amore casto deuiamus et luxuriam saeculi praeponentes praeceptorum caelestium non recipimus disciplinam. Quod illos facere manifestum est, qui culturas idolorum uanasque superstitiones impietatis affectant ; et quidquid postremo contra catholicam fidem cre455 ditur, pollutis sensibus fornicatur. 28. Mihi autem adhaerere Deo bomum est, ponere in Deo spem meam : ut anmuntiem omnes laudes tuas in portis filiae Sion. Ecce declaratus est sensus ille quem diximus : quia licet praua se cogitatione polluerit, esse adhaerere Domino. Is enim diuinitati adhaeret qui se illi uera fide atque operum probitate coniungit. Nam sicut impios dixit elongatos, ita se Domino adhaerere profitetur ; ut ilis contraria faciendo, disparem uicissitudinem remunera465 tionis inueniat. Sequitur, $onere in Deo spem meam. Exponit uerbum quod superius dixit. Ille enim adhaeret Deo qui spem suam ponit in Domino : quia nihil potest esse beatius quam illi omnia committere, qui nouit suis cultoribus congrue profutura praestare. Addidit, w£ annuntiem omnes 432 Matth. 15, 19.

429 iam] Germ., 07. Garet 431 istius Gerzz. (modi oz.) 436 maiestate Gerzz. 437 probabile Gerzz. 441/442 perdes r 45? domino z 463 dixit] Gerz., dicit Gare/

PL 524

EXP.

IN PS. LXXII,

28-LXXIII,

1

671

470 laudes tuas in portis filiae Sion. Sion frequenter diximus montem esse Ierosolymis constitutum, qui nostra lingua speculatio interpretatur. Istius ergo contemplationis filiam, catholicam esse constat Ecclesiam, ubi reuera laudes Domino

475

reddit, qui pura mente crediderit. Im ortis, ipsum ingressum mauult Christianitatis intellegi, quando ad ueram fidem percipiendam populus nouae regenerationis adducitur.

480

Conclusio psalmi. Quam mirabiliter Asaph iste cuius nomen indicat Synagogam et praeteritos errores respuit et futurae bona credulitatis assumpsit ! Deliberauit enim sapienter, elegit eximie, ut non immerito post illam superioris psalmi de aduentu Domini salutiferam promissionem, septuagesimi secundi psalmi ei numerus conuenisse uideatur, quando utrasque cogitationum partes, uelut iusta libra discernens, aequabili totum moderatione pensauit. Completa est his admonitionibus institutio Christiani, ut nec cogitationibus prauis delinquat, qui se Domi-

485

no commendare festinat. Praesta, Domine, ne nos talibus inuidere facias, quos tua ueritate condemnas, sed exsecremur

49 Oo

quos horres, et amemus certe quos diligis ; quia tecum nequeunt habere portionem, nisi qui uoluntates tuas mente deuotissima subsequuntur.

EXPOSITIO

IN PSALMVM

LXXIII.

1. Intellectus Asaph. Intellectus significat inspectionem diuinam, quam psalmus iste studio pietatis omnimodis intuetur. Asaph (sicut saepe iam dictum est) interpretatur congregatio, quae nunc uocatur Ecclesia. Ista futuras clades Ierusalem miseranda lamentatione deplorat. Mira vA ciuitatis pietas, stupenda clementia, malum futurum praesentem sibi facere planctum ; et sic dolere uentura, quasi iam probentur esse suscepta ! Quod genus dictionis caritate plenum, proximique dilectione compunctum et in hoc psalmo et in septuageIO simo octauo et in centesimo trigesimo sexto reperies fuisse cantatum. Scire autem debemus quid intersit inter paenitentes et lamentantes, quoniam sunt tristes lacrimae utrisque communes. Paenitentes pro suis peccatis, aut pro generalitatis ex-

Ps. LX XIII, 3 cfr supra Expos. ps. LX XII, 27 ; Aug. Es. ps. 75, 1, 1/2 — CC 39, 1004.

473 constat esse — Gare

475 christianitatis mauult

Gerzz., malis Garef.

Ps. LX XIII, 2/8 intuitur Gerzz.

— Gare;

485 ptrauis]

PE 325

672

EXPIINZPSIEXXIBS

cessibus rogant, ut Dominus delicta dimittat, ne puniat errata 15 cum iudicat. Lamentantes uero pietatis intuitu deflent ciuita- p. 249 tis ruinas et interitum suorum ciuium, quem aut iam passi, aut certe passuri sunt. Vnde monet apostolus caritatem proximi persuadens : Gaudere cum gaudentibus, flere cum flentibus. Respiciamus nunc ordinem ipsum positionemque psalmorum. 2o Septuagesimus primus psalmus promisit incarnationem Domini esse uenturam. In septuagesimo secundo, postpositis erroribus, Asaph elegit quid sequatur. In praesenti autem ciuitatis subuersio deploratur; ut durissimus animus Iudaeorum uel ipsius ciuitatis suae calamitatibus terreretur. Totum fecit 2; medicus bonus, si sanitatem recipere uoluisset aegrotus. Meminerimus autem quod ecclesiastica tradit auctoritas his diebus uastatam Ierusalem, quando Christum Dominum crucifixit plebs crudelissima Iudaeorum ; ut non sit dubium quod temporis malum receperit praesumptionis excessus. Nunc ad 3o reliqua transeamus. Diuisio psalmi. Israelitarum populus, qui figuram continet deuotissimae Synagogae, per totum loquitur psalmum. In prima sectione deplorat cur traditi fuerint gentibus, ita ut sanctuarium Do5; mini inimicorum profanasset audacia, memorans quorumdam

Iudaeorum cor impaenitens Domini prouocasse censuram ; ex quibus tamen in fine saeculi conuertendos esse prophetat. Secunda dicit, aduentu Christi superstitiones et iniquitates hominum fuisse destructas : enumerans diuersa eum fecisse 4o magnalia, inter quae petit et Iudaeis errantibus subueniri. Tertia sectione rogat ut memor promissionum suarum ab interitu semen eripiat Abrahae et ad ipsum ascendat superbia Romanorum qui se immaniter extulerunt. Quem psalmum sollicitis mentibus audiamus ; est enim in excidii Ierosolymi4s tani lamentatione mirabilis.

Expositio psalmi. Viquid

repulist?,

Deus,

in

finem

?

iratus

est

furor tuus super oues gregis tui. Introducitur populus Iudaeorum Deo supplicans, ut auerteret ab Israeliticis quod imminebat exitium. V£quid ? Quaerentis est, non imputan;o tis. Merito enim territus quaerebat cur sanctuarium Domini passurum esset nefandissimam uastitatem ; timens ne, quia 19 Rom. 12, 15.

16 quem] quae 74d. inaniter /AzZ. Fisc. pulisti nos deus z

40 et ... subueniti] Gerzz., ut ... subuenitet Garez 43 46 repulisti deus] Gerz., deus repulisti — Gare£ cum g, te-

EXP.

IN PS. LXXIII,

1—2

673

permissa est templi uastatio, iudaicus quoque populus funditus interiret. Nam quis iam reseruari creditur, quando sanctis locis reuerentia non habetur ? Refulisti abiecisti est, quasi alienos a tua defensione fecisti. I» finem, hic interitum significat et captiuitatem, quam Ierusalem temporibus Vespasiani atque Titi principum a. Romanis legitur pertulisse. Sequitur 2ratus est furor iuus super oues gregis tui. Ouwes dicit populum Iudaeorum, ut nominatus grex pii

55

60 Pastoris misericordiam commoueret.

Addidit /w;, quia semper in eis temperantius uindicamus, quos aliquando nostros fuisse meminimus. 2. Memento congregationis tuae, quam creasti ab ?nili0 : liberasti wirgam hereditatis tuae, montis 65 Séon, in quo habitasti. Intuere sollicite quot modis beneuolentiam Iudicis quaerat, ut oratorum argumenta hinc inuenias fuisse progressa. Praestita enim dona numerantur, ut ad beneficia consueta animus boni Iudicis inuitetur. Quapropter rogat ut sua potius in eis beneficia quam eorum considerare uelit errata. Congregatio enim Iudaeorum euidenter ipso adiuuante praeualuit, cum eos sub aegyptio populo crescere faciebat et quando placuit miraculis insignibus liberare dignatus est. Nam cum omnes creeí atque disponat, Iudaeos quasi specialiter creasse dicitur, quibus et legem dedit et prophe1

tas contulit et miracula magna concessit. Ab 2nitio dixit, fidei scilicet culturaeque prolatae, quam per Moysen populus accepit hebraeus. Sequitur /iberast? uirgam hereditatis tuae. Hereditas Domini fuit populus Iudaeorum, quamdiu ei puro animo seruiebat. Hanc hereditatem uirgam appel8o lauit propter Moysen famulum eius, cui iussum est per «7gam magnalia facere, ut diuina fortitudine roborati, de terra Aegypti egrederentur intrepidi. Per hanc enim «rgam pharaonis est quassata duritia, per eam maris Rubri fluenta diuisa sunt, per ipsam de sicco lapide flumina manauerunt ; et merito 85 hereditas ista uocata est u?rga, quae tanta ualuit implere miracula. Haec ideo in commemorationem uenit, ut per eam quanta praestitisset ostenderet. Addidit quoque cumulum perfectionis insignem, id est montis Sion, in quo habitasti. Illa enim quae praecessere miracula usque ad montis huius wA

9o

munera peruenerunt. Dubium quippe non est omnia ueteris testamenti ideo fuisse facta, ut noui ueritas promissa sequeretur. Nam quod dicit, montis Sion, in quo habitasti,

53 reseruate Gerzz. Gerzz., corr. a. ?z.

54 est] rasura in Gerz., fort. omittendum 64. hereditates montes Germ., Corr. a. 72., mons zAzud. cum r et g 63 habitas

r (praeter K T) 69 beneficior in eis — Gare? 88 e 89 montes Gerzz., corr. a. 91 ideo] Gare (cfr /. 86), a deo Gerzz. /Aud. Bec. Fisc., fort. adeo legendum

7.

3

C 2. (xcvi)

PL 526

674 95

IOO

105

IIO

115

120

125

130

EXP. IN PS. LXXIII, 2-4

Ierosolymam utique significat ciuitatem, in qua israeliticus populus insidebat, ubi Aabzftasse declarat Christi Domini praesentiam corporalem, ut haec loca non sineret incurrere teterrimam uastitatem, in quibus humanis oculis apparere dignatus est. Fulgens plane terra miraculis, dominica uisitatione uenerabilis, ubi datum est oculis carnalibus uidere, quod est summa beatitudo uel credere. Quod argumentum dicitur a laude rei laesae ; ut tanto plus hostibus cresceret inuidia,

quanto loca sancta fuerant eorum praesumptione uastanda. 9. Eleua manum tuam in superbia eorum àn finem : quanta malignaius est inimicus im samctis iuis ! Haec uerba non sunt irati, sed remedium magis correctionis optantis. Praeualuit reuera Israelitae petitio. Vbi enim amplius religionis christianae cultus effloruit quam in romana urbe, quae prae ceteris terris superstitiones sibi ante gentium uindicauit ? E/ewata est ergo in ipsis potentia Domini, quando superbiam eorum humilitatis gratia commutauit, perducens eos i» finem, id est ad Dominum Saluatorem. Quanta enim nefandissima illic sunt signa templorum ? Quot Ecclesiarum caelestium et beatorum martyrum dona micuerunt ! Vt utrisque conspectis, reuera potentia intellegatur Domini Christi, qui ex tam superstitiosa plebe reddidit sanctissimam ciuitatem. Sequitur, quanta malignatus est inimicus in sanctis tuis ! Inimicus significat populum Romanorum, qui illo tempore (sicut dictum est) insignis idolorum cultor habebatur. Qui malignatus est im locis sanctis eius, quando sacerdotes totaque ministeria templi in praedam missa patuerunt, cunctaque gens Hebraeorum aut gladio subiacuit, aut captiuitati subiugata seruiuit. Hoc enim nimis acerrimum bellum Iosephi historia septem libris celebrata describit. 4. Et gloriati sunt qui te oderunt in medio atrio (uo ; posuerunt signa sua signa, et mom cogmoue'*uni. Hinc iam per contemptum sacratissimi templi maior in praesumentes crescit inuidia ; ut ipsam quodammodo diuinitatem contempsisse uideatur, quando sanctae religionis uiolator arguitur. Sed cum omne scelus debeat subsequi paenitudo, hic positum est, g/oriati sunt, ut non solum peccasse, sed ipsum quoque malum ad gloriam suam traxisse uiderentur. Addidit etiam : qui te oderunt, ut patienter non debeat sustineri, quod ab inimicis cognoscitur perpetratum. Sequi122/123 cfr Iosephus 4e Be//o iudaico.

102 superbia] Gerz. cum opt. codd. r, superbiam Garet cur cett. codd. r, superbias g 116 inimicum Gerzz., fort. recte 121 captiuitate Gerzz. 124 oderunt te] Gerz;. €um r, te oderunt — Gare cum g

PI 527

M 250

EXP. IN PS. LXXIII, 4-6 155

140

SCHE

675

tur: n med?o atrio tuo. Hoc ad magnum contemptum pertinet exprimendum, ut non in extremo aliquo loco, sed 29 medio airio, sacrilegium commisisse dicantur. Quod autem addidit: szgna swa signa et non cognouerunt, scilicet aquilas, dracones, ceteraque quibus in proelio uti solebat romanus exercitus ; aut. certe statuas monimenta uictoriae, quas imperatores supra fornices portarum in suis laudibus erigebant. Sequitur etiam cum dolore dictum, s?gna ; ut ipsa repetitio ad uindictam celerem iustum Iudicem commoueret. Quae figura dicitur epembasis, quoties ad auxesim faciendam de uicino eadem uerba geminantur, ostendens quia humanis

145 est uiribus applicatum, quod diuina fuerat dispensatione per-

150

155

160

missum. Nam ut hunc sensum intellegas esse conceptum, intulit e£ non cognouerunt. Quod si cognouissent, tibi utique reddidissent sacrificia; non autem elegissent ad daemonum redire culturas. Quae captiuitas uel ruina longis post temporibus facta est, quam cognoscitur esse prophetata. Tunc enim quando ista dicebantur, templum adhuc non erat Ierosolymis constitutum, quippe quod a Salomone filio ipsius legitur fabricatum. Vnde reuera caelestis prophetiae magna uirtus apparuit, ut ante ipsius euersio praediceretur quam eius constructio prouenire potuisset. 5. 6. Sicut in uia super summum : quasi in silua Hhgnorum securibus exciderunt ianuas eius im àidipsum : bipenni et ascia deiecerunt eam. Quantum plus inimicorum contemptus exprimitur, tantum uenire uindicta celerius postulatur. Nam in his duobus uersiculis dolentis animus uehementer ostenditur, ut dicat, sic $oswerunt

165

signa sua in templo tuo, quemadmodum solent statuae principum in plateis per loca edita collocari, ut uiantium memoria uisis talibus instruatur. Quid enim exsecrabilius quam ut hoc auderent facere in penetralibus templi, quod a sacrilegis praesumitur in plateis ? Sequitur alia comparationis miseranda conquestio, ut ita dicat ?a»was illas templi reuerendissimi secwrzbws comminutas, quemadmodum excisoribus lignorum siluae solent praebere licentiam, ubi nullus custos,

170

nullus contrarius inuenitur. Antiqui autem 2a47$was a Iano dictas esse uoluerunt, quod per ipsum anni (ut putabant) praeberetur ingressus. Addidit quoque: m idipsum, in templo scilicet, ut facti qualitas de loci reuerentia plus doleret. Sequitur bipenni et ascia deiecerunt eam. Bipenmis est in 170/172 cfr Varto de Ling. Jat. p. 50, 13 ; Seruius in Verg. 7Aen. I, 449.

134 atrium tuum Gerzz. 151 ierosolymis non erat — Gare 156 supra r 158 bipinni Gerzz. (sed /. 144 e/ 190 bipennae e/ bipennis) — 165/166 sacrilege Gerz.

(ozz. 2)

167/168 reuerentissimi Gerzz.

PL 528

676 Lp

180

185

190

295

EXP.

IN PS. LXXIIL, 6-8

plagas lignorum ferrum ab utraque parte formatum, quod in excidendis trabibus competenter aptatur. Dicta est autem ab eo quod bis acuta sit. Pinnum enim antiqui acutum dicebant. A scia, idest ferrum in obunci nasi more curuatum, per quam manus artificis diligentius persequitur quod constat minutius abscidendum. Ergo ut ciuitatem illam ostendat funditus fuisse uastatam, per haec instrumenta fabrilia et magnas res simul et paruissimas dicit esse deiectas. Quidquid enim aut b25enAnis excidere, aut ascia persequi potuit, manus truculenta deiecit. Quo loco ad exprimendum dolorem prophetae, Ieremiae sensus ille ponendus est : Videte sí est dolor secundum dolorem meum qui factus est mihi. Dedit me Dominus in manibus et non potero stare. v*. Incenderunt igni sanctuarium tuum ; in terra polluerunt tabernaculum nominis tui. Crescit dolor, ubi calamitas euersionis augetur. Potuit enim b:pennis et ascta sola ligna concidere, sed ad postremum ignem contigit simul omnia deuorare. Sed quid, rogo, de priuatis domibus fieri potuit, ubi furor hostilis sanctwarzo Domini non pepercit ? Quod autem dicit, ?gn? incenderunt, in saecularibus litteris schema dicitur pleonasmos, ubi et superfluum aliquid poni fas est. In scripturis uero diuinis (ut mihi uidetur) haec figura non conuenit, ubi totum utile, totum necessarium, to-

tumque perfectum est ; sed magis per hunc modum locutionis

SCHE 200

dictum debemus aduertere, sicut usu dicimus : auribus meis audiui, oculis meis uidi ; cum tamen nec alienis uidere oculis,

205

nec auribus audire possit extraneis. Sequitur i» ferra jolluerunt tabernaculum nominis tui. Tabernaculum nominis eius, templum fuit quod Salomon mirabili aedificatione construxit, in cuius dedicatione orans ait : Ego autem aedificaui domum nomini eius, et cetera. Istud ergo tabernaculum quod uisitabat uirtus caelestis, manus polluit uastato-

SCHE 210

215

ris et usque in terram deduxit culmina, quae ad laudem Domini probabantur esse constructa. Et nota quod in his quatuor uersibus schema illud nobilissimum ponitur auxesis, quae latine augmentum nuncupatur. Crescit enim subinde atrocitas facti, ut tam immaniter excedentibus ab omnipotenti Iudice debeat obuiari. Quod siue in laudibus, siue in uituperationibus utiliter nimis ac decenter apponitur, sicut fecit apostolus dicens : Scientes quod tribulatio patientiam. operatur, patientia autem probationem, Probatio uero spem, sbes autem non confundit, et cetera. 8. Dixerunt in corde suo cognatio

185/187 Thren. 1, 12.14.

192 omnia simul — Gare/

204/205 III Reg. 8, 20.

eorum

inter se :

214/216 Rom. 5, 3-5.

201 audiri Gerzz. (a? uidere /. 209)

PL 28

EXP. IN PS. LXXIII, 8-9 220

225

230

225

677

uenite combprimamus omnes sollemnitates Domini a terra. Potuissent mala superius enumerata misericordiam Domini commouere, nisi adhuc fuisset in Iudaeis obstinata superbia. Nam licet talia perpessi sint, a blasphemiis eorum animus non recessit. Dixerunt enim n corde suo. Et ne pauci uiderentur esse,.addidit : cognatzo eorum nter se; ut impaenitenti cordi merito non fuerit suspensa calamitas. Sequitur wenitie, comprimamus ommes sollemnaitates. Domini a ierra. Hic uerba referuntur irascentium Iudaeorum, quoniam uiderant euersam ciuitatem suam et Dei sanctuaria profanata, insipienter et furiose dixerunt : Abiciamus legem Domini, qui nos uindicare contempsit : non aestimantes multo eos grauiora potuisse mereri, qui crucifigere nisi sunt Dominum Christum. Talia enim Asaph ex sua persona dicere non poterat, quem praemissus tituli 'intellectus' ornabat. 9, Signa nosira non uidimus, iam non est propheia ; et nos non cognoscet amplius. Dementissimi hominum qui talia sibi putabant post reatum szg*«a posse praestari, qualia uidebantur ante culpam tam immanissimam promereri. Veniebat utique illis in animum quantas gentes patres eorum Domino iuuante prostrauerint, quae regna moment anea concertatione subdiderint ; et in reatu maximo con-

stituti, ipsa sibi subtracta dicebant s?g«a, quae patribus suis tunc deuotis nouerant esse collata. Sequitur, 49 nom est propheta ; et nos non cognoscet amplius. Adhuc ipsa sunt uerba desperantium Iudaeorum. Nam quoties antiquis temporibus Israelitae aliqua calamitate premebantur, 245 euntes ad prophetas instruebantur ab eis iussu Domini quid 240

facere debuissent ; quibus tamen eorum. duritia oboedire con-

temnebat. Sed cum eos completo aduentu Domini non haberent, dicebant a Domino se fuisse derelictos, quando eos, per 250

205

quos admoneri consueuerant, non uidebant. De talibus enim scriptum est : Peccator, cum uenerit in profundum malorum, spernit. Haec omnia dici non potuerunt, nisi a populo Iudaeorum, quia Romanis ista contraria sunt, qui tunc nefandis idolis seruiebant. .Reuera Asaph intellegens et sanctitate praecipuus fudit pro Iudaeis mirabilem supplicationem. Sed ne inclementia diuinitatis putaretur, quod pro ipsis non probatur auditus, subiunxit culpas desperationesque Iudaeorum ; ut debitas ultiones susceperint merito, in quibus nulla fuit inter tam multa crimina congrua paenitudo. 250/251 Prou. 18, 5.

218 e; 225 sollemnitates] Cass. ex 7Augustino ?, dies festos Gergz. eum r et g, recte? 226 ad. 225 dies festus Gerzz. 218/219 ad terram Gerzz. cfr 1. 495/406 252 sunt] Gerzz., erant Garet terram Gerzz. a. 77. ex a tetta

B 251

678 260

265

275

280

IN PS. LXXIII,

10-12

10. Vsquequo, Deus, improperabit inimicus ; arriiat aduersarius nomen tuum in finem ? Clamat tamquam qui adiutorem petit, gemit quomodo uulneratus qui medicum quaerit, dicens Domino : Quamdiu istas improperationes sustinebis, quas Iudaeus tibi mouet incredulus ? Non ut eos perderet,quos flendos esse iudicabat,sed ut confessionis beneficio commutaret in melius.Sequitur irritat aduersarius nomen iuum in finem. Hoc exponit quod superius dixit. Tamdiu

270

EXP.

Dominus murmurationes patitur perfidorum, donec

aduersarios suos ad confessionem sui nominis miseratus adducat. Ille enim potens est sic corrigere derogantes, ut qui prius mortifere locuti sunt, postea praedicare salutariter audiantur. I772tat enim a canibus tractum est, quorum latratibus R littera plurimum sonat. In finem hic significat mundi uesperam, quando gens Iudaeorum pro maxima parte creditura est. 11. Víquid auertis faciem tuam et dexteram tuam de medio sinu tuo in finem ? Quasi offenso, quasi irato Domino dicit, qui nolit peccatores populos intueri, ut adhuc in sua uideantur perseuerare nequitia. Ille enim quos dispensatione mirabili placatus attenderit, corrigit : quos propitius intuetur, emendat. Sequitur e£ dexteram tuam de medio sinu iuo in finem. Aliud sacramentum tangitur ueteris testamenti. Nam sicut Moysi datum fuerat per uirgam miracula facere, ita illi praeceptum est ut dexteram suam in sinum mitteret, exindeque prolata, leprosa conspecta est. Iussumque illi est, ut iterum manum in sinum mitteret, et statim

curata est. Significans quia populus Iudaeorum exiens a Domino Christo immundus fieret ; ad eum uero conuersus reciperet pristinam sospitatem. Quod factum ideo commemoratur, ut Iudaeorum populum in antiquam redire praediceret sospitatem. Hoc argumentum dicitur ab euentu, quando ad illud 290 supplicatio tendit, ad quod rei ordinem peruenire cognoscit. 285

Sed ne in tali relatione diutius moraretur, ad laudes Domini

festinus accedit, ut omnia possibilia dicat illi qui tam ingentia cognoscitur operari. 12. Deus

295

autem

Rex

noster

ante

saecula

; operatus

est salutem in medio terrae. Venit ad secundam sectionem 'intellectus' ille 'Asaph', quem titulus praecinebat et spiritu prophetiae Dominum Saluatorem praedicit esse uenturum, enumerans per demonstratiuum genus orationis quanta

miracula fecerit in caelo et in terra. Et quia de eius erat incar281/282 cfr Ex. 4, 1-7.

264 iudicabit Gerzz. confessiones Gerzz. 265 commutatet] Gerzz., mutatet Garet 242 hic] Gerz., ozz. Garet 284 mitteret in sinum ^ Gare 296

praedicet Gerzz.

PL 239

EXP. 300

305

IN PS. LXXIII,

12-14

679

natione dicturus, ne quis eum Dominum crederet temporalem, ante constitutionem mundi Regem eum iam fuisse testatur, sicut ipse in euangelio ait : Ego in hoc natus sum. Saecula enim dicta sunt, quod in se reuoluant tempora. Sequitur, operatus est salutem in medio terrae. Quamuis hoc et de factis miraculis possit intellegi, quae coram hominibus uisualiter cognoscitur operatus, tamen melius hoc de animarum

SCHE 310

salute suscipiamus, quam operatus est praedicatione uitali. /& medio terrae ; cunctis scilicet cernentibus populis, quos per Lerrae uocabulum datur intellegi. Quae figura dicitur metonymia, quando per id quod continet, id quod continetur ostenditur. 13. Tw

515

320

mortem

SCHEB

530

335

in

uirtute

tua

mare

; contri-

moriendo

destrueret, captiuis libertatem, reis prae-

PL 351

mia. condonaret, refert miracula quae quondam fecit in gente Iudaeorum. Confirmauit enim Rubri maris liquidas abyssos, quando in duobus lateribus sic aqua defixa est, ut mare nauigerum iter faceret esse terrenum. Sequitur comtriuisti cajita draconum super aquas. Mysterium superioris miraculi decenter exponit, quia illa praefiguratio transitus maris Rubri aquas sancti baptismatis indicabat, ubi cap?ta draconum,

225

confirmasti

uisii capita draconum super aquas. Vt reuera ostenderet- quod superius dixit, ante saecula fuise Regem Dominum Saluatorem, qui pro nobis pati dignatus est; ut

idest spirituum immundorum perducuntur ad nihilum,

quando animas quas illi peccatorum sordibus inquinant, fons salutaris emundat. Et nota quod in hoc et in aliis quatuor uersibus per figuram synathroesmos singulas congregat laudes; ut enumeratio ipsa uirtutum animum offensi potentissimi iudicis temperaret. 14.

Tw

con[regisii

caput

draconis

; dedisli

eum

in escam populo Aethiopum. Cum superius dixerit plurali numero ca$ita draconum, significare uolens nequitias spiritales, modo singulari numero ponit dracomem, ut ipsum satanam indicare uideatur, qui quantum fortior, tantum nequior ; et cum singulari numero ponitur, inter malignos spiritus habere similem penitus abnegatur. Confractum est enim cajfut eius, quando superbia ipsius de caelo deiecta est ; et natiuam claritatem retinere non meruit, qui se uolun-

taria obscuritate maculauit. Addidit : Zed?st? eum $n escam

302 Ioh. 18, 37. 312/313 tu contribulasti 7 (con310 continet id quod] o». Gerzz. per bomoiotel. 317 gentem Gerz. 314 regem fuisse — Garef triuisti T? R) e g (ozz. tu)

abyssus Ger. 348 liquidus Ger, corr. a. zz. 330 draconis] magni et add. r

spiritum Gerzz.

319 in] oz. Germ.

324

M 252

680

RAP.

340 Bopulo

Aethiopum.

IN! PS OLAAINH Aethiopes

14-16

bene peccatores aduer-

timus, qui ante fuerant tenebrosa mente teterrimi ; sed ad Dominum conuersi, escam coeperunt habere diabolum, cum

de eius detractione satiantur. Nam hodieque quem pessimum intellegi uolumus, diabolum nuncupamus. Omnibus enim cul34 I pis exsufflatur admissis, totius dicitur auctor erroris, et sicut ille Christianos insequitur, ita ab omnibus exsecrabili horrore discerpitur. Sic fit ut qui paganis ante uenerabilis, nunc a Christianis detractionum morsibus corrodatur. Siue conuersi iam fideles escam possunt habere diábolum, quando per ipsius 35 o machinamenta tentationesque proficiunt; ipso enim persequente martyres fiunt, ipso affligente patientiae munere coronantur. Quapropter merito diabolus illorum esca dicitur, quos fatigationibus crebris ad desideria uotiua perducit. 15. Tu dirupisti fontes et torrentes, tu sáiccasti Ethan. Hoc totum per allegoriam de peccato35 vA fluuios ribus dicit. Fontes illos appellat, quorum mala iugiter influebant ; £orrentes,

36 o

qui subito concitati rapidis excursibus

irruebant. Haec enim duo genera peccantium Dominus 4;rumfpet, cum eos a diaboli famulatione diuiserit. Sequitur s?ccast? fluuios Ethan. Priorem excolit sensum, ut f/u40s,

id est inundationes

diabolica iniquitate collectas non

solum dirum?pat ac diuidat, uerum etiam desiccet et auferat. Fluuius enim quando siccatur, ad nihilum sine dubitatione perducitur. Quod tunc contingere manifestum est, quando 365 donans multitudinem peccatorum, diaboli constat inundantia periisse consilia. E?han hebraea lingua fortis interpretatur, quod saepe diabolum significare iam diximus. 16. Tuus est dies et tua est nox ; tu fecisti solem et lunam. Versus iste et sequens, omnibus ad litteram pa570 tent. Cunctarum quippe rerum creator est Dominus; sed aptius uidentur, si spiritaliter exquiruntur. Diem ponamus iustos uiros, quibus semper sapientiae lumen irradiat ; zociem homines terrenos, qui peccatis facientibus obscurantur ; sicut in alio psalmo dictum est : Dies diei eructat uerbum 21/5 et nox nocti indicat scientiam. Sed cum dicit : Twus est dies et tua est nox, significat quoniam in utrisque Deus miracula magna facit, ut et illum munere suae pietatis illuminet et istum peccatis emundatum, regni sui faciat esse participem. 366 cfr Hieron. Lib. interpr. bebr. nom. — edid. Lagarde, p. 18, 125; Aug. Ex. ps. 016. 394/345 Ps. 18, 5.

724195055 — 630

354 disrupisti Gerzz. (sic semper) exsiccasti r (praefer ,4*) 355 etham Gerzz. (l. 360 e? 366 aetham) 358/359 disrumpet Gerz. 311 aptus uidetur Gerzz.

PL 252

EXP.

IN PS. LXXIII,

Addidit, £u fecisti solem 380

16-18

et lunam.

681

Haec omnia nomina

per exempla magis planius exponuntur. So/ sapientem significat, luna stultum, sicut scriptum est : Sapiens fermanet sicul sol ; stultus autem sicut luna. mutatur.

Pulchra. narratio,

ut per similitudines rerum Omnipotentis stupenda magnalia declarentur. In omnibüs tamen intellegendum est Creatorem 385 Dominum solitam nimis et copiosam ostendere pietatem. 1v. T'« fecisti

299

395

400

40

I

omnes

terminos

terrae

: aestatem

et

wer tu fecisti ea : memor esto huius creaturae tuae. Non incongrue £ermnos terrae dicimus omnes apostolos et prophetas. Nam sicut termini agrorum fines distingunt, ita et praedicatores Christi uerae fidei iura custodiunt. Sequitur aestatem et wer tu fecist? ea. Per haec tempora significat fideles diuersa morum qualitate pollentes ; alii enim sunt tamquam aestus fidei calore feruentes ad martyrium usque perducti ; alii mansuetudine temperati tamquam «er, aequabili Domino deuotione famulantes. Omnia enim et ista et talia ipse fecit, cuius gratia conceditur, quod in hominum bona uoluntate monstratur. Addidit: memor esto huius creaiwrae tuae. Reddit causam cur enumeratio illa praemissa sit; scilicet, ut qui facere consueuit magna, Iudaeis quoque delinquentibus miseratus indulgeat. Et ut beneuolentiam pii Domini prouocaret, beneficia eius frequenter enumerat ; ut memor esse dignetur eorum quos creare dignatus est. 18. Inimicus improbperauit Domino et populus insipiens exacerbauit momen tuum. Illorum uerborum meminit, quae superius dixit : Venite, comprimamus omnes dies festos Domini a terra et cetera. Inimicus utique fuit iste Iudaeorum,

qui talia dixit in Dominum,

ut illi uideretur

exprobrare, cui uel ex aliqua parte gratias agere nulla potest creatura sufficere, Sequitur e $opulus insipsens exacer410 bauit nomen tuum. Insipiens utique qui agebat indigne, ut illa patienter audiret, quae debuisset omnino refugere. Et ex hoc Dominum ad iram prouocauerunt, quia non pro suis peccatis talia sibi accidisse dixerunt, sed putauerunt iniustum Deum, qui quasi non merentibus dominari permittebat inte415 ritum. Consideremus igitur ordinem saluberrimum supplicantis. Sic pro culpabilibus rogat, ut eorum semper confiteatur errata. Hoc si Iudaei fecissent mente deuota, potuerant generaliter debita uitare supplicia. 381/382 Eccli. 27, 12.

405/406 Ps. 75, 8.

389 funes 380/381 solem ... lunam Ger, fort. recte 339 omnia] oz. Gerzz. 406 ad (d 400 pie Gerzz. 394 uera Gerzz. 391 significant Gerzz. ed. 407 iudacorum] Gerzz., populus s. Ll a. 7.) tetra. Gerzz. (cfr J. 218/219 ez 226) praem. Garet 416 rogat] Gerz., orat Gare

PL 535

682

19.

420

EXP.

Ne

iradas

animas pauperum Asaph

uenit

IN PS. LXXIII,

besti?s

amimas

19-20

comfitentes

tibi

tuorum ne obliuiscaris in finem.

ad tertiam

sectionem,

cui

merito praemissus

est «ntellectus : quando sic peccata populi superius confessus est, ut tamen deuotos a Domino liberandos esse praesumat. Supplicat enim uir sanctus quod sciebat esse uenturum,

425 ut fidelium animas non tradat, ne diabolus ad sua uota per-

ueniat, Erant enim in illo populo etiam tunc uasa misericor-

diae, ex quibus fuit Simeon, Nicodemus,

Nathanael,

de quo

Dominus testimonium perhibet, dicens : Ecce were Israelita, ?n quo dolus non est ; et reliqui qui Domino cordis puritate 430 placuerunt. Besíias enim posuit diabolum cum ministris, quorum capita (sicut superius dixit) contriuit super aquas. Sequitur e£ animas j$aujperum tuorum ne obliuiscaris ?n finem. De illis dicit qui superbia mundi repudiata, ad humilitatem se sanctissimam

202]

contulerunt, rogans ut eis Do-

mini Saluatoris beneficia non negentur; sed quia pauperes eius facti sunt, ipsius largitate ditescant.

20. Respice in testamentum tuum, quia repleti sunt qui obscurati sunt terrae domorum iniquitatum. Respice, dixit, ut digneris implere quae cognosceris ante 440 promisisse, sicut scriptum est : ecce dies uenient, dicit Dominus, et consummabo domui Israel et domui Iuda testamentum nouwm, non secundum testamentum quod disposui patribus eorum. In illo enim pollicitationes temporales sunt, ut fuit terra repromissionis et inimicorum subiectio. Talia enim rudi populo p.253 445 debuit concedere, ut ad spiritalia intrepidus potuisset subinde festinare. In nouo autem testamento promittitur imperturbabilis uita, regnum cuius non erit finis, beatitudo perpetua, et Domini contemplatio gloriosa. In hoc ergo testamentum respicere dicit Dominum debere, ut cito erranti populo de450 beat profutura praestare. Reuera intellegens factus est Asaph, qui talia petit, unde totus mundus potuisset absolui. Et uide qua sapientia cuncta discurrit : quia non erant bona, quae delinquentis populi commemorare potuisset, meminit promissionis dominicae quae semper impletur. Sequitur alia causa 455 miserendi, quae dicitur qualitas absoluta : quia repleti suni qui obscurati sunt, id est peccatores qui ignorantiae obscuritate demersi sunt ; sicut et ipse pro eis in cruce positus supplicauit, dicens : Paler, ?gnosce ills, quia nesciunt quid faciunt. Sed repetamus hunc uersum, ut contextio uer428/429 Ioh. r1, 47.

440/442 ler. 25, 5.6.

458/459 Luc. 25, 34.

423 deuotis Gerzz. 435 sed] o». Gerzz. 437 testamento tuo r (praeter nonnullos codd.) 448 testamentum] Gerzz., testamento Gare/

EXP.

IN PS. LXXIII,

20-22

683

borum facilius debeat apparere. Dixit, resp?ce, quia repleti sunt qui obscurati sunt. Repleté enim fuerant iniquita-

460

tibus et necesse erat ut eos sequeretur obscuritas, qui merito

tenebris comparantur, quoniam lumen sapientiae perdiderunt. Addidit, terrae domorum iniquitatum. Isti sunt 46 i] lerrae domorum iniquitatum, id est terreni de domo iniquitatum. Et ne-forte hic £erram in bono uoluisses accipere, pulchre definitum est quid sit corpus infidelium, hoc est domus iniquitatum : quia cuncta uitia uelut quodam hospitio recipiunt, qui malis actibus polluuntur. 21. Ne auertatur humilis factus confusus : bauper ei inops laudabunt nomen iuum. In loco eorum qui offendere uidebantur, ponit eos qui gratiam Domini habere consueuerunt : ut dilectio deuotorum odium contumacium temperaret. Quod argumentum nimis accommodum est, quan47 do pro aliquo detestabili ponitur persona gratiosa. Confundt autem non est humilis, sed superbi, qui Dei gloriam non agnoscens, humanis meritis applicat, si quid boni (Domino praestante) susceperit. Contra, humiles Deum iugiter /a4dani, se semper accusant : intellegentes diuinitatis esse quod 480 sapiunt, proprium utique quod delinquunt. Istos rogat non debere confundi ; quoniam quidquid boni perceperint, Domini muneribus intellegunt applicandum. Sequitur, $awper et inops laudabunt nomen tuum. Videamus quam sit ista gloriosa paupertas, quam felix probetur inopia, quae Dominum 48 A etiam tacita laudat, et de patientiae suae uirtute concelebrat. Mutus est si psallat superbus ; aufer et inops lau^

dani Dominum, et cum uidentur habere silentium. O inaesti-

mabile bonum, si perpendatur intrinsecus ! Pa«5er Dei dicitur, diues saeculi nuncupatur ; iste est Regis aeterni, ille tem-

poris utique fugitiui. Non sibi habet qui foris diues est, iste potius idoneus dicendus est, qui in thesauris animae probatur uirtutes eximias condidisse. 22. Exsurge,

49

^

$00

Domine,

iudica

causam

tuam

: me-

mor esto improberiorum iuorum, eorum quae ab insipiente sunt tota die. Post cuncta quae dixit, nunc facit Iudicis causam ; ut eum efficacius commoueret, cui negotii sui qualitas intimatur. Nunc ad ipsum Dominum uerba conuertit, expetens ut causam suam contra illos diiudicet, qui non desinunt prauis murmurationibus insonare. Iwdicat enim causam suam, dum errantes facit manifesta cognoscere, ut conuersi praedicent quod stultis cogitationibus abnuebant. Sequitur, memor

esto

improperiorum

tuorum,

i-

lorum scilicet quae superius dicta sunt : Jam non est propheta, el nos non cognoscet amplius. Adiecit eorum quae ab insi493 deus uidetur Gerz. 486/484 laudat Gerz., corr. a. sz. 494 e? 504 qui Gerzz. cum r (praeter nonnullos codd.) et g, corr. a. m.

r (praeter 5)

PL 554

684 595

EXP.

22-235

pente sunt tota dies. Et hoc de superioribus pendet, quoniam ista opprobria ab 2msipienti bus dicta uenerunt. Et ne putarentur ad tempus effusa, addidit: £ofa die; ut

ipsa.continuatio taret. 510

IN PS. LXXTII;

mansuetudinem

patientissimi

iudicis

inci-

23. Ne obliuiscaris uoces quaerentium te : superbia eorum qui te oderunt ascendat semper ad te. In primo commate miscuit iterum uota fidelium, ne abiciat preces eorum qui ad ipsum toto cordis affectu clamare noscun-

tur ; ut inueniant quem quaerunt, et mereantur cernere quem

315

520

325

expetunt. Sequitur, suferbia eorum qui te oderunt ascendat semper ad te. Hoc congrue dictum de Romanis aduertimus, de quibus superius ait : I» medio atrio tuo posuerunt signa sua ; ut contra hostes Ierusalem omnipotentem Iudicem uehementissime commoueret. Suberbia est enim quam Dominus specialiter exsecratur, per quam et angelus corruit, et primi hominis beatitudo discessit. Et considera quam prudenter acerrimum uitium in fine positum est, ut post omnia diceret quod memoriae finibus conderetur. Sic deplorant simpliciter et prudenter qui pura Domino mente deuoti sunt : sic per dolorem quamuis nimium falli nesciunt qui piis regulis obsequuntur. Conclusio psalmi. Cognouistis, auditores egregii, quam suauia sint fidelissimis uiris officia pietatis : quemadmodum nolint proximos suos

tristitiam sustinere, ut de futuris eorum cladibus tantis lacri-

mis affigantur. Haec est reuera caritatis sancta perfectio praesentare futura sibi pericula, quae proximis formidantur esse uentura. Quid ageret iste de conspecta clade, quam futuram sic cognoscitur compuncto corde doluisse ? Respiciamus ergo scripturae sanctae quali sibi ueritate consentiant ; ut 535 ante Asaph adhuc florentem Ierusalem deplorauerit, quam post tot annos Ieremias peracta captiuitate defleuit. Vtrumque pium, utrumque gloriosum ; sed plus iste nescio quo pacto misericors fuisse cognoscitur, qui adhuc in prosperi s constitutus, amarissimo dolore noscitur esse perculsus. Qua540 propter considerare nos conuenit, quod refulgente uarietate contextus modo laetantium iubilatione, modo paenite ntium 59

gemitu, modo institutione salutari, modo lamentantium dolo-

re, modo salutari incarnatione praedicta, modo pollicita tione

praemiorum,

545

modo

terrore poenarum,

modo

laudibus

dominicis cunctus psalterii textus ornatus est. Vt sicut corona sua508/309 incitaret] Gerzz., indicaret Gare/ 511 ascendit ed. cuz g 514 cernere quem] certe quod Gerz., certe quem ed. 532 quam] quando 44. 534 quales ibi Gerzz., corr.

a. zz. in qualis ibi

PI 22]

EXP.

IN PS. LXXIII,

23-LXXIV,

2

685

uissimis conserta floribus spiramen efficit gratiosam, hic liber diuersis uirtutum fragrare sentiatur odoribus. EXPOSITIO A. In tici.

finem,

IN PSALMVM

ne corrumpas,

ita et

LXXIV.

psalmus

p. 254

Asaph

Verba tituli huius, nisi ordine suo considerentur,

canob-

scura sunt. Asa (sicut saepe diximus) Synagoga significatur, id est congregatio quae credidit, non quae obstinata per- . ; mansit. Nam post resurrectionem Domini confessa legimus multa milia Iudaeorum, sicut inter alia testantur Actus apostolorum. Quapropter hunc populum 4 sa$/ iste nunc admonet, ne fidem suam

corrumpat

in finem,

id est, in Domi-

num Saluatorem, qui eius credulitatem accipere meruit et 10 fructum salutis inuenit. Ista enim munera quamdiu non disperguntur, manemus illaesi ; quando fuerint uitiata, a conspectu regis reddimur alieni. Psalmum cantici uero diximus esse, cum res actuales spiritali contemplatione discernimus ; quod totum in hoc psalmo, diligens lector, inuenies.

Diuisio psalmi. 15 — Primo ingressu fideles Iudaei dicturos se omnia eius mirabilia profitentur. Secundo Rex ipse loquitur lesus Christus, iustitiam se iudicaturum promittens, cum tempus generalis resurrectionis aduenerit. Commonet etiam ne quis audeat aliquid contra diuina mandata praesumere, ne eum possit aeter20 na poena torquere.

Expositio psalmi. 2. Confitebimur

tibi, Deus

; confitebimur

tibi, et

inuocabimus nomen tuum : narrabo omnia mirabilia iua. In hoc uno uersu per ordinem regula sanctae deuotionis exponitur ; nam populus ille iudaicus qui erat Christo Domino 25 crediturus, quem titulus monet : »e corrumpas in finem, erumpit in uocem et in confessionem suam deuotissime pollicetur. Confiteri est (sicut saepe diximus) multorum confatione aliquid profiteri. Nam etsi unus confessus dicatur, aliis iam in fide praecedentibus, uel subsequentibus cognosci3o tur esse sociatus. Sequitur iterum, confitebimur

tibi. Soh-

ditatem promissionis repetitio ipsa testatur, quae numquam transitorie ponitur, nisi ubi mentis firmitas indicatur ; sicut

est illud : Paratum cor meum, Deus ; baratum cor meum, et his Ps. LX XIV, 33 Ps. 56, 8.

547 flagrare Gerz., corr. a. t. in fraglate. Ps. LXXIV, 1/2 asaph cantici] Gerzz. cuz r, cantici asaph Gare? — 6 legimur 29 uel subsequentibus] Gerzz. 19 ne] et Gerzz. 12 canticum Gerz. Garet in marg.

PL 556

686 35

EXPI-IN

PS. LDXXIV, 2-3

similia. T'?5i dictum est, ut aliorum cultura negaretur ; quia illa est uera deuotio quae solum iustissime ueneratur auctorem. Et illud inspiciamus, quoniam mortem plerumque gene-

rat, uel semel terreno iudici crimini confiteri: Deo autem fre-

quentata confessio non parturit periculum, sed salutem. Pul-

cherrimus currit ordo uerborum. Prius se dicit confiteri, id

est peccata deflere; postea inwocare nomen Domini. Sic enim dignum est, ut ipsius munere prius corda nostra confes.Sione purgemus et sic ad auxilium suscipiendum 2omen Domini 22:,0care debeamus. Nam ad quos uenire poterit, nisi quos iam proprios esse cognoscit ? Quod si eum z4«uocet in45 deuotus, iudicium sibi uidetur postulare, non ueniam. Praemittenda sunt ergo talia, ut confidenter diuinam possimus inwocare clementiam. Adiecit: narrabo omnia mirabilia tua. Cum superius plurali numero dixerit confitebimur, hic singulari dicit »arrabo : quia populo Dei utrumque 5o conuenit et singulariter dicere et de pluralitate sentire. Sed ista narratio uox introducta est fidelium, quia non merentur magnalia diuina reuoluere, nisi qui se cognoscunt pura deuotione Deo seruire. Sic enim in alio psalmo legitur : Peccatori autem dixit Deus : quare tu enarras iustitias meas ? et cetera. 55 Sed quis possit omnia mirabilia superna narrare,nisiille qui sanctam Trinitatem breuiter rerum omnium profitetur auctorem, et indiuiduae uoluntati eius applicat quidquid in caelo et in terra ineffabili administratione peragitur ? 9. Cum accepero tempus, ego iustitiam iudicabo. 6o Mutatio personae fecit nobis alteram partem. Sed hinc datur intellegi quemadmodum 45sa$A primo uersu perfectae religionis regulam comprehendit, ut tam cito mereretur audiri. Loquitur enim iam Dominus Christus : cum accepero tem$us, dicit, per id quod factus est homo, sicut ait in euangelio : Dedit ei potestatem iudicium facere, quoniam filius hominis est. À natura uero deitatis audi quid dicat : Omnia quae habet Pater mea sunt et mea Patris sunt. Sed et illa natura quae accipit et illa quae dat, unus est Dominus Christus ; Sicut dicit apostolus : e£ «nus Dominus Iesus Christus, per quem omnia, 79 et nos jer ipsum. Sequitur ego iustitiam iudicabo zur compuncta corda mortalium ante tempus iudicii in hoc se mundo studiosius precarentur absolui, ne uenientes in futura illa disceptatione inopinatam iudicis sententiam sustinerent. 40

53/54 Ps. 49, 16.

65 Ioh. 5, 27.

66/6? Ioh. 16, 15.

69 I Cor. 8, 6.

44 cognoscet Gerzz. (corr. a. zz.), Garet 51 fidelium est »Gerz. Gerzz. 89 e/ 70 iustitiam] Gerzz. cuz r, iustitias Gare cum Z

83 deo] o».

DIE 537

EXP. IN PS. LXXIV, 4-6 4. Liquefacta est terra et omnes

687

habitantes in ea ;

75ego conjfirmaui colummas eius. Dicit Dominus ante aduentum suum £erram esse genus humanum, quod ab illa

soliditate ueritatis in peccatorum labe resolutum est ; quippe quod derelicto auctore nefandis idolis seruiebat. Sed quemadmodum salutari incarnatione subuenerit terrae li quefactae, 8o subsequitur ego confirmaui columnas eius. Columnas apostolos debemus accipere, qui confirmati suni resurrectione, cum in Domini passione nutauerunt. Nam et ipse eos confirmauit, quando Petro apostolo dixit : Pefre, quoties expetiuit uos satanas ut cribraret sicut triticum ! et ego rogaut pro 85 le, ne deficeret fides tua. ; et tu aliquando conuersus confirma fra-

ires tuos. Et respice uerborum aptissimam contrarietatem. Liquefaciae enim terrae, confirmatae columnae merito subuenire potuerunt. Colummnis enim merito apostoli comparantur, quia terrena uitia in imo deprimunt et super9o nae uirtutes ad gratiam regni caelestis extollunt. 5. Dixi iniquis : nolite ànique agere ; et delinquentibus : nolite exaltare cornu. Hoc est quod superius dixit : ego confirmaut columnas etus. Dixit enim per prophetas atque apostolos monita noui et ueteris testao; menti, ne scelerati male agerent, sed ad Dominum cito se humili satisfactione conuerterent. Pius reuera medicus obseruantiam salubritatis dedit, ne usque ad morbos noxios humana infirmitas perueniret. Sequitur e£ delinquentibus p 255 nolite exaltare cornu. Subaudiendum est et hic quoque, 100 dí xi, sed prius énzqus ait, ut omnia peccata concluderet. Nunc uenit ad maximum uitium excusationis, quo ualde laborat humanitas ;ut cum se quis non patitur dicere culpabilem,

ad excusandas excusationes in peccatis, peregrinas quascumque sibi causas excogitet in suo delicto, modo diabolum ar105 guens, modo suasoris uerba dilacerans, qui cornu suum uidetur erigere, quia peccatum suum proprium per alios nititur

excusare. Quapropter tales ad ueniam redire non possunt, quia confessionis remedia perdiderunt. 6. Nolite extollere in altum cornu uestrum ; nolite noloqui aduersus Deum iniquitatem. Repetita contestatio formidinem magnae ultionis ostendit, quia semper grauius uindicatur quod iterata iussione praecipitur. Nam

cum dicit : «olite extollere in altum cornu uestrum, suadet ut a blasphema cogitatione cessetur, quoniam ille £n 83/86 Luc. 22, 31-32.

106 suum] oz. $8 quod] qui Gerzz., fort. recte 44 inhabitantes r (praezer B) 113 extollere] Gerzz. (cfr /. 109), exaltare 111 qua Gerz.. alias e. Gerz. Garef

688 IIS

120

EXP.

IN; PS; LXXIV2.658

altum erigit cornu qui contra Deum concepta iniquitate remurmurat. Nam uide quid sequitur 20/;te loqui aduersus Deum iniquitatem. Adhuc in excusationes curando uitio perseuerat. Loquitur enim contra Deum iniquitatem, quando aliquis sic aestimat constitutum, ut peccata mi-

nime declinare potuisset, dicens ; non culpa sua, sed necessi-

tate stellarum ad aliquod se flagitium peruenisse, ut hoc magis imputet Conditori, quod propria uoluntate: peccauit. Sed quanto ueracius quantoque utilius, ut suum confiteatur sce-

lus, qui cum 125

I30

nefarium perpetraret, facinus, ut liberaretur a

crimine, inuocare neglexit omnium Redemptorem. 7. Quia neque ab Oriente, neque ab Occidente neque a desertis montibus. Versus iste aliquid expetit subaudiendum, ut eius nobis lucida possit apparere sententia. Dicit enim : quia neque ab Oriente, neque ab Occidenie neque a desertis montibus, addendum: deest Dominus, ut te possit agnoscere, cum eum totum ubique constet

SCHE 13)

140

esse praesentem, sicut alibi legitur : Shiritus Domini repleuit orbem terrarum. Quae figura in saecularibus litteris dicitur eclipsis, id est defectus, quoties pleno intellectui uerba aliqua subtrahuntur. Sed hic factum est non indigentia sermonis, sed ut studiosius quaeratur quod fuerit necessaria taciturnitate suppressum. Quapropter desinant blasphemi sacrilega uerba cogitare, quando se iudex profitetur esse praesentem, cui subiacit omnia sub ueritate cognoscere. Et ne aliquis miretur in complexione mundi duas tantum partes positas fuisse, hoc melius spiritaliter, si possumus, exponamus.

Ori-

entem, ponamus homines iam diuina claritate conspicuos; Occidentem, peccatores quibus adhuc lumen ueritatis ab-

sconditur;

desertos

montes,

falsos praedicatores

145 debemus aduertere; qui licet montium,

forsitan

id est praedican-

tium sibi usurpent locum, tamen ueritate deserti sunt, sicut

150

sunt omnes haeretici uel pagani. Ergo cum omnibus generibus hominum Deus praesens et cognitor esse monstretur, nihil tale quisquam debet praesumere, quod eum possit in illa iudicatione damnare. 8. Quoniam Deus iudex est : hunc humiliat, et hunc exaltat. Ecce omnis quaestio de medio profana sublata est :quoniam Deus iudex est et cum sit iudex, iustum

illum esse non dubium est. 155

Judex enim cum

dicitur, aequis-

simus sine dubitatione sentitur. Et ut hoc in isto uerbo decla-

132/133 Sap. 1, 7.

121 flagitium se — Gare/ 131 possit] non Praezz. Gergz. 135 hic] Gerz., hoc Garet 139 subiacit] Gerzz., subiacet Gare? 146 ueritati Gzrzz. 154 cum] Gerzi., dum Gare

PL 538

EXP. IN PS. LXXIV, 8-9 retur inclusum, causa redditur sincera iudicii : hwnc

Hiat et hunc

exaltat.

689 hwmi-

Humiliat utique superbum, exal-

tat humilem, quia ille in se, iste confidit in Domino. Sic et in 160

euangelio legitur : Omnis qui se exaltat humiliabitur et. qui se humiliat exaltabitur. Vides ergo iustum Zud£cem congruam partibus proferre sententiam. ,

9. Quia calix 4n manu

Domini

uini meri

plenus

est mixlo ; et inclinauit ex hoc im hoc. Saepe diximus calicem mensuram esse potabilem, quae aegra siti cor165 pora reparantur : dictus a calida potione qua frequenter utimur conuiuantes. Ita lex Domini pulchre ca/2x dicitur, quae ambienter ebibita atque recondita, animabus praestat suauissimam sospitatem. Sequitur wn? meri plemus est mixio. Vinum in scripturis diuinis significat caeleste myste170 rium, sicut in illis hydriis factum est quas Dominus aqua fecit impleri; ut latices fontium ruborem uini mutata qualitate susciperent, quem natura non habuit. Vnde beatus Ambrosius in hymno sanctae Epiphaniae mirabiliter declamauit splendidissima luce uerborum. Quod autem dixit, mer? since17 A ritatem designat, quod semper purum, semper est limpidum. Nam refectos homines ad gloriam uirtutis, non ad uitium ebrietatis adducit, sicut in alio psalmo dicit : E? poculum twwum inebrians, quam praeclarum est! Plenus est mixto utique Domini calix : unde quamuis iugiter bibatur, numquam nouum uetus18o tamen expenditur. Quod autem dixit, mxio, que significat testamentum, quae utraque permixta animarum efficiunt saluberrimam potionem. Iudaei enim «27un biberunt, sed non mixtum,

185

I90

195

quia noui testamenti noluerunt

recipere sospitatem. Itemque Manichaei non biberunt mixium uinum, quia nouum testamentum ex parte recipientes ueteris legis sacramenta ausu temerario respuerunt. Addidit et inclinauit ex hoc in hoc. Hic duos populos absolute significat, Iudaeorum scilicet et gentium, quoniam ex ore tulit non credentium Iudaeorum quod potandum conuersis populis gentium 2nclinau?t. Felix et secura refectio ab illo calicem salutis accipere, qui semper nouit profutura praestare. Hic modus locutionis proprius est in litteris sacris, quoniam in scripturis saecularibus (ut arbitror) uix praeualet inueniri. Verumtamen [aex eius nom est exinanita ; bibent 172/174 cfr Ambros. Hyrzm. 170 cfr Ioh. 2, 6-11. 159/160 Luc. r4, rir. ,lluminans Altissimus'" — edid. A. Walpole, Early Latin Hymns, 8, p. 65-68. 177/198 Ps. 22, 5.

164 quae Gerz. tis c Germ. 4

166 combibentes Gerzz. (corr. a. z7.),ed. ^ 169 diuinis scriptu190 gentium] ozz. Ger. 174 splendidissimus Ger. C 2. (xcvriT)

PL 359

690

SCHE

EXP.

IN PS. LXXIV,

9-11

ex eo omnes peccatores terrae. Faeces dicuntur reliquiae uini considentes in densissimam crassitatem, ad quas solet peruenire quando liquor ille superior probatur expensus. Sed quia anterius $lemwm calicem dixit, iuste 200 hic negauit faecem eius exinamnitam, ad quam perueniri non potuit ; quoniam cunctis potantibus eius plenitudo non deficit. Faeces enim hic non sordes, sed ima illa atque ultima uini debemus accipere. Nam quomodo /aeces-habere potuit, quod merum atque purum ante declarauit ? Sed ut ad istam 205 faecem cognosceres minime fuisse peruentu m, redit ad poculum plenum dicens : bibent ex eo omnes peccatores ter74€. Hic significat (quod saepe diximus) Iudaeos in fine saeculi cum aliis peccatoribus de isto calice bibituros, quando credere meruerint, seque Ecclesiae catholicae adunata fide HL 256 210 coniunxerint. Omnes enim ad illam partem pertinent, quae credere (Domino praestante) meruerint. Multi enim peccatorum in sua obstinatione mansuri sunt. 10. Ego autem in saecula gaudebo ; cantabo Deo Iacob. Gaudebo et cantabo. Christus dicit de membris 215 suis, qui gaudet dum ab eis gaudetur; qui cantat Deo Iacob, dum psalmodiam dicit Ecclesia. Quaecumque enim membra bene gerunt, haec (sicut Saepe dictum est) capiti rationabiliter applicantur. ll. E! omnia cornua peccatorum confringam ; el 220 exaltabuntur cornua iusti. Ecce uox Iudicis, ecce uox Omnipotentis insonuit. Nam qui ante psallebat in membris suis, modo confringit cornua peccatoris. In illa iudicatione omnis potestas humiliabitur impiorum quippe et confracta dispereunt, quae hic magnis sublimitatibus erigun tur. PL 225 Respiciant ergo superbi quam sit hic turpe mutilum pecus 540 imitari, et erubescant se inde praeferre, unde futura formitas cognoscitur imminere. Sequitur e£ exalt illis deabuntur cornua iusti. Quae figura dicitur catachresis, id est abusio, quoties aliena rerum nomina non habentibus commo dantur. 230 Cornua enim iusti munera sunt futuri iudicii, quae reuera firmiter eriguntur, quoniam in aeterna pulchr itudine permanebunt. Peccatorum hic cornua uldemu s, quae ibi non erunt : iustorum hic non cernimus, quae ibi perpetuo munere conceduntur. O humilitas eximie decoranda, quae hic cerneris 225 destituta! Quod maius pretium habere poterit decus tuum, quam ut ille eam hic assumpserit, de quo cuncta beatitudo Sine fine gaudebit ?

197 crassitatem] Gerz. (cfr V'ariae, p. 381, 30/31 : *aer densatus ... in assumpta crassifate"), crassitudinem Garet 199 dixit] Gerzz, diximus Gare? 200 peruenire ed. 202 defecit Gerz;, 226 imitati] ozz. Gerzz,

EXP.

LDNSPSUODAXIVS

p-LXNXV,

2

691

Conclusio psalmi. Audiuimus

uerba Domini non de altitudine

caeli, sed de

sancta scriptura psalterii : cui tanto libentius pareamus, quanto nos communiter monuisse dignatus est. Nam cum Dominus Moysi locutus est, fulgura micuerunt, concrepuerunt tonitrua, mons quoque Sina totus funiauit, cunctos terror mortis inuasit et uitale mandatum sic peruenit ad populos, ut magno se putarent discrimine perituros. En beneficia Domini

240

24 Saluatoris, si intellegantur, iugiter admiranda, linguam ipsius cotidie gestamus in manibus. Voluntas dominica patet nobis v^

litteris comprehensa diuinis et per corporalem praestat aspectum, ut intus cordis oculus salutariter instruatur. Numquam tacet si eum in scripturis suis consulere festinemus : semper 250 ad salutaria responsa paratus est, nec absens aliquando redditur, si eum puris mentibus appetamus. Quapropter abiciamus (ut psalmus monet) superbiam, quae sceleratos ab ipso diuidit : amemus humilitatem, quae sanctos illi caelesti caritate coniungit. EXPOSITIO

IN PSALMVM

LXXV.

1. In finem, in laudibus, psalmus Asaph, canticum ad Assyrios. Omnia uerba huius tituli ex praecedentibus expositionibus debent esse notissima. Restat ergo quod nouum intulit «d Assyrios explanare. Assyr?: dirigentes A

To

interpretantur, qui iam fidei regulis docti, rectis semitis am-

bulare contendunt. Hos alloquitur 4sa$A, mirabili uarietate decantans.

laudes Domini

Diuisio psalmi. Asaph, cuius uocabulum interpretari diximus Synagogam, in prima parte dirigentes, id est, fideles alloquitur Iudaeos : designans ubi nomen Domini factum sit uirtutum declaratione notissimum. Secunda parte dicit admiranda quae gesserit. Tertia

omnes

deuotos

admonet,

ut

Deo

terribili

munera

offerre non desinant, qui spiritum principum salutari emendatione purificat. Quae partes diapsalmatum sunt interpositione I V^ diuisae.

Expositio psalmi. 2. Notus in Iudaea Deus ; in Israel magnum nomen eius. Potest hic uersus nonnullam facere quaestionem, cur dictum sit, n Iudaea notum Deum, ubi magis Chri240/241 cfr Ex. 19, 16-24. Ps. LXXV, 4/8 cfr Hieron. Lib. interpr. bebr. nog. — edid. Lagatde, p. 2, 16 ; $8 cfr supta Expos. ps. LX XII, 27 ;. Aug. Em. ps. 79, 1, 18/19 — CC, 59, 1111.

LXXIII, 4.

PL $41

692 20

25

EXP.

IN PS. LXXV,

:2-3

stum Dominum constat esse crucifixum. Sed quid sit Iudaea debemus inquirere, ut nobis possit ueritas sententiae relucere. Quamuis enim in duodecim tribubus Iudaeorum fuerit populus distributus, a Iuda tamen filio Iacob Iudaeos constat esse uocitatos; ex cuius genere reges sibi diuina dispensatione creauerunt ; ut uena illa regalis origine carnis perueniret usque ad Principis caelestis aduentum. Quapropter Iwdaeam ueram Christi constat esse Ecclesiam. Judaea enim confitens interpretatur : credens in illum Regem qui per uirginem Mariam uenit ex tribu Iuda. Nam illi Iudaei proprie non dicuntur, qui

se a Christo, id est a Iudae genere extraneos reddiderunt, unde

eis nomen constat impositum. Ipsi enim in Domini traditione dixerunt : Nos regem non habemus, nisi Caesarem. Vnde ergo Iudaei ueraciter dici possunt, qui non Regem Christum, sed Caesarem se habere professi sunt? Sequitur 2» Israel magnum momen eius. Israel interpretari diximus, uir 35 uidens Deum. Et quomodo sibi istud nomen rationabiliter uindicare possunt, qui Deum non agnoscentes, tamquam hominem crucifigere decreuerunt, sicut dicit apostolus : S7 cognouissent, numquam. Dominum. gloriae crucifixissent? Amiserunt ergo et istud nomen, qui maiestati eius nequaquam cre40 dere uoluerunt. Miserrimi hominum! qui cum muneribus sacris simul et nomina perdiderunt. Ad illos ergo (ut diximus) hic psalmus loquitur, qui uero lumine radiati a perfidorum iniquitate discreti sunt : quibus reuera ma gnum nomen est Domini, quando eum puro corde confitentur Regem regum. et 45 Dominum dominantium. 3. Et factus est in pace locus eius et habitatio eius in Sion. Mirabilis breuisque sententia, quando locum Do- p 257 mini facem esse professus est, quia nescit in alio requies cere, nisi qui se nouit (Domino praestante) tranquilla conuersation e $9 tractare, sicut scriptum est : Super quem requiescit. Spiritus meus, nisi super humilem, et quietum et trementem uerba mea Sed ille $acem probatur habere cum Domino, qui aduers ? um mandata eius contraria uoluntate non litigat, qui sequitur iussa dominantis et ad omne praeceptum diuinum suum flectit j MA arbitrium. Pax enim uera est concordiam habere cum moribus probis et litigare cum uitiis. Inspiciendum quoque quod locum 30

Domino

dedit, qui loco non clauditur ; sed cum

ubique sit totus, nec aliquibus spatiis ambiatur, localit er tamen

31 Ioh. 19, r5.

Ps. LXXV,

37/38 I Cot. 2, 8.

44/45 Apoc. 19, 16.

50/51 Is. 66, 2.

23 uocitatos] Gerzz., uocatos Gare£ 24 perueniret] Gerzz., proueniret Gare; 26 esse] oz. Gerzz. 2* illum (u£ widetur) tege. Gerzz. 39 nomen] oz. Hincmarus (PL, 125, 268 4A) 48 alium Gerzz. 92 probatur pacem - Garef

EXP. IN PS. LXXV, 3-5

693

inesse dicitur quibus propitius àdesse dignatur. Sequitur e 6o habitatio eius $m Sion. Sion (sicut saepe diximus) mons est Ierosolymis constitutus, cui nominis interpretatio est speculatio, per quam Deus fidelium corde prospicitur. Nam cum se oculis carnalibus deitas reuerenda non pandat, cogitationi tamen purissimae se-diuinitas summa non denegat ; ex ipsa 6; enim uidetur parte, unde eius portamus imaginem. Nam et ipse mons fit $70», qui eum meruerit sincera mente conspicere. In illo ergo habitat, a quo probatur intellegi ; miroque modo in sanctis tantum mentibus requiescere dicitur, qui omnem locum spatiosa largitate complectitur. 710.

4. Ib?

confregit

cornua

arcuum,

scutum,

gladtum

et bellum. Ibi, in illa pace scilicet et in illa contemplatione deitatis quam superius dixit. Nam ubi Dominus pacis habitare dignatur, ista franguntur, nec possunt talia praeualere, nisi ubi se humana concertatio probatur accendere. Cornua 7; arcuwm significant malitiam superborum, ex quibus ueniunt innoxiis uulnera et nefanda discrimina. Scutwm hic accipiendum est ad concertationes iniquissimas et diabolica fraude praesumptas. Gladius ad periculosa atque manifesta uulnera. Postremum intulit bellum, quod absolute paci mon-

SCHE

8o stratur esse contrarium. Haec omnia notum est confracta atque minuta discedere, ubi uenire certum est pacis auctorem. Quae figura dicitur energia, id est imaginatio, quae actum rei incorporeis oculis subministrat.

5. Illuminans tu mirabiliter a montibus aeternis. 8; Venit ad secundam partem, ubi diuersa Domini miracula consequenter exponit. Et ne quaereretur ista illuminatio unde prouenire potuisset, addidit:

& montibus

aeternis,

id est

praedicatoribus, qui uere sontes aeterni sunt, quia perpetua et incommutabili sublimitate consistunt. Terreni enim go ?/ontes temporales et inanimati sunt : illi munere Domini .. semper sapientes norunt esse perpetui. Et pulchre ueritatis ordinem custodiuit. J1luminare dixit Dominum per montes aeternos, quia ipse prophetis atque apostolis dedit, quod per totum mundum praedicatione sancta uulgatum est. Et memo9; ria reconde quia per hoc epitheton, aeternis, ueros praedicatores a falsis sequestrauit haereticis. Illi enim aetern? dici non

possunt,

qui peruersitatis

caduca

docentes,

cum

suis

dogmatibus abolentur.

61/62 cfr Hieron., Lib. interpr. bebr. nom. — edid. Lagarde, p. 39, 25 ; Aug. Es.

Ds. 75, 5, 29/50 — CC 39, 1040. 62 corda prospicit 7424. 60 cuius Gerz. 7*. diabolicas Gerzz. ma Gerz., corr. a. t. Germ. 84 illuminas Gerzz. eum r (AM .)

63 cogitatione Gerzz. *8 gladios Gerz.

74 hu99 pace

PL 542

694 Iloo

105

EXP.

I15

SCHE

6-8

6. Turbati sunt omnes insipientes corde ; dormierunt somnum suum et nihil inuenerunt omnes uiri diuiliarum in manibus suis. Superius dixit fideles a Domino illuminatos esse per montes, nunc insipientes corde turbatos posuit atque confusos. Non immerito, quoniam de praedicationibus sanctis unde illuminati sunt iusti, insipientes inde turbati sunt et recedentes a uero lumine, tenebrosa mundi desideria sunt secuti. Isti dormierunt uigi-

lantes, somnumque

IIO

IN PS. LXXV,

in bonis actibus habuerunt, qui confusis

semper £urbabantur erroribus. Bene autem somnum appellauit infidelium uitam, quia uigilare non est profutura neglegere et caduca perquirere. Et bene addidit su4, ut eos a beatorum quiete discerneret. Nam iste sons fallax atque deceptor est, ut modo se gaudeant diuitias acquisisse, modo nobilissimo coniugio copulatos, modo claris honoribus fuisse subuectos. Sed uide qualis eos confusio subsequatur e? nihil

inuenerunt

uiri

diuitiarum

in manibus

suis, ut soli

hominum perdant quod minime possederunt fiatque illis in insana amissione luctus, qui non habuerunt fruendo laetitiam. Et intende quemadmodum auaros designat atque definit. Dicit enim wir? diuitiarum, scilicet qui pecuniis suis captiua 120 mente deseruiunt. Sequitur pulchra emphasis, ut adhuc i« manibus suis quaerant, cum se nihil tenuisse cognoscant. Emphasis quippe est exaggeratio duplex : una quae plus significat quam dicit, altera quae demonstrat etiam id quod non dicit. Sed hic illa pars eius est, quae significat etiam quod non 125 dicit. Nam ponendo wiros diuitiarum, totius mundi desideria eos habuisse designat, ut per similitudinem somni diuersa desiderii sui perceptione luderentur. v. Ab increpatione tua, Deus Iacob, dormitauerunt qui ascenderunt equos. Cum soleat increpatio stre130 nuos uiros cautos atque uigilantes efficere, hic ab i ncrebatione

155

Domini, qui est Deus

lacob,

dorvmitasse

dicit in-

credulos ; utique, quia sancta monita neglegenter atque stupidis mentibus audierunt. Sed qui sint isti qui dormitaue"4n, consequenter exponit : qué ascenderunt equos, id est qui in superbiam crescentes, quasi equis currentibus mundi istius illecebras peruagantur. Et si causam tantae praecipita-

tionis excutias, feruor ille orani Lat, festinatio stertit actus-

140

que ipse tam praeceps somno sepultus est. Talis fuit ille pharào qui ascendens currus atque equos, increpationes Domini obstinata mente contempsit et dormitando peruenit ad aeternum somnum, ubi nulla requies inuenitur.

116 perdant] quaerunt zz. 116/117 insana] oz. Gerzz. 126 somnii Gerz, 129 aequos Gerz., corr. a. zz. (sic semper) 133/134 domitauerint Gerzz.

PL 545

EXP.

IN PS. LXXV,

8-10

695

8. Tw terribilis es et quis rvesistet tibs ?. tunc ab ira tua. Paulo attentius intueamur quid uersus iste pronuntiet. Superius dixit increpare Dominum eos qui ascendunt 145 equos, id est qui ad superba prosiliunt. In illa autem iudicatione cunctis dicit esse terribilem, quando in gloria malestatis suae ueniens superbos addixerit et humilibus corde perpetuam contulérit dignitatem. Hic enim multi resistunt praeceptis eius, quando illa magis appetunt quae ipsius moni150 tis inhibentur, tunc autem qw?s vesistet tib? ? Hoc negatiue legendum est, quia nemo ibi potest improborum resistere, ubi cognoscunt Dominum omnia scelerata damnare. Tunc enim dicit, id est tempore iudicii, qui etiam dies irae dicitur et furoris, quia nihil ulterius per patientiam dissimulabitur, 155 quando iam in impios uindicatur. 9. De

160

caelo

iudicium

iaculatus

est ; terra

tremuit

et quieuit. Hic uirtus ipsa iudicationis exponitur, quia de illasummitate potentiaesic descendit 4d?ci wu tamquam fortissima certaque manu iaculum destinatum. Sed lancea ista plagam efficit temporalem : illud autem 2udtcium impios aeterno uulnere sauciabit. Sequitur terra tremuit et quteuit. Terra (sicut saepe dictum est) hic significat corpulentos et grauissimos peccatores, qui diuinae sententiae auctoritate

damnandi sunt. Hi tremefient cum audierint : J/e in ignem aeternum. Quiescent, cum in perpetua damnatione recipiuntur. Sed quies ista sine requie est : quiescunt enim a malis operibus, sed in supplicio non quiescunt, quippe qui aeterna flamma cruciandi sunt. 10. Cum exsurgeret in iudicio Deus, ut saluos quietos Lerrae. Versus iste ad superiora 170 faceret omnes iungendus est. Dicit enim : £erra tremuit et quieuit, cum exsurgeret in iudicio Deus. Bene autem dicitur exsurgere in iudicio suo, quoniam hic quietus omnia pertulit, cum iudicatus est Christus, quamuis et ibi cuncta sub tran175 quillitate diiudicet. Sed exsurge tractum est a iudicibus mundi, qui, quando aliquid districta seueritate censuerint, dicuntur exsurgere, quia commoti uidentur commissa crimina uindicare. Et ne 4udiciwm illud ad solam damnationem malorum crederes esse faciendum, 180

pn 258

omnes

quietos terrae.

addidit,

w£ salwos

faceret

Quieti terrae sunt qui nullis ui-

164/165 Matth. 25, 41.

143 ab] oz. /Aud. cum r (M*) et g 142 tunc] ex prae. "Aud. cum r e£ g (cfr 1. 182) 153 iudici Gerz., corr. 145 superba] Gerz., superbiam Garet, recte? cfr /. 135 164 tremefiunt cum 162 et] oz. Gerzz. 156 iaculatum 4u4. cuz r 4. 7H. 169 dum r 165/166 recipiuntur] Gerz., recipientur Gare/ audiuerint Gerzz. 172 179 quietos] Bec. Fise. Garet cum r (cfr |. 180), mansuetos Germ. Aud. cum g iudicium Gerzz.

PL 544

696

185

190

EXP,

205

contritionem cordis, praeteritorum criminum re-

cordata pernicies. Haec Domino agit diem festum, quando se ab illo interitu peccatorum sentit esse liberatam. Hinc est quod Hebraei emundati sordibus peccatorum, festiuum munus Domino iubentur offerre ; quod et quinquagesimus psalmus mihi uidetur tangere. Nam cum dicit : U. squequaque laua me ab iniustitia mea et a delicto meo munda me, praeteriti temporis pernicies metu uenturi iudicii Domino confitetur. Vis etiam audire agentem prophetam in spiritu dem festum ? Post multa consequitur : T'»nc acceptabis sacrificium tustitiae, oblationes et holocausta ; tunc impbonent super altare tuum witulos. Sic beata germanitas psalmorum mutua sibi ueritate consentit. 12.

210

1r0-12

tiis mundi huius inflammata uoluntate rapiuntur, sed aequabili se moderatione tractantes (sicut superius dictum est), pacem mentis probantur habere tranquillam. Hi salui fiunt, cum dono Domini praemia promissa recipiunt. 11. Quia cogitatio hominis confitebitur tibi et reliquiae cogitationum diem festum agent tibi. Venit ad tertiam partem, monens ut, quia solus est Dominus cui festiuitas summa debeatur, reddant uota Deo terribili, qui superbiam principum conuertere potest ad humillimam sanctitatem. Cogitatzo uero nostra primum confitetur Deo, quando peccata praeterita humili satisfactione damnauerit. Sed quia fragilitas humana semper debet lugere quod peccat, addidit e? reliquiae cogitationum diem festum agent Hbi. Reliquiae cogitationum sunt, post effusa lacrimas

UE, et assiduam

200

IN PS. LXXV,

Vouete

et veddite

Domino

Deo

westro,

ommnes

qui in circuitu eius offertis munera terribili. Cum omnia praecepta Domini nos implere conueniat, sitque nobis necesse uocem eius iussionis audire, hic admonet et Asaph ut

primum

z0wuere,

postea reddere

debeamus. Non immerito,

quia sunt multa quae etiam non promittentes debeamus ex-

215

220

soluere, ut est illud, «on occides, non moechaberis, non furtum

facies, et cetera delicta quae uetamur efficere. Alia sunt quae nisi uoueamus, implere nulla lege constringimur, ut uirginitatem seruare, eremum petere et cotidiana nos maceratione ieiunii constringere. Talia ergo inuitat promitti, quae nisi polliceamur, omnimodis non debemus. Licet enim et coniugium quaerere et in sancta Ecclesia commorari et competenti re200/201 Ps. 5o, 4.

204/206 Ps. 50, 21.

214/215 Ex. 20, 13-15.

188 debeantur Gerzz. corr. reddantur /4z4. 191 damnaberint Gerz;. corr. 196 aget Gerzz. 197 liberatum Gerzz. 205 imponam Gerzz. ed., sed cfr Exp. ps. L, 7. 628 208 uouite Gerzz., corr. a. zz. 209 eius] sunt add. r (praeter nonnullos codd.) 211 et] Gerzz., oz. Garef

PE 255

EXP.

225

230

IN PS. LXXV,

12-13

697

fectione gaudere : sed tamen his meliora cum promissa fuerint, iubet esse reddenda, sicut dicit apostolus : Qui matrimonio vungit uirginem suam, bene facit ; e qui mon iungit, melius facit. Addidit: Deo westro, ut significet fideles, qui cultura sanctae Trinitatis exsultant. Sequitur omnes qui in circuitu eius offertis munera. Isti sunt omnes quibus dixit : «4owete et reddite, non haereticis utique nec paganis, sed eis qui altari eius munera reddere catholica institutione festinant. In circuitu quippe res agitur, cum munera fidelium sacratissimis altaribus offerwntur. Nam quod ait, terribili, specialiter respicit ad deuotos, quibus etiam suauis esse

dignoscitur,

sicut legitur : serwite Domino

in timore et

exsultate ei cum tremore. Nam prauis et contemptoribus £erri259

bilis non est ; nam si Dominum se conuersatione tractarent.

metuerent,

utique honesta

18. Et ei qui aufert spiritum principum, terribili apud reges terrae. Adhuc magnificentiam Domini fidelis praedicator exponit. Dicit enim wowendwm ll? terribili, qui aufert spiritum principum, id est superbiae uel tu-

240 moris. Et ut conuersos deberes aduertere, intulit, apud

reges

ierrae, utique qui corpus suum regere ac moderari Domini munere meruerunt. Hic enim superbiae spiritu uacuatos reges intellegamus, non potestate praetumentes, quia magis in ista parte miraculum est quod superbia tumidi non sunt

245 puniti, sed potius indulta conuersione liberati. Conclusio psalmi. Ecce ille Asa, qui in titulo dictus est commonere dirigentes, usque ad Domini Christi sacramenta peruenit : terri-

250

bilem regibus pronuntians, quem crucifigendum Hebraeorum clamauit insania. Quapropter intellegite, pertinaces, quia dirigentes non estis, sed potius errantes, qui audire noluistis tam saluberrimum per cuncta monitorem. Et ideo dispersi per aliena regna uiuitis, sacrificia non habetis, qui sceptrum no-

2515

260

luistis patrioticum diligere, sed romanum. Nam dum confitentes latino sermone dicantur Iudaei, quemadmodum sic appellari potestis tam grauiter obstinati ? Cur ergo ultionem tantam non aduertitis, qui ipsum quoque nomen post omnia perdidistis ? Dimidiatus est hic textus psalmorum, et quantos Domini largitate transiuimus, tanti nobis ad finem superesse noscuntur. Oremus ut qui nobis gratiam praestitit in praeteritis, ipse nobis auxilium concedat efficaciter in futuris. 222/224 I Cor. 7, 38.

234 si] Gerz. s. I. £OfT.

232/233 Ps. 2, 11.

239 principum spiritum — Gerzz.

248 pronuntias Gerzz.

698

EXP. EXPOSITIO

IN PS. DXXYVI,

123

IN PSALMVM

LXXVI.

p 259

l. In finem, bro Idithum, psalmus Asaph. In finem, notum est significari Dominum Saluatorem. Idithum quoque transiliens eos, in superioribus titulus diximus nomen istud quid debeat indicare. 4 sa/ congregationem appellari est. Sic istorum nominum expositione tractata, vA manifestum congregatio debet aduerti, quae uitia istius saeculi gloriosis passibus transiliuit et ad illum /em peruenit, cui nihil potest simile reperiri. Totus ergo psalmus hic a fideli congregatione cantabitur, quae Asa nomine continetur. 1 Oo

I

A

Diuisio psalmi. Asafh iste, quem diximus uitiorum transilitorem, in prima narratione psalmi ad Dominum se clamare testatur et tribulationibus suis (quod solet fidelibus accidere) se magis insinuat eruditum. Secunda narratione cogitationes enumerat, quae solent pulsare in hoc mundo corda laborantium. Tertia beneficio diuinitatis in meliorem sensum se asserit permutatum, ut operam potentiamque Dei fixa mente cogitaret, qui-

bus rebus cognoscitur assidua exercitatione profecisse. Quarta narratione prosequitur, quemadmodum per Dominum Saluatorem facta sint in populis diuina miracula. 2o

Expositio psalmi. 2. Voce mea ad Dominum clamaui ; uox mea ad Deum et intendit mihi. Asaph iste mundanorum desideriorum transilitor eximius, non pro incolumitate corporis, non

SCHE

pro diuitiis acquirendis, non pro honore capiendo, sed amore Domini, qui iam perfectis infunditur, clamat ad Domi2 5 "wm ; ut in hoc gymnasio confessionis contemplatio diuinitatis eum spiritaliter consoletur. Nam quod dicit : «oce ?ea, modus ille locutionis est, quem iam in septuagesimo tertio psalmo posuimus, ubi ait : Incenderunt igni sanctuarium twum, et his similia. Quae figura in litteris saecularibus pleo3 o nasmos appellatur; quam nos quoque ponamus intrepidi, cum et pater Augustinus in modis locutionum frequentissime eam commemorasse noscatur. Sed animaduertendum est quoniam ille tantum clamet

3^

ad Dominwum,

qui eum talia petit,

qualia se daturum fidelibus pollicetur. Nam qui eum pro rebus transitoriis rogat, non ad Dominum clamare cognoPs. LXXVI, 28/29 Ps. 73:07; P- 3579 sqq.

31/32 cfr Aug. Locut. in Heptat. — [GO nn.

Ps. LXXVI, 1 idithun Gerz;. (sze sezzper) Gerzz. 33 cum Gerzz,

N *? transilibit Gerzz.

$8 repperire

PL 546

EXP,IN.PS.

40

45

5o

LXXVI,

2-3

699

scitur, quamuis ipsum petere uideatur. Repetit:e? uox mea ad Deum, subaudiendum peruenit. Sed quid tamen expeteret non designat ; merito, quia non est illi necessarium dicere quod praestet, qui solus nouit largiri quod expedit. Quapropter uere sapientes sunt, qui se potestati diuinitatis ordinationique committunt ; ipsum solutn expetunt et omnia prospera consequuntur. Sic Isaias propheta dicit : Domine Deus noster, bacem tuam da nobis : omnia enim raestitisti nobis. Sequitur e£ 2ntendit mihi. Ecce uox illa breuis, sed pietate magnifica, ad Dominum missa hoc egit, ut dignaretur intendere. Sed quid ibi non praestitit, quando talia miseratus indulsit ? Illius quippe respicere, liberare est et tam magna conferre qualia non praeualet auidus precator expetere. 9. In die tribulationis meae Deum exquisiui manibus meis nocte coram eo et non sum deceptus : negaui consolari animam meam. Solent mundanis desideriis occupati in tribulationibus optare, ut ab illa possint, quam sustinent, necessitate liberari : ut si aegrotus est, sani-

5^

tatem quaerat ; si peregrinus, patriam ; si pauper, expensas. Iste, ut breui petitione omnia profutura concluderet, nihil de suis angustiis uociferatus est, nec impatienter quae sustinebat ingessit ; sed tamquam quietus ac malorum suorum nescius, X

die

íiribulattonis

suae toto desiderio contem-

plationem Domini perquirebat. Addidit, manibus meis nocte coram eo et non sum deceptus. Hic complectitur quemadmodum Dominum uiriliter inquisiuit et qui fructus eius actionis apparuit. Manibus meis, operibus dicit bonis, quae diuinis noscuntur conuenire mandatis. Nocte mundi istius significat uitam, quae quamuis lucem habere uideatur, 65 peccatorum tamen obscuritate fuscata est. Coram eo, id est

6o

non ad faciem hominum,

79

75

sed in absconso, sicut ipse dicit :

nolite facere iustitiam uestram coram hominibus et cetera. Illo enim praesente fit, quando humanus non affectatur aspectus, ut uanis laudibus intumescat, cum se aliquis boni quidquam fecisse disseminat. Sequitur e£ non sum deceptus. Illereuera non decipitur, cui promissa complentur. Sollicitius autem perquirendum est quare dicat : negauit comsolar? animam meam, qui iam Domini contemplatione gaudebat. Sanctus uir iure zegat illis rebus consolari animam suam, quae humanis desideriis appetuntur; ut si fatigatur uigiliis, remissam uagationem quaerat ; si ieiuniis, corpus suum congrua hilaritate reficiat ; si tristis est, amicorum confabulationibus 42/44 Is. 26, 12. 52 illo Gerzz. Garet

67 Matth. 6, 1. 61 qui] Gerz., quis Gare

66 absconso] Gerzz., abscondito

PL 547

790

8o

85

90

EXP.

IN PS. LXXVI,

3-6

transferatur. Isti uero una fuit consolatio, intentionem suam ponere semper in Domino. j 4. Memor [ui Dei et delectatus sum ; exercitatus sum, et defecit paulisper spiritus meus. Ecce quemadmodum refectus est, qui mundanis rebus animam suam consolatam fuisse denegauit. Nam cum De memores sumus, totius munere suauitatis explemur ; nec potest aliquid par esse, quando nos coeperit gratia diuina satiàre. Sequitur: exercitatus sum et defecit paulisper spiritus meus. Exercitatum se dicit in illa contemplatione diuina, cum tractaret qua sapientia cuncta disponat, quali potentia uniuersa contineat : omnia simul faciens et tam multa mirabili ordinatione dispensans. Et necesse erat ut intellectus eius de-

ficeret, cum se in una retractatione tam innumerabilia, tam

ingentia congregassent, sicut alibi legitur : Consideraui opera tua et exbawi. Bene autem posuit $awlisper, quoniam etsi ad tempus uisus est defecisse, paulo post intellegitur po95 tuisse recreari. 9. Anticipbauerunt wuigilias oculi mei ; turbatus sum et nom sum locutus. Venit ad secundam narrationem, in qua cogitationum suarum aestus enumerat. Dicit enim oculos suos anticipasse uigilias, quas in Dei lauIOO dibus sollemniter exhibebat. Istas usus noster consueuit uocare nocturnos. Hoc enim illis necesse est contingere, qui ad spiritales cogitationes semper intenti sunt. Reddit enim cura peruigiles sensus, nec somnum capiunt, nisi qui uniuersa sollicitudine uacuantur. Sequitur urbatus sum et non sum 105 locutus. Ostendit reuera tempus fuisse nocturnum, quando ipse homo recogitans animi sul secreta perquirit. Tw«rbatus es! quippe recordatione peccantium, quia humanum genus in delictorum praecipitia corruebat et pio dolore pro aliis cruciabatur, qui iam uitia mundana transcenderat. Tacuit érgo, IIO quoniam profunda nocte non habebat solatium humani colloquii : quo tempore cautius cogitat quicumque deliberat. 6. Cogitaui dies amtiquos et anmos aeternos. Ingreditur deliberatiuum dicendi genus, quod suis membris diligenter explicitum, in huius partis fine monstrabimus. Dicit IIS enim quare turbatus est : quoniam dies cogitauwit amtiq*0s, Adae uidelicet, quibus humanum genus peccatis tenebatur obnoxium : de quibus et alio loco dicit : Ecce ueteres posuisti dies meos. Sed isti temporales atque caduci sunt et 92/93 Hab. 5, 2.

117/118 Ps. 58, 6.

98 iste Gerz., corr. a. zz. 83 se] Gerzz., oz. Garet $88 disponit Gerz;. et] Gerzz. s. 7. 95 recreare Gerzz. 104 a//. sum] Gerz. PL, oz. Garet

93

p 26o

PL 548

EXP. 120

125

130

70l

labili uarietate fugitiui. Sed contra dies antiquos, amnos ponit aeternos, quia sicut isti momento pereunt, sic futuri perenni longaeuitate consistunt : in istis mors dominatur, in illis regnat uita perpetua ; isti edaci tristitia corroduntur, in illis iusti secura felicitate gaudebunt ; in istis denique fugit omne quod uenerit, in illis stabit quidquid accesserit. Sed quid est hoc, quod iste uir iam Deo deditus, contra dies antiquos aeternitatem ponit annorum ? Cog?tabat enim cur labentes dies et quos tenere nemo possit, tantopere desideret et quaerat humanitas ; et illos aeternos qui soli nobis sunt specialiter appetendi neglegamus, contemnamus, nec credamus esse, dum eos impraesenti non ualemus aspicere ? Merito ergo £urbatus est, qui tam prauis persuasionibus peccatores cognouerat sublacere. Y. In

155

IN PS. LXXVI, 6-8

menie

habus

; et. meditatus

sum

nocte

cum

corde meo : exercitabar et uentilabam in me spiriiwm meum. Caput istius uersus superiori iungendum est. Est enim ita : e£ annos aeternos in mente habui, non sicut stulti, qui hoc quod audiunt, neque credunt, neque in sua

memoria reponunt, sed obliuioni mandant, quod neglegentius acceperunt. Iste enim 2» mente habuit annos aeternos, 140 quoniam credebat esse uenturos. Meditatur etiam cum corde suo, qui animam suam facit aliquid cum ratione tractare. Cum illa enim loquimur taciti, cum illa exercemur quieti, nec soli sumus, quando cum ipsa suscepta altercatione confligimus. Sequitur exercitabar et uentilabam in me spa145 riium mewnm. Proprie actus ipse deliberationis exprimitur. Exercemur enim, quando per retractationes innumeras aestuamus et quasi in palaestra animae spiritali concertatione fatigamur. Ventilatur autem spiritus, cum huc atque illuc in uenti more celerrima cogitatione transfertur. Spiritus enim uirtus est animae, quae intentiones eius implere contendit. 8. Et dixi : numquid in aeternum proiciet Deus, aut mon ajpponet ut beneplacitum sit ev adhuc ? Cum iste Asaph transilitor uitiorum totius mundi cogitaret angustias et spiritus eius diutinis meditationibus exercereDeus in aeternum proiciet genus 155 tur, dixit : nwmquid humanum, ut non ei aduentus sui miseratione prospiciat ? Ille enim iam beneficia Domini futura sentiebat, qui de caelestis misericordiae promissa pietate tractabat. Sequitur a«t non abponet, ut beneplacitum sit ei adhuc ? Istud 4A$$o16o 10^n nequaquam negantis, sed potius affirmantis est. nel enim, id est praestabit u£ e? beneplacitum sii genus humanum, quando dignabitur incarnationis suae declarare

140 meditatot Gerzz., corr. a. 72. diutinis] Gerzz., diuinis Gare£

145 deliberationes Gerzz., corr. a. zz. 160/161 adponit Gerz.

154

PL 549

702

mysteria.

EXP.

Quod

dolentis. Nam

170

IN PS. LXXVI,

autem

ait

adAuc,

8—1o

exspectantis est, non

quamuis fieri posse crederet, emergere tamen

subsequenti tempore confidebat. 9. Aut in finem misericordiam suam abscidet, a saeculo et generatione ? Misericordia Domini est, quod de Maria Virgine nasci secundum carnem pro nostra infirmitate dignatus est. Hanc Dominus non abscidit, quam pro hominum salute per prophetas cecinit esse uenturam. De quo loco Stephanus episcopus in encycliis ad Leonem princi-

pem scribens, mirabiliter dicit : Zndutus est Filius tunicam

175

180

corporis, hoc est integrum. hominem. de sancta. uirgine, quam sanctus Spiritus texwit. ineffabiliter, in. ingressu inenarrabiliter, in egressu. comprehensibiliter. Ingressus est. inuisibilis, egressus est wisibilis ; ingressus est Deus Verbum, egressus est idem ei homo. In finem uero significat plenitudinem temporis, quando uenire dignatus est; de quo tempore Ioannes apostolus dixit : Fzlioli, nowissima hora est. Addidit: a saeculo et generatione. A saeculo, in quo decretum fuerat

ut ueniret.

A

generatione,

iudaica

Scilicet,

quos

carnis

cognatione etiam fratres appellare dignatus est. Ó promissio gloriosa ! o praeceptio salutaris, si agnoscere meruissent quod eis singulari munere praestabatur! 185 10. Numquid obliuiscetur misereri Deus, aut conLinebit in ira misericordiam suam ? Obliuisci illud possumus quod nobis accedit et recedit ; Deo autem, cui misericordia substantialiter inest, quemadmodum potest obli4isci, quod ab ipso non probatur auferri ? Hinc ergo prae190 nuntiabat misereri Deum, quia eius praeuidebat aduentum. Nam quae fortior misericordia quam unde mundi clades cognoscitur esse sublata ? Sequitur, aw£ continebit in ira misericordiam suam. Respice quam mirabili ordine aduentus iste descriptus est ? Vbique misericordia ponitur, I9 quia miseris res tanta praestatur. Facilius est enim Domino continere iram, quae ab eius tranquillitate cognoscitur aliena ; sed magis ad misericordiam pronus esse credatur, quae numquam ab eius maiestate diuiditur ; sicut per Isaiam dicit : Non in aeternum uindex in uobis ero neque ber omne 200 tempus irascar uobis. Quapropter non im ira continebit mi171 Codex encyclicus, translatus ab Epiphanio Scholastico — edid. Schwartz, JAcía Conc. Oecum., 1I, 5. Sed deest epist. ad Leonem August um Stephani Hierapolitani episcopi, cfr E. Honigmann, Parristic Sfudies, 1953, p. 169-173. Eadem uerba Stephani repetiit post Cassiodorum Benedictus Anianens is, Disputatio aduersus ppm impietategy — PL 105, 1409 B. 179 I Ioh. 2, 18. 199/200 Is. 57, 16. 175 incomptehensibiliter Bezeg,

"Aud. Ber. Fisc., perceptio Garez

1'* et] ozz. Bened.

183 praeceptio] Gerz.

190 miserere Gerzz., corr. a. zr.

EXP. IN PS. LXXVI, 10-12 sericordiam,

SCHE

703

sed in misericordia iram potius abstinebit; si

tamen in hoc saeculo conuersio deuota proueniat. Et memento quod ?ra in Domino abusiue, non proprie, dicatur. Peractum est deliberatiuum dicendi genus, cuius membra suis 205 uersibus apta reddamus. Cogitatio ipsius habuit dies antiquos et annos aeternos suis qualitatibus et efficientiis comparare, quas partes in suá mente reposuit et in eis spiritum suum diutinis fluctuationibus uentilauit : elegit tamen tertiae partis (sicut in deliberationibus fieri solet) certam absolutamque sen210 tentiam. Dixit enim : Numquid in aeternum roiciet Deus, aut non apbponet ut beneplacitum sit ei adhuc? et reliquos duos uersus, qui in praedictam uidentur et comprobantur conuenire sententiam. 11. E! dixi : nunc coepti ; haec mutatio dexterae 215 Excelst. Interiecto secundo diapsalmate uenit ad tertiam narrationem : ubi post cogitationem bonorum translatus ad saluberrimum sensum, competenter se asserit immutatum. Dicit enim primo : *?wnc coef?, quasi sapere, quasi intellegere, quasi ad lumen splendidissimum peruenire ; quippe qui 220 laetaturus erat in operibus Domini. Sed quid sit istud, »wnc coepi, sequenti sententia declaratur. Quae figura dicitur epexegesis, id est explanatio dicti superioris. Dicit enim haec est mutatio dexterae Excelsi. Mutatio nomen aequiuocum est ; nam mutati dicimur, quando in pessimam 225 partem errore aliquo faciente dilabimur. Sed ne tale hic aliquid sentiretur, commutationem in se dicit factam, quam dextera Domini consueuit operari. Dextera enim Excels? Christus est Dominus, per quem sic sumus commutati, ut de conditione seruili mereamur etiam eius filii nuncupari. Hanc in se com230 mutationem fieri sentiebat, quam concedi christiano populo quandoque gaudebat. 12. Memor [ui operum Domini, quia memor ero ab initio mirabilium iuorum. Commutationem de se factam in sua dicit permanere memoria, quia meliora meretur 22 suscipere, qui collata bona de corde non probatur amittere. Sed ne tantum de se exsultare uideretur, sequitur qw2a memor ero ab initio mirabilium tuorum ; utique quae humano generi pius miserator indulsit. Primum, quod Adam fecit ad imaginem et similitudinem suam ; deinde, quod obla240 tionem Abel iusti susceperit ; quod in arca Noe crescente diluuio in mysterium Ecclesiae animalia diuersa saluauerit ;ut Abraham filium suum offerente, typum sui aduentus caelesti pietate monstrauerit ; postremo, quod ipse ad liberandum hominem uenire dignatus est. Haec erant ab initio, credo, mi214 immutatio r (praeter H* D*) 215 diapsalmate secundo 226 factam] sanctam Gerzz., sed cfr ]. 234

efexegesis Gerzz. 238 genere Gerzz.

— Gare/ 222 dexteram Gerzz.

p. 261

PL 550

704

EXP.

IN PS. LXXVI,

12-14

24; rabilia quae sanctum uirum sua recordatione mulcebant. 13. Et meditabor in omnibus operibus tuis, et in obseruationibus tuis exercebor. Cognoscamus quo peruenerit mundi istius transilitor egregius. Promittit enim se, misericordia Domini suffragante, 4» eius operibus, id est 25o in scripturis diuinis assidua cogitatione meditari : ubi nullum taedium, nulla satietas est ; sed quantum quis plus hauserit, tanto amplius dulcia sensa perquirit : unde centesimus octauus decimus psalmus multa dicturus est. Sed quia fidelibus non sufficit solummodo legere, nisi etiam bonorum operum 255 fructus sedula pietate monstrare, dicit : in obseruationibus iuis exercebor, id est in praeceptis tuis salutaribus humili deuotione

uersabor.

Exercitatio

enim

bene

nostra

dicitur,

quando iussa Domini ipso miserante peragimus. 14. Deus, in sancto uia tua : quis Deus magnus 260 scut Deus noster ? Venit ad laudes Domini, quibus forti-

tudinem eius mansuetudinemque commemorat ; ut beneuolentiam piissimi iudicis facilius impetrarent iterata praeconia. Apparet quippe sanctum uirum certissima. fuisse pollicitum. Constat enim et libris eum et operibus eruditum, quando ad 26; paternas laudes deuota exsultatione prorupit. Dicit enim : Deus,

in sancto

uia

tua.

Sanctus

Christus est Domi-

nus, sicut ipse dicit : Custodi animam meam, quoniam. sanctus sum. Idem ipse uam se dicit, ut est illud : ego sum wia, ueritas et wita. Sed cum fidem hominibus praebuit, qua Pater per270 fectissime nosceretur, 4a Patris iuste dicitur, quia per ipsum, quemadmodum Trinitas coleretur, accepimus. Ipse enim dixit : Jte, baptizate omnes gentes in nomine Patris et. Filii el Spiritus sancti. Sequitur quis Deus magnus sicut Deus noster ? Iam quasi eruditus, in Spiritu sancto laetus exsul?75 tat, potentiamque Domini uniuersis praeferens simulacris, quae falsa persuasione in terra colebantur ; illa enim erant uilissima, infirma, despicienda ;Dominus

autem

noster ma-

gnus, fortis et terribilis, omnia faciens quaecumque uult in caelo et in terra. Ergo hic uersus contra illos increpandos dici-

SCHE

28o tur, qui adhuc superstitionum errore caecabantur ; ut infelices

agnoscant quem refugiunt, quos sequuntur. Hoc schema dicitur syndyasmos, quod latine interpretatur collatio siue coniunctio ; fit autem ex comparatione contrariorum, quando aut

personae, aut causae siue in contrarium, siue in simile compa-

285 rantur.

267/268 Ps. 85, 2.

268/269 Ioh. r4, 6.

212/293 Matth. 28, 19.

246 meditatus sum r 241 exercebor] me praezz. r (praeter IN? T? B) 255 q add. Germ. in marg.(loco 9 ?) 26? sanctum Gerzz. 216 erat Gerzz. 284 rius siue]

sibi Gerzz., corr. a. zz.

simili Gerzz.

P7 551

EXP. IN PS. LXXVI, 15-16 15. Tw

es,

Deus,

qui facis

mirabilia

tam fecisti in populis uirtutem es,

Deus,

705 solus

: mo-

tuam. Cum dicit :Tw

essentiam diuinae Maiestatis ostendit ; sicut ipse

dicit : Ego sum qui sum. Esse enim ipsi proprie conuenit, qui ut sit, nullius adiutorio continetur ; sed naturae suae potentia

290

semper magnus, semper excelsus, semper. incommutabilis perseuerat. Quaproptef'ipse est qw? facit mirabilia solus. Nam licet haec et sanctis suis facere saepe praestiterit, solus tamen est qui mirabiles operationes ad effectum suae uolunA

tatis adducit.

Sed uideamus

quare

dixerit,

sous,

cum

et

Filius et Spiritus sanctus cooperentur in omnibus ? So/us dixit, quia Trinitatem sanctam unum Dominum, unum Deum ueraciter confitemur, sicut ipse dicit : Audi, Israel : Dominus

Deus twus, Deus unus est. Sequitur, notam fecisti àn popu-

o

lis uirtutem

tuam, id est, cum in hunc mundum misit Do-

minum Saluatorem, qui, sicut dicit apostolus, Dei würius est, et Dei sapientia. N otum enim fecit, quando eum et illi notum habuerunt qui facie tenus sciebant et illi altius contemPatris Filium fideli mente

plati sunt, qui eum 30 I

3I ^

crediderunt.

Notus ergo factus est populis infidelibus solummodo corpore, fidelibus autem et diuinitate ; sicut in euangelio dicit : Beat? mundo corde, quoniam ipsi Deum widebunt. 16. Liberasti in brachio iuo populum tuum, filios Israel et Ioseph. Sensum excolit superiorem. Dicit enim quid praestiterit humano generi paterna clementia : quoniam im brachio suo, id est in Domino Saluatore liberauit populum suum ; sicut legitur : Et brachium Domani cui reuelatum est ? Et ne haberes ambiguum quem populum liberauit, sequitur filios Israel et Ioseph. Populum saepe diximus intellectu pluralem numerum continere, quamuis singulariter prolatus esse uideatur. Quapropter filios Israel iudaicam

plebem,

quae

tamen

credidit,

debemus

accipere; |. 262

Ioseph alteram quae uenit ex gentibus. Sed siue quae credidit de Iudaeis, siue quae de gentium uocatione collecta est, 32 o unus est Dei fopulus ; quamuis tempore credulitatis suae diuisus esse uideatur, sicut in euangelio dicit : Swnt autem oues quae non sunt ex hoc owili ; oportet me et eas adducere, ut sit unus grex et unus Pastor. Nam nomine Ioseph, gentium fidem non inconuenienter aduertimus, quia iste loseph, est Israel, tamen 32 II quamuis filius fuerit Iacob qui primo uocatus ubi honogentes, ad peruenit et fratribus a est quia traditus rabilis habebatur et potens, ita ut eius arbitrio Aegyptiorum terra regeretur, rationabiliter eius nomine gentes indicantur, quae Domino Saluatori deuota mente crediderunt. Nam et 301/302 I Cor. r, 24. 298/299 Deut. 6, 4. 289 Ex. 3, 14. 221/323 Ioh. 1o, 16. 312/313 Is. 55, 1. 5, 8.

307 mundi Ger., fort. recfe 5

PL 98

306/307 Matth.

322 et oportet me — Gare C 2. (xcvi)

706

EXP:

IN' PS. LXXVI) x68 ipsum nomen Josef indicat crescens, quod gentibus conue$30 nienter aptatur, ex quibus Christi Ecclesia semper augetur. Ergo sensus iste est; quia et de populo Israelitarum et de gentium congregatione liberawit eos in brachio suo, id est in Domino Saluatore, qui ei credere puro corde maluerunt. 17. Viderunt te aquae, Deus ; uiderunt te aquae ; 355 et. timuerunt et. conturbati sunt abyssi. Venit ad quartam narrationem, ubi iam laetus refert. quas uirtutes Christi Domini maiestas effecerit. Nam de quo prius dixerat : notam fecisti im populis uirtutem iuam, nunc dicit 340 de ipso : uiderunt te aquae, Deus. Per aquas populos significari frequenter scriptura diuina testatur, quando eas et uidere commemorat et timere. Ipsae sunt enim aquae quae sensu rationabili Dominum cognoscere uel metuere potuerunt. Nam uide quid addidit : wzderunt te aquae et timue345 *w^"i ; quando utique in bruto elemento non poterat eue-

350

SCHE

355

nire, ut tantam miraculorum manifestationem cognoscerent et timerent. Sequitur e£ turbati sunt abyssi ; id populos et in hoc sermone debemus numerosiores aduerterest, e, qui more liquidi elementi uitiorum flatibus commouentur. Sed feliciter tunc turbati sunt, quando ad conuersionis studia peruenerunt. Et intende quod subsequentia usque ad finem psalmi per figuram parabolen dicuntur, quando res genere dissimiles sibimet comparantur. 18. Multitudo sonitus aquarum ; uocem deder unt nubes : etenim sagittae tuae pertransierunt. Multi tudo sonitus aquarum est, quando psalmodia dulcis offertur, quando gemitibus ac lacrimis culpa diluitur, quando gratiae

pro suscepto munere referuntur ;et quasi mare confra gosum, ita in sanctis Ecclesiis resonant diuersa uota populo360 rum. Sed quare sit factus sonitus multitudinis aqua?*m, pulchre subiecit : quia uocem dederunt nubes. Nubes, praedicatores significare saepe iam dixim us ; de quibus scriptum est : mandabo nubibus meis ne pluant super eam imbrem. Qui uocem suam magnam dederunt, cum praecepta 365 Domini uulgauerunt in toto orbe terrarum, psalmus ante praedicauit : In omnem terram sicut et alius exiit sonus eoYwm et in fines orbis terrae uerba eorum. Hinc sonitus uenit aquarum, hinc turbatae sunt abyss i : quia uerba ista praedicationum errantibus populis deuoti onis studia contu249 lerunt. Sequitur, etenim sagittae tuae bertransierunt. 330 cfr Gen. 49, 22.

363/364 Is. 5, 6.

366/367 Ps. 18, 5.

336 conturbati] Gerz;,, conturbatae Garet, turbati r, turbatae £ 340 populus Gerzz. 34 turbati] Gerz;, tutbatae Gare; (a£ /. 850 tutbati) 348 populus Gerzz. 350 conuersiones Gerzz., corr. a. zz. 356/3507 offetetur Gerz. corr. 366 exiit Gerzz. 369 deuotiores Gerz,

PE 203

EXP. IN PS. LXXVI, 18-21

707

Sagittas hic euangelistas decentér aduertimus, qui praedicationibus suis deuotos populos usque ad cordis intima medicinaliter transfoderunt, non inflicto uulnere, sed salute.

19. Vox tonitrui tui in vota : illuxerunt coruscaiones tuae orbi terrae : commota est et contvremuit terra. Et hoc quoque comparatiue dicitur : quia £onztirus wox ita reuoluitur, quasi de rotisuenire perstrepentibus audiatur. Sic enim cum de summo funditur, spatia caelorum uolubili murmuratione pertranseunt, ut rotatus atque sinuosus 380 ipse sonitus sentiatur. Siue magis 2» roía, orbem terrarum debemus accipere, qui in speciem xo£ae absoluta rotunditate concluditur. /» roía ergo, id est in mundo, «ox tonitrui eius egressa est, quando praedicatores Christi circulum totius orbis uerbis tonantibus impleuerunt. Sed illae nubes, illa tonicoruscationes 385 trua, sequitur quid fecerunt. Illuwxerunt iwae orbi terrae. Dignis comparationibus beneficia diuina narrantur, ut res caelestes supernis similitudinibus exponantur. Jlluxerunt coruscationes, diuina praecepta dicit ueritatis lumine radiantia, quae tenebras hominum per totum 299 mundum salutari illuminatione fugauerunt. Dicit enim £on:irua et coruscationes istae quid egerint ; ut erra, id est

375

corpora

nostra

commouerentur

et contremiscerent

audito

tanto miraculo. Commotos quippe et tremefactos illos dicit, qui uerbum Dei fideliter audientes ad conuersionis studium 395 Christi munere peruenerunt. 20. In mavi uiae tuae, et semitae tuae in aquis multis : et uestigia tua nom cognoscentur. Si ad litteram hoc uelis accipere, /» mar: fuit «1a eius, quando super dorsa pelagi uisualiter ambulans, Petrum apostolum ut ad se 400 ueniret euocauit. Siue magis illud intellegendum est : n mar: uiae tuae, in cogitationibus hominum, quae uelut mare perfidum fluctuant : ubi tamen ille uias habet, quando eos sibi larga pietate subdiderit. A quae multae, eadem conuersorum est turba gentilium : ubi sunt sem:itae Domini, id est 405 uiae ipsius, dum ad eos uenire dignatur. Sequitur e£ west?gta iua non cognosceniur. Hoc cum imputatione legendum est ; ut cum palam uenerit, tantisque se demonstrauerit miraculis, non sit tamen cognitus ab infidelibus Iudaeis. Merito ergo illis exprobrat, qui tantae maiestati et tam praesentibus Vestigia siquidem significant 410 beneficiis credere noluerunt. praesentiam corporalem ; nam uestigium est plantae signum, quod facimus ambulantes. 291. Deduxisti sicut oues bopulum tuum, in manu Moysi et Aaron. Cum hoc miraculum nulli alteri possit 378 375/376 commota zs. terra] Cass. cuz g, uidit et commota est tetra 7 396 uia tua r (praeter non390 salutare Gerzz. spacia Gerzz, spatio Gare? 407 demonsttaberit Ger. 403 idem Gerz.. 398 uellis Gerzz. nullos codd.)

708

41

EXP..IN PS. EXXVI,

21-L XXVII,

1 ; aptari, sine dubio et illa imputatio quae praecessit, quia non cognouerunt uestigia eius, ad populum pertinet Hebraeorum. Deducti enim sunt in Moysi et Aaron manu, id est operatione quam diuersorum miraculorum nouitate faciebant. Et bene dixit : Sicut oues, non tamen oues, quia non creo

dendo facti sunt haedi. Hic enim, szcw£, ueritatem non signi-

PL 354

ficat, sed imaginationem. Moyses autem interpretatur assumptus, quoniam de flumine collectus est a filia pharaonis. Aaron uero fortitudinis mons. Quae nomina ipsas quoque uirtutes quas fecerunt uidentur exprimere. Moyses enim 42 ^ inter alia, iubente Domino, in aquis est operatus, quando in mari Rubro Hebraeos uiam fecit habere terrenam, significans per baptismatis donum liberandum esse populum fidelem. Aaron Ecclesiae tenebat imaginem, quam bene monti fortissi- p. 265 mo comparauit, quae et honore sancto praeminet et fidei solidi4o tate consistit. His enim ducibus Israelitarum populum diuina uirtute legimus esse liberatum.

Conclusio psalmi. O Idithum uere humanarum rerum transilior egregie, qui psalmum mirabili institutione cantasti, in tribulationibus exercitatus negasti te ullo modo consolatum. Deinde delibera45 vA tio tua ad perfectam noscitur peruenisse sententiam. Tertio sentis te iam feliciter immutatum ; nec tamen prosperis animum relaxas : sed cum te semper intentum ad magnalia Domini profiteris, augmento quodam sapientiae iugiter profecisse cognosceris. Ouarto miracula Christi sub magna exsultatione 44 o concelebras et cum diuersa percurris, institutionem christiano populo qua saluetur ostendis. Praesta, Domine, ut solita nos iubeas pietate purgari ; quatenus qui sumus actuum qualitate dissimiles, clementia tua faciat esse consortes.

EXPOSITIO

IN PSALMVM

LXXVII.

1. Intellectus Asaph. Quoties intellectus inuenitur titulis, magnae cuiusdam rei nobis significantia declara in tur. Nam cum intellectum generaliter dicamus quidqu id nos aduertere bonum malumque facit, hic tamen tunc intelle ctus ; ponitur, quando sensus noster perfecta intellegenti a tendit ad 421/422 cfr Hieron. Lib. interpr. bebr. nom. — edid. Lagarde, p. 65, 8. Exo NTO: 423 cfr Hieron. o. c. p. 12, 6.

433 mirabile Gerzz. 436 sentiste Gerzz., i s. a//. e add. a. m. Ps. LX XVII, 2 magni Gerzz.

422 cfr

442 que Gerz;.

EXP.IN

PS. LXXVII,

x

709

Dominum. Asaph uero diximus^hebraea lingua Synagogam significare, latine collectionem. Sed quia intellectum praemisit, fidelem hic Synagogam loqui posse declarauit. Exprobrare enim malis nequeunt, nisi corda fidelium.

IO

15

20

2

Diuisio psalmi. Quanto. psalmus hic probatur esse longissimus, tanto studiosius debet numerosis diuisionibus aperiri ; ut et per distinctionem melius elucescat et ipsa partium sectione fastidium longinquitatis abstergat. In prima parte psalmi, duo tantum uersiculi personae Domini probantur aptari, ut reuerentia cresceret sequentium dictorum, ubi ipse rex facere uidebatur initium. Secunda parte latius loquitur Asaph imputans Iudaeis quod tantis beneficiis Domini exstitisse probarentur ingrati : illi tamen prauitate distorti, cor suum nequaquam Domini iussionibus admouerunt. In tertia uero numerantur quanta munera israelitico populo uirtus diuina praestiterit ; nec tamen illi à murmurationibus cessauerunt. Quarta dicit qualis in eis uindicta prouenerit, et quemadmodum sit miseratione Domini mollita sententia. Quinta parte propter murmurationes eorum uindicatum in eis est ; sed iterum ad supplicationem Domini, cognoscentes eius magnalia, redierunt. Sexta, denuo illi dolose locuti sunt et errores solitos sunt se-

cuti : misericordia tamen Domini non eos passa est dissipari, quod malis eorum iuste potuisset infligi. Septima dicit quemadmodum 20

Dominum

concitauerint

menter afflictus. Octaua,

35

in deserto,

cum

tamen

propter ipsos decem plagis Aegyptiorum populus fuerit uehebeneficia Domini

referuntur et iu-

daicae obstinationis iterum culpa subiungitur. Nona, ultio grauissima subsequitur, ita ut captiuitati populum tradiderit et tabernaculum Silo, in quo habitare inter homines uidebatur, adiecerit ; posteaque elegit montem Sion, et Dauid seruum suum, de cuius semine Christus Dominus

nasceretur,

qui mundo salutaris medicus adueniret. Sic per hunc psalmum ab initio electionis gentis hebraicae usque ad aduentum Domini Saluatoris facta descriptio est

40

45

Expositio psalmi. Attendite, populus meus, legem meam : inclinate aurem uestram iq uerba oris mei. In hoc prin- cipio loquitur Deus, qui per Moysen legem dedit Hebraeis. Et dum dicit : legem meam attendite, non tantum uult quod dicitur auribus percipi, quantum ueritatem dicti cordis oculis intueri. Attendit enim audita, qui res dictas deuota mente 6/7? significare synagogam - Gare? — 14aptare Germ. | 9"dissipate Gerz. 49 popule z4zZ. cuz r (B C X) selom Gerzz., corr. a. 74.

— 34

PL 555

710

EXP.'IN-PS:

EXXYVII;

93153

respexerit. Dum dicit autem : 5obulus meus, illos profecto significat qui eius mandatis oboedientes fuerunt. Non enim aut prophetae, aut alii iusti a nostra fide dici potuerunt alieni, qui actus illos primi temporis spiritaliter acceperunt, 5 o sicut dicit apostolus : Nolo emim uos ?gnorare, fratres, quia patres nostri omnes sub nube fuerunt ; et paulo post : et omnes eundem, cibum. spiritalem manducauerunt et. omnes. eumdem fotum spiritalem biberunt. Sequitur, inclinate aurem uestram in uerba oris mei. Hic affectus praecipitur audien5 ^ di, quoniam qui toto corde uult audita percipere, aurem suam cognoscitur inclinare, ut humilis ac paratus accipiat quod de ore sanctae potestatis emanat. Sed nota quod iam inter fideles accipitur, cui auscultandi tanta cura delegatur. 2, Aperiam in parabolis os meum ; loquar bropo6o sitiones

ab initio. Attentum sibi reddidit auditorem, cum

se parabolis dicit esse locuturum, ut non remisse possit audiri, qui se tam granditer promittebat effari. Parabola enim graeco uocabulo dicitur similitudo, quando illud quod intelle gi uolumus per comparationes aliquas indicamus, Sic enim ferreum 6 ^ quempiam dicimus, quando durum ac fortem desideramus intellegi ;cum uelocem, uentis aut auibus comparamus. Et intuere quod Dominus os suum dicit Asaph, qui est inferius locuturus. Vnde merito eum intellectus praecessit, cui tam magna erat testimonii gratia conferenda. Sequitu r, loquar 7o propositiones ab initio. Loquitur utique ipse, qui loqui facit. Nam quamuis alieno ministerio sermo deprom atur, Spiritus sanctus loquitur cuius praecepta uulgantur, sicut dicit apostolus Petrus : Non enim wmquam uoluntate humana. allata est prophetia : sed Spiritu sancto acti, locuti sunt sancti homines 7 Propositiones autem, obscuras et abditas w^ Dei. significant quaestiones, quae adhibita disputatione soluendae sunt. Has suo loco positas competentius admonemus. Ab initio uidelicet ueteris testamenti dicit, sicut Asaph infra locuturus

PL 556

est.

8o

8 M^

9. Quanta audiuimus et cognouimus ea ; et paires nostri narrauerunt nobis. In perso na Domini psal- H1. 264 mi huius honorabili capite constituto, uenit ad secundam partem, ubi 'Asaph' introducitur loquens, cuius non tamquam humana uerba, sed caelestem debemus suscipere iussionem. Quanta multitudinem rerum demgnstrat ; audiuimus pertinet ad prophetas; cognouimus ad nouu m respicit testa215

Ps. LXXVI, 50/51 I Cor. IOPSI.

48 iustitia nostta Gerzz. corr. 78 dicit] Gerzz., dicitur Gare;

51/53 I Cor. 10, 5-4.

73/75 II Petr. 1,

58 abscultandi Gerzz. 60 initio] saeculi aZ4. z 80/81 patris Gerzz., corr. a. zz.

EXP. IN PS. LXXVII, 3-5

9o

95

IOO

105

IIO

II

mentum. Audita sunt enim cum prophetarentur ; cognita dum implerentur per Dominum Christum. Sequitur e£ $atres nosiri narrauerunt nobis. Patres suos Moysen dicit et alios prophetas ueteris testamenti, qui de Domini aduentu multa locuti sunt et illuminati praedicauerunt, quod et iste fieri praeuidebat. Iusti enim non essent, nisi probarentur credere quae dicebant. 4. Non sunt occultata a filiis eorum, àn generai1one altera. Haec quae refert patres suos de aduentu Domini praedicasse, dicit nec a jf2/??s eorum abscondita fuisse magnalia, id est a spiritalibus f7/27s, qui eorum imitatores fuerunt. Nam quod dixit : n generatszone altera, iam non Hebraeorum, sed gentium significat congregationem : quia ex aqua et Spiritu sancto indiuiduae Trinitatis beneficio regenerantur; unde et illi intellegentiae uero lumine sunt repleti. Narrantes laudes Domini et uirtutes eius et mirabilia eius quae fecit. Ordo uerborum talis est : Annuntiauerunt nobis patres nostri, narrantes laudes Domini. Facta quippe Domini narrare, laudasse est : cuius dum opera referuntur, gloria semper augetur. Virtutes eius, significat liberationes, quas fecit in populo Iudaeorum, quando eos de pharaonis impia potestate liberauit. MZrab:lia uero, quod eos in deserto magnalibus pauit, quod eis gentes potentissimas leuissima concertatione subiecit. Addidit q4ae fec?t, ut non tantum promissa, uerum etiam completa esse uiderentur. Haec autem cuncta ex testamenti ueteris referuntur historia. Historia est enim praeteritarum rerum fida commemoratio, ab aetatis nostrae memoria remota. 5. Et suscitauit testimonium in Iacob et legem posuit in Israel. Venit ad illud quod superius dixit : 7oquar propositiones ab initio. Initium quippe, uetus est testamentum,

125

7II

unde inferius dicturus est. Illud fortasse com-

memorat in lacob testimonium suscitatum, quando cum angelo colluctans, in praefiguratione futurorum tactus uno femore claudicauit : significans israeliticum populum partim fidei firmitate constare, partim a sua potius salute discedere. Hoc enim fuit populi erraturi, uel credituri £est?moniwm, quod Iacob concertatio illa praedixit. Susc?tatum autem dixit, quasi in lucem redditum, quod somno

ignoran-

101 regerantut Gerzz., corr. a. zz.

119 infe-

tiae uidebatur oppressum. Ipsum est quod superius promisit : aperiam in parabolis os meum ; scilicet quoniam ab isto initio erat talia locuturus. Sequitur e£ legem $oswit $n 130 Israel, ut eos utique deuotos esse suo Domino commoneret, ne uaga uoluntate permissi in deuios laberentur errores. Pro97 ab Gerz. tiora Gerzz.

100 qui Gerzz.

PL 557

AI

EXP.

IN PS. LXXVII,

5-8

prie dictum est, Jegem fosuit, quasi peccatoribus iugum, leuibus pondus, erraturis uero contestationis exemplum. Vnde alio loco ait : Quia iusto lex non est posita. Hoc est quod supe$ropositiones ab initio. Sed haec 155 rius dixit : loquar congrue suis locis, diligens lector, aptabis : quia ubique ista commemorare fastidium est. Quanta mandauit patribus nostris nota facere ea filiis suis : ut cognoscat generatio altera. 140 6. Filii qui nascentur exsurgent et marrabunt ea filiis suis. Versus isti significant per generationes hominum mandata Domini fuisse transmissa, ne quis putaret uni datum, quod omnibus cognoscitur attributum. Acceperunt enim Iudaei quod ad Christianos non est dubium peruenisse. 145 Ideo enim additum est: wt cognoscat generatio altera, non utique iudaica, sed quam de gentibus constat electam. Altera enim hic extraneos significat, non propinquos. Nam quod sequitur :[14$ qui nascentur exsurgent et narrabunt

150

155

ea

filiis

uiscantur

160

suis,

operum

Dei

sui, sicut fecerunt perfidi Iudaei,

qui, oblito auctore suo, ad culturas se daemonum transtulerunt. Addidit e? mandata eius exquirant. Ipsa est enim

Dei summi uera recordatio, si mandata eius deuotis mentib us

impleamus. 8. Ne fiant sicut peramarum. Genus quod mom

170

uult intellegi sine dubio Christianos,

qui praedicationes sanctas ad animarum salutem conferendam suis posteris utique tradiderunt. 7. Vt $onant in Deo spem suam, et non obliuiscantur operum Dei sui, et mandata eius exquirant. Vtilitas paternae praedicationis hic euidenter ostensa est, ut posteri eorum spem suam non ponant in lege quae punit, sed in gratia concessa quae redimit. Sequitur e£ nom obli-

batves

eorum,

genus

brauwuwm

et

direxit cor suum ; et mom esl creditus cum Deo spiritus eius. His uersibus duobus sub definitionibus pulchris notatur perfidia Iudaeorum. Dicit enim : ze fiant sicut patres eorum, quod fuit genus prauum et beramarum. Genus jrauwm, quia ueritatem recipere noluerunt. Necesse est enim distorti permaneant, qui rectam regulam non sequuntur. Peramarum dixit, id est supra cunctas acerbitates asperrimum, ut qui ad eos uenerat saluandos, in eius potius armarentur exitium. Sequitur gezus quod nom direxit cor suum, hoc est, quod superius dixit, 134 I Tim. r1, 9.

138 quam Gerzz. cuz r, corr. a. zz. in quanta czzz g nota facete] ut notam facerent eam r (praeter ,A K) 169 distorte Gerzz.

Tr 140 nascetur Gerzz., corr. a. zz. 170 regulam rectam — Gare;

EXP. IN PS. LXXVII, 8-12

713

prauwwm ; nam si utique diréxisset cor suum, nec ex- PL stiterat $rauwm, nec a Deo redditum fuerat alienum. Ille 558 enim dirigit mentem, qui ad diuinas se correxerit iussiones ; nec aliquid superbia humanae praesumptionis excogitat, cum regi omnia diuinitatis administratione cognoscit. Nam quod repetendo dicit ge»4«s, ad illos tantum respicit qui in sua 18 o obstinatione manserunt. Ceterum fuerunt ex Iudaeis qui Domino pura mente famulati sunt. Addidit e£ 4om est creditus cum Deo spiritus eius. Ilhus spiritus non creditur esse cu» Deo, qui operas eius uisuales non intellegit mysteriis spiritalibus applicandas ; sed totum ad illud uult referre 185 quod cernitur : sicut Iudaei fecerunt, qui tantum miraculis praesentibus intenti, nihil ad spiritalem intellegentiam salubriter retulerunt. 9. Fili Ephraim intendentes avcum et mittentes sagittas, conuersi sunt in die belli. Ephraim intern9 o pretatur frugifer, siue ubertas. Hic filius fuit Ioseph iunior, quem Iacob auus suus primario loco praeposteratis manibus benedixisse legitur in ueteri testamento. Eius f/7/7? abundantes muneribus diuinis, et paterna benedictione pollentes, defectu fidei corruerunt. Intenderunt enim arcum et maise19 I Yunt sagittas, quando admonente Moyse dixerunt : Quaecumque locutus est Dominus Deus noster, faciemus et. audiemus. Conwuersi sunt autem 2n die bell?, quando Aaron dixe- p. 265 runt : Fac nobis deos quos adoremus. Vides omnia parabolis et propositionibus explicari. Nam iste sensus ad illos pertinet S o o qui aliquid praecipitata festinatione promittunt, nec tamen in ea cupiunt perseuerare sententia, sicut Petro apostolo contigit, qui ter negauit eum, cum quo se promiserat esse mori-

i75

turum. 10. Non 20 II

210

eius

custodierunt testamentum noluerunt ambulare.

Des

et in lege

11. Et obliti sunt benefactorum eius et mirabilium eius quae ostendit eis. Causa redditur quomodo f Ephraim conuersi fuerint in die belli ; scilicet quia non custodierunt testamentum Dei, et àn lege eius noluerunt ambulare et obliti sunt benefactorum eius et mirabilium eius quae ostendit eis. Hoc sic planum est, ut expositione non egeat. 183. Coram jatribus eorum fecit mirabilia àn terra 189/190 cfr Hieron. Iib. interpr. bebr. nog. — edid. Lagatde, p. 17, 25. 190/192 cfr Gen. 48, 14-15. 195/196 Ex. 19, 8. 198 Ex. 32, 1. 201/203 cfr Matth.

26, 55.69-75. 197 aaron] ad praem. Gerz. s. |. a. s. 189 sagittas] suas add. r 206 beneficiorum ed. add. r

204 dei] sui

714 Aegybti, 215

EXP. IN PS. LXXVII, 12-14 in campo

Taneos.

Venit ad tertiam partem in

qua, post transitum Rubri maris, beneficia collata describit.

Isti sunt quos superius dixit, genus prawum et beramarum. Narrat enim, coram patribus eorum facta miracula, id est, Moyse, Aaron, aliisque senioribus ; ut manifestis rebus

220

225

230

constantius credere debuissent, cum patrum dulcis ac firma soleat esse relatio. Et ut omnem scrupulum dubitationis adimeret, et prouinciam dixit et locum ubi noscuntur facta quae dicta sunt. Sed nec hoc uacat quod dicit : In camo Taneos. Tanis enim significat humile mandatum, quod in terris positus Christus docuisse cognoscitur, dicens : Discite a me quia mitis sum et humilis corde : et inuenietis requiem animabus uestris. Hoc etiam coram $atribus fecit, quando noui testamenti mandata praedicauit. 19. Interrupit mare et perduxit eos ; statuit aquas

quasi in utrem. Cum sit mare liquidum elementum, ruptum

potius maluit dicere quam diuisum : quia reuera ruptum est, quando in geminum latus peregrina sibi soliditate permansit ;

ut non tam pelagus quam rupes putarentur excisae. Perduxit eos, ad promissam scilicet terrae securitatem, ubi

255

iam communi sorte sine metu pelagi uiderentur incedere. Nam quod sequitur statuit aquas quasi in uirem, hoc ad illud pertinet quod dixit interrujit mare ; ut sic sta-

ret unda

240

immobilis,

tamquam

inclusa

fuisset

in uasis.

Et

nota quemadmodum resignantur promissae parabolae. 14. Et eduxit eos in nube diei et tota nocte in iIiuminatione ignis. Exponit quod superius dixit : e£ berduxit eos in mube diei, siquidem diei significat Dominum Christum : quia cum ipse esset uerus dies, tamen perfidis carnis suae nube celatus est. Vnde mirabile genus locutionis eluxit, sic antiqua facta narrare, ut magis quae

245 sunt uentura uideatur exprimere ; ut aliter audiendum, aliter sit nihilominus sentiendum, in nullo tamen dubia, quia sunt

utraque uerissima. Hae sunt promissae parabolae caelesti integritate dispositae, haec indicia certissima ueritatis. Sequitur e? tota: nocte in illuminatione ?gnis. Hic euidentius significat Christianos, quos in hac nocte saeculi, luminis sui claritate custodit. Omnia enim Iudaeis in figura contigiss e testatur apostolus dicens : Nolo enim uos ignorare, fratres, quia patres nostri omnes sub mube fuerunt, et omnes ber mare 224/226 Matth. 11, 29.

232/254 I Cor. 1o, 1-2.

214 taneus Gerzz., corr. a. zm. (hic et infra) in thaneos 215 maris tubti — Gare: 228 statuit] et praez. r (praeter M) 229 dum Gerz;. 235 utre Gerz. 237 fuisset inclusa — Gare? 240 luminatione Gerzz., corr. a. zz. 241 Pr. dici] ozz. Gerzz. 248 depositae e. 253 per] Gerzz. /Aud., oz. Gare

PL 559

EXP. IN PS. LXXVII, 14-17 255

260

718

transierunt et omnes in Moyse baptizati sunt in nube el in mari, et cetera. Vnde a nobis magnae semper gratiae referendae sunt, quia miraculis praedixit tantis ac talibus, quae nobis erat immeritis praemia largiturus. 15. Interrupit in eremo petram et adaquauit eos uelut in abysso multa. Consideremus quam ex contrariis fuerint ostensa miracula. Vndam maris fecit primi-

tus quasi saxeam pendere rupem, nunc dicit petram manasse fontes irriguos; ut ostenderet uniuersas creaturas eius iussionibus oboedire, licet contraria naturaliter inter se uideantur existere. I» eremo dum dicit, collati muneris gra265 tiam duplicauit ; ut ibi faceret tale miraculum, ubi non erat

270

275

280

285

aliud in necessitate remedium. Adaqwawit autem posuit, ut iumenta magis uideretur significare, non homines, qui tantis beneficiis gratias agere nescierunt. Quod autem dixit, uelut in abysso mulia, copiam largissimae undae declarauit, quae uelut de abysso pelagi ita multa profluxit. Et nota quoniam abyssum secundum Graecos generis ponit ubique feminini. 16. Et! eduxit aquam de petra, et eduxit tamquam flumina aquas. Hoc ad gratiam inculcandam magnae admirationis iterauit, ut de illa re aqua prodiret, quae naturali siccitate duruerat. Et ne putares parum aliquid emanasse, addidit : tamquam flumina, quae de uberibus montium copiosa inundatione procedunt. Significabat enim nobis de etra, id est de Christo aquam prodire, quae nulla imminutione deficeret, sicut ipse in euangelio dicit : Qu? biberii ex aqua quam ego dabo ei, non sitiet wnquam, sed fiet n eo fons aquae salientis n uitam aeternam. Petram uero Christum significare dicit apostolus : Bibebant autem de spiritali, consequenie eos, beira ; peira auiem erat. Christus. 1v. Et a$j$osuerunt adhuc peccare ei : inm dva concitauerunt Excelsum 4n siccitate. Apposuerunt dicit,

290

adiecerunt,

ut inter

tanta

miracula

non

crederent,

cum etiam ipsorum elementorum conuersa natura proclamaret. Peccare dixit, non credere, quod nimis improbum constat esse delictum, a Deo beneficia petere, eisque perceptis debitas gratias non referre. Sequitur :m ira comcitauerunt Excelsum in siccitate. Saepe diximus tropicas esse istas locutiones, quae Domino uerba tribuunt infirmitatis humanae; ut res arduae nostraeque conceptioni difficiles pos280/282 Ioh. 4, 13.14.

283/284 I Cot. 1o, 4.

243 ali. eduxit] Gerzz. eum r, deduxit Gare£ cum g 282/283 significare christum 7 Garet 284 consequenti Gerzz. 285 ira] Gerz.. cum r (praeter T C P Q* V X) et g, fort. recte (cfr 1. 291, a£ itam 7. 295), iram Gare£

PL 560

716 295

300

29»

310

315

sint euidentius explanari. /n iram concitauerunt, quando eum non credebant difficilia sibi facere, quem uidebant tam ingentia posse complere. Hoc enim in Deo grauissimum constat esse peccatum, ut quidquam illi impossibile dicatur, qui summe ualet efficere, quod decernit implere. Bene autem dictum est, i» siccitate,

222

229

355

non tantum terrae quam mentis,

qui tot miraculis compluti, perfidiae suae sterilitate siccati sunt; quia totum carnalibus desideriis applicantes, uentre tantum, non sensibus explebantur. 18. Et tentauerunt Deum in cordibus suis, ut betereni escas amimabus suis. Aliud est petere tentando, aliud confitendo. Isti utique tentando petierunt, qui posteaquam acceperunt, indigna locuti sunt. T'entare enim dicimus aliquid dolosis sermonibus postulare ; ut simplicitas uideatur in uerbis, cum sit in corde malitia. Isti ergo animabus suis non spiritales, sed carnales escas subdole poposcerunt. Sic enim dicimus aegrotis dari escas propter animas in corpore retinendas, non quia pabulum sit animarum, sed quia per ipsas uidetur in hac uita uigor corporis contineri. 19. Et male locuti sunt de Deo et dixerunt : numquid poterit Deus parare mensam in deserto ? Vti-

que male,

520

EXP. IN PS. LXXVII, 17-20

quia falsa

/ocuté

sunt.

Quid autem

dixerint,

subsequenter explanat : numquid poterit Deus parare mensam im deserto ? Numquid imputatiue legendum est ; positum est enim pro non. O nefarium scelus,de Omnipotenti non credere, quae cotidie passim probatur efficere ! Scriptum est enim : Qui dat escam omni carni. Quid ergo illi tam contrarium, quam ut non credatur implere quod iusserit ? Et ideo uehemens culpa, quia talis diffidentia supernam tangit iniuriam. Mensa uero significat pastionem in qua reficdmur esurientes. Et dum dicit $farare in deserto, quasi quod solet in copia fieri, non potuisset in rerum solitudine procurari ! Stulta nimis absurdaque uecordia humanam impossibilitatem ad diuinam transtulisse uirtutem! 20. Quoniam percussit petram et fluxerunt aquae et torrentes inundauerunt : numquid et banem poterit dare aut. parare mensam. bopulo suo ? Nimis fatua cogitatio exemplum magni miraculi dare et eius auctorem in reliquis arbitrari posse deficere. Nam qui de petra ius-

sit aquas effluere, cur non faceret escas aerem esurienti populo ministrare? Quasi uero illa iustus aliquo adminiculo potuerit 321 Ps. 1355, 25.

306 petiuerunt Gerzz.

314 et] Gerzz. cuz r (praeter T*), oz. Garet cum £ 319 325 parare] Gerzz., mensam add. Gare 330/331

0] ozz. Gerzz. de] deo eZ. potest Gerzz. cum g

|. 266

DI 561

EXP.

SCHE

IN PS. L XXVII,

20-23

717

facere, ista solus non ualuisset itnplere ! Sed hanc uecordiae culpam paulo post sequitur uindicta iustissima, ne quis post haec talia cogitare praesumeret. 2M. Ideo audiuit Dominus et distulit et super340 posuit et ignis accensus est $n Iacob et àva ascendit in Israel. Venit ad. quartam partem, ubi per figuram synathroismos, quae latine dicitur congregatio, Iudaeorum crimina colliguntur. Deus enim cogitationes murmurantium, etiam lingua quiescente, cognoscit, qui solus potest internum 34

A

tacitumque

tractatum

tamquam

clamorem

audire. Sed intende quod prius dixit, d?s£w/?t

magnae

uocis

; nunc addi-

dit, superposuit ; ne si uindicaret ad praesens, crederetur

murmurantes minime satiare potuisse. Sed dsíulit uindictam, ut ostenderet patientiam ; suferposuit autem mo259 ras, ut manifestaret potentiam ; et tunc competenter ultus est culpas, quando incredulas mentes rerum ipsarum perfectione conuicit. Sequitur e£ ignis accensus est $n Iacob. Iacob significatur supplantator, qui frequenter a parte ponitur gentium, quae uenientes ad Christum israeliticum po35 vA pulum supplantasse monstrantur, quando illis introeuntibus, istos constat expulsos. Ergo in gentibus istis quas diximus Iacob nomine significari, ?g7»s caritatis accensus est ; et quanto illi murmuratione profanati sunt, tanto isti confessionis ardore profecerunt. Addidit e? ?ra ascendit $m 36 o

Israel. Sicut n Iacob caritatem accemsam dicit, ita 2« Israel iram ascendisse pronuntiat, ut illi accenderentur

ad gratiam, isti perducerentur ad culpam. 22. Quia non crediderunt 4n Deo suo, nec sperauerunt in salutari eius. Ideo superius dixit : ?ra ascen36 5

dit in Israel,

ut ostenderet pertinaces ; nunc autem causa

ipsius obstinationis exponitur. Dicit enim «om eos credidisse in Deo suo. Et ne alterum putares esse Dewm, sequitur nec sperauerunt in salutari eius, id est in Domino Saluatore ; ut non solum eis illa murmuratio inuidiam

370

faceret, uerum etiam duritiam mentis post secutam damnaret.

23. Et mandauit nubibus desuper et ianuas caeli aperuit. Haec sub parabolis et propositionibus dici, in initio ipse testatus est. Ideoque quamuis per historiam facta uidean37 A

tur, oportet tamen referri ad Dominum Saluatorem, ut nobis

Mandatum est enim nubibus, constet praedicta sententia. id est praedicatoribus, ut per zanwas cael:, hoc est per scripturas sanctas praedicatio gloriosa aduentum salutaris

353 cfr Hieron. Lib. interpr. bebr. nom. — edid. Lagarde, p. 7, 19.

341/342 sinatrismon Gerzz. suo 7. 369

363 deum suum Gerzz. cum r (praeter M), sed deo

718

EXP.

IN PS. LXXVII,

23-27

Domini nuntiaret, qui uere manna sumitur, quando adorabili

communicatione gustatur. 24. Et pluit illis manna manducare : banem caeli dedit eis. 25. Panem angelorum manducauit homo : [frumentationem misit eis in abundantia. Caput primi uersus 385 istius de superioribus pendet ; dixit enim : /anuwas caeli ape"wii et consequitur, $luit iliis mamma "manducare. Plut, dixit, ut ostenderet escae nimiam largitatem, quae tamquam pluuia de caelo descendit. Et ne dubitares quae fuerit illa pluuia, sequitur anna manducare. Manna interD9o pretatur quid est hoc ? quod sanctae communioni decenter aptamus : quia dum admirando cibus iste perquiritur, corporis dominici munera declarantur. Addidit aem caeli de380

dit 395

400

eis.

Quis est alter panis caeli, nisi Dominus

Christus,

unde caelestia spiritalem escam capiunt et delectatione inaestimabili perfruuntur ? Denique sic sequitur $anem angelorum manducauit homo. Panis ergo angelorum bene dicitur Christus, quia reuera ipsius laude pascuntur. Neque enim corporalem panem angeli manducare credendi sunt, sed illa contemplatione Domini, qua sublimis creatura reficitur. Verum hic panis in caelo replet angelos et nos pascit in

terris : illos contemplatione delectans, nos sancta uisitatione

reficiens. Addidit : /rumentationem

misit

eis in abun-

dantia. Adhuc in superioribus perseuerat, manna illud framentationem, dicens, non frumentum ; ut illam copiam ex495 primeret, quae auiditatem populi praeualuit superare. Denique sic sequitur,

i» abundantia

; illud enim abundat, quod non

potest aliqua auiditate consumi. 26.27. Transtulit Austrum de caelo et induxit in uirtute sua Africum ; et bluit super eos sicut pulue410 rem carnes, et sicut arenam maris uolatilia pennata. Quantum ad historiam pertinet, hos uentos tamquam uehicula dicit esse procuratos, qui iussam copiam ad destinata castra perducerent. Sed quia sunt et spiritaliter exponendi, nunc eos positos sub quibusdam figurationibus inquiramus. 415 Austrum et Africum uentos scimus esse meridianos, qui a parte lucidiore et feruentiore proueniunt ; quibus flantibus pigrum frigus expellitur et aeris temperamenta praestantur. Sic ergo et uerba Domini caritatis igne flagrantia, in Austri similitudine atque A/zici, mundo salutarem temperantiam 389/390 cfr Hieron. o. c., p. 14, 9.

381 manducare manna -» Gergr. 384 abundantiam x 393 christus dominus 7 Garet , 408 induxit] excitauit 7 410 carnis Gerzz., corr. a. zz. harenam Gerzz. pinnata Gerzz., corr. a. zz. 418 flaglantia Gerzz.

IBI? 562.

EXP. IN PS. LXXVII, 27-31 420

719

praestiterunt plueruntque super populos pabula, unde fidelium animae satiarentur uberrime. Puluis enim hic significat intellegentiae subtilitatem, quae ad supernas cogitationes commota semper ascendit ; avena uero innumerabilem prudentiae copiam salsi maris sapore conditam : «olatilia pen- p 267

425 naía, caelestia desideria, quibus anima: deuota uelut carni-

bus referta pinguescat. Arena uero maris, epitheton est decenter appositum, quoniam et fluuiorum esse potest, quae non habet hunc saporem. 28. Et ceciderunt in medio castrorum eorum : cir430 ca tabernacula eorum. Vt ipsam quoque difficultatem capiendi cibi murmurantibus abrogaret, non solum crca tabernacula, uerum etiam in mediis castris eorum dicit cecidisse quod magno desiderio requirebant. Castra enim a castitate dicta sunt, quod bellis exercitus occupatus 455

440

foedo luxui non uacaret. Nobis autem significatur, quod intra septa sanctae Ecclesiae omnia superna munera possumus accipere, si expleri bona desideria nostra diuino munere postulemus. Vnde inaestimabilis uirtus sermonis est et historiae fidem complere et spiritalibus rebus intellegenda contradere. 29. Et manducauerunt et saturati suni nimis ; et desiderium eorum attulit eis. Ecce conuicti sunt qui Deo aliquid difficile putauerunt. Expleuerunt desiderium carnis ratione ieiuni, uentre pleni, sed mente uacui. Haec figura

SCHE

dicitur synchoresis, id est concessio, quoties aliqua impor445 tune desiderantibus conceduntur, quae ad utilitatem ipsorum pertinere non possunt.

390. Non sunt [íraudati a desiderio suo ; adhuc escae eorum erant in ore ipsorum : et ira Dei ascendit super eos. 31. E? occidit plurimos eorum ; et electos Israel 450 imbpediuit. Venit ad quintam partem. Hoc est enim quod dixit superius :Dzstulit et superposuit, ut non fraudarentur a desiderio suo : ne impotentiam Dei, quam sacrilega mente conceperant, per difficultatem desiderii sui Frawdati a fraude uenit; fraus 455 forsitan comprobarent. enim dicitur quasi fracta fides. Satiati sunt ergo ad suam ruinam ; non ut inde uiuerent, sed potius interirent. Nam

460

uide

quid sequitur : adhuc escae eorum erant in ore ijso*YwL ; Scilicet dum manna et coturnicum carnibus uescerentur. Esca enim ab edendo dicta est. Addidit e£ ra Des 460 cfr Nonius de cozzpendiosa doctrina — edid. Lindsay, Oxoniae, 1903, p. 108, 19.

447 non] et fraez. r (praeter 5)

pidiuit Gerzz., corr. a. zz.

448 esca r (praeter T*)

453 a] oz. Gerz.

erat r

451 in-

PL $65

EXP.

720

IN PS. LXXVII,

31-35

ascendit super eos. Et occidit plurimos eorum, et electos Israel impediuit. Hic illam Exodi historiam tangit. Absente quippe Moyse, qui legem Domini suscipiebat in monte, contra Aaron populus surrexit insanus, expetens 465 deos sibi debere fieri, sicut omnis uidebatur habere gentilitas. Factumque

est tunc, ut uitulus ille nefandus

exiret, cuius

cultura ipsi erant unique mugituri. Tunc iratus Deus dixit Moysi, grauiter peccasse populum Iudaeorum : quo descendente facto conuentu uiginti tria milia eorum leguntur ex470 stincta ; et Aaron, qui erat electus Domini, propter eos cecidit in reatum. Sic enim dicit : Percussus est populus bropter eccatum wituli quem fecit Aaron. Quorum pessima murmuratio et ipsi quoque Moysi impediuit, quando dixit : mwmquid de petra hac uobis aquam. poterimus eicere? Propter quod 475 uerbum prohibitus est in terram promissionis intrare. Sic ergo factum est, ut electis Israel peccantium proteruitas impediret. 32, In omnibus his peccauerunt adhuc et non crediderunt in mirabilibus eius. 480 339. Et defecerunt in uanitate dies eorum, et anni eorum cum festinantia. Illa potius peccata exaggerant Deum, quae augmentis grauibus semper accrescunt. Et quoniam, nec

mirabilibus

eius

credere uoluerunt, dies

eo-

rum defecisse dicit, quasi languida tabe consumptos. Des 485 enim peccatorum cum. festinatione transeunt, sicut et alibi scriptum est : Viri sanguinum |et dolosi non. dimidiabunt

dies suos. 94. Cum occideret eos, tunc inquirebant eum ; et conuertebantur ante lucem et ueniebant ad eum. 99. Et memorati sunt quia Deus adiutor eorum 490 est et. Deus excelsus liberator eorum est. Non ipsi inquisierunt Deum quos dicit occisos; sed exemplo talium turba reliqua supplicauit. Iustorum itaque consuetudo est, siue antequam mala patiantur, siue cum patiuntur, Deum 495 fideliter quaerere. Scelerati autem tunc ad ipsum instabili uoluntate concurrunt, quando aliqua necessitate turbantur. Iudaicus itaque populus tunc timuit iram Dei, quando socios suos cernebat exstingui; eo scilicet tempore cum ignis de caelo descendens (sicut in Numerorum libro legitur) quatuor$00 decim milia septingentos occidit, quoniam Moysi et Aaron 462/471 cfr Ex. 32, 1-34. 471/442 Ex. 32, 55. 481 Ps. 54, 24. 498/502 Num. 16, 49.

413/474 Num. 20, 1o.

486/

461 in eis Gerzz. (bic fantum) ^ 460 sibi debere deos — Gare 411 dicit] Gerzz., dixit Garez 413 ipsi quoque Moyse Gerz:., corr. a. m., ipsum quoque Moysen Garet 476 clectis] Gerz., electos Gare/ 481 festinatione /4zd. cum g (cfr IL.

485)

491 corum] eum Gerzz., corr. a. zz.

PL 564

EXP. IN PS. LXXVII, 35-38

721

propter interitum Core sociorumque eius seditiones iniustissimas commouebant. Nam quod sequitur e£ conuertebantiur ante lucem et ueniebant ad eum; et memorati sunt quia Deus adiutor eorum est et Deus excelsus libeDIOS

rator

eorum

est, illud significat, quando Domino irascente

iudaici populi extrema castrorum diuino igne consumpta sunt ; quo facto Moysen rogauerunt ut pro eis Domino supplicaret. Pius ergo in luce rogat, impius aníe lucem, sicut scriptum est : /» uanwm uobis est ante lucem surgere. Sed hoc 510 pro formidine uidenter fecisse periculi, non timoris superni : quoniam inferius adhuc de eorum infidelitate dicturus est. Et nota quod hic legitur /beratorem Patrem, liberat quoque et Filius, sicut in euangelio legitur : S7 «os Flius liberauerit, tunc uere liberi eritis. Liberat etiam Spiritus sanctus, sicut 51 I apostolus dicit : S?ritus uitae in. Christo Iesu liberauit me a lege beccati et mortis. Vnde dubium non est sanctam Trinitatem aequaliter posse, aequaliter implere quod uult. 36. Et dilexerunt eum in ore suo et lingua sua mentiti sunt esi. 520

025

9*. Cor autem eorum non est rectum cum eo ; nec fides habita. est illis in testamento eius. Venit ad sextam partem, ubi Iudaeos iterum ad culpas rediisse commemorat : Deum tamen misertum illis esse declarat. Dicit enim : Et dilexerunt eum in ore suo et lingua sua mentiti sunt ei. Sic contigit eis qui se putant per solum credere timorem.

Nam si Deus mixto amore non metuatur, toto corde

non quaeritur.

5235

Hoc enim peccatum constat acerrimum,

ut

lingua se illi confiteri dicat, dum cordis ima dissentiant. Quasi uero ille non omnia cognoscat quae aguntur intrinsecus, qui, sicut legitur, Scrutator est cordis et renum et more humanitatis illud solum audiat, quod lingua proclamat. Nam qui eius testimoniis fideliter credit, ipse eum ueraciter diligit. Fides enim dicta est, ab eo quod fiant dicta. Sic etiam Dominus ipse testatur dicens : Populus hic labiis me honorat, cor autem eorum longe est a me. De quibus merito Isaias propheta testatur dicens : E? neruus ferreus collum twwm et frons tua aerea.

38. Ipse autem est misericors et propitius fit peccalis eorum, et non disperdet eos. Et abundauit ut auerteret iram suam ab eis ; et 540 non accendit omnem iram suam. lllud hic exemplum 513/514 Ioh. 8, 56. 509 Ps. 126, 2. 532/533 cfr Varro de Ling. lat. p. 27, 6.

515/516 Rom. 8, 2. 534/538 Is. 29, 13.

530 Ps. 7, 10. 536 Is. 48, 4.

522 re521 fideles habiti sunt 744. eu g 830 erat 7 508 lucem Gerz. 539 multiplicauitr 537/538 peccata Ger, corr. a.z. disse Gerzz.(sic saepius) 6

C 2. (xcvi)

PL 565 i. 268

545

359

722 EXP. IN PS. LXXVII, 38-43 non inconuenienter apponitur, quando Moyses pro transgressore populo supplicans, dixit ad Dominum : Obsecro, dimitte peccatum. bopuli huius ; sin. autem, dele me de libro quem scripsit manus tua. Orauit pro ipsis in cruce positus et Dominus Christus : Pater, ignosce, illis quia nesciunt quid. faciunt. Sic istis supplicationibus actum est, ut Domini in eis ira placaretur. E? propitius enim factus est peccatis eorum, cum ad ipsius satisfactionem non quidem omnes, sed multi ex his redire meruerunt. 39. Et memoratus est quia caro sunt : spiritus wadens et non rediens. Mouit pium iudicem fragilitas considerata peccantium, quod carnalis caecitas lumen cae-

lestis sapientiae non uidebat; et ideo exspectandos dicit, quia si confestim fuisset eorum spiritus abrogatus, locum

ET

37515)

paenitentiae perdidissent. Caro autem dicta est, quod cara sit animae suae. Mirabili autem breuitate definitur mors ho-

minis, id est, Shiritus

uadens

et non

rediens,

subaudi-

endum, in hoc mundo, quoniam ad suum corpus in resurrectione constat esse rediturum. 560 40. Quoties exacerbauerunt eum in deserto, in ira concilauerunt eum in terra sine aqua ? 41. E! conuersi sunt et tentauerunt Deum : et sanctum Israel exacerbauerunt. Venit ad septimam partem, in qua iterum breuiter obstinationem eorum acerbitatemque 565 designat. Consequenter enim enumerans quanta illis in eremo uel apud Aegyptios uirtus diuina praestiterit : ostendens quia dum delinquentibus semper praestet, immemores tamen beneficiorum peccare non desinunt. 42. Non sunt recordati manus eius, qua die libe570 rauil eos de manu tribulantis. Tribulatio fixam solet habere memoriam ; sed infidelibus nec ipsa recordatio stare potuit, quam ualidissime nostris cordibus tristitia semper affigit. Recordari enim dictum est, reuocare ad cor. Pulcherrime uero positum est anus Domini et manus tribuHoc enim nomine operatio significatur amborum. 575 lantis. Sed quam longe disparia sunt, quae unum uidentur habere uocabulum ! Illa populum liberare praeualuit, ista in suam necem retinere tentauit. 43. Sicut posuit in Aegypto signa sua et brodigia 580 Sua in campo Taneos. Vnam rem duobus nominibus designauit. I» Aegypto enim signa fecit, quae inferius ipse dicturus est ; sed et ^rodigia ibidem demonstrauit ia camrice Ex. 32, 31-32. 16.

545 Luc. 25, 54.

561 ira] Germ. ed. cum r (praeter

913 cfr Vatro de Ling. lat. p. 73,

T C P Q* V), iram Gare: 563 exaceruauerunt 569 qua die] Gerzz. cum r,

Gerz., COT. d. 74. 564 iterum] Gerzz., oz. Gare? die qua — Gare£ cum r4

EXP. IN PS. LXXVII, 43-48 585

723

$o Taneos. Tanis enim ciuitas est Aegypti, ubi sunt facta prodigia quae leguntur. $7g74 utique fuerunt in Aegypto duris cordibus, quasi characteris impressa uestigia. Prodigia uero quasi porro dicentia, id est, quae praefigurabantur esse uentura. Omnes enim illae plagae ad aliquam significantiam priscis temporibus contigerunt. Merito ergo s?gn1a et prodi-

RP?

399

519

6oo

6c5

45. Misit 610

PL

gia sunt appellatà, quae in Aegypto facta monstrantur. Tanis humile mandatum diximus interpretari, quod in isto saeculo necessarium nobis ac salutare cognoscitur, ubi humiles ac prostrati esse debemus, qui ueniae semper suffragia postulamus. Tunc autem erecti erunt iusti, quando in illa resurrectione iugiter mansura dona susceperint. 44. Conuertit in sanguinem flumina eorum et pluuiales aquas eorum me biberent. Hinc prima plaga incohat Aegyptiorum. Nam sicut aqua in uinum conuersa in euangelio legitur, quae populorum permutationem significauit in melius, ita hic ?» sanguinem conuersa denuntiat rerum spiritalium causas peccatores sentire carnaliter. Sazg4is enim ad carnem ponitur exprimendam ; quod iudaicum populum respexisse non dubium est. Dicit etiam et flumina ei pluuiales aquas eorum in sanguinem commutatas, ne praedicationem caelestem spiritaliter intellegerent, qui erant carnalibus sensibus occupati. Haec et sequentia ad litteram omnino manifesta sunt, quae in Aegypto contigisse diuinae historiae textus ostendit. in eos muscam

caninam,

et comedit

eos

;

et ranam et exterminauit eos. 46. Et dedit aerugini fructus eorum et labores eorum locustae. Musca canina est improborum petulantium uindex datus aculeus. Rana est loquacissima uanitas haereticorum, quae caenosis sensibus commorata, impro-

bis clamoribus garrire non desinit. Aer«go est amor turpis, 615

62c

honestatem

occulta

imminutione

consumens.

Locusta

est

maleuola atque assidua detractio, actus alienos inuida oblocutione corrodens. 47. Et occidit in grandine uineas eorum et moros eorum in pruina. 48. Et tradidit grandini $umenta eorum et possessiones eorum igni. Grando est comminatio Domini quae 590 cfr Hieron. Lib. interpr. bebr. noz. — edid. Lagarde, p. 58, 29; Aug. Em. pr. 602/603 Ex. 7, 17. 597/598 cfr Ioh. 2, 9. 77, 12, 27/28 — CC 39, 1078.

594 mansura 590 humilem Gerzz. corr. 583 e/ 090 taneos Gerzz., fort. recte eis r (praeter608 inmisit r (praefer B X) dona] Gerz.., bona mansura Gare? mutus Gerzz., corr. uinias Gerzz., corr. a. n. 618 pr. et] oz. r DRVX) a. 77.

724

EXP. IN PS. LXXVII, 48-49

uerberat contumaces, eosque umbraculis suae delectationis exspoliat. Prwina uero est praecurrens anticipansque malitia, quae alienos labores peruenire non permittit ad fructus. 625 Sequitur e£ tradidit grandini iumenta eorum. Morte pecudum stultorum significatur occasus, qui malis innumeris caesi, tamquam uilia iumenta funduntur. Addidit e? fossessiones eorum igni. Ignis quidem et in bono ponitur et in malo. Sed quia hic pro indignatione constat inflictus, ignem, cupiditatem ignobilem debemus accipere, qui possessionem nostram, id est mentis statum exsecrabili ambitione deuastat. Restat decima de primitiuis, quam suo loco dicemus : quoniam duo uersus ad exaggerationem mali sequentis interpositi esse noscuntur. Notandum est autem quod hae 635 tres plagae, id est, aerugo, pruina et ignis (quas hic dixit), in Exodo penitus non legantur. Ignem enim ibi dicit mixtum

tamen 640

descendisse cum

ut fossesstomes

grandine,

eorum

ut fructus laederet, non

incendere

potuisset.

Pro

istis uero tribus aliae ibi tres sunt positae, sciniphes, ulcera et

tenebrae. Quod in litteris diuinis pro congrua intellegentia rerum frequenter inuenis esse uariatum, ut est titulus trigesimi tertii psalmi. Dicit enim : Psalmus Dawid, cum mutauit

wultum suum coram. Abimelech, et dimisit eum et abiit. In re-

PL 567

gum enim uolumine Abimelech Palaestinorum rex non legitur 645 fuisse, sed Achis, quae nomina (ut diximus) pro sacramentorum qualitate mutata sunt ; quod hic quoque similiter debemus accipere. Nam et in Concordia euangeliorum patrem Augustinum similia collegisse manifestum est. 49. Misit in eos iram indignationis suae, indigna650 tionem et iram et tribulationem : immissiones per angelos malos. Ordo uindictae uerissima descriptione narratur. Prius enim Dominus peccatis nostris irascitur, quando nulla compunctione conuertimur ; ac deinde malitiam homi- pu. 269 nis in sua indignatione et ira et tribulatione derelin655 quit; ut propriis peruersitatibus affligantur qui diuinis iussionibus oboedire contemnunt ; sicut scriptum est : Propterea tradidit ?llos Deus àn desideria cordis eorum, in. immunditiam,

660

ut faciant quae non conueniunt et cetera. Scelerati quippe hominis 2ndignatio pertinet ad tumidam superbiam, 27a ad audaciam nefandam, £ribulatio ad confusam desperatione m. 632/633 cfr infra, l. 695 sqq. 645 cfr Exp. 5;. XXXIII, 1. IV, iii, 4 — CSEL 45, 596.

642/643 Ps. 55, r. 644 cfr I Reg. 21, 15. 647/648 ubi ? cfr Aug. de Consensu euangelistarum 656/658 Rom. r1, 24.

632/633 dicimus Gerzz, 641 uarietum Gerzz., corr. a. zz. 649 inmisit r (praezer BX) eis r(praeter nonnullos codd.) 652 irascetur Gerz. 655 peruetsitatibus] Gerz. Hincmarus (PL, 125, 268 B), aduersitatibus Garez Prudentius (DIIS 1003 D) 657 immunditia Gerzz.

EXP.

665

670

SCHE

49-51

725

Tunc $er angelos malos ad immisstones praecipitantur illicitas et quasi nudati defensione diuina, in praedam cadunt perniciosissimarum bestiarum. Perscrutandum est etiam quod dicit /mmissiones factas ber angelos malos, quasi et per bonos angelos non deleuerit peccatores. Per bonos enim angelos Sodomam subuertit et Gomorrham, quos Abraham et Loth suis hospitiis suscipere meruerunt. Tentatus est etiam transgressor per angelum malum; sicut in Regum uolumine dicit : E? introiwit spiritus Dei malus in Saul. Iusti quoque tentati sunt a diabolo, ut Iob, ut Paulus apostolus et ceteri huiuscemodi.

ES PP

IN PS. LXXVII,

Constat enim cuncta quae creata sunt, Creato-

ris aut permissioni, aut imperio subiacere. 90. Viam fecit semitae irae suae et non pepercit a morie animabus eorum ; et iumenta eorum in 675 morte conclusit. Cum dicit: «am fecisse Dominum, qua possit ad uindictam infelicium peruenire, ostendit non esse ad eos ueniendum, nisi Domini fuerint defensione priuati. Ira enim Domini per tropologiam dicitur ; sed ipsa est quam superius dixit : ?mmisstones jer angelos malos. Ista 680 enim non licet facere diabolo, nisi cum Domini uoluntate permittitur. Quid autem ista 77a fecerit, consequenter exponit : et non bepercit a morte animabus eorum. Quod dixit, animabus eorum, pro hominibus accipiendum est, quos in illa clade cognoscitur occidisse. Nam pro toto homine solam 685 animam poni (sicut iam dictum est) Exodi scriptura testatur, dicens : Omnes ergo animae quae egressae sunt de femore Iacob, animae septuaginta. Vnde per figuram synecdoche prouenit ista locutio, quae significat a parte totum. Sequitur : ówmenta eorum in morte conclusit. Respice quemadmodum cuncta 690 quae uel ad uictum humanum, uel ad solatium pertinent, dicit esse uastata ; ut impiis atque duris digna iudicentur prouenisse supplicia. 51. Et percussit omne primogenitum in terra Aegypli : primitias laboris eorum in tabernaculis 695 Cham. Ecce decima illa plaga primogenitorum, quam ira Dei Per angelos malos minabatur, exponitur. Talis enim tantaque fuit, ut israeliticum populum, quem nolebant Aegyptii ante dimittere, ultro potius exire compellerent. Pr?mogenita sunt quae primo loco sensibus nostris reuerenter oc790

currunt, ut est illud mandatum summum, Deum ex toto corde

diligere, proximi quoque habendam modis omnibus caritatem. 665/667 cfr Gen. 19, 1-25.

669 I Reg. 18, 10.

686/687 Ex. 1, 5.

665 deliberit Gerzz., corr. a. zz., delibet Przd. 667 suscipere suis hospitiis — 670 a//. ut] Gerz., et 669 introibit Gerzz. suscipeti Gerzz. Garet Prud. Garet Prud. dicentur e.

680 diabolo facete 677 nisi] si Ger. 697 israeliticum] in praezz. Gerzz.

—

Gare

691 in-

PI 568

726

79 I

710

EXP. IN PS. LXXVII, 51-54

Haec quando pereunt, frimogenitorum amissione percutimur et in ipsa prole rationis orbamur. Respiciamus plane quod populum Aegyptiorum decem plagis afflixerit, Hebraeorum gentem Decalogi munere decorauerit ; ut hoc sacramento numeri et ultionem datam reperias et gratiam praestitam fuisse cognoscas. Sequitur: $rimitias laboris eorum. Hoc est quod superius dixit, omne primogenitum. Primi!;ae quippe Jaborum ad totum pertinet quidquid humana possibilitas habere potuerit. Et sicut supra dixit, 2m terra Aegy$ti, ita et hic repetit, n tabernaculis Cham. Cham quippe fuit pater Chanaan, cuius posteritas terram ipsam pos-

sedisse cognoscitur. 92, Et abstulit sicut oues bobulum suum et per9E vA duxit eos tamquam gregem in deserto. 99. Et eduxit eos in spe et nom timuerunt ; et inimicos eorum operuit mare. 94. Et induxit eos in montem sanctificationis montem hunc quem acquisiuit dextera eius. Venit ad 720 octauam partem, ubi Domini beneficia referuntur et iudaicae obstinationis culpa subiungitur. Sed quamuis superioribus uideantur esse coniuncta, hic tamen ostenditur quid illa decima plaga compleuerit : scilicet ut populus Domini ab impia seruitute liberatus, ad terram repromissionis incolumis perue12 vA niret. Sed potest hic nonnulla quaestio suboriri, quia non illos quos abstulit de terra Aegypti, eosdem in montem sanctificationis adduxit. Significat enim Sion montem, ubi constat Ierosolymam constitutam. Sed dum ageretur de populo Iudaeorum, ipsos notum est ad hanc ciuitatem fuisse per59 ductos, qui suis patribus succedentes et nomen et gentem He-

braeorum continuisse noscuntur. Significat tamen (sicut reuera factum est) quia multi eorum ad Ecclesiam catholicam, quam mauult hic intellegi, conuersionis beneficio peruenerunt. Ipsa est enim quam Christus noster, qui est Patris dex755 tera, conquisiuit. Patet enim ut et figurate superiores uersus intellegere debeamus. Nam quod dixit: oues et gregem, significat populum christianum, qui in hoc saeculo £a75 quam in deserto pascitur, si mundanarum rerum desideria non sequatur. Educi? autem nos sumus in spe a terra Aegypti, 740 id est a tenebris peccatorum, qui fidei lumen accepimus. Ef inimicos nostros, hoc est diabolum cum ministris suis 0pe"uit mare, dum nos sanctae regenerationis lauacra diluerunt. Sic illis in figura facta sunt (sicut dicit apostolus) quae nostrae . salutis indicia nuntiabant. Et eiecit a facie eorum gentes ; et sorte diuisil 745 €vs terram in funiculo distributionis. 718 sanctificationis] suae ad. Gerzz. cum r ef £

735 et ut — Gerzz,

PL 569

EXP. IN PS. LXXVII, 55-59

727

959, Et habitare fecat in tabernaculis eorum tribus Israel. E$iecit a facte nostra gentes, quando barbarici et immites a nobis fugantur errores. Dw:idit autem nobis 75» terram illam repromissionis, cum pro sua dignatione unicuique beatam dederit portionem. F«wniculus autem distribuionis, tractus est ab illis qui terram tenso fune diuidebant.

Sequitur e? habitare fecti n tabernaculis eorum tribus Israel. Diuinae nobis scripturae tradiderunt in eorum 75; loco uel numero electorum $ofulum congregandum, unde superbi angeli probantur expulsi. Ergo £rzbubus Israel, id est uidentibus Deum dabit £abernacula, quae ante superbiae ruinam adhuc innocentes angeli possidebant. 56. Et tentauerunt et exacerbauerunt Deum excel76o sum ; et testimonia eius mon custodierunt. 9v. Et auerterunt se eti non obseruauerunt, quemadmodum paires eorum ; et conuersi sunt in arcum $eruersum. Nunc dicit contumaciam Iudaeorum, et quid eis irato Domino contigerit, consequenter exponit; 765 ut talia inoboedientes debeant exempla metuere. Arcus peruersus est malitia peccatorum, quae non eminus uulnera iaculatur, sed in se magis spicula directa conuertit. Quod utique dolosos pati manifestum est, qui dum aliis ingerere nituntur plagas, in se conuertere suas potius probantur insidias. jj)

B8. Et im ira concitauerunt

eum

in collibus

suis,

et in sculptilibus suis aemulatà sunt eum. Colles superbas ac tumidas significat cogitationes hominum, quibus semper Dominus inuenitur aduersus, quando in culturas daemonum iniqua praesumptione prosiliunt. A emulat? sunt 775 quippe ewm,

cum honorem Domini simulacris detestabilibus

contulerunt. Aemulatio enim ista in malam partem, non in bonam debet intellegi ; nam uide quid sequitur. 59. Audiuit Dominus et spreuit et ad nihilum vedegit nimis Israel. Nona pars, quae superest, introitur, 78o in qua uindictae genera numerantur et post aduentum Domini Saluatoris edicitur. Solet autem inter nonnullos facere quaestionem, quare cum peccata fuerint aliquorum, ille tamen in

omnibus uindicasse dicatur ? quod religiosis mentibus scrupulum non debet inicere. Nam etsi gentem captiuitati tradidit,

385 tamen sibi placitos conscientiae integritate seruauit ; sed eos

magis in tribulationibus exercuit, quos aeterno honore coronandos esse decreuit. Nam si ueritatis intima perscrutemur, captiuitatem passi non sunt qui animo liberi fuerunt, nec

747 habitauit r (praefer 5 T) fort. recte

748 eiecit] Gerzz., eiicit Gare?

459 exacetuauerunt

Gerzz.

458 tribus Gerzz.,

76i obseruauetunt] Gerzz. cuz r, set-

112 significat] Gerzz., 940 pr. in] Gerz. s. J. a. zz. uauerunt pactum Garef g 780 aduentum] Gerzz., aduentus Garef significant Gare

p 210

728

EXP. IN PS. LXXVII, 59-64

interno hosti sunt traditi, quorum conscientia non potuit a diuinitate subduci. 60. Et repulit tabernaculum Selom, tabernaculum suum, in quo habitauit inter homines. Selom ciuitas erat ubi arca Domini fuisse legitur constituta : unde per sacerdotes supplicantes, Hebraei. diuina responsa capiebant, 795 antequam templum esset Ierosolymis fabricatum. Hoc ergo tabernaculum repulisse dicit Dominum : ?n quo inter homines habitare dignatus est, sicut in alio propheta legitur : Vide quid feci Selom, ubi erat. tabernaculum meum. Sed metuendum est nobis, ne offensus corporis nostri tabernacula deserat, quae Spiritus sanctus, cum Dei munere bene nos tractamus, inhabitat, sicut dicit apostolus : Templum enim Dei sancitum. est, quod estis uos. 61. E? tradidit in captiuitatem uirtutem eorum et pulchritudinem eorum in manus inimici. Illud tem805 pus memorat, quando ab allophylis Hebraei uicti sunt et caedibus eorum direptionique patuerunt. Quapropter wirtutem et pulchritudinem significat arcam testamenti, per quam sibi inter gentes uidebantur inuicti et summa. decoris laude praecipui. 810 62, Et conclusit in gladio populum suum et hereditatem suam spreuit. Consequens fuit ut populus gladio caderet turpiter in ruinam, cui arcae dignitas probabatur ablata. Ille enim quos spernit annihilat ; nec quisquam potest subuenire, cui se probantur solatia diuina subtrahere. S jre8r I "it enim hereditatem suam, quando populum, quem inter multas nationes elegerat, pro scelerum suorum immanitate proiecit. Hereditas quippe ab hero dicta est, quoniam eam iure legitimo Dominus noscitur possidere. 63. Iuuenes eorum comedit ignis et uirgines eorum 820 non sunt lamentatae. Ignem hic iram bellantium debemus aduertere, quae traditos sibi tamquam consumptrix flamma deuorauit. Sequitur e£ uirgimes eorum mon sunt lamentatae. Lamentari enim uacantis est. Nam. cum omnes imminentia pericula formidarent, nulli licuit alterius 82 A funeri iusta persoluere. Lamenta enim dicta sunt intra lares monumenta, sicut antiquis sepelire mos erat. 64. Sacerdotes eorum in gladio ceciderunt et uiduae eorum nom blorabantur. In ipsa igitur captiui tate fili Heli sacerdotis ab allophylis gladio leguntur exstinc ti ; quorum 199

unius uxor uidua facta, post subitum partum morte

*98 Ier. 7, 12.

801/802 I Cor. 5, 17.

789 sunt] Gerzz., ozz. Garet 791 (selo), 92, 798 selom] Gerzz. cuz r (praezer CU V),silo Gare cum g 803 uirtutes r(5raefer K*) 804 pulchritudines r 828 plorauerunt r

PI 27e

EXP.

IN PS. LXXVII,

64-68

7209

praeuenta est. Ita contigit uteius 42d 4a minime $loraretur, dum uniuersos communis interitus occupasset. Nam talia in ilo populo multis accidisse credenda sunt, quando pluralem numerum auctoritas sancta memorauit, quae nihil noscitur 85; referre superfluum.

65. Et excitatus.est tamquam

dormiens Dominus

tamquam Poliens crapulatus a wino. Consuetudines istas hominum diximus propter res explanandas saepe Domino contributas. Dicitur enim a persona dementium, qui ita 84o putant quando periclitantibus non subuenit, quasi 42420 esse crapulatum. Sed illetantum neglegentibus atque infidelibus dormit, qui nulla psalmodia, nullis bonis operibus excitant Christum. Et iure àb ipsis redditur alienus, qui eum sibi quasi dormire dementer intellegunt. Excitatur etiam ad uindi$4; ctam malis actibus prouocatus, cuius patientia dormisse credebatur ; quod magis hic agnoscimus sentiendum. Excitaweruni enim eum allophyli, quando arcam testamenti eius inter simulacra posuerunt. Et sequitur quae illis tali facto prouenerint. Discutiendum est autem quod dixerit /amqwuam 8so Potens, quia tunc sunt homines ad iram faciles et ad uirtutem potentes, quando post crapulam uini de somno surgere consueuerunt. Denique beatus Hieronymus, inter alios ueridicus interpres, pro $otente fortis posuit. 6060. Et percussit inimicos suos in posteriora ; op85 Probrium

sempiternum

dedit

illis.

Hoc in primo libro

regum legitur, quia pro sacratae arcae iniuria allophyli 24 posteriora percussi sunt, ut etiam uiui a soricibus exsecrabili sorte roderentur. Quod of frobriwum eis permanet sem?zitern"m, quia nullus alter taliter punitus est. Sic peccatores in 86o posteriore uita percutit, quando eis sua debita non relinquit et quasi a soricibus consumuntur, dum eos diaboli cohors inimica uallauerit. 67. Et vepulit tabernaculum Ioseph, et tribum Ebhrem non elegit. 865

RP

68.

Sed

elegit

tribum

Iuda,

montem

Sion

quem

dilexit. Iudicia Domini ipsorum quoque nominum astipulatione declarantur. Josef significat augmentum, quod. et in malo et in bono ponitur ; sed modo in contrarium accipiendum est, quia constat esse repudiatum. E $ rem frugifer in852/833 Hieron. Psa//. iuxta Hebr. LXXVIII, 65 — edid. de Sainte Matie, p. 114. 867 cfr Hieron. Lib. interpr. bebr. noz. — edid. La855/898 cfr I Reg. 5, 1-6. 869/870 cfr Hieron. gatde, p. 7, 20 ; Aug. Ex. ps. 79, 2, 8 — CC 39, p. 1112. 0372» D. S3 T2:

$37 quasi r (praeter 5) quid Gerzr. fort. recte

838 explandas Ger, corr. pr. s. in explendas

859 taliter] ita add. Germ.

849

869/870 interpretatur] ozz. Gerz.,

PE 571

730

EXP. IN PS. LXXVII, 6871

87o terpretatur siue ubertas ; Jwda confitens siue glorificans. Memoria quoque condendum est, quod per hebraea nomina scriptura sancta causas nobis saepius declarat occultas. Quod genus locutionis sacrarum litterarum proprium esse non dubium est, quando tale aliquid mundanis litteris minime conti87; netur. Repulit ergo tabernaculum Ioseph, quia licet ipse fuisset iustus, tamen eius posteri qui ad semen carnis pertinuerunt, augmenta mundana et prouectum carnalem desiderasse , 27: noscuntur, /7ibwm quoque EÉjphrem mon elegit, quia in fruge saeculi huius carnali ubertate praesumebant. Ti880 bw» autem luda merito delegit, quae et confessione fuit humilis et conuersatione laudabilis : unde nobis secundum carnem Dominus Saluator aduenit. Sequitur montem Sion quem dilexit. Ecclesiam catholicam significat, de qua in

Canticis canticorum 885 «na est dilecta mea.

Dominus

dicit : Vaa

est columba

mea,

69. Et aedificauit sicut unicornuorum sanctificalionem suam, in terra [undauit eam in saecula. Vnicornuorum significat unam spem habentium in sanctissimam Trinitatem, ad quam fidelium sacratae mentes humili-

890 ter eriguntur et tamquam ualidissimo cornu fidei firmitateconsistunt. Sequitur i» terra f[undauwit eam in saecula. Quamuis in saeculo futuro Ierusalem praedestinata consistat j ?n terra tamen, id est in hominibus sanctis spe aeternitatis probatur esse fundata, sicut in euangelio Petro dictum est : 895 T'u es Petrus et super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam et portae inferi non raeualebunt aduersus eam. Ecce quomodo ?n terra sub aeternitate cognoscitur esse fundata. Nam et PL alibi de Ecclesia legitur : Deus fundauit eam in aeternum. 572 70. Et elegit Dauid seruum suum et sustulit eum

9oo de gregibus ouium : de post fetantes accepit eum. 71. Pascere Iacob bopulum suum et Israel hereditatem suam. Aptissima nimis introducta est et decora narratio ; ut quia dixerat, elegit Iudam,

nunc diceret, Dawid,

qui ab humanitate suscepta Christo Domino proximabat. Sed 90 vA melius hoc de ipso suscipimus Domino Saluatore ; nam in euangelio caeci clamauerunt : Fili Dauid, miserere nobis. Et 8*0 cfr Hieron. o. c., p. 74, 15. 884/885 Cant. 6, 8. 18. 898 Ps. 47, 9. 906 Matth. 20, 3o.

895/896 Matth. 16,

872 declatet Gerz;. 879 praesumebat Ger. 880 deligit Gerz. 886 unicornuorum] rz, unicornium Gerzz. (sed 7. 888 unicórn uorum) et Gare£ cum £ 887 fundauit eam] r, quam fundauit eam Gerz. (sed rece 1. 891) cuz r (X), quam fundauit Gare? (Dic e£ infra) cum £ 892 futuro] ozz. Gerzz. 893 spe aeternitatis] Gerzi. ed., sub aeternitate Garez 900 accipit Gerzz., corr. a. zz. 901 seruum "Aud. cum g 902 et decora introducta est — Gare

EXP.

IN PS. LXXVII,

71-72

Tí.0d

quia confidenter uerum dixerant, sub celeritate sanati sunt.

Sequitur e sustulit eum de gregibus ouium ; de post fetantes accepit eum. Per istam similitudinem Dauid filii

910 lesse (sicut et in aliis locis) Domini Saluatoris nobis sacra-

menta panduntur. Nam ille sublatus ab ouibus peruenit ad regnum : Dominus.noster functus officio pastoris, sedet ad dexteram Patris, qui est uere Rex regum et Dominus dominantwm. Nec uacat quod dixit, oues eius fuisse fetosas. Domini 915 enim grex spiritali gratia fecundus, filios noscitur habere copiosos ; sicut in Canticis canticorum de Ecclesia legitur : Denles tu sicul grex tonsarum ascendens de lauacro, quae omnes geminos creant et sterilis non est n eis. Addidit : fascere Iacob populum suum et Israel hereditatem suam. Hoc 92o lam manifestius aduertimus dictum de Domino Saluatore, qui gregem suum solus ualuit caelesti pane satiare et hereditatem suam maxime a periculis animarum cunctis eripere. Jacob enim possumus intellegere populum christianum, qui hic degit in terris. Hereditatem uero Israel, futuram congregatio92; nem quae Domini contemplatione pascenda est; quod ad temporalem regem omnimodis non potest pertinere. 72. Et bauit eos sine malitia cordis sus et in sensu manuum suarum deduxit eos. Absolute totum ad Dominum pertinet Saluatorem ; solus enim fuit qui peccata non 93o habuit. Dicendo enim, sine

malitia,

ostendit quia ita sint

dicenda peccata. Illa enim puritas, illa sanctitas, illa e caelo ueniens Maiestas, hoc probata est docuisse quod gessit, hoc gessit sine dubitatione quod docuit. Paw:it enim praeceptor egregius quos docere dignatus est, sicut ipse testatur : Non in 955 solo bane wiwit homo, sed in omni uerbo Dei. Sine malitia cordis, sicut alibi dicit : Nec est in ore eius dolus. Sensus

uero mamwwm, actualem significat sanctitatem, ad quam fideles suos, prout ipse tribuit, gloriosa imitatione perduxit. Sed nec istud Dauid potest temporali regi ullatenus conuenire ; sed 940 cum

ad Dominum

Christum

referuntur,

cuncta sibi decora

parilitate consentiunt.

Conclusio psalmi. solemus exquirere quid nos admoneat psalmis In nonnullis caelestis auctoritas. Hic tale fecit initium, ut expositio magis quam principium psalmi esse uideatur. Dixit enim parabolis 945 se et propositionibus esse locuturum, ut unusquisque uelociter cognosceret faciem psalmi, cum forma ipsius expressa fuerit 913/914 Apoc. 19, 16. Is. 55, 9.

931 e] oz. Gerz.

916/918 Cant. 4, 2.

945 unusquisque]

934/935 Matth. 4, 4.

que Gerzz. s. /.

936

PL 515

252

EXP.

IN PS. LXXVII,

72-LXXVIII,

1

dictionis. Quapropter sic pro suis delictis expulsos Hebraeos et intromissos asserit Christianos, ut utriusque legis intentionem quasi in unius faceret botri decore pendere. Amemus ergo prolixitatem eius, in quo dum historia refertur, noui testamenti gratia declaratur : more abyssi fluctuantis, quae tot lumina reddit quot tremores effecerit. Modo enim ibi claritas lampat, modo umbratilis imago circumuolat, et in eodem

elemento uidentur esse uaria; cum nihil illic coloris accedat,

95

I

nec recedat. Sic psalmi huius admiranda diuersitas et historiam narrat, et longe alia quae spiritaliter sentiantur, insinuat. Cuius similitudinem centesimus quartus quoque psalmus subsequitur. Et sicut in Dauid actibus declarantur Domini futura mysteria, ita et per miracula quae Iudaeis concessa sunt, christiani populi sacramenta panduntur. EXPOSITIO

IN PSALMVM

LXXVIII.

1. Psalmus Asaph. Sicut saepe diximus, haec significatio nominis ad actus illos pertinet qui ad mandata Domini gratiamque referuntur. Asaph uero Synagogam significat, quae tamen catholicae conuenire possit Ecclesiae. Neque enim Chrialieni credendi sunt, qui gratiae dominicae claritate II stianis fulserunt. Adde prophetas, patriarchas et populum illum iam Christo deuotum ante tempora christiana. Est ergo et iste psalmus totus in lamentatione positus, sicut et septuagesimus tertius, qui futura tempora uelut praeterita deploratet propter I o duritiam cordis sui genti grauiter affligendae, pietatis studio precatur Christum Dominum subuenire. Diuisio psalmi. Priusquam diuisionem dicamus, oportet gestarum

rerum

breuiter insinuare notitiam, ut dum causa praemittitur, textus

15

psalmi intellegibilius audiatur. Machabaeorum nobis primus liber insinuat Antiochum regem cum Ierosolymam uenisse t, hostiliter ciuitate opibus enudata, in templo Dei idola posuiss e, Hebraeosque dum diis suis sacrificare cogeret, multos martyres effecisse. Quapropter Asaph (quem diximus figuram

Ps. LXXVIII, 3 cfr supra Expos. ps. LX XII, 27 ; LXXIII, 3/4.

947 expulsis Gerz;.

949 botrui Gerzz.

952 quod Gerz;.

957

psalmus] 07. Gerz., fort. recte. Ip LXXVIII, 1 hic eZ. 3 significat synagogam - Garez 12 diuisionem] Gerg., de diuisione Gare; 14 intellegibilibus Gerzz. corr. 15 anthiocus Gerz. (sic sezaper) 18 figuram] Gerz., personam Gare/

B 272

EXP. 20

2)

30

35

40

45

IN PS. LXXVIII,

1

733

gestare fidelium populorum) per-totum loquitur psalmum, in prima parte dinumerans quanta temporibus supradicti regis Antiochi pertulerit Ierusalem populusque Iudaeorum. Secunda parte Dominum rogat ut supra potentes inimicos iram suae indignationis effundat et peccatis seruorum suorum dignetur esse propitius. Tertio prophetiae spiritu postulat uindicari non peremptionis uoto, Sed correctionis studio. Expositio psalmi. Deus, wenerunt gentes in hereditatem | tuam. Quamuis longis ante temporibus Dauid fuerit, quam rex existeret Antiochus, omnia tamen more suo quasi transacta refert, quae Spiritu sancto repletus praeuidebat esse uentura. Hinc est quod Asaph deflens subito clamabat ad Dominum : wenerunt gentes, tamquam iam muros inrumperent et formidata captiuitas introiret. Ge»s enim dicta est, quod uno sit genere procreata. I» hereditatem, lerusalem significat, ubi erat hereditas Deiin sanctis hominibus constituta : qualis fuit Mathathias, Eleazar, septem fratres cum sancta ma-

tre ; quales fuerunt mille, qui, ne sabbatum uiolarent, omnes se passi sunt ab hostibus quietis manibus interire ; et ceteri quos notitia humana minime comprehendit. Addidit 44a, ut excitaret iudicis animum contra aduersarios truculentos : dicens eos «uenisse ad laesionem rei, quae ad iudicem pertinebat. Haec oratores latius copioseque dixerunt, cum aduersariis suis odium facere inuidiamque niterentur. Coinquinauerunt templum sancitum iuum, posuerunt Ierusalem uelut bomorum custodiarium. Aptissime sancto uiro sacrati templi prius occurrit iniuria : ut hoc inter initia defleret, quod ad diuinam nouerat contumeliam pertinere. Coinquinauerunt dicit, polluerunt : quoniam illo tempore non est euersum sanctuarium Domini, sed impiae

gentes in sanctissimis locis simulacra nefanda praesumptione 50

SCHE

55

posuerunt ; ut ubi colebatur uerus Deus, ibi immundus

ado-

raretur spiritus. Sic enim de Antiocho in Machabaeorum libro legitur : Jussit coinquinari sancta et sanctum populum Israel ; iussit aedificari aras et templa et idola, ut immolarent carnes susllas et cetera. Sequitur dolenda nimis et iniuriosa comparatio: Posuerunt Ierusalem uelut $omorum custodiarium. Quod schema dicitur parabole, quando res sibi genere 52/54 I Mach. rz, 49-50.

19 per] pro Gerzz. corr. Ger;z., erumpetret Gare£ 39 animos Gerz.

52 coinquinate Gerzz.

20 supradicti] Gerzz. praedicti Garez 31 inrumpetet] 37? ceteros Gerz. 38 humana] Gerzz, oz. Garet

aduetsatius Gerzz., corr. a. zz.

54 suillinas Gerzz.

4? dicit] Gerzz., dixit Garef

PL 574

734

EXP. IN PS. LXXVIII, 1-3

dissimiles comparantur. Custodiaria siquidem $omorum dicuntur tuguria, quae sibi hortorum cultores ad depellendam solis iniuriam et ad custodiendas furum improbas manus fron6o dibus liscisque communiunt ; quae mox ut pomorum tempus abscesserit, tamquam inutilia derelinquunt. Quapropter gentes quae Ierosolymam uastauerunt, illam templi pulchritudinem singularem sic contemptibilem putauerunt tamquam casellulam pomorum, quae uilis atque despecta transacta aestate de65 seritur. Vnde et Isaias dicit : Relinquetur filia Sion uelut umbraculum in uinea et sicut tugurium in cucumerario. 2. Posuerunt mortalia seruorum tuorum escas uolatilibus

79

; ^

8o

caeli,

carvnes

sanctorum

tuorum

bestiis

terrae. Postquam de diuini templi est conquestus iniuria, uenit ad hominum neces ; ut eos post sacrilegii culpas, homicidii reatus argueret. His tamen aliquid maius adicitur, ut crudeli immanitate trucidatos, feris etiam abicerent insepultos. Contemptus siquidem corporum mortuorum non ad paruam refertur inuidiam ; nam si sepelire est pietatis officium, uolatilibus caeli abicere, magnae crudelitatis constat exemplum. Dicendo autem, seruorum tuorum, martyres significat, qui in illa captiuitate copiosa persecutione floruerunt, sicut in libro ipso legitur : Multi de Populo Israel obtinue-

runt, et confortati sunt in eis, ut non manducarent immunda ; et

elegerunt mori magis quam cibis a Domino uetitis coinquinari. Sequitur, carnes sanctorum tuorum bestiis terrae.

Vna res duplici uarietate describitur,

ut diuersitas crudelis

facti auditum possit iudicis exaggerare piissimi. Non enim suffecerat mortuos uolatilibus tradere, nisi et feras permitte85 rent eorum corpora laniare. 9. Effunderunt sanguinem eorum sicut aquam in circuitu Ierusalem, et non erat qui sepeliret. Adhuc in ipsa exaggeratione remoratur : ne cito transiret ab animo, quod atroci commissum uidebatur exemplo. Dicendo enim 90 sicut aquam, crudelibus factis auget inuidiam, ut ita sibi crederent humanum sanguinem effundere licuisse, quemadmodum solet aqua sine alicuius culpa decurrere. Nam quod

addidit, im circuitu Ierusalem, et non erat qui sepeliret, nefandissimam copiam sceleratae caedis ostendit, ut 95 non solum intra urbem, uerum etiam circa muros ciuitatis tan-

tum prouenisset exitium ; quatenus deuotionem sepulturae nullus implere ualuisset, dum par conditio cunctos inuolue-

63/66 Is. 1, 8. — 78/80 I Mach. r, 65. 58 depellandam Gerz. 60 liscisque] foliisque ed. Gare 71 ut] ad Gerzz. corr. *4 iniuriam /4z4. £Ofr. d. 71. $84 sufficetat Gerz. 86 effuderunt Gerz.

69 conquestus est — 80 coinquinare Gerz., ;

PL 575

EXP.

IN PS. LXXVIII,

3-5

735 ret; sicut in anteriore psalmo dicit : Iwuenes eorum comedit ignis, et uirgines eorum, non sunt lamentatae. 1OO 4. Fact sumus opprobrium uicinis nostris, derisui et contemptui his qui in circuitu nostro sunt. Gloriam illam Ierosolymorum toto orbe mirabilem usque ad opprobrium dicit uenisse «wicinoruwm, ut quanta prius nobilitate resplenduit, tanta postea abominatione sorderet ; 105 sicut et Ieremias in lamentationibus ait : Quomodo sedet sola ciuitas quae abundabat bopulis, facta est ut widua quae multiplicata erat àn nationibus : brinceps in regionibus facta est in iributo ? Et paulo post : Haec est ciwitas quae dicebatur corona gloriae, ucunditas uniuersae terrae. Sequitur devisui, et conIIO tempiui his qui àn circuitu nostro sunt. Eadem repetita diuersitate congeminat, ut illud quod dixerat o$$robrium,

IIS

SCHE

120

125

130

155

clarius monstraretur. Dicit enim Hebraeos fuisse de-

7Yisu, qui prius fuerant Domini deuotione reuerendi. Coztemptui uero tunc sunt habiti, quando eos captiuitati traditos uidebant, quibus pridem tot regna cessisse cognouerant. Nec uacat quod additum est, qui im circuitu nostro swni : quia semper grauiora sunt opprobria quae uicinitas nouit, dum assidua reputatione suscipitur, quod longinquitatis beneficio minime sustinetur. Sic totus iste textus a principio crescens, schema illud nobilissimum facit quod uocatur auxesis, latine uero nuncupatur augmentum. Vbi sunt oratores qui ad artem uerisimilem ueritatis officia transtulerunt ? p. 275 Ecce quibus argumentis agit simplicitas ingeniosa, non malitiosa calliditas. 5. Vsquequo,

Domine,

irasceris

àn finem

: ; accen-

detur welut ignis zelus tuus ? Venit ad secundam partem, in qua pium iudicem rogat ne usque ad finem irascatur genti iudaicae, quando se uenturum prophetarum sacris praedicationibus indicauit. Sancti enim uiri quamuis mala paterentur, sciebant se a Domino minime deserendos ; sicut alius psalmus dicit : Castigans castigawit me Dominus et morti non tradidit me. Prophetiae quoque spiritu denuntiat fieri quae praeuidebat esse uentura. Tempore siquidem ipsius captiuitatis Mathathias unus Hebraeorum zelo paternae traditionis incensus, quia uidebat ad idolorum culturam ciuicum populum trahi, collegit reliquos fideles atque in exercitum regis Antiochi cum filiis suis tanta indignatione prosiliuit, ut se et a iugo seruitu98/99 Ps. 77, 65. 105/108 Thren. 1, 1. Ps. 117, 18. 133/140 cfr I Mach. 2, 1-27.

108/109 Thren. 2, 15.

131/132

109/101 derisu et contemptu r (prae£er paucos codd.) 105 sedit Gerzz. 109 iucunditatis Gerzz. 114 captiuitate Gerzz. 120 ilud] Gerz., istud Gare 125/126 accenditur Gerzz. (corr. a. zz.) cum r (praeter K T) 127 quo Gerz:. 136 collegit] autem a4. Gerzz. 137 prosiluit Gerz.

PL 576

736

SCHE

EXP.

IN PS. LXXVIII,

.5-8

tis exueret et imperata sacrificia gloriosissime respuisset ; intantum ut quemdam Iudaeum idolis immolantem supra ipsas 140 aras amore sanctae deuotionis exstingueret. 6. Ejfunde iram iuam in gentes quae te nom cognouerunt et in regna quae non inuocauerunt nomen iuum. Postquam narrauit hebraicae gentis grauissimas calamitates, nunc petit a iusto iudice ut uastatores eorum afflictio145 nes sustineant, qui nomen eius omnimodis nesciebant. Effwnde iram iuam, dicit, id est, supra aduersarios indignationem tuam abundanter emitte ; ut sicut nos illi comprimunt, ita tuis uirtutibus obruantur. Sciebat enim humanam uictoriam tamdiu posse praeualere, quamdiu diuina potentia per150 misisset. Et cum dicit, quae te. non cognouerunt, culpas mitigat Iudaeorum : quoniam etsi multi deliquerant, erant tamen inter eos qui dominicis iussionibus seruiebant. Istos enim dicit merito persequendos qui nomen Domini omnimodis ignorabant. Sic culpa quae excusari non potest, superioris 15 ^ criminis collatione leuigatur. Nec uacat quod. ante dixit £4 geníes, postea in regna ; prius enim populis imprecatus est, deinde ipsis regnis qui talia fieri crudeliter imperabant. 7. Quia comederunt Iacob et locum etus desolaue7Ywni. Pro gente quae peccauerat, gratissimi patriarchae 160 nomen obiectum est ; ut recordatio sanctissimi uiri populi delicta mitigaret. Quae figura dicitur anteprosopon, quando pro homine ingrato ponitur persona gratissima. Dicendo enim, comederunt, significat comedi fecerunt. Saeuitiam impiae gentis ostendit, dum cadauera mortuorum ferarum comestionibus exponebant. Siue comed? significat eos qui, lege Domini derelicta, impia superstitione glutiti sunt. Sequitur e? locum eius desolauerunt. Euersionem et solitudinem deplorat pulcherrimae ciuitatis, quando impia dominatione, persuasione gentilium ciuium suorum habitatione nudata est. 170 8. Ne memineris iniquitates nostras antiquas, cito nos amiicipet misericordia iua, quia pauperes facti sumus nimis. Confessione delictorum propitium sibi iudicem reddit, ut qui se per iustitiam uindicare non poterat, per supplicationes necessarias expiaret. Sed cum sciret Asaph 175 Antiochi regis tempore nonnullos Iudaeorum esse seducendos, ut Domini cultura derelicta, nefanda idola sequerentur, non poterat pro antiquis tantum rogare culpis, quos sciebat futuris quoque temporibus ingentia scelera perpetrare. Sed hic antiquas similes antiquis culpis aestimo debere sentire, 18o quibus per innumeros annos nefanda mundi prauitate pecca-

142/143 non

inuocauetunt

nomen

tuum]

Garet cum g 147 abundante Gerzz. corr. antiquas] Gerzz., antiquos Gare

Gerzz. cum r, nom. t. non inuoc.

154 qui] Gerzi., quae Gare

c

179

EXP.

190

IN PS. LXXVIII,

8—1o

737

tum est ; sicut et alius psalmus dicit : Ecce ueteres posuisti dies meos. Sequitur : c?to nos amnticipet misericordia iua. Qui timet iudicium Domini anticipari se eius misericordia recte desiderat, quia nisi indulgentia praeuenerit peccatorem, in iudicio non absoluet errantem. Addidit: qw?a $awuperes facto sumus mimis. Paupertas est enim in nobis exiguitas bonorum operum et non habemus quod possimus offerre iustitiae, si nos incipiat uigor aequitatis inquirere. Super hoc ponit et 1271s : ne quis se putaret de probitate actuum suorum debere praesumere, cum se bonis meritis ?2mis pauperem esse cognosceret. 9. Adiuua mos, Deus salutave$s mosterv, propter honorem nominis tui.Cum dicit: adiwua nos, significat

gay

200

forsitan illud certamen quod Mathathias assumpturus erat ut Hebraeos a superstitionum clade liberaret ; ut causa humanis uiribus desperata Domini uirtute iuuaretur. Et bene infirmitatem suam intellexit, qui Saluatorem medicum totis uiribus inuocauit ; quatenus erepti Iudaei honorem eius nomini reddere potuissent. Vtiliter autem se adiuuandum propter honorem Domini dicit, non propter aliquod meritum suum. Domine, libera mos, et propitius esto peccatis nosiris brojier momen iuwm. Qui de propriis uiribus desperat, necessarie ad auxilium omnipotentis iudicis currit,

20 A

210

215

ut quod actibus propriis conferri non potest, pietate sancti nominis tribuatur. Ideo enim Saluator dicitur, quia in se sperantes saluat et imminentes peccatorum poenas commutat in praemia. 10. Ne quando dicant gentes : ubt est Deus eorum ? el innotescat im nationibus coram oculis mosiris. Reddit causam cur petiuerit plebem Domini debere liberari, scilicet ne illud usitatum dicatur a perfidis : wb: est Deus eorum ? Nam quamuis fideles diuersa flagella patiantur, istud tamen abeis non potest ferri, quandocreaturarum omnium insultatur Auctori. Dicendo enim, 4b: est ? putatur aut praesens non esse, aut non posse defendere. Et respice quam neces- . sarie inter calamitates suas illud opprobrium commemorat, quod ad diuinam pertinebat contumeliam. Sequitur e? ?nnotescat in nationibus coram oculis mosiris. Hic est subaudiendum,

220

uindicta,

quam

solet

Dominus

de

perfidis

facere, quando eos cogit desideria praua damnare. Cum dicit, coram oculis mosíiris, celeritatem postulat ultio-

181/182 Ps. 38, 6.

ope187 exiguitas] ozz. Gerzz. 186 nimis] oz. Gerzz. 185 absoluit Gerzz. 192 propter] et praezz. r (praeter A M) possimus] ozz. Gerzz. rum] ozz. Gerzz. 217 contumeliam pertinebant (s//. n exp.) — Gerzr. Z

C 2. (xcvi)

LP TI

738

EXP.

IN PS. LX.XVIIT,

.fo-12

nis; ut uideat fieri quod aliquando nouerat posse concedi. Vindica

225

230

255

sanguinem

seruorum

tuorum,

qui effusus

est. Tertiam partem quae restabat exsequitur, ut windicet sanguinem fidelium, qui pro eius nomine martyria pertulerunt. Vindicatio est enim per quam uis et iniuria iusta retributione defenditur. Sed hic illud uidetur optari, quod ad conuersionem respicit inimici. Nam cum hic in eis temporaliter

uindicatur, interitum aeternae damnationis euadunt ; SIc enim

in Apocalypsi legimus sub ara Dei martyrum animas postulare ut diuino iudicio uindicentur. Quae uindicta accipienda p 274 est ad modum quem diximus, quia beati uiri crudeliter se non expetunt uindicari, cum acceperint monita : Orate fro inimicis uestris, benefacite his qui oderunt uos et his similia. Ad postremum ipse Dominus praeceptorum suorum potentissi-

mus exsecutor in cruce positus ait : Pater, ignosce illis, quia

nesciunt quid faciunt. 11. Intret in conspectu tuo gemitus compeditorum ; secundum magnitudinem brachii tui posside filios 240 morte punitorum. De illis dicit quos pro nomine Domini uinxerat irreligiosa gentilitas, qui crebris gemitibus omnipotenti Domino supplicabant ut.eius Ecclesia in fratribus non deficeret, etiamsi ipsos imminens poena consumeret. Sancti enim uiri talia semper petunt, quae ad fidei augmenta profi245 ciunt. Sequitur secundum magnitudinem brachii tui posside filios morte bunitorum. Nimis pia suboritur et affectuosa precatio, ne f?1os eorum Dominus a sua possessione proiciat, qui pro eius religione sorte juniti sunt. Innumera enim tunc ibi turba martyrum fuit, quorum posteri 250 Dominum desiderant possidere, ne aliquo errore uitientur. Ille Siquidem quando nos possidet, diabolica in nobis iura non praeualent. 12. Redde uicinis mostris seplublum in sinu eo"wm : improperium ipsorum, quod exprobrauerunt 25 tibi, Domine. Tale est redde quale quod superius dixit, 41ndica,

260

quod etsi afflictionem tribuit corporum,

salutem

tamen efficit animarum. Vzcinos, finitimos dicit, de quibus superius ait : Facti sumus opprobrium uicinis mosiris ; septublum perfectionem significat muneris caelestis, quod accipimus quando Spiritus sancti illuminatione 230/231 cfr Apoc. 6, ro.

233/234 Matth. 5, 44.

236/237 Luc. 25, 34.

240 ponitorum Gerzz., corr. a. zz. (bic e infra), mottifi catorum /Aud. cum g 246 e 249 posteros Gerz;. 2854 eorum r (praeter

248 motti Gerz. po***nitorum Gerzz., corr. a. zz. 250 desiderat Gerzz. 252 praeualent] prae- s. 7. Gerzz. multos codd.) 260 accepimus] Gerzz., zzut. in accepimus

PL 578

EXP.

265

IN PS. LXXVIII,

12-13

739

complemur, de quo et alio loco dictum est : Argentwm igne examinatum, terrae purgatum septuplum. Quod ad conuersionem ipsorum non est dubium pertinere, quando sic recipiunt, ut in bonis partibus commutentur. I» sinu eorum, utique in animarum secreto debemus accipere, ubi semper fit gloriosa conuersio. Sequitur: 44 broperium ipsorum, quod exprobrauerunt iibi, Domine. Fecerunt iniurias, dicant laudes ; fuerunt increduli, sint deuoti ; exstiterunt superbi, fiant

270

275

280

humiles. Tunc enim Dominus gloriose uindicatus agnoscitur, quando maledicorum ore laudatur. 18. Nos autem bopulus tuus et oues gregis tui, confitebimur tibi in saeculum. De illis (sicut arbitror) dicit reliquis qui Mathathiae studio congregati, legem Domini custodire meruerunt. Istae reuera sunt owes Domini, quae eius gloriam confitentes in fidei firmitate manserunt. Potest autem hoc et generaliter accipi, ut ibi mixtus uideatur et populus christianus : quoniam (sicut saepe dictum est) ex duobus populis congregatio facta est una sanctorum. Intuendum est autem lamentationem suam qua suauitate concluserit, ut Domini dicat esse gregem, pro quo deuotissimus supplicabat, ne diutius irasceretur eis, quos suos esse meminerat.

Et àn saeculum saecul? narrabimus laudem tuam. Hic illam tangit futuri saeculi beatissimam psalmodiam, quam 285

chorus sanctorum sine cessatione dicturus est ; non ut alios instruat, quia ibi nullus erit indoctus ; sed ut honorem debi-

tum reddentes, praeconiorum ipsorum suauitate pascantur.

290

273

Conclusio psalmi. Secundus iste iam psalmus est qui honorabilem Ierusalem pia lamentatione defleuit. Sed sciendum quod septuagesimus tertius captiuitatem continet quam pertulit sub Romanis : iste uero Antiochi regis deflet sacrilegam et crudelissimam uastitatem. Considerandum quoque et alta mente condendum est quod caritatis studio commonemur Ecclesiae Dei bonis laetari et iterum calamitatibus eius uehementer affligi. Legitur enim : felices qui gaudent in pace tua et felices omnes qui contristabuntur in omnibus flagellis tuis ! Quapropter conuenit ut quod unicuique fidelium prouenerit, ad nostros dolores

proximitatis studio transferamus, sicut apostolus dicit : 57 quid patitur unum membrum, compatiuntur omnia membra ; siue glorificatur unum membrum, congaudent omnia membra. 261/262 Ps. 11, 7.

297/299 I Cot. 12, 26.

262 conuersationem Gerzz., a£ cfr /. 264 commutentur e/ 266 conuetsio 272 saecula r 243 reliquiis z 245 confidentes Gerzz., corr. a. zz. 279 autem est e Gare? 288 piae lamentationis Gerzz.

PL 579

740

EXP..IN:

PS;LXXVIIL-T3SEX XIX, 1-2

3oo Hinc enim caritas illa praecelsa conquiritur, hinc praedicata unitas inuenitur. Et si causam boni istius altius perscruteris, hinc et illa caelestis affectio gignitur, quae Domini Ecclesiam locupletare monstratur.

EXPOSITIO

IN PSALMVM

LXXIX.

1. In finem, bro his qui immutabuntur, testimonium Asaph, bsalmus. Doctis uiris et in auditorio Christi salutariter eruditis si quis usitata repetere conetur, offendit. Nam

cum

omnia tituli istius uerba 1am nota sint, restat ut

» hoc quod nouiter dixit Zes?imonium Asaph perquirere debeamus. Iste Asa ante trepidus, ante sollicitus, qui pro Synagogae peccatis uisus est psalmis prioribus exorare, tanta nunc praesumptione completur, ut iam commutatis in melius testimonium conuersionis praebere uideatur. Dicit enim de 1» primo aduentu Domini Saluatoris, qui hominem deterioratum lege peccati, ad sanctae conuersationis dona perduxit, translatamque uineam de Aegypto potentiae suae radice solidauit. Hoc est quod dicit Zest;monium $ro his qui immutabwuntur. Cantatur ergo hymnus iste de aduentu uiri

1; agricultoris, et uinea Domini, ut iam non obscuris, sed mani-

festis precibus eius postuletur aduentus. dem rei secundus esse dignoscitur.

Qui psalmus eius-

Diuisio psalmi. A sah iste quem titulus praecinuit commutatum, in prima sectione Domini deprecatur aduentum. Secunda testatur 7o quemadmodum uinea, quae est Ecclesia, toto orbe sit dilatata. Tertio loco incarnationis eius beneficio per similitudinem uineae uisitari deprecatur Ecclesiam seque Domino postulat adhaerere.

Expositio psalmi. 2. Qui regis Israel, intende ; qui deducis uelut 250ues loseph ; qui sedes super cherubim, appare. Per secundam speciem definitionis quae graece ennoematice x 27; dicitur, latine notio nuncupatur, magno desiderio uenire Christus Dominus postulatur ; ut per id quod facit, planissime indicatus esse uideatur. Nam ista species definitionis non 3o per substantiam, sed per actus suos unamquamque personam indicare cognoscitur. Recte igitur dicitur Regi caeli et terrae: qui regis Israel, cuius arbitrio et creata sunt et administrantur uniuersa. Sed quamuis omnia in eius potestate sint posita, illa tamen regere dicitur, quae se tractare caelesti

Ps. LXXIX, 1 commutabuntur 7 (praeter IN) Ger. corr.

25 ouem r

26 definitionem

EXP. 35

4o

4I

5o

IN PS. LXXIX,

2-3.

741

conuersatione nouerunt. Ideo enim subiunctum est Israel, quia ipsos propitius regit qui eum puro corde respiciunt. Israel enim interpretatur (sicut saepe dictum est) uir mente uidens Deum. Intende ; ac si diceret : supra nos lumen tuae pietatis infunde, ut qui per nos sumus tenebrosi, aspectus tui reddamur claritate conspicui. Sequitur: qu? deducis uelut oues Ioseph. Ioseph fidelem populum debemus aduertere, qui sic in caulas Domini deducitur, quasi oues ad pascua congregantur. Nam et ipsum nomen Zose$h significat sine opprobrio, quod. deuoto populo certum est conuenire. Et nota propria uerba singulis data fuisse personis. Reg?twur qui Israel est ; deducitur qu$ Ioseph est. Addidit: qui sedes super cherubim, appare. Cherubim, plenitudo scientiae interpretatur, in qua Christum Dominum insidere manifestum est. Sed quoniam adhuc in secreto suae maiestatis erat, rogat ut beneficio sanctae incarnationis affareat ; quatenus fideles suos firmissima credulitate consolidet. Et uide quia trina inuocatione uersus iste contextus est, ut omnia coope-

rari 9. cita Ista

sanctam significet Trinitatem. Coram Ephrem et Beniamin et Manasse. Exbotentiam tuam et uenti, ut saluos facias mos. nomina constat esse gentis hebraicae, ante quos ut appa-

reat, spiritali uirtute deprecatur ; hoc est, ut (sicut promissus

fuerat per prophetas) ex Iudaeorum gente nascatur. Sed quoniam non incassum haec nomina more scripturae diuinae ui6 o dentur aptata, interpretationes eorum studiosissime requiramus. E$hrem significat fructificatio; Beniamin, filius dexterae;

Mamasses,

oblitus.

Has

uirtutes inesse constat

Domino Saluatori ; fructificauit enim quando ad tempus corpore trucidato, ad perpetua caelorum regna surrexit. Filius 65 dexterae, id est Filius omnipotentis Patris. Oblitus, illud in-

T9

dicat quando iniuriarum suarum oblitus, in cruce positus pro iudaico populo supplicauit. Orabat ergo ut in his uirtutibus ueniret, quas eum facturum esse nullatenus ambigeret. Sequitur excita potentiam tuam et ueni, ut saluos facias nos. Quantam nobis utilitatem per incarnationem Domini nouerat esse tribuendam, tanto studiose deprecatur ut excztet potentiam suam et weniat ad peccata humani generis abluenda. Quod enim desiderium, quae preces, quae uota suf-

Ps. LXXIX, 43/44 cfr Gen. 50, 25 ; Onomastica Vaticana — edid. Lagarde, 47/48 cfr p. 173, 53/54 ; Ft. Wutz, Onomastica Sacra, Y, Lipsiae, 1914, p. 85. Aug, Es. ps. 79, 2, 175; — CC 39, 1112. 61/62 cfr Aug. Em. bs. 79, 5, 5/6 —

(5:59, XTEE2.

61 significat] Gerzz., interpretatur Gare? 42/48 congtegentur Gerzz. nasse Gerzr. 68 ambigerat Gerz.

62 ma-

BE 580

742 7 vA

EXP.

IN PS. LXXIX,

3-7

ficiant illud expetere, quod mundum possit a sua impietate saluare ?

8o

4. Deus uirtutum, conuerte nos et ostende faciem tuam et salut erimus. Quoniam credebat in se mirabilia facienda, iuste Dewm inuocauit wirtwutwm, qui solus praeualet de incredulitatis morte liberare. Et quia se nouerat esse distortum, conuerti se magnopere postulauit. Hoc enim cui

85

quae uult uniuersa complere ? Post conuersionis autem beneficium, apte sequitur : ostende faciem tuam ; quia solet diuinitas homines iam conuerso corde respicere. Quod enim addidit e£ salui erimus, euidenter significat Dominum Sal-

conueniat facere, nisi uirtutum Domino, qui solus potens est

uatorem, cuius reuera sumus incarnatione saluati.

9. Domine Deus uiriutum, quousque irasceris in orationem serui tui ? Hoc de illo tempore sentiendum est quo Asaph uenire Dominum postulabat. Et quia pro 9o dispensatione diuina erat aliquatenus differendum, dicit : quousque irasceris in orationem serui tui, ut non illa iam prouenire facias, quae promisisse cognosceris ? Et intuere pietatem ac desiderium supplicantis. Jratuw?n sibi Dominum credebat, quoniam humano generi subuenire tardabat. 6. Cibabis mos pane lacrimarum et potum dabis 95 nobis in lacrimis im mensura ? Postquam se differri posse praesenserat, enumerat mala quae passurus erat populus Hebraeorum. Dicit enim, c?babis nos ane lacrima74", significans eos sub afflictione uicturos. Panis enim IOO lacrimarwm uita est plena doloribus ; sed tamen in ea Domini miseratione czbamur, quando cladibus aerumnisque non exstinguimur, sed potius erudimur. Sequitur ef potum dabis nobis in lacrimis. Prius dixit banem ; nunc dicit et $otwm. Ista enim duo sunt quibus uiuit omnis humani105 tas, ut banem pro qualibet esca ponas, fotum pro omni potione. Nam quod tempus a lacrimis esse poterat uacuum, quibus et ipsa refectio uidebatur esse ploratio ? I mensura, in distributo modulo dicit, sicut ait apostolus : Fidelis Deus, qui non patietur uos tentari supra id quod potestis, sed. faciet 110 cum tentatione etiam prouentum uestrum, ut bossitis sustinere. 7. Posuisti nos in contradictionem uicinis nostris et inimici nostri deriserunt nos. Contradictio gentilis illa cogitanda est, quae aduersum praedicatores Christi prauis contentionibus erigebatur, credentes illa se posse defen108/110 I Cor. 1o, 15.

*6 deus] Gerzz. Garet cum g, domine praem. r, fort. recte, cfr 1. 128 95 panem Gerzz., corr. a. zz. 111 contradictione Gerzz. 112/113 illa gentilis — Gare

PL 581

EXP. IN PS. LXXIX, 7-10 II5

dere, quae in templis suis uidebatur adorare gentilitas. Siue magis illud tempus commemorare uidetur, quod in superioribus dixit :quia sub rege Antiocho dum aliqui Iudaei sacrificarent idolis, contradicebant his qui legem Domini custodire uidebantur. Et ideo w?cinos,

120

743

parentes debemus

aduertere,

qui eis proximitate generis adhaerebant. Sequitur e£ nosir?

deriseruni

nos.

Merito inimicé

inimici

deridebant,

in-

ter quos tam nefarium uidebant esse certamen, ut pars eorum in pristina religione constaret, pars autem idolis coacta seruiret. 125

130

8. Domine

Deus

uiriutum,

conuerte

nos

et ostende

faciem iuam et salui erimus. Repetit uersum quem iam superius ante hos tres posuisse monstratur : quia desiderantis mos est frequenter repetere quae magnis precibus postulat aduenire. Ipsa est ergo faces, id est praesentia Christi, per quam sai«w? fact? swmmus, ipsa per quam laqueos mortis euasimus, ipsa denique quae et indignis et confidentibus caelorum regna largitur. 9. Vineam ex Aegypto transtulisti ; evecosti gentes et blantasti eam. Venit ad secundam sectionem, in

qua per mysticas figurationes, quae fuerunt gesta commemorat. Quod schema dicitur metabole, unius rei frequens iteratio sub uarietate uerborum. Per hos enim sex uersus usque ad

SCHE

tertiam

diuisionem,

«nea

ista describitur.

Vineam

dicit Hebraeorum gentem, quam positam in typo constat Ecclesiae, unde fidelium nata est congregatio populorum. Vinea quippe a uitibus dicta est. Hanc ex Aegy$to deduxit magnis notisque miraculis et expulsis gentibus, id est, Amorrhaeis, Cethaeis, lebusaeis, ceterisque aliis finitimis eorum, tamquam mirabilis plantauit agricola. Hoc est testimonium redditum de immutatis Hebraeis, quod continetur in titulo. 145 Vinea siquidem Ecclesiae et hic pulcherrime comparatur : quoniam sicut illa inter folia caduca necessarios infert fructus, sic et ista inter turbas umbratiles peccantium ornatur fruge sanctorum, qui saeculi huius afflictione tamquam torcularibus 150 pressi, saporem norunt emanare dulcissimum. Siue quia fossa plus proficit, et putata multiplicatur, quod soli merito datur Ecclesiae, quae solet passionis falce crescere et persecutionum plagis in sancto populo semper augeri. Sed haec uinea quemadmodum per uniuersum mundum dilatata sit, subter 155 edicitur. 10. Viam fecisti in conspectu eius et blantast radi-

140

1441 cfr Varro de Ling. lat. p. 135, 4 126 repetit uersum] Gerzz, repetitur uersus Gare/ 135 fuerint Gerzz. 150 pressis Gerzz.

[n 276

enim

130 ipsa] Gerzz., ozz. Gare

PL 582

744

160

170

L7

180

190

EXP. IN PS. LXXIX, ro-13

ces eius et repleta est terra. Isti uineae fructuosae, quae mundi spatia comprehendit, uas fecit Dominus, dum eius conspectibus apparere dignatus est. Ipsa enim proficiendi fuit causa, ut suum uideret agricolam et ab eo imbrem praedicationis acciperet, quatenus fructus suauissimos procrearet. Sequitur e£ blantasti radices eius et repleta est terra. Radices eius sunt prophetae caelestis Regis operatione plantati : ex quibus illa felices palmites tendens, uniuersum mundum quasi amoenis fidei umbraculis occupauit. 11. Operuit montes umbra eius et arbusta eius cedros Dei. Latitudo et altitudo istius uineae decenter exponitur. Illos enim nouit operire quos nutrit, quoniam eus wmbra fructificat et amplius facit crescere, quae magis tegere comprobatur. Sed qualis est ista uinea quae montes operit ? Vtique superna, quoniam quaelibet altitudo terrarum cuncta sub caelo est. Sequitur e? arbusta eius cedros Dei. Quia cedros dixit, bene arbusta posuit ; uites enim quando in arbores ascendunt, arbusta nominantur. Sed quamuis in trigesimo sexto psalmo cedros pro superbia designanda positas

dixerimus, tamen quoniam hic est additum

Dei , martyres de-

bemus aduertere, qui in Ecclesia Christi in altissima sunt cacumina constituti. Et hos Ecclesia protegit, quoniam in eius esse gremio comprobantur. 12. Extendisti palmites eius usque ad mare et «sque ad [lumen propagines eius. Palmites significant discipulos Domini, quibus ipse in euangelio dicit : Ego sum witis uera, et uos palmites. Mare, cunctarum gentium uult intellegi sanctissimam credulitatem. Extendisti enim dicit, quoniam ab Ierosolymis haec uinea per apostolorum praedicationes in cunctas mundi partes extensa est. Accipere enim non possumus localem, de qua iam dictum est : P/antasti radices eius et repleta est terra. Propagines autem e24s filios regenerationis dicit, quia a flumine Iordane emanauerunt, ubi Dominus in exemplum nostrae salutis baptizari dignatus est. 13. Vtquid deposuisti maceriam eius et uindemiani eam ommes qui iranseunt wiam ? Istius uineae PL quae a iudaico populo ducit originem, miratur cur fuerit euer- 585

195 sa munitio, hoc est, Domini subtracta defensio.

Maceria est enim de solis lapidibus constructa custodia, quae solet uineas

defensabiliter

circuire.

Et

175/196 cfr Exp. pr. XXXVI, n. 35.

merito

tali uerbo

in superiori

182/183 Ioh. 15, 5.

173 dixit] Gerzz., dicit Gare; 174 ascendant Gerzz. Gare 190 manauetunt Gerz. 192 destruxisti iudaeo Gerz.

1*5 sexto] Germ., oz. 744. Fisc. cum g 194

EXP. IN PS. LXXIX, 13-16 200

205

210

215

220

225

230

20»

748

translatione permansit. Sequitur e£ uindemiant eam omnes. Hic windemiant, in malo positum debemus accipere, sicut et Ieremias dicit: Y ide, Domine et considera quia windemaasti nos. Sacerdos et $ropheta de sanctuario tuo deferit. Vindemiant ergo dicit, diripiunt atque conculcant ;quod a transeuntibus fieri solet, qui praedandi studio auferre labores nituntur alienos. Vindemia dicitur, quando uua uiti demitur; quod. etiam isti uineae Deus per Isaiam prophetam minatur: Destruam maceriam eius, el erit in direptionem et destruam parielem eius el erit n conculcationem. Addidit qui transeunt wiam. Gentes significat, quae 42a, id est Christum Dominum íramseunies, in idolorum sacrificiis iugiter permanebant. 14. Corsi eam aper de silua et singularis ferus depastus est eam. Exterminauit, extra terminos atque patriam suam ubique dispersit, quod in gente contigit Iudaeorum ; hoc est quod superius ait, windemiant eam. Arum, Vespasianum forsitan debemus accipere, qui illis exstitit et fortis et saeuus. Per hoc autem nomen significatur Iudaeis fuisse contrarium, qui hoc animal inter cetera habere uidebantur immundum. De silua, scilicet de gentibus, quae merito sz/4is squalidis comparantur, quae adhuc insitae de fructuoso germine non fuerunt. Afer enim dictus est ab eo quod in locis asperis commoretur. Singularem autem feyum, Titum eius filium memorat, qui reliquias belli tanta populatione contriuit, ut gentem et ciuitatem quasi herbarum pabula terribili depastione consumeret. Necesse enim fuit hoc uineae contingere, cuius maceria uidebatur esse deposita. Spiritaliter autem afe propter ferocitatem et fortitudinem nimiam diabolus intellegi potest. De silua autem dixit, quia cogitationes eius agrestes auiaeque semper existunt. Et nota quod his sex uersibus qui praedicti sunt, uinea ista describitur

per quartam speciem definitionis, quae graece hypographice,

latine descriptionalis appellatur. Haec, adhibita circuitione dictorum factorumque, rem de qua quaeritur competenti significatione declarat. 15. Deus uirtutum, conuertere ; respice de caelo el uide, et uisiia

16. Et perfice

uineam

cam,

istam.

quam

$lantaust

dextera

209/201 Thren. 2, 20. 204 cfr Varto de Ling. af. p. 13, 4 ; 29, 16. Is: 55 5. 220/221 cfr Varro de Ling. lat. p. 51, 18.

tua ; 206/207

201 defecit] Gerzz., defecerunt Garez 203 labores auferre — Gare 204 alienis Gerzz. 219 qui adhuc insiti Gerz. 220 dictum Gerzz. corr. 229 sex] rasura 2 litterarum in Germ. (Nx eras. ?) 234 deus] domine praez. r (praeter S K) conuette (-tere /4 M IN? T! B) nunc r 236 petfice] Gerzr. Garet cum g, at I. 249 dirige cuwz r

746

EXP. IN PS. LXXIX, 1618

et super filium hominis, quem confirmasti tibi. Relatis omnibus quae superius contigerunt, Asaph uenit ad tertiam sectionem, in qua rogat ut omnipotens agricola «wsi240 tet wineam dissipatam quam $2lamníare dignatus est et respiciat super filium hominis, quem confirmauit sibi. Commutatus quippe in melius, hoc singulare remedium rebus omnibus expetebat, ut Christo Domino supplicaret. Cum dicit : Deus uirtutum, conuertere, petit eum ut sup245 plices suos serenus aspiceret, et periclitantibus subueniret. Sequitur resfice

de caelo

et wide ; scilicet quibus flucti- p 277

bus laboret humanitas, quibus peccatis ad inferna rapiatur et delectetur uitiis, unde eam perpetua morte constat exstingui. Cum autem dicit : uisita uineam istam, et dirige eam quam jlantauit dextera tua, aduentum sanctae incarnationis expostulat, ut praesente cultore suo uinea plantata proficiat, sine quo nec fructus inferre poterat, nec proficuam habere culturam. Addidit e£ super filium hominis, quem confirmasti tibi. Omnino declaratum est quod superius dixit wisita. Filius quippe hominis Christus est Domi-

250

250

nus ex Maria Virgine genitus, a Patre natus ante omnia sae-

cula. Qui utique confirmatus est, quando de ipso ueritas pater-

nae uocis insonuit, dicens : Hc est Filius meus dilectus, n quo

mili bene complacui ; ipsum audite. 1v. Incensa igni et effossa manu ab increbatione uultus tui peribunt. Incensa igni et effossa manu, humana uitia significata debemus aduertere. Incenditur quippe aliquis igne cupiditatis, siue calore superbiae, quando cri-

260

26

VA

270

275

mina nefanda commiserit. Effossa uero manu sunt, cum per operationem sceleratam aliis praeparamus insidias et de-

cipere uolumus nescientes, dum nos in ipsam magis foueam

corruamus. Haec ergo peccata, ab inmcrebatione uultus Domini 2eribunt, quando illis dicendum est : //e ín ignem aeternum, qui paratus est diabolo et angelis eius. Non enim ulterius uisuri sunt, quem propter sua scelera perdiderunt. 18. Fiat manus tua super uirum dexterae tuae et super filium hominis quem confirmasti tibi. Grande sacramentum, grande munus diuinitatis exponitur : quia tamdiu forsitan dubitari potuit, quod Israel saluus fieret, donec salutaris Dominus adueniret. Illo enim ueniente promissio

tota completa est, nec ulterius ab ipso discedit Ecclesia, quae

Sponsi sui spiritali dilectione coniuncta est.

fiat manus

tua

Super

uirum

dexterae

Nam cum dicit :

tuae, operatio-

258/259 Matth. 5, 17.

268/269 Matth. 25, 41.

252/253 habeti Gerzz.

260 c/ 261 effusa Gerzz. corr. (/. 264 recte effossa)

unus

Qyerzz. corr.

273

584

EXP. IN PS. LXXIX, 18-20 280

285

747

nem sanctae incarnationis exposcit. Ipse est enim dextera Patris, de quo alio loco dicit : Non entm in arcu meo sperabo et gladius meus mon saluabit me ; sed dextera tua et. brachium tuum et slluminatio uultus tut. Deinde more suo propter explanationem repetit quod superius dixit e? swper filium hominis. communi iungendum est fiat manus tua, id est operatio sancta ad effectum promissa perducat. F;/?ws enim hominis idem ipse est Dominus Christus, qui etiam dextera Patris est. Sequitur quem confirmasti tibi. Confirmatus est utique apud homines (sicut iam dictum est) quando de

ipso uox paternae ueritatis insonuit, dicens : Hic est Filius

290

meus dilectus, in quo mihi bene complacus ; isum audite. Quod. non piget eiusdem exempli iteratione declarare, quando et in auctoritate eadem uerba constat esse repetita.

295

300

599

19. Et non discedimus a te ; uiuificabis mos et nomen iwum inuocabimus. Ad superiora respicit pars ista uersiculi. Dicit enim : fat manus tua super uirum dexlerae tuae, id est, ut mittere digneris Filium tuum, qui reum

mundum liberet a crimine peccatorum. E£ non discedimus & ie ; id est, quem semel mente concepimus, cordis oculis iugiter intuemur; nec a te deuotionem nostram possumus amouere, cuius aduenire Filium magnopere cognoscimur expetisse. Et quae sit utilitas ab ipso non d?scedere consequenter exponitur, siu2]icabis nos et nomen iuum inuocabimus. Viuificabis mos, quando, peccatorum morte deposita, ex aqua et Spiritu sancto renascimur. Nomen autem eius inuocabimaus, hoc significat, quoniam Domini Christi institutione salutari in oratione cotidiana nomen Patris iugiter inuocamus. 20, Domine

310

Deus

uiriutum,

conuerte nos

; et osten-

de jaciem tuam et salui erimus. Quae suauitas, quae sit utilitas uersiculi huius hinc datur intellegi, quoniam in hoc psalmo triplici eum repetitione memorauit; ut quasi prati

floriferi planitiem tensam per ordines certos iucunditas rosei coloris ornaret. In ista siquidem breuitate regulam totius religionis exponit. Primum est enim, ut nos Dominus conuer2:55

220

lat ; deinde, ut ostendat

faciem suam ; tertio, ut saluwos

efficiat. Non enim antequam conuertat, ostendit faciem suam ; nec saluat, nisi nos prius lumine suae pietatis inspexerit. Quapropter uersus iste mente condendus est, quia per ipsum sub breuitate petimus, quidquid nobis expedire monstratur. 280/282 Ps. 43, 7.4.

289/290 Matth. 3, 17.

299 intuemur ... possumus] Gerz., intueamur ... possimus Garef Gergz., COT. G. fH.

310 intellige

PL 585

748

EXP. IN PS. LXXIX, 20-LXXX, 1

Conclusio psalmi. Nimis 45sa5/, istum commutatum constat in melius, qui ueniam Christi dilatatam toto orbe conspexit et palmites eius montes obumbrare uidit et cedros. Spectaculum reuera beatum, cuius amoenitas ipsa cogitata refectio est : ut toto

52 vA

mundo una uinea umbram faciat suis frondibus, ne quis fide-

lium reddatur sole fuscatus ; de quibus scriptum est : per diem sol non uret te neque luna jer noctem. Verum ista uinea pro botris mustuosis sanctos infert fructus, martyres creat, prophetas educat, apostolos gignit, fideles edit innumeros ; et quid-

quid in Ecclesia sancta gloriose geritur, isti similitudini decen-

ter aptatur.

EXPOSITIO

IN PSALMVM

LXXX.

1. In finem, bro torcularibus, Asaph, quinta sabbati. Pro torcularibus, Ecclesiam significari superioribus est titulis indicatum ; sed quoniam ibi hanc praefigurationem in uuarum expressione posuimus, nunc in baccarum uindeCum tunsus aceruus oliuarum subiectus fuev^ miis explicemus. rit agricolarum arte ponderibus, nimiaque coeperit pressura torqueri et amurcam coenosam, et oleum pinguissimae puritatis emanat. Quod in Ecclesiae persecutionibus fieri posse non dubium est, quando et Deo puras mentes declarat et faeo cilentas conscientias euidenter assignat. Qwinta uero sabbati, significat a sabbato quintum diem, quando Dominus in

conditione rerum ex aquis creauit animalia, sicut Genesis lectio decursa testatur, dixit Deus : producant aquae reptilia animarum uiuarum. Hoc ad baptismatis gratiam similitudine decora coniungitur ; quae reuera animalia uiua sua fecundi-

2o

tate producit, dum sanctificatae aquae immaculatos reddunt, quos pollutos propriis sceleribus acceperunt. Sed ut partibus res expositas in unam seriem colligamus, intentio tituli talis est, ut n finem designet Dominum Christum ; fro torcularibus Ecclesiam; Asa congregationem ; q«inta sabbati baptizatos. Vnde colligitur psalmum in Ecclesia Domini regeneratae congregationi esse locuturum. Hic enim Asabh ad historiam quidem loquitur Iudaeis ; sed melius spiritali ter intellegitur de populo christiano. 326/327 Ps. 120, 6. Ps. LXXX, 13/14 Gen. 1520;

328 botruis Gerzz. 329 educat] Gerz. a. z;., educit Ger. Br. m., Garet Ps.LXXX, 4 uagatum Gerz. *" cenosam Ger. pinguissimi 18 unum Gerz.

Gerzz,

PO

BE 586 nu 278

EXP.IN

PS. EXXX,

1-3

749

Diuisio psalmi. 2

In prima parte psalmi loquitur Asa fidelibus, ut per organa diuersa musicorum laudes debeant Domino personare ; quoniam multa beneficia suo populo praestare dignatus est. Secunda, uerba sunt Domini comminantis ne idola colan-

3o

3I

tur, sed ipse solus-ádoretur qui praestare profutura munera consueuit. In tertia parte Asa ex sua iterum persona reloquitur, arguens infideles, cur fallaces exstiterint, cum eis dona Domini copiosa largitate collata sint.

Expositio psalmi. 2, Exsultate Deo adiutori nostro : iubilate Deo Iacob. Asaph iste, quem saepe diximus significare Synagogam, populos commonet fideles, ut non desinant cum summa laetitia Deo laudes dicere, qui eos a saeuissimis periculis est dignatus eripere. A dutor? autem quod dixit, uerus Deus tali uerbo declaratur : quia fictitius deus non est adiutor, sed elisor ; non sanans, sed uulnerans ; non subleuans, sed ualde

$ demergens. Nosíro enim dum dicit, deuotos se commonere testatur. Jubilate

dictum est a iuuando, id est delectando ;

ut quibus non poterat exsultatio uerborum sufficere, in abundantissimam atque inexplicabilem laetitiam prosilirent : docens gaudentibus animis Domino debere gratias agere, non 4 vA confusos aliqua anxietate cantare. Nam si terrena despicimus, semper ex illo laeti sumus, ad quem mens incerta atque titubans non potest peruenire. Jacob significat populum christianum, cul anterior Synagoga consentit, dum ad istum per gratiam translatum est, quod illi constat ablatum. Hi sunt quos dixit : Quinta sabbati, qui de sacra scilicet regeneratione nascuntur.

9. Sumite psalmum et date tympanum ; psalterium iucundum cum cithara. Organa quidem ista utraque musica sunt, sed causas continere probantur egregias. Dicit 55 enim : Accipite psalmum et date bonas operas. Psalmus enim ad diuina uerba pertinet intimanda, quoniam conformatio ipsius canorum uentrem (sicut saepe diximus) habet in capite ; quod merito ad psalmum refertur, qui semper resonat superna mysteria. T'ympanwm est, quod tenso corio quasi 6 o supra duas (ut ita dixerim) metas sibi ab acuta parte copulatas solet resonare percussum ; sic hominum corpus, dum pro Domino tribulatione quatitur, ad superna mandata dulcius temperatur. Hoc ergo commonet, ut accipientes diuina uerba Domino debeamus offerre terrena ; quia tunc Deo bene daiympanwum, cum eleemosynas facimus, cum ieiuniis 65 mus 36 a] oz. Gerz. 45 confusus Gerz. 65 pr. cum] Gerzz., dum Gare£

64/68 quia 2:4. tympanum] ozz. Gerzz.

PL 587

750

79

75

EXP.

IN. PS. LXXX,

corpus affligimus, cum uitia saeculi cum suo nihilominus auctore despicimus. Addidit Psalterium iucundum cum cithara. Admonet etiam et haec duo iucundissime copulari : ut et uerba Dei quae in $salterzo continentur et cithara quae humanos actus significare cognoscitur, in unam societatem debeant conuenire : quia utrumque melos sibimet copulatum Domino probatur acceptum. Psalterium enim idem significat quod ?salmus, cithara quod tympanum ; sed diuersitate nominum easdem res sub breuitate conclusit. Nam quemadmodum chara contra $salterium conformata sit,

frequenter expositum est. In hoc autem

8o

3-4

et sequenti uersu

iterum nobis enthymematicus, id est rhetoricus syllogismus elucescit eodem modo : Canere praeceptum est in Israel, et iudicium Deo Iacob : cantandum est igitur in initio mensis tuba, in die insigni sollemnitatis eorum. Modo reliqua per-

scrutemur.

:

4. Canite initio mensis tuba, in die insignis sollemnitatis uestrae. Praeceptum fuerat inter alia Iudaeis, ut a primo die septimi mensis, septem diebus tuba camerent, 8 I quod hodieque carnaliter faciunt, non intellegentes ideo fuisse iussum, quoniam Spiritus sancti gratia septiformis baptizandis erat toto orbe praedicanda. Vnde nunc fideles admonet Christianos, ut laudes Domini praeconiali debeant uoce cantare, cum nouae regenerationis fuerint gaudia consecuti. 9o Tuba enim cum ponitur, grandisonis aliquid praedicari clamoribus indicatur. Sic et alius propheta dicit : Exclama. et exalta sicut tuba uocem tuam. Considerandum est quoque quod per organa musicae disciplinae et psallere Domino et diem praecipimur sollemnitatis implere, ut sicut illa rediguntur ad 95 dulcisonum melos et in unam conuenientiam suauiter colliguntur, ita omnis actus noster redigatur ad Dominum et iucundissima modulatione eius auribus offeratur. Est enim disciplinae ipsius magna uis delectabilisque cognitio, quam doctores saecularium litterarum (largiente Deo, qui concedit omne IOO quod utile est) fecerunt doctrinabili lectione cognosci, quae in rerum natura prius tenebantur abscondita. Prima ergo huius disciplinae partitio est harmonica, rhythmica, metrica. Secunda partitio instrumentorum eius est in percussionalia, in tensibilia, in flatilia. Tertia diuiditur in symphonias sex. 105 Quarta diuiditur in tonos quindecim. Sic totius uirtus pulcherrimae istius disciplinae talibus priscorum distinctionibus 91/92 Is. 58, 1.

*2 idem] oz. Gerz.

*8 cluciscet Gerz., corr. in elucescet 82 insignis] Germ. eum r( praeter A* H? B), insigni Garez cum £ 84 primo] Gerz., prima Garez septimo Gerzz. 101 tenebantur] Gerz;.,, tenebatur Gare;

EXP. IN PS. LXXX, 4-7

TOI o

751

explicatur ; per quos modos in saécularibus libris multa quidem legimus ostensa fuisse miracula. Sed ut fabulosa forte taceamus, per citharam canoram Dauid legimus a Saule fugasse daemonium ; muros Iericho clangentibus tubis protinus corruisse, lectio diuina testatur ;ut dubium non sit musicos

IIS

sonos (iubente tamen.ac permittente Domino) magnas plerumque fecisse uirtütes. 5. Quia praeceptum in Israel est et iudicium Deo Iacob. Dicit causam quare debeant tuba canere : quia lex data est per Moysen in israelitico populo, qua cognita nullus peccare debuisset. Judicium autem Deo Iacob, id est Deo Christianorum. Ipse enim rationalem creaturam caelesti ueritate iudicauit;

I2 o

125

I30

sicut in euangelio

ait : Paler

mon

588

iudicat

quempiam ; sed omne iudicium dedit Filio. Hac ergo dispensatione mirabili Dominum constat esse laudandum, qui et legem n 279 dedit et iudicium futurum suae maiestatis innotuit. Jacob enim diximus significare populum sequentem, qui adoptatus per gratiam Christi primae districtionis praecepta superauit. 6. Testimonium in Ioseph posuit 2llud, cum exiret de terra Aegypti ; linguam quam non nouerat audiuit. Ioseph significat augmentatio, cuius nominis interpretatio testimonium est hebraei populi, qui de terra Aegypti multiplicatus ex24:t. Sed hoc ad nostram generationem competenter aptatur. Nam sicut ille per maris Rubri undas saluatus eiectus est, sic nos a terra Aegypti, id est a uitiis carnalibus absoluti, sacra unda regenerante, renascimur. Nec nomen

ipsum maris Rubri uacat : quia sicut illud Rubrum constat dici, ita et haec aqua rubra potest nuncupari, quae una cum sanguine de latere Domini Saluatoris exiuit. Sequitur /inguam quam nom nouerat audiuit. Linguam hic noui testamenti praecepta debemus aduertere. Nam si sermones intellegas, quomodo /inguam quam non nouerat populus hebraeus a4diwit, dum Christum Dominum locutum constet I40

IPTE

hebraice ? Hoc ergo dicit, quia per euangelium audierunt linguam, id est praecepta, quae prius eorum notitia non habebat. Siue illud significat tempus, quando apostoli Spiritu sancto repleti, linguis ignotis et uarüs sunt locuti. 7. Diuertit

in cophino

ab oneribus

dorsum

eius

; manus

etus

seruierunt. Et hoc quamuis ad historiam dici

109/110 cfr I Reg. 16, 25. 110/111 cfr Ios. 6, 20. 119/120 Ioh. 5, 22. 127 cft Hieron. Libr. interpr. bebr. nom. — edid. Lagarde, p. 7, 20 ; Aug. Ext. ps. 80, 8, 2 — CC 359, 1124. 142/143 Act. 2, 4.

118/119 uirtute 74z4. 120 quemquam Gerz. 125 illud] ozz. Gerz., eum r dum rz 127 augmentatio] Gerzz. eum ;Aug., augmentum Garef cum Hieron. 132 renascimus Gerzz. 133 rubri] Gerz. 5. /. 137 setmonis Gerzz.

752

EXP. IN PS. LXXX, 7-10

uideatur, quando in Aegypto Iudaeorum populus diuersis necessitatibus seruiebat, modo ut lateres faceret, modo ut terram

cophinis exhiberet, tamen istud Christianorum partibus diligentius applicamus, a quorum dorso auertit Deus onera pec150 catorum, quando se felici humilitate prosternunt, sicut ipse dicit : Vemite ad me, omnes qui laboratis et onerati estis et ego uos reficiam. Cobhinos autem dicimus per quos sordium purgamenta proicimus, ut loci puritas elucescat. M anws ergo suas in eis tenent qui peccatorum immunditiis occupantur : 155 sed de hac seruitute liberamur a,Domino, quando scelerum nostrorum sordibus expiamur. 8. In tribulatione inuocasti me et liberaui te : exaudiui te in abscondito tempestatis ; brobaui te ad aquam contradictionis. Iam quidem Domini Saluatoris 160 uerba referuntur et poterat esse diuisio, nisi post uersum istum diapsalma sequeretur : ubi magis competentius credimus

SCHE

esse faciendam.

Sed quoniam persona mutata

est, hoc

schema dicitur ethopoeia, quoties aliquem introducimus ad loquendum. Imputantur enim beneficia, ut grauior aestime165 tur offensa. Ipse enim nos de £ribulatione liberat, ipse in abscondito angustiam nostrae tempestatis exaudit, sed probat nos in contradictionibus haereticorum, quando aliquibus altercationibus uelut uentis flantibus excitamur. Nam si ad historiam referas, aquam contradictionis dicit, quan170 do in deserto fluenta israeliticus populus incredulis mentibus expetebat. 9.10. Audi, bopulus meus, et loquar Israel et testificabor tibi : Israel, sá me audieris, non erit in te deus recens, neque adorabis deum alienum. Inter17 lecto diapsalmate (quod nobis est in diuisionibus magnopere custodiendum), uenit ad secundam partem. Sed cum sit anterius loqui quam audire, hic prius adi positum est ; ut aduertas ad intellegentiam potius dictum, non ad aurium transitorium sonum. Dicit etiam, 5ofulus meus, ut illam se180 questraret amurcam, quae torcularibus Ecclesiae tamquam pars faecilenta proicitur. Ille est enim $o$wluws Dei, qui nescit cum malis aliqua morum permixtione confundi ; sed in olei pinguedine ac puritate in Christi gratia mundissimus perseuerat. Sequitur srael et testificabor tibi. Cum hic ante 185 iudicem soleant testes produci, ipse Dominus iudicii testem se dicit esse ueritatis ; ut nullus de factorum suorum compensatione dubitaret, ubi talis adstipulator existeret; quod tamen

151/152 Matth. 11, 28.

152 reficiam uos — Gare/ 159 aquas r 166 abscondita angustia Gerz. Fic, nosttae] et (t exp.) nostra Gerzz. tentationis 744. 174 positum est audi — Gare

PL 589

EXP.

I90

IN PS. LXXX,

ro-11

753 consequenter exponit. T'estificatur enim Dominus quando in illo iudicio maiestatis suae unicuique dederit pro factorum suorum qualitate sententiam. Ibi testibus opus non erit ut iudicetur, sed ipsum iudicium actuum nostrorum testimonium dabit. Dicturus est enim iustis : Eswuriui, et dedistis mihi manducare ; sitiui, et dedistis mihi bibere et reliqua. Impiis autem

quod talia non fecerint imputabit ; ita fit ut iudicium eius non 95

sine testimonio esse uideatur. Addidit : Israel, dieris,

nom

erit im te deus

recens.

si me

au-

Repetit /srael,

ut

se familiarem intellegat et ad iussa Domini oboedienter uota conuertat. Magnum enim sacramentum uno uerbo concluditur, ut iam tunc uentura haeresis ueritatis sententia uinceretur. 200

Dixit enim, 2041

205

tris quisquam putaret esse sub tempore. Nam ille recens est qui antiquiorem habet. Quapropter si recens non potest dici, coaeternum debet mentis sanitas confiteri. Et ne possit aliquis Deum Christum recentem dicere, quem de Maria uirgine natum esse cognoscit, cuius humanitas facta probatur

erit in te deus

esse sub tempore, dicit : &om

recens,

ne Verbum

erit tibi deus

recens,

Pa-

quo-

niam ipse est qui ante omne principium genitus de Patris substantia, aequali cum

eo coaeternitate

consistit, regnans

per

infinita saecula saeculorum. Vnde mirabili sanctoque compendio patres nostri duas naturas permanere in uno Domino Christo unitas atque perfectas dici et credi maluerunt; ut omnium haereticorum morbosa ac fetida eructatio tamquam hiatus pestifer salubri remedio clauderetur. I* £e autem quod dixit, significat in corde tuo, ubi debet ueritas, non falsi215

220

225

tas inueniri. Adiecit »eque adorabis deum alienum. Cum supra interdixerit coli recentem dewm non debere, hic adorare dewm uetuit alienum ; ut paene par sit scelus recentem dewm putare, et nefanda idolis deuotione seruire. Intellegant ergo Ariani quibus sociati sint, qui se a catholica sanitate disiungunt. 11. Ego enim sum Dominus Deus tuus, qui eduxi te de terra Aegypti. Dilata os tuum et adimplebo illud. Redduntur iustae causae quare deus adorari non debeat alienus. Primum quod Deus noster immutabilis atque aeternus est, qui de se dixit : Ego sum qui sum. Deinde, ut omnia intellegeremus ab ipso fieri quaecumque nobis profutura succedunt, ait, qui eduxi te de terra Aegypt:. Quae secunda species definitionis graece ennoematice dicitur, latine notio 192/193 Matth. 25, 35. — 228 Ex. 3, 14. 190 ibi] Gerzz. (cfr hic /. 184), ubi Gare£ 196 repetet Gerzz. 206 tibi etit — Gerzz. 216 dominum Gerz. 219 sunt Gerzz. 222 et] ego add. r 222 e/ 236 adimplebo] Gerzz. cuz r, implebo Gare cuz g 8

C 2. (xcvi)

PL 099

754 230

2

^

EXP. IN PS;LXXX] rf«3

nuncupatur. Haec isto modo semper efficitur, cum unusquisque de factis propriis iudicatur, quae et ipsi tantum, non et aliis uideantur accidere. Sed hoc cum Iudaeis ad historiam dicitur, Christianorum generalitas commonetur. Edwc?t enim nos de terra Aegypti, quando per regenerationis gratiam a peccatis teterrimis liberat, quibus tenebamur obnoxii, cum manus nostrae (sicut ait superius) ?*» cophino seruiebant. Sequitur : dilata os tuum «et adimplebo illud. Dslata, diuulga, dissemina, confitendo utique, uel admonendo ; ut illa

uelis loqui quae digna uideantur auditu. Tunc enim sensus spiritali gratia repletur, quando in laudes Domini os d?lata240 iw» esse cognoscitur; ut hoc et per eius gratiam incohemus et eius munere compleamus ; sicut dicit apostolus : Dilatamini et uos. Nolite jugum ducere cum snfidelibus. 12. Et non audiuit populus meus uocem meam et Israel non intendit mihi. 139. Et dimis? eos secundum desiderium cordas 245 eorum et ibunt in uoluntatibus suis. Quamuis impleuerit Dominus prophetarum ora dilatata, dicit eos auditos non fuisse ab israelitico populo, dum eius minime iussa compleuerit. Ille enim suae plebi tamquam oleo loquebatur ; 250 sed amurca non poterat audire, quae erat uelut inutilis respuenda. Addidit e? d?misi eos secundum desiderium cordis eorum et ibunt in uoluntatibus suis. Sequitur ultio digna peccati. Non enim dimittitur impunitus, qui a Domini tuitione deseritur. Ille enim quos relinquit, affligit : 2 ) quia malorum omnium retributio est tanta bonitate fraudari. Putat enim peccator genus esse beneficii, si suis uoluntatibus permittatur expleri, dum dicat apostolus : Tradidit illos Deus in concupiscentias cordis eorum, in ámmunditiam et reliqua. 260

14.15. S? 5lebs mea audisset me, Israel si in uiis meis ambulasset, ad nihilum inimicos eorum humi-

liassem et super ivibulantes eos misissem manum meam. Quaerendum est quare $/ebem dixerit suam, quae eum non erat auditura ? Suam dixit, quia ei legem dedit, mi26

A

racula magna monstrauit ; ut culpa cresceret, cum in eo plebs electa peccasset. Et nota quemadmodum se in hoc primo uersu subsequentia uerba declarant. Quod dixit, ^/ebs mea, 241/242 II Cor. 6, 15-14.

2357/2858 Rom. 1, 24.

229/230 unusquis Gerzz. 230 pr. et] om. Gerz. 238 auditui Gerzz. 240 jr. et] Gerz., om. Garet 241 dilatamini] uos add. Ger. s. J. a. zz. e£ eras. /. 242 mec distinguit ante nolite ; for£. recte 245 desideria rg (/ezm Gerz. /. 251) 250 audire] Gerzz. zt. a. 7. in auditi 253 a] ozz. Gerz. 256 si] dum eZ. 259/260 in uiis meis] Gerzz. Garet cuz g, uias meas r (praeter H? M $ B C) 260 ad nihilum] r, pro nihilo Gerzz. Garet cum g, a£ 1. 232. legunt ad nihilum 264 co] Gerzi., eum Garez

p 280

EXP.

270

15-17

755

hoc significat Israel. Quod ait, audisset me, hoc uult intellegi, s? im uiis meis ambulasset. Ille enim et audit Dominum et in uiis eius ambulat, qui mandatis ipsius non reperitur aduersus. Et uide ordinem fuisse seruatum. Prius enim est doceri nos, ac deinde audita compleri. Sequitur praemium quod mereri non potuit indeuotus : ad nihzlum inimicos eorum humiliassém, et super iribulantes eos misissem

235

IN PS. LXXX,

manwum

meam.

Generaliter sunt accipienda quae dicta

sunt, quia tunc ille resistit inimicis nostris, quando ei fuerimus humili satisfactione deuoti. Nam si Deo male agendo resistimus, ille iterum nostris non contradicit inimicis ; nec manum

280

285

290

defensionis super eos ponit, qui se ab ipso superba reluctatione subduxerint. Vnde intellegere debemus, quando a nobis auertitur, non esse pietatis defectum, sed magnae ultionis aculeum. Suspenditur etiam interdum a defensione sanctorum, quando tribulationibus et afflictione tentantur. Sed iustos sic tentari patitur, ut non deserat ; impios autem sic tribulari permittit, ut se ab eis reddat alienum. 16. Inimici

Domini

mentiti

uides, crederes iam relictos, addidit

SCHE

295

tem-

:2» aeternum

erit tem-

saturauii

eos.

Hic

pietas Creatoris

exponitur,

ut

inimicos, ld est ingratos beneficüs suis repleuerit, quos superius dixit fuisse mentitos. Ex adipe frumenti, siue manna significat, siue corpus Domini Christi. A diem quippe dicimus animalium pinguedinem corpulentam; quod nomen ad frumentum

205

ei ; et erit

$us eorum, scilicet punitionis, quando illis dicetur : Ife 2n ignem aeternum ; de quibus etiam legitur :Vermis eorum non morietur el agnis eorum mon exstinguetur. Quod schema eclipsis graece, latine defectus dicitur : sed non qui per ignorantiam deficit, sed qui se, ut potissimum quaeratur, abscondit. 1v. Cibawit eos ex adipe Ívrumenii, et de etra melle

200

sunt

jus eorum in aeternum. Post uerba Domini redit Asaph ad tertiam partem, inimicos eius digna exsecratione redarguens. Mentiuntur enim qui bonis se pollicitationibus obligantes, in pessimos iterum relabuntur errores. De paganis enim dici non potuit, qui nulla fuerant Domino promissione constricti. Et ne forsitan quod eos florentes in hoc mundo

abusiue translatum est, ut significaret ei inte-

rius aliquam inesse bonitatem. De petra melle, hoc est de sapientia Christi : quoniam ipse Pera est de quo supernae

293/294 Matth. 25, 41.

294/295 Is. 66, 24.

281 etiam] Gerzz., enim Gare 286 pos (t s. 7.) Gerz. 290 domino] Gerz., domini Garez 293 dicitur Gerz. 295 quod] Gerz.. PL, quid Gare 298. cibabit Gerzz., corr. a. zz. 803 dicimus] Gerzz., diximus Garez

pt 591

756

EXP.

IN PS. LXXX,

r7-LXXXI,

1

doctrinae mella manauerunt. Saturauit eos dixit, id est sancta praedicatione compleuit. Sed perfidi ieiuni fuerunt fide, qui auribus assati eas audierunt. 310

315

320

52)

339

335

Conclusio psalmi. Redeamus nunc ad sententiam superiorem et more apum dulcissimis floribus insidentes, assidua repetitione suauia mella carpamus : quia res salutaris quotiescumque repetitur, necessaria semper inde sumuntur. Quapropter studiosissime perquiramus quare sit dictum :non erit in te deus recens, si reuera esse uolumus Israel ? In hoc enim uerbo fidei totius uirtus sanctissima continetur : in hoc sermone ineffabilis illa maiestatis natura declarata est. Nam si deus recens non accipitur, coaeterna sibi sancta Trinitas sine dubitatione sentitur : quia iunior ibi non est, ubi senior non probatur. Aeternus est igitur Pater, aeternus Filius, aeternus Spiritus sanctus. Distinctio enim in personis, unitas cognoscitur in natura. Omnipotens Pater, omnipotens Filius, omnipotens Spiritus sanctus ; trinum quidem nomen, sed una uirtus, una potentia. Filius a Patre incomprehensibiliter genitus ; Spiritus sanctus a Patre et Filio ineffabiliter procedens : potestas non accidens, sed indiuidua manens. Summitas sociabilis, regnum sine fine, gloria sempiterna, quae sola creat, sola peccata dimittit et caelorum regna concedit. Sequitur »eque adorabis deum alienwm. Deus alienus est, qui in sacrilegas culturas dementium hominum prauitate peruenit ; non essentiam deitatis habens, sed honorem falsae maiestatis accipiens; non qui homines creauit, sed qui est ab hominibus fabricatus. Alienus reuera, quoniam alienata mente repertus est. Hoc si utrumque refugimus, ueri Dei gratiam promeretur, quia nouit de se male sentientes abicere et recte credentibus beneficia digna prae-

PL 092

stare.

EXPOSITIO

1. Psalmus

IN PSALMVM

LXXXI.

Asaph. Dictum est in praefatione psalmos

uniuersos esse dauidicos ; sed hos qui uocabulorum diuersitate praenotantur, propter intellegentiam nominum suorum in 319/320 cfr Syzzb. Arbanas.

309 auribus assati eas (sz. sanctas praedicationes) audierunt] auribus adsatias audis«runt Gerz.., autibus ad satias audierunt 744. Ber. Fisc., auribus aggrauati audite noluerunt Garez 315 uolumus esse — Gare£ 334 promeremut Gerzz. qui ed. Ps. LXX XI, 2 dauiticos Gerz.

p 281

EXPJINOPS:.

EXXXI, f 757 titulis fuisse praescriptos. Ponitur enim hic 452A, quod in; dicat Synagogam, quae Dominum Saluatorem corporea quoque praesentia meruit intueri, quando dignatum est Verbum caro fieri et in gratiam nostrae uiuificationis occidi. Denique psalmus ipse sic incohat : Dewm stetisse in synagoga deorum. Nec illud omittendum esse diiudico, quare Synago10 gam antiqui uocitauerint, quam nunc Ecclesiam christianis temporibus nuncupamus. Synagoga est generaliter dicta congregatio, non satis exprimens hominum coetum; Ecclesia uero

conuocatio nuncupatur, quae de diuersis gentibus aggregata colligitur. Conuocari enim ad illos pertinet qui ratione prae1; cellunt ; ut intellegamus Ecclesiam Dei et nomine creuisse semper et meritis. -

Diuisio psalmi. Asaph, quem pro significatione sui nominis in titulo constat appositum, contra Iudaeos de Christi aduentu per totum loquitur psalmum. In prima parte commonens eos Deum in 20 eorum medio constitisse et ideo non debere illos consortium suscipere peccatorum. Secunda parte admonet ut intellegant ipsum esse Christum, qui in assumptione carnis pauper et egenus esse uidebatur. Tertio loco dicit eos honoratos ut filii Dei fierent, sed ipsos in mortis laqueos suo uitio corruisse. Expositio psalmi. 2; Deus stetit im symagoga deorum ; $n medio autem deos discernit. Vno uerbo Iesus Christus mirabili nobis breuitate declaratur. Ipse enim Dews stetit $n synagoga, qui et sedet ad dexteram Patris. Situs enim isti corporales sunt. Nam

si maiestatem

eius intendas,

ubique

totus,

3o ubique plenus est ; nec potest dici a natura deitatis stare uel sedere, qui nulla loci determinatione concluditur. Sed iste Asaph diuina inspectione illuminatus, Dewm clamat Iesum Christum 2 synagoga stetisse, cui nisa est impiorum turba resistere ; ut affectu paterno corrigeret quos in seipsos 35 potius cognouerat insanire. Sic enim de ipso et Ioannes Baptista dicit : Medius autem uestrum stat, quem wos nescitis. Addidit etiam, deorum, ut euidentius de hominibus dictum aduerteres, inter quos corporaliter habitasse cognoscitur Christus, sicut Ieremias propheta praedixit : Post haec $n terris 4o «sus est et cum hominibus conuersatus est. Nam hoc de hominibus dictum saepius inuenimus ; unde et ad Moysen dicit : Ps.

LX XXI, 36 Ioh. 1, 26.

39/40 Bar. 5, 58.

4 persctiptos z4z4. 26 deos] ds Gerz., deus r (praeter nonnullos codd.), efr. I. 52 29/30 totus ubique] ozz. Gerzz. per bomoiotel. 39 hieremias Gerz.,

batuch Garet (de quo reuera uerba sumpta sunt)

PL 295

758

EXP. IN PS. LXXXI, 1-3

Constitui te deum bharaont. Et inferius psalmus ipse dicturus est : Ego dixi : Dii estis et filii Excelsi omnes. Sic enim et filios Dei homines uocamus. Quod si ad naturam deitatis referas, 4 vA unum est Verbum quod ueraciter ac proprie sic debeat nuncupari. Dicimus nonnumquam abusiue deos, et superas potestates, sicut ait apostolus : Efs? sint qui dicantur dii, siue in caelo, siue in terra : nobis tamen unus est Deus Pater. Sequitur in medio auiem deos discernit. Ecce adhuc incarnatio eius situ corporeo declaratur. Nam cum dicit 4» medio ,locale spatium significat, quod turbis ambientibus cingebatur. Deos discernit, id est apostolos atque iustos, qui maiestatis eius monita fidemque secuti sunt. Discernere enim ad praescientiam pertinet intellectumque diuinum, qui nos de massa » vA peccati eripit et ad caelorum regna perducit. Vnde etiam apostolus dicit : Qwis enim te discernit ? 2, Quousque iudicatis iniquitatem et facies peccantiwm sumitis ? Dicendo quousque, prauam consuetudinem longi temporis accusauit. Susceptae siquidem legi 6 o durissime restiterunt ; directis prophetis mortes pessimas intulerunt ;uenientem Dei Filium crucifigere quam honorare maluerunt ; ut merito sit dictum : qwous que, cum etiam et

6)

ipsum Creatorem, quantum ad uoluntatem eorum attinet, interficere decreuissent. Facies autem sumitis beccantium dictum est, propter eos qui se in illa seditione crucifixionis discernere noluerunt ; sed cum furentibus furuerunt, cum in-

sanientibus clamauerunt faciemque illam peccantium tetris uultibus induerunt. Nam si facie fuissent diuisi et actibus quoque poterant segregari.

9. Iudicate bupillo et egeno ; humilem et pauperem iustificate. Interiecto diapsalmate uenit ad secundam

partem, in qua commonet enixius Iudaeos, ut debuissent in-

7 A

8o

tellegere quem uidebant et aduerterent humilem propter se factum, cui caelorum potestates dominationesque deseruiunt ; pupillum fuisse, qui rector est omnium ; egenum, qui donando nescit expendi; $awferem, cuius sunt omnia quae in caelo et in terra creata sunt. Ipsum ergo commonet iustificari, quem Iudaeorum proteruia desiderabat exstingui. Pulchre autem dictum est $willo, cui pater carnalis humana solatia non praebebat. Nam sicut ante mundi constitu-

tionem

Verbum

sine matre

fuit, ita tempore

incarnationis

suae idem ipse Dominus Christus exstitit sine patre terreno.

42 Ex. 7, 1.

47/48 I Cot. 8, 5.6.

56 I Cor. 4, 7.

42 phataoni] Gerz.. cum LXX et Vet. Lat. (cod. Laugd.), phataonis Gare£ cuz Vulg. 49 deos] ds Gerzz., eo s. /. a. zz. 57/88 peccatorum 74z4. cum g ?0 pupillo et

egeno] Gerzz. cum r (cfr 1. 39), egeno et pupillo — Gare (cfr g)

PL 594

EXP.

IN PS. LXXXI,

4-6

759 4. Eripite pauperem et egenum de manu peccatoris liberate. 85

90

95

IOO

IIO

Ad illos haec

uerba

fieri sentiuntur,

qui manus

suas quidem in nece Domini minime miscuerunt, sed contra sceleratas praesumptiones obuiam ire noluerunt, ut et illum a pernicie corporali liberarent et se a consensu prauitatis exuerent ; de quibus et alibi dicitur : Canes muti nescierunt latrare. Ipsi ergo commonéntur, ne desinant iniuste traditum eripere, qui erant iniquo facinore peccaturi. Nam cum possis obuiare peruersis, si desinas aduersari, consensus erroris est. Pawperem uero et egenum de Domino Saluatore dici posse frequenter expositum est : quia cum humanitatem suscepit, simul et indigentiam nostrae paupertatis assumpsit, sicut et alibi dicit : Pawper et dolens ego sum. 5. Nescierunt neque intellexerunt, in tenebris ambulant : mouebuniur omnia fundamenta terrae. Vera conclusio, breuisque sententia : non illos ?ntellexisse auctorem luminis, qui 2» tenebris ambulabant ; de quibus dicit apostolus : S7 enim cognowissent, numquam Dominum. gloriae crucifixissent. Sequitur mowebuntur omnia fundamenta ierrae, ut ueraciter de quo dicta sint superiora possis aduertere. Signum dicit quod in crucifixione Domini constat euenisse ; sicut euangelü doctrina testatur : T'eryra mola est, belrae scissae sunt et reliqua. Hoc enim si in causas alias transferatur, sicut perfidi Iudaei uolunt, nullatenus poterit conuenire. T'erra uero mota potest et spiritaliter accipi : quia illo tempore multi peccatores, id est terreni homines uiso tanto miraculo crediderunt, ex quibus centurio exclamauit dicens : Vere Filius Dei erat iste. 6. Ego dixi : Dii estis, et filii Excelst omnes. Venit ad tertiam partem, ad apostolos et iustos reliquos uerba conuertens. Hoc enim honorabile nomen solis fidelibus datur,

II$

de quibus superius dixit : Dews stetit in synagoga deorum. Promissiones ergo tales acceperant, ut si mandata Domini

I20

custodirent,

fi/;4 uocarentur

Excelsi,

per gratiam

utique, non per naturam. Solum enim Verbum est, quod substantialiter et proprie dicitur Dei Filius ; sicut est illud: Dommus dixit ad me : Filius meus es tu. Omnes autem filii eius uocantur, qui sanctis iussionibus acquiescunt ; sicut in euangelio legitur : quotquot autem receperunt eum, dedit eis potestatem filios Dei fieri. Intende uero quod per tertiam decimam spe104/105 Matth. 27, 51* 100/101 I Cor. 2, 8. 95 Ps. 68, 50. 88 Is. 56, 10. 121/122 Ioh. 1, 12. 118/119 Ps. 2, 7. 110 Matth. 27, 54.

95 dicit] Gerzz., dicitur 86 illos Gerz. 88 peccatorum r (praeter ziultos codd.) 122 decimam tertiam -— Garez 117 pet] oz. Gerz. Garet

n 282

760

EXP:

ciem definitionis,

125

I30

LX XXI; 6-3

Graeci «ar

avaAoyíav, Latini iuxta

rationem dicunt, homines dicuntur dii et filii Dei ; quae tunc exoritur, quando maioris rei nomine res definitur inferior. Hoc etiam argumentum comparationis refertur a minore ad maius. Minores sunt enim homines quam dii. 7. Vos autem sicut homines moriemini et sicut unus de principibus cadetis. Superiorem uersum dixit ad iustos, nunc uerba deflectit ad impios. Increpat enim incredulos, qui mori potius per superbiam quam per oboedien-

tiam

25s

quam

IN PS.

uiuere

maluerunt.

Dicendo

significat utique peccatores, qui nec de obnoxiis facti sunt liberi. principibus cadetis. Vnus diabolum, qui de caelo proiectus uersitatis inuenit. 8. Exsurge,

Deus,

enim

: sicut

nullo pretio sunt Adiecit e£ sicut de. principibus corruit et poenam

iudica

terram

:

homines j

redempti, unus de significat suae per-

quoniam

iu

hereditabis in omnibus gentibus. Cui dicitur exsurge, 140 nisi illi qui praeuidebatur occidi ? iudica terram, eidem ipsi dicitur de quo scriptum est : cum autem uenerit Filius hominis in maiestate sua et omnes angeli cum eo, tunc sedebit super sedem maiestatis suae et congregabuntur ante eum omnes genles. Hereditabis in gentibus, terram scilicet quam supe145 rius dixit, illam quam beati possidebunt et aeternam iucunditatem magnae felicitatis accipient. Conclusio psalmi. Audite, Iudaei ; intellegite, pertinaces, quanta de aduentu

Domini Asaph iste locutus est. Quid colitis, si prophetarum

uestrorum

150

155

160

dicta nescitis ? Venite

ad catholicos

sacerdotes,

aperiantur aures uestrae ut possitis dono Domini diuturnam euadere surditatem. Vos quoque, psalmi huius primo uersu curamini, qui Nestorii et Eutychis pestifero uapore feruetis. De quo enim dicitur: Dews stetit in synagoga deorum ; et sequitur :i» medio autem deos discernit ? Stetit utique ab humanitate, discreuit a deitate unus atque idem Dominus Christus; utrumque uerum, utrumque perfectum est. Talis enim error est duas naturas diuisas secundum duas personas in Christo Domino profiteri, qualis unam confusa m credere, quamuis in unitate personae. Vobis enim Sedulii uersus ille dicendus est : Ambo

errore pares, quamquam

diuersa sequantur.

Nam si hominem ad caelos non extulit, dicite quem redemit ? 141/144 Matth. 25, 31-32. — 161 Sedulius Carz;. Paschale L, 32; — CSEL ro, 39.

146 accipiunt Gerzz.

184 deos] ds Gerz;., eo 5. 7. a. zz.

PE 595

EXP. .IN PS. LXXXI,

170

8-LXXXII,

1

761

Formam siquidem serui assumptám, legis non absumptam. Nulli autem datum est tunc perire, quando ne aliquando perire possit, accepit. Nam si iam una natura sub confusione magis uestra, o Eutychiani, facta est, ut putatis, quomodo Filius hominis ad iudicandum praedicitur adhuc esse uenturus ? Aut quomodo «edebunt impii m quem compunxerunt ? Denique ut haec persuasio funditus tolleretur, post resurrectionem Thomae dubitanti ipse respondit : Mite manwm tuam et wide, quoniam spiritus carnem et ossa mon habet, sicut me widetis habere. Considerate etiam quae uos sequatur absurditas. Nam cum ex duabus naturis unam factam dicitis, aut confusionem

r7

prouenisse creditis, aut unam periisse sine pudore firmatis. Quid refugitis confiteri quod. patribus nostris, Spiritu sancto reuelante, complacuit ? Certe si non uultis duas naturas inconfusas, immutabiles, indiuisas inseparatasque credere, dicite duas substantias, dicite duas formas, sicut apostolus ait :

18o

PL $96

Qui cum n forma Dei esset, non rapinam arbitratus est esse se aequalem Deo ; sed semetipsum exinaniwit formam serui accipiens et habitu inuentus ut homo. Tantum est, ne refugientes malagma salutiferum, exitium uobis praeparetis aeternum. Sciendum uero est quod hic psalmus quintus est eorum quos de duabus naturis Domini Christi conscriptos esse praedixi-

mus.

EXPOSITIO

1. Canticum

psalmi

IN PSALMVM

Asaph.

LXXXII.

Cantici psalmi significan-

tiam in praefatione posuimus et per titulos, ubi locus exegit, frequenter ediximus : quoniam nominum istorum uirtus ad illum nos intellectum trahit, ut in rebus actualibus ad diuiV^

nam contemplationem animos iugiter erigamus. 45sa/ uero congregationem latina lingua resonare non dubium est. Sed iste

Asaph, quoties in medium deducitur, sicut iam diximus,

non est auctor ipse carminis, sed propter nominis sui significationem uirtutesque psalmorum apte titulis uidetur appositus.

IO

Diuisio psalmi. Asaph, qui multa iam in superioribus psalmis de Domini incarnatione praedixerat, nunc in primo membro de aduentu eius secundo dicturus est ; expetens ut quoniam in fine saeculi inimici eius per Antichristum nimis erigendi sunt, ipsius cito debeat uenire iudicium, ne grauissimi hostis diuturna licentia p. 283 168 Zach. 12, 1o. 6-7.

170/172 Luc. 24, 39 ; cft Ioh. 2o, 27.

182 malagma] Pradentius (PI, 115, 1004 /4), dogma Gerzz. Garet Ps. LX XXII, 9 uidetur] Gerzz., est Gare 12 finem Gerz.

179/181 Phil. 2,

762 I5

EXP. IN PS. LXXXII, 1-3

cunctam uastare possit Ecclesiam. Secundo membro in eos per similitudines quasdam nominum supplicat uindicari, correctionis uoto, non maledictionis instinctu.

Expositio psalmi. 2. Deus, quis similis erit tibi ? Ne taceas neque compescaris, Deus. Haec figura dicitur epanalepsis, id est uerbi in principio uersus positi et in eiusdem fine repetitio. Considerandum est quid sibi uelit istud initium, quoniam summa breuitate magnarum rerum sacramenta concludit. Quis enim similis erit illi qui caelum terramque, uel cuncta quaein his sunt, momentanea celeritate perfecit ? Nam licet Dominus

SCHE

25 Christus, qui inter Iudaeos conuersatus est, a perfidis hominibus tantummodo

creditus est esse simillimus, in tantum

ut

eum et flagellis caederent et sententiae prauitate damnarent, iste tamen uir egregius qui Christum potentiae suae magnitu-

dine contuebatur,

35

40

merito nullum

ei similem esse profitetur,

qui carnis ueritate uestitus, diuinitatis suae iura non minuit : sed cum Patre semper manens, nobiscum habitare dignatus est. Veraciter ergo positum est : Quis similis erit tibi ? Sequitur, ne faceas neque compescaris, Deus. Hic iam potentia illa futuri declaratur aduentus, quando mec tacet qui iudicat, nec com$escitur qui uirtutis suae manifestatione declaratur. Talia enim in primo aduentu non fuisse manifestum est, quando sicut owis ad occisionem ductus est et sicut agnus coram tondente se, sic non aperuit os suum. Compescuit etiam uirtutem suam, quando se passus est quasi reum teneri et Pontio Pilato sine aliqua reluctatione contradi. Ista enim in futura iudicatione cessabunt, ubi potentia diuinitatis elucescet.

9. Quoniam ecce imimici iui sonuerunt et qui te oderunt extulerunt caput. Singula singulis reddit. Nam 4 I contra illud quod ait »e taceas, subiungit quoniam ecce ?nimici iui somuerunti ; contra illud autem quod dixit, neque compescaris, causam reddit e? qué te oderunt extulerunt caput. Sed hoc totum ad Antichristi magis tempora competenter aptatur, quando £n2mici Domini tumultu5o osis seditionibus insonabunt. Et bene non posuit: locuti sunt, sed sonuerunt ; ut eis hominum merito negarentur uerba, Ps.

LX XXII, 37/38 Is. 55, 7.

22 quid Gerzz. corr. 23 tetramque] Gerzz, et tettám Gare? his] Gerzz., eis Garet 25/26 homini. Gerz. 27 sententia Gerz. 41/42 clucescit Gerz, 43 sonuerunt] Garef (bie et infra) cups multis codd. 4, son*uetunt Gerzz. (/. 46 sonauerunt cuz r (praeter 5), sed /. 6d sonuerunt), cfr 1. 69 sonuisse 43/44 e? 41 tc oderunt] Gerzz. cum r, — Garet cum r4

PL 597

EXP. IN PS. LXXXII, 3-6

55

6o

763

qui uoces rationabiles non habebant. Intende etiam quod plurali numero dixit : qui oderunt ; et sequitur :extulerunt caput, dum capita dicere potuisset : sed omnibus insanis unum est caput Antichristus. Quod ideo dicit elatwm, quia multa potestate gloriabitur, ut se etiam deum dicere praesumat excelsum, ) 4. In plebem tuam astute cogitauerunt consilium, ei cogitauerunt aduersus sanctos tuos. Risoria potius quam dolenda conquestio, contra plebem Domini cogitasse perituros et astuta falsitate, id est dolosa uoluntate nisos esse decipere, quos probantur ueritatis studia communire. Sed ut amplius eorum leuitas exponeretur, addidit : adwersus san-

cios íuos ; ut non solum mediocribus dolum, uerum etiam 65 ipsis quodammodo caelestibus uiris inferre conarentur exi-

79

tium. 5. Dixerunt : uenite, disberdamus eos de gente et non memoretur nomen Israel amplius. Refert inania uerba dementium, quae merito superius sonuisse posuit quam locutos. Haec enim intentione facienda est Antichristi persecutio illa saeuissima, ut christianum nomen de orbe terrarum

SCHE

quasi malum aliquod funditus abrogetur : nescientes quia dum seruos Christi necare cupiunt, sanctorum numerum assidua persecutione complebunt. De genie autem quod posuit nu73 mero singulari, significat populum christianum ; nam quamuis de multis gentibus doceatur esse collectus, merito gens dicitur una, quae de uno fonte baptismatis noscitur esse procreata. Siue ille persecutor unam gentem dicere potuit, quos in unam uoluntatem sociatos esse cognouit. Seu per figuram quando pro 8o exallage potest accipi, id est per mutationem, numero plurali ponitur singularis. 6. Quoniam cogitauerunt consensum in unum aduersum ie testamentum disposuerunt. Testameniwm in diuinis scripturis non solum dicitur mortuorum, sed 85 etiam pactum inter uiuos habitum : quoniam mentes paciscentium interueniens scriptura testatur. Sic enim Laban et Iacob fecisse legimus testamentum, dum aliqua inter se uiui pepigisse doceantur. Pactum enim quodammodo et perditi fecisse dicuntur, quando adunato studio persequuntur errore dissentiunt. Et inspice quoniam di9o eos qui ab eorum cendo comíra te, aduersariis fecit inuidiam. Quod argumenti

86/88 cfr Gen. 31, 44.

68 memorabitut r (praeter T*) 67 de] ex r (praeter U) a. fA. 83 aduersus Gerz. cum pluribus codd. r et g

43 negate Gerzr., corr.

PL 598

764

95

IOO

EXP. IN PS. LXXXII, 6-11

genus oratores ad sua studia transferentes, animos iudicum soliti sunt omnimodis commouere. 7. Tabernacula Idumaeorum et Ismahelitum. 8. Moab et Agareni, Gebal et Ammon et Amalec ; et alienigenae cum habitantibus Tyrum. 9. Etenim Assur simul uenit cum illis : facti sunt in susceptionem [iliis Lot. Enumeratio istorum nominum quam hi tres uersus amplectuntur, Christi declarat inimicos, quorum significationes aperiamus, ut omnia temporibus Antichristi congruere uideantur. Idwmaei interpretantur uel sanguinei uel terreni; Ismahelitae oboedientes

mundo, non Domino ; Moab

ex patre, quod tali modo signi-

ficat peccatorem, ut ad patrem Adam eius inoboedientia refe-

105 ratur;

IIO

IIS SCHE

Agareni,

id est aduenae ; Gebal, uallis uana ; Am-

mon, populus turbidus ; 4malech populus lingens, id est fallaciter blandiens; Tyrus angustia; Assur pro ipso diabolo positus est, qui reuera simul cum eis uenit ad oppugnationem fidelium ; Lo£ declinans interpretatur ; unde merito tale nomen in fine positum est, ac si diceret : omnes declinauerunt, simul inutiles facti sunt : non est qui faciat bonum, non est usque ad unum. Haec enim turba perditorum quae sub Antichristo congreganda est, allusione talium nominum euidenter expressa est, ut merito tot malorum uocabula in illa intellegeres plebe congesta. Meminisse autem debemus hos uersus per figuram polysyntheton fuisse decursos ; quos si sollicite relegas, reperies eos multis coniunctionibus esse copulatos.

10. Fac I20

I25

illis sicut Madian

et Sisarae

; sicut Iabin

in torrente Cison. 11. Disperierunt in. Endor ; facti sunt sicut sterc«s terrae. Venit ad secundam partem, ubi prophetiae spiritu eis retribui deprecatur secundum ordinem futurorum. Et quia superius mores eorum per nomina collecta descripserat, i4 284 nunc quoque retributiones eis per similitudines gentium fieri deprecatur, quas israeliticus populus, Domino iuuante, su-

perauit. Madian interpretatur declinans iudicium ; S4sara,

130

gaudii exclusio ; Jab?5, sapiens, sed iste apostolus ait : ubi sapiens, ubi scriba ? Qui Cison et in Enmdor fonte perierunt. stercus terrae, dum cadauera eorum

mundanus ; de quo omnes z torrente Factique sunt ut corporali putredine

101/109 cfr Aug. Er. pr. 82, 7, 4/8, 8 — CC 39, 1142 sq. 110/112 Ps. 15, 5, 127/128 cfr Aug. Ez. ps. 82, 9, Om so TA 129 I Cot. 1, 20.

94 ismahelitae /4z4. Fisz, cum £

Gerz.. eum r (5X)

119 maziam Gerz;.

120 e/ 129 torentem

120 e 130 cison] Ger. cuz r, cisson Gare/

istaeliticos populos Ger.

126 quasi

EXD.

IN PS. LXXXII,

ir-15

765

soluerentur ; sicut legitur : Zerra es et in terram ibis. His igitur 225

qui in sua pertinacia mansuri sunt, similis optatur occasus : quia sicut illi contra israeliticum populum, ita isti bellabunt contra fidelissimos illius temporis, utique Christianos. 12. Pone jrincipes eorum sicut Oreb et Zeb et Zebee et Salmana, omnes principes eorum. In eisdem enumerationibus perseuerat, ubi sola nominum explanatio necessaria est. Ceterum ad quas causas posita sunt, proxime

I40 nos

dixisse

retinemus.

Oveb

siccitas

interpretatur ; Zeb,

lupus et Zebee uictima ; Salmana autem umbra commotionis. Haec omnia exercitui optat Antichristi, qui nulla conuersione saluandi sunt, quorum in ipsis quoque tenebrosis nominibus detestabilis iam eorum sentitur interitus. Quod genus 145 locutionis proprium dicimus esse scripturarum diuinarum, ut per interpretationes nominum uirtutes possimus sentire dictorum.

13. Qui dixerunt 150

: hereditate

ias ; ut illi magis hereditatem 25

VA

bossideamus

nobis

sanctuarium Dei. Ipsum est quod et superius dixerat : uenilte et disperdamus eos de gente et non memorabitur nomen Israel amplius. Hic enim principes malorum consiliorum significantur auctores. Hereditate fossideamus, contra illud ponitur, quia Domini dicitur Ahered:inuadere

niterentur,

quam

iure sibi Dominus uindicauit. Sed quae sit ista hereditas consequenter exponitur, sanctuarium Dei, id est populus christianus ; de quo apostolus ait : Templum enim Dei sanctum, est, quod estis uos. 14. Deus

meus,

15. Sicut

ignem

ante

pone

faciem

illos

uenti.

ut rotam

; et sicut

sti-

160

pulam

170

ma comburens montes. Hos duos uersus propter similitudinem rerum iunximus, in quibus multiplices calamitates praedicuntur incredulis. Impii enim dum in mala cogitatione uoluuntur, roí?s fiunt similes, quae posterioribus eleuatis anteriora sua transmittere uidentur ad tergum ; nec quidquam proficiunt, dum suis iugiter rotationibus atteruntur. Sequitur secunda comparatio, ut leuitas peccantium quasi «ento meabili transferatur et huc atque illuc uolitans incerta semper uoluntate moueatur. Venti autem facies praesentia ipsius uenti poni-

qui comburit

siluas

; uelut

flam-

tur; non enim nobis uentus aliqua figuratione praenotatur, 132 Gen. 3, 19. 188 I Cor. 5, 17.

140/142 cfr Aug. En. ps. 82, 9, 13/15 — CC 39, 1143.

157/

136 e/ 140 horeb Gerz. cum r (H IN B C) 143/144 nominibus tenebtosis -— Gare 148 hereditatem r (praefer zzultos. codd.) 161 ignis r (praeter R.X) 161/162 si flamma incendat r 166 tergus Gerz. 167 iugiter] Gerz., om. Garet 169 transferantur Gerzz.

PL 599

766

175

180

EXP.

IN PS. LXXXII,

15-19

sed corporeum in hoc tantum sentimus, quod eius impetu et transcursionibus uerberamur. Ignem quoque et flammam posuit iudicii tempus, quando et siluae densissimae peccatorum et montes superbiae cremabuntur. 16. Jia persequeris eos in tempestate tua et in iva iua conturbabis eos. Ita persequeris eos, respicit ad illa quae superius dixit ; ut sic debeant exterminari, quemadmodum comparationes antefatae commemorant. Adduntur aliae similitudines: m tempestate tua et in ira tua conturbabis

eos.

In

tempestate

tua, id est iudicii tem-

pore, quod tempestati merito comparatur : primum, quia improuisum est ; deinde, quod subito fragore conturbat et locum tollit consilio repentina periculi magnitudo. Tempestas enim

imbrium, aeris est quaedam concitata seditio, in qua uehemen-

ter terremur, dum aquarum nimietate uexamur. Sequitur ef in ira tua conturbabis eos. Saepeiam diximus 2a diuinitati non posse congruere, sed ab hominibus tractum est, qui quando sceleratos iudicant, feruore animi commouentur ;

19o

195

200

nec aliter ad damnandum homines ueniunt, nisi de commissis

eorum criminibus excitentur. 1v. Imple facies eorum ignominia et quaerent nomen tuum, Domine. Hactenus futuras poenas illis peccatoribus prophetauit, qui in suis remanserunt sceleribus pertinaces ; nunc ad illos conuertitur qui sunt Domino praestante credituri. Nam 2/lorum facies àmpletur ignominia, qui peccatorum suorum non inuenerint laudatores ; sed potius eis in praesenti reputatur, quod in mala actione gesserunt. Istos plerumque opprobrium corrigit, dum se uiderint a generalitate culpari. 18. saeculi

205

210

Confíundaniur

et

; et reuereantur

conturbentur

in

et jeveant.

Redit

saeculum iterum

ad

pertinaces, qui Dei munera non habebunt. Possunt enim aliqui in hoc saeculo salutariter confundi et erubescere, quando conuersionis dona percipiunt. Confunduntur autem et conturbantur in saeculum saeculi, qui aeterna ultione damnandi sunt. Sequitur e£ reuereantur et pereant. Ipse sensus est quem superius dixit : quia ibi reuerendo non proficiunt, sed pereunt qui ad aeternum supplicium destinantur. 19. Et cognoscant quia nomen tibi Dominus : tu solus Altissimus in omni terra. Cognoscant ad genus respicit utrumque peccantium, siue qui obstinatione sua perituri sunt, siue qui adhibita satisfactione liberantur. Omnes enim cognoscunt omnipotentiam Domini, quia ipse solus est 179/180 adduntur] Gerz., adducuntur quoniam Gerzz. cuz nonnullis codd. r et g solus — Gare

Gare: 190 hominem Gerz. 210 211 super omnem tetram z 214 est

PI 600

EXP. IN PS. LXXXII, 19-LXXXIIL r

767

21; Altissimus, dum ipsum cognouerint et conuersis parcere et obduratos aeterna ultione damnare.

Conclusio psalmi. Meminerimus hunc Asaph non frustra undecim psalmis superioribus introductum, ut corda durissima Iudaeorum frequenti Synagogae ipsius uoce uerberata mollescerent cresce220 rentque uel ipsi nomini cui uidebantur esse deuoti. Quapropter adest cura praedicantium, si sibi non impediat obstinatio perditorum. Omnia de Domini incarnatione perfecta, omnia de gentium credulitate manifesta sunt. Iudicii tempus restat, quod. omnes generaliter sustinemus ; sed antea oportet 22; credere, ne ibi possit impios ultio praedicta damnare. EXPOSITIO

IN PSALMVM

LXXXIII.

p.285

1.In finem, pvo torcularibus filiis Core, bsalmus. Quid significet n finem, frequenter expositum est et cum superioribus titulis fro f£orcularibws dixerimus ad Ecclesiam pertinere, congruit tamen diligenter inspicere cur Eccle; Sia uisa est tale nomen accipere. Vua pendens atque intacta et oliuae bacca in arbore constituta suauissimi saporis sui non indicant dignitatem, sed cum ad torcular utraque peruenerint, nimioque pondere compressa detumuerint, tunc fructus dulcissimi liquoris emanant, qui in follibus suis reconditi non 1o patebant. Sic Ecclesia Dei cum afflictionibus persecutionibusque conteritur, declarantur merita sanctorum, quae quietis temporibus cognita non fuerunt. Istius ergo torcularis pressura sanctificat, contritio meliorat, cuius labor caelestis fructus est

et poena praesens requies sempiterna. Nec illud uacat quod in 15 octauo et in octogesimo,

E R?

et hic, tantum

fro

torcularibus

positum est. Significat enim ad sanctam Trinitatem hoc mysterium Ecclesiae pertinere, quod trini numeri repetitione sacratum est. Core uero caluum interpretari idem supra iam dictum est. Cuius nominis interpretatio denuntiat Caluariae lo2o cum, ubi Christum Dominum constat esse crucifixum. Et ideo filii Core, Christiani modis omnibus indicantur, ex quorum persona psalmus iste cantatur. Et intende quod de pretiosissima caritate Domini psalmus iste secundus est, quae nos supra omnia gratiae diuinae consociat. Ps. LXXXII, 18 cfr Hieron. Lib. interpr. bebr. nog. — edid. Lagarde, p. 4, 7 ; Aug. Em. ps. 84, 2, 8 — CC 39, 1162. 18/20 ubi ? cfr Exp. ps. XLI, 9/10,

Ps. LXX XIII, 1 chotae Ger. (sic saepius) 6 bacca] uaca Gerz. luum] Gerzz. cuz /Aug., caluitium Gare cuz Hieron. — interpretare Gerz. Gergz., 09. Garet

18 ca— idem]

PL 6o:

768 25

30

EXP. IN PS. LXXXIII, 1-3

Diuisio psalmi. Filiorum Core, quos per significationem Caluariae ad Christum Dominum diximus pertinere, una introducitur persona generalis, quae in prima fronte psalmi inaestimabile sibi desiderium demonstrat Ecclesiae. Secundo modo beatum esse profitetur cui Dominus praestat auxilium, cumque ad confessionis facit gratiam peruenire. Tertio multo praestantius dicit esse in domo Domini abiectum habitare, quam peccatorum tabernacula cum quibuslibet mundanis honoribus introire.

Expositio psalmi. à. Quam amabilia sunt tabernacula tua, Domine uiriutum ! Filius Core spiritali fecunditate regeneratus et 35 torcularibus

40

SCHE

45

$0

Ecclesiae competenter expressus, ad futuram Ie-

rusalem desiderat peruenire : in qua iam nulla sint pondera tribulationum, sed beatitudine secura, imperturbata felicitate potiatur. Dicendo quam, magnitudinem rei exprimere non potuit; sed dedit hoc infinitissime sentiendum. Quis enim possit comprehendere quo ambitu aut afflictus requiem, aut aeternitatem conditio mortalitatis exposcat ? Nam quod dicit, Domine uiriutum, nescio quam ibi magnam sensit inesse potentiam : ut quamuis tale munus non potuisset uerbis exponere, aliquod tamen ibi bonum ingens esse monstraret. Quae figura dicitur emphasis, quae plus intellectu relinquit utique quam dicatur. 9. Concupiscit et deficit anima mea in atria Domini ; cor meum et caro mea exsultauerunt in Deum 4iwwm. Quidquid contra humanas uires assumitur, defectus ibi pro rerum magnitudine reperitur. In illud enim necesse est deficiat, quo mens directa ad praesens non potest peruenire. Cogitabat quippe uir iste sanctissimus Domini uirtutes et prae-

mia, beatitudines illas caelestes et gaudia, Ierusalem ex mor-

95

talibus populis immortaliter laetantem ; et necesse erat ut in suis gaudiis sensus ipse succumberet, qui ad rem desideratam e uestigio non poterat peruenire. Sed quam robustus sit iste

defectus,

6o

quam

fortissima

lassitudo,

consequenter

exponit,

dicendo : cor meum et caro mea exsultauerunt in Deum wiuwm. Quamuis enim utraque pertinere uideantur ad carnem, cor tamen ad intellegentiam referri posse non dubium est. Nam cuius sapientiam proferre uolumus, eius co7 sine dubitatione laudamus. Vtraque enim quibus constat humanitas, id est corpus et anima, in caelestem dicit erupisse laetitiam. Sed aduertendum est uir iste quanta fuerit sancti-

29/30 facit ad confessionis — Gare; 39 sentiendo Gerzz. Gerzz., corr. a. 71., concupiuit rz defecit Gerzz., corr. a. zz.

47 concupiscet

EXP. IN PS. LXXXIII, 3-5

769

65 tate praeclarus,

79

ut non solum éius a^a, uerum etiam caro, quae plus praeuaricationis uitio probatur obnoxia, in exsultationem Domini felici sorte proruperit, praeuidens bona futuri saeculi, quae eius se credebat largitatibus adipisci. 4. Etenim passer inuenit sibi domum, et turtur nidum sibi ubi bonat pullos suos: Cum superius animam corpusque dixerit in Domini exsultatione gaudere, hic auium ista duo genera ad quamdam similitudinem commendandam posuisse dignoscitur. Passer est nimia uelocitate

PL 602

celerrimus, qui in siluis habitare non patitur, sed domum sibi 75

$o

in parietum foraminibus desideranter exquirit, quam dum inuenerit nimio gaudio laetus exsultat, quia se diuersarum aduersitatum ulterius carere in hoc credit insidiis. Sic anima iucundatur, dum in caelorum regna mansionem suam senserit esse praeparatam. T'uriwr uero abstinentiae moderatione castissimus est, qui una tantum copulatione contentus, filiis suis nidum aedificare cognoscitur ; qui non ut $asser praeparatam domum reperit, sed nouam sibi de quibusdam particulis fabricare contendit.

Huic caro nostra non irrite comparatur,

quae operas suas in Domini gaudet posuisse mandato. Per hanc 85 enim

9o

euenit, ut ieiuniorum sacrificia suauiter offerantur,

Altaria

SCHE

295

ut

cibum pauperibus demus, et sepeliamus defunctos, aegrotis seruiamus, positos in carcere uisitemus, et cetera pietatis officia, quae corporalibus noscuntur ministeriis explicari. Alii Luriurem sanctae applicauerunt Ecclesiae : quoniam praeter Christi Domini alterius nescit habere consortium. tua, Domine

uiriutum

: Rex meus

et Deus

meus. Versus hic ad superiora respondet. Ait enim : A/taria iua, Domine uirtutum, ubi iungendum est quod in primo uersu psalmi dictum est, quam amabilia sunt ! Quae figura dicitur dzó xowo, id est, a communi, quando dicta superius ad inferiora respondent. Sed quoniam anterius dixerat domum

asseris,

et turturis

nidum,

quid in eisintelle-

gere debuissemus ostendit. In his enim a/2ar?bus quasiin domum gratissimam gratulatur fidelis anima fritinnit : in his 2/100

taribus carnis opera, quae tamen sunt sancta, reponuntur. In

illo altari spes firmissima uelut in quodam perenni tur : ubi satietas magis discedit. Addidit etiam: 10$

a regendo

dicitur;

collocatur, in quo beatorum animae prandio conuiuiis caelestibus epulanincitat, nec beata esuries aliquando Rex meus et Deus meus. Rex

Dews

uidelicet

a creando ; quamuis

et

timorem tale nomen indicare monstretur. 5. Beati

qui

habitant

in

domo

tua,

Domine

; in

earere

7? patete in hoc credet Gerz., patere non credit Gare/ 84 operas suas] Gerzz., opera sua Gare 92 respondit Gerzz. 96 respondit Gerzz. 99 fidelis anima fritinnit] Gerz., fritinnit fid. an. ed. (cfr V'ariae p. 40, 28), gratulatur fid. an. (Aud. Bec. Fise.) Garet 9

€ 2. (xcvirr)

p. 286

IIO

II

A

EXP. IN PS. LXXXIII, 5-7 779 saeculum saeculi laudabunt te. Quid muneris conferant altaria illa praedixit. Nam si beatus hic habeatur, cui ad tempus omnia secunda procedunt, nec aliqua aduersitate concutitur, quid de illa beatitudine sentiamus, cui nec in qualitate, nec in perennitate quidquam simile reperitur ? Sed quia humanis uerbis hoc bonum non potest explicari, tamen unde proueniat non tacetur. Dicit enim, Jawdabunt te. Inde est quippe illa beatitudo mirabilis, quam ut aeternam intellegeres, subiecit, in saeculum saeculi. Sed qualis, rogo, illius saeculi uentura laetitia est, ubi dabitur copiose gaudere et num-

quam ab ea posse discedere ? 6. Beatus 120

uir cuzus

est auxilium

abs te, Domine

;

ascensus $n corde eius. Decursa contemplatione felicitatis futurae, uenit ad secundum modum, ubi Dei famulum

etiam

hic ostendit beatum : ne putarentur fidelibus praemia uel hic in totum fuisse subtracta. Dicendo enim, awxiliwum

125

I30

abs te,

Domine, prodidit hic labores colluctationesque difficiles. Adiecit ascensus in corde eius. Vtique illi beato cui est auxilium a Domino, ascensus est i» corde, quia semper proficit, semper ascendit et quantum Dominus praestat auxilium, tanto altius eleuatur ad caelum. Tale est enim (uerbi causa) quod dicimus, cum uicerit quis auxilio Domini libidinem, ascendit primum gradum ; cum dominatus fuerit super-

biae, salit alterum ; dum superauerit auaritiam, subit tertium;

et tot gradibus euehitur quot uitiis fuerit absolutus. Sic per quintam speciem definitionis, quae graece xarà 7v Aé£w, lati-

ne ad uerbum dicitur, beati facta definitio est ; complectitur

155

enim quid sit beatus, cu? est auxilium abs te, Domine. 7. Disposuit in conualle lacrimarum, in locum quem disposuit : etenim benedictionem dabit qui legem dedit. Conuallis lacrimarum paenitentis humilitas est, de qua tantum quis ad superiora conscendit,

quantum

in illa satisfactione descenderit. Sed ne forsitan quaereres ubi ascenderetur, subiunxit, n locum quem disposuit. Locus utique iste dispositus regnum Domini significat futurum, quem contingere felici sorte merebimur, si ad eum peruenire dispositis a Domino regulis appetamus. Ipse enim disposuit 145 gradus qui ordinauit et locum. Qui uult accipere praemium, audiat quid iubetur. Sequitur etenim benedictionem dabit qui legem dedit. Cum prophetiae tempus esset sub lege Domini constitutum, nec adhuc uenisset gratiae donum, I40

eumdem dicit benedictionem daturum, id est gratiam qu legem dedit ante iustitiam : docens Dominum

150 suam,

Christum utriusque testamenti euidenter auctorem, cum dicit, benedictionem dabit qui legem dedit. 129/130 libidinem auxilio domini — Gare: 131 sallit Gerzz. 137 disposuisti eis r 142 iste] Gerzz., ille Gare? 143 merebitur Gerzz., corr. a. zz.

PL 603

EXP.

155

160

165

IN PS. LXXXIII,

XT

185

SLT

8. Ambulabunt de uiriute 4n uirtutem ; uidebitur Deus deorum in Sion. Virtus primum erat in lege, nunc est uirtus in gratia ; sed iucundior ista quae redimit, quam illa quae iudicat. Praestet ipse qui utrumque dedit, ut quoniam bona per legem peccatores suscipere non meremur, absolutionem nobis per gratiam conferre dignetur. Intellegat tamen Christianus d& uirtute in uirtutem sibimet ambulandum, neseremittat ad otium. Sequitur »idebitur Deus deorum in Sion. Ecce duas illas uirtutes in unam dicit Christi conuenire personam. Ipse enim «sus est lerosolymis ?* Sion monte, qui legem dedit et gratiam. Deum uero deorum quemadmodum debeamus aduertere, proxime in octogesimo primo psalmo iam dictum est : quia et sanctos uiros Scriptura diuina deos appellare non desinit. Sic enim dicitur Deus deorum, quemadmodum Rex regum, Sanctus sanctorum et Dominus dominantium.

170

8-10

Videbitur,

dixit, non, intel- . PI

legitur, quia illud erat omnium, istud uero paucorum. 9. Domine Deus uiriutum, exaudi brecem meam ; auribus percipe, Deus Iacob. Vt reuera unum Deum intellegeres illarum esse uirtutum quas superius dixit : 4mbwulabunt de uirtute in wuiriutem, exclamans ipse quoque professus est : Domine Dews uirtutum. Et quis est iste Deus

uiriuium

? Deus

Iacob,

id est Dominus

Christus,

qui inimicorum suorum clementissimus supplantator agnoscitur, quando eorum prauas nequitias, ad uirtutum semitas facit : peruenire directas. Siue illud mauult intellegi, ut sicut Zacob fecit Israel uocari, quia uiderat Deum et istum quoque fidelissimum, qui hic loquitur, faceret maiestatis suae aeternam gloriam contueri. 10. Protector noster, aspíce, Deus ; et respice «n faciem Christi tui. Venit ad tertium modum, ubi deprecatur innotescere mundo Dominum Saluatorem. Haec non tamquam dubitans uir sanctissimus optat, sed postulat cito fieri quae nouerat esse uentura. Et quia per redemptorem no-

19 o

SCHE

strum mundum sciebat esse saluandum, petit ut sic aspiciat genus humanum, quatenus in faciem Christ? sui vespiciat Pater ; non quod ille aliquando eum non respicit, sed ut praesentia incarnationis gentibus illum innotescere faceret, qui eis facie probabatur incognitus. Haec figura dicitur hypallage, latine permutatio, quoties dicitur respici magis ille qui respicit, uel his similia, quae in scripturis diuinis frequenter adhibentur ; ut est illud : Dominus de caelo prospexit super filios hominum, ut uideat si est intellegens aut requirens. Deum. 194/195 Ps. 52, 5.

155 remittit Pz7sc.

604

225

EXP.

IN.PS."LXXXBE

10415

Vt uideat enim dixit, id est, uidere faciat. Simile est et illud :

Intellege clamorem meum ; non quod ille deprecatus intellegat, qui nouit omnia sicuti sunt, sed intellegi faciat ab his qui ignorare noscuntur.

200

205

ll. Quia melior est dies una in atriis tuis super millia. Elegi abiectus esse in domo Dei magis quam habitare in Labernaculis peccatorum. Ipsa sunt atria Domini, in quibus superius concupisse se et defecisse testatus est, in quibus una dies iuste desideratur : quia semper aeterna

est, quae solis aduentu non oritur, nec eius finitur occasu ;

SCHE

quam non sequitur crastina, nec praecedit hesterna, sed im- p 287 mutabilis manens constat unitate perpetua. Swfer milia, mundum istum significat, ubi milia dierum sustinent finem 210 et ab uno illo uincitur quidquid in istorum multiplicationibus aggregatur. Merito ergo talibus desideriis quaeritur, cui nihil simile reperitur. Haec figura dicitur parison, id est aequatio sententiae, quando duae res e diuerso ponuntur, sed una magis eligitur ; sicut et hic et superius fecit et inferius ipse factu215 rus est. Sequitur eleg? abiectus esse in domo Dei, magis quam habitare in tabernaculis peccatorum. Vir sapiens non iudicabat ad carnis oculum, sed ad ipsius ueritatis aspectum ; ut esset

220

abiectus

in domo

dominica, quam in

gloria saeculi uiuere criminosa. O abiectio illa pulchra ! o sublimitas ista foedissima ! Ipsa est scilicet quae superius dicitur conuallis

lacrimarum,

palatiis omnibus sine dubita-

tione superior : ubi etsi ad tempus plangitur, inde tamen sine fine gaudetur. Abiectus enim dicitur, qui humana aestimatione habetur extremus. Sed apud Deum ille magis honorabi225 lis iudicatur, qui propter nomen ipsius inter homines uidetur esse despectus. 12. Quoniam misericordiam et ueritatem diligit Dominus Deus ; gratiam et gloriam dabit Dominus. Causa redditur quare domus Domini plus debeat diligi quam 230 tabernacula peccatorum. In ecclesia enim ipsius primum misericordia est, quia de peccatoribus efficit iustos et ueritatem illis promissi praemii non negauit ; sicut dicit apostolus : Qui brius fui blasphemus, ac persecutor et iniuriosus ; sed misericordiam. consecutus sum ; et paulo post : Bonwm certa-

2

men certaui, cursum consummauwi, fidem seruaud ; superest mihi

corona vustitiae, quam reddet mihi Dominus in illo die iustus

233/234 I Tim. 1, 15.

234/23? II Tim. 4, 7-8.

204 concupisse Gerzz. (sic semper i pro ii) Ger. 217 sed] se Gerz., corr. a. m. deus] oz. r dominus] deus r

213 diuersae Gerzz. 214 elegitur 220/221 e; 223 dixit Gerz. 228

PI 6os

BXPDOINIPSTBEXXXIIP

12-213 773 ?udex. Ecce utrumque complexus est et misericordiam Domini e£ weritatem. Subiungit etiam, gratiam et gloriam dabit Dominus. Ne solam gratiam in hoc saeculo sanctis

240 putares esse collatam, sequitur e£ gloriam

Hic enim primo praestat

gratam,

tur ad uitam ; in futuro dabit

———

EE

dabit Dominus.

ut peccator conuerta-

gloriam,

ut diuino munere

iustificati angelorum mereantur esse consortes. Gratia enim

dicitur gratis data, sicut ait apostolus : S? autem gratia non ex 245 operibus, alioquin gratia iam non est gratia. Ipsa est quippe Domini Christi gratia, quae nos praeparat, adiuuat, corroborat et coronat. 13. Non priuabit bonis ambulantes in innocentia.

250

25

260

SCHE

Malorum tantum poena est a munere diuinitatis arceri. 1450centiam uero plenam Dei constat esse muneribus, sed haec ?nnocentia sui debet uocabuli fine cognosci. Ipse est enim innocens qui nulli nocet. Talis ergo priuari non potest muneribus Dei, qui iam hic dona beatae conuersionis accepit. Innocens autem est qui hic disponitur in conualle lacrimarum, qui elegit abiectus esse in domo Dei magis quam habitare in tabernaculis peccatorum ; et his similia quae superius dixit. Domine Deus uirtutum ! beatus homo qui sperat ?n ie. Tot bona explicare non potuit, quae sanctus suus animus sentiebat ; et ideo sub admiratione legendum est : Domine Deus uirtutum ! qui tanta bona facis, quanta homines referre non possunt. Ad postremum intulit aliquid aliud quam praemisit: Beatus homo qui sperat in te. Quod schema dicitur paraprosdocia, latine inopinatus exitus ; hoc est, cum

26 VA

270

aliud proponitur et aliud subiungitur. Intellegamus ergo quantum possumus sensum diuinum quam multiplici decore reluceat ; ut illud quod multis uerbis explicare non poterat, in paucitate concluderet. Beatus est enim qui spem suam in aeterna felicitate posuerit. Beatus cuius bona non occidunt. Sed postremum perfecte beatus est cuius spes in Domino iugiter perseuerat.

275

Conclusio psalmi. Mirabilis psalmus et omni mundana suauitate iucundior, qui sic nobis Ecclesiae torcularia fecit omnino dulcescere, ut optabilius habeamus tali fasce deprimi, quam huius felicitatibus subleuari. Vnde iam merito dicimus : Concupiscit et deficit anima mea in atria Domini. Sed sanctam petimus

241/242 peccatot conuettatur] Gerzz., peccatores conuertantut Gare/ 248 non] dominus praezz. 7 252 non potest priuati — Gare 2583 conuetsationis 74. ed. 255 clegit] Gerzz., eligit Gare£ 259 suus] oz. Gerzz. 261 bona] oz. Gerz. 216 petimus] Gerzz., petamus Garef.

PL 606

7/4

. EXP. IN PS. LXXXIIL, 13-LXXXIV, 3

Trinitatem, ut quemadmodum sensus nostros dulcedo praesentis lectionis affecit, ita iugiter in nobis maneat, quod ipse miseratus infudit. EXPOSITIO

IN PSALMVM

LXXXIV.

1. In finem, filiis Core, psalmus. In finem, Dominum Saluatorem significare constat in titulis, sicut dicit apostolus : Fznis enim legis Christus ad iustitiam omni credenti. Filis Core, psalmus. Quid significet Core, saepe iam ; diximus.

Hoc

tamen

in summa

commonere

sufficiat,

hunc

psalmum de illis dici qui iam Domino Saluatori sincera mente crediderunt, de cuius primo aduentu praesens psalmus tertius approbatur.

Diuisio psalmi. In prima parte psalmi propheta Domino breuiter gratias 1» agit, quoniam de illa antiquitate iudaicae nationis peruenit populus ad culturam Domini Saluatoris. Secunda parte refert quemadmodum iram suam Dominus in populo Iudaeorum mitigare dignatus est : expetens aduentum Christi, in quo humana caecitas euidentissimum lumen credulitatis accepit. Ter15 tia parte ad se ipsum uerba conuertit et prophetiae spiritu incarnati Verbi praedicat euidenter aduentum. Expositio psalmi. 2. Benedixisti,

Domine,

terram

iuam

: auertisti

captiuitatem Iacob. Praeuidens psalmista futura miracula, tamquam de praeterito laetus exsultat : aduentu Domini 20 benedictam terram esse pronuntians, id est carnem utique quam ipse est dignatus assumere. Per Iacob enim patriarcham frequenter diximus significari populum fidelem, qui liberatus est a captiuitate diaboli, quando meruit Domini miseratione saluari. Dicendo : awertzsti captiuitatem, ostendit 2; eam pro humanis quidem iniquitatibus fuisse crassatam, sed diuina miseratione submotam. 9. Remisisti iniquitatem plebis tuae ; operuisti omnia peccata eorum. Remiltere est debitum relaxare, non causae alicuius interuentu, sed pietatis intuitu. Sic Domi3o nus remisit culpam, dum reos peruenire fecit ad ueniam. Hoc est quod superius dixit : auertist? captiuitatem Iacob. Captiuitas enim peccati fuit, quando mundus idolis seruiebat

Ps LXXXIV,3 Rom. 10,4. — 4/5 cfr Exp. ps. XLI, 8/9 ; LX XXIII, 18/19. Ps. LXXXIV,

5 commore

Gerz.., corr. a. s.

91 dixit] Gerzz. s. 7. a. zz.

p 288

EXP.

IN PS. LXXXIV,

3-6

775

obnoxius ; sed ueniente Domino: Saluatore tecta esse, id est oblitterata non dubium est ; cuius aduentu et libertas nostra 25

caput extulit et superbia diaboli confracta succubuit. Sequitur operuisti omnia peccata eorum. Propitiatio Domini sic euidenter agnoscitur, quando peccata nostra cooperta esse monstrantur. Illorum enim abominatio, nostra absolutio est et tunc securi reddimur, quando illa ad iudicium non uocantur.

40

Hoc humano generi constat esse collatum, cum salutaris Dominus dignatus est aduenire. Et intende quod per hos duos uersus figura fit homoeoteleuton, quia similibus litteris dictiones

SCHE

plurimae terminantur ; dixit enim : Benedixisti,

remisisit, 5

$50

55

4. Mitigasti

omnem

iram

iuam

; auertisti

ab ava

indignationis tuae. Interiecto diapsalmate uenit ad secundam partem, referens quemadmodum ram suam Dominus miiigare dignatus est et salus proueniret quibus desperatio pro factorum suorum qualitatibus imminebat, sicut in euangelio ipse testatur : Non sum missus misi ad oues quae perierunt domus Israel. Sed inspice qua mensura sit positum, mitigasti. Prosequitur iterum culpas, quas in Dominum Saluatorem Iudaeorum nefanda proteruia studio peruersitatis exercuit. Ab ira autem indignationis suae, subaudiendum est, quoniam Iudaeorum auertit interitum, dum ad aegrotos

medicus, ad pestilentia plenos auctor salutis aduenit. Quod non solum ad unam gentem, sed ad beneficium totius orbis aptandum est. 5. Conuerte

6o

auertisti,

operuisti.

nos,

Deus

salutaris

noster

; et auerte

iram iuam a nobis. Dum superius dixerit: operu:ists omnia peccata eorwm, modo quasi nouiter petit : a4erte iram

iuam

a nobis.

Sed utraque conueniunt, si considere-

mus tempora peccatorum. Pro illis itaque iniquitatibus quas ante fecerat populus Iudaeorum, prius gratias egit, quoniam aduentu Domini omnia probantur esse mitigata. Hic autem pro futuris culpis iterum rogat, quia eos in passione Domini crudelia scelera praeuidebat iterum esse facturos. Denique hoc dicit, 79

conueríe,

ut de persecutoribus

defensores

fiant, de

blasphemis praedicatores, de contradictoribus discipuli. Dicendo autem 70s, personam populi, de quibus loquitur sumit. Simili modo accipiendum est, awerte iram tuam a mobis, ne gentem iudaicam debita possit poena percellere. 6. Non in aeternum irascaris nobis, neque extendas iram iuam a $rogenie in progeniem. Sciebat Do50/51 Matth. 15, 24.

60 dum] Gerzz., cum Garez

63 quae Gerz.

43 non] ut praem. r

IPIS 607

776 75)

EXP. IN PS. LXXXIV, 6-9

mini patientiam impia hominum sustinere peccata, et ideo rogat ut non eos aeterna damnatione percellat, sed inuitando demulceat, sustinendo lucretur, commonendo recorrigat, quod

8o

85

tamen eum facturum esse noscebat. Perscrutandum est autem quod duas $rogen?es posuit : prima est enim (ut quibusdam placet) ab Adam usque.ad Christum, secunda quae per gratiam baptismatis usque ad finem saeculi peracta concluditur. Petit ergo, ut quia. priori generationi pro pertinaciae suae qualitate iuste iratus est Dominus, ne secundae generationi idem uelit irasci; quae, etsi a peccato immunis esse non potest, tamen per gratiam baptismatis et satisfactionem confessionis culparum suarum sordibus desiderat expiari. *. Deus,

90

tu

conuertens

uiuificabis

salutariter concupiscit. Dicit enim : Deus,

95

mos

; et plebs

(ua laetabitur n te. Mirabili Dominum pietate deprecatur : probans quia conuersionem nostram de meritis non habemus, sed eius munere prouenit, quando pro se aliquid animus tw

conuertens

uiuificabis mos ; id est, quia tu praemittis conuersionis uotum, ut ad uitae peruenire possimus introitum. Quod cum donaueris, tunc illa 5/ebs prospere laetabitur im te, quae infeliciter gaudebat in se. Hoc enim prouenit conuersis, quando suscipere coeperint beneficia Saluatoris. 8. Ostende

nobis,

Domine,

misericordiam

iuam

et salutare tuum da nobis. Sciebat quidem Dominum esse uenturum, sed rogat ut haec beneficia non tantum oculis IOO

carnalibus

uideat (sicut ceteri non

credentes), sed purissimo

cordis intueamur aspectu. Misericordia enim Patris saluator est Dominus, quem sibi illuminatione uerae fidei cohors beata poscebat ostendi, non tantum carnis uelamine coopertum, sed potentiae suae claritate conspicuum. Nam idem cum

105 de ipso diceret, addidit,

IIO

SCHE IIS

I20

da nobis, id est, concede salutare

tuwm quasi amplectendum, quasi possidendum, quasi munere aeternae gloriae perfruendum. Perfidis enim tantum apparuit, non etiam datus. Da ergo dicit, ut cum in mente nostra caelesti dono recipitur, nullis tentationibus auferatur. 9. Audiam quid loquatur in me Dominus Deus quoniam loquetur pacem in plebem suam et super Sanctos suos. Venit ad tertiam partem, in qua pulcherrimo schemate praedicat Domini Saluatoris aduentum. Nam postquam deprecatus est ut ei Dominus appareret, quasi petitionis suae compos, subita illuminatione completus, dicit : audiam, id est, non mihi loquendo officiam, qui iam sentio me accepisse quod credam. Quod genus locutionis scripturae diuinae proprium esse cognoscimus, quando nihil tale (ut arbitror) in libris saecularibus inuenitur. Vides prophetiae potentiam hoc dicto fuisse reuelatam.

110 loquitur Gerzz.

Intus enim loquitur Dominus,

111 e 124 loquitur Gerz;.

id est

PL 608

EXP.IN

125

PS.LXXXIV,

9-ro

277

Spiritus sanctus, ut psalmista foris fari posse uideatur ; intrinsecus audit, ut extrinsecus audiatur; discit tacitus propheta, quod uerberato aere a populis possit audiri. Sequitur : quoniam loquetur pacem in blebem suam et super sanclos suos. Pax Dei Christus est Dominus, quam locuturum

dicit Spiritum sanctum, quoniam est de eius incarnatione

dicturus. Plebi dixit, sed swae, non indeuotae, id est sanctis

130

E29

140

qui Deo Domino probabili conuersatione placuerunt. His enim $ax est Dominus Christus, infidelibus autem scandalum et stultitia, qui bellum in sacrilega mente patiuntur, quia pacis auctorem rectis semitis non sequuntur. Sed hunc uersum paulo diligentius perscrutemur, quoniam scelestas mentes ueritatis ipsius attestatione conuincit. Hic enim euidenter expressum est quid sit Spiritus sanctus, id est Dominus Deus. Vbi sunt qui dicunt Spiritum sanctum Patre et Filio esse mi- p. 289 norem, et ita esse subiectum, ut putetur uoluntatis suae iudicium non habere ? Audiamus Spiritum sanctum, qui in propheta suo sponte loquebatur Dominum esse Deum. Nam et in actibus apostolorum de ipso aperte legitur Deum esse Spiritum sanctum, dicente Petro Anania : Cur tentawit satanas cor iuum mentiri te Spiritui sancto ? Et post paululum, ostendere uolens qui sit Spiritus sanctus, dicit : Non es mentitus hominibus, sed Deo. Nam idem Petrus in epistola sua dicit : 557ritu sancto misso de caelis, in quem concupiscunt angeli brospi- PE

145 cere. Qui si aequalis non esset, non in baptismo in nomine dei-

150

tatis Patri et Filio reuerendissimo honore coaequaeretur, sicut ab ipsa Veritate prolatum est : Je, baptizate omnes gentes tn nomine Patris el Filii et Spiritus sancti. Quod solum testimonium debet humano generi ualde sufficere, quia ubi*unum nomen deitatis dicitur, ibi aut naturae aut potentiae diuersitas non habetur.

10. Et in eos qui conuertuntur

155

160

ad ipsum

: uerum-

tamen prope timentes eum salutare ipsius, ut inhabitet gloria im terra nostra. Qui conuertuntur ad ipsum, significat paenitentes, qui mundi pestifera libertate derelicta, felicia eius eligunt subire seruitia. Nam cum orbis uniuersus idolorum turpissima deuotione flagraret, soli Iudaei putabantur Profe timere Dominum, qui per Moysen lege suscepta, uni Deo uidebantur esse deuoti. Sed ideo dictum

est : rope

timentes,

quia carnaliter omnia gerentes, di-

140/141 Act. 5, 3. — 142/143 Act. 5, 4. — 143/145 I Petr. 1, 12. — 142/148 Matth. 28, 19.

142 quid Gerz., recte? 133 hinc e. 192 dicit Gerzz. (corr. a. 7.), Garet 150 146 reuerentissimo Gerzz. (sie sezzper) 144 caelis] Gerz.., caelo Garer dicitur] Gerzz., dicit Gare? 153 timentibus 7

609

778

165

170 SCHE

EXP. IN PS. LXXXIV, ro-12

uersis eum culpis contumaciter irritabant. Non enim £Zmere, sed Probe timere dicti sunt qui legem ipsius carnaliter, non spiritaliter acceperunt. Vt autem hoc de ipsis dictum intellegas, sic et apostolus ait : E ueniens euangelizauit bacem uobis, qui eratis longe ; et pacem his qui rope. Sed quamuis tales fuissent, tamen Dominus Saluator de ipsorum elegit carnaliter gente procreari. Inde enim uirgo Maria quae peperit Christum : ibi conuersatus est Dominus ; ibi miracula, quae a fidelibus et leguntur et creduntur, effecta sunt. 11. Misericordia et ueritas obuiauerunt sibi : iustitia et pax complexae sumt se. Hoc schema dicitur somatopoeia, id est corporis attributio, quando rebus incorpo-

reis corpora tribuuntur. Nam cum misericordia et ueritas,

175

18o

pax et ?ustitia incorporea sint, duabus gressum, duabus dedit amplexum, quod utique constat esse corporeum. Postquam uero dixit ex qua gente esset Dominus nasciturus, nunc quae praestiterit aduentus sanctae incarnationis exponit. Ipso quippe praestante, duo testamento in unius seriem copulationis adducta sunt ; in nouo enim misericordia est, in qua per gratiam liberatur genus humanum ; in ueteri weritas, ubi lex et prophetarum annuntiatio continetur ; sicut in septuagesimo psalmo iam dictum est. Haec autem duo s£bé obuia-

weruni, 185

190

non ad exercendam contrarietatem, sed ad gratiam

promissae perfectionis implendam. Vnum quippe constat factum, quod temporibus probabatur esse diuisum. Et ut genus ipsum foederis euidenter exprimeret, hoc ipsum uaria nominum iteratione geminauit, amplexu quodam dilectionis duas res, id est ?ustitiam et bacem in mutuam protinus uenisse concordia. Quod fieri solet quando se homines post longum tempus uidentes, nexu brachiorum studio caritatis astrin-

gunt.

205

200

12. Veritas de terra ovta est et iustitia de caelo prospexit. Veritas de terra orta est, quando ex Maria Virgine Verbum caro factum est ; sicut ipse dicit : Ego sum uia, ueritas et wita. Iustitia de caelo prospexit, quando humano generi periclitanti Filius Dei mirabili dispensatione subuenit. Potest et aliter hic sensus intellegi. Veritas de terrà oritur, quando confessio peccatoris offertur; iustitia de caelo prospicit, quando fit remissio peccatorum. Quod in publicani illius oratione prouenit. Veriias enim de terra oria est, quando ima respiciens, confitendo peccata sua Deum rogabat ; iustitia uero de caelo $rospexit, cum 164/1650 Eph. 2, 17.

194/195 Ioh. 14, 6.

1*2 somatopoeia] Gerz. zzut. a. zz. in onomatopocia

182 hic Gerzz.

PL 610

EXP.

IN PS. LXXXIV,

12-LXXXV,

1

779

descendit iustificatus publicanus magis quam ille pharisaeus. 139. Etenim Dominus dabit benignitatem et terra 20; n0Sira dabit [ructum suum. Et iste quoque uersus ad paenitentis humilitatem competenter aptatur. Ipse enim sua benignitate donat confessionis affectum, id est imbrem prosperrimum lacrimarum ;ut caro nostra piis fletibus irrigata, praemia possit afferre copiosa. 210. 14, Iustitia ante eum ambulabit ; et Bonet àn uia gressus suos. Pari etiam modo et hunc uersum ad illos aptandum esse dicimus, qui supplicationibus piis ad Dominum corriguntur. Justitia quippe ambulabit ante eos, quando, malorum suorum ueritate recognita, remitti sibi humiliter pe215 tunt quod sceleratis ausibus perpetrarunt ; et quod gaudentes male ligauerunt, per beneficia piae lamentationis absoluunt. Tunc enim uere $onwunt in wia, idest in Christo gressus suos, qui ante semitis detestabilibus errauerunt.

P

Conclusio psalmi. Audiuimus, beate Dauid, quid intus tibi locutus fuerit Do220 minus. Pax ista et super nos ueniat, quae in tuo corde regnabat. Ecce uerum Regem, quem uirtus talis regebat ; templum iustitiae, palatium pietatis, thesaurarium misericordiae. Iure tibi subiacebant terrena, cui talis Dominus imperabat. Ecce quod ultra omne imperium, supra omne possit esse praeco22; nium : de tuo semine omnipotens Verbum carnem sumpsit, per quod humanum genus salutare donum redemptionis accepit.

EXPOSITIO

HOT

IN PSALMVM

LXXXV.

1. Oratio Dauid. Oratio nomen homonymum est, cuius etymologia est oris ratio ; quae quando inter humana iudicia

dicitur, a disertis artificiosa nimis subtilitate componitur ;

?

quando Deo funditur simplici atque humili supplicatione pro; fertur. Sed haec humilitas atque puritas deprecationis sancto Verbo sic conuenit ; si duas naturas in Christo Domino (ut mater docet Ecclesia) confiteamur perfectas atque uerissimas, id est, Dei et hominis. Tunc enim ueracium uerborum nulla con-

trarietate turbabimur, si sanctis proprietatibus apta redda:o mus. Nam si uis nosse potentiam deitatis eius, audi euangelium : In $rincipio erat. Verbum et. Verbum erat apud Deum et p.290 Ps.

LX XXV, 11/13 Ioh. rz, 1-5.

212 ad dominum]

Gerz., a domino Garef

216 absolbunt Gerz., absoluant

Garet.

Ps. LXXXV, 8 a] om. Germ.

nimis] animi 24zZ. Fis.

780

15

20

EARP-INSUPS.

LXXXV,

Deus erat Verbum. Hoc erat in principio abud Deum. Omnia per ?psum facta sunt et sine ipso factum est nihil. Vis infirmitatem hominis agnoscere, audi Paulum apostolum docentem : Iz simailitudinem hominum factus et habitu inuentus ut homo. Humiliauit seipsum factus oboediens usque ad mortem, mortem autem crucis. Et ideo quando a parte humanitatis suae loquitur, diuinitatis fragilitas non putetur; quia sic humana extulit, ut nullatenus diuina minuerit. Idem ergo atque unus Dominus Christus oratur, quia Filius Patris est : orat, quia Filius homi-

nis est. Inde Creator, hinc creatus ; inde Dominus, hinc seruus;

hinc mortalitatis nostrae particeps, inde mortis ipsius interemptor. Hinc est quod per libros diuinos aptissimis locis duas operationes suas semper ostendit. Quod si haec deuotus lector 2 vA fideli mente seruaueris, omnia ueraciter tibi constare posse cognosces. Illud praeterea debemus agnoscere firmoque animo continere, quod orato quando a Domino Christo funditur, institutio est sancta fidelium, forma bonorum, sincerae humilita-

tis exemplum ; cum a subiectis agitur, satisfactio delictorum, 30 confessio criminum, lauacra culparum. Ibi magisterium est docentis ; hic abolitio postulatur erroris. Nam sic innocens orauit, quemadmodum et crucem sine aliqua culpa sustinuit. Lazarum plorauit, ut nobis proximi ostenderet caritatem. Persecutores fugit, ut nobis audaciam inconsultae temeritatis aufer35 ret. Haec enim et his similia prouidus doctor effecit, quatenus et ueritatem sanctae incarnationis ostenderet et futuris Manichaeis ceterisque talibus obuiaret. Dauid autem quod positum est, Dominum significat Saluatorem ; siue quia interpretatio eius (ut saepe dictum est) manu fortis ac desiderabilis 40 habetur ; siue quia ex eius generation e descendit ; humanitate enim eius est filius, diuinitate Dominus et Creator. Quod si gubernaculum imprudens nauta reliqueris, in asperrimas hoc cautes nauim tuae fidei sine dubitatione confringes. Et nota quod hic psalmus secundus est, qui orationis titulo praenotatur.

Diuisio psalmi. 45

Per totum

psalmum

orat

Dominus

Christus,

in prima

14/17 Phil. 2, 7-8.

13 ipsum Gerz.corr. uis] Gerz., et si uis Gare; cognoscere Gare/ docentem] Gerz., dicentem Gare

14 agnoscere] Gerz., 16 seipsum] Gerz;., semetipsum Gzrez 17/18 diuinitatis] humilitatis eZ. diuinitati fragilitas non imputetur ;4zd. Fi, 24 deuotus lectot] Gerz. Gare Gdeuote lector, PL) 26 cognoscis Gerz;. 27 a] oz. Germ. 34 fugiit Gerzz, 40 humanitatis Gerzz. 41 filius] et praezz. Gerzz, 42 nauem Gerzr,

PL 61r

EXP.'IN

50

PS. EXXXV,

1-2

781

sectione dicens quae ipsi tantum' probantur aptari. Secunda pro membris suis, quorum ipse caput est, humilius deprecatur. Tertia ex sua iterum persona reloquitur, quod ad eum specialiter intellegas pertinere. Sed haec omnia unus atque idem Deus homo loquitur Christus. "Expositio psalmi. Inclina,

55

Domine,

aurem

tuam

ad

me

et

exaudi

me, quoniam egenus ei bauper sum ego. Ex forma serui (sicut praefati sumus) Christus omnipotenti supplicat Patri, ut eius exaudiatur oratio. Nam quod dicit inclina, ostendit quia se ad ipsum extendere non poterat humana conditio, nisi ipse suam Maiestatem piissimus ?nclinaret. Au"em enim dicit, non istam corpoream, sed auditum illum spi-

ritalem, quo petentium uota cognoscit. Nam per tropologiam talia de Deo dici, frequenti expositione iam nota sunt. Exaudi 6o autem 71e, significat, ut mea desideria compleantur ; quatenus resurrectione ego quoque saluus fiam, cuius morte mundum constat esse saluandum. Dicendo enim egenum se esse el $aujperem, conditionem, quam susceperat humanitatis, ostendit, quae ex se nihil habere potest, nisi quod largitate 65 diuinitatis acceperit. Audiant egeni et pauperes, suosque animos tali gloria consolentur, quando rerum Dominus hoc de se dicit, quod pusillanimes frequenter applicandum putant esse miseriis. Sed nec illos excludit, qui in diuitiis suis pura Domino mente famulantur ; egenus enim e£ $auper Dei est, quis7o quis meruerit mundi istius peruersitate uacuari. 2, Custodi animam meam, quoniam sanctus sum : saluum

35

8o

fac seruum

tuum,

Deus

meus,

sperantem

in

ie. Potenter exsequitur qui sit egenws et pauper, scilicet Dominus Christus, qui se ueraciter sanctwm dicit, quia mundi istius illecebras caelestis uitae conuersatione calcauit. Audiant Apollinaristae habere animam Dominum Christum et perfecti hominis sumpsisse naturam ; quia non poterat non habere eam, ad quam specialiter probatus est uenisse saluandam. Nemo enim liberat quod de peruasoris potestate non eripit ; etsi non sit apud defensorem quod uindicat, captiuitatis susceptae conditio perseuerat. Et respice quam salutaris nobis forma proposita est. Ille qui se ueraciter dixerat samncium et a mundi illecebris alienum,

sal«wm

se a diuinitate

fieri deprecatur, ut nos instrueret salutem non esse in huma85 nis uiribus constitutam, sicut et propheta Ieremias dicit :

62 se] oz. Gerz. Gare

** petfecte Germ.

82/83 sanctum]

Gerzz, esse praem.

PL 612

782

EXP..IN

PS. LXXXV,

2-5

Maledictus homo qui sbem suam ponit n homine, et a Deo recedit cor eius, et cetera. 9. Miserere mei,

Domine,

quoniam

ad te clamaus

tota die. Vnus atque idem Deus et homo Christus Iesus mise9o ricordiam petit, qui misericordiam donat ; docens perseuerantia deprecationis pietatem Domini modis omnibus impetrandam ; sicut ipse in euangelio docet : Bonum est orare el non deficere. Xudiant hunc locum, qui paenitentiam agere in uitae suae termino praua uoluntate desperant et se ad excusandas 95 excusationes impia uoluntate conuertunt, cum in euangelica

lectione cognoscant latroni affixo iam cruci momentanea celeritate subuentum ; et cetera similia, quae textus scripturae diuinae ad spem nutriendam mortalium mirabili benignitate concedit. Semper supplicare nos decet, qui frequenti culpa deroo linquimus. Inaestimabile malum est ipsos homines spem sibi saluberrimam

tollere, cum

diuina clementia

sine cessatione

nos sibi iubeat supplicare. Petamus hoc et aetate florida, petamus in iuuentute positi, petamus et in occidua senectute perducti. Numquam cessare debet a precibus, qui punienda pra105 uitate peccauit ; ne dum tempus supplicationis quaerimus, miNam cum sericordiam Domini nobis tali persuasione tollamus. dicitur £oa die, totius uitae tempus ostenditur, ut per multa tempora annorumque curricula quasi unius diei continuus clamor esse monstretur. Magna siquidem uoce ille clamat ad 1o Dominum, qui quamuis lingua taceat, bonis tamen operibus perseueranter exclamat. 4. Laetifica animam

serui tui, quoniam

ad te, Do-

mine, leuaut animam meam. lucundari petit animam suam fons hilaritatis et origo laetitiae, ab illa scilicet parte "5 qua seruus est. Seruum se enim merito dixit, quoniam ex Maria uirgine natus est, quae se profitetur ancillam. Nam dum ei angelus ex ipsa nasciturum Christum Dominum nuntiaret, illa respondit : Ecce ancilla Domini, fiat mihi secundum uerbum tuum ; sicut et in alio psalmo dicit : Ego seruus tuus

120 el filius ancillae tuae. Laetificari ergo petit animam suam, quia non eam deorsum inclinauit ad terram, sed leuauii semper ad Dominum,

ubi est uera laetitia, et sine fine secu-

ritas. Sic caput Ecclesiae referens gesta propria, ceteris donauit exempla. 1:22.

0. Quoniam

copiosus

tu,

Domine,

in misericordia

86/8? Ier. 17, 5. TÍ5» 16:

DD: 615

92/93 Luc. 18, r1.

suauis

ac

ommibus

mitis

membris es ?-ued

inuocamtibus

118/119 Luc. r, 58.

te.

119/120 Ps.

E

88 mihi r . 89 et] om. Germ. 90/91 perseuerantiam Gerzz. 99/100 delinquimus] Gerz. eras. n 105 supplicatione Gerzr. (praeter T)

96 cruce Gerz:. 112 quia r

B 29X

EXP. IN PS. LXXXV, 5-8

783

Non substantialiter, quod nulla potest creatura comprehendere, sed per quintam speciem definitionis, quae graece dici-

tur xarà v?)v Aé£w, pulcherrime nobis ostenditur quid sit Deus.

Swauis, quia post amaritudinem huius mundi dulcis est ad se recurrentibus. M?/£s, quia diu sustinet peccatores. Cojiosus in misericordia, quia licet sint nostra numerosa peccata, multo abundantior est pietas, quae tot relaxat offensas. Restat ut ei iugiter supplicemus, quando eum audimus inuocaniibus se non negare praesidium. 155 omnibus Q. Auribus percipe, Domine, orationem meam et intende uoci deprecationis meae. Intueamur quam conuenienter orationis istius ordo decurrat. Prius enim fuit ut uox supplicationis ascenderet, ac deinde rogatus audiret. Percífe 140 uero cum dicitur, non aliquid suscipi transitorie postulatur ; sed in illis maiestatis sinibus mauult recondi, quemadmodum per aures ab homine memoriae probatur infigi. Additum est, iniende woci dejrecationis meae, ut intentus animus aperiret auditum. Quod totum per allegoriam dicitur, ut po145 tentia diuinitatis per humanas consuetudines intimetur. v. In die tribulationis meae clamaus ad te ; quoniam exaudisti me. Cum superius dixerit : clamau: ad ie tota die ; hic quoddam facere uidetur magnae petitionis augmentum, dicendo : i» die tribulationis meae clamaus 150 ad te. Nam licet a sanctis uiris iugiter Domino supplicetur, in tempore tamen tribulationis enixius petitur, quando subuenire necessarie postulatur. Considerandus est autem hic modus locutionis, qui in scripturis diuinis frequentissime reperitur, I30

ut ideo se dicat c/amasse, quoniam exauditus est, dum claSCHE 155 mor praecedat, ut Deus possit audire. Quae figura dicitur

anastrophe, id est peruersio, quae fit quoties aut sensus aut uerba pro aliquo decore uertuntur. 8. Non

est similis

est secundum 160

165

tibi

in diis,

Domine

; et non

opera tua. Magna laus breui definitione con-

clusa est. Dicendo enim : 4om

est similis

tib?

$m diis,

idola significat paganorum, quae adhuc in mundo nefanda deuotione colebantur ; sicut et alibi dicit : quoniam omnes dui gentium daemonia. Potest hoc et ad homines aptari, qui dii uocati sunt. Sed inspice quia non dicitur quid sit Deus, sed ei similis abnegatur. Quae species definitionis graece dicitur «az d$aípeow ToU évavriov, latine per priuantiam contrarii eius quod definitur. Addidit quoque e? non est secundum opera

162/163 Ps. 95, 5.

134 audimus] Gerz., audiuimus Gare Gerzz.

149 die] oz. Gerz.

—

160 in diis] ozz.

165/166 cata aferes sint uenantium Gerzz., t uenantium exp.

BIS 614

784

170

180

IN PS. LXXXV,

8-11

(1a, id est similis. Et hoc quoque comma sub illa, quam superius dixit, definitione complexus est. Quis enim (ut ille fecit) caelum terramque uel omnia quae in eis sunt, momentanea possit celeritate perficere, aut eorum existentias continere ? 9. Omnes gentes quascumque fecisti uemiemt et adorabunt

175

EXP.

coram

te, Domine,

et honorificabunt

no-

men itwuwm. Cum adhuc sola esset gens iudaica quae unum Deum colere uidebatur, praedicit omnes gentes, quae idolis tenebantur obnoxiae, ad culturam eius esse uenturas ; quia Patrem uere colit qui honorat et Dominum Christum : errorem eorum omnino destruens qui putant per uniuersum mundum religionem Domini non esse diffusam. Dicendo enim : ommes gentes quascumque fecisti, absolute probat uniuersitatem ; quia nulla gens existit, nisi quam ipse plasmauit, sicut alibi dicit : Qu fecit caelum et terram, mare et omnia

190

295

200

205

quae 1n eis sunt. Addidit quoque e£ honorificabunt nomen iuwm. Cum Deo dicitur et honorificabunt nomen tuum, figuraliter significat honorabuntur deuoti ex nomine tuo, quia cultus hominum non facit honorabilem Deum, quem constat honorum omnium proculdubio largitorem. 10. Quoniam magnus es tu et faciens mirabilia : tw es Deus solus. Hymnum deitatis, quem superius incohauit, istius uersus fine conclusit. Nam et diabolus magnum se putauit, quando dixit : onam sedem meam ad aquilonem et ero similis Altissimo ; et superbi hodieque cunctis se aestimant grandiores. Sed agnus dici uere non potest, nisi Deus solus, cuius potestati nullatenus ualet aliquid compa-

rari, qui nulla mutabilitate conuertitur, sed semper in naturae suae gloria perseuerat. Addidit e? faciens mirabilia : tu es Deus solus. Cum legamus et magos pharaonis miracula diuersa fecisse, hic dicitur quod ipse solus miracula possit efficere. Veriloquum dictum, si qualitatem rei uerbi ipsius ueritate pensemus. Illa enim uere nequeunt dici miracula, quae ad nullam utilitatem simulata deceptis oculis blandiuntur.

Solus enim dictum est, quia sancta Trinitas unus est Deus, personis tantum distincta, non naturae discretione separata ; sicut et alibi dictum est : Audi, Israel, Dominus Deus tuus,

Dominus wnus est ; sic et Isaias dicit : Quoniam 4ustus es et non est Deus jraeter te. 11. Deduc 182/183 Ps. 145, 6. Is. 45, 21.

me,

Domine,

in uia tua

191/192 Is. 14, 13-14.

et ambulabo

204/205 Deut. 6, 4.

in

205/206

175 praedicat Gerzz. 182 sic Gerzz. 187? honotum] Gerz.., bonotum Gare/ 192 odieque Gerzz., i add. a. zz. s. a/t. e (hodie qui ?) 198 diuersa zs. miracula] oz. Gerzz. ber bomoiot. posset Gerzz.

EXP. weritale

tua

IN PS. LXXXV,

: laetetur

cor

meum,

ri-3

785

ut timeam

nomen

iwwm. Oratione decursa et laude diuinitatis competenter im210 pleta, uenit ad secundam sectionem, in qua pro membris suis orat, ut eis Dominus profutura concedat. Dum dicit : deduc me, Domine,

in uia tua, adhuc ibi non fuisse monstratur ;

PL 65

et hoc Domino Christo non potest conuenire, cum ipse dicat : Ego sum uia, ueritas ei uita. Sed hoc magis congruenter accipi21; tur a parte fidelium, quorum caput est Dominus : qui nisi deducantur

uidelicet mewm,

im

wiam,

ambulare ut timeam

non

id est in Christum,

possunt.

nomen

tuum.

Sequitur

2m

ueritate

/aetetur

cor

Quid sit timor Domini y 92

mirabili ordine declaratur. Nam in timore isto mundano prius 220 praecedit causa periculi, aut alicuius angustiae ; in timore autem Domini praemittitur laetitia cordis, ut aliquis ad eius timoris dulcedinem uenire mereatur. Et reuera talem decet habere introitum, quem ad salutem suam humanitas sentit indultum. Hunc iudicem qui formidauerit reus est, illum qui 22; timuerit sanctus est. Et ideo utraque miscenda sunt, ut et sub spe timeamus et sub timore laetemur, sicut et in alio psalmo dicitur : Seruite Domino in timore, et exsultate ei cum tremore. 12. Confitebor tibt, Domine Deus meus, in toto

corde meo et honorificabo nomen iuum in aeternum. 23» Hoc competenter de omni dicitur Christiano, quia illa est uera confessio, quae toto promitur mentis arcano, sicut et lex docet : Diliges Dominum Deum twwm ex toto corde tuo et ex tota anima tua. Sed et ille ex toto corde confitetur, qui totam

spem suam ponit in Domino ; nec in caducis saeculi sola2

VA

2710

tüis praesumit, cum se ad Dominum uniuersa mentis integritate transtulerit. Nam quod addidit 2*« aeternum, iud significat, quoniam inter sanctos eius laudes Domino iugiter personabit, dum in illa beatitudine praemia promissa receperit.

19. Quoniam misericordia iua magma

est super me

et eripuisti animam meam ex anferno inferiori. Et confessio laudis offertur, et misericordiae causa subiungitur. Dicendo enim : quoniam magna est misericordia tua swber me, beneficium magnum nescio quod edicit. Subiun24; gendo autem eripuisti animam meam ex inferno anferiori, causa beneficii declaratur. Sed consideremus quia cum TOP

dicat

infernum

ànferiorem,

infernum

demonstrat

esse

superius. Argumenta talia in topicis dicuntur coniugata, quae 214 Ioh. 14, 6.

223 Ps. 2, 11.

232/233 Deut. 6, 5.

208 c 218 timeam] Gerzz. eum r (praeter nonnullos codd.), timeat Garez cum g uia Gerzz. (sed infra babet christum) 219/220 praecedit prius — Gare timote] amore legitur Gare£ 10

Gerz.

226 a/f. et] Gerz., om. Garet

216 220

227 dicitur] Gerz., C 2. (xcv)

786

EXP.

IN PS. LXXXV,

13-15

orta ab uno nomine, uarie commutantur, ut hic positum est,

250

infernum

inferius.

Infernum

uero

non

irrationabiliter

forsitan arbitramur esse sub terris, cum in ueteri testamento

255

de Dathan et Abiron legatur : Aferuit se terra et deglutiuit eos et uiui descenderunt ad. inferos. Sed. quo itinere illuc animae transferantur, quoniam in auctoritate diuina non legitur, habemus incertum. Znfernum autem habere inferiorem partem euangelii locus ille testatur, qui dicit, cum impium diuitem ultrix flamma torqueret, leuasse oculos suos, et in sinu Abrahae

uidisse Lazarum. Vnde apparet utrosque apud inferos fuisse, ut se uidere ualuissent et illum ex inferiore loco ad superiora 26o oculos eleuasse. Sed licet utrique apud inferos esse uiderentur, pro meritorum tamen discretione. superiorem locum sanctis, inferiorem peccatoribus doctor Augustinus aestimat esse deputandum. Vnde nunc gratias agens fidelis populus, dicit animam suam ab inferno inferiore, id est poenali, esse liberatam. 265 14. Deus, iniusti ànsurrexerunt super me et synagoga potentium inquisierunt animam meam; non jroposuerunt te ante conspectum suum. Venit ad tertiam sectionem, ubi passionis suae mysterium et gloriam resurrectionis exponit. Loquitur enim Deus homo ex forma serui 27? per id quod de uirgine Maria natus est. Cum dicit zat*stos, significat Iudaeos, qui ei reddiderunt mala pro bonis.

Z9

Quod autem ait: sw$er me, ut reum scilicet dicerent innocentem, regemque suum plebs insana trucidaret. Synagoga uero $oteniium, congregatio superborum est, quae beluino fremitu et dolosa machinatione consilii iustitiam abicientes, animam eius adimere quaesierunt. Addidit quod sceleratis solet semper mentibus prouenire, quia *»o* $robosuerunt Deum ante conspectum suum. Nam quicumque

facinus

perpetrat,

Deum

ante

comsbectum

suum

28e omnimodis 4054 $roj$onit, quoniam si illum credat praesentem, protinus a cogitato facinore reuocatur. 15. Et 285

iu, Domine

Deus

miserator

et misericors,

patiens et multum misericors, et uerax. Per singula uerba laudis, maiestas paterna definitur. Ouae species duodecima definitionis est, quam Graeci «az ézawov, Latini per laudem dicunt. Mserator enim est, quia singulis rebus misericordiam facit. Misericors, quia semper pia est ipsa natura deitatis. Patiens, quia peccatores sustinet et ad 252/253 Num. 16, 32-35. Bs. 85, 1/3 — CC 39, 119o.

256/288 cfr Luc. 16, 25.

262/263 cfr Aug. Ex.

265 super] in r 266 quaesierunt r non] Gerzz. cum r (M IN* $*), et praem. Garet (non autem I. 943) cum v et g 270 matia uirgine — Garef 212 scilicet ut reum «c Gerz. 244 qui Gerz.

PL 616

EXP. IN PS. LXXXV, 15-17 290

225

787

uotum conuersionis inuitat. Sequitur e? multum misericors. Quod ideo tale uerbum adiecit, quia imbecillitas nostra ipsam plus semper accipit, cum eam frequenti remissione promeretur. Intulit e? uerax, quia nescit promissa sua aliqua imbecillitate subducere. Quod tamen de Patre sic dicitur, ut totum inesse et in Filio et in sancto Spiritu sentiamus. 16. Respice in^ me et miserere mei, da potestatem puero tuo et saluum fac filium ancillae tuae. Misericordem Patrem et patientem et ueracem, a parte qua passus est Filius rogat, ut respiciat in eum et celerrima illi resurrectio-

ne subueniat. Sic enim misertus est, ut in ipso illam naturam 200 mortalem in gloriam resurrectionis et aeternitatis eueheret ; quod tamen sic a Patre postulat fieri, ut a se factum esse declaret. In euangelio quippe sic ait : Soluite templum hoc et in triduo aedificabo illud. Quod ne aliter potuisset intellegi, euangelista subsequitur : Hoc autem dicebat de templo corporis sui. 30 VA Sequitur da $otestatem uero tuo ; illam scilicet quam ipse testatur : Pazer non judicat quemquam, sed omne iudicium dedit Filio. Puer autem in scripturis sacris propter innocentiam mentis saepe ponitur Christus, ut Isaias dicit : quoniam juer natus est nobis et Filius datus est nobis. Et iterum : Ecce 310 puer meus, suscipiam eum, electus meus, complacuit sibi in illo anima Tha. Addidit, e£. saluum fac filium ancillae iuae; ancillae utique, quia de Maria semper uirgine erat ueraciter et proprie nasciturus ; quae (sicut superius diximus) angelo sibi partum annuntiante, Domini se profitetur ancillam. 315

320

1v. Fac

mecum,

Domine,

signum

in

bono,

PL 617

ut ui-

deant qui me oderunt et confundaniur : quoniam iu, Domine, adiuuastà me et consolatus es me. Signum dicitur ab eo quod uentura significet et ex hoc quod uidetur quiddam nos aliud sentire commoneat. Et ideo illum euentum Ionae possumus hic fortassis aduertere, qui triduo in uentre ceti demoratus, ad similitudinem dominicae resurrecti-

325

onis est in littore saluus euomitus. Nam et in euangelio ita dictum est : Generatio mala et adultera signum. quaerit. et signum non dabitur ei, nisi signum Ionae prophetae. Vides ergo aliud esse negatum ; sed hoc tantummodo compromissum. Possumus et hoc s2g74 quod fieri postulauit, ad resurrectionem eius competenter aptare, maxime cum sequatur, 275 bono. Quid enim illo bono praestantius, quo uirtus diuina de302/303 Ioh. 2, 19. 304 Ioh. 2, 21. 306/307 Ioh. 5, 22. 308/309 Is. 9, 6. 309/311 Is. 42, 1. 318 cfr Vatto de Ling. laf. p. 96, 16. 321/322 cfr Ion. 2, 1. 323/324 Matth. 12, 39.

294 spiritu sancto — Garez 14 annuntianti Gerzz. 317 e 334 e? 339 e; 342 adiuuasti] Gerzz. cuz r, adiuuisti Gare cum r (S5 D) et g (plur. codd. et edd.) 828 quo] quae Gerzz. corr.

p. 295

788

EXP.

IN PS. LXXXV,

17-LXXXVI,

1

clarata, et spes credentium ueraci pollicitatione firmata est ? 330

Sequitur 4 uideant qui me oderunt et confundantur ; Tudaei scilicet qui oderunt Christum, quos petit resurrectionis miraculum uidere, ut eorum duritia se debeat immutare. Coz-

fundantur enim, ad bonum respicit ; quoniam qui hic de suo malo confunditur, in meliorem partem sine dubitatione trans335 fertur.

In isto quippe saeculo si confundimur,

emendamur ;

qui autem non fuerint confusi, in illa iudicatione damnabuntur. Adiecit: quoniam iu, Domine, adiuuasti me el consolatus es me. Hic ordo uerborum talis est : V£ uideant qui me oderunt

; quoniam

tu, Domine, adiuuasti

me

340 et consolatus es me. Et confundantur, scilicet quando me uiderint esse gloriosum, quem illi despiciendum esse putauerunt. Adiwwasti pertinet ad contradictionem altercantium et ad iniusta certamina Iudaeorum ; in quibus illi semper ueritatis testimonio superabantur. Comsolatus es, ad 345 persecutiones saeuissimas insanorum, quas ille uelut tempestatis impetum patientissime sustinebat. Conclusio psalmi. Consideremus Domini Saluatoris, a parte qua passus est, quam humilis ad Patrem fundatur oratio, qui omnimodis pec-

cata non habuit, sed informans imbecillitatem nostram, eripi

se ab huius saeculi periculis postulauit. Quapropter erubescat humana temeritas esse superba, quae se non dubitat ream. Christus pro inimicis orauit, mortem patienter excepit ; et nos

iniurias nostras ulcisci uolumus, si detrahentium

sermonibus

appetamur. Det ipse patientiae munus, qui donauit exemplum ; ut eius uestigia sequentes, mortiferos uitare ualeamus errores.

EXPOSITIO 14. Filkis

Core,

IN PSALMVM

bsalmus

LXXXVI.

cantici.

reparandam breuiter commoneamus

Propter memoriam

quae saepe iam dicta

sunt ; quia paene in nullam utilitatem putatur esse narratum, quidquid fuerit in abolitionem transmissum. Filii Core i] fideles significant Christianos, quibus propheta ciuitatem Dei praedicat, ut eis tantae gloriae maior augeatur affectus. Nam cum dicit Fzliis

esse locuturos.

331 oderant Gerzz.

Core, ostendit ipsis dicendum, non ipsos

Sequitur

$salmwus

cantici,

332 inmutate Gerzz., i s. e a. zz.

ut de huius

336 non] Gerzz. in zzarg.

(a. zz. 2) 336/33? damnantur Gerz. 9841 uident Gerz. Ps. LX XXVI, 1 chore Gerz;. (sic sezzper) 4 abolitione Gerzz. filii] Gerz., filiis Garez 5 significant fideles — Gare; ? dicit] Gerzz., dixit Gare

PL 618

PXBSINCPS.

EXXXVI,

1

789

saeculi tabernaculis ad intellegeritiam supernae ciuitatis ele1:0 uemur. Psalmus enim de superioribus sonans,commonet nos caelestia cogitare et in eis hymnica exsultatione gaudere. Diuisio psalmi. Breuis quidem psalmus, sed duobus diapsalmatibus cognoscitur esse diuisus ; quam nos, propositi nostri memores, suis quodammodo diuisionem terminis explicamus. In prima parte 15 propheta loquitur ad fideles, caelestem praedicans ciuitatem. Secunda Dominus Saluator eam diuersorum nominum allusione credituram esse pronuntiat, increpans Synagogam, quare ipsa non cognouerit Deum, dum ei fides gentium deuota crediderit ? Tertia parte propheta uno uersu futuri saeculi beatitu2o dinem tangit. Sic distincta permutatio personarum caliginem nobis cunctam confusionis abstergit. Expositio psalmi. Fundamenta eius in montibus sanctis. Consuetudo humanae cogitationis est, ut cum se copiosa perscrutatione collegerit,in aliquam partem suae deliberationiserumpat. 2; Tale enim huius psalmi uidetur initium, ut cum adhuc propbeta de ciuitate Dei nulla praemiserit, ita de fundamentis €t*s disserere uideatur, quasi aliqua de culmine ipsius ante iam dixerit. Nouus ordo factus est laudis eximiae, ut de fundamentis ciuitatis supernae propheta sumere uideretur ini3o tium, quatenus magna soliditas totius culminis appareret, cuius prius /undamenta laudata sunt. Non immerito, quoniam fundamentum eius Christus est Dominus, qui sic Ecclesiam suam continet, ut nulla possit quassatione titubare, sicut dicit apostolus : Fundamentum enim. aliud nemo potest 55 ponere, praeter 4d. quod. positum est, quod est. Christus Iesus. Merito ergo ab ipso sumpsit exordium, quem rerum omnium constat esse principium. Iosephus quoque (sicut a quodam dictum est) uernaculus Iudaeorum in libro octauo antiquitatum titulo tertio multa de templi constructione locutus est,

4o quod a Salomone fabricatum esse dignoscitur. Nos enim et tabernaculum, quod eius imago primitus fuit, et templum ipsum fecimus pingi et in corpore pandectae nostrae grandio-

Ps.

LX XXVI, 34/35 I Cot. 5, 11.

37/40 cfr Iosephus 74s. Iud. vii, 3.

16 domini Gerzz. iam Gerzz. in zarg. 21 confessionis Gerzz. (sed cfr J. 88) 41 quae Gerzz., fort. recte 42/43 in pandecte nostro corpore grandiores legimus collocare Gerzz.

790

EXP.-IN

PS. DXNXVI

ris fecimus collocari; quatenus, 45

50

SCHE

25

94

quod scripturae diuinae de

ipsis textus eloquitur, oculis redditum clarius panderetur. 77 montibus autem sanctts, significat apostolos et prophetas, qui soliditate fidei et excellentia sanctitatis »07níes uocantur. Merito ergo tali uocabulo nuncupati sunt, in quibus est uera Dei Ecclesia constituta. 2. Diligit Dominus portas Sion super omnia tabernacula Iacob. Ecce iam de illa ciuitate loquitur, cuius ante fundamenta laudauit. Quae figura dicitur anastrophe, id est inuersio : quoties ea quae superius dicenda sunt, ponuntur inferius. Dicit enim : d2/2g;t Dominus bortas Sion. Sion (sicut saepe diximus) mons est Ierosolymitanus, interpretatus specula, per quem Ierusalem illa futura decenter aduertitur. Cuius

$orías

diligit

Dominus,

PL 619

id est fidem, caritatem,

baptisma, paenitentiam, et quidquid in illam ciuitatem asquisitos populos intromittit. Siue (ut quidam uolunt) duodecim apostolos significant, quorum sancta praedicatio fidelibus ae60 terni Regis palatia reserauit. Studiose uero perquirendum est quod addidit : super omnia tabernacula Iacob. Tabernacula Iacob, significant Ecclesiam catholicam, quae modo construitur. Haec contra saeculi huius aduersitates expeditionali semper exercitatione confligit. Et quoniam ista futurae p. 294 65 illius Ierusalem portat imaginem, ubi est beata uita et aeterna felicitas, merito supra istam illa spiritalis diligi dicitur, in qua iam nihil confusionis, nihil perturbationis esse declaratur. Et intuere quia illa sic plus amari praedicitur, ut et ista sine dubio diligi sentiatur. 79

9. Gloriosa

dicta

sunt

de te, ciuitas

Dei.

More suo

futura pro praeteritis ponit. Nam ista ciuitas in secunda parte Domini attestatione laudabitur : de qua merito gloriosa dicía referuntur, quae Creatoris sui cognoscitur uoce praedicanda. 75 4. Memor ero Raab et Babylonis scientibus me : ecce alienigenae et Tyrus et bobulus Aethiopum, hi fuerunt in ea. Secunda pars psalmi huius uelut quaedam nubes aperitur, de qua Dominus tonans, fidelibus recordationis suae munera pollicetur, significans per allusiones nomi$o num eos de uariis gentibus colligendos. Raab meretrix fuit, quae exploratores Iesu Naue ad Ilericho uenientes occulte suscepit, et per aliam partem, ne deprehenderentur, emisit.

43/44 textus de ipsis — Gare 54 interpraetans Gerzz. 95 que Gerzz. 57 illa ciuitatem Gerzz., m exp. 65 et] oz. Gerzz. 95 rahab et babillonis Gerzz, 76 hii r (C4 H IN* 5) (sic semper)

EXP.

IN PS. LXXXVI,

4-5

791

Cuius uocabulum significat superbiam, quae diuina largitate conuersa, Domini meruit impetrare clementiam. Haec ergo 8 II figuram gestat Ecclesiae, quae suscipiens animas superbiae uitio periclitantes, alio itinere, id est humilitatis et patientiae dimittit ad uitam. Babylon quoque ciuitas est mundi, quae confusio interpretatur. Indicat enim saeculi istius populos, qui probrosis idolis caecatis mentibus seruiebant ; sed misericor90 dia Domini illuminati facti sunt Christiani. Hoc ergo dicit Raab et Babylonis se memorem, id est mundi istius populos, qui tamen ad eius se culturam humiliter transtulerunt. Sic pharisaeis superbientibus in euangelio ipse respondit : Amen dico uobis, quia bublicant et meretrices praecedent uos n 9 I regnum caelorum. Sequitur ecce alienigenae et Tyrus et populus Aethiopum, hi fuerunt in ea. In sensu eodem perseuerat. Alienigenae sunt a iudaico populo quidem extranei ; sed illis non credentibus in penetralia Ecclesiae sunt recepti : sicut in Actibus apostolorum dicit : Vobis quidem Hx o o oportebat loqui uerbum Dei ; sed quia repulistis illud. et àndignos uos dudicastis aeternae uitae, ecce conuertimur ad gentes. Tyrus significat angustiam quae de paenitentium afflictione procreatur. Populus Aethiopum, qui peccatorum fuerant obscuritate teterrimi ; sed in ista Domini ciuitate collecti sunt, de

quibus refulgentium sanctorum numerus in illa patria compleatur. Ecce ipsa sunt quae praedixit uersus ille superior : Gloriosa

IIO

II

VA

120

dicta

sunt

de te, ciuitas

Dei.

Nam quid glo-

riosius, quam ut tanta foeditas prius errantium populorum in unam sanctae ciuitatis pulchritudinem conueniret ? Et memento quod genus istud locutionis scripturae diuinae proprium esse iam diximus ; scilicet ut per nominum interpretationes uoluntas possit intellegi dictionis. 5. Mater Sion dicet : homo et homo factus est an ea ; et ipse fundauit eam Altissimus. Ecclesiae catholicae Matrem synagogam forsitan hoc loco non inconuenienter aduertimus, quam per Sox» montem frequenter intellegendam esse iam diximus, quae ex maxima parte populorum solum hominem dicebat Dominum Saluatorem ; quia Deum nec credere, nec intellegere merebatur. Et hic figenda est media, quoniam illud quod sequitur sensum alterum uidelicet intromittit. Sequitur quippe e? homo factus est in ea ; quod iam confirmatiue legendum est. Non enim hic sic dicit 87/88 cfr Hieron. o. c. 83 cfr Hieron. Tract. in ps. 86 — edid. Morin, p. xor, 27. p. Io1, 30 ; Lib. interpr. bebr. nom. — edid. Lagarde, p. 5, 18 ; Aug. En. ps. 136, 99/101 Act. 15, 46. 94/95 Matth. 21, 31. 1, 12 — CC 4o, 1964.

93 superuenientibus Gerzr. corr. 113 dicit Gerz..

97 alienigena Gerz.

107/108 gloriosus Gerz.

PL 620

792

EXP. IN PS. LXXXVI,

5-

hominem factum, sicut superius Synagoga dixit ; illa enim errando solum hominem putauit ; nunc autem Dominus de se I2 A confirmat definitiua sententia e? homo factus est in ea quoniam reuera assumpta carne Deus factus est homo ; sicut et euangelista dicit : Verbum caro factum est, id est Filius Dei factus est homo ; non ut diuinitati aliquid imminueret, sed ut humanitatis naturam, quam liberare praedestinauerat, 130 dignanter eueheret. Et ne forsitan Dominum Christum crederes temporalem, addidit e? ipse fundauit eam Altissimaus ; ille scilicet qui tantum putabatur homo, Iesus Christus Synagogam ipse sua dispositione fundauit. Et non solum legem per Moysen dedit, uerum etiam ante mundi initium ipse noscitur fuisse principium ; sicut ipse in euangelio testatur : Ego sum principium, propter quod et loquor uobis. Merito ergo dictus est A/tissimus,

140

ut nulla haeresis Patrem diceret esse

maiorem. 6. Dominus narrauit scripturas populorum et principum ; horum qui fuerunt in ea. Illa praenuntiat quae sit ipse tempore incarnationis de scripturarum ueterum commemoratione dicturus. Commonet enim frequenter in euangelio quae de ipso praedixerit Moyses, quae prophetae, ut et minus credentes instrueret

SCHE

et se earum

auctorem

14 A esse monstraret. Ipsi sunt enim $rincipes Moyses et prophetae qui fuerunt in Synagoga, quorum erat testimonium narraturus. Et ne alios principes fortassis aduerteres, dicit Aorum qui [uerunt in ea, id est in Synagoga. 7. Sicut laetantium omnium nostrum habitatio est 150 ?n te. Venit ad tertiam partem, in qua iterum propheta reloquitur, quam in uno uersu et coepit et finit : breuiter comprehendens quod sermonibus quamuis longis non poterat explicari. Quae figura dicitur brachylogia, id est, breuis locutio, cum plura paucis amplectimur. Vis enim audire quam sit invA I comprehensibilis illa laetitia, dicit apostolus : Quod nec oculus uidit, nec auris audiuit, nec in cor hominis ascendit, quae $raeparawit Deus diligentibus se. Quapropter pulchre hic dictum est : Sicut-laetantium, quia non erit ipsa laetitia qualis hic agitur ; ut modo filiorum susceptione laetemur, modo di160 uitiarum et honorum munere gaudeamus et cetera quae exsultationem faciunt, quando magnis nisibus temporaliter acquiLa]

runtur.

Sed illud tanto est maius, ut istius mundi

quamuis

plenissimum gaudium, uix aliqua imago aut similitudo futuri 127 Ioh. x, 14.

136 Ioh. 8, 25.

155/15« I Cor. 2, 9.

123 synagogam Gerz.. 133 ipsa Gerz. 137 haereses Gerzz. 139 in scriptutis Gerz. cuze r, sed cfr. 1. 146/147 populorum] suorum ad4.r 140 eorum 7 143 a/7. quae] Gerz., et praem. Garet 145 enim sunt — Gare

PL 621

I XPAIN

170

175

18o

185

BSNMEXXXVI,

5

793

saeculi esse dicatur. Addidit omnium nostrum habitatio est in te. Omnium nostrum significat fideles, qui Dominum Christum aut uenturum, aut uenisse crediderunt. Habitatio est in te, ad Ierusalem loquitur, cui superius dixit: gloriosa dicta sunt de te, ciuitas Dei. Sed in hac habitatione iustorum cessauit afflictio : orare transit, sed laudare succedit : perpetua securitas manet, quia peruersitas nulla miscetur ; aeterna laetitia perseuerat, quoniam nequaquam contrarietate aliqua constat esse uiolandam. Conclusio psalmi. Laudata est demonstratiuo genere ciuitas illa fidelium, non temporalibus bonis, sed aeterna felicitate mirabilis, de qua pauca uisa sunt dici et tamen omnium animi probantur stupore completi. Haec siquidem laus non extenditur argumentatione uerborum, nec humana crescit industria, sed magna potius breuitate constringitur, ut uel aliquid exinde capi posse uideatur. Beatus nimis qui illuc Domino ducente peruenerit, ubi cogitatio cuncta uincitur, quaelibet desideria superantur ; et quod est dulcissimae securitatis genus, talis ibi felicitas accipitur, quae nulla contrarietate perdatur. Praesta, Domine, ut quod hic uerbis explicare non possumus, ibi te donante cernamus. Ista quoque Ierusalem quae adhuc in terris est et typum gerit illius caelestis arcani, in secunda diuisione laudata

p.295

est ; merito ubi est tantarum rerum domicilium uisuale uirtu-

tum. Ibi enim piscinam natatoriam in figura sacri baptismatis, ut curaret infirmos, descendens angelus commouebat. 190

195

200

205

Ibi

Siloa (imperante Domino) caeci tenebras lauit et damnatis oculis lucis dona restituit. Ibi mensa Christi caelestibus plena deliciis spiritaliter saturauit apostolos ; et ne nos ab illa cena relinqueremur impasti, sacer calix et communicationem nobis praestitit et salutem. Ibi lapis durissimus uestigia pii Redemptoris ostendit, quando ante Pilatum iudicem constitit audiendus. Ibi columna religati in se Domini flagella testatur. Ibi spinea corona cernitur, quam ideo salutari Domino constat impositam, ut totius mundi aculei collecti frangerentur. Ibi arundo seruatur, quae caput Domini percussit, ut ipsum esse initium rerum terris omnibus nuntiaret. Ibi crux illa salutis et gloriae loci reuerentiam consecrauit. Ibi manet lancea, quae latus Domini transforauit, ut nobis illius medicina succurreret. Ibi credentes hodie ipsius sepulcra uiuificant. Ibi resurrectionis locus ad caelos euehit corda fidelium. Ibi Sion ille montium praecipuus, ubi residentibus discipulis in cenaculo, clausis ianuis, mirabiliter Saluator intrauit ; et cetera quae diues illa patria Domini passione promeruit. Sed cum tot

166 anie Christum rasura 4 literarum in Germ.

PL 622

794

EXP.

IN PS. LXXXVI,

7-LXXXVII,

r

miraculis decora resplendeat et in modum stellarum alterum possideat caelum, quis eam audeat paruam dicere, quae sanctissima fide orbis terminos probatur implesse ? Ibi siquidem 21» humanum pascit aspectum, quod est credere beatorum. EXPOSITIO

IN PSALMVM

LXXXVII.

1. Canticum psalmi, filiis Core, in finem, Meleth ad respondendum, intellectus Eman

ro Is-

raelitae.

fre-

Cum

memoriam

tuam,

studiosissime

lector,

quenti expositione formatam retinere non ambigam, quid significet Canticum d$salmi, filiis Cove, im finem, restat ut quae noua sunt huius tituli sequentia perscrutemur. M eleth interpretatur chorus diuina uerba decantans. Sublecit, ad respondendum, significans organa musica praeuenisse et chorum respondisse sollemniter. Sequitur intel10 Jectus Eman Israelitae. Eman interpretatur frater eius ; quo uocabulo Dominus Christus appellat eos qui eius praeceptis operibusque deuoti sunt, sicut ait in'euangelio : 7e, dicile fratribus meis. Israelitae Deum uidentes, quod utique illis accidere manifestum est, qui per oboedientiae mysterium 15 sancta Domini luce radiantur. Sed cum de passione Regis Christi sit psalmus iste dicturus et ad imitationis exemplum trahat fidelissimos Christianos, ideo praemissus est chorus ad respondendwum ; ut sicut illi ex multis uocibus unum concentum faciunt, sic Christo Domino respondeat deuotorum adu20 nata collectio. Hi sunt etiam Israelitae, qui eius fratres nuncupari caelesti largitate meruerunt.

Diuisio psalmi. Per totum psalmum Dominus Saluator eloquitur a dispensatione qua passus est. In prima narratione Patris deprecatur auxilium : per similitudines uarias contemptum suum refert, 2; quem illi illaturus erat populus Iudaeorum. Secunda quae sit passurus enumerat, asserens mortuos non esse a medicis suscitandos, ut possint Domino confiteri. Tertia narratione negat misericordiam Domini sepultos edicere, aut perditos laudes Domini personare : propterea resurrectionem sibi celerrimam

3o uenire deprecatur. In orationis suae uero tramite perseuerans,

Ps, LXX XVII, 7 cfr Hieron. Lib. interpr. bebr. nom. — edid. Lagarde, p. 21, 8; Aug. Em. ps. 87, 1, 9 — CC 39, 1207. 10 cfr Aug. Ez. 55. 87, 1, 4 — CC 39,

1208.

12/13 Matth. 28, ro.

13 cfr Hieron. o. c., p. 76, 8.

208 paruam audeat — Gare/. Ps. LX XXVII, 2 e£ ? meleth] codd. cuz r, maheleth Gare cum Z (praeter nonnullos codd.) 11/12 praeceptis eius — Gare

2/3 ezraitae r

EXP.

IN PS. LXXXVII,

1-4

795

loquitur a parte membrorum, diüersas commemorans passiones, quas tam ipse pertulit quam eius plebs deuota sustinuit.

Expositio psalmi. 2. Domine 29

40

Deus

salutis

meae

: in die clamaui,

et

nocie. coram ie. ln octogesimo quinto psalmo diximus orasse Christum per id quod de Maria uirgine natus est : designans humilitatem imbecillitatis humanae, quam est dignatus assumere. Qui simili modo etiam hic cum Patrem precatur, nobis quemadmodum supplicare debeamus ostendit. Nam qui salutis suae Deum profitetur auctorem, omnia quae oportuerant dici plenissime ac breuiter explicauit. Sic magister optimus frequenter admonere non desinit, quod humano nouit generi profuturum. /*« die autem laetitiam significat ef

Ip 623

nocie aduersitatem declarat ; ut quoniam utrumque tempus humanam uitam complectitur, iugiter se ad Dominum c/a45

masse declararet. 9. Iniret oratio mea aurem iuam ad jrecem

in conspectu iuo : inclina meam, Domine. Magna uirtus

hic sincerissimae orationis ostenditur ; ut uerba ueracia non 50

in auras tenues dissipentur, sed quasi quaedam persona ad conspectum Domini introire uideatur et mandatum opus agere, quo caro nostra non ualet peruenire. Jnclinat autem aurem

saam

Dominus,

cum

misericors

dignatur

audire,

non ex parte corpulentiae suae, quam eum frequenter diximus non habere, sed uirtutis suae operatione mirabili. 55

6o

79

4. Quia repleta est malis anima mea et uita mea in énferno appropiauit. Considerandum est quod nouo modo ideo se postulat audiri, quoniam animam suam alis dicit esse completam ; salis utique non suis, qui peccata non habuit, sed delictis mundi quibus laborabat humanitas. Haec enim pius miserator ad animae suae molestiam traxerat, dum cum omnibus condolebat, sicut et in trigesimo quarto psalmo dixit : Reíribuebant mihi mala pro bonis, sterilitatem animae meae ; non quia ipse sterilis erat, sed quia de illorum incredulitate se perhibebat esse ieiunum. Potest et ad huius propriam tristitiam trahi, si hoc uerbum ad illas iniquitates referas, quas ei iudaicus populus inferebat. Sequitur e£ wita mea injerno appropiauit. Hoc ad tempus gloriosae pertinet passionis ; sicut in euangelio dicit : Tvzstis est anima mea usque ad mortem. Nam propter nos doluit et mortem nostram

propter nos excepit. 34 cfr Exp. ps. 85, 20. 384 rixxv Ger. 43 noctem Gerzz.

om.

Germ.

62/63 Ps. 54, 12.

389/40 oppottuerunt Gerzz. 61 cum] Gerzz., o7. Gare

68/69 Matth. 26, 38. 41/42 generi nouit

— Gare

69 nostri Gerz.

9*0 nos]

HK 296

796 SCHE

EXP. IN PS. LXXXVII, 5-7

9. Aestimatus sum cum descendentibus in lacum : factus sum sicut homo sine adiutorio. Culpat eos qui putabant eum mortuum fuisse communiter. Quae figura dicitur parabola, id est rerum genere dissimilium comparatio. 75 Multum enim discrepans fuit, illam singularem et mirabilem passionem morientibus reliquis hominibus comparare. Quod schema multos uersus inferiores amplectitur. Lacwm enim dixit uel sepulcri locum, uel inferni altissimam profunditatem. Sequitur factus swm sicut homo sine adiutorio. Fa8o cius sum, apud eos scilicet qui deitatem eius insanis mentibus non credebant, qui putabant eum cum reliquis mortalibus interiisse. 6. Inter mortuos liber. Sicut uulnerati dormienies brotecti in monumentis, quorum non meministi 85 amplius : et ipsi de manu tua expulsi sunt. Hic specialiter designat personam suam ; solus enim Zz£er mortuos Hber fuit, qui ipsa quoque mortis claustra confregit. Ipsius enim tantum mors libera, quia et uoluntaria fuit, qui fotestatem habebat ponendi animam suam et iterum sumendi eam. Sed 90

cum ille esset inter mortuos

liber, aestimatus

est tamen

a dementibus sicut wulnerati dormientes. Vere autem dictus est Dominus /2ber, qui humanum genus liberare dignatus est. Adhuc enim de illis uanissimis dicit, qui putabant Dominum lancea uulneratum, occisum pariter et sepultum, sic 95 quasi unum ex hominibus sceleratis generali conditione transiisse. Sed ad discretionem suam addidit, quorum mon meminisii amplius, id est de quibus non habes curam ; quoniam peccatis facientibus a te redduntur alieni. Quod etiam in alio psalmo de impiis dicit : Periit memoria eorum cum sonitu. IOO Addidit e£ 25si de manu tua expulsi sunt. Iusta redditur poena proteruiae ; ut qui Dominum Christum siae adiutorio diuinitatis esse putauerant, ipsi à manu Domini probarentur ex$ulsi, dum a gubernatione eius peccatis facientibus reddebantur extorres. 105 4. Posuerunt me in lacu inferiori : in tenebris et n wmbra mortis. Adhuc aestimationes referuntur dementium Iudaeorum. Lacus enim et pro inferno ponitur et pro sepultura foueali et pro mundi istius profundissima calamitate sentitur. Quod hic uoluit intellegi, quia eum persecutores sui in IIO abiecta mortis conditione posuerunt ; ut quamuis iniuste probarent mortuum, non crederent uindicandum.

88/89 Ioh. ro, 18.

Ja Llenebris,

99 Ps. 9, 7.

84 sepulchris J4uZ. cum g $85 et] quidem az. r 95 generali conditione] Gerzi. (cfr |. 110), generaliter Garez 105 inferiore Gerz., corr. a. zx. tenebrosis Gerz. Fisc. cum g

IDE 624

EXP.

IN PS. LXXXVII,

7-9

797

id est sub obliuionis caecitate derelictum atque praeteritum, quem nemo requireret, nemo saluaret. I» wmbra mortis, peccatorum indicat locum, quia mors delinquentium umbroIIS sos ac tenebrosos patitur manes,

dum eis gaudium non relu-

cet, qui perpetua tristitiae suae obscuritate demersi sunt. V mbra uero ponitur et in bono, ut est illud : Sub wmbra alarum tuarum ; et alibi : Viuemus

in wmbra eius. Et ideo pro

locorum qualitate uerbum hoc multifaria significatione uaria120

125

130

59

tur. 8. In me

confirmata est ira tua et omnes elationes tuas super me induxisti. Sic putabant illi qui in suam perniciem potius praeualere permissi sunt, quia per iram Dei Iesus Christus ad passionis pericula peruenisset ; sicut euangelista dixisse infidelem populum refert : Eríifiat eum s? uult. Sequitur et omnes elationes tuas super me induxists. Hoc adhuc dicitur quantum ad deliberationem pertinuit nefariam Iudaeorum. Credebatur enim Deus induxisse super Christum elationes, id est amplissimas indignationes, quando eum pertulit crucifigi : mortem illam putantes poenalem, cum dispensationis eius gloriam non uiderent. 9. Longe fecisti notos meos a me : posuerunt me abominaiionem sibi : traditus sum et mom egredaebar. Venit ad secundam narrationem, in qua per augmentum molestiarum actum suae memorat passionis. Nam cum supe-

rius dixerit persecutorum ptum,

nunc

dicit

suorum

sotorwm,

nefandissimum

significans

apostolos.

contemNotos

enim ipsos appellat, qui eum perspicuis sensibus conspicere meruerunt. Ille enim omnes 70£os habuit uirtute diuinitatis 140 suae; ipse autem sciebatur a paucis. Isti ergo noti longe facti sunt, quando ipsius passione dispersi sunt ; sicut legitur : Percutiam pastorem et dispergentur oues gregis. In abominationem uero tunc fos?tus est, quando praetereuntes scribae et pharisaei crucifixo imputabant dicentes : VaÀ/ 145 qui destruit templum Dei et in triduum aedificat illud. et cetera. Sequitur iraditus sum et non egrediebar. Mirabilis subtilisque sententia. Traditus est a Iuda cohortibus insanorum, sed se permittente detentus. Sustinuit infirmas manus potentissimus Dominus, ligatus est uinculis qui loco non potest 150 claudi, audiuit exsecrandas iniurias, quem angeli cum tremore

collaudant. Verumtamen non est egressus de illa nube corpo118 Thten. 4, 20. 117/118 Ps. 16, 8. 144/145 Matth. 27, 40.

125 Matth. 27, 43.

142 Zach. 15, 7.

129 id est ampl. indignationes] oz. Gerz. 125 uult] eum «44. Gerz. et exp. 144 ua Gerz., 137 *«notorum Gerzz., fugatorum eZ. 135 molestiam Gerz. u add. s. J. a. m.

PL 625

798

155

EXP. IN PS. LXXXVII, 9-12

ris sui, nec apparere uoluit quid posset, qui totum pertulit quod crudelitas iudaicae prauitatis ingessit. Now est enim egressus, quando minime quid praeualeret ostendit. Siue de custodia dicit in qua eum Pontius Pilatus quasi hominem retrusit inualidum.

10. Oculi

maui 160

mei

infirmati sunt

ad te, Domine,

rae

inopia ; cla-

tota die ; expandi

manus

meas

ad te. Dum oculos corporales Christi Domini nusquam 2nfivmatos fuisse legerimus, multo magis nec interiores eius aegrotasse putandi sunt, qui semper sanctitate micuerunt. Restat ut oculos Christi apostolos intellegere debeamus, qui in corpore eius, id est in Ecclesia, tamquam oculi caelesti lumine uiguerunt. Hi tamen

znfirmaii

sunt

brae

inopia,

quia necdum acceperant Spiritum sanctum, quo confortati postea nullatenus humana tormenta timuerunt. /2052a enim dicitur econtrario, ubi nulla est copia. Additum est : clamau: p 297 ad te, Domine, tota die. Hic distinctio ponenda est, ut ista continuatio totius diei ad clamorem, id est orationem et 170

175

180

185

bonorum actuum operam debeat pertinere. Exfandi ma^n«"s meas ad ie. More suo operas mauult intellegi, quas bonis semper actibus tetendit ad Dominum. Nam si hoc cruci (ut quidam uolunt) putauerimus esse iungendum, quae sequuntur omnimodis discrepabunt. 11. Numquid mortuss facies mirabilia, aut medica resuscitabunt et confitebuntur ttbi? ? Hoc sub negatione legendum est. Sed perscrutandum quod dicit : mortwis non facies mirabilia, dum constet resuscitatos innumeros. Sed moriwis, id est non credentibus mirabilia nequaquam fecit, dum eos ad conuersionem perducere non potuit infidelitas sua. Mirabilia enim illis fiunt, qui magnalia Domini sub credulitate conspiciunt. Sequitur a«£ medici resuscitabunt et confitebuntur tibi ? Idem et hoc dicitur negatiue, quia edic? quos credit humanitas artis beneficio salutem

dare languentibus,

mortuos

resuwscitare

non

pos-

sunt ; ut Domino debeant confiteri, quamuis sine Dei munere nec ipsam corpoream praeualeant aegris tribuere sospitatem. Siue hoc magis subtilius intellegendum est; quia medici, dum corporibus adhibeant curam, animas tamen peccatis 190 mortuas resuscitare non praeualent ; ut confessione uerissima

uiuificentur, quos 12. Numquid cordiam iuam, Venit ad tertiam

infidelitatis suae uulnera perculerunt. enarrabit aliquis in sepulcro miseriaut ueritatem tuam in perditione ? narrationem, ubi per istum uersum et al-

PL 626

152 possit Gerzz. 153 paruitatis Gerzz., corr. a. zz. 159 dum] Gerz., cum Garet 2d99 quid Gerzz, 184 credit] Gerzz., credidit Gare; 192 e; 197

enattauit Gerzz., corr. a. zz.

193 aut] et r (praeter plures codd.)

EXP.

IN PS. LXXXVII,

12-14

799

SCHE 195; terum qui sequitur figuram emphasim ponit, cuius illa pars hic intellegenda est, quae aduerti facit id quod non dicit. Ait enim : numquid enarrabit aliquis in sepulcro misericordiam iuam ? Hoc negatiue legendum est, ut illud possit intellegi, quia uiui homines et fideles misericordiam eius 200 narrare consuerunt. Sepulcrum enim significat infidelium mentes, de quibus supra dictum est : Sepulcrum patens |est guttur eorum. Et merito sepulcrum dicitur, ubi anima peccatis mortua continetur ; id est, illos uult intellegi qui non sunt Domino credituri ; quia nullus eis misericordiam Domini uide20; tur narrasse, quam non uoluerunt deuota mente percipere.

Illic enim prouenisse dicimus actum, ubi aliquem audiens praestat effectum. Tale est et istud quod sequitur, a4£ weritatem tuam in perditione ; quia nemo putatur ueritatem dixisse, quam uidetur neglegens praeterire. Perd?tio quippe 210 juste uocata est, ubi ueritas non admittitur, sed sola obstinatio custoditur. 189. Numquid cognoscentur in tenebris mirabslta iua, aut iustitia tua in terra obliuionis ? Sub eodem ordine uariatis sermonibus cuncta descendunt ; ut negando

215 quae non sunt, econtrario sentiantur illa quae sunt. Nam irabilia Domini a tenebrosis mentibus non uidentur, quia preatermittentes Deum sapientiae lumina perdiderunt. Nec iustitia eius potest in terrena obliuione cognosci, id est in corporis crassissima caecitate, quae spiritalia monita deserit, dum 220 eius desideria carnalibus uitiis occupantur. Memento uero quod haec omnia ideo dicta sunt, ne in inferno eius anima relinqueretur, sed ei celerrima resurrectio proueniret ; quatenus laus Domini per beneficia eius posset agnosci. 14. Et ego ad te, Domine,

clamaus

; et mane

oratio

22; "à. praeueniet ie. Contra illa quae superius dicta sunt, Dominus Christus cum fidelibus suis per id quod resurrecturus erat, clamare

se dicit ad Dominum

: enumerans tribula-

tionum diuersarum gloriosissimas qualitates, ut talibus institutis commoniti firmarentur populi utique Christiani. Dicendo 23o enim: e£ ego, significat cum membris suis se c/amasse, quo-

rum ipse caput est Christus. Nam quando ipse clamat et Ecclesiam docet, quando cum fidelibus orat, unum corpus ostendit. Memento ergo quod usque ad finem psalmi uarias calamitates enumerat, quas in martyribus suis ipse sustinuit. Vbi SCHE 255 synathroesmos figuram arbitror apponendam, quando multae res in unum et multa pericula colliguntur. Sequitur e£ mane oralio mea jraeueniet te. Sollicite uerba ista tractanda 201/202 Ps. 5, 11.

203 id est] idem Gerz.

207 affectum eZ.

800

EXP.

IN PS. LXXXVII,

14-16

sunt, ne regulae illi ueracissimae, quod Domini gratia cuncta praeueniat, aliquid uideatur esse contrarium. Orationem 240

suam corpus Ecclesiae, quae ?ane, id est bonis dilucidatur operibus, $raeuenire secundum aduentum Domini dicit,

hoc est diem iudicii ; quae tamen oratio Domino praestante donata est. Merito ergo dictum est fraeuenisse orationem suam, quando ante multa saecula sub assiduitate petebatur, 245 quod adhuc exspectamus esse uenturum. Veniet enim ille tempore competenti : sed nostrum desiderium flagrantibus petitionibus oportet ostendi. Non enim nos suos esse diiudicat, si non uotis maximis a nobis expetitus adueniat. Sed cum de ipso clarissime dicatur, ipse ex sua persona istud non potest 250 loqui, nisi hoc dictum a membris Ecclesiae uelimus aduertere. 15. Viquid, Domine, repellis orationem meam,

255

260

265

270

Z5

DI 627

auertis faciem tuam a me ? Hic desiderium sanctissimae mentis exprimitur, quia impatienter sustinebat differri, unde mundus poterat iure saluari. Refellere enim putatur petitionem nostram et a«ertere faciem suam Dominus, quando uota nostra distulerit ; et quamuis ille profutura faciat, nos tamen grauiter dilata contristant. Sed et hoc congruenter a persona martyrum dicitur, qui talibus desideriis in hoc mundo fatigantur. Differuntur enim ad augmentum suum, procrastinantur ad gloriam ; quia non tantum prodest audiri, quantum expedit pro muneris augmentatione differri. Sic ignis flatu uenti repellitur, ut uiuacius animetur. 16. Egens sum ego, et in laboribus a auuentute mea Hoc

: exaltatus autem humiliatus sum et confusus. merito dicit Ecclesia, quae in egestate mundi et in laboribus a sua iuuentute fatigatur ; sicut in alio psalmo legitur : Saepe expugnauerunt me a iuuentute mea. Haec crescit persecutionibus, pressura temporum subleuatur, humilitate semper extollitur : cuius longior aetas non est debilis lassitudo, sed matura perfectio. Sequitur exaltatus autem humiliatus sum et confusus. Hoc specialiter membris probatur conuenire, non capiti. Exaltatus, dicit, quando prius unusquisque fidelium res humanas tumido corde cogitabat. Hwumiliatus sum, quando ad confessionis medicabile donum, diuina gratia miserante, peruenit.

Confusws,

quando

illa quae male gesserat paenitentiae professione damnauit. O beata confusio quae aeternum tollis opprobrium ! Nam 267 Ps. 128, 1.

246 desiderium nostrum — Gare 248 2] ozz. Gerzz. 251 repulisti eZ. 252 auettisti eZ. 253 sustinebit differre Gerzz. 260 audire Gerzz. 261 expetit Gerzi. 213 unusquis Gerz. 276 professionis Gerzz. 27* qua Gerzz., corr. 4. 77.

i 298

EXP.

280

IN PS. LXXXVII,

16-19

801

quidquid in reatum uenerit paenitentium, perpetuis saeculis redditur absolutum. 17v. In me periransierunt irae tuae, et terrores tui conturbauerunt me. Pulchre dictum est, jeríransierYwnli, quasi non mansurae diutius contigerunt. Nam quando fidelis se affligit, iram Domini castigatus euadit. I» me autem dicendo, afflictionem fidelium more suo illatam sibi esse

285

290

295

testatur. Sequitur e£ zerrores tui comiurbauerunt me. Terrores utique uenturi iudicii, quos omnis caro peccatrix formidare dignoscitur ;quod idem solis membris conuenire manifestum est. 18. Circumierunt me sicut aqua tota die ; circumdederunt me simul. Delicta utique quae legis districtione damnantur, haec uelut aqua homines circumeunt, quando undique scaturire noscuntur. Ex quo enim latere non credamus uenire peccata, quae nec momentis horarum a nobis redduntur aliena ? Merito ergo aquis comparata sunt, quae nos copiosissima inundatione concludunt. Quod apte totum accipitur a parte membrorum. 19. Elongasti a me amicum et proximum et notos meos a miseria. Haec frequenter piis martyribus contigerunt, a quibus terrore mortis officia humana subtracta sunt.

300 Amicos

505

enim significat, qui honestis studiis morum

uicini-

tate coniuncti sunt ; $rox$imos qui nobis parentelae ordine sociantur ; 20í0s, qui neque amici neque proximi sunt, sed sola nos opinione uel uisione didicerunt. Quae genera hominum frequenter longe fecit a fidelibus seruis formidata calamitas passionis.

Conclusio psalmi. Ipse chorus est Christi quem praemissus titulus pro Meleth nominis interpretatione praecinuit, quando fidelis populus eius secutus sanctissimam passionem gloriosa nimis imitatione respondit. Hinc enim confessores tenuit carcer inclusos ; 310 hinc martyrum purpura et bysso pretiosior sanguis emanauit ; hinc apostolorum per totum orbem dicta tonuerunt; hinc tamquam sol purissimus fides sancta processit ; hinc ad temporales mortes hodieque concurritur, ut aeternae uitae praemia conquirantur. Quapropter nullus pauescat miserias, quae fa515 ciunt beatos ; nullus tormenta formidet, quae donant perpetuam sospitatem ; nullus timeat tristitiam, quae gaudium tribuit sempiternum. Quantum est enim temporaliter mori, ut perpetua uita possit acquiri ? Quantum humanam sustinere sententiam, ut absolutionem mereamur impetrare diui220 nam ? Quis autem erubescat poenas, quas Christus Dominus 289 circumdederunt( pr. /oco) r (praeter 7A) maheleth Gare 3809 carceti Gerzz. 1X

300/301 uicinitatis Gerzz.

306/307 C 2. (xcvim)

PL 628

802

EXP.

IN PS. LXXXVII,

19-LXXXVIII,

2

perferre dignatus est ? Quis putet opprobrium, quod elegit Creator sustinere cunctorum ? Quocirca pro eo subeamus mundanam calamitatem, si cum ipso uolumus perennem habere portionem.

EXPOSITIO

IN PSALMVM

LXXXVIII.

1. Intellectus Ethan Israelitae. Non tam secundum ordinem tituli, quam ad commoditatem intellegentiae exponenda sunt uerba quae posuit, ut facilius nobis rei ueritas elucescat. E£han interpretatur robustus ; /sraelita uidens ; Deum. Et quia psalmus iste erat laudes et promissiones Domini narraturus, ideo illi tale nomen constat appositum, ut fidelium uerborum indicaret incommutabilem firmitatem. 7 5tellectus enim (ut saepe diximus) ad superna referendus est, ubi reuera recte intellegens tendit mentis intuitum. Est enim 10 de Christianorum spe et de magnificentia Domini multa dicturus ; per quae nemo decipitur, si supplicantis animus in istius Ethan constantissima uoluntate roboretur. Diuisio psalmi. Ethan iste quem diximus indicare robustum, tanta mentis illuminatione completus est, ut /sraelita uerissime nun-

1; cupetur. Primo ingressu psalmi dicit se misericordias Domini cantaturum, quoniam multa promisit fideli populo profutura. Secunda parte diuersis modis laudes Domini potentiamque describit. Tertia in Christum Dominum paternas pollicitationes enumerat. Quarta Dominus Christus propter passionem 20 quam pertulit, traditus inimicis esse memoratur. Quinta fragilitati humanae postulat subueniri, quia non in uanum filios hominum ab ipso asserit esse plasmatos. Sexta rogat Dominum, ut promissiones suas impleat, quas Dauid seruo suo fecisse declaratur et memor sit qualia serui eius ab impiis 25 opprobria sustinebant.

Expositio psalmi. 2. Misericordias

tuas,

tabo ; in generatione tatem

tuam

7"

ore

Domine,

et progenie

meo.

àn aeternum

pbromuntiabo

lure robustus

can-

ueri-

dicitur, qui tam

firma dicturus est. Iste enim E/Aan Domini est misericor3o dias cantaturus, quae et aeterna semper stabilitate conPs. LX XXVIII, 4 cfr Hieron. Lib. inferpr. bebr. nom. — edid. Lagatde, p. 41, 28 ; Aug. Ex. ps. 73, 18, 5 — CC 39, 1016. «

323/324 habere perennem uolumus portionem — Gerzz. Ps.

LX XX VIII, 4 istaelita] ita add. Gerzz. e£ eras.

Pr 629

EXP.

55

IN PS. LXXXVIII,

2-4

803

sistunt et perpetuis sunt celebrandae praeconiis. Fecit enim mirabilem in humano genere pietatem, ut quod perierat requireret et uulnerata saluaret. I» gemeratiome uero ei $vogenie quod addidit, duos significat populos, iudaicum scilicet et gentilem, quibus se ueritatem pronuntiaturum esse testatur, quam dicit inferius. Sequitur e£ weritatem iuam

in ore

meo ; reuera ut quam sensu perceperat, ore

loqueretur. Et bene dictum est * ore meo, quia quod. ex ore progreditur, cito dilabitur ; quod uero ?* ovre uersatur, 40 diutina deuotione celebratur. 9. Quoniam dixisii : im aeternum misericordsa aedifacabitur : in caelis praeparabitur ueritas. tua. Ipsa est 4eritas quam uir sanctus se pronuntiaturum esse .praedixerat. Et merito illam confidenter praedicabat, quando 45 eam Dominus absolute promiserat ; non enim potest falli qui sequitur uerba ueritatis. Sed uideamus quid significet : ?« aeternum misericordia aedificabitur. Sunt enim aedificationes quae consurgere nequeunt, nisi eis fuerit praemissa $0

55

destructio, ut idolorum cultores, ut pessimarum consuetudinum sequaces. Isti enim, nisi a malis suis fuerint destructi,

in bonum nequeunt aedificari, sicut dictum est Ieremiae : Ecce foswi te, ut aedifices et destruas. Ista uero misericordia non destruitur, sed semper uiget, semper augetur. Sequitur in caelis praeparabiiur ueritas tua. Caeli (sicut saepe diximus) significant apostolos, quorum praedicationibus actum est, ut inculcaretur gentibus religio christiana. Verum haec omnia usque ad diapsalma mediis subdistinctionibus protrahenda sunt : quia totum ad illud respicit, quod ait : qwoniam

SCHE 6o

(4 299

dixisti.

Quae figura

dicitur,

ávzó xowo),

id est,

a

communi, quando superiora ad inferiora respondent. 4 Disposui testamentum electis. meis ; iuraut Dauid seruo meo. Nunc uerba Domini refert, quae superius eum dixisse memorauit. Nam quamuis omnibus denun-

tiasse uideatur, electis tamen suis tantum ista d?sposutit, 65 qui ei dono ipsius credere maluerunt ; ne se ad promissionem

79

talem et illi tenerent, qui de Dauid semine se descendere carnaliter praeferebant. Addidit ?wraw: Dauid seruo meo. Diuinum sacramentum promissionis noscitur esse securitas, quia solus iuste et definitiue promittit, cui subiacet implere quod dixerit. Humana enim fragilitas ideo prohibetur sacra-

52 Iet. 1, 10.

$2 destribues 44 illum Germ. 387 sensum Gerz. 35 gentium Gerz. 58 ila Germ. 5? mediis subdistinctionibusque Gerzz. Ger?z., corr. d. fft. 69 et] ozz. Gerzz. 65/66 se ... tenerent] Gerz., tenerentut (se oz.) Garef

PI 630

804

EXP. IN PS. LXXXVIII, 4-7

mentorum se promissionibus obligare, quia non est in potestate ipsius quae pollicetur efficere. Iurat ergo iustissime Deus, cum iure suo promittit omnia. Nam et ipsum nomen indicat 75

causam : iurauit enim dicimus, iure orauit, id est iuste locutus est.

9. Vsque in aeternum raeparabo semen tuum et aedificabo in saeculum saeculi sedem tuam. Peruentum est ad illa quae Pater promiserat seruo suo Dauid. Praeparatus est enim Dominus Christus, qui ex semine ipsius 8o descenderet carnis origine, usque in aeternum Rex regum et Dominus dominantium. Sed quod dixit fraeparabo, ad humanitatem eius pertinet, non ad deitatem, qua consubstantialis, omnipotens et coaeternus est Patri. Sequitur e? aedificabo àn saeculum saeculi sedem tuam. Pollicitatio 85 ista tota pertinet ad Dominum Saluatorem. Ipsi enim tunc sedes promittebatur, quae postea in sanctorum erat facienda pectoribus. Sedes enim est Domini omnis sanctus, quem quasi splendidissimum thronum dignatione suae maiestatis insederit ; sicut et de Spiritu sancto legitur: Et apparuerunt illis 90 dispertitae linguae tamquam ignis ; sedit autem. super unumquemque eorum, et vepleti sunt omnes Shiritu sancto. 6. Confitebuntur caelà mirabilia tua, Domine et ueritatem tuam in ecclesia sanctorum. Venit ad secundam partem, diuinae potentiae sacramenta dicturus. Coa 95 fitebuntur enim caeli, qui sunt ueri praedicatores, quantis miraculis Dominus mundum, prout ipsi placitum fuerit, administret : quemadmodum omnis creatura eius imperiis obsecundet ; conuersionesque rerum non casualiter agi (ut quidam uanissimi putauerunt), sed eius ineffabili uirtute praedicant IOO contineri. Addidit e£ weritatem tuam in ecclesia samctorum. Mirabila dixit ubique praedicanda ; «eritatem autem 2n sanctorum

ecclesia

confitendam,

ubi creditur,

Verbum caro factum, ubi sancta Trinitas sic suscipitur, ut

105

IIO

unus, sicuti est Deus, Dominus cunctorum ore laudetur.

7. Quoniam quis in nubibus aequabitur Domino, aut quis similis erit Deo inter filios Dei ? Nubes frequenter diximus uerbi Dei esse praedicatores, qui per Spiritum sanctum populos diuina gratia compluebant ; sed tamen erant obnoxii lege peccati ; potentes quidem in miraculis, in praedicatione terribiles. Sed quis eorum esse poterat Christo similis, quamquam et ipse carnis uelamine tegeretur ? Aliud 89/91 Act. 2, 5-4.

103 Ioh. r, 14.

86 sedis Gerzz. 89 pr. et] Gerzz., om. Garet 90 sedit autem] Gerz., seditque Gare 98 causualiter Gerzz. corr. quidem Gerz.. 99 praedicat Gerzz.

BSODC IN SPSTEXXXVIIT,

IIS

I20

125

130

?—ro

805

est enim qui de proprio potest, áliud qui de altero clarus est. Simili modo nec Zn£er filios Dei habere potuit aequalem ; quoniam ille per naturam est Filius, sancti uero per gratiam ; ille sine aliquo peccato, isti per ipsum a peccatis probantur exuti. Quae ideo dicta sunt, ne quis illum tantum hominem sacrilegis ausibus aestimaret. 8. Deus qui glorificatur in consilio sanctorum, magnus ei metuendus super omnes qui in circuitu eius sunt. Exponit quod superius dixit, quia similem habere non poterat, qui omnia continebat. Ipse enim Dominus Christus qui praedicatur a sanctis, magnus dicitur propter quod Deus est ; metuendus a potestate mirabili. Sufer omnes qui in circuitu eius suni, sancti scilicet, quos superius Dei filios dixit, qui dono ipsius gratiae proximantur. Sed iure supra eos ille probatur excelsus, per quem omnes noscuntur esse gloriosi. Considera uero quod per duodecimam speciem definitionis, quae graece xar" érawov, latine per laudem dicitur, usque ad diuisionem subiectos uersus decurrit et per diuersa praeconia quis sit iste Dominus indicatur. 9. Domine Deus uirtutum, quis similis tibi ? oiens

es, Domine,

et ueritas

tua

4n circuitu

tuo. Post

ila quae superius dixit, aptissima est sententia subsecuta, quis similis tibi ? id est, quia uirtutum es Dominus. 155 Sancti enim

ditantur uirtutibus, non dominantur ; tu autem

illis rebus imperas, quibus illi te praestante praeclari sunt. Merito repetitum est: quis similis tibi ? Tu ex te potens

es, illi de te ; illi ueritate tua illuminati sunt, tibi autem ueri140

tas tua indiuidue semper inest. 10. Tw dominavsis potestatt maris : motum autem fluctuum eius tu mitigas. Nunc dicit multifarias enumerationes, per quas singularem potestatem Domini euidenter ostendat.

Potestas

maris,

huius saeculi honor est, qui fre-

quenter in martyres Christi rapido tumore surrexit. Sed tamen 145 ne putaretur uoluntas illa ex sua potestate grassari, dicit etiam his : T4 dominaris, quando feroces motus pro sanctorum utilitate conuertis ; sicut ipse in euangelio dicit : Non haberes n me potestatem, nisi tibi data esset desuper. Et quia dixerat dominaris, sequitur digna probatio; quoniam 150 [luctus eius ipse mitigat. Et considera quia mitigat dixit, non tollit ; quoniam si eam funditus adimeret, coronam

martyres non haberent. Quod et si historice malis aduertere, Dominum mitigare fluctus maris, euangelii locus ille 147/148 Ioh. 19, 11.

152/185 cfr Matth. 8, 26.

117 aestimarem Gerzz., corr. a. zn. 144 rauido Gerzz., corr. in rabido

123/124 super omnes qui e sunt] ozz. Gerzz..

Ii 631

806 155

170

IN PS. LXXXVIII,

10-13

testatur, quando periclitantibus discipulis, uento ut quiesceret, mari ut tranquillum fieret, imperauit. 11. Tw

160

EXP.

humiliastà

sicut

uulneratum,

superbum

;

et in uirtute brachii tui dispersisti inimicos tuos. Alii sunt qui humiliantur ad ruinam, alii qui inclinantur ad gratiam. Sed ut in malo dictum debuisses aduertere, posuit : sicut uulneratum superbum. Diabolum enim significat, p 500 qui elatus supra id quod poterat, humiliatus est suo uitio intra illud quod per naturam non erat, percussus mente, non corpore. Sic ille iniquissimus tamquam :uulneratus de caelo corruit in hanc aeris densissimam crassitatem, sicut in euangelio Dominus dicit : Vidi satanam sicut fulgur de caelo cadentem. Inimicos autem dicit infideles Iudaeos, qui per innumeras gentes Christi Domini uirtute dispersi sunt, quem Patris brachium (sicut saepe diximus) auctoritas diuina testatur. 12. Tui sunt caeli et tua est terra : orbem terrarum et plenitudinem eius tu fundasti. Quia superius gemina dixerat facta miracula, nunc ea istius uersiculi probatione confirmat. Ideo enim triumphauit in caelo de superbo diabolo : ideo in terra de perfido Iudaeo, quoniam ipsius erat utique caelum et terra. Cur enim diabolus, aut Iudaeus in alienis re-

175

bus superbirent, dum utraque habere suum probarentur auctorem ? Sequitur orbem terrarum et plenitudinem eius t4 fundasti. Haec increpatio adhuc pertinet ad Iudaeos. Sensus ergo talis est : cur uoluerunt stulti in te saeuire in hoc mundo, cuius tu, Christe, fundator es ; ut nimia dementia ui-

180

deantur talia praesumere, quae humanas uires probantur excedere ? Orbis terrarum, pertinet ad totius spatium mundi ; $lenitudo eius, ad omnes scilicet creaturas quae in eo esse noscuntur. Sic per commemorationes talium rerum breuiter cuncta complexus est. 19. Aquilonem et mare

tu fundasti : Thabor et Hermon in nomine tuo exsultabunt. Aquilonem, adhuc diabolum significat, qui dixit : Ponam sedem meam in Aquilone, et similis ero. Altissimo. Mare saeculi huius elatas et iniquas hominum potestates competenter aduertimus, quae 190 contra Domini mandata sacrilegis uoluntatibus eriguntur, non ut proficiant, sed ut uehementer occumbant : increpans utrosque praesumptionem in se ponere non debere, dum eos a Domino suo constet esse plasmatos. Creatura enim superbire non debet Auctori, quae ab eo ut existere potuisset, accepit. Se195 quitur, Thabor et Hermon im momine tuo exsultabunt. Thabor et Hermon, montes sunt Syriae prouinciae, 165 Luc. 10, 18.

187/188 Is. 14, 13.14.

168 dominus] oz. Gerzz.

185 creasti r

188 ero similis — Gerz.

PL 632

EXP.

R? 200

IN PS. LXXXVIII,

13-15

807

quorum nomina ingentia sacramenta parturiunt. T'habor enim dicitur ueniens lumen ; quod specialiter ad aduentum pertinet Domini Saluatoris, de quo dictum est : Erat lumen uerum, quod illuminat omnem hominem uenientem in. hunc mundum. Hermon significat anathema eius, id est diaboli, quod a Christianis Domino ueniente suscepit. Dignum enim fuit, ut praesente lumine ténebrosus diabolus uinceretur. Isti ergo exsultabunt in nomine Domini, sicut alibi fideles dicunt:

205 Non

nobis, Domine, non nobis, sed nomini tuo da gloriam.

14. Tuum nus

iua

brachium

et exaltetur

cum

potentia

dextera

tua.

: firmetur

Brachium

ma-

trequen-

ter quidem legimus humanam significare uirtutem, sicut propheta dicit : Maledictus homo qui bonit carnem spem brachii 210 sut et a Domino recedit cor eius. Sed non potest habere potentiam, nisi quanta ei pro tempore fuerit attributa. Hic autem, ut significaret Doniinum Saluatorem, dictum est : brachium tuum cum potentia ; hoc est illi esse quod posse ; nec aliquando potentia eius tepescit, qui iugiter omnia facit quae 2 uult in caelo et in terra. Addidit :firmetur manus tua et exaltetur

dextera

iua.

Manus

et dextera,

si subtiliter

inspiciamus, longe diuersa sunt. Rogat enim ut manus, id est operatio firmetur in superbos, quatenus inclinati tribulationibus celerrime ad conuersionis studia perducantur. Exalte220

225

230

iur autem dextera

Misericordia 255

tua

; hic fortasse dictum est, id est cla-

rifiseetur numerus praedestinatorum, qui est ad dexteram collocandus. 15. Iustitia et iudicium raeparatio sedts tuae misericordia et ueritas praeibunt faciem iuam. Sedes quidem Domini semper aeterna est : sed tunc nobis apparebit praeparata, quando ipsum cernemus iudicare iustitiam. Eo siquidem tempore sancta nobis aequitas patescet et uerus Iudex ostendetur ; tunc angelorum mysteria uidebuntur. Fit praeparatio sedis eius, quando haec ab hominibus in generali resurrectione cernentur. Sequitur misericordia et weraitas praeibunt faciem tuam. Hoc ad tempus istius mundi non incompetenter aptatur. Faciem enim ipsius, id est declarationem iudicii msericordia et weritas praeibunt. est, quia parcit

conuersis;

weritas,

quia

promissa restituit. Sic utrumque tempus euidenter his sermonibus indicatur. 197/198 cfr Hieron. Lib. interpr. bebr. noz. — edid. Lagatde, p. 51, 2 ;Aug. Ez. 5.88, 13, 4. — CC 39, 1228. 199/201 Ioh. r, 9. 201 cfr Hieron. 0. £., p. 48, 16 ; Aug. E. 55. 88, 13, 12. — CC, 39, 1228. 205 Ps. 113, 1. 209/210 Jet 17) 55

201 quam Gerzz. 213 hoc est] enim adZ. Germ. s. 7. a. zz. 224 faciem] ante praem. v 226/228 cernimus ... patescit ... ostenditur Gerzz. (sed /. 225/226 appatebit e? /. 228 uidebuntur) 228 tunc] Gerz., quo Gare

PL 635

808

EXP.

16. Beatus Domine,

in

IN PS. LXXXVIII,

populus lumine

16-18

qui intellegit uultus

tui

2ubilattonem

ambulabunt.

Ethan

ille sanctissimus, quem titulus praemisit, postquam Dei uisus 240 est praedicasse mysteria, beati populi multifarias laudes aggreditur per id quod rhetores demonstratiuum dicendi genus appellant. Exclamat enim : beatus populus qu intellegit iubilationem, id est qui immensam laetitiam suam non in propris uiribus, sed in Dei cognoscitur posuisse uirtute. 24 A Iubilatioest enim copiosa mentis exsultatio, quae uerbis non potest explicari. Hanc ergo perscrutari cordis arcano beati est populi; quam sic feliciter aduertimus, si auctorem eius pura mente fateamur. Est etiam omnino utilis, si et sic intel-

legatur dicta sententia, quia ille beatus 2»

o

$opulus est, qu:

laudes Dei non solum ore cantat, sed etiam lumine mentis 2z-

tellegit. Intellegere autem est, si scripturas sanctas catholicis regulis perscrutetur; si dicta patrum salutari dogmate quis comprehendat totumque ad pietatem rectae fidei trahat, quam haereticorum prauitatibus acquiescat. Addidit praemium quod tales consequitur uiros : Domine, in lumine uultus tui ambulabunt. Populus ille beatus, quem dixit intellegere iubilationem, 2» lumine uultus eius ambulat, cum in contemplatione sanctae Trinitatis iugiter perseuerat. Ambulat enim, significat uiuit, quia tempus istud uitae nostrae quadam commeatione peragitur. 17. Et in nomine tuo exsultabunt tota die : et in tua ?wustitia exaltabuntur. Adhuc in illo praemio perseuerat, quod datur huic $o$ulo, qui intellegit iubilationem. Nam

26

^

2

o

2715

cum

dicit Domino:

2»

momine

tuo

exsultabunt,

uetat in propria praesumptione gaudere; ne decepta mortalitas ibi ponat laetitiam suam, ubi omnia sunt caduca. Sequitur tota die. Tota die totius uitae tempus ostendit, quia non decet aliquando inde desinere, unde constat perpetua et copiosa gaudia prouenire. Quod cum ita factum fuerit, euenit ut exaltentur in Domini 2ustitia, quando in illa resurrectio- p. 301 ne ad dexteram fuerint collocati. Ecce qualia dona parata dicit intellegentibus iubilationem. Quapropter neglegentiam noxiam proiciamus, et ad intellegentiae beata studia concitemur ; ut et hic, donante Domino, suaui exinde epulatione PL pascamur et ibi perpetuae laetitiae munere perfruamur. 634 18. Quoniam gloria uirtutis eorum tu es : et in beneplacito tuo exaltabitur cornu nostrum. Merito

237 add. tua 294

intellegit] scit 7 244 uirtute posuisse — Gare 248 est] et Gerzz., est s. 1. a. zz. 253 quis] ozz. Gerzz. 262 tua iustitia] Gerzz. cuzz r, iustitia e- Garet cum g 265 gaudeti Gerz. 26* a/;. tota die] Gerz., oz. Garet exaltabuntur cornu nostrum Gerzz.

EXP.

280

IN PS. LXXXVIII,

18-20

809

cornu eorum, id est, potestas exaltabitur, qui in Domino Saluatore, de quo dicit Pater : Hic est Filius meus dilectus, in quo mili bene complacui, uirtutem suam gloriamque posuerunt : quia dum ad illum refertur omne quod datum est, ipse fit laus nostra et perfecta laetitia. Et nota quod in hoc loco cor".u, in bono posuit, alibi uero in malo, ut est illud : Et a cormibus wnicornuorum |humilitatem meam; non immerito,

quoniam data potestas bona malaque facit. 19. Quoniam Domini est assumptio et sancti Israel Regis nostri. Exposuit quare exaltetur cornu in ipso credentium : quoniam assum$íio, id est gloria illa incarnationis a sancto Israel probatur impleta ; in qua omnes 29 o spem habentes de profundo peccati sursum erigimur, dum ipsius misericordia subleuante in aeterna gaudia collocamur. Ecce exposita sunt munera, quae promittuntur $ojfulo inlellegenti iubilationem. Peracta est demonstratiui generis admiranda laudatio, ut in singulis rebus et potentia ipsius et quis sit iste Dominus, euidentius approbemus. VA narretur Nunc aliquid de tertia diuisione noscamus. 20. Tunc locutus es in aspectu filits tu$s et dixisí? : bosut adiutorium super potentem et exaltaui electum de $lebe mea. Hactenus Ethan a sua persona 30 o locutus est, nunc uenit ad tertiam partem, praedicans uerba 28 1I»

Patris, quae dicta sunt de Domino Saluatore ; ut superior laus

395

31 o

51

VA

indubitata doceretur, quam paterna etiam firmauit auctoritas. Saepe diximus sanctos appellari filios Dei non natura, sed gratia. Istis ergo /?/i2s, id est prophetis et praedicatoribus uerbi locutus est. Dominus «n aspectu, dum eos fecit conspicere quae dicebant. Per hoc enim uerbum illud ostenditur, quia quidquid prophetae dixerunt, non ignoranter locuti sunt : sed in contemplatione certissima constituti, uiderunt mente quod ore praedicarunt. Hinc est quod etiam uidentes prophetae nuncupabantur. Sequitur $osw? adiutorium suev potentem. Quaeramus quid uelit intellegi ad?utorium positum super otentem ; nam qui adiutorium quaerit potens non est ; qui potens est, non indiget adiuuari. Sed hoc dictum, aut de generali corpore Ecclesiae possumus non incompetenter aduertere, quod potens et electum esse nullus ignorat ; et huic dicit adiutoriwm Christum Dominum datum, qui de se in secundo psalmo dixit : Ego autem constitutus 249/280 Matth. 5, 17.

283/284 Ps. 21, 22.

317/318 Ps. 2, 6.

280 complacuit Gerzz. 284 unicornuorum] Gerz., unicorniorum Garef 286 et] ozz. Gerzz. 284 ipso] Gerzz., ipsum Garez 292 E. T add. Gerz. in marg. et del. 295 qui Gerzz. 309 praedicatunt] Gerzi., praedicauerunt Gare/ 310 nuncupabantut] Gerz., nuncupantur Garef

810

3520

EXP.

IN PS. LXXXVIII,

20-23

sum Rex ab eo suber Sion montem sanctum eius. Aut certe si hoc de ipso Christo Domino uelimus aduertere quod ait : $0sw? adiutorium super potentem, ita intellegendum est, ac si diceret : Pater perhibuit testimonium potenti, id est Filio ; sicut in euangelio uox ad eum facta testatur, dicens : Et clarificaui et iterum clarificabo. Hoc est enim fortasse quod dicit,

225

259

335

adiutorium positum super potentem. Adiecit, exaltaut electum de blebe mea. Electum dici Dominum Christum Isaias propheta commemorat, dicens : Ecce fuer meus suscipiam eum, electus meus complacuit sibi n illo anima mea. E xaltatus est autem, sicut dicit apostolus : Propter quod et Deus lum exaltaust et donauast 2lli nomen quod est suber omne nomen ; ut in nomine Iesu omne genu flectatur caelestium, terrestrium et infernorum. De plebe mea, significat gentem Iudaeorum, unde natum constat Dominum Christum. 21. Inuen? Dauid seruum meum : in oleo sancto meo wnxi eum. Quod dicit : Inueni Dauid, Iesum Christum euidenter insinuat, quem superius dixit $otentem. Hoc enim nomen frequenter ad ipsum constat referri, quia et manu fortis dicitur et desiderabilis inuenitur ; maxime cum talia se-

SCHE

quantur, quae neque Dawid, neque alteri cuiquam iusto praeter Domino Saluatori possint ullatenus conuenire. De 340 ipso enim in alio psalmo iam dictum est : Propterea unxit te Deus Deus tuus oleo exsultationis rae participibus tuis. 22. Manus enim mea auxiliabitur ez et brachium mewm confortabit eum. Hoc secundum formam serui dicitur, quae assumpta est in utero uirginali. Cui awxzl4ata est manus diuina in passionibus suis et fortitudo Domini firmauit eam ; ut quam pro salute mundi pius Redemptor susceperat, propositam perageret passionem. Hoc schema dicitur characterismos, quod latine informatio uel descriptio nominatur, quando personam absentem quibusdam indiciis uelut prae550 sentem facimus intueri. Haec ergo figura totam partem diuisionis huius decora uarietate complectitur. 29. Nihil proficiet inimicus in eo et filius iniquitatis nom nocebit eum. Istud certe ad Dauid quemadmodum poterit pertinere, qui et inimicos fortiores pertulit 355 et diabolo instigante peccauit ? Sed hoc ueraciter de Christo animaduerti necesse est ; nam licet in eum saeuierit diabolus,

qui est proteruus humanitatis inimicus : licet Iuda f?liws ini322/323 Ioh. 12, 28.

326/327 Is. 42, 1.

Ps. 44, 8.

919 ipso] Gerzz, oz. Gare $36 constat ad ipsum -— Gare pertinere poterit — Gare

328/331 Phil. 2, 9-10.

325 dicit Gerz. 350 figutam Gerzz

340/341

329 exaltauit illum — Gare£ 353 ei r (praeter 5) 354

PL 655

EXP.

IN PS. LXXXVIII,

23-27

&rr

quitatis nocere praesumpserit, nullus tamen eorum peccatum, quod iuste accusare potuisset, inuenit ; sicut ipse dicit : 2360 Ecce ueniet rinceps huius mundi et in me non inueniet quidquam. 24. Et concidam inimicos eius a facie ipsius, et odienies eum in.fugam conuertam. A facie Christi conciduniur inimici, quando eius praesentia conuersionis 565 beneficio a propriis criminibus culpisque separantur. Nam facies ipsius cum peccatores dignata fuerit intueri, a suis prauitatibus

concidwniur

; nec

consensum

ulterius tene-

brosis delictis praebere possunt, qui ad praesentiam ueri luminis, Domino 370

375

380

miserante, perueniunt.

Odéeníes

autem

ewm

conueriuniur 2n fugam, quando impia uita derelicta, ad eius coeperint festinare remedia. Peccati enim memores sua facta refugiunt et ad beneficia Domini saluberrima se festinatione conuertunt. Felix itaque fuga criminum Domini quaesiisse refugium, sicut in alio psalmo iam dictum est : T'4 es mili refugium a pressura quae circumdedit me. 25. Et ueritas mea et misericordia mea cum ipso : et in nomine meo exaltabitur cornu eius. Pater dicit

de Filio, ueritas mea et misericordia mea cum ipso est ; ut intellegamus nihil esse diuisum, sed uirtutes quas ha- p. 302 bet Pater, habere simul et Filium, sicut ipse testatur : Omnia

Palris mea sunt et mea Patris sunt. Veritas pertinet ad iudicium, in qua iudicaturus est mundum ; misericordia uero ad pietatem, qua peccata dimittit et omnia quae praestat gratuita largitate concedit. Sequitur, e£ in nomine meo eius. Cornu hic significat inuictissi385 exaltabitur cornu mam potestatem, de qua ipse in euangelio dicit : Da/a est mihi omnis Potestas in caelo et n terra. 26. Et bonam in mari manum eius et in fluminibus dexteram eius. Mare significat uniuersas gentes, in quibus 299 Saluator noster gloriam dominationis accepit, quando eius nomini humiliter deuotis mentibus crediderunt. /» fluminibus,

395

PL 656

fontium forsitan fluenta significat, ubi Domino

Salua-

tori populus regenerationis acquiritur. Siue Iordanem fluuium pro fluminibus ponit, in quo sui baptismatis Dominus consecrauit exemplum. Sic et caelos dicimus pro caelo et terras pro terra et maria pro mari et si adhuc uelis quaerere Athenas, Thebas, Mycenas et his similia. 27. Ise inuocabit me : Pater meus es tu : Deus meus

et susceptor

360/361 Ioh. 14, 30. Matth. 28, 18.

salutis

meae.

314/315 Ps. 31, 7.

366/367 prauitatibus suis — Gare?

380/381 Ioh. 17, 1o.

— 370 in fugam conuertuntut

3886/38

—« Gare/

812

EXP.

IN PS. LXXXVIII,

28-30

28. Et ego primogenitum onam ilium, excelsum $rae regibus terrae. In dis duobus uersibus absolute debellatur iniquitas Iudaeorum. Quid enim euidentius, quid planius, quam ut esse credatur Filius qui /n4ocat Patrem, et rursum credatur esse Pater qui appellat Filium ? Nam quam405 uis haec duo nomina relatiua sibi sint unumque sufficiat dici, ut amborum uirtus possit intellegi, tamen ut omnem scrupulum ambiguitatis excluderet, utraque posuit, ütraque firmauit et adhuc non desinit Iudaeorum insana deuiare proteruia, dum erroris fuerit causa sublata. Haec enim quarta decima 410 species definitionis est, quam Graeci xarà roi mpós 7;, Latini ad aliquid uocant, quoties unum nomen sic dicitur, ut aliud ex eo intellegi posse uideatur. Sequitur e£ ego primogenitum ponam illum excelsum rae regibus terrae. Perscrutandum etiam nobis est, quare dixerit, $rimogenitum, 415 quasi uero Pater sic genuerit substantialiter Filium, ut subsequeretur et alius. Sed hoc locutionis genus scripturae diuinae constat esse proprium ; sicut est et illud in euangelio de Ioseph et Maria, ubi ait : Et non cognouit eam, donec peperit filium suum primogenitum. Numquid consequens erit, ut uirgo 420 semper Maria post Dominum Iesum Christum alterum pepe400

risse credatur ? Sed bene

dicitur

primogenitus,

quamuis

solus probetur ex Patris substantia genitus. Ipse enim dicit : Ego sum Alpha et Omega, primus et nouissimus, initium et finis, princeps et origo Dawid ; ut merito sermo iste quaestio- PL 425 nem habere non debeat, quando ipsum et principium esse 657 constat et finem. Ponam,

430

455

constituam dicit ; sicut in secundo

psalmo ait : Ego autem constitutus sum Rex ab eo. Excelsum prae regibus terrae, sicut et in septuagesimo primo psalmo dictum est : Et adorabunt eum omnes reges terrae. 29. In aeternum

seruabo

illi misericordiam

meam

;

et testamentum meum fidele ipsi. Et hoc a forma dicitur serui, quia misericordiam Patris aeterno uidelicet honore suscepit, cui perpetua data est potestas in caelo et in terra. Testamentum uero fidele est illi, quando quaecumque prophetae de ipso praedixerunt, integerrima ueritate completa sunt.

30. Et onam in saeculum saeculi semem eius et thronum eius sicut dies caeli. Saeculum saeculi signi-

ficat aeternitatem. Semen

uero Dauid Christus est Dominus,

440 qui in aeterna gloria collocatus regnat cum Patre et Spiritu sancto per omnia saecula saeculorum.

T'Àromus autem eius,

418/419 Matth. 1, 25. 423/424. Apoc. 1, 8.17 ; 21, 61:122, 32.16 5CÉCAIS AATS Us 44, 6 ; 48, 12. 424 Ps. 2, 6. 429 Ps. 71, 1r.

409 causa fuerit — Gare Gerzz.

417 illum Gerz.

425/426 constat esse — Gare

423 nouissimus et primus

428 et] Gerzz., oz. Garet

EXP. IN PS. LXXXVIII, 30-34

813

potestas est futuri iudicii, quae tanta ueritate peragenda est, ut sanctis omnibus caelesti claritate praefulgeat. Sciendum sane alios esse des istos, qui sibi uicaria reuolutione succe445 dunt et illum futurum qui continua luce perpetuus est ; de quo in octogesimo tertio dictum est: Quia. melior est dies una

in aiyüs twis swber mulia ; ut merito d?es caeli sit dictus, qui obiectu telluris tenebras non potest habere nocturnas. 91. S« develiquevint fili eius legem meam et in 450 iudiciós meis nom ambulauerint. 32, Sv éustitias meas prof[anauerint et mandata mea non custodierint. Hos duos uersus dicit de populo christiano, qui uere dicuntur filii Sponsi : quoniam Ecclesia 455

460

matre ex aqua et Spiritu sancto regenerantur. Isti s? legem Domini dereliquerint, si in iudiciis eius nom ambulauerint, si iustitias ipsius rojanauerint, si mandata eius non custodierint, in subsequentibus digna eis promittitur euenire uindicta. 39. Visitabo in uirga iniquitates eorum et in uerberibus peccata eorum. Venit ad sententiam quam superiora minabantur. VZs?tat in wirga, quando districte uindicat ; sic et apostolus scribens Corinthiis dicit:Quid. wultis, in uirga ueniam ad wos, am $n caritate et spiritu mansuetudi-

nis ? Vis?tat quoque n uerberibus, quando in nobis leuius uindicatur. Aliter enim uirga percutit, aliter flagella uerberant. Quod utrumque fieri manifestum est in populo christiano pro qualitate peccati, quibus tamen proficit ad salutem, sicut Salomon dicit : Quem enim diligit Dominus increpat ; flagellat autem omnem filium quem recipit. Nam uide quid sequitur. 94. Misericordiam autem meam non dispergam ab 470 €0, neque nocebo inm ueritate mea. Cum superiora de ricordiam suam non se a Christo dispergere, sed tota plenitudine condonare : sicut apostolus dicit : I» quo habitat omnis dine condonare : sicut apostolus dicit : /» quo habitat omnis 475 plenitudo diuinitatis corporaliter, id est substantialiter atque manifeste. Siue quoniam in corpore Domini plenitudo diuinitatis habitare dignoscitur ; unde et in trigesimo psalmo iam dictum est. Sequitur »eque nocebo in ueritate mea. Promiserat enim in superioribus Pater : Mamus enim mea 480 auxiliabitur ei et brachium meum confortabit eum. Et quomodo poterat nocere, cui talia uisus est promisisse ? Et intuere quod dictum est neque mocebo in ueritate mea. 46 VA

446/447 Ps. 85, 11.

462/464 I Cor. 4, 21.

468/469 Prou. 3, 12.

474/415

Col. 2, 9. 446 tertio] psalmo ad4. Gerz. 451 iustificationes r (praeter 9) quant Gerz. 455/456 ambulent Gerz. 48? cius] ozz. Gerzz. lare Gerz.

472 suam] Gerz., oz. Garet

481 promisse Gerz.

488 delin-

465 flagel479 supetibus Gerzz., corr. a. zz.

PTS 6358

814

EXP.

IN PS. LXXXVIII,

34-38

Nam etsi inimici permissi sunt 2ocere, in ueritate Patris non est Filius laesus, cuius passio totum mundum glorificata 485 compleuit. 35. Neque jprofanabo testamentum meum et quae $rocedunt de labiis metis non faciam avrita. Hoc est quod superius dixit: neque nocebo 4n ueritate mea ; quoniam omnia ueritatis ordine constat fuisse completa ; quia

490 nec £estamenium suum mentiendo $rofanautt, sed rerum

fide honorabile fecit, dum quae de labiis eius progressa sunt, id est per sanctos prophetas praedicauit, nulla falsitate de- & 303 structa sunt. Competenter enim prophetae labia dicti sunt Domini, per quos ipse loqui dignatus est.

495

36. Semel

quraus

in sancto

500 habet fortiorem ? Dicit etiam

505

510

515

520

meo,

s Dauid

mentiar.

Hominum consuetudo est frequenter iurare, ut eis possit aliquis credere : Deus enim semel $urat, quia nulla uarietate temporis immutatur. I«rare autem illius diximus esse uentura promittere. Nam cuius se religione constringat qui non : /«» samcto

meo,

id est in

Christo qui dixit : Custodi animam meam, quoniam sanctus sum. Addidit quoque s? Dauid mentiar. $i negatiue positum est, quod etiam usus communis habet. 9*. Semen eius in aeternum manebit et thromus eius sicul sol in conspectu meo. Semen Christi sunt omnes qui ei fideli mente crediderint ; quia in ipsis futurum regnum seminatum est, quod uentura messis ostendat, sicut et in uigesimo primo psalmo ipse dicit : Semen mewm seruiet 9h. Manebunt ergo sancti n. aeternum, qui in excellenti ac beata conuersatione demorantur. Vnde illos proprie sanere non dicimus qui a regno Domini respuuntur. Thronus autem Dei hic intellegendus est anima fidelis, in qua reuera insidet, quando eam maiestatis suae illuminatione compleuerit; sic enim scriptum est: Sedes sapientiae anima iusti. Addidit sicut sol in conspectu meo, erit scilicet anima illa iusti, quam sedem diximus Domini Saluatoris. Dicendo autem, sicut sol, comparationem rerum uisibilium facit. Nam si magnum est de creatura clarescere, multo melius de Creatore lucere. 98. Et sicut luna pervjecta in aeternum et testis ?n caelo fidelis. Superius dixit de sole, quod ad animam iusti diximus pertinere : nunc de /uza dicit, quae humano 501/502 Ps. 85, 2.

508/509 Ps. 21, 31.

484 laesus filius — Gare te fideli — Gare

514 cft Sap. 7, 7. 27. 28 ; 12, 15.

491 honorabilem Gerzz. .

504 sedis 7

506 men-

* Dictum hoc saepius allatur ab Augustino (Er. ps. 34, setm. 1, 2, 46 ; 46, 10, 19 ;

79, 2, 21; 96,5, 215 98, 5, 25 5; 121, 9, 28. 57), a quo mutuatus est Cassiodorus

(cfr Exp. ps. 96, 54/55 ; 121, 152).

EXP. IN PS. LXXXVIII, 38-40 $2

VA

815

corpori hic conuenienter aptatur, quia per uarias aetates attenuatur et proficit. Sed ideo addidit Perfecta, ut in illo spiritali corpore iam non temporale aliquid intellegeres, sed de sola plenissima aeternitate sentires. Nam et ipsum corpus no-

3:55

strum 2» aeternum sic claritate complebitur, 4! /una perfecta ; quae Iwna,,id est compago corporis nostri, Zestis erit fidelis, utique in qua promissa complentur. Sed uide quid posuit: *& caelo, id est in sancto uiro. Ipsorum enim corpora sic lucebunt, quorum et animae diuina illuminatione resplendent ; sicut Salomon ait : Fulgebunt iusti, et tamquam scintillae in. arundineto. discurrent. Frequenter enim /una et Ecclesiae comparatur. 39. Tw wero repulistà et spreuisti et distulisti Christum tuum. Hactenus Christus paterna uoce laudatus est ; nunc uenit EZhan ad quartam partem, in qua iam ex sua

persona uelut aduersa superioribus dicit. Ibi enim Christum ab inimicis suis Pater asserit uindicandum, quod etiam iuris-

540 iurandi promissione confirmat ; hic autem spretus et traditus esse memoratur. Quod duplici modo intellegendum est, ut illud aduertamus ad resurrectionis gloriam pertinere ; siue magis, quod pater Augustinus inuenit, illud pertinere dicamus ad Dominum Saluatorem ; hoc autem ad Dauid seruum eius, 545

355

56o

qui multis calamitatibus probatur afflictus, quando et Christi nomen, quod ab unctione uenit utrisque certum est conuenire. Repulisti pertinet (ut mihi uidetur) ad illam parabolam quam ei Nathan propheta dixit, in qua repulsus a dignitate regia cuidam iniusto comparatus est, qui ouem pauperis deuorauit. Bene ergo dictus est repulsus, qui etiam proprio iudicio constat esse damnatus. $$reuistt autem dixit, contemptibilem esse fecisti, quando de regno deiectus, a filio Absalom fugiens nudis pedibus ambulauit et increpationes filii Iemini sub durissimis opprobriis sustinebat. Distulist? non ad ueniam pertinet, cui statim propheta respondit : Et Dominus abstulit beccatum tuum : sed dilatus est in tribulationibus suis, quamdiu regnum repararet inuasum. Christum tuum, significat unctum ; quoniam illo tempore principes Hebraeorum ungebantur in regem. 40. Auertisti testamentum serui tui ; $rofanasti in terra sanctitatem eius. Hoc iam ad gentem pertinet Iudaeorum, quod usque ad finem diuisionis exsequitur. Huma-

532/833 Sap. 5, 7 ; cft Matth. 15, 43. 543/044 cfr Aug. En. ps. 88, serm. 2, 6, 1 sqq. — CC 39, 1237 sq. 555/556 II Reg. 12, 15 ; cft Eccli. 47, 15. D

534 et] Gerz., ozz. Gare Garet abessalom Gerz.

540 et] Gerzz., ac Garet

5832 deiectus] Gerzz., eiectus

PL 639

816

EXP.

IN PS. LXXXVIII,

40-43

nitatis enim more dicitur : auert:?st?, id est in aliam partem transtulisti ; ut quod Iudaeis fuerat promissum, ad utilitatem 565 gentium utique perueniret. Non enim eis remansit sacerdosi non templum quod constat esse subuersum ; sed Christian, omnia sunt plenissime consecuti. Merito ergo dictum est, auertisti, quando perfidis ablatum, fidelibus probatur *esse concessum. 2079

Testamentum,

sanctitatem

aj

58o

dixit, serus

£u, non quia Da-

uid testatus est ; sed cui fuerat per testamentum natiuitatis Domini dignitas compromissa. Sequitur f$rofanasti 4n terra etus. Profanum dictum est irreligiosum, quod

porro a fano, id est a templi reuerentia pellebatur. Immolatio siquidem pecudum et obseruantia sabbatorum, quae prius figuraliter agebantur, ueniente ueritate submota sunt. 7» terra enim quod dixit, intellegere debemus in toto orbe terrarum, ubi est Ecclesia catholica constituta. 4. Destruxisti omnes macerias eius : posuisti muniliones eius in formidinem. Maceria est, quae loca ad aliquam utilitatem praeparata defensionis causa com-

PL 640

munit. Haec non commixtione rei alterius aedificatur, sed in

parietis modum saxorum tantum adunatione construitur. Ad cuius similitudinem ponit simplicem illam inuictamque defensionem diuinam, quam necesse fuit amoueri, ut gens Iudaeo585 rum potuisset hostium incursione uastari. Pulcherrime autem dictum est: munitiones eius bosuisti formidinem, ut culpis facientibus ipsum Dominum formidarent, cuius solebant munitione uallari. Et nota quod per hos tres uersus in similibus sonis exierunt uerba diuersa ; dixit enim : Repuli390 sit, SCHE

595

600

spreuisti,

distulisti,

auertisti,

brofanasti,

de-

siruxisit, bosuisti. Quae figura dicitur homoeoteleuton, cum similibus litteris dictiones plurimae terminantur. 42, Diripuerunt eum ommes transeuntes uiam : factus est in obprobrium uicinis suis. Status ille regni iudaici et fide noscitur direptus et opibus. Nam per eum transeuntes sublatis facultatibus eius religionis copias ad se uiolentissime transtulerunt : illi magis credentes ad quos corporaliter Dominus non uenerat commonendos ; sicut ipse dixit : Populus quem non cognoui seruiuit mihi : obauditu auris obaudiuit mili. Merito ergo Iudaei fact? sunt wicinis opprobrium, qui in Domino gloriae credere noluerunt. 49. Exaltasti dexteram inimicorum eius : laetifi- p. 304 casti omnes inimicos eius. Ista sine dubio contigerunt, quando Iudaei hostibus suis traditi, direptiones et caedes 599/600 Ps. 17, 45.

584 amouete Gerz.. 593 pr. et] oz. Gerz. 601 domino] Gerzz., dominum Garez Garet

598 dominus corporaliter

—

EXP. IN PS. LXXXVIII, 43-46 605

817

uastissimas pertulerunt. Tunc enim laetus efficitur inimicus, quando eius uoluntatibus humiliatur aduersus. 44. Auertisti adiutorium gladii eius et non es auxiliatus ei in bello. Merito ei gladius ille adiutorium non praebuit, qui fortitudinem diuinitatis amisit. Nam licet ferrum humana

uideatur esse defensio, tamen

nihil praeualet,

nisi eum dextera superna corroboret ; sicut in alio psalmo iam dictum est : Non enim in arcu meo sperabo et gladius meus non

saluabit me. Sic ergo populus ille armatus, inermis effectus est :

ut cum pauci plures uicerant, nec plures paucis resistere ualuissent. 45. Dissoluisti eum ab emundatione et sedem eius in lerram collisisti. Frequenter emundat diuinitas quos flagellat, ut purgatum recipiat quem peccatis sordidum respuebat : quos uero ab emundatione dissoluit, id est remouit, hos iam et damnare decreuit. Ouapropter illos hic significat Iudaeos, qui obstinatione mentis Christum spernere maluerunt. Sedes quoque eorum in terra collisa est, quando respuentes Regem Dominum Saluatorem, nequaquam de gente sua principem ulterius habere meruerunt. Sedes enim 625 pro regno posita est, quae merito dicitur 2« £erra collisa, quando diuisus populus atque confractus particulatim toto orbe dispersus est. 46. Minorasti dies temporum eius, perjudisti eum confusione. Status ille quem diximus regni iudaici, cui 65 o promissa fuerat (si Domino seruiret) aeternitas, minoraius est utique diebus angustis ; quia pollicitationem Abrahae promissam obtinere non meruit. Et merito in breuitatem redactus est, qui sibi irrite longam seriem promittebat annorum. Addidit etiam: feríjudisti eum confusione, quia sordes 655 illas incredulitatis suae in facie sustinet, hodieque dum inter gentes omnes abominabil horrore confusus, in uultu suo gestat opprobrium. Haec quidem EíLam ille robustissimus mirabili uarietate narrauit ; sed in his omnibus non agnouit Dominum fuisse mentitum. Ille enim quod promisit Dauid, id ON y] A

640

est, Christo

suo, omnibus

Christianis exhibuit.

Nec habent

Iudaei quae iuste murmurent, qui se maluerunt a promissione uerissima segregare.

612/613 Ps. 45, 7.

606 aduersus] Gerzz. (cfr Exp. ps. cxxxi, /. 380), aduersatius Gare: 607 est Gerzi. (cum r [.A* H M N* D*]) 613 saluauit Gerzz. 625 dicitur] itrite ad. Gerzz. (e /. 633 ?) 629 confusionem Gerzz. (sed /. 634 -ne) 632 breuitate Gerzz. 633 irrite] ozz. Gerzz. (cfr /. 625) 641 murmotarent Gerzz. 642 ueritatis 744. 12

C 2. (xcv1i)

IBI! 641

818

EXP.

IN PS. LXXXVIII,

47-49

4v. Vsquequo, Domine, auerteris in finem : exardescit sicut ignis ira tua ? Ethan uenit ad quintam 645 partem, ubi Dominum breuiter rogat, ut iudaico populo miseratus indulgeat ; quia nullus est qui animam possit ab inferno

650

liberare. 7» finem hic, saeculi terminum debemus aduertere, quando (sicut saepe dictum est) exspectatur innumera conuersio Iudaeorum, propter illud quod ait apostolus : Quia caecitas ex Parle Israel contigit, donec plenitudo gentiwm intraret, ei sic omnis Israel saluus fieret. Rogat ergo, ne ?n

finem

auertaiur, quando exspectatur fidelis agnitio Iudaeorum. Addidit: exardesc?t sicut ignis ira iua. Irascimur mediocriter, quando aliquem sermone corripimus : exardesci655 mus autem 7*a, cum uindicare disponimus. Adiecit etiam sicut ignis, qui obiecta consumit. 48.

660

665

SCHE

Memorare,

Domine,

quae

mea

substantia

non enim uwane constituistio filios hominum. Ille Ethan mentis firmitate roboratus rogat Dominum, ut istam carnem peccatis obnoxiam aduentus sui gloria liberare dignetur ; quia non est ad hoc creata, ut eam permitteret quasi uanum aliquid interire. Nam cum memor fuit substantiae nostrae et a morte filios hominum eripuit et in spe magnae beatitudinis collocauit. 49. Quis est homo qui uiuit et non uidebit morlem ? aut quis eruet animam suam de mamu inferi ? Qwis est ? interrogatiue legendum est. Quae figura dicitur erotema, id est interrogatio : ubi subaudiendum est, nullus. Omnes enim homines siue iusti, siue peccatores, mortem uide-

670

bunt, quae primo homini inflicta est lege peccati ; sicut apostolus dicit : Propterea sicut ber unum hominem in. hunc mundum peccatum antraust. ek ber beccatum mors, ita in omnes homines mors periransiit, in quo omnes beccauerunt. Quae nunc ideo

commemorat, ut calamitatibus suis misericordiam Creatoris 675 mereatur humana conditio. Vnde qui originale peccatum

680

mala praesumptione credere nolunt, quanto se liberos ab hac conditione dicunt, tanto amplius miserabili sorte constringuntur. Sequitur aut quis eruet animam suam de mamu inferi ? Et hic quoque subaudiendum : nullus. De manu, id est de potestate inferi. Nam cum omnes homines mori contingat, necesse est ut ipsi animas suas de inferni potestate non 649/651 Rom. 11, 25-26.

671/673 Rom. 5, 12.

643 auerteris] Gerzz., auettis Garef cuz: g, irascetis r ^ 643/644 exatdescit] Gerzz, €H/4 r, exatdescet Gerz. a. z1., Garet eum g 653 exardescit Gerzz, exatdescet

Garet (cfr /. 643/644) 659 substantia] iustitia eZ. 665 uiuet Gerzz. cuz plur. codd. r et g 666 eruit eZ. (Gerzz. bic legere non ualeo, sed 1. 688 babet eruit) 677/ 6*8 constringunt Gerzz. 679 subaudiendum] Gerzz., est add. Gare?

Jt 642

EXP. IN PS. LXXXVIII, 49-53

685

690

819

auferant, nisi per illum qui nos de dominatione diaboli eripuit et mortem moriendo prostrauit. 90. Vbt sunt misericordiae tuae antiquae, Domine, sicut iurasti Dauid in ueritate tua ? Venit ad sextam partem, ubi Dominum deprecatur, ut genti afflictae et humana conditione fragilissimae debeat subuenire, et impleat promissiones quas se Dauid fecisse noscebat. Vbi sunt, non sub dolore dicitur, sed quasi tardans Dominus postulatur. Nam quemadmodum de illo dubitaret, cui dicit : 4n weritaie tua ; scilicet ut cito praestet quod eum nouerat esse facturum. Antiquas enim misericordias illas dicit, quas

Abrahae patriarchae fecisse retinebat ; antiquas enim non diceret, nisi ante dauidica tempora factas esse cognosceret. 695

790

795

951. Memor esto opprobri? seruorum tuorum, quod continui in simu meo, multarum gentium. Ordo uerborum talis est. Memor esto opprobrii seruorum tuorum, id est multarum gentium, quod continui in sinu meo. Illi dicitur : memor esto, cui transacta uel futura praesentia sunt. Sed more humanitatis hoc dicitur, quia Dominus, dum praestare differt, oblitus fuisse iudicatur. O$$robrium uero contigit seruis Dei, quando gentibus idolorum amore raptatis, erant pro crimine Christiani, et insecutione dignos iudicabant, quos nouae culturae studiosos esse cognouerant. Hoc erat 2» sinu Christianorum, id est in secreto mentis affectu, quia palam timebant loqui, unde probabantur exstingui.

352. Quod

710

addidit, 735

720

exprobrauerunt

inimici

tui, Domine

quod exjrobrauerunt commutationem Christi tus. Exponit quod superius dixit : opprobrium multarum geniium. Exjprobrauerunt enim sub imputatione legendum est, id est imputauerunt, quod magis credere ac praedicare debuissent. Sed ne haberes ambiguum a quibus ista dicerentur, w2mici

tui,

Domine,

id est idolorum cultores,

qui praedicationibus sanctis aduersum ire modis omnibus festinabant. Repetit quoque quod exprobrauerunt, ad exaggerationem sceleris eorum ; ut commutattonem Christi i595 fidelibus imputarent, quam summa colere ueneratione debuissent. Commutatiio uero Christ? est, quia ueterem hominem in nouam gratiam regenerationis euocauit et de tenebris peccatorum ad uerae fidei lumen usque perduxit : quia mortali homini perennis uitae gaudia praeparauit ; et his similia, quae Dominus noster Christus peccatoribus donare dignatus est. Ipsa est commutatio Christi, quae obstinatos dese- . ruit et fideles dono suae pietatis asciuit. ; 53. Benedictus

Dominus

$n aeternum

: fiat, fiat.

687 humanae condicione Gerz., -nae -ni /Aud. Fi. 690 dicit] Gerzz., dicitur Garef 693 retinebant Gerz. 696 sinu] sno Gerzz. 702 setui Gerzz.

820

490

EXP.

IN PS. LXXXVIII,

53- LXXXIX,

1

Post illam felicissimam sanctissimamque commutationem, dignum fuit ut laus Domini subderetur, qui eam immeritis agnoscitur contulisse mortalibus. Pulchre autem contra maledictiones gentilium temporales positum est: Benedictus Dominus in aeternum : quoniam quae dicunt illi caduca sunt ; laus enim Domini permanet in aeternum, quia talia donare nouit, quae nullo fine clauduntur. Sequitur f2a£, fiat, ut

75 5

de tantis promissionibus nemo dubitaret, ubi confirmatio iterata succederet, et tamquam subscriptio boni principis sacris iussionibus adderetur. Sed hoc magis ad psalmorum laudem debemus accipere, non (sicut quibusdam uisum est) ad libri aliquam sectionem.

Conclusio psalmi. O uere robustum illum EA non corporis ualitudine, sed animae firmitate constantem, qui praeceptum nobis uitae sub740 scriptum de illis sacris altaribus tamquam fidelissimus humani generis procurator explicuit. Nunc oremus ut, quod auribus percipimus, mente condamus. Sic enim uictoria nostra peragitur, si post talia sacra non aduersum extraneos, sed contra nostra uitia litigemus ; et respuentes quae sunt terrena, quae745 ramus sine aliqua cunctatione caelestia. Interpretatio enim istius nominis fideles et patientes commonet Christianos, ut nulla aduersitate frangantur, sicut apostolus ait, huius maxi-

mum uirtutis exemplum ; de se enim dicit : In laboribus lurimis, in carceribus abundantius, 759

75

^

EXPOSITIO

w^

in blagis supra modum,

àn

mortibus frequentius. A. Iudaeis quinquies quadragenas una minus accepi. Ter wirgis caesus sum, semel lapbidatus sum, ter naufragiwm feci, nocte et die in profundo maris fui. Sequuntur etiam ceterae passiones, quae istum Eíha» opere magis quam nomine compleuerunt. Et, beate apostole, honoris tibi uicissitudo tributa est; ut sicut sanctam praedicationem tuam psalmorum attestatione firmasti, ita et psalmi de tuis operibus exponantur.

IN PSALMVM

LXXXIX.

1. Oratio Moysi hominis Dei. Non est dubium (sicut saepe diximus) talia nomina titulis adhiberi, quae textum psalmorum interpretatione sua uideantur aperire. In primis oraíio posita est, per quam ira Domini suspenditur, uenia procuratur, poena refugitur et praemiorum largitas 736 cfr Hieron. Cozzzentariol. in ps. 40 —

edid. Morin, p. 46, 1o.

II Gor? 115 25-245 cft. Act. 16,225 14; 18:127, 41: 726 fidelissimam Gerzz.

Ps.

LX XXIX, 2 adhibere Gerz.

748/152

PL 645

EXP.,IN impetratur,

cum

Domino

PS. LXXXIX, loquitur,

cum

r1

821

Iudice

fabulatur,

praesentem sibi facit quem uidere non praeualet et illum per eam placat, quem suis actibus uehementer exaggerat. Haec Domini quodammodo praestat secretum, praebet sugro gestionibus locum, ad penetralia Iudicis peccator admittitur ; et nullus inde respuitur, nisi qui in ea tepidus inuenitur. Quod mauult petit, supra quam meretur acquirit ; tristis ad eam uenit, sed laetus abscedit. 'Oratio' quippe sancta sic deuotos saluat, ut beatos reddat, dum criminosos accipiat. Innumera I sunt huius bonitatis exempla ; sed illud sufficiat, quod ipse quoque Dominus, exempla nobis uitalia tribuens, orare dignatus est. Vnde merito tali ac tanto uiro praemissa est oratio, A

qui frequenter indignantem Dominum mirabili supplicationis placauit exemplo. Hunc autem psalmum tertium nouerimus 20 esse eorum qui orationem in titulo suo continere monstrantur. Moysen enim illum celeberrimum uirum per quem Dominus legem israelitico populo dedit, manifestum est ministrum fuisse testamenti ueteris et prophetam noui. De ipso PL enim in euangelio dicit : S? crederetis Moysi, crederetis et mihi, 644. 25 de me enim ille scripsit. Et quia utraque psalmus iste coniunxit, merito illi tale nomen appositum est, quod duo sacramenta uisui nominis indicaret. Moyses quippeinterpretatur assumptus, eo quod de aquis a filia pharaonis fuerit eleuatus ; quod propter mare Rubrum Israelitas significat : propter gra3o tiam uero baptismatis pertinet ad populum christianum. Additum est etiam hominis De, ne alterum fortasse cogitares, nisi eum qui diuinis colloquiis honoratus, meruit esse primarius ; ut iam non seruus, sed 40710 ipsius esse diceretur. Hoc enim non de famulis, sed de liberis dicimus et amicis, sicut in

5; Deuteronomio legitur : Loquebatur autem Dominus ad Moysen facie ad faciem, sicut loqui solet homo ad amicum suum.

4o

Diuisio psalmi. "Moyses' uir sanctissimus, et operibus mirabilis et colloquio diuino reuerendus, in prima sectione incohat a laude Iudicis, beneficia eius breuiter potestatemque commemorans. Deinde infirmitati nostrae, quam et ipse multis modis ostendit, postulat subueniri. Tertio exorat aduentum Domini Saluatoris celerius innotescere, quem sciebat humano generi profutura praestare.

Domine,

Expositio psalmi. vejugium [actus es nobis,

a generatione

Ps. LX XXIX, 24/25 Ioh. 5, 46. 27/28 cfr Hieton. Lib. interpr. bebr. nom. — edid. Lagatde, p. 65, 8. 35/36 Ex. 25, 11. 8 exacerbat eZ. 20 esse] ozz. Gerzz. (ex quo libro reuera uerba assumpta sunt)

35 deuteronomio] Gerz., exodo Gare

822 45

P 19)

55

EXP.

IN PS. EXXXIX,

1-2

et brogenie. Moyses ille uenerabilis in typo sanctae Ecclesiae, quam praefiguratione gestabat. Domino fusa oratione gratias agit, quod in hoc saeculi salo fact«s fuerit eius in-

signe refugium. Primum quod inter Hebraeorum filios est, ut moreretur, abiectus ;deinde quod regis Aegyptiorum pertulit nefanda certamina ; tertio maris Rubri inaudita miracula; postremum murmurantis populi contumaciam formidandam : sed in his omnibus factus est illi refugium, cum ab uniuersis discriminibus noscitur esse liberatus. Merito ergo periculorum suorum recordatus, tale cognoscitur fecisse principium. Verum ut hoc non tantum de uno homine, sed de uni- U. 306 uersali Ecclesia

debuissemus

aduertere,

wobis

posuit, non

mihi : quoniam cunctae Ecclesiae, quae in hac saeculi tempestate uersatur, tutissimum refugium semper est Dominus. Nam uide quid sequitur, à generatione et progenie. 6o A generatione, significat ex quo generari coeptum est genus humanum. Progeniem uero dicit usque ad finem saeculi, cum progenies sibi humani generis per aetates singulas reparata succedit ; ac si diceret, semper. 2, Priusquam fierent montes et formaretur orbis 65 terrae, a saeculo et usque in saeculum tu es. Quia in primo uersu dixerat : refugium factus es mobis, ne temporalem aduerteres esse deitatem, nunc de eius aeternitate disseruit. Sed ut hanc perennitatem apertissime possimus aduertere, 7»4ontes hic ponamus non aliquid terrenum, sed cae79 lorum potestates eximias, quoniam de uniuersa terra subsequitur ;ut reuera dicatur Domino congruenter, £u es, ante- PL quam caelestia terrenaque formares. Istud enim prius non 645 habet principium, sed immensum atque incomprehensibile esse declaratur, quando ab ipsis quoque principiis prius esse digno75 scitur. Sequitur a saeculo et usque in saeculum tu es ; quasi aut ante saeculum, aut post saeculum non est Deus. Sed hic, a saeculo et usque $n saeculum, aeternitatem debemus aduertere. Graeci enim codices aeternitatem habent, quod patres nostri 4 saeculo et usque in saeculum transtule8o runt. T« es competenter dicitur Deo, quia non habet praeteritum nec futurum; sic enim et ipsi Moysi dictum est: Duces filis Israel :ego sum qui sum ;et qui est, misit me ad uos. Vnde merito uir sanctus posuit, /4 es, quod ab ipso se audisse meminerat. Sed hoc ad Patrem, hoc ad Filium, hoc ad Spiri85 tum sanctum pertinere non dubium est. Essentia enim indiuiduae Trinitatis, quae ab eo quod est, esse ueraciter et pro$2 Ex. 5, 14.

46 gestabat 4sg. oratione] oz. Ger. per bomoiotel. 60 quo] om. Germ. 64 65 es] dicit] Gerzz., dixit Gare£ 64 aut firmaretur r (praefer nonnullos codd.) deus add. r 69 ponamus] Gerzz., ozz. Garet 96 pr. aut] ut Gerzz. 85/86 indiuidua aeternitatis Gerzz.

JXPNUPS GIXXXiX524

823

prie dicitur, praesentia semper habet, quae inter nos aut praeterita dicimus aut futura. 9. Ne auertas hominem in humilitatem ; et dixi90

sià : conueriimini,

filii hominum.

Venit ad secundam

partem, in qua illa uir sanctus a Domino petit quae illum praecepisse cognouit. Dicit enim : »e auertas hominem in humailitatem, id est,nein mundi istius concupiscentiam ambi95

tionemque proicias. H wmilitatem quippe hic terrenam concupiscentiam debemus aduertere, quae apud Deum abiecta atque contemptibilis est, non illam gloriosam qua peccata nostra Domino confitemur. Hoc ergo uir sanctus deprecatur quod diuinitas iubet, ne uoluntas hominum a caelesti sublimitate deiecta, amare mundi permittatur humillima, humilia

IOO

105

IIO

SCHE

IIj

I20

utique quae sua uilitate sordescunt. Sequitur e£ dixisti : Conuertimini, fili? hominum. Hic et pro quia positum est, ut unum nobis sensum aperiat adunata sententia. Vides quam sit probabilis superior illa petitio : quia cum Dominus praeceperit flos hominum comuertii, ipso debeant miserante saluari. Quis enim alter potest a mundi ambitu liberare, nisi is qui docuit fideles caelorum regna perquirere ? Merito ergo petit ne deserantur homines in lubricis lapsibus, quibus dictum est : Conuertiminas. 4. Quoniam mille anni ante oculos tuos, tamquam dies hesterna, quae praeteriit et sicut custodia in nocte. Causa redditur quare saeculi ambitio debeat declinari : Quoniam mille anni non solum pauci sint ame oculos Dei, sed tamquam hesterna dies habeantur omnino praeteriti. Quae figura dicitur tapinosis, id est humiliatio, quando cuiuslibet rei magnitudo minuitur in exiguam paruitatem. Non enim uel ipsi uni diei praesenti, sed praeterito comparatur tam longissimus ordo saeculorum. M://e enim finitum pro infinito posuit, aetatem ueterum fortasse designans, qui magna longaeuitate repleti sunt. Sequitur e£ sicut custodia in nocte. Vt illos mille annos (quos superius dixit) annulatos esse cognosceres, non iam uni diei praeterito, sed

etiam nocturno tempori breuissimo comparantur. Custodia enim nocturna, quae humanas assolet exercere uigilias, ternis horis excubantibus 125

130

deputatur, ubi sibi succedentibus turmis

nihil longinquum agitur nec morosum. Pulchre autem humanam uitam nocturnis comparauit excubiis, ubi totum sub obscuritate et trepidatione geritur, quando mens hominum uitiis carnalibus circumdata pulsatur. Huic autem uersui subdistinctiones ponendae sunt, quoniam subsequitur plenitudo

sententiae.

100 humili91 illa] Gerzz. sc. illa quae petit, ille Garet 89 humilitate Gerzz. 122 tempore Gerzz. 111/112 declinare Gerz. 109 sicut r tate ed.

PI 646

824

EXP. IN PS. LXXXIX,

5-8

9. Quae fro nihilo habentur, anni erunt eorum mane sicut herba transeat. Hocerat quod de uersu superiori pendebat : quoniam sicut duo illa quae superius dixit, hoc est, diem

fraeteritum,

et custodiam

nociurnam,

quae pro nihilo habentur, intulit: Anni erunt eorum. Et ideo sicut paulo ante dixit supplicandum est, »e awertas hominem

in humilitatem,

addidit, mane

sicut

herba

transeat. Adhuc illa fugitiua et transitoria uitae hominum comparantur. Frequenter enim herba intra momentum aut 140 pastu animalium, aut aliqua tritura consumitur : sic sunt anni hominum qui pro nihilo habentur. M ane, id est in ipsa uita qua fruuntur, transeunt atque peraguntur ; nec de longinquitate eorum potest esse satietas, ubi terminus festina celeritate suscipitur. 145 6. Mane floreat et praetereat ; uespere decidat, ?nduret et arescat. Bene carnis infirmitas fugitiuis herbarum aetatibus comparatur. M ane significat totam hominis uitam, in qua et fZorere et praeterire dignoscitur. Vespere autem quod indicat lucis occasum, tempus dicit quo transit 150 homo de saeculo ; mox enim ut in mortem deciderit, post durescit in cadauer, ac deinde arescit in puluerem, quod et herbis et corporibus humanis noscitur esse commune. Sed hic mane et uespere (ut mihi uidetur) non unum diem debemus aduertere ; partes enim istae non sunt iungendae, quia singulae pro breuitatis intellectu sunt positae. Haec autem ideo diligentius excoluntur, ne quis sibi hominum de uita longissima blandiatur. 7. Quoniam defecimus in ira tua et in furore tuo conturbati sumus. Vir sanctus et memor actuum priorum 16o illum furorem Dei recordatur, quem pro iudaica murmuratione sustinuit, quando ei Dominus dixit : Cerao quod $ojpulus iste dura ceruice sit : dimitle me ut irascatur furor meus contra eum et deleam eos, faciamque te in gentem magnam. Quapropter formidabili recordatione turbatus est, qui pro tali populo sup16 A plicabat. Defecimus enim dictum est, humana. infirmitate fatigati : conturbati sumus mortis cogitata formidine, quam metuebant propter debitas ultiones. 8. Posuisti iniquitates nosiras in conspectu tuo ; saeculum nostrum in illuminatione uultus tui. De 170 saeculo transacti temporis dicit, quando iudaicus populus et miraculis uisitabatur et poenis. Non credendo enim quae uide- p. 307 bant, ultoris Iudicis patiebantur aspectum. Nam in alio loco 161/163 Ex. 32, 9-10; cfr 33, 5 ; Deut. 9, 15. 131 erunt] oz. r 145 pertranseat r 150 ut] ozz. Gerzz. 158 quia 159 et] Gerzz. (cfr /. 245), o». Garet

151 crescit eg.

EXP.IN

PS. LXXXIX,

8-1o

825

dicit :Beati quorum remissae sunt iniquitates e. quorum tecta YT75

18o

sunt peccata. Illa enim tegebantur, quae ad ueniam perueniebant : haec autem illuminabantur, quae uindictam protinus sustinebant. 9. Quoniam omnes dies nostri defecerunt et in iva iua defecimus ; anni nosiri sicut aranea meditabantur. Breuitatem uitae humanae dicit per iram Domini prouenisse quoniam longioris uitae praesumptione peccabant.

Ad quam enim breuitatem peruenerint post illam numerositatem prioris saeculi infra dicturus est. Nam cum dicit omnes dies nostri defecerunt, ad annos pertinet imminutos. Quod uero sequitur e£ 2n va tua defecimus, ad tribulationes aerumnasque respicit, quas in ipsa uita paruissima sustinemus : quoniam insolentia nostra aliter non poterat corrigi, nisi per flagella Domini probaremur affligi. Sequitur nimis apta comparatio :anni nostri sicut aranea meditabantur. Malignitatem uitae nostrae posita similitudo decla190 rat.

195

ÁAranea

est enim animal debile ac tenuissimum,

quod

transeuntibus muscis ad escam sibi procurandam quaedam retia dolose contexit : sic anni eorum qui sceleratis operibus dediti sunt, inanibus et subdolis machinationibus occupantur. Aranea enim dicta est, quod sit arida nimisque subtilis. Et uide quemadmodum actus ipsos positum uerbum declaret. Meditabantur,

dixit, non operabantur ; ut ostenderet eos

sine aliqua utilitate transiisse, qui sub nullo fructu bonorum, sed sub ancipiti meditatione uixerunt. 10. Dies annorum nostrorum in ipsis septuaginta 200

205

210

anni

; si autem

im

potentatibus

octoginta

anni

et

plurimum eorum labor et dolor. Si annos illos ad litteram uelimus aduertere, multos hominum et nonagenarios bene uigentes inuenies et iterum necdum septuagenarios debilitate confectos ; ut quod hic dicitur, constare minime posse uideatur. Sed numerum septuagenarium legi potius decenter aptamus, quae sabbatum diem septimum obseruandum esse praecepit. Octogenarium uero populo christiano aptissime deputamus, qui octauum diem resurrectionis dominicae sancta festiuitate ueneratur, ut duo testamenta (sicut in septuagesimo psalmo iam diximus, ubi opus istud diuisimus) per hunc numerum significasse uideatur. Ipsa sunt enim praecepta, in quibus fideles animae saluberrima mentis ualetudine reguntur.

173/174 Ps. 51, 1 ; Rom. 4, 7.

17? et] nos add. r Gerzi., quod Gare£ declararet Gerzz.

179 uitae] oz. Gerz. 180 petuenisse Gerzz. 182 cum] 190 enim est — Gare 191 quaedam] oz. Gerzz. 195 200 5s. anni] ozz. Gerzz., annis r (praeter IN* Q R? U)

PL 647

826

EXP.

IN PS. LXXXIX,

ro—-12

Octogenario uero numero addidit ?m fotentatibus, quia tunc reuera coepimus habere potentiam, quando nobis Domi215 nus Saluator apparuit. Isti sunt ergo des annorum nostroYwm, qui nobis probabilis uitae conferunt claritatem ; ut merito dies dicantur, per quos Dominum in uerbis suis illuminata mente conspicimus. Et intende quid sequitur : e? $/urimum eorum labor et dolor ; id est, qui haec duo testa220 menta transcenderit, laboribus maximis et doloribus implicatur. Non enim illic est aliquid (sicut haeretici faciunt) plus minusue sentire, ubi caelestem regulam seruat moderata distinctio. 11. Quoniam superueniet super nos mansuetudo et 225 corripiemur. Quis nouit jotestatem irae tuae, aut prae timore iram tuam dinumerare ? Quia dixerat : Plurimum eorum labor et dolor, nunc ipsum excolit dicens, non debere legis praecepta transcendi, quia superueniens Iesus Christus, qui est »ansuetudo perfecta, nos corri230 pit et emendat, si testamenta eius contumaciter neglegamus. Et quoniam dixit, corripiemur,

225

praemisit mansuetudinem,

ut intellegamus omnes emendationes Domini fidelibus pietatis intentione prouenire. Sequitur quis mowit potestatem irae tuae, aut prae timore iram iuam dinumerare ? Merito ille Moyses, qui expertus fuerat quanta Dominus peccanti populo reddidisset, dum eum crebris murmurationibus incitasset, exclamat nullius considerationem ad uindictae eius

240

peruenire mensuram, nec dinumerari posse quanta ille praeualet iratus efficere. Et nota quod in utraque parte praedicatur uirtutis immensitas. Nam sicut praemia Domini plenissime nequeunt intellegi, ita nec uindictae mensura praeualet apprehendi. Bene autem addidit, rae timore, sicut et alius propheta dicit : Considerawi opera tua et expaui. 12. Dexteram

iuam,

Domine,

notam

fac

nobis

et

245 eruditos corde in sapientia. Vir ille sanctissimus et utriusque testamenti intellector egregius uenit ad tertiam partem, in qua deprecatur Patrem, ut Iesus Christus iudaico populo et gentibus salutariter appareret. Nam ut utrumque populum complecteretur, plurali numero posuit, nobis, sicut 250 et in primo uersu psalmi iam factum est. Dexíeram enim dicit ipsum Dominum Saluatorem, de quo alibi scriptum est : Dextera manus tuae, Domine, confregit inimicos ; petens ut ipse

ilis notus efficiatur, per quem omnia profutura discuntur. Sequitur : e£ eruditos corde in sapientia. Desiderio ip243 Hab. 5, 2.

232 Ex. 15, 6.

217 quae Gerz.. 224 superuenit z 238 dinumerate Gerzz. 244 domine] om. Gerzz. 248 apparet Gerzz. 254 sequitur] Gerz., ozz. Garet

ap 648

EXP. 255

IN PS. LXXXIX,

12-15

827

sius non sufficit aduentum Domiti postulare, quia multi eum corporaliter uidentes, Deum minime crediderunt, ideoque ad-

didit, eruditos corde in sapientia ; id estintellectum habentes in Dominum Christum. Erwditus enim dicitur quasi ex omni rude elicitus. Ipse est enim uirtus et sapientia Patris, 260

quem hic postulat non corporeis oculis, sed erudito corde co-

gnoscere : quia hoc profuit reuera illum uidere, qui eum meruerunt illuminata mente conspicere. 183. Conwuertere,

265

270

Domine,

aláquantulum

et depreca-

bilis esto super seruos tuos. Consuetudinem suam uir sanctus operatur, qui dicit in Exodo : Es/o flacabilis super nequitiam Populi twi. Ipso affectu, ipsa gratia rogat Dominum, ut iustitiam suam aliqua lenitate retemperet ; quatenus exorari possit a peccatoribus, quibus iuste noscebatur iratus. Intuendum est autem quod non dixit ex toto conwuerlere,

sed

aliquantulum,

quia hoc magis nobis expedit,

quando nos aliquis stimulus tribulationis affligit ; ut saepe commoniti saluberrima conuersione ualeamus peccatorum ueniam promereri. 14. Repleti 275

sumus

dicit hac «isevricordia 280

mane

misericordia

tua

; exsul-

lauimus et delectati sumus in omnibus diebus nosivris. Misericordiam dici Dominum Saluatorem nullus ignorat, qui miseris datus est, ut per ipsum uiuerent, qui per se cognoscebantur omnimodis interiisse. Rejpletum se ergo mane,

id est lucida contemplatione,

649

Et necesse fuit ut eius cor exsultaret in laude, delectaretur

|. 508

in contemplatione omnibus diebus uitae suae, cuius anima tali munere repleta, caelesti exsultatione gaudebat. Quae figura dicitur idea, cum rem futuram uelut oculis offerentes, motum animae uiuaciter incitamus.

SCHE

15. Delectati

290

sumus

fro diebus

quibus nos humi-

liastá, annis in quibus uidimus mala. Tribulationes quas hominibus prouidentia diuina concedit, quam ueraci aestimatione perpenderat, ut delectatum se in eis diceret, per quas humiliandum populum salutariter sentiebat. Sciebat enim fidelibus uiris noxiam esse superbiam ; et inde Domino gratias agit, unde credentes profecisse cognouit. Quapropter in illis a24is

295

PL

quoniam uir sanctus Christi Domini praeuidebat aduentum.

se delectatum

esse

profitetur,

n

quibus

uiderat mala ; mala scilicet quae grauia putabat, dum pateretur humanitas. Nam uiro sancto et contemplanti uerita265/266 Ex. 52, 12.

263/264 deprecabilis esto] deprecare r (praeter 258 eruditos Gerz., fort. recte 285 animae] Gerzzr., 284 offerentis Gerzz. 273 prometire Gerzz. C D* U) 293 profitetur] Gerzz., confitetur. Garef animi Gare?

828

EXP.

IN PS. LXXXIX,

15-17

tem non solum grauia non fuerunt, sed etiam suauia sibi ex-

300

505

stitisse professus est. 16. Respice in seruos tuos et in opera tua, Domine€ ; el darige filios eorum. Sancta conscientia non desinit facere in opere alieno quod exercebat in proprio. Quibus enim orationibus pro Israelitis supplicauerit Domino, omnino notissimum est. Nunc eadem simili fine concludit, ut peccantibus Iudaeis parcat et filios eorum sancta credulitate recorrigat ; quatenus si illi (iniquitate sua faciente) dispersi sunt, saltem eorum soboles in fine saeculi conuersa, ad ueniam per-

uenire mereatur. Quod prophetiae spiritu (sicut saepe diximus) nouerat esse faciendum. Et considera quibus uerbis pietatem boni Iudicis inuitauit,

310

17. Et sit splendor 315

320

ut primo diceret,

i»

seruos

(4os ; deinde in opera tua ; quatenus etsi factis suis ueniam non mererentur accipere, eam Creatoris opera ualde laudabilis impetraret. Quod argumentum apud rhetores dicitur a laude iudicis. et. opera Splendor

Domini

De

nostri

super

nos

;

mamuum mosirarum dirige super nos. Domini super nos est, quando crucis eius im-

pressione decoramur et uexilum triumphi ipsius in fronte portamus ; sicut apostolus dicit : M/ autem absit gloriari, nisi n cruce Domini nostri Iesu Christi, ber quem mihi mundus crucifixus est et ego mundo. Hinc et in alio psalmo dictum est : Signatum, est super nos lumen uultus tui, Domine. Sequitur et opera manuum nostrarum dirige super nos. Opera nostra dirigit super nos, quando nobis donauerit ueniam peccatorum, ut cum fuerimus peruersi, efficiamur eius correctione

rectissimi.

32

2/20

Conclusio psalmi. Consideremus, uiri prudentissimi, quam multa nobis legis diuinae mysteria per diuersos numeros indicentur, quod hic uitas hominum septuagenarii et octogenarii numeri supputatione recolligat ; quod cunctus ordo psalmorum mystico sit calculo comprehensus ;quod omnes libros diuinos numerus arcanus includit ; quod et alia legis diuinae mysteria multifa-

rio calculo continentur. Arenam maris, pluuiarum guttas, ho-

zi

355

minum capillos legimus esse sub numero. Et ut breui compendio disciplinae ipsius laudem uirtutemque noscamus, Salomon ait, ommia in mensura. e numero et pondere Deum fecisse ; ut cunctis indubitanter appareat arithmeticam disciplinam ubi317/319 Gal. 6, 14.

$06 prophetae Gerz. gentut Gerzz, orr. a. zz.

320 Ps. 4, 7.

934 Sap. 11, 21.

318 mihi] oz;. Gerzz. 332 et] oz. Gerz.

322 diriget Gerzz.

326 indi-

IBI: 650

EXP. IN PS. LXXXIX,

r7-XC, x

829

que esse diffusam. Hanc auctores saecularium litterarum diligentius perscrutantes in multis partibus diuiserunt, id est in pari et impari, in perfecto et imperfecto, in superfluo et imminuto, et ceteras quae in ipsis auctoribus euidentissime conti340 nentur; quas studiosis legere et sana mente tractare nostri quoque permisere maiores. Deum tamen in omnibus rogemus ut sensus nostros aperiat et ad ueram sapientiam sua nos illuminatione perducat. Quidquid enim legeris, quidquid excogitaueris, ita dulcescere poterit tibi, si sapore superni muneris 345 condiaris. EXPOSITIO

x

Io

P5

20

IN PSALMVM

XC.

1. Laws cantici Dauid. Quando laus cantici dicitur, non commune aliquid sentiatur. Laus intellegi potest et humana praedicatio ; sed laus cantici animaduerti non potest nisi diuina laudatio. Dauid autem hic, ipsum prophetam debemus aduertere, qui primam partem huius psalmi suaui relatione dicturus est. Amoenus admodum et ipsarum promissionum uarietate dulcissimus : cuius undecimum et duodecimum uersum diabolus ipsi Domino Saluatori, cum eum tentasset, obiecit. Hunc hymnum daemonibus pia confidentia semper opponimus, ut a nobis potius inde uincantur, unde contra Creatorem suum dolose aliqua dicere tentauerunt.

Diuisio psalmi. In prima parte psalmista profitetur omnem fidelissimum diuina protectione uallari. Secunda laudem decantat Domino Saluatori. Tertia uerba sunt Patris ad omnem fidelem, quem in se deuotissime sperare cognoscit et in mundo isto defensionem et in futuro illi praemia compromittens.

Expositio psalmi. Qui habitat in adiutorio Altissimi, in jrotectsone De$ caeli commorabitur. Hic denuo categoricus syllogismus ita subleuat caput : iustus habitat in adiutorio Altissimi. Omnis qui habitat in adiutorio Altissimi, in protectione Dei caeli commorabitur. Iustus igitur in protectione Dei caeli commorabitur. Nunc uerba psalmi tractemus. Posito sancto Dauid in contemplatione caelesti, talis subito persona monstrata est, quae tota mentis puritate deuota superna iugiter

339 ceteras] Gerzz., cetetis Gare

Ps. XC, 16 illa eZ.

344 munetis] Gerzz. PL, munere Garef.

19 e/ 20 adiutorium Gerzz.

21 protectionem Gerzz.

830 25

EXP.

IN PS. XC, 1-3

protectione gauderet : cui multa beneficia diuinitus asserit esse collata, ut ad deuotionem Domini mens nostra ardentius

incitetur, quando fidelibus spes magna promittitur. Quae fiSCHE

gura dicitur diatyposis, id est expressio habitus,

ubi rebus

personisue subiectis et formas ipsas et habitus exprimimus. 30 Qui habitat, confirmatiue pronuntiandum est, id est qui iugiter commoratur. Habiíare enim permanentis est, non discedentis ; sed qui totam spem suam non in propriis uiribus ponit, sed in Altissimi uoluntate constituit, sequitur absoluta promissio, quoniam talis uir modis omnibus protegatur a Do35 mino. Et inspiciendum est quod dicit 2?» adwtorio, ut designet intentionem uerissimi Christiani laboriosa Domino contentione seruire. Et intuere quemadmodum singulis uerbis res magnae resignatae sunt. Dicit enim : Qui hic habitat, illic commorabitur ; idest, quiin isto saeculo ab ipso non disce40 dit, in illa semper perennitate mansurus est. 2. Dicet Domino : susceptor meus es et refugium meum Deus meus et sperabo in eum. Hoc dicit ille qui de animo suo noxias praesumptiones abiciens, solum sibi credit utile, quod dignatur pietas superna praestare. Nam qui 45 dicit : susceptor meus es, totum se confirmat in eius beneficia proiecisse, ut de felici quadam familiaritate glorietur. Item qui dicit : e£ refugium meum Deus meus, nullum sibi aliud esse profitetur auxilium, sed quando huius saeculi tempestatibus quatitur, ad portum diuinae misericordiae se 5o confugere uelle testatur. Et ne crederes post susceptionem beatam et refugium salutare non esse iam aliquid expetendum, sequitur e£ sperabo in eum, ne quis in se fragilissimo debeat aliquando praesumere, sed in illo semper qui probatur omnia continere. Hoc si Adam fuisset secutus, nec sibi conqui5 sisset reatum, nec suis posteris transmisisset interitum. 9. Quoniam ipse liberauit me de laqueo wenantium et a uerbo aspero. Causam dicit diuini muneris, quia ipse nos ab inimicorum siue spiritalium siue carnalium potest liberare uersutiis, comparatione facta uenantium, qui ad ca6o piendas feras retium laqueos ponunt, ut ignorantes possint dolosis insidiis irretire. Sequitur e? a werbo aspero. Verbum asperum est omne dictum quod contra regulas diuinas tamquam lethiferum poculum propinatur. Nam etsi per iniurias aut irrisiones a bono proposito diuertamur, «werbum est utique asperwm, suaque acerbitate durissimum. Et iterum si audiatur sermo blandus fellito melle conditus, acer-

be illud debemus suscipere, quia diuinis probatur iussionibus obuiare. Nam frequenter illa plus decipiunt quae mollissimis 41 dicit Gerzz., corr. a. zz. tiatium Gerz.

42 et] ozz. Gerz. (sed babet 1. 82) cum r e? g

60 re-

DI 651 poo

EXP. IN PS. XC, 3-6 79

75

8o

85

90

95

IOO

831

sermonibus intimantur. Ab hac ergo asperitate grauissima et amara dulcedine liberat Dominus nos, quando in uia ipsius gradimur, nec dextera laeuaque diuertimus, ubi a diabolo positos laqueos esse cognoscimus. In uia enim, id est in ipso Christo ausus non est ponere, ubi fideles non praeualet sauciare. -

4. Scapulis suis obumbrabit tibi et sub pennis eius sperabis ; scuto circumdabit te ueritas eius. Per hunc uersum et duos alios qui sequuntur, personae illi sanctissimae quam propheta superius introduxit, quam pulcherrimis allusionibus Domini beneficia compromittit! ut cuius prius mores probauerat, eius praemia digna narraret ; quae nostra debet curiositas indagare, si tamen (ipsius gratia suffragante) dignum possimus aliquid inuenire. Scaj$wulae Domini sunt operationes mirabilium, per quas uelut quibusdam humeris uirtus diuina monstratur. Pen»nae sunt monita prophetarum, quae si pura mente recipiantur, fideles animas ad caelos usque perducunt. Quaeres forsitan quid ista praestabit obumbratio, ut per diem sol non urat te, neque luna per noctem ? Item quid pennae dominicae conferant ? Vtique protectionem Domini, quam uelut maternam pietatem inter mundi pericula te habere cognoscas, sicut et alibi scriptum est : erusalem, Ierusalem, quoties uolui congregare filios tuos sicut gallina pullos suos sub alis suis et noluisti ! Scuto circumdabit ie ueritas eius. Scutum istud humanum illam partem tantum ex qua opponitur, tegit : clypeus uero diuinus undique nos quasi murali munitione circumdat atque defendit. V er:ias autem

incarnatio

Christi Domini

aduertenda

est, sicut

legitur : Veritas de terra orta est ; quae nos et scapulis obum brat et sub pennis suis sperare facit et scuti protectione custodit. 5. Non timebis a tàmore nocturno. 6. A sagitta uolante ber diem, a negotio perambulante

in tenebris,

a ruina

et daemonio

meridiano.

Sicut dixit superius genera defensionum, ita nunc in his duobus uersibus denuntiat periculorum modos, quia multo gra-

10$ tior salus fit, cum euitata cognoscitur discriminum multitudo. *2

IIO

Timor itaque nocturnus est haereticorum tenebrosa suasio. Sagitta uolans er diem manifesta persecutio tyrannorum. Negotium in tenebris, cum prauo studio perquiritur, Daemomniwuwm unde bene credentium cordis oculus obcaecatur. persecutionis feruore periculum immane est meridianum Ps. XC, 90/92 Matth. 23, 357 ; Luc. 13, 34.

70 nos] ozz. Gerzz. obcaecetur Gerzz.

75 obumbrauit Gerzz.

97 Ps. 84, 12.

pinnis r

88 idem Ger.

109

2E 652

832

115

EXP. IN PS. XC, 6-8

accensum, ubi ruina plerumque metuitur, quando infirmitas humana superatur. Ruina enim dicta est, quasi repetens ima. Sed per has omnes allusiones definitionesque rerum illud euidenter ostenditur, quia nihil horum metuere possumus, quando Domino protegente saluamur. *. Cadent a latere tuo mille et decem milia a dextris tuis ; ad te autem nom abpropinquabit. Cum de uiro fidelissimo in prima parte loqueretur, quoniam membra capiti suo connexa sunt, in secunda parte uenit ad Domi-

I20

num Christum, ut illos quos Dei famulis insidiatos esse dixerat, peccatorum suorum retributionem subituros esse monstraret. Sed hos uersos paulo sollicitius inquiramus. Non enim possunt a latere Domini,

uel à dextris

eius cadere,

qui iam in beatorum numero praedestinati esse noscuntur; 12 VA sed hoc de praesumptoribus bene dicitur, qui illud se consequi credunt, quod minime promerentur. Cadent dixit, qdasi de alta beatitudine

corruent,

quam

sibi temeraria,

non

fidelis

anima promittebat. Latus autem est Domini Saluatoris corona iustorum, quae cum ipso (sicut promisit apostolis) in resurI30 rectione iudicabit. Nam hodieque quando iudices petimus ab imperatore uel rege, sic eis dicimus : mittite a latere uestro, id est qui uobiscum habet fidelissima deuotione consilium. Latus enim dictum est, eo quod sub brachio lateat. Et quia spes hominum inaniter sibi frequenter promittit excelsa, ex illa I5 I gloria eos dicit esse casuros, qui sibi supra merita sua talia pollicentur. Et quoniam isti rari sunt qui tantam ac talem spem habere noscuntur,

»;lle a latere eius asserit esse CASuTOs,

PL 655

ab illa scilicet summitate iudicationis. A dextris autem, quia multi putant se ad dexteram collocandos, decem milia 140 testatur inde ruituros, quoniam et ipsi falsa opinione conceperant, quod in suis meritis non habebant. Haec autem senten- M. 310 tia illos specialiter uerberat qui aliquo bono prosperitatis inflantur et sanctos se putant esse, cum non sint. Mz/le autem et decem milia finitum pro infinito numerum ponit. Sequi145 tur: ad te autem non abbropinquabit ;hoc est quilibet ex ipsis qui sibi regnum Dei fallaciter pollicentur, qui reuera longe erunt a Domino, quoniam dum spem habent in meritis suis, ad satisfactionis remedia non recurrunt.

150

8. Verumtamen oculis tuis tonem peccatorum uidebis. illum lucidum perspeciabilemque merita iudicantur. Iustitia enim nes, qui sunt ad sinistram uel ad 11" a te Gerz., corr. a. zz., tibi r

adptopiabit r (5raeter P Q R. V) 122 hos 134 frequenter] Gerzz., ozz. Garet 145 adquodlibet Gerzz. 151 perspeciabilemque] Gerzz., pet-

uersus] Gerzz., hunc uersum Gare

propinquauit Gerzz. spicabilemque Garez

considerabis et vetribuOculis tuis, dixit diuinum conspectum, quo hominum diuina considerantur homidexteram collocandi. Sequi-

EXP, IN- PS. XG, 8-12

833

tur e£ retributionem beccatorum uidebis ; hoc est quod 15; Superius dixit : oculis tuis considervabis. Illa enim consideratio erit retributio

meritorum.

Véidebis,

id est, uideri

facies ; sicut est illud : Dominus de caelo prospexit super filios hominwm, ut uideat si est intellegens aut vequirens Deum. 9. Quoniam

tu es, Domine,

spes mea

; altissimum

posuisti refugium tuum. Cum supra de peccatorum retributione loqueretur, subito intulit, quontam tu es, Domine, SCHE X spes "mea, quod sensus superior non habebat. Quae figura dicitur paradoxon, quando exitus inopinatus uel non exspectatus ingeritur. Intendamus autem sollicitius quid sit quod dicit 16 vA propheta, quontam iw es, Domine, spes mea, quia resurgente Domino spem resurrectionis membra reliqua perceperunt, quae erant posita in morte peccati. Praecessit enim in capite, quod corpus reliquum in se sperare debuisset. Verum ista shes resurrectionis sancto uiro ideo facta est, quia et ipse :7» Dominus Saluator per id quod mortuus est, refugium suum noscitur in Altissimo posuisse, sicut in trigesimo psalmo iam dictum est : Esto mihi in Deum frotectorem et in domum vefugui, ut saluum me facias. Vnde merito sequitur illius exemplum, 16 o

per quem se in aeternum nouerat esse uicturum.

:5

10. Non accedent ad te mala et flagellum non a$propinquabit tabernaculo tuo. Hic beatitudo assumptae humanitatis potenter exponitur, quia dum in hoc mundo a Iudaeis et conuicia pertulerit et flagella, dicit, £abernaculo

eius, id est, sancto corpori nihil mali a$$roj$inquare po18o tuisse. Merito, quia flagellum est ultio diuina, quod solet humana crimina resecare ; sicut alibi legitur : »ulta flagella $eccatorum. Hoc ergo supra illum uerissime dicitur non uenisse, qui se probatus est immaculata conuersatione tractare. Hic enim f/agellum positum est, quod delicta castigat, quod 18 vA improbos actus ulciscitur ; et ideo negatum est per flagellum Christo Domino proximasse peccatum. Quod genus locutionis SCHE schema dicitur hypallage, quae et in saecularibus frequenter inuenitur uoluminibus et diuinis. 11. Quoniam angelis suis mandauit de te, ut custo19o dant te im ommibus uiis tuis. 12. In manibus portabunt te, ne umquam

offendas

ad lapidem jedem tuum. In his duobus uersibus uerba sunt quae Domino Christo diabolus, de eius diuinitate dubitans, cum eum tentare praesumpsisset, obiecit. Sed ubi ille I9 VA cecidit, nos sollicite gradiamur : quoniam cautela sequentis est praecedens lapsus alienus. Saepe diximus in Domino Saluatore duas naturas, id est Dei et hominis unitas atque per157/158 Ps. 13, 25; 52, 5.

172/173 Ps. 3o, 5.

181/182 Ps. 51, 1o.

175/176 adpropiabit Gerzz. cu r, a cfr 7. 199. 15

€ 2. (xevrir)

834

EXP.

IN PS. XC, 12-14

fectas in una eademque permanere persona, ita ut unus esse Dei Filius et praedicetur ab omnibus et credatur, sicut et pa200

205

210

215

220

225

tres nostri ueritatis ipsius illuminatione docuerunt,

dum occulte percutit ; baseliscus,

cum palam uenena disse-

minat ; /eo, dum persequitur innocentes; draco, cum neglegentes impia uoracitate deglutit. Verum haec omnia glorioso aduentu Domini pedibus ipsius prostrata iacuerunt. Solus enim tam ferocia ualuit subdere, qui Patri coaeternus et consubstantialis secundum diuinitatem probatur existere. Haec si diligenter sanctorum patrum praedicatione tractemus, nec aliqua dementium haeretica prauitate turbemur, omnia nobis, sicut dicta sunt, absoluta ueritate constabunt. 14. Quoniam in me sperauit, liberabo

230

22

240

dicentes :

solus ex Trinitate Filius formam serui accepit, quae forma illi ad unitatem personae coaptata est ; id est, ut Filius Dei et Filius hominis unus sit omnipotens Iesus Christus, ne non Trinitas, sed (quod absit) quaternitas, praedicetur. Hinc est quod quando humilia de ipso dicuntur, humanitati sunt sine dubio deputanda ; quando aliquid potentius tonat, diuinis uirtutibus conuenit applicari ; quod hic et inferius utrumque seruatum est. Nam quod legitur, angelis mandatum, ut eum debeant custodire, infirmitatis humanae est, sicut euangelium quoque testatur : Apparuit autem. 1llà angelus de caelo confortans eum. Et ut ipsam hominis naturam perfectissime declararet, adiecit: ne offendas ad lapidem pedem tuum ; id est, ne in legem quae in lapideis tabulis scripta uidebatur incurreret, quam uenerat gentes edocere, eiusque plenitudinem salutari integritate firmare. 139. Super aspidem et basiliscum ambulabis, et conculcabis leonem et draconem. Hic iam diuina uirtus exprimitur, quae tantis rebus saeuientibus imperauit. Nam omnia ista nomina diabolo congruenter aptantur : asf:s est,

eum

; pvo-

legam eum, quoniam cognouit nomen meum. Venit ad tertiam partem, ubi Dominus Pater iustissimo illi uiro qui in prima parte noscitur introductus, clementi dignatione respondit, ut corda fidelium tali promissione roboraret. Hunc ergo beatum, qus habitat in adiutorio Altissimi, liberaturum se a malis saeculi istius compromittit, quoniam spem suam in ipsius uirtute reposuit. Sequitur $rotegam ewm quoniam cognouit momen mewm. Exponit quomodo eum liberandum esse promiserit ; scilicet ut protectus ab omnibus insidiis diaboli reddatur alienus. Causam quoque piae liberationis adiunxit, qwoniam cognouit momem ewm. Cognoscit nomen Patris, qui Filium non putat esse 210/211 Luc. 22, 43.

201 accipit Gerzz.

illa Gerzz.

231 ueto Ger.

PL 655

EXP.

IN PS. XC, 14-16

835

minorem, nec creaturam aestimát (ut quidam dementissimi uolunt), sed Creatorem potius mentis integritate profitetur. 15. Inuocauit me et ego exaudiam eum ; cum ipso 24 sum in tribulatione, eripiam eum et glorificabo eum. Beato isti qui in ipsius protectione confidit, singulare praemium Dominus compromittit, ut ewm 'inuocatus exaudiat, et duplici modo profutura concedat. Dicit enim :cum ?bso sum 4n tribulatione, quod ad istum respicit mun250 dum ubi feruentius angustiis mens deuota tribulatur ; sic et TES: ipse in euangelio promittit : Ecce ego wobiscum sum usque ad consummationem, saeculi. Et uide quid sequitur, erifiam A

eum et glorificabo eum. Ereptus utique ex hoc mundo glorificandus est iustus, quando in illa beatitudine collocatur, ubi iam locum tribulatio non habebit. 16. Longitudine dierum adimplebo eum et ostendam illi salutare meum. Adhuc exsequitur praemia quae promittit beato. Longitudo enim dierum uita aeterna est, quam nullus terminat finis ; sed in firmamento suo stabili ro260 bore perseuerat. Sequitur totius praemii finis, qui non habet finem e£ ostendam illi salutare meum. Hoc est enim quod fidelibus in summa remuneratione promittitur, quia salutarem Christum Dominum contuentur. Apparens enim ille et cordis illuminatione conspectus, totam spem iustorum 26 MA desideriumque complebit. Sic se et ipse in euangelio bene credentibus pollicetur : Ostendam meipswm illis. Hoc enim (ut quidam uolunt) ipsi Christo non poterat dici, qui et salutaris est Dominus et spes desiderata credentium : sed melius (ut frequenter dictum est) intellegatur potius a parte membro270 rum.

?7j

Conclusio psalmi. Mirabilis uirtus psalmi huius, quae immundos spiritus fugat. Nam unde tentare diabolus uoluit, inde a nobis superatus abscedit. Memor est enim iniquus praesumptionis suae, memor est diuinae uictoriae. Ipse quippe et in nobis uincit, qui eum et in se propria uirtute superauit. Dicatur ergo a nobis post omnes actus diei noctis aduentu ; cognoscat nos ipsius esse cui se recolit ante cessisse. Nec frustra tantam gloriam psalmi huius in tali numero aestimo collocatam, quae ter trina reuolutione denarii ad omnipotentem atque indiuisibilem cognoscitur tendere Trinitatem.

251/282 Matth. 28, 20.

266 Ioh. 14, 21.

244 inuocauit] Gerzz. cuz opt. codd. r (cfr ]. 244), inuocabit Gare? Gerzzi.

249/250 modum

836

EXP. IN PS. XCI, 12 EXPOSITIO

IO

IN PSALMVM

XCI.

1. Psalmus cantici in die sabbati. Psalmus cantici commonet nos ut in uniuersis actibus nostris diuinitati gratias referre debeamus. Psalmus enim (sicut saepe dictum est) significat operas spiritales, quae sursum tendunt ad Dominum Christum. In his enim cantare debemus et gratias semper agere, quando eius beneficio reddimur liberi, qui per nos sumus peccatorum nexibus obligati. Ipse enim cantat in psalmo, qui omnem uitam suam in gratiarum actione constituit. DZes autem sabbat? requies interpretatur, per quam commonemur ab omni praua actione cessare et feriatos animos a uitiis reddere operum caelestium sanctitate. Hanc recte Iudaei non colunt, cum obseruantiam eius ad intellectum litterae transtu-

1j

lerunt. Sed illis est ?» d?e sabbati requies, qui praecepta Domini ad noui testamenti significantiam ducunt et ueraciter intellegunt quod in praefiguratione dictum esse cognoscunt. Et ideo uerba Ecclesiae in hoc psalmo debemus accipere, quae nobis per d£em sabbati futuram requiem cognoscitur intimare. Diuisio psalmi.

20

25

Primo ingressu Ecclesia loquitur, bonum esse commemorans laudes Domino dicere, quod insipientem et irreligiosum profitetur modis omnibus ignorare. Secundo peccatores sicut fenum uelociter asserit esse perituros. Tertio iustos dicit florere ut palmam, crescere autem sicut cedros Libani ; ut et pertinaces metus corrigat et deuoti felici pollicitatione congaudeant.

Expositio psalmi. 2. Bonum iuo,

30

35

est confiteri Domino

Altisstme.

et bsallere nomini

Sancta mater Ecclesia dicit bonwm

esse

Domino confiteri, ut in ipso capite breuiter profutura censeret. Confitemur autem (sicut saepe dictum est) duobus modis : quando peccata nostra damnantes, misericordiam Domini iugiter postulamus ; confitemur etiam, cum beneficia quae suscipimus eius semper muneribus applicamus, nec meritorum nostrorum esse dicimus quod ipsius miseratione praestatur. Ouapropter, quidquid horum fiat, bonum est Domino confiteri. Deinde conuersa dicit ad Dominum e£ $sallere nomini tuo, Altissime. A communi intellegendum bonum est. Psallere enim significat piis operibus Domini mandata peragere, ut sicut psalterium de superioribus sonat,

Ps. XCI, 11 sanctitatem Germ.

12 litteram Gerz..

22 dicit iustos — Gare

PL 656

EXP. IN PS. XCI, 2-5

837

ita operatio nostra ad aures diuinitatis ascendat. Quapropter uno uersiculo comprehendum est quod sanctas et multiplices concluderet actiones. 9. Ad annuniiandum mane misericordiam tuam cet ueritatem tuam per noctem. Mirabiliter uita nostra duobus est conclusa sermonibus. M ae sigriificat gaudium, nox 4 A autem cognoscitur indicare tristitiam. Et ideo quando in beneficiis eius laeti sumus, misericordiam ipsius anmuntiare debemus, quia praestat indignis et malis, bonus est. Per noctem uero, id est per tribulationem, quando nos asperitates aliquae castigare noscuntur, weritatem ipsius similiter az5 o nwniiare debemus, quia merito patimur quod delictis grauantibus sustinemus. Ita fit ut utroque tempore iustissime debeamus laudes Domini confiteri. BE 4. In decachordo psalterio, cum cantico et cithara. Decachordum psalterium decem praecepta legis signifi- 657 5 I care manifestum est, quia ipsa chordae sunt ; quas si bonorum actuum qualitate tangamus, salutare melos efficiunt et ad caelorum regna perducunt. Scire autem debemus cur iste numerus tantae rei uideatur adiunctus. Ipse est quem Pythagorici rerpaGa£d qv uocant, id est quaternitatem diuinam, quo6o niam breuiter comprehendit quod per infinitas summas noscitur posse dilatari. Vnus enim, duo, tres et quatuor faciunt decem, qui semper reuolutus atque repetitus, in extensas et infinitas supputationes egreditur. Neque enim in quibuslibet summis ultra istum ordinem noui aliquid reperitur, sed ita 65 probatur esse compositus, ut ipse fiat semper numerabilis, cum nullis nouitatibus immutetur. Merito ergo talis calculus totius redemptionis nostrae continet formam, qui per obliquas p 512

40

]o

35

lineas charactere suo sanctae crucis imitatur figuram et in digitis decori circuli rotunditate concluditur. Addidit cum cantico et cithara. Canticum et cithara est gaudium boni operis, id est eleemosynarum iucunda praebitio, sicut ait apostolus : H?larem. datorem. diligit Deus. Cithara uero res indicat actuales, quae licet cum labore et tensione fiant, tunc

habebunt fructum maximum, si iuncto gaudio compleantur. Ipse enim cantat cum cithara, qui operas bonas perficit sine asperitate tristitiae. 5. Quia delectasti me, Domine, in factura tua et «n operibus manuum tuarum exsultabo. Intuere hanc regulam ueritatis ubique seruari, ne humanis uiribus applicetur Ps. XCI, 58/89 Pythagorici, quis ?

*2 II Cor. 9, 7.

40 comprehensum Gerzz. 44 sermonibus conclusa — Gare 51 tempore] eius add. Gerzz. s. /. 55 ipsae Gerz. 93 tunc] Gerz., tamen Gare

838 8o

85

EXP. IN PS. XCI, 5-7

quod diuina fuerit largitate collatum. Tunc enim elatio noxia prouenit ; tunc superbia Deo inimica turgescit, quando aliquid infirmitas humana de sua possibilitate praesumpserit. Quocirca delectatem se dicit mater Ecclesia ?*» factura Domini, quoniam quidquid boni acceperat ipsi sancto proposito modis omnibus applicabat. Et ut praedictae regulae integritas seruaretur, non in sua felicitate, sed in ipsius operibus se exsul-

9o

95

IOO

105

IIO

SCHE

115

I20

tare profitetur, sicut et apostolus ait : I$siws enim sumus figmentum, creati in. operibus bonis. 6. Quam magnificata sunt'opera tua, Domine ! nimis brojundae factae sunt cogztationes tuae. Omnia quidem opera Dei humanis sensibus profunda noscuntur et quodcumque eorum quaesieris, altissimum sine dubitatione cognoscis. Sed melius est per uerba ipsius praedictas operationes cognoscere, ne peregrinum aliquid in medium uideamur adducere. Postquam dixerat, ane misericordiam et ueritatem annuniiandam esse jer noctem, $n decachordo psalterio, cum cantico et cithara, ipsa opera Domini, ipsa miracula dispositionis uehementius obstupescit et magnificentiam eius cum summa admiratione prosequitur, ut tali imitatione formati, mundi istius discrimina salutariter

possimus euadere. In qua re »?mis brofundae sunt factae cogitationes eius : ut sicut diabolus per superbiam corruit, ità humanum genus humilitatis beneficio possit absolui. Dicendo enim, *imis profundae, significat tanto plus hanc aestimationem altescere, quanto de ipsa potuerit aliquis sedule uehementiusque tractare. Quapropter illud hic perfectae scientiae genus est, nosse Deum talia tantaque praestare, quae humanus sensus non possit attingere, sicut in Habacuc propheta legitur : Consideraui opera tua et expaui. v. Vav insipiens nom cognoscet et stultus non àntellegit ea. Diuersis causis apta redduntur. Nam sicut de se dixit : quia delectasti me, Domine, in factura tua ei in operibus manuum tuarum exsultabo et reliqua : ita incredulos profitetur beneficia Domini non posse cognoscere. Quae figura dicitur parison, id est aequatio sententiae, quae saepe paribus, plerumque constat imparibus. Insifiens est qui caelesti sapientia uacuatus, humanis uersutiis probatur esse plenissimus. Iste utique 4o* cognoscet opera Dei, quia casuale credit esse quod geritur, sicut quidam philosophi dixerunt. Adiecit e? stultus non intellegit ea. Stultus 87/88 Eph. 2, 10.

109 Hab. 5, 2.

80 fuerit diuina — Gare 92 quamcumque earum ... altissimam Gerzz. (sed 7. 90/91 omnia ... opera) 110/111 c7 120 intellegit] Gerzz. cuz r (praeter K T*), intelleget Gare cum g 118 operam Gerzz. (cfr /. 91)

PL 658

EXP. IN PS. XCI, 711

125

839

utique est qui nec diuina cognoscit, nec ipsos saeculi actus intellegit, quos uulgo brutos uocamus. Merito ergo isti non intellegunt ea quae superius dicta sunt, quia supernae contemplationis nulla ratione flammantur. 8. Cum exorientur peccatores sicut fenum et apparuerint omnes qui-operantur iniquitatem, ut intereant in saeculum saeculi. Venit ad ingressum secundum, in quo peccatores in isto quidem saeculo sub breuitate tem-

130

HS

140

poris s2cut fenwm dicit florere ; sed in illa iudicatione, ubi factis digna recipiunt, eos asserit celeriter interire, sicut Iere-

mias propheta dicit : omnis homo fenum, et omnis claritas hominis ut flos feni. Nam quod dicit : e! apparuerint omnes qui oberantur iniquitatem,futurum iudicii tempus ostendit. Hic enim etsi intellegantur multorum criminum rei, omnes tamen nobis apparere non possunt qw ojeramtiur iniquitatem, maxime quando spiritus immundos hic uidere non possumus. Ibi enim cum ad 1udicium uenerint, humanis conspectibus apparebunt. Sequitur causa quare appareant, non utique ad gloriam, sed ad ruinam, id est, w£ intereant in saeculum saeculi. Et pulchre exposita est poena damnatorum, non enim sic pereunt, ut esse iam desinant ; sed Z4

saeculum saeculi pereunt, qui numquam a suis afflictionibus exuuntur. 9, Tu

autem

Altissimus

in

aeternum,

Domine.

14 VA Subaudiendum, permanebis, non, ut Iudaei putauerunt, tamquam hominem solum communi sorte trucidandum. Aptum est enim hoc de Domino Saluatore sentire, ut econtrario con-

uincatur perfidia nefanda Iudaeorum. 10. Quoniam ecce inimici tui, Domine, bevibunt I50 et dispergentur omnes qui operantur iniquitatem. Inimici Dei sunt daemonum cultores, uel quicumque praeceptis eius obuiare monstrantur. Haec inimicitia Dei quidem dicitur, sed resistenti potius noxia comprobatur. Se enim persequitur, qui Domini iussa non sequitur. Ille enim nescit 15 VA pius Creator irasci, nisi quando nobis existere uidemur aduersi. Denique subiungit qui sint isti 2n2mic?, id est, qui ope- PL raniur iniquitatem. Hi dispergentur, quando a grege 659 Domini fuerint segregati, quando regnum eius non meruerint introire : quia illic congregari nequeunt, nisi qui Domino 160 deuotissima intentione placuerunt. 11. Et exaltabitur sicut unicornis cornu meum et senecius mea in misericordia uberi. Vnicornis interdum superbiam indicat, sicut in alio psalmo iam dictum est : 131/132 Is. 40, 6; cfr Eccli. 14, 18. 139 a/;. ad] oz. Gerz.

840

EXP.

INPS.

XCOL IrS35

et a cornibus unicornuorum humilitatem meam. Hic autem exaltationem significat unitatis, quam merito dicit Ecclesia in fine saeculi exaltandam esse, quando fideles munera probantur digna recipere. Illa autem unitas fortitudo sublimis est; et tamquam in hoc saeculo cornua ornant iumenta, ita ibi sanctorum gloria decorat Ecclesiam. Exaltabitur enim dixit, quia 170

175

peccatoribus in tartarum humilitatis, illius sublimitas celsior apparebit. Sequitur e£ semectus mea in misericordia uberi. Senectus candidum caput habet. Quae similitudo (ut arbitror) hic iuste datur Ecclesiae, quoniam omnia merita sanctorum tamquam cani capitis purissima luce fulgebunt. Nec incassum addidit »ea, quia senectus humana morbis grauissimis sauciata tendit ad finem, querelis onerosa, colore de-

formis est. Contra senectus Ecclesiae ad uitam ducit perpetuam, ad beatitudinem mirabilem, ad pulchritudinem singula-

rem,ut luceant sicut angeli Dei, qui meruerint in illa congrega180

185

190

205

200

tione numerari. Subiunxit etiam,

24 misericordia

wberi,

ut et multa intellegeres donaet beneficia sine dubitatione perpetua ; quod totum contra saeculi istius senectutem dicitur, quae malis ingrauantibus oneratur. 12. E! respexit oculus meus inimicos meos ; ei insurgentes in me malignantes audiuit auris mea. Inimici scilicet sunt Ecclesiae, quos superius dixit operari iniquitatem. Tunc aperte in illa iudicatione uidebuntur, quando qui hic celati sunt, ibi cum suis operibus apparebunt ; quos tunc iratus respicit, quando in sinistram partem segregatos esse cognoscit. Sequitur e£ 2msurgenies in me malignantes audiuit auris mea. Insurgenies sunt malignantes diuites huius saeculi, qui hic paupertatem Ecclesiae impia elatione despiciunt. Hos audibunt aures omnium fidelium, quando increpationibus propriis sua desideria factaque condemnant; dicturi sunt enim (sicut Salomon dicit) : Quid nobis profuit swberbia, aut. quid. diwitiarum iactantia. contulit nobis ? et cetera. Ibi enim audiuntur sua uota damnantes, qui se in hoc saeculo beatissimos aestimabant. 13. Iustus ut $alma florebit, ut cedrus Libani mult?blicabitur. Ad ingressum tertium sancta uenit Ecclesia, ubi sic per comparationes memorat praemia beatorum, sicut superius dixit damnari posse facta peccantium. Feno enim comparati sunt peccatores, quod delectabili quidem uiriditate oritur, sed celerrimo fine siccatur; 164 Ps. 21, 22.

«sium

uero dignissime

195/197 Sap. 5, 8.

168 tamquam] Gerzz., sicut Gare 179 qui] Gerzz., oz. Gare 184 meus] tuus 5 185 aures Gerz. tua r 193 audiunt eZ. 195 condemnant] Gerz., condemnabunt Gare/ 199 a//. ut] et sicut r 204/205 iustum ... comparat]

Gerzz., iustus ... comparatur Gare£

HM 515

EXP. 205

comparat alma,

210

215

SCHE

almae.

quae praemium

IN PS. XCI, 13-15

Palma

enim

est in agone

dicta

841

est quasi pacis

uincentibus,

sicut apo-

stolus dicit : Nwnc tendo ad jalmam swpernae wocationis. Haec supra terram hispida est, et quibusdam tumoribus inaequalis; sed ubi ad superna processerit, dulcissimorum fructuum suauitate completur et quasi quibusdam radiis ornata distenditur. Sic iustorum conuersatio in hoc mundo duris est laboribus plena, sed in supernis probatur esse pulcherrima. Sequitur ced? secunda comparatio, quae multo palmis probatur excelsior. Lignum beneuolens, ad pondera portanda fortissimum ; quod licet procerum ubique nascatur, in Lba^0 tamen monte celsius inuenitur. Ita iustus multiplici laude celebratus et ced? proceritatem et pulchritudinem dictus est habere palmarum. Quae figura dicitur ison, id est aequalitas, quando res aliquae parilitate similes, adhibita laude uel detractione, iunguntur. 14. Plantati

in domo

Domini,

in atriis domus

Dei

nostri florebuni. Quoniam iustos uiros electis arboribus comparauit, nunc amoenitatem et pulchritudinem Ecclesiae catholicae breuissima commemoratione designat ; in qua, dum 22 A

25 o

plantatio dicitur, praedestinatio Domini significatur, quia nisi quis in ea plantatus fuerit, crementum felicissimum non habebit. Considera etiam quod $/antatos in domo Domoi^i, in airiis florere manifestat ; scilicet quoniam qui in ista Ecclesia per gratiam Domini ?/antatur, in illo ingressu Ierusalem modis omnibus florebunt. A£riwm enim initium dicitur

mansionis ; domus

autem

interiora

membra

desi-

gnat; et utrumque simul uni rei non potest conuenire. Hic enim iustus bene dicitur ?/antatus, qui radicibus uirtutum terrenis uisceribus firmiter continetur. Im aíriis enim merito florebit, quando in illo resurrectionis initio auditi muneris felicitate gaudebit, id est : Venite, benedicti Patris mei, percipite regnum quod uobis paratum est ab origine mundi. 15. Adhuc multiplicabuntur in senecta uberi et bene patientes erunt. Senecta hominum arida atque ste240

rilis est; Ecclesia uero tunc magis incipit esse uberrima, quando ad finem saeculi fuerit, Domino miserante, perducta.

Ó senectus uiridis et floribus comparata maturitas! Apparet quoniam domus ista caelo tegitur, in qua homines plantantur ut floreant. In fine siquidem saeculi sanctorum numerus cre245 scit et persecutionibus crebris agitur, ut cito praedestinatorum numerus impleatur. Sic et superius dixit : e£ senectus mea in misericordia uberi. Addidit e? bene attentes 207 Phil. 5, 14.

208 tettas Gerzz.

236/23« Matth. 25, 54.

PL 660

842

25

o

EXP.

IN PS. XCI, 15-XCII, 1

erunt, quia beatorum passiones caelorum regna conquirunt. 16. Vi annuntient : quoniam iustus Dominus Deus noster et non est iniquitas in eo. Sancti quos superius dixit, bene patientes erunt, dum coeperint praemia diuina suscipere. Annuntiiabunt : quoniam iustus est Domi^s, id est qui seruis suis promissa dona compleuit. E£ non est àn eo iniquitas, ut in hoc mundo pro se pertulerit periclitari, quos ibi non ornabit corona martyrii. Conclusio psalmi. Commonuit nos sancta mater Ecclesia quemadmodum peccatores ut fenum pereant, et iusti ut palma floreant. Dixit etiam qua uicissitudine gaudeant qui hic crebris afflictionibus ingrauantur. Ipsa est d?es sabbati quam titulus praedixit, in qua iusti sub exsultatione laudes Domini celebrabunt et liberati a mundi huius persecutionibus feriata securitate gaudebunt. Ne desperemus, bona promisit ; ne peccemus, grauiter comminata est. Sic totum pro nobis agitur, quod nos admonere dignatur. EXPOSITIO

IN PSALMVM

PL 661

XCII.

1. Laus cantici ipsi Dauid, in die ante sabbatum, quando fundata est terra. Canticum ad laudem diuini-

tatis saepe diximus pertinere. Nam quod addidit, ipsi Da^id, Christo Domino probatur aptatum, qui uere dicitur fortis ac desiderabilis, quoniam etsolus potest praestare V^ manu quae uult, et à suis cultoribus unica affectione desideratur.

Sequitur lerra.

Ij

i» die ante

In

die

ante

sabbatum,

sabbatum,

quando

fundata

est

sexta feria significatur,

quae sabbatum sine dubitatione praecedit. Sed dum legatur in Genesi tertio die aridam apparuisse, inquirendum est cur terram sexto die dicat esse fundatam. Sed hic hominem debemus accipere, qui per /erram congruenter aduertitur, sicut est illud : Terra es, et in terram ibis, quem inter initia rerum sexto die Creatorem legimus condidisse. Et sicut eum sexta luce fecit, ita illum ueniens eadem aetate reparauit. Prima enim aetas auctoritate patrum ab Adam usque ad Noe legitur comprehensa. Secunda a Noe usque ad Abraham. 43:4

Ps. XCH, 10 cfr Gen. r, 9.

13 Gen. 5, 19.

285 non] Gerzz., ozz. Gare. Ps. XCII, 2 terra fundata est — Garet (bic tantum), inhabitata est tetta r

quando 4:4. sabbatum] ozz. Gerzz. per bomoiotel.

v/S8

EXPCIN

843

Tertia ab Abraham usque ad Dauid. Quarta a Dauid usque ad transmigrationem Babyloniae. Quinta a transmigratione Babyloniae usque ad praedicationem Ioannis. Sexta uero aetas a praedicatione Ioannis agitur usque in finem saeculi, in qua Dominum Saluatorem uenisse manifestum est, quando homini uariis casibus fluctuanti fundamenta suae fidei propitiatus in-

20

dulsit. Tunc enim fundata 2 I

20

A

45

SCHE

PS. XCIL,x

est terra,quando in eum huma-

ni generis est firmata credulitas. Et ideo laus sanctae incarnationis eius psalmi istius contextione cantatur.

Diuisio psalmi. Primus locus est a pulchritudine ipsius, deinde a fortitudine, tertio ab operibus, quarto a potestate, quinto a laudibus uniuersitatis, sexto a ueritate dictorum, postremum a laude domus ipsius, quam decet aeterna exsultatione gaudere. Sic istis septem sedibus argumentorum demonstratiui generis est formata laudatio. Sed pro diuisionibus (sicut in aliis psalmis fecimus) quantitatem numeri sufficit poni, quando et ipse calculus apte dispositus res continuas separare dignoscitur. Expositio psalmi. Dominus regnauii, decorem induit. Hic primusest argumentationis locus, quem diximus a pulchritudine. Nam quae uentura erant propheta respiciens, regnaturum Dominum magna exsultatione concelebrat ; non quia dominari coepit ex tempore, sed quia humano gener Rex aeternus manifestatione sanctae incarnationis innotuit. Sequitur decorem. induit, id est pulchritudinem suae maiestatis ostendit, sicut in euangelio legitur, quando transfiguratus est in monte Thabor coram discipulis suis : e£ resplenduit facies eius ut sol, uestimenta autem eius facta sunt alba ut nix, qualia fullo ' non potest facere super terram.

Induit Dominus fortitudinem et jraecinxit se. Iste locus est secundus, quem diximus a fortitudine. Et respice quod prius comma in eodem uerbo finiuit, unde posterius incohauit. Quae figura dicitur epembasis, quoties ad decorem 5 o dictionis sermo aliquis iteratur, sicut est illud : Psallite Deo nostro, bsallite ; psallite Regi mostro, salle, et his similia. Fortitudinem uero induit, quando in passione sua Iudaeis se tenere quaerentibus respondit: Ego sum. At illi abierunt rvetrorsum ; et terrore magno perculsi, qui ad uim faciendam acci5 vA uenerant, ipsi potius corruebant. Si ista duo spiritaliter 43/44 Matth. 17, 2.

50/51 Ps. 46, 7.

21 pr. in] Gerz., ad Garet tem add. r (sed cfr J. 60/61)

B3 Ioh. 18, 5.6.

36 locus argumentationis — Gare

46 se] uittu-

PL 662

844

EXP. IN PS. XCII, 1-4

piamus, omnino conueniunt : decorem indui f£, eis quibus fidei ueritate Dei Filius apparebat; fortitudinem autem ?nduit aduersum eos qui ei credere noluerunt, iudicium comminando praedicens eis debitas poenas impios esse passuros. 6o Praecinxit se, illud forte significat, quando praecinxit se linteo et pedes discipulis lauit. Illa enim humilitas et decorem habuit, quia dignatus est caelorum Dominus humillimum obsequium suis famulis exhibere. Habuit et fortitudinem, quia per humilitatem diaboli malitiam superbiamque prostra65 uit. Etenim firmauit orbem terrae, qui non commouebitur. Tertiae argumentationis locus oboritur, quem superius diximus ab operibus. Firmawuit enim orbem terrae, id est Ecclesiam, quando in euangelio dixit : Tw es Petrus, et 79 super hanc jetram aedificabo Ecclesiam meam et bortae inferi non praeualebunt aduersus eam. Vera laus, mirabile praeconium, ut terra illa quae significat Ecclesiam toto orbe diffusam non commoueatur ullatenus, quamuis ista frequenti concussione uexetur. 75

à, Parata

sedes

tua, Deus,

ex tunc

; a saeculo

tu

es. Ipse est quartus locus quem supra diximus a potestate. Siue illam sedem uult intellegi qua sedet ad dexteram Patris, siue istam quam habet in mente fidelium, sicut legitur : S«per quem requiescit Spiritus meus, nisi super humilem, et. qui8o etum et trementem uerba mea ? Parata significat praedestinationem, quia totum in illa ueritate consistit quidquid in administratione mundi euenire contigerit. Ex twnc Christi significat incarnationem, quae fuit ex Maria uirgine, quando apostolos suos et ceteros fideles plenitudine suae maiestatis 4 saeculo deitatem significat, qua coaeternus re85 edocuit. gnans cum Patre, nescit esse sub tempore. Per haec enim uerba, üna quidem persona, sed duae significantur naturae

90

95

Do-

mini Christi. Vnde necessarium est hanc regulam per loca congrua (sicut patrum firmat auctoritas) saepius commonere. Atque utinam sic dementium haereticorum conquiescat improbitas, ut hoc magis importune quam necessarie repetere uideamur. 9. Eleuauerunt flumina, Domine, eleuauerunt fiumina woces suas, a uocibus aquarum multarum. 4. Mirabiles

sis Dominus.

60/61 cfr Ioh. 15, 4-5.

elationes

maris

; mirabilis

in excel-

Iste quintus est argumentationis locus a lau69/71 Matth. 16, 18.

*8/80 Is. 66, 2.

88 aduersum] Gerzz, aduersus Gare/ 59 cis] ozz. Gerzz. 61 5r. et zsq. humilitas] Gerzz. in zzarg. infer. 66 quae Gerzz., corr. a. zz. ** sedit a dexteram Gerzz. *9 nisi] oz. Gerzz. 81 in] ozz. Gerzz. 82/83 significat Christi — Garef 83 significat] ozz. Germ., fort. recte quae Gerzz. 95/96 altis 74uZ.

IBS 665

EXPL IN PS XGIL; 4-5 SCHE IOO

10$

dibus uniuersitatis, ubi propheta intuitu diuinae caritatis exsultans, flumina Domini dicit emanare praeconia. Quae figura dicitur prosopopoeia, quoties inanimatis rebus uerba tribuuntur. Quod schema in scripturis diuinis creberrime reperitur. Sed bonum est ut quaeramus quae sint ista f/wmina, quae woces suas eleuani in clamorem. Apostoli scilicet, qui de Spiritu sancto potati sunt, sicut in euangelio, caput fluminum et fons aquarum, Dominus ipse testatur : Qui credit in ne, flumina, de uentre eius fluent aquae wiuae. Ipsa ergo flumina manauerunt sermones irriguos, ipsa in praedicationibus suis

uoces erexere sanctissimas.

IIO

IIS

I20

845

Quae merito

elewatae

dictae

sunt, quoniam Auctori laudes suas salutariter obtulerunt. Mundana enim f/umna cursus suos non erigunt, sed potius in inferiora demergunt. Nam postquam de apostolorum praedicatione dixit, nunc exponit quemadmodum Ecclesia Domini largitate proficiat. A uocibus aquarum multarum, gentes significat, quae ad catholicam fidem Dominum laudando conueniunt. Àb istis ergo uocibus mirabiles factae sunt elationes maris, id est de saeculi istius salo animarum prouenit salutaris ascensus. M are est enim salsarum aquarum copiosa collectio ; sic Ecclesia sapientes populos in catholica unitate complectitur, quorum »2rabiles elationes tunc fiunt, quando in mandatis Domini firma mente consistunt. Et ut haec omnia ad ipsum referret, per quem uniuers quae sunt bona proueniunt (sicut Iacobus apostolus dicit : Omne datum optimum, ei omne donum perfectum desurswm est, descendens a

Paire luminum) ait: Mirabilis in excelsis Dominus, quia mortalium laudabilis uita non est, nisi illorum quos ipse 125 facit excelsos. b. Testimonia tua credibilia facta sumt mimis. Dixit de aduentu Domini propheta quae fieri ueracissime praeuidebat ; nunc ipsum genus laudis exponit, quando £es£:monia prophetarum «imis credibilia facia sunt, dum 130 incarnatio Verbi quae praedicta fuerat mundo salutaris apparuit. Huius enim glorioso aduentu reuelata sunt quae in sacris libris tenebantur occulta. Quis enim sapientium de promissione munerum dubitare posset, quando ipsa plenitudo quae promittebatur aduenit ? 2155

Domum

iuam

decet

sanctificatio,

Domine,

in lon-

gitudinem dierum. Septimus locus qui restabat adiunctus est, quem diximus a laude domus ipsius debere signari. Do104/105 Ioh. 7, 58.

121/123 Iac. r, 17.

120 ut] Gerz., oz. 116 enim est — Gare£ 98 dicit emanare domini — Gare 123 grauius dist. Garet ante ait , 136 teferret] Gerzz., teferunt Gare? Garet, 135/136 longitudine r 135 domui tuae decet sancta 7 tua] domine a42. r

HM 315

846

EXP.

IN PS. XCII, 5-XCIII, 1

mus itaque Domini est uniuersalis Ecclesia, quae per mundi ambitum noscitur constituta ; hanc decet

sanctificatio, id

est aduentus tui copiosa benedictio. Ipsum enim decus est, quod ornamenta omnia possit excedere, quia sic ornat, ut numquam deserat; sic componit, ut nullatenus dissipetur. Verum haec sanctificatio (quod est praestantissimum decus) non ad momentum tribuitur, sed sub aeternitate praeLongitudo enim déierwm aeternitatem significat, vA statur. quae nullo potest fine concludi. Nam (sicut quidam dixit) longum non est, in quo est aliquid extremum. Sic totius demonstratiui generis septem partibus dominici aduentus est laudata perfectio.

140

15

o

Conclusio psalmi. Ecce sexta sabbati in incarnatione Domini, quam titulus praedixit, ostensa est. Audiant insipientes hunc psalmum, qui putant splendidum aduentum Domini aliqua derogatione fuscandum. Per ipsum declarata est hominibus potentia sanctissimae Trinitatis; per ipsum sacri baptismatis lauacra pro-

MA

160

uenerunt ; per ipsum beatae

communicationis

dona collata

sunt ; per ipsum diuersa charismatum munera floruerunt ; per ipsum mors occubuit, uita surrexit ; per ipsum diabolus uictus ; per ipsum homo noscitur esse liberatus. Exsultant angeli, gloriantur caeli et, proh nefas! adhuc homo ingratus redditur, cui singulariter subuenisse monstratur.

EXPOSITIO

1. Psalmus

IN PSALMVM

ipsi Dauid,

quarta

XCIII.

sabbati.

Dum illa

uerba nota sint quae praecedunt, quid sit quarta sabbati oportet nos diligentius perscrutari. Qwaría sabbati est a sabbato quarta feria, quo die Dominus in principio muncaeli mirabili dispositione constituit. Hoc aptanMA di luminaria dum est ad sanctos uiros, de quibus psalmus iste dicturus est ; qui merito caeli luminaribus comparantur, quoniam in terra caelesti conuersatione resplendent. Magno autem mysterio hunc et duos praecedentes psalmos talium dierum commemoIi o ratione praenotauit, ut per significantias rerum uirtutem uideretur indicare psalmorum.

Diuisio psalmi. Cum respiceret propheta humanum genus detestabili persuasione confundi, ut putaret Deum curam non habere morta-

138 est itaque domini — Gerzz.

148 dominicae Gerz.

PI

664.

EXPIIN PSCXCIIL 1-2

847

lium, quando uersa uice iustos uidebat contrarietate premi et I5

impios prosperitatibus eleuari; in prima parte Deum rogat ut retribuat superbis, per quos mundum tali aestimatione cognouit esse uitiatum. Secunda parte ipsos inuehitur, qui stultis murmurationibus blasphemabant, ut Deum putarent

humanarum rerum sollicitudinem non habere, dum ipse crea-

20

turis suis probetur intellegentiam praestitisse : beatum illum existimans qui, mundi istius felicitate despecta, in diuina re-

uerentia perseuerat. Tertia ad eorum animos inuitandos Dominum sibi dicit fuisse refugium et futurum uindicem fore peccantium.

Expositio psalmi. 2j

3A

4o

Deus

ultiionum

Dominus

; Deus

ultionum

humilitas, non patientiae necessitas fuit. 2. Exaltare, qui iudicas terram ; redde 4A

libere

egit. Videns propheta blasphemorum iniquitates in magnam prosiluisse licentiam, districtionem eis Domini quasi terribilia fulmina comminatur ; ut tantae maiestatis timore perterriti, & suis peruersitatibus redderentur alieni. Dicit enim, Dews, terribile nomen, quoniam ex timore descendit. Et ut Dominum intellegas Saluatorem, sequitur wltéonuwm Dominus, id est qui iudicaturus est mundum et ultionibus iustis affligere ueniet obstinatos. Quis ergo tali non terreatur auditu ? Quis non pauescat uindicem, qui se potest intellegere peccatorem ? Repetit: Deus ultionum libere egt, id est, nullo impediente iudicauit; sicut fecit quando pharisaeis et potestatem habentibus suas nequitias imputauit. Lzbere quoque eg2í, quando in templo docuit populos tamquam potestatem habens. Sic et in alio loco Pater de ipso dicit : Ponam super salutari meo ; fiducialiter agam tn eo. Quapropter constat eum eg?sse libere, cuius nec ueritas reprehendi poterat, nec potestati obuiari posse constabat. In illo enim uoluntaria retributio-

nem superbis. Exaltare dicitur humili, qui ab impiis comprehensus noscitur esse crucifixus. Sed quamuis ista pro nostra redemptione pertulerit, tunc exaltatus est coram discipulis in maiestate sua, quando eum ad gloriam constat resurrexisse perpetuam. Orat ergo sanctissimus, quod scit esse uenturum. Non enim imperatiua uerba sunt; sed per haec sententia certi animi et deuotio desiderantis ostenditur. Sequitur qw:

Ps. XCIII, 39/40 Ps. 11, 6.

Ps. XCIII, 158 deum] territi Gerzz.

Gerz., dominum

34 iudicem eZ.

Gare

39 in] ozz. Gerzz.

24 ptosilisse Ger.

28

PE 665

848 iudicas

EXP. terram

IN PS. XCIII, 2-4

; ut aperte demonstraret

Dominum

Chri-

stum, qui zerram, id est homines terrenos maiestatis suae ditione iudicabit. Et ut hoc de impiis debuisses aduertere, 5 vA subiunxit, redde retributionem superbis. Superbi enim illi sunt qui in sua malignitate deficiunt, nec aliqua satisfactione ad. Domini uidentur misericordiam peruenire. Swferbus autem et diabolus dicitur et qui eius peruersitatibus obsecun- M. 316 dat. Istis ergo retributio reddenda est, cum audierint : Ie in 6o

ignem, aeternum, qui paratus est diabolo et angelis eius. 9. Vsquequo

peccatores,

Domine,

usquequo

$ecca-

tores gloriabuntur ? Adhuc in sensu superiore persistens, de illis peccatoribus dicit qui obstinata uoluntate durescunt. Dicendo enim, wsqwequo $eccatores gloriabuntur ? 6 I istud saeculum significat, in quo superbiae suae non habent modum. Nam in die iudicii gloriari non possunt, qui poenas debitas consequuntur. Repetitio enim ista dolorem diuturnae exspectationis ostendit, quia semper innocentibus grauis est criminosorum conspecta iactantia. ;o 4. Pronuntiabunt et loquentur iniquitatem ; loqueniur omnes qui operantur iniustitiam. Pronunt2are est aliquid coram aliis publica uoce narrare. Dicit enim de illis qui non solum corde concipiunt mala, uerum etiam ea sub libertate disseminant, ut et se perdant et alios deceptos 7 inficiaant. Sequitur e£ loqwentur iniquitatem. Cum sit 5 bronuntiare, loqui, illud mihi significare uidetur, ut pronuntiationes publicas suasiones debeamus accipere. Loquwi autem, licet nobis priuatas collocutiones aduertere, ne quod

8o

8A

SCHE

9o

tempus esset, quod a culpis improborum redderetur alienum. Iniquitatem uero ad utrumque pertinere non dubium est, quia de illis dicitur, qui peruersis loquacitatibus efferuntur. Verum ne illud /o qu solummodo sermonum esse sentires, addidit qui operantur iniustitiam ; ut et sermone et opere detestabiles iugiter apparerent. Diligenter autem intende quemadmodum usque ad finem diuisionis huius augmenta semper scelerum facit. Quod schema dicitur climax, id est gradatio. Exaggerantibus enim ad superiora crescere decorus ascensus est. Quod etiam in uirtutibus fecit apostolus dicendo : Quis mos separabit a. caritate Christi ? Tribulatio, an angustia, an fames, an gladius an muditas, an. bersecutio ? et

cetera.

59/60 Matth. 25, 41.

89/90 Rom. 8, 55.

94 ditioni Gerzz. *5 iniquitate Gerzz. an gladius fos£ persecutio poni? Garet

89 separauit Gerzz.

90 famis Gerzz.

PL 666

EXP. IN PS. XCIII, 5-8

95

9. Populum tuum, Domine; humiliauerunt et hereditatem tuam uexaüuerunt. Populum tuum, uiros dicit fideles, quos idem perhibet humiliatos, quoniam Deo fieri contumelias audiebant. Necesse est enim deuotum famulum dolore cruciari, quando irreuerentissimum aliquid de Domino contingit audire. Hereditatem uero populos significat christianos, quos ideo dicit esse uexatos, quia innumeris cladibus eos

IOO

105

II o

120

125

superbi

persecutores

atterere

tentauerunt.

Et

respice

quam moderato uerbo wexatos dicit esse, non perditos, quia semper fideles tentatione proficiunt et quanto plus illis humana uis ingeritur, tanto amplius defensio superna praestatur ; sicut Salomon dicit : Argentum $robat ignis et homines acceptos tentatio tribulationis. 6. Viduam et aduenam interfecerunt et pupillos occiderunt. Legitur quoque: Esto fupillis ut pater et fro marito matri illorum. De aduena quoque in Pentateucho sic iubetur : Peregrinum et aduenam mon mocebis : aduenae enim el vbst fuistis in terra Aegypti. Hic ergo ut crimen exaggeret, inlerfectas ait uiduas, aduenas et fupillos; ut quos Dominus tuendos atque iuuandos esse praecepit, eis manus scelerata non parceret. Ecce argumentum quod dicunt oratores a laude rei laesae, quam bene tunc ueritas profudit, quod nunc ad usus uerisimiles subtilitas humana conuertit. vy. Et dixerunt

115

SCHE

849

: non

uidebit Dominus,

nec antelle-

get Deus lacob. Exaggerauerunt superbi nequitias suas, ut homicidiis atque oppressionibus innocentum, ad cumulum mali blasphema quoque uerba subiungerent. Quae figura dicitur sarcasmos, quasi usque ad pulpas penetrans hostilis irrisio. Dicebant enim Dominum non uidere quae probabantur sub iniquitate peragere ; aestimantes mala sua non respici, quando se non sentiebant sub celeritate percelli. Dementes, qui patientiam Domini traxerunt ad infirmitatis iniurias, cum facta sua nec uidere eum dicerent, nec intellegere posse sentirent ; dum ille pius moderator exclamet : Nolo mortem peccaloris, sed ul conuertatur el uiuat.

Deus

autem

Iacob

dicit,

Deus christiani populi. Solet enim hoc nomen scriptura diuina repetere, quia per ipsum subsequens catholica significatur Ecclesia. 130 8. Intellegite nunc, qui insipientes estis $n pojwlo ; et, stulti, aliquando sapite. Exposita consuetu103/104 Eccli. 2, 5 ; 27, 6. 125/126 Ez. 18, 225.

106/107 Eccli. 4, 1o.

108/109 Deut. 1o, 18.19.

93 uetos eZ. 106 pupills] Gerz., pupillo Gare 110 interfectos 113 laesi Gerz. 115/116 intellegit] Gerzz. cuz r, intelleget Gare cuz g subiungerint Gerzz. 124 dicetint Gerzz. 14

C2.

Ger. 118 XCVIII)

PL 667

850

155

140

EXP.

IN PS. XCIII, :8—r1

dine malignorum, uenit ad secundam partem, in qua eos commonet ut tandem aliquando a nefanda persuasione discedant. Insibientes illos appellat qui in Ecclesia constituti, saeculi istius felicitate mordentur. /*» $ofuwlo autem ideo subiunxit, quia prauas intellegentias suis conuenticulis publica uoce denuntiant et docere uidentur, quod ipsi pessima intentione didicerunt. S£ultos autem illos dicit, qui uerae religionis expertes aperta contradictione blasphemant, dicentes : nec uidere Deum quod homines faciunt, nec intellegere quae delinquunt. Sequitur: e£, stult?, alàquando sajite ; id est, dementes, aduertite Domini pietatem, qui talia putatis Dominum neglegere, quae suis praeceptis cognoscitur inhibere. 9. Qui plantauit aurem, non audiet ; aut qui fin-

145 xit oculum, non considerat ?

150

155

16o

10. Qu? corripit gentes, non arguet ; qui docet hominem scientiam ? His duobus uersibus per singulas sententias decurrit pulcherrima nimis et absoluta probatio, quae tamen increpatiue legenda est. Dicit enim : qui tribuit aurem diuersis creaturis suis, sibi denegauit auditum ! Qui plasmauit oculum, non habebit aspectum ! Qui praedicationibus prophetarum gentes arguit, ipse minime iudicabit ! Qui docuit hominem scientiam ipse rationis indigus permanebit ! Quin potius artifex rerum modum uniuscuiusque dispensans, nulli creaturarum tantum tribuit, quantum in se esse cognoscit. Desinat ergo uana praesumptio imaginari uelle falsissima. Sola enim diuinitas est quae omnia ueraciter, omnia potest nosse perfecte. Inspiciamus etiam quam pulchre locutionis ordo decurrat. Dicit enim : Qu? blantauit aurem, et non sequitur: non habet aurem, sed dixit: »o»

locutionis sequitur: aut

non habet oculum, sed dixit: »o»

170

175

audiet.

qui finxit

Talis etiam modus

oculum, non dixit:

considerat;

ut ostende-

ret uirtutes audiendi uidendique in Deo esse, non membra. Quas argumentationes breues atque lucidissimas enthymemata, id est mentis conceptiones dialectici appellare uoluerunt. Has pro breuitate sui oratores frequenter propriis distinctionibus aptauerunt. Hic autem syllogismus constat ex propositione et conclusione, sibi tamen utrisque contrariis ; sicut hic U7317 factum est ;nam proposuit: qu? flantauit aurem ; conclusit ex contrario: non audiet, et reliqua quae in eo uersu sequuntur huiusmodi. 11. Dominus nouit cogitationes hominum quoniam uanae sunt. Post illa quae dixerat, sequitur uera sententia : quoniam talium hominum cogitationes omnino sunt uanissimae. Et bene dictum est: Dominus nouit, quia ipsi se per 133 ut] oz. Gerzz. 136 suas Gerz. 141 et] ozz. Gerzz. 153 indiguus Gerzz, (at. u add. s. 1. a. zz.) 155 designat Gerzz. 173 illam Gerz. 174 sunt omnino e Gerz. 175 est] ozz. Gerzz.

EXP.

180

IN PS. XCIII, x1-15

851

se nosse non possunt, qui prauis cogitationibus occupantur. Vanum enim dicimus quidquid a ueritate discedit, quidquid proficuum non habet fructum. 12. Beatus homo quem tu erudieris, Domine et de lege tua docueris ewm. Contra uanos bene ponitur, bea4ws ; nam sicut illi caducis cogitationibus illuduntur, ita isti

doctrinae caelestis ueritate firmantur. Venit ergo ad illos quos in titulo psalmi caeli luminaribus comparauit. Sed hoc beatitudinis genus, quemadmodum proueniat, consequenter exponit, dicens : Et de lege tua docueris eum. Isti enim non uanitatibus illuduntur, sed uera doctrinae qualitate complentur fiuntque reuera beati, quoniam caelestis sapientiae munera perceperunt. 190

19. Vi mitiges eum a diebus malis, donec fodiatur peccatori fouea. Istud iam sanctae legis constat esse beneficium, ut in aduersis mundi istius discat Christianus patientiam, qua mitigantur semper aduersa ; legitur enim : Exsfectans exspectaus Dominum et respexit me, et his similia. Dzes autem mali sunt, quando insultare cernuntur iniusti, quando

E95

persecutoribus fauet mundana felicitas. Sed uide quid sequitur, exspectandum esse donec

200

fodiatur

beccatori fouea ;

hoc est, cum dies eius sepulturae prouenerit, quando iam non superbiunt impii, nec ulterius de prosperitate gaudebunt ; sed tunc recipiunt quod hic corrigere distulerunt. 14. Quia nom repellet Dominus blebem suam, et hereditatem suam mom derelinquet. Quoniam superius dixerat, u4£ mitiges

eum, nunc asserit non

esse repellen-

dum, quem propter coronale praemium paruo tempore com205

210

215

memorat esse fatigatum. Plebem uero swa designat fidelissimos Christianos, qui ad Dominum pura mentis intentione festinant. Sequitur e£ hereditatem suam mon derelinquet. Hereditas est humana, quae ad successorem prioris Domini migratione transfertur. Nam Aereditas Christi, licet sit eius sanguine conquisita, numquam suum perdit auctorem, sed cum ipso nihilominus possidetur. 15. Quoadusque iustitia conuertatur in iudicium ; et qui tenent eam omnes qui recto sunt corde. Iustiiia hominum tunc conuertitur in iudicium, quando apostoli, uel qui eorum meritis proximantur (sicut eis promissum est in euangelio) sederint super duodecim sedes iudicare cum Christo. Ista enim £ust2t2a fidelium, quae in hoc mundo examini subiacet impiorum, ibi omnes proteruos superbosque

192/193 Ps. 59, 2.

215 Matth. 19, 28.

181 e/ 186 cluduntut Gerz.

200 plebem suam dominus

— Gerz.

PL 668

852

EXP.

IN PS. XCIII, 15-18

iudicabit, sicut dicit apostolus : Nescitis quoniam angelos 1udicabimus, quanto magis saecularia! Et neisti qui essent fortasse 220

225

230

dubitares,

sub interrogatione requiritur,

qw?

ienemt

eam,

id est 2ustitiam. Respondit, omnes qu recto sunt corde. Recti corde sunt omnes sancti, qui diuinae regulae coniuncti auios non sequuntur errores. 16. Quis exsurget mihi aduersus malignantes, aut quis stabit mecum aduersus operantes 4niquitatem ? Venit ad tertiam partem, in qua sibi contra malignos spiritus solum Deum adiutorem esse testatur. Et quia nullus est hominum qui propriis uiribus aduersus eos conflictare praeualeat, interrogatiue legendum est : Quis exsurget miht ? id est, nemo pro me aduersum daemones certaturus assistit, dum eos potius homines malis imitationibus subsequantur. Aduersari enim hostis est, non sequacis. Addidit: aw£ quis stabit mecum aduersus operantes iniquitatem ? Quasi in acie certaturus, quasi diuersis iaculis uulnerandus ; ut non

manus inserendo uincat, sed ad uictoriam magis patiendo perueniat. Istud enim tale certamen est, ut uincat qui sustinet, et perdat ille qui uulnerat. Quem sensum et apostolus dicit : Non est nobis colluctatio aduersus carnem et. sanguinem, sed aduersus principes et potestates tenebrarum harum, aduersus 240 spiritalia nequitiae in caelestibus. 1". Nis? quia Dominus adiuuit me, paulo minus habitauerat àn inferno anima mea. Attendens prius ad humanam imbecillitatem, nusquam sibi reperit adiutorem ; sed conuersus ad Dominum, statim quod opitulari posset, in245 uenit. Dicit enim : »2s2 quia Dominus adiuwit me, in illam foueam protinus incidissem in qua peccatores certum est posse demergi ; hoc est, fbaulo minus habitauerat in inferno anima mea. Vanis enim persuasionibus potuisset decipi, nisi meruisset a Domino liberari. 250 18. S? dicebam : motus est bes meus, misericordia 25)

iua, Domine, adiuuabat me. Hic beneficium celerrimae confessionis ostenditur, ut cum se lapsum diceret, statim munera diuina sentiret ; qui felici sorte liberatus, inde reatum 255

euadere praeualuit, quia culpam iudici non negauit. Sic Petrus cum uocatus gressibus suis calcaret undas maris, expauit ; sed ideo cito meruit liberari, quia infirmitatem suam obrui protinus exclamauit, cui statim adfuit misericordia diuina, dum tensa manus eripuit, quem diffidentia cauenda mergebat.

218/219 I Cor. 6, 5.

238/240 Eph. 6, 12.

254/285 cfr Matth. 14, 29-30.

230 daemonas Gerz. 232 aduersatii Gerzz. 240 nequitia Gerzz. 246 adiuuet Gerzz., adiuuasset 7 242 habitasset eZ. cuz r (U)

241 e

PL 669

EXPSIN 260

275

285

Nam quod ait,

i» corde

meo,

suas signifi-

cat saluberrimas cogitationes ; ut cum retributiones aeternas mente reuolueret, mala temporalia sine dubitatione despiceret ; et confortatus inde sumeret remedium, unde se peruenire iudicabat ad Christum. Ipsae sunt consolationes quae laetificant animas, quamuis corpora uideantur afflicta. 20. Numquid adhaeret tibi sedes iniquitatis, qui fingis dolorem in $raecepto ? Negatiue dicendum est : numquid particeps tui erit thronus insidiarum ? Quia iusto Domino non potest proximare, nisi quod eius constat regulis conuenire. Sic per speciem octauam definitionis, quae graece dicitur

280

853

Tantum enim ualet in principiis accelerata confessio, ut ante indulgentia subueniat, quam poena percellat. 19. Secundum multitudinem dolorum meorum in corde meo, consolationes tuae laetificauerunt animam meam. Multa quidem uulnera, sed sufficiens omnino medicina, quando secundum dolores asperos consolatoria dicit

265 uenisse remedia.

270

COPS. XCIII,. 18—2t

xar'

dá$aí(peow

ToU

évavríov,

latine

per

priuantiam

contrarii, negando quod non est, definitur quid sit Christus Dominus. Sedes enim éniquitatis est mundi istius uoluptuosa possessio, quae Domino adhaerere non potest, quando |. 318 suos famulos, ne rebus talibus caperentur admonuit. Praeceptum enim ipsius continet : Beat? qui lugent, quoniam ipsi consolabuntur ; et iterum : beati qui persecutionem patiuntur propter vustitiam, quoniam ipsorum esi regnum caelorum. Fingere PL enim, aduertimus plasmare ; unde et figulum bene solemus 670 uasorum dicere formatorem ; nam et ille qui mentitur, aliquid sibi uidetur posse confingere. Vnde hoc uerbum multis rebus apponitur ; sed congrue tunc intellegitur, quando causis aut personis conuenienter aptatur. 21. Captabunt in animam iusti et sanguinem inno-

290 centem

29»

condemmnabunt. Hoc frequenter legimus in martyribus factum, ut truculenti persecutores aliquo dolo intercipere nitantur animas innocentes. Cajfítabunt enim dixit, quasi captiose tractabunt, quia ueram causam criminis in talibus inuenire non possunt. Istud autem quod sequitur, sub exsecratione legendum est e sanguinem innocentem condemnabunt ; ut quod sceleribus datum est, improbitas hominum uirtutibus tribuere non recuset. Sanguis enim pro dolore petitur sancti, cui laus et obsequium debuisset offerri. Hoc et ad Dominum Saluatorem potest referri, qui uere 27-

281 Matth. 5, 5.

282/283 Matth. 5, 1o.

262 tuae] domine aZ. r 267 reuoluetat Gerz. 271 sedis r (praefer multos codd.) 276 dicitur] Gerzz., ozz. Gare 281 lugiunt Gerzz., corr. a. 7z.

854 3500

EXP.

IN PS. XCIII, 2123

nocens atque immaculatus pro nostra redemptione sententiam iniustae condemnationis excepit. 22. Et factus est mihi Dominus in vejugium et Deus meus in auxilium spes? meae. Vt ostenderet persecutiones hominum nil ualere, eo tempore magis dicit diui-

305

num sibi prouenisse refugium, quando superbia humanae persecutionis inflata est. Per hanc enim sanctae martyrum germinant palmae ; per hanc coronalis illa beàtitudo praeparatur ;per hanc nuptialis stola conceditur; per hanc caelorum regna reserantur ; et quidquid desiderio magno petitur, ipsa potius saeuiente praestatur. Sequitur e£ Deus meus in auxilium spe? meae. Dum dicit, auxilium, ostendit se adhuc esse passurum. Propter hoc denique addidit e£ sei meae,

245

7164€,

325

339

355

quoniam hic adhuc spem habemus, non rem tenemus ;

sed cum illud tempus reuelationis illuxerit, spem relinquemus, quia iam nostrum desiderium possidebimus, sicut dicit apostolus : Nam quod widet. quis, quid sperat ? Si autem quod non uidemus speramus, ber patientiam. exspeclamus. Quapropter sicut clamorem sanctorum in superioribus propheta declarauit, dicendo : Vsquequo peccatores, Domine, usquequo peccatores gloriabuntur ? ita nunc ponendo : e£ factus est mihi Dominus in refugium et Deus meus in auxilium spei causam totius haesitationis abscidit.

29. Et reddet illis iniquitatem ibsorum et in maliia eorum disperdet eos Dominus Deus noster. Ecce omnis dubitatio saluberrimo fine curata est. Nam illos quos dicebatur Dominus non uidere, neque intellegere, opportuno tempore retribuet illis operationes suas. Sed intellegamus quid sit quod dicit e? reddet illis iniquitatem ipsorum, id est retribuet malis secundum uota nequitiae suae, non secundum illud bonum quod uidentur facere nescientes. Nam qui sanctissimos persequuntur, ad caelorum quidem regna transmittunt ; sed credunt se perdere, quos statuerint iniqua uoluntate trucidare. Verum isti tales in illa parte iudicandi sunt, in qua malitiam concepisse noscuntur. Et nota quod hoc nomen 71alitiae omnium criminum capax esse dicatur. Nam

BE

cri-

671

Sicut caritas multifarias uirtutes continet, ita malitia

mina diuersa complectitur. Dzsperdet eos, id est, a suo regno efficiet alienos, ubi incomprehensibilem poenam sustinent mali, cum a tanto munere redduntur extranei.

316/317 Rom. 8, 24-25.

314 cluxetit Gerz. 818 possidemus Ger. 316 quid] Gerz., quod Gare 323 illis] dominus a4. r iniquitates r 324 cos] illos 7 338 efficit Gerzz.

EXPCIN.

PS: XCILII, 23-XCIV, 1

855

Conclusio psalmi. 34»

Respiciamus hunc psalmum quo decore resplendeat ; quemadmodum illi murmurationi competenter obiectus est, qua maxime laborat humanitas. Nullus inuideat perituris ; nullus felices aestimet qui sub aeternitate dammrandi sunt. Amemus potius afflictiones, quae faciunt perpetuo felices. Nam si ama34; ram medici potionem non respuimus, ut mereamur temporalem suscipere sospitatem, quis istud sanae mentis affectare non debeat, quod se propter aeterna gaudia subire posse cognoScat ; maxime cum in ipsis miseriis amplius opituletur nobis dextera Creatoris ? Et ideo non debemus esse solliciti, quia 55o non nos talis impugnat, qualis est ille qui uindicat. EXPOSITIO

IN PSALMVM

XCIV.

1. Laws cantici ips? Dauid. Virtus psalmi istius nec obscura nominum interpretatione praedicitur, nec historiae alicuius similitudine declaratur ; sed hoc aperte breuiterque prae foribus legitur, quod in penetralibus inuenitur. Laws ; uocis significat deuotionem ; canticum,

hilaritatem mentis ;

quod in opere psalmodiae utrumque debet esse sociatum, quatenus officium linguae nostrae coniuncto gaudio compleatur. Is? Dauid, significat Dominum Saluatorem, cui laus ista cantatur. Nam principia psalmi de ipso canunt; 1o posteriora uero ab ipso Domino proferuntur. Considera quia laudes humanae augmentis et exaggerationibus efferuntur : praeconium uero diuinum qualibet excellentia dicatur, retractatum tamen semper altius inuenitur.

Diuisio psalmi. Praeuidens propheta turbam Iudaeorum Christo Domino 15 posse resistere, primo ingressu ad psalmodiam inuitat populos Hebraeorum,

laudes Domini

dulcissima ueritate descri-

bens. Secundo ipse loquitur Dominus Christus, ne cor suum induret idem populus Iudaeorum, et hoc eis contingat quod patribus eorum, qui non meruerunt terram repromissionis in2o trare. Sic mirabili dispensatione perfectum est, ut inuitationibus blandis primum propheta populos hortaretur ; deinde ipse Dominus obstinatissimos admoneret, quatenus corda eorum lapidea considerata Domini sui maiestate mollescerent. Expositio psalmi. Venile,

exsultemus

Ps. XCIV, 1 ipsi] oz. r (praeter

Domino

A H T? D U)

A 519

; iubilemus

Deo

sa-

D mentis hilaritatem — Gare

856 25

EXP.

IN PS. XCIV,

r-3

lutari nostro. Velut quidam praeco iudicis, excitator populi gallus Ecclesiae orantes inuitat, ut de somno huius saeculi eui-

gilantes, laudes Domino debeant iucunda exsultatione concinere. Venite enim illis dicitur, qui longe positi sentiuntur, qui se necdum fidei integritate iunxerunt. Nam quamuis a Do30

35

40

45

$0

55

6o

mino non reddamur absentes, quoniam ubique totus est, ta-

PL

men longinqui efficimur, cum actuum nostrorum qualitatibus submouemur, sicut per prophetam Dominus dicit : Populus lic labiis me honorat, cor autem eorum longe est a me. Deinde ad quas epulas inuitet ostendit; ait:.enim exsultemaus. Sed quoniam est et saeculi istius exsultatio, quae maxime animos occupat infideles, addidit Domno : de quo uera praesumptione gaudetur, ubi exsultatio aedificationem reperit, non utique ruinam. Sequitur wbilemus Deo salutari nostro. Iubilare saepe diximus magnum motum esse laetitiae, qui quamuis uerbis nequeat explicari, tamen amplissima uoce declaratur, intus esse designans gaudium cui sermo non sufficit. Nam cum dicit sa/utar? nosiro, significat Dominum Saluatorem, qui nobis salutem moriendo concessit, patiendo exemplum tribuit, resurgendo salutaria munera condonauit. Hoc enim uerbo satis abundeque monstratum est cui laus ista diceretur. 2, Praeoccupbemus faciem eius in confessione et in psalmis iubilemus ei. Praeoccupare est ante aliquid facere quam ille uideri possit qui creditur aduenire. Faczem dicit conspectum eius, quando tempore iudicii sui cunctis impiis terribilis apparebit. Confessionem uero diximus duobus modis accipi debere. Confitemur enim, cum Domini laudes religiosa deuotione persoluimus. Confitemur etiam quando peccata nostra paenitentiae satisfactione damnamus. Quod hic ad-

672

monet

fieri debere,

ut ante iudicialem aduentum

debeamus

nostra facinora confiteri : ne ueniens discutiat quod nos sine dubitatione condemnat. Sequitur e? im bsalmis iubilemus ei. Inspice quo moderamine cuncta disponat ; confessioni

tribulationem dedit, iubilationi laetitiam, ut utraque rerum uicissitudine defaecatus, fidelium deuotus animus offeratur.

Nec uacat quod iterum zubilemus ait, ut rem nimis necessariam ex ipsa repetitione cognosceres. 9. Quoniam Deus magnus Dominus et Rex magnws Super omnes deos. Hinc iam per tres uersus causae refe-

Ps. XCIV, 32/33 Is. 29, 15.

30 quoniam] quando Gerz. 39 modum Gerz.. ed., recte ?cfr Exp. ps. xcvii, 02 domini] Gerzz., dei Gare

J. 99

EXP. SCHE

IN PS. XCIV, 3-5

857

6; runtur quare debeat Domino iübilari. Quae figura dicitur aetiologia, id est causae redditio. Dicendo enim : Quoniam Deus magnus Dominus, ostendit nullum esse potiorem. Magnus quippe non dicitur, nisi qui summae potestatis arcem tenere monstratur. Sequimur e/ Rex magmus super 70 0mnes deos. Deos.ífrequenter legimus ab hominibus confictos, ut Iouem, Martem, Saturnum, ceteraque idola, sicut et

in subsequenti psalmo dicturus : Quoniam omnes dii gentium daemonia ; Dominus autem caelos fecit. Legimus etiam deos, sanctos uiros a Domino constitutos, ut est illud : Deus stetit

75 ón synagoga deorum ; in medio autem deos discernit. Super illos autem, siue quos homines finxerunt, siue quos ipse fecit, Rex est magnws omnipotens Christus, qui eos amplius excellit, quam potest priuatis regia potestas eminere. Qui reuera proprie dicitur Rex, quoniam et creat omnia, et regit uniuersa. 80 / 4, Quoniam non vepellàt Dominus plebem suam ; PL quia in manw eius ommes fines terrae, et altitu- 675 dines moniium ipsius sunt. Post magnitudinem Domini praedictam, uenit ad eius mirabilem infinitamque clementiam. Dicit enim Iudaeam $/ebem Dominum mom re8s pellere, quam sibi cognoscitur elegisse. Inde enim prophetae, inde apostoli et multi fideles, qui Domino sincera mente crediderunt, sicut dicit apostolus : Qwid dicemus, fratres : numquid repulit Dominus blebem suam, quam raesciust ?. Absit. Nam ego Israelita sum ex semine Abraham, de tribu Beniamin. 9o Sequitur quia in manw eius omnes fines terrae. Istud ad gentes pertinet uniuersas, quae Christo Domino fideli deuotione subiectae sunt. Vnus enim paries fuit plebs Iudaeorum, alter uocatio gentium, qui in angulari lapide, id est in Christo Domino uenientes ora quodammodo sua insolubili caritate 9; iunxerunt ; de quo scriptum est : Lapidem quem reprobauerunt aedificantes, hic factus est àn caput anguli. Adiecit e£ altitudines montium ipsius sunt. Altitudines montium sunt potestates saeculi honoresque terreni, quos ideo dicit esse Domini, ne de ipsorum elatione turbemur. Nam licet mare roo uentis saeuientibus intumescat, habet tamen terminum littus

suum; sic potestates saeculi mensuram dominationis accipiunt, quamuis incaute de sua potestate glorientur. 5. Quoniam ipsius est mare et apse fecat illud ; et aridam manus eius fundauerunt. Mare significat 72/43 Ps. 95, 5. Matth. 21, 42.

74/15 Ps. 81, r.

80 repellet r (praeter M D*) legit quia) eius] sunt aZ. r fort. recte

87/89 Rom. 11, 1-2.

95/96 Ps. 117,22 ;

$1 quia] Gerzz. cum r e g, quoniam Garef (sed /. 90 ipsius sunt] ipse conspicit r 89 de] ozz. Gerz.,

858 105

IIO

gentes, quae in hoc saeculo diuersis uitiorum flatibus commouentur ; quas ideo dicit factas a Domino, ut omnia uoluntati ipsius subiecta esse cognosceres. Omnis enim qui res aliquas operatur, in sua potestate habet illa quae facit, sicut et alius psalmus dicit : Omnes gentes quascumque fecisti wenient, et adorabunt coram ie, Domine. Sequitur et aridam manus eius

II$

120

125

130

SCHE 140

EXP. IN PS. XCIV, 5-7

finxerunt.

Dixit,

»are

; nunc

dicit

e£

aridam,

quae terra merito intellegitur, quia per se semper arida est, nisi aut fluuiorum, aut imbrium inundatione rigetur. Sic et nostra corda ad bonos fructus sterilia atque arida sunt, nisi Domini misericordia compluantur et instabiles nos atque titubantes dono suae misericordiae fundare dignetur. Quapropter, sicut superius dictum est, his omnibus iungendum est, zwbilemus ei. 6. Venite, adoremus et brocidamus ante eum ; 5loremus ante Dominum, qui fecit nos. In principio psalmi inuitat populum ad iubilationem, nunc hortatur ad paenitentiae sospitatem : merito, quia prius ad exsultationem rudes populos inuitauit, ne adhuc trepidantibus imponeret, quod pauescere potuissent. Sed postquam Domini gloria potentiaque narrata est, apte confessionem plorationis imposuit, quando instructus animus non potuisset respuere saluberrimam potionem. Et nota quod hic sanctae orationis forma tribuitur. Adoremus enim dicit, corporis nos inflexione curuemus. Procidamus autem, ante ipsum nos prosternamus totaque |. 520 membrorum effusione tendamur; quod fieri solet, quando animus nimia compunctione flammatus, precum humilitate deponitur. Adiecit e? $loremus ante Dominum, qui fe- PL cit nos. Magna fiducia est ante illum gemere qui nos dignatus 674 est sua pietate plasmare. Cito enim cognoscit facturam suam, Si ad se nostra uiderit corda conuersa. Ante Dominwm est ergo $lorare, pios fletus effundere et pessima facta damnare ; ut earum rerum indulgentiam mereamur, quas Domini timore deserimus. Nam si tota cordis puritate deprecemur, facile nos qui fecit et reficiet. Sic per figuram characterismon orantium imago descripta est. Y. Quia

à pse est Dominus

Deus

noster

; et nos

o-

pulus eius et oues bascuae eius. Hodie si uocem eius audieritis. Triplex causa redditur quare Dominus debeat adorari. Primum, quia ipse est Dominus Deus noster, 145 ut iuste illi uideatur munus adorationis offerri. Deinde, quia 109/110 Ps. 85, 9.

103 saeculi Gerzz. 114 corda nostta — Gare 119 ante deum z domino r 139 characterismos Gerzz. 141 ct nos] nos autem r minus] ozz. Gerzz.

120 coram 144 do-

EXP,

150

451»

160

IN PS. XCIV, 7-9

859

nos sumus $ojpulus eius. Sequitur et owes Pascuae eius; hoc est tertium quod constat esse promissum. Dicitur enim iterum quid sint fideles, utique owes fascuae Domini. Pascua significant superna dona, quibus anima suaui epulatione saginatur. Et bene definitum est quid sit populus christianus o4es jfascuae, quia aeternis deliciis felici sorte satiatur. Oues significant cordis simplicitatem, quam habere constat populum qui pastori suo mansueta pietate consentit. Sed his omnibus proponitur una conditio : Hodie sí uocem eius audieritis ; scilicet quam subter dicturus est. Nam qui uocem ipsius non audit, nec grex ipsius dicitur, nec in pascuis collocatur, sicut in euangelio legitur : Oues «eae uocem meam audiunt, el sequuntur me meae, et ego cognosco eas el nullus rapit eas de manu mea, etc. Hodie significat semper, quia iugiter audiendus est qui salutariter monet. Cuius sermonis uim apostolus potenter expressit : sed adhortamini uosmetipsos ber singulos dies, donec hodie cognominatur. Hactenus propheta locutus est, nunc subsequentia uideamus. 8. Nolite

obdurare

corda

uestra,

sicut

in exacer-

batione secundum diem tentationis in deserto. Peruentum est ad ingressum secundum, ubi Iudaeos Dominus Saluator

170

alloquitur,

ne

parentum

suorum

obstinationibus

imitatis, a requie Domini reddantur alieni. Dicit enim : nol;te obdurare corda uestra, quia non credentium corda omnino lapidea sunt et uere silicibus comparanda, quae imbrem fructiferum non recipiunt, quia sterilitatis suae ariditate durescunt. Ponit quoque exempla celeberrima, ut qui eos obstinatos esse nouerat, notissima calamitate terreret.

T'emíatio

enim iudaica (sicut in Exodo legitur) contra Moysen graui 175

18o

murmuratione surrexit, dicens : nec escam sibi in deserto dari,

nec aquam potabilem diuina largitate concedi. Rem quidem necessariam postulabant ; sed ideo fuit eorum detestabilis uoIuntas, quia non est credita in diuinitate potentia. Quapropter culpa illis parentum necessarie repetitur, ut debita uindicta timeatur. 9, Vbi

185

tentauerunt

me

patres

uestri

; brobauerunt

me et uiderunt opera mea. Vbi (sicut superius dixit) significat in deserto ; ille enim fragilitas humana Deum tentauit ; sed statim uirtus diuinitatis apparuit, quando esca uenit ex aere, potus ex lapide. Sed petra produxit aquas; corda uero infidelium duruerunt in lapideam siccitatem. Sed quae dementia est adhuc sequi prauitates illorum in quibus tam 157/159 Ioh. 1o, 27-28.

151 qui Gerz.

161/162 Hebr. 3, 13.

177/178 uoluptas Ger, recfe ?

174/176 cfr Ex. 16, 5.

PL 675

860

190

195

EXP.

IN PS. XCIV, 9-11

uehementer cognoscitur uindicatum ? Nam cum dicit, $aires uestri, et eos quoque significat obstinatos, quia illum unusquisque habet patrem quem cognoscitur imitari, sicut Iudaeis in euangelio ipse Dominus dicit : Vos ex patre diabolo estis. Sequitur $robauerunt me et uiderunt opera mea. Probauerunt utique, quando manna esurientibus pluit, quando illis coturnicum tributa est multitudo, quando irriguae aquae de saxorum siccitate fluxerunt. Nam quod addidit e£ uiderunt

opera

mea,

infidelitas eorum arguitur, qui

carnalibus oculis intuiti sunt, quod cordis lumine minime crediderunt ; et ideo 42derunít dixit, non, crediderunt. 200

205

210

215

10. Quadraginta annis proximus fui generationi huic; et dixi : semper errant corde et ipsi mom cognouerunt wias meas. Tempus hoc in magnum sacramentum probatur esse memoratum. Nam cum quadraginta diebus ad mysticum numerum Dominus ieiunauerit, cum alios quadraginta dies cum apostolis post resurrectionem fecerit, ut totus mundus crederet, Iudaei obstinati reperti sunt, qui quadraginta annorum beneficiis acquiescere noluerunt. Quibus ideo paratur maior ruina, quia in eis grandescit diuturna superbia. 11. Quibus iurauit in ira mea : Si introibunt án requiem meam. Duobus modis zurare dicitur Deus. Z4"at placidus atque mitis, sicut in alio psalmo legitur : Semel vuraui in sancto meo si Dauid mentiar. Hic autem 2urare dicitur iratus, quia uindictam noscitur comminari. Sed hoc iusiurandum ad firmitatem pollicitationis manifestum est pertinere. Nam si homines iurant ut promissa custodiant, quanto magis i47476€ dicitur Deus, ut res praedictae necessaria stabilitate consistant ! Sed ille per se /wrat qui non habet potiorem, sicut et ipse Abrahae dicit : Per memetibsum iuraui, dicit Dominus ; misi benedicens benedicam 1e. Humanitas

220

225

autem inuocat Deum, quia ipsum perfidiae nouit ultorem. Hinc est quod homines prohibentur iurare, quoniam propria possibilitate non ualent promissa complere. Quid ergo iurat Dominus? quia non zntrabunt in eius requiem obstinati ; sed aeterna mors suscipiet qui non meruerunt ad satisfactionis eius munera peruenire. Merito siquidem ad requiem intrare non possunt qui ipsum Christum ianuam tranquillitatis offendunt. Perscrutandum est autem quid sibi uelit quod dicit, sz ntroibunt in requiem meam ? Quem locum 191/192 Ioh. 8, 44.

190 unusquis Gerzz.

211/212 Ps. 88, 356.

218/219 Gen. 22, 16-17.

195 (luerunt Gerzz. corr.

nullis codd. r, isti add. Garet cum g, hi quidam codd. r cum] Garez, Hincmarus (PL. 125, 268 B), dum Gerzz.

4. 7.

223 quia] Gerzz., quoniam Garef

200 semper] Gerzz. eum nonet ipsi] ipsi uero r 202 221 proprium Gerzz., corr.

225 uellit Gerzz.

BEXDUINCPS.-XCIV;'rr-XCV,

r

861

tali modo gentium doctor explatiat, dicens : Et requieuit Deus 230 ini die septima ab omnibus operibus suis. Qui ergo ingressus est in requiem eius, etiam ipse requieuit ab operibus suis, sicut a suis Deus. Significat enim beatitudinis illius tempus quando iusti post agonem saeculi istius aeterna requie perfruuntur; quod impiis utique non dabitur qui sua malignitate duruerunt. PL 676

Conclusio psalmi. 25

vA

p. 321

Audite, Iudaei sacrilega mente durati, ut si beneficia non

recolitis, saltem debita supplicia formidetis. Quid est aliud in requiem Domini non introire, nisi perpetua tormenta suscipere ? Non uos implicet, quaesumus, error alienus, patrum uestrorum desideria meliore conditione mutate. Si aquas in sic240 citate poscitis, ad fontem Domini conuenite ; si manna deside-

ratis, corpus Domini Saluatoris accipite. Illa dederunt uestris patribus poenam, uobis ista tribuunt requiem sempiternam. Quinimmo priores uestros fide superate, incredula eorum corda respuite ; audientes illuminatione diuina credite, quod illi

245 etiam uidentes caecata noluerunt uoluntate recipere. Nolite

dissimulare dum tempus est ; nam sustinebitis postea iudicem, si modo nolueritis agnoscere monitorem. EXPOSITIO

^

Xo

IN PSALMVM

XCV.

1. Canticum Dauid, quando domus aedificabatur post captiuitatem. Quantum ad litteram pertinet, tempus illud significatur in titulo cum a Zorobabel filio Salathiel post captiuitatem templum Ierosolymitanum constat esse reparatum, quod usque ad superficiem terrae Chaldaeorum manus inimica destruxit. Sed cum nihil tale in subsequentibus dicat, nec aliquando titulus discrepet a narratione psalmorum, restat ut eum spiritaliter exquirere debeamus. Destructa domus aedificatur, quando anima post captiuitatem peccati ad intellegentiam ueritatis coeperit (Domino praestante) remeare.

Domus

enim ista, id est uniuersalis Ecclesia, in

qua Christus inhabitat, uiuis lapidibus semper exstruitur, quia cotidie de confitentibus aedificationis sumit augmentum ; nec aedificari desinit donec usque ad finem saeculi praedestina15 torum numerus impleatur. Mente sane condendum est psalmum hunc secundum esse eorum qui de primo et secundo aduentu Domini proloquuntur. 229/230 Hebr. 4, 4.

229 gentium doctot tali modo — Gare 231 sicut] Gerzz. cum Hinemaro (I. c.), et add. Gare 234 malignitate] Gerzz. Gare£, indignitate Himearus. Ps. XCV, 1/2 canticum dauid os captiuitatem poni? r (praeter .A K T D Q V)

13 aedificationibus Goerzz., corr. a. 7.

862

EXP.IN'PS.

X6CV

T-3

Diuisio psalmi.

20

In prima parte psalmi commonet propheta generalitatem cantare Domino et in toto orbe terrarum annuntiare dominicae incarnationis aduentum, quoniam super omnes deos ipse uerus est Dominus. Secunda parte diuersas admonet gentes ut primo semetipsos offerant, postea munera praedicationis exsoluant,

25

Domini

aduentum

utrumque

cómmemorans,

quando est iudicatus ab homine et quando iudicaturus uenerit mundum. Expositio psalmi. Cantate Domino canticum -mouum ; cantate Domino, omnis terra. Superiore psalmo commonuit propheta Iudaeos, ut deposita duritia cordis ad credulitatem uenirent

Domini Christi. Sed quia in illis permansura erat obstinata 30

malignitas, conuenienter nunc admonet gentes, ut canticum

nouwn, debeant ei dicere. Cantat enim Domino

canticum

nowwnm qui, uetere homine deposito, per gratiam baptismatis feliciter innouatur. Et tunc de ipso domus Domini aedificatur,

quando post imperium diaboli in numerum beatissimae con-

25

40

45

gregationis acquiritur. Iste cantus est qui mentem purissimam consolatur; ista modulatio quae medullitus delectat, quando uere cantat anima, quae se a peccatis per Dei gratiam aestimat esse liberandam. Sequitur cantate Domino, omnis terra. Repetitio ipsa suauis est, nec in tali uerbo potest esse fastidium, ubi se nullius explere ualet affectus. Dicendo enim omnis terra, catholicam significauit Ecclesiam, quae per cunctum orbem noscitur esse diffusa. Breui enim compendio et Iudaeum confutauit, quia gentes admisit ; et Donatum destruxit, quia generalitati confessionis gratiam non negauit. Nam ut homines intellegeres, cantate dixit, qui reuera possunt laudes Domini personare ; deinde quia pluralem numerum aptauit ad terram, quod utique non conueniret, si tellurem uoluisset intellegi. 2. Cantate

$0

SCHE

Domino

et benedicite

nomen

eius

; bene

nuniiate de die in diem salutare eius. Non uacat quod ista repetitio trino decore constructa est. Laus enim Christi totius honor est Trinitatis. Ipsius quippe nomen benedicimus, quando salutare nostrum per omnia confitemur. Quae figura

dicitur epimone, id est, repetitio crebra sententiae, quae siue

5

in laudibus, siue in uituperationibus decenter adhibita, magnam uim exaggerationis accumulat. Sequitur bene nuntiate de die in diem salutare eius. Dies de die, duos signi31 ci dicere] edicere Gerz., recte? dies significat absolute Gerzz.

49 et] oz. Gerzz. cum r (H)

57/58 duo

PL 677

EXP. IN PS. XCV, 2-5

863

ficat dies absolute ;quod pertinere ad scripturas testamenti noui et ueteris aestimamus, quia utraeque aeterni Solis clari6o

tate resplendent. Et inde bene nuntiatur salutaris Dominus, per quas et uenturus et uenisse monstratus est. Prophetae siquidem promiserunt aduentum, euangelistae uenisse declararunt. Ita factum est ut duo caelestes dies annuntiasse

eius gloriam comprobentur.

65

rio

75

8o

SCHE 8A

9. Annuntiate inter gentes gloriam eius, in omnibus bopulis mirabilia eius. Cum superius dixerit »wniate salutare eius, hic dicit annuntiate gloriam eius ; quod. utrumque aptissime positum est. Dominus enim Saluator nuntiandus erat; gloria uero eius amnmuniianda per gentes, quia tanti miraculi praedicabat auctorem. Audiat Iudaeus, seque intellegat contumaciae suae iniquitate contemptum, quia non dicit Hebraeis, an"»wntiate, sed gentibus. Et ne hoc aliter possis aduertere, addidit quoque : 2» omnibus populis ; quo dicto uniuersas gentes absoluta ratione complexus est. Sequitur mirabilia eius, id est incarnationis eius arcanum ; qui dum sit altissimus, factus est pro nobis liberandis humillimus. Intellegamus autem quantum profecerit aedificatio sanctae domus, quae totum orbem noscitur complexa terrarum. 4. Quoniam magnus Dominus et laudabilis nimis ; terribilis est super omnes deos. Hic dicit quare miracula eius debeant et gloria praedicari, quoniam magnus est Dominus. Quae figura dicitur aetiologia, id est causae redditio. Magnus ad potestatem pertinet, quia super cuncta potentior est. Lauwdabilis ad pietatem, quoniam dum essemus captiui, pretioso sanguine nos redemit. N?m3s autem congruit ad utrumque,

9o

quia nec quantum

ioc

nec quan-

tum Jaudabilis sit poterat explicari. Sed quoniam consideranti aestimatio deficit, pulchre addidit n2s7s. Ita non exponendo quod intendebat, significauit uberrime, et declarauit non comprehendendo quod uoluit. Sequitur £erribilis est super omnes deos. Hic debemus eos aduertere quos sibi gentilitas impia praesumptione

95

agnus,

composuit.

Nam

eos in se-

quenti uersu manifestat, quoniam quamuis illi stultis mentibus adorabiles et metuendi esse uideantur, multo terribilior est Dominus, cuius nec multitudo miraculorum potest inteliron nec plenitudo maiestatis agnosci. 5. Quoniam omnes dii gentium daemonia :Dominus autem caelos fecit. Mirabiliter per quintam speciem definitionis, quae graece xarà m5jv Aé£w, latine ad uerbum di-

63 ita] Gerzz., itaque Gare caelestis Gerzz. *1 intellegit Gerzz., corr. a. zz. 76 eius] oz. Gerz. 88/89 considerantia Gerzz. corr. 89 defecit Gerzz. 92 aduertere deos — Garez 95 exorabiles eZ.

zs PE 678

864

EXP.

IN PS. XCV, 5-6

citur, comprehensum est quid sint 47? gentium, id est daemonia.

Daemonia

sunt enim, quae nulli praestant ; sed in

se credentes semper decipiunt, semper illudunt.

Nam quamuis

daemones, latine scientes uocentur, quasi dii manes, 105

IIO

115

120

in hu-

mano tamen sermone conuicium est, dum ita dicimus quos exsecratione dignos esse iudicamus. Non immerito, quoniam in illis uera scientia non est, quae Creatoris sui non obsecundat arbitrio. Sic et sapientes philosophos esse dicimus ; sed. hos

consequitur apostoli definitiua sententia : Sapientia huius munda stultitia est apud Deum. Vnde necesse est ut hos scientes pro non intellegentibus habeamus. Daemon est igitur a Deo quidem, sicut et bonorum angelorum excellens homines creata substantia, quae (propria faciente superbia) eousque peruenit, ut naturali dignitate deposita, malis operibus semper insistat. Haec sunt daemonia quae alios perdunt et seipsa decipiunt. Haec sunt utique d? gentium, qui per inÍfructuosas uaticinationes et futurorum uana praestigia festinant animas decipere consulentium. Sequitur Dominus autem caelos fecit. Ecce reuera Domini digna laudatio. Nam cum dicit, caelos fecit, omnes in ipsis factas creaturas sufficienter ostendit. Sic enim in maioribus minora complectimur, cum dicimus ciuitatem aedificatam, domum constructam ; ibi

enim reliquae partes comprehenduntur, ubi generale dicitur nomen. Et respice quo tendat, caelos fecit. Dii falsa homi125 num imaginatione reperti sunt : Deus autem caelos fecit, ubi illi nec accedere, nec habitare promerentur. Siue caelos, apostolos et sanctos uiros significat, qui daemonibus imperare Domini munere consuerunt. Sic demonstratiuum dicendi genus sub breuitate completum est. Vituperauit enim superius 130 deos gentium, et laudes Domini subsequenter adiunxit, quia gratior diei splendor est, cum nox obscura praecesserit. 6. Confessio et species in conspectu eius ; sanctitas et magnificentia in sanctificatione eius. Generalitatem quam instituit admonere utilitatem catholicae re155 ligionis ostendit. Dicit enim quemadmodum et speciosi et magnifici reddantur, qui ad indulgentiam peccatorum peruenire meruerint. Confessionem siquidem bene sequitur pulchritudo, quia nemo potest esse speciosus, nisi qui Domini fuerit miseratione mundatus. Foedos nos peccata nostra fa140 ciunt ; sed paenitentiae reddunt lauacra decoros. Et ideo mundissimam s$eciem ante Domini dicit stare conspectum, quae Ps. XCV, 109/110 I Cor. 1, 2o. 103 eludunt Gerz:.

104 dii manes] daemones Gerz;., demnas add. s. /. a. 71., dei

mones e2., 8a(uoves dub. Garet in app. 108 esse] ozz. Gerzz. 109/110 huiusmodi Gerzz, corr. a. zz. 111 daemon] Gerz., daemonum Gare/ 116 hoc Gerzz. 118 consulentum Gerz. 123/124 generali nomen dicitur — Gerzz. 132 species] pulchritudo ad. Gerzz. s. J. a. zz. cum r et Z

PL 679

EXP.

IN PS. XCV, 6-8

865

fuerit fideli confessione purgata. Sequitur sanctitas et magnificentia in sanctificatione eius. Excolit quod superius dixit. Ipsa est enim sfec?es quae fidelibus datur, sanctiI4 I tas et magnificentia, id est honor et beatitudo perpetua. In sanctificatione uero eius, significat illam uocem quam audituri sunt electi : uenite, benedicti Patris mei, percipite vegnum. quod. uobis paratum est ab origine mundi. Ecce spectes quae nec sole reddatur fusca, nec uetustate deterior, semper

fulget, semper noua est ; nec aliquid sustinet aduersum, quae non habet in perennitate defectum. Nam quod dixit e£ magnificentia, illud significat, quia semper magni sunt, semper excelsi, qui honorari eius sanctificatione meruerunt. v. Afferte Domino, $aiviae gentium, afferte Dogloriam et honorem. Postquam magnalia Domini 35 A mino et beatorum dona praedicauit, in secunda parte studiosius commonet gentes ut, omni cunctatione deposita, afferant Domino gloriam et honorem. Nam cum dicit faíriae gentiwm, plus significat quam si solas diceret gentes. Gens 16 Oo enim aliquos potest habere peregrinos et dum natio dicitur, non aduenas complectimur, sed tantum gentem unius sanguinis indicamus. Hic uero dictum est $aíriae gentium, ut nullus indigena, nullus hospes, nullus peregrinus redderetur exceptus. Paíria enim dicta est quasi patris atria. Sequitur, H ONA afferte Domino gloriam et honorem. Admonet etiam ut illa generalitas Domino gloriam afferat et homorem. Gloria est Domini, cum se aliquis laudabili conuersatione tractauerit. Glorificatur enim Dominus in talibus, quando de fidelium fuerit conuersatione laudatus, sicut in euangelio zy o discipulis suis dicit : S?c /uceat lux uestra coram hominibus, ut uideant uestra bona opera, el glorificent Patrem uestrum qui est in caelis. Honor est autem Domini, quando in donis suis ei gratias referimus ; et si quid boni suscepimus, ab ipso profitemur esse collatum, sicut in euangelio legitur : Nonne decem 17 VA mundati sunt ? e non est inuentus qui daret honorem Deo, nisi hic Samaritanus. 8. Afferte Domino gloriam nomini eius ; tollite hostias et introite in atria eius. Sicut supra dixit trina repetitione cantate, ita hic tertio ponit afferte, ut sacra180 menta sanctae Trinitatis in dogmate christiano inesse semper agnosceres. Afferunt itaque gloriam nomini eius, qui deuotionis studio commutantur in melius et consubstantia-

150

147/148 Matth. 25, 34.

153 meruerint 15

170/172 Matth. 5, 16.

174/176 Luc. 17, 17-18.

Gerz. C 2. (xcvi)

866

EXP.

IN PS. XCV, 8-9

lem sibi Trinitatem atque omnipotentem per omnia confitentur, personis tantum, non naturae diuersitate discretam. Se185 quitur £o/lite hostias et introite in atria eius. Hostias non uictimas pecudum dicit, sed conscientiae pura libamina, unde non sanguis currat, sed piae lacrimae defluant. Istae sunt hostiae quas in quinquagesimo psalmo dixit : Cor contribum. e£ humiliatum Deus non. spernit. Sed considera quia 190 prius posuit, £ollite et sic introite : quia qui tales hosézas non portant, ?* 4aíria Domini non iudicantur Z«trare. Non est autem otiose suscipiendum, quod plurali numero posuit atria. Atria enim Domini sunt apostoli uel prophetae, per quos fidelis populus intrat ad Dominum. 195 9. Adorate Dominum in atrio sancto eius ; commoueatur a facie eius uniuersa terra. Tunc reuera Dominus adoratur, quando fuerint hostiae portatae, quas superius intimauit ; ut supplicatio confitentis mereatur ad aures peruenire Creatoris. Nec uacat quod in anteriore uersu 200 atria posuit ; hic uero singulariter atrium dicit, quia ex illis atriis, id est, patriarchis, apostolis et prophetis in istud atriwm catholicae dumtaxat Ecclesiae peruenitur, ubi eius potentia maiestatis adoratur. Sequitur, commoweatur a facie eius uniuersa terra. Quoniam dixerat fidelibus bonas 205 operas £o/lite et introite, nunc dicit a /acie ipsiusamatores saeculi submouendos.

Non enim dixit, commowueatur

ante

faciem eius uniuersa terra, sed a facie eius ; quod hodieque illis dicimus, quos a conspectu nostro reddimus alienos. Qui bene Zea dicti sunt, quia terrena uitia non relinquunt. Quamuis hoc alii in bonam partem accipi debere dixerunt, ut tunc ferra commowueatur, quando peccator ad paenitentiam fuerit, Deo miserante, perductus. Sic scripturae diuinae incomprehensibilis profunditas et diuersis modis intelle-

gitur, et una constare ueritate monstratur. 215

220

Dicite

in nationibus

: Dominus

regnauit

a ligno

;

etenim correxit orbem terrae qui nom commouebitur ; iudicabit populos in aequitate, et gentes in iva sua. Illos admonet reuerenda mysteria gentibus praedicare, quos in atrio sancto Dominum adorare praecepit ; ut 22 nationibus a ligno crucis Dominum debeant dicere vegnaturum, non ab illo ligno paradisi, unde diabolus genus humanum uidebatur tenere captiuum ; sed ab isto scilicet Higno unde libertas caput extulit et uita surrexit. In illo siqui188/189 Ps. 5o, 19.

188 psalmo] oz. Gerzz., fort. recte 193 sunt domini ^ Gerz. 195 aula sancta rz 204/205 bonas operas] Gerz., bona opera Gare/ 213 sicut Ger. 215 regnabit Gerzz. (bic tantum)

PL 680

1523

EXTVINOPSDAXCV,.9—12 225

29 o

867

dem /2gno mors transgressionis pependit, in isto fides confessionis emicuit : illud perduxit ad inferos, istud mittit ad caelos. Regnauit autem, intellegamus innotuit, quando mundo Dominus Saluator apparuit. Nam quando ille non regzauii, qui semper cum Patre et Spiritu sancto potestate suae omnipotentiae perseuerat ? A /zgno alii quidem non habent translatores ; sed nobis sufficit quod septuaginta interpretum auctoritate firmatum est. Crux enim Domini prauum atque distortum correxit orbem terrae, dum per regulam fidei paganorum corda conuertit. Terram enim hic in bono debemus accipere, quod in scripturis diuinis frequenter pro locorum qualitate inuenis esse uariatum. Hanc autem £erram dicit 20^» esse penitus commowuendam, quae in soliditate fidei perseuerat ; non sicut illa quam superius dicit, commo-

weatur a facie eius omnis terra. Illa commouetur, ut a malis conuertatur operibus ; ista »0» commouwetur, quae 240 uerae fidei soliditate consistet. Sequitur 2ud?cabit populos in aequitate. Pojpulos hic mauult homines fideles intellegi, qui ?wdicandi sunt sub tranquillitate supernae misericordiae, quando eis praemia. promissa restituet. Nam quod addidit, gentes in ira sua, superbos iniquosque designat, qui 24 I] portionem cum diabolo sortiuntur. Et uide quemadmodum duobus sermonibus tantarum, rerum designat arcana. Aequaitas pertinet ad beatos, 2a ad poenas perpetuas impiorum. Et nota quia per omnia commata uersus huius iungendum est a communi : Déc2te 4n nationibus. 250

260

11. Laetentur cael? et exsultet terra ; moueatur mare et blenitudo eius. Quoniam superius dixit : £ud?cabit $ojulos in aequitate et gentes in ira sua, per quae futuri iudicii tempus ostendit, modo fit pulchra nimis et iucunda digressio. Dicit enim tunc /aetav? caelos et exsultare terram et commoueri mare. Caelos significat (sicut saepe dictum est) apostolos et prophetas, uel reliquos fideles, quos diuina maiestas tamquam caelum noscitur insidere ; terra uero indicat peccatores, qui tamen satisfactionis beneficio ad gratiam Domini redire meruerunt. Ipsa enim £erra exsultare potest in aduentu Iudicis sui, quae se a peccatis propriis intellegit absolutam. Sequitur moweatur mare et plenitudo eius. Mare hic pro populis ponit, qui in salo huius saeculi constituti, diuersis tempestatibus agitantur. Isti moweniur ad gaudium, quando conuersionis dona susceperint Nam ut uniuersitatem gentium intellegere debuisses, posuit $lenitudo eius. 13. Gaudebunt campi et omnia quae in eis sunt ; iunc exsultabunt omnia ligna siluarum. Campos 240 consistit Gerzz. 251/252 iudicauit Gerz.

241

populos]

et praez. Ger.

243

restituit

Gerzz.

PL 681

868 270

EXP.

12-13

hic similiter in bono debemus accipere, quia illa plana dicimus, quae pulcherrima aequalitate tenduntur. Cam$os ergo dicit uiros iustitiae laude pollentes, non superbia tumidos, non asperos iracundia, sed mansueta lenitate planissimos. Sequitur í£unc exsultabunt omnia ligna siluarum. Twnc,

75

IN PS. XCV,

secundum

dicit aduentum,

quando

iudicaturus

est

mundum. Ligna siluarum per se amaros et steriles afferunt fructus ; sed cum fuerint insita, dulcissima ubertate pinguescunt. Sic gentes, quae prius fuerant uelut Jgna silua-

"4T, ad culturam fructiferam perductae, ante faciem Domini magno sunt gaudii munere laetaturae. Sed cum dicit,

280

omnia ligna, ilam partem uult intellegi quae inseri bonis praeceptis potuit ac mutari. 19.

niam

Ante

faciem

uenit iudicare

Domini,

quoniam

wenil

;

quo-

terram. Quia dixerat credentes esse

laetaturos, non dicit in angulis, non in secretis, sed ane 285

ciem

ja-

Iudicis, quando inaestimabilis et copiosa laetitia est,

quando praemia tribuuntur et securitas sine fine praestatur. Et ne primum illum incarnationis Domini putares aduentum, dicit: quon?am uenit ; et subsequitur : quoniam uenit ?udicare terram. Nam si in illo primo commate sententiam 290 terminasset, potueras illum aduentum, qui iam transactus est, forte sentire ; sed cum addidit: quoniam

205

300

595

uenit

iudi-

care terram, ilum nos tantum uoluit intellegere, quem PL adhuc noscimur sustinere. De quo etiam Ezechiel propheta 682 testatur : Haec dicit Dominus Deus ossibus istis : Ecce ego induco in uos spiritum et uiuetis. Et dabo in uos neruos et inducam super wos wiscera carnis el extendam super uos cutem ; et dabo spiritum meum in uos el wiuetis et scietis quia ego sum Dominus. Daniel quoque dicit : E? snulti dormientium in terra per fissuras exsurgent, hi in uitam aeternam, et hi in opprobrium. et in confusionem. Terram uero hic uniuersum mundi populum dicit; ut bonis praemia, malis supplicia aeterna restituat. Iudicabit orbem terrae in aequitate et populos in weritate sua. Prius posita est complexio generalis, quia orbem terrarum, id est uniuersum hominem aequitas diuina ?udicabit. Subsequenter autem quemadmodum iudicetur, exponit dicendo $o$ulos in ueritate sua, quoniam in illa sequestratione dexterae partis et sinistrae duo erunt populi, quibus ueritatis suae sententiam dabit ; ut qui ei fideliter crediderunt, eius regni beatitudine perfruantur ; qui uero perti- p. 324 294/298 Ez. 37, 5-6.

275/276 inferunt Gerzz.

terra Gerzz.

298/300 Dan. 12, 2.

295/296 ducam

307 patris Gerzz.

Ger.

308 sententia eZ.

300 in] Gerz., oz. Garet

BOSPSIN

PS. XCV; 15

869

5310 naciter mundi uitia sunt secuti, poenas debitas cum suo aucto-

GEO

re sustineant. Perquirendum est sane quod et hic orbem terrarwm dicat et in sequenti psalmo ponat : eIuxerunt fulgura eius orbi terrae, et in aliis plurimis locis ipso schemate terram perhibeat esse conclusam ; iterumque centesimus sextus psal315 mus quatuor cardinibus terrae spatia comprehendat, dicens : A solis ortu et occasu; ab aquilone et mari. Cuius rei euidentissimum quoque euangelii exstat exemplum, ubi dicit : Ermltet angelos suos cum tuba, et uoce magna, et congregabit a. quatuor

GEO

GEO

angulis terrae. Vnde merito aestimo perquirendum quemadmo32o dum terrae possit et quadratio et circulus conuenire, dum schemata ipsa (sicut geometrae dicunt) uideantur esse diuersa. Formam terrae ideo scriptura orbem uocat, eo quod respicientibus extremitatem eius circulus semper appareat, quem circulum Graeci ópi&ovra uocant. Quatuor autem cardinibus eam 32; formari dicit, quia quatuor cardines, quatuor angulos quadrati significant, qui intra praedictum terrae circulum continetur. Nam si ab orientis cardine in austrum et in aquilonem singulas rectas lineas ducas, similiter quoque et si ab occidentis

cardine ad praedictos cardines, id est austrum et aquilonem, 35o Singulas rectas lineas tendas, facis quadratum terrae intra orbem praedictum. (Sed quomodo quadratus iste demonstrandus intra circulum scribi debeat, Euclides in quarto libro elementorum euidenter insinuat.) Quapropter recte scriptura sancta faciem terrae et orbem uocat et quatuor eam dicit car355 dinibus

contineri.

Conclusio psalmi. Audiamus quae nos propheta commoneat cantare Domino, afferte ad eum hostias uiuentes. Non sit nobis pars cum diabolo et erit sine dubitatione cum Christo. Tunc enim (sicut titulus ait) post captiuitatem peccatorum Domini domus ex 34o nobis potest aedificari, si meruerimus uiui lapides inueniri. Obsecremus iugiter, deprecemur incessanter : agnoscet humilem, cum ad damnandum uenerit contumacem ; nec puniet peccatorem, cum probauerit iugiter confitentem.

312 Ps. 96, 4. 316 Ps. 106, 5. 317/319 Matth. 24, 51. Elementa xv, dem. 6 — edid. Heiberg-Menge, I, p. 285 sq.

332/333 Euclides

3815 comprehendit Gerzz. 318 magna] tuba Gerz. congtregauit Gerzz. corr., congregabunt eZ. 321 geometrae] Gerzz., geometrici Garez 322 adeo Gerz. 331/332 demonstrantibus Gerzz.

Br 685

870

ERP)TIN-

EXPOSITIO

BS. XCVDAE

IN PSALMVM

XCVI.

1. Psalmus ipsi Dauid, cum terra eius restaurata est. Psalmus ipsi Dauid constat ad Christum Dominum esse referendum. Sequitur cum terra eius restaurata est, id est, cum peccatores, qui ab ipso declinauerant errore praeius gratia suffragante ad ipsum defaecata mentis sinvA uitatis, ceritate redierunt ; sicut factum est in Iudaeis, qui post illam impietatem crucifixionis, conuersionis sunt gratiam consecuti. Potest et aliter accipi, ut ferra restaurata resurrectionis eius uideatur indicare mysteria. Mortuum est quippe corpus IO ipsius lege communi, sed restauratum est in gloriae munere singulari. Quapropter meminerimus hunc psalmum quartum esse de primo eius aduentu, per quem mundus noscitur esse liberatus.

I

5

20

Diuisio psalmi. In primo membro psalmi propheta, post resurrectionem Domini uirtutes eius diuersa praedicatione describens, idolorum cultores digna increpatione redarguit. Secundo ad Dominum uerba conuertit, gaudens Ecclesiam catholicam auctori suo recte credidisse. Commonet etiam fideles ut laetentur in Domino, quia consueuit eos eripere qui uidentur crudelium insecutionibus subiacere. Expositio psalmi. Dominus

2

5

5A

exsultet

terra,

laetentur

án-

sulae multae. Videns propheta mundum exsecranda hominum superstitione confusum, laudes Domini mirabili uarietate describit, ut infideles agnoscentes uerum Deum, ulterius spem in rebus uanissimis non haberent. Factumque est initium, quod et breuiter cuncta concluderet et deliramenta omnia submoueret. Dominus regnauit. Quis ergo alter colendus est, nisi ille qui solus cognoscitur imperare ? Sequitur exsultet

30

regnauit,

terra.

Quid iam remaneat

idolis, si uniuersa

terra nomen ueneretur auctoris ? T'erra enim sensibilis lapidem non debet adorare brutissimum : quia ipse sibi negat effectum qui ab insensatis petit auxilium. Vnus tamen lapis est angularis, qui spiritaliter coli debeat et timeri. Adiecit /aetentur insulae multae. Regnante itaque Domino per totum mundum, dispositae laetentur Ecclesiae, quae merito insulis comparantur, quia mundi fluctibus ambitae circumlatrantium persecutionum numerositate tunduntur. Sed sicut Ps. XCVI, 1 psalmus] oz. r (praeter T? Q U) cum] quando r (praeter H T Q U) 5 eius] Gerzz., oz. Garet 14 post] Gerzz., pert Gare 91/32 affectum ed.

EXP. IN PS. XCVI, 1-4

871

Istae saeuientibus fluctibus nesciunt laedi, ita nec sanctae Ec-

clesiae perturbationibus aduersariorum probantur imminui; 4o quin potius illos suis cautibus frangunt, qui in eas undosis culminibus irruerunt. Et uide quia dicit »wlíae,

non omnes,

propter haereticas prauitates, quae erroribus suis ecclesiarum nomen imponunt. 2. Nubes et caligo in circuitu eius ; vustitoa et 4; $udicium correctio sedis eius. In hoc uersu qualis sit Dominus impiis religiosisque narratur. Nubilosus et caliginosus

PL 684

cernitur indeuotis, dum cordi tenebroso nulla claritate resplendet ; sicut lippis oculis sol umbrosus aspicitur, quia nebulas illas non habet origo luminis, sed debilitas contracta carnalis,

;o Sicut ipse dicit in euangelio : Ego i» hunc mundum wena, ut qui non uident wideant el qui wident caeci fiant. Contra. subsequitur, iustitia et ?udicium. Hoc illis uidetur Dominus, qui sunt puro corde mundissimi, quos bene correctionem uocauit, quia errore prauitatis exuti, sedes sunt Domini Saluatoris,

SCHEB

55 quos ille sua maiestate iam possidet, sicut legitur: Sedes sapienliae anima iusti. Ordo autem uerborum talis est: sedis eius correctio ; reuera, quia tortis mentibus non potest insidere iustitia. Et nota quod per istum et quatuor uersus alios qui sequuntur, aduentus Domini primus uariis allusionibus indi6o catur. Quae figura dicitur characterismos, quae latine informatio uel descriptio nuncupatur. 39. Ignis ante ipsum raeibit et. inflammabit 4n circuitu inimicos eius. Ante aduentum Domini gms $vaecessii, quando praedicatione prophetatum infidelium 65 corda fremuerunt ; ut iracundiae ardore succensi, de praedi-

cantium nece tractarent. Ipse est ergo gnis qui ante ?bsum $raeibit, sed suos potius consumpsit auctores, sicut Isaias propheta dicit : Et nunc ignis aduersarios consumet. Sequitur el inflammabit in circuitu inimicos eius. Inflamyo abit (sicut diximus) ad indignationem pertinet et subitum animi calorem, quem illo tempore sanctae Ecclesiae patiebanJn circuitu, undique debemus aduertere, quia tur inimici. dum pauci essent praedicatores, aduersariorum erat circumdans et innumerabilis multitudo. 4 Illuxerunt fulgura eius orbi terrae ; uidit et 5 commota est terra. Pulcherrima nimis facta est aptaque comparatio. Nam sicut commotae nubes atque collisae (sicut physici dicunt) fulgura iaculantur, ita prophetarum uerba ueritatis indicia lampauerunt. Denique eos in scripturis diuinis $o frequenter legis nubibus comparatos, ut est illud : E? nubibus mandabo ne bluant super eam vmbrem. Intendamus etiam quod 55/56 cfr Exp. ps. rxxxvin, 514; Aug. E. Ps. XCVI, 50/581 Ioh. 9, 39. 80/81 Is. 5, 6. 68 Is. 26, 11. ps- 96, 5, 20 — CC 539, 1557. 40 suos Gerzz. corr.

44 cotde Gerz.

63 eum 7

Hh 525

872

9o

95

EXP. IN PS. XCVI, 4-5

hic iterum schema terrae (sicut in superiore psalmo iam dictum est) in orbe descriptum est. Ipse est enim orb?s qui appellatur et circulus. Circulus autem est (sicut geometrae definierunt) forma plana, quae ex una circumducta linea continetur, ad quam ab uno puncto de his quae in medio formae constituta sunt, omnes deductae rectae lineae aequales sibi inuicem sunt. Qua complexione recognitá, ualde nota nobis efficitur forma terrarum. Significatur etiam totus mundus et per directam lineam caeli, quae diametros mundi ab astronomis uocitatur, ut est illud : A4 solis ortu usque ad occasum laudate nomen Domini. Linea autem intellegibilis est longitudo sine latitudine, a puncto incohans, in punctum desinens. Punctum uero est cuius pars nihil est. Meminisse autem debemus quod

haec omnia, siue punctum, siue linea, siue circulus, siue trigo-

nus, siue quadrangulus, uel alia huiusmodi theoremata, quoties ad aspectum ueniunt, corporalibus definitionibus concludantur, id est sensibilibus ; quoties uero sola mente capiuntur,

IOO

105

intellegibilia tantum esse non dubium est. (Quorum notitiam pleniorem in libris geometricae disciplinae, diligens lector, inuenies.) Sequitur uidit et commota est terra. Vidit terra, illud significat quoniam homines Verbum Domini cordis lumine cognouerunt. Commota est, magnae praedicationis nouitate perterrita est ;ut deprehenderet se insensata idola

colere, dum haberet adorabilem Dominum

rem.

IIO

IIj

Creato-

9. Montes sicut cera fluxerunt a facie Domini ; a facie Domini tremuit omnis terra. Hic montes significant homines qui et saeculi huius altitudines appetunt et insensata superstitione durescunt. His mirabiliter comparata est cera liquens, quoniam tanto facilius in paenitentiam defluunt, quanto se duritia immobiles esse crediderunt. Nam cum dicit a facie Domini, ostendit unde sicut cera fluxeruni montes ; quod et in alio psalmo legitur : Nec est qua se abscondat a calore eius. Sed cum repetit: a facie Domini trvemuit omnis terra, illos significat qui ipsius miseratione conspecti, ad satisfactionis remedia peruenerunt. Quod hodieque fieri comprobamus, cum potestates saeculi, uel pagani, uel

haeretici uocati, damnantes

I20

summum

superstitiosum uotum,

magis eligunt subire seruitium.

diuinum

84 sqq. cfr [Cassiod.] Primeipia geometricae disciblinae - edid. Mynors, Institut. (App.), p. 169. 91/92 Ps. i12, 5. 100 cfr Ps. Boethius 4e Geometria.

114/115

Ps. 1:8, 7.

84 geometrae] Gerzz. (zut. a. zz. in geometri), geomettici,Garez 86/87 constitutae Gerzz. 8? omnis Gerzz. 94 autem] Gerzz., ergo Gare? 95 omnia] nomina Gerzz. 108/109 significat Gerzz., forz. recte 112 quanta co44. 113/ "o fluxerint

eru.

Gerzz.

116/117 conspectu

Gerz.

117 hodieque] quae a44.

IDIS 685

EXP. IN PS. XCVI, 6-8

873

6. Annuntiauerunt caeli $ustitiam eius et uidevunt ommes populi gloriam eius. Post nubes praedictas, quas intellegi diximus in prophetis, uenit ad caelos, quos apostolos debemus aduertere, quorum praedicationibus 125

sanctis 4ustitia Domini mundo

et uiderunt

omnes

populi

salutaris innotuit. Sequitur

gloriam

eius.

Viderunt

hic, non carnalibus: Oculis, sed cordis lumine debemus

acci-

pere. Gloria enim audiri, non uideri solet ;nam et alibi legitur quod sic intellegendum est : ££ uidimus gloriam eius, glo130 riam quasi unigeniti. Siue, ut quidam uolunt, praeconspicabilis Domini significatur aduentus. Intueamur etiam huius Domini quam diuersis modis primus indicetur aduentus. Dixit ignem, SCHE

E55

140

dixit

fulgura,

dixit

montes,

dixit

caelos

; et

per haec omnia unum uotum est annuntiare Dominum Saluatorem. Quod schema dicitur aenigma, id est obscura sententia, quando aliud dicit et aliud uult intellegi. *. Confundantur ommes qui adorant idola, qui gloriantur in simulacris suis : adorate eum, omnes angel? eius. Aduentu Domini prophetato, idolorum cultores increpat, qui tanta manifestatione declarata, non erubescunt adhuc colere nescio quas ineptias. Jdolwm quippe dictum est, quod ipsum sit dolum, id est, hominum falsitate repertum. Simulacrum, a simulatione sacra compositum, quod illis detur honor alienus. Sic utraque fugienda ipsorum

145 nominum interpretatione declarantur. Et quoniam spiritus immundi se cupiunt adorari, dum falsos sibi honores uindicant, quos eorum iniquitas non meretur accipere, uide quid sequitur adorate eum, omnes angeli evus. Bonus enim angelus adorat Dominum, quia recto corde suum cognoscit auctorem ; nec se ab hominibus adorari permittit, sicut in apocalypsi angelus Ioanni procidenti ad pedes suos dicit : Vide ne feceris, conseruus enim tuus sum e fratrum tuorum. Mali enim praecipiunt se adorari, sicut in euangelio satanas dixit Domino Christo, cum eum assumpsisset in montem et ostenT5

A

disset regna mundi : Haec omnia tibt dabo, si frocidens adoraueris qme. 8. Audáiuit

160

et laetata

est

Sion

; et exsultauevunt

filiae Iudae propter iudicia tua, Domine. Venit ad secundum membrum, in quo conuersus ad Dominum propheta laetus exsultat :quia Szon, id est Ecclesia catholica, iudicia Domini puro corde percepit. Nam uerbum qui crediturus audit, se audisse laetatur ;qui uero subdola mente per129/130 Ioh. r, 14.

151/152 Apoc. 19, ro.

155/156 Matth. 4, 9.

130/131 praeconspicabili Ger. 137 idola] sculpitilia r (et add. zounmulli codd. r) 155 procedens Gerzz., corr. a. 7z.

PE 686

874

EXP. IN PS. XCVI, 8-10

ceperit, contristatus abscedit, quia contra uoluntatem 165

170

175

180

185

190

195

200

suam

quod non esset crediturus audiuit. S207 (sicut saepe diximus) mons est lerosolymis constitutus, cuius interpretatio significat speculationem : quae bene sanctae datur Ecclesiae, quo- i. 326 niam in contemplatiua uirtute praesentem Dominum semper aspectat. Sequitur e£ exsultauerunt filiae Iudae. Filiae Iudae significant religiosas mentes probatasque personas, quae ideo f?/ae Iwdae dicuntur, quoniam Christo credere maluerunt, quae ex origine Iudae descendisse monstrantur, unde dicti sunt et Iudaei. Et quare /aetata sit Sion con-

sequenter exponit : $rojter iudicia tua, Domine ; id est, quia tristitiam seruorum tuorum conuertis in gaudium, et superbum diabolum humilitatis uirtute prosternis. 9. Quoniam tu es Dominus altissimus super omnem ierram ; nimis exaltatus es super omnes deos. Supra omnem terram, hic bene intellegimus peccatores ; supra ommes deos, iustos homines competenter aduertimus, quos deos recte dici frequenti expositione probatum est. Siue quoniam per haec duo significat eum et terrenis creaturis et caelestibus imperare ; sicut et alius psalmus dicit : Quoniam omnia seruiunt tibi. 10. Qui diligitis Dominum, odite malum. Custodit Dominus animas sanctorum suorum, de manu peccatorum liberabit eos. Videtur et hic categoricus syllogismus ita posse formari : sancti diligunt Dominum, quoniam custodit Dominus animas eorum et de manu peccatorum eripit eos ; omnes qui diligunt Dominum, quoniam custodit Dominus animas eorum, et de manu peccatorum eripit eos, odiunt malum : sancti igitur odiunt malum. Nunc psalmi uerba tractemus. Hic bonos alloquitur et fideles, ut a diaboli malitia segregentur ; ipse enim iure dicitur malus, per quem uenit omne peccatum. Quid est ergo Dominum diligere ? odisse diabolum ; quia, sicut scriptum est : Nemo j$otest duobus dominis seruire. Quae figura dicitur parison, id est aequatio sententiae, constans dissimilibus membris. Et ne quis diabolum timuisset offendere, sequitur custodit Dominus animas sanctorwm suorum, de manu beccatorum liberabit eos. Iam nemo dubitet odisse malwm, quando Dominus animas cognoscitur custodire sanctorum. Sed uide quia dicit animas, ne te teneres ad corpora, quae passim tradit ad poenas, ut martyribus reddat coronas. Liberat enim de manu pec182/183 Ps. 118, 91.

195/196 Matth. 6, 24.

168/169 filias Ger., fort. recte 171 qui Gerz. 171/172 monstratur Gerzz. 173 exponit] Gerzi, exponitur Gare 185 sceruotum r 202 te teneres] te

Gerzz. s. ]., tendetes 7Azd. (te ozz.)

203/204. peccatoris Gerzz.

PL 687

EXP. catorum

animas,

IN PS. XCVI, quando

eas non

10-12

875

sinit aliqua prauitate

205 Süubuerti, sed ita illaesas eripit, quemadmodum sibi beneplacitas esse cognoscit. 11. Lux oria est iusto et rectis corde laetitia. Iusto dicit ortam

lucem, id est uerissimam fidem ; ut illuminatus

talia credat, quae eum ad caelorum regna perducant. Est qui210 dem et sanctorum lüx ista communis, quam indiscrete uident

et homines et iumenta. Sed illa lux eorum propria dicitur, quae Christo Sole praestatur, de qua dicturi sunt impii : Errawimus a wia ueritatis el iustitiae lumen mon luxit nobis, et Sol

non est ortus nobis. Rectis uero corde oritur sine dubitatione 21; laet?tia, quando, Deo praestante, talia gerunt, quae sibi profutura cognoscunt. Sic et in isto.loco indicatum est quia mundi amatores nec firma laetitia, nec uero lumine perfruuntur. 12. Laetamini,

iusti,

in

Domino

et

confitemini

220 W!€9horiae samctitalis eius. Cum superius dixerit quae bona iusti (Domino praestante) suscipiant, nunc iterum ipsos commonet, ut 2, Domino

laetar? debeant, non in humano

desiderio, aut in huius saeculi ruinosa iactantia, sicut ait Isaias

propheta : Non est gaudere mpits, dicit Dominus. 22; íur autem

24st?

memoriae

sanctitatis

eus,

Confitenquando in

ilo regno perpetuo fuerint collocati, recordantes de quanta clade huius saeculi Domino sint miserante subtracti.

Conclusio psalmi. Consideremus hunc psalmum quam salubri nos institutione componat.

Ab

idolorum

culturis

prohibet,

unde

aeternam

250 mortem potuissemus incurrere. Laudes Domini competenter insinuat, unde uita nostra sine dubitatione succedat.

Docet

afflictiones non pauescere, nec mala huius saeculi formidare. Omnia enim periculosa, omnia mortifera magno compendio possumus euadere, si salutis nostrae diligamus auctorem ; sicut 235 dicit apostolus : Im ommibus tribulationem patimur, sed mon

angustiamur ; deficimus, sed nom perimus ; semper mortificationem Iesu in corpore nostro circumferentes, ut et uita Iesu mawifesteur 1n. carne nostra mortali, et cetera quae doctor egregius ad instruendum humanum genus salutariter noscitur 240 elocutus.

212/214 Sap. 5, 6.

224 Is. 48, 22.

208 eripit] Gerzz., eripuit Gare£

235/238 II Cor. 4, 8-10.

227 miserante sint — Garef.

876

EXP. IN PS. XCVII, 1 EXPOSITIO

IN PSALMVM

XCVII.

1. Psalmus ipsi Dauid. Simplices isti tituli planissima nobis uerborum positione subrident. Referuntur enim ad Dominum Saluatorem, de cuius incarnationis gloria et secundo aduentu psalmus iste dicturus est ; qui tanta uarietatis gratia ut licet sint saepius praedicti, noui semper et v^ describuntur, mirabiles humanis sensibus elucescant. Hunc enim de his rebus tertium esse non dubium est. Sed isti qui utrumque aduentum Domini sub una relatione complexi sunt, magna nobis sacramenta declarant. In uno quippe commonent, ut Dominum quaerere debeamus; in altero, ut IO misericordem uenturum Iudicem formidemus. Sic ista salutaris pretiosaque coniunctio et spei nobis causas tribuit et timoris.

Ij

20

Diuisio psalmi. Per totum psalmum propheta loquitur. In prima parte commonet ut populus christianus cantici noui exsultatione laetetur, quando mirabilis est Christi Domini concessus aduentus. Secunda parte diuersis modis uberius dicit esse laetandum, quia exspectatum iustis eius noscitur prouenire iudicium, in quo sunt misericordia Domini praemia digna sumpturi. Expositio psalmi. Cantate Domino canticum mowuwm. Propheta fideles admonet Christianos, ut nouae regenerationis sacramenta sumentes, 104w70.

25

30

canticum

de Domini incarnatione conce-

lebrent. Nouus enim homo cantare debet canticum mo4wm, non ille uetustus qui necdum Adae peccata deponens, in praeuaricatione ueteris hominis perseuerat. Now utique, quia numquam aliquid simile mundus audiuit. Nowwm, p 327 quod nulla uetustate sordescit, sed semper in suae dignitatis gratia perseuerat. Sed unde ueniat istud canticum mouwm, subter aperitur. Quia mirabilia fecit Dominus ; saluauit eum dextera eius et brachium sanctum eius. Causa redditur cantici noui: qua mirabilia fecit Dominus ; scilicet quando caecis lumen, claudis gressum, surdis etiam donauit

35

PI 688

auditum et cetera huiuscemodi quae contra usum naturae humanae facta, euangeliorum textus insinuat. Sed ista fecerunt et sancti eius. Audi quod sequitur, ut reuera intellegas

Ps. XCVII, 3 gloriae Gerz. 17 spectatum Gerzz., ex add. s. /. 25 praeuaticationem Gerzz. 27 sordescat Gerzz. 30 e/ 3? e 40 saluabit Gerz.

EXP. IN PS. XCVII, 1-3

877

rem singularem nouo cantico füisse concessam

: saluwauit

ewn dicit, id est Christum Dominum, dum mundi istius peccata nesciuit, dum triduana uelocitate surrexit a mortuis. Sed

40

45

5o

qui eum saluabit, subsequitur dextera eius, id est omnipotens Verbum ; non quia alter est Christus et alter omnipotens Verbum, quod sibi Nestoriana confingit insania ; sed hoc uult intellegi, ut ipsum saluasse cognosceres, qui dixit : Potestatem habeo ponendi animam meam et botestalem habeo iterum sumendi eam. Brachium uero quod addidit, sic et Isaias propheta de Filio dicit : E? brachium Domini cui veuelatum. est ? Dextera pertinet ad operationes mirabiles; brachium ad fortitudinem singularem. 2. Notum fecit Dominus salutare suum, ante conspecium gentium reuelauit iustitiam suam. Notum fecit Dominus salutare suum, id est Dominum Saluatorem ; ipse est enim salutaris quem Simeon suscipiens in manibus suis dixit in templo : Nwnc dimittis, Domine, seruum

twwm n ace, quoniam uiderunt oculi mei salutare tuum. Ad exprimendam quoque rei clarissimam ueritatem, sequitur a7 ie conspectum gentium. ; sicut et Ieremias dicit : Post haec in lerris wisus est et cum hominibus comuersatus est. Addidit : reuelauit iustitiam suam, quia prius sub quodam uelamine praedicatus fuerat per prophetas, quo subducto in ad6o uentu eius ipsa facies ueritatis apparuit. Et nota quod ipse dextera, ipse brachium, ipse salutare, ipse Patris dicatur esse ?usi?iia ; ut unam illic substantiam, unam intellegas esse potentiam. In qua enim parte potest esse diuisus, qui non similia, sed omnia ipsius habere firmatur ? sicut ipse in euan65 gelio dicit : Omnia Patris mea sunt et omnia mea Patris sunt. 9. Memor [uit misericordiae suae Iacob et ueri55

tatis

suae

domui

Israel

; uiderunt

omnes

fines ter-

rae salutare Det nostri. Memor fuit dictum est, quia promissa compleuit. Haec est autem promissio quam Isaias 19

75

prophetauit, dicens : Videbit omms cavo salutare Dei. Huic autem promissioni aptum nomen impositum est, misericordiae swae ; ut Creator caeli terraeque homo fieri dignaretur et humanum genus peccatorum uinculis obligatum aduentus sui beneficio liberaret. Jacob (sicut saepe diximus) populum noui testamenti non incongrue uidemur accipere : quia sicut Jacob fratri benedictione anterior exstitit, cum postea natus fuerit, ita et christiana plebs priorem populum SynagoPs. XCVII, 43/45 Ioh. 1o, 18. Bar. 3, 38. 63 Ioh. 17, 1o.

46 Is. 55, 1. 70 Is. 52, 10.

53/04 Luc. 2, 29-30.

50 e£ 58 reuelabit Gerz. 53 dixit] Gerzz., dicit Gare 6? domus r (praeter zultos codd.)

56/9

64 dissimilia 744.

PL 689

EXP. IN PS. XCVII, 3-5

878

gae fidei gressibus antecessit. Et ne intellectum nostrum diuersa nominum dissimilitudo confundat, perscrutemur quare 8o

additum

sit e£ ueritatis

suae

domus

Israel

; ut non

solum hoc datum intellegeremus populo qui post aduentum Domini dictus est Christianus, sed etiam illi qui eum de Virgine nasciturum esse crediderunt. Israce! enim significatur omnis fidelis qui Deum pura mente conspexerit. Misericor85 diam posuit in Iacob, et ueritatem in Israel. Msericordta quippe fuit, quando hominem liberaturus aduenit ; «wer?tas, quando sancti facie ad faciem uidebunt, quem hic (sicut dicit apostolus) i» aenigmate jer speculum contuentur. Addidit uiderunt omnes fines terrae salutare Dei nostri. Quo haereticorum prauitas omnis exclusa est, qui putant 9o dicto Domini Saluatoris localem concessam terris fuisse culturam. Viderunt dicit, mente conspexerunt, quod per totum mundum constat effectum. Quanti sunt enim qui eum carnalibus oculis in Iudaea gente uidere potuerunt ? Sed cum hic dicat, 95 omnes fines Lerrae, dubium non est ad fidem esse referendum, ut nobis possit ueritas constare uerborum. 4. Iubilate

IOO

105

IIO

SCHE

1I

Deo,

omnis

terra

; cantate

et

exsul-

tate et psallite. Venit ad secundam partem, in qua commonet diuersis modis a deuotis esse gaudendum. Sed ad iudicium Domini competenter ista referuntur, in quo et psalmus iste noscitur terminatus. J«wb?late dictum est, cum magna delectatione in uocis gaudium prosilite, ut quod non potest explicare sermo confusae uocis, declaret eruptio deuota gaudentis. Omnis terra, uniuersalem designat Ecclesiam, quae in aduentu Domini spem suam integra deuotione reposuit. Sequitur cantate et exsultate et bsallite. Verba enim haec quamuis uideantur esse similia, aliqua tamen discretione separantur. Caníare est grauissimi christiani oris officio laudes Domino personare ; exsultare, cum magna affectione animi uota declarare ; fsallere, bonis operibus Domini mandata complere. Quod ideo commonet multipliciter fieri, quia diuersa ibi gaudendum est uarietate uirtutum. Quae figura dicitur homoptoton, quia in similes sonos exierunt uerba diuersa, id est, 2ub1late, 9. Psallite

cantate Domino

exsultate, et bsallite. in cithara, in cithara

et uoce

114 exsultate cantate — Gare: (at cfr J. 92/98)

115 deo

$salmi. Pulcherrima sibi copulatione uerba ista sociata sunt, ut quamdam harmoniam et ipsa de se facere uideantur. Adhibentur enim instrumenta artis musicae ad exercendum opus caeleste ;quod necessarie dicitur, ut illa perfectio per 88 I Cor. 15, 12. 106 enim] ozz. Gerzz. nostto r

DIE 690

EXP. IN PS. XCVII, 5 120

125

879

quasdam similitudines indicetur. Psa/lit enim Domino in cithara, qui per actum carnalem mandata diuinitatis operatur, qui esurienti panem fregit, nudum uestiuit, praestitit solatium destituto, et cetera quae possunt supernis iussionibus cithara et uoce psalmi. Eadem applicari. Sequitur: praeposterata uerba subiunxit, ut quoduis prius eorum facias, totum tamen ad Domini gratiam pertinere cognoscas. 6. In tubis ductilibus

et uoce

tubae

corneae

; iubi-

late im conspectu Regis Domini. Respiciamus omnia haec uerba diuinis mysteriis esse plenissima. Duo genera fuisse 130 tubarum ad quasdam similitudines exprimendas apud Hebraeos, Numerorum nobis liber insinuat. Vnum quod argento ductili formabatur ; hoc ad Spiritum sanctum, qui per prophetas locutus est, competenter aptatur. Argenteus enim a munditia dicitur et candore uerborum ; sicut alibi ipse dicit : E/o135 quia Domini eloquia casta, argentum igne examinatum, terrae jurgatwmn septublum. Ductilibus autem significat quia fideles diuersis passionibus tunsi (Domino largiente) proficiunt et p. 528 tanto plus crescunt, quanto amplius duri mallei fuerint iteratione percussi. Malleus enim est diabolus, de quo propheta 140 dicit : Contritus est malleus uniuersae terrae. Vox est autem tubae corneae patientiae fixa tolerantia, quae uelut cornea substantia in uiris fidelibus amore Domini perseuerat. His ergo tubis psallit Domino, qui utrisque uirtutibus deuotus exsultat, qui et Dominum mundo corde praedicauit et eius miseri145 cordiam patientiae uirtute sustinuit. Sequitur zwbilate in conspectu Regis Domini. Completa est in hoc commate, quae in superioribus partibus suspensa uidebatur esse sententia. Hic enim dicit ubi sit iubilandum, 150

155

160

ubi cantandum,

ubi

exsultandum, ubi psallendum, ubi in psalmo citharizandum, ubi in cithara psalmizandum, ubi iubilandum in tubis ductilibus et corneis; scilicet ?*$ conspectu Regis Domini, quando in illa iudicatione iusti praemia promissa recipient. Per has enim uarietates significatur diuersis sanctis operibus, diuersis donis in conspectu Domini esse gaudendum. Siue ista sic dicit hic esse facienda, ut semper ad eum mentis dirigatur intentio. v. Commowueatur mare et plenitudo eius : orbis lerrarum et uniuersi qui habitant in ea. Hic iam terror futuri iudicii et impiorum formido describitur, quando mare illud quod est in pectoribus impiorum, delictorum suorum recordationibus commowetur. Plenitudo autem etus 129/131 cfr Num.

1o, 2.

122 esutientem Gerzz. tut f

134/136 Ps. 11, 7.

128 domino r

140 Ier. 50, 23.

136 septuplo Gerzz.

157 mouea-

IPIS 691

880

EXPINUPS.XGVII,'

7-9

merito dicta est, scilicet quia multa peccata ingentes excitant fluctus et tunc magis plenissime commowetur, quando se reus nouit esse damnandum. Sequitur orbis terrarum

170

175

SCHE

180

; uti-

que et ipse commouendus est, quando in nouam faciem uenire praedictus est, sicut legitur : Erit caelum mowwm. et lerra noua. Addidit e£ uniuersi qui habitant in ea, ut reuera hoc intellegeres de hominibus dictum, de quibus superius figuratim dixit: commowueatur mare. 8. Flumina blaudent manibus in idipsum, montes exsultabunt ante faciem Domini, quoniam uenit iudicare terram. Frequenter diximus scripturas duinas per diuersas similitudines loqui, ut et impiis celata sint quae dicuntur et fideles ad ea perquirenda studiosius incitentur. Vnde et hic per allegorias multiplices Domino dicit esse cantandum. Allegoria est enim aliud dicens, aliud significans. Mare siquidem superius peccatoribus comparauit, nunc f/wmina sanctos uiros significant, qui bonas operas caelesti ubertate manauerunt. Z2 idipsum, id est in Domino Saluatore, cui praedictam operam exhibuisse monstrantur. Sed respice quoniam haec omnia sub allusione sunt : quando enim manus habent flumina, nisi fuerint sanctis hominibus comparata ? de quibus dictum est : Qui credit in me, flumina de wentre eius. fluent

aquae wuae. Sequitur montes exsultabunt ante faciem Domini. Montes et in bono et in malo plerumque poni manifestum est. Impii enim superbis nisibus intumescant et ad duritiam saxorum obstinato corde perueniunt. Mansueti autem mentis soliditate firmissimi sunt; et quamuis pia humilitate curuentur, spe futurae beatitudinis in summitates 190 solidissimas eriguntur. Hi sunt qui Domino adueniente gaudebunt, quoniam in futuro iudicio promissionis ipsius dona recipient. Addidit quoniam uenit iudicare terram. Hic terram, omnem peccatorem competenter aduertimus, quia terrena semper uitia concupiscunt. Vides totum sensum ad illud 295 iudicii tempus esse perductum, ut omnia quae dicta sunt illi intellegeres posse congruere. 9. Iudicabit orbem terrae in iustitia et bopulos in aequitate. Hic orbis terrarum impiis est nihilominus applicandus, qui frequenter £errae appellatione declarantur. 200 Isti sub iustitia iudicandi sunt, qui pertinacia sua nulla remissione liberantur. Pofulos autem significat eos qui ex Hebraeis fideles probati sunt et qui deuoti ex gentibus aduenerunt, de quibus ait : Habeo autem et alias oues, quae mon sunt ex hoc owili ; oportet me et eas adducere, ut. fiat unus grex et. unus 166/167 Is. 65, 17.

183/184 Ioh. 7, 38.

171 exultauetunt r

192 e; 206 recipiunt Gerz.

203/205 Ioh. xo, 16.

EXP.

IN PS. XCVII, 9-XCVIII,

r

881

pastor. Isti ergo $opuli in aequitate iudicandi sunt, quoniam ibi praemia recipient, qui hic propter nomen Domini grauissima pericula pertulerunt, sicut dicit apostolus :Omnes

205

ID»: 692

enim stabimus ante tribunal Dei, ut recipiat unusquisque pro$ria corporis, Prout gessit, siue bonum, siue malum. Istud tamen iudicium ubi fiat euidenter expressum est; dicit enim Ioel propheta : Congregabo omnes gentes et educam eas n conuallem Iosaphat et disceptabo cum illis ibi bro Populo meo et pro hereditate mea. Israel.

210

Conclusio psalmi. Quid est hoc quod instrumenta musica frequenter posita reperimus in psalmis, quae non tam uidentur mulcere aurium sensum, sed prouocare potius cordis auditum ? Sed quoniam ille sonus et modulatio tibiarum a sacris mysteriis nostra ni-

RO

215

hilominus aetate discessit, restat ut intellegentiam huius rei

spiritaliter perquirere debeamus. rerum

220

225

Musica est disciplina quae

sibi congruentium, id est sonorum

differentias et con-

uenientias perscrutatur. Haec merito ponitur ad rerum spiritalium similitudines explicandas ;quoniam concentus eius uirtute inconuenientiae subsistit. Nam siue quando psalmodiam dicimus, siue quando mandatis Domini operam nauanter impendimus, dulcissimae harmoniae gratia temperamur. Et si causas huius rei alta deliberatione perpendas, quaelibet creatura rationabilis, si auctoris sui uiuat imperio, ab hac conuenientia non probatur excepta. Merito ergo incessanter praeci-

pimur Domino psallere, in psalmo citharizare, in cithara psal230

lere, iubilare in tübis ductilibus et corneis ; ut dubium non sit

haec instrumenta dulcisona probabilium actuum nobis indicare concordiam. EXPOSITIO

IN PSALMVM

XCVIII.

1. Psalmus Dauid. Dignitatem istius nominis satis admirari non possum, quod in titulis semper affixum aciem nostrae mentis erigit ad Dominum Christum. Ipsius enim honor in hoc psalmo potentiaque cantatur. Sed quanta laus est b]

sanctissimi uiri,ut per eius nomen eximium tantae significetur maiestatis arcanum! Per Dauid enim et personam loquentis aduertimus et Christum manu fortem desiderabilemque senti-

207/209 II Cot. 5, 1o.

211/213 Iocl 5, 2

211/212 conualle Gerz. 215 non tam] uotam Gerzz. corr. uoluntatie ed. 231 actum Gerzz. corr.

224 nauantet]

Ps. XCVIII, 6 persona Gerzz. 16

C 2. (xcvi)

12529

882

EXP,

IN 'PS;,

XCVILbr

mus. Quapropter, eximio praecone recognito, magni Iudicis praestolemur aduentum.

IO

I

Diuisio psalmi. In prima sectione commonet propheta uniuersos populos Christo Domino confiteri, quia iudicium et iustitiam in Iacob fecisse declaratur. Secunda commonet plebem ut adoret Dominum Saluatorem, qui Moysi et Aaron et Samuel propitius fuisse dignoscitur, quia praecepta eius custodisse monstran-

j tur. Vnde exaltandum et adorandum

dicit esse Dominum, qui

fideles suos exaudire dignatus est.

20

Expositio psalmi. Dominus regnauit, irascantur populi; qui sedes super cherubim, mowueatur terra. Cum dicit enim : Dominus regnauit, exponit quoniam gloriam suae resur- PL rectionis ostendit ; non ut ante creditus est non posse regna- 695 re, quem Iudaei uidebantur exstinguere ; sed hic illud tempus

25

ostenditur quando ipse post resurrectionem suam dixit : Data est qnihi omnis botestas 1n caelo et in terra. Sequitur irascaniur populi, nihil ultra nocituri. Magno enim grauitatis pondere deridentur, quorum doli atque uersutiae nihil penitus nocuisse declarantur. Nam quod dixit, irascantur,non praecipit propheta ad aliquod facinus populos commoueri ; sed ut sibi potius ?rascantur, qui rem probati sunt fecisse nefariam ; ut cito ad conuersionis salutem ueniant, cum propria

30

35

SCHE

40

4A

uoluntate sua coeperint facta damnare. Quod si ad litteram uelis accipere, quaedam uidetur urbanitas ; sicut et in actibus apostolorum legitur pontifici Paulum dixisse percussum : Feiat te Deus, paries dealbate. Et paulo post increpatus dixit : nesciebam, fratres, quod princeps populi esset. Scriptum |est enim : Princibem populi tui ne maledixeris ; non quia nesciebat, sed quia principem eum populi sub quadam urbanitate denegauit. Ita et hic dictum est : Dominus regnauit, irascantur bopuli, id est, nihil ultra nocituri ; quod non ad exhortationem, sed ad inrisionem uidetur potius pertinere. Quae figura dicitur astismos, latine urbana dictio, uenustatis

et facetiae causa composita. Sequitur qu? sedes super cheYubim, moueatur terra. Tu qui sedes, indicatiuus modus est secundae personae ; ad ipsum enim Dominum uerba conuertens hanc sententiam finit. Cherubim hebraeum nomen est significans plenitudinem scientiae ; ubi quasi in throno Ps. XCVIII, 22/23 Matth. 28, 18.

EcE72228-

22 dixit] Gerzz., dicit Gare£ sententiae Gerzz.

32/33 Act. 25, 5.

94/38 Act. 23, 5 ;

.

39 intisionem] Gerzz., derisionem Gare

44 haec

EXP. IN PS. XCVIII, 1-4

883

suo Dominum insidere manifestat. Nam et homines insidet, qui plenissima fide atque operum probitate complentur. Adiunxit, moueatur terra. Siue illud significat quod superius dixit, ?rascantur bopuli, siue magis ad conuersionem peccatores postulat commoueri, qui (sicut iam dictum est) £erra merito nuncupantur, quia terrena uitia concupiscunt. à; Dominus iW Sion magnus et excelsus super omnes populos. Vt Deum illum quem dixit sedere super cherubim, Dominum Christum euidenter aduerteres, expres-

sit, Dominus in Sion magnus, quiin Ierosolymitanis partibus homo apparere dignatus est. Et intende uerba quae dicit, Dominus magnus, ne quis eum pro passionis humilitate putaret esse temnibilem. Addidit e£ excelsus super omnes populos, quoniam ille quem irreligiosa mente con6 o tempserant, Rex excelsus super omnes populos cminebat. S20" autem interpretatur speculatio, quod est Ecclesia, in qua Dominus spiritaliter inesse reuerenda semper contemplatione monstratur. 9. Confiteantur nomini tuo magmo et terribili, 6 5 quoniam sancitum est. Post apparitionem carnis quae facta est in Sion, confitendum dicit populis Domino Saluatori, de quibus superius dictum est, irascantur populi. Sic enim in Ecclesia catholica cotidie fieri uidemus, ut qui prius fuerunt blasphemi, paulo post sint (Domino praestante) correcti. Magnum autem dictum est 10men eius, quia ubique dilatatum est ; zerrible, quia ipse uenturus est iudicare uiuos et 5^

mortuos; 1 -

8o

sancíum,

quia immaculata

et caelesti conuersa-

tione permansit ; sicut et alibi de ipso dicit : Quoniam magnificauit Dominus sanctum swwm ; sicut et Mariae dictum est ab angelo: $ropierea quod nascetur ex ie sanctum. uocabitur Fihus De. 4. Et honor Regis iudicium diligit : tu parasti aequitatem. Superius dixerat : confiteantur populi nomini tuo modo quemadmodum confiteri debeant euidenter exponit. Honor enim Regis est praedicatio gloriosa, quam illi semper offerimus confitendo. Judicium diligit, hoc est, ut deliberando atque tractando debeamus diligere Creatorem. Non enim ille aut labili uoluntate, aut caduca mente colendus

est; sed fixa et perspicabili deliberatione sententiae, sicut 8 vA solet semper puris cordibus apparere. Sequitur £w farasti aequitatem, ut agnoscerent homines ab 1pso hoc munus at-

93/74 Ps. 4, 4.

46 insedete Gare

Gerzz.

96/76 Luc. 1, 55.

insident e4.

93 de ipso dicit] Gerz., dicitur de ipso

PL 694

884

EXP. IN PS. XCVIII, 4-5

tribui, quo possint hanc intellegere, uel facere constanter ae-

9o

quitatem. Denique sensum istum euidentius sequens uersus ostendit. Siue (ut quibusdam placet) honor Regis est damnatio iusta nocentium, quoniam iniquitate punita gloria regis semper augetur.

Iudicium et iustitiam in Iacob tu fecisti. Iudiciwm fecitin populo fideli, quando ei donauit bonum malumque discernere ; 4ustitiam uero, cum relictis idolis Creatori suo humili deuotione seruire. Z4 lacob autem, in uno-

9 ^ meruit

quoque fideli dicit, quia nominis istius commemoratione populus deuotus ostenditur. T'4 fecisti, quia nemo est alius praeter ipsum qui instituit et firmauit Ecclesiam ; sicut dicit apostolus : Fundamentum enim aliud nemo potest bonere, raeIO [9] ler id. quod positum est, quod est Christus Iesus. 9. Exaltate Dominum Deum nostrum et adorate scabellum bedum eius, quoniam sanctus est. Venit ad secundam sectionem propheta, in qua populos deuotos commonet ut nomen Domini magnificare non desinant ; quaIO M^ tenus illum praedicando, ipsi potius exaltari posse uideantur. Ceterum ille humanis uiribus (sicut saepe dictum est) non indiget adiuuari, qui est summa uirtus, et totius maiestatis ado-

randa perfectio. Sequitur e£ adorate scabellum ^edum eius, quoniam sanctius est. Quoniam beatus Augustinus, diligentissimus exquisitor, corpus Domini quod de Maria uirgine sumpsit, scabellum diuinitatis eius asseruit debere sen- |. 530 tire, propter naturam humanitatis, quam est dignatus assumere ; illi enim uirtuti esse subiectum atque unitum, omnibus

creaturis constat excelsius, sicut dicit apostolus : Quod infir-

II

^

120

I2 ^

mum

est Dei fortius est hominibus; et alibi de eodem

media-

tore Dei et hominum homine Christo Iesu apostolus dicit : Propter quod. Deus exaltawit illum. et donauit illi nomen. quod est supra omne nomen, ut in nomine Iesu omne genu flectatur caelesttum, terrestrium et infernorum ; nunc dicendum nobis est quid in isto uersu

fedes eius significare uideantur,

scilicet

stabilitatem diuinitatis, quae semper in naturae suae omnipotenti gloria tamquam pedum indefecta stabilitas perseuerat. Huius ergo Verbi assumptum corpus, quamuis gloriosum, quamuis magnum, quamuis sit adorabile; tamen propter humilitatem humanitatis, scabellum $edum competenter accipimus. Nam cum ipse dicat : Caelum mihi sedes est ; terra 99/100 I Cor. 5, rr. 114/115 I Cor. r, 25.

109/113 cfr Aug. Ex. ps. 98, 9, 20/21 — CC 39, 1385. 117/119 Phil. 2, 9-10. 126/127 Is. 66, 1.

81 possunt Gerzz. 98 formauit z4z4. 102 (e? 109 ?) sanctum Gerzz., corr. a. 74., Garet cum r et g (cfr 1. 130 sgg.) 105 exaltate Gerzz, 111/112 sentiti Gerzz. 118 supra] Gerzz., super Gare

PL 695

EXP,IN autem, scabellum

15) o

$edum

PS. XCVIII, 5-2 meorum,

corpus

885

terrenum

quod

de

Maria uirgine sumpsit, bene (ut opinor) eadem similitudine scabellum bedum eius probatur intellegi. Et nota quia non dixit : Quoniam sanctum est; sed: quoniam sanctus est ; scilicet ut corpus a deitate mentis contemplatione diScerneres, sed ad unam personam referres, id est ad Verbum

E25

140

quod caro factum est et habitauit in nobis. Pedes etiam diuinitatis per tropologiam dicit, sicut et scabellum dictum est. Etiam sic forsitan debemus accipere, ut extrema temporis designet, quando Dominus incarnari dignatus est. Vnde et Ioannes euangelista dicit : Filioli, nouissima hora est ; Paulus quoque apostolus dicit : Cum uenisset. plenitudo temporum, misit Deus Filium suwm factum ex muliere, factum sub lege. 6. Moyses et Aaron in sacerdotibus eius et Samuel

inier eos

qui inuocant

momen

eius

; inuocabant

Do-

minwum et ipse exaudiebat eos. Ideo priscae auctoritatis magnos uiros posuit, eisque gratiam Domini asserit fuisse concessam, ut ad similem deuotionem fideles populos incita14 I ret. Et nota quia hic Moysen sacerdotem dicit, dum sic in Heptateucho non legatur ; qui etsi hostias non offerebat, sicut A avon frater ipsius, uota tamen populorum coram Deo semper exhibuit, quod sacerdotis officium esse monstratur. Quapropter merito et hic sacerdos dicitur, qui magnis precibus, 150 irascente Domino, pro populo supplicauit. Saswuel autem in templo Domini praedicabili sanctitate conuersatus est, qui Dauid unxit in regem. Sed quoniam sacerdotis non accepit officium (quia erat de tribu Ephraim, unde sacerdotes fieri non licebat), addidit de ipso, nter eos qus inuocant no"6" 6éius, quia nominatim percurri non poterat, quos multitudo infinita dilatabat. Adiecit /nuocabant Dominum et ipse exaudiebat eos. Quantum ualeat sinceritas orationis in breuitate declaratum est, quia fideliter supplicantes efficaciter audiebat. 16o 9. In columna nubis loquebatur ad eos, quia custodiebanti testimonia eius et praecepta eius quae dedit llis. Non uacat quod dictum est in columma nubis, quia semper ista in aedifico domus pro fortitudine ponitur et decore. In hac igitur specie loquebatur illis Domi165 nus, quae uenturam fabricam Ecclesiae nuntiabat. Sed quia illis tunc per 4ubem uerba fecit, nobis per sanctum scabellum 132/133 Ioh. rz, 14.

137 I Ioh. 2, 18.

138/139 Gal. 4, 4.

130 sanctum ... sanctus] Gerzz. (cfr /. 102 e£ /Aug., Joc. ciz.), sanctus ... sanctum Garez 155 petcurri] Gerzz., percurrere Gare

160 quia] oz. r

163 edificio] Germ.

(— actio aedificandi, cfr LLL, I, 919, 67 sq4.), aedificatione Gare£ Gerzz., etgo Garet

164 igitur]

886

170

EXP.

IN PS. XCVIII; 7-9

suum, id est per incarnationem et loqui euidentius et apparere dignatus est. O scabellum omnibus templis excelsius, omnibus spiritalibus creaturis multo praestantius ! sicut dicit apostolus : Cwi autem angelorum dixit : sede a dextris meis ? Sed quid mirum, si ille scabellum dicitur, qui se uermi, scara-

L7

180

185

baeo, herbae fullonum, et angulari lapidi comparauit, non uilitatis intuitu, sed humilitatis affectu ; quam sumendo tantum fecit excelsam, quantum prius fuit in hoc mundo paruissima ? Sequitur qu£a custodiebant testimonia eius et praecepta eius, quae dedit illis. Reddit causas quare eos exaudire Dominus dignaretur, quia ipse illum uere diligit, qui eius mandata custodit, sicut ipse discipulis dicit : S? me dilgitis, mandata mea seruate. Testimonium est per signa aliqua praecedentis rei posita significatio, sicut in Heptateucho dicit : hoc erit uobis $n testimonio. Praecepta enim pertinent ad legem quam per Moysen uisi sunt accepisse. Vnde ostenditur efficacissime placere Deo, quando a nobis eius completur imperium. 8. Domine

Deus

noster,

tu exaudiebas

eos

; Deus,

iu propitius fuisti illis et uindicans in omnia studia eorum. Dicendo, tu exaudiebas et tu illis bropiius fuisti, ostendit quidem desideria sanctorum in bonis petitionibus fuisse completa, eosque beneficia suscepisse, 190 quae uidebantur necessario postulari. Sed addidit e? «windicans in omnia studia eorum. Hoc propterea positum est, ne semper nos quaereremus audiri, quando utrumque in ipsis uidetur impletum. Cognoscimus enim eos, et interdum exauditos fuisse cum peterent prospera et iterum i» studia windicatum, ne humana illis elatio surripere po195 eorum tuisset. Nam quamuis aliqui fideles sint, et magna deuotione uenerandi, oportet in eis pro tempore windicari, ne cor eorum ad superbiam uideatur posse deduci, sicut et apostolus dicit : Et ne magnitudo reuelationum extollat me, datus est mihi 200 stimulus carnis meae angelus satanae, qui me colaphizet. Propter quod ter Dominum rogauit ut discederet a me ; el dixit mihi : sufficit tibi gratia mea : nam wirtus in. infirmitate. perficitur. Quapropter audiuimus exauditos et in eis intellegamus etiam uindicatum ; ut cognoscamus misericordem Christum utrum20 A que fecisse propitium. 9. Exaltate Dominum Deum nosirum et adorate in monie sancto eius, quoniam samctus est Dominus 1*0 Hebr. 1, 15.

12, 7-9.

170 dixit angclorum

178/179 Ioh. 14, 15.

181 Ios. 24, 27.

: — Gare?

Gerzi., testimonium Gare

^ 1573 uilitatis] utilitatis eZ.

183 deum Gerz.

199/202 II Cor.

181 testimonio]

197 eis] Gerzz., eos Gare

PL 696

EZSPIN Deus

PS. XCVIIL

:9-XCIX, 1

887

noster. Et superius quidem pars uersus istius legitur,

ubi facta diuisio est ; sed ibi subiunctum est e? adorate

sca-

210 bellum. pedum eius ; hic autem non montem, sed im monte sancto Dominwm praecepit adorari. Quod ad montem Sion (qui est Ecclesia) referri posse non dubium est, quae est montium mons et sancta sanctorum, cuius ipse habitator est Christus. Sic utrumque in sancta Ecclesia dicit esse 21 I faciendum. Notandum est autem quod sanctum Dominum in sancto monte praecepit adorandum, quoniam sicut laus eius non conuenit ori prauo, ita nec eius culturae loci potest congruere turpitudo. Conclusio psalmi. Consideremus faciem huius psalmi, quasi duobus luminiN N o bus splendere pulcherrimis. Incredulos terret, ut ad supplicationem deuotissimam perducantur ; fidelibus Christum Dominum adorare praecipit, quia ipse nouit exaudire quos diligit. Beata plebs quae de tali gaudet imperio : uitale quippe desiderium est agnoscere et amare Creatorem. Quapropter exsulta22; tionem nobis moueat auditus Dominus Christus. Fidelis serui est diligere dominantem. Nam qui non habet carissimum gubernatorem suum, ipse se profitetur horrendum. Natura quippe rerum est, ut ab eo te diligi posse nullatenus arbitreris, quem cara mente non appetis. Diligamus igitur, ut amemur ; 230 quaeramus,

ut inueniamus ; pulsemus,

ut ad eum

accedere

ualeamus. Contra omnes amentias est eum tepide quaerere, quem tibi cognoscis aeterna beneficia posse praestare. EXPOSITIO

IN PSALMVM

XCIX.

1. Psalmus in confessione. Cum frequenter in psalmis posita sit pro rerum opportunitate confessio, hic tamen in titulo singulariter probatur ascripta ; reuera, quia totus hic psalmus ad utrasque pertinet confessiones. Vna est quando nostra deplorantes, culpabiles nos reosque profitemur v^ peccata et misericordiam Domini concedendam nobis piis fletibus exoramus. Altera, cum siue nobis beneficia collata laudamus, siue

aliis praestita cum magna exsultatione ueneramur. Confessio ET

enim quasi confatio dicitur, siue paenitentia, siue laus multo-

:o rum ore celebrata ; quae ideo sic dicitur, ut ad plurimos pertinere monstretur. Ps. XCIX, 9 cft Vatto de Ling. lat. p. 76, 15.

211 adorate Gerz:. 222 praecepit Gerzz. Ps. XCIX, 1 dum Gerz.

11252)* PL

697

888

EXP. IN PS. XCLIX, 1-2 Diuisio psalmi.

15

In prima parte psalmi propheta commonet uniuersitatem, ut Dominum debeat sub magna iucunditate laudare, quia tanti Domini triste non decet seruitium. Et ne semper hoc genere confessionis utendum crederet Christianus, secunda parte dicit, ut malorum nostrorum delicta paenitentes, indul-

gentiae ipsius portas intrare mereamur, quia miséricordia eius permanet in aeternum.

20

25

30

Expositio psalmi. 2. Iubilate Deo, omnis terra. Sollicitus propheta de populo fideli, ne se putaret sub anxietate tristitiae Christo Domino seruiturum, primum a iubilatione coepit, quia ipsa est iusti perfecta deuotio Domino sub mentis iucunditate famulari, sicut et apostolus monet : Semper gaudete, sine «ntermissione orate, in omnibus gratias agite. Et ne quis se minime crederet euocatum, addidit omms terra ; ut ipse inter homines non uideatur existere, qui hanc uocem detrectat audire. Iubilatio est enim (sicut saepe diximus) magno mentis gaudio commoueri, non tamen in articulata uerba prorumpere. Nam quod dixit: 4ub2/ate, et subiunxit: omnis terra, frequenter et per casus nominum discrepantes, magnos indicat sensus. Nam cum £e77a singulari numero denuntietur, 24b:late dicit, quod ad pluralem numerum certum est pertinere ; ut hanc

SCHE 35

£erram

ad homines, non ad tellurem aestimares esse

referendam, quod allegorice constat intellegi. Allegoria est enim figura aliud dicens, et aliud significans. Seruite

Domino

in laetitia

; àntrate

àn conspectu

eius in exsultatione. Licet seruitia Domini diuersis uideantur officiis expediri, ut sunt ordines ecclesiastici, monasteria fidelium, eremitae solitarii, laici deuoti ; omnia tamen ad ista 40

tria uerba proprie referuntur, ut Domino sub laetitia seruiatur, non in murmuratione

aut amaritudine mentis, sicut fa-

ctum est in deserto, quando contra Dominum iudaicus popu-

45

lus murmurauit. Sed ista /aett?a utique caritas est, quae (sicut dicit apostolus) «om inflatur, non agit berberam, non est ambitiosa et reliqua quae hanc uirtutem egregiam mirabili narratione describunt. Quapropter illi sub laetitia Domino seruiunt qui eum supra cuncta diligunt et inuicem se fraterna caritate respiciunt. O libera seruitus ! a seruitium supra cunctas dominationes

5o

eximium,

quibus talis laetitia tribuitur,

qualis in regnorum gloria non habetur ! Sed istam laetitiam 23/24 I "Thess. 5, 16-18. 27 magnae Gerzz. corr.

44/45 I Cor. 13, 4-5.

DIE 698

EXP.

IN PS. XCIX, 2-4

889

quae in hoc mundo praecipitur, uide quale praemium subsequatur. Dicit enim : 2ntrate in conspeciu eius in exsultat?one. Multo difficilius, multo praestantius est ante tanti iudicis gaudere conspectum, ubi sic conuenire conscientia com55

monetur, ut gaudia tunc sumat humilitatis, quando superbis

6o

tur Iudaeorum, qui Dominum Saluatorem non putando Deum,

omnibus probatur esse terribilis. : 3. Scitote quod Dominus ipse est Deus ; ipse fecit nos eti non ipsi nos ; nos autem populus eius et oues jascuae eius. In capite uersus huius contra perfidiam loqui-

in Creatorem suum manus inicere praesumpserunt. Scitote, dicit, intellegite, quod iste Dominus quem Dei Filium minime credidistis, 2Pse est Deus qui caelum fecit et terram, qui nos quoque ad suam imaginem similitudinemque plasmauit. 65 Et ne putarent humanam creationem patrum semini esse deputandam, adiecit e£ nom ips? nos. Nam quamuis natiuitati nostrae ministerium praebeat carnalis operatio, tamen ille in hunc mundum nos probatur adducere, qui cuncta facit ad existentiam peruenire. Sequitur nos autem populus eius 79 ei oues pbascuae eius. Venit ad populum fidelem per comparationes pulcherrimas, quid sit ostendens. Owes, quia simplices sunt et ipse earum pastor est uerus. Pascua etus, id est diuinarum scripturarum copiosa et dulcis epulatio. Ipsa sunt $asc«a quibus fidelis anima saginatur et ad futurae beatitudinis amoena perducitur. Sic istis tribus uersibus com75 plexus est quid agere, quid credere, quid intellegere debeat Christianus. 4. Intrate portas eius in confessionem, atria eius in hymnis confessionum. Laudate nomen eius. Venit 8o ad secundam partem, ut quia superius dixerat in Domini laudibus esse iubilandum, nunc doceret quemadmodum illi unusquisque debeat confiteri. Portae Domini sunt humilis paenitentia, baptismum sacrum, caritas sancta, eleemosynae, misericordia, ceteraque mandata, per quae ad eius possumus 85 peruenire conspectum.

90

Hortatur

ergo propheta ut per hanc

humilitatis confessionem, primo ianuas misericordiae Domini intrare debeamus, ne nos extra ouilia saeuientis lupi possit rapacitas inuenire. Adiecit atria eius àn hymnis confessionum. Airia eius et hic subaudis, éntrate. Significat enim prophetas, euangelistas et quicumque (Domino aspirante) docuerunt. Dicta enim illorum Domini constat esse palatia, quando ipse in eis inuenitur, si deuota mente perquiritur. Sed ut hanc confessionem diuideres a priore, posuit, 27

57 quod] quoniam 24zd. eum g 78 confessione r c Gare

62 dicit] Gerzz., dixit Garez 83/84 misericordes Gerz.

63 fecit caelum

B 352 PL 699

890 95

IOO

105

EXP..IN

PS. XCIX, 4-C, 1

hymnis, qualis fuit illa Domini Saluatoris cum dixit : Confitebor tibi, Pater Domine caeli et terrae. Non enim pro suis peccatis aliquid confessus est, sed laudes Patri sincera dilectione persoluit. Congruus enim ordo seruatus est, quia dum illa prius offertur, ista iam secura subsequitur. Addidit: laudate nomen eius ; ubi ponenda subdistinctio est, quia sequenti uersui constat esse iungendum. 5. Quoniam suauis est Dominus, in aeternum misericordia eius, et usque in saeculum saeculi ueritas eius. Ne quis se putaret laudando fatigari, aut continuo labore flaccescere, causam reddidit quare praedicandum est nomen eius ; id est quoniam suauis est Dominus. Quando enim prouenit in suauitate defectus, aut potest animus expleri, ubi semper proficit appetitus ? Delectatio ista nescit

habere fastidium, ubi sic mens consolata reficitur, ut nullate-

IIO

115

I20

nus tamen eius desideria deponantur. Et ne suauitatem, quam dixit, crederes esse temporalem, in aeternum dicit eius misericordiam permanere, quia cum semel praestiterit futura bona, ab ipso tamen perpetue seruantur illaesa. Adiecit et usque in saeculum saeculi ueritas eius. Saeculwm saeculi, et istud significat quod nunc agitur, et illud quod credimus esse uenturum, quoniam et hic est ueritas Domini, sicut legitur : Veritas de terra orta est et in illo saeculo, ubi promissionum eius dona complentur et ipse cum sanctis suis gloriosa perennitate regnabit. Conclusio psalmi. Mirabiliter hic psalmus utrasque nos confessiones edocuit, ut et alacres Domino iubilemus et peccatorum nostrorum uulnera sine intermissione plangamus. In hoc enim mundo utrumque necessarium est, ut nec in tristitia desperet Dei seruus, nec

125

130

iterum animus eius prosperis reddatur elatus. Nam sicut sanitas hominis humorum pace consistit, ita perfectus est Christianus qui fuerit inter harum rerum uicissitudinem immobiliter temperatus. Suscipiamus ergo alacri mente quae dicta sunt. Qualis enim sit ista deploratio ex hoc datur intellegi, ut in ea praecipiatur Dominus esse laudandus ; merito, quia inde prouectus euenit, non reatus ; non poena, sed praemia ; non defor-

mis seruitus, sed pulchra libertas.

EXPOSITIO

IN PSALMVM

C.

1. Psalmus ipsi Dauid. Quamuis tituli ab historiis tracti uirtutem uideantur indicare psalmorum, tamen et sim94/95 Matth. 11, 25.

116 Ps. 84, 12.

104 flaccessere Gerzz., e£ £ eras.

BEP

IO

E

UINOGESHAC,.I

89r

plices idem continere noscuntur. Est siquidem textus iste mirabilis et in forma perfectae sanctitatis inclusus, qui centenarium fructum debeàt exspecatre praemiorum. Sed ideo uerba noscitur praemisisse notissima, ut eius uirtus simplex atque perspicua sensus lucidissimos ac nimis honorabiles indicaret. Psalmus enim sanctam significat operationem. 75s? Dausd ubi ponitur, totum Christi uirtutibus applicatur, ut nihil de isto terreno rege intellegas, sed omnia de illo caelesti dicta cognoscas fuisse.

P 790

Diuisio psalmi. Congregatio illa sanctorum quam per uniuersum mundum catholica parit et multiplicat semper Ecclesia. In prima parte psalmi cantare se dicit Domino misericordiam et iudiciw consortiaque refugere pessimorum. Secunda parte fideles se asserit diligere, et cum eis gratissima habitatione uersari; daemonas autem cum suis immissionibus de suo corde

20

repellere, quos nouit cum Dei famulis non habere ullatenus portionem ; ut tali institutione formati et appetere bona et mala renuere debeamus. Expositio psalmi. Misevicordiam

25

et

iudicium

camtabo

: tibi,

Do-

mine, psallam. Caelestis in terra multitudo beatorum protulit initium, quod breuiter cuncta concluderet. Potestas enim Domini semper aut miseretur, aut iudicat. Sed neque misericordia ipsius sine 4wdicio, neque 2udicium sine misericordia reperitur; utraque enim se mutua. societate coniungunt ; nec factum eius aliquod prouenit, quod non plenum

cunctis esse uirtutibus

sentiatur. Nam

sicut hic dixit,

misericordiam et iudicium, alibi dicit pro his duobus no20

minibus, ?ustitia et pax ; et iterum, misericordia et ueritas ; uel,

iustitia et iudicium braeparatio sedis tuae ; ut ubique Deum pium demonstret et iustum. Quod genus locutionis inter propria scripturae diuinae connumerari posse non dubium est. Nam et in illo aduentus sui tempore glorioso, primo loco si-

facit, quando dicit : Venite, benedicli Palris mei, et cetera ; sed non sine aequitate, quia fidelibus suis pro-

25 sericordiam

40

missa restituit. Postea uero éudiciwm sequitur, cum dixerit impiis : Discedite a me, maledicti, in ignem aeternum ; quod tamen non est sine pietate, quoniam post multam patientiam noscitur proferre uindictam. Vides ergo haec duo et consentanea sibi esse et suis ordinibus collocata radiare. Audiant itaque misericordem Dominum peccatores, qui de sua nequiter salute desperant; intellegant superbi Iudicem, qui malum Ps. C,809 Ps. 84, 11.

31 Ps. 88, 15.

Ps. C, 11 fuisse cognoscas

— Gare

35/36 Matth. 25, 34.

38 Matth. 25,41.

17 daemonas] Gerz., daemones Gare

| 535

892 45

$0

55

6o

EXP.

IN-BSw6,

13

suum non aestimant esse puniendum. Ita hic totum compendiose plenissimeque cantatum est, quoniam in his duobus sermonibus et cuncta opera Domini et totius Ecclesiae aedificatio probatur esse narrata. Adiecit: 4202, Domine, bsallam. Domino $jsallit qui bonis factis suis eum placare contendit. Ipsa est enim suauissima uirtus harmoniae, quando uox cognoscitur operibus consonare. Nam si hae duae res discrepabili sibi uarietate dissentiant, nequaquam possunt psalmodiae temperatam efficere cantilenam, nec ad aures Domini uenit, quod se mutua contrarietate confundit. 2, Et intellegam in uia immaculata, quando ucnies ad me. Hic uersus de superioribus pendet. Nam si disciplinabilis illa psalmodia competenter dirigatur ad Dominum, uide quid praestat ; ut intellegat

in

nat;

quia Christus Dominus

wia

immaculata,

quando ad se Dominus uenire dignetur, quem magnopere sustinebat. I ntellegam dicit, id est credam puro cordis affectu ; ut quod oculis carnalibus non uidebat, uiuaciter conspiceret animae desiderantis adnisu. Et quoniam tale desiderium Spiritaliter iam uidentis erat, dicit quemadmodum uenire dispo2n uia

scilicet immaculata,

peccata non habuit, qui et per hunc mundum immaculatis 65 gressibus ambulauit. Hoc est enim quod dicit : e£ 2 ntellegam ?n uia immaculata, quando uenies ad me. Perambulabam

SCHE

in innocentia

cordis

mei, in medio

domus tuae. Hypotheticus denuo syllogismus aperitur : si iustus perambulat in innocentia cordis in medio domus Domi79 ni, non proponit ante oculos suos rem malam ; attamen iustus perambulat in innocentia cordis in medio domus Domini ; non proponit igitur ante oculos suos rem malam. Nunc sequentia uideamus. Dicendo, ferambulabam, ostendit uitam mundi istius non se studiosissime perquisisse, sed tamquam transi75 toriam fuisse decursam. Ac deinde, quid possit nnocentia paucis uerbis absoluitur, ut i» medio domus Dei habitare mereretur, quatenus et reliquis bonum exemplum praebeat et ipsa honorabili conuersatione reluceat. Nam quantum ualeat innocentia hinc datur intellegi, ut propter gratissimam 8o simplicitatem in columbae specie Spiritus sanctus appareret et propter mansuetudinem beatam Agnum se uocare Dei Filius elegisset : designans quoniam illa caelestis et uera sapientia in pectoribus placidis atque humilibus conquiescat. 9. Non $roponebam ante oculos meos rem malam 4 85 facientes braeuaricationes odiui. Non adhaesit hi hi. Quoniam superius dixit ambulasse se in medio Ecclesiae «* innocentia cordis sui, nunc per figuram aetiologiam, quae latine appellatur causae redditio, hoc duobus 44/45 cornpediose Gerzz. 48 placere Gerzz., corr. a. pr. 50 haec Gerzz. corr. 64 et per] oz. Gerzz. 68 tuae] Gerzz. cuz r (praeter M K T), meae Garet cum g 92 sequentiam Gerzz.

PI 701

EXP.

IN PS. C, 3-5

893

modis exponit : primo dicens usque ad positam diuisionem 9o

cum uitiosis se non habuisse consortium ; deinde usque

ad

finem psalmi, asserit cum fidelibus suam se posuisse nihilominus portionem et de corde suo diaboli fugasse uersutias. Sic maximam partem huius psalmi haec figura cognoscitur esse complexa. Nunc ad exponenda uerba redeamus. Qui Deum 95

IOO

105

IIO

credit ultorem, rem fnalam ante cordis sui lumina non proponit, quia necesse est ut despiciat terrena qui noscitur considerare caelestia. Sed qui in mundo erat, vem malam ante oculos suos quomodo poterat non habere, nisi quia illi talia displicebant, nec eorum uitiosa delectatione capiebatur ? Iuste ergo dixit sancta congregatio, ante oculos cordis sui se non posuisse nequitias, quas de penetralibus suae mentis excluses rat. Recte siquidem illas res uidere non dicimur, quas nullidelectationibus intuemur. Sequitur fac?entes praewaricaiones odiui. Exposuit quemadmodum mala ad eius non potuerint internos oculos peruenire, quia $raeuaricationes hominum iugiter habuit odiosas. Illas enim res unusquisque respicere dicitur, quas et diligere posse iudicatur ; nam quamuis ante faciem nostram ueniant, tamen in conspectu mentis nostrae non sunt, quae exsecrabili abominatione refugimus. Addidit »o» adhaesit mihi. Hoc comma omnino suspensum

IIS

est; desiderat enim caput uersus sequentis, id est, cov

$rauwm ; quod frequenter factum secundum Hebraeos in psalterii uersibus inuenimus. Cor enim $rauwwm adhaerere non potest, nisi peccatorum iniquitate distortis. Inuicem quippe sibi aequalia uota glutinantur et e diuerso diuiduntur quaecumque contraria sunt ; nec prauum recto conuenit, quia

I20

125

morum uarietate dissentit. Hic autem status incidit coniecturalis, ubi quaeritur aut cum quibus conuiuat, aut quomodo uiuat. 4. Cor $rauum ; declinantes a me malignos nom agnoscebam. Diximus cor $rauwm superioribus esse iungendum, ut absoluta sententia subsequatur. Declinantes a me malignos nom agnoscebam. Declimantes a me malignos, haereticos dicit, qui prauis dogmatibus a catholica praedicatione dissentiunt et declinantes semitas rectas, per uias pessimas se auditoresque deducunt. Now agnoscebam dixit, quoniam cum se baptizatos atque signatos asserant, non in eis agnoscitur diuina dilectio, qui blasphemi probantur in Domino. Illi enim Christiani ueraciter recognoscuntur, qui se fidei prauitate non polluunt. 5. Detrahentem aduersus proximum suum occulDetrahit haereticus catholico, ie, hunc ersequebar. quando absentem aliqua oblocutione dilacerat; nec audet 109 execrabili abominatione] Gerzz., abominabili exsecta106 unusquis Gerz. 128 pet] ozz. Gerzz. tione Gare? (cfr /. 211/212)

PL 702

894 135

140

EXP. IN PS. C, 5-6

palam contendere, qui se nouit irrationabilia uindicare. Hos dicit persequendos, ut ad ueritatis studia concitentur, qui decepti uariis quaestionibus eluduntur. Proximum enim dicimus et carnis nobis societate coniunctum et aliqua legis uicinitate sociatum. Nam dum quidam eorum nobiscum uetus ac nouum testamentum suscipere uideantur, recte tamen intellegere scripturas diuinas detestabili uoluntate contemnunt. Sujerbo oculo et insatiabili corde, cum hoc simul

non edebam. Duo esse dicit genera perfidorum. Vnum (sicut superius posuit) quod proximis detrahit ; sed illud iam, quemadmodum curari possit, ostendit. Aliud uero quod swerbo

145 oculo, id est uoluntate praetumida e£ insatiabili corde a blasphemiis non recedit, sic dicit esse uitandum, ut iam nec

150

ipsum cum eodem debeamus inire conuiuium, ne aures Christianorum abominandis sermonibus inquinentur. Sed et hoc, acrius quidem tamen genus curationis indultum est, ut cum se mens impia sanctis uiris exsecrabilem uiderit factam, errorem suum adhibita satisfactione recorrigat. Nam si apostolus

dicit de Christianis male uiuentibus,

155

cum

his ec cibum su-

mere, quanto magis hoc fieri conuenit de truculentis atque obstinatis haereticis! Siue hoc spiritaliter intellegendum est de corpore Domini Saluatoris, ut cum illis communicatio non edatur, a quibus fides christiana discerpitur. Et intende quia siue superiora quae dicta sunt, siue quae in secunda diuisione

dicenda sunt, omnia pertinent ad statum coniecturalem,

160

quo maxime diserta oratorum exercentur ingenia. 6. Oculi mei super fideles terrae, ut sedeamt

mecum

; ambulans

in uia immaculata,

hic mihi

in

hi mi-

nistrabat. Sancta illa congregatio uenit ad secundam partem et sicut superius abominabiles sibi reddidit infideles, ita nunc recte credentium uirorum desiderat habere consortium. Illos enim cordis oculos quos auertebat a pessimis, nunc se profitetur sociare cum sanctis. Fideles terrae dicit, qui per totum mundum habitant Christiani.

170

Sedeant autem mecum ;

id est, in fidei unitate permaneant. Per hunc enim situm et requies designatur et immobilitas mentis ostenditur. Volunt hoc aliqui propter excellentiam dictorum et Christo Domino euidenter aptare ; sed subito non est permutatio facienda, ubi se tantum introducta potest explicare persona. Sequitur am-

bulans

in

uia

immaculata,

hic

mihi

ministrabat.

Haec est reuera fidelium Christianorum manifesta probatio

75

p 354

et sua uita clarescere et ministrorum conuersatione relucere,

sicut iam in septimo decimo psalmo dictum est : Cum sancto 152/153 I Cot. 5, 11.

171 subita Gerzz,

172 tamen Gerzz. ed.

176 decimo septimo — Gare;

PL 705

EXP. IN PS. C, 6-8

180

895

sancius eris el cum. wiro innocente, innocens eris et cum. electo electus eris et cum beruerso subuerteris. Sed quamuis hoc nec a laicis uideatur exceptum, tamen specialiter sacerdotibus probatur impositum, ut tales ministros habeant, qui diuinis regulis non repugnent. *. Non habitabit àm medio domus meae qui facit superbiam. Adhuc*in dictis superioribus perseuerat ; negat enim cum superbis sibi fuisse aliquam portionem, ne crederetur eos probasse, quorum familiaritatem sibi uidebatur adiungere. Illud autem quod posuit : /» medio domus meae, hoc uult intellegi, quia nihil commissum talibus habuit, nullo honore praeminuit, nulla potestate laetatus est ; ut quasi 2^ medio domaws esse uideretur, cui patrisfamilias serenus ani-

190

195

200

205

210

mus arridebat. Vnde cognoscimus talia nos habere debere in susceptis iudicia, ut nullatenus pessimis hominibus faueamus; nec nobis grati uideantur esse, qui morum prauitate uitandi sunt. Qui loquitur iniqua, mom direxit im conspectu oculorum meorum. Et hic quoque uersus ad superiora respondet. Dicit enim sibi non placuisse, qui aut iniquis detractionibus, aut prauis noscebatur studere colloquiis. I2 quum enim ad totum pertinet quod diuina pietas exsecratur. Noc direxit, significat, non profecit. Illos enim dirigi dicimus, qui accedendo proficiunt, aut aliqua prosperitate meliorantur ; quod utique non solet eis contingere qui tortuosis student semitis ambulare. 8. In matutinis interijiciebam omnes peccatores ierrae. Postquam dixit malorum se fugisse consortia, unde plerumque possunt euenire peccata, nunc ad mentis suae interiora conuersus, illam pestem tyrannicam, uastatricem generis humani, id est prauam daemonum suggestionem, quemadmodum de penetralibus suis expulerit, decenter exponit. In matutinis, in ipsis uidelicet initiis dicit, quando in nobis suggestiones diabolicae uelut dubia crepuscula coepe- PL rint apparere, tunc oratione debent eici, tunc abominabili 704 exsecratione

215

detrudi,

ne

paulatim

noxie

crescentes,

uelut

dies nos nebulosissima comprehendat. Peccaíores autem terrae sunt daemones, qui uniuersam carnem deducunt prauis immissionibus ad reatum. Peccaftores enim iuste dicuntur, quoniam peccatores faciunt. Ipsi ergo cum suis operibus interficiuntur,

animae

hominum

sine dubitatione

saluantur.

Hoc autem fieri manifestum est, quando nobis compunctio lacrimarum diuini roris miseratione confertur. Neque enim 176/178 Ps. 17, 26-27. 182 habi181 repugnant Gerz. 178 petuerteris Gerzz. 177 electu Gerzz. 187 talibus] talis Gerzz. (corr. a. 186 illud] Gerz.,istud Gare tauit Gerzz. 190/191 in susceptis debere — Gerzz. 189 pattisfamiliae Gerzz. 7m.), Gare 199 dirigere Gerzz.

896 220

225

EXP. IN PS. C, 8

eam, quando uolumus offerre, praeualemus ; sed tunc impenditur, quando ipsius largitate praestatur. Vi disperdam de ciuitate Domini omnes qui operantur iniquitatem. Ciuitatem Domini animam piam patres esse dixerunt, unde diabolus disperditur, quando a sua intentione remouetur. O crudelis, o tyrannicae voluntatis iniquitas! Non sufficit quia homines mori fecit, sed adhuc ne recuperati possint uiuere, uehementer insistit. Sed tu, Domi-

ne, qui uides impudentissimum hostem, praesta ualidam defensionem, ne ille ad uotum suum perueniat, qui te nobis infacere insatiabili calliditate festinat. Tuis te uerbis, tuis commonitionibus exoramus : JIwdica, Domine, nocentes

230 fensum

me, expugna impugnantes me. Abprehende arma et scutum et exsurge 1n, adiutorium mali.

229

Conclusio psalmi. Cognouimus qualis fuerit iste sanctissimus qui in medio domus diuinae misericordiam et iudicium Domini pura mente cantauit;

quemadmodum

malos

absolute

uitauerit,

bonis

autem fuerit gratissima societate coniunctus ; concupiscentias cordis sui saluberrima deliberatione proiecerit, ut merito hunc numerum obtinuisse uideatur, qui speciem desiderabilis 240 coronae digitorum, dexterae manus inflexione designat. Hoc donum martyrum, hoc est uirginum munus et quidquid est eximium in Ecclesia, tali fructu peruenire demonstratur ad praemium ; sicut dicit apostolus : De reliquo reposita est mihi corona. iustitiae, quam reddet mihi Dominus in illa die iustus 245 ?wdex. Orbis ipse terrarum hoc schemate fertur ambiri. Caelum innumeris auctoribus legimus esse conuexum. Stellas uidemus sphaerica rotunditate fulgentes ;solem ipsum circuli pulchritudine radiare ; lunam quoque certum est in hanc uenire formam, quando noscitur esse perfecta. Et ideo conside250 remus cuius haec persona sit meriti, cuius elegantiae comprobetur ; ut in hoc calculo posita esse uideatur, qui et praemiorum ingentium continet dignitatem et creaturarum caelestium portat imaginem. Pudet enim dicere peccatis obnoxium centenarii numeri fecunditate prouectum ; et quod sanctorum di235 ximus meritis applicatum, indigno mihi fuisse collatum. Sed praestet diuina potentia, ut ad iudicationem suam gaudere nos faciat remissione procul dubio peccatorum et non pro meritis nostris damnet, qui liberare solus praeualet confitentes. 231/233 Ps. 24, 1-2.

243/245 II Tim. 4, 8.

21* animas Gerzz. 220/221 penditur Gerzz, 227 recupetati] Gerzz. PL, tecuperati Garez 245 schema ...ambite Gerz. 251 hoc] Gerzz., ozz. Garet 254 ptouecto Gerzz., corr. a. zz. 256 ut] nihil aZ. e£ exp. Ger. 259 remissionem Gerz. peccatorum] condonas add. Gerzz. in zzarg. a. zz. 258 confitentes] explicit psalmus C deo gracias amen ad4. Gerzz, e£ in pag. sequenti a. zz. Odalricus Baw (ambo uerba eras.) Balduinus.

P 555

EXP. IN PS.CE, 1 EXPOSITIO

IN PSALMVM

897 CI.

p. 536

1. Oratio pauperis, cum. anxius fuerit et coram Domino effuderit brecem suam. Quamuis aliqui praesentem psalmum Domino Saluatori aptandum esse putauerint, conueniens tamen uidetur afflicti magis et gementis pauperis, ; Sicut et titulus ipse continet, introducere in hac relatione personam, quia multa sunt quae illi immaculatae sanctae incarnationi nequeunt conuenire. Et primum, quod a^»x?us nusquam fuisse legitur Dominus Christus. Anxius est enim qui in graui discrimine constitutus, nullam partem, quam sequi 1o debeat, nouit eligere. Deinde quod in textu psalmi habet : Oblitus

sum

manducare

banem

meum

; etillud:

quia

cinerem sicut $anem manducabam ei potum meum cum fletu temperabam. A facie irae et andignationas iuae quia eleuans elisisti me. Et alia quae cum labore 1; maximo uindicantur, si ipsi Domino consentiamus aptari. Sed quoniam grauiter uulneratum, et duris calamitatibus plenum, orationem fundere conueniebat assiduam, anxii? pauperis persona congruenter apposita est ; cuius uocem nec uerecundia ulla comprimeret, nec indigentiae necessitas abstineret. Nam 20 cum dicit, coram

Domino,

talem orationem uult intellegi,

quae de sacculis animae ante pedes regios quasi aurei metalli copia decora fundatur. Vix enim reperies (sicut quidam dixit) ut oranti cuiquam non aliquid inane et alienae cogitationis incurrat obstaculum et intentionem qua in Deum mens dirigi25 tur, declinet ac frangat. Et ideo certamen magnum atque saluberrimum est orationi coeptae iugiter imminere et cum adiutorio Dei obsistere uiuaciter suggestionibus inimici, quatenus fixa semper ad Deum mens stabili intentione contendat ; ut merito possit dicere quod ait apostolus : Certamen bonum cer3o laut, cursum consummaawi, fidem seruawi. Tales sunt $aupe-

res Christi, qui non solum pro suis malis, uerum etiam pro totius mundi calamitatibus intercedere comprobantur. Egent

in hoc saeculo, sed sunt locupletes Deo ; uitiis uacui, sed uir-

tutibus pleni; despecti hominibus, sed acceptabiles Christo. 5; Nam iste qui se primum lamentabili afflictione discruciat,

P5. CI, 29/30 II Tim. 4, 7.

Ps. CI, 1 in christi nomine incipit psalmus CI praezz. Gerzz., in tertiam partem anxiatus r psalterii expositio. Titulus psalmi centesimi ptimi praem. Garet 4 tamen] ozz. Gerz., fort. recte 3 domino] Gerzz., domini Garez (praeter K T) 12 sicut] tamquam eZ. cwz g (cfr /. 296) et] ozz. Gera. $ nequeant Ger. 34 deo 24d. 14 clisisti] Gerzz. (cfr 7. 339), allisisti Garef cum g 17

C 2. (xcvii)

PL 705

898

40

45

EXP. IN PS. CI, 1-2

tanta gloria prophetiae in subsequentibus refulget, ut euidenter possit agnosci quo ibi munere coronetur, quando iam hic spe tanta reficitur. Et nota quia dum ubique in titulis nomina sint posita, hic jaubper sine nomine introducitur ad loquendum ; scilicet ut cum uni datur, omnes sibi pauperes Christi cognoscerent attributum. Animo praeterea condendum est hunc psalmum quartum esse ex his qui notantur oraíio, quamuis paenitentium quintus esse uideatur. Sciendum est plane orationum duo esse genera. Vnum quando Dominus Christus orat ad Patrem, non pro peccatis suis, quae omnino non habuit ; sed humanam naturam ab aduersitatibus huius saeculi postulat liberari, quam est dignatus assumere,

50

55

sicut in sexto decimo

psalmo et in octogesimo quinto constat effectum. Aliud uero cum in psalmo octogesimo nono introducitur Moysis persona reuerenda in typo sacerdotali, qui pro peccatis tam suis quam generalibus deprecatur ; nec non in praesenti psalmo persona pauperis adhibetur, qui sub paenitentiae humilitate anxius clamat ad Dominum. Et ideo omnis paenitentia est oratio, non autem omnis oratio paenitentia est, quando et ille orauit qui nihil admisit quod reatui potuisset ascribi. Sic isti psalmi qui orationis titulo praenotantur, cum suis proprietatibus probantur expliciti.

Diuisio psalmi. Pauper iste mundanis diuitiis egens, sed supernis uirtuti6o bus abunde ditissimus, in exordio psalmi multipliciter Dominum rogat, ut eius clamor ad ipsum peruenire mereatur, quoniam iugi afflictione contritus, ossa sua sicut in frixorio dicit esse confrixa. Sequitur flebilis nimis et dolenda narratio, quae est manifestatio necessitatum et probabilium lingua causa65 rum. Et ne post tot asperas calamitates de castigatione sua uideretur ingratus, tertia parte Domini laudes dulcissima nimis intentione prosequitur, cuius aduentu construendam dicit Ecclesiam ; et cum sint omnia permutanda, ipse tamen permaneat in aeternum. Infertur etiam sub hilaritate nimis uo79 tiua conclusio, sanctorum semen ibi esse dirigendum, ubi habitat Dominus in gloria sempiterna. Sic lex illa paenitentium regularis plenissime noscitur fuisse completa ; incohauit enim a lacrimis, finiuit in gaudio.

Expositio psalmi. 2. Domine, 15)

exaudi

orationem

meam

et clamor

meus

ad te berueniat. Videns propheta ante aduentum Domini humanos crescere indesinenter errores, personam pauperis $* quo] quod 74zd. Bec. Fisc.

PI 706

HM 557

EXP.

8o

85

90

95

IN PS. CI, 2-3

899

conuenienter assumpsit, qui calamitates mundi paenitentiae humilitate defleret; ut cito illi misericors subueniret, quem tot mala adunato fasce deprimebant. Dicit enim : Domine, exaudst orationem meam, scilicet eam quam ptus allegator pro totius mundi liberatione fundebat. Sanctorum enim consuetudo est sic dolere calamitates alienas ut proprias, sicut apostolus ait : Qwis'tnfirmatur et ego non infirmor ? Quis scandalizatur et ego non uror ? Sequitur et clamor meus ad te $evuentiat. Nouerat hic pauper doctus lege diuina, precibus peccatorum nubem quamdam frequenter opponi ; de qua Ieremias dicit : Opfoswuisti nubem, ne transeat oratio nostra. Habacuc quoque propheta idem dicit : Vsquequo, Domine, clamabo et mon exaudies, uoctferabor ad. te dnturiam. accipiens, el non intendes ? Quapropter memor istarum rerum anxius suum clamorem festinabat ad Dominum $eruenire, ne delictis impedientibus remedium a Domino tardaret accipere, qui multis probabatur calamitatibus subiacere. Primo enim posuit orationem, nunc adiecit clamorem ; ut studia supplicationis creuisse cognosceres, cuius orationem in clamorem maximum prorupisse sentires. Hunc autem modum sanctae orationis seruandum deuotissimus Christianus intellegat, ut idipsum cogitet quod orat, ipsum respiciat mente cui supplicat, omnes superfluas cogitationes excludat, aliud non admit-

IOO

tat extraneum, ne (ut ait quidam) purissimis fontibus apros immittere uideatur improuidos. Hinc etiam sancti Ambrosii secundum apostolum, horae sextae roseus hymnus ille redoluit ; ait enim : Orabo

105

mente

Dominum,

orabo simul spiritu, ne uox

sola Deo

canat,

sensusque noster alibi ductus aberret fluctuans, uanis praeuentus casibus. IIO

II$

Tunc enim Deo accepta est oratio canentium, si pura mens idem gerat quod explicat uox cantici. 9. Ne auerias faciem tuam a me, in quacumque die ivibulor. Recolebat pauper iste beatissimus, renuisse Dominum per Isaiam prophetam pertinacium munera peccatorum, cum dicit : Sanguinem witulorum et agnorum et hircorum nolo. Cum ueneritis ante conspectum meum, quis quaesiuit haec de manibus uestris ? Talia metuens iste atque recogitans, 83/84 II Cot. 11, 29. 87 Thren. 3, 44. 88/90 Hab. 1, 2. 100 cfr Verg. 104/110 FHyzn5. Bis ternas hotas ex102.cfr I Cor. 14, 15. Ecl. M, 59. plicans" — edid. A. Walpole, Ear/y Latin Hymns, 82, 23/28, p. 298. 114/117 Is. r, x1-12.

83 infitmatot

Gerzz., corr. a. 7t.

117 ista Gerz.

PL 797

900

I20

EXP.

IN PS. CI, 3-4

petit ne sacrificium quod immolabat, id est paenitentiam suam ita despiceret, sicut supra meminit de immolationibus pessimorum. Sic et quinquagesimus psalmus ait : Cor contritum et humiliatum Deus non spernit. Supplicat itaque ne a conspectu Domini reddatur alienus. Ista enim regula rectae petitionis est, ut nos respiciens, peccata nostra despiciat, quia sic nos

miseratus absoluit, si illa non conspicit, sicut iam in quinqua-

125

gesimo psalmo dictum est : Awerte faciem tuam a peccatis meis. Quapropter non incongrue de psalmo paenitentiae pae-

nitentis mutuamur

exempla, cum et sensus par probetur et

causa consimilis. Addidit,

130

ED

140

i»

quacumque

die tribulor.

Quacumque die, non continuationem significat, sed interualla temporis fuisse declarat, quando urgebatur maximis uulneribus peccatorum, quando eum detestabilis premebat inimicus ; ut quasi sub crudeli fera posito Liberator piissimus subueniret. Inclina ad me aurem iuam ; in quacumque die ?nuocauero te, uelociter exaudi me. Multis quidem modis, sed una petitio est, ut orationem pauperis Dominus exaudire dignetur. Quae figura graece dicitur epimone, latine repetitio, quoties diuersis uerbis eadem dicitur sub iteratione sententia; quod per hos tres uersus a principio factum esse declaratur.

Inclina

awrem,

praebe, dicit, auditum ; unde

et auris ipsa ab auditu dicta est ; quia non erant merita, quae se ad ipsum erigere potuissent. 44s uero Domini pro clementia ponitur, qua preces supplicum benignus exaudit. Nam cum totos audiat, totos uideat, solos illos audire dicitur, qui-

145 bus praestare dignatur. Sequitur n quacumque die inuocauero te, uelociter exaudi me. Quantum se in humilitate paenitens iste prona mente prostrauerat, tantum in ipsa supplicatione crescebat. Nam dum prius dixisset inclina ad me aurem iuam, iam confidentius petit ut celerius me150 reatur audiri ; nam qui uelocitatem postulat, de impetration e securus est. 4. Quia defecerunt sicut fumus dies mei et ossa mea sicut in frixorio confrixa sunt. Subiunxit causam deprecationis suae, ut illud orationum tam ingens desiderium miseriarum cognosceretur fuisse multarum et facilius beneuolentiam pii iudicis obtineret magnarum calamitatum allegata necessitas. F4:

uidemus de flamma quidem egredi, sed

in auras liquidas tenuissime

dissipari; nec substantia eius

120/121 Ps. 50, 19. 125/126 Ps. 50, 1r. VILI, 8.— CSEL 27, p. 29, 6.

120 psalmus] ozz. Gerzz., fort. recte

140 cfr Lactant. de Opificio Dei E

126/127 poenitenti Gerzz,

PL 7908

EXP. IN PS. CI, 4-5

gor

manet, quamuis ex corporali incendio generatus esse uideatur. 160 Merito ergo dies peccatorum globis fumiferis exaequantur,

quos inuolutis ac tetris actionibus decepti homines perdiderunt. Quod maxime ad superbiam mundi respicit, quae quanto plus extollitur, tanto amplius euanescit. Iste enim pauper , 558 ad humilitatem salutiferam Christi uehementer intentus erat,

165 qui diabolicam arrogantiam superbiamque damnabat. Sequitur e£ ossa mea sicut im [rixorio com[rixa sunt. Sicut opinione prospera bene meritorum ossa, id est animi fortitudo pinguescit, quando eorum conscientia felici recordatione laetatur, sicut dicit Salomon : Fama bona impinguat

170 0SS4, ita recordatione contraria peccatorum, uirtus tamquam frixa contrahitur, dum oblocutiones hominum et conscientiae

suae iudicia grauiter expauescit. Siue hic comfrigitur peccator, quoniam futuros ignes incendiaque formidat ; nam qui se pauescit arsurum, ipsius incendii terrore iam frigitur. Quae175 ri solet quid sibi uelit, quod talia se dicant paenitentes perpeti, qualia humana natura non praeualet sustinere. Primum est, quod per exaggerationem positam magnitudo delicti bene potest intellegi, cui tanta satisfactio uidetur offerri; deinde, quod ad noua uitia non trahuntur, qui se de praeteritis plu18o rima debere cognoscunt. 9. Percussus sum sicut fenum et aruit cor meum, quia oblitus sum manducare panem meum. Per orationes humillimas beneuolentia Iudicis comparata, uenit ad miseriarum suarum flebilem narrationem ; ut cito remedium 18; sumeret, si passionem suam pio medico non taceret. Bene

autem genus humanum /emo transitorio comparatur, quod et uiriditatis habet laetitiam temporalem et percussum facile sentit iniuriam ; sic quamdiu in lege Domini mandatisque consistimus, tamquam uiridia fena uegetamur ; sed mox ut 19o ab eius praeceptis fuerimus diabolica falce succisi, statim arescimus et cor nostrum peccati sterilitate siccatur. Non enim beneficii eius pabulum habere potest anima, a quo delictis facientibus probatur esse diuisa. Illi autem semper hilares, semper amoeni sunt, qui a iussis Domini non recedunt. Sequitur 19; Quia oblitus sum manducare panem meum. Reddit causam cur percussum cor eius avuevit : quia oblitus

169/170 Prou. 15, 30.

164 intentus erat] inhaeserat 7444. Pise. 172 frigitut Ger. 177 dilecti Gerzz. corr. 182/183 operationes Gerzz. (corr.), Garet (cfr /. 164 54.) 189 ut] om. Ger. 193 hilarites Gerzz.

PL 709

902

200

EXP.

IN PS. CI, 5-7

fuerat anem suum manducare, unde se nouerat spiritaliter posse satiari. De isto enim fane Dominus dicit : Ego sum panis witae, qui de caelo descendi. Nam quemadmodum poterat de amissione panis conqueri corporalis, qui se ieiuniis gaudebat affligi? Hic enim exprimitur natura peccantium, quia dum delictum appetitur, contemplatio Domini non habetur.

6. 4 uoce gemitus mei adhaeserunt ossa mea carni meae. Perscrutandum est quid uelit intellegi, a^woce gemi205 (us mei. Est enim uox gemitus ei qui filium perdit, cui aut possessio inuaditur, aut cui saeculi istius delectatio grata subtrahitur. Sed uox ista non est gemitus beatorum; illi enim gemunt propter talia quibus saeculum placet, quia peritura desiderant et ad Domini minime promissa festinant. Illo au210 tem gemitu affligebatur iste sanctissimus, quem mundi amatores potius irriderent. Ideo enim addidit, me?, ut se a mundanis desideriis monstraret exceptum. Sequitur, adhaeseruni ossa mea carn? meae. Istud (si ad litteram uelis aduertere) afflictis nimium non potest conuenire, quia et pingui215 bus et deliciosis hoc accidit, ut cavo ipsorum cognoscatur ossibus adhaerere. Sed carnem hic cutem non improbe uidemur accipere, quia et ipsa caro est ; ut reuera exaggerata macies possit ostendi, dum cutis ossibus adhaesisse narratur. Sic et Ieremias propheta dicit : Confixa est cutis eorum a dorso 220 vbsorum ; aruerunt, facti sunt ut lignum. Sed ut magis ad spiritalem intellegentiam subeamus,

225

230

25

ossa sua dicit fidei firmita-

tem, qua consistimus, qua ualemus ; quam merito carni dicit adhaesisse propter fratrum mediocritatem, quae necdum firmata in Domini Christi confidentia permanebat. His itaque adhaerebat, quando pro ipsis sollicitus iugiter anxius erat, ne a regno Domini redderentur alieni. v. Similis factus sum delicano im solitudine ; factus sum sicut nycticorax im domicilio. Per haec nomina uolucrum (ut arbitror) diuersa nobis paenitentiam genera declarantur. Pelicanus enim auis aegyptia est, ciconiis corporis granditate consimilis, quae naturali macie semper affecta est, quoniam (sicut physiologi uolunt) tenso intestino per uiscera quidquid escarum accipit, sine aliqua decoctione transmittit. Hinc fit ut adipe proprio minime farciatur, quia paruissimo ciborum succo reficitur; quae non gregatim ut

198/199 Ioh. 6, 51.

232 lulius Hyginus ?

19? manducare] comedere Gerzz. (bie tantum) cum g 201 hinc eZ. 218 sic] sed ed. 22* sum] Gerzz. eum r et g, om. Garet in solitudine] eZ. cuz r (praeter Mj, solitudinis Gerz. Garet eum g

EXP. IN PS. CI, 7-8

903

ceterae aues uolat, sed delectatione se solitaria consolatur.

Eorum unum genus dicitur esse quod stagnis inhabitat, aliud (sicut dictum est) quod in desertis locis secretisque uersatur. Per hoc igitur auium genus pulcherrime significantur eremi240

tae, qui hominum consortio derelicto, timore Domini remota

se afflictione discruciant. Sequitur facíus swm sicut nycticorax in domicilto. Aliud genus introducitur paenitentis. Nycticorax graeco uocabulo dicitur noctis coruus, quem quidam bubonem, quidam noctuam esse dixerunt ; alii magis 245 coruo magnitudine et colore consimilem, quem specialiter in Asiae partibus inueniri posse testantur. Istum sicut diei fulgor abscondit, ita aduentus noctis producit ; et contra consue-

250

tudines auium, tunc magis uigilare et escas quaerere incipit, quando se in soporem animantia cuncta componunt. Ita et paenitens iste nocturno tempore escas animae sollicita curiositate perquirit ; modo psalmodiae operam dando, modo eleemosynas

255

260

265

270

275

SCHE

280

DE 710

faciendo,

modo

carceres

occulte

uisitando,

solum

Deum uult habere testem, cui caligo noctium non tollit. aspectum. Et nota quia sicut $elicanus designat eremitam atque solitarium, ita «»ycticorax illum declarat qui se domicilio suo retinens a publica uisione remotus est. 8. Vigilaui, et factus sum sicut basser unicus im aedificio. Venit ad tertium genus, quod idem similitudine passeris indicatur ; ut qui mundi crimina lugebat, per omnium satisfactionum modos discurrere uideretur. Passer est auis parua, sed nimia sagacitate sollicita, quae nec facile laqueis irretitur, nec per ingluuiem uentris escarum ambitione decipitur. Haec propter infirmitatem suam, ne aut ipsa a praedatore capiatur, aut fetus eius serpentinis deuorentur insidiis, inter aues unica cautione munita, ad domorum fastigia celsa concurrit, ut a suspectis casibus reddatur aliena, quae multis

periculis probatur obnoxia. Huic merito comparatur, qui diaboli insidiosa formidans, specialiter ad Ecclesiae septa se conferens, in eius fastigio uigilans tutissime perseuerat. Vnicum dixit, propter caritatem quae ex multis unum facit. I» aedificio, propter altitudinem fidei et fortitudinem mentis. Considerandum est etiam quemadmodum iste supplicans a maioribus auibus pelicano et nycticorace coepit et peruenit usque ad passeris minutissimam paruitatem, quoniam gradatim paenitudo descendens, primo loco grandis est, secundo mediocris,

tertio consuetudine ipsa omnino tolerabilis. Hae autem aues per figuram parabolen hominibus comparantur, genere discrepantes, sed consuetudinum qualitate consimiles. Quod argumentum comparationis dicitur ex maiore ad minus; multo enim maior est homo quam passer. 253 deo Germ. 242 paenitentium ed. 268 insidias 74zZ. Fisc. Ger.

254 designauit Gerzz.

262 inluuiem

I. 539

904

EXP.

9. Tota

SCHE

die

IN PS. CI, 8-10

exjprobrauerunt

me

inimict?

mei ; et

qui laudabant me aduersum me iurabant. Diabolicae constat esse malitiae, ut seruos Dei quos tyrannica non potest praesumptione comprimere, artificiosa potius illusione 285 decipiat ; ut qui apertis terroribus non cedunt, derisoria magis increpatione flectantur. Quae figura dicitur ironia, id est irrisio, quae aliud quam conatur ostendit. Quapropter istum affligentem se et uelut inaniter laborantem peccatores grauiter irridebant. Et ut cresceret ipsius opprobrii magnitudo, dicit 290 eos in ipsa detestatione iurasse. Sic enim consuetudo est peruersis dicere : si talem uitam non habeam qualem iste sustinet, qui iam non uiuis hominibus, sed cadaueribus potius uidetur esse consimilis. Laudauerunt enim prius, cum saeculari uita frueretur ; postea sub iureiurando detestati sunt, quando 295 eum similem mortuis aestimauerunt.

10. Quia cinerem tamquam $anem manducabam, et polum meum cum fletu temperabam. Causam reddit cur ab inimicis, uel a notis in eius facie malediceretur, sicut et

Iob pertulisse manifestum est, cuius uita proximis uel amicis 3oo grauissimo squalore sordebat. Sollicitius autem uersus iste tractandus

est, ne contra humanam

consuetudinem

fauillas

lignorum escam putemus esse paenitentium. CZzerem nouimus exustorum reliquias esse carbonum, quas merito peccatis dicimus comparari ; ut ipsa quoque tenuitas delictorum affli3; ctionum doloribus absumatur. Nam quamuis exiguum de peccato remaneat, non perducit ad uitam ; unde et in quinquagesimo psalmo propheta clamat : Vsquequaque laua me ab inVustitia mea. et a. delicio meo munda me. Merito ergo et ipsos cineres peccatorum sanctissimus paenitens consumere festi310 nabat, ne quid esset residuum, quod eum promereri non sine-

ret regna caelorum. Sequitur e£ fotum meum cum fletu temperabam. Istud quamuis interdum uideatur posse contingere, tamen et hoc quoque spiritaliter aestimo requirendum. Potus est animarum illa satietas quae, sicut in septua315 gesimo quarto psalmo dicit : Calix in manu Domini uini meri plenus est mixto et inclinauit ex hoc in. hoc. Ypse ergo potus est, quem bene fletibus temperamus ; ipse calix, quem lacrimae nostrae faciunt dulciorem. Tunc enim animae penetralia caelestis ille potus ingreditur, quando piis fletibus irrigatur. Hoc 320 erat poculum quod irrisoribus uidebatur indignum ; hic cibus qui deliciosis iudicabatur horrendus. Sed hoc magis bonus 315/316 Ps. 74, 9.

281 exprobrabant r (praezer 5$)

282 me laudabant — z

aduersus Gerzz. cup:

nonnullis codd. v et g 293 laudauetant Gerzz. 296 tamquam] Gerzz. Garez cuz £, sicut r, fort. recte (cfr J. 12) 307 psalmo] ozz. Gerzz., fort. recte 310 promerere

Gerzz.

316 pr. est] Gerz. (cfr Exp. ps. LX XIV, J. 168), om. Garet cum Z

BIZ 711

EXP, IN PS. CI, 10-12

905

Christianus debet amare, unde possit ad illa caelestis Regis SCHE

conuiuia peruenire. Et intende quia totus hic uersus per figu325

ram dictus est tapinosin, quae hanc noscitur habere uirtutem, ut humilitatis affectu magnam rem deiciat usque ad uilissimam paruitatem. Quae figura in scripturis sanctis frequentissime reperitur, sicut dicit apostolus : Elegit Deus infirma huius mundi, ut confundat fortia. 11. A facve irae et indignationis iuae, quia ele-

550 wans

335

elisisti

me.

Comma

istud ad superiora connectitur,

ut grandis illa paenitentiae magnitudo ex ira et indignatione Domini nasceretur. Dicit enim : A fac?e irae et indignaionis luae. Iva et indignatio faciem non habent corporalem, sed timentibus sub imaginatione semper apparent. Vnde hic potenter ipsa energia formidantis expressa est; quia eum peccatoribus nouerat comminari, dicente Ieremia :

Voraus eos leo de silua et lupus ad uesperam uastauit eos. Et apostolus Petrus commonet : Vigilate (inquit) e£ orate, quia aduersarvus uester diabolus wi leo rugiens circuw, quaerens 340 quem deuoret. Merito ergo irati Domini faciem formidauit, quem per prophetas suos talia peccatoribus praedixisse cognouit. /ra enim ad ultionem pertinet, ?nd?gnat?o ad motum animi mediocrem. Indignamur siquidem et filiis, irascimur autem impetu grandiore iure puniendis. Addidit qwa eleelisisti me. Quamuis unius pauperis persona intro2455 wans ducta uideatur, tamen (sicut saepe diximus) bona malaque generis humani prudentissimus enumerator insinuat. Eleuat enim Dominus suis beneficiis creberrime peccatores, quibus opes confert, uitam concedit, saeculi gloriosa largitur et in 550 omnium facit celebritate uersari. Sed dum in superbiam tumida mortalium corda conscenderint, tamquam moderator eximius a collata largitate subtrahitur ; ut illi solerter aduertant non fuisse propria bona, quae subito probantur erepta. Sed hanc elisionem felicem esse non dubium est, sicut alibi 355 dictum est :Bonum mihi quod. humiliasti me, ut discerem ustificationes tuas. Inde enim cumpunctio nascitur, inde anima-

rum medicina praestatur. Quod et iste paenitens non ingratus, sed potius emendatus, enumerat. 360

12. Dies mei sicut umbra declimauerunt et ego sicut fenum arui. Pulcherrime dixit homo post praeuari-

327/328 I Cor. 1, 27.

337 let. 5, 6.

338/340 I Petr. 5, 8.

355/358 Ps.

T198, 7X.

336 quia] ut qui Gerz. 330 allisisti 74247. Bec. cuz g 349 gloriosa] Gerz. ed., gloriam Gare: cum Vulg.

Gerz.

352 illa Gerz.

339 ut] tamquam ed. 350/3581 tumidam

PL 714

906

EXP.

cationem

Adae,

dies

IN PS. CI, 12-14 suos

sicut

wmbram

declinasse,

quia eos Sol uerus Dominus reliquerat Christus, sine quo uita omnis umbrosa est et tamquam illa non habens substantiam, ita dies nostri inutili conuersatione dispereunt. Declinaue365 Yuni ergo dies eius, quia ipse declinauit a Domino. Tanto enim quis imminuitur, quanto ab illa plenitudine segregatur. Sequitur e£ ego sicut femum aru. Consequens fuit, ut cuius dies declinauerant, sicut. fenum arescere debuisset. Bene379

ficio enim subducto uitali, quod nos uegetat et uirentes ac floridos reddit, in ariditatem peccati absolute perducimur, nisi iterum rore diuinae misericordiae in nouam gratiam pullulemus. Completa est ingentium afflictionum enumeratio lu-

ctuosa ;nunc uideamus quid nobis tertia pars indicare uideatur. 13. Tw autem, Domine, àn aeternum ermanes; 275

et memoriale iuum in saeculum saeculi. Post dignissimam satisfactionem et generalibus malis competenter defletis, paenitens ille iam quasi caput eleuans et aliqua libertate respirans, tertiam partem subleuatus ac recreatus ingre380 ditur et quantum se condemnans humiliauerat, tantum nunc |. 340 in laudibus Domini confidenter exsultat. Quapropter optime ab aduentu Domini laudis fecit initium, per quem mundum nouerat esse saluandum. Sequitur e£ memorzale tuum in saeculum saeculi. Memoriale dictum est salutare pro385 missum

de Domini incarnatione uenturum, quod nulla saecula, nulla immutare possit obliuio, sed in memoriae sinu

reconditum, immobile semper per infinita saecula perseuerat. 14. 299

Tw

exsurgens

miserebervis

lempus miserendi eius. Commonet ctissimus quantum simplicis ac fidelis oratio ; ut ille qui prius nec hominum aestimabat, ne uel diei ipsius libertate

Sion,

quia

wemit

nos pauper iste sanuiri praeualere possit se dignum aspectibus gauderet, qui cinerem

sicut panem manducabat et potum suum cum fletu tempera395

bat. Nunc (si fas est dicere) quasi ipsum Dominum ad promissa compellit, ut laboranti mundo aduentus sui pietate prospiciat. Exsurgens dicitur quasi dormienti, qui diutius subuenire distulerat. Et ut omnia Dominus uoluntatis suae ordine facere

400

sentiretur,

dicit,

wenit

tempus

miserendd

eius

;

non quia illum tempus admoneat, sed quia ipse tempora aptissima deliberatione disponat. Istud £emws fuit de quo apostolus dicit : Cum autem uenit plenitudo temporis, misit Deus Filium suum factum ex muliere, factum sub lege, ut eos qui sub lege erant redimeret. Et alibi : Ecce nunc tempus acceptabile, 401/403 Gal. 4, 4.

403/404 II Cor. 6, 2.

369 uitali subducto — Gare? Gerzz., corr. a. m.

qui Gerzz.

975 permanens Gerzz.

888 qua

PL 715

EXP. 'TOP

IN PS. CI, 14-17

907

ecce "unc dies salutis. Quod argumentum dicitur a tem495 pore; hoc efficacissimum inter oratores haberi solet. Quid enim impediat, quando congruum tempus inuitat ? S?0m uero mons est Ierosolymis constitutus, per quem (sicut saepe dictum

est) significatur

Ecclesia;

cui reuera

misertus

est,

quando eam et de gentibus collegit et sacratissima institu410

tione fundauit.

Ü

13. Quoniam beneplacitos habuerunt serui tui lapides eius et terrae eius miserebuntur. Subtiliter uersus iste tractandus est, ut possit agnosci quos serwos, quos lapides, quos terram, per allegoriam uelit intellegi. Seruos 415 Domini dicit apostolos et prophetas, qui deuotis mentibus eius impleuere seruitium. Isti /a$zdes, id est Christianos, qui diuina firmitate uiguerunt, beneplacitos habuerunt, quando in eis praedicationem suam proficuam esse cernebant. Miserii sunt etiam et terrae, id est peccatoribus, 420 qui erant in Sion de gentibus congregandi ; terrae utique similes, quoniam carnalia sapiebant. Et uide quam proprie uerba rebus aptata sunt. Lapides dixit beneplacitos, quia de ipsorum erant soliditate (Domino praestante) securi. Addidit, terrae miserebuntur, quia per misericordiam Christi 425 mundandi erant, qui terrena labe sordebant. 16. E: timebunt gentes nomen tuum, Domine et omnes reges terrae gloriam tuam. Haec contra saeculi ilius superstitiones nefarias depromuntur, quia tunc non timebatur uerus Dominus, quando mundus deuotus idolis ser430 uiebat ; postquam uero aduentus eius salutaris infulsit, gentes conuersae sunt per timorem ; de quibus superius ait e£ lerrae eius miserebuntur. Reges quoque terrarum item eius gloriae crediderunt, id est qui corpora sua diuinis regulis infrenantes, sui imperatores esse (Domino praestante) ualuebene435 runt. Et hi sunt de quibus superius dixit, quoniam placitos habuerunt serui tui lapides eius. Ipsi enim iam gloriam Domini uerissime cognoscunt, qui in assumpta fidei firmitate consistunt. 17. Quia aedificauit Dominus Sion et uidebitur 440 in maiestate sua. Versus iste de superioribus pendet ; quoniam omnes gentes ideo timebunt Dominum et reges eius gloriam formidabunt, quia aedificata est Sion, hoc est mater

Ecclesia, de uiuis lapidibus fabricata, in qua Domini cultura usque ad finem mundi sine intermissione proficiet. Iste autem 445 Dominus qui aedificauit Sion, idem assumpti corporis

421 proptia Gerzz. ed. beneplacitum r (praeter IN? .$* B C D*) 411 quia r 432 item] idem 428 illius] Gerzz., istius Gare? 422 dixit] Gerzz., dicit Gare£ 445 idem] id 442 formidabant Gerz. 439 quoniam r Gergr., 07:1. Gare. est Gerz. corr.

908

EXP.

IN PS. CI, 17-20

ueritate uidebitur in maiestate sua, quando haedos sequestrat ab agnis, in gehennam impios mittens, iustis donans beatitudinem sempiternam. , 18. Respexit in orationem bauperum et non Spreuit 45 preces eorum. Pauperes appellat fideles Christi, qui (sicut saepe dictum est) mundo egeni, ipso solo sunt diuites. Isti ergo Spiritu sancto repleti (sicut iste qui nunc loquitur) orationem Domino fundebant, ut iam uenire praeciperet, ne diutius sanctorum uota tardaret. Dicit enim respectam esse 45 vA orationem bawperum, quia omnia ille incorporalia contuetur, cuius oculis nil probatur occultum. Hoc est enim ipsius respicere, quod non spernere. 19. Scribantur haec in generatione altera et populus qui creabitur laudabit Dominum. Pauper ille peccatorum recordatione contritus, uigiliis et anxietate confectus,

46 o

46 I

iam quasi prophetali honore decoratus, praecipit ut scripturae testimonio aetas futura discat quod in praesenti se praedicasse cognouerat ; ut ambiguum non esset uidentibus, quando ante tot saecula cognoscerent esse praedictum. Altera enim generatio significatur populus utique christianus, qui ab illo priore secundus est. Nam uide quid sequitur e£ populus qui creabitur

laudabit

Dominum.

Creabiiur,

de futuro

dixit, id est, per gratiam baptismatis regenerabitur. Iste sine dubio /audabit Dominum, ad cuius salutem uenit, pro quo 479 pertulit occidi, ad cuius spem tertio die resurrexit a mortuis. Hic /audabit

Dominwum,

nouo scilicet cantico, sicut in alio

psalmo dictum est : Cantate Domino canticum nowwum. 20. Quoniam prospexit de excelso sancto suo. Dominus de caelo in terram brospexit. Hoc est quod dice47) bat superius scribendum. Nam ut uirtutem ipsius ueritatis agnosceres, quod erat futuris saeculis actitandum, iam dixit esse perfectum. Prospexit enim praeteritum significat tempus. Sed quaeramus unde $rospexit ? De excelso sancto $40, id est de caelo. Prosbexit enim nobis, dum fragilita48 o tem nostrae humanitatis assumpsit, quia per ipsum facti sumus liberi,.facti immortales et in spe maxima collocati, si ad

eum mereamur prona mente conuerti. Et ut sensus ipse nobis euidentius appareret, sequitur Dominus de caelo in terram prospexit. Legitur enim, Dominus in caelo sedes eius. 48 vA Inde igitur Prospexit in terram, id est ad nostri corporis fragilitatem, quae mundi uitiis tenebatur obnoxia. Et respice 472 Ps. 97, 1.

484 Ps. 1o, 5.

449 respexit] et 5raezz.r

orationes r (praeter IN? $)

466 populus] ozz. Gerzz.

PL 74

EXP.

IN PS. CI, 20-23

909

quod in utroque $rospexit, posuit, ut similitudine ipsa uerborum unam sententiam esse declararet. 21. Vi audiret gemitum uinculatorum, ut soluat

490 filios interemptorum. Causam reddidit cur Dominus de B. 3541 caelo im terram prospexit, scilicet, «t audiret gemitum uinculatorum. Vinculatos hic non significat humanis nexibus illigatos sed uiros sanctos qui legalibus uinculis astricti, libertatis noxiae relinquere probantur errores. De - 49 II quibus ait Salomon : Audi, fili et excipe sententiam et ne abicias consilium meum et infer edem tuum in compedes illius et in torquem sllius collum tuum subice. Et paulo post sequitur : Ez erunt tibi compedes àn brotectionem fortitudinis et torques illius PL ?n stolam gloriae, etc. Ipsi sunt ergo «nculati, quos gemen- 715 500 tes atque ad se clamantes Dominus audire dignatus est ; ut mundum peccatis propriis irretitum beneficio suae miserationis absolueret e£ filios interempiorum, qui diabolica fraude perempti sunt, a paternis erroribus diuina fortitudine liberaret; quod in Ecclesia chotidie fieri per charismata sollem$05 nia declaratur. 22, Vt annuntietur in Sion nomen Domini et laus eius in lerusalem. Quod uenturum erat mirabili breuitate descripsit. Annwuntiatum est enim in Sion nomen Domini Christi, dum ibi primum diuersis linguis magnalia 510 Dei locuti probantur apostoli. Hinc factum est ut a locali Ierusalem uelut a purissimo fonte per Ecclesiam generalem pia Domini praecepta decurrerent. Ideo enim auditum con: stat gemitum uinculatorum, ut salutaris Dominus adueniret et Ecclesiam suam sanctissima religione firmaret. 29. In conueniendo populos in unum et regna, ut 515 serutant Domino. Causas adhuc enumerat cur gemitus uinculatorum

$20

Dus

auditus est, scilicet ut conuentens

$opulus

in wnum laudes Domini personaret. Dicendo enim, £z» wnwm, uirtus catholicae unitatis ostenditur ;nam quamuis populus iste de diuersis mundi partibus aggregetur, ad unum tamen conueniwuni, dum una fidei regula continentur. Sic Ezechiel propheta testatur : Haec dicit Dominus Deus : ecce ego accipio omnem domum, Israel de medio gentium, 4n. quas intrauerunt ibi et congregabo eos ab ommbus quà $m circuitu sunt eorum et inducam eos in lerram suam et dabo eos in natione una.

Et apostolus ait : Vnus Dominus,

498/498 Eccli. 6, 24-26. 526/528 Bph. 4, 5-6.

497/499

490 compeditorum 24zd. Bec. cuz g teges zAud. Bec. cum g

Eccli. 6, 3o.

una fides, unum

522/526

ba-

Ex. 37, 21-22.

491 reddidit] Gerzz, teddit Gare£

515

9IO

EXP.

IN PS. CI, 23-25

jiisma, unus Deus et. Pater omnium, qui super omnes el per omnia et in omnibus nobis. Quapropter illi uere dicendi sunt conuenire 530

Domino

555

in wnwm,

qui inseparabili Trinitati, id est uni

Deo credere deuota mente festinant. Sequitur etiam felix commutatio, ut regza terrarum caelorumque seruiant ; tunc magis libera, quando auctori suo fuerint fideli

seruitute deuincta. 24. Et respondit e$ $n uia uirtutis suae. Quam bene duobus uerbis expressum est quid sit religio christiana ! Id est, 42a uirtutis, quam in doloribus quidem gradimur, in tribulationibus commeamus

; sed haec omnia in Christi nomi-

ne cum spe maxima sustinemus. Huic igitur wríut;, quam Christus Dominus praedicauit, sanctorum congregatio deuota 540 respondet. Nam cum ille uocet ad bonam uitam, ipse illi respondere cognoscitur, qui imperiis eius obsequens esse monstratur. Quapropter respondetur illi non lingua, sed uita ; non uoce, sed fide ; non clamore, sed corde. Quae omnia ad 545

Ecclesiam catholicam pertinere manifestum est. Paucitatem dierum meorum emuntia mihi. Inter laudes Domini multiplici uarietate decursas nunc pauper iste cupit agnoscere finem saeculi ; ut cito ad illam beatitudinem quam sanctis promisit Dominus, accedere mereatur. Non enim amore uitae lucis suae desiderat scire finem ; sed ut in

559

555

ipsis confessionibus perseuerans, ad requiem illam caelestis regni uelociter perueniret. Pawcilatem ergo dierum dixit quia quandoque finiendos esse constabat. Aeternitati enim comparata uel totius mundi aetas nimis uidetur exigua, quia quodcunque finiendum est, longum dicere non debemus. 25. Ne

reuoces

me

in dimidio

dierum

meorum,

in

saeculum saeculi ammi iui. Prioris petitionis uoluntas aperta est, quia non pro uitae ambitu supplicabat qui petiit ne ad

dimidium

dierum

suorum,

id est in transacta

ae-

tate reuocetur. Reuocetur enim 2n dimidio dierum 560 suorum qui ad antiqua delicta reuertitur. Significat enim iuuentutem, in qua lubrica plerumque uoluntas appetitur et aetatis feruore crimina plus amantur. Sed hoc qui orat, magno se iam intellegit beneficio liberatum ; et non uult amittere quod diuino munere cognoscitur acquisisse. Sequitur saecu565 lum saeculi anni tui. Merito se postulauerat ad dimidios dies suos minime reuocari, qui peruenire ad aeternitatem Domini magna cupidine festinabat ; ibi enim sancti perpetua cum Domino iucunditate gaudebunt, quando (sicut dicit apostolus) erit Deus omnia in omnibus. Anni uero tui Domino 569 I Cor. 15, 28.

à31 caclorumque] -que ozz. Gergz. 534 et] oz. r 555 ne]et praem. r (praeter H*) . 9B88/859 in transacta aetate] Gerzz., ad transactam aetatem Gare/ 563 ammittere Gerzz. corr.

PL 716

EXP. 37e

5175

IN PS. CI, 25-28

OII

per tropologiam dicitur : quoniam a7? proprie illorum sunt quibus et tempora commutantur. Sed istam Domini aeternitatem tribus uersibus subter exponit, quos ideo simul ponimus, ut aeternitas Domini et operatio illius saeculi sub una expositione declarentur. 26. Initio

terram

iu fundasti,

Domine

; et opera

manuum iuarum- sunt cael. 2v. Ibsé peribunt, iu autem bermanes ; et omnia sicut westumenium weterascent. 28. Et sicut opertorium mutabis ea et mutabun58o

iur ; iu autem idem ipse es et anni tui nom deficient. Cum dicit, 2n2ti0 terram tu fundasti, Domine,

ostendit quod a sanis mentibus non potest abnegari, quia Creator ante creaturas suas sine aliquo initio cognoscitur exstitisse. Et intende quia hic opiniones philosophorum mirabili 585 breuitate destruxit ; quarum prima est, mundum a nullo esse creatum ; secunda,

399

sine fine mansurum.

Sed

cum

dicitur,

initio terram iu Í[undasti, Domine ; et opera manuum iuarum sunt caeli, prima illa persuasio nefanda conuincitur ; cum uero pronuntiatur, ps? peribunt, finem eos habere declarauit ; ut nullus in stellis gentili errore confideret, cum eas immutandas esse sentiret. Illud autem aestimo

595

600

SCHE 605

sollicitius intuendum, quare cum Verbo facta sint omnia, opera manuum caelos dixit esse fundatos ? Sed hic manwm, uirtutem iussionis debemus accipere. Alio enim loco dicit : Quoniam ise dixit, et facta sunt ; vbse mandauit et creata sunt. Sic enim prouenit, ut scriptura sibi non sentiatur esse contraria, quando uerba locis suis aptissima expositione redduntur. Adiecit £u autem bermanes ; ut sicut aeternitatem Domini ostendit dum crearet omnia, sic post caelos mutatos ipsum diceret in maiestatis suae gloria permanere. Dicendo enim, omnia (ut arbitror), non ibi angelos, non spiritales creaturas p. 542 designat, quae in sua dignitate mansurae sunt, sed illa quae PL commutationi probantur obnoxia. Hoc schema dicitur synec- 717 doche, id est a toto pars, quod in scripturis diuinis creberrime reperitur. Quod autem dicit : sicut. westimentum ueterascent, hoc ad carnis fragilitatem uidetur aptandum, quod etiam in euangelio noscitur comparatum, ubi ait : Nonne anima plus est quam esca et corpus quam uestimentum ? Ipsum

610

enim «eterascit, quod more uestis morte consumitur. Addidit e£. sicut opertorium mutabis ea et mutabuntur. 595 Ps. 148, 5.

607/608 Matth. 6, 25.

5*8 ueterescent Ger. (fem |. 605/606, sed /. 609 572/5043 ponemus Gerz. 608 commutationi Gerz. 590 stellis] eos Gerzz. Zn ras. ueterascet)

912

615

620

625

EXP.

IN PS. CI, 28-29

O$ertorium caelos forsitan debemus aduertere, qui ad uicem uelaminis terras operiunt, qui similiter ut alia commutantur. Et ut facta Domini ostenderet iam sub aeternitate mansura, dicit, mutabis ea et mutabuniur, quia numquam erunt ad hoc corruptibile reditura. Nam si corruptioni ulterius subiacerent, non dicerentur esse mutata, sicut Daniel propheta testatur : Quoniam sapientia et uirtus et intellectus dbsivus sunt et ipse mutat tempora et saecula. Subiecit £u. autem idem ipse es et anna iui nom deficient. Idem positum est contra illa quae dicta sunt, quoniam dum illa sint commutabilia, Dominus semper immutabilis perseuerat. 7 5se omnipotentiam eius designat, quia reuera ipse est, cum se digna semper operatur. Es naturam eius sub breuitate declarat, quia ipse solus per se nouit esse, qui ut sit, alio non eget adiutore. Sic istis tribus uersibus et mutatio creaturarum et aeternitas Domini mirabili breuitate descripta sunt. 29. Pili? seruorum tuorum inhabitabunt ibi et semen eorum in saeculum saeculi dirigetur. Prudentissime nimis atque utiliter oratione completa, pauper ille sanctissimus, de peccatorum suorum remissione et de spe futurae resurrectionis exsultans, uenit ad terminum psalmi, ubi omnia sub breuitate concludens, se cum sanctis eius habi-

taturum esse congaudet, ubi est spes gloriosa fidelium et requies aeterna iustorum. Filios seruorum tuorum, disci655 pulos prophetarum et apostolorum dicit, quos per fidei uterum sancta praedicatione genuerunt; quibus ait apostolus : filioli mei quos iterum parturio ; hoc etiam ad Timotheum scribens in capite dixit epistolae : Filio carissimo, quem utique genuerat fide, non corpore. Inhabitabunt ibi,locum beati640 tudinis significat quem Dominus habet ; de quo dicit : Pater, uolo ut ubi sum. ego, ibi sint et hi mecum, in regno scilicet illo perpetuo ubi gaudium aeternum est, et numquam finienda securitas. Sed ita filios seruorum ibi cum Domino esse cognosce, ut et ipsos seruos, id est apostolos et praedicatores 645 eius esse non dubites. Nam si discipulis locus beatitudinis datur, numquid ipsis magistris est forsitan abnegandus ? Sed usus scripturae est aliquando minora dicere, ut et maiora ibidem complexa uideantur, ut in alio psalmo dictum est : S; uidebas furem, simul currebas cum eo e cum adulteris bortionem 650 tuam pbonebas. Ibi enim minora dicta sunt, ut simul et maiora crimina sentirentur. Sequitur e£ semen eorum im saecu-

PL 718

617/618 Dan. 2, 20-21. 636/634 Gal. 4, 19 637 app. I Ioh. 2, 18. Eit pA. 640/641 Ioh. 17, 24. 648/690 Ps. 49, 18.

638 II

631 futurae] Ger;z., fututa Garer 637 mei z:4. parturio] nouissima hora est Gerzz. (I Iob. 2, 18) 641 ego sum — Gare 649 simul] Gerzr., oz. Garet cum g (cfr Exp. ps. XLIX, 390)

EXP.

IN PS. CI, 29-CIT, 1

9I3

lum saeculi dirigetur. Semen eorum significat opera fidelium, quae in hoc mundo seminantur, ut in illa aeternitate eorum laudabilis fructus appareat. Et intende quare sit posi655 tum, d?rigetur ; scilicet quoniam quae ibi suscepta fuerint, in aeterna directitudine collocantur, ubi nihil prauum,

nihil

potest esse distortum, sed sancti eius cum Domino Saluatore

recta atque stabili *oluntate gaudebunt.

660

66

A

Conclusio psalmi. Quam feliciter anxius iste defleuit, quousque ad gaudia se discruciando peruenit! Pridem similis pelicano fuit, in subsequentibus phoenici comparandus ; pridem nycticorax, post aquila ; ante passer, inde factus est columba praeclara. Tales commutationes habent qui se Domino pura mente subiciunt. Regna dicantur, exigua sunt ; purpurae laudentur, frequenter utentibus sorduerunt. Ecce in pannis uincitur mundus, diabolus plorando superatur ; et cui nullae cohortes ad repugnandum sufficiunt, oratione unius pauperis inclinatur. Isti sapientes, isti diserti, isti reuera gloriosi dicendi sunt oratores, qui

talem possessionem uictores accipiunt, de qua inimici aduerTalem postremo hereditatem sumunt, quam sine labore semper obtineant, nec aliquando morte derelinquant. O conditio beata paenitentium, quae de reis efficis iustos, de tristibus perenniter laetos, de mortalibus absolute perpetuos! Hic malorum societatem ad tempus ha675 bent, ibi angelorum consortia aeterna felicitate suscipient. Quapropter quintum paenitentium istum esse noscamus, qui se non defendendo defendit, non diluendo diluit, non purgando purgauit ; ad cuius paupertatem si uenire meruerimus, omnia mundi regna sine dubitatione superamus. 67 o sitate nullatenus excludantur.

EXPOSITIO

VA

IN PSALMVM

CII.

1. Psalmus 15st Dauid. Post illas beati pauperis humillimas preces et tam magnae paenitentiae gemitus explicatos, totus hic psalmus Domini laude repletus est; ut pia dispositione praecedentes lacrimas praeconiorum gaudiasequerentur. Et ideo (sicut saepe diximus) 7s? Dauid positum est, ne quid ad istum terrenum regem referre debermus, quia superna laus manifestis sensibus explanatur. Est enim lucidus et tituli sui claritate consimilis, ut sine difficultate dictorum psalmi continentiam intellegere debeamus.

689 quousque] usque Gerz. ad] adq ; (atque) Gerzz. Ps. CII, 3 laudatione 7424. Ber. 18

C 2. (xcvi)

914

EXP.

IN PS. CII, 1-3

Diuisio psalmi. 1O

Per totum quidem psalmum propheta loquitur. Prima narratione ad animam suam uerba facit, ut benedicat Dominum

15

et beneficia eius nullatenus debeat obliuisci. Secunda narratione dicit qualia Moysi praestiterit et reliquis fidelibus suis, ut ipse intellegatur a saeculis semper fuisse munificus. Tertio loco ad angelos uerba conuertit, uirtutes supernas alloquitur et reliquas rationales creaturas inuitat, ut Domini iugiter laudibus occupentur.

M 345

Expositio psalmi.

719

Benedic, 20

anima

mea,

Dominum

et

ommia

inte-

Yiora mea, nomen sanctum eius. Sciens propheta mentes hominum uariis illusionibus subiacere, nec semper in uera contemplatione defixas, animam suam uir sanctus alloquitur, ut cum fuerit diuersis cladibus liberata, beneficiorum omnium

2j

30

recordetur auctorem, ne sibi aut alteri cuiquam putet esse tribuendum, quod a solo Domino constat esse concessum. Est enim gratum et honestissimum dicendi genus cum anima loqui, ut uniuersi intellegant omnimodis appetendum, quod sibi saluberrimum propheta noscitur dedisse consilium. Sequitur et omnia interiora mea momen sanctum eius. Inte7i0raà sunt animae, cogitatio multiplex uirtusque rationis. Ipsam quippe uoluit cum anima conuenire, ut harmonia fideli laus Domini adunatis uiribus assonaret. Saepe enim anima uult aliquid agere, et per phantasticas imaginationes eluditur. Sed uir sanctus in Domini laude nihil a.se uoluit deuiare, sed

25

omnia uno concentu canere, quae culpabiliter sibi poterant discrepare. 2, Benedic,

anima

mea,

Dominum

et noli obliuisci

omnes retributiones eius. Primum uersum repetit decora replicatione uerborum, ut studium maximum concitaret geminata sententia, ne ad opus tale anima dissimulatione no40

xia segnior esse uideretur ; ante omnia monens, ut se cuncta

45

ab eodem meminerit accepisse. Ille enim laudare numquam desinit, qui collata beneficia non potest obliuisci. Intuere praeterea quod dictum est, retributiones, quoniam aliud debebatur hominum delictis, aliud retributum cognoscitur absolutis. Hoc est enim quod obliuisci nulli fas est, ut qui erat obnoxius poenae, dignus fieret mox honore. Sed quae istae sint retributiones Domini consequenter enarrat, quas si homo cogitat, beneficia ipsius tota mente collaudat. 9. Qui propitius fit omnibus iniquitatibus tuis,

$0

qui

sanat

omnes

44 tetribui z4z4. Ber.

languores

tuos.

47 quas si] quasi Gerzz.

EXP. IN PS. CII, 4-6

SCHE

915

4. Qu? redimit de interitw uitam tuam, qui satiat in bonis desiderium tuum. 9. Qui coronat te in miseratione et misericordia ; renouabitur sicut aquilae iuuentus tua. In his tribus 5; uersibus exponuntur sub quinaria diuisione retributiones futuri saeculi, quas sanctis suis Dominus pia miseratione largitur. Quae figura dicitur synathroismos, id est congregatio, quando in unum cumulum aspera crimina aut nimis suauia beneficia colliguntur. Primo enim fif $roj$itius peccatis 6o eorum, quando remissis delictis in pace dignatur suscipere peccatores. Secundo sanat omnes languores fidelium, cum securitas et immortalitas aeterna in resurrectione conceditur: id est: Cwm corruptibile hoc induerit incorruptionem et mortale hoc induerit àmmortalitatem. 'Tertio, redimet

de in-

65 teritu uitam nostram, quando nos ab aeternae mortis calamitate submouerit ; scilicet, ut non audiamus : Ife in ?gnem aeternum, qui baratus est diabolo et angelis eius. Quarto, satiat i^n bonis

desiderium

beatorum,

cum eis dicitur : Venite,

benedicti Patris mei. Quinto, coronat in miseratione et 7o "hisericordia sua, quando iam beatis praemia digna restituit, sicut dicit apostolus : De cetero superest mihi corona iustiHae, quam reddet mihi Dominus in illa die iustus iudex. Hoc forte significant quinque panes, unde populi longa ieiunia satiauit, quoniam haec et his similia in magnum mysterium 75 praecessisse noscuntur. Sed perscrutandum est cur aqwilae introducatur exemplum. Huic aui iam aetate prouectae, supernum labium cornea inflexione nasutum, tantum fertur excrescere, ut ei non sit liberum escas solita libertate decer-

pere, quae intellegens unde ei periculum uitae possit acci8o dere, os suum in saxo dicitur expolire, usquequo omnia sibi eius impedimenta submoueat. Quo facto in antiquam ualetudinem corporis sui, escarum solita perceptione reuocatur. Sic anima in pristinam sanitatem reuertitur, si peccata sua in petra quae est Christus Dominus expolire non desinat. Reuer85; titur enim ad cibos salutares, quando delicta, quae sunt impedimenta aeternae uitae, Domino praestante, respuerit. 6. Faciens misericordias Dominus et iudicium omnibus iniuriam batientibus. Postquam dixit retributiones Domini, quas hic conuersis in illo saeculo ueraciter cre9o ditur posse praestare, nunc dicit breuiter, quia Domnus misericordias faciat sperantibus et uindictam praestet $aentibus cunctis ?niuriam ; ut nullus in eis possit dubitare quae dicta sunt, quando ipsum Dominum tali definitione monstratum esse cognosceret. Hic enim uersus per modum Ps. CII, 63/64 I Cot. 15, 54.

66/607 Matth. 25, 41.

68/69 Matth. 25, 34.

B1 redemit r (praefer zzultos codd.) B6 misericordia 74zd. Bec. Fisc. testituet ed. ?9 ei] Gerzz., sibi Gare 80 saxum eZ.

70/71.

PL 720

916 95

IOO

IO5

EXP.

IN PS. CII, 6-8

definitionis edictus est, quando per illud quod singulariter efficit, aliquis indicatur. Nam interroganti tibi quid sit Dominws ? respondes : Factens misericordias et iudicium omnibus iniuriam patientibus. Quapropter abunde designatus est Dominus Deus, cum nulli alteri possit conuenire quod dictum est. Illis autem misericordias facit qui miserti fuerint, sicut in euangelio dicit : Beat? snisericordes, quoniam tbsi misericordiam consequentur. Sequituret 4udicium omnibus iniuriam patientibus. Hoc illis promittitur qui patientiae munere decorantur, de quibus ait : MzAi uindictam et ego retribuam. Nam qui se manu desiderant ulcisci, furoremque

suum

inimici

persecutione

satiare

contendunt,

uindictam Domino non reseruant, quia se credunt posse distringere, quod deberent a Iudice postulare. Dedisti, sanctissime propheta, animae tuae salubre consilium, in quo se et IIO

IIS

120

mundus sentiat consolatum ; sic enim tibi locutus es, ut nobis

diceres ; sic tibi profuisti, ut et nos sine dubitatione saluares. 7. Notas fecit uias suas Moysi, filiis Israel uoluntates suas. Superius dixerat quas retributiones in illo saeculo plebs beata mereretur ; nunc autem ueniens ad secundam narrationem, per unius exemplum probat quanta et hic praestiterit seruis suis, ne quis de futura retributione dubitare potuisset. Sed intende quemadmodum Moyses et Israel indicatus est distinctione uerborum. Notas fecit uias suas M oys?, quando ei iustitiam suae potestatis aperuit, ut legem conscriberet, mores doceret et in uias Domini perfectae fidei

gradibus ambularet. Sequitur filis Israel woluntates suas. Hic woluntates posuit, non uias, quia non omnis Israel, suscepto uerbo Domini, in eius iussionibus ambulauit. Scimus enim quas seditiones populus ille fecerit, ut uoce iudi-

125

130

155

pis 721

cis mereretur audire : Populus hic dura ceruice est. Ideoque E. 344 ergo illis wo!wntates Domini, non uias innotuisse dicit, quia multa pars eorum uiam Domini declinare praesumpsit. Sic autem Moysi exemplum hic positum intellege, ut tamen hoc cotidie Dominum et operantem, et usque ad finem saeculi operari posse cognoscas. 8. Misericors et miserator Domimus patiens et multum misericors. Misericors est qui natura sua clementissimus approbatur. Miserator, quando misericordiae suae dona largitur. Potest enim aliquis mZsericors et máserator esse in una duabusque causis ; misericors autem et miserator naturaliter praeter Dominum nullus poterit in101/102 Matth. 5, 7.

104/105 Rom. 12, 19 ;Hebr. 1o, 3o.

108 praestolati eg. 118/119 moyse uias suas — Gerzz. uia ed. 128 moyse Gerz. 129 operatum Gerzz.

125 Ex. 22, 9.

119 pietatis ed. 120 136/13* inuenite Gerzz,

EXP.

SCHE 140

lo

IN PS. CLI, 8-1x

917

ueniri. Sed hic ideo misericors praemissum est, ut miseratorem Dominum non ad tempus, sed iugiter approbares. Haec figura dicitur paronomasia, id est denominatio, quae similitudine sermonis concitat audientis affectum. Adiecit Patiens, quod necesse est consequi misericordem ; nullus enim iseYicors, nisi qui et 2atzens. Sic enim et apostolus dicit : An diwitias bonitatis ewus et longanimitatis contemnis ?. Ignoras quoniam benignitas Dei ad paenitentiam te adducit ? Ipse autem

145 de se dicit : Haec fecisti et tacui. Existimasti iniquitatem, quod ero tibi similis. Sequitur e£ multum misericors. Multum reuera ?»$2sericors, qui audiens omnino blasphemas uoces, solem swwm facit oriri super bonos et malos et bluit super iustos et impios ; uitalem spiritum magna pietate largitur ; exspectat 150 errantes, ut debeant sua perperam commissa damnare. 9. Non in finem irascetur, neque àn aeternum àindignabitur .Illis scilicet qui deuota satisfactione cognoscunt, qui ad eum redire diligunt, qui illecebras saeculi cum suo auctore contemnunt. Contra, ills /* finem irascetur, qui155 bus dicturus est : Jie in ?gnem aeternum. Magna infelicitas perire sub pio Domino, ut tardes illi satisfacere cui te cognoscis errasse ; maxime cum supplicationem tuam uacuam non sentias, si tamen eam integro animo te obtulisse cognoscas. Potest hoc et de populo iudaico sentiri, quem conuertendum 160 constat in fine saeculi ; de quo et apostolus dicit : Caecttas ex parte Israel contigit, ut plenitudo gentium introiret e sic omnis Israel salwus fieret.

170

175

10. Non secundum $eccata nostra fecit nobis, neque secundum iniquitates nostras retribuit mobais. Sententia generalis est, quia nemo est qui eius gratiam gratis non habeat, dum lex sub peccato cuncta concludat, sicut testatur apostolus : Omnia Deus conclusit n incredulitate, ut omnium. misereretur. Ille tamen communiter bonis malisque spiritum donat, salutem tribuit, indigentias adimit et generaliter bonus est. Addidit neqwe secundum iniquitates nostras retribuit nobis ; scilicet quoniam supplicantibus ita pius est, ut tunc magis eum dignetur absoluere, quando se studuerit unusquisque, adhibita satisfactione, damnare. 11. Quia secundum altitudinem caels a terra, confirmauit Dominus misericordiam suam super timenies eum. Diligentius perscrutemur quid sibi uelit ista comparatio. Tanto maiorem dicit a meritis eorum misericordiam 142/144 Rom. 2, 4. 145/146 Ps. 49, 21. Matth. 25, 41. 160/162 Rom. rt, 25-26.

148/149 Matth. 5, 45. 167/168 Rom. 11, 32.

155

150 149 iniustos eZ. 143 ignorans Germ. Fisc. 138 approbaris Gerzz. 151 e7 154 irascitut Gerzz. cuz r (A5*) perpera Gerzz., perpetrata "Aud. Bec. Fisc.

PL 722

918

180

185

EXP.

IN PS. CII, rri—r4

Domini quam retribuit fidelibus suis, quantum potest a terra caeli summitas eleuari. Qua comparatione illud quoque significatur, quia sicut caelum terras operit et competentia beneficia temporibus suis homini tribuit, modo pluuias influendo, modo praestando serena, modo ipsum aerem uentis saluberrimis temperando ; ita et misericordia Domini fragilitati noStrae noscitur diuersa praestare ; sustinet enim ut corrigat, flagellat ut erudiat, probat ut praestet et per diuersas operas beneficiorum una uoluntas est subuenire peccantibus. Sed ut totius sententiae uirtus possit intellegi, breuiter dicendum est : si fas est ut caelum non cooperiat terras, potest fieri ut Dominus non protegat sibi purissime seruientes.

190

12. Quantum distat oriens .ab occasu, elongauast 4 nobis $niquitates nostras. Dedit aliam pulcherrimam comparationem beneficio diuino. Ovens est initium bonae uitae

295

200

nostrae,

tantum

205

210

215

occasws

malae

conuersationis

affectus.

In

occasu enim eramus, cum peccati uinculo tenebamur astricti; in oriente autem sumus, quando per aquam regenerationis nos Sol uerus inuisitat et tenebras facit nostrorum diScedere peccatorum. Tantum ergo iniquitates nostrae a nobis longe sunt, cum nobis peccata nostra donantur, quantum potest clara dies a tenebrosa nocte distare. Siue per orientem significat regnum Dei, per occaswm uero gehennam, quae a beatorum

sede dissociata

est, quantum

dicit ille

pauper in Abrahae sinibus constitutus : nter nos el uos chaos magnum firmatum. est. 13. Sécut miseretur pater filiis, dta misertus est Dominus timentibus se. Ecce iam non extraneis neque longinquis comparationibus agitur ; sed ad ipsa uiscera pietatis uocabula sociantur. Sic enim miseretur ut pater, sed quibus ipse pater est; sic corripit ut filios, sed qui eius regni heredes esse meruerint. Sequitur £a misertus est Dominus

ttmentibus

se. Dum dicit, ?£a, designat nobis pater-

nae correctionis affectum. Pater enim carnalis qui uult filium suum bonis actibus erudire, frequenter eum corripit, frequenter flagellat, sicut Salomon ait : S? diligis füium tuum, frequenta ei flagella, cum adhuc tener est, etc. Ipsi enim parentes uere diligunt filios suos qui eis sub pietate districti sunt. Sic et Dominus noster flagellat omnem filium quem recipit et timentes se ad studium bonae uoluntatis adducit. 14. Quia ipse scit figmentum mostrum. Memento, 202/203 Luc. 16, 26.

213/214 Eccli. 50, 1.

190 oriens] ortus 74zd. Bec. cum g 197 a nobis] oz. Gerzz. 201 dissocia Gerzz. 208 regni eius — Gare£ 213/214 frequenter eum flagellat eZ.

om. Gerz.

199 e; 200 per] 212 erudiri Gerzz.

PL 725

EXP. IN PS. CII, 14-16

Domine, 220

quod buluis sumus.

0I9

Hoc comma ad superiora

iungendum est. Causa enim redditur cur misereatur ut pater, scilicet quoniam nosmetipsos ab illa naturali dignitate deiecimus et a factura Creatoris repulsi, f?gmentum esse monstramur. Merito ergo subueniri sibi postulat, qui spem in uiribus propriis non habebat. Sequitur memento, Domine, quod

225 puluis

sumus.

Dicit enim, memor esto, Domine, non quia

nos ex limo creasti, non quia immortales tua largitate fecisti, non quod ad imaginem et similitudinem tuam plasmare dignatus es, quia ista omnia inuidiam magis excitare poterant peccatori ; sed quia in puluerem nunc redacti sumus ariditate 230 peccati. Miserere eis qui se infeliciter perculerunt ; subueni qui in illo munere.tuo minime consistere uoluerunt. Tu enim solus pius es peccatoribus, quia delinquentes se grauiter perculerunt. 15. Homo sicut [jemum dies eius, et sicut flos 255 agri ita floriet. Sunt species definitionum quae per rerum similitudines aliquas explicantur, ut est illud : Ego sum «ia, ueritas ei uita. Sic et in hoc et in subsequenti uersu constat esse formatum. Quemadmodum si interroges, quid est homo ? respondetur, fenum dies eius, quod summa hilaritate pul240 lulat, sed celerrima uelocitate desiccatur. Fenwm est quod pluuiis uelociter in auras caput erigit, sed in ardoribus colla deponit. Et ne forsitan aliquid soliditatis hanc comparationem putares habere, addidit e? sicut flos agr? ita [loriet. Flos agri multo celerius transit quam feni uiriditas perma245 nere monstratur. Sed quamuis pulcherrimum uideatur esse dum pubet, multum fugitiuum cernitur esse dum corruit. Ita enim et imbecillitas humana pulchcrescit, ita saeculi honores diuitiaeque gratissimae sunt, sed non ad finem longissimum perducuntur. Veraciter ergo his rebus transitoriis hu250 manitas comparatur, quia robustis uiribus destituta, in casum mortis prona semper celeritate festinat. 16. Quia spiritus periransibit im eo et non erit ; et mon cognoscet amplius locum suwm. Ad hanc similitudinem comparatio superioris uersus expressa est. Descriens mun2355 bit enim quid sit homo, id est, spiritus pertransi perpotest non diutissime quo in , dum, scilicet praesentem manere. Audiant qui superbiunt et se gaudent mundana felicitate subuectos, sic spiritus relinquere nostra corpuscula, quemadmodum solent flumina loca inundata transire. Illa 260 enim spatia quae plena uidentur esse torrentibus, quam sunt 236/237 Ioh. 14, 6. 238 florebit 74u4. Bec. Pise. 226 creasti] formasti eZ. 223 subuenite Gerz. 247 pulchtescit] Gerzz. (rfr Variae, p. 166, 25 ; 260, 29), pulchre crescit Gare? — 232 ab eor

H. 345

920

265

EXP.

IN PS. CII, 16-18

uacua cum recedunt. Non est ergo de fugitiuo flatu praesumendum, sed hic potius agendum, quod prodesse nouimus in futurum. Et ne forsitan aliquis per metempsychosim crederet ad hunc mundum animas esse redituras (sicut nonnulli putauerunt dementium), addidit e? nom cogmoscet amplius locum

suum,

hoc est in hoc saeculum non potest redire, ubi

suam uitam possit iterare. Conuicta est imbecillitate sua hu-

mana fragilitas. Audisti, homo, quid sis, audi quid eris, si Do-

SCHE 270

275

280

minum minime timere despexeris. Quae figura dicitur parison, id est aequatio sententiae, quoties bona uel mala coniunctim membris dissimilibus alligamus. 1v. Misericordia autem Domini a saeculo est et usque in saeculum saeculi super timentes eum ; et 2ustitia eius super filios filiorum. Exposita est prius ueraciter humana conditio propter insolentium praesumptiones illicitas ; nunc insinuat spem, quae fideles debeat consolari, quia licet per nos simus fragiles et caduci, per misericordiam Domini reddimur absolute perpetui ; ut et quam fragiles simus debeamus aduertere, et quid per Domini gratiam consequamur, possimus audire. Et nota quod dixit à saeculo, id est, cum administrari coeptus est mundus,

285

et diuersae crea-

turae auctoris sui munere proruperunt. Vnde et mihi uidetur hic conuenienter aduerti et Adam (sicut multi patrum dixerunt) ad Domini fuisse gratiam reuocatum, quando ipse primus

in saeculo fuit, sicuti etiam Abel, Noe, Abraham et ceteri pa-

tres, qui tamen in saeculo, sed a saeculo non fuerunt. Nam quod sequitur e£ usque in saeculum saeculi, aeternitatem Domini absolute designat, quoniam et ille et ante saeculum et in saeculo et post istud saeculum misericors esse mon290 stratur. Considera etiam quod addidit, super timentes eum, ne et illi hoc in se crederent esse faciendum, qui ei sceleratis ausibus oboedire contemnunt. Sequitur ef iustitia eius super filios filiorum. Filios (sicut saepe iam dictum est) uniuscuiusque actus debemus

29)

aduertere ; fos

filiorum,

operum nostrorum iustissimam retributionem. Nam sicut nos operam nostram quodammodo generamus, ita nobis retributiones rerum nostrae generant actiones. Hanc unusquisque

iustus recipiet, cum in aeterna fuerit beatitudine collocatus. Multi enim fidelium filios non habuerunt, aut sterilitatis euen300 tu, aut uirginitatis studio. Quod si ad litteram uelis aduertere

(quod absit), plurimi sanctorum ista promissione fraudantur. Nam et in subsequentibus spiritaliter dictum esse declaratur. 18. Custodientibus testamentum eius et. memoria

264/265 putauere Gerzz. 261 imbecillitatis suae Gerzz., for£ recte 272 domini] 072. Gerzz. 284 ad domini fuisse gratiam] eZ., a domini gtatiam fuisse Gerzz., 2 domini fuisse gratia Gare7 286 non a saeculo — Gare 288 a/1. et] Gerzz., 072. Garet

PL 724

EXP. 305

IN PS. CII, 18-20

921

retinentibus mandaia eius; ut faciant ea. Isti sunt filii quos superius dixit, qui Domini praecepta custodiunt, qui mandatorum eius operibus sunt memores, non studio cantilenae. Nam et si quis psalterium uoce reddat, memor eius non est, nisi quae praecipiuntur effecerit. Ideo enim dicta sunt, ut fiant, non ut sola uociferatione cantentur. Vnde doctissi-

310

mus pater Augustinus in hoc psalmo disputans, psalterium se non tenere professus est nec totius legis dicta recolere, scilicet ut non solum ad audiendum, sed maxime ad faciendum

515

cunctorum studium concitaret. M emorza est enim per quam animus repetit, quae audita, uisa factaque cognoscit. 19. Dominus in caelo parauit sedem suam et regnum eius omnium dominabitur. Venit ad futuri iudicii formidabilem praedicationem, ne peccantium mentes insolescerent,

cum

ultionem

uenturam

timerent. Dicit enim, $arauit

malorum

sedem

suam.

actuum

PL 125

non

Hoc ad illud

320 pertinet, quando Dominus

Iesus ascendit in caelum, sedet ad dexteram Patris, inde uenturus iudicare uiuos et mortuos. Et

325

ne aliqua impotentia Domini mordereris, ipsum dicit farasse sedem suam, qui iudicaturus est mundum. Addidit e£ regnum eius omnium dominabitur. Ne putarent pagani daemones suos quoquo modo regnaturos, ipsum dicit domznaiurum, qui farauit sedem suam, id est Dominum Christum. 20. Benedicite

350

Dominum,

omnes

angeli

eius,

po-

tentes uirtute, qui facitis uerbum eius, ad audiendam wocem sermonwm eius. Cum superius de hominibus propheta loqueretur, uenit ad tertiam narrationem, ubi caelestes creaturas alloquitur, ut Domini laudes debeant celebrare. Et quoniam inter ipsos angelos est magna discretio, illos tantum dicit praeconio Domini dignos existere, qui eius

335 probantur

iussionibus

oboedire

: ostendens

neque

homines,

neque spiritales substantias ad ministerium tantae maiestatis accedere, nisi qui eius uoluntatibus obsecundant. Sic enim commonet, omnes angeli eius. Eius quippe de illis dicitur qui ab ipsius imperio nequaquam recedere uoluerunt. Sequitur 340 aliquid expressius, Potentes uirtute, qui facitis uerbum eius. Ipsi enim uirtute possunt, qui eius iussis oboediunt. p. 346 Potest autem et diabolus non uirtute, sed prauitate ; non ho-

545

nore, sed praesumptione. Potentes siquidem illi uere dicendi sunt, qui uerbo Domini parere contendunt. Et ne aliquid relinqueretur ambiguum, calcatius insinuat, ad awdiendam 310 cfr Aug. Ez. ps. 102, 25, 11 — CC 4o, 1471.

305 praecepta domini

— Gare:

306 mandata Gerz.

336 misterium Gerz.

922

EXP.

wocem

sermonw»

IN PS. CII, 20-22

eius,

scilicet ut sint humiles, non

su-

perbi. Ipsi sunt enim digni benedicere, qui suum et cognoscunt et uenerantur auctorem. 21. Benedicite Dominum, 350

995

360

omnes

uiriutes

eius, mi-

nisiri eius, qui facitis uoluntatem eius. Rem magnam, rem omnino sublimem iterata, iudicauit inuitatione solidandam, ut infirmitas humana cognosceret quam saluberrimum esset oboedire Domino, quando ipsius uoluntati caelorum militat fortitudo. Et intende proprietates emicare uerborum. Prius dixit, qui faciunt uerbum eius. Et ne uerbum intellegeres, quod uerberato aere ab hominibus solet proferri, addidit, qu: facitis uoluntatem eius. Angelis enim uerbum Domini est uoluntas eius, quoniam illa sublimis spiritalisque substantia beatorum angelorum, cum Dominum contuetur, ibi ueritatem eius uoluntatis agnoscit. Nec opus est loqui, quibus se diuinitas propitiata patefacit ; non enim eis Deus uerberato aere loquitur, sed inspiramine suo uoluntates eorum ad suum uelle conuertit. Sic erunt, ut credimus et beati

homines postquam regni aeterni fuerint praemia consecuti. 22, Benedicite Dominum, omnia opera eius, im 3565 omni

SCHE 2o

375

380

loco

dominationis

eius ; benedic,

anima

mea,

Dominum. Benedicite, nunc tertia iteratione geminatur. Quae figura dicitur epembasis, decorum schema siue in laudibus, siue in uituperationibus ad animos erigendos uerbum saepius iterare, quod dictum est. Dixit autem prius illos debere benedicere, qui Domini iussiones efficiunt ; nunc admonet ipsam operam Domini auctorem suum debere laudare, ut terrena caelestiaque concluderet. Nam cum totum opus eius sit, omnia debent suum bemedicere creatorem. Sequitur ix omni loco dominationis eius. Sicut nulla creatura a laudibus Domini iubetur excipi, ita nec locus quisquam relinquitur, qui a tali munere segregetur. Nam cum dicitur i omni loco dominationis eius, nihil excipitur, quia ubique dominatur. Significans forte Ecclesiam catholicam, quae per totum mundum erat (Domino praestante) creditura ; ipsa enim ubique Dominum benedicit, ubique collaudat et gratias maximas hymnica : exsultatione concelebrat. Addidit benedic,

anima

mea,

Dominum.

Ipsa sententia conclu-

sit psalmum, quae pulcherrimum fecit initium. Sed quoniam 385 in scripturis diuinis omnia sacramentorum ubertate pinguescunt, haec similitudo (sicut iam dictum est) in octauo psalmo illos indicat, ut opinor, qui atria fidei sinceris mentibus ingressi sunt et uitam suam glorioso fine (Domino praestante) concludunt. Digna commonitio, per quam se fidelis i: a] om. Germ. (sic saepius, fort. recte) aret

382 e/ 399 hymnica] Gerz., hymnidica

PL 726

EXP 390

x

923

anima consoletur, quae contra omnes casus tamquam clypeus inexpugnabilis assumatur. Nam si eum semper benedicims,

395

INIBSCIL;22-CIII,

ab eo iugiter custodimur.

Conclusio psalmi. Benedictio Domini timentibus eum quanta largitate concedatur agnouimus. Festinemus ad mandata complenda, ut peruenire mereamur ad praemia. Habemus Dominum et per naturam pium et per misericordiarum dona largissimum. Quis dubitet ab illo postulare, qui, si non petatur, offenditur ? Benedicamus ergo omnes in commune Dominum, opera eius hymnica exsultatione celebremus. Quale enim sacrilegium

400 est, ut cum

omnis creatura iubeatur benedicere Dominum, si

homo desinat laudare Dominum, qui ad imaginem et similitudinem ipsius noscitur esse procreatus ? Audiuimus, benedictio Domini quibus uirtutibus applicetur, castis utique, humillimis, caritate plenis, et qui Domini reliqua mandata perficiunt. 405 Arcetur ergo hinc omne quod prauum est; excluditur uniuersa malitia mundi ; emendantur illecebrae ; diabolus foras

410

mittitur cum sequacibus suis. Quapropter audito tanto munere, completi tanta spe, sanctis operibus benedicamus Dominum, religiosis factis cantemus Auctori. Non nos electio Iudicis repudiabit, si quae praecepit hic nos peregisse cognouerit.

EXPOSITIO

IO

IN PSALMVM

CIII.

1. Psalmus Dauid. Frequenter diximus fsalmwum illos actus significare mortalium qui ad rerum diuinarum intellectum pro sua probitate respiciunt. Ad cuius similitudinem et organum ipsum aptatum est, quod specialiter $salmwus uocatur, sursum habens tympanum, ubi melos dulcissimum canoro sonitu temperatur. Da«wid autem tantum persona loquentis adhibetur. Ceterum ommnia constat de Domino Saluatore narranda, qui in principio fecit caelum et terram. Est enim psalmus iste tanta dispositione perfectus, ut aliqua hic dicta intellegas, quae in libro Geneseos tacita fuisse cognoscas. Quapropter quae sunt apta exponemus ad litteram ; quae

uero fidei nostrae possunt indicare notitiam, spiritali intellectu (sicut a maioribus accepimus) explanabimus. Vnde solli-

405/407 atcetut ... excluditur ... amendantut (eorr. a. zz.) ... mit401 dm Gerz. 410 retitur] Gerzi., atceatut ... excludatur ... emendentur ... mittatur Garef pudiuit Gerzz., corr. a. 7z. 4 aptum Ps. CIII, 1 dauid] Gerzz. cum opt. codd. r, ipsi praem. Garet cum g 13 explanamus Gerzz. 10/11 quae 454. cognoscas] oz. Ger. Fisc.

PL 721

924 15

20

2j

EXP. IN PS. CIII, 1

citi esse debemus paratique ad audiendum, quia ipse quoque uir eloquentissimus pater Augustinus hunc psalmum et sedule dicit perquirendum et de eodem laboriosissime disputandum.

Diuisio psalmi. Propheta uolens ostendere conditiones rerum diuina significare mysteria, primo modo per fabricam caeli et terrae quaedam nobis cognoscitur indicare dogmata, ut agnoscamus omnia sibi reuera tamquam ab uno auctore condita posse congruere, quando aliquas similitudines suas inuicem probantur aperire; secundo operas Domini diuersis figuris tectas enumerat ; tertio profitetur in illo aeterno saeculo praeconia Domini iugiter se esse dicturum, quae etiam in hac uitae suae breuitate cantauerat.

Expositio psalmi. Benedic,

30

3I SCHE

anima

mea,

Dominum

;

Domine

Deus

meus, magnijicatus es uehementer. Confessionem et decorem indwuisti. Inuitat propheta semetipsum ad benedicendum Dominum ; et quoniam nouerat in catholica fide unitatis gratiam plurimum praeualere, sibi tantum loquitur, quod omnes debeat admonere. Benedicere autem est Deum, eius magnalia confiteri, ut cum de illo dicitur aliquid magnum, unusquisque ueritati praestet officium. Haec igitur sententia ad totum respicit textum, ubi psalmi huius prolixitas terminatur. Sed cum ad suam (ut dictum est) animam loqueretur, subita conuersione dicit : Domine Deus meus. Quae figura dicitur proanaphonesis quando inter alia quae loquimur, ad Deum subito uerba conuertimus. Generalem uti-

40

45

5o

que Dominum confidenter suum asserit Deum, ut cum se ipsius seruum esse profitetur, nullam se habere cum diabolo comprobet portionem, ne in eo quidquam praeuaricator ille requireret, quem alienum esse cognosceret. Sequitur magnificatus es uehementer. Oportet nos uim istorum nominum diligenter inquirere ; nam quando ille magnus non est, ut hominum laudibus magnificetur ? Aut quid illi potest addi, qui est mirabilis et incomprehensibilis plenitudo uirtutum ? Sed magn?ficatur Dominus apud homines, quando eis magnus atque excelsus esse claruerit ; ut ipsum sentiant creatorem, ipsum bonorum omnium largitorem, ipsum redemptorem, ad postremum ipsum et iudicem. Ex qua parte prouenit, ut recte dicatur redemptorum Dominus magnificari, qui cotidie fit credentium deuotione mirabilis. Sic etiam dicitur sanPs. CIII, 14/16 cfr Aug. Ez. ps. 103, serm. IIO

16 disputatum

Ger. opeta ... tecta Gare redemptor eZ.

19 dogmatica Gerz. 31 deum est — Gare

22 E

(SOME

22 opetas ... tectas] Ger., 37 prosphonesis Gerz:. 51

1 S

EXP.

IN PS. CIII, 1-3

ctificari, sic glorificari, sic benedici

925

et his similia.

Adiecit :

uehementer. Reuera, quando conuersorum ore laudatur et in sanctorum coetum ueniunt, qui se pridem nefandis sceleribus

polluerunt.

Vehementer

enim

aptissime

dictum

est,

quod toto geritur cordis adnisu. Sed unde magn?ficatus set uehementer, consequenter exponitur, comfessiomem ei 6o decorem induisti. Induere est aliquem quod non habebat assumere. Et quando Deus decorem. non habuit, qui creaturis suis omnia speciosa semper indulget ? Sed hic incarnatio Domini Christi euidenter exponitur, quam sumpsit ex tempore, per quam confessionem mortalium largitor 6 5 suae pietatis inuenit. Recesserant enim homines a cultu uerae diuinitatis, cum simulacrorum studiis et uanis religionibus seruiebant. Sed eo ueniente, qui tamen absens numquam exstitit diuinitate e£ confessio et decus supernae maiestatis innotuit, 79

eisque

9. Amicius SCHE

rebus

2«duiwm

dicit

Dominum,

quibus

Ecclesiam catholicam constat ornatam. lumen

sicut

uwestimentum,

extendens

caelum sicut pellem. Versus isti uiginti duo usque ad diuisionem futuram per figuram parabole pulcherrimis allusionibus explicantur; quae fit quando res sibi genere dissimiles L«"en enim Ecclesiam significat, de qua dl 5 comparantur. scriptum est : Quae est ista quae ascendit dealbata ? Dealbata enim intellegitur illuminata, quae recte uelut uestis aduertitur Domini Saluatoris, non habens maculam neque rugam. Ipsa est enim candida dealbata, de cuius membris dicit apo8o stolus : Fwistis enim aliquando tenebrae, munc autem. lux n Domino. Hanc etiam tunica illa significauit, quae non potuit diuidi tempore passionis. Haec est de qua dicitur : a$?ctus lumen sicut uestimentum. Sequitur extendens caelum sicut pellem. Bene dicitur Dominum caelos extendere, Nam 8 »! ubi meretrices et publicanos eum constat admittere. largratiae et sunt facti iustorum, caeli iustitiam per sint cum gitate peccantium. Nec frustra comparata est caelo fellis ; quia sicut omnia membra nostra pellis tegit, ita et creaturas caelorum ambitus circumactus includit. Senserunt aliqui cae9o lum et de iusto dictum, quem sic per gratiam probatur extendere, quemadmodum potest tensa pellis excrescere. 9. Qui tegit im aquis superiora eius, qui ponit nubem ascensum suum, qui ambulat super pennas uentorum. Quamuis ordinem conditionis exponere sentiaet in Genesi 9 vA tur, quia et super caelos aquae sunt positae, sicut 96 Cant. 5, 6.

80/81 Eph. 5, 8.

71 e; 88 lumen ... uestimentum] Gerzz. e4. 70 constat] Gerzz., esse add. Garet 71 sicit Gerzz. cum multis codd. r, Yumine ... uestimento Gare? eum opt. codd. r ef g

PL 728

926

EXP.

IN PS. CIII, 3-4

legitur et ipse alibi dicit : Et aquae quae super caelos sunt laudent nomen Domini ; tamen et sacri baptismatis nobis reseratur indicium ; ut caelum (sicut frequenter dictum est) omnem IOO

iustum debeamus accipere, cuius superiora, id est emendatio fidelis animae aquis salutaribus irrigatur. Ita enim haec omnia ab illo auctore disposita sunt, ut et actus ecclesiasticos dicta caelestia indicare uideantur et iterum conditiones rerum uera-

IO$

IIO

cissima narratione testentur. Sequitur qui $onit nubem ascensum suum. Hoc quidem et ad litteram congruenter accipitur, quando Dominus post resurrectionem uidentibus apostolis ascendit in caelum ; sic enim in Actibus apostolorum legitur : Haec cum dixisset, nubes suscepit eum ab oculis eorum. Sed et illud aptissime probamur accipere, ut nubem ponamus uerbi Domini praedicatorem, per quem Christus in membris suis ascendit, cum mentem peccatorum a mundi istius prauitate mundauerit. Addidit qui ambulat super bennas uentorum. Venti in isto aeris fluctu quasi quibusdam pennis uolitare noscuntur ;sed Dominus ambulat super pennas eorum dum uoluntates suas multo uelocius operatur, quam

IIS potest excursus esse uentorum.

SCHE

Siue magis wentos, iustorum

PL 2

animas debemus accipere, quia utroque testamento perdocti, uelut duabus alis ad superna gaudia transferuntur. Supra quos Dominus ambulare recte dicitur, in quibus misericordiam suae operationis ostendit. Et nota quod in hoc uersu et I20 aliis qui sequuntur, Dominum mauult ostendere per id quod egit. Haec secunda species definitionis dicitur apud Graecos ennoematice, latine autem notio nuncupatur. Nam cum Dominus per naturam suam nequeat definiri, per illud tamen pulchre cognoscitur, quod singulariter operatur. 125 4. Qui facit angelos suos spiritus et ministros suos ignem urentem. Commendandum est animo, quia hic specialiter de angelis dicitur, quod in libro Geneseos euidentius non habetur. Nam et uerba ipsa sunt discutienda sub- It 348 tilius. S$iritus generale nomen est incorporalis potentisque

130

substantiae, uisibiliter siue inuisibiliter operans, quod ei diui-

nitus inspiratur. Angelorum enim nomen non significat naturam, sed oboedientiam. Angelus enim graeca lingua dicitur, qui latine nuntius interpretatur ;nam quando mittuntur angel? fiunt, cum tamen natura spiritus esse noscantur.

155 Addidit

swos,

ut illos ostenderet

qui recta mente

Domini

uoluntatibus obsecundant. Ordo enim uerborum talis est : Qui spiritus suos facit angelos.Sequitur et ministros

96/97 Ps. 148, 4. 103 testantur Gerzz. Gare

107 Act. 1, 9.

.

113 uolitate] Gerz., uolate Garez

115 esse excutsus —

EXP.

IN PS. CIII, 4-6

927

suos ignem urentem. Minister Dei est omnis qui diuinas exsequitur uoluntates, et caritatis feruore semper accensus 140 est. Talis enim uir caelestis ignis efficitur, quando uerbo praedicationis peccantium nequitias urere et consumere posse monstratur. Sic enim ipse Dominus dicit : Ignem went mittere in terram, ignis utique uitalis, ignis salutis, qui dum peccata consumit, animas nutrit.

145

5. Qui fundauit terram super stabilitatem eius, non inclinabitur in saeculum saeculi. Versus iste ad litteram non uidetur posse constare ; nam cum terram istam

150

155

160

mutandam esse legerimus, quomodo fieri potest ut 2»om inclinetur in saeculum saeculi ? Sed hic magis firmatam terram, solidatam aduertamus Ecclesiam ; quae £erra ideo dicitur, quia ex terrenis hominibus collecta esse monstratur,

sicut in alio loco ait : Domini est terra et plenitudo eius. Huius stabilitas recte dicitur Christus, qui est immobile fundamentum et inuiolabilis petra ; de quo dicit apostolus : Fwndamentum enim aliud nemo potest ponere, praeter id quod. positum est, quod est Christus Iesus. Supra quem si iugiter manserimus, nullatenus 4nclinamwur. Superiecta enim nesciunt titubare, dum sint fixa quae continent. Sic ueritas huius sententiae absoluta nobis ratione constabit. Spiritus enim sanctus ideo interdum difficillima dicit ad litteram, ut maiori ambitu spiritalem intellectum quaerere debeamus. Hoc ergo quod dictum est, nom

SCHE 165

170

175

inclinabitur

4n saeculum

saeculi, per omnia

commata trium uersuum superiorum constat esse reddendum. Quae figura dicitur hyperbaton, quoniam ordo uerborum longius explicatur. 6. Abyssus sicut pallium amictus eius, super monles stabunt aquae. Nec iste uersus ad historiam potest referri, quamuis de superducto diluuio dicere uideatur. Praeteritum enim tempus diluuii fuit et nunc propheta de futuro praedicat esse faciendum. Vnde necesse est ut hoc magis spiritaliter inquiramus, quando sibi ad litteram tempora conuenire non possunt. Abyssws enim dicitur aquarum copiosissima multitudo ; quae et in bono et malo plerumque ponitur. Haec merito hic superstitiosis atque persecutoribus comparatur, quia sicut $alliwm subiecta cooperit, ita illi mundum foedissima superstitione texerunt; ut non solum mediocres homines, sed in perniciem suam ipsos quoque sanctos uiros atque eminentissimos tormentis corporum obruere uiderentur. Sed hic abyssus in malo posita est, dum legatur et in bono, 142/143 Luc. 12, 49.

152 Ps. 25, 1.

145 eius] suam ^4u. Bec. cum

154/156 I Cor. 5, 11.

PL US

928 180

190

L9»

200

EXP. IN PS. CIII, 6-8

ut est illud : Zudicia Domini uelut abyssus multa. Quod genus locutionis inter propria scripturae diuinae constat esse deputandum. Denique sic sequitur, super momtes stabunt aquae. Steterunt quippe super eos, qui montes fidei firmitate uocati sunt, quando eos diuersis poenis et mortibus affecerunt. A quas enim et abyssos, impios hic debemus accipere, qui sic ad obruendam properant sanctitatem, quemadmodum potest cumulus undarum subiecta contegere. Sed ut hoc magis de superbis atque sceleratis potuisses aduertere, sequens uersus ostendit. Volunt etiam aliqui hoc ad litteram uindicare, ut abyssum. dicant terrae marginem circumire ; nam sicut exteriora corporis nostri pallio cooperiuntur, ita et orbis terrarum oceani ambitu fertur includi. v. Ab increpatione tua fugient, a uoce tonitrui tui formidabunt. Qui fugient nisi abyssi, nisi aquae, quae montibus Christi supereminere uidebantur ? Nam quamuis sanctos eius diuersis caedibus affecissent, ipsi tamen increpati uoce apostolorum, derelicta superstitione, fugati sunt; et quod est maximum uictoriae genus, contra sua uota senserunt. Sequitur a «oce tonitrui tui formidabunt. Praedicatio sanctorum sub hac allegoria pulcherrima relatione de-

scripta est. Dicit enim, a «oce

205

210

215

tonitrui

tui ; ut non illud

humanum eloquium, sed caelestis uirtutis sonitum fuisse sentire. Formidauerunt utique homines passim fomitrua praedicationum, quando iudicii terror edictus est, quando diabolum periturum audierunt cum sequacibus suis ; et quamuis habuerint in hoc mundo licentiam, ipsi sua scelera correcta mente damnabant. 8. Ascendunt montes, et descendunt campi in locum quem fundasti eis. Adhuc in tropicis allusionibus perseuerat, quoniam superbos et impios, quamdiu uoluit Dominus, permisit in montes crescere ; atque iterum quando placuit, fecit in conuallium humilitate residere. Sic et persecutoribus tempus datum est ut in altum surgerent, ac deinde inclinati christiano populo subiacerent, docens omnia ipsius ordinatione fieri, cuius uoluntati non potest obuiari, sicut ipse Dominus in euangelio Pontio Pilato dixit : Non haberes in me potestatem, nisi tibi data esset desuper. Et intende quoniam hic montes in malo positi sunt, cum superius montes

220

significent

fidelissimos uiros ; quod plerumque in scripturis diuinis diximus inueniri. Sequitur m locum quem fundasti eis. Illi scilicet qui cami iam facti sunt, ad locum fundatissimae de180 Ps. 55, 7.

216/217 Ioh. r9, 11.

181 diuinae scripturae — Gare

PL 731

EXP. IN PS. CIII, 8-11

225

scendunt Ecclesiae et in eius penétralibus permanebunt. Nam et ipsis quoque peccatoribus modus est positus, nec ultra permittuntur excedere, quam eis datum est licentiae suae frena laxare. Denique sic legitur : completa sunt peccata Amorrhaeorum, ut omnia sub uoluntate Domini posita esse cognoscas. Hoc enim et subsequentia euidenter explanant. 9. Terminum posuisti eis, quem non transgredien(wr, neque reuerientur operire terram. Hoc si ad lit-

230 teram

255

240

929

uelis accipere, de aquis abundantibus dicit, quae dilu-

uio recedente ulterius terras nequeunt occupare, sicut in Genesi scriptum est : Sfatuam pactum meum. uobiscum et nequaquam. ultra interficietur omnis caro aquis diluwii, neque erit deinceps diluuiwm düssipans terram. Si uero spiritaliter quaeras, potest hoc et de paganorum ritu accipi congruenter ; qui licet a sua prauitate recesserint, numquam in illam licentiam Deo sibi obuiante remeabunt, ut humanum genus superstitionum suarum inundatione cooperiant. T'erminus quippe eorum aduentus fuit Domini Christi, cuius crescente religione, cuncta idololatria cum suis auctoribus corruerunt. Inspiciamus quoque sub qua increpatione ista referuntur, ut rationabiles homines putent se praecepta Domini debere contemnere, cum ipsa elementa cognoscantur eius iussionibus oboedire. 10. Quz emittit fontes in conuallibus, inter medium

245 moniiwm Qeriransibunt aquae. Cum natura terrarum describitur, causa nobus occultior pulcherrimis allusionibus indicatur. Certum est enim comu«alles aquis abundare copiosis, fontiumque ibi esse frequentiam magnam, ubi sunt arua iacentia. Sed illud potius debemus aduertere, quia in humili250 tate hominum, qui loco convall?um ponuntur, aquae diuinae semper exaestuant. Spiritaliter autem »oníes hic accipere debemus haereticos ac superbos, inter quos scripturae diuinae perenni ubertate decurrunt, quia in hoc mundo eas audire bonis malisque commune est. Et bene dictum est : Períransi255 buní, quia tales uiros nullo fecundasse beneficio sentiuntur. Nam.si (ut quidam dicunt) montes hic iustos praedicatores uoluisset intellegi, dixisset de ipsis montibus aquas fluere, non eis in medio constitutis transire potuisse. 11. Potabunt ea omnes bestiae siluarum, exspe260 ctabunt onagri sitim suam. Bestias siluarum hic gentes intellegere debemus, quae de illa idolorum cultura tamquam de siluis umbrosis proiectis ferocissimis moribus, 225/226 Gen. 15, 16.

232/234 Gen. 9, 11.

222 cis Gerzz. 229 reuertentut] Gerz., conuertentur Garef cwm r et g 240 idolatria codd., idola Gare 241 rationabiles] Gerzz., tationales Gare 242 debere] Gerzz., non praem. Garet 286 si ut] sicut Gerzz. corr. 260 sitim] in

praem. /Aud. Bec. Fisc. cum r et g I9

€ 2. (xcvi)

M 349

PE 152.

930

EXP.

IN: P»? CHI; 11415

exierunt, ad potandas scilicet aquas quas in euangelio est Dominus Samaritanae pollicitus, dicens: Qwi credit in me 26 5 flumina de wentre eius fluent aquae uiuae. Sequitur exspeclabunt onagri sitim suam. Cum dixerit bestias ssl4arwm aquis decurrentibus esse fotatas, omagros tantum posuit s?/íim swam exspectare, scilicet Iudaeos qui neglexerunt fluenta diuinae pietatis haurire. Oxager enim 270 siluesters est asinus, qui inter reliqua animalia cor dicitur habere pinguissimum ; quod genus quantum patiens est domitum,

tanto

saeuissiimum

redditur

cum

siluis

retinentibus

efferatur. His obstinati Iudaei merito comparantur, qui ferocia mentis et callosa fatuitate durati sunt, nec satiari cito poculis 27 A uitalibus acquiescunt. Nam quod dicitur exspectabunt, illud significat quod frequenter dictum est, quia in finem saeculi Elia et Enoch uenientibus, creditura est multitudo Iudaeo-

28

o

28

^

29 o

rum. Miseri qui tamdiu sitiunt, qui satiari minime concupiscunt. His uita poenalis est, qui tanta exspectatione cruciantur. 12. Super ea uolucres caeli habitabunt, de medio peivarum dabunt uocem suam. Super illa scilicet quae superius dixit :Quz emittit fontes in conuallibus, caeli uolucres habitabunt. Haec siquidem et conualles et aquas irriguas amare noscuntur. Sed non uacat quod addidit, cae, nam si tantum aues uoluisset aduerti, uolucres sufficeret dici ;

sed potius animas sanctas pontificum caelesti se conuersatione tractantes mauult intellegi, qui supra populos Domini praedicationibus sanctis inhabitant. Addidit: Ze medio petraYum dabunt uocem suam. Istae uolucres quae dictae sunt caelestes, non de terra, non de arboribus, sed de medio peirarum dabunt uocem suam, quando apostolorum et

prophetarum exemplis aliqua praedicare noscuntur. Omnes enim fideles Petrae merito dicuntur, quia ipse quoque petra 29 VA dicitur Christus ; sic enim ipse Dominus Petro apostolo dixit : T'u es Petrus, et super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam. Quapropter omnes de petrarum firmitate praedicant, qui apostolorum ac prophetarum traditionibus sua dicta confirmant. 13. Rigans montes de superioribus suis, de fructu 30 o operum tuorum satiabitur terra. Superius dixit altos

264/265 Ioh. 7, 58.

264/2685 app. Ioh. 4, 13-14.

296 Matth. 16, 18.

264/265 qui sq. uiuae] Gerzz. (cfr Prolegomena), qui bibetit ex aqua quam ego dabo ei, fiet in eo fons aquae salientis in uitam aeternam Gare£ (Ioh. 4, 13-14) 230 siluester est asinus] Gerzz., asinus est siluestris Gare 242 tanto Gerzz. (cfr J. 416), tantum Gare 282 uoces suas r 284/2880 aquis irrigata 74uZ. Bec. Fisc. 292 uoces suas Gerzz. (bie tantum)

EXP

INJBS.CGCIIE,

r3-15

031

montes fuisse praeteritos et conualles humillimas fontibus irrigatas ;nunc ipsos quoque

?1omníes

supernis aquis praedicat

esse complutos, ne quid a Domini munere uideretur exceptum. Paulus enim prius ingens atque arduus persecutor Ecclesiae, 3o; rigatus aqua spiritali, quam fecundos fructus probatus est edere Christianis ! Quod cotidie Dominus agit, ut doctores paganorum post conuersionem magistros faciat esse fidelium. Sed isti tales de swferioribus irrigantur, quando conuersi se errasse cognoscunt. Sequitur:de fructu operum tuorum 310 satiabitur terra. Cum fructum terra pariat, quemadmodum poterit ex fructibus calcabilis ista terra satiari ? Fructibus autem ierra satiatur, quando peccatores in melius commutati, utilia nimis et salutaria ipso largiente percipiunt. Sic enim zerra satiatur, quando aliquis ab obstinatione 315 liberatus, praeconia Domini didicisse cognoscitur. 14. Producens fenum iumentis, et herbam

seruituti hominum, ut educat banem de terra. Excolit quod superius dixit, ut terra illa caelesti imbre satiata $roducat fjenum iumentis, id est eleemosynas faciat his qui passim 320 petunt, de quibus dictum est : Omni petenti te tribue. Iwmenia enim appellati sunt, quia uerecundiam non habentes propter ingluuiem uentris, in egentium uoces petulanter erumpunt sicut iumenta, quae dum esuriunt, nequaquam possunt a propriis uocibus abstinere. Herbam uero seruituti homi-

325; ^n, hoc est, ut illi necessaria tribuantur, de quo scriptum est : Desudet eleemosyna 4n manu tua, donec inuenias iustum

cui eam iradas. Hic enim homines appellati sunt, qui ratione plenissimi indigentiam suam tolerantiae uiribus tegunt. Sic duo genera egentium talibus allusionibus exprimuntur. 330 Sequitur «£ educat panem de terra. Educitur panis de terra, quando Domini praecepta complentur, ut de istis carnalibus atque uisualibus cibus fiat unde anima caelesti refectione pascatur. Panis enim uere noster est Christus, qui tunc de terra producitur, quando aliquid indigentibus eius 555 consideratione praestatur. Siue hoc potest de praedicatoribus dici, qui caelestibus diuitiis imperitorum hominum indigentias misericorditer expleuerunt. 15. Et uinum laetificat cor hominis, ut exhslaret faciem in oleo et banis cor hominis confirmat. Dixe320 Luc. 6, 30. 305 rigatus] 303 completos zAz4. Bec. Fisc. 301 ualles Gerz. (sed cfr /. 284) 321 appellata Gerzz. 317 educas 74d. Bec. Fisc. eum g Germn., ittigatus Garez 338 laetificat] Ger. cum opt. codd. r et g, lactificet Garet uetecundia Gerzz. 339 e/ 353 confitmat] Germ. cum opt. codd. r et g, confirmet (red 7. 844 laetificat) Gerzz.

PL 7535

932

EXP.

IN PS. CIII, 15-16

34o rat superius u£ educat panem de terra ; sed ne istum $anem communem deberes accipere de quo caro nostra refi- p 350 citur, subiungit haec tria spiritaliter sentienda. Nam co» pro rationabili intellectu poni frequens scriptura testatur; quapropter 42n4o laetificat cor hominis, cum sacratum 54 5 fuerit in sanguinem Domini Christi. Hinc nos inebriari licet, sicut scriptum est : Et $oculum tuwm inebrians, quam praeclarum est ! Ipsum est enim reuera merum quod laetificat mentem, non quod ad reatum uitiaque perducit. Ebrietas sobria, satietas felix, quae merito laetificare dicitur, quia nihil ibi 55 o culpabile reperitur. Exhzlaratur quoque facies im oleo, cum regale chrisma conficitur, sed illa facies de qua dictum est : Accedite ad ewm et dlluminamini et uultus uestri non. erubescent. Sequitur e£ famis cor hominis con[irmat. Iterum cor ponitur, ut dictum pro sapientia sentiatur. Nam 55 ^ si corporaliter uelis aduertere, numquid fanis cor hominis, non etiam reliqua membra confirmat ? Nam inspice proprietates uerborum, ut haec reuera cognoscas ad intellectum rerum posita fuisse caelestium. De 420 dicit, laetificat cor hominis.

Si uinum mundiale uelis accipere, non solum cor,

sed omne corpus ad tempus /aetificare cognoscitur, cum tamen frequenter et ad rixas incitet et ad excessum aliquem praesumptionis instiget. Sed cov pro mente positum est, unde sapere dicimur, unde et intellegere bona malaque sentimur. Item si et istud o7ewm putemus quo generaliter mundus uti36 EX tur, quomodo potest exhilarare faciem, dum semper animi sit gaudium, quod exit in uultus ? Panis autem quemadmodum poterit confirmare cor solum, quod pro totius corporis refectione percipitur ? Sed haec potius ad animae partes referenda sunt, quae perfectos efficiunt Christianos. 16. Saturabuntur ligna siluarum et cedri Libani 570 quas jlantasti. Ligna siluarum plebem significant ingentium populorum, qui Ecclesiae catholicae de dumosis atque incultis nationibus aduenerunt. Haec indicant homines utique mediocres. Cedr? autem Libani declarant nobiles ac potentes, qui in humano genere tamquam cedri eminere noscuntur. Sed ut ipsos quoque sequestraret ab haereticis et paganis, qui in hoc saeculo maxima potestate subuecti sunt, addidit: quas blantasti, id est, quae tua praedestinatione sunt in religionis amoenissimo paradiso constitutae, sicut dicit 38 o in euangelio : Omnis flantatio quam non plantawit Pater meus caelestis, eradicabitur. Sed nec interpretatio nominis ipsius praetereunda est, quando nobis aliquam significantiam prodere 360

346/34? Ps. 22, 5.

332/393 Ps. 35, 6.

363 et] ozz. Gerzz.

$10 satiabuntut omnia r

380/381 Matth. 15, 15.

PL 734

EXP.

IN PS. CIII, 16-18

933 declaratur. Libanus interpretatur candidatio. Saeculi autem huius potestas quaedam uidetur esse festiuitas, ubi diuites 385 homines ac potentes excelsi atque proceri, quasi in Lzbano monte nascuntur, qui tamen ad ueram religionem Domini munere

peruenerunt.

17. Illic passeres nidificabunt, fulicae domus dux est eorum. Illic, in cedris uidelicet quas plantasti, $as200

seres nidificabunt. Passer enim minuta et cautissima nimis auis est, monachorum significans paruitatem, qui in cedris Libani, id est in patrimonio potentium Christianorum uelut in quibusdam ramis monasteria sibi quasi nidos aliquos aedificare

monstrantur,

eorumque

robore

sustentati,

uelut

passeres laudes Domini assidua uoce fritinniunt. Caelestis in terra uita, imitatio fidelium angelorum, spiritaliter in carne uiuere et mundi uitia non amare ; uitam praesentem contemnere et futurae beatitudinis gaudia semper exquirere ; ad postremum ipsius templum fieri, cuius imaginem conditio hu400 mana suscepit. Amoenus reuera paradisus, in quo tanta florent poma uirtutum. His enim tale propositum est, hostes suos non reluctando uincere, sed patiendo superare. Triumphus illis omnis est in proprii corporis passione ; et tunc aduersarios efficaciter uincunt, quando laudabili humilitate succum405 bunt. Reuera milites Christi, qui nullam praesumptionem in humanis uiribus ponunt, sed aduersa omnia uirtute Domini superare se posse confidunt. Hi cum aliis non habent iurgia, sed secum semper litigant : miserentur omnibus, sibi solis non parcunt ; et caelesti caritate flammati, bona quae sibi euenire 410 cupiunt, aliis communicare contendunt. (Sed magna est gloria illi arbori ubi nidus iste compingitur. Audiat enim a Domino se fuisse plantatum, qui tale continere noscitur institutum.) Sequitur fulicae domus dux est eorum. Fulica mansueta auis et nigra est, anate quidem paruior, sed corporis 415 positione consimilis, quae in stagnis delectabiliter commoratur. Haec ad baptizandos bene refertur, qui in sacratissimi fontis gratia perseuerant. Horum itaque mansiones, id est baptismatis perseueratio, dux est passerum qui in cedris nidificant ; scilicet quia omnium Christianorum sacer fons dux 420 est, dum eos ad caelorum regna perducit. 18. Montes excelst ceruis, petrae refugium herinaciis. Ceruus est (ut diximus) uenenosorum serpentium uo395

383 cfr Aug. En. bs. 103, setm. 111, 15, 12/15 — CC 4o, 1515.

395 fretinniunt Gerzz. (cfr Exp. ps. 83, 99), praecinunt Gare 398 ad] a Gerz. 403 omnis illis ^» Gare 404/405 succumbunt] florent 7Az4. Bec. Fise. 407 se] ozz. Gerzz. 408 soli Gerzz. 421 petrae] Gerzz. ed., petta Garet cuz r ef g 421/422 erenaciis Gerzz. (sic sezaper)

PL 755

EXP. IN. PS. CLIE 18-21 934 rax, spinosa transcendens et summa agilitate praeditus, habitare diligit in montibus altissimis. Huic merito comparan425 tur fideles, qui diabolum uorant, quando nequitias eius ad Domini laudem gloriamque conuertunt uitiaque huius saeculi quasi spinas bona conuersatione transiliunt ; et habitant in montibus, id est apostolis et prophetis, qui sanctis praedicationibus suis in hoc mundo solida cacumina esse meruerunt. 430 Herinacius uero est quem.uocamus hericium, animal omnino timidum, natura prouidente semper armatum; cuius cutem in uicem setarum sudes acutissimae densissimaeque communiunt, 455

cui tamen non sufficit natiua munitio, sed ne

aliqua fraude possit intercipi, refugium habet semper in saxis. Huic competenter aptatur, qui peccatis suis hispidus futura iudicia metuens, petram Christum firmissimum noscitur habere refugium. Merito ergo ista animalia tales nobis indicant uiros, qui numquam se a Domini soliditate disiungunt. Et uide quia $asseres cedrorum alta petunt; fulicae aquarum se habitatione defendunt ; cer«? montes eligunt ; her2c32 petrarum se tuitione communiunt. Sic per diuersas aues atque animalia, Christianorum nobis uitae diuersitas indicatur.

19. Fecit lunam in tempore, sol cognouit occasum swwm. De terrenis ad caelestia transitum facit ; sed et ipsa 445 quoque sub quibusdam allusionibus indicantur. Lwna (sicut Saepe iam diximus) significat Ecclesiam, quae in temporibus facta est, quando eam minui contingit et crescere ; quae ta-

men sic minuitur, ut semper redeunte integritate reparetur. p.351 Solem uero in hoc loco merito accipimus Dominum Saluato450 rem, de quo impii in fine mundi dicturi sunt : Errauimus a uia ueritatis el dustitiae lumen non luxit nobis et sol non ortus est ^obis. Quod utique de isto sole communi non poterat dici, quando scriptum est : Qui solem swwm facit oriri super bonos et malos. Iste ergo cognouit occasum swwm, id est, gloriam 455 suae passionis agnouit, cum discipulis suis diceret : Venit hora et Filius hominis tradetur 4n manus peccatorum. Merito ergo post illa genera Christianorum, quae superius per diuersas significantias uidentur expressa, ad crementum rerum de Ec- PL 736 clesia et de ipso Domino constat esse subiunctum. 460

20. Posussti

tenebras,

et facta est mox ; in ipsa

periransibunt ommes bestiae siluarum. 231. Catuli leonum vugtientes ut rapiant et quaerant a Deo escam sibi. Hic duos uersus simul sociauimus pro necessaria contextione uerborum. Pos«it enim íene450/452 Sap. 5, 6.

453/454 Matth. 5, 45.

485/486 Marc. 14, 41.

440 erici Gerzz. 443 tempote] Gerz. ed. cum r (praeter M K T D*), tempota Garet cum g 4533 otiti facit — Gare 483 suis discipulis — Gare

EXP.

IN PS. CIII, 2124

935

465 bras,

quando tempore passionis sexta hora obscuritatem mundus accepit. Tunc reuera 40x facta est discipulis atque credentibus, quando Petrus anxio errore confusus negando tertio, fidei perdiderat claritatem. Nox ergo et illis fuit, qui carnaliter intuendo in illa cruce Christum mori communiter 470 aestimabant. In hac itaque nocte bestiae siluarum, id est daemonia, et ca£wl? leonum, quos diaboli corrupta uoluntate genuerunt, ad deuorationem quaerentes aliquos exierunt, ut escam malitiae suae (permittente tamen Domino) reperirent. Nihil enim a quoquam fieri potest, nisi quod ipse secreto 475 iudicio aut ad probationem, aut ad uindictam faciendum esse permiserit. Catuli enim dicti sunt eo quod calleant sensu narium. Nec moueat quod superius diximus best2as siluarw", multitudines accipi debere nationum ; et hic uidetur significare diabolum cum ministris, quando iste in scripturis 480 diuinis creberrimus usus est, ut una res personis sibi discrepantibus applicetur, sicut de monte diximus et leone. 22. Ortus est sol et congregati sunt ; et in cubilabus suis se collocabunt. Cum in passione Domini factae fuissent tenebrae, daemones ad escam sibi quaerendam, per485 mittente Domino, proruperunt, quia inuenire poterant corda titubantium. Tunc autem quando or£us est sol, id est resurrectio

sancta

declarata

est, in maiestatem

eius minime

sustinentes, in suis se trepidi cubilibus abdiderunt, id est in pertinacium pectoribus collocarunt ; ut quia cunctis suadere 490 non poterant, saltem quos deceperant, possiderent. So/ enim dictus est, quod solus ita lucet, ut ex eo dies fiat. 23. Exicet homo ad opus suum et ad operationem suam usque ad uesperam. Quoniam superius dixerat ortum solem, congruenter adiunxit unumquemque hominum in 495 hac uita egredi ad suas operas exercendas. Iste enim usus est mortalium,

ut quamdiu in hoc mundo

diuersarum

actionum

sumus,

qualitatibus occupemur;

ueniente die

unus

enim

agrum colit, alter se bellis exercet, iste discit, ille docet ; non-

500

395

nulli regnant, multi seruiunt ; et quidquid fragilis mortalitas agit, &espera, id est saeculi probatur fine concludi. 24. Quam magnijicata sunt opera tua, Domine ! omnia in sapientia fecisti ; vepleta est terra creaiura tua. Post enumerationem figuratam rerum, fideique nostrae narrata mysteria, uenit propheta ad modum secundum, ubi laudes paternas post tanta miracula conuenienter exclamat. Dicendo enim qwa?», admirari se posse magis 490/491 cfr Varro de Ling. Jat. p. 22, 1.

492 exiit 7/474. Ber. Fise. 4149 quoniam ed. 478 accipi] Gerzz., zzut. in accepi 506 500 fine probatur — Garer 493 uesperum r (praefer nonnullos codd.) et g. magis] oz. Gerzz.

936

EXP. IN PS. CIII, 24-25

quam explicare professus est. Et merito sic coepta est laus eius, cuius praeconia nulla sufficienter praeualet complere creatura. Nam non solum hoc hominibus arduum, uerum 510 etiam ipsis quoque angelis probatur immensum. Quantum enim magnificata sint opera eius, inferiora declarant. Sequitur enim omnia in sapientia fecisti. Ista igitur sap?en11a Filius est, sicut dicit apostolus : Christum Dei uirtutem et Dei sapientiam, ber quem omnia facta sunt, et sine ipso factum 51 vA est nihil. Et ut cooperationem eius uirtutis ostenderet, Patri dicit operante Filio : T» fecisti. Hoc etiam et de Spiritu sancto idem ait apostolus : Omnia cooperatur unus atque idem Spiritus, diuidens singulis brout uult. Vnde datur colligi quod cooperatio sanctae Trinitatis his exemplis euidenter possit 520 agnosci. Addidit repleta est terra creatura tua. Non quidem similibus rebus ubique terra completa est, sed tamen quamuis eremus propter solis ardorem, uel propter nimium frigus animantibus uacuus esse uideatur, quibuscumque tamen rebus creatura Domini terra completa est. Siue magis 52 v^ illud debet intellegi : quia creatwra religionis catholicae, quam Dominus Saluator instituit, omnis terra repleta est, quando uniuersalis Domino deseruit Ecclesia. De ipsa enim dicit apostolus : S? qua ergo in Christo noua creatura est ; uelera transierunt, ecce facta sunt omnia noua. Et alibi : Exuentes

350 uos ueterem

hominem cum actibus suis, induite nouum, qui se-

cundum Deum creatus est in justitia. Ipsa scilicet creatura totus orbis impletus est ; unde et alius psalmus dicit : E£ dominabitur a mari usque ad mare et a flumine usque ad terminos orbis terrae.

555

SCHE

25. Hoc

mare

magnum

et spatioswm

; illic

repti-

Hia quorum mon est mumerus, amimalia pusilla et magna. Et in hac quoque parte usque ad diuisionem, figura est parabole, quae diuersis ac decoris comparationibus explicatur. Sed quamuis in capite huius uersus de mari naui-

540 gero dicere uideatur, tamen de hoc saeculo congruenter acci-

545

pitur, ubi diabolicae sine numero serpere probantur insidiae, malitiaque daemonum uelut quibusdam fluctibus animarum uoluntas instabilis commouetur. Mare enim ipsi reddunt, dum naufragare compellunt, quia dubium non est illum undas immanissimas pati, qui mergitur gurgite peccatorum.

513/515 I Cor. 1, 24 ;Ioh. rz, . 7. 529/531 Eph. 4, 22.24.

517/5018 I Cot. 12, 11. 532/034. Ps. 71, 8.

528/529 II Cor. 5,

911 sit Gerzz. 515 uirtutis] uirtutemque ez. 518 colligi] intelligi eg. 535 spatiosum] Gerzz. cuz r, manibus ad. Garet cum g 543 instabilis] inaestimabili ed.

PL "/EI

EXP.

IN PS. CIII, 25-27

937

M are quippe a meando dictum est, quod semper eat ac redeat. Sed isti spiritus innumerabiles nobis, Deo comprehensi sunt,

559

qui arenam maris et pluuiarum guttas enumerat ; et ne omnino incomprehensibiles linquerentur, quantitate, non qualitate eos definiuit. Denique de eis dicitur : an? malia busilla et magna ; quoniam inter ipsos et maiores esse nequitiae probantur omnimodis et minores. 26. Illic naues periransibunt ; draco iste quem jormasii ad illudendum ei. Illic, in mundo scilicet,

555

56 o

quem superius mare dixit. Na«wes autem merito significantur Ecclesiae, quae periculosos fluctus mundi per lignum gloriosae crucis euadunt, portantes populos, qui signo fidei credi- A 352 derunt. In his 1a4:bus habitat Christus, qui si a credenti- PL bus excitetur, dicit immanissimae tempestati, ut quiescat et 738 quiescit. Sequitur draco iste quem formastts ad illudendwm ei. Hic aperte diabolum significat, qui uere draco dicitur propter uenenum quod Euae primae mulieri pestiferis suasionibus inspirauit. Iste creatus bonus est, sicut in Genesi legitur : Fecit Deus omnia ualde bona ; sed postquam sua uo-

56 A

379

luntate peccauit, a Deo ita formatus est, ut ez slluderetur ab angelis, quando propter exsecrabilem peruersitatem natiua dignitate priuatus est. Sic enim dicit Dominus in libro Iob : Non est quidquam simile ei factum super terram. Ad illudendum ei, ab angelis meis. J/luditur enim e? ab angelis Dei, siue per iustissimas increpationes, ut qui creatus est ad obsequium Domini, foedis uideatur peruersitatibus implicari. Siue magis 2//wditur, quando ei animae confitentium imperio superno de perniciosa potestate tolluntur. 7 //ud?tur etiam et a fidelibus uiris, dum incentiua uitiorum eius detestabili horro-

575

re refugiunt. Audis draconem, sed non omnino timeas atrocem ; sic enim formatus est, ut ei beneficio Domini et ab ipsis quoque hominibus possit 7//4ud:;. Inuoca qui illum calcat et incipis non timere qui deuorat ; scriptum est enim : Swfer aspidem et basiliscum ambulabis et conculcabis leonem et. draconem. 27. Omnia a te exspectant, ut des illis escam àn tempore opportuno. Versus iste illud significat, quod et alibi dictum est : Z» uoluntate tua, Domine, uniuersa sunt $o-

sita ; et mon est qui Possit resistere uoluntati tuae. Nam cum 585 dicit,

omnia,

564 Gen. 1, 31.

ostendit quoniam uniuersa Dei nutu uiuunt,

568 Iob 41, 24.

578/580 Ps. 9o, 135.

583/584 Esth. 15, 9.

569 pr. 550 ea Gerz. 546 eat ac tedeat] accedat et recedat 744. Bec. Fisc. 581 exspectant] do591 implicati] Gerzz., zzuf. in implicare ei] oz. Gerzz. 582 opportuno] oz. r (praeter 5) mine add. r

938

EXP.

IN PS. CIII, 27-29

quo et auctore creata sunt. Nam et draco spiritalis, cuius esca

hominum deceptio est, nisi Domino permittente non praeualet quidquam sua potestate perficere. Deus enim quem pro malis suis abicit, fit diaboli pabulum. Quapropter si in escam inimici nolumus dari, non debemus esse terreni, quia sic in principio maledictus est, ut terram comedat, sicut scriptum est : Super pectus tuum et uentrem gradieris et terram. comedes omnibus diebus witae tuae. Quod si misericordia Domini caelestes efficimur, ab esca diaboli omnimodis 595

Addidit quoque,

2» tempore

opportuno,

reddimur

alieni.

ut non solum

Dominus creaturis suis escam tribuat, uerum etiam illam sub

600

6o 5

61

A

opportunitate temporis largiatur. Volebat enim Iob tentare diabolus, sed hoc non potuit efficere, nisi cum potestas dominica permisisset. Nam et ille sanctissimus cognoscebat se Domini permissione tentari et ad omnia respondebat : Dominus dedit, Dominus abstulit, sicut Domino blacuit iia factum est ; sit nomen Domini benedictum. Haec est enim uera firmaque sententia, quod in Domini uoluntate (sicut dictum est) cuncta sint posita. 28. Dante te illis, colligent ; aperiente te manum iuam, uniuersa replebuntur ubertate. Adhuc in exponenda superiore sententia perseuerat ; ut cum diabolica iniquitate uexamur, non illum credamus hoc ex sua potestate praesumere, sed potius ad illum recurramus sine cuius permissu nec facere quidquam potest et celerius uictus abscedit. Dicit enim : Dante te illis colligent, ut intellegas quia nisi datum fuerit illis, quidquam colligere non valebunt. Sequitur etiam quod et ad prospera possis aptare, aperiente ie manum iuam, uniuersa replebuntur ubertate. Constat enim ibi esse rerum omnium causas, unde ubertas conce-

ditur et copia sine fine praestatur. Manus autem significat potestatem, per quam abunde cuncta replet et mirabiliter uniuersa disponit. 29. Auertente

62

A

autem

te faciem

tuam,

turbabuntur

;

auferes spiritum eorum et deficient et in puluerem suum reuertentur. De illis modo dicit qui concessa Dei munera minime profitentes, quod poterant suis uiribus applicabant. Contra quos apostolus dicit : Quid enim habes quod non accepisti ? Sy autem accepisti, quid gloriaris quasi non acceperis ? Et in alio psalmo de tali legitur : Ego dixi in mea abundantia : Non mouebor in aeternum. Ab his ergo talibus 592/893 Gen. 5, 14. P$:129: 7.

598 cum] Gerzz., id Gare£ r 611 te] oz. Gerz.

600/602 Iob rz, 21.

623/625 I Cor. 4, 7.

605 illi r (praezer zzultos codd.) 618 disponet Gerzz.

625/626

606 uniuersa] omnia

PL 739

EXP.

IN PS. CIII, 29-31

939

dum a«erterit Dominus fac?em suam, nudati magno praesidio sine dubitatione turbantur; et mox ut ille spiritus superbiae, quem de rerum ubertate conceperant, ablatus 630 Í[werit, omnino deficiunt et ad conuersionem saluberrimam redeunt, qui in suis praesumptionibus errauerunt. Petant ergo isti remedia, sua uulnera propria detegant, ut curentur et dicant : Exáudi me, Domine, quoniam defecit spiritus meus : ne auerias faciem iuam a me. His praestat Dominus 6355 proficuam medicinam. Sublato enim spiritu nequitiae, quo inflammabantur errantes, necesse est ut ad puluerem suum redeant, id est ad humilem confessionem, in qua indigentiam

suae fragilitatis agnoscunt ; et feliciores esse incipiunt, cum a sua praesumptione discedunt. Inspicienda est autem hoc loco 640 administratio Domini, qua mundus regitur, quali breuitate, uel qua proprietate discripta sit. Nam cum nos respicit, omnia profutura succedunt ; et cum se auerterit, humana indigentia salutari praesidio nudata succumbit. 30. Emitte spiritum tuum et creabuntur et renoua645 bis faciem terrae. Ecce illa quae exspectabatur medicina prouenit. Recreati sunt utique, qui se puluerem humiliter agnouerunt ; his enim istud accidit qui diuina gratia reparati, mortis probantur euasisse pericula. Toties enim nos Dominus creat, quoties de uetustate peccati in nouum hominem in650 staurare dignatur, sicut in quinquagesimo psalmo legitur : Cor mundum crea in me, Deus. Respice etiam quia ubi defecimus nostrum puluerem dixit ;ubi reparamur, Spiritum Domini esse profitetur, ut nemo suis meritis applicare possit quod munere Creatoris acceperit. Audiant sacrilegi Spiritum san655 ctum esse Creatorem; dicit enim : Emitte spiritum tuum et creabuniur. Audi et alibi, ubi Creator Spiritus sanctus edicitur ; ait enim Iob : S$iritus diuinus qui fecit me ; nam cum diuinum appellat et Deum et Creatorem Spiritum sanctum euidenter ostendit. 660

31. S?! gloria Domini

in saeculum

^i, non cuiuslibet alterius. Z» saeculum

665

saeculi

; laeta-

bitur Dominus in operibus suis. Adhuc ipsum docet magister bonus, ne erremus elati : optans esse quod numquam potest aliquando deficere. Dicitur enim : S77 gloria Domai-

saeculi, id est in

aeternum, quia laudis eius nullus est finis, quando et in hoc saeculo apud fideles Domini perpetua laus habetur et post istud saeculum a beatis aeterna persoluetur. Laetabitur 633/634 Ps. 142, 7.

650/651 Ps. 50, 12.

630 confessionem eZ. 628 ut] ozz. Gerz. 642 et] ozz. Gerzz. sunt zAzZ. Bec. Fisc. om. Germ. (sic saepius, fort. recte)

PL 749

657 Iob 33, 4. 641 disctipta sit] omnia descripta 667 2] 647 reparata Gerzz. corr.

H^ 535

940

EXP.

IN PS-CILI,

31-35

enim quod dictum est, promissio futuri est temporis, non praesentis. Et inspice quod ubicumque commemorat oferibus 670 S*47s dixit, non tuis, ne toties admoniti insanum Pelagii sequeremur errorem, cuius nefandum uenenum hinc euidenter agnoscimus, contra quod toties antidotum caeleste porrigitur, ne futura pericula grassarentur. 92. Qu? respicit in terra et facit eam tremere, qui 675 tangit montes et fumabunt. Iam de illis dicit qui per Domini gratiam illuminati, peccata sua praeterita contremiscunt, cum se grauiter errasse cognoscunt. Sed securior est illa humilium tremefactio, quam superborum insana praesumptio. Petrus enim tunc ad ueniam redire meruit, quando se admi680 sisse magnum crimen expauit. Sic enim et alius propheta dicit : Super quem requiescit Spiritus meus, nisi super humilem et quietum, et trementem uerba mea ? Hoc etiam monet apostolus : Cum timore et tremore uestram ipsorum salutem. oberamini. Vides ergo quam uotiuus, quam stabilis sit tremor iste, qui et 685 ueniam parturit et salutem. Sed uide quibus ista contingunt, Scilicet quos ipse dignatus fuerit intueri. Sequitur £a git montes et fumabunt. Montes hic peccatores nimia elatione turgentes debemus accipere, qui dum fuerint Domini indignatione percussi rerumque mundanarum amissione priuati, tunc 690 ad salutares lacrimas currunt, et quosdam fumiferos de se tristitiae globos tamquam incensum suauitatis emittunt, qui ad superna conscendunt, misericordiam impetrare probantur Domini Christi. Fumws enim hic in bono positus est ; quippe qui nos ad absolutionis facit gratiam peruenire. 33. Cantabo Domino in uita mea ; bsallam Deo 695 meo quamdiw ero. Decursis duabus partibus sub uaria allusione

uerborum,

uenit

ad tertium

modum,

ubi se

sub

aeternitate dicit laudes Domini cantaturum. Nam cum ait :

Cantabo

Domino

in uita mea,

tempus significat, cum in

790

hoc mundo

U95

ne crederes laudes istas morte posse finiri, adiecit jsallam Deo meo quamdiu ero ; scilicet in futuro saeculo, ubi et esse perpetuum est et psalmodia non habet finem. Pulchre autem positum est quamdiu ero ; nam dum immortalis iam factus, quamdiu est cupit Psallere, semper utique laudes Domini uelle probatur edicere. Quo indicio declaratum est quid sint acturi qui in illam patriam meruerint feliciter in-

degere uidebatur.

Sic enim fit uita ista reuera

uitalis, si laudes Domini continua exsultatione cantentur. Et

681/682 Is. 66, 2.

683 Phil. 2, 12.

668 temporis est — Gare/ 670/671 sequemus Gerzz, er add. s. /. 674 in tetra] Gerzi., tertam Gare£ cuz multis codd. r. ef 4, in tettam opz. codd. r 675 fumigabunt eZ. cuz r 684 stabilis] spiritualis eZ. 692 probatut Gerz.

EXP. 710

IN PS. CIIL, 33-35

94I

tromitti. Laudabunt iugiter Dominum, quia semper eum uidebunt, dum illa pulchritudo inenarrabilis excitat praeconium sine fine diligentis. 94. Suauss

sit ei laudatio

mea

; ego uero

delecta-

in Domino

; quan-

bor in Domino. Duae quidem res sunt, sed utraeque sibi parili societate consentiunt. Sic enim Domino fit swawuis t5 nostra

laudatio,

s& nos delectemur

tumque ille nobis dulcescit, tanto illi efficimur cariores. In se enim unusquisque reperit, qualis apud illam maiestatem esse possit. Amans diligitur, neglegens spernitur, desiderans sustinetur. Sit ergo nobis diuinitas dulcissima, ut et uita nostra ei

720

reddatur accepta. Pro nobis enim iubemur ut ex toto corde, ex tota anima, ex tota uirtute Dominum diligamus ; ut in ea iterum mensura ipsius dono dilectionem recipere mereamur. 95. Deficiant beccatores a terra et iniusti ita ut non

gi»)

JS

sini. Benedic,

mea,

Dominum.

Deficiunt

ti, maxime cum nouerit desiderabilem aduentum Domini us-

que ad praedestinatorum numerum benedic,

735

anima

a terra peccatores, dum terrena cupiditate priuati, per Dei gratiam ad meliora studia concitantur ; et iniqui simili modo deficiunt, quando mali esse iam desinunt. Haec enim magis oratio quam maledictio est, quia omnis iustus cum Dei Ecclesiam cupit augeri, peccatores optat sine dubitatione conueranima

mea,

posse suspendi. Sequitur

Dominum.

Dignum initium psalmi,

dignus et finis, illum semper benedicere qui nequaquam desinit fidelibus aliquando praestare. Haec quoque similitudo sententiae (ni fallor) sicut illa superior, ad illos referenda est qui, praestante Domino, religiosa principia uitae suae cum glorioso fine iunxerunt.

Conclusio psalmi. Audiuimus,

bone

rex,

quanta

nobis

de ueritatis

arcano

sacramenta profuderis, docuisti quemadmodum tendatur caelum, supra caelos autem aquae sint positae, lunam factam in 749 tempora, solem occasum suum in magnum mysterium cognouisse. Discant potius hanc esse ueracem conditionem rerum superflue studiosi, qui de stellarum cursu uanis supputationibus eluduntur. Audiant magistrum caelestem, doctorem uerasuae. Quid ad ineptas exquisitiones 745 cem, narratorem creaturae currunt, qui dum discipuli falsarum opinionum esse cupiunt, cognoscendae ueritatis tempora perdiderunt? 716 tantum 714 paraliso cietate Gerzz. (i s. a/7. a) $709 eum sempet — Gare $21 dominum] Gerzz., deum 717 maiestatem illam — Garez "Aud. Bec. Fisc. 724 dominum] r, domino Ger. (sed /. 32 dominum) e 423 iniqui r Garet

435 ni] nix* 434 aliquandum Gerz. $24 iam esse — Gare Garet cum g 745 quid] Gerz., qui Geret (ef 940/741 in tempore eZ. Gerzi., nisi Garet leuius dist. pos? suae).

PL 741

942

EXP.INEXPOSITIO

B5 GEV,'E

IN PSALMVM

CIV.

Alleluia.

^

Io

Hoc uerbi decus a praesenti psalmo fecit initium, nec ante a quoquam reperis positum, quamuis multi scriptores fuerint primitus Hebraeorum. Scire autem debemus alleluia neutri generis esse definitum ; quod.et sanctus Hieronymus in expositione eiusdem psalmi euidenter designat, quod eum in hebraicis fontibus credimus inuenisse. Et ideo ubicumque se locus attulerit, a doctissimo uiro praefixam regulam subsequemur, quoniam unum atque integrum manere debet, quod nullius linguae praesumptione mutatum est. Alleluia enim apud ipsos dicitur, laudate Deum ; id est, 'allelu', laudate ; '*ia' quippe

inuisibilem significat Deum ; quod unum ex decem nominibus esse Dei, in epistola ad Marcellam Hieronymo traditur exponente, qui dixit : Primum Dei nomen

I

IX

2o

2

A

est El], id est, for-

tis. Deinde Eloim et Eloe, quod utrumque dicitur Deus. (Vnde geminatum frequenter inuenitur, ut est : Deus Deus meus, vespice in me ; et illud: Deus Deus meus, quare me dereliquisti ? et Deus Deus meus, ad te de luce wigilo; et his similia.) Quartum Sabaoth, quod est exercituum. Quintum Helion, quem nos excelsum dicimus. Sextum Esereheie, quod in Exodo legi- p 354 tur : Qui est misit me. Septimum Adonai, quem nos Dominum generaliter appellamus. Octauam Ia, quod Deo tantum applicatur et in alleluia extrema syllaba sonat. Nonum Tetragrammun, quod ineffabile nuncupatur. Decimum Saddai, id est

robustum

et sufficientem

ad

omnia

perpetranda ; et

cetera. Nouus plane titulus et dicti ipsius breuitate conspi-

cuus; hoc Ecclesiis uotiuum, hoc sanctis festiuitatibus decenter accommodum. Hinc ornatur lingua cantorum ; istud aula

Domini laeta respondet, et tamquam insatiabile bonum tropis

semper uariantibus innouatur. Et ideo exspectanda sunt suauia dicta psalmorum, quibus tam dulcis praeco praemittitur.

Quid enim sequi potest, hinc datur intellegi, ubi et titulus

ipse laudatio est. Notandum praeterea quod per omnes hos uiginti psalmos qui Alleluia titulo praescribuntur, id est prae3A

PL 742

sentem CIV, CV, CVI, CX, CXI, CXII, CXIII, CXIV, CXV, CXVI,

Ps. CIV, 58 Hieron. Cozzzentariol. in Ds. 104 - edid. Morin, p. 76 ? 10/13 cfr Hieron. Episz. 26, ad Marcellam, — CSEL 54, 221, 16/17. 14/285 cfr Hieron. Epist. 25, ad Marcellam, 2 — CSEL 54, 218, 13/219, 13. 16/19 Ps. 21, 2. 18 21 Ex. 5, 14. Ps. 62, 2.

Ps. CIV, 8 ueto Gerz. subsequimuf Ger. 14 hel Gerz. 16/17 respice 454. meus] ozz. Gerzz. ber bonoiot. 19 clon Gerz. 20 eserheie Gerzz. 23/24 tetragrammum)] Gerzz. cur Hieron., tettagrammaton Gare 24 addai Gerzz. 29 respondit Gerzz. 30 expetenda eg.

EXP.IN PS. CIV, 1-2.

943

CXVII, CXVIHS €XXXIV; CXXXV, OXLV, CXLVI, CXLVII, CXLVIIT, CXLIX, CL, Domini magnalia describantur et copiosa in eis exsultatione gaudetur. Quorum numerus parili societate noui et ueteris testamenti gloriam fortasse designat, ut potentia Creatoris semper debeat et ubique laudari. Euidentiorem uero causam non inuenimus, cur in his tantum psalmis 'Alleluia' sit positum. 1

4o

4A

5o

Diuisio psalmi. Sciens propheta populum Hebraeorum offendisse frequenter Dominum (quoniam spem suam in temporalibus rebus beneficiisque posuerunt), prima parte fideles admonet ut eum spiritaliter semper exquirant. Secunda per patriarcharum exempla eorum corda confirmat, ostendens illos a Domino non fuisse derelictos, qui eius imperio seruierunt. Tertia parte dinumerat quanta et qualia patribus eorum uirtus diuina praestiterit : pericula Ioseph honoresque describens, introitum in

Aegyptum commemorans Hebraeorum. Quarta refert quemadmodum israeliticus populus ab inimicis suis iussione Domini per Moysen et Aaron diuersis plagis Aegyptiorum fuerit uindicatus. Quinta describit quanta Hebraeis praestiterit in 5 V^ deserto ; ut non in temporalibus bonis gauderent, sed ut magnis beneficiis deliniti, iustificationes eius et legem deuoto pectore custodirent. Sic longitudo psalmi compendio diuisionum per partes missa dulcescit.

Expositio psalmi. 1. Confitemini

6o

Domino

et inuocate

nomen

eius ;

annuntiiate inter gentes opera eius. In hoc uersu tribus constat partibus ordo dictorum. Primo dicit confitemini Domino,

id est, laudate eum et bonis factis gratiam uobis diui-

nitatis acquirite, quia idipsum est laudare Dominum,et ore illi honorem deferre, et operibus eius iussiones efficere. Illa enim 6 v^ confessio hic intellegenda est, quae Domini praeconia cele-

brare non desinit, quando et subsequentia tale uotum actionemque declarant. Deinde Do minum commonet n0carài ;

ut post ministerium sanctissimae laudis grate possimus audiri. Praemittendum est enim boni aliquid, ut Iudex nos placatus inter gentes opera 79 exaudiat. Tertio dicit: annuntiate eius ; quod bene potest gloriosis euangelistis et sanctissimis apostolis et nunc sacerdotibus conuenire, qui per gentes uniuersas magnalia eius annuntiare noscuntur. 2. Cantate ei et psallite ei, narrate omnia mirani Do7 bilia eius. Exponit quod superius dixit: confitemi ; ?salofferendos pertinet hymnos mino. Cantate enim ad A

38 gaudendum .4zd. Ber. Fisc. 64 honore Gerzz.

43 populos Gerz.

63 et] Gerzz., oz. Gare

PL 745

044

8o

SCHE PP 85

90

EXP.

IN PS. CIV, 2-4

lite ad pias operas explicandas. Et tunc dixit narranda mirabilia, quando fuerint duo ista praemissa. Omnia enim, significat ista quae dicturus est. Non est enim humanarum uirium omnia narrare quae uirtus diuinitatis operatur, sicut in centesimo quinto psalmo dicturus est : Quis loquetur potentias Domini, auditas faciet omnes laudes eius ? Sed istud schema dicitur a parte totum, quod in scripturis diuinis frequenter inuenies ; nec aliter recte potest euangelii dictum illud intellegi : Verbum caro factum est et habitauit in nobis ; quasi non et animam simul assumpserit, quam specialiter liberare dignatus est. 9. Laudamini in nomine sancto eius ; laetetur cor quaerentium Dominum. Ne quis forsitan suis uiribus applicaret, cum boni aliquid operatur, cautus doctor fragiles monet dicens, non in sensu proprio, sed in Domino esse gloriandum ; ut iactantiam falsam refugiant, cum haec a diulni-

95

tate concessa esse cognoscant ; sicut et in alio psalmo legitur : In Domino laudabitur anima mea. Non ergo uetat ut laudemur, quia bonis actionibus non potest res ista denegari ; sed ut in Domino laudemur, qui praestat illa quae bene gerimus. Et ut consolationem

quaerentium

de tali re sumerent,

Dominum

adiecit,

laetetur

cor

; scilicet inde Jaetetur, si prae-

dicatur in Domino ; non autem si de suo posse laudatur. Prae-

IOO

105

IIO

II

^

cipuum nobis et gloriosum siquidem esse debet, quando nomen eius extollitur, qui nobis beneficia profutura largitur. Vnde nimiae impudentiae fuit aliquid quosdam aduersus hoc dicere, contra quos non tam crebra testimonia, sed paene lex tota prolata est. 4. Quaerite Dominum et confirmamini ; quaerite faciem eius semper. Hortatur ut se ad praemia futura confirment, qui eum quaerere delegerunt. Sed istud desiderium, ista inquisitio non est hic aliquo tempore finienda, quoniam addidit, semper, maxime cum legatur : Qui petit. accifit el qui quaerit inuenit el pulsanti aperietur. Nam quod dicit, quaerite faciem eius, praesentiam significat, quam solus quaerit humilis ac deuotus. Iudicem enim desiderare non potest, nisi qui de ipsius pietate confidit ; et cum praesentiam eius cupit, a praua se actione suspendit. Qwaesiwit enim faciem Iudicis, quando dixit apostolus : Bonwm certamen ceriaui, cursum consummaui, fidem seruawi ; de cetero reposita est mihi corona iustitiae, quam reddet mihi Dominus in illa die ?ustus Iudex. Talis ergo iuste faciem iudicis quaesiuit, qui se coronandum esse Domini miseratione praesensit. 81/82 Ps. 105, 2. 89 Ioh. rz, 14. 115/118 II Tim. 4, 7-8.

95 denegare Gerzz.

*

94 Ps. 35, 5.

109/110 accepit Gerzz.

109/110 Luc. rr, ro.

PL 744

EXP. IN PS. CIV, 5-8 I20

9. Mementote

mirabilium:

eius

quae

945 fecit ; pro-

digia eius et iudicia oris eius. Venit ad secundam partem, ubi patriarcharum nomina et beneficia refert ; ut plebs 125

130

155

140

deuota possit aduertere, nullum Domino inani deuotione seruisse. Mirabilia itaque pertinent ad diuisionem maris Rubri; $rodigia ad plagas quas misit in Aegyptum ; iudicia Oofis e?4s, quoniaám cuncta compleuit quae Moysi suo famulo promisisse dignoscitur. Sic in uno uersiculo quae subter latius dicturus erat, propositionis loco breuiter ante praefatus est. Hoc tamen totum sentiri mauult de Domino Christo. Quod argumentum dicitur a persona. 6. Semen Abraham serui eius ; filii Iacob electi eius. Subaudiendum est quod superius dixit, mementote. Perscrutandum est autem quod in magna discretione propheta Abrahae semen, seruos appellat, flos Iacob electos Domini esse commemorans. Iudaei enim contumaces quos hic mauult intellegi, carnis Abrahae semen fuerunt; quos merito sev40s dicit, quoniam perfidia faciente filii esse noluerunt, quibus ipse Dominus dicit : Vos s? filii Abrahae essetis, opera Abrahae fecissetis. Filios uero Iacob significat fidelissimos Christianos, qui heredes Domini esse noscuntur. v. I$se Dominus Deus mosterv, in uniuersa terra 4udicia

eius.

Monetur semen Abrahae et semen

Iacob, ut

Saluatorem nostrum non unius gentis Deum, sed Dominum credant esse terrarum. Nam sicut ubique dilatata est Eccle145 sia, ita per orbem propagata sunt eius sine dubitatione 2uwd:cia. Dicendo enim, ?$se Dominus, commonet illum intellegi debere, quem populi Iudaeorum crucifigendum esse decreuerunt. Sed qui hanc uocem non aduertunt, ipsi se specialiter a patriarchis alienos esse profitentur. 8. Memor [uit in saeculum testamenti sut, uerbi 150 quod mandauit in mille generationes. Memor fuit, cum promissa compleuit. I» saeculum, in aeternitatem, quia quidquid Dominus promisit perenni firmitate mansurum est. Testamenti sui, prophetarum significat praedicatio155 nes, quas de Verbi incarnatione praedixerunt. Sequitur quod mandawit. Mandare est per alium aliquid dicere ; quod utique factum est, quando prophetis datum est futura prophetare. I mille generationes ; finitum pro infinito positum est, quod tamen saeculi istius fine concluditur, ubi gene160 ratio humana sequenti sibi aetate succedit.

138/139 Ioh. 8, 59.

129 christo domino Garet 20

— Gare

138 dominus] Gerz. s. /.

139 iacob uero C2.

XCVIII)

—

P 555

946 9. Quod ad Isaac.

EXP. IN PS. CIV, 9-15 disposuit

ad Abraham

et iuramenti

10. E? statuit illud Iacob in praeceptum

165

sui

et Israel

in testamentum aeternum. Ad illud respondet quod superius dixit, Zestíamenti sui. Illa enim quae in ueteri testamento Abrahaeet Isaac patriarchis promissa sunt uel iurata, statuit ea, id est firmauit Jacob

et Israel, in nouo scilicet

testamento quod est aeternum. Jacob enim et Israel christiana tempora plerumque significare saepe iam dictum est. 17 Oo Nouum uero testamentum proprie dicitur aeternum, quia nullum illi aliud aliquando succedit, in quo est omnium promissorum completa perfectio. 11. Dicens : T2bi dabo terram Chanaan, funiculum hereditatis uestrae. Chanaan interpretatur humi17 v^ lis. Ergo humilium terram conuenienter Christianos accepturos esse significat. Hoc est quod superius dixit, testamentum aeternum. Haec enim £erra humilitatis et inclinationis sic a fidelibus accipitur, ut aeterno munere teneatur. Fwniculus autem hereditatis, mundi huius significat tortuosas angu18 o stias, quas Dominus pro salute cunctorum sua passione dissoluit. Illius enim susceptio carnis nostra probatur hereditas, in qua aeterna patrimonia uitae caelestis accipimus, si ea fixe atque integerrime credere mereamur. Nam ista comparatio ab eis tracta est, quibus agri ac possessiones tenso fune diui185 debantur. 12. Cum essent numero breui, paucissimi et incolae im ea. 19. Et pertransierunt de gente in gentem et de regno ad populum alterum. Venit ad tertiam partem, 190 in qua consequenter enumerat quanta patriarchis uirtus diuina praestiterit. Denique uide quid sequitur. 14. Non permisit hominem nocere eis et corripuit vo eis reges.

15. Note

200

tangere

christos

meos

et in Prophetis

meis nolite malignari. Hic tempus illud significat, quando rex Aegyptiorum diuinitus admonitus est ne Abrahae nocere praesumeret; quod simili modo de Isaac constat effectum. Quapropter euidenter ostenditur diuina protectio, ut eorum salus non humanis uiribus, sed superno munere praestaretur. Illud quoque perscrutandum est quod supra memoratos patriarchas christos appellare delegerit, cum adhuc non fuisset 174/175 cfr Hieron. Lib. interpr. bebr. nom. — edid. Lagarde, P. 4, 14/15 ; Aug. En. ps. 104, 7, 52/53 — CC 40, 1540. . 179 huius mundi — Garez 184 tractata Gerzz. corr. (praeter H*) 195 malignare Gerzz. cuz r (H M)

186 numero] in Praezz. r

PL 745

EXP. IN PS. CIV, 15-18

947

unctio celebrata. A Saul enim háec res sumpsit initium. Sed quoniam erant in spiritu Christiani, eiusque fidei probantur esse deuoti, sicut de Abraham Dominus dicit :C oncupiit diem 205 neum, uidere ; vidit ei gauisus est, merito ergo appellati sunt sacro nomine, quos iam Christi fides probabatur amare. Nam et ipsa Domini uerba sunt posita dicentis :Nol?te tangere christos meos et in brophetis meis nolite malignari. 16. Et uocauit famem super terram et omne firmaz10 gentium panis coniriuit. Significat tempora pharaonis, quando in Aegypto septem annis fases saeua grassata est. Et quamuis fames substantialis non sit, sed sola est discessio copiarum, sicut nox appellatur solis absentia : uocata tamen dicitur tamquam aliqua persona subsistens quae potuisset 215 audire. Sed scripturarum diuinarum mos est taliter loqui, ut est illud apostoli : Qwi uocat ea quae nom sunt, lamquam quae sint. Sequitur e£. omme firmamentum panis coniriuili,id est triticeum fructum perduxit ad nihilum; quod reuera hominum esse noscitur firmamentum, sicut in superiori

PL 746

220 psalmo dixit : Et fanis cor hominis confirmat.

1v. Misit ante eos uirum ; in seruum uenundatus est Ioseph. Ante patriarchas quos superius memorauit, misit Ioseph, quem merito dixit uirum, quia multa passus uiriliter cuncta sustinuit. Considerandum est etiam quod 225 dicit eum Dominum 7:s1sse, qui fratrum suorum iniquitate distractus est. Nouit enim Deus bene uti malis alienis ; et sicut

peccatores praecepta eius exsecrabiliter conuertunt, ita illo disponente facta pessimorum ad euentus prosperos transferuntur. Nam wenundatus Ioseph ad seruitium peruenit ad 23o gloriam, et ipse postea fratrum misertus est, qui eum crudeliter perdere decreuerant. Sic enim omnia illi aduersa feliciter contigerunt, ut missio facta sit Domini, Ioseph dolosa uendi-

tio ; sicut et ipse suis fratribus dicit : Pro salute enim uestra. misit me Deus in Aegyptum ; et iterum ipse dicit : Vos qui235 dem. cogitastis de me malum, sed. Deus uertit illud in. bonum. Quae uero pertulerit, consequenter exponit. Ordo autem uer-

borum seruum

talis est : M:sit wuenundatus

ante

eos uirum

Ioseph, qui 2n

est. Istud enim, qui, subaudire debe-

mus, ut nobis constet absoluta locutio. z71 18. Humiliauerunt in compedibus pedes eius, ferYum Qeriransiuit anima eius. À praeposito pharaonis 204/205 Ioh. 8, 56.

2155/5:

216/219 Rom. 4, 17.

220 Ps. 105, 15.

233/234 Gen.

234/235 Gen. 50, 20.

211 crassata Ger. illum |Gerzz. corr. 234 aegypto Gerzz.

217 quae sint] Gerz., ea quae sunt Gare? cuz Vulg. 223 231 decreuerunt Ger. 233 dicit] Gerz., dixit Gare 241 animam Fise.

| 556

948

EXP.

IN PS. CIV, 18-20

Putiphar, Ioseph quidem est redactus in carcerem; compedes autem accepisse non legitur. Sed fieri potuit ut qui in ergastulo retrusus est et ferreis nexibus ligaretur, maxime qui in tan245 to crimine fuerat accusatus. Nec illud discrepat quod ibi narratum est, miseratione custodis carceribus fuisse praelatum ;

250

255

260

fieri enim potuit ut et ista praecederent et illa sequerentur. Quapropter ipse scripturas diuinas probabiliter intellegit, qui singulis quibusque locis crediderit inesse ueritatem. Nam et in centesimo tertio psalmo dictum est : Qu? facit angelos suos spiritus, quod utique in Genesi non legitur. Sed Spiritus sanctus aliqua in praecedenti relatione praetermittit, ut subsequentia gratiam reperiant, cum causae ueritate seruata aliquid nouitatis edicunt. Refert ergo humiliatos pedes in compedibus, ut afflictionem corporis indicaret. Addidit ferrwm peviransiuit anima etus, ut nec ipsa anima a poenis probaretur excepta. Nam quamuis condolendo corpori subjecta sit passioni, habet tamen et proprias poenas, cum graui cogitatione torquetur. Periransiuit anima ipsius ferrum, quando in has redigebatur angustias, ne inter mala quae iniuste passus est, praeualerent in eum et crimina falsitatis. Ferrum

265

270

autem hic indicat tribulationem durae necessitatis,

quae in aestuante anima peruagatur, dum de futuris sollicita, iam mala patitur quae timere non desinit. Talis illa in euangelio locutio est, ubi Simeon dicit ad Mariam : Et tuam ipsius animam ertransibit gladius, significans habituram matrem gloriosam tristitiam dominicae passionis. Quod genus locutionis inter propria scripturae diuinae credimus adnotandum. 19. Donec ueniret uerbum eius. Eloquium Domini inflammauit eum. Superiori sententiae hic uersus adiunctus est. Dicit enim tamdiu cogitationem Ioseph fuisse grauissimam, donec tempus weniret,

275

280

ubi wuerbwm

eius a rege

pharaone pro interpretando somnio quaereretur. Tunc enim et gloriam reperit et claustra carceris laetus euasit. Sed quod dixit, verbum eius, loquentis indicat propriam uocem. Ceterum ipsius non fuit, quod ei diuina inspiratione collatum est. Denique sic sequitur, eloquium Domini inflammauit eum. Inflammawuit, utique ad loquendum uiuaciter incitauit, ut coram principe futura diceret cum fiducia ueritatis. Intus enim caelestis flammae lumen accepit, ut praeuideret talia quae regni illius sapientes doctoresque superarent. 20. Misit rex et soluit eum ; brinceps populorum et dimisit ewm. Misit significat ministros qui regiis ius250/251 Ps. 105, 4.

265/266 Luc. 2, 55.

242 redactus est — Gare (Jegas crimen)

corr.

258 passioni Gerzz.

263 in] Gerzz. s. /.

261 crimine Gerz., e del.

266 pertransiuit Gerzz.

283 regis Gerzz.

PL 741

EXP. 285

295

300

395

949

sionibus obsecundant. Regem, pharaonem dicit, in cuius regno fuerat carceri mancipatus. Soluit, scilicet a reatu quo tenebatur astrictus. Sequitur $rínceps populorum et dimisil eum. Ipse est $vincebps pharao, quem superius regem dixit ;sed propter gratiam locutionis uerba uariauit. Dimisit

290

IN PS. CIV, 20-23

eum, id est claustra carceris fecit exire ;ut qui ter-

rarum Dominum à cogitationum angustiis liberauerat, ipse iam nullatenus ergastula pateretur. Sed ne sola illi concessa uideretur esse dimissio, dicit etiam quo honore ditatus est. 21. Et constituit eum. dominum domus suae et principem ommis possessionis suae. 22. Vt erudavret brincipes suos sicut seipsum, et seniores suos prudentiam doceret. In his duobus uersibus, quam potestatem dederit pharao Ioseph, euidenter exponit. Constituit eum dominum domus suae, et principem ommis jossesstiomis suae, quando eum currum fecit ascendere et praeconis uoce celeberrima nuntiari hunc secundum dominum esse post regem. Quae potestas a praefectis hodieque retinetur, qui et uice sacra iudicant et cunctarum prouinciarum potestatem maximam habere noscuntur. Sed in his rebus ditionem dedit illi, quam sibi. In subsequenti autem uersu, supra ipsum cognoscitur esse quod tribuit ; dicit enim, «£ erudiret principes suos sicut seipsum. Hoc secundum gentilem intellectum pharaonis debemus accipere, qui credebat primarios populi sui in hanc sapientiam peruenire potuisse, ut et ipsi somniorum interpretes esse mererentur

310

315

et ad tantam doctrinam scientia eorum potuisset adduci, ut consulti de re dubia certa loquerentur. Nam si eos sancto uiro in discipulatum fidei tradidisset (unde illum Domino placuisse manifestum est), fuisset utique illis Synagogae ordo nouiter institutus. Sed cum talia non legantur, minime religionem desiderasse, sed tantum diuinationis eius gloriam quaesisse credendus est more gentilium, qui ad futura cupidi, unde proueniat ipsa reuelatio, non appetunt intueri.

220

52)

28. Et introiuit Israel in Aegyptum et Iacob habitauit im terra Chanaan. Ordinem rerum competenter exsequitur, quia post illa quae dicta sunt, iubente pharaone cognatio Ioseph ad terras Aegypti eodem ordinante deducta est ;quod Genesis suauis textus explanat. Sed Israel qui dictus est, ipse est et Jacob. Verum ne eadem uerba repeteret, diuersitate nominum reuelationis suae dicta uariauit ;nam Israel egressus ex Aegypto habstauit 4n terra Chanaan. 322 cfr Gen. 46.

316 moti Gerz. corr.

Ger.

318 inttauit x

ad futura] Gerzz. ed., futurorum Garez

aegypto Gerzz. corr.

317 intuere

PL 748

950

330

355

EXP.

IN PS. CIV, 23-27

Chanaan uero fuit filius Cham nepos Noe, ex quo Aegyptii trahere leguntur originem. 24. Et auxit bopulum suum nimis, et confirmauit eum super inimicos eius. Auxit $opulum suum fecunditate nascendi, quando ibi rarissima fuit mulier quae non habuit partum. Confirmautt autem eum super inimicos suos, quando illis crescentibus, Aegyptiorum turba notissimis plagis uehementer affecta est. Hic enim per quamdam propositionem dicuntur in summa quae gesta sunt. Ceterum quemadmodum singillatim facta sint, consequenter exponit.

25. Conuertit cor eorum ut odirent bobulum eius et dolum facerent in seruos.eius. Venit ad quartam partem, ubi Aegyptios memorat Hebraeis inuidiam habuisse 340 saeuissimam, atque eos operibus subiecisse durissimis. Praestando enim felicia populo israelitico, conuertit Dominus ad odium et dolos cor Aegyptiorum, non quia ipse mali auctor est, sed praestando aliis beneficia, mentes excitauit obliquas. Necesse est enim ut scelerati homines alienis prosperis intu345

550

35 j

360

A

mescant, qui se norunt mereri non posse similia ; sicut in sacri-

ficiis Cain et Abel factum est, quando unius sacrificium respuit, alterius libenter accepit. Sequitur e? dolum facerent ?n seruos eius. Consequens erat ut post conceptum odium saeuiens populus ad dolosas machinas perueniret. Illud enim significat, quando eis lateres facere praeceperunt et pro labore geminando negatae sunt paleae et cetera quae in illo saeuissimo dominatu plebs Hebraeorum Domino deuota sustinuit. 26. Misit Moysen seruum suum et Aarom quem elegit ipsum. Istos ad pharaonem quasi quosdam testes constat a Domino destinatos, ut populum sibi placitum abire permisisset illaesum. O inaestimabilis pietas Omnipotentis ! Ab homine fragili petebat fieri, cuius ordinationi a nulla creatura poterat obuiari, ut reuera nos infirmos doceat qua mode-

ratione uiuere debeamus, quando uoluntates suas Creator san-

ctus sub tanta clementia peregisse cognoscitur. Intendamus quoque et istud genus locutionis scripturae diuinae esse proprium. Suffecerat enim dici, quem. elegit ; sed addidit, ?pswm, ut hoc quoque euidentius explanaret. Quae forma

locutionis in scripturis diuinis creberrime reperitur, sicut est et illud : Zn quo habitawit in ipso. 2v. Posuit in eis uerba signorum suorum et brodigiorum in ierra Chanaan. Posuit significat colloca365 Ps. 75, 2.

328 e/ 329 ausit Gerzz. 326 facti Gerzz. corr. $867 prodigiorum] suorum a4. r

347 et] Gerzz., oz7. Garet

866/

P557

EXP.

279

575

380

IN PS. CIV, 27-31

951

uit in eis, Moyse scilicet et Aaron, uerba signorum et prodigiorum, quae ab eis praedicabatur Dominus esse facturus. Signa sunt quasi uestigia aliqua futurarum siue praeteritarum rerum ; $rodig?a uero pertinent ad mirabiles euentus, qui in rerum ordine antea non fuerunt. Prod?igium enim dictum est ab eo quod porro dicat. Sed haec segna et rodi£1a in Aegyptiis fácta sunt, ut, sicut multorum patrum dicit auctoritas, aliquid portenderent christiano populo subsequenti ; quod suis locis aptissime commonemus. 28. Misit tenebras et obscuraust eos, quia exacerbawerunt sermones eius. Leguntur quidem Aegyptii aeris tenebras inter plagas reliquas pertulisse ; sed melius intellegamus corda eorum fuisse potius obscurata, qui Domini praecepta temnebant. Exacerbauerunti autem significat acerbe acceperunt, aut certe iniuriosis abominationibus respuerunt. Nam in plagarum ipsarum enumeratione competens fecit initium. Non enim ad reliqua uenire potuissent, nisi

599

obscuratis sensibus incurrissent profundissimam caecitatem ; quod et hodie sic fieri peccantium usus ostendit. 29. Conuertit aquas eorum in sanguinem et occidat pisces eorum. Dicit secundam plagam, quae in historia Exodi prima legitur ; sed ipsae plagae futurae cladis indicia nuntiabant. Conuertit enim aquas eorum in sanguinem, quoniam erant inter maris Rubri fluenta perituri. Pisces eo*wm occisi sunt, ne spes uiuendi hominibus relicta uideretur, quando illud est inter latices mortuum, quod natiuo elemento

595

probabatur

enutritum.

30. Misit in terram eorum vanas et in cubilibus regum ipsorum. Haec tertia est. Ranarum eis societatem dedit, quia et ipsi locum accepturi probabantur aquatilem ; a quo signo nec reges eorum, id est priores excepti sunt, quando erant altissimae abyssi demersione morituri. Sed hoc inter

400

cetera plus uidetur esse mirabile, ut nec regum domus ab hac

plaga cernerentur exceptae, quibus multorum ministeria talia poterant submouere portenta ; ut euidenter detur intellegi, nullis opibus nullisque solatiis diuinis posse iussionibus obuiari. 31. Dixit et uenit cynomyia et ciniphes in omnibus 495 jinibus eorum. Quarta plaga subsequitur, d?x?t et wenit. In magnam significantiam duo ista coniuncta sunt, quia diuinitatis imperium nullum potest sustinere tarditatis obstaculum. Nam si euidenter intendas uel ipsa uerba quae sibi uiden410 tur esse sociata, tamen per syllabas suas aliqua mora protra-

381 tenebant Gerzz. (cfr Exp. ps. cvi, 378 quidem aegyptii aeris] oz. Gerzz. intet] in Gerzz. 393 est] add. Gerzz. in marg. 4. 455), contemnebant Gare?

899 altissimi Gerz.

408 scynifes Gerz.

PL 749

952

EXP.IN

PS. CIV, 31-36

huntur. Iussio autem Domini non dilatat tempus, quando iam ipsa uoluntas effectus est. Cynom yia significat muscam caninam, quae ceteris muscis omnino mordacior est, et importunitate sua uiolentior, unde infesti ac saeuissimi animalis deri-

415 uatiuum nomen accepit. Cinzjphes genus est culicum fixis

aculeis permolestum, quas uulgus consueuit uocare zinzalas. Agnoscant homines qui fatuis elationibus intumescunt, quoniam pharao ille saeuus et durus nec muscis par esse poterat, qui se de tanta regni elatione iactabat. /» ommibus autem 420 finibus eorum dicit, ne quis Aegyptiis locus a perniciosa clade sentiretur exceptus. 92, Posuit pluuias eorum im grandinem, ignem comburentiem in terra ipsorum. 99. Et percussit uineas eorum et ficulneas eorum 425 ei coniriuit omne lignum finium eorum. Vltio quinta narratur. Similis est superiori sententiae et ista locutio, ubi ait : Posuit in eis uerba signorum suorum. Posuit, statuit significat ac decreuit. Aegyptiorum enim adhuc plagarum enumeratio perseuerat, ut pluuia quae ad fecunditatem

430 terrae datur, conuerteretur in grandinis noxiam uastitatem ; cuius ictus non minus intercipit, quam ubi lapidum copia densa ceciderit. Haec agrorum liquoreum probatur incendium,

cum tactu noxio fructus arefacit, quoscumque saxatilis unda 455

percusserit. Ignem uero comburentem, fulmina significat, quae solent excitata tempestate desaeuire. Sequitur e£ fercussit uineas eorum et ficulneas eorum et contiriuit omne lignum finium eorum. Quod dicit, Percussit, ad superiora respicit, siue grandinem, siue fulmina, quae caelestis potentia terris uelut tela infesta iaculatur. Et ne tantum ficulneas

putares,

aut

wineas

esse

bpercussas,

addidit

omne lignum finium eorum ; ut et sata non dubitares euersa, ubi arborum quoque robora cognosceres fuisse contrita. Maiora enim continent intellectum minorum. 94. Dixit et uenit locusta et bruchus, cuius non erat.

numerus.

35. Et comedit omne fenum terrae eorum et omnem fructum terrae ipsorum. Sexta incohat plaga. Sed et haec locutio superiori sententiae similis approbatur, id est, dixit et uenit cynomyia et ciniphes. Locusia uero mater 450 bruchi est, quem mala fecunditate progenerat, quae ad illam praedam quasi conuocatus exercitus cum sua prole descendit. Et ne crederes inaniter deductum, omnem fructum terrae illius ab eis dicit esse consumptum. 96. Et percussit omme primogenitum in terra 416 zintzalas Gerz. ^ 423tetram Fis. ed. — 430tertis Gerz. — 442 cognoscstis Gerzz. 444 lucusta Gerzz. (bic et infra) 446/444 et omnem sq. ipsorum 450 quae] qui Gerz. 072. T

PLE Une

EXP. IN PS. CIV, 36-37

953 Aegypbii, brimitias omnis laboris eorum. Venit ad se455 ptimam, quantum ad hunc psalmum pertinet, nouissimam plagam, ubi iam uicti Aegyptiorum populi malorum numerositate cesserunt. Nam quemadmodum amplius tolerare poterant, qui et omnia dulcia perdiderant et desolatos se ipsis quoque uictualibus sentiebant ? Sic grauiter per partes perit, qui diuinis iussionibus reluctandum esse putauerit. Hic nonnulla quaestio uidetur oboriri, cur septem Aegyptiorum plagas tantum psalmus iste commemoret, cum decem sint in Exodi narratione descriptae. Frequenter diximus in scripturis diuinis a 46 parte totum debere sentiri, sicut in euangelio legitur : Verbum caro factum est ek ànhabilaust in nobis ; quasi non et animam simul assumpserit, quam specialiter liberare dignatus est. Sic, commemorata carne, simul et anima suscipi debere cognoscitur ; quod multis locis inuenis esse praedicatum. Deinde quod 410 septenarius numerus Spiritus sancti uirtute probatur esse perfectus. Merito ergo decem plagas in septenarii numeri relatione conclusit, ut totum perfectum intellegeres, cuius par-

i. 558

A

tem dictam esse sentires. Deinde congruum fuit ut rem notam uaria relatione describeret, cum Aegyptiorum poenas, et toti415 dem Hebraeorum beneficia praedicaret. Sic non diuersum, sed causa uarietatis uidetur esse pulcherrimum. Siue (ut patri Augustino placet) libera est laudatio a lege narrantis ;nam qui texit historiam, necesse habet omnia commemorare plenissime ; qui uero laudat, pauca de plurimis tetigisse sufficiet. 48 o Breuiter ergo priora dicit, quia non hic nescientes docet, sed commemorat utique retinentes. Et quoniam est in subsequenti diuisione dicturus septem beneficia Dominum hebraeo populo praestitisse, praemisit septem plagas inimicos Aegyptios accepisse, ut numerus ipse (sicut arbitrari possum) bona485 rum et malarum rerum in hoc psalmo comprobabilis haberetur. 89. Et eduxit eos in argento et auro et non erat in tribubus eorum infirmus. Enumeratis plagis quas dedit Aegyptiis, uenit ad quintam partem, in qua totidem beneHebraeis dicit esse collata. Ait enim: E£ eduxtt eos in ficia 490 argento et auro. Primum itaque beneficium fuit, ut populus longa seruitute confectus, non egenus inanisque discedeAurum et argentum israeliticum populum ab Aegyptiis ret. praecepto Domini discedentem legimus accepisse, ut non reuidea495 pentina subreptio, sed longae operationis merces esse 465/466 Ioh. r, 14.

476/478 cfr Aug. En. ps., 104, 27, 6/7 — CC 40, 1547.

466 inhabitauit] Gerzz., habitauit Garez 460 perit] pet** Gerzz. 464 qua Gerzt. 472 intellegeris Gerzz.

anima Gerzz.

Pt T»

954

$00

305

SCHE

515

520

325

98. Laetata est Aegyptus in jrofectione eorum, quia cecidit timor eorum super eos. Diligenter hunc uersum debemus inquirere. Constat enim discedente populo Hebraeorum Aegyptum non fuisse laetatam, quando eum persequendum esse iudicauit ; sed postquam illi demersi sunt qui ad insequendos Hebraeos ire decreuerant, tunc qui in Aegypto remanserant omnino laetati sunt, quia similia minime pertuReddit enim hanc causam

cum

dicit,

quia

cecidit

iimor eorum super eos. Ipse enim Zimor fuit, ut in fauore gentis hebraicae ipsa quodammodo uiderentur elementa pugnasse. Et intende quia per figuram metonymiam, quae latine transnominatio dicitur, Aegy$tum, non Aegyptios memorat fuisse laetatos. Per id enim quod continet, id quod continetur ostensum est. 99. Exbandit mubem im droteciionem eorum et ignem ut luceret eis ber noctem. Vtrumque munus contra temporis inclementiam probatur esse concessum. N «bes data est, ut solis temperaret ardorem ; gnis concessus est ut tenebrarum potuisset auferre caliginem. Hoc est tertium, quod israelitico populo constat esse concessum. 40. Petierunt carnes et uenit coturnix et bane caeli saturauit eos. Intuere quemadmodum superata sunt uota desiderantium. Carnes betit populus Hebraeorum et cotaurnices accepit. Constat enim tam in volatilibus quam in quadrupedibus carnes esse sine dubio dulciores. Deinde unum postulauit et geminata uenerunt. Sequitur enim e£ $ane cae-

là saturauit 330

IN PS. CIV, 37-40

tur. Et quia dubitari non potest omnia Dominum iusta praecipere, sine culpa uidetur factum, quod eius imperio constat impletum. OQiapropter sequitur secundum beneficium, ut in illa necessitate migrationis nullus infirmitate corporea potuisset affligi; quatenus omnia nauanter implerent quae illis praecipiebantur a Domino.

lerunt.

510

EXP.

eos. Sunt enim ista Exodi lectione notissima,

quando coturnices in modum imbris densissimi depluebant ; manna quoque ut iudaeus populus satiaretur, accepit. Sed ut

haec in praefigurationem facta monstraret, non dixit, manna,

535

sed Pane caeli, quatenus in illo munere Domini Saluatoris sentiretur aduentus. Ipse est enim fanis uiuus qua de caelo descendit. Manna quippe dicitur, sicut in septuagesimo septimo psalmo declaratum est, quid est hoc ? Cuius nominis auferens quaestionem, quod interrogatio illa mannae perquirebat, expressit dicendo, fane caeli saturauit eos. Sic enim et 533/534 Ioh. 6, 51. 498 in] Gerz., om.

Gare

500 ouanter

z4z4. Bec. Fisc.

Gerzz. 516 protectione r (praeer zzultos codd.) satutabit Gerzz. 029 defluebant eZ.

514/815

525 tam] ozz. Gerzz.

continet

528

PI 732

EXP. IN PS. CIV, 40-45 955 caeli Dominus indicatur et quid sit manna euidenter agnoscitur.

540

545

A. Disrupit petram

et fluxerunt aquae,

abierunt

?n sicco flumina. Hoc quoque in figuram gerebatur Domini Christi, ut petra aquas profudisset irriguas. Christus enim Dominus petra spiritalis est, qui uitales aquas emanat, unde satiatum desiderium animae sitim nesciat ulterius sustinere. Abierunt in sicco flumina, significat gentium peccato-

res, qui merito sicci dicuntur ; quoniam delictis siccabuntur urentibus ; isti imbre Domini uirescentes, in nouum hominem

550

pullularunt, de quibus Dominus dicit : Venit enim Filius hominis quaerere et saluum facere quod. perierat. 42, Quia memor fuit uerbi sancti sui, quod locutus est ad Abraham uerum suum. 49. Et eduxit populum suum in exsultatione et electos

555

560

suos

in laetitia.

In his duobus uersibus, miracu-

lorum quae superius dixit causa narratur ; ideo enim dicuntur facta, quoniam Abrahae constabant esse promissa. Et respice quod dicit, electos suos eduxit in laetitia, quoniam illi qui murmurauerunt Domini furore percussi sunt. 44, Et dedit eis regtones gentium ; et labores opulorum possederunt. 45. Vt custodiant 2ustificationes eius et legem eius requiraní. Venit ad septimum beneficium. Dixit enim primum,

eductos in auro et argento ; deinde ex eis nullum

in-

firmatum ; tertio expansam nubem, quae et lumen praestaret in tenebris et in die remoueret solis ardorem ; quarto cotur565 nicem datam ; quinto refert caelesti pane satiatos ; sexto in locis aridissimis aquas irriguas emanasse ; ad postremum promissionum ueritatem fuisse completam, ut eis et regiones gentium traderet et labores inimicorum pietate copiosissima largiretur. Quod enim dixit regiones gentium, ad possessio570 nem uidetur pertinere terrarum ; J/abores uero $opulorum, ad diuitias longo tempore congregatas. Et ne in praesentibus rebus haererent corda mortalium, intulit spiritalia bona, ut eius debeant et requirere et custodire mandata, ne tantum in illis spem haberent ; quae si ad tempus deliniunt, non tamen 575 ad caelorum regna perducunt, sicut apostolus dicit : Quod si in hac wita tantum in. Christo sperantes. sumus, miserabiliores sumus ommibus hominibus. Iustificationes autem eius sunt, ut Deum toto corde diligamus, proximos tamquam nos amemus,

patrem ueneremur,

548/849 Luc. 19, 1o.

filium carum

habeamus

et

5375/5? I Cor. 15, 19.

538/839 ostenditur ed. 540 aquae] et adZ. r exquitant 7 563 spansam Gerzz.

545 flumina] ozz. Gerzz.

561

M 559

753

956

EXP. IN PS. CIV, 45

580

ceterae ceptae. est et debere

iustitiae, quae in diuerso rerum genere sunt praeHas admonet custodire, quia earum rerum euidens absoluta praeceptio. Lex uero eius fuit die sabbato requiesci, in Pascha agnum anniculum immolari, sa-

585

in hunc modum a Domino praecepta noscuntur. Sed haec et his similia non corporaliter, sed spiritaliter sunt quaerenda. Ideo enim addidit requirant, quia nouit praecepta legis

cerdotes cum ueste mystica ad altare accedere et cetera quae

299

595

600

umbram et speculum esse futurorum. Alleluia. Hoc non otiose percipias, quod aliis psalmis alleluia in capite et in fine ponitur, aliis uero in solo titulo praenotatur. Isti enim qui capite fineque concordant (ut opinor) ad illam intellegentiam referendi sunt quam in psalmis. esse diximus qui capite et fine similiter terminantur, ut sunt praecedentes centesimus secundus et centesimus tertius. Siue quia expressius semper infunditur, quod sententia iterata

geminatur, ut est son sic impii, nom sic; et fiat, fiat ; uel Amen, amen, dico uobis ; et Abba, Pater ; hoc est enim Abba,

quod Pater. Sit forte et alia causa quae latet. De hac autem re nec a doctoribus nostris aliud potuimus accipere, nec nobis. est aliquid amplius sentire concessum.

Conclusio psalmi. Ecce utrumque alleluia cantatum est, decursus est psalmus caelesti laude plenissimus, qui et praeterita ueraciter referret et in futuris nos salubriter commoneret. Passi sunt Aegypti dignissimas ultiones ; acceperunt Iudaei dona caelestia. 605

610

Nunc unusquisque nostrum

exspectet eorum

retributionem,

quorum imitatur exemplum. Inspiciendum est autem lumine cordis quod in fine psalmi positum est, ut ad iustificationes Domini et in lege eius tota mentis intentione dirigamur. Nam et si bona temporalia suscepimus, sicut Abraham, Isaac, Iacob ceterique fideles qui abundanti facultate floruerunt, in illam partem esse potius debemus intenti, unde ad caelorum possimus regna perduci. Ista enim quae delectabilem uideri faciunt

mundum,

in aeternitate

non

habent

locum.

Memi-

nisse autem debemus hunc psalmum secundum esse horum SCHE 615 qui dum miracula Hebraeis collata describunt, per figuram

596 Ps. r, 4. Ps. 40, 14; 71, 19; 88, 55 ; 105, 48. 697 Marc. 14, 56; Rom. 8, 15 ; Gal. 4, 6

59? Ioh. r, 51; etc.

5681 custodiri ed. 589 alleluia] Cass. cuz r (T U), oz. cet. codd. r et £ 591 capite] Gerzz.,in praezz. Garet 592 opinior Gerzz. corr. 593 simili/ter minantur Gerzz. 609 suscipimus Ger. (corr.), Garet 612 possumus Gerzz. corr.

EXP..IN

PS. CIV, 45-CV, 1

957 allegoricam, quae aliud dicit, aliad significat, uentura christiani populi sacramenta declarant. EXPOSITIO

;

10

1;

20

IN PSALMVM

CV.

1. Alleluia. Ecce iterum alleluiatica nobis gaudia redierunt; ecce breuiter praecipitur ut Domino totius psalmi iubilatione cantetur. Sed inspiciamus quod a superioribus dictis nec titulum nobis cognoscitur mutasse, nec causam. Titulus est enim Alleluia, causa confessio, quae miro modo ad laudes Domini omnino fecunda est. Quantorum enim hinc ora soluta sunt ? Hinc Moyses cum uiris, germana eius Maria cum feminis transitum Rubri maris diuina laude celebrarunt. Hinc Debbora iucunda exsultatione praecinuit. Multi etiam prophetae canticos diuersos tanti miraculi confessione profuderunt. Non immerito, quia magnalia ista totius humanae redemptionis sacramenta testantur. Ab Aegyptiis enim eripimur, quando ab operibus diabolicis diuino munere liberamur Mare Rubrum transimus, quando baptismatis sacramenta percipimus. In deserto pascimur, quando diuina gratia concedente in mundi istius rerum bonarum largitate satiamur. Ad terram promissionis perducimur, quando in illa felici patria munere supernae pietatis intramus, ut merito talis causa frequenter iterata praedicetur, quae tantorum magnalium praefiguratione decoratur.

Diuisio psalmi. Introducitur confitens populus Hebraeorum, qui, relicta perfidia patrum suorum, ad pietatem Domini (ipso miserante) perductus est, ut intellegamus, cum fuerint conuersi, et ipsos

Alleluia merito pro sua redemptione cantare. In prima igitur 2; narratione deprecatur propheta ut societur populo beneplacito, qui erat Domini Saluatoris aduentu de gentibus congregandus. Secunda patrum suorum peccata dinumerat quae fecerunt in Aegypto ; mirabilia Domini recto corde minime contuentes, pium tamen Dominum ad inimicis suis eos liberasse 3o confirmans.

Tertia, ad peccandi studia refert eos reuersos;

Dominum tamen electi sui Moysi precibus dicit fuisse delinitum. Quarta, iniquitates eorum asserit iteratas, Dominumque illos decreuisse perdere, nisi Phinees serui sui supplicatione placaretur. Quinta, ad aquam contradictionis Moysen ab illis

Ps. CV, 8/9 cfr Exod. 15, 20 sqq.

9/10 cfr Iudic. 5, 1 sqq.

616 allegoricam] Gerzz. ed., allegoriam Garez 616/617 xpian* (a eras.) Gerzz. Ps. CV, 28 propheta] ozz. Gerzz. 27/28 fecerint Gerzz.

PL 754

958 35

EXP, IN: PS; €6€V, 1-2

exacerbatum esse commemorat, posteaque filios suos in cultura idolorum crudeliter occidisse. Vnde Dominus uehementius iratus, tradidit eos gentium seruituti, ac deinde misertus in

conspectu inimicorum eos reddidit gloriosos. Sexta, precatur quod nouerat esse uenturum, ut de uniuersis nationibus Eccle40 sia catholica congregetur, et laudes Domino aeterna exsultatione concelebret. Nunc partes psalmi per apertas diuisionum semitas ambulemus.

Expositio psalmi. Confitemini

Domino,

quoniam

bomus,

quoniam

?n saeculum misericordia eius. Sicut superior psalmus p. 360 45 in primo uersu declarauit, quia confessio illa ad laudes Domini debuisset aptari, ita et hic designat confessionem istam ad medicinam paenitudinis applicandam. Sed et hoc quoque ad praeconia Domini pertinere non dubium est, quando maior gloria est pietatis confitenti parcere, quam uiuenti sine offensione $0 praestare. Hebraeorum siquidem compuncta congregatio et PE diuina inspiratione correcta, loquitur ad reliquam plebem, ut [/55 antiqui erroris prauitate damnata, ad diuinam debeat redire clementiam. Et ne aliquis de culparum suarum numerositatibus terreretur, addidit, quoniam bonus. Quis enim dubi55 tet ad eum recurrere, quem sibi audit posse celerrime subuenire ? Bonus enim Dominus recte dicitur, qui delinquentem pascit, qui exspectat errantem, qui solem suum facit oriri super bonos et malos et luit super iustos et impios. Hoc etiam ipsius Veritatis uoce declaratur : Nemo bonus, nisi solus Deus. 6o Addidit quoniam in saeculum misericordia eius. Audito bono Domino, ne se humana neglegentia ab studiosa et sedula supplicatione suspenderet, remedii causam dicit : ut ad confessionem celerem Domini debeat munere festinare. In saeculum, uitae huius significat cursum, ubi miseri sunt 65 quicumque delinquunt ; ubi fas est corda nostra conuerti et misericordiam postulare. Ibi enim damnatio est confiteri peccatum, ubi iam constat esse iudicium.

79

24. Quis loquetur botentias Domini, auditas faciet omnes laudes eius ? Populus iste quem diximus, diuinorum operum aestimatione completus, negat humanum sensum comprehendere, quod de illa plenissime debeat maiestate narrare. Quis enim, significat nullum. Cui enim aut ingenium suppetit ad cogitandum, aut lingua ad depromendum, ut 57/88 Matth. 5, 45.

44 superius Ger.

Gare

59 Marc. 1o, 18.

53/54 numetositate ed. 58 impios] Gerzz. ed., iniustos 68 loquitur Gerzz. 71 plenissima 744. Ber,

EXP.

75

8o

8 vA

IN PS. CV, 2-5 959 tanta immensitas unius possit ore narrari ? Vbi merito dicendum est : Non mihi si linguae centum. sint, oraque centum, ferrea uox. Addidit etiam: auditas faciet ommes laudes e?ws. Et hic quoque subaudiendum est, quis, ut perfecta nobis possit constare sententia. Pulchra autem uarietate dictum est : quis audatas faciet ommes laudes eius ? Illa enim possunt audiri, quae probantur et dici. Hic quoque modus inter proprias locutiones habendus est. 9. Beati quà custodiunt iudicium et faciunt iusiitiam in omni tempore. Postquam negauit laudes posse Domini comprehendi, sententiam dicit qua se consoletur genus humanum,

ut cum

illa nequeat implere, hoc saltem

custodire festinet. Custodire enim 2udicium

9o

est, qui inter

alios recte iudicat; 2wst?tiam autem facit, qui aequabiliter agit. Siue illos beatos dicit, qui 24dicium in fide custodiunt ; iustitiam uero in opere demonstrant. Sed uide quoniam addidit, /w omni tempore, sicut in euangelio dicit : Qui perseuerauerit usque 1n. finem, hic saluus erit. Merito ergo isti tales beat? dicti sunt, qui praecepta Domini pura mente

custodiunt.

Haec tertia species definitionis est, quae

graece peotes, latine qualitatiua dicitur, quae dicendo quid 9 vA quale sit, id quid sit ostendit. 4. Memento nostri, Domine, in beneplacito bopuli iui,

IOO

uisita

nos

in salutari

iuo.

Orant deuoti, ut inter

eos debeant aestimari, qui Domino fideli opere placuerunt. Nouimus enim israeliticum populum partim contumacem fuisse, partim in Domini constitisse mandatis. Vnde isti suppliciter precantur ut in illorum societate debeant annumerari, quibus potest aeterna beatitudo gratia diuinitatis attribui. Et ut fides eorum perfectissima nosceretur, optant se w:sttar a Domino Saluatore, c;uus aduentu se nouerant esse saluan-

105

dos. Ipse est enim sal«wíar?s,

de quo beatus Simeon ait :

Nunc dimillis seruum tuum, Domine, secundum werbum.

tuum

in pace, quia widerunt oculi mei salutare tuum, quod. parasti ante faciem omnium bopulorum ; Lumen ad veuelationem. genlum et gloriam plebis tuae Israel. IIO

5.

Ad uidendum

in bonitate

electorum

tuorum,

ad

laetandum in laetitia gentis tuae, ut lauderis cum hereditate tua. Hoc est quod se petebant a salutari Domino v5 Verg. Georg. ll, 45/44 ;4Aen. v1, 625/626. 2, 29-32.

91 Matth. 24, 13.

106 Luc.

86 83/84 domini posse — Gare 82/83 iustitias r (praefer nonnullos codd.) 92 ista $88 illos] Gerzz., ille Garez 81 quia Gerz. nequit Gerz., add. a s. 7. 103 ut et Gerzz. 97 uisita] et praez. r (praeter A IN B C D) talis Gerzz. corr. 106 demittes Gerzz. corr., demitte ed. cum signo transpositionis

PL 756

960

EXP.

IN PS. CV, 5-6

uisitari, ut bonitatem eius uiderent, quam electis erat aduentus sui munere praestaturus ; quatenus cum christiano populo 115 gauderent, qui de eius erat incarnatione laetaturus. Ipsa est

enim gezs Domini, quae de gentium est diuersitate collecta, ut esset grex unus et pastor unus. Sequitur harum rerum suaulssimus fructus, «u£ laudetur. Dominus cum hereditate 120

125

sua. Vtrumque enim coniunctum est, quia in praeconio Domini sui fidelis famulus sine dubitatione laudatur, sicut in superiore psalmo dictum est : Laudamini in nomine sancto eius. Quapropter fidelis iste populus tanto desiderio ad conspectum Domini festinabat, tanta se christianae plebi caritate miscebat, ut nefas sit putare eum spiritu non fuisse conspectum, quem tanta gratia cognoscimus expetitum, sicut ipse in euangelio dicit : Abraham desiderawit uidere diem meum ; uidit et gawisus est. 6. Peccauimus cum patribus nostris ; iniuste egimus, iniquitatem fecimus. Venit ad secundam narratio-

nem, ubi praedictus populus humili satisfactione prosternitur, ut illa in principio psalmi declarata uideatur esse confessio. Dicit enim $eccasse se cum $atribus, quoniam in eorum erant lumbis et origine constituti. Nam cum fuerit tempus longe diuisum, quando in Aegypto patres eorum miracula facta 155 carnaliter acceperunt, cum nulla Domino satisfactione responderent ; et aetas ista multum posterior esset, quam praesentis psalmi series cantaretur, dubium non est illa eos peccata gemere, quae ex parentum suorum probabantur nequitia sustinere. Hoc haeresis Pelagiana non accipit, dum putat originale 140 peccatum ad prolem Adae nullatenus peruenire potuisse. Cum maioribus enim suis peccant, qui se per gratiam Domini ab eorum delicto non separant. Quod pater Augustinus diligentissima librorum disputatione conuicit. Nunc autem quando Domino aspirante mens compuncta resipuit, merito a se pec145 cata parentum uolebat abstergi, qui ab ipsorum coeperat obligationibus segregari. Et ut purissimae confessionis firmitas apI30

pareret, haec eadem trina iteratione confirmat. Hoc est enim

150 SCHE

155

peccauimus quod iniuste egimus ; hoc est iniuste egimus, quod iniquitatem fecimus. Tanto enim unusquisque PL celerius absoluitur, quanto a semetipso uiuaciter damnatur. 731 Quae figura dicitur schesis onomaton, id est multitudo nominum coniunctorum diuersis uerbis unam rem significantium. Est et alia nobis in hoc loco tradita expositio, quia cum maioribus suis peccat, qui delicta similia non declinat, sed eadem p. 361 facit quae priores suos fecisse cognoscit ; ita tamen ut a poste127 Ioh. 8, 56.

142/143 cfr Aug. Contra Iulianum libri vy — PL 44, 641 sqq.

115 erant ... laetaturi ed. 136 responderint Gerzz.

120 famulus] populus eZ. — 132 se] ozz. Gerzz. 150 quanta ... uiuacitate Gerzz., rece ?

135/

EXP. IN PS. CV, 6-9

961

ris reatus originalis peccati, nisi per gratiam Domini non possit excludi. v. Patres nosiri àn Aegypto non intellexerunt mirabilia tua, et non fuerunt memores multitudinis 1603nisericordiae

(uae,

et aivritauerunt

ascendentes

àm

Rubrum mare. Duo. sunt quae beneficia donata commendant, intellectus et tnemoria ; quod utrumque in perfidis fuisse denegatur. Nom intellexerunt, pulcherrima locutione signatum est. Videbant enim praestari; sed qua causa fieret, 16; non ab eis probabatur agnosci. Nam decem plagis percussi sunt Aegyptii, ut Decalogo futuro Hebraeorum gens deuota seruiret. Dimissi sunt a pharaone, ut et illi relinquerent diabolum cum ministris. Sed illi carnaliter quae gesta sunt intuentes, spiritalis gratiae minime praemia quaesiuerunt. Nom» 170 fuerunt autem memores misericordiae Domini, quando uidentes pharaonis exercitum antequam mare Rubrum diuideretur, credebant se euadendi subsidia perdidisse ; et contra

Moysen locuti sunt melius sibi fuisse duro subiacere seruitio, quam tota gens perire potuisset in eremo. Post haec conse17; quens fuit, ut irritarent Dominum ascendentes in Rubrum mare, quando non crediderunt posse fieri, quod eius audiebant omnipotentiam polliceri. Ita factum est, ut nec intellegerent uirtutem Domini, nec eius beneficia deuota mente retinerent. Bene autem positum est, irritauerunti, quasi 18o per se quietum atque placatum, infensum et iracundum sibimet reddiderunt.

Ascendentes

autem

mare,

ie Rubrum

dictum constat positione terrarum, quoniam cunctis regionibus Aegyptus perhibetur humilior et inde discedentes loca petere uisi sunt altiora. &, Et liberauit eos propter nomen suum, ut notam 13. suam. Dicendo $rojpter momen faceret boientiam suum, designare mihi uidetur Dominum Saluatorem, cuius uocabulo conuenit saluare periclitantes. Deus enim quando liberat peccatores, non propter merita eorum praestat, sed 19o propter nominis sui potentiam demonstrandam ; ut pius euidenter appareat, si immeritis beneficia larga concedat. Quod enim dicit, notam fecit potentiam suam, non carnalibus utique oculis, sed spiritali cogitatione uidentibus. Nam si omnibus notam fecisset, nequaquam durus populus de in195 credulitate peccasset. 9. Et increpauit

et deduxit eos in crepationem uocauit mare in Exodo uoce zoo Agit enim ille occultis

mare

Rubrum

et exsiccaium

196 siccatum r, for£. recte, cfr |. 203 199 legimus] Gerz., legitur Gare

161 rubro opz.codd.r 21

est ;

aquis multis sicut in deserto. Inoccultum diuinitatis imperium : quia Domini nusquam legimus increpatum. motibus uniuersa quae praecipit et qua197 eduxit z C 2. (xcviir)

962

EXP.

IN PS. CV, 9-12

si ad audientes loquitur, quae sensum non habent attributum.

205

Tanta enim uirtus iussionis est, ut parere praeualeant, quae audire non nouerunt. Siccatum mare non pro uniuersitate debemus accipere, sed tantum quantum illis iter aperiret. Nam plus inde miraculum fuit ut undae liquidae excisis lateribus constitissent, nec fluenta fluerent, sed montium quadam

210

firmitate consisterent. Sequitur e£ deduxit eos in aquis multis sicut im deserio. Deserium est maxime quod aquarum inundatione deseritur, ut nullum ibi animal possit habitare periculo siccitatis ingenito. Educti sunt ergo Hebraei per abyssum tamquam per loca deserta, quae nimia sterilitate siccantur ; ostendens quoniam sic aruit illa uia fluentorum, ut

usque ad iter potuisset peruenire puluereum. 10. E: lHiberaust eos de manu odientium et redemit 215 eos de manw inimicorum. Quamuis esset et hoc beneficium, si eos de potestate aliena liberaret, tamen auxit muneris quantitatem dicendo, de manu odientium ; quibus utique parcere non poterant, quos immaniter impetebant. Horrebant plane propter quos et tantas plagas susceperant et rerum sua220 rum amissione priuabantur. Intellegitur etiam de conspirata daemonum cohorte, quae humanum genus stimulo peccatorum et odit et percutit. Sequitur e£ redemit eos de manu ?nimicorum. Hoc si ad litteram uelis accipere, non videtur posse congruere ; nam, ut liberaret Hebraeos, nullum Aegyp225 tiis pretium dedit, quibus magis pro sua contumacia plagarum dura geminauit. Sed hoc prophetiae spiritu dictum credamus de temporibus christianis, quando Dominus Saluator peccatores obnoxios pretioso sanguine suo a diaboli redemit imperio. 230 11. Et operuit aqua tribulantes eos ; unus ex eis non remansit. Hocquidem ad litteram sine controuersia uidetur intellegi, quia nota est in Exodo commemorata descriptio. Verum «nus

225

240

ex eis non

remansit,

non ad uniuersam Ae-

gyptiorum gentem respicit, sed tantum ad insequentium multitudinem tendit, quae ibi usque ad minimum probatur exstincta. Remanserant enim de Aegyptiis, qui laetarentur in profectione eorum, sicut in psalmo superiore dixit : Laetaía est Aegybtus in profectione eorum ; sed illi scilicet qui in casu simili non fuerunt. 12. Et crediderunt in uerbis eius et cantauerunt

laudes

eius.

Post miraculum tale dicendo,

crediderunt,

duritiam cordis demonstrat, quod non ante euentum rei, sed post effectum miraculorum credere maluerunt. Nam etsi bonum sit uisis rebus acquiescere, multo melius promissa credi-

245 disse, sicut in euangelio Thomae dicit : Quia widisti credidisti ; 245/246 Ioh. 20, 29.

213 puluerum Gerzz.

218 poterat Gerzz.

PL 758

EXP.

IN PS. CV, r2-16

963

beati qui mon uiderunt et crediderunt. Quod uero addidit e£ cantauerunt laudes eius, hymnum significat Exodi qui ait : 250

255

Cantemus Domino, gloriose enim honorificatus est, et cetera

quae hebraeus populus peracto miraculo magna exsultatione cantauit, sicut in tituli expositione narratum est.

18. Cito fecerunt et obliti sunt operum eius; non sustinuerunt consilium eius. Venit ad tertiam narrationem. C2fo fecerunt ; acsi diceret, summa celeritate mutati sunt, ut qui laudes Domino de collatis mirabilibus canebant, paulo post contra eum nefandas murmurationes assumerent. Nom sustinuerunt consiliwm eius, quando prius conceperunt desperationem, quam eius parata beneficia prouenissent. Dominus enim, qui eos liberauerat talibus tantisque miraculis, nullam eos uictualium rerum

passus fuerat penu-

260

riam sustinere. Sed illi anticipauerunt consilium supernum, qui eius noluerunt exspectare dispositum ; more fragilitatis humanae, quae dum sibi nimia festinatione prouidere putat, incaute dispositionem diuinitatis anticipat. 14. E! concupserunt concupiscentias in deserto et

265

tentauerunt

Deum

in

siccitate.

Hoc erat quod consi-

lium eius minime sustinuerunt, ut in deserto comestionem SCHE 270

sub

diffidentia peterent et aquam sibi dari sub murmurationibus postulassent. Quae figura dicitur cacozelon, id est mala affe- u 362 ctatio, quoties ingenium iudicio caret, et spe boni fallitur praecipitata uelocitas. Comcwupzerunt autem concuptisceniias. Genus hoc locutionis in scripturis sanctis omnino creberrimum

est ; ut est, desiderio desideraui

manducare.

uobis-

cum. bascha ; et illud : Qué maledixerit patri uel matri, morte morietur ; siue, castigans castigauit me Dominus, et his similia. 275

280

285

PL 759

Ostendit enim nimietatem desiderii positio geminata uerborum. 15. E! dedit eis petitiones ipsorum ; et misit saturitatem in animas eorum. Temporalia petentes, merito carnea beneficia susceperunt. Duobus enim modis animam dicimus esse satiatam, cum escis corporalibus pro carnis infirmitate reficitur et cum spiritali iucunditate completur. Sed hic animas eorum carnibus potuque dicit esse saginatas, ut ipsa uoluntas quae desperatione peccauerat, rebus emergentibus uinceretur. 16. Et irritauerunt Moysen in castris et Aaron sanctum

Domini.

Saturitatem

uentris secuta seditio est,

quae plerumque causas excitat, unde pericula perniciosa pro248 Ex. 15, 1.

272/243 Luc. 22, 15.

273/294 Ex. 21, 17.

244 Ps. 117,

18.

2851 eius] et add. r (praeter H* M K T*) eorum r 299/280 dicimus animam c Gare£

244 petitionem

24ud. Bec. cw

g

964

EXP.

IN PS. CV, 16-19

veniant. Irritar:? aliquem dicimus, ad iracundiam prouocari aut actionibus aliorum improbis, aut uerbis asperrimis. Illud 290 enim significat, quando Dathan et Abiron honorem sibi contra Moysen et Aaron excitatis contentionibus assumebant. Vnde eorum poena prosequitur, 2rritawerunt enim uiros sanctos ad interitum suum, quia per inuidiam loquebantur, quod Domino displicuisse agnoscitur. Quod congrue inter lau295 des Domini ponitur, quia suos famulos uindicasse declaratur. 1v. Aperta est terra et deglutiuit Dathamn et operuii suber congregationem Abiron. Haec, ut testatur Numerorum liber, supra illos contigisse manifestum est qui gratiam supernam Aaron et Moysi collatam uenenosis inui300 diae dentibus appetebant, ut sibi honorem contumaciter assumerent, quem supradictis cognouerant misericordiam Domini contulisse. Quibus similis exitus prouenit, quia causa una schismatis fuit ; deglutiti sunt a terra, quia terrena sapuerunt, ut ipsa poenae qualitas scelerata facta testetur. 395 18. Et! exarsit ignis in synagoga eorum et flamma combussit beccatores. Hoc factum est supra ducentos quinquaginta complices Dathan et Abiron, qui eorum infeliciter uota secuti sunt, ut thuribula tenere praesumerent, quod idem Numerorum textus eloquitur. Synagoga uero hic non 310 templum significat, sed adunationem, quam perustam diuino constat incendio, ut qui in incensi praesumptione peccauerant, caelesti flamma cremarentur.

315

Ideo enim addidit,

eorum,

ut

eam a populo Domini separatam fuisse sentires. Flamma uero dicta est a flagello comarum suarum. 19. Et fecerunt uitulum in Horeb et adorauerunt sculpiile. Hoc quoque notissimae historiae narratione declaratur, quando Moysi absentiam Iudaei minime tolerantes,

25»

prodigioso sensu in Horeb monte deserti, deum metallicum sibimet effecerunt. Sed quanto ipsis iumentis deteriores erant, qui nec uiuum pecus aestimabant irridendis deuotionibus adorandum ! Horeb uero interpretatur Caluaria, ubi postea Dominum crucis patibulo carne constat occisum : ut in ipso eodemque nomine iam tunc et in illo deserto Horeb culturam Domini perfidi nefanda praesumptione uiolarent, quorum posteritas erat in Caluariae loco crucifixura Dominum Christum. Illud quoque aestimo considerandum quod dixit, adorauerunt sculptile, quia in Exodo legimus uitulum con297/298 cfr Num. 16, 51-32. D5. 41, 2, 13 — CC 58, 460.

305/309 cfr Num. 16, 55.

821 cfr Aug. Ex.

297 synagogam r 299 moysen Gerzz. 308 pr. et] oz. r (praeter IN*.$ K T* D* Q) 318 coreb cod. (sic semper) 918 montem Gerzz. 322 ipsum Gerzz, corr. 323 ct] oz. Gerz. 324 perfide Gerzz.

BIZ 76o

EXP.

IN PS. CV, 19-23

965

flatilem collatis ornamentis monstruoso quodam indicio fuisse formatum. Sed duas res hic dictas debemus aduertere, ut uitu-

55o lum adorauerint in deserto et postea sculptilia simulacra in repromissionis terra coluerint ; quod in subsequentibus ipse dicturus est. 20. E? mutauerunt gloriam suani in similitudinem uituli manducantis fenum. Gloria eorum fuit adorata 355 diuinitas, quam infelici commutatione perdentes, usque ad hoc peruenire meruerunt, ut deserentes caeli terraeque Creatorem, deum sibi facerent similitudinem «itul4 fena come-

dentis. O nefarium scelus sic potuisse decipi, qui tanta miraculorum fuerant uisione cumulati ! Quale enim piaculum fuit, 34o mutum animal Deo simile credere, quod sacrilegium fuisset uel hominibus comparare ? Sed hoc totum impatientia fecit leuissimorum hominum, quae semper ducit ad culpas et praecipitat ad ruinam. Nam si causam rei sub ueritate discutias, nullum crimen est quod non impatientia matre nascatur. Con345 tra hoc illud uere remedium est, illud fixum indubitatumque

praesidium : Exspectans exspectaui Dominum et 21. 22, Obst? sunt Deum, qui saluauit cii magnalia in Aegypto, mirabilia im naan, terribilia in mari Rubro. Magna

respexit me. eos, qui feterra Chacrescit super

35o Iudaeos obliuionis inuidia ; ut quod beneficium in mente ha-

bere potuissent, quibus liberatio sua in memoria permanere non ualuit. Et ne putaretur paruum, quod ab animo uidebatur exclusum, dicit agnalia

; quae etsi pro beneficiis collatis a

perfido animo retineri non poterant, certe uel pro ipsa rerum 35; magnitudine

recoli

debuerunt.

Addidit

etiam

s2?rabilia,

quae nullo modo excusabiliter, quamuis mutabiles de suis mentibus excludere debuissent. Ad postremum cumulauit et Lerribilia,

quae solent humanis

animis uiuacius

insidere,

quorum dum pauor reuoluitur, memoria non deletur. Sed qua56o lis hic stupor, qualis accusatur amentia, ut inter tanta magna-

lia declinare potuissent, quae a tanto operabantur auctore. Et considera quam multas res singulorum uerborum adiectione cumulauit. Quae figura dicitur auxesis, id est augmentum paulatim ad superiora conscendens. Hoc siue in laudibus, siue

36; in uituperationibus omnino praeualidum est. 28. Et déxit wt disperderet eos : si mon

Moyses

346 Ps. 39, 2.

333 similitudine op7. codd. r

334 manducantes Gerzz., corr. a. zz.

341 compa-

tate] Gerzm, ui. in -ri 347 obliti] et praez. r (praeter ,A FH?) liberauit r 348/349 chanaan] Gerzz. ed. cuz r, cham Gare£ cum g 364 retinere Gerzz. (corr.), Garet 355 recoli] Gerzz. ed., tecolere Garez 861 qui haec opetabatur auctotem Gerzz. 366 disperdisset Gerzz. (rece ?)

PL 7ó1

966

370

EXP.

IN PS. CV, 23-25

electus eius stetisset in com[ractione in conspectu eius, ut auerteret iram eius, me disperderet eos. Haec omnia Exodi textus enarrat, quando Dominus ad Moysen locutus est, ut tam acriter peccantem populum ira sua consumere permisisset ; sed ille 22 con fractione, 1d est in perditione illa quam populus merebatur excipere, stetit contra Dominum dicens : S7 dimittis 2llis beccatum, dimitte ; sim autem,

375

580

dele me de libro tuo. O sanctum uirum et omne laude dignissimum, quando a monteSina ad castra descendit et ante simulacrum uidit populum nefanda gesticulatione gaudentem, commotus aduersum eostabulas fregit et gladioalterutrum iussit interfici; sed ubi uniuersaliscalamitas imminebat, se potius precatur exstingui, ne pateretur gentem generaliter interire. p. 365 Vtrumque pium, utrumque gloriosum ; ut merito loqueretur

cum diuina clementia, qui eius dilexit facere constituta. Simul et illa uirtus ostenditur, quia precibus sanctorum saepe poenas debitae mortis euadimus ; non quia ualet aliquis Domini mutaredisposita, sed, itaut eueniunt, ab eo nouerit esse praescita. 385

24. Et! fro nihilo habuerunt terram desiderabilem ; non crediderunt in uerbo eius. Venit ad quartam narrationem, in qua Iudaeos nec futuras promissiones in animo dicit habuisse, nec transacta miracula. Ideo enim nulla

290

uidebantur, quia semper carnaliter et uisa et audita cogitabant. Desiderium siquidem corporale cito fastiditur acceptum. Sed aduerte quam magna £erra intellegentibus fuerit, ut desiderabilis esse diceretur ; illis tamen nulla uisa est, quia

395

400

nihil in ea spiritale senserunt. Sequitur 20» crediderunt in «werbo eius. Filium significat, cui plebs nefandissima non credebat. Siue hoc ad litteram congruenter aptatur, quia ideo murmurauerunt, quod eius promissionibus minime credere maluerunt. Multa enim de se eorum perfidia facit intellegi, sed ubique reatus est. 29. Et. murmurauerunt in tabernaculis suis ; non exaudierunt uocem Domini. Dum murmurationes exercent,

4;ocem

Domini

nullatenus

audierunt.

Istud

enim

ilis plerumque contingit, qui dum ab his uocibus occupantur, alia exaudire non possunt. Et nota quod hoc uerbum exauditionis communi usu supplicibus tantum, non superioribus ap405 plicatur. Vnde, quia hic dicit non exauditum Dominum, constat inter proprias elocutiones scripturae diuinae rationabiliter esse referendum. Addidit, n

tabernaculis

suis, ut non

913/314 Ex. 52, 31-32.

874 omni Gerzz. 311 aduersum] Gerz., aduersus Gare? 986 uerbis r non] nec r(praezer M) 402 ab his] Gerzz. (h s. 7.), aliis Garez

399

IDE 762

EXP.

IN PS. CV, 25-3r

967

hoc laborantibus, sed otiosis contingere uideretur. Maior enim criminis crescit inuidia, cum murmurare 4IO

contigit otiosis.

26. Et eleuauit manum suam super eos, ut brosterneret eos in deserto. 2«. Et ut deiceret semen eorum 4n nationibus et dispergeret eos im regionibus. Hic iustitia Domini praemittitur, ut secuta pietas maiore gloria sentiatur. Dicit enim

415 insurrexisse Domini potestatem, ut in excedentibus uindicaret, eosque 2» deserto prosterneret, qui praecepta Domini

420

audire noluerunt. Deinde ut semen eorum, id est reliquos eorum humiliatos inter nationes redderet, qui pridem gloriosi cunctis gentibus exstiterunt. Ad postremum inclinatos atque despectos per reg?onmes dispergeret, ne quidquam ulterius de sua congregatione praesumerent. 28. Et consecrat? sunt Beelphegor et manducaueruni

sacrificia

moriuorum.

29. Et ivrritauerunt eum in studiis suis et multi425 plicata est in eis ruina. In his uersibus et excessus maior et uehementior ira subiungitur ; ut non solum ad tempus sacrificasse, sed etiam ipsi quoque idolo gentium Beeljphegor consecrati esse uiderentur. Sic enim in culturas daemonum ritusque transierant, ut iam non Domini, sed daemonum serui

430 esse probarentur. Pulcherrime autem dictum est, sacr?ficia moriuorwm, quia defunctis hominibus impendi cultura ipsa probabatur, quos gentilitas immortales deos esse iudicabat. Sed intende sollicite quod multzjlicatam ruinam supra eos dicit quibus erat sancti sui precibus parciturus. Illud enim 455 quod debebatur, multiplicatum dixit mole peccati; ut maior fieret clementia quibus numerosior relaxabatur offensa. 90. Stetit Phinees et exoraust et cessauit quassaiio. 91. Et veputatum est ill? ad iustitiam, àn genera440 tionem et generationem usque in saeculum. Stetit, uerbum ipsum soliditatem mentis ostendit, ut in illa generali perturbatione solus ausus fuerit confidentiam deprecantis assumere. Nam cum legatur telo transfixisse Iudaeam qui mulieri Madianitidi contra uetitum. Domini miscebatur, tamen 445 quoniam hoc zelo diuino fecisse cognoscitur, oratio magis dicta est quam operatio. Quisquis enim bonis actibus occupatur, exorat. Cuius homicidium non horruit, quoniam adulterii maculam uindicauit. In tantum enim post effusum sanguinem innocens fuit, ut ipsius quoque iudicis meruerit uoce laudari. 443/446 cfr Num. 25, 7-8.

410 eleuabit Gerzz. 4i2 pr. et] ozz. Gerzz. 439/440 a generatione et generatione r

£

431 stetit] et praezz. "Aud. Bec. cum 444. manitidi Gerzz.

:

968

450

455

EXP.

IN PS. CV, 32-36

32.39. Et ivritauerunt eum ad aquas contradictionis, et uexatus est Moyses fropter eos, quia exacerbauerunt spiritum eius. Et distinxit in labiis suis. Venit ad quintam narrationem, ubi illa refertur offensio, quando post tot ostensa miracula sub nefandis murmurationibus aqua petebatur, quae sic noscitur expetita, ut conítradictio magis quam postulatio esse uideretur. Ibi enim Moyses, sicut in libro legitur Numerorum, nimia iudaici populi importunitate succensus, diffidenter excrepuit dicens : A«dite me, rebelles et increduli, num de etra hac uobis aquam

460

poterimus eicere ? Quo sermone et ipse quoque peccauit, qui lam tantis miraculis praeacceptis non credidit Dominum quae fecit esse facturum. Quod dictum /abi?s suis a priore constantia omnino dstinx?t atque separauit, quando istud ambigue locutus est dum illa certissima fide promisisset. Quod locutionis genus scripturae diuinae proprium esse dicimus, quando hoc nec litterae saeculares, nec communis usus exercet. Hic autem Moyses, sanctitate seruata, hac tantum meruit

R?

ultione percelli, ne in terram introiret promissionis, qui de Domino magna promittere non praesumpsit. Nam post obitum 470 eius cum ad Iesum Naue loqueretur Dominus dixit : Confortare agitur et esto robustus ualde, ut custodias et facias omnem legem quam $raecepit tibi Moyses seruus meus. Dicendo enim seruus meus, gratiam in eo mansisse suae pietatis ostendit. 94. Non disperdiderunt gentes quas dixerat Domi475 nus illis. 35.36. Et commixtt sunt inter gentes et didicerunt opera eorum ; et seruserunt sculptilibus eorum et factum est illis in scandalum. Tamquam parum fuisset quod peccauerat in deserto populus Hebraeorum, sic post480 quam terras promissionis intrauit, oblitus Domini mandatorum, cum illis se magis gentibus uetita societate coniunxit, quas propter idolorum culturas eis fuerat delere praeceptum ; addentes malum sceleribus suis, ut se eorum quoque superstitione polluerent ; factaque ?llis est scandalum repro485 missionis terra, quae fuerat in magnum praemium, Domino largiente, concessa. Miserrimi hominum, qui Dei munus in peccata verterunt, ut quod ille donauerat ad gratiam, excedentibus fieret ad ruinam. Sic monemur recte uti beneficiis diuina largitate collatis, ne magis inde pereamus, unde sub490 leuati fuisse cognoscimur. Scandalum graecum nomen est, 458/460 Num. 20, 1o.

410/472 Ios. 1, 7.

456 uideretur esse quam postulatio — Gare? 468 dicamus Gerzz. (s uidetur) 474 dixit zAud. Bec. 478 paruum eZ. 484 scandalum] in praez. ed. 489 collatis] Gerzz., concessis Gare?

PL 765

EXP.

IN PS. CV, 36-42

969

significans sinistrum, quod mentes eorum in laeuam partem peruersa imitatione deduxit. 97. Et immolauerunt filios suos et filias suas dae- p. 364 0honiis. 98. Eti effuderuni sanguimem inmoceniem, sanguinem filiorum,suorum et filiarum. Quamuis in scripturis diuinis effusum sanguinem humanum ab Hebraeis qui in terram repromissionis ingressi sunt, in sacrificiis daemonum non legatur, tamen ab aetate sequenti hoc fieri potuisse non 500 dubium est, quando et praesens scriptura index probatur esse ueritatis. Et inspice quemadmodum ueraci relatione peccantium exaggeratur iniquitas. Primo enim dixit : Effuderunt sanguinem innocentem ; et ne putarentur extranei, addidit, f?l?orum suorum et filáarum, quorum salus in hu295 mana conuersatione dulcissima est, ut illis non parcerent pro quibus pii parentes etiam interfici non recusant. Quos sacrificauerunt sculptilabus Chanaan. 39. Et inteviecta est terra in sanguinibus et comtaminata est in operibus eorum ; et fornicatà sunt 510 in obseruationibus suis. Adhuc in ipsa auxesi in his duobus uersibus perseuerat; quod schema graece dicitur climax, latine gradatio, quia per gradus quosdam, siue in laude, siue in uituperatione sensus noster ascendit ; quam proxime quidem diximus, sed non piget frequenter repetere 515 quod auctoritas ipsa cognoscitur iterare. Et quia dixerat filiorum filiarumque sanguinem fusum, adhuc crescit inuidia, adhuc grandescit scelus, quando illa monimenta caritatis horrendis sculptilibus sacrificata memorantur. Imferfectam igitur terram crudeles homines debemus accipere, $520 qui se magis iniqua deuotione trucidarunt ; interficiendo enim filios suos, tam nefario scelere parentes potius uidebantur exstingui. Tropica enim locutione positum est 2mterfectam

495

SCHEB

terram,

dum terreni homines dicantur malis actionibus in-

terempti. Exposuit enim quemadmodum Znterfectam dixe52 vA rit terram cum carnales et insipientes pessima fuerint actione demersi. Nam illi fornicati uidentur in Domino, qui se adulterinis superstitionibus polluerunt. 40. Et iratus est animo Dominus in populo suo et abominatius est heredstatem suam. A1. Ei tradidit eos im mamus gentium et dominati 329 sunt

eorum

qui oderunt

eos.

49, Et tribulauerunt eos inimici eorum et hwumiliati sunt sub manibus eorum. Hoc quoque tropica locutione dictum est ; quia perturbatio animi cadere non probatur

555

in Dominum, 508 pr. et] oz. r populum suum rz

sed uindictae eius excitata potentia, humana 510 auxesim et Gerzz.

D17 monumenta Gerz.

528 in

PL 764

970

EXP.

IN PS. CV, 42-45

consuetudine ira vocitatur. Sed quid fecit iratus ? Auersus ab illis est, quod malorum omnium constat extremum. Sic quando illud quod continet subducitur, necesse est ut earum rerum quae continentur ruina protinus consequatur. Tra540 diti sunt enim opprobrio seruitutis, qui gloriari uidebantur in idolis. Sequitur e? dominati sunt eorum qui oderunt €0s$. Quamuis omnis dominatus gentilis uideatur esse molestissimus, addidit qué oderunt eos, ut grauius esset cum seruiret infenso. Nullis enim obsequiis talis Dominus placari 545 potest ; nam qui semper odit, semper iratus est. Denique uide quid sequitur e£ tribulauerunt eos inimici eorum et humiliatà sunt sub manibus eorum. Talis ergo uicissitudo recipitur, ut qui amanti Domino seruire noluerunt, odientibus inimicis iusto iudicio probarentur esse subiecti. 43. Saepe liberauit eos. Ipsi autem exacerbauerunt 550 eum

in consilio

suo

; et humiliati

sunt

in iniqui-

tatibus suis. 44. Et respexit eos cum tribularentur, cum exaudiret orationem eorum. Duplici modo hic misericordia 555 diuinitatis exponitur. Praemisit beneficia et humana non cessauit iniquitas ; intulit uindictam et afflictis iterum dignata est donare clementiam ; ut intellegamus ipsum et bona praemittere et flagellatis denuo subuenire. Hoc enim in his uersibus reperis, si diligenter intendis. 56o 45. Et memor fuit testamenti sui et pbaenituil eum secundum multitudinem misericordiae suae. Causam dicit quare fuerit israeliticus populus, cum Saepius peccaret, auditus ; nec usque ad perditionem debitam Domini miseratione peruenerit ; propter festamentwm scilicet nouum quod 565 est aeternum, ubi Domini aduentus eluxit, qui nulla successione mutabitur. Ipse enim promissus est Abrahae, quia. de eius erat semine nasciturus ; hoc erat absconditum

370

575

in prophetis,

sed euangelii tempore reuelatum est. Paenituit autem, more humanitatis edicitur, quae dum paenitet, consueuit mutare dispositum. Apud Dominum enim cuncta certis modis ordinata discurrunt ; rec aliquid nouum contra praescientiam eius euenit, dum omnia quae sunt facienda cognoscit. Necesse enim fuit ut nobis nostro more loqueretur, qui naturam mortalita-

tis, ut nos in aeternum uiuificaret, assumpsit. Sed considera

quia ista paenitentia Domini tunc fieri dicitur, quando et nos paenitentes esse cognoscit. Talis enim ille nobis efficitur, quales nos sibi esse probauerit. Addidit secundum multitudinem misericordiae suae. Ipsa est quae cuncta peccata superat, ipsa quae usque ad nostram carnem uenire dignata B3 est ab illis — Gare? — 539 quae continentur rerum - Gare/ 541 eorum] 554 orationes r 556 diuinitatis] domini ez. 564 peruenitet 576 nobis ille — Garez

€is Gerzz. ed. Gerzz. corr.

PL 765

EXP. IN PS. CV, 45-48

971

58e est. Multitudo enim misericordiae iuste dicitur, per quam mundus noscitur esse liberatus. 46. Et dedit eos im misericordias, in conspectu omniwm qui eos ceperant. In misericordias dicit eos datos, quia diuersa charismatum munera susceperunt. Alii 58 vA enim prophetae, alii apostoli, alii martyres, alii confessores ex ipso populo Domini miseratione floruerunt, ut eosdem postea miraculorum intuitu uenerarentur gentes, quos ante uelut abiecta mancipia possederunt. Siue magis ad diabolum uel ministros eius referri potest, ut coram eis redderentur 59» liberi, quorum prauitate prius uidebantur esse captiui. Vnde apostolus dicit : Principem potestatis aeris huius, qui operatur in filis infidelitatis ; et alibi : Vt resifiscant a diaboli laqueis captiuati ab ipso secundum dbsius uoluntatem. 4v. Saluos fac nos, Domine Deus moster et con5 grega nos de matiomibus. Vt confiteamur nomini sancto iuo et gloriemur in laude tua. Populus ille cui ab initio psalmi istius uerba dedimus, postquam se copia dominicae laudis expleuit, sexta narratione Patrem Dominum deprecatur ut Ecclesiam suam 6oo de gentium congregatione perficiat. Illud quoque subiungens et gloriemur in laude tua, non in humana iactantia, sed in te, ubi est reuera fixa gloria et sine fine laetitia. Et intuere quod hic saluare dicitur Pater ; legitur etiam et Filium saluare, ut est illud : Venit Filius hominis saluum facere quod. perierat. 6o vA Praedicatur etiam saluare Spiritum sanctum, ut est illud ad Titum : Sa/uos nos fecit ber lauacrum regenerationis et. venouationts Spiritus sancti. Sic indiuisibilis Trinitatis aequalitas y 6; atque unitas et uerbis similibus et uirtutibus indicatur. PL 48. Benedictus Dominus Deus Israel a saeculo et 766 61:10 45$Qu€ in saeculum ; et dicet omnis populus: Fiat, fiat. Haec est laus quam superiore uersu congregatos optauit populos personare. Hoc etiam nunc sancta canit Ecclesia, quae se de tanto bono praesenti tempore consolatur. Sed hoc dicit ab isto saeculo usque ad illud perpetuum saeculum esse 61

V^

faciendum, ut continuata laus numquam

debeat habere fasti-

dium. Sed cum praedictos hymnos deuotus Iudaeorum popuIus canat, quis est iste alter qui dicit : F£a£, fat, scilicet (ut

mihi uidetur) populus ille praeputii est, qui eo tempore in fide 591/592 Eph. 2, 2.

3; »

592/593 II Tim. 2, 26.

604 Luc. 19, 1o.

606/607 Tit.

:

592 filios eZ. 593 capti zAzZ. mine Gerzr., corr. a. zz. tuo] Gerzz. corr. 610 dicit Gerzz., congtegatos ... populos] Gerzz.

Bec. Fisc. 594 nos fac r (praeter M) 596 noGerz. s. J. a. zz. 605/606 ad Titum] aditum corr. a. 7z. omnes populos Gerz. 611/612 ed., congregatus populus Garef

972

EXP. IN PS. CV, 48-CVI, 1

non erat, quando psalmus iste canebatur ; qui tamen prophe620 tiae uirtute futurus introductus est, ut amore

uniuersitatis

diceret : Fiat, fiat. Sic hodieque in ecclesiis orantibus sacerdotibus respondetur Aen, id est :

Fiat. Sic iam illis tem-

poribus ipsi indicabantur, qui nunc idem faciunt. Conuenit enim magis haec uerba ad talem intellectum trahere, quam 62 v^ librorum determinationes aduertere, sicut quibusdam placet. Conclusio psalmi. Cantatum est Alleluia festiuum, responderunt omnia titulo suo. Nam licet diuersa dicta sint, in unam tamen gratiam tamquam uoces canori organi conuenisse noscuntur. Quapropter summo desiderio supplicemus, ut nos de beneplacito sibi 650 populo esse concedat, qui de prauis recta, de amaris dulcia, de temporalibus facere consueuit aeterna; quatenus et nos in Christo Domino gloriantes communiter dicere mereamur : Benedictus Dominus Deus Israel a saeculo et usque in saeculum. Meminisse autem debemus quod hic psalmus, 65 vA quamuis habeat $eccauimus cum patribus nostris, injuste egimus, iniquitatem fecimus, ad paenitentes tamen non debeat applicari. Primum, cui festiuum Alleluia praemissum est ; deinde quia populus loquitur Hebraeorum, cum singulae personae paenitentibus dentur ; tertio plus histo640 riam continet quam delicta deplorat. In multis praeterea psalmis de peccati satisfactione breuiter inuenis dici; cum tamen non ad ipsam causam uideantur aptari. EXPOSITIO

A

Io

IN PSALMVM

CVI.

1. Alleluia. Quoniam psalmus iste cum aliis duobus superioribus simili titulo praenotatur, conuenire putamus ut nos quoque ipsorum relationes sub una expositione memoremus ; quatenus munus tanti secreti facilius possit intellegi. In primo Alleluia commendatur populus Iudaeorum, de quo nulla querela est. Secundo eos commemorat, qui in eadem gente creberrimis offensionibus errauerunt, et ad Domini gratiam ipsius miseratione reuersi sunt. Hic autem commonetur populus christianus, ut laudes Domini pro collatis sibi beneficiis debeat personare. Sic breuiter potest intellegi, quod in unoquoque eorum debet inquiri. Vnde nunc propheta (ut dictum est) 635/636 Ps. 105, 6.

622 respondetur] Gerz., z;ut. in tesponditut 636 iniquitates Gerzz. (cfr 7.129) — Gare. Ps. CVI, 5/6 querella /4 9 ut] et Gerzz. M 10 hic eZ.

638 loquitur populus

BXP.INCPS.CVI, commonet

populum

christianum,

f

qui Domini

973 redemptione

saluatus est, ut confitendo preaterita, nouum cantet Alleluia.

I

A

Vox ista suauis est, hic sermo festiuus est. Quapropter ueneranter audiamus stupenda magnalia, quae tanti tituli splendore praenotantur.

- Diuisio psalmi. Post hebraici populi confessionem, de quibus praecedentes psalmi locuti sunt, propheta uenit ad populum christianum, 20 qui per spatia totius orbis superstitionum solitudine atque errore uagabatur ; in prima sectione commonens eum ut laudes Domini debeat confiteri, quoniam eius glorioso sanguine redemptus Ecclesias accepit, qui per aras daemonum lucosque stulto rapiebatur errore. Secunda gratias dicit Domino per2 VA agendas, qui gentilium animas ueritatis pabulo ieiunas, religionis suae ubertate satiauit et eorum uincula peccatorum inexsuperabili uirtute dirupit. In tertia Patri gratias praecipit esse referendas, quia Dominus Christus adueniens, diaboli portas aeneas uectesque ferreos omnipotentiae suae majestate 30

E»

confregit. Ouarta Domino Christo sacrificium laudis a sacerdotibus commonet offerendum, qui inter saeculi huius immanissimos fluctus Ecclesiarum gubernationi quasi quibusdam nauibus praesidere noscuntur, describens quemadmodum et ipsorum temptationibus uirtus diuina subuenire dignatur. Quinta iterum dicit a sacerdotibus et senioribus Dominum esse laudandum, qui squalentem mundum ariditate peccati in amoenissiimam

40

45

50

iucunditatem

caelesti

munere

commutauit;

quod uidentes recti corde nimia exsultatione gaudebunt. Illud autem considerandum est, quod praedictae partes similibus uersibus incohare noscuntur. Quod genus carminis a magistris saecularibus intercalare uocitatur, ubi adeo repetitio crebra geminatur, ut necessaria commonitio frequenti repetitione dulcescat.

Expositio psalmi. Confitemini Domino, quoniam bonus, quoniam in saeculum miserocordia eius. Praeuidens propheta populum christianum aduentu Domini gratiam percepturum, ne securitate tanti beneficii aliqua neglegentia lentaretur, commonet eum et prodere peccata sua et laudes Domini personare : quia hoc uerbum confiteri ad utrumque diximus pertinere. Ille enim praeconia Domini salutariter assumit, qui prius eum delictorum suorum confessione placauerit. Subse18 confessione M 27 insupetabile 74 gubernatione Gerzz. uidetur)

21 ut] add. M s. 7. 23 lucosquae 44, locosque M vorr. disrupit 4 M Pptaecepit Ger. et M, corr. a. zz. 32 41 repedito M 47? ne] in adZ. M X tentatetur 24 (zu

PL 767

974

SCHE

EXP. IN PS. CVI, 1-5

quitur etiam quoniam bonus, ut peccatoribus sit confidentia post satisfactionem pio Domino supplicare. 7» saeculum uero hic significat in aeternum : quia nullum tempus 55 est quod ab eius misericordia reperiatur exceptum. Nam et hic consueuit parcere et ibi fidelibus dignabitur aeterna praemia condonare. Ita fit ut semper bonus supplicibus suis, semper misericors approbetur ;nam et cum iudicat bonus est, quia iustitia bona est. ) 6o 2. Dicant nunc qui redempti sunt a Domino, quos i. 366 redemit de mamu inimici. Dicant utique Alleluia, quod titulus ait et se iucundis exsultationibus consolentur qui ad Domini gratiam uenire meruerunt. Significat autem specia- PI liter populos gentium, qui Domini sanguine redempti et de 768 65 potestate diaboli ipsius miseratione sublati sunt. Tanta enim duritia rigens atque stupida manus illius fuit, ut nisi fuso sacro sanguine laxari nullo tempore potuisset. Nam ad eos pertinere quod dicitur, sequentia declarant. 34. De regionibus congregauit eos : a solis ortu et 79 occasu, ab aquilone et mari. Per figuram periphrasim, quae latine dicitur per circuitum, exponit diabolicae dexterae quae fuerit potestas in toto orbe diffusa ; ut beneficium sanctae incarnationis hominibus innotescat, quae et auctorem perniciosum maiestatis suae potentia religauit et uincto 75 uasa mortis eripuit. Dixit prius, de regionibus. Et ne putares de paucis prouinciis congregatos, addidit, & solis ortu et occasu, ab aquilone et mari. Cum tres cardines mundi designauerit, pro quarto, id est pro australi posuit mare : ab illa parte oceanum uolens intellegi, qui cunctam mundi mar8o ginem dicitur circumire. Similis est et illa descriptio in Genesi, ubi semini Abrahae uniuersum orbem promittit, dicens : Leua oculos tuos et wide a loco in. quo nunc tu es, ad aquilonem et austrum et ad. orientem et ad mare, quod est occasus. Occasus enim dicitur, quasi horarum casus. Ita mare quod hic posuit 85 pro austro, ibi pro occidente constat esse nominatum. Vocabulum siquidem istud pro qualibet parte mundi potest competenter aptari, quando uniuersam terram circulo fertur suae peruagationis includere. Vnde euidenter aduertitur hanc generalem adunationem non de Iudaeis dici, sed de Ecclesia catho-

9o

lica, quae ex toto orbe noscitur congregata. 4. Errauerunt

in solitudine

4n siccitate,

witatis habitationis non inuenerunt. 9. Esurientes et sitientes, anima eorum

uiam

ci-

in ipsis

Ps. CVI, 81/83 Gen. 15, 14.

53 supplicati M 55 miseticordia] ozz. M 58 bonum M 61 redimit 74 64 sanguine domini — Gare 69 congregabit Gerzz. (corr. a. zz.) A 85 ubi 89 a/;. de] oz. Gerzz. M

95

EXP. IN PS. CVI, 5-8 975 defecit. Quamuis diuersae gentes gauderent numerositate populorum, tamen in solitudine uersabantur, cum nullos uerissimos

doctores,

nullam

Ecclesiam

quia superstitiosa gentilitas 42am

habere

ciuitatis

probarentur ;

Domini,

ubi

habitare debuisset, necdum cum idolis sacrificaret, inuenerat. IOO

105

Esurientes autem et sitientes curiosos huius saeculi significat uiros, qui ueritátis semitas diuersis opinionibus exquirebant. Sed quoniam non crediderant eius auctori, in uera sapientia non poterant inueniri. Sequitur, anima eorum in ?ps?s defecit. Im ipsis, utique laboribus atque studiis eorum animositas lassata succubuit, quia sic Deum desiderabant quaerere, quemadmodum non poterant inuenire. 6. Et clamauerunt ad Dominum cum tribularentur et de necessitatibus eorum liberauit eos. v. Et eduxit

IIO

ficuum. IIS

eos

in uiam

125

ut irent in ciui-

Et ut uim ipsius nominis

indicaret,

addidit,

mecessitatibus

liberarentur

et semitas ueritatis agnoscerent; quatenus qui pridem in inuio errore uagabantur, accepta uia sanctissimae religionis ad Ecclesiae beatae feliciter atria peruenirent. 8. Confiteantur Domino misericordiae eius et mirabilia eius filis hominum. Venit ad secundam sectionem, in qua commonet iam fideles ut Domino gratias referre non desinant, qui eius copiosa beneficia perceperunt. Veraciter autem et salutariter dictum est debere Domino confiteri misericordias suas, quia quicquid in nobis uidetur laudabile, eius constat esse clementiae, qui peccata relaxat, spem tribuit et ad bonitatis suae dona perducit.

130

comm

iribularentur. Quo tempore clamor cordis totis uiribus excitatur, quando et imminens periculum timetur et praesumptio humana subducitur. Sed uide quid clamor iste praestiterit ; uidelicet ut e? de

I20

vectam,

tatem habitationis. Quemadmodum duobus uersibus superioribus descripsit errantes, ita nunc aliis duobus refert ad Domini dona redeuntes. Clamawerwunt, significat magno desiderio quaesierunt. Quae tamen compunctio a Domino uenit, ut illud desideranter petatur, quod cognoscitur esse pro-

Nam

quod dicit pluraliter Ȏsericordias, illud significat, quoniam multis quidem, sed diuersa largitur, sicut dicit apostolus : Sed unusquisque broprium donum habet a Deo, unus quidem sic, alius autem. sic. Quapropter pio Domino sem132/133 I Cor. 7, 7.

94 numetositatem 74 98 tamen] quae M ^ 9$8debuissent M — sactificate M 110 duobusaliis — Gare? iiS8et]oz. M necessitate D (az -tatibus /. 107) — liberentut M 120 uiam 74 126 dominum M 132 a deo] Gerz. D, ex deo 4A Gare£ eum V'ulg., om. M

PL 769

976 155

140

EXP. IN PS. CVI, 8-12

per dignum est confiteri, qui nos et a periculis liberat et splendore suae pietatis illuminat. Miracula uero quae fecit tempore incarnationis suae, per euangelistas et apostolos posteris dicit esse praedicanda, sicut constat effectum. Memento autem quod hic uersus per quatuor diuisiones usque ad finem sine aliqua permutatione repetitur, ut sicut de quatuor mundi partibus dicit Ecclesiam congregatam, ita de totidem cardinibus orbis laudes misericordiae ipsius deuotis mentibus offerantur.

9. Quia saiiauit animam inanem et animam esurientem satiauit bonis. Inamis est anima, quando 145 mundi peruersitatibus occupata, ad Creatorem suum reuerti nulla deuotione festinat. Animam

uero

esurieniem

dicit,

150

quando iam diuina gratia uisitata ad Domini desiderat uenire medicinam. Quod factum est in gentibus, quae intentionem suam primum in idolorum uanis desideriis occupabant ; tunc enim erant inanes et uacuae, quando bonis fructibus priuabantur elusae. Secundo eswrientes satiatae sunt, quando Domini miseratione commonitae, uota sua ad paenitentiae studia transtulerant.

155

ligatos, in mendicitate

10. Sedentes

in tenebris

et umbra

mortis,

uinculis

et ferro. Gentium quae ante ad-

uentum Domini fuerunt, in hoc uersu uita describitur ; sedebant enim m tenebris, quoniam uacuatae lumine fidei, 160

170

SCHEB

perfidiae caecitate reddebantur obscurae. Et cum dicit sedenies, ostendit eas longo situ ibidem fuisse uersatas. V mbra mortis fuit saeculi istius uita uitiosa, quae illius futurae mortis teterrimam portabat imaginem. Vinculis utique ligati erant, qui dominatione diaboli, peccatorum tenebantur nexibus obligati. Mendicitas ad indigentiam boni pertinet, ubi multo grauior est omnino penuria, quae non corpus, sed, quod est grauius, animam probatur affligere. Ferrum signi- PL ficat duritiam malorum, quoniam ferreum plerumque dicimus 770 quod. durum esse monstramus. 11. Quia exacerbauerunt eloquia Domini et consilum Altissimi irritauerunt. 12. Et humiliatum est im laboribus cor eorum E ' p 367 infirmati sunt, nec fuit qui adiuuaret. Intuendum est quod in his duobus uersibus figura sit parison, id est aequatio sententiae ; exponit enim in primo uersu quemadmodum peccauerint et in secundo quae receperint. Quod schema

175 in hoc

psalmo

frequenter,

diligens lector, inuenies.

De illis

143/144 esutiente M 147 a domino ^4zd. Bec. Fisc. 149 uariis M 153 transtulerunt /4 M — 154 et] in ad4. r (praeter zzultos codd.) 159 quando Z4zd. Bec. Fisc. 160 uociosa M corr. 166 ferrum M 168 eloquium D cuz r (sed -quia 7. 17) 171 infirmati] Gerz. D JA M cum r, et praem. Garet

EXP.

180

IN. PS. CVI, 12-16 977 enim dicit qui sedebant in tenebris et umbra mortis, quia contra Domini eloquia facientes, in eius regulis uiuere respuebant. Et necesse erat ut paterentur iratum, quem iudicabant esse temnendum. Denique uide quid sequitur e? consilium Altissimi irritauerunt. Irritauerunt plane, ut qui superbi in prosperitatibus exstiterunt, in tribulationibus et angustiis humiles redderentur. Iustum consilium, saluberrima

185

medicina,

est nec

190

ut morbus

200

remedii

munere

fuit

qui adiuuaret,

subaudiendum,

alter. Nemo

enim praestat periclitanti, nisi cui omnipotens Deus praeceperit subuenire. 18. Et clamauerunt ad Dominum cum tribulareniur ei de necessitatibus eorum liberauit eos. 14. Et eduxit eos de tenebris et umbra mortis et uincula eorum disrupit. Ecce quare humiliati, quare infirmati sunt ; scilicet ut

Ho»

saeculi contrario

curaretur. Adiecit infirmati sunt, id est a saeculi praesumptione deiecti sunt ; ut facilius ad paenitentiae remedia peruenirent, si incitamenta contumaciae perdidissent. Additum

ad. Dominum

clamavent,

delicta

propria confitentes. Silebant enim in elatione positi, uelut insensata pecora nullum uerbum salutare fundebant. Compunctio facta est et tunc uocem proficuam reddiderunt. Et inspice misericordiae Domini quibus distinctionibus exponuntur. Primo de necessitate liberauit eos, qui premebantur seruitute diaboli. Deinde, a superstitionum suarum

£enebris

eduxit

animas peccatorum sorde pollutas. Tertio, non dixit, w4ncula eorum

205

210

215

soluit, sed, d?srupt.

Sic diaboli tyrannica potestas

Christo ueniente disrupta est, ut numquam in illam qua fuit dominationem redire praeualeat. 15. Confiteantur Domino misericordiae eius, et mirabilia eius filiis hominum. Venit ad tertiam sectionem, ubi illum uersum repetit, quem in secunda parte iam dixit. Hi sunt intercalares, quasi in medio calle positi, id est in carminis itinere constituti. Admonet enim liberatos gratias agere, quia ianuas peccatorum et malorum omnium claustra uirtus diuina confregit. 16. Quia contriuit bortias aeneas et wuectes ferreos conjregit. Haec est causa qua dicit Domino confitendum, quia pro liberatione nostra $orías aeneas uectesque con[reg?t, ut ipso nobis uiam praebente, uitam istam possimus sub securitate transire. Poríae sunt aeneae hominum con-

184 infirmitati M 189 subueniri M 190 cum] oz. Gerzz. 192 a//. et] de add. r (praeter nonnullos codd.) 194 sunt] Gerzz. A M, pos? humiliati /. 193 pogiz Garet

195 uelut] et praezz. A.M

199 necessitatibus e., sed cfr /. 107, 118, 191

200 supetstitionem 74 201 sorte polluta sunt M M 209 libetatori 24d. Bec. Fise. 213 quia M 22

203/204 illa ... dominatione 214 uectes (ozz. -que) M C £, (xcvi)

978

220

22;

23o

255.

EXP. IN PS. CVI, 16-20

suetudines uitiosae, quae nos ita in peccatorum atriis recludunt, ut exeundi nequeant praebere licentiam. V ectes autem ferreos, spiritus immundos non improbe uidemur accipere, qui illas ianuas peccatorum, ne circumdatos exire liceat, obserare noscuntur. Haec enim duo metalla pro fortitudine delictorum uidentur adhibita. Sed ista hominum uiribus desperata uirtus diuina confregit, quando periclitantes aduentus sui lumine miserata respexit. 17. Suscepit eos de uia iniquitatis eorum, propter iniustilias enim suas humiliati sunt. Quamuis omnia Dominus maiestatis suae praesentia complere uideatur, tamen Sic a peccatoribus longinquus redditur, ut non ei fiant proximi, nisi quando ad eum ipsius miseratione uenerint corde compuncti. Sed quantum noceat ista desertio, patenter exponitur ; dicit enim $rojpíer $n$iustitias suas humiliatos; non illa humilitate uitali: alia est enim illa humilitas quae erigit, non ista quae deicit. Humiliatur quippe in interitum, qui ad illam non meruerit peruenire medicinam. 18. Omnem escam abominata est anima eorum et appropiauerunt usque ad portas mortis. Quantum ad litteram pertinet, languentium consuetudo describitur, qui per fastidia cibi, discrimen incurrere probantur exitii. Sed hic spiritalem escam, id est legem Domini et salutaria praecepta

240 potius debemus

aduertere, unde fidelis anima uiuit et copia

superna reficitur, de qua impiorum mens exitiosa fame ieiuna est, dum aegrotante anima bonarum rerum noscitur sustinere penuriam. Grauis morbus et exsecranda calamitas, diuinae legis appetentiam non habere ; nam unde possit uiuere, si suam 24; uitam coeperit non amare ? Hinc factum est ut ad illa claustra mortifera ueniretur. Qui ad ea non sunt ingressi, quoniam erant Domini miseratione liberandi. 19. E? clamauerunt ad Dominum cum tribularen(ur et de necessitatibus eorum liberauit eos. Istum

25o uersum constat esse repetitum, quoniam in simili causa unam

decuit esse sententiam. 20. Misit uerbum suum et sanauit eos et eripuit eos de interitionibus eorum. Hic agnoscimus qualis languor sit spiritales delicias fastidire, ut sola caelestis medici 25; praesentia tale potuisset periculum aegritudinis amputare. 219 immundus M 220/221 obseruate 744. Bec. Fisc. 222 fortitudinem 74 222/223 delectotum Gerz., corr. a. zz. 229 uenerunt M — cotde] Gerz. D .A M, om. Gare. 930 potenter M — 231 humiliat sunt M — 234 metuit M 236 adpropriauerunt M, appropinquauerunt 744. Bec. Fisc. 23* desctibetur Gerzz.

243 et] oz. M

246 ueniretur] Gerzz., D (gut. a. "m. in uenitent),

4A M edd., uenitent Gare qui (zzut. a. zz. in sed) ad ea] D, quae adeo Gerzz. M quae ideo 74 Gare? 282 sanabit Gerzz. JA cuz r (H) 253 interitu D cum r 255 potuisse M fort.reie ^ hincM

PL 771

EXP.

IN PS. CVI, 20-23

979 Venit enim Dominus Saluator, qüi nos reficeret ac sanaret, ne

spiritalis cibi ieiunia peccatorum corda consumerent.

Nam.

quod ait misit werbum suum, ad caritatem dicitur Patris, non ad imparilitatem potentiae ; nam mittitur et a Filio 26o Spiritus sanctus, sicut et ipse in euangelio ait : Expedit uobis ut ego uadam, si enim non abiero, Paraclitus non uenset ad vos ; si autem abiero, mitiam eum ad uos. Et iterum Filius mittitur

ab Spiritu sancto, sicut Isaias de Christo ait: Spiritus Domini super me, propter quod unxit me, euangelizare bauperibus amisit 26; me. Mittitur etiam potior a minore, sicut Tobias angelum misit. Sed neque minor est Filius dum a Patre mittitur, nec

Spiritus sanctus Filio, quoniam ab eodem destinatur. Iste siquidem sermo ad concordiam pertinet, non ad distantiam potestatis; nam aequalitatem esse in Trinitate potentiae uel

BI 2

27o naturae, in scripturis diuinis frequenter asseritur ; quod inter

alios decenter a patre nostro Augustino in libro testimoniorum constat esse collectum. 21. Confiteantur Domino misericordiae eius et mirabilia eius filiis hominum. Quarta sectio repetitis zur I uersibus introitur, quibus expositio praedicta sufficiet. Commonet autem sacerdotes ut Domino sacrificent et mirabilia eius populis non desinant praedicare. 22, Et sacrificent sacrificium laudis et bvomunent opera eius ám exsultatione. Domino sacrificium 28o reddit qui laetus hostiam laudis obtulerit, quia multo praestantius est cum bonis actibus psalmodiae illi iubilationes offerre, quam pecudum uictimas immolare. Nam qualia sacrificia sint praebenda consequenter exponit ; scilicet ut praedica- p. 368 tores beneficia eius tacere non debeant ; quatenus et ipsi red28 A dant debitum, et fidelibus competens doctrina monstretur. Sed qualis sit ista pronuntiatio aptissimo uerbo declaratur, id est in

exsultatione

; non tristis, non diffidens, sed laetus

atque promptissimus, ut ab audientibus possit intellegi confidentia praedicantis. Illa enim celerius acquiescimus credere, 29o quae doctores uidemus fixa et grata mente praedicare. 28. Qui descendunt mare qn nauibus, facientes operationem in aquis multis. Cum dicit, descendunt mare, 260/262 Ioh. 16, 7. 263/268 Is. 61, 1. 265/266 cfr Tob. 9, 5. 270/272 cfr Aug. Liber fesfigzoniorum ? Errore teuocat Garet ad serm. 181 de femore, qui nunc legitur in appendice (PL 40, 1189 sqq.). Fortasse significat Cass. librum 4e diuinis scripturis (c. 1-III— CSEL 12, p. 296-327) uel Teszizzonia de patre et filio et spiritu sancfo in cod. Fuldensi Bonifatiano 2 (edid. de Bruyne in Zeizsebr. für neutestar. 259 patilitatem 4 M —— 2685 mittetur Gerzz. ^ potentior M ^ 269 aequalitate M 243 misericordia 74 279/280 adnuntient D cuz r(praeter 5 qui legit ptonuntient), cfri.286 | 280hostia M 281iubilationis d — 2820fferri/4 — 285 competens] deputans 44 doctrina] medicina z4z4. Bec. Fisc. 288 ab]ozm.M 291/292 e£ 800 operationem] codd. edd. cum g, operationes D cuz r

980

EXP.

IN PS. CVI, 23-26

significat sacerdotes qui saeculi istius procellosa descendunt. Nam cum dicit,

descendunt, ostendit interiora loca esse sae-

culi, ad quae descend? posse testatur. Im nauibus autem (ut saepe diximus) ecclesias significat, quae ligno crucis mundi istius tempestates enauigant. Sic enim mare descenditur atque transitur, si tutissimis nauibus insidatur, ubi gubernator est Christus, ubi remiges apostoli et sanctorum pontificum 500 beata collectio. Sequitur fac?entes operationem in aquis multis. Adhuc in eadem comparatione persistit. Sacerdotes sunt enim qui operantur in aquis multis, id est praedicant populis christianis. Aq«as enim multas, populos significare non dubium est, quando in Apocalypsi, quid essent aq4ae 30 v^ interroganti Ioanni responsum est: Populi sunt. Qui autem uerior potest esse intellectus, nisi quem tantae ueritatis confirmat auctoritas ? 24. Ips? uiderunt opera Domini et mirabilia eius in profundo. Ipsi praedicatores qui operas eius spiritali incognouerunt ; ut mare Rubrum, baptismum ; ut 2 o tellegentia Ionae triduanam illam ferini uentris innoxiam habitationem sepulcerum Domini significare cognoscerent ; et his similia, quae scripturarum diuinarum praefigurationibus agebantur. Eoque fit ut mirabilia eius in brofundo respiciant qui 31 ^ operas eius spiritali aestimatione considerant. 25. Dixit et stetit spiritus procellae et exaltata sunt flucius eius. 26. Ascenduni usque ad caelos et descendunt usque ad abyssos ; anima eorum in malis tabescebat. Ne illi quos superius dixit operam Domini in profundo posse conspicere, aliqua elatione turgescerent, nunc eorum procellas et fluctus consequenter exponit. Dixit et stetit spiritus $rocellae, significat quando Dominus tempestates tribulationum nostrarum pia miseratione suspendit, ne malis cre925 scentibus obruamur, sed iterum nisi ipso protegente liberemur. Haec dilatio nobis fit maioris causa periculi. Exaltatur enim fluctus in mentibus humanis, quando putamus meritis ze) IS

Ld

Wiss. 29, 1950, p. 201) uel Tesfizznia fidei in cod. Namurcensi 64 (edid. Pitra,

"Analecta sacra et classica, V, p. 147 sqq.) ? Rectius uete teuocat Fischer (Biblica 23, 1942, p.154) ad librum III Pseudo-Augustini coztra Varimaduz — PL 62, 411-434, qui sic incipit : *In his testimoniis unitas Tfinitatis ostenditut..." Cfr Exp. ps. XXVIII, 211. 305 Apoc. 17, 15.

298 ad quae descendi]atque defendi M ^ 296 ecclesia /4 significans M . 298 insidatur] Gerzz. A M, insideatut Gare 303 populus significari M 305 iohanne M qui] Gerzz. A M, quis Garez 306 esse intellectus 74 309 opera M corr. (cfr 1. 915) 314 respicent Gerzz. eius] in profundo a7. M 319 tabescebant M cuz $ (sed babet. anima) 326 exaltatur] D 74, exaltatus Gerzz. M, exaltantur Gare/

PL TI3

EXP.

IN PS. CVI, 26-29

98r

nostris attribui, unde sola uidemur diuina gratia posse liberari. Sed isti fluctus narratione pulcherrima describuntur. 329 Ascendunt

355

enim

«sque

ad. caelos,

quando

saeculi ela-

tionibus eriguntur ; descendunt usque ad abyssos, cum in desperationem metumque peruenerint. Et uide quid sequitur, anima eorum. n malis tabescebat ; utique, quoniam usque ad profundas abyssos formidine faciente descenderant. T'abescebat enim et in bono positum est, sicut trigesimus octauus psalmus dicit : E tabescere fecisti sicut araneam animam eius. Sed hic ideo additum est ?» malis,

ut in qua

parte sit positum, absolute debuisset intellegi. 2*. Turbati sunt et commoti sunt sicut ebrius et 340 omnis sapientia eorum deglutita est. De ipsis adhuc dicit de quibus superius ait, an?ma eorum in malis tabescebat.

$45

2059

iur, 355

360

Turbaii

sunt,

ad confusionem

pertinet sensus;

commolii suni, ad iras protinus euomendas. Quapropter talium sa$zentiam dicit esse deglutitam, quia sapientia non potest nisi apud quietos et imperturbatos animos inueniri. Sapientia eorum bene de illis dicitur qui sibi ante uidebantur esse doctores ; sed eam constat esse deglutitam, quae perturbatis mentibus non praeualet apparere. His ergo exemplis monentur sacerdotes, ut Domino supplicent ; quatenus cor eorum in humilitate consolidet, ne diabolicis temptationibus uentilentur. 98. Et clamauerunt ad Dominum cum tribularenet de necessitatibus

eorum

liberauit

eos.

29. Et statuit rocellam in auram et. siluerunt fluctus eius. Illi uelut ebrii, quorum sapientia deglutita uidebatur, clamore salubri ad. uitalia consilia redierunt. Ad Dominwm quippe conuersi, coeperunt esse iam sobrii. Quid autem egerit auxiliaris clamor exponitur ef de necessitatibus eorum liberaust eos. Ipsae autem necescitates, quemadmodum remotae sint, allegorica descriptione narrantur. Sequitur enim e£ statuit procellam in auram eti siluerunt fluctus eius. Tempestas illa saeuis-

sima, quae ab humana fragilitate non poterat sustineri, in auras iussa disparuit, confestimque fragor ille saeuientium 365 malorum imperio Dominantis obmutuit. 336/33 Ps. 58, 12.

334 profundas] D, profundos 333/334 quando M 332 desperatione .M. 339 moti 338 sit positum] Gerzz. A M, positum sit — Gare£ Gerzi. A M 340 deglutita] seripsi eum r (praeter D), cfr 1. 344 D cum r (sed 1. 848 legi? commoti) 348 ergo] Gerz. 345 inuenite M e£ 342, deuorata Germ. D .A M Garet cum g 354 procellam] Gerzz. D, eius add. 4 M 353 liberabit M A M, igitur Garez 363 355 ebrii] hebraei M Garet cu g (at 1. 861 /A M babent tantum procellam) sustinete Gerzz. M

982

ET

EXP.

IN PS. CVI, 29-33

30. Et laetati sunt quod siluerunt ; et deduxit eos in porium uoluntatis eorum et de necessitatibus eorum liberauit eos. Dicit quod solet post pericula labore fessis emergere, ut se gaudeant ingenti clade liberatos, quando 57o ad portum coeperint uenire tutissimum. Poríws enim a portandis nauibus dictus est. Subiungitur repetita quidem, sed nimis grata conclusio, ut de necessitatibus cunctis liberaretur animus aestuantis. i 91. Confiteantur Domino misericordiae eius et eius filiis hominum. Venit ad quintam 37 VA mirabilia sectionem, ubi gratias agere Domino sanctam monet Ecclesiam, quia diuersa beneficia humano generi pius miserator indulsit. Sed inspice quod eumdem uersum quarto repetiit ; ut quadrifaria illa mundi diuisio, quam superius dixit, « solis 380 oríw

et occasu,

ab

aquilone

et mari,

PL 774

his concordans

partibus redderetur ; quatenus fidelis confessio ubique eadem, ubique celeberrima cantaretur. Congruebat enim ut unam religionem,

unum

populum,

unam

Ecclesiam,

una

quoque

sanctitas praedicationis includeret. 35 92, Et exaltent eum in ecclesia plebis et in cathedra seniorum laudent eum. Exaltari dicit Dominum, qui

supra omnes caelorum terrarumque potestates excelsus est ;

non quod illi quicquam possit addi, sed ut nos in ipsius exaltatione debeamus augeri. Nam quando eum cogitamus atque 59» laudamus, immensus et incomprehensibilis apparet Altissimus. Hic autem $/ebem, non quodcumque abiectum hominum genus debemus accipere, sed illam nobilem ueraque religione pollentem, quae Dominum religiosis actibus semper exaltat. Nam cum dicit e£ in cathedra seniorum laudent 395 €, omnes doctores praecipit laudes Domini personare, qui in cathedra seniorum residere noscuntur ; id est qui successores ueterum pontificum esse meruerunt. Cathedram si- i. 569 quidem doctoribus dari, in primo psalmo sufficienter expositum est. 40 9389. Qwia posuit flumina in desertum et exitus aquarum in sitim. Causam reddit quare debeat Domino confiteri turba. fidelium, quia reprobata perfidia Iudaeorum, omnis plenitudo uenit ad populum christianum. Illa siquidem

366 quod] Gerz. D JA M, quia 7AuZ. Bec. Fisc. cum &, Garet (errore?) PL deduxit] Gerz.. A cum r (M N K T*) e 4, eduxit D M cum cett.codd.r — 398 labore] Gerz. s. I. a. 72., D, laboris 4, laborem M

369 fecisse mergere M

371 dictus

est Gare? 319 prius M — 379 diuisio mundi — M — 382 enim] Gerzz. s. 7. a. zz. 385 in eum in M — 386 senum Gerz.. M Aud. Ber. Fisc. (sed 7. 394 e£ 396 Jegunt seniorum) $90 appate M 392 ueraque] que ;. 7. Gerz. ead. z., uera A M, Jor. recte 394 cum] quod Gerz. praecepit Gerzz. 400 deserto] Gerzz. (corr. a. 71. desertum cuz g), D A, desertum M Gare? cum r (praeter H* M N* $)erg

EXP.

IN. PS. CVI, 33-38

983

fJlumina, id est prophetae uel apostoli non credentibus Iu-

405 daeis ad deserta gentium transierunt. Nam cum uerba Dei

contumax populus Hebraeorum spiritaliter nequaquam suscipere uoluisset, uelut fons irriguus deriuatus ad gentes omnes diuinus sermo translatus est et facti sunt uberrimi, qui prius siccati fuerant ariditate peccati. Mirabiliter autem dictum est, exitus aquarum n silim, id est, ad gentes quae aquas caelestes sitienter haurirent, non ut Iudaei exitiabili contemptu

41

A

respuerent.

94. Terram fructiferam in salsilaginem, a malitia inhabitantium in ea. Quia prius dixerat gentium euocationem, quae pertinet ad Christianos, nunc dicit expulsionem Iudaeorum, quae illis per superbiam prouenisse declaratur.

Terra enim erat fructifera, quando superna religione florebat ; sed facta est salsilago, cum Domini praecepta contempsit. Humor enim salsus fructibus probatur aduersus, quia 42 o ubicumque dominatus fuerit, gratiam fecunditatis intercipit. Sed quare illis contigerit causa subiuncta est, propter ma/iiiam scilicet eorum qui terram illam fructiferam, id est Domini tabernaculum subdolosis mentibus habitare uidebantur. 95. Posuit desertum in stagna aquarum et terram 42 I sine aqua àn exitus aquarum. 36. Et collocauit illic esurientes ; et constituerunt ciuitatem habitationis. Iste uersus ad populum pertinet christianum, quorum siccitati sacri baptismatis data est unda salutaris. Stíagna enim pro fontibus ecclesiarum arbitror posita, a quibus suscepta aqua quieto lacu retinetur, donec nouae regenerationis dignitas impleatur. S£agna siquidem a stando dictasunt. Terra enim s?ne aqua, incredula significat corda gentilium, quae rigata unda baptismatis, sancta praedicatione floruerunt. Sed in isto beneficio illi collocat? swnt 455 qui Domini munera gloriosa nimis auiditate complexi sunt. Ciuitas autem habitationis est Ecclesia catholica, in qua firmiter se constituunt qui supernis iussionibus obsequuntur. 94.Et seminauerunt agros et blantauerunt uineas ; el fecerunt [ructum natiuitatis. 38. Et benedixit eos et multiplicati sunt nimis et 440 iumenta eorum non sunt minorata. Seminant agros et blaniant uineas, qui corpora sua mundatis sensibus peccatorum caelesti institutione purificant ; ut fructus illos 431/432 cfr Seruius in Verg. /Aen. I, 126.

424. stagna] Gerzz. A M «uz g (efr /. 423 subdolis D ez. 407 diriuatur M aquae D cum r, fort. 429/431), stagnum D cur r (sed J. 429/431 babet stagna) 429/430 posita] esse praez. M 428 christianus M eorr. recte, cfr |. A80 434 illi] Gerzz. D 4A M, om. Garet 431 a] ab M

PL TI5

984

EXP.

IN PS. CVI, 38-40

inueniant, qui Domino placere noscuntur. Felix labor, prouen445 tus mirabilis, sic operari ut redemptor gentium placatus possit agnosci. A ger enim dictus est ab agendo, quod ibi diuersa uictus causa peragantur. Addidit e£ fecerunt fructum natiuitatis et benedixit eos et multiplicati sunt nimis. Fructus a fruendo dicitur ; et ideo qui fructum spiritalem fa450 ciunt, benedictione Domini perfruuntur, quos uero infecundos esse contigerit, absciduntur ; sicut euangelii illa ficulnea, quac luxuriantibus foliis sterilis uidebatur in pomis. M ultiplicati Sunt autem, quando fideles benedicti sanctas operas intulerunt, et gloriosiores facti sunt per Dei gratiam fecunditate 455 meritorum. Sequitur e£ umenta eorum non sunt minorata. Iwmenta simplices homines debemus accipere, fidei quidem probitate pollentes, sed nulla disertitudine gloriosos, meliores uita quam lingua ; plurimum ualentes, non sermone,

sed corde, qualem Paulum legimus simplicem qui daemonibus 460 imperauit. Tales ergo non sunt minores facti, qui magnam uidentur Domini gratiam consecuti. Sic ista hominum duo genera habere sanctam testatur Ecclesiam. 99. Pauci facti sunt et uexati sunt a tribulatione malorum et dolore. 40. Et effusa est contentio super principes eorum ; 465 et seduxerunt eos uana eorum et seduxit eos in inuio et non in uia. In his duobus uersibus illos describit qui haeretica prauitate decepti, Ecclesiam Domini derelinquunt ; de quibus Ioannes apostolus dicit : A nobis exierunt, 470 sed non erant ex nobis ; nam si essent ex nobis, mansissent utaque nobiscum. Isti ergo fauci sunt, quamuis multi sibi esse uideantur ;nam ad illam uniuersalem Ecclesiam comparati, PL omnimodis probantur exigui. Hi uexati sunt a tribulatio- 716 ne malorum et dolore ; uexati utique, quando eos diabo415 licae insidiae perculerunt. Necesse est enim hos dolor et tribulatio subsequatur, qui auctorem salutis reliquisse. noscuntur. Sequitur e£ effusa est contentio super jprincipes eorum. Breuiter sacerdotes haereticorum designati atque notati sunt, a quibus merito dicitur effusa conten480 £i0 ; quia non salutari doctrina, sed tantum mortifera loquacitate contendunt ; quippe qui scripturas diuinas locis ali446/447 cfr [Donat.] Cozz;. in 74d. 1I, 5, 47 b. vis

469/411 I Ioh. 2, r9.

449 cfr Varro de Ling. lat. p. 13,

450 benedictionem Gerzz. A 451 feculnea quae Gerzz., corr. a. zz., ficulneaeque M 452 uidebantur Gerz. (corr. a. zz), A M impomis M 453 sanctas] opulentias 7474. Ber. 464 dolore] Gerz. 4A cum g (recte, cfr 1. 475/446 dolor et tribulatio), dolorum D (hic e /. 474) cum r, dolotem M (sed /. 4*4 dolore) 466 uana eorum et seduxit eos] ozz. D cuz r (sed cfr [.483) 4"isunt]fiunt M — 473

hii Gerz.

415 necesse] et praez. M ^ 416 quia .A

EXP.

IN. PS. CVI, 40-43

985

quibus suscipiunt et pro parte máxima derelinquunt. Hi quoniam sua uanitate seducti sunt, per inuios labuntur errores, quippe qui uiam salutis deserunt et tortuosis semitis immo485 rantur. Audiant ergo ubi ambulant et quo possint peruenire cognoscant.

41. Et ad?uuit bauperem de inopia et posuit sicut oues familias. 42, Videbunt recti et laetabuntur et omnis iniqui490 tas opbilauit os suum. Superius de arrogantibus haereticis dixit, nunc ad humiles catholicos redit, principes illorum ieiunos deserens et istorum pauperes

2:95

500

99»

adiutorio caelesti

reficiens. Iste enim $aufer est unus in omnibus, qui mundanis illecebris derelictis, continue ianuam caelestis misericordiae pulsat, ut in illam familiam mereatur admitti, quae sicut oes innoxiae simplicitatis honore decorantur. Hoc cum sancti uiderint, sine dubitatione gaudebunt, quia fidelem respiciunt suis coetibus acquisitum. Quo facto diaboli iniquitas obmutescit, quando electis Domini non erit quod possit opponi. 43. Quis sapiens et custodiet haec et intelleget maisericordias Domini ? Mirabilis psalmus decoro fine conclusus est. Quis sajiens ? ac si diceret : Qui uere sapiens est custodit ista quae dicta sunt, ut Christi se magis uelit esse pauperem, quam haereticorum principem; ut eligat se caelestis Regis pulsare ianuam, quam docere uerba nocentia. Iste enim

qui potuerit sic eligere, sic iudicare, tunc accipiet mzsericordias Domini, quae nullo possunt tempore terminari.

510

55

Conclusio psaimi. Licet omnia psalmi huius suaui fuerint praedicatione narrata, ille tamen locus animum meum praecipua delectatione p. 370 permulsit, qui Dei Ecclesiam breui complexione de cunctis dicit mundi partibus adunandam. Ait enim : De regtontbus congregauit eos. A solis oríu et occasu, ab aquilone et mari. Sed operae pretium est hunc uersum paulo diligentius perscrutari; est enim astronomicae disciplinae optimus indicator. Dicendo

enim quatuor cardines mundi, schemate

quadranguli terrarum orbem depinxit.

482 hii Gerz.

483 inuios ... ettotes] Gerzz. D A M, inuias ... ettotis Gare

485 possit M corr. |481 adiuuit] Gerzz., D in ras., cum r (D R. X), adiuuabit 44 M eumr(HKTB)eg 490 oppilauit] Gerzz. A M cuz r, oppilabit D Garez cuz r(SRU)eg 491 catholicas M 493 in] Gerzz. D M ed., ex À Gare? 495 admitti] uel praezz. M —— 499 obmutescit] Gerzz. D 4 M, obmutescet Gare? — 501 e£ 503 qui M 501 pr. et] ozz. D alt. et] tunc add. D cum r (praeter T*), cfr I.

507 intellegit M cuz plur. codd. r 508 possint M 516 schemati M 517 quadti anguli M

509 psalmi] ozz.

4M

986

EXPJIN PS! GYI,45s0VIM, t

Hunc autem psalmum a doctissimo patre Augustino repperi fuisse diuisum ; quem ita se populo commemorat explanasse, 52o ut eum iam non adeo crederet exponendum. Hoc nos, in quantum concessum est, imitantes, uniuersos psalmos adhibitis

diuisionibus credidimus partiendos ; iudicantes explanationibus nostris non minima praebere solatia, quod tanti patris monstrauit auctoritas. EXPOSITIO

IN PSALMVM

CVII.

1. Canticum $salmus Dauid. In hoc psalmo perquirenda nouitas inesse cognoscitur, quoniam eum de quinquagesimi sexti et quinquagesimi noni partibus constat esse contextum. Sed cum ipsa uerba sint posita, quae in illis ante iam ; dicta sunt, ad intellectum tamen alium perducuntur, quoniam

mutatus titulus, qui semper continentiam psalmi indicare monstratur, aliterque partes ipsas, quam superius dictae sunt, persuadet intellegi. Canticum enim frequenter diximus ad

diuinarum rerum contemplationem referri ; $salmwum uero ad 1o operas actuales, quae tamen diuinis noscuntur conuenire mandatis ; quod in primo uersu etiam ipse testatur : Cantabo et psalmum dicam Domino. Dautd autem significat Regem Christum, qui in hoc psalmo locuturus est. Quapropter singula magna debemus intentione perquirere, quoniam psalmi in qui15; bus ex persona sua loqui dignatur, reuerentissima subtilitate profundi sunt, ut tanti secreti dignitas densiore uelamine protegatur.

Diuisio psalmi. Per totum psalmum,

sicut dictum est, loquitur Dominus

Christus. Primo ordine per id quod homo est paternae gloriae 20 gratiam laudis exsoluens, quoniam suscipiens mirabile passionis arcanum resurrexit in gloriam sempiternam. Secundo humiliat semper humanitatem suam, ubi tamen et potentiam propriae maiestatis ostendit ; ut duas naturas ueraciter in una Domini Christi cognoscas esse persona, non quod in duos filios 27; diuidatur Christus (sicut quorumdam sentit impietas), sed quod unus atque idem Filius Dei, nunc secundum carnem pro nobis assumptam, nunc secundum potentiam Verbi loquatur 918/519 cfr Aug. Ez. ps. 107, 1, 1 sqq. — CC 4o, 1585.

618/324 baec uerba bic ponunt codd. edd., ante titulum expositionis ps. cv11, ad quez reuera pertinere uidetur. Ps. CVII, 7 aliterque] -que oz. Gerz.. 10 actuales operas — Gare/ 23/24 unam ... petsonam Gerzz. 26 secundum] -cundum add. Gerz;. in marg.

PL 777

EXP. IN PS. CVII, 1-4 3o

987

et gloriam. Discerne enim naturas tam Dei quam hominis et omnia sine offensione transibis, sicut a patribus sub breuitate praeceptum est : Da fasstones carni, da diuinitati miracula. Expositio psalmi. 2, Paratum

cantabo

cor.meum,

Deus,

baratum

cor meum

;

et bsalimum dicam Domino. Sanctitas illa glo-

riosae incarnationis, dum suam puritatem refert, quemadmo-

dum laudes Domino dicantur, ostendit. Paratus enim ille ad talia semper erat, qui ad praeconia Patris peccatorum discrepantiam non habebat. Nam et ipsa repetitio confidentiam promissionis ostendit, quia firmissime constat dici, quod repetita noscitur professione solidari. Sed quod ille uere de se promittit, nos bene dicimus si nobis peccata relaxari ipsius mune4 o re confidamus. Sequitur, cantabo, et psalmum dicam Domino. Merito ille de se talia dicebat, cuius et sermo et actus diuinis regulis consonabat. In illo siquidem psalterio non erat chorda minus, nec uox eius aliqua malorum actuum raucedine perstrepebat ;sed iucunda exsultatione cum spiritali can4 ^ tico iungebantur et opera ; eratque illud dulcisonum reuera psalterium, quod. sanctis modulationibus consonaret. 9. Exsurge, gloria mea ; exsurge, psalterium et cithara ; exsurgam diluculo. Postquam se Dominus Christus secundum carnem Patri cantare dixit et psallere, 5 o nunc ait : exsurge, gloria mea, quae per $salterium indicatur et citharam. Psalterium ad morum pertinet probitatem, c?thara ad afflictionem corporis et dolorem, per haec ostendens et actus laudabiles et gloriosissimam passionem. Addidit exsurgam diluculo. Pulcherrimus sequitur D 5 ordo dictorum ; nam post significationem passionis, hoc necessarie de resurrectione Domini probatur intellegi, quia tali tempore (euangelio teste) surrexit a mortuis. Quod si hoc et de membris eius uelis accipere, etiam de quolibet fideli congruenter aduertitur, quia Z?/uculo semper exsurg?t, qui piis ope6 o ribus in ecclesia Dominum laudaturus assistit. Nam licet pro5A

funda nocte uigilet, nescit tenebras

pati qui tanto

radiatur

splendore praeconii. 4, Confitebor iibi in populis, Domine ; $salmum dicam tibi inter gentes. His dictis uniuersalis significatur 6 Ecclesia, quia (sicut saepe dictum est) primum multi de iudaeo populo crediderunt, postea intromissa est gentium plenitudo. Et uide quemadmodum singulas causas congruentia uerba distinguant. Confiteri se dicit in $obulo Iudaeorum, ubi propria uoce locutus est ;$sallere autem in gentibus, ad j o quas directi apostoli mandata eius sanctis praedicationibus A

Psy. CVII, 30 Quis ?

61 paci Gerz.

65 sicut] Gerzz. s. /. a. zz.

PL 778

988

yb)

8o

EXP.

IN PS. CVII, 4-8

impleuerunt : se dicens reuera psallere, quod per ministros suos cognoscitur effecisse. 5. Quoniam magnificata est usque ad caelos masericordia tua et usque ad nubes ueritas tua. Hoc quoque dicitur Patri : Magmnificata est enim misericordia eius «sque ad caelos, quando supernae potestates eius beneficiis perfruuntur. Nam licet bonorum angelorum et diuersarum potestatum summa dignitas habeatur, ipso tamen praestante beati sunt. Magnificata est autem «usque ad nubes ueritas

eius, quando praedicatores uerbi, uelut imbrife-

rae nubes, infideles populos compluerunt. 6. Exaltare super caelos, Deus, et super omnem terram gloria tua. Hoc excolit quod superius dixit, quo- | 37i niam praemisit magnificatam esse usque ad caelos misericor85 diam Domini ; secutum est exaltare

ut cuius misericordiam

manifestum

super caelos, Deus ; est caelestia continere,

iuste super caelos debeat exaltari. wsque

ad

mubes

ueritas

tua,

Et iterum quia dixit

merito subiunctum

est e£

super omnem terram glorza tua. Ipsa enim se euidenter exponunt, quae alterutra declaratione panduntur. 7. Vt liberentur dilecti tui. Saluum me fac dextera (ua,

SCHEB

et exaudi

me. Venit ad secundam narrationem, quam

diximus quinquagesimi noni psalmi esse ultimam partem. Vnde merito hic facta diuisio est, ubi pars alterius psalmi nosci9 VA tur esse coniuncta. Et ut euidenter intellegas passionem Domini ad utilitatem fidelis populi fuisse collatam, sal«wwm se fieri deprecatur, ut credentium turba liberetur. Quo tempore resurrectionis euenisse non dubium est, quando apostoli uel omnes credentes deitatem Domini Saluatoris tali maniIOO festatione senserunt. 8. Deus locutus est in sancto suo : laetabor et diuidam Sichimam et conuallem tabernaculorum metibor. Per hunc et alios tres uersus qui sequuntur, mixta graecis latinisque sermonibus, figuram faciunt sardismos, 105 quae fit diuersarum. commixtione linguarum, sicut jam in quinquagesimo nono psalmo diximus. Nunc ad exponenda uerba redeamus.

Cum

dicit, i»

sancto

suo

Deum

locu-

twm, se significat euidenter. Et intellege quam uim habeat,

in IIO

sancío

suo

; non enim dixit, per sanctum

suum,

per prophetas, per apostolos, aliosque qui Domino runt ; sed hic dicit,

i» sancto

sicut

placue-

suo, ut Verbum caro factum

una uoluntate cum Patre loqueretur. Sequitur Jaetabor et diuidam Sichimam. Significationes omnium istorum nominum sollicite debemus exquirere, quoniam occultarum reS6 contineri Gerg.. 91 electi r me] Gerzz. cum r (cfr 1. 96 se), op. Garet cum g 102 sicimam Gerzz. (sed /. 113 sicima cuzz g)

PL TI9

EXP. IN PS. CVII, 8-1o 115

120

rum reuelare nobis probantur atcana. Sichima interpretatur humeri ; humeri autem significant opera quibus adnitentibus atque gubernantibus solemus aliquid manibus operari. Sensus ergo talis est :post resurrectionem suam /aetaturum se dicit, quoniam operam, id est gratiam suam apostolis et fidelibus diuisit, qui passionis. ipsius et praedicationis gloriam sunt secuti. Addidit e£. convallem tabernaculorum metibor. Conuallem significat humilitatem. Tabernaculorum ecclesiarum dicit, quarum specialiter sanctissimam constat esse uirtutem.

125

130

989

Hanc

ergo

humilitatem

metitus

est

Dominus,

quando unicuique fidelium, prout uoluit, charismatum dona distribuit, sicut dicit apostolus : Vwmicuique autem nostrum data est gratia secundum mensuram donationis Christi. 9. Meus est Galaad et meus est Manasses et Ephrem fortitudo capitis mes. Iuda rex meus. Galaad latina lingua dicitur transmigratio, quae reuera Domini est, quando gentes, ipsius uocatione compuncta, ad eum feliciter emigrarunt. Manasses interpretatur obliuio, quo uerbo significatur populus Iudaeorum, qui oblitus beneficia diuina, Christum Dominum sacrilega praesumptione crucifixit ;postea

155

tamen eius miseratione ad ipsius religionem culturamque remeauit. Sic utrumque populum nominum istorum commemo-

ratione suum esse testatur. Sequitur e£. Ephrem fortitudo capitis mei. Iuda vex meus. Istud de sua passione locutusest. Efhrem fructificatio dicitur ; significatenim coronam quam supra caput impositam in sua passione 140 spineam suscepit. Haec fertilis ultra omnes fructus fuit, ut totum mundum illa humilitate lucraretur. «da» uero regem iuste suum dixit, quia de eius origine carnis propagatione descendit. 10. Moab olla spei meae. In Idumaeam extendam 14 V^ calceamentum meum : mihi allophyl? subditi sunt. Moab, sicut Hieronymo placet, significat ex patre, quod est sine patre. Vnde diabolum uult intellegi, qui malis operationibus Deum non habet patrem, sed iustum iudicem. Iste ergo ollae comparatur, quae carnes susceptas decoquit et in 150 quamdam suauitatem feruido uapore perducit; sic ille sibi traditos incessabili consumptione

castigat, eosque nolens in

humilitatem confessionis assidua insecutione perducit. Ergo more humanitatis Dominus dicit de diaboli persecutione spem 122 cfr 115/116 cfr Hieron. Tract. in ps. 107 — edid. Motin, p. 182, 21/22. Hieron. o. c., p. 182, 27. — 126/12? Eph. 4, 7. — 130 cfr Hieron. o. c., p. 183,2

132 Hieron. 0. 4., p. 183, 6. — 139 cfr Aug. Ex. ps. 59, 9, 29 — CC 39, 761. cfr Hieron. o. c., p.183, 20/22.

129 effrem Gerzz. (sie sezzper) 139/140 spineam Tantum) 151 consummatione eZ.

131 compuncte Gerzz. coronam « Garef

148

146

132 mannases Gerzz. (bic calciamentum Ger.

PL 780

990

R?

EXP.

IN PS. CVII, ro-1i2

sibi esse, quia multi quos ille festinat affligere, conuersi nituntur ad Domini beneficia remeare. Sequitur ?» Idumaeam extendam calceamentum meum. Idumaea terrena significat et sanguinea, quam Dominus per euangelii praedicationem possessurum se esse significat. Calceamentum enim in quinquagesimo nono psalmo, euangelium diximus significari, 160 quod Dominus usque ad homines terrenos extendens, lege sua mundum uniuersali praedicatione compleuit. Adiecit : (£A allobhyli subditi sunt. Allophyli alienigenae interpretantur ; significant autem populum christianum, qui de diuersis gentibus ipsius miseratione collectus est. Subd?tos enim 16 A quod dicit, futuros fideles esse testatur. 11. Quis deducet me im ciuitatem munitam, aut quis deducet me usque in Idumaeam ? A parte humanitatis aptissima interrogatio praemittitur, ut consequens responsio subsequatur. Negat enim hominum se solatio perduci 17 o posse, ubi ipse ad liberandos fideles suos desiderat peruenire. Ipsa enim natura hoc humiliter dicit, quae ait : Deus Deus meus, respice n me, quare me dereliquisti ? Ipsa quae dixit : Qui misit me maior me est. Ad postremum quae ait : Paler, si fieri potest, transeat a me calix iste. Ab ipsa enim parte totum humiL2] -1 A liter accipitur, ut homo Deus perfectissimus sentiatur. Ciuitas munita forte significat infernum, quam nulla humana uis potuit aperire, nisi qui portas eius cognoscitur infregisse. Vnde in praecedenti psalmo dictum est : Qwia contriuit fortas aereas, et uectes ferreos confregit. Vrbs ad suscipiendum pa18 o tens, ad dimittendum clausa consistens : quae tunc munitionis suae legem perdidit, quando eam gentium Redemptor intrauit. Nam portas in malo et in bono poni psalmus uigesimus tertius testatur, qui ait : Tollite portas princibes uestri et. eleuamini, portae aeternales. Idumaeam diximus terrena signi185 ficare ; ad quam Dominus post resurrectionem uenit, quando inaestimabili gloria patefacta, uniuersis gentibus omnipotens innotuit regnator. Ipso enim modo et ista petit fieri, sicut illa quae superius dixit. 12, Nonne tu, Deus, qui repulisti nos et non egre15 A

190 dieris,

Deus,

in

uiriutibus

nostris.

Secuta

est illa,

quam in superiori uersu suspenderat, absoluta confessio, quo-

156/157 cfr Hieron. o. c., p. 184, 19/20. 159 Cass. Exp. ps. 59, 10, 220 sqq. 162/163 cfr Aug. Ez. 5s. 59, 10, 23/24 — CC 39, 763. 191/172 Ps.21,2. 172/ Hi Ioh. 14, 28. 173/174 Matth. 26, 59. 179/199 Ps. 106, 16. 183/184

Sh PXXUE

160 legem suam Gergr. 166 deducit Gerzz. cuz r (5) 167 aperte 7Azd. Ber. Fisc. 176 significatur Gerz. 183 uestri] Gerz. ed., uestras Garef cum g 185 quem Gerzz.

EXP. IN PS. CVII, 12-14

991

niam haec quae in resurrectione facta sunt, a sola potuerunt

deitate compleri. Quis enim claustrum mortis infringeret ? Quis ianuas

munitae

ciuitatis

aperiret,

nisi ipse Dominus y 72

195 Christus, qui contra ordinem humanae naturae tertia die surrexit a mortuis et gloriam suae maiestatis ostendit ? Et intuere subtiliter quia superiora singulari numero percurrit; hic autem pluraliter pérhibet se repwisum, ut caput cum membris suis talia dicere sentiatur. Refulisti nos significat di200 Stulisti, quia et ipsum ad glorificationem suam constat esse dilatum cum in hac uita moraretur ; et omnium fidelium ho-

dieque gloria suspenditur, donec ad resurrectionis praemia ueniatur. Sequitur e? non egredieris, Deus, in uirtutibus nostris. Tempus illud significat quando tentus et tradi205 tus est a turba Iudaeorum, quando flagellis caesus a praeside, dementium Iudaeorum sputa sustinuit. Tunc enim si uoluisset diuinitas ista repellere, omnis aduersitas confracta cecidisset. Sed distulit miraculum suae potestatis ostendere, ut dispensatum ordinem proficuae passionis impleret. Hoc et fidelibus 210 usu prouenit, cum ad probationem suam diuersis cladibus affliguntur. 13. Da nobis auxilium de tribulatione et uana salus hominis. Hic cum membris suis Domini clamat humanitas, ut de tribulationibus istius mundi resurrectionis securi-

tas concedatur ;quatenus tandem aliquando tempestas huius saeculi conquiescat. Non enim auxilium petit de deliciis, ^ sed de tribulatione, unde hominibus per diuinam clementiam nouit prouenire remedia. Et ne in potestatibus mundi spes ulla remaneret, adiecit e£ «ana salus hominis, quia 220 reuera infirma talis est et caduca praesumptio. 14. In Deo faciemus uirtutem et ipse ad nihilum deducet tribulantes nos. Haec et Domini Saluatoris et cunctorum fidelium uox est, quoniam spiritalibus atque carnalibus inimicis efficaciter diuinis uirtutibus obuiatur. Auqui carnem Domini dicunt et dipap vA diant quoque hunc psalmum, uinitatem unius esse naturae; quos merito caelestis orator Ambrosius in libro de incarnatione Domini increpat dicens : Quae tantum. sacrilegium. inferna. uomuerunt ? Iam tolerabilores sunt Ariani, quorum. per istos perfidiae ipsius vobur 2I A

253o adolescit ; wt maiore

contentione

asserant

Patrem

et Filium

et Spiritum sanctum unius non. esse substantiae, quia isti diuinitatem Domini ei carnem substantiae wnius dicere ientauerunt, et cetera quae locus ipse noscitur continere mirabilis. 223 cfr Ambtos. de Incarn. v1, 49 — PL 16, 866 B.

193 deitatem Gerzz. corr. plaustrum Gerzz. corr. 208 a praeside caesus Garet 220 praesumptione Gerz. 229 ipsius] ozz. ZArbr.

—

PL 781

992 25 j

EXP. IN PS. CVII, 14-CVIII, x

Quapropter intellegant illis se scelestiores potissimum dictos, quos a se uniuersalis Ecclesia reddit extraneos. Non immerito ; nam cum Verbum caro factum Christi nomen acceperit,

aliudque sit Verbum, aliud caro : in una natura positus (sicut ipsi uolunt) dici Christus, non potest inueniri nequior perfidia (nisi fallor) cunctis haeresibus. Nam cum diuersae particula24 o tim tangant maiestatis iniuriam, haec sola (proh dolor !) ausa est praesumere, unde et ipsum nomen fidel nostrae nitatur funditus abrogare. Sciendum sanc hunc psalmum sextum esse ex his quos de duabus naturis locuturos esse praediximus. Conclusio psalmi. Quam bene sibi copulantur quae ad salutem operandam ab uno fonte descendunt ! Quis enim non mireA generis humani tur in superioribus diuersisque psalmis dictum, quod hic in tantam conuenientiam probatur esse perductum ? Sic et ipse Dauid in Paralipomenon, psalmorum partibus adunatis, hoc est, centesimi quarti et nonagesimi quinti, et centesimi quinti, 2j o Spiritu sancto repletus, ante arcam foederis laudes Domini magnis exsultationibus personauit; ut tamquam ex diuersis aromatibus suaue incensum fieret, quod ad conspectum Domini feliciter perueniret. Sine difficultate quippe coniungitur, quod sibi nullatenus repugnare monstratur. Quapropter et 25 vA hunc psalmum ex aliis ideo credamus esse formatum, ut anima esuriens saporum diuersitatibus pasta recreetur. Vnde et hodieque de partibus psalmorum aliquid cantoribus compaginare arbitror esse permissum. Nam et hoc huic loco conuenire diiudico, quod operatio dominica ex duobus populis unam 26 o fecit Ecclesiam.

EXPOSITIO

IN PSALMVM

CVIII.

1. In finem, bsalmus Dauid. Titulus iste psalmi praecedentium uerborum expositione iam notus est ; et ideo referendus I

est ad Regem

supernum,

quoniam

omnes

sermones

ipsius tendunt ad Dominum Christum. Ipse enim in hoc psalmo locuturus est iniquitatem Iudae uel populi iudaici et pasSionis suae sacramenta praedicens. Diuisio psalmi. Per totum quidem textum (sicut dictum est) loquitur Domi248/251 cfr I Par. 16.

234 scelesciotis Gerzz.

238 inuenire Gerzz.

Ps. CVIII, 5 iudaice Gerz.

IBI? 782

JXXPTIN

PS." CVIIIT,- 153

993

nus Christus. Prima parte :Iudaeos ibi increpat, qui mala pro

bonis Creatori suo reddere maluerunt. Secunda: Iudae tradiIO

15

toris et perfidi populi narratur iniquitas et quae illis erunt pro tanta detestatione uentura praedicuntur. Tertia precatur per id quod homo est, ut liberatus periculo Dessoms cito resurrectionis gloriam consequatur.

2. Deus, toris et os aduersum petit per id

Expositio psalmi. laudem meam ne tacueris, quia os peccadolosi super me apertum est. Locuti sunt me lingua dolosa. Dominus ac Saluator noster quod formam serui est dignatus assumere ; ut lau-

dem eius resurrectionis silere non faciat Pater, qui secundum carnis humilitatem Iudaeorum erat conuicia dura passurus. 20

25

SCHE

Hoc est enim:

laudem

meam

ne

taceas,id est ne tacere

facias. Est enim decora diuersitas ; ut quoniam inimici mendacia loquebantur, contra eos toto orbe ueritatis testimonia canerentur. Sic enim illos per gloriam suae resurrectionis conuinci desiderat, ut reatum propriae peruersitatis agnoscant, et celerius recurrant ad remedia confessionis, ne in aeternum perire debeant contumaces. Quae figura dicitur syncrisis, id est collatio, quae fit quando comparatione quadam iustiorem causam

nostram

quam

aduersarii

demonstramus.

laus certa erat, quia de ueritate manabat. 30

35

40

45

Sed ista

Sermo autem ille

falsissimus cognoscebatur esse, qui de ore dolosi et perfidi probabatur exire. Nam quemadmodum potest dici uerum, quod ipsi ueritati docetur aduersum ? Afertwum itaque os, contumelias designat quas pertulit a Iudaeis. Sed hic singularem numerum ideo ponit, quia (sicut saepe dictum est) popu- PL lum utroque modo appellari fas est ;nam licet nomine unus 783 audiatur, intellectu tamen plurimi esse noscuntur. Sequitur | 375 locuti sunt aduersum me lingua dolosa. Locutt sunt igitur /éngwa dolosa, quando sanctam Domini simplicitatem uerbis captiosissimis appetebant, dicentes : Licet íributum dave Caesari ? Et illud : Magister, scimus quia uerax es. Haec enim uerba subdola cogitatione proferebant. 9. Et sermonibus odii circumdederuni me et expugnauerunt me gratis. Dicendo, sermonibus odii circumdederunt me, tempus illud significat quando iniqua conspiratione Pilato dixerunt : crucifige, crucifige. Nam. sermones utique odiorwm, non ueritatis fuerunt, qui mortem immaculati expetere uidebantur. Circumdederunt autem, Ps. CVIII, 39/40 Marc. 12, 14.

45 Luc. 23, 21.

8 ibi] Gerz., oz. Garet 10 erunt] Gerzz. eZ., erant Gare? 16 aduersus Gerz. (sed /. 3€ aduersum) ac] oz» Germ., fori. recte nostet] oz. Gerz. 18 sileti ed. 20 taceti ed. 25

C 2. (xcvi)

EXP. IN PS. CVIII, 3-6 994 insanam significat multitudinem, quae quaquauersum uerba nequissima personauit. Ex$wgnawerunt autem gratis, 50 quando ante praesidem innocentis sanguinem falsis accusationibus impetebant. Gra?s uero dixit, quia factum eorum nullum illis potuit afferre compendium, sed magis detestabilem pullulauit interitum. Nam sicut iusti gratis amant Dominum, cum eum propter se tantum diligunt, non propter aliquod tem5 A porale beneficium quaerunt : ita impii gratis exsecrantur, quia causam iusti odii reperire non possunt ; sicut et in sexagesimo octauo psalmo dictum est : Mwltiplicat? sunt super capillos capitis mei qui oderunt me gratis. 4. Pro eo ut diligerent me, detrahebant mihi ; ego 6 o autem orabam. 9. Posuerunt aduersum me mala fro bonis et odium ro dilectione mea. In his duobus uersibus facienda est rerum positarum distincta separatio, ut ea quae occulte dicta sunt manifestius innotescant. Tribus igitur 65 modis peccatum omne contrahitur. Primus delictorum gradus est, non reddere bona pro bonis. Secundus reddere mala pro malis. Tertium extremum est uitiorum, tribuere mala pro bonis. Contra,

tali numero

laudabilia

peraguntur,

impendere

bona pro bonis ; secundo malum pro malo non reddere ; tertio 7o perfectissimum uirtutis genus est, bonum pro malo tribuere. Et nota quoniam sicut Iudaei extremam illam uitiosissimam partem

facere

decreuerunt,

ut cum

diligere debuissent,

ad

odia iniqua prosilirent : ita Dominus summum illud bonum perfecta pietate restituit ; ut in cruce positus pro illis oraret 75 qui eum decreuerunt impia uoluntate trucidare. 6. Constitue super eum peccatorem et diabolus stet a dextris eius. Venit ad secundam partem, in qua primum de Iuda malorum omnium capace multa dicturus est. Deinde plurali numero miscet et impios Iudaeos, qui filii ipsius imita8 o tione sceleris exstiterunt. Quapropter certissimus futurorum praedicit supra Iudam traditorem constituendum esse diabolum ; qui merito $eccator dicitur, quoniam delictum traditionis ab ipso sumpsit initium. Et ne forsitan dubitares de quo diceretur, adiectum est e£ diabolus stet a dextris 85 e148 ; Scilicet quia nulla meruit confessione saluari, sed desperatione malorum laqueo praefocatus occubuit ; nec potuit dexteram habere liberam, qui tota sinistrae partis scelera sapie52/38 Ps. 68, 5. 48 multitudinem significat — Gare/ quae] ozz. Gerzz. 49 petrsonauit] Gerzr., petsonabat Gare autem] Gerzz, om. Garet 02 detestabile Gerzz. 59 diligerent me] Gerzz. cum r, — Garet cum ra 83 dubitaris Gerzz. 84 stetit Gerz. 86/89 habere dexteram — Gare;

PL 784

EXP. IN PS. CVIII, 6-8

9o

995 bat. Sic enim unusquisque facere significatur, qualis est ille qui eius dexteram tenet, ut est illud in malo : Dextera eorum, dextera iniquitatis ; in bono : Prouidebam Dominum in conspechu meo semper, quoniam a dextris est mihi. Quapropter his significationibus totius uitae nostrae qualitas indicatur. 4. Cum

9

A

iudicatur

exeat condemnatus

et oratio eius

fiat in peccatum. Hoc dicitur de futuro iudicio, quando peccatores iustissima pronuntiatione damnantur, ut est illud euangelii : Descedite a me, maledicti, in ignem aeternum, qui

paratus est diabolo et angelis e(us. Et considera quod dixit, exeat,

scilicet de congregatione

iustorum,

unde

omnis qui

egreditur impiorum partibus aggregatur. Oratio uero eius, IOO quam inter alios apostolos susceperat peragendam, in grauissimum illi peccatum probatur esse conuersa, quando ibi continetur : Et dimitte nobis debita nostra sicut et nos dimittimus debitoribus nostris. Sed quid ille debentibus dimitteret, qui beneficiorum omnium tradebat auctorem ? Merito ergo 4» $eccaIO VA twm illi conuersa est sancta ovat?o, qui detestabili peccauit exemplo. 8. Fiant dies eius pauci et episcopatum eius acciiat alter. Sic dicit aucos dies Iudae f?eri debere, quasi longa aetas eius per crudelissimum peccatum imminuta esse IIO uideatur, sicut et alibi dixit : Viri sanguinum et dolosi nom dimidiabunt dies suos. Sed hoc fieri merito uidetur, cum iunio-

1I

j

120

12 A

res senioribus comparantur. Nam cum alii centenis annis uiuant, dimidiata illorum aetas conspicitur, qui nec quinquaginta uixerunt. Sic et Iudae apostolatus $awc? dies facti suni, quando alii post ipsum apostoli custodita Domini uoluntate manserunt. Et ne numerus ille sacratissimus apostolorum Iuda mortuo rumperetur, iam tunc praedictus est in eius loco alter fieri, ut duodenarius calculus custodita integritate constaret. Ejfiscob$aíus autem summus in Ecclesia gradus est. Episcopus dictus superinspector, eo quod Domini gregem, ipsius gratia suffragante quasi pastor cautissimus alta sede custodiat, sicut Ezechiel propheta dicit : Speculatovem tie bosui domus Israel. Et nota quia in ueteri testamento hic primum hoc nomen positum est. Cuius rei uirtutem apostolus euidenter insinuat, dicens : Qu? episcopatum. desiderat, bonum opus desiderat et cetera. Quapropter nomen istud non

89/90 Ps. 145, 11. 90/91 Ps. 15, 8. 96/97 Matth. 25, 41. 102/103 Matth. 6: x2: 110/111 Ps. 54, 24. 122/123 Ez. 5, 17. 125/126 I Tim. 5, r1.

94 peccatum] Cass. cuz g, fiat habitatio eius deserta et non sit qui inhabitet in ea 120 episco95 damnantut] Gerzz., damnabuntur Gare? add. r (cfr 1. 135/136) pus] oz. Gerg. 123 domui e.

996

15 o

EXP. IN PS. CVIII, 8-11

tam honoris est quam laboris. Nam qui alios speculandos suscepit, se iugi debet excubatione conspicere, ut non illi contingat quod dicit apostolus : Ne aliis braedicans, ibse veprobus efficiar. Illudque meminisse nos conuenit in actibus apostolorum euidentissime declaratum, hunc uersum de Iuda esse conscri-

SCHE

ptum ; ait enim Petrus : Véri fratres, oportet implere scrifturam, quam praedixit Spiritus sanctus ber os Dauid de Iuda, qui fuit dux eorum qui comprehenderunt Iesum. Et paulo post se- PL 785 15 vA quitur : Scriptum est enim in libro bsalmorum : Fiat habitatio eius deserta, et non sit qui habitet in ea ; et episcopatum eius accipiat alter ; ut nulli dubium sit de ipso hoc omnimodis sentiendum. Sic istum psalmum de passione Domini et euangelicis uerbis et Petri apostoli attestatione cognoscimus esse pro1409 phetatum. In hoc autem uersu figura est intellegenda hypexaeresis, quae latine dicitur exceptio, quoniam Iudas ab honore episcopatus, id est apostolatus excipitur. 9. Fiant filii eius orbhami et uxor eius uidua. Quamuis alibi non legatur Iudam uxorem habuisse uel filios, 145 tamen ex ista prophetia eum maritum patremque fuisse datur intellegi. Illo enim occumbente, affectibus eius sine dubio talia | 574 contigerunt, ut 4idua fieret uxor relicta et filii orbhani cum patre caruissent. Quod si ad spiritalem sensum uelis referre, f?141 possunt intellegi qui eum in illa traditione secuti 15 o sunt; 4xor uoluntas, quae nobis tamquam coniux semper adiuncta est, de qua filios parimus, cum operas nostras, quasi quodam uentre generamus. 10. Commot:i amoueantur filii e$us et mendicent ; eiciantur de habitationibus suis. Ad utrumque quod di15 v^ ctum est poterit pertinere, siue ad carnales filios, siue ad opera nostra. Comot? significat uiolenter expulsi; ut hoc grauiter doleant, quod patiuntur inuiti. Mendicent, bonarum rerum indigentiam significat, ut omnibus pateat nullam eos opem habuisse rationis, qui talia sunt secuti. Eiciuntur uero 16o de habitationibus suis, quando de congregatione dominici populi redduntur alieni, ubi non mente, sed tantum cor-

pore prius habitasse uidebantur. 11. Scrutetur

et diripiant 16

I

fenevrator

alieni omnes

omnem

labores

substantiam

eius

eius. Per compara-

tiones factas uersus iste declarandus est, ut totius nobis con-

fusionis remoueatur obscuritas. Debitor quando ad persoluendum idoneus non est, fenerator eius, a iudice percepta 129/130 I Cor. 9, 27. 7:8.

136 inhabitet eZ. s cum Gerzz. aret

132/134 Act. 1, 16.

135/137 Act. 1, 20; Ps. ro8,

140 intellegenda est — Gerzz. 141 iuda Gerzz. (sic semper) 148 patri Gerzz. 151 operas nostras] Gerzz., opera nostta

EXP.

IN PS. CVIII, ri-14

997 fiducia, ingreditur domum obnoxii sui et omnia quaecumque habere potest drift et satisfacit sibi pro pecunia mutuata : 17o Sic et diabolus, quando peccata hominibus multa congregauerit et in eis obstinata uoluntate perstiterint, accipit potestatem ut obnoxii sui substantiam diripiat et pro libito suo de humana sibi laceratione satisfaciat. Hoc nunc optatur Iudae, ut datus in potestate diaboli bonis omnibus enudetur. Alieni 17; quoque sunt spiritus immundi, quibus diabolus tamquam mancipiis imperat ad nocendum.

Et bene dicti sunt al2eni,

qui à regno Domini probantur extranei. Isti /abores dirifiunt mandata Domini transgredientium, dum eos bonis omnibus priuauerint, percepta licentia. 1:59 12. Nom sit illi adiutor, nec sit qui misereatur pupillis eius. Quoniam et boni uiri diaboli quidem tentatione pulsantur ; sed Dominum adiutorem habere non desinunt,

185

190

19;

200

ut ab imminenti

periculo liberentur.

Malos

dicit tali

adiutorio deserendos, ut remaneat iniquitas desperata, cui subtrahitur saluberrima medicina. P»:/I? uero dicti sunt quasi pusilli, qui paruitate aetatis ad regendum se probantur infirmi. Vnde et pupilla oculorum dicta est, quia omnino in corpore nostro uidetur exigua. 19. Fiant nati eius in interitum ; in una genera£0ne deleatur momen eius. Eosdem matos dicit, quos superius pupillos ait; et quoniam solent aliqui peccatorum genus propagare longinquum, ipsam quoque spem illis posteritatis abscidit, ne quo se bono mentes pessimae consolentur. Siue magis «2a generatio illa dicenda est, quando nascimur in peccatis. Et ideo petit ut ad secundam, id est regenerationem non perueniant (qui tamen in praedestinatione repulsi sunt), ut in prima peccatorum suorum faece dispereant, nec secundae natiuitatis beneficio laqueum mortis euadant. Sed haec et his similia de illis dicuntur qui in Domini iudicatione damnandi sunt. 14. In memoriam redeat iniquitas bairum eius in conspectu Dominis et beccatum matris eius mon deleatur. Per tropologiam dicitur, n memoriam Domini peccata redire

maiorum ; ut et nouis delictis nefarius Iudas et

205 parentum erroribus torqueatur. Priscorum enim peccatis (sicut saepe diximus) ita quis reus est, quando eorum sceleribus sequacissimus inuenitur. J» comspectu Domini, id est in disceptatione iudicii, quoniam dum peccata Dominus respicit, auctores eorum sine dubitatione percellit. Inde et propheta 210 clamat : Awerte faciem tuam a peccatis meis. Peccatum uero 210 Ps. 5o, 11.

172 sui] Gerz., oz. Garet

189/190 una generatione] Gerzz. eum r, e Garet cum 193 quouis bono 744. Ber. 204 nouis] suis 74zZ. Bec. Fisc. iuda Gerzz.. (cfr 7. 141)

mu 786

998

EXP. IN PS. CVIII, 14-17

matris eius, est Synagogae nota proteruitas, ut et prophetas occideret, nec ab ipsis daemonum sacrificiis abstineret. Sacri-

21

legi enim Iudae traditoris illam partem dicit esse genitricem, non quae uiros sanctos protulit, sed quae innocentium sanguifudit. VA nem 15. Fiant contra Dominum semper et dispereat de terra memoria eorum. Nunc pluralem numerum ponit, quia Iudaeos mauult contumaces intellegi. Nam sicut in uno sancto multos beatos aduertimus, ut est illud : Tw es Petrus et

220 swber hanc petram aedificabo Ecclesiam meam : sic iterum in uno pessimo multi detestabiles continentur. Petrus enim gerit Ecclesiae typum, Iudas uero damnandae Babyloniae portat imaginem. Vnde merito post eum de perfidis dicit, quia ipsum scelerati malis facinoribus subsequuntur. Fiwnft ergo pecca22; tores contra Dominum semper, quando a regno eius alienati in gehennae

contrarietatem,

iustitia faciente,

mittendi

sunt. Nam cum Dominus sit aeterna beatitudo, contra ipsum fieri bene dicitur, qui perenni ultione damnatur. Diserit autem de ferra uiuentium, qui in beata patria non uidetur. 230 Nec in commemorationem

23;

240

24;

25o

ueniunt, quando nullam ulterius

misericordiam consequuntur. Illos enim dicimur memorari, quibus sumus aliqua praestituri. 16. Pro eo quod non est recordatus facere misericordiam. Dicit iustissimae ultionis causam : quoniam pietatem non potest inuenire qui eam aliis contempsit impendere, sicut scriptum est : Beati misericordes, quoniam ibsis miserebitur Deus. Sed quamuis ad singularem numerum reuersus sit, adhuc tamen intellegere debemus populum ludaeorum, qui misericordiam non fecit apostolis uel fidelibus Christi, quando eos post passionem Domini iniqua persecutione uexauit, quia istud de Iuda non potest intellegi, quando ante crucifixionem Domini de hac luce transiuit ; et affligere non potuit fideles eius, quia tempus eos non habuit persequendi. 17. Et persecutus est hominem pauperem et mendicum. et combunctum corde morti tradidit. Et istud adhuc de Iudaeorum est populo sentiendum, qui et Christum et discipulos eius nefanda praesumptione trucidauit. Perseq*i plerumque facit homines, aut diuitiarum ambitus, aut superbiae odiosa iactantia. Paw$erem uero et mendicum insequi sola saeuitia est, cuius nec honor quaeritur, nec abundantia facultatis ambitur. More autem suo a natura humani-

tatis assumptae f$awperem se Dominus 219/220 Matth. 16, 18.

et mendicum

esse

236/23* Matth. 5, 7.

219 beatos] Germ. in marg. a. n. 221 multe Gerzz. 222 iuda Gerzz. (cfr /. 141) 233 praestaturi Gerzz. 237 deus] Gerzz. in marg. a. zm. ad] Gerz. s. 1. a. zz. 243 non habuit eos — Garez 246 iudaeo Gerzz., forz. recte

PL 787

EXP. commemorat. 25

A

260

IN PS. CVIII, 17-18

Mendicus

de nostro, diues de suo, sicut dicit

apostolus : Qué $ropter nos pauper factus est, cum esset diues, ut illius inopia nos diuites essemus. Com$unctum uero de ipso Capite dici posse non arbitror, quia tale non occurrit exemplum; sed magis com$wnctwum ad peccatorem aestimo referendum, qui delictorum recordatione .compungitur, ut ad satisfactionem redire mereatur; quod innumeris locis scriptura testatur. Necessarie itaque de membris accipiendum est, quia Christus Dominus peccata non habuit. Populus enim Iudaeorum com$wncios corde persecutus est, sicut de beato Stephano uel Paulo apostolo constat effectum. 18. Et dilexit maledictionem

26 I

270

275

et uenidet ed ; et noluit

quando instigante diabolo consensum

buit, ut Dominum

290

P 5715

benedictionem et prolongabitur ab eo. Adhuc de perfido populo dicit, quia d21ex?t maledictionem, tunc scilicet quando ait : Sanguis hwius super mos et super filios nostros. Quod eis prouenisse manifestum est, qui contra Dominum impia uoluntate durati sunt. Noluit autem benedictionem praedictus populus, quando a caeco illuminato interrogatus est: Numquid et uos wultis discipuli eius fieri? At illi quasi maledicto acerrimo prouocati responderunt : T4 sis discipulis eius ; nos autem Moysi discipuli sumus. Quo dicto $rolongata est ab eis benedictio, quando illis derelictis uenit ad gentium fidem ; sicut dicit apostolus : Vobis quidem oportebat loqui uerbum Dei ; sed quia repulistis illud, et indignos uos dudicastis aeternae witae, ecce conuertimur ad. gentes. Et induit se maledictionem sicut uestimentum et inirauil sicut aqua in interiora eius et sicut oleum in ossibus eius. Subtiliter intuendum est quemadmodum peccati ipsius qualitas quibusdam dictionibus indicetur. Primo 2ndwit se praedictus populus maledictionem sicut westimenium,

285

999

prae-

Pontio Pilato tradere maluisset. Ibi enim

quodam onere uestis indutus est, ubi tali uoluntate noscitur inuolutus. Secundo inírawit maledictio ?m ?ntertora eius sicut aqua, quando deliberauit facere quod ei fuerat iniquissima inspiratione suggestum. 4 q4a enim quando uisceribus uitiosis recipitur, semper ingreditur ad nocendum. Tertio influxit iniquitas sicut oleum in ossibus eius, quando effectum rei inaudita peruersitate compleuit ; ut iam non interiora carnis, sed etiam ipsa ossa penetrasse uideretur. Dicendo enim ole4» significat delectationem facinoris, quod sic corpus nostrum molliter ingreditur, ut nos quadam iucun254/255 II Cor. 8, 9. 26? Matth. 27, 25. 9, 28. 245/2*€ Act. 13, 46. 265 clongabitut 2447. Bec. Fise. eum g

271 Ioh. 9, 27.

272/243 Ioh.

282 maledictione Gerzz. (bie tantum)

PL 788

IOO0

EXP.

IN PS..CVIII,

i8-2er

ditate permulceat. Quod constat malis mentibus accidere, quando in scelere suo aliqua delectatione gloriantur. 19. Fiat ei sicut uestimentum quo operzetur et sicut zona qua semper jraecingitur. Adhuc in ipsis comparationibus perseuerat, ut hoc peccatum quo ille inuolui maluit, 300 similitudine uestis alterius indicetur. Supra enim dixit, zzduit, quod pertinet ad tunicam ; nunc dicit, oper?tur, quod uidetur pallio conuenire, ut geminata uestis ingentium significet onera peccatorum. Sequitur e£ sicut zona qua semper praecingitur. Zona hic, non illa muliebris accipienda est, 29) sed istud balteum quo nostros lumbos accingimus, sicut in euangelio de Ioanne, de Elia uero in Regum uolumine legitur : Et zona pellicea circa lumbos eius. Hoc enim nomen utraque significatione dotatum est ; qua similitudine dicit sic peccatis iligantibus fuisse constrictum, ut numquam suis oneribus 310 exueretur, obstinationis perfidia praegrauatus. O infelix populus, quam male uestitus! Istae uestes sunt quae pecca205

tores ardere faciunt, non calere ; quae in flammam

315

320

mittunt,

non a frigoris necessitate defendunt. 20. Hoc opus eorum qui detrahunt mihi apud Dominum et qui loquuntur mala aduevsus animam meam. Hunc uersum contra omnes quidem perfidos debemus accipere ; sed tamen specialiter duas haereses uidetur impetere. Apud Deum Patrem detrahunt Ariani, quando ei Filium minorem esse testantur, et impudenter inferiorem dicunt quem Creatorem omnium communiter confitentur. Apollinaristae quoque /oquuntur mala aduersus animam Domini, cum dicunt deitatem eius solam carnem hominis sum-

525

psisse, non animam ; nec tot exemplis perfidia ipsorum superata discedit. Ouapropter non solum contra istos, sed contra omnes haereticos superius dicta bene intelleguntur, qui portionem in regno Domini non habebunt. 21. Et tu, Domine,

diam

cordia 22

propter tua.

nomen

Libera

Domine,

tuum, me.

fac mecum

quia suauis

misericor-

est miseri-

Venit ad tertiam narrationem, in

qua precatur a parte qua passus est, ut gloriam resurrectionis acceleret et inimici eius confusionis dedecore uestiantur. Dum dicit e? £u, Domine, subiungitur superioribus dictis, hoc est, si Iudas tradidit, si Iudaeus crucifixit e? £u fac misericordiam ; ut contra illa quae facta sunt resurrectio gloriosa 307 IV Reg. rz, 8 ; Matth. 5, 4.

295 accidere Gerz. 291 e 301 operietut] Ger. ed. cum opt. codd. r, opesitur Garef cum g 308 dotatum] Gerz., donatum Gare $09 alligantibus PI. 311 uestitus] Gerzz., est add. Gare 318 ei] Gerz., et Gare£ 3821 aduersum 322 solem Gerzz. Gerzz. (bic fatum)

PL 789

EXPBIIN:PS.-CVIIL, 355

21-23

IOOI

proueniat. Siue Filius ad Patrem dicit: E? tw fac, ut uirtutem suae cooperationis ostendat ; omnia enim quae facit Pater,

operatur et Filius, sicut ipse dicit : Omnmn?a enim quae Pater facit, haec et Filius similiter facit. Et : Sicut habet Pater witam ?n semetipso, sic dedit et Filio habere witam $n. semetipso, ut SCHE

340 omnes honorificent Filiwm sicut honorificant Patrem. Domine, Domine, dum repetit, affectum suauissimae precationis ostendit. Quae figura dicitur epezeuxis, quoniam in uno uersu sermonem sine aliqua interpositione geminauit. Profter nomen tuwm, ut eius cultura toto orbe dilatetur. Vbi magna 345 clementia diuinitatis asseritur, quia nullis humanis meritis potuit contingere, ut natura mortalis tam ingentibus eleuata probetur esse miraculis. Msericordiam uero dicit, quia carnem est dignatus assumere, per quam humano generi auctor piissimus subueniret. Sequitur /ibera me, a passione 550 saeuissima utique Iudaeorum. 22, Quoniam egenus et bauper ego sum et cor meum conturbatum est in me. Egenum se dicit e£ bauperem humilitate carnis, sicut superius constat expositum. Audiant pauperes, audiant egentes et gloriosum sibi cognoscant esse 255. quod dicitur Christus. Cor denique eius potuit conturbari, cuius caro pro nobis cognoscebatur exstingui, sicut ipse uicina passione professus est : Tyistis esí anima. mea usque ad moriem. Quae omnia salutari dispositione narrantur, ut propter haereticos et perfecta natura hominis in Christo Domino ua360 leat ostendi et nos, quemadmodum supplicemus, possimus edoceri. 23. Sécut

wmbra

cum

declinat,

ablatus

sum

et ex-

cussus sum sicut locusta. Hic facilitatem persecutionis ostendit, quia tanta celeritate de medio discipulorum raptus 365 est à turba Iudaeorum, quanta solet uelocitate «bra noctis solis lumine ueniente discedere. Excwssws est autem sicut locusía, dum persecutionibus crebris loca uidebatur diuersa mutare ; scilicet quando de Nazareth uenit ad Capharnaum, de Capharnaum in Bethsaida, de Bethsaida in Ierusa79

lem, quae loca prospiciendo magis peccatoribus circumibat, ne scelus suum populus persecutor impleret. Loc«sta enim manus apprehendentis euitans, quibusdam saltibus euolat, cui se et propter paruitatem comparat et propter celeritatem discessionis associat ; quod humilitati esse non potest indecorum,

337/338 Ioh. 5, 19.

338/340 Ioh. 5, 26.25.

35*/358 Matth. 26, 358.

334 dicit ipse — Gare enim] ozz. Gerzz. 349 a] ozz. Gerzz. (sic saepius, recte ?) 362 et] oz. Gerzi. cum g 368 mutare diuetsa — Gare 371/312 magnus Gerz. corr. 374 humilitate Gerzz. esse non potest] Gerzz., non potest uideri Gare

p. 576

1002 575

380

EXP.

IN PS. CVIII, 23-27

qui se etiam uermibus comparauit dicendo : Ego autem swm uermis ei non homo. 24. Genua mea infirmata sunt rae tetunio, et caro mea immutata est propier oleum. Cum euangelio teste doceatur quadraginta diebus et quadraginta noctibus Christum Dominum ieiunasse, ge"4a tamen eius 2nfirmata esse non legimus, sed tantum esuriisse declaratur. Vnde si hanc esuriem ad genua referas, id est corporis stabilitatem, quibus semper insistimus, potest congruenter aptari minus :

nisi hoc scrupulum mouet, melius gezwa ad ipsius membra referantur, quae reuera 2nfirmaia sunt, quando apostoli eius passione dispersi sunt. Quid enim plus esse potuit infirmius quam ut Petrus negaret et reliqua fidelium turba latuisset ? Sequitur, e caro mea àmmdnutata est bropter oleum. Oleum hic significat gratiam diuinam, sicut in quadragesimo 9p quarto psalmo de ipso iam dictum est : Propterea wnxit te Deus Deus twus oleo laetitiae rae consortibus tuis. Ipsa est enim gratia, quae carnis infirmitatem in immortalitatis gloriam commutauit. Quod etiam membris Christi haud improbe uidetur aptari. 25. Et ego factus sum opprobrium illis ; uiderunt 595 me et mouerunt capita sua. Illa tangit quae plebs erat Iudaeorum sub detractione dictura, sicut ait in euangelio : Zn Beelzebub princibe daemoniorum eicit daemonia. Et alio loco : Nonne hic est fius Ioseph fabri ? Et iterum dicunt : Vah ! qui 400 destruit templum Dei et in triduo reaedificat illud ; et cetera quae insanis quidem mentibus uidebantur opprobria; sed ipsa fuerunt quae nobis probata sunt conferre medicinam. M o«erunt autem capita, ad consuetudinem pertinet nimis irascentium ; nam quoties furore succendimur, turbulenta com405 motione capitis comminamur. 385

26. Adiuua

410

me,

Domine

Deus

meus

; saluum

me

fac propter misericordiam iuam. Adiuuari se suscepta deprecatur infirmitas. Ipse enim misericordiam petit, qui et auxilium tribuit. Rogat ut homo, praestat ut Deus ; quod nullum potest confundere qui duas naturas in Domino Christo salutariter confitetur. Innumerabilia enim talia reperiuntur, quae nequeunt alia ratione constare. 24. Vt sciant

fecisti

eam.

quia manus

tua haec

; et tu, Domine,

Ne sibi iudaicus populus arrogaret potestate

375/346 Ps. 21, 7. 318/380 cfr Matth. 4, 2. 390/391 Ps. 44, 8. 399/400 Matth. 27, 40. Matth. 12, 24. 3899 Luc. 4, 22.

397/398

93985 quae Gerzz., corr. a. z. autem] Gerzz., oz. Garet 3** prae] a 7Azd. Bec. CHI £g 383 insistemus Gerz. 387/388 latuisset eZ. 393 aut Gerzz. 394 aptare Gerzz. 398 principem Gerzz. 400 triduum Gerz. 413 haec] est add. r

PL 790

EXP.

IN PS. CVIII, 27-29

1003

415 propria persecutum Dominum Saluatorem, per id quod passus est dicit ad Patrem : Sciant homines hanc dispensationem a te, Domine, fuisse praeparatam, ne applicent stulti uiribus suis quod tu ad salutem mundi fieri magna pietate decreuisti. Vt sciant, dicit, persecutores, qui utique nesciebant. Ipso 420 enim resurgente euidentissime cognouerunt, quia nisi Dominus permisisset fiéri, nequaquam potuisset impleri. Sequitur quia mamus tua haec, id est potestas, et subaudiendum operata est.

28. Maledscent

illi et tu benedices

425 in me confundaniur,

seruus

autem

; qui insurgunt tuus

laetabitur.

Per figuram syncrisin quae in huius psalmi principio posita est. Maledicent $lli, significat eos de quibus Mattheaus euangelista dicit : Transeuntes autem blasbhemabant eum, mouentes capia sua. Pater Filium benedicit, cum dixit : Et

SCHE

43 o

45

A

clarificaui et iterum clarificabo. Sed uide qui maledicent, qui pleni sunt falsitate, qui crudeliter saeuiebant, qui malum pro bono reddere festinabant. Benedicit autem Pater fons et origo ueritatis, totius bonitatis auctor et uirtutum omnium plenitudo. Admirandum in utraque parte praeconium; ut et perfidus populus malediceret et Christum Dominum gloria paterna laudaret. Addidit qui ?nsurgunt in me confundaníur. ludaei sunt qui?nsurrexerunt aduersus Dominum Saluatorem, ut neci eum traderent, qui ad eos uenerat pro sua

pietate saluandos. Isti confus? sunt, quando resurrectionis eius miracula cognouerunt. Sequitur serwws autem tuws laetabitur. Agnoscamus quae natura loquitur, quae se dicit et seruum. Numquid Deus potest esse cuiquam ser«us ? Sed in hoc serwws est, sicut dicit apostolus : quia se;etibsum exinantuat formam serui accipiens. Sic et Isaias propheta 44 A de Christo dicit : Ecce serwus meus, suscipiam eum ; electus meus, complacuit sibi in illo anima mea et cetera. Desinant ergo haeretici minorem Filium in deitate sentire, quando sic expressam audiunt humilitatem carnis, ut et nomen ei sit positum seruitutis. 450 29. Induantur qui detrahunt mihi reuerentiam et operiantur sicut diploide confusione sua. Hic quoniam populi interest credituri, oratio potius quam maledictio 428/429 Matth. 27, 39.

429/430 Ioh. 12, 28.

443/444 Phil. 2, 7.

445/

446 Is. 42, 1.

417 stultis Gerzz.

425 confundentut eZ. (cfr /. 436/431)

429 dixit] Gerzz.,

dicit Gare? 433 auctor bonitatis — Gare? — 436/437? confundentur Gerzz., corr. a. mU. 443 est] Gerzz. s. J. a. zz. 446 illo] Gerzz., eo Gare 450 reuerentiam]

Germ. cum opt. codd. r ef g, reuerentia Garez codd.)

451 confusionem r (praezer zuultos

PL 791

1004

455

460

EXP.

IN PS. CVIII, 29-31

datur. Nam qui reuerentia induitur,iam paene conuersionis munere gratulatur; ut illum timeat Deum, quem prius hominem credebat esse temnendum. Dij$lois, duplex genus est pallii. Petit ergo ut utriusque legis intellegentia uestiantur, qui nunc utraque perfidia faciente nudati sunt. Comnfusio enim Iudaeorum est legem non intellegere, quae toties Saluatorem Dominum praecinuit aduenire. Siue illud genus uult exprimere, quod solet in prouerbiis dici; id est, confusionis

duplici pallio uestiantur, dum ante Deum et homines erubescunt. | 30. Confitebor Domino nimis in ore meo et im medio multorum laudabo ewm. Hoc dicitur a parte 465 membrorum, quoniam post resurrectionis manifestationem toto orbe diffusam ipse deprecatur et ore Ecclesiae catholicae confessio Patri competens exhibetur. Ja medio multorum, uniuersalem designat Ecclesiam, quae laudes Domini, circumiectis adhuc perfidis, non desinit confiteri. Quamdiu enim 470 mundus agitur, Ecclesia Christi maledicorum turba praecingitur. 91. Quia astitit a dextris bauperis, ut saluam faceret a persequentibus animam meam. Causam dicit quare Patri in membris suis debeat confiteri; scilicet quo475 niam confusis persecutoribus ipse saluatus est. Superius dixit a dextris Iudae astare diabolum, quoniam erat delictorum faece pollutus; sibi autem dicit astitisse a dextris Patrem, quia peccatum non habuit. Sic et fidelibus assistit, cum

delicta remittit. Sequitur 4£ saluam faceret a persequentibus animam meam. Vtique salua facta est a persequentibus anima eius, quando persecutorum nequitiae nulla prauitate consensit. Hoc et ad membra eius competenter aptatur, qui nesciunt persecutoribus cedere, quamuis diuersis cruciatibus affligantur. Non enim sa/ua fit anima, quando 485 a temporali morte subducitur, sed quando ab huius saeculi carcere prosperrima dissolutione liberatur, sicut dicit apostolus : Compellor autem ex duobus ; desiderium habens. dissolui el esse cum Christo, multo magis melius ; bermanere autem in carne necessarium propter uos. Et alibi : Quis me liberabit de cor490 pore mortis huius ? Gratia Dei ber Iesum Christum. 480

487/489 Phil. rz, 23-24.

489/490 Rom. 7, 24-25.

455 credebat hominem — Gare? — 457 utroque Gerzz. 472 adstetit r (praeter nonnullos codd.) 479 remisetit Gerzz. ed. 486 per asperrimam dissolutionem "Aud. Bec. Fisc.

7.

PL MEE

EXPXINCPSSGVIIT,

495

31-GIX,

1

1005

Conclusio psalmi. Quintus iste psalmus est eorum qui praedictis regulis latius de Domini passione locuti sunt, id est uicesimus primus, tricesimus quartus, quinquagesimus quartus, sexagesimus octauus et praesens centesimus octauus.. Primo incohauerunt omnes ex persona Domini Christi ; secundo ab oratione probantur fecisse sermonem ; tertio passionis dominicae gesta di-

xerunt ; quarto uerbis euangelii assona ueritate consentiunt ;

500

quinto in spe fidelium magna exsultatione finiti sunt, ut mystico huic numero, qui quinque uirginibus datus est, quinque libris ascriptus est, dignitas se praesentis psalmi sociata coniungeret. Sed quamuis et illa sint salutis nostrae magna

miracula, nihil tamen euidentius, nihil acceptius est, quam in-

595

carnati Domini adorandam suscipere passionem. Omnia congruunt, omnia sibi lucida parilitate respondent. Virgo peperit, Messias uenit, Agnus immaculatus occisus est, Redemptor surrexit a mortuis, orbis audita credidit et adhuc Iudaeus simulat se nescire quod totus mundus agnouit. Praesta, Domine, obstinatis conuersionem, lumen obscuris, incredulis fi-

510

dem ; ut pro quibus in cruce positus orasti, periclitantibus subuenire digneris. Nam quibus suadere iusta non possumus, recte pro illis tibi, Domine, supplicamus. EXPOSITIO

M^

Io

IN PSALMVM

CIX.

i. Dauid Psalmus. Verba quidem ista notissima sunt, quae uelut pro scripto regali praenotata foribus affiguntur. Sed iste titulus non dicit : Lege et recede, sed : Lege et accede. Quapropter magnalia Domini ueneranter intremus, quia omnino psalmus hic et de sacra incarnatione Domini, et de omnipotenti eius deitate plenissime breuiterque dicturus est; ut in quibusdam locis simili altitudine uel decore, initio illius euangelii eructuatus esse uideatur, ubi ait : In frinciftio erat Verbum et Verbum erat apud Deum et Deus erat Verbum. Quapropter (ut ita dixerim) est quidam sol fidei nostrae, speculum caelestis arcani, armarium sanctarum scripturarum, ubi totum summatim dicitur quod utriusque testamenti praedicatione narratur. Quapropter amando tenendus est, cuius dulcedo crescit ad meritum, quod et compendiosa breuitate colligitur.

Ps. CIX, 8/9 Ioh. r1, 1.

491 praedictis] prae Ger. s. /. a. zz. Ps. CIX, 1 dauid psalmus] Gerzz. eum r (7A $ T) ef g, — Garet cum cett. codd. r 13 amandus tenendus Gerz.

1006 15

EXP:

INOPSSUOLNISI

Nunc diuisionem ipsius, quoniam est personarum uariatione distinctus, audiamus intrepidi. Diuisio psalmi. Sanctissimus propheta in secretum altissimae contemplationis euectus, in primo uersu inaestimabilia uerba refert, quae omnipotens Pater omnipotenti et coaeterno sibi Filio

20

25

30

dixerit,

naturam

simul

deitatis

et humanitatis

ostendens.

Nam cum pronuntiat : dixit Dominus Domino meo, naturam eius deitatis ostendit. Cum subiungit: sede a dexiris meis, donec bonam inimicos tuos scabellum pedum iuorum ; et, uirgam uirtutis tuae emittit Dominus ex Sion et dominaberis in medio inimicorum tuorum, humanitatis eius substantia declaratur, quae potuit quod non habebat accipere. In secunda uero diuisione incohat Pater naturam eius diuinitatis pro modulo nostrae capacitatis aliquatenus indicare. Dicit enim : Tecum $rincipium in die uiriutis tuae in splendoribus sanctorum, ex utero ante luciferum genui te. Tertioloco propheta loquitur usque ad finem, formam iterum eius humanitatis ostendens, cum dicit : Jurauit Dominus et non paenitebit

ewm et cetera ; ut in his capitibus Verbum caro factum, quod

35

SCHE 40

est Dominus Christus, triplici illuminatione potuisset agnosci.

Expositio psalmi. Dixit. Dominus Domino meo : Sede a dextris meis, donec ponam inimicos tuos scabellum bedum tworwm. Congruum uidetur primum figuram ponere, per quam initia huius psalmi intrinsecus possimus intendere. Idea figura est quae latine dicitur species, per quam res inuisibiles cernendae sensibus offeruntur. Ait enim : Dixit Dominus

Domino

45

descensum $0

meo

: Sede

a dextris

meis.

Vna deitas, una

potestas, una aeternitas. Pater dicit ad. Filium quod nec ille ore protulit, nec ille auribus intentis audiuit. Vult enim Pater et nouit Filius ; uult Filius et nouit Pater. Sed nec ipsa uoluntas nobis comprehensibilis est, nec ipsa notio humanis potest sensibus apparere. Merito ergo ad nostram consuetudinem est, quatenus

imbecilla

instrueretur

humanitas,

quando usque ad illam secretam integritatem hominum non poterat cogitatio peruenire. Dominus Domino. His nominibus aequalitas substantiae et uirtutis potentia declaratur. Geminatio siquidem ista unius nominis et personas competen-

15 uatiatione] Gerz.., uatietate Gare£ 24 emittit] Gerzz. (cfr 7. 103), emittet Gare/ 26 eius] Gerzz. s. /. 31 ptophetare Gerz. corr. 44 intentus Gerzz, ed. 46/4? sensibus potest — Gare;

PL 795

BXBSINO

PS. CIX, r

1007

ter expressit et unam naturam deitatis euidenter ostendit, Nec moueat quod nonnumquam Iesus Christus ipse dicitur et ;; Filius, ipse et Dominus Dauid. Nam si causas discutias, utraque uerissima sunt. Filius secundum carnis originem, sicut in initio Matthaei scriptum est : Liber generatiomis Iesu Christi, fiii Dauid ; et alibi.clamatur a caecis : Fili Dauid, miserere nobis. Hic autem Dominws dicitur Dauid, secundum deita-

6o tem qua creator est ipsius ; quod etiam in hac nostra conuersatione hodieque contingit, ut filius episcopus factus, patris sui pater uocetur, non nascendi ordine, sed honore. Illud enim

6s

7»

7;

80

8s

quod natum est ex semine Dauid sic honoratum, sic magnificatum est, ut esset idem et Dominus Dauid et filius. Sequitur sede a dextris meis. Victori Filio et per sanctam incarnationem totius mundi triumphatori, post resurrectionis gloriam honorabilis consessus offertur, ut per hunc situm susceptae A. 378 humanitatis gloria declaretur. Nam uerbum hoc illud designat, PL ut caput nostrum ad Patris cognosceretur dexteram colloca- 794 tum, in qua parte ponendi sunt qui a perfidis diuinitatis munere segregantur, propter illud : Pater, uolo ut ubi sum ego, ibi sini et hi mecum. Nam. si naturam deitatis excogites, quem locum potest habere partis sinistrae uel dexterae qui omnia ubique plenissima maiestate complectitur ? Nam quod dicit Filio dexteram datam, non ut maiorem quisquam credere debuisset, sed ne Ariani minorem (sicut praedicant) concepto scelere mentirentur. Adiecit donec $onam inimicos tuos scabellum bedum tuorum. Scabellum dictum est ab eo quod scandatur, id est ascendatur. Et considera quod hic do41ec, finitum pro infinito sit positum ; quasi uero ad dexteram Patris non est ille sessurus, postquam 242m2c? ipsius ut scabellum pedibus eius fuerint inclinati. Vsus enim scripturae diuinae est uerbum istud et pro breui tempore dicere et pro aeternitate depromere. Temporaliter, ut est illud Ieremiae : Claude ostiwm. tuum busillum, donec transeat ira Domüm. Donec

autem et alibi, sicut hic, significat tempus aeternum ;

nam sic in centesimo vigesimo secundo psalmo dicturus est : Ita oculi nostri ad Dominum Deum nostrum, donec misereatur

nobis. Et in euangelio similiter dictum est de Ioseph : Non 9o cognowit eam. donec peperit. filum suum brimogenitum, quasi uero post partum eam cognouerit, quae uirgo permansit. Hoc etiam suo loco repetita cura tractabimus ; quod idioma, id est

57/58 Matth. 1, 1. 58/59 Matth. 20, 30. 71/72 Ioh. 17, 24. Varto de Ling. lat. p. $1, 12 sq. 83 Is. 26, 20. 88/89 Ps. 122, 5. Matth. r, 25.

58 clamatur] Gerzz., clamabatur Gare 62 pater] Gerzz. s. 7. Gerz1., isaiae Garet (ef reuera ex Isaia uerba sumpta sunt)

78/19 cfr

89/90

S4 hieremiae]

1008 EN PP

EXP.IN

PS. CEX

r3

proprium, scripturae diuinae possumus nuncupare. Per fedes autem Domini stabilitas aeterna significatur, ubi ille tam9; quam uestigiis positis omnipotentiae suae uirtute consistit. His $edibus constat esse subdendos, qui cotidie uitiorum contrarietate derelicta reuertuntur ad Dominum et tamquam scabellum edibus, ita eius praedicationibus inclinantur. O beatum scamnum quod pedibus sanctis apponitur, supra 100 omnia regna euehitur, cui subiectio tanta praestatur. Nam cum sedenti ad dexteram scabellum subditur, sine dubio de il-

lis inimicis dicitur, qui conuersi ad dexteram collocantur. à. Vargam uirtutis tuae emittit Dominus ex Sion, el dominaberis in medio inimicorum. tuorum. Et 105 hunc uersum propheta loquitur ex persona sua, laudem in eo offerens Domino Christo. Virga wirtutis est sceptrum regiae potestatis, qua susteutantur fideles, affliguntur increduli, terrentur ingrati. Et ut ostenderet Filium cuiuslibet rei indigentiam non habere, /uae dixit, quia potestas illa deitatis 110 Suae propria atque aeterna est. Sed ut hoc manifestius possis aduertere,

addidit,

hanc

virgam

emittit

Dominus

ex

S20n, qui est utique omnipotens Pater. Dominus autem ex Sion dicitur et Filius, sicut Isaias dicit : Quia de Sion exibit lex et uerbum Domini de Ierusalem. Audiat haereticus 115 Patrem loqui de potestate et maiestate Filii. Quo iam dicente possit imbui, si nec ipsi credat auctori ? Addidit e? dominaFeris in medio inimicorum tuorum. Exposuit emissa uirtutis uirga quid faciet, scilicet ut domineris in medio inimicorum

tuorum.

Considera clementissimum

uerbum,

120 ut hic Christum supra inimicos dominari dixerit, non uindicare, quia tunc illis Zominatwur, quando ad ipsum delinquentium turba conuertitur. Aliter enim dominatur fideli-

bus, aliter regnat ingratis ; istos beneficiis et correctione educat, 1lllos uindictae districtione percellit. Za medio autem 125 dixit, in anima, in praecordiis, ubi Dominus requiescit, emun-

datis sordibus utique peccatorum. Siue Christum dominari dicit in Ecclesia, quae est inter haereticorum ac superstitionum rabiem in isto saeculo constituta. Hactenus de natura deitatis et humanitatis eius propheta locutus est, nunc se130 cundae partis discutiamus initium. 9. Tecum principium in die uirtutis tuae in splendoribus sanctorum. Venit ad secundum caput, ubi per hos duos uersus uerba Patris accipienda sunt, ut fas fuit de genera113/114 Is. 2, 5.

93 pet] ozz. Gerzz., fort. recte 103 e/ 111 emittit] Gerzz. cuz r (H 5), emittet Garez Cum cett. codd. v et g 106 uirgam Gerz.., for. recte — 10? sustentatut Gerzz. corr.

PL 795

EXPDIN.PS.OLX;.3

1009

tione Filii sancta locuturus. Nam ut coaeternitatem eius eui155 denter ostenderet, dicit omnipotens Pater de omnipotenteFilio suo: Tecum principium in die uirtutis tuae. Nam et Ipse Pater Principium est, ut est illud : In frincipio erat Verbum. Ibi enim Patrem designat esse f»incipium ubi erat Verbum. Filius quoque in euangelio fr?ncipium declaratur, 14 o dum ait : Ego sum $rincibium, bropler quod et loquor uobis. Verum non duo principia, sed sicut unus Deus, ità et unum

constat esse Principium. Hoc etiam et de Spiritu sancto constat sine dubio sentiendum. Nam cum de $rncipio loqueretur, subiunxit : Et Spiritus Dei swperjerebatur swper 14 A aquas. Sed hic sancti, quemadmodum sit $rincipium, in principio nequeunt intueri. Nam cum Filium uideret Philippus, dixit : Ostende nobis Patrem. Quibus ait integritas : Qui me widet, uidit et Patrem. Tunc enim, quando per gratiam Domini plenissimo coeperint splendore radiari, uident $rinci150 $1412, Christum in $7incif?0o esse Patre cum sancto Spiritu. Quapropter perfidia desinat Ariana consurgere. Ideo enim principium Pater et Filius dicitur, ut eorum coaeternitas declaretur ; nam si esset tempus quando non erat Filius, solus Pater dici potuit esse frincipium. Sequitur 2n die wirtu155 (s (uae om splendoribus sanctorum. Respice singula uerba quam uim habeant, quem honorem. Z7» die significat aeternitatem, ubi unus est dies, ubi iam a beatis claritas et

uirtus diuina conspicitur, de quo scriptum est : Beati mundo corde, quoniam tps; Dewmn wuidebunt. Et de impiis legitur : T'ol16o Jatur ampius, ne videat gloriam Dei. Omnes enim uidebunt Filium hominis iudicare uiuos et mortuos, sed deitatem ipsius soli beatissimi contuentur. Vbi sunt illi qui etiam nunc duas naturas in Christo Domino minime confitentur ? Peccator uidet humanitatem, beatus conspicit simul et deitatem. Quod si 16

vA

una

esset (ut confingunt)

natura,

non

poterant

peccatores

carnem quam compunxerunt in resurrectione solam respicere et deitatem ipsius pariter non uidere. S ?/endores autem sanctorum

sunt, quando in resurrectione lucebunt

sicut angeli

Dei et ita purificati atque perspicui erunt, ut illam maiesta17o tem queant cordis oculis intueri. Illud enim lumen nisi in melius immutati uidere non possunt, sicut dicit apostolus Omnes vesurgemus, sed non omnes dmmutabimur. Ex utero anie luciferum genui te. Postquam dixit in 137/138 Ioh. rz, rz.

147/148 Ioh. 14, 9.

140 Ioh. 8, 26.

144/145 Gen. r, 2.

158/159 Matth. 5, 8.

159/160 Is. 26, 10.

147 Ioh. 14, 8.

172 I Cot.

15:53. 134 eius] Gerzz, oz. Gare?

Garet 24

150 patrem Gerzz.

148 uidet] uidit Gerzz. corr.

188 qua Gerz.

— uidit] Gerzz., uidet 166 resurrectionem Gerzz. C2.

XCVIII)

PL 796

IOIO 175

180

EXP.

IN PS. CIX, 3-4

splendoribus sanctorum Filium esse genitum, nunc de eius sancta generatione dicturus est, quae, licet sit inenarrabilis, aliqua tamen commemoratione perstringitur. Narratio ineffabilis, intellectus incomprehensibilis, cogitatio supra creaturarum omnium uires, quae angelorum quoque superat sensum ; et tamen nobis se, prout capere potuissemus, indulgens. Deus enim aeternus atque incommutabilis in sua natura permanens, dignatus est assumere humanitatem nostram, ut ueterem hominem innouaret, ut de mortali faceret immortalem, de peccatore iustum, de alienato sui regni iuberet esse

18

I

participem, ne imaginem suam in confitentibus pateretur perire pius, quam adnihilare uoluit crudelis inimicus. Nunc ad uersus istius exponenda uerba ueniamus. Dicit enim Pater ad Fihum : Ex utero genui te, id est ex arcano substantiae meae, ex ipsa scilicet deitate, totum ex toto, omnipotentem de

SCHE

omnipotente, lumen ex lumine, summum ex summo, quod 190 nulla inuestigatio, nullus sensus possit attingere. Nam quemadmodum ualeat comprehendi, de qua scriptum est : Generationem. autem eius quis enarrabit ? Mira breuitas et sufficiens pro nostra infirmitate mensura quia nec plus possumus capere et hoc abunde sufficit utique credidisse. Ante luciferum I9 5 cum dicit, immensitatem aeternitatis ostendit. Lwcifer enim pro omnibus stellis ponitur, quasi a parte totum, qui diem significat esse uenturum. Et ut ostenderet incomprehensibile nescio quid, dicit prius esse gen?tun antequam illud existeret quod solet uenturum diem saeculo nuntiare. Non enim potest 200 principium eius comprehendi, a quo cuncta creata sunt. Nunc ad tertiae partis ueniamus initium, in qua iterum propheta reloquitur. 4. Iurauit Dominus et non baenitebit eum : Tu es Sacerdos in aeternum secundum ordinem Melchise20 5 dech. Hic iterum propheta (sicut dictum est) promissionem memorat Patris.

Jurawuit enim Filio, sed iam Christo, qui ex

Maria Virgine natus est. Nam soli Verbo quid potuit promittere, qui omnia cum ipso semper noscitur possidere ? Jurave est enim aliquid firmum sub attestatione promittere. Et cui 210 melius conuenire poterit, nisi illi qui sermonis sui effectum diuina potestate compleuit ? sicut dicit apostolus in epistola quae scribitur ad Hebraeos : Vt ostenderet Deus pollicitationem heredibus immobilitatem. consilii sui, interposuit vusiurandum, ut per duas res immobiles, quibus impossibile est mentiri Deum, 21 vA fortissimum. solatium. habeamus, qui confugimus ad. tenendam 191/192 Is. 55, 8.

212/217 Hebr. 6, 17-19.

177/1*8 omnium cteaturarum - Gare? apostolus dicit — Gare

197 incomprehensibilem Gerzz.

211

IW 519

EXP.

IN PS. CIX, 4-5

IOII

propositam sbem, quam sicul antoram habemus animae tutam ac firmam. Hinc est (sicut iam dictum est) quod homines iurare merito prohibentur, dum quod efficere nequeunt, temerarie

220

225

230

sub Dei attestatione promittunt. Jurat autem per se Deus, sicut Abrahae promisit : Viuo ego, dicit. Dominus, quoniam audisti wocem meam. et non bepercisti filio tuo unico propter me, nisi benedicens benedicam te et cetera. Nec baenitebit eum, utique, quoniam de tanta ac tali dispensatione cuncta gauisa sunt. Legis etiam : Paenmiiei me hominem fecisse, quando

ante diluuii aduentum corda mortalium demerserant in gurgitem peccatorum. Hoc autem dicitur pro humanitatis consuetudine, cui aliter res quam uidebatur sperare succedit. Sequitur: £u es Sacerdos in aeternum secundum ordinem Melchisedech. Hoc etiam propheta promisisse Filio commemorat Patrem. Cui enim potest ueraciter et euidenter aptari, nisi Domino Saluatori, qui corpus et sanguinem suum in panis ac uini erogatione salutariter consecrauit ? sicut ipse in euangelio dicit : N2sé manducaueritis carnem. Filii hominis,

et biberitis eius sanguinem, non habebitis uitam. aeternam. Sed in ista carne ac sanguine nil cruentum, nil corruptibile mens humana concipiat, ne (sicut dicit apostolus) qui enim corpus Domini indigne manducat, iudicium sibi manducat ; sed. uiuificatricem substantiam atque salutarem et ipsius Verbi propriam factam, per quam peccatorum remissio et aeternae 240 uitae dona praestantur. Quem ordinem per mysticam similitudinem Melchisedech iustissimus rex instituit, quando Domino panis et uini fructus obtulit. Constat enim pecudum uictimas periisse quae fuerunt ordinis Aaron et Melchisedech manere potius institutum, quod toto orbe in sacramentorum 24 A erogatione celebratur ; quod adhuc Iudaei non intellegunt obstinati, cum eorum et sacerdos et sacrificia de medio probentur ablata. Sacerdos autem praecipue dicitur Christus, qui semel se pro nobis obtulit immolandum, de quo dicit aposto25 5

lus : Talis enim decebat, ut nobis esset pontifex, sanctus, inno-

250

cens, vmpollutus, segregatus a peccatoribus et excelsior caelis factus. Quem sensum mirabiliter et euidenter exsequitur. Ia

aeternum

uero cum dicitur, ipse significatur Dominus Chri-

stus, qui permanet in gloria sempiterna. 9. Dominus a dextris tuis, confregit 25

A

suae

veges.

in die

irae

Quod Pater dicitur fecisse, hoc et Filium, hoc

et Spiritum sanctum sine dubio constat operatum. Illud au220/222 Gen. 22, 16-17. 224 Gen. 6, 7. IGOotx:.29; 249/201 Hebr. 7, 26.

233/234 Ioh. 6, 54.

236/237

221 tuo] Gerzz. in zzarg. 223 tali ac tanta — Gare 224 hominem fecisse] Gerzzi. (cfr Exp. ps. CXLIX, 7. 42), — Gare 225/226 gurgite Gerzz. 244

manere] sed praezz. Gerzz. e£ del.

PL 797

IOI2

EXPIN

PS. CIX, 5-5

tem mouere potest, cum in psalmi huius initio Pater dixerit Filio: Sede a dextris meis ; nunc iterum propheta dicit a dexiris Fili Patris operatam fuisse uirtutem. Quod ideo 260

26 5

dictum est, ut cum haec uicissitudo aequalis ponitur, maius

hic aut minus aliquid nullo modo sentiatur. Reges comfreg?t, illos significat de quibus secundus psalmus ait : Astiterunt reges lerrae et principes conuenerunt in unum aduersus Domàánum et aduersus Christum eius. Hos confregit, quando superbiam eorum omnipotentiae suae uirtute prostrauit, quia nisi fuissent confracti, in malitiae suae utique noxio rigore constiterant. 6. Iudicabit

270

27

ET

I

àn nationibus,

implebit

ruinas,

con-

quassabit capita multa in terra cojiosa. Proprietates intuere uerborum. Reges confringendos in superiore uersu dixit propter superbiam tyrannicam, nunc populos £«dicari perhibet propter peccata communia; utrique tamen a suis intentionibus feliciter cadunt, dum a priore malignitate bono proposito conuersionis abscedunt. Et considera quomodo hic dicitur, ?wdicare

ut ?mpleat

ruinas.

Implet

PL 798

enim vui-

nas, quando de cordibus humanis facit peccata corruere, delictaque noxia emendatione saluberrima disperire. Quod per illud exemplum potest intellegi, ubi ait : Destrues eos et non aedificabis eos ; quod utique non diceretur, nisi destruerentur 280 aliqui prosperius innouandi. Sequitur con quassabit capita multa in terra copiosa. Cajita illorum utique qui caput non habent Christum ; nam qui diabolum diuersis sequuntur erroribus, cum fuerint correcti, capite suo sine dubitatione quassantur. Cafwí uero dicitur sublime atque honorabile 28 5 culmen corporis nostri, appellatum a capiendo, quod sensus nostros

290

capiat

uniuersos,

id est uisum,

auditum,

gustum,

olfactum, tactum, quod utique alia membra nostra excepto p. 3580 tactu non capiunt. Et ideo cafut nostrum recte possumus dicere, quem decernimus sequi. T'erram uero copiosam dicit, quae peccatores abundantes enutrit, quasi messem germenque uitiorum. 7. De torrente in uia bibet, propterea exaltabit caput. Torrens fuit turbulenta persecutio Iudaeorum, de qua

Dominus Christus bibit in uia, id est in hac uita dum cor-

29 I

pore pertulit. Sed dum £z» 4a dicitur, illata uis ostenditur et uelocissimus transitus indicatur, per quem itinerantes uehi 262/264 Ps. 2, 2. 278/219 Ps. 27, 5. 285 sqq. cfr Varro de Ling. lat. p. 197, 21 ; Lactant. de Opificio Dei v, 6 — CSEL 27, p. 2o, 8/9.

262 adsteterunt Gerzz. corr. 268/269 iudicauit ... impleuit ... conquassauit Gerz., COT. d. 7. 292 bibit Gerzz. (corr. a. z2.), "Aud. Bec. Fisc. exaltauit Gerzz., corr.

4. 7.

BOCPLOENCPS;

'CIX;:5

IOI3

solent ad aliam mansionem. Ipse est autem qui audiuit: sede a dexivis ternum 300

meis ; ipse cui dicitur : £4 es sacerdos imaesecundum ordinem Melchisedech ; ipse qui

conquassat cajf:?ía peccatorum ; cui propter gloriosae meritum passionis datwm est nomen quod. est suber omne nomen, ut 1n nomine eius omne genu flectatur caelestiwm, terrestrium et infernorum. Audis passum, pagane uel Iudaee, lege et ipsum esse futurum iudicem, ut contremiscas omnipotentem Deum,

595

qui hominem iudicas neglegendum.

Conclusio psalmi. Septimus quidem psalmus est quem de duabus naturis Domini Christi praedicatum esse memorauimus. Sed quoniam dicit apostolus ad Timotheum scribens : Praedica uerbum, insia opportune, vmportune ; argue, exhortave, qncrepa cum omna 310

2:55

320

patientia el doctrina ; uelim uobiscum qui unam naturam in Christo Domino factam putatis adhuc miscere colloquia. Nobiscum certe creditis quod in utero Mariae semper uirginis Verbum caro factum est et habitauit in nobis ; eumque in assumpta humanitate passum et sepultum, qui tertia die resurrexit a mortuis; uisum deinde corporaliter apostolis ac credentibus sibi; ascendisse quoque in caelos cum carne qua resurrexit a mortuis, hactenus omnino praedicatis. Sed quid in posterum terrena sapitis, qui usque ad caelestia peruenistis ? Vbi est ergo illa natura cum qua Dominus ascendit in caelos ? Morte iam perire non potuit, testante apostolo : Hoc scientes quod Christus resurgens a mortuis, dam non moritur,

mors ei

ultra non dominabitur. Quod enim mortuus est beccato, mortuus est semel ; quod autem wiuit, wiwit Deo. Quare diceret, wiwit Deo, et non uiuit Deus, si una facta est natura quae uiuit ? 32 A

Sed est aliud, uidelicet quod ww? Deo, utique quod mortuum est semel peccato. Audis denique: Sedet ad dexteram Patris,

et dubitas eum retinere quod humanitati eius potest solummodo 229

conuenire ? Permittite,

quaesumus,

spem

salutis no-

strae Christum Dominum semper dici, qui recte potest tali nomine nuncupari, cum in duabus naturis adunatis atque perfectis in gloria Patris permanet in saecula saeculorum. Nam si dicta uestra diligenti examinatione pensetis, quoties Iesum Christum unius esse naturae dicitis, toties eum filium sanctae

335

Virginis abnegatis. Et uidete unde iam uobis salus ueniat, si a uobis Dominum Saluatorem peruersitas confessionis abscidat. 301/303 Phil. 2, 9-1o. Rom. 6, 9-10.

308/310 II Tim. 4, 2.

313 Ioh. r, 14.

320/323

300/301 meritum dicetut Gerzz., corr. a... 298 ipse] Gerz., est add. Garet 317 praedi314 tertio Ger. 801 omnem Gerzz. gloriosae — Garet candi Gerz. 321 surgens ed.

PE 799

IOIA4

BEXPELIN

EXPOSITIO

PS. CX,

IN PSALMVM

CX.

1. AZHleluia. Quamuis hoc nomen laudis generale esse uideatur, tamen ibi maxime apponitur, ubi magna exsultatione gaudetur. Laudat enim Dominum populus suus, qui a mundi clade liberatus, uitiorum nescit sustinere seruitium. Quae laus ; futurae figuram noscitur portare laetitiae, ubi Dominus a fidelibus suis absque intermissione conspicitur et sine fine laudatur, sicut in alio psalmo legitur: Beati qui habitant in domo tua: ?n saecula saculorum laudabunt te. Est etiam psalmus iste apud Hebraeos alphabeti ordine decoratus, qui per capita comma10 tum siue diuisionum primus cunctis litteris adnotatur; illos nobis iustos indicans, qui (diuina gratia tribuente) perfectis uirtutibus elucescunt. Nam sicut superiores psalmi alphabetodes quasdam litteras minus habentes, illos designant qui non adeo uniuersis meritis repleti sunt, sed tamen in sancto conci-

15 lio habitare noscuntur, ita et isti, completis litteris omnibus,

excellentium merita uidentur indicare iustorum. Est et alia causa, ut pater Hilarius dicit, positi huius alphabeti : Scious paruulos et rudes per litteras erudiri, ut sapientiae praecepta conquirant ; sic huiusmodi psalmi pueris et incipientibus dantur, 20 ut primordia eorum. quasi quibusdam elementis docentibus insiruantur. Nam quamuis quosdam et sine litteris scripturas diuinas didicisse legerimus, facilior tamen res est Dei gratia fragilitati nostrae per litteras prudentiam discere, quam illud miraculum sustinere. Commonemur ergo per hoc sacramen?; tum, quatenus pronissime ad eruditionis studia festinemus, quando ut elementa meditari ac discere debeamus, ordo ipse ponitur litterarum.

Diuisio psalmi. Populus beatorum diuersis mundi partibus aggregatus, primo ingressu psalmi confiteri se dicit Domino in congrega3o tione iustorum, ubi est aeterna laus et sine fine praeconium. Continet autem haec pars praedicti alphabeti litteras sex. Secundo fideles eius dicit copioso munere satiatos, aduentum Domini compromittens, ut hereditatem pollicitam auidissima. intentione perquirant; in quo aliae decem litterae sunt diPs. CX, 7/8 Ps. 85, 5.

22, p. 355, 6/21.

17/21 ubi ? cfr Hilarius Trac. in ps. 118,

3 — CSEL

Ps. CX, 1 alleluia] Gare£ eu nonnullis codd. r, 072. Germ., teuetsion is aggaei et zachatiae add. cert. codd. r (cfr Exp. ps. CXI, 1 524.) 23 prudentiae Gerz. 26 pronissime] Gerzz., ptonissimi Gare£

PL 800

EXP.IN.PS. 35

CX, 1-2

IOIS

gestae. Tertio redemptos asserit Christianos, et testamentum nouum aeterna gratia consecratum. Ista uero residuas sex litteras recipiens, totum alphabetum decora perfectione compleuit. :

Expositio psalmi.. ALEPH, 40

45

BETH.

Confitebor

iibi,

Domine,

$n

toto

corde meo, in comsilio iustorum et congregatione. Confitebor (sicut saepe diximus) aequiuocum nomen est, sed pro locorum diuersitate suscipitur. Confitentur enim et p. 381 qui peccata deplorant, item et qui Domino gratias referunt confitentur ; sed illud in lacrimis, istud in gaudio est ; illud in afflictione, istud in sancta mentis alacritate noscitur constitu-

tum. Vnde hic profusa laetitia exsultat populus fidelis, quamdam imaginem futuri saeculi designans, ubi uoces istae continuae sunt et laudes Domini deuota mente concelebrant. Nam ut sinceritatem suae intentionis ostendat, laudaturum se

5o

5I

6o

dicit eum toto cordis affectu, ut nihil cogitatio aduersa subripiat, nec splendidam lucidamque mentem diabolica uideantur fuscare praestigia. Sequitur ó* comsilio $ustorum et congregatione. S1 consilium iustorum et congregationem hic uelis exquirere, omnino uidetur difficile ut in hoc saeculo electos omnes inuenias, ubi Ecclesia permixtione bonorum malorumque completa est. Sed qui hic £o£o corde confiteniur, iam uidentur 2» illa congregatione iustorum psallere, quam de cunctis gentibus in futurum manifestum est Dominum congregare. Et uideamus quid nobis ista uerba denuntient.

Consilium

iustorum

est, quando beati cum Do-

mino resurrectionis tempore iudicabunt, sicut in primo psalmo dictum est : Ideo non resurgunt impii in qudicio, neque beccatores in consilio iustorum. Hoc enim in euangelio apostolis et sanctis suis specialiter Dominus compromisit, dicens : Sede65 bitis super duodecim

sedes, vudicantes

duodecim

iribus Israel.

Congregatio uero significat totius Ecclesiae beatam coronam, de diuersis mundi partibus adunatam. 2. GiIMEL, DaArLEeTH. Magna opera Domini ; exquaisita in ommes uoluniates eius. Hinc iam enumerationes

79 sincerissimae

confessionis ingreditur, magnam

immensitatem

bonitatis ostendit. Quid enim magnificentius quam de impio facere iustum, de hoste filium, de captiuo liberum ? Vt in eis compleatur quod apostolus dicit : Vbi autem abundawit peccaEx quisita, id. est singularis, tum, superabundawit et gratia.

62/63 Ps. 1, 5.

64/65 Matth. 19, 28.

73/74 Rom. 5, 20.

48 celebrant] Gerzz., celebrantur Gare£ 39 aleph, beth] Ger. in zarg. (sic semper) 44 et] ozz. Gerz. 42 filio ... libeto Gerzz., corr. a. zz.

IOIÓ 75

8o

EXP.

IN P8.6€X,

255

exacta, cui nihil potest simile reperiri. Permittit enim diabolum saeuire, ut ex illius iniquitate sibi debeat fidelissimos inuenire ; nouoque modo nascitur de afflictione gaudium, de persecutione temporali aeterna securitas. Et ne putares pro parte laudatum, adiecit, in omnes woluntates eius. Quidquid enim facit, eximie atque incomprehensibiliter operatur, sicut in Genesi scriptum est : Fecit Deus omnia ualde bona. Sic illa inuestigabilis, illa inaestimabilis laus sub breuitate conclusa

est: 9. HE, VaAv. Confessio et magnificentia opus eius 85 et iustitia eius manet in saeculum saeculi. Operam illam Domini, quam superius dixit, nunc iterum quemadmodum

90

intellegatur exponit. Gloria enim et decor (sicut pater Hieronymus transtulit) est of4s eius ; quoniam et laudabilia sunt nimis et decora quae facit. Diximus enim confessionem illam hic accipiendam, quae uerbis praeconialibus explicatur. Sequitur e£ iustitia eius manet in saeculum saeculi. Hic

95

éustitiam

Domini,

sententiam

aduertere, quae omnino perpetua est. manet in saeculum saeculi, cum Tte in ignem aeternum, qui paratus est Iterumque iustitia eius manet in quando fideles aduocauerit,

IOO

futuri iudicii debemus

Jwstitia quippe eius peccatoribus dixerit : diabolo et angelis eius. saeculum saeculi,

dicens : Venite, benedicti Patris

mei, percipite regnum quod uobis baratum est ab initio mundi. Sic in utraque parte iustitia Domini perpetua et incommutabilis perseuerat. 4. ZaiN,

"wm

HETH.

misericors

Memoriam

et miserator

fecit mirabilium

Dominus.

suo-

Ad secundum

uenit ingressum, ubi ostendit esca caelesti fidelissimos pastos,

10$

id est aduentu Domini utique Saluatoris. Memoriam ergo fecit mirabilium suorum, quando plurima noua et inusitata monstrauit. Tunc enim omnia Deum regere potuit euidenter aduerti, quando uisae sunt consuetudines rerum Sacris

IIO

IIj

iussionibus immutari. Conuertere enim ueraciter non potest ordines rerum, nisi qui eas et fecisse et administrare cognoscitur. Et ut ostenderet qui fecit memoriam mirabilium suorum, sequitur misericors et miserator Dominus. Misericors naturam eius pietatis ostendit ; miserator, tempus quo aduentu suo misericordiam fecit, et humano generi larga pietate subuenit. 9. TETH,

Ion.

Escam

dedit

timentibus

se ; memor

erit in saeculum testamenti sui. Quod dixit: escam de81 Gen. r1, 51. Matie, p. 164.

87/88 Hieron. Psa//. iuxta Hebraeos, 111, 3 — edid. de Sainte 95 Matth. 25, 41. 97/98 Matth. 25; 34.

*5 reppetire Gerz. 83/8* operam illam ... quam ... intellegatur] Gerzi., opeta illa ... quae ... intellegantur Gare:

PE 801

BOXPOIN

I2O

125

PSSCX,

5—7

IOI7

dit timentibus se, significat utique spiritalem cibum. Quis enim escam communem putet fidelibus ad praemium datam, quae et peccatoribus passim cognoscitur attributa ? Sed ut magis hoc de aduentu Domini Saluatoris debuisses aduertere, sequitur, memor erit in saeculum testamenti sui. Memor erit, humanitatis consuetudine dicitur, quia tunc quis aliquid in mente habuisse putatur, cum promissa compleuerit. In saeculum aeternitatem significat, quia uerba testamenti sui solidissima ueritate custodit. Nam sicut promissus est in

ueteri testamento Dominus Saluator, ita in nouo aduenire dignatus est, in quo esca data est timentibus eum, id est

I30

communicatio corporis et sanguinis sacri, quae est salus gentium et remissio peccatorum. 6. CAPE, LAMED. Virtutem operum suorum annuntiauit populo suo, ut det illis hereditatem gentium. Hic est impleta sententia, quae tribus uersibus continetur. Virtus operum fuit, quam dicit in euangelio : Caeci wident, surdi audiunt, leprosi mundantur, mortui resurgunt ; ei beatus

qui non fuerit scandalizatus in me. Annuntiauit, manifestam fecit, populo suo scilicet christiano, quem redemit sanguine pretioso. Sed hoc illi prophetiae spiritu dicunt, qui ante aduentum Domini in eum sancta fide crediderunt. Dedit autem ets hereditatem gentium, quando Ecclesiam catholicam 140 de cunctis nationibus uiuis lapidibus fabricauit. Ipsa est hereditas quae promissa est Abrahae : Multiplicabo semen tuum sicut stellas caeli et sicut arenam quae est ad oram maris. Aperuit enim causam quare uirtutem operum suorum annuntiauit populo suo ; scilicet ut daret eis hereditatem gen145 ium. lpsa enim intentio fuit miraculorum ut crederent et praemia compromissa credentes acciperent. *. MEM, NvN. Opera manuum eius ueritas et iudicium : fidelia ommia mamdata eius. Pulcherrimis uariisque sententiis in hoc et sequenti uersu laudes Domini 150 describuntur. Quae duodecima est species definitionis, quam Graeci ka érawov, Latini per laudem dicunt. Ofera quippe uirtutis eius est, quando confitentibus parcit et beatos ex impiis facit, deinde cum obstinatis poenas debitas reddit. Quapropter proprie dictum est, of«ws eius ueritas et 4udiVeritas est enim cum fidelibus promissa restituit ; 155 ctum. iudicium, quod impiis comminatur, quoniam qui hic praecepta eius facere neglegunt, ibi uindictam perpetuam. sustinebunt. Sequitur fzdelia ommia mandata eius. Scri155

133/135 Matth. 11, 5-6.

141/142 Gen. 22, 17.

130/131 annuntiauit] Gerzz. (bic e£ J. 135 e? 143/144) e Gare?, (sed /. 143/144 annuntiabit cuz opt. codd. r ef g) 136 suo] Gerz., oz. Gare

PL 802

IOI8

EXP.

IN PS. CX, 7-9

ptum est : Serua mandata et seruabunt te. 160

quoniam nullo mendacio

Fidelia uero sunt,

dicta uariantur ; sed absolute nos

custodiunt, cum ea custodire Domini munere festinamus.

170

8. SAMECH, ArIN. Confirmata in saeculum saeculi, facta in ueritate et aequitate. Humana uerba incassum missa soluuntur ; Domini autem sermo confirmatus permanet in aeternum. Nescit enim titubare quod Veritas loquitur. Sequitur facta in ueritate et aequitate. Mandata illa, quae superius dixit, ut ea crederes certissimis effectibus esse plenissima, facta dixit esse quam dicta. Et ut dignitas eorum amplius appareret, adiecit /» weritate et aequitate. Veritas est, quia dicta complentur ; aequitas est, quia iustitiae pondere proferuntur. Has enim uirtutes manifestum est eius continere mandata. 9. PuE, SADE, Corn. Redemtionem misit bopulo suo

175

180

185

190

;

mandauit

in

aeternum

testamentum

suum.

Sanctum et terribile nomen eius. Hic enthymematicus syllogismus iam nobis frequentatus oboritur ; cuius propositio est : Redemptionem misit bopulo suo, mandauit in aeternum testamentum suum. Sequitur exspectata conclusio : Sanctum est igitur et terribile nomen eius. Audiamus reliqua quae sequuntur. Peruentum est ad ingressum tertium, in quo Dominum Saluatorem pronuntiat esse uenturum, qui timendus, amandus et continua exsultatione laudandus est. Conuenienter autem dicitur: redem$tionem misit, quoniam hoc uidebantur indigere captiui. Sed tale pretium fuit quod non tyrannus sumeret, sed ille qui absoluebatur acciperet. Lucratus est captiuus redemptionem suam et ipse est magis inde ditatus qui tenebatur obnoxius. Sequitur mandawuit in aeternum testamentum suum. Mandare dicimus, absentibus uerba per medias destinare personas. Quod factum constat, quando testamentum

nouum per apostolos

atque euangelistas suos transmisit ad gentes. I» aeternum autem recte dicitur, quia nullum illi aliud successurum signi-

ficatur, sicut in ueteri testamento constat effectum. Hoc est

195

200

enim quod cuncta conclusit, quia plenitudinem suam, quae prius fuerat promissa, restituit. Merito ergo aeternum dicitur, quod nullo alio indigere cognoscitur. Addidit, sanctum et terribile nomen eius. Sanctum pertinet ad incarnationem, sicut ipse dicit : Custodi animam meam, quoniam sancíus sum. Terribile ad omnipotentiam deitatis excelsae, sicut in alio psalmo dicitur : T'u lerribilis es et quis resistet tibi ? 159 Eccli. 15, 16.

198/199 Ps. 85, 2.

163 in casu Gerzz.

183 redemptione Gerzz.

200 Ps. 75, 8.

188 tyrannus non

-— Garef

PL 803

EXP.

IN PS. CX, 9-1o

IOIQ

Quae duo ad illud pertinent, ut amemus aduocatum, iudican-

tem timere debeamus. Haec enim competenter utraque coniuncta sunt, ne nos aut solus amor neglegentes reddat, aut tantum timor desperatos efficiat.

205

10. REs,

mini.

SiN,

Tav.

Intellectus

Initium

bonus

sapientiae

omnibus

timor

facientibus

Do-

eam.

Laudatio eius manet in saeculum saeculi. Pulchre definitum est quid sit 4mor Domini ; scilicet initium sabientiae. Per hunc enim ad Dominum uelut quibusdam ia210

nuis introitur. Nam

si metus eius iudicii nesciatur, conuer-

sionis medicina neglegitur. Timeamus ulciscentem, ut mereamur Redemptoris gratiam reperire. Sequitur émtellectus bonus omnibus facientibus eam. Ne sapientiam putares

215

220

225

230

2

240

humanam, quae incertis casibus nutat et fluctuat, dicit de ista

caelesti sapientia : Intellectus bonus,id est uerus atque salutaris, quem constat in illa non esse, de qua scriptum est: Sapientia huius mundi stultitia est apbud Deum. Iste ergo intellectus qui in timore Domini probatur intentus, utilis atque fructuosus est, quoniam inde nascitur, quod ad perennem gloriam perducere uideatur. Adiecit /audatio eius manet in saeculum saeculi. Ecce intentio psalmi tota declarata est. Populus ille fidelis a diabolica prauitate liberatus, gratias agens Domino, sententiam religiosae mentis expressit ; quod et hic facere debent qui deuoti sunt et in illa caelesti Ierusalem a beatis constat esse peragendum. Laudatio enim eius non clauditur termino, quia nec finem habere potest beneficium. Hic laudatur, quia peccatores liberat ; ibl praedicatur, quia deuotos coronat. Merito ergo ,Alleluia' in titulo psalmus iste cognoscitur suscepisse, qui et a laude Domini fecit initium et in eius laude finitus est.

Conclusio psalmi.

PI

Quam bene fidelissimus populus iste laetatus est! Fuit et nostrum gaudium audire gaudentem. Alacritas enim mentis augetur, quando alterius laetantis prolata uerba suauiter hauriuntur. Sed nec hoc quoque putetur otiosum, quod post centesimum nonum psalmum haec exsultatio fidelium tali numero collocatur. Respice enim dulcedinem securitatemque canentium et inuenies hic imaginem illius praemii contributam, quam operariis in euangelio Dominus pollicetur, quos ad laborem uineae uocationis suae muneribus inuitauit. Ipse est enim denarius qui et mane et sero uenientibus dabitur. Dena-

804

216/217 I Cor. 5, 19.

206 eum ^4ud. Bec. Fise. eum g 235 nonum] ozz. Gerzz.

212 redemptionis eZ.

226 cluditur Gerz.

1020

EXP.

INJXPS.GQXJXoSC0AL

r

rius, quoniam coronalis est ; unus, quia finem penitus non habebit. Addita est huic psalmo et alphabeti decora perfectio, ut gratiae tantae exsultationis litterarum institutio iungeretur.

EXPOSITIO

IN PSALMVM

CXI.

1. Alleluia, conuersionis Aggaei et Zachariae. Cum iam frequenter solum posuerit Alleluia, uideamus adiectio ista nominum quid uelit intellegi. Aggaeus et Zacharias prophetae fuerunt qui post transmigrationem Babyloniae ;sub Dario rege longo post tempore prophetarunt quam ista sunt cantata. Reuersi enim in lerusalem patriam suam, cum reparari templum uiderunt, laudes Domini magna exsultatione profuderunt. Ad quam similitudinem et hic psalmus integerrimi alphabeti litteris, quasi regulis aureis noscitur esse 10 contextus ;quem post absolutionem peccatorum perfectissima debeat Christianus alacritate cantare. Et memento quod institutor fidelium hic quartus est psalmus ; ostendit enim post liberationem delictorum quanta sint bona fidelium et |. 385 quae sit retributio perfidorum. Diuisio psalmi. :5; Per totum psalmum propheta loquitur. Prima admonitione quid faciat beatus uir et quanta bona Domini gratia mereatur, ostendit; continet autem litteras sex. Secunda aduentum

Domini significat Saluatoris, per quem homines ex peccatoribus et impiis in aeternum beati esse promerentur, quae di20 uisio tredecim litteras hebraicas noscitur continere. In tertia parte contraria impiis prouenire testatur ; quae residuas habet litteras tres.

Expositio psalmi. ALEPH, BETH. Beatus uiv qui timet Dominum : in mandatis eius cubiet nimis. Diuersis modis beatus 2; 41Y in medium deducitur, ne dissimulatione aliqua eius appetentia neglegatur. Decet enim animo nos frequenter reuoluere, unde probamur sub aeternitate gaudere. Sed cum beatitudo nulla sit sub timore mundano, qui potius miseros facit, manifestum est tamen nulla aeterna reperiri gaudia, nisi quae Do;»» mini fuerint timore praeparata. Ipso enim compellente, desideramus quod nos beatos possit efficere. Denique sic sequitur /n mandatis eius cupiet nimis ; quod per timorem Domini certum est posse contingere, quando Dominum dili243 gratia et tantae exultationes Gerzz. Ps2CXI.2 dum Gergr. 8 prophetarunt] Gerzz., prophetauerunt Garez sunt] Gerzz., sint Garez * uiderent Gerzz. 24 cupit zAzZ. Bec. Fise.

6

EXP.

IN PS. CXI, r4

IO2I

35

gendo metuimus, ne nos a regno suo reddat extraneos. Bea(us ergo qui timet Dominum et cetera, species duodecimae definitionis quae graece dicitur xac ézowov, latine per laudem.

40

generatio rectorum benedicetur. Iam illius beati quem superius dixit, praemia describuntur. Sed cum ipse praedicit humiles sibi esse gratissimos, ita ut iusti eius pauperes dicantur, quaeramus in qua terra ?o£entes dicantur effici, qui hic probantur esse derisui. In illa scilicet qua cum Domino regna-

2. GIMEL, DargTH.

Potems

in terra

erit semen

eius ;

turi sunt sancti, ubi non diuitiae humanae, nec honores tem45

porales faciunt potentes, sed contemplatio Domini et sine fine laudatio. Ipsa reuera est potentia cui non succedit infirmitas;

sed quod esse meruerit,

aeterna

felicitate custodit.

Semen opera significat bonarum rerum, quae in hoc saeculo uelut semina iaciuntur, ut fructus futurae messis adolescat. Generatio autem rectorum bene dicitur, non ista carnis, 56

sed illa quae imitatione iustorum per similitudines operum noscitur esse propagata. Vnde et diabolus peccatores filios habere memoratur, quibus dictum est : Vos a atre diabolo estis. 9. HE,

55

60

Vav.

Gloria

et

diuitiae

in

domo

eius,

et

iusiilia eius manet in saeculum saeculi. Adhuc in bonis beati praemissa descriptio perseuerat. Beati domus est mentis secretum, ubi diuitias sanctas et gloriam perpetuam reponit quisquis Domini praecepta compleuerit. Sed illa glorza non habet finem ; illae duitiae non maligna subreptione dispereunt, sed de Domini mandatis ueniunt ; unde ' quidquid acquiritur, perenni integritate seruatur. Denique sic sequitur e£ iustilia eius manet in saeculum saeculh. Iustitia quidem hominis dicitur, sed quae, Deo largiente, praestatur. Nam cum sit nomen generale, aduertitur tamen propria, cum diuina dispensatione ad unumquemque hominem res concessa peruenerit. Et ne aliquis se temporaliter existimaret fieri beatum, addidit manet in saeculum saeculi. Hactenus beati illius bona narrata sunt ; nunc unde fieri possit beatus edicitur, ne tantum desiderium mouisse,

70

non etiam et causam docuisse uideatur. 4. ZaiN, HETH. Exoríum est in tenebris lumen vectis corde ; misericors et miserator et iustus Dominus. Venit ad admonitionem secundam, in qua Domini primus significatur aduentus, qui confitentes beatos fecit et superbos pro sua iniquitate damnauit. Sed iste aduentus Do-

Ps. CXI, 52 Ioh. 8, 44.

38 benedicitur Gerzz. 89 praedicet Gerzz. pleberit Gerzz., corr. a. zz., impleuerit Gare£

49 bene] ozz. Gerzz. 5? com69 uideatur] Gerzz., uidetetut Gare

PI 805

1022 75

EXP.

IN BS. CXIJ4-6

mini mirabili proprietate describitur. Venit enim lux quae superat omnem lucem ; et ut gratior esset, adiecit i» tenebris, non istas quas solis facit absentia; sed quae peccatorum magis praesentia tenebrescunt. Intus sunt enim in corde istae tenebrae, ubi sol mundanus

non possit accedere, quas

illud lumen expellit, quod mortem uicit et delicta contriuit. Sed cum rectis corde dicitur, peruersi ab isto lumine separantur. Sequitur misericors et miserator et iustus Dominus. Pauca sunt quidem uerba, sed omnium creaturarum rationabilium actus amplexantia. Nam qui confitentur, habent 85 misericordem, qui contemnunt iustum sine dubio sustinebunt. 9. TETH, Ion. Jucundus homo qui miseretur et commodat ; disponit sermones suos in iudicio. Iucundum dicit non tam hominibus acceptum quam Deo gratum. Qui miseretur, id est, qui egentibus donat. Commodat 9o uero, qui recepturus aliquid in hoc mundo sperantibus in necessitate mutuatur, sicut dicit in euangelio : Omni petenti te da, et uolenti mutuari abs te, ne brohibeas eum, quia et haec non minima merces est ad praesens eruere periclitantem, et fideliter recipere solam praestitae pecuniae quantitatem. Potest 95 autem intellegi, ut hoc quod miseretur, id est quod paupe$o

ribus donat,

IOO

105

IIO

commodare

uideatur, quando dat homo tem-

poralia, recepturus aeterna. Sed licet utraque ad manuales uideantur operas pertinere, tamen non solum de pecunia miserendum dicit pauperi, aut sperantibus commodandum, sed de omni beneficio quo indigere cognoscitur destitutus. Vnde impigre debemus facere omne quod potest alteri subuenire.Sequitur disponit sermones suos in iudicio. Dispositio sermonum ordinem significat imperturbatum atque tranquillum, qui probabili ratione narratur. Venienti quippe patrifamilias dicendum est : Domine, quinque talenta dedisti mihi, ecce quinque alia superlucratus sum. Ypse ergo di sponii in ?udicio sermones suos, qui se Domini dona geminasse probauerit ; non ut ille qui suffossum talentum cautela sterili et noxia parcitate seruauit. Quod potest etiam et ad illum pertinere qui diuinas scripturas munere Domini perscrutatus, aut

infructuosa taciturnitate retinet, aut pia uoluntate disseminat.

6. CAPH,

uebitur,

LAMED.

in memoria

91/92 Matth. 5, 42.

Quia

in saeculum

aeterna

nom

commo-

erit iustus. Reddidit cau-

105/106 Matth. 25, 20.

85 misericordiam 4z4. Ber, Fic. 87 disponit] *Gerz. cwz r (H?K gays disponet Gare/ (sed 7. 106 disponit) euzz cezz. codd. r et £ 93 eruere] seruare ez. 98/99 miseran

dum Gerzz. 101 impigre] Gerzz., impigri Gare: 102 disponet Ger, corr. a. zm. 106 alia quinque — Gare; 109/111 illos ... disseminant Ger. (sed setinet)

112 aeternum rz

113 reddedit Gerzz. corr., teddit Gare;

PL 806

EXP. 115

I20

125

IN PS. CXI, 6-9

1023

sam quare uir iustus disponat sermones suos in iudicio ; scili-

cet quia i& saeculum non commowebitur, id est, a gloria Domini nullatenus separabitur. Sequitur /n memoria aeterna erit iustus. In memoria utique aeterna erit iustus, quia uocatur ad praemium. Impiis enim dicitur : Non noui 40s. Quapropter sicut illi qui deputantur ad poenam de mente 584 perhibentur excedere, ita isti propter beatitudinem percipien-

dam 2» memoria dicuntur Domini permanere. 7. MEM, NvN. Ab auditu malo non timebit; paratwm est cor eius sperare in Domino. Illum auditum malum, dicit, quem audituri sunt impii : Ite n ignem aeternum et reliqua. Malus enim illis uidetur qui iusta seueritate plectendi sunt, quia fas dici non est, nisi iustum Domini semper esse iudicium. Et ne solum beatos putares poenas noxias non timere, sequitur : faratum est cor eius sperare in Domino, ut promissa ipsius percipiant, qui saeculi illecebras

I30 eius iuuamine

calcauerunt ; quibus ipse dicturus est : Venite,

benedicti Patris met, percipite regnum quod uobis paratum est ab origine mundi. Cor autem positum est pro rectae mentis affectu, quod sine aliqua cunctatione promissa nouit expetere. 8. SAMECH, AIN. Confirmatum est cov eius ; non I355 commowebitur donec uideat inimicos suos. Quia $aratwm [fuerat cor beati sperare in Domino, consequenter adiunctum est, confirmatum est cor eius. Omnia enim caduca contemnit, qui illa fuerit delectatione completus. Confirmatur ergo cor iusti, cum nulla saeculi feli140 citate molescit; et peccatorum hic respiciens potentiam, exspectat potius eorum ruinam. In hoc enim mundo Znimicos patitur potentes «dere, ut ibi eos possit humiliatos aspicere. Sed cum hic «zdeamus $nimicos nostros esse carnales, qui nobiscum aliqua aduersitate confligunt, spiritales uult 145 intellegi nequitias, quas hic penitus non uidemus, sed in illa nos certum est iudicatione cognoscere. Et cum dicit : donec

150

uideat

inimicos

suos, suabaudiendum est : humiliatos

atque contritos. O dispositio sancta Creatoris, qui tunc eos fractos facit uideri, cum possint esse derisui, non timori ! 9, PHE, SADE, Corn. Dishpersit, dedit bauperibus : 2ustitia

eius manet

in saeculum

saeculi

; cornu

eius

exaltabitur in gloria. Haec sententia ad illud praeceptum dominicum pertinet : Sz wis esse perfectus, uende omnia tua ; et da pbawperibus ; ei ueni, sequere me. Ipsa est dispersio quae 118/119 Luc. 15, 25. 154 Matth. 19, 21.

124/125 Matth. 25, 41.

130/132 Matth. 25, 34.

116 separatur Gerzz. 128 est] Gerzz., ozz. Garet 148 dispensatio ed. Ger. 149 fractos] ozz. Gerz., fort. recte 154 pr. et] Gerz. s. /.

153/

eas

IPIS 807

1024 155

160

EXP.

INPS

UCXAI,.0-10

feliciter congregat ; ipsa erogatio quae caelorum regna mercatur. Haec qui fecerit iustitiam operatur, quia Domini praecepta compleuit ; et in hoc ille semper manet, quoniam abillo auctore aeterna recipit dona, qui condidit saecula. Sequitur cornu eius exaltabitur in.gloria. Cornu pro potestate poni saepe iam dictum est, sicut Daniel propheta testatur, dicens : Quatuor autem cornua, quatuor regna sunt. Quam necesse

est illis ibi dare, qui hic uidebantur pia humilitate prostrati ! Hactenus de beatorum bonis locutus est : nunc psalmum de impiorum afflictione concludit. 10. REs,

StiN, Tav.

Peccator

uidebit

et irascitur

;

dentibus suis fremit et tabescit ; desiderium peccatorum peribit. Postquam beati definitionem dixit et praemia, in tertia parte peccatorum notauit inuidiam. Quae figura dicitur paradigma, 170

quoties beatorum

hortamur bonis, malo-

rum autem deterremur exemplis. Hoc enim schema in his psalmis omnibus inuenitur, qui loquuntur de institutione beatorum ; quamuis et alibi interdum reperiatur aptatum ; sicut et in primo psalmo constat effectum. Irascitur,

dixit, scili-

cet sibi, qui noluerunt a prauitate suspendi. Videbant enim 175 se praesumpsisse quondam de gloria caduca, de potestate fugitiua, et alios beatitudinem accipere, quae nescit aliquando desinere ; ira iusta, indignatio uera, sed non proficua temporibus ultionis. Potuerant enim ibi non indignari, si hic suis uitiis redderentur infensi. Sequitur dentibus suis fremit et 180 tabescit. Peccator et inuidus in sua fluctuans malignitate describitur, iracundiae quidem suae retinens malum, sed nulli ultra nociturus. Hic enim impie commouebatur, ut alterum laederet : ibi iuste sibi irascitur, quoniam pro sua malignitate punitur. Sic et Isaias ait : Non est fax àmpiis, dicit Dominus.

185

190

Nam fremitus eius hoc agit ut tabescat ; impetus ut defi-

ciat ; se iam dentibus suis mordet, se proprio dolore castigat, exigens a se cruciatus quos hic sustinere cogebat innoxios. Adiecit desiderium peccatorum peribit ; scilicet quia sicut illic uota beatorum in regno Domini plantata florebunt, ita peccatorum desideria succisa marcescunt. Conclusio psalmi. Quam pulchre alphabeto descendente beatus iste descriptus est, ut simul facta eius narrarentur et praemia ! Quis se uidere 161 Dan. 7, 17.

184 Is. 57, 21.

157 illi Gerzz. 162 date] Gerzz., dati Gare 165/166 e7 izfra : itascitut ... fremit ... tabescit] Gerzz. cuz r (M [H .$]), irascetut ... fremet ... tabescet Garet eum cett. codd. r ef g 174 uident eZ. 185 aget Ger. 190 matcescunt] Gerzz., matcescent Gare

192 uidire Gerzz., zzz. in uiditi

PE 808

EXP. IN PS. CXI, ro-CXII, 2

. ro25

non credat quae sancta ueritas pollicetur ? Sed ipse nos faciat accipere, quod iam concessit audire. Hoc enim alphabetum, 195 quo carmen istud impletum est, ad perfectionem sapientiae pertinere non dubium est, per quod et diuinarum rerum intellectus agnoscitur et imperitiae culpa declinatur. Sic constat psalmos diuersa suauitate uariatos, ut humana imbecilli-

tas discendi non possit sustinere fastidia. EXPOSITIO

IN PSALMVM

CXII.

Alleluia.

Ecce uerba tituli sui subsequens psalmus exponit, nam cum sit A//elu:a,; laudate Dominum, ita et ipse fecit initium magister uerus, doctor egregius, cuius nescit sermo fallere, quia ; de ueritatis fonte constat emanare. Quid enim dici potest ceruum ubi rerum praeceptor, proprius probatur expositor :

Diuisio psalmi. Propheta Dauid psalmi textum sub breuitate rens, prima parte commonet

deuotos,

transcur-

ut laudes Domino

1iu-

ro giter exsoluant et in toto orbe praedicare non desinant. Secunda parte ipse facit quod alios monet, ut magister uerus nen tam uerbo, quam docere uideatur exemplo. Expositio psalmi. 1. Laudate, pueri, Dominum ; laudate nomen Domini. Constat hoc nomen simplicibus et purissimis dari, 1; quando et ipse Dominus puer uocatur, sicut est illud : Pwer naius est nobis. Istam siquidem aetatem pro innocentia sua a pu 385 Domino constat electam ; dicit enim discipulis suis : S?»ite ad me paruulos uenire, talium est enim regnum caelorum. Merito ergo hos propheta commonet laudes Domino debere cantare, 20 qui corde puro ad eas uidentur accedere. Non enim hic aetas est electa, sed puritas. Respice quoque in hac repetitione quamdam esse distantiam. Dominum laudat, qui se probabili actione commendat

: 2omen

Domini

idem

laudat,

qui uirtutes eius sancta praedicatione concelebrat. 2;

9. Sát nomen

Domini

benedictum,

ex

hoc

nunc

et

usque in saeculum. Ne forte sibi momentaneam laudem pueri crederent imperatam, dicit et modo in hoc saeculo praePs. CXII, 15/16 Is. 9, 6.

17/18 Matth. 19, 14.

198 psalmus ... uatiatus Gerzz. 11 uetos Gerzz., corr. a. 9 deuotus Gerz. Ps. CXII, 6/7 expositur Gerzz. 17/18 paruulos uenire ad me — Gare 7. 27 ctederint Gerz. 25

C 2. (xcvi)

1026

EXP.

IN.|PS. CXII: 2-6

dicandum et in illa quoque aeternitate laudandum. Sed ne uel . hoc localiter possit intellegi, subter dicit quemadmodum ubi30 que laudetur. 9. A solis ortu usque ad occasum, laudate nomen Domini. Hic uniuersalem designat Ecclesiam, ut per totum mundum, cuius fabricator est Christus, eius praeconia debeant non taceri. Iusta commonitio est Domini, salutaris iniunctio ; 3 SCHE

A

ut Creatorem suum creatura cognoscat, eumque magnificare debeat, quatenus eius laudibus semper accrescat. Hoc schema dicitur periphrasis, latine per circuitum. In aliis quippe locis, per orbem, in aliis ex quatuor cardinibus, hic autem per solis cursum, quasi per quamdam lineam declaratus est mundus. 4. Excelsus super omnes gentes Dominus et super caelos gloria eius. Per has duas partes, uniuersas uult intellegi creaturas. Geníes, terrena cuncta suscipiamus. Caelos,

aduertamus

uniuersa

caelestia,

quoniam

supra

omnia probatur excelsus, cui ipsi quoque caeli subiecti sunt, 45 sicut in alio psalmo legitur : Exaltare super caelos, Deus et super omnem lerram gloria tua. Siue gentes, carnales homines; caelos uero spiritales debemus accipere, ut supra omnes creaturas Altissimus sentiatur, qui cunctarum rerum conditor esse dignoscitur. 5o 9. Quis sicut Dominus Deus noster, qui in altis habitat ? Venit ad secundam partem, in qua iam ipse laudes dominicas ex factis eius laetus exsoluit. Dum q«is dicitur, nemo alius significatur qui tantum propria potentiae suae maiestate glorietur. Qwi 2m altis habitat, id est, in ó A excelsis creaturis suis, quas ipse magnas facit, cum in eis habitare dignatur ; ut sunt angeli boni, sancti eius et reliquae potestates, quae praesentiae ipsius dignitate grandescunt. Sed ne putares istam amplitudinem humilia uelle despicere, uide quid sequitur. 6o 6. Et humilia respicit in caelo et in terra. Exponitur quod superius dictum est, qui im altis habitat. Ipse enim Aumilia respicit, ut fiant eius dono semper altissima. Illi enim supra piam humilitatem sedes est; ipsam uisitat quae nihil in se sperans, sed de sola Domini largitate praesu65 mit. Sed istam humilitatem in qualitate mentis accipe, non in positione terrarum. Sequitur enim 2» caelo et in terra. Quae est 2n caelo humilitas, nisi illa scilicet in qua humilitate sua sancti angeli placuerunt ? Virtutes omnes caelorum ipsa laude praecelsae sunt; et quidquid fideliter humile 45/46 Ps. 107, 6. 34 communitio Gerzz. 43 e£ 4* supra] Gerzz., super Gare£ (ubaudiendum : esse), quam praem. Garet

53 qui] Gerzz.

PL 809

EXP.

IN PS. CXII, 6-9.

.:

1027

7e fuerit, ibi Dei sedes et aeterna potentia reperitur. Im ferra enim quod dicit, significat sanctos uiros, de quibus scriptum est: Super quem. requiescit Spiritus meus, nisi super humilem, et quietum et trementem uerba mea ? Sic in. caelo 7

A

8o

et in terra

humilitas Deo placita reperitur, sicut superbia probatur exosa, per quam diabolus cecidit, per quam homines in tartari penetrale merguntur. Erubescant elati et seipsos accepta ratione conuincant. Vbi credant locum habere superbiam, cum caelum et terram ab humilitate uideant occupata ? 7. Suscitans a ierra inopem et de stercore erigens pauperem. Hoc beneficium non sibi soli inopes uindicent et

PE

egentes ; nam

810

de

stercore

et paupertate erigitur, quisquis

de hac labe corporis per Dei gratiam subleuatur. Rex denique ipse mundanus inops est munerum Dei et in stercore uoluitur, cui carnis uitia dominantur. Eleuat ergo ab istis Dominus 8 IS quoslibet ordines, quaslibet aetates, cum misericordiae suae dona largitur. 8. Vt collocet eum cum brincibibus, cum brincipibus bopuli sui. Declarat ad quid pauperis et inopis peruenire possit erectio, scilicet 4£ collocetur cum $rincipibus 9o populi sui. Principes enim fojwli sunt patriarchae, prophetae, apostoli et quicumque Deo probabili conuersatione placuerunt. Sed hic principatum, non honorem credas qui hominum suffragio conquiritur, sed illum qui Domino largiente praestatur, qui humilitate altus est, qui fide certus, qui men9 A tis robore solidatus. Nam quod addidit populi sui, significat , Ecclesiam catholicam, quae toto orbe diffusa est. 9. Qui habitare facit sterilem in domo, matrem filiorum laetantem. Hic facta est conclusio superiorum sensuum et descendentium pulchritudo uerborum. Nam quod IO! o dixit: Suscitans a terra inopem et de stercore erigens pauperem ut collocet. eum cum $rincipibus, cum principibus bopuli sut, exponit ubi hoc fieri possit ; scilicet in Ecclesia, quae ante aduentum Sponsi sui s£evzlis fuerat ; sed facta est mater laeta filzorum, quando praediIO vA cationibus apostolorum ex aqua et Spiritu sancto copiosos filios in toto orbe procreauit. Quondam

II o

fusca, nunc

pulchra ;

quae per aquam fecundissimam parit et uirginitatem suam gloriosa integritate custodit. Ipsa fuit igitur szerzlis, quam Dominus 2 domo sua habitare [facet laetantem, de partu scilicet et numerositate sanctorum.

22/73 Is. 66, 2.

72 requiescit] Gerzz. ed., tequiescet Garez

46 seipsi Gerzz.

90 sui] ozz. Gerzz.

1028

EXP.

IN: PS. CXII, 9-CXIIT,

r

Conclusio psalmi. Vehementer admiror quoties istum numerum reperio ingentium sacramentorum honore plenissimum. Ipse enim calculus apostolos complectitur ; ipse israeliticum populum diuisit in tribubus, futuram illam, sicut pater Hieronymus

beatitudinem

duodenaria

quantitate

ait,

TI I

significans

distingui.

22 o

prophetae, tertium martyres, quartum infantes post baptismum rapti, quintum uirgines, sextum recte paenitentes ; ut sic usque ad duodecim partes per diuersas meritorum distantias gradiatur. Hoc tangere uidetur apostolus cum dicit : A/ia

Verbi gratia, ut primum locum habeant apostoli, secundum

claritas solis, alia claritas lunae, alia claritas stellarum ; et ali-

bi : Stella a stella differt in claritate : sic evit et vesurrectio mortuoYum. Quapropter iste psalmus post centesimum duodenario p. 386 numero 12 A

constitutus,

futurae

nobis

beatitudinis

imaginem

compromittit, quando ad illam aeternae laetitiae similitudinem iugiter Dominum a pueris praecipit esse laudandum. EXPOSITIO

IN PSALMVM

CXIII.

Alleluia. Cum iam multi psalmorum praecesserint et alii quoque secuturi sint qui Alleluia praenotantur, non incassum tot psalmi tali capite uidentur ornari. Nam sicut in melodia hoc comnomen diuersos tonos recipit, ita et multiplices cau-- positum sas ad uim suae praedicationis assumit. Non enim uno modo dicitur : Laudate Dominum ; sed, sicut ex diuersis actibus laus

Io

15

ista colligitur, ita et Alleluia uariis negotiis et competentibus narrationibus applicatur. Est enim intentio psalmi istius, ut ab initio hebraici populi per magna miracula plenitudinem legis (qui est Dominus Christus) mundo praestitam nuntiaret, per quas similitudines rerum et hodie unumquemque liberari approbat Christianum. Diuisio psalmi. Per totum psalmum propheta loquitur. Primo modo commemorat quae miracula Dominus Hebraeis praestiterit, et populo christiano. Secundo sub interrogatione dicit cur fugerit mare, quare cursum suum Iordanis abstinuit : responsio114/113 cfr Hieronym. /s Execb. 31 — 122/123 I Cor. 15, 41-42.

PL 25, 301.

120/121 I Cor. 15, 4x.

120 gaudeatur Gerzz. 122 ab Gerz;. 124 numetum Gerzz. Ps. CXIII, 3 sunt Gerzz. praenotentur Gerz. $8 collegitur Gerzz. christus dominus — Gare 12 similitudinem Gerz. 17 retinuit eZ.

11

zt 811

EXP.

IN PS. CXIII, 1-3

I029

nem gratissimam iungens, a facie Domini terram fuisse com20

25

30

motam. Tertio simulacra gentium inutilia demonstrat adoratoribus suis; et religio Domini quam sit utilis et saluberrima propriis cultoribus consequenter exponit.

, Expositio psalmi... 1. In exitu Israel ex Aegypto, domus Iacob de populo barbaro. Hic exitum ilum debemus accipere, quando nos a peccatorum uinculis contingit exire. Tunc enim ab Aegyptiorum, id est a daemonum turba liberamur, quando barbaricae seueritatis illius iura non patimur; et uere reddimur Israelitae, cum pompae mundi huius a nostra coeperint mente discedere. Barbarws autem a barba et rure dictus est,

quod numquam in urbe uixerit, sed semper ut fera in agris habitasse noscatur. Domos uero Iacob ueraciter efficimur, quando christiani dogmatis praecepta seruamus. 2, Facta est Iudaea sanctificatio eius, Israel po-

testas 35

40

4. I

eius ; Israel

regnauit 4n

ea. Tria ista commata

uersus huius diuisa expositione noscamus. I1«dam diximus non solum ad Hebraeorum pertinere nationem, sed ad omnes fideles posse respicere. Verus enim Iudas Saluator est Dominus, in quo regnum et potestas Israelitarum, id est uidentium Deum noscitur esse perpetua ; ita qui eum circumcisio corde sequuntur, ludaei ueraciter nuncupantur. Poíestas autem eius Israel dicta est, quoniam in ipso magna miracula propriae uirtutis ostendit. Nam ubi ille non habet potestatem, qui omnia facit quae uult in caelo et in terra? Sequitur: Israel regnauit in ea ; scilicet quoniam uir uidens Deum in beata illa congregatione regza411, ubi sancti sunt omnimodis congregandi. 9. Mave

vidit

et fugit; Iordanis

conuersus

est ve-

trorsum. Videns propheta ingentium miraculorum se mole superari, uitiorum omnium causas duabus allusionibus plenissima breuitate conclusit. M are, frequenter diximus peccato$0

55

res istius saeculi debere suscipi, qui more

undarum

tumidis

cogitationibus fluctuant ; Jordanem uero pro quolibet flumine debemus accipere, qui uariis desideriis homines rapiunt et in mare illud magnum nefanda praecipitatione deducunt. Ista enim duo quae genus humanum diuersa delectatione rapiebant, aduentu Domini respecto, a suis consuetudinibus retrorsum praecipitata redierunt. Et licet haec historia referatur

20 regio Gerzz. corr. utilis] uitalis Gerzz., rec£e ? cfr 7. 823 sqq. ; Exp. ps. CXV, 1.89 22 ex] Gergz. ed. eum r (praeter T* D), de Garet eum g 26 ueritatis Gerzz., Off. . 77. 28 rude Gerzz. 29 uixetint Gerzz. 33 e/ 43/44 regnauit] Gerzz. cum r, teguabit Gare£ cuz r (M), oz.-g —— 84 iudam] Gerzz. ed. (cfr /. 36), iudaeam Garet 40/41 proptiae] alleluia*e adZ. Gerzz. 42 quae uult facit — Gare

PL 812

1030

EXP.

IN PS. CXIII, 3-6

in ueteri testamento, aliis tamen hic uerbis et similitudinibus 6o

indicatur ; ut euidenter aduerteremus antiqua illa facta spiritali intellegentia salutis nostrae indicia nuntiasse. 4. Montes exsultauerunt ut arietes et colles uelut agni owiwm. Paulatim euidentius descendit ad tempora christiana. Montes apostolos et euangelistas, uel omnes uerbi

praedicatores accipi posse manifestum est, qui et supernam lucem a terris ceteris primitus acceperunt. Et merito montes 6 ^ appellati sunt, propter sanctitatis amplissimum cacumen et fidei solidissimam firmitatem. Isti enim exsultauerunt in operibus suis £amqwam arietes, qui fidelissimum gregem ad caulas Domini diuino iuuamine perducebant. Colles autem mediocritatem significant late credentium, quorum 7o pectora fidei semina efficaciter acceperunt. Colles enim dicti sunt a colendo. Ista enim spiritaliter aduertere nos debere ratio ipsa compellit quando ad litteram omnimodis probantur absurda. Et ideo respice qua suauitate priores similitudines ad hanc intellegentiam uidentur esse perductae, ut sibi omnia 7 I» pulcherrima collatione respondeant. 9. Quid est, mare, quod fugisii ; et tu, Iordanis, SCHE

Quare

conuersus

es

retrorsum

? Secundum

ingre-

ditur modum, in quo decora interrogatio praemittitur, ut dulcissima responsio subsequatur. Quae figura dicitur peusis et 8 o apocrisis, latine percunctatio atque responsio. Requiritur enim 7a7e, discutitur fluuius cur suas consuetudines perdiderunt; ut ipsa gressus defixerint, quae pridem inuoluta omnia rapiebant. Et bene additum est retrorsum, quoniam uniuersae correctiones tunc nobis proueniunt, quando Domini 8 A beneficio nostra se instituta conuertunt. Nam quod paene ipsa repetiit quae superius dixit : Quid est, mare, quod fugisii ; et tu, Iordanis, quare conuersus es retvorsm ? alia figura est, epanodos, id est repetitio rerum quae iunctim dictae sunt. 5o

6. Montes, quare exsultastis ut arietes ; et, colles, uelut agn? ouium ? Priorum uersuum ordinem custodiuit ; sic enim sub alio modo et hic sunt positi, sicut in prima

diuisione uidentur esse narrati. Interrogat enim saeculum per mare uel fluuium, quid fuerit quod eius ligamenta soluta sint. 9 A Et quoniam erat una responsio secutura et illos quoque interrogat qui exsultasse praecipue uidebantur. Vnus enim Auctor et illa fecit obstupescere et haec praestitit fixa prosperitate gaudere. Ps. CXII, 70/71 cfr Varro de Ling. lat. p. 12, 21. 16 ef 86 est] Ger. cum r (praeter M), tibi add. Gare cum g

85 instituti Gerzz.

86 repetit Gerzz.

88 epanodus Gerz;.

$0 requiretur Gerzz.

$89 dicta Gerzz.

EXP.

IN PS. CXIII, 7-ro

IO3I

7. A facie Domini commota est terra, a facie Dei A. 587 100 Jacob. Secuta est competens quae parabatur utriusque responsio. Audite, conuersi ;audite, fidelissimi Christiani, com-

motionem istam, id est permutationem, quae humanae terrae feliciter euenit, non factam tremore montium, sed prospera conuersione populorum. Nam si quaerds quid sit Dominus, :0; audi, Deus Iacob. Ipso enim misericorditer apparente ab eius facie, id est praesentia salutariter ferra

commota

est,

quae mortis stupore pigra riguerat; quae tamen sic a sua superstitione commota esi, ut in cultura Domini aeterno fixa robore permaneret. 10. 8, Qui conuertit belram in stagna aquarum et rupes in fontes aquarum. Petram (ut arbitror) Iudaeorum duritiam debemus aduertere, quam £^ sacri baptismatis stagna conuertit, cum eos ad religionem fecit uenire tranquillam. Quam similitudinem Dominus in euangelio dicit : i15 Potens esi Dominus

SCHE

de lapidibus his suscitare filios Abrahae.

Idem v«pes, hoc est arida et dura corda gentilium, diuini eloquii manare fecit fontes irriguos ; ut qui ante sterilibus superstitionibus siccabantur, post auditi fuerint uerbi caelestis praedicationes influere copiosas. Hactenus superiores 120 uersus per figuram parabole noscuntur esse decursi. 9. Non

nobis,

Domine,

non

nobás

; sed nomini

iuo

da gloriam. Super misericordiam iuam et ueritatem iuam. Cum multa beneficia dixerit quae nobis Christus Dominus profutura concessit, nimis uera subsequitur et affe125 ctuosa petitio ; ut propter nomen suum humano generi praestaret utilia, qui probabilia merita in peccatoribus nequaquam poterat inuenire. Nam cum bona largiatur immeritis, ipsius gloriae probatur esse quod concedit. Sequitur sw$er misericordiam iuam et ueritatem tuam. His duabus rebus 130 glor?am Domini postulat debere concedi. M?serécordia est enim, cum miseris ac delinquentibus peccata dimittit ; 4eri-

SCHE

ias, cum beatitudinis futurae promissa restituit ; siue (ut ali uolunt) cum iudicaturus est impios. Vtrasque enim res, siue dum parcit, siue dum iudicat, ad gloriam Domini per155 tinere manifestum est. 10. Nequando dicant gentes : Vbs est Deus eorum ? Subsecuta est causa quare dignetur Dominus deuotis misericordiae suae dona praestare. Quae figura dicitur aetiologia, 115 Matth. 3, 9.

101/102 fidelissimam, chtistiani, commotionem Gerzz. 110 petram] solidam praem. 110/111 in stagnum aquae et rupem r 118 auditi] auidi 7427. Ber. Fisc. 122/123 miseticotrdia tua et ueritate tua ed. ewm g 138 cedit Gerz. 129 pr. tuam] ozz. Gerz..

813

1032 140

145

150

EXP.

IN PS. CXIII,

io-i2

id est causae redditio. Nefandam quippe imputationem petit amoueri, quam in isto saeculo patiuntur creberrime Christiani. Nam quoties martyrum corpora diuersis suppliciis affliguntur, ipsa uox est tyrannorum, ipsa gentilium : Vbi est Deus eorum ? Quasi non possit eripere quos ut coronet tormenta patitur sustinere. 1l. Deus

autem

noster

in caelo

sursum

; 4n caelo

et in terra omnia quaecumque uoluit fecit. Contra dementium uerba gentilium, qui dicunt : Vài est Deus iwus ? ueracissima nimis infertur et absoluta sententia. Deum mnosirum omnia facere quae uult àn caelo et ?n terra. Nam cum dicitur, in caelo sursum, supra omnes creaturas potens esse monstratur. Sequitur omnia eum facere quaecumque uel in minimas uel in maximas creaturas suas uoluerit operari, ut eum omnipotentem esse cognoscas,

155

160

dum ubique effectum suae uoluntatis ostendat. 12. Simulacra gentium argentum et aurum, opera manuwm hominum. Venit ad tertium modum, ubi propheta simulacra gentium irridet et Dominum Israel congrua laude concelebrat. Hoc genus causae dicitur demonstratiuum, quod et uituperationem et laudem dignoscitur continere. Nam quinque uersibus uituperat deos paganorum : decem uero Deum laudat excelsum, ut et in ipsa quantitate dictorum, rerum discrepantiam monstraret ambarum. Sed quoniam superius inuisibilem Deum dixerat, quae uult omnia facientem, hic merito irridenda dicit idola, quae ad humanitatis

formam composita, uel ipsis corporeis sensibus probantur extranea. Nam licet inueniantur et aenea et lignea simulacra, utilius tamen illud elegit, quod gentilitas iudicabat reuerentius adorandum; ut erubesceret colere uiliora, quorum et pretiosa probantur irrisa. Sed ne putares haec signa naturae ali170 cuius uiuam habere substantiam, ad uilitatem dicitur exprimendam, deos illos gentilium mortalium manibus fabricatos. Pudor est dicere s?mulacrum ab illo coli, cuius ipse auctor potuit inueniri ; utquid mortali ualeat praestare, qui nisi uoluisset homo, idolum non potuisset existere ? Sic et Ieremias EJ5 talia deliramenta pulchra definitione conclusit, dicens : Nul aliud. erit, nisi id quod uolunt esse aurifices. Quibus etiam Sedulii (ut ita dixerim) poetae ueritatis uersus illi repetendi sunt :

Lignee, ligna rogas, surdis clamare uideris, A mutis responsa petis.

180

175/176 Ier. 1o, 9. P. 55.

179/180 Sedulius Carmen paschale Y, 268/269 — CSEL ro, :

152/153 in minimas uel in maximas creaturas suas] Gerzz., ablatiuo usus est. Garet 165 compositam Gerzz. 166 ligna Gerz. 168 adorandam Gerzz. 179 ligneae Gerz.

PI 814

EXP.

IN PS. CXIII, 12-16

1033

Nam si quaeris scire quid sit ueraciter Deus, audi Isaiam dicentem : Ego Dominus, hoc est meum nomen in aeternum ; gloriam meam alteri non dabo, neque uirtutes meas. sculptilibus. Quae a principio sunt, ecce fiunt, ut noua quae ego annuntiabo el priusquam manifestarem ea audire uos feci. Quoniam ego sum. Ante me enim non fuit alius Deus et bost me non erit. 139. Os. habent et mom loquentur ; oculos habent ei non uidebunt. 14. Aures habent et non audient ; nares habent 190 et non odorabunt. 15. Manus habent et nom alpabunt ; pedes habent et non ambulabunt : non clamabunt in gutture Suo ; neque enim est spiritus in ore ipsorum. Et in his tribus uersibus uerissima descriptione notati sunt, qui 195 falsis numinibus suis membra hominum inaniter assignare uoluerunt. Nam quid, rogo, illi opus fuit os, qui Joqw: non poterat ? Quid ocw/2, qui conspicere non ualebat ? Quid aures, qui non erat auditurus ? Quid ares, qui nullatenus fragrantiam sentiebat ? Nares autem a gnaritate dictae sunt, 200 quod nos faciant odoratus agnoscere. Quid manus, qui res palpabiles ignorabat ? Quid $edes, qui se mouere minime praeualebat ? Et ut talibus rebus augeretur irrisio, addidit ; ut nec ipsis quoque animalibus ratione carentibus debeant comparari, quando 2» gutture suo non habent uel confusum 205 clamorem, quem pecora emittere propriis quibusdam uocibus consuerunt. Sequitur sententia quae cuncta concludat et hominibus et pecoribus ideo illos incomparabiles inueniri, quia non est spaviius im ore ipsorum. Voces enim reddere, siue articulares, siue confusas 210

215

220

animantium esse non

PL 815

dubium

est, in quibus aptissime longa enumeratio facta est, ne cito p. 588 paganorum opprobria finirentur. 16. Somiles 2llis fiant qui faciunt ea et omnes qui confidunt in eis. Audit forsitan paganus et gaudet se suis numinibus comparatum ; sed intellegat quantum tali patrocinio potuit proficere, ut de rationabili homine usque ad insensibilia metalla meruerit peruenire. Intellegat culturam suam in damnationem propriam fuisse conuersam et refugiat illud adorare, unde plectibile iudicium cognoscitur excepisse. Similes quippe ?//is féaní, qui sequi talia decreuerunt. Nec illud omittendum est, quod fabricatores et cultores huius rei una perculsi probantur esse sententia. Similis est enim ini182/185 Is. 42, 8-9. in Eunubum 59].

185/186 Is. 435, 10.

199 cfr Donatus Comment.

181 quod Gerz. 182 nomen meum - Gare flagrantia Gerzz. — 202 praeualebant Ger. corr. fiant] Gerzz., fiunt Gare

195 nominibus Gerzz. — 204 comparare Gerz.

Terenti,

199 ^ 219

1034

225 SCHEB

230

255

IN PS. CXIII, 16-20

quitas alios suis operibus decipere et culturis se pessimis obligare. De his etiam dicit apostolus : Qui commutauerunt uerilatem Dei in mendacium et coluerunt. et. seruierunt. creaturae potius quam Creatori, qui est benedictus in saecula. Hic etiam illa figura conuenire monstratur, quae appellatur sarcasmos, id est aduersarii derisio uiolenta, quae ipsas quoque culpas penetrare dignoscitur. iv. Domus Israel sperauit in Domino : adiutor eorum et jrotector eorum est. Damnatis iniquitatibus perfidorum, ad celebranda praeconia Domini laetus accedit. Domnus Israel Ecclesiam cognoscitur fidelium significare populorum. Ipsa enim sperat n Domino, quae mundana desideria semper abiciens, sola ipsius delectatione perfruitur. Et quid ei proueniat, consequenter exponit : adiutor enim et protector eius efficitur, cui omnia seruire demonstrantur. Adiutor, quia carne laborantes in hoc mundo, in quantum

utile nouit, 240

EXP.

adiuuat;

frotector,

quoniam

animas

nulla sinit diabolica fraude subuerti. 18. Domus Aaron sperauit in Domino

sanctas

: adiutor

eorum et protector eorum est. Quod priore uersu generaliter dixit, hoc nunc de sacerdotibus decora iteratione rete-

xuit, ut excelsus ordo pontificum non in generali commemoratione, sed speciali praeconio laudaretur. 470^» enim in 245 populo Iudaeorum primus sacerdos electus est, cuius commemoratione merito ordo ipse declaratur. 19. Qui timent Dominum sperent in Domino : adiutor eorum et protector eorum est. Exposuit quod superius dixit, Domus Israel, et domus Aavon. Ipsi 250 sunt enim qu? timent Dominum, et sberant in Domi^o. Duo enim ista sunt quae beatos faciunt et felices, quos consequitur quod superius dixit, ut eis et adiutor sit Domi-

nus ez frotector. 20. Dominus memor [uit nostri et benedixit Benedixit domum 255 Israel, benedixit domum

260

265

nos. Aa-

70n. Haec eadem pulchra uarietate congeminat, ut benedictionem Domini praestari talibus inculcata ratione crederemus. Nam cum dicit: memor fuit nostri, gratiam diuinae pietatis ostendit. Ouibus enim meritis debebatur, ut Christus Dominus adueniret, qui et errantes populos doceret et conuersos sua benedictione saluaret ? Benedixit enim domum Israel, de sanctae Mariae uirginitate nascendo. Benedixit quoque domum. Aaron, sacerdotii honore praecinctus, sicut de ipso in alio psalmo dictum est : Tw es sacerdos in aeternum secundum. ordinem Melchisedech. 223/225 Rom. r, 25.

247 sperauerunt ed, cum g

264/265 Ps. 109, 4.

248 exposuit] Gerz., exponit Gare?

PL

816

EXP.

270

SCHE

275

280

285

290

295

300

599

IN PS. CXIII, 21-24

1035

2. Benedixit omnes timentes Dominum, busillos cum maioribus. Post speciales enumerationes ad benedictionem generalitatis ascendit, ubi simul omnes benedicuntur qui seruire Domino pura mente delegerunt. Hoc enim fecit in piscatoribus, hoc fecit in regibus, nec ullum genus hominum ei credens probatur.exceptum, quod sit ab eius muneribus alienum. Quae figura dicitur anacephaleosis, id est recapitulatio, quae fit quando ea quae superius dicta sunt latius, breuiter in memoriam postea reuocantur. 22, Adiciat Dominus super uos, super uos et super filios uestros. Adiciat duplici modo uidetur intellegi : siue benedictionem quam in hoc saeculo sanctis suis Dominus pro parte concedit, siue ad?cia£ numero uestro populos fideles. Quod et nostris temporibus facit et usque ad finem saeculi non desinit operari ; ut de gentibus Ecclesia praedestinata in unum gregem redacta congaudeat, et unius pastoris glorioso regimine perfruatur. 29. Benedict? uos a Domino, qui jecit caelum et terram. Cum superius optauerit propheta ut benedicerentur fideles, iam ipsa praedestinatione confisus benedictos dicit esse iustissimos. Et uide genus benedictionis, Domino posuit, quia ipsa est perfecta beatitudo non sibi quemquam praeparari, sed Domino. Hoc enim uerbo et fidelium corda roborantur et futura beatitudo, unde prouenire possit ostenditur. Qui fecit caelum et terram : siue uerbum significat, cuius operatione omnis creatura perfecta est, siue pusillos et maiores, quos superius dixit, qui eius misericordia ad catholicae religionis gaudia peruenerunt. 24. Caelum cael? Domino ; terram autem dedit filiis hominum. Cum iusti caelum dicantur, Dominus Christus caelum caelorum conuenienter accipitur, sicut sanctus sanctorum, Deus deorum et cetera quae in hunc modum granditer efferuntur. Caelum autem dictum est, quod intra se celet uniuersa. Cum enim caelum datum sit caelorum Domino, sicut in sexagesimo septimo psalmo legitur: Qwi ascendit swber caelos caelorum ab oriente ; terra est hominum filiis attributa, ubi se per gratiam Domini multiplici colluctatione purificent et ad aeternam uitam ex istius mundi agone perueniant. Ded?t autem, ad humanitatem pertinet incarnationis ; nam Verbo quid dari potuit, qui cum Patre et Spiritu sancto semper cuncta possedit et possidet ? 298/299 cfr Varto de Ling. Jat. p. 7, 18.

300/302 Ps. 67, 24.

266 timentes] se 227. r dominus r (praefer A) 273 quae] quod Gerzz. 275 4/1. supet uos] ozz. Gerz. cum pluribus codd. r 295 dum Gerzz. 299 caelorum datum sit — Gare 902 se per] sempet Gerzz. corr. 306 possidit et possidit Gerz..

PL 817

1036

EXP.

IN PS. CXIII, 25-26

25. Non moriui laudabunt te, omnes qui descendunt in infernum. dicit qui perpetuis cruciatibus affligendi 310 non suscipit Dominus, quia beati tantum conia personabunt,

315

320

sicut Salomon

Domine, meque Mortuos hic illos sunt; eorum uoces sunt, qui eius prae-

dicit : A mortuo, quasi ex

eo qui non est, beriit confessio. Et paulo post: Nos autem uiuentes et sani laudamus nomen tuum. Dicendo autem :neque omnes qui descendunt im infernum, ostendit et sanctos ad inferna quidem descendere, sed in Domini exsultatione gaudere. Mori enim iustis et peccatoribus probatur esse commune, sed nimis longa discretione separantur, sicut in octogesimo quinto psalmo dictum est : Ef eripuisti animam meam ex inferno inferiori. 26. Sed nos qui uiuimus, benedicimus Dominum, |. 389 ex hoc nunc et usque in saeculum. Exposita parte damnatorum, aptum fuit ut pulchritudinem psalmi beatorum

bona concluderent. Viuorum enim est Dominus, non mortuo-

325

rum, sicut in euangelio legitur : Non est enim Deus mortuorum, sed. wiuorum. Viuorum autem accipiendum est, non ista uita

uiuentium,

quam

communem

sanctis constat

esse cum

im-

piis ; sed illa de qua in alio psalmo legitur : Placebo Domino in regione uiuorum. Et ne ad terrena bona mens humana descen-

deret, ad illa caelestia congruenter ascendit, quae nec in lau-

359

350

dibus possunt habere terminum, nec in praemiis sustinere probantur occasum. Conclusio psalmi. Luxerunt nobis quasi granati mali minuta pulcherrima, quae historiae corio reuelata dulcissima mella sudauerunt. Quot enim uersus, tot gratiae; quot uerba, tot poma sunt animae. Monemur enim per similitudines ueteris populi, huius mundi quasi aegyptiacam dominationem relinquere ; ut possimus ad terram promissionis baptismatis itinere peruenire. Festinemus intrepidi, aduentu Domini aduersitates nostrae

solutae sunt. Mare fugit, Iordanis retro timore conuersus est,

340 simulacra gentium quasi metalla insensata contempta sunt ; Domini autem nostri gloria ubique colitur, ubique praedica-

tur. Et ideo, iuuante Deo, psalmorum uirtutes studiosissime

perquiramus, quoniam se et fidelibus aperiunt et incredulis semper abscondunt. 311/312 Eccli. 17, 26.

325 Matth. 22, 32.

312/313 Eccli. 17, 27.

327/328 Ps. 114, 9.

318/319 Ps. 85, 15.

324/

*

308 discedunt Gerz., n add. s. /. a. s. 312 periit] Gerzz., petit Gare 314 discendunt Gerz. 320 domino Gerz. cuwz r (M) et &£ 325 ista] in prae. Gerzz. et del. 334 quod ... quod Gerz., corr. a. zz. 339 iordanes Gerz.

EXDPSIN

EXPOSITIO

PS

CXIV;

1

IN PSALMVM

I037

CXIV.

Alleluia.

I

Io

I I

2 Oo

Excitat nos de somno huius saeculi sollemnis ac uera commonitio, et uelut quidam spiritalis gallus ad opera nos cogit uenire fidelium. Audiamus sanctam uocem, pium sequamur imperium et relinquamus impium. Laudatio enim Domini dignitas operum et pretium est laborum, quando nec suauius quidquam potest dici, nec salubrius actitari. Diuisio psalmi. Liberatus propheta de profunda fouea peccatorum, etiam in illa petra misericordiae constitutus, primo membro gratias agit, quoniam se exauditum esse cognoscit et contra omnia pericula mortis efficaciter se Dominum inuocasse testatur. Secundo iterum clamat ad Dominum, ut liberatus perueniat ad illam requiem sempiternam, quam fidelibus promittit Domini munere concedendam.

Expositio psalmi. 1. Dilexi, quoniam exaudiuit Dominus uocem orai1o0nis meae. Amorem Domini hominibus duobus prouenire constat articulis. Est unus quando pro collatis beneficiis et ab infidelibus diligitur atque laudatur, sicut in alio psalmo de peccatore legitur : Confitebitur tibi, cum benefeceris ei. Alter est certissimus atque perfectus, cum deuoti animus nulla accidentium malorum aduersitate deicitur, sed in miseriis suis spe futurorum, in caritate Domini semper accenditur, sicut dicit

2 ^

3o

SCHE

apostulus : Quis nos separabit a caritate Christi ? tribulatio ? an angustia ? am persecutio ? an. fames ? an muditas ? et cetera. Hunc ergo modum propheta subter exponit, quoniam in tribulationibus et angustiis suis d?/ex?t, quando illi tribulationes et dolores praestiterint, ut Dominum inuocare mereretur. Quapropter Dauid non in regni amplitudine laetus exsultat, non de mundi felicitate gratulatur, quam nouerat transituram; sed gaudet orationem suam in angustiis a clementissimo Domino fuisse susceptam, quod prodesse sibi perpetue sentiebat. Et uide quo compendio et causam posuit et rationem causae momentanea celeritate subiunxit. Quod schema dicitur epitrocasmos,

EI

id est dicti rotatio,

quae

breuiter

et succincte

suam

mihi

; et in die-

ea quae sunt dicenda perstringit. 2. Quia

inclinausit

Ps. CXIV, 19 Ps. 48, 19.

Ps. CXIV, 5 imperium] Gerzz. ed., fort. recte

aurem

23/24 Rom. 8, 55.

oz. zAud. Bec. Fisc.

et relinquamus

impium] oz.

Pi 818

1038 bus

EXP. meis

inuocabo

IN PS.CXIV;! eum.

Auris,

2-4 sicut iam dictum est,

appellata est ab auditu, quam merito ad nos 2ncl?nare dicitur Deus, quia ut nos dignetur audire, nulla ad ipsum humana 40

45

$0

merita uidentur attingere. Quod factum in aduentu Domini ueritatis ipsius tradit auctoritas, quando mundi sceleribus miseratus, medicinam beatae incarnationis attribuit. Et quoniam eius circa se uberrimam coeperat sentire pietatem, in diebus suis cum multis tribulationibus angeretur (sicut inferius dicit) 22«ocasse se Dominum profitetur. Nostros enim illos dies dicimus, ubi propria iniquitate peccamus et anxios dolores prauis cogitationibus sustinemus. Mirabilis sententia, beata uicissitudo et fidelem semper beneficia quaerere et clementem Dominum continua benignitate praestare. 9. Circumdederunt me dolores mortis, et pericula inferni inuenerunt me. Causas adhuc reddit aptissimas, cur uir sanctus dilexerit Dominum, non illas in quibus se amari putat humanitas, si inflatis honoribus euehatur, si diuitiarum mole grandescat; sed ideo se dicit diuina gratia uisitatum,

55

6o

quia doloribus et periculis probabatur affectus ; merito, quando ista perducunt ad gloriam, illa praecipitant ad ruinam. Et inspice uerba simplicia magnis sensibus esse farcita. Circumdatum se dicit doloribus ; et ne putares mediocres, addidit mortis. Adiecit etiam inferni pericula, quae constat tormentis omnibus esse grauiora. Sequitur quoque: i4uenerunt me, quasi inopinatum, quasi securum, quasi a Domini defensione sepositum ; ut facile potuerit capi, quem a tanto contigerat munimine segregari. 4. Tribulationem et dolorem inueni et momen

Domini

79

inuocaui.

Audis tribulationem

cognoscit, qui se afflictum, ut conuertatur,

75

et dolorem,

et

fortassis offenderis ; sed quas diuitias gerat intrinsecus thesaurus iste, cognosce. Hae sunt tribulationes quae ad Dominum exclamare fecerunt, hi dolores qui medicinaliter corda punxerunt, ut ad uerum medicum clamaret aegrotus, unde uenire indubitatum constat auxilium. Et inspice quid mutata haec uerba parturiant ? superius ubi captus est, a doloribus inuentum se dicit : hic ubi remedium reperit, inuenisse seipsos dolores asseruit. Ille enim causas calamitatis suae intellegit. Nam

et medicus tunc quaeritur, quando uiscera humana morbus aliquis grauare sentitur. Sequitur e£ nomen Domini in40ca4i, quo praestante et dolor et tribulatio celeriter uinceretur.

37/38 cfr Lactant. de Opificio Dei VIII, 8 — CSEL 27, p. 29, 6; supta Exp. ps. V,

l. 45 ; CI, l. 141.

50 et] oz. r (praeter A H? IN? B) contigerit Garez

X

59/60 constant Gerzz.

62 contigerat] Gerzz.,

PL 819

EXP. 9. O

8o

Domine,

IN PS. CXIV, 5-6

libera

animam

torum

90

profunditate

105

IIO

115

ut a4ima

liberetur,

sicut apostolus

meam,

confitetur eam

eius a pecca-

dicit : Quis

animam

sine Domino

semper esse captiuam. Sequitur misericors Dominus et ?ustus et Deus noster miserebitur. In superiori commate liberari petiit animam suam, hic autem promittit Dominum misericordem et iustum ; ut nec ipse in illa petitione dubitasse uideretur, nec alios faceret anxia uoluntate pendere. Misericors,

IOO

! misericors

me liberabit de corpore mortis huius ? Gratia Dei per. Iesum Chrisium Dominum nostrum. Quae figura dicitur proanaphonesis, latine exclamatio, quoties inter alia quae loquimur, ad Deum subite uerba conuertimus. Quapropter tribulationes nostras et dolores diligentissime diuino munere perscrutemur; latent enim altius et plerumque saeculi delectatione uelatae sopiuntur, quas nisi diuino adiutorio quaeramus, intrinsecus uocem istam salutarem eructare non possumus. Nam cum dicit, libera

95

meam

Dominus et iustus et Deus noster miserebitur. Enumeratis passionibus suis, propheta uenit ad secundum mem-

brum, ubi exclamat ad Dominum, SCHE

1039

quia iliinclinauit

aurem

suam

; iustus,

quoniam corripuit peccatorem ad ueniam requirendam. Miserebitur, cum recipit filium quem flagellat. Vnde cognosce haec tria posita ad fragilitatem humani generis instruendam, quae saeculi delectationibus inhiando, asperos putat dolores qui pro salute animae conferuntur. 6. Custodiens $aruulos Dominus ; humiliatus swm, et liberauit me. In magnam significantiam praeposterauit ordinem, quem superius dixit. Liberari enim primo petiit animam suam et postea misericordem Dominum generaliter esse professus est : nunc autem uniuersaliter paruulorum se dicit esse custodem et postea hwmiliatum et liberatum esse proclamat, ut per hunc ordinem rerum ostenderet quod in euangelio legitur ; quamuis de multis gentibus sit aggregatus, unum gregem Domini et unum illi esse pastorem. Par«uwul? sunt qui sibi certissime uidentur exigui ; sed sola Domini largitate grandescunt. Et uide quale uerbum est positum custodiens, dixit, tamquam pastor eximius, qui gregem suum a rapaci lupi incursione defendit. Sed inspice quod ordinem congruum seruans, prius 5wmzliatwm, postea se dicit esse /Izberatum ; ut uulnera dolere non possint, quae ad sanitatem caelestis Medici munere peruenerunt. 83/85 Rom. 7, 24-25.

80 miseretur 7Az4. Ber. Fse. eum g 83 dicit apostolus — Gare 85/86 prosphonesis Gerzz. 89 uelatae] Gerzz., uelata Garez 90 quas] Gerzz., quae Gare 94 miserebitur] Gerzz., misetetut Garez cu g (cfr 7. 80) 97 liberatione 7AzZ. Bec. Fisc. 105 significantiam] Gerzz. 109 se] pos; postea pomi; Ger. 118 dolores esse 7Azd. Ber. Fisc.

PL 820

I040 I20

EXP.

IN PS. CXIV,

7-9

v. Conuertere, anima mea, in requiem tuam ; quia Dominus benefecit miht. Cantet hoc anima cum propheta, quae peregrinatur a Domino. Cantet hoc ouis illa quae errauerat et Custodis reuecta humeris, ad caulas meruit redire Pasto-

125

150

155

140

ris. Cantet hoc filius ille qui mortuus fuerat et reuixit, perierat et inuentus est. Cantet hoc populus deuotus qui, pretioso sanguine redemptus, ad desideratam requiem peruenire Domini largitate promeruit. Quapropter animam suam hortatur propheta ut conuertatur ad Dominum, unde illi et tranquilla uenit requies et abolitio peccatorum. Suam ergo requiem dicit, quae illi data est per gratiam, non meritorum compensatione possessa. Denique sic sequitur : Quia Dominus benefecit mihi. 8. Quia eripuit animam meam de morte, oculos meos aà lacrimis, pedes meos a lapsu. Declarantur causae quare superius dixerit : Quia Dominus benefecit mihi. Sed haec intellegamus praescientiae uirtute prophetam dicere de futuro, quoniam adhuc in isto saeculo uiuentibus conuenire non possunt. Ait enim : Eripuit animam meam de morte. Animae quippe iustorum, cum de isto saeculo transeunt, ab illa morte liberantur, de qua in euangelio dictum

est : Sine mortuos sepeliant moriuos suos. Et cum dicit, ezi$wit, beneficium diuinae uirtutis ostendit, quia nisi per eius potentiam non ualuisset a morte perpetua liberari. Sequitur oculos meos a lacrimis. Cessant utique lacrimae sancto145 rum, quando iam mors animae non probatur esse suspecta; non enim in securitate plangitur, sed in isto agone ubi calamitas uentura metuitur. Addidit : fedes meos a lapsu. Cum dicit a labs, ostendit lubricum et pronum esse pecca150

tum. Sed bene illic non formidatur ruina, ubi iam est aeterna

prosperitas. Nam in isto saeculo constituti (sicut dictum est) et mortem animae iusti timent et assidue lacrimas fundunt et pedes suos a lapsu non credunt ullatenus alienos. Hic

enim colluctatio est et ideo cuncta sub metu sunt ; unde in-

155

160

tellegimus hic tribus periculis subiacere genus humanum, quod adhuc in istius uitae colluctatione uersatur. Nam uide quid sequitur. 9. Placebo Domino in regione uiuorum. Perscrutandum est quare dixerit de futuro, $/acebo Domino án regione wiuorwm, quasi non et hic in regione mortuorum placeant sancti, qui sunt Iudicis ore laudati; cum et in Genesi

141 Luc. 9, 6o.

120 animam meam r (praezer nonnullos codd.) 121 e/ 132 ez 136 mihi] Gerzz. ed. eum r, tibi Garet cum r (T) et g 154 his Gerzz. 139 regionem (a//. /oc.) Gerzz.

IDE 821

EXP.IN

PS. CXIV,

9-CXV,

ro

IO4I

legatur : Placuit Enoch coram Deo, et transtulit illum Deus.

Iob quoque Domini uoce laudatus est. Et in euangelio de Nathanaele ipse Dominus dicit : Ecce were Israelita, in quo dolus mon est. Sed hic, Placebo, dixit, iam securus, iam qui displicere non possim, nec quidquam dubium sustinebo, quando, sicut apostolus dicit : Mors absorpta fuerit in wictoviam ei corruptibile hoc induerit incorruptionem. et mortale hoc induerit immortalitatem ; tunc enim iusti ita PJacebunt Do-

165

mino, ut ulterius de peccatorum aduersitate nihil metuant. 170

In vegione uiworwum, dixit, in congregatione sanctorum, ubi omnis uiuens reuera colligitur et a morientium sorte separatur, sicut in euangelio Dominus dicit : Qui credit in me, transiet de morte ad. witam. Conclusio psalmi. Salutaris psalmi istius intentione tractata, contra mundi

175

dolores animi fortitudinem debemus obicere. Dicamus, sicut psalmus incohat :Dzlexi, quoniam exaudiuit Dominus

wocem deprecationis meae ; quia non est poena quae promouet, non est dolor qui perducit ad requiem ; nec durus aestimandus est fletus, qui aeterna gaudia subministrat. 180

In-

tendamus enim non quod patimur, sed quod speramus et temporale malum sine dubitatione mollescit, cuius prosperrimus p 391 intenditur finis. Rogemus ergo omnipotentiam Christi, qui haec solus ualet inaestimabili uirtute superare; ut acie malignitatis infracta, nec illa nobis omnino fiant aspera, quae

nunc uidentur austera. Sic enim Domino in regione uiuorum placebimus, si in hoc saeculo mortificare nostra corpora pro ipsius gloriae nomine festinemus.

EXPOSITIO

IN PSALMVM

CXV.

Alleluia.

Sic debet nobis aliquando Domini laus increscere, ut non alleluiatica possimus gaudia fastidire. Vox fidelium, sermo beatorum, modulatio sancta canentium, unde et auditus corA

poreus suauiter delinitur et anima fessa caelesti delectatione recreatur. Introducenda sunt enim martyrum uerba, qui et confessione gloriosa uiguerunt, et passione mirabili munera sunt Domini consecuti. 161 Gen. 5, 24. 162 Iob r, 8. 52.54172/143 Ioh. 5, 24.

163/164 Ioh. r, 47.

179 quia Gerzz. Ps. CXV, 1 si Gerz. ut] et Gerzz., corr. a. zz. mus Gerzz. ? confessionis gloria 74z4. Bec. Fise. 26

166/168 I Cor. 15,

non] ozz. Gerzz.

2 possuC 2. (xcvri)

1042

EXP.

IN PS. CXV,

1o-r1

Diuisio psalmi. Per totum hunc psalmum inuictorum martyrum uerba reIO

1j

20

25

350

35

feruntur.

Prima

positione

beneficia

Domini

commemorant,

quibus cum haesitarent quid eis dignum potuisset reddi, occurrit utique gloriosus calix ille martyrii, qui tamen Domini largitate praestatur. Secunda, chorus ipse seruum se Domini et filium Ecclesiae catholicae profitetur, ne praeter fidelissimos uiros Deo placitum haereticorum quoque quispiam putaret esse martyrium. Expositio psalmi. 10. Credidi, propter quod locutus sum : ego autem humiliatus sum nimis. Martyrum populus ille reuerendus ordinem ueri dogmatis seruans, prius se dicit credidisse et postea fuisse prolocutum, propter illos scilicet destruendos, qui ueraciter non credentes, affectant de eius aliqua praedicare magnalibus. Post ueram siquidem fidem sancta debet uenire confessio, ne illud audiat importunus: Peccatori autem. dixit Deus : Quare tu enarras iustitias meas ? Sequitur ego autem humiliatus sum nimis. Ne intellegeres praedicationes ueracissimas humiliatas, quae tanto plus enitescunt quanto amplius persecutorum studio comprimuntur. Se dicit esse Àhumiliatwm, quia sancta religione crescente, ipsi uidebantur poenis temporalibus subiacere. 14. Ego dixi inm excessu mentis meae : Omnis homo mendax. Ne illam ueracissimam confessionem quam, Domino praestante, susceperat, aliquis putaret mortalium uiribus applicandam, quid proprium humanitas habeat, ipse profitetur, omnem hominem scilicet esse mendacem. Sed uide quod hanc considerationem non facile potuit inuenire, nisi ad supernam contemplationem per excessum mentis euectus; quando anima corporea sorde purgata, causas rerum manifestis speculationibus intuetur. Magna siquidem prudentia geritur, ut sibi aliquis imprudens esse uideatur. Nam sicut

40 leues ac fatui se esse ueracissimos

mentiuntur, ita illuminati

mendaces se esse cognoscunt. Quapropter haec nos regula certa constringat, ut quando carnis fragilitate mendaces sumus, nostrum esse fateamur ; quando ueraces, diuinis mu-

SCHE 45

neribus applicemus. Haec autem sententia pertinet ad figuram paroemiam, quoniam hoc prouerbium humani sermonis frequentatione celebratur. Tale est illud quod in Actibus apostolorum Saulo dictum est : Durum est tibi contra stimulum Ps. CXV, 23/24 Ps. 49, 16.

47/48 Act. 9, 5.

9 hunc] oz. Ger. 15 placitum] Gerz., placitos Garez 20 prolocututum Gerzz. 30 meo Z4z4Z. Ber. cuz g — 35 hac considerationem Gerz:., m eras. 36 excessu Gerzz.

PL $822

EXP. calcitrare ; reuera $0

durum,

quoniam

rr-i5

I043

suis nisibus percutitur,

qui in acutum calces elisisse monstratur. Notandum uero quod excessus mentis et in malo ponatur, sicut est in

Paralipomenon

55

IN PS. CXV,

: Et dedisti eos in exstasi, id est in excessu

mentis e£ in commotione et in interitu. 12. Quid retribuam Domino ro omnibus quae reiribuit mihi ? Bene dubitauit quid retribuere possit humanitas, quae boni proprium nihil habebat. Nam cum dicitur, quzd ? haesitatio magna monstratur. Quid enim illi ab homine potest reddi, dum semper eius nos constet munere contineri ? Merito ergo dubitabat, cui dignum de suo nihil occurrerat. Verum ne omnino redderetur sterilis, confisus de mise-

6o

ricordia Domini, quid retribuat subsequenter exponit. Sed istud est magnopere perquirendum quod dicitur, Deum nobis retribuisse quae contulit ;quasi boni aliquid ei prius dederimus, et sic ab ipso collata suscepimus, cum apostolus clamet : Quid. enim habes quod non accepisti ? Si autem accepisti, quid gloriaris quasi mon acceperis? sed retribuere dicimus, quando et bonis bona reddimus et malis bona praestamus. Dominus enim reiribuit nobis bonum pro malo, ut quod praedicauerit uerbo, monstraret exemplo. Ille enim alapis caesus, ille iudici traditus, ille flagellis immeritis uerberatus,

79

75

8o

nobis resurrectionis spem tribuit, et caelorum regna promisit. 13. Cal?cem salutaris accipiam et nomen Domini inuocabo. Digna quidem promissio ; sed si in humanis uiribus ponatur, periculosa praesumptio. Quis enim potest confessoribus tormentorum patientiam dare, nisi ille qui pro nobis dignatus est calicem passionis accipere ? Nam ut hoc impossibile humanae uirtuti absolute monstraret, secutus est e£ nomen Domini inuocabo. Cuius fretus auxilio credebat se complere, cui carneam fragilitatem non putabat posse sufficere. Pulcherrime uero ac breuiter definita est martyrum mors calix salutaris : calix, quia sub mensura bibitur; salutaris, quia in aeternam salutem, Domino praestante, propinatur. De isto calice dixit et Dominus in euangelio : Potestis bibere calicem quem ego bibiturus sum ? 15. Pretiosa in conspectu Domini mors sanctorum

85 eius.

Bene dicitur, $retzosa,

quae Domini sanguine nosci-

tur comparata ; illius enim passione glorificata est, ut

4» con-

spectu eius esset eximia. Hanc enim cognoscimus Dominum famulis suis magna gratiae ubertate conferre, quam ipse est 51/52 II Par. 29, 8. 50 excessu Gerzz. corr.

64/65 I Cot. 4, 7.

81 Matth. 20, 22.

53 nil Gerz.

56 magna] nostta eZ.

59 reddetur

Gerzz. corr. 62 aliqui (corr. a. zz.) de ipsius Gerzz. 65/66 sed 1:4. praestamus] Gergi., 07. Garet 68 praedicauerit] Gerzz, praedicauit Gare 76 uirtute Gerg.

PL 825

I044

EXP.

dignatus assumere. 9o

IN PS. CXV,

O mors uitalis, o interitus ambiendus, [!

transitus gloriosus, qui membra Christi imitatores sui capitis facis et ut sit $reí?osa,

95

IOO

tit, ego

IIO

IIS

120

125

non

diuitiis oblatis efficitur, sed

effusione sanguinis comparatur! 16. O Domine, quia ego seruus tuus ; ego seruus tuus et filius ancillae tuae ! Dirupisti uincula mea. Venit ad positionem secundam, ubi munere singulari suscepto exclamat dicens : O Domine, ego seruus tuus! Admiratur i. 392 enim se talia beneficia suscepisse, qualia ipse pro redemptione mundi est dignatus assumere. Quemadmodum enim non miraretur sezuus, et conditione primi hominis implicatus ad illa uenire quae tanta maiestas dignata est elegisse ? Pauor est dicere quae beneficia suscipiat, qui suis actibus meretur offensam. Nam ut admirationis istius declararet augmentum repeseruus

ut humilitatem IOS

r5-18

Filius

autem

tuus.

suam

Adiecit

triplicatis

ancillae

et filius

ancillae

confessionibus

ideo uidetur

adiectum,

tuae,

indicaret. ut Eccle-

siam catholicam omnimodis indicaret, quae ancilla est dum seruit, sponsa dum iungitur. Et ideo competenter aduertimus non esse martyrium, nisi quod seruus Domini et catholicae filius meretur Ecclesiae. Sequitur divu$isti uincula mea. Virtutem hic martyrii sentimus exponi, cuius impetu triumphali dirumpuntur omnia wincula peccatorum. Nulla enim in homine macula remanere potest, quam pius sanguis abluerit. Notandum autem quod uersus hic tantam uirtutem creditus est habere, ut a nonnullis diceretur posse hominibus peccata dimitti, si eum in fine uitae suae tertia confessione congeminet. 1v. Tibi sacrificabo hostiam laudis. Quia dirupta fuerant uincula peccatorum, sacr?fícare se dicit hostiam laudis ; quod sacrificium nimis Domino uidetur acceptum. Ipse enim in euangelio docet : Decem saluati sunt et non. est inuentus qui daret gloriam Deo, nisi hic Samaritanus. Non enim iste de illis fuit qui beneficium Domini ingrata taciturnitate presserunt ; sed iste accepti boni gratiarum actionem se restituere Deo compromittit. 18. Vota mea Domino reddam in atriis domus Domini. Postquam dixerat oblaturum se hostiam laudis, ne crederetur ubicumque esse soluendam, dicit,

i» atriis

domus

Domini, id est in Ecclesia catholica toto orbe diffusa, qua continentur omnes uerissimi Christiani, non haeretici qui sunt 118/119 Luc. 17, 18.

90 quae Gerzz. 93 quia] ozz. r 97 se talia] et alia Gerzz. 103 adicit Gerzz. 117 distupta Gerzz. 120 saluati] Gerzz., sanati Garez 122 istae Gerzz. 124

deo] oz. Gerzz.

PL 824

EXP. IN PS. CXV, 18-CXVI, 1

1045

130 uana prauitate discreti. Nam quod dicit: «ota mea Domino reddam ; seipsum offerre uidelicet pollicetur. Omnium enim fidelium uotum est Christo se offerre et in eius Ecclesia recta credulitate consistere. Sed ut agnosceres quae esset ista domus Domini, uide quis sequitur. 135 19. In conspectw omnis populi eius, àm medio tui, Ierusalem. Ecce instruxit quam domum Domini dixerit superiore uersiculo, € conspeciu scilicet omnis populi eiws. Dignum enim est ut publice debeat laudari, qui pati pro omnium salute dignatus est. Dominus enim perfectissime 14o nouit, etiamsi in cordis secreto fiat. Sed hoc ad aedificationem

populi pertinet, ut bona confessio generalitatis auribus imbibatur, sicut in euangelio dicit : Qui me confessus fuerit coram hominibus, confitebor et ego illum coram Patre meo qui est in caelis. Addidit: n medio tui, Ierusalem, ubi pax Domini 145 conquiescit et unitas sancti populi Domini contemplatione laetatur. Conclusio psalmi. Psalmus hic magnifico martyrum honore sacratus est, qui nobis et ad exemplum datus et ad patrocinia largienda tributus est. Veneremur talium dolores, huiusmodi poenas studio 15? nobis caritatis optemus ; ut si non meremur tali consummatione coronari, saltem in studiis possimus similibus inueniri. Cur enim tales dolores Christianus uelit effugere, per quos se nouit ad caelorum gaudia peruenire ? EXPOSITIO

IN PSALMVM

CXVI.

Alleluia.

SCHE

Duobus quidem uersibus, sed plenarius tituli honor apponitur, ut intellegamus quamuis pauca uerba in Domini laudibus semper esse plenissima. Quis enim dubitet exiguum non 5 debere dici, unde potest magnificentia superna laudari ? Cui congrue apponitur schema quod graece dicitur hyrmos, quoniam seriem orationis usque ad ultimum seruans, nec personam noscitur mutasse, nec causam ; sed uno sensu usque ad terminum quod coepit exsequitur. 1:9

Continentia psalmi. Licet hic psalmus pro paucitate uersuum diuisionem non 142/144 Matth. 1o, 32.

131 pertinent Gerzz. Ps. CXVI, 5 deberi Gerzz.

1046

EXP.

IN PS. CXVI,

1-2

recipiat, omnes tamen compendio suae locutionis exsuperat. Est enim primus quidem atomus psalmorum, puncti praeferens dignitatem, unde linea oritur et diuersae schematum species doctissima uarietate formantur.

GEO

15

20

Expositio psalmi. 1. Laudate Dominum, omnes gentes et collaudate eum, omnes populi. Et istum quoque psalmum ad personam martyrum debemus aptare. Dicunt enim sancti uiri, quasi iam gloriosa passione perfuncti, ut o»1nes gentes ad laudes Domini debeant excitari, qui talia praestitit seruis suis, ut ipsius potius imbuerentur exemplis. Vbi sunt Donatistae, qui tantum suae congregationi fidem. praestitam mentiuntur ? Clamat chorus ille sanctorum, omnes gentes Dominum debere laudare

2)

35

40

; atque utinam uel nobiscum

facerent,

quod

se agere singulariter mentiuntur! Sequitur e£ collaudate eum, omnes $ojpuli. Collaudatio est cunctorum fidelium in unum

30

redacta laudatio ; haec enim Ecclesiae catholicae

apta cognoscitur, quae de diuersis mundi partibus aggregatur. Omnes enim gentes in suis populis generaliter commonentur, ne quis se in iudicio Domini dicat esse praeteritum. 2. Quoniam confirmata est super nos misericordia eius et ueritas Domini manet in aeternum. Causa redditur quare debeat Dominus toto orbe laudari, quoniam promissiones suas, quas per sanctos prophetas effecerat, aduentus sui uisitatione compleuit. Confirmata est enim in populo christiano misericordia eius et non commouebitur in aeternum, quando ille qui praestitit, ipse nos (ut credere dignum est) etiam sua miseratione custodit. Addidit e£ weritas Domini manet in aeternum. Hic ueritas Domini Filius significatur, sicut ipse dicit : Ego swm wia, ueritas et "ita. Nam, sicut putat dementissimus Arianus (quod dici nefas est), erat tempus quando non erat Filius : fuerat utique tempus quando esset Pater sine ueritate, sine uia, sine uita.

45

$0

e 825

Sed quoniam sine his rebus Pater numquam fuisse credendus est, saluti nostrae et ipsi conuenit ueritati coaeternum et consubstantialem Patri per omnia Filium confiteri. Deinde scriptum est : Omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil. Nam si tempus est factum per Filium, quomodo existere potuit tempus, quando non erat auctor eius ? Sic errores prauos sequitur semper absurditas. Subiciunt quoque tertiam falsitatem : Pater semper anterius Filio praedicatur. Et ubi Ps. CX VI, 39/40 Ioh. 14, 6.

12 athomus Gerzz.

46/47 Ioh. rz, 5.

23 facetet Gerzz. corr.

37 et] Gerz. 5. /.

1395

EXP. IN PS. CXVI, 2

p) A

6o

1047

est illud ? In brincipio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum. Vides nihil ibi fuisse praepositum ; nam et multis locis primus Filius nominatur, ut est illud apostoli ad Ephesios : A nescilis quia omnis fornicator et immundus non habet hereditatem in regno Christi et Dei ? Et ad Galatas : Paulus apostolus non ab hominibus, neque ber hominem, sed ber Iesum Christum et Dewm Patrem. Et ad Thessalonicenses : J^se autem Dominus Iesus Christus e£ Deus Pater noster, qui dilexit nos. Et ad Corinthios secunda : Gratia Domini nostri Iesu Christi et caritas Dei. Et ut istam aequalitatem de tota intellegeres Trinitate, addidit e£ communicatio sancti Spiritus cum omnibus uobis. Legitur etiam Spiritum sanctum et Dominum et priore loco fuisse no-:

PL

minatum ; ait enim

826

Paulus

ad Thessalonicenses

: Dominus

autem dirigat corda uestra 4n caritate Dei el batientia Christi. 65 Oratur enim Spiritus sanctus ut corda credentium dirigat et

in caritate Dei et in patientia Christi. Quapropter unus ex Trinitate ante uel postea nominatus, audienti nullum praeiudicium poterit exhibere, quia humana locutio aliter se non ualet expedire. In Deo enim nulla est disparilitas uel diuersitas aesti-

T7o

manda ; quia ubi unus Deus recte creditur, ibi minor et maior

non potest inueniri. Nescit enim numerum unitas, nec gradum admittit aequalitas, sicut scriptum est : Nom ascendes per gradus ad altare meum.

75

Conclusio psalmi. Paruus quidem psalmus plenissima breuitate conclusus est. Quid enim amplius potuit dici, quam ut Creator debeat toto orbe laudari ? Fecunda breuitas, constricta copia, arctum la-

8o

tissimum, et sine fine angustum. O dulcis et admiranda diuersitas ! modo paucis sententiis salutaria dicere, modo magnalia diffusa oratione narrare, ut taediosa mortalitas nec in ipsa cura sustineret fastidium, cui praestat amoena uarietas appetitum. Quaeri forsitan potest cur duos tantum uersus psalmus iste contineat, cum e diuerso centesimus decimus octauus centum

85

septuaginta sex uersibus productus esse monstretur, aliique complures dispari modo pro rerum qualitate formati sint. Sed illud fortassis indicare res ista cognoscitur ; quoniam sicut harmonia, id est, musicae uirtutis pulchra modulatio, ex diuersis

sonis atque accentibus unam perfectam faciunt cantilenam, sic et isti psalmi modo breues, modo mediocres, modo longis-

simi, in unum concentum suauitate dulcissima rediguntur. Si51 Ioh. rz, rz. 53/55 Eph. 5, 5. 55/50* Gal. 1, x. 57/858 II Thess. 2, 13. 59 II Cor. 13, 13. 61 II Cor. z5, 13. — 63/64 IT Tim. 3, 5. — «2/73 Ex. 20, 26. 56 omnem Gerzz., corr. a. ?z. 66 a/;. in] Gerzz. s. /. 71 non] Gerz. s. J. a. zz. 46 artuum Gerzz. (a/f. u del.) 80 uetitas Aud. Bec. Fisc. 83 productus] Gerzz. gut. 11 productis 84 sint] Gerzz., sunt Garez 85 sicut] oz. Gerzz.

1048 9o

EXP.

IN PS. CXVI, 2-CXVII,

1

ue (quod credere dignum est) futurum regnum Domini significatur, ubi diuersa merita sanctorum pro actuum qualitate fulgebunt, cum tamen omnibus una beatitudo et suauitas aeterna praestetur.

EXPOSITIO

IN PSALMVM

CXVII.

Alleluia.

wA

Legimus in Apocalypsi Ioannis apostoli, Alleluia in caelo cantare multitudinem copiosam ; quod etiam quatuor animalia et uiginti quatuor seniores adorantes Dominum dicunt, quod totus ille caelestis exercitus in uoce tubae grandisonae hymnidica exsultatione concelebrat. Quapropter ad hoc laudis officium et nos alacriter accedamus. Quod si puro corde canimus,

Io

sanctis uirtutibus pia deuotione miscemur ; fitque

honor et gratia terrenorum, quae beatitudo probatur esse caelestium. Quocirca intueamur hunc psalmum. speciosa fronte relucentem ; in ipsis quippe principiis quatuor uersus pari fine conclusit, ut euangelico numero

totum mundum

uni Do-

mino laudes debere reddere, adhortatione quadrifaria commoneret. Hos intercalares non possumus dicere, quia nullos I

--

20

alios miscet, sed unifines eos apto forsitan nomine uocitamus,

qui simili uerborum consonantia terminantur. Hoc et in centesimo tricesimo quinto psalmo per omnes uersus absolute facturus est ;quod quemadmodum se habeat, suo loco euidentius commonemus. Diuisio psalmi. Fidelis populus peccatorum nexibus absolutus, in prima sectione generaliter hortatur, ut unusquisque Domino debeat

confiteri, quoniam in tribulationibus exauditus, professus est

hominem nullatenus formidandum. Secunda in solo dicit Domino confidendum, per quem gentium inimicitias probatur z v^ euasisse et ad ueracissimae uitae peruenisse remedia. Tertia sectione aperiendas sibi portas dicit esse iustitiae, ubi dicit etiam de angulari lapide, id est de Domino Saluatore. Quarta reliquis Christianis frequentanda Domini atria persuadet, de aduentu sanctae incarnationis suaui delectatione congaudens. 30

Expositio psalmi. 1. Confitemini Domino quoniam bonus, quoniam n saeculum misericordia eius. Populus ille beatorum Ps. CXVII, 1/2 cfr Apoc. r9, 1-4.

Ps. CX VII, 12 euangelio Gerzz. Gerzz. (sic semper)

21 ottatur Gerzz. in marg. a. zz.

unusquis

PÉ 827

EXP.

IN PS. CXVII,

1-5

1049

qui a propria fuerat clade liberatus, reliquos commonet fideles ut Domini laudibus constanter inuigilent. Ista enim confessio ad laudem pertinet absolute : siue quia illi est Alleluia praepo35 situm, siue quia a diuersis angustiis ereptum se Domini misera-

tione laetatur. Laudis quoque causa subiungitur, quoniam bonus, quod nomen,Deo proprie certum est conuenire ; nam cum ab incredulis Iudaeis secundum carnis aspectum Christus Magister bonus diceretur, respondit ipse : Quid me inter40 rogatis de bono, qui me caelorum Dominum

esse non creditis ?

45

Adiciens : Nemo bonus nisi solus Deus. Sed cum legatur : Bonus homo de bono thesauro suo profert bona, quasi uidetur esse con- p. 394 trarium. Sed hominem bonum dicimus per Domini gratiam factum ; nam ille solus proprie per se dicitur bonus, qui eos facit implere quod boni sunt. Sequitur quoniam in saeculum misericordia eius. Ipsius quoque boni quem dixerat, expositio dilucidatur, quia non solum praestat immeritis, sed etiam in aeternum misericordiae suae dona concedit. I« saeculum enim, perpetuitatem significat futuram, ubi unum

$0

est saeculum et una dies, nec permutatio ulla succedit.

2. Dicat nunc Israel quoniam bonus, quoniam in saeculum misericordia eius. 9. Dicat nunc domus Aaron quoniam bonus, quoniam in saeculum misericordia eius. 4. Dicant nunc omnes qui timent Dominum quo55 niam bonus, quoniam àn saeculum misericordia eius. Cum in his uersibus legantur similes fines, praemissa eos expositio competenter amplectitur. Illud tamen altius perscrutandum est, cur in principiis uersuum tantum nomina 6o uariauit. Ait enim : D£cat nunc Israel, quod totum populum complectitur beatorum. Secundo uersu ponitur : d?caf nunc domus Aaron, significans sacerdotes, quos propter honoris sui reuerentiam singulariter aestimauit esse memorandos. Tertius quoque uersus ait : Dicant nunc ommes qui 65 timent Dominwum, ut illos ostenderet quos in centesimo tertio decimo psalmo dixerat : Pusillos cum maioribus, qui in unam societatem Christo Domino pura mente deuoti sunt. Sic diuersitas ista nominum generalitatem complectitur absolute fidelium. 5. In tribulatione inuocau? Dominum et exaudiust 79

389 Matth. 19, 16 ; Matc. 10, 17. 39/40 Matth. 19, 17 ; Marc. 1o, 18. Matth. 19, 17 ; Marc. zo, 18. 41/42 Matth. 12, 35. 66 Ps. 115, 13.

41

85 a] oz. Gerz., sicut saepius 39/40 interrogas Gerzz., corr. a. zm. 40 credetis Gerzz., corr. a. 9n. 48 etiam] Ger, oz. Gare concedat Gerzz., corr. a. zz.

63 singulater Gerz.

66 decimo tertio — Gare

PL 828

I050

75

8o

85

EXP.

IN PS. CXVII, 5-8

me in latitudine. Exemplum proprium ponitur, ut audientium animus excitetur, quia magnum credulitatis incitamentum est, ipsum gratias agentem audire qui pertulit. Sed considera quod addidit : i» latitudine : quoniam nos de saeculi quidem angustiis liberat, sed /» magna praemiorum suorum latitudine miseratus acceptat. Eripit de temporalibus malis, sed bonis nos potens est implere perpetuis. Saeuiant ergo quantumlibet transitura discrimina, tumescant aduersitates caducae ; latissime redditur quod in hac mundi breuitate fidelis populus ingrauatur. 6. Dominus mihi adiutor est, nom timebo quid

faciat mihi homo. 7. Dominus mihi adiutor est et ego uidebo inimicos meos. Quamuis uersus isti paene uideantur esse consimiles, singulis tamen uerbis omnino discreti sunt. Nam cum se dicit

auxilio Domini hominem non timere, carnales designat inimi-

cos, qui uisualiter religiosorum propositum persequuntur. Cum uero ait, «idebo inimicos meos, spiritales nequitias

uult intellegi, quas in illo iudicio dicit esse uidendas, ubi iam

90

95 SCHE

IOO

IOS

IIO

diabolus cum ceteris ministris suis destructus atque damnatus humanis conspectibus apparebit. Nam cum modo maxima pars hominum inimicos suos carnales aspiciat, illud magis optasse credendus est, quod hic uidere non poterat. Siue orat ut latentem inimicum ualeat intueri, quatenus cautior effectus ab eius insidiis reddatur alienus. Et nota quod in principiis amborum uersuum eadem uerba geminauit. Quae figura dicitur anaphora, quae etiam in sequentibus uersibus inuenitur. 8. Bonum est confidere in Domino quam confidere in homine. Populus ille beatorum diuino munere liberatus, fideliter ac pie docens, uenit ad secundam

sectionem,

dicens : In Deo solo, non in homine confidendum ; in illo scilicet qui ueraciter promittit, non in isto qui fallaci praesumptione se decipit. Quanti enim stulti dicunt : Facio quod uolo, nec dominum meae uoluntatis habeo, putantes quia per arbitrium liberum utilitas sit explicanda mortalium ; quos arguit Iacobus apostolus dicens 1 Nome ex concupiscentiis uestris dicitis : Cras ibimus in illam ciuitatem et mercabimur et lucrum faciemus ; quam ut dicatis : Si uoluerit Dominus el si wixerimus, faciemus hoc aut illud ; ei reliqua. Est quidem in mala parte exsecrabilis libertas arbitrii; ut praeuaricator Creatorem deserat et ad uitia se nefanda conuertat. In bona uero parte arbitrium liberum Adam peccante perdidimus, ad 106/109 Iac. 4, 15.15.

74 latitudinem Gerzz. (bic fantum) 83 est] Gerz. cum r, om. Garet cum g hominem Gerzz. (bic tantum) cum Dluribus codd. r

99

DONPODNVPS)PCXVII

"gs

I20

125

I30

140

IOSI

quod nisi per Christi gratiam rédire non possumus, dicente apostolo : Deus est enim quà operatur in uobis et uelle et berficere pro bona uoluntate. Vnde assidua oratione precandum est, ne nos uoluntas peruersa rapiat, sed inspiratio diuina possideat, quoniam quidquid ex nobismetipsis sapimus, mortifera contra nos audacia concitamus. Iure ergo uetuit 4» homine confidendum, qui per se nec alteri, nec sibi praeualet dare remedium, sicut et Ieremias dicit : Maledictus uir qui confidit in, homine et ponit sbem carneam brachii sui et a Domino recedit cor eis. Quapropter desinant praesumptores illas sibi partes assumere, unde eos iustius possit sententia diuina damnare. (Hinc etiam pater Augustinus contra Pelagium, Caelestium et Iulianum haereticos copiosis libris mirabiliter disputauit et uenenosi dogmatis arma confregit.) 9. Bonum est sperave in Domino, quam sperare in principibus. Duo uerba mutata omnino aliam fecere sententiam. Superius enim confidere se dicit, hic sperare ; ibi n homine, hic n $rincipibus ; ut illic de carnalibus, hic de spiritalibus

229

8x0

dixisse uideatur.

Princeps

enim

et

diabolus appellatur, ut est illud euangelii : Ecce wemit *brinceps mundi huius et in me non inueniet quidquam. Sic et bonus angelus dictus est princeps, sicut in Daniele legitur : Michael jrinceps uester. Quapropter nec in malis nec in bonis angelis, sed in solo Domino spem hominis dicit esse ponendam. Nam etsi bonos pro impensa nobis pietate diligimus, beneficia in ipsis Domini, non propriae possibilitatis iura laudamus. 10. Omnes gentes circumdederunt me et in nomine Domini ultus sum eos. Hoc populus ille merito dicebat, qui spem suam in Domini protectione posuerat, significans labores Ecclesiae, quos primum in Capite suo, id est in Domino Christo pertulerat et post in suis passionibus sustinebat. Primo enim quando religio innotuit christiana, omnes gen-

145 ies, in eius persecutione surgentes, diuersis cladibus affecerunt fidelissimos uiros : qui tamen in suis persecutoribus (iuuante Domino) uindicarunt, quando eos conuersione mirabili

150

subdiderunt, ut de se paenitentiae poenas exigerent, quas pridem innocentibus ingerebant. Nam quod dixit: gentes et subiungit genus masculinum, wltus swm eos, siue ad intellectum pertinet, quia in gentibus populi significantur ; siue 114/115 Phil. 2, 15. PL 44/45, 109 sqq.

120/122 Ier. 17, 5. 132/133 Ioh. 14, 30.

121 ponet Gerzz., corr. a. 72.

124/126 Aug. contra Pelagianos — 134/135 Dan. 12, 1.

carneam] Gerzz., catnem Gare

131 spiritibus Gerzz., corr. a. zz. 132 in euangelio 133 huius mundi — Garef 135 uester] magnus eZ. Garet

138 laudemus Gerz.

124 hic Gerzz.

Gerz.a.7:7.ex euangelii bonis nec in malis —

PL 829

1052

EXP.

IN PS. CXVII,

schema est exallage, id est immutatio,

155

160

170

10-13 quoniam genus hic 595

nominis immutauit. 11. Circumdantes circumdederunt me et in nomine Domini ultus sum eos. Perscrutandae sunt minutiae uerborum, quoniam discussa (sicut saepe diximus) non minima nobis sacramenta parturiunt. Primo posuit, gentes, quod ad Ecclesiam propter martyrum populos pertinebat, qui studentes culturis daemonum, passim lacerabant populos fideles. Modo autem sub ipsa repetitione uerborum noluit gentes ponere, ut magis passionem Domini subtiliter indicaret, quam a solis Iudaeis specialiter constat impletam. In quibus tamen est n nomine Domini uindicatum, quando multi ex his paenitentes mala quae fecerunt, uocabulum Christianorum sumere meruerunt. Et isti quoque uersus appellandi sunt unifines, sicut et illi qui in capite psalmi sunt positi. Et notandum est quia sicut Caput plerumque de membris loquitur, ita nunc membra de suo Capite proloquuntur. 12, Circumdederunt me sicut apes fauum et exarserunt sicut ignis in spinis ; et in nomine Domini uindicaui in eis. Adhuc et isti uersus de Domino loquuntur. Ipse enim a saeuientibus Iudaeis circumdatus, passionis

175

180

185

suae per totum mundum mella profudit. 4$es enim fauum circumdant, quando per domos cereas liquores dulcissimos recondunt ; et cum sibi putant uictualia reponere, faciunt unde homines possint sua desideria satiare. Quod Iudaeos manifestum est implesse, quando rem cuncto orbi dulcissimam amaris conatibus effecerunt. Aes enim quasi a. pedibus dictae sunt, quod sine pedibus nascantur. S binae saeculi peccata designant, quibus Iudaeorum populus ferociter incitatus, in delictis suis uelut ignis concrepans aestuauit. Sed ?n eis quoque Domini gratia «indicatum est, quando de illo melle quod condiderant nescii, conuersi ad Dominum suauissime sunt repleti. 13. Impulsus uersatus sum ut caderem, et Dominus suscepit me. Hoc iam de se omne corpus fidelium uerissima uoce testatur. Imulsus enim ille cadit, cui Domini fortitudo subtrahitur. Et inspice uim uerborum : 7 mulsum se dicit et uersatum ut caderet ; sed Domini susceptione

190 firmatus est. Soli enim «ersati non cadunt, qui Christi uirtu-

tibus continentur, ut frequenter fieri solet quando bene meriti traduntur ad poenas. Ideo enim tradi uidentur ut cadant, id est ut a recta credulitate mutentur ; sed Domini dextera

178/179 cfr Seruius s Verg. Georg. 1V, 309.

169 fauum] oz. r 171 uindicabor r 176/17*? implesse manifestum est — Gerzz. 183 conderant Gerzz. corr. 187 cadet Gerzz.

PE 830

EXDIINOPS

CXVIL

15-18

1053

confirmati non cadunt, quoniam in fidei sanctitate consistunt.

E95

200

205

Alioquin infideles cadunt, etiam cum stare in pertinaciae suae obstinatione cernuntur. 14. Fortitudo mea et laudatio mea Dominus et factus est mihi in salutem. Non potest impulsus cadere, cui auxilium uidetur Domini fortitudo praestare. Sed ne putaretur sola pericula declinare, quem Domini dona seruabant, adiecit, factus est mihi in salutem, quia per ipsum aeternam uitam suscipiunt, per quem et saeculi huius ruinas euadere promerentur. Ipse enim est et fortitudo et laudaiio aeterna beatorum. 15. Vox laetitiae et salutis in tabernaculis iustoYum ; dextera Domini fecit uirtutem. Chorus ille fidelium laetus exsultat, quoniam dum persecutores eorum putarent eos maerore

210

215

220

1v. 225

confici et tribulatione consumi, illi diuina

contemplatione gaudentes de sua poena laetabantur, quam sciebant sibi ad aeterna gaudia profuturam. Hic enim zabernacula iustorum humani pectoris secreta designant, ubi semper sancti laeti sunt, quamuis forinsecus affligantur. Et ut agnosceres unde istud gaudium uenit, adiecit : dextera Domini fecil uirtutem, id est Christus, per quem Pater uirtutem operatus est in exaltatione sanctorum ; quod inferius ipse dicturus est. 16. Dextera Domin? exaltauit me. Dextera Domini exaltat, cum terrenis hominibus caelorum regna concedit. Quid enim potentius quam mortales induere immortalitatem, corruptibiles incorruptionem, peccatoribus beatitudinem, de hoste fortissimo infirmis dare uictoriam ? Non

moriar,

sed

uiuam

; et

narrabo

opera

Domin. Contra illa haec dicuntur, quae aduersum Ecclesiam Christi persecutorum loqui solet insana procacitas, quae cum se delere nomen aestimat Christianum, praestare potius uidetur augmentum. Cui merito dicitur a fideli : Nox mo'*iav, ut tu putas ; sed uiwam uita quam nescis ;ad quam mente praetumidi peruenire non possunt. Narraturwum se

230

2/59

etiam Domini opera pollicetur, ut semper augeatur Ecclesia tali praedicatione uulgata. Quid prodest crudelibus persequi, quos uident persecutionibus semper augeri? Quanto melius et ipsi uiuerent, si conuersi facta propria deplorarent ! 18. Castzgans castigauit me Dominus et morti non iradidit me. Ne sibi aliquid persecutorum superbia uindicaret, tormenta ipsorum saeuitiamque ferocissimam castiga-

197 laus zAud. Bec. eum multis 211 peccatotis Gerzz. corr. Gerz., cognoscetes Gare 231 semper persecutionibus —

codd. g 199 domini fortitudo uidetur — Gare 212 sancti] Gerz., ozz. Gare 213 agnoscetes] 229 opera domini - Gare/ 230 potest PL Gare

PL 831

1054

240

EXP.

IN PS: GXVLII, t852f

tionem Domini esse confirmat, ut tota illa iniqua potentia ad correctionem fidelium uideatur esse concessa. Quid se de potestate iactant, quibus nihil pro sua utilitate conceditur ? Crudelitas illorum nostra correctio est, furoris flamma probatio. Non se meliores aestiment quod delinquunt. Fidelis non parcitur, ut erudiri posse uideatur. Sed hic bene castigatus se dicit ;solus enim morti non traditur, cuius hic uitia commissa

purgantur. Et nota quod ait: castzgans castigauit. Hoc enim genus locutionis in scripturis diuinis saepius inuenitur ; NM B A ut est illud: Benmedicens benedicam, te. Multiplicans multiplicabo semen tuum, et his similia. Quod argumentum (sicut saepe diximus) dicitur a coniugatis. 19. Ajperite mihi portas iustitiae et ingressus ?n eas comfitebor Domino. Populus ille fidelium uenit 2j o ad tertiam sectionem : Ierusalem cupiens introire, ianuas eius feruore spiritali sibi postulat aperiri. Quibus ergo dicitur, aperite, uisi prophetis atque apostolis, qui caelorum claues mysticis uirtutibus acceperunt ? Per has enim doctrinae ianuas introducti, intus iam positi ueraciter Domino confite25 vA mur. Ceterum quidquid extra Ecclesiam catholicam geritur, nequaquam Domini laudibus applicatur. Bene autem per allegoriam prophetae atque apostoli ^or£ae appellati sunt : portae enim dictae sunt, per quas uictualia ciuitatibus importantur, sicut et per illos animarum pabula constat illata. 260 20. Haec porta Domini, iusti intrabunt ber eam. Cum superius dixerit $orías, quaerendum est quare hic portam uoluit ponere numero singulari ; scilicet ut designaret prophetas atque apostolos ianuas quidem esse caelorum, p. 396 sed has omnes ad unam posse perducere, quia uniuersae con26 vA suerunt ad Dominum intromittere Saluatorem , qui et porta potest appellari, sicut ipse in euangelio dicit : Ego sum ostium PL ouium et cetera. Sequitur iusti intrabunt $er eam ? Et 832 hoc quoque subtiliter inquiramus, cur superius dixerit, portas ?ustitiae et hic posuit, iusti intrabunt fev eam ? signi27 o ficans (ut mihi uidetur) iam non scripturas diuinas, per quas transeunt et iniusti ; sed illam Ierusalem quae portam habet Dominum Saluatorem, per quem iusti tantum homines introibunt. Quod bene utrumque complexus est, ut et istud et illud futurum saeculum significare uideretur. m6

21. Confitebor tibi, Domine, quoniam exaudisti ei factus es mihi in salutem. Istam confessionem

245 Hebr. 6, 14.

238 nil Gerz.

245/246 Gen. 16, 10 ; cft Hebt. 6, 14.

240 fidelis] cosi., fili (?) Gerzz., filio Gare?

266/267 Ioh. ro, 7.

241 hic]

haec Ger. (corr. a. z2.), Garet 241/242 castigatusedicit Gerzz., add. al! s s. /., castigatus edicit Garez 246 sicut] Gerzz, sic Gare£ 249 fidelis e4. 25* appellatae Gerz.

EXP. IN PS. CXVII, 21-24

1055

non afflicti populi debemus aduertere, sed laetantis. Gratias

enim agit, quia illi Dominus salutaris illuxit et Redemptor gentium oculis humanis apparuit. Vnde reuera intellegimus 280 et a prioribus iustissimis Domini aduentum fuisse iugiter expetitum, sicut ipse in euangelio dicit : Mwlti Prophetae et iusti cupierunt uidere quae uos uidetis et audire quae auditis et cetera. 22. Lapidem quem reprobauerunt aedificantes, hic factus est in caput anguli. Sub allusione fabricantium 285 exponitur inanis opera Iudaeorum. Soli quippe hominum adhuc in mundo

unum

Deum

colentes aedificare uidebantur,

dum ceterae nationes idolorum se cultura destruerent. A edif?cantes enim tendunt semper ad angulum, ut commissorum parietum soliditas impleatur. Iudaei uero fidei suae fabricam 290 minime perfecerunt, quoniam ipsum, qui erat /afís fortissimus, angularis, more dementium putauerunt esse temnendum.

Dominus autem Christus per tropologiam (sicut innumeris locis constat expositum) ideo /a 7s dicitur angularis, quia duos ad se populos e diuerso uenientes gentilium atque Iudaeorum 29; tamquam geminos parietes in unam soliditatis gratiam colligauit. De hoc /af:de prophetae, de hoc apostoli, de hoc diuersi multa dixerunt. Angulus enim tractus est ex graeco sermone, id est, a yóvv, quod latine dicitur genu. Hoc inflexum speciem anguli conformi qualitate restituit ; nam apud Graecos 5oo originem sui nominis in deriuationibus

omnino

custodit,

ut

tetragonus, pentagonus, et his similia. 29. A Domino factus est hic et est mirabilis im oculis nostris. Ne lapidem istum saxeis montibus putares excisum, in salutem mundi facíwm dicit a Domino. Sed 3o; dum memorat factum, natura humanitatis ostenditur, quae et creata esse monstratur. Sic et apostolus ait : In similitudinem hominum factus et habitu inuentus ut homo. Et alibi: Qui factus est ei ex semine Dauid. secundum carnem. Iste quippe lapis qui est fabricae decora copulatio, fibula parietum, in 510 fundamentis perpetua fortitudo, mirabilis est in oculis fidelium, qui non solum eum corporaliter uident, uerum etiam illuminata mente conspiciunt. Viderunt enim et Iudaei, sed non nirabilem, quia solam intuebantur carnem, quam uidebant esse communem.

Fidelium autem sensibus, qui eum Fi-

515; lium Dei esse professi sunt, »irab$lis et terribilis apparebat sicut Petro apostolo, qui dixit : Zw es Christus Filius Dei uiui. 24. Haec dies quam fecit Dominus : exsultemus et 281/282 Matth. 13, 17.

806/307 Phil. 2, 7.

307/308 Rom.

r, 3.

316

Matth. 16, 16.

295/296 collocauit eg.

302 factum est hoc mirabile 7424. Bec. Fise.

hic] oz. r

PL 835

1056

EXP. IN PS. CXVII, 24-27

laetemur in ea. O quam suauia uerba sancta nobis probatur eructare credulitas ! Nam licet Deus cunctos dies creauerit, singulariter tamen dem fecisse dicitur, qui Christi Domini natiuitate sacratus est. In quo merito exswltare conuenit et Jaetar?, quoniam in eo et diabolus ius perdidit et salutem mundus accepit.

3520

29. O 32 vA

Domine,

prosperare

saluum

me

fac ! o Domine,

bene

! Interiectiones istae desiderium magnae peti-

tionis ostendunt, ut et hic de mundi istius clade liberentur et

35 o

SCHE

ibi prosperrima sorte ad dexteram collocentur. Duo enim ista sunt quae fidelis expetit Christianus, ut et hic eripiatur a peccatorum morte, et illic collocetur in requie sempiterna. Nam istas afflictiones quas hic patiuntur, istos dolores quos hic amore Domini sustinent, ibi sine dubio $rosperamntur,

quando iam ad gaudia aeterna perueniunt. Pros$erari enim, est aliquid asperum facere tranquillum, ut grata nobis fiant mala praeterita, quae credimus in aeterna gaudia commu555 tanda. 26. Benedictus qui uenit in nomine Domini : benediximus uos de domo Domini. Quarta sectio quae superest introitur : ubi de aduentu Domini suaue munus laudis offertur et subtiliter Antichristi praesumptio iniqua dam340 natur. Haec figura dicitur emphasis, quae significat etiam id quod non dicit. Dicendo enim, benedictus qui uenit im nomine Domini, illum constat esse maledictum qui in suo nomine creditur esse uenturus. Et ut Christum omnipotentem Dominum esse cognosceres, dicit eum wenisse in nomine 34 A Domini, ne aliquid de ipso carnaliter mens humana sentiret. Hoc etiam et euangelii textus ostendit, dicens : Ego weni in nomine Patris mei et non accepistis me ; si alius uenerit in nomine suo, illum accipietis. Sequitur benediximus uos de domo Domini. Ab illo populo fideli quem praefati sumus, 309 hoc dicitur reliquis Christianis, qui quasi sacerdotali dignitate subuecti loquuntur ad plebem, ostendentes Domini benedictionem deuotae plebi per antistites salubriter dari. Et ne hoc dubitanter acciperes, dicit, de domo

355

Domi 11, id est de

Ecclesia catholica, unde salutare baptisma uenit, unde communicatio sancta procedit, unde olei sacrati unctione mundamur, unde omnis denique benedictio uera praestatur.

2*. Deus Dominus et illuxit nobis : constituite diem sollemnem in confrequentationibus, us que ad cornu altaris. Cum dicit, Deus Dominus, ad superiora 346/348 Ioh. 5, 45.

826 hinc Gerzz. 336/33? benedicimus Gerzz., corr. a. zz. Fisc. cum g 380 qui] Gerzz. s. /. a. zz.

337 uobis 74z4. Ber,

EXP.

IN PS. CXVII, 27-29

360 respondet, ut sic intellegas : Benediximus

1057

uos

de domo

Domini ; immo non nos, sed Deus Dominus. Ipse enim benedicit ore sanctorum, et lucescit nobis, quando nos a peccatorum obscuritatibus alienat. Sequitur, constituite diem

in confrequentationibus,

sollemnem

usque ad cornu

36; altaris. Istud iam dicitur benedictis, qui poterant dies festos celebrare sollemniter. Comnstituite, dicit, id est deliberata

custodite sententia dem sollemnem, qui honore Domini et sanctorum confessione sacratus est. In confrequentationibus, id est processionibus crebris, quas populi turba conden37e sat, et reddit celeberrimas deuotione festiua. Quod uero addidit usque ad cornu altaris, prohibentur aliqui forsitan (quod multis in usu est) audita euangelii lectione discedere. Non enim ad cornu altaris accedunt qui communicationis gratia non replentur. Hoc de isto altari uisuali (ut mihi uide37; tur) competenter accipimus, quod corpus et sanguinem Domini sollemni nobis frequentatione largitur. Illud uero altare est ante conspectum Domini, ubi purificatis animis per contemplationem sanctam iubemur accedere ; ut in hac actuali sollem-

nitate illud semper debeamus inspicere, sicut iam in quadra38o gesimo secundo psalmo constat expositum, ubi ait : Ef àniroibo ad altare Dei, ad Deum qui laetificat iwuentutem meam. Cornu uero significat potestatem, quam sanctum altare habere manifestum est. 28. Deus meus es tu et confitebor tibi : Deus meus 38; es

tw

et exaltabo

te. Quam bene ueritas ista professionis

iteratur, ut Deum nostrum dicamus esse, quem pura mente non desinimus adorare! In primo enim commate dicit : coz-

fitebor t2bi, quod ad gratiarum pertinet actionem. In secundo : exalíabo íe, quia praedicationibus beatorum per 39o cunctas gentes exaltatur Dominus Christus, qui reddit bonum

pro malo, qui inimicos dum possit exstinguere patienter exspectat ; et conuersis talia reddit qualia sanctis suis misericordia gratuita compromisit. Confitebor tibi, Domine, quoniam exaudisti me 39; ed. factus

es mihi

in salutem.

Hic quidem uersus

quo-

niam repetitus est, iam superius in tertia parte probatur expositus ; hoc tamen breuiter edicimus, ut hanc confessionem laetissimam post percepta beneficia fusam intellegere debea4o

mus, sicut nos commonuit et titulus Alleluia. 29. Con]itemini Domino quoniam bonus,

in saeculum

misericordia

eius.

quoniam

Et hic quoque uersus

380/381 Ps. 42, 4.

365 istud] Gerz., illud Gare 386 dominum Ger. (corr.), Garet 27

3*5 qui Gerz. 385 exultabo Gerz. corr. 395 es] Gerzz. cum r et g (cfr /. 246), est Gare C 2. (xcvi)

PL 834

n 397

1058

EXP. IN PS. CXVII, 29-CXVIII,

1

in capite psalmi probatur esse iam dictus, ut sicut a Christo fecit initium, ita ipsi concordare uideatur et finis. Ipse enim in Apocalypsi dicit : Ego swm alpha et omega. Merito ergo et in 40 ^ capite confessio posita est et in fine repetita, quia in omni uita nostra ipsam nos oportet assumere et in ipsius delectatione finire. Conclusio psalmi. Recordemur hunc psalmum non incassum uelut quibusdam fulgoreis coloribus esse contextum. In capite enim quatuor uersus unifines posuit et iterum in fine primum uersum psalmi

41

decora iteratione geminauit, atque iterum quem uicesimum primum posuit, eumdem paene ultimum repetiit, ut quasi uestis illa pontificis aureis quibusdam filis et uermiculata pulchritudine contexta fulgeret. Illa enim in fimbriis habuit tinisti in fine eadem retinniunt, quae in capite dicta vA tinnabula, sonuerunt. Pontifex igitur quando ingrediebatur Sancta sanctorum habebat hanc uestem, ut antistitis reuerendi nullatenus ignoraretur aduentus, cum etiam tacitus uocalis incederet. Iste sic decora uarietate dispositus est, ut praeconia san-

ctae incarnationis pulcherrimis quibusdam sentiantur indiciis. Cooperiat nos, pie Rex, ista uestis eloquii tui et hoc resonent te praestante actus nostri, quod tua, Domine, praecepta iusserunt. Meminerimus autem hunc psalmum quintum esse eorum qui de primo aduentu Domini mirabili narratione pro42 ^ lati sunt : quinque fortasse panibus comparandi qui esuriem obseruantium populorum copiis caelestibus expleuerunt. 420

EXPOSITIO

IN PSALMVM

CXVIII.

A llelusa.

Festiuo psalmo et diuinarum rerum uirtute plenissimo, desiderabile Alleluia praemittitur, ut meritum

vA

diuini carminis

honore tituli possit agnosci. Est enim altissimus profunditate sensuum et contextus quasi similium repetitione uerborum,

modo profitendo quod accepit, modo iterum eadem sperando

quae meruit. Qui more nobilium fluuiorum lenis ire conspicitur, cum nimis profundus esse noscatur ; quem tamen oportet (iuuante Deo) instituti nostri mensura percurrere, ne qui nos

IO

hactenus

constrinximus,

subita inundatione

fundamur.

Est

etiam hebraeis elementis ad rudes et docibiles in schola Christi populos instruendos tali ordine depictus, ut uersum 404 Apoc. 1, 8.

403 ipse Gerzz. "Aud. Ber.

408 recotdemus Gerzz.

412 repetit Gerzz.

421/422 hoc remanente praesentiant actus 74z4. Ber.

418 uocabulis

PL 835

BSEASINC

15

20

PS. CXVITE, x

1059

quem prima littera sortita fuerit, eadem et in septem subsequentibus affigatur, sacramentum illud forsitan in cordis circumcisione designans. Sic iste psalmus in sua lingua per singulas litteras octonis uersibus gregatim decurrens, sibi undique collatus partium aequalitate finitus est. Quod nos dicimus et diuisionis causa positum et ut perfectum numerum possit indicare iustorum. Istis enim litteris et hebraea sapientia discitur et diuinorum librorum sacratus numerus continetur. Has enim litteras significationes suas habere (beato Hieronymo testante) cognouimus, quod nunc repetere uidetur esse superfluum, cum sit iam alterius labore collectum. Hunc

25

35

autem psalmum et centesimum quadragesimum quartum et Deuteronomii canticum Iosephus refert elegiaco metro esse compositos. Diuisio psalmi. Psalmo isti morali hebraeas litteras ad suum numerum diuisiones illustrabiles non incongrue dicimus contulisse, in quo sibi octonos uersus (ut supra memoratum est) singulae uindicantes, cunctum carmen pulcherrima parilitate describunt ; qui nulla permixtione confunditur, sed nouitates rerum mutatis sibi litteris explicat. Per totum itaque psalmum uniuersalis sanctorum chorus eloquitur, qui ab initio mundi siue fuerunt, siue sunt, siue futuri esse creduntur. Inter quos reperiuntur apostoli, prophetae, martyres, confessores, ecclesiastici ordines et omnes qui sancta Domino integritate famu-

PL

lantur : Genus electum, vegale sacerdotium, gens sancta, bopulus

836

40

acquisitionis, ab origine generis humani usque ad finem saeculi colligendus. Sed quamuis horum sit innumera multitudo, unus tamen ubique introducitur ad loquendum, ut uirtus unitatis in Ecclesia concordi possit agnosci. Nunc uideamus quae in hoc caelesti paradiso spiritalia poma nascantur.

45

Expositio psalmi. p. 398 I. ALEPH. — 1. Beati immaculati in uia, qui ambulant in lege Domini. Cum omnium desideria nominis istius ardore rapiantur, nec quisquam possit reperiri, qui nolit praemia beatitudinis adipisci, congruum fuit uiros sanctos uotis probabilibus iter ostendere, ne mens confusa mortalium ignorata uia possit errare. Nam et illi beatos se aestimant, qui saeculi ambitionibus eluduntur. Sed ne aliquid tale putaretur Ps. CXVIII, 21 cfr Hieron. Episz. 3o, ad Paulam, 5 — CSEL, 25 Iosephus, ubi ? 37/38 I Petr. 2, 9.

Ps. CXVIII, 25 ioseppus Gerz. 41 concordatim .24z4. Bec. Fise. adnotat in marg.

54, 246, 4/11.

27 sui numeti eZ. 32 explicatur Ger. 43 aleph] oz. Gerzz., ceferas lifteras. bebrateas

ro6o $0

EXP.

IN PS. CXVIII,

eligendum, primum posuit plurali numero

1-2

2mmaculati,

ut

de fidelibus hoc, non de Christo debuisset aduerti. Ille enim

5j

6o

solus naturaliter immaculatus est, qui peccata non habuit. Sancti enim 2mmaculati fiunt, quando indulgentiae munera consequuntur, sicut propheta in quinquagesimo psalmo dicit : Lauabis me, et super niuem dealbabor. Sequitur n uia, id est in ipso Domino Saluatore, qui dixit : Ego sum uia et ueritas et anta. Ibi enim ambulare iustorum est, non pedibus corporeis, sed gressibus probabilis actionis, Nam ut aduerteres non eum illam uiam dixisse in qua possit errari, subiunxit, qui ambulant in lege Domini, id est qui aut non peccant, aut per gratiam caelestem digna sibi satisfactione prospiciunt. Nec illud uacat quod dicit, /» lege Domini ; est enim et lex peccati, sicut apostolus ait : Video aliam legem in membris meis repugnantem legi mentis meae el captiuum me ducen-

6 5 tem in lege beccati. Et ideo additum

7o

est, Domini,

ut eam

discerneret a lege peccati. 2. Beati qu scrutantur testimonia eius, in toto corde exquirunt eum. Superioris adhuc sensus est et ista sententia. Nam licet beati sint immaculati qui ambulant in uia, id est in ipso Domino Saluatore et in lege eius deuota mente gradiuntur, additum est tamen illis uirtutibus,

qui scrutantur testimonia eius. Et quae sit ipsa perscrutatio subsequenter aperitur, id est qui 4» toto corde suo Dominum exqwirere maluerunt. Videntur enim perscruJ 5 tari f£estimontia eius et tergiuersatores haeretici, sed toto corde suo Dominum non requirunt, quoniam per humanas uersutias affectant nouas inuenire calumnias. Totum enim cor suum ad scripturas sanctas merito posuisse non dicitur, qui ad falsitatis ambitum plectibili errore transfertur. 8o (Vnde sanctus Primasius Iustinianopoleos disertus antistes, sub titulo Qwid haereticum facit librum unum conscripsisse dignoscitur.) Nec illi uidentur totum cor suum ad Domini testimonium posuisse, qui neglecta disciplina mandatorum eius mundana gaudia concupiscunt. Et uide ordinem sanctae uera8 ^ cisque doctrinae : prius dicit beatos esse qui ambulant in lege

Domini

monia

; deinde

qui

scrutantur

sacrarum

festi-

litterarum, quia non est dignus ista perquirere, nisi

55 Ps. 50, 9. 56/5? Ioh. 14, 6. 63/65 Rom. 7, 23. 81 Primasius Hadtum. Quid baereticum facit (cfr Cass. Instit. — PL 70, 1122 C); opus nunc deperditum, cfr Exp. ps. 158, l1. 061/564.

$2 peccata] Gerz., peccatum

Gare

psalmo] oz. Gerzz. (sic saepius, fort. recte) 07. Gerz. $2 ipsa] Gerzz., ista Garez testimonium] Gerzz., testimonia Gare

53 enim] Gerz., autem

Gare£

54/55

56 et] Gerzz., ozz. Gare 60 domini] 96 suo] oz. Gerzz. (a£ cfr /. 82) 83

PL 837

EXP.

9o

95

IN PS. CXVIII,

2-3

I061

qui se probabili cognoscitur actione tractare. Vtrasque uero sententias tertia species definitionis amplectitur, quae graece poeotes, latine qualitatiua dicitur. Beatus enim uir quid sit, per actuum suorum hic ostenditur qualitatem. 9. Non enim qui operantur iniquitatem, in uiis eius ambulauerunt. Cum Ioannis apostoli ueracia uerba sint : S? dixerimus quia peccatum mon habemus, nos ibsos seducimus ei ueritas in nobis non est, uidentur nec sancti iv uiis

eius ambulare, quos cognoscimus habere peccata. Verum haec quaestio ueritatis ipsius uoce dissoluitur. Sunt enim illicita desideria quae originalis peccati necessitate committimus, sed in eis consensu animi non tenemur IOO

105

: in istis mens

beata non ambulat, quae dono Domini cordis probitate superantur; ut (uerbi gratia) repente pulchrum aliquid concupiscere, cibum desideranter expetere, bonis odoribus commoueri, iniqua subito suggestione confundi, et his similia quae oratione sancta et crucis signaculo destruuntur. Ita fit ut et peccata sancti suggestione carnis habeant et tamen dum eis minime relaxatur effectus, ea non operari ueraciter aestimentur. Haec enim Pauli apostoli testimoniis euidentius approbantur: ambulauit in uiis Domini, quando dicebat : BoVw. certamen ceriaui, cursum consummaaa, fidem seruauit et re-

IIO

IIS

120

I25

liqua. Peccatum autem non uoluntarium faciebat, quando clamabat : Non enim quod uolo bonum hoc facio, sed quod nolo mahum hoc ago. Sequitur eius expositio quae omnem naeuum dubitationis abstergit : Sv autem quod nolo, inquit, illud facio, iam non ego operor illud, sed. quod habitat in me beccatum. Vides tantum illos accusatos qui operationibus peccatorum nefanda delectatione consentiunt. Quapropter merito dicuntur in uiis Domini non ambulare, qui operantur iniquitatem. Operatio enim iniquitatis est consensus malorum, qui tamen a sanctorum cordibus dono Domini probatur alienus. Nam et ipse apostolus hoc monet : Non ergo regnet feccatum «n uestro mortalt corbore ad oboediendum desideriis eius ; nec exhibeatis membra uestra arma iniquitatis beccato. Et Salomon : Post concujiscientias cordis tut ne abierts. Oboedientiam ergo peccati uetuit, non suggestiones quas caro propriis uiribus uitare non praeualet. Respiciamus autem cur hic was plurali numero posuit et superius singulariter dixit : Beati immaculati in uia. Ibi significat Dominum Saluatorem, qui certa uia est ad Patrem uenientium, sicut ipse dixit : Nemo uadit ad. Patrem, nisi ber me. Nam quod hic dixit, zn 94/95 I Ioh. ri, 8. — 108/109 II Tim. 4, 7. — 111/112 Rom. 7, 19. — 113/114 Rom. 7, 20. 90 qui Gerzz.

120/122 Rom. 6, 12-135.

123 Eccli. 18, 30.

109 fidem seruaui] ozz. Gerzz.

129 Ioh. 14, 6.

1062 130

EXP.

IN PS. CXVIII, 3-4

uiis, designat prophetas et apostolos, uel quicumque populum uera praedicatione docuerunt. 4. Tu mandasti mandata iua custodivi mimis. Dixerat beatum esse cui haec talia suffragantur, ut sit immaculatus, ambulet in lege Domini, scrutetur testimonia eius

et quod est perfectissimum uiuendi genus, in toto corde exquirat Dominum. Et ne haec tanta neglegenda uiderentur, sequitur iussionis dominicae ueneranda praeceptio, ut mandata eius non solum sedule, sed et nimie requirantur. Nimius enim dictus est, in nulla re dubius, qui propositae rei intentus sem140 per assistit. Vbi est sententia gentilium toto orbe celebrata : Ne quid nimis. Ecce nimium nobis a Veritate praecipitur; ecce a Moderatore rerum omnium. sine defectu aliquid fieri debere sancitur. Istud enim nimis significat multum atque infinitum, sicut et in alio psalmo dicit : N2mss profundae factae 145 sunt cogitationes tuae. Et alibi: Námis exaltatus es super omnes deos. Siue mandata Domini nimium custodire praecipimur, quando ipsi quoque saluti nostrae corporeae ea praeferre debere censemur. Quapropter uires nostrae possibilitatis 15)

excedere 150

diuina militia est, quia totum

ibi nimium

decet,

quoniam et illud infinitum est quod nobis tribui postulamus. Perquirenda est quoque nominum istorum distincta cognitio, ne quis ea credat esse confusa. In priore uersu dixit, Jegem Domini ; lex autem Domini est, sicut apostolus ait, wmbra futurorum, quam non decet ad litteram, sed spiritali ordine

155

custodiri.

Vt (uerbi gratia) lex sacrificiorum,

obseruantia

nouae lunae, ritus circumcisionis et cetera huiuscemodi, quae

typum magis quam speciem certum est habuisse ueritatis. Secundo uersu ponit £estimonia, testimonium est euidens et

160

praefinita conditio, cuius statuto commoniti, res praeteritas non possumus obliuisci, ut in Genesi ait Iacob : Testimonium

erit uobis collis iste et : Testimonium erit lapis iste. Scriptum est etiam et in libro Iesu Naue : Duodecim lapides afferte de medio Iordanis, ut sint hà in testimonium filiis uestris. Sic nobis praecepta diuina zestimonia sunt, quando commonent ne peccare debeamus, sicut et apostolus Paulus ait: T'estificor coram

170

Deo, qui. wiuificat omnia, et. Christo Iesu et. electorum angelovum, ut haec custodias. In praesenti quoque uersu mandata posuit, quae non sunt umbrae futurorum ut lex, sed praesentem habent manifestae operationis effectum. Quod Dominus in euangelio absolute declarat, dicens: Primum mandatum 144/145 Ps. 91, 6. 145/146 Ps. 96, 9. 153/154 Col. 2, 17. 160/161 Gen. 2153527 162/163 Ios. 4, 5-6. 165/167 I Tim. 5, 21. 170/172 Matth. 22, 57.

145 es] Garef (cfr Exp. ps. XCV'I, 1. 196), est Gerzz. 154 docet 74z4. Ber. 155 custodite Gerzz. 161 nobis eZ. 165 et] Gerzz., oz. Gare 166 iesu christo e Garet

PL 838

i 599

EXP. IN PS. CXVIII, 4-6

1063

est : Diliges Dominum Deum twwm ex toto corde tuo el ex tota anima iua, et ex tola wirtute tua et cetera. Hoc enim sic uni r5

18o

190

dictum est, ut ab omnibus debeat et per cuncta tempora custodiri. Quapropter siue lex, siue testimonia, siue mandata Domini custodiantur, ad beatitudinis certum est munera perueniri. Quae uerba cum praedictis definitionibus:suis mente condenda sunt, quia in subsequentibus uersibus frequenter ea posita reperimus. 9. Vtinam dirigantur uiae meae ad custodiendas ?ustificationes tuas ! Cum uitam superius beati uiri euidenter expresserit, nunc etiam populus fidelis bonorum sibi prouentum uotis intercedentibus postulauit. V£inam uerbum semper optantis est, ut quod nostris non possumus uiribus adipisci, diuina misericordia largiente, mereamur. Cum didit : d?rigantur uiae meae, ostendit eas, quantum ad humanam imbecillitatem pertinet, tortuosas. Vae meae actus significant quos in hac uita peragimus. Addidit : ad custodiendas iustificationes tuas. Hic iam, quod superius optauit, aperuit: ad custodiendas enim £ustificationes Domini nemo poterit peruenire, nisi cuius 422€ a Domino dirigi comprobantur. Sed discutiamus quid significent Zwstificationes. Iustificationes igitur Domini apud priscum populum fuerunt multae atque diuersae : ut sex annis tantum famulus seruiret Hebraeus, filius affectu et disciplina patris

E95 erudiretur,

ut summo

pater ut reuerenter in omnibus haberetur, Deus timore et amore coleretur, sacerdos honorabilis es-

set, proximus ut tamquam propria utilitas amaretur et his similia quae fieri sancta scriptura praecepit. Haec ergo nequeunt custodiri, nisi misericordia Domini probentur attribui. 200

6. Tunc non coníundar, dum respicio inm omnia mandata tua. Causa redditur quemadmodum possint iustificationes Domini iugiter seruari, id est, si mandata respiciantur uniuersa. Sed cum dicit o;»1:2a, in nullo commonet esse

20 vA

peccandum, quoniam scriptum est : S? quis de lege minimum non fecerit, reus est totius legis. Respicere autem est mandata semper ante oculos habere quae iussa sunt, ut si quid tortum committitur, salutari emendatione protinus corrigatur. Ceterum qui 22. mandaia non resp?cit, in quo erret modis omnibus ignorabit. Hanc quoque similitudinem Iacobus ponit apostolus dicens : S2 quis auditor est uerbi et nom factor, hic comparabitur uiro consideranti wultum natiwitatis suae in. speculo ; considerauit enim se et abiit et. statim, oblitus est. qualis fuerit. Qui autem perspexerit in legem berv[ectam el bermanserit, non auditor obliwiosus factus, sed factor operis, hic beatus in

210/215 Tac. 1, 23-25.

PL 859

1064 215

EXP.

facto suo erit. Tales ergo laudantur a quorum conspectu mandata Domini non recedunt. *. Confitebor

220

225

230

225

240

SCHEB

IN PS. CXVIII, 6—10

tibi,

Domine,

in

directione

cordis,

in eo quod didici iudicia iustitiae tuae. Confessio hic significat laudem quam decet populum dicere beatorum. Directio cordis est fidei catholicae sancta regula, quia eum confiteri non potest haereticorum distorta uersutia. I*« eo, quod dicit, d?d£c2, indicat a beatis patribus sibi traditam disciplinam, non autem (ut quidam faciunt) studio peruersitatis inuentam. «dicia uero iustitiae Dei sunt, quia famulos suos liberare dignatur a diabolica persecutione laborantes. 8. Iustificationes tuas custodiam : non me derelinquas usquequaque. Perfecta est propositae beatitudinis decora constructio. Petit enim a Domino ut iustificationibus concessis dignetur deuotum populum suo munere custodire. Justzficationes enim quid significent, in quarto uersu superiore iam dictum est. Et quoniam nouerat tentationes diabolicas undique circumire, ut legitur : Adwuersarius uester sicut leo circuit quaerens quem deuoret, petit se quaquauersus undique custodiri, ne possit locum nocendi hostilis atrocitas inuenire. Nunc uideamus quid littera secunda contineat. II. BETH. — 9. In quo corrigit iuuenior uiam suam ? In custodiendo sermones tuos. In prima littera partes beatitudinis fidelis populus indicauit, in quibus se deprecatus est custodiri ; nunc idem in secunda littera conuersionis tempus ostendit, exponens etiam in sermonibus Domini quibus delectationibus perfruatur. Quapropter per figuram erotesis sub interrogatione proponit : In quo corrigit iu-

uenior

uiam

suam

? Aetas

electa est noui, non

PL 840

ueteris

testamenti, quando de seniore homine in robusta sumus aetate 245 reparati. Iuwen?or enim dicitur ueteribus comparatus, quia comparatiuus gradus frequenter uim obtinet positiui. Sed iste ?wwenior quemadmodum correxerit uiam suam, subsequenti responsione confirmat dicens : In custodiendo sermones tuos, tunc scilicet cum euangelicam disciplinam po250 pulus christianus accepit. Eo siquidem tempore homo correctus est, quando, uetere prauitate damnata, ad rectae fidei

205

dona peruenit. Custodit autem sermones Domini qui non eos tantum memoria retinet, sed actionum probitate restituit. 10. In toto corde meo exquisiui te, ne vepellas me a mandatis tuis. Hoc quoque munus est Domini quod eum p. 400 se fofo corde asserit exquisisse; non enim quaereret, 232/233 I Pett. 5, 8.

224 dei] oz. Gerzz. usque ad4. s. /. e£ del.

225 a] oz. Gerz. (sic saepius, recte ?)

233 quaque Gerzz.,

EXP.

IN PS. CXVIII,

1o-12

1065

nisi inquisitus fuisset, sicut in Isaia legitur : Quod perierat vequiYam, et quod errauerat reuocabo. In omni siquidem bono Do-

260

265

270

mini gratia praeuenimur et ut eum uelimus rogare, ipse se dignatur infundere. Sequitur we repellas me a mandatis (wis, tamquam indignum beneficiis tuis ; ut quem te fecisti toto corde petere, tu etiam digneris audire. Refpellit enim a mandatis suis subdole se rogantes, sicut in alio psalmo legitur : Verum sanguinum et dolosum abominabitur Dominus. Et salomon dicit : Sanctus enim spiritus disciplinae effugiet fictum el subtrahet se a. cogitationibus quae sunt sine intellectu. Rogat ergo ne ab intellegentia legis diuinae repellatur sicut indignus, ut agnoscamus hanc intellegentiam non mereri, nisi eos qui noscuntur toto corde deprecari. 11. In corde meo abscondi eloquia tua, ut nom peccem tibi. Cum legamus operam Domini esse praedicandam, sicut Petrus in Actibus apostolorum dicit : Non enim fossumus quae widimus et audiuimus non loqui ; hic dicit in corde suo

215

eloquia

Domini,

ne

peccaret,

abscondita.

Sed

utrumque uerum est ; nam sicut decet fidelibus ea opportune praedicare, sic non credentibus oportet abscondere, sicut in euangelio dictum est : Ne dederitis sanctum. canibus, neque miseritis margaritas uestras ante porcos. Et alius psalmus dicit : Posui ori meo custodiam ; dum consistit beccator aduersum me.

280 Obmutus

et. humiliatus sum. et silui a bonis ; ut intellegamus

peccati genus esse obstinatis eloquia Domini praedicare. Vnde et Paulus apostolus dicit: Haereticum ost brimam et secundam correptionem deuita et cetera. 12. Benedictus 285

nes

tuas.

es,

Domine

: doce

me

iustificatio-

Ne aliquis eruditionem sanctam propriis uiribus

applicaret, praemittit, benedictus

es, Domine,

id est, qui

gratis praestas ; quia in homine non potes inuenire quod eligas. Sed. hic benedictionem, laudem significat Domini ; nam cum nos Deum

benedicimus,

eius facta laudamus ; cum ille bene-

290 dicit, nos sanctificare dignatur. Sequitur doce me cationes abscondi

295

iustifi-

iuas. Cum superius dixerit, 24 corde meo eloquia tua, nunc dicit, doce me iustifica-

iones tuas, quasi nihil ante didicerit. Verum sanctae congregationi esurienti sitientique iustitiam non sufficit mandata Domini uerbo didicisse; sed petebat ut ea factis potuisset ostendere, ubi nouerat plenitudinem se gratiae reperire. Dici257/288 Ez. 24, 16.

264 Ps. 5, 7.

297/248 Matth. 7, 6.

229/280 Ps. 58, 2.

263/266 Sap. 1, 5.

242/243 Act. 4, 20.

282/283 'Tit. 5, 1o.

257 isaia] Gerzz, ezechiele Gare£ (de quo uerba sumpía sunt) 259 cum] Gerzz., 072. Garet 261 suis Gerz. 271/212 operam ... praedicandam] Gerzz., -ta ... -da Garet 246 abscondi Gerzz.

PL 841

1066

300

59)

SCHEB 310

EXP:

IN PS. CXVIL;

12-16

tur ergo, doce me iustificationes tuas ; hoc est, praesta me facere unde electos tuos iustificare consuesti. 13. In labiis meis $romuntiaui omnia iudicia oris iui. Chorus ille sanctorum $ronuntiasse se dicit 4udicia oris Domini, quae locutus est per prophetas et apostolos suos, quando ea labiis suis recensuit, et populo praedicauit. Omma iudicia, significat quae scripta uel dicta sunt. Ceterum uniuersaliter non potest pronuntiare, quod nulla notitia praeualet apprehendi, sicut in alio psalmo dictum est : Jud?cia iua abyssus multa. Apostolus quoque testatur : O altitudo diuitiarum sapientiae et scientiae Dei, quam inscrutabilia sunt iudicia eius et ànuestigabiles uiae ipsius ! Et ipse passione uicina dicit apostolis : Non omnia dixi uobis. Quapropter figuraliter pro parte dicitur totum, quod in scripturis diuinis frequenter constat effectum. 14. In uia

testimoniorum

tuorum

delectatus

sum,

sicut im ommibus diuitiis. Via testimoniorum est Dominus Christus, quoniam de ipso loquentia ad ipsum du315 cunt : uia certa, iter infatigabile, quaestuosus labor, ubi quis-

quis peruenerit, inaestimabilium diuitiarum delectatione mulcetur. Et intuendum quod sequitur, scut in omnibus diuitiis. Hic diuitias, spiritales debemus accipere, de quibus apostolus ait : Quoniam in omnibus diuites facti estis in ipso,

320

325

239

in omni uerbo et in omni scientia, sicut testimonium Christi confirmatum. est in uobis. Ceterum cohors sancta saeculares diui-

tias non poterat testimoniis Domini comparare, quas ipsa uelut sordes aliquas cognoscitur abiecisse. 15. In mandatis tuis exercebor et considerabo uias iwas. Ecclesiasticae disciplinae ordo seruatus est. Prius enim fuit, ut exerceretur in mandatis diuinis, id est, frequenti operatione usum rerum necessariarum assiduo labore peragere et sic ad intellectus eius penetralia peruenire. Nemo enim meretur tantum secretum conspicere, nisi cui datum fuerit bona conuersatione caelestibus se beneficiis proximare. Et nota quod exercitatio in scripturis diuinis plerumque in bono ponitur. 16. In tuis iustificationibus meditabor, non obliuiscay

335

sevmones

tuos. Obliuio non natura nobis uenit, sed

ab originalis peccati infirmitate descendit. Huic remedialis opposita est meditatio, ne memoriae culmen obliuio nefanda

destrueret. Meditari enim se dicit ?ustificationes Domini, ne possit quod retinere expetit obliuisci. Nouerat enim quo 305/306 Ps. 55, 7.

-MGOrD I6:

298 consuisti Gerzz. 338 expedit Gerz.

306/308 Rom. 11, 33.

809 cfr Ioh. 16, 12.

T

324 tuis] eius Gerz.

319/321

me exetcebo r (praeter zultos codd.)

PL 842

EXP. IN PS. CXVIII, 16-18

1067

uitio mens humana premeretur et contra hoc auxilium repe340 rit, unde obliuio uiolenta debuisset excludi. Respice quemadmodum diuersis causis propria uerba subiuncta sunt. In superiore quippe uersu, id est, ?» mandatis tuis exercebor, dixit, ubi parte opus est actuali ; mandata enim sunt Domini :

Non moechaberis, non falsum testimonium dices et cetera. Haec 345

enim oportuit non tantum audire, sed facere; ideoque posuit,

exercebor : hic autem dicit, ustificationes meditabor. Iustificationes quippe dictae sunt (sicut superius expositum est), hebraeum puerum non amplius quam sex annis debere seruire, ad significantiam beati populi, qui in hoc saeculo ser550

uit, ut in illa resurrectione a cuncta obnoxietate liberetur. Hoc

ergo quia fuit in aenigmate constitutum, »editabor, dixit, ut frequens iteratio intellectum futurae rei euidentius aperiret. III. GIMEL. — 14. custodiam sermones 555

360

Retvibue seruo tuo, uiuam et iuos. Venit ad tertiam litteram, in

qua humanam indigentiam confitetur et gratiam Domini per cuncta commendat. Increpatos asserit superbos, qui fideles Domini iniquis motibus persequuntur. Reíribue siquidem dicit, non meritis redde, sed iterum da, ut qui praestitisti petitionis affectum, effectum quoque postulationis attribuas. Denique hunc sensum declarat sermo subiunctus cum dicit : seruo iuo. Seruus enim Christi dici non potest, nisi qui non suis meritis, sed diuinae gratiae reputat quod boni aliquid fecisse cognoscitur. Domini autem custodire mandata, reuera

uiuentis est ; contra, mortuus iure dicitur, qui inoboediens ap365 probatur, sicut in euangelio de infidelibus legitur : S?ne mor-

579

575

380

iuos sepelire mortuos suos. Sepelire enim mortuos uiuentium erat ; sed quia infideles uidebantur, recte mortuos appellatos esse cognoscimus. Et aduerte confessionem sanctam; sic se iudicauit esse uicturum, si potuisset Domini custodire sermones : merito, quoniam qui eos custod?t ab ipsis sine dubio custoditur et mors ei non dominabitur, quae in impiorum depopulatione grassatur. 18. Reuela oculos meos et considerabo mirabilia de lege tua. In hoc uersu infirmitas humanitatis et beneficium supernae maiestatis exponitur. Rewelare enim dictum est, remouere uelum. Quodam enim operimento ignorantiae interior aspectus obducitur ; et nisi misericordia ipsius fuerit hoc uelamen ablatum, scripturas sanctas lumine cordis non possumus intueri. Petit ergo auferri sibi imperitiae caecitatem, ut illuminatus gratia diuina queat Domini uidere miracula. Quae sunt autem ista miracula ipse testatur dicens, de 344 Ex. 20, 14.16. 344 dixeris Gerzz.

865/366 Luc. 9, 6o.

p. 401

1068

EXP.

IN PS. CXVIII, 18-20

lege tua. Superius diximus /egem umbram fuisse futurorum, quae significantiam uenturae plenitudinis continebat. Immolabatur quippe paschali festiuitate agnus immaculatus, 385 quod Christum Dominum significabat occidi. Sacerdos ueste pulcherrima et coruscabili tegebatur, ut futuri Pontificis et caelestis Regis indicia nuntiaret. Promissiones quoque Domini fuerunt, ut israeliticus populus in terram perduceretur fluentem lac et mel, quod ad illud futurum saeculum pertinere non 299 dubium est, ubi summae beatitudinis gaudia copiosa dulcescunt. Rogat ergo populus ille sanctorum, ut reuelato corde ista consideret, quae superducto uelamine non poterat intueri. 19. Incola ego sum apud te in terra : non abscondas a me mandata tua. In hac terra iusti sunt 4ncolae: 595 qui propriam in mundo non habent mansionem ; corpore siquidem in terra positi sunt, in caelis autem probabili conuersatione consistunt, sicut apostolus dicit : Comuersatio autem nostra 1n caelis est, Et merito hic dicuntur 27colae, quibus in aliena patria nullus affectus est, sed ad tempus terram sui cor400 poris colunt. Non enim erat ille diues 24cola, qui horrea construebat et longaeuitatem uitae suae in multa congregatione posuerat. Sed isti sunt uere incolae, qui thesaurum suum in caelo reponunt, ut cor eorum futuram patriam semper affectet. Petit ergo fidelis populus mandatorum Domini 495 conscium se fieri, quia non deprehenditur in Babyloniae parte uersari. Illius enim potest scire quisque uotum, cui et famulari uelie cognoscitur. Mandata enim esse diximus : Diliges Dominum Dewn tuum ex toto corde tuo, el ex tota anima tua et cete-

ra. Haec petit »on ase abscondi, id est subtrahi atque denegari, unde salutem animae suae nouerat esse uenturam. Rogat ergo ut ei nullatenus celentur, quae peccatoribus probantur absconsa, quamuis generaliter pronuntiata esse uideantur. 20. Concupiuit anima mea desiderare iustificationes tuas, in omni tempore. Concupiscentia in malo et in 415 bono ponitur ; in malo : Non concupisces rem broximi tui ; in bono : Concupiscentia sapientiae perducit ad. vegnum ; ita et hic positum est : Concupiuit anima mea desiderare iustificationes tuas. Violenta res et in utraque parte fortissima ; non enim facile labitur, quod concupiscentiae 420 radicibus alligatur. Nam ut ipsam uim sermonis potuisset 410

ostendere, adiecit 44 omni tempore, ut huic desiderio nulla intermissio, nullum tempus ualuisset obsistere. Potest enim

397/398 Phil. 5, 20.

2T

407/408 Deut. 6, 5.

415 Ex. 20, 17.

1

416 Sap. 6,

385 quod] Gerz., qui Gare? —393 apud te] oz. r( praeter R) — 394 tua] oz. Gerzz. (cfr/.40*) 406 conuersatied. ^ 497 diligis Gerz. 409/410 denegare Gerzz.

PL 843

EXP. IN PS. CXVIII, 20-22

1069

et infidelis ad tempus rem bonam concupiscere, sed hoc perfectis desideriis populus sanctus attribuit, quod omni tempore 425 concupiuit. Hoc est enim concupiscere, quod desiderare : nemo enim desiderat, nisi qui concupiscit ;nec iterum concupiscit, nisi qui desiderat. Quapropter plenissimam uoluntatem indicat geminata professio.

21. Increpasti superbos : maledicti qui declinant a mandatis iuis. Cum sint hominum innumerabilia crimina, suferbos hic asserit increpatos, qui Deo semper probantur odibiles. Superbia est enim per quam angelus cecidit, per quam Adam de naturae suae dignitate deiectus est. Nam sicut humilitas omnium pax probatur esse uirtutum, ita

superbia uitiorum mater esse dignoscitur. De ipsis enim scriptum est :Superbis Deus resistit, humilibus autem dat gratiam. Increépare enim dicimus, quasi de taciturnitate crepare et in mordacia dicta prosilire; quod Deus per scripturas diuinas frequenter facit, cum terrorem eis suae indignationis ostendit. 440 Sequitur generalis et absoluta sententia, maled?ctos esse qui eius tentant mandata declinare. Nam ut praecepta Domi-

435

EL

ni non compleat humana. fragilitas, leuius malum est ; istud

uero nefarium est per superbiam declinare, unde animam suam a peccatorum nexibus possit eripere. Nam et illum Adam 445 qui declóinauit a mandato Domini constat esse maledictum, et hodieque maledicti sunt qui simili scelere polluuntur. Mandata enim quae sint, iam sunt dicta superius. 22. Aufer a me opprobrium et contemptum, quia testimonia iua exquisiut. Ecce de illo choro sanctorum 450 et martyrum uerba sonuerunt, qui diuersis poenis subacti, superbis et improbis opprobrio et contemptui esse uidebantur ; nunc rogant ut manifestaetione misericordiae Domini, eorum derisio et uilitas auferatur. Quod et in alio psalmo legitur, ubi ait :Quia multum repleti sumus contemptione et mul455 tum repleta est anima nostra opprobrium abundantibus et despecio superbis.

Testimonia

uero

diuina

exquisierunt,

ut

talia paterentur, quando constat esse praeceptum: Beati qui

460

persecutionem patiuntur propier iustitiam, quoniam ipsorum est regnum. caelorum. Sed hic diligentius intuendum est quare a se petant martyres o $jbrobria remoueri, unde se nouerant Domini munere coronari. Sed haec oratio pro persecutoribus fun-

ditur ;ut dum conuersi fuerint ad Dominum, martyribus tollatur opprobrium, quando et illi ipsam religionem coluerint, 436 Iac. 4, 6.

454/456 Ps. 122, 4.

457/489 Matth. 5, 10.

446 a mandata Gerzz. corr., mandata Gare 446 et] Gerzz., oz. Garet hodiequi ex -que Ger. 450 subacti] Gerz. ed., subiecti Gare 485 abundantium Ger. ed. (sed cfr Exp. ps. CX XII, 7. 109 534.) 489 hic] ozz. Gerz.

PL 844

I070

EXP. IN PS. CXVIII, 22-25

quam in aliis persequendam esse putauerunt. Quod, praestan46; te Domino, frequenter factum esse cognouimus. 23. Etenim sederunt principes et aduersum me lLoquebantiur, seruus autem tuus exercebatur in tuis ?ustificationibus. Auditum se a principibus martyrum chorus exponit, qui iudiciario more residentes, de innocentium , 4oz 470 perditione tractabant. Et quod grauius terrere potuisset, ipsi erant accusatores et iudices. Se uero merito dicit serwwm Domini, qui inter uitae pericula de eius iustificatione cogitabat quid in illa uita recepturus esset qui in ista temporaliter grauissima sustinebat. Exercebatur enim ad, prouectum suum, 47; non cruciabatur ad poenam. Tales animae mundum uicerunt,

quae sensum doloris sui aeterni praemii cogitationibus molliebant. 24. Nam et testimonia tua meditatio mea est et consolatio mea iustificatzones tuae sunt. Consilium 48o inuentum est contra malignantium concilium, ut aduersum improbos furores Domini £estimon:a meditata sufficerent. Eorum quippe cogitatio quoslibet mitigat dolores, nec timori relinquit locum qui in promissionibus Domini iugiter occupatur ; sicut dicit apostolus : T?mor non est in caritate, sed ber-

485 fecía dilectio foras mattit timorem. Consolationem uero suam esse professus est Domini zwstificationes, quas suis

martyribus pollicetur. Consolantur enim in afflictione praesentium rerum, spe uenientium praemiorum. Iv. DaArETH. — 25. Adhaesit jauimento anima

490 m&a : uiuifica me secundum uerbum tuum. Ad quartam litteram uenit fidele concilium, in qua se dicit corporali quidem necessitate constrictum, sed sola Domini pietate saluandum, petens ut ab eo uias iniquitatis amoueat, quoniam uiam ueritatis elegerat. Pulcherrimis autem allusionibus expo-

495 nitur humana conditio. Pawuimentwum est soli alicuius in lenitatem maximam constructa soliditas, quae merito nostro corpori comparatur, quoniam et ipsum simili nitore leuigatur. A dhaesisse se ergo dicit carni suae, quod uitiosum esse non dubium est. Anima enim si adhaereat corpori, delictis fauet ; »oo si uoluntate sit diuisa, uirtutibus. Ouapropter merito se petebat per uerbum, id est per Christum Dominum uzuificari, quia per consensum carnis se noscebat exstingui. Sed perscrutandum est quare illud concilium beatorum, quod superius dixerat: Seruus autem tuus exercebatur in tuis dusti484/485 I Ioh. 4, 18.

470 quod] Gerzz. ed., ut Gare potuisset] Gerzz., potuissent Gare£ 470/471 ipse etat Gerzz., corr. a. zz. 476 qui Gerzz., fort. recte 493 quoniam] quo Gerzz. 495/496 lenitatem maximam] Gerzz., -tate -ma Gare

PL 845

EXP.

505 fécationibus,

IN PS. CXVIII, 25-28

hic confiteatur:

adhaesisse

IO7I

$auwimento

animam, suam. Vt reuera intellegamus quamuis sancti gratia Domini perfruantur, multaque uirtutum uarietate colluceant, quamdiu sunt in hac carne mortali, esse tamen unde se deprecentur absolui, sicut in euangelio Magister optimus dicit : $10 Postquam

315

520

fiícationes

325

omnia feceritis, dicite : Serui inutiles sumus,

quod

debuimus facere fecimus. Et alibi scriptura dicit : Iustus in jrincipio sermonis accusator est sui. 26. Vias meas emuniiaui et exaudisti me : doce me iustificationes tuas. Quise fbauimento adhaesisse professi sunt, merito in consequentibus sua peccata prodiderunt; et ideo sequitur exaudisti me. Mira compensatio, stupenda uicissitudo, Domino suo propria mala dicere et ab eodem praemia salutis accipere. Quis non bonis talibus incitetur illi ad praemium confiteri, cui non possis negare quod feceris ? Perscrutandum quoque quod dixit : Doce me iustituas, non ad audiendum, sed ad faciendum. Ille

enim diuinarum rerum doctus ostenditur, qui sibi credita fecisse monstratur. Siue petit ut illas 2wstificattones aduerteret, quae praeceptae figuraliter esse uidebantur. 27. Viam iustificationum iuarum nsirue me et exercebor in mirabilibus tuis. Merito cohors sancta iustificationum wiam intellegere quaerebat, quae suas uias, id est peccata prodiderat, quia nisi illas damnemus, ad istam peruenire non possumus. Z54sírue me, ad intellectum

pertinet ; ut aduerteret, quod saepe iam dictum est, quali mysterio post sex annos seruus relaxaretur Hebraeus;septimus terrae fructus pecoribus egentibusque donaretur ; quod post annum quinquagesimum quodlibet illud priori reddi Domino iubebatur et his similia quae iustificationibus Domini conue555 nire monstrantur. Haec enim merito desiderabat agnoscere, quae futurae spei nostrae probantur mysteria continere. Sequitur e£ exercebor in mirabilibus tuis. Vtique exercetur sensu et prudentia singulari, qui dicta Domini ad spiritalem significantiam trahit. Mirab2lia uero ipsa uocat, quae su540 perius dixit iustificationes. Praebent enim intellecta miraculum, quando sic in praesenti sunt posita, ut longe futura significare uideantur. 28. Dormitauit anima mea jrae taedio : confirma me in uerbis tuis. Post illam petitionem sanctam cognoanimas suam dicit 545 scimus eum fuisse dilatum, quando dormitasse prae taedio, quod accidere solet eis qui longis

»29

510/511 Luc. 17, 1o.

511/512 Prou. 18, 17.

511 fecimus] non praem. Germ. et del. dicit Gare

— 25 insinua mihi r — 540 dixit] Gerz.,

DI: 846

1072

55 o

55

A

EXP.

IN PS. CXVIII,

28-30

exspectationibus differuntur; ut intellegeremus per patientiae bonum, diuinum nobis uenire praesidium. Dormitat ergo anima, quando a sua intentione flaccescit et in otium fessa remittitur, dum ad illud quod intendebat minime peruenire monstratur. Et uide quia dormitauit posuit, non dormiuit ; dormire enim obliuiosi atque socordis est, dormitare fessi et exspectantis. Quod uerbum et alter psalmus edicit : Si dedero somnum oculis meis aut palpebris meis dormitationem. Et alibi : Ecce non dormitabit neque obdormiet qui custodit 1srael. Sed ut hunc quoque defectum ab anima fatigata remoueret, sequitur confirma me im werbis tuis : quatenus si adhuc exspectatio differenda erat, in uerbis Domini fixa atque

560

immutabilis anima permaneret. Cognoscimus enim tali remedio quasuis moras, quaeuis taedia, quoslibet labores omnimodis consolandos, si legem Domini frequenti iteratione medi-

temur. (Hanc autem animae dormitationem Cassianus seruorum Dei optimus institutor acediam uocat, quam magno studio monachis persuadet esse fugiendam.) 29. Viam iniquitatis amoue a me, et in lege tua 565 miserere mei. Ad illam contemplationem ueritatis euectus, petit quod in isto saeculo necessarium fuit, ut 44a iniquiiatis, hoc est diabolus ab eius infestationibus tolleretur et 579

575

ET

580

?n lege Domini optatam misericordiam reperiret. Per legem siquidem nemo iustificabitur, sicut apostolus dicit : Scentes quia nemo iuslficabitur ex operibus legis, sed ex fide Iesu Christi. Et iterum : Per legem enim cognitio peccati. laste ergo ibi petit misericordiam, ubi se per legis uincula non credebat absolui. 30. Viam ueritatis elegi ; iudicia iua mom sum &. 405 oblitus. Via weritatis Dominus Christus est, sicut ipse dicit : Ego sum uia, ueritas et wita. Elegisse se dicebat sanctissimus chorus culturam Domini Saluatoris inter diuersas mundi superstitiones, quibus insipienter mundani populi seruiebant. Eligere enim non est, nisi de multis unum eligere. Sed uideamus quare se dicit elegisse, cum legatur in euangelio : Non wos me elegistis, sed ego elegi uos. Iure igitur populus beatus ista dicebat, qui iam electus fuerat, ut eligere po534 Ps. 151, 4. 17, 172 Sqq. 582 Ioh. 15, 16.

555/536 Ps. 120, 4. 5070/52 Rom. 5, 20. 584/585 Ps. 83, 11.

562/564. cfr Cassian. Insziz. lib. X-CSEL 5072 Rom. 3, 20. 5*7? loh. 14, 6.

548 praesiduum Gerzz. 549 a] Gerzz. add. s. I. 534 aut] Gerzz. (cfr Exp. ps. CXXXI, 7. 104), et Gare 555 obdormiet] Gerzz. (rfr Exp. ps. CXX, 4. 89), dormiet Garez 563 acidian Gerzz., accidiam Gare PI 565 in] de r (praeter NKT* 580 clegete Gerzz., corr. a. m., legete Gare: 581 legatur] Gerzz., dicatut Garez

EXP. 585

390

595

PI

rat, nunc se Domini £estimoniis

847

mandatorum

tuorum

cucurri,

cum

dila-

tares cor meum. Va ista quam multifarie dicitur, quam diuersa qualitate tractatur ! Dixit enim superius: Vias meas enuníiaut ; deinde : Viam iustificationum iuarum insirue me ; et iterum : Viam iniquitatis amoue a me; repetit : Viam ueritatis elegi ; ad postremum : mandatorum

iuorum

cucurri

; ut siue bonae, siue

dici omnimodis instruamur. Veritatis ordi-

nem seruans, cucurisse

se dicit w4am

mandatorum,

quo-

niam cor suum a Domino asserit esse dilatatum. Non enim potuisset uel ambulare uel currere, nisi cor eius in latitudine scientiae

620

adhaesisse commemorat ;

ut ostendat prouectüm se uitae diuino munere percepisse. Sed quoniam totum in diuina tuitione consistit, rogat ut de muneribus collatis non cadat, ne ad uerecundiae confusa perueniat. Non enim se sancta conscientia neglegenti securitate remiserat, sed magis quod acceperat humilis amittere formidabat. Sic enim confundi poterat, si perderet quod tenebat.

Viam

615

1073

91. Adhaesi testimoniis tuis, Domine, noli me confundere. Ille qui se bauimento prius adhaesisse dixe-

malae uitae «2a 605

30-33

tuisset ; sicut in alio loco dicit. : Elegé abiectus esse im domo Domini. Merito ergo se oblitum Domini non dicebat esse iudicia, qui tali electione gaudebat.

32. Viam

600

IN. PS. CXVIH,

fuisset

extensum ; nam

cum

«ia

mamdatorwum

eius legatur angusta, nisi dilatato corde non curritur. Anima enim quando lumen ueritatis acceperit, in multifarias agnitiones aperitur; et latior redditur uirtutibus cognitis, quae prius fuerat angustata peccatis. Bene autem dixit, cucurr?, ut ostenderet se ad fidem rectam uelociter Domini munere peruenisse. Cucwrrit enim uiam iustus, donec (sicut dicit apostolus) perueniat ad palmam supernae uocationis. v. He. —- 33. Legem $one mihi, Domine, uiam iustificationum iuarum et exquiram eam sembper. Ad quintam litteram plebs beata processit, multis modis expetens ut in lege Domini eius debeat munere custodiri. Inquirendum plane quam sibi /ege; petat populus iste constitui, qui superius dixit e? in lege tua miserere mei. Illud dictum est de ueteri testamento ; nunc autem nouam /egem postulat sibi debere poni, ueniente scilicet Domino Christo; ut illo aduentu sanctae incarnationis expleto, perfecto christianae fidei robore firmaretur ; sicut dictum 613/614 cfr Phil. 5, 14.

est : De Sion

624/625 Is. 2, 5.

584 in] et Gerzz. 595/596 delatates Gerzz., zut. a. zz. in delatatis 597 multifatia Germ. a. zm. ex -rie 599 tuarum] oz. Gerz. 606 latitudines Gerz.

614 perueniat] Gerzz., a exp. 28

623 expletus Gerzz. ed. C 2. (xcvin

1074

EXP. IN PS. CXVIII, 33-36

exibit lex et uerbum Domini de Ierusalem. Denique iugiter se eam dicit exquirere. Illud enim desiderio inardescente semper exquiritur, quod uenire magnis precibus postulatur. 34. Da mihi intellectum et scrutabor legem iuam ; et custodiam illam in toto corde meo. Considerandum 630 est quid sibi uelit quod iterum petit, quae prius se accepisse 625

memorauit, id est, 4245

mandatorum

tuorum

cucurra

;

scilicet quia dona Domini continue sunt petenda. Semper enim praestat qui donata conseruat ; et probabili desiderio continue petimus, quod in nobis permanere iugiter postula655 mus. Ipse enim perscrutatur hanc legem, cui intellectus praestatur a Domino. Et ut constantiam piae perfectionis ostenderet, eam se dicit 4v toto corde suo diuinitatis munere c«sto-

640

dire : declarans per uniuersas subtilesque minutias omne bonum et a Domino tribui et per ipsum seruari et eius gratia semper augeri. Et uide quam pulchro ordine cuncta descendant. Prius petit, ut Zex ei foneretur, id est noui testamenti, quia ueteris iam tenebat ; deinde, ut legis ipsius intentionem

cognoscere meruisset, uaret. 35. Deduc 645

quia ipsam dicat u2am

me

in

quatenus eam semiiam

cordis integritate ser-

mamdatorum

tuorum,

uolui. Cum in quarta littera cwcurrisse mandatorum,

se

hic se in eamdem deduci iterum

postulauit. Sed mandata ista noui testamenti debemus accipere, ubi se perduci magnopere precabatur, quoniam ueteris 650 testamenti cucurrerat. Ita fit, ut et fidei compleatur desiderata perfectio, et sancta scriptura nihil sibi contrarium dixisse uideatur. Nam cum dicit : Z$sam wolui, noui testamenti spiritalem gratiam probatur expetere, per quam se ad caelorum regna nouerat peruenire. 655 36. Inclina cor meum in testimonia tua et non in auaritiam. Diligenter uerba ista tractanda sunt. Inclinari

660

665

cor suum petit in testimonia Domini, ubi non per rapacem auaritiam, sed per laudabilem humilitatem praestante Domino peruenitur. Jnclinati enim melius conspicimus quae ante nostros oculos esse monstrantur ; nam illi qui erecti et uanitate supini sunt, nequaquam possunt subiecta oculis intueri. Addidit e£ non in auaritiam. Sciens cohors illa sanctorum awaritiam capacem esse uitiorum, hanc a se expetit amoueri, ut potuisset toto corde ad scripturas sacratissimas salubriter inclinari. Auaritia enim est tempora-

lium rerum flagrans omnino desiderium, unde et primus homo

peccauit et suis posteris uitia incentiua dereliquit. Hinc et dia667/670 cfr Iob rz, 1o.

625 exiuit Gerzz. 645 semita r (praefer nonnullos codd.) 662 illa cohots — Gare Garet

660 oculos nostros —

PL 848

EXP. IN PS. CXVIII, 36-39 670

675

680

68

A

1075

bolus accusauit Iob, dicens propter diuitias quas illi dederat, non propter ipsam contemplationem qua bonus est, ab eo Dominum fuisse dilectum. Quod sequens impugnauit euentus, quando uir sanctus in omnibus aduersis Domino gratias actitauit. Petit ergo populus beatus ut hanc a«aritiam de corde eius amoueat et ad testimonia Domini solo probitatis inuitetur affectu. 94. Auerte

oculos

meos

ne

uideant

uanitatem,

àn

uia tua wiuifica me. Multi huius saeculi prudentes continentiae se lege moderati sunt, ut hominum magis quam Domini iudicio complacerent. Sed isti operam suam uano studio p 404 perdiderunt ; quoniam scriptum est : Ne faciatis iustitiam uestram coram hominibus. Vnde nunc plebs beata deprecatur ut oculos cordis eius a tali proposito Dominus dignetur auertere, ne peruersa consuetudine mundanis possit delectationibus implicari, quia nos et per oculos peccare non dubium est, dum conspectarum rerum ambitione traducimur. Ab hac enim se uanitate fieri deprecatur alienum, quoniam sciebat inde maximum uenire peccatum. Hinc notantur et illi qui diuersis

spectaculis

occupantur;

hinc

qui mulierum

foedo

amore rapiuntur; hinc qui alienarum rerum possessionem improbe concupiscunt. Sed huic petitioni additur et illa per690

fectio; ut i» wa

sua, id est in Domino Christo eum w2u:fi-

care dignetur, in quo uere 4242/icatur, quia mors eius uirtute superatur.

38. Statue iuo.

Statue,

seruo

tuo

eloquium

iuum

in

iimore

dicit, stare fac, id est, infige, consolida atque

695 confirma,

ne sanctum eloquium fugaci obliuione dilabatur; quod in nostris semper debet sensibus stabiliter permanere. Cui rei bene addidit, 4imorem,

709

795

ut semper oremus ne suscepta

munera possimus amittere et grauius sit dulcedinem didicisse quae pereat. Subiunxit /40, qui ab humano timore longe discretus est. Iste enim sic formidat, ut diligat ; sic quaerit, ut numquam desinat amare quem metuit. Et quia plurimi eloquia Domini suscipiunt neglegenter et tamquam fabulas inutiles audire declinant, merito addidit 2» £?more tuo, ubi nec culpa conquiritur, nec ad desidiae discrimina peruenitur. 39. Amputa opprobrium meum quod suspicatus sum, quia iudicia tua iucunda. In hac sententia maximum uitium humanitatis exponitur. Multi enim in oj$robriwum cadunt aliter quam habeat ueritas suspicando ;quam 679/680 Matth. 6, 1.

687 e; 688 hic Ger., corr. a. 7. iudicia enim 'r (praefer R*)

704 dissidiae Gerz.

706 quia iudicia]

849

1076 710

EXP.

IN PS. CXVIII, 39-42

culpam a se desiderat amputari. Pro multis enim malis saepe bonum testimonium damus, atque iterum de bonis mala dicimus nescientes; et necesse est uerecundiam incurrat, qui igno-

715

720

rans aliquid asseuerat. Suspicio enim saepissime probatur incerta, quae uero non conuenit christiano ; haec ergo suspicio ducit ad opprobrium, quod ex peccato nascitur. Iure ergo sibi quaerebat am$utari, unde reus poterat inueniri. Primo confessus est infirmitatem suam, nunc Domini cognoscitur laudare iudicia, cuius uerbum uerum est firmaque sententia. Quapropter amator ueritatis merito sibi iucundum Domini dicebat esse decretum, per quem se et requiem reperire nouerat et coronam ; sicut apostolus dicit : Bonwm

certamen certa,

cursum. consummauwu, fidem seruaut ; de reliquo veposita |est mihi corona ustitiae. 40. Ecce

VES)

ua

concupiui

mandata

tua ; in aequitate

tua

uiuifica me. Diuersa beneficia superius sibi cohors sancta tribui postulauit ; sed in hoc uersu consecutam se dicit plenitudinem gratiarum, quia concufiuerat mandata Domini, quae ueram prudentiam conferunt et salutem. Petit autem n aequitate Domini se wiuificari, qui adhuc superstes esse uidebatur, ut intellegamus non esse ueracissimam uitam, nisi quam Dominus Christus fuerit praestare dignatus. Aequitas autem Patris Verbum caro factum est, cui omne iudicium dedit, ut orbis terrarum in eius examine iudicandus

assistat ; sicut apostolus dicit : Qw factus est sapientia nobis a Deo et iustitia et sanctificatio et redemptio. VI. Vav.— 44. Et ueniat super me misericordia 755 tua, Domine ; salutare tuum secundum eloquium iwwm. Ad sextam litteram congregatio sancta peruenit in qua sibi postulat salutarem Dominum debere concedi, ut inimicos de tanta remuneratione confundat et in lege Domini 740 assidua meditatione proficiat. Precatur ergo ut supra eam Dominus Saluator adueniat, qui est »iserzcordia peccatorum et uita fidelium. Et ut hanc misericordiam specialiter ipsum debuisses aduertere, secutum est salutare tuwm ; reuera per quem salus gentibus uenit, qui mundo aegrotanti 745 medicinam suae pietatis attribuit. Secundwm eloquium Luwm, dixit, id est secundum promissionem tuam, quam per prophetas cognosceris fuisse pollicitus. 42, Et vespondebo exprobrantibus mihi uerbum, quia speraus im. sermonibus iuis. Haec nobis indicat 750 absoluta sententia, cum aduersantium fuerit obiecta uersu720/422 1I Tim. 4, 7-8.

933/434 I Cor. 1, 3o.

*v13 uero] Gerz., uito Gare 380 absolute Gerzz. ed.

*38 domino

Gerz.

744 aegtotante

Ger.

PL 850

EXP.

IN PS. CXVIII, 42-44

I077

tia; qui tamen possunt recipere rationem, non nobis tacen-

dum, sed respondendum

755

760

765

esse uiriliter, ne sibi malignantium

praesumptio superior esse uideatur. Ex$vobrant enim uerbo, qui Filium dicunt esse minorem, uel qui eum carne passum minime crediderunt ; sicut dicit apostolus : S enim cognouissent, numquam Domgnum gloriae crucifixissent. His praesumptione Domini respondendum est, qui doctrinam salutarem non ad reuerentiam audiunt, sed ad iniuriam potius exprobrationis adducunt. Sequitur quia speraui in sermonibus (wis. Atque ideo dicit respondendum : qwia sperauit in sermonibus Domini, qui dicit : Cum wuenerilis ante principes et potestates, nolite cogitare quomodo aut quid loquamáni ; dabitur enim uobis in illa hora quid loquamini. Non enim uos estis qui loquimini, sed Spiritus Patris uestri qui loquitur in uobis. 48. Et ne auferas

de ore meo

uerbum

ueritatis

us-

quequaque, quia im iudiciis tuis speraui. Rogat ut confessionem ueritatis de eius ore nullae poenae nullus terror extorqueat ; sed quaelibet tormenta fuerint inflicta in una uoce constantiae perseueret, quia non in uiribus humanis sed in 7]o diuinis cognoscitur sperasse iudiciis. Sed cum dicit wsquequaque, significat uerbum ueritatis ad tempus aliquibus fuisse sublatum, ut Petro apostolo contigit, qui ante galli cantum ter Dominum denegauit. Sed »on usquequaque ablatum est uerbum ueritatis de ore ipsius, quando culTI pam suam et fletibus diluit et sanguinis effusione mundauit. Sequitur quare non debeat de ore ipsius ueritas confessionis auferri, quia in iudiciis tuis speraui. Iudicia erant Domini, quod turbae martyrum diuersis cruciatibus agebantur. Sed in his se magis spem gerere profitetur, quia scriptum HW 405 780 est : Flagellat omnem filum. quem recipit. Iniqui enim cum molestantur desperant ; sancti uiri, si affligantur, spem magis suae dilectionis accipiunt. Hactenus litterae istius uersus habuerunt orationem, subsequentes uero usque ad finem narrationis ordine depromuntur. 44. Et custodiam legem iuam semper, im saecu785 lum et in saeculum saeculi. Iste et alii uersus usque ad finem litterae non habent deprecationem, sed narrationem. Superius enim petiit ut acciperet, hic iam de perceptis beneficiis gratias agit. Custodire se legem Domini semper affir- PI 85r mat, quia in ipsa uariari nefandum est. Sic enim custodire potest, si (quod superius dixit) *owm auferat de ore ipsius 755/756 I Cor. 2, 8. 780 Hebr. 12, 6.

761/764 Matth. 1o, 19-20.

912/233 cft Luc. 22, 34.61.

4756/7457 praesumptionem Gerz. 960 utique Gerz. ed. — *61 dicimus Gerz. 766 supetsperaui 74d. Bec. Fase. cum g 982/483 habeat Gerzz. 785/186 acternum fr 790 uatiari eZ.

1078

EXP. IN PS. CXVIII, 44-46

ueritatis uerbum. Interdum semer ponitur usque ad finem huius saeculi. Sed hic cum dicit ?» saeculum saeculi, illam perennitatem significat quae non habet finem. Sed cum ; superius dixerimus legem umbram fuisse futurorum, id est, immolare agnum immaculatum, octauo die ritum circumcisionis adhibere, uel his similia; quemadmodum in aeternum legem se custodire dicit, cum non solum post resurrectionem futuram necessaria non &int ista, sed hic quoque iam ui$oo deantur abolita. Sed ibi alia 7ex erit Domini, quam se promit-

805

tit populus c«stod?re sanctissimus ; scit enim per hanc umbram legis ad mysterium aeternae legis ascendi ; nouit etiam consuetudinem angelorum et potestatum Dominum sine fine laudare ; scit summae beatitudinis esse sollemnitatem iugiter Dominum contueri ; scit denique fidelium ibi esse leges, quas se professus est sine fine seruare.

45. Et ambulabam in latitudine, quia mandata tua exquisiui.Ipsaest latitudo, quam in quarta littera dixit : Viam mandatorum 810

tuorum. cucurri, cum dilatares

cor meum ;

scientia scilicet multiplex atque salutaris, quam ideo meruit, quia mandatorum intellegentiam requisiuit; quam merito dicimus esse caritatem, de qua scriptum est : Caritas Dei diffusa est in cordibus nostris ber Spiritum sanclum, qui datus est nobis. Contra peccatorum corda in bonitate coangusta sunt,

815

$820

quod tangit apostolus cum dicit : Non angustiamint in nobis, angustiamini autem 1n wisceribus uestris ; quia Deum mens coangusta, id est polluta non recipit; sed 2» latitudine mentis suscipitur, a quo caelum terraque completur. Patulum enim domicilium debet esse, ut tantam mereatur recipere ma-. iestatem. 46. Et loquebar de testimoniis tuis $n conspectu regum et non confundebar. Loquebatur de testimoniis Domini, quoniam petiuerat et acceperat ut responderet

825

exprobrantibus sibi uerbum. Qua firmitate roboratus ante reges saeculi, qui poterant elata potestate terrere, non se dicit fuisse confusum, sed ueritatem, quam mente conceperat, in-

830

trepidis sermonibus exercebat. Com[unditur autem ille, cuius per ratiocinationem dicta uincuntur. Ad uerecundiam enim uenire non potest, qui ueritatis ipsius testimonio roboratur. Non enim ille sub qualibet necessitate negandus est, qui dicit :Qui me negauerit coram hominibus, negabo et ego eum coram, Patre meo, qui est 1n caelis. 809 Ps. 118, 32. Matth. 1o, 35.

812/814 Rom. 5, 5.

815/816 II Cor. 6, 12. »

831/832

394 adhiberi Gerzz. eZ. 807 e/ 817 latitudinem Gerz. cuz r(5* X) ^ S08quar809 dilares Gerzz., zzut. in dilatatis (cfr /. 596/897) tam litteram Gerz.

EXP.

IN PS. CXVIII, 47-49

I079

44. Et meditabar in mandatis tuis, quae dilexi uehementer. Hic ostendit frequentatae meditationis ardorem. 835 Meditari enim mandata non potest nisi qui ea assidua lectione cucurrerit. Et ut hanc frequentiam euidentius declararet, addidit quae d?lexi. Neglegere enim numquam potest homo quae diligit. Sed ne hanc quoque dilectionem tepidam forsitan aestimares,

addidit

wehementer,

supra quam

nulla potest dilectio reperiri. Non enim ut alia dilectio mandatorum Domini mediocris esse potest, nisi wehementer (quod hic expetitur) d2/?gatur. Quapropter mandata Domini iure uehementer dilexit, per quae in cordis latitudine fiducialiter ambulabat. 48. Et leuaut manus meas ad mandata iua quae 845

$840

850

855

dilexi nimis, et exercebar in iustificationibus tuis. Superiore uersu dixit : Med?tabar in mandatis tuis, quod. ad uirtutem respicit inspectiuam ; modo autem dicit : Leuabo manws meas, quod ad partem pertinet actualem. Leware enim mandwus significat bonis operibus occupari. Ceterum qui malis actionibus detinetur, non lewat manus suas, sed deicit. Et uide, quia in utrisque partibus ponit: qwae dilexi ; ib wehementer ; hic nimis ; quoniam utrumque opus sub magna ambitione faciendum est, ut fructum possit habere, Domino miserante, qui perficit. Addidit e exercebar in iustificationibus tuis. Ibi meditabatur, ubi mentis intentione translatus est ; hic exercebatur, ubi

quaerebat operis frequentatione proficere. Et nota quod exercitatio in scripturis diuinis plerumque in bono ponitur; 860

pp

in litteris autem

saecularibus,

uel in communi

locutione in

bono aut numquam aut raro ponitur. Quam locutionem scripturarum diuinarum propriam esse dicimus. I» éustzf?caonibus tuis pertinet ad utrumque ; ut et mandata Domini cum delectatione meditaretur, et operas manuum cum caritate 86 IA perficeret. Ista enim duo sunt (ut saepe diximus) quae perfectos faciunt

$87 o

utique christianos.

Finita est cum

littera narratio,

quam a uersu quarto scilicet incohauit. VII. ZAIN. — 49. Memento uerbi tut seruo tuo, an quo mihi spem dedisti. Ad septimam litteram uenit chorus ille sanctorum, in qua spem promissionum Domini sensibus nostris omnino

commendat,

ut firmum in mente nostra

permaneat quod gloriosa ueritas pollicetur, asserens propter eam fideles aduersa huius mundi tolerabiliter et libentissime sustinere. Quis enim mortem temporalem metuat, cui aeterna 875 uita promittitur ? Quis orbitates pignorum cogitet, cum se 833 meditabor r (praeter IN* $ T? R U X) 833/834 uehementer] nimis r (cfr 846 nimis] uehementer r (cfr /. 883) exercebor op£. codd. r tuis iustificationibus — r 852 deiecit Gerzz, corr. uttiusque Gerzz. 862 dicamus Gerzz. :

4. 853)

PL 852

1080

iungendum timeat, cum Ex humana nihil potest 880

EXP.

IN PS. CXVIII,

49-51

choris nouerit angelorum ? Quis labores carnis se in perpetuam requiem nouerit collocandum ? uero consuetudine memento dicitur Deo, qui ullatenus obliuisci ;non quia dignum erat in illa

maiestate ponere obliuionis iniuriam, sed precatur ut cito seruo suo conferat clementissimae promissionis effectum. Has

enim tropologias in scripturis diuinis frequenter inuenies, ut est illud in Genesi : Recordabor foederis mei ; uel in Exodo : Et 885

recordatus est. Dominus quod ejpigerat cum. Abraham et Isaac et Iacob. Verbi iui fortasse significat promissionem quam in euangelio dicit : Beat? qui lugent, quoniam bs consolabuntur. Beati qui persecutionem. patiuntur bropter iustiGam, quoniam ipsorum est regnum caelorum. Et alio loco : Non p. 406 vos dimittam

890

SCHE

895

900

995

orbhanos ; et his similia.

Seruo

tuo,

subau-

diendum, imple promissum, quia si uelis sine aliqua adiectione superioribus aptare quod dictum est, uerba sibi nequeunt conuenire. Quae figura dicitur ellipsis, id est defectus, quoties uerbum suspenditur, ut uiuacius inquiratur. Sequitur 2» quo mihi sbem dedisti ; in illa scilicet promissione uerbi tui, quam iure a ueraci Domino compleri fidelis populus expetebat. 50. Haec me consolata est in humilitate mea, quia eloquium tuum uiuificauit me. Spem quam sibi dicit de Domini pollicitationibus exstitisse, ipsam se in necessitatibus huius mundi comsolatam fuisse testatur, quoniam inter quaslibet calamitates animus fidelium reficitur, quando talis retributio cogitatur. Quis enim temporales insidias metuat, cum ad aeterna Domini promissa respiciat ? Nam cum dicit, consolata est, ostendit inter aerumnas saeculi hoc sibi fuisse solatii, ut in praesenti uita affligeretur et de futurae spei promissione gauderet. Hoc etiam significat im humilitate "a ; quia sancta reuera probatur humilitas omnia patienter, omnia cum gratiarum actionibus sustinere. Hanc etiam spem

9IO

915

tribuit in euangelio dicens apostolis :In fatientia uestra possidebitis animas uestras. Sequitur quia elo quium iuum uiuificauit me. Causam reddit quare humilitas eius fuerit consolata. Promissio quippe tanti Iudicis firmauit animum sustinentis ;et ne temporalem timeret interitum, spes consolationis uiuificauit afflictum. 981. Superbi inique agebant usquequaque, a lege autem tua non declinaus. Tempus significat quando a 883 Gen. 9, 15. 883/885 Ex. 2, 24. 886/889 Matth. 5, 5. 908/909 Luc. 21, 19. 888/889 Ioh. 14, 18. 55810;

887/888 Matth.

884 quod] foedetis praezz. ed. 895 expectabat eZ. 898 ipsa Gerzz. 903/904 solatii fuisse — Garez 904 futurae] Gerzz., futura Gare 907 actionibus] Gerzi., actione Gare£ 909/910 uiuificauit] Germ. (cfr 4. 899), -bit Garez

PL 853

EXP. IN PS. CXVIII, 51-54

920

925

950

955

ro8i

superbis persecutoribus uehementer humilis Ecclesia uexabatur. Sed haec omnia dicit esse frustrata, cum ei malignorum non potuit nocere saeuitia. Et respice quoniam humilitatem suam fidelis populus uiuificatam dicit : suwferbos autem, id est malignos atque tyrannos crudeliter egisse commemorat, qui non uiuificandi, sed potius mortificandi sunt. Per haec enim duo uerba désignat genus humanum ; humiles quippe dicendi sunt, qui mandatis Domini oboedire contendunt ; superbi, qui diabolicis suggestionibus intumescunt. Sequitur, a lege autem tua mom declinaui ; scilicet ut illi putabant qui persequebantur innoxios. Et cum dicit, «ox declinaua, significat in ueritatis iugiter se mansisse sententia. 92. Memor fuv iudiciorum tuorum a saeculo, Domine ; et consolatus sum. Memor iudiciorum plectibilia non praesumit, quia metu poenarum reuocatur qui incentiua prauitate succenditur. Cum dicit a saeculo, significat cum administrari coeptus est mundus. Hoc enim illa cohors potuit dicere, quae per successiones generationum longis aetatibus cognoscitur exstitisse. Nam si aeternum tempus uoluisset ostendere, saeculum saeculi diceret, sicut frequenter

insinuat. Qua cogitatione consolatwm se dicit, quia famulos suos uirtus diuina non deserit, sicut et alibi dicit : Juuen?or fui et senui, e non uidi iustum derelictum.

53. Defectio

ammi temuit me, prae peccatoribus legem iuam. Hic pietas sanctae conuersationis exponitur, ut dolore se defecisse dicat, quia peccatores legem Domini deserere cernebantur. Necesse est enim ut sanctum uirum alterius culpa contristet, dum animus pius saluos fieri desiderat uniuersos ; et quem non optat excedere, affligitur cum ei poenas cognouerit imminere. Scit enim quia gratuite illatum malum suum potius grauet auctorem. Vnde sancta cohors non tantum poenis suis, quantum tyrannicis torquebatur excessibus. 54. Cantabiles mihi erant iustificaliones tuae, im loco incolatus mei. Cum dicitur cantabiles, significat psalmodiam cum magna delectatione peragendam, sicut dicit apostolus : Cantantes et psallentes in cordibus uestris Deo. Cantus enim semper releuat labores et non facit animo surripere taedium, qui contemplationis magna suauitate mulcetur. Nam quod addidit in loco incolatus mes (sicut saepe diximus), significat hunc mundum, ubi peregrinatur omnis qui Christo Domino deuotus est. Expulsi siquidem in Adam de sede para-

940 derelinquentibus

945

259

955

937/938 Ps. 36, 25.

952 Eph. 5, 19.

917 eam Gerz. 935 dixerat Gerzz., corr. a. zz. prae] Gerzz. Fisc. cum opt. codd. r et g, pto Garet

Ger.

944 excidere Gerzz.

937 iuniot z4zZ. Bec. 939 940/941 sancta conuersatione

PL 854

1082

EXP.

IN PS. CXVIII,

54—57

disi, in hac terra 2ncolatum gerimus, quia patriae illius bea960

titudinem non habemus. Ita fit ut in hoc mundo peregrini esse uideamur, sicut et apostolus dicit : Quamdiu sumus in hoc corpore, beregrinamur a Domino. 55. Memor

[ui in nocte

nominis

iui,

Domine,

et

custodiui legem iuam. Per noctem, mundum istum significari posse non dubium est, in quo peccatorum regnat obscu965 ritas. Sed utinam oculos corporeos clauderet et non cordis lumina periculosius obcaecaret. Hanc «ocíem Dominus depellit, quando iudicii tempore ueniens 2//wm?nat abscondita tenebrarum et manifestat consilia cordis, quae nunc excessibus nutriuntur illicitis. Sed 7» hac nocte memorem se dicit fuisse Domini, cum omnia beneficia ipsius non meritis 979 nominis suis, sed diuinis muneribus applicaret ; sicut et in alio psalmo legitur : Adéutorium nostrum in nomine Domini, qui fecit caelum et terram. Et apostolus memorat : Qui gloriatur, in Domino glorietur. Sic enim fidelis noctis istius tenebris non inuoluitur, 975 quia cordis lumine clarificatur. Consequitur digna professio ; ideo enim custodiuit legem Domini, quia fu2t memor in nocte nominis eius. Non enim custodire ualuisset legem Domini, si suis aliquid meritis applicasset. 56. Haec facta est mihi, quia iustificationes tuas 980

exquisiui.

Haec

facta

est

mihi,

subaudi,

consolatio.

Quod magis de nocte quam de lege debet intellegi, ut quae peccatoribus est caecitas, ipso uiris sanctis illuminatio esse uideatur. Sic enim credentes non patiuntur tenebras, quamuis in huius mundi caecitate uersentur. Sequitur causa quare illi 985 nox facta sit consolatio,

quia ?ustificationes tuas exquisiui. Si enim dixisset, meas, sustinuisset adhuc densissimam caecitatem ; sed quia dixit, ^/uas, mundi tenebris non potuit

obcaecari.

vili. HeTH.- 54. Portio

999

995

mea,

Domine,

dixi custo-

dire legem iuam. Agmen beatum ad octauam litteram uenit, in qua desiderat uidere faciem Domini, quia eius manda- PL tis noscitur obsecutus. Poríio a parte dicta est. Illius enim 855 partis sumus, cuius uoluntatibus oboedimus. Quod uerbum frequenter inuenis dictum, ut est illud : Filiis Leui non erit portio, neque sors in medio fratrum eorum, quia Dominus Deus p 407 pars est eorum. Vnde merito $oríio piorum Deus dicitur, quia in regni eius felicitate uicturi sunt. Sequitur dix? custodire legem tuam. Dixi, id est, statui, decreui atque pro960/961 II Cor. 5, 6. TI Cor.-10; 17.

967/968 I Cot. 4, 5.

994/996 Deut. 1o, 9.

972/973 Ps. 125, 8.

973/974

.

965 cotporibus Gerzz. 975 luminis Gerzz. 9176 memor fuit — Gerz. mihi facta est — r(praefer M) 996 est pats — Gerzz.

979

EXP. IN PS. CXVIII, 57-60 1000

1005

IOIO

1015

1020

1025

misi Domini praecepta seruare ; unde factus fuerat in Domini portione, id est in lerusalem beata, non in Babyloniae parte confusa. 58. Deprecatus sum [aciem tuam in toto corde meo : miserere mes? secundum eloquium tuum. Duplici modo heic facies Domini probatur intellegi. Christum quem credebat esse uenturum indubitata cogitatione desiderans, in-

carnationem ipsius quaerebat aspicere, quae mundo salutaris poterat apparere, sicut et in alio psalmo dictum est : Deus wirtutum, conuerte nos et ostende faciem tuam et salus erimus. In toto corde, sine ulla haesitatione, ut non tamquam de futuro suspensus, sed uelut praesentem uideretur rogare certissimus. Postulat etiam misericordiam aduentus eius debere compleri, qui per prophetas innumera noscitur annuntiatione promissus. Siue magis deprecari? uidetur, ut in futura illius resurrectione eius faciem possit inspicere, sicut legitur : Beat: mundo corde, quoniam ipsi Deum widebunt. Et apostolus : Videmus munc per speculum in aenigmate ; tunc autem facie ad. faciem. Sed quia peccatorem se nouerat, sibi postulat debere misereri ; quatenus per gratiam liberatus, uideat quod suis non poterat meritis intueri. Secundum eloquium tuwum, illud scilicet quo deitatis suae promittit sanctis beatam nimis et incomparabilem per omnia uisionem. 59. Quia cogitaui uias meas et comuerti pedes meos in testimonia tua. Ordinem humanae conuersionis exponit. Prius est enim ut nosmetipsos districtius arguamus et sic ad Domini mandata migremus. Cog?itauerat proinde examen illud gloriosum

1030

was

suas,

id est actus humanos ;

sed quoniam ei omnimodis displicebant, fedes suos conuertit ad testimonia Domini gradienda, in quibus si aliquis ambulat, firma potest habere uestigia. Videbat siquidem in humanis actibus esse peccata ; in diuinis autem mandatis florere iustitiam et sapienter illud deseruerat, quod expositum periculis sentiebat. Dicendo enim comuert? jedes meos, ostendit primitus fuisse peruersos. 60. Paratus

1055

1083

sum

et non

sum

iurbatus,

ut

custo-

diam mamdata iua. Cum dicit, Paratwm, ostendit deliberasse se pro mandatis Domini quaelibet pericula sustinere. Paratum se enim ad praecepta Domini custodienda ille testatur, qui nec persecutores metuit et illecebras huius saeculi a suis sensibus effugauit ; sicut et Paulus apostolus ait : Ego enim 1007/1008 Ps. 79, 8. 1039/1040 Act. 21, 13.

1014/1015 Matth.

5, 8.

1015/1016 I Cor. r3, 12.

1011 1009 non tamquam] numquam ez. 1004 haec Gerzz. (corr. a. z.), Garet 1022 tuas 1019 illo Gerz. 1012 innumetata Ger. complere Gerz. 1023 conuetsationis 24447. Bec. Fise. Germ. cum opt. codd. r (at cfr |. 1026) 1039 apostolus paulus — Gare

1084 1040

EXP.

IN PS. CXVIII, 60-63

jro nomine Iesu non solum alligari, sed et mori faratus sum. Vnde similiter et in alio psalmo dictum est : Paratum cor meum

B5

Deus, paratum cor meum.

856

Sequitur e£ non

sum

turbatus.

Improuisa forte conturbant. Non enim facit formidare animum deliberata sententia. Vnde et Dominus in euangelio 1045 praemonens dicit : Non turbetur cor uestrum ; quoniam non potest dici Paratus, qui trepida cogitatione confunditur. Infert etiam ad quid $aratum se esse dicebat, scilicet &£ mandata Domini custodiret ; quae sic bene atque integre ser1050

uantur, cum aduersitas nulla metuitur. 61. Funes peccatorum. circumplexi

sunt

me

;

et

legem tuam non sum oblitus. Cum dicit funes peccatorum, ostendit tot esse laqueos quot peccata committimus. Funes enim sunt implicita et tortuosa ligamina, quibus se delinquentes semper astringunt, sicut Isaias dicit : Vae qui 1055 trahunt beccata tamquam funem longum. Et alibi : Vénculis suorum peccatorum unusquisque constringitur. Sed hoc referendum est ad corporis prauitatem. Nam cum dicit, Jegem tuam non sum oblitus (quod est beatorum), cur se ipse peccatorum nexibus dicat esse complexum ? sed fieri potuit ut caro 1060 delictorum funibus complexa ligaretur ; animus autem sanctus incentiuis uitiis reluctans, legem Domini non fuisset oblitus, sicut apostolus dicit : Ego ipse mente seruio legi Dei, carne autem legi beccati. 62. Media mocte surgebam ad confitendum tibi, 1065 super iudicia iustitiae tuae. Non uacat quod dicit, media mocte surgebam ; scit enim hoc tempore primogenita Aegyptiorum fuisse percussa ; scit etiam ea tempestate Petri et Pauli et Silae in carcere positorum uincula resoluta, scit quoque sponsum media nocte esse uenturum ; ideoque eo1070 dem tempore surgit ad laudes, ne inter fatuas uirgines ianua clausa remaneat. Nec uacat quod dicit, surgebam, quia semper surgitur, cum ad Domini praeconia festinatur. Ad confitendwum hic significat ad laudandum, quia sequitur, super ?udicia iustitiae tuae. Nam si paenitentiae confessionem 1075 uoluisset intellegi, super misericordiam tuam dixisset, non super iudicia iustitiae tuae. 69. Particeps ego sum omnium timentium te et custodientium

1080

mandata

tua.

Hic euidentius dixit, quod

superius in capite litterae posuit, 5$ortio mea, Domine. Sic enim erat Domini portio, ut et famulorum ipsius $articebs esse probaretur. Et respice quemadmodum uirtutem 1041/1042 Ps. 56, 8.

Prou. 5, 22.

1045 Ioh. 14, rz.

1062/1063 Rom. 7, 25.

1068 cfr Act. 12, 6. 1052 quod Gerz.

1069 Matth. 25, 8. 1068 pr. et] oz.

(praeter K T*), ego sum ^ Garet cum g

1054/1055 Is. 5, 18.

1066/1067 cfr Ex. 11, 4-5.

Gerz.

1077

ego sum]

1055/1056

Gerz.

1067/

cwz r

EXP.

IN PS. CXVIII, 63-65

1085

ecclesiasticae unitatis ostendit, ut omnium fidelium se dicat

esse baríicipem, non unius Ecclesiae, sed quae in totius mundi capacitate diffusa est. Et merito se ubique partes ha1085 bere dicit, quando uniuersalis congregatio talia loquebatur. Pars enim ipsius erat, quidquid Deo placere poterat in toto orbe terrarum. Et respice quam humiliter Participe se dicit timentium Dtm, cum legatur in apostolo : Participes Christi facti sumus. Et in quadragesimo quarto psalmo, quos1090 dam participes Dei significatos esse meminimus, cum dicit : Propterea unxit te Deus, Deus twus oleo laetitiae brae consortibus twis. Quisquis enim in nouitate uitae ambulauerit, erit PL particeps Christi. Sic et humiliter locutus est, et tamen ad 857 ipsam significantiam, quid sit $aríiceps Domini, animum 1095 bene intellegentis extendit. Et quia dixit, omnium timeni4wm te : neillos debuisses aduertere qui Domini iudicia seruili timore formidant, addidit e? custodientium

mandata

IIOO

14a, qui deuotissimi comprobantur timore castissimo et amore reuerendo. . 64. Misericordia tua, Domine, plena est terra

1105

iustificationes tuas doce me. Cum dicit : Misericordia iua, Domine, blena est terra, ostendit utique dilatationem fidei christianae, quam sic misericorditer impleuit, ut undique nomen uanissimae superstitionis euacuasse doceatur. Et nota quod £uwstificationes Domini quam sedule petit

discere, cum frequenter eas se fuerit custodisse professus; scilicet ut ostendat mandata Domini infatigabiliter exquirenda, quatenus sub tali desiderio profectus noster possit semper augeri, sicut in quintae litterae primo uersu dixit : Legem one mihi, Domine, uiam iustificationum iuarum et exquiram eam semper. IX. THETH.-— 65. Donitatem fecisti cum seruo tuo, Domine, secundum werbum tuum. Populus beatus no-

nam litteram cantaturus ingreditur, in qua gratias agit humiIIIS

II20O

liatum se fuisse, ut ad iustificationes Domini

deuotissimus

perueniret, testimonia eius asserens sibi supra omnes esse diuitias. Cum autem dicit : Bonitatem fecisti cum seruo iwo, Domine, collata sibi munera profitetur. Bonus quippe Dominus seruis suis tribuit bonitatem. Sed quae sit 1sta bo^iias subter exponit, dicens : Bonum mihi quod humaliasti me, ut discerem iustificationes tuas. Non enim de felicitate mundana gratias agit, sed de afflictione salutari. Meminit enim piam districtionem esse quae corripit. Intelle1088/1089 Hebr.5, 14.

1091/1092 Ps. 44, 8.

1090 dei] Gerzz., christi Gare Garet 1101 edoce Gerz.

1110/1111 Ps. 118, 35.

1094 quod Gerz. domini] Gerzz., chtisti 1103/1104 ut undique] undeque Gerz.

i. 408

1086

EXP. IN PS. CXVIII, 65-67

gebat quippe bonitatem illam debere dici unde proficitur, non unde inani exsultatione gaudetur. Sic facit et medicus bonitatem cum secat uulnera ; sic pater cum filium caedit : qui licet ad tempus inferant poenas, conferunt tamen de afflictione remedia. Nouerat ergo Dominum piis supplicationibus honorandum, cuius clementia tribulationes nostrae perII30 mutantur in gaudium, quamuis ad tempus graues esse uideantur. Sequitur secundum uerbum tuum ; ilo scilicet quo dicitur : Qui se humiliat exaltabitur et qui se exaltat humiliabi1125

tur. II25

66. Bonitatem et disciplinam et scientiam doce me, quia mandatis tuis credidi. Perquirendum est cur adhuc petit docer?, quod iam se superius accepisse professus est. Scilicet quoniam bonarum rerum nulla satietas est, quae

1140

1145

1150

II55

1160

more flagrantis incendii, quanto amplius per arida ligna cucurrerit, tanto copiosius aestuabit. Nam et apostoli fidei calore feruentes dicebant : Awge nobis fidem. Docet ergo Deus bonitatem, inspirando caritatis desiderium. Docet discíi$linam, cum in tribulationibus patientiam donat. Docet scientiam, cum salutarium rerum ipse cognoscitur attributor. Sed aliter docet Deus, aliter magister humanus ; ille uerba promit, sed intellectum non potest earum rerum praestare quae praecipit ; Deus autem prius cor illuminat, ut in sensus electorum eius uerba descendant. Sequitur quia mandatis (uis credidi. Cum mandata ideo praedicentur ut fiant, perquirendum est quare dixerit : 5handatis tuis credidi. Propter illam promissionem Domini quae dicit : Qui audit uerba mea ei facit ea, similis est uiro aedificanti domum suam supra petram et cetera. Merito ergo subiunxit cred?d?, quia praemia sibi oboedientibus maxima compromisit. 07. Priusquam humiliarer ego deliqui ; propterea eloquium tuum custodiui. Respiciamus quemadmodum in hoc uersu humana uita describitur : prius enim peccasse se dixit, cum originali uitio teneretur obnoxius ; post humiliatum se esse professus est, ut culpa careret, quam contraxerat in radice; ad postremum Domini eloquium custodiuit, quia hwmiliari meruit, sicut dicit Iacobus apostolus : H«malibus autem dat gratiam. Et ut frequenter excedentium licentiam cohiberet, post humiliationem suam eloquium Domini,

id est scripturas sanctas se dicit eius dono toto mentis conamine custodiisse. 1132/1133 Matth. 25, 12. Iac. 4, 6. 1161

1140 Luc. 17, 5.

1150/1152 Matth. 7, 24.

— 1160/

1129 huius Gerz. 1130 gaudio Gerzz., corr. a. zz. in gaudia 1135 quia] in add. r (praeter K T V) 1136 se] Gerz., oz. Garet 1144 uetbera Gerzz. corr. 1160 iacobus] oz. Gerzz.

PI 858

EXP. 1165

68. Bonus

IN PS. CXVIII, 68-71

es tu, Domine

1087

et in bonitate

tua

doce

me iustificationes tuas. Petit bonum magistrum ut in sua bonitate dignetur docere discipulum. Quae figura dicitur paronomasia, 1170

latine

denominatio,

quae

conuertit in se auditoris affectum. 69. Multiplicata est super me

YW"

data

; ego

autem

in

toto

corde

similitudine

iniquitas meo

uerbi

superbo-

scrutabor

man-

twa. Apte petit bonitatis auxilium, qui subiturus erat

colluctationis incertum ; ut iustificationes Domini, quas lectio-

ne didicerat, in suo certamine declararet. Tunc enim perfecte 1175 discuntur mandata, cum fiunt. Dicit enim multiplicatam super se persequentium 222quitatem ; et ideo petit ne poenis grauibus superborum deuota eius macularetur humilitas. Sed contra illam saeuissimam factionem, uide quid sequitur : Ego autem in ioto corde meo scrutabor mandata 1180 (wa ; ut quantum illi contendebant seducere, tantum iste uideretur mandatis dominicis adhaerere. Sic gloriose uincuntur qui poenis temporalibus sanctos uincere tentauerunt ; et quanto eos a lege Domini diuidere nisi sunt, tanto illos mandatorum scrutatores amplius effecerunt. I185 *0. Coagulatum est sicut lac cor eorum ; ego uero legem iuam meditatus sum. Coagulatum et in bono et in malo ponitur ; in bono, sicut in sexagesimo septimo psalmo iam dictum est : Mons coagulatus, mons binguis ; hic autem in malo dictum debemus accipere : nam 2nequitatem 1190 superborum, quam superius multiblicatam supra se fuisse testatus est, uult intellegi conduratam,

quae more

lactis in

crassiorem substantiam fuerat impia deliberatione constricta. Lac dictum est a liquore, quod de interna substantia naturali II95

1200

1205

potius liquore decurrat ; a enim in 7? conuertitur, ut amicus, ?nimicus, et his similia. Sed quantum illi in malo durescebant,

tanto iste a lege Domini se segregare non poterat ; ut illorum crudelis obstinatio pia perseuerantia uinceretur. v1. Bonum mihi quod humiliasti me, ut discerem iustificationes tuas. Bonum dicebat sibi quod poenis saeuientibus subdebatur, non praesentia cogitans, sed futura desiderans. Coeperat enim de illa dulcedine gustare, quae omnes suauitates probatur excedere. Humilitas enim ista Ierusalem tangit gloriosa fastigia ; nam sicut superbia mergit ad tartarum, ita ista tollit ad caelum. Ista quippe humiliatio quale praelium habeat consequenter exponitur; dicit enim, ut discerem iustificationes tuas, id est, ut facerem quae 1188 Ps. 67, 17. 1169 auditoris] Gerz., auditorum Gare£ Gerz.

1172 aptae Gerz.

1181 gloriosae

PL 859

1088

1210

1215

1220

EXP.

IN PS. CXVIII,

71-73

docuisti. Tunc enim perfecte discitur, quando praecepta Domini fideli actione monstrantur. v2. Bonum mihi lex ovis tui super milia auri et argenti. Quoties in hac littera bonitatem memorat cohors illa sanctorum, quam ideo frequenter petiit, quoniam magis ac magis crescebat ei dulcedo bonitatis. Consideremus autem uim istius uerbi quod dicit, ov?s £u, non tam prophetarum, non apostolorum, sed praecepta euangelica sibi testatur esse pretiosissima, quae Christi Domini sunt ore prolata. Sequitur super milia auri et argenti. Aurum et argentum |. 409 cupiditatibus hominum uidetur esse praecipuum. Sed quia bonitas illa comparationem similem non poterat inuenire, praemisit sw$er milia, quod infinitum atque incomprehensibile est ; ut auri argentique comparatio tali adiectione uilesceret; quidquid enim dixeris, swfer semper excedit. Facta est ergo comparatio absque similitudine, pretium sine modo, amor sine fine. Sic enim dilectio tanta indicari meruit,

1225

ut nulla res ei potuisset aequari. x.lorH. - 93. Mamus tuae fecerunt me et blasmauerunt me : da mihi intellectum ut discam mandata tua. Ad decimam litteram cohors gloriosa progreditur, in qua petit intellectum mandatorum sibimet debere concedi, ut ueracissimae uitae munere perfruatur ; expetens ut Domini misericordia fiat immaculata, ne possit in illa iudicatione con-

fundi. Si uelimus igitur de hoc uersu disputationes colligere, singulorum librorum magis edimus quantitatem, quam aliquid promissa breuitate narramus. Sed sufficiat nobis (praestante Domino) intellectum rei compendiosis sensibus aperire. 1235 Legitur enim : Opera manuum tuarum sunt caeli. Legitur etiam : Et aridam terram manus eius finxerunt. Idem et hic : Manus tuae fecerunt me et blasmauerunt me. Sed haec omnia tropice dicta sunt. Nam manus habere corporeum est. $1 uero proprietatem operationis dominicae uelis aduer1240 tere, audi : Dix et facta sunt ; mandauit et creata. sunt. Quapropter operationis eius uirtus humano more (anus uocantur, per quas nos consueuimus operari. Fecerunt autem, quidam uolunt ad animam pertinere ; ^lasmawerwunt ad corpus, quod de limo terrae cognoscitur fuisse formatum. Iusta uoce factura sua clamat auctori : Da mihi intellectum, a 1245 quo cognoscor esse plasmata. Sed perquiret qualem Zntellectum quaerebat, quem humanitatis ratione non poterat inuenire ; illum scilicet purum, 1235 Ps. ror, 26.

1236 Ps. 94, 5.

contemplabilem,

deuotum,

quem

1240 Ps. 148, 5.

1223 indagati 744. Bec. Fisc. 1228 petiit Ger. 4. ?*. in uittutes, rece ? 1246 perquire Gerzz.

1241 uirtus] Gerzz, zzu.

PL 860

EXP. IN PS. CXVIII, 73-76 1250

1089

ante peccatum adhuc Adae incorrupta simplicitas possidebat, non istum de quo sibi homines uidentur esse sapientes et pecoribus ex aliqua parte praeeminere. Petit ergo éntellectum, ut Domini mandata cognoscat ; quatenus quem Adam per inoboedientiam perdiderat, cohors sancta per deuotionis obsequia mereretur.

:

,

74. Qui timentte uidebunt me et laetabuntur, quia

I255

in uerbo two supersperaui. Pulcherrima pio Domino causa, miserationis oblata est ; quoniam si cuilibet de sancta congregatione praestiterit, cunctorum animos magna hilaritate complebit. Sciebat enim clementiam eius uelle facere, 1260

quod fidelium corda roboraret ; et petit talia in se fieri, unde

omnium deuotio possit augeri. Videndo enim alterius praemia proficit sancta conscientia, dum ad imitationem laudabilium rerum proposita semper exempla proficiunt. Addidit etiam propter quid omnino debeat impetrare, q42a 2?» wuerbo,idest 1265 in Christo Domino se sferare profitetur ; ubi numquam decipit spes, nec potest animus quasi caducis desideriis eludi, qui in tanta ueritate meretur infigi. *5. Cognou?, Domine, quia aequitas iudicia tua el àn ueritate tua humiliasti me. Cum legatur alibi, 1270 judicia iua abyssus mulia. Et iterum, 2ud?cia Dei imuestigabilia, quaerendum est cur hic dixerit : Cogmnow?, Domine, quia aequitas iudicia tua. Sed quoties immensum atque incomprehensibile legitur, illud aeternum iudicium debemus accipere, quod ex toto hic non ualemus aduertere. 1275 Istud uero praesentis mundi est,quod se cognowisse testatur; ut hominem animi tumore peccantem humiliatum corrigat, et supplicantem sibi misericordia diuina recipiat. Quis enim dubitet summae aequitatis esse iudicium, ut qui per superbiam delinquunt, deuota humilitate purgentur ? Et intuere 1280 quia hic non dixit : credidi, sed cognowz,id est expertus sum; ut in suis passionibus atque beneficiis hanc se aequitatem Domini cognouisse monstraret. 46. Fiat 1285

1290

nunc

misericordia

tua

ut consoletur

me,

secundum eloquium tuum seruo (uo. Merito petiit mzsericordiam, qui prius in humilitate sua confessus fuerat iusta Domini fuisse iudicia. Nam inter aerumnas multiplices et saeua certamina tormentorum consolatricem rerum istarum misericordiam petit, ut aduersitates saeculi ferre potuisset, quas sibi ad purgationem uitiorum proficue nouerat contributas. Non enim auferri sibi talia postulauit, sed in eis 1270 Ps. 55, 7.

1270/1271 Rom. 11, 55.

1256 speraui r, fort. recte, cfr /. 1265 1269 in] ozz. Germ. cum g CHm g 1280 dixit] Gerzz., dicit Garez 29

tua] ozz. Gerz. C 2. (xcv)

I090

EXP.

IN PS. CXVIII, 76—78

se expetit consolari. Consolatio est enim, quando miseriarum patientiam donat, tormenta saeua retemperat, et afflicti animi

1295

1300

maerores beatitudines promissione confortat. Sequitur secun dum eloquium iuum seruo tuo. A communi subiunge, fiat, id est secundum illam promissionem qua spopondit in euangelio se tribulatos in passionibus minime relicturum. 74. Veniant mihi miserationes tuae et utuam, quia lex tua meditatio mea est. Sufficienter expressum est quid per misericordiam Domini consequamur, uitam scilicet aeternam. Nam cum istud sibi diceret esse tribuendum, postulauit ut ueraciter «uere mereretur ; quia sola illa bene dicitur uita, quam nec molestia ulla sollicitat, nec mors suspecta contristat ; de qua in euangelio dictum est : S? wis uenire ad wi-

PL 861

tam, serua mandata. Nec moueat quod non addidit aeternam ; est enim uis eius nominis, ut cum sola uita dicitur,

1305 tanta

1310

aeterna potius sentiatur. Hanc ergo uitam dicit se debere promereri, quia meditatio eius bonis monstrabatur operibus occupata. Nam meditationem hic non solam accipias lectionem, sed magis opera legis. Non autem per istam solam meditationem beati efficimur, quae lectionis repetitione tractatur, illa enim meditatio beatos facit, quae operibus sanctis caelorum regna conquirit, sicut apostolus dicit : Non enim auditores legis vusti sunt apud. Deum, sed factores legis ustificabunbur.

1315

1320

$225

1350

738. Confundantur superbi, quia iniuste iniquitaLem fecerunt in me ; ego autem exercebor in mandaHs Luis. Non conuenit plebi sanctae in aduersarios suos maledictionis uoto prosilire, cum ipse dicat : Diligite inimicos uestros et orate bro calumniantibus uobis. Ipse quoque subiecit, ego autem exercebor imn mandatis tuis, ut nihil eum contra regulam fecisse cognosceres. Sed confundantur, ad emendationem pertinet, non ad supplicium sempiternum. Tunc enim conscientia peccantis bene confunditur, quando mala pristina propria uoluntate damnantur ; et incipit odisse quod uidebatur ante diligere. Istud enim orat prouenire super- H4 bis, ne diutius bacchari ausibus uideantur illicitis. Sequitur causa probabilis quare su$erb? debeant confundi ; scilicet, quia iniuste iniquitatem fecerunt in me. Quid enim iniustius dici potest, quam eos uelle persequi qui mandatis uidebantur sacratissimis occupari? Sequitur ego autem exercebor in mandatis tuis. Contra insidias inimicorum et superbiam praetumida se iniquitate iactantem, ponit salu1303/1304 Matth. 19, 17.

1312/1314 Rom. 2, 13. -

1318/1319 Matth. 5, 44.

1291enimest — Gare? — 1295 quas pondit Gerz;., e s. i add. a. s. 1316 c7 1328 iniusti Gerzz. ed. 1318 motu 74z. Bec. Fisc. 1326 usibus 74uZ. Bec. Fisc.

EXP.

1255

1340

1345

1350

IN PS. CXVIII, 78-80

IO9I

tare remedium, exercitium utique mandatorum. Non enim aduersus perfidos et crudeles aliqua obluctatione pugnauit, aut uerborum litigiosa contentione se miscuit ; sed tamquam uento flabili dictis inanibus uerberatus, propositum suum quieta mente peragebat, ut inde magis aduersarii celerius caderent, dum nullis eis humanis uiribus restitisset. Quod patientiae genus ornát sine dubio Christianos. 79. Conuertantur ad me qui timent te et qui nouevwWnti testimonia tua. Ad distinguendas personas propria uerba signata sunt. Supra enim de superbis dictum est: cozfundantur ; hic autem de incipientibus dicitur: conmwertantur ad me, id est ad te. Ad Dominum enim bene intellegitur conuerti, quiin ecclesiastica coepit congregatione uersari ; illi scilicet qui iam timere coeperant, sed nondum fuerant tota mentis intentione conuersi. Addidit e? qw? nowerunt testimonia tua ; quos lectio quidem diuina iam imbuit, sed necdum opera salutaris instruxit. Comuertantur enim de perfectis non poterat dici, qui et lectione sacra et pia operatione fulgebant. 80. Fiat cov meum immaculaium in tuis iustificaítonibus, ut non confundar. Cor suum iémmaculaium petit fer? peccatorum remissione, non meriti qualitate.

1355

Nam sicut in principio psalmi dictum est : cui peccatum suum dimittitur, sine dubitatione mundatur ; nec potest illam sto-

lam induere nuptialem, nisi qui per diuinam gratiam indulgentiae meruit accipere puritatem. Ibi enim solus ille non confunditur, cui peccata donantur. Et intende quod post uir1360 tutes eximias chorus ille sanctorum cor suum immaculatum fieri deprecatur, ut nullus hominum praesumeret, quod solam Christi Domini habuisse certum est sanctitatem. Nam qui confessus fuerat manibus se Domini factum atque plasmatum, qui humiliatum iuste se dixerat ad creberrimas passio1565 nes, qui exercitatus est in mandatis Domini, in eius quoque lege meditatus, non audet dicere immaculatum cor sibi esse ; sed petit ut fiat quod necdum in illa resurrectione perceperat, ubi audituri sunt : Venite, benedicti Patris mei, percipite regnum quod uobis baratum est ab initio mundi et cetera. 1570 Et uide quemadmodum unum uerbum diuersis causis adhibitum est. Supra impios petiit debere confundi, ut corrigantur ; se uero postulat non debere confundi, ut interitum damnationis euadat. 1368/1369 Matth. 25, 34. 1336 flabile Gerz. 1344 a te Gerzz. 1345 coeperit Gerzz. 1346 nondum] non Gerz.. 1364 se] Gerz. s. /. 1366 audit Gerzz. 1371 petiit impios — Garef cottigant Gerz.

PL 862

1092 1575

1380

EXP.

IN PS. CXVIII, 81-82

XI. CaPH. — 81. Defecit in salutare tuum anima mea et in uerbum iuum speraui. Vndecimam litteram peregrinus in hac terra populus decantat, in qua nimium desiderium suum in aduentu Domini feliciter confitetur. Enumerat quoque quanta superborum insecutione pertulerit. Ad postremum petit ut in mandatis Domini ipsius munere perseueret. Defectus et pro fine alicuius rel dicitur, ut est illud: Inimaci defecerunt frameae in finem. Nonnumquam ponitur et pro desiderii nimietate declaranda, ut est illud : Concupiuit e deficit anima mea 1n atria Domini. Idem et hic sancta con-

gregatio defecisse dicit an?mam suam in Domini Saluatoris 1385 ardentissimam

1590

1595

caritatem.

Mos enim iste humanitatis est, ut

quod omnino concupiscimus, in eo lassari ac defzcere uideamur, quando dilatione suspensi, ad uota nostra peruenire non possumus. Vt si carissimum filium clementissimus pater longa exspectatione dilatum anima festinante sustineat, si uxor castissima dulcissimum maritum, nonne amore fatigante deficiunt, quos uidere desideranter exposcunt ? Quapropter deficit anima mea, significat, lassata est atque fatigata ; quod per nimia solet desideria prouenire. Consideremus ergo sanctissimi desiderii magnitudinem, tanta se mentis intentione fatigasse, ut usque ad defectum felicissimum perueniret. Sed ne

defectus

iste fidei

uideretur

occasus,

2*

salutare

se

defecisse dicit, quod hebraea lingua dicitur lesus. Et ne aliquis ita sentiendum forsitan dubitaret, addidit e£ 1400

1405

m wer-

PE

bum tuum speraui, id est in unigenitum Filium qui est Dei uirtus et Dei sapientia, de quo et alibi legitur : Verbum caro factum est el habitauit in nobis. 82. Defecerunt oculi mei in eloquium tuum, dicentes : Quando consolaberis me. Repetitur salutaris et confirmatiua defectio, quae non ab infirmitate mentis uenit, sed a gloriosa potius animi uirtute descendit. Supra enim dixit, nimio desiderio Domini Saluatoris defecisse animam suam; nunc oc4los cordis tali ambitione defecisse commemorat. Ipsi enim sunt qui interius loqui possunt, sicut

865

scriptum est : Clamaui in toto corde meo, exaudi me, Domine.

1410

Nam cum lingua loqui soleat, hic legitur oculos dixisse : Quando consolaberis me. Constat ergo oculos istos esse

intellectuales, id est lumina cordis intrinseca, quae Domino 1381 Ps. 9, 7. T25145

1382/1383 Ps. 85, 5.

1409 Ps. 118, 145.

1490 I Cor. 1, 24.

1400/1401 Ioh.

1374 salutari tuo r (praeter K T* RI) 1375 uerbo tuo r (Praeter N? K T B D) supersperaui Gerzz. (vorr.), /Aud. Bec. Fisc. cum g (at cfr 1. 1399) 1278 quanta] Gerzz., quantas Gare insecutio] Gerzz., insecutiones Gare 1381 framea Gerzi. 1389 dilatus Gerz. 1412 luminatia 7474. Bec.

EXP.

I415

1420

1425

ta

1430

IN PS. CXVIII, 82-84

1093

efficaciter supplicant et silentioso quodam sermone proclamant. Oculos aliquid d?cere, non est communis aut usitata locutio ; sed istum compositionis modum scripturae diuinae necesse est ut proprium esse fateamur. Et respice uim syllabae: Im eloquio dixit, non ab eloquio. Deficere enim ab eloquio Domini, totius boni reuera priuatio est; nam £x eloquio eius deficere, semper augere est. Tamdiu enim se dicit defectum istum robustissimum pertulisse, donec exspectata incarnatio Domini cordis aspectibus appareret. Vnde euidenter agnoscimus iustos uiros, etsi carnalibus oculis aduentum Domini non uiderint, fidei lumine ab eis semper intuitum ; sicut et ipse Dominus discipulis suis in euangelio dicit : Abraham cupiwit uidere diem meum, uidit, et gauisus est. 83. Quia factus sum sicut uter in pruina : iustificationes iuas non sum oblitus. Quoniam superius se petiuerat consolandum ; nunc causam reddit cur illis Dominus debeat subuenire. V£er in $ruina natiuo calore desertus, glaciali rigore contrahitur, sic corpus sanctorum incentiuo : uitiorum calore uacuatum, beneficio conuersionis attrahitur ;

et cum sic fuerit felici sorte maceratum, prouenit quod sequitur, ut 2ustificationes Domini possit nullatenus obliuisci. Vter enim corpus mortale significat, ^4«na beneficium con- E.ATI 1435 uersionis ostendit, per quam euenit, ut caro nostra lasciuiens afflictione paenitentiae contrahatur. Tantum enim crescit calor fidei, quantum de flamma subtractum fuerit corporali. Sed «ter iste beatorum est, qui animam confitentem de propria facit contritione proficere. Nec aestimes indecorum uiuos 1440 homines «£rzbws comparatos, cum in euangelio dicat Dominus de praedicatione fidei locuturus : Nemo mitti uinum nouwm n utres ueteres, alioquin rumpuntur utres et uinum effunditur et utres peribunt ; sed uinum nowwm in utres nouos mittunt ei ambo conseruabuntur. 84. Quot sunt dses serus iui : quando facies de 1445 persequentibus me iudicium ? Sciens sanctorum coetus usque ad finem saeculi tentationibus diabolicis membra Domini subiacere, interrogat quando mundus iste finietur, ut de PI persecutoribus, id est diabolo cum ministris praeparata ultio 864 1450 compleatur ; non quia uitae suae tempus uolebat agnoscere, sed celeritatem futuri iudicii postulabat,

in quo iam beatis

erit requies et gaudium sine fine mansurum. Mouere autem

1425 Ioh. 8, 56.

1441/1444 Matth. 9, 17.

1423 uiderunt Gerz. 1431 conuersationis zAud. Bec. Pise. 1440/1441 dominus in euangelio dicat — Gare 1445 quod Gerz. seruo tuo ed. eu £ 1448 finibitut Gerzz. 1449 diabolicis ministris 744. Bec. Pise.

1094

EXP. IN PS. CXVIII, 84-87

1460

potest, quare finem saeculi desiderauit agnoscere, cum legatur in Actibus apostolorum : Non est uestrum scire tempora uel momenta quae Pater posuit in sua potestate ? Primum, quia et discipuli hanc rem interrogauerunt Dominum Christum ; et congruum fuit ut in typo apostolorum, quod dicturi erant, cohors sancta loqueretur. Deinde, sic intellegendum est, quia finem malorum beatus populus expetebat, quem nisi post mundi istius terminum uidere non poterat.

1465

ut lex tua, Domine. Iniqui sunt euidenter haeretici, uel Iudaei, quorum peruersa loquacitas nescio quas sibi narrare uidetur ineptias, quando relicto ordine ueritatis, inuentionibus probantur studere falsissimis. Haec sunt a lege Domini

1455

85. Narvrauerunt

mihi iniqui fabulationes,

sed non

omnino discrepantia, quando illa ueritatem docent, isti nitun-

1470

tur suadere fallacias. Intellegite, dementes, qui a catholica ueritate disceditis, dogmata uestra inanibus fabulis comparata. Cui uos placere creditis, cum a Spiritu sancto notatos uos tali nomine sentiatis ? 86. Omnia mandata tua ueritas : iniqui persecuti sunt

me,

adiuua

me.

Contra illud quod de haereticis di-

xit: Narrauerunt mihi iniqui fabulationes ; hic profitetur omnia mandata Domini esse ueritatem. Veratas 1475 enim uerum loquitur; sed perfidi eam quibusdam nebulis obcaecare contendunt. Sequitur enim, m2qu$ persecuti sunt

"he, scilicet iubendo peruersa, falsa suadendo

et quo-

cumque modo persequentium grassari solet iniquitas. Adiecit : adiwwa 1480

1485

me, quasi contra immanem

beluam, hostem crude-

lissimum, leonem saeuum et cetera quae nos uitare suspicio formidolosa compellit. 89. Paulo minus consummawuerunt me in terra : ego autem mom dereliqui mandata iua. Cum dicit : Paulo minus consummauerunt me, et nimietatem persecutionis ostendit et se tamen non defecisse Domini munere declarauit. Verbum autem consummauerwunt et perfectionem significat et defectum ; ut si uim rei diligenter intendas,

magis eos perfectos fuisse cognosces, sicut euangelium dicit : Consummatum est, id est perfectum est : E? haec dicens, emisit

1490

spiritum. Si uero strages morientium cogites, paene conswm-

matos immisericorditer aestimabis. I» terra, in hoc saeculo,

ubi martyres pertulerunt. Addidit : ego autem non dere-

1454/1488 Act. 1, 7.

1489/1490 Ioh. 19, 5o.

1462 domine] oz. Aud. Ber. Fisc. cum g 1465 studite Gerzz. 1466 illa] Garez, ili Gerz. 1467/1468 ueritate catholica - Gare/ 1469 complacete ed. 1483 autem] uero r (praezer .$ T* R) 1487/1488 intendis ... cognoscis Gerz. 1488 euangelio Gerz.

EXP. IN PS, CXVIII, 87-89

1095

liqui mandata iua ; scilicet ut usque ad finem eius constantia perueniret, sicut legitur : Qui berseuerauerit usque in 1495

finem, hic saluus erit. 88. Secundum misericordiam

iuam uiuifica me et custodiam lestimonia oris iui. Post desiderium singulare Domini Saluatoris, post afflictionem corporis utris similitudine declarátam ; post gloriosa supplicia passionum

1500

ESO

1510

I515

uidetur petere se uiuificari, tamquam adhuc non uiuat; ef custoditiurum se testimonia oris Domini pollicetur, uelut

adhuc non custodiat. Sed uuifica me dixit, in illa me aeterna uita constitue, ubi sanctis uita est, qui nulla contrarietate pulsantur. Quod autem dixit: custodiam testimonia oris iu? ; non quia in praesenti non custodiebat, sed usque ad finem uitae suae adiuuante Domino custoditurum se talia promittebat. Siue, ut quibusdam placet, sanctorum uox est qui martyrium desiderabant, qui paulo ante dixerunt: Iniqu: persecuti sunt me, adiuua me ; sequitur etiam: $aulo minus consummauerunt me in terra ; ideoque ad desiderium martyrii aestimant esse referendum. Ipsi enim «uif?^car? se petebant morte gloriosa, ut amittendo pro fide hanc uitam, mercarentur requiem sempiternam ; et tunc potius acciperent honores aeternos, cum eos perfidi credebant esse consumptos. Considerans tamen imbecillitates humanas, istud dicit secundum

misericordiam

Domini tribuendum,

qui mortua uiuificat et imbecilla confirmat. XII. LAMED. 1520

1525

m vAMSo

— 89. Ia

aeternum,

Domine,

uerbum

iuum permanet in caelo. Ad duodecimam litteram plebs caelestis aduenit, in qua uirtutem Domini factaque describens dicit omnia temporalia finem posse suscipere ; mandata uero eius nequaquam terminum reperire. Sed quoniam superius dixerat: Paulo minus consummawuerunt me n terà, admiratus potentiam Domini, qui non permittit statum Ecclesiae quamuis atroci persecutione consumi, pia exclamatione prosiluit dicens : Zn caelo uerbum Domini $ermaner£& ; id est, in unoquoque sancto, quos de morte facit uiuere et de tribulatione gaudere, qui mandatis eius pia humilitate famulantur. Est enim in illis caelum, qui se conuersatione caelesti tractare noscuntur : siue in angelis et archangelis uirtutibusque caelestibus, quas pro sinceritate uoluntatis suae sancta maiestas inhabitat. Manet enim in eis semper Verbum

; quoniam et illi iugiter in ministerio dominico fir-

missima deliberatione consistunt. Verum hic aliqui nonnullam 1494/1495 Matth. 1o, 22.

1503 quia Ger. (corr.) Gare£ manet uerbum tuum — r

1304 dicit Gerzz. (a£ cfr /. 1502)

— 1518/1519 per-

IBI: 865

1096 1555

1540

EXP. IN PS. CXVIII, 89-92

faciunt quaestionem,

quemadmodum,

2»

aeternum

Ver-

bum jermaneat in caelo, cum ipse dicat : Caelum et terra transibunt, uerba autem mea non praeteribunt. Sed quamuis ista mutentur, n caelo permanet uerbum, quia omnia caelestia dignatione suae maiestatis inhabitat. 90. /n saeculum saeculi ueritas tua : fundasti terram,

et permanet.

In

saeculum

saeculi,

tempora SI-

gnificat in quibus duo populi, Domino praestante, crediderunt ; quorum unus est legis et prophetarum, alius euangeliorum et apostolorum, in quibus est Veritas, id est ipse Do1545 minus Christus, qui eis et donauit credere et in fundamento p 412 fidei permanere. Sed cur istis saeculis 4eritas non defuerit consequenter exponit, dicens :F«ndasti terram et berma^et. Quod melius de sanctis hominibus datur intellegi, qui sic fundati sunt, ut in Christi Domini credulitate permaneant ; 1550 quoniam si ipse non f«4ndasset, nec prius saeculum in paPL triarchis, nec secundum in apostolis uel credere uel ferma- 866 nere potuisset. Nam si hoc ad terram referas uniuersalem, quae mirabili mole legitur esse suspensa, quemadmodum eam dicamus permanere, quam mutandam ut caelum lectio diuina 1555 confirmat ? 91. Ordinatione tua perseuerat dies, quoniam omnia seruiumt tibi. Quoties singulari numero d£es ponitur, uenturus ille significatur, qui unus atque aeternus est et non habet noctem : de quo scriptum est : Et erit illis Domi1560 nus lumen aeternum. Et ne quis de tanto miraculo crederet disputandum, addidit: omnia seruire Creatori, qui pro sua uoluntate et temporalia et aeterna disponit. Potest autem de infidelibus nonnulla quaestio oboriri, qui non uidentur seruire Domino, quando ab eius deuotione discreti sunt. Sed et ipsi 1565 seruiunt cum iudicantur; non enim liber dimittitur, qui puniendus esse monstratur. Siue omnia intellegere debemus de quibus loquebatur, quibus dies perpetuus erit ; quia infidelitatis tenebras nullo tempore patiuntur. 92. N75? quod lex tua meditatio mea est, tunc forsi1570 tan periissem in humilitate mea. Nisi beneficia legalis meditationis habuisset, ut poenis non cederet et constantiam fidei periculorum despectione seruaret, inter calamitates quas perpessus est asserit se perire potuisse ; ut intellegamus quantum nobis praestet meditatio legis, quae potuit a tam in1575 gentibus liberare periculis. Meditatio quippe legis est illa 1536/153* Luc. 21, 35.

1559/1560 Is. 6o, 19.

15838 utentut Gerz corr. 1549 credulitatem |Gerzz. 1556 perseuerant r (praeter IN? B C? D) 1561 adiecit eZ. 1569/1570 forsitan] Gerzz. cuz r, forte Garet cum g

EXP.

IN PS. CXVIII,

92-94

1097

quae praecepit uel cogitare, uel facere ; ut interiore quasi consiliario formatus, saeuientia tormenta superare possit intrepidus. In humilitate uero sua, in afflictionibus dicit, quas pia intentione tolerauit, a quibus se gaudet ereptum, quando 1580 ad sanctum meruit peruenire martyrium. Humilitas enim et necessitate subitur et uoluntate suscipitur ; illam sustinent criminum rei, istam exercent puritate sanctissimi. 939. In aeternum non obliuiscar iustificationes (uas, quia in ipsis uiuificasti me. Deuotionem pro1585 mittit absolute post dona, quae Domini meruit impetrare clementia.

x3

1590

1595

Possunt

alia memoria

fortasse decidere ; beneficium

autem nullus fidelium obliuiscitur, in quo uita praestatur. Quapropter necesse fuerat illarum zwstzficationum semper esse memorem, a quibus uitale munus noscitur accepisse. Iustificationes autem sunt (sicut supra iam dictum est) per temporales causas intellectus futurarum significationum ; quod occidebatur agnus immaculatus in Pascha ; quod mare Rubrum iter praebuit ad salutem ; quod populus terram repromissionis per Iesum Naue intromissus accepit. Haec enim omnia uenturae perfectioni constat indicia praestitisse. Has ergo £ust?ficaiiones non debemus ullatenus obiiuisci, quae nobis fidei primordia praestiterunt. Nemo enim potest perfecte gratiam donationis agnoscere, nisi et initia rerum meminerit, cur uisa sint incohasse.

1600

1605

94. Tuus sum ego, saluum me fac, quoniam àiustificationes tuas exquisius. Cum legatur : Domni est terra et plenitudo eius, orbis terrarum et unvuersi qui habitant in eo, chorus iste nescio qua Domini specialis gratiae remuneratione confidens, ait : T'4us sum ego. Twwus enim sum, non ille uere potest dicere, qui aliqua se cognoscitur obscaenitate tractare. Vitiorum quippe seruus Dominum non meretur habere sanctorum. Apostolus enim Paulus non impudenter hac uoce potuit uti, qui clamabat : Mi wiwere Christus est et mori lucrum, et illud : Viuo iam non ego, uiuit autem in me Christus;

1610

et his similia. Illud quoque considerandum est, quod cum professus fuerit se esse Domini, adhuc petit ut salwws

1615

fiat, uti-

que in illa iudicatione futura, cum beati intromittuntur in requiem sempiternam. Sed quare salus ista petatur assidue, subter adiunxit : quoniam iustificationes tuas exquisiui. Alii enim honores appetunt, coniugia quaerunt, mundi 1601/1602 Ps. 25, 1.

1608/1699 Phil. 1, 21.

1609 Gal. 2, 20.

1576/1077 consolatotio 7444. Bec. Fise. 1586 memotiae Ger. 1590 iam supta c- Garef 1595 perfectione Gerzz. 15899 sunt Gerz. 1600 quia T (praeter R) 1605 potest uere — Gare 1607 non impudenter] prudenter Fzse. 1610 dum Gerz. 1613 ista salus — Gare

BIZ 867

1098

1620

1625

1630

1655

1640

EXP. IN PS. CXVIII, 94-96

gaudia concupiscunt ; iste sibi inaestimabiles putabat esse diuitias, si Domini 2«stzficationes iugi studio probaretur exquirere. Perscrutandum est quoque, cur istas $wst?ficaiiones toties repetit ; scilicet ut ueteris testamenti significantias non putaret aliquis neglegendas. 95. Me exspectauerunt beccatores ut perderent me : testimonia tua intellexi. Exspectauerunt ut perdereni, ad illud respicit, quod mali suasores blandiendo agebant, ut eius animam prauitatis uulnere sauciarent. Nam si poena fuisset praecipitata, non diceretur exfectauerunt, sed accelerauerunt. Grauior est enim ista persecutio, quae et coronam martyrii suspendit et mortem animae suadere non desinit. Sed quo remedio illa uitare potuisset ostendit ; intellegens enim testimonia Domini, non poterat ad uitia nefanda perduci. Vnde claret illos solos eripi, qui a tali periculo Domini fuerint illuminatione liberati. In£ellex? autem, accipiamus operatus sum, sicut in alio psalmo dicit : Beatus qui intellegit super egenwm el bawberem. Quid enim poterat pauperi prodesse, si eum tantum egentem intellegeret, et nullo munere subleuaret ? Quapropter intellectus mandatorum sancta operatio est. 96. Omni consummationi uwidi finem : latum mandatum iuum nimis. Intrauerat in diuitias altitudinis Dei; uiderat quod per partes non poterat explicari, ad postremum breui seritentia quae fuerant dicenda conclusit ; profitetur enim totius consuwmmationis se uidisse finem. Conswmmatio est enim uirtutum omnium completiua perfectio, cui consummaítioni

Christus

est fémis

; quem

se

merito «idisse dicit ; quoniam eum illuminata mente tunc 1645 credidit esse uenturum. Si autem ad litteram hoc uelis aduertere, potest et sic accipi, quoniam rebus saecularibus terminus semper uidetur impositus ; mandata enim Domini non habent finem ; quia latissima se uirtute distendunt. Quod ideo sic positum est, ut nec ambitiones saeculi aliquis desideranter 1650 expeteret, quibus finem datum esse sentiret ; et mandata Domini nimia festinatione perquireret, quae latissima comprobaret. Nec uacat quod latum mandatum twwm posuit nimis, scilicet significans caritatem, quam circa Deum ha- . bere iubemur et proximum. Nam quid latius dici potest, quam 1632/1633 Ps. 40, 2.

1624 sauciaret Gerzz. 1629 a uitia Gerzz., corr. a. zz. 1630 periculo] martyrio zAud. Bec. 163* omni consummationi] Gerzz. cuzz opt. codd. r et g (cfr I. 1643), omnis consummationis Garez 1638 altitudines Gerz. 1639 explicare Gerzz. 1643 consummationi] Gerzz., consummationis Gare 1648 adeo Gerz;.

PL 868

EXP. IN PS. CXVIII, 96-98 1655

1660

1665

1670

1675

1099

quod uniuersam legem et cunctorum prophetarum dicta concludit ? De qua et apostolus dicit : Caritas Dei diffusa est in | 415 cordibus nostris ber Spiritum sanctum, qui datus est nobis. XIII. MEM. — 99. Quomodo dilexi legem tuam, Domine ? tota die meditatio mea est. Populus beatus, qui prophetarum atque euangelii plurima meditatione profecerat, in hac littera introducitur ad loquendum, super docentes se ac seniores asserens diuina intellexisse mandata ; et ideo super mel et fauum ori suo scripturarum diuinarum testatur prouenisse dulcedinem. Dicendo qwomodo, promittit se dicturum quemadmodum /egem Domini praecipua intentione dilexerii. Dilexit ergo legem, non timuit, quoniam per dilectionem, non per timorem mundanum praeceptum Domini sanctos uiros decet operari. Plus enim acceptum est amantem aliquid facere, quam solum infideliter timentem. Qwomodo autem d2lexerit, consequenter exponit, dicens : T'oía die meditatio mea est. Tota die continuum tempus debemus accipere, sicut et alibi legitur : Benedicam Dominum in omni lempore : semper laus eius $n ore meo. Sancta enim conscientia semper habuit diem, quae clarificato corde incredulitatis tenebras ignorauit. O indefecta meditatio, cui saeculi istius non sufficit dies! Et ut humanam fragilitatem continuae meditationi credamus potuisse sufficere, hac nobis, ut opinor, ratione

1680

constabit ; quoniam si quis quaslibet causas respectu Domini sub moderatione disponat, si cibos temperanter accipiat, si somnus conuenienter capiat, legem Dei meditatur in omnibus; quoniam se honesta et probabili actione commendat, sicut apostolus dicit : S?we enim manducatis, siue bibitis,

1685

1690

1695

siue aliud aliquid facitis, omnia in gloriam Dei facite. 98. Super inimicos meos jrudentem me fecisti mandato iuo ; quia in aeternum mihi est. Inimici intellegendi sunt obstinati Iudaei, haeretici, uel pagani, qui praecepta Domini aut minime intellexerunt, aut ea prauo studio non probantur operari. Supra istos $rwdentem se dicit effectum ; quoniam iussa Domini et deuotus accepit et uera ills integritate seruiuit. Sed unde factus prudens fuerit super inimicos suos, addidit, mandato two, quoniam dum illi fideliter oboediuit, cunctos errantes sine dubitatione

transcendit. Ecce reuera beatus honor, ecce regnum bonorum superbos transcendere, potestatibus saeculi praeeminere et in sancta humilitate fixa mente consistere. Adiecit qw:a 4m aeternum mihi esi ; id est mandatum tuum. Sed quaera1656/1657 Rom.

5, 5.

1672/1673 Ps. 33, 2.

1682/1683 I Cor. ro, 3r.

1658 tuam] oz. Gerz. 1680 somnus] Gerz., somnum Gare dei] Germ, domini Gare? — 1689/1690 uera illis integritate setuiuit] Gerzz. e., ueram illis in-

tegritatem setuauit Gare

IIOO

1700

1795

EXP.

IN PS. CXVIII, 98-100

mus quod mandatum est, quod saeculo isto deficiente permaneat, scilicet dilectio Dei et proximi ; ibi enim et Dominum supra omnia diligimus et proximum quemadmodum nos perfectissime tunc amamus. Merito ergo hoc mandatum in aeternum sibi dicebat esse seruandum, quo beati sancta conscientia iugiter perfruuntur. | 99. Super omnes docentes me intellexi, quia testimonia iua meditatio mea est. Videtur a beatorum humilitate sanctissima discrepare, si super Moysen atque prophetas uel apostolos qui Ecclesiam Domini integerrima fide docuerunt, hoc dictum uelimus aduertere.

1710

1715

1720

1725

Sed intendamus

su-

periorem uersum et omnis quaestio calumniosa discedit. Non enim dixit super patres, sed super inimicos meos, utique qui legem Domini praua intentione docuerunt. Hic enim arguit, non reprobat magistros; scilicet pharisaeos designans, qui se ad litteram tenentes, spiritalem intellegentiam negligebant ; quos et Dominus in euangelio frequenter arguit ; sed cor eorum lapideum rationem ueritatis sentire non meruit. Supra tales igitur omnes doctores merito cohors euangelica intellexisse se melius dicit, quia prauitatibus eorum repudiatis, sinceram doctrinam Domini Saluatoris accepit. Sed cur melius intellexerit, causam designat, quia testimonia iua meditatio mea est. Illis enim festimonia Domini non erant meditatio, qui persuasione falsissima longe aliud quam dictum fuerat sentiebant. 100. Super seniores intellexi, quia mandata tua exquisiui. Non est hic iactantia superba, sed ueritas. Seniores dicimus et sapientiae maturitate praeclaros et longa nos aetate praecedentes; de quibus dictum est : Imlerroga patrem. twum et annuntiabit tibi : seniores tuos et dicent tibi. Dicimus etiam sen?0res, aetate quidem maturos, sed uitiorum affectatione leuissimos ; sicut fuerunt illi, de quibus in

euangelio scriptum est : Fecerunt sacerdotes

1730

1755

comsilium cwm

senioribus, ut eum morti traderent. Tales nunc seniores dicit,

non canos mente, sed corpore. Ab istis ergo merito se amplius dicit ;ntellexisse, quando quem illi sacrilega mente contempserunt, iste suum uenerabatur auctorem. Frequenter enim scripturas diuinas iuniores melius intellegunt senioribus. Sicut Iacob qui se ad benedicendum praebuit et germano suo promissum fructum primae benedictionis accepit. Sicut Sa-

muel melius Heli sacerdote ; uel Daniel melius falsis seniori-

bus, quos ipse Spiritu Dei plenus morte damnauit. Melius uti1725/1726 Deut. 32, 7.

1711 probat eZ.

1729/1730 Matth. 26, 3-4.

1728 affectione ez.

1734 scripturis diuinis Gerzz,

PE 869

IX POSIEN PS: (CXVIIL;

100-102

IIOI

que intellexit populus nouus, qtiam senior ille Iudaicus, qui feliciter suscepit Christum Dominum, quem illi mortifere crediderunt esse temnendum. Et ut ea ipsa ueritatis testimonio comprobaret, sequitur quare intellexerit supra seniores ; scilicet, quia mandata tua exquisiui. Illi enim si ex quisissent mandata Domini, nequaquam prudentiores se po1745 tuerant habere iuniores. Et uide quemadmodum ueritatis ordinem seruat. Dicit enim mandata tua, non hominum per-

1740

uersorum, de quibus dictum est : Jgnorantes enim iustitiam Dei ei suam uolentes constituere, iustitiae Dei non sunt subiecti.

101. Ab omni uia mala prohibui pedes meos, ut custodiam werbum tuum. Ex hoc uersu euidenter appa- PL ret et superius illos dictos inimicos qui legem Domini nescie- 870 bant, et doctores imperitiae caecitate detentos et seniores non habuisse grauissimam fidei firmitatem, quando se dicit ab omni wia mala ipsorum $edes suos brohibuisse, ne 1755 eorum potuisset peruersitate subuerti. Illa est enim certior explanatio, quando se ipsa corusco similis declarat auctoritas. Sed uideamus quid nobis istius uersus uerba parturiant. Ab omni wia mala, significat haereticorum prauas et pessimas suasiones, quibus illi exitiabili dulcedine blandiuntur. Addidit 1760 quoque, $rohibut pedes meos, quasi desiderantes illuc ire, ubi in atram foueam corruere potuissent. Originalis siquidem peccati culpa pronos nos trahit semper ad uitia ; et nisi Domini gratia muniamur, facillime peruersa suasione decipimur. Illa |. 414 est enim Domino iuuante salubris prohibitio, cum hoc fieri 1765 non patimur, quod plenum periculis inuenitur. Pedes autem "meos, significat mentis assensum, quae nos quodam uestigio ducit ad culpam et ad uias malas compellit, nisi nos pietas diuinitatis abstraxerit. Sequitar «f£ custodiam uerbum iuum. Aliter enim uerbum Domini non potuit custodiri, nisi 1770 cum illa pestifera suasio probatur expulsa, sicut apostolus dicit : Non fotestis calicem Domini bibere et calicem daemonioYum ; non potestis mensae Domini participes esse et mensae daemoniorum. 102. A iudiciis tuis non declinaus, quia tu legem 1775 josussti mihi. Declarauit illud quod superius dixit : A6 omni wia mala jrohibusi pedes meos, utique ut eius minime 24d$cía declinaret.Sicenim perfectae beatitudinis integritas custoditur, quando haereticorum iniquitas peruersa 1750

1947/1748 Rom. 1o, 35.

1740 fideliter 74z4. Bec.

1771/1773 1 Cor. 1o, 20, 21.

1740/1741 quem illi mortifere crediderunt] Ger., quam ille qui mortifere credidit Gare? — 1744 se] ozz. Gerzz. — 1950 uerba tua "Aud. Bec. Fise. eum g — 1462/1763 gratia domini — Gare/

IIO2 1780

1785

1790

1795

1800

1805

1810

1815

1820

EXP.

IN PS. CXVIII,

102—103

respuitur. A iudiciis ergo tuis dicit, id est quod tua uoluntas sancta constituit et uiuendi nobis regulam dedit. Ab eis utique 2o» declinare, hoc est in uia recta consistere ; hoc est ad caelorum gaudia peruenire. Sequitur causa probabilis, quia tu legem fosuisti mihi. Cum legem per Moysen Dominus dederit, eamque iusserit inuiolabiliter obseruari, non incongrue hic euangelium intellegimus cum dicit : T'4 legem bosuisti mihi. Illa enim quam per Moysen dedit, paedagogi nobis praesentauit officium ; ista uero totius plenitudinis donauit effectum. Merito ergo sanctus populus de ipsa lege gaudebat, quam iam credendo susceperat. Denique uide quid sequitur. 103. Quam dulcia faucibus mess eloquia tua, super mel et fauum ori meo ! Comparationes istae, quamuis aliquid uideantur habere praecipuum, tamen non possunt rebus spiritalibus exaequari, nisi semper ponatur, swper, sicut in nona littera iam dictum est : Bonwm mihi lex oris iui super millia auri et argenti ; ut ea quidem inter homines praecipua, sed diuinae iucunditati inferiora esse cognoscas. Spiritalibus itaque deliciis magna ubertate saginatus populus beatus exclamat : Quam dulcia faucibus meis eloquia tua ! Dicendo : Quam, magnam quidem dulcedinem sibi esse professus est, sed non quam lingua potuisset exprimere. Nam cum omnis gustus sapiat in palato, considerandum est hic quare dixi, fawczbus meis. Fauces enim sunt gutturis nostri uia, ubi iam deglutita dulcedo nulla sentitur. Sed qui de eloquiis Domini erat absolute dicturus, mirabiliter illam partem posuit ; ut cito ad cordis nostri penetralia perueniret. Eloqwuia enim Domini non in palato sapiunt, sed magis cum fuerint deglutita dulcescunt. Sequitur sufer mel et fauum ori meo. Mel ad uetus, fauum ad nouum pertinet utique testamentum. Nam licet utraque sint dulcia, tamen fa4? sapor est suauior, quia gratia nouitatis maiore cumulatur. Potest etiam et eJ intellegi aperta doctrina sapientiae ; fauw uero, quae in quibusdam profundis cellulis probatur esse recondita. Quod utrumque in scripturis diuinis non est dubium reperiri. Addidit or? meo : quando reuera ipsam sapientiam, quam faucibus deglutiuerat, ore praedicabat. Sic et Ezechiel propheta dicit de Domino : E a:t ad me : Fili hominis, quod inuenisti manduca et deuora wolumen hoc ei uade et loquere ad domum Israel. Et manducaui illud. et factum est in ore meo sicut mel dulce. 1817/1820 Ez. 5, 1-5. 1779 quod] Gerz., quae Gare? 1782 est] oz. Gerz. 1784 obseruare] Gerzz., obseruati Gare — 1794 exequare Gerzz. 1801 qua Gerz.

DES 871

EXP.

1825

1830

1835

1840

IN PS. CXVIII,

104-105

IIO3

104. A mandatis tuis intellexi : propierea odiui omnem uiam iniquitatis. Legem Domini edoctus acceperat : P3li, noli ambulare uiam cum impiis : diuerte autem pedem tuum ab itineribus eorum ; pedes enim eorum in malitiam currunt ei ueloces sunt ad effundendum sanguinem. Audiuerat

etiam : Perdidisti omnes qui fornicantur abs ie. Et alibi Qui diligitis Dominum, odite malum. Et cetera quae in hunc modum diuina lectione prolata sunt. Talia quippe dum audisset in mandatis Domini, wiam iniquitatis intellexit omnimodis exsecrandam, quae iusto Domino placere non poterat. Odio enim debent esse quae saeculi sunt, ut rebus caelestibus totus impendatur affectus. Decet enim nos exsecrari quae mala sunt, quia interdum a prauis necessitate prohibemur ; quoniam conscius eorum uidetur animus, qui aliqua illis delectatione consenserit. Sequestratur autem ab illis rebus uoluntas fidelium, quae odio intercedente damnauerat; ut nec uoto nec operatione se polluat, qui mentem suam tali exsecratione purificat. XIV. NvN. — 105. Lucerna pedibus meis uerbum iuum,

Domine

et lumen

semitis

meis.

Post tertiam

decimam litteram ad quartam decimam cohors beata peruenit, in qua fedibus suis dominici uerbi /wmen radiare congaudet, animam suam humillima satisfactione commendans ; expetens 1845

retributiones

Domini

praemiorum

desiderio,

non

terrore uindictae. Sciens ergo huius saeculi noctem diuersis offensionibus irretitam, ut alibi laqueos, alibi scopulos, alibi

contineat profundissimas uastitates, fedibus suls uerbum Domini lucere testatur ; ne absentia ueri luminis incidat in 1850

1855

ruinam, quam per suam prouidentiam uitare non poterat. Sed hic «erbwum illud debet intellegi, quod per scripturas sanctas prophetarum ore seminatum est. Quod bene appellauit /4cernam, quae humanis usibus data est ad depellendam noctis profundissimam caecitatem ; sicut Petrus apostolus dicit Habemus certiorem bropheticum sermonem, cui benefacitis intendentes uelut lucernae lucenti in obscuro loco. Sic et ipse Dominus apostolis dicit : S?n£ lumbi? uestri braecincti et lucernae uestrae ardentes. Bene autem addidit ardentes propter uirgines fatuas, quibus cum oleum defecit, ad aduentum Sponsi non potuerunt praestolari. Verbum autem illud consubstan1823/1828 Prou. 1, 15-16.

JI Pett. 1; 19;

1826 Ps. 72, 27.

1827 Ps. 96, 1o.

1854/1855

1856/1857 Luc. 12, 55.

1821 odio habui 7 1822 iniquitatis] quoniam tu legem posuisti mihi 47. r lege Gerz. 1823 uiam] Gerzz., m exp. 1831 poterant Gerzz. 1832/ 1833 exectate Gerz. 1848 in] oz. Gerz:. 1850 hoc Gerz. 1852 depellendae Gerzz. 1857 atdentes addidit — Garez

PE 872

IIO4 1860

1865

EXP.

IN PS. CXVIII,

105-107

tiale Patri a natura deitatis suae /ucerna non potest dici, quod illuminat omnem hominem uenientem in hunc mundum ; sicut et ipse de se dicit :Ego swm lumen mundi. Nam ista discretio et in euangelio facta est, ubi de Ioanne dictum est: I//e erat lucerna ardens ek lucens. Et iterum : Non enim erat alle lumen, sed utique missus est, ut testimonium pberhiberet de lumine. Sequitur e£ lumen semitis meis. In eadem translatione permansit, ut uerbum Domini, id est dicta prophetarum /umen dicat suis semitis praestitisse. Per ipsas siquidem, dum ad uitae bonae cursum instruimur, clarificati corde

rectis gressibus ambulamus. 106. Jurau? et statui custodire $udicia $ustitiae iuae. Post illam illuminationem. uerbi, quam suis pedibus lucere professus est, uideamus si populus beatus contra praecepta potuerit ;urare, cum scriptum sit in euangelio : Non 1875 vurabis neque ber caelum, neque per terram, neque per Ierosoly- p.415 mam, neque ber caput tuum et cetera. Sed ?urare non semper significat sacramenta praestare, in quibus inuocando diuinitatem pollicemur, ne promissiones nostras mutabiliter excedamus. Sic et sancta deuotio decreuerat sibi atque constitue188o rat inter quaelibet pericula Domini cwstod?re iudicia. Nam et ipsum nomen indicat causam ; 247are est enim iure orare, id est aequitatem dicere, ne uelit quispiam quod promisit in partem alteram seductus auertere. Sic enim iurant, id est firme constituunt sancti, qui iam sunt dono Domini robo1885 rati. In euangelio uere prohibet Dominus infirmos, qui uenerat ad paruulos sauciosque saluandos, ne uelint temere promittere, quod nequaquam poterant suis uiribus adimplere. Iudicia uero iustitiae sunt, cum exaltat humiles, deicit superbos et misericordiae suae dono releuat humili satisfactio1890 ne prostratos. Quod sequens uersus ostendit. 107. Humiliatus sum usquequaque, Domine : uiuifica me secundum uerbum iuum. Cum se dicant Christi membra nimis humliata, multarum persecutionum se 1870

ostendunt sustinuisse pericula ; et ideo petunt se secundum

1895

promissiones Domini wz4ificari, quoniam in morte uidebantur constituti conditione carnali. Secundum uerbum tuwnm, scilicet illam promissionem quae dicit : Venite ad me, omnes qui laboratis et onerati estis et ego uos reficiam; et his

similia. Sciunt etiam per hanc humilitatem Dominum Chri1861 Ioh. r, 9. 1862 Ioh. 8, 12. 1863/1864 Ioh. 5, 55. T5 1874/1876 Matth. 5, 34. 1897/1898 Matth. 11, 28.

1864/1866 Ioh.

1870 directis e. 1873/1874 praecepta] Gerzz., praeceptum Gare£ 1881 enim est — Gare? — 1890 prostratus Gerzz. 1896 carnales 74zZ. Bec. Fisc. 1897 promissionem illam ^ Garez 1898 reficiam uos — Gare

EXP. 1900

I910

Eos»

1920

L2

1930

1940

IN PS. CXVIII,

107-109

IIOS

stum diaboli uicisse superbiam ; sciunt per patientiam mortis ipsius fortia superata ; sciunt omnia perpessum Dominum, quae sanctis suis praecepit sustinere. Et merito humilitate sua petunt remedia, per quae se nouerant esse saluandos. Per hanc igitur fideles supra regna proficiunt, per hanc superbia tyrannica superatur, per hanc in aeternum martyres uiuunt ; nec potest dici perfectus qui hac uirtute priuatus est. 108. Voluntaria oris mei beneplacita fac, Domine eti àudicia tua doce me. Cum se humiliatum superius dixerit «squequaqwe, ne illam inclinationem necessitatis potius fuisse sentires, addidit wolwntaria oris sui sacrificia iusto Domino fieri posse gratissima, quae inter saeuientes angustias pius animus offerebat. Laudes enim uel in otio Domino exhibere gratissimum est ; sed in tribulatione amplius probatur eximium, quando infirmitas corporis dolore pressa non uincitur, sed tunc magis anima felix 1n Domini laudibus excitatur.

Oris

autem

wolwniaria

sacrificia

sunt,

deuo-

tionem laudis offerre, non alicuxus mundanae utilitatis respectu, sed propriae deuotionis intuitu ; ut ipsum propter se Dominum diligamus ; ueneremur Auctorem, qui plwit super iustos el iniustos, qui inaestimabiliter bonus est. Petit ergo ut eius deuotio Domino reddatur accepta ; quatenus hac oblatione placatus, 4dicia sua eum doceat, quae fidelibus dignatur mentibus aperire. Sed consideremus gloriosum cordis ardorem, ut illa semper auide petat, quae se saepius accepisse commemorat, sicut in nona littera dicit : Bonztatem fecisti cum seruo tuo. Et iterum : Bonitatem et disciplinam ei scientiam doce me. Quod per hunc modum utraque probantur intellegi. Iugiter enim sperandum est, ubi petendo semper acquiritur. 109. Anima mea in manibus tuis semper ; et legem iuam mon sum oblitus. Cum animam iusti latrocinantium persequeretur iniquitas, eamque uellent diuersis laqueis irretire, sapientissime illam » manibus Domini dicit collocatam, ubi nulla nocentium uis possit accedere, sicut legitur : Iustorum animae in manu Dei sunt ei non tanget sllos tormeniwmn. Et in euangelio : Oues meae uocem meam audiunt ; et paulo post : Et non rapit eas quisquam de manu mea. Addidit semper, ut nullum tempus dolosis subreptionibus relinquere uideretur. Quod autem dicit /» manibus, significat in potestate, quia nouit salutariter regere, qui se eius probantur com1919/1920 Matth. 5, 45.

1935/1936 Sap.3, 1.

1936 Ioh. 1o, 27.

1937

Ioh. ro, 28.

1935/1936 tormentum] Gerzz. cuz 1903 saluanda Gerz. 1902 suae Gerz. 1936 in euangelio] Gerzz., iterum Garez LXX, mottis add. Garet cum Vulg. 30

C 2. (xcvi)

PL 875

1106

1945

1950

1955

1960

1965

1970

1980

IN PS. CXVIII,

109-1irI

misisse sententiae. Sequitur cur anima ipsius credatur 2» manibus Domini constituta ; scilicet quoniam /egern ipsius non docetur oblitus. Sic enim sub defensione ipsius sumus, dum a praeceptis salutaribus minime deuiamus. Hoc ubique semper praecipitur, hoc specialiter commonemur, ut sic redeamus ad legem, ne discedamus a lege. 110. Posuerunt eccatores laqueos mihi ; et a mandatis iuis non erraui. Posuerunt, significat tetenderunt atque armauerunt ; non enim tantum poni poterant otiosi. Neque enim /aqweus capit auem, qui non habet escam ; sed illud efficacius decipit, quod aliqua oblectatione blanditur. Fuit enim laqueus diaboli armatus triginta argenteis, cum Iudam cepit atque in interitum suffocauit; ipse Saulem uinxit zelo superbiae ; ipse Cain liuore fratris PL astrinxit, et his similia quae in huius saeculi longissimam ui- 874 tam diabolica iugiter grassatur insania. In hac enim mundi silua tot laqueos inuenis, quot uitia contueris. Sed collegio isti sancto nihil terrenum praeualere potuit, qui se caelesti conuersatione tractauit, sicut in alio psalmo dicit : A4n2ma nostra sicut passer erepia est de laqueo uenantium. Laqueus contritus est et nos liberati sumus. Sequitur antidotum caeleste, quod contra istius saeculi cognoscitur uenena pugnare ; scilicet quoniam a mandatis Domini minime declinauit. Ab illis enim qui non declinat, ulla deceptione non capitur, quia iuxta ipsa, non in ipsis insidiae sunt. 111. Hereditatem acquisiui testimonia tua in aeternum quia exsultatio cordis mei sunt. Multis quidem modis acquiri dicitur lucratiua possessio ; sed ille honorabilis habetur filius, qui successione paterna gloriatur. Hoc enim legitimum nomen est, hoc summae caritatis indicium et iudicia seniorum suscipere et de firmissima possessione gaudere. Testimonia enim sunt Domini praecepta sanctissima, quae Moyses populo in Deuteronomii libro sub testificatione commemorat,

E97

EXP.

dicens : T'estor uobis hodie caelum et terram. Et

alibi : Estote nihi testes et ego uobis testis, dicit Dominus. Sic et apostolus : Testificor coram Deo, et Christo Iesu et angelis eius. Quapropter haec sunt £estimonia, quae se hereditate populus beatus im aeternum acquisisse gaudebat ; scilicet quoniam talis hereditas in aeternum capitur, non ad breuitatem temporis introitur. Sequitur quia exsultatio cor1952/1953 cfr Matth. 27, 5. 1954 cfr I Reg. 15, 20. 1954/1955 cfr Gen. 4, 8. 1959/1961 Ps. 125, 7. 1974 Deut. 30, 19. 1975 Is. 45, 10. 1976 I Tim. 52121.

1947 laqueos] Ger. ed. cum r, laqueum Garet cum g 1951 decepit Gerzz. 1966. hereditatem] Gerzz. cum opt. codd. r, hereditate Gare cum ra 1975 uobis] ozz. Gerzz.

EXP.

1985

1990

1995

IN PS. CXVIII,

1ri-r13

IIO7

dis meti sunt. Merito exsultationem sui cordis dicebat hereditatem regni caelestis, aeternis temporibus acquisiiam. lpse enim meretur ad eam peruenire, qui probatur de tali acquisitione gaudere. 112. Inclinaui cor meum ad faciendas iustifica- p. 416 iones tuas in aeiernum propter retributionem. Audiuerat cohors ista sanctissima quam meditatio frequens iugiter instruebat : Dóscite a me quia mitis sum et humilis corde. Et necesse fuit ut cor suum ad faciendas iustificationes Domini modis omnibus inclinaret, quae tali magisterio instructa, uitaliter superba mundi fastigia respuebat. J«stzficaiiones est quippe facere, mandata Domini humiliatis sensibus operari, ut esurienti panem frangas, nudum uestias, condoleas calamitatibus alienis, et cetera quae humanum genus Creatoris pietas commonere dignata est. Sed considerandum est quod dicit ?» aeternum, dum omnia quae supra diximus, tamdiu fieri possunt, quamdiu huius mundi calami-

2000

2005

2010

tatibus indigentiaque uexamur. Quis enim in futuro misereatur afflicto, cum in illo regno nulla probetur esse miseria ? Sed qui hic ista facit studio caritatis ?*» aeternwm illa facere comprobatur, quia fructum earum rerum sub aeternitate recipiet. Addidit :$rofter retributionem ; scilicet illam quam audituri sunt sancti : Venite, benedicti Patris mei, percipite regnum quod uobis paratum est ab initio mundi et cetera. Magna retributio, quae tamen de Domini largitate proueniet, incolam fieri regni perpetui, consortem bonorum angelorum, patriam suscipere quae semper delectet, nec ulla peregrinatione deseratur ; eruntque in illa contemplatione defixi, ut illum iugiter appetant, de quo semper exsultant. Xv. SAMECH. — 1189. Imiquos odio habus$ et legem iuam dilexi. Ad quintam decimam litteram catholicum uenit examen, in qua dicit, ?n?q«os,

2015

2020

id est aduersarios legis

odio sibi fuisse ; legem uero Domini se dilexisse commemorat et petit ut ab eius pietate susceptus mala saeculi possit euadere, postulans etiam carnem suam timore dominico debere subdi, ne possit in diuino iudicio de eius praeuaricatione damnari. Hic etiam quaestio illa caput erigit, cur populus fidelis contra euangelica uidetur aliquid pronuntiasse mandata ? Dicit enim : Zn2quos odio habui, dum praeceptum sit : Orate bro inimicis uestris, benefacite his qui uos oderunt. Sed si tempora consideres, omnia sibi concordare cognosces. Quando enim praecepit amare inimicos nostros, aduersitatis feruor 1988 Matth. 11, 29. 1992

2003/2004 Matth. 25, 24.

humiliatis] Gerz., humilitatis Gare 1995 commendare eZ. 1997 possint Gerz. "Aud. Bec. Fisc. 2020 amate Gerzz.

2020 Matth. 5, 44. 1994/1995 humano geneti eZ. 2001 sub] pto eZ. 2015 timori.

PL 875

1ro8

EXP.

IN PS. CXVIII,

113-115

et calor iniuriae temperatur, ut malum pro malo minime reddere uideamur,

ut patientes

simus

ad omnes

contumelias,

2025

sicut et ipse qui consputa pertulit et flagella suscepit. Quando uero martyrii tempus occurrit, /22q40s suasores od?0 habere praecipimur, cum et ipsos quoque filios et parentes, si aduersi sunt, alienata debemus uoluntate contemnere. Saepe enim quos flamma non terruit, quos ferrum non subdidit, ne-

2030

cessitudinum blandimenta flexerunt ; et ideo dictum est : S?

quis uenit ad me et non odit patrem suum et matrem. suam et uxorem

et filios et fratres, e. sorores, adhuc

etiam et. animam

suam, non polest meus esse discipulus. Contra Deum quippe persona nulla debet recipi; sed ipsius dilectione praeposita, 2055 decet necessitudines tun^ amari, cum eis nulla fidei repugnat aduersitas. Ouapropter habita temporis ratione, utraque nobis poterunt absoluta ueritate constare ; scriptum est enim : Tempus ambplectendi et tempus longe fieri ab amplexu; et post multa : Omn? rei tempus. Scire autem debemus in hoc uersu 2040 argumentum illud esse, quo dicitur in T'oficis ex contrario, quando sententiam nostram ex rebus diuersis una propositione concludimus. 114. Adiutor meus et susceptor meus es tu et án uerbum tuum speraui. Adiutor pertinet ad implenda 2045 mandata, quoniam sine eius adiutorio nec incohare quidquam boni possumus, nec implere praeualemus. Swsceftor autem noster factus est per sanctae incarnationis arcanum, qua praestante suscepit hominem, ne peccati lege possit funditus interire. Denique istam susceptionem uide quid se2050 quitur e£ in uerbum tiuwm speraui, id est in deitatis tuae praesidium summum meum desiderium collocaui, ubi sperare licet et spes firmissime constituta non decipit, sicut legitur : Quis sperawuit in Domino et confusus est ? et iterum : Sperantes autem in Domino misericordia circumdabit. sperat ergo Redemptorem gentium uenire, qui mundi macu2055 las possit abstergere, qui uiuificet mortuos, sanet aegrotos ;

et quod ligatum fuerat lege peccati, possit morte ipsa moriente dissolui. Sic in uno uersiculo totius religionis nostrae conclusa perfectio est.

2060

115. Declinate

a me,

maligni ; et scrutabor

man-

data Dei mei. Sicut haeretici, cupientes tamen cognoscere ueritatem, in mandatis Domini nos proficue frequenter exer2030/2033 Luc. 14, 26. 2038 Eccl. 5, 5. 2039 Eccl. 5, 17 ; cft 8, 6. cft Cicero, Topica 11 ; Boeth. is Topica Ciceronis 1I - PL 64, 1065 sq. 2034 Ps. 1, 10. Ecchi. 2, 11.

2040 2053

2043 pr. meus] oz. r 2044 uetbo tuo r(praefer IN? B C D R) 2045 quoniam] wa Gerz. 2046 possimus Gerzz. 2047 noster] animae nostrae 7;4z4. Ber. ise.

PI 876

EXP.

2065

IN PS: CXVIII,

cent, ita ad perscrutandas pere nobis atque impedire pronuntiat, qui insensatis lacerare contendunt. Quid

115-1ir

IIO9

sacras lectiones obstinati, perstrenoscuntur. Hos declinandos esse contentionibus scripturas Domini enim illic humanus sermo profi-

ciat, ubi talia sunt uota ne credat ? Quibus alio loco dicitur :

Discedite a me, omnes. qui operamini iniquitatem. Remedium est enim, quem conuerti uelle non uideris, uitare si possis. 2070 Ipsis enim praesentibus dum contentiosa semper malignitate confligunt, dum calumnias exquisita uanitate concipiunt, ad scrutanda mandata Domini idonei non possumus inueniri, ubi totis debemus animae uiribus occupari. 116. Suscipe me secundum eloquium tuum et ui2075 uam et ne confundas me ab exspectalione mea. Perfidis effugatis et malorum hominum conuersatione purgatus, a Domino se petit suscipi, ut possit eius uerbi promissione saluari. Esset enim fortasse temerarium Domino dicere : Suscipe me, nisi adiungeret promissionem, quae nescit ali2080 quando decipere. Sed cum dicit &iuam, futurum tempus ostendit; hic enim uere non uiuitur, ubi carnis fragilitate peccatur. Exspectatio quoque ipsius erat, ut misericordiam Christi deuotissimus inueniret ; quam spem in iudicio uenturo se postulat adipisci, ne confusione deceptus, a sua possit ex2085 spectatione fraudari. Sed cum dicit : Ab exspectatione mea, nullum tempus ponit quo exspectare non debeat. Res enim ista in pectoribus sanctis non habet finem, nisi cum pollicitatio superna prouenerit. Sic enim et alibi dicit : Exspectans exspectavi Dominum et respexit me. Beata ergo ex2090 Spectatio, ubi est certa promissio. Cur enim defectum spes fidelis sustinere possit, cum is qui promittit nesciat immutari? Exspectatio itaque sanctorum est caelorum regna, angelorum consortia promereri; et quod supra totum est, p. 417 ipsum iugiter uidere, qui in beatorum solet semper corde 2095 dulcescere. 1li7. Adiuua me et saluus ero : et meditabor in iuis iustificationibus semper. Quamuis uerba ista saepe uideantur esse repetita, magna nobis tamen assiduitatis istius sacramenta declarantur. Hoc enim ad amplissimum deside2100 rium mentis debet aptari, quod nulla inde poterat intermissione suspendi ; quia quamuis accipiamus a Domino semper rogandus est ut iugiter donet, ne collata beneficia possint a no-

2068 Ps. 6, 9.

2088/2089 Ps. 39, 2.

2073 animi eZ. 2075 ne] Gerzz. cum r, non Garef eum g 2094 iugiter] totum "Aud. Bec. 2097 tuis iustificationibus] Gerzz. euz r, — Garet eum g 2102 ne] rasura in Gerz.

IIIO

EXPAINAPSU

CAVIT

SEII/ASPIO

bis fidei tempore discedere. Non enim repetitum uerbum otiose debemus accipere, ne uideamur incaute, quod scire nos expe2105

2110

2115

dit, omisisse. Addidit e? meditabor $n iuis iusteficationibus semper. Causam reddit obsequii, ne post susceptam salutem collato munere uideretur ingratus. Sed cum promittit meditari dustificationes semper, salutem suam iugiter desiderat contineri; sic enim faciendo locus tollitur absolute diabolo. I«stificationes enim duplici modo possumus accipere : siue istas quas hic cotidie in peccatorum nostrorum confessione peragimus, ut est illud euangelii, cum publicanus peccata sua confitens, de templo iustificatus exiuit. Decet enim quamdiu in isto saeculo sumus et a peccatis liberi esse non possumus, in ista nos sem$er iustificattone prosternere. Sed quia sequitur sem$er, quod supra omne tempus esse dignoscitur ; ne non tibi uideatur isti saeculo conuenire,

2120

2125

2130

sed aliquid te delectet de illa aeternitate concipere. M ed?tantur sancti ?wstzficationes Domini semper, quando angelorum choris sua desideria sociabunt ; quando laudes Domini perenni exsultatione cantabunt ; quando, sicut dicit apostolus : Corruptibile hoc induerit incorruptionem. et. mortale hoc induerit mmortalitatem. 118. S5reu?tsti omnes discedentes a iustificatzonabus iuis, quia iniusta cogitatio eorum. Declaratum : est cur assumebatur 2ustificationum Domini frequens assiduaque meditatio. Merito enim timorem mouebat talis secutura sententia ; quoniam spernuntur a Domino, qui 45 eius tustificatione discedunt. Nam cum sit iustificatio peccatorum mentis pura confessio, merito superbi spernuntur a Domino, qui tali se remedio sanare despiciunt. Iniusta quippe est eorum cogitatio et uelle peccare et iustissimo

Iudici nolle satisfacere. Merito ergo tales ab absolutionis gratia submouentur, qui toties commoniti, hic pio Domino 2155 supplicare tempserunt. 119. Praeuaricantes reputaui ommes feccatores terrae : adeo dilexi testimonia tua. Haec sententia nisi diligentius perquiratur, apostolo uidetur esse contraria. Ille enim dicit : Qui sine lege beccauerunt, sine lege beribunt ; hic 2140

autem

ones

peccatores

lterrae

jraeuarvicatores

esse

testatur. Nam quomodo potest aliquis esse sine lege, si omnes praeuaricatores esse credendi sunt ? Praeuaricari enim non est, nisi legem transgredi constitutam. Sed utrumque uerum est, quoniam ab uno ueritatis fonte descendit. Se 2112/2113 cfr Luc. 18, 15-14.

2109 continere Gerz. siue Gerzz.

2122/2123 I Cor. 15, 54.

2133 talis Gerzz.

2139 Rom. 2, 12.

2135 supplicati Gerzz.

2141 si]

PL 877

EXDLIN

PS: CXVIII;

119-120

LIII

2145 lege peribunt, de illa tantum constitutione dicit apostolus, quae tabulis lapideis in monte Sina digito Domini probatur ascripta. Nam et aliae leges sunt, per quas populi diuinae sententiae

2150

2155

subiacebunt ; ut est illa praeuaricatio

Adae,

de

qua. nisi Christi beneficio liberetur, humanum genus constat esse iudicandum. Constringuntur etiam gentes et per naturalem legem, ne faciant alteri quod nolunt fieri sibi ; unde idem dicit apostolus : Gentes quae legem mon habent, naturaliter quae legis sunt faciunt. Vides ergo merito hic dictum $raeuaricatores omnes esse, qui potuerunt aliquo errore delinquere. Nam siue transgressae primum legis, siue quae per Moysen data est, omnis $raewaricator redditur ;quoniam ab his nullus terrigena probatur exceptus. Consequens autem erat

ut enixius d?ligeret testimonia Domini, qui f$raeuaricatorum nomine uisus est omnes addicere $eccatores. Per 2160 ipsa enim £estimonia credebat sibi uenire posse remedium, per quae ad Christi gratiam desiderio festinante tendebat. Nam cum lex nos addicat, sola gratia est absolute quae liberat, ipsa quae compeditos soluit, ipsa quae de seruis filios facit. 2165 120. Infige timore tuo carnes meas, a iudiciis enim iuis timui. Sciens congregatio spiritalium uirorum, unde humano generi praeuaricatio legis supradicta prouenerat, tamquam saeuissimum latronem et indomabilem feram, carnem suam non solum religandam, sed etiam configen2170 dam, noua atque inusitata supplicatione deprecatur. Carnis enim uitia sunt terrena delicta, quae nos legem transgredi faciunt mandatorum, dum a proposito ueritatis abducunt. Quam merito deprecatur £imore Domini debere conf:gi: ne ab eo possit noxia libertate dissolui! Sic uno uerbo significa2175 tum est, quemadmodum caro tractari debeat Christiani et qua pietate contra corpus suum nimie ac uiolenter oraret, exposuit ; timore scilicet futuri iudicii, ut hic mortificatum, ibi

2180

reddatur aeternum : hic temporaliter maestum, illic esset sub perpetuitate laetissimum. Et illud inspice quod dicit : more (wo ; casto scilicet atque perfecto, qui non tantum habet ante

2185

oculos

formidinem

uindictae,

sed uehementer

metuit

amissionem gratiae, in qua fidelis uiuit, per quam omnis reficitur Christianus. Sed uideamus qui claui sunt, qui nos in illa Domini crucifixione configunt; caritas utique, quae nos facit et tormenta nostra neglegere et mortis ipsius pericula plus amare. Felix qui clauo isto configitur, qui tali uulnere sau2152/2153 Rom. 2, 14.

2150 et] Gerz., oz. Garet 2165 infige] Gerzz. Fise. cum r (sed infra semper babent confige praeter /. 2210), coafige Gerzi. cum g

PL 878

III2

2190

EXP.

IN PS. CXVIII,

120-121

ciatur. Ipso clauo transfixus est qui dicebat : M?/w wiuere Christus est et mori lucrum. Ypsa compunctione foratus est qui orabat : Nunc dimitte seruum. tuum. in. pace, quia. widerunt oculi mei salutare tuum. Ad postremum in canticis canticorum Ecclesia profitetur : Vulnerata caritate ego sum. Config? ergo se timore Domini sanctus populus deprecatur, ut moriendo uiuat, qui prius uiuendo moriebatur.

XVI. AIN. — 191. Feci iudicium et dustitiam : ne tradas me persequentibus me. Ad sextam decimam lit2195 teram in aeternum membra Domini uiuentia peruenerunt, in

p.418

qua. una uoce petunt sacrae incarnationis aduentum, tempus

2200

esse dicentia, ut ad destruendos superbos diuina potentia debuisset ostendi. Intendamus itaque uerba quae dicta sunt, ut arrogantiam sanctis odiosam nulla possit cogitare peruersitas. Facit iudicium quisquis iudicat contra se, et prauitates suas ante examen Domini iusta exsecratione condemnat. Sed ne hoc iudicium adulatorium magis putares esse quam uerum, addidit e£ 2wstitiam, quoniam per iustitiam nos iudi-

2205

camus,

2210

est ergo aequitas quae nos absoluit a poena ; ipsa quae liberat a reatu, si nosmetipsos cognoscimus sceleribus inuolutos. Et quoniam peracta fuerat deuotae satisfactionis integritas, petit modo ne tradatur peccatoribus, qui peccata damnauit. Hoc est enim quod superius postulauit : Jn/ige timore tuo carnes

quando

"eas,

delictorum

nostrorum

uindices

sumus.

Ipsa

ut res noxia animae iudicio subderetur et seruiret

potius affixa quae lasciuire poterat effrenata. Persequentes uero sunt diabolus cum 2215

2220

2225

ministris, qui nos indefecta malitia

persequuntur et traditos sibi crudeli laceratione discerpunt. Meminimus enim quae pertulerit Iob ille sanctissimus, quantis cladibus patienter subiacuit, quia illis se traditum esse cognouit. Scimus etiam quanta Ioseph passus fuerit, uel Susanna, dum traditi fuerint manibus impiorum. Hinc etiam cotidie rogamus admoniti : Ne inducas nos in tentationem. Traduntur quoque peccatores, ut digna commissis flagella patiantur, sicut apostolus de impiis dicit : Tradidit eos Deus $n vejrobwm sensum, ut faciant quae non conueniunt. Et alibi de peccatoribus ait : Quos tradidi satanae, ut discant non blasphemare. Petit ergo populus sanctus, ne tradatur bersequentibus se, quibus ideo spiritus irascebantur immundi, quia uidebant ab eis suas immissiones instigationesque damnari. Hoc est odium quod Christi meretur affectum ; ab illo enim amari non potest quis, nisi ab eius inimicissimis horreatur. 2187/2188 Phil. rz, 21. 2189/2190 Luc. 2, 29. '2191 Cant. 2, 5. 2223/2224. I 'Tim. r, 20. Matth. 6, 15. 2221/2222 Rom. 1, 28.

2188 foratus] curatus PIL

2198 aut Gerzz,

2219

PL 879

EXP. 2230

2255

IN PS. CXVIII,

122-123

III3

122, Suscipe seruum tuum in bonum : non calumnientur mihi superbi. Suscipe, diabolico brachio impulsus uidetur dixisse, ne corruat. Domini enim misericordia suscipimur, quando peccatorum nostrorum compulsione percutimur. Apte enim dictum est Domino : in bonum suscipe, quia in malum se aduersam partem nouerat impulisse. Ser"4s autem liberationis indicium est. Seruws enim a seruando dicitur, quod eum captum ab imminenti interitu domini sui manus miserata seruauerit. Sic et iste merito se seruum dicit, qui fuerat ab animae deceptione liberatus. Ouapropter hic seruus et liberationis professio cognoscitur et honoris. Illius

2240

enim non est seruus, nisi qui sanctorum fuerit coetibus aggre-

gatus. Calumniantur autem s«erbi, quando haereticas contentiones uiolento pondere falsitatis obiciunt, ut merito se a Domino deprecatus fuerit suscipi, ne eorum potuisset altercatione prosterni. Siue hoc magis de spiritibus immundis me2245 lius dicitur, qui nobis improbe calumniantur.; et cum ipsi sint maxime

2250

2255

2265

criminum

rei, nolunt

nos concessa

niam supra ipsos magis atrociter saeuiunt, quos minime se-

IPIS

ducere ualuerunt.

880

1283. Oculi 2260

nostrorum

uenia liberari ; nam cum ipsi decipiant, ipsi nos semper accusant. Sed quid mirum si peccatoribus calummietur, qui Christo Domino dicere tentauit: Omnia haec tibi dabo, si brocidens adoraueris me ? Et illud :Ponam sedem meam ad aquilonem et ero similis Altissimo. Merito ergo dicitur calumniator, qui dum facit crudelia, pios semper accusat. De ipso enim et alio loco scriptura dicit : E Jyumiliabit calumniatorem et bermanebit cum sole. Iustissime itaque petit, ne humilis tradatur superbo, ne simplex calumnioso, ne deuotus ingrato : quomei

defecerunt

$n

salutare

tuum

et in

eloquium iustitiae tuae. Mouere aliquos solet, cur plurali numero posuerit oculos, cum unus sit cordis aspectus ; nec . potest hoc ad istos oculos carnales referri, qui in illa longinquitate temporis nihil tale potuerunt intueri. Sed quoniam cohors sancta loquitur, quam esse constat Ecclesiam, merito pluraliter dixit : Ocul? me, sicut et alibi de ipsa legitur : Oculi tui sicut columbae super abundantiam aquarum, et alibi : Oculi tui sicut columbae extra taciturnitatem tuam. Istos ergo

2249/22850 Matth. 4, 9. 2250/22851 Is. 14, 13. Cant. 5, 12. 2266 Cant. 4, 1

2253/2254 Ps. 71, 4.

2265

2229 elige r non] ut prae. r 2230 mihi] Gerz. cwz r, me Garet cum g superni Ger. 2233 domino] Gerz., domine Garef 2251/2252 calumniatut Gerzz. 2282 faciat Gerzz. 2258 salutare (-ti a. zz.) tuo Gerzz. cum pluribus codd. r 2260 sit unus — Gare 2264 dixit] Gerzz., dicit Gare

IIIA

EXP.

IN PS. CXVIII,

123-126

dicit oculos in salutare Domini defecísse, propter sanctum incarnationis aduentum, quem tanto desiderio sustinebat, ut nullam requiem potuisset admittere. Vnde merito 2270 defecit, quia nullum tempus uacationis accepit. Salutare enim significat Dominum Saluatorem, de quo scriptum est : Saluuwm fac bopulum tuum, Domine et benedic hereditatem iuam. Sequitur e£ in eloquium iustitiae tuae, id est euangelica uerba, quae dicturus erat populo credituro. 124. Fac cum seruo tuo secundum misericordiam 2275 iuam et iustificationes tuas doce me. In assiduis precibus perseuerat, quia petendi numquam debet esse fastidium, ubi largitas donatoris non potest habere defectum. Infinita petiit, qui sibi bona fieri secundum misericordiam Domini 2280 postulauit. Nam sicut illa aeterna est, sic eius munera probantur esse perpetua. Bene addidit seruo £uo, quia statim corruit, qui alterius esse uoluerit. Iwstificationes uero more suo ipsas semper petit, quas iam deuotus accepit. Hanc enim assiduitatem et oratio dominica designat quae dicit : Panem 2285 nostrum cotidianum da nobis hodie. Iustum est enim, ut iugiter rogetur, qui si non petatur offenditur. Et respice, res istae quali uerborum proprietate distinctae sunt. Misericordiam supra se fier? petiit ; 2ustificationes autem doceri se suppliciter postulauit. 2290 125. Seruus tuus sum ego, da mihi intellectum ut p 419 sciam testimonia (ua. Quamuis uniuersa quae expediunt continuis precibus sunt a Domino postulanda, maxime tamen diuinarum scripturarum intellectus iugiter expetendus est; qui quanto plus percipitur, tanto suauior sanctis mentibus in2295 uenitur. Sed quia nouit omnipotentem Dominum subDiectis suis esse largissimum, dicit : Seruus tuus sum, da mihi intellectum, qui solitus es donare quae iuste ac fiducialiter peteris. Nam cum obnoxia se cuncta cognoscant, magni tamen meriti est ipsius famulum nuncupari. Ser«us quippe ipsius 2300 ueraciter nequaquam dici potest, nisi qui eius famulatur arbitrio. Et uide quid dicat, u£ sciam, id est ut accepta retineam. Scire enim illud est, quod in notitiam nostram manifeste ueniens, nulla obliuione deletur. 126. Tempus [aciendi, Domine : dissipauerunt 259) iniqui legem tuam. Praeuidens populus deuotus temporibus Antiochi a plebe iudaica legem Domini culturis daemonum polluendam, uelut ad medicum clamat aegrotus lempus esse IDE, subueniendi ; ne morbis ingrauantibus salus populi potuisset 881 2272/2233 Ps. 27, 9. 22373 tuae] 072. Gerzz.

2284/2285 Luc. 11, 5. 2281/2282 cortuit] Gerzz., cottuet Gare

Ger. sint Garez maxima culturis] Gerz.., cultuta Gare?

Gerzz.

2297 intellectum] oz.

2292 sunt]

Gerzz.

2306

EXP. IN PS. CXVIII, 2310

2215

2320

2325

"TOP 2330

2595

2340

2545

2550

126—127

IIIS

absumi. Dicit enim: Tem$us ést faciendi, non differendi quod expedit. Iusserat enim per legem et prophetas, ut uerus Dominus reuerentissima deuotione coleretur ; sed quoniam hoc in suam perniciem contempsit obstinatio Iudaeorum, clamat populus fidelis : Tempus. faciendi, id est ut mundo salutaris appareas, peccata dissoluas, mortem uincas, ipsumque diabolum cum sua cohorte prosternas. Hoc est enim Domini facere, praedictis temporibus aduenire. Vnde et per prophetam dictum est : Tempore accepto exaudiwi te et in die salutis adiuui te. Et apostolus : Ecce nunc tempus acceptabile, ecce nunc dies salutis. Omnia enim quae Dominus facit, aptissima dispositione complentur; ut ante fieri non debeant, nisi quando ille miseratus indulserit. Hinc est quod nobis semper expedit habere patientiam, exspectare quae iussa sunt, rogare quae prosunt. Tempus autem faciendi nouit ille, qui rector est. Addidit causam cur debeat facere quae rogatur, quia Iudaei legem dissipaueruni, quam ille eos inuiolabiliter custodire praeceperat. Dssipare enim est legem, aliter uiuere quam ipsius praecepta monuerunt ; et hoc magis facere, quod illa cognoscitur sub omni exsecratione damnasse. Hoc argumentum rhetores inter uiolentissima praecepta posuerunt, quando ut preces audiantur, adiuuat tempus aptissimum. 127. Ideo dilexi mandata tua, super aurum et topazion. Quantum legem Domini dissipauerat nefanda praesumptio, tantum deuotus animus ad mandata eius festinabat implenda. Grandis enim religionis crescit affectus, quoties eam improborum impugnare tentat audacia. Pro hoc enim additum est, deo. Erat itaque sanctissimo choro super aurum et gemmas, quas pretiosissimas habet humanitas, mandatorwm Domini reuerentiam custodire. Istud enim temporaliter humanis blanditur aspectibus, inde autem in aeternam requiem mens beata perducitur. T'opazion uero, sicut quidam scribere uoluerunt, genus est lapidis, quantum inuentione rarum, tantum mercium quantitate pretiosum ; qui duos habere fertur colores, unum auri purissimi et alterum aetherea claritate relucentem : pinguedo rosea, uerecundaque puritas, uicinus lapidi chrysophrasso magnitudine uel colore ; quia maxime lampat cum solis splendore percutitur ; omnium gemmarum superans pretiosissimas claritates ; in aspectum suum singulariter prouocans oculorum cupidissimam uoluptatem. Quam si polire uelis, obscuras ; si naturae propriae relinquas, 2317/2318 Is. 49, 8.

2318/2319 II Cor. 6, 2.

2310 ut] et Gerz. 2320 debeat Gerzz. Bec. Fisc. 2344 fertur habete — Garet

2323 prosunt] promissa sunt 2444.

IIIÓ

EXP.

IN. PS. CXVIII,

127-130

irradiat. Haec regibus ipsis fertur esse mirabilis, ut inter diui-

tias suas nihil se simile possidere cognoscant. Nasci dicitur in insula Topazion quae est prouinciae Thebaidae, unde et nomen accepit; de quo non sunt multa dicenda ? ne quod scriptura dicit esse contemptibile; nos desiderabile affectata laude faciamus. 128. Probíierea ad omnia mandata tua dirigebar omnem viam iniquam odio habui. Qui super aurum et

PL 882

gemmas legem Domini diligebat, necesse fuit ut ad omnia mandata eius rectissimus appareret. Talia enim neglegere non potest, nisi qui diuina fuerit inspiratione correctus; ut aurum habeat uelut terrenas sordes, gemmas ut calculos uiles. Amare siquidem non profutura dementis est ; sed illud decet uiros sanctissimos concupiscere, quae possint praemia numquam peri2365 tura conferre. Congruum ergo fuit ut odisset peruersam uiam, qui meruit amare rectissimam. 7 n7 qwa siquidem «£a est, quae nos perducit ad uitia ; recta uero uirtutum, quae nobis indulgentiam tribuit et salutem. Sed hoc quam studiose, quam frequenter infunditur! ut intellegamus beatos uiros qualium rerum delectatione pascantur, qui hoc habent supra cuncta dulcissimum, quod saepius credunt esse repetendum. 2360

XviI.

PHE. — 129.

Mirabilia

testimonia

tua,

Do-

mine : ideo scrutata est ea anima mea. Septimam decimam litteram sancti populi intrat oratio, asserens aperuisse SEND)

os suum et attraxisse spiritum, ut eius audiatur oratio, exitus-

que aquarum transiisse lacrimas pias, quia non sit a Iudaeis custodita lex Domini. Et intuere quemadmodum definitionem rei uno uerbo complexus est dicendo : Mirabilia testimonia tua, Domine. Mirabilia plane, quoniam per ea cae2380 lestis uirtus hominibus terrenis innotuit et nosse dederunt paruulis unde et angelorum sublimis natura beata delectatione completur. Haec semper scrutari licet et assidua meditatione perquiri. Hic autem illud timere non conuenit : A/tiora te ne quaesieris et fortiora te ne scrutatus fueris. Ideo enim nobis prae2385 dicata sunt, ut ea pie atque diligenter noster semper animus indagaret. Altiora enim et fortiora talia dici non possunt, quae ut perquirerentur edicta sunt. Haec autem quinta est species definitionis, quae graece xarà T)v Aéfw, latine ad uerbum

2390

dicitur. Declarata sunt enim quae sunt testimonia Domini, id est mirabilia. 190. Declaratio sermonum tuorum illuminat me et p. 420 intellectum dat baruulis. Sermones sunt Domini, quos iustorum prophetauit auctoritas ; sic enim scriptum est : Ecce 2383/2384 Eccli. 5, 22. 2354 qua Gerz.

2393/2395 Is. 7, 14.

EXP.IN

2595

2400

2405

2410

150—132 Ir117 Virgo concibiet et pariet filium et uocabitur nomen eius Emmanuel. Et alibi : Videbit omnis caro salutare Dei. Sed istos sermones qui fuerant longi temporis obscuritate reconditi, aduentus Domini illuminatio declarauit, quia per ipsum manifesta sunt facta, quae sacris litteris tenebantur abscondita. Tunc enim Verbum caro factum est, Virgo peperit : tunc muti

locuti sunt, surdi audierunt, claudi recto incessere uestigio et

cetera miracula quae Domino seruiere uirtutum. Haec declaratio obscuritatem naturae nostrae quae iacebat in tenebris, ui suae potestatis i//uminare dignata est ; et intellectum dedit baruulis, id est qui se humiles atque egentes suis uiribus agnouerunt. Sed isti $aruwli non de aetate metiendi sunt, sed de simplicitate conscientiae, de quibus dictum est : Sz»ite paruulos uenire ad me ; talium est enim regnum. caelorum. Ipsis enim hic praestat purum atque innocentissimum 2zntellectum, quibus ibi aeternum donaturus est praemium. 191. Os meum aperui, et attraxi spiritum, quia mandata tua desiderabam. Si hoc ad litteram uelis aduertere, consuetudo loquentis expressa est. Prius enim os aperitur,

2415

2420

2425

PS. CXVIII,

spiritus contrahitur,

ac deinde

in sonum

prosunt. 132. Aspice in me et miserere

2430

uocis

linguae mobilitas adhibetur. Si uero spiritaliter, ut oportet, intellegas, os dicit mentis introitum, qui tunc aperitur, quando aliquid discere festinamus. Attrahit autem spéiritum, cum iam munere diuino salutaris desiderii completur affectu et incipit firma mente uelle, quod ante per gratiam tamen Domini uisus est appetisse. A$erwit ergo os cordis sui infirmus et paruulus e£ attraxit spiritum, id est uirtutem faciendi, quam per se non poterat adipisci. Sed ut hoc magis ad intellegentiae bonum, non ad loquendi officium cognoscas esse praemissum, sequitur quia mandata tua desiderabam. Ardorem siquidem uoluntatis praemisit, ut postea consequenter exponeret desideria mandatorum. Consequi quippe non poterat, ut prius se diceret locuturum et postea desiderare quae mei, secundum iudicium diligentium momen iuwm. Frequenter Dominus aspicit iratus, saepius intuetur ut perdat, sicut Sodomam respexit et Gomorrham sicut castra Aegyptiorum. Asjicit etiam propitius, sicut in muneribus fecit Abel. Respexit quoque super filios pauperum et non spreuit preces eorum. Et ideo ne in partem susciperetur aduersam, statim subiunxit et miserere mei ; quae merito (sicut saepe memoratum est) misericordia dicitur, quia miseris larga pietate praestatur. 23985 Is. 52, 1o.

2406/2407 Marc. 1o, 14.

2430/2431 ct gomortrham respexit — Gare

2432/2433 cft Ps. 10r, 18.

PEL 883

IIIB

EXP.

IN PS. CXVIII,

132—134

Nec solum hic haesit fusa precatio, sed addidit, secundwm

iudicium

diligentium nomen

tuum.

Iudicium quippe

est Domini, ut nomen suum diligentibus misericordiae largia2440

tur auxilium, ne exspectatio fidelium decipiatur, quae ipsius semper consideratione suscipitur. 133. Gressus meos dirige secundum eloquium tuum : et nom dominetur mei omnis iniustitza. Gressus "TL£0S significat motus animae ; nam sicut per istos de

2445 loco ad locum transferimur, ita et in illis quibusdam passibus, siue ad meliora, siue ad deteriora progredimur. Hos sancta cohors secundum eloquium Domini dir?g? postulabat, ne uitiorum prauitatibus seducta, in mortiferos laberetur errores. Secundum 2450

2455

sed cum

2460

eloquium

dicit, id est secundum

1ussa

non

domnaiur

euadimus,

quia seruitus illa nos

praecipitat ad ruinam. Nec illud uacat quod ait, omnis iniustilia ; scit enim quia si qua horum dominetur intercipit ; nec prodest aliquid in multis seruare legem, si eam in aliqua parte uideamur offendere ; scriptum est enim : S? quis totam legem seruauerit, offendat autem in uno, factus est omniwm reus. 194. Redime

SCHE

iuum

quae praecipis ad uitam humani generis corrigendam. Sequitur e£ non dominetur mei ommis iniustitia. Necesse enim erat ut, si gressus eius secundum eloquium suum Dominus 4:7igere dignaretur, nulla illi 2nZustitia praeualere potuisset. Et uide quam caute petit ne dominetur eius quae non poterat sic excludi, ut ulterius pulsare non posset ;

me

a

calumniis

hominum,

et custo-

diam mandata tua. Calummnia per antiphrasim, id est 2465 per contrariam locutionem dicitur capitis alumna, dum magis caput petat alienum, eique contraria sit ; sicut bellum quod non est bonum et lucus qui non habet lucem. Calumnia est enim commentum aliquod periculosae falsitatis obiectum, quod bonis semper hominibus studio peruersitatis obicitur, 2470 decolorare contendens quod recta conscientia fuerit actitatum. Hanc patiebantur uidelicet iusti, ut eos ab aequitatis tramite studio infestationis auerterent. Quanta enim, ut antiquiores taceam, pertulit Dauid, cum Sauli parceret et apud iniustum regem eo ipso fieret reus, quoniam illi probabatur 2475 esse propitius ? Qualis illi, rogo, calumnia est excitata, quando iuuenculae dixerunt : Saul occidit mille, et Dauid decem mil-

lia ? Quapropter calumniae sunt hominum contra ueritatis 2460/2462 Iac. 2, 1o.

2476/2471 I Reg. 18, 7.

2464 cius] oz. Ger. 2458 possit Gerzr. 2489 prodeest Gerzz. (pr. e exp.) 2461/2462 omnium] Gerzz. 5. /. 2466 petat caput — Gare 2432 infictationis

(ex infectationis ?) Gerzz., inficiationis eZ.

PE 884

BOUM IPNMIPSOCXVIDIDers4eT37 — C IIIQ honorem controuersiae requisitae; quas merito a se cohors 2480

2485

2490

2495

2500

2505

sancta deprecabatur auferri, ut mandata Domini amotis ad-

uersitatibus indagaret. 135. Faciem tuam illumina super seruum tuum ; et doce me iustificationes tuas. Legimus sancti Moysi uultum ita a Domino fuisse clarificatum, ut eum israeliticus populus respicere non ualeret ; unde uelamine superducto loquebatur ad eos, quia non poterant in ipso caelestem conspicere claritatem. Vultus enim Moysi fulgor erat legis, quem illi sustinere non poterant, quia uelatis eam cordibus audiebant. Hoc ergo sanctus populus petit, ut illuminatam Domini fac?em. possit conspicere, non uelatam ; quatenus puri gratia luminis mereatur afflari, nec iam aliquod patiatur obstaculum, qui ueritatis ipsius desiderabat aspectum. Potest magis cohors sancta desiderare Domini Saluatoris aduentum, cuius facie illuminata sunt tenebrosa peccati : uitam conferens mortuis et certissima remedia desperatis. 196. Exitus aquarum transierunt oculi mei, quia non custodierunt legem tuam. Exitus aquarum significat lacrimas copiosas, quas tantas dicit fuisse, ut ipsa quoque fontium fluenta transcenderent. Tramseunmt plane p. 421 quando illa sine sensu currunt, ista cordis afflictione funduntur. Nam quod uincere quantitate non poterant, felicissimae compunctionis qualitate superabant. Has tunc profundimus, quando peccatorum nostrorum recordatione mordemur. Nam si mandata Domini custodiremus, laetitiam utique haberemus, non plorationis ardorem. Sed quoniam talia carnis necessitate uitare non possumus, donet Dominus lacrimas quibus peccatorum sordibus abluamur. Et illud quoque aestimo consi-

derandum, quoniam per oc«/os dicit satisfactionem

2510

SCHE 2515

uenisse,

per quos nos plerumque illecebras huius saeculi constat attrahere ; ut merito per illos culpa mundetur, per quos et excessus admittitur. Oui modus in scripturis diuinis frequentissime reperitur, sicut sextus psalmus ait : Lawabo ber singulas noctes lectum meum. : lacrimis meis stratum meum rigabo. Et alibi : Fuerunt mihi. lacrimae meae anes die ac nocte. Quae figura dicitur hyperbole, quoties relationis qualitas maiore pondere exaggerata profertur. Sancto enim choro sic erat deflendum, ut omnia peccata dilueret copioso imbre lacrimarum. XVIII.

SADE.

— 139. Iustus

es, Domine,

et rectum

tudicium iuum. Triumphatrix carnis suae cohors sanctorum ad octauam decimam litteram uenit, in qua iustitiam 2482/2484 cft Ex. 34, 35.

2511/2512 Ps. 6, 7.

2513 Ps. 41, 4.

2478/2479 sancta cohors — Gare 2489 puta Gerzz. ed. 2507 dicit per oculos c Garet 2519 amittitur Gerzz., corr. a. zz. 2513 panis Gerzz. cuz: g

PL 885

EXP,

II20 2520

Domini lectione niorum, peccata

CXVIIL

INPS;

13375339

confitetur et eloquia eius ignita continua se dicit diuenerari; ad postremum petens intellectum testimounde uiuificari debeat in aeternum. Sed postquam sua superius irriguis dixit lacrimis expiata, nunc iu-

dicia Domini fideli mente collaudat, dicens : Zwstus

2525

mine, et rectum iudicium

es, Do-

tuum, qui peccatores sic iubes

affligere, ut eos tua debeat medicina saluare ; quia nec illi ali-

quando probarentur sub laetitia corrigi, nec beneficia possent aliter diuina cognosci. Suis quippe meritis putaret datum, si peccator iugiter floreret illaesus, Sed utrumque iustum, utrumque dignissimum ; quoniam et delinquens per satisfactionem corrigitur et iustitia Domini humili confessione declaratur. Hoc enim dicto Daniel inter ferocissima leonum ora saluatus est, his uerbis trium puerorum flamma superata est, hanc sententiam Ieremias in lamentationibus suis frequenter iterauit. Dicamus igitur et nos hunc uersum in quibuslibet periculis, dicamus in gaudiis ; quia talis confessio et ab aerumnis

2540

254)

eripit et in prosperitate custodit. 138. Mandasti iustitiam testimonia tua et ueritatem tuam nimis. Mandasti, significat praecepisti. T'estimonia uero sunt (sicut iam dictum est) quae sub testificatione prolata sunt. Haec continent iustitiam et ueritatem : iustitiam, quoniam aequabiliter omnia discernunt; ueritatem, quia promissa retribuunt. Merito ergo tantum amabat, tantum repetebat ista £estimonia, quando incomprehensibilis atque reuerenda uirtus Domini per talia concedebatur agnosci. Nimis, ad utrumque potest laudabiliter pertinere, siue ad iustitiam, siue ad ueritatem ; quia ?ustitzam Dominum nimis mandare, profutura districtio est ; ueritatem n17AT1s animis inculcare, cautela est.

2550

255)

uero

139. Tabescere me fecit zelus domus tuae, quia obliti sunt uerba tua inimici mei. Tabes est morbi alicuius contracta necessitas, quae nos facit paulatim defluere, dum corporis soliditatem poenali afflictione consumit ; quod sibi accidisse testatur zelo domws Domini, quam non patiebatur perfidorum laceratione uiolari. Zel4s enim et in malo et in bono ponitur. In malo, ut est illud : Zelus et ónwidia comedit domwm Iacob. Et in Actibus apostolorum legitur: V;dentes autem Iudaei impleti sunt zelo et iniecerunt manus suas ?n apostolos. Iste enim ducit semper ad culpas, laqueos nectit, 2556/2537 ubi?

2557/28059 Act. 5, 17.

2525 sic] se Gerzzcorr., se sempet

Gare

2824 possint Gerz.

iustitia ... declaratur] Gerzz., iudicia ... declarantur Gare £OTT. &. 72.

2531/2532

2551 mei] tui Gerzz.,

EXP.

IN PS. CXVIII,

139-141

TI2T

uiam salutis intercipit. In bono uero positum est : Zelus domus tuae comedit me. Et Elias dicit : Zelans zelaui fro Domino Deo exercituum, quia dereliquerunt bactum tuum filii Israel. Phinees quoque sacerdos cum uideret Hebraeum cum Moabitide muliere misceri, zelatus praeceptum Domini, utrosque 2565 gladio perforauit. Cuius zelus tantum praestitit, ut iram Do-

2560

mini solus auerteret.

Iste siquidem zelus tribuit salutem, fi-

dem retinet, pudicitiam seruat et Ecclesiam Dei gloriosa uiuacitate custodit. 140. Ignitum eloquium iuum uehementer et ser2570 uus tuus dilexit illud. Ignitum est eloquium Domini, quia purgat corda mortalium mundana faece sordentia ; et ut fornacis ardor exaestuans metalla decoquit, eorumque uitia necessaria purificatione consumit, ita eloquium Domini, peccatorum maculis detersis, humilium sensus emundat. Isto 2515 quippe igne cor Cleophe ardebat, quando dicebat : Nonne cor nosírum ardens in mobis erat, cum aperiret nobis. scripturas ? Hoc etiam igne succensus Ieremias enuntiat : Ef erat ignis flammigerans n ossibus meis. Isto etiam igne et reliqui succensi sunt, qui triumphali caritate floruerunt. Quapropter 2580 ignis iste sermo Christi est, sicut ipse in euangelio dicit : Ignem ueni maliere in terram, ei. quem. uolo ut ardeat. Addidit uehementer, ut hoc non ad mortem exaggeratum crederes, sed ad salutem. Sequitur quoque e£ seruws tuus dailexat illud : utique diligebat quod uitam conferre nouerat et ho2585 norem dabat, quod sciebat ad remedium humani generis attributum. 14i. Adolescentzor sum ego et contemptus : iustificationes tuas non sum oblitus. Multis sanctis hic uersus uidetur posse congruere. Nam hunc bene accipimus ex 2590 persona Ioseph, qui a maioribus fratribus contemptus, tamquam uile mancipium mangonibus uenundatus esse dignoscitur : qui tamen 2wst:ficationes Domini in se factas «om est oblitus, quando se pia in omnibus uoluntate tractauit. Ille enim cognoscitur liberatoris sui meminisse, qui eius prae2595 ceptis probatur oboedientiam commodare. Hoc etiam Dauid ex persona sua potest dicere, qui ad regni culmina inter fratres suos pro imbecilla aetate non sperabatur posse sufficere ; sed tamen iste 2wsizficattones Domini tanta deuotione in memoria tenuit, ut ipse Dominus diceret : Inuent Dawsid filium 2560/2561 Ps. 68, 10 ; Ioh. 2, 17. 2561/2562 III Reg. 19, 1o. Num. 25, 8. 2575/2576 Luc. 24, 32. 2577/2518 let. 20, 9. 49. 2599/2600 Act. 15, 22.

2563/2565 cfr 1581 Luc. 12,

2875 erat in nobis — Gerzz. 2581 quem ex quam Gerzz., quid eZ. 2583 ad] Gerzz. s. ]. a. 7. 2585 dabat] Gerz.s./. | 2889 ego sum - r (praezer. plures codd.) 2599 memotiam Gerzr. 31

C 2. (xcvi)

PE 886

1122 2600

EXP.

IN PS. CXVIII,

141-143

Iesse, qui facit omnes uoluntates meas secundum cor meum. Ad postremum quod firmamentum esse totius constat Ecclesiae, potest hoc dicere populus adoptiuus, populus gratiae, populus nouus, qui aetate sequitur, sed fidei dignitate praecedit. Vnde bene suscipitur loquens per totum psalmum cohors

2605 beata

sanctorum,

quae cunctos

fideles, cunctos

beatissimos

probatur amplecti. 143. Iustitia

2610

2615

2620

tua, iustitia

in aeternum

: et lex tua

ueritas. Hic uersus et éustitiam Domini et /egem adhibita proprietate discernit. Hominum quippe 24s2t2a quantacumque sit, est sine dubio temporalis, ut est iustitia philosophorum, qui se uidentur morum probitate tractare, quae sine Dei cultura ueraciter uana gloria nuncupatur. Nam 2ust?tia Domini 2» aeternum manet, quia quisquis eam custodiuerit, aeterna felicitate gaudebit. Videbatur etiam et iustitia Iudaeorum, qui litteram potius contuentes, futura in ea putauerunt non esse mysteria. Iwstztia uero Domini quam 1intellexit populus christianus, ?» aeternum. seruat; quoniam ipsa semper aeterna est. Ita et de /ege arbitror sentiendum, quoniam quicumque eam intellegere meruerunt, caelesti ueritate completi sunt. Veritas enim legis est Dominus Christus,

qui de se ait : Ego sum uia, ueritas et uita. Quapropter merito definitiue dictum est : Lex

2625

2630

£wa ueritas,

quod est Dominus

Christus. 143. Tribulatio et angustia inuenerunt me : mandata autem tua meditatio mea est. Tribulatio et angustia sanctis uiris magna sunt munera, quia norunt se pondere talium compressi exsudare peccata et ad illa gaudia tendere, quae non habent finem ; sicut apostolus ait : Quis nos separabit a caritate Christi ? Tribulatio, an angustia, an perseculio, an fames ? et cetera. Haec enim beatis uiris uelut quoddam antidotum est, quod dum aspere bibitur, fomenta salutis

2635

2640

operatur. Sequitur 24wenerunt me, quasi exspectantem, quasi fixum, quasi ad earum certamina praeparatum. Subiungit quoque illud adiutorium, unde se sine dubio in diuersis passionibus suis nouerat esse curatum : Mandata autem tua meditatio mea est. Quibus enim tribulationibus, quibus angustiis opprimi poterat, qui tali meditatione gaudebat ? Nam licet affligeretur corpus inualidum, cruciaretur caro passibilis, in requiem noscebatur esse transpositus, cuius in scripturis diuinis erat animus occupatus. 262110h.1:4,6.

2628/2639 Rom.8, 55.

2624 angustiae Germ. (bic fanfum) cum pluribus codd. r

2631 momenta Gerz., monimenta dubio] ozz. Gerz.

eZ.

2629 sepatauit Ger.

2632 expugnantem

p.42

eZ.

2634 sine

Pl

EXP.

IN PS. CXVIII, 144-146

II23 144. Aequitas testimonia tua in aeternum : intellectum da mihi ei uiuam. Iterum per definitionis modum uirtutem £estimoniorum designat. Nam si interroges, quid sint testimonia Domini ? respondetur : aequitas im 2645 aeternum. Pulchre autem contra tribulationem et angustias, quae temporalia esse noscuntur, posita ést aequitas im aeternum, ut tali spe unusquisque contemneret, quae tempora-

lia esse sentiret. Sic enim et in superiore littera definiuit : Mirabilia

testimonia

tua,

Domine.

Addidit:

intelle-

2650

ctum da mihi et uiuifica me. Qui se superius adolescentem dixerat esse contemptum, nunc maturior senioribus inter aduersa intellectum petit, ut agnoscat mundi istius pericula pro uentis transitoriis aestimanda. Sic enim uiuificari poterat,

2655

et perpetua exsultatione gauderet. O mors illa uitalis, o sanguis purpuris omnibus pretiosior, qui tribulationes et angustias mereris finire et insuper exspectas caelorum regna suscipere !

si iudicaret talia non

XIX.

audi 2660

Nonam

CoPH.— 145.

me,

Domine

curanda;

Clamaui

ut martyri

in toto

: iustificationes

morte

corde

tuas

uiueret,

meo,

ex-

requiram.

decimam litteram ingreditur reuerentissimus

chorus,

in qua iustificationes Domini se pollicetur exquirere et in uerbo eius anticipata confessione gaudere : adiciens se cognouisse testimonia Domini in aeternum esse fundata. Nunc redeamus ad uersum. Fidelium itaque clamor deuotae mentis 2665 affectus est, qui non tantum sermone promitur, sed magna cordis intentione profertur. Clamabat enim populus murmurans Iudaeorum et non exaudiebatur a Domino. Tacebat Moyses et Dominus ei dicebat : Quid clamas ad me ? scilicet, quoniam illas cogitationes exaudit Altissimus, quae pia inten2670 tione uoluuntur. Additum est in toto corde meo, ne reputares aliud cogitandum, quando clamatur ad Dominum. In sola enim religiosa cogitatione totus debet spiritus occupari, ne mens diuisa effectum nequeat impetrare quem postulat. Et intende quid toto corde, quid totis uiribus expetebat, non 2675 diuitias saeculi, non coniugia nobilium feminarum, non transitorias dignitates, sed éustificationes Domini, quas mens sancta super aurum et topazion semper desiderat, semper exNam quod dixit requiram, utique quas facere dequirit. buisset, non quas tantum lectione cognosceret. Iuwstifica2680 i;0nes enim ueraciter non requirit, nisi ille qui eas deuota mente compleuerit. 146. Clamaut: ad te, saluum me fac et custodiam 2668 Ex. 14, 15.

2644 sunt Gerz. 2674 qui (Dis) Gerzz.

2647 unusquis Gerz. 26502 petit intellectum |—' Gare 2682 ct] ut r (prae£er C)

PL 888

II24

2685

EXP.

IN PS. CXVIII,

146-148

mandata tua. Clamorem illum exponit quem superius dixit. Hoc est enim: clamaui in toto corde meo,quod: clamaui ad te. Ad illum enim non clamat, nisi qui petitionem suam dirigit toto cordis affectu. Sed cum dicit saluum me fac, in anima uult intellegi, non in corpore, unde reuera Domini poterat custodire mandata. Neque enim salutem carnis petere poterat, qui libenter corporeis passionibus subiacebat.

2690

147. Praeueni im maturitate et clamaus ; et 4n uerbo tuo spberaui. Praeuenit in maturitate quisquis in annis puerilibus modestiam facit grauissimam mentem,

2695

2700

2705

2715

2720

numerosi-

tate canescere. Qualis enim senibus laus est, si deficientes in longo luxu, lassati potius conquiescant ? Contra, quae gloria est iuuenibus, si in ipso aetatis feruore morum regimine temperentur ? sicut Ieremias dicit :Bonwm est wiro, qui graue porlauit jugum a iwuentule sua. Sedebit singulariter et silebit, quia sustinuit iugum graue. Sequitur e£ ?n uerbo tuo speraus. Hoc est utique quod ?» maturitate $raeuenerat et clamauit ad Dominum, quia 2» «erbo ipsius, id est in aduentu Domini Saluatoris fixa mente sperare non destitit. Sancti enim uir, quamuis desiderio magno flammentur, exspectationi suae ardorem semper adiciunt, dum tanto plus uentura felicitas expetitur, quanto amplius eorum exspectatio protelatur. 148,

2710

senectutis anticipat et ante

quam possit annorum

Praeuenerunt

oculi

mei

ad

te

diluculo,

ut

meditarer eloquia iua. In superiore uersu fraeuenisse se dicit ?» maturitate, significans tempus iuuenilis aetatis ; nunc autem de hora diei commemorat. Praeuenerunt oculi mei ad te diluculo, significans utique oculos cordis sui ante credidisse uenturo Domino Saluatori, quam eius irra- Lu 425 diaret aduentus. Dzlwculo enim significat initium lucis, id est diei monstratus aduentus, quando post tenebras peccatorum quibus hic mundus tenebatur obnoxius, Domini praesentia uitalis emicuit ; siue resurrectionem Domini quae dilucuPL lo facta est; ait enim euangelium: Ef cum esset ualde diluculo, 889 uenit Maria ad monumentum et cetera. Sequitur 4f meditaver eloquia tua. Causa redditur cur ante diluculum mens deuota surrexerit, non ut agrum coleret, non ut salutationes potentium praeueniret, sed 44 Domini meditaretur elo quia, quae

numquam

possunt

pia uota

refugere,

dum

suauitas

eorum semper uidetur accrescere, sicut in tertia decima littera dictum est :Quam dulcia faucibus meis eloquia tua ! 2697/2699 Thren. 5, 27-28.

2717/2418 Luc. 24, 1."

2697 dicit] Gerzz., ait Gare£

24700 prouenetat Gerzz.

sentia — Gare

2419 causam Ger.

2924 Ps. 118, 105.

2115/2716 uitalis prac-

2723 decima tertia — Gare

EXP.

2725

2730

149. Vocem

IN PS. CXVIII,

meam

Domine,

II25

secundum

mi-

sericordiam iuam et secundum iudicium tuum wui«ifica me. Respiciamus quam mirabili modestia ueri famuli Domini Dominum deprecentur; et intellegamus nihil esse praesumendum si aliquid nobis per Dei gratiam prosperitatis arriserit. Ille enim qui uincens aetatem: puerilibus annis clamauit ad Dominum, qui diluculo surrexit, semper ad laudes misericordiam petit, et ut wiuificetur exorat, quia in nullis est operibus, nisi in sola Domini pietate praesumendum. Cum dicit enim : Vocem

20127

exaudi;

149-150

meam

exaudi,

Domine,

secun-

dum misericordiam tuam, non habet quod contra peccata sua confidenter obiciat ; sed illam tantum misericordiam petit quae ex miseris beatos facit, ex captiuis liberos, ex mortuis

SCHE

uiuos, ex temporalibus sempiternos. Sequitur secundum 2udicium tuum uiuifica me, scilicet illo quo supplicanti2740 bus parcis, quo se damnantes clementer absoluis. Et cum addidit w2w2fica me, confitetur se mortuum esse lege peccati. Viuificari enim non potest, nisi qui in se propriam non habet uitam. 150. A5probinquauerunt persequentes me injuste ; 2745 a Lege autem tua longe facti sunt. Nouerat propheticus spiritus beatorum quae pericula grauiter imminerent ; et misericordiam ante petiit, ut in eis nulla possint atrocitate superari. Appropinquant enim $ersequentes, quando post omnia usque ad carnis lacerationem uldentur accedere ; sicut 2750 in uicesimo primo psalmo de passione Domini dictum est : Ne discedas a me, quoniam tribulatio broxima est. Et in euangelio : Surgite eamus, appropiauit enim qui me tradet. Pulchre autem addidit propter discretionem Znwste, quia possunt et persecutionem pati qui rei sunt, in quibus latrocinia com2755 missa puniuntur, sicut et in euangelio dicit : Beati qui perseculionem, $atiuntur, sed addidit $rojpter iustitiam. Bene autem hic dictum est, ?n?wste ; quoniam patiebantur mala pro bonis ; ut quibus salutem praedicabant, morti eos putarent esse subdendos. Sequitur a /ege autem tua longe 2760 facté suni. Isti scilicet persecutores quanto ad sanctorum poenas ap $rop?nquabant, tanto a lege Domini recedebant. Necesse est enim ut deserant iustitiam, qui ad prauas semitas malitiamque festinant, quia Domino proximare non possunt, nisi qui eius regulis obsecundant. Quae figura dicitur syncrisis, quoties meliorem causam nostram, quam aduersario2450/2951 Ps. 21, 12.

2452 Matth. 26, 46.

2455/2756 Matth. 5, 1o.

2736 petit misericordiam - Gare 2744 adpropiauerunt Gerzz. e£ ed. (bic fanIum) cum r 24802 adpropiauit] Gerz., appropinquauit Gare? ^ 2955 et] om. Gerzr. 2762 enim est — Gare

1126

EXP.:IN. PS. CXVIII,

150-153

rum esse monstramus. Dicit enim se persecutionem iniuste pertulisse, aduersarios autem a lege Domini factos esse longinquos. 151. Prope 27170

ueritas.

es

iu,

Domine

et omnia

mandata

Contra illam proximitatem uiolentissimae

tua

perse-

cutionis, uicinitatem Domini sibi dicit esse remedium,

unde

salutis auxilium nouerat esse uenturum. Dicit enim: $rojfe es, Domine, quia ubique plenus, ubique totus es, non spatiis inclusus, sed ipse spatia cuncta replens atque complectens. 2775 Nam cum propheta uellet ostendere ubique eius esse praesentiam, alibi dicit : S? ascendero in caelum, ibi es : si descen-

2780

2785

2790

2195

2800

2805

dero in infernum, ades. Si sumpsero bennas meas ante lucem et habitauero in posiremo maris : etenim illuc manus tua deducet me. Sed cum dicit illi: $rope es, Domine, confitetur non eum ignorare si peruerse gerimus, nec declinare cum fugimus. Vna est ergo salus ad ipsum festinare, quem non possis effugere. Addidit quoque e£ omnia mandata tua ueritas. Hoc ille postest dicere qui wer?2tat;, id est Domino Christo credidit, et mandata eius salutari perfectione suscepit. Iudaeus autem talia non potest loqui, qui noluit credere wer£taté. 152. Ab initio cognou$i de testimoniis tuis, quia in aeternum [fundasti ea. Ab initio significat a rudimentis saeculi, quando a iusto Abel nomen coepit esse sanctorum, qui innocens a nefario fratre in exemplum Domini Saluatoris occisus est. Cognowit quoque ab initio, quando Melchisedech sacerdotis oblata munerain dominicicorporis praefiguratione suscepta sunt. Cognouit etiam ab initio, quando Abraham filium suum in mysterium Domini Saluatoris obtulit immolandum et his similia, quae sacrarum litterarum lectionibus continentur. Haec sine dubio in aeternum fundata sunt, quoniam ueritatis ipsius testimonio comprobantur. Et bene dixit, fundata sunt, quippe quae ad fundamentum Christi Domini pertinebant. Ipse enim fundamentum singulare ac solidum est, sicut dicit apostolus: Fundamentum enim aliud nemo potest bonere praeter id. quod. positum est, quod est Christus Iesus. Vnde euidenter apparet, quod saepe dictum est, fideles mente conspexisse Dominum Christum, eiusque sanctum aduentum in praefigurationibus testamenti ueteris agnouisse.

xx. Rrs.— 153. Vide humilitatem meam et eripe me, quia legem tuam mon sum oblitus. Ecce iam uicesimam litteram populus uitiorum uictor ingreditur, in qua se 2246/2249 Ps. 158, 8-10. 2788/2189 cfr Gen. 4, 8. 2790/2192 cfr Gen. 14, 18. 2493/2794 cfr Gen. 22, 1o. 2799/2801 I Cor. 5, 11:

2376 ibi] tu illic ez. 2486 ab] oz. r

2748 posttema

Gerzz.

299

ili] Gerz., om.

Gare:

PL 890

EXP.

IN PS. CXVIII,

153-154

1124

petit uiuificari ; quoniam mandata Domini summo studio re2810

2815

2820

2825

2855

2840

quisiuit. Longe autem a peccatoribus salutem esse commemorat, quia similia non fecerunt. Principium quoque uerborum Domini ueritatem esse testatur. Sed ut ad litterae huius principia redeamus, dicit : Vide humilitatem meam. Quod hic uidetur ad martyres pertinere, quorum corpus ita ingentibus tormentis affligitur, ut non in ipsis natura hominum, sed

uelut pecudum uilitas aestimetur. De hac humilitate sequens psalmus dicturus est : Quia multum repleti sumus contemptione ; et, multum repleta est anima nostra : opprobrium. abun- PL 891 dantiwm et despectio superbis. Audi et apostolum humiliantem M 424 se : Ego autem sum minimus omnium apostolorum. Sed ut hanc humilitatem purpureo quodam pallio uestiamus, Dominus quoque dicit : Ego autem sum uermis et non homo, obprobrium hominwm et abiectio blebis. De ista humilitate diaboli uicta superbia est, ut ex contraria parte caderet, ne quid se proficuum praesumpsisse gauderet. Sequitur e£ eripe me ; unde scilicet, nisi de poenarum urgentium necessitate, de periculo mortis et quidquid possunt in illa concertatione beati martyres sustinere ? Non enim poterat sanctus populus petere liberari se ab otiosa humilitate, cuius erat inclinis ac deuota professio. Legem uero hic illam sententiam dicit, quae ait : Omnis qui se exaltat, humiliabitur et. qui se humiliat, exaltabitur. Quapropter merito se hanc non dicebat obIitwm, qui in ea usque ad uitae perseuerauit extremum. 154. Iudica iudicium meum et vedime me : propter eloquium iuum uiuifica me. Hic uersus sollicita pietate quaerendus est,ne (quod absit) cohors sanctorum per arrogantiam iudicari quaesisse uideatur : de quibus scriptum est : Iustus in principio sermonis accusator est sui. Sed iudicium suum illud dicit, quo uerbo credidit, quo incarnationem Domini pura mente suscepit. Securum utique iudicium, de quo nullus possit Domini formidare iudicium. Nam in his quae per Dei gratiam bene credendo iudicant sancti, securi semper efficiuntur ; et merito in eis examinationem

TOP

diuinam petunt,

quia se in ipsis glorificandos esse cognoscunt. Et respice quam pulcherrime facta denominatio est. Quod argumentum 2845 dicitur a coniugatis, quando nomen de nomine concordi assonatione formatur. Sequitur redime me. Quem redimere poterat, nisi credentem ; aut pro quo maxime sanguinem redemptionis effunderet, si fidelis famulus non fuisset ? Addidit ?ropter eloquium tuum uiuifica me. llo scilicet 2816/281* Ps. 122, 5. 2817/2818 Ps. 122, 4. 2819 I Cor. 15, 9. PS32 1. 2829/2830 Luc. 14, 1r. 2837 Prou. 18, 17.

2819 omnium]

Gerzz., ozz. Gare

2846 tedemete Ger.

2821/2822

1128

EXP. IN PS. CXVIII, 154-156

2850

ubi promittit : Qui credit in me, non morietur, sed habebit uitam

2855

aeternam. Ka 155. Longe est a $eccatoribus salus, quia tustificaliones tuas non exquisierunt. In primo uersu litterae huius dixerat eripiendum se a persecutionibus esse, quia legem Domini non fuisset oblitus ; nunc aptissima contrarietate a superbis persecutoribus salutem dicit esse longinquam, quoniam iustificationes Domini minime quaesierunt, ut et deuotos spe bonae conuersationis animaret et perfidos proposita damnatione terreret. Quod specialiter intellegendum aestimo

2860

de Iudaeis, qui salutem,

2865

ei credendo, a se longius effecerunt. Nam ut credere potuissent, iustificationes testamenti ueteris minime perquirere uoluerunt, in quibus (ut saepe dictum est) praefiguratus est Domini Saluatoris aduentus. Merito ergo a salute longe facti sunt, qui respuerunt salutis auctorem. Nam dum illis a Pilato Christus Dominus

id est Dominum

Saluatorem, non

offerretur, illi latronem Barabbam, quales

ipse fuerunt, dimitti sibi obduratis mentibus elegerunt. 156. Miserationes tuae multae, Domine, secundum iudicium iuum uiuifica me. Misevationes sunt Do2870

mini, per quas afflictis et sauciis diuersis modis subuenire dignatur : sicut Ioseph qui carcereis nexibus tenebatur inclusus;

sicut Ionam

quem

cetus absorbuit ; sicut Susannam,

quam falso crimine laborantem per sententiam Danielis absoluit; latronem quoque momentanea confessione saluauit ; et 2875 cetera miserationum genera, quae nullius potest explicare notitia. Sequitur secundum 1udicium tuum wiuifica mé. Vbique quale udc?wm petatur cautissime debemus aduertere, quia non est humanae confidentiae illud poscere, de quo dictum est : Ne zníres in iudiciwm cum seruo tuo. Iudi2880 cium est utique quod petere debemus, quando nos humili satisfactione prosternimus, quando peccata nostra, remotis excusationibus, confitemur. Tunc enim 2udicium est Domini

talibus misereri, quod bene ille petit, qui se humiliatum atque supplicem uiuificari secundum iudicium Domini postula2885

uit. Ille enim quando

iudicat

miseretur,

quando

miseretur

et iudicat, quia neque sine iudicio miseretur, neque sine misericordia iudicat, cui psalmigraphus dicit : Iudicium ei misericordiam cantabo tibi, Domine. Omnes enim uirtutes illi inesse manifestum est, nec ei accedunt aut rece2890

dunt in quo substantialiter esse noscuntur.

2850/2851 Ioh. ir, 26. 2887/2888 Ps. 10o, 1.

2865/2867 cfr Matth.

27, 17.

2879 Ps. 142, 2.

2856 dicit] Gerg., om. Garet 2864 a] oz. Gergi., ut saepius, recte ? 2868 multae] nimis z44. r 2875 miseratione Gerzz., corr. a. zz. 2879 iudicio Gerzz., 2883 ille bene — Gare £Ofr. d. T.

PL 892

EXP.

2895

IN PS. CXVIII,

157-159

II29

157. Multi qui persequuntur me et tribulant me ; a testimoniis tuis non declinaui. Exaggeratur nimis saeuae persecutionis iniuria, quando unus se passum dicit, quod multi detestabiles intulerunt. Inde et numerosa palma uenit Ecclesiae, inde martyrum sanguis toto orbe sacratus est, quia furor saeuientium non est in innocentium persecutione laetatus. Electorum numerus creuit, quantum se tyran-

2900

29Qy

norum ira succendit. Verum inter haec omnia nullatenus se & testimoniis Domini declinmasse testatus est. Gratius enim deuotio suscipitur, quae inter uitae pericula custoditur.

158. Vid? mon seruantes pactum et tabescebam, quia eloquia tua nom custodierunt. Pactum est inter dissidentes affectu gratiae definita conditio ; a pace dictum, quasi pacis actum. Vnde merito utriusque legis constitutum factum uocatur, quod genus humanum a diuina gratia segregatum in pacem Domini concordiamque reuocauit. Quapropter factum Domini est, ut quicumque persecutiones superauerit, gloriosa debeat electione coronari. Hoc illi minime ser-

2910

2915

uauerunt, qui fragili remissione conuersi, in persecutorum suorum gaudia corruerunt. Quod cohors sancta respiciens, affligebatur se fidei socios perdidisse. Et ut nimietatem doloris ostenderet zabescebam, dixit, quod solet longa aegritudine fatigatis corporibus euenire. Sed unde £abescebat ostendit, quia praeuaricator nequaquam Domini eloquia custodiuit. Eloquia autem sunt Domini, qui serseuerauerit usque ?n finem, hic saluus erit. Siue illud &actum dicit ueteris testamenti, quando populus hebraeus audiens uerba Domini dixit : Omnia quaecumque locutus est Dominus et audiemus et. facie- PL

maus. Sed ubi deos alienos adorauit, foedissimaque se daemo-

2920

2925

bam 2930

895

num cultura maculauit, factum illud primae promissionis detestabili obliuione dereliquit. Quod necesse fuit sanctis uiris usque ad tabem dolere corpoream, qui ciues suos ac parentes eloquia Domini neglexisse cernebant, traditosque in reprobum sensum piissimo dolore luxerunt. 159. Vide quia mandata tua dilexi, Domine : in p 425 iua misericordia uiuifica me. Intende quemadmodum utrasque causas ornauerit similitudo uerborum. Superiore uersu dixit : Vidi nom seruantes pactum et tabesce; nunc dicit : Vide

quia

mandata

tua

dilexi

; ut

ideo mereatur a Domino conspici, quia ille inimicos eius zelo pietatis intendit. Sed postquam persecutorum saeuitiam illataque supplicia memorauit, uenit ad caritatem quae cuncta commendat. Nam si non diligens mandata Domini talia pa2915/2916 Matth. 10, 22.

2918/2919 Ex. 19, 8.

2891 multi persequentes me et tribulantes me r

II30 2955

2940

294)

2950

EXP.

IN PS. CXVIII,

159-161

teretur, non erat felix corona, sed uitiosa iactantia, sicut dicit apostolus : S? tradidero corpus meum ut ardeat, caritatem autem

non habeam, nihil mihi brodest. Nam legi dominicae quodammodo uidetur ingratus, si quis tormenta martyrii cum murmuratione pertulerit, sed debet hoc ipsum diligere, per quod se credit ad aeterna gaudia peruenire. Dominus enim animorum qualitates gratius respicit, quam cruciatum carnalis passionis intendit ; sicut.et eleemosynas illas habet gratas, quae sub animi hilaritate praestantur. Merito ergo uzuzficandum se petebat a Domino, qui uitam saeculi pro uera religione contempserat. 160. Principium

uerborum tuorum ueritas : in aeLlernum omnia 4udicia iustitiae tuae. Principium uerborum tuorum, significare mihi uidetur initium scripturarum diuinarum. Et quid est aliud nisi incohatio Genesis, quae dicit : In $rincipio fecit Deus caelum et terram ? ubi tamen omnia inclusa ac significata noscuntur; nam quae sunt caelestia caelo continentur, terrena uero creata per terrae

2955

significationem debemus accipere. Sic illud $rincipium uerborum totius ueritatis probatur esse perfectio. Veritas enim a principio uera loquitur et uerba sua usque ad finem ueritatis adducit. De his enim scriptum est : Caelum et terra transibunt, uerba autem mea non praeteribunt. Quidquid enim ex illo ueritatis fonte descenderit, incommutabili uirtute con-

sistit. Nam sicut dictum est : Initium sapientiae timor Domini, ita et hic locutionis ordo formatus est : Principium uerbo2960 rum tuorum ueritas. Et quoniam tetigerat quod in principio gestum est, sequitur et illud quod post mundi istius finem constat esse faciendum, quando iudicia Domini in aeterno saeculo permanebunt. Dicit enim iustis : Venite, benedicti Patris mei, bercipite regnum quod uobis paratum est ab 2965 imitio mundi. Impiis autem dicturus est : Ite in ignem aeternum, qui baratus est diabolo et angelis eius. Quae iudicia ?ustitiae ipsius erunt sine dubitatione perpetua, quando sententiam eius nec tempus aliquod mutabit, nec res ulla subuertet. Sic in uno uersu et initia nostrae fidei et adhuc uentura 2970 conclusit. XXI. SiN. — 161. Principes persecuti sunt me graUs ; et a uerbis tuis formidauit cor meum. Vicesimam primam litteram sanctorum coetus ingreditur, in qua persecutiones saeuientium caritate Domini sibi dicit esse gra200) tissimas. Septies se quoque in die laudes Domino dixisse commemorat, cui etiam uias suas notas esse profitetur. Prénci-

2933/2936 I Cor. 15, 3. — 2949 Gen. 1, r. — 2953/2956 Matth. 24, 55.

Eccli:e1. r6:

2963/2965 Matth. 25, 54.

2936 prodeest Gerzz., pr. e exp.

lege Gerzz.

2965/2966 Matth. 25, 41.

— 2958

2968/2969 subuertit Gerzz.

PL 894

EXP.

IN PS. CXVIII, 161—162

II3I bes, hic quoque persecutores debemus accipere, qui cruentas Christianorum insecutiones regnantium auctoritate fecerunt, sicut praedictum est : Tradent uos in synagogis suis et flagella2980 bunt wos, et ante reges et braesides stabitis propter me, in testimonium, illis et gentibus. Sic enim et diabolum principem dicimus, qui sibi primatum in sceleribus uindicauit. Gratis, quia nullum uexat religio christiana, sed magis praecepto dominico pro omnibus orat, qui eam nituntur incompetenter affligere ; 2985 scriptum est enim : Orate bro inimicis uestris, benefacite iis qui oderunt «os. Gratis reuera insecutionem patiebantur a principibus, quando nec contemni, nec eis subtrahi tributa praecepta sunt. Dicit enim : Omnibus jotestatibus sublimioribus subditi estote, non est enim potestas misi a Deo. Et in euangelio interrogatus de tributo Dominus dixit : Reddite Caesari, quae 2990 Caesaris sunt ; et Deo quae Dei sunt. Tributum quoque de ore piscis pro se et Petro ipse persoluit ; ut cunctis indubitanter appareat grat?s in illos impudentissimam persecutionem factam, qui se conuersatione innoxia tractare maluerunt. Sed 2995 non timendo talia, Domini se subiunxit formidasse mandata ; nam cum illi temporale minarentur exitium, iste aeternum

3000

pauescebat interitum, ne absolutus humana

sententia,

incurreret aeterna iudicia. Illa enim uerba formidabat, quae Dominus in euangelio dixit : Nolite timere eos qui corpus occidunt, animam. autem non fossunt occidere ; sed potius ewm timete qui habet potestatem et corpus et animam perdere in gehen-

na.

5005

3010

3015

162. Laetabor ego super eloquia tua, sicut qui inuenit spolia multa. Comparatio est facta bellantium, qui et hostem se vicisse gaudent et exuuias multas inuenisse gratulantur. Sed consideremus ille animus pius qua ratione uiris se comparasse uideatur immanibus. Martyres enim, quamuis humili sorte morerentur, imweniebant spolia mulia, quando et praemia diuina recipiebant et ipsos quoque persecutores suos conuersos Domini miseratione gaudebant ; ut ipsi magis fierent spolium, qui uitas ademerant innocentium. Et ideo laetari se dicit in eloquiis Domini, id est in admonitionibus factis, sicut uictor qui occisorum praedam rapere nimia cupiditate festinat. Ista enim similitudo ad laetitiam triumphantium trahitur, non auiditati effusi sanguinis comparatur. Positum est enim hoc frequenter in litteris sacris ad significationes aliquas exprimendas. Spoliauit quippe 2979/2981 Matth. xo, 17-18. 2590/2991 Matth. 22, 21.

2985/2986 Matth. 5, 44. 2988/2989 Rom. 15, 1. 2991/2992 cfr Matth. 17, 26. 2999/3002 Matth.

IO, 28.

2984 erat Ger. corr. 2990 de tributo interrogatus - Garef gehenna] Gerzz., gehennam Gare 3011/3012 innocentum Gerz.

3001/3002

1132

gBOP

IpOP

EXP. IN PS. CXVIII, 162-164

Aegyptios populus Hebraeorum, cum de longa seruitute Domino praestante liberatus est. S$0/7a tuli Dauid, superbiam PL 35020 Goliae malitiamque prosternens. Triumphauit ipse Dominus 895 de diabolo, quando alligata fortitudine ipsius uasa mortis eripuit, quae transtulit ad salutem. Ipse denique populus christianus /aetaíus est, tamquam qw? $imuenit spolia multa super eloquia Domini, quae Iudaeis non credenti3025 bus ad compendium propriae salutis eripuit. 163. Iniquitatem odio habui et abominatus sum legem autem iuam dilexi. Mente condendum est quod amorem bonorum malarum rerum odio comprobauit, quo- p. 426 niam animus noster, si iniquitatem recipere uoluerit, nequa3030 quam se legi dominicae sub integritate coniungit, sicut in euangelio dicit : Nemo potest duobus dominis seruire. Ille autem uerus amor est, qui ueritatis affectum sic rigida deliberatione custodit, ut omnino exsecretur quod ei potest esse contrarium. Quapropter non hominem iniquum, sed 2n2quitatem 3055 se dicit odisse, quod fas est, atque eam sic abominatum fuisse, ut a se longe redderet alienam ; quatenus /egem Domini perfecta uoluntate Z2/l?geret. Quod argumentum ex contraria rerum diuersitate colligitur. Lex autem Domini est (sicut saepe dictum est) quae sub aenigmatibus agebatur, ut sex 3040 annis puer seruiret Hebraeus, agnus immolaretur anniculus et his similia, quae ad noui testamenti possunt significantiam pertinere; quae merito se d?lexisse commemorat, ne quis ea sub neglectu aliquo crederet audienda. 164. Septies in die laudem dixi tibi, super t$udtcia 3045 iustitiae tuae. Si ad litteram hunc numerum uelimus aduertere, septem illas significat uices quibus se monachorum pia deuotio consolatur, id est matutinis, tertia, sexta, nona, lucernaria, completoriis, nocturnis. Hoc et sancti Ambrosii 3050

2955

hymnus in sextae horae decantatione testatur. Si uero spiritaliter intendas, continuationem magis dictam sapienter aduertis, ut est illud : Benedicam Dominum in omni tempore : semBer laus eius in ore meo. Sic est etiam hebdomas, quae in hoc semper numero reuoluta, longissimum nobis tempus extendit, dum hoc numero clauditur quidquid in mundi istius aetate uersatur. Nam et ibi pro infinito ponitur, ubi ait : Sefties cadit tustus e resurgit ; non enim iusto definitus est cadendi numerus, sed hoc est necessarium quotiescumque ceciderit ut re8031 Matth. 6, 24. 3048/3049 cfr Fiyzn. ,,Bis ternas horas explicans" — edid. A. Walpole, Ear/y Lain Hymns, 82, p. 296-298. 3051/3052 Ps. 55, 2. 3055/ 8056 Prou. 24, 16.

3043 eas ... audiendas Gerz. 3047 matutinos Gerzz. 3048 completorios, nocturnos Gerzz. ambrosi Gerzz. 3052 epdomadas Gerz. 3053 ostendit 30558 cadet Gerz. Germ.

EXP.

2060

IN PS. CXVIII,

164—166

II33

surgat. Tale est et illud, redde wicinis nostris septuplum in sinu eorum ; hoc est multipliciter. Et apud Moysen : Omnis qui occiderit Cain. septuplum bunietur, id est multipliciter ;et his similia. Verum ut has laudes continuas debeas intellegere, subter adiunxit :Super iudicia iustitiae tuae, quia parcit uidelicet supplicanti ; et sic humilibus pius est, ut non solum culpas dimittat, sed etiam eis aeterna praemia largia-

35065 tur.

2070

165. Pax multa diligentibus legem tuam et non est ?lhàós scandalum. Cum sit Deus imperturbata puritate tranquillus, necesse est ut diligentibus legem eius pacis gaudia concedantur. Sed $ax multa, mentis puritas et fidei copia debet intellegi, quae contra uitia decenter opponimus. Ceterum tribulationibus et periculis in hoc mundo subiacet, qui se Domini famulum esse profitetur. Nam et apostolis qui erant diuersa persecutione lacerandi, dicit Dominus : Pacem meam

do uobis, bacem meam

relinquo uobis ; ut indubitanter

appareat famulos Domini tranquilla semper mente perfrui, quamuis uideantur diuersis corporum afflictionibus ingrauari. Sequitur : Eí non est illis scandalum, utique, quoniam qui uere dz/2g;t legem Domini, non in ea patitur scandaLum, id est aliquid sinistrum ; sicut Iudaei, de quibus scri2080 ptum est : Judaetss quidem scandalum, gentibus autem stultitia. Scandalum est enim mens offensa aliud sentiens quam monetur, quod a diligentibus legem Domini probatur alienum. Totum enim in ipsa debemus diligere, quidquid noscitur continere ; alioquin non amat legem, qui in ea offenditur pro parte 3085 uel minima. Sed orandum est, ut Domini misericordia possit intellegi, quod non permittit nostra imbecillitas intueri. Scandalum enim illic pati, hoc est ab electis Domini segregari; sicut omnibus contingit haereticis, qui se ab unitate sanctae Ecclesiae uitio prauitatis abscidunt. 166. Exspectabam salutare tuum, Domine, et 5090 mandata tua dilexi. Versus iste tali ordine et antiquis fidelibus conuenit et modernis, si utrumque aduentum Domini $92)

uelimus accipere. Pertinet enim ad antiquos fideles, si ab illis 3095

exspectatum intellegas incarnationis aduentum. Conuenit autem ad sanctos, qui credere coeperunt post euangelicam iussionem, cum adhuc futuri iudicii praestolantur aduentum. Quia neque illi andata Domini d?/1?gere potuerunt, nisi desiderassent plenitudinem mandatorum; nec isti mandata 3058/2089 Ps. 78, 12. 38080 I Cor. 1, 23.

3059/3060

Gen.

4, r5.

3073/3024

Ioh.

r4, 27.

3062/3063 parcet Gerzz. 3066 nomen tuum r (praeter K T R. H*) 3067 illis] in praem. opt. codd. r 3075 perflui Gerz., frui Gare? 3082 legem domini] deum ed. 8088 contigit Gerzz.

BE 896

II34

EXP.

IN PS. CXVIII,

amare possent, nisi aduentum 3100

stissimo sustinerent. bus attributa,

166—169

Domini Saluatoris timore ca-

Sa/utare quippe Domini est salus genti-

quae per angelum

praedicta est ad Ioseph,

quam Simeon in pace remittendus agnouit. 167. Custodiuit anima mea testimonia lexit

ea

uehementer.

Custodiuit,

tua

ad tolerantiam

et dimar-

3105 tyrii pertinet, ne amittere uideretur quod eius religio continebat. Dzlexit uero, ad caritatem tormentis omnibus fortiorem, quae flammas uincit, gladios superat et caelesti uir-

tute cuncta transcendit. Sed ipsa dilectio non utcumque peragenda est, sed wehementer, 3110

quod totius animi nisibus ex-

plicatur ; ut nec tempore se aliquo subducat, nec animi torpore lentescat. Sic enim ad illud peruenit, quod ait apostolus: Bonum. ceriamen ceriaui, cursum consummawui, fidem seruaus.

3115

3120

3125

3129

De reliquo reposita est mihi corona iustitiae, quam reddet mihi Dominus in illa die iustus Iudex. 168. Seruaut mandata tua et testimonia tua, quia omnes uiae meae im conspectu tuo, Domine. Superioribus uersibus singillatim posuit mandata et testimonia : hic litteram concludens, utrumque coniunxit, ut utraque simul custodita cognosceres. Dicit ergo ser4asse se quidem mandata et testimonia ; sed cur ea potuerit custodire, subter adiunxit, scilicet quia omnes «wias ipsius Dominus est dignatus intendere, ut non suis uiribus, sed diuinae potentiae suum posse deputaret. Fuissent enim caeca nocte confusae, nisi eas uerum lumen dignaretur aspicere. Sed haec beatorum omnino uox est, ut ante Solem perpetuum atque lumen aeternum uias suas esse fateantur. Negat enim errorem prae-

ualere potuisse, qui se respicere luminis profitetur auctorem. Abscondebat enim post culpam Adam uiam suam, abscondebat Eua, abscondebat Cain necem fratris ; nec quisquam eorum poterat dicere: Omnes uiae meae in conspectu tuo, Domine, qui se nouerant cognitos interire. XXII. TAv. — 169. A$profiet oratio mea im con- p 42 spectu tuo, Domine ; secundum eloquium tuum da

mihi 2155

PL 897

intellectum.

Ad uicesimam

secundam

litteram, Do-

mino iuuante, peruentum est, in qua sanctorum chorus quantum ad finem psalmi uicinus est, tanto se Christo desiderat proximari. Totum enim pertinet ad aduentum Domini Saluatoris, quem fidelium deuotio ineffabili desiderio sustinebat, ut 3112/3114 II Tim. 4, 7-8.

3111 lentiscat Gerzz. 3113 reddit Gerz. 3118/3120 hic z54. testimonia] bis Jonit Germ. et exp. (alt. uice primo loco ponit alteram sententiazs dicit 152. testimonia, e£ praem. pet ante hic) 3122 dignatus est — Gare 3129 ne Gerz;. 3132 appropinquet z4z4. Bec. cum g

EXP. 3140

2E,

3:559

IN PS. CXVIII,

169—171

II35

ouem perditam reuocare pietatis suae munere dignaretur. Nam cum petit orationem suam conspectui dominico propinquare, multum longe peccatorum praesentiam ab eodem esse monstrauit ; quoniam illi nulla fiunt proxima, nisi quae purissima fuerint sanctitate purgata. Sequitur secundum eloquium tuum da mihi intellectum. Petit itaque ut secundum eloquium Domini sapiat, ne per humanam prudentiam uanitate submergat : studiosius se purgans a uitiis, quanto iam fruebatur uicinitate uirtutis. Non enim intellectum mundanum petiit, sed zntellectum secundum eloquium Dei, qui proficit semper ad uitam, cuius est uera cognitio et aeterna sapientia. Est autem et intellectus huius saeculi, ut quorumdam labor infructuosus inanisque disputatio ; scrutantur enim cursus astrorum, uitas hominum in po-

testate siderum collocantes. Quod si admitti liceat aut doceri, ad Creatoris potentiam non erit recursus, ad quem omnis 5155 sensus confugiens noscitur esse perfectus. 170. Iníret postulatio mea in conspectu tuo, Domine ; secundum eloquium tuum eripe me. Gradatim ascendit sancta petitio. Nam qui ante dixerat afjropiet, nunc dicit zniret. Prius enim fuerat ut appropinquaret, 3160 deinde ut ad conspectum Domini intrare potuisset ; ut nihil applicemus humanae uirtuti, sed omnia per ipsius gratiam cognoscamus impleri. Sed per hanc praesentiam quanta sit uirtus piae orationis ostenditur, quia nos per ipsam praesentamur, quando illa conspectibus Domini offerri posse cognosci5165 tur ; sicut et alio loco dictum est : Diérigatur oratio mea sicut incensum in conspectu tuo. Et cum superius dixerit: secundum eloquium iuum da mihi intellectum, hic dicit : secundum eloquium iuum eripe me ; ut et ibi superna uideat quae desiderat et hic a terrenae concupiscentiae labe 3170 purgetur. Eloquium siquidem Domini praestat utrumque, quia nouit nos multiplici uirtute saluare, sicut scriptum est : Qus sperauit in Domino et confusus est. 1v1. Eructiabunt labia mea hymnum, cum docueris me iustificationes tuas. Ructare a rumpendo dictum SLEMS) est, quod digestio quaedam stomachi nostri claustra dirumpens, in auras aethereas oris strepitu proferatur. Sed quanto ille prophetarum deliciis fuerat utique saginatus, qui Aymnum Domini iucunda exsultatione ructabat ? Euaporatio siquidem ista de imis mentibus uenit. Nam cum intus Dominus 2180 sensum inopem saginauerit, prouenit ut hymnus eius salu3165/3166 Ps. 140, 2.

8172 Eccli. 2, 11.

3167 dicit] Gerzz., dicitut. Gare 3173 eructuabunt Gerzz. cum opt. codd. r (sed infra semper legi? tuctate) 3176 erepitu Ger. corr.

PI 898

II36

EXP.

IN PS. CXVIII,

171—173

tari crapula proferatur. Et notandum quod frequenter eloquium prophetiae hoc uerbo significatur ; ut est illud : Eructawit cor meum uerbum bonum ; et illud: Eructabo abscondita a constitutione mundi; et alibi: Des diei eructat uerbum.

3185

3190

3195

2200

5205

3210

fulgeant, nos, relicto uitali sermone, ad ineptas mundi fabulas

transferamur ; et sic de noxiis rebus sumus solliciti, quasi per ipsas nobis aliquid boni uideatur acquiri. Hinc est quod scriptura minatur, dicens : De otioso uerbo nos reddituros esse rationem. Quapropter mens sancta Domini $ronuntiabat eloquia, unde gloriam magis acquireret, non reatus ignominiam reperiret. Sequitur quare semper $ronuntiiari debeant eloquia Domini; scilicet, quia omnia mandata ipsius aequitatis honore praefulgent. Et illud aptissime continua 10ce pronuntiandum est, quod et loquentem iuuat et audienuum sensus aedificat. 1799. Fiat manus tua ut saluum me facias, quia mandata

5215

Evu-

ciatur ergo hymnus, quando Spiritu Domini repleta, non ad humani animi sententiam lingua famulatur (ut in communi locutione fieri solet), sed ad supernum intellectum diuini sensus sermo disponitur. Sequitur cum docueris me iustifacationes tuas. Ordo uerborum talis est : Cum docueris me iustificationes tuas, eructabunt labia mea hymnum. Promittit enim gratiam deuotionis, cum Domini dona susceperit. Quod argumenti genus inter oratores habetur eximium. 1:2. Promuniiau:t lingua mea eloquia tua, quia omnia mandaia iua aequitas. Sciens sancta cohors de otioso uerbo reddendam esse rationem, eloquia Domini se dicit pronuntiare quaerentibus ; unde et animae salus acquiritur et offensionum pericula non habentur. Nimis enim culpabile est, ut cum nobis scripturae diuinae tantis plenae muneribus offerantur et tanta miracula Domini ubique prae-

tua elegi. Cum dicit, fiat manus

tua, designat

Dominum Saluatorem, qui factus est ex semine Dawid. secundum carnem, per quem facta sunt et reguntur uniuersa. Manwm enim hic dexteram debemus accipere, quia diuersis nominibus ipse Dominus significatur, sicut Isaias dicit : Ef brachium Domini cui reuelatum est ? Et alibi : Dextera Domini fecit. uirtutem, dextera Domini exallawit me. Quapropter siue manum, siue brachium, siue dexteram dicas, significatur Do-

3220

minus Christus. Modus autem iste locutionis frequenter inuenitur in psalmis, quem proprium scripturae diuinae non 3182/3183 Ps. 44, 2.

Matth. 12, 56.

3183/3184 Matth. 15, 55.

3216/3217 Is. 55, 1.

9184 Ps. 18, 5.

3217/3218. Ps. 117, 16.

3203/3204

3185 repleti Germ. ed. 3193 eloquia tua] Gerzz. cuz r (praeter H*) (cfr 1. 3208 e£ 3207), eloquium tuum Gare cum g 3201 sumus] Gerzz., simus Gare

PL 899

EXP.

IN PS. CXVIII,

173-176

II37

immerito dixerimus, ut est illud: Fiant aures tuae intendentes 2225

3250

3255

n orationem. serui tui. Qui modus dicitur optatiuus. Postulat ergo uenire Dominum Saluatorem, per quem cum reliquis se nouerat esse saluandum. Quod autem dicit : Elegi mandata $wa, omnia se pericula amore Domini postposuisse testatur. Nullus enim aliquid eligit boni, nisi his contraria contempsisse e doceatur. 174. Concupiui salutare tuum, Domine et lex tua meditatio mea est. Peruenit ad Christum Dominum sanctorum manifestior et absoluta deprecatio. Aperuit adunatio beatorum, quod prius per aenigmata petere uidebetur. Ipsum enim uidere concuj$?iuerat, quem de utero uirginali illis adhuc temporibus credebat esse uenturum. Et ut sibi hanc scientiam de scripturis diuinis prouenisse monstraret, sequitur: Et lex iua meditatio mea est. In prophetis enim concupiuerat Christum Dominum, a quibus nasciturum p. 428 eum

cognouerat

esse prophetatum ; et necesse

erat amore

magno expeti, quem ante tot saecula ad salutem humani gene3240 ris didicerat indicatum. 1*5. Viuet anima mea et laudabit te et iudicia tua adiuuabunt me. Ad ipsum loquitur quem desiderauerat intueri, promittens a"i7am suam in aeternum «iuere, quam salutariter nouerat credidisse. Lawdabit te, cantico 5245 scilicet nouo, quod homo ille debet salutariter innouatus. Iudicia uero illa dicit, quae se in famulis suis Dominus pro-

misit esse facturum, id est : Venite, benedicti Patris mei, per-

3259

3255

3260

cifite regnum quod uobis paratum. est ab origine mundi. Tunc enim perfecte se credit iuuandum, quando erit iustorum numerus ad dexteram collocandus. 176. Erraui sicut ouis quae perierat : require serwwm iuum, quia mandata tua non sum oblitus. Licet diuersas personas psalmus iste contineat loquentes, modo fidelissimos ueteris testamenti, modo nouae regenerationis electos, alios martyria sustinentes, alios in lege Domini assidua meditatione constantes ; declaratum est tamen in membris

Christi Ecclesiam catholicam loqui, quando talis sententia in fine psalmi dicitur, quae sponsae Domini conuenire monstratur. Ait enim homo ille generalis qui in Adam errauerat lege peccati et ad caulas Domini suis uiribus redire non poterat, quoniam munus illud sapientiae perdiderat quod habebat, erraui, quasi a uia tua discessi et uitiorum inuias solitudines caecus intraui; ut facile direptioni pateat, qui Pastoris sui 3222/3223 Ps. 129, 2.

3247/3248 Matth. 25, 34.

8241 uiuit Gerz. cuz r (4* H M IN* $) Gerzz. 3252 tuum] domine a4. r 32

3244 laudauit Gerzz.

3245 quem C 2. (xcv1ir)

1138

EXP.

IN PS. CXVIII,

176

custodiam non habebat. Et subiunxit illam euangelicam sicut owis quae jerierat, propter 5265 comparationem, quam

3270

pastor

eius

nonaginta

nouem

dimisit

in montibus,

et eam quaerens iudaicis est appetitus insidiis; quam tamen ille per crucem suam multiplicans non omittit quaerere, nec desinit congregare. Vna ouis est cunctorum fidelium sancta congregatio; quoniam unus grex et unus est pastor. Et respice quam infirmae rei comparati sunt homines, quando a Christi gratia deseruntur, oui uidelicet erranti, quae

5275

periculis patet, quae direptionibus luporum exposita est, quam non fuga eripiat, non corporis ualetudo defendat, sed quidquid libitum est insidianti perferat, cum eam uis corporis nulla defendat. Et bene dictum est : Qwae jerierat, ut agnosceres misericordia Domini fuisse repertam, qui errantia recolligit et perdita bonitate suae pietatis acquirit. Sed illa

natura facta imbecillis et omnibus monstrata fragilior, incarnatione Domini omnia uicit, omnia superauit et omnibus reddita est excelsior, quae pridem uidebatur humilior, sicut dicit apostolus : Cwi autem angelorum dixit aliquando : Sede a dextris meis, donec bonam inimicos tuos scabellum bedwm tuoY4m ? Sequitur require seruum tuum. Christo dicitur 3285 require, quoniam te non potest imbecillitas humana perquirere. Additum est quod saepe quidem dictum est, sed merito cuncta concludit, quoniam iustus iste requiritur, qui mandala eius non probatur obitus. 2280

2209

Conclusio psalmi. Amplectendus suauiter omnino psalmus, qui tali confessione finitus est, prolixitate magnus, admiratione profunditatis

22905

tutum floribus ornatum, per alphabetum Hebraeorum sanctorum omnium immarcescibilis corona cantauit. Et ut similitudines aliquas de rebus naturalibus exquiramus, sic grues litteris graecis uolatus suos depingunt ; et tanta huius rei uis

oceanus, excellentium rerum amoenitate paradisus, quem uir-

est, ut quamuis

aues apices nesciant, tamen

stitutione componant.

Vidimus

eos naturali in-

igitur eius sententias quasi

stellas clarissimas in caelo altissimo collocatas ; uidimus am3300

plissimum mare illis piscibus plenum, quos apostolorum retia Domino praecipiente traxerunt. Intendamus etiam, quod ordo ipse psalmorum non minima nobis futuri saeculi sacramenta declarat. Conueniebat enim ut Ecclesiam de toto orbe collectam et in Domini laudibus commoratam, graduum cantica 3264/3265 cfr Matth. 18, 12. 3265 oues Gerzz. tecollegit Gerz.

3282/3284 Hebr. 1, 15.

3274 non] Gerzz., nec Gare 38214 refertam Gerzz. 3283 scapillum Gerzz. 3294 sic] Gerzz., sicut Gare

3278

PL 900

EXP. IN PS. CXVIII, 176-CXIX, 1 2395

numerus

3310

3315

3320

1139

sequerentur; quatenus illa similitudo indicaretur, quae est in saeculi fine facienda. Nam postquam omnium beatorum Domino

fuerit praestante collectus, necesse est ut

ad illam Ierusalem supernam beatus populus eleuatus ascendat. Et ideo meminisse debemus eorum alphabetodum, qui completis litteris adnotantur, tertium esse hunc psalmum, id est centesimum decimum, centesimum undecimum et praesentem, qui trino honore signati, perfectae fidei trinitatem nobis indicare noscuntur. Et merito ad futuram Ierusalem calculus iste deputatur, qui totius integritatis robore com-

munitur. Quatuor uero alpha, betodes, id est, uicesim us quartus, tricesimus tertius, tricesimus sextus et centesimus

quadragesimus quartus, qui formati sunt litteris imminutis secundum quatuor cardines mundi, non incongrue Ecclesiam catholicam, quae adhuc in isto mundo geritur, indicare noscuntur ; quando adhuc imperfecta est, donec praedestina-

torum numerum

competenter acquirat. Sic magnarum

cam

pertinet,

PL 9OI1

rerum

mysteria psalmorum istorum noscitur indicare collectio. Est etiam hic psalmus et institutor fidelium quintus (sicut in anterioribus psalmis iam dictum est), ubi quidquid ad ecclesiasti2225

2550

disciplinam

cohors

beata

cantauit,

qui me-

rito tali numero noscitur collocatus. Nam et arca ipsa Noe, quae specialiter typum gestauit Ecclesiae, centum annis legitur fabricata. Iota uero et eta (sicut apud Graecos scribitur) octaui decimi calculi obtinet quantitatem. Sic iste numerus et coronae praemium et sancti nominis decus in se continere monstratur.

EXPOSITIO

IN PSALMVM

CXIX.

Canticum graduum. Noui quidem tituli et mirabiles incohantur, sed in psalmi superioris explanatione reperti sunt; ut beatitudinem fidelium populorum, quam ille unita meritorum uarietate cantaA

IO

uit, isti in sacramentum noui et ueteris testamenti ordinatis

quindecim gradibus explicarent. Septenarius enim numerus (sicut saepe dictum est) significat hebdomadam propter sabbatum ueteris testamenti : octonarius dominicum diem, in quo Dominum resurrexisse manifestum est, quod ad nouum pertinet testamentum. Qui simul iuncti quintum decimum nu-

merum

complere noscuntur,

incohata saeculi renuntiatione,

quoniam mundanas conuersationes tamquam malorum suo-

3326 ipsa atca

— Gare

3328 cta] Gerzz., ita Gare.

Ps. CXIX, 2/3 psalmis superioribus explanationem Gerzz.

p. 429

1140

15

20

2;

3o

35

40

EXP. IN PS. CXIX, 1

rum grauamen exhorruit. Hinc quibusdam meritorum gradibus ascendens, ad perfectam atque aeternam Domini peruenit caritatem, quae in summo uirtutum fastigio noscitur collocata ; quod suo loco euidentius explicamus. Illud tamen aestimo commonendum, quod (diuina gratia concedente) uaria significatione meritorum et in istis psalmis quindecim gradus ponuntur, sicut in illo templo Ierosolymitano, quod a Salomone notum est fuisse perfectum ; ut praesens ordo psalmorum et in illa constructione praefiguratus, uideatur esse praedictus. Terrena siquidem illa fabrica caelestis templi similitudinem gestare uidebatur. Quapropter cum gradus audimus in psalmis, non terrenum aut corporeis gressibus subeundum nobis aliquid suspicemur, sed mentis accipiamus ascensum. Ideo enim praemissum est canticum ut hoc potius ad animae prouectum applicare debeamus. Sed gradus iste humilitatis est ascensus, confessio peccatorum, sicut in octogesimo tertio psalmo dictum est : A scensus in corde eius disposuit n conualle lacrimarum. Sic enim istos gradus ascendere merebimus, si pro delictis nostris prostrati, Domino iugiter supplicemus. Sciendum est autem quod gradus isti ascensum tantum, non etiam putentur habere descensum. Nam quod nos cantica graduwm uocamus, apud Graecos Q7) ràv àvafa0póv positum esse cognoscitur, significans gradus istos tantum ad superna tendentes. Quapropter iam beatorum esse credendi sunt, qui praestante Domino nulla possunt deceptione submergi. Vnde scalam illam Iacob pro parte aliqua his gradibus fortasse non immerito dicimus comparandam ; illa enim et ascendentes habuit et descendentes ; in istis uero gradibus beatorum solus ascensus est. À nonnullis etiam et quindecim anni qui regi Ezechiae sunt additi, huic similitudini uidentur aptati, ut hic

numerus et ibi perfectae uitae cursum indicasse monstretur. Diuisio psalmi.

Per totum psalmum propheta loquitur. In prima parte * clamat ad Dominum, ut liberetur a labiis iniquis et a lingua dolosa.

Secunda,

uehementer

affligitur,

quod

diutius commorans aliena uitia sustinendo, mixtione praegrauatur.

in hac

uita

malorum

per-

Expositio psalmi.

d. 4d Dominum cum tribularer clamaui et exau»o diui me. Incohat primus uirtutum gradus ; in quo propheta

Ps. CXIX, 29/30 Ps. 85, 6-7. GASES

38 cfr Gen. 28, 12.

41/42 cft IV Reg. 20,

PL 992

EXPSIN

)A

1-2

IIA4I

terrena uitia derelinquens, confessione lacrimabili petit se de mundi istius tribulatione liberari. Initium enim prouectus est delicta carnalia relinquere, et sic Domino supplicare. Nam qui unum gradum conscendit, terram utique relinquit et in quodam adhuc humili loco recipitur, cui eleuatio prima praestatur. Sed iam proculdubio habebit meritum beati, qui uel in isto gradu potuerit inueniri, sicut legitur : Beati quorum vemissae sunt iniquitates. Quapropter exauditum se dicit, quoniam in tribulatione

6o

PS-CXIX,

clamauerat.

Dominus

enim

nescit

differre,

quem compuncto corde sibi senserit supplicare, sicut in Isaia legitur : Adhuc inuocante te dicam : Ecce adsum. Et inspice quam sit pulcherrimus ordo dictorum. Primum posita est tribulatio, deinde exclamatio, tertio exauditio, ut per ordi-

nes certos ad Dominum constet uota peruenire fidelium. 65 2, Domine, libera animam meam a labiis iniquis et a lingua dolosa. Positus in illa conualle plorationis (quae tamen iam gradus fidelium esse cognoscitur animarum) /2berari se petit ab imputationibus asperis et blandimentis callida suasione compositis. Nam qui mundum coeperit uitiorum 7 o abominatione deserere, prima fronte conuersionis 4 niqua labia patitur, dum eius propositum sceleratis oblocutionibus irridetur. Dicitur enim ei ab iniquis : Quid te crucias, ut saeculi honores

75

fugias et humana

blandimenta

derelinquas,

ut et

istum mundum perdas, nec ibi ad quod desideras aliquando peruenias ? Sed haec sunt in labiis constituta fallacibus, quia nulla uidelicet cordis deliberatione firmata sunt. Postquam

ista minus ualuerint, tunc suasores ad dolosa se blandimenta conuertunt, dicentes : Noli te claudere, noli te ieiunio fati-

8o

85

Do

gare, restat tempus cum ista facias ; qui dum se putant loqui pro corpore, causas animae noscuntur omnimodis ingrauare. Ipsa sunt ergo /n2qua labia et lingua dolosa, quae prima fronte ille patitur, qui ad Domini iussa transfertur. Sed quamuis leuia putet esse quae dicta sunt, inde humanum genus corruit, inde conditionem mortis accepit. Nam cum serpens uenisset ad Euam, primo illi dixit per /ab?a iniqua : Quare jraecibut uobis Deus, ut non manducetis de hoc ligno aradisi ? Et cum illa respondisset, a Domino fuisse prohibitum, ait per /inguam dolosam : Manducate et eritis sicut. dii. Vides ergo merito summis uiribus expetitum, ut ab his suasionibus propheta liberaretur, unde humanum genus nouerat fuisse deceptum.

51/808 Ps. 51, 1.

61 Is. 58, 9.

65 meam] Gerzz. cum r et g, ozz. Gare Gerz2., corr. a. 72.

85/89 Gen. 5, 1.

88 Gen. 3, 5.

86 deus] Gerzz., dominus Garez

87 ille

PL 993

1142

9I

IOO

SCHE 10

A

IIO

1I

A

EXP.

IN PS. CXIX,

3-4

3. Quid detur tibi, aut. quid apponatur tibi a dolosa ? Post exclamationem praemissam et lingua metum imminentium periculorum, propheta reuertitur ad interrogationem suam, quod facere nimium cogitantes solent. Haesitat, quaerit contra tam facinus immanissimum, quod sibi remedium crederet esse praestandum, ut opposito I. 430 quodam munimine, transmissa tela tutus euaderet. Et cum duas res supra posuerit, a labiis imiquis et a lingua dolosa, hic tantum dicit : A /2ngua dolosa, quae res utrumque complectitur. Lingwa énim dolosa et iniqua labia semper assumit. Sed ne tardaret auxilium, medicina sequitur postulata. Quae figura dicitur erotesis, id est interrogatio, quando ad exercitationem suam aliquis proponit sibi quae ipse respondet. 4. Sagittae potentis acutae, cum carbonibus desolatoriis. Ecce illud remedium quod anxius quaerebat, inuenit ; ecce beneficium competens quod et labia iniqua destruat et linguam dolosam Domini uirtute confundat. Sagittae potentis acutae, uerba legis diuinae sunt, quibus aut haereticorum, aut subdole blandientium corda, uelut quibusdam iaculis transforantur, sicut scriptum est : Sageae paruulorum [actae sunt blagae eorum. Potentis, quia nulli fas est obsistere quem uirtus uoluerit diuina saluare. Ac«tae, propter celerrimum operationis effectum, quoniam nulla tarditas obicitur, ubi illa medicina praestatur. Carbo^es autem desolatorios nonnulli peccatores teterrimos atque malis actibus exstinctos intellegere uoluerunt, quorum formido et recordatio nostra uitia desolare noscuntur ; dum

12 o

metuimus talia committere, quae illos cognouimus pertulisse. Potest autem et illud intellegi, ut carbones

12 ^

15 o

desolatortos,

orationes accipiamus caritatis igne succensas, quae nos uitiis ita mundant atque purificant, ut quod in nobis diabolus construxerat, desolatum atque euersum diuino beneficio sentiatur. Siue magis illud est quod Isaias ait : Ef uolawit ad me unus de seraphim ei in manu habebat carbonem ignis, quem forcipe acceperat de altari et tetigit os meum et daxit : Ecce tetigit hoc labia tua, et ait : Ecce abstuli iniquitates tuas, et. peccata tua circumpurgaui. Quod. nunc beneficio sanctae crucis efficitur, quando labia nostra Domini recordatione signamus. Nec immerito forsitan signum crucis desolatorium dicimus esse carbonem, quando fugat peccata credentium, cum tamen perfidis uideatur exstinctum. 112/113 Ps. 63, 8. — 125/129 Is. 6, 6-7. 92/93 e 100 a lingua dolosa] Gerzz. cuz r, ad linguam dolosam Gare£ cum g et] ozz. Gerzz. 106 potentes Gerzz. ed. 127 acciperat Gerzz.

101

TADOINCPSo

CXIX

876

2

9. Heu me ! quod incolatus meus jrolongatus

bp est :

13; habitaui cum habitantibus Cedar. Venit ad secundam partem, ubi damnans saeculi uitia, uitam se paenitet habere longinquam. Hew me, sermo dolentis est, quod huius mundi

prolixitate fatigetur. Quam

buisse non dubium.est,

querelam

diuersos sanctos ha-

sicut ecclesiastes dicit : E? laudaui

140 OTwAES. qui mortui sunt super ommes qui uiuunt usque mumc. Apostolus quoque Paulus exclamat : Cupio dissolui et esse cum Christo. Merito ergo et propheta in hac parte congemuit, qui similimo Domini amore flagrauit. I«colatus autem significat peregrinationem. Incolas enim dicimus qui ad tempus terras alienas colunt, sed a patria sua longe seiuncti sunt. 14 vA Quod de illis merito dicitur, quorum conuersatio semper in caelis est, sed adhuc hic corpore detinentur. Quod autem dixit, brolongatus est, affectum nimium desiderantis expressit. Cupienti siquidem felicem patriam uidere, quamuis 1;o hic breue tempus probetur esse, longinquum est. Sequitur habitaui cum habitantibus Cedar. Cedar hebraeum nomen est quod nostra lingua interpretatur tenebrae. Hoc ad saeculi huius pertinet amatores, qui tenebrosis actibus inuoluti, illa magis diligunt unde perire noscuntur. Sed ut uerbi

15; huius breuiter noscamus qui genti suae nomen

originem, Cedar Ismael filius fuit,

dedit, cuius fines usque ad Medos Per-

sasque prolati sunt : hi nunc Sarraceni appellantur. Quo uocabulo competenter significat peccatores, inter quos se adhuc habitare suspirat. Necesse est enim ut bonus animus affligatur, 160 quoties malorum permixtione concluditur. Hoc autem bene dicit, qui in primo gradu constitutus terram contempsit, eamque felici uariatione deseruit. 6. Multum incola fuit anima mea, cum his qui oderunt bacem. Repetit cum dolore quem superius dixerat :6; incolatum ; ut non solum longus, sed etiam grauis esse uideretur. Et ne istam peregrinationem corporis tantum fuisse iudicares, adiunxit, a»?ma mea quia sanctorum mens hic patitur incolatum, ubi sub nulla delectatione habitare cognoscitur. Sequitur causa durissima cur iste incolatus acerbus r7 o existeret, ut ipse patiens et benignus cum rixantibus et haeretica prauitate distortis in hoc mundo habitare uideretur. Ille enim odit $acem qui non amat Christum, quia ipse pax nostra esse dignoscitur, sicut dicit apostolus : Ijse est enim pax nostra, qui fecit utraque unum. Et quale est audire illum 139/140 Eccl. 4, 2. 141/142 Phil. 1, 25. 152 Hieron. Lib. imferpr. bebr. n7. — edid. Lagatde, p. 4, 6 ; Aug. Ez. ps. 119, 7, 28 — CC 40, 1785. 173/174 Ephs2 14:

146 dicimur Gerz.

157 prolata Gerzz., corr. a. zz., ptotelati eg.

PL 994

1144

EXP. IN. PS. CXIX, 6-CXX, 1

blasphemari, cui humili semper debemus oratione prosterni ? v. Eram pacificus ; cum loquebar illis, 4mpugnabant me gratis. Quisuperius dixerat : /ncola fuit anima mea, cum his qui oderunt $acem, ne putaretur iratus aut aliquibus contentionibus turbulentus, addidit : eram $a180

185

190

cificus,

cum

pacis scilicet inimicis,

cum

aduersariis

suis,

cum odio se habentibus, implens illud quod dictum est per apostolum : SZ fieri potest, quod ex uobis est, cum. ommbus hominibus bacem habentes. Deinde ipse Dominus in euangelio ait : Diligite inimicos uestros, benefacite dis qui oderunt uos. Quae summa uirtus est utique Christiani, inter turbulenta praesentis saeculi semper placabilem reperiri. Verumtamen ne Ipsa pax noxia uideretur errantibus, dum non prohiberentur a malis, subiunxit : Cum loquebar illis, imbugnabant me gratis. Loquebatur enim facificus, non persequens, non

PL 995

iniurians, sed honorans uerbis utique blandissimis et suauissi-

mo poculo comparandis. Sed illi qui erant obstinata mente durati, ?m$ugnabant gratis quasi inimicum, quasi hostem, quasi male suadentem. 195

200

/m$ugnare

enim a pugna tractum

est, quod furiosis reuera conuenit et superbis. /;m$wugnabatur gratis, dum contentiones falsissimas inflammata iniquitate pateretur. Grat?s enim dicimus, quod nullis culpis praecedentibus sustinemus, sed sola in nobis nefanda uoluntate grassatur. Ipsi sunt enim a quibus se petiit debere liberari, de quibusait: A labiis inquis et a lingua dolosa.

Conclusio psalmi. Vides prophetam terrena deserentem, iam tenere gloriosae uirtutis ascensum, sed tamen adhuc gemere, quod cum malis

se cognoscit habitare. Quapropter uideamus qui sit prouectus secundi gradus, quia nobis iam primus, Domino iuuante, monstratus

est.

EXPOSITIO IN PSALMVM

CXX.

Canticum graduum. Sicut nihil est noui quod de ististitulis loqui possumus, ita superest ut de psalmis gradatim ascendentibus dicere debeamus. Primo enim in tribulatione positus propheta, ad exempublicani illius qui tunso pectore oculos eleuare non vA plum audebat ad caelum, liberare se petit a labiis iniquis et a lingua dolosa. Nunc autem respirans ad secundum gradum prouectus, 182/183 Rom. 12, 18.

184 Matth. 5, 44.

176 dum [a 178 oderant Gerzz. 186 reperire Ger. 193 malis Ger. 199 et] oz. Garet. 194 impugnabat Gerzz. Ps. CXX, 2 possumus] Gerzz., possimus Gare£ 3 superest] sempet est Gerzz. petiit Gerzz. 6 liberati Gerzz.

p.451

EXP. IN PS. CXIX, 1-2

1145

oculos leuauit ad montes, ad intercessores utique sanctos, quorum suftragio munera superna mereretur. Hoc enim ex IO

persona sua loquitur propheta, qui tamen et ipse mons erat

et patriarcha mirabilis. Sed ideo per istos gradus competenter ascendisse se retulit, ut nobis ignorantibus caelestium uirtutum genera distincta narratione monstraret.

15

20

Diuisio psalmi. Propheta (sicut diximus) ad caelestem lerusalem diuina largitate conscendens, primo membro ad sanctorum merita eleuasse se dicit oculos suos, ut eorum precibus auxilia postulata mereretur, ne mens ipsius hostili impugnatione succumberet. Secundo ordine indubitanter sibi promittit, quod se integre nouerat postulasse, docens ut quoties bona fixo corde petimus, concedi nobis sine aliqua dubitatione credamus. Expositio psalmi. 1. Lewaui

SYL 25

oculos

meos

ad

montes,

unde

weniet

auxilium mihi. 2. Auxilium meum a Domino, qui fecit caelum et ierram. Hinc categoricus syllogismus fotu quodam more auis excluditur ita : Adiutorium meum a Domino, qui fecit caelum et terram. Omnis cuius adiutorium a Domino est, qui fecit caelum et terram, a uero Deo est adiutorium eius. Adiu-

torium igitur meum a uero Deo est adiutorium. Nunc uerba psalmi tractemus. Quamuis esset in secundo gradu iam po30

situs, festinans tamen altiora conscendere,

oculos

suos pro-

55

pheta se l/euasse dicit ad montes, ut ostenderet tanto plus desiderari praemia Domini, quanta probantur largitate concedi, sicut in centesimo octauo decimo psalmo inter alia dictum est : Concupiuit anima mea desiderare iustificationes tuas àn omni Lempore. Et in octogesimo tertio psalmo positum est : Concupiscit et deficit anima. mea àn. atria Domini. Nam cum dicit Zeuaw, ostendit se ad contemplationem aliquam fuisse prouectum. Leware enim est aliquid ad altiora transferre. Oculos meos, utique cordis aspectum ; de quibus scriptum

40 est : Reuela oculos meos et considerabo mirabilia de lege tua ; et

45

illud : Praeceptum. Domini lucidum, illuminans oculos. Nam si ps carnales aduertas, quid potuisset inde proficere, si ontes consitos siluis aut saxis squalentibus elegisset intenque ? Sed hoc si spiritaliter inquiras, omnino proficuum est; ut oculos cordis sui, siue ad sanctos uiros, siue ad libros diPs. CXX, 14 cfr Expos. ps. 119, 50/54. 40 Ps. 118, 18. 41 Ps. 18, 9.

13 distrincta eZ.

21 ueniat ed.

34/35 Ps. 118, 20.

33 decimo octauo

— Gare

36 Ps. 85, 5.

PL 906

II46

EXP.

IN PS. CXX, 2-4

uinos, siue ad sublimes angelos credatur eleuasse, qui magni-

50

tudine et firmitate sua uere »on£es sunt, unde etiam competens sustinebatur auxilium. Sed ne forsitan spem nostram in moníibus poneremus praedictis, secundus uersus ostendit unde nobis ueraciter 4en?re possit awxzliwm : salutari ordine cuncta disponens, quatenus sic speretur i» montibus, ut tamen per illos aux:1twm nobisDominum praestare noscamus, à quo est necessarium beneficium et salutare praesidium,

55

inconuulsa felicitas, sicut dicit apostolus : Neque qui lantat est aliquid, neque qui rigat ; sed qui incrementum dat, Deus. Et ne putares alterum Dominum, quoniam hoc aequiuocum no-

men

est, dicit, qui fecit

caelum

et terram

: significans

Verbum, per quod facta sunt omnia. 9. Non det in commotionem jedem tuum, neque 6o dormitet qui custodit te. Cum superius a Domino sibi uenire praesidium postulasset, subito conuersus animae suae loquitur, ut in salutari petitione constanti robore perseueret. Pes enim est pars ultima corporis nostri, imperio mentis locorum nos permutatione transponens. Ad cuius similitudinem cogitationes quoque nostras pedes uocamus, per quas in bonas malasque partes accedimus. Hos ergo pedes, unde et diabolus lapsus est, unde primus homo corruit, ad animam suam loquens optat propheta, ne peccatorum lubricatione uertantur et stante corpore ruinam sustinere uideatur in cor7o de. Sed iste lapsus elatio est, quae iam prouectos famulos Dei frequenter impellit ad culpam et dum aliquid sibi uidentur esse, pessimo labuntur errore. Sequitur, neque dormitet qui custodit te. Hoc ab humana consuetudine translatitia figura dicitur. Solent enim custodes fessi furtum pati, quibus grauis obrepserit; nec luminibus clausis uidere queunt, 75 somnus quando gregis damna patiuntur. Subtiliter autem optat animae suae, ne Domino neglegente infesti hostis depraedatione uastetur. Dormitare autem dicitur Dominus quando nos in eius fide tepescimus : in quo enim non dormit fides, uigilat 8o Christus. Nam si nos ab eius contemplatione discedimus, ipse quoque a nostra defensione subtrahitur, sicut in illa naui factum est, quando neglegentibus discipulis Dominus dormiebat; sed ubi fides eorum excitata est, Dominus quoque de somno surrexit et statim ab eis pericula marina submouit. 85 Precatur ergo ut uigilet semper ad Dominum, quatenus intenta supra se lumina sui pastoris habere mereatur. 4. Ecce non dormitabit neque obdormiet qui custo54/58 I Cot. s, 7.

60 obdormiet r dormiet eZ.

81/83 cfr Matth. 8, 24.

8? dormitauit Gerzz. (corr. a. z), r (praeter nonnullos codd.), /

PL 9297

EXP.

9o

IN PS. CXX, 4-5

II47

dit Israel. Haec sententia superioris dicti similitudo est. Optauit enim anterius animae suae, quod hic fideli populo pronuntiat esse seruandum. Israel enim (sicut saepe diximus) interpretatur uir uidens Deum. Ergo supra eos qui Deum uident, Dominus non dicitur dormitare,

quia reuera

talis in nobis redditur eius aspectus, qualis in ipso fuerit nostrae mentis intuitus. Sed illi ueracissime uident Deum qui 9I

non solum eius humanitatem,

sed etiam diuinitatis contem-

plantur absque dubitatione potentiam. Incarnatio siquidem eius est (sicut dicit euangelium) Verbum caro factum est et habitawit in, nobis ; deitas autem ipsius (sicut idem euangelista | 432 testatur) : Im $rincipio erat Verbum et Verbum erat apud Deum et Deus erat Verbum. Haec qui ita crediderit, erit ueracissimus Zsrael ; et nom dormitabit neque obdormiet, Dominus c«stodiens eum. 5. Dominus custodit te, Dominus protectio tua, super mamum dexlerae tuae. Venit ad ordinem secun105 dum, ubi iam sibi confidenter promittit, quod uidebatur fideliter expetisse. Notandum quoque quod sic ad animam uerba ista diximus fuisse conuersa, ut tamen ad membra Ecclesiae

SCHE 1I$

aptissima collatione referantur. Dicit enim: Dominus custodit te, ile uidelicet qui fecit caelum et terram. Et ne ista custodia aliquid dubietatis habere potuisset, addidit Dominus jrotectio tua. Vbi est enim diuina frotectio, quis dubitet securam illic esse custodiam ? Nam quod dixit, Dominus custodit te, Dominus rotect?o tua, figura est epembasis, quae latine iteratio nuncupatur. Hanc autem quam memorat $jfroíectionem ubi esse possit, euidenter ostendit, id est, super manum dexterae tuae. Manus commune nomen est ; ita enim et dextera dicitur et sinistra ;

125

sed hic merito dextera ponitur, ubi Dominus omnia prospera promisisse monstratur ; scriptum est enim in prouerbiis : Longitudo dierum et anni uitae in. dextera eius, quod est aeterna felicitas. In sinistra autem eius diwittae et gloria, quod saeculi huius bona significat, quae tamen ab ipso dari posse non dubium est. Est quoque dextera eius, quando sancti in ipsam partem ad percipienda munera segregantur. Est sinistra, quando peccatores aeterna poena damnandi sunt; illi, quia caelestia desiderauerunt ; isti, quia mundana secuti sunt. Le-

130

gimus quoque peccatores dexteram sibi fecisse, quae tamen sinistra est, de quibus idem propheta in centesimo quadragesimo tertio psalmo dicturus est : Os eorum locutum est uamitaiem et dextera eorum dextera iniquitatis. Sed. illa uere dicenda est dextera, ubi gratia Domini collata monstratur. 97/98 Ioh. 1, 14. 16.

99/100 Ioh. r, r.

129/130 Ps. 145, 8.

92 reuela Gerzz. corr.

119/120 Prou. 5, 16.

121 Prou. 5,

PL 908

I148

23)

EXP. IN PS. CXX, 6-8

0. Per diem sol nom uret te, neque luna per noctem. Elementa quidem ista hanc habent naturam, ut corpora nostra adurant, quando aestiuo fuerint calore feruentia. Sed quoniam non est haec prophetae uoluntas, ut omnino de qualitate corporis sentiatur, qui animabus uult semper esse consultum, d?em et noctem, quod est sol et luna, intellegamus aduersa uel prospera, quibus uita humani generis uaria uicissitudine continetur, sicut et alio loco dictüm est : Zz die

clamaui et nocte coram te ; significat enim totius uitae tempus, quia clamandum est semper ad Dominum. Ergo Dominus non permittit tales in reatum deduci, aut scandalo interueniente peruri, quando eis custodiae suae praestat auxilium. Sic enim israeliticum populum beneficiorum suorum munere custodi145 uit, ut eum per diem nube protegeret et nocte ignea columna lustraret. Quod nunc facit occulte in seruis suis, quando eos ab hoste saeuissimo in prosperis tribulationibusque defendit. *. Dominus custodit te ab omni malo ; custodiat animam tuam Dominus. Diuersis modis promittitur diui-

140

150

155

160

na custodia, quae non solum ab aduersis uindicat, sed etiam

beatos facit et ad caelorum regna perducit. Addidit quoque, ab omni malo ; sed hoc malum non sic intellegendum est, quemadmodum mortalitas putat, orbitates suscipere, damnis copiosissimis ingrauari, inopia premi et cetera quae huius saeculi amatores aestimant esse grauissima. Sed illud malum dicit, quod diuinam gratiam tollit, animam perdit, totasque Domini promissiones euacuat. Et quoniam nouerat hic sanctos uiros doloribus ingentibus fuisse cruciatos, corporisque dispendio ad martyrii praemia peruenisse, adiecit custodiat

animam

tuam

Dominus,

quam

solam seruat in sanctis,

qui corporis detrimento aeternae lucis munera consequuntur. 8. Dominus custodiat introitum tuum et exitum tuum ex hoc nunc et usque in saeculum. Postquam uarie diuerseque optatum est ut Domini misericordia custodiret, uenit ad finem psalmi et cuncta conclusit. Dicit enim : Dominus custodiat inirvoitum tuum. Hoc martyribus dictum competenter aduertimus, quorum 2ntroitus a Domino

custodiendus est, ne aut tormentorum

170

uiolentia cedant, aut

blandimentorum illectione seducantur. Quapropter merito optat propheta eorum introitum custodiri, qui sine Domino nullatenus possunt esse cautissimi, sicut in euangelio dicit : Dum. ueneritis ante brincipes el potestates, nolite cogitare quomodo aut quid loquamini ; dabitur enim uobis in illa hora quomodo aut quid loquamini. Subiungit quoque et exz139/140 Ps. 87, 2.

172/174 Matth. 1o, 19.

172 dicit] Gerzz., dicitut Gare?

173 qui Gerzz.

EXP. IN PS. CXX, 8-CXXI,

1

II49

17; ium. twwm ; ubi est tota perfectio, quando usque ad finem uitae permanet in eis uera irreprehensibilisque confessio, sicut ait in euangelio : Qui berseuerauerit usque n finem, hic saluus erit. Ipse ergo tuetur ?ntroitum, ipse custodit et exitum, ut et uera profiteantur martyres, et ut nulla poenarum nimie18o tate uincantur. Sed isti consummationi-uide quid addidit : ex hoc nunc et usque in saeculum ; quoniam quicumque perseuerauerit, aeterna beneficia possidebit ; nec potest illic esse terminus, ubi erit sine fine gaudendum.

PL 999

Conclusio psalmi. Quam bene secundus gradus propheticos pedes intitubabili 185 firmitate continuit ! quam bene supra se creuit, qui ad merita fortiora conscendit !Videamus quid in tertio gerat, qui hic custodiam Domini magno desiderio postulauit. EXPOSITIO

IN

PSALMVM

CXXI.

Caniicum graduum. Audiuimus gradum, intellegamus ad altiora conscensum ; sed iste ascensus firmus est, qui Domino custodiente seruatur ; qui

quanto meritis proficit, tanto se mentis subiectione prosternit. 5 Ecce iam subleuatur propheta tertio gradu, secundis altior factus et de ipsa laetitia principium psalmi sumpsisse declaratur. Diuisio psalmi. In prima parte gaudet se propheta commonitum ad supernam Ierusalem esse uenturum, ubi iam sancti secura prosperitate consistunt,

et cum

Domino,

misericordia

ipsius lar-

1o gente, iudicabunt. In secunda parte loquitur ad ciues Ierusalem, optans eis abundantiam pacis, quam se dicit caritate fratrum et Domini amore praedicasse. Expositio psalmi. 1. Laetatus sum in his quae dicta sunt miht : àn domwum Domini ibimus. Decora nimis et salutaris causa 15 laetitiae, quae prima fronte praemissa est, ut et hilares et attentos redderet auditores. Sed ne more humanitatis mediocre gaudium fuisse sentires, de quo perfecto bono /aetar1 se profiteatur ostendit, quia ?*n domum Domini iturum se esse testatur. O digna exsultatio illuc ire contendere, unde num20 quam aliquis uelit exire! Sed perscrutandum est quis haec 177/178 Matth. 10, 22.

Ps, CX XI, 18 domo Gerz.

HM 455

II50

EXP.IN|PSOCUMXL

x43

prophetae dixerit ? Scilicet Spiritus sanctus, qui cordi eius tacita uoce loquebatur. Audierat ergo propheta non aure, sed mente, 2j)

non

sermone,

spicere meretur

30

35

40

sed

diuino

inspiramine;

45

$0

enim

Auctorem ; domus

desiderabilis,

domus

de

uiuis lapidibus fabricata ; de qua in alio psalmo dictum est : Vnam feti a Domino, hanc requiram, ut inhabitem in domo Domini omnibus diebus witae meae, 2, Stantes erant pedes mostri in atriis tuis, Ier4salem. Quoniam sibi propheta aeternam illam domum dixerat compromissam, iam ipsa praefiguratione futurorum in ea se dicit stare, ad quam desiderabat summo studio peruenire ; ut agnoscamus sanctos uiros, et hic iam in illa Ierusa-

lem animo consistere, qui probantur in praeceptis Domini permanere. In illa autem uere dicitur s£are, in qua nullus potest cadere. Denique respice quod dicit : Stantes erant bedes nosiíri. Ibi enim s£atur, ubi semper firma uoluntate consistitur. Sed istud s/are non habet defectum, non aliquo la-

bore conficitur, sed in suo robore perseuerans,

SCHE

intus

praemonitus, ad haec exsultationis uerba prorupit. Sequitur, n domum Domini ibimus. Domus quae iustos tantum recipit, angelos continet et ipsum creaturarum omnium con-

nulla lassitu-

dine fatigatur. Sequitur 2m atriis tuis, Ierusalem. Hic atria pro penetralibus ponit ; atrium enim introitus domus est, in quo commorari nequeunt habitantes. Sed hoc schematice dictum est a parte totum. 9. Ierusalem quae aedificatur ut ciuitas, cuius participatio eius in idipsum. Ne Ierusalem quam dixerat terrenam potuisses aduertere, ciwitatem illam caelestem mirabili diuidens subtilitate significat. Dicit enim primum : Jerusalem quae aedificatur ut ciuitas. Aedificatur plane, quae cotidie usque ad mundi consummationem uiuis lapidibus spiritali operatione construitur, id est confessoribus, martyribus et qui Domino sincera mente deuoti sunt.

Addidit, u£ céwitas, quatenus similitudinem ciuitatis in illa Nam cum omnis ciuitas dicatur a ciuibus, ue-

95 esse monstraret.

6o

rius tamen illa ciuitas dicitur, quae unanimes ciues continere monstratur. Scire autem debemus quod ista quae nunc agitur, continet indiscretos populos atque permixtos ; illa uero quae futura est, solos recipit sine dubitatione perfectos ; ista contrarietatibus quatitur, illa iugi securitate laetatur ; ista plena

paenitentium,

illa nescia lacrimarum ; Ista spe credit, illa

Deum facie ad faciem uidet, eoque fit ut, cum duae ciuitates

sint, unus tamen populus futurus credatur esse fidelium. SePs. CX XI, 29/30 Ps. 26, 4.

26 decipit Ger. corr.

38 dixit Gerz;.

PL 910

EXP. IN PS. CXXIL, 3-4

II$I

quitur apta nimis, sed obscura sententia : Cuius pariicipa65 iio eius in idipsum, id est, ciuitatis istius participatio est in Domino Saluatore, qui est proprie n 2dipsum. In idipsum. quippe significat aeternitatem, quae numquam desinit esse quod est, sed semper uno atque eodem modo est : uirtus indefecta, potestas incommutabilis, substantia per se 79 manens, omnia quae uult efficaciter potens. Sic et ipse de se Moysi dixit : Ego sum qui sum ; et paulo post : Qui est misit me ad uos ; et in alio psalmo ipsi dicitur : Omnia sicut uestimentum ueterascent et sicut opertorium mutabis ea et mutabuntur ; tu autem idem ipse es et anni tui non deficient. Quapropter 75 soli conuenit Creatori esse 4n idipswm.Nam angelus qui hoc se putauit esse, mox corruit; ille enim ex senon erat quod erat, ideoque in idipsum esse non poterat. Hoc etiam et in quarto psalmo dictum est : in ace in idipsum dormiam et requiescam. Quod locutionis genus scripturarum diuinarum proprium esse 8o cognoscimus. Ciuitatis ergo istius Participatio, consortium atque communio est (ut diximus) cum Domino Saluatore, sicut et ipse in euangelio testatur : Pater, uolo ut ubi sum ego, bi sint et hi mecum. In illa enim ciuitate erit Dominus, cui

sancti erunt (prout ipse concesserit) sine dubitatione partici85 pes. Hanc ciuitatem Isaias propheta mirabili laude describit dicens : Vocabuntur salutare muri tui et bortae tuae laetitia. Nec erit tibi sol in lumine diei, neque ortus lunae lucebit tibi nocte ; sed erit tibi Dominus lumen aeternum et Deus tuus gloria iua. Non enim occidet tibi sol tuus et luna tibi non. deficiet ; erit 90

95

SCHE

IOO

enim tibi Dominus Deus lumen aeternum et complebuntur dies luctus tuti et populus tuus omnis iustus erit et in aeternum hereditate bossidebunt terram. Cuius ciuitatis stupenda mysteria apostolus quoque Ioannes in Apocalypsi sua mirabili praedicatione distinguit, ut praesentiam tuam paene interesse credas, cum tamen alibi te positum esse cognoscas. Quod uero in fine superioris uersus Zerusalem posuit et hoc in praesenti capite geminauit, schema est anadiplosis, id est congeminatio dictionis ;quae hoc differt ab epembasi quam in superiore psalmo diximus, quoniam ibi potest sermo post aliqua uerba geminari ; hic autem nullo alio intercedente repetitur. 4. Illuc

enim

testimonium mine.

ascenderunt

tribus,

Israel ad confitendum

tribus

nomini

Domini

:

tuo, Do-

Dicendo ?//wc, significat ciuitatem lerusalem, quam

71 Ex..5, 14.

Joh 17, 24.

71/72 Ex. 5, 14. 92/44 Ps. 101, 27-28. 86/92 Is. 60, 18-21.

73 ueterescent Gerzz.

praesentis Gerzz. Ger. s. [. a. m.

75/76 se hoc — Garet

8 Ps. 4, 9.

*47 et] Gerzz., om. Garet

99 aliquod Gerzz., fort. legendum aliquot 102 Israel] in praem. opz. codd. r

82/83

.

96

101 z//. tribus]

PL 91I

I152 105

IIO

EXP. IN PS. CXXL, 4-5

superius dixit : Cuius participatio eius àn idipsum. Et ut caelestem esse cognosceres, addidit, ascenderunt. Ad quam beati semper ascendunt, quoniam iugi exercitatione proficiunt. Subiunxit £72bus, in quibus erat israeliticus populus distributus ; sic enim illi genti ad numerum filiorum Iacob duodecim tribus fuerunt, sicut romano populo triginta quinque curiae. In istis ergo tribubus significat sanctos, qui Dominum Saluatorem Deum esse. confessi sunt ; nam ut ab infide-

IIS

libus ribus istas fidelium segregaret, addidit, /rzbws Do- I. 454 mini, quae utique ipsius esse non poterant, nisi ei pura mente credidissent. Alias enim £r2b4s constat fuisse diaboli, quae a Christo maluerunt impia uoluntate separari; quibus ipse in euangelio dixit : Vos a patre diabolo estis. Verum quales essent istae ribus Domini breuiter indicauit : Testimonium Israel,

I20

125

130

id est, qui £estimonium

praebeant

sanctitati

et

sint probatio eorum qui Deum uident. Testimonium enim confirmationem praestat ignorantibus, ut credant esse reuera Dei famulos, qui uiderint beatos uiros actuum probitate conspicuos. Nam ut hoc non haberes ambiguum, subiecit, ad confitendum nomini tuo. Ad confitendum enim dicit, ad laudandum, quia cum angelis omnes sancti laudes Domini celebrabunt. Ipsum est enim uerum £estimonium Israel, cum laudes Domini deuotissimo amore cantantur. Sic illa futura ciuitas beatitudine sublucenti et honore praemisso descripta est. 9. Quza illic sederunt sedes in iudicio, sedes super domum Dauid. Illos quos superius dixit, ?/luc ascende*wní, ne eos crederes minus fortassis honorandos, dicit, quia illic sederunt. Illic utique, ubi et ascenderunt et cum

Domino iudicabunt. Tantus enim honor sanctis promittitur,

ut etiam cum illo caelesti iudice iudicare mereantur, sicut et

in euangelio ipse testatur : Sedebitis super duodecim sedes, ?udicantes duodecim tribus Israel. Honorabilis sessio, dignitas admiranda, per Dei gratiam homines iudices fieri, qui fuerant peccatis facientibus rei! Sed cum Dominus dicat utrumque quod legitur : Ie in ignem aeternum ; et : Venite, benedicti Pa140 iris mei, percipite regnum et cetera; quomodo cum Domino sancti iudicabunt ? Cum ipso reuera iudicabunt, quando iam mente purgati et in contemplatione perfectissima constituti, hoc sine dubio iudicabunt esse faciendum, quod a Domino cognouerint constitutum. Voluntas enim compar audientium, 145 unum facit esse iudicium, quamuis reliqui tacuisse noscantur. Sederunt autem quod dictum est, praeteritum tempus poni155

116 Ioh. 8, 44. Matth. 25, 32.

135/136 Matth.

140/141 sancti cum domino

- Gare

19, 28.

139 "Matth.

25, 41.

139/140

PL 912

EXP. IN PS. CXXI, 5-6

II53

tur pro futuro, quia omnia uerbá Dei sic firma sunt; ut quam-

uis credantur esse uentura, stabilitate sui aestimes esse iam

150

facta. Sed perscrutemur quid sit hoc quod

sedes

sedisse

dicat ? Merito, quoniam sancti uiri sedes sunt Dei; in ipsis

enim sedendo gratia eos suae maiestatis illuminat, sicut legitur : Sedes sapientiae anima iusti ; et alibi : Super quem requiescit. spiritus meus, nisi super humilem et quietum et trementem

uerba mea ? Sequitur in 2udicio, quo scilicet, nisi illo futuro 155

160

SCHE

SCHE

de quo legitur : Pater non iudicat quemquam, sed omne iudicium dedit Filio ? Sed quamuis non posuerit quale iudicium uelit intellegi, absoluta tamen ratione cognoscimus illud esse ubi et sancti sedebunt et simul cum Domino iudicabunt. Quod in scripturis diuinis frequenter inuenis dictum, ut non exprimatur res ipsa quae dicitur ; sed tamen det hominibus intellegendum quod rationabiliter sentiatur, sicut iam in alio psalmo dictum est : Quis est homo qui uult uitam ? Et in euangelio Do-

minus : $7 wis uenire ad wilam, serua mandata ; non enim dixit, aeternam, quod est omnimodis sentiendum. Haec figura

dicitur ellipsis et quia illi deest necessarius sermo, defectus uocatur. Sed tamen quae sint istae sedes, laudando consequenter exponit, dicens : Sedes super domum Dauid. Super domum dicit, super familiam Christi, quia clariores ibi erunt aliqui sanctorum a reliquis fidelibus, sicut dicit 170 apostolus : Sella ab stella differt in. claritate, sic erit et. vesurrectio mortuorum. Nam si alicui seruorum hic inter confamulos suos de domini sui animo aliquid amplius scire gloriosum est, quanto magis in illa domo Christi potest esse mirabile aliquam contemplationem Domini plus habere, ut tanto magis ab alio 175 distet, quanto eum diuinitatem eius contigerit amplius intueri. Daw«id uero significat Christum, nomen ex parente carnis assumptum. Et intuere quemadmodum ciuitatis illius facta descriptio est, ut diceret quid ibi agendum sit, quemadmodum construitur, qui illuc ascendant, quid ibi acturi sint ? 180 Quod schema dicitur characterismos, quae latine informatio uel descriptio nuncupatur. 6. Rogate quae ad pacem sunt Ierusalem et abundaniia diligentibus ie. Ad secundam narrationem propheta peruenit, ubi eos alloquitur qui sunt, Domino praestan18 vA te, iudicaturi. Nomen istud aequiuocum est. In hoc enim loco, vrogate, interrogate significat, non supplicate. Perquirere enim et rimari cuncta conuenit iudicantem ; sed hoc ibi non fit sermonibus, neque interrogatione uocis, sed tacita mentis 152 ubi ? cfr Sap. 7, 7. 27. 28; 12, 15 ; Aug. Er. ps. 121, 37 — CC 4o, 1810. 152/184 Is. 66, 2. — 155/156 Ioh. 5, 22. 162 Ps. 35, 15. 163 Matth. 19, 17. 170/171 I Cor. 15, 41-42.

168 eclipsis Gerzz. 33

C 2. (xcvrm)

PL 955

II54

EXP.

IN PS. CXXI, 6-8

consideratione. Omnes sunt cum Domino (sicut dictum est) 19o iudicaturi, quando illuminati atque sanctificati illam reuera

cognoscent esse ueritatem, quam Dominus proprio ore dicturus est. Pacificos enim quaerit Dominus : pacificos quaerit et cohors tota sanctorum, qui caritate plenissimi sunt, qui modestia pollent, qui pia humilitate praecelsi sunt. Haec enim et 195 sanctos uult quaerere, quae nouit Dominum posse diligere. Sed istam facem cuius esse dicit ? Jerusalem utique, id est populi fidelis, qui tempore iudicii in pacis aeternitate recipitur. Admonet ergo propheta quod scit esse uenturum ; ut illi qui cum Domino iudicabunt, talibus uiris in illa patria congau200 deant, qui et hic pacem diligunt et ibi aeternae pacis praemia consequuntur. Et quia in fine sententiae Jerusalem posuit, conuersus ad ipsam breuissima demonstratione complexus est : Abundantia diligentibus te. Omnia enim bona illis abundare manifestum est, qui diligunt Ierusalem ; nam qui

20; hic pauperes fuerint, ibi bonorum omnium diuites erunt ; qui hic fragiles, ibi indefecti ; qui hic temporales, ibi aeterni ; et quidquid bonorum esse potest, ista caelesti abundantia uidetur inclusum. v. Fiat pax in uirtute tua, et abundantia in turz10 ibus iuis. Adhuc ad Ierusalem loquitur, cui optat talia qualia scit esse uentura. Virtus quippe ipsius fax sine dubitatione sanctorum est, quae uocatur et caritas ; de qua scriptum est : Deus caritas est. Per hanc enim fiunt unum, per hanc templum merentur esse Creatoris ; et quidquid eis pro215 mittitur, ipsius consideratione praestatur. Pax ista est quam nulla bella concutiunt, quam seditio nulla conturbat : sed sine fine possidebitur quod ibi Christi miseratione confertur. Pax enim a parcendo, siue a pascendo dicta est. Sequitur e£ abundantia in turribus tuis. Haec est abundantia de qua 220 Superius dixit : E? abundantia diligentibus te. Sed hic per £urres aliquid significantius uidetur expressum, ut hanc abundantiam non aequalem omnibus, sed intellegeres esse potiorum. T'«rres enim sunt quae obiectu et altitudine sua ciuitates defendunt, et uenientes inimicos prima fronte susci-

22; piunt. Vnde non improbe martyres significatos aduertimus,

qui oppositione corporis sui, ciuitatem Dei pia confessione defendunt et quasi eminentia aedificia ita hostibus fidei repugnare noscuntur.

8. Propter fratres meos et broximos meos, loque230 bar bacem de te. More perfectorum uirorum pacem praedicans, pacis suae signa demonstrat. Dicit enim pacem istam 213 I Ioh. 4, 16.

194 hoc Gerz.

HM.455

EXP. IN PS. CXXI, 8-CXXII, r

1155

Ecclesiae ideo se praedicasse roter fratres et proximos suos, ut instructi hac uirtute concordiae diligerent ac quaererent unitatem. Fecit ergo quod docuit, ut amore fratrum praedicaret, quod sciebat omnibus profuturum. Hoc ergo commonet, ut non propter laudes aut commoda sua quisquam doceat ; sed misericordi.animo $ro$ter fratres laboret et $roX1m0$, sicut ait apostolus : Non quaerens quod mihi utile est, sed quod multis. Non ergo propter utilitatem suam tempora24 o lem /ocutum se dicit bacem illam futuri saeculi, sed roter fratres et proximos, ut eam salutariter desiderantes, unanimitatis se uinculo colligarent. Cum uero dicit de £e, ad Ierusalem se adhuc significat loqui, in qua sanctorum coetus est, id est adunatio beatissima populorum. 24 5 9. Propter domum Domini Dei mei quaesiui bona 1?b1. Ne quis putaret alicui rei sic affectum deberi, ut Domini caritatem praetermittere uideretur, addidit quare bona quaesiuerit lerusalem ; scilicet quia domus est Domini, ad quem bene refertur quidquid dilectionis impenditur. VA

2

o

Conclusio psalmi. Respiciamus prophetam qualia in tertio gradu caritatis uerba profuderit et in profectu eius, praestante Domino, gaudeamus. Quantum enim sanctorum quis ascendendo proficit, tantum altiora et dulciora uerba depromit. |

EXPOSITIO IN PSALMVM CXXII.

wA

Io

Canticum graduum. Libet respicere quemadmodum prophetalis ascensus iste proficiat et paulatim altiora petens, indicia nobis suae perfectionis ostendat. Nam qui prius ad montes oculos leuauit, nunc ad ipsum Dominum lumina sui cordis erexit : ut qui spiritalibus gressibus celsiora nitebatur ascendere, diuinae se misericordiae feliciter proximaret. Pulchrum spectaculum, subire homines ad Deum, pigramque istam molem ad supernae gratiae praemia subleuare ! Quod tamen ille solus efficit, qui de sepulcro Lazarum uenire praecepit, qui mergentem Petrum porrecta dextera liberauit ; qui Eliam atque Enoch uiuentes transtulit et his similia, quae cotidie uirtus diuinitatis operatur. Istos autem gradus illi conscendunt, qui hic caritate unum sunt. Ad caput enim festinare nequeunt, nisi qui Christi 238/239 I Cor. 10, 33. Ps. CX XII, 10 cfr Ioh. 11, 43. 2:211 0 Gen

10/11 cfr Matth. 14, 51.

235 sciebat] Gerzz. ed., suadebat Gare Bec. eum g.

11/12 cfr IV Reg.

52624"

242 colligerent eZ.

246 nostri 74.

PL 914

II56 1^

2o

EXP.

IN PS-

membra esse meruerunt.

CX XII

1-2

Quapropter sicut hunc mirabilem

ascensum corde respeximus, ita nunc psalmi altitudinem sollicita mente tractemus.

Diuisio psalmi. Propheta metuens amittere quod tenebat et cautus ex ipsa parte qua creuerat, primo ingressu perseuerantiam precum deuotus exsequitur, ut suscepta munera diuino praemio contineret. Secundo Dominum deprecatur, ut donet ei misericordiam, quia instigatione diaboli ab insultantibus multa patiebatur aduersa ; ut quem consortio suo maculare non poterant,

saltem superbis despectionibus sauciarent. 2

5

3o

3^

Expositio psalmi. 1. Ad te leuaui oculos meos, qui habitas in caelo. Salutariter admonetur humanitas ut inde petat auxilium unde inexpugnabile praesidium credit esse uenturum. Nam qui sunt corde praetumidi et mundana se potestate iactantes, si qua fuerint laesione prouocati, ad diuitias recurrunt, ad patrocinia peritura confugiunt, ut exigant de inimico poenam, qui irrogare praesumpsit iniuriam. Dei uero famuli patientissima se conuersatione moderantes, quidquid scandali, quidquid tribulationis pertulerint, oculos ad Dominum /ewant et ad illum respiciunt, a quo se ueraciter saluari posse confidunt. Sequitur qw2 habitas in caelo. Habitare Dominum multis legimus modis, ut est illud in euangelio : Ego 2n Patre et Pater in me. Dicitur etiam habitare in sanctis, ut in

4 Oo

Isaia legitur : Habitabo in his et ambulabo im ipsis et ipsi erunt mihi populus et ego tllis àn Deum. De quibus et apostolus ait : Vos estis templum Dei et Spiritus Dei habitat in uobis. Sic etiam de utroque testatur euangelium : Vf omnes unwm sint el ego in illis et tu in me. Legitur quoque in caelo sedere Dominum, ut est illud : Caelum mihi sedes est : terra autem scabel-

lum pedum meorum, et alibi : Caelum caeli Domino, terram 4I

5o

autem dedit filiis hominum.

2. Ecce sicut oculi seruorum in manibus dominoYwm suorum. Respiciamus intrinsecus quid nobis similitudines istae designent. Attendunt serui ad manus dominorum suorum, siue quando per eos desiderant enutriri, ut totius indigentiae necessitates euadant ; siue quando pro culpis suis uapulare iubentur, donec audiant, parce. Vtraque enim po36/3? Ioh. 14, 10. 43/44 1s. 66, 1.

38/39 Leu. 26, 12. 44/45 Ps. 115, 16.

40 I Cor. 5, 16. :

Ps. CXXII, 25 caelis 74ud. Ber. Fise. cum pluribus codd. g leuitico Gare£ (ex quo libro reuera uerba sumpta sunt)

41/42 Ioh. 17, 21.

38 esaia] Gerz.,

PL 915

EXP. IN PS. CXXII, 2-3

55

SCHE

6o

1157

nuntur in potestate dominorum, siue spes continentiae, siue finis aliquando uindictae. Quae nos utraque conuenit facere, ut oculos nostros semper leuemus ad Dominum et cum aliquam indigentiam sustinemus et cum pro aliquibus uerberamur excessibus. Sed hic uersus et sequens per figuram homoeosis depromuntur, per quam minus notae rei, ex similitudine eius quae magis nota est, demonstratio declaratur. Et sicut oculi ancillae in manibus dominae suae, tta oculi nostri ad Dominum Deum nostrum, donec

misereatur mobis. Quidam et istum uersum sic ad Dominum aptare uolunt, ut ipsum Deum Dominum dicerent, propter illud exemplum : Christum Dei uirtutem et Dei sapientiam. p. 456 Sed ne discrepantia sexus aliquibus abhorreat, potest sub 65 hoc modo fortassis intellegi. Superius de seruis fecit comparationem et dominis ; et ne se sexus femineus putaret exceptum, huic quoque similitudines aliae conferuntur ; quia sic attendit ancilla 7o

in manibus

dominae

suae,

sicut et serui

?n manibus dominorum suorum. Sequitur autem sententia quae sexum utrumque concludit, £a oculi nostri ad Dominum Deum nostrum, donec misereatur nobis. Ita, dum dicitur, similitudo praemissa declaratur, ut siue ali-

quid a Domino prosperum petamus ; siue cum tormenta animi uel corporis sustinemus, ad Dominum semper oculos eleue15)

mus. Addidit etiam q0s77, ut hoc de se dictum uterque sexus

acciperet. Subiecit domec

8o

misereatur

nobis, ut ostende-

ret, siue feminas, siue masculos sub patientia debere beneficia

PL

diuina perquirere et eum iugiter supplicare. Istud autem, 4o^C, in scripturis diuinis homonymum est ; interdum quippe significat aliquid temporaliter agi, interdum, semper. Temporaliter, ut est illud in psalmo centesimo nono : Donec fonam inimicos tuos scabellum pedum tuorum. Semper autem significat, ut praesens psalmus declarat, domec misereatur no-

916

bis, quasi uero oculi nostri in manibus eius esse non debeant, 8 VA

9o

etiam postquam nobis fuerit misertus. Tale est et illud euangelii : Non cognouit eam, donec peperit filium suum primogenitum, quam constat uirum nullo tempore cognouisse. Quapropter, donec merito hic semper aduertitur, quamuis temporaliter dictum esse uideatur. Quod locutionis genus inter diuinae propria scripturae enumerandum est. 9. Miserere

63 I Cor. r, 24.

nobis,

Domine,

81/82 Ps. 109, 1.

miserere

86 Matth.

nobis,

quia

1, 25.

61 nostri 7Aud. Bec. Fise. eum g 67 hinc eZ. 73 poenitentia 74z4. Bec. Fise. 48 eum] ei Gerzz. (corr. a. z.), Garet 865 etiam] et Gerzz.

1158

EXP; IN PS. CXXII, 3-4

multum repleti sumus contemptione. Venit ad ingressum secundum, ubi misereri sibi contemptus et opprobrii sui : consideratione deprecatur. Nam ille famulus qui assidua ma95 lorum afflictione uapulabat, oculosque suos in Domini miseratione posuerat, erumpit in necessariam uocem, sibique miserendum gemina petitione deplorat, quia corpus eius passionibus, anima laborabat opprobriis. Quod merito ad martyres refertur, qui (praestante Deo) uiuacitate animi iniuriam supeIOO rant passionum. Huic ergo repetitae misericordiae causa subiungitur, quia multum repleti. sumus contempttione. Rejplentur enim contemptione, quando Dei famuli uerberibus lacerantur, quando flammis saeuientibus exuruntur, quando gurgitibus necantur altissimis ; nisi enim contemne105 rentur abunde, talia non poterant sustinere. Multum vreple4, significat abundantiam passionum, quam tamen se cupide ac libenter pertulisse testantur. 4. Et multum repleta est anima mostra : opprobrium abundantibus et despectio superbis. Cum se suIIO perius repletum dixerit contemptu eorum qui sibi uidebantur esse felices et hoc corpus suum poenali assereret uerberatione laceratum, dicit etiam an?mam quoque suam of$frobriis et despectionibus fuisse completam, ne quid restaret quod non grauissimae passionis subderetur iniuriae. Offrobrium II autem abundantibus ideo posuit, quia cum persecutores essent diuites ac laetantes, uiris sanctis paupertatem suam et humilitatem iniqua inuectione reputabant, dicentes : Quid uobis prodest mundi diuitias non habere et futura nescio quae perquirere, praesentia gaudia deserere, et tristitiam plus ama120 re ? Ecce ego quae uideo, teneo ; tu spera quae inaniter potius suspicaris. Sequitur e? despectio superbis. Despiciunt superbi humiles, quando tales praedicationes eorum audiunt, quibus oboedire contemnunt. Nam cum superbi praesentia diligant, futura non tractant et acrius in illos iniquitate suae 125 prauitatis insurgunt, qui regulis Domini seruire contendunt. Verum his in iudicio uenturo fit alterna conuersio ; in opprobrium et despectionem ueniunt abundantes atque superbi, sicut Salomon de talibus ait : Quid nobis rofuit superbia, aut quid diwitiarum iactantia contulit nobis ? et cetera. Sciendum 130 plane quia communis eloquentiae ordo poscebat ut diceret : Multum repleta est anima nostra opprobrio abundantium et despectione superborum. Sed cum dixerit multum repleta est anima nosira, opprobrium abundantibus et de128/129 Sap. 5, 8. 92 despectione zAud. Bec. Fisc. eum g se prius Gerz., superius se — Gare despectatio Gare.

104 negantur Gerzz., corr. a. zz. 111 hoc] ob praez. Gerzz.

109/110 133/134

PE 917

EXP

OINSBSECXXITILASOXOHII,

r II59 Speciio superbis, hoc uidetur esse proprium scripturae 15; diuinae, quod tamen trahi non debet ad uitium, sed quoniam non est adhuc humanis regulis apprehensum. Conclusio psalmi. Merito iste qui iam quatuor gradus ascenderat, dementium inuidiam sustinebat, quia res prosperae mordent semper aduersos, dum uanis imputationibus retardari creditur qui 14» animae prouectibus studere monstratur. Intueamur uirum et in precum perseueratione mirabilem et nullis irrisionibus intepentem ; sed diuersas molestias, diuersa uulnera uno medi-

camine curantem ; quod oculos suos leuat semper ad Dominum.

EXPOSITIO IN PSALMVM CXXIII. Canticum graduum. Gradus istos et in multis unum et in uno multos ascendere propheta testatur, quando plurali et singulari numero in his psalmis locutus fuisse declaratur. Non iniuria, quia et populus ; Dei unum corpus est Christi et plebs iterum deuota per unumquemque fidelium probatur effusa. Quapropter, siue hoc unus, siue plures loquantur, una tamen decantat Ecclesia. Sed isti gradus in illo sunt itinere constituti, ubi ipse Rex patriae uiam se nobis cognoscitur praebuisse ; quam si, ipso praestan1o te, fideliter atque humiliter gradimur, ad eius sancta tribunalia peruenimus. Diuisio psalmi. Memores sancti confessores quanta pericula per diuinam misericordiam uelut impetum torrentis euaserint, primo capite fatentur se de tot saeuientibus aerumnis sola Dei miseri15 cordia fuisse liberatos. Secundo, gratias agunt, quia non sunt | 437 decepti à persecutoribus suis ; sed uersa uice insidiae magis ipsorum contritae sunt, eosque constat ereptos.

Expositio psalmi. 1. Nis? quia Dominus erat in mobis, dicat munc Israel. Subita laetitia quae de praeteriti periculi recordatio2o ne descendit, solet uerborum ordinem non tenere. Admirantur

enim confessores quomodo euaserint insequentes, quemadmodum fragilitatem humanam tormenta non uicerint ; quomodo, deficiente corpore, mens fide solidata non cesserit ; et exiguam

partem uerborum, quae de sensu magno descenderat, in capite 25; posuerunt ; quae tamen subsequenter explanant, ut et peri-

culis tantis non tolleretur admiratio, et paulo post sermonum Ps. CX XIII, 28 quem Gerz.

25/26 peticuli instantis eZ.

1160

30

EXP.

IN PS. CXXIII,

1-3

redderetur integritas. Consueta quippe sententia fuerat di- PL cere : Nullatenus potuimus pericula inflicta superare, nisi 918 quod Dominus erat in nobis. Simul et praesumptionis humanae perniciosa consuetudo de medio tollitur, quando non diuitiae nostrae, non consilium, non uirtus nobis subuenisse dicitur ; sed miseratio Domini sola nos liberasse monstratur.

Sequitur d?cat nunc Israel. Saluberrimum nimis esse cognoscitur, quod tanta ut fiant, auctoritate Domini censetur. 35 Nam unde ipsi fuerant saluati, merito reliqui beati gratias agere monebantur. Haec est enim caritatis et unitatis uirtus, ut si quid uni prosperum concedatur, omnes sibi prouenisse congaudeant ; rursumque si quid contrarium ingeritur, uniuersi sibi accidisse condoleant. Quapropter quid d£ca£ Is40 "ael, subter adiunxit. Ideoque qui uult esse Israel, puro corde dicere talia non recuset. 2. Nisi quia Dominus erat in nobis : cum insurgerent homines in mos. Et hunc uersum et alios tres qui sequuntur, pii confessores Israelem commonent dicere, qui in 45 psalmi capite loqui coeperunt, quoniam etsi unusquisque aliquo casu propriis periculis exuitur, ab omnipotente Domino liberatur. Sed quamuis in istis omnibus pendeat una sententia, nos tamen more nostro singulos uersus ponimus, ut quod de alio pro sensu explicando subiungendum est commoneamus. 50 Incohat itaque secundus uersus pendente sensu (sicut in primo iam factum est), ut dicat se Israel per Domini gratiam fuisse liberatum, quando eos scelerati homines insequebantur atrociter. Quomodo enim aut caro fragilis sufficeret, aut mutabilitas humani animi firma constaret, 2154 quia Dominus

SCHE

erat in

eis ? Ille enim quando in nobis est, nec uitium nostrae prauitatis nos abscidit, semper salui, semper manemus illaesi, quia persequentium iniquitas non praeualet contra eum pro quo se gratia diuinae uirtutis opponit. Quapropter intuendum est in his duobus uersibus qui dicti sunt et in tribus aliis qui se6o quuntur, figuram esse anaphoram ; quoniam eadem uerba per principia uersuum repetita esse noscuntur. Quod schema plurimum ualet ad animos commouendos. 9. Forsitan uiuos deglutissent nos, cum irascereiur animus eorum aduersum mos. Medietas uersus istius ad superiora respondet. Ita est enim sensus iste iungendus: Nisi quia Dominus erat in nobis, cum insurgerent homines in mos, forsitan uiuos deglutissent 10s. Hic enim distinctionem plenam ponere debemus, ut re55

94 fiat Gerz. (corr. a. zz.), Fisc. ed.

commonemus

Gerz.

domini] Gerzz. s. 7. a. zz.

55 nec] non Gerz., corr. a. zz.

42 dumr

49

55/56 uitium ... nos

abscidit] Gerzz. a. zz., uitio ... abscidit (nos oz.) Gerzz. ef Garet (abscedit) dum r 66/67 exsurgetent Gerzz., corr. a. zz.

63.

EXPHIN

79

75

PS. CXXIHTI, 3-4 IIÓI liqua nobis iterum absoluta uerborum copulatione respondeant. Nam quod dicit uiuos deglutissent nos, humana consuetudo non est uiuos deglutire contrarios ; sed uiui deglutimur, quando aut in haereticas prauitates, aut in profundam praecipitationem culparum nefanda prauitate demergimur. Quod sanctis uiris potuisset accidere, nisi eos uirtus superna liberasset. Sequitur medietas uersus huius, quam tamen ad inferiorem sententiam constat esse iungendam. Dicit enim :Cum irasceretur animus eorum aduersum nos. Irasceretur dixit, quia causas iustissimas non habebant. Ira enim et inuidia iudicio carent, dum uoluntates suas

mente praecipiti subsequuntur, sicut et Salomon dicit : Szultum occidit iracundia et baruulum necat inuidia. Quid enim aduersum Dei famulos habere iustum poterant, qui in eis auctorem omnium contemnere praesumebant ? animus, graecus sermo est dzó ToU dvéuov, id est quod mobilitas eius uentis 85 celerrimis comparetur; siue á&voiia quod sanguinem non habeat, utique qui corporalis non est ; sicut in libro dictum 8o

est, quem de anima, Domino praestante, conscripsimus.

4. 5. Forsitan uelut aqua absorbuissent nos : torrentem periransiuit anima nosira. Simili modo con90

95

IOO

105

texti sunt et isti uersiculi. Est enim, si ita legatur, plena et

indubitata sententia : Cwm érasceretur animus eorum aduersum nos, forsitan uelut aqua absorbuissent nos. Aquam, hic iniquos populos uult intellegi paganorum, qui idolorum culturis, quasi nimia quadam inundatione, terrena corda occupasse uidebantur. Hi seruos Dei absorbere cupiebant, cum in suas culturas Christianos perducere nitebantur. Sed eos uirtus diuina liberauit, quae Petro apostolo manum, ne mergeretur, extendit. A quan uero dixerunt antiqui, a qua sunt omnia, credentes exinde omnia fuisse procreata. Sequitur £orrentem periransiuit anima nostra. Torrens est (sicut iam diximus) fluuius hibernis imbribus subito concitatus, qui et rapidus cognoscitur et coenosus, quia non puro fonte profunditur, sed terrenis infectionibus sordidatur. Huic merito comparatur saeculi istius turbidus cursus, qui nullo ueritatis fonte defluit, sed malorum omnium tempestate coalescit. Iste torrens est unde bibit et Dominus, de quo iam dictum est : De torrente in wia bibit, Propterea exaltabit caput. Merito ergo et Israel ipsum pertransiisse perhibetur, unde et caput eius potasse praedictum est. Sed in his Ps. CX XIII, 80/81 Iob 5, 2. 89 cfr Cass. de 7Ánmiza - PL 70, 1279 sqq. 98/99 cfr Fest. de Verb. sign. — edid. Müllet p. 2, 14. 107/108 Ps. 109, 7. 75 quae Gerzz.

48 iustissimas causas — Gare£

80 salomon] Gerzz., iob Garez

(de quo libro reuera uerba sunt) 81 negat Gerzz., corr. a. zz. 82 qui] quod Gerzz. 88 dva] add. Garet. dubitanter in app., om. Gergi., ávouos PL 88 obsorbuissent opr. codd. r 94 cultotes Gerzz. 102 caenosis Gerzz., u s i add. a. zz.

PL 959

1162 IIO

EXP.

IN PS. CXXIII, 4-6

omnibus una est ueraque confessio ; quoniam de tantis periculis sola Domini miseratione liberamur. Forsitan bertransis set anima nostra aquam intolerabilem. Debemus ad inquirendum esse solliciti, quare ista pars orationis, forsitan,

IIS

fuerit toties iterata, cum dubi-

tare fidelibus non conueniat mundi pericula per nosmetipsos non potuisse transire, »?s quia Dominus erat àn nobis. Hoc enim uera, hoc catholica confitetur Ecclesia ; sed usus est

120

125

magni periculi, ut quoties a maxima clade liberamur, sub dubitatione dicamus : Putas euasimus ? cum nos nequaquam euasisse dubitemus. Nam et alibi in re certa sic ponitur : Ns? quod lex tua meditatio mea est, tunc forsitan peruissem in. humálitate mea. Tobias quoque propheta sic ait : Conuertimani, peccatores et facite dustitiam coram Domino ; quis scit st uelit p. 438 uos, et faciet uobiscum misericordiam ? Et alibi scriptum est : Et eleuate cum flectu oculos uestros in caelum, forsitan müserebitur nostri Dominus, et saluabit uos. Vides tantis locis positum, forsitan, ubi non erat ullatenus ambigendum ; unde non

merito hanc uerborum titubantiam, sed fidei magnam absolutamque constantiam proprium scripturae diuinae dicimus ; 130 quod usus mundanus in rebus dubiis atque incertis tantum PL ponere consueuit. Quapropter aliquid huiusmodi dictum, non 920 est defectus robustissimae fidei, sed exaggeratio magna periculi. Nam cur dubitarent aquam intolerabilem euasisse animas suas, cum ipsi in superioribus professi sunt : T'orrenin155 lem periransiutt anima nostra ? Subiecit aquam tolerabilem. Ipso modo aqwam intolerabilem dicit, quam se tolerasse professus est. Aliter enim euadere non potuit, nisi confortatus per Dei gratiam omnia tolerasset. Intolerabilis ergo aqua dicitur, quando nostra infirmitas cogi140 tatur. Nam peccatorum gurges criminumque tempestas tolerari non potest, quando se a defensione Domini segregata inuenerit. Econtra omnia tolerabilia fiunt, cum Deus in sanctis suis habitat ; tunc enim nec error subripit, nec luxuria trahit,

nec superbia uentosa praeualet, nec hostis antiqui suggestio 14 II maligna grassatur. 6. Benedictus Dominus, qui mon dedit mos im capiionem dentibus eorum. Venerunt pii confessores ad narrationem secundam, in qua Domino gratias agunt, 150

quia minime pro inimicorum uoluntatibus corruerunt ; sed illi potius contriti sunt, qui eos perdere maluerunt. Et uide quemadmodum inimicorum uoluntas saeua describitur, ut 120/122 Ps. 118, 92.

122/124 'Tob. 15, 8.

125/126 Iudith 7, 18.24.

124 faciet] sas ( 2) add. Gerzz. s. 1. a. zz. 131 non] Gerzz. s. 7. Ga. 71. 5. L., 074. Gare segregatos Ger. (corr. a. sm.), Garet

141 se] Gerz.

EXP

155

16o

IN PSLCXXIIL,.6-8

more ferarum humanam innocentiam dentibus appetere uiderentur. Quod etiam de diabolo dictum est : Inimicus uester diabolus tamquam leo rugiens circuit, quaerens quem deuoret. v. Anima mostra sicut passer erepta est de laqueo uenantium. 8. Laqueus coniritus est et nos liberati sumus. Bene istud sancti dicunt, quorum etsi corpus afflictum, anima

tamen, Domino custodiente, seruata est. Passer enim (sicut

saepe diximus) auis est omnino cautissima, in parietibus habitans, quae insidias positas solerter euitat, nec facile capitur, quae ad escas quaerendas semper noscitur uenire sollicita. Laqueus est autem uenantium, mundi istius quaelibet dulcedo proposita,in qua tunc capimur, quando suauis esse iudicatur, sicut de mulieribus

170

I163

scriptum

est : Oculus

mere-

tricis laqueus peccatoris. Sic de auaritia, sic de superbia, sic de cunctis est uitiis sentiendum. Sed uide quid adiecerint, coniritum laqueum et se fuisse liberatos. Reuera, quia se grauat qui alium onerare festinat ; et sicut legitur : /5se in foueam incidit, qui eam alteri parare contendit. Praeterea respice quod non ruptum, sed coníritum laqueum dicit. Contrii4" enim nec loreum aliquid, nec stupeum dicimus, nisi quod alicuius metalli duritiam habere monstratur ; et ideo conítri-

E

180

185

190

(«s dictus est, ut in ipso ostenderet fortitudinem passionis et potentiam liberantis. Quapropter contrito laqueo, merito se dicunt esse liberatos, quando insidiatores perducuntur ad nihilum, cum capere nequeunt quos decipere tentauerunt. 8. Adiutorium nostrum in nomine Domini, qui fecit caelum et terram. Reddunt causam quare laqueus ille contritus est, quia nihil illi praeualere potest aduersum, cui diuina uirtus praestat auxilium. Quid dementes quaeritis, contra illius seruos insidias tendere, quem audistis caelum et terram iussione momentanea condidisse ? Facile illi est insidias uestras destruere, qui consueuit iniqua omnia cum uoluerit dissipare. Conclusio psalmi. Quam bene in quinto gradu confessorum ascendit beata deuotio, ut qui corporeos sensus, iuuante Domino, superare ualuerunt, quinarii loci prouectione gauderent ! Sed hi ne caderent, ne corporis infirmitate titubarent, illa humani generis remedialis praestabat humilitas, ut spem suam totam in Domino ponerent, nec sibi boni aliquid ruinosis praesumptionibus applicarent. 153/154 I Petr. 5, 8. — 165/166 ubi? ^ 169/170 Eccli. 27, 29. 167 est] Gerzz., ozz. Garet

184 nostras eZ.

PL 921

II64

EXPRUIN.PSSCXXAXIV,* EXPOSITIO IN PSALMVM CXXIV. Canticum

A

IO

I5

graduum.

Sciens Dominus infirmitatis humanae labilem gressum, iter istud uirtutum quibusdam gradibus fabricauit, ut securius ad ardua tenderet desiderium nostrum, cum uestigium poneretur in plano. Sic enim calcamus dorsa graduum, ut inaequalem non patiamur ascensum. Sed quamuis scala ista salutaris competenti remedio uideatur esse constructa, nulla tamen firmitate consistimus, nisi illic Domini regimine teneamur. Quae tamen ascensio fit mente, non corpore. Nam in uno magis loco sedentes et cellulae situ retrusi, efficacius istos gradus ascendimus, quam si per hominum ora uolitemus ; et ideo clamat propheta nobis esse in Domino confidendum, ne laboremus incassum.

Diuisio psalmi. Conscendens propheta senarium gradum, qui perfectus habetur in disciplina numerorum, populum fidelem prima commonitione confirmat, dicens nullatenus commoueri posse, qui

20

confidentiam suam in Domini uirtute posuerunt ; reddens causam, quare peccatores supra sortem iustorum non permittat excrescere. Secundo deprecatur, ut rectis prosperitas prauis uindicta proueniat.

Expositio psalmi. 1. Qui confidunt in Domino sicut mons Sion : non commouebitur in aeternum, qui habitat in Ievusalem. Generaliter cunctos alloquitur sermo propheticus, quoniam qui hic fuerint in uera religione constantes et spem suam

25 in Domini

defensione posuerint, sicut Siom, Ierosolymae mons, ita firmissima soliditate consistunt. Sed hic nominis est

30

interpretatio perquirenda. So» enim dicitur speculatio, quae conuenit Pastori Domino Iesu Christo. Non enim tantae maiestati insensatum aliquid poterat comparari, nisi sub aliqua significatione probabili, quod in scripturis diuinis frequenter inuenies ; nam et alibi dictum est : Montes exsultauevunt ut arietes et colles uelut agni ouium ; et his similia. Dicit ergo de homine, qui confidit àn Domino, non commo-

wendum

Ps.

esse

in aeternum,

sicut

montem

Sion

; cum

CX XIV, 31/32 Ps. 115, 4.

Ps. CXXIV, 8/9 tueamut 7Azd. Bec. Fisc. 26 consistit Gerzz. 4. 7. qm

18 pos quate add. Gerzz. in marg.

I 439

EXP. IN PS. CXXIV,

1-2

1165

3; tamen et ipsum in fine mundi crédamus inter cetera commu-

PL

commoue-

922

tari. Sed ille Sox,

id est Dominus Christus «0n

bitur, qui hac significatione declaratur. Et considera quia supra posuit, qu? comfidunt ; et postea singulariter dixit, ^on commowuebitur ; uidelicet ut numerosam christiani 49 populi ostenderet unitatem. Addidit qué habitat im Ierusalem. Cum sciamus Ierusalem a diuersis gentibus funditus fuisse subuersam, eiusque ciues frequenter ductos esse captiuos, quemadmodum hic habitatores eius dicit nullatenus commouendos ? Sed hic quoque Ierusalem, caelestem pa45 triam debemus aduertere, quae significat uisionem pacis, de qua nullus potest ullo modo commowueri, qui meruerit in eius soliditate constitui. Sic enim nobis ueritas patet et ratio absoluta constabit, si nomina huiusmodi ad congruam significantiam transferamus. so

2. Montes

in

civcuiiu

eius

: et Dominus

4n

cir-

cuitu populi sui, ex hoc nunc et usque in saeculum. Sic forma terrenae Ierusalem praesenti uersu describitur, ut illa nobis caelestis patria potius indicetur. Etenim Ierusalem ista, quamuis et ipsa in monte sit, circumiectis montibus, in

SCHE

;; medio constituta, quae celsis cacuminibus uelut quaedam area circuitur. Haec forma dictionis graece dicitur topothesia, latine loci positio. Montes enim et in bono et in malo ponuntur, quoniam utrique super communem naturam magna

altitudine praeeminere cernuntur. In malo sunt positi : Iz» 6o Domino confido, quomodo dicitis animae meae : Transmigra in montem sicut passer ? In bono : Suscipiant montes bacem bopulo iuo et colles dustitiam. Sicut et hic montes sanctos uiros designant, qui Ierusalem illam caelestem quaquauersus inhabitant. Nam ut beatos uiros debuisses aduertere, sequitur e£ 6 Dominus in circuitu populi sui. Ille enim non circuit, nisi quem sibi fidelem esse cognoscit ; circuit enim ad aeternae

defensionis auxilium et totius honoris cumulum conferendum. Adest enim per ineffabilem naturam suam ubique totus, omnia penetrans cunctaque continens ; nec more creaturarum,

?

7o ut alibi sit aliunde discedit ; et cum tamen omnia compleat, bonis praesens, malis absens esse dignoscitur. Quod de tota Trinitate intellegere ac credere sine dubitatione debemus. Nam

quod adiecit, ex

hoc

nunc,

istud saeculum significat,

de quo dicit Dominus : Ecce ego uobiscum sum omnibus die7; m bus usque ad consummationem saeculi. Vsque àn saeculum, 59/61 Ps. 1o, 2.

61/62 Ps. 71, 5.

74/75 Matth. 28, 20.

39 numertosita Gerzz., add. s. /. tis (?) 40 populi] unum a4. Gerzz. s. 7. etenim] est enim Gerzz. 63 quaque uersus Gerzz.

53

1166

EXP.

IN PS. CXXIV,

2-4

illud dicit, ubi iam sanctis potentissima maiestate sui luminis apparebit. Sed cur praebeatur ista defensio consequenter exponitur. 9. Quia non derelinquet Dominus uirgam eccalorum super sortem iustorum : ut nom extendant iusti ad iniquitatem manus. suas. Virga boni malique potestas significatur. Sic enim in bono dictum est de ipso Domino Saluatore : Vérgam wirtutis tuae. emittet Dominus ex Sion ; et dominaberis an medio inimicorum tuorum. Accepit faciebat. 85 etiam Moyses uirgam, de qua miracula numerosa Datur siquidem et illis in malo, qui semper fideles studio prauitatis affligunt ; nam et persecutores sunt uirga martyribus ; item et iracundi domini famulis suis, ut fuit pharao, Nabuchodonozor et ceteri qui asperrima dominatione regnarunt. 9o Sed hanc iniquam potestatem non permittit Dominus diutina libertate grassari; ut intellegant fideles ad patientiae suae probationem hoc superbis breuissimo tempore fuisse concessum. Poterant enim serui Dei animos suos ad iniquitates forsitan extendere, si persecutionem crederent longis temporibus 95 permanere. Sors uero iustorum est hereditas Domini, id est religio christiana, supra quam non sinit diutius crudeles tyrannos insurgere, ne possint Ecclesiam Domini longissima persecutione conterere. Dicendo enim non derelinquet, significat quoniam, etsi ad tempus tentatio permittatur, non tamen IOO libera in sua potestate deseritur, cui potius finis malus et lamentabilis praeparatur interitus. 8o

4. Benefac,

Domine,

bonis

et vectis

corde.

Confir-

mato populo et fidei firmitate solidato, uenit ad secundam partem, in qua breuiter Dominum deprecatur, quod scit eum

105 esse

IIO

facturum ; ut bonis bona, malis digna restituat.

mur, donec oboedientes sumus,

I15

Boni

autem sunt homines, cum gratia diuina praeuenti, coeperint desiderare et implere quae iussa sunt. Legimus enim : Nemo bonus, nisi solus Deus. Sed utrumque uerum, utrumque perfectum est. Nam si nostris uiribus relinquimur, mali sine dubio comprobamur ; si diuina misericordia suffragante respiciboni

utique reperimur. Se-

quitur e? rectis corde. Rectis corde sunt qui Dominum sequuntur, non praeire contendunt, ut Petro apostolo dictum est humana sapienti : Redi vetro, satanas. Illi enim qui praecedere uolunt, errare non desinunt ; qui subsequi desiderant, rectis corde sine dubio comprobantur. His igitur optat pro83/84 Ps. 109, 2.

25

$3/84 cft Ex. 7.

99 relinquet 74zd. Bec. cum g illum Gerz.

107/108 Marc. 1o, 18.

, 91 crassati Gerzz.

114 Marc. 8,

99 permittitur Ger.

114

25 92x

EXP. IN PS. CXXIV, 4-CXXV,

1

1167

pheta bonum fieri, qui nesciunt à Domino praua uoluntate separari. 9. Declinantes autem ad obligationem, adducet 120 Dominus cum operantibus iniquitatem : bax super Israel.

Sicut bonis et rectis corde bene fieri postulauit, ita

nunc declinantes ad obligationem dicit posse perduci. Pulchre autem definita est opera iniquitatis, obligatio scilicet quae nos uinculis prauitatis innectit ; ut esse liberi ne12; queamus, cum talibus laqueis tantisque constringimur. Et nota quod dicit declónantes, id est iussa Domini non sequentes. Pari enim sententia pereunt, qui et declinare iussa principis et operari malitiam uelle contendunt. Adicitur certa promissio, Pax super Israel. Verum ista pace omnia pro15o mittuntur eximia, quae uniuersum intellectum superant, quae omnia uota transcendunt ; et ut breuiter multa claudamus,

haec 2ax ipse Saluator est Dominus. Sed istam facem omnimodis non habebunt, qui cum unitate litigant et catholico populo probantur aduersi. Conclusio psalmi. 135 Consideremus quam bene gradus iste firmatus est, ut et praeterita mala propheta recoleret et in omnibus diceret Do- PL minum praestitisse. Ipse enim ad meliora parat ascensum, qui 924 sibi in praeteritis adfuisse Domini cognoscit auxilium. Vltra enim non potuisset ascendere, si quid de se praesumere uo- x 440 14o luisset. Quapropter salutarem regulam complectamur toto mentis affectu, ut ipse nobis concedat gradus istos ascendere, qui nos magnalia sua fecit audire.

EXPOSITIO IN PSALMVM CXXV. Caniicum graduum. Post captiuitatem omnium peccatorum, uoces beatorum ascendentium ad supernam Ierusalem quam suauiter offeruntur, ut in itinere arduo positi, sancto se carmine consolentur ! 5 Iter felicissimum, fructuosus labor, nec aliquando decipiens,

si ille ad quem tenditur, in corde semper habeatur. Quapropter animae ponamus aurem, mentem purissimam commodemus. Aliquid enim de illa beatitudine sumimus, si sanctum carmen

cordis penetralibus hauriamus. Diuisio psalmi. 10 Sanctissimi uiri diuina miseratione liberati, prima parte psalmi gratias agunt, quod de obnoxietate saeuissima pecca-

119 ad] in eZ.

125 consttingemut Gerzz., corr. a. m.

1168

EXP. IN PS. CXXV,

torum in tantam gratiam sunt recepti, rentur esse laudabiles. Secunda parte uitas eorum commutetur in gaudium 2a IX lem ueramque sententiam, quia, Quz mis, in gaudio metent.

20

1-2 ut inter gentes probadeprecantur, ut capti; subiungentes mirabiseminant in lacri-

Expositio psalmi. l1. In conuertendo Dominus captiuitatem Sion, facii sumus sicut consolati. Hic spiritalis expositio probatur esse necessaria. Nam cum nullam desolationem temporibus Dauid Sion sustinuisse declaretur, restat perquirere qualem captiuitatem uersus iste indicare uideatur ; utique illam diaboli, qua mundus tenebatur obnoxius. C apiiuitas enim Szon fuit, cum Ecclesiam Dei, quae tunc in paucis erat,

2

idolorum premebat iniquitas. Sed conuersa est in libertatem, quando aduentu Domini inferni uincula dirupta sunt. Sequitur facti sumus

sicut consolati ; scilicet quoniam cafti-

uitas illa quae fuit, quamuis a nobis fuerit auxilio diuinitatis explosa, 30

35

40

45

$0

s?cut

consolatos

nos reddit, non omnino securos.

Illic est enim certa consolatio, ubi erit iam et complenda promissio. Habemus tamen inter istas mundi ambiguitates maximam consolationem, quando illum conseruare dona sua credimus, quem nobis gratis pepercisse sentimus. 2. Tunc repletum est gaudio os nostrum et lingua nostra exsultatione. Tunc scilicet quando Domini Saluatoris aduentus (sicut iam dictum est) captiuitatem nostram

commutauit

in gaudium,

uitia in uirtutes,

ignorantiam

in

cognitionem diuinarum rerum, interitum in uitam sempiternam ; ut merito ?mbleretur os gaudio et lingua exsultatione, quibus talia Domini munere praestabantur. Sed hic os significat cordis arcanum, ubi primum gaudia seminata coalescunt et officio linguae in fructum uocis erumpunt. De ipso ore dicitur : Gustate et widete quoniam suauis est Dominus. Ipse etiam clausis labiis clamat ad Dominum et otioso ore efficaciter uox compuncti cordis auditur. Tunc dicent inter gentes : Magnificauit Dominus facere cum illis. Omnino certa laus est quam aduersarii profitentur et magnum pondus ueritatis illum bonum testimonium dare, qui probatur contra sensisse. Et intende diligentius, quia non dicit gentes, sed inter gentes. Non enim in aduentu Domini gentes uniuersaliter crediderunt ; sed 4zter gentes erant qui compuncti talia dicere potuissent. ViPs. CX XV, 42 Ps. 55, 9.

b. 4. 74.), ed.

29 enim est — Gerz.

37/38 uiuere sempiternum Gerzz. (corr.

PL 925

EXP. IN PS. CXXV,

55

2-5

1169

dentes ergo religionem florere in populo christiano, iam bene intellegentes professi sunt reuera Dominum esse cum talibus, qui studentes rectae conscientiae nulla se cupiebant superstitione polluere. Et quoniam illos uidebant etiam uirtutes operari, dicebant : Decreuit Dominus magnalia facere cum illis,

6o

SCHE 79

quorum precibus cernebant expetita compleri. 3. Magnificauit Dominus facere nobiscum : facti sumus laetantes. Ne superiores sermones gentilium sub dubietate relinquerent, nunc ad suam personam trahentes eorum dicta confirmant. Faciebat enim Dominus cum ipsis magnalia, quando eos propitius dignabatur audire. Et nota genus locutionis quod dicit : Magnificauit Dominus facere nobiscum, id est decreuit magnos nos ostendere gentibus donatione uirtutum. Quod et genus locutionis inter scripturae diuinae propria suscipiendum competenter accipimus. Sequitur facté sumus laetantes ; utique de tanta gratia. Erat nimirum copiosa laetitia, quando se uidebant specialiter diligi, qui fuerant a pessima captiuitate liberati. Quae figura dicitur diatyposis, id est expressio habitus. Habitum autem hunc appellamus animi aut corporis constantem et absolutam aliqua in re perfectionem. 4. Conuerte,

75

8o

Domine,

captiuitatem

nostram,

sicut

torrens in austro. Aduentus Domini redemptione praedicata, fideles populi ueniunt ad secundam partem, deprecantes sua iterum peccata dimitti. Scriptum est enim : Justus in principio sermonis accusator esi sui. Et rursum : Dic tu brimum iniquitales tuas, ut iustificeris. Merito ergo et in generali remissione gauisi sunt et sibi ueniam precantur attribui. Sequitur decora comparatio : Sécut torrens àn austro. Auster uentus est calidus, qui frigore ligatas aquas uaporis sui uirtute dissoluit et torrentem facit currere de suae afflationis ardore ;

sic ergo delicta mortis gelu constricta, quia in se non habent uitam, caelestis misericordiae calore soluuntur et uelut turbi85 dus torrens sub celeritate discedunt. Sed ut nobis sensus possit constare plenitudo, pronuntiandum est : Conuerte, Domai-

ne, captiuitaiem nosiram, conuertitur in liquorem.

8. Qui seminamnt

9o

sicut

in lacrimis,

torrens

in austro

àm gaudio

metent.

Duas seminationes esse in hoc saeculo, apostolo docente, co-

gnouimus, sicut ipse ait : Qui in carne seminat, de carne metet corruptionem ; el qui seminat in spiritu, de spiritu metet witam aeternam. Spiritalis ergo seminatio semper in lacrimis est, quia licet fideles, Domino praestante, uirtutes operentur, aut 95 praeterita peccata deplorant, aut futuris se culpis inuoluere 96/7* Prou. 18, 17.

v7/48 Is. 45, 26.

66 accepimus Gerzz. corr. 34

91/93 Gal. 6, 8.

83 quia] quae ez. C 2. (xcvii)

PL 926

II70

IOO

105

SCHE

110

EXP.

IN PS. CXXV,

5-6

pertimescunt. Sic enim de ipsis dictum est : Beati qui lugent, quoniam ipsi consolabuntur. Isti ergo tales qu? seminant n lacrimis, futurae promissionis gaudia consequuntur. Quibus etiam Osee propheta dicit : Serite uobis ad vustitiam et metite L 441 misericordiam. Seminatio uero eorum est pacem quaerere, caritatis studio omnia sustinere, ieiuniis corpus edomare, eleemosynis se et pietate reficere et quidquid ad disciplinam potest fidelium pertinere. Contra temporalium rerum cupidi et uana saeculi desiderantes cum laetitia seminant, quando adulteria committunt, auaritiam diligunt, deliciosas comessationes exquirunt, idololatriam colunt et cetera quae fiunt diaboli instigatione peccata. Sed in illo die iudicii cum tristitia et fletu operas suas metent, de quibus scriptum est : Jbi erit fletus et stridor dentium. Sic uno uersiculo et bonarum rerum compensatio et malarum retributio declaratur. Quae figura dicitur antistathmisis, hoc est recompensatio, quando iusta factis recipit, qui se aut recta, aut praua conuersatione tracta-

II$

120

125

130

uerit. 6. Euntes tbant et flebant, mittentes semina sua. Venientes autem uenient im exsultatione portantes manipulos suos. Quamuis et hic uersus ad generales uideatur bonas operas pertinere, tamen eleemosynas maxime (sicut et aliis uisum est) dignoscitur commonere ; unde scriptum est : Sicut aqua exstinguit ignem, ita eleemosyna exstinguit beccata. Nam cum dicit: Ewntes, prouectus uitae sanctissimae significatur, in qua bene ambulando semper acceditur. Flebant ergo quando pauperes conspiciebant nuditate detectos, frigore constrictos, inopia saeua maceratos ; ut prius pietatem corde facerent, antequam manus aliquid larga praestaret. Sequitur mittentes semina sua. Mittentes, in illo saeculo praemittentes, ubi ante facta nostra perueniunt, quam nos illuc ire possimus, sicut scriptum est : T'hesaurizate autem uobis in caelo, ubi neque aerugo, neque tinea demoliuntur, neque fures effodiunt et furantur. Nec uacat quod addidit sua,ut de propriis laboribus, non de rapinis eleemosynas facere debeamus. Misericordia enim illa est, de qua alter non gemit, de qua nullus contristatus abscedit ; quia illud offerendum est maiestati, quod potest sub pietate conquiri. Nam cum dicat Dominus sibi dari, considera si illi aliquid de praui96/97 Matth. 5, 5. — 99/100 Os. ro, r2. — 108/109 Matth. 8, 12. — 119/120

IE5ccliz35 25.

127/129 Matth. 6, 20.

96 dictum est de ipsis — Gare?

^ 103 cupida Ger.

106 idolatriam Gerz.

110 declaratur] Gerz., declatantut Gare; 115 in] cum z4zZ. Ber. cum pluribus codd. g 120 peccata] Gerzz., peccatum Gare£ 128/129 demoliuntur] oz. Gerzz.. 134 dare Gerz.

EXP. IN PS. CXXV,

EOD

6-CXXVI,

1

II7I

13; tate possit offerri. Addidit wendentes autem wenient in exsultatione, bortantes manipulos suos. Venientes, ili veniunt im exsultatione, quibus iam misericordia diuina praeparatur, qui hic taliter egerunt, qualiter superna iussa praecipiunt. Illi autem uenientes ad gaudium non ue14o niunt, qui hic se nequissimis actibus polluerunt. Omnibus enim uenire commune est ; sed ad gaudium peruenire, beatorum. Haec dicuntur nomina coniugata, quae fiunt ex uerbis generis eiusdem. Et quoniam superius dixerant metere unumquemque operam suam, in eadem metaphora ueraci sententia 145 perseuerant. Addiderunt quoque $oríantes manipulos s40s. Messores enim, opere consummato, gremio portant ad aream quae in agro spicarum congregatione ligauerunt; sic beati ferunt in aream Domini fructuosissimas actiones. Sed felix illud gremium, quod triticeis ponderibus ingrauatur, ne 15o leuitas stipularum uota messoris eludat ; et tunc deprehendat inanitatem laboris sui, quando iam non praeualet operari. Conclusio psalmi. Quam bene septimus iste gradalium in figuram ueteris testamenti primum aduentum nobis Domini prophetauit, laetitiamque populis salutarem largiendam esse praecinuit, ut 155 ogdoas esset in reliquis, quam ad resurrectionem Domini pertinere praediximus. Nam et distinctionem hanc sequens titulus manifestat ; scribitur enim canticum graduum Salomonis.

Salomon autem interpretatur pacificus, quod nomen ad Dominum Christum maxime pertinet, qui mundum reconciliauit 16o Deo, qui dixit : Pacem meam do uobis, bacem meam relinquo uobis. Denique psalmus ipse iam non futuram prophetiam, sed ipsum fructum uentris ostendere comprobatur, ut cuntis indubitanter appareat, in septuagesimo primo psalmo per decadas totius operis noui et ueteris testamenti indicia contineri ; 16; hic autem per singularem numerum eadem fuisse declarata.

EXPOSITIO IN PSALMVM CXXVI. Canticum graduum Salomonis. Diximus non uacare quod et isti titulo Salomonis quoque nomen adiunctum est, cuius interpretatio in latina lingua pacificus est. Et cui aptius hoc uocabulum poterit conuenire, ; nisi qui populum circumcisionis et praeputii unitatis gratia 160/161 Ioh. 14, 27. Ps. CX XVI, 3/4 cfr Hieron. Lib. interpr. bebr. nom. — edid. Lagatde, p.63,5 ; Aug. En. bs. 126, 2, 20 — CC 41, p. 1857. 139/140 ad gaudium uenientes -— Gare; 146 gremia codd. 144 ligauctint Gerzz. (corr. a. z.), Gare 155 ocdoadas Gerzz. corr. 164 continere Gerz;. 165 hinc Gerz.

Ps.

CX XVI, 3 interpretatio] Gerzz., interpretatione Garez

PL 921

I172

Io

M A

2o

EXP.

IN PS: CXXVL'r

colligauit; et quasi angularis lapis uenientes ad se e diuerso parietes stabilitatis robore solidauit ; de quo dicit apostolus : Ipse est enim pax mostra, qui fecit utraque wnum. Additur quoque quod octauus usque ad finem gradalium est, qui numerus pertinet ad resurrectionem Domini Christi, de quo omnino locuturus est : indicans nouum testamentum, ad quod haec praedicta mysteria referuntur. Et nota quod hic et in septuagesimo primo psalmo propter distinctionem testamentorum Salomonis nomen constat ascriptum, ut utraque sibi assonare cognoscas. Diuisio psalmi. Exsultans propheta quod Spiritu sancto completus noui testamenti gratiam praeuidisset, ne aut sibi aut aliis de tanto munere forsitan surriperet perniciosa praesumptio, primo ingressu docet sanctissimos uiros, ne quis propriis uiribus aliquid boni applicare contendat, cum omnia in diuina potestate sint posita ; nec praecurrere quis uelit tempus, quod intellegit Domini ordinatione dispositum. Secundo modo de ipso Domino loquitur Iesu Christo et de apostolis eius, uel quicumque ipsius

PL 928

mandata perficiunt. 25

3o

Expositio psalmi. 1. Nisi Dominus aedificauerit domum, in uanum laborant aedificantes eam. Planum est ad quosdam aedificatores psalmistam loqui; sed non est dignum ut credamus hoc de structoribus caementorum ac saxorum quadratariis dictum ; sed illos potius aedificatores debemus accipere, qui unumquemque Christianum ueritate fidei fabricare contendunt. Ipsi sunt enim domus, quibus dicit apostolus : Vos enim estis templum Dei et Spiritus Dei habitat in uobis. Sed si isti homines suis uiribus aedificare contendunt, la-

3A

borare uidentur in uacuum, nisi gratia Domini donet uerissi- p 442 mae credulitatis affectum ; sicut et apostolus dicit : Neque qui plantat est aliquid, neque qui rigat, sed qui incrementum dat

Deus. Debemus enim ad haec facienda studium commodare,

SCHE

sed ita ut Dominum credamus posse perficere, ne uanis praesumptionibus elusi, auctorem et perfectorem rerum in nostram perniciem praetermittere uideamur. Meminerimus autem hunc et alterum uersum sub argumento dictos quod dicitur a necessario. Necessaria quippe est Domini aedificatio, sine quo nihil boni ad culmen perfectionis adducitur. 8 Eph. 2, 14.

12 et hic — Gerz.

32 II Cor. 6, 16.

32/33 I Cot. 5, 16.

35/3* I Cor. 5, 7.

26 laborant] Gerzz. cuz r, laborauerunt Gare£ cuz: g

ad Gerz. (corr. a. z.), aut Gare£ 35 effectum eZ.

31 enim sunt

— Gare

28 ac]

33 istos si Gerzz.

EXP. Nisv

Dominus

IN PS. CXXVI, custodierit

12

ciuitatem,

1173 in

uanum

4; uigilabunt qui custodiunt eam. De domo ad ciuitatem transitum facit, ut nec in singulis elatio detestanda surripiat, nec in Ecclesia sancta iactantia perniciósa praeualeat. Czuitas enim Domini Ierusalem intellegitur caelestis, cuius adhuc pars peregrinatur in. terris, in qua episcopi uigilare conten;» dunt, ut commissum sibi gregem peruigili cura custodiant. Quibus idem dicitur, ne noxiis cogitationibus incitentur et credant aliquid humanas uigilias praeualere, cum sola diuinitas incursionis pericula possit arcere. Intellegimus quam sit impudens pelagiana, quam iniqua praesumptio ut contra eam 5; decreuerit toties Spiritus sanctus dicere, quod tamen ipsa passa non sit audire. 2. In uanum est uobis ante lucem surgere : surgite postquam sederitis. Adhuc ipsos doctores alloquitur, ut efficacius populi corrigantur, cum etiam magistros uiderint 6o esse praemonitos. Dicitur enim : Z* wanum est uobis ante lucem surgere. Surgit scilicet ante lucem qui in hoc saeculo desiderat beatitudinem promereri, cum uera lux, id est Dominus

Christus hic multa pertulerit, et usque

ad crucis

patibulum pro nostra salute dignatus fuerit peruenire. Quod 65 pulcherrima comparatione monstratum est. Nam qui ante lucem surgit, adhuc in tenebris ambulat et iter suum propter obscuritatem noctis expedire non praeualet : sic et illi sunt qui hic degere sub securitate contendunt, antequam resurrectionis gaudia consequantur. Quibus dicitur : Swrgite 7o Postquam sederitis, id est prius humiliationem sustinete et post ascensum praemia quaerite gaudiorum. Hic enim sessio humilitatem significat, non honorem. Quod sic esse omnimodis sentiendum sequens uersus ostendit. Nam ut capitis nostri euidentibus instruamur exemplis, sedit quando dixit : 75 Trüslis esi anima mea usque ad mortem. Surrexit cum ait : Data est mili omnis botestas in caelo et in terra. Legitur et in bono, ante

lucem

; ut Ieremias ait : Ego autem locutus sum ad uos

ante lucem et non audistis me. Et misi ad uos omnes seruos meos jrophetas ante lucem, dicens : Reuertimini unusquisque a uia 8o sut maligna. Sed si aciem mentis intendas, uterque de Christo loquitur, quamuis uideatur esse diuisum. Praesens enim psalmus,

aazie

lucem,

id est ante secundum aduentum

Domini

nihil gaudiorum dicit esse praesumendum. Ieremias uero, an£e lucem, id est ante primum aduentum Christi populos com8; monet a prauitate discedere : ne possint in tortuosis itineribus vió Matth. 26, 38.

«5/16 Matth. 28, 18.

74/80 ler. 7, 13.25.

46 uigilant r B1 item ed. 57/88 sutgete Gerzz. (bic tantum) cum r (LA* 9* K) e g 58 alloquetut Gerzz., corr. a. zz. 61 surget Gerz.,corr.a. zm. 68 secutitatem Gerzz.

PL 929

1174

EXP. IN PS. CXXVI, 2-3

inueniri. Sic ambo prophetae aduentum Domini utrumque tetigerunt. ett

9o

95

IOO

1o

5

Qui manducatis banem doloris : cum dederit dalectis suis somnum. Declarauit quibus dixerit : I» «anwum wobis est ante lucem surgere, quando, ipso teste, panem doloris perfecti comedunt Christiani, de quibus alius psalmus ait : Fuerunt mihi lacrimae meae panes die ac nocíe. Et alibi : Cibabis mos pane lacrimarum et. otum dabis nobis in lacrimis in mensura. Quibus reuera ipse dolor panis est, cum se de afflictione reficiunt et de mundana tristitia consolantur. Panis enim pertinet ad nutrimentum, quod in illa puritate contingit, quando fideles sibi dari poenas non ad interitum aestimant, sed ad salutem. Sequitur quando debeant surgere, qui prius iussi sunt sedere ; illo scilicet tempore cum fideles suscipiuntur in requiem, quibus mors somnus est et secura pausatio. D?/ect? enim Dei sunt qui eum nimia caritate perquirunt. Sed quanta illis praestantur, hinc potest intellegi, ut tale nomen acceperint ; nam qui Z7/ect«s Dei dicitur, aeterna sine dubio prosperitate cumulatur. 8. Ecce

hereditas

Domini,

fili,

merces

[ructius

uentris. Vt ostenderet se propheta de fidelibus Christi superiora dixisse, uenit ad secundum modum, in quo iam demon-

IIO

YI

A

strat ipsum Dominum Christum. Dicit enim : Ecce hereditas Domini, filii scilicet Ecclesiae, ex aqua et Spiritu sancto generati, qui hereditas Domini esse noscuntur. Et qui sint isti f/1i1, consequenter exponitur : Merces fructus uweniris. Huius fructus uentris, id est uteri uirginalis partus, merces est omnis eius hered?tas, quae resurgens in caelorum possessionem mittitur et aeterna cum Domino felicitate gaudebit. M erces enim humanitati reddita dcitur, de qua et secundus psalmus ait : Postula a me et dabo tibi gentes hereditatem tuam. Et apostolus dicit post alia : Propter quod et exaltauit illum Deus et dedit 3llà nomen, quod est supra omne nomen. Ceterum diuinitas eius nihil accepit unde cresceret, sed mun-

o

do contulit unde periculum mortis euaderet. Sic enim et populum acquisitionis dicimus et animas conuersorum lucrum

esse profitemur ; ut eodem modo et mercedem recipere dica-

tur, quam aliquando acquisisse testamur. Ista enim et his similia conuenienter accipiuntur ab illa parte qua passus est. 92/93 Ps. 41, 4.

93/94. Ps. 79, 6.

100 suspiciuntur Gerzz. corr.

116/117 Ps. 2, 8.

117/118 Phil. 2, 9.

105 ecce] haec est r (praefer A H?)

metcis Gerzz. (corr. a. z.) eum r (praeter D* Q? U) a. Ht. 117 a/;. et] Gerz., om. Garet luctatum Gerzz. ed.

106 ez zzfra

115 gaudebit] Gerzz., a s. bi

118 supra] Gerz., supet Garet

121

PL 959

EXP. IN PS. CXXVL, 4-5

I175

4, Sicut sagittae in manu potentis, ita et filii excussorum. Sagitta telum est, quae et cito peruenit ad destinata et peruolat omnino rectissima. Haec quando egreditur de manu $otentis, et magna uelocitate discurrit et appetita percutit. Non enim ?otens est ille qui dirigit, si sa130 gittae cursus errauerit. Quapropter additum est de manu 125

potentis, ut nec de effectu dubitares, nec de celeritate diffi-

deres. His bene apostoli comparantur, quia de manw

poten-

t2, id est Domini Saluatoris transmissi, celeriter ad destinata

perducti sunt et iussa fideliter impleuerunt. Nam ut hoc euidenter aduertéres, sequitur ita et filii excussorum. Exc'4ssores recte dicimus prophetas, qui penetralia Domini perquirentes, prophetauerunt populis stupenda miracula. Excutere enim est tectum aliquid inquirere, palamque facere ; quod illis accidisse non dubium est, qui uita probabili meruerunt 14 o sancti luminis ueritate compleri. Istorum f7/? merito dicuntur apostoli, quorum praedicatione credentes, eorum quodammodo fide generati sunt. Nam generationem quamdam ex doctrina descendere beatus Paulus absolute testatur, dicens :

I5

A

Filioli mei, quos iterum parturio, donec Christus formetur in

uobis ; et alibi : Nam in Christo Iesu ber euangelium ego uos genui. 9. Beatus uir qui impleuit desiderium suum ex ?bsis. Excussorum filii, id sunt apostoli, desiderium illud har5 o

160

buerunt, ut seruiret Domino credens populus christianus. Hos ergo beatos dicit, cum eorum labor ad gloriosa uota peruenerit; siue magis, quoniam ipsi desiderauerunt atria Domini festinanter intrare, quemadmodum in quadragesimo primo psalmo iam dictum est : S?cut desiderat ceruus ad fontes aquarum, ita desiderat anima mea ad te, Deus. Sic et apostolus ipso desiderio inflammabatur cum diceret : Cwio dissolui et esse cum Christo. Quapropter ter quaterque beati sunt qui peruenire ad talia uota meruerunt. Quod tamen desiderium non est humana festinatione completum ; sed ille concitat tale uotum, qui donat effectum. Nom conjundeniur cum loquentur inimicis suis in oria. Et hoc ad filios pertinet excussorum, qui mundi terminos sanctis praedicationibus impleuerunt. Poría uero

144/146 Gal. 4, 19. Phil 1523.

145/146 I Cot. 4, 15.

153/154. Ps. 41, 2.

155/156

125 et] ozz. op£. codd. r — 133 celeritate Ger. 144 formetur christus — Gare 148 sunt] est Gerzz. (corr. a. z7.), Garet 153 desiderat ceruus — Gare? (sed efr Exp. ps. XLI, /. 30) 155 inflammabitur] Gerzz., lammabitur Gare 160 confundetur dum loquetut r (praeter K T U)

H.445

1176

EXP. IN PS. CXXVI,

5-CXXVII,

r

ciuitatis Ierusalem Christus est Dominus, sicut ipse dicit : Ego sum ianua. In ipsa enim loquitur, qui recte praedicat de Domino Saluatore, ut per eius baptismum atque paenitentiam introeuntes, caelorum regna possideant. Sed et illud perscrutandum est quare talis locus praedicatoribus est electus ; scilicet ut qui non credit exeat, qui acquiescit introeat. Tali ergo loco pius praedicator et infideles exire facit et deuotos in170 troire permittit ; siue quia publica uox est, quae ?*» orta loquitur, dum a commeantibus semper auditur. Conclusio psalmi. Quam bene in altum usque ad uerum Solem quasi Elias alter ascendit, non curru igneo subuectus, sed uirtutum gra175

180

dibus eleuatus, nec auras motu corporis carpens, sed animo sanctum culmen ascendens : Gloria Domino Saluatori, qui in

seruis suis miracula diuersa monstrauit. Iter habuit per aera ilius mortale corpus, propheta terram non deserens ad superna conscendit. Rogemus ut pennis misericordiae suae nos euehat, qui carnis fragilitate deprimimur. Nihil illi difficile est, nisi cum boni aliquid non putatur posse hoc implere. Perscrutemur ergo seduli scripturas diuinas : reuoluamus libros noui et ueteris testamenti, si f7/77 esse uolumus excussorum; ibi enim Dominum reperimus, si haec ueraciter excutere mereamur. EXPOSITIO IN PSALMVM CXXVII.

A

IO

Canticum graduum. Quam sit magnificus nonus gradus, numerus ipse declarat, qui trina triplicatione protentus, sanctum nobis Trinitatis culmen ostendit. Sed cum £imorem Domini legerimus 2nitium sapientiae, quaerendum est cur propheta in tali loco eum iudicauerit esse memorandum. Duo timores sunt qui corda

nostra compungunt : unus humanus, per quem timemus aut pericula carnis pati, aut mundi bona deserere. Sed iste cognoscitur temporalis, quoniam tamdiu haec metuimus, quamdiu in huius saeculi conuersatione uersamur. Diuinus autem timor per omnes prouectus in hac uita nobiscum semper ascendit. Nam cum illa huius saeculi formido in primo gradu cum mundo deseratur, iste semper nobiscum manet et in omni ascensu quasi fidelissimus comes assumitur ; sicut in centesiPs. CXXVII, 4/8 Eccli. x, 16.

180 bonis Gerz.

Ps. CXXVLII, 1 canticum graduum] oz. Gerz. cum r(Q R. X) Gerzz., perquitendum Garez

5 quaerendum]

PL 951

RADOIN 15

PS. CXXVII

4

II177

mo octauo decimo psalmo iam dictum est : Infige timore tuo carnes meas : a iudiciis enim tuis timui. Merito ergo et in tali gradu et ubique timor Domini debere nobis inesse praecipitur ; quoniam nobis custos necessarius approbatur.

Diuisio psalmi. Primo membro propheta sub quibusdam allusionibus enu-

20

merat bona timentium Deum, ut animos deuotorum caelestis

praemii calore succendat. Secundo benedicit eos, ut gaudia aeterna recipiant, ne quis hunc timorem suauissimum pertimescat.

25

Expositio psalmi. 1. Beat? omnes qui timent Dominum, qui ambulant in uiis eius. Primo sermone timorem Domini ab

huius saeculi terrore diuisit. Dicendo enim, beati omnes

qui

iiment Dominum, ostendit non esse beatos qui mundi huius pericula in amissione temporalium rerum sollicita mente

formidant. Illa enim miseros efficiunt, cum homines inani pa30

uore

discruciant;

prouectum

non habent, sed

inminutio-

nem ; ascensum nesciunt, sed ruinam. Contra timor Domini ex amore descendit, ex caritate nascitur, ex dulcedine procrea-

tur. Deuotus timor timentem consolans, afflictumque reficiens nesciens carere gaudio, nisi tali fructu deposito ; de quo scri35 ptum est : Venite, filii, audite me, timorem Domini

docebo uos.

Quam proficuus timor est, quo filii docentur: qualis disciplina, quae dulcibus donatur affectibus! Et alibi de ipso praecipitur : E? nunc, Israel, quid Dominus Deus tuus fostulat a te, 40

nsi ut timeas Dominum Deum tuwm ex toto corde tuo et ambules 4n omnibus uiis eius et diligas eum et custodias praecepta eius ex toto corde tuo, et ex tota anima tua, ut bene sit tibi ?. Di-

ctum est quoque de eodem : T?mor Domini sanctus bermanens in saeculum saeculi. Sed ne forsitan tómendum solummodo putares Dominum

cum tonat, cum coruscat, cum terras tre-

45 more concutit, cum criminosis minatur interitum, addidit, qus

$0

ambulant in utis etus, ut non solum suspendamur ab actibus prauis, uerum etiam in fide probemur ambulare rectissima. Illi autem :iment Dominum, qui ambulant in uiis eius et mandata ipsius deuota mente perficiunt. Sed uideamus cur alibi singulari numero ponatur uia et alibi plurali, Sicut hic factum est. Cum de se loquitur Dominus Christus,

uiam se dicit, ut est illud : Ego swm wa, ueritas et uita ; et 15/16 Ps. 118, 120. 52.53 Ioh. 14, 6. 18 decimo octauo

mutationem Gare Gerzz.

85 Ps. 35, 12.

— Gare£

38/41 Deut. 1o, 12.

timoti Gerzz.

31 effectibus eZ.

42/43 Ps. 18, 1o.

30/31 inminutionem] Gerzz., im-

39 tuo] ozz. Gerzz.

41/48 rectissimi

PL 952

1178

EXP..IN

PS. CAZEVII

45

iterum : Nemo enim potest ad. Patrem uenire, nisi ber me. Cum uias plurimas dicit, apostolos significat et prophetas, per quos j v^

uenitur ad unam uiam, id est, ad Dominum utique Saluatorem. Quod utrumque Ieremias testatur dicens : S/ate in wits Domini et interrogate semitas Dei aeternales et uidete quae est «ia bona, et ambulate in ea. Hoc etiam et in alio loco sic intelle-

gendum esse monuimus. 2. Labores [ructuum tuorum manducabis : beatus es ei bene tibi erit. In isto et duobus aliis uersibus qui sequuntur, enumerat bona timentium Deum. Sed primum con- LU.444 siderandum est cur superius plurali numero posuerit, beatos, et nunc singulariter dixerit, "andwucabis. Vsus iste scriptu6 A rae diuinae proprius est ad singularem numerum redigere, quod pluraliter uidetur esse propositum ; scilicet quia mater Ecclesia (sicut saepe dictum est), quamuis plurimos beatos contineat, sancta unitate laetatur. Deinde perscrutemur quid uelit dicere Jabores fructuum tuorum, cum non de fructi-

6o

7o

bus labores, sed de laboribus fructus sine dubitatione nascan-

75

tur. Sed /abores significare uoluit operas bonas, quae in hoc mundo ita fiunt, ut epulum suaue in futura retributione concedant. Manducare est enim aliqua esca refici et de ipsa satietate gaudere. Isti ergo /abores qui sunt bonorum operum, percipiuntur in illa resurrectione, quando auditum fuerit : Venite, benedicti Patris mei, percipite regnum quod. uobis paratum est ab initio mundi. Felix comestio quae non uentre digeritur, sed inconsumptibili perennitate seruatur. Nam et animas habere pabulum suum psalmus alter ostendit, dicens : Gustate el uidele quoniam suawis est Dominus. Et ne istud pa-

8o

bulum carneum putares, addidit : Beatus

es. Nemo enim de

carnali comestione beatus efficitur, nisi qui per spiritalia dona saginatur. Et ne istum beatum mediocrem fructum crederes possidere, subiunxit e? bene tibi erit. Vbi bene est, omnia 8 vA bona confluunt et ad gaudium suauitatis adducunt. Significat enim illa praemia, quae nec oculus widit, nec auris audiuit, nec ?n cor hominis ascendit, quae braeparauit Deus diligentibus se. 9. Vxor iua sicut uitis abundans in lateribus do9o

mus tuae. Filii tui sicut nouellae oliuarum, in circuitu men-

sae tuae. Simili modo intellectus ad litteram et hic quoque uitandus est. Nam cum plures sanctissimos uiros uxores et filios perspicias non habere et iterum sceleratos haec omnia 56/38 Ier. 6, 16.

58 ctiam] iam Gerzz. bona Gare£

76/7? Matth. 25, 34.

80 Ps. 35, 9.

in] ozz. Gerzz. (sic saepius)

86/8? I Ccr. 2, 9.

91 operas bonas] Gerzz., opera

PL 955

EXP. IN PS. CXXVII, 3-4 ET

U5

IOO

1179

possidere, quomodo in istam partem beatitudinis applicabis, quae subtracta plerumque bonis, et iniquis potius attributa cognoscis ? Vxor enim dicta est, quasi ut soror. Quapropter «xorem hic beati uiri sapientiam debemus accipere, sicut Salomon dicit : Qui uoluerit sapientiam ducere sibi sponsam ; et alibi : Ama illam et amplexabitur te ; et circunda llam et. seruabit te. Ipsa ergo wxor est iustorum, quae casto amplexu complectitur maritum. Vitis uero mater est uuarum, quae dulcia uina profundens, corda nostra recreat : sic et ista uxor, id est sapientia, fructus inferens iucundos, suaui nos delecta-

105

IIO

IIS

I20

125

tione laetificat. Domus autem nostra recte dicitur propria cogitatio, quando in eadem defixi, quasi in quibusdam aedibus commoramur. Istius autem domus parietes, duo sunt testamenta, in quibus mens sancta uelut quibusdam lateribus firmata solidatur. Sequitur: F?/i$ tui sicut nouellae oliuarum in circuitu mensae tuae. De uxore sapientia merito dicuntur filii nati esse, non filiae. Per sexum

enim uirilem

plerumque mentis firmitas indicatur, siue quia hic sexus nominatus utrumque complectitur sicut et alibi dicit : Beatus uir qui timet Dominum ; non enim solum uir beatus est qui timet Dominum, sed et mulier beata est quae Dominum timet. Ipsi ergo circumdant spiritalem mensam, hoc est altare Domini, quando caelesti pane saginantur. Sed ideo £«a dictum est, ut honor pontificis clarius appareret ; sic enim de ipsis dicimus : Praesidet Ecclesiae suae : Redi ad Ecclesiam tuam ; quod uerbum in usu constat esse cunctorum. Illud quoque discutiendum est, quod filios beatorum oliuis nouellis comparare maluerit ; ipsae sunt enim uiridiores ac fortiores et ex omni parte firmissimae, fructum quoque copiosius inferentes, de quo fructu et cibus conditur et lumen accenditur et fesso corpori subuenitur. Nec putes incassum o/i4wam atque witem his comparationibus fuisse sociatam ; nam ille qui a latronibus in euangelio uulneratus fuerat, infuso uino et oleo legitur esse curatus ; quoniam haec duo uitae nostrae mystica praesidia subministrant ; in uino austeritas iustitiae est, in oleo lenitas

SCHE

misericordiae ; illud ad uetus, istud ad nouum potest respicere 130 testamentum. Nam quod wxorv? «item, filiis similauit oliuas, parabole figura esse dignoscitur, quoniam res sibi genere dissimiles comparauit. 4, Ecce sic benedicetur omnis homo qui timet Dominwm. Secuta est beati illius qui timet Dominum perfecta 98 Sap. 8, 2.

99/100 Prou. 4, 6.

112/113 Ps. 111, 1.

125/12? cfr. Luc.

IO, 34.

121 enim sunt — Gare 130 adsimilauit] Gerzz., similauit Gare dicitur Ger. (bic tantum) cum r (.A* H M)

133 bene-

PL 9 4

i180 135

EXP. IN PS. CXXVII,

4-6

conclusio. Nam cum dicit : S?c benedicetur, significat (sicut superius constat expositum), sic enim meretur benedici, qui suum timet auctorem, qui formidare desinit inania, qui casto

Domini timore completur. Et uide ordinem dictorum ; ait enim prius : Ecce sic benedicetur omnis homo ; et ne 140 sibi hanc benedictionem usurparent contumaces ac fatui, addidit, qu? timet Dominum. 5. Benedicat te Dominus ex Sion et uideas quae bona sunt in Ierusalem omnibus diebus ustae tuae. Venit ad secundum membrum, ubi pietate sanctissima illos 145 postulat benedici, qui ad omne bonum studium Domini timore flammantur, ut agnoscamus quam sit timor iste proficuus, cui benedictio sancta geminatur. Dicit enim, benedicat te Dominus

ex Sion, id est Dominus Christus, qui in hoc monte

hominibus apparere dignatus est et pro nominis sui qualitate 150 tamquam pastori optimo semper ascribitur. Séon enim (sicut saepe dictum est) interpretatur speculatio. Sequitur e£ wideas quae bona sunt in Ierusalem. Necesse nobis est ista uerba frequenter exponere, quia positi sensus ex ipsis maxime pendere noscuntur. Jerusalem indicatur uisio pacis. 155 Pax hic inuisibilis est res, quae tunc uidebitur, quando auctor eius Christus Dominus beata mente conspicitur ; optat ergo ut in Ierusalem uideat cuncta quae boma sunt. Aspicitur enim illic ipse Dominus, qui et ipsos intuentes aeternos facit et se iugi perpetuitate demonstrat. Hoc ergo prophetiae 160 spiritu sanctis optatur, quod eis euenire posse cognoscitur. Sed ne hoc crederes temporale, additum est, omnibus diebus «itae tur.

tuae,

ut ineffabili dono aeternitatis cumulus addere-

6. Et uideas Israel.

170

175

filios filiorum

tuorum

: ax

super

Adiecit et hunc uersum benedictionibus suis ; ut ille

qui hic timet Dominum deaf in illa beatitudine filios filiorum suorum ; quod etiam et spadonibus accidere posse non dubium est. F:;/ii sunt (sicut iam dictum est) qui spiritali doctrina generantur. Sed minus gaudii fuerat filios acquisisse spiritales, nisi etiam et ipsi qui docti sunt, alios filios generasse uiderentur. F21ios enim filiorum significat nepotes, quod utique beatis uiris contingere potest, qui praedicationibus sanctis populos instruere consuerunt. Et intuere quod inter summa gaudia memorat hoc uidendum. Necesse est enim P. 445 ut acquisitus fidelis magnum gaudium pariat acquirenti, quia magna inde probatur mercede cumulandus. Ad quos illud talentum respicit, quod paterfamilias duplicatum laetus inuenit. Sequitur sententia quae beatitudinis illius culmen suauitatem1558 res est — Gare adicit Gerzz.

160 spiritus Gerzz.

164 pacem 24d. Bec. Fisc.

165

EXP-INSPS.CXXVIJ

6-CX XVIII, x

IIBI

que declarat ; ut supra illam beatam Ierusalem $ax, id est

180 Dominus Saluator insideat, et cuncta beata faciat, quaecum-

que maiestatis suae uirtute complectitur. Hoc est quod superius dixit : Videas quae bona sunt in Ierusalem. Ista enim $ax est quam omnis desiderat deuotus, cui suspirat, cui gemit, pro qua ipsam animam libenter effundit.

185

29 o

Conclusio psalmi. . Cognouimus in praesente psalmo quae Deum timentibus sint promissa, quos fructus recipiat qui Dominum sincera mente formidat. Studio ergo maximo deprecemur, ut istum timorem accipere mereamur, qui non ad poenam petitur, sed ad salutem ; unde talia proueniunt, qualia numquam de mundi oblectatione nascuntur. Decet enim peti nimia supplicatione quod summum est. Quapropter (ut dictum est) Dominum iugiter expetamus, ut ipsius largitate mereamur ad talia munera peruenire. Nam qui peccatores opportune et importune praecipit supplicare, promisit quod etiam et nos immeritos

possit audire.

EXPOSITIO IN PSALMVM CXXVIII. Canticum

graduum.

Gradus iste decimus denario iam protouetur ascensu, ter-

I

1o

T

VA

rena deserens, et supernis se gloriosa uicinitate coniungens. Audiamus eum in alto positum dulcius canentem, quoniam altitudo graduum psalmorum nobis intellegendorum praestat ascensum. Subiit quippe merito, qui ad Domini proximatur aspectum. Sed tamen haec omnia humilitas praestat, quae Dei famulos decenter exaltat. Videamus quid sit positum in hoc numero praemiali, quia ipse est denarius quem laborantibus in uinea sua diues Dominus pia largitate concedit. Docet enim propheta toleranter nos saeculi molestias sustinere, quando Ecclesiae crebras fuisse comprobat passiones. Diuisio psalmi. Spiritu sancto propheta completus, in prima positione monet Israel ut dicat quanta certamina et quales insidias a suis pertulerit inimicis, ne quis fidelium de propriis tribulationibus desperare uideretur. Secunda positione prophetiae spiritu pertinacibus et inimicis Ecclesiae per quasdam parabolas imprecatur, quod eis in iudicio futuro nouerat esse uenturum.

187 maxime Gerzz.

Ps.

CX XVIII, 6 subit Gerzz.

PL

95

1182

EXP. IN PS. CXXVIIL

1-2

Expositio psalmi. 2o

1. Saepe expugnauerunt me a iuuentute mea, dicat nunc

Israel. Admonetur Israel, id est Ecclesia Dei, ut di-

cat expugnatam se saepe et a iuuentute. Saepe significat frequentiam passionum. A4 iuwwentiute, primum tempus aetatis, quando ab ipsis primordiis saeuissimas contrarie2 A tates, diabolo instigante, sustinuit. Sic enim alius psalmus ait : Iwuenior fui et senui, e nom uidi iustum derelictum, nec semen eius egentem bane. Neutro generi masculinum genus adiunxit, quod inter idiomata scripturae diuinae constat esse numerandum. Egentem fane, non enim uel puer, uel adolescens ergo significat, 3 o hoc uiderat quod dicebat. A4 wwentute quando a fratre peruerso Abel iustus occisus est. Pertulit quo- PL que temporibus Loth, quando multas iniquitates Sodomorum 9356 uir fidelis expertus est. Pertulit in Iob notissimas illas et creberrimas calamitates, quando diaboli machinamenta glorio3 vA sae tolerantia passionis uicta cesserunt. Pharaonis quinetiam populus Dei acerbam dominationem sustinuit. Multi uero sanctissimi tribulationibus et periculis appetiti, certamen atrocissimum sustinentes, martyrii coronam consummata clade meruerunt. Ipsius quoque Christi Domini passione expugnata o est Ecclesia, quando imprudentibus uisa est Dominum perdere, quem uitae suae praedicauit auctorem ; sed inde potius creuit, unde eam infideles putabant nihilominus inclinari. Nec illud uacat quod sequitur

SCHE

d2cat£

nwmnc

Israel

; scilicet in

hoc saeculo, quando tempus est paenitentiae, ut instruantur 4 A reliqui fideles. Nam post resurrectionem generalem solas Domini laudes cantabit semper Ecclesia. Istud enim quod positum est dicat nunc Israel, per tres uersus qui sequuntur ubique subaudiendum est. à. Saepe expugnauerunt me a iuueniute mea : j o etenim non potuerunt mihi. Et in quinto psalmo gradalium superiore factum est simile principium. Quae figura dicitur anaphora, id est relatio eiusdem uerbi per principia uersuum plurimorum. Nunc enim intellegenda est senectus Ecclesiae, dicente apostolo : Flioli, nowissima hora est. Quidquid j vA enim in fine mundi geritur, senectus aptissime nuncupatur. Quapropter a iuwentute sua bene se expugnatam dicit Ecclesia ; ut intellegas quia numquam finita quae semper ex-

Ps. CXXVIII, 26/27 Ps. 56, 25.

$4 I Ioh. 2, 18.

24 egentem pane] semen egentem Gerzz. finitam Gerzz. Gerzz.

33 in] exp. Gerz;.

97 quia] exp.

EXPCIN

6o

1183 Pugnata est. Crescit enim persecutionibus improborum suaque contritione grandescit. Nam etsi uideatur sanctos uiros in hac uita amittere, tamen eos futurae patriae probatur acquirere ; et ideo non potest finiri, quando illam detrimentis suis constat augeri. Nam et sequentia sic declarant ; dicit autem, etenim mon potuerunt mihi. Non potuisse sibi praeualere dicit, quos se superius ex$ugnasse commemorat. Imperfecta est enim expugnatio, quae iterum ad certamen redit ; nec uictoria debet dici, postquam iterum constat posse confligi. Quod tamen comma sequens uersus exponit. 9. Supra

79

75

PS. CXXVIII, 2-5

dorsum

prolongauerunt

meum

fabricauerunt

iniquitatem

peccatores

;

suam. Consuetudo est ne-

quissima perfidorum, ut quando aliquid uniuerso populo publice nequeunt imponere, occulte nitantur singulis aliqua suadere ; ut uel paucos decipiant, qui Ecclesiam Dei nulla potuerunt peruersitate subuertere. Fabricatum uero supra dorSw171 suum a. peccatoribus esse testatur, qui dolos facere a tali parte festinant; ut qui a facie uideri possunt, a tergo LU.446 minime sentiantur. Hinc superuentus inimicorum grauiter formidatur, cum dorswm nituntur subita incursione turbare.

Et ut patientiae suae robur ostendat, ipsum certaminis genus exsequitur ; quod nonnumquam et a superioribus plus timetur. Et ut iterum ipsas surreptiones momentaneas non putares, prolongatas dicit insidias, quas assidue hostes fidei armatis sensibus ingerebant. 4. Dominus iustus concidet ceruices peccatorum. 85 Cum sit Dominus patiens et magnanimis et sustinens peccatores, de illis delinquentibus mauult intellegi, qui ipsius misericordia ad satisfactionem desiderant redire salutarem. Ceruices autem pro superbia positas scriptura testatur, dicens : Cerno quod populus hic durae ceruicis sit. Et beatus Stephanus 8o

9o

in passione sua Iudaeos arguens, dicit : Dura ceruice, et incir-

cumcisis cordibus et auribus, uos semper Spiritui sancto. vestitistis, sicut et patres uestri. Istis ergo haec uicissitudo redditur,

95

ut ceruices quas contra Dominum lethaliter extulerunt, iugo ipsius suaui salutari humilitate subdantur. Quod saepe de persecutoribus factum esse meminimus, ut fierent praedicatores sanctissimae religionis, qui prius idola nefandissimis persuasionibus uindicabant. 5. Confundantur et reuereantur omnes qui oderunt

88 Ex. 32, 9.

89/91 Act. 7, 51.

69 iniquitates suas 7 92 quia zAud. Bec. Fisc. *b quia facete Gerzz. corr. 83 concidit Gerz. a. zz. ex concidet 96 persecutionibus Gerzz. ed.

PL 957

II84 Sion. SCHE IOO

105

IIO

EXP. IN PS. CXXVIII, Venit ad positionem secundam,

5-8 ubi usque ad finem

psalmi per figuram parabolen, quibusdam comparationibus aduersariis obstinatis praedicit esse uenturum; quod eis in Domini constat euenire posse iudicio. Confundeniur, cum perfidiam suam uiderint in illa ueritate damnari. Rewerebuntur iudicantem, quem hic temnendum esse putauerunt. Ipsi enim oderunt Sion, id est Ecclesiam, qui incarnationem Domini insanis mentibus respuerunt. 6. Fiant sicut fenum aedificiorum, quod priusquam euellatur arescit. Solent. aedificia deserta in cacuminibus suis caduca /e*»a producere, quae ante tempus collectionis arefacta dispereunt, quia nulla firmissima radice uiguerunt. His peccatores obstinati aptissima. societate iunguntur, quoniam et hic frequenter dispereunt, antequam de hac luce tollantur ; nascuntur enim in cacuminibus superbiae,

115

120

ubi nulla soliditate consistunt. Nam si in conualle lacrimarum germinarent, fructus suos usque ad maturitatem (Domino iuuante) perducerent. 7. De quo non impleuit manum suam qui metit, et sinum suum qui manipulos colligit. In feni specie perseuerat ; et sicut superius in alio psalmo de beatorum fructibus dicit : Venientes autem uenient in |exsultatione, portantes mani$ulos suos, ita nunc de peccatoribus pronuntiat, nec manu, nec

sinu aliquid ex eis a messoribus, id est ab angelis, qui ad iudicium Domini populos congregabunt, esse portandum ; quoniam illa messis spiritalis fuit quae fructum intulit, ista uero carnalis est, quae nulla triticei muneris fecunditate laetatur ; 125 ut nec unam manum repleat, nec sinum onerare praeualeat. Talis est ista messis quae in Domini agro non seritur, sed in pectoribus superborum quasi in culminibus caducis enascitur. Nam quos fructus afferre potuit quae briusquam euelleiur exaruit ? Nec illud uacat quod manwm posuit ef sinum : manus pertinet ad operationem, sZ*«s ad conscientiam ;in malorum quippe actibus neutrum frugi aliquid PL potuit inueniri. 958 8. Et non dixerunt qui braeteribant : Benedictio Domini super wos ; benediximus wobis in nomine 155 Domini. Consuetudo inter Hebraeos erat ut si agentes uiam, laborantes in aliquo agrorum opere reperissent, gratia indulta

119/120 Ps. 125, 6.

102/103 reuerentut Gerzz., corr. a. zz. 116 implebit op. codd. r metet Gerzz. (corr. a. z2.) cum multis codd. v et] nec r( praeter U) 117 colliget Gerzz. (corr. a. 7].) cum multis codd. r 126 domini] Gerzz., dominico Gare? 128/129 euelletur] Gerz;., euelleretur Gare£ 134 uobis] uos opz. codd. r, fort. recte, cfr 1. ABA

BSPSODNSOESUCXXVILIS-CXEXIX,

1

II85

benedicerent ; sicut in libro Ruth legitur : Dixitque Booz $u-

ueni qui messoribus praeerat : Dominus uobiscum. Qui vesponderunt ei : Benedicat tibi Dominus. De quo ritu magnificus hic

140 à contrario sensus assumptus est, quoniam sceleratis inaniter

operantibus benedictio nulla praestatur. Praetereuntes au-

tem significat sanctos uiros, qui mundi istius confusa et per-

turbata temnentes, &d saeculi illius pacifica et quieta festinant; ut reuera

fraeterire

uideantur, quae Domini amore

145 contemnunt. Nam siistos Praetereuntes uelis tibi auctoritate diuina firmari, audi Moysen : Tvansibo et widebo wisionem hanc. Et in alio psalmo superius dictum est : Vidi impium

superexaltatum et eleuatum sicut cedros Libani ; et transiui et

ecce non erat. Vides.hoc uerbum saepe sanctis mentibus attri15? butum. Sed ne ipsa benedictio putaretur humanis uiribus applicanda, sequitur :benediximus uobis in nomine Domini. lpsa est enim firma et uera benedictio, quae sub Domini commemoratione praestatur, a quo uenit omne quod expedit.

Conclusio psalmi. Respiciamus hunc psalmum quasi duabus alis euectum, decimum conscendisse fastigium. Dextera quippe ala ipsius est, post persecutiones multas Ecclesiae superborum denuntiata conuersio. Sinistra, odientium Sion optata confusio. Quod propheta non maledicendi studio loquitur, sed futurae 16o geritatis instinctu : quoniam licet et pro inimicis nostris praecipiatur orandum, de obstinatis tamen ac perituris, quod ueritas habebat, exposuit ; nec tamen sine fructu magnae pietatis haec dicta sunt. Multi enim de praedicta poena se corrigunt, quando obstinatis talia imminere cognoscunt.

155

EXPOSITIO IN PSALMVM CXXIX. Canticum graduwm. Nisi consuetudo Ecclesiae sollicita mente recolatur, potest quaestio nonnulla suboriri, cur in gradu undecimo collocatus

propheta, se paenitentiae satisfactione prosternat. In tali ; enim culmine constitutus et euectus ad gloriam sempiternam, trepidationem adhuc habere potuit, non ruinam. Similis enim ratio in centesimo uigesimo septimo psalmo reddita est, cum timorem Domini per omnes gradus in hoc mundo sanctis dixi137/139 Ruth 2, 4.5.

146/144 Ex. 5, 5.

147/149 Ps. 36, 55.

138 messotibus qui — Gerzz. 146 diuina] Gerz. s. /. 151 uos Gerzz. eum r (cfr 1. 134), fort. recte. 55

mose Gerzz., corr. a. 7x. C 2. (xcvi)

1186

EXP. IN PS. CXXIX,

1

mus conuenire personis. Dicit etiam Ecclesia in centesimo

1o uigesimo octauo : Saepe expugnauerunt me a vwuentute mea ; et paulo post : Supra dorsum meum fabricauerunt peccatores, multasque calamitates ascendens populus iste dinumerat, quas adhuc sustinebat in mundo. Ita et hic quidquid in excelsum propheticus animus tendit, amplius se pia humilitate PL 959

prosternit ut adhuc mente curuatus ascenderet si praesumptio- , 447 nem de meritis non haberet. Conscius enim conditionis humanae adhuc se humilius quam pridem subdiderat, inclinauit, quia nemo potest effugere peccatum, qui in fragili probatur corpore constitutus. Quando enim non aut cogitatione delin2o quimus, aut uerborum superfluitate peccamus, aut improuida I

A

actione delabimur ? Vna est ergo securitas in hoc saeculo uiuenti, iugiter piis precibus inclinari; ut qui a culpa esse non possumus liberi, per munera pietatis mereamur absolui.

Diuisio psalmi. Videns propheta plus mente quam corpore, ne magnis de25 lictorum fluctibus obrueretur, exordio facto clamat ad Dominum, ut de peccatorum profundo liberetur, beneuolentiam boni Iudicis quaerens de calamitatibus indicatis, quoniam nullus potest esse saluus, nisi qui diuina clementia fuerit absolutus. Sequitur compendiosa conclusio, narrationem et 3o cetera praetermittens, quoniam si opportune adhibeantur, exornant ; si incongrue intromittantur, horrescunt. Secutus est ergo bonus magister utile deuotumque compendium; cito ad gratulationis gaudia uenit, ut agnoscerent paenitentes quanta gratia suscipiuntur, quibus tam uelox medicina prae55 statur. Expositio psalmi. 1. De

profundis

clamaus

exaudi

orationem

meam.

ad te, Domine,

Profundum

est

Domine,

quasi porro

fundum, cuius ima omnino demersa sunt. Hinc ad Dominum propheta clamau:t, ut facilius potuisset audiri. De isto

4o $rofundo gloriosas fudit lacrimas Petrus; de isto publicanus pectora culpanda tundebat, qui sic in altum uenerat peccatorum, ut nec oculos leuaret ad caelum ; de isto denique

loco Ionas tacitus uociferabatur ad Dominum, qui in uentre ceti positus, infernum uiuus intrauerat. Cetus enim prophetae 4 A oratorium fuit, naufrago portus, inter undas domus, felix in desperatione subsidium. Non enim glutitus est in escam, sed in Ps.

CX XIX, 10 Ps. 128, 1.

11 Ps. 128, 5.

Ps. CX XIX, 22 quia culpa Gerzz., sine ad4. s. 7. Garet 97 orationem] uocem 2z4zz. Ber. ed.

26 profundo peccatorum —

EDOSIN

yo

5;

6o

65

PS. CXXIX, 13 II87 requiem possidendam ; et miro nouitatis exemplo uenter ille ferinus reddidit pabulum illaesum, non solita iniuria decoctionis absumptum ; sicut in libro suo ipse testatur, dicens : Ef praecepit. Dominus bisci magno ut. deglutiret. Ionam ; et erat lonas in uentre piscis tribus diebus et tribus noctibus et cetera j ubi orationes quoque suas prophetica ueritate narrauit. O paenitentia nimis et absolute gloriosa, humiliatio quae nescit cadere, luctus qui corda laetificat, lacrimae quae animam rigant. Profundus denique iste nescit inferos, qui transmittit ad caelos. Quapropter uirtutem sanctae orationis intende, quia tanto se credit celerius audiendum, quantum de imis penetralibus clamabat ad Dominum. Denique sic sequitur Domine, exaudi orationem meam. Ipsi sunt enim Altissimo uiciniores, qui sanctae humilitatis se uisceribus abdiderunt. Sic cum de $rofundo oraret, ad. Altissimi Redemptoris celeriter dona peruenit. 2. Fiant aures tuae intendentes in orationem serui PL iwi. Pulcherrima supplicatione placatum sibi Iudicem reddit, 940 ut petitionibus suis clementissimus praestaretur auditus. Sed cum sit oculorum zz£endere,

hic auribus datum est; sci-

licet quia uirtus eius et naturae potentia singularis nec auri-

bus audit, nec pedibus ambulat, nec oculis uidet, nec ore gustat, nec naribus odoratur, sed incomprehensibili uirtute 7o Operatur ista quae dicta sunt. Nam cum sit Deus spiritus, sicut de ipso legitur : Sfzritus est Deus, aeternus, omnipotens,

penetrans et continens omnia quae ab ipso creata sunt, ubique

plenus, ubique totus, de se et per se coruscus ; ex nostra tamen

consuetudine uirtus qua uidet oculi dicuntur, uirtus qua audit 7; aures appellantur, uirtus qua. perficit manus uocantur et his similia quae per allegoriam diuinis operationibus applicantur.

Cum enim dicit, seru? iwi, misericordia boni Iudicis com-

mouetur, ne patiatur abicere, quem se cognoscit fideliter in-

80.

uocare. 9. S? iniquitates quis

sustinebit

obseruaueris,

? Ecce

iam

Domine.

profundus

Domine,

ille detectus

est,

unde clamabat ad Dominum. In2quitatem enim uult intellegi omne peccatum quod potest aliqua prauitate committi. Iniquum est enim quod iustum non est. Et quis a tali comple85 xione reddatur exceptus, nisi solus ille qui iugiter potuit implere iustitiam ? Nam et sancti uiri cum deuota se conuersatione tractare uideantur, tamen culpas ex toto declinare non pos-

sunt, quando et otiosus sermo reatus est et in crastinum cogitare peccatum est, somniis eludi, incongrua subito cogitatione 49/51 Ton. 2, x.

71 Ioh. 4, 24.

B5 rigant] Gerz., in add. s. ]. a. zz. 7/48 commonetur ed. 80 obseruabis Gerzz. cum g 84 a] oz. Gerzz. (sic fere semper) 89 somniis] Gerzz.,somnis Gare

1188 90

SCHE 100

IIO

delinquat, aut inanibus

actibus occupetur, territus

clamat ad Dominum, iustitiae ipsius non sufficere genus humanum, nisi misericordiae suae praestet auxilium. Qw?s swstinebit ? quasi pondus immensum, quasi molem intolerabilem, quasi flammam consumptibilem. Merito enim iustitiam Domini sibi importabilem dicebat, qui actuum suorum consideratione eius iudicia formidabat. Quae figura graece dicitur diaporesis, latine dubitatio, cum habemus ambiguum, si possit inueniri quod quaeritur. 4. Quia apud te propitiatio est et propter legem iwam

105

PS- CX XIX, 3-5

compleri et cetera huiuscemodi. Videns ergo propheta nullum esse qui non aut cogitationibus superfluis excedat, aut uacuo sermone

95

EXP,IN

sustinui

te,

Domine.

Territus

iustitia.

Domini,

per quam poenas nulli fas est euadere, ad patronam misericordiam conuolauit. Non est enim in nostris actibus ut mereamur absolui, sed ipsius propitiationis est, ut confitentem reum liberare dignetur. Sed si nomen istud diligentius perscruteris, $ropitiatio fuit quando pereunti mundo Deus Filii sui incarnatione subuenit ; ut humanum genus absolueret, quod erat peccatis nectentibus obligatum. Sequitur e£ $rojter legem tuam,

sustinui

te, Domine.

Projpitiationi

lex uidetur

esse contraria, quia lex peccatum detegit, reum designat, totumque sibi hominem reddit obnoxium, sicut apostolus dicit : Peccatum autem non cognouit, nisi ber legem ; nam concupiscenliam nesciebam, nsi lex diceret IIS

rat swstinere, 120

: Non concupisces. Sed illam

legem hic debemus aduertere, id est euangelicam iussionem, quae dicit : Inwicem onera uestra Dorlate et sic adimplebitis legem Christi. Haec est ergo lex, quam se propheta commemoper quam

PL 941

se iure credebat esse saluandum.

Nam et ipsum quod dicit, sustinu?, indicat caritatem, quae totum sustinet, totum patitur et spem suam desideranter ex- A. 448 spectat ; haec salutariter inflammat corda fidelium, haec per-

fectos efficit utique Christianos. 9. Sustinuit anima mea in uerbum tuum ; sperauit anima mea in Domino. Repetitio ista superioris sen125 sus explanatio est; ut in anteriore uersu legem noui testamenti dictam fuisse cognosceres, quando et ipsum Verbum, id est Dei Filium hic positum euidenter agnosceres. S«stinuit ergo Verbum, quia incarnationem Domini credebat esse uenturam. Nemo enim swstinet, nisi qui promissum cuI30 pit accipere. Et ne hoc werbwm transitorium aliquem putares 113/114 Rom. 7, 7.

116/117 Gal. 6, 2.

102 territus] Gerzz., autem add. Garet iustitiam Gerzz. 124 agnosceres]: Gerzz., cognoscetes Gare corr.

111 rerum

Gerz.

EXP.IN

PS. CXXIX;

5-8

1189

esse sermonem, addidit, sPerautt anima mea in Domino. Verbum enim Dei, omnipotens est Filius, de quo scriptum

15;

1o

14;

: 15o

155

160

165

17o 2

est : In principio erat Verbum et Verbum erat abud Deum et Deus erat. Verbum. Hoc erat in. principio apud Deum ; quod ultimis temporibus de Maria uirgine incarnationem sumens, propter interitum generis humani auferendum, nasci dignatum est. 6. 4A custodia matutina usque ad mociem speret Israel in Domino. V. Quia apud Dominum misericordia et copiosa apud eum redemptio. Explicitis sub omni decore principiis, ad conclusionem psalmi laetissimus uenit. Nam securus de suis delictis redditus, iam populis praedicat, ut per uniuersam uitam in Domino Christo debeant sperare, quia Ecclesiae Suae molestissimas passiones in aeterna potest gaudia commutare. Custod?a matutina est manifestatio illa Domini Saluatoris, quando sepulcrum custodientibus Iudaeis resumpti corporis ueritate surrexit. Noctem uero significat huius saeculi terminum ut usque ad mundi finem in spe Domini debeat uniuersalis Ecclesia perdurare. Sed dum hoc Israeli generaliter dicitur, unusquisque fidelissimus de fine proprio commonetur. Et considera quia dixit : A cwstodia, ut ab aduentu Domini eius manifestato nomine amplius debeat oboediri. Sequitur quia apud Dominum misericordia e£ copzosa apud eum redemptio. Reddita est causa mirabilis quare /srae! debuisset sberare in Domino : quia in eius manu misericordia est, quae potest ex peruerso iustum facere, ex imbecillo immortalem, ex carneo angelis similem. Hoc enim ille de nobis consueuit ostendere, ad quod humana natura per se non potest peruenire. Addidit etiam copiosa redempiio, ut pretiosus ille sanguis tanta fuerit ubertate ditissimus, quatenus totius mundi peccata redimeret ; et uelut quodam diluuio salutari orbem terrarum a suis sordibus expiaret. Versus autem duos ideo in uno posuimus, quia PL sic sibi copulati sunt, ut mutua coniunctione declarentur. 942 8. Et ipse vredimet Israel ex omnibus iniquitatibus eius. Ille quem superius dixerat misericordem atque copiosum, hic iam quid sit facturus ostenditur. Redimet itaque Israel sanguine pretioso : sanguis qui purificat non cruentat, qui non maculat sed emundat ; sicut Ioannes apostolus dicit : Sanguis Iesu Christi mundat nos ab omni delicto. Sed cum dicitur, 2pse redimet, nullam possibilitatem in homine ut eua133/134 Ioh. r1, 1.2.

171 I Ioh. r1, 7.

140 misericordia] est aZ. r 159 quo Gerzz., corr. in quem corr. 4. ?2. in tedemet (cfr r [H IN*])

166 redimit Gerzz.,

II9O

EXP.

IN PS. CXXIX,

8-CXXX,

1

dere potuisset, ostendit. Ipsae sunt iniquitates quas superius nolebat intendi, quoniam si illae fuissent respectae,

17; redimi nullatenus iste potuisset. Siue (ut quidam dicere uoluerunt) redemptio Israel tempus illud significatur quando in fine saeculi, Elia conspecto, Iudaeorum creditura est multitudo ; sicut et Malachias propheta commemorat, dicens : E ego mittam. uobis Eliam jrophetam, antequam ueniat dies Do180 nini magnus et praeclarus. Sed quid istis proderit cum alter euaserit? Quanto grauius torquebitur qui solus reus correctis

posteris inuenitur ? Multo melius si praecederent fide, qui praelati sunt tempore.

Conclusio psalmi. De profundo quidem psalmus iste fecit initium, sed ad alti18; tudinem magnam uelut sol prouectus ascendit ; ut agnoscamus

quam utilitatem habeat paenitentia, quae in tali culmine cognoscitur collocata. Et ideo consideremus quam noxia sit superbia, cui non desinit frequens obuiare medicina.

Violento

morbo non unum medicamen apponitur, sed contra eum multi190 plici curiositate tractatur. Nam et illa arbor saepius securibus caeditur, quae per auras tenues magna libertate luxuriat. Hoc enim malum superbiae sexta paenitentiae bipenne percussum est et nutantia ramorum

membra tremuerunt, sed in subse-

quenti septima sic conciditur, ut in terram protinus elisa fran195 gatur. Redeo ad illos qui paenitentiam agere in uitae suae fine fastidiunt. Ecce nusquam legis esse prohibitum quod a perditis hominibusdicitur neglegendum; immosempercommonemur ut numquam ab ea, desidia faciente, cessemus. Horreamus ergo superbiam quae angelum de gratia supernae suauitatis 200 ejecit ;amemus humilitatem quae ad caelos fideles extulit; uelociter confiteamur quod male fecimus, ne possimus incurrere quod meremur.

EXPOSITIO IN PSALMVM CXXX. Canticum graduum. Solliciti sensus agricolae dum curuis aratris camporum pinguium densa prosciderit, cultisque aruis semina. fecunda commiserit, arboreum culmen solatoriis cantibus laetus ascen; dit, exinde iumentis suis frondea pabula ramorum desecationibus subministrat ;ut quae labor assiduae seminationis addixerat, copiosa comestione reficiat. Sic propheta, paeniten178/180 Mal. 4, 5.

177 conspectu Gerz. 179 ueniet Gerzz. (e£ leuius dist. bos? euasetit).

181 quanto] Gerzz., quando Gare?

Ps. CX XX, 3 proscidetit] n s. id 242. Gerz. a. z.

ESSEN

PS:PCAXX,

X

IIQI

tiae laboribus peractis, spiritalium graduum ascensione sub-

IO

I

A

po

25

uectus, suauia canticorum nobis alimenta transmittit. Totus enim hic psalmus de mansuetudine atque humilitate cantatur ; eoque fit, ut quos labor praemissae confessionis afflixerat, gloriosae deuotionis dulcedo reficiat. Suscipiamus itaque transmissum cibum et tanti muneris dona gustemus ; atque utinam boues simus qui agrum Domini nostri sulcis regularibus exaremus !Memento autem quod totus hic psalmus (ut diximus) ad superbiam pertinet destruendam, et humilitatem modis omnibus aedificandam, sicut et. Dominus in euangelio dicit : Omnis qui se exaltat humiliabitur et qui se humiliat exaltabitur. Quae sententia rerum summas utrasque complectitur. In superbia enim designat diabolum, in humilitate uero Dominum Christum. Ita sub breuitate dictorum et quid desiderare debeant homines et quid eis refugere competat, euidenter insinuat. Diuisio psalmi. Primo ordine propheta exemplo suo humilitatem et mansuetudinem docens populum utique christianum, poenam sibi grauissimam ponit, si mandata Domini non cum summa humilitate susceperit. Secundo conuersus, hortatur Israel ut iugiter speret in Domino ; quatenus tali spe roborata, cunctas aduersitates saeculi tolerare praeualeat. Expositio psalmi. 1. Domine,

nom

est

exaltatum

cor

meum

; neque

elatà sunt oculi mei. Neque ambulaui in magnis, neque in mirabilibus super me. Taliter hic hypotheticus syllogismus enascitur.

SYL

$i non est exaltatum cor meum, neque elati sunt oculi mei, a

superbia scilicet reddor alienus ; attamen non est exaltatum cor meum, neque elati sunt oculi mei : a superbia igitur reddor alienus. Nunc reliqua perscrutemur. Psalmus hic humilitatem quidem praedicat, temperantiam docet, patientiam monet. Sed cum propheta negat uitiosa, confitetur omnino laudanda. 40 Quae figura dicitur anastrophe, quando respuendo contrariam partem, illa uult intellegi quae monita diuina iusserunt. Dicit enim «0x» esse exaltatum cor suum, quod factum est a pharaone, quando praesumens in numerositate gentis suae, Hebraeos deuotissimos per Moysen toties prohibitus, 45 crudeliter affligebat. Sequitur neqwe elat? sunt oculi mei. 3A

SCHE

Ps. CXXX, 18/19 Luc. 14, 11.

22 eis] eos Gerzz. (corr.), Garet 28 roborata] Gerzz. exp. ata e£ add. u s. I. a. zz. ef 40/41 respuendá ... illà Gerzz. (^ add. a. zz.)

del.

PL 945

HL 449

I192

5o

55

EXP.

122

Elati sunt oculi diuitis illius qui in euangelio legitur horrea sua parua cogitasse destruere et ad copiam congregandam ingentia fabricare uoluisse. Addidit meqwe ambulauw? $n magnis. Ambulauit in magnis Pilatus, qui dixit Domino Saluatori : Nescis quia potestatem habeo dimattend? te et botestatem habeo crucifigendi te. Ad postremum subiunxit ad cumulum, 2eque in mirabilibus super me. Ambulauit Simon Magus 2» mirabilibus super se, quando Spiritum sanctum ab apostolis Christi pecunia credidit esse redimendum, ut pretio mercaretur quod eius merita non habebant. Sic dum talia negat, illa dantur intellegi quae Domino iuuante faciebat. Denique ita sentiendum sequens uersus ostendit. 2. Si non

6o

IN PS;CAXOS

humiliter

sentiebam

; sed

exaltau4

ami-

mam meam. Sicut ablactatus super matrem suam, ita retribues in animam meam. Nimis competenter edictum est, s? 4on humiliter sentiebam, quia summum sapientiae genus est non per elationem sibi aliquid persuadere, sed deuoto animo sentire quod expedit. Monet ergo scripturas diuinas simplici ac puro corde se fuisse meditatum, non ut Ariani, Manichaei,

79

75

Donatistae fecerunt et ceteri qui a uera religione diuisi sunt. Ilii enim s? humiliter sentire uoluissent, suam non eligerent defendere prauitatem ; sed ad doctores uerissimos et sanctissimos uenientes, fidei rectae intellegentiam percipere meruissent. Iste ergo se dicit humiliter sensisse, quemadmodum monet apostolus : Noli altum sapere, sed time ; et alibi in psalmo : Nom habitabit in medio domus meae faciens superbiam ; iterumque contra hoc uitium orans, Domini deposcit auxilium, dicens : Non ueniat mihi pes superbiae. Sequitur sed exaltaui animam meam. Hic negat exaltatam animam suam, id est in superbiae culmen euectam, ubi ascendere rui-

8o

nosum est, promouere periculum. Nam sancti uiri exaltant animas suas, quando eas contendunt ad diuinas praedicationes erigere. Quemadmodum enim aut de sancta Trinitate possumus aliquid intellegere, aut salubriter de beata incarnatione sentire, nisi cum magna humilitate animam nostram leuemus ad Dominum ? Nam licere animam ad superna se tendere, testis est alius psalmus ubi dictum est : Ad te leuaui animam

meam. In illis enim rebus animam leuari fas est, unde uiuat, 85 unde floreat, unde caelesti pane pascatur. In istis autem ex-

quisitionibus prauis et infelici doctrina turgentibus exaltari

non

decet animam,

ubi mortem

reperit, infernum

subit et

aeterna infelicitate damnatur. Adiecit decoram nimis et sub46/48 cfr Luc. 12, 18. 94 Ps. 35, 12. 7E

41 ptaua Gerzz. corr.

50/51 Ioh. 19, 1o. 83/84 Ps. 24, 1.

58 exaltauit Gerzz. corr.

71 Rom. 11, 20.

$2/43 Ps. 100,

944

EXP.IN 9o

PS. CXXX,

2

1193

tilissimam comparationem, ut ita se Dominum desiderasse dicat, szcut ablactatus super matrem suam. Consuetudo est enim paruuli, quoties ad alios cibos aetate crescente praeparatur, lac illi quo solebat uesci a pia matre denegari, quatenus ad solidiores cibos transeat, ne eius substantia in teneri-

95

tudine quadam relicta mollescat. Sed tunc qua puritate, quo desiderio, qua gratia matrem quaerit, ut animo ipsius ad lamenta permoto eius paene doleatur amissio. Hoc desiderium,

hoc uotum propheta sibi comparans, ostendit quanta. spes, quanta simplicitas, quantus debeat esse ardor in Domino. Ablactati enim dicuntur qui sunt a lacte prohibiti. Et merito IoO talis facta est comparatio, quia sicut infantes ubera materna sugunt, ita fideles paruuli scripturae diuinae simplicitate nutriuntur, donec praeparentur ad solidum cibum, dicente apostolo : Non fotu: loqui uobis quasi spiritalibus, sed quasi carnalibus ; tamquam parwulis in. Christo lac uobis botum. dedi, 105 non escam. Nec uacat quod addidit super matrem suam, dum adhuc teneri sunt, et supra ubera materna portantur. Ipsis enim grauior est consuetudo subtracti cibi, qui se escis aliis nesciunt consolari. Addidit ia retribues in animam meam. More dictum est humanitatis. Ipsi enim nobis poniIIO mus poenam, quando de aliqua causa iuste confidimus, sicut et in septimo psalmo dictum est : Domine Deus meus, si feci

PL 945

istud, st est iniquitas in manibus meis, si veddidà vetribuentibus mhi mala, decidam merito ab inimicis meis inanis. Sed hic ordo nobis uerborum faciendus est, ut uersus huius decarmiIIS

nata contextio ipsa se magis exponere uideatur. S? «on humiliievr semtiebam, sicut ablactatus super matirem suam, sed exaltaui animam meam. Sequitur compensatiua conditio, 4a retribues

120

iw animam

meam.

Ita dum

dicitur, illud significatur, ut si ego te praesumpsi contemnere, tu me merito uidearis abicere. Siue sic forsitan accipi debet, ut psalmus iste contra illos uideatur esse prolatus qui in aliquibus tribulationibus atque aduersitatibus constituti, impatien- p 450 ter agunt et nolunt remedia sustinere diuina. Contra haec itaque dicit humilis et fidelis, quia differebatur audiri, cor suum

125

in contemptum minime prosilisse; neque suos elatos oculos dicit, quia maxime paruuli hoc faciunt, qui parentes suos contemnere furiosa uoluntate praesumunt. Nam et ipsa comparatio posita in malo potest accipi, quoniam ablactatus infans super matrem

I30

exaltat animam

suam,

quando mamillas eius

manibus lacerare praesumit et uagitibus atque fletibus agit, 103/105 I Cor. 3, 1.2.

111/113 Ps. 7, 4.5.

94 mollescat] molestia fieret Gerzz. Gerg.

107 quia eZ.

110 iusta eZ.

124 audire

II94

EXP. IN PS. CXXX,

2-3

ut eius indignatio possit agnosci. Deinde sequitur poenalis illa conditio: ut si fecit ea quae superius dixit, a Domino proiciatur, quemadmodum ablactatus infans maternis uberibus pro-

A

batur excludi. Nam ut hunc psalmum ad uirtutem patientiae atque humilitatis (ut dictum est) intellegamus esse prolatum, subiecit:

Sheret

Israel

in

Domino,

ex

hoc

nunc

et

usque in saeculum, ne praeceps desperatio nostra ablactatis infantibus merito comparata uideatur. : 9. Speret Israel in Domino, ex hoc nunc et usque Postquam humilitatem et mansuetudinem 140 in saeculum. sequendam competenter edocuit, tamquam bonus magister secunda parte conuersus, unumquemque fidelium monet ut confidentiam suam ponat semper in Domino et in ea cunctis saeculis perseueret. In hoc enim mundo licet sperare, illic autem desiderata praemia contueri. Nam saeculum interdum mundum istum significat, interdum regnum illud Domini quod credimus esse uenturum. Dicit enim: ex hoc nunc ei usque in saeculum, id est a praesenti tempore usque ad v^

aeternitatem futuram ; cum unum saeculum erit et uicissitudo 150 temporum

in unitatem perpetuam feliciter immutatur. Sic textum psalmi compendioso fine conclusit, ut sanctae humilitati conueniret et ipsa breuitas dictionis.

Conclusio psalmi. Mirabilis est nimis humilitas, quae culmine commendatur

excelso. Nam si aliquis eremita cellulae suae uacans talia diceret, magna tamen patientiae laude fulgeret. Hoc purpuratus, hoc prophetarum dicebat eximius, ut tanto studiosius refugeret superbiam, quanto amplius honorum claritate radiabat. Sed quid a nobis exigitur, si ab illo talia pendebantur ? Praesta, Domine, humilitatem regis, prophetae patientiam, quo160 niam in quacumque persona ista uere tua sunt praemia. Non enim hoc passim humana uoluntate sumitur, sed misericordiae tuae largitate praestatur. Quae ideo maxime inter uirtutes eximias honorata consurgit, quoniam eam dignatio tuae maiestatis assumpsit. Denique consideremus quantum hono16 i» rata sit humilitas, quae superbiae contraria, in duodecimo gradu noscitur collocata ; illa enim

haec perducit ad caelum.

148 et usque in saeculum] oz. Gerzz. Ger, fort. recte.

demergit

in tartarum,

154 aliqui Gerzz. corr,

156 tanto] oz.

PL 946

EXP. IN PS. CXXXI, 1

1195

EXPOSITIO IN PSALMVM CXXXI. Canticum

Cum

prophetam

graduum.

omnia cantica graduum

ad prouectum

spei celsioris euexerint, istud tamen eum-omnimodis eleuauit,

Eu

1o

zu j

2o

quia incarnationis dominicae sacramenta describit. Dignum enim fuerat ut post duodenarium apostolorum numerum, tamquam caput omnium ipse tertius decimus adueniret, quem non arbitror personae propheticae posse congruere, quia gloria tanti psalmi nisi Domino Christo rationabiliter alteri non potest applicari. Nec enim ille humilis, qui hactenus clamauerat de profundis, subito se in tantam laudem potuisset erigere, ut humanum modum uideretur excedere. Quapropter Dauid ille desiderabilis, ille manu fortis hic a nobis intellegendus est, in quo et humilitas assumptae incarnationis conuenit et omnipotentia deitatis excellit.

Diuisio psalmi. Cum frequenter propheta in psalmis de incarnatione Domini fuerit locutus, in hoc maxime gradu tantum mysterium euidenter edicit ; ut merito ualuisset ad gloriam perfectionis ascendere, qui humani generis salutem non desinit indicare. Prima igitur narratione Domini Christi uerba refert, quibus Patri suo cognoscitur promisisse requiem se nullatenus sumere, nisi uerae religionis affectum humanis pectoribus infudisset. Secunda narratione dicit esse cognitum, quod ueraciter fuerat

2A

a Domino Saluatore pollicitum, preces suas adiciens, ut

cito aduentum salutarem praebeat, qui adhuc uenturi temporis dilatione pendebat. Tertia parte promissionem quae illi a Patre facta fuerat, perhibet esse complendam, ut fructus uteri uirginalis thronum sedeat dominationis aeternum, quatenus Ecclesiam eius benedicat, pauperes pascat, sacerdotes

3o

glorificet et potestatem eius producat, inimicos induat confusione, super eum floreat sanctificatio aeterna iustitiae. Quapropter hunc psalmum intentis animis audiamus, est enim et sensibus profundus et uerborum ipsorum significatione copiosus.

Expositio psalmi. 1. Memento, 3 VA

Domine,

Dauid

et omnis

mansuetu-

dinis eius. Vsus est prophetae frequenter per humanas consuetudines Domino supplicare. Memento enim illi dicitur,

Ps. CXXXI, 3 euexetint] Gerz. n exp. $8 tanta Ger. 15 dum Gerzz. (sic saepius loco cum) 29 producat] Gerzz. (cfr . 386 s4g.), perducat Gare?

1196

IEXPSINOPSSOAXAXT,

qui nihil aliquando potuit obliuisci.

91-2

Non enim ut ad memo-

riam redeat diuinitas commonetur, ante quam omne praesens 40

est praeteritum et futurum. Dauid autem significatur Dominus Christus, qui per carnis semen de creaturae suae descendit origine. Sic enim auorum proauorumque nomina subsequenti aetate ponimus, ut eum maiorum suorum filium fuisse decla-

PI 947

remus. Nam Iesum Christum Dauid dici, testis est Ieremias 4I

5o

cum ait : E Dawid regem ipsorum suscitabo 2llis ; et iterum : p 45X Suscilabo illis Dauid regem orientem iustum et cetera. Item Isaias : E? excitabo super eos pastorem wnwm altum, et bascet eos seruus meus Dauid, et erit eis pastor, et ego ero illis «n Deum, et Dawid brinceps in medio eorum. Vnde constat non esse dictum de Dauid fiio Iesse, quando isti prophetae longo tempore post ipsum fuisse declarantur et prophetia ipsorum dicere cognoscitur de futuro. Deinde potuit dicere : Memento mei; sed ut alterum significaret, dixit: Memento,

Domine,

Da-

wid. Quapropter confidenter debet accipi, quod tantis testimoniis cognoscitur approbari. Nam quod sequitur e£ omnis eius, immensae patientiae uirtus ostendi5 A mansuetudinis tur, de quo idem Isaias dicit : Szcut owis ad occisionem ductus est et sicut agnus coram tondente se, sic non aperuit os suum. Hoc certe quomodo poterat de se propheta dicere, cum se meminisset Vriam Hethaeum propter uxorem eius crudeliter occidisse? 6 o Vnde et paenitentiae ipsius gloriosum exstat exemplum. 2, Sicut iurauit Domino, uotum wuouit Deo Iacob. Iurauit, de Christo Domino dicitur, cuius sacramentum est

firma promissio. Nam et ipsa uerbi etymologia (sicut iam dictum est) significat iure orauit, id est ueraciter firmeque pro6 vA misit ; tunc scilicet quando Petro carnaliter sapienti ipse Dominus ait : Reconde gladium tuum in locum suum. Calicem quem dedit mihi Pater, non bibam illum ? Et iterum ne a suo proposito uideretur excedere, alio loco Petro dixit : Vade rétro me, satana, scandalum miht es. Sed ne minorem putes 79 quem iurasse cognoscis, audi de ipso Patre : Jurauit Dominus et non jaenitebit eum. Et : Iurauit Dominus ad Abraham. Et hoc ipsum de Patre dicit inferius : Iurawit Dominus Dauid uerilatem. Nam et illud quod ait : Zurauit Domino, ostendit alteram, non suam intellegi debere personam. Votum itaque

Ps. CXXXI, 44 Ier. 30, 9. 45 Ier. 25, 5. 46/48 Ez. 34, 23. 56/57 Is. 395 76 59 cfr II Reg. 12, 9. 66/67 Ioh. 18, rr. 68/69 Matth. 16, 23.

70/«1 Ps. 109, 4.

*1 Deut. 30, 20.

2/43 Ps. 131, 11.

38 quam] Gerzz. corr. in quem 46 esaias] Gerzz. (cfr J. 86), ezechiel Gare (de quo baec uerba sumpta sunt) 4 his Gerzz. corr. 56 idem] Gerzz., oz. Garet (cfr ]. At) 69 satanas Gerzz. corr. *3 domino] Gerzz., dominus Garez

BEXPBSIN 73

PS..CXXXL

2-4

II97

Filii fuit, ut propriae incarnationis aduentu reconciliaret Patri

genus humanum, quod peccatis facientibus reddebatur infen-

8o

sum. Quod tamen 4«otwm non est a Patre diuisum, omnia enim quae uult Pater, uult et Filius, uult et Spiritus sanctus : quoniam una natura, una potestas, una cognoscitur et uoluntas. Quid sit tamen istud uotum, subter exponitur. 9. 5?

imiroiero

in

tabernaculum

domus

meae,

si

ascendero in lectum stratus mei.Inhoc uersu et duobus alis qui sequuntur, propheta referente uerba intellegenda sunt Domini Christi a parte humanitatis eius. Negat enim et

85 tabernaculum

se introire et stratum

lecti conscendere,

donec illa quae Patri promisit, cognoscatur implere. T'aber-

naculum

dicit, nisi fallor, caelestem habitationem, ubi post

resurrectionem suam cum assumpta carne uidentibus aposto-

lis ascendit, 9o

quam

se ante ingressurum

esse non

perhibet,

quam Domino Patri reperiat religiosorum pectorum locum. Ideo enim addidit, Zomus meae, ut caelestem significaret habitationem ; sicut alio loco dicit : Caelum mihi sedes est,

95

terra autem scabellum bedum meorum. Sequitur só ascendevo in lectum stratus mei. More suo res caelestes per humanas consuetudines dignoscitur indicare. Lectus enim noster stratus quietem nobis confert et finem laborum ; unde lectus ipsius,

id est requies, consummatio intellegenda est beatissimae pas-

sionis. Nam et ipsum quod dixit s? ascemdevo,

ioo

significat

ascensionem, quando ascendit in caelos et sedit ad dexteram Patris. Tunc enim iurationis, id est promissionis ipsius uota completa sunt ; quod et ipse in passione sua dixit cum aceto potatus esset : Consummatum,

est ; et inclinato capite. emisit

spiritum. 4. Si dedero somnum oculis meis, aut palpebris 105 meis dormitationem, aut requiem temporibus meis. Quamuis nec illa superiora quae diximus, ad naturam deitatis eius applicari posse uideantur, hoc tamen omnimodis discrepare cognoscitur, ut illa potentia diuinitatis aut oculis suis somnum, aut balpebris dormitationem dedisse uideaI11O tur. Sed haec omnia rationabiliter humanitati eius conuenire noscuntur. Dicit enim : S? dedero somnum oculis meis. Somnus iste intellegendus est requies mortis; de quo et in alio psalmo iam dictum est : Ego dormiu? et soporatus sum ; et surrexi, quoniam Dominus suscepit me et cetera. Sequitur aut

92/93 Is. 46, 1.

102/103 Ioh. 19, 30.

113/114 Ps. 5, 6.

80 quod Gerz. 82 strati /Aud. Bec. cum 88/89 ascendit apostolis — Gerzz., additis signis transpositionis : : 101 dicit Gerzz. 114 suscipet Gerzz.

PL 948

1198 11$

120

EXP. IN PS. CXXXI, 4-6

palpebris meis dormitationem. Consuetudo somni potenter exprimitur. Palpebrae enim a palpitando dictae sunt, quae nisi tremula quadam remissione quieuerint, somnus oculos non potest introire. Item sequitur aut requiem temporibus meis, quoniam reuera /emfora capitis nostri requiem habere non possunt, quando oculi crebris motibus agitati, uigilare noscuntur. Prius enim posuit sommum, et postea quemadmodum ipse somnus impleatur exposuit. Reuera somnus quoniam triduana tantum pausatione susceptus

est, qui nullam corpori corruptionem intulit, sed quietem. 125

5. Donec

inueniam

locum

Domino,

tabernaculum

Deo Iacob. Ventum est ad illam promissionem quae in superioribus dictis suspensa quaerebatur. Dicit enim uotum suum in hoc fuisse semper intentum, donec Ecclesiae firmitas sanctae praedicationis ordine fundaretur. Locus enim Domni, est 150 tabernaculum pectoris Christiani et atria Ecclesiae catholicae, quae ille tamquam caelum semper inhabitat. Haec inuenta swni, postquam Domini aduentu constructa uiguerunt. /awenta plane, quando ipse nos quaesiuit, ipse reperit, ipse sua pietate construxit ; et éabernaculum sibi ex nobis et in no155 bis fecit, quando ipse nos aeternae uitae propria miseratione restituit. Et illud memento, quia sicut superius dixit promisisse Christum Deo Iacob, ita et hic ipsi eum uotum asserit reddidisse, quatenus impleta ueritas iurationis ipsius appareret. Sed ne perfidia Iudaeorum haec apposita, quam exposita 140 tumultuetur (quae scripturas diuinas in suam perniciem aliis PL quibusdam confictionibus a uia ueritatis deriuare praesumit, 949 ut integritatem rei abscondere uideatur), audiat quid sequitur et confusa tandem aliquando resipiscat. 6. Ecce audiuimus eam in Ephrata, inuenimus 145 eam in campis siluae. Post Domini sacramentum, post studium eius quod tota ueritate compleuit, propheta uenit ad narrationem secundam, in qua ex sua persona promissionem 452 Domini quam n Ephrata audierat, in campis siluae se asserit ?nwuenisse. Ephrata lingua latina significare memoratur speculum. Cam: uero szluae indicant corda gentilium, quae ex peccatis quasi siluestribus ac dumosis, mundante Domino, campestri puritate patuerunt. Cami siquidem a capacitate et spatio diffuso dicti sunt. Facti sunt enim ex hispidis nitidi, ex agrestibus mansueti, ex sterilibus fructuosi, 116/117 cfr Cicero de Natura deorum 1l, 57 ; Seruius in Verg. Aen. 1v, 30 ; Lactant. de Opificio Dei X, 2 — CSEL 27, p. 32, 21. 149/150 cfr Aug. Ez. 55. 131, 11, 6/7 — CC 4o, 1916. 132/153 cfr Varto de Ling. az, p. 12, 19.

115 meis] oz. Gerz. 119 temporibus] Gerzz., zzut. in timporibus fiatione Gerzz. 144 c 145 ea Gerzz. (corr. a. z.), cum opt. codd. r

135 mise-

EXP. IN PS. CXXXI, 67

1199

ex cubilibus daemonum templa Dominantis. Et ideo 44 cam$is siluae, id est in gentibus dicit esse compertum, quod in imagine prophetiae Iudaeis fuerat repromissum. Nam et ipsa quoque Bethlehem, ubi Dominus natus est, appellata est Ephrata, sicut Amos propheta dicit : Ef tw, Bethlehem, 160 domus Ephrata, numquid minima es in. tribubus Iuda ; ex te enim exiet brincebs qui regat bopulum meum Israel. Et in Genesi scriptum est : Sepultum esse Rachel iuxta Ephrata, quae est Bethlehem. Vnde euidenter apparet auditum fuisse nasciturum Dominum in Bethlehem, sed propter fidem gentium Zn 16 VA campis siluae fuisse compertum. 7. Introiuimus in tabernacula eius, adorauimus ?n loco ubi steterunt bedes eius. Cum superius dixerit in Ephrata se audisse, quae in campis siluae reperierat, nunc 155

ad confirmandum rT o

totius deuotionis

effectum,

éníroisse

se

dicit in tabernacula Domini ; ut quod in spe firmissima gerebat, in hoc se profiteretur modis omnibus introisse. Perscru-

18

o

185

190

tandum plane quod superius dicit Dominum singulari numero tabernaculum promisisse et hic propheta cum fidelibus Christianis &abernacula se asserit introire. Quam Christus Dominus catholicam promisit Ecclesiam, propheta numero plurali dixit, quoniam tunc se fide miscuit populo christiano, quando iam innumerabiles Ecclesiae toto orbe promissae sunt. Sed non sufficit eum professum fuisse intrasse tantum Ecclesias, nisi et adorasse se diceret, «b? Domini Christi edes sanctissimi constiterunt. Pedes significant ewamngelicas 14ss10T.€65, sicut scriptum est : Quam speciosi fedes euangelizantium bacem. Ibi enim s£eterunt bedes eius, ubi fidei ueritas approbatur esse fundata. In hoc enim nobis in aeternum standum est, ubi plenitudo legis et prophetarum Dominus Christus insistit. S£are enim plerumque ad constantiam refertur, sicut in euangelio scriptum est : Qwi habet sponsam sponsus est ; amücus autem, sponsi siat, el audit. eum. Stare enim pertinet ad solidissimam mentem, unde scriptum est : Qu? berseuerauerit usque in finem hic saluus erit. Nam peccatores in fide constare non posse alter psalmus ostendit, dicens : Ibi ceciderunt quà. operantur iniquitatem. :. expulsi sunt, mec gotuerunt stare. Quod si hoc et ad historiam pie uelis referre, significat forte sanctam crucem ubi corporaliter stetit, quando in ea confixus apparuit ; in qua stetisse recte dicitur, ubi cor159/161 Mich. 5, 2. 162/163 Gen. 35, 19. 181/182 Is. 52, 7. Ioh. 5, 29. 189 Matth. 1o, 22. 191/192 Ps. 55, 13.

186/187

158 amos] Gerzz., michaeas Gerzz. (de quo baec uerba sumpta sunt) 166 tabernaculum r (praeter A) 174 quam] ozz. Gerz. 1858 insitit Gerzz. ex insistit (forz. insidit /egenduzz)

PL 950

1200

EXP.

IN PS. CXXXI,

7-10

19 IS pus

eius infixum fuisse monstratur. Merito ergo hunc propheta locum dicit adorandum, qui nobis et fidei signum praestitit et salutem. 8. Exsurge,

20 o

20

5

Domine,

in requiem

tuam,

tu et arca

sanctificationis tuae Postquam Domini Christi promissiones quae superius dictae sunt, propheta perfectas esse cognouit, ne quidquam debitum esse constaret, exclamat ad Dominum : Exsurge in requiem iuam; ut euentum rerum perfectae ueritatis ordine declararet, id est, ab inferis resurgeret in deitatis suae beatitudinem sempiternam. Et uide quod addidit, 44a, quam tibi tua maiestas attribuit, quae regnat cum Patre potestate aequali et gloria sempiterna. Et ne putares caput membra sua posse derelinquere, adiecit, £w et arca

sanctificationis

tuae, hoc est Ecclesia, quam mem-

bra tua faciens, sanctificare dignatus es. Non enim dixit, arcam Noe, non arcam testamenti, quae tamen utraque typum por-

tare uidebatur Ecclesiae; sed ipsam specialiter designauit, cum addidit, sanctificationts tuae. Denique uide quid sequitur. 9. Sacerdotes tui induantur iustitia et sancti tui 2I »j exsultent. Adhuc de illis membris loquitur quae a Domino recipi deprecatur in requiem sempiternam. Sed uideamus quid significet : Sacerdotes iut induantur iustitia, id est, tamquam armis caelestibus uestiantur ; sicut apostolus dicit : Induti lorica qustitiae et caritatis, ut bossitis ignita iacula ini22 o mici exstinguere ; scilicet ut intrepide haereticorum iaculis ualeant obuiare. Siue 24stit2a ipsum significat Dominum Christum, sicut apostolus dicit : Qwi factus est sapientia nobis a Deo et ?ustitia. Ipsum ergo decet sacerdotes induere, et semper 22 A

zE

o

corde gestare, qui tamen sic ?nd«w?lur, ut intus esse dignetur, sicut baptizatis idem dicit apostolus : Omnes qui in Christo baptizati estis, Christum. induistis. Sequitur e$ sancti iui exsultent. Consequens erat ut sancii exsultarent, cum ipsum Christum Dominum induissent. Nam si mundanum gaudium est uestem sumere pretiosam quid de illa maiestate potest oboriri laetitiae, quae et honorabilem facit et circumdat modis omnibus ad salutem ? 10. Propter Dauid seruum iuum, non auertas faciem Christi tui. Recordans propheta quae mala iudaicus populus fecerit in deserto, uel postea quanta Domino iniqui-

219/220 Eph. 6, 14-16.

222/223 I Cor. 1, 30.

225/226 Gal. 5, 27.

209 sua Gerzz. 214. iustitiam 7424. Be. 215 laetentur r (praeter $5 T P QR U V X) 219 loricam Gerzz. (corr.), Gare£ 221 iustitiam Gerzz. (cfr /. 213) 223 induere et] induet Gerzz. corr.

EXP.

IN PS. CXXXI,

ro-12

I20I

25; tate peccauerit ; praeuidens etiam quam ingesturus erat salutarem quidem mundo, sed ipsis lamentabilem passionem, in Dei Patris se supplicatione prosternit : ne faciem Christi sui, id est praesentiam aw«ertat a gente iudaica, quam olim promiserat per prophetas ; ut qui erat reconciliaturus mun24» dum, offensam quoque abstergeret Hebraeorum. 11. Iurauit Dominus Dauid ueritatem, et non jrastrabitur eum : De fructu uentris tui ponam super sedem tuam. Post illam supplicationem quae Domini aduentum breuiter quidem, sed magno desiderio postulauit, tertiam 24; narrationem sermo prophetalis ingreditur, ubi ea quae Filio promissa fuerant a Patre, laetus enumerat. Quid enim firmius quidue potest dici constantius, quando ille iurat per quem iuratur, ille promittit qui non potest falli ? Sed non isti Dauid filio Iesse, quia dicere potuit : Iurauit Dominus mihi, sicut et in 2,» huius psalmi principiis dixit. Nam cum dicit : Iurauit Dominus

Dauid,

alterum significauit ; illum scilicet de quo in

alio psalmo iam dictum est : Poswi adiutorium swber botentem et exallaui electum de lebe mea. Imueni Dawid seruum meum, : in oleo sancto meo unxi eum. Et paulo post : I jse inuo-

255 cabit me : Pater meus es tu, Deus meus el susceptor salutis meae.

Et ego primogenitum bonam illum, excelsum brae regibus terrae. Hoc est quod hic posuit, non frustrabitur eum. Frustrare est enim in irritum promissa deducere ; quod hic merito negat posse prouenire, quoniam deceptionis locus esse non potuit, ubi 26o promissio ueracissimi declaratur auctoris. Sequitur de fructu uentris tu) bonam super sedem tuam. Fructus uentris est Domini Saluatoris doctrina caelestis, de qua populus christianus noscitur esse generatus. Frequenter enim diximus institutione fideli, quasi quodam uentre generari posse creden26; tes. Hos ergo promittit Pater swfer Domini Christi esse sedem $onendos, quando conuersi auctoris sui mandatis, docere similia comprobantur. In illius enim sede recte sedere quis dicitur, cuius et praecepta docere monstratur. 12. St custodierint filii tui testamentum meum et 270 lestimonia mea haec quae docebo eos ; et filii eorum usque in saeculum saeculi sedebunt super sedem iuam. Explanauit quod superius dixit. Nam et hic de apostolis loquitur ceterisque fidelibus, qui Christi /2/72 dici fidei

252/254 Ps. 88, 20.21.

254/2806 Ps. 88, 27.28.

239 pet] ozz. Gerzz. 240 iudaeotum ed. 254 in] exp. Gerzz., oz. Aud. Bec. Fisc. (sed cfr Exp. ps. LXXXVIII, 7. 333) 254/2855 inuocauit Gerzz. (sed cfr Exp. psy. LXXXVIL, 7. 398) 271 saeculi] ozz. r (praeter zultos codd.) et g, recte ? cfr /. 282 36

C 2. (xcvri)

PL 951

M 455

1202 275

280

285

EXP.

doctrinam pura deuotione

cwstodiunt.

Sed ne hoc prae-

mium putares esse forsitan temporale, dicit : «sqwe 2n saeculum saeculi sedebunt super sedem tuam. Cuius saeculi non erit finis, quia omne praemium ibi incommutabili aeternitate perdurat.

13. Quonzam elegit Dominus in habitationem sibi. requies

mea

in

Sion, praeelegit eam

saeculum

saeculi

; hsc

habitabo, quoniam $raeelegi eam. Hoc secundum litteram nullatenus uindicatur, cum sciamus Ierusalem uetustam euersiones desolationesque frequentissime pertulisse, de qua scriptum est : Szon sicut ager arabitur. Sed per hoc uocabulum Ierusalem superna declaratur, concors in populis, unita uirtute caritatis, purificata per gratiam remissionis, quae diuinitate eius atque potentia aeterna speculatione perfruitur. Illa

2» enim

300

12-15

integritate meruerunt ; ipsis enim dicitur : Sedebitis super duodecim sedes, iudicantes duodecim tribus Israel. His ergo sedes Domini dabitur, qui et participes eius regni esse meruerunt, sicut et in euangelio ipse dicit : Pafer, uolo ut ubi sum ego et ipsi sint mecum. Et ne ambigeres quibus esset dandum, illis scilicet dicit qui £estamentum Domini e£ testimonia, omnemque

14. Haec

290

IN PS. CXXXI,

maiestas

summe

bona,

summe

beata, summe

potens,

quamuis ubique tota sit, beatorum pectora possidens, habitacula sibi facit, quae suae misericordiae uirtute praeelegerit. Ipsa est enim reqwu;es Domini, ipsum speciale tabernaculum in hominum religiosissimis pectoribus insidere et sic ubique esse, ut in his dicatur immensus et incomprehensibilis habitare.

15. Viduam

eius benedicens

benedicam,

pauperes

eius saturabo $anibus. Vidua Christi dicitur Ecclesia, quia omni auxilio destituta mundano, solam spem suam ponit $95

in Domino, patiturque quod uidua improbitates malorum, direptiones crudelissimas impiorum ; et tamquam maritali auxilio destituta

310

semper

maeret,

semper

atteritur,

sed mentis

castissimae fruitur indemutata constantia. Ad cuius similitudinem uiduam laudat apostolus, dicens : Quae autem widua est et desolata, sberabit in Dominum. Haec quamuis et coniugatas et uirgines continere uideatur, widwa tamen dicitur, quia praesidio destituta saeculari, spem suam in caelesti Sponso reposuit, qui eam fecit de fusca pulchram, de erronea rectam, de crudeli piam, de caduca firmissimam. Siue (ut quibusdam 274/245 Matth. 19, 28. Dim... 5.

211/248 Ioh. 17, 24.

291 Iet. 26, 18. P

309/310

21 et] Gerz., oz. Garet 239 testamentum] testimonium Gerzz. 282 saeculi] 310 sperauit Gerzz. corr., speret Garet cum 283 erat Gerzz. oz. Gergi. eum g

Vulg.

PL 952

EXP. IN PS. CXXXI, 15-16 515

3520

32 VA

benedictione desinere;

TOP 33 o

355

224 o

345

1203

placet) 4idua dicitur Synagoga, quae nunc Ecclesia est, quoniam desinente lege, sub qua uelut quodam marito tenebatur obnoxia, ueniente gratia Christo est sine dubio copulata; et quasi a priori conditione liberata, nuptias caelestes salua castitate promeruit. Quam comparationem et apostolus fecit, dicens : An $gnoratis, fratres (scientibus enim legem loquor), quoniam. lex dominabitur homini in. quantum temporis uiuit ? Quae enim sub marito est mulier, uiuo marito wincta est lege mariti : si autem mortuus fuerit maritus, euacuata est a lege mariti. Ergo uiuente marito adultera uocabitur, si vungatur cum alto wiro et cetera. Intendamus etiam quod dicit benedicens benedicam. Qui semel benedicit, in ea tantum se testatur benedicens

autem

benedicit,

qui

iugi benedictione sanctificat, modo in istam partem, modo in aliam gratiam suae donationis indulgens. Quod argumentum dicitur coniugatis, quoniam nominum ipsorum copulatio noscitur esse coniuncta ; quod etiam in subsequenti uersu factum esse monstratur. Sequitur Pauperes eius saturabo panibus. Reuera *bauperes Christi caelesti pane saginantur, quoniam in mundanis copiis semper esuriunt; sicut in superiore psalmo dictum est : Diwites eguerunt et esurierunt ; inquirentes autem Dominum non deficient omni bono. Ipsi sunt ergo $auperes Christi, qui terrenis rebus quidem indigent, sed caelesti copia perfruuntur. 16. Sacerdotes eius induam salutari et sancti etus exsultatione exsultabunt. Sacerdotes induuntur saiutari, quando Dominum Saluatorem summa fidei integritate recipiunt, et ipsius honorabili misericordia uestiuntur; sicut de baptizatis apostolus dicit : Omnes qui in Christo baptizati estis, Christum induistis. Vnde licet proxime dixerimus, non piget tamen repetere quod nobis potest diuina mysteria declarare. Tales enim oportet esse doctores, ut primo ipsi irreprehensibiles sint, et sic reliquorum instruant corda fidelium, sicut Dominus in euangelio dicit : Qui autem docuerit el fecerit sic, magnus uocabitur 1n regno caelorum. Nam quod dicit, exsultatione exsultabunt, perpetuam laetitiam uult significare sanctorum, quando eos non solum exsultare, sed laetitia dicit gaudere perpetua. Potest enim quilibet in magna animi iucunditate prosilire et iterum aliquando desinere ;

820/325 Rom. 7, 1-5. Matth. 5, 19.

322 iuncta ed. iungitur Gare?

335/336 Ps. 35, 11.

843/344 Gal. 5, 27.

348/349

323 legi ed. matiti] oz. Gerz. $24 iungatur] Gerz:., 339 e; 340/341 salutare Gerzz. (corr.), ed. cum r, fort recte

PL 955

1204 A

EXP.

IN PS. CXXXI,

16-18

exsultatione autem illi exsultant, qui numquam a collatis praemiis amouentur. : 1 1v. Illuc broducam cornu Dauid : paraut lQucernam

Christo

meo.

Illuc cum dicitur, illa beatitudinis re-

quies significatur de qua superius Pater dixit : Haec requies mea in saeculum saeculi. Ipsa enim requies Patris quae Filii, ipsa Filii quae Spiritus sancti, quoniam sancta Trinitas, quae est unus Deus, nec beatitudine separatur, nec potestate, p. 454 nec natura diuiditur. Sequitur $rodwcam cornu Dauid. Et hic Dad intellegendus est (sicut supra diximus) Dominus Saluator, cuius corn, 36 II

E

5 5

2 co o

id est fortitudo potestatis in illa

iudicatione monstranda est, ubi ab ipso sanctis aeterna praemia conceduntur. Neque enim hoc de se poterat Dawd dicere, qui et ipse inter reliquos beatos non daturus est munus, sed a Domino accepturus est praemium. Et ut Dominum Christum debuisses aduertere, sequitur farawi lucernam Christo meo, id est lumen praedicationis Baptistae Ioannis, qui fuit reuera lucerna Christi, mundanis tenebris caeleste lumen ostendens ; de quo ait ipse Dominus : J//e erat lucerna ardens el lucens. Lucerna sine dubio lucens, quae non carnalibus oculis, sed spiritalibus appareret et in toto mundo emitteret de Domini sui oleo saginata copiosissimam claritatem. 18. Inimicos eius induam confusione, super ipsum autem florebit sanctificatio mea. Inimicos eius, haereticos significat et paganos, uel quicumque contra ipsius instituta uixerunt. E?4s autem quod sequitur, Christi Domini designat aduersos. Et sicut sacerdotes Domini salutari gloria induti sunt, ita inimici eius confusionis uelamine uestiuntur, quando illi audient : Venite, benedicti Patris mei ; istis

$8 5

30 o

uero dicetur : Je in ignem aeternum. Et ut agnosceres hoc et Patrem facere quod Filius operatur, hic Patrem dicit inimicos eius confundere, quod Filium constat esse facturum. Ipse enim in euangelio dicit : Pater non iudicat quemquam, sed omne iudicium dedit Filio. Sed Patris testimonio Filii gloria decenter exponitur. Nam et alibi de unitate cooperationis dicitur : Pater meus usque modo operatur et ego operor ; quod etiam de Spiritu sancto intellegi debere non dubium est. Saepe enim de una persona dicitur, quod de totius Trinitatis potentia sentiatur. Sequitur, super «psum autem florebit sanctificatio mea. Florebit ad exprimendam sanctitatem gloriosae incarnationis edicitur, quae sic floruit, sicut dicit apostolus, ut 372/373 Ioh. 5, 55. 382 Matth. 25, 34. 388/389 Ioh. 5, 17. 55122:

883 Matth. 25, 41.

386/38? Ioh.

386 ez 35? illic Gerz. (corr. a. zm.) eum opt. codd. r 380 aduersus Gerz., corr. in aduetsos (cfr Exp. ps. LXXXV III, /. 606), aduersarios Gare? 388 exponit Gerzu., corr. a. t2.

PI 954

EXP

INIBSSCXOXXIE

18-CXXXII,

x

I205

395 omne ei genu. flectatur caelestium, terrestrium. et infernorum ; et ommis hngua confileatur quia Dominus Christus in gloria est Dei Patris. Quod ad comparationem dictum constat agrorum ; tunc enim magnum uisentibus decus exsurgit, quando amoenitates camporum floridis coloribus induuntur. Verum

400 tanta

laus continui floris quomodo

potest alteri conuenire,

cum propheta effugatus a filio legatur esse de regno, et in quibusdam more humanitatis grauissima crimina commisisse monstretur ? Dominus autem Christus quidquid egit, quidquid pertulit, /7oruit in ipso semper paterna sanctificatio : 40 vA unde illi merito praesens psalmus aptatur, qui sine aliqua offensione fuisse cognoscitur. Conclusio psalmi. Audistis quid ascendens iste profecerit, audistis qua nos iucunditate compleuerit. Nam licet ab initio cantica graduum uniuersa grandescant ; licet ista dicere celsiora, quae de Do-

410

mini aduentu clarissimo lumine lampauerunt. Creatore quippe prophetato, necesse fuit gradum crescere, per quem augmenta sumere constat uniuersa. Restat nobis in sequentibus gradalibus psalmis dilectio proximi et caritas Dei ; quae si pura mente conscendimus, tunc ad eius gloriosissimum perueniemus

41 5

aspectum.

EXPOSITIO IN PSALMVM CXXXII.

V

Io

Canticum graduum. Post illam praecedentis psalmi sanctissimam praedicationem, in quarto decimo gradu iam positus propheta populis beatam praedicat unitatem ; ut qui se christiana religione constringunt, in una caritatis conuenientia perseuerent. Quod licet ad monachos quidam aptandum esse iudicauerint, nos tamen dicimus et ad generalitatis concordiam pertinere, quoniam hoc non tantum monasteriis, sed uniuersae pronuntiatur Ecclesiae, spiritali tuba in unum colligens quidquid est Christi militum in toto orbe terrarum. Non enim reluctor beatis monasteriis dictum, sed nec generalitati aestimo subtrahendum.

Dignus ergo locus qui collectionem fidelis populi contineret, quam constat ante factam quam incarnatio Domini pretioso sanguine de gentibus acquisiisset. Et merito post illam poniI VA tur, per quam mundo praestitum fuisse declaratur. 395/397 Phil. 2, 1o.

398 ei] Gerzz., ozz. Garet

396 dominus] Gerzz., iesus adZ. Gare/.

Ps. CXXXII, 2/3 praedictionem Gerz. (c s. .) ^ 3 decimo quatto — Gare?

1206

EXP.IN.PSSXOADONIEAI

Continentia psalmi. Ecce alter psalmus qui diuisionem cognoscitur non habere. Congruum siquidem fuit ut qui de unitate loquebatur, diuisionis non reciperet sectionem ; simplex manens sine aliqua 20

25

50

55

40

45

diuersitate causarum, quos recte atomos nuncupamus. Non enim aut personam mutat, aut causam, aut locutionem suam

conuertit ad aliud ; ista enim tria sunt, quae diuisionem uidentur generare psalmorum. Qui atomi ad duo illa forte pertinent minuta, quae mulier in gazophylacium mittens, plenissimae misericordiae probatur munera consecuta. Sic et nos, si uirtutem psalmorum istorum piis mentibus hauriamus, remissionem omnium suscipimus peccatorum. Ille enim ad laudes Domini inuitat, iste hortatur ad proximi caritatem. Expositio psalmi. 1. Ecce quam bonum et quam iucundum habitare [raires in unum ! Ecce, ostendentis est potius quam loquentis ; quod solet magna mentis intentione protenta manu fieri, quam sermonibus explicari. Bonwrm respicit ad caritatem, quoniam perfecti uiri communibus se hortantur exemplis et alter alterius uirtutes imitando, mutuae dilectionis se incendio comprehendunt. Frequenter enim bonum facimus et aduersitate animi dissidemus. Est enim perfecta uirtus, ut ipsum bonum debeat tibi placere quod feceris. Habitare, id est in bono proposito permanere. Ipsa est enim habitatio quam Dominus quaerit, non tecta parietum quae consociant corpora, sed quae animas religiosa societate coniungit. (Tali enim dicto prohibet circumcelliones, qui diuersa monasterio uoluntate mutabili peruagantur. Dicendo autem, fratres in wnwum, significat eos qui fidei societate sub uno patre sunt constituti, quibus est (sicut in Actibus apostolorum legitur) cor unum et anyma una. Sed et illi in uno habitant, qui eremi solitudines peruagantur; qui quamuis corpore uideantur esse discreti, fidei tamen

$0

concordia non

probantur

esse diuisi.)

Quod si ad litteram intellegas, bona est et ista societas, quae fratrum coetibus congregatur,sicut in Actibus apostolorum legimus : Ef dtstribuebatur unicuique prout opus erat ; nec enim dicebat aliquis suum jroprium inter Mllos, sed erant illis omnia communia. Sic tamen pars ista laudabitur, si illa animi concordia quam superius diximus, non negetur. Nam ut hanc adu-

nationem non mediocre aliquod bonum, sed intellegeres esse Ps.

CXX XII, 23/24 cfr Matth. 21, 2.

19 athomos Gerzz. (sic sezzper) 50 aliquid Gerzz. (corr. a. zz.), ed.

43/44. Act. 4, 32.

24 probat Gerzz. corr

49/51 Act. 55, 52.

48 congregat Gerzz. corr.

PL 955

HB 455

EXPAXIN'PSS.CXXXII;

1-2

1207

mirabile, sub mysticis comparationibus usque ad finem, laus eam digna prosequitur, ut res pretiosissima cum sui praeconii gratia iungeretur. 2. Sicut. unguentum in capite, quod descendit in barbam, barbam Aaron, quod descendit in ora uesiimenti eius. Incipit superioris uersus per comparationes 6o subtilissimas facta, declaratio. Priscis enim temporibus alii ungebantur in reges, alii in prophetas, alii in pontificum reuerentissimam dignitatem ; qui tamen similitudinem pronuntiabant Domini Christi, sicut et alia multa quae illis temporibus figuraliter agebantur. Veniens autem inuisibiliter et incor6 A poraliter unctus est Dominus Christus. Ceterum corporaliter unctus fuisse non legitur Rex omnipotens, propheta mirabilis, Pontifex aeternus, qui se immaculatum pro peccatoribus obtulit immolandum. De isto autem unguento quadragesimus quartus psalmus dicit : Propterea unxit te Deus Deus tuus oleo -o laetitiae prae consortibus tuis. Quod si adhuc euidentius quaeras quid sit istud oleum laetitiae, aut wngwentwum spiritale, non abs re est illud aduertere, quando Spiritus sanctus secundum lectionem euangelicam in columbae specie descendens, supra baptizatum Christum Dominum mansit, qui est caput 7i A corporis Ecclesiae, crucifixum, tertio die suscitatum, quod ascendit in caelos, et sedet ad dexteram Patris. Sequitur quod descendit 4n barbam, id est Spiritus sanctus, qui supra apostolos inaestimabili potentiae suae uirtute descendit, quando nationum diuersarum linguis sub uarietate locuti sunt. 8 o Barbam sequidem bene dicimus apostolos, quoniam haec robustissimae uirilitatis indicium est et fixa sub suo capite perseuerat. Multis enim passionibus diuino munere superatis, apostoli uiros se constantissimos per Dei gratiam probauerunt ; seruantes etiam regulas quas a Domino acceperunt, sub $ 5 suo se mansisse capite monstrauerunt. Sed ne hanc barbam 5A

cuiuscumque

hominis

fortassis

aduerteres,

addidit

PL 956

Aaron,

qui Christi speciem praeferens, iam ipsum in sacerdotio suo sub quadam imaginatione gestabat. Frequenter enim nomina de ipso translatitia dicimus, sicut Salomon, Dauid, Samson 9o

:

ita et hic Aaron. Adiecit quod descendit in ora westimenlii eius. Ora uestimenti Domini Saluatoris significatur Ecclesia, quia usque ad extremitates eius descendit Spiritus sanctus, quando baptizatos usque in finem saeculi misericordiae suae dignatione sanctificat. Ipsa est enim Ecclesia, quae

69/70 Ps. 44, 8.

54 fine Gerzz.

B8 a]/. batbam] in praem. Gerzz. cum r (/A* IN* K) 58 e/ 90 ota] Germ. cum opt. codd. r, oram Garet eum multis codd. g — 92 ab Ger.

1208

EXP.

IN PS. CXXXII,

2-3

et per tunicam illam designata est, quae diuidi non potuit tempore passionis. De hac igitur ueste patres nostri spiritaliter et copiosa dixerunt. (Nam Iosephus in libro tertio antiquitatum titulo octauo, magnarum rerum exinde sacramenta patefecit : probans quatuor colores earum, id est, byssum, purpuram, IOO hyacinthum et coccum, elementa mundi rationabiliter indicasse. Hieronymus etiam ad Fabiolam scribens et de hac quoque re non destitit esse proficuus.) 9. Stcut ros Hermon, qui descendit im montem Sion. Venit ad aliam laudis comparationem, quae iterum IO vA (sicut solet) significatione nominum ingentia nobis arcana patefacit. Ros est tenuis ac leuis pluuia, non per guttas ueniens, sed per quasdam minitissimas partes duritiam terrenae ariditatis infundens. Per hunc cuncta germinantia coalescunt et in uarios fetus temperationis munere perducuntur. Hermon hebraeum nomen est montis ultra Iordanem fluuium constituti, cuius interpretatio (sicut a patribus traditum est) significat 9I

anathema. Ros ergo montis istius nutriens peccatores, qui sub anathematis exsecratione iacuerunt, descendit in monII$

12

A

tem Sion, quando ad conuersionis remedium Domino largiente peruenerint. Sz0o*» enim significat Ecclesiam catholicam, quae recipit gentes, quae erant sub anathematis periculo constitutae. Quaeras forsitan quare dixerit, qu? descendit, dum magis dicere potuisset, ascendit, quoniam ad meliora translatus est. Sed usus iste communis est dicere de his qui ad cognitionem aliquam tarde ueniunt : Descendit ad ueritatem, descendit ad iustitiam ; utique quasi de culmine illo superbiae perueniunt ad planam lucidamque rationem. Hoc est enim rorem de Hermon ad montem Sion descendere, gentes de impietatis sede ad. beatitudinis amoena transire. Hoc est quod et uersus primus edixerat : Ecce quam bonum et quam iucundum habitare fratres in unum ! Quoniam illic. mandauit Dominus benedictionem et uitam usque in saeculum. Illic, in monte scilicet

Sion,

id est Ecclesiae, quae fratrum adunatione consistit, benedictionem, hoc est, misit Dominum Salua-

130 mandauit

torem, qui credentium uita est et beatitudo perpetua. Verum hoc montis nomen saepe diximus caelestem illam Ierusalem significare, cuius et haec terrena portat imaginem. Ipsa est enim quae uitam continet sine fine, quae gaudium sine intermissione ; et quod omne genus felicitatis excedit, a suo beneficio 97/98 Ioseph. 74zz. Iud. III, 7 (8). CSEL 54, 586 sqq.

101/102 Hieron. Episz. 64, ad Fabiolag —

103 qui] quod Ger. (corr. a. s.) cum opt. codd. r et g (sed 1. 3A Germ. babet qui fr. 120 tarde] trahendo eZ. 128 montem Gerzz.

74.)

PI 957

EXPOIDOBSOEXOOUHEI

SSCXXXII, r 1209 regitur et possidetur auctore. Dicendo enim i//ic, ubi concordia significata est ostenditur, quia discordibus benedictio nulla

SCHE

praestatur. Vides congregatio illa quibus similitudinibus et quanta admiratione laudata sit ; ut nullus dubitet ingens esse 14» donum, quando ab ipso laudatur qui daturus est praemium. Considerandum est etiam quemadmodum uno sensu, una complexione psalmus iste cucurrerit. Quod schema dicitur hyrmos, quando series orationis tenorem suum usque ad ulti-

mum seruat, ubi nec persona alia, nec causa mutatur, quam 145 jam et in centesimo sexto decimo psalmo propter indiuisibilem textum posuisse dignoscimur.

Conclusio psalmi. |. 456 Ostensa nobis est unitatis utilitas, declaratum quid fraternus praestare possit affectus. Diligamus fratrem tamquam nos ; amemus Dominum supra nos, ut ista dilectio proximo15» rum ad illam nos perducat Domini perfectissimam caritatem. Nam quid iucundius esse potest quam hic imitari quod in illa beata patria summo munere constat attribui ? Ferantur hic qui ibi nimis amandi sunt. Hoc monasteriis, hoc Ecclesiis, hoc ciuitatibus, hoc uillis, hoc eremis esse praedicatum. Nullus

15; enim ab ista fraternitate diuiditur, qui affectum sanctae religionis habere monstratur. Sed nec illud indiscussum relinquendum est, quod hic primo caritas ponitur fratrum et post sequitur diuina dilectio, dum in mandato primum locum teneat : Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo et ex tota 160 anima tua ; et post sequitur ef jroximum tuwm sicut teibsum. Habet hoc consuetudo docentium, ut pro explicanda utilitate causarum aptissime conuertatur ordo dictorum. Dignum enim fuit (quoniam in his psalmis semper ascensus est) ut ad summum. post cuncta poneretur, quod rebus omnibus praestan165 tius esse declaratur. EXPOSITIO

IN PSALMVM

CXXXIII.

Canticum gradwwum. Respiciamus oculo cordis intento, quemadmodum uestigia summa. uirtutum transmissis gradibus propheta conscenderit. Illi enim beatae fraternitati, quam in unum dixerat congre; gandam, nunc quod superest salubriter persuadet, ut felix adunatio in laudes Domini flagrantissimo caritatis studio con159/160 Deut. 6, 5.

160 Matth. 22, 38-39.

142 concurtetit Gerzz. (corr.), "Aud. Bec. Fisr. 145 decimo sexto — Gare heremitis Gerzz. Garet (corr. in app.). Ps. CX XXIII, 4 uno Gerz. 6 fraglantissimo Gerzz.

154

I2IO

EXP.

IN PS.

CX XXIII, 1

citetur, quatenus fideles uiros perfecta operatio consequatur 4

1o

I

I

et hic imitentur suauitatem, quae in illa patria in sanctis creditur mentibus esse mansura. Dignum est enim ut benedictio illi persoluatur, ad quem summo studio constat ascensum. Nunc de ipsius mandati uirtute tractandum est, ut intellecta sententia utilitatem nobis possit aperire discussa. Praeceptum est enim : Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo, et ex tola anima tua et ex tota uirtute tua el proximum tuum sicut teipsum. In his enim duobus praeceptis tota lex pendet, et rohetae. Admiranda complexio in uno capite dicere, quod in scripturis sanctis possis omnibus inuenire ! Nam qui Deum ex toto corde, ex tota anima, ex tota uirtute diligit, locum uitiis

non relinquit. Vbi enim intret scelus, cum Deo totus occupatus 2 o est animus ? Diabolus enim uacantia desiderat, nudata perquirit ; sed ubi Deum praesentem reperit, sub magna confusione discedit. Ita si Deum toto corde diligimus, eiusque nos potestati affectuosa deuotione contradimus, nec locum culpis dare possumus, et in uiis semper rectissimis ambulamus. Vaipsa cum aliquo liquore plena sunt, superuenientium 2 ^ scula augmenta non capiunt : ita nos si diuina caritas totos repleat, non erit quo crimen introeat. Sequitur e£ proximum tuum sicut teibsum. Proximum diligimus sicut nosipsos, cum nulli malum facimus, sed omnes simili ut nosmetipsos affectione tractamus. 3 o Nullius enim acquiescit ingenium, aut pericula sibi calamitatis optare, aut dolosis insidiis uelle concludi ; sed ita sibi omnes prospici cupiunt, ut nullis aduersitatibus appetantur. Haec si in alios compari uoluntate seruemus, si quae nobis impendi uolumus, fratribus similia faciamus, omne delictum, omne fla2)5

40

4I

gitium, omne cessat sine dubitatione peccatum ; talesque praesens regula reddit, quales nos caelestis magister esse praecepit. Istud mandatum et bonos angelos fortassis amplectitur, qui dum nobis qualia ipsi possident prouenire cupiunt, consortes nos aeternae illius societatis acquirunt. Memento praeterea quod caritatis dominicae hic tertius psalmus est, ut ex ipso numero uirtus possit sanctae Trinitatis agnosci. Diuisio psalmi. Prima parte inuitat propheta ad benedicendum Deum, ubi plurali numero praedictam plebem cognoscitur admonere. Deinde conuersus populum singulariter benedicit, quia sancta unitas decus est ac uirtus Ecclesiae.

Ps. CXXXIII, 13/15 Matth. 22, 57.39. 22,29:

23 affectiosa Gerzz., corr. a. m.

15/16 Matth. 22, 40.

:

31 fottassis] Gerzz., fottasse Gare

27/28 Matth.

PL 958

BAXPOIIN

OPSOOXXXII

1-2

I2II

Expositio psalmi. 1. Ecce

350

munc

benedicite

Dominum,

ommes

serui

Domini ; qui statis in domo Domini, in atriis domus Des nostri. 2. In noctibus extollite manus uestras in sancta et benedicite Dominum. Ideo duos uersus simul posuimus, quoniam sibi inuicem mutua connexione iunguntur, ut nobis

55

impletus sensus euidentius appareret. Primum quaeramus cur et hic et in superiore psalmo, ecce posuerit ; scilicet ut rebus certis atque perfectis non solum sermo, sed etiam articularis praestaretur ostensio. N 4nc autem dictum est, quia tot gradibus ascensis, ille solus laudari debuit, qui tanta con-

6o

PL 959

cessit. Primum enim fuit, quod proficienter ascenderat : deinde quod super hunc ascensum, alium non habebat. Tunc enim maiori studio praedicandus est Dominus, quando facit sua largitate securos. Siue (ut aliis placet) tempus istud significat mundiale, quando hic exercendus est animus, ut ibi aeternis ac perpetuis laudibus occupetur. Benedicite Dominum, significat laudate, quia nos illum benedicendo laudamus ; ille

autem nos benedicendo sanctificat. Audisti seruum ; et ne 65 aliquid putares abiectum, addidit Domini ; ut de potentia

Jo

73

8o

summi principis dignitas cresceret seruientis. Hoc se nomine Paulus honorabilem gentibus fecit ; sic enim epistola eius praefatur : Paulus seruus Christi ; et iterum : Si hominibus placere uellem, Christi seruus non essem. De Moyse quoque in alio psalmo : Misit Moysen seruum suum. Quapropter istud iam de perfectis proprie dicitur, qui et amici sine dubio nuncupantur. Sequitur, qu? statis in domo Domini, in atriis domus Dei nosíri. Seruum quidem prius dixerat ad honorem ; sed ne incerta corda mortalium hoc et ad alios traherent, qui indeuoti esse noscuntur, dum omnes Domino creaturae conditione subiecti sunt, addidit qu? statis in domo Domini,

id est quorum animus in Domino religionis firmo uestigio perseuerat. Stare enim de illis dicitur, qui a bono proposito facilitatis crimine non labuntur, sicut dictum est de diabolo qui archangelus fuit e 2n ueritate non stetit. Nominata quidem domus, concludit et a/ria ; quoniam atrium ingressus est mansionis. Significat enim eos, siue qui iam in penetralibus sunt

Ecclesiae, siue qui in ingressu eius esse meruerunt. Diuersa enim loca sub unitatis gratia habere constat Ecclesiam. His 85 quoque dictis aliud genus firmitatis adiecit, Deé mostri ; hoc est, non quem gentilitas colit, sed quem uera catholica 68 Rom. 1, 1x.

68/69 Gal. 1, 10.

50 duos] Gerzz., duo Gare£

$0 Ps. 104, 26.

80 Ioh. 8, 44.

P 45]

I2I2

EXP.

IN PS. CXXXIIH;:

2-3

religio confitetur. Addidit m noctibus extollite manus uestras in sancta et benedicite Dominum. In noctibus, mundi istius significat teterrimum tempus, quod semper 9 o creberrimis tribulationibus obscuratur. In hoc ergo saeculo leuandae sunt manus ubi bona operatio Domini meretur auxilium. Sic Moyses quamdiu manus tendebat, Amalech audacia superba premebatur, praesagans crucem beatissimae passionis. Nam quod digitos extendebat, decalogum fortasse signifi9 vA cabat. Qui cum brachia remisisset, inimici superbia desperata surgebat. Et ideo bonis operibus leuandae nobis sunt manus ad Dominum, ut aduersarius diabolus superna maiestate uincatur. Sed intende quid significet extollite, id est uberius eleemosynam facite ; Dominus enim non tantum a nobis exiIOO

IO ^

git pla uerba, sed facta. Addidit,

n sancta,

ut eam manus

seminet Christiani. Nam si illam haeretici faciant aut pagani, manus eorum non extolluntur in sancta ; quoniam ipsam solam eleemosynam Christus accipit, quam eius nomini fidelis Christianus obtulerit. In quo tamen actu, ne quis sibi aliquid arroget, Dominum dicit esse benedicendum, quando ipse donat et animum misericordem et substantiam largiorem. Sic caritatem Domini et laudibus sacris et pia docet operatione complendam. His peractis, respice quam digna retributio subsequatur.

IIO

ILS

I20

9. Benedicat te Dominus ex Ston, qui fecit caelum et terram. Explicata commonitione, qua dixit caritatis studio in Domini laudibus et bonis operibus permanendum, uenit ad partem secundam, in qua uno uersu populum benedicit, qui in unitatis constantia et dilectione Domini perseuerat. Prius enim omnia pluraliter dixit, nunc autem psalmum sub singularitate conclusit ; ut qui ante fideles fratres in unitate collegerat, modo illi populo iam diligenti Dominum benedictionis munera praestarentur. Quapropter si uolumus esse benedicti, amor nos sanctae Trinitatis, et unitas beatae complectatur Ecclesiae. Et intende quam competenter hunc psalmum perfectus finis amplexus est ; ut qui usque ad Ierusalem caelestem conscendit, benedictionem supernam loco remunerationis acceperit.

125

Conclusio psalmi. Libet referre quemadmodum usque ad supernam Ierusalem gradus isti peruenerint. Primo siquidem gradu, saeculi designat horrorem, post quem ad uirtutum omnium studia festi92/93 cfr Ex. 17, 11.

94/95 significat Gerzz. corr.

99 a nobis] nos Gerzz., corr. in marg.

PL 960

EXPHIN

PS. CXXXIIT,

3-CX XXIV,

r

I2I3

natur. Secundo, uirtus diuinae defensionis exponitur, cui nihil

130

13

A

obuiare posse monstratur. Tertio, magnum gaudium esse dicitur in Ecclesia Domini pura mente uersari. Quarto, inter quaslibet angustias docet constanter de Domino praesumendum, donec miseratus exaudiat. Quinto monet ut liberati periculis, non nobis aliquid, sed omnia Domini uirtutibus applicemus. Sexto, montibus solidissimis comparatur confidentia fidelissimi Christiani. In septimo dicitur quam copiosos fructus metant in lacrimis seminantes. Octauo, nihil permanere dicitur, quod uoluntate propria unusquisque fuerit operatus ; sed illa tantum esse firmissima, quae auctore Domino construuntur. Nono, timore Domini pronuntiatur homo beatus fieri

140

et uniuersa illi profutura concedi. Decimo, infundit patientiam deuotis, quam per Ecclesiae uerba commendat. Vnde-

cimo, de profundis paenitens clamat ad Dominum, ut in libe-

II

150

randis hominibus quanta sit diuinitatis potentia sentiatur. Duodecimo, uirtus mansuetudinis et humilitatis ostenditur. Tertio decimo, sanctae incarnationis promissio et dictorum ueritas approbatur. Quarto decimo, fratribus spiritalis adunatio praedicatur, supra quos benedictio Domini et aeterna uita prouenire monstratur. Quinto decimo, in laudibus Domini perfecta illa caritas excitatur, supra quam nihil potest nec maius dici, nec gloriosius inueniri, sicut apostolus testatur : Deus caritas est. Quapropter tanti miraculi iugiter consideremus arcanum ; ut talia semper inspicientes, mortiferos saeculi uitemus errores. Continet siquidem hic numerus et illud praeterea sacramentum ; ut cum quinque sensus corporei, per quos

fragilis humanitas contrahit omne peccatum, Trinitatis fuesuperati, ad quintum decimum gradalium psalmoII rint uirtute rum nos culmen educat ; eoque fiat, ut corporis imbecillitate submota, donentur uictoribus praemia sempiterna. EXPOSITIO IN PSALMVM CXXXIV. Alleluia.

A

Post gradalium pulcherrimam constructionem, quae usque ad illaam peruenit summitatem quae in aeternum securos efficit et felices, congrue nimis ponitur Alleluia : ut laudibus Domini sancta perfruatur Ecclesia, cui tale munus noscitur praeparatum. Quapropter sinceris mentibus alacres Alleluia dicere festinemus, ut illi sancto populo per diuinam gratiam misceamur.

150 I Ioh. 4, 8. 131 miseratut Gerzz., corr. in misetatot

Ps.

CX XXIV, 5 ecclesiaé uitale Gerz.

149 testat Gerzz.

PL 961

I214

EXP.

IN PS. CXXXIV,

1-3

Diuisio psalmi. o

Per totum psalmum propheta loquitur. Primo ingressu propter nominis eius potentiam, laudes Domino dicit esse soluendas, quia fecit quae uoluit in caelo et in terra, magnalia ipsius diuersa commemorans. Secundo, quoniam ueritatis perfecta laus est destruere falsitatem, idolorum cultores sub irri-

sione redarguit. Tertio, diuersos ordines admonet, ut DomiI vA num laudare non desinant. Sic genus demonstratiuum in utraque parte mirabili exsecutione completur. Expositio psalmi. 1.2. Laudate

20

2 vA

s3

4o

4 vA

nomen

Domini,

laudate

A 458

serui

Domi-

nwm. Qui statis in domo Domini, in aiviis domus Dei nostr:?.Post praeteritos (sicut dictum est) psalmos, quibus ad omnium uirtutum culmen diuina miseratione propheta conscendit, in domo Domini stantes alloquitur, ut post collata tam ingentia beneficia laudare non desinant caeli terraeque Creatorem. Et respice praecepta ista in his duobus uersibus qua distinctione creuerunt. Primo dixit : Laudate momen Domini. Et ne quibuslibet hoc putares iniunctum, addidit, laudate seruit Dominum, id est, qui serui? ipsius estis

prona uoluntate deuoti et Dominum uos habere sentitis, quem nulla superstitione contemnitis. Tertio dicit : Qu? staits in domo Domini, hoc est, qui perseueranti et intitubabili uoluntate in ipsius sancta credulitate consistitis. Contra illos scilicet dictum, qui patientes defectum de collato subito honore ceciderunt. Sequitur n atriis domus Dei nostri. Airium dicitur amplissimae domus primus ingressus, ubi sibi habitantes propter expellendum frigus focos facere noscebantur; et ab atri fumi nebulosissimis globis appellata atria, quasi atra, tradit antiquitas. Et quia nullus sermo uacat, qui non aliquod mysterium continere uideatur ; et illos etiam dicit Dominum debere laudare, qui in primum membrum domus dominicae uidentur ingressi. 9. Laudate Dominum, quoniam benignus est Dominus ; psallite nomini eius, quoniam suauis est. Considera quod /a4date tertio posuit, ut per laudis similem qualitatem sanctae Trinitatis indiuisibilem nobis ostenderet

unitatem. Laudis enim dominicae usque ad diuisionem posi-

tam multiplex causa narratur. Nam cum sint omnia ualde bona quae fecit, cuius ipse sit bonitatis aduertitur, a quo talia manasse noscuntur. Addidit quoque suauis, ut non solum benignum, sed et dulcem esse sentires. Sic enim et alibi dicit : Gustate et widete quoniam suawis est Dominus. Ps. CXXXIV,

35/36 cfr Seruius in Verg. "Aen. I, 726.

49 Ps. 55, 9.

PL 962

EXP. IN PS. CXXXIV, 3-5 5o

1215

Psallite uero dum ponitur, ad bonas corporis operationes refertur ; ut in hac mundi conuersatione Dominum

5^

6o

uideamur

de nostra probitate laudare. 4. Quoniam lacob elegit sibi Dominus, Israel in possessionem, sibi. Et hic uersus adhuc ad illam partem pertinet, cur Dominus debeat praedicari. Nonnullos autem titillare cognoscitur, quare non sit hic Abraham positus, cui primum haec possessio a Domino promissa declaratur ? Sed Abrahae uocabulum non hoc uidebatur significare, quod de isto nomine potuisset aduerti. Jacob siquidem supplantatorem interpretari saepe iam dictum est, qui benedictionem fraternam gloriosa nimis cupiditate praeripuit. Quod ad euocatam uniuersitatem

gentium

competenter

aptatur,

quae

aduen-

tum Domini Saluatoris ad se credulitate trahens, Synagogae munera promissa percepit et priorem populum religiosa festi65 natione superauit. Sed post illam patriarchae mysticam luctam quam Iacob cum angelo constanter exercuit, ipse quoque Israel appellari meruit ; quia tantae concertationis fixa mente pondera tolerauit. Israel autem interpretatur uir uidens Deum, quod ad illam pertinet significationem quam Dominus possidet in beatis. Eleg?t itaque Tacob, dum Ecclesiae populum diuersarum gentium congregatione subadunauit. Possidet Israel, quando in illa beatorum resurrectione,

75

80

85

ipse in omnibus probatur habitare. 5. Quia ego cognoui quod magnus est Dominus et Deus noster brae omnibus diis. Omnis relatio certa redditur, quando is qui refert, quod dicit se probasse testatur. Atque ideo cognouisse se dicit propheta quod praedicat, non aliqua uisione carnali, sed in illa altitudine scientiae positus, ibi magnum contemplatus est Dominum. Videbat enim uir sanctissimus Maiestatem illam mirabilem cunctis potestatibus et caelorum uirtutibus imperantem ; et necesse fuit ut diceret :Quia cognouit: quod magnus est Dominus et Deus noster brae omnibus diis ; non quia praeter ipsum aliquis Deus est, sicut in alio psalmo legitur : Quontam quis Deus jraeter Dominum, aut quis Deus praeter Deum nostrum ; sed quia. potestatibus diuersis hoc nomen abusiue constat impositum, sicut in Exodo

legitur : Constitui te deum

haraonis ;

et apostolus dicit : Nam etsi sunt qui dicantur dit, siue in caelo, siue in terra (sicut sunt dii multi et domini multi) nobis tamen unus Deus Pater, ex quo omnta ; el unus Dominus Iesus Christus, ber quem omnia et nos ber ibsum. Vnde merito frae 84/85 Ps. 17, 32.

87 Ex. 7, 1.

88/91 II Cor. 8, 5.6.

B0 uero] oz. Gerz. 62 uniuetsitatem] Gerzz., numetositatem Gare subunauit Gerzr., corr. a. zz. 46 his Gerzz.

71/72

I216 omnibus

EXP.

diis magnus

sunt. 6. Omnia

95

SCHE

IOO

IN PS. CXXXIV,

5-7

dicitur Deus, à quo cuncta creata

quaecumque

uoluit,

Dominus

fecit

in

caelo et in terra, in mari? et in abyssis. Post illa quae superius dixit, in altum se tetendit uera nimis et excelsa praedicatio. Quod schema dicitur epiphonema, id est post narratas res crescens ad maiora sententia. Nam quamuis sint inenarrabilia opera Domini totusque mundüs referre non praeualeat quod operatur in mundo, hic tamen uniuersa stupenda breuitate conclusa sunt: omn?ta Deum fecisse quae uoluit in caelo et in terra àn mari

et in abyssis

PL 965

; ut

et creata quae uides, eius uoluntate facta esse cognosceres ; 105

IIO

et illa quae humanis nequeunt conspectibus apparere, ipsius potentia contineri posse sentires. Cael«wm positum est pro cunctis caelestibus, £ezra pro omnibus quae in humo gignuntur, (are commemoratum dicamus pro istis sinibus quos commeantium discursus inuisitat, abyssws uero oceanum designat, qui et nobis ignotus et (ut quidam referunt) altitudine magna profundus est. In his autem omnibus uoluntas Domini sine aliqua dubitatione completur. Quid autem fecerit Dominus, subsequenter enarrat. v. Educens mubes ab extremo terrae : fulgura in pluuiam fecit. Qui broducit uentos de thesauris suis.

II5

Hoc si ad litteram intendas, secreta naturae Domini testatur

I20

administratione compleri. Sed quoniam de hebraeo populo dicit inferius, conuenit hoc quoque hominibus applicare. Edu xit nubes ab extremo terrae, quando prophetas ab humili proposito ad praedicationis fecit fastigia peruenire. Qui merito nubibus comparantur; quoniam imbre sui eloquii a futuri iudicii nos calore

125

130

defendunt,

dum

animabus

nostris

profutura depromunt. Nubes enim (sicut frequenter dictum est) prophetas accipi debere scriptura testatur, dicens : Mandabo nubibus meis, ne pluant swber eam pluuiam. Sequitur L. 459 fulgura in bluuiam fecit. Praedicationes itaque prophetarum f«lgura sunt, cum percutiunt inimicos ; $luuwiae, cum deuotos a peccatis diluunt, et imbrem eis salutis infundunt, unde spiritales germinent fructus, et in maturam messem, Domino praestante, coalescant. Addidit qui $roducit uentos de thesauris suis. Ventos enim non improbe ponimus apostolos, quorum praedicatio totum mundum tàmquam uentus celerrimus percucurrit, de quibus alio loco scriptum est : Sagilfas suas ardentibus effecit. Nam ipsis quoque 123/124 Is. 5, 6.

133 Ps. 7, 14.

106 humo] Gerzz., tetta Gare 113 educens] et praem. r(praeter H* M $ K R*U) 11* applicare] Gerzz., i s. e add. a. zz. 132 percucurtit] Gerzz., zzuf. in precucuttit

EXP. H

M» A

SCHE 140

IN PS. CXXXIV,

7-9

I217

uentis pennae pro discursus celeritate tribuuntur ; ait enim : Et ascendit super cherubim et uolauit, uolauit super bennas uentorum. Subnectit de thesauris suis, unde reuera spiritales poterant prodire diuitiae. Et nota quod per hos octo uersus diuersis modis augmento quodam laudis magnalia Domini dulcissima uarietate describit. Quod schema. dicitur auxesis, latine augmentum, quoniam per certos gradus semper ascendit. Quapropter explanationem sensuum non piget frequenter iterare, quando ipsa quoque auctoritas sine fastidio eadem monstratur

assumere.

8. Qu? percussit

primogenita

Aegypti

ab

homine

14 vA "sque ad becus. Ista miracula frequenter ad intellegendam Domini potentiam repetit sermo propheticus ; ut aduertamus non casualiter facta, sed in magnam intellegentiam sequentis aetatis fuisse praemissa. Nam si consideremus altius et hodie talia fiunt. Aegyptus hic mundus est qui diuersis cladibus 150 affligit populum christianum ; sed Domini uirtute potentiaque terretur. Aegyptus autem significat afflictionem, qui non aliter dimittit animas fideles, nisi in ipso duris laboribus ingrauentur. Primogenita enim mundi, quasi Aegypti percutit, quando natos homines in originali peccato potentiae suae inspiratione correxerit. Ab homine usque ad pecus, id est a prudentioribus huius saeculi usque ad mansuetos et simplices uiros. Omnes enim nisi per gratiam Domini liberentur, a diabolo uelut pharaonis impia dominatione deprimuntur. 9. M?sit s?gna et prodigia in medio tuv, Aegybpte ; in pharaonem et in omnes seruos eius. Misit signa et brodigia,quando in passione ipsius terra contremuit, saxa dirupta sunt et multi sanctorum

165

170

ad ciuitatem

Domini,

su-

perata mortis lege, uenerunt ; quod in medio mundi, id est palam atque uisibiliter euenisse manifestum est. Signum, est res praeter speciem quam ingerit sensibus nostris aliud aliquid ex se faciens in cogitationem uenire ; sicut, uestigio uiso, transiisse animal cuius uestigium est cogitamus. Dictum est uero signum ab eo quod significet. Prodigia quasi porro digia, id est longe praedicentia. Hoc et hodie facit, quando animas fideles per aliqua praemissa signa conuertit. Pharao interpretatur dissipatio. Et cui aptius dabitur nisi diabolo, qui humanum genus crudeli uoto persequitur ? I« omnes seruos eius, homines significat, qui ipsius uoluntatibus obsecundant. Illius enim famuli dicimus cui consentanea mente seruimus. Et ideo diabolus cum ministris submergitur, quan135/136 Ps. 17, 11.

168 cfr Varro de Ling. laf. p. 96, 16.

170/171 cfr Aug.

En. bs. 134, 19, 5 — CC 4o, 1951.

151/152 qui ... ipso] Gerzz., quae ... ipsa Gare (qui adnotat in marg. *alias qui ... ipso") 159 aegypti opz. codd. r 57

€ 2. (xcvin)

PL 964

I218

EXP.

IN PS. CXXXIV,

9-11

do fonte salutari christianus populus a nefando errore liberatur. 10. Qui percussit gentes multas et occidit reges fortes. Gentes dicit uitiorum noxias cateruas, quae nos intus,

180

uelut barbarae nationes, semper affligunt. Has percussas dicit, quando satisfactione paenitentium uulnerantur. Nam quod nobis salus, illis uulnus est. Occid?t etiam in nobis reges fories,

185

cum

spiritus immundos

peccatorum

labe

dominantes,

emundatione delictorum reddit extraneos. Qui merito in uoluntate sua dicuntur occisi, quia nos exstinguere minime ualuerunt. 11. Sehon regem Amorrhaeorum et Og regem Basan et omnia regna Chanaan occidit. Cum multos reges fili Israel, Domino

190

R?

fauente, prostrauerint,

hic duo

tantum

memorantur ; scilicet ut per interpretationem istorum nominum, ad illam significantiam ducamur quae hodieque in nobis agitur. Sehon interpretatur tentatio colorum, Amorrhaet amaricantes designant. Amara siquidem uitia sunt, quae nos ab illa beatitudine iucundissima deducunt. Haec habent dia-

195 bolum regem, qui est tentatio colorum, quando se transformat

200

205

in angelum lucis; ut per colorem atque speciem bonitatis deuotorum animas assidua tentatione subuertat. Ista diuinitas in nobis occidet, quando fidelium mentes a tali seruitute liberauerit. Sequitur e? Og regem Basan. Og conclusio dicitur, Basan confusio. Merito ergo confusionis rex conclusio perhibetur. Diabolus enim quando nobis iter illud salutare concludit, in confusione nos nefanda derelinquit, in qua ille teterrimus regnat. Vnde et ciuitas eius Babylonia dicitur, quae item confusio nominatur. Sed haec omnia uirtus diuina destruit, quando nos ad misericordiae suae dona perducit. Addidit e? omn?a regna Chanaan occidit. Chanaan interpretatur humiliatio : sed non illa quae perducit ad Dominum. Nam et illi humiliati dicuntur, qui de honore sancto decidunt et pessima conuersatione merguntur ; sicut in alio psalmo di-

192/193 cfr Aug. o. v. 20, 7/8 — CC 4o, 1951. 195/196 cfr I Cor. 11, 14 ; Aug. 0. €. 20, 16/1? — CC 4o, 1951. 199/200 cfr Aug. o. v. 20, 24/25 — CC 40, 1951. 206/207 cfr Aug. o. c. 20, 48/51 — CC 4o, 1952.

179 gentes] teges Gerzz. 191 ducemut Gerzz, corr. a. z., duceremut Gare hodieque] Gerz., hodie Gare: 192 colorum] Cass. cwz: codd. JAug., sed

Maurini edd. coniecerunt oculorum, quod aptius textui conuenire uidetur ; Cass. sine dubio colorum ef Jegebat in suo codice Augustini et ipse in suo commentario admisit (cfr 1. 196). Hieron. (Liber interpr. bebr. nom., edid. Lagarde, p. 20, 16 ; 33, 22) Seon interpretatus est *calor siue tentatio lacessiens" ,"tentatio calens?

209/210 dicit Gerzz.

PL 965

EXP.

210

215

IN PS. CXXXIV,

11-14 I2I9 citur : Et humiliabit calumniatorem. Nam si humiliatio et ad poenam minime pertineret, non legeretur : Qui se exalíat, humiliabitur. Quapropter hanc humiliationem, quae in malo intellegenda est, ille solus occidit, qui crucem pro omnium salute suscepit. 12. Et

dedit

teryam

eorum

hereditatem,

heredita-

tem. Israel populo suo. Versus iste declarat priora illa non ad litteram debere suscipi, sed spiritali expositione sentiri. Nam terra promissionis israelitico populo non est hereditas data, quia eam

220

225

19. Domine,

230

suis offensionibus amiserunt ; sed. sub

illorum praefiguratione terra repromissionis datur sine dubio Christianis, quam aeterna pace possideant. Nam ut istam deberes aduertere, repetit, hereditatem Israel bobulo suo. Israel enim interpretatur (sicut saepe iam dictum est) uir uidens Deum. Po$ulo suo, utique christiano, qui eius merebitur dici, cum praecepta ipsius salutari deuotione seruauerit. nomen

iuum

in

aeternum

: Domaine,

memoriale iuum in saeculum saeculi. Post beneficia Domini laus digna consequitur. Dicit enim : Domine, nomen iuum in aeternum ; quasi optemus illi quod non est, aut per nostra uota proficiat. Sed usus iste mortalium est, optare Deo quod aliter euenire nefas putetur. Sic enim dicimus: Sanctificeur nomen tuum ; quod utique sanctum est : Adueniat &. 460 regnum tuum ; cuius regnum sine dubitatione uenturum est. Sed ista talia cum dicimus, nostrum uelle declaramus. Preca-

tur ergo ut in humano genere semper nomen eius debeat permanere ; quatenus ab aduentu Christi perenniter dici debeant utique Christiani. Sequitur Domine, memoriale iuum in saeculum saeculi. Memoriale Domini est quidquid in scripturis sanctis commonitione saluberrima continetur. Hoc 240 semper in nobis permanet, cum fidelissima deuotione seruatur, sicut scriptum est : Caelum et terra transibunt, uerba autem mea mon jraeteribunt. Saeculum uero saeculi (sicut saepe dictum est) diem significai sempiternum. 14. Qu:ia iudicabit Domin s bopulum. suum : et 245 in seruis suis consolabitur. Praemissae laudis causa narratur : Quia iudicabit bopulum suum, hebraeum scilicet, cui praestitit magna miracula, cui prophetas suos, ne peccaret, attribuit ; ad quem ipsum quoque Filium misit, ut 225

210 Ps. 71, 4. Matth. 6, xo.

211/212 Matth. 23, 12. 241/242 Matth. 24, 35.

231/232 Matth. 6, 9.

210 humiliauit Gerzz. (sed cfr Exp. ps. LXXI, /. 99)

232/233

217/218 sentite Gerz.

229 optamus Gerzz. (a Zn ras.) 231 potetur Gerzz., corr. a. zz. in putatut 233 tuum cuius regnum] ozz. Gerzz. per bomoiofel., quod add. s. /. 244. iudicauit Ger. corr. a. s. 246 e? 250 iudicauit Gerzz.

pr, 966

EXP-IN

1220

PS"GAOSSIVA

TIT

eius tandem aliquando scelerata duritia solueretur. Sed quia iudicabit eum utique ; 25 o detestabili obstinatione duratus est, nationibus elegerat cunctis de quem ipsius, quia noluit esse possidendum. Cui dicit : Aud?, Populus meus et loquar et alibi : Popule meus, quid feci tibi ? Istos ergo iudicabit. De fidelibus autem audi quid sequitur: Ef im seruts suis consolabi; utique dum illis praemia promissa restituet, qui hic (ur 2j VA propter nomen eius laboriosa contemptione uexati sunt ; de quibus scriptum est : Beati qui lugent, quoniam ibsi consolabuntur. Sic enim et alibi de ipsis dicitur : Qui credit n me mon iudicabitur, sed transiet de morte ad uitam ; qui autem, mon cre-

SCHE

dit, iam iudicatus est. Vides quid profecerit gradatio illa quam diximus ;ut enumeratis magnalibus Domini, usque ad eius uenerit sanctum tremendumque iudicium. Nunc alterius partis dicta requiramus. 15. Sóimulacra gentium argentum et aurum, opera hominum. Postquam se Domini laudibus suffi26 5 manuum cienter expleuit, secundo ingressu propheticus sermo conuertitur ad errorem gentium destruendum. Quae figura apud grammaticos dicitur sarcasmos, id est hostilis irrisio, quae usque ad palmam penetrat, cum manifesta ueritate conuincit. o 27 Quapropter simulacra gentium ritusque deridet, ne aurea signa deosque colat argenteos et putetur homini praestare quod coepit ad homine. Quanto melius consulunt, si elisa frangantur! Tunc uere aliquid prosunt, si ad pecunias translata descendunt. Quocirca deus ipsorum non exaudit integer, sed praestat potius imminutus. Et considera, quoniam per species diuersarum definitionum pulcherrimus dictorum ordo descendit. Hic enim designantur simulacra per illud unde sunt, id est aurum et argentum, metallorum scilicet qualitate formata. 16. Os

non

habent

17. Aures

28 5

29 o

et non

loquentur

; oculos

habent,

et

uidebunt. habent,

et non

audient

; nares

habent

et non odorabunt. Manus habent et non $alpabunt, pedes habent et non ambulabunt, non clamabunt in gutture suo, neque enim est spiritus in ore ipsorum. Venit etiam ad alias species definitionum ; simulacra significans atque determinans per id quod implere non possunt. Dicit enim : Os habent et non loquentur. Quid prodest os quod non loquitur ? quid oc«/4s qui non uidet ? quid auris quae non

252 Ps. 49, .

253 Mich. 6,3.

259/258 Matth. s, 5. — 258/260 Matth. 5,

SITO S2: 187

272 quando Gerzz.

289 a//. non] Ger. s. 1. a. zz.

EXP.

IN PS. CXXXIV,

17-21 Xo2 audit ? quid nares quae non odorantur ? quid manus quae non palpant ? quid $edes qui non mouentur ? Vocabula sunt enim uana, non officia profutura ; nomina

295

300

395

sine rebus ;

praesumptio caduca, non ueritas firma. Quid homines in uestro exitio noxia deliramenta perquiritis? Cur quae uos destruant fabricatis ? Quanto dignius ut Auctori uestro subdamini et desinatis*érrorem colere quem fecistis. Vnde Ieremias propheta in epistola sua Iudaeos commonens, dicit : Nam linguae eorum folitae a fabro ; ibsa autem inaurata et. inargentata falsa sunt, ei non bossunt loqui. Et iterum : Bestiae PL meliores sunt illis, quae possunt fugere sub tectum, aut brodesse 967 s?bi. Intende autem quod istis uersibus et in centesimo tertio decimo psalmo abunde gentium simulacra derisa sunt; ut quos prima commonitio non correxisset, repetita denuo uerecundia permoueret. 18. 5i miles illis fiant qui faciunt ea et omnes qui confidunt in eis. Post irrisam gentilium numinum falsitatem, sententia digna prolata est; ut collatis sensibus ca-

310

315

reant, qui deos insensatos sibimet effecerunt. Conueniunt talibus personis reuera quae dicta sunt. Omni enim ratione deseritur, omni prudentia uacuatur, qui usque ad hoc peruenit, ut non profutura, sed sua potius colere uideatur exitia. Et intuere, quoniam fabricatores et cultores idolorum complectitur una damnatio. 19. Domus Israel, benedicite Aaron, benedicile Dominum.

Dominum

; domus

20. Domus Leui, benedicite Dominum ; qui timeis Dominum, benedicite Dominum. Postquam gentilium simulacra derisit, in tertio ingressu laudes dominicas 320 sanctorum dicit ore celebrandas. Sed in his duobus uersibus per officia diuersa discurrens admonet, ut uero Domino laus fidelium debeat personare. In Israel, generaliter omnis ponitur iustus, qui diuina contemplatione gratulatur, quos postea numerat speciatim ; in Aaron enim sacerdotes, in Leui reliqui 325

ministri. Ad postremum qui Domino in qualibet probabili conuersatione famulantur. Sic omnis populus per diuersas partes deuotus Dominum laudare praecipitur. 21. Benedicius

350

Dominus

ex

Sion,

qui

habitat

in

Ierusalem. Laudes Domini superius aliis celebrare praecepit, nunc exemplo boni magistri ipse quoque quod admonebat impleuit. Dicit enim : Benedictus Dominus. Et quem Dominum dixerat euidenter designat, Regem scilicet Christum, 299/300 Bar. 6, 7.

293 enim sunt — Gare

300/302 Bar. 6, 67.

30€ numetum

Gerg., corr. a. z.

1222

355

EXP.

IN PS. CXXXIV,

21-CXXXV,

1

qui Sox, id est Ecclesiam suam sancta incarnatione uisitauit. Ipseest qui habitat in Ierusalem, quae diuersorum sanctorum congregatione construitur et Regis sui praesentia aeterna felicitate laetatur.

Conclusio psalmi. Mirabilis psalmus ad deuotissimos populos instruendos. Nihil enim post tanta beneficia reddere possumus, nisi ut (sicut in principiis dictum est) Dominum nostrum trina confessione p. 461

340 praedicemus. Laudemus Patrem, laudemus Filium, laudemus

Spiritum sanctum, unum atque omnipotentem Deum; ut sicut non est in illa natura distantia, ita non sit et in ipsa laude diuersitas. Haec est reuera laus quae nos reficit, hoc pabulum quo anima deuota saginatur. Ipsa est enim remuneratio nostra

345

quae et operatio, in qua tantum reficimur, ut nulla delectatio similis esse uideatur. Praedicemus itaque modo, ut eum in aeternum cum angelis laudare mereamur. Sed ipse hic donet uotum, qui ibi collaturus est praemium.

EXPOSITIO

IN PSALMVM

CXXXV.

Alleluia.

Iterum nobis Alleluia dicendum est, gratia quidem semper nouum, sed praecedentibus expositionibus omnino notissimum. Huic psalmus subiectus est, qui simili uerborum assonatione cantatur. Diuersas enim res incohat ; sed in unam conuenientiam uociferationis exsultat ; cuius uersus unifines non

improbe dicimus uocitandos, sicut in centesimo septimo decimo psalmo iam diximus, ubi quatuor uersus simili sententia terminantur. Quidquid enim dicitur, ad misericordiam Domini sine qua subsistere nullatenus praeualemus. Merito IO refertur, ergo saepius ipsa repetitur, quae omnia in nobis indulgentissimis muneribus operatur. Nam si causam tanti secreti discutias, clementia est Domini omne quod uiuimus, misericordia quod ualemus. Quapropter nec ab ore nostro debet, nec a 15 corde discedere ; quatenus et ipsa nos dignetur iugi tuitione seruare. Hoc imitati poetae assona carminum floscula condiderunt, supernarum uirtutum sonos ad mundana studia transferentes. Sed quoniam uniuersi psalmi multifarias uidentur continere uirtutes, iste perfectam uitam non improbe iudica20 bitur declarare iustorum, qui mandata Domini salutariter auspicantes, in misericordia eius iugiter perseuerant. Vnde animo recolamus has similitudines uersuum, et in octauo, ui-

gesimo

tertio, quadragesimo

333 sion] ex sion Gerzz. (corr.), Gare refecit Gerzz.

primo,

quadragesimo

quinto,

id est] idem Gerzz., corr. a. zz.

Ps. CXXXV, "/[8 decimo septimo — Gare

343

pp 968

EXDJIN

25

PS. CXXXV,

£5

1223 quadragesimo octauo, quinquagesimo sexto, sexagesimo sexto, centesimo secundo, centesimo tertio, centesimo sexto psalmis diuersas nobis subtiliter indicasse uirtutes, sicut locis eorum constat expositum. Cuius autem uirtutis praesens psalmus esse noscatur, plenius in eius conclusione dicemus.

30

35

.* Diuisio psalmi. Per uniuersum psalmum propheta loquitur, qui quamuis totus uelut caeleste canistrum, decoris repetitionibus quasi aureis regulis uideatur intextus, unde spiritalia bona tamquam dulcia poma conuiuis ecclesiasticis offerantur; tamen in illis capitaneis uersibus qui uarie dicuntur, prima parte magnificentia Domini exponitur et totius orbis conditio declaratur. Secunda parte miracula referuntur, quae fecerat in Aegypto et in gente Iudaeorum. Tertia descendit ad Christianos,

beneficia

Domini

per hanc repetitionem unum cognosceres.

consequenter

enumerans,

ut

auctorem rerum omnium esse

Expositio psalmi. 1. Confitemini Domino quoniam bonus, quoniam ?n saeculum misericordia eius. Diximus per capita uersuum inesse pulcherrimam uarietatem, in fine autem consimilem repetitionem, et ideo capita tantum uersuum exponenda sunt ; fines autem 4I

50

6o

eorum,

qui uno tenore repetuntur,

semel tantum declarasse sufficiat. Hoc tamen mente condendum est, quod ad cunctas operas quae dicuntur inferius, Domini misericordia sit competenter adiuncta. Confessionem saepe diximus et ad laudes Domini, et ad deploranda peccata communiter pertinere. Hic autem non unum ex duobus, sed utrumque accipiendum est ; docet enim beatos uiros et laudes Domino iugiter dicere et praeterita peccata deflere. Sic enim PL iustos intellegimus, si conuersi a malo illa damnent, quae ali- 969 quando gesserunt, sicut apostolus Paulus de praeteritis ait : Non sum dignus uocari apostolus, quia persecutus sum Ecclesiam Dei. Sequitur quontam bonus, qui et laudes suas clementer audiat et supplicantibus miseratus indulgeat. Addidit quoniam in saeculum misericordia eius. Im saeculum, scilicet in perpetuum dicit, quoniam misericordia ipsius aeternum occupat tempus. Hic praestat ut creet, parcit ut corrigat ; ibi misericordiam bonis tribuit ut coronet. 2. Confitemini Deo deorum, quoniam àn saeculum Ps. CXXXV,

54/85 I Cot. 15, 9.

$3 paulus apostolus — Gare 59 creet] Gerzz. /Aud. Bec., ctescat Fise., tecteet Garet 60 tribuit] Gerzz., zzut. in tribuet

EXPVZEN

1224

PS. (OX XSCVILZSS

eius. Superiore psalmo corda gentilium, misericordia simulacrorum suorum irrisione quassauit, nunc autem quantus qualisque sit omnipotens Dominus praedicatione uerissi65 mae maiestatis ostendit, ut non solum Deus credatur qualis

aut angelus dicitur, aut uirtutum homo saepe memoratur; sed Deus ille deorum est, cui nullus similis inuenitur. Deus

quippe propter honoris excellentiam potest et creatura dici ;

7o

75

8o

85 SCHE

9o

lectum est enim in octogesimo primo psalmo : Ego dixi, Di? estis el filii Excelsi omnes. Et in Exodo : Deum te posui bharaoni. Deus autem deorum non potest, nisi sola sancta Trinitas nuncupari. 3. Confitemini Domino dominorum, quoniam in saeculum misericordia eius. Superiori sententiae similis est et ista locutio. Sic enim dicitur Dominus dominorum, quemadmodum et Dews deorum. Nam et dominos dicimus sanctos angelos : sed Dominus dominorwm ile solus est cui cuncta deseruiunt. Ipse etiam Sanctus sanctorum, ipse Rex regum et omnium potestatum ineffabiliter culmen excelsum. Quis enim dubitet supra omnia esse, qui et creare omnia, et uniuersa praeualet continere ? 4. Qui fecit mirabilia magna solus, quontam in saeculum misericordia eius. Sicut in illis tribus uersibus supra positum est, confitemini, ita et per hos omnes uersus qui uariantur usque ad finem, confitemini subaudiendum est. Quae figura dicitur dzó koivov, id est a communi, ut nobis plena possit constare sententia ; maxime quando et in hac similitudine desinit psalmus. Dicitur itaque fec?sse mirabilia magna solum, quasi non et per angelos et per apostolos et per alios seruos suos diuersarum uirtutum signa p. 462 monstrauerit. Sed hic memoratur fecisse solus, ubi Verbo suo

conditiones rerum fabricasse monstratur, quando et ipsa ministeria eum creasse non dubium est. Sic enim sentiendum sequentia declarant. 95

IOO

5. Qui fecit caelos in intellectu, quoniam in saeculum misericordia eius. Vsque ad finem psalmi laus depromitur per narrationem praeconialem. Narratio est enim rerum gestarum collecta expositio. Domini autem res gestas narrare, laudare est. Ipsum est ergo quod superius dixit : Qw? fecit mirabilia magna solus,quoniam haec non per creaturas, sed sola uirtute suae diuinitatis operatus est. Nam quod

dicit: caelos n 69/70 Ps. 81, 6.

intellectu

fecit, potentiam ipsam dispo-

40/71 Ex. 7, 1.

*1 sanctos dicimus — Gare

88 desinet Gerzz.

89 solum] Gerzz., solus Garez

pr..et] Gerz., om. Garet 90 et per alios] Gerzz., o;z. Garet Gerzi., hoc Garet 102 dicit] Gerzz., dixit Gare?

100 haec]

EXP.-IN

105

IIO

IIS

120

I25

135

PS. CXXXV,

5-8

1225

sitionis expressit. Ille enim non facit aliqua uidendo, nec aliorum fabricas aemulando ; sed quidquid in intellectu suae malestatis disposuit, hoc et ad effectum momentanea operatione perducit. Perfectio enim rerum uoluntas ipsius est ; nec moram recipit quod ille decreuerit. Sic enim in superiore psalmo dictum est : Omnia quaecumque uoluit Dominus fecit in. caelo et àn lerra. Im intellectu exgo caelos fecit, quia nulla confusione, nulla inordinatione, nulla informitate creati sunt, sed

distincti atque compositi Creatoris sui uoluntate peraguntur. Nec moueat quod caelos plurali numero nuncupauit, quando et alibi legitur : Laudate eum, caeli caelorum. Et apostolus ait : Raptus sum usque ad tertium caelum. Quapropter definire nobis non licet quanti sint, quod in scripturis sacris non legitur explicatum. 6. Qui firmauit terram super aquas, quoniam in saeculum misericordia eius. Postquam de caelis dixit, consequens fuit ut de terra quoque loqueretur ; nam et hanc fecit in intellectu. Ipse est enim intellectus qui cuncta complexus est et per potentiam suae dispositionis impleuit. Sed perquiramus cur hic dixerit, terram positam super aquas, cum dicat Iob : Qu? suspendit terram in nihili. Et alibi : Qui suspendit tribus digitis molem terrae, quod nomen est ei ? Sed neutrum sibi noscitur esse contrarium, quoniam terram dicere potuit super aquas esse, etiam cum multo spatio distare uideretur ; sic enim et caelum dicimus supra nos, dum tamen aeris magna spatia interesse noscantur. Siue (ut aliis uidetur) swjer aquam, iuxta aquam intellegendum est ; nam hodieque dicimus ciuitatem supra mare positam, cum non in mari, sed iuxta mare sit constituta. Vel certe spiritaliter accipiendum est, quia super aquam sacri baptismatis terra nostra, id est corpus reficitur, dum religionis stabilitate formatur. *. Qus fecit luminaria magna solus, quoniam in saeculum misericordia eius. Quamuis ad litteram Lwmz^aria

caeli astra uideantur intellegi, conuenit tamen ut ea

paulo altius inquiramus. Magna luminaria forte significat angelos, potestates, thronos, dominationes, qui pietate sanctissima caelesti lumine radiantur. Dicendo enim magma, 140 omnibus uidentur anteposita quae corporaliter lucent. 8. Solem in botestatem diet, quoniam in saeculum misericordia

eius.

Potestas

est

diei

sols

aduentus,

quia per eum omnis uisibilis creatura declaratur. Vsus est 108/109 Ps. 154, 6.

113 Ps. 148, 6.

114 II Cor. 12, 2.

123 Iob 26, 7.

123/124 Is. 40, 12.

117 fundauit r Gerzz.

121 per] ozz. Gerzz.

130 supra] Gerzz., supet Gare

mate

PL 970

1226

EXP.

IN PS. CXXXV,

8-11

enim scripturarum diuinarum huiusmodi sermone loqui, sicut 145 ait alibi : Dedit eis potestatem filios Dei fieri. Spiritaliter autem potest intellegi, quando sanctis suis solem sapientiae misera-

tus infundit, ut illa uideant quae ad ipsius pertinere certum

est iussiones. 9.Lunam et stellas àn potestate noctis, quoniam 150 in saeculum misericordia eius. Audite, astrologi, qui summam

155

160

rerum

stellarum administrationibus datis,

/u»an

el stellas in potestate noctium fuisse concessas. Numquid ad imperium, non ad obsequium ista sunt condita? Nam quid Creator ageret, si uitas hominum stellis transigere permisisset ? Merito uos repudiant ipsi quoque philosophi, qui tantam potestatem uisibilibus rebus inesse dicitis, ut arbitrium tollatis auctori. Nobis autem ex his alter spiritalis sensus aperitur. Lunam forsitan Ecclesiam debemus accipere ; s£e//as diuersos eius ordines sanctitate pollentes, ut sunt episcopi, presbyteri, diaconi, subdiaconi et ceteri qui uelut stellae caelesti noscuntur conuersatione radiare. Haec omnia 2» potestate noctis, id est in saeculi istius tenebris data sunt, ut per eos

170

175

caliginosa reluceant corda mortalium. 10. Qui percussit Aegyptum cum rimitiuis eoYWwm, quoniam in saeculum misericordia eius. Hactenus dicta sunt quae per se creauerit sancta diuinitas, nunc in secunda parte referuntur qualia in mundo per angelos seruosque suae pietatis effecerit. Quae duodecima est species definitionis quam Graeci «ar' érmouvov, Latini per laudem dicunt. Haec per hos duodecim uersus tracta, permanet usque ad diuisionem. Et quoniam historia nota est, uideamus quid hic spiritaliter magis possit intellegi. Percussit Aegypti primitiua, quando saeculi istius damnauit gloriam, quae putabatur esse praecipua ; nam luxus, superbia, auaritia, quasi primitiua sunt mundi. Ipsa enim primo generat pessimus uenter et uelut caros filios amplectitur, dum rerum istarum cupiditate gratulatur. Haec Dominus percussit, quando a regulis suae diuinitatis exclusit. Mortua enim iacent quae a uitae Auctore submota sunt.

180

11. Qu? eduxit Israel ber medium eorum, quoniam n saeculum misericordia eius. Per medium Aegyptiorum deducit Israel, quando sanctos suos a conuersatione liberat pessimorum, et a mundi istius habitatione teterrima in lucem suae ueritatis adducit. 145 Ioh. rz, 12.

144 diuinarum scripturarum - Gare 149 potestate] Gerzz. eum multis codd. r, potestatem Gare (sed ]. 161 potestate) cuz g 164 primotiuis Gerzz., primogenitis zAud. Bec. Fise. eum g de medio r(prae£er 5) 180 qui] etz

PL 971

RAD 185

IN PS. CXXXV,

125x6

I227

12. In manu forti et brachio excelso, quoniam in saeculum misericordia eius. Manus fortis, ad inuin-

cibilem pertinet actionem ; brachium excelsum, ad omnipotentiam Domini singularem. Fortis enim actio a brachio uenit excelso, quoniam effectus rerum suum demonstrat sem-

190 per auctorem.

:

19. Qui diuisit mare Rubrum in diuisiones, quoniam in saeculum misericordia eius. Priscae auctoritatis uiri are Rubrum in duodecim diuisiones dixerunt

esse partitum, quantas tribus constat fuisse Iudaeorum. In eo

295

200

205

enim hic plurali numero positum est, i» diuisiones, ne putaremus »are Rubrum uno itinere fuisse transmissum. Sed potest hoc et spiritaliter congruenter aduerti. Rubrum mare est saeculi istius permixta profunditas, quam multis diuisionibus transimus, quando conuersi ad terram uiuentium Do- A 465 mini munere festinamus. Alter enim per eleemosynam, alter per assiduam supplicationem, alter per uirginitatem, alter per excellentissimam claritatem. Sic multis diuisionibus per saeculi huius mare transitur ad Dominum. 14. E? eduxit Israel per medium eius, quoniam in PL saeculum misericordia eius. In hoc uersu, quoniam repe- 972 titus est, expositio superius dicta sufficiat. 15. Qui excussit pharaonem et exercitum eius in mare Rubrum, quoniam in saeculum misericordia e?us. Diabolum cum ministris suis in fontem salutis excutit,

210

quando eos a nobis potentiae suae uirtute remouerit. Excutit autem dixit, tamquam puluerem proicit, ut de hac celeritate et uirtutem diuinitatis ostenderet et illos terrenas sordes esse monstraret.

215

220

16. Qui iransduxit populum suum er desertum, quoniam in saeculum misericordia eius. Per desertum nos traicit, quando per hoc saeculum transire facit illaeSos ; soli enim euadunt qui mundi istius mala pertranseunt. Ceterum qui in istis haeserit, ad praemia diuina non peruenit. Desertus enim ideo dicitur mundus, quia diuina electione priuatus. Et merito sic uocatur, quia ad se uenientem non recepit auctorem.

Qui eduxit aquam de petra rupis, quoniam in saeculum misericordia eius. Educit aquam de bpetra Ywpis, quando sterilia corda mortalium salutares riuulos fe-

185 forti] potenti 74zZ. Ber. cu g 200 eleemosynas Gerzz. (corr.), Gare£ 207 qui] et r (praeter 5) 208 mati rubro r(praeter T? 7) 215 saeculum] aeternum Gerz. (sed cfr 1. 216) 223 educit] eicit Ger. ed. 224 salutatis Gerzz.

1228 225

250

EXP.

IN PS. CXXXV,

r6-21

cerit proferre lacrimarum ; ut qui sunt propria siccitate steriles, reddantur diuina largitate manabiles. De etra ups ad auxesim positum est, quoniam non parua, sed ingentia et dura saxa sunt, quae in magnitudinem rupis eriguntur. — 1v. Qui percussit reges magnos, quonam 4m saeculum misericordia eius. Percutit reges magnos, quando in corde nostro impia desideria caelestis miserator exstinxerit. Tunc enim nos uiuimus, dum illa moriuntur ; et contraria

225

sorte necesse est nos occumbere, si contingat illa superare. 18. Et occidit reges fortes, quoniam in saeculum misericordia eius. Reges fortes occidit, quando a nobis expellit daemonia, uaria immissione grassantia ;quorum .uoluntas nequam tunc exstinguitur, si fidelium animae ab eorum potestate tollantur. Occide,

Domine, fortes reges, ut libe-

res seruos humiles : eripe tibi deuotos, ne ille nefandissimus 240 eos sibi faciat esse subiectos. 19. Sehon regem Amorrhaeorum, quoniam in saeculum misericordia eius. Ista quidem in superiore psalmo iam uidentur exposita, quae non pigebit repetere, quando ea sancta auctoritas ad salutem nostram probatur iterasse. 245 Sehon quidem interpretatus est tentatio colorum, aliter uero arbor infructuosa ; Amorrhaeus exacerbationem ; quae omnia uidentur ad diabolum pertinere; ipse est enim arbor infructuosa, ipse exacerbatio. Sed haec in nobis Dominus occidit, 250

quando nos ad instituta sua morum sanctitate perduxerit. 20. Et Og regem Dasan, quoniam in saeculum maisericordia eius. Og interpretatur coaceruans, Basan confusio. Qui enim coaceruat peccata nostra, absolute diabolus est. Ipse etiam recte dicitur confusio,

255

260

quoniam

et sequaces

suos confundit et ipse de Domini iudicio confusus abscedit. Verum haec et talia Domini uirtute interfecta iacent, quando nos eripere a tam pessima obnoxietate dignatur. 291. E! dedil terram eorum hereditatem, quoniam in saeculum maisericordia eius. Locum tertiae narrationis ingreditur. Et quamuis historia de Hebraeis dicere uideatur, tamen hoc et ad christianum populum aptissime refertur, quoniam beatitudo illa quae illis fuerat pollicita, expulsis qui

245 cfr Aug. Ez. ps. 134, 20, 7/8 — CC 40, 1951. 245/246 cfr Hilarius T7acf. n Ds. 134, 20 — CSEL 22, p. 706, 24 ; Hieron. Lib. interpret. bebr. nom. — edid. Lagarde, p.20, 15 ; 33, 22. 246 cfr Hilarius, p. 706, 26. 251 cfr Hieron. Lib. interpret. bebr. nom. — edid. Lagarde, p. 20, 1 ; 16, 18/19 ; Aug. Er. ps. 155, 9, 18/20 — CC 4o, 1965.

234 fortes] mitabiles 236 uatia] oz. Gerzz. Gerz. alter Gerzz. 251 og] ozz. Gerzz. pulum christianum — Gare

244 nos Gerz. 245 quidam coaceruantem Gerzz. 260 po-

PE VATES

EXP.

265

IN PS. CXXXV,

21-25

1229

sua iniquitate ceciderunt, sanctis ac fidelibus Christianis promissae hereditatis praemia conferuntur. Meminerimus autem quod et in hac quoque diuisione per quinque uersus duodecima species definitionis permaneat, quam in secunda parte iam diximus.

;

22. Hereditatem 4 srael seruo suo, quoniam culum 270

275

280

285

290

misericordia

eius.

Cum

dicit

seruo

in saesuo,

illos

sequestrat qui Domini iussionibus iniquisconatibus restiterunt. Qua significatione et deuota plebs Iudaeorum et populus includitur christianus. 239. Quia in humilitate nostra memor fuit mostri Dominus, quoniam in saeculum misericordia eius. Humilitas proprie pertinet ad tempora christiana, quae tunc latius desiderari coepit, quando eam in se Dominus Saluator ostendit. Ipse enim monstrauit et humilitatis uiam et patientiae disciplinam. Quapropter ille humilitatis seruorum suorum memor est, qui et praeceptor eius esse dignoscitur. Memor [wit significat sanctae incarnationis arcanum, quando aduentu suo credentes liberare dignatus est. 24. Et redemit nos de manu inimicorum nostrorum: quoniam in saeculum misericordia eius. Si ad historiam attendas, nullum pretium Aegyptiis dedit, quando Hebraeos de manibus eorum liberare dignatus est. Sed quia in potestate diaboli uel ministrorum eius tenebamur obnoxii, tunc se immolando magnum pretium dedit, ut nos ab eis redderet absolutos. Redemit enim nos diuersis iniuriis et passionibus suis, claustra passus, alapis caesus, flagellis uerberatus est, Redemit nos utique sanguine pretioso et ad postremum redemit nos miraculo resurrectionis ostenso, sicut dicit apostolus cuncta complectens : Magno pretio redempti estis. Hoc enim

fuit pretium quod pretium non haberet. 25. Qu lum

205

300

dat escam

misericordia

omni eius.

carni, Ommi

quoniam cavni,

non

in saecutantum

de

hominibus uoluit intellegi, sed et quidquid natat, quidquid uolat, quidquid repit, quidquid graditur, quoniam uniuersa eius largitate satiantur. Nam sicut creator est omnium, ita et pastor animantium probatur esse cunctorum. Pascit etiam omnia spiritalia incorporeo cibo misericordiae suae. Nam cum generaliter indigeatur ab omnibus, ipsius munere geritur, ut uniuersa continere atque existere comprobentur. Siue omn carni

dat

escam,

fidelibus tantum forsitan debemus

acci-

pere, quos corpore et sanguine suo saginare dignatur. 291 I Cor. 6, 20.

297/248 suorum] oz. Germ. Ger. et] ozz. Gerzz.

298 eius ptaeceptot

c-- Garef

289 nos] om.

1230 350 -

EXP.

IN PS. CXXXV,

1

26. Confitemini Deo caeli, quoniam in saeculum misericordia eius. Confitemini Domino dominorum, quoniam in saeculum misericordia eius. Cum hos uersus superius eisdem uerbis dixerit, hic tantum

310

26-CXXXVI,

Deo

caeli, mutasse declaratur ;

PL 974

superius autem habet, Deo deorum. Vnde uidentur per signi- p. 464. ficationem caeli omnia potuisse concludi. Et ut cuncta ad eius confessionem reuocare uideretur, in fine iterum memorat

con-

fitendum, ne quid praeter eius laudem et misericordiam agi posse crederetur.

Conclusio psalmi. Mirabilis psalmus et nimia uirtute profundus, qui uelut 31 v^ stellis micantibus misericordia Domini ubique cognoscitur esse radiatus. Cuius enim uirtutis sit atque potentiae in Paralipomenon ostenditur, ubi ait : Cum Dominum laudare coepissent et dicere : Confitemini Domino quoniam bonus, quoniam n aeternum misericordia eius ; implebatur domus Det nube, ne possent sacerdotes stare et münistrare propter. caliginem. Compleuerat enim gloria Domini domum Dei. Proinde quid. potest a nobis simile dici, quam quod de se auctoritas cognoscitur ipsa testari ? Nam licet in omnibus psalmis, si pure canantur, diuinam nobis certum sit adesse praesentiam, hoc tamen 32 A euidentius creditur, quod legis auctoritate firmatur. EXPOSITIO IN PSALMVM CXXXVI. 1. Psalmus Dauid. Ad praeteritum morem rediit ordo titulorum. Significat enim misericordes et sanctissimos actus ad Dominum Saluatorem esse referendos. Considerandum est autem quoniam hymnus iste non a gaudentibus dicitur, sed dolorum compunctione cantatur. Haec autem historia, vA sola Ieremia propheta referente, completa est, quando captiuitas Ierusalem Nabuchodonosor rege ueniente perfecta est. Exstat enim de hac re pietatis huius compunctissimus liber, qui quadrifario praenotatur alphabeto. Sed nos oportet spiriI o taliter ista suscipere, quia in figura illis, sicut dicit apostolus, haec omnia certum est contigisse.

317/321 II Par. 5, 15.14.

Ps.

CX XXVI, 9/11 cfr I Cor. ro, 11.

uv quoniam] quoniam bonus praezz. opt. codd. r er.

311 finem Gerzz.

Ps. CXXXVI, 1 dauid] hieremiae ad4. r (praeter T C D)

319 nec

EXP.IN

PS.CXXXVI,

1-2

I23I

Diuisio psalmi. Populus Hebraeorum, qui obstinationis suae uitio in captiuitate erat sub Nabuchodonosor rege post saecula longa passurus, introducitur ad loquendum,

15

ut mala sua futura sic de-

fleat, quasi iam uideantur esse praeterita. Prima sectione calamitates suas enumerat, subiungens inter quaslibet saeculi

huius angustias, nunquam

se Ierusalem

ullatenus

obliuisci,

quamuis euertendam esse constaret. Secunda sectione ad Do-

minum 20

uerba conuertit, ut memor

Super mus, e»

30

sit insultationum contra

Ecclesiam pessima uoluntate grassantium, beatos asserens qui de corde suo incipientes malas cogitationes abiciunt.

dum

flumina

Expositio psalmi. Babylonis illic sedimus

recordaremur

tui, Sion.

et fleui-

Nimis dulcis est re-

cordatio patriae, quae in hostili terra probatur existere ; nam quantum haec amara sentitur, tantum fit illa suauior. De loco enim peregrinationis, proprii domicilii crescit affectus. Sed quamuis propheta israelitici populi captiuitatem quae sub Assyriis contigit exponere uideatur, conuenit tamen ut eam spiritaliter aduertere debeamus. Duas enim ciuitates in hoc mundo esse crebra lectione comperimus : una est Domini, quae dicitur Ierusalem, id est uisio pacis. Ista hic pressuram patitur et multis malis irruentibus sauciatur : humilis, afflicta,

40

spem habens in illa aeternitate quae numquam nouit defectui subiacere. Econtra diaboli ciuitas, quae Babylonia dicitur, cuius interpretatio significat confusionem, hic florida, superba, laetissima est, quae istius saeculi uitiis tamquam magnis fluminibus irrigatur. Super ista ergo flumina sedent fideles, qui captiuitatem in hoc mundo patiuntur et suspirantes desiderio patriae suae amaras lacrimas fundunt, quoniam ad illam promissam pacem hic peruenire non praeualent. Contemplandum

45

^4 ; nam qui adhuc in fluminibus istis sunt, peccatorum inundatione rapiuntur, qui uero super ripas aluei sedent, iam ab illis fluctibus diuino sunt munere liberati. Situm quoque ipsum respice temperatum ; nec erectos dicit, ut arrogantiam fuge-

35

est autem quod non dicit, in fluminibus, sed swfer

flumi-

ret ; nec iacentes, ut ruinam uitaret, sed sedentes in humili-

tate pias lacrimas supra peccatorum impia fluenta transmittere.

2. In salicibus in medio

eius suspendimus

organa

31 cfr Hieron. Lib. interpr. bebr. nozz. — edid. Lagatde, p. 50, 9 ; Aug. Ex. ps. 136, I, II — CC 4o, 1964. 34/35 cfr Hieton. o. c. p. 35, 18 ; Aug. o. c. 1, 12 — CC 40, 1964. 12/13 captiuitatem Gerzz.

PL 975

1232

EXP.

IN PS. CXXXVI,

2—4

nostra. Hic doloris exaggeratur acerbitas, quando delectationem suam, qua se populus poterat consolari, uelut non necessaria suspendebatur arboribus. Quid enim illic agerent organa dulcia, ubi tempora uitae amaris erant lamentationibus occupata ? Verum haec historia ad spiritalem intellegentiam 25 transferatur. Salices sunt arbores supra ripas fluminis pinguissima. uiriditate gaudentes, quae frequenter excisis palis, atque humidae terrae reconditis, altissima radice merguntur ; et fluentis necari nequeunt, quamuis copiosa irrigatione satientur. His comparantur sancti ac fideles homines, sicut Isaias 6o dicit : Exorietur tamquam fenum in medio aquae et tamquam salix super defluentem aquam. Talibus ergo uiris organa nostra suspendimus, quando communicata gratia de scripturarum diuinarum lectione conferimus. Ipsa sunt enim nostra organa, quae et psalmodiae gratiam praestant et alterna nos colla/n medio eius, Babyloniae ciuitatis dicit, 65 tione laetificant. non fluminis, quia necesse est in medio mundi sit sanctissimus Christianus, quamuis ad superna animo uideatur esse translatus. 9. Quia illic interrogauerunt nos, qui captiuos 50

79 duxerunt

nos,

uerba

cantvonum.

Et qui abduxerunt nos : Hymnum cantate nobis de canticis Stonm. 4. Quomodo cantabimus canticum Domin in terra aliena ? Addunt aliud pondus doloribus suis, ut usque ad 75 hoc ludibrium se peruenisse defleant ; quatenus Dei carmina reuerenda hominum passim uoluptate profundant, fiatque illis necessitas paganis dicere, quod sola plebs Domini consueuit audire. Superbus enim et arrogans uictor uult sibi lusus et PL delicias de Dei canticis exhiberi. Quibus respondendum est: 976 8o Quomodo caniabimus canticum Domini in terra p. 465 aliena ? Sed ut magis illam partem quam coepimus exsequamur, concupiscentiam mundi obnoxios nos tenere testatur apostolus, dicens : Video aliam legem in membris meis vepugnantem legi mentis meae et captiwum me ducentem in lege pec85 cati, quae est in membris meis. Istae igitur concupiscentiae quae nos iure captiuitatis illaqueant, frequenter nobis suadent, ut psalmodiae uerba in locis profanis atque spectaculis gesticulatione nefandissima canere debeamus. Sed eis non esse consentiendum praesens doctrina declarat, quando admonet 90 in terra aliena, id est inter actus uitiosos qui sunt a Deo alieni,

60/61 Is. 44, 4.

83/85 Rom. 7, 23.

58 necare Gerzz. (ie saepius) fiantque Gerzz. corr.

*0 duxerant Gerzz. $8 lusos Gerzz.

76 uoluptates 74d. Bec. Fisc.

EXP.

IN PS. CXXXVI,

4-6

1233

hymnum Domini non esse cantandum. Verba enim Domini sancta, debent esse sanctorum ; scriptum est enim : Ne miseritis margaritas uestras ante borcos. His ergo monet nullatenus esse consentiendum. 9. 5.5: oblitus tui fuero, Ierusalem, obliuiscatur me dextera mea. Pollicetur se propheta Ecclesiam Dei numquam penitus obliuisci, conditionem sibi grauissimam ponens, quia necesse est ita fieri, si Ierusalem contigerit non amari. Dextera quippe bonorum est Christus Dominus, sicut in quin100 to decimo psalmo dictum est : Prowidebam Dominum in conspectu meo semper, quoniam a dextris est mihi, ne commouear. Astringit se itaque propheta duris quidem uinculis, sed nequaquam nouis, ut ipse a Domini Saluatoris memoria decidat, si Ierusalem ab eius mente discesserit. Ipsa est enim mater fide16 lium, patria felicium, regio beatorum, quam qui hic obliuiscitur, ibi in regno Domini minime collocatur. 6. Adhaereat

lingua

mea

[aucibus

meis,

si

mon

meminero iui. 5$ non proposuero Ierusalem in principio laeti10/2ae meae. Proponitur poenalis secunda conditio, ut in Domini laudibus obmutescat,

si oblitus fuerit Ierusalem,

quod

magnum habent praemium Christiani. Quid enim probatur esse deterius quam illud non posse loqui, unde consueuit medicina

praestari ? Psalmodia

est enim

consolatio

flentium,

115 cura dolentium, sanitas aegrotorum. Hoc animae remedium, hoc miseriarum omnium cognoscitur esse suffugium. Nam qui tali munere priuatur ab omni beneficio consolationis excluditur. Sequitur s? on proposuero Ierusalem in princibio laetitiae meae. Sunt quidem principia mundanae lae120 titiae, ut auaro aurum inuenire, luxurioso pulchram feminam,

superbo iactantiam. Sed absit ut haec principia laetitiae prophetali conueniant sanctitati; quinimo dicamus quae honesta

sunt, sed tamen Ecclesiae sanctae non debeant ullatenus anteferri. Grauibus uiris et summa se honestate tractantibus, 125 principium laetitiae est filius natus, sicut Zachariae de Ioanne

contigit, qui ei angelica uoce promissus est. Est etiam de filio, qui post tempora longa reuersus est, quod idem in euangelio per parabolam dictum legitur, quando laetissimus pater uitulum saginatum in eius conuiuatione mactauit. Vel post infir15o mitatem sanitas corporis restituta, ut Ezechiae regi contigit, 92/93 Matth. 7, 6. cfr Luc. 15, 18.23.

100/101 Ps. 15, 8. 125/126 cfr Luc. rz, 15. 130/132 cfr IV Reg. 2o, 6.

128/129

95 tui fuero] Gerzz., — Garet eum r et g 104 enim] Gerzz., oz;. Gare 109 e 118 proposueto] 74zZ. Bez. Fise. eum r (praeter M K T R), praeposueto Gerzz. cum g, tui adZ. r (praeter zaultos codd.) 129 conuiuiatione Gerzz. corr. « 38

C 2. (xcvi)

PL 977

EXP.

I234

IN PS. CXXXVI,

6-7

cui post aegritudinem ualidissimam quindecim annorum quo-

155

140

dicta que spatia legimus attributa. Verborum quoque ipsorum m, ualidu semper e. laetitia pium princi Nam sunt. pensanda as uolunt initiis. ipsis semper amplissimum est, quando in r, rapimu iam laetit in animi calore dum accenditur gaudiorum, quam uix prouenire credebamus. Omnia siquidem subita uiolenta sunt et quod diuturnum in hoc saeculo fuerit, intepescit. Quapropter ad exaggerandum fidei calorem, principio laeti-

tiae illam dicit praeponi, quam decet supra omnia plus amari. Hic tamen uersus et superior potest etiam illis conuenire, quos supra diximus esse captiuos. 7. Memento,

Domine,

filiorum

Edom,

in die Ieru-

salem. Qui dicunt : Exinanite, exinanile, quousque ad 145 Jundamentum in ea. Venit ad secundam sectionem populus Hebraeorum : ubi conuersus ad Dominum deprecatur ne inultos discedere patiatur, qui Ecclesiam Dei saeuissima increpatione dilacerant. Edom, alii sanguineum, alii terrenum interpretandum esse putauerunt ; quod tamen

155

nite, SCHB 160

utrumque

ad

carnalia uitia referri posse non dubium est. Isti sunt ergo filii Edom qui christianum populum sunt grauissime persecuti, nec aliqua satisfactione conuersi sunt. Hos in illa sequestratione bonorum deprecatur in memoriam redire, ut eos debita possit poena suscipere. Hoc enim dicitur (sicut saepe memoratum est) prophetiae affectu, non maledicendi uoto. In illis enim pietas nostra non quaeritur, qui Domini aestimatione damnandi sunt. Addidit qué dicunt : Exinanite, exinaquousque

ad fundamentum

in ea. In his sermoni-

bus addendum est, perueniamus, ut nobis integra possit constare sententia. Quae figura apud magistros saecularium litterarum dicitur ellipsis, id est defectus, quando uerba ex industria suspendimus, ut praetermissa desiderabilius exquirantur. Verba sunt ergo ista filiorum Edom persequentium

populum christianum, a similitudine tracta cisternae, unde si

170

aqua sedule tollitur, usque ad fundamentum eius sine dubio peruenitur. Sed quid illis proderat saeculi istius lucem adimere talibus, quando magis in ipso fundamento aeternam uitam possidere uidebantur occisi? Fundamentum siquidem fidelium Christus est Dominus, qui non potest iustis eripi, quamuis cuncta eis huius saeculi probentur auferri. Sic dum perse-

148/149 cfr Hieron. Lib. interpr. bebr. nom. — edid. Lagarde, p. 5, 24; Aug. En. 5. 136, 18 ; 19, 9 — CC 4o, 1976.

139 decet] decit (ue/ docit?) Gerzz., corr. in dicit ptecantut Ger. 157 exinate Gerzz.

149 quot Gerz..

153 de-

EXP.

IN PS. CXXXVI,

7-9 I235 cutores catholicam religionem exhaurire cupiunt, felicissimas atque copiosas coronas martyribus contulerunt. 8. Filia Babylonis misera : beatus qui retribuit tibi retributionem tuam, quam retribuisti nobis. 15; Filia Babylonis bene caro nostra dicitur, quia confusi onem nobis probatur ingerere peccatorum. Huic additum est proprium epitheton, ut sisera diceretur. Quid enim miserius, quam ut res fragilis tantis ausibus insolescat et per concupiscentias illicitas sauciet animas uulnere peccatorum ? 180 sicut dicit apostolus : Caro concupiscit aduersus spiritum. Sed postquam de Babyloniae filia dixit, iustissimam compensa-

PL 978

tionem ei asserit esse reddendam ; ut sicut nos luxuria conci-

tat ad uitia, ita repressam ieiuniis atque tribulationibus subditam faciamus esse uirtutibus. Reddimus enim illi dignam 185 retributionem, ut coacta faciat quod in deliciis implere dissi-

mulat. Tales enim retributiones carni reddere beatorum est,

ut quae traxit ad culpam, adiutorio Domini perducatur ad glouU. 466 riam. 9. Beatus qui tenebit et allidet baruulos tuos ad

19o petram. Adhuc ad ipsam loquitur carnem, beatum esse commemorans qui filios eius, id est uitia nocentia tenet, quia iam illa tenere prouectus est. Nam quando aliquid tenemus, hoc in potestate nostra redigimus et desinit fieri liberum, quod nobis coeperit esse captiuum. Addidit : e? allidet ad petram, 195 ut non moretur tenens, ne uoluptas blanda surripiat. A/Lidet, ait, aed betram, in Dominum utique Saluatorem, de quo scriptum est : Petra autem erat Christus ; ut statim confracta dispereant, quae nos teterrimis motibus instigabant. Bene autem discutiendum est quod dixit, paruulos

tuos ; carnis

2o0 Scilicet errores, qui misera matre nascuntur. Hi dum paruuli fuerint, facilius tenentur, atque in petram illam caelestem efficaciter eliduntur ; nam si iam coeperint adulti esse, et ro-

bustissima aetate iuuenescere, grauior pugna cum eis nascitur, nec facile a nostra infirmitate superantur. Quam rem nos et 205 centesimus psalmus monuisse declaratur, ubi dictum est : In. . matutinis inlerficiebam omnes peccatores terrae. Sed quamuis psalmus iste animos nostros pia lamentatione permulserit et in prima parte captiuitatem quoque nostram mystica expositione narrauerit, in praesenti tamen uersu saeuissimi atque 210 Occultissimi uitii secreta uulgauit, ut et pestem proderet et remedia non taceret. Mittitur enim in mentem nostram, dia-

bolo instigante, quod nolumus ; recipimus quod nostra aestimatione damnamus, et tyrannide quadam peccati a nostra 180 Gal. 5, 17.

197 I Cot. 1o, 4.

205/206 Ps. 1oo, 8.

173 retribuit] Gerzz. ed. cum opt. codd. r, xettibuet Gare£ cum g 174 tuam] ozr. r tetribuisti] tu praem. r 191/192 illa iam - Gare 208 iuueniscete Gerz. 213 ad nostrae Gerz. |

1236

EXP. IN PS. CXXXVI,

9-CXXXVII,

1

reddimur exsecratione sine dubitatione captiui. Sed istae co215 gitationes, dum sunt paruulae, percutiantur in petram, comminuantur (sicut dictum est) in lapidem angularem, ubi omne malum cito dissoluitur, si in ipso fortiter allidatur. Conclusio psalmi. Completa est lamentantium psalmorum pia nimis et laudanda deuotio. Supra enim in septuagesimo tertio et in septua220 gesimo octauo psalmis futura legitur lerusalem deplorata captiuitas ; hic autem tertius eiusdem rei psalmus est, ut sacratissimo numero Trinitatis pietas deuotissimae compunctionis possit offerri. Est quidem magnum caritatis genus, quod proximis iubet Dominus exhibere, si tamen in eo modo men22 VA suraque plangatur, ut nec resurrectionis spes adimi possit, nec iniuste fecisse aliquid Dominum suspicemur. Nam etsi affectuoso

dolore succendimur,

modestiae

tamen

terminum

excedere non debemus. Humile quippe ac mansuetum decet esse, quod studio pietatis offertur. Nam cuius temperamenti sint iustae lacrimae, testatur Dominus Christus, qui considerata fragilitate humani generis, quamuis esset suscitaturus Lazarum, fleuit; ut bonus magister et pietatem doceret et ueritatem assumptae humanitatis ostenderet.

230

EXPOSITIO IN PSALMVM

m]

CXXXVII.

1. Ipsi Dauid. Quamuis superioribus titulis dixerimus Dauid significare manu fortem atque desiderabilem, quod Domino Saluatori proprie conuenire probatum est, tamen hic Christum euidentius indicauit, quando istud pronomen apposuit. I$s? enim reuerentius pronuntiandum est, quasi Altissimo,

quasi Omnipotenti,

quasi caelesti Regi. Et tunc

Dauid iste iungendus est, quod uocabulum non ex deitate sumitur, sed per assumptae carnis originem uenire monstratur. Ipse tamen Verbum incarnatum, unus est Dominus Christus,

ad quem psalmi istius refertur uniuersa confessio.

I wA

Diuisio psalmi. Per totum quidem psalmum populus catholicus loquitur, qui est collectus de uniuerso orbe terrarum. Prima narratione beneficia sibi Domini attributa collaudat, postulans in futuris patientiam, ut aduersa mundi eius possit munere sustinere. Secunda deprecatur ut reges terrae Dominum confite-

219 a/;. in] ozz. Gerzz.

227 affectioso Gerzz. Ps. CXXXVII, 13 domini sibi — Gare

228 hac Gerzz.

PL 979

EXPHIN

PS. CXXXVII,

1-2

1237 antur excelsum, quoniam in omnibus maiestatis suae miracul a dignatur ostendere : orans ne peccatores conuersos despicia t,

quos creare dignatus est.

20

2

Expositio psalmi. Confitebor tibi, Domine, in toto corde meo, quoniam exaudisti omnia uerba oris mei ZETA conspectu angelorum psallam tibi. Quam ualida atque plenissima sit ista confessio, totius cordis adunatione monstratur. Nam cum dicitur ?» £oto corde meo, nulla pars occupata in saeculi huius ambitione relinquitur, sed uniuersum et solidum Creatoris tantum, ut dignum est, laudibus applicatur. Cor significat mentis arcanum, unde taciti cla-

mamus

30

35

ad Dominum,

et preces nostrae multo efficacius au-

diuntur, quam si magnis clamoribus personemus. Siue enim uox aerem uerberet, inde cantandum est ; siue lingua taceat, inde clamandum est. Illud enim libenter audit Dominus, quod ad suam imaginem et similitudinem in nobis cognoscitur operatus. Sequitur quoniam exaudisti ommia uerba oris mei. Ad ostendendam Domini pietatem psalmistae usus est, prius sanctos uiros auditos dicere et eos postea diuina praeconia personare. Quod etiam nunc fideli populo iudicat applicandum, sicut et in centesimo septimo decimo psalmo dictum est : Confitebor tibi, Domine, quoniam exaudisti me. Sed con-

sidera meritum orationis, ut omnia uerba sua profiteatur audita, illa enim fuerunt uota iustorum, ut Christus Dominus eos constat augmentis ingentibus excre-

40 adueniret, per quem

45

5o

PE 980

uisse. Merito ergo uerba populi ipsius omnia probantur audita, per quem mundi redemptio cognoscitur impetrata. Addidit e£ ?n conspectu angelorum psallam tibi. Hic psalmodiae uirtus ostenditur, ut qui puro corde inter homines psallit, i 467 etiam sursum cum angelis canere uideatur. Adiecit quoque ?n conspectu angelorum, ut eam angeli non solum audire, uerum etiam probentur intendere. Illud enim dicimus respici, quod potest serenis mentibus intueri. Siue illud tempus significat, quando populus beatorum post resurrectionem cum caelestibus creaturis laudes Domino sub communione cantabit. 2. Adorabo ad templum sanctum tuum et confitebor nomini tuo.

Ps, CXXXVII, 37 Ps. 117, 21.

18 creatore Gerzz. corr. 23 meo] oz. Gerz. 29 ligua Gerz. 30 adit Gerzz. corr. 86 decimo septimo - Gare/ 46 angelorum] Gare£ cuz Hildemaro ( p.

317), eorum Gerzz. 41 tespici] Gare Hildemarus, respice Gerzz. Garet Hildemarus, cantabat Gerz.

50 cantabit]

1238

55

EXP.

IN PS. CXXXVII,

2-4

Super misericordiam tuam et ueritatem tuam, quoniam magnijicasti super nos nomen sanctum ituwm. Templum sanctum est Domini beatae incarnationis aduentus, quem etiam nunc cotidie adorat Ecclesia, dum corpus et sanguinem ipsius inter summi mysterii sacramenta ueneratur.

Sed adoratio illa perfecta est, quam confessio beata comitatur ;

6o

Jo

75

8o

dicit enim: Su$er misericordiam et ueritatem Domino confitendum. Misericordia est, quod sine cuiusquam meritis ad liberandum nos uenire dignatus est. Veritas, quia prophetarum suorum promissa compleuit. Ista enim qui puro corde confitetur, reuera templum eius adorasse cognoscitur. Addidit quoniam magnificasti super nos nomen sanctum tuum, ut ostenderetur hic populus et de uniuersis mundi partibus esse collectus ; cum superius singulariter fuerit locutus, nunc pluraliter posuit swer nos, quia sicut omnium sanctorum uox una est, ita et fidelis populi sunt uerba multorum. Nam et inferius iterum redeunt ad numerum singularem, quod in declarando mysterio pluraliter positum debemus aduertere. Magnificatum est enim super nos nomen Domini, cum nobis culturae ipsius uirtus innotuit. Omnia enim saecula designat, cum et in sanctis patribus nostris nomen eius magnificatum est; et maxime temporibus christianis, quando frons nostra sacri chrismatis unctione signata est. Et intende quia duos uersus simul posuimus pro contextione uerborum, ut una complexio contineret quos unus sensus amplectitur. 3. In. quacumque die inuocauero ie, exaudi me multiplicabis in animam meam wuirlutem multam. Dies hic significatur lucida sinceraque petitio, quam non

cupiditas nubilat, non auaritia ulla confundit; sed de illo Sole

radiat, qui omnes caligines mortalitatis emendat. In talibus ergo petitionibus deuotus se populus precatur audiri, quatenus 85 uirtute Domini completus, persecutorum euadere mereatur insidias. Nam si ad litteram uelis accipere, numquid nobis tempore noctis orandum non est, maxime cum tunc diabolicis

90

fraudibus dies, cum diri. Sed uiriutem quae tam

impetamur ? Fideli autem Christiano semper est splendidis ac claris supplicationibus contendit aucum dicit : Mwitiplicabis im animam meam multam, passurum se ostendit innumera, contra multiplicia postulauit auxilia.

4. Confiteantur 95

tibi,

Domine,

omnes

reges

terrae,

quoniam audierunt omnia uerba oris tus. Venit ad secundam partem, in qua deprecatur populus beatorum ut re61 liberandos Gerz. 65 ostenderet Gerz.. 66 esse] se praem. Gerz. 68 una uox c Garef 70 pluralitatis Gerzz. 80 anima mea r (praeter ,A* IN* K T* B R) multam] tuam r 83 emundat eZ. 84 audire Gerzz. 89/90 audite Gerzz.

PL 981

EXP.

IN PS. CXXXVII,

4

I239

ges terrarum in humilitate Domino confiteantur, quoniam illi omnis superbia probatur exosa. Reges terrae sunt qui corporibus suis diuinitatis munere dominantur. Nam ille rex uere non dicitur, qui uitiis seruire monstratur. Quod uero adIOO didit, omnes, specialiter religiosos ac moderatos uiros designat, quando multos reges gentium uidemus aut uitiis feralibus subdi, aut praua religione maculari. Addidit quoniam audierunt omnia uerba oris tui. Dicit qui reges debeant Domino confiteri, scilicet qui «erba eius audire meruerunt. IOS Audire enim ad illos pertinet qui oboedientes esse noscuntur, quoniam illos audisse non dicimus, quos contumaces sacris iussionibus approbamus. Et considera quia se non uidetur sine magno malo a deuotione subducere, qui gloriam potuit eius praedicationis audire. Intellegant ergo Iudaei quanto IIO

reatu teneantur obnoxii, cuius uerba non mente capere, sed

tantum auribus audire maluerunt. 3. Et cantent in canticis Domino, quoniam magna est gloria Domini. Cantica Domini sunt quae superius

dixit, misericordia II5

120

et ueritas, sicut et alibi ait : Vwqiuersae

wiae Domini misericordia ei ueritas. Ipsa ergo cantica reges praecipit cantare corporum suorum, qui pompas saeculi respuentes, ad misericordiam Domini toto se desiderio contulerunt. Subiungit quoniam magna est gloria Domini. Gloria quippe Domini est, ut saeculum respuentes, eius laudes cantare non desinant, qui primi hominis inuia deserentes, ad salutares se regulas transtulerunt. 6. Quoniam excelsus Dominus et humilia respicit et alta a longe cognoscit. Superioris dicti cura secuta est. Dicit enim, cum sit Dominus

125

130

TOP

excelsus,

humilia

respi-

cii, ne quis subiectorum putaret non se ab excelso Domino respici, cum se cognosceret magna deuotione prosterni. Non est enim similis humanae conditioni diuina potentia. Hic despicitur humiliatus prostratus, quoniam spatio longo diuiditur, Domino autem uicinior efficitur magnis nisibus inclinatus. Et ut hanc humilitatem in conspectu eius pretiosam esse sen-

tires, sequitur e? alta a longe cognoscit. Alta superba significat, quae ideo a longe cognoscit, quoniam eius gratiae minime proximantur. Et ut terreret superbos, posuit cognoscit, ne putarent dementes incognitum esse Deo quod ma135 lignis cogitationibus operantur. Quod argumentum dicitur ex contrario pulcherrima diuersitate collectum. Proximantur enim illi humiles et fiunt superbi omnino longinqui. 7. Sí ambulauero in medio tribulationis utusficabis me ; et super iram inimicorum meorum exteniuam, et saluum me fecit dextera tua. 140 disti manum 114/115 Ps. 24, 1o.

EXP.

1240

IN PS. CXXXVII,

7-8

Cum dicit beatus populus tribulationes suas Domini uirtute superandas, ostendit in hoc saeculo fideles eius multis cladibus premi, sciens aurum ignibus esse purgandum, praemium militi post labores maximos dari, ipsam quoque fidem praemisso cercoronandam. Nam et si ad tempus persecutorum sustamine 145 pendatur iniquitas, diabolicis tamen iugiter tentationibus subiacetur; eoque fit ut christianus uir, dum patriam futuram desiderat, ad gaudia dilata suspiret. Viuificatur ergo populus, dum

in talibus fuerit angustiis constitutus.

Vuzficabis

150 enim, laetificabis debet intellegi, quod est contrarium tribulan-

155

160

ti, quia reuera ille uiuus benedicitur, qui est aeterni gaudii hilaritate complendus. Sequitur e£ super iram inimicorum meorum extendisti manum iuam et saluum me fecit dextera tua. De persecutoribus dicit, qui quamuis irati multa faciant populo fideli, sed longe maiora recipiunt, diuina retribuente iustitia. Nam et hi conuersi grauius quam contristauerant affliguntur, et incipiunt se iuste persequi, qui prius innocentibus parcere noluerunt : qui tamen se profitentur esse saluandos, quando inter poenas persecutorum superari nulla contrarietate potuerunt. Dextera uero uirtus significatur ipse Dominus Christus, qui est Dei uirtus et Dei sapientia. 8. Domine, retribues fro me ; Domine misericordia tua in aeternum

; opera manuum

PL 982

tuarum

ne de-

spicias. Perfecta nimis et qualem fundere monemur oratio est, causam suam Domino commendare, qui nouit unicuique digna rependere. Sed ut hoc non iracunde dictum, quod deprecationi uidetur esse contrarium, potuisses accipere, sequitur misericordia tua in aeternum, quam facias et illis qui nos persequuntur immamniter ; ut sicut nos pro tuo nomine 170 uidentur affligere, ita et illi confessionis munere cruciari debeant ad salutem. Recipiunt enim proficuam poenam, quando et ipsi propter uitam torquentur aeternam ; totumque illis hic misericorditer tribuitur, quibus haec confessionis medicina praestatur. Sequitur opera manuum tuarum ne despi175 cias. Expressit uoluntatem, quae superius uidebatur esse suspensa. Rogat pius populus pro inimicis suis, quos sibi nouerat aggregandos ; qui licet suo uitio praui uideantur effecti, tamen eos diuina opera esse non dubium est. Nam cum petit ut in eis suam operam respiciat, exorat ut miseratus indul180 geat. Ipsius enim in nobis opera bona est, sed nostra facta omnino peruersa sunt. Quapropter miseretur cum suam respi161 I Cor. 1, 24.

145 et] Gerz., oz. Garet 148 ad] om. Germ. 163 acternum] saeculum r (praeter U) 1570 cruciate Gerz. 176 prius Gerzz. (a£ cfr J. 186) 1*9 respiciat] a exp. Gerzz.

p. 468

EXP.

IN PS. CXXXVII,

8-CXXXVIII,

1

r241

cit creaturam ;damnat autem cum nostras operas intuetur. Breuiter ergo cauteque oratum est, quod et pietatem depre-

cantis ostenderet et illos conuertendos esse monstraret.

Conclusio psalmi. :3 Intendamus quali nos praedicatione populus sanctus imbuerit, quanto instinctu pietatis orauerit. Nam ut omnem nobis contra inimicos zelum cordis excluderet, ipsos rogauit sibi fieri socios, quos habere uidebatur aduersos. Sequamur sententiam piam, amemus potius affligentes. Non debemus ini19o micos aestimare qui prosunt ; nam si aequo animo perferantur, frequenter nobis talia conferunt, qualia dulcissimi amici praestare non possunt. Isti enim saepe nos a uirtute blandiendo deducunt ; illi uero in eadem affligendo constituunt. Quapropter ama patientiam et plus inuenis in inimico quod 195 diligas. EXPOSITIO IN PSALMVM CXXXVIII. 1. In finem, bsalmus Dawuid.Posttot psalmosistud in finem repetitur, ut merito iterum exponidebere uideatur. Proxima est enim obliuioni protracta longinquitas. Im« finem diximus dupliciter dici. Est unus iste mortalis occasus ac termi; nus aliquarum rerum, qui humanaeconditioni simillimus spatio peracto concluditur. Alter uero perfectus atque aeternus, id est Dominus

Christus, qui finis non ad occasum respicit, sed ad

totius integritatis culmen attendit. Nam cum ad illum peruentum fuerit, non est ultra quod quaerere debeamus : quoniam 1o ipse ad omnia sufficit, in quo est maiestatis cuncta perfectio et omnium plenitudo uirtutum. Quapropter uniuersus hic psalmus, sicut et patri doctissimo Hilario placuit, ex Christi Domini persona dicendus est. Sed ne humilitas eius quemquam turbare ac confundere uideatur, ad illam regulam redeat catholicae dis1; ciplinae, ut duas naturas unitas atque perfectas in Domino Christo esse meminerit : una qua Deus et coaeternus est Patri; altera qua ex Maria uirgine natus, unus atque idem in tempore homo fieri pro nostra salute dignatus est. Et ideo quod humiliter loquitur, non deitati debet applicari, sed pro mysterio 20 Sanctae incarnationis intellegi. Qua ratione tractata, inoffense cognoscimus diuina mysteria.

Ps.

CXX XVIII, 11/12 cfr Hilat. Trac. i2 ps.

186 omne Gerz. Ps. CXXXVIII,

138, 1 — CSEL 22, p. 744 sq.

186/187 nobis] Gerz., oz. Garet. 3 obliuione Gerz.

PL 983

1242

EXP.JIN

PS/.CAXXXXVIDH

1-2

Diuisio psalmi.

Per totum psalmum loquitur Dominus Christus. Primo modo de pausatione et resurrectione propria uerba facit ad Patrem, 2 vA

3o

3A

cogitationes suas illi dicens esse notissimas.

omnes

Secundo modo, potentiam paternae diuinitatis exponit, quia

in id quod homo est, nullo loco, nulla longitudine ab eius noti-

tia se possit abscondere; addens quoniam ab utero Matris suae ipso protegente seruatus est, qui mundi uitia gloriosa sanctitate superauit. Tertio, se laudaturum a parte qua subiectus est, Patrem Dominum profitetur, cuius opera in eum potens et mirabilis esse monstrata est, praedicationes quoque suas et sanctorum omnium uoluntates dicens illi esse notissimas. Quarto modo, confirmatum asserit beatorum omnium principatum, iubens a se impios obstinatosque discedere, qui tamen nulla erant paenitudinis humilitate saluandi. Hunc autem psalmum multo sollicitius arbitror audiendum; est enim mysteriorum profunditate plenissimus. Expositio psalmi. 1.2. Domine,

o

$robast?

me,

et cognoussti

me

: tu

cognowisii sessionem meam et resurrectionem meam. Domine, clamat ad Patrem Iesus Christus ab illa parte qua PL 984 seruus est. Probauit autem, id est manifestam fecit humili-

tatem ipsius, quando a Ioanne baptizari uoluit, qui peccata non habuit. Non enim peccator fuit, sed peccata potius curanda suscepit, sicut propheta dicit : Peccata suscefe nostra, et 4 A infirmitates nostras boriawit. Cognoutit eum, id est ostendit, quando dixit : H?c est Filous meus dilectus, in quo mihi comjlacui : ipsum audite, scilicet dicentem : Ego et Pater unum sumus. Est et alia uerborum istorum apta cognitio. Probatus est, quando eum tentauit diabolus in deserto ; agnitus est, cum tentatione recedente ministerium habuit angelorum. Accidit tertia, quam in euangelio ipse testatur; $robatus esi enim tempore passionis, qua pietate sit praeditus, ut in cruce positus pro inimicis oraret ; cogn?tus, quando gloriam mirandae resurrectionis ostendit. Tunc quippe deitas eius etiam j vA ilis innotuit, qui eam antea credere dubitabant ; ait enim euangelista : Hoc tertio manifestauit se Iesus discipulis suis ad mare Tiberiadis, postquam resurrexit a mortuis ; et crediderunt in eum discipuli eius. Bene autem appellata est sessio mors 44/48 Is. 53, 4. I4.

36 audiendo Gerz..

46/47 Matth. 17, 5.

47/48 Ioh. 10, 3o. "

41 manifestum Gerzz., fort. recte

56/88 Ioh. 21,

y 469

EXP. IN PS. CXXXVIII, 2-5 Go

SCHE

7o

1243

Domini Saluatoris, in qua non poena, sed requies fuit. Siue (ut alii putant) sesso pertinet ad doctrinam quam Dominus caelesti sanctitate praedicauit, sicut ipse quoque in euangelio doctores significans, dicit : Swper cathedram Moysi sederunt scribae et pharisaei. Cognouisti autem per figuram hypallage dictum est, quae latine dicitur permutatio, id est cognitum me fecisti, quia diuinitati omnia non solum quando fiunt, sed etiam in praedestinatione noscuntur esse manifesta. 9. Intellexistà cogitationes meas a longe, semitam meam ei directionem meam inuestigasti. 4. Et omnes uias meas jraeuidisti, quia mom est dolus ?n lingua mea. In his duobus uersibus praescientia sanctae diuinitatis ostenditur : a onge enim non locum probatur significare, sed tempus,

quia non solum facta nostra

praeuidet, uerum etiam cogitationes nostras antequam nos ipsi existamus agnoscit. Quod totum conuenit, si ad incarna75

8o

85

tionem Domini competenter aptetur. A diuinitate enim sua, creator ; a substantia corporali, creatus est. Nemo ergo ca-

lumnias ineptas moueat, sed quod est certissimum studio pietaüs intellegat, ne inde miserrimi corruamus, unde spem salutis. accepimus. Sequitur semitam meam et directionem meam inuestigasii. Et omnes uias meas $raeuidisti. Semitae pertinent ad cogitationes tacitas, directio ad iusta iudicia, 42ae ad actus humanos ; quae ille omnia immaculata puritate compleuit, quem in utraque natura unum eumdemque ueraciter existentem fides catholica confitetur. Nam quod dicit inwestigasti, iustitiam suae actionis ostendit quoniam quamuis fuerit scrupulosissime perquisitum, nihil in eo culpabile constat inuentum. Vias meas fraeuidisti. In tantum praeuisae sunt, ut et prophetatae esse noscantur. Scriptum est

9o

95

100

enim de mansuetudine ipsius : Szcut ouis ad occisionem ductus est. et sicut agnus coram tondente se, sic non aperuit os suum. Adiecit : quia nom est dolus in lingua mea : utique, quia ueritas non habet dolum ; ipse enim professus est : Ego sum, uia, ueritas el wita. Non enim quidquam sub aliqua falsitate locutus est, sed sicut a Patre accepit, ita et populis salutariter praedicauit. Dicit enim a natura humanitatis : Qwi se misit maior ma est. Dixit etiam de aequalitate maiestatis suae : Ego et Pater unum sumus. Vtrumque uerum, utrumque sine dolo prolatum est ; ut et maiestatem suae diuinitatis ostenderet et sanctae incarnationis humilitatem ueraciter aperiret. 5. Ecce

tu,

62/63 Matth. 23, 2. 97 Ioh. ro, 30.

Domine,

cognouistà

89/90 Is. 55, 7.

61 ipse] Gerz., zzut. in ipsi

omnia

92/93 Ioh. 14, 6.

62 dicit] ozz. Gerzz.

nouissima 95/96 Ioh. 14, 28.

PL 985

I244

EXP.

IN PS. CXXXVIII,

5-6

et antiqua ; tu formasti me et posuisti super me manum iuam.lIntuere quam ueraciter superius dictum est : non est dolus in lingua mea, ut hic duas naturas euidenter exprimeret. Dicit enim Patri: Ecce tu cognowist? om10$ "ia nouissima : quod pertinet ad incarnationem ipsius, quae facta est nouissimus temporibus, sicut legitur : Agnus occisus ad uesperam. Et apostolus : Fzlioli, nouissima hora. est. Subiunxit e£ antiqua. Hoc certe ad deitatenr pertinere non dubium est ; unde scriptum est : In $rincipio erat Verbwm et IIO Verbum erat abud Deum, et Deus erat Verbum et cetera. Antiqua enim dicit, id est aeterna, quae nec initio nec fine clauduntur, sicut in Daniele legitur : Ton? positi sunt et antiquus dierum sedit, et reliqua. Et ut haec iterum humanis sensibus euidentius intimaret, eadem mutata uerborum qualitate repeII II tit. Tw formasti me significat genuisti. Hoc enim uerbum dici solet et de deitate, sicut dicit apostolus : Qu cum ?n forma Dei esset, non rapinam, arbitratus est esse se aequalem Deo. Sequitur e£ $osuisti super me manum iuam. Posuit Pater super eum manum suam, quando in ipso uirtutem suae 12 o maiestatis ostendit, sicut in alio psalmo dictum est : Inwen: Dauid seruum meum : in oleo sancto meo uwunxi eum, Manus enim mea auxiliabitur illi et brachtwm meum conforiabit eum. Nihil proficiet àÀnimicus in eo et filius àndquitatis non apponet nocere ei. Ecce quomodo super eum manum suam posuit Pater. 125 6. Mirabilis facta est scientia tua ex me : confortata est, nec

13 o

155

potero

ad eam.

Scientiam dicit Patris, quae

per eum praedicata est ubique terrarum ; haec confortata. est in pectoribus humanis, de qua prius incerta credulitate dubitabatur. Quem sensum et in euangelio dicit : Pater, manifestaut nomen tuum hominibus. Ipsius enim reuelatione gestum est, ut potuisset sanctae Trinitatis unitas apparere reuerenda ; et facta est per Iesum Christum mzrabzlis scien&ia Patris, dum terrigenis sanctae legis sacramenta narrata sunt. Et ut conditionis humanae ueritas panderetur, adiecit nec potero ad eam, quia natura hominis quam est dignatus assumere, diuinae substantiae se non poterat adaequare. Sic enim et euangelica uoce declaratur : Pater ador me est, et iterum : Non $otest Filius facere quidquam, nisi quod uiderit Patrem facientem. Sed hoc intellegat dementissimus Arianus,

106/107 Ex. 12, 6. 107 I Ioh. 2, 18. 109/110 Ioh. 1, 1. 112/113 Dan. 7239116/117 Phil. 2, 6. 120/123 Ps. 88, 21-25. 129/130 Ioh. 17, 6. 138/139 Ioh. 5, 19. 13? Ioh. 14, 28.

113 haec] Gerz:., hoc Gare 122 confortauit Gerz., confirmabit ez. (sed cfr Exp. ps LXXXVIII, 7. 343) 123 apponit Gerzz.

PE 986

EXP. IN PS. CXXXVIII,

SCHE

6-10

I245

14o quia non debuit aliter a carne dici, quae etiam exspectabatur occidi. 7. Quo ibo ab spiritu tuo? et a facie tua quo fugiam ? Venit ad secundum modum, in quo ostendit per enumerationes mysticas a nulla creatura diuinam falli posse prae145 sentiam. Nam cum ubique totus plenissime sit, qui eum putat declinari, quo possit abscondi ? Illic enim aliquis potest esse celatus, ubi praesens non fuerit ille qui fugitur. Dicendo enim : Q«o ibo ? significat natura humanitatis non se habere quo fugiat, cum Spiritus sanctus ubique sit totus, sicut Salomon 15o dicit : Spiritus Domini vepleuit orbem terrarum. Sed hoc dictum est per schema quod dicitur diaporesis, cum quaerimus quod LA 470 potissimum facere debeamus. Sed cum tali praedicatione ubique Spiritum sanctum esse noscamus, dubium non est Spiritum sanctum coaeternum et coaequalem Patri et Filio repe15; riri. Nam ubique et tota esse non potest, nisi sola Trinitas. Quapropter cesset irreligiosa praesumptio, nihil hic maius minusue fingatur. Ad illud remedium salutare redeamus. Pater, et Filius et Spiritus sanctus, omnipotens Creator, incomprehensibilis, unus est Deus. Facies autem per tropologiam 160 pro praesentia ponitur, quoniam sicut facies nostra tantum uidet, ita omnis substantia Domini uisione perspicabili atque inenarrabili cuncta cognoscit, omnia complectitur, omnia penetrat, omnia contuetur. 8. S? ascendero in caelum,

tu illic

es ; si descen-

16; dero in infernum, ades. 9. Sé sumbpsero pennas meas ante lucem et habilauero àn postremo maris. 10. Ezenim illuc manus tua deducet me et tenebit me dextera tua. Hic mihi uidetur argumentum illud esse 17» dilemma, quod fit ex duabus propositionibus pluribusue, ex HOP

quibus quidquid electum fuerit, contrarium esse non dubium est, sicut et in euangelio Christus Iudaeos calumniantes interrogat, dicens : Baftismum Ioannis unde erat, de caelo an ex hominibus ?Quidquid. enim illi eligere uoluissent, contra illos 175 nihilominus erat futurum. Sic etiam de bonis rebus apostolus facit : Desiderium habens dissolui et esse cum. Christo, multo

magis melius : permanere autem in carne necessarium propter uos. Et adiecit : Et quid eligam ignoro. Sic et in isto loco de tri180 Sap. 1, 7.

113/174 Matth. 21, 25.

176/178 Phil. 1, 23.24.

— 178 Phil.

1522;

142 ab] Gerz. cum r (UA H $ P Q), a Garet cum cett. codd. r et g 144 ad Germ. 147 illi Gerzz. 151 quid Gerz. 164/165 discendeto Gerz. 166 sumsero pinnas Gerz:. ante lucem] diluculo 7477. cuz g 169 hinc] Gerzz, hic Gare 174 clegere Gerzz.

EXP.

1246 180

18

I

.Zo-I1

bus rebus contrariis humanitas eius quid eligeret, ambigebat. Nunc ad exponenda uerba ueniamus, quoniam altitudine nimia sunt profunda. Ait enim per id quod homo est : 57 ascendero in caelum tu illic es, ubi erat scilicet ad Patris dexteram collocandus. Nam ut intellegas Dominum ubique esse praesentem, audi Ieremiam prophetam : Deus appropinquans ego sum, dicit Dominus et non Deus a longinquo. $1 absconderit se homo $n absconso, ego non widebo lum,

dicit Dominus ?

Numquid non caelum et terram ego impleo, dicit

Dominus ? Sequitur 190

IN PS: CXXXVILL,

s? descendevo

in

inlernum,

ades.

Hoc quippe factum est lege humanitatis, ut crucifixo corpore ad rumpenda infernorum claustra descenderet et laboranti humano generi Redemptor piissimus subueniret. Subiungit etiam,

ades,

quoniam triduana celeritate surrexit.

Addidit

tertiam partem, s? swm$sero pennas meas amie lucem et habitauero àn postremo maris. Etenim illuc manus tua deducet me et tenebit me dextera tua. Quae figura dicitur aetiologia, id est causae redditio ; reddit enim

SCHE

200

causam quemadmodum Dei praesentiam non potuisset effugere. Pennas suas dicit diuinae maiestatis efficacissimam celeritatem, quae sanctum corpus ad superna uirtute deitatis eleuauit. Sed cum audis »eas, gloriam propriae potestatis intellege. Has itaque pennas suas cum sumpserit ante lucem,

id est tempore resurrectionis et habitauerit in postremo maris,

20 ^

hoc est supra saeculi istius amplissimum finem, ibi manus paterna deducet eum. Et ut ostenderet cooperationem, sequitur e£ tenebit me dextera tua. Dextera est siquidem Patris omnipotens Verbum, quod assumptam et unitam sibi humanitatem in aeterna saecula continebit. Et si minime conuenire uidetur, ut cum ipse sit dextera Patris, eius se dicat

210

21 I

TOP

220

dextera Domini contineri : hoc potius dictum accipiendum est a parte membrorum ; quae forma locutionis frequenter assumpta est. Illud tamen regulariter est tenendum, ut quod dubitat, humanitas ; quod praesumit, deitas esse uideatur. Sequitur : 11. E?! dixi : Forsitan tenebrae conculcabunt me et nox illuminatio mea in deliciis meis. Prima pars uersus istius sub ironia pronuntianda est. Frequenter enim aliqua quasi sub ambiguitate proferimus, de quibus dubitare non possumus, sicut in alio psalmo iam dictum est : Forsitan uiuos deglutissent nos et reliqua. Quomodo enim femebrae conculcare poterant, quae ius in tanta gloria non habebant ? 184/188 Ier. 23, 23.24.

218/219 Ps. 123, 3.

212 humanitatis Gerzz. (sed infra deitas)

PL 987

ED.

INAPS.CXOGXVIIET,

11-15

I247

Ipse enim dicit de se : Ego sum lux huius mundi. Sed conculcauit ille potius fenebras, qui caecitatem primi hominis ad eius posteros transeuntem, misericordiae suae luce superauit. Quapropter hoc commate quo ait: forsitan tenebrae con22; Culcabwunt me, irridentur illi qui de ipso poterant timoris alicuius nebulas suspicari. Cuius sensus sequitur explanatio, cum dicit : E£ nox illuminatio in deliciis meis. Quomodo poterat a tenebris conculcari, cui erat nox illumina(i0 in deliciis suis ? Noctem significat inferni claustrum, 25o quod reuera illuminauit, quando potestatem diaboli contriuit et hominem sua miseratione liberauit, quem ad imaginem et similitudinem suam plasmare dignatus est. Iw deliciis autem 7e?s, paradisum significat, unde primum hominem peccata pepulerunt ; sed confessionis beneficio animae sancto25; rum ad eius amoenitatem Domino praestante reuersae sunt. Sic enim credenti latroni dictum est : Amen dico tibi, hodie

mecum eris in paradiso. Paradisus enim significatur amoenissimus locus et felicissimae iucunditatis aeterna securitas. 18. Quia tenebrae non obscurabuntur a te et nox 240 SíC44 dies illuminabitur

lwmen nox

eius.

: sicut tenebrae

eius, ita et

Superioris sententiae causa redditur, quare

PL

in deliciis eius ; scilicet, quia £enebrae

988

sit illuminatio

non obscurabuntur a te, sed potius illuminabuntur. Tenebras enim dicit mystica quaeque et profunda scripturarum 24; diuinarum, iuxta illud quod legimus in prouerbiis : Intellegit quoque parabolam et tenebrosum sermonem, sic et in alio psalmo legimus : T'enebrosa aqua in nubibus aeris. Ergo istae tenebrae non

obscurabuntur,

sed potius illuminantur

a Domino,

quoniam praedicatio prophetarum ipso ueniente completa est. 25» Solet enim ad Patrem referre quod ipse facit, ut possit cooperatio sanctae Trinitatis intellegi. Sequitur e£ nox sicut dies illuminabitur.llaenim quae fuerant quasi nox sub mystica complexione tenebrosa, tamquam

dies illuminata sunt, cum

in aduentu Domini Saluatoris prophetarum dicta patuerunt. 2;; Et bene utrumque coniunctum est, szcu£t tenebrae eius, ?ta et lumen eius, quia in utroque ueritas fuit, siue cum obscura uiderentur, siue cum illuminata patuerunt. 13. Quoniam tiw possedist? renes meos, Domine ; suscepisti me de utero matris meae. Renes significant 260 fortitudinem corporalem, qui dum bene uigent, corpus nostrum eorum ministerio uegetatur ; cum fuerint saucii, imbe221 Ioh. 8, 12.

236/23« Luc. 23, 43.

245/246 Prou. 1, 6.

247 Ps. 17,

12. 223 lucem Gerzz. 225 quae Gerz. timores Gerzz. 248 illuminatur Gerzz., corr. a. zz. 254 in] ozz. Gerzz. ponit r post tu

239 abs te r(praeter R) domine]

258 quia r

EXP.

1248

265

270

IN PS. CXXXVIII,

13-14

cilla nimis fragilitate succumbit. Quapropter merito remes suos a. Patre dicit esse $ossessos, qui caelestis iustitiae fir- p 471 mitate consistens, peccatum fragilis corporis ignorauit. De utero uero matris, de Synagogae finibus dicit, quia ipse per susceptam carnem a Synagoga generatus est, quando eum ritu Iudaeorum octauo die circumcisum esse cognouimus ; susceptum se perhibens a deitate Patris, siue sua, quoniam utrumque unum est. Nam si hoc tantummodo de uirginali utero uelis aduertere, non solum quando egressus, sed quando Spiritu probatur assumptus, ut ex

sancto conceptus est, a Domino

hoc nestoriana destruatur iniquitas. Ex wtero enim significat in utero, sicut ait Dominus Ieremiae : Priusquam te formavem in ulero noui te el in wulua sanctificaui 1e. Verum 275

280

285

haec

omnia a natura suscepto hominis in sancti Patris honore referuntur,

sicut euangelii

textus

ostendit,

deliberationis

eius

fuisse Patrem praedicare, uoluntatem eius implere, acceptum ab eo calicem bibere, et in nulla parte ab ipsius dispensationis gloria discrepare. 14. Confitebor tibi, Domine, quoniam terribiliter mirificalus es : mira opera tua et anima mea nouit nimis. Venit ad tertium modum, ubi laudat Patrem, qui in eum miracula tanta monstrauit. Terribiliter enim mirificatus est Pater, quando passionem Domini Christi tenebrae sunt secutae, terra contremuit, saxa dirupta sunt, sepulcra patuerunt, mortui resurrectione laetati sunt, cum ipse iterum

290

205

in eodem corpore sancta resurrectione conspectus est, dum ad discipulos suos ianuis clausis intrauit, dum caelos sub hominum uisione conscendit ; quae licet propria deitate compleuerit, more suo paternis hoc uirtutibus applicauit, ut (sicut saepe dictum est) sanctae cooperationis patefaceret unitatem. Sequitur mira opera iua, et anima mea mouit nimis. Operam Patris miram nouerat, quia (sicut superius dixit) nox illuminatio in deliciis eius erat, quia possederat renes ipsius, quia illum susceperat ex utero matris suae ; necesse enim fuit ut illum mirabilem cognosceret, quem tantorum beneficiorum piissimum largitorem humanitas eius plena diuini luminis claritate cernebat ; quia, sicut in euangelio dicit : Nemo nowit Patrem nasi Filius et cut uoluerit Filius reuelare ; et aliter, ideo

300

nouerat nimis operam Patris, quia, sicut ipse dicit : Ego n Patre et Pater in me ; non enim sic potest nosse, qui separatur extrinsecus. Istud enim nosse inaestimabile, singulare at243/214 ler. 1, 5.

298/299 Matth. 11, 27.

300/301 Ioh. 14, rr.

262/263 renes suos metito ^ Garez 243 dominus ait — Gare 281 magnificatus es ; mirabilia opera tua ... cognoscit /4ud. Bec. cewz g — 281 est] oz. Ger. 301 me] Gerz., est add. Gare

PL 989

EXP. IN PS. CXXXVIII, r4-16 30

5

1249

que incomprehensibile est, quando in se alterutrum manere noscuntur. 15. Non est occultatum os meum a te, quod fecisti in occulto ; et substantia mea in inferioribus ter7&€. Os hic non ora significat, sed illud quod uenit ab ossibus ; quod reuera in. occulto factum est, dum in interioribus

51 o

corporis nostri constat esse reconditum. Quis enim ossa in homine uideat, dum et caro illa uestiat et superducta cutis abscondat ? Quod si hoc magis spiritaliter uelimus accipere, facilius nobis quae dicta sunt intimantur. Postquam in condi-

tione rerum Eua de Adae costa formata est, dixit uir eius :

Hoc os de ossibus meis et caro de carne mea. Apostolus autem ad 3I A coniugatos loquens, istud mysterium ad quid pertinere possit exponit, dicens : Hoc magnum est sacramentum, ego autem dico ?n Christo et in Ecclesia. Vnde constat os Domini Ecclesiam hic debere intellegi. Et ut praedicto exemplo plenius aptemus illa quae dicta sunt, ante aduentum Domini occulta fuerunt quaedam

Ecclesiae

sacramenta,

ut baptismum

sacrum,

ut

corpus et sanguis Domini et cetera quae plenitudine ueniente claruerunt. Addidit e? substantia mea in inferioribus terrae. Inferiora terrae fuerunt gentium culturae sordentes, quae longe tunc a Iudaeorum religione distabant. Sed ipsis 32 VA facta est nota substantia Domini Saluatoris, quando in ipso intellegentes diuinitatem Verbi, per apostolicam doctrinam deuotis mentibus acceperunt. Nam licet essent diuersae nationes, per superstitiones suas ?nferiora terrae, superiores tamen redditae sunt Iudaeis, christianae religionis salutares regulas imbibentes. 16. Imperíecium meum uiderunt oculi tui et in libro tuo omnes

34 o

scribentur : die firmabuntur

et nemo

?n eis. Natura illa hominis, quae se in euangelio ignorare dixit finem huius mundi, et quae ait : Tristis est anima mea usque ad mortem, et his similia, ipsa et zmperfectum suum Patrem udisse testatur. Imper[ectwum siquidem eius est, quod adhuc Ecclesia usque ad finem saeculi congregatur, quod in illa resurrectione beatis praemia promissa daturus est, quod erit omnia in omnibus. Sed deitas ista iam uidit, quae adhuc longis post temporibus futura seruantur. Nam de beato populo istud dici sequentia declarant. Adiecit enim e£ iz Libro tuo omnes scribentur, utique qui aeterna felicitate gaudebunt. Nam sicut illud quod in libro scribitur, scriptura 314 Gen. 2, 25.

316/317 Eph. 5, 32.

334/335 Matth. 26, 58.

339 I Cot.

15, 28.

305 abs te r 329 religiones Gerzz. corr. salutatis Gerzz. 332 dii eZ., dies r (praeter nonnullos codd.) formabuntur 74z4. Bec. eum nonnullis codd. r et g 39

C 2. (xcvrir)

PL 990

1250

EXP.

16-18

IN PS. CXXXVIII,

continente seruatur, ita hoc multo firmius fixum manet, quod

345

memoria Domini continetur. Sequitur die firmabuntur et nemo in eis ; illiscilicet beati de quibus fecit superius mentionem, die firmabuntur,

id est, de uero illo sole perfecta

luminis claritate complendi sunt, ut fiat illud quod dictum est : Sicut stella ab stella differt im. claritate, sic erit et resurrectio

399

mortuorum. Et nota quia non dixit, die clarificandi sunt, sed die firmandi sunt ; nam si dixisset, clarificandi sunt,

poterat fortassis et ad breue tempus intellegi. Nam cum dicit firmabuntur aeternitatem beneficii testatur esse mansuram. Subiunxit

355

e? nemo

in

eis ; subaudiendum,

infirmabitur,

quia iam omnis fragilitas carnis explosa discedet et omnis mortalitas consumpta disperiet. 17. Mihi autem nimis honorificati sunt amici tus, Deus ; nimis confjoriati sunt principatus eorum. Quartus modus psalmi qui superest introitur : honorem san-

360 ctorum suum atque Patris asserens esse praeconium. Nam cum

dicit mihi, se designat ; cum dicit, avc?

tui, Patrem decla-

rat, sicut ipse in euangelio dicit : Omn?a mea Patris sunt et omnia Paíiris mea sunt. Amicos uero Domini primum dictos legimus patriarchas, id est Abraham, Moysem ; et post, apo565 stolis suis Dominus Saluator dixit : Ja» non dico wos seruos,

$179

375

380

sed amicos. Isti ergo tales amici sunt Patris, quorum honor ad Dominum reuertitur Saluatorem, quia nemo sanctos eius ueneratur, nisi qui Christo Domino pura mente deuotus est. Addidit nimis confortati sunt principatus eorum. Nzsmis ualde significat. Confortatos uero principatus apostolorum episcopales cathedras dicit, quas in Ecclesiis instituendis, diuisis per mundum sedibus, sanctarum praedicationum opere fundauerunt. Ipsi enim, praestante Deo, leguntur duces Ecclesiarum, arietes gregum et principes fidelium esse populorum ; merito, quorum laboribus sancto Spiritu p 472 conferente totius orbis adunata et solidata deuotio est. 18. Dinumerabo eos et super arenam multiplicabuntur : exsurrexi et adhuc tecum sum. In promissionibus Abrahae quas ei Dominus in Genesi fecit, legitur multiplicandum semen eius sicut arenam maris et sicut stellas caeli ;hic autem dicit e£ super arenam maris, ut ibi coaequare arenae factam comparationem, hic autem transcendere uideatur. Arena enim maris significat Iudaeos, propter 349/350 I Cor. 15, 41-42. 381 cfr Gen. 22, 17.

362/363 Ioh. 17, 10.

865/366 Ioh. 15, 15.

978/

347 uito Gerzz., corr. a. zz. 349 et] Gerz., ozz. Garet 888 confortatus est x 3*0 confortatos] Gerzz, confottatus Gare 348 resuttexi r tecum sum]

Germ. cum r, e- Garet cum g (cfr |. 891 ez 394)

EXP. 385

395

400

IN. PS. CXXXVIII,

1820

I25I

intellectum terrenum et sterilitatem fidei. Arena enim ab ariditate dicta est. Stellas autem caeli ad populum respici t christianum, propter claritatem scilicet religionis et splend orem fidei. Dinumeraturum se ergo promittit Christus Domin us populum fidelem, qui super illum Iudaicum multo numerosior inuenitur. Necesse enim fuit ut uinceret unam gentem numerositas aggregata nationum. Addidit exswrrexi et ad huc sum tecum. Hic occultis omnino uerbis atque paucissimis aduentum suum secundum designat, quando 1iudicaturus est mundum. Exs«rrexi tempus significat resurrectionis suae. Adhuc tecum sum, dum sedet ad dexteram Patris quasi in occulto, dum adhuc me homines uidere non praeualent, usque ad illud scilicet tempus quando regnum meum euidentissime hominibus innotescat. Adhuc enim futurum significat tempus, non quod ab ipso aliquando diuidendus est, sed quoniam qui est modo nobis inuisibilis, omnibus postea. gentibus apparebit. 19. S? occidas,

Deus,

peccatores

: uiri sanguinum,

declinate a me. 20. Quia dicitis in cogitationibus : accipient im uanitate ciuitates suas. In his duobus uersibus, primo 495 loco dicamus hyperbaton, ut iuuante Domino facilius eorum expositionem per partes explicare ualeamus. Est enim talis ordo uerborum : Sé occídas, Deus, beccatores. Ante omnia nobis cauendum est ne putemus Dominum Christum deprecari interitum peccatorum, qui ad peccatores uenerat 4I0 sine dubitatione saluandos, sicut ipse in euangelio dicit : Noz ueni uocare vustos, sed beccatores. Quod si hoc spiritaliter inquiramus, cuncta nobis remouetur aduersitas. Dicit ergo : Si occidas, Deus, peccatores. Occidit Deus peccatorem, cum moritur peccato, ut uiuat Domino, sicut ait apostolus : 415 Mortuus sum legi, ut uiuam Christo. Occiduntur ergo peccatores, quando a cogitationibus malis in bonum dispositum transferuntur. Quod dum eis beneficio conuersionis emerserit, tunc ?n wano accipiunt priores ciuitates suas, id est uitiosissimas superstitiones, quae pertinent ad Babyloniam, quando 420 iam Dei beneficio ad Ecclesiae catholicae septa peruenerint. Et quoniam non merentur omnes ad fidem catholicam peruenire, illis perfidis ac duratis, qui credere noluerunt, quod est in medio dicitur : Viri sanguinum, declinate a me, quia

dicitis in cogitationibus. Isti ergo uiri sunt sanguinum, 425 quia carnaliter uiuunt, et quae sunt sanguinis peragunt ; 384/385 cfr Varto de Ling. lat. p. 15, 9 ; Seruius in Verg. Aen. I, 172. 416 Gal. 2, 19. Matth. 9, 15. 391 tecum sum

^ Gerzz.

410/411

403 cogitationibus] uestris ad. r (praeter M*)

PL 991

EXP.

1252

IN PS. CXXXVIII,

20-22

quibus merito dicitur, d2sced ite, quia locum non desideraue-

runt in Ecclesia reperire. Sequitur : Qu2a dicitis ?n cogtlalionibus, id est, contra illa murmuratis quae uobis Spiritus sancti uirtute praedicata sunt. Et ideo si praedictum 430 ordinem teneas, omnem a te caliginem confusionis emendas. 21. Nonne odientes te odio habui et super inimicos iuos tabescebam ? 99. Pervíecio odio oderam illos et inimici facti sunt mihi. Non superflue uidetur inquiri cur inimicos no455

stros

amare

praecipimur,

Dei

autem

odisse

deuotum

est,

quoniam in utrisque magna distantia est. Nostri quippe inimici interdum contra nos iusta indignatione consurgunt, et irritantur quare illis officia debita non praebemus, quare detrahimus, quare bonis eorum nisibus inuidemus. Merito ergo 440 aduersarios nostros iubemur diligere, quos nos nostro uitio contingit offendere. Dei uero inimici, quando obstinati sunt, competenti et religiosa exsecratione damnantur, quoniam cum ab ipso creati sint, ipsique debeant omne quod uiuunt, suo tamen contumaces redduntur auctori ; quapropter iuste tales 445 horrendi sunt, qui tantorum beneficiorum memores non fuerunt. Consideranda est etiam distinctio facta uerborum. Primo enim dixit, od?entes

te odio

habui.

Possunt enim in

maligno pectore prius odia occulta uersari; sed iam ualidissimae nequitiae est, qui profitetur inimicum. Significat enim 450 persecutores apertos et obstinatos, qui sanctos Dei scelerata praesumptione dilacerant. Et merito se supra eos tabescere dicit sancta pietas, quoniam dum hic sustinentur diutius ad

455

460

correctionem, illi Ecclesiam Dei temerariis ausibus insequuntur ; sicut et alibi dictum est : T'abescere me fecit zelus domus tuae. Hoc uerbum magni doloris indicium est. Tabescere enim illos dicimus qui curis iugibus affliguntur et paene usque ad interitum uitae corpore deficiente perueniunt. Sequitur de secundo uersu : Perfecto odio oderam allos, et ànimica facti sunt mihi. Perfectum odium est homines diligere et eorum uitia semper horrere. Nam in illa parte qua creatura Dei sunt, amandos esse non dubium est, quia considerata opera Dei, boni sunt ; in illa uero iniquitate horrendi sunt, in

qua se foedis sceleribus polluerunt, quoniam tales placere non possunt, nisi eis qui factis similibus implicantur. Et ut tibi di465 uinitatis suae ostenderet

unitatem,

illos dicit sibi inimicos

434/405 Ps. 118, 139.

431 odientes te odio habui] qui te oderunt, deus, oderam illos r 433 illus Gerzz., Es q. 72. et] oz. r (praeter C* Q X) (cfr 1. A88) 4858 et] oz. Gerzz. (cfr I.

PL 992

EXP.

IN. PS. CXXXVIII,

22-24

I253

factos, qui contrarii paternis iussionibus exstiterunt. Et noua quod per quintam speciem definitionis, quae graece dicitur karà Trjv Aéfw,latine ad uerbum, definit

quo odio inimicos

oderat Patris, perfecto scilicet, quod non liuore humano, non 479 inuidia carnali, sed Domini caritate generatur. Odium quippe dictum est, quasi oris repudium. 29. Proba

415

480

me,

Deus,

et scito

cor meum

; interroga

me ei cognosce semitas meas. 24, Et uide si uia iniquitatis in me est ; et deduc me in uiam aeternam. Istud nullus potest alter de se dicere, nisi qui et illud ait : Ecce uenit rincebs mundi huius et in me mon inueniet quidquam. Solus enim absque peccato esse dignoscitur qui etiam tulisse peccata hominum comprobatur. Proba patientiam demonstrat. Scito, quia delinquere in tanta rerum fluctuatione nesciui. Jnfterroga ad inquisitionem

pertinet minutissimam, quia nemo scienti interrogatus potest negare quae gesta sunt. Semitae quoque ad operationes respiciunt, quas ille iugiter caelesti sanctitate transegit. Sequitur: Et uide si uia iniquitatis in me est et deduc me in uiam aeternam. Considera, magister bonus quemadmo- Lu 475 dum perfectum ordinem docet. Prius se dixit probari, sciri, deinde interrogari, ut quando iniquitas non fuisset inuenta, perduceretur in illam uiam ubi regnat cum Spiritu sancto potestate mirabili et gloria sempiterna. Via iniquitatis 490 diabolicus actus est, quem in huius saeculi cursu malis instigationibus exercere non desinit. Hanc uiam iuste in se negauit esse, qui petra est, quia uestigium serpentis antiqui in eius soliditate nullatenus ualuit inueniri. Merito ergo humana substantia in aeternam uiam petiit se deduci, in qua diaboli PL 495 semita non potuit inueniri. Frequenter enim Dominus Christus petit a Patre quae propria sunt, ut unitas caritatis, potentiae 995 uel naturae inter eos possit agnosci. Conclusio psalmi. Ecce iam duarum naturarum octauus nobis psalmus emicuit, quibus errantium perfidia praesumpta retunditur. Qui 500 certe uel illo circumcisionis curentur exemplo,

ut sicut Iudaei

octauo die praeputia deponebant, ita et isti octauo psalmo commoniti, obstinationis suae superflua derelinquant. Est enim de hac re (sicut dictum est) secundus, octauus, uigesimus, septuagesimus primus, octogesimus primus, centesimus septi-

00

mus,

centesimus nonus

et praesens centesimus

trigesimus

4176/47? loh. 14, 3o.

415 uia aeterna r(praeter T Q RU V X) c Gare 493 ez 495 inuenire Gerzz.

486 scire Gerzz. 502 communiti eZ.

488 sancto spiritu.

1254

EXP.

IN PS. CXXXVIII,

24

octauus. Et quamuis altissima surditas eis immineat, nec tot

$t o

SYL

praeconibus superata discedat, tamen si adhuc nefanda persuasione durati sunt, dicamus illis et syllogisticas probationes, quoniam se maxime dialecticos uideri uolunt. Prima igitur probatio est, quoniam ex duabus naturis Christus Dominus consistit, ita : si Christus unus atque idem perfectus Deus est et perfectus homo, sicut omnium sanctorum patrum fatetur

assensus, ex deitate et humanitate adunata et perfecta consistit. Quidquid autem ex deitate et humanitate adunata et $1 v^ perfecta consistit, ex duabus naturis adunatis et perfectis constet necesse est, scilicet diuinitatis et humanitatis.

$20

SYL

$2 ^

Christus

igitur unus atque idem permanens, ex duabus naturis adunatis et perfectis consistit, scilicet deitatis et humanitatis. Secunda probatio, quia in duabus naturis est Dominus Christus, ita : si Christus unus atque idem permanens, ex duabus naturis adunatis et perfectis consistit, sicut demonstratum est, ex deitate et humanitate. Quidquid autem ex duabus naturis adunatis et perfectis consistens deitatis et humanitatis et in duabus naturis adunatis et perfectis essentiam habet. Christus igitur unus atque idem constans, in duabus naturis adunatis et perfectis essentiam habet. Tertia probatio, quia duas naturas in se Dominus Christus habet semper, ita : si Christus unus atque idem constans, in duabus naturis adunatis et perfectis deitatis et humanitatis essentiam habet, sicut demonstratum

est. Quidquid autem in duabus naturis adunatis et perfectis deitatis et humanitatis essentiam habens, duas naturas perfectas atque adunatas in se habet. Christus igitur unus atque idem permanens, duas naturas perfectas atque adunatas in se habet, scilicet deitatis et humanitatis. Quarta probatio, quae 53 wA ostendit quoniam si quis confessus fuerit Christum Deum perfectum et hominem perfectum, denegans duas naturas, $50

rectam doctrinam et hoc quod confessus est, perimit, id est,

Christum Deum perfectum et hominem perfectum, ita : si Christus unus atque idem perfectus Deus est et perfectus homo, duas naturas perfectas et adunatas in se habet deitatis et humanitatis. Si enim non habet in se duas naturas perfectas et adunatas deitatis et humanitatis, sicut quidam dementium dicunt, non est perfectus Deus et perfectus homo, sed aut solum Deus, aut solum homo, aut nec Deus nec homo : sed 54 V^

cum istud inconsequens sit atque nefarium, Christus autem unus atque idem perfectus Deus est et perfectus homo, sicut

habet communis confessio, habet in se igitur duas naturas per-

508 et] Gerzz., oz. Garet se non habet — Gare

639/543 deus sq. homo] Gerzz. in ras. a. zz. 345 istud] Gerz., illud Garez

541 in

PL 994

BPO

INOPSOOXXXVIIL,

24-CXXXIX,

r1

I255 fectas et adunatas deitatis et humanitatis. Vnde etiam Facundus uenerabilis episcopus, haereticorum penetrabili subtili»5o tate destructor, nuper ad Iustinianum principem scribens, de duabus naturis Domini Christi duos libellos caute nimis luculenterque tractauit, (quos uobis transcriptos reliqui, ut nec antiquis egeatis tractatoribus nec modernis.) Quapropter relinquamus aliquando aduersantium contentiones illicitas. Nemo 555 nos audebit dicere fortasse culpabiles, si post octauam corre-

ctionem illud eis dicimus, quod apostolus scribens ad Titum post secundam increpationem iudicauit esse faciendum ; dicit enim : Haereticum hominem ost brimam el. secundam corretionem ewita, sciens quia subuersus est huiusmodi et peccat et »6o est a. semetibso damnatus. Quid sit autem haereticus quidam patrum pulchre definiuit : Haereticus est qui diuinae legis uel ignorantia. wel contemptu raplatus, aut noui bertinax inuentor erroris, aut alieni. sectator, catholicae unitatà mawult aduersari

quam subici.

EXPOSITIO IN PSALMVM CXXXIX. 1. In finem, psalmus Dawid. Quamuis in superiore psalmo titulus iste uideatur expositus, tamen non piget breuiter repetere quod nos constat salutariter semper audire. I5 finem. Dominum significat Christum, sicut dicit apostolus : ; Finis enim legis Christus ad iustitiam omni credenti. Ad quem corda nostra totis uiribus erigamus, quia nobis in hoc psalmo quasi praeconis uoce Iudex terribilis, omnipotens, pius et nimium desiderabilis aduenire praedicitur.

Diuisio psalmi. Per totum psalmum sancta Ecclesia loquitur. Primo mem10 bro Dominum deprecamur ut ab iniquo diabolo eam liberare dignetur, qui multis fraudibus atque insidiis deuotionem populi fidelis conatur euertere. Secundo postulat ne tentatori nequissimo tradatur, quam iam constat acerbis periculis ipso protegente liberatam. Tertio, in iudicio futuro uindictam 15 Supra eos dicit esse uenturam, qui pauperes eius insanis motibus persequuntur. 548/552 Facundi Hermian. responsio ad Principem, cfr Pro defensione trium capitalorum, ptaef. — PL 67, 528. B. 558/060 Tit. 3, 1o.11. 561/564 Primasius

Hadrum. Qwid haereticum facit (?) Ctt Exp. ps. 118, l1. 81. Ps,

CXX XIX, 5 Rom. ro, 4.

548/849 fecundus

Gerz.

551 duos] Gerz.

Bruxell.

5460/1 Garez, duodecim

coni. Krüger, prob. V'an de V'gver (Speculum 1981, p. 273), sed cfr Prolegomena, p. XII, adn. 3.

1256

EXP-IN

PSSOXXAXIXI1225

Expositio psalmi. 2. Eripe

20

me,

malo

homine

ab

Domine,

p. 474 wirYO

; a

iniquo libera me. Sciens mater Ecclesia quanta 1n membris suis diaboli infestatione pateretur, sollicite clamat ad Dominum, qui solus potest eius superare nequitiam, ut ab ipsius multiplici tentatione liberetur, ne diutius fatigat succumbat. Hominem siquidem malum pro diabolo poni euangelio teste didicimus, dicente : Malus autem homo est diabolus. Et merito

25

sic dicitur, qui peccatorum contagione polluitur,ut iam non caelestis angelus, sed homo ab humo dictus esse uideatur :qui tamen uicaria sibi permutatione succedunt. Nam et hominem malum appellamus hodieque diabolum et e diuerso diabolum (sicut supra probatum est) malum hominem nuncupamus. Sequitur ad discretionem faciendam,

5o

3I

rum continuam 45

Do

SCHE

wirwm

iniquum,

ut

specialiter terrigenam designet, quasi diaboli militem, ut et ab auctore criminum, et a sequacibus eius eripi se perfectissima supplicatione deprecetur. Nam et ipsae proprietates diuersas personas designant. Malignus appellatur diabolus : iniquus dicitur homo sequax eius. Duo enim simul epitheta uni personae non poterant conuenire, quod eloquentiae lege prohibitum est. 9. Qui cogitauerunt malitias in corde, tota die constituebant $roelia. Grauiora sunt semper pericula quae habentur occulta, quia subita irruunt, quando uelut torrentia flumina improuisa descendunt. Significat enim illos qui de Ecclesiae uisceribus exeuntes, prauis dogmatibus in sacrilega certamina proruperunt. A quibus merito se postulat eripi, ne possit eorum prauitatibus sauciari. Et ut nequitiam ipsoesse monstraret,

dixit : T'ota

die, ut nulla

eos lassitudo, nulla temporis longinquitas mitigaret. 4. Acuerunt linguas suas sicut serpentes, wenenum aspidum sub labiis eorum. Pulchre hic malitia haereticorum dolusque describitur. Límguwas enim uerba significat, quae nequitiae cotibus expolita, uulnerare contendunt corda simplicium. Quae merito serpentibus exaequantur, quia sermonibus suis uirus euomunt, unde surdis aspidibus comparantur. Tali enim proposito contendunt, ut pertinacia mentis numquam uelint a ueritate superari. Haec figura dicitur parabole, quoniam res sibi genere dissimiles perniciosis qualitatibus comparantur. 9. Custodi

hominibus

me,

Domine,

iniquis.

libera

de manu

me.

beccatoris

Peccatorem

et ab

iterum hic

23 Matth. 13, 39.

Ps. CX XXIX, 48 caetibus Gerzz. eum pluribus codd. et g

51 comparentut Gerzz.

58 et] oz. Gerz.

PL 995

6o

EXPOENOPSOCXXXIX: 5—7 I257 diabolum significat, qui inter omnes creaturas primu s excessit et de iniquitate sua Adam noscitur sauciasse. De huius potestate nequissima (quoniam omnino ualidus est) huius mundi princeps dicatur, petit se sancta Eccle ut etiam sia custo-

diri,

7o

75

8o

quia multis dolis, multis fallit insidiis, ut praec

nequeat, qui lubrico: se uestigio semper tectus insinu aueri quuntur etiam eius ministri, quoniam quod. non potueat. Serit per se inspirando mentibus nostris surripere, per suos sequa ces publice conatur implere. Qui cogitauerunt subblantare gressus meos, absconderunt superbi laqueos mihi. Supplantare proprie dicimus, quando plantis nostris terra subducitur, ut in brosis cauernis grauiter incidamus. Quod nobis facit teneinimicus, qui in uia Domini gradientibus uicinas peccatorum foueas parat, ut quando nos ab illa rectissima intentione deduxe elusos deceptosque submergat. Ad illam siquidem uiam rit, non audent accedere, quae sola iustorum est. Superbi autem sunt elati haeretici, qui uiam Domini deserentes, prauis dogma tibus populos decipere potius quam docere festinant. Isti sanctae plebi laqueos ponunt, quando eos uanis aenig matibus obliga

re contendunt. 6. Et funes extenderunt in laqueum pedibus meis : ?uxta iter scandalum bosuerunt mihi. In exponendis PL haereticorum prauitatibus perseuerat. Ponunt enim funes, 996

id est dolosas et tortuosas obiectiones, quibus capiant sensus

humanos, ut quasi pedibus laqueum, ita mentibus tendere probentur scandalum. Laquwews enim funis ideo positus est, quia uincula sua grauius semper astringit, nec amplexus eius 85 aliqua lenitate dilabitur, cum nodosis quibusdam sinibus illaqueata concludit. I«xta iter proprie dictum est, quoniam non capiunt nisi illos qui a recto uirtutum calle discedunt. Sequitur primum diapsalma, ubi diuisionem nobis pausatio iucunda concedit. 9o

95

IOO

9. Dixi

Domino

: Deus

meus

es tu ; exaudi,

Do-

mine, uocem deprecationis meae. Post crudeles laqueos praeparatos, post tortuosos funes positos, post iniqua. scandala diabolica fraude machinata, uenit ad secundam partem, ad Dominum uerba conuertens, ne pessimis tradatur insidiis. Dicit enim Ecclesia purissima fide resplendens et indemutabili uirtute consistens: Dixi Domino : Deus meus es tu. Quod certe non potest dicere quae caducis probatur erroribus implicari ; non enim Ariana congregatio, non Sabelliana, non Manichaeorum, non Pelagiana, non Apollinaris, non Euty-

chiana, non Nestoriana, non cetera portenta potius dicenda 60/61 custodite Gerz. 62 qui] ozz Gerzz. lubrice Gerz. *8 laqueo r (praeter IN? $? T B P) 91 orationis r

Gerzz.

6* supetui

EXP. IN PS. CXXXIX, 7-9

1258

105

IIO

meus quam dogmata, hoc possunt uere dicere Domino: Deus gentide Sponsa es tu. Dicat ergo Écclesia catholica, dicat bus aduocata, quae sanctam Trinitatem fide ueracissima confitetur. Sequitur exaudi, Domine, uocem deprecationas d meae. Suffecerat dici : Exaudi precem meam, nisi aliqui puriest nis catto depre enim altius uoluisset intellegi. Vox tas orationis et clamor ille tacitus qui ascendit ad Dominum. Dicitur enim tacenti Moysi : Quid clamas ad me ? Dicitur Cain: Vox sanguinis fratris tui clamat ad. me de terra. Quapropter sanctae operationis uox est rerum ipsarum loquacissimus clamor, non

hominibus

notus, sed soli Deo

cognitus.

Et ideo

meae,

obwum-

petit exaudiri uocem debrecationis suae, quia se nouerat munera iustissimae petitionis offerre.

IIS

wirius

Domine

8. Domine,

salutis

brasti super caput meum in die belli. Repetitio ista, Domine Domine, affectum piae precationis ostendit. Quae figura dicitur epizeuxis, id est, in eodem uersu eiusdem uerbi

SCHE

I20

sine aliqua dilatione facta congeminatio. Quod schema (sicut saepe dictum est) plurimum ualet ad animos commouendos. Cum enim dicit : Virtus salutis meae, patientiam suam perseuerantiamque demonstrat. In certamine uero tribulationum salus esse non potest, nisi misericordia Domini uirtus to-

lerantiae fuerit attributa. Virtus enim a uiriditate dicta est,

125

quaenescit aliquolaboremarcescere.Sequitur obumbra stt caput meum in die belli.CumdicitEcclesiacaputsuum obumbratum in die belli, significat beatam Domini passionem, qui in illo die crucifixionis suae sic obumbratus atque defensus est, E. 475 ut nec animus eius confusionem aliquam pateretur, nec caro ipsius corruptionis iniuriam sustineret, quando et ipse sibi in uigesimo primo psalmo uenire deprecatur auxilium. Decursa enim passione sua ait : T'« autem, Domine, ne longe facias auxilium PL iwum a me : ad defensionem meam respice et cetera. Bene autem 997 definita est passio Domini, dies belli, scilicet quando, diabolo

155

uicto, infernorum claustra dirupta sunt, captiui liberati sunt, solusque moriendo triumphauit, qui nouo more mortem morte destruxit. 9. Ne

140

ivadas

me,

Domine,

a desiderio

meo

pecca-

tori : cogitauerunt aduersum me, ne derelinquas me, ne umquam exaltentur. A desiderio suo traditur peccatori, quisquis per concupiscentias carnis diabolo relinquitur 108 Ex. 14, 15.

109 Gen. 4, 10.

123/124 cfr Vatto de Ling. lat. p. 23, 15.

131/132 Ps. 21, 20.

105/106 altius aliquid — Gare supet] ozz. r (recte ? cfr 1. 183) tra Aud. Bec. Fise. eum g

107 que Gerz. 114/115 obumbra r — 115 137 domine] ozz. r(praeter H* K T*) — 138 con-

EXP,

INCPS. CXXXIX,

9-12 I259 possidendus. De quibus dicit apostolus : Probpterea tradidi t

illos Deus in desideria cordis eorum, in immunditiam.

Sed

ne hoc fiat, sequitur res omnino probabilis, ut sicut inimici consilium faciunt in malum, ita uirtus diuina praestare dignet ur 145 auxilium. Ad postremum dicitur causa iustissima, ne reuera exaltentur perditione iustorum, qui de fidelis populi subuer sione gloriantur. Sequitur secundum diapsalma, ubi diuisionem, sicut consueuimus, apponemus. 10. Caput circuitus eorum, labor labiorum ibsorum I50 operiet eos. Post preces habitas ne traderetur inimicis, sancta mater Ecclesia uenit ad tertium membrum, in quo impiorum inexplicabiles designat errores. Nam sicut superius, in die belli caput suum obumbrari dixit a Domino, ita istorum caput, quod

I55

16o

est diabolus,

rotabilem

refert

habere

circuitum,

qui

numquam ad rectam uiam peruenit, quoniam per uestigia sua rediens se semper inuoluit. Ordo autem uerborum talis est : Caput eorum circuitus. De quo similiter Petrus dicit apostolus : Adwuersarius uester sicut leo rugiens, circuit quaerens quem. deuoret. Pulcherrima species definitionis est, uno uerbo declarare quid sit res illa quae quaeritur. Hoc graece,

karà 77v Aé£w, latine ad uerbum dicitur. Labor uero labiofw", est prolatum ore mendacium, quod laboriose fingitur,

quoniam exquisita machinatione formatur. Veritas enim sine labore dicitur, quia simpliciter et sine difficultate profertur. H ON A Quapropter oris eorum mendacium eos operit, cum perfidi de sua assertione superantur. Numquam enim sic est cauta malitia, ut ipsa sibi non loquatur aduersa. li. Cadent super eos carbones ignis, im ignem eicies e0s, in miseriis nom subsistent. Primo inexpli170 cabiles eorum dixit errores : nunc poenas memorat omnino salutares. Carbones ignis, sunt paenitentiae cruciatus, quod tamen incendium nascitur ex imbre lacrimarum, sicut et in centesimo nono decimo psalmo dictum est : Sag?iltae potentis acutae cum carbonibus desolatoriis. Primo enim supra 175 eos cadit luctuosa compunctio, post in ignem deiciuntur, quando iam miseratione Domini flamma caritatis accensi sunt ; et feruere sanctis operibus incipiunt, qui pridem desidioso nimis tepore uixerunt. His euenit ut in miseriis suis non subsistant, quando in bonam partem diuino munere transfe18o

runtur.

12. Vir linguosus mon dirigetur super terram uirum iniustum mala capient in interitum. Quamuis 141/142 Rom.

r, 24.

158/159 I Petr. 5, 8.

154 rotabilem] Gerzz, notabilem Gare;

bonis Gerzz., corr. a. zz. -- Garet

162 fungitut Gerzz. corr.

169 deicies r(forz. recte, cfr 1. 15)

175 cadet Gerz.

"Aud. Bec. Pise. cum g

173/174 Ps. 119, 4.

181 diregetut Gerz, corr. a. zz.

182 interitu Fzse.

168 cat-

173 decimo nono super] in

PL 998

EXP.

1260

12-14

IN PS. CXXXIX,

linguosi possint dici et illi qui linguae ubertate facundi sunt, tamen illis hoc specialiter nomen constat impositum, qui 1n185 considerata locutione uerbosi sunt. Sunt enim contrarn sapientibus et diuerso se more tractantes. Monet enim Iacobus apostolus : Sit omnis homo uelox ad audiendum, tardus ad loquendum. Tales enim super terram minime diriguntur, qui à leuitate sua frequenter excedunt. Difficile est enim indelibera190 tum rectum esse sermonem, sicut scriptum est : In multiloquio non effugies peccatum. Iniustus autem wir est, qui diuinas regulas contemnens, uoluntatis propriae feruore traducitur. Iste capitur malis suis et in profundum altissima uoracitate submergitur, quia semper sibi noxia cogitat, qui 195 Domini praecepta declinat. 13. Cognoui

200

205

quoniam

Dominus

[faciet

iudicium

inopum, et uindiciam pauperum. Sancta Ecclesia breuiter et ueraciter loquitur quales reuera debuit culpare linguosos. Hoc enim se dicit per fidem dono Domini cognouisse, quod certissime creditur esse faciendum. Faciet ergo tudicium inopum, quando in illa disceptatione promissa restituet et uindicabit pauperes, de quibus in Apocalypsi scriptum est : Vidi sub ara Domini animas occisorum. Et paulo post : Clamantes : Quousque sanctus et uerus mon iudicas et windicas sanguinem nostrum de his qui habitant super terram ? 14. Verumtamen iusti confitebuntur nomini tuo et habitabunt vecti cum uultu two. Designatur hoc debere fieri inter quaslibet temporis graues amarasque pressuras. Tunc enim magna uirtus est laudare Dominum, quando

210

se istius saeculi blandimenta subducunt. Bonus enim fuit Iob, cum Dominum diues colebat, sed quanto melior, dum eum

sub multiplici afflictione laudabat ! Tunc ergo amplius desideremus gratias agere, quando nos tentator conatur affligere. Facilius

enim

inimicus

discedit, cum

uiderit

excedere

non

215

posse quos deprimit. Nam uide quid sequitur, quia c«m wultu

220

lis atque perpetua illum semper uidere, a quo se solet omnis rationabilis creatura reficere, sicut et in quintodecimo psalmo iam dictum est : Adimplebis me laetitia cum wultu tuo. Ille enim uultus praemiorum omnium munus est, nec potest esse cuiusquam bonitatis indigus, qui illum meruerit habere conspectum. Sed cum legatur : Deuwn memo widit umquam, istud ad illud tempus referendum est, quando beati Dominum non

eius non desinunt Aab?tare, qui recti sunt. Visio infastidibi-

187/188 Iac. 1, 19.

6, 10.

190/191 Prou. ro, 19.

219 Ps. 15, 1o.

222 Ioh. rz, 18.

203 Apoc. 6, 9.

199 domini] Gerzz., dei Gare? 202 uindicat Gerzz. c Garet 222 nemo deum - Gare.

à

203/205 Apoc.

216 habitare non desinunt

EXPODBUPSOCXXAXIX, per

saeculum,

225 iuentur.

n45CXL, 1

I261

sed, ut ait apostolus, facie ad faciem con-

Conclusio psalmi. Quam salutaria, quam suauia uerba sanctae matris audita sunt ! Orauit pro nobis, ut a tentationibus diabolicis exuamur,

230

quas nobis omnino nouerat esse uiolentas. Liberatis autem uultum Domini pollicetur, ut nihil laboriosum, nihil triste metuamus, quibus tàle munus tantumque promittitur. Praesta, Domine, ut sicut seruis tuis es desiderabilis, indulgentiae

tuae claritate monstreris. Non impediant peccata, quae propria exsecratione damnamus. Fatemur culpas, ut te placatum habere possimus. Solus enim iudex es qui ueniam tribuis con-

255 fitenti;

et cum

te nihil lateat, ab homine

tamen

quaeris, quod. multo ueracius nosse declararis.

publicari

EXPOSITIO IN PSALMVM CXL. 1.

Psalmus Dawid.

Quoniam uerba tituli frequenti repe-

titione iam nota sunt, intentionem nostram ad Dominum de-

MA

Yo

bemus erigere Saluatorem. Nam dubium est interdum, quod semel dicitur : certissimum uero atque indubitatum est, quod frequenti repetitione praedicatur. Ideo enim praecedentibus quibusdam praeconibus admonemur, ut aciem mentis nostrae ad res uenturas opportuna deuotione praeparemus, ne dum incognita fuerint quae dicuntur, neglegentius forsitan audiantur. Supplicat enim propheta, ut cautioribus uisum est, quatenus inter actus istos mundanos a diuersis liberetur erroribus : ne in peccatorum retiaculum cadat, cum quibus se non optat habere aliquam portionem. Diuisio psalmi. Intellegens propheta humanam fragilitatem diuersis peccatorum nexibus implicatam, prima sectione Dominum rogat ut eius audiatur oratio, subiungens a quibus se maxime liberari deprecetur erroribus. Secunda, eligit se a iusto argui quam a peccatore laudari, supplicans ut custodiatur a laqueis peccatorum, quoniam nullam communionem cum eis se habere testatur.

224/2285 I Cot. 135, 12.

Ps. CXL, 16 elegit Gerzz.

17 peccatoti Gerzz.

PI 999

HL 476

EXP.

1262

IN PS. CXL,

1-2

Expositio psalmi. 20

Domine,

clamaui

uoci orationis

ramus enthymema.

25

ie,

ad

meae, dum

exaudi

clamauero

me;

intende

ad te. Hic quae-

Proponit enim, Domine,

ego clamaui ad

te; sequitur conclusio, exaudi igitur me. Sic uirtus illa enthymematici syllogismi breui complexione peracta est. Volens enim propheta humano generi affectum continuae orationis infundere, duo tempora uidetur discrepantia posuisse. Dicit enim de praeterito :clamaui, quod perfectam significat orationem.

Et iterum

repetit

wm

clamauero

ad

te, quod

utique constat positum de futuro; ut sicut nullum tempus 20

55

a culpis est uacuum, ita nec a deuotis precibus reddatur otio-

sum. Contra peccata siquidem continua, salutare remedium est iugiter pio Domino supplicare. Nam quid proderit dimitti praeterita, si uideantur obligare uentura ? Finis ergo bonus quaeritur Christiani, ut in extremis cum uenia transeat, ne uita sit ultima quae delinquat. Respice quod hic et in sequenti uersu orationes suas quarto modo geminauit, quia sancto uiro tantae rei nulla poterat esse satietas. Oratio est enim quae nos a culpis liberat, iudicis animum

40

45

$0

55

conciliat, delicta mundat ;

nec oranti deesse potest misericordia, quod nos humilitas, ut iugiter deprecemur, instigat. Sed hoc totum pius facit Dominus, dum non uult damnare quos praemonet ; clamat enim opifex rerum : Volo mortem eccatoris, sed ut conuertatur et uiuat. 2. Dirigatur oratio mea sicut incensum im comspectu iuo ; eleuatio manuum mearum sacrificium wespertinum. Incensum est odoriferi pigmenti suauis adustio, quae carbonibus concremata, gratissimum fumum porrigit ad superna et odorantes se delectabili iucunditate permulcet. Sic beatorum oratio igne caritatis incensa, diuinis conspectibus ingeritur, quae magis humilitatis et compunctionis pondere subleuatur. Virtutibus enim Dominus nostris tamquam bonis delectatur odoribus. Nam orationem sanctam uelut odorem suauissimum suscipere Dominum et in Apocalypsi legitur, ubi dictum est : Stetit angelus super aram Domini habens thuribulum aureum ; et ascendit fumus supplicationum de manu angeli in conspectu Domini ; ut daret de orationibus sanctorum, quod. est ante Deum. Sequitur eleuatio manuwm mearum sacrificium | uespertinum. |Eleuatio manuwm significat operam piam, quae aut in eleemosynis exerPs. CXL, 42/43 Ez. 18, 32.

21 uoce Gerz. ut] oz. Gerzz.

94/0 Apoc. 8,5. '

dum] Gerz. cum r, cum Garet cum g (sed I. 28 legit dum)

42

PL IOOO

EXP.UIN PS CXL| 24

1263

6o

cetur, aut in aliqua probabili conuersatione peragitur. Sacrificium uero uesbertinum, illam oblationem fortasse significat, quam in fine uitae Domino solet offerre religiosa deuotio, cum paenitentiam gerimus et humili nos supplicatione purgamus, sicut in quinquagesimo psalmo dictum est : Sacrificium Deo spiritus contribulatus. Vespera nostra est, quando istam lucem morte ueniente deserimus. Ecce quod frequenter admonuimus neminem debere desperare, si ultima sua potius lacrimarum fonte detergat.

79

circumstantiae labiis meis. Petit sanctissimus propheta ne quid tale dicat quod peruenire debeat ad reatum. Sed hoc duplici supplicat tutamine communiri ; ut nec cogitatio eius iniqua sapiat, nec praua uoluntas in fatua uerba prosiliat. In utroque enim nouerat esse peccatum, unde se fieri deprecatur alienum, sicut et Salomon dicit : Circumualla bossessionem tuam in spinis, argentum et aurum tuum constitue et ori tuo fac ostiwm et seram, et uerbis tuis fac jugum el mensuram. Ostium quippe ab obstando dictum est, quod dum clauditur obstat intrantibus. Inspiciebat enim uir sanctus magnis precibus esse muniendum, unde tam facile nouerat uenire peccatum. Proxime quippe in superiore psalmo dixerat : Vir linguosus mon dirigelur super terram.

9. Pone,

d

8o

4. Non

Domine,

declines

custodiam

cor

meum

ori

meo

in uerba

: et

mala,

ostium

ad

ex-

cusandas excusatiomes in jeccatis. Sequitur secunda 85 precatio ; ut etsi eum contingeret paenitendum aliquid loqui, non se per falsitates sceleratissimas contenderet excusare. Hoc enim maximum uitium est quo laborat humanitas, ut post peccatum suum ad excusationes confugiat, quam paenitudinis se confessione prosternat. Quod facinus inter summa pec9o

cata constat

esse

numerandum,

quia inde reuera

nascitur,

unde ad paenitentiam reus tardius uenire uideatur ; sicut in libro primo regum dictum est : Quasi feccatum ariolandi est repugnare et quasi scelus idololatriae nolle acquiescere. Nam quod dicit, ad 95

excusandas

excusationes

im

peccatis,

consuetudinem significat impudentium, qui quando fuerint deprehensi, primum se aliqua falsitate excusare noscuntur et cum fuerint inde conuicti, alias semper excusationes assu-

64/65 Ps. 50, 19. *5/** Eccli. 28, 28-29. 71/19 cfr Seruius in Verg. Aen. v1, 81/82 Ps. 1239, 12. 92/93 I Reg. 15, 25.

43.

62 finem Gerz.

64 psalmo] ozz. Gerzz. (sic saepius post *quinquagesinzo"), sed bic add.

in marg a. zm. 65 est] enim ad. e£ exp. Gerzz. 932 communite Gerzz. 75 et] Gergi., om. Gare $83 non] ut prae. r (praeter .$) uerbum malum ze/ uerbo

malo r

86 sceletitatissimas Gerzz.

93 idolatria Gerz.

P5 IOOI

1264

SCHE

EXP.'IN

PSiOX1214535

munt, nequando ueritati acquiescat inuerecunda proteruitas, modo enim tempori, modo necessitati, modo aliis imputando 100 quod peccant. Quae figura dicitur metastasis, id est translatio, dum culpam nostram in alium transferre contendimus. Cum hominibus operantibus iniquitatem et mon combinabor cum electis eorum. Tertia supplicatio est, ut liberetur a collegio eorum qui operantur iniquitatem, ne 105 cum ipsis quasi combinatus debeat implicari. Combinati Lh 471 enim dicuntur rei, quando duo simul uno uinculo colligantur, ut alter alterum praepediens, fugam liberam habere non possint. Orat ergo propheta, ne cum talibus illigetur, qui implicatione mutua alterutrum sibi impedire noscuntur. Nox respicit ad utrumque et ad homines operantes IIO combinabor iniquitatem et ad electos eorum. Et nota quod addidit eorum,

I1$

ne putares reuera electos Domini, qui tali nomine uocabantur. Multo enim sceleratiores sunt illi qui inter malos uidentur esse praecipui, quasi duces criminum, quasi principes latronum et caput omnium perditorum. 5. Corripiet me iustus in misericordia et increpabit me ; oleum autem $eccatoris non impinguet caput mewm. Postulata linguae custodia et criminum excusatione damnata, uenit ad secundam sectionem, in qua uir

120

sanctus increpationes eligit iustorum, quam blandimenta peccantium. Sed quae sit correctio iusti breuiter intimauit, dicendo i4 misericordia, quoniam uir sanctus non in ira corripit, sed per dilectionem increpator accedit. Nam etsi uultum irati ostendit, cor tamen placati semper assumit ; sicut monet

125

130

155

apostolus : Fratres, s? fraeoccupatus fuerit homo in aliquo delicto, uos qui spiritales estis, nstruste huvusmodi in spiritu lenalatis, considerans levpsum, me et tu tenteris. Quapropter haec consuetudo bonorum est, ut malint se a bonis corripi, quam sceleratorum adulatione praedicari; sicut scriptum est : Meliora sunt uulnera amici quam uoluntaria oscula inimici. Sequitur oleum autem peccatoris non àmpinguet caput meum. Oleum et in bono et in malo plerumque ponitur. In bono, ut est illud euangelii : T4 autem cum ieiunas, unge caput twum, oleo, et faciem tuam laua ; et in quadragesimo quarto psalmo : Propterea unxit te Deus Deus twus oleo laetitiae rae consortibus tuis. Est enim oleum in bonam partem causa splendoris, pabulum luminis, praestans nitorem pariter et salutem. In malam uero partem, sicut hic ponitur : oZeum feccatoris eel Gal.6, i. S. 44, 8.

129/130 Prou. 27, 6. — 133/134 Matth. 6, 175. — 135/136 ;

106 uno] Gerz., in praez. Garet— 116/11? increpauit Gerzz. cum multis codd. r 120 elegit Gerz. 124 mirati Gerzz. corr.

EXP.IN

140

PS. CXL, 5-6 1265 est dilectio simulata uerborum, quae adulationibus et blandimentis nostras mentes uelut olei pinguedo leniter ingrediens, rigorem ueritatis emollit et ad noxias cogitationes amoris ficti potius ostentatione perducit ; sicut in alio psalmo dictum est : Mollierunt sermones suos super oleum et ipsi sunt iacula. Et Salomon

ait : Verba adulatorum mollia, nouissima autem

145 eorum perueniunt in. intima. uentris. Quapropter illa monita

semper eligenda sunt, quae non ad dilectionem saeculi trahunt, sed ad praecepta nos diuinitatis inuitant. Potest autem et illud euangelicum de decem uirginibus hic decenter aptari, quod quinque uirgines, quae actus suos probatissimos Domino

150 dedicauerunt,

et conscientias

lucidas conseruantes

caritatis

oleo refertae, semetipsas tamquam lampades ardentissimas Domini conspectibus obtulerunt. Istae (sicut hic dicit) merito credendae sunt a iustis hominibus fuisse correptae et misericordiae studio nihilominis esse reprehensae. Reliquae uero 155 aliae quinque uirgines, quae adulantium uocibus infelici sorte crediderunt, caput earum factum est in sua deceptione pinguissimum ; et ideo exstinctis lampadibus non sunt receptae, quoniam tetram uitam ante Dominum ueri luminis non decebat offerri. Quam parabolam beatus Augustinus in libro 160 quaestionum quinquagesimo nono latius et decenter exposuit. Et ideo consideremus quam periculosa sit adulatio, quae excludere probatur a Domino. Quoniam adhuc est oratio mea in beneplacitis eorwm. De superiore sensu pendet iste uersiculus ; ait enim : 165 Oleum autem peccatoris non impinguet caput meum; et subsecutus adiunxit :Quoniam adhuc est oratio mea ?n beneplacitis eorum. Nam cum dicit adhuc esse orai20nem suam im beneplacitis eorum, id est iniquorum, indicat se perfecte nondum fuisse conuersum, quando et sibi 170 orando talia prouenire desiderabat, qualia illorum uota esse cognouerat. A quibus omnibus se alienum effici precabatur, ne caput suum oleo peccatoris, id est malae suasionis adulatione pinguesceret. 6. Absorpti sunt iuxta petram iudices eorum : werba mea quoniam potuerunt. Petra hic, r]5 audient sicut multis locis significatur,

Dominus

Christus

est, iuxta

quem stantes doctores haeretici, quasi iudices populi sui subita uoracitate merguntur; qui ideo corruunt in profun143 Ps. 54, 22. 144/145 Prou. 18, 8. 148/152 cfr Matth. 25, r. cfr Aug. Liber 85 quaes., 59 — PL 40, 44-48.

159/161

144 salomon] in praezz. e£ exp. Ger. 145 periunt Gerzz., corr. a. zz. 153 corteptae] Gerzz., cortectae Gare 162 ad dominum Gerz. 174 absorti Gerz. iuxta petram] continuati petrae r (praezer IN? B C D) 40

€ 2. (xcvi)

PL IOO2

1266 180

185

EXP, IN: PS; CXL;.6-8

dum, quoniam supra petram stare non eligunt. Nam quid prodest iuxta soliditatem stare, quando in ipsa fortitudine uidentur insistere ? Quod uerbum Hieronymus translator suit, et expositor pater Augustinus secutus est ; ut nemo deat accusare quod talium uirorum auctoritate probatum Haec enim uerbi translatio nimis haereticorum uidetur signare perfidiam ; nam

cum

baptizent, cum

illis non poauest. de-

communicent,

cum sacras nobiscum litteras legant, dicuntur iuxta petram stare, non in petra. Soli enim in hac soliditate consistunt, qui super arenam íragilia fundamenta non ponunt. Sequitur audient uerba mea quoniam potuerunt. Verba sua 190 ab haereticis dicit audita, quae praesentis libri textus eloquitur. Quantis enim locis arguuntur, quantis admonitionibus increpantur, ut debeant corrigi et in suis prauitatibus non morari ? Qua sententia plenissime docemur illos esse omnimodis

IDE: 1003

reos, qui et uerba Domini audiunt et ea facere iniqua peruer195

200

sitate contemnunt. Potuerunt enim toties admoniti cognoscere, si non decreuissent suis magis persuasionibus inhaerere. v. Sicut crassitudo terrae eructata est super terva" : dissipata sunt ossa nostra secus infernum. Cum prius de haereticis diceret et tyrannis qui uerba Domini audire noluerunt ; nunc uenit ad martyres, quos ferali insecutionelaniabant.

Cvassitwdo enim £errae,quando

eructat,

205

morbos facit, aerem corrumpit et lues hominibus periculosa longe lateque diffunditur. Sic tyrannorum nefanda superbia tabe suae malitiae corpora martyrum sauciabat, quos congrue propheta dixit ossa sua, quia constat eos christianae fidei esse ualdissima firmamenta; quorum praedicanda constantia (iuuante Domino) nec poenis uicta, nec longa insecutione mollita est. Et respice proprietates uerborum uelut suauis-

210

sima mella decurrere. Non dixit, in infernum, quia licet mori communi sorte uideantur, uita illis aeterna conceditur. 8. Quia ad te, Domine, Domine, oculi met : in te

speraui, ne auferas animam meam. Postquam dixit humani generis fragilitatem, nunc ad remedia diuina confugit, conuerso ordine petens, quia spem suam habuit in Domino, p 418 215 animam suam debere liberari. Quod in scripturis diuinis (sicut saepe diximus) frequenter inuenies ; ut modo causam ratio praecedat, modo eam protinus subsequatur. Sed cum beatorum consuetudo sit de hoc saeculo uelle liberari, sicut et alius

181/187 Hieron. Psa/z. iuxta Hebr. 341, 6 — edid. de Sainte Marie, p. 199 ; Aug. En. ps. 140, 19, 15 — CC 40, 2040 (salt. Roz. continuati petrae iudices ; psa/7. Gallic. iuncti petrae iudices).

197 eructuata est Gerzz., etuctat r

215 debeti Gerzz.

218 liberate Gerzz.

EXP.IN.PS.

CXL,.8-x0

1267 psalmus dicit : Educ de carcere animam meam ; et : Desiderium

220 habens dissolui et esse cum Christo, multo magis melius ; quomodo hic propheta petit : Ne awferas animam meam. Ne

auferas,

scilicet bonis tuis ; Sed spes mea iugiter in te

sit et oculi mei te semper intendant. 9. Custodi me a.laqueo quem státuerunt mihi et 22; 4b. scandalis operantibus iniquitatem. Per laqueos et scandala, totius mundi mala breuiter propheta complexus est, a quibus se supplicat custodiri, ne per insidias eorum possit intercipi. Laquei sunt diuersa carnis desideria, quibus mentes humanae blandis nexibus illigantur. Scandala, quae 25o per fratres proueniunt inquietos, qui lite, superbia sanctam refugiunt caritatem. Qui habituri sunt simile, si eos tam praecipuum munus contingat amittere ? Et respice quia post laqueos scandala ponit, quoniam inueterator ille pessimus, quando per laqueos non potuerit decipere, scandalis nititur 25; gratiam nobis diuinitatis auferre. 10. Cadent in retiaculum eius beccatoves : singulariter sum ego donec transeam. Ecce unde se superius petebat eripi, ne debuisset combinari cum talibus. Et uide quemadmodum comparationi factae apta uerba 24» consentiant. In diaboli retiaculum cadent qui peccatorum circuitione clauduntur. Legimus tamen et bona retia illa, quae centum quinquaginta tres pisces, Domino iubente, clauserunt ; quae typus esse sanctae probantur Ecclesiae. Sed beati qui in illis piscibus annumerantur, infelices qui cadunt in 24; istum numerum perditorum. Retia enim dicta sunt quasi retinentia. Addidit singulariter sum ego donec transeam. Singularis est qui (sicut superius dixit) cum pessimis hominibus non ambulat combinatus, qui Trinitatem sanctam unum Deum et Dominum confitetur, qui spem suam in nullo 25o alio, sed tantum ponit in Domino. Donec transeam, id est quamdiu in hoc mundo fuero commoratus. Hoc enim saeculum beati uelut uiantes transire dicuntur, quia nullis eius delectationibus occupantur.

Conclusio psalmi. Cognouimus, carissimi fratres, quale sit periculum, si 25; loquamur incaute; cognouimus quantum nos metuere debeamus, quod sanctissimus propheta formidat. Quando enim 219 Ps. 141, 8.

219 et] ozz. Gerzz.

219/220 Phil. 1, 25.

230 lite] isti Gerzz.

231 sunt] oz. Gerzz.

Gerzz. 236 reciaculo Gerzz. (corr. a. z2.) eum opt. codd. r 243 qui ed. qui e. 241 et] oz. Gerz.

233 ponitur

238 combinate Gerzz.

DI? 1004

1268

260

EXP.

IN PS. CXL, 1o-CXLI,

r

non aut in uaniloquium surripit, aut desiderium falsitatis inducit. Lingua est quae nos trahit frequenter ad uitia, quam uno modo tutissime uincimus, si eam semper Domini laudibus occupemus. Loquatur illud semper, ubi nescit errare, agat opus animae profuturum, seruiat ueneranter auctori. Tunc enim ori notro custodiam ponimus, si iugiter Domini mandata

265

meditemur. Silet enim in malo, qui non tacet bonum ; nec error surripit, ubi se ueritas caelestis infuderit. Nam si a nobis cogitatio mala subducatur, si actus turpissimus segregatur, si a malorum conuersatione diuidamur, tunc (ut propheta dicit) Domino singulares efficiemur, quando minime pessimis cogitationibus implicamur. EXPOSITIO IN PSALMVM CXLI.

1. Intellectus Dauid, cum esset in spelunca oratio. Psalmi causa praesenti quidem titulo continetur : sed per similitudines corporalium rerum spiritalis rei nobis competens praebetur indicium. Dauid enim filius Iesse Saulem princi^

pem fugit et cum in spelunca lateret orauit, quod Dominum Christum in corpore ante passionem suam significabat 'esse

facturum. Nam cum huic orationi intellectus praemittitur, ad eum talis comparatio referre monstratur, qui perIO

secutores suos orando uitans, diuersorum locorum permutatione celatus est ;quatenus et Dei Filius, quod de se per prophetas promiserat adimpleret et ueritatem assumptae incarnationis ostenderet. Sunt enim in hoc psalmo uerba Domini Saluatoris, cum

15

sceleratissimam

Iudaeorum

uitaret in-

saniam. Vnde merito factum est, ut propter significandam Hebraeorum persecutionem, fuga Dauid poneretur in titulo. Dauid enim (sicut saepe diximus) et regem terrenum indicat et caelestem. Sic in uno nomine duarum causarum significatio continetur.

Illud autem meminisse

debemus,

hunc psalmum

quintum esse de his qui inscribuntur oraít0.

20

Diuisio psalmi. Prima parte Dominus Christus clamat ad Patrem, nefandos dolos iudaicae persecutionis exponens. Secunda liberari se de carcere inferni deprecatur, quoniam omnium sanctorum fides in eius resurrectione pendebat. Ps. CXLI, 4/5 cfr I Reg., 24.

259 in] Gerz., oz. Garet. Ps. CXLI, 8 eum] Gerzz., illum Gare 12 ostenderet] ostenditur et Gerzz.

teferte] Gerzz., referri debere Gare

PL 1005

EZID.-IN PS. CXLL 2-4

1269

Expositio psalmi. 2. Voce

25

SCHE

mea

ad

Dominum

clamaui,

uoce

mea

ad

Deum deprecatus sum. Sanctitas illa reuerendae incarnationis communi usu uoce sua se clamasse dicit ad Dominum. Quae figura dicitur pleonasmos, id est superabundantia, Sicut dicere solemus : Manibus meis feci, auribus meis audiui

30

35

40

et his similia. Et ne clamor intellegeretur transitorius, addidit deprecatus sum ; quod frequentata supplicatione peragi-

tur. 9. Effundam in conspectu eius orationem meam, et tribulationem meam ante ipsum $ronunitio. Quam pura, quam suauis erat oratio, quae in conspectu Patris uelut

perspicui fontis copia fundebatur! Fundebatur plane, non ut ima peteret, sed ut ad pietatis supernae altitudinem perueniret. Dictum est autem, in conspectu eius, quia bonas orationes uelut aliquid uultuosum diuinitas inspicit ; et cum uoluntas nostra ab hominibus non possit conspici, ab illa tamen constat intendi. Sed quae sit ista oratio subter exponitur,

zrzbulatio

scilicet, quae sinceras et continuas efficit

orationes. Et nota quoniam innocentiae securitate dicitur : Tribulationem meam ante ibsum bronuntio. Illae siquidem afHictiones coram ipso poterant pronuntiari, quae 4 IA iniuste probabantur infligi. Pronwuntiat itaque pius aduoca- 479 tus ante Patrem

$0

meum, 55

6o

£rzbulationes

suas, ut ueniam pro nostris

possit obtinere peccatis. Et nota quod in his duobus uersibus quatuor modis oratum est, sicut dicit apostolus : Exhortare ergo primo omnium. fieri brecationes, orationes, bostulationes, gratiarum. actiones. 4. In deficiendo ex me spiritum meum et tu cognouisti semitas meas. De superioribus pendet pars ista uersiculi; nam quod dicit : In deficiendo ex me spiritum sic intellegendum est, ac si diceret : Tribulationem

meam ante ipsum pronuntio, cum deficit ex me spiritus meus. Multas enim et grauissimas tribulationes uult intellegi, quas ante Deum se pronuntiare profitetur. Sed quoniam spiritum eius nusquam legimus defecisse, quia cuncta uoluntaria passione compleuit, hoc potius a parte membrorum debemus accipere. Ouod expositionis genus prouide a maioribus constat inuentum, quando aliquis sic loquitur, quod eius non possit conuenire personae, ut est illud : Et delicta mea a te non sunt abscondita. Nam fideles taliter et in octogesimo tertio psalmo 48/50 I Tim. 2, 1.

62/63 Ps. 68, 6.

95 praespicui Gerzz. corr. 44 pronuntiate Ger. Bi ex] in r (praeter K*) B8 nusquam] Gerzz.,, numquam Gare 61 aliquid Gerzz.

1270

EXP.

IN PS. CXLI,

4-6

locuti sunt : Concupiscit et deficit anima mea in atria Domini. Et 65 alibi : Defecerunt oculi mei in eloquium tuum, dicentes : Quando consolaberis me. Et in sequenti psalmo dicturus est : Velociter exaudi me, Domine : Defecit spiritus meus. In uia hac qua ambulabam absconderunt laqueos mihi. Diabolus (sicut saepe dictum est) iuxta uiam abscondit 79 laqueum, ut eos decipiat qui rectas semitas declinare praesumpserint. Sed quia Dominus Christus numquam a sua sanctitate discessit, necesse erat ut in ipsa uia rectitudinis suae tentationes pateretur inualidas, a qua minime probabatur exire. Tangit enim, quando illi a diabolo mundi regna mon75 strata sunt, quando eius tentabatur esuries, et cetera quae diabolica fraus et malorum hominum praesumpsit iniquitas. Necesse enim erat Christum Dominum taliter loqui, ut assumendae carnis iam tunc ueritas panderetur. 5. Considerabam ad dexteram et uidebam et mom qui cognosceret me. Periit fuga a me et nom 8o erat est qui requirat animam meam. Cum dicit : Considerabam ad dexteram, illud tempus intellegit quando ibat ad crucem, quia nullum illic fidelium potuit intueri. Ideo enim non sunt uisi ad dexteram stare, quia carnali trepidatione 85 dispersi sunt, sicut scriptum est : Percutiam pastorem et dispergentur oues gregis. Sequitur e£ nom

9o

val animam 95

ioo

erat

qui cogmosceret

"e ; qui cognosceret illam scilicet in ipso deitatem, quae haec omnia in assumpta carne uoluntarie sustinebat, quae dixit : Postestatem habeo $onendi animam meam et potestatem habeo iterum sumendi eam. Nam si in illa perturbatione Christum Dominum cognouissent, utique poterant et ad dexteram uideri. Addidit serit fuga a me et non est qui requimeam.

Periisse fugam dicit, cum se impiorum

manibus permisit occidi. Nam ubi fuga perit, mortis pericuIum nullatenus euitatur. Nemo autem requisiuit animam eius, dum ei nulla consolatio praeberetur ; sed solus ad passionem relictus est, qui erat pro omnium salute moriturus. Ita sub ista breui ac subtilissima significatione uerborum traditionis ipsius ordo narratus est. 6. Clamaui ad te, Domine ; dixi : Tu es spes mea, portio mea in terra uiuentium. Venit ad partem secundam, in qua inimicorum se insidias petit euadere ; ut corda fidelium resurrectionis eius munere gratulentur. Clamauit autem, spem suam ponens in Dominum, quando dixit : Pater, 64. Ps. 85, 5. 63/66 Ps. 118, 82. 66/67 Ps. 142, 7. 89/90 Ioh. 1o, 18. 104/105 Luc. 25, 46.

85/86 Zach. 15, 7.

78 penderetur Gerzz. 19 a dexttis opz. codd. r(praeter B C D R) r(praeter R) $82 intellegit] facit intellegi Gerzz.

80 agnosceret

PL 1006

EXP-IN 105

in manus

tuas commendo

PS. CXLI;.6-8 spiritum meum.

I27I Sequitur, $oríio

mea in terra uiuentium. Probat hoc specialiter locus ille, quando in cruce positus latroni dixit : Amen, dico tibi : Hodie mecum, eris in baradiso. Paradisus est enim terra uiuentium, quam soli beati feliciter introibunt, qui sub aeternitate et

IIO

securitate uicturi sunt. Humiliter enim. et communiter dicit, portionem sibi esse^in terra uiuentium, cum tota ipsius esse noscatur. Simile est et illud quod dictum est de apostolis :

Pater, uolo ut ubi sum ego, et tbsi sini mecum.

115

7. Intende in orationem meam, quia humiliatus sum nimis. Merito dicit :Humiliatus sum nimis, qui, sicut ait apostolus, semetipsum. exinaniuit formam. serui. accipiens, in. similitudine hominum. factus et. habitu inuentus. ut

homo. Ad hoc certe amplius humiliatus est, qui oboediens PL factus est usque ad mortem, mortem autem crucis. Nam si 1007

120

125

illud deitatis suae culmen mirabile non inclinasset sumpti corporis ueritate, quemadmodum pro salute omnium crucifigi potuerat, qui caelum terramque admirandis uirtutibus administrat ? Libera me a persequentibus me, quoniam confortatà sunt super me. Cum dicit, libera me non infirmitas propriae deitatis ostenditur, sed caritas paterna monstratur ; nam cum Zaberet potestatem (sicut ipse dicit) Ponendi animam suam et ilerum sumendi eam, tamen ad informationem

155

nostram, reuerentiam dilecti ac bene complaciti Filii tenens, honorem paternae maiestati congruenter exhibuit. Dicit enim in euangelio : Pater, clarifica me. Clamat etiam de cruce : Deus, Deus meus, respice in me, quare me dereliquisti ? ut humilitatem carnis euidenter ostenderet, quatenus Manichaei nefanda dogmata confutaret. Orat ergo ut a persequentibus Iudaeis diuina uirtute liberetur, qui usque adeo corporaliter

140

gauderent. Sed haec omnia miserrimi hominum tentauerunt, quia in eo non intuebantur diuinitatis uirtutem, sed speciem corporalem ; de quibus dicit apostolus : S4 enim cognowissent, numquam Dominum maiestatis crucifixissent.

I30

facti fuerant fortiores, ut et manus inicerent et de eius morte

8. Educ

de carcere

animam

meam

ad confitendum

^0mini iuo. Hic carcerem duplici modo maiores intellegere uoluerunt: aut saeculi istius poenales angustias, quas patimur in isto corpore constituti ;aut magis custodias in-

107/108 Luc. 23, 43. 113 Ioh. 17, 24. 116/118 Phil. 2, 7. 127/128 Ioh. IO, I8. 131 Ioh. 17, 5. 132 Matth. 27, 46. 139/140 I Cor. 2, 8.

113 ut] et Gerzz., corr. a. zz.

Gerzz.

130 maiestati] Gerzz., maiestatis Gare£

142 nomini] Gerzz., ulf. iin ras. a. zz. (cfr /. 151)

138 eum

1272

EXP.

IN PS; CXE, 8

145 ferni, quas euadere non licet lege humanitatis infirmae. Sed

melius si hoc loco referatur ad inferos propter resurrectionis spem, quam frequenti supplicatione prouenire deprecatur, sicut et in alio psalmo petit : Non urgeat super me puteus os suum. Carcer enim dictus est, quasi arcer, quod a se arceat exire conclusos. Sed cur se de isto carcere liberare desideret,

155

160

causa subsequitur : ad confitendum nomini tuo. Tunc enim a cunctis fidelibus Patri confessio laudis exhibita est, quando eum resurrectionis miraculo de inferni carcere constat eductum. Nam et ipsum ed4c significat a parte qua mortuus i. 480 est, de imis penetralibus ad superna translatum. Me exspectant iusti, donec retribuas mihi. Ista est illa quae praemissa est de Domini resurrectione confessio. Nam dum omnes apostoli Christi fuissent morte confusi, exspectabant utique donec gloriam promissae resurrectionis agnoscerent et omnium se trepidantium corda firmarent. Sed intuere quod dictum est: donec retribuas, quia resurgentis gloria retributio fuit, utique beatissimae passionis. De qua retributione dicit apostolus : Propter hoc exaltauit illum Deus et donawit ei nomen quod est super omne nomen, ui n nomine

165

lesu omne genu flectatur caelestium, terrestrium et. ànfernorum

170

et omnis lingua confiteatur quia Dominus Iesus in gloria est Dei Patris. Nam quod ait donec, triduani diei tempus ostendit, quando iustorum deuotio eius resurrectione laetata est. Quod certe singulariter a parte humanitatis assumptae constat Christo Domino contributum, cuius resurrectio iustorum corda firmauit. Nunc

consideremus Domini nostri, si possimus,

aliqua speculatione clementiam, quae nos et ab hoste redemit et ne iterum captiuemur, docere non desinit. Ecce regulam suam cotidie nostram facit esse medicinam, quando se propter175 ea humiliare dignatus est, ne diabolicus ille superbiae spiritus ullatenus appetatur. Illic enim ruina, hic semper ascensus est : inde mori prouenit hinc aeterna uita succedit. Rogemus ergo omnipotentem Filium, ut qui orandi salutare praestitit exemplum, donet nobis propitius sanctis180 simae huius imitationis effectum.

Conclusio psalmi. Finitus est quidem ordo psalmorum, qui orationis titulo praenotantur : nunc oportet in eorum termino aliqua sub breuitate complecti ; quatenus praestante Domino salutariter 148/149 Ps. 68, 16.

2, 9-11.

149/150 cfr Seruius n Verg. /Aen. Y, 54.

163/167 Phil.

148 et] Gerzz., ozz. Garet 151 nomine Gerzz., corr. a. zz. 167 triduam Gerz. corr., postea mutatur in tettibuas (cfr /. 161) 174 medicina Gerzz. 175 illae Gerzz.

PL 1008

EXPOIN

PSCCXIL|8 1273 incitemur ad nostrum festinare remedium. In primis agentes 185 illa quae iussa sunt et labia nostra crucis impressione signantes, Domino supplicemus ut os nostrum abluat humana faece pollutum. Dicit enim Isaias : /mmunda ego labia habeo et in medio fopuli immunda labia habentis habito. Deinde orandum est uerbis, non quae humana desideria subministrant, sed quae 190 ipsa diuinitas ad. rémedium nostrae prauita tis indulsit. Oratio uero ipsa ex humili, ex mansueto, ex sincero debet corde

r9

^

200

20

A

procedere : peccata sua sine excusatione confitens et inter amaras lacrimas de dulcissima Domini miseratione confidens. Terrena non expetat, sed caelestia concupiscat : sit segregata desiderio corporeo et tantum iuncta diuino ; sit tota denique spiritalis, habens solas lacrimas carnis. Nam quem oras, contemplatione mentis (quantum fas est) appete contueri et agnoscis qualis ante ipsum debeas prostratus offerri. Ille enim est, sicut dicit apostolus : Beatus et solus fotens, Rex regum et Dominus dominantium, qui solus habet immortalitatem. et. lucem habitat inaccessibilem, quem nemo hominum. uidit, sed. nec uidere potest. Quapropter ad talem tantumque Dominum cum omni timore uel dilectione debemus accedere et ita in eum dirigere mentis intuitum, ut quidquid potest splendoris, cla-

ritatis, fulgoris, maiestatis,

mens

humana

concipere,

super

haec omnia cognoscas esse Deum, qui omnes creaturas suas incomparabili bonitate dispensat. Nec falsa praesumptione nobis aliquid imaginemur, quoniam arcana substantia Dei quae

fecit omnia, sicuti est, creaturarum scientia non potest comprehendi. Nulla enim forma in Deo, nulla circumscriptio est.

Natura inaestimabilis, uirtus incomprehensibilis, pietas singularis. De quo nimis congrue pronuntiatum est : Deus potest dici quod non est, non potest comprehendi quod est. Ad hunc igitur omnipotentem, sine initio, sine fine, qui uniuersas mundi 2X

220

A

partes omnemque

creaturam

suam

commeat

atque replet,

sic tamen ut in seipso ubique sit totus, malos non praesentia, PL sed gratiae suae uirtute derelinquens. Quod pater Augustinus 1009 ad Dardanum scribens, latius explicauit. Salutariter nos admonet festinare sermo propheticus, dicens : Venite adoremus ei frocidamus coram Domino ; bloremus ante Deuwn. Et ne omnino fluctuantes ac trepidi linqueremur, addidit qui fecit ^os ; ut cum nos ab ipso creatos esse cognoscimus, factorem nostrum fiducialiter exoremus. Tunc quod a nobis humiliter in diuina laude dicendum est, in ipsa paene oratione sentitur, 187/188 Is. 6, 5. 199/202 I Tim. 6, 15-16. ad Dardanum yv-v, 14/17 — CSEL 57, p. 92-96.

197 contuete Gerz. J. 119 e; 132)

217/218 cfr Aug. Epist. 187, 219/222 Ps. 94, 6.

220 plotemus] et praem. Germ. eum g (cfr Exp. ps. XCIV,

EXP/IN PSCOXUTZIBEOXEIE 1

1274

22; cum à Domino

?

clementer audimur, si nobis tamen

expediat

obtinere quod petimus. Nullus enim ingratus a superna donatione repellitur, cui petere simplici ac deuota mente conceditur. Tantum se enim aliquis impetrasse ueniam sentit, quantum pias lacrimas fudisse cognoscit.Est et aliud nostrae pro230 uectionis indicium ; ut quanto quis se plus amare et timere cognouerit Deum, tanto necesse est ut illi diuinum propinquet auxilium. Sit beneficio Domini omnis diabolica fraus uincitur,

sic ipso miserante peccata superantur. Dicta sunt quidem de oratione quantum et mediocritas ingenii et loci qualitas postu255 lauit. Si quis uero de hac re plenissima cupit ubertate satiari, legat facundissimum Cassianum, qui in nona et decima collationibus, tanta et talia de orationum generibus disputauit, ut euidenter per ipsum Spiritus sanctus locutus fuisse uideatur.

EXPOSITIO IN PSALMVM CXLII. 1. Psalmus Dauid, quando eum filius suus persequebatur.Historia haec regum quidem lectione notissima est. Nam filius Dauid Abessalon regno fugatum patrem suum impie cognoscitur persecutus. Quae similitudo (sicut quidam uo; lunt) ad omnem porrigitur Christianum, qui peccatis saeuientibus, tamquam a filiis propriis in mundi istius acerbitate uexatur. Sed contra haec paenitudo remedialis opponitur, quam hic psalmus continere monstratur. Memento tamen quod haec historia et in tertio psalmo iam posita est ; sed ibi Abessalon 10 propterea nominatus est, quoniam exemplum eius ad solum Iudam uoluit pertinere. Hic uero nomen ipsius positum non est, ut sicut iam praelocuti sumus, ad uitia sua aestimaret dictum unusquisque fidelium. Diuisio psalmi.

p. 481

Quamuis propheta plurimorum paenitentium meditatione 15 fuerit exercitatus, tamen quantum futuris laudibus reddebatur

uicinus, tanto compunctione cordis ad paenitentiae lauacra conuertitur,

ut salutari

suffugio competenter

ablutus,

con-

spectibus Domini mundissimus appareret. Merito, ne illam sententiam confusionis audiret : Peccatori autem dix Deus : 20 Quare tw enarras dustitias meas ? Prima itaque deprecatione rogat Dominum

Christum, ne cum seruo suo uelit intrare in

iudicium, sed perturbationi suae misericordiam ipsius supplicat subuenire. Secunda, uelociter peruenire se petit ad ueniam ; ut deductus in uiam ueritatis, ab inimicorum liberetur 25 insidiis. 236 Cassian. Con/az. 1x-x — CSEL 13, p. 248-308. À Ps. CXLII, 19/20 Ps. 49, 16. 238 satiare Gerzz.

BOSEDIN PSCCXLIT)

3-2

1275

Expositio psalmi.

PL

Domine, exaudi orationem meam ; auribus percipe deprecationem meam in ueritate tua ; exaudi me in iua iustitia. Nisi altius perscrutemur, commata

uersus istius sibi uidentur esse contraria.

Nam cum primum

5» propheta petat himiliter admitti orationem suam, postea se exaudiri in eius iustitia deprecatur. Sed totum ad lacrimabilem confessionem pertinere non dubium est, maxime cum hic psalmus ad humilitatem paenitentium probetur aptatus. Veritas enim et iustitia ipsius est, ne cum rogante disceptet, ;; ne ad iudicium illum trahat, qui se hic prius ipse condemnat. Superbos enim Dominus ad examen adducit, qui se bona putant habere negotia ; et solus ille iudicium probatur euadere, qui recurrit ad preces. Non enim diuina maiestas austera potestate seuera est, ut illos uelit affligere qui se hic peccatorum 4o Suorum recordatione discruciant. Nam uide quid sequitur. 2. Et non intres in iudicium cum seruo tuo, quoniam non iustificabitur in conspectu tuo omnis ui«ens. Apertum est qua uoluntate iustitiam Domini petebat, qui nunc dicit : Non intres in iudicium cum seruo tuo. 4; Nam si iustitia iudicium significasset, hoc petere non poterat quod pauebat. Nec moueat quod Iudici dicitur : Noa intres in iudicium cum seruo tuo. Ipse enim hanc formam locutionis

ostendit,

dicendo

: Iludicate

inter

me

et uineam

meam. Sequitur, quia mon iustificabitur im conspectu jo!wo omnis uiuens. Causa reddita est quare noluerit ad iudicium uenire cum Domino ; ut non sola potestatis reuerentia, sed etiam ipsa uideatur iustitiae regula formidata. Sic enim scriptum est : Conclusit Deus omnia in incredulitate, ut

omnibus misereatur. Sed cum dicitur omnis wiuens, homi;; nem significat generalem, ubi et infantum uita concluditur, qui originali peccato nisi aqua regenerationis abluantur, ob-

noxii sunt. Vnde et Iob ueracissime dicit : Nemo moundus ante te, nec infans cuius est unius diei wita super terram. Et in quinquagesimo psalmo iam dictum est : Ecce enim $n iniqui6o flatibus conceptus sum et in delictis beperit me mater mea. Cuius enim erit tanta iustitia, ut non aliquo tempore, aliqua aetate peccauerit, qui et per traducem delicti tenemur obnoxii et cotidianis lapsibus addimus, ut numquam per nos, nisi per diuinam gratiam liberi esse possimus ? Quapropter desinat 48/49 Is. 5, 5.

53/54 Rom. rz, 32.

57/58 Iob 15, 14.

59/60 Ps. 5o, 7.

Ps, CXLII, 27 obsecrationem r ^ 441 iudicio opz. codd. r ^ 41/42 quia r (praeter U)

61 erit] Gerzz., erat Gare

IOIO

1276

EXP.

IN. PS; CXDEID:2-5

65 haeresis pelagiana desipere, quae tam multis scripturae diui-

79

nae sententiis priusquam inciperet, ante damnata est. 9. Quia persecutus est inimicus animam meam ; humiliauit in terra uitam meam. Quamuis titulus de Abessalon dicere uideatur, tamen bene inimicus impersonaliter ponitur, ut hoc et de diabolo sentiamus. Humiliatur autem in terra, cuius carnalibus actionibus uita polluitur, non illa

humilitate probabili, sed declinatione uitiosa. Quod merito propter afflictionem specialiter exprimendam paenitens ait, qui in alio psalmo dixit : Quia cinerem sicut banem mandu75 cabam, et botum meum, cum fletu temperabam. 4. Collocauit me in obscuris sicut moriuos saeculi ; et anxiatus est in me spiritus meus, in me turbatum est cor meum. Memor fui dierum antiquorum. Collocauit deputauit significat, more furentium inimico8o rum, qui sic hominem contemnunt odiosum, quasi iam iudicent et sepultum. 7» obscuris enim reuera collocatus est, qui post regni culmina persecutionis patiebatur iniuriam. Et sicut moriuus saeculi habitus est, in quo nec prophetalis, nec regni reuerentia, nec ipse quoque paternus considera85 batur affectus. Mortui enim saeculi sunt, qui in peccatis suis defecisse noscuntur. Et ideo uir tot bonorum iuste se deflet sic fuisse despectum, ut crederetur nullatenus uindicandus. Sequitur e£ anxiatus est im me spiritus meus, in me turbatum est cor meum. Amnxius spiritus uicinitatem 90 periculi prodit : £urbatum cor, humanam sapientiam testatur esse confusam ; ut spem suam amplius in Domino reponeret, cum

95

IOO

105

uirium suarum

confidentiam non haberet. Addidit

memor fui dierum antiquorum. Yuste cor eius fuerat turbatum, quoniam memor erat ingentium peccatorum. Ipsi sunt enim antiqui dies, ueteris illius hominis antiquitate fuscati. Nam sicut hic nouitas prodit innocentiam uitae, sic antiquitas scelera facta testatur. 9. Et meditatus sum àn ommibus operibus tuis et in factis manuum tuarum meditabor. Ad curam rediit salutaris agnitio, quatenus cum diuina opera recoleret, aerumnarum suarum memoriam non haberet. Opera enim Domini dicit, quibus caelum terramque mirabili dispositione fundauit, quibus cum patriarchis bona fecit, quibus populum per mare transtulit Hebraeorum ; quae se dicit frequenter iterasse, ut amaritudinem mundi suauitas excluderet lectionis. Quod exemplum pro maximo remedio positum debemus accipere, ut nos quoque similis possit medicina saluare. 74/45 Ps. 101, 10.

40 et] Gerzz., ozz. Garet 32 indeclinatione Gerzz., for?. recte Gerzi. cum r, meditabar Gare£ cum g

99 meditabor]

PL IOII

EXPNINUPSOCXEII,

IIO

6-8 1277 6. Exbandi manus meas ad te ; anima mea sicut terra sine aqua tibi. Licet innumeris locis prophetauerit Domini Saluatoris aduentum, hic etiam extensione manuu m

sanctae crucis designauit effigiem. Nam qui expansis manibus

orat, illam crucem Redemptoris imitatur, quae licet a perfidis

Iudaeis pro poena data est, concessa tamen est credentibus ad salutem. Sic et Moyses, quando cum Amalecitis pugnabat,

IIS effecit : uincebat cum manus expanderet, perdeba t si brachia

remisisset. Sequitur comparatio, in qua dicit sic animam suam desiderare Deum, quemadmodum solet sicca terra copiosas pluuias sustinere. Tale est et illud quadragesimi primi psalmi p 482 initium

I20

: Sécut ceruus desiderat ad fontes aquarum, ita. desiderat anima mea ad te, Deus. Intuere quod dixit, 7202, non alteri, ne istud desiderium malis uoluntatibus applicares. 7. Velociter exaudi me, Domine : defecit spiritus

meus.

Ne auertas faciem tuam

descendentibus

I25

130

I55

140

in lacum.

a me ; et similis evo

Post exordium decursum, uenit

ad luctuosissimam narrationem, petens sibi imbre misericordiae celerrime subueniri, ne spretus a Domino redigeretur in puluerem, et uento superbiae dissipatus, a terra promissionis redderetur alienus. Et ut uelocius potuisset audiri, de fecisse dicit in se spiritum suum. Quod per nimias tribulationes solet contingere his qui passionum diuersarum pondere praegrauantur, sicut et in trigesimo septimo psalmo idem paenitens

dicit : Cor meum conturbatum est in me el deseruit me forütudo mea. Sequitur ne awertas faciem iuam a me ; et similis ero descendentibus in lacum. Auerterat prius faciem suam Deus propter insolentiam peccatorum, sed nunc petit ut ad ipsum respiciat, quia se compunctis supplicationibus inclinabat. Conuenit enim misericordiae ipsius et humiles respiciat, qui superborum corda contemnit. Lacum uero inferiorem locum intellegere debemus inferni, ubi impii aeterna poena mergendi sunt. His ergo pares sunt qui diuinam potentiam respuerunt et uitiantes illam imaginem in qua creati sunt, forma diabolicae damnationis induti sunt. Bene autem

dictum est, descendentibus, quoniam ad ima merguntur qui illuc intrare merebuntur. Petit ergo ne superbis similis 145 fiat, qui peccata sua humili satisfactione deplorat. 8. Auditam mihi fac mane misericordiam tuam, quia in ie sberaui. Auditam misericordiam, clementiam dicit Domini toto orbe notissimam, qua suppli114/116 cfr Ex. 19, 11.

110 manum Gerz.

119/120 Ps. 41, 2.

123 ero similis — r

fac] Gerzz. cum r, fac mihi — Gare

132/133 Ps. 57, 11.

126 subuenire Gerzz,

147 speraui] domine aZ. r

146 mihi

PL 1012

EXP,IN.PS&.CXBHb

1278 15 o

15

A

SCHE 160

cantibus praestat, indulget afflictis ; et ut ipse audiat quod in euangelio dictum est : F9li, dimissa sunt tibi peccata. M ane tempus ueniae designat ; tunc enim menti elucescit, quando ad eam felici sorte peruenerit. Nam post noctem peccatorum, merito mane dicitur, quando culpa laxatur. Siue ad resurrectionem pertinet audiendam, quando angelus Mariae dixit : Ite, dicite discipulis eius et. Petro : quoniam, sicut. dixit, vesurrexit a mortuis. Causa quoque sequitur quae debeat obtinere, quando spes in illum fuit, qui nescit probabiliter in se decipere confidentes. Et intuere quia et alias petitiones suas in consequentibus tali ratione confirmat. Quae figura dicitur aetiologia, id est causae redditio. Notam mihi fac uiam in qua ambulem, quia ad ie, Domine,

165

170

6-20

leuaui

animam

meam.

Cum

a Deo petit

notam sibi fieri uitae uiam, ostendit quoniam haec uia hominibus habetur incognita. Illius enim lucerna hoc iter ostendit, illius lumen semitas istas aperit qui ?lluminat omnem hominem uenientem in. hunc mundum ; sicut et in trigesimo primo psalmo iam dictum est paenitenti :-Intellectum dabo tibi et instruam te in uia hac qua gradieris. Quapropter merito rogat propheta ut ei Dominus uiam salutis ostendat et sic notam semper habeat, ne de eius corde aliquando discedat.Subiungitur quoque sollemnis illa confessio, quoniam illud nos postulata mereri facit, si animam nostram non carnali grauamine inclinemus ad mundum, sed spiritali iuuamine leuemus semper ad Dominum. 9. Eripe

me

de

inimicis

meis,

Domine

; ad

te

conjugi. Hoc quamuis propheta secundum propositum titulum de inimicis carnalibus dicere uideatur, tamen ad daemo-

18o

185

nes inimicos debet referri, qui iugiter circumdant fideles, ut eis possint spem diuinitatis auferre ; sicut apostolus dicit : Non est uobis colluctatio aduersus carnem et sanguinem, sed aduersus jrincipes et botestates, rectores tenebrarum harum. Dicit enim : ad te confug?, quod illi soli faciunt, qui eius iussionibus obsequuntur. Adam enim postquam inoboediens fuit, Dominum refugit ; et ideo hic contrario modo religiosae mentis declaratur indicium, quoniam post reatum peccati non fugisse Dominum, sed confugisse se dicit ad Dominum. 10. Doce me facere uoluntatem tuam, quia tw es Deus meus. Nolebat prorsus errare qui tanti magistri cupie150 Marc. 2, 5. 155/156 Marc. 16, 7. 31, 8. 179/181 Eph. 6, 12.

165/166 Ioh. r, 9.

167/168 Ps.

152 petueniret Gerz. 157 probabili iter se Gerzz. 161 mihi fac Gerzz. eum r (praeter K), fac mihi — Gare£ cum g 168 tibi dabo — Garet (sed cfr Exp. ps. XXXI, /. 223) 170 semper notam - Gare£

PL IOI2

EXP. IN PS. CXLII, ro-ri2 I279 bat esse discipulus. Dicit enim : Doce me, tamquam ignarum, 19o tamquam imperitum, tamquam nihil de sua uirtute praesumentum. Quem sensum apostolus ponit cum dicit : S; quas se existimat scire aliquid, necdum cognowit quemadmodum eum oporteat scire. Addidit quia tu es Deus meus. Fida petitio, competens ratio, a clemente Domino ideo postulare benefi195 cium, eo quod ipse sit Dominus supplicantis. Spirilus tuus bonus deducet me in uiam rectam. Intueamur quid sibi uelit quod dicit : Spiritus tuus bonus. Designatur enim per hoc nomen Deum esse Spiritum sanctum ; scriptum est enim : Nemo bonus nisi solus Deus. Legitur et

200 Pater bonus, ut est illud : Pater bone. Legitur etiam de Filio,

ut est illud : Ego sum Pastor bonus. Sic per istam communionem nominum sanctae Trinitatis aequalitas semper uirtusque declaratur. Spiritus autem bonus deducet nos in uiam rectam, quando corpus nostrum suis regulis subdit et fit 265 illis institutionibus indeuium, quod peccatorum fuerat prauitate distortum. Sed hoc humana non potest uirtute compleri. Ipse enim nos recreando efficit rectos qui est et creare dignatus. Siue £erram

rectam,

illam significat futuri saeculi, ubi

recti ambulabunt et cum Domino magna semper exsultatione 210 gaudebunt. 11. Propter nomen tuum, Domine, uiuificabis me ?n aequitate tua ; educes de tribulatione animam meam. Hic gratia clementissimae diuinitatis ostenditur, quae nihil nostris meritis reddit, sed totum indulgentiae suae 215 largitate concedit. Nam uiuificandwum se propheta non dicit ex propriis factis, sed ex nomine Domini Christi, cuius est reuera nominis saluare fideliter postulantes. Sed cum gratia commendetur et aequitatis ibidem mirabiliter momenta miscentur. Nam quamuis omnia gratis donet, iustitiae ipsius est 220 Supplicantes uiuificare, quos spiritus immundos crudeliter cernit impetere. Sequitur educes de tribulatione animam mea". Educuntur de tribulatione tamquam de carceribus animae sanctae, quando concessa uenia de isto saeculo praecipiuntur exire. Hic enim affliguntur deuoti, cruciantur iusti ;

22; Sed. defectus istius lucis sanctis terminus

est laborum. Ideo

enim clamat apostolus : Cufio dissolui et esse cum Christo. 12. Et im misericordia tua disperdes inimicos meos eti perdes omnes qui tribulant animam meam,

191/193 I Cor. 8, 2. 226 Phil. t, 25.

199 Marc. 1o, 18.

DIE IOI4

200 Ioh. 17, 11.

201 Ioh. 1o, 11.

192 existimat se — Gare 196 uia tecta Gerzz. (bic Tantum) cum opt. codd. r, testam 203 uiam] terram Gerzz. (cfr 7. 196) 206 complere Gerz. tectam ed. (eum g) 207 tecreando] salus adZ. Gerzz. effecit Gerzz. corr. 212 educes] et praez. r (praeter H M K T*)

|. 485

EXP.

1280 230

25)

240

IN PS. COXEII 12

quoniam seruus tuus ego sum. Completa est illius laetitiae plenitudo mirabilis. n misericordia enim disperduntur inimici, quando compunctionis studio ab sceleratis cogitationibus abstrahuntur. Quod ad illos pertinere non dubium est, qui poenas debitas remedio supplicationis euadunt. Addidit e? ferdes omnes qui tribulant animam meam, quoniam seruus tuus ego sum. Hic iam tempore iudicii per iustitiam perdendos dicit esse diabolum et omnes impios qui in sua obstinatione moriuntur. Quos ideo dicit £r?bulasse animam suam, quia ipse in Dei seruitio permanebat ; et necesse est istos in iudicio perire, qui tales animos probantur assumere, ut innocentes uiros ideo persequantur, quia Dei famulos esse cognoscunt. Ecce regula illa paenitentis impleta est, ut post afflictiones aerumnasque cruciabiles exsultatione conclusa sit.

Conclusio psalmi. Finita est quidem afflictio supplicantium et felicium cursus 245 ille lacrimarum. Sed diligentius perscrutandum est quid sibi uelit paenitentium istorum septima deprecatio. Incohauit enim a psalmo sexto uenit ad trigesimum primum, deinde ad trigesimum septimum, inde ad quinquagesimum, inde ad centesimum primum, deinde ad centesimum uigesimum nonum, 250

ac postremum ad praesentem centesimum quadragesimum secundum.

255

260

Forte ut, sicut in hac hebdomada peccamus,

quam

mundi istius temporis ductus excurrit, ita etin eodem numero remedialis paenitentiae munere saluaremur. Illud autem (sicut saepe monuimus) magnopere contuendum est, quia psalmi ipsi ab afflictionibus incohant et in gaudiis desinunt, ne quis de uenia desperaret, quam in ipsis precibus positam esse cognosceret. Oratores sanctissimi, caelestes patroni, qui peccatorum nexibus implicatis salutis iter aperiunt. Sed cum isti singillatim delicta nostra nos deflere commoneant, et ad spem gaudiorum Domini promissione perducant, exstat tamen et illud Niniuitarum efficacissimum supplicationis exemplum, ubi cuncta aetas ingemuit, ubi sensit pecus omne ieiunium ; et

tantum ualuit afflictio generalis, ut ueritatem potuisset prophetici superare sermonis. Facti sunt enim de formidantibus 265 securi, de tristibus laeti ; et uitae sunt redditi, qui probabantur

morte damnati. Quapropter mani

270

generis

salutare

desideremus paenitentiam hu-

remedium,

flentium

consolationem,

semen felicium gaudiorum, quae et singulis quibusque spem certissimam tribuit et supernae gratiae donum supplicantibus in commune concedit. 229 c; 235 seruus tuus ego Gerzz. cum r (praeter R. U), ego seruus tuus — Gare eum £ 23* adeo Gerz. 248 XXXGI Gerz. inde ad (Dis)] oz. Gerzz. 250 ac] ad Gerz.

EXPIIN

PS. CKLUII;

1

I28I

EXPOSITIO IN PSALMVM CXLIII. 1. Dawid ad Goliam. Cum historia praesentis tituli primis prophetae temporibus, id est ante regnum eius fuerit peracta : tamen pro magnitudine sacramenti sui, locis emeritis uocatur ad medium ; ut totum in psalmis mystice et dictum ; et positum esse cognosceres, quod expressius in conclusione dicemus.

Illud tamen meminisse

nos conuenit, bellum istud

dauidicum, ad designandum certamen Domini Christi fuisse praemissum ; ut sicut iste Goliam saxei teli dimicatione prostrauit, ita per petram, qui est Dominus Christus, fortitudo ro diabolica uinceretur. Vnde et in hoc psalmo similitudines istae seruatae sunt. Non enim hic sola uictoria illa describitur quae Regum uolumine continetur, aut pro ipsa tantum gratiae referuntur ; sed multa sunt ita quae certamini conueniunt Domini Christi ;quod suis locis congruenter exponemus. Quapro15 pter sciamus hunc psalmum quartum esse eorum qui per actus Dauid significant Domini futura mysteria ; ut euangelici calculi honore sacrati, per totum mundum reuerendi atque mirabiles redderentur. Diuisio psalmi. Post interfectionem Goliae quam mystica diximus opera2» tione completam, in prima parte propheta Domino gratias agit, peracti belli discrimine se fuisse liberatum : deprecans ut cito Domini declaretur aduentus, per quem diabolus uictus est et quasi spiritalis belli quod Golias figuraliter gessit, est secuta perfectio : tunc enim fideles sunt a magno discrimine 25 liberati. Secunda in nouo et ueteri testamento propheta Domini se psallere compromittit, liberatus a pessimis inimicis, qui beatitudinem suam in saeculi istius felicitate posuerunt ; beatos autem illos tantum definiens quorum est Dominus Deus eorum.

Expositio psalmi. 0.

Benedictus

Dominus

Deus

meus,

qui

docet

ma-

nus meas ad praelium et digitos meos ad bellum. Victor hostis saeuissimi et superator immanium uitiorum, post triumphum patratum, quando maxime insolens peccat humanitas, nulla se propriae praesumptionis elatione iacta3; uit ; sed Domini uirtutibus totum applicans, laudes eius dePs. CXLIII, 11/12 cfr I Reg. 17.

Ps. CXLIII, 5 pr. et] oz. Gerzz. 9 qui] quod Gerzz. (sed cfr /. 141) Ger, 07. Garet 13 conueniant Gerzz. 25/26 domino Gerz. 41

13 ita] C 2. (xcvriT)

PL IOIS

1282

SCHB

SCHEB

EXP.

IN PS. CXLIII,

1-2

uota exsultatione concelebrat. Nam quae sit causa benedictionis adiecit : Qui docet manus meas ad praelium. Docuit manus eius ad praelium, quando sic opportune omnia fecit, ut desideratae uictoriae consequeretur effectus. Non enim m ; 4 o exercitio armorum aut aliqua praelusione constat imbutu padomo in etiam qui s, egregiu t apparui subito suo sed hosti tris sui pridem uidebatur esse despectus. Sequitur e£ digitos meos ad bellum. Sicut superius manus operationem, ita et hic digitos salutaria consilia possumus fortassis aduertere, p. 484 4 ^ quae de corde nostro uelut quidam radii prosiliunt, dum aliqua subtilitate causas necessarias obtinere contendunt. Est enim istud nomen multarum significationum,sed pro locorum diuersitate accipiendum esse cognoscitur, ut est illud SalomoPL nis : Qui appendit tribus digitis molem terrae ; quod ad san- 1016 in Et ndum. refere esse nt aestima i nonnull tem 5 o ctam Trinita Exodo : Hic digitus Dei est; quem Spiritum sanctum Patres intellegere uoluerunt. Item ibi: Acceps autem Moyses duas tabulas scriptas digito Dei ; et cetera quae in hunc modum reperies esse uariata. Siue idem significat, digitos meos ad meas ad praelium. Quae figura j 5 bellum, quod, manus Latine répetitio crebra sententiae. . epimone graece dicitur Quod et nos quoque bene dicimus, cum hostis antiquus crucis signo destruitur et petrae soliditate quassatur. 9. Misericordia mea et refugium meum ; susceptor 6 o meus et liberator meus ; brotector meus et in ipso sperabo : subiciens populos sub me. Nomina ista de beneficiis collatis sine dubitatione uenerunt; ut quia multiplices causas in uno psalmo retexere prolixum fuit, breuitatis compendio pronderentur. Quae figura dicitur hypozeuxis, 6 vA quando diuersa uerba causis singulis apta redduntur. M isericordiam quippe cum ipso fecit Dominus, quando eum de fratribus suis ultimum per Samuelem prophetam ad regale culmen elegit. Refugium, quando contra tam immanissimum hostem consilium dedit, ut eum petra deiceret cum quo non E o poterat armorum pondere dimicare. Susceftor fuit, quando eum fecit in generum a Saule suscipi, ut suo Domino iungeretur, qui prius fuerat seruientium conditione subiectus. Lberator fuit, dum eum a periculo regiae indignationis eripuit. Protector, quando in spelunca latens in Saulem regem ius J ultionis accepit. Vnde singulis nominibus decenter expressum est, quod ei fuerat Domini largitate concessum. Et uide quid VA

49 Is. 40, 12.

51 Ex. 8, 19.

52/53 Ex. 51, 18.

48/49 salomonis] Gerz., isaiae Garet (de quo uerba sumpta sunt) — 86 graece] Gerzz., om. Garet 61 sperabo] Gerzz. cum r (H* M IN? 5 DB) (cfr 1.4), speraui Gare£ cuz

opt. codd. r etg

— «1a saule in generum — Garef

EXP.IN

8o

PS. CXLIIL; 2-4

1283 sequitur : e£ in ipso sperabo. Post tanta beneficia uir sanctus sciuit a tali spe non esse cessandum ;sed quanto plus ab eo acceperat, tanto magis amplius expetebat. Addidit swbiciens populos sub me. Siue hoc de futuro dicit, quia populis imperaturus erat; siue magis populos sibi memorat esse subdendos, quos in spiritu uidebat semini suo, id est, Christo Domino subiugandos; Sicut in secundo psalmo ait : Postula a qme

et dabo tibi gentes hereditatem tuam.

8;

9o

3. Domine,

quid

est

homo?

quod

inmoiuisti

ei,

aut filàus hominis ? quoniam reputas eum. Audiamus regem plus suis motibus imperantem ; ut post tot insignia uirtutum tanta gratia Domini protectus, non solum se fateatur exiguum, sed etiam humanum genus diuinis beneficiis per se demonstret indignum. Annulat enim cum dicit : Quid est homo ? quasi puluis qui uento flante transfertur ; quasi limus in terram liquidam resolutus, qui habere non potest firmitatem. Quapropter quid est homo ? sub interrogatione et despectu pronuntiandum est. Huic infertur laudatiua respon-

95 sio, quod innotuisti

ei. Quale est enim, ut ille caeli terrae-

que fabricator per assumpti corporis ueritatem, usque ad hominum dignatus fuerit uenire notitiam et rectis fide innotuerit inaestimabile deitatis arcanum ? Quae figura dicitur erotesis, id est opposita a contrario interrogatio. Simili modo inter-

SCHE

1o rogandum est : aut

filius

hominis

? Idem respondeatur,

quoniam rebputas eum ; utique in ouibus tuis, in numero praedestinatorum, in illa Ierusalem beata ubi semper iusti de Domini contemplatione gaudebunt. 4. Homo uanitati similis factus est ; dies eius sicIO A ut wmbra braetereunt. Exponit definitiue quod superius breuiter dixit: Quid est homo? id est uamitati similis factus, non plasmatus. Adam enim quando creatus est, uerax, simplex, purus, immortalis fuit; sed postquam femina suggerente peccauit, factus est wanitat? similis, quo110 niam et mutabilis et mortalis effectus est. Vanum enim illud dicimus, quod. de sua substantia cadens, in auras tenues euanescit, ut fumus, ut umbra. Cuius rei ipse comparationem

LI

VA

dedit, dicens :Dées eius sicut umbra praetereunt. Merito quando umbra uidetur, uidetur quidem, sed firmitatem non habet permanendi ; nam discedente corpore per quod fit, ipsa quoque uanescit ac deperit. Talis ergo est post peccatum Adae hominum uita, nisi beneficio Domini fuerit confes-

sione reparata. 83/84 Ps. 2, 8. 48 scit Ger.

114 z//. uidetur] ozz. Gerzz.

(tit ». /.), euanescit ac disperit Garez

116 uanescit ac depetit] Gerzz.

PL 1017

1284 5. Domine,

120

125

130

255

140

EXP. inclina

IN PS. CXLIII, 5-7 caelos

tuos,

et descende

; tange

monies et [umigabunti. Erupit in apertam prophetiam de Domino Christo : illam sententiam paulo latius aperiens, quam superius breuiter dixit, id est. qwod innotuisti ei. Tunc utique aspectu innotuit homini, quando in humilitate sanctae incarnationis apparuit : quia cum in forma Dei maneret, essetque Deo Patri coaeternus atque aequalis, exinaniuit seipsum, formam. serui accipiens. Vnde merito dicitur : Inclina caelos et descende : quoniam ista fieri nisi inclinata diuina potestate non poterant. Inclinatio enim caelorum fuit, quando ad hominem liberandum honor supernorum uirtusque descendit. Montes hic superbos homines debemus accipere et diabolica iniquitate praetumidos, quos Dominus tetigit, quando eis compunctionem piae conuersionis attribuit. Fumigauerunt autem, dum crebris suspiriis continuisque gemitibus sua peccata plorauerunt. Crassus enim fumus ore uomitur, cum se in planctum uitalem mortalis corporis compago commouerit. 6. Corusca coruscationes tuas et dissipabis eos ; emille sagittas tuas et conturbabis eos. Ecce iam Christi dicitur bellum, et quemadmodum diabolica turba fuerit superata narratur. Sed quamuis coruscationibus et sagittis dicat esse pugnatum, petra tamen hoc fecit, qui est Dominus Christus. Venit a contrario in frontem diaboli, quoniam semper mandatis eius aduersus est. Confracta est frons illa durissima, inuerecunda, importuna, quae ante aduentum Do-

145 mini ueritati resistebat inulcta. Hoc reuera Christi dicendum est bellum, quia illud Dauid

'TOP 150

155

160

figuratum

fuit praelium, ima-

ginem portans istius ueritatis impletae. Dicit enim : Corusca coruscationes tuas et dissipabis eos. Quod. argumentum dicitur a coniugatis. Corwscawit enim coruscationes suas, quando tenebrosis peccatoribus prophetarum praedicationibus lumen suae ueritatis infudit. D2ss;pauit autem dispersit significat ; ut qui ante fuerant idolorum culturis de- p. 485 diti, subinde ad Ecclesiae catholicae septa confugerent. PE Sequitur emitte sagittas tuas et conturbabs2s eos. Sa- 1o18 gittas apostolos significat, qui ueritate praedicationum tamquam iacula pennata hominum pectora transfoderunt, sanitatem mentium sacris uulneribus operantes. Eos autem, ad montes referendum est, quos in uersu superiore memorauit. v. Emitte manum iuam de alto, eripe me et libera me de aquis multis, de manu filiorum alienorum. 124/126 Phil. 2, 7. 133 dum] quando eZ. — 140 narra t** Gerz. | 146 figuratum] Gerz., figutatiuum Gare 147 cotusca] ras. in Gerzz. 160 de] et praez. r (praeter M)

EXP. IN PS. CXLIII, 7-9

1285

Hic ad Patrem uerba conuertit. Manum dicit Dominum Saluatorem ; ipse enim manus est Patris, per quem facta constant uniuersa : quem uenire deprecatur, ut liberari possit genus humanum. De alto, de potestatis excelso, ubi cum 16; Patre regnat parilitate uirtutis et unitate substantiae. Petit ergo se de multitudine aquarum propheta liberari, id est a populis undosis et üelut procella saeuissima concitatis. 4 quas enim populos significare notissimum est, sicut Isaias dicit : Propter hoc ecce Dominus inducet super uos aquam fluuii uali170 dam. et multam, regem Assyriorum. Sed a quo populo se petiuerit /zberari subiecit dicens de manu filiorum alienowm, id est de potestate eorum qui fidelibus parcere nesciunt, quoniam aduerso patre nascuntur. Sed quamuis hoc historice de allophylis dicere uideatur, tamen melius intellegitur de :17; his qui diabolo patre generantur; de quibus in euangelio dictum est : Vos a patre diabolo estis. Ipsi sunt enim filii alieni,

qui ab Ecclesia matre catholicorum habentur extranei. 8. Quorum os locutum est wanitatem et dextera eorum dextera iniquitatis. De ipsis adhuc populis dicit 18o à quibus se petiit debere liberari, ut quando illi sunt crudeles et pessimi, tanto iste celerius audiatur. Os eorum uana loquitur, quoniam a diuinis regulis discrepare praesumunt. Vanum est enim omne quod ueritati contrarium est. Et quamuis dextera irequentissime ponatur in bonis, impiorum tamen sic 18; iniquam dicit, ut potius sinistra esse uideatur. Nam dum mundanas res praecipuas atque appetibiles putant, prospera aestimant quaecumque uirtuti contraria sunt. 9. Deus, canticum nouum cantabo tibi ; in psalterio decem chordarum bsallam tibi.Venit ad ordinem se19o cundum, in quo se post liberationem spiritalium nequitiarum et immanium populorum, per 20wwm canticum propheta gratias agere Domino pollicetur : ubi est noui hominis institutio et legis ueteris plenitudo. Nouwm uero canticum est de quo in alio psalmo dictum est : Cantate Domino canticum

195 owwm.

Et ut ipsam ostenderet nouitatem,

subiecit, caniate

Domino, omnis terra. Nouum enim merito dicitur, quia dum

non sit a Iudaeis receptus, quibus promissus fuerat ut ueniret,

transiuit ad gentes. Nouum est etiam, quod nos corpore et sanguine suo saginare dignatur. Nouum quod per aquam re2oo generationis absoluit et his similia, quae per aduentum Domini noua institutione patuerunt. Sequitur : i* salterio decem PL chordarum jsallam tibi. Psalterium decem chordarum 1019 169/170 Is. 8, 7.

176 Ioh. 8, 44.

163 liberare Gerzz. Aud.

194/195 Ps. 97, 1.

168 significati Gerzz.

193/196 Ps. 97, 4.

— 185 dum] Gerzz., cum Gare

IN PS. CXLIII,

EXP.

1286

9-12

Et ut ambo est decalogus, qui datus est tribubus Hebraeorum. utrisque se in rem, testamenta unum habere manifestaret aucto t. omisi 205 Christo Domino psallere compr Dauid 10. Qui das salutem regibus, qui liberas es homin , Reges seruum tuum de gladio maligno. adiutorio iustos significat et ueraces, qui regunt, ut diximus,

Domini corpora sua. Istis ergo reg?bus Dominus dat saluaro iem, cum eos a uitiis carnalibus liberos facit; de quibus in Sapientia dicitur : Da? regnum regibus. Liberas Dauid, ad pugnam respicit Goliae ; ut qui liberatus fuerat corporaliter, glaspiritaliter uictor esset immanium quoque uitiorum. De Domini et Quia atem. dio maligno, diaboli significat potest sicut 215 gladius legitur ; sed illum benignum esse non dubium est, sed lerram, in multere pacem weni Non : lio euange in dicit diuidit quia diaboli, gladium. Quapropter malignus est gladius a bonis ; benignus est autem gladius Domini, quoniam separat a malis. 220 ]i. Eripe me et libera me de aquis multis et de manw filiorum alienorum, quorum 0s locutum est uanitatem ; el dextera eorum, dextera iniquitatis. Hunc uersum et in prima parte iam dixit; quem ideo repetit, ut detestabiliores iniquos homines reddat ipsa geminatio. 225 12. Quorum filii sicut nouellae plantationes, stabilitae a iuuentute sua. Primis uersibus de malis dispu-

tans impiorum, eos detestabiles reddit, nunc etiam bona ipso-

230

25j

rum quae uidentur, accusat; ut ubique dedecus habeant, cum et ipsa gloria ipsorum abominata respuitur. Filios eorum dicit, qui praui dogmatis praedicatione generantur. Isti nouellis plantationibus exaequantur, quia nulla a patribus tradita praedicatione uiguerunt, sed exquisitis nouellis erroribus pullularunt, male stabiliti pessima radice defiguntur. Non enim de prophetis, non de apostolis, non de aliqua diuina auctoritate firmati sunt;

sed uoluntaria

peruersitate nouitatis,

à

sanctae Ecclesiae unitate discreti sunt. Et intuendum est quod in centesimo uicesimo septimo psalmo dederit fidelibus hanc similitudinem ; sed ibi filios sanctorum

circa mensam

dicit

Domini constitutos, hic uero quia communicationem non ha-

24o bent rectam, altare eis sacratissimum submouetur. 2

Filiae eorum compositae : circumornatae ut similitudo templi. Consideremus quam subtiliter et frequenter 211 Sap.

?

216/217 Matth. 1o, 54.

206 liberas] redemisti 74u4. Bec. Fisc. 224 detestabiliter Gerzz.

pluribus codd. r et g (cfr 1. 231)

214 qui Gerz.

218 est] oz. Gerz.

225 plantationes] Gerzz. (corr. a. 7. in -nes), Garet eum

EXP. IN PS. CXLIII, 12-14 à catholicis segregauit haereticos.

1287

In prima comparatione

altare eis abstulit, nunc in secunda filias introducit, quas in

245 memorato

psalmo catholicae non dedit Ecclesiae. Primum quod sexus iste frequenter uariis ac fluxis cogitationibus datur : quia constantiae non habet uires, cum frequenter in diuersa uota traducitur. Deinde dicit eas non naturaliter pulchras, sed hominunt uoluntate compositas. Tertio cogitationes 250 uel praedicationes eorum, quas feminis comparauerat, non dicit habere ueram Ecclesiam, sed similitudinem templi. Similitudo quippe non habet ueritatem, sed alicuius subsistentis PL 1020 rei portat imaginem. 13. Prombtuaria eorum plena, eructantia ex hoc in 255 illud. Prombtuaria quae cellaria uulgus appellat, haereticorum corda significant, ubi diuersarum rerum species epulaeque repositae sunt. Ista quantum copiose farcita sunt, tantum diuersas eructationes pessimae exaltationis emittunt. Quos si auctoritate conuincas, ad interpretationum nequitias 260 transferuntur. Cum inde quoque fuerint (Domino iuuante) p. 486 superati, ad sophistarum se uersutias calumniasque conuertunt, uagi, instabiles, quia radicem nequeunt habere ueritatis. Sic merito asperis odoribus comparata sunt, quae simplicium corda fetido sermone decipiunt. 265 Owues eorum fetosae, abundantes in egressibus suis. Hoc magis ad litteram congruenter accipimus, quia propositum prophetae est tales ostendere, caduca tantum et temporalia possidere. Hi fetosum uidentur habere peculium, dum ipsi fide steriles esse doceantur. Abundans quippe dictus est, 270 ab unda quasi redundans. Ipsa quoque pecora, quae habere cernuntur,

non dixit eos in ingressibus, sed 2» egressibus

possidere, quia totum ab eis egreditur, quando ipsi quoque perituri esse monstrantur. 275

14. Boues eorum crassi. Non est ruina maceriae, neque transitus, neque clamor in blateis eorum. Hic affluens facultas ostenditur, quorum boues non assiduo labore

280

285

macri, sed deliciosa otiositate pinguissimi sunt, sed ipsi ueritate tenues atque ieiuni esse monstrantur. Sequitur «0o7« est ruina maceriae. Adhuc felicitas describitur impiorum, quae tamen in rebus transitoriis esse conuincitur. M acerzes est paries ex sola compositione saxorum, qui aut uineas claudit, aut hortorum culta communit. Quapropter eorum commemoratur tanta prosperitas, ut nec ipsa ruant, quae in aliquam utilitatem uidentur erecta. Subicitur neque transitus, neque clamor in jlateis eorum. Hoc quoque uult ad saeculi istius felicia pertinere ; ut quando se patres familias cupiunt reficere per quietem, non sit transitus per domos 258 exhalationis cogi. P IL 265 egressibus] itineribus r (sed cfr 7. 21) ctassae Fise. ed. 286 pattrisfamilias Gerzz.

274

EXP. IN PS. CXLIII, 14-15

1288 290

SCHE

20»

300

305

eorum,

aut clamor

fetosas

aspicere,

in plateis, ne somnus

aut

boues

crassissimos

possidere. Audite,

male persuasi ; audite, dementes, in sinistra poni quae putatis esse magnifica. Sic enim de sapientia legitur : /n dextera etus anni uitae ; in sinistra eius diuitiae et gloria. Audiamus nunc quid dicatur de turba fidelium : Beatws $ojpulus Cus est Dominus Deus eius. Post illam irrisionem quae de sceleratis facta est, uenit ad penetralia sapientiae, hoc est ad uocem ipsam sanctissimae ueritatis. Definit enim ueraciter qui sit beatus populus ; scilicet cuius est. Dominus

310 Deus

515

turbidus

oriatur

eorum importuna loquacitate rumpatur, sed silentium sit cum uolunt quiescere, occursus cum se amicos salutare praecipiunt. Quae figura dicitur climax quando dictio gradatim ad superiora conscendit. 15. Beatum dixerunt populum cus haec sunt beatus bopulus cuius est Dominus Deus eius. Hic uersus duas quidem, sed diuersas probatur continere sententias. Vna est eorum qui sibi uidentur felices, altera uere beatorum. Ait enim : Beatum dixerunt populum cui haec sunt ; scilicet superiora quae dicta sunt. Sic iudicant qui ueritatis discipuli non fuerunt, mundi diuitias praeferunt et caelestia regna contemnunt : beatitudinem putantes, aut oues

eius.

Dicendo

cuius

est

Dominus,

sanctos uiros

significat et probabili se conuersatione tractantes. Illorum enim Dominus non dicitur, qui eius nequaquam praedicationibus acquiescunt. Ipsi enim Dominum habent Christum, qui et eius serui specialiter nuncupantur. Addidit quoque : Deus eius, id est quibus propitius esse dignatur. Saepe enim sic legimus a fidelibus dictum : Deus meus et Dominus meus. Nam si nos serui eius integre dicimur, ille Dominus noster ue-

raciter nuncupatur. Sic paucis uerbis beati populi definitio plenissima ueritate completa est. 320

Conclusio psalmi. Triumphalis quidem psalmus auditus est; sed uideamus quo pertineat ista uictoria quae specialiter ad similitudinem Ecclesiae constat esse perfecta. Nam licet per istum sanctum uirum multa Dominus religionis suae sacramenta monstrauerit, hoc tamen

225

euidenter

ad pugnas

Ecclesiae

declarandas,

quas spiritaliter patitur, probatur effectum ; ut pastorali petra superbus caderet, cum se uirium suarum praesumptione iactaret. Quapropter exemplar istud totius fidei grauidum huius303/304 Prou. 5, 16. 294 eorum r (praefer T) CH E

316 Ioh. 20, 28. 296 uete] Gerz., ueto Garet

306 est] oz. Gerz.

PL 1O21

EXP.INAESAUCAXLEH,

15-CXLIV,

1

1289

modi debemus accipere. Golias ad diabolum pertineat cum

ministris, Dauid ad uniuersum respiciat populum christianum,

qui inimicum suum terribilem petrae noscitur soliditate superasse. Illud quoque magnopere contuendum est, quod post tot psalmorum longissimam seriem, hic mundanarum rerum quasi quidam terminus uidetur appositus. Neque enim post hunc aliquid aut de.Ecclesiae persecutionibus, aut de amaritu255 dine saeculi, aut de passionibus martyrum, aut de tribulatione paenitentium aut de lamentatione fidelium, aut de antichristi abominanda elatione narratur ; sed reliqui septem in magnum mysterium diuinis praeconiis aptati, caelesti laetitia uidentur esse plenissimi. Nunc ad laudes Domini repulsis 340 nubibus peccatorum, serenis mentibus accedamus.

550

EXPOSITIO IN PSALMVM CXLIV.

VA

Io

2o

z

A

1. Laudatio ipsi Dauid. Dauid Christum Dominum significare et nominis ipsius interpretatione docuimus et per descensum carnis ex parente sic appellatum esse monstratum est. Sed dum hoc nobis constare uideatur, illud magis diligenter arbitror perscrutandum, cur hic titulus singulariter contineat : Laudatio ipsi Dauid, cum in omnibus psalmis eius gloria praedicetur. Sed hic ideo distinctior clariorque posita est, quia completis omnibus quibus humana ignorantia fuerat instruenda, nunc ad sola praecipitur Domini uacare praeconia, quae laudes quadam distinctione suisque uirtutibus PI in his septem psalmis sequentibus mirabiliter explicantur. 1022 Quorum proprietas in suis conclusionibus (sicut factum est et in praecedentibus) aperitur. Nec uacat quod hic septenario numero laudes Domini concluduntur, quod paenitentium confessio tali calculo praenotatur, quod ipse Spiritus sanctus septenaria uirtute praedicatus est : illud forsitan indicans sacramentum, quando Moysi Dominus praecepit ut in tabernaculo suo septem lucernas apponeret perpetuo lumine lucentes. HL. 487 Sed cum nihil in scripturis diuinis probetur otiosum, maxime hebraei alphabeti ordinem et hic non incassum arbitror per uersuum capita custoditum, quem in duobus generibus hominum in uigesimo quarto psalmo diximus accipiendum. Nam cum totis litteris explicatur, iustos designat, quibus nulla uirtus per gratiam Domini deesse monstratur ; cum uero non totis characteribus adnotatur, illos uidetur ostendere qui in Ecclesia quidem sunt Domini, sed non adeo cunctis bonis operiPs. CXLIV, 17/18 cft Ex. 25, 37.

329 populum]

oz. Germ.

333 quidem Gerz.

334 pertsecutotibus Gerz.

1290

EXP,

IN;PS.QAXLIV,

X

bus probantur esse perfecti. De hac enim mixtura legitur : Ques et boues uniuersas, insuper et pecora campi. Sic isti alphabeto littera tantum una subtrahitur, ut non illos summos in-

dicare uideatur. Nam et Dominus in euangelio dixit homini, qui se probabili conuersatione tractabat : Vowwuwm tibi deest : sed si wis esse perfectus, uende omnia tua et sequere me. Sed cum omnes hoc non faciant, a perfecto aliquid minus habere noscuntur. Quapropter gratias agentes Domino iugiter supplice3 A mus, qui tale nobis hic mysterium suae pietatis ostendit ; ut et nos qui maxima sumus meritorum parte curati, similia postulare praesumamus, quatenus ad laudes eius aeternas indulgentiae ipsius munere peruenire mereamur. Suie magis quod postea reperi, imperfecti alphabetodes indicant Ecclesiam, quae 4.o hic adhuc agitur et necdum est iniquorum sequestratione purgata; plenarii uero futuram significant lerusalem, ubi iam perfectorum coetus sanctorum electione complebitur. Quod etiam ipsi psalmi qui hebraeis litteris praenotantur, si diligenter inspicias, indicare noscuntur.

30

Diuisio psalmi. Laudatio Christi quae a beato propheta proposita est, 4I alphabeti hebraei ordine decurrens, tribus narrationibus explicatur. Prima est laudis eius infinita promissio, continens praedicti alphabeti litteras tres. Secunda dicit laudem Domini nouem modis esse peragendam, habens litteras quatuor. Tertia 5 o parte quae in secunda de praeconio Christi breuiter proposuit, paulo latius atque euidenter explanat, in fine commonens ab omni carne Dominum debere laudari ; quae pars retinet litteras quatuordecim. Illud tamen prae omnibus debemus intendere : quia sic dictum est unde Dominus laudari possit, ut 5 A tamen partes ipsae inexplicabiles esse uideantur. Verbi gratia, dicitur laudandus

6o

esse in operibus

suis, sed quis eius

possit operas, ut dignum est, explicare? Dicitur de potentia : sed quis eius potentiam enarrare praeualeat ? Vna ergo ueritas est, sic per partes laudem dici Domino, ut tamen non credas eam sufficienter posse compleri.

Expositio psalmi. ALEPH. Exaltabo te, Deus meus Rex et bemedicam nomen iuum in saeculum, et in saeculum sae-

culi. Beatus propheta Spiritu diuino completus, erupit in

28 Ps. 8, 8.

31/32 Marc. 10, 21.

Ps. CXLIV, 39 alfabetodes] Gerz. (cfr Exp. ps. CX, /. 12), alphabetides Gare£ 62 5r. saeculum] aeternum rz

PL 1023

EXP. 65

IN PS. CXLIV,

1-5

I29I

uocem, non humana sapientia praesumens, sed superna contemplatione illuminatus. Neque enim locale aliquid aut speciale dicitur, sed unde mundi imbecillitates cunctae saluentur. Exaltabo ie, dictum est, notum te faciam praedicando

quod es. Nam 1o

75

8o

quemadmodum

putetur aliqua laude Deus

altior fieri, cum diuina perfectio non possit augeri? Rex meus professio fidel*est, quoniam ab ipso se dicebat regi, cui se nouerat pura mente famulari. Bemedicere nomen eius est im saeculum, hic illi per psalmodiae gratiam supplicare ; quod qui dignus est facere, et in illa eum merebitur aeternitate laudare. Sic enim sequitur: e£. n saeculum saeculi, ubi iam nullus est finis ; sed quod feliciter incipitur, perpetua iucunditate seruatur. 2. BETH. Per singulos dies benedicam te et laudabo nomen iuum in saeculum et in saeculum saeculi. Superius dixit : Exaltabo te, Deus. Et ne forsitan humana neglegentia semel crederet esse faciendum, necessarie commonitum est: $er singulos dies : ubi reuera mutua sibi alternatione succedunt. Sed qui hic per istos singulos dies benedicit Dominum,

ibi in illo aeterno uno die qui uenturus

est, cum beatis continua exsultatione laudabit. Ad reliqua 85 uero uerba huius uersus quoniam sunt similia, superior expositio dicta sufficiat. 3. GiMEL. Magnus Dominus et laudabilis nimis et magnitudinis eius nom est finis. Miranda complexio, uera praedicatio, sic laudare Dominum, ut quantum 9o

est magnus,

non

aestimes explicandum.

Sensus enim totius

creaturae deficit et adhuc illa retractatio semper excrescit. Nam sicut nullo loco clauditur, ita nec eloquentia quamuis amplissima eius possunt praeconia terminari. Virtus inexpli-

cabilis, pietas incomprehensibilis, sapientia ineffabilis, cuius Et 95 uera definitio est, finem in sanctis laudibus non habere.

loo

105

nota quia dum dicitur : Magnitudinis eius finem non esse, numquam te praecipit ab eius praedicatione cessare. Nam et taciti gratias agimus, cum nos probabili conuersatione tractamus. Qui cum nullis possit laudibus comprehendi, singulis tamen sermonibus indicatur, cum dicitur : Magnus nimis ; etiterum, Magnitudinis eius non est fanis. Qui definitionis quintus est modus ;hic graece dicitur Ko,Tà, Tijv Mw, latine ad uerbum, quando singulis uocabulis rem quam scire quaerimus, intimamus. 4, DALETH. Generatio et generatio laudabunt opera iua, et potentiam tuam bronuntiabunt. 5. Hr. Magnificentiam maiestatis tuae et sanctitatem iuam loquentur et mirabilia tua narrabunt. $2 saeculo Ger.

78 pr. saeculum] aeternum 7

I292

EXP.

IN.PS.

CXLIV,

5-8

6. Vav. Virtutem terribiliorum tuorum dicent et magnitudinem tuam narrabunt. 7. ZAIN. Memoriam abundaniiae suaustatis tuae eructabunt et iustitiam tuam exaltabunt. Venit ad se- PL cundam narrationem, ubi species dominicae laudis sacrato 1024 calculo praenotauit. Sed quamuis ista repetitio generationem 115 infinitum tempus ostendere uideatur, quia Domini opera semper constat esse laudanda : tamen generatio et generatio ad duos magis debent populos applicari : una ad Hebraeorum, quae per signum circumcisionis electa est ; altera quae uenit ex gentibus. Ipse sunt enim quae Domini beneficia susce120 perunt. Et merito dicuntur praeconia ipsius canare, quae ad eius deuotionis probantur munera peruenisse. Sed quoniam haec nouem, id est opera, potentia, magnificentia, sanctitas, i. 488 IIO

mirabilia, uirtus terribiliorum, magnitudo, memoria, iustitia,

125

130

in modum propositionis hic dicta sunt, ut eisdem lineis consequenter debeat laus dominica decantari; conuenit ut ibi de ipsis euidentius dicere debeamus, ubi et auctoritas iudicauit latius exponenda, quae nos istis nominibus forsitan possumus appellare cataractas diuini eloquii, fontes uerborum caelestium, ubera beata praeconii, unde et humanum genus pia confessione reficitur et angelis beatitudo sine fine praestatur. Quae argumenta in summa ita arbitror esse definienda : ratio quae rei incomprehensibilis atque altissimae summatim et breuiter in quantum ualet, non quantum est, efficit mentio-

155

nem. Hinc enim nihil extrinsecus, nihil uerisimile, nihil proferri uidetur ambiguum ; sed omnia talia procedunt, qualia et ueritas loquitur et de ueritate dicuntur. In magnum quoque sacramentum

haec nouem

loca, unde laudes

dominicae

na-

scuntur arbitror apprehensa ; ut Trinitatis honor tertio in se triplicato numero possit agnosci. Iste quoque numerus con-

140 tinetur

et in codicibus sacris, quos sancta Domini legit et ueneratur Ecclesia ; id est in Octateucho, in Regum,in prophetis, in psalterio, in Salomone, in hagiographis, in euangeliis,

in epistolis apostolorum, in actibus apostolorum cum Apocalypsi. Sic numerus iste caelestium rerum commemoratione fe145 cundus est. 8. HETH. Misericors et miserator Dominus. Tertia narratio quae superest, introitur : in qua loca illa argumentorum latius exsequitur, quae in secunda parte breuiter intimauit ; ea nunc singillatim mente sollicita perquiramus. Ab ope150 ribus Domini fecit initium, ut miserator dicatur. Nam quod misericors dicitur, naturae ipsius uirtus est ; quod mzsera109 uirtutem] Gerz. cum r, et praem. Garet cum g terribiliorum] Gerzz. eum r (cfr 7. 123), terribilium Gare cuz g 112 eructuabunt Gerzz. 114 praenotauit] Gerzm., ptaenotatut Garef 117 applicate Gerz. 121 deuotiones Gerz. 141 pentateucho 74z4d. Bec. Fisc. 143/144 apocalypsin Gerzz.

EXP.

IN PS: CXLIV, 8-xo

1293

tor ,fragilitati nostrae causa salutis est. Misericors est enim cum creat, quia nullis beneficiis prouocatur ut praestet, sed

D

SCHE 160

165

170

I7$

18o

clementiae suae dispositione uniuersa facit ad existentiam peruenire. Mserator quoque est, cum res cadentes sua pietate reconstruit, quatenus qui per culpam corruunt, per gratiam subleuentur. Quis enim actibus suis meretur munera Domini Saluatoris, dám absolute legatur : Omnes beccauerunt et egent gloria Dei ? Misericors autem et miserator figura paronomasia est, quae et denominatio dicitur. Patiens et multum misericors. Venit ad secundum argumenti locum, qui appellatur a potentia, quam non laudauit quod terras suspendit, maria coercuit, stellis caelum depinxit ; sed tolerantem dixit excessus humanos, ut qui puniri possent lege iustitiae, probentur per patientiam Domini non perire, sicut legitur : Nolo mortem beccatoris, sed ut conuertatur et. uiuat. 9. TETH. Suauis Dominus uniuersis et miserationes eius super omnia opera eius. Tertius argumenti locus est a magnificentia. Quid enim magnificentius quam swawem esse wniuersis, qui tamen eum deuotis sensibus ipsius munere gustauerunt ? Sicut Petrus apostolus dicit :S7 tamen gustastis quoniam dulcis est Dominus. Dulcis enim dici non potest, nisi eis qui bona ipsius spiritaliter imbiberunt. Quid iterum magnificentius quam miserationes supra omnes operas suas impendere, quae eo gloriantur auctore ? Dicat aliquis : Cur ergo damnandi sunt peccatores, quos eius creaturam esse non dubium est ? Sed respice quia miserationes conferendas dicit supra operas Domini. Ipsum enim coronat, quod in nobis occulto iudicio gratia praerogante largitur ; illud damnat quod diabolo machinante construitur. Vis enim posita uerborum soluit absolutissime quaestionem. Opera enim Domini semper eliguntur, nostra uel diaboli sine dubita-

190

tione damnantur. 10. Ion. Confiteantur tibi, Domine, omnia opera iua et sancti tui benedscant te. Quartus locus a sanctitate narratur. Ipsa est enim sanctitas quam superius dixit, ut ei sancti sui debeant confiteri, id est boni angeli, dominationes, potestates et principatus, uel iusti homines, et quidquid beatum esse cognoscitur. Sed quia omnes creaturae non sunt in intellectuali

dignitate

sublimes,

ut iumenta,

saxa,

ligna, terra, uel his similia quomodo illum poterit omnis creatura praedicare ? Confitetur plane in hoc quod est, dum suum 158/159 Rom. 35, 25.

166/167 Ez. 18, 22.

159 gloriam Gerzz. 164/165 punire Gerzz. r te] Gerzz. cum r, tibi Garez cum g

172/173 I Pett. 2, 5.

186 benedicent Gerzz. (corr. a. zz.),

PL 1025

EXP.

1294 T9)

200

.I0914

CXLIV,

INPS.

glorificare facit auctorem, qui omnia admirabili dispositione perfecit ; ut aut per se ipsae creaturae laudent, aut per rationales substantias opera Domini ualde bona praedicentur. 11. CAPH. Gloriam regni tui dicent, et potentiam tuam loquentur. Quintus a mirabilibus producitur locus. Quam mirabilis enim Deus, qui fecit caelum et terram, eaque diuersis bonis stupenda uarietàte compleuit ! In paruis enim est mensura sufficiens, in, mediocribus aequabile temperamentum, in magnis abundantia copiosa donorum. Et necesse est totum esse mirabile, quando uniuersarum rerum omnipo-

tentem constat auctorem.

205

210

12. LaAMED. Vt notam faciant filiis hominum $otentiam tuam et gloriam magnificentiae regni tui. Sextus locus qui est a uirtutibus introitur. Hoc est enim quod in secunda parte dixit : Virtutem terribiliorum tuorum. Sanctis enim praedicantibus nota facta est potentia Domini e£ gloria regn? eius, ne ignorata minus forsitan quaereretur. Nota quoque facta est fotentia eius, cum Petrus et Ioannes

215

ex utero matris claudum

13. MEM. 220

225

230

ambulare

centes : Viri Israelitae, quid miramini in uiriute aut pielate fecerimus hunc ambulare dicunt, quod in nomine Iesu Christi saluus etiam facta est potentia Domini, quando apostoli inuocato eius nomine perfecerunt. Regnum

iuum,

Domine,

fecerunt, di-

hoc, quasi nostra ? Et paulo post sit factus. Nota diuersas uirtutes

regnum

BE 1026

omnium

saeculorum et dominatio tua in omni generatione et brogenie. Venit ad septimum locum, qui trahitur a magnitudine. Nam si magnum est ad tempus imperare, quanto magnificentius dominationis terminum non habere ? Primum enim signum Domini de perpetuitate laudauit, postea de ipsius dominationis effectu. Sunt enim regna humana, sed non aeterna;

sunt et aliorum comparatione

fortia, sed non

diutius dominantia ; et ideo perpetuitas ista commemoratur, ne regnum tale putares, quale in mundo forsitan esse cognoscis. 14. SaMECH. Fidelis Dominus in omnibus uerbss suis, el sanctus in omnibus operibus suis. Alleuat Dominus ommes qui vuwunt et evigit ommes elisos. Octauus locus aperitur, qui dicitur ab abundantia. Ipsa est : u. 489 Memoriam

abundaniiae

213/214 Act. 5, 12.

suauitatis

tuae

eructabunt,

218 cfr Act. 4, 12.

208 terribiliorum] Gerzz. (cfr 7. 109), terribilium Garez 209 praedicatotibus eZ. 213 uiris Gerz. 224 effectus Gerzz. 229 omnibus] ozz. Gerzz. eum v (sed cfr J. 236) 230 allebat Gerzz., corr. a. z. 231 ruunt] Gerzz. cum r (praeter K T D*), cottuunt Gare£ cu g (sed cfr ]. 241 ruentes) i

EXP. 255

240

IN PS. CXLIV,

r4-17

1295

quam superius in antefata secunda parte memorauit. Fidelis ergo dicitur, quoniam sui aduentus promissa compleuit ; et non in paucis, sed n omnibus uerbis suis. Quod reuera ipsi soli conuenit qui dixit : Caelum et terra transibunt, uerba autem mea non praeleribunt. Qui sicut uerax in promissionibus, ita et sanctus in omni sua operatione dignoscitur. Hoc quoque ad abundantiaám Domini non est dubium pertinere, quando eleuantur ruentes, absoluuntur rei, eriguntur elisi. Tunc

enim recordatio

suauitatis

ipsius habetur, cum

facto-

rum talium uirtus aspicitur et eructatur in laudibus eius, qui dignatus est de potestate diaboli eripere peccatorem. Et uide 245 quoniam et hic duae res Domino deputantur ; ipse enim alleuat ruentes, qui adhuc minime corruerunt ; ipse erigit elisos, qui iam ruinam sustinuisse noscuntur. Merito, quoniam ne cadamus ipso custode defendimur ; ut uero prostrati surgere ualeamus, uirtute ipsius nihilominus subleuamur. Haec 250 enim et talia per abundantiam suauitatis ipsius fieri posse non dubium est. 15. AiN. Oculi omnium in te sperant, Domine, et iw das escam illis in tempore opportuno. 16. PHE. Apevis tu manum iuam et qmples omne 255 animal benedictione. Ecce nonus locus intratur, qui dicitur a iustitia. Hic in his duobus et alio uersu qui sequitur latius explanatur ; ut qui Dominum misericordem audiunt, iustum quoque iudicem contremiscant. Iustitiae enim ipsius est, ut qui in ipso sperare non desinunt, ab ipso satietatis 260 munera consequantur. Sed ista esca uniuscuiusque rei continentia debet intellegi. Alia enim corporaliter, alia spiritaliter expetunt gubernari; sed his omnibus una esca est largitas dispensata Creatoris. Et ne crederes semper dandum esse quod petitur, adiecit ?*w tempore opportuno. Multi 265 enim petunt, sed feliciter differuntur. Quapropter unum hoc assidue deprecemur, ut illa nobis Dominus propitius tribuat, quae expedire cognoscit. Nos enim (sicut dicit apostolus) quid oremus, 270

275

sicut oportet, nescimus.

Cognoscimus

etiam

in

potestate ipsius omnia constituta, quando ipso manum aperiente, omne animal benedictione completur. Sed melius, ut hoc animal rationabilem creaturam debeamus accipere, quam reuera constat posse benedici.

17. SADE. Iustus Dominus in ommibus uiis suis ei sanctius in omnibus operibus suis. Manifestata est pars illa iustitiae, quando ipsum quoque nomen cognoscimus 237/238 Matth. 24, 35.

267/268 Rom. 8, 26.

253 illis] eorum 24a. Bec. eu g

PE 1027

1296

EXP.

IN PS. CXLIV,

1i7-21

esse memoratum. Vae Domini sunt dispositiones atque uoluntates, quas, si uere intellegimus, semper iustas esse senti-

280

285

290

mus. Nam cum nos uerberat, aequitatem facit, quia peccatis digna restituit ;et ideo dum nobis petimus parci, prius eius iustitiam confiteamur et sic ab ipso exspectemus munera pie-

tatis. Sancius et pium significat et patientem et bonorum omnium largitorem, quoniam quidquid ab illo efficitur, uirtutum laude completur. Vae pertinent ad dispositiones, oferalio ad effectum; sed hoc pro nostra imbecillitate diuiditur. Ceterum apud illum, hoc est uelle quod facere, hoc disponere quod iubere. 18. CoeH. Profe est Dominus omnibus $nuocamnLibus eum in ueratate. 19. REs. Voluntatem iimeniium se faciet et oraiones eorum exaudiet, et saluos faciet eos. Et haec quoque probantur ad iustitiam Domini pertinere. Proximus dicitur

propitius,

iratus

uero

longinquus.

Nam

praesentia

eius semper et ubique est, sicut et in superiore psalmo dictum est. S? ascendero 1n caelum, tu illic es ; s? descendero $n infer295

num, ades et cetera. Sed quoniam et illi inuocant, qui sua cupiunt desideria uana compleri, additum est, 2» weritate,

quod omnes superfluitates excluderet, quia solus ueraciter inuocat, quisquis ab eo petit, quae ipse magis postulanda constituit. Reuera enim hunc exaudit, cui probantur profutura con300 cedi. Nam quale est nimietatem precum exigere, quod importunum petitorem paeniteat accepisse? sicut filiis Israel contigit, quando regem sibi dari more gentium postularunt. 20. SIN. Custodit Dominus omnes daligentes se et omnes j$eccatores disperdet. Iam concluditur in breui305 tate pars illa iustitiae, quia utrumque ad Domini pertinet aequitatem, ut diligentes se custodiat et peccatores pro eorum iniquitate d?sbperdat. Quod autem dicit, omnes peccatores esse perdendos, illos significat qui in sua obstinatione persistunt. Nam qui se ad Dominum puro corde con310 uertunt, peccatores esse iam desinunt, sicut in alio psalmo dictum est : Beat? quorum remissae sunt iniquitates. 21. Tav.

315

Laudem

Domini

loquetur

os

meum

; et

benedicat omnis caro nomen sancitum eius in saeculum et in saeculum saeculi. Expositis omnibus locis quae laudem Domini generare ac producere censuerunt, nunc eius repetit breuissimam conclusionem; ut quod nullis libris, nullis ualet humanis uiribus explicari, mirabili compendio 294/295 Ps. 138, 8.

280 expectamus Gerzz.

301/302 cfr I Reg. 8, 5.

311 Ps. 51, 1.

299 hoc est exauditi Ger. 800 nimietate Gerzz. 313/314 aeternum r 315 con-

304 disperdit Gerzz. (corr. a. z2.) cum r (,A* C) suerunt Gerzz.

PE 1028

EXP.

IN probetur esse conclusum. cordis arcanum promittit libenter audiri. Commonet

320

PS. CXLIV,

or

1297

Laudem Domini os suum, id est effari, unde se propheta nouerat etiam humanam carnem uniuer-

sam Dominum benedicere Saluatorem ; quod dictum consta t

per figuram synecdoche, id est a parte totum. Per carnem enim significat homines, sicut idem homines significat, quando

SCHE

32

A

350

TOP 33

A

solas animas dicit,.ut est illud Exodi : Omnes autem animae quae intrauerunt in. Aegyptum, animae septuaginta quinque. Ipsa enim caro est quae potest Dominum digna laude benedicere. Si quam uero partem supra ista quae diximus, siue in futuris, siue in praeteritis psalmis diligens perscrutator inuenerit, quae ad laudes Domini debeat applicari, ad supradictorum aliquem modum (ut tamen nos opinamur) non dubitet pertinere ; nec accuset a nobis ad liquidum minime comprehensum, quod profitemur immensum. Hoc Aristoteles acer ingenio (ut arbitror) aemulatus, argumentorum saecularium loca mirabili subtilitate collegit ; ut sicut uniuersus sermo litteris, ita et illa complexione omnis humanitas prolata sententia clauderetur. Hinc dialectici disputationes suas compendiosis collectionibus arctauerunt ; hinc oratores uelut quaedam flumina cucurrerunt, hinc poetae decoris floribus ambiuntur ; hinc satyrici, hinc historici, hinc comici tragicique ditati sunt,

340 ut paene ab humana lingua uideatur exceptum, quod ab hac

345

fuerit complexione diuisum. Huic rei topica nomen imposuit. p. 490 Topica uero sunt argumentorum sedes, ex quibus ad faciendam fidem uelut elementis quibusdam conficitur intentio disserentis. Quod legere atque tractare religio nulla condemnat, quoniam innoxie requiritur, quidquid sacris litteris non probatur aduersum.

Conclusio psalmi. Audiuimus in uno psalmo breuiter complexa, quae in scripturis sanctis late diffusa sunt. Vbi enim non legitur aut opera ipsius, aut potentia, aut magnificentia, aut sanctitas, mirabilia, aut uirtus terribiliorum, aut magnitudo, aut abundantia, aut iustitia ; ut merito dici possit supernum hor-

550 aut

355

reum, ubi talis entheca rerum probatur esse caelestium. Solent enim omnia simul non poni ; laus autem Domini (ut opinamur) sine aliquo istorum non potest inueniri. Sed cum hic formulam dominicae laudis diligenter expresserit, significauit utique et sequentes psalmos ad eius sine dubio praeconia pertinere, quibus talis regula complexioque praemissa est. Nec 824/325 Ex. 1, 5. PL 64, 909-1008. 332 aristotelis Gerzz. 42

332/341 Aristot. Topicorum libr. v1, Boethio interpret. —

835 probata zd. Bec. Fisc.

345 innoxio Gerz. € £. (xcvi)

1298

EXP.

IN PS. CXLIV,

21-CXLV,

1

putes fortuitum, quod septem psalmis laudes Domini continentur; hoc est forsitan quod in centesimo octauo decimo 360 psalmo dictum est: Septies in die laudem dixi tibi. Ipsa forsitan septem candelabra sunt, sicut Apocalypsis refert, quae ante Dominum lucent. Ipsae septem Ecclesiae ad quas liber Domini iussus est destinari. Ipse denique Spiritus septiformis, qui ipsas laudes caelesti largitate concessit. Quapropter exsulte36 ^

570

mus copiose dedisse nobis Dominum, quod eius auribus offe-

ramus, tantum pura conscientia praebeatur. Nam quis dubitet grate suscipi, quod ipse sibi praecipit immolari ? O pietas immensa Creatoris ! et laudari se iubet et ne nostris delinquamus eloquiis, quemadmodum praedicetur, ostendit. Non quod ille talibus indiguit, sed quia nobis hoc utile fuisse prospexit. Totum dixit, totum monuit, ne uelimus errare. Ad postremum

et ipsam naturam humanitatis, ne fragilis periret, assumpsit. Sed consideremus, si qui tam ingentia dona suscipimus, peccare tantae gratiae debeamus.

EXPOSITIO IN PSALMVM CXLV.

VA

1. Alleluia. Ecce iterum auribus nostris insonat caelestis auctoritas, pulsatque A //elu1a ianuas cordis, ne uacuis atque inanibus cogitationibus occupemur, quoniam otiosum tempus habere non decet militem Christi. Habet enim et lingua fructus suos; uberrima siquidem messis inde colligitur, si in laudes Domini pura mente moueatur. Spiritale membrum est, cum famulatur auctori; ipsam quoque animam commendat, dum ueritatem loquitur. Quapropter compleamus aerem dulcissimis sonis ; nam musica ista salutaris non

IO

15

solum

morta-

lium permulcet auditum, sed etiam intellectum delectat angelicum.

Diuisio psalmi. Cupiens propheta laudes Domini ex toto corde cantari, primo ingressu dicit in hominibus minime confidendum, ne aliquid ab eo peteretur tepide, si et alius crederetur posse praestare. Secundo pronuntiat totam spem in omnipotente Domino reponendam ; et cum sit iste Dominus, ex factis suis pulcherrime definitur ; ut gentilitas tam frequenti ratione conuicta,

errores suos fideli deuotione derelinquat.

360 Ps. 118, 164.

361/362 cfr Apoc. 1, 12.16.

389 cxvnui] Gerzz, centesimo decimo octauo Ps. CXLV, 12 cantare ed.

363/364. cfr Is. 11, 2.

c Gare

969 praecipitur eZ.

PL 1029

BOIBCINCPSSCXEV,

$5

1299

Expositio psalmi. 2. Lauda,

20

anima

mea,

Dominum.

Ne terrenis desi-

deriis uoluntas otiosa uacaret et in fatuis (ut assolet) curis

mentis occuparetur intentio, dat sibi propheta salubre con-

silium, unde generalitati nouerat consulendum, ut anima lau-

daret Dominum, non sonus concrepantium labiorum. Saepe enim sic meditata proferimus ut peregrina cogitatione transla25 tio, non nos sentiamus dixisse quae loquimur. Est enim uirtus animae spiritali uigore flammata, per diuersa discurrens, quae causas caelestium siue terrestrium creaturarum indagabili ratione perquirit, modo se superis, modo inferis miscens. Sed ista quemadmodum se habeant, prout Dominus donare dignatus 30

35

40

45

$0

est, in libro animae, qui in Variarum Opere tertius decimus

continetur, a nobis latius uidentur exposita. Quapropter animam suam psalmista hortatur laudare Dominum, ut explosis cogitationibus superuacuis, in ipso tantum negotio totis uiribus occupetur. Laudabo Dominum in uita mea, psallam Deo meo quamdiw ero. Intueamur quid sibi uelit ista repetitio. Prius imperat animae suae laudare Dominum, nunc acquiescens duplici se promittit ordine laudaturum. Laudare in uita est, in illa aeternitate Domino confiteri, quae uerius uita

dicitur, quoniam nulla curarum pressura conteritur. Ideo enim /audabo dixit, ut futurum tempus ostenderet, quando angelis iustisque hominibus sors ista communis est. De ista uero praesenti uita $sallam dicitur, quod ad bonas operas (sicut saepe diximus) manifestum est pertinere. Sic ergo accipiendum est, ut illic perpetue, hic psallatur assidue. Nam et ipsum quamdiu ero istud saeculum significat, quia futurum erat, quando hic esse non poterat. 9. Nolite confidere in principibus, neque in filiis hominum in quibus non est salus. Caelestis medicus humana pectora prius mundat pestiferis curis, ut salutaria remedia competenter infundat. Dicit enim, nec in daemoni-

bus, nec in hominibus esse praesumendum,

55

qui salutem dare

non possunt, quam iure proprio minime possidere noscuntur. Principes hic, spiritales nequitias debemus aduertere, de quibus dicit apostolus : Quia non est nobis colluctatio aduersus carnem et sanguinem, sed aduersus frincipes et potestates tenebrarum harum. Filios hominum significat sine dubitatione mortales, qui salutem dare non possunt, quia debita morte succumbunt.

Solus est enim

Filius hominis,

id est sanctae

Ps. CXLV, 30 cfr Cass. de "Anizia — PL 70, 1279 spp. ; Variae, edid. Momm55/59? Eph. 6, 12. sen, Berolini 1894.

20 uacatetut Ger. 22 gentilitati 74zZ. Bec. Fisc. 96 fuero zdzd. Bec. Fzse. eum g

24/26 translati Gerzz.

PL. 1030

6o

EXP. IN PS. CXLV, 3-6 1300 Virginis, qui tribuat salutem, quoniam ipsum constat humani

generis existere Saluatorem. 4, Exiet spiritus eius

et reuertetur in terram omnes cogitationes eo- p. 491 t peribun die illa in : suam ru. Causam reddit cur dixerit in hominibus non esse praeait 65 sumendum. Hic spiritum, animam debemus accipere, sicut meum. spiritum o commend tuas manus in Paler, : o in euangeli Egressa itaque anima de claustro corporis sui, in terram remeat caro defluens, unde sumpsit initium. Ideo enim addidit suam, ut significaret inde fuisse procreatam, sicut legitur in 79

T5

8o

85

9o

95

IOO

Genesi : Fecit Deus hominem de limo terrae. Mortis igitur tempore pereunt humanae cogitationes, quae se in diuersos ambitus semper extendunt : modo possessionibus studentes, modo diuitias congregantes, modo honores magnopere perquirendo. Sed haec omnia dispereunt, quando earum rerum uota frustrantur; sicut diuitem in euangelio legimus increpatum : Stulte, hac nocte auferetur a te anima tua : quae autem praepavasti cutus erunt ?

5. Beatus cuius Deus Iacob adiutor eius, spes etus in Domino Deo ipsius. Explosis noxiis cogitationibus, quibus humanum genus tamquam grauissimis morbis inficitur, propheta ad secundum uenit ingressum, in quo tamquam salutare poculum humanis mentibus porrigit ebibendum. Non enim tantum prohibuit inutiles praesumptiones, sed etiam quae fuerant appetenda praemonuit. Dicit enim de ipsa cogitatione fieri beatum, qui sperat in Dominum. Zacob uero patriarcham ideo saepe diximus poni, quoniam post illam angeli luctam primus ipse appellatus est Israel, id est uir uidens Deum. Quod uocabulum ad omnes electos competenter aptatur. Adiutor enim ideo positum est, ut nos ad bonos nisus nominis ipsius intellegentia concitaret. Illis enim adiutor est, qui ipso donante uirtutum gradus ascendere bonis intentionibus enituntur. Sequitur spes eius in Domino Deo ipsius. Ad superiorem sententiam pertinet ista prosecutio : quia beatus est cuius spes esse cognoscitur ?n Domino Deo suo. Dicendo enim sfes, patientiam praesentium significat et desideria futurorum. Nam quodlibet illud in hoc mundo Christianus patiatur, aeternae beatitudinis cogitatione reficitur. Sed quoniam esse poterat et cultoribus daemonum spes in deo suo, singulis uariisque commatibus per unam speciem definitionis usque ad finem psalmi Dominum Christum designat, in quo debeat spes esse fidelium. 6.4. Qui fecit caelum et terram, mare et omnia quae in eis sunt. Qui custodit ueritatem 4n saecu66 Luc. 25, 46. 76 hac] ac Gerzz. Gerzz., istud Gare

40 Gen. 2, 7.

46/71 Luc. 12, 20.

82 pottigite bibendum Gerzz.

86 adeo Gerzz.

96 illud]

PL IOAI

EXP. IN PS. CXLV,

67

I30I lum, facit iudicium iniuriam patientibus, dat escam 10; esurientibus. Dominus erigit elisos. Diximus in psalmo centesimo quadragesimo quarto posita esse loca ex quibus laus dominica formaretur,

nunc

eadem

commemoranda

locis aptissimis aestimamus. Ait enim : Qui fecit caelum et terram, mare et omnia quae in.eis sunt ; quod ab 110 Operibus eius laudém prodiisse non dubium est. Quid enim gloriosius, quidue potest esse magnificentius, quam caelum et terram fecisse et omnia quae in eis sunt ? Illud praeterea quod dicit: facit iudicium iniuriam patientibus,

dat

escam

esuvrientibus,

ad iustitiam eius mani-

11; festum est pertinere, quando aequitatem suam omnibus, prout uult, iudicii sui dono concedet. Secunda autem est ista species definitionis quae graece dicitur ennoematice, latine notio nuncupatur. Non enim dicit substantialiter quid sit Deus, sed quid agat, uel quid egerit. Actus enim eius ex parte 120 aliqua, quantum tamen ipse concedit, potest notitia nostra comprehendere, substantiam uero ipsius non praeualet indagare. Dicit enim primum : Qvi fecit.caelum et terram. Ipse est in quo spem suam debeant ponere Christiani. Sed licet caeli et terrae appellatione cuncta concluserit, addidit 12; tamen, et omnia quae im eis sunt, ne quem alium putares uel minutissimarum rerum existere Creatorem. Sequitur qui custodit ueritatem in saeculum. Ipse est scilicet Dominus Christus qui dixit : Ego swm wa, ueritas et uita. Necesse est enim ut ille loquatur ueritatem in saeculo, qui 13o Caelestis ueritas approbatur. De hominibus autem qui sub peccato sunt, dictum est : Omnis homo mendax. Adiecit, facit

iudicium iniuriam jatientibus. Christus est uerus iudex et gubernator aeternus, qui afflictos propter nomen suum uindicat et miseretur innoxiis. Ipsi quippe sunt qui iniuriam, 155 id est iniustitiam patiuntur, quando ueritatem praedicantes, poenis uehementibus affliguntur. Intulit : 4a? escam esurientibus. Ipse enim dat escam esurientibus, qui Creator est mundi. Sed oportet nos escas spiritales expetere, ne sicut Iudaei saturitatem solum uentris delectemur accipere. Dicit 140 enim Ámos propheta : Ecce introduco famem super lerram ; non famem panis, neque sitim aquae, sed famem audiendi uerbum Dei. Subiecit, Dominus erigit elàsos. Nec hoc quoque dubium est, quia elisos erigat : nam cum diabolus elidat, Domi128 Ioh. 14, 6.

131 Ps. 115, 11.

140/142 Am. 8, 11.

110 prodesse Gerz. 114 omnibus] Gerzz. ed., hominibus Gare 116 concedet] Gerz., concedit Garez 119 z//. quid] ozz. Gerzz. 120 notitiam nostram Gerzz. 136/137 affliguntut zsq. esurientibus] ozz. Gerzz. per bomoiotel., afliguntur add. in marg. (a. zm. ?)

PL 1032

1302

nus subleuat. In ipso ergo ponenda est spes, qui non elidere, sed erigere consueuit. 8. Dominus soluit compeditos, Dominus illuminat caecos. Dominus diligit iustos, Dominus custodit adwuenam. In hoc et sequenti uersu ille locus aptandus est : Memoriam abundantiae suawitatis eiws. Quid enim suauius quam ut misericordiae eius facta memorentur, ut dicat : Do-

I50

minus

15

EXP. IN PS. CXLV, 7-9

^

soluit compeditos,

Dominus

illuminat

caecos,

Dominus diligit sustos, Dominus custodit aduemam; pupillum et uiduam suscipiet et uiam jeccatorum exterminabit ? Soluit utique compeditos Dominus Christus, sicut in euangelio dictum est : Nonne oportebat hanc filiam Abrahae, quam alligauerat satanas decem et octo annis solui ab infirmitate sua ? Sed hoc non solum de uexatione

immundi

spiritus potest intellegi, sed etiam de omnibus uitiis, quibus mens nostra quasi quibusdam funibus illigatur. Nam sicut 16 o ligat diabolus qui peccata connectit, ita soluit Christus qui delicta dimittit. Sequitur Dominus 2llumtnat caecos. Omnes uitiosi caeci sunt, quia peccatorum obscuritatibus implicantur. Sed istos ille solus illuminat qui in euangelio luto facto perunxit oculos et contenebratum hominem ad gaudium peradduxit. De quo etiam dictum est : Qus tllum [933I2 fectae sanitatis minat omnem hominem uenientem in. hunc mundum. Addidit quoque, Dominus diligit iustos. Cuius est enim iustos diligere, nisi qui eos praeualet in aeternam beatitudinem collocare ? Nam sicut diabolus affectat impios, ita Dominus dili170

git iustos. Subiecit etiam, Dominus

custodit

aduenam,

id est qui de Babylonia ciuitate diaboli ad Ierusalem ciuitatem Domini Saluatoris aduenerit. Hunc

cwsítod?t, si tamen

in electorum habitatione permanserit, sicut in alio psalmo p 492 dicitur : Incola ego sum apud te in terra et. peregrinus sicut 17 omnes aires mei. 9. Pupillum et uiduam suscipiet et uiam peccatorum exterminabit. Pupillus et uidua sunt, qui Dominum pura mente respiciunt, humanis solatiis destituti; hos recipit Christus suo munimine uindicandos. Sed cum istos pro sua 18o pietate receperit, diabolum, qui est 42a $eccatorwm, exterminabit, id est a termino regni sui reddet alienum, quod unicuique impiorum in illa sancta iudicatione uenturum est. Sic istis decem sententiis praeconialibus, in quo Domino debeat spes esse fidelium, abundanter ostensum est. Et ne forsitan VA

149 Ps. 144, 7. 185/157 Luc. 15, 16. 3oNOE 174/1v5 Ps. 38, 15.

163/163 cfr Ioh. 9, 6.

165/169 Ioh.

146 soluet Gerzz. (corr. a. m.), eum r (LA* IN* .$*) 154 exterminauit Gerzz. cu r CA* UNS PO) 172 adueniret Gerz. 180/181 exterminauit Gerzz. (cfr /.

154 e 171)

EXP.

IN PS. CXLV, 9-ro

1303

185 putes esse contrarium, quod in superiore psalmo diximus nouem loca dominicae laudis disposita : nunc autem in praeconiis eius denarium calculum memorauimus esse decursum. Scias aliud esse argumentorum sedes, aliud definitionum regulas ; ibi enim singula quaeque generali distinctione sunt posita, 19o hic autem sub una specie definitionis uariis sententiis quid sit Dominus intimatur fet, sicut fieri solet, de uno loco argumen-

torum duae definitiones pluresue collectae sunt. 10. Regnabit

Dominus

in

aeternum,

Deus

tuus,

Sion, in saeculum saeculi. Hoc ex magnificentia Domini 19; probatur intellegi. Quid enim magnificentius quam regnare Dominum Sion in saeculum saeculi, cuius regni non erit finis ? Regnab:t futurum tempus uidetur ostendere, quando iam in ipso corda nostra firmissima stabilitate consistunt. Modo enim in membris suis plenissime regnare non dicitur Christus, quia 200 Corda eorum interdum inanibus cogitationibus occupantur. Sed cum hoc mortale corpus induerit immortalitatem et noxias istas cogitationes cum mundi istius amissione reliquerit, tunc perfecte in sanctis regnaturus est Christus, quando (sicut scriptum est) eri Deus omnia in omnibus. Cuius autem 205 Sit iste Dominus euidenter exponitur: Deus íuwws, Sion. Sion Ecclesiam catholicam significare saepe iam dictum est, propter speculationem quam exhibet populo christiano. Ipse enim et cum ea et in eadem regnabit, qui est benedictus in saecula saeculorum. Conclusio psalmi. 210 Contemplationis beneficio propheta circa finem quasi saeculi constitutus, ubi iam mundi cognoscitur potius damnanda peruersitas, uniuersitatem docuit Domini laudibus occupari, ne caduca desideria quaereret, quae proxime finienda constaret. Sed cum illud tempus uenturum dicitur nobis, istud no21; strum

sine dubio

nuntiatur.

In mundi

enim

fine

sumus,

quando eum non longo interuallo suscepta morte deserimus. Transeant a nobis cupiditates caducae, illecebrae saeculares abscedant, illud potius desideremus quod aeternum esse cognoscimus.

204 I Cor. 15, 28.

193 c 197 regnauit Gerz. (corr. a. z.), cum r (H M IN .$ Q*) cOrT. d. 7t.

214 uenturis Gerzz., u 5. ia. 72.

208 regnauit Gerzz.,

PL 1025

1304

EXP. IN PS. CXLVI, 1 EXPOSITIO IN PSALMVM CXLVI.

1. Alleluia. Verba tituli sui subsequens textus exponit, ut peregrina locutione non egeat, quem declaratio proprii sermonis explanat ; lege enim initium psalmi, et exposuisti titulum. Alleluia siquidem significat Laudate Dominum ; quod sibi sic consona uoce respondet, ut titulum initium putes utrumque VA esse psalmi ; initium uero psalmi titulum rationabiliter arbitreris. Quapropter confidenter atque hilares ingrediamur hunc psalmum, cuius notitiam salutarem in ipsis quoque foribus absolute cognoscimus.

I Oo

I5

2o

2

^

Diuisio psalmi. Primo modo hortatur propheta populum. deuotum laudare Dominum, qui humiles erigit et superborum colla concidit. Secundo alacriter Domino dicit esse psallendum, qui supplicantibus beneficia profutura concedit, quoniam qui de suis uiribus praesumunt, ei placere non possunt.

Laudate mus

; Deo

Expositio psalmi. Dominum, quoniam bomus nostro

iucunda

ZA

est

jsal-

Omnis opera

humana mercedem sibi postulat debere retribui, ut quod laboriose peragimus, spe propositi muneris consolemur. In laudationibus uero Domini actus ipse habet praemium suum, quando ipsa erit retributio quae nunc est exercitatio. Nam cum bonum sit Dominum praedicare, inde unusquisque noscitur promissa dona recipere. Recipit plane, quando in illa angelica societate singulare fit munus sanctorum perpetuum Domini subire praeconium. Laudemus ergo deuotione qua possumus et hic illa beata dona meditemur. Quid enim felicius quam modo exercere, quod te speras in futura beatitudine posse peragere ? Psalmus autem est, ut a maioribus traditur, organum musicum,

3o

sit laudatio.

sicut cithara, pandurium,

aliaque

quae uocibus nostris dulcissima modulatione respondent ; quod saepe diximus ad actus nostros probatissimos pertinere. Quapropter laudationem Domini et psalterium in unam praecipit uenire concordiam, ut sicut lingua diuinitatis praeconia dicimus, ita eum bonorum actuum operatione laudemus. Sequitur Deo mostro $ucunda sit laudatio. Diuinitati quippe est iucunda laudatio, quando actus nostri a sanctorum uerborum qualitate non discrepant. Nam quale est ut psalmus

Ps. CXLVI, 8 respondit Gerzz. 31 laudatione Gerzz.

12 dominum Gerz.

383 eum] enim Gerzz.

24 dominum Gerz.

PL 1034

EXPUIN

PSS;CXLEVI

t-4

1305

castitatem dicat et cantator se ab obscenitate non subtrahat ? Si humilitatem praedicet et narrator eius superbiae flatibus intumescat ? Quapropter non potest a Domino bene percipi, 40 quod contraria inter se noscitur aduersitate luctari. Tunc est enim Domino iucunda laudatio, quando in unam societatem ; uox et uita conuenerint. 2. Aedificans Jerusalem Dominus et dispersiones Israel congregans. Per hunc et duos uersus alios qui se45 quuntur ex mirabilibus factisque gloriosis Dominus iure lau-

HM 495

datur. Nam cum dicit : Aed2ficans Ierusalem Dominus et dispersiones Israel congregans. Qui sanat contritos corde et alligat contritiones eorum. Qui numerat multitudinem

stellarum

et omnes

nomine

suo

uocat,

de ractis utique suis mirabilis approbatur. Ostenditur autem in primo uersu discrepantia Dominum non amare, quando eum constat dispersa colligere. Nam quemadmodum in nobis patiatur alios esse actus, aliam cantilenam, qui totius mundi populos in sanctam colligit unitatem ? Sic enim de uiuis lapi5 dibus aedificat Dominus ciuitatem Ierusalem, quando d2s5erstones Israel congregat, quae in toto mundo habitare noscuntur, sicut in euangelio dictum est : Ef mutet angelos suos cum iuba et uoce magna, et congregabit electos a. quatuor angulis terrae. 6o 9. Qui sanat coníritos corde, qui alligat contriiones eorum. Mirabile genus curationis edicitur, ut si restaurari uolumus, nosmetipsos uiuacissime conteramus. Sed ista contritio ad redintegrationem pertinet, ad soliditatem deducit ; et quod supra omne bonum est, illum medicum in6 i troducit, qui aeternam tribuit sospitatem. Sequitur qw? alligat coniritiones eorum. Metaphora ab artificibus medendi, qui ossa fracta atque contrita quando solidare cupiunt, linteorum illigatione constringunt, ut in soliditatem pristinam ad locum suum redeuntia membra coalescant. Sic caelestis 1jo medicus paenitentium corda graui afflictione contrita, quasi quadam fascia pietatis suae superducta constringit atque consolidat et ad firmissimam spem sanitatis adducit, sicut et in quinquagesimo psalmo dictum est : Cor contritum et humiliatum Deus non spernit. Nam et ille publicanus qui pectus suum 1i assidua percussione tundebat, ipsam in se contritionem probatus est effecisse, quam reo pectori non desinebat ingerere. 4. Qui numerat multitudinem stellarum et omnes nomine suo wocat. Sed quamuis et.istud ad litteram Do5o

A

A

Ps. CXLVI, 57/59 Matth. 24, 21.

*3/44 Ps. 50, 19.

37 cantator] Gerzz., cantot Gare ab obscenitate se — Gare 57 mittit Gerzz. 58 congregabunt eZ. 60 qui] et 7 ?1 superductam Gerz. v3 psalmo]

om. Germ. (sic saepius post *quinquagesimo")

?7/48 omnibus eis nomina r

PE 1035

EXP. IN PS. CXLVI, 4-5

1306 8o

mini potentiam uideatur ostendere, ut nobis innumerabiles stellas diuinitati dicat esse numerabiles, earumque nomina propriis uocabulis nuncupari, quoniam illi omnia comprehensibilia sunt, cui arena maris et guttae pluuiarum et capilli hominum dinumerati esse noscuntur : nam cum dicit, omne suo, astrologus arguit, qui eas uocant nominibus alienis, ut

85 Veneris,

9o

95

IOO

105

IIO

IIS

Mercurii, Iouis, Martis, Saturni et his similia; illud

tamen aptius est, ut ea magis spiritaliter intellegere debeamus. Superius enim dixerat : Contritos corde esse saluandos, quos iam post indulgentiae medicinam stellas debemus accipere. Lucent enim uelut astra in nocte huius saeculi, qui meruerunt in sanctorum numero congregari. Sed quamuis multos hic con-

tinere uideatur Ecclesia, illi tamen a Domino numerantur, qui

regni eius participatione gaudebunt. Nam stellas, sanctos uiros nos posse intellegere Genesis locus ille testatur,qui ait : M ultidlicabo semen tuum sicut stellas caeli. Et Salomon dicit : Iusti autem, fulgebunt sicut stellae caeli. Scimus autem a Domino nomina uocari posse sanctorum, quando eos in caelo legimus esse conscriptos, sicut in euangelio dicit : No/ize gloriar? quia daemonia. subiecta sunt uobis ; gaudete autem et. exsullate, quia nomina uestra scripta sunt 1n caelis. 5. Magnus Dominus noster, et magna uirtus eius et sapientiae eius mon est numerus ! In hoc et sequenti uersu a magnitudine, Domini laus decora cantatur. Dicendo enim: Magnus Dominus et magna uirtus eius et sapientiae eius non est numerus. Suscipsens mansuetos Dominus, humilians autem $eccatores usque ad terram, magnitudo eius absolute declaratur. Nam cum superius propheta per diuersas partes laudis excurreret, admiratione completus exclamat : Magnus Dominus noster! utique cuius nec facta numerari, nec laus praeualet apprehendi: congregans dispersiones Israel, sanans contritos corde, numerans multitudinem beatorum et omnes nomine suo uocans. Quis enim possit comprehendere quanta sit de cunctis collecta laudatio, cum sit in unaquaque re mirabilis magnitudo? Dicendo enim z0síer, culturas dementissimae paganitatis excludit. Virtus autem magna , quia singularis, quia omnipotens, quia rerum omnium gubernator et conditor est. Sequitur e? sazieniiae eius non est numerus.Hic numerum pro fine debemus accipere, quia omnia calculus quae sunt numerat et definit.Sapientia uero Dei quemadmodum potest habere numerum,

93/94 Gen. 22, 17.

80 diuinitate Gerzz. 118 sunt] ozz. Gerzz.

94/95 Sap. 5, 7.

97/99 Luc. 1o, 20.

86 spiritaliter] Gerzz, oz. Garet

^ 99 caelum Gerz.

PL 10236

EXPSINOPS.-CXLVI,

120

55-8

1307 quae auctor calculi esse cognoscitur ? Nam si numerari pos-

set, iam uideretur esse sub numero. Quod si nec ipse numerus

125

totus a nobis potest sciri, quomodo, qua ratione praeualet diuina sapientia comprehendi ? Creaturis enim suis incomparabiliter potior est Creator, et ideo ueraciter dictum est : Sapientiae eius nom est numerus. Nam de his quae creauit, sapiens dicit omnia in mensura, numero et bondere

Dewm fecisse. 0. Suscipiens 130

mansuetos Dominus, humiliat autem peccatores usque ad terram. Mansueti sunt quos superius dixit tribulatione contritos et afflictionis consuetudine patientes. Et intuere quam pulcherrima sit facta diuersitas. Mansueti suscipiuntur in caelum, superbi deiciuntur in ter-

ram, ut per mutationem 125

uicariam unde humilis leuatus est,

ibi superbus corruat et unde satanas elatus cecidit, fidelis homo subleuatus ascendat. v. Incipite Domino in confessione ; psallite Deo nosiro

$n

cithara.

Venit ad modum

secundum,

ubi hor-

tatur haerentes, impellit dubios, increpat neglegentes. Inci$?te enim illis dicitur qui adhuc tacere noscuntur. Domino 140

i" confessione, subaudiendum est: cantate. Sed ista confessio laudem monet et probitatis actionem hortatur. Cthara

enim significat uirtutes morales consona operatione praecinantes, quae tunc ueram citharam reddunt, quando se foederata societate coniungunt. Nam sicut integra lyra dici non potest 145 cui aliqua chorda subtrahitur, sic nec uir sanctus perfectus aestimatur, cui uirtus ulla minuitur.

150

155

160

8. Qui operit caelum nubibus et parat terrae bluuiam. Qui producit in moniibus fenum et herbam seruituti hominum. In hoc et sequenti uersu denuo Domini opera memorantur. Dicit enim : Qw? operit caelum nubibus ei parat terrae bluuiam. Qui producit in moniibus fenum et herbam seruituti hominum. Qui dat iumentis escam ipsorum, et bullis coruorum inwocaniibus ewm. Quid enim potentius quam Creatorem creaturis suis competenti modulo subuenire ? Frequenter autem scriptura diuina hanc speciem definitionis amplectitur, p. 494 ut per id quod Dominus operatur, uirtus eius potestasque monstretur. Quod nunc per istum et alium uersum consequenter efficitur. Nam cum superius posuisset : Imc?jfite Domino in confessione, nunc cui Domino sit confitendum euidenter ostendit. Sed quamuis ista et ad litteram bene ui126/127 Sap. 11, 21. 120/121 possit Gerzz. contritus Gergz.

Gerzz.

128 humiliat] Gerzz. cuz r, humilians Gare£ cuz g consuetudini

Gerzz.

135 ascendit Gerzz.

130

140 cantare

EXP,

1308

IN PS. CXLVI,

8-10

deantur intellegi, melius tamen si allegorice dicta sentimus. Caelum hic sanctam prophetiam congruenter aduertimus; hanc diuina prouisione similis nubibus tegit obscuritas, ut 165 sensus nostros incitet ad quaerendum, dum gratius accipitur, ad quod fatigato desiderio peruenitur. Sequitur quid ubes istae parturiant, scilicet ut copiam uideantur praestare pluuiarum, hoc est diuinae praedicationis fontes irriguos. Sed cui terrae haec pluuia paratur, utique sitienti. Ille enim uer17» bum Domini efficaciter suscipit, qui se ad audiendum superno munere desideranter obtulerit. Nec uacat quod dixit, farat,

quia nisi ille eam praeparauerit, nullus ad ipsam potest suis PL meritis peruenire. Sequitur qui $roducit im montibus fenum et herbam seruituti hominum. Hoc quoque spi- '?57 175 ritaliter accipiendum est. Montes

significant uiros sanctos,

in quibus Dominus fenum herbamque producit, unde simpliciores in Ecclesia catholica tamquam simplicia iumenta pascantur. Fenwum pertinet ad praedicationes robustas, herba ad monita molliora. Fenwm siquidem fuit, quando dixit 18o apostolus : Volo omnes homines esse sicut mevbsum. Herba. : Qui se non continet, nubat. Et iterum : Volo adolescentulas uduas nubere. Et rursus : Lac uobis potum dedi, nom escam. Ista. enim minora praecepta herbis merito comparantur. Nam quod dicit, serwituti hominum, significat usui humano 18; deputata.

Vnde absolute cognoscitur, superiora quae dicta

sunt, ad homines

esse referenda.

9. Qui dat iumentis escam ipsorum et pullis corworum inuocantibus eum. lumenta ecclesiasticos significant greges, qui competenti refectione pascuntur, alii lacte, 19o alii cibo solido, prout dispensatori uisum fuerit, qui solus nouit quae sunt profutura praestare. Cor? sunt irreligiosi uiri, qui peccatorum nigredine inseparabiliter uestiuntur, nec aliquo splendore conuersionis elucescunt. Pli uero coruorwm (ut physiologi uolunt) caelesti rore uescuntur et adhuc paternas 19; escas,

id est cadauerum

fetores, beneficio

aetatis ignorant.

Quapropter paganorum filis atque peruersorum dat escam, quia paternam uitam innocentiae munere consequuntur. Et uide quid addidit, ?nwocantibus ewm, quoniam soli ipsi eum inuocant qui regulas scripturarum nulla haeretica pra200 uitate subuertunt.

Dominum, rum ?

Hoc nisi ad homines

quemadmodum

180 I Cor. 7, 7. 181 I Cor. 7, 9. 194 Iulius Hyginus ? 170 suscipet Gerzz., corr. a. zr.

referas,

?«wocare

potest pullis conuenire

181/182 I Tim. 5, 14.

183 mitiota Gerz:., corr. a. zz.

coruo-

182 I Cor. 5, 2.

184 humana

Gerz. 192 nigritudine Gerzz. (sed cfr Cass., Variae, p. 11, 14 ; 352, 16 ; Orar., p. 481, 2) 197 consequuntur] Gerzz., non sequuntut Gare

EXP.

205

IN PS. CXLVI,

ro-rr

1309

10. Non in uiribus equi uoluntatem habebit, nec in tabernaculis uiri beneplacitum est ei. Postquam narrauit illa quae fecit Dominus, nunc dicit quae ei possunt omnimodis displicere. Equus ad superbiam plerumque ponitur indicandam ; nam et ipsum animal ceruice praesumens, frenis

210

semper incumbit et ad cursus rapidos spumosa concertatione festinat. Huic superbus homo atque praetumidus comparatur, cui diuinitas non potest esse placabilis, quia mansuetos eligit et deuotos, sicut et alius psalmus dicit : Fallax equus ad salutem. Et alibi : Hà in curribus et hi in equis ; nos autem in

215

220

225

230

nomine Domüni Dei mostri magnificabimur. Tabernacula uirorum infidelium sunt conuenticula dementium paganorum, quae se in culturas pessimas semper extendunt. Respice uim uerborum, quia wirorwm dixit tabernacula, non diuina, id est praesumptiones illicitas, quas sibi audaces homines propria uoluntate constituunt. Vir enim et in malo ponitur, sicut est illud : Virum sanguinum et dolosum abominabitur Dominus. 11. Beneplacitum est Domino super timentes eum, et in eos qui sperant in misericordia eius. Superius dixit qui ei poterant displicere, nunc dicit quales sint illi qui placent. Amat itaque Dominus qui eum formidant, sed non timore degeneri. Multi enim timent; sed quia desperant de misericordia eius, minime diliguntur : sicut Iudas, qui post timorem culpae recognitae, non supplicandum, sed desperandum potius aestimauit. Ille enim timor Deo probatur acceptus, qui cum amore maximo et pia praesumptione coniungitur. Timeat ergo unusquisque ne peccet, amet ut supplicet. Nam si rogaturus non est, hoc facit et ille qui non timet. Conclusio psalmi. Et hunc quoque psalmum ad finem saeculi pertinere non dubium est, quando dispersiones Israel in unum populum

255

congregantur,

ut fiat unus grex et pastor unus.

O beatum

tempus, quando lapides illi uiui pretiosiores omnibus margaritis in caelestem fabricam et aeternam beatitudinem colliguntur! Tunc unicuique sanctorum erit dulcissimus labor suus, quibus pariet luctus consolationem, persecutio aeter240 nam requiem, paupertas pia dabit regna caelestia et quidquid hic grauiter pertulerunt, ibi se talia sustinuisse gaudebunt. 211/212 Ps. 52, 17. II, I6.

212/213 Ps. 19, 8.

219/220 Ps. 5, 7.

235 cft Ioh.

203 nec] neque r(prae£er H) 210 elegit Gerzz. 221 timentis Gerzz., corr. a. zz. 222 eos] Gerzz. cum r (praeter A H? B D), eis Garet cum g — in] Ger. eum r, super Garet cum g 224 itaque] Gerzz., eos add. Gare 225 degenere Gerzz. 228 aestimatur Gerzz.

PL 1038

I3l1O

EXP.

IN PS. CXLVI,

11-CXLVII,

13

Dona, Domine, hic patientiam malorum, ut illic facias nobis gaudium esse perpetuum.

EXPOSITIO IN PSALMVM CXLVII.

A

IO

12. Alleluia.Ad consuetum quidem Alleluia reuertimur, sed hoc nullatenus repetere fastidimus : gustus qui semper appetitur, auditus qui non habet taedium, intellectus qui sine labore percipitur. Cuius uerbi tantus honor est, ut cum sit in hebraea lingua reconditum, nullo tamen constet alio sermone translatum. Hoc Graecus, hoc Latinus, hoc Chaldaeus, hoc Syrus, hoc Persa, hoc Arabs, hoc tenet natio cuncta terra-

rum ; et quidquid est deditum diuinitati, dignitatem huius nominis pia deuotione ueneratur. Nulli absonum, nulli uidetur absurdum ; sed omnes celebrant gaudia sua huius nominis suauitate prolata. Hoc ergo pura mente cantemus,

totisque

in eo uiribus occupemur ; ut sicut corporeis auribus dulcissimus sonus redditur, ita et cordis sinceritate proferatur.

I vA

Diuisio psalmi. Primo capite propheta ad lerusalem, id est supernam breuiter loquitur ciuitatem, ut secura iam reddita in ciuibus

P. 495

suis, Dominum debeat iugi exsultatione laudare. Secundo mysticis allusionibus latius enumerat, quanta populo suo pius miserator indulserit.

Expositio psalmi. Lauda, 20

25

30

35

lerusalem,

Dominum

;

lauda

Deum

tuum, Sion. Psalmus hic a primo uersu usque ad finem potentiam Domini praedicandam commemorat, quod psalmi ipsius relatione cognoscis. Jerusalem (sicut saepe iam dictum est) interpretatur uisio pacis, quae proprie ad illam ciuitatem pertinet quae uitiorum et scandalorum consortia non habebit. Sed ista uisio pacis erit Domini contemplatio Saluatoris, quam nemo alter merebitur, nisi qui ab uniuersa mentis perturbatione- liberatur. Vnde merito haec duo nomina futurae illi conueniunt ciuitati, adepti praemii munus et uocabulum sublime pastoris. 13. Quoniam confortauit seras portarum tuarum ; benedixit filios tuos $n te. Patenter causa futurae beatitudinis indicatur. Nam cum res ista multorum prophetarum ore promissa sit, lucidissime tamen praesenti narratione declaratur. Cum enim seras confirmatas dicit esse portarum, clausas ianuas beatae ciuitatis ostendit. S era enim a sero dicta

Ps. CXLVII, 2 fastimus Gerzz. corr. Gare£ 31 potentet Gerz.

4 praecipitur Gerzz.

22 jam saepe —

BE 1039

EXP.

IN PS. CXLVII,

13-14

I3IÍ

est,quo tempore in ostium mittitur, ut intrandi licentia denege-

tur. Quod illo tempore accidet quando sponsus intrauerit, sicut in euangelio de uirginibus dicit: Ef quae paratae erant, inirauerunt cum eo ad nuptias el clausa est ianua. Clausa scilicet 40 non ad custodiae poenam, sed in beatitudinem sempiternam : quia nec inde quisquam ulterius sanctus exibit, nec aliquis postea nouus intrabit. O beatitudo secura iustorum, quae tali lege probatur suscipi ut numquam possit amitti! Merito, quoniam ciuitas illa contuibilem Deum intus habet ; et ideo 4 nemo inde desiderat egredi, quia praeter ipsum simile nil praeualet intueri. Sequitur benedixit filios tuos in te. Magna A

est quidem

benedictio

filiorum,

sed multo

gratior, quando

inter uiscera materna praestatur. Quale est enim matri semper uidere florentes filios suos ? Quale filiis genitricis gratiam iugiter contueri ? Ideo enim dictum est 2*« íe, quia numquam ab illa Ierusalem exire poterunt, qui aeterno munere consecrantur.

j

A

14. Qu? posuit fines tuos pacem et adipe frumenti saiians ie. Ciuitas illa magna inaestimabilis, sub quanta laudis breuitate descripta est ! Nam quid illa praestantius dici potest, cuius fines pacis munere terminantur ? Vnde absolute colligi potest, quia aeterna tranquillitate perfruitur, quod intus habitare monstratur. Contra quidquid praeter ipsam contigerit

esse, gehenna

est; et sicut beata

Ierusalem

pa-

6 o cem SCHE

possidet, sic infelix Babylonia dolorum pugnam procul dubio sustinebit. Vnius enim partis definitione, alterius causae euidenter prodidit qualitatem. Hoc schema dicitur emphasis, quae significat etiam id quod non dicit. Sed quemadmodum pax ista proueniat, consequenter exponitur, dum fideles 6 5 Christi Domini contemplatione saginantur. Adipem quippe frumenti dicit ipsam contuibilem deitatem, unde sic iusto: rum sensus reficitur, ut omnem satietatem superare noscatur. Ipse esí uerus panis, qui de caelo descendit. Nam si nos hic corporis sui participatione reficit, quemadmodum ibi satiabit, 7 Oo quos toto lumine suae deitatis impleuerit ? Reuera secura pax et inuiolata tranquillitas, quando indigentia nobiscum ulla non litigat, nec aliquem lassitudo defatigat, non frigus contristat, non esuries grauat et cetera quae hic nostrae imbecillitati bellum semper infligunt. Ibi autem corporis animaernvA que talis est societas, ut nulla inter se aduersitate discordent, sed sibi utraque gloriosa uoluntate consentiant. Ps. CXLVII, 38/39 Matth. 25, 10.

39 accedit Gerzz., corr. a. zm.

68 Ioh. 6, 41.

42 inttauit Gerzz., corr. a. zz.

tale Gerzz., corr. a-

54 satiat /Aud. Bec. Fise. cum g 43 suscepi Gerzz., corr. a. tm. 7J. Germ., i s. e (a. m. ?) 43/44 imbecillitate Gerzz.

56 fines]

I312

8o

85

9o

95 SCHE

IOO

105

EXP.

IN PS. CXLVII,

15-17

15. Qui emittit eloquium suum terrae, uelociter currit sermo eius. Descripta ciuitate futuri saeculi, propheta uenit ad secundum caput, in quo munera hic nobis conferenda praedicit, ut ueritas tunc futurae rei per beneficia praeEloquium Domini Verbum Patris sentia iam possit agnosci. est, quod ad terras descendit, quando humilitatem piae incarnationis assumpsit. Emittit, prophetiae spiritu praesens tempus ostendit, quamuis hoc de futuro dicere uideretur. Sed cum dicit emittit, non minorem prodit, sed concordiam sanctae unitatis ostendit. Huius enim omnipotentis Verbi sic

PL 1040

cucurrit sermo uelociter, ut sanctae Trinitatis agnitio celerrima mirabili mundum uelocitate compleuerit, idolorum culturas ueritatis ipsius manifestatione conuertens. 16. Qui dat niuem sicut lanam, mebulam sicut cinerem spargit. 17. Mittit crystallum suum sicut frusta amis : anie faciem [rigoris eius quis subsistit ? Postquam aduentum Christi Domini prophetauit, nunc quid eius beneficia praestent per allusiones tropicas consequenter exponit. Quae figura dicitur parabole, quoniam res sibi genere dissimiles comparantur. Haec igitur omnia, nix, nebula, crystallum, frigus, mala sunt huius saeculi, quae peccatorum gelu mortalia corda constringunt et in stupore saxeo faciunt permanere, nisi Domini calore soluantur. Sed uideamus quemadmodum singulis rebus competens medicina praestetur. Dicit enim: Qui dat niuem sicut lanam. Dat facit significat, sicut uulgo dicimus: Dedit nobis indicium, quando aliquid monstratum atque edoctum esse declaramus. Quapropter facit niuem sicut lanam, ut quod ante frigoris acerbitate gelatum est, in laneam mollitiem perducatur. Quod fit utique, quando frigidissima peccatis corda mortalium ad ardorem satisfactionis adduxerit. Nx est enim homo cum recedit a Domino;

laa

cum

ad eius meruerit

uenire medicinam.

Nebula idem significat omne peccatum, quod semper caliginosa obscuritate peragitur; sed uelut cinis, Domino praestante, dispergitur, dum eius cumulus confessionis gratia dissipatur. Crystallum uero est in modum uitri per numerosas hiemes glacies condurata et in duritiam saxi liquens II admodum perducta substantia. Cui obstinati peccatores merito comparantur, qui algore perfidiae constricti, per dies singulos congelescunt. Hos quoque Dominus welwt frusta panis emiiiit, quando conuersos sua facit praedicare ma- P. 496

IIO

88 celerrimam Gerzz. 89 cultotes Gerzz. 90 a/7. sicut] uelut r 92 frusta] Gerzi. eum. r, frustta Garet 93 sustinebit /A4uZ. Bec. ewm g 97 niuis Gerz. 99 saxeum Gerzz. 108 niuis Gerzz. enim est e Gerzz. 114 hiemis Gerz. (ult. ia. zm. in ras.) 117 frausta Gerzz., frustra Gare? (sed frusta /. 119)

EXP.

IN PS. CXLVII,

17-20 I313 gnalia, unde populus esuriens caelesti pane uescatur. Frusta 120 enim partes dicimus corporis alicuius. Significant quippe doctrinae diuersa dona, quae ex peccatoribus in sanctis suis Dominus saepius monstrare dignatus est. Sequitur ante faciem [frigoris eius quis subsistit ? Ante praesentiam irigoris eius dicitur, non quod ab ipso ueniat, sed quod I2 fieri forte permittat. Quale est illud : Indwurawit Deus cor pharaonis. Et alibi : Ego Dominus faciens bonum et creans malwm. Quapropter ante illud frigus, quod ipse non remouet, nemo ualet subsistere, quoniam potest homines pigra fatuitate damnare. Exaggeratur enim periculum, ut libera150 tioni gloriosissimae maior gratia debeatur. 18. Mittit, uerbum. suum et liquefaciet ea ; et PL flauit spiritus eius, et fluent aquae. Veniente Verbo 104 nulla obscuritas, nullum frigus, nec ipsa quoque debet despe-

rare duritia, quoniam resoluta malis suis quae uocata fuerint,

x5 A

perducuntur in saluberrimum liquorem. Sic quae exstiterant peccatorum gelu constricta, pietate Domini defluunt in mede-

lam, sicut et alibi dictum est : Nec est qui se abscondat a ca-

lore eius. Nam spiritu eius quasi austrino flatu duritia periculosi frigoris euanescit, dum acerui scelerum dissoluti, in huI4 o militatis gratiam tabida colla deponunt, et in liquores saluberrimos adducti, spiritalis beneficii fluenta profundunt. Sic factum est de persecutore Saulo, sic fit hodieque de plurimis, ut qui modo sunt obstinata uoluntate sicci, fiant postea fluxu praedicationis irrigui. 14;

(19. Pronuntiians

uerbum

suum

Iacob,

iustitias

et

A

?wdicia swa Israel. Per Iacob et Israel significatur Ecclesia. Haec enim duo nomina unius exstitere personae, sicut ex duobus populis factus est unus, qui et Israel bene dicitur et Iacob proprie nuncupatur. Nam et modo Israelita est quicumque fidelis est et ante Iacob fuit qui Domino pura deuotione complacuit. Ipsi enim uerbum suum, ipsi noscitur pronuntiasse iustitias. 20. Non fecit taliter omni nalioni et iudicia sua non mamnifesiauit eis. Hic uersus sic uidetur intellegi, quia licet omnes gentes religio christiana complexa sit, nulli

16 o

manna pluit, aut tabernacula nube compleuit aut holocausta ipsorum caelesti igne consumpsit et cetera quae illi populo uisibiliter superno munere praestabantur. Nobis enim spiritaliter fiunt, quae illorum oculis corporaliter apparebant.

15 o

15

tamen

facie

ad faciem

125/126 Ex. 1o, 20.

est locutus,

126/127 Is. 45, 7.

aut

mare

diuisit,

aut

137/138 Ps. 18, 7.

119 uescantut Gerzz., fort. recte 123 qui Gerzz. corr. 125 forte fieri — Gare 131 a//. et] ozz. r (praeter R) 13* a] Gerzz. corr. in d(e» ? 140 aliquotes Gerzz.

corr. 43

C 2. (xcvi)

I314

16 I

170

EXP.

IN PS. CXLVII,

20-CXLVIII,

1

Alleluia. Permouere solet quod in fine quorumdam psalmorum Alleluia positum reperimus. Significat forsitan eos totos ad praeconia Domini pertinere, nec alicuius alterius causae relatione permixtos ; sed sicut a capite incipiunt, ita usque ad finem in laude dominica terminantur. Sed hoc asseuerare non possumus, quia in rebus talibus aliquid definire periculum est. Melius est enim altiora sibi hominem confiteri, quam aliqua praesumptione culpari ; atque ideo quod de hac re uel de aliis nouitatibus (praestante Domino) putauimus offerendum, in arbitrio sit legentis sequi quod eligit. Conclusio psalmi. Hactenus de istis quatuor psalmis, qui de laudibus Domini praecesserunt, in conclusionibus eorum dictum est qua intentione formati sint, ut toti ad praeparationem sequentium positi esse uideantur. Ordo enim ipse psalmorum dispositionem

175 rerum

180

noscitur indicare mirabilem.

Decorum

enim

fuit, ut

prius de praeceptis diuini praeconii ; postea, de mundi peruersitate fugienda ; tertio, de congregatione Ecclesiae diceretur ; quarto, qui nunc finitus est collectae Ierusalem praecepit laudes Domini celebrare, quae de mundi istius diuersis periculis liberata, in aeterna requie noscitur constituta. Quapropter choro illi sanctissimo et de mundi partibus aggregato, trina subnectit exultatione gaudendum, ut in opere sanctissimo Trinitatis gratia ubique fulgeret. EXPOSITIO IN PSALMVM CXLVIII.

i

IO

1. Alleluia. Pars ista orationis paucis quidem syllabis arctatur, sed cogitata semper extenditur. Nouitates enim suauissimas de se eicit, cum eam acies mentis inspexerit. Nam dum a lectore dicitur, praedicatio laudis est ; cum a populo respondetur, hymnus est. Sic una uoce peragitur tam diuersum mysterium, cum in ipsa nihil appareat immutatum. Subtiliter autem psalmus iste tractandus est, quoniam propheta per paucarum commemorationem omnes creaturas hortatur laudes Domini debere cantare, rationales et intellectuales per se ; eas uero quae sunt intellectu uel sensu carentes, per illas scilicet quae opera Domini sapientissima consideratione collaudant.

161 alleluia] oz. r (sed in capite ps. sequentis codd. r [JN TC ] bis ponunt alleluia) 165 asseuerate] Gerzz. im ras. a. 7. 176 postea] Gerzz. (ea add. s. L.), post Ger. 182 subnectet Gerz. Ps. CXLVIII, 10 uere Gerz.

PE 1042

EJEPTTIN

PS2 CXLEVIIT,

3-3

I315

Diuisio psalmi. Considerans propheta in caelestibus et terrestribus rebus omnes operas Domini contineri, prima parte caelestia hortatur ad laudes ; secunda uero allegoricis allusionibus terrena I

vA

commonet,

ut Dominum

deuota mente concelebrent

: unam

causam probabilem utrisque subiungens, quia dignum est ut creatura suum debeat laudare creatorem. Expositio psalmi. Laudate

2o

Dominum

de

caelis,

laudate

eum

in

excelsis. Cum omnia caelestia hymnos Domini iugiter profundant, perscrutandum est quare propheta illud primum admonet fieri, quod continue probatur impleri ? Vsus iste humanus est, ut cum uidemus in agro laborantes dicamus : Laborate ; cum legentes, legite ; cum fabricantes, fabricate ; ut ex-

2

A

hortatio ista ad augendum magis studium quam ad incohandum aliquid dici posse uideatur. Sed quae sunt ista de caelis, quae laudare prouocantur ? Scilicet illa quae ad contemplandum Dominum purissimo intellectu ipsius largitate ualentia sunt et perpetua caritate succensa, auctorem suum suaui H 497 exsultatione concelebrant. Nam sicut sunt immortalia, ita

30

25

nec eorum laudes aliquo fine clauduntur. 75» excelsis significat substantias digniores, quas merito sibi excelsas imbecilitas humana profitetur, quia carnis fragilitate deprimitur. Dignum est enim ut unaquaeque res secundum percepti muneris modum suum laudet artificem. 2. Laudate eum, omnes angeli eius ; laudate eum, omnes uiriutes eius. Quod angelus graeca lingua dicitur, latine nuntius interpretatur. Sed cum ad aliquid perficiendum mittitur uirtus caelorum, ab officio suo hoc nomen

40

45

assumit.

Angelus enim ab officii dicitur nomine, non naturae. Sequitur : laudate eum, omnes virtutes eius. Hoc generale nomen est ; ibi enim concluduntur omnia quae caelestis militiae dignitate grandescunt. Sed ideo forsitan hoc loco angeli uirtutibus sunt praelati, quia honorabilior aestimandus est per quem Domini iussa complentur. Pulcherrime autem in laudibus Domini ab angelis fecit initium, qui inter creaturas aestimantur eximii. 9. Laudate eum, sol et luna ; laudate eum, omnes stellae et lumen. Sol, luna, stellae (ut quidam dicunt), etsi

aliquo spiritu proprio regantur, tamen quia carnalibus oculis patescunt, inferiores esse uirtutibus quae non uidentur, non absurda aestimatione colligitur, quamuis caeli speciem decoro lumine ornare uideantur. Nam illa ad quae peruenit noster 14 laudis Gerzz.

$1 digniotis Gerzz.

39 ab] oz. Gergz.

44 in] ozz. Gerzz,

PL 1043

55

6o

EXP. IN PS. CXLVIII,-:3-5 1316 aspectus, licet sint lucida atque subtilia, tamen corpora esse manifestum est : et necesse est ut illis cedant, quae inuisibili uirtute subsistunt. Quapropter solem, lunam et stellas, siue per propriam rationem, siue per alias sensibiles et indicabiles substantias propheta laudare praecepit Dominum, quia Creatoris beneficio existere meruerunt. Considerata enim tot lumi-

na ingentes admirationes poterunt commouere, quando et mortales oculos uidere faciunt et ipsa in tam splendida claritate consistunt. His rebus 1umen generaliter adiunctum est, ut cetera in se lumen habentia,

quae dinumerata

non sunt,

tali complexione ad laudes dominicas incitaret. 4. Laudate eum, caeli caelorum et aquae quae super caelos sunt. Quamuis in Genesi unum caelum fabricatum esse legerimus, tamen eos plurali numero et Paulus apostolus appellauit, qui refert in tertium se caelum raptum, ibique talia cognouisse quae homini non licebat effari ; et hic plurali numero nuncupantur, quod tali forsitan ratione con-

79

75

esse palatium, quod multis membris,

cordat. Dicimus unum

multis spatiis ambiatur ; ita forsitan et caeli partes dicimus caelos, dum complexio atque sinus eius unus esse monstretur. Aquas uero super caelos esse Genesis refert ; ait enim : Dowisitque aquas quae erant sub firmamento, ab his quae erant. super firmamentum. Quod utrumque nimiae laudis designat arcanum,

ut

et caelorum

tenuitas

firma

consistat,

et aquae

supra ipsum positae, cum sint grauiores, nisi quando fuerint iussae, non

defluant.

Caeli uero

substantia,

quamuis

pura,

lucida atque egregia esse putanda sit, dignaque talibus ac 8o tantis habitatoribus suis, tamen animal esse non comperi ; et temerarium est ex opinione hominum dicere, quod caelestium litterarum non tradit auctoritas. Aqwae uero quae super caelos sunt, ut arbitror, istas quae depluunt esse non dubium est, testante Genesi: Cataractae caeli apertae sunt et facta est 85 pluuia swper terram quadraginta diebus et. quadraginta. noctibis, et cetera. Quod non adeo quaerere necessarium est, quando aut per se, aut per substantias rationales laudare Dominum omnia commonentur. 5. Laudent nomen Domini, quia ipse dixit et facta suni ; ipse mandaust et creata sunt. In hoc uersu ex operibus suis Dominum praecipit esse laudandum. Quid enim dignius quam ut creatura creatorem suum, id est conditio rerum proprium laudet auctorem ? Et ut sententias philoso-

Ps. CXLVIII, 73/25 Gen. 1, 7.

59 admirationis Gerzz. corr. genese Gerzz., corr. a. zz.

84/86 Gen. 7, 11-12.

63 laudis Gerz. corr.

*0 qui Gerz.

84

PL 1044

EXP. IN PS. CXLVIIL, 57

1317

phorum ueritatis ipsius uoce conuinceret, ait : quia

ipse

9; dixit et facta sunt. Dicendo, ipse, Dominum significat Saluatorem. Ipse est enim Verbum caro factum, cuius iusSione cuncta creata sunt, sicut ueritas euangelii dicit : Omnia

per ipsum facta sunt et sine ipso factum est milil. Et apostolus ait : Qui est imago Dei inuisibilis, brimogenitus omnis creatu100 78e, quia àn ipso condita sunt omnia in caelis et in terra, uisibilia. et ànwisibilia, siue sedes, siue dominationes, siue $rincipa-

tus, siue potestates, omnia er ipsum et in ibso condita sunt. Quapropter philosophorum falsissima sententia conquiescat, qui mundum putant coaeternum diuinitati per se existere 10; potuisse. DZx:t ergo quando ait : Fiat lux, et facta est. Mandauit autem significat constituit atque firmauit, sicut et alius indicat psalmus : Mandawit in aeternum. testamentum. suum. Facta uero et creata habent aliquam distantiam si subtilius inquiramus. Facere enim possumus etiam nos, qui creare iro non possumus. Sed quoniam dixerat generale uerbum, addidit quod erat diuinitatis proprium, quatenus sic facta intellegeres, ut creata esse sentires.

11;

120

12;

130

0. Statuit

ea

*. Laudate

Dominum

in

aetevnum,

et

in

saeculum

sae-

culi ; praeceptum posuit et non braeteribit. Hic quoque locus potentiam Domini uirtutemque declarat, dicens : Statuit ea im aeternum et in saeculum saeculi ; $raeceptum posuit et non praeteribit ; ut dubium non sit omnipotentem esse Dominum, quando quae ille constituit, nulla mutabilitate uertuntur. In parte siquidem caelestium rerum facta conclusio est. Sed cum legatur de futuro saeculo : Erit caelum nowwum et terra noua, quemadmodum de isto caelo dicitur : Statuit ea in aeternum ? Sed omnia Deo statuta esse non dubium est. Nam et homo ipse quamuis moriatur, diuinitati statutus est cum resurgit ; sic et caelum et terra Deo permanent cum nouantur.Deposita enim (ut patres dicunt) inclementia siue corruptibili qualitate, natura ipsa meliorata permanet, cum iussa fuerit in aeternitate consistere, sicut et de corporis nostri permutatione dicit apostolus : Dum corruptibile hoc induerit incorruptionem et mortale hoc induerit 43mmortalitalem. Praeceptum, legem dicit, siue conditionem, ut omnia sub ipsius potestate esse noscantur. Praeterire autem non potest, quod omnipotens statuit et ueritas repromisit. de terra,

dvacones

et omnes

155 4b yss?. Decursis caelestibus substantiis, propheta uenit ad 99/98 Toh. 1, 5. 121 Is. 65, 17.

99/102 Col. 1, 15-16. 128/130 I Cor. 15, 55.

105 Gen. r1, 3.

107 Ps. 110, 9.

94 conuicetet Gerzz., corr. a. zz. 124/125 tetra et caelum - Gerzz. sposicio Gerzz. 129/130 incorruptione ... immortalitate Gerzz.

125 di-

I318

EXPJIN

PSOCAXLVILL

7—I0

secundam partem, ubi terrena commonet,

140

siue animata, siue

inanimata, ut laudes Domini per naturas sapientissimas de- p. 498 beant explicare. Draco est sulcata squamus, 1n modum serpentis producta nimis corporea magnitudo, qui naturali feruore succensus, in remedium temperamenti sui, aquosis speluncis inhabitat. Qui non humi repit, sed cum moueri pla- PL cuerit, uolitare narratur. Huic ruptus elephas cibus est, qui 1045 uirtute mirabili nexibus suis. ita ingentium beluarum membra

eripiat. 145 constringit, ut eis spiritum uitalem uelut muscisrata proconside um fluctu Abyssorum uero, id est marinorum funditas, uniuersos debet rationales ad laudes Domini conci-

tare. Et respice ordinem dictionis : quia unam substantiam de

sensibilibus, alteram de insensibilibus posuit, ut Dominus de-

beat omnium creaturarum uirtute laudari. Sed quoniam auctoritate patrum diximus hunc psalmum hymnum esse beatorum, qui post huius saeculi permutationem cantatur : dracones et abyssos personas hic truculentas et ualidas debemus accipere, quae hic conuersae, in illa patria dominicis laudibus

155

160

170

175

honorantur. 8. Ignis, grando, nix, glacies, spiritus $rocellarum, quae faciunt uerbum eius. Ignis, grando, nix, glacies per allegoriam (sicut dictum est) homines significant, qui in hoc saeculo ex turbulentis et pessimis ad deuotionis tranquillissima studia peruenerunt. Denique uide quid sequitur spiritus $rocellarum, qui faciunt uerbum eius. Qui faciunt uerbum eius, nisi qui ex tempestuosis et improbis ad confessionis ipsius gratiam uenire meruerunt ? 9. Montes et omnes colles, ligna fructifera et omnes cedri. 10. Bestiae et uniuersa pecora, serpentes et uolucres bennatae. Montes significant homines praetumida potestate sublimes; colles, mediocres aequalitate tgjactantes ; ligna fructifera, qui ex duritia peccatorum conuersi, fructus morum intulere dulcissimos. Cedri, absolute superbos significant

et elatos;

bestiae,

crudeles

atque

indomitos ;

uniuersa becora, communem scilicet et infinitam plebem. Serbentes, uenenosos dicit et callidos. Volucres pennatae philosophos significant, qui cogitationum suarum uelocitate naturas rerum discurrere consuerunt. De quibus omnibus generibus hominum Christus sibi electos parat, qui

142 raptus zÁud. Be. ^ elefans Germ. ^ 151 141 humu Gerz.,corr. inhumo 156 qui Gerzz. (corr. a. s.), eum r (praeter. multos. codd.) permutatione Ger. 173 significat 172/173 pennatas Gerzz. 171 et infinitam scilicet — Gerz. Gera.

EXP.

IN PS. CXLVIII,

ro-14

I3IQ

in illa resurrectione angelorum. possint coetibus aggregari. 1i. Reges terrae et ommes populi, principes et ommes iudices terrae. 12. Iuwenes et uirgines, seniores cum iunioribus. 180

185

Reges

terrarum

relicta, Domini I9O

frequenter

diximus

sanctos

uiros

esse,

regentes corpora sua, qui carni propriae imperantes, eam non permittunt illecebras suae uoluntatis implere. Omnes bofuli turbas significat, quae ad Dominum numerosa simul uoluntate conueniunt. Principes, saeculi potestates excelsas non indecenter aduertimus. Et ut nobiles intellegeres ac potentes, uide quid sequitur : e£ ommes iudices terrae. Quod frequenter euenire cognouimus, ut subito mundi potestate dediligant subire seruitia.

J4wenes

dicit, qui

aetatis calore feruentes, ad modestiae se temperamenta conuertunt. Seniores cum iunioribus permixtam significat aetatem : quia de omni sexu, de omni aetate potens est Dominus euocare quos eligit. Nam, ut haec omnia ad homines potuisses referre, uide quid sequitur. 13. Laudent women Domini, quia exaltatum est

195 nomen

eius

solius

; confessio

eius

super

caelum

et

terram. Et hic quoque locus ex magnificentia ipsius et singularitate praedicatur. Nam cum dicatur, quza exaltatum est nomen

200

205

210

eius

solius

; confessio

eius

super

caelum

et

lerram, sine dubio magnificentia ipsius in toto orbe declaratur. Sed usque ad hanc sententiam superiora suspensa sunt, ut laudet Dominum populus fidelis, in illa scilicet patria constitutus, qui iam peccatorum noscitur nexibus absolutus. Sequitur causa iustissima quare Dominus debeat praedicari, utique quia exaltatum est nomen eius solius. Exaltaiwm est quippe, dum illi, sicut dicit apostolus : Omne genu flectitur caelestium, terrestrium et. infernorum. Adiecit confessio eius super caelum et terram. Hic confessio laudem illam significat quae illi post saeculi istius innouationem ab omnibus rationabilibus creaturis exsoluitur. Swfer caelum et terram dixit, quia nec caelestia nec terrena illis prae-

dicationibus possunt aequalia reperiri. 14. Et exaltabit

cornu

bopuli

sui ; hymnus

omni-

bus sanctis eius : filiis Israel, populo appropinquanti sibi. Hic ex sanctitate Domini hymnus absolute pro215 funditur. Nam cum dicit : Exaltabit cornu populi sui ; hymnus omnibus sanctis eius : filiis Israel, bopulo appropinquanti sibi, sine dubio sanctitas Domini mune205/206 Phil. 2, 1o. 176 angelo Gerzz. 203 praedicare Gerz. 211 reperire Gerzz. 212 e; 215 exaltauit Gerzz. eum r (sed cfr /. 221) 213/215 adptopianti opz. codd. r 215 dicat Gerzz. 216 hymnum Gerzz.

PL 1046

1320

220

230

N M2A

240

UCXEVIH,

14

raque laudantur, qui sanctos suos participatione sui muneris glorificare dignabitur. Et cor»u pro potestate positum, saepe iam diximus, quod hic humiliatum est propter afflictiones et dolores, quos patitur populus fidelis ; ibi autem exa/tabitur, ubi omnis gloria manifesta praestatur : primum, quia dexteram

22 A

EXER: INPS

merentur;

deinde

cum

Domino

iudicabunt ; tertio, in

aeternam pacem gaudiumque transibunt ; ut merito exaltati dicantur, qui usque ad ipsius Domini contemplationem mirabili eius pietate perueniunt. Quod tunc fit (sicut dicit apostolus) cum tradiderit regnum Deo Patri, cum euacuauerit omnem principatum el. omnem potestatem et. uirtutem. Oportet enim eum regnare, donec ponat omnes inimicos sub pedibus eius. Sequitur hymnus omnibus sanctis eius. Vox ista promissio est et totius beatitudinis summa perfectio. Nam quod merebuntur sancti, hymnus est Domini, quem tunc canunt quando et aeterno munere coronabuntur. Isto enim percepto, ulterius nil egebunt ; sed illic erit quidquid modo non ualet apprehendi : manna caelestis, satietas infastibilis, incomprehensibile donum, assidue hoc agere et in eo studio semper ardere. Hymnus est ergo sanctorum cantus in laude Domini constitutus, cui anima corpusque perfecta puritate consentit. Quem etsi hic modo uidemur cupide dicere, tamen non possumus sine defectione peragere. Adiecit f2/?is Israel, $opulo apjropinquanti sibi. Quibus sanctis hymnus ille praestetur, ostendit, /7?/i2s utique Zsrael, qui non solum

genere, sed fide nomen istud habere declarantur. Illos enim Israelitas uere dicimus, qui recte credendo, cordis lumine Do-

245 minum respicere meruerunt. Sunt enim Israelitae, qui mandatorum oboedientia Christo Domino appropinquare monstrantur ; illi enim ab ipso longe sunt qui eius iussa non faciunt. Nemo ergo illi proximus, nisi qui et membrum ipsius 250

255

PL 1047 est. Membrum enim a capite suo nescit esse separatum. De Alleluia uero ultimo quod in superiore psalmo dixi- p 499 mus, et hic debet intellegi, quoniam ipsa de uicino repetere, taedium magis quam intellectum generat audienti.

Conclusio psalmi. Contueamur psalmum istum, quo decore, qua uirtute praefulgeat. Referuntur enim supernae uoces, quae adhuc nequeunt pro ista infirmitate corporalitatis audiri. Dicunt caelestes creaturae laudem Domino, dicunt terrenae substantiae ;

et melodiae cantibus agitur, ut Dominus creaturarum suarum 224/228 I Cot. 15, 24.

230 hymnum Gerz. corr. 239 dicete cupide — Gare 249 paratum Gerzz. 250 alleluia] ozz. r (sed zn capite ps. sequentis codd. r (IN T] bis ponunt alleluia) 253. quia Gerzz. corr. 255 audire Gerzz.

EXP.

260

265

IN PS. CXLVIII,

14-CXLIX,

1

I321

consona exsultatione laudetur. In ipsis quippe primordiis opinabilem illam astronomiae posuit disciplinam, quam saeculi doctores minutissime perquirentes, ita definiendam esse putauerunt : Asíronom4a est disciplima quae cursus caelestium siderum et figuras contemplatur omnes et habitudines stellavWm circa se e circa terram indagabili vatione percurrit. Cuius operatione sollemni*annum dicunt quadrifaria temporum diuisione compleri. Hinc imbres fieri, hinc perhibent terrena procreari, hinc frigora uenire, hinc aeris aiunt esse temperiem; et quidquid terris necessarium probatur, iussione Domini earum ministerio posse suppleri. Quam scientiam ueteres nostri

270

non adeo refugiendam gnoscitur disciplina et perquirit. At ubi se in rit et uitas mortalium das, tunc abominandi,

275

280

esse dixerunt, quamdiu tamen esse comotus astrorum naturali sollemnitate astrologiae partem labilis error infudede cursu stellarum putauerit colligentunc potius caeci sunt, cum

se aesti-

mant praeuidere quae Creator nobis utiliter decreuit abscondere. Planetas etiam dicunt contra polum currere per certissimos meatus. Fabricam quoque caeli, quae semper rotabili mobilitate se sustinet, habere quamdam harmoniae delectationem, quae suauis et iugis est. Sed nos obsequia naturalium rerum ad auctoris referamus imperium, qui creaturas suas ipsa potentia sibi parere iubet qua fecit existere.

EXPOSITIO IN PSALMVM

CXLIX.

1. Alleluia. Hoc nomen in usu habere omnimodis commonemur, quando nono et ueteri testamento cognoscimus decenter aptatum. Veteri praelatum est in centesimo quarto psalmo, ubi Aegypti miracula et maris Rubri beneficia describuntur: hic nouo cantico docetur esse praepositum, ubi est totius religionis absoluta perfectio. Sic ubique positum est, quod semper constat esse dicendum. O nomen magna deuotione uenerandum, quod et angeli canunt et in terris uota fidelium frequenter assumunt.

261/263 Eadem uetba retulit Cass. de Discipl. liberalium litterarum — PL 70, 1203 C. Ex Ptolemaeo, quem latine uertit Boethius ? cfr P. Courcelle, Le//res grecques, p. 334 Sq.

261 loco 3€ Gerzz. ponit in zarg, 262 siderum] desiderium Gerz.corr. 2971 perquitet Ger. 268 ministerium Gerzz. opetationes Gerzz. Ger.

^ 264 at] ad

EXP.INIBPSCOXLES

1322

E33

Diuisio psalmi. IO

15

20

25

30

35

Superioribus psalmis innumeris admonitionibus laudes Domini propheta commendans, nunc etiam prima positione canticum nouum Christo Domino diuersis modis dicit esse cantandum, qui de toto orbe terrarum uniuersalem Ierusalem sua pietate construxit. Secunda, gaudia sanctorum uirtutesque describens, uindictam peccantium gloriam dicit esse iustorum.

Expositio psalmi. : laudatio canticum |nouum Domino Cantate eius in ecclesia sanctorum. In hoc et in aliis tribus uersibus qui sequuntur, ex operibus Domini magnitudo laudatur. Dicendo enim : Cantate Domino canticum nowwm : laudatio eius in ecclesia sanctorum et cetera, ex operibus suis dicit esse praedicandum.Nam propheta in hoc mundo tantum corpore constitutus, intellectu et fide in illa patria cum angelica multitudine miscebatur, in qua commonet populum beatum 204u1 canticum debere cantare. Canticum autem

diuersa 40

45

40Uuw

est, sanctae incarnationis arcanum, natiuitas

mirabilis, doctrina salutaris, passio magistra tolerantiae, resurrectio spei nostrae certissimum documentum, sessio ad dexteram Patris, uirtutem significans et potentiam singularem. Et necrederes istam laudem ubicumqueaut a quibuslibet posse celebrari, sequitur : /audatio eius ?n ecclesia sanctorum. Siue istam dicas, catholicam significat, quae reuera sanctorum est; siue illam Ierusalem caelestem et ipsa sine dubitatione sanctorum est. Ecclesia enim interpretatur collectio, quod ad utramque referri posse non dubium est. 2. Laetetur Israel in eo qui fecit ipsum et filed Sion exsultent super regem suum. Israel et Stom quidem

uocabula,

sed uirtus

una

sanctorum

est;

nam Israelinterpretatur uir uidens Deum ; S20 speculatio dicitur. Quod utrumque ad beatum populum pertinere manifestum est, qui laetari et exsultare in Rege suo Christo Domino commonentur, quando ipsum uiderint omnipotentem, ipsum aeterni praemii largitorem, quem hic crediderunt in sua maiestate uenturum. Quis enim erit illius gaudii modus conspicere illum Dominum rerum, qui hic mori creditus est pro salute cunctorum ? Mensuram quidem istius laetitiae iure nescimus, sed tamen ultra omnia bona esse confidimus, quod tanta ueritas pollicetur. 9. Laudent nomen eius in choro ; in tympano et psalterio bsallant ei. In superiore uersu in Domino Christo

Ps. CXLIX, 13 del oz. Gerz. Bec. Fisc. cum nonnullis codd. r et g

31 istam] in praez. Gerz.

35 filiae /Azd.

PL 1048

EXP. IN PS. CXLIX, 3-5 ;o dixit esse laetandum,

5I

nunc

dicit i

choro

1323 nomen

Domini

esse laudandum. I4 choro utique, qui iam nullam patitur dispersionem, nullum taedium, nullum scandalum ; sed meritorum probitate collectus, carissima semper unitate consistit. Sed qualis quantusque sit iste chorus alius psalmus exponit : A solis ortu usque ad. occasum laudate nomen Domini. Chorus qui à mundi initio *de numerositate gentium congregatur et nisi in illa patria totus non potest esse collectus. Sequitur 24 iympano et psalterio psallant ei. Tympanum et psalterium, probabiles hic actus esse diximus, qui ad diuina

6 o munera

referuntur, qui iam in illa patria non uidentur; sed

tamen erunt, cum de eorum exsultatione gaudebitur. Nam quod hic contristat, ibi laetificat ; quod hic conterit, ibi nos

erigit, sicut legitur : Beati qui fersecutionem patiuntur bropter vustitiam, quoniam ipsorum est regnum caelorum. Haec ergo PLro49 6 A omnia siue tympanum, siue psalterium ibi psallunt Domino, 4 5oo quoniam hic pro ipsius nomine exercitata uel tolerata noscuntur. 1o

1 A

4. Quia beneplacitum est Domino in $ojpulo suo et. exaltabit. mansuetos in salutem. Legitur quidem Creatori omnia opera sua in rerum conditione placuisse ; sed pro rerum qualitatibus immutatis et paenitere et gaudere legitur Deus, ut est illud : Paenitet me hominem fecisse. Et in alio loco : Gaudebo swber unum baenitentem, quam swper nonaginta nouem Vustos, non indigentes paenitentia. Has enim permutationes diuinitati ex nostra infirmitate tropicis allusionibus applicamus. Dicit enim : Quza beneplacitum est Do7»n0 1" $ojpulo suo, id est, quando illum fecerit perfecta suauitate gaudentem, quando angelis parem, quando reuera

suum, quem tanto iudicauerit munere coronandum. 8o enim erit beneplacitum, quando erif, sicut apostolus

Tunc dicit,

omnia in omnibus. Mamsuetos autem significat patientes, qui in hoc mundo diuersas tolerauere nequitias, sed pro Dei regno fuerunt sanctissima deuotione contenti. /* salutem dicit, in uitam 8 VA

aeternam,

quam

illis iustus Dominus

in illa

iudicatione restituet. 5. Exsuliabunt sancii im gloria, laetabuntur $n cubilibus suis. Hinc usque ad finem psalmi uirtus Domini potentiaque praedicatur. Quid enim fortius quam tantam potestatem sanctis suis tribuere, ut de inimicis sumant, ipso Ps. CXLIX, 586 Ps. 112, 5. C5. 07. 81 I Cor. 15, 28. 50 dixit] Gerzz., dicit Gare

63/64 Matth. 5, 10.

esse] oz. Gerz.

72 Gen. 6, 6.

73/14

59 diximus] Gerzz., dicimus

Garet 69 exaltauit r (praeter zzultos codd.) *1 paenitetri Gerzz. *3 super] Gerz., supta Gare 85 restituit Gerzz. 86 laetabuntut] et praezz. Gerg. (bic Zantum)

9o

EXP.INGES.UREECIP1324 largiente, uictorias ? Sed cum dicit : Exsultabunt sancti tm gloria,

laetabuntur

in

cubilibus

suis,

introitur

iam

secunda positio, quae continet gaudia sanctorum et potestatem Christo credentium. Sed intendamus nunc quomodo sanctorum exsultatio describatur. Gloria est bonorum actuum 9 vA frequentata laudatio. De qua iusti /aetantur in cubilibus sus,

1O o

IO I

II o

id est in secreto pectoris ; sicut apostolus dicit : Nam

gloria nostra haec est testimonium conscientiae nostrae. Ibi enim laetantur, ubi solus ille cognoscit qui donare dignatus est. Laetantur utique, quando sic bonum Dominum se habere perpendunt, ut reis donet ueniam, peccantibus gratiam, non merentibus gloriam sempiternam. Contra in hoc saeculo stultus a se foras egrediens, exsultat in hominum fabulis et mereri se putat, quod eum sermo falsus exaltat. Est ergo sanctis disciplina gloriandi et modus gaudii, ut ad illum referantur bona qui tribuit uniuersa. Nam si mensura desit laetitiae, non est gaudium, sed ruina. 6. Exsultationes Dei in faucibus eorum et gladai ancipites im manibus eorum. v. Ad faciendam uindictam in nationibus, increjationes in populis. Intuendum est quam pulchra, quam sit utilis ista diuersitas. Superius dixit sanctos exsultationem suam habere in cubilibus suis, nunc dicit Domini exsultationes

in eorum faucibus constitutas, significans, quoniam siue cogitatione, siue lingua laudare non desinunt, a quo aeterna dona II

vA

I20

percipiunt. Transit quoque ad exponendam potestatem ipsorum, dicendo : e? gladii ancipites in manibus eorum. Anceps gladius est sermo Domini Saluatoris, de quo in euangelio ipse dicit : Non uen? facem milttere in terram, sed gladium. Anceps ideo, quoniam duo continet testamenta. Primo enim a gentibus separauit Iudaeos ; postea segregauit et diuisit a totius mundi illecebris utique Christianos. Vnus ensis, sed duas

125

desecationes habet, quas populis electis distributa temporis opportunitate concedit. In manibus ergo dicit gladios istos esse, id est in potestate sanctorum ; sicut legitur : Factus est sermo Domini in manu Aggaei prophetae. Hanc igitur potesta-

150

est : Sedebitis super duodecim. sedes, vudicantes duodecim tribus Israel. Nam uide quid sequitur ad faciendam windictam in naliionibus, increpationes in^ bopulis. Ista enim tunc uere fiunt, quando cum Domino iudicabunt.

tem beati suscipientes, cum Domino iudicabunt, sicut scriptum

96/9? II Cor. 1, 12. Matth. 19, 28.

103 exultat Gerzz. 111 sanctus Gerzz.

118 Matth.

1o, 54.

124/128 Agg. r, 1.

127/128

107 exaltationes Gerzz., corr. a. zz. 110 intuenda Gerz;. 119 adeo Gerz. 120 diuidit Gerzz. corr.

PL 1050

EXP.

I5

A

140

A

I

16 o

16

vA

8-9

I325

8. Ad alligandos reges eorum im compedibus et nobiles eorum in uinculis ferreis. 9. Vt faciant in eis iudicium conscriptum : gloria haec est omnibus sanctis eius. Exponit quid ille gladius faciat bis acutus. Alligat reges terrae in compedibus, unde liberum non sit exire. Vincula quoque ferrea supra mundi nobiles ponit; ut et cum portantur sint grauia et nexus eorum rumpere nulla uirtute praeualeant. Hoc est reuera can-

ticum nouum, ut illi pauperes qui in mundo fuere derisui, de principibus possint iudicare terrarum. Sequitur wf faciant ?n eis iudicium conscriptum, utique quod dicit apostolus : An nescitis quoniam angelos iudicabimus ? Quis possit aestimare tale miraculum ? quis tantam gloriam mente complecti, ut illos superbi et iniqui peccatores iudices patiantur, quos hic tamquam uilia pecora trucidandos esse putauerunt ? Et ne forsitan solos apostolos iudicaturos putares, quibus hoc Dominus in euangelio compromisit, adiecit :g/oria haec est omnibus

15 o

IN PS. CXLIX,

sanctis

eius. Omnes enim cum Christo iudicant,

qui eius regulis non repugnant, quoniam quidquid illi placitum fuerit, et ipsi pia uoluntate consentiunt. Sed quamuis sanctorum potestas et gloria multiplici relatione narrata sit, nullus tamen eorum plenissime habere omnia uirtutum praemia reperitur. Solus est enim Iesus Christus, de quo apostolus dicit : /n quo habitat omnis blenitudo diuinitatis corporaliter, id est substantialiter. Nam cum habeat Dominus omnia perfecte ac summe bona, dat unicuique prout uult ; et ipse est omnium sanctorum (secundum Ioannem) manifesta plenitudo. Conclusio psalmi. Subtiliter intuendum est quemadmodum praecedens psalmus huic praesenti et in laudis officio coniunctus et quadam distinctione diuisus est. In illo enim ad praeconia Domini omnes creaturas hortatus est, hic autem distinctius propriusque significauit Israel nouum canticum debere cantare et de proprio Domino laetum fieri, qui eum fecit de gentium multitudine congregari. Commemoratur etiam potestas, quae sanctis est in illa iudicatione tribuenda ; ut uirtus Domini in eo-

rum gloria possit agnosci. Sic et officio laudis communis et rerum ipsarum proprietate diuisus est.

142 I Cor. 6, 5.

154 Col. 2, 9.

134 exponet Gerzz. corr.

156 Ioh. rz, 16.

144 peccatotes] potentes Gerzz.

PE 1051

1326

EXPXINCBPSACL

VE

p 5or

EXPOSITIO IN PSALMVM CL.

1. Alleluia. Ecce iterum salutaris ille praeco remittitur, non de uictu carnali, sed de copia superna locuturus. Admonetur enim ciuitas Dei, ut de mundi ambitu congregata et ore cantet et animo. Quapropter hoc Alleluia plenissima intentione cantemus, quae uniuersam psalmodiam in excelsum culmen Domini dispensatione perduxit. Nam sicut ignis iste mortalis ad superiora festinans, comas rutilas erigit in cacumen, ita carmen istud paulatim crescens, ad caelestia fastigia uirtutum gradibus euolauit. Ouod si et nos cum ipso, Domini dextera IO

subleuante, animi deuotione conscendimus,

usque ad ipsum

salutarem finem uenire dabitur, qui nullis limitibus terminatur.

Continentia psalmi. Psalmus iste leuatus ad illam concordem sanctorum omnium I5

SCHEB

unitatem,

diuisionem

habere

non

debuit,

quia finem

totius operis perduxit ad uirtutem inseparabilis Trinitatis. Deinde uno sensu omnia percurrit, ut nec personam uideretur mutare nec causam. Quod schema dicitur hyrmos, quando series orationis tenorem suum usque ad ultimum seruat. Breuis est, ut fastidium non haberet ; musicis organis plenus, ut

20

25

30

spiritalibus thalamis redderetur aptissimus et in coetu supernae Ierusalem nuptiali dulcedine cantaretur. Intentio uero eius ipsa est, ut Dominus de sanctorum congregatione laudetur, qui eos imagini suae restituens, fragilitatem fecit deponere carnis et sanguinis. Iam conformes gloriae suae in illa beatitudine collocauit, ut bonorum omnium abundantia compleantur ; de quibus dicit apostolus : Qwi benedixit nos in omna benedictione spiritali, ut essemus sancti e àámmaculati coram ipso. Expositio psalmi. Laudate Dominum in sanctis eius ; laudate eum in firmamento uirtutis eius. Diligenter inspiciendum est liber iste psalmorum qua suauitatis gratia terminetur et quemadmodum respiciat ad principium suum. Dicit enim propheta, receptis in illa Ierusalem sancíis suis, Dominum debere laudare ; scilicet quibus ipse formam con-

Ps. CL, 26/2* Eph. 1, 3-4.

Ps. CL, 2/3 admonetur] Gerzz., admonemut Gare£ z7Ó. 22 ipse Gerzz. 32 sanctis] in prae. Gerz.

8 fastidia Gerzz., corr. a.

EAXMBSEINPPSSOL,

123

1327

uersationis ostendit. De quo dictum est : Beatus wir qui non 35

abiit in consilio impiorum et cetera. Ipsi sunt enim sancti, qui

eodem largiente eius imitatores esse meruerunt. Sed qualis ueneratio sanctis debeatur, congruenter exponitur, ut non ipsi, sed Dominus debeat de eorum iustificatione praedicari. Ille enim primo loco glorificari debet, qui praedicanda conce40 dit. Iustis autem habenda reuerentia est, quia diuina munera perceperunt. Sequitur laudate eum in firmamento uir(uiis eius. Firmitas uirtutis eius est, quia exitium pro omnium salute suscipiens, mortem ipsam cum auctore nequissimo potentiae suae uirtute superauit, inferni claustra 45 dirupit, haesitantes resurrectione sanauit et firmiter credentes usque ad caelorum regna perduxit. 2. Laudate eum in potentatibus eius, laudate eum secundum muliitudinem magnitudinis eius. Hic iam ex potentia et magnitudine sua Dominum praecipit debere 5o

laudari. Ait enim : Laudate

eum

in potentatibus

eius

;

laudate eum secundum multitudinem magnitudinis eius. Et quemadmodum debeat laudari, usque ad finem psalmi per mysticas allusiones consequenter exponit. Poientaiuws ipsius est, sicut in octauo psalmo dictum est : 55 Omnia

subiecisti

sub bedibus

ewus, owes

et boues

wmaüuersas,

insuper et becora campi. Et apostolus : Cui omne genu flectitur

60

caelestium, terrestrium. et/ infernorum. Consideremus etiam qualis res populo beato quantaque praecipitur. Sequitur enim laudate eum secundum multitudinem magnitudinis eius. Quis, rogo, possit eum laudare secundum multitudinem magnitudinis eius, cum in centesimo quadragesimo quarto psalmo dictum sit : Magnus Dominus et laudabilis nimis, ei magnitudinis eius mon est finis ? Sed. uide quibus dicitur et dubietas nulla remanebit, utique spiritalibus et de ipsa potius laudis operatione ualentibus. Nam cum potentiae Domini nullus sit finis, secundum magnitudinem suam praedicatur, quando sine fine laudabitur. 9. Laudate

79

eum

in

sono

tubae,

laudate

eum

in

salterio et cithara. Hic instrumenta musica significabili modo ad aliquid ponuntur in ordinem, ut tuba concrepet Regi, psalterium canat Deo, cithara cum reliquis Sponso. Ista enim ibi non esse manifestum est, sed haec omnia mysticis allusionibus ad Christum Dominum constat esse referenda.

84/35 Ps. 1, x.

55/56 Ps. 8, 8.

56/57 Phil. 2, 10.

62/63 Ps. 144, 3.

88 praedicate Gerz. 41 firmamentum Gerzz. corr. 50 laudare Gerzz. 50/ D1 in z:q. eum] oz. Gerzz. per bomoiotel. 53/54 potentates Gerzz. 54 est] Gergz. corr. in sunt

63 nimis] dominus Gerzz., e£ de/.

69 hinc Gerz.

PL 1052

1328

EXP:

INS PST CL

355

Tuba est corneis partibus adunatis, aut aliquo metallo productus tubulus, a patulo circulo incohans et desinens in angusto foramine. Haec spiritu retracto completa, terribili personatione dilatatur, quae aut bellorum temporibus sumitur, aut regiis aduentibus apparatur. Psalteriwm uero est in modum citharae conuersa positio. Buccas enim quasdam 8o sonoras ligni gestat in capite, ubi ab imo uenientes, chordarum sonos in altum rapit et gratissima, quantum dicitur, modulatione respondet. C?ihara enim ligni quodam uentre inferius constituto, a summo chordarum filis uenientibus sonos recipit, atque in unam gratiam iucunditatis emittit. 85 Quae omnia humanis actibus comparata, figuraliter ibi dicuntur laudes Domini personare. 4. Laudate eum in tympano et choro; laudate eum in chordis et organo. Ísti quoque uersus (sicut dictum est) usque ad finem ad hymnos pertinent nuptiales. T'ympamnum modiis solis capitibus conuenientibus supra 90 est quasi duobus eos tensi corii sonora resultatio, quod musici disciplinabili mensura percutientes, geminata resonatione modulantur. Chorus est plurimarum uocum ad suauitatis modum temperata collectio. Sequitur, laudate eum n chordis et orQuoniam praeter psalmum et citharam (ut quidam 95 gano. dicunt) alia inueniri poterant, quae chordarum tensionibus personarent, generaliter chordas posuit ; ut omne ipsum instrumentum musicum Domini laudibus deputaret. Organum itaque est quasi turris quaedam diuersis fistulis fabricata, quimo- p 502 IOO bus flatu follium uox copiosissima destinatur ; et ut eam dulatio decora componat, linguis quibusdam ligneis ab inte- PL riore parte construitur, quas disciplinabiliter magistrorum 1055 digiti reprimentes, grandisonam efficiunt et suauissimam cantilenam. Io5 5.6. Laudate eum in cymbalis bene somantibus, laudate eum in cymbalis bene tinnientibus : omnis spiritus laudet Dominum. Vt illa superiora per allusiones quasdam de sanctis dicta deberemus accipere, ad ipsum quoque os hominis uenit. Sed consideranda est uerborum isto75

IIO

115

rum

facta

discretio,

ut

cymbala

bene

sonantia,

labia

nostra debeamus accipere ; quae non immerito inter musica instrumenta posita sunt, quia et similitudo quaedam est cymbalorum et per ea uoces humanae harmoniam reddere suauissimam comprobantur. Harmonia est enim diuersarum rerum in unam conuenientiam redacta copulatio ; quod et in uoce humana constat accidere, quando et tempora ipsa et 81 sonus

Gerz. 90 motis Gerzz. 92 gemata Gerzz. corr. 93 suauitates Gerz., corr. a. 32. 96 inuenite Gerzz. qui Gerzz. 97 chorda Gerz. 106 bene tinnientibus] iubilationis r(praezer $ T? P Q R. V X) 111/112 instrumenta musica -— Garef

EXP.

120

IN PS. CL, 5-6

I329

syllabae ad unam uocis concordiam perducuntur. Cymbala ergo nostra sunt labia percussa ad sonum uocis distinctissime temperandum, quae tunc salutariter sonant, quando in laudes Domini deuotissime commouentur. Cymbala quoque bene tinnieniia, sunt ex permixtis metallis paruissimae phialae compositae, uentricula sua in lateribus habentes, quae artificiosa modulatióne collisae, acutissimum

sonum

delecta-

bili consonatione restituunt. Sed quoniam sanctissimus pro125 pheta uniuersa quae dicta sunt, spiritaliter uolebat intellegi, aptissimo librum fine conclusit, omnis spiritus laudet Dominwm. Non utique caro et sanguis, non mundi ambitus, non illecebra saecularis ; sed illud quod est in natura rerum sublimius, hoc laudet Dominum ; quod caelestia utique sapit, quod 130 aeterna. praemia concupiscit. Quapropter uniuerso operi breuem perfectamque sententiam dedit, ut Dominum Saluatorem spiritaliter debeant cuncta laudare. His igitur decursis totius musicae disciplinae assignata perfectio est. Flatus in tuba, pulsus in cithara, tinnitus in cymbalis, uox in choro,

SYL

135 Spiritali harmonia dulcissimus ille concentus, qui non auribus carneis auditur, sed contemplatione purissimae mentis aduertitur. Nam commemoratio syllogismorum, sicut in primo psalmo coepta est, parili nobis fine claudatur. A categorico siquidem, qui est purissimus et princeps omnium syllogismorum, 14o dedimus prout oportebat initium : nunc etiam opus nostrum in ipso concludimus. Decet enim finem respondere principio suo, quando in litteris sacris debent sibi omnia conuenientia reperiri. Hic autem categoricus syllogismus est nobis taliter colligendus : Dominum laudet omnis spiritus. Quem debet lau145 dare omnis spiritus, Deus uerus est. Dominus igitur Deus uerus est. Mirabile plane dicendi genus, ut ad illud reluctantem confi-

tendo trahat, ad quod prius aliquis acquiescere respuebat. Ecce de grammatica et de etymologiis, de schematibus, de arte rhetorica, de topicis, de arte dialectica, de definitionibus,

150 de musica, de geometria, de astronomia et de propriis locutionibus legis diuinae,

seriem

refertam

esse monstrauimus,

quantum Dominus praestare dignatus est, ut qui talia legerint, gratanter agnoscant et qui adhuc rudes sunt, planissime dicta sine offensione percipiant.

155

Conclusio psalmorum. Explicitus est decorus et mirabilis ordo psalmorum, numero quidem mystico terminatus, sed sacris uirtutibus infinitus ;

solummodo

illi ad dimensum

cognitus,

qui arenam

maris,

pluuiarum guttas, creaturarum omnium naturas dinumerabili

150 de arte thetorica musica Gerz.

152/153 legerunt Gerz.

157 solum-

modum Gerzz., corr. a. m. 44

C 2. (x cvn)

PL 1054

1330

EXP. IN PS. CL, 6

quantitate complectitur. Sed quamuis a nobis ex toto comprehendi non possit, tamen utiliter quaeritur, quia perscrutatus semper copiosior inuenitur. Quanta enim adhuc hinc noua dicenda sunt, quantorum fidelium ingenia usque ad finem saeculi curiosa sedulitate laborabunt. Sed tamen ista ueritas tunc plenissime dignoscenda est, quando ipse Dominus consuam praestare dignabitur. Hic autem totus A templationem ordo psalmorum, quantum humanum ingenium uestigare praeualuit, duplici mysterio noscitur esse decursus. Primum, sicut auctoritate patrum dictum est, noui et ueteris testamenti sacramenta complectitur. Septem quippe decades reo feruntur ad sabbatum, quod ad primam illam pertinet sine dubitatione culturam. Octo uero nostro tempori deputantur, qui resurrectionem Domini die octaua pia deuotione ueneramur. Secundo quoque, Domino largiente prospeximus, quod centum quinquaginta diebus superducto diluuio criminibus spiritalis abyssus peccatis im suis terra diluta est. Sic psalmorum inquinata corda mortalium usque ad iudicii tempus perpetua emundatione purificat ; et fit nobis ex ipso salutare diluuium, quod nostrum sensum delictis sordidum reddit ablutum. Quid enim in isto caelesti armario scripturarum diuinarum inuenire non possis? Genesim quaeras, hic quemadmodum fuerit mundus fabricatus exponitur. Prophetam dicas, quis de incarnatione Domini tanta locutus est ? Euangelium cupias, passionem et resurrectionem Christi Domini innumeris locis euidenter ostendit. Apostolum uelis, audi doctorem, audi mise-

rentem, qui et futura iudicia propter correctiones praedicat et pro peccatoribus frequenter exorat. Et ne longius differam, quidquid in caelo, in terra, in mari, uel apud inferos agitur, si cautissime legas, omnia suis locis posita competenter agnoscis. Testis est Athanasii episcopi sermo magnificus, qui uirtutes psalmorum indagabili ueritate discutiens, omnia illic esse probat, quaecumque

sanctae scripturae ambitu continentur.

Naturam quoque Dei, si fas est, duobus uerbis facit subintellegi : Ego hodie, quae nullis libris, nullis codicibus praeualet comprehendi, sicut et explicatum est quod breuiter dicitur aliqua parte sensibile quod tacetur. In secundo quippe A et ex psalmo Pater dicit ad Filium : Ego hodie genui te. In istis siquidem duobus uerbis subtiliter significat, quod humanum intellectum transcendere posse uideatur. Nouum et uetus testamentum tanta proprietate complectitur, ut reuera spiritalem 200 bibliothecam in hoc libro intellegas esse constructam. Nam si paradisus desiderabilis habetur, quod eum quatuor fluminum 189/191 cfr Athan. Episz. ad Marcellin. x1 — PG 27, 22-24. 193.196 Ps. 2, 7. 200/202 cft Visio Pauli 22-24 — edid. M. R. James, p. 22 sqq. (cfr M. Cappuyns, in Rech. théol. anc. et méd. 1948, p. 240). 169 decadae Gerz..

176/177 perpetue mundatione Gerz.

EXP. IN PS. CL, 6

205

1331

lapsus amoenare noscuntur, quanto beatior est anima quae PL centum quinquaginta psalmorum fontibus irrigatur. Nec so- 1055 lum intra hunc numerum diuina uirtus operata est, multa latius patent, siue quae pro parte intellecta sunt, siue quae [12595 adhuc funditus ignorantur diuersa miracula. Nam et in illis centum quinquaginta tribus piscibus quos apostolorum retia de pelagi profunditate traxerunt, sanctorum numerus comprehensus exponitur. Et arca Noe in typum sanctae Ecclesiae

trecentis cubitis in longitudine, quinquaginta in latitudine et triginta in altitudine legitur fabricata : unde multa Origenes mystica (ut solet) expositone tractauit. Quapropter indubitanter apparet creatorem atque opificem rerum, cum caelestia cuncta terrenaque disponeret, sub mensura et numero et 215 pondere fecisse omnia quaecumque creata sunt, sicut sapientissimus dicit : Omnia in mensura. e numero et bondere disposuisti. Nunc propter uirtutem memoriae breuiter intimemus, quae supra latius uidentur effusa. Primum meminisse nos conuenit quod de titulorum diuersa uarietate narratum est. 220 Recordari etiam debemus personas in textu psalmorum aptissime commutatas, conclusionesque eorum contra haereticos maxime fuisse formatas. Vel quare alphabetum hebraeum ponatur in psalmis. Cur de partibus psalmorum unus confectus esse uideatur. Quare intercalares psalmi sint positi. 225 Quare repetitio uersuum reperitur in psalmis. De interpretatione nominum hebraeorum. De his qui unifines appellantur. De quindecim psalmis gradalibus. Quare paenitentium septem psalmi esse doceantur. Quare lamentantium pro ciuitate Ierusalem cum lacrimis uerba funduntur. Quare ordo psalmorum 230 in laudibus Domini fuerit terminatus ; ubi quot modis praedicitur exponitur, cum tamen praeconia ipsius nullis libris, nullis possint humanis uiribus explicari. Sic uarietas ista psalmorum, aut pretiosissimo lapidi topazio, aut pulcherrimo pauoni congrue forsitan comparatur, qui toties diuersos reddunt 5 vA colores corporis sui, quoties in eis defixus fuerit oculus intuentis. Haec, quantum Dominus praestare dignatus est, pro nostra mediocritate decursa sunt. Vos autem, magistri, qui caelestium litterarum copiosa lectione pinguescitis, parcite rudi, dimittite confitenti, estote beneuoli. Difficile opus huma-

210

206/209 cfr Ioh. 21, rr. 209/211 cfr Gen. 6, 15. 211/212 cfr Origenes Rufino interpret. Hoz. Il iz Genesizz, 5— GCS 29 (Otig. vr), p. 34, 29 sq. Attamen de atca ,,in typum sanctae Ecclesiae" pauca diucntur ab Origine ; fortasse designat Cass. tractatum ,, Adamanti Senis" Je arca INoe, qui teueta est Gregotii Illiberitani (edid. Wilmart, Rev. bénéd. 1909, p. 5-11 ; de titulo cfr Rev. Pénéd. 1912, p. 47), sed aptius conuenit descriptioni Cassiodori. 216/217 Sap. 11, 21.

202 emanare ed. 230 quod Ger. 44*

210/211 longitudinem ... latitudinem ... altitudinem Gerzz. € 2,( Xcvri)

IBE 1056

1332

ORATIO

num reperitur, quod non patiatur aliquam quaestionem, Iacobo apostolo protestante : S? quis in uerbo non offenderit, hac perfectus est. uir. Quod si nonnulli sacris litteris calumnias parant, quid infirmis faciant, quos audacter accusant ? Prolata semper ad animum dicentis aptanda sunt. Nam si 245 omnia contentiosa altercatione destruere uolumus, piam deuotionem incauta potius contradictione damnamus. Sed iam tempus est ad Dominum corda conuertere, ad quem magis debet omnis intentio tendere et laboris terminus peruenire. 240

ORATIO. Tu, Domine uerus doctor et praestitor, aduocatus et iudex, 250

255

260

largitor et monitor, terribilis et clemens, corripiens et consolator, qui caecis mentibus donas aspectum ; qui facis infirmis possibile quod praecipis; qui sic pius es, ut assidue rogari uelis ;sic munificus ut neminem desperare patiaris : dona quod te praestante bene quaerimus et illa maxime quae nostra infirmitate nescimus. Quod ex tuo diximus, suscipe, quod ex nobis ignoranter protulimus, parce ; et perduc nos ad illam contemplationem ubi iam non possimus errare. Dona facere quae te inspirante loqui praesumpsi ; dona compleri quae alios obseruare commonui, ut qui praestitisti pium sermonem, probabilem quoque conferas tuis famulis actionem. Libera nos, amator hominum,

265

270

ab illo periculo, we, sicut dicit apostolus,

dum aliis praedico, ipse rebrobus inueniar. Quam infirmi sumus tu ueraciter nosti ; quali hoste deprimamur agnoscis. Te quaerit certamen impar, te expetit mortalis infirmitas, quia malestatis tuae gloria est, si leo rugiens ab infirma oue superetur ; si spiritus uiolentissimus a debilissima carne uincatur, ille qui de caelo cecidit, et hic te pugnante subdatur ; ut si potestatem ipsius ad tempus tua permissione patimur, nequaquam eius insatiabilibus faucibus sorbeamur. Fac illum tristem de humana laetitia, qui de offensione nostra semper exsultat. Amen.

|

Hactenus quae ad expositionem psalmorum pertinere uidebantur,

Domino

largiente,

decursa

sunt;

nunc

Salomonis

dicta uideamus, quae proprios expositores habere noscuntur.

241/242 Iac. 5, 2.

262 I Cot. 9, 27.

242 quod] cum Gerz. 261/262 periculo zs4. dum] .Gerzz. a. zz. iterum scribit in "Harg. infer. 243 faciant] Gerzz., non praez. Garet 264 moralis Gerzz. 272/ 273 uidebatut Ger. 273 discussa e. 244 noscuntur] explicit expositio cassiodori senatoris in libro psalmorum ad. Gerz., e£ a. z. in nomine domini sequitur regula, e Jferuz a. zz. explicit expositio cassiodori in nomine domini,

INDEX

LOCORVM

SACRAE

Genesis :

INI »

Vin, 127 ; Lxv1r, 668/669 ; CXVIII, 2949

CIX, 144/145

Genesis : 22 16

22, 17

CXLVIII, IO5..

LXX, 177/178 "v9

SCRIPTVRAE (*)

$225 17

22. 18

CXLVIII, 73/75

EEGTISMTO

oH oH HM oO MN NDA LXXX,

*24, 2 *25, 30-54

I3/14

xxxvirt, 166/167 LXVI, 41/42 XXI, 180/181; CX, 81

"2g. nm

cur,

564;

CXIX, 85/87 Cxix, 88

IL, 403

23 44 52 IO 24 28

I9 51

*42

Cir, 592/593 LV, 136/1237

403/404;

ve 15

31, 52, *52, 32, 55; 41,

CXLV, 7O CXXXVIII, 314

LXXII,

*30,

LXXXII,

352: XGEIS 15 CXVIII, I954/1955 ; CXVIII, 2788/2789

CXXXIX, 109 cxvilI, 3059/3060 xvi, 269/270 CXXIYS 10145 GXXII, I1/12 (exeo npa CIX, 224 CL, 209/211 cxrvnr, 84/86

*46

46, 27 *48, 14 *48, 15 49, IO *49, 22 50, 20

I4, IO

*14, 18

LIV,

5

I,

163/167

16, 10

XI, 200/201 ; XX, 40 ; CXVII,

18, 21

245/246 Lit, 46/47

Lxxvn, 665/667

Xxv, 46/47 cCxvr1IL, 2793/2794 IX, 657 ; xit, 69 ;xLuT, 344/ 245 ; L11, 81/82 ; Lv,

XLIV, 121/123 XLV1, 68/70

XLIX, 479/480 ; cxix, 38

LXXIX, 43/44

Lxxxu, 86/88 cxviit, 160/161 XXII, II4/115 xvir, 668 XLIII, 102/103 CXxxi, 162/165 LIX, 191/192

CIV, 233/234

CIV, 322 LXiV, 69/70 LXXVII, 190/192 LXXVII, 190/192. XLIV, 120/121

LXXVI, 330

CIV, 234/235 XXXIH,

400/401;

LXXVII,

686/687 ; cxr1v, 324/325

2901 PEXSCRS E22 3/2 CI/SCHCGENS

CV1, 81/85 LXVIII, 284/385 CXVIIL, 2790/2792

X11, 115/116 Cii, 225/226

229 12

CXXXVIIH, 378/381

LXXI, 413/414

LXXVI, 422 cxvirr, 883/885 CXxvirnI, 146/147 Pract. 3:0, 95y21/122 5 913 188/190 ; XLIX, 179 ; LXXVI,

15, 6 T5951

*19, 1-25 229f

CXLVI, 93/94

Exodus :

CIII, 232/234 cxviII, 883

13, I4

LXVI,43/45 ;XC1V,218/219 ; CIX, 220/222 ; CX, 141/142 ;

Praef. xv, 108/110

45; 5

cxrvnt, 84/86 xxit, 161/162 *rr, 4-8

XCIV,218/219 ;C1x,220/222

149

E 45 45 6 zy 7,

1-7 19 23 5

T» 8, IO,

17 19

»

I

20

EDITA

825 CIV; 21; CXxy, 71/72 LXXIII, 281/282

xxvi, 262/265 II, 227/228 XLIX, 41/42 CXXIV, 83/84 LXXXI,

42;

CXXXIV,

97;

CXXXV, 70/71

Lxxvir, 602/603 CXLIIH, 51 LXVII,

$74; CXLVII,

125/

126 cxv1iirt, 1066/1067

(*) Indicem generalem inuenies in fine operum omnium Cassiodori. (**) vir, 127 designatur Expositio in psalmum octauum, linea 127 ; Praef. xv, 108/110 designantur lineae 108/110 capitis xv praefationis Cassiodori. Loci Sactae Scripturae quibus astetiscus * praefigitur, non ad uerbum exptessi sunt.

1334 Exodus : * 13.5 12, 6

12, IX 14, 15

INDEX

LOCORVM

cxvri, 1066/1067 LIV, 080 CACETIS 053.5.2/2:5415. cxxxvrIlI, 106/107 xxi1, 116/117 xxvI, 180; cxvii

15.1 LXXXIX, 252 15, 6 *15, 20 Sqq. cv, 8/9 XCIV, 174/176 *16, 5 cxxxiI, 92/95 T7, LL 17, 1I-13 LXII, II2/II13 LXXVII, 195/196; 19, 8 2918/2919 CxLi, 114/116 *T92 DE *r19, 16-24 LXXIV, 240/241 LXVI, 186/187 19, 18 xxxn, 64 20, 3 xxxi, 65 20,4 xxxi1, 65/66 20, 7 20, 12-17 xxxn, 68/71 20, 13-15 LXXV, 214/215 20, 14-16 CXVIII, 344 CXVIIH, 415 20) 17 20, 26 CXVI, 72/73 DIOE T Cv, 273/274 22, 28

*25, 37 25, 40 *26 31, 18

E23, 18 222t

*32, 1-34 32,4 52, 9 32, IO 22512 22; 5t B2 2

32, 55 E2255 35, II *24, 55 2555127 2721 aque 39, 29 Leuiticus : *14, 6

T 14,7

*16, 8 19, 2 26, 12

2668;

CXXXIX, 108 CV, 248

S. SCRIPTVRAE Numeti : 5Io.2 24D 2f "IO 16, 32 *16, 32

XCVII, 120/131 LVI, 161/162; xxv, 25/26 Cv, 297/298 LXXV, 252/253 Cv, 297/298

16, 35 *16, 55

LXXV, 252/253 CV, 305/309

16, 49 *20, I-II

LXXVI, 498/502 XXVIII, 178/185

20, IO

LXXVII, 473/474 ;CV, 458/

:

cxviII,

460

*25, 7

CV, 443/445

*25, 9

CV, 443/445 ; CXVIII, 2565/ 2565

Deuteronomium :

4» 47

XL1, 187/189

4, 48 6,4

XLI, 187/189 v, 85/86 ; xvii, 132/135 ;

LXXVI, 298/299; 204/205 6, 5

xxII 2329

82/84; Lxxxv, 232/ CXVIII EAOT/AOB

*9, 1o 9, I3

cxxxrI, 159/160 XXVIII, 93/94 LXXXIX, 161/165

CVII, 34/35 CXLIV, 17/18

10, 9

cxvitt, 994/996

xut, 95/96

10, I8 IO, I9

xcni, 108/109 xci, 108/109

VII, 102/103 LXXVII, 198 LXXVI, 462/471 LXVIII, 250/251

28, 65 30, I9 30, 20 22307 32, 9

3, 3

xxv, 47/48

32, 59

LXVIII, 552/553

IIQIETO

XIV, 38/41; xii, 84/86 CXLIH, 52/53

EXXXIXNIOT/105/5ClIjI259/5 cxxvirt, 88

LXXXIX, 161/163 LXXXIX, 265/266

*35, 29

LXXVI, 542/544 ;CV, 573/

Iosue :

CXXVII, 38/41

VI, I31/132 CXVIII, 1974 CORSO UT cxvIH, 1725/1726 LXVII, 198/200

XXXIX, 92/93

151

xxit, 97

LXXVII, 471/472

1548 4, 5

V1, 247/248 cxv1n, 162/165

LXXXIX, 161/163 LXXXIX, 35/36

*6, 20

574 LXVII,

590/591;

LXXVI,

542/544 ; CV, 575/514

cxviit, 2482/2484

LxvII, 566/568 CI, 522/526 CI, 522/526 xv1I, 461/463

1, 7

Cv, 470/472

4, 6

cxvirrt, 162/165 LXU5 TO/TE UD SCXSO TIO/XIX

*18, 10 —— XXI, 472/475 24, 27

XcviII, 181

Iudicum :

*$, 1$Sqq. CV, I9

L, 314/315 L, 314/315

Ruth : 2:14 2555

XVII, 420/421

I Regum :

CXXVIII, 137/129

CXXVIII, 137/1239

XXI, 469/470 CXXII, 38/39

LXXXV,

2, 30

XXIII, 184/185

*5,1-6

— rxxvir, 855/856

INDEX ,

LOCORVM

I Regum :

210

*8,5

CXLHI, 211 Addenda CXLIV, 301/302

*I3, I4

L, 370/371

5n5220

CXVIII, 1954

I5, 23 16, 15 16» T2 "5160232 *17

CXL, 92/95

Dractu 27/22

XXVI, 3/4...

LXXX, 169/110 CXLIII, 11/12

cxvri, 2476/2477 LXXVII, 669

18, 7 18, 1o

"TORT OR ELS

XXXIII,

*22

644 XXVI, 244/255

S.SCRIPTVRAE *9, 5

12. 12 13, 8

15039

7, 24 13, 9

CXLI, 4/5

XXI, 181/182

EX, Ly, 17

XXXVII, 246/248 cxxiit, 80/81

xxvi, 6/7 LIX, 20/23

*r2, 6

XVI, 92/95

L, 153/155

*I2, 9

I2, I5 SED NETS

GIOCA LXXXVIH, 555/556

6, 30

L, 5/7

75:86

*r5

VII, 2/4

LISSE

vit, 75/78

II Regum .: 8, 20 LXXIII, 204/205 T7. m V, 107/108 I9, IO cxvitt, 2561/2562 I9, II XLVII, 47/48 I9, I8 XXV, 178/179

IV Regum :

CVIII, 307 LXV, 155/157 CXXII, II/12

Praef. 1, 43/44 CXIX, 41/42 ; CXXXVI, 130/ 132

I Paralipomenon : "XS SEX 1/3 *16

S55 owe) CVII, 248/251

*25, 5

Praef. rn, 3/8

II Paralipomenon : CXXXV, 217/321 5,13 CXXXV, 317/321 5, 14 Praef. 1v, 19/22 *9, t1 29, 8

584

257/258

*g

*6, 39

XXVIII, 112/113 ; Crit, 585/

XXXVII, 294

Xv1t, 724/725

*5,3

8-14 ym 27 6

CXXIII, 125/126

XXXVII, 51/52 CXIV, 162 cxviit, 667/670 XXXII, 51/55 ; XXXIX, 552/ 355 ; C1II, 600/602 XXI, 108/110 XXIV, I2/15 ; xxxi, 67/68 XGXOCVI. 0272152 861: ETENES

LIII, I3

I, I4

1,58

CXXIII, 125/126

IOSdq. ; XXXVII,

II Regum:

*2, Nor 4» *20,

CXXIII, 122/124

Esther :

LI, 8/13

*27, 3

CV1, 265/266

XXI, 703/704

Tudith :

LVIII, 1/3

*22, 9-22 *23, 19 *24 *26920 *205 2

1335

Tobias :

CXV, 51/52

1520

7, 21 I3, I5 14, 4 ret I5, 14 Z7 10; LI

I9, I9, 26, 27, 30, 33. 41, 42, 42,

I3 17 7 17 4 24 5 7

42, 8

xxxvir, XXXVII, XXxxvir, XXXVII 255

85/87 388/390 168/169 252; XLVII,

254/

XXXVII, 94/95 XXXVII, 310 15:220

I, 19/20 CXLII, 57/58 XXXVII, 154/155 xxxvi, 61/62 XXXVII, 262/264 xxxvii, 260/261

CXXXV, 125 IV, 5I XXXVII, 118

oni, 657 cir, 568 xxxvit, 161/162

XXXVII, 392/394 XXXVII, 392/394

Psalmi :

HU

XIV, 12/16 ; xvii, 100/101 ;

XXXIV,

197/198; CL, 54/

in 13/16; XXXVI,

470;

XXXIX, 201/202 »

v» MH v VA JAY

XXXIX, 209 XXXIX, 206/207 ; CIV, 596 cx, 62/63

INDEX

LOCORVM

XXXIX, 215/216 Praef. xi, 5/6; cix, 262/

S. SCRIPTVRAE Psalmi : 16, 2s

17, II

264

Lxx1, 55/56

2. *I 2 2

Y],

I2

VI, 126/157 LXXXVIH, 317/318 ; 427 Praef. xui, 9/10 ; LX1, 254 ; LXXXI, I18/119 ; CL, 195 ; 196 . : ; v, 14/15 ; LVIII, 164/165 ; CXXVI, I16/117; cxuir,

rj, 17, 17, 1], rf,

83/84

18, 2 18, 3

II, 119 ;LXXI, 56/57

CXXXI, 112/114

18, j

Praef. xv, 47/48 ; LX, 41;

XXVI, 90 L, 602/603

18, 6

XXI, 225 ; XXXII, 297/298 ;

IX3:0027)8232/222

uix, 77/78

26

27

30 31I 32

17,45

xcvi, 73/74

4, 7

LXXXIX, 320

*18, 6 18, 7

CXXI, 78

1, 73/74 25.7

xv1, 267/268 CXVHI, 264; CXLVI, 219/ 220 LXVIL I59 ; LXXXVII, 201/ 202

18, 9 18, IO 18, I5

LVIH, 325/326 L, 691/692 ; cxvirt, 2511/

18,

2512 XXV, 194/195 ; CXVIII, 2068

19, 20, 2f.

IV45225 O39, TT I/II5 GXSENS T T I/IDT3

L, 603 ; LXXVII, 530 IX, 128/129 XXXVII, 81; CXXXIV,

L, 468; Lvrt, XCVI,

I14/115;

13, 13, 13,

LXXXII, I130/I12 LVIH, 221/222

xcvi, D 4

CXXVII, 42/43

VII, 253 ; XXXI, IO ;XXXVIII, 237/258: EXVItI, $1645 LXXII, 370 XXXVII, 227/258 CXLVI, 212/213 Praef. xm, 7/8 Praef. xur, 14/15 ; Xxitt, 196 ; XVII, 210/211 ; XXXIX, 251/252 ; CIV, 16/17 ; CVII,

375/316 ; CXVIII,

*

x1V, 156

178 ; CIt1, 346/347

XXIII, 28 CII1, 152 ;Cxv11I, 1601/1602

22,

LIV, 197 XV, 219/220 ; CVIII, 90/91 ; CXXXVI, I00/10I

XXIX, 165/166 ; CXXXIX, 219 L3VuL 2072: LX T8: 117/118

LXXXVIH, 282/284; XCI, 164 XLVIII, 122/123 LXxxvilI, 508/509 xxxv1, 707/708 1V, 4219/22OW EXSNEZ 2S EXS

Io9g/i10 ; LXIV, 231/232; LXVII, 309; LXXIV, I77/

XLIV, 139/140 ; XC, 157/158

LXXXVII,

CXLVIH,

XLIHI, 256 cxv1ill, 2750/2751 vn, 168/169 ; 1x, 56/57 vir, 168/169 ; rx, 56/57 C3XCXOGLX 123/122.

LII, 156/157 ; LXI, 220 Lxvil, 127/128 XI, 221/223 LVI, 211 ; XCIH, 39/40

261/262;

135/137;

CXX, 41

2821/2822

Jo 12,

16, 8

XLIV, 142/145 ; LVIII, 135/ 157 vnr, 265

cvnr

134/136

15, IO

LXXVI, 566/367

LXXXVII, 99 ; CXVIII, 1581

XXX, 283/284 LIV, 48 XXXvi1, 327/328

O0 ND ds oA ON MEVS mo ^

CXVIII, 3184

CXLIV, 28 ; CL, 55/56

LXXVIH,

14, 15,

XVII, 210 ; LXXIII, 374/575 ;

171/172

LXI, 150/152 ; CXXIV, 59/61

*í4,

LXXXVIII, 599/600

XXXVI, 448

135

VII, 212 ; CI, 484

EX.

LXXII, 269/270 XSUI21/122 cxxxiv, 84/85

137/138

XXXI, 20/21

11,6

XXXIV, 72 vir, 184/186 ; 1, 328/329; CXXXIV, 155/136 vit 184/186 ; CXXXVIII, 247 xxv, 196/197 ; C, 176/178 C, 176/178

23, 23, 23, 23, 24, 24,

Md HO

IO I IO

XVII, 423 cvit, 183/184 LXVII, 237/238 CXXX, 83/84 CXXXVII, 114/115

INDEX

LOCORVM

Psalmi :

26, 4

26, 14

27, 5

27,9 29, 7 29, 10 29, 12 39, 5 30, 20 SIMI

CXXI, 29/30 Xxiv, 64/65 CIX, 278/279 CXVIII, 2272/2275 cri, 625/626

37,2

57, 6 y E:

51, 31, 31; 31, OO oo32, HmNO 32, T7 35; 35 Mom

35; 35» 35;

XVI, 273/274

IMUSSI/S82G UNSCKICUET, NOT, TCXOSIXG RETI EXTA MNOCEST

xvin, rp]

260/261; ;

Lv,

167/168

LXXII, 375/576

XC, 181/182 ; cxvilt, 2054 LXVI, 146 CXLVI, 211/212 LXXV1I, 642/645 CXVHI, 1672/1673; 3051/ 3052 CIV, 94 XXIV, 164/165 ; xxvi, 176 ;

XXX, 391/392; LIV, 249/ 2SOSMIGXSV

2:5 eGST,

80 ; CXXXIV, 49

*55, IO 35, 203 525 35, 33. 34, 34, 34, 34, 34,

TT 12 15 I4 1T I 2 5 7 12

34, 13 34, 18

35, 7

XXX, 392/393 CXXXI, 335/336

CV1, 336/337

LIV, 198

X, 139/140

C, 231/233 C, 231/233

EUOOBU

EI,

5212/2153»

DCEVILIISOIE2/2 12 5 T36«GARS CIII, 180 ; cxvitI, 305/206 ; 1270 VIII, 142/144 CXXX, 74 CXXXI, 191/192 L, 242/245 CXVIII, 957/938 ; CXXVIII, 26/27 I, 175 LX31180512/313/ CXXVEPL,

147/149

LXXI, 312/315

40, 14 41, 2

CXLV, 174/175

XCII, I92/193 ; CV, 346; CXVIII, 2088/2089 I, 136 I, 208/209

LXIX, 128/129 XXXVI, 336/337; CxvmII, 1632/1635 Praef. xi, 5 ; civ, 596

XVII, 523/524 ; CXXVI, 155/ 154 ; CXLII, II9/120

41, 4 41, 5 41, 6 41, 8

41, IO 42, I 42, EN

42, 43; 45 435

CXVIII, 2512 ; CXXV, 92/95 LXI, 176

XLI, 286/288 xviit, 56/57 XLI, 290/292 DCITIADT XVII, 210/211 ; cxvri, 580/ 381

XLI, 147 XXXDI2 mE

oo

LXXIX, 280/282 LXXIX, 280/282 ; LXXXVIII,

612/615 DOXOIUMÓ CXVIII, 3182/3183 DOES OS X TIX 72 LXIV, 179/180 113/2791; GI; XE; 35 290] 381 XXII, 164/165; LXXXVHI,

340/341; CVIIL 390/391;

CXVIII, 1091/1092 ; CXXXII,

282/3585;

Lxxxvir, 62/65 rxvirI, 264/266 XXIX, 222/223 BUD

39, 8 39, 9 39, 18

44,

XXXVII, 320 LXVIII, 134/1235 II. 39; LVIIL,

39, 2

44, 1 Sqq. 44, 2 44; 44, 44; DG

CXXVII, 35 CXXxi, 162

VIII, I42/144 35, I2 35, 13

38, 12

58, 15

40, 2

LXXXVIII, 374/375 XXXI, 15; CXLH,

176/

Crit, 352/355

NO Ov

38, 6

LXIV, 180/181

xcu72/f75

LVIII, 325/326

L, 695/697

CXLII, 122/123 cxvri, 279/280 LXI, 189 ; Lxvin, 84/85; LXXVI, II7/I18 ; LXXVIII, 181/182

38,2

XV, 194/195

L, 693/695

1337

Psalmi :

57/58 ; CXi1v, 511

31,4 31,5

S.SCRIPTVRAE

44, 45 45, 46,

10 5 24 7

69/70 ;CXL, 155/136

LXVII, 275/276

LXIV, 253/254

LVII, 164 XCII, 50/51

46, 8

Praef.

47, 9

LXXVII, 898

49, 7 49, 15 49, 16

IX, 177/1785

48, 19

r1o9/11o

CXIV, I9 CXXXIV, 252 Lv, 184/185

XviII, 50 ; 296 ; 1, 539/540 ; LXI, 134/135 ; LXXIV, 53/

54; CXV,

49, 18 49, 21 49, 25

19/20 C1, 648/650 XISDPTS

145/146 I, 413/414

23/24; CXLIH, 9102/1635 GI

INDEX

1338 Psalmi : 59; 3

59, 4 )9, 5

59,

7

LOCORVM

Psalmi :

XLIX,

332/333

494/495 ; LXVIII,

LXXV, 200/201 XVIL, 260; xxxvit, 8 XVI, 104/105 ; LXX, I29/

130 ; CXLII, 59/60

59, 9

59, II 59, 12 59, 15 59, 17 59, 19

S. SCRIPTVRAE

VI, 245; xv1I 189/190; LXIII, 81 ; CXVII, 55 xxxim 2605 Gr, 125/126;

CVII, 210 cin, 650/651 Praef. r, 57/358

ya estu

71,19 72, 27 735,2

LXXVI, 28/29

74.» 9

C1, 315/316

772 TT, 19 TT, 24 TT, 25

I, 212/215 ; LxvilI, 285 LxvIHI, 248/250

75, 8

75, 8

XOCXIXSNUDTOR PXD 9205/ 396; rix, 88; xcv, 188/ 18929560 320/1215 CXL,

78512

64/65 ; CXLVI, 73/74

79, 8

79,2

79, 6

CXXVI, 95/94

cxviH, 1007/1008 Lxvit, 609/610

81, 6

LXX, I2/13 XLIX, 405/406; CXL, 143 LXXVH, 486/487; cvirr, 1IO/III xxxir1, 80/81

85, 5

XLIX, 35 ; CXXXV, 69/70 LXIV, 107/108; cxvriu, 1382/1385 ; CXX, 36 ; CXLI,

85, 5

xxn, 195/196; cx, 7/8

85, 6

85, 7

85, 11

Ci1t, 532/534 LXXXVIII, 429

T/2225

QO;SCSOI VIDES

584/585

DVJ9OO SEXSQIIUEa T65 IEGCSQUIES 267/268 ; rxxxvil, 5jor/ 502 ; CX, 198/199 XCIV, 109/110 CXII, 318/319 CXX, 139/140 GST Praef. 108/109

CxviII, 1188

VIII, 118

LX

8552

CXIII, 300/302 xxvitt, 96/97 cvrrr, 57/58 Pract. rrr r5/16

LXXXI, 95 LXI, 137/138 Praef. 86/87 xexv cxxiv, 61/62 CXVIII,2252/2254 ;XXXIV, 210

CxiX, 29/30 CXIX, 29/30

LXXI, 91/92 ; C, 30

CIV, 18

LxviIII, 8/10 Lxvin, 8/10

64

84, 11 84, 12

CXIX, 112/113 LXVII, 337 XXII, IIO/III

XI, 91/92 ; CXL1, 62/65 LXVHI, 7; Cxvnr, 2560/ 2561 LIV, 403; CXLI, 148/149 Lxvni, 5/6

xciv, 74/75

446/447 ; Cxvi,

IO4I/

LV, IO/II LV, Io/11 LXVII, 478 L, 238

7T, zi TY, 8 71, II

LXIV, 265/266 LxIV, 265/266 LXXVIII, 98/99 cxvitI, 3058/3059 XVII, 191/192

158

1042

22

CX, 200

79, 14 81, 1

LV, IO/1I LXXIV, 35; CXVIII,

71, 71; 5 T1, 4

LXxxrIt, 405/406

LXXV, 204/206 LXXXIII, 194/195 ; XC, 157/

xxxvi, 589/590

70,

cxvilI, 18/26 CXV, 265

Jen

TL, 65

XXI, 304/305

1, 80/81 Praef. xr, 5 ; c1v, 596

LXXL 201/202, XGEXTIÓ

XC;

975

CXXXI, 252/254 CXXXI, 252/254

89, 4 90,

LI

90,

12

90, 91, 93, 93, 93, 94, 94, 94, 95,

15 6 7 9 IO 5 6 8 5

CXXXVIII, 120/123 CXXXI, 254/256 CXXXI, 254/256 XCIV, 211/212 Praef. xit, 5 ; c1v, 596 VI, 30 ; XXI, 255/256 XVI, 100/101 XVI, 100/101 XVII, 182/184 ; c111,5 78/580 cxvi, 144/145

LXXII, 196/197 LXXI, LXXII, * XVII, CXLI,

203/204 203/204 37 ; CXVIII, I226 219/222

L, 252/255

LXXXV, 162/165 ; xciv, 72/ 75

INDEX

LOCORVM

Psalmi :

96, 4 96, 7 96, 9

96, 10

97, I 97,4 IOO, I

LIX, 70/71 ; XCV, 312 viir, 181/182

CxvtII, 145/146 CXVIII, 1827 CI, 472 ; CXLIII, 194/195

CXLIII, 195/196

L, 550/551 ; LxX, 435/436 ; cxvi, 2887/2888

100, 7 1oo, 8

IOI, IO *IOIIS

IOI, 26 1OI, 27 IOI, 28

102. I 103, 4 Io5, 15

CXXX, 72/75

CXXXVI, 205/206 VI, 250/251 ; L, 698/699;

CXLII, 74/75

CXVIII, 2432/2433 CXVIII, I235 CXX1, 72/74

CXXI, 72/74

XLI, I45

XXVII, 142/143

104, 26

CXXXIII, 7O

105,2 105, 6

Civ, 81/82

105, 48

Praef. xit, 5 ; civ, 596 XCV, 316 LXIII, I30/I131 CVII, 176/179

5 12 16 26 6

108, 6 108, 7 108, 8

109, I

LXIV, 155/154

CV, 635/636

V1, 243/244

VIII, 50/51 ; cXu, 45/46 Xv, 167/168 CVII, 135/137 CVIH, I35/137 II, 176 ; LIV, 19 ; LV, 250; cxxir, 81/82

*109, I

LXXII, 402/403

109, 2

XLIV, 203/204 ; Cxx1v, 83/

109, 5 109, 4

Praef. xim, 11/12 XXIII, 80 ; cxii1, 264/265 ;

109, 7 110, 9 IIXS E Yo 5 TI3 1 113,4 115, I5 113, 16 114, 19 PISTE IIS, 12 I15, I5

*115, 14 II5, 16 X15, 18

115, I9 117, 16 117, 18

84

CXXXI, 70/71 CXXIL, 107/108

CXLVII, I07 CXXVII, II2/113 XCVI, 91/92 ; CXLIX, 55 LXXXVII, 205 CXXIV, 31/32 cxvir, 66

CXXII, 44/45

CXII, 327/328

I, 18 ;CXLV, 131

L, 630/632 L, 630/622

LIV, 454

XXX, 4527 ; LXXXV, 1 19/120 LX, 158/160 LX, 158/160 CXVIII, 3217/3218 LXXVII, 131/132; CV, 274

1339

Psalmi: IX7.921 T37,522 I17, 27

DL53m I18, 18 IIB, 20 I18, 32

CXXXVII, 37

XC1IV, 95/96

XVII, 460

IX, 427 CXX, 40

CXX, 34/55

118, 33

CxvirI, 809 CXVIH, IIIO/IIII

II8, 50

Praef. xv, 17/18

118, 64 ?

I, 231/232

ILS 118, 81 118, 82 118, 84 118, 9r 118, 92 IIS, 103

CIV, 250/251

CIV, 220

103, 16 105, 25

106, 106, 106, 106, 107,

S.SCRIPTVRAE

118, 118, II8, 118, 118, II9, 120, 120, 120, I22,

105 120 1239 145 Lj

ONR

CI, 355/356

XII, 17/18

CXLI, 65/66

It, 56/57

XCVI, 182/185 CXXIII, 120/122

Praef. z, 7/8 ; xxt, 46/47 ;

CXVIII, 2724 Praef. xv, 18/19 CXXVII, 15/16 CXXXVII, 454/455

CXVII, 1409 CXLIV, 360 CXXXIX, 173/174 XLIII, 580

cxvrm, 555/556

vw 4 V9 ON4A

LXXIX, 326/327 CIX, 88/89; cxvnur, 2816/ 2817

122, 1225 125, 1225 1225 125, 125, 126, 126,

CXVIII, 454/456 ; 2817/2818 Cxxxvin, 218/219 LXVIII, 59 CXVIII, 1959/1961

CXVIII, 972/975

VI, 297/298 CXXVIII, 119/120 L, 240/242

LXXVII, $09 267; CXXIX, IO CXXIX, I1 129, Js ONVA oH RON EOS dx o OOoL, 700 129,2 CXVIII, 3222/5225 CXVIII, 554 131,4 EDI XIV, I22/123 ; LXII, 234/ 255 ; CXXXI, 72/75 I3I, Ij XX, 39 LXXXVII,

128, 128,

3232.1

LXVII, 144/145

134, 6

XX, 49/50 ; xv11t, 715/716 ;

155, 25 158, 8 158, 158, 158, 158,

8-10 11 12 22

1595.12 159; T4 140, 2

CXXXV, 108/109 LXXVII, 221 CXLIV, 294/295 cxvin, 2776/2779 Praef. 82/85 Pracf. 82/85

xxiv, 308/309 CXL, 81/82

SCXOETOT, LXV, 306/307 ; CXVIII, 3165/ 3166

INDEX

1340 Psalmi : I41, 5 141, 6 141, 8

142, 142, 142, 142, 142,

2 5 4 6 7

143, 143, 143, 144, 144, 145,

8 II I5 5 7 2

145, 145, 145, 148, 148,

6 7 8 4

5

148, 6 149, 5

LOCORVM

S. SCRIPTVRAE Ecclesiastes : .

XXXIV, 90/91 ; LXIX, 71/72

XXXVI, 403/404 CXL, 219 CXVIII, 2879 L, 701/704

I, 2 I, I4

LXI, 190/191 LXI, 192/193

5» 5

CXVIII, 2058

CXVIII, 2029 CXIX, 139/140 CXVIII, 2039 LvI, 187/188

3, 17 4 2

*8,6

L, 701/704

LXI, II4 xxx11,260/261 ;1,352/353 ; CIII, 633/654 ; cxr1x, 66/67

10, 8

Canticum

Canticorum :

Praef. xvi, 52/54 ; 1V, 26 ;

CXX, 129/130 cvrrr, 89/90 I, 102/104

XLIV, 300 XLIV, 261

XLIV, 9I XLIV, 4OI CXVIII, 2I9I

CL, 62/65 CXLV, 149 XLI, 146 LXXXV, 182/185

LXII, 208/209

cin, 76 XLIV, 126/127

L, 244/245 L, 244/245

CXVIII, 2266 Praef. xvit, 43/46 LXXVII, 916/918

cir, 96/97 XVIII,

4Oo/41;

CXVIII, 1240 CXXXV, II3 XV28157

City

75955

XLIV, 97 Praef. xvit, 49/50 Praef. xvit, 49/50 Praef. xvtt, 49/50 Praef. xvit, 49/50 CxvIII, 2265

Prouetbia : xLivin, 64/65 ics XVII, 222/223 ; CXXXVIII, 1, 6

245/246

cxv1l1, 1823/1825 IX, 273/274 ; CXv11t, 1823/

6, 9

1825

7,8

8,5

LVIH, 226/228 LVII, 226/228 xir, 186/187 LXxxv1I, 468/469

?

303/304

CXXVII, 99/100

1, 5 L, 7

$5 22

CXVIII, 1055/1056

8, 1o

LXXI, 338/339

2, 25

CXXXIX, 190/191

3;I 351)

XXXVII, 57 IO, I9 15, 15

LV, 294/295 IV, II3 LXVIX1; 0537/3/37 2/5 CXSSKTTT; 250/251

5,8

2857 ;CXxv, 76/77 XXI, 474/475

6, 21

IEIAODECOSUIU dS13/532/

59

198/199

ty

"5.

XIX, 124 ; LV, 288 ; CXVIII,

27, 6

CXLIII, 2II Praef. r, 60/61; cxvrr, 265/266 LXXIV, 132/133 ; CXXXVIII, 150

1X, 445/446

CXVII, 1935/1936 LXXXVIII, 532, 533 ; CXLVI,

94/95

450/452

CXL, 144/145

5055/5056 LIV, 384/385

Praef. xvir, 48 IV, 27 ; XLIV, 356

VI, 195/196 LVIL, 153/154 ;LXXI, 145/ 144 ; XCVI, 212/214 ; CIII,

C1, 169/170

LVI, I45 (iuxta Lxx) Lvir II, 176/177

269 ;

Sapientia :

CXX; 119/1203 121 ;CXLIII,

4, 6

IV, 27/28; LXVI, Lxxvir, 884/885 Praef. xvir, 41/42

5120

VII, 319/320

8,2

CXL, 129/130

9, 15

XXXVI, 529/531 ; XCI, 195/ 197; CXXIH, 128/129 XXXVI, 520/531 CXVIII, 416 LXXXVIIL514 ;:XCV1,55/56 ; CXXi, 192 LXXXVIIL,514 ;XCV1,55/56 ; C XOCIIPESA: LXXXVIIL 514 ;XCVL,55/56 ; GXSUS S52 CXXVII, 98 xxxv, 27/28

INDEX

LOCORVM

Sapientia : XLVIII, 158

NISSAT

I, 441/442 ; LXXXIX, 534 ; CXLVI, 126/127; CL, 216/ 217 XXVI, 310/311 LXXXVIII, 514 ;XCV1,55/56 ; CXXI 152 LVII, 172/173

T2, 18

Ecclesiasticus : I, 16 LXVI, 145 ; CXVIII, 2958; 2,5 PA:

CXXVII, 4/5 XCIII, 102/104 XX, 120 ; LV, 89/90 ; CXVIII,

2053 ; 5172

2 12

Lv, 89/90

25122 25122 4, IO

CXVIII, 2382/2384 XL, I9 ;CXXV, 119/120 XCitI, 106/107

6, 24-26 6, 50

C1, 495/497 Ct, 497/499

IO, I5

I34I

Isaias :

10, 8

gr "r2 ga

S. SCRIPTVRAE 5,6

LXVII,

m oo

wwow ow

o ONSA [Mo v À» Lal

721;

LXXVI,

363/

364 ; XCV1, 80/81 ; cxxxiv, 122/124

4

oo ONE ON QN w

Nom

CXVIII, 1054/1055 XXV, 118/119 L, 556/558 ; cxr1, 187/188 CXIX, 125/129 CXIX, 125/129

xviI, 650/655 ; 1, Gor/602

CXVIII, 2593/2395

CXLIII, 169/170 Xvit 6/7; rLxvH

416;

LXXXV, 308/309; cxt, 15/

I LXXI, 158

II, I SED

XXVII,

*II, j I2,

XXVII, 163

3

14, 13

CXLIV,

201/204;

363/364

XXVIII, 201/204 XXXV, 183/184 XXXVII, 409/410; XLVII, 62/635 TIX) 218/5 LXXXV.

15,9 15, 16 17:26 22.277 18, 23

XVIII, 288/289 ; xxx, 510/ $11; XXXV, 249/250 L, 138 XCID 151/132 XXXIL, 33; XLIX, 354/555 CX, 159 CXIII, 311/312 CXIII, 312/213 VI, 91/93

18, 24

VI, 91/93

21, 29 27, 6

L1, 65/66 XCIH, 102/104

29545

XLVII,

27) 12

VIII, II9/120; LXXIII, 381/ 382

27, 29 28, 28

cxxmii, 169/170 xxxvi, 55/56 ; CXL, 75/77

35, I 35,2

28, 29

xxxvi, 55/56 ; CXL, 75/77

30, 24

cxvni, 2556/2557 Addena

LIV, 142/144 LIV, 142/144 CXIX, 41/42 V1, 187/188 LXVII, I02/103 XCI, 131/132 VIII, 106/107 ; CXXXV, 125/

35, 26

XLI, 231/235

L1;30 v4. 18

18, 30

30, I

272522

*47, 13 Isaias : p 1538 I. LT

CII, 213/214

XLIX, 422

LXXXVIII, 555/556

409/410;

62/63;

LXXXV,

XLVII,

191/192;

LXXXVIII, 187/188 xcv1, 68

LXXVI, 42/44 cix, 85

38, 5

38, 18

49, 3 40, 6 40, 12

231/232;

LXXVII,

534/535 ; XCIV, 52/55

124 ; CXLIII, 49 40, 22

*41, 4

41,27

VII, I00/IOI LXXXVIII, 422/424

I, 414/415

42, I

DENT 0542.5 0 EOSESSCURMES NS LXVHI, 414/416; LXXXV, 308/311; LXXXVIII 226/

CI, II4/117

42, 8

42, 9 42, I4 45, IO

cxi, 182/185 CxiII, 182/185

1521/22 Lxxvt, 65/66

I T2.

CI, 114/117

L, 250

2:12 255

LXVII, 308/310 3D35/62/605.*GIX; 112/1145 cxvitr, 624/625

IV, 83/84 VA cO X VA ON 9 A ND

XXXVII,

XOGUEDIUIS CIX, 159/160

XVIII,'255 ; CXVIII, 125

I, I9

ov v

14, 14

191/192; Lxxxvin, 187/ 188; cxvir, 2250/2251

IV, 83/84 L, 190 ; CXLII, 48/49

LXXIX, 206/207

45, 44, *44, 45, 45,

26 4 6 7 I9

327 ; CVII1, 445/446

XLIX, 95/96 cxin, 1975

185/186;

CXVIII,

V1, 109/110 ; CXXV, 77/78 CXXXVI, 60/61 LXXXVIII, 422/424

CXLVII, 126/127 V, I24

1342

INDEX

LOCORVM

1saias :

45, 21

46, 1 46, 10

48, 4

*48, 12

LXXXV, 205/206 CXXXI, 92/93 XXXI

CXVIH, 2317/2318 xxir, 172/173 XLVI, 61/62 ; L1x, 229/230 ; CXXXI, 181/182

44/45

Doo

53, 8

56/57; cxxxvin, 89/90 II, 194 ; CIX, I91/192 LXVIII, 172 ; LXXVII, 936

545

1/52 CE SXVIELTS

LXIV, 330/332 LXXI, 432/433

LXXXI, 88

575.16

LXXVI, 199/201

57, 21 58, 1

LXXX, 91/92

58, 9

60, 18-21 60, 19 61, 1

65, 15 65,17 66 » 66, 2

66, 24.

ROO)!

102 ; LXXXII, 37/38 ; CXXXI,

56, 10

58, 6-9

CXI, 184

xxx1v, 269/278 CXIX, Ó1

cxxi, 86/92 CXVIII, 1559/1560 CV1, 263/265 LXXI, 319/320 LXIV, 245/246 ; xcv1t, 166/ 167 ; CXLVIIH, 122 Xcvni, 126/127; CXXII,

43/44

LXXV, 50/51; xci, 78/80; cir, 681/682 ; cxn, 72/75 ;

CXXI, 152/154 IX, 294 ;LXXX, 294/295

leremias :

1, $

23, 24

*25, 6-8

55»7

559 54, 1

25, 25

xiiv, 78/80

LXVIII, 610/611 ; Cxxxvrt,

ZO

EX /

273/274 L, 415/419 L, 415/419;

215 CXXXVIII,

LXXII, 440/442 XXXIV, 120/122 cxxxvIII, 184/188 XLIX, 245/246 ; CXXXVIII, 184/188

222 12

*26. GE 26, 18

XVII, 492/495

23, 29

30, 9 35, 25

Lxiv, 6/8 CXXXI, 291 CXXXI, 44. XXxn, 215/216

5o, 25

XCVII, I4O

LXX, 5/7

'Threni : *1-4

XXIV, 28/51 LXXVIII, 105/108 LXXIH, 185/187 LxxiH, 185/187

"X TOIA E DA 2S 2,.20 3, 27 3, 28 3, 44 4, 20

LXxviII, 108/109 LXXIX, 200/201 cxvir, 2697/2699 cxvin, 2697/2699 C1, 87

XXII,

*4, 20 Baruch

100/101;

:

105 5, 36 3, 38 6, 7 6, 67

L, 194/195

XLVII, 235/236

LXXXI, 39/40 ; XCV11, 56/57 CXXXIV, 299/300

CXXXIV, 300/302

Ezechiel : 5, 1-3

5, I7 6, 1 7,1 T2 ET T250r

CXVIII, 1817/1820 CVIII, I22/123 Praef. 1, 40/41 Praef. 1, 40/41 Praef. r, 40/41 Praef. x, 40/41

18, 25 18, 28

Xxx1, 297/299

6, 16

52 LIX, 216/217 CL, 357 cxxvit, 56/58

7,82 7,13 jo 25

LXXVII, 798 cxxvi, 77/80 cxxv1, 77/80

19,25 ' 24, 16 34, 25 37, 5

H3

5,6

10, 9 14, 22

cxni, 175/176 I1, 58/60

18, 21 10222 LXXXVIII,

LXXXVII,

i18 ELI UE Pns

V, 102/103 V, 102/103 LV, 202, 205

1, 9 I, IO

287/

186/87;

LXXIII, 440/442 ; CXXXI, 45

23, 6

XCVII, 70 ; CXVIII, 2395 xvi, 646/647 LXX, 360 LXXVI, 312/413; xcvH, 46; cxvHur, 3216/ 5217 xLIV, 78/80

-Lxxxv,

LXXXVII, 209/210 ; CXVII, 120/122 cxvin, 2577/2518

20, 9 25, 5

LXXXVIII, 423/424

222/2904 5 Y3X3

288;

215/214.

49, 8

33. 4 555 55»4

xxm

LXXVII, 536 XCVI, 224

52, 10 52, 15 53, 1

:

17, 5

48, 22 51, 17 52, 7

S. SCRIPTVRAE leremias

BOAT E020

57, 6

I02 T

L, 286/287; CXL, 42/45; CXLIV, 166/167 xcin, 125/126 CXVIII, 257/258 CXXXI, 46/48 XCV, 294/298 XCV, 294/298

INDEX Daniel : Do 2T 2, 35

XLVII, 40/41

Praef. 1v, 16/19 XXXVII, 311/313 XXXVII, 311/313

3, 17 3, 18

*6. Io 7.9 7. 17 9, 20 SET ONT SU

i12

1,5 3,2 3,5 4 5

VII, 349

XXI, 743/748 XX1, 743/748 IX, 421/425 LI, 165/166

V1, 87/90

CXXIX, 178/180

I, 49 I, 50 1, 65 («Kor 1-27

:

LXXVIII, LXXVIII, Lxxvirr, LXXVIII,

CXXV, 99/100

Matthaeus :

noo I, 25

xxxvi, 649/652 XCVII, 211/213

5,2

22

tags

:

VI, 17/19 ; XVIII, 195 LVIII, 194/195 ; CXLV, 140/

SET

142

*2; 8 *2, 9-II

22 3, 5 2,4

Ionas :

*

3» 9 *35 r6 5, 1T

XXI, 473/474 CXXIX, 49/51

DAT "oT

LXXXV, 321/322

Michaeas

6, 5

CXXXI, 159/161 L, I91/192 ; CXXXIV,

7, 18

LVII, 221

cix, 57/58

LXXXVII,

253

XLVII, I21/124 XVIII, 21/23 XXVI, 261 XXVIII, 187

CVIII, 307 GXTIIDIIS LIV, 123/124 II, 178/179 ; XV11, 270/271 ; xood 61/625 x1 127/128 XXVIII, 154/155 ; 207/208 ;

330/531 ; LXXIX, 258/259;

:

Habacuc : X208

rxxxvnr,

279/

280

xxxvi, 75/76 cr, 88/90

5,2

LXV, 90/92 ; LXXVI, 92/93 ; LXXXIX, 243 ; XCI, I09

93539

xxi, 77/78

Sophonias :

I, I4

VI, 19/20

I, I5

VI, 138

Aggaeus :

Y55T

cix,

IH, 154/155 XLVII, 95/97

289/290;

I, 9

418/419;

89/90 ; cxxtr, 86

XXX, 482/483 ; xxx1x, 368/ SOOG BOIEEV AWEES P141 ETSSVIS 195/196; LxVII, 231/232;

:

52

CXLIX, 124/125

*4, 2

4 4 4, 7 4»9

4, 10 4, 19 $53

XXXIV,

VI, 176

267/269;

cvi,

378/3580 LXXVII, 934/935

XIV, 102/103

XCVI, 155/156; 2249/2250

CXVIII,

XIV, 102/105

LXIV, 157 NOCXIIL

241/242. 5 XCXXCEX,

91/92 ; XLVIII, 57/58 ; LXXI III/iI2 V, 11/12 ; XXIV, 180/181 SU T4253 IDXN AS

cxvin, Zachatias :

1, 5

52/54. 52/54 78/80 I32/140

L, 21/22

Ioel : oO

Nahum

LII, 181 LII, 181 V1, 87/90

I Machabaeorum

CXVII, 124/155 XCV, 298/300 LI, 118/119

Oseas : A132 IO, I2

5, 18

Malachias :

CXXXV, II2/II3 CXI, 161

II, 43 T2 T T2342 12, 7

1343

CXLI, 85/86

XXVII, 49/50:

II, 36

S. SCRIPTVRAE

Zachatias : 6, 12 I, 116 12, IO IL, 390/391; V, 128/129; LXXXI, 168 XXX, 249; LXXXVII, I42; 15, 7

Cr, 617/618 C1, 617/618

*5, 5-15

Amos

LOCORVM

295 1294/28555 SCIILS 280

886/887;

cxxv,

96/97 ; cxxxiv, 257/258 ; 258/260

1344

INDEX

LOCORVM

Matthaeus :

Matthaeus :

ui^ $; POR 5,

9 6

6 E

5» 8

»

IO

XXXIV, 316 XXXII, 340/541 ; XL1, 66/67 XXXVI, 341 1,9222: AGLI 101/102; cviH, 236/257 11, 392/393 ; XXV1, 184/185 ;

XXX, 433/434 ; LXXVI, 306/

307 ; CIX, 158/159 ; CXVIII, IOIA4/1OI$ . XXXVI, 452/454 ; L1X, 282/ 284; xcum 282/285;

cxvir, 457/459 ; 887/888 ; 2755/2756 ; cxuix, 65/64

5» 5» 5» 5» 5» 5» 5»

II I2 16 17 18

I9 34

5» 35 5» 38 39 5» 42 » 44

(81/02/5

*TXGLE,

22.

231; CXVIII, 1874/1876

CXI, 91/92 SCXOEDVS 2 2

234;

13 17 20

24

20

24 29 12

24 26

15 17 I2

13

2016

IO, 25 10, 28

IO, 32 299125 Io, 34

II, I9 L1)25

cxix,

xxiv, 161/162;

CI,

cir 148/ 453/454; CV,

C3

X77 178.5

189

XLII, 192/193 CXVIII, 2999/5002 CXV, 142/144 cxvn, 831/832 XDIVUMIDADU GXLIIT

CX, 133/135 CX, 133/135

LXVIII, 207/208

VIL, 351/353; XXX, 400/ 402 ; XCIX, 94/95 CXXXVIII, 298/299 XEIXQ S6/S-p59] cx

11,50

D E T2/ 194

1988

UTXS MIS GA015

LXVII, 353/354 LXV,

99;

LXVIII,

CVrIt, 397/398

XX1, 555/554

CXL, 133/134

XXI, 189 ; Lv, 43/44

195/196 ; CXVIII, C1, 608/609 SOOCVITDSE T2 71505 277/278 ; Cxxxv1, VII, 306 CXVIH, II50/1152 Ptaef. xv, 19 ; X1, CXXV, 108/109 cxx, 81/83 LXXXVIII, 152/155 LXIII, 122/123 xxxnI, 180/181 CXXXVIII, 410/411 CXVIII, 1441/1444 XxxiV, 282/285 XXXIV, 282/285

207;

LXXI, 281/282 CXVI, 41/42

LXXVv1, 67 ; cxvirri, 679/680 xxi, 707/708 XXVII 56; cCxxxIv, 231/ 232 DISOMAESIÓ LM C SCXOREV ON 2:227, 233 CVIII, 102/103 XXV, 44; 53 ; CXVIII, 2219 CXXV, 127/129 XGEXIX, (I00/XO01;

42x6/

217; CXLIX, 119

1I, 29

I318/1319;

2985/2986;

VEIJ7/I10

OT.50/ 152; Cxvnr, 1897/1898 LXXVII, 224/226; CXVIII,

D15120

TOC VIT, 82.2.2)

XVIPEII2ONMBIS,

CXXXI,

T1302

CXVII,

cxv1ilH, 2979/2981 cxv1r, 761/764 ; cxx, 172/ r74 cxvirt, 761/764

CXVIII, 1491/1495 ; 2915/

LXII, 230/231

xxii, 88/89 xxir1, 88/89

57/58 ; Cxvri1, 1919/1920

T2

IO, 22

1r,6

149;

IO

* , X0). 20

YIj5

JCEIII

XXI, 514/315

LIX, 117/119 ; CXVIII, 2979/ 2981

10, 18 10, I9

CXXXI, 348/349

184

oo

10, 16 IO, I7

DCXGCHIDO 1/05 Xu, 21/29 XCV, 170/172 XVIII, I43 ; XXVI, 51/52 Praef x; 25/27

2020;

45

S. SCRIPTVRAE

CXVIII, 3203/23204 LXXXV, 323/324 LXVIH, 281/282

187/189;

CXVII,

Praef. 115/116 LXVIN, 284 Lxvil, 284

XVI

3031 CSS BE, 92/95

128/130

CXVIII, 3182/3184 XLVHI, 207/208 ; CXXxxIX, 25 xv1I, 606 LXXXVIII, 532/533 LXVIII, 209 XciII, 254/255 xcnt, 254/255

LXV21213/5 GXXIL, rO/YI Crit, 380/381

L, 599/600 ; LXXII, 432

XIII, 58/59 ; Lv1, 108/109; LXXXIV, 50/51

LXVI, 476/477

CXVI, 316 L, 533 XXI, 463/465;

xLiv,

116/

INDEX

LOCORVM

Matthaeus :

T7 5

*17, 26 18, 7 *r8. 12

cxxxi, 68/69

XCII, 43/44

cxxxvin, 46/47 CXVIII, 2991/2992 LXVIII, I08/109 CXVIII, 3264/35265

24, 24 24, 51 24, 55

*24, 56 ET

D4Oni T1660 XTIIO CXI, 105/106 XIV, 135/138 XLIX, 132/124 ; LXXXI, I41/

CXVII, 39 CXVII, 39/40 ; 41; CXVIII, 1303/1304 ; CXXI, 163

fO; 2T

CXI, 153/154.

25,532

5164/65/55 Gx3Ct, 135/1361:

25, 54

20, 22 20, 30 Momo 21,9 2 T2515 21, 16 21, 23 213925 2 SIT 21, 55

721525

2I 4 21, 45 D2TO 22, 16

TOGUEES8/ mSois EXCIII; H2 1555

QNT

97/98;

336/537 ; LVrIL, 239/240;

CXxxxl, 22/24

BEIOIIIDE2I2

130/132; cxvin, 1369; 2003/2004;

xvi, 686/687 xiv, 65/66 vur, 66/67 LVIII, 3I1/312 CXXXVIII, 173/174

M XGVS 1368/ 29635/

2965 ; 3247/3248 ; CXXVII,

25535

LXXXVI, 94/95

25, 40 25, 41

LXVIII, 570/571 LXVIII, 284

76/71 ; €cxxxz, 382 XLIX, 169/170 ; Lxxx, 192/

195 ; XCI, 236/257

XL, 60 ; Lvnt, 401/402

IX, 162 ; 292/295 ; XX, 170 ;

LXVIII, 498/499

XLIX, 123/125

XXVII, I00/1I0I ;XXXV,252 ; 3:136. 004/95: 503X V11, 024 I255 ULxxVSe 1364/1651

xv11, 657/658 ; xxxtv, 598/

LXXIX,

xciv, 95/96

29/30

223159

CSSOHDLTAGT2/15:5.

cxnt, 324/325

170/172 ; CXXXIII, 27/285

160 cxxxilt, 15/16 Praef. 11, 33/34 Practo* 15 35/54. ;- EXXIIT

Praef. 1, 23/24 1, 156/157 ; xxxviii, 62/65 CXVIII, 1232/11233 ;CXXXIV, 211/212

25, 25, 25, 24,

LXVIH, 108/109 LXVII, 301/302 LVI, 70/71 ; XC, 90/92

CV, 9I

59/60;

124/125; cxvir, 2965/ 2096615 GXXT9281395 C XXDCI.

25, 46 26, 5

585

LXIX, 100/101 CXVIH, 1729/1730 CXVIH, 1729/1730

26, 22

LxIU, 28/29

26, 23 26, 32

xiv, 93/94

26, 38

vit, 162/163 LXXVII, 201/203 XV, I9o/191; XXX, I74/ 17558 Esc 0168/69. CVHI, 257/358; CXXVI,

26, 59

xx1,87/88 ;250/251 ;XXVII, 43/45 ; LXVIII, .105/106 ;

*26, 55

402/403

22, 45 25002 oT

rxxx,

xcm

C, 58; cin, 66/67; 155; cvi, 96/97; CX, 95 ; CX1,

26, 4

13/15

268/269;

293/294;

xxx1V, 398/399 ; Lvitt, 118/ 119 LVII,II2/115 ;CXV1I1,2990/ 2991

CXXXIII, 160

15 2] 57 15

XXVI

184/186; xxxin, 262/ 263.5 XXX V1) 221/322/5 Ti.

147/148; C, 35/56; cr, 68/69; cx, 97/98; cxi,

22, 358

22, 44

IX, 157;

LXXVII, 906 ; CIX, 58/59

CXVIH,

22, 43

144 XLIX, 132/134 ; LXXXI, I41/ 144 ;CXXI, 139/140

Ado

22:820 22, 5]

22, 40

CXLVII, 38/39

CXV, 81

399; LIV, 571/372 ; LVII,

223 177

| VI, 34/37

25, IO 25512 25, 20 25,27 25, 31

19, 16 19, 17

20, 18

1,0282/282 5: T, 187/288: CXVIII, 2955/2956 ;Cxxx1v, 241/242 ;CXLIV, 237/238 CXL, 148/152 CXVIII, 1069

LXVII, 413/414 ; CXII, 17/ 18

CX 227402: 855. GEN; 127/128 LXII, 91/92

IX, 491

XCV, 317/319 ; CXLV1, 57/59

25,8

19, 14

19, 28

13545

Matthaeus :

I18; rxxvi, 895/896; XC: 60 71058. CIt3, 2967; CVIII, 219/220 16, 25 17,2

S. SCRIPTVRAE

755 CXXXV, 334/355

26, 46

*26, 47-50 26, 60 26, 61

CVII, 173/174 CXVIII, 2752

xvii, 48/49

XxxIV, 228/230 XXXIV, 144/145 ; 228/230

INDEX

1346

LOCORVM

Marcus

Matthaeus :

26, 64

SCXXIV I

26, 65

100/I1OI LXV2025

26, 66 26, 68

*26, 69-75 aA AT R9]. *275.17-25 *27524 21425

NE222/2225

54. 55 5] 59 40

27, 41 27, 42

EXVIIÓ!$436/

IO, I4 IO, I7

LIV, 376; Lv1i, 182/185; LVHI, 310 ; LXIII, 99 XXIX, 59 LXXVII, 201/203

10, I8

457

CXVIIH, 1952/1953 cxvitr, 2865/2867 XXI, 192/195 XXV, 105/107

T2514

XXI, 466/467 Xx, 28 ; xLvr1, 45/46 CVII, 428/429 XXI, 205/206 ; XXIX, 40/41 ;

LXHI, I65 ; LXxxvI11, 144/

145 ; CVIII, 399/400 XXXIV, 333/335 49/50;

HI, 148/149;

28, I3

28, 16 28, 18

28, 19 28, 20

EXHI, —4358/

439

XXX, 484/485 ; XXXVI1, 448 ; XXI, 388/390 ; 1xxxi, 104/

105 DXXI

7, 28

8, 35

2, 29-31 2, 29-32 DO 2, 55 3, I7

4, 21 422

IG

XX14952/552 5 XT,VILI, 122;

6, 30

LXXXVIII, 12/13 LXV, 105/106 XXVIII, 220/231 11:0 266/2607: E3ETXS 07/85 LXXXVIII, 386/587 ; xcvi,

6, 357

22/25 ; CXXVI, 75/76

LXXVI

147/148

LViHI,

272/27:

140/341;

6, 38

7, 48 7, 50 8, 8

XcXSCEVS

9, 6o

XCQ 251/

10, 18

252 ; CXXIV, 74/75 Marcus : I, IO I, 55 I, 45 2, 5 3, 27

I, 55

1, 75 210 2, 29

67/68:5. rxvnur

IO, 20

*10, 34

Practzt, 35/325

II, 5

11, 9

LIV, 132/133

LIV, 133/134

II125I0

CXELD 59

LVIII, 106/107 ; LXVII, 244/ 246

LVIII, 202/203 ; LXVII, 476/ 4T1

VI, 312/313; XXXIV, 94; SOUUENSEES2 2 2 ENS

OET921s

CXLIV, XXXIV, XXXIV, CVIII,

31/32 240/242 240/242 39/40

IX, 643/645 VI, 34/57 CIV, 597

cii, 455/456 LXv1t, 495/496

SIX, 171/175 XXIX) 171/175

CXLII, 155/156

Lucas :

2352 2195: 166/167;

COX156122 Lxvnir, 5/6

27, 54

16, 16 16, 17

I, 58

27, 48 28, 10

14, 41

XXI, 201/202 ; XXXIV, 323/

SGIUIS 20S USENSEVETIAT2S XXI, 388/390

27, 51

14, 56

*1, 13

27, 45 27, 45

27, 46

15, 52 *I3, 32 15926 16, 15

LXVIII, 476/477

LXIn 1795 'EXVID, 463; CXXIV, II4 CXVIII, 2406/2407 CXVII, 39 XLIV;-335 €V$ $9 CXVII, 39/40; 41; CXXIV, 107/ IOB8 ; CXLII, 199

IO, 2I IEJUCRA *I1, I4

XVI, 290/291; xvi, Gor/ 602 ; LVHII, 9I ; LXIII, 99/

I

:

IX,

100 ; CVIH, 267

*27, 27, 27, 27, 27,

S. SCRIPTVRAE

T1135. II, 55 12, 6

*r2, 18 12, 20

CXXXVI, 125/126

XXI, 245/247 ; LXVII, 295/ 296 ; xcvi, 75/716 LXXXV, 118/119 XIV, 122/124 xxxi, 87/88 XCVII, 53/54. ; CXVIII, 2189/

2190 XXXIX,230/2232 ;LXV1, 70/72 CV, 106

XCVII, 53/54. civ, 265/266

xxIX, 208/209 XXXIX, 240/241

LXVIII, 242 ; CVIII, 399 SOESUAT I GINSEA2O LVII, 40 XXVII, IOI/IO2; XXXVI, 288/289 XXXVII, 319 XCEXI EI xXLIX, 160/161 Xp 920 CXEVATATS CXVIII,

365/3566

LXXXVIII, 165 LXVHI, 599/600;

CXLVI,

97/99

CXXVII, 125/127 CXVIH, 2284/2285

XXXI, 350/352 XXXI, 350/352; CIV, 109/ IIO XXXIX, 236/237

XVII, 450/451

LXIV, 271/273 CXXX, 46/48

XLviI,

76/71

258/260;

CXLV,

INDEX

LOCORVM

Lucas :

12, 55 I2, 47 I2, 49 *15, II-I3 I3, I6 15, 25 12332 I5, 55 13, 34 I4, II

Lucas :

cxvirt, 1856/1857

CXXXVII,

CIII, 142/143 ; CXVIII, 1581

XVIII, 311/512

CXLY, 155/157 CXI, 118/119 LXII, 207/208. LXII, 207/208

XC, 90/92

14, 26

15, 7

CXLIX, 73/74

CXXXVI, 128/129 CXXXVI, 128/129

*15, 25 *16, 19 sqq. LXX, 296/297 *16, 23 VI, 196/200; IX, 3501/3035; *16, 24 16, 26

T7, 18

*25, 44 *23, 45 23, 46 24, I

LVI, 224/225 ; CXVIII, 2717/ 2718

24, 18

LXVIII, 299/300 cxvirI, 2575/2576

24, 24, *24, 245

32 39 42 41

Iohannes

II

I, 175

LXIL, 97/99 ;XCV, 174/176 LXII, 97/99 ; XCV, 174/176 ; CXV, 118/119 LXXXV, 92/93 LVIII, 237/2358 XXXI, 44/45 ; CXVIII, 2112/

$1;

CXX,

99/100;

LXXXV, I1/13

97/98

XXXV, 197/198 cxviit, 1864/1866 XXXIII, 128/129; xxxv, 188/189 ; xLvim, 338/339;

LXXXVIII, 199/201 ; CXVIII, 1861; cxrri, 165/166; CXLV, 165/166 XXVII, 41/42 ; LXXXI, I21/

122 ; CXXXV, 145 VIII, 152/153 ; XXIX, 123/ I245 XL, 219/2203. XLV,

357/

IO5 ; LV, 238/239 ; LXXXVI, 127 ; LXXXVIII, I03 ; XCVI, 129/130 ; XCVIII, 132/125 ; Civ, 89; 465/466; cix, 313; CXVIII, 1400/1401;

453/

Lxxiv, 83/86 Lxxiv, 83/86

cxvin, 772/715 XC, 210/211

I, 16

XXXIX, 298 ; L, 355/3556

1, 18

XXIV, 300/301

XXXIX, 298 ; L, 355/3556

15/26 I, 55 I, 47

cxx, 97/98

L, 257/258 ; CXLIX, 156 CXXXIX, 222 LXXXI, 36 Praef. 1, 51/54

308/509 ; XXXIV, 407 5 LVI,

*2, 6-11

XXIV, I0 ; XXXI, 69 ; LXXIII, 428/429 ;Cx1v, 163/164 CIV, 597 Praef. 89/90 ; rxxiv, 170

140 ; LVII, 120 ; LVIII, 90 ; LX1IH, 62 ; cvi, 45 xiv, 87/88; xxvi 106/ 107 ; LXVIII, 106/107 ; 467 ;

x2 TS 2:16

*2, 9

LXXVI, 597/598

XXIV, 300/301

XXXIV, 25I

VIL, 303/304; XXI, 300;

LXXIH, 458/459; LXXVII, 545 ; LXXVIII, 236/237

23, 42 25, 45

401/

134 LXXI, 405/406 ; cim, 513/ 515 ; CXVI, 46/47 ; CXLVI1H,

454 ;CV, 272/273

25, 54

LXXI,

1, 3

CXVIII, 1536/1557 LXVI,

$1/52;

LXXI, 401/405 ; CXXIX, 135/

CIV, 548/549 ; CV, 604 X, 152/154 LIV, 57/58

37/38;

XLIV,

1,2

2113 CXVIII, 2121/2113 XXIV, 157 LIV, I7

XX,

:

CXXIX, 132/134 ; CXXXVIII, 109/110

CXVIII, 510/511

358 ; cxv1II, 908/909

xLIX, 69/70

CXVI,

CII, 202/203

IX, 340/341; XXXU,

LXXXI, 170/172

I1, 387/388

405; CIX, 8/9; 137/138 ;

LXXXV, 256/258 xxxilII, 384/586

CXVIII, 1140

I7, 10 17, 17

236/237; CXLI, 107/108 XXXIV, 328/329 XXXIV, 328/329 XXX, 90/91; CXLI, 104/ 105 ; CXLV, 66

IV, 73/75

LXXIV, 159/160; cxvui, 2829/2850 ; CXXX, 18/19 CXVIII, 2030/2033

*r5, 18

1347

S. SCRIPTVRAE

LXV, 324 I, 243/244 ; XXXII,

I, 5I

22517

LXVIII, 234/256

LXX, 302/304 LXVI, 7; CxvHi, 2561 V,

182/1853;

xxxiv,

2560/ 145/

1465 X1902 10/3 EXEV;8 129;

264;

LXXXV, 302/303

1348

INDEX

LOCORVM

Iohannes :

Iohannes : 2, 2l

3,2 3, 5 3, 15 3, I8

3, 3, 3, 3, 4, 4, 4,

I9 29 51 32 7 IO I3

S. SCRIPTVRAE 8, 44

LXXXV, 304. XXVII, 71/72 L, 226/228 vir, 181/182 I, 365; cxxxiv,

4, 24 55302 5517 5,19

CXxxi1, 186/187 Ptaef. 1v, 11/12 Praef. 1v, 11/12 LXI, II7 ; LXVIII, 267

cvi, 272/275 LXVIII, 242/243

1, 264/265 ; LxIt, 41/43 175/177;

XLV,

98/

XCVI, 50/51 cxviI, 266/267

99 ; LXIV, 254/256 ; LXXVII,

$22

XIV,

xxr1, 175/177 ; XLV, 98/99 ;

I44/145 ; CXLII,

LXXVI,

DXIV2U 254/2567; LXXVIIL, 280/282 ; cuit, 264/265 app.

221/323;

20I

XCVII,

202/205

III, 119/120 ; XV, 191/192 ;

L, 382 ; CXXIX, 7I

XX, 213/214 ; XX1, 566/567 ; XL, 190/191 ; LVI, 94/95;

XXV, 204/206 CXXXI, 388/389 CVIH, 237/338 ; CXXXVII,

138/139 LXI, 273/274;

EO T

XXX, 239 LVII, 218/219; Civ, 204/ 205 ; CV, I27 ; CXVIII, 1725 CXLV, 163/165 XXX, 238/239 CVII, 271

258/260

280/282 ; cut, 264/265 app.

4, 14

TIG X CIVS

1925 CXI, $25 CXXI 116 ; cxxximn, 80 ;cxrnr, 176

XIII, 112/113

xxn,

XVI, 216/217 ; xvi, 656; SUV ILI

LXI, 266/268; rxir, 44/ 45 ; LXxxvi1I, 88/89 ; Xcvir,

43/45 ; CXLI, 89/90 ; 127/

LXXI, 48/

49 ; LXXX, 119/120 ; LXXXV,

128

306/307 ; CXXI, 155/156;

I0, 27

XCIV; 1936

157/159; —CXVIII

IL| 101/102; CVIII, 338/340 CXIV, 172/173

IO, 28

XCIV, 1957

157/159;

CXXXI, 386/387

vui

$89;

XXIX, 139/140; CVIII, 338/ 340 LxxIv, 65 LXVII, 701/702 Xv11,448/449 ;cxv111, 1863/

1864 ;CXXXI, 372/573

CXVII, 346/348 LXXXIX, 24/25

IV, 217/218 cxLvn, 68

XLIV, 424/425

10, 30 Il, II IB 16

1I 26 *rII, 435 DI 48 Xu 49 IL 5o I2; 24 25 28

XXXIII, 173/175 ; CIX, 233/ 234

L, 481/482 XL, 202/205 ; LV, 238/239 XCII, 104/105 ; XCVII, 183/ 184 ; cim, 264/265

LVI, 169/171 LVI, 169/171 xxxi, 65 XLII, 71/72 ; cxvi, 1862 ; CXXXVIII, 221 LXVIII, 501/502 I, 5/6 ; 1xv1t, 4/5 ; LXXXVI, 136 CIX, I40 IX, I2/14 ; LXXVII, 513/514 LXVILBDU 2190 722): 5CXV.

138/139

CXXXVIII, 47/48 ; 97

LXVII, 260/261 CXLVI, 255 cxvnt, 2850/2851 CXXII, IO XH 174/175; XL, 142 ; LXI, 120/121

TI. 4 SS. 13, 27 15, 34 14, 14, 6

141/

XL, 143/144 XX, 192 ;XXXIV, 403/404 ; XL, 143/144 LIX, 198/200

HL

95/96;

LXXXVIH,

C1, 198/199 ; CIV, 533/534

CXVIII,

xvi,

268;

322/232 ; CVIII,

429/430

i

xci, 60/61 xcii, 60/61 XV1, 180

XXI, 355/356

CXVIII, 1045 IL, 341 ; V, 81/82 ; xxv, 61 ;

XOT

E22T EX SCUIES 61.

XXXVI, 418/419 ; 675/676 ;

XXXIX, 228/229 ; Xii, 72 ;

LXV, 212 ; LXXVI, 268/269 ; LXXXIV, I94/195 ; LXXXV, 214; CIL, 236/237 ; CXVI,

39/40 ; Cxvi1t, 56/57 ; 129 ; 5971:8 26 2:05 CX VITE, 5 2. 535 ; CXXXVIII, 92/93 ; CXLV, 128

14,

8

CIX, 147

1

INDEX

LOCORVM

Iohannes :

14, 9

14, 14,

IO

IDE

14, 14,

XI, 118 ; CIX, 147/148 XVI, 303/304; LV, 219/ 220; LVIIT, 147 ; LXII, 224.

LXVIL 2333; CXXIL, 36/57 LV, 219/220 ; LVIH, 147; LX15j $224 0 XXVII, |235.; CXXXVII, 300/301 xcvirrt, 178/179 LVIHI,

140;

cxvir,

888/

889

14, 14, 14,

XVI, 303/304

XV13, 32/33. :!xC, 266

IV, 235/236 ; xxvinu, 246/

14,

2475 6:92:31: T5351; 68 s CXVIII, 3073/3074 ; CXXV, 160/161 GVIL, 172/173. GXXXVITI,

14,

1, 26/275

169/170; *XXX,

153/154;

vin,

95/96 ;137

D5s 15, 5 15, 16

15, 20 16, &ü 16, 8 * 16, I2 16, 15

66/67;

17, 17, 17,

17

r7, 17, r5

I 5 6 IO

Id 2T

24

17, 25 18, 5

6 II 33 57 19, 6 *19, 61 19, 18, 18, 18, 18,

45

*19, 7 19, 9

XVI, 205/206 XXXIX, 226/227 XXXIX, 227/228 ; CXXX, 50/ 51

19, II

xx1, 80/81 ; xxv, 248/249 ;

19, I2

LXVIII, 548/549 ; LXXXVIII, 147/148 ; C11, 216/217 XL, 179/180 LXXV, 31 IIIS2 5 x6

I9, IO

19, 15 19, 19

*19, 25 19, 28

I9, 30

20, UT 20 07 20427 i202 20, 28

LXVII, 170/171 ; LXXXVIII, 360/361; CXVII, I32/135; cxxxv1It, 476/477 LXXIX, 182/185

XIV, 115/114; XXX, 494/

IIS

Actus I, 7

LXIV, IOI/IO2 ; CXVIII, 582

1,9 ign

XL, 136/137

IMX6 »

XIX, 39/41; CV1, 260/262 VI, 118/119

CXVIII, 309 IH,

2515;

VH,

245/246;

IxX,765r; LxXL, 65; 75; Lxxiv, 66/67

16, 212

Iohannes :

20, 29 TADUIL 21, I4 215855 2058177

495 XIV, 79/80 ; 113/114 ;xxx, 494/495 ; Cxxxvi, 365/ 366 XWI1351/259/; XXIX, 84

xxxil, 28/29 ; LX, 140/143

III, 91/92 ; XX, 80 CXL5i31 CXXXVIII, 120/130 203259: MSti TOT 1627; LXXXVIII, 380/381 ; xcvi, 65 ; cxxxv1lI, 362/565 CXLII, 200 CXXII, 41/42 CL, 640/641; CiX, 71/72; cxxi, 82/83 ; cxxxi, 277/ 278 ; CXLX, I15 LXVIII, 104/105

XCI, 55

XXII 1075 X€1, $5 cxxxi,.66/67 LIV, 300/301

LXII, LVII, XVI, LVII,

222 ; LXXIII, 302 34 ; LXVIH, 75/76 205/206 34

1349

S.SCRIPTVRAE

I5

20

XXI, 455/457

TESTE EET VII, 2I9 ; LIV, 304 ; CXVIII, 1489/1490 ; CXXX1, 102/105 xxt, 6/7 XXI, 151/152

II, 385/386

LXXXI, 170/172

CXLIH, 316 Cv, 245/246 CL, 206/209 cxxxvim, 56/58 VII, I95 IX, 650

LXVIII, 54/55 Apostolorum : IX, 661/662 ; cxvii, 1454/ 1455 CIHI, 107 IL, 389 ; XLVI, 89/91 CVII, 132/134 Pracb oc EC 28T)/ 282 ; CVIII, 135/137

XV, 138/139 ; XXI, 476/477

LXXXVIII, 89/91 XVIII, 124/126 LXXX, 142/143 ; LXXXVIII,

89/91

LXIII, 178

CXLIV, 212/214

CXLIV, 215 CXVIII, 272/273

I1, 5/4 1r, 75/77

335 67 SEORWEIS ATAO /T4155 LXIX, 66/67 ; cxxx11, 43/44 LXXXIV, 140/141 LXXXIV, 142/143

cxvi, 2557/2559

cxxvim, 89/91 LXVII, 550/551 L, 600/601

Praef. 110/114 LII, 140/142 LII, 140/142

XXVIII, 209 ; XXXI, 63/64; SUONPXNE2

GS

I ENTSSSTET:

LXVII, 553/554 C 2. (xcvir)

INDEX

1350 Actus

LOCORVM

Rom.

Apostolorum :

9, 5

IO, I5 *r2, 6 I3, 2

12,522.

13, 33 13, 46 *IAMIS *I6 22 18, 6

21815 25, 5

23, 5

*27, 41

35, 52

S. SCRIPTVRAE

Cxv, 47/48 LVHI, 575 cxvil, 1067/1068 XXVIII, 210/211 L, 370/571 ; CXvitt, 2599/ 2600

25 2 15 16

II, 3/4 XLV, 54/56 ; Lxxxvi, 99/

18

IOI ; CVIII, 275/277 LxxxvitI, 748/752 Lxxxviir, 748/752 XVII, 311/213 CXVIH, 1039/1040

LXVI,

24 25 26 28

XCVIII,

300/301;

:

24

P2

32/33 XCVIII, 54/55

55

LxxxvII, 748/752 Ccxxxi, 49/51

i

cxxxirm, 68 CXVII, 307/308

» 25 , 28

n2

JS

2. 14

5, 20 3, 25 4, 7 4, 17 53 53:555

54

55

(656/658;

rxxx,

257/258 ; CXXXIX, 141/142 cxi, 223/225 CXVIII, 2221/2222 CII, 142/144.

LXX, IO2/103 ; CXVIII, 2139 CXVIII, 1312/1314 CXVIII, 2152/2153

cxvir, 570/572 ;572

CXLIV, 158/159 LXXXIX, 173/174 Civ, 216/217 LVI, 206/207; LXX, 112/ 114 LIX51212/2145 1X, 63/69; LXXII, 214/216 IH, 83/84; Lvr, 206/207;

XX, 143/145

L, 223/225 ; Lxxxv11I, 671/ 73 1, 61/64

CX, 73/74

212/214;

CIX, 320/

325 CIX, 320/323

xciv, 87/89 Lxvil, 8/10

LxvirI, 8/10 CRX XLV, 217/219); LViIL, 178/ 181; rxxxvnur, 649/651; cit, 160/162 XLV, 217/219 ; Lv,

II: 32 1x 35

181; rxxxvi, 649/651; cn, 160/162 cr, 167/168 ; cxuu, 53/54 xxxv, 126/127; cxvrim, 306/308 ; 1270/1271 L, 261/265 1:44260/427/:511,- 190. :852.,

I1 » x1

(63/65;

I2 15 15 18

19 I

14, 4

261/265 XXXVI, 150 XXXVI, 150 LXXIII, I9 CxIX, 182/185 CII, 104/105

cxvrH, 2988/2989 VII, 229/230

I,

18

CXVIII, 319/321 CXVIII, 319/221 IV, 199/200

I,

20

LVII, I01/102 ; LXXXII, 129 ;

I,

CXXXVI,

178/

IuGorns

5 6

I, 21-25

CXXIX, II3/114 CXVIII, III/I12 CXVIIH, II2/114

85/85

12. 12; 12; 12; 12; 15,

I,

CXXXI, 320/325

cxvriIt, 1747/1748 Praef. rr, ri/12; iv, 6; TXVC47/ SUSMEIESCICIEEVO 31,

L1 26

I,

CXVIIH, 120/122 CXVIII, 120/122

cxvin,

xcii, 89/90 ; cxiv, 23/24 ;

CXXXIX, 5 LXV, 59/60 xciv, 87/89

IO TI, LI DI. Il. 11; II,

LXX, II2/114

IM, 83/84; 1v, 162/165; XII, 103/104 ; CXVIII, 812/ 814 ; 1656/1657

XXIX,

117/118; cCcuill, 489/490 ; cxiv, 85/85 cvnr, 489/490 ; cx1v, 85/ 85 ; cxviit, 1062/1065 LXXVI, 515/516 CIV, 597 xvirt, 159/160 XLVII, 150/152 ; LXII, 93/94 XCIII,:316/317 xcit, 316/317 LI, 155/156 ; cxxiv, 267/ 268 XXXIII, 211/212 XXI, 145/146 ; Lxv1rt, 550/ 551 rr, 74/75 ; x1ir, 284/286 ;

cxvnHI, 2628/2630 10,

IO, 4 Lxxvit

XXXVI,

I,

23 24

XCV, 109/110 xrLvni, 65/64. XXI, 414/415 ; CXVIII, 3080 XXI, 416/418 ; nxvn, 578/

579;

LXVI

157/158;

LXXVI, 301/302; CIII, 513/

INDEX

LOCORVM

515; CXVIII, 1400 ; CXXII, 65 ; CXxxvII1, 161 XXI, 416/418 ; xcvirt, 114/

II5 XXI, 171/172 ; Lxv1I1, 162/

165 ; C1, 327/528 CXVHI, 733/734; 222/222

977

CXXXI,

LI, 47/48

SOHISETA 2 MeSEXT. 066/627XLIX, 83/84 ; LXXV, 37/38 ; LXXXI, IOO/IOI; CXVIII,

755/156 ;CX11, 139/140

XVIII, 238/239 ; xxiv, 237/ 238; LXIV, 114/116;

3,I 5,2

57 5d 3, 16 5» TT

t3, 18.

3, 19 4, 5 4, 7 4, 8

4, 15

4, 20 4, 21 $, II 6, 17 6, 20 71557, 7.9

SESTO,

7,25

7, 38 8,2 »

LXXXVI, 155/157; CXXVII, 86/87 LXIV, 291/295 ; CXXX, 103/ 105 LXIV, 291/293 ; CXXX, 103/ IO5 ; CXLVI, 182

CXX, 54/55 ; CXXVI, 35/57

LXXXVI, 34/25; XCVIII, 99/100; CI 154/156; cxvilI, 2799/2801 xxvill, 823/84; CXXII, 40;

CXXVI, 32/53 X, 78/79 ; XXV, 133/134 ; LXXxviL,

8, 6

IO, I 10, 2

10, 3 I0, 4

LXXXII,

«Cont: IO, II "IO PT IO, I3 IO, 20 IO, 2I IO, 21

CX, 216/217 cxv1in, 967/968 LVII, 269/271 ; Lxxx1, 65 ; cnt, 623/625 ; cxv, 64/65 II, 310/311 ; LXVI1, 286/287

LXXXVIHI, 462/464

12, 8

129 I2, IO TNT 12, 26 12357 13, 5 I3,4 13,5 155 12

I5, I5 14,5 I4, 4 14, I4, I5, I5, I5,

20 52 9 I9 24

LX, 49;

LXXVI,

51/53;

283/284 ;CXXXVI, 197

25] LXIV, LXIV, LXIV, CIH,

120/122 120/122 120/122 517/518

LxII, 6/8 ; .xxvri, 297/299 XXXVI, 53 cxvilI, 2935/2936

XCIX, 44/45 XCIX, 44/45 XVII, 239/240 ; xcvi,

88 ;

XLVII, 213/215

Praef. 1, 67/68 Praef. 1, 69 1,102 XVIII, 154/155

Praef. 1, 74/75 CXVIII, 2819 ; CXXXV, 54/55

cv, 575/577

CXLVIII, 227/228

3x900220/220 E GT485605 CXXXVIII, 339 ; CXLV, 204 ;

15, 41

VIIL 121/122 XLVII482/ 835 cxIBP0120/121:::50322/ 1235 T CXXXI. 170/17: CXXXVIII, 349/550 VIII,I21/122 ; XLV11,82/85 ; CXII, I22/123 ; CXXI, 170/ 171; CXXXVIH, 349/350

CXLIX, 81

15, 51

47/48 69; LXXXI, 47/48 129/130; CL, 262 50/51; 252/254 252/254 51/53

1682/

15, 28

CXLVI, I8I

LXXXI, LXXIV, CVII, LXXVI, LXXVII, LXXVII,

I, 228/229 ; cxvin,

CXVIII, IO15/1016 ;Cxxxix, 224/225

15, 42

LXIX, 138/139 ; CXLII, 191/

495 ; CXVIII, 1771/1775

XXI, 144/145 ; CIX, 256/

LXII, 177 CXXXV, 29I CVI, I32/I35 ; CXLVI, 180 Praef. 1, 46 Praef. 1, 45/46 LXXV, 222/224

CXVIII, 1771/1773 XXII, 148/149 ; 1xv1II, 492/

II, 28

C, 152/155

XCII, 218/219 ; CXLIX, 142

IV, IO/II; L, 25/26 CXXXVI, 9/11 . LXXIX, 108/110

II, 29

IO, 55 SSTUTSSTA » I1, 27.

LXXI, 120/121 ; CXXVI, 145/ 146

Praef. xv, 22/23

I351

1685 CXXI, 238/239 CXXXIV, 195/196 XXXIH, 109/113 XXXIII, I09/113

*14, 15

157/158

Praef. xv, 101

195

9, 27

801/802;

S. SCRIPTVRAE

15, 52 15, 55 15, 54

15, 55

I, 370 ;LIV, 338/339; CIX,

172 XLIX, 109/1II cxiv, 166/168; cxrLvir, 128/130 LIV, 98/100; cit, 63/64; cxiv, 166/168; cxvr, 2122/2123 LIV, 98/100

ICor.:

1, 12

cxiix, 96/97

2XIÓ

x, 49/50 ; xvit, 277/278 v, 299/300

3» 5

1352

INDEX

LOCORVM

S. SCRIPTVRAE

IhGor-:

5, 6

4, 8-10

4, 16 4,

17

5,6

$5, 10

5,17

*5, 17

5, 19 y» 21

0x2

6, 10 6, 12 65.15 6, 14 6, 16 5 7 "IO

Lxvr, 586/589 ; CL, 26/27 LXvII, 586/589 ; CL, 26/27

L, 480

XCVI, 235/238 XXXVIII, 172/175 ; 177

XX1, 478/479 CV, 591/592

LIx, 272/275

L, 222/2235 xcti, 87/88 CXI3XS 173/1745 GXXVI,8

cxv1tri, 960/961 LXIV, 62/64 ; xcvtt, 207/209 XXI, 357 ; XXXVIII, 120/131 ; cin, 528/529 L, 4OI

LXXXIV, 164/165 Cr, 526/528 CI, 526/528 LXIV, 125/126 ; 1xv1t1, 386/ 388 ; cv1, 126/127

LXIV, 90/91

xx1, 95/96 ; 1xvirt, 173/174 LXVII, 323/324; CI, 403/ 404 ; CXVIII, 2318/2319 Lxvin, 670 cxvii, 815/816

cir, 529/531 L, 387/388 L, 387/388 cir, 529/531

LXXX, 241/242 LXXX, 241/242

IV, 196/197

CXVI, 53/55

CXXVI, 32

LIX, I0/11 ; Cri, 80/81 CXVII, 952 xxi1, 63/65 v, 36 CXXXVIHI, 516/317

XLII, 120/122

XLI, 514/315 ; XLV, 59/40 ; XLIX, 320/322 CXxxIv, 88/91

cxxxiv, 88/91 XLVIII, 49/51 ; Lxvirt, 608/ GTOGN

EXSISGTIÓS

254/255

*8. 9

LV, 48/49 ; xci1t, 238/240 ; CXLH, 179/181 ; CXLV, 55/

CVRL

xii, 187/188

, 14-16

36572

, 15

cxvri, 973/974

16

Py

Praef. r, 47/48

LXXXVIII, 748/752 LXXXVIII, 748/752

C1, 85/84

57

CXXXI, 219/220 LIX, 230/231 XXXIV, 50/51 VIO T SIS EESCRES TN ANS CO//SUERS

XEIV; 1153 ; EVIL, 215/214

Philipp. :

TZ

CXXXV, II4 XCVIII, 199/202 XXI, 107/108 LI, 150/151

22 1,22

CXVI, 59; 61

cxviH,

1608/1609 ; 2187/

2188 CXXXVIII, 178

CVIII, 487/489 ; cxi1x, 141/ T4205 CSSEVES OT.55//3:5615

CXSCXVIEDE O17 6/178 5 GXT;, 219/220 ; CXLI1, 226

CXVI, 55/57

CVIH, 487/489 ; CXXXVIII,

cxxxrii, 68/69 CXXXVIII, 415 cxvirr, 1609

176/178 VIH, 30/31; I7:

Lxxi,

168/

(79/1815

Cxxxi, 225/226 ; 543/344

cxxxvr, 116/117 vXrr 160/161; xvir, 178;

138/139 ; C1, 401/403 V, 41/44; CIV, 597

XXX, 99/100; xxxv, 4/5; LXXI, 168/171 ; LXxx1, 179/ 181 ; LXXXV, 14/17 ; CVI3I,

C1,636/657 ; CXxv1,144/145 LXIV, 330/332

443/444 ; CXVII, 306/307 ;

LXXIL

183/184;

xcv,

LII, 23/24 ; LXXI, 119/120 ; XXXVI,

CXLX, II6/118; CXLII, 124/126 Xo A/S US RESXSESCV S 774 37.

II$5/116; CXXXVI,

180

XXXVII, 530/332 ; CXL, 125/

127 CXXIX, 116/117

»14

SESXOCXEPS

XXxvi, 91/93

489/490;

LXXXIX, 317/319

CXXV,

MOM vv oo NO

I, 301/304; VIIL, 31/32;

XVII, 532/533 ; XXIX, 200/

20I ; LVI, 91/93 ; LXXXVIII, 528/331 ; xcvi, 117/119; CIX, 301/305 ; CXXVI, 117/ i18

INDEX Philipp. : 2, 9-1I 2, 10

LOCORVM

CXLI, 163/167 I, 301/304;

S, SCRIPTVRAE $; 23

11, 267/268;

6, 10

VI, 188/189 ; xxr, ro/1i1;

GROES 6, 15 6, 16

XL, 254/255 ; xvn, 685/ 687; LXXXVII, 328/331; XCNXHDSDIT/ R19. Cl*, 3O1/

303;

CXXXI

395/597;

CXLVHI, 265/206; CL, 56] 55 Lxvir, 685/687 ci, 685 IL, 360/361; r, 263/264; CXVII, 114/115 LXVII, 474

LXVII, 546/547

3, I4 3, 20

44 Coloss. : I2 TSETS 1, 16 2,9

25 17 25518 2, I9 3.4

5»9 2,19

ET XCI, 207 cxvirr, 613/614

6, 17 6, 18 II Tim. : 152

295

2, 26 55

5, 6 3» 7

3, 16

3, 17

355-5 5, 16-18 5, 17

5, 18

H

» 15

^

9

H

"»v VA OMS NS XS A9»

5,14

CI, 6358 LIX, I01/102

CV, 592/593

CXVI, 63/64 Lxvil, 617/620 Lxvil, 617/620

Praef. xv, 24/27 Praef. xv, 24/27

4,2

4» 7

CIX, 308/310 LXXXIII, 224/237 ; G1, ,20/ 20 ; CIV, 115/118; cxvrit, 108/109; 720/722 ; 3112/

XXI, 480/481 CXLVII, 99/102 CXLVIII, 99/102 xxix. 1265xxx, 277/278;

758

IV, $52; XVII

XXXII, 24/25

5114

xvin,

168/170;

24; LXXXIHI,

LXXXVIII, 474/4715 ; CXLIX, 154 CXVIII, 152/154 LI, 176/179 L1, 176/179 XXXVI1, 135/136

CXII

365/565;

xxv,

2234/2375

243/245 ; CIV,

22/ C,

115/118;

720/7122:

22:2)/

DIDA

1, 362/365 XLVII, 44/45 cv, 606/607 CXVIII, 282/285 ; CXXXVIII,

L, 388/3590 L, 388/390

558/560

cxxxvitt, 558/560 XXXVI, 550/552 LXII, 161/162 XCIX, 23/24

niv, 6/7 niv, 6/7 L, 466 II, 197/202 xxvi, 36/38 vin, 28/29; rxvrur, 755/ 756; xcvi, 170; CXVII 1 3282/5284

IV, 46/47 IV, 46/47

1X, 406/407 CXV1, 57/58

virt, 180/181 xxi, 70/71

TO

1,9 I, I3

LXI, 241/244 LXI, 241/244

598

Ir nhbesss

2,4 2, 13

cxvirn, 165/167; 1976 | XXxxvriI, 206/207 , xvin, 156/158 CXLI, 199/202 XXXIII, 121/122; GXLL 199/202

XXV, IOI/102 ; CXVIII, 297/

I Thess. :

4, 16

1358

JE Sur E

LXXVII, I34 LV, 166/167 ; rxxxnti, 233/ 254. 1m, 167/168

XXI, 547/551

XCIV, 161/162 cxviir, 1088/1089 XCIV, 229/230 Praef. xv, 33/27

CXVIH, 2223/2224 CXLI, 48/50

1, 55/56

IDSGEDAES cvi, 125/126

1, 36/38

CXXXI, 309/310

SCVOETUDA UBI XV, 113/115

Lvir, 168/169 CXLVI, 181/182

6, 14

XX, 39 ;CXVII, 245 ; 246

1354

INDEX

Hebr. : 6, 17-19 6, 19

7, 26 9, II 9, I2

9, 24 Io, 9 IO, IO IO, 30

LOCORVM

CIX, 212/217

xxi, 44/45

CIX, 249/251 Lxvi, 684/688 Lxvir, 684/688

Lxvn, 688/690 xxxix, 165/166 xxxIx, 166/168 CII, 104/105

II, 358

xuni, 175/176

12, 6

LVIII, 325 ; CXVIII, 780 XXII, 131/133

E2IT

S. SCRIPTVRAE II Petr. : 1:21

5, 16 IIoh.: I,7 1,18

I, 5 1,8 I, I7

I, 19 I, 23-25 2,

IO

2, 20

352 255 3, 8 3, 9 4, 6

4, 11 4» 13 4, 15 5,20 ppetr.: I2 I2 2

2, 5 2,9 2:22

5, 18

4, I7

5,8

XXVI, 278

xt, 64/65 xvi, 367/369 ; L, 264/266 ; XCII, 121/123 CxxXIX, 187/188 CXVIII, 210/215 cxvrii, 2460/2462 XXXVI1, 87

CL, 241/242 xxxvii, 44/45 XXXVII, 44/45

Praef. xv, 62/64 XXVIIf, 130/121; CXVIII, 456 ; 1160/1161 XLIX, 415/416 cxv11, 106/109 cxv11, 106/109 LXVII, 225/227 ; L, 501/503

r, 64/66;

xxv, 94/95

CXXIX, 171

L, 384/585 ; XXXI, 73/74; cxvit, 94/95

XXXVI; 442; LXXVI, 179; XCVIII, 137 ; C1, 657 app. ; CXXVIII, 34 ; CXXXVIII, 107

2, 19

Cv1, 469/471

4, 16 4, 18

CXXXIIH, 150 SGH TADSICXSCIS 215 cxvin, 484/485

Apocalypsis : VIH, 229; LXVIII, 20/21; 1, 8 CXVII, 404 *1,8 1 2

Kr 6 bi I 3, 7 3, 19 55

, II-I4

LXXXVIH, 422/424

CXLIV, 361/362 cxLIV, 361/362 LXXXVIII, 423/424

Praef. 11, 30/32 VI, II4/115

XXI, 524; LXVIII, 707

LXVIL

557;

I, 304/314.

CXXXIX, 203 CXXXIX, 202/205 LXXVIII, 230/231

CXL, 54/57

x1, 80/81 ; xxxiv, 488/489 XxvII, 98

LXXXIV, 142/145 vn, 70/72; xxit, 56/58 CXLIV, 172/173 cxvri, 57/38

CVI, 205

1, 24/25

914

L, 479 LIX, 119/120

XXI, 526/527 ; C1, 538/3540 ; CXV113,. 232/233 5 'CXXIIT, 153/154 ; CXXXIX, 158/159

CXVII, 1/2

XLVI, 44; XCVI, I51/152

LXXV, 44/45 ; LXXVII, 913/

I, 338/341 I, 338/341

LXXXVIII, 423/424

I, 287/291 I, 287/291

LXXXVIII, 422/424 TI Pett. : IIO

xxvim,

22/24 ;LXxV1t, 73/75

2, 18

4, 8 Iacob. :

Praef.

Praef. 73 cxvinr, 1854/1855

LXXXVIII, 422/424

INDEX

SCRIPTORVM

Ambrosius

De doctrina christiana :

"Apologia Dauid altera :

9,48s5qq.

1,9

De fide : zm

Praef. xv, 77/85

4, 4 (6)

1, 328/330

De gratia et libero arbitrio :

"-

—

L, 492

Xy 12 2, 18

5,36 — xxi, 73/75 CVII, 227

VI, 11/12 LVi1, 48/50

De Trinitate :

De Spiritu sancto : IS

XXVIII, 255

L, 492

1:12

14,

Expos. Euang. sec. Lucam : 76 VI, IO Hymni : »lIlluminans Altissimus?

rL,274/2]5 De sermone Domini in ruonte :

De incarnat. dominicae sacramento : 6, 49

3, 29 (40)

»Intende qui tegis Israel" 263/266 ; 1xx1, 185/186

rxr 59/65

15, 17 (27)

LXXIV, 172/

174

1X, 646

5())

VIII,

LV, 230/232

Enarrationes in bsalzos : — Praef. 10/28 4» 4» 18-27 Praef. x1, 5/9 7, 1, 29 vnu, 9

9,1 IX,645/646 9,35, 16 Praef. rt, 44/45 32:19:91) 94548

Ps. Ambrosius Hymnus : »Bis tetnas horas explicans"' 104/110 ; CXVIII, 3048/3049 Aristoteles uide Boethium. Athanasius

Epistula ad Marcellinum : —— CL, 189/191 II Ptaef. xv1, 27/29

Symbolum. Athanasianum : m

LXXX, 319/320

Augustinus

Confessiones :

1, 4(4 — rxvu, 134 Contra Faustum : 22, 87 L, 26/28

Contra lulianum libri vx : —

CV, 142/143

De Ciuitate Dei : 17, 14 Praef. 11, 44/45 De consensu. Euangelistarum : 45 iii, 4 rxxvit, 647/648

xxxitt, 15/16

54, . I, 1, 8/9 — xxxiv, 3/4

CI,

38, 1, 11/12 XXXVIII, 9/10 41:12, 13 XCEINOIGV31221 41; 12:2 XLI, I9I 41, I2, 28

XLI, 177/178

44, 7, 1 Sqq. 44, 22, 4/5 44;

25,

2

xL1v, 86 Praef. xii, 45/46 XLIV,

51, 4, 1/2 52, 1, 6/7

275

LI, 13/14 Lil, I8/19

$23, 2:1/2 5521219

LIII, I9 LV, 20/21

59, 8, 21

LIX, 151/152

$9,9, 3 . LIX, 174/175 $9, 9, 19/20 —— LIX, 183/184 59; 9, 29 LIX, 195 ; CVII, 139 59, 10, 23/24 cvi, 162/165 67,21,12 LXVI, 292/295

67,24,24 LXVIL, 364/565 67,531, 13/14 LXVII, 454/455 67, 36, 36

LXVII, 570

67,36, 57 — rxvir, 570/571 67, 36, 37/538. — vxvu, 571 67, 44 79, 2, 30

LXVII, 710/714 LXX, IO/II

315 X577 25:135 4

72, 4, 3/4 733.1, 1/2

LXXI, 1/2 LXXI, 241/242

LXxi, 27 LXXIII, 4

735/1955

LXXIII, 366 ; LXXXVIII, 4 Lxxv, 61/62 75» 5, 29/50 LXXVII, 590 77, 12, 27/28 7/8550 18/19

LXxv, 4/5

INDEX SCRIPTORVM

1356 79512548

Sermones : 4, 21 (22) L, 659/662

Lxxvir, 867

79,2, 17

LXXIX, 47/48

29:52555/6

Lxxix, 61/62

80, 8, 2

350, I

LXXX, 127

82, 7, 4/8, 8 82, 9, 9/11

LXXXII, I0I/109 LXXXII, 127/128

82, 9, 13/15 LXXXII, 140/142 84, 2, 8 LXXXIII, 18

85, 1/3

LXXXV, 262/263

87222510 87, 1, 45

LXXXVII, 7 LXXXVII, IO

88, 13, 4

LXXXVIII, 197/198

SIS I2 LXXXVIII, 2OI 88, s. 2, 6, 1 sqq. LXXXVIII, 542/544

XW, 235/2356

Tractatus im Emang. lobannis : LXXVIII, 2, 4/10 11, 35/40 Ps. Augustinus

Contra

96,5,20 . xCVI, 55/56

1022 22 DT CH, 310 102519:125 015, 12/16 CHI, 385 IO3, S. 4, 19, 21/23 Ci1I, 14/16

1-3

104, 7, 52/53. 104, 27, 6/7

c

XCVIII, IO09/1I3

CIV, 174/175 CXV, 476/478

107, I, I Sqq.

1X9; 75:29.

Tr

126, 127, 131, 134,

XX

134,20, 7/8

152

CXXXIV,

CXXXV, 245

134, 20, 48/51

124, 24/25 CXXXIV, 199/200 135, 9, 18/20 GXXXW, 25I I26 I ETT CXXXVI, 31 136, I, I2 LXXXVI, 87/88; CXXXVI,

34/35

CXXXVI, 148/149

136, 19, 9 140, I9, 15

CXXXVI, 148/149 CXL, 181/187

201/2155:

de symbolo: CVI, 270/272 XXVIII, 211/215

Testizonia de Patre et Filio ef Spiritu Sancfo : —

CVI, 270/272

Testimonia fidei : -—

CVI, 270/272

Boethius

De institutione arithmetica :

— . 1, 434/455 "Analyticorum priorum. Aristotelis uersio latina : — VII, 140 In categorias "Aristotelis :

Enchiridion : 35 xxxvi, 62/67 35-40 rrr, 67/68

4 2, 10-II ; 17-18

41 LXVII, 175/177 84 sqq. XXXIII, 422/424

—

Epistulae : 140, xxvn, 66

2

187, 1v/v, 14/17

xxi, 662/666 CXLI, 217/218

De diu. quaestionibus Lxxxum : 51

xxxviII, 187/189

59

CXL, 159/161

Locutiones in Heptateuchum : -— Praef. 584/85. 2 XI» STE ST2 s LXXVI, 31/52 ——

Opuscula contra Pelagianos : CXVIII, 124/126

GV, ^2770/2:72.

Sermo 236

192/195;

CXXXIV, 195/196 CXXXIV, 206/207

134, 20, 16/17

136, 18

Serm

—

2, 20 CXXVI, 3/4 xriv, 86 8, 16 sqq. CXXXI, 149/150 I1, 6/7 I9, 5 CXXXIV, 170/171

Varimadum :

XVIII

De diuinis Scripturis : CVI, 270/272

CVI, 518/519

CXIX, 152

VL 351/552

Tractatus in epist. Iobannis ad Parthos :

7.

3

98, 9, 20/21

XXI, 411/412

352.

XLIV, 216

Topicorum Aristotelis interpretatio : CXLIV, 332/2341

In fopica Ciceronis :

XXXIII, 213 ; CXVIII, 2040 Euclidi Elementorum

Idef?2

uersio latina :

r, 87/88

4, dem. 6 — xCVv, 532/355 Pzolemaei de Astronomia uersio latina :

—

CXLVII, 261/263

Ps. Boethius

De geometria :

—

I, 435 ; XCVI, 100

INDEX SCRIPTORVM Cassianus Conlaziones :

Conumenium

CSEISUO/2

9-10 IO, IO

397

LXIX, 48/52

Epiphanius

w

—

Cassiodotus

De anima : 82/5 CXV,

Codex encycl'icns : LXXVI, I7I

uide Boethium.

20

SOUXIXOu22

0/227 Facundus

Variae :

—

Scholasticus

Euclides

CGOCVELUES8715 GEIE

praef.

Cxin, 199

I 3,47 b . Cv1i, 446/447

XVII, 218/220

De institutis riae cxvitI, 562/564

——

erenti in Eunuchum :

Cogamentum Terenti in "Adelph. :

Contra lNestorium :

7, 30, 1 IO

1357

Donatus

CXLV, 30

Hetmianensis

Pro defensione trium capitulorum : ptaef. cxxxvIlI, 548/552

[Cassiodorus]

Principia geommetricae disciplinae : —

Festus

XCVI, 84

—

Cicero

108/109 ; xxiv, 187 ; XXXVI, 211/212 ;

De natura deorum : 2S X, 93/94 ;CXXXI, 116/117

cxxil, 98/99 Gtegotius Illiberitanus

Topica : II

De uerborum significatione : X, Pana s tO 2. vs

XXXIII, 212 ; CXVIII, 2040

De arca Noe : —

22 101/212

Tusculanae : 2, 18, 44

I, IO9

Concilium |Chalcedonense 2 act. 2 II, 400/403 aci 252 LV1II, 27/28

Hietonymus

Liber interpretationis bebraicorums moMRHM : p. 2, 16 LXXV, 4/5 3, 5 xxxiH, 15/16 2, 18

Cyprianus De domünica oratione :

LXXXVI, 87/88 ; CXXXVI, 34/35

4, 6

CXIX, 152

ABT

LXXXIII, 18

— . LXXL 351/354

4, II

Cyrillus Alexandrinus

5, 24

CXXXVI, 148/149

7,4

LIX,174/175

7, 20 8, 27 II Sq. 12, 6

DXSVIUS 9670 ESCHSCAUIST LIX, 183/184 LXVII, 570/571 LXXVI, 423

12, 20 2o.

XVII, 190/191 LXVI, 710/711

Epistulae : 17, 6 XXI, 70/72

45, 1, 6

XVI, 311/315

Didymus De Spiritu sancto (Hieronymo intetpretante) -

—

XXVIII, 255

Dionysius Exiguus -—

xxl, 70/72.

4, 14/15 RO

XVII, 190/191

CIV, 174/175

LXVH, 570 ; LXXVII, 353

14,9 . LXxvi, 389/590

16, 18/19 195525 18, 1 18, 12

CXXOOUS 25/1

Lxxvi, 189/190 LXVI, 264/365 LXXII, 366

INDEX SCRIPTORVM

1358 20, I 20, 15

CXXXV, 25I Cxxxv, 245/246

21,8

LXXXVII, 7

27:25 31,2

LV, 20/21 LXXXVIII, 197/198

Praefatio in librum lob: —

Praef. xv, 28/50 Psalterium iuxta Hebraeos :

33,22 . CXXXV, 245/246 35, I1 — IL, 24/25 35,12 LI, I3/14

7, 41 36, 7 68, 25 :68, 32 78. 65

39, 25

LII, 141,

275 T 39, 5

41, 28

43, 15

45,5

48, 16 48, 22 48, 28

50, 9 58, 29

LIII, I9 LXX, IO/11

Lxxv, 61/62 LXXXVIII, 4

745515

76, 8 81, 12 IOI, 30

LXXXVIII, 20I XXXVIII, 9/10 LXVII, 292/293

Commentarii in Isaiam : 22 AT LXXI, 241/242

CXXXVI, 31

Conmentarii

LXXVII, 590

31

LI, 13/14 LXXVI, 421/422 ; LXXXIX, 27/28 LXXVII, 870

LXXXVII, I3 Lxxvr, 869/870 LXXXVI, 87/88

49,5 64 65

Praef. 119/120; rit, 200/201 CIV, 14/25 CIV, 10/13 Praef. x1, 3/5 xxi1v, 26/27

CXVIII, 2I

—

736

Tractatus in psalmos :

Hilarius De Trinitate :

Traciatus super palmos : Praef. xir, 8/11 instructio 7 Praef. 1v, 8/14 instructio 13, 14 v1, 8 ttact. S. ps. 9, I Sqq. 1X, 645 118, 1 CX; 17/21 125, 9 cxxri, 165/166 Addenda 124, 20 CXxXv, 245/246 128p CXXXVIII, II/12

Hymni

XLI, 9

LXXXVI, 85 89 . Praef. xir, 3/6

uide Ambtosium.

86

98

XVII, 190/191

107

Iohannes Chrysostomus

CVII, 115/116 ; 122 ; 130 ; 132 5

146 ; 156/157

—

De compunctione : Vi, 2I9

3

Homilia in ascensionem. Dozini : LXXII, 400/403

Hoelia in bs. 41 ad neopbytos : —

XLI, 17/23

Locus nondum repertus Praef. 1v, 2/5 uide Didymum.

instructio 1

De principio Marci : — . Praef. 1, 32/356 84

Praef. 1, 58/41

Comruentarii in Prophetas rminores : in Oseaz 8, 13/14 XXXI, 55/59 in Amos 8, 14 L, 9/10 in INabum 1, 9 xxxvi, 75/76

— L,491/492 9,58sqq. 1x, 645

LXI, 196/199

CXXXII, IOI/102 XLIV, 487

Comimentarioli in psalmos : 40 Praef. xii 3/6; rxxxvim, :44, 6 XLIV, 275 104 GIV oS

35, I

Tractatus deperditus in bsalzum 5o

L, 274/275

30, 5

in Execbielem :

CXH, I14/I115

— . L,9[1o ; 494/496

Epistulae : 22557 2512 26, 5 28,2 30

cx, 87/88 CXL, 181/187

Cozmentarius in. Ecclesiasten : IIS VI, 9

Dialogi contra Pelagianos :

—

6.

LIX, 151/152

LXVI, 454/455

65,5 — Lxx, 1/2 ; CXxV1, 3/4 65, 22 65, 8

VII, 295 XXXV, II2 LXVIII, 451/452 Lxvit, 636 LxxvII, 852/855

INDEX SCRIPTORVM Locus non tepettus pm

De definitionibus :

XVII, 218/220 —

Ps. Chrysostomus

VII, 140/141

Martyrologium Romanum :

In uenerabilem —

1359

Martius Victorinus

crucem :

—

XLV, 182

IV, 182/185

Nicomachus

losephus

Introductio /Arithaeticae :

De antiquitatibus Iudaeorum. :

3,6(7) . xw, 45/44 3,7 (8) | cxxxur, 97/98

8

— . 1,435; VIrt, 276/27] Nonius

LXXXVI, 37/40

—

De bello Iudaico :

e

De compendiosa doctrina : LXXVI, 460

Onorastica Vaticana

LXXIII, I22/125

— . LXXIX, 43/44 Locus non tepertus

-

Origenes

CXVIII, 25

—

[Isidorus

Homiliae in Genesim (Rufino ptretante) : 2555 CL, 211/212

Eitymuologiae : 102522

Hexapla : LXIII, 161

I, 100/101]

Iulius Hyginus ? — 1, 232: GXDVI) 104.

In Iudicum (Ruf. intetpt.) : 5212 Praef. 1, 3/4 Pelagius

Lactantius

Libellus fidei : XXVII, 211/215

De opíificio Dei : 56 cix, 285 sqq.

—

8,8

Philolaos

10,2 12, 16

V, 45; CI, 140; CXIV, 37/58 X, 93/94 ;CXXXI, 116/117 I, I09

Leo Magnus

—

Quid haereticum facit :

LXXI, 187/190 LXv, 81/84

82 (139), 1

165(104,5

rxvir

677/678 Add.

—

LXXII, 400/405

cxvnur, 81; cxxxvin,

Expositio in epistulam ad Hebraeos : —

xv, 118/119]

Prosper Áquitanus De gratia Dei et libero arbitrio contra Collatorem :

Mactobius

Conuiuia primi diei Saturnaliorum : 25125010 Praef. 20/21

—.

$3:215 19

Ptolemaeus Claudius

X, 125 Sqq.

In somnio Scipionis : 15:145 10 vin, 276/277

561/564

[Ps. Primasius

11v, 452/462

"Testimonia sanctorum Patrum :

16 (17)

IIepi pvÜp.v kot uérpow vii, 276/277

Primasius Hadrumetinus

Epistulae : 28,2 28,4

inter-

—

01 274/275 Magari) asvra£us CXLVIII, 261/265

INDEX SCRIPTORVM

1360 Pythagotici

'Tyconius

— . Xci, 58/59

Liber regularum 2-3 Praef. xin, 19

Quoduultdeus

Liber de promissionibus ef praedictionibus Dei : 2:525] X1, 216/223 Rufinus uide Origenem.

Historia monachorum : LXX, 292/295

Sedulius

Carmen bascbale : 1, 268/269 cxirtz, 179/180 I, 325 LXXXI, 161

I, 349

XXXVI, 742

Seruius I, 54 I, 83

CXLI, 149/150 LXVIII, 294/295

I,89

1,233/234

I, 126 Ly172 I, 449

CVI, 431/432 CXXXVIII, 384/585 LXXIII, 170/172

1r, 688

XIII, 112/114

1:726

CXXXIV, 35/36

4,30 — X, 93/94 ;CXXXI, 116/117 4, 10$

XXIV, 80

4, 242

II, 282/283

6,45

CXL, 77/79

In Vergilii Georgica :

4,509

Cxvm, 178/179

Statius

LIX, 169/170

8, 15

IL, 319/320

9.2

12,I

XyMIO

XXXVII, 534/355 I, 409 ; XXIV, 77

I2, I9 12,2

HE

GSC 2/5 cxiit, 70/71

LXXIX, I4I

13,7 . 1, 274/275 ; CV1, 449

13, 9 15,9

CXXXVIII, 584/385 LXXIX, 204

227

CIII, 490/491

227815 24, 13

CXGOUIXSUI22/0 224 VIHI, 212

27,6

Lxxvm, 532/555

29, I 29,2

IX, 577 XLVviII, 281/282

31, 8

LXXIX, 204 LVIII, I9O

31, I8

LXXIX, 220/221

34, 4 — XXXVI, 63/64

36, 1

XXXIV, 45/46

39,7 49,19

X, 123/124 ; XV, 108/109 IV, 134/155 ; XXXV, 78/79

56,5

LXXI, 308/310

50, 13 LXXIII, 170/172 31;uI2 Sd. cix, 78/79

58,7

xiv, 296/297

72202

XXXIX, 326/327

75, 16 73, 18 76, 13 84, 6 96, 16 EOS 105, 6

LXXVII, 573 xir, 35/36 XCIX, 9 XXXVIII, 306 LXXXV, 318 ; cxxxiv, 168 LVIII, 190 XXXVII, 506

138, 20 197, 21

Thebais

xxr, 57/58

Stephanus Hierapolitanus Epistula ad Leonezs Augustum :

—

. cxi, 298/299

8, 1o

29, 16

In Vergilii Aeneam :

3,661

De lingua latina :

p.7,18

12, I5

[Rufinus]

—

Varro

LXXVI, I7I

Xxxv, 78/19 CIX, 285 sqq.

Vetecundus

Cozamentarii super Cantica ecclesiastica : 2,4

I, 20/23

Vergilius

Syzbolum JAthanasianum LXXX, 219/320

"Aeneis : 6, 204 LXXI, 345 6, 625/626 CV, 75

Testazzenta xxx Patriarcharum :

Eclogae : 2, 59 CI, 100

—

2A

CxvIII, 2556/2557 Addenda

INDEX SCRIPTORVM Georgica : 2, 43/44 CV, 91 Uns Poi 22-24

—

CL, 200/202

Addenda et corrigenda fontium :

I361

Loci non repetti: Praef. xr 45/46; CcVI 39; xvi, 2556/2557 ; cxxin, 165/166 uide etiam sub Hieronymo, Iohanne Chrysostomo, Iosepho.

quaedam,

praesertim

in apparatu

pag. VIII, l. 3 : cfr D. VAN DEN ExwDE, ILiferary INofe on tbe Earliest Scholastic *Coymentarii in Psalos?, in. Franciscan Studies, XIV, 1954, p. 121-154, praesertim

p. 136-138. ps. Ll, 20/23 lege : Verecundus super Cantica ecclesiastica. 1 LXVI, 677/678 : Leo Magnus, Epist. 82 (139), ad Iuuenalezm, Scuwamnrz, zÁcta Cone. Oecum. 1l, 4, p. 92, 10 (PL 54, 1105 B).

v —

edid.

*CXVII, 2556/2557: cft Eccli. 30, 24 ; Teszazzenti XII Patriarcharum V (Simeon),

4*CX XIII, 165/166 : agraphon, ex Hilarii cozzzentario in psalmum 123,9 (595,17)

assumptum. DOXSIEDIDPO T1 eges CEGHIS REO 2E TO[Quae asterisco notantur, officiosissime indicauerunt nobis RR. PP. Beuronenses Bonifatius Fischer et Benedictus Schwank ; quod cruce notatur, R. P Arthurus Lang SVD, Nagoya Nipponensium.]

CORPVS

CHRISTIANORVM collectum a monachis

GLASLIS: abbatiae S. Petri in Steenbrugge edunt ,

lypogtaphi Brepols Editores Pontificii

Turnholti (Belgium)

Series Latina 180 uolumina in 89 circiter 800 p. amplectetur.

Prostat apud Brepols et omnes Bibliopolas.

Imprimé par les Usines Brepols, S. A. — Turnhout (Belgique) Made in Belgium

S. *

— a NSX

Pd

rud

CNYke»

ue» E

up5A7 scaeca

8251

JR

oa SM do

BR 60

MANUEL UNERPOANERDOERORRTRNSSBAROT NPET

Cho y.,98

Cassiodorus

Oper&.,

BORROWER'S

NAME

ENPER T UT imL—

Se

NE

LU in idm f metsa red rta nsnig SAT

— acea.