Opera, Pars II, 1: Expositio Psalmorum I-LXX

Citation preview

y at Clar

VIR

iE5

á

m

cV

"EE

eMuTnmmIUI

»r

2

2M

zy x

eum

Theoloqu

Librapy

SCHOOL OF THEOLOGY ATI CLAREMONT Culifomüa

n

Qr

-

E I. autre eo x

7

t

c -3

e)

2,

diio MX

cmt

rds

CORPVS

CHRISTIANORVM Series Latitta

XCVII

CORPVS

CHRISTIANORVM Series Latina

XCVII

MAGNI AVRELII CASSIODORI SENATORIS OPERA PARS II, 1

TVRNHOLITI TYPOGRAPHI

BREPOLS

,

EDITORES

MCMLVIII

PONTIFICII

/

MAGNI AVRELII CASSIODORI EXPOSITIO

PSALMORVM

I-LXX

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI

BREPOLS

EDITORES

MCMLVIII

PONTIFICII

POST TEXTVM

MAVRINOS

EDENDVM

CVRAVIT

M. ADRIAEN

PRAEFATIO Cassiodorus solus inter Patres latinos integrum psalterium commentatus est (si Augustinum excipere uelis qui plerumque conciones suas in modum commentarii ordinauit). Maiore fortasse cum modestia quam ueritatis amore Cassiodorus opus suum compendium aestimauit illius Augustini (!). Reuera, si nonnullas

pauciora deprompsit

sententias

ab illo mutuatus

ex Chrysostomo,

est, haud

Cyrillo Alexandrino,

Hieronymo, Hilario, Ambrosio, Leone necnon et ex Varrone

alüsque grammaticis, poetis, philosophis; de suo quoque quaedam addidit. Insuper forma dicendi ac tota ordinatio materiae, uastissimam eruditionem redolens potius quam ueram sapientiam, ipsius plane Cassiodori est. Quamobrem pia haec psalterii commenta quae fratribus conuersis dedicauit auctor, in posterum longe plurimum a theologis et grammaticis adhibita sunt. Hoc enim concludere licet ex elencho (quem subiungimus) uirorum, qui nobis occurerunt, Cassiodori opus in suis scriptis adferentes : Saec. VIII(?) : Beda in Esdram 11,7 — PL 92,849 C : in Exfositione psalmorum, quam egregiam fecit" ; in de Schematibus et Tropis — edid. C. Harw, Rhetorici latini minores, Lipsiae, 1863, p. 607-618 (PL 90, r75-186) plura exempla a Cassiodori Commentario mutuatus est, cfr R. Davis, Bede's early Reading, in Speculum, VIII, 1933, p. 179-195. Insuper Beda ipse fortasse excerpta Cassiodori collegit quae in codicibus inueniuntur sub titulo In $salmorum librum exegesis uel Liber Bedae in titulis psalmorum (e. g. cod. Vaticanus Palatinus 39, s. XI, f. 44: Bedae fresbyteri breuiarium de titulis bsalmorum quod de Cassiodoro sumpsit), cfr Fn. STEGMÜLLER, Repertorium biblicum medii aeui, II, Matritii, 1950, p. 189 sq., n. 1665; M.L.W. Laisr-

NER, 4 Hand-List of Bede MSS, lthacae, 1943, p. 159 ; Clauis Patrum Latinorum, n. 1384. — De Interpretatione bsalterii artis cantilenae (PL 93, 1099/1102), cfr M.L.W. LaisrNER, The Mediaeval Organ and a Cassiodorus Glossary among ihe spurious works of Bede, in Speculum, V, 1930, p. 217-221. Paulus Diaconus, Historia

Langobardorum

l, 25

—

Mon. Germ. hist., Script. Lang., p. 63, 17 : "*psalmorum praecipue occulta potentissime reserauit.'"' Saec. IX : Alcuinus — Mom. Germ. hist. epist. IV, p. 468: "eximius interpres psalmorum". Theodulphus Aurelianensis de S$iritu sancto — PL

/

(3) Praefatio, 18/19. : (*) Fortasse iam saeculo VII eius opere aliquando usus est Isidorus Hispalensis

in libris E£yzologtarum.

VI

105, gare — Exp. ps. 50, l 444/496 ; ps. Or, da idus de Ordine Amtiphonari

edid. I. HANSSENS,

XXXII,

1o —

III, in Ciuitate LM

p. 69, 30/32 — Ex. ps. 117,1. 397/399; XXXIV, 2 — p. 71, 8/12: — fs; 117; |. 384/391 ; LIV; 8/9 — p. 885;

20/29 — js. 143, 1l. 189/192; 196/198; 201/205.

— .

Hildemarus Cliuatensis, Expositio regulae [S. Benedicti] — edid. R. MiTTERMÜLLER, Ratisbonae, 1880, pag.

I50 — Ex. s. 9,1.577 ; p.152 — $5. 7, 1. 340/341 ; p. 199 et 604 — $s. 140, l: 77[79 ;p. 216 — fs. 9, l.

320/322 ; p. 317 — fs. 137,1. 43/50 ;p. 319 — fs. 18,

]. 187/188 ; p. 507 — $s. 48, 1. 281/282 ; p. 521 — ps. -

22, l. 138/140 ; p. 522 — fs. 38, l. 334/335; P- 539 —

s. 25, l. xxo[114 ; p. 61o — js. 24, l. 75/80 ; epistula ad Pacificum Veronensem — Mon. Germ. hist., Epist. V, p. 357, 28[29 : *'Lege, pater, terciam partem super psalmos Cassiodori et probate quod ille dicat patres sensisse de liberatione Adae"', cfr Exp. 5s. 102, l. 280/ 282. Godescalchus Orbacensis, Confessio prolixior — edid. C. LAMBOT, Louanii, 1945, p. 70, 15/18 — Exp. fs. 138, l. 561/564 ; de Trina Deitate, p. 152, 21/22 — fs. 117, l. 104/105 ; de Praedestinatione, p. 211, 25/212, 21

— fs. 54, l. 442/464 ; p. 213, 24 — fs. 54, l. 461/462;

p. 217, 10/21 sx 5s..2, 1. 2431248 p. 217, 23/26 —— s. 93, l. 207/210 ; p. 297, 4[5 — fs. 2, 1. 243/245 ; Opusculum I de vebus grammaticis, p. 406, 4/5 — fs. 2, 1. 243[245 ; Opusc. I1, p. 436, 12/13 — ps. 103, l. 409/ 410. Hincmarus Remensis de Praedestinatione Det et libero arbitrio XVI — PL 125, 144/145 — Exf. ps. 82, |. 207/216 ; 5s. 88, 1. 616/625 ; 723/724 ; fs. 108, l. 194/ 200; XVII — 160 A-D -— Ex. 5s. 15, 1. 117/118; 132/133 ; Ps. 49, l. 264/269 ; 5s. 67, l. 212/214 ; s. 88, 1, 220/222 ; 5s. 90, 1. 122/126 ; 5s. 9x, 1. 224/226 ; 5s. 95, l. 11/15 ; $s. 103, 1l. 378/379 ; 728[731 ; fs. 118, lI. 3318/3321; 5s. 143, l. roz/102; XXV — 267/268 — Ex. $5. 55, l. 199/205 ; 5s. 68, l. 505/508 ; s. 73,1. 23/26 ; 5. 75, l. 38/40 ; s. 76,1. 419/420 ; fs. 77, l. 168/170 ; 653/656; 5s. 94, 1l. 202/208 ; 230/234 ; ps. 95, 1. 162] 163 ; $s. 93 (?) ; XXXIII — PL 125, 348/349 — Ex.

bs. 20, l. 40/43 ; 194/195 ;fs. 21, l. 92/95 ; 409/410 ; 545/546 ;bs. 30, l. 158/160 ; 5s. 44, l. 238/240 ; bs. 63, l. 27[31 ; s. 70, l. 272/275 ; bs. 73, l. 450/451 ; 55. 74, l. 124/125 ; fs. 84, l. 55/58 ; s. 115,1. 136/137 ;

AXAVIIL 5— 472 A-C — Rxb 5s 150. Tl AT/445 ps. I41, 1. 05/97; js. ITO, L 135/130: fs. 129, Ll IÓr/164 ; 5s. 147 (?) ; bs. 118, l1. 2846/2851. Prudentius Trecensis, Ejfisiula ad H4ncmarwm ei Pardulum XII — PL rr5, 1002/ 1004 — Ex. bs. 9, l. 275/305 ; 5s. 51, l. 112/114 ; 5s. 54, l. 421/424 ; fs. 65, l. 245/249 ; s. 77, l. 649/672 ; bs. 81, 1. 181/182 ;

VII

fs. 82, l. 207/209 ; 5s. 88, 1. 617/620 ; $s. 92, 1. 80/82 ;

$5. 103, l. 470/476 ; 5s. 104, l. 337/347 ; de Praedestina-

tone contra Iohannen Scotum 1 — PL 115, IOIO9/IO20

— Praef. 15, l. 48/102; XV — 1216 C — 5s. 18, 1. 255/203; XVI — 1235 C-D — 5s. 54, l. 397/408 ; I247 C-D — fs. 6, 1. 183/193 ; XVII — 1299/1300 — $5. 85,1:246/264 ; 1302 B-C — 5s. 7,1. 275/295 ; 1310 A-C — 5s. 7, 1. 336/340 ; fs. 51, 1. II2/IIA4; fs. 54, l. 423/424 ; bs. 82,1. 205/209 ; 5s. 87, 1. 617/620 ; s. 92, l 80/82; XIX — 1337/1338 — fs. 20, l. 152] 158; 166/174; bs. 48, Ll 236/241; 1339 A-D — js. 9, l.

275/305.

]

Angelomus Luxouiensis, Enarrationes in libros Regum III, 6 — PL rzs5, 434 B (cfr 434 D) : **Has uero porticus Cassiodorus Senator in pictura templi quam in Pandectis posuit (ut ipse in psalmorum expositione commemorat) triplici ordine distinxit", cfr Ex. 5s.

3-1

14 l. 43/45.

Notker Balbulus de Inmlerpretationibus diuinarum scribturarum II — PL 139, 995 D : ,,In cuius [libri psalmorum] explanationem Cassiodorus Senator, cum multa disseruerit, in hoc tantum uidetur nobis utilis,

quod omnem saecularem sapientiam, id est schematum et troporum dulcissimam uarietatem in eo latere manifestat."

Nihilominus

eius commentis

usus est,

psalmos germanice reddens (cfr M. MawririUs,

Ge-

schichte der lateinischen Literatur des Mittelalters, 1I,

Saec. X :

Saec. XI:

Monaci, 1923, p. 698, adn. 3). Flodoardus Remensis de Triuwmphis Christi rumque apud Italos X, 12 — PL 135, 771 C siodorus ... Dauidis carmina tractat, clarificans modulata poemata nablo illustransque pias lumine turmas.''

sancto: ''Cassupero diuino

Berno Augiensis, Epist. XI, ad Fredericum — PL 142,

II68 B — Ex. ps. 69, l. 48/52. Bruno Herbipolensis, Ex$ositio bsalmorum, prol. ITI/ V — PL r42, 43/46 — Ex. s. praef. X, IV-VIII, XIII, 1. 1-38 ; insuper multoties commenta Cassiodori

exscripsit, excerptis semper siglo C distinctis. Durandus Troarnensis de corpore et sanguine Christi VII, 22 — PL 149, 1408 C ; 1409 D — Ex. s. 109, l. 230/240. Saec. XII : Abaelardus, Theologia christiana I, 3 — PL 178, 1128 B — Exp. ps. 21,1. 54/58 ; I, 5 — 1154 A-C — 5s. 50, l. 457/482 ; Stc et non LXXIV — PL 178, 1448 B —

Exp. ps. 132, l. 60/69 (abbreuiatum). Decretum Gratiani, dist.

LXXXVIII, cap. 13 — edid.

E. FRIEDBERG, I, Lipsiae, 1870, p. 310 — Exf. bs. 70, 1, 291/202 ;.208/303 7 €; X VIL, qu. X, cap. x, p. 812 — $5. 75, l. 212 sqq. (ex *'Glossa ordinaria" ) (1). (5 Insuper Commentarii in psalmis laudantur in annalibus seu chronicis Ekkehardi, Rutperti

Salisburgensis,

Sicardi

Cremonensis,

in ;4;/ario

Garsfensi, in

VIII

Addere debes et innumera fere excerpta, quae inuenies, inde ab Eclogis tractatorum in $salterium saec. IX (!), in Medii aeui commentariis et glossis in Librum Psalmorum. Etiam in quodam breuiario saec. XI/XII leguntur in dominica Palmarum ad matutinum quattuor lectiones ex commentario 1n ps.

21 (44/54 ;58/65 167/75; 72/80) (O:.

d

Cassiodori Expositiones longe saepius in codicibus manu scriptis inueniuntur quam illae Ambrosii, Hilarii, Arnobii, Prosperi necnon et Hieronymi ; nihilominus multo rarius in monasteriis medii aeui transcripta sunt quam Augustini Enarrationes, quarum medullam doctrinae in monachorum aedificationem et eruditionem extrahere in animo habuit fundator monasterii Viuariensis. Codices quos comperimus hi sunt (3) : ANGERS 43 et 44 (37), saec. XI, ex abbatia S. Albini (ps. 1-75 ;

75-150).

ARRAS 509 (604), saec. XII (ps. 1-50). AUTUN 20 À (S. 20),

& TROvzs 657, saec. VII/IX, ex abbatia

Flauiniacensi (ps. 50-150). AVERBODE,

Abdijbibliotheek, 44 E. xiv, saec. X, ex

abbatia

Stabulensi (ps. 1-50). Cfr BRussEL, LONDON. BAMBERG, Staatsbibliothek 56 (B.II.15), saec. X (ps. 1-150). BERN, Stadtbibliothek 99, saec. X (ps. 100-150). BERN, Stadtbibliothek 124, saec. X (ps. 100-150). BoUuLoGNE 67, saec. XII, ex abbatia S. Bertini (ps. 1-50). BnussEL, Koninklijke Bibliotheek 5460/61 (Catal. 1229), saec. X, ex abbatia Gemblacensi (ps. 1-50). BnussEL, Koninklijke Bibliotheek 15070 (Catal. 1230), saec.

XI (ps. 1-50). BRussEL, Koninklijke Bibliotheek 11.2571 (Catal. 1228), saec. XII, ex abbatia Stabulensi (ps. 50 100). CAMBRAI 206, saec. XI (ps. 1-83). CAMBRIDGE, Corpus Christi College 131 (P. 7), saec. XII (ps. I-50). CAMBRIDGE, Trinity College 127 (B.4.13), saec. XII (ps. 5rIOO). "Annalibus "Adzontensibus (cfr Leslie Webbes Jowxs, An Introduction fo Divine and Human Readings by Cassiodorus Senator, Neo-Eboraci, 1946, p. 54). Etiam memotantur in catalogis scriptorum ecclesiasticorum a Sigeberto Gemblacensi et Honotio Augustodunensi (cfr J. Gamer, Magni ;Aurelii Cassiodori Senatoris Opera omia, Y, Rotomagi, 1679, p. 38 [ — PL 69, col. 497]. () Cfr B. Brscuorr, W'endepunkte in der Geschichte der lateinischen Eixegese im Frübmittelalter, in. Sacris Erudiri, VI, 1954, p. 233. (2) Edid. A. Dorp, Hz zer&würdiges Lifurgiefragzent aus HB Inc 3513 der W'rttembergischen. Landesbibliothe& xu Stuttgart, in Sacris Erudiri, YV, 1952, p. 288 sq.

(3) Non enumerantut compendia et excerpta quae in ceteris Psalterii expositionibus uel glossis saepe inueniuntur.

IX

be

150).

Trinity College 128 (B.4.14), saec. XII (ps. ror-

CAMBRIDGE, Trinity College 1288 (0.5.7), saec. XII (ps. 1-50). CAMBRIDGE, University 1758 (Ii.I1.25) (ps. 1-100). CHARTRES 20, saec. IX/X, ex abbatia S. Petri (ps. ro1-150). CHARTRES 32, saec. X, ex abbatia S. Petri (ps. 101-150). CHARTRES 78, saec. XII (ps. 50-100). Cnun, Dombibliothek E 37. CLERMOND-FERRAND 2061, saec. XII (fragmenta). Di1joN 56, saec. XII, ex abbatia Cistercii (ps. 51-100). Douai 291 et 293, saec. XII, ex abbatia Aquicinensi (ps. 150; IOI-150). DuRAzAM, Cathedral B.II.30, saec. VIII (ps. 1-150).

ERLANGEN 50, saec. XV (ps. 100-150). EscoRiAL & I.5, saec. XIII (ps. 1-150). EsconRiAr P. I. 5, saec. XII (ps. 1-150).

HEILIGENKREUZ 9, saec. XIII (ps. 1-150). LAON 23, saec. IX, ex cartusia Vallis S. Petri. LAON 26, saec. IX

(!).

LAON 27, saec. IX, ex abbatia S. Vincentii. LAON 33, saec. XV. LiNz, Studienbibl. 20 et 2r, saec. XII, ex abbatia Montis Pomarii (ps. 1-50; 51-10o). LoNDoN, British Museum, Royal 2 F 5, saec. XII (ps. 51IOO). LoNpoN, British Museum, Add. 16962, saec. IX, ex abbatia

Stabulensi (ps. ror-150). LoNDON, British Museum,

Add.

21215,

21216,

22217,

saec.

IX/X, ex abbatia Amorbacensi (ps. 1-150). LoNDoN, Lambeth Palace 29, saec. XIII (ps. ro1-150). LrEcE, Bibl. de la Ville 128, saec. XIII (ps. 51-100).

MANCHESTER, John Rylands Library 89, saec. X, ex abbatia S. Petri Cardennensis (ps. 1-148) (?). MirANO, Ambrosiana

D 519 inf., saec. XI, ex abbatia Bob-

biensi (ps. 101-150). MONTPELLIER, Bibl. municipale 5, saec. IX, fol. r-18v, ex abbatia Gellonensi (ps. 58-90). MÜNCHEN, 3736, saec. XI/XII, olim Augustanus.

(3) Glossae hibernicae in wu de ie ex hoc codice editae sunt in. Zez/sehbr. f. Celtische Philologie, VIII, 1912, p. 175-17 (*) Cfr M. Arawo, in Dict. d'bisr. e£ 7afogr. ecc]., X1, 1949, col. 1017.

X

MÜNCHEN, 6523, saec. IX, olim Frisingensis.

MÜNCHEN, 14077, saec. IX ex abbatia S. Emmerani Ratisbonensi. ORLÉANS 43, (saec. XII) et 44, saec. X, ex abbatia Floriacensi (ps. 1-50 ; 51-100). OXFORD, Bodleian Library SC 2039 (Bodl. 244), saec. XII

(ps. 1-50).

Oxronp, Bodleian Library 28718 (Add. C 152), saec. IX (ps. I-IOI). Panis, Bibl. nat. lat. 2194, Panis, Bibl. nat. lat. 2195, Lemouicensis (ps. 1-50). Panis, Bibl. nat. lat. 2196, Panis, Bibl. nat. lat. 2197, Panis, Bibl. nat. lat. 2198,

saec. X (ps. 1-50). saec. X/XI, ex abbatia S. Martialis

saec. X (ps. 1-50). saec. X (ps. ror-150). saec. XII (ps. ror-150).

Panis, Bibl. nat. lat. 12239, 12240, 12241, saec. VIII/IX, ex

abbatia Corbeiensi (ps. 1-150). Panis, Bibl. nat. lat. 15304 et 15305, saec. VIII, ex abbatia

S. Dionysii (ps. 1-50 ;54-99). Panis, Bibl. nat. nouv. acquis. 1454, saec. X, ex abbatia Clu-

niacensi.

Panis, Sainte Geneviéve 55, saec. VIII, ex abbatia Corbeiensi

(ps. 1-43). REIMS 97, saec. XIII (ps. 1-50). RE1MS 98, saec. XII, ex abbatia S. Theodorici (ps. 101-150). RoMA, Vict. Emman., Sessor. 26, saec, X (ps. 74-100). Rona, Vaticana, Barb. lat. 582. RoMa, Vaticana, Palat. lat. 271, saec.

X, ex abbatia

Lau-

reshamensi (ps. 1-150). RoMa, Vaticana, Reg. 92, saec. XII (ps. 1-50). ROUEN 491 et 492, saec. XI/XII, ex abbatia Fiscannensi (ps. 1-50; 52-150). ROUEN i 494, 495, saec. XII, ex abbatia S. Audoeni (ps. I-I50). ST. OMER 20, saec. XIII (ps. 101-150). SALISBURY, Cathedral 59, saec. XII (ps. 52-150). ST. Qus Stiftsbibliothek 200, 201, 202, saec. IX (ps. r1I50 SANTES CREUS (Tarragona) 68, saec. XIII. SCHAFFHAUSEN, Ministerialbibl. 78, saec. VIII, ex abbatia Sangallensi (ps. 1-50).

TRIER 69.B.68, ex I-IOO).

abbatia

S. Eucharii

et Matthiae

(ps.

XI

TROYES 185, saec. XII, ex abbatia Clareuallensi (ps. 1-150). TROYES 559, saec. IX (ps. 51-150). TROYES 657, uide AUTUN 20 A. VALENCIENNES 38, saec. XII.

VENDÓME VERCELLI, VERCELLI, VERCELLI,

56, saec. Capitolo Capitolo Capitolo

XIII (?). 38-105, saec. X (ps. 1-150). 92-12, saec. X (ps. 1-50). 93-54, saec. X (ps. 51-100).

WIEN, Nationalbibliothek 1375. WINCHESTER, Cathedral III E, saec. XIII. WOLFENBÜTTEL 4088, 4108, 4098, saec. IX/X,

ex

abbatia

Weissenburgensi (ps. 1-150). ZÜRICH, Zentralbibl. Z. XIV. 6, saec. IX-X, fol. 1 (fragm. ps. 63, n. 5-7).

:

ZWETIL, Cistercienser 27, saec. XII (ps. 78-146). ZWETIL, Cistercienser 28, saec. XII/XIII (ps. 1-78). Hic elencho alios addere codices qui nobis fugerunt, haud

sane difficile erit. Ad eos inueniendo fortasse iuuabunt antiqui bibliothecarum catalogi qui Cassiodori opus commemorant : Saec. IX :

abbatia Augiensis (G. BECKER, Ca/alogi Bibliothecarum antiqui, Bonnae, 1885, p. 4, 345/347 ; P. LEgMANN, Mültelalterliche Bibliothekskataloge Deutschlands und. der Schweiz, 1, Monaci, 1918, p. 250, 2) ;

abbatia Fontanellensis (BECKER, p. 13, 77) ; abbatia Centulensis (BECKER, p. 24, 85) ; abbatia Sangallensis (BECKER, p. 32, 246-249;

P.

LEHMANN, 0f. cit., p. 76, 11; 84, 15) ; abbatia Murbacensis (H. BrocH, Em karolingischer

Bibliothekskatolog aus das Kloster Muwurbach, in Strassburger Festschrift zur. 46. Versammlung deutscher Philologen, 1909, p. 268, 188). Saec. X: X abbatia Laureshamensis (BECKER, p. 82, 325/327) ; abbatia Bobbiensis (BECKER, p. 64, 590/592). Saec. XI: abbatia S. Laurentii Leodiensis (BECKER, p. 145, VIII et VIIII ; XXXVI);

abbatia S. Apri Tullensis (BECKER, p. 149 sq.) ; abbatia Cluniacensis (A. WILMART, in Rev. Mabillon,

X1231921,p:95, 385); abbatia S. Petri Carnotensis

(BECKER, p. 144 sq.);

abbatia B. Mariae Parisiensis (D. DE BRUYNE, in Rev.

bénédictine

XXIX, 1912, p. 484, 25).

(1) Quendam fortasse iuuabit hic adnotare integram extitisse uersionem gallicam Co mmentatii Cassiodori in codice Vindocinensi 347.

XII

Saec. XII:

abbatia S. Bertini (BECKER, p. 18r, 64) ['"Super psalmum Quid gloriaris] ; abbatia S. Michaelis Bambergae (BECKER, p. 192,

163) ;

NU Becensis (BECKER, p. 257, 111/113) ; abbatia Corbeiensis (BECKER, p. 140, 1/3) ; abbatia S. Albini Andegauensis (É. LESNE, Les livres » Scriploria'' et Bibliothóques [en France] du commencement du VIIIe à la fim du XIe stiàcle, IV,

Insulis, 1938, p. 567) ; ; abbatia Stabulensis (J. GrssrER, in Rev. d'ist. ecclés., XXIX, 1933, p. 91, 45/46 : ps. 1-50; IOI-150).

Cassiodorus expositionem psalteri incohauit Rauennae, statim post conuersionem suam ad uitam deuotam (!), tractatu de Anima, ad quem plus semel reuocauit lectorem (7), nuper composito. Confectum est autem opusculum hoc circiter a. 538. Laudauit quoque in fine operis duos libellos Facundi Hermianensis $ro Defensione Trium. Cagitulorum (3), initio a. 548 Iustiniano Augusto praesentatos. Cum uero Cassiodorus obtulerit expositiones psalmorum Vigilio papae, ( qui die rr aprilis 548 Tria Capitula damnauit, patet totum opus paulo antea perfectum esse et Romano pontifici oblatum primis mensibus eiusdem anni (?). Viuariensi monasterio condito, Cassiodorus opus suum in usum monachorum retractauit, bibliographica quaedam aliaque pauca addens. Haec altera recensio post primam editionem Znstituttonum. diuinarum litterarum (circiter 560) et ante earum ultimam (circiter 575/580) parata est (9). Additamenta in omnibus quos inspeximus codices, inueniuntur. Ea inclusimus

uncinis

undulatis

() (?). Eadem

occasione,

ut

(2) **Commenta psalterii ubi, praestante Domino, conuersionis meae tempore primum studium laboris impendi." Cassiodorus de Or£Pbegraphia, praef. — Kxrr 144, 1. (3) Exp. ps. XXXVII, 187 ; CXXIII, 87 ; CXLV, 5o. (3) Exp. ps. CXXXVIII, 550/552 : *Nupet ad Iustinianum principem scribens de duabus naturis Domini Christi duos libellos caute nimis luculenterque tractauit." His uerbis designatur Respogsio ad Augustum, compendium librorum XII pro Defensione Trium Capitulorum (PL 67, 528 B). Cfr A. JürrcHER, in PaurxWhissowA VI, 2, 1909, col. 1957. (4) Praefatio, 121. (5) Cfr M. Carus, in Dict. d'bist. et de géographie ecclésiastiques, XI, 1949, col. I370. (8) Ctr M. CAPPUYNS, 2. c., col. 1570 sq. () Cfr Exp. ps. praef. 32/58 ; (78) ; XIII, 18/19 ; XV, 126/128 ; ps. XIV,

43/45 ; (XVI, 311 sqq. ; cfr XXI, 70 sqq.) ; L, 274/278 ; LXXII, 400/404 ;

XCV, 551/555 ; XCVI, 99/1o1 ; CIII, 410/412 ; CXVII, 124/126 ; CXVIII, 80/82 ; 562/564 ; CXXXII, 59/46 ; 97/101 ; CXXXVIII; 552/553. Vide A. VAN DE VijveR in Spemum, Vl, 1931, p. 271 sq. ; et in Revue bénédictine, LIII, 1941, P. 79 ; M. CaPPUxNS, /o. cif. ; uerisimilius haec additamenta alterius recensionis longe numerosiora sunt, cfr M. CaPPuvNs, col. 1401, sed singula pet pattes recensere quis audeat ?

XIII

uidetur, operi suo praefixit breue monitum

,,Diuersas notas

eqs." àc dictas notas in margine adposuit in commoditatem lectoris (!). *

*

*

Nouam hanc editionem adgredientes, statim ut contulimus quosdam antiquos codices, animaduertimus textum quem praebet Garetius non esse optimae notae : uarias lectiones haud spernendas in codice Germanensi quem in primis secutus est, saepe silentio praetermisit ; textus psalterii in capite expositionum aliquoties discrepat cum textu in corpore allato

et psalterio Gallicano Vulgatae editionis accommodatus est ;

nec uariae lectiones quas exscripsit Garetius siue ex codicibus Audoensi,

Becensi,

Fiscannensi,

siue ex priore editione, ut

certe deprauatae, magnae utilitatis fuerunt. Septem codices adhibuimus inter antiquissimos et textum praefationis uel expositionis in quosdam psalmos contulimus. Omnes eandem recensionem praebent, haud raro cum Garetio et saepius cum codicibus recentioribus quos ille adfert, discrepantem. Haec recensio purius seruatur in codice Germanensi, quem Garetius maiore laude celebrauit quam sollertia adhibuit. Ideo integrum denuo contulimus in plagulis photographicis

nobis comiter subministratis a sodalitate '*'Institut de Recherche et d'Histoire des Textes". Sed praesertim textum psalterii, rubris uel uiridibus litteris descriptum quae in pelliculis lumine depictis legi fere non possunt, Parisiis in Ipso codice examinauimus. Ibi enim seruatur Germanensis in Bibliotheca nationali sub numeris 12.239, 12.240, 12.241. Tribus enim constat ex uoluminibus, unoquoque expositiones in quinquaginta psalmos amplectente. [Sic fere in omnibus Commentarii codicibus fit, iuxta praescriptum ipsius Cassiodori in capite recensionis Viuariensis (2)). Conscripta sunt in Gallia septentrionali; fortasse in abbatia Corbeiensi. Primum pluribus manibus saec. VIII in finem uergentis exaratum est, partim litteris semiuncialibus sic dicti typi eN, partim litteris minusculis. Hic ilic in margine notantur uaria nomina, fortasse notariorum : Gislefridus (fol. 76v), Landricus (fol. 76v et roov), Vapertus diaconus (fol. 137, in notis tironianis), Frul Fulco rotgr Waldo (fol. 146). (3). In ultimis paginis (fol. 239) sequuntur, manu saec. X exaratae, quattuor (1) Hae notae separatim inueniuntur in codice Cauensi saec. XI/XII. Ex eo eas primum edidit A. RErrrFERsCHEID, zdnecdofum Cauense de notis antiquorum, in. Rheinisches Museum fzir Philologie, XXIII, 1868, p. 131 sq., et denuo e codice Palatino 271 saec. X, in Bib/otbeca Patrum Italica, 1, Vindobonae, 1870, p. 263 sq. (3) Praefatio, 32/55. (3) Cfr E.A. Lowz, Codices Latini JAnfiquiorer, V, Oxoniae, 1950, n. 638.

Gerz:.

XIV

antiphonae cum adnotatione neumatica Galliae septentrionalis (!). Codices Parisienses 12.240 et 12.241 litteris minusculis exarati sunt saec. IX (?). Codices Germanenses textum exhibent uere bonum (9), etsi scribae non semper laborauerunt sollertia qua decet. Frequenter ? pro e ponunt, praesertim in fine uerborum, e.g. satiari loco satiare ; uel isbwm pro $stud ; semper scribunt Aguslinus ; saepius quod pro qwi uel quae uel, quot. Saepe omittunt

fsalmo,

praesertim

post

quinquagesimo,

sed

ali-

quando spatio relicto (*);alibi addunt (5). Haec omnia ipsi Cassiodoro tribuere non audemus, etsi quaedam fortasse cum ipsius modulo non discrepant. In apparatu critico ea semper adnotauimus

(praeter 4 gustinus,

-/i uel -e aliaque mere orthographica). Frequentissime in ordine uerborum Germanenses codices cum Garetio discrepant; Garetius de his nihil adnotauit

(€ ; dubium

non est

illum in omnibus fere locis uariantibus proprio marte ordinem mutasse, ut patet tum ex euidentia intrinseca (7 cum ex reliquis codicibus qui ubi inspiciuntur, fere semper cum Germanensibus concordant. Paucis tamen in locis, ubi haec con-

textus suasit, ordinem Garetii seruauimus ($). Germanenses codices manu fere aequali diligenter emendati sunt. Haec emendationes saepissime non ex coniecturis ortae sunt et haud raro genuinum textum praebent ()). Attamen non in omnibus sequendae sunt. Ex alia parte animaduerten(3) Cum praeter primam ineditae uideantur hic subiungimus Hodie inluxit nobis laetus dies, in quo summi Regis bellatores apostolorum principes Petrus et Paulus ad supernam angelorum cutiam, alter cruce alter gladio, peruenire ; qua propter laeto ote dicamus omnes alleluia (— Provessionale Monasticum, Solesmis, 1895, p. 161) Beatus est, o leuita Stephane, qui terrena reliquisti, ut acciperet caelestia. Gaudet chorus sanctorum cum palma uictoriae. Processit tibi obuiam Rex regum Christus, Dei Filius. Coronam preciosi lapidis posuit super caput tuum. Ideoque precamur : intercede pro salute omnium nostrum. Benedicat nos Deus Pater. Custodiat nos Iesus Chtistus. Illuminet nos Spiritus sanctus omnibus diebus uitae nostrae. Confirmet nos uirtus Christi, intercedentibus sanctis tuis Petro et Paulo. Indulgeat nobis Dominus uniuersa delicta nostra, alleluia. Venite adoremus Dominum nostrum et procidamus ante eum qui fecit nos, quia ipse est Dominus noster, qui semetipsum obtulit pro nobis Deo Patri, sacrificium in odorem suauitatis. Affixus namque patibulo crucis redemit nos a peccatis. Referamus ergo illi gratias, quia eruit nos a motte per... (3) E. A. LowE, op. ci£., n. 639. (3) Videe.g. Praef. 45 ; 120 ; Exp.ps.XXI, 529 ; XXXIV, 61 ; LVIII, 47 ; LXI, 197, etc. o Vide e. g. Exp. ps. XVIII, 259 ; ibidem psa/zo omittitur in loco allato a Prudentio Trecensi. (5) Vide e. g. Exp. ps. LXXXVIII, 446. (5) Vide e. g. Exp. ps. CVIII, 3574. (*) Vide e. g. Exp. ps. CIX, 224. (5) Vide e. g. Exp. ps. LIV, 183/184. (*) Vide e. g. Exp. ps. XCVI, 84, cfr XCV, 521; CVIII, 219.

XV

dum est textum primae manus aliquando concordare cum priore editione a. 1491 (1). Notas marginales sempere exprimere fecimus iisdem in locis ubi eas inuenimus in Germanensibus ; leues discrepantias quae hic illic inueniuntur in codicibus quos inspeximus, in apparatu non duximus adnotandas. Insuper codices qui Cassiodori notas marginales habent prope initium expositionis uniuscuiusque psalmi magna cruce decorantur, littera « in circulo ornato superposita. Plura specimina huius signi, praesertim in codice Scaphusano saepe nitidis lineis ducti, uidesis apud Lowe (?). Post expositionem uniuscuiusque psalmi sequitur in codicibus Germanensibus: EXPLICIT PSALMVS X INCIPIT PSALMVS XX. Item habent distinctionibus Diuisio $salmi et conclusio (psalmi hic omittunt); non habent Expositio $salmi (quam Garetium secuti addidimus), sed hic ponunt crucem quam supra descripsimus. Eandem fere dispositionem inuenimus et in ceteri quos inspeximus codices praeter Dunel-

mensem.

Codex Dunelmensis ecclesiae Cathedralis B II 33 antiquissimus est inter omnes Commentarii codices (?). *De manu Bedae" adnotatur saec. XIV in fol. 1", sed codex paulo recentior uidetur, saec. VIII mediantis. Sed proh dolor textum exhibet ualde abbreuiatum ; ex altera parte quaedam habet propria in praefatione (4). Insuper textus psalterii accomodatus est, non psalterio Gallicano ut saepe fit, sed Romano, ita ut non amplius concordet cum commentario (?). Notas in margine non habet. Credere quis posset codicem Dunelmensem primam seruare recensionem, sed haec sententia retineri

nequit. Euidenter compendium est textus prolixioris (5), etsi haud sine intellegentia consarcinatum. Ratione antiquitatis (1) Vide e. g. Exp. 5s. LXXIV, 165 ; LXXV, 205. (3) Op. ci/., nn. 639 ; 1002. (3) Vide E.A. Lows, op. ci7., II, n. 152. (5) Vide infra, pag. 25 sq. () Vide e. g. Exp. ps. III, 105 ; XX, 95 ; 202 ; XXI, 515 ; CVI, 253 279/280 ; 366 ; 424 ; 466 ; sor. (€) Legatur e. g. initium Exp. 5s. II, quae sine ullo titulo una tantum littera grandiore incipit post l. 419 Ex. 5s. I : *"Iste psalmus primus est in titulos,

secundus in ordine. Psalmus est hymnus alicuius metri lege compositus, qui ad similitadinem praedicti organi supernam nobis cognoscitur indicare uirtutem. Dauid significat manu fortis siue desiderabilis, quod nulli potest aptius conuenire quam omnipotenti Christo, qui est ueraciter fortissimus, et summo desiderio requirendus. Quapropter Dauid hic intellegendus est Dominus Christus, de cuius passione loquitur propheta et ipse Dominus sua uetba dicturus est, quod in subsequentibus psalmis creberrime reperitur, ut in appellatione Dauid Dominus Christus possit intellegi. Quattuor membris psalmi huius species decora formata est. In primo loquitur propheta de Iudaeis propter passionem Christi. Secundo uerba sunt dementium

XVI

codicis contulimus praefationem

et psalmos I, 2, 3, 20, 2I,

I06. In apparatu praesertim adnotauimus uarias lectiones quae cum alio codice concordant. Aliquoties textum genuinum praebere uidentur (). Neque innumerabiles sententias

indicauimus quas Dunelmensis praetermisit uel in compendium contraxit.

IDEE,

Codex Corbeiensis, nunc: Parisiis in bibliotheca S. Genoueuae asseruatus, eiusdem fere aetatis est ac Dunelmensis.

Post saec. VIII medium pluribus manibus nitide exaratus est in abbatia Corbeiensi scriptura sic dicta ab (?). Incipit 1l. 94 expositionis primi psalmi et desinit l. 218 expositionis psalmi 43. Totus emendatus est manu aequali. Nobis rogantibus officiosissime contulit expositiones in psalmos

I, 2, 3, 20, 2I

domna J. Barbet. Insuper ad quosdam locos difficiliores in alis expositionibus occurrentes ipsi codicem in pellicula photographica a supra laudato Instituto nobis commodata, Ipsi inspeximus. Notas marginales non habet. Alii codices Parisienses, nempe Bibliothecae nationalis n. 15.304-15.305 in coenobio S. Dionysii tempore abbatis Fardulfi (793-806) (3) pulcherrimis litteris minusculis exarati sunt. Continent tantum expositiones in psalmos I-L et LIVXCIX. Expositionem in psalmum 20 in nostrum usum beneuolentissime contulit eadem domna J. Barbet. Et hic codex notis marginalibus caret. Antiquitate haud longe inferior est codex Scaphusanus, Min. 78 in Bibliotheca municipali signatus. Saec. VIII-IX litteris minusculis exaratus est in abbatia Sangallensi a Wolfgiso presbytero (5). Continet tantum primam partem. Habet notas marginales. Contulimus, praeter praefationem, expositiones in psalmos I, 2, 2, 20, 21.

Hi tres codices P F S eundem textum exhibent ac codex Germanensis; praesertim F cum illo arcte coniungitur; S interdum concordat cum codicibus inferioris notae ac recentioris aetatis, quos adhibuit Garetius, de quibus inífra.

Iudaeotum. Tertio dicta sunt Domini Saluatoris de omnipotente regno et de inenatrabili genetatione sua. Quarto propheta teloquitur commonens populos ut ad fidem christianam, agnita Domini

maiestate, conueniant.

Quare fremuetunt gentes et populi meditati sunt inania ? Haec figura graece erotema dicitur, latine interrogatio, quae multis quidem modis fit, interrogamus quando aliquid scire uolumus quod nesciebamus. Interrogamus etiam quae certe nouimus, Est quoque interrogatio arguendi, sicut hic posita est. Corripit enim populos ptopheta, cut fremuerint contra Dominum Salua-

torem, cum causas iracundiae non haberent. Nec:illud nos moueat er. l. 73. (2) Vide Exp. ps. XXI, 44 ; 611 : CVI, 586. (3) Vide E.A. Low, op. ci£., V, n. 694. (3) Vide E.A. Lows, op. ciz., V, n. 665. (5) Vide E.A. Lowt, op. ci£., VII, n. 1002.

XVII

Ad

expositionem

in psalmum

ro6

contulimus,

praeter AM

codices Germanensem et Dunelmensem, codicem Flauiniacen-

sem, hodie asseruatum, partim in bibliotheca municipali Augustodunensi (n. 20 A [S 22]), partim in blibliotheca Trecensi (n. 657) (saec. VII-IX) (), et codicem Bobbiensem, nunc

Ambrosianum D r9 inf., saec. X-XI. Continet Flauiniacensis

psalmos 51-150, Bobbiensis psalmos ror-150 : ambo omittunt notas marginales. Textum exhibent omnino similem textui codicis Germanensis. Praeter Germanensem

alios tres codices contulit Garetius,

44.

opus nullibi editum scimus, nisi primum Basileae, tum Lute-

^"

quos sic describit (?) : ''Egregium hoc Cassiodori Senatoris

tiae cum characteribus Gothicis, et frequentiori litterarum abbreuiatione : unde cum minus hominum nostri temporis usibus esset accomodatum, & uix ac ne uix quidem in maioribus Bibliothecis reperiri posset, ingens sui apud eruditos relinquebat desiderium. Quapropter ne doctis piisque uiris deesset tam luculenta, tantoque studio a Cassiodoro elaborata psalmorum expositio, eam in piblicum rursus emittendi difficilem prouinciam suscepi, quae postea labori nostro in edendis omnibus Auctoris operibus primam occasionem dedit. Quoniam autem libris prius editis ob Gothicos characteres, uitiosas interpunctiones, creberrimas abbreuiationes, & innumera alia menda uti non poterant Librarii nostri, exemplar Basileense minus aberrans propria manu integrum exscripsi, & ad fidem quatuor codicum manuscriptorum melioris notae contuli & emendaui. Quorum tres primi totum Commentarium exhibent : quartus uero una tantum parte mutilus centum priores Psalmos non excedit. Primum e Bibliotheca S. Germani ad Lutetiam suppeditauit R.P.D. Lucas Dacherius, quem codicem ante nongentos uel circiter annos exaratum esse diffitebitur nemo. Secundum, quem ante quingentos annos scriptum esse conicere licet, debemus Monasterio Sanctissimae Trinitatis Fiscanensis. Tertium eiusdem fere aetatis commodauit Monasterium B. Mariae de Lyra, quem sponte concessum seruat nostra Regalis Abbatia S. Audoéni Rotomagensis. Quartus paris etiam senectutis est Monasterii Beccensis."' Audoensis nunc exstat in Bibliotheca municipali Rotomagensi sub numeris 493, 494, 495; Fiscannensis eadem in bibliotheca asseruatur et respondet numeris 491, 492 (?). Quid autem censendum de codice Becensi nescimus. Garetius (3?) Vide E.A. Lows, op. ci/., VI, n. 720. Textum nobis contulit officiosissimus uir M. RossiGNEUX, Augustodunensis ciuitatis bibliothecarius. (3) Magni Aurelii Cassiodori Senatoris Opera omnia, I, Rotomagi, 1679, p. vi. (3) Cfr G. NonriER, Les bibliotbéques médiévales des abbayes bénédictines de INormandie, 1: Fécamp, in Revue Mabillon, XLVII, 1957, p. 29. De codicibus Becensibus deperditis, cfr /biZ., p. 79 sq., et supra, p. XII. 1

C 1. (xcvi)

Be.

XVIII

nempe affirmat eum centum priores psalmos non excedere sed inde a ps. ror usque in finem multotiens uariantes lectiones ex eo descripsit. Fortasse typis iam mandata erat praefatio Garetii cum postea tertia pars inuenta est exemplaris Becensis abbatiae. Nisi potius suspicandum est, non tertia

sed secunda parte caruisse codicem Becensem, cum ex ista nullam lectionem uariantem attulerit Garetius. Discrepantes lectiones quas ex eis suppeditauit Garetius, in apparatu critico repetimus, etsi minimi pretii sunt ; saepe saepius tantum exhibent uerba sacrae Scripturae ad Vulgatam uersionem accomodata uel menda mere communia. Garef

Quod ipse Garetius ad textum: emendandum adtulit, sic explicauit : *Ouibus omnibus [codicibus] serio consultis, quae foede mendis scatebant plusquam sexcentis in locis sedulo correximus (!. Iudicauimus etiam textus & loca S. Scripturae, quae uel perperam citantur, uel desunt in duabus superioribus Editionibus ; non tamen sine labore & taedio defectu Concor-

dantiarum pro Versione 70. Interpretum, qua ut sibi familiari & fere sola usus est Cassiodorus, cuius citationes ad for-

mam Editionis uulgatae reducere mihi cordi fuit. Retegendus etiam fuit & eliminandus error MSS. codicum, in quibus plerumque Scribarum oscitantia unus Propheta pro alio, Ieremias pro Isaia uel Daniele laudantur, quibus citandis supersedere

satius

duxerant,

qui editionibus

Basileensi

et

Parisiensi operam dederunt." Nonnulli hanc primam sententiam interpretati sunt ac si Garetius ipsum textum sacrae Scripturae ad formam Vulgatae editionis reduxisset. Sed tale aliquid nobis raro occurrit, et potius uidetur euenisse fortuito casu quam proposito editoris. Garetii uerba nobis potissimum intellegenda uidentur, non de ipso textu, sed de numeris capitulorum et uersuum sacrae Scripturae.

Quod Garetius animaduertit erronee

allatis in codicibus,

de libris sacrae

quaestionem

mouet

Scripturae haud facile

soluendam. In omnibus enim codicibus quos inspicere potuimus uel inspicere rogauimus, maxima consonantia plus quam uicies erronee unus liber pro alio a Cassiodoro laudatur. Ob consonantiam codicum hos errores demere non ausi sumus (?), sed genuinum locum in apparatu recte indicauimus. Cassiodorum saepe memoria locos ex sacra Scriptura attulisse suspi(?) Nota addita est in margine inferiore Par. La£izase t. 70, col. 431. : *Nos tamen plusquam ducentis in locis Garetianam editionem emendauimus." Et reuera quidam loci bene castigati sunt. (3) Etsi etiam aliis in locis omnes nostri codices unam eandemque mendam habent, e. g. Exp. ps. I, 176 ; CVI, 540.

XIX

candum est. Alia praeclaria exempla huius rationis praebent expositio in psalmum 2, duobus locis ex Actibus apostolorum sub uno titulo conlocatis (!) et expositio in psalmum 103, ubi Cassiodorus uerba Iesu ad Iudaeos facta adfert tamquam ad mulierem Samaritanam prolata (2). Loci quoque quosex Patribus affert Cassiodorus, aliquoties non ad litteram descripti sunt. Alias uero (?) codicém ex bibliotheca eum quaesiuisse manifestum est ; cuiusdam enim codicis transumptum adhuc hodie exstat in bibliotheca Capituli Veronensi (n. 60), sed pagina a Cassiodoro allata ibi deest : textu exscripto, folium suo loco restitutum non est (4). *

kx

*

Versionem psalmorum quam secutus est Cassiodorus, psalterium Romanum esse manifestum est. Attamen quamnam formam huius psalterii prae oculis habuerit dici nequit : tum cum uno codice facit, tum cum alio. In apparatu semper adnotauimus quibusnam cum codicibus psalterii Romani uel discrepet uel consonet, sed nostro sensu ne ad unum quidem propius accedit. Solutionem huius quaestionis doctioribus nobis relinquere debemus (5). Paucas etiam lectiones psalterii Gallicani admisit (€) alias ex S. Augustini Enarrationibus assumpsit; saepius uero expressis uerbis Hieronymi uersionem *'*iuxta hebraicam ueritatem" ceteris praeponit e * *

*

Confidimus hanc nouam editionem Cassiodori commentarii in psalmos lectori utilem fore, etsi nullo modo critica dici potest. Nempe tantae copiae codicum manu scriptorum paucissimos tantum inspiciendi occasionem nacti sumus ; citationes apud auctores Carolini aeui nec absolute collectae sunt nec critice editae ; ipsius Cassiodori fontes quantum potuimus

Q) Exp. ps. 1I, s/4.

|

(3) Exp. ps. CIII, 264/265. Locus corrigitur a Garetio. (3) Exp. br. LXXVI, 171. (f) Cfr E. HowiGMAN, Parristic Studies, in Ciuitate Vaticana, 1953, p. 171. () Cfr A. Ranrrs, .Sepiuaginta-tudien, 2. Heft : Der Text des SeptuagintaPsalters, Gottingae, 1907, p. 87 sq. ; G. A. Lórrren, Der Psalprenkommentar des M. Aur. Cassiodorus Senator. Die exegetische Bildung des Verfassers und. sein PsalmenZex/, Friburgi Brisgouiae, 1920 [dissertatio inedita cuius exemplar comiter nobis subministrauit Facultas Theologica Friburgensis; summarium uide apud P. Vork, Die Sebrifizitate der Regula S5. Benedicti, in E. MuwpiNG et A. Dorn, Palimpsesttexte des Codex Latin. Monacensis 6533, Beuronae, 1930, p. (24) sq.]

(5) Sed multo rarius quam opinatus est Lóffler, qui textum Garctii secutus est. (7) Cum titulus psalmi in editione Garetii non connumeretut, nostra uersiculorum distinctio generaliter uno numero illam Garetii praecurrit.

XX

indagauimus (1), sed in hoc mari magno successoribus nostris certo certius plura adhuc reliquimus ; philologi quoque et grammatici huic operi emendando nondum operam dederunt ; ualde enim nobis deerant studia critica in linguam et stylum Cassiodori (?). Sperare licet nouum textum eos incitaturum esse ad hoc opus Senatoris sedulo examinandum. Hisce Prolegomenis finem imponendi iam locus est. Eorum uero nomina qui me quoquo modo adiuauerunt; silentio praetermittere fas non est. Supra gratias debitas iam egi J. Barbet et M. Rossigneux qui codices Parisinos P et F et Augustodunensem mihi contulerunt. Gratias haud impares, immo maiores debeo u. cl. Iohanni Fraipont qui sollertia et urbanitate qua solet milies uariisque modis mihi operam praebuit, necnon et domnae Mariae Adriaen-Speybrouck, tunc carae amicae, cariori nunc uxori, cuius in plagulis legendis indefessa manus numquam mihi defuit. (3) Paucos iam adnotauit Garetius ; alios quosdam addiderunt H. EnpBRÜüGGER, Cassiodorus unde etymologias in Psalterii Commentario prolatas petiuisse butandus 57 (dissertatio), Ilenae, 1912 ;R. Mxwons, in appendice ad editionem Inszizutionura, Oxoniae, 1957, p. 181-195 ; M. CAPPUYNS, ar7. ci/., col. 1401. (5) Vtinam ad manus habuissemus quasdam inuestigationes in Corzzzentarium psalterii ad modum illatum Ake J:son Furpn, Ézrudes critiques et syntaxiques sur les Variae de Cassiodore, Gothobutgi, 1950 ; Terminologie et forzules dans les Variae de Cassiodore, Holmiae, 1956, uel Theodori SrANGL in Cassiodoti Cozp/exiones ian epistulas apostolorum, "Acta et "Apocalypsin (in. Sifzungsberichte der Kaiserliche Akademie der Wissenschaften zu Wien, Phil.-hist. Klasse, CXIV, 1887, p. 405-415 ; B/átter fir das bayerische Gymnasialschulwesen, XXXIV, 1898, p. 249-285 ; 545-591 ; Wochenschrift für Klassische Philologie, X XXII, 1915, col. 203-214 ; 228-240).

"moi tW

:

5

afi lo LL

(5p Tac

eros

c Ek

d

rm NNÓHO Leer tes omi

Nae

LL Y Sess

(Su

TD

»43 nd

Adi

m

18.

*

Inr -

beide

hum

Ael

TE s

a5

D

t

Ud 25

"2

"17

«41;

€]

3

vomnplaesa

IS oupb 0g) :10 LE up

ues "ne diui &. i n PIRA

&

"i^

Fees ui raa) m

rus , «t E Ed P

an

)b dot [x

Non "wid

Ee Dm

17

its rv "]

Lr; .

qs

Un

NOTAE Ger.

CODICVM

ET EDITIONVM

Paris, Bibl. nat. 12.239 ; 12.240 ; 12.241, saec. VIII-IX, olim Corbeiensis, postea Germanensis (ps. 1-150). Totum contulimus.

Durham, Cathedral Libr. B. II. 3o, saec. VIII med. (ps. 1-150). Contulimus praefationem et ps. 1-3, 20-21, 106. Paris, Bibl. Ste Geneviéve 55, saec. VIII med., ex abbatia Corbeiensi (ps. 1-43). Contulimus ps. 1-3, 20-21. Paris, Bibl. nat.15. 304 ; 15.305, tempore Fardulfi, abbatis S. Dionysii (793-806) conscripti (ps. 1-50 ; 54-99). Contulimus ps. 20. Schaffhausen, Stadbibl. Min. 78, saec. VIII-IX, ex abbatia Sangallensi (ps. 1-50). Contulimus praefationem et ps. 1-3, 20, 21.

Autun, Bibl. mun. 20 A (S. 22) -- Troyes, Bibl. mun. 657, saec. VIILIX, ex abbatia Flauiniacensi (ps. 51-150). Contulimus ps. 106. Milano, Bibl. Ambrosiana D 519 inf., saec. X-XI, ex monasterio Bobbiensi (ps. 101-150). Contulimus ps. 106. Aud. Bec. Fisc.

e

ed. Garet

PL

Rouen, Bibl. mun. 493 ; 494 ; 495, saec. XII, ex abbatia S. Audoeni Rotomagensis (ps. 1-150). Contulit Garetius. Codex abbatiae Beccensis, eiusdem aetatis (ps. 1-50; 100-150).

Contulit Garetius.

Rouen, Bibl. mun. 491 ; 492, saec. XI-XII, ex abbatia Fiscannensi (ps. 1-150). Contulit Garetius. Wien, Nationalbibl. 1861, saec. VIII (praef. cap. 1, 2, 5). Contulit De Bruyne. Paris, Bibl. nat. 16.744, saec. XII (praef. cap. 1, 2, 3, 5-9, 11, 12). Contulit De Bruyne. Paris, Bibl. Ste Geneviéve 8-10, saec. XII (praef. cap. 1, 2, 5, 5-10, 12-16). Contulit De Bruyne. Graz, Univetsitütsbibl. IIT, 86, saec. XII (praef. cap. 2, 3). Contulit De Bruyne. Góttweig, Stiftsbibl. 5o (praef. cap. 4). Contulit De Bruyne.

editio princeps Basileensis anno 1491. Contulit Garetius. editio Iohannis Garetii, Rotomagi, 1679 (paginas in margine indicauimus sub siglo p). editio J.P. Migne, Parologia Latina, t. 70, Parisiis, 1865 (paginas in margine indicauimus). psalterium. Romanum, edid. R. Weber, Romae, 1955 (singulorum codicum siglis usi sumus quae adhibuit Weber). psalterium Gallicanum (Biblia Sacra iuxta Latinam Vulgatam uetsionem, t. X, Romae, 19523).

2

his uncinis inclusimus

additamenta

alterius editionis.

CASSIODORI EXIGVI

IAM

DOMINO

SENATORIS SERVI

DEI

PRAESTANTE

CONVERSI

EXPOSITIO PSALMORVM

Titulus sic legitur in codd. /Augustodunensi (4), Vaticano Palatino 271, Bruxeitensi 5460-61, /Ambrosiano (M), aliisque ; de codd. Gerz. et S, cfr Exp. ps. I ; commenta psaltetii Cassiod. de ortbogr., praef. edid. H. Keil, Grammatici Latini, VIL, p. 44, 1 ; Instit. diuin. liffer. 1v, 15 expositio psalterii ;Did. praef. 6; expositio psalmorum Beda, in Esdraz II, 7 - PL 92, 849 C.

Diuetsas notas mote maiorum certis locis aestimauimus affigendas. Has cum explanationibus suis subteg adiunximus, ut quidquid lector uoluetfit inquitete per similitudines earum sine aliqua difficultate debeat inuenire. SEBP

hoc in idiomatis, id est proptiis locutionibus legis diuinae.

?

hoc in dogmatibus ualde necessatiis.

P

hoc in definitionibus.

SCHE

hoc in schematibus.

ET

hoc in ethymologiis.

10 R9

hoc in interpretatione nominum.

RT

hoc in arte rhetorica.

TOP

hoc in topicis.

SYL

bhocin syllogismis.

AR

hoc in arithmetica.

15 GEO

hoc in geomettica.

M

hoc in musica.

F7

hoc in astronomia.

codd. : Germ.g $5 Vatic. Palat. 271.

bu

——À

b idiomatis l/a£ic. Palat. (bu s. /. a. zz.) 8SCH Vatic. Palat. 9 in ethoemologiis Gerzz., in a&hoemologiis 5, in &hiologiis (in &hio a. zz. in ras.). Ethiolo14 R Gerz. 10 in] oz. Gerz. gia est causae redditio l/azic. Pajar. 5$, R. Vatic. Palat.

18 geomettia Gerz.

17 (AST»R

A

Vatic. Palat.

PRAEFATIO

Repulsis

aliquando

in Rauennati

urbe

sollicitudinibus

dignitatum et curis saecularibus noxio sapore conditis, cum psalterii caelestis animarum mella gustassem, id quod solent desiderantes

efficere,

auidus

me

perscrutator

immersi,

ut

; dicta salutaria suauiter imbiberem post amarissimas actiones. Sed familiaris incohantibus occurrit obscuritas, quae uariis est intexta personis et uelata parabolis. Haec in dictis uitalibus noxia dissimulatione praeteritur, dum saepe illud reperiri solet ambiguum, quod magni sacramenti gestat arcanum. :» Tunc ad Augustini facundissimi patris confugi opinatissimam lectionem, in qua tanta erat copia congesta dictorum, ut retineri uix possit relectum quod, abunde uidetur expositum. Credo, cum nimis auidos populos ecclesiasticis dapibus explere cupit, necessario fluenta tam magnae praedicationis :; emanauit. Quocirca memor infirmitatis meae, mare ipsius quorumdam psalmorum fontibus profusum, diuina misericordia largiente, in riuulos uadosos compendiosa breuitate deduxi, uno codice tam diffusa complectens, quae ille in de-

cadas quindecim mirabiliter explicauit. Sed ut quidam de 20 Homero ait : Tale est de eius sensu aliquid subripere, quale Herculi clauam de manu tollere. Est enim litterarum omnium magister egregius et, quod in ubertate rarum est, cautissimus disputator. Decurrit quippe tamquam fons purissimus, nulla faece

pollutus,

sed

in integritate

fidei

perseuerans,

nescit

2; haereticis dare unde se possint aliqua colluctatione defendere. Totus catholicus,

totus orthodoxus

inuenitur et in Ecclesia

Domini suauissimo nitore resplendens superni luminis claritate radiatur. Quaedam uero nouiter inuenta, post tam mirabilem magi3o strum sola Domini praesumptione subieci, qui paruulis confidentiam,

caecis

uisum,

mutis

sermonem,

surdis

praestat

auditum. (Quem tamen codicem etiam per quinquagenos psal-

Praef. 10/28 cfr Aug. Ex. pr. — CC V, 5, 16 — edid. Byssenhardt, p. 254, 22.

38-40.

20/21

Macrobius

Jafurnal.

Pracf., titulus : Incipit praefatio expositionum in psalterium Gerzz. (e£ a. zz. s. 7. : incipit prefatio cassiodori senatoris in exposicione psalmorum), In X risti nomine incipit praefacio exposit. in psalterio .$, Incipit prefatio expositionum in psalterio cassiodori senatoris L/a7iv. Palat. 6 occurrit inchoantibus — .$ 10/11 opinatissimam] disertissimam Gerz. 12 relictum .$ 14 necessatia .$ 20 sensu eius c .$ 24 in] add. Gerzz. s. J. a. zm. 29 admirabilem .$

poi PL9

4 35

PRAEFATIO

mos cum praefationibus suis trina sum diuisione partitus, ut et claritas litterae senioribus oculis se pulchrius aperiret et desiderio legentium fratrum numerosi codicis corpora praestarentur. Ita et ad bibliothecae cautelam unus relictus est

et propter congregationis studium commodissime forsitan noscitur esse diuisus.!) Quapropter mandato Domini confidentes caelestis myste40 ri claustra pulsemus, ut aperiat sensibus nostris floriferas sedes; quatenus in illo caelesti paradiso salutariter introducti

spiritalia poma

sine aliqua primi hominis

transgressione

carpamus. Vere coruscus liber, sermo lampabilis, cura sauciati

cordis, fauus interioris hominis, pinax spiritalium personarum,

PL 1o

45 occultarum lingua uirtutum, quae inclinat superbos humiliatis,

50

20

reges pauperibus subdit, affabilitate paruulos nutrit. Tanta enim illic est pulchritudo sensuum et stillantium medicina uerborum, ut merito hic illud Salomonis aptetur, quod dixit in Cantico canticorum: Hortus conclusus et fons signatus, baradisus blenus omnium oomorum. Modo enim quidam psalmorum salutari institutione formati, turbidos et tempestuosos animos declinant in limpidam et tranquillissimam uitam; modo promittentes Deum propter salutem credentium uisua-

liter humanandum

et ad iudicandum

modo

lacrimis peccata diluere, eleemosynis de-

commonent

orbem

esse uenturum;

licta curare; modo sacris orationibus reuerenter attoniti; modo

hebraei alphabeti uirtute profundi; modo de passione et deresurrectione Dominisalutaria praedicantes; modolamentantium deploratione piissimi; modo uersuum repetitione quae6o dam nobis sacramenta pandentes; modo canticorum graduum ascensione mirabiles; postremo supernis laudibus feliciter inhaerentes, beata copia, inexplicabile desiderium, stupenda profunditas. Non potest animus fidelis expleri, qui coeperit inde satiari. Psalmi sunt denique, qui nobis gratas faciunt esse uigilias, 65 quando silenti nocte psallentibus choris humana uox erumpit in musicam, , uerbisque arte modulatis ad illum redire facit, 49/50 Cant. 4, 12-13.

34 saniotibus e4. 35 codices .$ 36 relictus] Gerz. 5$, derelictus Gare 40 florifera .$ 46 humilitati 5 /Az4. Bec. Fisc. 46 qanta "Germ. (corr. a. z2.), quanta .$ 50 modo zsq. 64 satiati] bis Jeguntur in DD post «Ordinis dicendoruzz 1. 80 absolutum (efr p. 24, /. 1?) . 52 limpidissimam D D? 55 commouent 74z4. Bec. Fisc. 58 de] Gerz. $,0m. D D? Garet 58/509 lamentationum D D! 63 animum fideliter explere D 5. 7. 2. zz. *

! Addita sunt haec uetba a Cassiodoro, nouam editionem curante ad usum monachorum Viuariensium, cfrA.VAN DE Vijvzm, Cassiodore e£ son euvre,in Sbecu[um, NX, 1951, p. 271 sq.

n2

PRAEFATIO

5

a quo pro salute humani generis diuinum uenit eloquium. Cantus, qui aures oblectat et animas instruit, fit uox una psal79 lentium, et cum angelis Dei, quos audire non possumus, laudum uerba miscemus, per illum scilicet qui uenit ex semine

75

8o

Dauid, Dominum Christum, sicut ipse in Apocalypsi dicit : Ego sum vadix et origo Dauid. A quo et religionem salutarem suscepimus et sanctae Trinitatis mysteria reuelata cognoscimus. Vnde merito eis Patris et Filii et Spiritus sancti una gloria sociatur, ut perfecta eorum praeconia comprobentur. Ipsi enim diem uenturum matutina exsultatione conciliant, [ipsi nobis primam diei horam dedicant,] ipsi nobis horam tertiam consecrant, ipsi sextam in panis confractione laetificant, ipsi nona ieiunia resoluunt, ipsi diei postrema concludunt, ipsi noctis aduentu ne mens nostra tenebretur efficiunt, sicut ipsi dicunt : Nox 2lluminatio in deliciis meis, quoniam tenebrae non lenebrabuntur abs te, Domine, ut merito

8^

se a uera uita credat alienum, quisquis huius muneris iucunditate non fruitur. Quorum uirtutes ut breuiter diuinus sermo concluderet, in septuagesimo psalmo dicturus est : Ego autem confitebor tibi n uasis bsalmorum ueritatem tuam. Reuera uasa ueritatis, quae tot uirtutes capiunt, tot diuinis odoribus farciuntur, tot thesauris caelestibus cumulantur. Hydriae quae uinum caeleste recipientes, puritatem eius semper in nouitate custodiunt. Dulcedo mirabilis, quae saeculi corruptionibus non acescit,

95

sed in sua permanens dignitate, gratia semper purissimae suauitatis augetur. Apotheca ualde copiosa de qua cum bibant tam magni terrarum populi, ubertas eius nescit expendi. Quam mirabilis autem ex ipsis profluit suauitas ad canendum.

IOO

Dulcisonum

organum

humanis

uocibus

aemulantur,

tubarum sonitus grandiloquis clamoribus reddunt, uocalem citharam uiuentium chordarum permixtione componunt, et quidquid ante instrumentis musicis uidebatur agi, nunc probatur per rationales substantias explicari. Verumtamen nequaquam nobis, ut psittacis merulisque uernandum est, qui, dum uerba nostra conantur imitari, quid tamen canant, noscuntur modis omnibus ignorare. Melos siquidem blandum

105 animos

oblectat,

*3 Apoc. 22, 16. 2, 6-11.

sed non compellit ad lacrimas fructuosas; 82/83 Ps.158, 11.12.

86/8* Ps. 70, 22.

89/90 cfr Ioh.

72 dominum] Gerz. .$ (cfr cap. l, /. 84/88 efc.), iesum add. Garet apocalipsin .$ 74 suscipimus .$ 48 ipsi nobis primam diei horam dedicant] oz. Germ. .$ et codd. Monacenses. 3736, 6253, 14.077, cfr G. Morin, *L'ordre des. beures canoniales dans les smonastéres de Cassiodore ,in* Rev. bénédict 43, 1931, p. 148 sq. (cfr Exp. ps. 118, 3048) ; additamentum alterius. recensionis aestimat Cappuyns in *Recb. de théol. auc. et zméd) 15, 1948, p. 216, adn. 19. Potius fotum omittendum uidetur. 79 tertiam horam — Gare/ 80n0ona] Gerz. $, nobis praez. Garet $81 aduentum 53 82 illuminatio] Gerzz. 5, mea add. Gare? 90 in nouitate semper — Gare 92 lacessit . 93 purissime .$ 104 melo. .$ blando .$ 105 animas .$

PL II

6

IIO

PRAEFATIO

permulcet aures, sed non ad superna erigit audientes. Corde autem compungimur, si quod ore dicimus, animaduertere ualeamus, sicut in psalterio legitur :Beaíus populus qui intellegit. iubilationem. Et iterum : Quoniam vex omms lerrae Deus :psallite sapienter. Philippus quoque apostolus, cum reginae Candacis eunuchum Isaiam legere -cognouisset, scripturas ei sanctas competenter exposuit ; qui, postquam quod

II5

legebat aduertit, statim gratiam baptismatis exquisiuit et mox perfectae munera salutis accepit. In euangelio etiam Dominus ait :Omnis qui audit uerbum regni et. mon, intellegit, uenit malus et rapit quod. seminatum. est in. corde eius. Vnde congrue datur intellegi haec illis prouenire non posse, qui scripturas sanctas puro corde merentur

120

125

aduertere;

de

quo

pulchre pater Hieronymus ait : Margaritum quoddam est scriptura diuina et ex multis partibus forari potest. Quocirca, Pater apostolice!, qui caelestes litteras sanctis moribus reddidisti, praestante Deo tua inuitatione prouocatus, abyssos diuinas ingrediar ; qui clemens errata corrigis, nec seuerus imputas, quod emendas. Sed, antequam enthecas spiritales attingam, quaedam diuisis capitibus, quae sunt numero decem et septem, aestimo praegustanda, ut cum earum rerum locus se intulerit, magni nectaris potus suauissimis

130

155

140

delectationibus hauriatur. Primo : de prophetiae diuersis speciebus nihilominus est dicendum, ut quae sit ista dauidica possimus distinctius edoceri. Secundo : cur in psalmorum titulis quasi auctorum nomina diuersa reperiuntur. Tertio : quid significet 2* finem, quod frequenter inuenitur in titulis. Quarto : quid sit psalterium, uel psalmi quare dicantur. Quinto : quid sit psalmus. Sexto : quid sit canticum. Septimo : quid sit psalmocanticum. Octauo : quid sit canticumpsalmum. Nono : de quinquefaria diuisione. Decimo : de unita inscriptione titulorum. Vndecimo : quid sit diapsalma. Duodecimo : utrum in quinque uoluminibus psalmorum sit secanda contextio ; an certe unus liber debeat nuncupari. Tertiodecimo : quemadmodum in psalmis sit de Christo Domino sen108/109 Ps. 88, 16. Matth. 13, 19.

109/110 Ps. 46, 8.

110/114 cfr Act. 8, 27-38.

115/116

119/120 Hieron. Epist. 22, 7 — CSEL 54, 155, 13/14: *imarga-

rita quippe est sermo dei et ex omni parte forari potest." Cfr Exp. ps. LII, l.

209/201.

118 qua áy 120 forari] Hieron. Germ. (formati add. a. »:. in marg.), formati .$ 122 imitatione eZ. 128 primum Gerz., I Primum est 129 dauitica .$ 130 secundo] II Praezz. 5 (ef sic semper) 131 diuersa nomina -« Gare/ reperiuntur] Gerzz. 5, reperiantur Gare/ 133 quare psalmi — Gare 135 psalmocanticum] psalmus cantici .$ 140/141 sciendum -Gerzz., corr. a. zz. ! Vigilius papa (537-555), cfr M. CarPurss, in Dict. d'bist. et de géogr. eccl., x1,

1949, C. 1370.

PL 1:2

PRAEFATIO I 7 tiendum. Quartodecimo : quemadmodum sit expositio digesta 43 psalmorum. Quintodecimo : de eloquentia totius legis diuinae. Sextodecimo : de propria eloquentia psalterii. Septimodecimo : laus Ecclesiae. 145 Nunc ad praemissum ordinem, Domino praestante, ueniamus. / CAPVT'T. De prophetia. Prophetia est aspiratio diuina, quae euentus rerum aut per facta aut per dicta quorumdam immobili ueritate pronuntiat. De qua bene quidam dixit : Prophetia est suauis dictio caelestis » doctrinae fauos et dulcia diuini eloquii mella componens. Vnde et ipse Dauid in centesimo octauo decimo psalmo dicturus est : Quam dulcia faucibus meis eloquia tua, swber mel et. auum ori meo. Multis autem modis gratiae istius munera praestabantur. Sed, ut de plurimis pauca complectar, acta est per 19 operationes hominum, ut fuit arca Noe et sacrificium Abrahae et transitus maris rubri; per natiuitates quoque geminorum Esau et Iacob, qui futurarum rerum sacramenta gestabant ; per angelos, sicut locuti sunt Abrahae uel Loth, Zachariae et

Mariae ; per uisiones, sicut Isaiae et Ezechielo et ceteris san15 ctis; per somnia, sicut Salomoni et Danielo; per nubem et uocem de caelo, sicut Moysi. Vnde constat sanctum Dauid non per operationes hominum, non per natiuitates geminorum, non per angelos, non per uisiones, non per somnium, non per nubem et uocem de caelo nec per alios quoscumque modos, 20 sed caelesti aspiratione fuisse completum, sicut de ipso legitur in primo Regum uolumine : E: directus est Spiritus Domini in Dauid a die illa. Et deinceps ipse quoque Dominus in euangelio dicit : Sz Dauid in Spiritu uocat eum Dominum, quomodo dicitis quod filius eius est ? Quo dicto recognoscimus euidenter per 2; Spiritum sanctum psalmos fuisse prophetatos. Sciendum est sane quod omnis prophetia aut de praeterito aut de praesenti aut de futuro tempore loquatur aut agat aliquid. Cap. I, 3/4 Origenes/Rufinus, i9 Iudice. 5, 2 — GCS 30, p. 493, 3/4. Ps. 118, 103. 21/22 I Reg. 16, 15. 23/24 Matth. 22, 45.

7/8

Cap. 1 Jegitur in V b s 2/3 perfecta V — 4est]oz. Orig.[Rsf. dictio] ox. Orig./Ruf., et add. p B fauus $V s componat Orig./Rf. 6 dixit 5 10 abrae .$ 11 quoque] ut add. s 12 esau] scilicet add. s 13 uel] et 5 » 14 ezechielo] Gerz..$ V, ezechieli 5 s Gare 138 salomon Gerz. danielo] Gerzi.$ V, danieli P s Garer 18 non per uisiones] oz..$, non per somnium add. s. [. 19 nec] non p 22 et deinceps] in reliquü a4. Gerzr. s. /. a. zz. (Hitteris italicis expressit Garet et grauius dist. ante Ipse) 22/23 in usq. dauid] oz. Vps

8

PRAEFATIO

I

Animaduertendum est quoque Spiritum sanctum sic fuisse prophetis sanctissimis attributum, ut tamen ad tempus pro 3 o infirmitate carnis et contrarietate peccati ab ipsis offensus abscederet et iterum placatus sub opportunitate temporis adueniret. Vnde et sanctus Hieronymus exponens euangelistam Marcum in loco ubi ait de Ioanne : Vidit apertos caelos ei. Spiritum tamquam. columbam descendentem et. manentem 1n iso, ita euidenti ratione tractauit, ut nemo contra senten55 tiam ipsius uenire praesumat. In psalmo quoque quinquagesimo propheta post peccatum rogat : Spiritum sanctum twwm ne auferas a me. Nam sí semper, ut ait beatus Hieronymus, £n jrophetis esse. sermo. diuimus et iuge in. pectore eorum. ha4 o beret. hospitium, numquam crebro Ezechiel poneret : *Et factus est sermo Domini ad me dicens'. In libro quin etiam Regum Eliseus propheta dicit de muliere cuius filius extremum clauserat diem : Dimilie eam, quia 4n amaritudine est, et Dominus

celauit me et mon. indicaust mihi. Apostolus quoque dicit : 4 A De uirginibus brvaeceptum Domini non habeo, consilium autem do. Item ipse commemorat : Hoc ego fraecipio, non Dominus. Et alio loco sic meminit : Quae loquor, non loquor secundum Deum. Vnde similiter etiam ceteris prophetis aliqua quidem Dominus locutus est et non prophetae, et aliqua prophetae 5 o et non Dominus. Nec illud specialiter de Domino Iesu Christo Ioannes Baptista diceret : Que misit me baptizare, ise dixit mihi : Super quem uideris Spiritum sanctum in specie columbae descendentem et, manentem 4n eo, hic est. qui baptizat dn Sfiritu sancto. Numquam enim proprium esset in Domino 5 vA Christo quod additur e£ manentem 1n eo, nisi ab aliis nonnumquam recedere probaretur. In Christo enim permansit, quia peccatum non habuit ; ab aliis iure discessit, quia pollutionis maculam perceperunt. Spiritui enim sancto non potest esse communio cum delictis, nam sic scriptum est in libro Sapien6 o tiae Salomonis : Spiritus enim. sanctus disciplinae effugiet fictum et auferet se a. cogitationibus, quae sunt sine intellecta. Est autem prophetia magnificum nimis et ueriloquum di-

32/36 cfr Hieron. de princ. Marci — edid. Motin, p. 326 sq. 383/35 Marc. 1, 10. 97/38 Ps. 50, 15. 38/41 cfr Hieron. Cozzzi. in Execb. 35, 1 — PL 25, 333 D. 40/ 41 E2:6; 1; 7; 1512,01; 135 T: 6tC: 43/44 IV Reg. 4, 27. 45/46 I Cor. 7, m 46 cft I Cor. 7, 10. 47/48 II Cot. 11, 17. 91/54 Ioh. r, 55. 60/61 ap. I, 5.

29 prae V p s 33 uidi $ 7 p 35 contra] ozz. De Bruyne (errore ?) 35/36 ipsius sententiam c s Gare 44 me] a me hoc s 46item]oz. V. — 4$8etiam similiter — Gare ceteris] Gerzz. 5 s, in praem. V b Garet 91 diceret iohannes baptista — Gare; me] om.V 51/52 mihi dixit — .$ 55 auditur 5 in eo] oz. s 5" peccata I/s 98 receperunt y

PETS

PRAEFATIO

I-II

9

cendi genus, non humana uoluntate compositum,

sed diuina

inspiratione profusum, sicut ait Petrus apostolus : Non enim 65 uoluntate humana allata est aliquando. prophetia, sed Spiritu sancto inspirati, locuti sunt sancti Dei homines. Nam et Paulus

apostolus dicit : Qwi $rophetat hominibus loquitur ad aedifi?

cationem. et. exhortationem et consolationem. Et paulo post : Qui prophetat ecclesiam aedificat. Aedificat plane, quando res 7o incognitas nimisque necessarias praelocutionis beneficio facit esse notissimas. Nam et quibus data est facultas bene intellegendi uel interpretandi scripturas diuinas, a munere prophetiae non uidentur excepti, sicut apostolus ait in epistola ad Corinthios prima : Sfiritus Prophetarum brophetis subiectus 75 est. Sed quoniam

de prophetiae muneribus

competenter for-

sitan quae leguntur agnouimus, nunc quae restant sollicite perscrutemur.

CAPVT:- 1l. Cur in psalmorum titulis quasi auctorum nomina diuersa reperiantur. In primo libro Paralipomenon legitur, cum propheta Dauid deuota Domino aetate senuisset, quatuor millia iuuenum ; ex israelitico populo delegisse, qui psalmos, quos ipse Domini aspiratione protulerat, organis, citharis, nablis, tympanis, cymbalis, tubis propriaque uoce in magnam iucunditatem supernae gratiae personarent. Quae suauis adunatio tribus partibus diuisa constabat : rationabilis pertinebat ad huma10 nam uocem ; irrationabilis ad instrumenta musica ; communis

autem de utrisque partibus aptabatur, ut et uox hominis certis modulationibus ederetur et instrumentorum melos consona se uicinitate coniungeret. Sic suauis illa et iucunda musica Ecclesiam catholicam tali actu praedicebat, quae ex diuersis

64/66 II Petr. 1, 21.

67/68 I Cor. 14, 3.

69 I Cor. 14, 4.

74/45 I Cor.

14, 32. Cap. II, 3/8 cfr I Pat. 23, 5.

90 per locutionis beneficia l/ *6 agnoscimus T7 p, cognoscimus ;. Cap. 1l Jegi£ur in x (om. titul.) V ps 2 reperiuntur I/s 3 in] zc. D legimus D dauid propheta — x 4 aetate senuisset] 077. 5 populo] oz. .$ delegisse] D 5 s, elegisse Gerz. 5 V^, elegisset x qui] ut D domini] s. 1212. 6 aspiratione] cum praezz. D organis] et a44. D nablis] et a47. D 7? magna iucunditate $ x 9 constabat] rationali, irrationali, communi add. D rationalis D x 10 irrationalis D 1i1et]oz.V ^ hominum; cettissimis D 12 cederetur 5 V/ p 13 se uicinitate] iocunditate z coniungeretur g — illa] s. 7. D 14 ecclesiam] oz. z dicebat V/ 5, praedicabat z s

PL 14

IO 15

PRAEFATIO

II

linguis uarioque concentu in unam fidei concordiam erat, Domino praestante, creditura. Ex quo numero indita nomina frequenter in titulis inuenimus, ut Idithun, Asaph, filii Core, et his similia. Non quia ipsi,

20

ut quidam uolunt, auctores fuere psalmorum, sed quoniam praepositi artificibus administratores earum rerum probabiles exstiterunt, ut honorem de tali commemoratione sumerent, qui officio sancto deuotis mentibus seruiebant ; maxime

2

30

55

40

quia et nomina eorum intellectus rerum congruos indicare noscuntur. Non enim supradicti uiri ad psalmos faciendos electi sunt, sed eos congregatos tantum legimus ad canendum. Psalmigraphos autem fuisse historia nulla testatur et praesumptuosum est dicere quod nulla possit auctoritate firmari. Psalmos enim ad solum prophetam Dauid pertinere certis declaratur indiciis. Denique in Apocalypsi uolens istud opus intellegi, solius meminit Dauid dicens : Haec d?cit sanctus et uerus qui habet clauem. Dauid, qui aperit et nemo claudit ; claudit el nemo aperit. In euangelio quoque pharisaeis ipse Dominus dicit : Quomodo ergo Dauid in Spiritu uocat ewm Dominum dicens : Dixit Dominus Domino meo et cetera. Vnde probatur uniuersos psalmos non multorum existere, sed tantum ipsius quem a Domino constat esse nominatum. Vsus quoque Ecclesiae catholicae Spiritus sancti inspiratione generaliter et immobiliter tenet, ut quicumque eorum cantandus fuerit, qui diuerso nomine praenotantur, lector aliud praedicare non audeat, nisi psalmos Dauid. Quod si essent proprii, id est aut Idithun, aut filiorum Core aut Asaph aut Moysi, eorum nomina utique praedicarentur, sicut et in euangeliis fit, quando aut Marci aut Lucae aut Matthaei aut Ioan-

30/32 Apoc. 5, 7.

33/34 Matth. 22, 43.44.

18 his] oz. V z b s quia] quod D 19 fuissent auctores D, auctores fuissent quoniam] a nm .$ 20 inpositi x 21 tali] s. 7. D, e? add. aliqua 24 faciendos psalmos — D 25 tantum congregatos ad canendum legimus — D congftegatus .$ tantum] ozz. z 26 psalmographos Gare autem] eos D 26/27 praesumit D (oz. est), praesumptum 5 V/ — 2? firmati] probati 28 enim] Gerz. D$, autem V v p s Gare? prophetam] oz. dauid] qui add. .$ 29 apocalipsin .$ istud opus] Gerzi. D $ V e 5 s, opus istud — Garez 30 dauid meminit — x Gare 32 euangeliis V/ p s (cfr /. 42/43) ipse] oz. x 36 esse] oz. D x 9* cath. eccl. — 39 diuerso nomine praenotantur] ex diuersione praenominatur 40 psalmus Iz 41 id est] oz. asaph aut filiorum cote — 42 moyse 5, aut add. p nomine D, nominibus p 43 fit] oz. x aut quando — p aut] 0zz. g alt., fertio, quarto loco

PRAEFATIO

II-IV

II

nis uocabulo pronuntiantur. Quod etiam secutus pater Au4; gustinus congruenter omnes psalmos dicit esse dauidicos.

CAPVT' TII. Quid significet 2n finem, quod frequenter inuenitur in titulis. Finem duobus dicimus modis : primus est iste communis at-

que moralis, quando res aliqua ad extremum deducta peruenerit nec ulterius potest prodire, quae motus sui terminum » probatur accipere. Sic enim dicimus finitum cibum, qui sedula PL 15 comestione consumptus est ; finitam pecuniam, quae docetur expensa et cetera quae hoc modo probantur edici. Secundus dicitur finis perfectus atque perpetuus, quem modo quaerimus, qui tunc nobis protendi magis ac dilatari incipit, quando 1 ad eum mens deuota peruenerit. Finis ergo legis ac plenitudo Dominus noster est Christus, sicut apostolus dicit : Finis enim legis Christus ad iustitiam omni credenti. Ad quem dum peruenerimus, nihil ultra perquiremus, sed in ipso beatitudinis fine contenti, plenissima iucunditate perfruemur; cuius tantum 15; amor proficit, quantum intellectus noster, Domino praestante, clarescit. Et ideo quoties in titulis psalmorum 2» finem reperis, ad Dominum Saluatorem aciem mentis intende, qui est finis sine fine et bonorum omnium completiua perfectio.

CAPVT IV. Quid sit psalterium uel psalmi quare dicantur. Psalteriwm est, ut Hieronymus ait, i» modum 4A deltae litterae formati ligni sonora concauitas, obesum. uentrem in supenioribus habens, ubi chordarum fila veligata disciplinabiliter ; plectro percussa, suauissimam. dicuntur reddere. cantilenam. Hinc citharae positio uidetur esse contraria, dum quod ista in 44/45 cfr Aug. de Ciuiz. Dei, 17, 14 —

CC 48, 578 sq. ; En. ps. IX, 35, 16 — CC

38, 74. Cap. III, 11/12 Rom. ro, 4.

Cap. IV, 2/5 Hieronymus ? 44 praenuntiatur D. Cap. III oz. D, legitur in V e modis accipimus x 3 mortalis 7 expensa] dicimus adZ. x 10 christus] iesus praezz. V^ 14 perfruimur s 18 bonorum platiua g. Cap. IV legitur in V W ps ps 3 sonotosa I, sono z 6 hinc] autem a4. W, huic s 2

ps 1 quod] quid .$ 2 modis dicimus V, 5 4 qui modus .$, qui motus 6 dicitur » legis ergo — x 11 dominus noster est] ozz. x 12 cum x 13 perquirimus s in] ozz. Gare omnium completiua] omnium horum contem-

Hi.om. D 2ait] dicit D — A] oz. V Wz 4 dissonabiliter D (corr. a. zz.), disciplinaliter W' z 6/4 continet in imo — s C. 1 (xcvi)

I2

IO

PRAEFATIO

IV-V

imo continet, illud conuersa uice gestat in càpite. Hoc autem genus organi canorum atque singulare aptatur corpori Domini Saluatoris : quoniam sicut istud de altioribus sonat, sic et illud gloriosae institutionis superna concelebrat; sicut ipse in euangelio dicit : Qwi est de terra, de terra est, et de terra loquatur ; qui autem de caelo uenit, quae uidit. e. audtwal. testatur. Vnde quidam et hoc opus dauidicum psalmos dictos esse praefiniunt, quia de superno culmine resonare, noscuntur.

15

Cognosce uero quod isti tantum pro excellentia sui dicantur psalmi, qui hoc uolumine continentur. Nam et psalterium genus esse musicorum Daniel propheta testatur, inquiens uocem

20

25

tubae, fistulae, sambucae,

citharae, psalterii et sym-

phoniae omnisque generis musicorum. Nam et Paralipomenon exponit, cum dicit de lignis thyinis, quae uulgo ebena uocantur, gradus factos in domo Domini et in domo regia, citharas quoque et psalteria cantoribus. Hoc apud Hebraeos dicitur nablum, quod tamen in suprascripto libro frequenti repetitione uulgatum est. Ipsum uero psalmum graecum constat esse uocabulum, quem dictum quidam uolunt ázó ToU wWa/ew hoc est, a tangendo.

Nam

et psaltrias citharoedas

uocamus,

docto pollice modulationes musicas exprimentes.

CAPVT V. Quid sit psalmus. Psalmus est, cum ex ipso solo instrumento musico, id est

psalterio, modulatio quaedam dulcis et canora profunditur.

8/14 cfr Hilat. Trac/. super ps., instructio 7 — CSEL 22, 3, 5 sqq. 210285327 16/19 cfr Dan. 3, 5-15. 19/22 cft II Par. 9, x1.

11/12 Ioh.

$singulari $ ^domini]ow.z 9 istud]iste V/, oz. W, illud e ^superioribus D illud]istud z, oz. s — 10superne Gare? conc.sup. —z 10 sicut 45q. 12 testatur] ozz. D, add. a. s. in marg., usq. 22 cantoribus] oz. s — sicut] codd., etiam add. Gart! 11/12 et usq. testatur] oz. x — 12 uenit] super omnes est ad7. p — audiuit] quae praezm.5 13quidem V/W'* 5 hoc]ptoptet praem. dauidicum] ideo add.x i4tetonatez — 15 cognosce ueto] cognoscendum D propter excellentiam D 15/16 psalmi dicantur — 16 hoc] in praezz. D 16 nam zsq. 23 nablum] oz. D, add. in marg. infer. a. z., nam usq. 2" exprimentes] psalterium graecum nomen est et latine organum uel laudatorium dicitur, quod hebraei nablum uocant. Psalmus a psallendo nomen accepit uel a psalterio uel apo to psaltin, hoc est a tangendo z 19 esse genus —— D V W 5 18 citharae] ozz. W/ 20 tignis D, tygnis ^ auulgo D ]/ euelina D I7 W p, ebelina .$ 22 hoc] psalterium add. D 22/23 nablum dicitur — W/ 23/24 quod zsq. est] ozz. D s 28 psaun D s, psasthin l7 p, psathin W^, psaltin 26 psalterias p.

Cap. V legitur in bs — tif. om. D, cantici add. p.

PRAEFATIO

CAPVT

VI-IX

I3

VI.

B 5

Quid sit canticum.

PL 16

Canticum est quod ad honorem Dei canitur, quando quis libertate propriae uocis utitur, nec loquaci instrumento cuiquam musico consona modulatione

; nunc in diuinitatis laudibus agitur.

sociatur, hoc est quod etiam

GAPVT'VII. Quid sit psalmocanticum. Psalmocanticum erat, cum,instrumento musico praecinente, canens chorus sociatis uocibus acclamabat, diuinis dumtaxat sermonibus obsecutus.

CAPVT .VIII. Quid sit canticumpsalmum. Canticumpsalmum

erat, cum, choro ante canente, ars in-

strumenti musici in unam conuenientiam communiter aptabatur, uerbaque hymni diuini suauis copula personabat.

CAPVT IX. De quinquefaria diuisione. Hanc

autem,

quam

diximus,

quinquefariam

diuisionem,

prout unaquaeque earum psalmorum titulis potuerit inueniri, locis aptissimis admonebo, ubi significantiam quamdam sub; sequentibus rebus mystica interpretatione contradunt. Sed quia sunt et aliae multifariae superscriptiones, quas praeter- : eundas esse non arbitror, breuiter in unam conclusionem aestimo colligendas, ut nec fastidium lector incurrat, nec in

damno intellegentiae necessaria forte praetereat.

Cap. VI Jegitur in b s zit. oz. D, psalmi add. p 3 proptiae uocis] proptia p, uocis propriae — Gare locali D 3/4 cuiquam instrumento — D, instr. cuidam 5 4 etiam quod — D 5 diuinis D. Cap. VII JegiZur in bs — dif. om. D 2 psalmus cantici.$ 5? ^ 3 psalmus cantici $ 5 s cum €fat c .$ 3 acclamabat] pemebat D — 4 obsetutis .5. Cap. VIII Zegitur in p s Hf. om. D 1 e/ 2 canticum psalmi 5 s 2 canti psalmum .$ 3 musicum p * comiter aptabatur D .$ edd., comitem taptabatur "Aud. Bec. Fisc. 4 et uetba quae D.

Cap. IX /egitur in p s, om. D

Hi.om.ps

5 contradicunt s

8 in] oz. s.

14

vA

PRAEFATIO X-XI

QXPYT EX De unita inscriptione titulorum. Quasdam superscriptiones psalmorum per allusionem consimilem constat spiritaliter intuendas, quia si litteram consideras, extraneum est, cum non ea inuenias in psalmis, quae continentur in titulis. Si uero trahantur ad tropicum intellectum, nimis uidentur accommodae, ut est illud ubi res gestae significantur, id est : cum fugit a facie Absalom ; ubi locus, ut est : cum esset in deserto Idumaeae ;ubi dies, ut est : n prima sabbati ; ubi hebraea nomina,

IO

sicut est : Idithun ; ubi facta

est comparatio gestorum, id est : cum mutauit wullum suum coram Abimelech ; uel specierum consimilium, id est : fro tor-

15

20

cularibus. Quapropter in superscriptionibus titulorum, siue $salmum siue canticum siue $salmumcanticum |siue canticumpsalmum siue in finem siue aliquid de sexta, quam diximus, complexione reperire potueris, aut singillatim, aut unum, duo uel tria siue quatuor ex eis inserta cognoueris, ad illas uirtutes trahe, quas unicuique inesse dicemus, quia rerum istarum commemoratio ad similitudinem occultae intellegentiae posita subtiliter inuenitur. Ista enim ante fores psalmorum, tamquam sacrata uela pendent, per quae, si aciem mentis intendas rarescentibus quibusdam filis, facile eorum penetralia contueris. Quis enim tot causas, tot diuersitates nominum putet otiosas,

cum nefas sit credere scripturas diuinas aliquid superuacuum 25 continere

? Legitur enim : Amen, amen

unum, aul wnus compleantur.

dico uobis, quod iota

apex non praeteriit a lege, donec

ommaia

CAPVT XI. Quid sit diapsalma. Inter expositores psalmorum de hoc nomine quaedam noscitur

prouenisse

diuersitas.

Hieronymus,

hebraicae

linguae

Cap. X, 25/2« Matth. 5, 18. Cap. XI, 3/8 cfr Hieron. Epis/. 28, 2 — CSEL, 54, 228, 7.

Cap. X. legitur in s, om. D 1 una Gerz. (corr), om. s 8/4 considetes s ? id] Gerz. 5$, ut s Gare? abessalom Gerz;, abissalom .$ ut] sicut Gerzz. ut] sicut $5 10 e 11 id] Gerzz..$ s, ut Gare 11 consilium .$ 14

psalmo canticum $, psalmus canticis ^ canticum psalmi s 16 conplexionem s 18 dicimus 5 19 intellegentiae occulte .$ 21 pendent] de praez. Gerzz. s. /. a. 72. 25 quod] Gerz. 5 s, quia Gare. Cap. XI /egitur in p üt. om. D

PL 17

PRAEFATIO doctissimus

inquisitor,

XI-XIII

continuationem

I5

Spiritus sancti esse

; confirmat, ob hoc quia 'diapsalma' significet 'semper'. Beatus autem Augustinus, rerum obscurarum subtulissimus indagator, inter ardua sine offensione discurrens, hanc potius partem elegisse cognoscitur, ut magis diuisio esse uideatur, nominis ipsius discutiens qualitatem. 1:9. Sympsalma quippe dicitur graeco uocabulo uocum adunata copulatio, diapsalma uero sermonum rupta continuatio, docens ubicumque repertum fuerit, aut personarum aut rerum fieri permutationem. Merito ergo tale nomen illic interponitur, ubi uel sensus uel personae diuidi comprobantur. Vnde 1; et nos diuisiones congrue faciemus, ubicumque in psalmis diapsalma potuerit inueniri. Reliquas autem, prout datum fuerit, indagabimus, ubi tamen auctoritas huius nominis non potuerit inueniri.

Vtrum

in quinque

CAPVTOXIE uoluminibus psalmorum

sit

secanda

contextio, an certe unus liber debeat nuncupari.

Beatus Hieronymus prophetiam psalmorum in quinque libris putauit esse diuidendam, quia in textu operis huius quarto legitur : F?at, fia ; dum hoc uerbo intercedente, nonnulla se uideatur aperire diuisio. Huic fauet assensa posteritas. Credo dum sibi consultum iudicauit, quod in multas partes coarctabatur taediosa longinquitas. Hilarius autem, PictauienSis episcopus, diuinarum rerum acutissimus et profundissimus 1o exquisitor, congruentius librum aestimat dici debere psalmorum, quia in hebraeo unum uolumen est et maxime cum in Actibus apostolorum legatur dictum : Im libro $salmorum. Quapropter merito unus liber dicitur, qui tanta auctoritate firmatur. A

CAPVT XIII. Quemadmodum in psalmis sit de Christo Domino sentiendum. 5/9 cfr Aug. Ern. ps. IV, 4, 18-27 — CC 38, 15 sq.

Cap. XII, 3/6 cfr Hieron. Commentariol. in bs. 4o — edid. Morin, zAnecd. Mareds. YII, 1, p. 46, 11 ; Tract. de ps. 89, "Anecd. Mareds. lI, 5, p. 61, 19. B Ps. 40, 145:/71, 195/88, 52; 105249. 8/11 cfr Hilar. Tracf. super ps., instructio 1 — GSEI 22575, x2/t4. 19 A Ct L1, 20.

4 spir. s. continuat. — Gare/ 12 pr. aut] ox. D 14 unde 54. cap. xi, 1] om. D 17 non] Gerz. 5 p, om. Garet. Cap. XII /egitur i p s, om. D 1 secanda sit — 5 8 in] oz. .$p s (sed cfr I. 1) 4 libris] Gerzz. .$ p s (cfr /. 1), libros Garez exitu 6 fauit ad sensa .f ? consultam p s 8 curtabatur 5 5 s 8/9 pettauensis 5 10 debere] oz. p * 11 quia] qui 2.

Cap. XIII Jegifur ins — tit. om. D

n6

16

I

PRAEFATIO

XIII

Tribus modis psalmi loquuntur de persona Domini Iesu Christi pro instructione fidelium. Primum per id quod ad humanitatem eius noscitur pertinere, ut est illud secundi psalmi : Astiterunt reges terrae, et brincipes comuenerunt in unum aduersus Dominum et aduersus Christum eius; et in uigesimo psalmo : Desiderium animae eius tribuisti ei et uoluntate labiorum eius non fraudasti eum. Secundo quod aequalis et coaeternus ostenditur Patri, ut est illud eiusdem secundi psalmi : Dom-

IO

1

5

20

nus dixit ad me : filius meus es tu, ego hodie genui te, et in centesimo nono : Tecum $rincipium in die wirtutis tuae 2n splendoribus sanctorum : ex ulervo ante luciferum genus te. Tertio a membris Ecclesiae, cuius ipse dux et caput est Christus, ut est illud uigesimi primi psalmi : Longe a salute 1ea uerba delictorum meorum ; et in sexagesimo octauo : Deus, tu scis insipientiam meam et delicia mea a te non sunt. abscondita. Quod dictum pro unoquoque fidelium debemus accipere. (Ceterum delicta a Christo probantur funditus aliena, unde Tyconius in libris Regularum latius diligenterque disseruit.) Hoc si animo

recondimus,

nulla confusione

turbamur,

quia

error maximus inde nascitur, quando inconuenienter redditur alibi, quod dictum constat ad aliud. Nam si uno modo fuisset locutus, quis eius geminam sub2)

stantiam potuisset agnoscere, cum etiam nunc in tam euidentissima distinctione, naturam diuinitatis et humanitatis

30

dere ? Multa quoque secundum litteram commonet, multa spiritaliter iubet, personas subito decenter immutat, ut nunc Christus Deus, Verbum incarnatum et homo factus, caput Ecclesiae, nunc ipsa Ecclesia, nunc homo iustus, nunc paeni-

3A

Domini

Christi aliqui nitantur sacrilega uoluntate

confun-

tens loqui uideatur, ut omnia necessaria tangat atque concludat. Vbique plenissimum caelestium rerum sanctum uibrat eloquium et multiplici diuersitate uirtutum propter humani generis largiendam salutem, regni sui adoranda mysteria pius redemptor insinuat. Haec ideo praefati sumus, ut cum uentum fuerit ad loca

Cap. XIII, 5/6 Ps. 2, 2.

14/18 Ps. 21, 2.

v/8 Ps. 20, 5.

15/16 Ps. 68, 6.

edid. Burkitt, p. 1-11 ( ? )

9/10 Ps. 2, 7.

11/12 Ps. 109, 5.

19 cfr Tyconius Lizber regularum, 1-II —

2 iesu] oz. D; nostti praem. s 3/4 humilitatem 5 4 secundi psalmi] oz;. D 6/8 in 4:4. eum] ozz. D 8/9 ostend. et coaet. — D 9/11 secundi zsg. nono] om. D 12 splendorem ; 14/15 uigesimi zs4. 'octaui] ozz. D 17 unoquoque] uno Gerzz. (add. quoque s. ), s — 18 christo] domino D 18/27 unde 45q. confundere] ozz. D 21 nascitur inde — s Gare? — 28 commutat D 29 dei. ^ incarnatus $ 33 librat 74z4. Bec. Fisc. 36 haec zsq. cap. xvii, 64 amen] ozz. D

PL 18

PRAEFATIO

XIII-XIV

17

talia, intrepidus lector audire possit quod se iam salubriter didicisse cognouerit. Illud tamen auctoritate patrum et ueritatis ipsius attestatione firmissima credulitate tenendum est, 4o unum de Trinitate, siue unam ex Trinitate personam, Deum Verbum miseratione mortalium ex Maria Virgine hominem factum spontanea uirtute, non ministratotia necessitate, quia

nec naturae suae ullam mutabilitatem sustinuit, nec assumptione carnis augmentum Trinitatis effecit. Sed, sicut quidam 45 ait : Maculas nostras lauit in sanguine, rugas etiam tetendit in cruce. Hoc cum sit spei nostrae singulare praesidium, beatitudo credentium, felicitas magna iustorum, non desinunt haeretici

impia uoluntate corrodere, quae humano sam cognoscitur praestitisse.

generi salutis cau-

CAPVISATY. Quemadmodum sit expositio digesta psalmorum. Primo nobis de titulorum inscriptione, Domino iuuante, dicendum est, unde uelut uberibus expressis lacteus sensus diuinae praedicationis emanet. Tum : unusquisque psal; mus pro sua qualitate diuidendus est, ne permisceat aut occulta mutatio rerum, aut cta loquentium. Tertio : arcanum psalmi, spiritalem intellegentiam, partim secundum

nobis intellectum uarietas introdu- PL r9 partim secundum historicam lectio-

nem, partim secundum mysticum sensum, subtilitates rerum

1o discutiens proprietatesque uerborum, prout concessum fuerit, conabor aperire. Quarto : prout locus exegerit, uirtutem eius breuiter demonstrare contendam, quatenus intentio digesti carminis diuino munere oculis interioribus elucescat. Virtutem psalmi dico inspirationem diuinam, qua nobis intentio superna 15 Feseratur, et sermone dauidico a uitiis nos remouet

et recte

nobis uiuere persuadet. Quinto : de ordine numeri psalmorum, cum res exegerit, memorabimus, qui reuerendissimarum rerum

honore sacratus est. Hoc enim per singulos quosque psalmos facere nobis difficile fuisse profitemur, quod indeterminatum 20 atque suspensum patrum etiam reliquit auctoritas. Reliquos autem sibi calculos diligens perscrutator exquirat, quoniam multa accessu temporis in scripturis diuinis fiunt clara, quae nunc uidentur abscondita. In conclusionibus uero aut summam 45/46 Quis

? Cfr Aug. E». ps. 44, 22, 4/5 — CC 38, 509.

38 dedicisse .$ 48 quae] Gerzz. 5, Cap. XIV /egitur Garef 9 rerum script. diu. e s.

39 attestante s

40 unam 5 44 efficit .$ 46 nostro 5 quod » Gare 48/49 causa 5. in s 4 emanat 5$ 5 tum] Gerzz. S, secundo tum s, secundo subtilitates — Gare 11 exigerit .5 22 fiunt clara in

18

PRAEFATIO

XIV-XV

totius psalmi sub breuitate complectimur, aut contra haereses 25 aliquid dicimus destruendas. Ipsa est enim Domini sincera dilectio, aduersarios eius odio habere perfecto.

CAPVT XV. De eloquentia totius legis diuinae. Eloquentia legis diuinae humanis non est formata sermonibus, neque confusis incerta fertur ambagibus, ut aut a rebus

praeteritis obliuione

discedat,

aut praesentium

confusione

; turbetur, aut futurorum dubiis casibus eludatur, sed cordi, non

corporalibus auribus loquens, magna ueritate, magna praescientiae

firmitate

cuncta

diiudicans,

auctoris

sui ueritate

consistit. Sic enim in euangelio de Domini Christi praedicatione dictum est : Loquebatur autem. sicut potestatem. habens, io 4105 sicui scribae eorum et pharisaei : llle enim indubitata loquitur, cui omnia praesentia sunt, et rerum exitus probatur esse subiectus. Eloquentia siquidem est ad unamquamque rem competens

HT

et decora locutio. Haec igitur casta, fixa, uerax et aeterna 15 praedicatio, nimis purissimo nitet eloquio, cuius utilitas lucet,

magnificentia uirtutis apparet, operatio salutis arridet, sicut et in centesimo octauo decimo psalmo dicturus est : Qwa eloquiwm tuum utwificabit me. Et iterum : Lucerna pedibus meis uerbum tuwum, Domine,

et lumen semitis meis. Reuera lumen,

20 quia semper uitalia iubet, noxia prohibet, terrena remouet, caelestia persuadet. Hinc et doctor gentium in epistola ad Corinthios scribit : Non enim in sermone est regnum Dei, sed in wirtute. Idem ad Timotheum in secunda meminit dicens : Omnis scriptura diwinttus inspirata utilis est ad docendum, ad 25 arguendum, ad. erudiendum, ad. corrigendum in disciplina quae est vustitiae, ut perfectus sit homo Dei ad omne opus bonwm instructus. Haec, sicut patris Hieronymi testatur auctoritas, apud Hebraeos aut rythmo aut metrica constat lege composita, 3o quae, ut ipsi dicunt, fastuciis continetur. Fastucium! enim est per commata procedens ad depromendum sensum, nauiter explicata conceptio. Cuius si uirtutem lector diligens perscrutaris, audi apostolum ad Hebraeos dicentem : Vzwus est Cap. XV, 9/10 Matth.

7, 29.

17/18 Ps. 118, 5o.

18/19 Ps. 118, 105.

22/23 I Cor. 4, 20. 24/27. II Tim. 3, 16-17. 28/30 cfr Hieron. Praef. in libr. lob (Biblia saera iuxta Latinam Vulgatam uersionem, YX, Romae, 1951, p. 71 sq.). 383/3* Hebr. 4, 12. Cap. XV legifur in s 6/7 ptaesentiae s miminit in secunda s

23 idem] Gerz;. .$, item s Gare?

! Hebraice p15b5, coniecit G. MrncATI (BiD/ica, xx1x, 1948, p. 282 sq.).

PL 2o

PRAEFATIO

XV

I9

enim. Dei sermo et efficax, et. acrior omni gladio ancipiti, et 35 pertingens usque ad. diuisionem

animae ac spiritus, compagum quoque et medullarum, et discretor cogitationum et. intentionum

cordis. Scripturae autem diuinae sancta profunditas adeo communes sermones habet, ut eam uniuersi incunctanter admittant. 40

Sensus autem recondit ueritatis arcano, ut in ipsa studiosissime uitalis sententia debeat indagari. Nam eam reuera esse diuinam hinc maxime datur intellegi, quod indocti subtilissima,

45

temporales aeterna nonnisi diuino repleti Spiritu potuisse tradere sentiuntur. Postremo quot miracula iugiter facta sunt, donec scriptura ipsa mundi ambitum diuulgata compleret ? Sicut scriptum est : In omnem

5o

55

lerram exiit somus eorum,

et in fines orbis

terrae uerba eorum. Vnde ad probationem pertinet maximam quia lex diuina per cunctas mundi partes cognoscitur fuisse suscepta. Haec multis modis genera suae locutionis exercet, definitionibus succincta, schematibus decora, uerborum proprietate signata, syllogismorum complexionibus expedita, disciplinis irrutilans : non tamen ab eis accipiens extraneum decorem, sed potius illis propriam conferens dignitatem. Haec enim, quando in diuinis scripturis splendent, certa atque purissima sunt; cum uero ad opiniones hominum et quaestiones

inanissimas

ueniunt,

ambiguis

altercationum

fluctibus agitantur, ut, quod hic est firmissime semper uerum, frequenter alibi reddatur incertum. Sic et lingua nostra, dum 6o

psalmodiam canit, nobilitate ueritatis ornatur ; cum ad fabu-

las ineptas et blasphema se uerba conuerterit, ab honore probitatis excluditur, sicut apostolus Iacobus dicit : Ex 2pso ore

benedicimus Deum et Patrem, et ex ipso ore maledicimus homanem, qui ad imaginem et similitudinem Dei factus est. Haec mundanarum artium periti, quos tamen multo poste65 rius ab exordio diuinorum librorum exstitisse manifestum est, ad collectiones argumentorum, quae Graeci topica dicunt, et

ad artem dialecticam et rhetoricam transtulerunt ; ut cunctis euidenter appareat, prius ad exprimendam ueritatem iustis mentibus datum, quod postea gentiles humanae sapientiae aptandum esse putauerunt. Haec in lectionibus sacris tamquam clarissima. sidera relucent et significantias rerum utilissimis compendiis decenter illuminant. Quae nos breuiter locis ap-

47/48 Ps. 18, 5.

62/64 Tac. 5, 9.

43 temporalis .$ 45 quod Gerz. 47 exiit Gerz. 52 signata] succincta s B8 hinc .$ 61 neptas 5 61/62 prouitatis .$ 63 pr. et] oz. .9 64 et similitudinem] oz. * 91 dilectionibus .$

20 75

PRAEFATIO

XV

tissimis admonebimus, quoniam res ipsae commodissime deducentur ad medium, per quas concepti sensus clarius elucebunt. Nam et pater Augustinus in libro tertio de doctrina christiana ita professus est : Sciant autem litterati modis omnium loculionum,

quos

grammalici

graeco

momine

tropos

uocant,

auctores nostros usos fuisse. Et paulo post sequitur : Qzos tamen trotos (id est modos locutionum) qui nouerunt, agnoscunt in lilteris sanctis, eorumque scientia ad eas intellegendas aliquantulum adiuwwuantur. Cuius rei et in aliis codicibus suis fecit euidentissimam mentionem. In libris quippe quos appellauit de 85 modis locutionum diuersa schemata saecularium litterarum inueniri probauit in litteris sacris ; alios autem proprios modos in diuinis eloquiis esse declarauit, quos grammatici siue rhetores nullatenus attigerunt. Dixerunt hoc apud nos et alii 8o

doctissimi patres, id est Hieronymus, 9o

Ambrosius,

Hilarius,

ut nequaquam praesumptores huius rei, sed pedissequi esse uideamur. Sed dicit aliquis : Nec partes ipsae syllogismorum, nec nomina schematum, nec uocabula disciplinarum, nec alia huiuscemodi ullatenus inueniuntur in psalmis. Inueniuntur plane

95 in uirtute sensuum,

non in effatione uerborum: sic enim uina in uitibus, messem in semine, frondes in radicibus, fructus in

IOO

ramis, arbores ipsas sensu contemplamur in nucleis. Nam et de profundissima abysso deliciosus piscis attingitur, qui tamen ante captionem suam humanis oculis non uidetur. Merito ergo esse dicimus, quae inesse nihilominus uirtute sentimus. Nam et apostolus uetat nos seduci per uanam sapientiam mundi : ista uero non abnegat in litteris esse diuinis. Certe accedamus ad psalmos et interrogemus, quae omni disputatione maior est, rerum fidem.

105

IIO

Istud ergo principale uirgineum et salutare locutionis genus plerumque res aliquas refert et saepe longe alia, quam audiuntur, exponit. Simplicitas, duplex et sine dolo bilinguitas, sicut fecit Ioseph qui dum fratres suos aspectu ipso et sermone patrio cognouisset, ita eis uidebatur loqui, ut nullatenus potuisset agnosci. Quod non est ad deceptionis studium sumptum, sed ad commodum magnae utilitatis effectum. Hebraeos sermones adhibet, causas profundissimas innuentes.

74/83 Aug. de doctr. christ. ITI, 29 (40) — PL 34, 8o. 84/85 cfr Aug. Locutiones in Heptateucbum — CC 35, p. 379 sqq. — 101 cfr I Cor. 5, 18. 108/110 cfr Gen. 42.

78 littetari Gare? (errore) 82/83 aliquantum ;4zg. 97 armis arbotis ipsa 109 patris s Garet

78/79 omnibus locutionis 74zg. $81 cognoscunt * 90 praesumptores] nos praez. S 92/93 omnia .$ 98 dilitiosus .$ 105 uirgincum] Gerzz. 5 s, uirtutum

PL 21

PRAEFATIO

II15

XV-XVI

2I

Vnam rem in malo et in bono plerumque ponit, ut quod nomine uidetur esse commune, probetur qualitatibus discrepare. Caelestia terrenis comparat, ut quod incomprehensibilis magnitudo uetat intellegi, per notissimas similitudines possit

L8

aduerti. In uerbis autem serendis mira potentia est, ut subito

120

125

130

immensa nobis atque incomprehensibilia duobus tribusque sermonibus explicentur. Quid breuius dicam, frequenter etiam una syllaba ineffabilem Domini naturam demonstrat, ut est illud : Qui est qmisit 7e. Cuius omne uerbum subtiliter inquisitum copiosis sensibus scaturit. Nam sicut fecundissimus ager odoriferas herbas saluti nostrae producit accommodas, sic lectio diuina cum per singula uerba requiritur, semper illic cura mentis sauciae reperitur. (De cuius eloquentiae modis multi patres latius prolixiusque dixerunt, quorum nomina in libris introductoriis commemoranda prospeximus.!j Sed fonsille caelestis quantum assidue constat hauriri, tantum nescit expendi. Ac ne diutius in generalibus remoremur, specialia psalterii, Domino iuuante, tangamus : quoniam ipsa res euidenter agnoscitur, quae, communibus rebus praemissis, postea sub aliqua proprietate describitur.

CXPVT XVI, De propria eloquentia psalterii. Primum est quod ipsi tantum psalmi singulari numero uocitantur, quos nos adhibitis huius linguae peritissimis cum eorum ^

1o

Ij

uolumine

conferentes,

seruato

usu

psallentium,

suis

uersibus aestimauimus esse reddendos : ne se in praesumptum ordinem auctoritas permixta confunderet. Deinde quod nullum aliud opus auctoritatis diuinae centum quinquaginta sectionibus continetur. Vbi enim tot tituli diuersa leguntur uarietate conscripti ? Hic illud uotiuum nomen a//eluia in superscriptionibus incohauit. Hic commemoratio historiae de Regum tracta uolumine, in ipso limine posita, uirtutes noscitur indicare psalmorum. Hic etiam diapsalmata tantum interiecta monstrantur. Hic psalmi secundum uirtutes suas numerorum ordines tenent. Liber incohans a beatitudine Christi, noui et ueteris testa121/122 Ex. 5, 14. 120 etiam] in Gerzz., ct $, ut y

125 sauciatae s

127 introductoris .$

prospeximus] comi. Cappiyns, perspeximus codd. edd. .$ 132 cognoscitur ;. Cap. XVI /egitur in s 2 nomine Gerzz. .$ natiuum s 11 uolumine tracta c .$

128

ille] Gerzz. .$, iste s.Garef

130 remouemus

B aestimabimus s

9 uotiuum]

! Verba quae uncinauimus ad alteram editionem Commentarii pertinere uidentur, cfr A. VAN DE VIJVER, /o. cif. ; M. CAPPUYNS, C. 1551.

P722

22

PRAEFATIO

XVI-XVII

menti sacramenta percurrens, laudibus sacris et sancta iubilatione concluditur, ut merito se tali munere consoletur

2o

25

3o

35

Ecclesia, quae hic multarum calamitatum cognoscitur afflictionibus sauciari. Nouit enim beneficio Domini triumphare de suis cladibus ingrauata : persecutionibus siquidem proficit, afflictionibus semper augetur, sanguine martyrum rigatur, tristitia magis erigitur, angustia dilatatur, fletibus pascitur, ieiuniis reficitur et inde potius crescit, unde mundus deficit. Quid enim in illo libro non inuenies unde se humanum genus debeat suauiter consolari ? Thesaurus in pectore mundo semper excrescens, consolatio magna lugentium, spes beata iustorum, periclitantium utile suffugium, unde semper quod expedit tollitur, eiusque fons indefecta perennitate seruatur. Beatus quoque Athanasius, Alexandrinae ciuitatis episcopus, in libro quem Marcellino suo carissimo destinauit de proprietate psalterii, ut uerbis ipsius utar, ita dicit : Quicumque psalmi uerba. vecitat, quasi robpria uerba decantat ei itamquam a semetipso conscripta wnus psallit el non tamquam alio dicente, aut de alo significante sumit eL legit; sed tamquam pbse de semetipso loquens, sic huiusmodi uerba. profert et. qualia. sunt quae dicuntur, talia uelut ipse agens, ex semetipso loquens, Deo widetur offerre sermones. Psalterii quoque proprium est quod per eum legis diuinae sanctitas introitur. Non enim tirones incohant a Genesi, non

4o ab apostolo, non inter ipsa initia auctoritas euangelica sancta pulsatur; sed, licet psalterium quartus codex sit auctoritatis diuinae, primum tamen tirones incohantes scripturas sanctas, inde legendi faciunt decenter initium. CAPVT Laus

XVII.

PIsos

Ecclesiae.

O uere sancta, o immaculata,

o perfecta mater

Ecclesia,

quae, diuina gratia largiente, sola uiuificas, sola sanctificas et perditum propriis culpis institutione tua humanum genus

» instauras, cuius piae confessioni nihil addi, nihil minui potest.

Per omnes

quippe psalmos,

per omnia

cantica,

praeconia

sanctae Trinitatis interseris, ut, cuius sunt sacrata uerba quae Cap. XVI, 29/3* Athanas. Epist. ad Marcellinum, yx — PG 27, 24 A.

19 triumphari 5 ^ 22 eregitur. ^ 24 libro illo — .$ 26 lugentium] utile suffugium add. .$ (ef altera uice ponit post periclitantium 7. 27) 32 psalmi] Gerzz. $ s, psalterii Garez 34 significat .$ 35 profetet equalia s 38 cum] Gerzz. "5,ipsum Gare 40 initia] aut adZ. Gerz. $ s — 41/42 diuinae auctoritatis — aret.

Cap. XVII, 3 uiuificas sola] oz. .$ per bomoiotel. ubera .$

5 addi] ad .$

* uerba]

PRAEFATIO

XVII

23

loquimur, eis laus semper et dulcissima gloria redderetur. Quae salum saeculi huius et haereticorum saeuissimas procel1O

las 1n arcae illius Noe similitudine, quae tuam euidenter por-

tauit imaginem, sola inoffenso fidei cursu sine periculo diluuii constanter enauigas, nec ullis erroribus acquiescis, quamuis adhuc inter prauitates huius saeculi grauissima necessitate uer-

seris. Quidquid enim reperitur praeter uitale gremium tuum, 15

20

mortiferum constat esse naufragium. Nam cum Sabellius detestabilis erret in Patre, demens Arius delinquat in Filio, Manes sacrilegus neget Spiritum sanctum, alii scelerati ueteri testamento derogent, nonnulli noui gratiam non sequantur, tu tantum deuotione fideli, praestante Domino, inoffense cuncta complecteris. Patrem quippe docens ingenitum, Filium genitum, Spiritum sanctum de Patre et Filio procedentem, unum Deum, sanctam praedi-

25

30

cans Trinitatem, coaeternam sibi et aequaliter omnipotentem, Dominumque Christum manentem in deitate sua et carne humanitatis assumptae, salua uniuscuiusque proprietate naturae, unam confiteris esse personam. Veteri testamento de nouo fidem faciens, nouum a ueteri exortum esse cognoscens. Et ut breuiter cuncta complectar, nescis loqui, nisi quod expedit credi. Nam quamuis diuersis hic afficiaris angustiis et dolosi hostis contrarietate quatiaris, tamen de totius mundi circulo congregata resplendens in modum pulcherrimae pyramidis ad aeterna regna perduceris. Quae huic schemati non immerito compararis, quoniam de

uniuersis gentibus extollens uerticem pretiosum, iustorum 3 v^ animas quasi lumen eximium ad superna regna transmittis : meta frumentis plena caelestibus, de diuersis gentibus sanctorum

beata

collatio,

serenarum

mentium

lampabilis

coetus,

insolubilis constructio de uiuis lapidibus fabricata, beatorum omnium 40

aeterna felicitas, sole lucidior, niue candidior,

sine

macula, sine ruga. De qua scriptum est in Cantico canticorum : Quae est ista quae progreditur quasi aurora consurgens, pulchra uL luna, elecia ut sol, terribilis ut acies ordinata ? Et paulo

post : Oculi tui columbarum absque eo quod intrinsecus lalel : cuius dentes sicul greges lonsarum. quae ascenderunt de 45

lauacro, omnes gemellis fetibus, et sterilis non est inter eas. Sicut

uitia coccinea labia tua, mater et uirgo, feta et integra, genitrix et incorrupta, cuius os uirtutum omnium ífragrat odoribus,

Cap. XVII, 41/42 Cant. 6, 9.

43/46 Cant. 4, 1-3.

8 eis] ei Gerz. 10 noe] oz..$ 18 noui] testamenti add. Garef 19 tu] om. S 21 doces .$ 24 diuinitate Gare? 27 uetere .$ 42 acies] castrorum prae. Garet 43 post] Gerz. $, antea Gare? 47 fraglat Gerz..

59

24

$0

5D

6o

PRAEFATIO

XVII

de qua sponsus dicit : Odor oris tui sicut malorum. Et post pauIulum : Ódor unguentorum tuorum super omnia aromata. Fawus distillans labia tua, sbonsa, mel et lac sub lingua tua. Quae mereris denique osculari Christum et decus illud perenniter custodire uirgineum. Tibi enim dicitur : Osculetur me osculo oris sui, quia meliora sunt ubera tua uino, fragrantia unguentis oplimis, et cetera quae liber ille diuinus mystica praedicatione complectitur. | : Quapropter factis auditoribus per quamdam isagogen, quae est sequentis operis introductio, index caelestium mysteriorum et sacrae praenuntia dictionis, ut opinor, sufficienter attonitis et desiderio superno diuina largitate flammatis, nunc ad soluenda quae promissa sunt, Christo iuuante, ueniamus. Praesta, Domine, cuius est omne quod expedit, ut intellegenter, ut libenter, ut proficue mereamur audiri. Tuis enim adiuto-

ris omnimodis indigemus, ut ualeamus concesso aliquatenus uerba tuae maiestatis exponere. Amen. ORDO

^

IO

sermone

DICENDORUM.

Prolegomena, id est, praedicentia antequam caelestis psalterii mella degustem et campos illos gloriosissimae passionis, Domino praestante, contingam, quaedam mihi uidentur, diuisis capitulis, de textu ipsius carminis intimare, ut et legentes distinctius debeamus edocere et nos ordines ipsos sine aliqua

offensione curramus.

In prima itaque parte Domini carnalis uita describitur. In secunda natura deitatis ipsius subtiliter indicatur. Tertia multiplicatos dicit populos, qui eum nitebantur exstinguere. Quarta propheta in eisdem monitis perseuerat, ut desinant Iudaei mala cogitare uel facere, quoniam se nouerint diuinis

uirtutibus destruendos. In quinta Dominus Christus clamat ad Patrem, ut eius auI vA diatur oratio et in resurrectione ipsius mundo profutura concedat. Sexta per totum psalmum uerba sunt paenitentis, cui iun-

48 Cant. 7, 8.

49/50 Cant. 4, 10-11.

52/54 Cant. 1, 1.

53 fraglantia Gerzz. 62/63 auditoris .$ 63 indigimus .f. Ordo dicendorum] Gare, oz. Gerz. D $, qui prolegomena id est zzaioribus litteris 1 praedicentia] Gerz. D $, praecedentia Garez seribunt 4 capitibus D 11 iisdem Gare 12 uel facete] oz;. D 15/16 concedat] bona a47. D 17 sexta] ozz. D paenitentis] /acura In D, et add. in marg. m. rec. : hic incipit uetustus codex. Verba cui iunguntur usq. ps. I, /. 32 caelorum bis leguntur in D. Secundus textus manu ipsius scribae otius codicis exaratus, bic D? notatur.

PL 24

PRAEFATIO

20

XVII

25

guntur eiusdem modi alii sex, qui tamen in conclusione quinquagesimi psalmi descripti sunt. In septima parte Christus humiliter quidem petit ut ei

subueniatur a Patre, sed habet fiduciam rectae conuersationis,

2)

quod magis ad eius pertinet deitatem ; sed more humanitatis assumptae sibi postulat subueniri ne diabolus animam eius iniqua praesumptione diripiat et gloria ipsius in puluerem deducta dispereat. In octaua, parabolis et tropicis allusionibus congregatis, subsequens drama decurritur et per allegoricas similitudines omnia referuntur ad Dominum Christum. Quae schemata nos locis aptissimis

30

35

reddentes

euidentissime

commonemus,

ut lectori studioso ambiguitas cuncta tollatur. Nona, post multiplica praeconia, quae modo a deitate, modo ab humanitate ipsius incipiunt, mutatis personis et titulis ponitur A/elua, quod significat Laudate Dominum. Decima sequuntur gradales, qui animum nostrum ad Dominum Saluatorem pura et humili satisfactione perducunt. Vndecima, uariatis uerbis, iterum laudes Domini hymnica exsultatione concelebrant : modo Patris, modo Filii, modo

Spiritus sancti praecans maiestatem, ut nulli sit dubium sanctam Trinitatem singulariter omnipotentem, quae uult 40 facere in caelo et in terra. Duodecima, septem psalmi relinquuntur in fine, qui exsultationibus hymnicis totam gloriam sanctae Trinitatis generaliter deuota mente concelebrant. Sic textus totius psalterii duodecim partibus diuisus in apostolorum numero mirabili 45 laude concluditur, quatenus et iste illud agat quod Christi discipulos fecisse cognouimus. Est etiam eiusdem rei aliud euidentius sacramentum, quod centum quinquaginta diebus diluuio superducto criminibus suis terra diluta est , sic et hi psalmi tali numero producti, genus humanum peccatis suis pollutum conuenienter reddidit absolutum. Nunc minutatim ad exponenda psalterii uerba ueniamus. 18/19 alii zsq. sunt] ozz. D D? 22 ad eius pertinet] Gerzz. D? $, pert. ad eius — D Garet deitatem] et praez;..$, diuinitatem D, corr. 5. /. 28 quae z;q. 30 tollatur] o». D, ssq. 38 dominum] o». D? 29 reddentes] Gerz. s. /., oz. commonemus] Gerzz. $5, commonebimus Gare 32 incipiunt] oz. Gerzz.

D .$ (&unt add. D pos? titulis) 33 quod z:4. dominum] caeleste carmen ad excitandas hominem mentes ut suum cognoscant creatorem D 34 quia D D? 36 hymnica] Gerzz. D? $, hymnidica D Gare

3? concelebrant] Gerzz. $, con-

celebrat D D? Gare? — 38 praecans] Gerz. D D?.$, praedicans Gare? — 41 duodecima] parte adZ. D 42 hymnidicis Gare? 43 concelebrat Gerzz., corr. 5. [. 46 aliud] aliquid D? 48 deluta Gerz., corr. a. zm. in deleta hi] oz. D D? 50 reddidit] Gerzz. D? .$, reddunt D Gare£ 5i ueniamus] magni aufelii* cassiodori* senatores (corr.) iam domino praestante conuersi explicit praefatio Ger., explicit praefatio magni aurelii cassiodoti senatoris iam domino praestante conuerso .$ ; uerba nunc uq. ueniamus (/. 50/51) ozz. D D? e£ scribunt baec : Modo enim uq. satiati (ex Praef., /. 50/64). Pos? baec uerba sequitur : Quamuis totius psalterii

PL 25

26

PRAEFATIO

XVII

textus (text. psalt. — D?) diuersis uirtutum mysteriis miràbili et melliflua continentia mixtus tamquam aurum uariis (uaris D?) decenter gemmis ornatum et lampalibus (lampilibus D?, corr. 4. 77.) lucide intellegentibus pulchre fulgens mire rutilate cognoscitur indubitanter constare positus (possi tus D?), sciendum est tamen quia VIII sunt psalmi qui duas naturas Domini Christi, deitatis (dieitatis D?) et humanitatis manifeste texere agnoscuntur, id est IT, VIII, XXI, LX XI, LX XXI, CVII, CVIIII, CX XXVIII. Nec non diligenti cuta intuendum est quia VI psalmi qui passionem et resurrectionem Domini breuiter tangunt, id est III, XII [/egendum est XV], XXVII, XXX, LVI, LXVI. Et sunt IIII qui passionem Domini et

resurrectionem latius et manifestius loqui intelleguntur, id est XXI, X XXIIII, LIIII et LXVIII, CVIII. Similiter scire debemus IIII esse psalmos in quibus pet actus Dauid significantur Domini futura mystetia, id est VII, XXVI, XXXVI,

CXLIII. Perscrutandum quoque est VII psalmos esse paenitentium, id est VI, XXXI, XXXVII, L, CI, CXXVIII, CXLII. Haec uerba, quae bic illic e comrmenario Cassiodori assumpta sunt, etiam leguntur in capite bsalterii in cod. Parisiensi lat. 13.142, sa&t. xiii.e? nde a Sciendum est zsque ad Petscrutandum 77 cod. Parisiensi, Ste Genevitve 1177, saec. xii (edid. D. De Bruyne, Préfaces de la Bible latine, INamurci 1920,

b. 112, n. 78).

EXPOSITIO

PSALMORVM

PRIMA PARS

A

1o

X

j

20

2 A

EXPOSITIO IN PSALMVM I. Quare primus psalmus non habet titulum. Psalmus hic ideo non habet titulum, quia capiti nostro Domino Saluatori, de quo absolute dicturus est, nihil debuit praeponi, dum ipsum rerum omnium constat esse principium, sicut ipse in euangelio dicit : Ego sum rincipium, bropter quod et loquor uobis. Nam licet et alii psalmi de ipso multa dicant, nemo tamen de eius quae fuit in terris conuersatione sic loquitur. Et quoniam ad hunc quae dicenda sunt cuncta respiciunt, merito caput sancti operis ponitur, qui princeps rerum omnium esse monstratur. Quidquid enim aut de praeteritis instruit, aut de praesentibus monet, aut de futuris efficit cautiores, omnia ad institutionem beati uiri pertinent, quae liber iste dicturus est. Nam quidam tituli, quidam praefationis locum eum tenere dixerunt. Sed licet a quibusdam omni iusto uideatur aptatus, nulli tamen praeter Domino Christo potest uera-

cissime conuenire. Nam si dixerimus omni beato posse congruere, iam non constat illud quod dicitur in psalmo : Omwmis homo mendax, uel illud quod Iob meminit : Nullus mundus ante te, nec infans cuius esí unius diei wila super terram ; et alibi: Im ueritate

nemo de genitis est qui non impie gessit et de confidentibus qui non deliquit ; uel illud : Justitia usti sic est apud te sicut bannus menstruatae. Quapropter non omni beato potest haec sententia conuenire, nisi illi tantum de quo scriptura dicit : Qui 5eccatwm non fecit, nec dolus inuentus est in ore eius. Et ipse de se in euangelio dicit : Ecce ueniet frinceps mundi huius et in me non inueniet quidquam. Merito ergo ad Christum Dominum rePs. I, 5/6 Ioh. 8, 25. 18 Ps. 115, 11. 19/20 cfr Iob 14, 4. 20/23 Verecundus Com. in Cant. Cant. 2, 4 — edid. Pitra, p. 13. 24/23 I Pett. 2, 22.

26/2? Ioh. 14, 30.

Ps. L, Zizulus Incipit eiusdem expositio de gesta psalmorum Gerz., oz. D, Incipit eiusdem expositio digesta psalmorum feliciter amen .$ (cfr Praef.,/. 141/142), in primam partem psalterii expositio Gare? 1 quate z5q. titulum] ozz. D 3 et saluatore D habuit D 3/4 nichil praeponi habuit ID? (e£ pozi£ pos? saluatori) 6 dicunt D 8 et] oz. D et D? multa de ipso D? 18 dominum christum Germ. 18 dicit Gerz. — 19 meminit iob — .$ 21 confitentibus .$ 74ud. Der. Fisc. 22 delinquit Gerzz. corr. illud] Gerzz. 5$ (dees? D), istud Gare£ uelut 3 25 inuentus est dolus — Gare? cuz Vulg. 24 inueniet] habet z4uZ. Bec. Fisc. cum V'ulg. 3

C. 1 (xcvi1)

28

EXP.

INSPS.AM

fertur : Qui non abiit in consilio impiorum, mec in wia peccatorum stetit et im cathedra pestilen30

35

Hae

non

sedit, et cetera. Mirabilis ordo, caelestis reuera

PL 26

dispositio, ut ab ipso nobis psalmorum proueniret initium, quem salutarem ianuam constat esse caelorum. Quapropter intrare cum summo gaudio festinemus, ubi patentem ianuam, ipsum Aduocatum nostrum esse cognoscimus, sicut ait apostolus : Non enim habemus Pontificem. qui non Possit compati infirmitatibus nostris et paulo post : Adeamaus ergo cum fiducia ad thronum gratiae eius, ut misericordiam consequamur et gratiam inueniamus in auxilio opportuno. Nunc claues psalmorum reserabiles apponamus, ut, prestante

40 Domino,

Regis nostri palatia introire mereamur. Et ideo, sicut praefati sumus, diuisio facienda est, quae, si recte ad-

hibeatur, ita illustrem et perspicuam nobis efficit dictionem, ut, priusquam legatur orationis textus, ante nobis eius relucere possit intentio. 45

Diuisio psalmi. Vniuersus textus psalmi huius propheta referente In prima parte uitam sanctae incarnationis exponit, si ad maiestatem Christi solam uelis referre quae de tur, nequeunt conuenire. Secunda uero peccatorum in futuro iudicio

debitas recipere commemorat

narratur. quoniam, eo dicunnequitias

ultiones,

ut

praemissa gratius possimus accipere, cuius uidebantur subsequentia formidari. Respice quoque intentionem eius, quam constat maxime perquirendam. Ideo in principiis beatitudo Domini Saluatoris edicitur, ut humano generi uitalia exempla praestentur, quatenus sicut nobis homo terrenus contulit 55 mortem, ita caelestis ueniens daret salutem. In principiis enim fuit durissima conditio decepto, sed post aduenit homini gloriosa redemptio. Primo illata est ignominiosa captiuitas, deinde secuta est uotiua libertas. Expulsus homo de paradiso, sed receptus in caelum. Perdidit in terra beatitudinem, sed 6o angelos merebitur habere consortes. Luctus ex diabolo, gaudium prouenit ex Christo. Vnde et apostolus dicit : S?cuf enim, per inoboedientiam unius. hominis eccatores. constituti sunt multi, iia el per unius oboedientiam, iusti/ constituentur muli. In ipso itaque capite psalmi huius, definitio beati uiri tam65 quam pulcherrimum nobis gloriosi regis diadema resplendet. Oratio breuis et lucida, quae rem propositam diuersis modis $0

35/36 Hebr. 4, 15.

36/38 Hebr. 4, 16.

50 possemus Gerz. Gare? — uideantur D add. Gare 16 resplendit .$

61/64 Rom. 5, 19.

B9 receptus] Gerzz. 5 (dees? D), est

| 12

B7

EXP. IN PS. I, 1 ?

29

quid sit ostendit. Sed hoc principium duas species definitionum euidenter complectitur. In prioribus quippe uersibus

7o duobus qui dicunt : Nom

abiit,

non

stetit,

non

sedit,

octaua species definitionis est, quae graece dicitur xaz' d$atpeow ToU évavríov, latine per priuantiam contrarii. Ait enim quid non faciat, sicut et in quinto psalmo dicturus est : Quoniam non uolens Deus iniquitatem tu es. In tertio autem uersu 75 qui dicit: Sed in lege Domini fuit uoluntas eius et in lege eius meditabitur die ac nocte, secunda est species definitionis quae graece éwowuaruc) dicitur, latine notio nuncupatur. Haec non dicit quid sit, sed per hoc, quod agit, res illa quam quaerimus nobis specialiter indicatur, sicut et in 8o septuagesimo primo psalmo dicturus est : Benedictus Dominus Deus Israel, qui facit mirabilia magna solus. Memento autem quod omnis definitio aut ex materia nascitur, quod est corpus ; aut ex specie, quod est qualitas, aut certe de utroque, sicut est homo, mirabili ordine prolata dis85 ponens. Nam si prius posuisset quod erat, necessarium non fuerat dixisse quod non erat. Hoc imitatus conuerso ordine geometricus fecit Euclides! dicens : L?mea est longitudo sine latitudine. Prius enim dixit quod est et subiunxit postea quod non est, sicut facere consueuerunt qui priorum dicta aliqua 9o diuersitate commutant, ut se in eis mentiantur auctores. Nunc ad perscrutanda uerba ueniamus, quoniam in interiori-

bus eorum inuenitur.

quasi in quibusdam nucleis fructus dulcissimus

Expositio psalmi. 1. Beatus uir. Nimis pulchrum commodumque princi9; pilum, ut, quoniam erat Spiritus sanctus humani generis imbecilla moniturus, a beatitudine sumere uideretur initium ;

ut hac spe trepidantium animos inuitaret, ne se mortalium fragilia corda subducerent. Quis enim ad quaelibet ardua non incitetur, ubi felix beatitudo praedicitur ? Beaíws ergo wir

93/44 Ps. 5, 5. Heiberg-Menge,

80/81 Ps. 71, 18. I, p. 3

69 amplectitur .$ 75 fuit] Gerzz. $5, oz. consuerunt Gerzz. recentiore zanu exarato rium 98 fragiliora

87/88 cfr Euclid. E/ezenta, T, def. 2 — edid.

92 priuantia .$ 93 in] om. 74 deus uolens — .$ Garet *9 in] oz. 5 S5 potuisset Gerz. corr. 89 93 expositio psalmi] ozz. Gerzz. D P .$ 94 inc. P sub titulo Expositiones ieronymi (corr. a. zz. Cassiodori) super psalteP subduceret P ad] at P 99 predicatur P

1 Cassiodorus utitur uetrsione latina Euclidis, quam edidit Boethius, cfr P. COURCEZLLE, les /elfres grecques en Occident, Parisiis, 1948?, p. 332 sq.

30 100

io A

EXP;

dicitur, sicut nobis maiorum tradit auctoritas, quasi bene aptus, cui omnia desiderata succedunt. Sed hunc duobus modis dici in centesimo quadragesimo tertio psalmo propheta commemorat ponens : Beatum dixerunt populum, cui haec sunt, iterumque subiungit :Beatus $opulus, cuius est Dominus Deus eius. Quapropter saeculi beatus est, qui, ut putat, summa securitate suffultus, in continuata laetitia et mundanis copiis perseuerat. Isti autem beato, qui a proposito suo nulla contrarietate

1IO

115

i20

INTESd3

remouetur,

uirum

subiunxit

egregie

: 427

enim

uocatur a uiribus, qui nescit tolerando deficere, aut in prosperis aliqua se elatione iactare, sed, animo stabili defixus et caelestium rerum contemplatione firmatus, manet semper impauidus. Hoc etiam ueriloquium appellauere maiores. Etymologia est enim oratio breuis, per certas assonationes ostendens ex quo nomine id, quod quaeritur, uenerit nomen. Nec dubites quod uirum appellat Dominum Saluatorem, de quo et Isaias propheta dicit : Ecce wv oriens est momen ejus. Sed memento quod ubicumque sic ponitur, assumpta eius humanitas indicatur : 42v enim sexus est carnis, qui in diuinitate nullatenus inuenitur. Sed, quoniam natura humanitatis a Domino fuerat pro nostra redemptione sumenda, competenter posuit 4irwm, ut utriusque naturae una crederetur

esse persona. Qui non abiit in consilio impiorum et in usa peccatorum nom stetit et 4n cathedva pestilentiae non 125

130

sedit.

Posito igitur beato uiro, id est Domino

Christo,

ab

ila dispensatione, qua passus est, utile fuerat, ut eum per actus suos consequenter exponeret; alioquin minus docet, quod fuerit in explicata propositione derelictum. Tribus itaque modis prouenire humanos constat errores : cogitatione, facto et dicto, quos hic per ordinem abnegat dicens : Non abiit àm consilio impiorum. Primum detestabiles denegat cogitationes, quas sibi familiariter uindicant genus humanum, quas Dominus Christus omnino non habuit. Et ne ex100/101 cfr Isid. Ezy;zzo/. X, 22 : *«Beatus dictus quasi bene auctus". 103/104 PS5 143, I5. 109 cfr Varro de Ling. laf. V, 73 — edid. Gótz-Schóll, r9ro. Cicero Tuscul. II, 18, 44 ; Lactant. de Opificio Dei XII, 16 — CSEL 27, p. 46, 13/14. 116 Zach. 6, 12.

107 beato] P, zzu£. a. zz. in beatus 109/110 prospetus D, corr. a. zz. 110 stabile P (corr. a. z2.), 5 111 fitmatut P,corr.a. m. 113 enim est c Garef 116 isaias] Gerzz. D P $, zachatias Garet (de quo reuera baec deprompta sunt) ptopeta D, corr. a. m. 120 ad dominum Gerz. 12f ut] ozz. 5 122 personam P, corr. a. z. 124 pestilentis Gerzz. (sed -tiae /. 144) 125 id est] idem P 128 fuerat 5$ ptoposione P, corr. a. zz. 129 pons p 130 abnegat] esse in christo adZ. D 132 quas] quae P familiatiaterP, corr. a. zz. uindicant] Gerzz. P $ (dees? D), uindicat Gare£

PL 28

EXP.INSPS.T, 155

1

31

traneis utamur exemplis, hoc debere intellegi de Domino saluatore tricesimus nonus psalmus absolute testatur dicens : T'unc dixi : ecce uenio, in capite libri scribtum est de me. Abiit

enim significat quod a uia recta discedens, in calles labitur

tortuosos. Deinde actus uitiosae conuersationis excludit dicendo : E£ in «ia peccatorum mom stetit ; utique 140 quia uenit in mundur, qui est uia feccatorum, sed ibi non stetit, quoniam eius uitia immaculata conuersatione transiuit. Ponendo autem uiam $eccatorwum latam uult intellegi : quoniam angustam constat esse iustorum. Tertio loco subiunxit :Et im cathedra pestilentiae non sedit. Ad doc145 trinas hoc uidetur abominabiles pertinere, quae pestilentis dogmatis uenena disseminant. Haec merito negantur in Christo, qui totius mundi uulnera medicabili praedicatione saluauit. Quidam uero hunc locum tali distinctione complexus est, impium dicens eum qui peccat in Deum, peccatorem uero qui in semetipsum delinquit, pestilentem scilicet, qui proximum suum depopulatur, opprimit atque laedit. Sed quoduis horum recipias, nihil tale in Domino fuisse cognoscis. Cathedra est enim ex aliqua materia composita forma. sedibilis, quae nos curuatos molliter a dorso suscipit, suoque gremio demissos uelut habilis theca complectitur. Haec proprie doctoribus datur, sicut ait in euangelio : Swper cathedram Moysi sederunt scribae et pharisaei. Sic etiam iudicum tribunal et solium regum proprium esse memoramus. Considerandus est etiam M. 15 hic ordo dictorum, quemadmodum contra Adam totus apte- PL 29 160

tur : ab?i? cum recessit a praecepto Domini, sze£it, cum de-

lectatus est peccato, quando acquisiturum se scientiam boni malique, deceptus arbiter aestimauit, cathedram uero festilentiae sedit, cum posteris perniciosae doctrinae exempla dereliquit. Et nota quam pulchre singula uerba rebus singulis dedit, id est abiit, stetit et sedit. Quae figura dicitur hypozeuxis, quando diuersa uerba singulis apta clausulis apponuntur. Quapropter generalis complexio peccatorum merito in Domino

Saluatore

denegata

est,

sicut

ipsa Veritas

in

euangelio dicit : Ecce ueniet princeps mundi huius et in me non 170 inueniet quidquam. 136 Ps. 59, 8.

156/15? Matth. 23, 2.

169/170 Ioh. 14, 3o.

138 tortuosos] Gerzz. (ex -sas), Garet, tortuosas D P .$ 140 qui] quae P 141 eius uitia] huius uita D 145 pertineti P a. zz. 147 medicinali eZ. 149 impium] enim a4z. P s. 7. a. zz. peccatori D 150 pestilens D 152 cognoscas D 154 curbatos P suscepit Gerzz. (corr.), . suoque] de agg. P dimissus P, zzf.a.7;7. in dimissos 155 complectitur] conest plectitur P 156 supra cathedra P 159 iudicum] et adZ. P 158 regnum P considerandus] considerandum nobis P 162 malique] Gerz.. D P .$, et mali Garez 169 huius mundi — P

32

175

EXP. IN PS. L, 2

2. Sed imn lege Domini [uit uoluntas eius. Non magna gloria fuerat declinasse uitiosa, nisi diceret et omnino laudanda, sicut et alibi docet : Declina a malo et fac bonum. Lex ergo Domini est in declinandis peccatis sancta praeceptio, quam in monte Sina Moysen accepisse manifestum est, in qua tota mentis intentione ille uere fuit, qui peccata non habuit. Nos enim etsi ad momentum legis praecepta cogitamus, delicti tamen tempore.uoluntas nostra in lege non per-

180

manet. Voluntas enim decenter est posita, ut constantiam continuae meditationis ostenderet, quae, dum perseueranter assumitur, laboris taedia nesciuntur. Sed ne ipsam uoluntatem

putares otiosam, sequitur operationis effectus, quia sancto proposito non sufficiebat tantum bona uelle, nisi etiam desiderium suum continuo pioque labore satiaret. Hic potest syllogismus categoricus inueniri, quem praetermittere non debemus, ne, qui intellectus est primus, incompetenter uidea-

tur esse praeteritus. Cuius definitionem partesque dicemus, ut rudibus earum rerum nihil remanere possit ambiguum. Categoricus itaque syllogismus est, quem dialectici summa 190 laude concelebrant : ratio, in qua positis quibusdam, alia quaedam ex necessitate ueniunt per ea quae posita sunt. Iste

195

200

205

ex duabus propositionibus et conclusione formatur, sicut hic constat effectum. Cuius prima propositio est : Beatus uir cuius uoluntas in lege Domini est. Secunda propositio : Nullus cuius uoluntas in lege Domini est, abiit in consilio impiorum. Prouenit spectata conclusio : Nullus igitur beatus uir abiit in consilio impiorum. Hoc quidem in diuersis locis diligens tibi perscrutator inuenies, quod nos rarius ponendum esse perspeximus, quoniam nobis ex diuersis artibus atque disciplinis cum expositione proposita multa dicenda sunt. Et in lege eius meditabitur. Intendendum quod secundo dicit : 4 lege, non sub lege, quia in lege fuit qui peccata contempsit. Reliqui autem mortales merito sub lege sunt, qui delictis onerantibus inclinantur. Lex enim dicitur ex eo quod animos nostros liget, suisque teneat obnoxios constitutis. Verum ille legem non meditabatur litteris, sed sanctitate propositi, sicut in tricesimo nono psalmo 173 Ps. 36, 27.

171 fuit] ozz. P cuz g, add. s. 1. a. zz. 172 et] ras. in Germ. et diceret — Gare 176 intentio Gerzz. D P S illi D 178 dilecti P, corr. a. zz. 186 est] ozz .$ 187 dicimus P 190 ratio] Gerzz. D P .$, oratio Garez 192 duobus P fitmatur .$ 194/198 secunda zsq. est] oz. P per bomoioiel add. im marg. a. m. 196 spectata] Gerzz. D, exspectata P .$ Gare 201 meditabitur] Gerzz. P S (deest D), die ac nocte ad. Gare 205 leget . 205/206 obnoxios] nixibus a44. 5. /. P m.rec. 206 constitos D,corr.a. zz. —20* in] oz. P, add. s. ]. a. zz. xxxvum P (vir a. zz. in ras.)

PL 3o

EXP. IN PS. I, 2-3

33

dicturus est : Vt faciam uoluntatem tuam, Deus meus, uolui et legem tuam in medio cordis mei. Sic de uno psalmo utrumque

probatum est, quoniam et principium libri de ipso debet 210 intellegi et mandata Domini semper eum constat fuisse meditatum. In septuagesimo septimo quoque psalmo dicens : Loquar propositiones ab initio, sed cum dicit loquar ab initio, non uult personam suam alicubi fortasse praeteriri. Nos tamen diuersorum patrum auctoritatem secuti, et Ecclesiae uerba dedi?15 mus et prophetae et iustissimos quosque homines, uel peccatores diximus loqui, quos suis locis euidenter ostendimus, ut uarietas ipsa rerum oblectare possit auditum. Die ac nocte. Haec complexio continuum tempus ostendit; quod

si ad litteram

intendas,

omnino

non

conuenit,

220 ut d?e ac nocte iugiter legem Domini aliquis aut legat aut praedicet, dum reficiendi tempus corporibus detur et capiendi somni necessitas afferatur. Sed ille probatur legem continue meditari, qui omnia secundum sanctitatem gerens, caelesti se in omnibus puritate tractauit. Hoc reuera ipsi capiti Do22; mino Christo certum est conuenire, quamuis ad exemplum sanctitatis eius et membris quoque uideatur esse praeceptum, sicut dicit apostolus : Omnia quaecumque facitis in uerbo aut ?n facto, omnia in gloria Dei facite. Est et alibi praedicata ista continuitas, sicut in centesimo decimo octauo psalmo legitur : 230 T'estimonia tua doce me, Domine, et mandata tua in corde meo

semper exquiram. Dies pagani dixerunt a numinibus suis, id est a diis, a quibus eos etiam nominasse noscuntur. Nox autem dicta est, eo quod noceat aspectibus siue actionibus nostris. 9. Et erit tamquam lignum quod plantatum est 235 SeC 48 decursus aquarum. Hinc iam praedicitur gloriosa nimis, singularisque felicitas, ut sicut actio miranda descripta est, ita et eius prospera magnifica similitudine referantur. Bene, ut arbitror, /7gno fructifero comparatus est Dominus Christus propter crucem, quam pro hominum salute suscepit. 240 Quae merito lignum uitae dicitur, quando ibi et Dominus Christus, qui est uita nostra, suspensus est et latroni in eadem confitenti dictum

est : Amen

dico tibi, hodie mecum

eris in

208/209 Ps. 39, 9. 212/213 Ps. 77, 2. 228/229 I Cot. 1o, 31. 231/232 Ps. 118, 64 ? 232/233 cfr Fest. de Verborum significatione — edid. O. Müller, 1859, p. 74, 7. 233/234 cfr Seruius /z l'erg. Aen. I, 89. 243/244 Luc. 25,

43-

212 dicens] Gerz. P .$ (dees? D), dicit Gare? 213 initio. Sed 4is/. Gare? 214 praeterire .$ 215/216 dedimus] didicimus P zs. zz. 218 posset P auditu ) 224 meditatus P$ 228 pr. in] Gerz. D P S, oz. Garet gloriam D praedicta Gerzz. 231 manda P 232 nominibus P 240 huminum P, corr. d. 2. salutem P 241 et ibi — Gare 242 que P corr. a. zz.

34

EXP. IN PS. I, 3

Qaradiso. Denique et hodie omnis in ea credens, aeternae uitae 245 dona consequitur. Siue, ut historia refert, lignum reuera fuit in paradiso perennis uitae, si detestabilis inoboedientia non fuisset. Vnde

monstrasset

enim mors habuisset introitum,

deuotionis

affectum ? Hinc

si Adam

sanctissimi patres

suauissima mella sudauerunt, dicentes : Dedit mandatum, ut 250

inueniret arbitrium, fixit legem, ut faceret cautiorem. Sed ille improuide secutus est hostem et infeliciter uitae reliquit auctorem. Tunc lamentabili sorte deceptus, uitam perpetuam, quam possessurus erat, amisit et in mortem, quam non habebat, incurrit. Sed ut ad conceptae similitudinis instituta redeamus,

255

SCHE

260

quod dicit, $/antatum est, id est institutum est lignum crucis à Deo, quod semper in fide uireret ac cresceret. Hoc schema parabola dicitur, id est genere dissimilium comparatio. Sic enim in subsequentibus et monti et leoni et uermi comparatus est Christus. Sequitur : Secus decursus aquarum. In comparationis gratia perseuerat.

265

270

sicut

terrestris

aqua

decurrens

uita

est

lignorum uirentium, sic aqua spiritalis signum crucis inundat, quae salus esse fidelium cognoscitur animarum. Haec ergo aqua est de qua in euangelio dicitur : S? scires quis est qui a le aquam etit, belisses ab eo, ut daret tibi aquam wwam, etc. Operae pretium est quoque perpendere quare dixerit : secus decursus aquarwm : scilicet ut nec nimia inundatio lignum laederet, nec iterum irrigatio procul constituta siccaret. Quod fructum suum dabit 4n tempore suo. Fructum dabit : Ecclesias constituet tempore competenti, hoc est, quando beatae incarnationis sacramenta suscepit. O fructus ile mirabilis, qui humanum genus dulcissima credulitate satiauit ! Vnde non gustare peccare est et potius genus est praeuaricationis à cibis talibus abstinere. Fr«cíus enim

215 dicitur

280

Nam

a fruendo.

Et

notandum

quia

dabit

dixit,

quod

ad rationabilem sensum et ad offerentis pertinet uoluntatem. Nam licet et alia ligna erumpentes inferant fructus, hoc recte dare dicitur, quia aeterna praemia donare monstratur. Et folium eius non decidet. Id est sermo ipsius nullo casu a ueritate discedit, sed tamquam in arbore palmae folia manentia sunt, ita et ista infixa ueritati certis promissionibus

264/265 Ioh. 4, 1o.

274/295 cfr Vatto de Ling. lat. p. 13, 7.

251 infeliciter uitae reliquit auctorem] felicem r. u. auctorem 4zd. Bec. Fisc. 252 lamentabile.$ 2586 a deo] ozz. D, ideo P, adeo:$ 257 patabole .$ 259 sequitur] ozz. Garef 262 lignum D, signo .$ 26v indatio P, corr. a. zz. 268 instituta .$ siccaret] deficit P usq. ps. II, 7. 196 240 dabit] Gerzz. D .$, id est add. Gare constituit D$ 249 decedit .$ 281 infixa uetitate .$, in fixa ueritate zAzd. Bec. Fisc.

JEN

p 14

EXP.

28

VA

IN PS. I, 3-4

35

perseuerant, sicut in euangelio dicitur : Caelum et terra transibunt, uerba autem, mea non $raeteribunt. Et intuere Domini uerba foliis arboris comparata, quia sicut illa fructus tegunt, sic promissiones suas et ista custodiunt. Hae sunt aquae spiritales, haec folia salutaria, de quibus in Apocalypsi beatus Ioannes dicit: E! ostendit mihi flumen aquae uiuae splendidum,

2

2

Oo

A

tamquam crystallum,. exiens de throno Dei et Agni ; in. medio plateae eius et ex utraque parie fluminis, arborem uitae, quae facit fructum duodecies, singulis mensibus reddens fructum suwm el folia arboris illius sunt ad sanitatem gentium deputata. Ei omnia quaecumque [fecerit jrosperabuntur. Aptissime contra illud Adae ponitur, cuius facta nobis aduersa pepererunt. Nam sicut Dominus Christus dulcedinem salutis mundo praestitit, ita ille humano generi amaritudinem mortis inflixit. Tribus ergo modis haec praedicationis forma constructa est, dicendo quid uitauerit, referendo quid egerit,

30 o

30 A

tertio ad quem finem fructus ipse peruenerit. Sed hoc breuiter atque mediocriter positum est propter humilitatem humanitatis assumptae. Ceterum si magnificentiam eius uelis aduertere, audi apostolum dicentem : Propter quod et Deus ilum exaltauit et donawit ei nomen. quod est super omne nomen, ut 4n nomine Iesu omne genu flectatur, caelestium et terrestrium et infernorum. Et in Apocalypsi Ioannis ita legitur : E£ widi ei. audiui uocem. magnam. angelorum. multorum in. circuitu throni et anWmaliwm et seniorum ; et erat numerus

eorum

dena

millia denum mallium, millia millium. dicentium uoce magna : Dignus est Agnus qui occisus est accipere uirtutem. el. diuitias el sapientiam et fortitudinem et honorem et gloriam et benedictionem. Et omnem creaturam, quae est n caelo et in terra et. sub terra et àn mari el quae sunt àn eis, uniuersos audiui dicentes : Sedenti in throno et Agno, benedictio et honor et gloria et botentia in saecula saeculorum. Et quatuor animalia dicebant : Amen. Et seniores 3I

VA

4. Non o

ceciderunt

et adorauerunt,

etc. Plena

est. rerum

talium scriptura diuina, quoniam sicut in assumpto corpore fuit humilitas, ita est post resurrectionem Domini Christi declarata maiestas. Nunc ad reliqua ueniamus. sic impii,

non

sic. Venit ad secundam partem,

ubi memorat quae impii cum peccatoribus sustinebunt, ut eorum actus refugiatur, quorum poena cognoscitur. Quod

282/283 Matth. 24, 35. 304/314. Apoc. 5, 11-14.

287/291 Apoc.

22, 1-2.

301/304 Phil. 2, 9-1o.

282 dicitur] Gerzz. $ (dees? D), legitur Gare 286 salutaria folia — .$ 292 fecetit] Gerzz. D S, faciet Garef cuz g 296 influxit Gerzz. corr. 302 ci] Gerzz. $ (deest D), illi Garez 303 et] Germ., om. 5 Garet (deest D)

PL 32

36 SCHE

525

EXP. IN PS. I, 4-5

schema dicitur paradigma. Schema autem est figura dictionis in ordine uerborum cum decore composita, est enim paradigma narratio per exempla, hortans aliquem, aut deterrens. Inuitauit autem cum dicit :Beatus wir et reliqua, deterruit autem cum ait : Non sic impii, non sic et cetera. Efficacissimum plane doctrinae genus et inuitare prosperis et terrere contrariis, sicut et pater Augustinus in libris de doctrina

christiana memorat dicens : Debet igitur diuinarum. scripturarum. iraciator et. doctor, defensor vectae fidei ac debellator D59

erroris ek bona. docere et. mala. dedocere. Quod. institutionis genus et in decimo quarto et in tricesimo sexto et in centesimo decimo primo et in centesimo decimo octauo potenter exsequitur, ut distinctio sit in comminatione supplicii, magni-

355

tudo semper in praemiis. Dicit ergo :Non sic impii, non Sic, quoniam non erit sic impiis, ut superius dixit. Et ut immobiliter crederes, firmitatem negationis iterando monstrauit.

Nam si locum eorum diligenter 'nquiras, audi Apocalypsim Ioannis dicentem : Et diabolus, qui seducebat eos, missus est in

stagnum ignis et sulphuris, ubi slla bestia et bseudoprophetae, 340 quod uidelicet ad omnes pertinet impios, cruciabuntur llic die ac nocte, in saecula saeculorum.

345

350

355

Sed tamquam buluis quem roicit uentus a facie ierrae. Congrua nimis facta comparatio. P«lwis enim est resolutio terrae. Et quia homo terrenus, quando inflatur seductorio uento superbiae, de soliditate terrae uiuentium quasi puluis abicitur, quia sua leuitate ad firmamentum mandatorum se tenere non potuit, merito puluis dicitur, qui tamquam substantia tenuis uitiorum flatibus uentilatur. Sed hanc damnationem grauissimam non putemus uentorum ludibriis comparatam, quae corpora facile mobilia in auras aethereas ludiuaga compulsione transponunt. Hic enim facilitatem expulsionis uult ostendere, non acerbitatem discriminis leuigare. Faciem uero £errae significat superficiem telluris, ubi reuera potest puluis tenuissimus insidere. Hanc Graeci epiphaniam uocant, quae solam longitudinem et latitudinem habet. Haec colores suscipit diuersa qualitate distinctos : haec probatur recipere figuras illas geometricae disciplinae ; in ea denique datur conspici, quidquid potest corporeis oculis intueri. 9. Ideo nom resurgunt impii in iudicio. Impii 328/330 Aug. de doctr. chr. IV, 4 (6) — PL 34, 9r.

322

ordinem

Ger.

9324 autem]

enim

338/341 Apoc. 20, 9-10.

Gerzz. s. J. (a. zz. ?)

dicit] Gerz. .$

(dees? D), dixit Gare 326 pr. et Jut 5 331 tricesimo sexto] xvt1 Gerzz. 332 primo] ozz. Garez octauo] psalmo 44. Garez 336 credere 5 339 pseudopropheta Gare 942 definitio scema add. Ger. in marg. 951 transponit Germ.,transponet.$ 383 facies Gare;

pE53

EXP. IN PS. I, 5-6

37

sunt qui sanctam Trinitatem crudelitate mentis nullatenus confitentur, nec ueteris aut noui testamenti parere regulis acquiescunt, uel, sicut dicit apostolus : Qui uerbis confitentur Deum, factis autem negant ; et hi n iudicio non resurgunt, quia iam sua infidelitate damnati sunt, in euangelio dicente Do565 mino : Qui auiem mon credit Filio, iam condemnatus est. Nam si ad iudicium" resurgere est pro suis factis quempiam reddere rationem, merito illi dicuntur in iudicium non resur-

560

gere, quos iam cognoscitur sententia diuina damnasse. Omnes resurgere fides catholica confitetur, sicut dicit apostolus : 37o Omnes resurgemus, sed non. omnes immutabimur. Wesurgit enim iustus, ut iudicet ; peccator, ut iudicetur; impius,

ut

sine iudicio puniatur. Neque peccatores $n consilio iustorum. Peccatores sunt professione quidem Christiani, sed minoribus peccatis 2075

obnoxii, quibus dominica datur oratio, ut se exuant a deli-

ctis ; impii autem sunt qui suum nescientes auctorem diuersis sceleribus polluuntur, ut blasphemi, impaenitentes, cultores idolorum et principalibus uitiis obligati. Quapropter duo sunt genera peccantium :primum quod nulla placabili satisfactione

58o completa remanet in delictis, aliud est cui per gratiam confessionis peccata donantur, sicut legitur :Beat? quorum remissae sunt iniquitates et quorum tecta sunt feccata. In quo numero et

sancti sunt, quia nullus sine peccato est, sicut beatus Ioannes apostolus dicit : Sé déxerimus quia peccatum mom habemus, 385 ^os tbsos seducimus. et. ueritas in. nobis non est. Ergo de illo primo numero peccantium dicit qui nulla fuerunt digni miseratione saluari. Hi enim cum iustis minime iudicabunt, quod euangelica uoce solis fidelibus suis Dominus in praemium pollicetur. I» consilio enim, in iudicio dicit, quia omne 39o rectum iudicium in consilio est. Consilium enim dictum est a consulendo. Nam superius consilium impiorum abusiue positum est : quoniam et ipsi putant consulere, quamuis

cognoscantur 395

unamquamque

rem

noxia sibi machinatione

tractare. 6. Quoniam nouit Dominus wiam iustorum, et iter impiorum peribit. Bonorum wiam dixit Dominum nosse, iier autem imiorum perire confirmat : quasi

362/363 Tit. 1, 16. 384/385 I Ioh. 1, 8.

360 credulitate "Aud. Bec. Fisc. resurgit] Gerzi. S (deest? (cefera 02.)

865 Ioh. 5, 18.

310 I Cor. 15, 51.

381/382 Ps. 31, 1.

iudicatus 365 filio] Gerzz. .5, in praez. Gare 74z4. Bec. Fise. 390 pr. omnes] etgo add. D, enim add. .$ 367 iudicio .9 Gerz. $, resurget D Garet 383 iohannis $ ^ 385 nos ipsos] 387/388 iudicabunt z;4. solis] iudica 5 D), nosmetipsos Gare£ 391 abusione .$ 396 dicit D

ps

38

ET

EXP. IN PS. L 6

Dominus utrumque non nouerit. Sed allegorice dictum est, ut hoc sciat Dominus quod in beatitudine permanebit, hoc 400 nesciat quod peribit. Nam et ipse dicturus est in iudicio suo peccatoribus : Nescio wos. Quod si hoc ad litteram uelis aduertere, quomodo ignorare poterit quos creauit ? Sic et Adae locutus est post peccatum. Vbi es, Adam ? non quia Deus in PL 34. paradiso eum esse non nouerat, sed indignus diuina cognitione, 405 eo quod ceciderit, increpatur. Jíer imiorum peribit. Nam sicut est beatorum uia Dominus, ita peccatorum iter diabolus esse cognoscitur, qui sine dubio peribit, quando cum sequacibus suis aeterna poena damnabitur. Via enim dicitur, quod per eam unusquisque transeuntium uehatur. J/er, 410 quasi iterum actus, quod agendo teratur. Quod tamen utrumque pro locorum qualitatibus reperis esse uariatum, nam et uiam peccatorum superius dixit et iter in bono positum est, sicut ait in alio psalmo : Et ?llzc dter est, 4m quo ostendam 7l salutare Dei. Item Isaias propheta dicit : Principium. Sion 415 dabo, el Ierusalem consolabor in itinere. Nunc ad. conclusionis quoddam speculum ueniamus, ut nobis totius psalmi pulcherrima facies elucescat. Conclusio psalmi. Totus hic psalmus ad moralem pertinet disciplinam, de quo et bonus imbuitur et peccatorum mens scelerata terretur. 420 Nec uacat quod Dominus Christus est positus in principio numerorum. Vnitas quippe specialis, simplex atque perfecta est, nullius indiga, in seipsa perenniter manens : a quo fonte multitudo numerorum sic egreditur, ut ad eam semper, quamuis multiplicata, reuocetur, sine qua supputatio nec incohare 425 quidquam praeualet, nec prodire. Merito ergo in hoc initio calculi ponitur Christus, quia, sicut dicit apostolus : Ex vfso enim

6i jer vbsum

et in ipso sunt ommia.

Hanc

unitatem

Graeci monadem uocant. Nam si incorporalis et immutabilis est substantia, intellegitur Deus ; si incorporalis et mutabilis, 430 intellegitur anima ; si uero et corporalis et mutabilis, intelle401 Matth. 25, 12. 403 Gen. 3, 9. 409 cfr Varro de lg. laf. p. 12, 15. 410 cfr Varro de Ling. lat. p. 9, 2. 413/414 Ps. 49, 23. 414/415 cft Is. A1, 27. 426/42* Rom. 11, 36.

404 cognitioni .$

405 increpabatur

.$

iter] Gerz. D S, et praem. Garet

406 est beatorum uia] Gerzz. D, est beat. uita 5, beatorum uia est — Gare

409

uehatur] comi. Goetz in Berl. phil. Wochenschr. 1910, c. 1368 (cfr Exp. ps. xxxv, J. 9 et Varro, loc. cit.), uiatut codd. edd. 410 quasi itezum] item l/arro —teratut] 191555067: ovis, itetatur Gerzz. Gare 413 in alio psalmo ait — Garez 424 supputatione inchoare .$ 427 unitatem] Gerzz. (deer? D), trinitatem Gare 428 monadam Gerz., monantam si] del. Gerzz., cum .$ est] del. Gerzz. 429 corporalis et inmutabilis 5)

EXP. IN PS. I, 6-II, 1

39

gitur corpus. Ista ergo monas tali complexione, sicut dictum est, ab arithmeticis explicatur. Memento autem quod monas, licet fons atque initium numeri esse uideatur, ipsa tamen non potest numerus dici. Quidquid enim ab wno plus est, sicut ait 43

V^

Nicomachus!, Zam. fit numerabile. Numerus enim est unitatis

collectio, uel quantitatis aceruus ex unitatibus profusus. Hoc enim quod dicimus nominis quoque ipsius declaratur indicio. Numerus quippe a numerositate uocatus est. Quae disciplina nec a patribus nostris praecipitur neglegenda : est enim uerax 440 et immutabilis et per omnes creaturas pro modulo suae quantitatis effusa. Legitur enim in Salomone : Omnia in mensura, nwmero e bondere Deum fecisse. Illud etiam arbitror intuendum, quod mirabili dispositione consequentia cuncta conscendant. In primo siquidem psalmo Domini Christi carnalis 44 v^ uita describitur, deinde omnipotens natura deitatis eius subtiliter indicatur. Tertio multiplicatos dicit populos, qui eum nitebantur exstinguere, deinde septem paenitentium psalmi fidelium corda purificant. Postea parabolis et tropicis allusionibus subsequens drama decurritur et per allegoricas si450 militudines paene omnia referuntur ad Dominum Saluatorem, quod suis locis commonere curabimus. Post haec laudes Domini Christi mirabili uarietate propheta concelebrans, usque ad finem non desinit eius praeconia sanctitatis edicere. Sic igitur uniuersa de ipso prolata noscuntur, cuius haec causa suscepta 455

PL 55

sunt.

EXPOSITIO

IN PSALMVM

II.

1. Psalmus Dauid. Quamuis in quibusdam codicibus nec iste psalmus habere titulum comprobetur, propter quod in Actibus apostolorum legitur : S?cut 2n rimo $salmo dictum esi : Quare fremuerunt gentes et reliqua, tamen si diligennon uidetur esse contrarium. Dicitur enim in priII ter intendas, mo psalmo positum, sed qui per inscriptionem tituli primus habendus est, est enim ipse atque idem secundus in ordine, 433 cfr Nicomachus

Iz/rod. JAAritbz. —

edid. Hoche, p. 84, 8; Ps. Boethius 4e

Geometria — edid. Friedlein, 1867, p. 397, 20. 434/433 Bocthius de zAritbzetica — edid. Friedlein, 1867, p. 15, 11. Cfr Nichomachus Izirod. JArithm. p. 13, T. 441/442 Sap. 11, 21. Ps. II, 3/4 cfr Act. 15, 33 (cod. Bezae) ; 4, 25. Vide E. F. Sutcliffe, in Verbum Domini 5, 1925, p. 372 sq.

443 mirabile .$

447 proinde Gerz.

451 curauimus Gerzz. .$

450 saluatorem dominum

451/4532 christi domini — Gare

-

Garef

453 desinet Ger.,

corr. 455 sunt] explicit psalmus primus. incipit secundus psalmus dauid a44. Ger. S.

! Cfr P. CoURCELLE, adn. 6.

les Jeffres grecques en. Occident, Parisiis,

1948?, p. 329,

n. 16

40

IO

15

20

EXP.

INZPSOZIDN

primus in titulo. Quo exemplo quamplurima dicta sunt, quae cum sibi ad litteram discrepent, diligentius inquisita, unum esse monstrantur, ut est de concordia euangeliorum campus ille latissimus. Quapropter ecclesiarum cunctarum probabili usu receptum est, ut hinc magis incipiat exordium titulorum, quando incohat ab increpatione iudaeorum. Et ideo consequens fuit habere causam titulum suum, quoniam a priore textu noscitur segregata. Sed quoniam dictum est quare titulum receperit ista diuisio, nunc de uerbis ipsius, praestante Domino, disseramus. Psalmus est hymnus alicuius metri lege compositus, qui ad similitudinem praedicti organi supernam nobis cognoscitur indicare uirtutem. Dauid autem, quamuis conditor huius uniuersi operis inspiratione diuina esse uideatur, certis tamen locis congruenter apponitur. Sed quoniam interpretatio nominum, quemadmodum praefati sumus, res nobis secretiores indicare monstratur,

25

30

35

sicut interpretes hebraeorum

nominum tradere maluerunt, Dauid significat manu fortis siue desiderabilis, quod nulli potest aptius conuenire quam omnipotenti Christo, qui est ueraciter fortissimus, et summo desiderio requirendus. Quapropter Dauid hic intellegendus est Dominus Christus, de cuius passione loquitur propheta et ipse Dominus sua uerba dicturus est, quod in subsequentibus psalmis creberrime reperitur, ut in appellatione Dauid Dominus Christus possit intellegi. Et ne per haereticas contentiones Christiani animus fluctuet, quem oportet omnia ueraciter fixeque credere, nominis ipsius definitionem auctoritate patrum breui satisfactione concludimus. Audiamus ergo beatum ac doctissimum Augustinum in euangelistae Ioannis expositione dicentem : Agnoscamus geminam substantiam Christi, diuinam scilicet, qua aequalis est Patri ; humanam, qua maior est Paler ; utrumque autem simul, non duo, sed unus est Christus, ne

si quatermitas, non. Trinitas Deus ; ac ber hoc Christus 40 Deus, anima rationalis, e£ caro. Qua. ueritate recognita,

est

com-

petenter mortiferos uitamus errores.

45

Diuisio psalmi. Quatuor membris psalmi huius species decora formata est. In primo loquitur propheta de iudaeis propter passionem Chri- PL 56 sti. Secundo uerba sunt dementium iudaeorum. Tertio dicta sunt Domini Saluatoris de omnipotenti regno et de inenarrabili generatione sua, quantum potest paruitas humana reci18 cfr Praef. 1v, xo. 24/28 cfr Hieron. Lib. interpr. bebr.nom., ed. Lagarde, Dis LI. 35/40 Aug. Tract. in Iob. LXXVIII, 5, 4/10 — CC, 36, 524.

IPs It, 16 recepit Gerz. (corr. s. 1), .$ 17 psalmus] de titulo a4. Gerzz. s. /. 18 pftedictio organi .$ 31 christus possit] Gerz.. D $, possit chr. — Garef 34 breue .$

EXP. IN PS. II, 1-3

50

4I

pere. Quarto propheta loquitur commonens populos ut ad fidem christianam, agnita Domini maiestate, conueniant : scientes de uia iusta se esse perituros, nisi apprehenderint religionis catholicae uerissimam disciplinam, quod etiam aliorum prophetarum creberrimo sermone narratur.

Expositio psalmi. 24. Quare fremuerunt gentes et populi meditati sunt inania ? Haec figura graece dicitur erotema, latine interrogatio quae multis quidem modis fit, sed ut de his pauca ponantur, interrogamus quando aliquid scire uolumus quod

SCHE

nesciebamus, ut est illud in futuro psalmo : Quot sunt dies serui

tui, quando facies de persequentibus me iudicium ? Interroga-

mus etiam quae certe nouimus, ut est illud : Numquid est in

6o

?dolis gentium. qui luat aut caeli dabunt pluwium, misi tu uolueris ? Est quoque interrogatio arguendi, sicut hic posita est. Corripit enim populos propheta, cur fremuerint contra Dominum

Saluatorem, cum causas iracundiae non haberent.

Fremitus enim proprie ferarum est, qui iuste furentibus datus est, quando, ratione postposita, beluino furore succensi sunt. Et quoniam nobis frequenter figurae ponendae sunt, oportet in ipsis primordiis eius rei definitionem dare, ut cum nominata fuerit, ualeat euidenter agnosci. Figura est, sicut nomine ipso datur intellegi, quaedam conformatio dictionis a communione remota, quae interioribus oculis uelut aliquid uultuosum sem79 per offertur, quam traditione maiorum ostentationem et habitum possumus nuncupare. Has etiam pater Augustinus pulcherrime inter locutionum modos annumerat. Nec illud nos moueat, cum apud iudaeos ageretur, cur pluraliter gentes et populi positi esse uideantur. Legitur enim in Actibusapostolorum: 75 Conuenerunt enim uere in hac ciuitate aduersus sanctum Filium iuum, quem unxisti, Herodes et Pilatus cum nationibus et $opuhs Israel. Meditati sunt quoque 2nania, quia scripturas diuinas sine fructu intellegentiae frequenter iterabant. Prophetatum est enim in innumeris locis de Domino Saluatore 8o Messiam esse uenturum, quem illi maximo errore decepti non uenisse, sed adhuc uenturum esse confidunt. Merito ergo inania meditabaniur qui eius aduentum fructuosum nequaquam intellegere potuerunt. 9. Astiterunt reges terrae et principes conuene85 runt in unum aduersus Dominum et aduersus Chrisium eius. Astilerunt non praesentiam significat sed 56/0? ps. 118, 84. 58/60 Ier. 14, 22. 931/72 cfr Aug. Locutiones in HeptaTeucbum — CC, 33, p. 379 sqq. 95/*€ Act. 4, 27.

53 erotima .$

42

ET

EXP. IN PS. II, 3-5

uoluntatem. Nam in passione Domini constat coram regibus omnimodo non fuisse. Reges autem £errae Herodem uult intellegi, qui persequendo Dominum necauit infantes, alterum go uero Herodem nepotem eius, qui Pontio Pilato in Saluatoris nece consensit. Merito ergo astitisse dicti sunt, qui sacrilegis mentibus consentientes in uno scelere conuenerunt. Principes autem de pharisaeis dicit. Sermo enim iste interdum reges, PL 57 interdum significat priores. Princeps enim dictus est quasi o; prima capiens. Conwenerunt in unum, in unam uoluntatem, non in unum conuentum, nam diuersis conciliabulis

hoc scelus leguntur fuisse machinati. Sed ut intellegeres iniuriam Filii Patrem posse respicere, utrumque posuit : aduersus Dominum, id est Patrem, e? aduersus Chraiico Sé. eius, hoc est Filium, sicut ipse in euangelio dicit :

Qui non honorificat Filium, non honorificat Patrem qui misit allum. 4. Dirumbamus uincula eorum. Verba sunt ista dementium iudaeorum. Dicebant «42ncula, quae potius peccata 10; Soluebant. Sic enim putauerunt se «2ncula ista dirumpere, si in praeceptorem legis et apostolos ipsius scelesta uoluntate » 7 prosilirent. Eorwm namque ad Christum pertinet et ad apostolos eius, qui sub numero plurali Domini regula probabantur astringi. uo Eft proiciamus a mobis iugum ipsorum. In iumentorum insipientium digna sibi comparatione manserunt, qui non proiciunt iugum, nisi prius eius uincula diruperint, in totum uanissima uoluntate decepti. Nam cum 2ugum Domini Saluatoris sw£ swaue et omus leue, dominationem eius gra11; uissimam putauerunt. Ita quod eos continere ac regere poterat, hoc infeliciter abicere festinabant.

5. Qui habitat $n caelis ivridebit eos et Dominus subsannabit eos. Caelos hic sanctos uiros significat, sicut et alibi ipse dicturus est : Cael? enarrant gloriam. Dei, quos 120 aptissime commemorandos elegit, ut amplius impiorum elationem malitiamque confunderet. Irridebit et subsannabit et his similia ex nostro usu accipienda sunt. Ceterum Dominus

nec splene ridet, nec uultu subsannat,

sed uirtute

sua spiritaliter peragit quaecumque disponit. Haec figura $CHE 1:2; graece dicitur metonymia, latine transnominatio quoties

101/102 Ioh. 5, 235.

113/114 Matth. 1r, 30.

119 Ps. 18, 2.

8? in passione] Gerzz. 5 (dees? D), passionem Gare 90/91 nece saluatoris — .$ 94 priores significat — .9 114 onus] Gerz. D $, eius add. Garet 118 uiros sanctos ce» Gare 119 ipse alibi — Garez 120 commemorando Gerz. 123 plene Gerz. uultus $ 125 metonomia D, metonima .$

EXP. IN PS. II, 57

43

intellectum rei diuersis modis, uerbis alienis ac translatitiis

indicamus. Iuste igitur propheta iudaeorum perfidiam asserit irridendam, qui falsos testes contra ueritatem adducere tentauerunt, qui Dominum gloriae crucifigere maluerunt, qui re130 Surrecturi omnipotentis Christi stulte sepulcri receptacula signauerunt. Tantae siquidem scelerum moles contra potentiam Domini dementeér atque inaniter probantur assumptae. 6. lunc loquetur ad eos in ira sua et in furore Swo conturbabit eos. Sed ne irridendos tantum impios

155 putaremus, nunc eos grauiter commemorat arguendos. Ira uero et furor similia sunt uerba praecedentibus. Nam Deus et cum tranquillitate iudicat et seruata pietate conturbat, non in malos motu aliquo surgente candescens, sed ab eis suae gratiae momenta suspendens. Ira ergo Dei uocatur retributio 140 peccatorum, nam motus diuinitas beata non patitur, quae semper eadem aeterna atque immobilis perseuerat. Sed ista conuersio humanae conuenit fragilitati, ut de laeto quis tristis, de placato iracundus, de beneuolo reddatur offensus. Tunc loquetur illud tempus significat, cum iudicare uenerit 14; mundum.

SCHEB

Merito ergo ira et furor dicitur, quando omnia pec-

catoribus obstinatis, suis meritis apta redduntur. 7. Ego autem constitutus sum rex ab eo super Sion montem sancitum eius. Hactenus ex sua persona propheta locutus est. Nunc per figuram, quae graece dicitur exallage,

15o latine permutatio, uerba refert Domini Saluatoris, qui se Re-

gem a Patre constitutum esse testatur. Quod etiam scriptum est de ipso in titulo passionis : Rex Iudaeorum. Hoc nec Pilatus deleri passus est, qui eum iudaeis cruci tradidit affigendum. Hoc etiam Magi inquirendo professi sunt : Vbi est qui natus est 155 Rex Iudaeorum ? Sequitur super Sion montem sanctum eius. Nomen enim istud multarum quidem rerum absolute fecundum est. Modo enim significat Ecclesiam, modo ipsum Dominum Saluatorem, modo Ierusalem futuram. Et quia uerbum hoc frequenter iterandum est, conuenit magis ut per 160 loca singula congruis satisfactionibus explicetur. Som» hic Ecclesiam debemus accipere, quam montem appellat propter eminentiam honoris et firmitatem fidei. Sion enim hebraea lingua dicitur specula, quae competenter aptatur Ecclesiae, quoniam ad futuras spes sufficienter instructa promissiones 165 Domini mentis prouidentia contuetur, nec tantum praesenti-

152 Ioh. 19, 19.

154/185 Matth. 2, 2.

133 loquetur Ger. (cfr /. 144) (e zn ras. a. zz.) 134 inrisos Gerz., intiso si 5 144 loquitur .$ (bic fantum) 151 a patre] aptare .$ 153 delere .$ tradedit

Germ. corr. 4

164 futura .$

165 contuitur .$ C. 1 (xcvir)

PL 38

44

17 o

17 j

18 o

EXP. IN PS. II, 7-8

bus quantum futuris beneficiis gloriatur. Merito ergo S2on Ecclesia dicitur, quia speculatio eius in illa contemplatiua uirtute defigitur. Super eam reuera Christus est Rex, quoniam ab ipso regitur atque disponitur. Praedicans praeceptum Domini. Quod fecit euangelium docens, ut praedicationem prophetarum sua manifestatione compleret. 8. Dominus dixit ad me : Filius meus es tu, ego hodie genui te. Dominum significat Patrem, sed et ipse quoque Dominus est, sicut in centesimo nono psalmo dicturus est : Dixit Dominus Domino meo : Sede a dextris meis. Intendamus autem quod posuit : Dzxit ad me : Filius meus es iu, quod etiam ei dicturus erat post baptismum : H?c est Filius meus dilectus, in. quo mihi bene complacus. Et ut Christum unam personam, id est Verbum carnem factum esse

sentires, adiecit : Ego hodie genu? te. Hoc iam nihil habet commune cum ceteris, sed totum est unigeniti Filii proprium, quod ipsum designare atque inculcare rerum potuisset 18

A

auctorem. Dicendo enim ode coaeternitatem suae maiestatis ostendit. Hodie enim apud Deum nullo initio incipit, nullo fine concluditur. Non est enim ibi fuit, neque erit, sed semper manet, semper est, et quidquid dixeris, ille £od?e est,

sicut in Genesi Moysi praecepit ut de ipso diceret : Vade, inquit, e dic filits Israel : Ego sum quà sum et quà est misit me ad 29 o uos. Quapropter aeternitatem suam uoluit appellatione praesentis temporis indicari. Praesens enim tempus, quod ait, hodie, pro perpetuitate poni, scripturarum diuinarum proprium esse cognoscitur. Genu? ie, natiuitatem illam significat de qua Isaias dicit : Generationem autem eius quis enarrabit ? B9 j Lumen ex lumine, omnipotens de omnipotente, Deus uerus de Deo uero : Ex quo omnia, ber quem omnia, in. quo omnia, de quo ad hebraeos scribens, ait apostolus : S$lendor gloriae et figura substantiae eius, gerens quoque omnia uerbo uirtutis suae, purgationem peccatorum faciens, sedet ad dexteram maie20 o statis 4n excelsis : tanto melior angelis effectus, quanto differenHus prae ills nomen. hereditauit. Cui enim. angelorum. dixit aliquando : Filius meus es tu, ego hodie genui te ? et cetera, quae

de magnificentia

Domini

Christi

176 Ps. 109, 1. 178/179 Matth. 5, 17. 197/202 Hebr. r, 3-5. 196 Rom. r1, 36.

textus

ille proloquitur.

188/190 Ex. 5, 14.

194 Is. 55, 8.

170 domini] oz. .$ 171 ut] et adZ. $ 176 domino] ades? P 179 bene] ozz. Ip 182 communem P 183 potuisse P 186 concludetur Ger. corr. 187 illi P.$ 188 genesi] Ger. P 5$ (deest D), exodo Gare (ex quo libro reuera baec deprompta sunt) 190 appellationem Gerzz. 191 indicate .$ 192 pro xk Gerzi., propter P .$ (deesz D) perpetuitatem .$ 193 natiuitate P 201 hereditabit 5

PL 39

EXP. IN PS. II, 8-9

45

Quapropter cessent uaniloquae disputationes et Ariani dogma-

205 tis perfidia conquiescat. Hoc fides catholica, hoc sanitas mentis intellegit, ut unigenitus Filius a Patre, nec natura, nec

tempore debeat, nec potestate separari. Operae pretium est quoque perpendere quemadmodum in his duobus uersibus per uerba Patris hominibus uoluerit declarare quod est. Non 210 enim poterat substantialiter per genus et differentias ad eius proprium peruenire, quod magis creaturis quam Creatori uidetur posse congruere. Nam quemadmodum supra eius naturam genus aliquod praeualet reperiri, cum ipsum rerum omnium constet auctorem ? Quapropter dissimilis est ista 215 definitio illi definitioni quae substantialis uocatur, quae per habitas differentias. descendit ad proprium. Substantialis enim ista dici non potest, quoniam quid sit Dei substantia

nullatenus praeualet comprehendi. Potest tamen, sicut quibusdam uisum est, definiri taliter Deus : Deus est substantia

220 incorporea,

simplex et incommutabilis. Nunc membra defini-

tionis istius minutissime perquiramus. Dicit enim primum : Ego autem constitutus sum vex ab eo. Sed et reges terrarum constituuntur a Domino. Addidit: Super Sion montem sanctum eius, praedicans praeceptum Domini. 22; Electi sunt et prophetae Ecclesiae praedicatores. Sequitur : Dominus dixit ad me, Filius meus es tu : dictus est et filius Israel, sicut in Exodo pharaoni dicitur : Dixi Zibi : Dimitte filium meum brimogenitum Israel et noluisti. Non est ergo quod personam unigeniti Filii adhuc euidenter designare 25o potuisset. Additum est autem : Ego hodie genui te, quod nulli alteri probatur edictum, sed solus ille sine tempore genitus est, per quem creata constant uniuersa. Sic istam ueriloquam pulcherrimamque definitionem ad scholas suas traxit doctrina

saecularis,

dicens eam

255 quam genus poterat inueniri.

substantialem,

supra

9. Postiula a me et dabo tibi gentes hereditatem tuam. Hoc per habitum dicitur formamque seruilem, ex eo quod filius est uirginis. Quidquid enim in tempore accepit Christus secundum hominem ea quae non habebat acquirit. 240 Hic enim iubetur ut petat secundum naturam inferiorem et accepta possideat, nam secundum potentiam Verbi indiffe227/228 Ex. 4, 25.

204 uaniloque P, corr. a. zz. i1 uaniloqui 207/208 quoque pretium es — Gare 209 declatate] P, corr. a. zz. in declarari 214 constat . auctorem] Gerzz. P .$ (deer? D), esse praez. Garet 228 primogenitum filium meum - Gare 232 constat P, con JS (n fine Jineae) 235 inuenite P, corr. a. zz. 236 dobo P 239 christus] add. P a. zz. ea] oz. P adquitet P, corr. a. zr. 240 possedeat P £OTT. d. HH.), S.

46

EXP.

IN PS. II, 9-1o

renter omnia quae habet Pater, habet et Filius ; nec illi ne-

cesse est petere quae simul cognoscitur possidere. Gentes autem significat nationes toto orbe diuisas, quas distinctas PL 4o 245 ac separatas sanguis amplectitur. Gens enim a genere uocitatur.

250

255

260

Sequitur

:

Hereditatem

iuam.

Cum

dicit,

iuam, naturam illam in Christo perfectae deitatis ostendit. Nam hoc ipsum quod ait : /4a7n, incarnationem Verbi esse demonstrat, ut nihil intellegatur esse diuisum, quando una maiestate omnia possidentur ; sicut ipse in euangelio dicit : Omnia quae Pater habel mea sunt et omnia Patris mea. sunt. Hereditas uero ab hero dicta est, id est domino, quod in ea potestate libera dominetur. Et possessionem tuam terminos terrae. Hic manifestatur.uniuersas gentes in Christi nomine credituras, per quem mundus, explosis superstitionibus, reconciliatus est Deo. Nam cum et hic dicit : $fossessvomem iuam, natura humanitatis accepit, quod semper diuina possedit ; maiestati enim ipsius dari non poterat quod habebat. Terminus autem dictus est, ut quidam uoluerunt quod lapis ipse a tribus pedibus aliquid minus habet. Sed £ermnos terrae non otiose aestimo transeundum. Termini enim íerrae sunt qui tellurem cingunt atque concludunt, ut non solum arida, uerum

265

etiam totius aeris circumiecta substantia et omnium creaturarum significaretur integritas. Sicut et ipse in euangelio sub breuitate conclusit, dicens : Data est miht ommis

potestas $n

caelo et ?n terra, et apostolus : Vt 2n nomine Iesu omne genu flectatur caelestiwm, terrestrium. et Anfernorum. 270

275

10. Reges eos in uirga ferrea.Modo regni eius consuetudo describitur, quoniam si intendatur ad litteram, paruae utilitatis est confringenda atque imminuenda percipere. Sed respice primum quod dicit : Reges eos, ut potestatem tyrannicae dominationis auferret. Illi enim reguntur, qui ad salutis dona perueniunt. Virga uero potestas regalis significatur, qua peccatoribus correctionis suae uindicta promittitur. Ferrea : non quia Deus ad ultionem utitur uirga metallica, sed duritia ferri, rigori aequitatis decenter aptata est. Ipsa

251 Ioh. 16, 15.

266/267 Matth. 28, 18.

267/268 Phil. 2, 10.

243 agnoscitur P 244/246 quae distinctus atque sepatatus 74z4. Bec. Fisz., quas distinctus atque seperatus agni Godescbaleus 245 ac] Gerzz. P .$ (dees? D), mea

atque Garef 281 omnia patris Gerzz. 252 hero] hereditate P, corr. a. zz. in herede dominum P, corr. a. zz. 254 terrae] aud. P a. zz. 256 -tionibus recon- P a. zz. in ras. 257 naturam .$ 258 accipit D, accipitur P maiestate P, corr. a. zz. 260 ipsa P 261 terminus P 263 tellorem .$ 210 ad litteram intendatut — Gare: 274 salutis dona] salutem D tegales P, corr. 4. 77. 295 quia .$ 216 metallica] me P, corr. s. 7. a. zz.

EXP.

280

IN PS. II, ro-1x

47

wrga est de qua in quadragesimo quarto psalmo dicturus est : Virga recta est, uirga regni tui. Sed quid cum ista uirga faciat, subsequenter explanat : haec wirga est quae confringit ad uitam, hoc baculum quod continet imbecilles, hoc sceptrum

285

290

quod de mortuis uiuos facit. Virga enim usu humano dicta est, quod ui sua regat et uergere non sinat innitentes. Et tamquam was figuli confringes eos. Id est, per conuersionis studium conteres in eis terrenas cupiditates et ueteris hominis caeno similem uitam. Et respice in ipsis comparationibus, singulis uerbis rerum causas decenter expressas. Potestatem Domini dixit ferream |uirgam superbos populos «as f?guli, quod mox ut percussum fuerit, in partes minutissimas dissipatur. Bene ergo peccator uaso luteo comparatur, ut et confractio eius facilis et uita lutea monstraretur. Sed tunc in melius reformatur, quando

295

in spiritalem hominem, diuina gratia suffragante, perducitur. 11. E! nunc, reges, intellegite. Venit ad tertium membrum, in quo iam propheta commonet ut sacramentis terribilibus patefactis, humanum genus humiliter oboediat Creatori. Vbi oritur pulcherrimum deliberatiuum dicendi genus. Nam cum tali sacramento uulgato obstupefacta fuerint corda mortalium,

300

305

310

saluberrimus

ac necessarius

suasor

accedit,

ut

cum timore et tremore uero Domino seruiatur, ostendens ab utili et honesto, id quod in deliberationibus plurimum ualet, expedire quae dicta sunt. Vtile est enim : Nequando ivascatur Dominus et bereatis de uta $usta. Honestum: Beaii omnes qui comfidunt im eo. Sic deliberatiuum dicendi genus perfecta disceptatione completum est. Nunc ad exponenda uerba redeamus. Reges, dominatores debemus aduertere uitiorum, qui haec et intellegere possint et implere, Domino praestante, praeualeant. Neque enim semper purpuratos reges aduerti necesse est. Dicuntur reges et quibus priuata conditio est, sicut ait apostolus : Jam sine nobis regnatis, et utinam regnaretis, ut et nos uobiscum regnemus. Evrudimini qui iudicatis tevram. Erudire docere est. Nam et ipsum nomen significat apprehensam scientiam, rudis enim dicitur nouus.

219 Ps. 44, 7.

Eruditus,

quasi a rude

282/283 cfr Seruius n V'erg. Aen. IV, 242.

sublatus,

310/311 I Cor. 4, 8.

248 psalmo] oz. Gerzz. S, fort. recte 281 hic baculum qui .$ 282 facit uiuos MP 283 usu aregat . 288 ferream uirgam -— Gare 289 populus P, £OfT. d. fH. ut] oz. Gerz.. P 290 ferit P, corr. a. zz. 291 uaso] Gerz. P .$, uasi D Gare 293 suffrante P, corr. a. zz. 294 quartum D 295 commonet] 0n. S 300 et] Gerz. P .$ (deest D), ac Garet 301 utile P 309 et] oz. P 311 regnemus] tegnare possimus 24z4. Bec. Fisc. 312 erudimini] Cass. ewz r (T* U)e g, omnes add. r 314 nouis .$ rure P$

PI; 4r

48 315

demiuesaa

ET

EXP.

IN PS. II, rz1-14

id est ab ignorantia diuisus et in Quod illis bene dicitur, qui iam Ipsi enim bene iudicant terram, poribus suis, fauente Domino, Terra autem dicta est a terendo,

320 bus

doctrinae finibus collocatus. carnalia delicta domuerunt. quando repressis uitiis, corpraecepta legis imponunt. quod commeantium gressi-

atteratur.

12. Seruite

Domino

in timore.

Breuis et plena com-

monitio, qua Deo Domino amabili timore seruitur. Nam sicut

325

259

355

remissa securitas culpas admittit, ita timor desiderabilis delicta semper excludit. Et ne seruitium Dei durissimum aut tristissimum forte putaretur, subiunxit : Et exsultate e$ cum tremore. Quia timor Domini non ad miseriam sed ad gaudium ducit, quippe qui beatos efficit et sanctos operatur. Et iterum, ne haec exsultatio negligens redderetur, addidit : cwm íremore, ut utraque caelestem reuerentiam competenter exprimerent.

sociata

13. Apprehendste discaplanam, nequando irascatur Dominus et pereatis de uia iusta. Magnificum uerbum: apprehendite disciplinam. Quasi munimen clypei contra noxia uitia profuturum. Vtilitatem uero huius facti pulcherrime propheta subiunxit dicendo : Neqwando irascatur Dominus et pereatis de wia usta. Nequando dixit, propter patientiam Domini, quae diu sustinet excedentes. Et pereatis de uia iusta, id est a caelesti Rege Christo, qui uia est recte ambulantium ad uitam, dux euntium,

340 iter ad beatitudinem festinantium, sicut ipse dicit in euange-

345

lio : Ego sum wa, ueritas et wita. Via propter incarnationem, per quam bonis uiuendi praebet exemplum, weriias propter iudicium, w;/a propter deitatem. 14. Cum exarserit in breui ira eius. Metaphora ab incendio facta, quod tunc magis inardescit, quando pabulum consumptionis acceperit. /*» brew? enim dixit, quia cum decreuerit uindicat. Neque enim illius alia dispositio, alia probatur operatio sed simul quae decernit et facit. Et nota quod superius in hoc saeculo ad sustinendum posuit : nequando,

$59

in futuro

uero

ad iudicandum

319/320 cfr Varro de Ling. Jat. p. 8, 13.

dixit : 24

breui, ut modo

841 Ioh. 14, 6.

817 bene] ad. P a. zz. uitis D 918 leges .$ corr. 322 qua deo domino] Germ. D $, quando P, domino add. in zarg. a. zm. (deo oz), qua domino deo Gare? 323 admittitur P 325 trissimum P, corr. a. zz. 827 effecit Gerzz., corr. a. zz. 329 addedit Gerzz., corr. a. zz. 332 iusta] add. P a. zm. in marg. 334 uitia noxia — Gare facti huius — Garez 334/335 pulcherrime] Gerz. P .$ (dees? D), pulchettimi Garez 837 diu] P a. zz. in ras. 338 caeleste Gerzz. (corr. a. z7.), P 339 recta Gerzz. (corr. a. zz.), P 942 praebebat P, corr. a. zz. 3845 quod] qui Gerzz. P. .$ (des D) 341 neque enim] nequia P, corr. a. zz. 850 uindicandum Ger. S (deest D)

PL 42

EXP. IN PS. II, 14

49

omnipotentis declaretur pietas, tunc potestas. Non est enim in illo iudicio singulorum hominum uicissim operanda discusSio, sed momentaneo

discursu

simul

omnia,

sicut fecit

et

iudicat. Bene autem dictum est: Cum exarserit, quia iam ;5;magnae patientiae finis ille declaratur, supra quem nulli aliquid sperare conceditur. Beati omnes. qui confidunt in eo. Decora conclusio, post multa dicere ad quod quis debeat festinare. Confidere enim de illo iam praemium est, quia ipsa confidentia per Dei 36o gratiam uenit, sicut apostolus dicit : A quo est et uelle et perficere.

Conclusio psalmi. Nunc in medium breuiter copiosum sacramentis caelestibus psalmum peracta expositione reuocemus, ut eius uirtus euidenter possit intellegi, cum ipsius ualuerint membra cognosci. SCHE 36; Respiciamus psalmistam, quanta sit gratia diuinitatis ornatus. Ante Domini uerba praedicauit, iterum post eius dicta reloquitur. Cum praecedit propheta est, cum sequitur apostolus, quia et uentura integra fide praedixit et prosequens perfecta ueritate consonuit. Ipse autem Dominus de medio, tam;7o quam de caelo retonans, potentiae suae nobis arcana patefecit, ut et diuinitatis eius gloriam et incarnationis mysteria pro modulo nostro salutariter disceremus. In hoc autem secundo numero, qui ex duabus monadibus pulchre compositus ? est, aptissime duae naturae inconfusae atque perfectae in una 37; persona sunt positae Domini Christi : quarum est una qua regnat et altera qua ministrat ; prima creatrix, posterior creata et ideo quae assumpsit, impassibilis, quae uero est assumpta, passibilis. Nam, sicut patres monent, demus carni, miracula diuinitati, discernamus intellectu

iniurias naturas

38o et noxios uitemus errores. Diuinitas enim sic sibi humanitatem adunauit, ut nullatenus cum humanitate confundi possit, sed

utraque inconfusa et adunata permaneat. Quia licet incarnationis dispensatio post resurrectionem glorificata sit, tamen in humanitatis ueritate permansit. Nam cum ipse dixerit post 38; resurrectionem apostolo Thomae : Mite manum tuam, et uide, quia spiritus carnem et ossa non habet, sicut me widelis habere,

cum partem piscis assi et fauum mellis post resurrectionem sumpserit atque comederit, et in Actibus apostolorum legitur: 360/361 Phil. 2, 15.

385/386 Ioh. 20, 27.

387/388 cfr Luc. 24, 42.

pet368 fide integra P, a/7. fide add. a. zz. 357 cum P 353 morentano .$ 377 pr. 3*5 persone P, corr. a. zz. 342/343 secundum P sequens P 382 381 cum] oz. 5 880 uitamus Ger. (corr. a. zz.) 5 quae] quem P 383 sit] oz. 5 permaneant P .$

50

EXP.

IN PS. II, 14-1II, 1

widistis ewm. euntem 4n. caelum Sic ueniel quemadmodum 39o cum dicat etiam propheta de peccatoribus : Videbunt in. quem compunxeruni quia maiestatem eius nequeunt intueri, illud PL 45 enim solis beatis dabitur, sicut in euangelio dicit : Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum widebunt, nimis exitiale est duas naturas perfectas atque adunatas in Christo non credere permanere, quas tot exemplis uoluit de seipsa Veritas praedicare. Hoc pater Athanasius Alexandrinus, hoc Hilarius Pictauiensis,

hoc

Ambrosius

Mediolanensis,

hoc

Augustinus

et

Hieronymus, hoc Cyrillus, hoc alii multi patres ad tollendam quoque funditus occasionem inanissimae quaestionis. Hoc papa Leo cum sancta synodo Chalcedonensi decreuit atque constituit, ut ex duabus et in duabus naturis adunatis atque perfectis, unum praedicet Christum, quicumque se uult esse catholicum. Quae si memoriae, praestante Domino, mus, in ecclesiasticis semper regulis ambulamus.

EXPOSITIO

IN PSALMVM

recondi-

III.

1. Psalmus Dauid cum fugeret a facie Abessalom filii sui. Abessalom dum patrem suum Dauid crudeliter insequeretur, mulae impetu perductus in condensam quercum, ramis eius colla nectentibus, in aeris sublimitate suspen-

sus est, quadam praefiguratione dominici traditoris, ut sicut Iudas innodatus laqueo uitam finiuit, ita et persecutor Dauid constrictis faucibus expiraret. Testante autem Regum historia psalmus iste quinquagesimo actu posterior est, quoniam post culpas adulterii et homicidii Abessalom filii eius persecutio IO noscitur contigisse, sed pro uirtute sua competenti numero probatur aptatus. Tenere enim illum locum tertium oportuerat, qui et sanctae Trinitatis potentiam, et triduanae resurrectionis in se mysteria continebat. Nam per liberationem Dauid resurrectio Domini congrue significatur, ut animi ChristiaI vA norum tali exemplo roborati, in aduersis casibus constanter erigantur. Simile est et illud quod Octateuchus legitur ante Iob, cum post multos annos Moyses exstitisse noscatur. Quapropter non secundum existentiam temporum, sed pro qualiVA

389 Act. r, 11. 890/391 Zach. 12, 1o. Conc. Chalced., actio II.

892/393 Matth. 5, 8.

400/403 cfr

3890 uidebunt] etiam add. P 391 compuxerunt Gerzz. 392 dicitur Gare/ $95/396 predicari P 396/39" pettauiensis .9 3897 hoc ambrosius mediolanensis] oz. 5 ^ 399 quaestionis] Gerzz. P (-nes P) .$, affirmant add. Garer 403 se] Gerz. P, om. 9 Gare catholicum] Gerz;. P $, catholicus Garef. Ps. III, 1 absalon D P (sic sezzper), Abisalon 9 (sie sezzper) 10 numerus .$ 15 aduetsibus P, corr. a. zz. 16 pentateuchus 24z4. Bec. Fisc.

p 20

EXP. IN PS. III, 1-3

5I

tate dictorum ordo plerumque ponitur lectionum. Memento 20 autem alios esse psalmos, qui passionem et resurrectionem Domini breuiter tangunt, alios uero qui distinctius apertiusque declarant, sed praesens, eorum primus est, qui haec breuiter dicunt. Diuisio psalmi. Totus hic psalmus ad personam Christi Domini competenter 25 aptatur. Persona uero eius est uirtus omnipotentissimae deitatis et humilitas humanitatis assumptae, non sub permixtione confusa, et indiuisibili adunatione subsistens. Primo itaque

modo ad Patrem loquitur, persecutoribus exprobrans, qui irreligiosa /contra ipsum uerba loquebantur. Secundo loco 3o fidelis populus, ne mortem formidet, instruitur, quando eum

exemplo auctoris sui spe resurrectionis certissimae consolatur.

Expositio psalmi. 2. Domine, quid multiplicati sunt qui tribulant 7€? Secundi psalmi hoc quasi simile uidetur initium. Sed illic interrogatio increpantis est, hic autem admiratur contra 55 se populos excitatos, qui ad eos cognoscitur uenisse saluandos. Dicendo : Tvibulant me, ostenditur de illorum amplius caecitate doluisse, qui salutare suum obstinatis mentibus respuerunt, sicut in trigesimo quarto psalmo dicturus est Retribuebant mili mala ro bonis, sterilitatem animae meae. 49 9$. Mulià insurgunt aduersum me, multi dicunt animae

SCHE

meae.

In tantum

multi

fuerunt, ut etiam de nu-

mero discipulorum traditor Iudas illis fuerit aggregatus. Et cum repetitur saepius, ?wlí? ostenditur acerba numerositas impiorum, qui a conspiratione densissima nequaquam 45 rarescere potuerunt. Haec figura locutionis dicitur epembasis, enumerationis studio uerba repetens, ut rei de qua loquitur procuret augmentum.

Nom est salus ill àn Deo eius. Hoc ad illas uoces pertinet iudaeorum dicentium : As saluos fecit, seipsum 5o 4on, bolesi. saluum facere. Putabatur enim Pater dilectionem

Ps. III, 39 Ps. 54, 12.

21 alius P

49/50 Matth. 27, 42.

22 primum P 24 domini] add. Gerzz. s. /. 2* et] Gerz. P 28 exptobans Gerzr. P, D corr. a. zr. 29 uerba contra ipsum —.$ 31 spei P 5 34 illa D .$ 38 cognoscetut Gerzz. (corr. a. z.), cognoscuntur P 36/37 illorum cecitate amplius — P, amplius illorum caecitate -- Garet 39 sterelitem P 42 illi P fuerat D (rcorr.), P 43 acerua . 45 SCHE] Germ. a. m., EY Germ. pr. m. 5 45 ratiscete S 48 salus] add. P 5$. J. a. 72. 49 dicentium] add. 5 s. /. a. zz. (deest D), sed .$ Gare?

PL 44

52

EXP.

IN. PS. II, 3-5

non habere Filii, quem carnaliter permittebat occidi. O nefariae turbae stultissimum dictum, numquid redemptio mundi infirmitati debuit applicari ? Non enim insatiabilis mors aliter poterat uinci, nisi uita tyrannidis eius ianuas introisset. Sic 55

tenebrae permanere nequeunt, cluduntur. 4. Tu

autem,

Domine,

cum

praesentia luminis

susceptor

meus

es,

ex-

gloria

mea et exaltans caput meum. Susceptor secundum formam dicitur serui, hominis enim susceptio, est Verbum 6o

SCHE

SCHE

caro factum. Quapropter gloriam suam et exaltationem capitis sui caro dicit, quam suscepit omnipotens Verbum, ut diuina humanaque substantia una esset sine aliqua confusione per-

sona. Hoc etiam ad pelagianos pertinet destruendos, qui putant hominem aliquid per se efficere posse quod bonum est. 65 Nam quis, rogo, sibi ad bene agendum sine diuinae gratiae largitate sufficiat, cum humana natura per pau qua unita est Deo, ad Patris sit dexteram collocata ? Quod beatus Augustinus in Enchiridion more suo latius et utiliter explicauit. Factum est autem hic pulcherrimum schema, quod graece 79 dicitur auxesis, quae addendo quaedam nomina per membra singula rerum augmenta congeminat. Dicit enim: T'4 autem, Domine, susceptor meus es, gloria mea et exaltans caput mewm. Hoc etiam latius designat apostolus dicens : Qwis nos separabit a. caritate Christi? tribulatio, am angustia, 7» an persecutio, an fames, am muditas, am periculum, an gladius etc. Huic uicina est figura quae dicitur climax, latine gradatio, quando positis quibusdam gradibus, siue in laude siue in uituperatione semper accrescit. Sed inter utraque schemata hoc interest, quod auxesis sine ulla iteratione nominis rerum 8o procurat augmenta, in climace uero necesse est ut postremum uerbum,

quod est in primo commate

positum,

in sequenti

membro modis omnibus iteretur, sicut est illud apostoli : PL 45 Scienles quoniam tribulatio patientiam |operatur, batientia jrobationem, probatio sbem, spes uero non confundit. 85 à. Voce mea ad Dominum clamaui et exaudiwit me de monte sancto suo. Dum dicit : ea, demonstrat orationis propriae sanctissimam puritatem. Non enim illius integritatem aliqua imago phantasiae poterat impedire, ut 67/68 cfr Aug. Enchiridion, 30-32 — PL 40, 246 sqq. 84 Rom. 5, 4-5.

74/75 Rom. 8, 35.

83/

54 uinci] uindici .$ 59 susceptio] -io P zz ras. a. zz. 65 diuina P 68 enchiridio P Garez 90 ausesis P *4 sepatauit P «8 famis .$ *" grtadibus] oz..$ 79 ausesis P 80 inclinate P, in climate .$ 81 est] oz..$ sequente P 86 dum dicit] Gerz. P .$ (deest D), cum 88 integritate .$ sanctissima P orationes P

dixit Gare

87

EXP.

9o

95

IN PS. III, 5-7 53 ceteris mortalibus infirmitate carnis plerumque subripitur. Quod autem dicit : Voce mea ad Dominum clamaui, hoc euangelica uerba declarant, ubi ait Filius : Pater, glorifica Filium tuum, etc. Nam quod dixit : mea, indicat quod ipse locutus est etiam per prophetas. Illud uero quod sequitur : et exaudiuit me de monte sancto suo, et hoc euangelii textus exponit, ubi uox ad eum facta est : Et clarificaui. el iterum clarificabo. Per montem siquidem et ipse Dominus et sancti eius et Ecclesia diuersis quidem locis aptissime significantur. Hic tamen dictum intellegendum est de monte, id est de diuinitatis excellentissima summitate, sicut et alius

Ioo

105

psalmus dicit : Justitia tua. sicut montes Dei. Aequum enim fuerat ut natura humanitatis assumptae, quae in terris singulare patientiae monstrauit exemplum, in caelis acciperet creaturarum omnium principatum. 6. Ego dormiui et soporatus sum et exsurrexi quia Dominus suscepit me. Venit ad secundam partem, in qua dubitantium corda roborantur, ut crederent eum confestim resurrecturum, quem uisuri erant impiorum manibus crucifixum. Dormiui, dixit, quia celeriter resurrexit, quod fit in somno isto uitale, ubi non uitae terminus, sed temporalis

IIO

115

I20

requies inuenitur. Sojforatws swm, securam significat pausationem, non sicut impii qui in morte quatiuntur, quos inquietat iugiter conscientia peccatorum, sed soporatio ista fuit sacri corporis beata dormitio. Exsurgere est autem cum alacritate resurgere, quippe quia caro, mortalitate deposita, immortalitatem sumpsit et gloriam sempiternam. Sed quare exsurrexerit, euidenter exponit : Qwoniam Dominus suscepit me. Natura enim humanitatis per se non potuisset propria uirtute resurgere, nisi eam diuina omnipotentia suscepisset, sicut ipse dicit : Potestatem habeo fonendi animam p 21 meam et potestatem habeo iterum sumendi eam. *. Non timebo millia $opuli circumdantis me. Timere non potuit iniquum populum, cui erat in sua diuinitate praesidium, scriptum est enim in euangelio, quia in passione magna eum populi multitudo circumdedit. Nam quod dicit :

91/92 Toh. 17, 1.

95/96 Ioh. 12, 28.

100 Ps. 55, 7.

119/120 Ioh. ro, 18.

90 mea] add. Gerz. s. ]. a. zz. 91 ubi] ut D glotifica] o zs ras. a. zz. P, clarifica ed. 94 a/7. et] oz;. P 95 exponit] ni zz ras. a. zz. P 98 significatur Germ. (corr. a. z.), P 104 soporatus sum] Cas. cuz; g, somnum cepi r resutrexi z 105 quoniam D «cuz: r (cfr 7. 116) 109 iste P uitali Gerzz. a. 7z.,

Garet rales P

non uitae] nouitate D, corr. a. zz. in non uitate ze/ non uiate tempo110 significat securam — 5 111 qui] oz. P 113 autem est —

Garet

cum]

oz..$

116

exsurtexit

suscepit] D .$, suscipiet Gerzz. P

D, P (corr. a. z7.), surrexerit

118 omnipotencie P

.$

117

121 populi] oz. P

54 125

EXP. IN PS. III, 7-9

Nom timebo, non significat se non esse moriturum, sed mortem formidare non poterat, quam triduanam et mundo

profuturam esse praesciebat. 8. Exsurge,

Domine,

saluum

me

fac, Deus

menus,

quoniam iu percussisti omnes aduersantes mihi sine 130 causa. Non quia Deus dormiens aut recubans excitatur, sed scripturis diuinis mos est ad exprimendam causam per tropologiam ex nostra consuetudine aliquid de Deo dicere. Tropus autem est dictio ab eo loco in quo propria est, translata in eum locum in quo propria non est. Saluwm me fac, Deus 155 meus. Hoc de resurrectione dicitur, non enim declinari patiebatur uitae huius occasus, qui erat humano generi profuturus. Aduersantes autem non solum ad mortem pertinet, sed etiam ad haereticas quaestiones, qui sine ueritatis studio catholicas regulas prauis dogmatibus insequuntur. Et merito 140 tales caecitate mentis percutiuntur, qui se peruersis desideriis miscuerunt. Dentes peccatorum conítriuisti. Id est detrahentium uerba mordacia, qui potestati diuinae nefandis dogmatibus obloquuntur. Dentes enim dicti sunt a demendo. Et ideo pul145 chre nimis linguae detrahentium dentes uocantur, quia sicut illi ciborum partes demunt, ita et istae opiniones hominum adhibita detractione corrodunt. Quamuis hoc et ad iudaeos possit aptari, qui dicebant : S? vex Israel est, descendat de cruce et credimus ei. Coníriusisti, hoc est ad nihilum perduxisti. 150 Nam reuera contriti sunt, quando ipsum cognouerunt in gloriam resurrexisse, quem nisi sunt, humanitate despecta, trucidare. 9. Domini est salus et super populum iuum benedictio tua. Contra illos haec sententia profertur, quorum 15 vA dentes superius dixit esse contritos. Pronuntiando enim : Domini est salus, ilos confundit qui putauerunt, salutem Christo, tamquam terreno homini, contemptibili praesumptione decerpere. Quid inaniter, impii, laboratis ? Quomodo potest aut aeterna uita interimi aut Saluatori salus ulla160 tenus amputari ? Super populum tuum benedictio tua.

148/149 Matth. 27, 42.

127 esse] add. P a. zm. prescibat P 133 tranlata P, corr. a. zz. 135 decli135/136 uitae huius patiebatur -— nati] Gerzz. a. zz. D, declinare P $ Garez Garet 136 occasum Gare genete Gerzz. (corr. a. z.), P 134 pertinent .$ 140 talis P qui se] que P peruetsas D, corr. a. zz, 142 e7 149 contriuisti] D cum r (K? D [B]) e 2, conttuisti Gerzz., conteruisti P $ cuz r 144 dicta Gerzz.,

cOrr. 4. 77., dicte P, corr. a. zz. a demonendo .$, ab edendo .4z4. Be. Fisc. 146 istae] Gerzz. P (pr. zz.), linguae D, isti P (a. zz.), 5 Gare£ 1447 cottodant D corr. 148 aptare P 157 christi P

PL 46

EXP. IN PS. III, 9-IV, 1

55

Vna sententia et quid debeant. credere hominibus praecipit et quid ab ipso possint recipere compromisit.

16

vA

170

Conclusio psalmi. Breuis quidem psalmus, sed maximam paganorum destruens prauitatem, quae putat gloriam supernae maiestatis, ad humilitatem nort potuisse descendere passionis. Insipientes, quorum sensus inde confunditur, unde mundus noscitur esse liberatus, sicut dicit apostolus : Christus Iesus uenit in hunc mundum, beccatores saluos facere, quorum rimus ego sum. Nunc consideremus quemadmodum caelestis philosophiae uerus ordo prolatus est, ut primus psalmus Christi Domini moralem, secundus naturalem, id est substantiam humanitatis

175

180

et deitatis, tertius de resurrectione ipsius loquens, inspectiuam quodammodo contineat partem, quae ratio per omnes scripturas diuinas decurrit. Inde et Isaac patriarcha tres puteos fodit, demonstrans praecepta Domini doctrina triplici contineri. Sic et Sapientia monet ut describamus ea nobis in corde tripliciter et reliqua. Quas partes in subsequentibus psalmis facile poteris aut mixtas aut sigillatim positas etiam non admo- PL 47 nitus lector agnoscere. A nobis enim frequenter ista non exigas, quibus nouiter multa dicenda sunt. Huius autem psalmi calculum edocet sancta Trinitas, quae licet naturam

inseparabilis unitatis, constare personis.

tribus

EXPOSITIO

^

SCHE

IO

tamen

eam

IN PSALMVM

habeat

manifestum

est

IV.

1. In finem $salmus Dauid canticum. Subtiliter perscrutemur quid nobis singillatim sermones isti denuntient, quos praefati sumus ueracissimos indices esse psalmorum. Finis modo non significat alicuius rei consumptionem, sed perfectionem spiritalium rerum. Nam, sicut dicit apostolus : Finis legis est Christus ad iustitiam omni credenti, qui est omnium bonorum gloriosa perfectio. Et ideo quod positum est : In finem, ad Christum Dominum commonet esse referendum siue, ut quibusdam placet, pro nobis dictum esse credendum est : I» quibus, secundum eumdem apostolum, 167/168 I Tim. r, 15. Ps. IV, 6 Rom. ro, 4.

176/177 cfr Prou. 22, 20. 10/11 I Cor. ro, 11.

161 praecepit Gerzz. a. 7z. 165 descendere non potuisse — P 166 confundetur Ger. corr. cognoscitur P 167 hunc] oz. Gerz. 169 caelesti 175 triplice Gerzz. 171 id est] idem P 170 probatus P Gerz2., cOFT. d. 71.

177? reliqua] -qua Ger. ;s./. continete Ger, corr. a. 7r. (corr. a. zz.), P 181 edocet] et Ger. (s add. s. J. a. z.), P .$ (deest D) 182 unitas D, corr. a. zz. P5. IV, 1 in finem psalmus dauid canticum] Cass. cuz r (A D)

56

EXP;IN;BES;IVS

I2

saeculorum finis aduenit. Illud tamen sciendum est ad termi-

num referri non posse, cum adhuc operis ipsius initia esse uideantur. Psalmus est autem, sicut diximus, organum musicum

capite sonorum, quo diuina praeconia canebantur ; canticum supernas laudes humanis uocibus personabat. Sed I II quod haec ideo uidentur esse sociata, quia et instrumentis musicis

et choris psallentium, sacrificiis caelestibus consona uociferatione canebantur.

Sic istis uerbis omnibus commonemur,

de

Domino Christo canticum istud esse dicturum.

20

2

SCHE

Diuisio psalmi. Per totum psalmum uerba sunt santae matris Eeclesiae, quae non in cordibus nostris phantastica imaginatione formatur, sicut patria uel ciuitas uel aliquid eorum simile, quod personam non habet existentem, sed Ecclesia est collectio fidelium sanctorum omnium, anima et cor unum, sponsa

5 Christi,

30

3A

Ierusalem

futuri

saeculi,

de qua

dicit in Cantico

canticorum Dominus Iesus : Osculetur e osculo oris sut et alibi: Quae est ?sta quae ascendit dealbata et illud : Vna est columba mea, una est sbonsa mea. Quapropter nefas est hic aliquod dubium introducere, ubi tanta ueritas cognoscitur tot testimonia perhibere. Et ideo sub figura mythopoeia, Ecclesiam dicamus loqui, quae personis semper cognoscitur certissimis applicari. In prima siquidem parte rogat ut eius audiatur oratio, increpans infideles, quia colentes falsos deos, culturam ueri Dei neglegebant. In secunda uero commonet generalitatem, ut relicta superstitione fallaci, sacrificium iustitiae debeat immolare. Et ut gentilium mentes facta promissione conuerteret, ingentia commemorat praestitisse Dominum beneficia Christianis. Expositio psalmi.

40

4A

PL 48

2. Cum inuocarem ie, exaudisti me, Deus iustiliae meae, in iribulatione dilatasti mihi. Miserere mei, Domine, et exaudi orationem meam. Considere-

mus quid sit hoc, quod mater Ecclesia in uno eodemque uersu et exauditam se dicat et iterum deprecetur audiri : significans perfectae orationis hunc esse modum, ut licet nobis postulata desideria concedantur, probabili semper ambitione audiri. Nos tamen iugiter postulemus, sicut dicit apostolus : Sine inter-

26 Cant. 1, 1.

2*4 Cant. 8, 5.

27/28 Cant. 6, 8.

14 canticum] Gerzz., autem add. Gare praem. Germ. 29 aliquid Gerz. in] ozz. Gerzz. ueto] ozz. Gerz.

p 22

46/4? I "Thess. 5, 17-18.

16 uidetur Gerzz. corr. 26 osculo] ab 94 uero QGerz.corr. domini Gerz. 89 te exaudisti] exaudiuit eZ. cuz g

SCHE

EXP. IN PS. IV, 2-3 57 missione orate. In omnibus gratias agite. Deus autem iustii1ae meae recte dicit Ecclesia, quae sensu orthodoxo Trinitatis unitatem et omnipotentiam confitetur. Nam et membra ;o eius

singillatim

dicere

similia, sacra lectione

comperimus,

sicut in Iob legitur : Attende innocentiam meam, et Paulus apostolus ait: Reddet mhi coronam, iustitiae, et propheta in septimo psalmo dicturus est : S7 est iniquitas in manibus meis. Non quia sine peccato modis omnibus fuerunt, sed sunt opera55 tiones aliquae in quibus fideles homines euidenter appareant innocentes. Sequitur : 2» íribulatione dilatasti mihi. Tribulatio est enim quae dilatat semper Ecclesiam, quando eodem tempore confessores fiunt, martyres coronantur, tota-

que turba iustorum contritionibus semper augetur. Adiecit : 6o Miserere mei, Domine, et exaudi orationem meam. Pia mater sibi miserendum esse dicebat, si pro filiis eius audiretur oratio :

quoniam quidquid membris tribuitur, toti corpori sine dubitatione praestatur. 9. Feliàt hominum, usquequo graus corde, utquid 6s diligitis uanitatem et quaeritis mendacium ? Cum superiori uersu pro nobis orauerit, hic per energiam alloquitur genus humanum, ne in culturis daemoniorum grauissimo errore permaneat, quatenus pro ipso exaudiri possit fusa precatio, alioquin irrita pro se reddit uota supplicantium, 79 quisquis non reliquerit consortia peccatorum. Sequitur wsquequo graui corde. Merito eos diutius graues corde fuisse dixit, qui post ueritatis praedicationem, adorare magis elegerunt idola falsitatis, sicut est illud euangelicum : Seruws sciens uoluntatem domini sui et non faciens digna, plagis uapu75 labit multis. Primo enim mundus iuste flagellatus est paucis,

quia suum Dominum ignorare probatus est. Post aduentum uero Creatoris sui iustissime uapulabit multis, qui adhuc idolorum nenias inquirebat. Sequitur : V£quid diligitis wuanitatem ei quaeritis mendacium ? Vanitas quidem 8o nomen est generale uitiorum, sed illud proprie uanum dicitur, quod a Deo probatur alienum. Nam sicut in diuinitate confidere fructuosa firmitas est, ita ab eadem deuiare uanitas est caduca, sicut Isaias dicit : Adorantes uana et falsa, misericor-

diam tuam. dereliquerunt. Arguuntur itaque illi qui idolorum 8; turpissimo amore flagrabant et sub increpatione pronuntiandum est, ac si diceret : Quare uanitatem diligitis qua PL 49 51 Iob 27, 5. Is. 2, 8-9.

52 II Tim. 4, 8.

52 et] Gerz., om. Garet

93 Ps. 7, 4.

943/96 Luc. 12, 47.

62 toto corpore Gerzz., e corr. in i

eum r (LA*) et g (cfr 4. *1), graues r est] ozz. Gerzz.

19/80 nomen quidem

83/84

64 graui] Cass.

— Ger.

82 pr.

58

9o

95

EXP.

eritis? Diligere enim debemus proficua, non noxia, quia potius exsecrare conuenit, per quae nos poena perpetuae damnationis affligit. Qwaeritis mendacium, quod utique non appetere, sed fugere deberetis. Istud autem mendaciwm idola significat, quae tale nomen merito susceperunt, quia contra dignitatem ueritatis erecta sunt. 4, Scitote quoniam magmijicauit Dominus sancium suum, Dominus exaudiet me dum clamauero ad ewm. Permanet in increpatione salutari, ut ad uerae reli-

gionis affectum, corda dementium explosa prauitate conuertat, pronuntians

IoO

illis ueritatis

arcanum,

ut incarnationem

sanctam uenerabiliter suscipere non recusent. Sanctum swwm, dicit Dominum Christum, sicut et alibi de seipsa Veritas profitetur : Custodi animam meam, quoniam, sanctus sum. Adiecit : Dominus exaudiet me dum clamauero ad eum. Merito se exaudiri confidebat, quoniam Dominum sanctum magnificandum populis praedicabat. Dwm clamaw€r0,

105

IN-PS- 1V;' 3-5

dicit, id est cum

bonis operibus

diuinitati

uero. Ipse enim clamor est qui tacitus ad Deum exaudiri facit eos qui bonis operibus constanter 5. Ivascimini et molite peccare, quae cordibus wesiris et im cubilibus uestris

supplica-

peruenit, et insistunt. décétis $m compungzi-

mini. Hoc bene trahitur ad Iudaeos, ut si eos irasci contigerit, IIO

II$

120

saltem se ab illicitis ausibus abstinerent, quod tamen et generaliter competenter accipimus. Venialis est enim ira quae ad effectum indignationis suae non peruenit, sicut scriptum est : Melior est qui uincit dram, quam. qui cadit ciuitatem. Et ideo praeceptum curationis adhibetur, ut, si iam irascimur, non inconsulta temeritate peccemus. Motum siquidem animi feruidum propter humanam fragilitatem in potestate habere non possumus, suffragante tamen Dei gratia, ratione disciplinabili continemus. Et ideo beatus propheta, quod est quidem consuetudinis permisit, quod uero culpae prohibuit. Nam si irascamur nec Domini consideratione refrenemur, sed a uoto nostro

impediamur aliquo necessitatis obiectu, tunc utique constat nos facti crimen portare, etiamsi non possimus quae uolebamus efficere. Siue, ut quibusdam placet, praeteritis peccatis irasci debemus, ut praesentem nequitiam possimus effugere ; delicta 125 enim recentia declinare non

100 Ps. 85, 2.

possumus, nisi uetusta laudabili

113 Prou. 16, 32.

90 fugere] Gerzz., tefugete Gare£ 93 mirificauit 74ud. Ber. Fisc. ed. eum g 94 suum] Gerzz. s. /. exaudiet] Cass. eu r (/4*) e£ g, exaudiuit r dum] r (praezer U), cum Gerzz. (a£ J. 101 e 103 cum) Gare cum g clamaueto] Cass. cuz r (LA*) e£ g, clamatem 7 95 in] Gerzz. s. 7. a. zz. 107 dicetis Gerzz. corr. 109 ad] Ger. s. 1. a. m. ut etsi Gerzz. 122 possimus] Gerzz. add. u. s. i a. zz.

EXP. IN PS. IV, 5-7 exsecratione damnemus.

59

Quid est enim aliud paenitere, nisi

irasci sibi, ut horreat quod fecit et cruciatus a se exigat, ne

iudex potius iratus affligat ? Addidit : Quae cordibus

uestris,

et in

cubilibus

dicitis

uestris

in

compun-

130 g??i i, ostendens Dominum secretas hominum cogitationes agnoscere. Ait enim : Quae dicitis in corde, utique quod non putatis audiri etideo creditis occultum, quia non est uerbi affatione uulgatum. Sequitur : E£ im cubilibus uestris compungimini.Ferarum domicilium proprie cubile dicitur a Piso 155 cubando. Ferocium ergo cogitationes apte dicit cubilia, quamuis hoc interdum et in bono abusiue legatur assumptum, ut est illud de sanctis : Laetabuntur in cubilibus suis. Com$un- u 25 gi"mini significat paenitentiam agite, nam compunctione quadam animarum fit optata conuersio, ac si diceret, deserite 14o prauas cogitationes uestras antequam scelera perpetretis. Sequitur quoque diapsalmatis silentium, ubi merito diuisionem posuimus, quoniam res altera cognoscitur incohari. Deposito enim ueteri homine, nos ipsi nos in nouum sacrificium salutariter iubemur offerre. 6. Sacrificate sacrificium iustitiae et sperate àn 145 Domino. Quoniam superius clementissima mater admonuit ab antiquis superstitionibus discedendum, in secunda positione docet,

ut renati

homines

non

uictimis

pecorum

studeant,

sed seipsos Deo sacrificium conentur offerre : quia non est tale 150 Domino iumentorum uictimam dare, quale hominum deuotum pectus offerre. Nam si ipse pro nobis immolatus est Christus, quanto magis conuenit sacrificium ei nosmetipsos offerre : ut possimus Regis nostri imitatione gaudere ! Dixit enim Sacr:ficate ; et ne intellegeres pecudes, subiunxit : Sacréficium 155 44 stiti ae, id est, recte uiuite, et corda uestra diuinitati mun-

da semper offerte. Addidit quoque: E? sperate in Domino, ut uitam bonam spes felicior subsequatur. Non enim hic plene recipere possumus, etiamsi bonos actus diuinis conspectibus offeramus ; sed sperare docemur

n» Domino, ut in futuro

160 promissa salutaria consequamur. Sed spes, ista non decipit, uoluntas talis non peruenit ad reatum, sicut dicit apostolus: Spes autem mon confundit : quia caritas Dei diffusa est in cordibus nostris ber Spiritum sanctum, qui datus est mobis. v. Multi dicunt: Quis ostendit nobis bona? Si165 gnatum. est. super nos lumen uultus tui, Domine. Certamine quodam facto partium, corda fidelium salutariter 134/138 cfr Varro de Ling. Ja. p. 49, 19 ; 138, 20.

137 Ps. 145, 5.

162/163

Rom. 5, 5.

131 in corde dicitis — Gerzz. (bic fantum) 133 et] Gerz., oz. Garet Gerzz. 142 noscitur Gerz.. 147 in] oz. Gerz. 5

135 dixit C.1 (xcvir)

60

EXP.

IN PS. IV, 7-8

construuntur. Décunt enim multi adhuc cárnaliter sapientes, quod nec pauci dicere debuissent :Quis ostend1t nobis bona? Illa. scilicet quae praedicat semper Ecclesia, resur170

rectionem esse uenturam, in qua iusti omnes aeterna praemia consequentur. Hoc imputatiue legendum est, quasi dicant:

promittitur nobis quod penitus non uidemus ; desideramus

r75

180

quae hic consequi non ualeamus. Istis respondendo indicatur beneficium, quod etiam in, praesenti saeculo possidemus. Signatum est super nos lumen uultus tui, Domine. Quia sicut nummus imperatoris portat imaginem, ita et fidelibus signa caelestis Principis imprimuntur :hoc munimine diabolus multiformis expellitur, et fraudulenta machinatione non praeualet superare tentatum, quem habuit primi hominis suasione captiuum. Crux est enim humilium inuicta tuitio, superborum deiectio, uictoria Christi, perditio diaboli, infernorum destructio, caelestium confirmatio, mors infidelium,

185

uita iustorum. De quo loco Ioannes Constantinopolitanae ciuitatis antistes, quasi multifarias definitionum stellas in crucis declamatione lampauit dicens : Crux est Christianorum spes crux Romanorum wicloria, crux moriuorum. vesurrectio, crux caecorum dux, crux comuersorum uia, crux claudorum bacu-

I90

SCHE

E95

200

205

lus, crux pauperum consolatio et cetera, quae ab eo in hunc modum diuina aspiratione profusa sunt. Ecce uera munera, ecce dona praesentia, quibus maledicorum linguae damnatis, faucibus obstruuntur. Haec figura dicitur graece peusis, latine autem percunctatio, ubi et interrogatio fit, et responsio parata subsequitur. Adiecit :Lumen uultus tui, Domine. In crucis enim impressione, /wmen est wultus Dei : quia semper in eis noscitur radiare, qui se non aliqua eligunt prauitate polluere, sicut dicit apostolus : Nolite contristare Sdiritum sanctum Dei, in quo signati estis $n die redemptionis. Quid enim efficiat ista crux, in alio loco apostolus pulchra breuitate complexus est, dicens :Verbum enim crucis pereuntibus quidem stultitia est ;hàs autem qui salui fiunt, wirtus Dei est. Quapropter uoces sacrilegas respuamus. Magna et competentia dona sunt Domini contra principem tenebrarum, lumen nobis adesse dominicum. 8. Dedisti laetitiam in corde meo : a tempore frumenti, uini et ole? sui multiplicati sunt. Adhuc bene183/185 Ps. Chrysostom. 7n uenerabilem Crucez: — PG $0, 819 A, iuxta uetsionem latinam cod. Paris. n. a. l. 1599, saec. VII/VIII, fol. 5v, cfr Courcelle, 0. €., p. 338 Sq. 196/19? Eph. 4, 3o. 199/200 I Cot. x, 18.

170/171 consequantut Gerzz. 180 inuictatio Gerzz., tui add. s. /. a. z. 184/ 185 declamationem Gerzz. 188 paupetorum Gerzz. 191 graece] oz. Gerz. 201 sunt dona — Gare 204 a] in zAzd. Bec. Fisc.

PL 51

EXP.

210

215

IN PS. IV, 8-10

61

ficia numerat quae possident Christiani. Non enim istam laetitiam dicit quam cachinno uocis exprimimus ; sed laetitiam rectae fidei, quam bonae conscientiae praestare Dominus consueuit. Tunc enim ueraciter laetamur, quando et recte credimus, et adiutorio Domini, probabili nos conuersatione tractamus. Breuis sermo, sed perfecta complexio. Quid enim amplius a dubitantibus quaeritur, quam quod et signo crucis Regi nostro militare cognoscimur, et de perfecta fide Domino praestante gaudemus ? Sequitur: A tempore [rumenti, uini et olei sui, multiplicat sunt. Redit ad eos qui rebus carnalibus probantur intenti. Nec uacat, quod his tribus, id est,

[rumentii, uini et olei, additum est sw. Est enim et Domini fanis wtwus qui de caelo descendit. Est et uinum : Pocu220

lum tuum inebrians quam praeclarum est ! Est et oleum : Im-pinguasti 4n oleo caput meum. Ergo ista Dei non habent pecca-

225

perfruatur. Frwumentum enim dictum a frumine, id est a summa parte gulae ; antiqui enim caput gulae frumen uocabant. Multiplicati sunt enim pessimis actibus, id est, mundana uoluntate completi. Hoc est enim quod in praefa-

tores, sed sua, id est terrena, unde corpus uiuat, non anima

tione diximus, in uno sermone plerumque causas profundissi-

mas indicari, ut est hic positum, swi. 9. 10. 7» jace in idipsum dormiam

et requiescam.

Quoniam tu, Domine, singulariter in spe constitui230 sii me. Contra humanos tumultus et felicitates caducas, quas

23

240

mundus aestimabat esse praecipuas, pulcherrime pacem cordis obiecit, quam habere non possunt, qui saecularibus actibus implicantur. Pax enim ista habet tranquillissimam uitam, quae cum sua mente non litigat : sed in Domini beneficiis perseuerans amoena tranquillitate perfruitur. De ipsa dicit Dominus in euangelio : Pacem meam do uobis, bacem meam relinquo uobis. Sed ne istam pacem temporalem putares, addidit: In idipsum dormiam et vequiescam. In idipsum quippe dicitur, quod nulla rerum uicissitudine commutatur;

P1552

sed ipsum inse permanens incommutabili perennitate consistit. Dormiam,finem

uitae uult intellegi ;vequzescam,futuram

beatitudinem indicare monstratur, quando iam requies dabitur sanctis, et gloriosa pausatio. Sequitur causa quare requiescat: Quoniam iu, Domine, singulariter in Spe constiiui245 sii me. Singularis itaque spes est Ecclesiae in membris suis, p.24

quia sola recipiat regnum Dei, quod Babyloniae populus non

217/218 Ioh. 6, 32.

218/220 Ps. 22, 5.

235/236 Ioh. 14, 27.

219 a/7. est] oz. Gerzz. 220 dó Gerz. (ut uidetur) 222 dictum] est adZ. Gerz.. 225 uoluptate ed. 228 dormiam] Cass. cuz r (X) e£ g (cfr /. 238 e£ 241), obdormiam r 237 istam pacem -— Gare 243 quarequiescat Gerzz. 246 utique Gerzi.

62

EXPSINUOPS2IVg'r0-V3

1

potest adipisci. Et cum dicit : Constituisti me, significat dignam deliberatamque sententiam, quam hic habemus in spe, ibi autem possidetur in re. Sed tunc reuera illud munus quietis 250

merebimur, si hoc fieri Domini iuuamine confidamus.

25/5

Conclusio psalmi. Decurso igitur maternae praedicationis eloquio, consideremus cantici huius principia, media, et finem, et intentionem tanti mysterii reuerendissimis indagationibus inuenimus. Sic enim psalmi uirtus agnoscitur, si circumstantia dictionis tali ordine perquisita tractetur. Primo uersu exaudiri se pro membris suis sancta exorauit Ecclesia ; et ut eius audiretur

oratio, humanum genus admonuit, ut ab idolorum ueneratione discederet : sciens se habere Dominum 260

265

Saluatorem, cui haec

ueraciter cultura debeatur. Deinde populum, quemadmodum sacrificare debuisset, instruxit : quid etiam blasphemis responderetur admonuit. Post singularem beatitudinem dixit, quam sanctis suis Dominus compromisit. Sic totius christianae disciplinae institutio sancta completa est; ut et quid agerent homines, et quid sperare debuissent, euidenter agnoscerent. Admonet etiam numerus iste quaternarius ut eum mundo praedicatum uirtute euangelica sentiamus. Congruum siquidem fuit, ut cunctus terrarum ambitus, in quatuor cardinibus constitutus, salutari Domino credere moneretur ; quatenus de

270

diuersis gentibus aduocata, una fieret totius orbis Ecclesia. Nam et quatuor temporibus annus ipse distinguitur ; quatuor uentis cardinalibus totius orbis inane perflatur; quatuor etiam uirtutibus animi dignitas comparatur, id est, prudentia, iustitia, fortitudine, et temperantia. Quem calculum Pythagorici tanta laude prosecuti sunt, ut eum sacrum esse faterentur. EXPOSITIO

IN PSALMVM

V.

1l. In finem pro ea quae hereditatem consequitur psalmus Dawid. Quare ponatur 2» /jfinmem, superiore psalmo nuper edictum est. Pro ea uero quae hereditatem consequitur, Ecclesiam significat, cuius persona in hoc II psalmo introducitur ad loquendum. Haec bona Domini Saluatoris adit ac possidet. Hereditatem uero ideo consequi dicitur, quia Christo resurgente ad eam bona spiritalia perue- PL 55 nerunt ; id est, fidei insuperabile fundamentum, spei certissimum praemium, suaue uinculum caritatis et cetera, quarum IO

rerum nunc tenet imagines et in futuro est perenniter possessu-

2857 a indolotum Gerz. Ps. V, 1 fine Gerz.

6 adeo Gerzz.

LXPTIN-PS.

'Vi:1

63

ra uirtutes. De qua hereditate in euangelio dicitur : Beati mites, quia. Vpsi hereditate possidebunt terram. Rursum Ecclesia Domini uocatur hereditas, sicut in secundo psalmo dictum est : Pete a me et dabo tibi gentes hereditatem tuam et 15 $ossessionem tuam. terminos terrae. Quae merito ipsius hereditas dicitur, cuius pretioso sanguine comparata monstratur. Quod non putes esse contrarium, quia licet in scripturis diuinis diuersa esse uideantur, in unam tamen intellegentiae concordiam ueritatemque conueniunt. Psalmum uero et ipsi 2o Dauid, sicut superius exposuimus, referre debemus ad Dominum Christum. Diuisio psalmi. Totus hic psalmus a persona catholicae profertur Ecclesiae, quae prima sectione orationem suam poscit audiri, haereticos et schismaticos praedicans a Domini muneribus excludendos. 2; Secunda sectione per intellectum scripturarum diuinarum recto tramite dirigi se ad illam felicem patriam diuino munere deprecatur, perfidos inde asserens fieri funditus alienos. Ad postremum commemorans praemia beatorum, ut una praedicatione et malos praedicta poena conuerteret et iustos 3o promissa praemia concitarent.

Expositio psalmi. 2. Verba

mea

auribus

percipe,

Domine

; intel-

lege clamorem meum. Per figuram mythopoeiam, quam in quarto psalmo iam diximus, aptissime hic uerba dantur Ecclesiae,

ET

ut amata

Dominum

expetat,

accersita

festinet,

55 quatenus saeculi huius nequitias eodem iuuante pertransiens. Sponso suo immaculata et sine ruga semper adhaereat. Vbi prima fronte per partes trinae orationis uirtus Trinitatis exponitur, qualem habere sanctam decet Ecclesiam. Dicendo enim : Verba mea auribus percipe, Domine, oris si4o gnificat psalmodiam. Sequitur: /ntellege clamorem meum, ut affectum cordis aperiret, sicut et apostolus ait : Misit Deus Spiritum. Filii sui in corda nostra, in quo clamamus Abba, Pater. Aures autem diuinitatis ad similitudinem corporalem dicuntur, per quas aere uerberato hominibus intrat 45 auditus. Auris enim ab auditu dicta est. Et considera quoniam clamorem suum petiuit intellegi. Vox enim ista non erat la-

Ps. V, 11/12 Matth. 5, 4. 14/15 Ps. 2, 8. 86 cfr Eph. 5, 27. 41/44 Gal. 4, 6. 45 cfr Lactant. de Opificio Dei VIII, 8 — CSEL 27, p. 29, 6.

25 diuinarum scripturarum — Gare? 33 hic] Gerz, haec Gare? Gerz., exspectet Gare 39 domine] oz. Gerz.

— 34 expetat]

64

EXP. IN PS. V, 244

biorum crepitus sed cordis affatus, qui non sed mentis lumine consueuit intellegi. 9. 4. Intende $0

orationis

meae,

vex

audiri

meus

el

Deus meus, quoniam ad te orabo, Domine. Supra dixit : Zntellege clamorem meum; modo dicit : Intende «oci

55

woci

auribus

orationis

meae,

ut declararet orationem

hanc

esse

perfectam, quam affectus mentis inflammat. Quapropter discutiendum est quare mutatis uerbis sensus nostros immisceat. Intende, dicit, 4oc?, quae solet audiri : propterea quia Deus non partibus membrorum sensus istos discernit, PL 54 sed una uirtute cuncta peragit. Ille enim quae a nobis uidentur, audit ; et quae a nobis audiuntur, uidet ; et quae a. nobis

cogitantur, intro inspicit ; nec est quidquam, quod eius lumini se possit abscondere. Hoc schema dicitur metabole, id est iteratio unius rei sub uarietate uerborum : trina enim repetitione unum idemque significat. Dixit enim : Verba mea auribus pevcipe, Domine ; deinde: ntellege clamorem meum ; tertio : intende uoct orationis meae : quod totum ad unam respicit petitionem, ac si diceret : Exaudi orationem meam. Sequitur : Rex meus et Deus meus, quoniam p 25 ad te orabo, Domine. Merito aliquos ad inquirendum permouere solet, cur in medio uersiculo beata Ecclesia tertio caelestem nominauerit principatum ? Dicit enim : Rex mews

SCHE

79

et Deus meus, adiciens : Quoniam ad te orabo, Domine. Sed his tribus personis non dixit : intendite, sed 2ntende,

quoniam Ecclesia catholica unum Deum sanctam praedicat Trinitatem ; non ut Sabellius confuse sed distincte atque perfecte. Pater enim Deus, Filius Deus, Spiritus sanctus Deus ; 5

8o

et tamen Pater et Filius et Spiritus sanctus non tres dii sed unus est Deus. Nihil autem ibi amplius minusue est nisi in Ariana prauitate, quae se tot saeculis adhuc non cognoscit errare. Intuere etiam ipsorum uocabulorum mirabilem dispensationem. Prius ponit Regem, quo nomine scripturae diuinae irequenter appellant Dominum Christum ; hunc enim ordinem in euangelio ipse testatur, cum dicit :Per me itur ad Patrem. Deinde dicit Patrem Deum, tertio Dominum Spiritum sanctum. Vbi licet nomina propter personas exprimendas uideantur

esse

discreta,

unus

tamen

perfecte

creditur ac Deus tuus

85 dicitur Deus, sicut legitur : Audi, Israel, Dominus

Deus unus est. Quapropter figatur animis salutaris ista sententia : distinctio in personis, unitas bene credatur in natura.

81/82 Ioh. 14, 6.

85/88 Deut. 6, 4.

6? ad inquirendum aliquos — Garez

86 figuratur Gerzz.

87 creditur Gerzz.

EXP. IN PS. V, 5 9o

95

IOO

9. Mane et exaudies uocem meam. Mane astabo tibi et uidebo. Astabo utrisque partibus constat esse iungendum, ut perfecta possit sententia reperiri. Quapropter mane deprecatur, qui in lucida degere conuersatione dignoscitur. Tunc enim »475e dicimus quando discussis tenebris, clari luminis aduentus infulserit. Ecclesia enim, quae se cognoscit habuisse tenebras peccatorum et de nocte mundi istius congregatam, tunc se exaudiri merito credit, cum in lucem caelestis conuersationis erumpit. Repetit quoque "4"£, quia necessario mentem lucidam beneficio Domini astare suis semper orationibus sentiebat. Et intuere quare mane dictum est, scilicet cum in ipso exordio bonorum actuum ueritatem coeperit mens clarificata cognoscere, ne putares post peccata moram

105

IIO

II$

120

125

65

fieri, qua potuisset audiri, sicut

Ezechiel propheta dicit : Imus quacumque die se auerterit ab impielate sua, omnes vmpietates eius non erunt in memoria. Astare est enim praesentem semper assistere. Per hoc autem uerbum religiosae deuotionis continuitas indicatur. Ille siquidem bene dicitur Deo as£are qui dignus potest eius conspectibus apparere, sicut Elias de se dixit : Vewit Dominus, in cuius conspectu asto. Supra dixit : e£ exaudies, hic additur : Et uidebo ; quoniam in illa resurrectione ipsum conspiciet, cui hic sanctis orationibus supplicauit. 6. Quoniam non uolens Deus iniquitatem tu es. Non habitabit iuxta te malignus, neque bermanebunt iniusti ante oculos tuos. v. Odisti omnes qui operantur iniquitatem, perdes eos qui loquuntur mendacium. Virum sanguinum et dolosum abominabitur Dominus. In primo psalmo diximus ennoematicae definitionis hanc esse uirtutem, ut negando quod non est, hoc quod intendit declarare uideatur ; et iterum dicendo quod est, id quod proponit euidenter possit ostendi. Quod in his tribus uersibus utrumque probatur effectum. Dicit enim : Tu es Deus, qui iniquitatem nolle cognosceris. Ouid enim aliud potest Deus uelle, nisi quod probatur ipse praecipere ? Sic ut Isaias ait : Ego sum Dominus, qui loquor iustitiam et ammuntio recta. Sequitur :non habitabit iuxta te malignus. Hic peccatores a regno Dei significat excludendos, qui nulla conuersione mutati sunt. Nam licet eum carnaliter tantum uideant, 102/103 Ez. 18, 21-22.

107/108 III Reg. 17, 1.

124 Is. 45, 19.

96 lucem] Gerz., lumen Gare 8S ef 108 ct] Gerzr. eum r, om. Garet cum g 110 supplicabit 104 est] oz. Gerzz. erumpit] Gerz., eruperit Gare?

111 uolens deus] Gerzr. cuz; r, deus uolens — Gare? cum g Gerzz. domine add. r 126 düi Gerz.

114 odisti]

PL 5;

66

EXP. INPS.

V, 7-9

quos reatus inuoluit, sicut scriptum est : Videbunt in quem compunxerunt ; iuxta ipsum tamen habitare nequeunt, qui 13o gehennae cruciatione damnandi sunt. Addidit : neque permanebunt. Ostendit eos in iudicio Domini generaliter esse uenturos, sed ante oculos Domini merito permanere non dicuntur, qui in perpetua tormenta mittendi sunt. Nihil est enim quod Deus non uideat, dum ubique praesens et totus esse 155 noscatur. Sed illi recte coram ipso esse minime, dicuntur, qui ab eius gratia donoque priuandi sunt. Hactenus indicatus est Dominus,

cum

dicitur id quod non

est; nunc

aliis

tribus

modis ostenditur affirmando quod est. Dicit enim : Od:st: omnes qui operantur iniquitatem. Non dixit qui operati 14o sunt, quia illi tantum in iudicio damnabuntur,

145

150

155

160

165

qui usque

ad

finem uitae suae crimine se nefando commaculant. Sed inter speciales enumerationes criminum, congrue nomen generale positum est, id est, operatores iniquitatum, ut ibi intellegas quidquid a diuinis mandatis constat alienum. Adiecit : ferdes eos qui loquuntur mendacium. Videntur istae sententiae nonnullam recipere quaestionem, ut iniquitatem operantes odisse tantum Dominum dicat, mendacium uero loquentes perire confirmet ; dum si litteram intendas, grauius uideatur esse agere iniquitatem quam loqui mendacium. Sed hic significat haereticos, qui loquentes mendacium sequacium animas perdiderunt. Quid enim potest esse grauius quam ibi errare, ubi et alterum possit exstinguere ? Ad postremum didit : uirum sanguinum et dolosum abominabitur Dominus. Vir quidem sanguinum est qui humano cruore polluitur, sed et ille qui decipit uiuum. Addidit : e? dolosw. Multa enim perperam fiunt, quae propria uoluntate non agimus. Dolosws autem illos significat, qui scientes malum alienum operari nituntur exitium. Dum dicit : a5ominabitur, significat omnes quos superius dixit a regno Domini reddendos extraneos. Illi enim abominandi sunt qui eius praemia consequi non merentur. Completae sunt ab utraque parte ennoematicae definitiones, quae sententiae in magnam utilitatem hominum uidentur expressae, ut breuiter intellegerent peccatores, quos Dominus exsecratur et abicit. 8. Ego autem in multitudine misericordiae tuae. Iniroibo in domum tuam. Quoniam malos dixerat abominandos, consequens erat ut se per diuinam gratiam in domo Domini testaretur admitti. Nam cum ipsa Ecclesia hic domus sit Domini, tamen potest per unumquemque beatum dicere, 128/129 Zach. 12, 1o.

153 decepit Gerz.

186 perpera Gerz.

166 introibo] domine aZ. r

PL 56

EXP. IN PS. V, 8-10 170

67

qui eius membra sunt, futuram se Ierusalem nihilominus intraturam. Sic enim dicimus et patriam et ciuitatem, et tamen his rebus uerba damus, quae ad ciues earum nouimus

175

180

pertinere. Sed quia illa futura Ierusalem lapidibus uiuis sanctorum creditur multitudine construenda, apte dixit : /miroibo in domum tuam ; quasi in illius fabricae perfecta aedificatione concludat. ; Adorabo ad templum sanctum tuum in timore tuo. Considerandum est quod non dixit:in templo, sed a4 fem$lwm, quia nec syllabas ipsas a sacramentis uacare praedictum est. T'em$lum sanctum corpus est Domini Saluatoris, quod iure adorat Ecclesia per quod meruit esse reuerenda ; sic enim ipse de suo corpore dixit : Destruite templum hoc et in triduo aedificabo illud. Sequitur : ?m timore tuo. Vt cordis compunctionem

n oo A

9, Deduc

190

declararet, timoris intulit mentionem ; quia

tunc fides solida est, quando amori casto formido diuinitatis adhibetur. me,

Domine,

in

tua

ustilia

; propter

inimicos meos dirige im conspectu tuo uiam meam. Postquam orationem suam dixit matutinis temporibus audiendam, peccatorum quoque commemorans exitiabilem repulsam, hinc secundam ingreditur sectionem, postulans Dominum ut iam ad aeterna gaudia deducatur, quia hic diuersis

I95

200

205

fatigabatur angustiis. Ait enim : 2« iua iustitia, id est, dum confitentibus parcis, seque paenitendo damnantes, aequissima potentia tuae pietatis absoluis. Nam qui abicit rebelles, iustum est ut uelit recipere supplicantes. Profjter inimicos .e0s, id est propter haereticos et paganos. Vnus enim prauo dogmate contrarius, alter non credendo semper aduersus est. Propter quos in Domini iustitia se petit esse dirigendum, quia praedicationibus eius non credit aduersitas. Dirige in conspectu tuo uiam meam, id est, uitam meam perduc ad tuae serenitatis aspectum. Non enim nostra facultate ad eum peruenire possumus, qui tortuosis semper semitis ambulamus. 10. Quoniam non est in ore eorum ueritas, cor eorum wanwum est. Cum superius petierit ad aspectum Domini per eius iustitiam se deduci, ut partem illam beatorum eius munere possit adipisci, nunc humanas cognoscitur increpare fallacias, ut ostendat obstinationes pertinacium 182/183 Ioh. 2, 19.

170 ierusalem futuram se — Gare

185 amore Gerz.

187 tua iustitia] Gerz.

192 quia] quae cum r, iustitia tua « Garet cuz g (at J. 193 Garet babet tua iust.) 206 conspectum Gerzz., fort. recte, sed cfr [. 200 dirigendam Gare? Germ. 201 e; 202

i 26

68

EXP.

IN PS. V, r1o-12

210 haereticorum non posse ad talia praemia peruenire, quae suis PL 57 fidelibus Dominus praeparauit. Recte enim dicitur in ore ipsorum

non

esse

ueritatem,

quorum

cor

uanitas

possi-

debat. Lingua enim sequitur mentis arbitrium, imperioque cordis eius mobilitas naturali ordine famulatur. 25. dd Sepulcrum patens est guttur eorum, linguis SCHE . suis dolose agebant. Per figuram parabolen nimis competens facta probatur allusio. Sej$wicrum enim mortui guiiur est mentientis, quando exitiabilem sibi uanitatem in

faucibus reuoluit, quae malum mortis infligit. Bene autem 220 addidit : $atens ; quod si clausum esset, minus feteret. Intende quod dixit : /éngwis suis dolose agebant. Frequenter enim dolos tantum loquimur, et habere non probantur effectum, sed hic ut grauiora peccata monstraret, addidit : agebant, ut malitia non solum in linguis, sed etiam in actu

225 exsecrabili esse probaretur. Iudica illos, Deus.Decidant a cogitationibus suis. Prophetiae mos est futura praedicere. Non enim maledictionis uoto talia optauit Ecclesia, cum ipsi probetur addi, quidquid bonorum numero uidetur acquiri. Sed necesse erat de 23o pertinacibus et praescitis dicere, quos nouerat Dominum posse damnare. Decédant a cogitationibus suis, cum se non uiderint adipisci, quod credebant posse promereri. Decidere enim proprie dicitur, qui spei suae amissione fraudatur. 235. Secundum multitudinem impietatum eorum expelle eos,

?

quoniam

exacerbauerunt

te, Domine.

Per hanc

sententiam discimus, quod tantum unusquisque a diuinitate repellitur, quantum eius peccata cumulantur. Quantitas enim delicti mensura repudii est, dum tantum ab illo reus longior 24o redditur, quantum numeroso crimine dilatatur. Exfelle propter cogitationes praesumptas dicitur, quia iam temeraria uoluntate decepti, uidebantur sibi bonis omnibus intromissi. Expulsos enim illos dicimus, qui de loco aliquo interiore

iactantur. Exacerbauerunt enim aegroti mali medicum 24; bonum, qui remedia salutis suae insensibili duritia respuerunt.

12, E! laetentur omnes qui sperant in te, in aeternum exsultabunt. Postquam impiorum debitas retributiones

asseruit,

nunc

Ecclesia

redit

ad sanctos,

quorum

congregatione beata dignoscitur, ne sileret bonorum praemia 25o quae nouerat esse uentura. Considera quod ea quae in capite uersus supplicans petit, sequenti parte eadem promittit, ne putaretur ambiguum quod certissime sperabatur esse uenturum. Et ne crederetur temporalis esse laetitia, dictum est : in aeternum, 222 loquimur] Gerzz. corr.

ubi gaudii nullus est finis, dum continue per-

Gerz., loquuntut Gare£

228 ipse Ger.

254/288 recepta

EXP. 255

260

270

aeternum

exsultabuni,

illis hereditas;

et ideo

i»

aeternum

290

295

breuiter docemur,

ne quis ascribat meritis suis quod tributum benedictione constat auctoris. Domine,

285

exsulta-

bunt, quia de aeterno Domino g/oriabuntur. Omnes qui diligunt nomen iuum. Significat in illa patria felici, omnes quidem Domini participatione gloriari, quamuis ineffabili dispensatione pro meritorum qualitate unicuique se uideatur maiestas sancta concedere. 13. Quoniam tu, Domine, benedices iustum. Magnitudine praemii et gaudiorum immensitate praemissa, quare tanto bono indebite repleatur humanitas,

280

PL 58

audi dictum

breuiter : e£ 2nhabitabis im eis. O magna et ineffabilis largitas donatoris ! Quid simile potest dari, quam ubi cognoscitur rerum Dominus ipse concedi ? Nam quilibet munificus donat illa quae possidet ; Deus autem, qui est ineffabile bonum se largitur in praemio. Et quid tam potest esse simile quam cum nos bonorum omnium coeperit auctor implere ? Gloriabuniur dixit, quia effectu perfruuntur optato. /» £e, quia tu es promissa

2570)

69

cepta praemia possidentur. Intuere quod 2« aeternum exsultare dicit sperantes in Domino, quoniam in ista temporalitate gaudere uidentur et impii; in futuro autem sola exsultabit semper Ecclesia. Et inhabitabis in eis et gloriabuntur in te omnes qui diligunt nomen tuwm. De superiori uersu pendet ista sententia, quae tangi quidem postest, sed ad liquidum non ualet explanari. Nam si quaeras quae sit ista pollicitatio quam superius dixit : 2»

265

IN' PS. V; 12-15

ut scuto

bonae

uoluntatis

tuae

coronasti

nos. Consideremus praesens psalmus quam suaui ac decoro fine conclusus est, uno uerbo indicans beneficia Domini, quae nullis possunt uoluminibus explicari. Bona siquidem uoluntas Creatoris, quae nos ineffabilibus muneribus replet, dicta est scutum, quod reuera nos protegit et praemia decora concedit. Clypeus enim impositus capiti corona est, aptatus cordi defensio. Hic est qui omnes fideles protegit, ipse operit Ecclesiam toto orbe diffusam ; ipse quoque amplectitur et caelum, quo celantur uniuersa : munimen quod nullus ictus irrumpat, arma quae nullum intret exitium, per quae potius mors uicta succubuit et salus hominis desperata surrexit. Bomae uoluntatis. Quoniam uocatio Domini omne meritum praecedit, nec inuenit dignum sed facit ; ideo enim gratuita, alioquin

iusta diceretur. Haec est ergo bona uoluntas, quae nos uocat et

259 pr. et] r, om. Germ. Garet sed babent |. 364 Garet

264 autcm] enim Gerzz.

248 praemia Gerz. corr. n. Gerg., Garet ponit /. 284 post tine

2635 quam ubi] Gerz.., quod ibi

268 tam] iam Gerz.

219 docemus Gerz.

273 in] Gerz.. s. /. a.

283 praesens psalmus]

p 27

7o

EXP.

IN'PSS Vjirg-VDb I

attrahit, nec quidquam proficuum ualemus cogitare uel facere, nisi hoc accipiamus a bonitatis auctore, sicut apostolus o

dicit : Non enim ossumus cogitare aliquid a nobis, quasi ex nobis, sed sufficientia nostra ex Deo est. Quiescat ergo pelagiana dementia, ne cum sibi aliquid boni falso applicare nititur, uero potius donatore fraudetur.

Conclusio psalmi. Quam suauis oratio sanctae matris audita est, quae nos et fide generat et religiosa institutione conformat. Ignaros docet, 30 vA paruulos fouet, afflictos releuat et illos ad propria ubera nutriendos colligit, quos sui dogmatis esse cognoscit. Supplicat enim, ut rogare discamus ; malos refugit, ut pessimos exsecre-

3I

I

mur ; confidit in Domino, ut et nos de ipso praesumere debeamus. Sic tamquam ueneranda mater, uerba tradit paruulis ad loquendum, ut in nobis coalescens orationis affectus et psalmodiam praestet humanis actibus consolatricem et congruentem diuinis iussionibus actionem. Loquamur ergo quod admonet, sapiamus quod credit, amemus certe quod diligit, ut cum eius animum sequimur, tunc ipsius filii sine dubitatione reddamur. Quintus autem numerus, in quo hic psalmus noscitur constitutus, tribuendus est Pentateucho,

quod sola

Ecclesia catholica uere intellegit, quae promissam atque exspectatam plenitudinem legis accepit.

EXPOSITIO

IN PSALMVM

VI.

1l. In finem in hymnis bro octaua bsalmus Dauid. In

finem

iam notum

est.

Hymnus

est laus diuinitatis,

metri alicuius lege composita. Pro ocíawa uero, ut quidam uolunt, Domini significatur aduentus, quando finita saeculi II hebdomada, ad iudicandum uenerit mundum ; unde et psalmus ipse cum tremore maximo fecit initium dicens : Domine, ne in ira iua arguas me, neque in furore iuo corri-

Io

$ias me. Nam et sanctus Hilarius in prologo psalmorum et sanctus Hieronymus in expositione libri Ecclesiastes et sanctus Ambrosius in expositione Lucae euangelistae, ubi Dominus in monte transfiguratus est, et sanctus Augustinus de sermone

Domini

in monte,

ubi de octo

beatitudinibus

299/300 II Cor. 5, 5. Ps. VI, 8 cfr Hilar. Comment. super ps., instruct. 13.14. — CSEL 22412.

9 cfr

Hieron. Cozzent. in Ecclesíast. 11, 2 — CC 72. 10 cfr Ambr. Expos. Euang. sec. Luc. VII, 6 — CC 14, 217. 11/12 cfr Aug. de Sermone Domini in monte, I, 12 — PL 34, 1229-1255. :

299 aliquid] ozz. Gerzz.

304 confirmat Gerzz. corr.

$07 dicamus Gerzz. corr.

PL 59

EXP. IN PS. VI, 1

71

disputauit, de hac octaua die latius diligenterque locuti sunt. Vnde quod lectori placuerit, eligere suffragatur. Quocirca tales 15 uiros commemorasse sufficiat, quando dicta eorum, si in unam

seriem colligantur, uix possunt longissimo uolumine comprehendi. De qua die Amos propheta dicit : Vae concupiscentibus diem Domini. Vtquid uobis hunc diem Domini ? Et ipse est dies tenebrae et non lux. Idem et Sophonias propheta dicit : Vox diei 20 Domni dura et amara. Vnde nunc introductus paenitens distributis partibus orationis uehementer exorat, ne in illo die iudicii de propriis facinoribus arguatur. Quid enim salubrius, quidue prouidentius, nisi ut qui in meritis suis habere non poterat spem pro perpetratis delictis, in hoc mundo positus, ubi pae25 nitentiae locus est, diuinam eligeret exorare pietatem ? Verum istum diem a conditione mundi, alii dicunt post annorum sex millia esse uenturum ; propterea quod septimo die Dominus ab opere suo legitur in illa rerum conditione quieuisse, mille annos per dies singulos computantes, quia ;olegitur : Amíe conspectum eius mille anni sicul. dies unus. Ali putant post annorum septem millia, id est, transacta istius saeculi septimana, octauo die illam aeternam lucem posse declarari, sicut et Domini nostri resurrectio habita fuisse cognoscitur. Sed cum dicat ipse Dominus in euangelio 5; hunc diem nec Filium nosse, nimis importunum est illud stu-

diose quaerere, quod nobis utiliter diuina prouidentia noluit reuelare. Quapropter ad sermonem tituli declarandum nosse sufficiat, post huius saeculi finem, illum diem esse uenturum. Nunc ad intellegenda uerba quae nobis sunt donata, ueloci4o ter festinemus. Nam si puro corde petimus, cur dubitemus PL 6o audiri, cum ab ipso et ad ipsum ueniamus instructi? Dona, Domine, in satisfactione nostra tota nos caritate compungi, qui nobis salutarem supplicandi regulam praestitisti. Memento autem quod hic paenitentium primus est psalmus, sequitur 4; tricesimus primus, tricesimus septimus, quinquagesimus, centesimus primus, centesimus uicesimus nonus, centesimus quadragesimus secundus. De quibus, ut datum fuerit, suo loco dicemus. Quos non credas incassum ad septenarium numerum fuisse perductos, quando et maiores nostri septem modis so peccata nobis dimitti posse dixerunt : primo per baptismum ;

17/19 Am. 5, 18. 36 ;Matc. 15, 32.

19/20 Soph. 1, 14.

30 Ps. 89, 4.

34/37 cfr Matth. 24,

Ps. VI, 18 utquid uobis hunc (7/ hanc ?) diem domini] Gerzz. n zzarg. inf., hunc om. Gare. 29 non poterat habere — Gare 24 pro] Gerz. s. ]. — 44 exaudiri Gare 45 quinquagesimus] L Ger. 5. 7. 46 centesimus uicesimus nonus] cxxxv1II Gerzz. (ult. x del.)

72

55

EXP. IN PS. VI, 1

secundo per passionem martyrii; tertio per eleemosynam; quarto per hoc quod remittimus peccata fratribus nostris ; quinto cum conuerterit quis peccatorem ab errore uiae suae ; sexto per abundantiam caritatis ; septimo per paenitentiam. Addenda quoque est communicatio corporis et sanguinis Domini nostri Iesu Christi, cum tamen digne suscipitur. Inueniuntur et alii fortasse modi remissionum, congruit enim ut numerum supplicationis nostrae indulgentia diuina transcendat.

Diuisio psalmi. Quatuor modis in hoc psalmo uir confitens et religiosus exorat. In exordio beneuolum sibi iudicem faciens. Exordium est autem oratio auditoris animum idonee comparans ad reliquam dictionem, id est, a potestate iudicis, quia solus est cuius constituta seruat aeternitas. Ab infirmitate sua, quoniam quantum meretur luere,non praeualet sustinere. A consuetudine parcendi, quoniam non se uult a mortuis rogari sed a uiuis hominibus confiteri. Secunda diuisione narrat aerumnas proprias, quibus afflictus et contritus esse cognoscitur. Narratio uero est ad causam probabilem faciendam rerum gestarum 79 clara et diligens expositio. Sequitur salutaris et nimis profutura correctio. Sequestrat enim se a malis, quod bono iudici nouerat esse gratissimum, ut ab illis mens redderetur aliena, quibus et ipsa iustitia probabatur aduersa. Superest conclusio, ubi iam definitiue aliquid dicitur, postquam nihil amplius desideDb) retur. Conturbat enim et repudiat omnes iniquos, quoniam cum ipsis habere nolebat ullatenus portionem. Sic per has partes proficuae paenitentiae causa peragitur. Aptatur autem haec Deo per humanam consuetudinem translatiuis uerbis, ut quasi iudex audiat, quasi cognitor instruatur, quasi ne8o scius, quae sunt facta cognoscat. Quod genus schematis multis locis reperies in litteris sacris. Totus autem hic psalmus propter futuri iudicii timorem noscitur esse conscriptus ; quod. utique rectae mentis est imminentes metuere calamitates et illud timere quod- meretur excipere. Nam si illud ante oculos ha85 beamus quod in Malachia propheta legitur, semper ad uias rectas recurrimus et nos proficuo timore corrigimur. Ait enim : Quas tolerabit diem introitus ejus aut quis sustinebit in aspectu eius ? Quia ipse ingreditur sicut ignis flaturae et sicut squama lauantium, et sedebit ad. conflandum et ad repurgandum ar6o

87/90 Mal. 5, 2-3.

88 communicatio] perceptio 2744. Bec. Fisc. 56/50? inueniuntur animum auditotis - Gerzr. 63 iudicii Gerzr. 68 noscatur aut] uel Gerzz.

Gerzz. Gerz.

62 87

i 28

EXP.

IN PS. VI, 1-2

73

go gentum. Similiter et Salomon in Ecclesiastico praemonens PL 6: dicit : Ante orationem braepara animam tuam et paulo post : Memento irae in die consummationis et tempus retributionis in conuersatione faciei.

. Expositio psalmi.. 2. Domine, ne in ira tua arguas me. Primum nosse 9; debemus omnipotentiam Domini, eloquentiam suam ita uariis disciplinis atque artibus plenissime ditasse, ut et ipsa mirabiliter exquirentibus ornata resplendeat et semina diuersarum doctrinarum diligenterretractata concedat. Hincest enim quod in ipsa reperiuntur, quae magistri saecularium litterarco rum ad sua post uolumina transtulerunt. Nam inter alios status, quos oratores causis emergentibus indiderunt, concessiuam deprecationem

esse dixerunt,

cum

reus non id quod

factum est defendit, sed ut ignoscatur expostulat. Qui status licet inermis apud terrena iudicia uideatur, humanisque uiri105 bus destitutus, inuicta tamen apud Deum munitione praecingitur, ut quem

nulla praeualent

argumenta

defendere,

sola

possit fidelis confessio uindicare. Hoc uere paenitentibus datur, qui dum se cupiunt absoluere, ipsi potius propria nituntur facta damnare. Sic et Isaias monet : Dic iu iniquitates tuas 110 $rius, ut iustificeris. Nunc considerandum est quam sit uerborum istorum congrua salutarisque positio. Non enim supplicat Domino

Patri, sicut et aliis uisum est, ut non arguatur, sed

ne in iudicii seueritate culpetur, quia hic multis argui salus est, sicut in Apocalypsi Ioannis legitur : Ego quos amo redarguo 115 él castigo. Nam ita et ipsi Dauid contigit, cum eum prophetica correxit inuectio. Arguit et Filius, sicut in alio psalmo legitur : Arguam te et statuam illa ante faciem tuam. Arguit etiam Spiritus sanctus, sicut scriptum est : Cum uenerit Spiritus Paracletus, ipse arguet mundum de peccato. Dicite nunc, peruersi, 120 ubi est hic naturae potestatisque distantia, quando nec ipsa discrepant uerba ? Conticescat Ariana nequitia, ne qui uolunt in sancta Trinitate sacrilegas diuisiones inferre, ipsi se a regno Domini probentur abscindere. Neque in jurore tuo corripias me. Ira et furor iudicis 12; contra reum

damnationis

effectus est; id est, motus

animi

concitatus ad poenam prouocans inferendam. Sed ira longa indignatio est, furor repentina mentis accensio. Haec autem allegorice translatiuis uerbis edicta sunt. Ceterum Dominus 109/110 Is. 45, 26. 91/93 Eccli. 18, 23.24. 118/119 Ioh. 16, 8. 49, 21. 107 indicare Gerz. (corr ?)

113 ne] Gerzz. :. /.

114/115 Apoc. 3, 19.

117 Ps.

74

EXP. IN PS. VI, 2-5

nec ira confunditur, nec furore turbatur, sed in una eademque

13o semper gloriae suae tranquillitate consistit. Similiter et Moyses dicit : Szcut laetatus est Dominus aedificans wos et. crescere faciens, sic laetabitur affligens uos atque subuertens. Petit ergo ut ante iudicium, non in iudicio corripiatur, quia qui ibi arguitur, sine dubitatione damnatur. Et mente condendum est, quod 155 dies iudicii pro timore magnitudinis suae ira et furor uocatur ; sicut et in secundo psalmo dictum est : T'unc loquetur ad. eos in ira sua ei in furore suo conturbabit eos ; de quo et alius propheta dicit : Des ille, dies irae, dies tribulationis et angustiae. 9. Miserere mei, Domine, quoniam infirmus sum. 14o Infirmitatis confessio caelestis medici misericordiam mouet, a quo facile impetrantur remedia, cum ostenduntur uulnera manifesta. Non enim dixit : quoniam mereor, sed quia iustitiam tuam sustinere non ualeo. O clementia magna Creatoris ! A iudice percipimus quid rei dicere debeamus, docemur pie145 tatem petere, ne nos iustitia possit absumere. Quis enim iam dubitet eum uerba sua audire posse, si tamen talis sit precantis animus, qualem ipse est iubere dignatus ? Sana me, Domine,

quoniam

conturbata

PL 62

sunt omnia

ossa "ea. In deprecatione eadem perseuerat. Pio medico 150 dicitur, aegritudinem tabidam usque ad interiora uenisse, ne differret auxilium, cui imminere cognoscebat exitium. Ossa hic per allegoriam, fortitudinem mentis debemus

aduertere,

quae cum deficit, uigor omnis elabitur, sicut et ossibus quassatis corpus minime continetur. 155.

4, Et anima

mea

turbata

est ualde

: et tu, Domine,

usquequo ? Ne corpus intellegeres, quod ossa nominauit, animam suam dixit esse twrbatam. Bene autem walde additum est, ne clemens auditor pateretur diutius differendum, si nimis eum non cognosceret fuisse turbatum. Vsque160 q440 subaudiendum differs, qui usque ad finem preces supplicum non soles ullatenus obliuisci ? Supplicatio quippe ista magnis commendatur angustiis, ut recepta sanitas pretiosior possit agnosci. Et intuere, quia iustitiam Domini semper paenitens iste refugit et consuetudinem eius benignitatis ex165 poscit. 9. Conuertere et eripe animam meam, saluum me fac propier misericordiam tuam. Cum Deo dicitur : Conwuertere,

uindictae

relaxatio

postulatur,

ut debitas de

nobis iustitia ipsius non exigat ultiones. Siue more nostro dici17» tur Deo : Conwuertere, sicut auersi solent rogari, qui aut re131/132 Deut. 28, 65.

138 ille] Gerz., illa Gare? iustitia de nobis — Garef

136/137 Ps. 2, 5.

139 mihir

138 Soph. rz, r5.

^ 145enim]oz. Gerzz.

168/169 ipsius

p 29

EXP. IN PS. VI, 5-7 75 spicere nolunt aut subuenire contemnunt. Eripe animam mean ab imminenti scilicet supplicio, quod debetur errantibus. Auertit enim a nobis debitas poenas, cum eas relaxauerit benigna remissio. Congrue uero comweriere in paenitentis 17; prece ponitur; quod satisfacientibus Dominus pollicetur dicens : Conuertimini ad me et ego conueriar ad uos. Saluwm me fac propter misericordiam tuam. Quam pulcherrime ista supplicatio propriis ac proficuis sermonibus explicatur! Saluwm se petit f?eri, non secundum merita sua sed propter 189 diuinam misericordiam, in qua dum fixa spes ponitur, uenia

facilius impetratur. 6. Quoniam non est in morie qui memor sit tui, in injíerno auiem quis confitebitur tibi ? Mouere potest quare dicat : ?» morie nullum esse memorem Dei, 18; dum uicina possit amplius ira iudicis contremisci ? Sed bene perfidos dicimus immemores Dei, de quibus et Isaias ait : Non enim qui in inferno sunt laudabunt te, neque qui mortui sunt benedicent te. Nam cum dicit apostolus : n nomine Iesu omne genu flectatur caelestvum, terrestrium. ei anfernorum, hic

199 de solis infidelibus ac pertinacibus debet accipi dictum, qui nullam fiduciam confessionis suae habere promerentur. Merito ergo hic sibi festinat dimitti, quia post lucis occasum, non restat nisi sola retributio meritorum. 7» inferno autem quis confitebitur tibi ? Subaudiendum ad ueniam, sicut 195 et Salomon de impiis dicit : Quia dicent inter se paenitentiam habentes et rae angustia spiritus gementes, etc. Nam et diues qui Lazarum uidebat in requie constitutum, mala sua probatur esse confessus, sed non est ad uotum supplicationis auditus, quia in hoc mundo proprie confessio dicitur, ubi et uenia 200 reperitur. Et ut aliquam diuisionem in his uerbis intellegi debeamus,

22 morte significat transitum uitae ; ?n inferno

uero custodiam locorum quam pro suis meritis animae sustinere noscuntur. In utroque tamen negatur absolute suscipienda confessio. Hactenus dictum est de principiis, nunc de narra205 tione uideamus. v. Laboraui im gemiiu meo. Beneuolentia igitur in exordio diligentissime comparata, uenit ad narrationem actuum suorum, asserens paenitentiam suam magnis cruciatibus fuisse completam ; quia non tantum uerbis otiosis, sed

219 afflictione probabili maxime uenialis efficitur paenitudo. Gemitus itaque et iste dicitur, qui aut pondere nimio cur176 Zach. 1, 5. 187/188 Is. 358, 18. 3. 196/200 cfr Luc. 16, 23.

176 cgo] om. Gerzz. Gerg. 6

188/189 Phil. 2, 10.

192/195 quia usq. dicit] Gerzz. in ras.

195/196 Sap. 5,

201 infernum C.1 (xcvir)

PL 65

76

215

EXP.JINIPSAVIIS

uatis aut uulnere sauciatis euenerit. Sed ille quaerendus est christianis, qui cordis compunctione peragitur, cum et malorum nostrorum reminiscimur et futurae poenae consideratione terremur. Gemitus enim dictus est geminatus luctus. Quem merito fideles appetunt, quoniam lugentes consolatur, paenitentes emundat, diabolum fugat, Christo conciliat : amaritudo dulcis, lacrimae

220

felices, salutaris afflictio! De qua re beatus

Ioannes duobus libris ita disseruit, ut merito apud Graecos aurei oris nomen acceperit. -

Lauabo $ev singulas moctes lectum meum. Si hoc ad litteram uelis accipere, merito quidem lectum, quem noctibus polluerat, lacrimis abluebat. Sed occurrit impossibilitas, ut tanta fuisset copia lacrimarum,

quae

non

solum

faciem, sed etiam /ectum lautssse diceretur. Quapropter melius Zectíwm, delectationem corporis intellegamus, in qua uelut in cubili nostro marcente uoluptate remittimur, quam potest honio lacrimis, quamuis paucis lauare, si eum contingat caelesti inspiratione deflere. Lecíus autem ab electis ac mollibus herbis dictus est ; supra quas antiquitus quiescentium corpora remittebantur in somnum. Lacrimis siratum meum rigabo. Réigare uberius aliquid significat quam lauare. Sed uideamus, cum superius lectum dixisset, quare iterum repetere uoluisset síraíwm ? 255 Stratum enim significat cumulum peccatorum ; quod ideo lacrimis rigat, ut eodem saluberrimo imbre resoluto, homo in nouam messem uirtutis adolescat, fiatque ex peccatore iustus, ex lugente laetus, ex aegroto sanissimus. Nam si stratum collectionem uestium uelis aduertere, ipsa impossibi240 litas occurrit quae de lecti lauatione surrexit. Siue hoc per figuram hyperbolen potest accipi, per quam solent aliqua in magnitudinem exaggerationis extendi, sicut de nauigantibus in centesimo sexto psalmo dicturus est: Ascendunt usque ad caelos et descendunt usque ad abyssos. Et in quinquagesimo 245 psalmo : Lauabis me et super niuem dealbabor, cum niue nihil possit esse candidius. Et in Deuteronomio Moyses Iesu Naue praecepit : Liber hic legis non recedat de manu tua. et meditaberis vn €o diebus ac moctibus, ut scias ingredi wiam tuam. Simili modo et alter paenitens in centesimo primo psalmo dicturus 250 est : Cinerem sicut banem manducabam et bolum meum. cum fletu temperabam et his similia. 225

SCHE

219 Ioh. Chrysostom. de Cozipunctione — PG 47,P. 393-422. 2465 Ps. 50, 9.

247/248 Ios. 1, 8.

250/251 Ps. 1or, ro.

| 243/244 Ps. 106, 26.

225 etiam] et Gerz. 227 marcente] inardescente 74uZ. Bec, Fisc. 072. Germ. 238 sanus Gerzz. (us in ras.) 24* praecipit Gerzz.

235 enim]

PL 64

EXP. IN PS. VI, 8-11

77

8. Turbatus est prae iva oculus meus. Cum superius et gemuisse se asserat et plorasse confirmet, ineptum est ut subito indignatione propria putetur esse confusus, sed propter iram Domini oculum cordis sui profitetur esse turbatum. Quid enim formidolosius quam illum irasci, qui si non misereatur exstinguit ? Oculus enim dictus est, quasi ocior lux, quod cito intentata respiciat, siue quod palpebris ócculentibus probatur occultus.

255

Inwueteraui inter omnes

260

inimicos meos.

Inueteraui,

id est : in ueteris hominis Adae antiquitate permansi, qui ad differentiam noui hominis, id est : Christi,

26 5

270

Enumeratis

e

A

28

o

28

^

afflictionibus,

emendationis

ingreditur

partem,

ut qui malorum collegio peccauerat, fugatis a se talibus, mandatis Domini deuotissimus appareret. Quod argumentum ab attributis personarum tractum, dicitur a uictu. Eo quippe modo se probat ad plenam correctionem uenisse, quo se uoluit a malorum societate diuidere. Nam uide quid sequitur. 10. Exaudiuit Dominus deprecationem meam, Dominus orationem meam assumpsit. Deprecatio est cum pietate frequens oratio et sola est quae nimia decet et impor- p.30 tuna conciliat. Asswm$sit, suscepit uult intellegi, tamquam aliquid manibus acceptum. Et intuere magnum exsultationis arcanum, ut orationem suam et auribus dicat auditam et quasi oblationem aliquam fuisse susceptam. Sic enim facere laetantes

solent,

ut diuersis

modis

eadem

repetant,

unde

magno impetu gratulationis exsultant. Nec uacat, quod in uno munere tertio sibi dicit Dominum praestitisse, scilicet ut supplicationibus suis sanctam Trinitatem affuisse monstraret.

29 o

uetustus merito

nuncupatur. J[níer omnes inimicos meos, siue inter spiritus diabolicos siue inter nostra peccata. Ipsa sunt enim ueraciter aduersa, quàe animas in tartarum deducunt et adhuc feraliter blandiuntur. Completa est promissa narratio; est enim, sicut praecipitur, breuis et lucida, idonea quoque ad iracundiam iudicis temperandam. Nunc de saluberrima correctione dicendum est. 9. Discedite a me omnes qui operamini iniquitaiem, quoniam exaudiuit Dominus uocem fletus mei.

1i. Erubescant mei,

auertantur

et

conturbeniur

retrorsum

ommes

et erubescant

inimici

ualde

uelo- PL 65

citer. Tribus partibus decursis, uenit ad ultimam conclusionem. Conclusio est enim exitus et determinatio totius orationis, ubi iam, ut exauditum decebat, laetus exsultat. Quoniam

29

^

ista quaedam formula paenitentium est, ut incohent a lacrimis et desinant in laetitia;quatenus tali exemplo possit agnosci

258 intenta Gerz.

294 ut] oz. Gerzz.

78

EXP.

IN PESSVETZE

uerum esse quod legitur :Qui seminant in. lacrimis, in gaudio melent. 300

305

Et intuere

quod sancta

conscientia

paenitentis,

a

peccatis suis facta libera, ecclesiasticis regulis obsecundans, mox pro inimicis suis, ut conuertantur, exorat; ut, sicut ille suscepit ueniam, ita et inimicos eius carnales ad Domini gratiam redire contingat. Nam cum dicit : Erubescant, uult eos tanta compunctione illuminari, ut pro his quae agebant, ipsi potius erubescant et intellegant perniciosos actus, quos pridem sibi putabant esse proficuos. Conturbentur autem dictum est timore futuri iudicii et scripturarum praedicatione terribili, ne in illas poenas miserrimi hominum cadant, quas peccatoribus lex diuina pronuntiat esse uenturas. Cum dicit: mei, relaxauit odium cui multitudo fuerat donata culparum.

310

Sequitur : Awertantur retrorsum, ut non permittantur ire quo tendunt, sed cum redeunt, ab inferni fouea liberentur. Hoc enim et Petro dictum est humana cogitanti : Red: retro, saíanas, scilicet ne sapias illa quae sapis. Malus enim, cum retrorsum redit, emendatur ; cum

315

conuersio.

520

iustus, offendit. Sed quo-

niam hic de peccatoribus agebatur, bene illis optata est uotiua Et ne eos diutius iudicaret

forsitan

differendos,

addidit : E? erubescant ualde uwelociter. O desiderium sanctae mentis eximium ! Quis enim amplius in causa sua petere potuit quam iste pro inimicis suis acerrimis postulauit ? Talium itaque Dominus miseretur, qui misericordiae momenta

non

negligunt, sicut in euangelio

scriptum

est:

Beati misericordes, quoniam ipsi misericordiam consequentur.

325

Conclusio psalmi. Licet in omnibus psalmis intellegentiae studium adhibere debeamus, quoniam inde uitae nostrae maxima subsidia conquiruntur, tamen paenitentium aestimo magnopere perscrutandos, qui humano generi uelut competens medicina praestantur. Inde enim animarum saluberrima lauacra suscipimus, inde peccatis mortui reuiuiscimus, inde lugentes ad ae-

3 N23

terna gaudia peruenimus. Est enim quoddam iudiciale genus, in quo reus conspectibus iudicis praesentatus assistit, peccatum suum lacrimis diluens et confitendo dissoluens, summum genus defensionis afferens, quo se ipse condemnat. Hic non est accusator extraneus, sed ipse impugnator est suus. Meretur ueniam quia se non excusat a culpa; nec potest taliter agi sub

297/298 Ps. 125, 5.

812/313 Marc. 8, 35.

822 Matth. 5, 7

314/315 hic quoniam - Garef, fort. recte 918 in causa sua amplius 325/326 praescrutandos Gerz. 319 iste] Gerz., qui add. Garet suscepimus Gerzz.

e Garef 927/328

EXP. IN PS. VI, rr-VII, x 355

79

tali iudice, cui peccata nullus praeualet abnegare. Hic coniectura cessat, hic finis non quaeritur, hic ceterae qualitatis species desunt, quoniam omnia lucida ueritate panduntur. Sola est ergo necessaria quae dicitur concessio, cum reus non id quod factum est defendit, sed ut ignoscatur expostulat.

340 O inaestimabilis pietas Creatoris ! Reus pro se sententiam dici

345

fecit, quoniam ipse'se uehementius accusauit. Sed nequaquam quilibet callidus oratorum haec a iudice obtinere potuit, quae iste simplicitate plenus a Domini pietate promeruit. Nec uacat quod in calculo senario, quem in disciplina numerorum constat esse perfectum, personam paenitentis aptauit. Ipso enim die hominem creauit ipsa etiam aetate Christus Dominus ad liberandum eum, in hunc mundum uenire dignatus est ; sexto

350

etiam die crucifigi pro hominum salute decreuit, ut haec supputatio et hominis initium et absolutionem peccatorum aptissime continere uideatur. Nam de paenitentiae utilitate et uirtute atque gratia beatus Augustinus inter copiosos libros. de hac re, ubi locum reperit, neglegendum esse non credidit ; tamen uno uolumine mirabiliter et breuiter solita uiuacitate tractauit. EXPOSITIO IN PSALMVM VII.

A

-o

L5

1. Psalmus Dauid, quem cantauit Domino bro uerbis Chusi filii Iemtni. Quamuis haec causa in secundo libro Regum latius indicetur, propter explanationem tamen tituli breuiter exponenda cognoscitur. Cum Dauid a filio suo Abessalom crudeli bello premeretur, amicum suum Chusi fecit pro dignoscendo consilio ad eius castra migrare, ut quidquid aduersus eum ageretur, sibimet secretius indicaret. Nam et ipsum nomen praedictam indicat causam. CAusi enim, patre Augustino docente, interpretatur silentium, quod reuera fidelis eius exercuit, quando illi secretius profutura mandauit. Filius autem Iemini, filius dexterae interpretatur. Quod bene ad ipsum refertur, quia saluti eius necessaria proditione consuluit. Sic Dominus noster in medio Iudaeorum silentium misit, cum mysteria sanctae incarnationis assumpsit. Perfidis enim tamquam silentium fuit, quod fidelibus probatur esse praedicatum. Hunc ergo psalmum ad similitudinem Chusi de futuro mysterio Domini propheta cantauit, quia sicut Dauid filii sui Abessalom a se geniti et educati iniustam persecutionem pertulit, ita Dominus liberati a se populi atque nutriti 951/332 Aug. Serzo 352, de utilitate agendae paenitentiae — PL. 39, 1549-1560. Ps. VII, 2/4 Reg. 15 9 cfr Aug. Er. ps. VII, 1, 29 — CC 58, 356. Ps. VII, ? aduetsum Gerzr.

11 pr. filius] filii Gerz., for£. recte

PL 66

80

EXP.

IN PS. VIE, 1-3

20 furorem detestabilis praesumptionis sustinuit. Scire autem debemus hunc primum esse psalmum eorum, in quibus per actus Dauid significantur Domini futura mysteria. SubseSCHE

quuntur enim huiuscemodi uicesimus sextus, tricesimus tertertius, et centesimus quadragesimus tertius, quibus conuenit z v^ schema quod dicitur allegoria, id est inuersio, aliud dicens,

aliud significans.

Diuisio psalmi. Causam suam propheta trahens,in futurum mysterium Domini Saluatoris, cui etiam nomen ipsum Dauid mysticis interpretationibus congruenter ascribitur, in prima diuisione 30

ex sua persona Dominum deprecatur ut ab omnibus toribus eius uirtute liberetur. Persona uero hominis stantia rationalis, indiuidua, suis proprietatibus a stantialibus ceteris segregata. Secunda sectione idem

persecuest subconsubprophe-

ta rogat, ut resurrectionis eius gloria manifestata subueniat. 35

Tertia ipsum introducit loquentem per id quod factus est humilis, ut secundum iustitiam suam ueritatemque iudicetur,

40

malos ultione deterrens, bonis gratuita praemia compromittens. In quarta parte iterum propheta reloquitur, commonens Iudaeos, ut metu futuri iudicii a proposita iniquitate discedant, ne possint sustinere meritas ultiones. Hoc nunc conuenit sollicita mente perquiri, ut uirtutem psalmi diuino munere introspicere mereamur.

Expositio psalmi. 2, Domine 45

Deus

meus,

in te speraui,

libera

me

ab

omnibus persequentibus me et eripe me. Quamuis propheta, Abessalom filii sui causa uideatur esse proposita, de uniuersis tamen inimicis se supplicat debere liberari, ab spiritalibus maxime nequitiis, quas conuenit studiosissime praecaueri, quia carnales hostes corpus impetunt, spiritales

$0

55

uero animas necare contendunt. Libera a peccato, eripe a diabolo. Ab ipsius enim potestate tollimur, quando misericordia Domini delictorum sordibus expiamur. Sed cur debeat a persequentibus erui, praemissa ratione demonstrat, quoniam se in ipso sperasse confirmat.

3. Nequando rapiat ut leo animam meam, dum non est qui redimat, neque qui saluum faciat. Leoni confertur diabolus, leoni frequenter comparatur et Christus, ille quod ad interitum rapit, iste quod eripit ad salutem. Pulchre uero propria uerba suis auctoribus dedit :Dominum

20 detestabili praesumptione Gerz. ^ 923/24 xxxi, xxxv1 Gerzi., minus apte, etsi XXXVI efíaz indicat compendium in cod. D (supra, p. 26) 5? rapit... eripit] Gerzz., tapiat... eripiat Gare

IPIE

EXP. IN PS. VII, 3-6

&

rogat ut eripiat, ne leo rapiat. Subiunxit : Dwm 6oqui

redimat,

neque

tu a subueniendo

qui

saluum

faciat,

nom

est

id est, cum

cessaueris; illo enim tempore

praeualet

diabolus rapere, cum nobis peccatis nostris obstantibus Crea-

tor distulerit subuenire. Ipse enim fideles redimit, qui suum Filium pro humano genere inaestimabile pretium dedit. Nec 6 I ab alio potest salus üenire, nisi a salutis auctore. Sic Dominum

SCHE

Christum per haec relucentia uerba declarauit. 4. Domine Deus meus, si feci istud, si est iniquitas in manibus meis. Hic quidem dicit :$7 feci istud ; sed inferius quid sit : 2s/4d, exponit cum ait : S2? est ni7o quitas in manibus meis. Quae figura dicitur epexegesis, idest explanatio dicti superioris. Sed hoc non debet generaliter intellegi, quia non est in homine aliquam iniquitatem in suis manibus non habere. Sed ;sí£wd ad persecutionem Abessalom dicitur fili, à quo propheta iniuste uidebatur affligi. j quemadmodum uel inimicum tractauerit, Regum tectus I Nam ostendit, ut tempore quo contra eum

exercitum

destinabat,

ducibus suis praeceperit ut maxime Abessalom saluti prospicere

debuissent;

quem

etiam

mortuum

grauissimo

dolore

defleuit. Merito ergo dicit iniquitatem in hac causa dumtaxat 8o in suis manibus non fuisse, cum sibi eum etiam superstitem relinquere uoluisset. b. Si

rveddádàd

vetribuentibus

mihi

mala,

decidam

meriio ab inimicis meis inamis. Secundum caput est antefatae patientiae, quia de persequentibus se noluit uindi85 care. Nam et Saulem summa pietate tractauit, ut traditum sibi

saepius in mortem, ille remiserit ad salutem. Quod idem lectio antefata testatur. Retribuebant enim Saul atque Abessalom »alwm, qui ab ipso prius acceperant pietatis officium. Nemo enim retribuit, nisi qui aliquid ante percepit. Sed iste 9o uir Deo plenus et patientiae uirtute firmissimus, perfectae beneuolentiae se conditione constringit, ut si malum pro malo reddidit,

9^

deczdat

ab

dnmimicis

suis

inamis,

id est

fructu mansuetudinis magnae uacuatus ; nec de hoc certamine referat, quod Dominus illi applicet ad coronam. Quae si altius intendas, dominicae passionis declarantur indicia, cum perfidus Iudaeus mala retribuit, quamuis ineffabilia bona

iugiter auctore perceperit. 0. Persequatur inimicus hendat

eam,

roo gloriam meam

et conculcet

in puluerem

animam im

terra

meam uitam

a suo

et compremeam

et

deducat. Inimicum diabo-

95/48 cfr II Reg. 18, 5.

91 id est] oz. Gerz. Gerg.

93 ad] a Ger.

88 qui] quia Gerzz.

92 suis] oz.

PL 68

82

EXP. IN PS-VIL'G

lum dicit, qui animas, quas comprehendit,et conterit. Superior enim factus dat interitum, non salutem. Sic enim de animabus efficit, quas crudelissimus uincit, ut actus earum terrena faciat 105

contagione maculari. Quapropter congruus est positus ordo uerborum ; prius enim fuit ut comprehenderet, postea ut conculcaret.

IIO

115

E£

gloyiam

meam

in puluerem

deducat,

id

est : suscepti hominis honorem, qui ad imaginem et similitudinem Dei constat effectus. Deducat in illum $uluerem quem proicit uentus a facie terrae. Ita dum sibi conditionem ponit, peccantium ruinam mirabili narratione descripsit. His igitur superioribus tribus uersibus explanatis, dicendum nobis est quemadmodum in eis hypothetici syllogismi secundus modus appareat, qui hoc modo fieri posse dignoscitur. Hypotheticus autem, id est conditionalis syllogismus est, qui ex conditionali aut conditionalibus propositionibus accipiens assumptionem, colligit conclusionem. Cuius propositio talis est, quantum ad istam pertinet dictionem : Domine Deus meus, sé feci $siud, svi est iniquitas im manibus meis, si veddidi reivibuentibus mihi mala, decidam merito

ab inimicis meis imamis. Pervsequatuy dimimicus animam meam et comprehendat eam, et comculcet in lerra uitam meam et gloriam meam in juluerem deducat. Istius autem propositionis secundum regulas dialecticorum reciprocatio talis est : si non decidam merito 125 ab inimicis meis inanis, sinon ersequatur inimicus animam meam, ei comprehendat eam, si non conculcet in terra witam meam, si non gloriam meam in puluerem deducat, Do120

mane Deus meus, non feci istud, non bus meis, non reddidi vetribuentibus 215 o

est iniquitas in mamnimihi mala. Cuius reci-

procationis fit talis assumptio : attamen non decidam merito ab inimicis meis inanis, attamen non jersequetur inimücus animam meam ei comprehendet eam, non conculcabit in terra p 32 witam meam ; non gloriam meam in $uluerem deducet. Hanc uero assumptionem sequitur ista conclusio. Igitur, Domine PL 69

I5 ^ Deus meus, non feci istud, non est iniquitas in manibus meis,

140

non reddidi retribuentibus mihi mala. Haec nos summatim atque simpliciter causa breuitatis attigimus. Si quis autem, siue de schematibus, siue de modis syllogismorum, siue quid sint simplices, siue compositi plenissime nosse desiderat, Aristotelem in graecis, Victorinum autem Marium lectitet in latinis et facile sibi quisque talia confirmat, quae nunc difficilia fortasse diiudicat. 140 Aristot. Prior. /Analytic. libri YI, Boethio interpretante — PL 64, 639 Sqq. 140/141 Marius Victorinus de Defimitionibus — PL 64,891 sqq. 101 et] Gerz., oz. Gare? 105 enim] Gerzz. s. /. 106 et] Gerzz. s. /. 141 conformat Gerzz. (u£ uidetur) comprehendat Gerzz.

1323

EXP. IN PS. VII, 7-8 v. Exsurge,

Domine,

in ira tua et exaltare

83 n fini-

bus inimicorum tuorum. Exsurge, Domine Deus 145 meus, 1n praecepto quod mandasti. Venit ad secundam diuisionem, in qua transitum facit ad illam similitudinem quam fecerat Domini Saluatoris. Sed tribus gradibus ascendit ista petitio. Primus est, ut 2n ?ra, id est : in uindicta consurgat, 150

sed non ad iram prouocat Deum, quem sciebat esse mitissimum ; máxime cum superius de se dixerit : $7 reddzd? retribuentibus

155

160

mihi

mala,

sed humanis et translatitiis uerbis

talia referuntur. Verum haec uindicta quae dicitur 27a, in diabolum potius debet aduerti, qui toties punitur quoties ab eo peccator subiugatus eripitur. Exaltare in finibus inimaicorwum, id est : in possessione diaboli magnificare, quam in peccatoribus tenet. In ipsis enim exaltatur Dominus, quando a conuertentibus confessio laudis offertur. Secundus gradus est: Exsurge, Domine Deus meus, in praecepto quod mandasti ; ipsum est enim quod superius dixit, 2» ira, ut cognoscas uindictam esse potius, non furorem. Mandauit enim Dominus i4 $raecepío, quando in euangelio dixit discipulis suis: Tertia die resurgam, et braecedam uos in Galilaeam. Haec dum facta sunt, exaltatus est in toto orbe terra-

rum, quem potestas diaboli possidebat et uindicauit in eum, 165

170

175

180

quando ab eo abstulit quod tenebat. Et intuere quia more

prophetiae futura pro praeteritis dicit : Im $raecepto quod mandasti, utique quod adhuc mandaturus erat, ut est illud uicesimi primi psalmi : Foderunt manus meas et pedes meos, dinwmerauerunt omnia ossa mea, etc. 8. Et synagoga bopulorum circumdabit te et propier hanc in altum regredere. Superius petiit ut ueniret, nunc autem quid in aduentu eius emergere possit, ostendit ; ac si diceret : Tu quidem uenturus es ad liberandum, sed populi Iudaeorum insanis te mentibus persequentur. Synagoga hic collectionem significat improborum, non religiosarum mentium coetum. Nam si in eum credidisset uniuersa Iudaeorum plebs, deuotis mentibus utique suscepisset. E! propter hanc in altum vegredere. Propter hanc, id est : synagogam, quae tamen fuit obstinatis moribus indeuota, in qua habitare non potuit, dum se ab eius infidelitate subduxit. In altum vegredere, propter illud euangelii : Nemo ascendit in caelum, nisi qui de caelo descendit. Regredi enim est, unde ueneris iterata uia reuerti. Nam de hac ascensione gloriosa, in alio psalmo dicturus est : Ef ascendit super cherubim 162/163 Matth. 26, 32. 186 Ps. 17, 11-12.

174 sinagogam Gerzz.

168/169 Ps. 21, 17-18.

181/182 Ioh. 5, 13.

176 si 1:4. credidisset] credidisset si cum Gerzz.

184/

84

EXP.

IN PS. VII, 8-ro

185 et. uolawit, uolauit super pennas uentorum. et bosuwit. tenebras PL 7o latibulum. swum. 9. Domine,

iudica

populos.

Iudica

me,

Domine,

secundum iustitiam meam el secundum innocentiam manuum mearum super me. Venit ad tertiam partem, 19o ubi iam Dominus loquitur Christus, ex ea dispensatione qua passus est. Nam cum dicit : Domine, iudica populos, omnipotentis

Iudica

:9;

200

205

210

me,

Patris maiestas

Domine,

ostenditur. Cum uero ponitur:

secundum

iustitiam

meam

et

secundum innocentiam manuum mearum super me, humilitas humanitatis exprimitur, quae de sanctae Mariae uirginali utero assumpta esse monstratur. Sic in uno uersu tam ingentium rerum secreta conclusa sunt. Et respice quemadmodum totius ueritatis ordo seruatur. Prius enim propheta innocentiam manuum suarum in una dixerat causa, nunc autem à persona Domini Saluatoris generaliter pronuntiatur, quoniam constat eum peccatum nullatenus habuisse. Merito siquidem petit secundum iustitiam suam se debere 2ud:ca7i, qui diuinitatis suae perfectissimus doctor praecepta compleuit, qui malum pro malo non reddidit, qui propter aliorum delicta crucem sanctus ascendit, qui pro persecutoribus inaestimabili gratia pietatis orauit et cetera, quae uerissimus euangelii textus eloquitur. Sed cum innocentia cordi specialiter applicetur, hic dictum est : Secundum innoceniiam manuum mearum. Quod genus locutionis scripturarum diuinarum proprium esse cognoscitur, significantias mutare uerborum, sicut in decimo psalmo dicturus est : Palpebrae eius interrogant filios hominum, cum palpebrarum non sit interrogare sed linguae. 10. Consumetur nequitia peccatorum et dirige 1u-

215 s£u14. Petit accelerari mortis aduentum, ut cito suus clarificetur ascensus. Completa est enim nequitia peccatorum, quan-

do crucifixus est Dominus. Nihil enim potuerunt ultra facere, quamuis crudeliter insanissent. Quod uerbum et ipse positus in cruce dixit : Consummatwum est. Directus est autem £u220 $148, quando resurrexit a mortuis et ad caelorum regna con-

scendit. Sic pietatis studio uidetur expeti, per quod uita omnium probatur impleri. Scrutans corda et renes Deus iustus. Haec propria uirtus est Dei et corda nostra discutere et animi nostri uigo-

22; rem potentiae suae luce penetrare. Nam 212 Ps. 1o, 5.

licet nobis multo

219 Ioh. r9, 3o.

185 z//. uolauit] Gerzz. in marg. a. m. 198 seruatur] Gerz., setuetut Gare 205 sanctam ed. 206 gratia] gloria Gerzz. 223 iustum r e£ coniungit cum 1. 236 adiutorium

EXP.

230

IN PS. VII, r1o-13

celsiores sint potestates caelorum, nulli tamen creaturarum datum est cogitationum nostrarum plenissime secreta cognoscere. Agnoscit autem perfecte in nobis solus ipse qui iudicat, propter quod dictum aestimo : T'4 quis es qui udicas seruum alienum ? id est : qui cogitationes eius non intellegis. Nam nec nos ipsi nobis sic manifesti esse

255

85

possumus,

quemadmodum

diuinis conspectibus apparemus, cum de homine legatur : Peccata quis intellegit ? Consideremus etiam corda ad cogitationes posita renes ad animi constantissimum uigorem siue ad corporeas delectationes. 11. Adiutorium meum a Domino, qui saluos facit rectos

corde.

PL 71

Incarnatio illa quae propter nos suscepta est,

ad nos loquitur animandos. Nam licet istud de se dicere uidea-

tur per id quod subiectus est Patri, spem tamen in se credentibus inaestimabili pietate largitur. Nam cum una eademque Dei hominisque persona sit, suum humanitas dicit adiwtorium potentiam Verbi, quod rectis corde et ueniam tribuit et salutem. Intuere etiam quod in parte superiori propheta se petiit liberari, hic autem adiutorium Domini sibi Christus ipse promittit, qui dicit in euangelio : Omn?a quae Pater habet 245 mea sunt el mea, Patris sunt. Ille enim petit ut famulus, iste sibi promittit ut Dominus. 12. Deus iudex iustus, fortis et longanimis ; numquid irascetur ber singulos dies ? Ventum est ad quar250 tam nihilominus sectionem, in qua propheta ex sua persona laudem concinens Patri et uehementer Iudaeos terrificat obstinatos et spem eis, qui ad eum redire cupiunt, pollicetur. Iustus dicitur Deus, quia tribuit unicuique in fine quod gesserit. Fortis, quia nullus potest resistere uoluntati eius. paenitentiam exspectet, quos 255 Longanimis, ut hodieque ad potuisset. AN'wm quid qualitate suorum perdere pro scelerum

240

irascetur

260

265

? Sub admiratione

pronuntiandum

est, quia im-

putatio ista negatiua est. Irasci autem iudicum more dicitur, qui quando uindicare delicta cupiunt in sententiam seuera indignatione consurgunt. Sed istud in diuinitate non conuenit, quia ubi est feruida uindicta, non est temperata iustitia. Per singulos dies, id est : cunctis momentis, quemadmodum et peccatum omne committitur. Nam ubi esset gloriosa patientia, si poena mox sequeretur offensam ? 13. Nisi

conuertamini,

229/230 Rom. 14, 4.

233 Ps. 18, 15.

gladium

suum

uibrabit

;

245/246 Ioh. 16, 15.

iudices Gerzr. qui Gerz. 229 dictum] Gerz. in marg. a. 7. 249 irascitur r (praeter H K T* B C D) mittit sibi — Gare/ 265 uibrauit r (/Zez Gerz. /. 269 tantum) iudicum — Gare

247 pro288 more

i 55

86

EXP.

DN'PS' VEL £5:15

arcum suum telendit et paraust ilium. Contumaces terret Iudaeos qui, Domini lege contempta, idolorum culturis nefandissimis seruiebant. Ipsis enim dicitur : N?s? comuertamini, gladium suum uibrabit, id est : unicum Filium 27 o suum sub lucente claritate missurus est. Vsbrare enim illud dicimus, quod modo lumen, modo umbras tremulas probatur ostendere. Hoc constat incarnatione Christi Domini prouenisse, quando perfidis tenebras, fidelibus autem lumen suae deitatis ostendit. Gladium uero uerbum et apostolus dicit, cum ait : Et gladium spiritus quod est Verbum Dei. Arcum itaque scripturam noui et ueteris testamenti congruenter accipimus, qui duobus quodammodo curuatis flexibus deuotorum colla complectitur. Hic fidelibus suaue iugum ostenditur, contumacibus

autem

arma

terribilia

declarantur.

T'e-

tendit adiectum est, ne eius patientia remissa putaretur. Ad postremum posuit : $arauit illum, ut mos ipse sagittantium plenissime uideretur expressus, qui postquam tetenderint arcum 28

^

contra

signum,

manum

opere brachia praeparantes. Sed paratus quas sagittas emiserit. 14. Ei in ipso jparauit suas ardentibus effecit. Hic tis ostenditur, quia per arcum, testamentum,

collocant

in sagittandi

uideamus, arcus iste praeuasa moris, sagittas distributio diuinae maiestaid est per uetus et nouum

sicut iam dictum est, et effectus mortis uenit

et sagittis ipsius uita praestatur. Egressae sunt autem de isto arcu tamquam sagzííae, id est : apostoli, qui ardentibus, hoc est : desiderantibus animis, in modum sagittarum praecepta salutaria transmiserunt, unde et impii sauciarentur, et fidelibus efficax cura proueniret. Effec?ft autem significat 295 operatus est, quod uerbum pater Hieronymus etiam in auctoritate seminauit. 15. Ecce parturiuit aniustitiam, concepit dolorem : et peperit iniquitatem. Subtiliter inquiramus uerba quae dicta sunt. Parturiuit iniustitiam plebs iudaica, cum 30 o uideret Dominum pro salute humana miracula facientem et de eius potius exitio cogitauit. Conce$it dolorem, quando eos diuersis parabolis increpabat, ut a sua illos peruersitate conuerteret. Peperit àniquitatem, quando dixit :Cracifige, crucifige. Et merito posuit : Pejperit, id est : quasi filios ne505 quissimos edidit. Omnis enim fructus similis probatur auctori, eu o

295 Eph. 6, 17. 295 Hieron. Psa//. iux!a Hebraeos 7, 14 — edid. de Sainte303/304 Luc. 23, 21. Matie, p. 15.

2*7 ctuciatis

Gerzz.

Gerzz., corr. a. zz.

287/288

297 partutiit Garet (bic fantuzz)

maiestatis]

legis ed.

304 id est] ozz. Gerzz.

295 in] oz.

PL 72

EXP. IN PS. VII, 15-18

310

87

sicut alibi dictum est : Ex fructibus eorum cognoscetis eos. Sed cum prius sit concipere et postea parturire, merito anteriori loco parturire posuit, ut ista nequitia non ex alieno malo concepta sed fuisse propria monstraretur. 16. Lacum aperuit et effodit eum et incidit in foueam quam fecit. Lacus dicitur cuius fundus latet, dum in unam foueam circumdatus includitur. Hic plano tergo intuentium oculis falsa tranquillitate blanditur, sed quantum

315

320

Such)

250

sit profundus absconditur. Talis ergo et iste fuit lacus iniquitatis, quem Iudae prauitas excauauit; a$eruit, quia primus nequiter incohauit, effodit, dum eum in sua damnatione perfecit, incidit in foueam quam fecit, in mortis scilicet locum. Quod uerbum et ad lacum et ad sepulcrum potest aptissime conuenire, sicut Salomon dicit : Qwi $arat foueam alteri, ipse in eam incidet. A se enim incohat tractatus malus et antequam laedat alterum, sibi prius operatur exitium. 17. Conuertetur dolor eius in capite eius et in uerilicem eius iniquitas eius descendet. Hic caput nostram animam debemus accipere, qua parte sumus sine dubio celsiores. Huic subiecta sunt peccata, quando refrenantur obnoxia. Quod si delictis contingat animam uinci, supra eam necesse est emineant, quae multitudine prauitatis exundant. Vertex quoque dictus est, quod dextra laeuaque uertat capillos, qui significat capitis summitatem. Quam rationem esse non immerito dixerimus, quia contemplatiuae animae culmen excelsum est ; unde etiam gloriosi Creatoris portat imaginem. Haec si peccatis obruentibus inclinetur, necesse est ut in uerticem, id est, supra rationem

355

ET

descendat,

quod

augmento

iniquitatis excreuerit. Nam et ipsum uerbum si consideremus, quam magnorum secretorum significans inuenitur ! Primum est quia iniquitas, dum ex alto praecipitata descendit, uiolenter percutit. Deinde potenter quomodo impii torqueantur exponit, nam cum supra eos propria peccata descenderint, suis malis, suisque sceleribus in poenas debitas destinantur. Dolor enim dictus est quasi domabilis horror. 18. Confitebor Domino secundum iustitiam eius ei $sallam nomini Domini altissimi. Expositis uirtu306 Matth. 7, 20. S. Bened. 1v, p. 152.

319/320 Prou. 26, 27.

— 340/341 cfr Hildemar. Expos. reg.

307 sit prius — Gerz. 314 fuit et iste — Gerz. 313 iudaea Gerzz., corr. a. zz. 1n iudaica 316/317 ceffodit 4. perfecit] Gerzr. in zarg. inf. a. zz. 317 incidit] Ger. in ras. 323 capite] Gerzz. ed. cuz r, caput Garet cum g 323/324 uertice r 338 excreuetit] Gerz., excreuit Gare? 340 suisque] -que ozz. Gerzz. 341 domabilis] Gerz.., Hi/d., dominabilis 74ud. Bec. Fisc. 343 et] oz. Gerz..

Pi

88 34 ^

35 o

55

^

EXP.JIN/ES

t

tibus Patris, quibus iudaicum populum miraculorum significatione terruerat, in summam colligens illa quae dixit, alacri mente profitetur se Domino confiteri. Confiter? autem duobus dicimus modis : unus est quando peccata nostra humili satisfactione damnamus, ut est illud prophetae Danielis Confitebor beccata mea et peccata populi mei. Secundus, unde nunc sermo est, cum laudes Domini magna exsultatione celebrantur, sicut in euangelio legitur : Confiteor tibi, Pater, Do-

mine caeli et terrae, qui abscondisti haec a sapientibus et prudentibus et reuelasti ea baruulis. Non enim ibi quidquam de peccato dicitur, sed sola gratiae monumenta referuntur. Ita Hu34 et haec confessio praeconialis accipienda est, quae gaudenti animo Domini uirtutibus exhibetur. Secundum iusticitiam eius,

36 o

CVIDSSSVHIE

quoniam

et superbos

facit sua

crimina

sustinere

et

humiles dignatur absoluere. Psallere uero est et operibus Domini mandata peragere et hymnos uoce etiam et corde cantare, quod se promittit propheta esse facturum, quia hoc reuera Domino cognoscebat acceptum. Conclusio psalmi. Magnifica nobis psalmi huius, si studiose consideremus, sacramenta patuerunt. Prima parte fructuosam patientiam docet, quae perfectos probatur efficere Christianos. Patientia

36 ^

37 o

575

est enim religiosi uiri laborum ac dolorum omnium, spe futu-

rarum rerum et amore Domini, parte salutem rectis corde ipse terrentur impii, ne in illo iudicio tas optimi reuera Creatoris, qui

grata tolerantia. Secunda Dominus pollicetur. Tertia damnentur errantes. O pienon uis derelinquere quos nosti ad tuum iudicium conuenire et immensae pietatis arcano, dum confitentibus parcis, tibi reos ipse subducis. Quis enim iustitiam euaderet tuam, nisi praemissa pietas subueniret ? Septenarius quoque numerus admonet nos de illa requie aeterna cogitare, ad quam nos spem praesens psalmus extendit, ut merito tali numero receptus, iucunda exsultatione cantetur. Dubium quippe non est, quod peractis sex diebus qui ad actiuam pertinent partem, septimus repausationi deputetur, qui contemplationi theologicae noscitur adhaerere.

EXPOSITIO 1l. In finem 349 Dan. 9, 20.

IN PSALMVM

bro torcularibus

VIII.

psalmus

Dauid.

In

351/353 Matth. 11, 25.

344 iudaeorum Gerzz. (u£ uidetur) 847 modis dicimus — Gare 351/352 domine] Gerzz. s. /. 854 momenta Gerzz. (corr. a. zz.), Gare? 98$ supetos Gerzr., €Orf. d. 7. 868/369 declamatio add. Gerz;. in marg. a. zm.

EXP. IN PS. VIII, 1-2

89

finem significare Dominum Saluatorem, quarti tituli expositione iam notum est. Torcular uero est, ubi multis ponderibus pressae uuae durissimis gigartis comminutis, follibusque uacuatis, dulcissima uina profundunt. Quod Ecclesiae uidetur aptissime conuenire, quando de obstinatis moribus, tumidaque superbia, pressura paenitentiae,

IO

et 15

suaues

lacrimae

salutariter PL 74

exprimuntur. Talis illi etiam similitudo ét in areis datur, ubi sub assidua tritura paleae sequestrantur a tritico. Quapropter conuenit ut hunc psalmum ex persona priscae Ecclesiae intellegamus esse prolatum, in qua reuera et torcular est quidem corporum, sed fructus salutaris animarum. Nam si uetus nouum

recte

dicitur

testamentum,

cum

tamen

unius

lex esse doceatur, cur asserere dubitemus antequam et nouam Ecclesiam unam esse Domini Christi sponsam pretioso sanguine conquisitam? Diuisio psalmi. Ecclesia uetus, quae nobis per torcularia pulcherrime declarata est, primo ingressu laudes Christi Domini laeta decantat,

20

25

30

maiestatem eius praedicans et operationes excelsas. Secundo apertius uenit ad hominis naturam, quam de conditione prauissima, quae Adam fuerat peccante uitiata, ad magnarum rerum dicit creuisse fastigia. Sic Dominus Christus ex duabus et in duabus naturis inconfusis atque distinctis, una persona salutariter et indubitanter agnoscitur. Mente quoque condendum est, quod hic psalmus a Christo Domino naturam humanitatis assumptam tanta laude concelebrat, ut eam supra omnem creaturam clarissime testetur euectam ; sicut et apostolus ait : Cui enim dixit angelorum : Sede a. dexiris meis, donec jonam inimicos iuos scabellum pedum iuorum ? Et alibi Qui cum in forma Dei esset, non rapinam arbitratus est esse se aequalem Deo. Et paulo post : Propter quod et Deus illum exaltauit et donauit 2lli nomen. quod. est suber omne momen, etc.

Expositio psalmi. 2. Domine, nomen iuum 35

Dominus noster, quam admirabile est in uniuersa terra !/ Cum sit, Domine,

casus uocatiuus, contra usum illi Dominus qui est nominatiuus, uidetur adiunctus. Quae figura dicitur syllepsis, quoties casus discrepantes in unam significantiam congregamus. Veraciter itaque gaudet, qui dicit noster. Necesse est enim ut huius bonis exsultare debeamus, cuius nos esse profitemur. Ps. VIII, 28/29 Hebr. r1, 15. Ps. VII, 11 et] om. Gerz. Garet

30/31 Phil. 2, 6. 21 et] Germ. s. J. a. m.

81/32 Phil. 2, 9. 38 qui] Gerz., quae

90

EXP.

IN PS. VIII; 2-3

4o Sed cum dixit : quam, non potest explicare quod sentit. Quis enim aut creaturas terrenarum rerum aut maris ambitum aut inanis huius aeris diffusionem aut ornatum rerum caelestium sufficienter possit agnoscere, quae Dominus incomprehensibili sapientiae suae uirtute disposuit ? Haec om45

nia Ecclesia considerans, haerens ac detenta in earum

explicatione proclamat iuum, et cetera.

$0

55

6o

: Quam

admirabile

In uniuersa uero

est.

rerum

nomen

terra, quia totum per

mundum eius religio sancta dilatatur, nec erit aliqua patria, ubi catholica non laetetur Ecclesia. Quapropter desinant Iudaei uel Donatistae sibi specialiter uindicare quod ad uniuersitatem magis peruenisse cognoscunt. Quoniam eleuata est magnificentia iua super caelos. Superiore uersu perquiri fecit, quod hic competenter exposuit Magnificentia est enim Domini incarnationis arcanum, inter cuius diuersa miracula hoc nobis super omnia cognoscitur esse collatum, quod Deus dignatus est homo fieri et crucem pro omnium salute sustinuit. Ista ergo magnificentia super caelos omnesque creaturas elewata est, quando Dominus Christus resurgens a mortuis, sedet ad dexteram Patris, sicut et alius psalmus dicit : Exaliare super caelos, Deus, et suber omnem terram gloria tua. 9. Ex ove infantium et lactentium perfecist? laudem. Haec prophetia in euangelio, ore Domini docetur ex-

PL 75

posita, cum a Iudaeis prohiberentur infantes ne laudes Domini 65 personarent, putantibus aliquid pueriliter fieri, quod a tali

aetate uidebatur assumi. Tunc ille respondit : Nwm legistis : ex ore infantium eL lacientiuwm. berfecisti laudem ? Sed ne illos lactentes intellegas, qui adhuc materno ubere nutriuntur, ut laudes Domini cantare minime potuissent, etiam prouectos 79 aetate monet apostolus Petrus dicens : Tamquam modo geniti infantes, rationabile et sine dolo lac concupiscite, ut in eo crescatis 4n. salutem. Vnde infantes et lactentes illi intellegendi sunt, qui propter rudimenta et infantiam fidei escam non capiunt fortiorem, sed doctrina teneriori nutriuntur. Vt iste 1 sit sensus : non solum a perfectis, qui te omnino intellegunt, es I laudabilis, sed etiam ab incipientium et paruulorum ore praedicaris. Propter inimicos tuos, ut desiruas inimicum et defensorem. Propter inimicos paganos designat et blas-

50/51 Ps. 107, 6.

66/67 Matth. 21, 16. — 10/72 I Petr. 2, 2. *

46/47 quam z4. quia] Gerzz. in zzarg. inf. a. m. Ger. (et sic semper) 68 putantes Gerzz. uectus Gerzz. *0 petrus] oz. Gerz.

55 supra Gerzz. 62 lactancium 69 minime cantate — Gare pto-

[E255

EXP. IN PS. VIII, 3-4

OI

8» phemos, ne dicerent sacrilegi, ideo docti laudant Deum, quia librorum meditationibus imbuuntur. Professus est et infantes praedicare, qui uenire ad Dominum fidei nouitate coeperunt, ut haec sapientia diuinitus magis tradita, quam humano labore uideatur esse collecta. 1nimicum uero et defensorem 8 mI Iudaeum perfidum specialiter dicit, qui dum Deum Patrem se putat defendere,.Filio existit inimicus. Ita factum est ut

9 Oo

Dei quasi defensor apertissimus, Deo probaretur aduersus, quia Patrem non ueneratur, nisi qui honorat et Filium; sicut ipse in euangelio dicit : Qui non honorificat Filium, non honorificat Patrem, qui misit eum. Hoc et ad omnes haereticos competenter aptatur, qui dum se putant scripturas mala interpretatione defendere, inimico animo sanctis probantur dogmatibus obuiare. 4. Quoniam wuidebo caelos opera digitorum tuorum,

o; lunam

et

stellas,

quas

tw

fundasti.

Merito

istud de

futuro gloriosa dicit Ecclesia, quae ante aduentum Domini erat adhuc in patriarchis et in sanctis hominibus constituta. Ait enim : Vzdebo

caelos,

id est : libros euangelicos,

caeli merito dicuntur, quoniam continent Dominum

qui

Salua-

100 torem, qui dixit : Caelum mih? sedes est, terra autem scabellum

pedum meorum. Sed qui sint isti caeli, breuiter definiuit opera digitorum tuorum. Nam cum legatur in Exodo, digito Domini legem fuisse conscriptam, quem multi Spiritum sanctum accipere uoluerunt, hic ideo positum aestimo lo A digitorum, ut libros diuinos cooperatione sanctae Trinitatis PL 76 perfectos euidenter ostenderet ; sicut et alibi legitur : Appendit tribus digitis molem terrae. Quod simili sacramento recipiendum est. Digitus enim Dei dicitur diuinae operationis effectus, quod potest Patri et Filio et Spiritui sancto, id est uni Deo 11o aptissime conuenire. Sequitur :Lunam et stellas, quas tu [wndasti. Augmenta et imminutiones suas, quas patitur luna, se uisuram dicit Ecclesia, ut modo

crescat fide multo-

rum, modo martyrum fine aliquibus imminuta uideatur. Quae similitudines propter opiniones hominum frequenter 11; dantur Ecclesiae. Ceterum

tritionibus semper

augetur.

illa afflictionibus crescit et con-

Luna

enim multis rebus a se

discrepantibus comparatur, modo omni Ecclesiae, ut est illud : Donec extollatur luna, modo membro eius lucidissimo, ut est hic, modo stulto, ut ait Salomon : Stultus ut luna mu12 o

tatur. Subiunxit quoque s£e//as, iustos homines et religiosos,

$9 Ioh. 5, 23.

40, I2.

100/101 Is. 40, 22. 102/103 cfr Ex. 31, 18. 118 Ps. 71, 7. 119/120 Eccli. 27, 12.

85 deum] oz. Gerzr. 7

106/107 Is.

97 a/;. in] oz. Gerz. C.I (xcvir)

92

I25

I30

SCHE 155

EXP. IN PS. VIII, 4-6

de quibus scriptum est :Sicut stella ab stella differt in claritate, ita el resurrectio mortuorum. Addidit : quas tw fundasti, ut cognosceremus omnia in praedestinationis ipsius fundata iudicio. Siue hoc ad deitatem Verbi pertinet exprimendam, ut in illa conditione rerum omnia fecisse crederetur. In his enim tribus uidetur uniuersa complexus, sicut est illud In $rincipio fecit Deus caelum ét terram. Vbi cum duas res posuerit, cuncta complexus est, mirabili ordine praedicanda disponens, ut, quia erat post de sancta incarnatione locuturus, prius eius deitatem et omnipotentiam ostendere debuisset. 5. Quid est homo quod memor es eius, aut filius hominis quoniam uisitas eum ? Venit ad ingressum secundum, ubi uno uersu per duas interrogationes et responsiones homo et exiguus et potentissimus approbatur. Quae figura dicitur peusis, latine autem percunctatio, ubi et interrogatio fit et responsio parata subsequitur, quam iam et in quarto psalmo posuimus. Quzd est homo ? Cum despectu pronuntiandum est, id est, fragilis et caducus, Adae sequax, qui in ueteri peccato permixtus, socia prauitate conclusus est. Huius

memor est Dominus, quando ei peccata dimittit et misericordiae suae dona largitur, sicut in alio psalmo dicturus est : Fili autem hominum n brotecttone alarum tuarum. sperabunt, inebriabuntur ab ubertate domus tuae, et torrente uoluptatis tuae fotabis eos. Hoc est ergo esse memorem, conferre delinquenti145 bus tantae gratiae sospitatem. Au fil?ws hominis quoniam wWisiias eum. Hac iam uoce surgendum est, quia Dominum significat Saluatorem, qui non ut ceteri mortales ex duobus hominibus natus est, sed ex Spiritu sancto et beatae Mariae semper uirginis utero tamquam sponsus de glorioso 150 thalamo processit. Et considera quia superius dixit :M emor es, subiecit autem : Visstas. Memor fuit cum patriarchis de caelo misertus est, wisitawit, cum Verbum cavo factum. est, et habitauit n nobis. Nam wisitare dicimus, quando medicus PL 77 ad infirmos ingreditur, quod in aduentu Domini reuera conI$5 stat impletum. 6. Minorasti eum baulo minus ab angelis, gloria et honore coronasti eum. Hinc iam Domini Saluatoris humilitas narratur et gloria. Ménoratuws est enim non necessitate ministratoria sed pietatis suae spontanea uoluntate, 140

121/122 I Cor. 15, 41-42. Ioh. r, 14.

124 Gen. 1, r.

142/144 Ps. 55, 8-9.

152/153

121 ab stella] Gerzz. in zzarg. a. zz. 123 ipsius] Gerzz., eius Garez 125 pr. in] 127/128 respuetit Gerzz, corr. a. zz. Gerzz. s. 1. a. 72, 133 unum uetsum Germ., corr. a. 92. 134 potissimus eZ. figura] Gerz. in zarg. a. zm. 143 uoluntatis Gerzz. 156 minotasti] ed. (zfr /. 188), minuisti Gerzz. Garet cum r et g

EXP.

16o

93 sicut apostolus ait : Semetipsum exinaniuit formam serui. accipiens. Sequitur :faulo minus ab angelis, quia crucem pro omnium salute suscepit. Ex ea siquidem parte Creator angelorum minor factus est angelis. Bene autem dixit : $aulo minus, quia etsi mortale corpus assumpsit, tamen peccata

non habuit.

170

IN'PS: VIH, 6-8

Gloria

uero

et honore

coronatus

esí,

cum

post resurrectionem'nimis mirabilem, totius mundi credulitatem Deus, in eo quod homo est factus, exaltatus accepit. Corona enim orbis circulo competenter aptatur, quoniam ad eius similitudinem uniuersa mundi extremitas formata est. 7. Et constituisti eum super opera manuum tuawm. Omnia subiecisti sub fedibus eius. Superius de gloria eius et honore narratum est, nunc ponitur et potestas,

175

18o

ut agnoscatur Christi Domini maiestatis perfectissima plenitudo. Dicendo enim : Swfer opera manuum tuarum, omnis illi creatura subiecta monstratur, quia sicut a Domini opere nihil est exceptum, ita nec a potestate Christi aliquid probatur esse diuisum, quippe qui iudicaturus est mundum. Dicendo enim : omnia, nec terrena uidetur excepisse nec supera, sicut de hoc loco testatur apostolus caelestis expositor : In eo enim in quo ei omnia subiecit, nihil dimisit non

subiectum ei. Nam et alio loco dicit : Adorate eum, omnes an-

185

geh: eius. Addidit : sub fedibus eius, ut omnis creatura merito ipsum colere atque adorare uideatur auctorem. Et respice omnia suis locis fuisse seruata. Quem prius propter humilitatem carnis paulo minus ab angelis dixerat esse minoratum, post ascensionem dicit pedibus eius omnia fuisse sub-

lecta, ut ista distinctio et dubietatem 190

titubantibus

auferat

et gloriam sanctae incarnationis ostendat. 8. Oues et boues, insuper et pecora campi. In hoc et alio uersu qui sequitur, argumentum est quod dicitur per

enumerationem. Verum haec et alia nomina, quae sequuntur,

TOP

195

allegorice dicta debemus accipere, ne post rationales creaturas incompetenter pecora uel iumenta posuisse uideatur. Owues electum populum significant christianum, sicut in euangelio Dominus Petro dicit apostolo : Pasce owes meas. Qui ideo comparantur ouibus, quoniam se, praestante Domino, innoxia conuersatione moderantur; deinde quia mundi exuuias sine aliquo sensu doloris amittunt. Nam sicut ouis tondentem se non increpat, ita nec iustus cupiditatem se exspoliantis 160/161 Phil. 2, 7.

T5;

180/181 Hebr. 2, 8.

181/182 Ps. 96, 7.

195 Ioh. 21,

166 admirabilem Gerzz. a. zz. fort. recte 167 factus est — Gerz. 169 extremitas mundi uniuersa — Ger. 179 supra Gerz., a add. s. /. a. zz. 182 a/j. eius] oz. Gerzz. 183 auctorem] Ger. s. /. a. zr. 189 boues] uniuersa add. r 195 adeo Gerzr., corr. a. n.

p. 36

94

EXP.

IN PS. VIII, 8-ro

200 accusat. Bowes autem praedicatores designant, qui humana pectora mandatis caelestibus exarantes, uirtutum messem germinare fecerunt. Nec uacat quod dicit : énswper, quia non solum illi sancti subiecti sunt, sed etiam peccatores. Saepe enim de conuersis talibus maiore gloria triumphat Dominus 205 Christus.

210

21 I

Pecora

enim sunt, dum in camporum ubertate,

id

est in mundi istius uoluptate pascuntur, oues sunt, cum iam intra Domini septa clauduntur. 9. Volucres caeli et bisces maris, qui berambulant semitas maris. Volucres caeli superbi sunt homines, qui inflati uento iactantiae, quasi per inane aeris efferuntur et humilia despiciunt, cum altius eleuantur. Volucres enim a uolatu crebro dictae sunt. Pisces uero maris philosophos fortasse significant, qui huius mundi naturam erratica curiositate pertractant. Nam sicut illi posita fronte itinera sibi reserant pelagi inundatione confusa, ita et isti capite demisso uenas rerum ratione humana, assiduo labore perquirunt. Sed cum sint pisces et fluminum, non uacat quod hic posuit : "aris, propter eos qui sibi uidentur esse sapientes. Verum isti tales, eorumque similes Domini pedibus feliciter subiciuntur, quando ad christianae uenerint religionis affectum. Nam licet illi omnia iure dominationis inclinata sint, illos tamen

proprie dicimus subiectos, qui ad eius onus leue et iugum suaue peruenire meruerunt. 225

230

25

^

10. Domine, Dominus moster, quam admirabile est nomen iuwm in uniuersa terra ! Postquam incarna-

tionem Domini Christi et resurrectionis gloriam sancta Ecclesia laeta cantauit, illum uersum de laude Domini repetit quem dixit in capite. Congrue siquidem principium ipsi deputatur et finis, qui de se dixit : Ego sum alpha et omega, id est : initium et finis. Sed quoniam diuina uerba fecunda sunt, alia nobis sacramenta progenerant. Significant enim et illos quorum uita diuinis muneribus et religiosis auspiciis incohata, in Domini credulitate permansit. Vnde mente condendum est hunc esse ex his primum psalmum qui se repetitione uersuum sacramentali iteratione congeminant ; quod et de aliis loco suo competenter edicemus. Conclusio psalmi. De duabus naturis Domini Christi, et secundus psalmus

212 cfr Varto de Ling. lat. p. 24, 13.

229 Apoc. r, 8.

205 ubertate] Gerz. (ut. uidetur), libertate Gare? 207 septa domini — Garez 221 illi] us add. Gerzz. a. zz. 222 dicimus proprie — Garez subiectis Gerzz., £OfF. d. 72. et] Gerz. s. J. a. zz. 235 congemina*t (n erasa ?) Gerzz.

IPIS

EXP. IN PS. VIII, ro

95

et iste locuti sunt; quamuis et alii subsequantur, id est : uigesimus, septuagesimus primus, octogesimus primus, cente240

simus

septimus, centesimus

nonus et centesimus

tricesimus

integrum,

utrumque

octauus ; ut obscurum iter huius saeculi gradientes, quasi plurimis lampadibus incensis, in haereticas cautes minime ualeamus incidere. Quapropter tanti beneficii cognoscamus auctorem. Vnus est enim Dominus Christus, genitus ex Patre sine 245 tempore, natus ex matre sub tempore. Prius mundum creauit ex nihilo, post ingenti liberauit exitio. Talis est enim Dei et hominis 250

255

260

indebitum

ut utrumque

munus,

mortis

exitium,

uita

sanctorum.

Quale

enim, rogo, genus est pietatis, ut ille angelorum Dominus usque ad formam serui fuerit uenire dignatus, ut mors cum auctore suo diabolo uinceretur, qui mundum suis uinculis tenebat obnoxium ? Vnde beatus Ambrosius hymnum Natalis Domini eloquentiae suae pulcherrimo flore compinxit, ut pius sacerdos festiuitati tantae dignum munus offerret. Ait enim : Procedat de thalamo suo pudoris aula regia, geminae gigas substantiae, alacris ut currat uiam

265

270

facta connexio,

permaneat sine aliqua confusione distinctum. Neque enim aut diuinitas impassibilis mutari potuit aut humanitas aliud, nisi ut meliorata semper maneret, accepit. Sic enim uerus atque omnipotens mediator effectus est, ut qui in forma Dei Patri erat aequalis, fieret et nobis carnis assumptione consimilis. In se enim permanere fecit iuncta, quae uoluit esse pacifica. Hoc est spei nostrae singulare praesidium, redemptionis PL 79

et cetera quae supra humanum ingenium uir sanctus excoluit. Nam et ipse numerus ogdoadis in scripturis diuinis magnarum rerum sacramenta continere dignoscitur. Octo etenim animae ingressae sunt in arcam Noe, quae mundo pereunte saluatae sunt ; octauus filius Iesse, Dauid fuit, quem a Domino constat

electum ; octauo etiam die circumcisio purificabat Hebraeos ; octauo, id est dominico die Dominus surrexit a mortuis, in quo humani generis spes ab impiorum inferno in caelorum est 263/266 Ambros. Hym. *Intende qui regis Israel" — A. Walpole, Ear/y Latin Hymns, 6, 17/20, p. 54. 263 cft Ps. 18, 6.

239 xxi Gerz:. cum compendio in cod. D (supra, p. 26), minus apte, cfr Exp. ps. xx, 239/240 cvi] Gerz. cum compendio p. 26, centesimus primus Gare, al cfr Exp. ps. cvu, 26 244 enim] oz. Gerz. 247 ut] Gerz;. s. J. a. zz. 222sqq.

254 redemptiones Gerzz. 263 procedat] Geri. eum Ambros., procedens Gare CHPL E 2685 gigans /Azbros. 212 et 2*3 octabo Gerz., corr. a. 7. in octaua 273 dominico] Gerz., corr. a. zz. in -ca.

96 275

EXP.

IN PS. VIIL, 10-IX,

1

eleuata fastigium. Iste autem numerus est quem arithmetici actu primum quadrantal appellant, quem Philolaus Pythagoricus harmoniam geometricam uocat ;eo quod omnes in ipso uideantur harmonicae conuenire rationes.

EXPOSITIO

IO

IN PSALMVM

IX.

1. In finem j$ro occultis filii psalmus Dauid. Finis iste quid significet saepe iam dictum est, non in quo deficit, sed in quo crescitur, ex quo uere reparamur, qui nobis initium bonorum, terminus est malorum ; ad quem Iudaei non perueniunt, quoniam sua incredulitate deficiunt. Pro occultis filii, personam significat Domini Saluatoris. Nam cum nomen aliquod ad quem pertineat non ponitur, necesse est ut hoc dictum de summitate aliqua sentiatur. Supra enim ubi uoluit Absalom intellegi, pronuntiauit filii sui ; hic uero quod ad unigeniti Verbi referri desiderauit excellentissimam summitatem, F2/24 tantum dixit, qui est omnipotens atque inenarrabiliter Filius, coaeternus Patri, faciens quae uult in caelo et

in terra. Simili modo in euangelio dictum est : S? wos Filius liberauerit, tunc uere liberi eritis. Non enim ibi secutum 15

20

bemus intentum animum lectioni, ut nobis, iuuante reserentur, quae praedicuntur occulta.

M

a]

est:

Dei, sed tantum uocabulum ipsum purum sine aliqua adiectione sufficit. Pro occultis autem positum est numero plurali, quia non unum, sed duplex hic cognoscitur esse mysterium ; significat enim incarnationem Domini et futurum iudicium, de quibus psalmus iste dicturus est. Sed iam humanitas Christi manifestata dignoscitur, cuius adhuc iudicium sustinetur. Sed cum audimus : fro occultis, praebere deDomino,

Diuisio psalmi. Totus hic psalmus a persona prophetae depromitur. Prima professione laetum se dicit Domino psalliturum, quoniam confudit diabolum, cuius culturam aduentus sui pia dispensatione destruxit. Secunda commonet fideles ut psallant Domino, qui habitat in Sion, qui uindicat sanguinem pauperum et exaltat eos de portis mortis. Tertia peccatoribus cum Antichristo malorum finem dicit esse uenturum. Quarta malorum ipsorum nimietate permotus, conuersus ad Dominum, quasi recessisse illum dicit a defensione pauperum, cum 276/2** cfr Philolaos wepi pvÜudv ka. pérpov, fragm. — edid. Diels, I, p.419, 1-5. Fort. ex Mactobii 7n Soznio Scip. I, 14, 19 — edid. Eyssenhatdt, p. 531, 20 ; uel ex Nicomachi Iz/rod. arifbz. p. 155, 10. Ps. IX, 13/14 Ioh. 8, 56. Ps. IX, 1 filiis Gerzz. (bie tantum) 30 quarto Gerz:.

2/3 deficitur Gerzz.

16 suffecit Gerzz.

PL 8o

EXP. IN PS. IX, 1-4 35

97

malis datur licentia praesumptionis suae. Quinta deprecatur ut tremendi illius, iudicii tempus adueniat, quatenus haec omnia fine celeri transigantur, ne cuiuslibet hominis iniquitas ultra praeualeat. Talis enim malignitas illius temporis erit, ut nemo fidelium optet mundi tempora differri, in quo tanta mala cognouerit actitari. Expositio psalmi. 2. Confitebor

4o

4)

SCHE

5o

tibi,

Domine,

in

toto

corde

confusibiliter humanatum

et qui hic iudicatus est, ipsum ad

orbem iudicandum esse uenturum ? 9. Laetabor et exsultabo in te, psallam iuo, 5

6o

meo,

narrabo omnia mirabilia tua. In toto corde confitetur Domino, qui nullis mundanis cogitationibus fluctuat ; quod perfectorum esse non dubium est, qui et originalis peccati uitia et suggestiones peruersas spirituum malorum, Domino praestante, uicerunt. Sequitur : «arrabo omnia mirabilia twa. Quis, rogo, potest omnia mirabilia diuina narrare, quae cotidie in caelo et in terra uirtus eius operatur ? Sed usus scripturarum est per synecdochen figuram, quae significat a toto partem, dicere omnia, dum comprehendi nequeant uniuersa. Sed ut de multis unum dicere uideamur, quid mirabilius quam pro salute humani generis Deum in-

Altissime.

nomini

Non in hoc saeculo, ubi lethifera laetitia

est, non in ambitionibus mundi, ubi peccata amara suauia sunt, sed * £e, ubi securum gaudium semper sumit augmentum. Plus est enim exsultare quam laetari. Exsultare est enim animi et corporis maiore motu iucundissima libertate gaudere. Gratias quoque se acturum pollicetur Altissimo, qui supra omnia probatur excelsus, quod eum ab inimicis

suis, siue carnalibus, siue spiritalibus,

liberare

di-

gnatus est, promittens, sicut dictum est, et operibus se Domino et uoce cantare. 4.

In

conuertendo

65 injirmabuniur

inimicum

meum

retrorsum,

et perient a facie tua. Quamuis multos

inimicos habuerit, tamen hic modo Saulem conuenienter ad-

7o

uertimus. Re£rorsuwm enim dixit, quia non potuit obtinere quod uoluit, sed magis quanto ille nequiter persequebatur, tanto iste tolerando improbum iustior apparebat. Et cum prius 22imicum numero dixerit singulari, hic dicit : 2n/irmabuniur,

quia rex persecutor

erat, qui uoluntates

suas

multis famulantibus exerebat. Quapropter congrue dictum est: injirmabuntur, quia Dei uoluntate omnes inefficaces generaliter exstiterunt. E£ $erient a facie iua, dum ego ad te 41 domino] Gerz., dominum Gare£ 50 dominum Ger. corr. 53 te] et add. r (praeter $* K* T*) 538 amate Gerzz. 70 dixerit numero — Garef 74 etgo Gerzz.

98 1/5)

EXP.

IN PS. IX, 4-6

deuota mente confugio. Iniquus enim ante faciem tuam, id est : ante gratiam tuam, non uenit quia persequitur innocentem.

5. Quoniam [fecisti iudicium meum et causam meam, sedes super thronum qui iudicas aequitatem. 8o Cum duo ex diuersa parte confligunt, necesse est unum offendere, cum alterum contigerit obtinere. Probata ergo prophetae causa, odium fuisse constat aduersi, quia non poterat persecutor placere, cum decreuerit Dominus eum qui impie premebatur eripere. Sed cum dicit : ?ud?cóum meum et cauprosperam sibi testatur fuisse sententiam. Sic et 85 sam meam, nauigantes suum uentum dicunt, quando illis euentus prospe-

PL 81

ritatis arriserit. Sedes super thronum Domino dicitur Christo, qui nunc sedet ad dexteram Patris, unde uenturus 9o

95

SCHE

est iudicare uiuos et mortuos. Sedes autem, prophetiae uirtute, praesens dictum est pro futuro. Nam sessionem istam ad incarnationem Domini pertinere manifestum est, quae adhuc illo tempore non uidebatur effecta. T'hromwm. significat tribunal futuri iudicii, in quo Dominus Christus maiestatis suae honorabili potestate sessurus est. /ud?cas aequastatem. Et hic tempus praesens pro futuro dixit. Iudicaturus est enim aequitatem, cum ad disceptandum post finem mundi reluxerit. Quae figura dicitur idea, cum speciem rei futurae uelut oculis offerentes,

IOO

IOo5

motum

animi

concitamus.

Hoc

etiam

in

subsequentibus latius explicabitur. 6. Increpast? gentes et perdidit 4mpius, nomen eorum delestà in aeternum et in saeculum saeculi. Hinc iam sacratissimus Domini secundus aduentus exponitur, quando increpabuntur gentes incredulae et diabolus cum machinationibus suis peribit in aeternum. Tunc enim non remanebit eius tempestuosa peruersitas, quando erunt omnia, Domino praestante, tranquilla. Nam quis ulterius in regno Domini aut diabolum nominet aut eius sequaces, cum dominicam ciuitatem nec aduersitas concutiat, nec ullus hostis inuadat ?

IIO

IIS

Quid sit quoque aeternum decenter expositum est saeculum saeculi. Saeculum futurum Domini significat regnum, quod nulla aetate, nullo tempore finietur. Et ne possit aliqua permixtione confundi, additum est : saeculi, id est :huius quo nunc utimur subsequium. Istud enim sibi redeundo succedit et temporibus exemptis, annuis reuolutionibus iteratur; illud autem non ad initium redit, sed sine aliqua mutatione iugiter perseuerat. Quapropter desinant haeretici dice-

re, aliquando diabolum cum sequacibus suis ad gratiam posse 9*5 tuam] Gerzz. s.].a. zz. $80 configunt Gerz. corr. 81 prophetiae Ger. 100 perit Gerz. 101 delisti Gerzz. euwz r (.4*H M1 K) 111 5o; aliqua quatuor litterae erasae (tunc ?») in Gerg. 112 additum] Gerzz. a. zz., dictum Gerzz. Br. m., Garet 113 subsequius Gerz.

u 38

EXP. IN PS. IX, 6-9

99

reuocari, quando sic euidenter audiunt eos 2* aeternum in saeculum

saeculi

esse damnandos,

et

ut nec nominis eo-

rum possit remanere uestigium. v7. Ini mici defecerunt frameae in finem et ciuitates desiruxisii. Periii memoria eorum cum sonitu.

I20

Inimici genitiuus casus est, id est : diaboli, cuius frameas defecisse testatur. Framea enim hebraicus sermo est

significans gladium quo hostis ille bacchatur.

125

dixit

: 2»

finem,

consummatio

saeculi

Quod autem

datur

intellegi,

quando uirtus diaboli omnipotenti illo gladio probatur interimi, de quo dixit in septimo psalmo : Ns? conueriamini, gladium swwum wibrabit, et cetera.

Ciuitates autem dicit destru-

130 ctas, populos infideles ultima Domini

Christi manifestatione

conuictos, quorum pectora diabolus in hoc saeculo, tamquam

suae ciuitatis moenia, possidebat. Periit autem memoria eorum cum sonitu. Cum sonitu uero cum clamore maximo dicit; quod fieri solet quando res prosperae grauissimo fine clauduntur, ut nec potestas eorum uideatur remanere, nec nomen. Intuere quemadmodum in pulcherrima compara-

155

tione permansit, ut ciuitates quas destructas dixerat, eas cum sonitu testaretur euersas.

8. Et Dominus in aeternum permanet. Parauit in iudicio sedem suam. Decora nimis aptaque diuersitas. Quia dixerat impios perire, dicit nunc 2» aeternum Dominum bermanere, quod audire nolunt qui Creatori suo prauis ausibus restiterunt. Sed confugiant ad Dominum misericor-

140

dem, ne patiantur districtum iudicem.

Paraw:t,

hoc est :

145 Deus homo, ut qui hic in humilitate iudicatus est, ibi in maiestate sua iudicaturus adueniat. Haec sunt quae titulus dixit : occulta filii, quia ineffabile donum est, ut humiliatam hominis naturam atque demersam dextera suae potentiae ad caelestia regna leuauerit. 150

15

I

9. Et ipse iudicabit orbem terrae in aequitate, iudicabit bopulos cum iustitia. Ipse utique Dominus Christus, qui hic patiendo iniustitiam, ibi impiis ueraciter dicitur demonstrare iustitiam. Orbem terrae sanctos uiros debemus accipere, qui de uniuersali Ecclesia, quasi de coronae circulo congregantur. Isti in aequitate iudicandi sunt, quibus propter fidei et humilitatis suae bonum misericordia copiosa praestabitur, qui audituri sunt : Venite, benedicti Patris mei, 128/129 Ps. 7, 15.

157 Matth. 25, 34.

et] om. Germ. 121 framca Germ.(corr. a. m.),r 122 discruxisti —Gerzz., corr. a. zz. (praeter .$ K) 129 uibrauit Gerz.

ciuitates] eorum add. r perit Gerzr., corr. a. m.

144 destructu Gerr.., corr. a. 7. in districtu

PL 82

IOO

160

EXP.

IN .PS. TX, 9-12

etc. Vnde sedebunt super duodecim sedes iudicantes duodecim tribus Israel. Populi autem debent accipi peccatores, qui operibus diabolicis non uidentur exuti. Isti cum iustitia iudi-

candi sunt, qui pro factorum suorum scelere damnabuntur, quibus dicendum est : Ife in ignem aeternum. Sic duobus nominibus aequitatis et iustitiae, qualitatem illam iudicii mirabili breuitate descripsit. 16 vA 10. E? factus est Dominus refugium. pauperum, adiutor in opportunitatibus in tribulatione. Copiosa spes pauperum et magna cogitatio gaudiorum, ipsum refugium habere quem iudicem. Audiuimus pauperem, sed non omnem putemus inopem. Pawjer ille Dei est, qui terrena 170 cupiditate uacuatus, caelesti desiderat largitate ditescere. Et ne imbecillitate sua pauescerent corda fidelium, sequitur magni auxilii firma promissio : Adéiutor in opportunitatibus, quia illud est adiutorium dulcissimum, quod in neces-

sitate praestatur. Ipsamque iterum opportunitatem euiden17 A ter expressit, dicens : I« ívibulatione, quando animus afflictorum ad compunctionis studium auidius incitatur, sicut in alio psalmo dicturus est : /nuoca me in die tribulationis tuae et eripiam te et glorificabis me. 11. E! sperent in te omnes qui nouerunt nomen 180 iuum, quoniam non derelinques quaerentes te, Domine. Sperent in ie non saeculi blandimenta respiciant, sed in tua promissione confidant. Qu? nouwerunt nomen iuum, id est : qui maiestatem tuam sanctissima deuotione uenerantur. Audierunt enim nomen Domini et illi qui minime 185 credunt, sed tantum illi »owerunt, qui mandatis eius suppliciter obsequuntur. Sequitur causa cur in Domino debeant sperare, quia non patitur eos deserere quos ad se perspexerit

confugisse. Certum est enim praesentem semper habere Dominum, qui tali praeditus docetur arbitrio. 190

29 A

12. Psallite

Domino,

qui habitat

in Sion,

annun-

tiale inter gentes mirabilia eius. Venit ad secundam sectionem, ubi beneficia praesentis temporis et futuri beatus propheta respiciens, ad psalmodiam prouocat populos deuotos, ne cum tanta eis conferuntur praemia, aliquo corpore lentescant. Primum dixit : $sallite Domino et ne in suis superstitionibus $sallendwm putaret esse gentilitas, addidit : qui habitat in Sion ; ut designaret Dominum Saluatorem, qui in illis partibus corporaliter apparens, religione sui nominis totius mundi ambitum comprehendit. Hoc enim de 158/159 Matth. 19, 28.

162 Matth. 25, 41.

177/178 Ps. 49, 15.

188 sedes duodecim — Gare 163 mirabili] Gerzz. in zarg. a. zz. relinques] Gerzz. cuz r, derelinquis Gare?

180 de-

PL 85

EXP. 200

IN PS. IX, 12-15

IOI

sancta incarnatione dicitur, nam ille ubi non habitat, qui ubique totus est ? Verum ut nominis huius mysterium etiam spiritaliter perscrutemur, So» speculatio dicitur, quia reuera Deus in contemplatione piissima reperitur. Et iuste ibi nobis habitare dicitur, ubi eum illuminati caelesti gratia

205

210

215

220

contuemur. Exponit etiam quod superius dixit : ^sallite, quia hoc est reuera illi psallere, uniuersis gentibus eius mirabilia nuntiare. Vnde intellegere possumus in omni actu psalmodiam competenter dici, quidquid potest Domini laudibus applicari. Intuendum est etiam quia hoc per definitionem decenter explicatum est, dicit enim cui Domino $salleretur, id est : qui habitat $n Sion. 19. Quoniam requirens sanguinem eorum memoratus est, non est oblitus orationem pauperum. Quia superius dixerat : Gentibus praedicate, et multos eorum conconstat occisos ne quis putaret inultum esse quod gestum est, sequitur sanguinem martyrum ab impiis persecutoribus esse requirendum, ut in aeternum recipiant quod temporaliter effecerunt. Memoratus est, mirabiliter ad utrumque positum est, ut et persecutores uindicta terreret et martyres promissio benigna reficeret. Non est oblitus ad conquerentium infirmitatem dicitur roborandam, qui propter longinquitatem futuri iudicii retributiones Deum aestimant aliquatenus obliuisci. Orationem $auperum petitionem dicit iustorum, quam ex sua persona subter adiungit, ut de unoquoque fideli hoc intellegas, quod sibi propheta postulat largiendum. 14. Miserere

230

mei, Domine,

uide humilitatem

ad aeternum exitium infeliciter introitur. Exaltías 240

meam

de inimicis meis, qui exaltas me de portis mortis. Ista est oratio cunctorum pauperum ad singularem numerum competenter adducta, quia semper in unitatem sanctorum haec turba perducitur. Sic enim sibi postulat subueniri, ut a clementissimo Rege uideatur, quia reuera conspectus eius auxilium est et tenebrosa protinus dispereunt, cum se tanti luminis serena concedunt. Hwmilitatem igitur suam de inimicorum superbia supplicat aestimari, quia tantum carnaliter humiliantur martyres Christi, quantum persecutores eorum temporaliter uidentur extolli. Poría uero mortis est diabolus uel omnis illecebra saecularis, quoniam per haec

id est : longe facis a talibus. Nam cum conuersatio scelerata multorum,

$oría

se dicit,

mortis

sit

iure se ab ea dicit : exaita-

tum, quia praeceptis uitalibus adhaerebat. 15. Vt annuntiiem ommes laudes tuas àm portis filiae Sion. Exsultabo in salutari tuo. Gratissima est

226 mihi r

uide] et praem. r

2231 exal«tus Gerzr.

n 39

PL 84

102

EXP:

portarum

IN' BSc IX) s5-14

ista repetitio, ubi unum

quidem nomen

sed res

245 omnino diuersae sunt. In illis mortis est aditus, in istis uitalis

255

260

reperitur introitus. Liberatus ergo ex illis portis mortalibus, in istis portis Ecclesiae, quae beatitudinem tribuunt sempiternam, pronuntiaturum se laudes Domini pollicetur; per quas nomen eius eximium toto orbe celebratur. So enim reliquas mundi generauit Ecclesias, quia ibi natum est unde fidei nostrae uenisse constat exordium, quod manauit latius in toto orbe terrarum. Saluwtare Patris Christus est Dominus, uirtus et sapientia eius, qui nobis aeternam requiem tribuit et salutem. Merito ergo propheta in ipso se exsultare dicit, ubi gaudii nullus est finis. 16. Infixae sunt gentes in interitu quem fecerunt. In laqueo isto, quem occultauerunt, comprehensus est bes eorum. In hoc et alio uersu, qui sequitur, retributio peccatorum potenter exponitur, quia propria unusquisque iniquitate torquetur. Infixas enim dicit ge^«£es, quae timore Domini non tenentur sed quibusdam clauis peccatorum probantur esse confixae, ut se non ualeant excutere, quas dura uidentur ligamina cohibere. Quod ad Iudaeos non improbe dicimus pertinere, ut ita sint malis suis affixi, quemadmodum

in cruce clauis Dominum uero

210

occultiaueruni,

infigere

quantum

decreuerunt. ad

eorum

Laqwewum

dicitur

uotum,

nam Christo celatum esse nil potuit, qui passionem suam innumera denuntiatione praedixit. Comprehensws est es eorum. Perseuerauit in metaphora laquei, quem superius dixit. Comprehensos enim illos dicimus, quos captio nodosa constringit. Pes autem significat gressus animi et desiderium prauum, quod eos ambulare facit ad uitium ; sicut Salomon in Prouerbiis dicit : Pedes eorum 1n malitiam. currunt, et. ueloces

270

280

sunt ad effundendum sanguinem. 17. Cognoscetur Dominus iudicia facaens, in operibus manuum suarum comprehensus est peccator. Vera nimis et absoluta sententia, quoniam tunc manifeste cognoscetur Dominus iudicia facere, quando peccatoribus dabitur aeterna cruciatione torqueri. Hic enim quia sunt eis libera scelera, relinqui creduntur forsitan impunita, sed ubi dies ille manifestationis aduenerit et throno maiestatis suae Dominus Saluator insederit, tunc generaliter agnoscetur operari iudicia sua, quando humanum genus siue a sinistris, siue a dextris, eius fuerit arbitrio segregatum. Hoc est enim 243/244 Prou. r, 16.

250 est] Gerzz. s. /. 254 occultauerunt] mihi adZ. r (praezer 5 K) 262 non se c Germ. 2*0 cognoscitur Ger. (corr. a. zm.) r 2*8 cognoscitur Gerz. 282 agnoscitur Gerz.

EXE: 285

IN!PSSIX,;

300

310

515

sola delictorum

suorum

recordatione

Vnde

ordo

iste ueritatis

nullatenus

peccatores malorum recordatio sola torqueret. occulta filii, quae titulus praedixit.

cruciandum ;

diceretur,

Haec

si

sunt

Canticum diapsalmatis. Nouum diapsalma, cui superpositum probatur et canticum, unde nonnullos haec res fecit aduertere diapsalma silentium non putare; aiunt enim fieri non posse ut canticum silentii esse uideatur. Sed res ista determinationem quae in praefatione posita est, omnino nil impedit ; hic enim canticum non interruptionem uerborum tollit sed futuram uidetur indicare laetitiam. 18. Conueriantur peccatores in infernum, omnes gentes quae obliuiscuntur Dominum. Venit ad tertiam sectionem, in qua peccatoribus finem sub alacritate animi pronuntiat esse uenturum.

320

uere iudicia

nam si hoc tantum sufficeret, quare diceretur : Ife in ignem aeternum, qui baratus est diabolo et angelis eius, et illud : Vermis eorum non morietur et ignis eorum non. exstinguetur ? Non enim hic loca tormentorum negat peccatoribus dari, sed per qualitates operum suorum eos dicit esse torquendos. Sentiamus ergo locum peccatorum suppliciis esse praeparatum, intellegamus extrinsecus poenale malum, quod sceleratis legimus imminere. Nam ut reuera cognoscamus beatitudinem a damnationibus quibusdam terminis esse diuisam, recordemur diuitem oculos subleuasse, pauperemque Lazarum in sinu Abrahae fuisse conspectum, se autem flammis ultricibus deputatum.

305

Dominum

facere, scilicet quando nexuosis operibus suis peccator astringitur et secundum actuum qualitatem dignam recipit ultionem. Nam sensus ille omnino uitandus est, qui putat peccatorem

295

I03

iudicia uere facere, uniuscuiusque merita sine aliqua confusione discernere. Sequitur sententiae huius aperta declaratio, dicit enim unde cognoscitur

290

r2-18

Conuertantur

dicit ; ab huius mun-

di electatione tollantur, ne diutius possint in sua uoluptate gaudere. Sequitur : m infernum, ne se crederent alibi esse mittendos. Infernum autem dictum est ab eo quod illic animae iugiter inferantur siue, ut quidam uolunt, a parte inferiore. Sed hic infernum uult intellegi perpetuam mortem, ad quam sine dubio peruenturi sunt qui Domini praecepta contempserunt. Obliuisci autem Dominwm est erroribus

292/293 Matth. 25, 41.

287 ueta ed. Jarg. d. 7H.

294 Is. 66, 24.

301/303 cfr Luc. 16, 235.

317/318 ab huius mundi] 308 res] Gerz. s. /. a. zz. 324 contempserunt] Gerzz.,, contemnunt Gare?

Ger. in

PL 85

I04 32 VA

Bo

EXP.

IN PS. IX, 18-22

superstitionum et caeno uoluptatis inuolui, illius memores sunt, qui talia non requirunt. 19. Quoniam non in finem obliuio patientia pauperum mon peribit in propheta in hoc mundo diuitibus despectui obliuioni crudelissimae deputari,

nam

econtrario

erit pauperis, finem. Videns esse pauperes et

;*» finem

saeculi, quando

Dominus ad iudicandum uenerit mundum, pauperes non dicit esse contemnendos, sed tunc magis in memoriam Domini illos uenire, quando diuites huius saeculi a regni eius muneribus excluduntur. Et quare illi $aujferes a Domino compauperum, 355 memorentur exponit. Dicit enim : $atzentia quae fidelissimos coronat ; nam si quibuslibet aerumnis desit patientia, anima non potest esse perfecta. Quapropter patientia est inter anxias tribulationes saeculi usque ad finem mortis in timore Domini gratiarum actio iugiter obseruata, sicut 340 Dominus in euangelio dicit : 7» jatientia uestra possidebitis animas uestras. Cuius rei tanta uirtus est, ut etiam ipse Dominus, qui nihil patitur, patiens dicatur. 20. Exsurge, 545

Domine

; non

uoce proclamauit : Exsurge,

550

355

braeualeat

homo,

iudai-

centur gentes in conspectu tuo. Cum de fine saeculi propheta tractaret, aduentum Antichristi cordis illuminatione prospexit et periculi magnitudine perterritus, magna Domine

; non

jraeualeat

homo. Ypse est enim homo pessimus, quem humana non potest sustinere conditio, in quo tanta erit uersutia uel potestas, ut sola Domini uirtus eius possit superare nequitiam. Gentes etiam petit celerrimo aduentu iudicari, quae cum ipso saeuissimo scelera magna facturae sunt. Nam dum occulta potestate hic omnia Dominus administret, ibi tamen palam iudicare petitur, ubi superbi nocere ulterius non sinentur. 21. Constitue, Domine, legislatorem super eos, ui sciant gentes quoniam homines sunt. Euidentius iam de ipso dicit Antichristo, ut talis princeps detur peccatoribus, non qui eos regat sed qui cum ipsis una depereat. Denique sequitur: «4 sciant gentes quoniam homines sunt. Hoc autem dictum minantis est, ut ad conuersionem

inclinentur, qui de sceleris sui libertate praesumunt. enim uerissimus lator solus est Deus. Et quia ille contra cepta Domini multa iussurus est, in maledicto ponitur, prauae legis conditor tribuatur, quod non ad salutem 365 ratis proficiat, sed ad ruinam. 282. Vtquid,

Domine,

recessisti

longe,

potius

Legis praeut eis scele-

despicis

in

340/341 Luc. 21, 19.

3827 pauperum Gerzz. (corr. a. 77.), r (praeter B U) ad] oz. Gerzz.

358 a/1. qui] oz. Gerz.

—— 365

p.40

PL 86

EXP. IN PS. IX, 22-24

I05

obportunitatibus in tribulatione ? Interiecto diapsalmate, uenit ad quartum membrum, ubi temporis illius mala pertractans, afflictorum consideratione Domino dicit more 37» infirmitatis humanae : Cur recessisti longe ? non quod ille locum derelinquat et ad aliud spatium transferatur qui ubique totus est sed quasi recessisse creditur, cum subuenire tardauerit. Sed dum.superius dixerit : Quoniam non derelinques quaerentes te, Domine, hic sequitur : desficis 315 4n opportunitatibus ; sed illud constat dictum ueraciter et definitiue, istud autem pro gementium anxietate prolatum est. Desp?cé

enim nos credimus, si uel minimo tempore dif-

feramur ; sed ille tunc magis uberius praestat, cum magnae patientiae nobis solatia subministrat. 300 29. Dum superbit 4mjius, incenditur auper, comprehenduntur in. cogitationibus suis quas cogitiani.

Studiosius

est haec sententia perscrutanda,

ne pute-

tur exinde iustus uri, quia peccator in isto saeculo uidetur extolli. Sed sic potius intellegendum est : superbit impius, 38; cum se effectum malignae uoluntatis expleuerit. Tunc magis pauper ad studium uirtutis accenditur, quia dum uiderit peccatorem nimis exaltatum, facile nouit esse casurum et auidius

ad humilia tendit, unde se exaltandum potius esse confidit. Sed istis impiis ac superbis prouenit illa damnatio, ut debitis 59o poenis, quasi quibusdam uncis apprehendantur, ne illos in lucem prodire liceat, qui tenebrosis actibus contraduntur. Deus bone, quantus horror est timere quae non ualemus effugere sed dona hic illa odisse, quae tuo praecepto iubemur euitare. 35; . 24. Quoniam laudatur beccator in desideriis animae suae eti qui iniqua gerit, benedicetur. Irritauit Dominum $eccator. Reddita est causa quae peccatores cogitationibus suis faciat illigari. Malus enim dum praedicatur extollitur, nec de correctione cogitat, cui laudator blan-

4oo diens inuenitur. Sequitur exaggeratio iniquitatis, ut ille benedicatur, qui male potius actitare cognoscitur. Verum iste qui adulantium falsitate deceptus, in magnam se superbiam dominationis euexerit, quod proprie de Antichristo datur intellegi, qui fallentium cateruis eo usque perducitur, ut se non 4o5 solum regem terrenum sed etiam rerum omnium praedicet deum ; sicut apostolus dicit : J/a wt in templo Det sedeat et extollat se super omne quod colitur et. quod dicitur Deus. Sed

406/407 II Thess. 2, 4.

385 se] Germ., oz. Garet 379 patientiae] pietatis 7442. Bec. Fisc. dicitur r(praefer M IN B C) 406 dei] Gerz. s. 7. a. zz.

396 bene-

PL 87

106

EXP.

IN PS. IX, 24-27

ista illi proficiunt ad ruinam ; ?772:at enim uerum num, ut falsus deus flammis ultricibus addicatur.

410

Domi-

25. Secundum multitudinem irae suae non inquiret. Non est Deus in conspectu eius. In exponenda uoluntate antichristi perseuerat, quia secundum peccata sua Dominum non requiret. Dicendo enim : secundum maultiludinem

irae

suae,

ostendit omnia illum turbulenta cru-

415 deliaque facturum. Verum istius nequitiae reddita est causa conueniens, quia in conspectu suo non habet Deum. O quam profunda caecitas est Deum ante oculos non habere ! Nam si ultimum malum creditur solis lumina non uidere, nonne apud superos inferna patiuntur, qui auctorem sacri luminis pro sua nequissimo 420 animae caecitate respiciunt ? De ipso quoque Daniel propheta testatur dicens : E? extolletur rex aduersus omnem Deum et magnificabitur super omnem Deum et ad. Deum deorum loquetur superbiam. 26. Polluuntur uiae eius im omni tempore, aufe425 runiur iudicia tua a facie eius, omnium inimicorum suorum dominabitur. Sicut de iustis dicturus est : Beati àmmaculati in uia, qui ambulant in lege Domini, ita nunc de Antichristo dicitur : omnes semitas habere pollutas, id est : cogitationes factaque sordentia. Necesse est enim ut sint 430 contaminata atque polluta, quae ducatu pestiferi diaboli sordidantur. Additur etiam aliud nefarium scelus, ut cum uindi-

ctam in se respicit esse dilatam, Deum non putet exercere uelle iustitiam ; sic enim auferuntur $udicia Dei a corde impii, quando uidet tardius uenire, quod celeriter meruerat sustine435

SCHE 440

re. Et quod illi auget interitum cum uitiis seruiat, omnium inimicorum suorum obtinere dicitur principatum. Qua felicitate subuectus ad scelera pronior erit, cum nullum sibi obuiam ire posse cognouerit. Qui tanta inferius proprietate describitur, ut iam non futurus sed quasi praesens esse uideatur. Quae figura dicitur characterismos, quando aliquis aut per formam describitur aut per actus proprios indicatur. 24. Dixat enim in corde suo : Non mouebor de generatione 4n generationem sine malo. His uerbis proprie cogitationem designat Antichristi uel eorum qui eius famu-

445 lantur arbitrio, quoniam scriptum est : Imitantur ergo illum, qui sunt ex parte ipsius. Qui sibi ipsi malitia faciente dicturus est : nullam gentem intactam relinquam, sed de ista natione me ulciscens, ad aliam gentem iterum transferar uindicandus ; ut omnes studio prauo possit affligere, qui eius uisi sunt 421/423 Dan. 11, 56.

427 Ps. 118, 1.

412 christi Gerzz., ante s. /. a. zz.

dictus Gerzu., COTT. 4. 72.

signat — Gare?

431

445/446 Sap. 2, 25.

420 animae]

aliud]

Gerz., minime

Gerz., om. Gare

. 447 relinquamus Gerzz.

Gare

444 antichtisti

426

de-

PL 88

p 41

EXP.

IN PS. IX, 27-30

I07

45o nisibus obuiare. Actus uero suos uno uerbo definiuit, quando

se sine malo nihil dicit esse facturum. 28. Cuius os maledictione et amaritudine plenum est, sub lingua eius labor et dolor. Nequitia eius duplici peruersitate describitur, in ore quippe habebit blasphe-

455

P

mam maledictionem, cum se Dei Filium mentietur ; amaritu-

dinem, quando resultatoribus suis poenam mortis indicet et ad supplicia iubebit peruenire, qui eum tamquam numen contempserint adorare. Haec habebit in ore quae locuturus est publice. Sub lingua uero, quod ait, designat eum cogitatio460 nes habere saeuissimas, ut cum ipse sit perditus, perdere cuncta festinet. Quarum rerum definitio /abor et dolow est, labor cum diuersis cladibus affligit innoxios ; dolor cum martyres facit, quoniam sine labore et dolore corporis consummari non potest corona martyrii. Sic uniuersa quae loquitur uel 465 cogitat, pari faece polluta sunt. 29, 90. Sedet

SCHE 470

475

480

in insidiis

cum

diuitibus

in occultis,

ut interficiat innocentem. Oculi eius in pauperem respiciunt. Cum dicit : Sedet in insidiis, actus Antichristi latronum consuetudini comparauit, qui occultas uias insident, ut interficiant innocentes. Quae figura dicitur phantasia, quoties in concipiendis futuris uisionibus animus perducitur audientis. Tale enim Antichristi regnum dicit futurum, quod ad martyrum coronam et infidelium ruinam constet esse permissum. Sequitur : cum. diuitibus. Hic significat multitudinem malorum. Saepe enim in scripturis diuinis diuites in malo accipiuntur, sicut pauperes in bono. Znterficere uero nnocentem est de religioso facere sacrilegum, eiusque animam perpetua morte damnare. Nam cum dicit : oculos eius in jauperem respicere, non respicit ut prospiciat sed ad hoc intendit ut perimat. Insidiatur

in occulto,

sicut leo in cubili

suo. Leo-

nem in cubili suo antefatum dicit Antichristum, qui atrociter et dolose laceraturus est populum Christi. Inter initia enim persecutio Ecclesiae uiolenta tantum fuit, cum a paganis, pro48

scriptionibus,

tormentis,

caedibus,

Christiani

ad

idolorum

sacrificia cogebantur. Altera fraudulenta, quae nunc per haereticos et falsos agitur Christianos. Nouissima superest, quae per Antichristum praedicitur esse uentura, qua nihil periculosius, quoniam erit uiolenta nimis ex potestate regni singu490 laris et deceptiosa miraculis, 4, sicut Dominus in euangelio dicit, seducat, si fieri potest, etiam electos. Proinde ad uim per-

491 Matth. 24, 24.

453 est] et dolo adZ. r 4656 e 45? indicit ... iubet Gerz. 45* nomen Gerz.. (corr. a. z7:.), nomen inane z4zd. Bec. Fise. 460 ut] et Gerz., corr. a. zz. 465

cogitat] quae praem. Gert. 470 interficient Ger. corr. cogebantur] Gerz;., ut ... cogerentur Gare 8

484/486 cum C.1 (xcvir)

.

PL 89

108

EXP.

IN PS. IX, 30-33

tinet quod positum est : /eo, ad dolos, quod ait : n cubilt suo. Sic utraeque iniquitates eius singulis sermonibus intimantur. 495

$00

Do»

$10

515

520

925

Insidiatur ut rapiat bauperem ; rapere pauperem, dum attvahit eum. In laqueo suo humilzabit eum. Iteratio insidiarum, nimietatem callidi persecutoris ostendit. Rajperve uero $auperem significat subitum periculum animae, ad quod ille nefandissimus trahere nititur innocentes. Deinde ad expositionem priorum sequitur decora repetitio, nam ut non putares pauperem raptum aut fisci debito aut interpellatione causae ciuilis, geminauit rapere pauperem ; et mox causam persecutionis annectit : dwm attrahit eum, id est : dum illum a ueritate culturae ad nominis sui uenerationem molitur adducere.

Et ne adhuc istud : attrahit

ewm,

dubium habere potuisses, addidit : I» /aqueo suo humiliabit eum. Laqueus significat dolum, quo simplicium corda capiuntur et uelut nodo peruersitatis lamentabiliter alligantur. Hwmiliabit autem bene dictum est, quoniam de uera religione sine dubio cadunt, qui ad insana dogmata perducuntur. 91. Inclinabst se et cadet dum dominabitur baupe7w71. Hic iam de ipso tyranno dicitur, qui in Dei seruos permissa potestate grassabitur. Imclinabit se, id est : cum animum suum nimia perditorum acquisitione remiserit et quasi malorum copia crapulatus, in aliquod otium post sanctorum poenas afflictionesque peruenerit. Tunc ergo de sua praesumptione nequissimus cadet, quando illi cum suis sequacibus superuenerit repentinus interitus. Finem quippe saeculi nescit, quoniam eum Dominus in sua potestate constituit. 92. Dixit enim in corde suo : Oblitus est Deus ; aueriit faciem suam, ne uideat usque in finem. Nimis stulta cogitatio. Crediturus est Deum dissimulare, cui honorem sacrilegus conatur eripere, putans eum fideles suos nolle respicere, cum propter ipsum doceantur omnia poenalia sustinere. Ignarus ueritatis contraria suspicione mouebitur, nec intelleget quod sequitur : Ne obliuiscaris bauperum in finem. Non enim dicit nihil eos esse passuros sed nullatenus usque in finem esse deserendos. 93. Exsurge,

Domine

Deus

meus,

et exaltetur

ma-

nus tua, ne obliutscaris bauperum in finem. Decursis quatuor partibus, nunc exaltatiue propheta se conuertit ad quintam supplicans fieri quod tamen sciebat esse uenturum. *

496 abstrahit r 507 cordia Gerzz.(i s. 7.) 512/013 pauperum] Cass.cumr (1), paupeti se/ paupetis cezz. codd. r 514 inclinauit Gerzz. 523 usque] Gerzi. 5. J. a. zi. 528 intellegit Gerzz. — 633 exaltatiue] Gerzz., corr. a. zz. in exultatiue

EXP.

IN PS. IX, 33-35

IO9

Exsurge dicitur, citius surge, hoc est : celeriter ueni. Exaltetur manus tua. Manus operationem significat, sed ista Dei operatio iudicium est, quod exspectamus esse uenturum. Illud enim desiderabat uenire, ubi iste superbus posset occumbere. Ne obliuiscaris bauperum in finem. Contra quos 540 impius dicebat : A uertit faciem suam, ne uideat usque in finem. Nunc rogat ne secundum uotum Antichristi obliuiscatur bauperum in finem saeculi, ubi futura est retributio meritorum. 94. Propter quid irritaust impius Deum ! Dixit 545 enim in corde suo : non requiret. In hoc uersu mirabili breuitate et sciscitatio praemittitur et responsio apta consequitur. Interrogatiue enim pronuntiandum est : Projter quid irritauit impius Deum ? Deinde respondendum est : Dixit enim in corde suo : non requiret. Constat irritatum, quoniam eum impius 350 quippe, ideo Dominum facta sua non putabat posse requirere. Sed inueniet memorem, quem sperabat oblitum, et usque ad immensum sentit recipi, quae prae multitudine delictorum credebat in memoria non teneri. 35. Vides quoniam tu laborem et dolorem consideras, ut tradas eos ?àn manus tuas. Istud iam probata re Domino cum gratulatione dicendum est : Vides quoniam tibi nullus illudet. Superius enim dixerat : Sub lingua eius labor et dolor, haec nunc uerba repetit: Vides quia labo56o rem et dolorem consideras, quae et ille perfidus dum sub lingua sua haberet, id est : in cogitatione reuolueret, cognosci penitus non credebat. Consideras profecto, quando in tuis

555

manibus, id est : iudicio traditus non euadit, sed digna factis 56 A

jTe

575

recipit, qui uacandum ab sceleribus non putauit. Sic omnis potestas penes Deum esse declaratur, qui peccatores ipse sibi et tradit et punit. Nam quod per ministros eius geritur, ipsius uirtute sine dubitatione completur. Quo fugiat, quem tanta uirtus insequitur ? Committat licet scelera et diuersorum hominum subuersione pascatur ; quidquid fecerit non erit impunitum, cum aeterna damnatione torquebitur. Tibi enim derelictus est pauper, pupillo tu eris adiutor. In medium deductis impiis atque conuictis, redit ad iustos, ut sicut illi digna factis recipiunt, ita isti promissa praemia consequantur. Nam cum dicit : T'?b? derelictus est pauper, ostendit quoniam qui illi derelinquitur, nulla utilitate fraudatur, quoniam hoc est pio principi dimitti, quod bo-

544 impius deum] dominum (a. ». ex 540 impios Ger. 538 possit Gerz. 545 requiret] deus add. r deum) peccator Ger. (bic fantum), impius dominum r D57 cum gratula556/559 ptobatori ed. 556 manibus tuis r (praefer A H?) 568 et] oz. Ger. 558 nullus tibi — Gare: tione] congratulatione Gerz.

PL 9o

p 42

IIO

580

58 A

EXP.

IN PS. IX, 35-38

nis omnibus tradi. Pawer enim dictus est a paululo lare. Relictum ergo dicit pauperem Deo, ut omnes uideant quae bona possint de eius reportare iudicio. Pu$?/lum uero dicit, non cuius genitor carnalis occubuit sed cui pater sepultus est mundus. Nam multos pupillos inuenies orbatos patre uisibili et sunt blasphemi, abliguritores et quod in illa aetate creberrimum est, luxuriosi et hi a Domino probantur alieni. Sed ab illis pupillis diuidi non potest adiutorium Dei, quorum pater diabolus in actione facinorum probatur exstinctus. Et intende quod dicit : T4

DO

595

eris

adiutor,

ut cum

carnaliter

affligi uideas eos, non dubites esse liberandos. 96. Contere brachium peccatoris et maligni, requairetur delicium eius nec inuenietur. Ante oculos prophetae Antichristi nequitia redit et rogat ne illi bacchari diutius liceat in sanguine beatorum. Coníere, id est : ad nihilum redige. Brach?iwm eius dicit potentiam qua peccatores male utebantur, quia insigniter impia faciebat et hoc nomen singulariter ab eo meruit, quoniam in sceleribus similem non habebit. M alzgnus, quia iniquus dissuasor erit, ut quos terrore non potest peruertere, saltem conetur per noxia prae-

600

mia declinare. Deitcíum autem eus, dicit commissa perperam, quod licet singulariter pronuntiatum sit, innumerabilia tamen eius exstabunt sine dubitatione peccata. Omnia siquidem facta ipsius ac dicta peccata sunt, cuius uniuersa uita delictum uocatur. Addit : nec imuenietur, quia dubium non est perire scelestam potestatem, cuius damnandum constat auctorem.

6o

A

A

9*. Regnabit Dominus in aeternum et in saeculum saeculi, peribitis, gentes, de terra eius. Exstincta clade generali, ad futurarum rerum ordinem uenit, quoniam interfecto Antichristo, Domini regnum aeternum, pium, muni-

615

ficumque uenturum est. Permittitur enim nimis praecurrere scelestum malum, ut gratius regnum Domini suscipiatur optatum, ubi iam beatorum adepta securitas conquiescat nec ulterius formidentur insidiae, quas magis sanctus uir in hoc mundo cogitur sustinere. Gentes autem posuit peccatores et impios, qui feraliter uiuunt nec Domini legibus obsequuntur. De terra eius regnum significat Domini Saluatoris, quo soli beatissimi perfruuntur. 98. Desiderium pauperum exaudiuit Dominus, coni«1 cfr Varro de Ling. lat. p. 29, 1.

9*7* cst] Gerz. s. 1. a. zm. 894 ab co singulariter — Gare: 600 ac dicta peccata] addita Gerzz. 604 a//. in] Gerzz. s. /. a. zz. 605 eius] rz, illius Gerzz. (sed eius 7. 614) e£ Garet cum g 614 eius] Gerzz., illius Gare (cfr /. 603) 616/617 concupiscentiam] desideria r

PL 9:

EXP. IN PS. IX, 38-39

620

625

III

cupisceniiam cordis eorum exaudiuit auris tua. Bene uota iustorum uerbis congruis exprimuntur. Dicit enim desiderium pauperum, quod fit semper amore praemisso, ut illic eum euidenter uidere cupiant, ubi nunc etiam mentis lumine transferuntur. Sequitur : concupiscentiam cordis eorum. Hoc uerbum constat esse uiolentius. Concupiscen12a enim ibi dicitur, ubi coniuratis quodammodo animae uiribus aliquid ardore mentis appetitur. Sequitur : exaudiuit auris tua. Quod regulariter debemus aduertere, nihil in Deo corporalium esse membrorum, sed uirtutis eius effectus, qua audit, auris uocatur ; qua uidet, oculus ; qua perficit, manus.

Verum haec memoriae dicta condantur, ne, quia crebro repetenda sunt, nos ipsa repetendo fastidium facere uideamur. 39. Iudicare pupillo et humili,ut non abbonat ultva magnificare se homo super terram. Ecce auctoritate prophetica commonemur, non solum quemlibet $u$illum sed $ujpillum et humilem Deo esse gratissimum. Nam cum dicit : Iudicare pupillo et humili, significat pro ipso 655 ferri posse sententiam. Sed cum humilis dicitur, iustissimus approbatur. Sequitur quoque definitiua promissio, ideo illa quae dicta sunt fieri, ut ulterius a nullo hominum permittatur excedi. Tunc siquidem omnia mala finienda sunt, quando auctor omnium peccatorum cum sua plebe damnabitur. Haec 640 sunt occulta filii, quae psalmi huius titulus canit. Nam licet per quaedam indicia frequenter uideantur edicta, quando tamen ueniant, hominibus incognita habentur. De ipso enim die Dominus in euangelio dicit : De die autem illa et hora nemo scii, neque angeli caelorum, meque Filius, nisi Pater 645 solus. De quo loco beatissimi patres Hilarius et Augustinus,

650

Ecclesiae

sancta

lumina,

runt, iudicantes esse humanatio aliquod de trem scire praedicauit. Domaine, tu omnia nosti,

plurima

et luculenta

dixe- PL 92

nefarium, si illa omnipotens Verbi futuris ignorasse putaretur, quod PaNam cum Petrus in euangelio dicat : tu scis quia amo te, item ipse Dominus

dicit : Omnia quae habet Pater, mea sunt ; utique Patris omnia

non haberet, si quod Pater nosset, ille nesciret. Sed ita salutariter ac ueraciter credendum esse docuerunt, ut per figuram metonymiam, id est : transnominationem, quae in scripturis 655 sacris saepius inuenitur, debeat intellegi, quod utiliter suos

faciat nescire subiectos. Nam in Genesi Abraham Deus dicit :

643/645 Marc. 13, 32. 645 cfr Hilar. Tracz. super ps. 9, 1 sqq. — CSEL z22, 75 sqq. ; de Trinifate, xx, 58 sqq. — PL ro, 327 sqq. 645/646 Aug. En. 55. 9, 1 — CC 58, 57 sq. ; de Trinitate I, yz — PL 42, 836 sqq. 650 Ioh. 21, 17. 651 Ioh. 16, 15.

621 concupiscentia Gerzr. -- Garet

in Gergr.

627 uidit Ger.

631 homo se — Ger.

653 ac] haec Gerzz., e eras.

628 dicta condantur memoriae

648 ;n/er quod e£ patrem ura pagina uacat

II2

660

EXP:.IN'PSPIX39

TA

I

Nunc cognoui quoniam times Dominum Deum tuum, id. est : nunc te cognoscere feci. Sic et hic positum est : «esc?o, id est : nescire uos facio. Nam ipse Dominus alibi similiter dicit : Nescio uos, cum utique quos damnabat ignorare non poterat. Denique interrogatus de ipso capitulo dicit : Non est uestrum scire tempora uel momenta, non enim dixit : non est meum uel non est nostrum, sed ait : Noa est uestrum scire. Sic utrum-

que seruatum est, ut et homines ignorarent quae illos non opor665 tebat agnoscere,

670

SCHE

H^ 45

et hoc Dei Filius nequaquam carnis infirmi-

tate nesciret. Quod si maiestatem illam, quod dici nefas est, texisse ignorantiam suspicemur, fortior utique inueniretur ignorantia quam diuina natura, quae, ut stulte dicam, opprimere ualuit prouidentiam, per quam omnia sunt creata. Sed cum haec nimis doceantur absurda, credere dignum est totam Trinitatem, cui una atque omnipotens natura est, omnium rerum indefectam semper habere notitiam.

Conclusio psalmi. Completa est psalmographi denuntiata promissio, reserata sunt Filii occulta miracula. O ingentes et admirabiles 675 causae, quae quamuis expositae uideantur, adhuc tamen sine dubitatione secretae sunt ! Nam cum praedicuntur, non habentur incognitae ; dum ignorantur, quando ueniant, adhuc obstrusae esse monstrantur. Sic et secretum est quod dicitur et quaerentibus non tacetur. Quapropter effusius Domino 680 supplicemus, ut nobis emendationem saluberrimam conferre dignetur, quia sine excusatione peccat, cui retributio peccatorum praedicitur esse uentura. Mente quoque retinendum est, hunc psalmum esse primum in quo aduentus prophetatur Antichristi. Numerus quoque praesens et illud occultum pro685 batur aperire, quod hora nona Dominus emisit spiritum. Nam cum inter alia et de passione ipsius psalmus iste locutus sit, merito et per calculum suum transitus eius horam annuntiat, quando etiam crucis ipsius noscitur narrasse mysteria. EXPOSITIO

IN PSALMVM

X.

1. In finem bsalmus Dauid. Cum frequenter in titulis positum uideatur : /* finem et intentionem mentis nostrae ducat semper ad Dominum Christum, tamen propter diuersa 657 Gen. 22, 12.

660 Matth. 25, 12.

661/662 Act. 1, 7.

657/688 id est 4s4. nescio] Gerz. in marg. inf. (a. zz. ?) 661 capitula] Gerzz. articulo Gare/ 669 prouidentia Gerz. 681/682 meritorum Gerzz. 683

primum esse e Gerz. Ps. X, 1 dum Gerz.

685 nona hora — Gerz.

PL 93

EXPSINCOPS:

UX; 1-2

II3

miracula positum esse non dubium est. Modo enim indicat gloriosissimam passionem, modo triumphalem et admirabilem cunctis gentibus resurrectionem, nunc autem sanctam fidem declarat, in qua haeretici digladiantur contra fidelissimos Christianos ; ita fit, ut iugiter tendat ad Christum, quamuis IO

15

20

SCHEB

diuersis significationibus inueniatur aptatum. Quod etiam in reliquis psalmis, si-aciem mentis intendas, cognoscis esse faciendum. De $salmo autem et Dauid illa meminisse sufficiat, quae superius dixisse cognoscimur. Sciendum tamen hunc psalmum prolatum esse ad haereticos destruendos. Diuisio psalmi. Psalmus hic totus ad personam prophetae referendus est. Primo capite de insidiatoribus dicit haereticis, qui nituntur catholicos in suam conuertere prauitatem. Secundo Domini iudicium comminatur et quid in illa retributione sustinere possint, euidenter ostendit, ut iustitiam Domini metuentes, superstitiosas deserant falsitates. Expositio psalmi. 2. In Domino con[ido ; quomodo dicitis animae meae : Transmigra in moniem sicut passer ? Hoc schema

2

montem, 30

dicitur caenonema,

id est : communicatio

consilii;

quod fit frequenter quando aut cum aduersariis aut cum adiutoribus uerba miscemus. Ad persuasores quippe haereticos hic sermo dirigitur, qui uolunt loqui quod impium est, ut contentionibus prauis seducant animas innocentes. His ergo uir fidelis dicit : Dum ego sim in religionis fixo cacumine constitutus, quemadmodum mihi suadetis : Transmigra in id est : ad haereticam prauitatem, mentientes ibi

esse Christum, ubi ueritas nullum probatur habere uestigium. Mons enim in scripturis diuinis aequiuocus est, quod dissimilibus rebus pro aliqua comparatione deputatur. Frequenter enim et in bono et in malo ponitur ; nam cum in bono sons dicitur, firmitas eius consideratur et honorabilis altitudo ; cum

in malo, stupor mentis et eleuata superbia. Sic unum nomen diuersis rebus, consideratis qualitatibus, congruenter aptatur. Passerum quoque plura sunt genera ; alii gaudent ad foramina parietum, alii ualles roscidas requirunt, nonnulli montes appetunt squalentes. Sed nunc de illis dicit qui ad altissima 40 loca terrarum leuissima uoluntate rapiuntur; ut his merito 3 vA

similes aestimentur, qui ad nequissimas praedicationes, leui-

tate inconstantis animi transferuntur.

9 diuersis] Gerz. in marg. (a. zz. ?) totibus eZ. 26 seducunt Gerz.

Gerzz. 5. l.

33 pr. et] oz. Ger.

20 dicetis Gerzz., corr. a. zz. 27 religionibus Gerzz. corr.

23/24 audi28 mihi]

II4

45

$0

EXP.

IN PS. X, 3-5

3. Quoniam ecce peccatores intenderunt arcum. Arcum mandata diuina debemus aduertere, quae haereticus tractans et in sua prauitate componens, ad uulnus animae tendit operandum, ut non ad salutem compungat sed aeterna morte transfodiat. Et bene arc«s ponitur in sacratissimis scripturis, quia in unum duo testamenta coniungens, aut defensionem tribuit aut ruinam ; sicut apostolus dicit : Alis PL 94 quidem sumus odor mortis in mortem, aliis odor walae vn uitam.

Parauerunt sagittas suas àm pharetra, ut sagattent in obscuro rectos corde. Permanet in comparatione sagittarii, nam sicut iste habet sag?ttas im pharetra, ita ille gestat in corde uerba uenenosa. 55

cum dicit : rectos 6o

79

75

8o

7»

obscuro

uero, siue

cum persecutionibus perturbatur Ecclesia, quando timore periculi carnales homines creduntur facilius immutari, siue in abscondito consilio, cum opportunius putant Christianos decipere, quando eos iudicant sua consilia non uidere. Sed corde, insidias eorum ostendit inanes et

uacuas. Recíi enim corde non sunt, nisi qui nulla iniqua decipi persuasione potuerunt. 4. Quoniam quae pevjiecisti desiruxerunt, iustus autem quid fecit ? Idem de ipsis haereticis dicit : destruxisse illos legem Domini, cum interpretationibus falsis scripturas sanctas lacerare moliuntur, conuertentes in quorumdam necem, quae a Domino prophetas sunt ad salutem. Subiungitur etiam defensio Domini Christi ; dicit enim, si homines uoluerunt aequitatem iniqua interpretatione subuertere, cur accusant eum qui iuste locutus est ? Errores enim non de praecepto trahunt sed de nequissima sua uoluntate concipiunt. 5. Dominus in templo sancto suo, Dominus in caelo sedes eius. Exprobratis his qui falsa sentiunt de p.44. religione uerissima, ad secundum caput propheta peruenit, in quo iam iudicia Domini dicit esse uentura, ut humana peruersitas saltem se considerata Domini districtione recorrigat. Et ut innocentem decipi aliquis non putaret impune, Dominum dicit in unoquoque religioso consistere, sicut ait apostolus : S? qwis templum Dei wiolauerit, disperdet. illum Deus. Templum enim Det sanctum est, quod. estis uos. Vt sciat haereticus a Deo se posse disperdi, a quo noscuntur corda recte credentium possideri. Caelwm enim sanctos uiros significat, quos praesentia maiestatis suae diuinitas insidere dignatur. O quam pulchre suboritur laus re illaesa ! Qualis Ps. X, 49/50 II Cor. 2, 16.

«8/49 I Cot. 5, 17.

43 tetenderunt r 51/82 sagittant Gerzz., corr. a. zz. 69 excusant Gerzz. corr. iusta Gerzz. (ut uidetur) 92 sedis r (JA H M* .$ K) 83 0] et Gerz.

EXP. 85

90

9A

IoO

IIO

IN PS. X, 5-7

IIS

enim honor, qualis est gloria suscipere Creatorem, quem non est dubium bonos semper inuisere ? Oculi eius in pauperem respiciunt, $alpebrae eius interrogant filios hominum. Sicut infelices sunt a quibus auertitur, ita beati redduntur, ad quos propitius respicit Deus, quoniam intuitus eius beneficium est, quia peccatorum tenebris non offunditur, qui tanta claritate lustratur. Nam et lapsus Petrus redire tunc meruit, quando eum clementia diuinitatis aspexit. Et intende quod prius posuit : oculos, post uero : $alpebras. Palpebrae dictae sunt a palpitando. Sunt enim quaedam luminum thecae et quasi folles oculorum, quos claudimus dormientes, ut fatigatum corpusculum reparare possimus. Ergo quia in Domino membrorum ministeria per allegoriam frequenter aptantur, dicit eum, non solum quando intendit oculis, sed etiam tunc requirere, id est : considerare filios hominum, cum ea neglegere quasi dormiens aestimatur. 6. Dominus interrogat iustum et impium, qui auiem diligit iniquitatem, odit animam suam. Non est improborum cogitanda derogatio, quando Dominus iustum requirit et impium, qui omnia sub ueritate discernit. Quod ideo dicitur, ut hominum desideria opiniones fatuae non seducant ; sed unusquisque circumspiciat conscientiam suam, de qua nouit solum Dominum Íerre iudicium. Sequitur breuis et manifesta sententia. Quid est : diligere iniquitatem ? Odisse animam suam. Sic enim se persequitur, qui diabolum sequitur, dum illas semitas commeare uult, quae ad poenarum loca fugienda perducunt. v. Pluit super peccatores laqueos, ignis et sulphur et spiritus frocellarum bars calicis eorum. Pluit ad uerba praedicantium retulit caelo manantia, quae piissimis

115 imbres sunt, perfidis autem igniti laquei. Illi enim bene intel-

120

legendo, inde fructificant ; isti male tractando animas suas nodo peruersitatis strangulant. /g7::s est quando eos flammea cura consumit ; su/pAhur, quia cogitationes eorum detestabili fetore sordescunt ; spiritus procellarum, dum se tumultuosa mente confundunt : f$ars calicis eorum, id est : mensura qua pollutis actibus ebriantur. Calix autem et in bono dicitur, ut est : Calix tuus inebrians quam jfraeclarus est. Calix enim mensura est qua potantur animae. Calix autem 93/94 cfr Cicero de Natura deorum Yl, 57 ; Seruius im Verg. 7Aen. IV, 30 ; Lactant. 123/124 cfr Varro 122 Ps. 22, 5. de Opificio Dei X, 2 — CSEL 27, p. 32, 21.

de Ling. lat. p. 39, 7 ; Fest. de Verb. sign. — edid. Müller, p. 47, 1.

90 tenebras Gerz. ^ offendistur Gerzr.corr. — 103 derogatis cogitanda — Gare sulphor Gerzz. 112 et] oz. r(praeter H M K) 109 se enim — Gerzz. (oz. sic) 117 modo Gerzr. corr.

PL 95

116 125

130

155

140

EXP: INPS.

X7 7-8

dictus, eo quod assidue calidam soleat suscipere potionem. Macrobius quoque Theodosius in quodam opere suo gentem dicit Cylicranorum fuisse iuxta Heracleam constitutam, composito nomen dzó roi k(Auos, quod poculi genus una littera immutata calicem dixit. Vnde hoc nomen memoriae constat infixum. 8. Quoniam

iustus Dominus

et iustitiam

dilexit,

aequitatem uidit uultus, eius. Fit quoque de aequitate aeterni Regis decora conclusio. Iwsium dicit Dominum amare iustitiam, quia nescit alios respicere, nisi qui norunt custodire iustitiam. Adiecit : aequitatem uidit uultus eius, illam scilicet aequitatem quam tamen propitius ipse concedit. Non enim quidquam ex se probi humanitas habet, nisi quod à Domino bonorum omnium susceperit largitore. Vultus uero hic propitiationem Domini significat. Nam et in alio psalmo legitur : Vwltws autem Domani swpber facientes mala. Sed quoniam hic dixit : aequitatem widit, per aequitatem gratiam ipsius fecit intellegi.

Conclusio psalmi. Quam bene uersutias haereticorum et retributiones eorum psalmus iste mirabili breuitate complexus est, ut quorum futuras poenas agnoscimus, ab eorum prauitatibus arceamur. 145 Est enim in numero ipso et uirtus sancta Decalogi, qui humanae uitae prouenit gloriosissimus institutor. Nam sicut ille hominum uitia condemnat, sic et iste sensum iniquae praedicationis impugnat; tanto a maiore periculo liberans, quanto plus est in fide delinquere, quam carnis fragilitate peccare. 150 Merito ergo et hic psalmus hunc numerum tenet, qui sensus nostros in orthodoxa credulitate perfectissima institutione confirmat. Nam et in euangelio bonus seruus offerens decem PL 96 talenta laudatus est et potestatem supra decem ciuitates accepit in praemium. Apostolus quoque in magnum sacra155 mentum Verbum Domini decem scripsit ecclesiis, significans sacrae doctrinae plenitudinem hanc complecti numeri quantitatem. Nam et numerus ipse in magnam uirtutem laudemque collectus est ; qui licet in extensum calculum, infinitumque tendatur, ipse tamen in semetipso semper crescenti summa 160 reuoluitur et probe, ut cum nihil recipiat extraneum, magnum de se facere uideatur augmentum. Hic etiam merito dicitur decus, quoniam a decore nomen accepit. 128 sqq. cfr Macrobius Safurmalia V, 21, 18 — edid. Eyssenhatrdt, p. 340, 21. 139/140 Ps. 35, 17. 152/154 cfr Luc. 19, 12-25. 124 dictus] est aZ. Gerz. 126 syligranorum Gerzz. heraclia Gerzz. 128 Tob] tes Gerzz. poculi] eius ZZ. Gerzz. 130 iustitiam] Gerzz. cuz: r, iustitias Garet cum g.

EXP.IN.PS.XL

EXPOSITIO

i-2

IN PSALMVM

Try

XI.

1. In finem fro octaua die bsalmus Dauid. Octaua, ut in sexto psalmo iam dictum est, ad aeternam pertinet requiem ; nam octauum diem mundus iste non recipit sed finito septimo redit semper ad primum. In istis enim diebus pluralis ^ est numerus, ille autem singularis accipitur, qui nullo succedente mutatur. Quapropter dicenda uirtus est psalmi, ut per eius intentionem inscriptio tituli facilius possit intellegi. Petit itaque propheta iniquitatem mundi istius destrui, ut ad illam ueritatem futurae promissionis debeat perueniri. T o Sic illud imperturbabile regnum significatur, quando eius beatitudo indesinenter expetitur. Merito ergo huic psalmo p 45 octauus dies aptatus est, ubi saeculi istius consuetudo uitiosa deseritur et illius uenire innocentia postulatur. Cetera uero huius tituli uerba praecedentibus expositionibus probantur T - esse notissima.

2o

Diuisio psalmi. Prima parte propheta a mundi istius peruersitate saluum se petit fieri, quoniam dolosi atque superbi potentiam Domini sceleratis oblocutionibus abnegabant. Secunda promissionem Patris per omnipotentem Filium praedicat esse faciendam, eloquia Domini sub breuitate collaudans, sicut prius sermones impios arguebat.

Expositio psalmi.

2)

3o

2. Saluum me fac, Domine, quoniam defecit sanclus, quoniam diminutae sumt ueritates a filiis hominwm. Studiose discutiamus hoc principium psalmi, quoniam magnorum schematum decore formatum est. Exclamat enim ad Dominum subito propheta, ut de ipsa formidine appareat periculi magnitudo. Deinde per figuram synathroesmos, usque ad diuisionem congregat multa, quae timuit. Quod schema inter uiolentissimas figuras accipitur, quando plurimae res in unum et multa crimina colliguntur. Nam cum hoc saeculum respiceret animas multiformiter ingrauare, salwwm se petit a Domino f?er?, apud quem ueram medicinam nouerat inueniri, sazcíu». dicens abesse de mundo, ubi tanta malorum inesse cognoscitur multitudo.

3 v^

Hoc quantum ad homines pertinet dicitur, ceterum ille ubique praesens esse cognoscitur. Et ne haberetur ambiguum, quod dixit

: defecit

Ps. XI, 2 psalmo] Gere. 5. 7. c Garet

sanctus,

consequitur

aeternam] uitam add. Gerzz.

: dóiminutas

4 semper redit

118 esse

EXP. ueritates

deficere

IN-PS.XL,

2-4

a filiis hominum.

Alter enim sanctus

non poterat, nisi fuisset inter homines ueritas im-

4o minuta. Quod argumentum dicitur a consequentibus, quando ilIud quod praemittitur, sequenti dictione firmatur. Verum cum dicit : d?minutas, deprauata Dei munera culpis hominum euidenter ostendit, qui collata sibi beneficia propria peruersitate commaculant. Et intuendum quod plurali numero sunt 4; positae ueritates, cum una sit ueritas. Sed cum uirtus eius per unumquemque hominem caelesti dispensatione tribuitur, multas esse testamur. Vt dicere solemus prophetia Dauid, prophetia Ieremiae, euangelium Matthaei, euangelium Ioannis, ceterosque, qui huius rei honore

floruerunt.

Ita et ue-

5o ritates enuntiamus, quando qualitas eius per indiuiduas partes humanis mentibus Domini largitate praestatur. Potest etiam et ad iudaeum populum competenter aptari, qui donis caelestibus uacuatus credere non uoluit, quem tantorum uidentium turba prophetauit. 5. 9. Vana locuti sunt unusquisque ad jroximum suum,

mala.

labia

dolosa

im

corde

et

corde

locuti

sunt

Vana falsa significat, iuxta illud quod superius dixit :

diminutae sunt uertitates a. filiis hominum, quando contra Do-

minum Christum testimonia quaerebant et semetipsos prauis 6o susurrationibus

excitabant.

Proximos

autem

significat,

non tam cognatione generis quam sceleris participatione sociatos. Nam quod dicit : 2» corde et corde, quoties uolumus dolosos exprimere,

duplicia eorum

corda declaramus ; sicut

Salomon dicit : Vzr duplex animo inconstans est in omnibus 65 wis Suis. Quando autem simplices cupimus indicare, unum cor in eis esse testamur, sicut in Actibus apostolorum legitur :

Multitudinis autem. credentium erat cor unum. et anima. una. Sic et bilingues dicimus, qui in una sententia minime perseuerant. Et respice praedictas res, qualis fuerit secuta sententia : 71» Locuii

sunt

mala.

Necesse est enim ut mala loquerentur,

qui duplicia corda gestabant. 4. Disperdat Dominus uniuersa labia dolosa et linguam magniloquam. Sequitur sententia generalis ; sicut solet lege sanciri, quando unus peccat et uniuersale ma7; lum seueritas promulgata condemnat. Disferdat contra adunationem dicitur Iudaeorum, ut passim pereant, qui in una se prauitate collegerant. Lingua uero magniloqua est quae sibi aliquid magnae potestatis assumit, nec intellegit a creatore datum, dum euentus rerum sibi putat esse subiePs. XI, 64/65 Iac. rz, 8.

69 Act. 4, 32.

D* iusta Gerz:. 64 salomon] est] ozz. Gerzz.

Gerzz, iacobus

Garet (cuius reuera sententia esf)

PL 97

EXP. $o

IN PS. XI, 4-6

II9

ctos ; sicut Apocalypsis de Antichristo dicit : Vidi in cornu illo quod erat excelsius, os loquens magna, etc. Et ne in bono linguam

magniloquam

potuisses accipere, praemisit : /a-

bia dolosa. Considera uero pietatem dicentis, quod non hominibus, quia multi ex ipsis conuertendi erant, sed ipsis uitiis 85 imprecatur.

9. Qus dixerunt: : Linguam mus,

9o

95

SCHE

100

labia

IIO

120

nostram

sunt. Quis

magnificabinoster

est Do-

nunc

exsurgam,

dicit

Dominus.

PL 98

In his duobus

uersibus subtiliter Patris et Filii inspiciendae personae sunt, ut nobis intellegentiae confusio possit auferri. Nam postquam arguit eos qui de Domini fundendo sanguine tractauerunt, uenit ad secundam partem, in qua propheta uoce Patris resurrectionem promittit Domini Saluatoris. Aliena enim uerba referre possumus, cum tamen personae nostrae non mutamus eloquium. Intellegamus autem quae sit hic pietas Creatoris, quando $rojpier miseriam inopum et gemitum $auperum

ant A

a nobis

minus ?llls exponit qui in prosperis rebus nimia loquacitate turgentes, gloriam suam exaltare praesumunt et ponunt in propria potestate, quod se dementes a Deo non intellegunt accepisse. Hos paulisper interrogo, quare non sunt garruli, cum superuenientibus curis stupida taciturnitate constricti sunt ? Defigentes enim uultus in terram, claudunt ostia labiorum et tamquam linguam perdiderint, sic confusis mentibus obmutescunt. Adde aegritudinum uarios casus, ut frequenter non sit idoneus cibum petere, qui uidebatur de labiorum se potestate iactare. Tunc ipsi, si possunt, dicant : Labia mosira a mobis sunt. Quis noster est Dominus ? Istud autem quis noster est Dominus sacrilegorum uerba repetuntur. Quae figura dicitur antisagoge, id est : contradictio. 6. Propter miseriam inopum et gemitum paubpeYwm,

105

nosira

clarificatus

est

Dominus

Christus,

ne

eius

fideles

diutina tribulatione grauarentur. Exswrgam metaphorice dictum est illum exsurgere qui nescit humana imbecillitate recubare. Sed exsurgam dicit, apparebo et manifestabor in Filio. Vna enim uirtus et indiscreta maiestas est. Apparet enim et manifestatur Pater in Filio, sicut ipse in euangelio p. 46 dicit : Qui me uidet, uidet et Patrem. Ponam super salutari meo, fiducialiter agam in eo. Salutare suum dicit Pater Verbum suum, quod est caro 80/81 Apoc. 15, 5.

118 Ioh. 14, 9.

87/88 est dominus] r (praeter T*), dominus est — Gerzr. (item /. 98/99, sed /. 99 est

dominus) e? Garez (bic fantum) cum g — 98 ipsi] oz. Gerz. manifestes Gerzz. 119 salutare meum r

118 apparcam et

I20

125

120

EXP.

IN PS. XI, 6-8

factum, per quod uita mortalibus uenit, dum omnis credens salutem copiosa largitate consequitur. Et quid super eum ponit ? Consolationem scilicet, quam superius dixit inopum et pauperum, quod Domino Saluatore resurgente, fidelibus prouenisee manifestum est. Fzdwcialiter agam potestas omnipotentiae paternae declaratur, quia reuera ille f?dwczaLitev agit, cuius uoluntati nullus praeualet obuiare. Sic et de Christo in euangelio dictum est : Erat enim docens eos tamquam. bolestatem habens, non tamquam scribae eorum et pharisaei. Sed potestas Patris Filii fiducia est, sicut Filii fiducia potestas est Patris ; quod toti Trinitati pro unitate naturae certum est conuenire. 7. Eloquia Domini eloquia casta. Postquam dixit uerba Patris, eadem ipsa laudando

nia contigerunt,

quemadmodum

sint ergo eloquia

Domin,

confirmat ; nam

sic om-

promissa noscuntur.

Quid

sub breuitate definitur, id est :

eloquia casta, uidelicet uirginali integritate purissima, quae nullum

SCHE

mendacium

corrumpat,

nulla macula

falsitatis infi-

ciat. Nam sicut castitas ignorat pollutionem, ita eloquta 140 Domini nesciunt cum aliqua sorde misceri. Sed hoc non otiose accipias, quia contra illud ponitur, quod superius PL 99 dictum est de iniquis : Vana locuti sunt unusquisque ad proximum suum, ut inspecta rerum uarietas ab iniqua nos consuetudine remoueret. Quod schema graece dicitur syn145 desmos, latine collatio, quando sibi aut personae aut causae, siue ex contrario siue ex simili comparantur. Hic enim eloquia diuina laudantur, superius uero sermo humanus arguitur. Argentum igne examinatum, lerrae jurgatum 150 septuplum. Adhuc definit per similitudinem metalli candidi quid sint eloquia casta. Argentum terrae igne examinatwum, quod solet esse purissimum, quando frequenti fuerit decoctione mundatum. Examinatwm quippe uel $urgatum, contra illud ponitur, quod de peccatoribus ait : dolosa in corde et corde. Et ut quam plurimum 155 Labia distaret agnosceres, addidit : Pburgatum septuplum. Qui numerus ad septiformem Spiritum uidetur posse respicere, id est : timorem 160

Dei, pietatem, scientiam, fortitudinem, con-

silium, intellegentiam, sapientiam ;per quae Verbum diuinum tamquam in succensis fornacibus manens, ueritatis rutila coruscatione resplendet. 8. Tu,

Domine,

seruabis

nos

et

custodies

nos

a

128/130 Matth. 7, 29.

121 quod] Gerz. in zarg. 131 totae Gerz. 150 definiat Gerzz. corr. Garet

144/148 syndesmos dicitur —

EXP.SINJPS

XI,

8-9

I2I

generatione hac im aeternum. Sicut superius dixit : Disbperdat Dominus uniuersa labia dolosa, ita hic conseruaturum Dominum promittit, qui eloquiis eius pura mente crediderunt. Et uide, sanctae regulae, qua moderatione

170

seruatae sunt. Dum dicit : /u nos custodies, praesumptionem caducae humanitatis abscidit, ne quis de se confidendum ullatenus aestimaret. .4 generatione hac siue Iudaeos siue mundi istius significat peccatores, a quibus nostra uirtute non possumus custodiri, nisi illius miseratione protegamur. Addidit etiam : ?» aeternum ,,quia hic nos in tribulationibus consolatur, ibi in aeterna securitate constituit ; hic adiuuat, illic

glorificat et coronat. Ita nos piissimus Creator et hic conseruat, 175 ne pereamus

180

et ibi beatificat, ut nullatenus miseri esse possi-

mus. 9, In circuitu impii ambulant, secundum altitudinem tuam multiplicast? filios hominum. Postquam sermones impiorum in prima parte competenti exsecratione redarguit et in secunda parte eloquia Domini mirabili praedicatione laudauit, uenit ad conclusionem psalmi, in qua singulis

partibus sub uno uersu digna restituit. Dicit enim sub breuissima sententia : I* circuitu impios ambulare, ut numquam ad rectam possint semitam peruenire. Tortuosae si185 quidem uiae malis semper moribus applicantur, sicut Salomon de impiis dicit : Dereliquerunt uias rectas, ut ambularent in wias jrauas. Et ideo peruenire ad requiem octaui diei nequeunt, qui rotarum more in sua semper terga uertuntur. Sequitur : secundum altitudinem tuam, multiplicasti I9O filios hominum. Hoc ad illos pertinet qui sincere eloquiis Domini castis purissimisque crediderunt. Et uide quantum illis in isto uerbo promittitur, dicit enim: secundum altitudinem tuam multiplicasti filios hominum ; non secundum meritum suum, sed secundum illud quod humanas 19 II nescit angustias sustinere. Altum enim saepe dicimus quod comprehendere non ualemus. Sub mensura enim Creator non est quae creaturis omnibus data est, nec aliqua in eo potest esse dimensio a quo rebus omnibus numerus, pondus, mensu200

raque praestatur. M ultiplicasti autem filios hominum ad illam promissionem respicit Abrahae in qua dicit : Mwltiplicans multiblicabo semen tuum sicut stellas caeli. Quod eum in sanctis suis et fecisse et cotidie facere manifestum est.

186/187 Prou. 2, 15.

200/201 Gen. 16, ro.

163 e 172 in] Gare? cum r, et praem. Germ. cum g

18? octaui] Gerz.., octauae Gare? Gern. corr. legitur in Gerzr.

173 constituet Gerzz., adiuuet

189 secundum 4. tuam] Lis

PL IOO

122

205

210

EXPJIN PSUXINSZXED T

Conclusio psalmi. Consideremus hunc psalmum nimis utilia nobis sacramenta declarasse. Dixit enim quam uanis et superfluis homines locutionibus occupentur, ut non ueritatem qua uiuant sed quo moriuntur uelint affectare mendacium. Deinde quale sit eloquium Domini consequenter. exposuit, ut salutariter unicuique sua sordeant, si quantum sint mundissima Domini uerba cognoscant. Quibus rebus illud remedium datur, quoniam secundum potentiam Domini filios hominum constat posse liberari. Et quia undecimi numeri uirtus, in quo hic psalmus est constitutus, euangelicum nobis cognoscitur indicare mysterium, patrifamilias supplicemus, ut in uineam suam saltem uel undecima

215

220

nos hora clementissimus

intromittat;

quatenus mercedem operibus non debitam sed dignetur donare gratuitam. Nam et beatus Prosper in secunda parte libri qui inscribitur : Ante legem, sub lege et sub gratia de undecimo calculo sic ait : Neque sine hoc mysterio undecim uelis cilicinis tabernaculum deswper operiebatur, quo reum esse ostendat totum mundum Deo ac sub paenitentia degere. Ibsius enim mumeri jsalmus habet brincibuum : Saluum me fac, Domine quoniam defecit sanctus, quoniam diminutae sunt ueritates

a fildis hominum.

EXPOSITIO IN PSALMVM XII. 1. In finem

psalmus

Dauid.

Cum tituli huius uerba

praecedenti expositione iam nota sint, conuenit ut de conti-

nentia magis psalmi aliquid dicere debeamus. Totus enim de caritate loquitur Domini Christi, in qua est totius legis sita quam si quis habet, omnia mundi istius blandimenta A perfectio, postponit ; nam dum ipsa sola ex toto corde requiritur, eius contrarium non amatur. Caritas enim Dei quaedam uernalis est pluuia uirtutum, sub qua et beata uoluntas germinat et operatio sancta fructificat patiens hic in aduersis, temperata IO in prosperis, humilitate potens, afflictione laetissima, inimicis beneuola, bonis suis superans malos. De qua etiam supernae creaturae semper accensae sunt flamma reficiens, desiderium

salutariter crescens ; et ut apostoli uoce cuncta complectar : Deus ipse caritas est. Quapropter ipsam nos decet expetere, 216/223 Prosper Aquit. seu potius Quoduultdeus, Lib. de promissionibus ei prae-

dictionibus Dei, Il, 2, 4 — PL 51, 770. Ps. XII, 14 I Ioh. 4, 16.

219 operitur Qzodz. Ps. XII, 1 dum Ger.

221/223 Ps. xr, 2.

220/221 numerus psalmi Q»od».

Lb47

EXP

15

IN-PS. XH, t

I23 ipsam sine fine desiderare, ut quia hic inde expleri non possu-

mus, saltem ex ea in futura retributione satiemur ; sicut in

centesimo decimo octauo psalmo legitur : Defecit in salutari tuo anvma "a. Istud enim deficere, felici est perennitate constare.

20

25

Diuisio psalmi. Cum respiceret propheta proxima parte genus humanum mortiferis superstitionibus occupari, nec ad culturam ueri Domini puris sensibus festinare, credulitatem suam aduentu sanctae incarnationis magno desiderio deprecatur expleri, ut uel tunc confusa gentilitas salutariter deuios errores abiceret. Secundo membro ad nostras petitiones efficaciter instruendas illuminari fidem suam

uehementer expostulat, ne ini-

mici aliqua fraude succumberet, qui semper se in eius dicit misericordia fuisse confisum.

30

Expositio psalmi. Vsquequo, Domine, obliuisceris me in finem ? Plenus propheta, ut dictum est, Domini caritate copiosa, qua eius humanationem

255

auide

sustinebat,

confidenter

eru-

ctans dicit differri se diutius ab exspectatione sua, quando omni desideranti ualde molesta dilatio est. Quem licet illuminatione fidei credebat esse uenturum, de eius tamen tarditate conqueritur, cuius adhuc speratum cernere non merebatur aduentum. Non enim obliuiscitur Deus sed ab eo, qui desiderat, obliuio-

40 SCHE

4A

$0

nem creditur pati, quando differt donare quod petitur. In finem hic tempus significat quo incarnationem Domini praeuidebat esse uenturam. Talis enim querela fideles animas pulsat, ut et sine fine caelestia cupiant et de Domini semper promissione confidant. Et intuendum, quod per hos quatuor uersus ubique uerba constantissimae patientiae ponit ; dicit enim : Vsquequo, quousque, quamdiu, repetens etiam usquequo. Quae figura dicitur epimone, quando similia dicta crebra repetitione geminantur. Quousque auertis faciem tuam a me ? Apparitionem postulat Christi, quam in Spiritu iam praeuidebat. Ipsa est enim facies eius, quae carnalibus oculis potuit apparere, quam ille uir sanctus affectu generalitatis merito cupiebat aspicere, quae mundum dignata est caelesti uisitatione saluare. Sic et desiderium diuini amoris ostensum est et impletum caritatem constat in proximis, quando iugiter expetebat 17/18 Ps. 118, 81.

26 expostulant Gerzz. corr.

88 quod Gerzx. corr.

47 prae-] oz. Gerzz., fort.

recte 9

C. I (xcvi)

PL IOI

124 quod omnibus

EXP. IN PS. XII, 1-5 prodesse cognouerat.

Vtrumque

enim con-

iunctum, utrumque sociatum, ut nec Deus sine proximo ame-

55

6o

tur, nec proximus sine diuinitate diligatur. 2. Quamdiu bonam consilium in anima mea. Hic ardor maximus sustinentis exprimitur. Dicit sibi deesse consilium, ut uidendi mitigare possit affectum, quando inaestimabilis anxietas est concupiscere bonum et diutius sustinere uenturum.

.

.

3. Dolorem in corde meo jer diem. Vsquequo exaltabitur inimicus meus super me ? Adhuc super piis conquestionibus perseuerat. Subauditur enim de uersu superiore fona, ut sit plena sententia: Dolorem in corde 65 meo bonam per diem id est : per singulos dies, ut absolute continuatio temporis possit intellegi. Et respice uersus istius primum uerbum, ut iam non desiderium sed decoro crescente ambitu excitatus dolor maximus sentiatur; quod utique fit Inimicus mews de diabolo quando spes longa protrahitur. 79 dicit, qui ante aduentum Domini exaltatus humana captiuitate gaudebat. Suber me, hoc est super credulitatem meam, quia ille toto orbe colebatur instanter, cum deuotionem fidei diuina religio non haberet. 4. Respice et exaudi me, Domine Deus meus. Iloculos meos, ne wmquam obdormiam in 75 lumina morie. Venit ad secundum membrum deprecationis suae. Sed quas hic pietatem eius lacrimas profudisse credamus, ne dilatione diutina totus mundus captus erroribus interiret ? Me enim cum dicit, non sibi tantum singulariter petit sed 8o uniuersis fidelibus supplicat subueniri, quorum dilectione remedium generale petebatur. Resjf2ce ad illud referendum est quod superius ait : Vsquequo auertis faciem tuam a me? exaudi? uero ad illud quod dicit in capite psalmi : Vsquequo, Domine, obliuisceris me in finem ? Ocu85 los autem cordis hic debemus aduertere, qui in mortem obdormiunt, quando fidei lumine sepulto, carnali delectatione clauduntur. Ipse est enim somnus de quo laetatur inimicus. 5. Nequando dicat inimicus meus : $raeualui aduersus eum. Qui tribulant me, exsultabunt si motus 90 [wero. Hoc de diabolo et angelis eius dicit, quibus talis consuetudo est, insultare dum capiunt, uictorias suas putantes sequacium ruinas. Dicit enim : si diuisus a te fuero, illis gaudium dabo qui detestabili consuetudine tunc efficiuntur laeti, quando deceptos a se cognouerint possideri. Nam quod dicit : fuero, significat infidelis animae mutabilitatem, 95 si; motus

54 sociatum] est add. Gerz. ^s mitigate -» Garef

erm.

56 animam meam 7 (praefer t'onnullos codd.) 98. 76 mortem r (praefer nonnullos codd.) 86 carnale

PL IOo2

BOCP; IN PS. XII, 5-6

I25

quia necesse est ut in laqueum: diaboli pedem mittat, si se quispiam uestigio mentis a Domini firmitate subducat. 6. Ego autem in tua misericordia sperabo. Exsultabit cor meum in salutari tuo. Quamuis desiderio i. 48 100 magno raperetur, patientiae suae tamen momenta declarauit dicens quia etsi adhuc contingat propria uota differri, ipse tamen, superna misericordia suffragante, in spe eius possit firmissimus inueniri, sicut apostolus dicit : Ses autem non confundit. In. iua enim misericordia dicit, quoniam qui aliter 105 putat, omnem spem suae credulitatis euacuat. O uirtus fidei et firmitas magna credentis ! Gaudebat ad praesentis absentiam et interior homo Dei salutare iam conspexerat, quem adhuc exterior carnalibus oculis cernere cupiebat. Cantabo

Domino,

qui

bona

tribuit

mihi,

et sal-

104a: nomini Domini altissimi. Cum se in principiis crebra conquestione a desiderio suo dicat esse dilatum, hic sibi beneficia Domini iam laetus asserit contributa, siue quia per prophetiae uirtutem accepisse se dicit, quod manifeste nouerat esse uenturum, siue quia hoc ipsum credidisse iam 115 praemium erat, sicut legitur : Credidit Abraham Deo et reputatum. est ill ad dustitiam. Merito ergo accepisse se dicit, cui tanta fidei fuerat firmitas contributa. Et intende quod prius dixit cantabo ; deinde $sallam. Cantabo corde, ubi nimia laetitia complebatur ; $sallam operibus bonis, quod maxime 120 diuinitas quaerit ; ut cantabo pertineat ad contemplatiuam, $sallam ad actualem. Quae duo tamquam gemini oculi pulcherrime sociata, reddunt illuminatissimum Christianum. Conclusio psalmi. Respiciamus prophetam in contemplatione beata positum, quanto desiderio gloriosam incarnationem Domini sustinebat ; 12; et hinc aduertamus quale munus inde suscepimus, quod regem potentem et sanctum prophetam tanto studio conspicere uoluisse sentimus. Sed Domino supplicandum est, ne diabolo tradat sub desertione tentandos, et tali beneficio nos reddat

indignos, ut cui ille adhuc uenturo deuotissime famulabatur,

13o DOS ei, qui iam uenit, fideliter seruiamus. Admonet etiam duodenarius numerus apostolorum nos recolere quantitatem, qui

doctrina perfectissima mandatorum et Dominum supra omnia dilexerunt et proximos eadem ut se caritate complexi 103/104 Rom. 5, 5.

115/116 Gen. r5, 6.

98 in tua misericordia sperabo] Gerzz. cuz r, in mis. tua speraui Garef cuz g (cfr /. 104) 104 qualiter Gerzz. corr. 110 domini altissimi] Cass. cuz r (K B C) e g, tuo altissime r 113 per] oz. Gerz. uirtute Gerzz. 116 se] Gerz. s. /. 119 laetitia] Gerz. in ras.

PL 103

126

EXP.

IN PS. XII, 6-XIIH, 1

sunt, ut merito hic psalmus talia nobis sacramenta concesse155 rit, qui apostolorum noscitur numero consecratus. In duodecim quoque tribus Hebraeorum populum constat esse diuisum. Duodecim etiam sedes in iudicio uenturo Dominus promittit apostolis. Duodecim quoque mensibus annus ipse partitus est. Sed et alia huiusmodi plura diligens lector inuenies, ut hunc 14o calculum multis mysteriis refertum esse cognoscas.

EXPOSITIO

IN PSALMVM

XIII.

1. In finem psalmus Dauid.Cum uerba ista praemissis expositionibus omnino iam nota sint, memoria potius de his quam sermo noster requiratur. In titulis autem iuste 'finis', frequenter repetitur, ut semper ad omnipotentem Christum au; dientis animus erigatur. Sed 'finis' iste, sicut dictum est, uariis

significationibus sensum nostrum transmittit ad Dominum

:

nunc tribulantium confessione, nunc exsultatione laetantium, nunc docentis affectu, nunc comminatione iudicii. Modo tamen

psalmus hic Iudaeorum uesaniam uehementi increpatione ro castigat : asper inuectionibus, terribilis profanis, amarus incredulis, ut haec increpatio merito sanctae detur Ecclesiae, contra cuius propositum demens perfidia prauas intentiones nititur excitare.

Diuisio psalmi. Facies illa Domini, quae in duodecimo psalmo desiderabili 15 supplicatione petebatur, hic iam introducitur aduenisse. Et ideo primo modo increpat Ecclesia catholica Iudaeos, qui uiso Christo minime crediderunt. Secundo modo dicit inani eos trepidatione confundi, qui fructuosum timorem Domini cognoscere noluerunt. Ad postremum eorum in finem saeculi 20 praedicitur euenire conuersio, cum plenitudo gentium longis saeculis exspectata prouenerit, ut cum Domini pietas in eis proditur, ad confessionis remedia facilius inuitentur. Expositio psalmi. Dixit insipiens im corde suo : Nom est Deus. Videns populus Iudaeorum Christum humiliter in assumpta 25 carne uenisse, insipienter dixit : Nox» est Deus. Nec intellexit ipsum esse qui praedictus fuerat a prophetis. Ideo grauius quia non labiis, sed déx:£ in corde, ut malo uoto peior incredulitas iungeretur. Corrupti sunt et abominabiles facti sunt in uolunsotatibus

suis

; nom

est

qui

faciat

bomwm,

mom

est

21 ut] et Gerzz.

26

135 1n] oz. Gerzz.

Ps. XIII, 15 inuenisse Gerzz. corr. fuerat] Gerzz., etat Gare£

19 fine Gerzz.

PL 94

EXP:

usque

ad unum.

IN PS. XIIL; r2

Corrupti

I27

sunt, dum ab scripturarum

sanitate recedentes, in sensus probati sunt incidisse uitiosos. Sequitur deinde poena peccati, ut nefandissima incredulitate maculati, abominabiles Domino suis erroribus redderen-

5; tur. Voluntas enim dicta est a uolatu, quoniam animus quo uult nimia uelocitate transfertur. Sequitur non est qui faciat bonum. Quid ergo dicimus de patriarchis ? Nonne bonum fecit Noe, cum Domini praeceptis oboediens in arcam saluandus intrauit

? Nonne idem bonum fecit Abraham, cum

4» suum filium oboediens diuinis iussionibus obtulit immolandum ? Nonne bonum fecit Iob, qui dura passione percussus in omnibus Domino gratias actitauit ? Quid dicam de prophetis et apostolis, qui mandatis Domini famulantes, seipsos gloriosis mortibus obtulerunt ? Fiunt hodieque, Domino lar4; giente, iustorum operatione quae bona sunt. Sed ut haec negatio uerissime tibi debeat elucere, considera quid sequitur : non est usque ad unum. Weuera solus est Christus, sine quo bonum aliquod uel incipere uel implere imbecillitas humana non praeualet. Quapropter iure negatum est ullum fa;o cere bonum, nisi usque ad ipsum fuerit eius miseratione peruentum.

s

6o

SCHE

65:

7o

Nam cum ad eum acceditur, nec ab ipso receditur,

omne bonum sine dubitatione peragitur. Iste est ergo finis, qui est promissus in titulo. 2. Dominus de caelo prospexit super filios homi- p.49 Quomodo $rospexit ? Scilicet ut nobis mitteret wm. unigenitum Filium suum, per quem uera fides euidentius potuisset agnosci. Swper [filios hominum de Iudaeis potest intellegi, sicut in euangelio Dominus ait : Non sum missus ist ad oues quae perierant domus Israel, ut honoratius eos appellauerit flos hominum propter unius Dei cultum et in comparatione gentilium. Illi enim populo specialiter cognoscitur datum, quod repellendo sacrilegus a se reddit alienum. Vt uideat si est intellegens aut requirens Deum. Videat, uideri faciat. Quod schema dicitur hypalage, id est permutatio, quoties in alium intellectum uerba quae dicta sunt transferuntur; ut dicatur ex tempore nosse quidpiam, qui antequam fiant, nouit uniuersa. Sic et Abrahae locutus est Dominus : Nunc cognouit quoniam times Dominum Deum tuum, Sic dicturus est in iudicio suo peccatoribus : Nesc?o uos, et his

Ps. XIII, 35/36 cfr Varro de Ling. laf. p. 73, 18. (enu22. 12,

58/59 Matth. 15, 24.

69

170 Matth. 25, 12.

33 qui Gerzz. corr. 40 filium suum — Gare/ 53 p**missus Gerzz., praemissus ed. 60/61 cultum increpatione Gerzr., corr. a. zz. 65 uidere Gerzz.

128

75

8o

EXP.

9. Omnes

95

100

declinauerunt,

est qui faciat bonum,

Omnes

90

253

similia. Quod genus locutionis in scripturis diuinis reperis frequenter insertum. Infellegens autem dixit propter assumptionem humanitatis, quia Deus intellegi debuisset, qui multis miraculis aduentum suae diuinitatis ostendit. Requwirens uero posuit, si eius mandata sequerentur. Ille enim requirat Dewm, qui ab eius uoluntate non discrepat. Sic uno uersu mysterium sanctae incarnationis ostensum est, ut per hoc et hominum fides potuisset intellegi, et remedium debuisset optati muneris inueniri. non

85

TIN P532 «DI

dicuntur declinasse,

simul inutiles facti sunt ;

non

est usque

ad unum.

cum tamen ex eis non minima

turba crediderit. Sed a parte totum accipiendum est ; tanti enim impii fuerunt ut paene omnes perfidi esse ac periisse putarentur. Isti ergo declinauerunt a gratia Dei et facté sunt inutiles sibi. Sepulcrum patens est guttur eorum, linguas suis dolose agebant. Hi quinque uersus usque ad diuisionem secundam in Hebraeis exemplaribus non habentur. Sed quoniam in usum Ecclesiae consuetudine longa recepti sunt, prout concessum fuerit, singulos exponemus. Praesens itaque uersus et in quinto psalmo iam dictus est. Verum quia eadem erat gens, et causa consimilis, apte in illos repetita probatur esse sententia. Merito ergo sepulcrum dictum est guttur eorum qui mortifera loquebantur ; nam sicut illa cum patent fetidos odores exhalant, ita et istorum gwítwr pestiferos sermones proferebat ; et ne soli pereant, linguis suis dolosa disseminant. Memento autem quod in his quinque uersibus per secundam speciem definitionis, quae graece dicitur ennaematice, latine notio nuncupatur, illos insipientes designarit de quibus superius ait in cordibus suis cogitare sacrilega. Quae species non substantialiter quid sit designat, sed eos euidenter insinuat per suorum actuum qualitatem.

IO A

IIO

Venenum aspidum sub labiis eorum, quorum os maledictione et amaritudine blenum est. Asbidum immane genus constat esse serpentium, quod naturali obstinatione uerba incantantium non perhibetur admittere nec a uoto suo potest remoueri, quod nullo ualet carmine mitigari. Huic Iudaei aptissime comparantur, qui aduersum uerba salutaria induxerunt miseri lethiferam surditatem et elegerunt magis consilia uenenosa sequi quam ad salutaria instituta perduci, ut merito de illis dictum esse uideatur : Elegerunt magis tenebras quam lucem. V enenwm enim dictum est ab eo 112/113 Ioh. 5, 19. — 113/114 cfr Seruius iz Verg. /Aen. I, 688. ?1 est] oz. Gerz.

113 tenebras magis — Gerzz.

PL

105

EXP:

IN: PS. XIIT, 3-5

129

quod per uenas serpat. Sic et uota malignorum occulta cogitaIIS

120

tione grassantur. Sequentia quoque pulchre nimis in as$2dis

comparatione manserunt, cui dum blanda carmina dicantur, illa semper minatur exitium : ita et os Iudaeorum »malediciione et amaritudine blenum erat, quando pro bonis admonitionibus blasphemabant Dominum Christum, et de eius nece tractabant. Veloces pedes eorum ad effundendum sanguinem. Pedes appellat consilii progressus quibus de incoepto mouemur

125

130

135

140

ad exitus

rerum.

Nam

quod dixit

veloces,

ostendit

moderationis illis consilia defuisse. Ad effundendum sanguinem, subaudiendum Domini Saluatoris, ut celeritate rei crescat immanitas actionis. Ita sanguis iste Agni imma-

culati dum a Iudaeis effusus est, nimis eos criminosos effecit sed cum ad nos peruenit, beatitudini consecrauit. Contritio et infelicitas im uiis eorum et uiam $acis non cognouerunt. Optime uia describitur impiorum, quae coniritio est, quia et terit et teritur. Imfelicitas uero, quia numquam per ipsam nisi ad infausta supplicia peruenitur. Sed potest aliquis et in uia peccatorum esse et ad uiam iterum redire iustitiae. Hic autem negat illos aliqua conuersione liberatos, cum dicit 42am facis non cognoue*wni, quando ipsum Dominum, qui est 42a facis, caecati corde nullatenus intellegere meruerunt. Non est timor Deé ante oculos eorum. Praecedentibus rebus subiuncta est sententia quae pulchre cuncta concluderet. Ideo enim illi tanta fecerunt, quia £imorem Dei ante oculos non habebant ; sicut de ipsis dicit apostolus : Si enim cognouissent, numquam Dominum gloriae crucifixissent. Sic uere dicimus Dominum gloriae crucifixum, cum tamen eum

constet

carnis

tantum,

non

etiam

diuinitatis

natura

145 fuisse trucidatum.

4.5. Nonne cognoscent omnes qui operantur iniquilalem, qui deuorant plebem meam sicut escam $a-

nis 150

155

? Dominum

mon

inuocauerunt.

Sancta

Ecclesia,

cuius persona in hoc psalmo loquitur, uenit ad secundum modum ubi omnibus impiis diuinum iudicium comminatur, dicens in illa retributione generali cognoscere uindictam, qui nunc operantur sub libertate malitiam. Ordo autem uerborum talis est : Nonne cognoscent omnes qui operantur iniquitatem. Et de sequenti uersu iungendum est, quoniam Deus in generatione iusia est. Vtique cognoscent in 142 I Cot. 2, 8.

121 effundum domino Gerzz.

Gerz., corr. a. zz.

125 scelerate Gerz., sceleratae ed. 148 deum r, a cfr /. 164

142

PL 106

I30

160

EXP.

IN PS. XIII, 5-6

futuro iudicio, quando uiderint bonos ad aeterna praemia diuinitus inuitarl, se uero ad supplicia numquam finienda transmitti. Qui deuorant blebem meam. De illis dicit, qui dogmate ferali absorbent simplices Christianos. Nam quod ait, sócut escam fanis, animo peccantium uidetur aptatum quia sicut esurientes famem suam putant dulcissimo cibo panis expleri, ita et isti festinànt Christianorum deceptione satiari. Additum est unde illis augeatur interitus quia Dominum inuocare noluerunt. Necesse enim erat illos desperata gerere, qui Dominum perbis mentibus inuocare. Illic

170

175

trepidauerunt

Saluatorem

timore,

ubi

non

noluerunt erat

su-

timor,

quoniam Deus in generatione $usta est. Sicut opportuno tempore timere prouidentia est, ita dementiae probatur esse coniunctum, inepta se quadam trepidatione confundere. Illic enim constat esse cautelam, hic arguitur semper ignauia. Merito erga inani tremore concussi sunt, qui timorem Domini salutarem in hoc saeculo de suis mentibus abiecerunt. Dicebant enim Iudaei : S? credimus in ewm (pro ipsa nouitate culturae) wenient Romani et tollent mobis et locum et gentem. Ita factum est ut non timendo Dominum superuacuis trepidationibus angerentur. Addidit quoniam Deus in generaiione tusta est. Sententia secuta est, quae corrigeret infideles, ut meminerint

continentiam

sibi diuinitatis

abesse,

cum se uideant uentosa felicitate consurgere. Quod totum pia mente praedicitur, ut improborum mens sacrilega corrigatur. 6. Conszl?wum inopsis confudisti quoniam Dominus spes eius est. Inuectio dirigitur ad iudaicum populum, cui dicitur aenigmatice : Christi conszliwm confudisti, id est suscipere noluisti, qui ad te uenerat liberandum, ut qui dare disposuerat creditus salutem, contemptus ingerat ultionem. /n0oj$:is autem de Domino dicitur Saluatore, qui de suo diues, propter nos factus est pauper. Et totus hic uersus sub admiratione legendus est. Consilium inojpis confudisti 190 quoniam Dominus spes eius est ; ut unde magis debuit reuerentior existere, inde potius uideretur contemptus opprobria sustinere. Nec moueat quod a parte assumptae humanitatis spes sanctae incarnationis dicitur Deus. Aliter enim humilitas humanitatis eius ostendi non potuit, quam pro homiL5 num salute suscepit ; sicut et in alio psalmo dicturus est : Deus Deus meus, respice in me, quare me dereliquisti ? 180

174/175 Ioh. 11, 48.

187/188 cfr II Cor. 8, 9.

196 Ps. 21, 2.

157 diuinitatis 74z4. Bec. Fisc. 162 panis] Gerz. im marg. 170 quemquam Germ. dillic]illud Gerz. — 176 ueniunt... tollunt Gerz. corr. — alf. et] Gerzz. $54. 177 quoniam] quoque Gerzz. corr. 182 deus r 187 dicitur de domino ce Gare£

p 5o

PL 107

EXP. IN PS. XIII, 7 v. Quis

dabit

tit Dominus

ex Sion

salutare

captiuitatem

I3I

Israel,

dum

auer-

$lebis suae ? Postquam de

Domini aduentu Ecclesia sancta locuta est, nunc ad admiratio200

nem tanti beneficii redit dicens: Quis dabit ex Sion salutare Israel ? Cum dicit : Qus, nullum uult intellegi, nisi Dominum Patrem, qui Dominum Christum in Sion, id est in Ierusalem mittere ac praestare dignatus est. Ipse est utique salutaris

205

witatem

210

Israel, hoc est, bene credentium aeterna salus et

infinita securitas. Sequitur dum plebis

suae,

auertit Dominus

1d est cum

damnauerit

cajti-

diabolum,

qui Dei plebem impia crudelitate persequitur et captiuare festinat. Laetetur Iacob et exsultet Israel. Superiori interrogationi iungitur consolatiua responsio ; ut laetetur Iacob, id est Iudaeorum et gentium populus per gratiae munera colle-

ctus siue colligendus, qui aliquando sua infidelitate uagatus est. Hic enim /acob Iudaeorum antiquus populus debet intellegi, quamuis eius nomen more scripturarum et nouo po215 pulo in subsequentibus datum esse uideatur. /srael autem uniuersalem Ecclesiam de cunctis mundi partibus aggregatam congruenter aduertimus, quae necesse est ut exsultet, quando ad regnum caelorum Domini miseratione peruenerit. Et uide, diuersis causis quam propria uerba tributa sint ! Laetalacob, quia non speratam suscepit medicinam. Ex220 bitur sultabit

Israel,

id est inenarrabili

gaudio

cumulabitur,

quando uiderit re, quod ardentissime desiderabat spe. Conclusio psalmi. Si pio animo dicta cogitemus, illa nobis uirtus in hoc psalmo

praedicata est ut inimicis nostris, quantum in nobis est, mente 225 beneuola

consulamus, ne caeca obstinatione durati insolubili

mancipentur errori. Increpat enim Ecclesia populum peccatorem, ut ad suum non festinet exitium : quatenus prauitate deposita non moretur abicere, unde potest modis omnibus interire. Quapropter et nos, prout datum fuerit, sequamur

230 instituta

superbis

reuerenda.

Suadeamus

haereticis

praedicemus

sanctam

humilitatem.

rectam

fidem,

Nobis

potius

ista conferimus, si talibus prodesse mereamur. Scire autem de-

255

bemus primum hunc esse psalmum eorum qui de Iudaeorum increpatione et conuersione conscripti sunt. De numero quoque huius psalmi sic conicere non putamus absurdum : ut quia sancta Ecclesia introducta est ad loquendum, quae et quinque libros Moysi, et octo dierum pro dominica resurrectione recipit mysteria, merito persona eius tertium decimum 205 auirit 197/198 e/ 205 dum auertit] Ger. cum r, cum auerterit Gare/ cum g 214 mote] Ger. it ziarg. a. m. 213 hinc Ger. corr. Gerzi., corr. in auirtet 225 consolamus Gerzz., corr. a. zz.

PL 108

132

EXP.

IN PS. XIII, 7-XIV, 1

calculum tenere uideatur, quia noui et ueteris testamenti sa24o cramenta complectitur. Siue quod iste numerus ad illud aptari potest, quod a natali Domini usque ad eius apparitionem tredecim dies esse noscuntur. Merito ergo caelestibus rebus supputatio ista completa est.

EXPOSITIO

IN PSALMVM

XIV.

1. In finem psalmus Dauid. Cum titulus iste nos sollemniter remittat ad Dominum, nec sit aliquid noui quod de eius uerbis dicere debeamus, de textu potius psalmi quae sunt aptissima perquiramus. Non enim ut aliqui psalmorum, qua; dam profunditate uelatus est, sed propheticae interrogationi respondet Dominus in decalogi exemplum, decem uirtutibus ad beatitudinis suae atria perueniri. Quas non per singulos uersus quaeras, quoniam singulae et binae et ternae per unumquemque uersiculum continentur. Sed nos opportunissimis ro locis, quemadmodum diuidi et intellegi debeant, admonebimus. Et nota quod hic institutor fidelium secundus est psalmus. In primo enim beatum uirum quinaria diuisione complexus est, dicendo : Qué non abiit àn consilio àmpiorum et 4n wia peccatorum mon stetit el im. cathedra pestilentiae non sedit, 15 Sed àn lege Domini fuit uoluntas eius et in lege eius meditabitur die ac nocte. Hic autem talem uirum decem dicit sanctis praeeminere uirtutibus. Sic et ibi pentateuchi, et hic decalogi uirtus ostenditur. Diuisio psalmi. Diuisio psalmi huius tota in interrogatione et responsione 2o DOSCitur constituta ; sed interrogatio constat uno uersiculo,

responsio uero sex uersibus continetur. Nunc ad exponenda uerba ueniamus. Expositio psalmi. Domine,

quis

habitabit

quis requiescet im monte

im

pi

tabernaculo

sancto

tuo,

aut

tuo ? Desiderans pro-

25 pheta nosse quos dignos Ecclesia sua Dominus iudicaret, tamSCHE

quam pius sacerdos ante faciem eius assistens responsa petit et de sciscitatione sua cupit se fieri certiorem. Quae figura dicitur erotema, quando interroganti fit apta responsio. Interrogat enim qus n eius tabernaculo possit habitare? 3o Sed cur uocetur tabernaculum paulo diligentius perscrutePs. XIV, 13/16 Ps. 1, 1-2.

Ps. XIV, 1 in finem] oz. r(praeter H K T) 30/31 perscrutemus Gerzz. corr. 5570

4 peruenire Gerzz.

19 in] Gerz..

EXP.

IN PS. XIV, 1-3

I33

mur. Maiores nostri domos pauperum tabernas appellauerunt, propterea quia tantum trabibus, non adhuc tegulis tegebantur, quasi trabernas. Et quia ibi habitabant et cenabant, sicut antiquis mos erat semel cibum sumere, ex duobus nominibus 355

unum traditur factum esse uocabulum, id est ex taberna et cenaculo, quasi trabernaculum. Hinc iam tabernacula conso-

nanter dicta sentimus expeditionales et subitas habitationes. Nam et in ueteri testamento iussit sibi Dominus £abernaculum. fieri, cum israeliticus populus esset in castris, ut uelut

quaedam domus diuina simul moueretur cum mansionibus Hebraeorum. Vnde factum est ut fides catholica, quae per Ecclesias toto orbe diffusa est, Dei tabernaculum nuncupetur. (De quo etiam et Iosephus in libro Antiquitatum tertio, titulo septimo, diligenti narratione disseruit, quod nos fecimus 4 vA pingi et in Pandectis maioris capite collocari. M ontem uero sanctum significat Ierusalem futuram. Sed intuere quam pulcherrime uarios se sensus apta uerba distinguant. I» £abernaculo dicitur, quis habitat ? de illo qui adhuc in huius saeculi agone contendit. /» monte quis requiescit ? 5o quando iam unusquisque fidelium post labores huius saeculi, aeternae pacis securitate reficitur. 2. Qui ingreditur sine macula. Venit ad secundam partem unde iam quasi ex adytis responsa tribuuntur ; et ex persona Domini Christi dicitur, quod et desiderio satisfaciat 5 vA postulantis, et incarnationis eius adorabile reuelet arcanum. Prima siquidem gloria ipsius fuit 2ngred? tabernaculum sine macula, quando templum Ierusalem a peccatis liber intrabat. Nam cum alii domum Dei purificationis causa fuerint ingressi, ille solus taliter introiuit ut s?ne macula ante 6o

conspectum Patris assisteret, ut non illi lex aliquid daret, sed

ipse potius legem, sicut optimus legislator, impleret. Et operatur iustitiam. Haec secunda est quam Dominus fecit, cum de synagoga uendentes et ementes eiecit, in diuino templo humanum prohibens esse commercium ; ait 65 enim Domus «mea domus orationis uocabitur, uos autem fecistis

t3

eam speluncam latronum. 3. Qui loquitur ueritatem in corde suo. Tertia est quam singulariter Saluator noster impleuit. Veritas est enim res quae nullatenus aliter quam confirmauerimus, aut

fit, aut facta est, aut facienda esse monstratur.

Loquebatur

enim tacitus 2« corde suo wuweritatem, quando dolose perquirentibus sermonis sui mysteria non prodebat. Nam cum 38/41 cfr Ex. 26.

43/44 Fl. Ios. zAnz. Ind. III, 6 (7).

41 est] Ger. s. /.

44 titulos (ozz. septimo) Gerzz.

65/66 Matth. 21, 13'

53 auditis Gerzz.

1 Additamentum alterius editionis censet A. Van de Vijver. — De pictura in

**Pandecte latino corporis grandioris"' (cfr Cass. Ins//. — edid. Mywons, p. 25, 5), uide P. COURCELLE, ^. &., p. 356 sq.

PL 109

I34

75

8o

85

90

EXP.

IN PS. XIV, 3-4

Iudaeorum falsitatibus et uoce praesidis urgeretur, admirantibus cunctis, non ei respondit ullum uerbum sed in sancta sua conscientia loquebatur, quod digni non erant audire qui eum fraudulenter uidebantur inquirere. Et non egit dolum in lingua sua. Venit ad quartam. Nam sine dolo omnia se fuisse locutum in euangelio testatur ipse dum dicit : Omnia quae audiui a Patre meo mota feci uobis. Quid enim mundius quidue simplicius, nisi ut ueritas illa incommutabilis nulla adiectione uel suppressione uiolata, ad aures hominum integritate purissima perueniret ? Nec fecit $roximo suo malum. Quintam ingressus est, quae item probatur in Domino, qui non solum nullum laesit, sed etiam patienter cuncta sustinuit. Proximwm uero dixit populum Iudaeorum, a quo traxit carnis originem, pro quibus etiam in cruce positus orauit dicens Pater, ignosce illis, quia nesciunt quid faciunt. Vides proximo malum non fuisse [actum : quando pro eis etiam, ut absoluerentur oratum est. Et opprobrium non accepit aduersus proximum suum. Haec sexta est, quae Iudam Scarioth designat. Nam dum se nosset ab ipso tradendum, nulla eum uoluit publica increpatione confundere,

95

IOO

sed tantum

generaliter

dixit : Qu

mecum manum mili in jaropside, ipse me iraditurus —est. Ita factum est, ut nec diuinitatis suae uirtutem intellegentibus celaret, et proximi famam mordaci laceratione non carperet. Non accepit, id est gratum non habuit. Accepta enim illa dicimus, quae nobis grata esse monstramus. 4. Ad nihilum deductus est in conspectu eius malhgnus, timentes autem Dominum magnificant. Haec est responsio septima, ubi diabolum mal gnum in conspeciu suo deduxit ad nihilum, quando ei dixit Redi retro,

105

satanas, nom ieniabis Dominum Deum tuum. Hoc enim cui potest alteri congruere nisi quem constat uirtute propria cunctis spiritibus imperare ? Sequitur etiam alterius partis decora subiunctio, ut sicut x conspectu eius malignus ad nihilum deductus est, ita qui Dominum timent,

IIO

eum semper puro corde magnificent. Quod schema dicitur paradigma, sicut et in primo psalmo iam dictum est. Inuitat enim nos prosperis et terret aduersis. Qui iurat proximo suo et nom decipit eum. Octaua uirtus edicitur quam Dominus fecit quando apostolis suis

SCHB

certissima ueritate promisit dicens: Vos amici mei estis si fece79/80 Ioh. r5, 15. Matth. 4, 7.10.

48 se] Gerzz. s. /. COfT. d. 74.

87/88 Luc. 23, 34.

93/94 Matth.

113/114 Ioh. 15, 14.15.

84 idem Gerzz.

104 nisi] Gerzz. s. 7.

26, 25.

102/103.

111 decepit Gerz.,

DIS IIO

EXP. IN PS. XIV, 4-5 IIS

|ies]-H

135

ritis quae ego praecipio uobis. Iam non dico uos seruos. Inspiciamus autem quid ista sententia in principio suo dicit : Qui iurat proximo suo ? lurare enim est hominum sub attestatione diuina aliquid polliceri. Sed cum et Deus ipse promiserit, aptius dicitur eodem pollicente iuratum. Iwrare enim dictum est quasi iure orare, id est iuste loqui. Tunc autem

quispiam iuste loquitur quando ea quae promittit implentur. Iurare ergo Deum promittere atque complere est, sicut alibi dicit : Zurauwit Dominus Dauid. ueritatem, et non frustrabitur eum. Et iterum : Iusiurandum quod iurauit ad. Abraham patrem nostrum. Quod multis locis in diuina lectione reperies. 125 5. Qui becuniam suam non dedit ad usuram. Nona iam tangitur quam subtilius indagemus. Duobus modis in scripturis sanctis pecunia probatur intellegi : una est ista metallica quam ad usuram dari omnino prohibetur quoniam uitium cupiditatis est exigere uelle quod te nescias commo130 dasse. Hanc quidem habuit Dominus Christus, quam Iu- p 52 dae tradidit pauperibus erogandam, quam «on» dedit ad PL usuram, quando illam indigentibus ad informandos nos pia TII largitate concessit. Altera uero est quam ad usuram dari, euangelio docente, suademur, id est, praedicationes sanctissi155 mas et instituta diuina. Ait enim : Sciebas me hominem durum el austerum : nonne oportuerat te commillere becuniam meam nummularüs, el ego ueniens exegissem utique quod meum est cum. usuris ? Sic enim istud uerbum aequiuocum pro locorum qualitate suscipitur. Ei munera super innocentes mom accepit. Virtus 140 decima, quae restabat, impleta est. Hic swper ?nnocentes, contra innocentes datur intellegi, quod non solum Dominum constat non fecisse, sed etiam ipse se probatus est pro salute generalitatis offerre, sicut in euangelio dicit : Pasíor bonus 145 animam suam ponit ro ouibus suis. Accepit enim a magis munera sed non super innocentes. Sumit etiam cotidie quae sacris altaribus offeruntur sed non sw$er innocentes. Quapropter intellegamus pias et paruas oblationes caritatis studio non esse omnimodis respuendas. Nam si omne munus

I20

uoluisset, nequaquam centes.

150 abici

fuisset additum,

swper

inno-

Qui facit haec non mouebitur in aeternum. Expositis decem uirtutibus quae de Domino Iesu Christo non incongrue sentiuntur, interrogationi propheticae breuiter data

122/123 Ps. 131, 11. Ioh. ro, 11.

115 quod Gerzz. Germ. (corr.) Garet 143 se] Gerzz. s. 7.

123/124 Luc. 1, 73.

135/138 Matth. 25, 27.

144/145

135 docente] dicente 128 quam] quae Gerzr., af cfr /. 133 140 innocentem Gerzz. (bic Tantum) cum r (praeter 5? K) et g 152 commouebitur r

136 155

160

EXP,

IN PS. XIV, 5-XV, 1

est absoluta responsio; quoniam q«i facit haec, ipse habitat in tabernaculo Domini, et in sancto monte eius requiescit. Sed considera quia fact dixit, non cantat, ut nos ad actualem uirtutem interposita lege constringeret, ne secreta tanti mysterii, intenti solis cantibus inaniter psalleremus. Non mowebitur,

id est ab ipso non mouetur,

beatisque praestatur. Nam in aeternum, quando eius schema dicitur zeugma, pendentia aut uno uerbo

SCHE

quod solis sanctis

omnis ab illo impius dimouebitur regni communione priuabitur. Hoc id est coniunctio, quando multa aut una sententia concluduntur.

Sed hic in sententia factum est, in uerbo autem ubi inuentum

fuerit non silebimus.

Conclusio psalmi. Hic est caelestis ille decalogus, hoc decem chordarum spiritale psalterium : hic uere numerus coronalis quem solus ille complere potuit, qui mundi uitia cum suo auctore prostrauit. 170 Sed precemur iugiter omnipotentiam eius ut qui talia per nosmetipsos implere non possumus quae iussa sunt, eius ditati munere faciamus. Calculi quoque ipsius non est consideratio neglegenda ;nam quarta decima generatione a transmigratione Babyloniae, aduentus Domini Saluatoris eluxit, ut merito r75

et hic ipse uideatur locutus, qui in eiusdem numero generationis aduenire dignatus est.

EXPOSITIO

^

IO

IN PSALMVM

XV.

1. T;tul? inscriptio ipsi Dauid.Dum omnes dicantur inscriptiones titulorum qui psalmorum frontibus affiguntur, nescio quid mysticum iste designans, hoc specialiter primus continere declaratur. Retinemus enim, quando est Dominus passus, hunc titulum supra caput eius fuisse conscriptum: Jesus Nazarenus Rex Iudaeorum. Sed ipsi ueraciter intellegendi sunt Iudaei, qui pura Christo deuotione famulantur. Et quia Rex noster Saluator de sua passione et resurrectione locuturus est, merito huius inscriptionis commemoratio facta est, quae tantis post temporibus erat, Domino dispensante, secutura. Et ut hanc tituli inscriptionem, non ad quamlibet aliam personam, sed ad Dominum Christum referri debuisse cognosceres, 156 cfr Ps. 14, r.

Ps. XV, 6 Ioh. 19, 19.

188 haec facit — Gerz., a£ cfr |. 182 156 eius monte - Ger. 160 mouetur] uidetur Gerzz., corr. (a. zz. ?) in diuidetur — 162 probabitur Gerzr. corr. 163 zeuma Gerz. Ps. XV, 4/5 passus est dominus

— Ger.

6 nazarenus] ozz. Gerzz.

Df; II2

EXP. IN PS. XV, 1-2 adiectum

137

est, ifs? Dauid ; quod ad Dominum

Saluatorem

competenter referri crebra expositione monstrauimus. Scien1; dum est autem quod hic psalmus secundus est eorum qui passionem et resurrectionem Domini breuiter tangunt. Diuisio psalmi. Per totum psalmum introducitur persona Domini Saluatoris. Prima positione secundum consuetudinem suam ex humanitate suscepta, uerba facit ad Patrem, conseruari se petens,

20 quia spem suam posuerit semper in eo, non deitatis suae quidquam minuens, sed naturam humanitatis ostendens. Naturam dico, originem uniuscuiusque rei uigoremque substantiae.

Subiungit etiam quemadmodum sancti eius non carnalibus de-

sideriis, sed spiritalibus uirtutibus eligantur; omnia quae per25 tulit ad hereditatis suae gloriam asserens fuisse perducta. Secunda positione idem Patri gratias refert, qui illi a dextris apparendo, iniquitatem huius saeculi, omnipotentiae suae uirtute superauit. Vnde animam suam de inferno asserit esse liberatam, et post resurrectionis gloriam in delectationibus dexterae 3o ipsius se memorat collocatum.

SCHE

Expositio psalmi. Conserua me, Domine, quoniam in te speraui. Inter pericula humana uenturus, et iudaicae obstinationis impios sensus, natura humanitatis assumpta conseruari se paterna protectione deprecatur; et quo facilius eius rei se3; queretur effectus, sperasse se dicit semper in Domino. Haec figura dicitur ethopoeia, quoties datur locutio certae personae. Persona est enim hic Domini Saluatoris ex duabus distinctis perfectisque naturis homo idemque Deus unus permanens Christus. 4»

92. Dixi rum

Deus

Domino,

meorum

non

meus

indiges.

es tu, quoniam

Dixit,

bono-

non labiis, sed cordis

affectu ; unde sancta conscientia loquebatur. Deus

meus

es

iu, à forma serui Filius dicit ad Patrem, ut duas naturas in

una persona Domini Saluatoris euidenter agnosceres. Vna ex

45 nostra infirmitate humilis, altera ex sua potestate mirabilis, ut intellegas quod passus est, fuisse carnis, quod resurrexit,

potentissimae maiestatis. Ad destruendam quoque arrogantiam humani generis, quae suis uiribus aliquid boni se facere

posse confidit, addidit,

quoniam

bonorum

meorum

non

jo indiges. Audiant hoc Pelagiani, qui aliqua bona putant suis uiribus applicanda. Clamat humanitatis uerbo bonis suis Deum

38 perfectisque 36 ethopopoeia Ger. (alt. o s. /.) 14 monstrabimus Gerz. naturis] -que natutis add. Ger. s. /. a. 7., perfectus "Aud. Bec. Fise, ^ post homo rasura in Germ.

PL II3

138

25

EXP. IN PS. XV, 2-4

penitus non egere, ad ipsum referens omnia qui donauit, non Send ad se qui collata suscepit. 3. Sanctis qui in terra suni eius, mirificauit omnes woluntates meas inter illos. Prius nobis uerborum ordo ponendus est ut sermonum obscuritate submota, sensus nobis facilius elucescat. Sanctis qui sunt «n terra eius, mirificauit, idest Pater, omnes

60

uoluntates

meas.

Vt cognosceres Christum Dominum ab electis esse diligendum, addidit, inter illos, hoc est sanctos qui sunt in terra uiuentium ; non inter quoslibet saeculi se ambitione iactantes,

sed inter illos tantum qui praedestinati sunt ad regna caelorum ; significans innocentes et iustos, inter quos mirae factae sunt uoluntates Domini Saluatoris, quando illis oboedientibus et iusta ipsius facientibus,

de mortalibus

aeternos reddidit,

et de terrenis caelestes beneficio suae pietatis effecit. 4. Multiplicatae sunt enim infirmitates eorum, postea accelerauerunt. Non congregabo conuenticula eorum de sangwinibus. De sanctis dicit, qui Domino 79 prospiciente, afflictione saluberrima de mundi istius deceptiosa uoluptate liberati sunt. Prius enim multiplicata est illis per seueritatem legis infirmitas carnalis, ut ad noui testamenti liberatricem gratiam desiderabilius peruenirent : quos dicit non sanguine peducum aut uictimarum consuetudine congre75 gandos sed immolatione scilicet corporis et sanguinis sui, quae humanum genus toto orbe celebrata saluauit. Nam et ipsum quod dicit de sanguinibus, pecudum designat, qui tunc copiosus in sacrificiis fundebatur ; qui ritus postea, Christo Domino ueniente, mutatus est. Hoc autem nomen, 8o

de sangui-

"ibus, contra artem positum constat esse grammaticam, apud quam pluralis huius uerbi numerus non habetur et ideo inter idiomata, id est propria scripturae diuinae numerandum est.

85

Nec memor ero nominum eorum er labia mea. Nomina illa antiqua quae infideles habuerunt, sequenti dicit gratia commutata. Prius enim dicti sunt filii irae, filii diaboli, filii carnis ;;post aduentum uero Domini, sacris fontibus re-

90

nati, appellati sunt Christiani, filii Dei, amici Sponsi. Noa fuit ergo memor nominum illorum, quando nouis hominibus noua uocabula constat imposita. Labia uero Regis Christi, duo hic debemus accipere testamenta, per quae uoluntates eius enuntiatas esse cognoscimus. Pulchre autem dicta sunt /ab7a, quando utraque regnum Dei praedicant, et in unius soni concordia, sicut labia temperantur, dum cordis sit 52 quae Germ. (corr.) ed. 54 sancti r (C4* H M K* U) 57 nobis] Gerzz. s. 7. 4. 72. 58 id est] idem Gerz. (m a.) v0 propitiante 24z4. Bec. Fisc. v Gerzz., huius Gare *4 dicit] ozz. Gerzz. 84 illorum r (recze ? cfr /. 89 e£ 95

EXP. IN PS. XV, 4-6

I39

9; memoria. Dicit hic: Nec memor ero nominum eorum per labia mea. Quod inter propria scripturae diuinae debemus accipere, sicut et in septimo et in decimo psalmo iam dictum est. 3. Dominus pars hereditatis meae et calicis mei : 10014 es qui vestitues mihi hereditatem meam. Beatum reuera magisterium illud eligere, quod numquam nouit aliqua permutatione transire. Tale est enim ac si diceret : eligant sibi alii mundanas concupiscentias et uentis discurrentibus similem uitam, meae $ars hereditatis et calicis 10; Dominus est. Hereditas pertinet ad gentium fidem, calix ad uenerabilem passionem, qui sobrie potatus confert gloriosissimam resurrectionem. Et intuendum quod uoluntas ac distributio Domini frequenter calix ponatur. Calix enim a calida dictus est potione, quoniam sicut ille cor hominis ex110 hilarat bibitus, ita et hic sanctas animas perpetue iucundat haustus. T'4 es. Seruato obsequio caritatis, Filius dicit ad Patrem, non deitate minor, sed humanitate

subiectus, sicut

et apostolus ait : Quamquam esset Filius Dei, didicit ex his quae passus est oboedientiam, et ber[ectus factus est. omnibus 11; obaudientibus

sibi causa

salutis aeternae.

Restitues

autem

dixit quoniam faciente diabolo perierat genus humanum. Et reuera ipsi restituta est hereditas,

cui ante conditionem re-

rum fuerat in praedestinatione collata. Hereditas

enim ab

hero, id est a domino dicta est.

20

6. Funes ceciderunt miht àm raeclaris etenim hereditas mea jraeclara est mihi. Prisco more funibus terrarum diuidebatur hereditas, ut ad mensuram unusquisque spatia telluris pro quantitate tributi et personae suae qualitate perciperet ; sicut Moyses legitur in ueteri testamento 12; Iosue praecepisse ut funibus distribueret hereditatem terrae

promissionis filiis Israel. Vnde nunc merito funiculos dixit, quia hereditatis suae latitudinem gloriamque memorauit. Possunt et fwnes accipi huius saeculi tristitiae nexuosae; nam et ipsi fwnes a funeribus dicti sunt, quod in modum 139 cereorum ante cadauera incendebantur; qui sine dubio in praeclaris conuersi sunt, dum ad resurrectionis aeterna munera peruenerunt. Hereditas autem Christi est prae108/109 cfr Vatto de Ling. Jat. p. 39, 7 ; Fest. de Verb. sign. — edid. Müller, p. 47, 1. 113/115 Hebr. 5, 8-9. 118/119 cfr Ps. Primas. (— Haymo Autissiod.) Expos. in epist. ad Hebr. — PL 68, 687 A : **Haeres dicitur ab hero, id est domino".

97 iam] Gerzz. s. /.

100 restituisti r

111 hauritus Gerzz., cfr Exp. ps. 44, 484

omis

fort. recte 119 a*dno Gerzz., af cfr Ps. Primas., loc. cif. 122 unusquisque ad mensutam «- Gare 127 hereditate Ger. corr. 130 qu(a)e Gerzz. 131 ad] Gerzz. s. 7. 10

C.1 (xcvir)

Br II4

140

EXP.

IN PS. XV, 6-9

destinata multitudo sanctorum. Vbi ideo additum est m1,

quia non in se secundum humanitatem, sed in Patre gloria135 tur. Sed cum dixerit, Praeclaram, quaeri potest cur hereditatem istam sibi cecidisse dicat. Quod uerbum aduersis solet casibus applicari. Sed hoc eloquentia diuina et in bonis utitur ; ait enim in actibus apostolorum : Sors cecidit super Matthiam, utique cum honor illi apostolatus prouenisse diuino

140 judicio referatur.

7. Benedicam

cium

: insuper

Dominum et usque

qui mihi ad noctem

|

tribuit

intelle-

increpuerunt

me

renes mei. Ad secundam peruentüm est sectionem, in qua subtilius intellegenda est sancta praedicatio. Quanta proui145 dentia iam tunc haereses uenturas

excluserit, ut incarnatio

dominica intellectum sibi pronuntiasset a Domino contributum ; illum scilicet quo omnia uera sanctaque cernebat, ne quid sibi humana infirmitas applicaret, cum nullis meritis praecedentibus, sed gratiae largitate profutura praestentur. Se15» quitur increpuerunt me renes met, ac si diceret : supra mala quae mihi fecit omnis cognatio Iudaeorum ; insuper et de tribu Iudae me increpasse noscuntur, unde Dominus Christus secundum carnem trahere probatur originem. Vsqwe 15

A

ad noctem, ad mortem significat. Renes uero parentelam declarant per quos sollemniter generatio humana seminatur. 8. Prouidebam Dominum in conspectu meo semev,

quoniam

a

dexivis

est

mihi,

ne

commouear.

Exponendo quid fecerit, tradit nobis singulare remedium quo peccata uitemus. Nam qui illum semper intuetur acie mentis, 160 nullatenus ad delicta conuertitur. Sic quando ueritas cor inhabitat, introitum falsitatis emendat. Dicit etiam causam qua motus non est; Domino siquidem «a dexír?s opitulante, sinistra non praeualent sed animus quem ille custodit, in eo firmissimus perseuerat. Congrue autem sibi Dominum a 165 dextris esse dicebat, quia si ille hanc partem non tenuerit, statim eam insidians diabolus occupabit ; sicut de Iuda scriptum est : Constitue super ewm beccatorem, et. diabolus stet a dexiris eius. 9. Propter hoc delectatum est cor meum et exsul1o itabit lingua mea ; insuper et caro mea requiescet in spe. Propter hoc, quod ille scilicet a dextris astitit, 138/139 Act. 1, 26.

167/168 Ps. 108, 6.

133 ideo] ado* Gerzz. e£ add. in zarg. adeo 141 mihi tribuit] Gerzz. cuz r, tribuit mihi e Gare£ cuz g 142 increpuerunt] Cass. cuz r (T*) e£ zzed., increpauerunt T£ 184 bos? mottem rasura in Gerzz. 158 tradedit Gerzz. 164 sibi autem Ger72., COfT. d. 72. 169/170 exsultabit] Gare£ cuz r (H X), exultauit Gerzz. cum r (rell. codd.) et g 170 requiescit Gerzz. corr. |

PL r1;

p 54

EXPCINSPS.

XVi9-1r

I4I et in cogitationibus suis iucunditatem et exsultationem linguae obortam sibi esse testatur. Ipsa est enim perfecta. laetitia, quae et hilari corde concipitur, et alacri sermone profertur.

17; Nam sicut dixit de malis, /nsufer, ita sermonem ipsum, et in bonis iterauit, ut secundum mensuram molestiarum humanitas ipsius caelestia gaudia recepisse crederetur. Supra

exsultationes quippe suas sibi adhuc dicit creuisse laetitiam ;

SCHE

quod caro illa passibilis, quam pro nostra omnium salute 189 Suscepit, ueritatem gloriosae resurrectionis incorrupta promeruit. Quae figura dicitur aetiologia, id est causae redditio, quoties praemissae rei ratio decora subiungitur. 10. Quoniam non derelinques animam meam in ?nferno, nec dabis sanctum tuum uidere corruptio185 1e. Vbi sunt Apollinaristae fallaciter opinantes, qui dicunt Dominum Christum animam rationalem non habuisse ? Ecce ipse clamat, ipse Patri gratias agit, quia eius anima non sit more communi in inferno derelicta sed celeri resurrectione clarificata, ad caelorum regna peruenerit, sicut in euangelio 19o creberrima professione testatur : Tristis est anima mea usque ad mortem. Et alibi : Potestatem habeo ponendi animam meam et ilerum sumendi eam. Nec dabis sanctum tuum uidere corruptionem. Hoc non facile iudices transeundum ; nam cum in uigesimo nono psalmo reperias : Quae utilitas in san195 guine meo, dum descendo in corruptionem ? istud quasi uidetur esse contrarium. Quod tali ratione dissoluitur ; ibi se dicit descendere in corruptionem, cum affigentium clauorum et lanceae irruptione penetratur, quia et ipsa solidi corporis transuerberatio non immerito quaedam probatur dicta cor200 ruptio. Hic enim corruptionem, id est putrefactionem iuste negat fieri, quae generaliter carnem uastat humanam. Tertio enim die cum reuiuificari prouenerit carnem, probata est non potuisse corrumpi. 11. Notas mihi fecisti uias uitae ; adimplebis me 205 laetitia cum uultu tuo ; delectationes in dextera tua «sque n finem. Cum omnia complesset de sui corporis sanctitate, uersus iste in conclusionem deductus est, pertinens etiam ad iustos, qui eius eligunt oboedire mandatis. Notas mihi fecisti uias uitae, id est per me fecisti humanum

210 genus iter uitale cognoscere, ut in mandatis tuis humiliter ET

ambulantes, mortiferae superbiae uenena declinarent. Ad4implebis me, id est ualde implebis. Plus est enim a pleno adimplere, hic qui mittit in pleno fundit. Illa autem laetitia

190/191 Matth. 26, 38.

191/192 Ioh. ro, 18.

184 infernum Gerz., corr. a. zz.

194/195 Ps. 29, 10.

211 uenenarent Gerz;., declina s. 7. a. zz.

PL 116

142 215

220

EXP.

INPS.

XVAGII-AVI

sic adimplet, ut semper tota teneatur. Significat etiam iustos omnes in illa beatitudine laetitia uultus Domini esse complendos, in quibus, quia ipse est, se adimpleri posse testatur. Sed paululum perscrutemur sollicitius quid sit quod hic in dextera Patris dicat se delectationibus adimplendum, cum superius dixerit :Quontam a dexiris est mihi ne commouear. In isto quippe saeculo, ubi carne suscepta, flagella passus, alapis caesus, sputisque complutus est, cum tamen nullis eius aduersitatibus uinceretur, congrue dictum est a dextera sua semper Dominum fuisse conspectum. Sic enim mundi contraria superauit, quoniàm nullatenus a paterna

contemplatione discessit. Sed post resurrectionis gloriam proprie se dicit in Patris dextera delectatum, ubi iam mundi istius aduersitate deposita, humanitas eius totius maiestatis clarificatione completa est, regnans unita Verbo cum Patre et Spiritu sancto per saecula saeculorum. Vsque in finem 230 significat perfectionem atque aeternitatem : quia gloria eius in sua perfectione manens, nullis erit finienda temporibus. 225

Conclusio psalmi. Consideremus hunc psalmum, quanto nos munere salutis informet ; in passionibus confidentiam tradit, in spe aeternam 259

gloriam pollicetur, ut docendo quae futura sunt prospera, praesentia non timeamus aduersa. Schola caelestis, eruditio uitalis, auditorium ueritatis, disciplina certissime singularis, quae discipulos occupat sensibus fructuosis, non inanium lenocinatione uerborum. Conuenit etiam contueri quid sibi uelit quintus decimus numerus ; significat enim, ut putamus,

240

quindecim gradus quibus templi Ierosolymitani conscendebatur mirabilis amplitudo : designans quinque sensibus corporeis per Trinitatis gratiam superatis, ad atria sanctae Ecclesiae felici munere perueniri. Quod et per istum quoque dabitur psalmum, si eius saluberrimam praedicationem Domino

245 protegente seruemus. EXPOSITIO

IN PSALMVM

XVI.

1. Oratio Dauid. Cum multi psalmorum in textu suo habeant orationes, mouere uidetur cur hic talem posuerit inscriptionem ? Sed quamuis alii cum rebus diuersis breuiter mixtas contineant deprecationes, iste tamen paene tota sui supplicatio est. Merito ergo sic praenotatus est, VA contextione 219/220 Ps. 15, 8. *

214 adimplet] -plet Gerzz. s. 7. a. zz. Gerzi. 219 nec Gerzz. (a? ne /. 157) Gerzz., glotiae Garef.

21* solicius (corr. a. zz.) petscrutemut — 221 sputasque Gerzz. corr. 230 glotia]

BESPYINCPS.XVE-

I43

quando intentio eius ad precum studium tota porrigitur. Quae tamen sic oratio dicenda est, ut psalmi nomen debeat continere, quia nihil in hoc libro positum reperimus quod tali non debeat nomine nuncupari, maxime cum legaturliber psalmoro rum. 'Oratio' autem duobus dicitur modis : haec cum agitur apud homines, oris ratio nuncupatur ; cum maiestati funditur,

supplicatio est salubris et uitalis humilitas. Et nota quod iste et octogesimus quintus, et octogesimus nonus, et centesimus primus, et centesimus quadragesimus primus orationis in1;Scriptione praenotentur : quorum distinctiones atque proprietates in centesimo quadragesimo primo psalmo, qui horum ultimus

est,

conuenienter

edicemus.

JDawid

uero,

sicut

dictum est, significat Dominum Christum ex cuius persona ad institutionem humani generis totus psalmus iste prolatus 20 est.

Diuisio psalmi. Trifaria oratio ab humanitate Christi in hoc psalmo depromitur. Prima est, ubi secundum iustitiam suam sibi petit debere restitui. Secunda, ut a Iudaeorum insidiis eius puritas liberetur. In tertia, resurrectionem uelocissimam deprecatur,

275 ne diutius insultare liceat peruerso populo Iudaeorum. Et ne aliquid de eius maiestate turba fidelium haberet ambiguum, profitetur se in aeterna beatitudine esse mansurum. Expositio psalmi. Exaudi,

Deus,

iustitiam

meam

; intende

dejpre-

catiioni meae. Apud Deum certum est habere Zuwstitiam 3o uocem suam. Qui res tacitas intellegentiae suae uirtute cognoscit. Ipsius est enim oratio perfecta, cuius et causa clamat et lingua, actus et sermo, uita et cogitatio.

Intende

defreca-

(ioni meae. Non incassum dissonantibus rebus uerba ista copulata sunt ; nam intendere oculorum est, preces admittere 53; aurium. Sed ideo ista uerba sociata sunt, ut ambarum

rerum

unus intellegeretur effectus. Quidquid enim uel auris audit, uel oculus uidet, uel manus palpat, uel palatus gustat, uel nasus odoratur, Deo sola contemplationis uirtute notissima sunt. 4. Auribus percipe orationem meam, non in labiis dolosis. Excolit quod. superius dixit. Percijfere est enim non transitorie aliquid sumere, sed preces hominum copiosa dignatione recipere. Non 2n labiis dolosis, sicut a Iudaeis manauit falsa sententia, apud quos innocens damnatus est, 45 I et latro cognoscitur absolutus.

Ps. XVI, 19/20 ex uq. est] Gerzz. £n rasura a. zz. (ad instit. hum. gen. ex cuius pets. — Garer) 38 uetba ista — Gare? 41 excoluit Ger.

PL 7 45;

I44 BD

$0

EXP.

IN PS. XVI,

2-4

2. De uultu iuo iudicium meum prodeat ; oculi mei uideant aequitatem. De uultu tuo prodeat vudicium : propria scripturae diuinae, et nobis inusitata locutio est, quia de mente solet manare sententia, sed hoc Domino per tropicas elocutiones decenter aptatur, quia ille quod iudicat uidet, dum testis est examinis sui; nec de.facto alicuius testimonium quaerit, qui solus omnium ueracissime secreta cognoscit.

55

De wultu ergo dicit, id est de aspectu tuo, secundum illa quae in me respicis atque cognoscis. Hoc autem ille recte petebat, qui se nouerat pollutionem non.habere peccati. Sequitur : Oculi mei uideant aequitatem. Hic aequitatem,ipsam diuinitatem debemus accipere, quam orat ut sine aliquo interuallo semper intendat ; quatenus

6o

19

75

Dominus Christus; sed on 8o

illam respiciens,

sicut

et

reuera prouenit, peccati maculam non haberet. Sic etiam in superiori psalmo iam dictum est : Prouidebam Dominum in conspectu meo semper : quoniam a dextris est mihi ne commouear. O aspectum illum salutarem, o purissimos oculos, qui illam aequitatem uident! Nesciunt profecto huius mundi tenebris obscurari, qui merentur tanta claritate compleri. 9.4. Probasti cor meum et utsitasti nocte ; igne me examinasti et non est inuenta in me iniquitas ut non loquatur os mewm. Ordinem seruat egregium. Prius se dicit probatum, deinde fuisse uisitatum, sed probatio significat passionem, uisitatio resurrectionem. Ibi enim probatus est, ubi inter multas Iudaeorum iniquitates et pericula mortis, mirandae patientiae documenta monstrauit. Visitatus est autem ^ocíe, quando anima eius non est in inferno derelicta, sed ad illam mirabilem resurrectionem, aeternae gloriae clarificatione peruenit. Igne me examinasti et nom est inuenta in me iniquitas. Metaphora introducitur fornacium igne flagrantium, quae metallorum uitia solent purgare, ac decoctione consumere et in naturae puritatem mundata reuocare. Sic ergo et tribulationibus ignitis examinatus est est in illo ?nwenta

iniquitas,

quam adustio ulla decoqueret. Pulchre autem subiunxit : V£ non

loquatur

os meum,

id est, etsi ego taceam, tu me pu-

rum esse perpendis. Quid enim opus erat eum de probitate morum suorum aliquid loqui, dum certum sit a paterna maiestate cuncta cognosci ? Humana ignorantia uerbis instruenda est ;

85 diuinitas autem

certissime nouit omnia, etiam cum

tacentur

admissa. Opera hominum : rojpier uerba labiorum tuovwm ego custodiui uias duras. Ordinem uerborum poscit iste uersiculus : Opera hominum, id est uias duras ego

46 ef 56 mei] Gerz. cum r (praeter U), tui Garet cum g 59 etiam] et Gerz;. autem] Gerzz. s. J. a. zz. (ante est ]. V1 ?) $6 solet Gerzz.

172

IV 118

EXP. IN PS. XVI, 4-6 90

145

custodiui propter uerba labiorum tuorum. Breuiter definita sunt, quae sint opera hominwm, scilicet uiae durae ; sicut beatus Iob dicit : Awis nascitur ad uolatum, et homo ad laborem. Nam cum peccata uitantur, arduus callis est, difficilisque semper ascensus ; cum uero ad uitia prolabimur, leue

95

IOO

SCHE 105

IIO

II$

iter est ac decliuum. Sed quia Dominus Christus in hoc mundo uisualiter positus, totius mansuetudinis et continentiae iura monstrauit ; merito se dicit propter mandata Domini duras "ias hominum immaculatis pedibus ambulasse. Non quod illi durae esse poterant ; de quo in nonagesimo psalmo scriptum est : Quoniam angelis suis mandauit de te, ut custodiant te in omnibus uiis tuis, ne umquam offendas ad lapidem pedem tuum ; sed quia humano generi ad imitandum probantur esse difficiles, ideo 42ae durae sunt nuncupatae. Qui uersus figuram continet parenthesin, id est interpositionem ; quoniam in sensu medio, sicut dictum est, recipit uerba quaedam quae ordinem sententiae uideantur posse diuidere. 9. Perfice gressus meos in semilis tuis wt mon mouweaniur westigia mea. Perfice, dixit, usque in finem PL conserua : ubi est meritorum ac praemii tota perfectio. In- II9 cohamus enim, dum in hoc mundo probabili conuersatione degimus ; sed ubi ad finem peruenerit religiosa constantia, ibi perficimur, ibi tota integritate complemur; sicut ait euangelium : Qui $erseuerauerit usque in finem, hic saluus erit. Gressus autem humanas significat actiones, quibus in hoc mundo gradimur, et quasi quibusdam passibus ambulamus. p 56 In semitis, scilicet in mandatis tuis : ubi reuera rectae sunt

120

125

uiae, quas si deuoti sequimur, ad caelestis patriae munera peruenimus. Sed quid est hoc quod prius gressus dixit, statimque esíigia subiungit ? Gressws dicimus, quibus mouemur de loco ad locum : his merito comparantur actus humani, qui nos de uno negotio in aliud ducunt, et per tempora uitae nostrae diuersa qualitate transponunt. Vestigia uero dicuntur signa plantarum, quae relinquimus transeuntes. Petit ergo Dominus Christus et gressws suos, id est actus humanos, et sua westig?a custodiri, quae fideles apostolos congruenter accipimus, in quibus post ascensionem gloriosam, religionis catholicae signa dereliquit. Talis ergo sensus est : custodi me in mandatis

130

tuis, ut imitantes me, minime

mo-

ueantur abs te. Bene siquidem sequax pergit, ubi ille qui exemplum praebet rectus incesserit. | 6. Ego clamaui, quoniam inclina aurem iuam mihi, Ps. XVI, 92/93 Iob 5, 7.

exaudisti et exauda

100/101 Ps. 9o, 11-12.

92/93 auis 1;q. uitantur] oz. Gerz.

me, Deus uerba mea.

113 Matth. 1o, 22.

120 actus] Ger. s. /. a. zz.

146

155

140

SCHEB

EXP. IN PS. XVI; 6*9

Secundam sectionem sanctae orationis ingreditur. Sed perscrutandum est, cum dici soleat : Exaudisti me, quia clamawui ; cur haec sententia ordinem uideatur habere conuersum ? Qui clamat, quoniam exauditur, utique purus, in-

nocens et immaculatus agnoscitur. Nam confidenter orauit, quoniam se audiri posse de conscientiae puritate praesumpsit. Íntellegamus autem quod dicit : /nclina aurem tuam, quoniam ad eum per se non ualet humana infirmitas peruenire. Sic enim exawd:it cum se benignus indulserit, et clementiam suam ante largitur, ut possit supplicantium uota suscipere.

7. 8. Mirifica misericordias tuas, qui saluos facis sperantes in ie a resistentibus dexterae tuae. 145 Magnitudinem et excellentiam misericordiarum in se iuste fieri deprecatur, quia mirum esse non poterat, nisi quod sub aliqua fuisset nouitate conspectum. Significat enim mirabilia, quae in carne facturus erat, quae iudaeus populus, etsi uniuersus non credidit, tamen sub admiratione conspexit. Saluwos 150 facis sperantes im ie, id est in aeterna uita constitues. Nam frequenter illi magis in hoc mundo trucidati sunt, qui eius nomini crediderunt. Pulchre autem dicit : A res?stentibus dexterae tuae. Dextera enim Patris est Filius cui Iudaei repugnare nisi sunt quando eum crucifigere decreue155 runt. Custodi me, Domine, ut pupillam oculi ; sub umbra alarum iuarum rotege me. Per schema icon, quae latine dicitur imaginatio, $«j:liae se oculi Dominus comparauit. Pwjfilla est enim in medio posita perspicua 160 pars oculi, qua corporum colores uaria qualitate discernimus : dicta a paruitate sui pupilla, quasi pusilla. Huic conuenienter comparatus est Christus, cui datum est in suo iudicio iustos a peccatoribus segregare. Aptissime itaque petit custodiri se ut bupillum oculi, quando et per ipsam res uisuales discernimus, et in nostro corpore nihil praestantius inuenitur. Sequitur, sub umbra alarum tuarum protege me. Hic aliud introducitur schema, quod graece parabole, latine comparatio:dicitur, quando sibi genus dissimile in aliqua communione sociatur. Paternis enim protectionibus aae 170 sunt comparatae. Misericordia quippe et caritas, quasi alae sunt Patris, quibus se ?ro£eg? congruenter expostulat. Haec autem comparatio uenit ab auibus, quae caros filios alarum suarum extensione custodiunt. 9. A facie impiorum, qui me afflixerunt, inimici animam meam circumdederunt. Versus hic est i33 mei omnino diligentius intuendus. A facie impiorum, daemones significat, qui excitatum populum ludaeorum in necem 152 dixit Gerzz.

176 omnino] Gerzz. no £n rasura

IP 120

EXP. IN "PS: XVI, 0-12 Domini ardore praecipiti compulerunt.

I47

Facies

enim ipso-

rum, truculenta praesentia fuit; sicut in euangelio de Iuda 18o

185

dicit : Intrauit in illum satanas. Sic ergo actum est, ut instigatione daemonum inimici eius Iudaei animam ipsius, id est uitam temporalem eripere uoluissent. Nam et ipsum uerbum circumdederunt euangelicae narrationis exprimit ueritatem, quando cum gladiis:et fustibus eum insanorum turba circumdedit. 10. Adipem

est.

superbia.

suum

concluserunt

Concludunt

; os eorum

adipem,

citate pinguescunt ; sic Iudaei scelerum nimietate 190

locutum

qui multa

uora-

saginati,

uerae intellegentiae acumina perdiderunt. Restabat autem ut qui pinguissima immanitate tumuerunt, superba loquerentur. Et bene hic dixit tantum ore, non etiam corde /ocut? sunt ;

195

zoo

205

210

quia. sceleratorum mos est illa frequenter sermone defendere, quae noscuntur conscientia teste damnare. 1l. Proicienies me munc circumdederunt me oculos suos statuerunt declinare in terram. Proicientes, extra ciuitatem eicientes ;unc

perunt me, hoc est Iudaei a Pilato, quando eis dixit : T'ollite

eum, el secundum legem uestram crucifigite eum, quod. auide suscipientes, et uotum suae crudelitatis implentes, merito ferarum saeuitiae comparantur. Leonem diximus, et diaboJum dici, et Christo saepius comparati. Qui modus locutionis inter propria scripturae diuinae recipiendus est; hic tamen euidenter diabolum designat. Ipsi enim iuste comparati sunt principes Iudaeorum, quo auctore fremuerunt et tamen multo peiores effecti sunt,

215

circumdederunt

non obsequio, sed furore, quando cruci eum constat affixum. Nwnc autem quod dictum est, praesens tempus posuit pro futuro, quod apud prophetas esse noscitur usitatum. Sequitur: Oculos suos statuerunt declinare im terram. Dicit consuetudinem perditorum, qui terram respiciunt, quando in mala cogitatione uoluuntur. 12. Susceperunt me sicut leo paratus ad praedam, el sicut catulus leonis habitans in abditis. Susce-

siquidem

diabolus

Dominum

tentauit,

Catulum autem cruci autem istorum insania crudelis affixit. leonis dicit reliquum populum Iudaeorum, qui se diaboli filios effecerunt. Sic enim de ipsis in euangelio dicitur : Vos ex patre diabolo estis. Habitans in abditis : permanens in insidiis. Detestabilium siquidem hominum consuetudo est 180 Ioh. 13, 27.

205/206 cfr Ioh. ro, 6.7.

216/217 Ioh. 8, 44.

183 ueritas (s i" rasura) Gerzz. 182 et] qd Gerz.. superbiam Gare? cum g

187 superbia] Gerzz. cuz r,

PL I2I

148 220

225

EXP.

IN PS. XVI, 12-14

mala uota tegere, ut latenter ad effectum possint eorum consilia peruenire. 13. Exsurge, Domine ; braeueni eos, et supplanta eos, eripe animam meam ab impio, frameam tuam. Tertia sectio beatae orationis intratur. Exswrge in peccatores dicit, quem illi putant more humano posse quiescere, ut cognoscant uigilare, dum eorum non permittuntur iniquitates excrescere.

Praeuweni

autem

dixit,

ut ante. subuertantur

quam peccata perficiant. Exposuimus enim in superioribus hunc sensum bene aptari sceleratis, dum se miscere non permittuntur illicitis. Subuertuntur enim et illi feliciter, qui de 230

225

prauis uitiis ad rectam semitam reducuntur. Eripe animam meam ab im$io utique a diabolo, qui merito impius dicitur, quia piis semper contrarius approbatur. Erie : fac resurgere, quod impletum esse manifestum est. Frameam tuam. Breuiter conclusum est quid sit anima Domini Saluatoris ; [ramea est enim Patris, quando per ipsam diabolum uicit, per ipsam mundum a sordida superstitione purgauit : per 1psam debellata est captiuitas, quae humani generis sobolem possidebat. Frameam uero diximus multarum esse significationum ; modo

240

contum,

modo

significat bis acutum ; quae tamen

loricam,

modo

gladium

omnia ad instrumenta

armorum certum est pertinere. Memento autem quod in hoc

uersu, quinta species definitionis est, quae graece xarà Tj)v Aééw, latine ad uerbum dicitur; uno enim uerbo definiuit quid sit anima Christi, id est framea Patris. 14. Ab inimicis manus tuae. Domine, a $aucis 245 a terra dispertire eos, et supplanta eos in uita ibsowm. Item fit oratio pro Iudaeis, qui diaboli potestate con250

2)

stricti, nefariis erant ausibus incitandi. Daemones sunt enim inimici manus Domini, qui humanum genus contraria Domino semper uoluntate dilacerant. Precatur etiam, ut a baucis, id est ab apostolis diuidantur increduli : dum a terra huius mundi uitiosa separati, conuertuntur ad Dominum. Eorum quippe, iuuante Domino, praedicatione factum est, ut tam Israelitae quam gentes a terrena iniquitate diuisi, Christum sequerentur auctorem. S«fjflanta eos, hic in bono positum est ; supplantati enim et illi accipiendi sunt qui damnatis erroribus ad rectas semitas transferuntur. I« wita ipsorum quod addidit, hoc est in mundo isto, dum uiuunt, ubi paenitentiae locus est ; ubi clamatur ad Dominum, non

260

tam ore quam mente ; ubi recipiuntur purissime supplicantes. 221 supplanta] subuerte r — 222 frameam tuam] framea r 223 tertio Gerz;, 1 231 meam] Gerzz. 5. /. a. s. 242 catan telexin Gerzz. 245 ab inimicis manus tuae] inimicorum de manu tua r 246 dispartiti Gerzz., corr. a. zz. 246/243 ipsorum] r, eorum Gerzz. e? Garet cum g (at |. 288 babent ipsorum eum r)

EXP.

265

270

2]5

285

I49

De absconditis tuis adimpletus est uenter eorum ; saturatà sunt porcina, et reliquerunt quae sujper[uerunt faruulis suis. Abscondita Dei et in malo, et in bono possumus congruenter accipere quia omne peccatum illi abominabile, atque a conspectu eius extraneum est, quamuis eius notitiam minime refugere uideatur; sicut in quinto psalmo iam dictum'est : Non habitabit iuxta te malignus, neque permanebunt iniusti ante oculos tuos ; sicut et de Cain scriptura dicit : Egressus Cain a facie Domini, habitauit in terra. rofugus. Saturatos ergo Iudaeos dicit de immunditiis, quae a Domino abscondita, id est noscuntur esse prohibita. Si uero in bonam partem hoc positum lectos accipias, ut est illud : Quam magna multitudo dulcedinis tuae, Domine, quam abscondisti timentibus te, eL ber[ecisti eam sperantibus in te! Enumerantur beneficia, ut maior ingratorum ostendatur offensa. De absconditis

280

IN PS. XVI, 14-15

iuis,idest de lege ueteris testamenti, et de

miraculis quae Christus Dominus in eis erat gloriosa dispensatione facturus. Ventrem ipsorum, sensum significat omnino carnalem in quo mandata Domini tamquam in uentre recondita sunt. Et bene sensus eorum comparatus est uentri, unde cibi spiritales uelut uilissima purgamenta proiecti sunt, dum ab eis corrupta mente dilabuntur. Sed hi cum essent rebus caelestibus impleti, ut nihil terrenum capere debuissent, animaduerte quid sequitur :saturati sunt porcina. O iniquitas exsecranda ! Audiebat sensus eorum mandata Dei, et illi

saturabantur sordibus peccatorum, nouoque modo bonis caelestibus pasti, malorum faecibus explebantur. Porcina enim ad polluta respicit, quae inter cetera ueteris testamenti praecepta immunda praenotatur. Transmiserunt autem reli290 quias peccatorum filis suis quando clamabant : Sanguis huius super nos et super filios nostros. 19. Ego autem cum iustitia apparebo in conspectu iuo ; satiabor, dum manijestabitur gloria tua. Im conspectu Patris apparere se dicit cum iustitia quoniam ab interitu 295 eius uoluntatem impleuerat quando mundum Satiabor : sermo iste mortis sanguinis sui effusione saluauit. aptissime uidetur iteratus. Superius enim Iudaeos dixit saturari borcina, id est immunditia sua : se autem saturari de humani generis credulitate suscepta, quando numerus 300 sanctorum beata adunatione supplendus est. Patris autem gloria manifestabitur in iudicio Domini Saluatoris, cum

267/268 Ps. 5, 6.

269/210 Gen. 4, 16.

213/234 Ps. 30, 20.

290/291 Matth.

27,25;

264 quia] Gerz.. in marg.

— 3* dominus christus — Garet

287 facibus Gerz.

150

EXP.

IN PS. XVI,

15-XVII,

1

unusquisque recipiet pro actibus suis, sicut ipse Dominus apostolis dicit : In ?lla die cognoscetis quia ego vm Patre, et Pater àn me est. Sic ergo Patris et Filii et Spiritus sancti una 29) natura,

una potestas, una gloria declaratur.

Conclusio psalmi. Consideremus dilectissimi quam magna sacramenta fidei nostrae psalmus iste complexus est, ut qui audit supplicantem hominem,

eumdem

et confitendum debeat aduertere Creato-

rem. Duas enim naturas inconfusas atque incommutabiles

qui in Christo Domino hodieque mauult credere, non potest aliqua decipi falsitate. Vnde mirabiliter beatus Cyrillus in quodam loco breuiterque disseruit dicens : Adwertentes tgitur modum. incarnationis, uidemus quia duae naturae per inddwiduam wunitalem inconfuse atque indemutabiliter inuicem. sibi 3I v^ conuenerint. Caro namque caro est, e£ non. Deitas, licet. Dei 3510

facta sit caro.

Similiter

etiam. Verbum

PL 123

Deus est, e non caro,

licet disbensatorie ropriam fecerit carnem!. Haec autem sine offensione decurrit, qui nulla sibi proprii erroris ligamenta repererit. Huius etiam psalmi numerum et quantitas prophetalis ornauit, ut merito in hoc numero incarnatio Domini relata essse uideatur, ubi etiam prophetalis chorus conuenisse

cognoscitur.

EXPOSITIO IN PSALMVM XVII. 1l. In finem puero Domini Dauid, qui locutus est ad Dominum uerba cantici huius, in die qua eripuit eum Dominus de manu ommium inimicorum eius et de manu A

Saul et dixit. In finem, buero,et

Dauid,

haec tria uerba ad Regem nostrum Saluatorem referri posse non dubium est. Nam et $uer legitur in propheta : Puer nalus est nobis. Qui locutus est ad Dominum uerba canlici huius ; post haec alia deputanda sunt, ut sit uerborum 303/304 Ioh. 14, 10.20.

311/315 Cyrill. Alexandr. Episz. 45, ad Successum 1, 6 —

edid. Schwartz, 74cfa Cone. Oecum. Y, 1, 6, p. 153, 16/20 (— PG 77152 2:32:4Y

Cassiodori uersio latina differt a uersionibus in Co//. Casin. (305, 6 — Schwattz I, 4» P- 234, 13/17) et Sicbardiana (8, 6 — Schwattz I, 5, 2, p. 297, 6/10). Ps. XVII, 6/7 Is. 9, 6.

310 mauult] ma add. Gerz. s. /. a. zz. Ps. XVII, 1 qui] quae Gerzz. (sed qui /. 4) cum r (praeter B V [P X C]) mino r (praezer V)

2 do-

! Inde a uerbo V'zge (1. 311) additamentum adesse alterius editionis sibi uisus

€st A. VAN DE VIJVER, a. c., p. 272 sq., adn. 7.

p 58

EXP.IN IO

ISI

plenior et absoluta contextio. Quod autem dictum est caatic? ad contemplationem constat rerum caelestium pertinere, ne in regis Dauid tantummodo historia mentis nostrae haereret intuitus. In die qua eripuit eum Dominus de ma^"u

ommium

dixit. I5

PS. XVII, 1-5

inimicorum

eius

et de mamu

Saul,

et

Hic actus regum lectione notissimus est; ibi enim

latius describitur quenadmodum Dauid fuerit de inimicorum suorum ditione liberatus. Ad cuius similitudinem resurrectio Domini, et membrorum eius absolutio de potestate diabolica declaratur.

20

2 ^

30

55

40

45

Diuisio psalmi. Psalmus hic uni tantum non potest conuenire personae. Nam primo ordine propheta loquitur gratias agens quod eum de grauibus periculis diuina pietas liberare dignata est. Secundo Ecclesia loquitur, quae ante aduentum Domini innumeras pertulit calamitates, posteaque misertus ei, medicinam sanctae incarnationis indulsit et baptismatis beneficio christianum populum de orbis uniuersitate collegit. Tertio in rorem misericordiae uox Domini Saluatoris illabitur, ubi pulcherrimis allusionibus uirtus eius potestasque describitur. Quarto iterum Ecclesiae catholicae dicta proferuntur et cum magna exsultatione diuinitatis munera concessa laudantur.

Expositio psalmi. 2. Diligam tie, Domine, uirtus mea. Diligit Dominum, qui mandatis eius deuotus obtemperat, sicut ait in euangelio : Qui audit uerba mea, et facit ea, hic est qui diligit me. Diligo enim dicitur quasi de omnibus eligo. Et considera quoniam haec dilectio sic de futuro promittitur, ut numquam tamen defecisse uideatur. Virzíus mea. Propheta liberatus ab hostibus suis recte Dominum confitetur suam esse uirtutem ; quo donante factum est, ut inimicis suis fortior appareret. Hic duodecima species definitionis est, quae graece dicitur, xa7' ézouvov, latine per laudem. Singulis enim diuersisque uerbis praedicando declarat quid sit.Dominus, modo uirtus, modo firmamentum, modo refugium, modo liberator, modo adiutor, modo $rotector, modo cornu salutis. Haec enim omnia pulchre ostendunt, quis eius est Dominus. 3. Dominus el liberator

firmamenium meus

dicit Dominum

; Deus

meum meus

firmamentum

et refugium meum, adiutor

suwm

32/33 Ioh. 14, 21.

31 ait] Gerz. s. /. a. m.

45 domine r (praeter

meus.

quoniam

H B C D V)

luste

ab ipso

PE 124

152

EXP. IN PS. XVII, 3-5

concessum est ut inimicis suis in acie firmus assisteret et $0

uiuaci animositate pugnaret. E£ refugium meum. Vtique, quando, cum fuit opus consilio, refugit ad tractatum, et inuenit diuinitate monstrante, quod eum poterat adiuuare. Merito autem /iberatorem suum Dominum profitetur, qui eum de saeuissimi regis Saulis ira tamquam de inferni ore liberauit. Deus meus adiutor meus. Praestitorum suauitate pelle-

55

ctus, in summam repetit superiora quae dixit : quia ubique ipse affuit eumque uirtutis suae munimine custodiuit. Sed considera quod ita percurrit singula, ut suis meritis non praesumat applicare collata. Ei sperabo in eum :protector meus et cornu salu-

6o

is

meae,

adiutor

meus.

Confidenter

iam postulat,

qui

de Domini gratia post beneficiorum exempla praesumit. Nam de futuro fiducialiter sperare se dicit, qui eum in praeteritis senserat adiutorem. Protector mews. Hoc ad eum pertinet custodiendum, qui aduersariorum appetebatur insidiis. Quod 65 autem hic dixit covruw

79

4. Laudans

75

suae Dominum,

ad inimicos

inuocabo

Dominum,

et ab inimicis

me-

is saluus ero. Post uirtutes peractas uir sanctus nulla se elatione iactauit, sed quia erat rerum ipsarum hilaritate gaudendum, /awdans se dixit ?nwocare Dominum et ipsi uniuersa tribuere, qui dignatus est cuncta praestare. Et ideo se dicit ab inimicis saluum faciendum, quia uictoriam suam non sibi uidebatur applicasse, sed Domino. Nam qui aliter

8o

salutis

pertinet dissipandos. Cornwa enim arma sunt beluarum, quibus salutem suam solerti concertatione defendunt. A d?utor meus. Dulcedo beneficii repetitionem fecit esse uerborum; supra enim eodem uocabulo nuncupauit, quem hic iterum nominat adiutorem.

facit,

uitiis

suis

captiuus

redditur,

quamuis

hostes

superasse uideatur. 9. Circumdederunt me gemitus mortis et torrentes iniquitatis conturbauerunt me. Post exsultationem prophetae, quam sancta

pietate concepit,

uentum est ad ordi-

nem secundum, ubi pro cladibus generis humani, quae ante aduentum Domini grassabantur, introducta una persona iusto85

rum, quos illo tempore fuisse non dubium est, pius deprecator exorat. Nam merito iustus iste circumdatum se gemitibus asserebat, quia dum esset superstitionum innumera multi. tudo, fidelium erat rara deuotio. Et ne putares gemitus de iactura facultatis aut de re huiuscemodi esse profusos, addidit

50 cum fuit] confuit Gerzz., corr. in cum fugit (a. zz. ?) 59 pr. et] oz. r (praeter IIESERUBICEID) 61 praesumat Gerzz. 62 sperare se] sperasse Gerzz., corr. a. zz. 66 sunt arma -— Gare 69 hic] Gerzz. s. /. a. zz. **4 sed] Gerzz. s. ]. a. zz.

EXP. IN PS. XVII, 5-7 9o

25

153

mortis, quia reuera mors erat, ubi diaboli possessio regnabat. Torrentes autem saepe diximus fluuios esse hibernis imbribus excitatos. Hic ergo iniquitatibus rapidis data est similitudo torrentium, ut merito conturbauerint anxium populum cum undarum minacium concrepatione fremuissent. 6. Dolores inferni circumdederunt me : praeuenerunt me laquet. mortis. Fiat huius uersiculi compaginatio praeposterata uerborum, ut meliushic sensus nobis possit aperiri. Cóircumdederunt me dolores inferni : de paganis dicit, qui erunt dolores

inferni,

PE

125

id est qui in inferno

debito dolore torquendi sunt. Praeweniri uero dicimus, quando aliquid nos anticipare dignoscitur, ut est ille reatus originalis peccati qui nos, antequam nascamur, ab ipso conceptu reddit obnoxios, unde in quinquagesimo psalmo propheta dicturus est : Ecce enim in iniquitatibus conceptus sum et in 105 delictis beperit me mater mea. Vir enim iustus merito se praeuentum dicebat, qui reatum suum antecessisse cognouerat. Sed quemadmodum ab his fuerit liberatus subter exponit. v. Ei in tribulatione mea inuocaui Dominum et ad Deum meum clamaui. Inter mala multa quae dixerat, unum et singulare profitetur esse remedium : /«wocare Dominum. in tribulationibus suis, quando constat totis uiribus peti, quod tempore necessitatis optatur. Et uide quia prius dixit ad Dominum, sed ne putares ad alienum dominum, subiunxit : 4d Dewm meum clamaui. Clamare autem IIS plus est, ab ?nwocare. Creuit sermo progrediente desiderio, et accensus animus ad orationem prosiliuit auidus in clamorem. Et exaudiuit de templo sancto suo uocem meam et clamor meus in conspectu eius iniroiuit in aures 120 eius. Siue de caelo, siue de corpore Domini, quod uenturum esse praeuidebat, templum competenter aduertimus. Exauditam ergo dicit «ocem suam, quam de aduentu Domini iugiter offerebat. Sed perscrutandum est quomodo clamor ipsius 2 conspectu Dei ualuerit introire ? Clamor iste, 125 causae iustitia est, qui utique ad Deum intrare poterat quia pro mundi cladibus supplicabat. Sequitur 4níro?wuit in aures eius. Hoc de consuetudine nostra figuraliter dicitur, quod clamor eius quasi aliquid corporale 2 awres dominicas iniroisset, cum ille totum spiritaliter sentiat et antequam

IO0O

104/105 Ps. 5o, 7.

90 possessio]-ssio add. Gerzz. s. /. a. zz., posse Gare 95 me] oz. Garet (errore) 100 prexxuenire Gerz. (, add. a. zz.) 101 est] € Gerzz. s. /. 104 enim] Gerzz. (cfr Exp. ps. 5o, J. 249), om. Garet 113 pr. ad] rasura in Gerz. — 144 dominum Gerzz. corr.

125 qui] Gerzz., quae Gare

p 59

154 I30

EXP.

IN PS. XVII, 7-10

fiant, uniuersa cognoscat. Illi enim actuum nostrorum qualitas, quasi quibusdam uultibus semper assistit ; et quod apud nos occultum, illi noscitur esse manifestum.

8. Et commota menia Ho»

SCHE

moniium

est et contremuit coniurbata

sunt

terra ; et fundaet

commota

sunt,

quoniam iratus est eis Deus. Decursa tristitia, quam de aduentu Domini beatus populus sustinebat, prophetiae spiritu ad incarnationis eius secreta peruenit, ordinemque ipsum mirabili narratione describit. Hoc schema dicitur idea, cum

speciem rei futurae, uelut oculis offerentes, motum animi concitamus ; quod et hic et in subsequentibus uersibus constat effectum. Et ideo nunc audiamus sacramenta Domini Saluatoris. Congrue siquidem ad aduentum Christi £erra commoía est, quoniam praesentia iudicis dignum fuit contremiscere peccatores. Seruauit ordinem rei, ut prius osten145 deret motam, postea diceret esse tremefactam. Fwndamenia uero moníiwm, significat praesumptiones superborum, 140

id est,

detenti, 150

155

diuitias,

uelut

honores,

fundamentis

ceteraque

humana,

constantibus

quibus

innituntur.

illi

Haec

omnia turbata sunt quia mundi falsa spes, uero Domino ueniente, sublata est. Nimis apte posita uerba descendunt : primo fundamenta, id est superborum spes turbata est; postea dicit esse commotam. Subiunxit et causam quare commota sunt [undamenía, quoniam iratus est eis Deus ; utique, quia uitia humana Domino probantur exosa, et iratus est $llis. Hinc ostenditur quoniam sequaces eorum constat esse puniendos. 9. Ascendit f[umus in ira eius et igmis a [acie eius exardescit,

carbones

succensd

sunt

ab eo. Fumus

hic in bono positus est, quia sicut iste terrenus inutiles lacrimas 160

mouet,

ita et ille paenitentiae

calore

succensus,

fructuosa

profundit fluenta lacrimarum. Im ira eius : tempore quo hic peccatores futuri iudicii timore conturbat, ut eos ad remedium conuersionis adducat. /g7»s autem est caritas Dei, uirtutum progressionibus crescens, quae quanto magis conDal OsVA

cupiscitur,

tanto

efficacius

ampliatur.

peccatores dicit, qui uelut carbones 170

Bene

autem

dixit,

à facie etus, quoniam ipsius illuminatione caritas conceditur eis qui peccata derelinquunt. Carbones uero succensos mortui, in mundi istius

caecitate tenebrantur, sed iterum paenitentia inflammante reuiuiscunt, et ex mortuis prunis uiui incipiunt esse carbones. Sequitur etiam quomodo swccens? suni, ueniente scilicet Domino Redemptore. 10. Et inclinauit caelos et descendit, et caligo

185 est] oz. Gerzz. CUm g

158 exatrdescit] Gerzz. a. zz. (ex -scet) eum r, exatsit Gare

PL 126

EXP. 175

IN PS. XVII, ro-12

155

sub pedibus eius. Magnum sacramentum in hoc sermone repositum est. Humiliauit se enim Verbum, ut sine peccato quidem,

sed tamen

similitudinem

carnis

peccati

sumeret.

Descendere autem illi fuit, ad nos uenire, sicut dicit apostolus : Semetipsum exinaniwit, formam serui. accipiens. Caligo uero hic diabolus est, qui hominum 180

SCHE

190

mentes innubilat, dum

ueritatis splendorem non facit uidere quos possidet. Swb pedibus eius : quia sine dubio maiestate Domini Saluatoris conculcatur daemonum exsecranda nequitia, sicut et in nonagesimo psalmo dicturus est : Super aspidem et basiliscum ambulabis et conculcabis leonem et draconem. 11. E? ascendit super cherubim et uolauit : uolauit super pennas uentorum. Haec figura dicitur hyperthesis, id est superlatio, cum aliquam rem opinione omnium notam, sententia nostra exsuperare contendimus. Tale est et illud in quinquagesimo psalmo : Lawabis me et super miuem dealbabor. Cherubim interpretatur multitudo scientiae, aut scientia multiplicata. Alibi enim legitur : Qu? sedes swper chevrubim, appare. Ascendit ergo super cherubim, quando uidentibus apostolis ad caelorum regna conscendit. Sedet nunc super cherubim, ad Patris dextram collocatus, in caelo

195

et in terra cum Patre regnat et Spiritu sancto, quod utrumque uniuersum modum scientiae uel admirationis probatur excedere. Quae enim creatura praeualeat tanti secreti attingere sufficienter arcanum, quod carnem terrenam atque mor-

200

205

talem in aeterna caelorum gloria collocauit, et fecit eam creaturis omnibus adorabilem, quae terrenas pertulit passiones ? Sequitur e£ uolauit, wuolauit super pennas uentorum. Haec repetitio celeritatem nimiam decenter ostendit, id est per mundi spatia uelociter cucurrit, quando ipso in cunabulis iacente, magis eum stellae claritas nuntiauit. Quid enim dici potest uelocius, qui mox ut natus in alia mundi parte conspectus est ? Tunc ergo superata est celeritas uentorum, quamuis in mundo nihil eis ocius esse monstretur. Quod autem repetit sine interiectione

SCHE 210

alterius

uerbi,

«olauwit,

uolaw?t.

figura

est epizeuxis, quae latine coniunctio dicitur, sicut et in subsequentibus dicturus est : Dies diei eructat uerbum ; et Deus Deus meus. 13. Et posuit tenebras latibulum suum : $n cir178 Phil. 2, 7.

183/184 Ps. 9o, 15.

189/190 Ps. 50, 9.

190/191 cfr Hieron.

Lib. interpret. bebr. nom. — edid. Lagarde, p. 4, 11 ; 12, 20 ; Trac? de ps. 98 — edid. Morin, p. 152, 8. 191/192 Ps. 79, 2. 210 Ps. 18, 5. 210/211 Ps. 21, 2 ;

42, 4. 185/186 uolauit] Gerz. s. /. a. zz. 183 est] Gerz. s. /. 179 cst] Ger. s. /. 196 194 dexteram Gerz. 186 pinnas Gerz. (a. zt. ex pennas) r (4 H $ K) ucl] Gerzz. s. 7. 210 eructuat Gerz. 1I

C.1 (xcvir)

PL 127

I56

EXP.

IN. PS. XVII, 12-15

cuitu eius tabernaculum etus ; tenebrosa aqua an nubibus aeris. Tenebras, incarnationis eius mysterium 215 dicit, ut qui in natura deitatis suae uideri non poterat, incar-

nationis uelamine humanis conspectibus Redemptor piissimus appareret. Vnde beatus Ioannes Constantinopolitanus episcopus mirabiliter et catholice dixit : J/lum quem, st nuda deitate wenissel, non caelum, non terra, «ion maria, non ulla creatura 220

22:5

sustinere potuisse, illaesa wirgimis uiscera portauerunt. Memento autem íenebras et in bono poni, ut est illud in prouerbiis Salomonis : Intellegit quoque farabolam, et tenebrosum sermonem. Omnia enim diuina, quae ignoramus, nobis tenebrosa, id est profunda atque obscura sunt; quamuis continuo lumine perfruantur. Latibulum. suwm, id est

i. 6o

secretum maiestatis eius, quod tunc reuelat iustis, quando eis

230

facie ad faciem diuinitatis ipsius gloriam contigerit intueri. In circuitu etus tabernaculum etus. Hic dignitas exponitur gloriosa beatorum, ut iuxta ipsum habitent qui in eius Ecclesia fideliter perseuerant. I9 circuitu autem eius proximitatem significat. Ille enim circuit ac penetrat omnia, non circumdatur ab aliquo, quia loco inamplexibilis est. Potest et illud intellegi, ?* circuitu

eius, ut non ad loci de-

signationem, sed ad defensionem tabernaculi custodiamque 25j respiciat. 4 q4«a. uero dicit, eloquium Domini, quod tenebrosum est X nubibus aeris, id estin prophetis praedicatoribus uerbi : quia quamuis se aliquis putet dicta eorum intellegere, ad ipsam, sicuti est, uirtutem dictorum in totum uix potest peruenire ; sicut dicit apostolus : Videmus nunc ber 240 speculum n aenigmate, tunc. autem. facie ad faciem, quando ipsum uidet quod credidit, ipsum cognoscitur respicere quod sperauit. 13. Praefulgorae im conspectu eius mubes transterunt, grando et carbones ignis. Non est iste uersus 245 facile transeundus. Praefíwlgorae una pars orationis est, id est nominatiuus pluralis, et respondet ad nubes. Nwbes autem, sicut superius dictum est, praedicatores diuini uerbi intellegendi sunt. Et sensus talis est : illae nubes quae aquam continent Dei, id est eloquia diuina, sicut in hoc aere tene250

brosae, hoc est obscurae uidentur, ita im comspectu Dei praefulgorae sunt, ubi semper ueritas patet. Nec praepositionibus exquiritur, nec parabolis tegitur, quod manifesta 218/220 Idem fragmentum (deperditi operis ?) Iohannis Chrysostomi legitur apud

Cassianum, contra Nestor. VIL, 30, 1 — CSEL 17, p. 388, 16-19. 239/240 I Cor. 15, 12. 1, 6.

215/216 incarnationis] in ad. Gerzz. s. 7.

222/223 Prou.

216 uel anima Gerz. corr. 243 prae 2582 exquiratur

fulgora Gerz. (e s. a a. z.), prae fulgore r (a£ cfr /. 245/246) Gerzz. corr.

PE 128

EXP.

2j

^

IN PS. XVII, 13-16

157

luce declaratur. Istae ergo »ubes, id est praedicatores, ad gentes relicto israelitico populo £ramsierunt, sicut constat effectum, quando duritia non meruit Iudaeorum, quod ad Ipsos uenerat instruendos. Grando et carbones ignis. Exponit per allegoriam quid illae 44bes habeant; aliud

26 o

enim dicit, et aliud uult intellegi. Vnde schematibus crebris eloquentia diuina probatur esse plenissima. Grando enim, id est obiurgationes figuratae quibus Iudaeorum corda durissima tundebantur.

Carbomes

ignis,

caritatis incendia,

quibus mentes fidelium caelesti igne reuiuiscunt. Haec ad gentes, sicut diximus, in nubibus, id est in praedicatoribus

transierunt. 26 j

14. Ef

2ntonust

de

caelo

Dominus,

et Altissimus

dedit wocem suam. Quippe qui erat ingentia sacramenta locuturus. Ait enim in euangelio uox omnipotentis Patris : Et clarificaut et iterum clarificabo. Vnde multi, sicut ibi legi-

tur, tonitruum fuisse crediderunt. A/f2ss?mus autem dedit 27 o wocem suam, quando dictum est : H?c est Filius meus dilectus, in quo mili bene complacui. 15. M?s?t sag?ttas suas et dissipauit eos ; fulgura multiplicaust et conturbauit eos. Sagiltas euangelistas dicit, uirtutum pennis, non suis, sed eius a quo missi

27 5 sunt, recta itinera transuolantes. E£ dissipautt eos, scilicet ad quos missi sunt, fideles recipiendo, impios abiciendo, sicut

28

A

29 o

dicit apostolus : Als sumus odor witae in. uitam, aliis odor mortis in mortem. Fulgura multiplicaust, 1d est miracula multa fecit, quae sic corda uidentium permouerunt, quemadmodum crebra solent fulgura uisa terrere. Conturbausit eos : de his dicit qui tunc conturbati sunt, quando eum resurrexisse manifestis probationibus agnouerunt. 16. E? apparuerunt fontes aquarum, et reuelata sunt fundamenta orbis terrae. Id est, ueritas praedicantium, qui fontes aeternae uitae sanctitatis suae ore fundebant. Ipso enim ueniente patuit, quod obscuritas diuini tegebat eloquii. E£ reuelata sunt fundamenta orbis terrae manifestati sunt prophetae, qui non intellegebantur, supra quos orbis terrarum in Ecclesiae faciem sancta aedificatione constructus est. Et memento hic tellurem in bono positam, quae est terra uiuentium. Ab

increpatione

268 Ioh. 12, 28.

tua,

Domine

270/271 Matth. 5, 17.

; ab

inspiratione

277/218 1I Cor. 2, 16.

260 figuratas Gerzz. 274 miss(a)e Gerz. (ex missi), for?. recte 279 uiuentium Gern. 283 reuclati Gerzz., corr. a. z. 284 terrarum Gerzz. (corr. a. zz.) eum r (T*) e g (sed /. 289 terrae, /. 289 terrarum) 290 in] et Gerz., corr. a. zz.

158

20

E

30 vA

EXP.

IN PS. XVII, 16-19

spiritus irae tuae. Ab increpatione twa, indicat uerba prophetarum, qui increpationibus iustis peccatores populos arguebant ; ab inspiratione spiritus irae tuae, ostendit praedicatores uerbi, qui a sancto Spiritu inflammati delinquentes populos increpabant. Per has igitur parabolas sublucentes propositionesque uerborum hucusque prophetiae spiritu, fidelium populis, qui est sancta Ecclesia, aduentum Domini nuntiauit. 1v. Misit de summo et accepit me : assumpsit me de multitudine aquarum. Hinc iam mater Ecclesia loquitur de temporibus christianis.' M?2s77 utique Pater Dominum Saluatorem de sw0, ut intellegant homines quia quod de summo uenit, diuina potestate gloriatur. Apte uero dixit Ecclesia, acce$?t se, quae Sponso Christo iuncta laetatur. Maltitudines autem aquarum, siue innumerae gentes intellegi possunt; unde Ecclesiam, spretis Iudaeis indeuotis, de fidelibus constat esse collectam ; sicut in acti-

3I o

bus apostolorum beatissimus Paulus contradicentibus Iudaeis et blasphemantibus, excutiens uestimenta sua dixit : Sanguis uester super caput uestrum ; mundus ego, ex hoc ad gentes wadam.

Siue hoc dicit de fontibus

sacris, quando

Ecclesia

catholica multitudinem filiorum baptismatis regeneratione 31 vA conquirit. 18. Eripuit me de inimicis meis fortissimis et ab his qui oderunt me, quoniam confortati sunt super 7s». Foríissimos inimicos, persecutores truculentos enuntiat, qui christianum populum tormentis et caedibus 32 o affligebant ; et ideo se magis dicit ereptam, quia inimici confortati sunt super ipsam. Tunc enim Ecclesia crescere meruit, quando eam data desuper potestate inimicus afflixit. O uere diuina prouidentia, ut suis nisibus destruatur inimicus et quanto se putat amplius laedere, tanto eum necesse sit saeuis32 IS sima insecutione praestare ? 19.

55 o

Praeuenerunt

me

in

die

affüüction?s

meae;

et factus est Dominus $rotector meus. Illud significat, quando pseudoapostoli ueros praedicatores praeuenire nitebantur, conantes subuertere corda simplicium. Sequitur : / die afflictionis, quando Christianorum martyria celebrabantur. E£ factus est Dominus $rotector meus. Ideo Deus $rotector,quia homo exstitit impugnator. Sed utraque simul longe sibi dissimilia conuenerunt, impugnatio temporalis et aeterna protectio. 311/313 Act. 18, 6. 299 populis] Gerz:. 5. /. 3801 me] et aZ. r(prae£er5 T*) 309 de] oz. Gerz. 318 truculantes Gerzz. corr. 321 supra Gerzz. 326 afflictiones Gerzz., corr. a. H. 330/331 celebrantur Gerzz. corr.

PL 129

EXP.

35.

20. Et fecit,

produxit

quoniam

IN PS. XVII,

me

uoluit

19-22

in latitudinem

I59

; saluum

me

me. In Ecclesia catholica hunc esse

morem fidelium nullus ignorat, ut quanto plus persecutionibus constringitur, tanto, sicut dictum est, amplius fidei augmento dilatetur. Tunc enim per gratiam Dei exsurgunt inuicti animi, 34o tunc incendium caritatis ardescit, et facto agmine in gladios suauiter ruunt, quià aeternae uitae praemia concupiscunt. Producta est ergo Ecclesia im latitudinem, quando per saeuitatem persecutorum, numerum ei constat creuisse fidelium. Quod autem dixit saluum me fecit, non moueat, 34; qui ad masculinum genus deducta est ; quoniam non uidetur absurdum hoc ei nomen aptari, quae constat ex populo. Merito ergo beatorum istud agmen exsultans saluwm se dicit factum, quod ad christianae fidei meruit peruenire fastigium. Quoniam woluit me, id est quoniam me elegit, qui gratis 35» uocat uniuersos : nec prius beneficium accipit quam praestare dignetur ; sicut ipse in euangelio dicit : Non wos me elegistis, sed. ego elegi uos. 21. Et retribuet mihi Dominus secundum iustitiam 7y.€e4Th

; el secundum

innocentiam

manuum

mearwum

35; reiribuet mihi. Optime utrumque seruauit. Et prius dixit antequam assumeretur quoniam uoluit me ; et nunc dicit : Retribuet mihi secundum iustitiam meam, id est secundum uoluntatem meam, quam post beneficia ipsius sancto corde gestabat. Immocentiam autem manwwm, operam 56o uult significare pietatis, quam diuino munere sanctorum uirtus exercet. Sed hoc retr?buet geminatum sollicite recipiendum est, ne sibi aliquid fallaciter pelagiana haeresis blandiatur. Dicit enim et apostolus: De reliquo reposita est mihi corona iustitiae, quam mihi vreddet Dominus in. illa. die iustus 36 ^ ?udex. Non quia suis aliquid meritis humilis applicabat, sed quia praemissis beneficiis Domini iam deberi posse praemium confidebat. Idipsum apostolus Iacobus dicit : Omne datum optimum, e omne donum berfectum desursum. est, descendens a

Patre luminum. 310.

22. Quia custodiui uias Domini, nec impie gessi a Deo meo. Viae sunt Domini, dilectio Dei, et caritas pro-

Ximi, quas constat eos studiosissime custodire, qui nolunt Domini mandata deserere. Subiunxit : Nec ime gessi a Deo

meo.

Impietatis uerbo

351/3382 Ioh. 15, 16.

notati

363/365 II Tim. 4, 8.

335 produxit] Ger. cum zed. (cfr /. 342), eduxit et 388 retribuit Gerzz. (corr. a. z7.) e? Garet cum r Geri. pr. zu. xetribuet) 363 enim et] Gerzz., -- Garet 361 iacobus apostolus — Gare;

i. 61

sunt, qui iussa Domini

367/369 Iac. 1, 17.

/Aud. Bec. Fisc. eum r et g 353 (praeter zzultos codd.) (I. 89 ez 361 etenim Gare 364 reddet mihi 373 mandata domini — Gare/

PL 130

160

EXP.

INPS.

XVII, 22-27

declinare praesumunt. Quod animus deuotus Ecclesiae merito dicit refugisse, unde se Creatorem sciebat offendere. 23. Quoniam omnia iudicia eius àm conspectu

575

meo

sunt semper

et iustitias

eius

non

repuli

a me.

Nunc dicit causas quare uias Domini custodierit, aut impie 380

non gesserit, sicut superius posuit: quia iugiter iudicia eius

terribilia cogitabat. Addidit e£ ?wstitias e:us nom repuli a m£. Quod faciunt carnis fragilitate superati, qui longa obseruatione deficientes, aequitatem interdum deserunt, quam coeperant custodire. Hic enim beatus populus numquam repu385 lit iustitiam Domini, quia semper in eius corde permansit. 24. Et evo immaculatus coram eo : et obseruabo me ab:iniquitate mea. Fructum beatitudinis suae reddidit et quid proficiat si iustitias Domini non repellat, scilicet ut sit immaculatus.

Verum

non

ut ille Dominus,

qui peccata

non habuit ; sed ut iste quem lacrimae supplices a contractis sordibus abluerunt. Sed haec omnia in illum modum accipienda sunt, quem superius exposuimus, ubi uerbo geminato ait retribuet : ne quid sancta humilitas, non de supernis beneficiis, sed de se, quod absit, praesumere uideatur. Sequitur : Eft obseruabo me ab iniquitate mea. Subtiliter beati uita describitur, qui quando ad aliquam se gratiam Domini peruenisse cognoscit, cauet ne iterum iniquitatis antiquae calamitatibus innodetur. 25. Et vetribuet mihi Dominus secundum iustiiiam meam el secundum innocentiam manuum mearum in conspectu oculorum eius. Exponit quod superius dixit : Et ero immaculatus coram eo. Nam quando

20e

595

400

illud esse contigerit, tunc istud sine dubitatione subsequitur,

ut secundum ustiiiam suam, quam ipse tamen donare 405 dignatur, unicuique reddat, et secundum puritatem actuum

410

dignam compensationem restituat. Pulchre autem additum est n conspectu oculorum etus, quod utique non potest, nisi beatis euenire ; ut sicut illi semper corde Dominum contuentur, ita eos iugiter uirtus diuina respiciat. 26. 27. Cum sancto sanctius eris et cum uiro innocente ànnocens eris. Et cum electo electus eris et cum peruerso subuerteris. Cum de iustitia superna loqueretur, quia unicuique reddit secundum suorum actuum qualitatem, nunc exponit quemadmodum possit impleri quod lex praecepit

41

obseruari. Conuersatio enim nostra ex prioribus aut ducibus

A

*

886 coram] cum Z4z4. Bec. Fisc. eum r (K T) et g 386 e/ 395 me] ozi. Gerz. cum g 388 et] oz. Gerzz. 399 retribuit Gerzz. (corr. a. zz.) eum r (A* M* Q*) 407 est] Gerzz. s. /. 411 Pr. et zsq. alf. eris] Gerzz. in zzarg. a. zz.

DE I31

EXP. IN PS. XVII, 27-29

OD

I6I

suis maxime similitudinem trahit; dum unusquisque tali ingenio gaudet quali fuerit praeditus ille quem sequitur. Hinc est quod nobis salutaris et moralis regula data est, quod cum sancto uiro, id est Domino Saluatore, ipso praestante, sancti 420 esse possimus ; sicut ipse dicit : Sancti estote, quoniam ego sanctus sum Dominus Deus uester. Praecipitur etiam ut cum innocentia eius innocentes esse mereamur. Sic enim de ipso iam dictum est : I»nocens manibus et mundo corde. Additur tertium, ut cum electione ipsius eligamur. Ita quippe de ipso 425 Isaias dicit : Electus meus in quo complacuit anima mea. Quod tunc nobis accidit, quando praeceptis eius salutariter oboedimus. Sequitur cum jeruerso subuerteris, id est cum diabolo subuerteris, qui propria iniquitate peruersus est. Illos enim iniquissimos reddit quos ad suae oboedientiae iura con430 uertit. Quod argumentum nobilissimum dicitur in topicis a persona extrinsecus attributa, quando quis aut de improbis amicis arguitur, aut de bonorum coniunctione laudatur. 28. Quoniam populum humilem saluum facies et oculos superborum humiliabis. Respice quemadmodum 435 prioribus uersiculis apte responsum est, qui sanctitati uel innocentiae, nec non electioni Domini sit deuotus; et hic saluus faciendus est, cum in die iudicii ad dexteram colloca-

bitur. Oculi autem superborum cum peruerso

humiliandi

sunt, qui

auctore suo diabolo subuertentur,

dum ad si-

440 nistram positi, in aeternam cruciationem mittendi sunt. Decenter

autem

positum

est econtra

oculos

superborum

hwmiliabis, quia tanto arrogantes in tartari profunditatem descendunt, quanto se altiora contingere putauerunt. 29, Quoniam tu illuminas lucernam meam, Domi445 ne

; Deus

meus,

2llumina

tenebras

meas.

Loquitur

adhuc siue Ecclesia siue populus ille beatorum, mirabili decore uerborum. Lucerna enim Ecclesiae Baptista Ioannes est, de quo Dominus in euangelio dicit : ///e erat lucerna ardens, et uos uoluistis exsultare in. lumine eius. Idem ipse in 450 euangelio dicit : Nemo accendit lucernam et ponit eam sub modio. Sensus ergo talis est : Patri Domino dicit : Qwonzam tw lucernam meam illuminas, id est Ioannem Baptistam et ceteros apostolos, uel eos qui caelesti lumine radiare noscuntur. Jllumina tenebras meas, hoc est per eos reliqua 455 membra credentium, quae adhuc in carnis obscuritate uersan420/421 Leu. 19, 2. 450/451 Luc. 11, 33.

423 Ps. 23, 4.

425 Is. 42, 1.

420 ego] et praezz. Gerzr. 433 quoniam] tu add. r funditate Gerz. 443 putauerunt] Ger. in zarg.

4. t.

448/449 Ioh. 5, 55.

442 tantum Gerzz. pro449 exaltare Gerzz., corr.

n 62

162

EXP.

IN PS. XVIE, 20551

tur. Lucerna enim noctis est lumen, quae merito delinquentibus datur, ut per uerbum illuminationis fugiant tenebrosa peccati. Quapropter memento quod hic dicitur illuminare Patrem ; illuminat 460

et Filius, sicut in alio psalmo

legitur :

Deus Domnus et illuxit nobis ; illuminat etiam Spiritus sanctus, sicut propheta dicit : Nox» abscondam ultra faciem meam ab eis, bro eo quod Mluxit Spiritus meus super untuersam domum. Israel. Quis ergo ita, nubilo corde obscurus est, ut

sanctae Trinitatis unam naturam, unam coaeternitatem, unam 465 non intellegat esse potentiam ?

90. Quoniam a te eripiar a tentatione et àn Deo meo iransgrediar murum. Insigniter docuit regulam fidei.

A te dixit eripiar, non a me.

Tentatio uero diabolum

significat, qui momentis omnibus tentat, ut a bona conuersa-

470 tione nos abstrahat.

475

/* Deo

eo,

id est eius uirtute robo-

rante, Deum

obstaculum et homines

transgrediar peccatorum, quod inter mortalium construxere nequitiae. Qui

murus

mortis est, non salutis, nec ad munimen erigitur, sed

ad aeternum interitum praeparatur. Bene dixi* transgredar, non irrumpam, non diruam : quia ("7425s ille humano generi immobilis manet, etiam cum eum sanctis beneficio diuinitatis

transilire contigerit. 91. Deus

meus,

impolluta

mini igne examinata 480

SCHEB

i$um

in

se.

uia

eius

; eloquia

; brotector est omnium

Do-

speran-

Aliud uersus iste incohasse, aliud subiunxisse

sentitur. Deus meus, agressus est dicere nescio quid exoratiuum et subiunxit ei exitum inopinatum, i»olluta uia e€iws. Nam si propositio sequentibus concordaret, Dei mei dicturus erat, non Deus meus. Quae figura dicitur para485 prosdoxia, latine inpinatus exitus, cum aliud proponitur, aliud explicatur. Impolluta wia eius significat semitam eius esse purissimam. Siue hoc ad incarnationem pertinet Verbi, quam constat pollutionem non habuisse peccati. Sequitur eloquia Domini igne examinata. Flamma fidei, lex su490 perna discutitur, quando sciendi desiderio diuina eloquia perquiruntur. Sic et Ieremias propheta eloquia Domini mirifica definitione conclusit dicens : Nonne uerba mea sicut ignis, dicit Dominus, et. sicut securis concidens petram ? Addita. est quoque generalis promissio, ut animos releuaret humanos : 495 ne putaretur protectionem non mereri, qui a peccato non fuisset immunis. Dicendo enim omnium sperantium im 460 Ps. 117, 27.

461/463 Ex. 39, 29.

492/493 Iet. 23, 29.

466 alt. a] in Gerzz., corr. a. zz. 441 quem Gerzz. 4176 sanctos Gerzz. si] Gerzz. s. /. 48* ipsius Gerzz, 494 animus ... humanus Gerzz. corr.

483.

PL 132

EXP. IN PS. XVII, 31-35

163

se, nullus exceptus est, nisi qui in eum sperare neglexerit. Qui uersus breuissimis laudum definitionibus explicatur.

32. Quoniam

quis

deus

joo quis deus praeter Deum

raeter

nosirum

Dominum,

aut

? Hoc contra pagano-

rum dementiam dicitur, qui deos sibi multifaria uanitate finxerunt. Dominum posuit, quia ipsius serui sumus; Deum,

Deus

quia eum

iustissime adoramus et colimus.

Trinitas est inseparabilis, personarum

sos Substantiae

distinctione

discreta.

Conuenienter

Sed iste

tantum,

non

autem

laus

Domini breuiter praemissa est, quoniam ipse erat in subsequenti parte locuturus.

33. Deus qui jpraecinxit me wirlute, et posuit immaculatam wiam meam. Ventum est ad ordinem ter510 tium, ubi potentiam suam Dominus Saluator exponit. Quod ait : Praecinxit me uiriute, et dignitatem significat et fortitudinem. Quod utrumque ipsi conuenire manifestum est, qui potestate uirtutis suae iudicaturus est mundum. Conuenienter autem sequitur fosuit uiam meam, id est consta515 biliuit atque firmauit, ut nulla saeculi ambitione moueretur. Immaculaiam uero uiam dicit, uitam purissimam sine

$2o

52;

55o

5a;

sorde delicti, quam ille solus ambulauit, qui peccata non habuit. Sed has omnes allegoricas tropicasque locutiones quae dictae sunt siue quae sequentur, ad incarnationem Domini COonuenienter aptamus. 94. Qui perfecit pedes meos tamquam cerui et super excelsa statuit me. Frequenter hoc animal in scripturis diuinis in bono ponitur, ut est illud : Szcut ceruus desiderat ad fontes aquarum ; ibi, quia nimium sitiunt ; hic, quia uelociter currunt. Norunt enim saltibus spinosa transcendere, et loca periculose hiantia transilire, sicut ille delicta saeculi humanam salutem pungentia et foueas profundissimas peccatorum sanctis gressibus transmeauit. Et intende quemadmodum in ceruorum comparatione permaneat, qui quando plana fugiunt, montium celsa conscendunt. Significat autem se super omnem creaturarum eminentiam constitutum, sicut dicit apostolus : Et donauit illi nomen quod est super omne nomen, ut àn nomine Iesu omne genu. flectatur caelestium, terrestrium. et infernorum. 35. Qui docet manus meas ad praelium et posuit wt arcum aereum brachia mea. Doceri est ab imminentibus insidiis cautum fieri. Manus operationes significant ;

523/524 Ps. 41, 2.

532/833 Phil. 2, 9-10.

515 utquae Gerz. 511 praecingit Gerzz. 498 brcuissimus Gerzz. (corr.) Garet 529 comparatione 521 perficit Gerzz. (corr. a. sm.) r (praeter zultos codd.) corr. ad] in Gerzz. cuz g 534 docit Ger. corr. a. zz. ceruotum - Garef

PL 155

164

EXP.

IN PS. XVII, 55-39

praelium, diaboli certamen demonstrat, cum quo spiritaliter confligitur ; quia incessabilibus colluctationibus semper armatur. Brachia uero Christi prophetae sunt et apostoli, 540 per quos desiderium suae uoluntatis operatus est. His comparat aereum arcum, quia nesciunt Dei serui praedicando mollescere,

sed in caelesti

fortitudine

permanentes,

uerbis

salutaribus emissis, tamquam sagittis eminus iaculatis, deuotorum hominum corda compungunt. 545

$50

36. Et dedisti mihi protectionem salutis tuae ; et dextera iua suscepit me ; et disciplina tua ipsa me

docebit. Protectio salutis gloriam significat resurrectionis, quando mortali carne deposita, eamdem incorruptibilem et glorificatam resumpsit. Dextera potentia diuinitatis est, quae assumptam humanitatem in aeterna maiestate constituit. Et bene se dicit esse docendum,

555

560

ut ueri hominis

exprimeret qualitatem. 94. Dilatast? gressus meos subtus me et non sunt infirmata uestigia mea. Incarnationis suae gloriosissimos actus, qui monstrandi erant conuersatione sanctissima, dicit esse dilatatos. Vestig?a uero uiam informationis ostendunt, quam firmissimam reliquit apostolis, ubi ipse gressus imprimens sanctis actibus ambulauit. Haec ergo westigia ab inimicis infirmanda iure denegauit, quia licet se uentosa mundi procella commouerit, eius tamen uestigia mouere non potuit, quae ille ne Petrus in mari mergeretur fixa solidauit. 98. Persequar inimicos meos et comprehendam eos; et non conuertar donec deficiant. 39. Affligam 2llos, nec poterunt

stare : cadent sub meis. Istos duos uersus de illis intellegi non dubium est qui primo contra Dominum eriguntur, postea con-

$565 fedibus

uersi eius pedibus inclinantur;

29.

meretur;

57 I

et uitam

merentur

subditi,

qui mortem incurrerant contumaces. Persequitur enim inimicos suos afflictionum diuersa clade fatigatos e? comprehendit eos quos ab studio peruerso mutauerit. Sed felix est omnino qui capitur, felix qui illas manus euadere non tunc

magis

liber redditur,

cum

fuerit

tali sorte

captiuus. Sequitur: E£ non comuertar donec deficiant. Cum non conuertitur Dominus, praeda tunc capitur; et a prauo studio suo desinit, qui uincitur ad salutem. Addidit : Affligam illos, mec poterunt stare. Afflicti quippe diuersis calamitatibus,

in sua pertinacia stare non possunt,

quando uires nequitiae in suis ausibus perdiderunt. Tunc fit ilud quod sequitur : Cadent sub edibus meis. Qui D45 meae Gerzz, corr. s. [. a. zz. 547 docuit r(praeter T Q R U V X) 553 subtus me] Gerzz. 5. ]. a. zz. 55* quam] tam Gerzz. corr. $62 illos r(praeter H) . 864 potuerunt Gerzz. (bic zantum) eum r (praeter multos codd.) 564/565 subtus pedes meos r

PL 1:34

p. 65

EXP. IN PS. XVII, 39-43

165

sub pedibus cadit Domini, aduersum illum ultra non pati-

$80

tur, cuius iam tuitione uallatur ; sed erectus tunc redditur,

quando illi fuerit humili satisfactione subiectus.

40. Et fraecinxisti me uirtute ad bellum : supplantasti insurgentes in me subtus me. Hoc iam de 585 spiritibus immundis dicitur, qui ei per contradictiones Iudaeorum iniqua certamina commouerunt. Praecinctus est enim ziríute, quando patientiae fortitudine iniquorum aduersa superauit. Ipsi tamen qui contra eum insana conspiratione tumuerunt, eius sunt iudicio sine dubitatione subdendi, 590

ut cum suo instigatore pereant, qui auctori suo credere nolue-

595

41. Et inimicorum meorum dedisti mihi dorsum et odientes me disperdidisti. Duplicia legis sacramenta uersus iste complexus est. Primum est quod Zorswm conuersionem eorum significat qui ex resistentibus eius nomini, in salutiferam uictoriam fugati, emerserunt subito Christiani, ut Paulus apostolus de persecutore saeuissimo, post Domini increpationem apparuit repente discipulus. Secundum est quod odientes se disperdendos esse denuntiat, qui in per-

6oo

fidiae suae

runt.

Dominum, 6o

vA

610

615

620

obstinatione

manserunt;

sicut

de Iudaeis

ani-

maduertendum est, qui impia uoce dixerunt : Sangwis eus super nos, et super filios nostros. 49, Clamauerunt, nec erat qui saluos faceret, ad nec

exaudiuit

eos.

Clamores

dicit irritos,

quos impii in illa iudicatione missuri sunt ; sicut in euangelio de damnandis ait : Ibi erit fletus et stridor dentium. Clamores

enim isti saluos facere nequeunt, qui salutis auctorem hic temnendum esse decreuerunt. Nec erat qui saluos faceret : propter diabolum dicit, quo immittente deliquerunt. Quis enim tales facturus est saluos, cum instigator et princeps eorum sit primus ipse damnandus ? Sed hi cum uiderint spem suam in diabolo corruisse, clamabuwunt quidem ad Dominum, sed nom exaudiet eos : quoniam infructuosa illic agnoscitur paenitudo, ubi iam est iusta damnatio. 49. Et comminuam eos ut puluerem ante faciem uenti ; ut lutum platearum delebo eos. Vbi est illa lingua grandiloqua et uentosa superbia ? Vsque ad puluerem se comminuendos intellegant, qui Domino prauis mentibus contradicere moliuntur. Et ne putet se quamuis detritum posse quiescere, addidit awte faciem wenti ; ut quiescere non possint, cum fuerint imminuti. Bene autem /u£o latea601/602 Matth. 27, 25.

606 Matth. 15, 42.

609 de-] add. Germ. in marg. 607 saluum Gerzz. Gerzz., putent ... detritos Gare£

619 putet ... detritum]

PL 155

166

EXP. IN PS. XVII, 43-46

rum comparat peccatores, quod fetidissimis 'sordibus inquinatur, nec excipitur a conculcatione populi, ut semper eius fetor iteretur. Delebo eos, id est de medio tollam, quod per62 vA tinet ad lutum platearum. Vim quoque ipsam comparationis intellege : ait enim u£ lutwm $latearum, quod facile tollitur, quia mollissimum comprobatur. 44. 45. Eripies me de comiradictionibus populi, constitues me in caput gentium : $opulus quem non 650 cognoui seruiuit mihi. Ervepius est plane de comtradiciionibus populi : quando explosis perfidis Iudaeis ad gentium fidem deuotionemque translatus est. Comíradiciiones uero illas dicit, quas ei scelerata turba multipliciter ingerebat. Nam quod ait, constitues mein caput gentium, 65 VA signum dicit fidei christianae : quia in fronte gentium, crucis

640

habuerunt uexilla radiare. Populum quem non cognoui, id est ad quem non ueni, nouum, rudem atque antea non receptum. Serutwuit autem, credidit dicit, quoniam quicumque credit et seruit ; quod factum est a gentibus, quae non fuerant a Christo carnaliter inquisitae. Nam quid est quod ille non cognoscat, qui renes hominum perscrutatur et corda ? 46.

Obauditiu

auris

obaudiuit

mihi

; filid

aliemi

meniiii sunt mihi. Laus ista gentium, exprobratio est magna Iudaeorum ; ut seruirent qui non uiderunt, ut audirent 64 vA quibus

ex ore eius sacratissima minime uerba sonuerunt; sicut scriptum est : Quibus non est nuntiatum de eo uidebunt ; et qui non audierunt contemplabuntur. Sed. intellectus trahit,

ut adiciamus. Hebraei autem qui uiderunt et audierunt, sicut

SCHE

inferius dicit, totum contraria uoluntate fecerunt. Quod idem 65 o praedicit Isaias : Excaeca cor fopuli huius et aures etus. aggraua et oculos eius claude : ne forte uideant oculis suis aut auribus suis audiant uel corde suo intellegant et conuertantur et sanem eos. Quae figura dicitur aposiopesis, id est dictio cuius finis reticetur ; ut aut terreatur aut ad desiderium prouocetur au65 vA ditor. Fz/i? alieni, filii diaboli, quibus ipse in euangelio dicit : Vos ex patre diabolo estis; mentiti sunt mihi, quando dicebant

660

: Magister, scimus

quia a Deo uenisti et in. ueritate

wiam Dei doces. Meniiri enim est contra mentem loqui et illud lingua promere quod unumquemque constat in animo non habere. Fili alieni inueterauerunt et claudicauerunt a semitis suis. Bene dixit alienos filios claudicasse

PL 136

646/647 Is. 52, 15. 16.

630/653 Is. 6, 10.

628 eripias Gerzz., corr. a. zz. 650 et] oz. Gerzz. S57E

656 Ioh. 8, 44.

642 aures Gerzz., corr. a. zz.

657/658 Matth. 22,

646 pr. est] Gerzz.

EXP. IN PS. XVII, 46-49 66

vA

167

quia filii Domini rectis gressibus ambulare noscuntur. Nam claudicare proprie dicimus eos qui uno pede sunt debiles. Quod Iudaeis accidisse manifestum est, qui uetus testamentum carnaliter tenentes, noui gratiam respuerunt : et hinc factum est, ut una parte debiles mentis suae gressibus claudicarent.

670

Hoc etiam in illa angelica concertatione patriarchae Iacob, quidam asserunt praesagatum, quando tacto neruo, uno pede claudus effectus est. Nec illud uacat quod addidit suis, quia deserentes intellectum legis, suis superstitionibus agebantur ; ut non recipientes promissum Dominum Saluatorem, de lauandis manibus et calicibus insanas calumnias commoue-

rent; reuera sordidi sed non tali obseruatione mundandi. 67 vA Potuerant enim propria faece purgari si lauacrum sacri ba-

680

ptismatis expetiissent 44. Viuit Dominus et benedictus Deus meus ; et exaltetur Deus salutis meae. Quarti ordinis ianua, quae superest, aperitur : ubi iterum Ecclesia catholica loquitur toto orbe dilatata, quae summatim et beneficia refert Domini et hymnum suaui delectatione profundit. Recte dicebat : Vzuit Dominus, quem in suo corde iugi considera-

tione cernebat.

tate conspectus. 68

I

laus

celeberrima

Vut

enim, dixit, praesens est firma creduli-

Benedicíus deuotione

autem dicitur Deus, mentis

offertur;

sicut

cum ei et alibi

legitur : Benedictus qui uenit in nomine Domini, hosanna n excélsis. Intellegitur etiam proprie benedictus, quod ipse omnia propitius benedicat : sicut et 4u2wit Dominus, quod

ipse uiuificet. Haec autem et his similia, sicut saepe diximus, Exa/tetur uero posuit, 69 o propicis allusionibus probantur edici.

toto orbe credatur. Nam quemadmodum aliter exaltari poterat, qui proprie uocatur Altissimus ? 48. Deus qui das uindictiam mihi et subdidisti populos sub me. In isto mundo praeconialiter uindicatur 695 Ecclesia quando blasphemi et infideles ad uerae religionis penetralia perducuntur ; ut qui ante contumaces exstiterunt, fiant illi proficua deuotione subiecti. Ecce uere «?ndicía pia, salutaris poena, ultio gloriosa. Ipsi enim Ecclesiae subduntur, qui liberi probantur a uitiis ; nam qui ab ipsa deuiant, mox 700 laqueum noxiae captiuitatis incurrunt. 49. Liberator meus de gentibus iracundis : ab insurgentibus n me exaltabis me, a uiro iniquo eripies 71e. Addidit liberatori laudem, dum dicit,

668 cfr Gen. 32, 24.

racundis.

Minus

686/687 Matth. 21, 9.

669 tactam Gerzz., m def. 683 enim] quod add. Gerz. s. /. 693 subdis 744. Bec. Fisc. $01 meus] dominus add. r ab] et praem. r (praeter 5 K)

168

EXP;IN

P5. XYLL

49:55

est enim periclitantem liberare ab inimicis tepidus, sed multo

7/95

Sequitur decora

gloriosius a feruida malignitate succensis.

diuersitas, ut quanto altius in iram surrexerunt inimici, tanto

JIn?zquwum wtrum, amplius exaltaretur illa, quae pertulit. schismaticum designat, qui peruersi dogmatis iniquitate grassatur. 710

50. Propterea confitebor tibi in populis, Domine el. bsalmum dicam tibi inter gentes. Propterea, propter illa quae superius dicta sunt. Confitebor tib:, 1d est laudem te per populos christianos, quorum utique lingua Ecclesiae uox est. Psalmus

TY5

720

misericordiam

usque

759

755

Christo

in saeculum.

dixerit,

ne»

autem,

sicut dictum

significat actuale : unde per opera fidelium Deo offerendas, quas plus diuinitas noscitur exaudire Intev gentes designat uniuersitatem, quoniam gentium numerositate dilatanda. 51. Magnificans salutare regis ipsius suo

Dauid,

et

et faciens

semini

Exponit qualem psalmum

qui magnificet

filium

ipsius

toto

est, opus

dicit gratias quam uoces. erat Ecclesia

orbe

eius

superius terrarum.

Christus ante dicebatur omnis unctus in regem ; sicut et de Saule dictum est : Cur ausus fuisti anferre manum dn Christum Domini ? In Dauid ergo fecit misericordiam, quia eum, ut titulus dixit, de persequentium ferocitate liberauit. E: semini eius, Dominum significat Saluatorem, qui secundum carnem ab ipsius generatione descendit. Dicit ergo tunc mzsericordiam factam semini eius, quando post triduum resurrexit a mortuis, ascendit in caelos, sedet ad dexteram

Patris. Vsque in saeculum accipitur in aeternum ; sicut in superiore psalmo dictum est, «sque in finem : haec enim uerba idipsum significant, quamuis propter gratiam nouitatis uariata esse uideantur. Conclusio psalmi. Quam mirabili contextione uerborum huius psalmi drama decursum

est, quod uariatione personarum

semper efficitur,

dum uicarius sibi sermo alterutra permutatione succedit ! Sed intellegamus quanta sit huius chori gloriosa societas ; ut et ipse quoque Dominus simul dignatus fuerit salutaria uerba 740 miscere, pro quibus non aspernatus est humilitatem incarnationis assumere. Nam et numerus ipse magna legis sacramenta concludit. Denarius pertinet ad decalogum ueteris testamenti, 324/5725 II Reg. 1, 14.

7i psalmum dicam tibi inter (in Gerzr., corr. a. z;.) gentes] nomini tuo psalmum

dicam r Gerzz. 5. [.

716 offerendas]

Gerzz, om.

Garet

quam

Gerz..

922 ipsius] :

PL E57

EXP. IN PS. XVII, 51-XVIII, 2

169

septenarius ad septiformem Spiritum ; qui in unam societatem deducti, efficiunt decem et septem. Sic praecipua mysteria 74 sanctae legis psalmi istius numero continentur. vA

EXPOSITIO

A

IN PSALMVM

XVIII.

1. In finem psalmus Dauid. Inscriptio ista frequenter exposita est psalmi dicta referens ad Dominum Christum, de cuius primo aduentu propheta dicturus est, unde suscepit inimicus occasum et humanum genus singulare praesidium. Per hunc enim tyrannus ille religatus ingemuit, et absolutus est homo potius, qui mortiferis uinculis tenebatur obnoxius. Memento uero quia de eadem re hic primus est psalmus ; sequuntur autem alii quatuor, id est, septuagesimus nonus, octogesimus

quartus,

nonagesimus

sextus,

et nonagesimus

septimus.

15

Diuisio psalmi. Per totum psalmum prophetae uerba sunt. Prima narratio eius laudat Domini praedicatores, ipse quoque de eius incarnatione speciosissimis comparationibus uerba subiungens. Secunda laudat praecepta noui et ueteris testamenti. Tertia ab occultis uitiis purgari se a Domino deprecatur ; ut eum sibi dignum faciat esse psalmistam. Per quae intellegimus illos solos reuera Domini laudes canere, qui ab eius nesciunt praedicationibus discrepare.

PL 138

Expositio psalmi. enarrant gloriam Dei et opera

20

2. Caeli manuum eius annuntiat firmamenium. Quamuis et ad litteram possit intellegi, caelos enarrasse gloriam Dei, cum magos ad Bethleem uenientes dux stella praecesserit, quae stans supra cunabula eius, ostendit Domini Saluatoris aduentum,

2)

30

tamen

hoc melius ad apostolos conuertimus et prophetas, qui de aduentu ipsius disserendo, orbem terrarum sanctis admonitionibus impleuerunt. In quibus Deus tamquam in caelis habitauit, qui cuncta late complectitur, non ex parte, sed tota eos plenitudine suae maiestatis ingrediens. Pars enim in Deo p 65 non est, sed ubique totus et plenus est. Impio quippe dicitur : Tu quis es, qui enarras gloriam meam ? Sequitur ef opera manuwm

eius, idest, ipse homo qui manibus eius factus est.

Ps. XVIII, 21/23 cfr Matth. 2, 9-11.

30 Ps. 49, 16.

743 spiritum] spiritus gratiam eZ. Ps. XVIII, 20 adnuntiaat r (praefer z1gLos codd.)

30 quis] qui Gerzz.

170

35

45

50

TOP

EXP.

IN PS. XVIII, 2-6

Sed hoc ad laudem dicitur prophetarum, ut cum sint opera eius, annuntiare mereantur Creatoris sui reuerenda mysteria. Addidit annuntiat firmamentum, praedicatores scilicet incarnationis eius per quam fidei nostrae soliditas inconcussa prouenit. Et nota quia hic dicitur, homo Dei manibus factus. Item legitur : E£ aridam manus eius finxerunt. Sed hoc humanae operationis allusio est, quae sine manibus aliquid fabricare non praeualet. Ceterum omnia Deus uoluntatis suae creauit imperio, sicut legitur : Ijse dixWt et facta sunt, ipse mandawit ei creata. sunt. 3. Dies diei eructat uerbum et nox nocti indicat scientiam. Dies diei eructabat uerbum, quando Dominus loquebatur apostolis. Ipse enim diuina claritate irradians, corde purissimis uerba caelestis luminis intimabat. Eructabat enim werbum, cum de imis penetralibus sermones in sanctorum notitiam perducebat. Nox autem noct: indicabat scientiam, quando Iudas Christum Iudaeis prodidit ac tradidit occidendum. I524dicare enim pertinet ad proditionem. Tale enim inter se fecerant constitutum, ut illum tenerent, quem fuisset sceleratissimus osculatus. O nefandissimum proditorem, et iuste a beatorum societate discretum! Per osculum causam uenire fecit interitus, per quod humani generis declaratur affectus. Nam quod dem diei et noctem nocii comparauit, argumentum est quod dicitur a pari; sicut et in quadragesimo primo psalmo dicturus est : Abyssus abyssum 1nuocat, tn uoce cataractarum tuarum.

4. Non

sunt loquelae neque sermones,

quorum non

audianiur woces eorum. Negando nullos esse sermones /loquelas quas apostoli reticuissent, illud uidetur 6o neque praedicare quod linguis erant omnium gentium diuina inspiratione locuturi. Sermones quippe ipsorum et loquelae per orbem terrarum praedicationis libertate sonuerunt. Sermones pertinent ad communes narrationes, loquelae ad 65 publicas suasiones ;quod utrumque apostolos fecisse certissimum

79

est.

9. 6. In. omnem terram exiuit sonus eorum et in fines orbis terrae uerba eorum ; in sole posuit tabernaculum suum. Terram hic hominem debemus accipere, qui est audire possit et credere. Sonus uero fama miraculorum est quae pro ipsa nouitate per gentes singulas ex39 Ps. 94, 5.

40/41 Ps. 148, 5.

48/49 cfr Matth. 26, 47-50.

A41, 8.

56/57 Ps.

*

34 praedicatores] Gerzz, praedicationes Gare 40 imperium Gerz., m de. 42 eructuat Gerzz. (sic sezzper) 53 fecit uenire — Gare 59 audientur r(praefer 470/71 miraculorum fama — Gare zuultos codd.)

PL 159

EXP. IN PS. XVIII, 6

SCHE

I7I

cellenti opinione currebat. Fines autem ferrae sunt reges, qui quasi termini agrorum sua regna custodiunt ; ut non solum ad humiles uerum etiam ad principes gentium euangelii uerba 7; peruenisse declarentur. Sequitur de incarnatione Verbi prophetae sancta praedicatio ; ut hoc quod alios gessisse laudauit, ipse quoque fecisse uideretur. Ab apostolis quippe transiit ad personam Domini. Quae figura dicitur exallage, id est permutatio.

In sole, in manifestatione mundi dicit. Tabernacu-

8o Lu74, id est inhabitaculum corporis sui. Quod ideo arbitror dictum, i» sole positum, ut qui oculum cordis habet purissimum, sacramenti illius claritatem et ferre possit et cernere ; qui uero haeretica prauitate confusus est, incarnationis eius fulgore percussus, erroris sui lippitudine sanctum lumen 8; Domini non praeualeat intueri. Et ipse tamquam sponsus frocedens de thalamo suo, exsultauit ut gigans ad currendam uiam. Et ?bse, Christum Dominum dicit, qui tamquam sponsus Ecclesiae suae, frocessit de thalamo suo, id est de utero 9o uirginali. Magna similitudine sacramentum eius incarnationis exposuit. Ob hoc enim de intacto utero processit dispositione mirabili

ut mundum

deitati

reconcilians,

Ecclesiam

sibi

sponsi caritate sociaret. Ouapropter merito de Virgine natus est, qui Virgini erat sancta copulatione iungendus. Congrue 9; namque sponsus a spondendo dicitur Christus, qui toties promissus est per prophetas. Et bene Christus noster nunc giganti comparatur, quia humanam naturam potentiae suae magnitudine superans, omnia mundi uitia cum suo truculentissimo auctore prostrauit. Dicendo enim, ad currendam 100 41G?^, seruauit quod in primo psalmo dixit, e£ ?» wia peccatorum non stetit. Haec uia cursum eius uitae significat, quam

Dominus

egit homo natus, hoc est, quia natus

est, creuit,

docuit, passus est, resurrexit, ascendit in caelos, sedet ad dexteram Patris. Merito ergo dixit, uam cucurrit, cuius in

:o5 nulla mundi ambitione potuit actus haesitare. Haec per allegoricas similitudines decenter expressa sunt, quae aliud dicentes, aliud intellegi persuadent.

V. À summo caelo egressio eius et occursus eius usque ad swummmwm eius ; nec est qui se abscondat 110 4 calore eius. Si diligentius intueamur, totius hic maiestas Trinitatis ostenditur. A sw» mo caelo, Pater significatur ;

egressio eius, natiuitas Filii, non temporalis, sed coaeterna Patri, quae est ante omne principium, quippe cum ipsum 100/101 Ps. r, 1.

87 gigans] Gerzz. cum r, gigas Gareft cum g 93 ab Gerzr. 106/107 dicentes aliud] o»;. Gerzz. per bomototel. 1a

96 nunc] oz. Gerzi. C. 1 (xcvir)

172 II

EXP,IN

PS. XVIL

759

Filium constet esse principium. Occursus eius secundum hominem dicitur, quia post assumptionem carnis, in utraque natura Christus permanens, ad sedem paternae maiestatis occurrit. Vsque ad summum eius, iterum secundum deitatem, qua Patri Filius semper aequalis est. Nam cum uenit a summo,

120

125

I30

in nullo minor fuit ;cum rediit ad summum, Deus

homo aequalis Patri in deitatis substantia, sicut uenerat, perseuerat, cui nihil humana detraxit humilitas. Nam quod ait: Nec est qui se abscondat a calore eius, Spiritum sanctum uidetur significare quem post ascensionem discipulis misit. In actibus enim apostolorum legitur ignem apparuisse qui supra unumquemque eorum insidens, gentium uariis linguis eos faciebat effari. Ipse ergo ca/or est, a quo nemo possit abscondi, qui deitatis suae potentia uniuscuiusque corda cognoscit. Ita hoc uno uersiculo, sanctae Trinitatis ingentia sacramenta declarantur. Et intuere quemadmodum licet de tribus

personis

dicatur,

consubstantialem

tamen

seruauit

unitatem. Sic enim loquitur dicendo e24s, tamquam de uno quia sancta Trinitas unus est Deus, sicut legitur Israel, Dominus Deus tuus, Dominus unus est.

: Awdi,

8. Lex Domini irreprehensibilis, conuertens animas. Ventum est ad secundam narrationem : ubi per sex uersus singulae res diuersa laude definiuntur. Haec septima est species definitionis quam Graeci xarà peraóopáv, Latini per translationem dicunt, cum rem aliquam sub breui praeconio quae sit ostendimus. Nunc ad singula ueniamus. Lex e140 nim illa, quam per Moysen dedit, irreprehensibilis est, quia perfecta ueritate consistit, quae per Dominum Saluatorem non reprehensa, sed potius probatur impleta ; ait enim in euangelio : Non uen? legem soluere, sed implere. Et ne esset nobis rigoris eius perniciosa desperatio, adiunxit, conwertens 14 VA animas. llius enim districtionis metus errantem corrigit et ad Christi gratiam facit recurrere, cum spem in suis 155

coeperint meritis non habere.

Testimonium Domini fidele, sapientiam praestans paruulis. Hic de Patre dicit :quoniam omnia £estimonia 150 quae dedit populo israelitico, f?delia utique fuerunt, quia plenissima ueritate recognita praestiterunt, non utique iactantibus sed $aruwulis. et innocentes sicut apostolus

124/126 cfr Act. 2, 5. T:Corj 14,20.

131 eius] Gerzz. 5. /.

sunt ; etsapientiam paruulis superbis, nec tumida se elatione

Paruuli autem sunt humiles monet : Nolite pueri effici sensi-

132/133 Deut. 6, 4.

135 est] Gerzz. s. /.

143 Matth. 5, 17. :

154/155

142 proba Gerzz., -tut add. in zarg.

PI

140

EXP. IN PS. XVIII, 8-10

173

15; bus. sed malitia baruuli estote. Testimonium quoque dat Filius sicut ad Timotheum ait apostolus : Praecipio tibi coram, Deo, qui uiuificat omnia, et. Christo Iesu, qui testimoniwm reddidit sub Pontio Pilato. Idem de Spiritu sancto dicit apostolus : Nam et ipse Spiritus testimonium perhibet spiritui 16o nosiro. Vides in illa sancta Trinitate, quam nihil scriptura diuina uelit minus maiusue sentiri, ut nec ipsa nomina patiatur esse diuisa. 9. Iustitiae

Domini

rectae,

laetificantes

corda.

Reuera rectae, quia non aliter cognoscitur fecisse quam do165 cuit, quia illorum iustitia recta non est, quibus aliud est in ore, aliud in opere. Laetzficantes

corda, subaudi iustorum,

qui de iudicio Dei laetificantur : quia norunt se misericordiae Domini praemia consecuturos, sicut dicit apostolus : De reliquo reposita est mihi corona qustitiae, quam reddet mihi Domi17o us $n illa die iustus 2udex.

Praeceptum Domini lucidum, illuminans oculos. Reuera /uctdwum, quia sincere purum et immaculatum, quale a, Patre luminum prodire docet. Hoc zlluminat

oculos, non

istos carnales quos et pecora nobiscum possunt habere com17; munes sed illos utique interiores qui diuino munere spiritaliter clarificantur.

10. Timor Domini,sanctus bermanens in saeculum saeculi. Videamus quid sibi uelit ista definitio. Deum timere non trepida confusio sed imperturbata constantia est, cuius 180 Status nulla temporali conuersione mutatur, sed in idipsum sinceritate bonae conscientiae perseuerat. Nam humana formido cum tempore commutatur et non est sancta, quia non potest esse proficua ; timor autem Dei nihil perturbationis habet.

Nam

licet

recte

auctorem

suum

timeat,

scit

uere

18; supplicantibus misericordem esse, qui iudicat. In omni ergo sanctitate uersatur qui suum iudicem et timere cognoscitur et amare. Mixta enim cum pauore dilectio, timor est Domini, qui usu saeculari reuerentia nuncupatur. Iudicia Dei uera, iustificata àn semetipsa. Iudi190 624. Dei

dicit, ut arbitror, mandata quae in ueteri et nouo

testamento conscripta sunt, quia reuera ex iudicio sunt prolata. Illud enim iudicium singulari numero dicitur, ubi boni malique diuiduntur. Nam quod sequitur : Deszderabilia, prohibet ad illud tempus futurae iudicationis aptari, quia 19; legitur : Vae ?llis qui concupiscunt diem Domini ! Haec autem iudicia

utriusque testamenti, quae dicta sunt, ueritate im-

156/158 I Tim. 6, 13.

159/160 Rom. 8, 16.

168/170 II Tim. 4, 8. — 187/

188 cfr Hildemat. Expos. reg. .. Bened. XX, p. 319 : *Permixto enim cum pauore dilectionis timore domini, qui egr."" 1985 Am. 5, 18. 173 docet] dixit Gerz.

PE I4I

174

EXP. IN

PS. XVIII,

1o-12

mutabili perseuerant ; et tantum in illis est bonum, ut cum a piis mentibus recipiuntur, ueraces faciant et beatos. Hoc enim dant quod habent, quia necesse est ut iustificatione plenum sit, 200

205

210

quod 1ustos facit. Peracta est propositae laudis senaria diuersitate conclusio, praedicando legem Domini, testimonium Domini, iudicia Dei : qui numerus in arithmetica disciplina noscitur esse perfectus. Singulis enim uersibus, quasi quibusdam calamis compactis, opera Domini laudis studio probantur esse cantata ; ut doceret perfectionem atque conuenientiam eorum quae sub tali calculo noscuntur esse praedicata. O ingentium rerum stupenda profunditas ! Quis aut sufficienter distinguere aut praedicare potuisset opera Domini, nisi de Spiritu sancto probarentur edici? Solus enim praeualet digne de se dicere, qui etiam se potest nosse plenissime. 11. Desiderabilia super aurum et lapidem prettosum multum, et dulciora super mel et fauum. Desiderabilia

215

220

225

SCHE

do

2:25

sunt iudicia Domini,

sicut dictum

est, mandata

noui et ueteris testamenti, sufer awrum, quod humana cupiditas affectat ardentissime possidere, propter quod frequenter despicit etiam salutes animarum. Sed quia hoc tantae rei parum est, addidit : Lapidem jrettosum multum, qui in paruissimo margarito plurimum ualet, et exiguo metalli pondere, ingentem superat pecuniae quantitatem. Sed quoniam inueniri poterant continentes, qui cupiditatem noxiam laudabili parcitate calcarent, addidit etiam sapores praecipua suauitate iucundos el et fauwm. Vnde homo nullus excipitur, quamuis continens esse uideatur : quia propter uetus testamentum superat ;^el, propter nouum uincit fawwm. Ista enim faucibus tantum sapiunt, illa mentibus absolute dulcescunt. Quod schema graece dicitur aj£os, latine augmentum ; paulatim enim ad superiora concrescit. 12. Nam et seruus tuus custodiet ea : in custodienilla

retributio

multa.

Cum

dicit

: Seruus

tuus,

iustum significat et deuotum. Cwstodiet ea, dulcedine scilicet illa pellectus, quia nequissimis mentibus iudicia Domini semper amara sunt. Et inspice quod dictum est custodiet ea ; ut non solum ad tempus earum rerum suscipi uideatur affectus sed usque in ultimum uitae spatium in tali deuotione uersetur. Post oboedientiam praemia subsequuntur, id est retributio

multa. Tanta enim diuinae clementiae dona sunt,

quae nequeunt comprehendi. Sic enim de his apostolus dicit : Quod. nec oculus uidit, nec auris audiuit, nec in cor hominis 238/239 I Cor. 2, 9.

205 profectio Gerzz. quod] Gerz. s. /.

208 de] ozz. Gerzz. 224 propter] oz. Gerzz.

210 a//. se] de praez. Gerz. 215 228 custodiat Gerzz. (bie £antum)

PL 142

EXP. 240

IN PS. XVIII, 12-14

175

ascendit, quae praeparauit Deus diligentibus se. Merito ergo dicta sunt «lta, quia comprehendi non poterant uniuersa.

13. Delicta quis intellegit ? ab occultis meis munda me, Domine. Ecce ianua tertiae narrationis aperitur, in qua propheta deprecatur ut omnia eius peccata mundentur, quatenus eloquia oris sui in conspectu Domini reddantur 245 accepta. Sed cum tribus modis humanis erroribus excedatur, cogitatione, dicto, et facto, immensum illud delictorum mare sub breuitate constrictum, duobus fontibus emanare testatur.

Occultum nascimur 250

est quod originale dicitur, in quo et secreta uoluntate

peccamus,

concipimur,

id est, cum

p 67

rem

proximi concupiscimus ; cum nos de aduersariis desideramus ulcisci; cum ceteris praestantiores effici uolumus ; cum cibos

appetimus dulciores ; et his similia, quae ita pullulant atque surripiunt, ut ante effectum rei multis celata uideantur. Quod si haec 255

alicui

manifesta

reddantur,

scere. Vnde subaudiendum est, del?cía 260

265

monente

Salomone

:

Non eas post concupiscentias tuas, illud tamen debemus aduertere, quoniam multa peccata sunt quae omnimodis ignoramus, quorum nec origines possumus nec subreptiones agnoomnia

quis

intel-

legit ? Nam cum dicturus sit in quinquagesimo psalmo : Delictum meum contra me est semper ; et alib: Delictum meum cognitum tibi feci, quomodo non potest intellegi, quod peccans cogitur confiteri ? Sed si adieceris omnia, tunc haec quaestio probatur exclusa. 14. E! ab alienis parce seruo tuo. Si mei non [uevint

dominate,

tunc

immaculatus

ero

et emundabor

a delicto maximo. Positum est superiore uersu occultum, quod originale diximus ; nunc dicendum est quid sit a/zemwm. Alienum 270

2715

est, quod malis hominibus, siue diabolo suadente

committitur, sed fit proprium, quia consensus plectibilis adhibetur. Ex illa enim traduce mortalium massa corrupta, ab hoste spiritali sine diuina gratia uelociter subuertitur quia in primo homine per inoboedientiam uitiata monstratur. Nam quam facile est antiquo insidiatori infectis uetita suadere, qui potuit liberos atque incorruptos sua calliditate decipere ! Quapropter ab originali peccato, unde usque ad saeculi finem uiuens nullus excipitur, propheta mundari se petit, quasi adhuc carnalibus uitiis non omnino purgatus. Sed cum

dicit, seruo

258 Eccli. 18, 30.

iuo,

260 Ps. 5o, 5.

iam se ostendit

legi dominicae

260/261 Ps. 31, 5.

243 omnia eius — Gerz. 244 sui] ei Gerzz., corr. in eius 249 cum] Gerzz. s. /. 253 rei] spatium in Gerz. 259 psalmo] spazium im Germ., oz. Prudent. (PL. 115, 1216 C) 260 coram Prudent. cum r, fort. recte 265 mundabot Gerz., corr. d. f. 267 diximus] Gerzz., dicimus Gare 273 uetita] Gerz. in marg.

PL

143

176

EXP. IN PS. XVIII, 14-15

iure famulari. Dominantur autem errores, cum in eis fallaci 280

285

uoluntate praesumitur ;tunc uero imperium perdunt, quando ab ipsis homines per Dei gratiam subtrahuntur. lure ergo propheta immaculatum se confidit fieri cum eum iam contigerit ab eorum dominatione liberari. Maximum uero delictum est superbia, qua et diabolus cecidit et hominem traxit. Quantum enim in malo magnum sit, hinc datur intellegi, quae ex angelo diabolum fecit, quae homini mortem intulit et concessa beatitudine uacuauit. Omnium malorum mater, scelerum fons, uena nequitiae ; scriptum est enim : Zmitium

290

295

200

$eccati omnis superbia, quam tamen Dominus ueniens sua humilitate deiecit. 15. Et erunt ut complaceant eloquia oris medi : et meditatio cordis met àm conspectu iuo semper. Domine, adiutor meus et redemptor meus. Dicit quando eloquia oris eius Domino placere praeualeant ; uidelicet, Si à uitiis quae superius dixit, reddatur alienus ; propter illud quod dicitur peccatori : Qware tw enarras vustiias meas ? Quae est autem meditatio cordis, quae potest ad Dominum peruenire ? Spes, caritas, et fides, quae utique digna sunt Deo. Ila enim merentur in conspectu eius ascendere, quae ipse cognoscitur approbare. A diutorem uero suum dicit in bonis, redemptorem a malis, ut nemo suis meritis applicet quod caelesti largitate susceperit. Conclusio psalmi.

Quam mirabili ordine totum psalmum gloriosissimus propheta cantauit ! Laudauit Domini praedicatores ; ipse quoque 305

aduentum

sacratissimae

incarnationis

edocuit,

magnalia

eius uaria definitionum qualitate commendans. Reuersusque in memoriam fragilitatis suae, a delictis petiit debere se mundari; ut tantorum 310

215

sacramentorum

relator dignus

existeret,

qui docuit scripturas Domini a purissima conscientia debere narrari. Numerus quoque praesens, uirtutem psalmi declarare sentitur. Nam sicut in euangelio, octauo decimo anno curuata mulier, iubente Christo, a sua infirmitate saluata est: ita se in hoc psalmo petiit peccatis propriis propheta liberari, per hunc calculum significans tempus aptissimum in quo et iste Domini salutifera beneficia mereretur.

288/289 Eccli. 1o, 15.

296 Ps. 49, 16.

219 iure] Gerzz. s. /. a. zz. pos? famulari "And. Bec. Fisc.

307 se] oz. Gerz.

311/312 cfr Luc. 15, 11-15.

282 se] ozz. Gerz. 311 decimo octauo

284 traxit] strauit - Gare.

EXISIN

PS. XIX;

I-5

Ta

EXPOSITIO IN PSALMVM XIX. 1. In finem psalmus Dauid. Iam quia tituli uerba nota sunt, de textu psalmi aliquid disseramus : ut gratius possit accipi, quando breuiter eius intentio probatur agnosci. Futurorum igitur illuminatione propheta completus, per opta;tiuum modum euenire prospera sanctae deprecatur Ecclesiae, quae illi per aduentum Domini certissime nouerat esse uentura ; et nimia caritate completus, illi optat prospera, cuius se membrum esse noscebat. Talia siquidem desideria beati semper appetunt, ut bona sua ibi posita indicent, ubi 10 bene meritorum uota congaudent. Diuisio psalmi. Primo ingressu propheta deprecatur sanctae Ecclesiae bona succedere, ut diuersa mundi tribulatione fatigata, Christum Dominum exaudita suscipiat. Secundo deprecatur ut omne consilium eius rectamque fidem Dominus omnipotentiae suae 15 pietate confirmet, promittens fidelem populum non magnificandum potestate mundana, sed diuina potentia.

2o

25

3o

35;

Expositio psalmi. 2. Exaudiat te Dominus in die tribulationis : protegat te nomen Dei Iacob. Per figuram prolepsin, quae latine dicitur praeoccupatio, propheta studio magnae caritatis accensus, optat Ecclesiae catholicae prouenire, quae longo post tempore fieri posse cernebat. Audiri cognoscimur, quando omnimodis aliquid obtinemus. Dicendo uero 2» die iribulationis, tempus grauissimae afflictionis ostendit quo magno desiderio Dominum deprecamur. Non enim extremis labiis, sed mundo corde tunc petimus quae nobis tribui postulamus. Perscrutandum est quoque quare patriarchae Jacob nomen uidetur annexum ? Hic enim maiori fratri subripiens, totius benedictionis gratiam conquisiuit, ut et ipse illi cum reliquo populo subderetur. Quae similitudo benedictionis, christiano populo congruenter aptatur, qui gentem subsequens Iudaeorum, eam deuotae mentis religione superauit, ut gratiae munere primus donante Domino redderetur. Nam cum dicit Protegat te nomen Dei Iacob, huiusmodi similitudinem a Domino uult intellegi, et nouo populo concedendam, quam ille in praefiguratione sanctus patriarcha percepit. 3. Mittat tibi auxilium de sancto et de Sion tueatur te. Optando ait mittat, ut ostendat a Patre Filium mis-

Ps. XIX, 3 accipi] Gare/, intellegi Gerz.

34 ait] Gerz. 5. /.

ut] Gerzz. s. /.

— 17 tribulatione Gerzz., eorr. a. m.

PL 144

178

EXP. IN PS. XIX, 3-7

sum. Sed hoc uerbum caritatis est, non subiectionis ; sicut et

ipse in euangelio de Spiritu sancto dicit : Expedit uobis ut ego 40 uadam ; si enim ego non abiero, Paraclitus non ueniet ad. uos ;

si aulem abiero, miliam eum ad uos. Sion enim, sicut saepe diximus, mons est, significans speculationem, quae conuenit diuinitati : quoniam illi omnia, non ut nobis ex euentu nota 45

$o

55

6o

79

75

sunt sed ex glorioso suae dispositionis arcano. 4. Memor sit omnis sacrificii tui et holocaustum iuum pingue fiat. Sacrificium sanctae Ecclesiae, non hostia pecudum sed iste ritus accipiendus est, qui nunc agitur corporis et sanguinis immolatione sollemni, quem uenturum praeuidebat, non quem praetermittendum esse cognouerat. Sequitur e£ holocaustum tuum $ingue fiat. Holocausti nomine in illa prioris sacrificii similitudine perseuerat. H olocaustwm enim totum dicebatur incensum ; quae nunc referenda sunt ad communionis nostrae sanctissimam puritatem. Holocaustum enim per se combustum et aridum est : sed pingue fit atque iucundum, quando a gratia diuinitatis assumitur.

9. Tribuat tibi Dominus secundum cor iuum et omne consilium tuum confirmet. Post diapsalma positum, uenit ad ingressum secundum, adhuc optans Ecclesiae bona, quam sciebat constanter in orthodoxa religione mansuram. Dicit enim : Tv2buat tib? Dominus secundum cor iuum, id est secundum intellectum quem habes de Domino Saluatore ; ut eum credas unum ex Trinitate passum carne et pro mundi liberatione in crucis patibulo pependisse, ipsum resurrexisse, ipsum sedere a dexteram Patris, ipsum adiudicandum esse uenturum. Addidit quoque : E£ omne consilium iuum confirmet, scilicet ut mundi istius illecebras, contemplata Domini promissione despicias et pericula praesentis saeculi non pauescas, dum futurae resurrectionis praemia laeta semper exspectas. Hoc est enim comsilium sanctae matris Ecclesiae, Patrem et Filium et Spiritum sanctum, unum credere Deum, a quo creata sunt omnia et disponuntur uniuersa. Haec bene confirmari propheta deprecatur in populo fideli, per quae nouit eum ad aeterna praemia esse uenturum.

6. 7. Laetabimur in salutari tuo et in nomine Dei nostri magnificabimur. Impleat Dominus omnes petitiones ituas. Cum uir sanctissimus spiritalia bona. optaret Ecclesiae, ut se unum ex eius corpore esse monstraret, Ps. XIX, 39/41 Ioh. 16, 7. cat

53 communionis Gerzz. 55/56 absumitur z4zd. Bec. Fisc. (Bie fatum) $4 dei] domini praez. r

46 salutate Gerzz.

PL 145

EXP. IN PS. XIX, 7-8

179

8o suam quoque personam decenter admiscuit. Nam i» saluta: Ecclesiae, quod est Dominus

declarauit testatur,

Christus,

et in ipsius nomine quia

ex

Christo

Jaetaturum

se magnificandum

Christiani

fuerant

se esse

esse

nuncupandi.

Magnificari est enim magnum fieri, quippe cum ex uocabu8; lo caelestis Regis nomen est impositum seruienti. Sequitur, impleat Dominus.omnes petitiones tuas. Fititerum ad Ecclesiam grata conuersio, ut ex tam frequenti uoto probaretur nimiae beneuolentiae magnitudo. Nunc cognowi quoniam saluum jecit Dominus yo Christum suwm. Haec iam usque ad finem psalmi ex persona loquitur sua. Quae figura dicitur apostrophe, id est conuersio, quoties ad diuersas personas crebro uerba conuertimus. Dicendo 4»unc cognou:, magnam uirtutem prophetationis ostendit ; ut in praesenti se diceret cognouisse, quod post 9; multa saecula potuit approbari. Saluum fecit Pater CAristum Filium resurrectione gloriosa, quando etiam ascendit in caelos. Exaudiet illum de caelo sancto suo ; in potentatibus salus dexterae eius. Exawudiet Filium Pater ab 10o incarnatione suscepta, post resurrectionem uidelicet, quando Spiritum sanctum de caelo misit apostolis, quem in terris mittendum esse promiserat. Et ut ipsum quoque in deitate sua omnipotentem esse monstraret, sequitur,

SCHE

» fotentati-

bus salus dexterae eius. Salus igitur, quam ipse condi105 dit Potentatus noster esse dignoscitur : quando illa salus nec morbis afficitur nec doloribus sauciatur sed potentes nos efficit, cum in sua perennitate custodit. Sensus ergo talis est : Exaudiet Filium Pater de caelo sancto suo, quia in dextera eius est salus, habens ex propria deitate, quod petere 1ro uldetur ex carne.

8. Hà in curribus et hi in equis : nos autem in nomine Domini Dei nostri magnificabimur. Fidei suae sinceritate confidens, quae muneribus erat Domini contributa, propheta laetatur, despiciens illos qui pomposis curri11; bus euecti, in temporali potius dignitate praesumunt. Duo enim apud antiquos erant genera triumphorum : unum maius in curribus, quod laureatum dicebatur ; aliud minus in equis,

quod ouatio nuncupabatur. Sed ista saecularibus relinquens, in nomine Domini se magnificatum esse confirmat. 120 Non enim currus aut equus magnificant, quamuis in hoc mundo extollere uideantur honoribus ; sed 40men SCHE

Domains,

quod ad praemia aeterna perducit. Quae figura graece dicitur syncrisis, latine comparatio, dum comparatione quadam 80 amiscuit Gerz. 89 faciet r(praeter T*) 98 exaudiet] et praez.r 99 exaudiet] Gerz;, exaudiuit Gare: 116 erat Gerzz. corr. 118 opatio Gerz.. 123 contrapatione Gerzz. corr. in zarg.

pn 146

180 125

130

155

'TOP 140

EXP,

IN PS. XIX, 8-10

iustiorem causam nostram, quam aduersarii demonstramus. 9. Ips? obligati sunt et ceciderumt ; mos autem

surreximus et erecti sumus. Potenter aperuit fructum praecedentium rerum. Nam humanis honoribus praesumentes, laqueati prauis desideriis suis in mortis foueam corruerunt. Et quia dicturus erat ceciderunt, praemisit obligati, quod necesse est illis contingere, qui se uidentur nexuosis erroribus inligare. Resurgere enim duobus modis dicitur Christianus : quando a uitiorum morte in hoc mundo per gratiam liberatus, in diuinis iustificationibus perseuerat, sicut sapientissimus Salomon dicit : Septies cadit vustus ét resurgit. Dicitur et generalis illa resurrectio, in qua iusti aeterna praemia consequentur. Sed hic utramque conuenire manifestum est : ubi ideo posuit erecí? swmaus, quia in qualibet resurrectione, fideles ab humilitate consurgunt, et ad diuina praemia subleuantur. Quod argumentum in topicis dicitur a rebus ipsis, quando et aduersarios corruisse dicimus et nos erectos esse testamur. 10. Domine,

saluum

fac regem

; et exaudd

nos

4m

die qua inuocauerimus te. Futurorum desiderio propheta pellectus, illa petit iterum fieri quae nouerat esse uentura.

Dicitur Patri:

Saluum fac regem, id est Christus Dominus

145 resurgat a mortuis, ascendat in caelos, interpellet pro nobis, ne diutius nostra uacillet oratio sed ipso Aduocato praesumamus orare, qui nos Patri docuit supplicare, ne nos mortis laqueus possit astringere. Denique hoc sequitur exa«wdi nos àn die 150

155

qua

inuocauerimus

ie ; quod tunc humano

prouenit, quando resurrectionem laetanter aspexit.

Domini

generi

firme credidit et

Conclusio psalmi. Docuit nos propheta sanctissimus quali debeamus Christo Domino pietate seruire : optat illi bona quae nouerat esse uentura, quia bene credentium mos est illa orare quae deside- PL ramus emergere. Sic et in dominica oratione praemonemur : 147 Adueniat regnum tuum ; quod etiamsi non oremus adueniet. Sed deuotus non uult desinere, quae uentura credit optare.

160

Quapropter affligamur in eius passione, gaudeamus in eius resurrectione. Sic enim ipsius possumus dici, si eius dispensationibus mereamur. aptari. Praesentis autem numeri sacra134 Prou. 24, 16.

156 Matth. 6, 1o.

125 ipsi Gerzz.corr. autem] ueto r 126 resurreximus r(praefer K T*) 131 inligare] Gerzz., obligare Garez 135 praemia aeterna — Gare 142 qua] in praezz. r (praeter multos codd.) 145 interpellat Gerzz. 153 pietate] os? quali 7 DE ponit Garet 154/155 desideramus] Gerzz., desidetant Garez 155 emersete Gerzz.

157 deuotum Gerzz. ed.

EXP. IN PS. XIX, ro-XX, 2

181

menta sub una summa nequaquam potuimus inuenire, sed forte nobis poterunt diuisa constare. Duodenarius itaque calculus ad apostolos est uidelicet applicandus. Septenarius uero significat hebdomadam, quae ad primam illam pertinet 16; sine dubitatione culturam. Haec in unum sociata, utriusque legis sacramenta concludunt. Sic et istius psalmi ad Patrem dicta precatio, noui-et ueteris testamenti continet reuerenda mysteria. EXPOSITIO

IN PSALMVM

XX.

1. In finem $salmus Dauid. Ideo titulus hic nono decimo psalmo par est, quoniam et iste de Domino quidem Saluatore sed sub aliqua diuersitate dicturus est. Superior namque continet orationem prophetae, et confidentiam qua ; liberandus est a cladibus huius saeculi populus christianus. Nunc quidam panegyricus de incarnatione ipsius dicitur, et postea deitatis eius facta narrantur; ut omnes intellegant eumdem esse Mariae semper Virginis Filium, quod Patris Verbum. Duas enim naturas in Christo Domino salutariter 1o credimus, deitatis et humanitatis, quae in unam personam per infinita saecula incommutabiliter perseuerant. Quod ideo frequenter repetendum est, quia uitaliter et auditur semper et creditur. Diuisio psalmi. In prima narratione psalmi huius, uerba prophetae sunt ad :; Deum Patrem de incarnatione dominica. Secunda diuersas uirtutes eius gloriamque describit, declarans a parte qua passus ad quam summam rerum apicemque ipso largiente perueniret. Tertia idem propheta conuertitur ad Dominum Christum, ubi more desiderantium optat illa in iudicio eius 20 fieri quae nouit esse uentura.

Expositio psalmi. 2. Domine, in uirtute tua laetabitur rex, et super salutare tuum exsultabit uehementer. Domine, pro-

165 uno Gerz.

Ps. XX, 1 psalmus] d£ (? — dicitur) add. D 1/2 nono decimo] Gerz.. D P .$ F, decirno nono — Gare? 92 psalmo] o». D — de domino quidem] Gerz. D P .$ F, quidem de domino — Gare 3 sed] oz. D 4 confidentia .$ B a] oz. 5$, a usq. saeculi] ozz. D 6 panegyricus] grricus D 12 pr. et] ut. 16 patre P

17 passus] est add. PF 18 perueniret] Gerzz. P 5 (deest? D), peruenerit Garef 22 salutati tuo Gerzz. a. zz. (ex -te tuum) eum r (V), sed /. 29 salutare tuum exultabit] P (a£ /. 31 -uit) .$ (a /. 29 e 31 -uit), exultauit Gerzz. e? D (a? D /. 29 -bit) eun r (/A* H M $ K DU V), fort. recte

182

EXP.

IN PS. XX, 2-4

pheta dicit ad Patrem: 4 wirtute tua, id est in omnipoten25

tia maiestatis tuae, in qua et Filius regnat sicut ipse dicit : Omnia Patris mea sunt et omnia mea Patris sunt. Laetabitur 'rex, gaudet Iesus Christus, de quo in alio psalmo legitur :

50

Deus, iudicium twum da vegi et iustitiam. tuam filio regis ; et in titulo passionis scriptum est : Rex Iudaeorum. Sequitur et super salutare tuum exsultabit uehementer, id est in eo quod per eum saluasti homines, Filius tuus, qui Saluator est exsultabit. Addidit quoque wehementer, ut quanta est copia in beneficio, tanta sit et gaudii magnitudo. 9. Desiderium animae eius tribuisti ev et uolun-

35

tate labiorum etus mon [raudast? eum. Enumerat propheta Christo Domino secundum carnem, quam ingentia, quam gloriosa collata sint. Destderiwm etus animae fuit, sicut in euangelio dicit : Desiderio desiderawi manducare

uobiscum

SCHE

Pascha. Quod

schema

dicitur

tautologia, id est

eiusdem sermonis iteratio ; sicut est Benedicens benedicam te ; 40

et multiplicans multiblicabo semen twwm. Sed ille solus est qui desiderio

45

$0

55

desiderauit

mori,

quando

se pro omnium

salute

offerebat occidi ; ut pretiosus sanguis eius mundum redimeret, ne diabolus eum adhuc iniqua praesumptione uastaret. Voluntas uero labiorum eius fuit, quando spiritibus imperabat immundis, languores diuersos sermonis sui sanabat imperio, praedicationes quoque suas deuotis mentibus inserebat. Constat enim in nullo voluntatem eius fuisse fraudatam : quando omnia quae fieri iussit impleta sunt ; sicut Scriptum est : Omnia quaecumque uoluit, Dominus fecit in caelo et 1n terra. 4. Quoniam jraeuenisti eum in benedictione dulcedinis ; posuisti im capite eius coronam de lapide $retioso. Post diapsalmatis silentium, uenit ad secundum modum : ubi incarnationis eius potentiam mirabili fulgore describit. Dicendo enim : Quoniam $raeuenisti, significat

Ps, XX, 25 Ioh. 17, 1o. 2€ Ps. 71, 2. 28 Matth. 27, 37. 32/38 Luc. 22x T5. 39 Ps. 131, 15 ; Hebr. 6, 14. 40 Gen. 16, 1o. 49/50 Ps. 134, 6.

23 dicit ad patrem] Gerz. D P 5$ F, ad patrem dicit — Gare? — 25 a/7. sunt] oz. P

26 rex] Gerzz. s. /. gaudet] Germ. P 5 F, id est praem. D a. z. s. /.., id est gaudebit Gare. 2* da tegi] Gerz. 5 F, regi da D P eu r et g et expositione Cass. in boc loco 34 uoluntatem P cuz r (H* M $ K* U) 36 eius animae] Gerz. P $ F (a£ 7. 33

animae eius), animae eius — D 3* (e? 41) desiderium Gerz. 37/38 pascha manducare uobiscum — P — 38 pascha] Gerzz. P .$ F (deest D), hoc praem. Garet 41 (e£ 3*) desiderium Gerz.

^ 45 sermonis sui] $ F' Gare£, sermones suo Gerzz.,

sermones sui P (deesz D) 46 predicationis P 51/32 dolcedinis Gerzz., corr. 52 corona P 4. ZU. O Ín y 53 precioso D, corr. a. zz.

PE 148

EXP. IN PS. XX, 4-6

6o

79

183

humanitatem anticipante diuinitatis gratia semper ornari : quia nullus illi quidquam primus offert, nisi hoc quod bonum est caelesti munere concedatur. Erubescat Pelagianus hoc proprium hominis dicere, quod immaculata Verbi incarnatio euidenter legitur accepisse. Benedictio dulcedinis fuit, quando dictum est : H?c est Filius meus dilectus, in quo mili bene complacui..P osuisti metaphorice dicitur ab his qui post labores maximos praemio digno coronantur. Quod totum ad naturam pertinet humanitatis, quae a diuinitate quod non habebat accepit. 75» cajite uero idem dictum debemus aduertere, quantum ad substantiam attinet corporalem. Ceterum deitas non habet membra, quae ubique tota atque perfecta est. Corona enim non improbe circumeuntium discipulorum uidetur significare conuentum quia ipsum docentem desiderantium apostolorum circuitus ambiebat. Haec erat corona

capitis, hoc regale diadema,

quod non

ornaret

impositum sed de Christo Domino potius ornaretur. In hac enim corona et totius mundi circulum merito poterimus aduertere ; in quo generalis significatur Ecclesia. Quod schema

SCHE 75

8o

dicitur characterismos, id est informatio uel descriptio, quae

siue rem absentem siue personam spiritalibus oculis subministrat. Hoc et in laude et in uituperatione fieri solet. 5. Vitam $etiit et tribuisti ei longitudinem dierum in saeculum saeculi. Vitam, resurrectionem significat, quam ille petiit dicendo : Pater, clarifica Filium tuum. Longitudinem dierum dim saeculum saeculi, id est indefectam perennitatem, quae nullo fine concluditur. Sed memento quod et haec et his similia ab illa dicantur parte qua passus est.

85

p 7o

6. Magna est gloria eius in salutari tuo ; gloriam et magnum decorem impones super eum. In capite uersus sententiam posuit, quam subter exponit. Sanctae siquidem incarnationi magma est gloria in salutari, id est in Verbo Patris. Sed istam gloriam non poterat humanus

61/62 Matth. 3, 17.

80 Ioh. 17, 1.

517/58 quod bonum est nisi hoc — 56 anticipante] a add. Gerzz. 5 F, anticipata D 63 62 complacuit Gerzz. 61 dilectus] oz. P BS peliganus .$ Garet 68 circumdantium D, circuen66 pertinet .9 65 accipit . post] per P tium P, corr. s. rec. in circumeuntium — 96 pr. siue] sibi 5 — rem] Pa. zz. in spatio uacuo

— personam] Gerzz. P 5 F (dees? D), praesentem praem. Gare? — 99 alf.

in] Gerz. s. /. petiuit Gare?

soleat P

98 petiit] ad te add. P

$81 saeculum] et in seculum aZ. P (cuz £)

80 petit D (rorr.), 5, 82 indefecta peren-

87/88 siquidem] 87 exponet Gerzz. 83 salutare .$ (a7 /. 88 -ri) nitate . 88 incarnatione P, incarnationis Gare/ Germ. D F, quidem P 5

PL 149

184 9o

SCHE

95

IOO

105

IIO

IIS

120

SYL

EXP.

IN PS: XX; 6-8

sensus attingere nisi eam in subsequentibus mirabili expositione declararet. Hoc schema dicitur epexegesis, latine explanatio. Nam gloria et magnum decus tempus uidetur significare iudicii : ubi in deitate sua Altissimus apparebit, habens g/oriam de iudicio, decorem de maiestate. 7v. Quoniam dabis eum in benedictione im. saeculum saeculi ; laetificabis eum in gaudio cum uultu tuo. Gradatim descendit ad illam gloriam declarandam quam Christus Dominus secundum carnem a Patre clarificatus accepit. Dicit eum dandum esse Zw benedictione, quae nullo possit fine concludi. Verum haéc uerba pia examinatione pensanda sunt, ut tantae rei nobis elucere possit arcanum. Multis locis iam diximus suscipiendum esse pro parte membrorum, quod ipsi Domino Saluatori non potest conuenire ; sicut et patres nostri similia loca exposuisse declarantur. Quapropter Jaetificabis eum in gaudio cum uultu tuo, suscipiendum est de unoquoque fidelium, de quibus et alter psalmus dicturus est : E? habitabunt vecti cum. uultu tuo. Quae sic unita Verbo cognoscitur ut una sine dubio intellegatur esse persona. Laetificar? enim de uultu Domini, alterius cognoscitur esse personae ; quod de Christo intellegi catholica non permittit Ecclesia. 8. Quoniam vex sperauit in Domino et àn misericordia Altissimi non commowuebitur. Dicit causam quare tantum munus acceperit : quia vex iste qui in passione sua tribus linguis legebatur ascriptus, secundum hominem s$erauit iw Domino, ut agnoscamus, nisi suppliciter postulando, ad eius non posse nos misericordiam peruenire. Sequitur etiam aeternitatis huius causa probabilis, quia nescit a Patris misericordia submoueri, qui sperare in eius gloria perseuerat, sicut Salomon dicit : Quis sperawit in Domino et confusus est ? Et in alio psalmo dicit : Protector est omnium sperantium in se. Posito igitur in primo psalmo, categorico syllogismo et in septimo, hypothetico, restat nunc ut enthymema demonstrare

107 Ps. 139, 14.

120 Eccli. 2, 11.

121/122 Ps. 17, 51.

91hoc]quod D . effexegesis Gerz., efixegesis P, efexegesis D.$ F — 92 gloriam B 93 apparebit altissimus — Gare 94 a//. de] oz. .$ 95 benedictione] Gerzz. et F (at /. 99 -nem) P $ eum plur. codd. r, -ctionem D cuz r 97 descendunt

IB qua P 98 clarificatut P corr. 99 cum] enim P 100 nullum possit finem P 103 ipso P conueniri P.$ 102/10? membrorum ;4. tuo] rescripta in P. partim in rasura, partim in lineola addita in marg. infer. 108/109 quae 254. petsona] o7 ecclesia /. 111 poni? Gare 109 letificate P F 110 quo pn 112 sperat .$ deo Gerz., corr. a. zz. 120 qui D, corr. a. zz. sperat Gern. 123 hypothetico] hypote dico P

EXP. IN PS. XX, 8-10

185

debeamus. Enthymema, quod latine interpretatur mentis conceptio, syllogismus est constans ex una propositione et. conclusione, quem dialectici dicunt rhetoricum syllogismum, quia eo frequenter utuntur oratores pro compendio suo. Iste taliter explicatur : Omnis sperans in Domino exsultabit et laetabitur in misericordia eius ; ego igitur exsultabo et laetaI30 bor in misericordia eius. Ista est tertia species syllogisnorum per quos dialectici subtillissimis disputationibus quae probare nituntur ostendunt. Nec moueat quod in istis partibus non sunt eadem uerba quae dialectici ad instruendos rudes longo post tempore formauerunt ; in praedicationibus enim PL 150 155 sacris argumentum quidem ipsum ponitur sed sub libertate 125

uerborum. Modo reliqua uideamus. 9. Inueniatur manus iua omnibus inimicis tuis ; dextera tua inueniat omnes qui te oderunt. Venit ad tertiam diuisionem, in qua optat Dominum Christum facere 140 quod eum nouerat esse gesturum. Dicit enim : Znueniatur manus

tua,id est operatio tua reperiatur : afflictos conuertas

inimicos, qui a tuis regulis mundi delectatione dissentiunt, de quibus ait apostolus : Quoniam si cum adhuc inimici essemus, reconciliati sumus Deo ber mortem Filii eius, multo magis

145 reconciliai, salus erimus. Sed isti tamdiu dicuntur inimici,

donec diaboli suasionibus inducuntur; ceterum quando ad Christum Dominum redeunt et serui et filii uocantur et amici. Sequitur dextera tua inueniat omnes qui te oderunt. Hic illud iudicii tempus aduertitur quando dextera Patris,

150 id est Dominus Saluator iudicaturus est mundum

; et qui eum

oderunt poenae perpetuitate damnandi sunt. 10. Pones eos ut clibanum ignis in tempore uultus iui. Clibanus est coquendis panibus aenei uasculi deducta rotunditas, quae sub urentibus flammis ardet intrinsecus. 155

Ín

qua similitudine merito peccatores ponuntur, qui in futuro iudicio et maerore animi, et poenali excruciatione torquendi sunt, quia contra regulas Domini obstinata mente uixerunt. Tempus uero wultus Domini dies est iudicii, quan-

do Filius hominis uidebitur ab omnibus ; sed soli eum iusti

143/145 Rom. 5, 1o.

128 omnes D, corr. a. z. 127 eo] eum 5 dialectice P 126 quem] que in P 132 131 dialectice P exsultauit Gerzr. P 5 (dees? D) (a£ /. 129 exsultabo) 141 id est] idem P 139 in qua] oz. P 133 dialectice P in] Germ. s. /. 150 id est] idem P 143/144 essemus inimici — .$ 143 adhuc cum — P 158 158 qui] quae Gerz. ardent P 154 utentibus P 151 poena P 159 omnibus] hominibus D $ F dies iudicii Gerzz., dies iudicii est — D

186 160

EXP.

IN PS. XX,

ro-r2

etiam diuinitatis suae contemplatione respiciunt. Memento -autem quod superius in laude Domini Christi characterismon schema. posuerit, per quod honorem eius et gloriam diuersa gratiarum qualitate descripsit. Nunc per eamdem figuram inimicos ipsius dicit uariis suppliciis affligendos, ut quantum ille mirabilis, tantum isti redderentur horribiles.

Dominus in ira sua conturbabit eos et deuorabit eos ignis. Ordo iudicii pulcherrima narratione describitur. Illos enim peccatores qui se pro actuum suorum malignitate discruciant, ira Domini dicit esse turbandos, quando audient : 170

Ite in ignem aeternum ; et istam sententiam consequentur, ut perpetua flamma deuorentur. Nam iussionem Domini nulla mora subsequitur sed mox ut discernit, impletum est. Iste tamen

175

ignis sic absumit

ut seruet;

sic seruat

ut cruciet ;

dabiturque miseris uita mortalis et poena seruatrix. 11. Fructum eorum de terra perdes et semen eorum a filààs hominum.

Fructus

eorum fuerat in terra uiuen-

tium, si Dei Filio credidissent ; sed quia mandatis eius contu-

maci spiritu restituerunt, merito fructum illum beatitudinis 180

185

190

perdiderunt. Semen eorum, id est uota uel facta peccantium. Bene autem dicuntur semina, unde nascitur unicuique

retributio digna gestorum. A f2liés hominwm efficies alienos, id est a sanctis, quos in hereditatem aeternam tuae misericordiae largitate missurus es. 12. Quoniam declinauerunt in te mala, cogitauerunt consilium quod non botuerunt stabilire. Declá^a*e& dicimus »aía supra alios pendentia, in alio loco sine iniquitatis causa relidere, quod in passione Domini constat effectum. Nam cum putarent Iudaei imperium romanum sibi fore perniciosum, si Regem Saluatorem Dominum suscepissent, in ipsum uisi sunt »ala declinare, quae sibi credebant Romanis ulciscentibus euenire. Cogitauerunt enim consilium dicendo : Expedit unum ro ommibus mori. Quod non potuerunt stabilire, idest ad uotum suum perducere. Nam nescientes uera dixerunt: oportuit unum pro 170 Matth. 25, 41.

192 Ioh. 11, 5o.

160 respiciunt] Ger. P $ F (dees? D), tespicient Gare? —161 laudem P 161/162 catactetismos cena .$ 163 qualitate gratiarum — Gare 165 horribilis P 170 ista sententia .$ consequitur P .$ 171 iussionem] uisionem P 173 adsumit .$, assumit F setuet P 174 mottalis P, corr. a. zz. in mortales 176 fructum P 177 filio dei — Gare filium .$ crededissent P 178 restiterunt D P — 181 effices $ — 185 consilium quod] Gerz. D cwz r (efr. 7. 192/193), consilia quod $ F, consilia quae P Gare cux g 186 in] et Gerzz. 5. /. sine] si Gerzz. (corr.)P .$ 187 iniquitates P elidete Gerzz. 188 cum putatent] cum putauerunt D, computarent P romanum] Gerz.. D P $, romanorum F Gare

p IBI I$I

EXDGINTPS.

I95 SCHE

200

205

187 omnibus mori. Verum quidem dictum sed malo uoto prolatum est ; et ideo de tali facto subituri sunt poenam, quia non habuerunt sinceram conscientiam. Quod schema dicitur amphibologia, id est dictio ambigua, dubiam faciens pendere sententiam. Consilium est enim aliquid aut faciendi aut non faciendi ratio deliberata. 18. Quoniam pones eos deorsum, in reliquiis tuis praeparabis uultum eorum. Positi sunt deorsum Iudaei, quando uitio suo terrena sapientes, non meruerunt caelestia contueri. Sed uultus eorum, id est mala intentio ipsorum, ad reliquias Domini, hoc est ad passionem aptata est ; ut cum illi se inferre crederent dispendium mortis, salus fieret absolute generalis. 14. Exaltave,

210

220

Domine,

in uirtute

tua

; cantabimus

et bsallemus uirtutes tuas. Exaltare dicitur, id est resurrectione magnificare. Tunc enim ab humilitate suscepta exaltatus cognoscitur, quando in gloria sua resurrexisse probatus

215

XX, 12314

est.

Im

uirtute

twa,

in deitate

Verbi,

per

quam

dixisti : Potestatem habeo ponendi animam meam et potestatem habeo iterum sumendi eam. Cantare est uero uerba Domini ore proferre. Psallere autem, mandata diuina bonis operationibus constanter implere. Haec enim duo sunt quae a nobis omnimodis expetuntur, ut laudes Domini fideliter ore cantemus et opere nostro ipsius mandata faciamus.

Conclusio psalmi. Ostensa nobis est imago caelestis Regis mirabili descriptione ueritatis, ut quem Iudaei non meruerunt praesentem cognoscere, auditu auris mundus eum crederet aduenisse. Memineri-

mus autem quod psalmus iste tertius est ex his quos de duabus naturis euidentius locutus esse collegimus. Hanc tamen regulam noueris in omnibus custoditam ; ut in eis psalmis et 225 duae naturae et una persona esse declaretur ; quatenus salutari

breuissimoque compendio, et illi destruantur qui duos filios esse mentiuntur, et illi qui unam naturam in Christo Domino callida peruersitate confingunt. Dicite, qui uos putatis sapientissimos uiros, quid est illud quod ad Hebraeos scribens ait 213/214 Ioh. ro, 18.

198 amphibolia Gerzz. D 201 ponis Ger, corr. a. zi. 202 illorum D ecwzr (praeter P) (a£ ]. 204 /egit eotum) 205 5r. ad] et P 206 inferri P 207 absoluta.$

F . 210 resurtectionem P

212 tua] id est aZ. Gare?

— 214 uero est —

Gare 216 implere] sequentia oz. D dua P 223 locutos P 224 psalmus P 225 salutare P 226 ille distruantur P 227 ille P 229 hebreos Germ. P $ F (deest D), corinthios Gare£ (ex qua epistula reuera extracta sunt. uerba allata) 15

€. I (xcvir)

188

EXP.

IN PS. XX, 14-XXI,

1

25o apostolus : T'unc et ipse Filius subiectus erit ev, qui sibi subiecit omnia, ui sit Deus omnia in omnibus ? Nam

si ex deitate et

humanitate una natura facta esset, ut creditis, qualis, rogo, substantia in aeternum Patri potest esse subiecta ? Restat ut uos Arianus error absorbeat. Necesse est enim confiteri 25; quia Verbum Patri potest esse subiectum, quamuis aliqui patres Christi membris hoc aptandum esse putauerint. Quocirca parum tibi fortasse uisum est quod Eutychis errore tenebaris obnoxius, nisi te et Ariana calamitas iuncto fasce

deprimeret ? Auctores suos errores singuli damnauerunt : 24o de te autem quid faciant, quem duplex culpa condemnat ? Mox ut ad conflictum ueneris, statim Nestorianum uocas or-

thodoxum. Habemus contra te iudicia tua ; hoc aliis pro crimine dicis, quod tu tibi persuasisse cognosceris. Exstat hic denarii numeri duplicata societas; ut sicut haec parilitas 24; unam summam designat, ita psalmus iste utriusque legis unum Dominum proclamet auctorem. Est enim in istis decadibus uirtus eximia ; et quoties se geminant toties ingentium rerum sacramenta. declarant. EXPOSITIO

IN PSALMVM

XXI.

1. In finem pro susceptione matutina j$salmus Dauid. Siue im finem siue fsalmus siue Dauid quid significet, frequenter expositum est. Restat ut fro suscejiione matutina, quod adhuc nouum esse cognoscitur, ; explanare

debeamus.

Swsceptio

matutina

est

tempus

resurrectionis, sicut dicit in euangelio : Vv sabbatorum ualde diluculo, uenit Maria ad monumentum, etc. Susceptio enim fuit, quando Dominus Christus mortale corpus ueteris hominis conditione deposita, in magnam gloriam clarificatus asr0 sumpsit

ET

: cui omne

genu flectitur. caelestium,

terrestrium,

et

infernorum. Matutinum autem dictum est, quasi mane primitiuum, quod tempus innumeris locis ad resurrectionem Domini constat aptatum. Sed cum in hoc psalmo multa de

sua passione 15 titulus solam

constet esse locuturum, uideamus cur eius resurrectionem commemorare uoluerit. Saepe

230/231 I Cor. 15, 28.

Ps. XXI, 6, ? Ioh. 20, 1.

230 erat Gerzz., corr. a. zm.

238 quia] que P 236 240 facient F 241 ut] 241/242 orthodoxorum F Ps. XXI, 1 susceptione] dicit] Gerzz. D P .$, dicitur

10/11 Phil. 2, ro.

232 credetis F 234 confiteri] uos 244. Gare: putarent Gerz. 238 obnoxios P 239 errore .$ P Garez, om. Germ. S F - wenites F nestotia .$ 244 paralitas .$ 246 dim P. Cass. cum. r (H T? D U), adsumptione ce//. codd. r — 6 Garez 15 saepe] Gerzz. D P .$, enim ad4. Gare

IPIS 152

EXP.IN.PS.

XXL

12

189

significatur per id quod sequitur, illud scilicet quod praecessit ; ut cum dicimus mane factum, intellegamus noctem quo-

SCHE

que praecessisse ; similiter cum dicimus manumissum,

intel-

legitur seruum fuisse; et his similia. Quae figura dicitur 20 synecdoche, cum per id quod sequitur possumus intellegere quod praecedit. Vnde dubium non est commemorationem

factam resurrectionis indicare nihilominus et beatissimam pas-

sionem. Hinc autem quae sit uirtus et claritas psalmi, absolute datur intellegi, quod eum matutinae lucis nomine praenotauit : 2; quoniam passionem Domini Christi, quam narrat, saluti generis humani constat esse concessam.

Diuisio psalmi. Per totum quidem psalmum loquitur Dominus Christus; sed primo capite derelictum se clamat a Patre ut dispensatam scilicet. susceperit passionem, potentissimam humilitatem ;o suam hominum abiectione commendans. Secundo loco passionem sacram diuersis comparationibus prophetauit, deprecans ut a saeuientibus inimicis suis, diuina protectione liberetur. Tertio commonet laudare Dominum Christianos, quia in resurrectione sua catholicam respexit Ecclesiam ; ut audito

3; tanto miraculo in saluberrima fidei constantia permanerent : ne passione tantum prophetata, imbecilla se hominum corda turbarent. Quem psalmum paulo sollicitius audiamus, est enim ingentium rerum admiratione plenissimus ; ut quid in hac uita contemnendum et quid in alia sperandum esset, capitis 4o ipsius commonitionibus nosceremus. Nam cum multi psalmorum breuiter de Domini passione meminerint, nemo tamen eam tanta proprietate descripsit ut non tam prophetia quam

historia esse uideatur.

?

Expositio psalmi. 2, Deus, Deus meus, respice in me : quare me 4; derelàquistt ? longe a salute mea uerba delictorum meorum. Dominus Christus omnia praeuidens atque dispensans, cui futura cuncta praesentia sunt, quasi iam uicina passione permotus exclamat : Deus, Deus meus. Haec tamen uerba accipienda sunt ab humanitatis ipsius natura. 5o Naturam autem esse dico uirtutem uigoremque substantiae. Nam et repetitio ipsa affectum necessariae orationis ostendit ;

17/18 utique P 18/19 intellegitur] P .$, intellegetur Gerz. (dees? D), intellegamus Gare 23 quae] quid .$ 30 hominum abiectione] Gerzz. P. (-nem) .$ (deest D) ed., hominis subiectione Garez 33 laudare dominum] Gerz. D P .$, dominum laudare Gare/ 39 sperandum esset] Gerz. P .$(dees? D), esset spetandum Gare

43 stotia Gerzz., corr. a. zz.

44 in] D Garet, om. Gerzi. P .$ cum

& (ar /. 88 legunt omnes in me) — 50 esse dico] Gerz. P .$ (dees? D), dico esse — Gare

&472 PL

155

I90

EXPXIN

PS.T9XNE

2

ut illum geminato nomine carissimus Filius inuocaret, quem sibi non mundanam salutem, sed claritatem aeternae maiesta5 vA

6o

tis nouerat utique praestaturum. Zéos sermo graecus est, qui latine interpretatur timor. Pro qua re, ut arbitror, maiores nostri Deum a timore appellandum esse uoluerunt : unde quidam ait gentilium poetarum : Primus $n orbe deos fecu timor. Nam cum dicit : Respice ?n me, celerrimum sibi resurrectionis prouenire deprecatur auxilium. Sequitur quare me dereliquisti ? Istud quare, nonnullam afferre cognoscitur quaestionem ; ut ille sapientiae magister consubstantialis et enarrator Patris, ita sit uicina carnis suae morte tur-

batus, ut quasi nescius interroget Patrem, quare ab eo fuerit derelictus ? Sed haec et his similia ad humanitatem respiciunt 65 exprimendam. Ceterum nec in ipsa passione absens illi credenda est fuisse diuinitas, cum dicat apostolus : $7 cognousssent, numquam Dominum gloriae crucifixissent. Sed. passus est impassibilis per passibilem quam suscepit humanitatem ; et immortalis mortuus est et qui numquam moritur resurrexit. 79 De quo loco pater Cyrillus ita pulchre locutus est : Gratia uero Dei fro omnibus gustawit mortem, tradens ei proprium corpus, quamuis naturaliter ipse wita sit ei resurrectio mortuorum. Similiter et beatus Ambrosius : Idem patiebatur et. non. paWebatur ; moriebatur et mon. moriebatur ; sepeliebatur et. mon 75 sepeliebatur ; vesurrexit. et mom. resurrexit. Sic et hominem dicimus hodieque pati, mori, sepeliri, cum tamen anima eius nullo fine claudatur. Quapropter derelictum se sub interrogatione testatur quia reuera manibus impiorum tradi non poterat, nisi maiestatis eius potentia talia fieri permisisset ; sicut 8o in euangelio dictum est : Non haberes in me potestatem, misi &bi data fuisset desuper. Clamat etiam quae patitur humana susceptio, blasphemas uoces et impias murmurationes abiciens ; dicit enim longe a se fieri uerba quae delicta parturiunt. Salus enim erat sanctae animae, sermones delinquen85 tium

non

habere;

sed uirtute

patientiae

libens

sustineret,

quod diuina dispensatione pateretur ; sicut ipse in euangelio 97/58 Statius Tebais III, 661. 66/67 I Cor. 2, 8. «0/71 Hebr. 2,9. 90/72 Cyrill. Alexandr. Episz. synodica (—epist. 17, ad INestor. 3), 6, in uetsione Dionysii Exigui — edid. Schwartz, /4c/a Cone. Oecum.l, 5, 2, p. 239, 28/30 (text. graec. Tz dl ie ois jos egeo EIUS Sge arg Ted 93/45 cfr Ambtos. de Incarnat. do7iitiic. 5, 36 — PL 16, 862 sq. 80/81 Ioh. 19, 11.

54 deus D P .$

B? deus P, dominus .$

62 patris] ozz. Gerzz., sed a. zz. add.

patti pos? consubstantialis /. 61/62 ita sit] ozz. 5 42 ipsa P 93 item .$, idem enim Azzbr. 74/45 sepeliebatur zsq. sepeliebatur] add. in 5 s. /. qi resurgebat et non resurgebat z4Azzbr. *?* quapropter] sed ideo D 84/85 sermones ... habere] Gerzz. P .$ (dees? D), si sermones ... haberet Gare? Gerzi, P $, lubens Gare?

85 libens]

PL 154

EXPIIN

PS XXL'z3

IQI

dicit : Pater, si fieri potest, transeat a me calix iste ; et subiun-

xit : Verumtamen non sicut ego uolo, sed sicut tu. Dicit etiam a membris suis : Verba delictorum meorum. Ille qui 9o peccata non habuit, nostra delicta sua dicens esse peccata ; sicut et in alio psalmo ipse dicturus est : Deus, tu scis insipientiam meam et delicia, mea a te non sunt abscondita. Audiamus ergo uocem membrorum ex ore capitis et intellegamus ex nostra persona merito fuisse locutum, qui se hostiam obtulit 9; pro salute cunctorum ; unde apostolus dicit : Eum qui non nouerat peccatum, pro nobis peccatum fecit. Nam et in ipsa lege peccata appellantur quae pro peccatis offerebantur. 9. Deus

meus,

clamabo

pev

diem,

nec

exaudies

,

€t nocte et non ad insipientiam mihi. Per diem cla:0o mabat humanitas Verbi, quam non circumdabant tenebrae peccatorum ; nec tamen constat auditam, cui nulla praepedire uidebatur

offensio.

Audiat

hoc querulum

genus

humanum,

qui petitiones suas desiderat sine dilatione compleri. Petit, sicut dictum

est, humanitas

Verbi, quae merebatur

audiri ;

105 quam tamen ideo non constat auditam, ut eius sacro sanguine probrosa mundi crimina lauarentur. Hoc etiam et aliis docetur exemplis. Paulus petit ut ab eo carnis stimulus tolleretur, nec tamen auditur a Domino. Diabolus precatur ut Iob sanctum uirum saeuissima calamitate percelleret et constat ei 110 mox fuisse concessum. Sed apostolo implere uotum suum negabatur ad gloriam, diabolo uero dabatur ad poenam. Sic non audire frequenter expedit, quamuis nos desideria dilata contristent. Addidit quoque clamasse se mocíe, id est in tribulatione, cum etiam peccatores soleant frequenter audiri. 11 Subiunxit : E£ non ad insipientiam mihi, subaudiendum reputabis. Duo sunt enim genera petitionum : quando petimus

honores,

diuitias,

inimicorum

uindictam,

et cetera

huiuscemodi, insipienter petimus, quia mundana desideramus; quando autem postulamus ut a periculis liberemur, ut uita 120 nObis concedatur aeterna, non stulte petimus, sed conuenienter oramus. Petebat ergo mediator Dei et hominum Christus non

87/88 Matth. 26, 39. II Cor. 12, 7-9.

91/92 Ps. 68, 6.

93/96 II Cor. 5, 21.

107/108 cfr

108/110 cfr Iob 2, 1-6.

87 dicit] oz. .$ 89 ille] ergo adZ. Gare 90 peccatum Gare dicit Gare£ 91/92 insipientia P 93 ergo] oz. S 96 in] Gerz. s. /. a. zz. 97 appellantur] Gerzz. P S (deest D), appellabantur Gare? 98 nec] et non P euwz g 99 nocte] Gerzz. add. 3 litteras, sed postea eras. insipientia P 103 qui] Gerz;. P .$ (deest D), quod Gare? — dilatatione Gerz. ^ 104 audire .$ ^ 109 perculerit P 110 uotum suum implete -— Gare 112 expetit Gerzz., corr. s. /. a. zz. 113 se clamasse — D se] add. Gerz. s. J. a. zz. 115 insipientia P 115/116 subauditum P 118 huiusmodi Gare 119/120 nobis uita — Gare/

192

EXP.

IN PS. XXI, 3-6

insipienter sed prudenter; et tamen non constat auditum, quia mundi redemptio sic erat Domino dispensante uentura. 4, Tu

autem

àn sancto

habitas,

laus

Israel.

Post-

quam se dixerat auditum non fuisse : ne quis putaret Deum Patrem proprium Filium non amare, quia eum dissimulauit audire, de quo ipse testatus est : H?c est Filius meus dilectus, in quo mihi bene complacuit ; adiecit magnae dilectionis indicium, 13 o

25

A

dicendo : T4 autem in sancto habitas, laus Israel. Im sancto habitas, incarnationem suam declarauit ; sicut et in

alio loco dicit : Custodi animam meam, quoniam sanctus sum. Laus Israel, per modum definitiuum dicitur quid sit Pater, id est Jaus Israel. Deum quippe uidentium ipse reuera laus est, qui sanctis omnia gloriosa concedit. Et est tertia definitionis species, quae graece soirs, latine qualitatiua dicitur. Haec dicendo quid, quale sit, hoc unde agitur, quid sit euidenter ostendit. 5. In

140

145

te sperauerunt

160

; sperauerunt

autem suos quod Christus Dominus

dicit, ex

illa parte debet intellegi, qua et fratres suos apostolos uocauit; sicut in euangelio post resurrectionem suam dixit Vade ad fratres meos et dices ad eos : Ascendo ad Patrem meum et Patrem uestrum. 6. Ad te clamauerunt sperauerunt et non sunt

155

nostri

et liberasti eos. Ne duritiam quisquam putaret Patris, sicut dictum est, quod se Filius non profitetur auditum, tanguntur ab ipso breuiter illa quae gesta sunt. Eripuit enim populum Israel de terra Aegypti ; eruit tres pueros de camino ; liberauit Danielem de lacu leonum ; et alia seu quae fiunt seu quae leguntur innumera. Sed cum haec tanta supplicantibus siue praestiterit siue praestet, tamen PF?)/0 proprio non pepercit sed fro nobis omnibus tradidit illum, ut implerentur uidelicet scripturae, et salus mundi ipsius passione proueniret. Patres

15 o

paires

et salui facti sunt ; in te confíus?. Certissima est senten-

tia quae demonstrat effectum. Necesse est enim ut ad utilitatem suam audiatur qui clamat ad Dominum. Quanti enim martyres ab infidelibus non credebantur audiri, dum eos corporalis poena consumeret ; sed illi potius ualde auditi sunt, qui coronam martyrii percipere meruerunt. Dominus ergo iustos suos semper exaudit sed quemadmodum illis expedire cognoscit. 127/128 Matth. 5, 17.

DONI.

131 Ps. 85, 2.

145/146 Rom. 8, 32.

122 auditum] Gerz. D P 5, eum praez. Garet laus add. 5$

in] P, oz. Gerz. .$

— 125 dominum D

151/152 Ioh.

130 habitas]

135 poiodis Gerz. $, poeiodes

4. 77. ih. pociotes 148 proprio filio — D ualde] Gerzz. P $ (dees£ D), potentius Gare£

PL 155

149 quia Gerzz.

P, corr. 1588 potius

"75

SCHE

SCHE

EXP. IN PS. XXI, 6 I93 Nec uacat quod sperauerunt frequenter iterauit ; figura est enim quae graece dicitur epembasis, latine iteratio, quoties per singula commata ad decorem maximum uerba geminantur. Nom sunt coníusi, utique quos uenturos constat ad 165 praemium. Non enim confunditur qui bonum desiderium suum adipisci posse monstratur. v. Ego autem. "sum wuermis ei non homo ; opprobrium hominum et abiectio blebis. Hoc per figuram dicitur tapinosin, quae latine humiliatio nuncupatur, quo17o ties magnitudo mirabilis rebus humillimis comparatur ;sicut apostolus ait : Imwfirma huius mundi elegit, ut confundat fortia. Vermis, nimia quidem uidetur abiectione temnibilis sed magni continet sacramenta mysterii : nascitur absque concubitu, repit humilis, mouetur sine sonitu. Quae si consi175 deres, non immerito Dominum Christum uermem appellatum

esse cognosces. Vermis ergo quia mortalis, quia de carne sine permixtione humani seminis natus est, quia uiae ipsius silentiosae et humiles exstiterunt. Comparat se enim Creator

humillimis creaturis suis, ne quid aestimares abiectum, quod

180 ipse noscitur auctore formatum, sicut scriptum est : Fecit Deus omnia ualde bona. Sic et ipse Dauid doctorem secutus, minutissimo se pulici coaequauit. Ipsa enim uirtus est religionis, ut quanto se plus unusquisque exemplo Creatoris humiliat, tanto amplius exaltetur ad gloriam. No» homo, id est 18; non peccator, quod in illo esse non potuit. 070 ergo dicitur, quantum pertinet ad humanam naturam. Idem 207a hom0 appellatur, quia quod est proprium hominis, peccata non habuit. Nam et diabolus in euangelio dictus est homo, ut est illud : /nimicus homo superseminauit zizania. Vnde hoc nomen 190 esse constat homonymum. O$$robrium autem hominum fuit quando eum sputis innumeris compluebant et alapis sacrilegis uerberabant. Abzectio plebis fuit, quando Pontius Pilatus dedit turbis potestatem, quem uellent sibi dimitti : illi Barabbam eligentes, Christum Dominum potius 195 abiecerunt.

171/172 I Cot. 1, 27. 180/181 Gen. 1, 51. 181/182 cfr I Reg. 26, 20. Matth. 13, 25. 192/198 cfr Matth. 27, 17-23.

164 quos utique Gare?

169 qua P

189

170 humillimis] D seribi£ alf. l in ras. 8

litterarum, humilissimis P ^ 171 mundi huius — Gare 173 absque] sine P 174 considetes] Gerz;. D, consideris P .$ 176 cognosces] Gerz;. D, cognoscas P, cognoscis $ — 178 enim se — Gare? 179 humillimis] Gerzr. P 5, a/7. l in ras. 4 litterarum in D 179 aestimaris .$ 182 ipse P 189 a/;. est] om. S 190 omonymon P.$ . humanum Gerz.(corr.) P$ — 193uclint P — 194 elegentes .$

PL

156

104

EXP. IN PS. XXI, 8-10

8. Omnes locuii sunt

qui uidebant me aspernabantur me ; labiis et mouerunt caput. Omnes, de

malis tantum suscipiendum est ; nam si misceas fideles, non

potest stare sententia. Quae figura graece dicitur synecdoche, 2o latine a toto pars. Aspernabantur ergo Iudaei Dominum Saluatorem, quando dicebant : A/ios saluos fecit, sezbsum non potest saluum. facere, et cetera. Proprie autem posuit Jab21s eos fuisse locutos. Tales enim ore, non corde fabulantur, quibus non prouenit firma deliberatione sententia. Quid ta20; men isti JabWs loquebantur ? Si Filius Dei est, descendat de cruce. Istud enim animo discrepante uidebantur tantum labia personare. Nam ut per iracundiam non per rationem probares dictum, adiecit, »owerunt

caput,

quod minantes faciunt,

non iudicantes. zio. 9, Sperauit in. Domino, eripiat eum ; saluum faciat eum, quoniam uult eum. Hoc per figuram dictum est a Iudaeis, quae graece dicitur ironia, latine irrisio, aliud

quam conatur ostendens. Verba siquidem ista specialiter euangelii sunt ; dicebant enim Iudaei, quando pendebat in 215 cruce : Sperawit in Domino, liberet nunc, si wult, eum. O cae-

lestis integritas! Nonne

uidemur

hic euangelium

recensere

quam psalmum, quando tanta ueritate completa sunt, ut non futura, sed transacta esse uideantur ? Merito, ne quid

2270

aut excusabile perfidis, aut fidelibus relinqueretur ambiguum. 10. Quoniam tu es qui abstraxisti me de uentre spes mea ab uberibus matris meae. De uenire utique uirginali, qui iam tunc ab originalis peccati uitio sequestratus, tamquam, sponsus rocessit de thalamo. Inde se dicit abstractum, unde humanitas

tenebatur

obnoxia.

Siue illud acci-

22; plendum est, quoniam de utero matris iure se a Domino dicebat

abstractum ; ut ostenderet

natiuitatem

illam

domi-

nica uirtute perfectam : ne incredibilis uideretur uirginis partus, dum esset Domini operatione completus. Et ut declararet perfectam humanitatem,

quam

assumere

atque mon-

23o Strare dignatus est, ab initio uitae suae spem suam dicit in Domino posuisse. Verum hic quoque incomprehensibilis sanctitas et singularis ostenditur magnitudo. Nam cui alii datum 201/202 Matth. 27, 42.

205/206 Matth. 27, 40.

215 Matth. 27, 45.

223

Ps. 18, 6.

196 aspernebantur Gerzz. (corr. a. zz.), 5$ 199 synecdoche] sine doche a toto pats] Gerzz., a toto partem D P, toto pats est.$ . aspernebantur quid] qui P 215 eum si uult eum D, eum si uult P 216 uidimus Gerzz. P .$ (deest D), potius add. Garez 216 recensire P .$ 218 esse — P 220 extraxisti P cuz g 223 thalamo] suo aZ. D praem. D, add. P 225 se a] cea P 223 perfecta P .

P

200 204 P hic] uideantur se] enim

EXP. IN PS. XXI, 10-13

I95

est diuinitatem agnoscere, quem adhuc potuerunt ubera materna lactare ? Incipiens ergo aetas dicebat, ad quod alio225

rum uix poterat peruenire maturitas.

250

lata sunt ; quia dicturus erat : Pater, sí fieri potest, transeat

PL 157

11. In te iactatus sum ex utero ; de uentre matris meae Deus meus es tu. Vt homo ista locutus est. Nam cum se dicit actatwum in Domino, ostendit ab humana iniquitate se fuisse discretum. Quod autem sequitur: Ex «tero matris, 240 ad errorem pertinet synagogae, unde eum perfidia Iudaeorum constat expulsum. Ceterum sine Deo non fuit nec ipsa conceptio. Nam sicut homo in iniquitatibus concipitur, sic in ipsa incarnationis origine Domini Christi, diuina substantia humanitati iuncta atque adunata declaratur ; sicut et ab an245 gelo Mariae semper uirgini prophetatum est : Spiritus sanctus superueniet in te et uirtus Altissimi obumbrabit tibi : bropterea quod. nascetur ex te sanctum, uocabitur Filius Dez. 12. Ne discesseris a me : quoniam tribulatio proxima est et non est qui adiuuet. Metu mortis et ista pro- p 74

25

A

a me calix iste. Tribulationem uero dicit mortis cogitationem, quae longe post saeculis imminebat. Quam ideo denuntiat $jroximam, ut assumptio uerae carnis tristitiam ostenderet passionis : siue quia illi uicinum est omne quod uenturum est, sicut propheta dicit : Quoniam mille anni ante oculos tuos, sicut dies hesternus qui braeteriuit. Siue tribulationem $roxima dicit quia erat 1n sua carne passurus. Nam quicumque damna

260

265

facultatum,

orbitates filiorum,

13. Circumdederunt

270

amissiones

bonorum

uel alia huiuscemodi sustinet, longinqua sibi mala cognoscitur sustinere : cum uero in carne sua quis patitur, tunc illi froxima tribulatio copulatur. Quod autem dicit: E£ non est qui adiuuet, puritas petentis, et uirtus diuinitatis ostenditur : quia si Deus non adiuuet, nullus est qui eripiat periclitantem. Consideremus ergo si debemus aliquando ab ipso diuidi, qui nullius, nisi ipsius tantum possumus miseratione saluari.

uituli

me

multi ; tauri pin-

gues obsederunt me. Oratione decursa, quam in passionibus suis semper praemittit, sicut eum fecisse tempore traditionis, euangelistarum dicta testantur, ne se fidelium uota 245/244 Luc. 1, 55.

250/251 Matth. 26, 39.

255/256 Ps. 89, 4.

239 quod] Gerz:. 233 potuerunt] Gerzz. D, P e£ 5 (u£ uidetur), potuerant Garef ex 247 nascitur 5 246 obumbrauit P 245 uirginis P D, quid P .$ 254 omnes P 249 metu mortis] mecum ortis P te] add. Gerzz. s. l. a. zz. 256 hesternus] sterna P

a. m., D otbitatis P

preteriit P

quae P

256/207 dicit proximam honorum P

—

Garer

siue] ideo add. Gerzz. s. /.

207 qui D(rorr.), P

258

196

zn

A

EXP. IN PS. XXI, 13-14

praecipitare forsitan inconsulte praesumerent, uenit ad secundam partem, ubi per allegoricas comparationes crucifixionis suae reuelat arcanum. Et nota quia futura pro praeteritis ponit, ut durissima corda Iudaeorum, quasi peracta ueritate conuinceret. Quae figura dicitur prolepsis, latine praeoccupatio, quando refertur aliquid per tempus praeteritum, quod adhuc creditur esse uenturum.

SCHB

Totum factum est, ne periret

incredulus ; sed ipse sibi exstitit reus, qui sequi toties contempsit admonitus. Vituli multi, populi sunt uidelicet Iudae28o orum, qui ignorato Dei iugo, inconsiderata procacitate lasciuiunt, simul petulantes et fatui, qui gressus suos nulla moderatione distingunt, sed uagi ac penduli ad iniqua consilia quibusdam saltibus efferuntur. Tawros $ingues, principes Iudaeorum designat, qui in uicem £a«r malitiam superbiam-

28s que suam erectis ceruicibus inflauerunt et innocentis sanguinem truculentis cornibus effuderunt. Apte uero addidit $ingues. Tunc enim ipsum animal nimis redditur inquietum, quando pinguedine multa refertum est ; et de mansueto ferox efficitur, cum praesumptione luxuriantis corporis animatur. 290 Quod si adhuc altius auctoritatis uerba pensemus circumdederunt, potest trahi ad eos qui illum cum gladiis et fustibus ambierunt : obsederunt autem, ad illos qui sepulcrum eius custodierunt, ne a discipulis occulte raperetur. Obsidio enim dicta est, quasi hostium insessio, id est hostilis circum295 datio.

i

14. Aperuerunt in me os suum, sicut leo rapiens et rugiens. Metaphora introducta est a consuetudine ferarum, quae auide os aperiunt quando aliquid deglutire contendunt. 30 o

In me autem dixit contra me, cum detestabili adunatione dicebant : Cruc?fige, crucifige. Os suum, reuera suwm, quod

non illis sapientia aperuit, sed cogitatio scelerata reserauit. Audiant utrumque pelagiani, quando Iudaei nequitiam locuti sunt, ipsi os swwm aperuerunt. In bono autem legitur : Domine, labia mea aperies et os meum annuntiabit laudem 305 uam. Quod autem dixit s2cut leo rapiens et rugiens rapiens pertinet ad insanissimam seditionem, quando eum raptum traxerunt ad tribunalia praesidis audiendum ;rugiens ad blasphemas uoces, quibus clamauerunt : Crucifige, cruci-

$00 Luc. 25, 21.

304/308 Ps. 5o, 17.

308/309 Luc. 25, 21.

295 conuincerit P prolemsis D .$ 2** essc] add. Gerzz. s. ]. a. zm. 282 peduli ^ 285ceruicibus]creuibus.$ ^ 289luxoriantis P(vorr.a.z.),5 [291/ 292 circumdederunt] me a44. P 296 in] super P cuz g 297 a] oz. P 298 auidi P 299 detestabile P 301 scelatata P 3807 raptu P ad] a P tribunalia] Gerzz. D 5$, tribunal P Gare£ 308 blasphemias] plenas .$

PL 158

EXP.

IN PS. XXI, 14-16

I97

fige. Quod utrumque feris merito comparatum est, quando insani populi consilium rationabile perdiderunt. 15. Sicut aqua effusa sunt et dispersa sunt omnia ossa "Tw£a. Comparatio ista non minimum continet sacramentum. Disjpersa sunt ossa eius, id est firmi ac fideles apostoli, quando dixit eis : Ecce ego silto uos uelut agnos in medio luporum: tunc ilh s?cwt aquae effusi sunt. A qua enim quando funditur et rigat et abluit : sic illi orbem

310

315

terrarum diuino imbre satiantes, peccatorum sordibus ablue-

runt. Facium 320 in

medio

est

cor

ueniris

meum mei.

tamquam

cera

liquefiens

Cor suum, uoluntatem suam dicit,

quae in scripturis diuinis clausa tegebatur ; sed impleta passione, omnis ueritas de aduentu eius promissa reuelata est.

32 ^

260

25

Bene autem legis mysteria comparata sunt cerae, quae tunc splendorem reddit, quando in usum luminis calore liquefacta dissoluitur. Ventrem uero suum dicit Ecclesiam catholicam : ubi tecta uerba praedicantium, ueniente temporis plenitudine, patuerunt. Inde est et illud, quod uelum templi in passione Domini constat scissum ; reuelata sunt enim tali facto illa quae tegebantur occulta. 16. Exaruit uelut testa uirtus mea et lingua mea adhaesit

^

faucibus

meis,

et in puluerem

mortis

de-

duxerunt me. Viriutem Christi fesíae non putemus incongrue comparatam, quia sicut illa fornace durescit et fortior redditur igne decocta, sic passione Domini w2£us eius solidata est, quae prius quasi lutea uidebatur incredulis. Lingua uero sua significat praedicatores apostolos, qui adhaeserunt faucibus Christi, dum eius mandata custodiunt. Ille enim in faucibus dominicis manet, qui se diuino ad-

iutorio in ipsius praedicatione

custodit. Sed quomodo se 340 dicit i» puluerem deductum, cuius caro non pertulit corruptionem ? Sed hoc ad uotum intellegendum est imma-

314/315 Matth. 1o, 16.

310insani]insina

P — 311 effusus sum P edd. cuz g — 343 ossa] Gerz. D P $, om-

nia praem. Gare — 913/314 fidelis P— 314 uclut]sicut $ — 313 sicut] et prae. D 316 et rigat] erigat Gerz., corr. a. 7. aqua P cum r (K T*), at 1. 943 non babet 319 factum] et praem. D cwzr ^ —liquefiens] 317 sacientes P in inrigat 321/322 sed impl. Germ. D $ cum r, liquescens P Garet cuz r (1? B C D)etg 332 deduxisti 326 uenientem P 323 cera P pass. omnes P a. zz. in ras. durescet P, corr. a. 7z. 333 illa] in. add. P zz. rec. potuemus .$ Peumr 337/338 custodiunt] Gerz.. D P, custoapostolus P 336 linguam u. suam .$ 338/339 qui se ... in ipsius praedicatione] Gerz. diuntur 5, custodierunt Gare?

P$ (deest D), qui ... ipsius praedicationem Gare/

PL 159

198

EXP.IN

PS, XXL

16217

nium Iudaeorum, qui se putabant Christo mortem dedisse communem, in qua crederetur usque in puluerem fuisse perductus ; siue magis a membris suis, id est ab Ecclesia dicat 34 vA

se usque ad puluerem fuisse perductum, dum sors ista humanae conditioni uidebatur esse communis.

259

consilium malignantium obsedit me. Hic mirabili proprietate passionis suae sacramenta describit. Canum igitur natura talis est, ut nouis hominibus nullatenus acquiescat sed importunis atque assiduis latratibus arceat, quos notitia domesticae conuersationis ignorat. His ergo Iudaei iustissime

1v.

Quoniam

comparantur,

circumdederunt

qui nouam

doctrinam

me

cames

Domini

multi

minime

;

reci-

pientes, contra eum ferocissimis uocibus oblatrabant. Doctri355 na uero noua

est, sicut euangelista dicit : Mandatum

nowwmn

do uobis, ut uos inuicem diligatis ; quod etiam Isaias propheta

testatur dicens : Vetera transierunt, ecce sunt noua facta omnia. Patenter autem describitur actus ille iudaicus ; fuit enim 360

36 A

579

515

consilium malignantiium, quando cogitabant Iesum Dominum dolo tenere, mortique tradere. Malzgnantium quippe dicit, maligna cogitantium. Et merito se fatetur obsessw, quia in ipso erat ciuitas Ierusalem, quam hostes fidel christianae in eodem obsidere uidebantur. Foderunt manus meas et edes meos. Sed antequam ad Passionis ipsius ueniamus exordium, perscrutandum est cur talem sibi elegerit mortem qui dixit : Potestatem habeo fonendi animam meam, et potestatem habeo iterum sumendi eam ? Primum, quod crucis ipsa positio talis est, ut pars eius superior caelos petat, inferior terras non deserat, fixa infernorum ima contingat, et uelut quibusdam brachiis extensis, latitudo

eius totius partes appetat mundi, iacens uero quatuor cardines orbis designat. Sic in paruo posita, cuncta uidetur esse complexa. De cruce Domini dico, quae de poenali malo peccatorum, facta est beata redemptio : postea tribuens salutis bonum, quae pridem dabat interitum : patibulum salutare, mors indicans uitam, humilitas diuinam proclamans summitatem ;

855/306 Ioh. 15, 34.

35* II Cor. 5, 17.

366/367 Ioh. ro, 18.

344 perductum P — 344/345 siue 1g. perductum] Gerzr. in zarg. infer. —345 dum] Germ. s. |. a. 71., 0m. P. S (deest D) — 346 conditione Gerz. (corr), P — 348 consilium] Gerzz. Garet, concilium D (a /. 389 consilium) P .$ cu r e £ obsidit P 349/350 canis autem naturalis est D, e£ add. s. /. consuetudo 350 nouis] Gerz. (corr. ex nobis), D P, nobis .$, ignotis Gare: acquiescant Garez 351 atceant Garet 357 dicens] Ger, oz. P .$ (deest D) noua facta sunt - Gare 359 concilium P .$ (cfr 7. 848) $59/360 dominum iesum - Gare 369 potestatem habeo] oz. P 869 infirmorum .$ 373 poenale .$ corr. 376 diuina $

P 75

LUXP.IINA PS. CANI, 15

199

ut Christum in caelo, Christum in terra, Christum per cunctum

orbem, Christum quoque ad inferna per figuram crucis esse cognoscas. Quod si aut ferro truncatus, aut ignibus fuisset 380 absumptus, aut lapidibus oppressus, aut fluctibus demersus, aut alia qualibet morte praeuentus, quo signo, rogo, diabolus pelleretur ? Quo uexillo frons Christianorum tuta mansisset ? Qua. figura corporiset animae firmaretur infirmitas ? Nulla mors tantae maiestati melius conuenire potuit, nisi quae nobis 38 vA perfectae salutis indicia dereliquit. Prouisum est etiam ad credulitatem

a

PE

multis, crederetur a plurimis. Et ne Deum quispiam dubitaret, in cuius passione tot et tanta miracula conuenissent, fer

nostram,

160

uniuersum mundum

ut

altius

configeretur,

uideretur

tenebrae factae sunt, terra tremuit, petrae

scissae sunt ; ut orbis passum euidenter suum testaretur auctorem. Sic istam crucifixionem totum mirabile habere decuit, quae templum pii Redemptoris excepit. Quapropter merito a. Christo electa est crux, in qua et singulariter occumberet et communi sorte moreretur. Et quamuis passionis dominicae ad litteram simplex hic 595 uideatur esse narratio, tamen aliquid nobis et spiritaliter sentiendum actus iste significat. Manus Christi Iudaei uiolauerunt, quando eius miraculis nullatenus credere maluerunt. M anus enim significant operationes quas in diuersorum lan400 guoribus medicus caelestis exercuit, ut eorum obstinata duritia signorum uirtutibus molliretur. Pedes quoque foderunt, dum eius apostolos, per quos fides christiana in gentibus ambulauit, lacerandos esse putauerunt. Sic futurae causae in ista Domini crucifixione praedictae sunt. Foderunt autem, non transitorie debemus accipere, quia terra tunc uarios fetus 405 germinat, quando hominum studio cognoscitur exarata. Quod contigit in corpore Domini Saluatoris ; illud enim clauis affixum, lancea perforatum, fructum nobis intulit sine fine mansurum. Quapropter iam non pertimescimus dicere Deum 410 carne passum, Deum mortuum pro salute cunctorum. Vnde pater Augustinus mirabiliter et solito more declamauit, dicens: Res uetusta erat ut homo moreretur ; quod ne semper ualeret 599

in homüne,

ves noua

388/390 Matth. 27, 45.51.

[facta est ut Deus

411/412 Aug. erz

moreretur ; sicut et

350, 1 — PL 39, 1533.

380 adsumptus P 382 tota P 383/384 nulla mors nulla Gerzz. P 5 (dees? D), recte ? 390 orbem P 392 accipit .$ 394 commoni P motiretur P 405 transicausa P 403 lacerandum P (item 1. 442 e 443), 5 (item J. 443) declamauit] P .$, declarauit Gerz. (a. zz. 411 more] Gerzz. s. /. a. zz. totie .$ ex -mauit) Garet (dees? D) 412 enim uetus /4zg. motiretur Ger. (corr. a. 9n)yP 413 moriretut Gerzr. (corr. a. zz.), P .$

200

EXP. INCPS-IZUNL

AIPSIO

apostolus ait : Nos autem praedicamus Christum, e hunc cruci-

415 fixum. Et ne filium Virginis, ut quidam dementium putant, alium fortasse sentires, adiecit : Christum utique Dei uirtutem

el Dei sapientiam : quia quod. stultum est. Dei, sapientius est hominibus ; et. quod. infirmum est. Dei, fortius est. hominibus. Quid enim tam

stultum, tam infirmum

uidetur incredulis,

quam cum audiunt Deum, Dei Filium crucifixum pariter et sepultum ? Sed flacuit Deo per stultitiam praedicationis saluos facere credentes. Yncarnatio siquidem Domini, misericordiae ipsius est mirabilis altitudo, inaestimabile donum incomprehensibile mysterium : unde aut rectis mentibus prouenit salus, 425 aut peruersis sensibus generatur interitus. 18. Dinumerauerunt omnia ossa mea ; ipsé uero 420

considerawerunt

et

conspexerunt

me.

Forma

crucis

mira proprietate depicta est ; ut omne corpus in ea sic dicatur extensum, quatenus eius ossa humanis oculis numerabilia 430 uiderentur ; ut quod caro superducta celauerat, nimia tensione corporis appareret. Sed uideamus utrum poena dicenda sit, an tribunal ; damnatio, an disceptatio : ubi quasi in rega-

li solio constitutus, increpantem reliquit reum, confitentem reddidit protinus absolutum. Quo facto ille humani generis 455

Miserator eximius, quid sanctis suis praestaturus esset, in la-

tronis subita confessione monstrauit. Dinwmerata suni etiam ossa eius, id est apostoli, siue reliqui Christiani, quando persecutione facta truculentium Iudaeorum, ne in maiorem numerum conualescerent, quaerebantur exstingui. Sequitur

440 etiam incredulitatis eorum detestabilis obstinatio ; ut non quid transitorie aut casualiter fecisse uideantur : sed dicit considerasse et conspexisse ; et cor eorum lapideum miraculis non fuisse mollitum. Petrae scissae sunt, terra

ali-

eos tot tre-

muit, sol amictu se tenebroso, ne tantum scelus uideret, abs-

condit; et (proh dolor!) iniquitas ipsorum oculis defixis, in sacrilegio suo mansit immobilis. 19. Diuiserunt sibi uestimenta mea et super uestem meam miseruni sortem. Quamuis tota passio Domini magna sacramenta contineat, tamen hic nescio quod maius 450 parturitur arcanum, quod alia westiimenta sua dicit esse 445

414/415 I Cot. 1, 25.

416/418 I Cot. 1, 24-25.

423 instimabile P domum Gerzz. corr. 428 depicta est] add. Gerz;. in marg. 432 pr.an]ante P — 433/434 reliquit usq. reddidit] reddit .$ (cezz. 077.) — 440 pro dolore P .$ ipsorum] Ger. P 5 (dees? D), in praezz. Garet defixis] Gerz. P, defixa Garez, defixit .$ 446 immo P, -bilis aZ. a. zz. 449 quod] quid ex magis P quod P a. zz.

PL 161i

EXP.INCPS.

XXI, r9

20I

diuidenda, aliam westem ad sortem nihilominus perducendam. Vestimenta ila, quae diuisa sunt, scripturas signi-

ficant prophetarum, uel reliquarum caelestium lectionum, quas haeretici praua interpretatione diuidentes, Pilati mili455 tibus scelerata se diuisione coniungunt. Tunica uero illa, quae

uenit ad sortem, quae eius sanctitatem corporis ambiebat, quam dicit euangelista desuper fuisse contextam per totum, catholica probatur Ecclesia, quae nullatenus humano discerpenda datur arbitrio ; sed integra atque inuiolabilis, quasi ex 46o sorte unicuique diuina semper largitate praestatur. Ipsa est contexta desuper, quam nemo diuidit, nemo disrumpit ; sed perpetua stabilitate firmissima, in unitatis suae robore perseuerat ; de qua ipsa Veritas dicit : T'u es Petrus et super hanc $etram aedificabo Ecclesiam meam, et portae inferi non praeua465 lebunt. aduersus

eam.

Quod

factum

et euangelista

testatur,

dicens : Posíquam crucifixerunt eum, diuiserunt. uestimenta eius, sortem qitientes. Verum ista sors in scripturis diuinis tam saepius commemoratur, ut magnum nescio quid diuini iudicii gestare uideatur arcanum. Scriptum est enimin Leuitico 47» unam sortem Domino dari et unam apopompaeo, id est transmissori. Item Moyses quibusdam tribubus trans Iordanem, terram sorte diuisit. Iesus quoque filius Naue terram repromissionis filiis Israel sorte missa distribuit. Sors quoque Ionam prodidit latentem. Et in Salomone legitur : Contradictiones

i 76

475 cohibet sors et inter potentes definit. In nouo quoque testamento,

id est in Actibus apostolorum, sors Matthiam designauit apostolum. Paulus etiam ipse apostolus scribens ad Ephesios, Sorte se dicit wocatum secundum Propositum eius qui omnia operatur secundum

consilium uoluntatis suae ; nec non

et ad

48o Thessalonicenses scribens dicit : Gratias, inquit, agentes Deo Palri, qui idoneos nos fecit in parte sortis sanctorum in lumine. Sed cum multa legantur tam in ueteri quam in nouo testamento sortibus fuisse diuisa, nemo ausus est negare per eam diuinitus esse monstratum, quod mens deuota petitione sup485 plici postulauit. 455/40? cfr Ioh. 19, 23.

463/465 Matth.

16, 18.

466/467 Matth. 27, 35.

473/474 cfr Ion. rz, 7. 472/473 cfr los. 18, 1o. 469/470 cfr Leu. 16, 8. 480/481 418/479 Eph. 1, 11. 476/419 Act. 1, 26. 474/475 Prou. 18, 18.

Col. 1, 12.

461 disrumpit, nemo 459/460 exorte P 452 quae] quia P 470 de domino Gerz., 467 sortem] sorte .$ 462 suae] eius D apopempeo P, agropempeo .$ et unam] add. P s. 7. a. zz. dominum .f 474 ipse] idem Gerz. 5$, id est P 476 matthie D, corr. a. zz. 471 tribus .$ 480 thessalo419 et] Gerz. P 5, om. Garet (deest D) sctibes .$ (deest D) nicenses] Gerz. P .$ (deest D), colossenses Gare? (ex qua epistula reuera uerba baec de-

451 alia P diuidit —.$

prompía sunt)

— 481 partes sortes $—

482 ueterc P $.—

484 petitiones .$

PL 162

202 20.

EXP. Tw

autem,

IN PS. XXI,

Domine,

ne

20-22

longe

facias

auxilium

iuum a me ; ad defensionem meam aspice. Hic iam resurrectionem celerrimam deprecatur, ut perfidorum mala credulitas superueniente tali gloria destruatur. A w«wxiliwm 490 enim ipsam significat resurrectionem, quae utique longe facta non est, quando triduana prouenit. Sequitur: Ad defensionem meam aspice. Sed, quae sit ista defensio, consequenter exponit. 21. 495

500

Evipe

a

jramea,

animam

meam

et

de

mamu

canis wnicam meam. Liberari se postulauit a morte quam subiturus erat, collato scilicet resurrectionis auxilio. Framea enim synonymum nomen est, significans siue hastam siue gladium siue quaelibet arma, per quae uoluit futurum crucis exitium competenter aduerti : quia per ipsam mors plerumque succedit. Sed primo dixit: Eréfe animam mean.

; modo petit liberari Ecclesiam, quae est illi 4n2ca , id

est catholica ; ut intellegatur doctrinas nouas et conciliabula perditorum unitatis uocabulo respuisse : haereticos hic can:bus comparans, qui domestica quadam feritate atrociter 595

510

mansueti, cum de penetralibus nostris exeunt, Ecclesiam Dei

mordere ac lacerare festinant. Et ut scias canes talibus hominibus aptissime comparatos, de manw canis dixit, quod utique homo, non canis habet. Siue, ut quidam uolunt, »a^us canis significat potestatem mundi istius, quae Ecclesiam Dei lacerare mordaci ac subdola semper iniquitate festinat.

$15

Canes autem non in malo tantum, sed etiam in bono

poni frequentia exempla testantur. 22. Libera me de ore leonis et a cornibus unicornuorum humilitatem meam. De ove leonis, de potestate diaboli dicit, qui bene comparatur feris, quoniam humanis semper delectatur exitiis. Sed ne forte aliquibus scrupulus inde nascatur, quare frequenter una res et optimis personis aptatur et pessimis, dicendum est quod ad similes partes debeat applicari. Vnamquamque rem diuersas certum est

520 habere qualitates, ut leo, de quo nunc

sermo est, habet forti-

tudinem, propter quam belluarum rex appellatur ; habet et truculentam saeuitiam, propter quod ferox dicitur. Quapropter fortitudo eius et potestas Christo merito comparatur, ut est

489 credulitate P. a. zz. ex -tas superuenienti Gare gloria] gratia Gerzz. 492 quae] quid .$ 494 erue D (n spatio maiore) P cum r et g (sed 1. 500 babent eripe) framea] Gerzz. D P .$, deus add. Gare£ 496 conlatio .$ 497 nomen est] Gerzz. D $, nominem P, est nomen Gare£ 498 gladium] loricam P quae] quam P 499 quia] qui .$ 501 liberare P 504 domesticam quadam feritate 5 505 penetrabilibus P exeant $ 506/507 talibus zsq. canis] ozz. Germ. per bomoiotel., add. in marg. infer. 508/509 manum P — 514 meam] oz. P 518 dicendus P 019 debet P, eorr. a. zz. applicari P 522 truculenta saeuitia .$

EXP.

IN PS. XXI, 22-23

203

ilud : Vicit leo de tribu Iuda. Ferocia uero ipsius diabolo 52; competenter adiungitur, sicut Petrus apostolus dicit Sobrii estote et wigilate, quia aduersarius uester diabolus sicut leo rugiens circuit, quaerens quem deuoret. Ita fit ut unum animal, consideratis eius qualitatibus, rebus a se discrepantibus rationabiliter contropetur. Ouod genus locutionis scripturae 75» diuinae forsitan proprium non immerito dixerimus. Sic et reliquas comparationes huiusmodi praesentis expositionis ratio contropretur. A cornibus, id est a superbis, de summitatum suarum potestate ferientibus. Sed inspice quod addidit : Vnicornuorum, id est se singulariter erigentium, 535 qui nimia elatione surgentes, consortes ferre non possunt, dum

soli faciendum putant quodcumque libuerit. Talia enim animalia, quae uno cornu armantur, multo fortiora sunt ab his qui bus duplicia tribuuntur, quae Graeci povókepcos appellant. Ab illa enim «n2cornuorwm superbia non ferenda humilitatem 54o suam, quae destituta opprimi facile posset, eripi postulauit. 29. Navrabo nomen iuum frairibus meis ; in medio Ecclesiae laudabo te. Post sacram passionem dicit gloriam diuinitatis toto orbe uulgandam. Narabo

enim dicit, id est

narrare facio. Fraíres autem dicuntur qui diligunt et 545 diliguntur. Nam qui pati uenerat pro salute cunctorum, quem eorum non diceret fratrem ? De quo loco patenter ait apostolus : Decebat enim eum ropter quem omnia et ber quem omnia, qui qultos filios in gloriam adduxerat, auctorem. salutis eorum per jassionem consummari. Qui enim sanctificat, e qui sancti55o ficantur, ab uno omnes. Propter quam causam non confunditur fratres eos uocare dicens : Nuntiabo nomen tuum fratribus meis. Sic ait et in euangelio post resurrectionem : Dicite fratribus méis ; et alibi : Qui fecerit uoluntatem Patris mei, qui in caelis est, hic meus

ater, et mater, et frater.

Im medo

uero

Ec-

555 clesiae laudat Dominum, qui se pia conuersatione tractauerit. Ipsius enim praeconium est morum sanctitas custodita, quando nihil ualet aliquid boni caro facere, nisi cui diuina misericordia probitatem noscitur praestitisse. 7; »edio au-

524 Apoc. 5, 5. Matth. 28, ro.

526/527 I Pett. 5, 8. 553/554 Matth. 12, 50.

547/0501 Hebr. 2, 10-12.

532/553

526 ct] om. Gerzi. P S 529 contropetur] Germ. 5 (deest D), cfr Cass. in. /Apoc. 1, 9 — PL 70, 1405 D, comptrobetur P, compatetur Gare£ 530 sic] sed .$ 533 ferientibus] Gare/, ferientium Germ. D P 5, recte ? 534 se] add. .$ s. /. 536 liberit Gerzz. (corr. s. 7.) .$, liberet P 538 monoceron Gerzz. P .$ 540 quae 45q. posset] oz. Gerzz. posset] possedunt .$ 543 orbi .$ 544 facio] Gerz. D PS, faciam Garef 546 potenter .$ 549 consummare P .$ 549/ 550 sanctificatut Gerzz. corr. a. zz. 554 frater] est add. P Gare 14

C. 1 (xcvir)

PL

165

204

EXP.

IN PS. XXI, 23-25

tem dicit, palam et in conuersatione 560

multorum,

ubi rectae

mentis operatio reliquis fidelibus praestat exemplum. 24. Qui tóimetis Dominum,laudate

eum ; uniuersum

semen lacob, magnificate ewm. Paulo latius Domini passione narrata, ne corda fidelium longa tristitia turbarentur, uenit ad tertiam partem, ubi deuotos alloquitur, ut Domini 565 dispensatione recognita laudent eum, et praeconia ipsius generali exsultatione concelebrent : quoniam per eius passionem prouenit salus fidelium et uita iustorum. Nunc intendamus quam suauis in timore Domini declaretur affectus. Timor enim humanus non laudem parturit, sed uituperationem ye)

DNI

580

Dei autem timor, quia iustus et rectus est, laudem generat, amorem tribuit, ardorem caritatis inflammat. Lawdate ergo,

dicit, quz timetis Dominum, id est qui reuerentiam habetis nominis eius : quia eum non meretur praedicare, nisi qui cognoscitur et timere. V niuersum in partem bonorum accipe : quia illos tantum uult intellegi qui fidei 7acob deuotionique consentiunt, superantes per religionis affectum ueteris hominis primam natiuitatem. 25. Timeat eum omne semen Israel. Semen Israel non unius nationis populus significatur sed cunctarum gentium cognoscitur plenitudo, unde constat Ecclesiam colligendam. Et quia superius dixerat : Laudate, qui timetis Dominwm, nunc ad quos timor ipse pertinere possit edicitur ; ad Israelitas utique, id est uidentes Dominum : quia nesciunt timere Deum qui haeretica prauitate caecati sunt, uel idolis

585

scelerata mente deseruiunt. Quoniam nom spreuit neque despexit precem bauperum. Quod solent facere mundi istius honore gloriantes, spernere pauperes, despicere supplicantes, causamque de habitus

299 putetur;

595

qualitate metiri; ut si sit uestibus nitidus, uerax si amictu sordidus, mendacissimus habeatur. Sed

apud Deum longe diuersum est, qui de ueste non iudicat, qui opulentiam non honorat; sed ille preces fidelium pauperum exaudit et adiuuat. Egenus illi pretiosus est, qui tamen fuerit sanctitate ditissimus. Neque auertit faciem suam a me ; et cum clamarem ad eum exaudiuit me. Intellegamus hunc uersum,

559 dici .$ 560 operatione D, apertio P 564 deuotus P 568/569 timorem Gerzz., corr. in timot enim 569 enim] ozz. P .$ 5171 ergo] uero D 5723 dominum] Gerz. D P.$, deum Gare (cfr /. 882) 74 ect] om.P 574/58 accipi .$' 5*5 uult] Gerzz. D P, mauult .$ Garet 515/0*6 deuotioneque P 5$ 076 religionis] legionis P 5178 omnis .$ 582 ipse] Gerzz. D P $, oz. Gare 586 precem] deprecationem P cuz g 589 metiri] meti P (corr. a. zz. in tumcti), mitti .$ 590 amictus sordibus P, amictus sorditus 592 opulentia .$ 593 ille P 598 et cum] Gerzz. P cuz g, et dum D cuz r, dum $

[5 Y

PE 164

EXP.

IN PS. XXI,

25-27

205

et Deo gratias, in quantum possumus, deuota mente referamus. Nam cum diceret generaliter agendas esse gratias, quia pauperes diuinitas exaudire dignatur, se intulit Dominus Chri6co stus dicendo :Neque auertit faciem suam a me. Sicergo causam omnium suam fecit, sic peccata mundi corporis sui sanctitate deleuit, ut dum ad se infirmitatem humanam tra-

hit, diabolus amitteret quod tenebat. Quid autem clamauit,

quid se dicit auditum ? Vtique, ut mors nostra eius exitio

6o5 finiretur, ut peccatum ueteris hominis redimeretur pretio sanctissimae passionis. 26. Apud te laus mihi in Ecclesia magna ; uota mea Domino reddam coram timentibus eum. Ajud te significat de te. In Ecclesia magna, catholica scilicet, 6:0 quae uniuerso terrarum orbe diffusa est. Magna enim et amplitudine recte dicitur et honore. Voia uero mea uult intellegi sacramenta corporis et sanguinis sui, quae illis praesentibus redduntur, qui ei sancto timore subiecti sunt. Denique uide quid sequitur. 615. 24. Edent pauperes ei saturabuntur. Haec sunt uota quae superius dixit. Et considera quia tantum $aweres posuit qui mundi istius illecebras contemptu ditissimo respuerunt ; non diuites qui saeculi huius felicitate referti sunt, sed pauperes, id est regnum Dei esurientes. Ideo enim addidit 620 e$ saturabuniur ; saturari enim non poterant, nisi quos talis possidebat esuries. Et laudabunt Dominum qui requirunt eum : uiuit cor eorum in saeculum saeculi. Permansit in superioribus dictis. Nam cum saturati pauperes fuerint, laudabunt 62; Dominum.

Pauperes Dominum

laudant, diuites semetipsos

exaltant : isti thesauraria terrena congerunt, illi caelesti ubertate ditescunt ; facultas dispar, sed conscientia longe dissimilis ; isti denique locupletes sunt de mundo, illi de Deo. O quam longe dissimilia uota sortiti sunt! Pauperes possident quod 630 numquam perdant ; diuites tenent quod non solum mortui, sed etiam uiui frequenter amittunt. Sequitur : Viuit cor eorum in saeculum saeculi. Viuit cor, id est spes eorum immobilis uegetatur. Illud enim ueraciter uuere dicimus, quod in diuinitatis gratia perseuerat.

600 suam] Gerz. P .$ (deest D), om. Gare 602/603 trahit] Gerz. D P 5$, traxit Garet 605 ut] et D 607 mihi] Gerzz. D .$ cuz r, mea P Garet cum g 608 domino] ozz. P cuz g coram] in conspectu timentium P cuz g 610 orbem .$ 611 mea uult] D (cfr /. 545), mauult Gerzz. 5 Gare, uult P 616 paup. tant. — Garet 618 rcperti P 622/623 uiuit cor] Gerzz. D .$ (bic e 7. 63A e? 632) cuz r

(H T*9), uiuent corda P 24ud. Bec. Fise. eum g (at J. 631 e£ 632 P /egi? uiuet cor) 625 laudent P, laudabunt .$ 628 locupletati .$ 0] oz. .$ perdent Gare? 631 etiam] iam P 631/632 cfr /. 622/633 632/633 immobiles P, corr. a. zz.

206

640

EXP.

IN PS. XXI,

28-29

28. Reminiscentur et conuertentur ad.Dominum unaiuersi fines terrae. Reminisci proprie illos dicimus quos post obliuionis iniuriam ad memoriae constat rediisse medicinam. Sed hoc de paganis quomodo possit intellegi, qui nulla sacramenta fidei ante conuersionem suam ullatenus .susceperunt ? Sed et eos bene dicimus reminisci, quia omnis homo Deum sibi confitetur auctorem. Sed quando Deus omnipotens esse fideliter agnoscitur, recte ab eis dicitur reminisci,

ut ad illum ueraciter redeat, quem prius peruersa uoluntate neglexerat. Sequitur : Conwertentur uniuersi fimes ter64 ) ra&e. Prophetia est uniuersalis Ecclesiae, quam nunc constat toto orbe diffusam. Et adorabunt àm comspectu eius ommes patriae gentium. Ne quis putaret dubium, quomodo esset ab uniuersis gentibus adorandus, interposuit, in conspectu 650

eius, ubi

nullus adorat, nisi qui de sincera fide praesumpserit. Conspecius enim illius non est, nisi supra fidelissimos et beatos. Dicendo omnes pairiae gentium, nihil excepit qui cuncta conclusit ; ut per indigenas suos et ipsae quoque jfaíriae credantur esse deuotae.

65 5

660

29. Quoniam Domini est regnum et ipse dominabitur gentium. Intendamus quid iste uersus praeposteratus compellat intellegi : Deus dominabitur gentium, quoniam Domini est regnum, quia non sunt gentium regna, sed Domini, qui potestate sua et mutat reges et continet. Et necesse est ipsum debere ubique coli, quem rerum Dominum constat intellegi. De quo loco pater Augustinus in libro ad Honoratum presbyterum more suo mirabiliter dixit : l//e irrisus, ille crucifixus,

tlle derelictus

hoc vegnum

acquirit et

tradet in. fine Deo et. Patri, non ut ipse amittat, sed quod in 66 VA fide semainaut cum, uenit minor Patre, hoc perducat in speciem in qua aequalis non recessit a Patre. Probata est his dictis uniuersalis Ecclesia. Desinant homines Donatistarum uanitate confundi.

Non

potest praeualere

plus fraus diabolica

quam religio christiana. Necessarium est enim inuento loco

662/666 Aug. Epist. 140, ad Honoratum, XXVII, 66 — CSEL, 44, p. 212, 15-18.

636 illis P 637 memoriam P redisse Gerzz. 637/638 medicina P 638 posset P 639/640 susciperunt P 640 et] add. Gerzz. s. /. 641 sed] esse D 642 esse] 5, om. Gerz. et D (cfr 1. 644) fort. recte, se P 643 ad] add. Gerzz. s. 1. a. 7J. 643/644. redeat ... neglexerat] Gerzz. D P $, redeant ... neglexerant Gare: 644 conuetrtentur] Gerzz. D P .$, ad dominum

add. Gare

uniuetse P

646

diffusa P 647 omnes patriae] uniuerse familie P zu g 651 enim] uero D 653 indigenes Ger. (corr. a. z7.) $, inegen.as D (vorr. a. zz.) suas P et] ut P, corr. a. zz. 688 regna] oz;. P 664 tradit P .$ euzz Aug. (cod. O) ut] utique iam ut D, utique iam .$ 665 in] ad 74zg.

IPIS 165

EXP. IN PS. XXI, 29-32 207 67» haereticorum confutare nequitias : quoniam dum illos, Domino praestante, destruimus, catholicae fidei sensa firmamus.

30. Manducauerunt et adorauerunt omnes diuites terrae. Quid est hoc quod superius de corpore Domini pauperes dicit esse saturatos, hic autem diuites terrae tantum

67; manducasse

et adorasse

confirmat ? Scilicet, ut intellegas

non humiles sed superbos, qui non habent in mansuetudine spem praedicationum, sed in diuitiis praesumptionem. Nam licet eadem praedicationum sacramenta susceperint, tamen par non est in utrisque deuotio. Illi enim usque ad saturitatem 68o comedunt, id est usque ad perfectionem : isti sic manducant, ut non magnis desideriis expleantur. Aliud est enim mediocriter aliquid uelle percipere, et aliud toto mentis ardore perquirere ; et ideo hi non dicuntur pauperes Christi, sed diw2tes 68;

lerrae.

9d. Im conspectu eius procident uniuersi qui descendunt im ierram ; et amima mea ipsi uiuet. Quia superius dixerat diwites terrae esse tepidos Christianos, nunc dicit qui ante Deum frocidant, id est cadant, qui in terrenas concupiscentias carnis fragilitate descendunt, et 69o hominibus apparere non possunt. Bene autem dictum est descenduni, quia omne peccatum pars probatur inferior. Nam dum conuentus Ecclesiae omnes indiscrete suscipiat, ipsius conspectui noti sunt, qui se meritorum qualitate discernunt. Anima uero suam dicit Deo «uere, quoniam hunc 695 mundum immaculata conuersatione transiuit. 32, Ei semem meum seruiet illi ; amnuntiabitur Domino generatio uemtura. Semen opera dicit, quae tempore incarnationis suae manifesta fecit in terris, ut populos instrueret, secreta religionis aperiret, praedicatores apo7co Stolos institueret, qui religionem sanctam sincera fide praedicarent.

Annuntiabitur

Domino

dicit,

ab angelis,

ut

quidam uolunt, qui preces humanas ad Dominum referre memorantur. Scriptum est enim in libro Tobiae : Ego obtuli memoriam orationis uestrae ante Dominum. Sed figuraliter 705 dicitur : A nnuntiabitur Domino, scienti quippe, et omnia praeuidenti ; scriptum est enim : Nowit enim Pater. uester,

703/704 'Tob. 12, 12.

670 quoniam] qui P 671 sensum P, sensus .$ 616 mansuetudinem P.$ 67? praedicationum] Gerzz. s. /. a. zz., oz. P .$ (deest D) 678 cadem praedicationem sacramentum P 681 magnis] magis D 615/686 discendunt P 686 ipsi] illi P cuz g uiuit D .$ cum r (LÀ [ut uidetur]) 687 dixerat] add. Germ. s. J. a. m. epidos .$ 688 dominum D id est cadant] ozz. .$ cadent P 692 omnes ecclesiae — D 700 religione P *03 enim] ozz. P

n 78

PL 166

208

710

E

720

y25

EXPUOINOPSAIUALUSE

ait Dominus, quid wobis necessarium, sit, priusquam petatis ab eo. Annuntiant ergo angeli Domino pro ministerio, non pro instructione. Generationem weniuram dicit, quae ex aqua et Spiritu sancto erat, Domino largiente, procreanda. Et ut ostenderet eam iustam, dicit Domino esse uenturam ; generatio enim malorum sibi uidetur uenire, non Domino. Annuntiabunt caeli iustitiam eius populo qui nascetur, quem fecit Dominus. Id est euangelistae praedicabunt Filium Dei; ipse enim est iustitia Patris. Illi ergo populo praedicanda est 24st?tia, qui crediturus est Deo, qui peccatorum morte derelicta uenit àd uitam, qui sic beneficio Dei ex fide nascitur, ut in aeternum uiuere mereatur. Quapropter nimis apte dictum est christianum populum Dominum fecisse ; creauit enim, quando illum de uentre matris eduxit ;

sed tunc eum a peccatis liberum fecit, quando Christianum per aquam regenerationis instituit. Animo uero condendum est, quod iste et alii psalmi, qui de passione Domini loquuntur, in spe Christianorum maxime terminantur ; ut hac dispositione mirabili cognoscamus salutem credentibus tali mysterio contributam. Conclusio psalmi. Iste psalmus est quem nobis paschali munere sollemniter decantat Ecclesia ; ut salutariter instruamur in humanis rebus

J[e8À

755

etiam beatos temporaliter ex aliqua parte a Domino derelinqui, cum tamen eos ad bona aeterna tuitionis suae uirtute perducat. Hunc feliciter flentes audimus, per quem sic possumus refici, si defixo animo in eodem mereamur affligi. O dura corda Iudaeorum! o insensatae mentes numquam omnino credentium ! Nonne hic solus psalmus ad passionem credendam sufficere debuisset, quam sic euidenter de se Veritas ipsa praedicauit ? Et ne aliqua corde durissimis excusatio relinqueretur, sequuntur inter alios de hac re psalmi, euidenti et manifestissima prophetatione conscripti, id est, trigesimus quartus, quinquagesimus quartus, sexagesimus octauus,

740 et centesimus octauus ; ut nulli esse deberet ambiguum, quod

907/708 Matth. 6, 8.

*08 domini P (deesz D) $09 qui P 911 ostendetit D, corr. a. zz. eum P .$ 713 annuntiabunt] et praez. D P cum r etg 913/414 nascitur Gerzz. (corr. a. zz.), D $ cun r (,/A* H M K T*) 214/115 praedicabant .$ 218 dei filium D illo p E fecisse] explicit psalmus xxradd.D ^ 724 maxima Gerz. — 732si defixo] áy, si delcd si defixo Gerzz., si defici si defixo P corr. — 33 mentis D, corr. — 736 corde durissimis] Gerzz. 5, cotde durissimo P, cordibus durissimis Garet 935 lingueretur P 237/338 euidenti et manifestissima] 07. S 238/439 xxxin S

Pp 167

EXPE

INUPSS

XXI,

32-X XI,

1

209

tantis praeconibus cognoscitur fuisse uulgatum. Continet autem praesentis psalmi numerus et alia rerum sacramenta caelestium. Nam cum propheta Daniel tribus hebdomadibus orationem 74

A

suam

Domino

iugiter immolasset,

ut quae

reluctatione tardatum, uicesimo primo die ad eum

75

essent

israelitico populo futura cognosceret, angeli uoce responsum est, ad primas preces se fuisse transmissum, sed diabolica potuisse

descendere, ut uotis eius satisfacere potuisset. Quapropter et hic psalmus non immerito tali calculo noscitur collocatus : qui diaboli peruersitate destructa, medicinalis passionis dona reserauit ; cuius beneficio humanum genus ab aeterna morte liberatum, ad perpetuae salutis dona peruenit.

o

EXPOSITIO 1. Psalmus

IN PSALMVM

XXII.

Dauid. Apte praetermittitur, ubi noui nihil

est quod requiratur. Hoc tantum commemorandum est, ut nomina tituli huius ad spiritalem, sicut praefati sumus, intellegentiam perducere debeamus. Loquitur enim per totum primi hominis uetustate deposita, regeneratus ex i] psalmum, aqua et Spiritu sancto fidelissimus Christianus : gratias agens quoniam de ariditate peccati ad loca pascuae, et ad aquam refectionis Domino sit largiente perductus. Et notandum quia 1o

sicut antea decalogum legis accepit, ita hic decem beneficiis se gaudet esse ditatum ; quod non singulis uersibus dicitur sed per commata succincte narratur.

Diuisio psalmi. Paruus quidem psalmus est, sed multis noscitur partibus contineri, qui diuisionem in personis non habet, sed in rebus. Ideoque nos non diuisiones, ut in aliis psalmis, sed aeras nuX

5

meri per singulas quasque partes forsitan competenter affiximus. Expositio psalmi. Dominus regit me et nihil mihi deerit. Vir ille sanctissimus, qui per gratiam baptismatis innouatus, pauperem se Domini abiecta saeculi pompa noscebat, in conscientiae

2o

cubili laetus exsultat,

et à Domino

se protegi iucunditate

dulcissima profitetur. Dicit enim reg? se a Domino, ubi est defensio fortis et magna securitas, ubi nemo metuit inimicum,

743/448 cfr Dan. 10, 12-13.

741 tatdatus Gerzz. P, tradatur .$

250 qui] quia P. Ps. XXII, 14 aeras] 5, uetas Gerzz., certas Gare

210

EXP.

IN PS. XXIL.

1-5

ubi iam nullus sua imbecillitate turbatur. Addendo 25

30

autem,

nihil mihi deerit, diuitias suas pauper ille noscebat, cum sibi a Domino substantiam spiritalem crederet nihilominus conferendam. Sed audiamus in subsequentibus, quam sit

diues ista paupertas, quae tantis bonis repletur quanta continere regum thesauraria non merentur. Quae figura graece dicitur synathroismos, latine congregatio, quoties multa in unum colliguntur, et uelut pondere facto audientium animis offeruntur. Hoc schema siue in laudibus, siue in uituperationi-

I qe

bus, inter oratores uiolentissimum haberi solet.

35

40

45

5o

55

2. In loco bascuae ibi me collocauit. Primam partem munerum fidelis iste quem diximus gratanter exponit, quod tamen ad uniuersalem Christi Ecclesiam merito cognoscimus pertinere. Asserit se ergo 2*« loc?és jpascuae constitutum, non unde caro corpusque saginetur, sed unde anima caelesti pabulo refecta, spiritalis laetitiae nitore pinguescat. Illa enim Dei sunt $ascua, quae non uentris digestionibus dilabuntur, ubi iterum importuna non succedit esuries ; sed anima cum semel coeperit esse saturata, in idipsum caelesti munere perseuerat. Locus autem iste qui dicitur pabulorum, diuina lectio est. Nam sicut pecudum corporibus pinguedinem praestat ager depastus, ita et sermo diuinus animam nouit fideliter saginare meditatus. De his pascuis saturatus eructauit ille qui dixit Deo : Quam dulcia faucibus meis eloquia tua ! super mel ei fauuwm ori meo, et his similia. Super aquam refectionis educauit me. Secundum munus suae prouectionis ostendit, dona diuina comparans amoenitatibus huius saeculi, quibus multum humana gaudere solet infirmitas. Sed consideremus per istas comparationes quid magis uelit intellegi. Aq«wa refectionis est baptismi lauacrum, quo anima sterilis ariditate peccati ad bonos fructus inferendos diuinis muneribus irrigatur. Et bene addidit : Educauit, id est paulatim nutriuit, quasi paruulos et renatos, sicut Petrus apostolus dicit : Tamquam modo geniti infantes, rationabiles et sine dolo lac concupiscite, ut in eo cresca-

6o

&s 4n salutem. 9. Animam meam conuertit. Ad gratiam tertiam uenit, ubi a2::1a11 suam diuino beneficio asserit esse conuwersam. Sed comuersam, dicit, quia post baptismum de peccatrice facta est iusta, de faeculenta mundissima,

de contracta sine

ruga; sicut apostolus dicit : Vt exhiberet sibi ipse gloriosam Ecclesiam, non habenten maculam aut rugam aut aliquid huiusPs. XXII, 46/47 Ps. 118, 105.

28 graece] oz. Gerzz.

56/38 I Petr. 2, 2..

48 edocauit Gerzz., corr. a. zz.

— 63/65 Eph. 5, 27.

PL 168

EXP. IN PS. XXII, 3-4

21I

65 modi. Merito ergo animam suam ad Christum gloriatur esse conuersam, quae dudum sub diabolo probatur esse captiua. Sed tunc est salubris ista conuersio, si non iterum incentiuis uitiorum in peccata relabamur. Verum istam conuersionem uide quid sequitur. 71. 2Deduxit me super semitas iustitiae propter nomen swu". Quartum beneficium memorat, quod est sollicitus indagandum. Nam cum super iustitiae semitas ambulare superbiae sit, cur sanctus uir illuc se gaudet esse perductum, quod dominicis regulis uidebatur esse contrarium ? Sed hic 7 super taliter accipiendum est, quemadmodum si dicatur, positus est super populum corrigendum, quos debeat Zustiiiae semitas edocere ; sicut et alius propheta dicit : Super excelsa statuit me, ut uincam n claritate ipsius. Quod autem ait : Propter nomen suum, famulus Christi gaudebat se 8o ad illam scientiam peruenisse, ut posset Domini iussa uulgare. Semiia enim 2«wstitiae sunt duo praecepta salutaria, in quibus lex et prophetalis sermo concluditur : Diliges Dominum Deum tuum, ex toto corde tuo et ex tota anima tua et proximum iuwwm sicut teipsum. Merito ergo super semitas iu8s stitiae deductum se esse gaudebat, qui animi contemplatione profecerat. Addidit fropter nomen suum, ut nemo diceret meritis suis collatum, quod diuina gratia probabat esse concessum. 4. Nam etsi ambulem in medio umbrae mortis, 9o non iimebo mala, quoniam iu mecum es. Quinta suc-

cedit gratia, quam reuera constat unicuique firmissimo catholico contributam. Dicit enim, etsi inter haereticos et schismaticos ambulem, qui recte wmbrae mortis esse dicuntur,

quoniam exitii figuram portant, cum ad inferna perducunt, 9; 40* timebo eorum prauas suasiones ; quia tu praesentiae tuae me tuitione defendis ; sicut scriptum est in propheta : Non te deseram, non te derelinquam. In isto quippe mundo Ecclesia inter iniquos ambulat, donec iudicii die bonorum malorumque sequestrator aduenerit ; sicut propheta dicit : 100 Spiritus, inquit, wultus nostri Christus Dominus, sub Cuius uelamento uiuwimus inter gentes. Siue wmbra mortis, abso-

lute diabolus est, qui obscure nobis laqueos ponit ut per nebulas ipsius decepti, in aeternae mortis praecipitia corruamus. Sed haec non timentur a uero fideli, etsi in ipsorum medio

v?/48 Hab. 5, 19.

82/84 Deut. 6, 5.

97 Ios. r, 5.

100/101 Thren. 4, 20.

65 gloriatur ad christum — Gare? 68 uitiorum] Gerzz. a. zz., uitiis Gerzz. pr. zz., Garet 40 semitam rz 93 umbra Gerz. 96 tuitione me « Gare. 98 die] Gerz., dies Garef, for. recte

PL 169

212 105

IIO

115

120

125

130

155

EXP.

IN. PS. XXI

4-5

diuina misericordia fretus ambulare praesumpserit. Cur enim uir iustus illos timeat qui sanctos timent et inuita illis uoluntate deseruiunt ? Virga tua et baculus tuus ipsa me consolata sunt. Iam sexta largitate laetatur. Virga enim pertinet ad iustitiam et fortitudinem Domini Saluatoris, sicut in alio psalmo dicit : Virga aequitatis, uirga regni twi. Baculus ad adiutorum humanum respicit, quo et pes ipse caute defigitur, et totum corpus nisu desuper incumbentium sustinetur. Hoc usi sunt patriarchae ; dicit enim Iacob : In baculo meo lransiwi. Iordanem istum. Item in exodo ait Dominus filiis Israel : Renes uestros accingetis, tenentes baculos $n manibus et comedetis festinantes. Quod multis locis reperies in auctoritate diuina. Istis ergo duabus rebus fidelis se asserit consolatum : una est districtio quae conterit uitiosos ; altera gubernatio, quae sustinet fidelissimos Christianos. Ipsa uero dum ponit numero plurali, »rgam et baculum, significat quae superius dixit. Sed uideamus quemadmodum utraque nos consolari poterunt, cum res omnino diuersae sunt. Baculwum quippe non est dubium consolari, qui ad opem ferendam humanae imbecilhtati semper assumitur. De wirga quid dicemus, quae percutit, affligit, et uitia nostra iudiciaria seueritate castigat ? Comsolatur plane et ipsa fideles, quando eos ad uiam Domini adhibita emendatione perducit. Nam recte consolari dicimus omne quod adiuuat ; etsi ad tempus nos pro sua districtione contristat. Vnde dicit apostolus ad Hebraeos : Quoniam omnis disciplina ad braesens non gaudii widetur esse, sed tristitiae ; in posterum autem multum fructum affert. 9. Parastà $n conspectu meo eos qui tribulant me. Septimae adhibetur, cum dicit : Parasti

mensam, aduersus gratulationis numerus

in conspectu

meo,

id est

praedestinasti altare sanctum, quod cuncta uidet Ecclesia, quod circumdat populus christianus. Mensa enim a mense dicta est, quia eodem die conuiuia ritu gentium exerceban-

PL 170

140 tur,

Ecclesiae uero mensa est beata conuiuatio, epulatio felix, saturitas fidei, esca caelestis. Verum istam mensam

aduersus eos paratam. esse manifestum est, qui in aliqua peruersitate demersi, Ecclesiam Dei suo grauiter errore contristant : de quibus apostolus dicit : Qu; manducat indigne, 145 ?udicium sibi manducat et bibit, non diiudicans corbus Domini ; 111 Ps. 44, 7. 114/118 Gen. 32, 10. I2 LT. 144/145 I Cor. 11, 29.

116 in] oz. Gerz.

gentilium H7/4.

116/11? Ex. 12, 11.

124 sunt] Gerzz., sint Gare

145 domini] ozz. Gerzz.

131/133 Hebr.

126 dicimus Gerzr.

139

p 8o

EXP.

150

160

170

r75

18o

Cat fidelium Christus est Dominus, qui recte

dicitur ?m$?ingwuatus in oleo, quoniam nulla siccitate peccatoris exaruit. Cafut ergo suum Zn» oleo asserit impinguatum, uidelicet unde cetera membra laetarentur. Sed quid est hoc, quod species ipsa benedictionis sanctae frequenter adhibetur, unxit prophetas, consecrauit reges ? Non immerito, quoniam arbor ipsa pacis etiam praestabat indicium, quod eius specialiter munus noscitur esse diuinum : liquor arboreus, pinguedo laetificans, magnarum gratia dignitatum, cuius folia in uiriditatis suae pulchritudine perseuerant. Haec etiam Noe per columbam nuntiauit terris redditam sospitatem,

165

213

datum scilicet ad remissionem peccatorum, et uitam perpetuam possidendam. Memento autem quod mensa et in bono et in malo ponitur ; sicut dicit apostolus : Non fotestis communicare mensae Domini et mensae daemoniorum. Imbpinguasti in oleo caput meum. Octaua ponitur munificentia.

155

IN PS. XXII, 5-6

ut merito

tantae

benedictionis

capax esse uideatur,

quae fructus sui magno decore simul et utilitate perfruitur. De ipso enim et alius psalmus dicit : Propterea unxit te Deus Deus tuus oleo exsultationis prae consortibus tuis. Et oculum iuum inebrians, quam $jraeclarum est ! Nonum munus est sanguinis Domini, quod sic inebriat, ut mentem sanet, a delictis prohibens, non ad peccata perducens. Haec uinolentia sobrios reddit, haec plenitudo malis euacuat ; et qui illo poculo non fuerit repletus, aeterna redditur egestate ieiunus. Inuenitur etiam et in malo positum, ut Isaias ait : Et accepi de manu tua. calicem ruinae, poculum irae et indignationis meae. Addidit quam praeclarum est ! utique cum talia conferat, ut ad caelorum regna perducat. De quo poculo in euangelio dicitur : Qu? biberit ex aqua quam ego do, non sitiel umquam, sed fiet in eo fons aquae salientis n witam aeternam. 60. Et misericordia tua subsequetur me omnibus diebus witae meae. Decima pars promissae diuisionis impleta est, ubi ad cumulum se laetitiae desiderii magnitudo satiauit. Nam cum isericordia Domini semper praecedat, hic dicit subsequetur

me

: subsequitur utique ad custodiam,

sed praecedit ad gratiam conferendam. Nam si solum sequeretur, nemo donata perciperet ; si tantum praecederet, nullus poterat collata seruare. Grauiores sunt enim insidiae quas a tergo diabolus parat, et nisi Domini msericordia sub161/162 cfr Gen. 8, 11. 148/149 I Cor. 1o, 21. 175/17? Ioh. 4, 13.14. 173 Is. 51, 17.

164/1635 Ps. 44, 8.

159 arbor eius Gerz., corr. in atboris 158 quod eius] oz. Gerzz. sequitur Gerzz. (bic £antum) cum r, corr. a. m.

172/

178 sub-

PL 171

214

59 o

EXP.

IN PS. XXII, 6-XXIII,

1

sequatur, facillime fragilitas humana decipitur. Tunc enim quando se aliquis uitium transiisse credit, incauta magis ignoratione decipitur. Vnde nimis necessarium est ut semper nos et gratia Domini praecedat et misericordia subsequatur. Et ut inhabitem in domo Domini in longitudinem dierum. Finis iste pendet de superioribus dictis. Ideo enim illa professus est sibi esse concessa, ut ad habitandum in domo

eius gloriae perueniret. Ipsa est enim bonorum omnium completiua perfectio, sicut 1n alio psalmo dicit : Beatz qui habiA tant in domo tua ! in saecula saeculorum laudabunt te. Domus quippe Domini futuram significat Ierusalem, quae in longitudinem dierum sine ambiguitate consistit. Ipsa est enim beatitudo perpetua, et sine fine laetitia. Memento autem quod 20 o in priore uersu psalmi huius, id est Dominus regit me et nihil mihi deerit, breuiter dixit, quod in subsequentibus latius enumerauit. Quae figura dicitur epitrochasmos, id est dicti rotatio, cum succincte ea quae sunt effusius dicenda perstringit. In hoc autem uersu finali, id est :V4 ?nhabitem 20 5 in domo Domini in longitudinem dierum, epiphonema, id est acclamatio, nobilissima nimis figura posita est, quae post narratas res breuiter cum acclamatione prorumpit, post omnia desinens in exaggeratissimam summitatem. Sic psalmi istius principia, media et finis, decora diuersorum schematum luce radiantur. Conclusio psalmi. Mente reponamus quid caelestis ista fistula decem uirtutibus compacta cecinerit : quam dulce melos animae salutari delectatione cantauerit ; ut in hac festiuitate mysterii, non 21

5

o

uoluptas aurium, sed salubritas acquisita cognoscatur animarum. Numerus quoque psalmi huius significat perfectionem sapientiae ; siquidem uiginti duo libros esse cognoscimus ueteris testamenti secundum litteras Hebraeorum, quas ad plenitudinem diuinae scientiae comprehendendam constat humano generi contributas. Quapropter diuersis modis psalmo isti superna noscuntur conuenire mysteria.

EXPOSITIO IN PSALMVM .d. Psalmus

Dauid

prima

sabbati.

XXIII. Velum praesentis

tituli, iuuante Domino, alacriter sübleuemus, ut nobis pene-

tralia psalmi clarius innotescant. Prima

sabbati significat

195/196 Ps. 85, 5.

191 et] oz. Gerzz.

209 decora] Ger. s. /.

211 ista] Gerzz., illa Gare.

BRXDIIN

PS. XXIIL

-r-2

215

diem dominicam, quae prima est post sabbatum, quo die ; Dominus resurrexit a mortuis. Qui propter excellentiam tanti miraculi proprie Domini nuncupatur, siue quia in eo mundum condidit. Eo siquidem die isti saeculo resurgendo Dominus subuenisse cognoscitur, quando eum et fecisse declaratur. Sed quia totus psalmus post resurrectionem canitur, ideo ei I o titulus iste praemissus est, ut corda fidelium congruo moneret indicio.

Diuisio psalmi.

I ^

Post resurrectionem Domini propheta laetior effectus, humanum genus alloquitur, quod uaria superstitione laborabat. Prima parte definiens Domini uniuersum orbem esse terrarum, ut sicut se nullus ab eius imperio probaret exceptum, ita nec a fide crederet alienum. Secundo loco determinans quibus uirtutibus praediti sint in eius Ecclesia constituti. Tertio dementissimos superstitiosos alloquitur,utuero Domino famulantes, à noxia sibi peruersitate discedant.

Expositio psalmi. 20 Domini est terra et plenitudo eius, orbis terrarum et uniuersi qui habitant in ea. Quamuis £erram et in bono et in malo poni saepe nouerimus, hic tamen Ecclesiam debemus aduertere, quae Domino specialiter pura mente famulatur. Nam licet omnia ab ipso sint condita, tamen illud 2 ipsius esse proprie dicimus, quod eum ueneratur auctorem. Et ideo Ecclesia non immerito fructifera bonorum £erra suscipitur, quia nutrit et continet populum Christi. Sequitur et plenitudo eius, id est multitudo sancta, qua repletur Ecclesia. Sed ne £erram, quam superius dixit, angustam 3o putares aliquam fortasse regionem, nunc dicit orbis ferI

"arum,

hoc est uniuersalem

Ecclesiam,

quae totius mundi

ambitu continetur. Intende uero quod dicit, qw? habitant in £4 ; id est, non qui conueniunt et recedunt sed qui fixa mentis stabilitate perdurant. Habitare enim manere dici3; mus, quod errantium non est, quod mutabilitati non conuenit. Sed ille solus Ecclesiam habitat, qui usque ad obitum suum in fide rectissima perseuerat ; sicut et alius psalmus dicit : Vt inhabitem in domo Domini omnibus diebus uitae meae. 2. Ipse super maria fundauit eam et super fIumi4ona praeparauit eam. Quid est super maria fundare, nisi supra uitiorum huius saeculi tremulos fluctus Ecclesiam Ps. XXIII, 38 Ps. 22, 6.

Ps. XXIII, 40 illam z

41 supra Gerz.

PL 172

p 81

216

EXP.

firmissima

45

SCHE

IN PS. XXIII, 2-4

credulitate

solidare,

ut

ancora

fidei

fundata

procellas cuiuslibet periculi non pauescat ? Vnde et apostolus dicit : Quam sicut ancoram habemus amumae tutam aique fixam. Simili modo e? super flumina dicit esse *raeparaia",

quoniam

ad

uoluntates

turbulentas

persecutorum

aptatam constat Ecclesiam ; ut ei prauae uoluntates nocere non ualeant, quamuis contra eam insana mentium praecipitatione consurgant. ; $0 3. Quis ascendet im montem Domini ? aut quis stabit in loco sancto eius ? Postquam docuit breuiter uniuersa Domini esse quae condidit, nunc per interrogationem, secundam ingreditur partem, respondens quales esse debeant qui se ipsius desiderant nuncupare. Quae figura 55 dicitur exetasmos, id est exquisitio, cum res complures diuisas cum interrogatione exquirentes, singulis quae conueniunt applicamus. Praemittit ergo interrogationes, ut apta responsio subsequatur. Qu?2s ascendet ? Quia dicturus erat montem, id est iustitiam ceterasque uirtutes, ad quas magno nisu 6o tendimus, quoniam peccatis obuiantibus impedimur. Sed postquam dixit : Qus ascendet, nunc dicit s£ab?t, quia multo utilius est n sanctio loco stare quam ad eius fastigium peruenire. 4. Innocens manibus et mundo corde, qui non ac65 cepit in uano animam suam. Ista est exspectata responsio : Innocens

manibus

et mundo

corde,

id est cuius

operatio neminem laedit, sed quantum potest adiuuare contendit. Et ne putares posse sufficere innocens manibus, addidit e£ mundo corde ; quia frequenter disponimus lae79

75

8o

dere, sed 1iuuamus nolentes ; et iterum bona uolumus, sed ab

eorum operatione cessamus. Ideoque non dicit illic ascendere, nisi in quo utraque potuerint inueniri. /7? 4ano uero accijit animam suam, qui putat desideranda quae sunt uel transitoria uel caduca. Ille autem 2» «ano non accefit, qui se nouit ad diuinitatis intellegentiam fuisse procreatum, ad legem Domini custodiendam, ad cogitationes aeternae uitae et quidquid potest supernam gratiam promereri. Nec iurauit in dolo froximo suo. Dicendo 2n dolo, uidetur sacramenta permisisse simplicia ; scriptum est enim : Iurauit Dominus et non baenitebit eum : legimus etiam patriar44/45 Hebt. 6, 19.

80 Ps. 109, 4.

42 firmissimam Gerzz. corr.

54 figuram Gerzz. corr.

43 periculum Gerzr. corr. 55 complures] com exp. Ger.

65 expectate Gerzz., corr. a. zz. 46/4?

Ger.

uitae

aeternae

--

Gare

*1 illuc Gare *?

supetnam

50 ascendit Gerzz. corr.

60 inpedimus Gerzz.

92 inuenire Gerzz., corr. a. zz. gratiam

*9 permissise] Gerzr., corr. a. zz. in praemisisse

Ger.

promerere

PL 173

EXP. IN PS. XXIII, 4-6 chas iurasse sanctissimos. Et Turabis neque per caelum, neque iurare in ueteri testamento sed quia humano generi de

quare dicit in euangelio : Non per terram ? et cetera. Veraciter prohibitum quidem non est ; infirmitate mentis frequenter

85 nascitur causa periurii, in nouo

90

217

testamento

utilius dicit esse

omnimodis non iurandum, sicut et alia similia quae non contraria sed cognoscimus cautiora. In euangelio quippe ipse Dominus ait : Dictum est antiquas, oculum vo oculo ; ego autem dico uobis, non resistere malo. Per dolum itaque 2urat quisquis aliter facturus est quam promittit ; credens periurium non esse, decepisse nequiter credentis errorem. 5. Hic accipiet benedictionem a Domino et misericordiam

a Deo salutari

suo. Praemisit pias obseruationes,

nunc dicit et praemia. Acczfset benedictionem, non a 95 quolibet alio, sed ab ipso Domino. Ipse benedicit qui iudicaturus est, ipse absoluit qui incommutabiliter damnare potuisset. Meritum ergo beneficii per magnitudinem uoluit concedentis agnosci. Quod argumentum inter oratores dicitur a persona. Sequitur misericordiam utilla benedictio non per merita, Nullus quippe 100 sed per indulgentiam Domini uenisse uideatur. hominum est qui sibi misereri non egeat. Donantur delicta, ut ueniat corona ; sicut dari non poterit libertas, nisi prius seruitus fuerit absoluta. Salutaris ergo noster est Dominus Christus, a quo et beatitudo tribuitur et peccata laxantur. 105 Nec moueat quod prius dixit: Hic accipiet benedictionem a Domino ; et postea subiunxit e£ misericordiam a Deo salutari suo : dum in ordine rerum primo parcat peccatis nostris, et postea benedictionis ipsius munera subsequantur. Hoc enim frequenter inuenis esse uariatum, ut primo ponatur ; ut est illud: Deus misereatur nobis IIO misericordia el benedicat nos ; iterumque conuertit : Jlluminet uultum suum super nos, et misereatur nobis. Quae figura dicitur anastrophe, SCHE id est peruersio, quando promimus ordine conuerso sententiam. quaerentium |Dominum, est generatio 6. Haec IIS requirentium faciem Dei Iacob. Quia singulariter superius dixerat : Quis ascendet in montem Domini ? Ne putares hoc ad Christum Dominum solummodo esse referendum, nunc et generationi christianae hoc cognoscitur applicare. Nam

120

cum

dicit Haec

est,

significat, talis est illa

generatio quae Dominum requirit, id est quae sacri baptis81/82 Matth. 5, 34.

88/89 Matth. 5, 58-39.

110/111 Ps. 66, 2.

92/93 mi92 bene Gerz.., dictione add. a. zz. in marg. 83 uetere Gerzz. corr. 96 in-] 93 e? 107 salutate Gerz., corr. a. zz. sericordia Gerzr., corr. a. zm. 102 101 miserere Gerzz. corr. 97 concedentes Gerz. corr. Gera. s. 4. 120 requiret poterit] Gerz., potest Gare — 116 ascenderet Gerw. (cfr /. 59) Gera. corr.

PL 174

218

125

130

22

140

EXP. IN PS. XXIII, 6-8

matis fonte renascitur et fidem suam pia operatione commendat. Sequitur requirentiuwm faciem Dei Iacob. Quid est hoc, quod et ipsum uerbum repetit, et aliud subiunxit in fine ? Prius dixerat generaliter quaerentium Dominum, qui se non ambiunt praeponi ; sed suo ordine suoque fine contenti sunt, ut uel minimam partem in Christi regno mereantur accipere. Sed quia sunt et alii nimio fidei calore feruentes, qui operum bonitate nonnullis praeponi se uelint, addidit Dei lacob ; ut hoc in illis faciat quod in I acob fecisse declaratur

qui posterius

natus,

primatum

fratris

senioris

accepit. v. Tollite ortas, principes, uestras. Venit ad tertiam partem : ubi propheta, christiana religione declarata, cum magna exsultatione imperat diuersis errantibus, quatenus prioribus claustris congrua fide patefactis, ipsum regem Dominum in suis pectoribus admittere mereantur. Auferre enim praecipit $orías mortis, quae a principe diabolo positae comprobantur. Quae ideo $oríae sunt appellatae, quia per ipsas transeunt homines sua facta portantes et res uictuales studiosissime deferentes. Et eleuamini, portae aeternales et introibit Rex gloriae. Contra portas mortis decenter $oríae aeternales sunt positae, ut istas caducas ostenderet, illas sine fine man-

suras. Nam quod Adam diabolo faciente, legem transgrediendo 145 perdidit, Dominus Christus legem complendo reparauit. Eleuatae sunt enim $ortae aeternales, id est baptismatis

gratia,

chrismatis

honor,

praedicationis

salus,

cetera-

que quae Christo Domino ueniente concessa sunt. Merito autem appellatae sunt $oríae aeternales, per quas Rex 150

gloriae

155

8. Quis est iste Rex gloriae ? Dominus fortis et potens, Dominus potens in praelio. Interrogat propheta ad conuincendam perfidiam Iudaeorum : Quis est iste Rex gloriae ? Respondetur per tertiam speciem definitionis, quae graece dicitur soirs, latine qualitatiua : Dominus

dignatus est introire.

fortis et potens, Dominus

$otens

in prae-

Hio. Quod si discutias, soli Christo probabitur conuenire. Gloriosi enim possunt et terrarum principes dici :Rex glo"iae nemo potest nisi solus Altissimus inueniri. Huic igitur 160

interrogationi, sicut iam dictum est, subiuncta responsio est: ubi bene singulis uerbis arguitur iudaici populi nefanda prae-

128 uelint] Gerzz., uolunt Gare£ 132 e/ 171 ucsttri r (rece ? cfr Exp. ps. cvit, 83) 136 auferri Gerzz. corr. 137? principi Ger. corr. ' 138 conptobatur Ger. (corr. ?) 142 cternales Gerzz. s. /. 143 sunt positae] Gerz. s. 7. a. zz. 144 quod adam] quodam Gerzz., corr. a. zz. 155 147 charismatis Gerzz. corr. peodes Gerzz. 160 ?r. est] Germ. s. [. a. zz.

p 82

EXP. IN PS. XXIII, 8-10

16 A

170

sumptio. Fortis enim contra illud dicitur, quia eum cum gladiis et fustibus tenendum esse putauerunt. Potens, quem illi quasi impotentem Pontio Pilato tradiderunt. Additum est quoque $otens ?n praelio, ne illi in concertatione sua aliquid praeualuisse crederentur. Denique cum ad eum tenendum uenissent, audierunt : Ego swm, et omnes, testante Ioanne euangelista, retrorsum protinus corruerunt. Sic Dominus Saluator per uirtutes suas nobis euidenter edictus est ac si proprio uocabulo panderetur. 9. Tollite portas, principes,

SCHEB

219

uestras,

et eleuamini,

portae aeternales, et introibit Rex gloriae. 10. Quis est iste Rex gloriae ? Dominus uirtutum ipse est Rex gloriae. Hic etiam schema pulcherrimum fam -l VA ctum est, quod apud Graecos dicitur anadiplosis, apud Latinos congeminatio dictionis, quae fit aut in uersu, aut in repetitione uerborum. Et quoniam eadem reuoluta sunt, expositio superior et hic abunde sufficiat. Nam ut Iudaeos confunderet, maenificentiam Domini superius singillatim, ut competebat, ex180 posuit ; nunc autem breuiter culmen totius laudis et ueritatis adiecit ; iam non solum fortem, non potentem, non in praelio

magnum, sed Dominum ipsarum dicit esse wirtutum. Rex autem est gloriae, qui facit se glorificantes utique gloriosos, sicut per Dominum dicitur : Glorificantes me ego 18 VA glorificabo. Qui unicuique potestatem, uirtutem ceteraque dona tribuit ut uult. Gora enim dicitur celebre praeconium, et frequentata laudatio. Sunt quidem, donante Domino, et

angeli gloriosi, Potestates, potentissimae 190

Throni,

Dominationes,

creaturae ; sed nullus est Rex

et aliae

gloriae,

nisi

qui ipsas condidit et continet summitates. Stupenda laus, miranda conclusio! Nec potuit ab alio quidquam dignum dici, nisi ab ipso qui solus suam praeualet enarrare potentiam. Cognoscite, magistri saecularium litterarum, hinc schemata, hinc diuersi generis argumenta, hinc definitiones, hinc disci-

- ND A

200

plinarum omnium profluxisse doctrinas, quando in his litteris posita cognoscitis quae ante scholas uestras longe prius dicta fuisse sentitis.

Conclusio psalmi. Totus hic psalmus ad moralem pertinet disciplinam ; commonet enim ut, superstitionibus derelictis, uero et pio Domino fideliter seruiatur. Quid enim iustius quam eum deserere qui 167 Ioh. 18, 6.

184/185 I Reg. 2, 30.

164 im-] Gerz. s. /. a. zz. 167 testante] Gerz., uestri r 173 uittum Gerzz. corr.

dominum] esaiam Gerz. 15

Gerz., teste Garef 171 ues*** 176 a//. in] Gerzz. s. J. a. zz. 184

200 iniustius Gerzz. corr. C.1 (xcvir)

PL 175

220

EXP.

IN. PS. XXIII, 20-XXIV,

1

nosin Adam fecit esse mortales ? Quid beatiusquam illum sequi

qui humanum genus inflictam mortem fecit euadere ? Sed

praesta,

Domine,

ut qui portas misericordiae

tuae lauacro

sanctae regenerationis intrauimus, nullis inde peccatis im205

210

pellentibus exeamus. Numerus autem huius psalmi ad uiginti

tres litteras Latinorum fortasse pertinet, quae eloquentiae propriae dicta concludunt. Vt apud Hebraeos uiginti duae, apud Latinos, unde nunc sermo est, uiginti tres ; apud Graecos uiginti quatuor habeantur ; tamen in unaquaque lingua comprehendenda competens adhibetur quantitas litterarum ; sic et in isto psalmi calculo redolet beata perfectio.

EXPOSITIO

IN PSALMVM

XXIV.

1. In finem jsalmus Dauid. Quoniam tituli uerba iam nota sunt, et psalmus iste Hebraeorum primus alphabeto descriptus est, de eius magis uirtute dicendum est. Per totum igitur librum, duo istorum genera sunt psalmorum : quod integrum alphabetum continere monstratur, V^ unum ut est centesimus decimus, centesimus undecimus, et centesimus octauus decimus, qui iustos, ut puto, indicant

I Oo

laudes Domini, ipso largiente, perfecta meritorum deuotione cantare; ut fuit Nathanael, de quo Dominus dicit in euangelio : Ecce were Israelita in quo dolus mom est ; et Ieremias propheta, de quo idem Dominus ait : De wenire mairis tuae wocaui te el in wulua sanctificauts te. Iob quoque similiter Domini uoce laudatus est, ait enim : Nwmquid considerasti seruum meum Iob, quod non sit ei similis in terra, uiv

I

A

2o

Z5

vustus el simplex et rectus, timens Deum, ac recedens a malo ? Et ceteri qui tantum ipsi soli Deo sunt noti. Sed cum ad eos peruentum fuerit, euidentius explanabitur. Aliud genus est, quod subtractis quibusdam litteris, ostendit tales in Ecclesia psallere, quibus non adeo omnium bonorum operum arridet integritas, ut est praesens psalmus, trigesimus tertius, trigesimus sextus, et centesimus quadragesimus quartus, de quibus suo loco latius distinctiusque dicetur. Nunc autem nouerimus hunc sextam et nonam decimam litteras non habere ; reliquas uero in textu psalterii minio pingendas esse iudicaui, ne qua legentibus confusa nasceretur obscuritas.

Ps. X XIV, 10 Ioh. r, 47.

11/12 Ier. 1, 5.

206 pertenet Gerzz. (n s. /.), pertineat Garez

t

13/15 Iob 2, 5.

207 duas Gerz..

Ps. XXIV, 3 descriptus] des Gerz. ( ?) 9 decimus octauus — Gare 22 -que] Gerzz. s. ]. a. zz. 23 decimam nonam - Gare 24 texto Gerzz., corr. a. 2t. fingendas Gerzz.

PL 176

EXP. IN PS. XXIV,

30

1-3

221

Hae autem alphabeti litterae, quae uerba significent, Hieronymi patris breuiter labore collectae sunt ;quod tamen scripturis diuinis non cognoscitur insuetum. Nam et Ieremias captiuitatem lerusalem quadruplici alphabeti lamentatione defleuit, docens litterarum sacramenta, etiam rerum nobis caelestium indicare mysteria.

Diuisio psalmi. Toto psalmo per figuram ethopoeian, mirabili supplicatione deprecatur Ecclesia, ne ante conspectum Domini contemptibilis appareat 35

40

inimicis.

Primo

membro

deposcit ut instituta

Domini uiasque cognoscat. Quae sectio continet supra memorati alphabeti litteras quinque. Secundo membro beneficia eius postulat, quae sanctis patribus a saeculo condonauit ; hoc etiam continet sequentis litteras sex. Tertio loco dicit custodientes praecepta Domini aeterna praemia promereri, protestans se in eadem uoluntate iugiter permanere, ubi reliquas habet litteras nouem. Sic totus psalmus memoratarum litterarum conscriptione depictus est.

Expositio psalmi. 2,9. ALEPH. Ad £e, Domine, leuaut animam meam ; Deus meus, in te comfido, nom erubescam, irrideant me inimici mei. Leuare dicimus, 45 neque

50

sursum erigere. Ergo de terrena conuersatione, uitiisque carnalibus ad Deum dicit Ecclesiam /euasse animam suam, ad contemplationem scilicet caelestium rerum, qua semper Dominum pius animus intuetur :quia facile humana despicit, qui diuina conspexerit. Erubescere est autem repentina animi perturbatione confundi, subitoque aliud respicere quam credebatur euenire. Petit ergo ne minor efficiatur in conspectu eius, quae de ipsius pietate confisa est. Irrident uero inimici,

55

quando iustorum confidentiam non uident esse com-

pletam, et si aliter cedat quam secuturum esse praedicebant. Sperat ergo mater Ecclesia, ut promissa sua praestet Dominus; quatenus aduersarii eius, unde eam irredere possint, non habeant. Ridere enim plerumque benigni, irridere autem semper aduersi est. 26/24 cfr Hieron. Epis. 30, ad Paulaz — CSEL 54, 243 sqq.

28/31 cfr Threni

1-4.

26 significe*ent Gerz. (significarent ?) 389/40 promerere Gerz., corr. a. m. 43 aleph] wocabula bebraica add. Gergz. a. sm. in pmarg. una cum apicibus bebraicis ; post aleph add. Beth, ifezque in sequentibus una littera antecedit ; inde a |. 223 uocabula et apices bebraicos oz. 46 inrideant Gerzz. (e£ sic sezzper) b eius] Gerzz., oz. Garet possint] oz. Gerz.

PL E.

222 6o

EXP. IN PS. XXIV, 4-6

4. BETH. Etenim wniuersi qui lie sustinent mom conjundeniur; confundantur iniqui facientes uana. Exspectare est sub malorum patientia Deum uiriliter sustinere ; ut ille ueniens in iudicio suo reddat quod deuoti

SCHEB

70

animus expetebat. Sic et alius psalmus dicit : Exspecta Domanum, uiriliter age et confortetur cor tuum et sustine Dominum. Et respice quia per figuram anadiplosin, quae latine dicitur congeminatio dictionis, sermonem geminat ad decorem. In superiore quidem psalmo in uersibus facta est, hic autem in solis uerbis est posita. Addidit confundantur : ipsum uerbum quod pro fidelibus in fine positum est, in parte iniquorum fecit initium ; sed illic optatur ne ueniat, hic petitur ut emergat. Facientes uana, id est quae a Domino probantur aliena. Vanwum

enim dicimus infructuosum atque uacuum.

GHIMEL. 75

Vias

tuas,

Domine,

notas

fac

mihi,

et

semitas tuas edoce me. Inter u2as et semitas non parua distantia est. Vzas enim dicimus, quas commeantium generaliter licentia peruagatur, quae dictae sunt a uehendo. Semitae uero sunt quae angusto calle diriguntur, nec uulgo notae sunt, sed occultis itineribus ambulantur. Dicta est enim

semiia quasi semiuia. Quapropter 42as dicamus ad uitae ordinem pertinere, in quo ambulat et doctorum conuersatio, et simplicium multitudo. Sem2?tas autem legis intellegentiam debemus accipere, quae et paucis notae, et difficultate sui probantur angustae. Sequitur enim edoce e ; qui sermo 85 non ad callem, sed ad legem magis noscitur pertinere. 5. DALETH. Dirige me in ueritate tua et doce me, quia iu es Deus salutaris meus et te sustinui tota die. Singulis sermonibus superiores sensus hic uersus amplectitur. Dirige me ad uitam pertinet, doce ad scientiam. 90 Sequitur quia tu es Deus salutaris meus et te susti^ut iota d$e ; perfecte breuiterque nos imbuit. Duae siquidem res sunt quae bonos efficiunt Christianos : prima ut 8o

Deum nobis salutarem

tae 95

Tota

patientia die

credamus, secunda ut sub totius ui-

retributionem

ipsius

exspectare

debeamus.

: ac si diceret, omni die, scilicet non interpolato

tempore, sed continua uitae significatione prolatum est. 6. HE. Reminiscere

et misericordiae 64/68 ps. 26, 14. VACH MNDETOS.

miserationum

iuae,

quae

a

tuarum,

saeculo

91 cfr Vatto de Ling. laf. p. 12, 15.

Domine

sumt.

Venit

80 cfr Seruius in Verg.

60 te sustinent] Gerzz., sustinent te Gare/ cuz g, te exspectant domine r( forz. scribendum : te exspectant, cfr /. 62) 68 superiori Gerzz., corr. a. zz. 46/44 generali Hid. 83 accepete Gerzz., corr. a. m. 87 e? 90 sustenul Gerzz, corr. a. zz. 96 probatum Gerzz. corr. 98 misericordiae tuae] r (Gerzz. Jegere nom ualeo, sed /. 104/105 c 107/108 miscricordiae tuae Dabe/), misericordiarum tuatum (Jic ef J. 104/105) Gare? cum g

EXP.

ad secundum IoO

105

IIO

IIS

membrum,

quatenus secundum

piissima humilitate

consuetudinem

sua petens,

eius, misericordiam

Do-

PL

sericordiae

178

tuae,

quae

a

saeculo

suni,

semper

Do-

minum misericordiarum approbat largitorem, qui non ante hominum merita suscipit sed prius sua dona concedit. Omnes quidem haereses detestabili cogitatione repertae sunt : Pelagianum uero malum quam sit perniciosum, hinc datur intellegi, quod tanta cognoscitur assiduitate redargui. A saeculo dicit, cum coeperit esse saeculum, quando administrari coeptus est mundus. Saeculum est enim mundi ordo decurrens, qui ad futura tendens, praeterita deserit. Haec aliqui in hebdomadis similitudine, septenis annis determinanda putauerunt.

Alii enim

saecula

dicta

esse

uoluerunt,

quod in se iugiter reuoluant tempora. Et ne distinctiones uerborum praetermittere uideamur, serationes attinent ad operationes pias, misericordiae uero pertinent ad clementem naturam.

125

223

mini consequatur. Humano usu illi dicitur remniscere, qui numquam potest aliquid obliuisci. Nam qui sibi desiderat subueniri, largitorem beneficii putat oblitum, quando aliqua fuerit dilatione tardatus. Subiunxit e£ misericordiae (uae, quae a saeculo sunt. In lis uerbis praeclara nimis et regularis nobis uidetur relucere sententia, quia nullus suis mieritis ad eius gratiam uenit. Dicendo enim :;-

esse I20

IN PS. XXIV, 6

Vnde rogat ut utrarumque rerum suarum

memor sit Dominus. 7. ZA1N. Delicta iuuentutis et ignorantiae meae ne memineris ; secundum magnam misericordiam tuam memor esto mei, Deus. Delictum quidam uolunt leuius esse peccatum dictumque ab eo quod uiam linquat aequitatis, non tamen in summa criminum prauitate uersetur. Delictum

est enim auidius cibum sumere, cachinno uerbis operam dare, et cetera

1530 incompetenter resolui, otiosis

huiuscemodi, quae grauissima non uidentur esse peccata, sed tamen constant esse prohibita. Iwwuentutem uero non tantum floridam aetatem posuit, sed praecipitationis audaciam,

155

140

quae in illa aetate facillima est, dum calor animi modestiam conuersationis excedit. Nam multi iuuenes morum grauitate maturi sunt ; econtra quidam senes leuitatis crimine Jgnorantiae autem dixit, quia multa facimus maculantur. nescimus ; damus plerumque ignari consilium, esse mala quae quod laedat alterum; damus uelut pro remedio aegroto cibos qui uehementer affligant. Ipsam quoque legem frequenter offendimus ignorantes, quam non licet ignorari, dum eam 114 coepit 112/113 intellege Ger. corr. 106 rclucere uidetur -— Gare 117 similitudine] Gerz., similitudinem amministrare Ger. corr. Gerz. 130 in-] 127 esse] quam add. Gare 118 potauerunt Ger. corr. Garet Gerzi. s. 1. a. t. 139 aegrototo Gerz.

p. 84

224

EXP.

IN.PSc

XXIV,

17-9

uoluerit diuinitas a generalitate cognosci semperque retineri. Alii autem dicunt delicta $gnorantiae etiam ad paruulos pertinere, qui licet et inualido sensu sopiti sint, tamen originali 14; peccato probantur obnoxii. Petit ergo ut delicta ?wwentulis et 4gnoraniiae ad uindictam reseruare non uelit sed tamquam excidant illi, ita ad iudicium non patiatur adduci. Ideoque precatur Ecclesia -e' delicta meminerit, sed potius memor sit eius secundum magnam misericor-

1,0 diam.

suam.

Profter bonitatem tuam, Domine. Dicendo fropter bonitatem tuam, Domine, fecit intellegi non propter meritum meum. Vnde nulli fas est aliquando praesumere, nisi quem grauiter contingit errare. Quae figura dicitur emphasis, id SCHE 155 est exaggeratio ; sed hic illa eius species est, quae significat id quod non dicit. Merito ergo illius bon?£as ueraciter praedicatur, de quo scriptum est : Nemo bonus, nisi solus Deus. 8. HEeTH. Dulcis et rectus Dominus : propter

hoc legem statuet delinquentibus

in uia. Dulcis est

160 Dominus, quia dum cunctos beneficiis praeueniat, conuersionem tamen delinquentis exspectat. Plwit enim super qustos et iniustos, uitam tribuens his qui merebantur exstingui. Merito ergo d«ic?s dicitur, a quo suauia dona praestantur, sicut et alius psalmus dicit : Guwstate et widete quoniam suawis 165 es Dominus. Dulcts enim dictus est ad similitudinem dulcium escarum, quibus maxime delectatur humanitas. Rectus est quando post frequentes increpationes et longissimas exspectationes obsistit malis, humiliat superbos et impios, ut tandem aliquando sapiant et se errasse paeniteant. Quod 17o autem Jegem

statuit, utique dulcedinis et rectitudinis fuit ;

quando ncluit errare quos maluit legis promulgatione corrigere. Sed ne quis hanc districtionem crederet ex asperitate uenisse, consilium latae legis exponit, id est bonitatis et dulcedinis. In uia, id estin praesenti uita, ubi lex ponitur, in qua recte 17; uiuere commonemur. 9. TuETH. Diriget mites 2n iudicio, docebit mansuetos

uias suas.

Idest animo placidos ad promissam facit

beatitudinem peruenire. Direcíus quippe dicitur qui de curuo rectus efficitur. Dicendo autem mites, excludit superbos et

18o elatos; sicut in euangelio dicit : Beati mites, quia ipsi possi-

157 Luc. 1:8, 19. Matth. 5, 4.

161/162 Matth.

5, 45.

164/165 Ps. 35, 9.

180/181

144 et] Gera, 07. Garet 148 ne] Gerz. s. /. 159 statuet] babit Ger. (dabit £), statuit r (cfr /. 1*0) 168 impius Gerzz. corr. 169 paeniteat Gerzz., corr. a. zz. 170 et] Gerzz s. 7. 172 destritionem Gerzz. corr. 180 ipse Gerz., corr. a. zz.

PL r79

EXP. IN PS. XXIV, 9-11

225

'debunt terram. M ansuetos utique, non superbos, qui contra iugum lene et onus leue noxia sibi libertate recalcitrant ; sed illos Zoceb?t qui sine murmuratione faciunt quae iussa cognoscunt. Inter ;sanswuwetos enim et mites haec uidetur esse distantia : sites sunt qui nulla furoris accensione turbantur, sed in lenitate animi iugiter perseuerant ; manswuweti

185

autem dicuntur, quasi manu

190

ueritas,

E9

A

200

requirentibus

testamenium

eius et testimo-

nia eius. Dum sint incomprehensibiles «ae Domini, aptissime eas sub breuitate colligit. Quis enim opera eius enarrare sufficeret, quanta potentia caelestia terrenaque moderetur ? Sed cum illae non potuissent enumerari, sufficienter comprehensum est: Vnaiuersae uiae Domini misericordia et ueritas. Misericordia quia praeuenit cuncta bonitate, weritas quia omnia sub integritate diiudicat. Sed ne hoc putares communiter conferendum, sequitur, quibus possint talia conuenire ; scilicet, requirentibus

et

testimonia

lestamentum

205

consueti, hoc est tolerantes in-

iurias, non reddentes malum pro malo. Vias suas dixit : sed quae sint 42ae Domini subsequenter exponit. 10. Ion. Vniuersae uiae Domini misericordia etl

eius.

Quando

testamentum

singulari

numero

aut uetus significatur, aut nouum.

eius

dicitur Hic

ergo

testamentum nouum debemus accipere ; £estimonia uero praecedentium dicta prophetarum, testes enim fuerunt sacrarum promissionum, quas Dominus aduentus sui manifestatione compleuit. 11. CAPH. Propter nomen iuum, Domine, propitiaberis beccato meo ; copiosum est enim. Hoc bene ad personam refertur Ecclesiae, cuius congregationem

ex di-

210 uersis peccatoribus constat euenisse. Propter nomen tuum, Domine : quia lesus dicendus erat, quod lingua nostra Saluator interpretatur. Nomen siquidem ipsum salutis intellegitur esse professio. Sequitur copzoswm est enim, id est cui non possis parcere propter se, sed propter tui nominis Sed dum cojfioswm dicitur peccatum, abun21I A sanctitatem. dantissimum esse monstratur, quoniam cursu temporis semper augetur ; et nisi fuerit diuina miseratione subuentum, quantum uita protenditur, tantum humana fragilitate peccatur. Et memoria reconde quod Ecclesia dicit pro parte mem220 brorum, copiosa sua esse peccata; ut qui se praedicant 187 cfr Fest. de

Verb. sign. — edid. Müller, p. 132.

193 collegit Gerzz., 191 requerentibus Gerzz., corr. a. zz. 190 uniuersi Gerzz. 209 referitur Gerzz ( ?) 203 debemus accipere nouum -« Garef COT. d. fit. 220/221 esse mundos — Gare/ 211 domine] oz. Gerzi.

PL 180

226

225

EXP.

IN PS. XXIV,

r1-15

mundos esse, sicut Catharistae, intellegant se portionem cum sancta Ecclesia non habere. 12. LAMED. Quis est homo qui timeat Dominum ? Legem statuit ei in uia quam elegit. Venit ad tertium membrum, ubi specialiter demonstratur qui sit qu? timeat Dominum, aut quali munere gratuletur. Sed more suo interrogationem praemittit, responsura quae competunt: Legem

statuit ei. Iste est quem uolebat exprimere. Dicit hominem accepisse legem, cui ideo uoluit metum adicere, ne posset sub 230 ignorantiae securitate peccare.

I4 uia quam

elegit, id est

in sanctitate propositi.

13. MEM. Anima eius im bonis demorabstur et semen eius hereditate ossidebit terram. Quia iustis hominibus exutis corpore, non statim perfecta beatitudo 25

datur, quae sanctis in resurrectione promittitur, «427am ta-

men eius dicit 2» bonis posse remorari, quoniam etsi adhuc praemia illa suspensa sunt, qwae nec oculus widit nec auris audiuit nec in cor hominis ascendit ; modo tamen futuri praemii certissima spei delectatione pascuntur. Sequitur 240 ei semen eius hereditate possidebit terram. Istud iam futurum praemium absolute significat, quando semen eius, id est opera bona in aeterna securitate recipientur et possessio eius nulla ulterius expulsione turbabitur. Qui enim aliquid ex hereditate tenet, firmissima possessione gloriatur. 14. NvN. Firmamenium est Dominus timentibus 245 eum et testamentum ipsius ut manifestetur illis. In hoc uersiculo diligenter credentium animos mentesque roborauit. Primo quia humana consuetudo mutabilis est, f?vmamentium eius Dominum dicit futurum, ut de se dubitare 250 non debeat, cum tali promissione solidatur. Sed uide quod dicit 4ómentibus ewm. Ista enim superbis et audacibus non promittit. Et intuere quam uim habeant uerba disposita. Humanus timor diffidentiam tribuit, diuinus autem spei firmamenta concedit. Secundum istud est amplectendum, ni255 misque necessarium, ut lex eius ipsius nobis munere declaretur, sine quo nec intellegere quidquam boni possumus, nec perficere laudanda praeualemus. 15. SaAMECH. Oculi mei semper ad Dominum, quoniam ipse euellet de laqueo pedes meos. Post ante260 fata praemia beatorum, nunc contemplationem suam fuisse dicit semper ad Dominum. Pulcherrime autem cognoscitur 237/238 I Cor. 2, 9.

221 catharistae] pr. a inras. a. zi. Germ. 225 ubi] oz. Gerz:. qui] ut add. Gerz.. s. 1. a. m. 233 hereditatem r (cfr /. 240) 236 remotate Gerzz., corr. a. 7. 259/260 antefacta Gerzz. corr.

EXP. IN PS. XXIV,

15-19

227

haec facta diuersitas. Solet enim qui ante pedes suos non intuetur, in laqueos irruere aut in fouearum hiatus incidere. Hoc 265

autem mirabiliter et ueraciter dictum est, quia si caute am-

bulemus, pedesque nostros dirigamus, si ad Dominum iugiter oculos eleuemus, quoniam ille respectus ab omni nos offensione reddit alienos.

16. A1N. Respice im me et miserére mei, quoniam unicus et pauper sum ego. Egregia sibi comparatione 270 respondet quia superius dixit: Ocul? mei semper ad Dominum, nunc dicit Respice in me, quemadmodum ego in te e£ miserere mei. Nam qui ad illum semper respicit, exigit ut eum miseratus ipse respiciat. Addidit quoque misericordiae amplissimas causas, quando «cus plus amatur, 25 pauperrimwus plus doletur. Quod de persona christiani populi conuenienter dicit Ecclesia, qui «72c4s est ei, quia solus ueracis fidei sacramenta custodit.

280

285

290

295

Paufer, quoniam a mundi

illecebris segregatus, nulla saeculi ambitione refertus est. 17. Pune. Tribulationes cordis mei dilatatae sunt : de necessitatibus meis eripe me. Dilatata est Ecclesiae tribulatio, dum cogitationes suas per mundi calamitates, ubi est seminata, distendit. Necesse est enim ut copioso fasce deprimatur, qui pro multis affligitur. De mecessitatibus enim dicit, quas persecutorum atque haereticorum patiebatur insidiis. Hi sunt enim qui necem inferre cupiunt Christianis. Suas enim recte dicebat, quas studio caritatis assumpserat. 18. ZapE. Vide humilitatem meam et laborem mewm et dimitte omnia peccata mea. Vide, id est propitius respice. H wmilitas est autem Ecclesiae, quando indisciplinatos et prauos docendo sustinet, et tectos atque latentes patitur diuino reseruari iudicio. Labor enim ipsius est, quia multis persecutionibus multaque contentione fatigatur ; et semper prauorum obiectionibus lacessita, nulla hic optatae pacis requie conquiescit. Merito ergo post tanta quae patiuntur, remitti sibi peccata omnia deprecatur, quia piae tolerantiae durissimus labor clementiam iudicis semper exspectat. 19. REs. Respice inimicos meos, quoniam multiplicati sunt et odio iniquo oderunt me.Dicendo: Respice inimicos 9^e0s, pro ipsis orat, ut redeant, quia quos ille

300 respicit,

sine dilatione conuertit,

sicut in euangelio

Petrum

Dominus respexit ut fleret. Addidit causam qua perire non 300/301 cfr Luc. 22, 61-62. 263 incedere Gerzz. corr. 264/265 ambulamus Ger. 265 dirigimus (se eleuemus 7. 266) Gerz;. 274 amator Gerzz., corr. a. zr. 283 deprimatur] Gerzz. (ia. zm. inras. 289/290 indisciplinatis Gerzz., corr. a. zz. 291 reseruare Ger. 294 patitur Garef 297 inicor Ger. corr. 299 redeant] credant 24zd. Bec. Fise.

PE 181

228

EXP.

debeant :Quoniam

IN PS. XXIV,

19-22

multiplicati sunt. Pauci enim crede-

rentur fortasse contemni, multorum uero perditio sine maximo 2o»

310

dolore non poterat sustineri. Sequitur quia odio iniquo oderunt me. Ecclesiam reuera iniquo od4o oderant, quia dum pro ipsis orationem funderet, illi tamen eam persequi nulla intermissione cessabant. Et ideo addidit od?0 ?n$quo, quia esse uidetur et iustum, sicut et illud : Perfecto odio odevam illos. | 20. SiN. Custodi animam meam et eripe me : non confundar, quoniam inuocaui te. Fidem suam petit Ecclesia

315

320

rectissimam

custodiri,

ut

seruata

a schismaticis,

nulla queat peruersitate confundi, sed sine macula et ruga Sponso suo ornata fidei uirtutibus offeratur. Subiungitur causa probabilis qua petitionem suam consequi debuisset, quoniam 27240cawit Dominum. Reuera non meretur erubescere, quae spem suam cognoscitur in tanta uirtute posuisse. Ipsum enim elegit ?740care, qui nescit pie supplicantes abicere. 21. TAv. Immocentes et vecti quoniam sustinui ie, Domine.

adhaesevumt mihi, Innocentes, quidam

intellegunt paruulos sacro baptismate regeneratos, qui adhuc nullis mundanis conuersationibus polluuntur, sed in ipsa sanctitate transeunt, quam suscipere meruerunt. Recífos 325 autem

illos accipi uolunt,

qui iam matura

aetate conuersi,

diuino munere a peccatorum sunt laqueis absoluti. Sed cum dixerimus Ecclesiam uariis hominum moribus esse completam, quomodo hic dicit tantum, ?nnocentes et recti adhaeserunt mihi, quasi et illos non habeat permixtos qui improbis

339 moribus

355

polluuntur ? Sed considera pondus

uerbi

istius, ut

innocentes et rectos adhaesisse sibi dicat, tamquam illi fuerint sociati atque conglutinati, quod ab utraque parte morum probitas uidetur efficere. Reliqui autem cum labore tolerati sunt potius quam adhaeserunt. Swstinwi uero dicit, uiriliter passa sum in hoc mundo frequentes angustias ; sed una mihi fuit consolatio: e Dominum sustinere. kt inspice uim uersus istius, quia é»nocentes et rectos ideo sibi adhaes?sse

dicit, quoniam sustinuit

Dominum ; alio-

quin non poterat tales amare, nisi et ipsa de tanta uideretur 340 firmitate praesumere. 22. Redime me, Deus Israel, ex omnibus angustiis meis. Cum dicit redime "ie, aduentum Domini Saluatoris 808/309 Ps. 158, 22.

304 sustenere Gerzz., corr. a. zz. est Gerzz.

312 ab Gerz.

305 oderant Gerz., corr. a. zm. 2336 deum Gerz.

308 a//. et]

337 uetsos Ger. corr.

PL 182

EXP.

INPS.

XXIV;

22-XXV,

x

229

exposcit, cuius sanguine redempta, de diabolica est captiuitate liberata. Deus Israel, id est, Deus te uidentium, quia ipsos reuera gratos habet quibus conspectum suae contem-

plationis indulget. Subiungendo siiis

meis,

enim

nullam in se maculam

ex omnibus

angu-

desiderat inueniri, quo-

niam aliter Christo non potest coniungi sancta sponsa, nisi fuerit, ut dictum est, sine macula et ruga.

259

Conclusio psalmi. Audiamus quemadmodum adhuc in angustiis huius mundi posita, per totum psalmum ad liberatorem suum clamet Ecclesia, et desinamus tribulationes nostras impatienter ferre, cum ipsam matrem constet pro nobis grauissimas angustias sustinere. Portemus

293

aduersa, Domino

n 86

iuuante, uiri-

liter ; speremus de eius pietate constanter, quia si nos in Sponsae partibus permanemus, Deo largiente, cum ipsa simul ad aeterna gaudia perueniemus. Numerus etiam iste bis duodenus mysteria nobis superna declarat, quod uiginti quatuor seniores indefessis uocibus, laudes Domino suaui modulatione concelebrent, commonens ut ad similitudinem eorum et nos

psalmum istum frequentata deuotione cantemus.

EXPOSITIO

IN PSALMVM

XXV.

1. Psalmus Dauid. Cum psalmus significet in actibus nostris conuenientiam spiritalium rerum, Dauid autem manu fortis atque desiderabilis, totus hic textus ad perfectum aptandus est Christianum, qui Domino largiente diuersorum laude meritorum in Ecclesia eius constanti animo perseuerans, diuinis se beneficiis consolatur. Sed tamen cum talis hymnus dicitur, necesse est ut ad Christum Dominum intellegentiae uirtute referatur.

IO

Diuisio psalmi. Sanctus iste quem diximus, primo modo psalmi innocentiam suam respici deprecatur quia cum iniquis hominibus non habuit portionem. Secundo supplicat ne haereticis aut schismaticis in iudicio Domini misceatur, quoniam domum eius se dilexisse testatus est. Iudica

me,

Expositio psalmi. Domine, quoniam

ego

345 re-] Gerzz. s. /. 3500/30? deo usq. perueniemus] 35? ctiam] Gerzi., oz. Garet 361 istum] Gerzz. s. 7. Ps. XXV, 14 ego] Gerz. s. /.

im

innocem-

add. Gerzz. in marg. inf.

PL 183

230 1j

EXP.

IN PS. XXV,

1-2

tia mea ingressus sum ; et in Domino sperans non infirmabor. Periculosa quidem iudicii uidetur esse petitio, sed sequestratio malorum, quae fit in examine Domini, cognoscitur a bene merito competenter optari. Quapropter non est

20

hic detestabilis arrogantia meritorum, sed iusta petitio fideliter seruientis, ut sequestretur a pessimis, ne cum malis habeat portionem. Postulat enim üir sanctus iudicia, quia certus erat de eius misericordia, sicut dicit apostolus: De cetero reposita est mihi corona. iustitiae, quam reddet mihi Dominus in ila die 4ustus audex.

2)

Im

innocentia

uero sua 2ngredatur,

qui, sicut inferius dicit, sperat i» Domino, nec de suis quidquam uiribus, sed de diuina largitate praesumit. Sequitur huius rei decora probatio, quia in Domino confidendo infirmatum se esse non asserit. Haec est enim ?7540ceníta, quam superius dixit, id est in Domini uirtute confidere, ne possit

230

eum aliqua peccatorum infirmitas ingrauare. 2. Proba

me,

Domine

et tenia

me

: ure

renes

meos

et cor meum. Proba et tenta, non praesumptiue dicitur, sed hoc emendationis gratia fieri postulatur. Nam quando ille perscrutatur et tentat, facit nos intellegere peccatum nostrum

et ad fructum paenitentiae peruenire. Alioquin si nulla nos in hoc saeculo aduersitate commoneat, sub neglecto relinquimus ea pro quibus satisfacere deberemus. Ipse enim subsequenter exponit, cur se frobar? et tentar? desideraret, utique ut wrerentur renes et cor eius ; quatenus delectationes et co40

gitationes

humanae

uerbi

Domini

calore

purgarentur,

qui

more fornacium, uitiorum sordes absumens, animas hominum

ad emundationem perfectissimi decoris adducit. Perscrutandum est autem cur hic petat se debere £entar?, cum in euangelica oratione sit positum : Ne znducas nos in Lentationem. 45

Duae sunt igitur tentationes : una Domini, qua bonos tentat,

ut eos competenter erudiat, sicut legitur in Genesi : T'entauit Dominus Abraham ; uel illud quod dicit Moyses : Tentat uos Dominus Deus uester. Altera uero diaboli est, quae semper ducit ad mortem : de qua precamur ne in eius partes caecis $o

mentibus inducamur. Bene ergo propheta petit dicens : Proba me, Domine et tenia me, in ista parte quae Domini est, ut non in illam tentationem diabolicam induceretur ; ubi subsequitur : Sed libera nos a malo, id est ab ipso diabolo.

Ps. XXV, 22/24 II Tim. 4, 8.

48 Deut. 15, 5.

44 Matth. 6, 15.

46/47 Gen. 22, 1.

47/

93 Matth. 6, 15.

16 -sus] Gerzz. s. /. 22 dicit] Gerz., ait Gare£ 24 innocentia] in Gerzz. ». /. a. 7. 26 de] Germ. Gb EE 34 peccatum intellegere — Garez 38 ut] Gerzz. SIE 44 racione Gerzz., corr. a. zz. 53 subsequitur] Gerzz., sequitut Gare/

DUE 184

EXP.IN55

PS XXV,

3-5

231

9. Quoniam misericordia tua ante oculos meos est et comblacui in ueritate tua. Hoc erat unde tentationum pericula non timebat, quia misericordiam eius non poterat obliuisci. Iugiter enim subueniri sibi facit, cui collatum bene-

6o

ficium ante oculos semper assistit. Qua de re etiam Domino complacuisse se dicit. Complacere est autem cum sanctis Domini aeternam gratiam promereri. /» ueritate, id est in Christo tuo, qui ait : Ego sum wa, ueritas et uita. Aliter enim Patri non potest complacere, nisi qui tali fuerit credulitate firmatus. 4. Non sedi in concilio uanitatis et cum iniqua gerentibus non introibo. Complacuisse se Domino egregia nimis narratione declarat. Innocentiam quippe suam nititur ostendere,

duobus

uersibus

refugiendo

quae

praua

sunt;

aliis uero duobus agendo quae recta sunt. Quod argumentum in topicis dicitur ex contrariis. Concilium enim uanitatis, 70 et congregatio innocentium omnino contraria sunt. Enumerat enim nunc quae, Domino largiente, peregerit, unde se complacuisse testatus est. Nom sed$ im comcilio uamitatis : qui tractatibus iniquorum nulla consilii sui participatione consentit. Fieri enim potest ut homo sanctus casu aliquo E ad concilium ueniat iniquorum, ubi uel incongrua uel uana A referuntur. Sed dum talia cognouerit neque cum eis sedet neque delectatione aliqua commoratur, sed prauum studium aut dissuadet aut deserit. Quapropter cum se prius negasset sedisse cum malis, modo se profitetur non introisse cum pessiAnte enim tractatum ipsorum uitauit, post et facta 8o mis. deseruit. Introitus est enim ad scelus, cum fieri aliquid audacter incipitur. Introitus enim initium significat operationis, quod uir sanctus a sua conscientia profitetur alienum. 5. Odiui congregationem malignorum et cum imiis nom sedebo. Minus fuerat sancto uiro malum uitasse 85 concilium, nisi et congregationem odisset omnimodis subdolorum. Odium enim significat diuisionem, sicut est in amore collegium. Et cum superius se dixerit in uanitatis concilio non sedisse, modo se profitetur cum impiis nom seVtrumque quidem erat omnino deserendum. Sed alii 9o dere. sunt uani, alii impii. Vani sunt qui caducis inquisitionibus occupantur, et in superflua tempus narratione consumunt. Impii autem, haeretici, qui quaestionibus perfidis scripturas p 87 61 Ioh. 14, 6.

D4 sibi subueniti — Gare£ a. 2t. $2 sedi] Germ., disserit Gerzz., corr. a. zz. Gerz., corr. a. m.

60 promerere Gerzz., corr. a. zz.

90 in-] Gerzz. s. /.

sedit Garef *? commemotatut Gerzx. corr. *8 81 introitur Ger. (ozz. est), at cfr /. 82 88 uero

232 95

IOO

105

EXP. IN PS. XXV, 5-8

diuinas deprauare contendunt, sicut Petrus apostolus ait : De$rauanies eas ad suum. interitum. et. perditionem. Hos ergo utrosque iure monet esse fugiendos, quia illi superfluitates | diligunt, isti tela peruersitatis infigunt. 6. Lauabo inter ànnocentes manus meas et carcumibo altare tuum, Domine. Potest talia loqui, qui caput suum sequitur Christum, qui terrena despicit, et caelestia concupiscit, sicut apostolus ait : Nostra autem. conuersatio 1n caelis est. Inter innocentes: enim lauwat manus suas, quisquis facta propria studio bonae conuersationis emundat. Et bene addidit inter innocentes quia possunt lauare manus etiam qui nocentes sunt, sicut fecit Pontius Pilatus, qui dum animam suam nefanda Domini traditione pollueret, manus suas saeculi istius liquore mundabat. Sed spiritaliter »amus lawat quisquis actus suos lacrimabili satisfactione diluerit. Circwumibo

1IO

IIS

uero dixit, id est frequenter iterabo, ut assidui-

tatem sanctissimae deuotionis ostenderet. A//£are enim ab altitudine dictum est, quasi altae arae, ubi Domino sacrificatur, ut conspectibus populorum misericordiae ipsius dona pandantur. v. Vt audiam uocem laudis tuae et enarrem unaiuersa mirabilia twa. Prouectus ad caelestia ideo illud spiritali animo

circumibit

altare, ut concentum

dominicae

laudis audiret. Forte illud dicat, quod coram ipso indefessa uoce 120

praecinitur

8. Domine,

125

: Samctus,

sanctus,

sanctus

Dominus

Deus

Sabaoth. Qui cum audiret et deuotione maxima cognouisset, narraret populis uniuersa mirabilia quae hodieque in sanctarum celebratione missarum beata canit Ecclesia. dilex?

decorem

domus

tuae

et locum

habitationis gloriae tuae. Beatissimus ille quem diximus, secundum modum orationis ingreditur, supplicans ut, cum decorem domus Domini d?lexerit, illis qui ab eodem alieni sunt nullatenus misceatur, sed in eius Ecclesia perseueret. Decorem domws dicit, non pulchritudinem parietum aut ministeriorum pretiosissimos apparatus sed ipsorum actuum beatissimam qualitatem, in quibus cuncta gaudet Ecclesia,

130 id est, in psalmorum

iubilatione,

in precum

sanctitate,

in

christiani populi humillima deuotione. Prius enim de uniuer94/95 II Petr. 5, 16.

101/102 Phil. 5, 20.

105/107 cfr Matth. 27, 24.

118/

119 Is. 6, 5.

99 peruersitates Gerzz., corr. a. z.

98/99 circumibo] Gare cuz r (citcuibo), cir-

cumdabo Gerzz. PL cum g (a1 1. 109 Jegunt citcumibo ; cfr/. 146)

^ 101 concupiscet

Gerzz., corr. a. m. 116 circumibit] Gerz., circumibat Garez 117 dicat] Gerz., dicit Gare 118 praecinetur Gerzz. corr. 119 qui] Gerzz., quae Garez 123 e 134 habitationis] Cass. cuz r (B C D) e£ g, tabernaculi r (cezz. codd.) 129 in] oz. Ger. (at cfr 1. 130).

PE 185

EXP.

IN PS. XXV,

8-12

233

sali dixit Ecclesia, nunc uenit ad sanctos, in quibus gloria Dei habitare cognoscitur : de quibus apostolus dicit : Templum enim Dei sanctum est, quod estis uos. Dicendo enim habita125 i;onis locum, humani pectoris significauit arcanum ; mirabiliter subiungens, g/orz?ae tuae, quia ubicumque habitat, gloria est. Gloriosum enim efficit quidquid inhabitare dignatur et ab hospitis merito crescit hospitii magnitudo. 9. Ne somul perdas cum impiis animam meam, et 140 cum wiris sanguimum uitam meam. Yuste rogat ne cum impiis anima eius pereat in futuro iudicio, cum quibus hic communem non habuit actionem. Merito enim ab eis ibi se sequestrari petiit, a quibus hic se ipse diuisit. Sangwuinum enim 47?

sunt, qui carnaliter uiuunt, et nulla iussa caelestia

145 concupiscunt. Pereunt ergo tales de futura Ierusalem, qui pro sua impietate damnandi sunt. 10. /n quorum manibus iniquitates sunt : dextera eorum repleta est. muneribus. Exponit qui sunt «zr? sanguinum, in quorum consuetudine uidemus esse nequissi150 mas actiones. Manw«s enim nostrae significant generales

155

16o

SCHB

operationes, quas gerimus in hac luce degentes. Hic dextera specialiter iudicis uenalitatem pronuntiat, quam ideo dicit vepletam esse muneribus : quod multarum pecuniarum oblatione grauata sit. Et considera quod haec accipientes iudices uniuersaliter exsecratur. Nam et qui iustitiam uendit, muneribus dexteram vejplet ; et qui nocentes absoluit, idem suam dexteram munerum acceptione compleuit. Sic utrumque, ut arbitror, ad uirum sanguinum congruenter aptandum est. 11. Ego autem in innocentia mea ingressus sum redime me et miserere mei. Schema syncrisis est, cum causam suam quis ab aduersariis suis nititur efficere meliorem. Nam cum illi accipiendo fallaciter gaudeant dexteram suam muneribus fuisse completam, se dicit ad innocentiae introisse diuitias. Ingressus enim in thesauros spiritales multo uerius se consolatus est, quam illi super mundanis diuitiis gaudere potuissent. Redime me, id est aduentus tui sanguine pretioso liberum redde, quo absolutus est mundus, qui peccatis tenebatur obnoxius. Ef miserere

170

mei, scilicet in hoc mun-

do, ubi fideliter supplicantibus parcis. 19. Pes

enim

meus

stetit «m uia recta

; in ecclesiis

benedicam Dominum. Inter concutientes haereses et mundi grauiter saeuientes angustias, hoc bene uir catholicus 133/134 I Cot. 5, 17.

139 simul] Cass. cuz LXX, eras. Germ., om.

Gergz. 5. [.

154 hic Gerz.

142 sese Gerzz. corr.

168 liberum] se praezz. e£ eras. Ger.

144 et]

PL 186

234 75

180

EXPBLINCPSAOSA

VIRIS

profitetur, quia ?es eius immobilis perdurauit ; qui licet importunis tribulationibus fluctuet, in parte fidei nescit quibuslibet necessitatibus commoueri. Possunt enim tales et his similes hoc dicere, de quibus ipse Dominus testimonium perhibet, ut est illud : Reliqui mihi septem milia uirorum, qui non curuauerunt genua ante Baal. In, uia recta, hoc est in mandatis tuis, quae recta sunt et rectos faciunt oboedientes. Nam quoties plurali numero dicuntur ecclesiae, mundi istius christiani populi significantür, qui de diuersis gentibus probantur esse collecti. Futura est enim una et perfecta Ierusalem, quae malorum sequestratione purgabitur. Dicit ergo beatus iste quem diximus, non in Ecclesia, sed i» eccles?1s

se Domino cantaturum, quia per uniuersum mundum nomen constat esse catholicam. Conclusio psalmi. Consideremus qualem nobis formam uitae religiosus iste tradiderit. Dicit enim ideo se hic uitasse pessimos, ne in iu190 dicio Domini

E95

200

205

cum

malis possit esse sociatus,

admonens

ut

iniquorum consortia fugientes fidelibus Christi spiritali semper caritate iungamur, quia ex diutina hominum conuersatione, morum semper contrahimus qualitatem. Hoc enim et sextus psalmus admonet, cum dicit : Discedite a me omnes qua operamini iniquilaiem ; hoc et septimus decimus qui ait : Cum sancto sanctus eris et cum wiro innocente innocens eris et cum, electo electus eris, e cum peruerso subuerteris. Reuera ut cognosceretur ingens malum, quod tam crebro monebatur esse fugiendum. Quapropter studiosissime quaeramus gloriosum nimis aptumque collegium, quod nos uirtutibus erudiat et desiderio diuinae caritatis accendat nein retributione malorum merito iungamur pessimis, qui collegium hic habere uoluimus cum malignis. Quod si diligentius perscrutemur, nec quantitas ipsius numeri uacat. Nam quinque porticus fuisse Salomonis,

in quibus periclitantium turba languebat, euangelica nobis designat auctoritas. Qui calculus quinquies in se reductus, in uicesima quinta summa progreditur, ut sic corda fidelium psalmi istius abysso recreentur, sicut in illis porticibus iacentium probaticae piscinae lauacro aegra corpora sanabantur.

178/179 III Reg. 19, 18. cft Ioh. 5, 2.

194/195 Ps. 6, 9.

196/197 Ps. 17, 26.

204/206

178 fluctuet] Gerzz., pr. t in ras. 179 hoc] Gerz.., id Gare£ 188 quae Gerz. corr. 190 ad-] Gerzz. in ras. 195 decimus septimus — Gare/ 199 studiosissime Gerzz., studiose Gare/ 202 colleum Gerzz., corr. a. zz. 204 porticos Gerz., corr. a. zu. 206 calculos Gerzz., corr. a. zz. 208 abysso] ab ipso Gerzz.

p 88 PL 187

EXP.

IN PS. XXVI,

1-2

EXPOSITIO IN PSALMVM

235

XXVI.

1. Psalmus Dauid priusquam liniretur. Tituli huius historia regum quidem uolumine latius indicatur. Nam cum Saul peccasset Deo, per sanctum Samuelem prophetam Dauid apud patrem suum est unctus in regem. Verum hic titulus non loquitur, sed illam potius commemorare ^ de ipsa unctione dignoscitur, quando post persecutiones Saulis, uoto populi est perductus ad regnum, cum et istum psalmum rerum ipsarum testificatione eum conscripsisse manifestum sit. Nam si illam primam unctionem uelis aduertere, nullum ante ipsam psal10 mum legitur effecisse. Restat ergo ut istam secundam unctionem intellegere debeamus. Diuisio psalmi. Cum frequenter ante regnum liberaretur ab inimicis suis acerrimis, per totum psalmum loquitur propheta. In prima positione Dominum se dicens metuere et nullum alterum I VA formidare. Sed inter aduersa saeculi unum sibi testatur esse suffugium, ut, licet periculis corporalibus iactaretur, ipse in domo Domini firmissima deuotione mentis habitaret. Secunda positione, 2o

multiplici clade liberatus,

diuersis

modis

gratias

agit et prophetiae spiritu spem sibi futurae beatitudinis pollicetur. Sciendum sane hunc psalmum secundum esse illorum qui per actus Dauid significant Christi Domini futura mysteria.

Expositio psalmi. illuminatio mea et salus

'TOP

Dominus mea, quem timebo ? Dominus defensor uitae meae, a quo trepidabo ? ;. 29. Dum appropiant super me nocentes, ut edant carnes meas. Qui iribulant me inimici mei, ipsi infirmati sunt et ceciderunt. Hos tres uersus paulo sollicitius audiamus, sunt enim magnae argumentationis for;o mula comprehensi, quam Graeci epichirema, Latini exsecutiones uel approbationes uocare maluerunt. Hoc argumento utimur quoties rem de qua agitur per exemplum aliquod probare contendimus. Causa enim hic proposita est in uno et semi uersiculo. Dixit enim : Dominus illuminatio mea ss ^ et salus mea, quem timebo ? Dominus defensor uitae Ps. XXVI, 3/4 cfr I Reg. 16, 15.

P;, XXVI, 9 primam illam — Gare? om. Gerz. 16

6/4 cfr II Reg. 5, 5.

— 32 aliquid Gerzr., corr. a. s.

34 et]

semis Gerzz. C r. (xcvir)

236

40

EXP.

IN PS. XXVI,

2-3

meae, a quo trepidabo ? In alio semis ét uno uersiculo subiunxit exemplum, quia minime trepidare debuisset, quando illi magis cadunt qui persequi probabantur. Ait enim : Dum approbpiant super me nocentes, ut edant carnes meas. Qui tribulant me inimici met, ipsi infirmati sunt et ceciderunt. Sic istius epichirematis breuiter forma perfecta est. Nunc ad exponenda uerba redeamus. Propheta igitur dicit exsultans, se quemquam hominum non timere, quoniam a

Deo fuerat illuminatus, ostendens formidinem semper habere 45 tenebras suas, quando contra eam ponitur z//wminatio superna. Sequitur e? salus mea. In quo uerbo cuncta concludit et ualetudinem corporis et animae sospitatem. Vtraque enim indicia sunt salutis, quando sustinent uidelicet grauissimas passiones. Quem timebo ? id est nullum hominum Timor enim fecerat Domini, ne quemquam alium $0 formidabo. timere potuisset. Sequitur: Dominus defensor uitae meae, a quo trepidabo ? Multi per actus iniquos accepta Dei munera perdiderunt. Quorum autem defensor fuit Domai14s, nullatenus aliquid amiserunt. A quo trefsdabo ? est, id est a nullo, sicut et 55 Interrogatiue pronuntiandum superius posuit quem timebo ? Tales quippe interrogationes pro abnegationibus accipiendas esse non dubium est. Addidit : Dum abpropiant super me nocentes, ut edant carnes meas. Truculentium inimicorum hic uota panduntur, qui 6o

non

solum

exstinguere,

sed etiam

auiditate

furoris,

ipsas

quoque humanas carnes cupiunt crudeliter deuorare. Et ideo inimicorum tanta feritas proditur, ut liberationis gratia duplicetur. Adiecit : Qué tribulant me inimici met, ipsa infirmati sunt et ceciderunt. Versus iste pendet de su65 periore sententia ; probatio est enim quomodo nullum timere debuisset. Nam si persecutores qui formidari poterant, subruerunt, quis, rogo, timor erit, quando potius illi cadunt, qui

79

impugnare uidebantur ? Consequenter autem uerba sunt posita ; prius fuit 2n/firmari, post cadere. Et intuere quoniam hic fidelium beneficia breuiter exponuntur, ut non illi qui passionibus premuntur, sed illi magis corruant qui innocentium sanguinem deuorare festinant. 9. S? consistant

cor

SCHEB 75

meum.

aduersum

me

castra,

non

timebit

Salutari probatione completa, propheta laetus

exsultat, decoram emphasim,

id est exaggerationem faciens,

ut si aduersus ipsum solum castrorum coeat multitudo, stabilitas mentis eius non debeat commoueri, dum soleant homi-

nes plurimorum oppugnatione terreri. Casíra enim ualida munitio est, quam expugnare facile non potest impetus ir-

39 e? B8 adproptiant Gerzz. corr. Gerzz., corr. a. ?t.

sunt indicia

42 igitur] Gerz., ergo Gare —

Gare

582 domini Gerz.

48 indiga

j9it. 188

EXP. 8o

IN PS. XXVI,

3-4

237

ruentis. Sed haec omnia sibi dicit esse contemptibilia, cum ualletur auxiliatione diuina. 5i exsurgat in me proelium, in hoc ego sperabo. Potuerant castra consistere et in proelia non coire. Sed nunc

SCHE

ipsum saeuum certamen adicit, ut nihil eorum metuere uide85 retur quae terribilia putat humanitas. Si exsurgat, id est Si subita in me concertatio, quasi feruens procella prosiliat, in eo potius sp erabo uictoriam. In proeliis enim concitatis gloria uincentis semper apparet. Nam uirtus probatur latere, quae non fuerit explorata certamine, sicut superius dixit : 90 In tribulationibus dilatasti mili. Et respiciendum quod et iste uersus sic habet in capite, sicut ille prior. Quae figura dicitur anaphora, quoties unum uerbum per commatum principia repetitur ; quod et in capite psalmi constat effectum, id est Dominus, 95

IOO

10$

IIO

Dominus.

4. Vnam peti? a Domino, hanc requiram. Vnam rem quidem ?e£iisse se dicit à Domino, quam exponit inferius. Sed uideamus si 41a, et non magis omnia. Calculo quidem singularis est, sed rerum utilitate numerosa ; angusta praecatio, latum praemium ; breuiter quaeritur, sed granditer impetratur. Bonorum ergo mos est domum Domini solam expetere, in qua bona omnia continentur. Mali autem terrena uoluntate discissi, dum sanitatem corporis petunt, cum diuitias deprecantur, cum inimicorum deiectiones expostulant, petendo fatigantur et interdum peritura conquirunt. Vi inhabitem in domo Domini ommibus diebus witae meae : ut uideam uoluntatem Domini et brotegar a templo sancto eius. Haec est una supplicatio, quam superius expetebat. Et uide quia nulla castra, nullum praelium metuere debuit, qui tali se munitione uallauit. Quae sunt enim ciuitates similes, qui sunt exercitus fortiores, quam habitare

in

domo

Domini,

ubi

nihil

humanum,

nihil

diabolicum certum est pertimesci ? Et hoc non paruo tempore sed omnibus

diebus

uitae

suae.

Quando, rogo, metuat,

B omnis uita secura est ? Videt etiam uoluntatem Domi115J , qui praecepta eius intellegit, qui puritati ipsius tota se iiti subdiderit. Propheta enim postulat $roteg? a Christi corporis £emlo, unde et firmamentum fidei et inuictum robur defensionis accipitur. Ad illud enim peruenerat animi uirtute, quod adhuc non uidebat in specie. 90 Ps. 4, 2

81 uallatur Gerzr., corr. a. m. 82 me] Gerz. s. /. SS gloriam Gerzz. corr. 102 discissi dum sanitatem] Ger. s. /. 103 depraecantur Gerzr, precantur Garet 109 tale Ger. corr. munitione] ni zz ras. Ger. 116 protegar Gare? — 118 ad] ut Gerzz. corr. Germ. corr., fort. recfe —349/117? corporis christi

i. 89 P1 189

238 120

125

1350

EXP. IN PS. XXVI, 5-6

5. 6. Quoniam abscondit me in tabernaculo suo, in die malorum brotexit me in abscondito tabernaculi sui : in petra exaltauit me. Versum hunc paulo diligentius perscrutemur. Ait itaque : Quoniam abscondit me in tabernaculo suo in die malorum, significans illud tempus quando Saule persequente multis locis per squalentes speluncas et montium secreta latitabat. Quod illi reuera tabernaculum fuit, quia mens ipsius numquam a religionis pietate discessit. Sequitur $rotexit me im abscondito tabernaculi swi. Superius dixit abscondit ; nunc dicit 5rotexit. Abscondi est quaerentium oculis non praeberi; $rofegi autem, ab omni metu periculoque liberari.

I«

abscondéto

tabernaculó

sui

dixit,

id est in

diuinitatis secreto, ad quod semper deuoti animus festinabat, dum ibi sibi esse uidebatur, ubi eius intentio perdurabat.

Quod autem dicit : /» etra exaltauit me, ad incarnationem Domini pertinet ; quoniam de eius semine natus est Christus, qui est lapis adunans populos angularis. Nunc autem exaltauit caput meum super inimaicos "eos. Postquam dixit praemia quae de Domini erant 140

incarnatione

uentura,

nunc

dicit praesentia,

cum

eum

ab

inimicis suis siue carnalibus siue spiritalibus constat esse liberatum. Caput meum, bene mentis oculum uidemur accipere, qui reuera caput nostrum est, quo uegetante possu-

mus contueri. Nam plerumque illud dicimus

ca$«í, quod 145 eminere monstratur. Swjper inimicos, uitiosos significat appetitus, supra quos mens nostra decenter erigitur, quando diuino beneficio pura seruatur. Circumibo et immolabo in tabernaculo eius hostaam iubilationis ; cantabo et Psalmum dicam Do150

mino. Decursis beneficiis quae et de futuro et in praesenti se cognouerat accepisse, nunc gaudium suum mirabili narratione describit. Circumibo dicit, hoc est animo perscrutabor qua potentia caelos fecerit, stellas fundauerit, maria determi-

159

nauerit, terram stabiliuerit, totumque mundum uaria uirtutum laude compleuerit. Et cum haec omnia animo circumiuerit, 221:10olare se dicit 2n tabernaculo eius hostiam iwbilaiionis, id est in Ecclesia eius offerre sacrificium lau-

160

dis. Jubzlationem quippe dicimus ex eo quod nos iuuat laudare, quando delectantes cum summa iucunditate gratias referre contendimus. Diximus superius aliud esse cantare, aliud $salmum dicere. Camntare est sola uoce laudes

123 itaque] Gerz., enim Gare 123 multis] dauid praem. Gerg. 126 ille Gerzi., corr. a. m. 132 dixit] Gerzz., dicit Gare£ 133 deuoti] Gerzz., deuotus Gare; 139 de]om. Gerz. 144contineri Gerz;. — 150 pr. et] eras. Gerz. — 157 iubilationem Gerzz. corr. 160 dixemus Ger. corr.

PL 190

EXP. IN PS. XXVI, 6-9 239 canere ;fsalmwum dicere, bonis operibus gloriam Domini praedicare. Cantare enim et $salmum dicere, ipsa est hostia iubilationis. *. Exaudi,

Domine,

uocem

meam

qua

clamaui

ad

te : miserere mei et exaudi me. Venit ad secundam positionem, in qua per gratiarum actionem psalmodiae munus, quod promiserit, exbiberet, praesentia superioribus iungens. Clamauit

170

Domini

enim, cum

ommibus

diceret

diebus

: V£

uitae

inhabitem

meae.

in

domo

Et cum superius

dixerit, hostiam se iubilationis offerre, quia diuersa sit munera

consecutus, nunc iterum rogat ut exaudiatur. Nec desiderio suo adhuc satisfacit, nisi hoc frequenti supplicatione rogauerit, scilicet quia diuinarum rerum nulla satietas est : sed quanto 17 gustatur Dominus, tanto suauius appetitur ; sicut et in alio psalmo dicit : Gustate et uidete quoniam suauis est Dominus. 8. T?bi dixit cor meum : Exquisiui uultum tuum ; ^

uultum

iuum,

Domine,

requiram.

Cor

desiderium

tacitum prodit, quod plus audit diuinitas quam populorum 18o tonantissimas uoces ; sicut Moysi dicitur : Quid clamas ad me ? cum locutus aliquid non legatur. Fidelis itaque uir cor suum dixit ad Dominum loqui, quoniam hoc uidebatur quod cogitabat offerre. Vultum autem Domini quaerit, qui se sancta conuersatione tractauerit ; de quibus dictum est : Beati sundo 185 corde, quoniam ipsi Deum wuidebunt. Geminat quoque quod dictum est uultum tuum, Domine, requiram. Vna quidem res, sed frequentata precatio ; sciebat enim quam pretiosum erat, quod ardenti studio toties expetebat. 9. Ne auerias faciem tuam a me neque declines án 190 ira a seruo iuo. Desideria sua caute atque decenter exsequitur. Nam superiore uersu professus est uultum Domini se desideranter exquirere ; et quoniam non est in potestate hominis suum obtinere desiderium, precatur «e auertat 195

200

faciem suam Dominus, quam ille magnopere postulabat. Ipsius enim muneris est, se praestare fidelissimis contuendum.

Sequitur : Neque declines in ira a seruo tuo. Saepe diximus 2*as& poni iudicii tempus, cum discernit malos a bonis. Illis enim irasci creditur, qui infelici segregatione damnandi sunt. Rogat ergo ne tunc ab ipso declznet Dominus, quando sanctis uultum suae maiestatis indulserit. Homo carnalis Deum timet, ne peccatis ingrauantibus aut 176 Ps. 32, 9.

180 Ex. 14, 15.

184/185 Matth. 5, 8.

175 gustatur] -ut a. z. Zn ras. Gerz. 177 quaesiui r 188 erat] Gerz, est Garet 189 neque] et ne z 190 decenter Gerz., atque praem. a. zz. 5. /., -que

add. Garet 191 nam superiore] Gerzz. (pos? superiore rasura), superiore quippe Garet 197 discernit] Gerzz., discernet.Gare£ 200 indulgs*** Gerz.

BE I9I

240

EXP.

INPS,

AVI

12

substantiam perdat, aut filios amittat, aut copia auri argentique minuatur ; sanctus autem uir hoc tantum metuit, ne a 205

210

uultu Domini reddatur alienus. Adiutor meus esto, ne derelinquas me meque despicias me Deus salutaris meus. Vbi sunt qui humanis meritis dicunt aliquid applicandum ? Petit rex et propheta, plenus gratia et benedictione caelesti, ne deseratur a Domino. Scit enim quia si ille reliquerit, nulla se potestas regere praeualebit. Nec semel ei petiisse sufficit, nisi hoc ipsum sub repetitione geminaret. Desfici enim semper addicti est, nec se-

215

curus reddi potest, nisi quem iudicis serenus oculus intuetur. 10. Quoniam ater meus et mater mea dereliqueyunt me : Dominus autem assumpsit me. Patrem suum Adam primum hominem dicit, marem uxorem eius Euam, unde generatio humana descendit. Isti ergo reliquerunt conditione mortali, nec enutrire ualuerunt, quando de hac luce

220

225

230

255

translati sunt. Quamuis istud de eius genitoribus possit intellegi : quia domum patris sui matrisque tunc dereliquit, quando a populis Hebraeis ad regni culmen euectus est. Sequitur: Dominus autem assumpsit me, in loco scilicet ueri parentis. Pater est quia condidit, quia regit, ater quia fouet, quia infirmos et paruulos lactat. Asswmpsit uero dixit, hoc est, de priuata conditione in regno posuit. 11.

Legem

mihi

constitue,

Domine,

in

uia

tua

et dirige me in semita vecta bropter inimicos meos. Legem sibi statui illam potius Domini deprecatur Saluatoris, qua. debitores noscitur liberasse per gratiam. Moysi enim lex ilo tempore iam data erat; Domini autem sperabatur esse uentura, quam sibi postulat debere constitui. In uia tua, id est in Christo tuo, qui est wa, ueritas et wita. Illo enim ueniente iuste praesumebat, quia eam et docere poterat, et impleri posse praestabat. Semitam uero iam diximus ad scripturarum intellegentiam pertinere. Precatur ergo propheta ut ueteris testamenti recte libros intellegat et uenturum in eis Dominum esse cognoscat. Projter inimicos autem dicit, id est haereticos, siue incredulos Iudaeos qui eos nitebantur

240

praua intentione subuertere. 12. Ne tradideris me in animas persequentium me ; quoniam insurrexerunt in me testes iniqui el mentita est iniquitas sibi. Secundum historiam potest intellegi de Saule, qui eum acerrimo odio persequebatur. Sed quoniam rex erat, nec poterat solus agere quod iubebat, apte numerus 231 Ioh. 14, 6.

209 potas Gerz. corr. getoribus Gerzz. corr.

216 reliquerunt] cum praem. Ger. s. J. a. zz. 231 id est] oz. Gerzz. 232 qui Gerzz.

218

p.90

EXP.

IN PS. XXVI,

12-14

241

pluralis hic positus est. Simili modo cum Doech Idumaeus 245 eum prodidisse legatur, plurali numero posuit, £estes ?niqui. Fieri enim potuit ut quando eum regi accusauit, per testes alios dicta sua probare voluisset. Quapropter congrue positus numerus pluralis aduertitur, quando persona talis per unum 250

255

tantum non facile poterat accusari. T'estes ergo iniqui fuerunt Doech Idumaeus eiusque similes, qui eum prodiderunt Sauli a propheta Achimelech fuisse susceptum et gladium illi sumptusque datos ;quod rex sacerdotis atque filiorum eius morte reserauit. M entiti sunt enim dicentes contra regem Saulem Dauid consilia fuisse data Deumque pro eo fuisse deprecatum; quod latius regum textus eloquitur. Pulcherrime

autem dixit s2b2, quia mendacii sui poenas recipit qui falsum testimonium proferre contendit. Siue, ut alii dicunt, idioma est scripturae diuinae ut pro singulari pluralis numerus apponatur; et iterum pluralis pro singulari numero inuenia260

tur

265

Mortui sunt qui quaerebant animam ueri ; uel Moysi de pharaone pronuntiatum est : Quia mortui sunt qui quaerebant animam iuam. 193. 14. Credo uidere bona Domini in terra uiuenLum. Exspecta Dominum. Postquam multis modis Dominum deprecatus est ne persequentibus traderetur, ad confidentiae suae redit auxilium sibique ipsi promittit quod bona uideat in terra uiuentium, id est in futura uita, ubi bona sunt sempiterna. Et proprie dictum est terram il-

270

lam

275

280

adiunctus ; sicut

esse

«wiwentiwm,

de Herode

quoniam

mortuo

legitur

ista morientium

dictum

est. Qui

status apud oratores dicitur collectiuus, quando ex scripto colligitur id quod scriptum non est, ut per id esse doceatur ac si scriptum fuisset. Ita et hic futura praemia ex antecedentibus beneficiis sibi credit esse uentura. T'erram autem uiweniiwm, proprie scriptura commemorat diuina. Additum est : Exspectía Dominum , scilicet qui promittendo non fallit, qui praestando non imputat, sicut Iacobus apostolus dicit : Quz dat omnibus affluenter et non improperat. Viriliter age et confortetur cor tuum et sustine Dominwm. Quoniam superiori uersu crediderat uidere se bona Domini, nunc dicit quemadmodum uidere possit. Hoc

244/258 cfr I Reg. 22.

261 Matth. 2, 20.

262/263 Ex. 4, 19.

278 lac. 1, 5.

2465 prodisse Ger. corr. 248 pluralis numerus — Gare 249 poterat facile — Garet 251 a] inras.a. zm. Gerz. 282 datus Germ. 288 est] oz. Gerzr. 26$ ipse Ger. 241 ex] ras. in Gerzz. quinque fere litterarum 212 collegitur Gerzi. non] Ger. s. ]. a. z. doceatur esse — Garef 278 dicit] Gerz., ait Gare? 279 uiriliter] et raez. r

PL 192

242

EXP.

IN PS. XXVI,

14-XXVII, 1

autem uerbum w«wiriliier, non solum uiris, sed et feminis credamus esse mandatum. Nam et uiri cum mollescunt, animo femineo sunt ; et mulieres uiriles efficiuntur, cum in bono pro285

290

205

300

295

310

2:

posito mentis robore perseuerant. Sequitur ef confortetur cor iuum, ne quasi lassus immurmures et taedio fatigante desperes. Sed confidenti animo atque securo dicit : Exspecta Dominum, qui nescit subducere quae promittit. Se«wstine uero et exspecta, perfecto dicitur Christiano : ac si admoneret, sustine quod pateris, et'quod credis exsfécía.

Conclusio psalmi. Inter multiplices et saeuientes angustias, quid specialiter desideremus reuerendissimus propheta patefecit, ut inhabitare Christi Ecclesiam modis omnibus appetamus. Hoc patulis auribus audientes, assidua supplicatione deprecemur ; quia nec breuius quidquam potuit dici, nec latius impetrari. In numero autem praesentis psalmi et quorumdam qui subsequuntur, nequaquam potuimus calculorum singularem reperire rationem ; scilicet qualis creatura uigesimo sexto, aut uigesimo septimo, aut uigesimo octauo numero legatur ap- PE tata. Sed studiosis relinquimus, ut secundum exempla quae 295 dicta sunt, quando non inueniunt rationem in numero singulari, tunc aliquas similitudines in partito calculo, siue bis siue tertio debeant indagare. Verbi gratia, ut uiginti sex partiantur in uigesimum et senarium numerum et iterum uiginti septem in ter nouem. Tunc facilius calculis diuisis, fortasse competens ratio poterit inueniri. Quid enim interest si binas aut ternas metretas capiant uasa psalmorum ? Si uero nec ibi aliquid conuenienter agnouerit, credere conuenit caeli p.91 terraeque Creatorem, operationes et dicta sua per diuersorum calculorum distribuisse sine ambiguitate uirtutes, qui omnia, sicut legitur, in pondere, numero, mensuraque perfecit. Neque enim quia guttae pluuiarum, stellae caeli, uel arena maris nobis numerabilis non est, apud illum non constat esse sub numero. Nam etsi nobis probantur occulta, diuinae sunt tamen nota potentiae. Restat ut illud quod dictum est definitione maiorum credere debeamus, in numeris positis atque definitis uirtutes omnium conuenire psalmorum. EXPOSITIO 1. Psalmus

ipsi

IN PSALMVM

Dawid.

XXVII.

Diximus

Dauid

significare

310/311 cfr Sap. 11, 2r.

292 reuetentissimus Gerzz. 302 aliquis Gerzz., corr. a. z. 308 cognouetit] Gerzz., cognouetis Gare. Ps. XXVII, 1 psalmus] ozz. r

304 senario Gerz.

EXP.

IN PS. XXVII,

1

243

manu fortis. Et quando tale nomen debuit poni nisi cum passionis dominicae gloriosa certamina referuntur ? Fortis utique manu, qui per tolerantiam suam prostrauit principem ; tenebrarum, qui mortem moriendo superauit, qui humanum genus captiuum crucifixionis suae dispensatione liberauit. Ipsi autem cum dicitur, nullum alterum intellegi posse declaratur, nisi ipsum mediatorem Christum Dominum, qui per hunc totum psalmum loquitur : orans ab humilitate 10 susceptae carnis, persecutorum debitas indicans poenas non studio maleuolentiae, sed contestatione uindictae. Notandum

est igitur hunc psalmum tertium esse horum qui passionem et resurrectionem dominicam sub breuitate commemorant.

Diuisio psalmi. Prima sectione orat Dominus Christus per id quod homo 15 est ut eius audiatur oratio futuro tempore passionis. Secundo gratias agit, quoniam exauditus est in his quae fieri postulabat. In psalmi fine subiungens, ut sicut ipse suscitatus est potestate diuinitatis suae, ita saluus fiat populus eius nomini crediturus. Expositio psalmi. 20

Ad

te, Domine,

clamaui

; Deus

meus,

ne

sileas

a me. Christus Dominus clamat ad Patrem tempore passionis, ne ab ipso sileat, hoc est, ne petenti non annuat sed magis respondeat. Pulcherrima quoque uerborum est facta diuersitas. Clamat homo ne stleat Deus, quia nostro silentio ille 25 tacet et nobis neglegentibus in memoria non habemur. Contra si, Domino praestante, respicimus, respicit ; si clamamus, exaudit ; si diligimus, et amamur. Et similis evo descendentibus

in

lacum.

Id est, si

silueris, ero similis in mundi huius profunditate uersantibus.

;o Lacus enim quidam hoc saeculum

est, qui quasi delectabilis

ac tranquillus creditur sed quas profunditates et mersuras habeat ignoratur. Lacus quippe dicitur, quod sub ipso terra lateat. Precatur ergo humanitas Verbi, ne similis esset homi-

conditionem carnis nibus ceteris, quia etsi communem 3; assumpsit, excellentiam tamen omnium creaturarum Deo uni-

ta promeruit ; de qua dicit apostolus : Cur autem aliquando angelorum dixit : Filius meus es tu, ego hodie genui te ? Siue lacum sepulcrum dicit, ubi peracta passione repositus est. Ps. XXVII, 36/38 Hebr. r1, 5.

17 10 persecutorem Gerzz. 5 motte Gerzz. 2 fortis] Gerz., fortem Garez 28 ero 24 et] Gerz.,om. Gare? 22 patienti ed. fine psalmi — Gare: similis —r 80 lacis Gerzz.

PL 194

244

EXPiINSPSSESXONGV Lose

2. Exaudi,

40

Domine,

wocem

dejfrecationis

meae

dum oro ad te, dum extollo manus meas ad templum sanctum iuum. Tempus significat sacratissimae passionis ; orat ut eius audiatur oratio, quod fecit antequam traderetur ; relictis enim discipulis secessit et orauit dicens : Pater,

45

si fieri otest, transeat a me calix iste ; uerumtamen mon sicut ego uolo sed sicut tu uis. Quod autem dicit, ad templum sancium,

SCHEB

ut mihi uidetur, illam consuetudinem

hebraei populi

fortasse mauult intellegi, cui praeceptum fuerat ut in qualibet esset positus regione, ad illam partem semper oraret ubi Ierusalem nouerat constitutam ; sicut et Danielem apud Ba50 bylonem tertio in die legimus effecisse ; quod necesse erat Christum Dominum facere, qui 1o» uenerat legem soluere, sed implere. Siue ad templum sanctum, ad caelum uult intellegi, quod orantes homines facere consueuerunt. Nam desiderium postulantium est, ut licet ubique Deum esse non ambi55 gant, de caelo sibi auxilium uenire confidant. Vnde et in dominica oratione dicimus : Pater noster, qui es in. caelis. Non est ergo absurdum £emplum accipi caelum, quoniam Domini sedes diuina lectione monstratur. 9. Ne simul iradas cum eccatoribus animam 6o meam et cum operantibus aniquitatem nme perdas me. Quia moriturum se nouerat, merito petebat ne inferis tradita eius anima cum peccatoribus misceretur, aut c«m o$erantibus àniquitatem haberet aliquam portionem. Sed omnino salutariter ista discretio ab illo petitur, ut nostra spes ad 65 uota talia concitetur ; quod reuera implens, hominem a se fieri deprecatur alienum. Vbi sunt illi qui Christum putant animam non habuisse ? Sed haec mihi uidentur aut non legere, aut quae legerint omnimodis obliuisci. Cum his qui loquuntur facem cum $roximo suo, 79 mala autem sunt im cordibus eorum. ludaeos commemorat, qui ei dicebant tentantes : Scimus quia a Deo uenisti magister. In istorum ergo labiis erat pax, sed in corde malitia. Quae figura dicitur ironia, id est irrisio, quoties aliquid quod sub

laude dicitur, Proximo

75 stratur.

intellectum uituperationis habere monsuo, de se dicit, quia eis carnis origine

iungebatur. Qui iuste maledicebantur, quia proximum malitiose perdere festinarunt. 4. Da illis secundum opera eorum, et secundum 43/45 Matth. 26, 59. 49/50 cfr Dan. 6, 1o. Matth. 6, 9. ?1/*2 Ioh. 5, 2.

51/52 Matth.

5, 17.

56

39 domine] oz. r 40 te] et add. r extolo Gerz:. 42 orat] Gerzz., et prae. Garet 48 oret Gerzz. corr. 59/60 animam meam] ozz. r ?7 festinatunt] Gerzz., festinabant Gare

EXP. IN PS. XXVII, 4-5 8o

85

245

nequitiam siudiorum ipsorum. ludaei uolentes operati sunt quidem malum sed fecerunt nolentes bonum ; ut mortem inferrent Christo, qua mors ipsa finiretur ; sanguinem funderent, quo mundi crimina lauarentur. Ideo petit ?/is dar: secundum opera ipsorum, id est uoluntatem ; quia unusquisque hoc operatur quod uult. Nam frequenter et praestant qui nocere contendunt, ut diabolus facit, qui dum innocentibus ingerit mortis poenas, transmittit martyres ad coronas. Expressit quoque quae superius dixit, dicendo: Secundum nequitiam studiorum ibsorum, id est ambitum malum,

PL 195

ut innoxio nocerent ; et qui ad eos saluandos uenerat, morti 9o

Ds

tradere maluissent. Secundum operationem manuum eorum retribue illis ; redde retributionem eorum ipsis. Quatuor sunt species retributionum : quarum una est, cum tribuuntur ab hominibus mala pro bonis, sicut Iudaei Christo retribuerunt, qui cum ad eos saluandos uenisset, illi eum crucifigere decreuerunt. Altera cum retribuitur bonum pro bono, quando dicet Deus electis suis : Venite, benedicti Patris mei, per-

loo

cipite regnum. quod. uobis paratum est ab initio mundi. Tertia cum retribuet malum pro malo, quando dicturus est impiis : £e in ignem aeternum, qui paratus est diabolo et angelis eius ; secundum

illud :Mensura

qua mensi fueritis, àn eadem

metietur uobis. Quarta cum retribuit quod hic dicit, bonum pro malo, ut qui persecutores exstiterunt, fiant conuersi, postea laudatores. Verum ista omnia quae de inimicis suis 105

IIO

praedicit, non sunt uota malitiae, sed praescientia futurorum. Nam in euangelio dicit : Pater, dimitte illis, non enim sciunt

quid faciunt. Sed utrumque pium est ; hic enim comminatur ut terreat, ne scelera sua praesumptione desperata perficiant ; ibi autem cum patitur, orat ut ad paenitudinem eorum corda perducat. Nec uacat quod toties sententiae ipsius terrorem iterauit, ut corda lapidea magnae comminationis incendio soluerentur. 5. Quoniam non intellexerunt opera Domini et in opera manuum eius non considerauerunt ; destrues illos, nec aedificabis eos. Superiorem excolit sensum. Dicit enim, ideo debere illis reddi, quia non intellexerunt opera Domini. Ofera siquidem eius fuit, ut doceret po97/98 Matth. 25, 34. Luc. 23, 34.

100/101 Matth. 25, 41.

101/102 Luc. 6, 58.

106/107

102 99 retribuit Gerzz. 97 dicit Gerz. 91 secundum 254. eorum] oz. r 110 senten107 quod Gerz. metietur] Gerzz., temetietur Garez cum Vulg. 112 soluerentur] tiae ipsius terrorem] Gerzz., sententiam ipsius terroris Gare 114 113 opera] in praem. r (praeter nonnullos codd.) Gerz'., saluatentur Gare? destrue r

p 92

246

EXP.

YN PS. XXVIL

5-7

pulum uiam ueritatis et fidei et ex sacrae incarnationis arcano reconciliaret hominem Deo ; quatenus ubi non poterat I20

125

1350

uitiata natura

alios

SCHE

conscendere,

dominicae

uisitationis

munere

perueniret. Et ne Filio Dei uera docenti mens obstinata non crederet, hoc quoque miraculorum ingentium uirtute firmauit ; ut quod intellegerent Iudaei communem hominem non posse facere, hoc euidenter agnoscerent potentiam diuinitatis implere. Sed illi dementes, dum tantummodo hominem credunt, Filium Dei dici indignissime pertulerunt. Sequitur el in opera mamuum eius mom considerauerunmt. Vtique si considerassent, expauissent potius quam spreuissent, plorassent quam conspuissent, adorassent quam crucifixissent. Tale enim sacrilegium aliis prouenire non potuit, nisi illis qui ueritatis intellegentiam perdiderunt. Deus enim desíruit

ad

correctionem,

alios

deicit

ad

ruinam.

Paulum destruxit, ut in melius construeret et de persecutore apostolum faceret; sed impium pharaonem cum tantis 2» mirabilibus non crederet, demersit Altissimus ut periret. Sic ergo illos dicit desírw?i, ut non iterum debeant aedificari. Quod dictum, sicut saepe monuimus, ad prophetiam potius uidetur pertinere quam ad iracundiae qualitatem. 6. Benedictus Dominus quoniam exaudiuit uocem deprecationis meae. Sciens complenda esse omnia quae petebat, partem secundae sectionis ingreditur : gratias agens quod uindicatus sit ab inimicis suis, dum adhuc nullatenus exstitissent. Haec figura dicitur prolepsis, latine praeoccupatio, quando res secuturae pro praeteritis ponuntur. Sed 14j discutiamus quid sibi uelit dispositio ista uerborum : Benediclus Dominus quoniam exaudiuit ; qui est utique, etsi non exaudiat, benedictus. Sed benedictum proprie dicimus, cui gratias agimus, id est quando illi benedicimus. Apte ergo positum est benedictus, qui exaudire dignatus est. 150 v. Dominus adiutor meus et protector meus ; et in ipso sperauit cor meum et adiutus sum.

155

160

Et refloruit caro mea et ex uoluntate mea confitebor illi. Adiutor ad pericula uitae pertinet, quae ipso adiuuante superauit. Protecíor, quia eum ab insidiis diabolicis sua defensione uallauit. sed postquam ista facta sunt, fideliter se dicit sPerasse de Domino. Nam cum dicit cor meum, animae designat arcanum, quod sacrificium constat esse iustitiae. Addidit quoque iterum adiutus sum ; ut quantum impendebatur pura deuotio, tantum et adiutorii cresceret magnitudo. Bene autem dixit : Refloruit caro 11€à quia et primo floruit : quippe quae ex Virgine sine peccato *

118 ex] ozz. Gerzz. 143 prolemsis Ger.

136 aedificare Gerzz., corr. a. zz. 142 ab] Gerz.., de Garet 159 quanto Gerz. 161 sine] quae praez.. Gerzi.

IIS 196

EXP.

tamquam

IN PS. XXVII,

7-9

pulcherrimi floris singulare decus emicuit,

247

sicut

Isaias dicit : Et flos de radice eius ascendet. Refloruit ergo significat resurrexit : quasi in aethereas auras admirabili decore

prorupit. Sequitur e£ ex uoluntate mea confitebor ills, post resurrectionem scilicet, quando humana natura fuerat a corruptione liberata et ad inaestimabilem gloriam permanens, in Verbi unitate perducta. 8. Dominus fortitudo plebis suae et protector salu170 larium Christi sui est. Breuis magnaque definitio. Quid est Dominus ? fortitudo plebis suae. Merito quando aduersa cuncta ipso auxiliante superantur. Protector est etiam, quoniam eos tegit et liberat ab imminentibus malis.

16

vA

Salutarium, ac si diceret, iustorum, quorum salus est Dominus. Bene autem addidit CAÀr2st? sui, ut Filium Dei de-

180

18

I

190

buisses aduertere. Cristi enim dicebantur et ceteri, quos aut unctio regalis, aut sacerdotalis gloria decorabat. 9. Saluum fac bopulum tuum, Domine et benedic hereditatem iuam. ; et rege eos et extolle eos usque in saeculum. Orat humanitas Verbi pro populo christiano, propter quem et probatur assumpta ; ut satisfactione fideli saluus fiat in hoc mundo, ubi exposita Iudaeorum probabatur esse periculis. Benedic autem hereditatem tuam, ad futurum iudicium pertinet, quando dicendum est : Vemite, benedicti Patris mei, percipite regnum quod uobis paratum. est ab inilio mundi. Et ut caritatem suam, quam praecipit, euidentius approbaret, iterum petit ut in hoc mundo deuotos populos regat, ne carnalia concupiscant, ne uias prauas eligant; sed ipsius regimine illuminati, nesciant collegium habere cum pessimis. Addidit ex£olle eos, ut in intellectu scripturarum et in opere sancto laudabili intentione proficiant ; quatenus a terrenis uitiis purgati, ad aeterna praemia perducantur euecti. Et hoc petiit debere fieri usque in saeculum, scilicet per totum hunc mundum,

195

ubi saecula sunt usque

ad illud saeculum aeternum cui nullum aliud pro sua perennitate succedit. Conclusio psalmi. Audistis psalmus iste qua pietate conclusus est. Rogauit pro nobis, qui oratur ab angelis. Iudex omnium creaturarum 163 Is. 11, 1.

184/188 Matth. 25, 34.

164 aurcas singulare aq. flos] om. Germ., add. pr. m. in marg. infer. 1*0 quid] Gerz., o s. 7. a. zz. 167 corruptione] u s. e(?) Gerzz. 180 saeculum] r (cfr /. 179 a//. eos] illos r (sed cfr 7. 190) 171 est] oz. Gerzz. pro] 193/194), acternum Gerzz., sacculum add. a. z., aeternum Garet cum & 162/163 Gerzz.

Gern. s. [.

182/183 probatur Gerzz.

190 in] Gerzz. s. /.

PL 197

248 200

EXP.

IN PS. XXVII,

9- XXVIII,

1

aduocatus est noster; et ut a morte potuissemus eripi, ipse magis elegit occidi. Impleta est et in hoc psalmo praedicta regula dominicae passionis. Orauit ante traditionem suam : de crucifixione propria et de resurrectione locutus est ; postremo pro fidelibus exorauit, ut qui ei meruerunt credere, perpetua debeant benedictione gaudere.

P 95

EXPOSITIO IN PSALMVM XXVIII.

^

1. Psalmus Dauid in consummatione tabernaculs. Quoniam praecedentia uerba iam nota sunt, restat ut 'consummationem tabernaculi' paulo diligentius perquirere debeamus. 'Consummatio tabernaculi' perfectionem significat Ecclesiae catholicae, quae iam per totum orbem probatur esse constructa. "Tabernaculi' enim nomine in hoc mundo posita declaratur Ecclesia, quae contra carnalia uitia bella gerens,

merito

expeditionalis

habitaculi

nomen

accepit.

Quapropter hunc psalmum christiani dogmatis honore polI o lentem, post perfectionem generalis Ecclesiae, in laudem Spiritus sancti propheta decantat ; ut quia tanta res per prophetas et apostolos beata praedicatione completa est, competenter eius laudibus ornaretur. Est enim totus psalmus Spiritus sancti laude plenissimus et per uarias allusiones T I praeconia eius maiestatis exsoluens. Hoc est quod oratores dicunt demonstratiuum genus, quando per huiusmodi descriptionem ostenditur aliquis atque cognoscitur. Sed quid de ilo a quoquam congrue poterat dici, nisi quod de se ipse dignatur effari ?

Diuisio 20

psalmi.

Cum beatus Dauid cognosceret, totius mundi terminos ad

fidem catholicam per prophetas et apostolos Spiritus sancti munere perducendos, sicut Petrus apostolus dicit : Non enim uoluntate humana. allata est aliquando brophetia ; sed Spiritu 2^

sancto acti, locuti sunt sancti Dei homines. Primo ordine alloquitur uniuersitatem, ut sacrificia ei deuota mente persoluant.

Secundo septifaria narrationé, per uarias allusiones eiusdem Spiritus sancti sub magno praeconio uirtutes enumerat, quod ad ipsum specialiter pertinere frequenti lectione declaratur. Sed ut unam potentiam Patris et Filii et Spiritus sancti esse cognosceres, tertio loco inhabitare dicit Trinitatem in sancto Ps. XXVIII, 22/24 II Petr. r, 21.

200 et] Gerzz., ozz. Garet.

Ps. XXVIII, 27 praecono Gerz. mate] sancto baptismati Gerzz.

30 cognoscetis Gerz.

in sancto baptis-

PIS 198

EXPOIN

PS. XXVIII,

1

249

baptismate et uirtutem et benedictionem dare Dominum, qui ex eo renatus fuerit, populo christiano. Expositio psalmi. Afferte. Domino,f ili Dei ; afferte Domino filios arietum ; afferie Domino gloriam et honorem. $I

4o

Cum multitudinem gentium, sicut praedictum est, ad creduli-

tatem rectae fidei spiritaliter propheta uenturam esse respiceret totiusque mundi consocianda illis esset adunata confessio, dignum fuit iam quasi credentem populum commonere, ut fidei suae affectum per sacrificia deuota monstraret. Inuitat enim f2/20s Dei, id est qui per regenerationis gratiam facti sunt filii eius, ut ait Ioannes Euangelista : Dedit eis potestatem filios Dei fieri, hs qui credunt 4n nomine eius. Sed licet omnis

4A

Trinitas unus sit Deus, nec aliqua est in maiestate ipsius aut in natura distantia, diuersis tamen locis dicitur, quod ad personas singulas probetur aptandum. Hic autem Spiritum sanctum specialiter Dominum debemus accipere, quem instituit de tabernaculi perfectione laudare. Intende autem quod imprimis non dicendo quid a/ferant, ipsi se iubentur offerre, id est corda sua sancta puritate lucentia, quod supra omne sacrificium Domino probatur acceptum. Sequitur, afferte

Domino

filios

arietum.

Avietes

apostoli acci-

piendi sunt, qui tamquam duces gregum in caulas Domini perduxerunt populum christianum. F2/2os autem arietum otferendos dicit, quos apostoli recta praedicatione genuerunt 55 non qui prauo dogmate probantur extranei. Av?eíes autem bene sunt apostolis comparati, quoniam animalia ipsa plurimum fronte ualent et obiecta semper impingendo deiciunt; quod praedicando fecisse constat apostolos, qui diuersas superstitiones et idola firmissima caelestis uerbi quadam fronte ru6 o perunt. Aries enim dictus est, quasi a fronte ruens. Addidit afferie Domino gloriam et honorem. Hic specialiter commonemur ut nullam Spiritus sanctus patiatur iniuriam. Nam qui eum minorem Patre uel Filio dicit, g/or?am illi non probatur afferre. Nulli enim gloriosum est audire, quia 65 minor est. Offerimus ergo Domino nostro, id est Spiritui sancto gloriam puram,

plenam, ueram,

cum

eum et consub-

stantialem Patri ac Filio dicimus et coaeternum, atque omnipotentem sine aliqua separatione praedicamus. Sic omnes

41/42 Ioh. t, 12.

42 omnes Gerzz., corr. a. tm. 40 ez 42 filius Cer. corr. 386 uenturem Ger. 53 autem] 48 ipsi se] ipse Gerzz., corr. a. zz. 4 inde Ger. (ten add. s. /. a. s.) Gerz., om. Garet

patrem Gerzz.

atietem |Gerzz., corr. a. zr.

59

65 domino] Gerz., deo add. Gare?

frontem

Gerz.corr.

63

250 7o

7 I

SCHE 8o

85

SCHE

IO ^

IN PS. XXVIII,

1-3

haereses per diuersa loca scripturae diuinae Spiritus sancti praedicatione destructae sunt. 2. Afferte Domino gloriam nomini eius ; adorate Dominwum in aula sancta eius. Supra dixit, ipsi afferte gloriam ; modo dicit, nomini eius. Affert igitur nomini sancti Spiritus gloriam, qui eum facit latius innotescere, quando incredulorum corda conuertit nomenque eius dilatat per multitudinem plebis turbasque populorum ; quod magis ad docentium uidetur pertinere cautelam. Sed nec illud iudices otiosum, quod a//erte quarto repetiit. Haec figura dicitur epimone, latine repetitio crebra sermonis, quae multa colligit unius uerbi iteratione decursa. Sequitur adorate Dominum in-aula sancta eius ; id est colite eum in conscientia uestra mundissima. Ipsa est enim aula regalis et habitatio Spiritus sancti, sicut dicit apostolus : Quia templum Dei estis et Spiritus Dei habitat 4n uobis. 4. Vox Domini super aquas, Deus maiestatis intonuit ; Dominus super aquas multas. Venit ad ordinem secundum, in quo per figuram epimone, quam superius diximus, frequenter per capita uersuum unum repetens uerbum, praeconia Spiritus sancti septenaria uirtute concele-

9 o brat;

9I

EXP.

quod

suis locis, iuuante

Domino,

conabor

I.e 199

exponere.

Primus iste eiusdem rei uersus est «ox Domini super aquas, id est Spiritus sapientiae. Ipse enim legem condidit qua credentium turba regeretur; nam leguntur tabulae testamenti digito Dei scriptae ; digitus autem Dei specialiter intellegitur Spiritus sanctus. Quod uero dixit : Su$er aquas, populos significat, sicut et alter psalmus ait : Saluwm me fac, Domine, quoniam intrauerunt aquae usque ad animam meam ; p.94 et in Apocalypsi legitur : Cewitas sedens super aquas multas. Quapropter istis allusionibus hoc significari manifestum est Spiritum sapientiae legem populis condidisse. Sequitur Deus maiestatis intonuit. Hoc etiam pertinet ad Spiritum sapientiae. Dicit enim quando diem iudicii praedicauit, cum gehennae poenas inaestimabili terrore praedixit, ut non tam loqui quam intonare uideretur. Subiunxit etiam Dominus super aquas multas, id est supra populos gentium diuersarum, quas prophetarum atque apostolorum praedicatione lucratus est. Sic et in isto commate populos significauit, quos etiam intellegi superius maluit.

83/84ICor. 5, 16.

93/94 cfr Deut. 9, 1o.

96/97 Ps. 68, 2.

98 Apoc. 17, 1.

*5 quandulotum Ger, corr. a. zz. eius] Gerz;., illius Gare 99 significare Gerz., corr. a. zz. 105 supta] Gerzz., supet Gare£ 107 populus Gerzx. corr.

EXP. 4. Vox Domini IIO

IN PS. XXVIII, 4-6

in uirtute. Miranda breuitas, tria uerba

quam magnam expleuere sententiam ! Vocem uirtute,

251 Domini

in

Spiritum dicit intellegentiae, qui aduersaria cuncta

deicit atque prosternit, sicut legitur : Ef non est qui possit resistere uoluntati tuae. Merito ergo wox Domini in uirtute esse dicitur, cui nullis obstaculis obuiatur. II

120

I25

130

Vox Domini in-magnificentia. Hic Spiritus consilii redolet. Ouid enim illo magnificentius, qui corde illuminato sentiri facit, at appetantur bona et pessima quaeque fugiantur; praestatque ut de impio perficiatur pius, de captiuo liber, de seruo filius ? Quod illis prouenire non dubium est, quos Spiritus sanctus potentia suae maiestatis inuisitat. 5. Vox Domini conjvringentis cedros : et confringet Dominus cedros Libani.Hic Spiritus uirtutis elucescit, qui conjringit superbiam, quae in se confidit, et humilitatem erigit, quae de eius bonitate praesumit. Cedros enim superbiam debemus accipere, quae se in altitudinem eleuans, proceras huius arboris summitates imitatur, maxime quia et lignum ipsum non est utile, nisi succisum fuerit. Nullus enim in sua radice manens, proficuos generat fructus; sicut nec elatio detestabilis, quae peccatum intulit mundo. Hanc superbiam uox Domini con[ringit, dicendo : superbis Deus resistit ? humilibus autem dat gratiam. Repetit quoque : E£ confringet Domainus cedros Libani. Sed quamuis superioribus haec similia uideantur,

tamen

uno

uerbo

addito,

Lzban:i,

non

paruam

uidentur indicare distantiam. Ced? enim quae alibi nascun155 tur non omnino procerae sunt ; in LZbamno autem tales inueniuntur, ut omnes altitudines arborum superare uideantur. Ergo mundi istius nobiles ac reges, qui reliquos homines tamquam humilia fruteta despiciunt, uirtus diuina confringii, quando pauperes et humiles eligit. Isti enim uirtute 140 superantur, illi inter diuitias suas aut cogitationibus gemunt, aut turpi ambitione soluuntur. Ponuntur etiam ced? et in bonam partem, sicut in alio psalmo dicit : Cedr? Libani quas Dominus lantaudt. 6. Et comminuet eas tamquam uitulum Libani et 145 dilectum sicut filios unicornuorum. Et hic quoque uersus ad Spiritum uirtutis pertinet. Vitulos autem Liban? sacrificiis frequenter antiquitas offerebat, qui propter luxu112/113 Esth. 13, 9.

114 cum Gerzz. corr. Gerz., corr. a. m.

130/131 Iac. 4, 6.

142/143 Ps. 105, 16.

115 spiritus] sanctus add. e£ eras. Gerzz. 123 e; 130 e; 138/139 confringet

122 elucescet

Ger, corr. a. zz.

130

138 134 qui Gerzr. resistet Gerzr., corr. a. zm. deus supetbis — Garef 145 dilectus r (praeter B* C) — filius r (praeter .A* B C D P) frutecta Gerzz. 146 uitulus Gerzz. corr. 147 offerebant Gerzz. corr. 17

C. x (xcvir)

PL 200

252

EXP. IN PS. XXVIII, 6-8

riam dulcium herbarum pingues erant admodum et decori. Eos mauult mundanis summitatibus comparare, quae sic 150 comminuendae sunt, tamquam illi qui sacrificiis uidebantur offerri. Nam et ipsi sunt uictima, dum conuersi Christo Domi-

155

160

no nitidis mentibus offeruntur. Sed ne sibi homines duram legem quaererentur impositam, etiam dilectum Filium Dei dicit esse moriturum, de quo scriptum est : H*c est filius meus dilectus, in quo mihi bene complacui. Propter incarnationem enim factus est scut filius unicornuorum, id est Iudaeorum singulariter se extollentium. Siue «72cornes appellati sunt Iudaei, quia unum tantum uidentur accipere testamentum. Sic ergo dicit Christum carne moriturum, sicut et filios Iudaeorum, qui inaestimabili pietate conditionem nostram in morte suscepit, ut nobis de sua immortalitate praestaret. 7. Vox Domini intercidentis flammam ignis. Spiritum scientiae significat, qui omne consilium uel calorem contrarium Zntercidendo,

1d est diuidendo diiudicat. Ille enim

Iudaeorum ignitos et flammeos tumultus scientia suae maiestatis exstinxit; ut quod scelerati fecerant uelut ad solum hominem negandum, in humanam salutem et gloriam uerteretur. 170

8. Vox Domin? concutientis solitudinem ; et commouebit Dominus desertum Cades. Hic Spiritum pietatis demonstrat, qui fallaces cogitationes et inepta hominum uota conculiens,

175

180

185

ad ueritatis studium correctos attrahit. Et bene

errores eorum solitudinem uocauit, quoniam habitatorem non habet Deum ; nec ipsi in prauitatibus suis diutius manere possunt, quando eas aut lamentabili morte deserunt, aut felici conuersione derelinquunt. Sequitur e£ commomnebit Dominus desertum Cades. Hoc adhuc ad Spiritum pertinet pietatis. Sed hunc locum narratio libri Numeri diligenter exponit, referens cum israeliticus populus in Cades uenisset nimiaque siti loci ariditate laboraret, Moysen iussu Domini percussa petra subito illis aquarum copiam contulisse miroque modo facta est terra irrigua, quae arida siccitate iacebat squalida. Per hanc ergo similitudinem dicit peccatorum corda durissima in aquas sapientiae posse dissolui, iterumque illud exemplum Cades in humanis cordibus esse faciendum. Saepe enim deseríw» ponitur, ubi et infideles populi conuenire noscuntur, sicut in euangelio dicit : Vox clamantis in deserto. Non enim Ioannes praedicare poterat in deserto, ubi nullus 154/155 Matth. 5, 17.

178/183 cfr Num. 20, 1-11.

159 christum dicit — Gare

187 Matth. 5, 5.

164 intercedendo Ger., corr. a. zz. 178 narratio num (num erz;.) libri exodi Gerzz. pr. zz. 183 peccatotem Gerzz., corr. a. 2.

pr 20i

EXP.

X3

IN PS. XXVIII,

8-11

253

audiret ; sed desertum appellati sunt, qui adhuc necdum fidei 19o dona perceperant. 9. Vox Domini jraeparantis ceruos et reuelabit condensa ; et in templo eius omnes dicent gloriam. Septimum dicit Spiritum timoris Domini. Cer«? enim sunt timidi quidem, sed uenenosa sorbentes. Et merito illis compa19; rati sunt, qui et diuinitatem timent, et contraria quaeque deuorant ; nec ab eis possunt decipi uel noceri, qui aduersum Ecclesiam

Dei, fellita noscuntur

altercatione resistere. Con-

signatus est, ut superius diximus, Spiritus septiformis, quem et supputatione facile colligis et operatione cognoscis. Sed hunc 200 Sanctum Spiritum unum atque eumdem debemus accipere, cuius has quas diximus, testante Isaia, septem constat esse uirtutes, id est spiritus sapientiae, spiritus intellectus, spiritus consilii, spiritus uirtutis, spiritus scientiae, spiritus pietatis, spiritus timoris Domini : distribuens unicuique prout uult. 20; Nec moueat quod ubique uocem Spiritus sancti dicit esse sermonem ; hoc enim uerbum uniuersae Trinitati constat aptatum. Nam

Patris legimus uocem,

cum

dicit : H?c est. Fz2lius

meus dilectus im quo mhi complacus. ltem Filii dicentis : Saule, Saule, quid me persequeris ? Similiter et in actibus 210 apostolorum de spiritu sancto legitur : Segregate mhi Paulum et Barnabam in opus ad quod wocaui eos. Sed hanc communionem uerborum sanctissimus Augustinus contra Arianos scribens in uno libro utili adunatione collegit, ut aequalitatem substantiae uel potentiae indiuiduae Trinitatis omnis prudens 215 possit agnoscere, quando et ipsa uerba probat esse communia. Reuelauit etiam timor Domini condensa, quando ignoratione deposita, ad intellegentiam diuinae legis deuoti populi conuenerunt. Pro qua re in Ecclesia eius omnes referunt gloriam, prout unusquisque praefati Spiritus septiformis dona 220 Suscipit. Gloria enim, sicut dictum saepe meminimus, laus est facta celebratione multorum. 10. Dominus diluuium inhabitat et sedebit Dominus Rex in aeternum. 11. Dominus uirtutem bopulo suo dabit et benedicet 198 209 191 fidei

cfr supta, l. 26 sqq. 201/204 cfr Is. 11, 2-3. 207/208 Matth. 5, 17. Act. 9, 4. 210/211 Act. 15, 2. 211/215 Reuocat Garetius ad Aug. serzz. (nunc Appendicis serzz. 236), 3 — PL 39, 2281, qui reuera est Pelagii Libe//us ad Innocentium, PL 45,1716 sq. Rectius reuocant Morin (Rev. Péréd. 31, 1914/19,

p. 2358) et Fischer (Bi//ica 23, 1942, p. 154) ad Pseudo-Augustini Contra Variziadum librum III — PL 62, 411-434. Cfr Exp. ps. cv1, 270/272.

191 reuelauit Gerz. 199 colleges Ger. (corr. a. z.), colliges Gare? cognoscis Gerzm., cognosces Gareft spiritum sanctum ^ Gare 206 trinitate Gerz., corr. d. 77. 208 idem Gerz. dicentes Gerzz., corr. a. ?z. 211 barnaban

Gerz:. ad] oz. Ger. 213 colleget Germ, corr. a. zz. 214 omnes Gerz., COrT. d. T1. 220 suscipit] Gerzz., suscepit Garez dictum] est aZZ. e£ eras. Gerzz.

pg

254 CÀrÀ

5

EXP.

INES.

SXVILDON

populum suum in ace. Decursis uirtutibus Spiritus septiformis, in tertio ordine ad Trinitatis complexionem mirabili dispositione peruenit. Dicendo enim in his duobus uersiculis tertio Dominus,

ostendit sanctam Trinitatem

dz/uwutwm,

id est aquas baptismatis nhabitare ; sicut in euangelio 230 dictum est : Ewntes baptizate omnes gentes in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti. Sed quaeramus cur hic d?luuiwum pro sacris fontibus positum est ? Merito, quoniam illud quod factum est sub Noe, baptismatis sacri gerebat imaginem. Nam sicut istud purgat animas sordibus peccatorum, ita et illud mundi crimina probrosa'deleuit. Merito ergo pro I diluuium baptismate diluwiwm positum est, ad cuius similitudinem constat effectum. Nam quod tertio Dominus repetiit, sine distinctione personarum, licet intellegi primum dictum de Spiritu sancto, Dominus diluuium inhabitat. Sequitur 24 o et sedebit Dominus Rex in aeternum ; hoc autem de Filio recte intellegimus. Domnus wirtutem bopulo suo dabit, de Patre competenter aduertimus. Po$wlo suo, significat christiano, quem de sacri baptismatis munere conquisiuit. Subiunxit etiam : E£ benedicet bopulum suum in pace. 24 v^ Non dixit benedicent, sed bened?cet, quia unus est Dominus Deus noster. /» face, propter illud euangelii : Pacem meam do uobis, bacem meam relinquo uobis. Vna est enim pax et Patris et Filii et Spiritus sancti.

2

o

Conclusio Meminerimus quam ingenti ut detrectatores Spiritus sancti cusatione defendi. Nam potentia

psalmi. tuba psalmus iste tonuerit, non possint ignorantiae exipsius septiformi distributio-

ne laudata est, ut nihil ibi inferius, nihil cognosceres esse diui-

A

sum; quia sanctae Trinitatis unitas in fine declarata est. Desinat haereticorum insana perfidia uanas commouere calumnias : legant Didymum, legant beatum Ambrosium, ceterosque patres qui de hac re perfectissima disputatione dixerunt!. Afferant indiuiduae Trinitati gloriam et honorem, nec faciant in aequalitate distantiam, si perduci non eligunt ad ruinam. 230/231 Matth. 28, 16. 246/244 Ioh. 14, 27. 255 cfr Didymus de Spirizu s., Hieronymo interpretante — PG 23, 109-162 ; Ambros. de Spiritu s. — PL 16, 703816 [731-850]. 228 diliuuio Gerzz. (sed /. 222 e 231 diluuium) 229 aquis Gerzz. Gerz. 5. |. a. m. 244 populo suo Gerzz. (sed 7. 225 -Jum suum)

239 sequitur] 288 clegunt

Gerzz., corr. a. m.

* Extat hoc corpus de Trinitate in cod. Vatic. lat. 314, cfr P. CouncELLE, 0.C.,

P- 369 sqq.

PL 202

EXP.

IN PS. XXIX,

EXPOSITIO

I

IO

15

IN PSALMVM

255

XXIX.

1. Psalmus cantici dedicationis domus Dauid. Psalmi cantici cognita significatio est : nunc consideremus cur posita sit domus dedicationis. Domnus significat dominici corporis templum ; ded?catio uero resurrectionem eiusdem Domini nostri Iesu Christi. Tunc enim corpus eius in aeternam gloriam potestatemque perductum est, sicut in euangelio ipse dicit : Data mili est omnis potestas in caelo et in terra. Dedicare quippe dicimus, cum nouitas domus aliculus in usum celeberrimum deputatur. Domws autem Dawid propter semen eius est posita, unde Saluator noster carnis traxit originem. Ista domus est quae nunc apertis foribus labiorum laeta decantat : Exaltabo te, Domine ; quae fabricata est nascendo, sed in sancta resurrectione cognoscitur esse dedicata. Diuisio psalmi. Rex noster Dominus Christus prima narratione post resurrectionem gloriosam Patri gratias agit, quia eum de mundi istius

20

1-2

aduersitate

liberauit,

sanctis

iubens

laudem

dicere

Domino, quando uniuersa in eius potestate sunt posita. Secunda se dicit a sua constantia non mouendum, insuper addens praeconia diuinitatis a uiuis potius, non a mortuis esse soluenda. Tertia redit ad resurrectionem suam laetus et exsultans, quoniam carnis fragilitate deposita, in aeterna maiestatis suae gloria perseuerat, more suo praeteritum dicens, quod nouerat esse uenturum. Expositio psalmi.

2)

30

2. Exaltabo

te, Domine,

quoniam

suscepisti

me,

nec deleciasti inimicos meos super me. Dominus Christus Patri gratias agit per dispensationem, qua resurrexit a mortuis. Nam exaltabo dicit, latius innotescere facio, quod sancta Verbi incarnatione gloriosaque resurrectione completum est. Quanti enim ante hoc tempus Dominum spiritaliter cognoscere potuerunt, nisi eius aduentu ueritas promissa claruisset ? Sed homo

ideo

exaltare

ualuit nomen

Altissimi,

quoniam ab eodem constat assumptus. Nam quemadmodum potuisset aut occulta Dei prodere, aut iudicia Dei futura

Ps. XXIX, 7/8 Matth. 28, 18.

5 Ps. XXIX, 1 dedicationis] Gerz. (cfr /. 3), in dedicatione r (praeter A H) omnes Germ.,corr.a.77. — 40 sal«V est mihi — Gare iesu] oz. Germ. uatut Gerzz. corr. 21 et] om. Gerzz.

PL 203

256

EXP.IN PS. XXD9 25

narrare, nisi uirtute caelesti, qua praeualuit, sua Patrisque secreta reuelare ? Sequitur nonnulla quaestio : Nec delectasii inimicos meos super me. Quomodo enim non sunt delectati inimici eius, quando eum colaphizantes dicebant : Prophetiza nobis, Christe, quis est quà te percussit ? et iterum stantes ante crucem dicebant : Vah! qui destruit templum eti in triduo reaedificat illud ! Quemadmodum etiam non sunt delectati, quando super uestimenta, eius miserunt sortem ? Sed haec fugitiua inanisque laetitia in paenitudinem illis tristitiamque conuersa est ; dum eum post triduum uideSCHEB

45

runt resurgere, quem

mundo Do

sperauerunt communem

interitum re-

perisse. Delectasti uero potuit, pro delectare fecisti. Quae figura dicitur hypallage, quoties aut genus, aut uerbi declinatio commutatur. $4fer moe autem dixit, postquam de hoc trausiuit ; tunc enim

L 96

et inimici tristes effecti sunt,

et deuoti gaudio magno floruerunt. 9. Domine

Deus

Quemadmodum

meus, clamaut? ad te et sanasti

sanatus

me.

est, qui non legitur aegrotasse ?

Sed occulte ille aegrotabat, quando uniuersum hominem sua

incarnatione suscepit, qui erat obnoxius et morbis et mortibus. Sed quia in illo sanati sumus, sanatwm se ipse profitetur. Tunc enim saluatus est Dominus Christus, quando carnem fragilitatis nostrae resurgendo in aeternae uitae gaudia collocauit ; et omnes salui facti sunt, qui in ipso fideliter crediderunt. 6o 4. Domine, abstraxist? ab inferis animam meam ; saluasti me a descendentibus ?n lacum. Quid dicimus de illis qui Dominum Christum animam habuisse non credunt ? Ecce ipse toties clamat ad inferos se humana lege perductum, exindeque animam suam potestate suae diuinitatis ab6 VA stractam. Et uide quia abstractam dicit ; scilicet quoniam claustris inferni diruptis, ad caelum usque perducta est. Descendentes uero im lacum sunt qui in saeculi istius iniquitate uersantur. Et bene dixit descendentibus, quasi in profundum euntibus, qui pressi pondere peccatorum, al7o tissima profunditate deuorantur. Sed quomodo saluwatus est, quem constat occisum ? Saluatus est utique a talibus, id est ab eorum

communione

liberatus, cum

mortuis, et mors ei ultra nocere non potuit. 9. Psalltte

89 Matth. 26, 68.

40 destruis PI

Domino,

sancti

eius

et

resurrexit

a

confitemini

49/41 Matth. 27, 40.

41 reaedificas PIL

46 delecti Gerzz., corr. a. zz.

44 exal-

lage Germ.(cfr Exp. ps. 138, 63) 55/06 profitut Gerzz., corr. a. zz. 68/70 et bene 4. deuorantut] oz. Gerzz., add. in marg. inf. 72 liberatus] Gerz., est add. Garet

BE 204

EXP. IN PS. XXIX, 5-6 75

257

memoriae sancliitalis eius. Post resurrectionem suam conuenienter praecipit sanctis ^sallere, ut resurgente capite

membra laetarentur, maxime cum spes eorum tali dispensatione firmata sit : quoniam et ipsos constat in laetitia resurgere, quos contigit eius praedicationi credidisse. Memoriae 8o sanciitatis eius dixit, quia nostri memor esse dignatus est, qui in umbra mortis, quasi in densa peccatorum caligine uersabamur. Non enim nos illius memores fuimus, qui nos creauit ; sed ille nostri potius, quos creauit; sicut ipse in euangelio dicit : Non wos me elegistis sed ego eleg? uos. Et ideo 85 confitenda et glorificanda est memoria sanctitatis eius, quae humanum genus in recordationem suam deducens, quod nos saluare potuisset effecit. 6. Quoniam ira in indignatione eius et uita im uoluntate eius : ad wesperum demorabitur fletus laetitia. Partibus suisintellegamus hunc 9o et ad matutinum uersum, in quo malorum retributionem, iustorum praemia, passionis suae tristitiam, resurrectionis laeta commemorat ; eoque fit, ut cum fuerint distincta, nesciant confusionis iniuriam. Sed cum £a nostra, sicut legitur, mortem operetur, 95

in primo commate per tropologiam hoc de Domino dicitur, quia reuera indignatio ilius mors est utique peccatoris. Dignatio enim est, quando nos clementer suscipit ; /nd?gnatio cum nos iratus abiecerit ;non quia ille irascitur, sed de eius

IOO

auersione mors euenit, quae de ira humana procedit. Sequitur e£ uita in uoluntate eius. Nihil potest dici praestantius. Nam

TOP 105

IIO

115

sicut i» indignatione

mors, ita in uoluntate

eius uita esse dignoscitur ; quae tamen non in meritis nostris, sed in ipsius uoluntate consistit. Hoc argumentum in topicis dicitur ex contrario. Adiecit ad wesperum demorabilur fletus. Vesperum dicimus, cum peracto die sol occidit, et noctis tenebrae consequuntur ; quod accidisse constat

Ecclesiae, quando Christus Dominus est peremptus. Tunc enim uere demoratus fletus, dum per triduum fidelium turba congemuit, et mundi ipsius natura concussa est, ut et ipse orbis cum humano genere Domini lugere uideretur exitium. Matutinum uero dicimus, quando discedentibus tenebris crepusculum coeperit elucere. Quo temporeresurrectio Domini, euangelio teste, uulgata est : de qua parte beatis creuisse constat sine dubitatione laetitiam. Sic in uno uersu tantarum rerum ingens explicata perfectio est. 84 Ioh. 15, 16. 93 distincte Gerz. (-te 92 suae] Gerz., eius Gare $9 praedicacione Gerzz. 107 dominus] Gerz., nostet add. 98 abiecerit] Gerz., abicit Gare£ 5$. J. a. fA.) 108 demoratus] Germ., est add. Gare Garet

258

TOP

EXP. IN PS. XXIX, 7-1o

v. Ego autem dixi in mea abundantia : Non mouebor in aeternum. Postquam de resurrectione sua gratias egit, et sanctis psalmodiam salutariter imperauit, secunda narratione redit ad passionis suae gloriosissimam causam ; illo tempore secum cogitauerit, pius doctor edicit. I20 et quae Nunc uideamus quae sit ista abundantia, per quam se Abwndantia erat nullatenus ?»0owendwum esse profitetur. Filio semper Virginis Mariae, quod Verbum caro factum est et habitauit in nobis. Quid enim illa gratia copiosius, quae habe125 re meruit plenitudinem deitatis ? Sicut dicit apostolus In quo habitauit omnis plenitudo diwinitatis corporaliter, 1d. est uerissime, substantialiter atque perfecte. Iure ergo dicebat, in aeternum se moueri non posse, cul sua maiestas confidentiae dona praestabat. 130 8. Domine, in uoluntate tua praestitisti decori meo wirlutem : aueriisti faciem tuam a me et facius sum conturbatus. In hoc uersu euidenter exponit, unde illa fuerit abundantia, quae non potuit commoueri, Vértutem quippe se de humana natura habuisse non dicit, sed desuper 5» sibi asserit contributam. Nam decorem. ipsius probat illud exemplum : Sfeciosus forma vae fils hominum. Sed ista immaculata et sole clarior humanitatis pulchritudo, copulata Verbo uirtutem accepit, qua miracula magna faciebat, sicut in euangelio ipse testatur dicens : S?cut Pater habet uitam in 140 semetipso, sic dedit et Filio habere uitam in semetipso. Sequitur probatio sententiae superioris : Auwertisti faciem iuam a me et factus sum conturbatus. Ac si diceret : Tu mihi dedisti secundum carnem quae habeo, ut te auerso fuerim conturbatus. Haec autem dicens perniciosas hominum ela145 tiones intercipit. Nam quemadmodum peccator de se audeat praesumere, cum immaculata sanctitas «;riwiem sibi ac decorem a Domino fraestitum fuisse fateatur ? Hoc argumentum in topicis dicitur a consequentibus. Nam cum aueriit faciem suam diuinitas, consequens erat ut carnis 150 turbaretur infirmitas. 9. Ad

te,

deprecabor.

Domine,

una sententia est. Nam 155

clamabo

Quod modo

ad

Deum

meum

dicit, Domine,

modo

Deum,

hoc est ad

et

Dominum

clamare,

quod Deum [uisse deprecatum ? . 10. Quae utilitas in sanguine meo, ?n corruptionem.

dum

123/124 Ioh. 1, 14.

126 Col. 2, 9.

139/140 Ioh. 5, 26

130 in] bona add. v

141 auerti Gerzz., corr. a. zz.

136 Ps. 44, 5.

descendo

152 quo Gerzz., corr. a. zr.

185 sanguinem meum Gerzz. (a /. 166/167 /egi£ salutifero sanguine)

PE 20$

EXP. IN PS. XXIX,

ro-12

259

Numquid confitebitur tibi buluis, aut annuntiabit ueritatem. tuam ? lmmaculata Verbi incarnatio coeptis precibus perseuerat. Ab ipsa enim parte dicitur : si descende160

YO

in

corruptionem,

id est ad putrefactionem,

n 97

cui lege

generali cuncta caro subiecta est; qualis erit spes fidelium, qui me sub triduana celeritate resurgere crediderunt ? Petit ergo non ut non moriatur sed ne caro ipsius corruptione resoluta

nullum

'signum

promissae

maiestatis

ostendat,

propter illud quod dicit alibi : Non dabis sanctum tuum widere corruptionem ; et incipiat non esse «4£2/21as mundi 2n salu-

tifero sanguine dominicae passionis. Confessio uero hic lau-

170

dem significat, quam utique offerre non possunt qui in puluerem communi morte soluuntur. Sequitur aut annuntiabit ueritatem iuam ? Illam uidelicet quam post resurrectionem discipulis dixit : J?e, Praedicate hoc euangeluwm omma creaturae ; et qui crediderit et baptizatus fuerit, saluus erit ; qui autem non crediderit. condemnabitur. 11. Audiuit

175

SCHE

180

minus

195

et miserius

est

mesi ; Do-

tionem, in qua iam de sua resurrectione gaudens,

aeternae

PL

beatitudinis gratificatione mulcetur. Sed quemadmodum factus sit adiutor, ipse consequenter exponit ; et ideo nostra uerba non debent adici, ut cursus ipse dictorum propria magis expositione declaretur. Hoc schema dicitur epexegesis, latine explanatio, ubi priora dicta uerbis subsequentibus exponuntur. 183. Conuertisti blanctum meum in gaudium mihi : conscidisli saccum meum et praecinxisti me laetitia.

206

Planctus

190

Dominus

[actus est adiutor meus. Venit ad tertiam narra-

ad mortem attinet, gaudium

ad resurrectionem ;

quod iam utrumque constat impletum. Saccus uero est textrina grossissima atque aspera, in humanos usus laboresque deputata, qui carni humanae congruenter aptatur. Conscissus est ergo saccus, id est corpus ipsius, cum pro nobis ipse mori dignatus est. Ante eius quippe exitium, mors nos tortuosis ligaminibus ambiebat et uelut aliquod frumentum insolubili carcere tenebat inclusos. Sed ut intellegas saccum pro tristitia mortis fuisse positum, contra hunc dicit de resurrectione : Praecinxisti me laetitia, Perpende uerbum $raecinxisti ; cingulum significat quod ad iudicis pertinet dignitatem. Nam cincta potestas in ipso uocabulo noscitur constituta. Sic enim cinctum dicimus iudicem, quando eius 165/166 Ps. 15, 1o.

171/173 Marc. 16, 15-16.

165 alibi dicit — Gare

efexegis Gerz.

169 mortem Gerzz., corr. a. 7r.

192 inclusum Ger. (recte ?)

174 mihi r

180

195 iudices Gerzr., corr. a. zx.

EXP.

260

IN PS. XXIX,

fasces honoresque declaramus. xisti, sed ?raecinx?sti, 20 o

1

12-XXX,

Et uide quia non

id est, supra omnes

dicit cin-

potestates et

uirtutes eleuasti, propter illud apostoli : Et ded?t ei nomen quod. est super omne momen.

13. Vt cantet Domine

Deus

tib? gloria mea meus,

in

et non

aeternum

De superioribus pendet iste uersiculus. 20 vA

cinciwum

/aetitia,

Ideo enim

ut humanitas

;

tibi.

P*rae-

camtaret

deitati, quae est eius gloria. Cantare autem diximus, ad mentis laetitiam proprie pertinere. G/or?a uero Christi, Patris maiestas est, a quo audiuit : Hzc est. Filius meus dilectus, in quo mihi bene complacui. Et quia semel pro mundi salute

2I A

se dixit esse

compungar

confitebor

comfwunctus,

id est crucifixus est, nulli se ulterius

subiacere memorat passioni; quippe qui carnis fragilitate deposita, in maiestatis suae gloria perseuerat, sicut dicit apostolus : Christus resurgens a mortuis, iam non moniur, mors ei ulira non dominabitur. Sed ne praedictam cantilenam putares existere temporalem, ?» aeternum se confiteri dicit. Confitebor autem hic accipiendum est a parte membrorum, quasi confabor, id est, cum

sanctis aeterna te uoce

laudabo. Quod absolute creditur esse uenturum, cum illa ciuitas lerusalem fuerit dedicata, quando iustis omnibus indeficiens promittitur psalmodia. Sic enim frequenter promittit se facere Christus, quod facturus est populus utique christianus, sicut est et illud : Confitebor tibi, Domine, in. ec-

clesia magna ; in fopulo graui laudabo te. Conclusio psalmi. Paruus quidem psalmus, sed caelestis doctrinae ubertate 22 A

230

repletus est : habens in uersibus gratiam breuitatis, et in sen-

sibus extensas omnino latitudines. Hic enim sanctae resurrectionis gratia dicitur, hic passio Domini gloriosa memoratur ; ut nulla tribulatio passionis terreat, quos resurrectionis spes magna laetificat. Et intuere propter gratiam nouitatis hic ordinem fuisse conuersum, ut inciperet a resurrectione, quam post passionem Domini constat euenisse. EXPOSITIO

IN PSALMVM

1. In finem bsalmus

200/201 Phil. 2, 9.

Dauid.

208/209 Matth. 5, 17.

Ps. 34, 18.

198 dicit] Gerz., dixit Gare?

XXX.

Verba quae titulus con-

213/214 Rom. 6, 9.

202 cantem r (praeter plures codd.).

222/223

PL 207

EXP.

IN PS. XXX,

r-3

261

tinet, ad Christum Dominum frequenter diximus esse referenda, cui totus hic psalmus aptandus est, quando eius passionem resurrectionemque decantat. Loqui enim ex nostra humilitate dignatus est, qui etiam sustinuit humani corporis passionem : per sua nos eloquia bonus Magister erudiens, ut et nos imitantes

IO

rerum

caelestium

disciplinam,

humiles

ac deuoti

nostri capitis dicta sequeremur. Intuendum est uero psalmum hunc quartum esse eorum qui de passione et resurrectione dominica breuiter faciunt mentionem. Diuisio

psalmi.

Per uniuersum psalmum uerba sunt Domini Saluatoris. Primo ingressu precatur Patrem ut de malis imminentibus liberetur, ac deinde exauditum se indubitanter exsultat. Secundo I

5

redit ad passionem suam, actumque rei per allusiones uarias mirabili narratione describit. Tertio generaliter agit gratias pro se et populo fideli, quoniam uniuersali Ecclesiae misericordiae suae dona largitus est : commouens etiam sanctos ut in caritate Domini perseuerent, qui et bonorum praemia et malorum retributiones superius audierunt.

20

Expositio psalmi. 2. In te, Domine, speraui, non confundar in aelernum ; in tua iustitia libera me et eripe me. Per-

scrutandum est quemadmodum frequenter similia dicta suaui uarietate repetantur. Orat Christus Patrem ex natura humanitatis assumptae, ne de sua spe deiectus, humanae insultatio2 A

30

x3

3^

nis patiatur opprobria : addens 2» aeternum, ubi eius p. 98 contemplatio fixa et incommutabilis permanebat. I» twa iusilia, id est qua consueuisti subuenire rogantibus, qui firmissime de tua maiestate configunt. Lbera, ad pericula huius mundi pertinet amouenda; eife, ad celeritatem respicit auxilii : ne illa resurrectio mundo saluberrima tardaretur. Eripe autem constat a rapiendo compositum. Quapropter merito implorauit iustitiam Domini, qui se nouerat per iniquos passurum. O uere miranda et diuina commutatio! Accepit necem, reddidit salutem; pertulit iniurias, tribuit honores ;dolorem sumpsit, contulit sospitatem ; et solus

et summe pius, qui dulcia praestitit, cum amara susceperit.

me

9. Inclina ad me aurem tuam, accelera ut eripias : esto mihi in Deum rotectorem. Inclina, dixit,

aurem

iuam,

propter membrorum

Ps. XXX, 2 dominum christum deinde] accede inde Ger. corr.

27 consuesti Gerzz.

suorum

humilitatem ;

13 ac 3 hic] Gerz., oz. Garet — Gare? 21 iustitia tua — Gerzz. (sed /. 26/2? tua iust.)

28 confidunt Gerzz.

31 eripe] me a4Z. e? exp. Gerzz.

262 40

45

50

6o

IN PS. XXX,

3-5

ut quoniam per naturam suam humana conditio ad diuinitatem non poterat attingere, ad eam diuinitas inclinata descenderet, quod omnipotentis Verbi incarnatione prouenit. Vnde merito petebatur quod adhuc minime probabatur effectum. Sequitur accelera wt eripias me, id est festina resurrectionem dare celerrimam, non illam morosam quam generalitas adhuc noscitur sustinere. Haec autem frequentia petitionis docet nos non debere ab oratione suspendi, etiam cum nobis credimus aliqua posse concedi. Petit quoque ut ab huius saeculi importunis insidiis diuina uirtute protegatur, ne pateat inimicis derelicta simplicitas ; sicut scriptum est in Isaia propheta : Sicut agmus coram iondenie se sime woce, sic non aperuit os suum. Et in domum

55

EXP.

vefugii,

ut saluum

me

factas.

Do-

mus est refugit? gloriosa resurrectio, postquam iam nulla imbecillitate concutitur, sed incorruptibili maiestate perfruitur. Nam tunc saíuwus fuit, cum ei mors ultra praeualere non potuit. Ita quod timet, ex nobis ; quod confidit, propriae diuinitatis est. Domum quoque refug1? ad Ecclesiam catholicam dicunt aliqui pertinere, ubi a parte membrorum petit se saluum [ieri, quoniam in ipsa reuera omnis Christianus saluus efficitur ; sicut in arca Noe crescente diluuio soli salui

facti sunt qui feliciter intrare meruerunt. 4. Quontam firmamenium meum et refugium meum es tu ; et propier nomen tuum dux mihi eris et enu65 iries me. Firmamentiwum pertinet ad toleranda quae passus est, refugium ad finem malorum, quando istius saeculi iniquitates gloriosae mortis fine superauit. Sequitur : Ef propier nomen tuum dux mihi eris. Propter nomen 79

suum Dominus 4x erat humanitati, quoniam illud latius per uniuersas gentes fecit agnosci, saluberrima praedicatione uulgata. Siue hoc a membris accipiendum, sicut supra iam dictum est. D»x

75

enim noster ueraciter dicitur, quando illum

sequimur, et praedicationis eius uestigia non uitamus. Addidit etiam enuiritum se quousque ad perfectionem catholica Ecclesia ipsius munere perueniret. 9. Educes me de laqueo isto, quem occultauerunt mihi, quoniam iw es protector meus, Domine. Occultatus est quidem ab inimicis /aqwews, sed non qui Christo esset occultus, nec in mortem deceptus incidit, sed sciens

Ps. XXX, 51/52 Is. 55, 7.

41 poterant Gerzz. corr. 43 ad hunc Gerzz. corr. ptobatur Gerz., corr. a. m. 41 ab oratione non debere — Garez 51 tundente Gerzz. 53 domum] locum r (at cfr J. 88) 56 mors ei Gare *6 educes] et praem. r (praeter K)

PL 208

EXP. IN PS. XXX, 5-8 8o

85

263

eam pro nostra liberatione suscepit. Ergo Jaquewm occultauwerunt ludaei Christo, quia tantum hominem credentes, occultis eum perdere machinabantur insidiis. Vnde se dicit educendum, id est resurrectionis beneficio ad superna uelociter eleuandum. Sed omnia consilia Iudaeorum dicit esse frustranda, quia, Domino protegente eee potest aduersitas praeualere. 6. In. manus tuas commendo puvitum meum redemisti

9o

|

me,

Domine,

Deus

ueritatis.

Consideremus

cur hic sermones ipsi sint positi, quos euangelii textus eloquitur. Nam et ibi sic ait : /n manus tuas commendo spiritum mew. ; el inclinato capite reddidit spiritum ; scilicet ut et hic

95

IOO

10$

IIO

cognosceres fuisse locutum, qui post tot saecula, eadem erat in cruce positus uerba dicturus. /* manus tuas, in ueritate tua, qua benigna et iusta semper operaris. Commendat itaque Patri inaestimabilem thesaurum, animam uidelicet illam quae uoluntates ipsius para intentione faciebat. Dignum ergo fuit ut tanto susceptori talis commendaretur spiritus. RedC eid se deinde esse testificatur. Sed uideamus quo pretio? Illo scilicet quo apostolus dicit : Semetipsum exinaniwit formam serui accipiens. Vides quam magnum pretium fuit, ut maiestatem suam usque ad carnem hominis inclinaret, seque exinaniuit, ut caelestibus humana compleret. Sed ut istum Dominum euidenter aduerteres, addidit quis esset, id est, Deus weritatis. Illorum enim specialiter Deus est qui ueritatem diligunt, nec in aliqua falsitate miscentur. v. Odisti ommes obseruantes uamitatem superwacue : ego autem in Domino sperabo. Illa redduntur semper odiosa, quae probantur esse contraria. Iuste ergo ueritas oderat uanitatem, quia wanitas in falsitate uersatur. Cui rei ipse tribuit expositionem dicens, swb$eruwacue ; quae non solum uacua, sed etiam swferwuacua

II$

integrum

120

dicta est; merito,

quando fructuosam intellegentiam tollens, alienat a Domino. Et quando prius dixit Dominum odisse uanitatem, id est saeculi istius desideria transitura, nunc se dicit amare uerissima. Quae sunt ista uerissima ? S$erabo in Domino : ubi nihil uanum, nihil superuacuum est, sed totum fixum atque perseuerat.

Verum

istam

rem

quae

causa

conse-

quitur ? 8. Exsultabo et laetabor in tua misericordia, quia respexisti humilitatem meam. In hoc et superiori uersu,

90/91 Luc. 25, 46.

99/100 Phil. 2, 7.

85 frustanda Gerzz. corr.

98 testificans Ger. (recte ?)

n.

120 superiore Gerzz., corr. a. zz.

106 omnes] ozz. r

sed] se Gerzz., corr. a.

PL 209

264

SYL

o0

EXPBOINOPSSURNON

OSID

iterum categoricus syllogismus enascitur, cuius definitionem partesque in primo psalmo iam diximus, qui etiam hoc loco simili ratione colligitur, id est, ego in Domino speraui. Omnis sperans in Domino exsultabit et laetabitur in misericordia 12 D eius. Ego igitur exsultabo, et laetabor in misericordia eius. Pulchrum plane dicendi genus in breuitate complecti, quod nulla possit aduersitate dirumpi. Nunc psalmi uerba tractemus. Éxswltare est cum magna animi alacritate gaudere; laetari est temperata mentis affectione mulceri. Sed consi130 deremus quoties commonemur in humanis uiribus minime confidendum. Nam quemadmodum, ut supra dictum est, quisquam de se debeat praesumere, unde sancta incarnatio legitur abstinere ? Quapropter exsecranda est pelagianae prauitatis intentio, dum illa tentat praesumere quae cognoscere I3 j debuit Spiritum sanctum toties ante damnasse. Intendamus etiam qui dicit humilitatem suam fuisse respectam ; ille uidelicet qui caelum terramque et creauit et continet, cui potestates supernae seruiunt. Sed ideo erat in Altissimo humilitas, quia illi et humanitas ueraciter adhaerebat ab ipsa con140 ceptione perfecta. 9. Saluam fecostt de necessitatibus animam meam nec conclusistit me in manus inimici. Necessitas dicitur ab eo quod in nece sit posita, id est in mortis angustiis constituta. Nam quando peccatorum laqueis innodamur, nec 14 31 ab eis possumus nostra uirtute dissolui, necessitas appellatur Ergo tunc de necessitatibus liberata est anima Domini. Saluatoris, cum a peccatis reddita est modis omnibus aliena. Sequitur zec conclusisti me in manus inimici. Ipsa erat necessitas quam superius dixit, si potestati diabolicae 150 delictis traderetur obnoxius. Comclus? sunt enim quasi carcere poenali, qui illius saeuissimi manibus ambiuntur. Nec. conclusisti ergo dicit, quia liber effectus est a potestate diaboli, sicut ipse in euangelio ait : Ecce ueniet princeps munda luus et àn me non inueniet quidquam. 15 5 10. Statuisti in loco sbatioso bedes meos: miserere mei, Domine, quoniam tribulor. Post liberationis suae decursam

16 o

exsultationem,

ad

secundum

uenit

ingressum

ubi de passione sua multa dicturus est, ut eam frequenti memoria piissimus commoneret, quam pro omnium salute suscepit. S/iatwisii, dicit, hoc est firmasti ; quia lapsum 122 cfr Exp. ps. I, 189 sqq.

153/154 Ioh. r4, 3o.

123 simili] Gerzz., simul Gare 125 itur Gerzz.corr. |. 129laetate Gerzz, 140 perfecte atque Ger; ef prosequitur sicut. solet litteris uncialibus saluam fecisti eqs. 145 dissolui] Gerzz., solui Gare 147 eum Gerzz. 156 mihi r (praefer M), a£ efr 1. 1*2

P 99

Is 210

EXP.

IN PS. XXX,

ro-ir

265

sustinere non poterat, qui mundi uitia non habebat. 7» loco

spatioso, id est libero et a potestate diaboli semper excepto. Ipse enim liber /ocws est quem hostis ille non insidet ; ipse spatiosus quem ille non occupat. Et intende quia non dixit 165 in uia, sed 2» loco sjpaít?ioso, id est in patria uirtutum, in regione beatorum ; uia enim legitur angusta iustorum. Pedes autem suos dicit uirtutes morales, per. quas hunc mundum fixis gressibus ambulauit, quos diaboli aduersitas impedire non potuit. Sed quamuis mundum

inculpabiliter ambularet,

17o necessarium fuit ut eius infirmitatibus diuina gratia subueniret, ne imbecilla caro a caelestis propositi integritate discederet. Ideo sequitur miserere mei, Domine, quoniam iribulor. Lege enim humani corporis tribulationi suae postulat subueniri, sicut et in euangelio dicit : Tv?stis est anima mea 17; usque ad mortem,

et his similia. Siue fedes

suos apostolos

dicit, qui *» loco sjpatioso, id est per uniuersalem Ecclesiam certissima stabilitate fidei constiterunt. Conturbaius SCHE

est

im

ira

oculus

meus,

anima

mea

et uenter meus. Per hos quatuor uersus figura diatyposis 18o est, quae latine expressio dicitur : ubi rebus personisue subiectis et formae ipsae et habitus exprimuntur. Incipit enim describere qualis fuerit periculi raagnitudo. Ac si diceret : confusus

18;

190

195

200

est

animus

meus,

cum

me

insequentium

furor

appeteret. Iram siquidem posuit inimicorum indignationem. Oculus autem intellectum significat, quem semper comturbamus atque confundimus, quando imminentia pericula formidamus. Venter uero noster aluus est, in quo edulia deglutita recondimus, qui apte memoriae comparatur, quia sicut ille transmissas escas recipit, sic et memoriae sinus notitias rerum. competenter assumit. Comtwurbatum ergo dicit wuenirem, id est memoriam suam, ubi habebat reposita quae illi Dominus de sua clarificatione promiserat. Sed cum uideret caro sibi imminere pericula, consequens fuit eam trepidatione turbari. Et nota quia se coníurbatum Írequenter dicit, desperasse nusquam. Quod ideo ab ipso dictum est, ut nobis hanc imitandi formulam magister caelestis ostenderet. Nam conturbatio humanitatem familiariter petit, diuinae autem sanctitati desperatio prouenire non potuit. 1i. Quoniam defecit in dolore uita mea, et anni hei im gemitibus. Hinc est illa conturbatio carnisque metus, quia 2n doloribus uita defecerat. Verbum autem ipsum defecit longas et grauissimas significat passiones. 174/175 Matth. 26, 58. 168 quos] quibus Gerz. 165 sec. in] ozz. Germ. 198 porui?] Germ., potest Gare£

189 recepit Gerzz., corr. a. t7.

PL 2II

266

205

210

215

220

225

230

22)

EXP.

IN PS. XXX,

11-12

Deficere enim est paulatim minus facere et ad finem perdendo aliquas ualetudinis minutias peruenire; quod uitae humanae accidere posse manifestum est, quae ad terminum

mortis usque perducitur. Superiora uero declarans subiungit : Et anni mei in gemitibus, quod multitudinem significat utique dierum. Considera quod dixit n gemitzbus, quia non fuit leuis dolor ubi continuus gemitus insonabat. Siue hoc magis ad martyrum pertinet passiones, qui in capite merito intelleguntur, quoniam ipsi membra sunt Christi. Et considera quia non in uocibus sed iz gemitibus posuit, ut Deo fieret amplius notum quod hominibus uidebatur occultum. Infirmata est in paupertate uirtus mea et ossa mea conturbata sunt. Virius animi infirmatur in paupertate, quoniam omnibus bonis indiget humana fragilitas. Quid enim illa pauperius quae nihil idoneum de se habere cognoscitur ? Ossa uero fortitudo est qua compago corporis sustinetur. Quod utrumque pulchre positum est ad exprimendam inbecillitatem humanae substantiae : quia neque in animi robore, neque in carnis spe ulla debet esse praesumptio, sicut propheta dicit : Maledictus qui confidit 4m homine, et £onit spem carnem brachii sui et a Domino recedit cor eius. 12. Super omnes inimicos meos factus sum opprobrium et uicinis meis nimium et timor motis meis. Non uacat quod sw$er omnes et non inter omnes ait. Super omnes inimicos meos, per modum exaggeratiuum dicitur, quoniam dum essent illi uere of $robriwm, Christus Dominus innocens atque immaculatus inter eos habebatur opprobrium, qui se nefario scelere polluebant. Sequitur factus sum opprobrium, non quia ego uere opfhrobrium fui, sed quoniam ab illis putabar esse quod non eram, qui decepti uanis persuasionibus errauerunt. Contra probum dicimus probrum, id est inhonestum atque indecorum. O$$5»robriwum autem significat ualde abominabile facinus, quod Do-

mino Saluatori inter iniquos Iudaeos euenisse manifestum est, cum dicerent : H?c homo a Deo mon est, qui sabbatum non custodit ; et alibi : Samaritanus es et daemonium habes. Vici240 ^os autem illos dicit qui ei uicinitate fidei propinquabant, qui adhuc non crediderant, sed credere disponebant ; sed uidentes eum in cruce pependisse, a credulitatis uicinitate remoti sunt, dum pati uidebant quem adorandum esse putauerunt. Ignari cum fideliter praedicta necessario cernerent con245 secuta, tunc magis a firma credulitate suspensi sunt. Et nota 222/224 Ier. 17, 5.

238/239 Ioh. 9, 16.

235 inprobrum Gerzz., corr. in inprobum

239 Ioh.'8, 48.

239/240 uicinus Gerzz. corr.

EXP. quod prius dixit

IN PS. XXX,

i«imicos,

deinde

12-14

267

«4cinos,

nunc

acce-

dendo peruenit ad otos. Notos autem apostolos significat, qui passione ipsius omnino turbati sunt ; de quibus scriptum est : Percutiam pastorem, et disbergentur oues gregis. Sic figura 250 diatyposis

SCHE b AA

265

270

275

per hos quatuor uersus,

sicut diximus,

decenter

impleta est. 19. Qui uidebant me foras fugiebant a me : excids tamquam moriutus a corde. Et in isto alteroque uersu qui sequitur, figura est metriasmos, quae latine dicitur mediocritas, quoties rem magnam mediocri relatione proferimus. Dicit enim et nunc : Qu; uidebant me foras fugiebant a me : Scilicet qui minus scripturis credentes, Dominum uiderunt in cruce positum, foras a deitate ipsius exierunt, sperantes spem suam morte ipsius fuisse finitam. Siue haereticos significat, qui audientes in Ecclesia scripturas diuinas uidentesque magnalia, foras exeunt ad iniquas praedicationes, fugientes ueritatem, in qua minime perseuerare patiuntur. Bene autem sequitur, excidi tamquam moriuus a corde. Considera quod dicit iamquam moriuws. Non enim a fidelibus mortuus dicitur, cuius deitas impassibilis ueraciter aestimatur. Excid? a corde, id est a mente infidelium, quod solet illis contingere qui defunctos homines obruendo, cum corpore simul eorum memoriam recordationemque sepeliunt. 14. Factus sum sicut uas perditum, quoniam audaiui uiluperationem multorum circumhabitantium. Vas $erditum est quod fractum est ad nullos usus necessarium semper abicitur : ita et Iesus mortuus quasi fractum uas abiciendus putabatur a perfidis. Quid enim dici potest mediocrius quam ut illa maiestas omnipotens testis fragilibus aequaretur ? Sed haec sic a dementibus putata perpende. Ceterum in illo semper fuit omnipotentia singularis et diuina plenitudo mirabilis, sicut apostolus dicit : /» quo habitat omnis

plenitudo diuinitatis corporaliter, id est substantialiter et manifeste. Diuinitas enim esse non potest corporalis. Sequitur quoniam audiui uituperationem multorum circumhabitantium ; significat perfidos Iudaeos qui synagogam circumhabitant,

285

non inhabitant.

Circum

enim a circuitu,

peccatores uult intellegi, de quibus in alio loco ait : In circuitu impii ambulant. Merito ergo tales circumhabitantes dicuntur, qui legem Dei non spiritaliter, sed carnaliter aduertere 249 Zach. 15, 7.

217/248 Col. 2, 9.

283/284 Ps. 11, 9.

252 foris r (praeter D U X), at cfr /. 256 253 alteroque] Gerz.., alioque Gare£ 256 et nunc] Gerz., oz. Garet 263/264 considera z:4. mortuus] Gerz., om.

269 factus] et praem. r (praeter H* .$ B?) 266 fidelium 24zd. Bec. Fisc. Garet 2473 potest] Gerz., poterat Gare: 244 qua Gerzz. (a a. zi.) 18

C. r (xcvir)

| 100

PL 212

268

290

maluerunt. Sic per haec uerba lucentia, tenebrosa facinora iudaici populi subtiliter indicantur. 15. In eo dum congregarentur omnes simul aduersum me, ut acciperemt animam meam comsiliati sunt : ego autem in te speraui, Domine. Reddamus ordinem uerborum, ut planius intellegantur sibi dicta cohaerentia. Dum simul omnes congregarentur aduersum me,

295

300

395

310

515

320

EXP. IN'PS. XXX) 14-17

in

eo

consiliati

sunt,

wt

desperant, ita de resurgente confidant. 32)

acciperent

animam

meam. In eo consiliatam dicit partem maximam Iudaeorum, ut Dominum neci traderent, quando omne scelus grauius est quod consilio geritur plurimorum. Nam dicendo omnes simul, non uult paucos intellegi, ut sceleratam turbam illam ultio debita subsequatur. V£ acciperent animam mean , significat ut adimerent, siue tollerent. Mirabilis et sanctissimus ordo dictorum. Cum inimici circumhabitarent synagogam et spem suam haberent in uiribus suis, se dicit sperasse de Domino, sciens quia potestas eorum nulla erat et insidiis talibus semetipsos magis interficere conabantur. 16. Dixi, tu es Deus meus ; in manibus tuis tempora mea. Dominus Christus dicit : Tw es Deus meus sed a parte scilicet humanitatis assumptae, quae, sicut ait inferius, et tempori subiacebat et morti. Non enim, quemadmodum inimici putabant, eorum persecutione uitam suam finiendam esse commemorat, sed in potestate ponit Domini £emfora uitae suae. Ipso enim creante existimus, ipso disponente uegetamur, eodem etiam iubente transimus. Vnde necesse erat ut spem fixam haberet in Domino, qui uitam mortemque suam in eius esse potestate noscebat. 17. Libera me et eripe me de manibus inimicorum meorum et a persequentibus me ; illumina faciem iuam super seruum iuwm. lpsum rogat qui potest ad uersantium uitam confringere, hominumque corda pro sua mirabili dispensatione conuertere. Prius enim dixit 2«imicoru», id est Iudaeorum ; subiungit e? à persequentibus "€, hoc est paganis, uel a diuersis haereticis, qui Ecclesiam Dei fraudulentis machinationibus insequuntur. Sequitur illumina faciem tuam super seruum tuum, id est fac uidere, quia super me dignaris intendere ; ut sicut de moriente Nec offendaris

quod

audis a Domino dici seruwm tuwm. Omnia siquidem uerba talia humanitati sunt specialiter applicanda, sicut in alio loco dicit : Ego seruus tuus et filius ancillae tuae. Vbi sunt qui duas 327 Ps. 115, 16.

290 autem] ueto r 298 illam] oz. Gerzz. 299 meam] oz. Gerzz. 300 dictorum] Germ., dicendi Gare? 314 manibus] Gerz.. cuz r, manu Garet cum g 321/322 sequitur 44. tuum] add. Gerz. in marg. inf. 323 supta Gerzz.

PL 215

EXP. IN PS. XXX,

17-19

naturas dicere nolunt in Domino Saluatore

y

modum

269 ? Nam quemad-

aliter sibi conuenire potest ista diuersitas, ut in una

35o eademque persona et Dominum intellegas caeli, et obnoxium passioni ? 18. Et saluum me fac in tua misericordia : Domai46, non

confundar,

In tua misericordia

quoniam

inuocaui

te. Dicendo

saluum

me fac,

negat meritum

:

35; suum. Ad instruendos enim nos semper eadem repetit, nec de

amabili confessione satiatur, quia fastidium non habet dulcedo ueritatis.

Subiungit

etiam

:

Domine,

non

con[undar,

quoniam inuocawi ie. Mirabilis ac perfecta praedicatio, quae habet et humilis supplicationem, et credentis inuiolabilem 34o firmitatem. Rogat ergo ne praetermissus confundatur. Sed quomodo se credit audiri ? Quoniam inuocaui te. Dominum

34;

35o

355

36o

siquidem fideliter /nuocare,

mereri est, non iniuria ;

quando nullatenus potest decipi, qui ab ipso se praesumit audiri. 19. Erubescant impii et deducantur in infernum ; muta efficiantur labia dolosa. Superiore uersu dixit : Non conj[undar, quoniam inuocaui ie : hic optat conuersa uice, ut illi potius erubescant qui inuocant idola, et ceteri qui se simili impietate commaculant. Ipsos enim conuenit erubescere, quos habet aeterna poena torquere. Nam cum hic non credunt promissum iudicium Dei, dolosa labia blasphema et garrula sunt. Quando autem manifestationem resurrectionis agnouerint, seque respexerint in graui periculo constitutos, uelociter obmutescunt ; nec iam in procacia dicta prosiliunt, quae nimio terrore clauduntur. Quae loquuntur aduersus iustum iniquitatem, in superbia et contemptu. lla labia exponit dolosa, quae superius obmutescere dignoscentiae uirtute praedixit, quae in hoc saeculo loquuntur aduersus iustum, id est Christum. Dignum nomen aptumque uocabulum, qui merito iwsius dicitur, quia 4a, ueritas et uita comprobatur. Sed contra tale tantumque nomen pulchre ponit 2a»2quitatem. Nam sicut lux obscuritati contraria est, sic iustitiae ?niquzi-

ias uidetur aduersa. Loquitur enim falsitas contra ueritatem, 36; quando Iudaei Messiam proclamant adhuc esse uenturum ; quando Ariani creaturam dicunt Dominum Creatorem ; quando pagani Saturnum, louem, Venerem, ceteraque portenta stulte numina profitentur caelestia. Addidit: n superbia et 361 Ioh. 14, 6.

329 conueniri Gerzz.

332 et] Germ. cum r (praeter K*), om. Garet cum g

et] Gerzz. eum r (cfr 1. 368/369), in add. Garet cum g

cfr Exp. ps. 26, /. 234

357

361 uita et ueritas Gerz., a£

368 numina] Gerz. a. z., nomina Gerzr. pr. zz., Garet

PE 214

|. 101

270

EXP.

IN PS. XXX,

19-20

contemptu, scilicet quoniam disputant superbi de humilitate 27] o

Christi, cum dicunt Dominum caelorum carnis assumere non

potuisse substantiam. Contemptores autem despiciunt immortales credere Domini passionem. Nam cum audiunt flagellis caesum,

alapis

uerberatum,

traditum

manibus

impiorum,

statim in blasphema uerba prosiliunt, nequaquam intellegil I gentes salutare consilium ; non quia minus potuit Altissimus in pomposis honoribus huius saeculi gloriosissimus apparere, sed declinare decuit, per quae humanum genus suum nequiter contempsit auctorem. 20. Quam magma multitudo. dulcedinis tuae, Domine, quam abscondisti timentibus te ! Ad tertium uenit ingressum, ubi diuersis modis enumerat quanta beneficia Dominus se timentibus largiatur : commonens ut omnes sancti diligant Dominum,

quoniam

esse constat et nostrum

iudicem et in futuro beneficiorum omnium largitorem. Sed 38 xl consideremus huius uersus uerba quid habeant. M wit?tudo dulcedinis est, quia multis praemiis Domini suauitas indicatur. Dulcis est cum corrigit, dulcis dum parcit, dulcis cum credentibus aeterna praemia compromittit. Sed intellege quod eis tantum dulcis est qui de ipsius sapore gustauerint. Ceterum 599. dulcedo ad eos non potest peruenire qui gustum eius minime contingere meruerunt, sicut et alius psalmus dicit : Gwstate et uidete quoniam suawis est Dominus. Sequitur, quam. abscondisti timentibus te. Non quia sanctis ideo abscondita est ut eam minime consequerentur, sed quia in futuro iudicio proRecte 595 mittitur manifesta, quae hic sentitur abscondita. autem intellegimus absconditam, ut eam desideria humana plus appetant : quia solet fastidiri omne quod subiacet ; et uile plerumque creditur, quod sine aliqua difficultate praestatur.

Sed hoc quod ait, abscond:isti,

homonymon

est ;

significat etiam et negata ; ut est illud : Gra£ias tibi ago, Pater Domine caeli et terrae, quia abscondisti haec a sapientibus et $rudentibus, et veuelasti ea baruulis. Ei períecisit sperantibus àm te, im comspectu falsorum hominum. Dulcedinem illam quam absconderat 405 timentibus se, Perficit eam in illis qui constanti animo eam desideranter exquirunt. Hoc est enim uere sperare, si nos contingat aliquid firma mentis integritate praesumere. Adiecit etiam, 2» conspectu filiorum hominum, id est in illa resurrectione generali, quando sanctis suis praemia pro-

400

391/392 Ps. 35, 9.

892/393 cfr Ps. 35, 10.

400/402 Matth. 11, 25.

989 ipsius] Gerz., eius Gare: 403 perfecisti] eam aZ. r, forz. recte, cfr J. 408 405 cam in illis] Gerzz., illam in eis Gare

PL 215

EXP. 410

IN PS. XXX,

missa restituet, et faciet cognoscere

20-22

271

uniuersas gentes, suos

certissimos fuisse sermones. 21. Abscondes eos in abscondito uultus tui a conturbatione hominum. Proteges eos in tabernaculo tuo, a contradictione 415 linguarum.

22. Benedicius Dominus, quóniam mirificauit misericordiam suam im ciuitate circumstantiae. Venit ad enarrationes beneficiorum quae sanctis suis Dominus copiosa miseratione largitur. Quod schema nobilissi-

SCHE 420

mum

dicitur synatroesmos, latine congregatio, ubi in unum,

aut multa crimina, aut multa beneficia colliguntur. Quod inter uiolentissimas figuras accipitur, quia congregatio rerum causae praestat augmentum. In expositione quippe dominicae dulcedinis perseuerans, primo dicit : Abscondes eos in abscon-

425 dito uulius

tui

a conturbatione

hominum

; secundo,

Proteges eos in tabernaculo tuo a contradictione linguarum ; tertio, plenitudinem beneficii ipsius euidenti laude compleuit, dicens : Benedictus

Dominus,

quoniam

mirificauit misericordiam suam in ciuitate circum430 stantiae. Nunc ad exponenda uerba ueniamus. I*« abscondito

455

wultus

Domini

dicit, id est in illa resurrectione,

quando omnes iusti contemplationis eius praemia consequentur; sicut legitur : Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum widebunt. A |conturbatione hominum, malorum scilicet, dicit etiam fidelissimos occulendos; quando iam in aeterna beatitudine locabuntur, ubi purissimam ueritatem nemo

faecilenta

uoluntate

conturbat,

sed bonitas

rerum

in

suis splendoribus perseuerat. Et quam pulchre regalem conspectum esse dicit 4» abdito, reuera, quia contemplationem 440 eius, qua iusti perfruentur, impii non uidebunt. Homines enim hic omnes persecutores et schismatici significantur, qui hic consueuerunt terrere populum christianum. Sed cum illuc peruentum fuerit, supra Dei famulos sceleratorum conturbaiiones, locum dicit ulterius non habere, quippe quos a se 445 constat esse diuidendos. Illi enim mittuntur in aeternam poenam, iusti uocantur ad requiem sempiternam. Sed ne tantum futuri praemii promissio fragilia corda turbaret, secundo capite dicit eos esse frotegendos. Nam per tabernaculum saepe diximus Ecclesiam catholicam significari, quae in isto

433/434 Matth. 5, 8

410 facit Gerz., corr. a. zz. 412 abscondito] Gerz;. Garez, abdito edd. cum r et 41V enarationes Gerzz., enumerationes Gare£ 430 ad] Gerz. s. /. a. zz. 431

illa] Gerz., alia Gare:

272

EXP.

IN PS. XXX,

22-24

450 mundo certamina sustinens, expeditionalis habitaculi nomine uocitatur. Superius enim dixit, abscomdes ; hic $roteges. Ibi enim abscondentur, ubi ab impiis non uidentur ; hic uero $roteguntur, ubi malorum improbitas minime nocere permittitur, quando illaesae animae iustorum sub qualibet 455

corporis afflictione seruantur. Tertio laetatur homo caelestis,

qui et Mediator est Dominus Christus gaudio spiritali ; quia

incarnatione Céiuitatem

Verbi

mundo

salutaria

circumstantiae,

dona |prouenerunt.

lerusalem

localem

debemus

aduertere, quae in medio gentium constituta, quasi templum 460 fidei probabatur existere. Ab hac enim circumiectae nationes christiani dogmatis regulas suscipere meruerunt ; et uelut purissimo fonte patefacto, caelestis uitae sunt muneribus irigatae. I$» hac ergo ciuitate mirifjicauit Dominus misericordiam suam, quando ibi et docere, ibi miracula 465 facere, ibi et pati pro hominum salute dignatus est. Ibi quoque gloriam suae resurrectionis ostendit, ut merito dictum sit quia in Ierusalem potentiam suam miram facit, ubi declarare tam ingentia sacramenta delegit. 289. Ego autem dixi in pauore meo : proiectus sum 410 a wultu oculorum tuorum. Patri dicit Filius a forma serui; speraul : quia me gratia tua desereret, cum passionis tristitia praeualeret, ?» $awore utique mortis. A «wultu oculorum tuorum, id est a conspectu misericordiae tuae. Et pulchre ««liwm dedit oculis, quia ipsi quam maxime V«ltiws enim dicitur ab 475 significant uoluntates animorum. eo quod cordis uelle per sua signa demonstret. Sic oculi diuinitatis, cum respiciunt, suam gratiam pollicentur. Ideo 480

exaudisti

uocem

orationis

meae,

dum

clama-

rem ad te. A Domino ideo se dicit exauditwum, quia humiliter, non desperanter more humanitatis dicebat esse contemptum : cui non poterat tardari gratia, de quo uox paterna dictura erat : Hc est Filius meus dilectus, in quo mihi bene complacui. Dum clamarem ad ie, quando in passione uoce magna dixit : Deus meus, Deus meus, quare me dereli-

quist;i? Constat enim his clamoribus exawditum fuisse, quando et resurrectionis gloriam consecutus et ad Patris est uidelicet dexteram collocatus. 24. Dilkigite Dominum, ommes sancti eius. Pro collatis sibi beneficiis hymno decurso, sanctos commonet ut 490 ament Dominum ; quatenus auctorem tanti beneficii membra 485

482/483 Matth. 5, 17.

484/485 Matth. 27, 46.

462 abscondentut] Gerzz., corr. a. z;. in -duntut 460 merunt Gerzz. corr. 463 inrigati Gerzz., fort. recte 467 facit] Gerzz., fecit Gare£ 448 deprecationis r

PL 216

HM 102

EXP. IN PS. XXX,

24-25

2723

diligant, cum sibi in capite praestitum fuisse cognoscant. Diligite dicit, iam tamquam amicis, non tamquam seruis. Seruorum

est

enim

formidare,

amicorum

diligere;

sicut

ipse in euangelio dicit : S2 feceritis quae ego praecipio uobis, 495 iam

mon

dicam

«os

seruos,

sed amücos.

Sed

hoc

praecipit

sanctis, quia ipsorum est amare Dominum, quia non diligunt mundum.

$00

»

Quoniam weritatem requiret Dominus et retribuet his qui abundanter faciunt superbiam. Ne putaretur haereticorum blasphemias Dominum posse neglegere, dicit : Veritatem requiret Dominus, quam illi nesciunt falsis erroribus illigati. Sequitur e£ reíribuet his qui abundanter faciunt

superbiam.

Ideo enim discutit ut uindicet,

ideo

requirit ut puniat. Et bene addidit, abundanter : quia illis 505 non reíribuet qui se celeri emendatione conuertunt : illis autem superbis qui copiose delinquunt, et praecepta Domini iniqua praesumptione despiciunt, in ipsis est sine dubitatione resecandum. Sed hic sw$erbiam, non unum uitium debemus accipere, quoniam ex superbia nascitur quidquid 510 morum prauitate peccatur. Scriptum est enim : Zmittwm omnis peccati superbia. Et merito cunctis uitiis tale nomen constat impositum, quia non solum in arrogantes uindicat, sed etiam in omnes qui regulam piae conuersationis impugnant. 25. Variliter agite et comfortetur cor uestrum, qui speratis in Domino. Hic uirtus totius psalmi, SUE I omnes et sacrae colligitur utilitas passionis. Nam cum dixisset : Diligite Dominum, sancti eius, qui capiti uestro et crucifixionem 520

contulit

sed ad imitationem

525

et gloriam

resurrectionis

gloriosam fidelium se corda roborarent,

quam sciebant ad mundi medicinam salutariter introductam. Haec figura dicitur epiphonema, id est acclamatio, quae post narratas res, breuiter cum exclamatione prorumpit. Quapropter exhortatio ista bonorum est, ne se a bono proposito carnis imbecillitate subducant. Viriliter agite, id est in bonis operibus constantissime perdurate, nec feminea mollitie deficiatis, qui corda uestra Domino

299

attribuit,

ad postremum per definitiuam sententiam dicit : Virzliter agite et comforietur cor wuesirum, et sperate in Domino : scilicet ne praedictis passionibus terrerentur

constanter offertis.

Sic enim sustinentium pectora roborantur, si spem suam in 494/498 Ioh. 15, 14-15.

491 diligunt Gerz.

510/511 Eccli. 1o, r5.

492 diligite] Gerz;., dominum ad. Gare? 501 requirit 516 passionis utilitas — 594 requitet Gerzz., corr. a. zz. Gerzz. (at J. 498 -ret) 530 pecora Gerz., 520 et sperate] Gerzi., omnes qui speratis Gare/ Garei

corr. a. 74.

PL 217

274

EXP;IN PS; XXX, 25-XOUXI, 1

Domini uirtute confirment. Hoc autem praeceptum uiris feminisque commune est, wi7iliter enim omnis sexus ag?f, qui nescit mollissimis facilitatibus immutari. Et respice quemadmodum partes illas passionis suae in toto psalmo ser555

uauerit.

Prius dixit orationem,

inde secuta

passio est;

ad

postremum laetitiam fidelium constantiamque commonuit : ne tali munere suscepto, ulterius inimica fidei possit praeualere cunctatio.

Conclusio psalmi. Peracta est tam magni psalmi salübris et decora contextio, 540 ubi et imbecillitas humanitatis exprimitur, et beneficia diuina monstrantur,

545

550

ut considerans fragilitatem suam

nemo

super-

biat; respiciens autem misericordiam diuinam nullatenus expauescat. Numerus quoque psalmi erectae supputationis culmen ostendit, praemia quoque fideli coniugio compromittit; ut cum se anima huic praedicationi beata conuersatione Sociauerit, trigenaria remuneratione ditescat. Huic etiam numero et alia sacramenta conueniunt. Triginta siquidem annorum loseph dominus legitur in Aegypto constitutus. Triginta etiam annorum Saluator noster uitale baptisma intinctus aquis lIordanicis consecrauit. Est quoque in his decadibus

sancta

Trinitas,

quae

fidei nostrae

inuiolabilem

regulam tribuit et salutem.

EXPOSITIO

IN PSALMVM

XXXI.

1. Daw:id $ntellectus. Cum generaliter omnes psalmi dicti sint ad intellectum ut eos sensus noster agnosceret, ne uiuendi regulas ignoraret, merito quaerendum uidetur cur in hoc titulo posuerit Dawid 2mntellecius ? Primo meminit II Dawid propter Dominum Christum, quoniam ad ipsum respicit quidquid paenitens iste dicturus est. Deinde £m£ellectus ideo sequitur, quia nisi misericordia Domini sufíragante peccata nostra intellexerimus, ad paenitentiae studium uenire non possumus. In alio quippe psalmo dictum est : IO Delicía quis intellegit ? hoc est enim quod dicit 'intellectus' ; ut cum nos intellegere diuinitas praestiterit peccata nostra, pro eis diluendis studiosissime supplicemus. Non enim pro illo errore quis supplicat, quem prorsus ignorat. Nam et cum Dominus Christus in quarta parte locuturus sit, Ps. XXXI, 2 Ps. 45, 1 ; 44, 1 etc.

10 Ps. 18, 15.

IDs: XXXI, 1 dauid] huic praez. r omnes psalmi generaliter — Gare non enim] Gerzz., nam Gare, ef ponit signum interrogationis post ignorat

12

PIS 218

EXP. IN PS. XXXI, 1

275

15 primo uersu sic incohat : Intellectum dabo tibi ; ut istius paenitentis merito, 'intellectus' in titulo praemissus sit, cui etiam

diuina uoce promittitur. Sed licet sint et alii paenitentium psalmi, tamen propter subtilitatem distantiae diuersa titulorum significatione notati sunt. Primus enim qui in sexto 20 ponitur, continet in finem, im hymmis, bro octaua psalmus Dawid, quoniam ille totus ad futuri iudicii pertinet timorem. Iste uero merito tali est titulo praenotatus, qui se deterioratum tardius intellexit, quia peccata quae confestim prodi debuerant Domino, se diutius tacuisse confessus est. Status autem princi25; palis huius causae concessio est, quae cunctis paenitentibus &. 103 datur. Concessio est enim, ubi aduersariis omnia conceduntur

et per solas lacrimas supplices defenditur reus.

Diuisio psalmi. In prima parte psalmi paenitens loquitur, peccatum suum euidenter agnoscens, poenam sibi merito districtionis indi3o cens, quoniam noxia facinora credidit occulenda, ubi breuiter

principium et narratio continetur. In secunda parte sola correctio

est;

nam

cum

se

propria

confessione

damnauerit,

a Domino sibi credit esse parcendum. Tertia parte paenitudinis bona commendans,

etiam sanctos in hoc mundo

asserit

5; Domino supplicare, in quo sibi merito testatur esse refugium, ubi et paenitentis istius uerba finiuntur. Quarta Dominus Christus ad eius uerba respondens, sperantes in se circumdare misericordia pollicetur : ne supplicantis integritas neglegi aliqua dissimulatione putaretur. Quae quatuor partes inter4o jectis diapsalmatibus diuiduntur, quas in diuisionibus sequi, nostri constat esse propositi.

Expositio psalmi. Beati quorum vemissae sunt iniquitates et quorum tecta sunt peccata. Paenitens iste propria facta cognoscens, ad exemplar illius publicani qui tunso pectore 45 oculos non leuabat ad caelum, totis uiribus humiliato corde

suspirans, nec inuocare maiestatem praesumpsit, sed beatos dicit eos qwibus remissae sunt iniquitates ; hic absolutionem desiderans peccatorum, nec tamen audens similia postulare. Merito ergo uocat illos beatos, qui haec ;o ante meruerunt. Haec enim species octauae definitionis est quae

graece dicitur xarà d$aípeoww ToU évavríov, latine per priuan15 Ps. 51, 8.

20/21 Ps. 6, 1.

44/45 cfr Luc. 18, 135.

20 psalmus] oz. Gerzz. 44 ad] Germ., et praem. Garet exemplar] Gerz., exempla Gare? 50 species octauae definitionis] Gerz., octaua species definitionis Garet

EXP.

276

IN PS. XXXL

1-3

tiam contrarii. Beato siquidem peccata contraria sunt. Et quoniam hic dicit remissa, competenter sub hac formula definitionis beatum uirum constat expressum. Inter ?n2qui5 i tates uero et Peccata sanctus Hieronymus in hoc psalmo hanc differentiam facit, iniquitates dicens quae ante susceptam fidem siue per ignorantiam siue per scientiam committuntur; $eccaía uero haec esse definiens quae post cognitionem fidei uel gratiam baptismatis contrahuntur. 2. Beatus uir cui non imputauit Dominus pecca6o ium nec est in ore eius dolus. Et hunc beatum eadem species definitionis amplectitur. Sed scire debemus alios esse quibus peccata reputantur, ut Paulo dictum est : Saule, Saule, quid me persequeris ? Et adulterae mulieri in euangelio ait : 65 Vade et amplius noli beccare. Alios autem esse manifestum est quibus $eccata non reputat, ut Iob, de quo dictum est : Numquid considerasti seruum meum Iob, quod. non sit ei simalis in terra, wir iustus et simplex et timens Deum ? Et Nathanael de quo ait : Ecce were Israelita, 4n quo dolus mom est. 79 Quapropter illam partem uotis suis elegit, in qua nulla sollicitudine mordeatur. Omnes tamen per gratiam diuinae misericordiae ad haec dona perueniunt, sicut Ioannes apostolus dicit: S7 dixerimus quia jeccatum mom habemus, mos ipsos seducimus et ueritas 1n nobis non est. Sequitur autem, c4? non 75 impuliauit Dominus peccatum ; scilicet 2n cuius ove dolus non

8o

est ; id est qui nulla sibi remissione placuerit ; et

cum sit peccator, ipse se praedicet esse sanctissimum (quo morbo maxime laborat humanitas), sed sua potius delicta cognoscens, in humilitate satisfactionis iugiter perseuerat. Ipse enim Domino placet qui sibi displicet ; quia dum nos culpamus, ueriloquium ; cum nos uolumus laudare, mendacium

85

est. Hactenus fuere principia, in quibus misericordiam boni Iudicis per humilitatem nimiam desiderauit acquirere. Sed nos in parte ista diuisionem non ponimus, quia diapsalmata sequimur, quae silentio Spiritus sancti noscuntur esse diuisa ; dum et illa seruare possumus et ista minime praeterimus. 9. Quoniam

90

tacui, imueterauerunt

omnia

ossa mea,

dum clamarem tota die. Peracto igitur breuiter, ut competebat, exordio, nunc paenitens iste ad narrationem compendiosissimam uenit, quam bene quidam cor, quidam animam causarum esse dixerunt, quoniam per ipsas agnoscitur quid55/89 cfr Hieron. 77 Oseaz 8, 13/14 — PL 25, 889 C. 63/64 Act. 9, 4. Ioh. 8, 11. 67/68 Iob 2, 5. 69 Ioh. rz, 47. 933/34 I Ioh. r, 8.

65

57/58 committitur Gerzz., Corr. d. 71. 62 e? 65 alius Ger. corr. 64 ect] ut Gerz. ait] Gerzz., ozz. Garet 69 uere] uit Gerz. 70 suis uotis — Gare 74 seducemus Gerzz., corr. a. zz. *?5 dominus] oz. Gerzr.

219 PL

EXP. IN PS. XXXI, 3-5

95

quid in negotiorum uiribus medullitus continetur. Dicit enim : Quoniam non sum tibi confessus delictum, omnis firmitas mea in infirmitate consenuit, more uulneris corporalis, quod si non aperitur ad curam, in putredinem seruatur occultum. Ossa enim, sicut saepe diximus, significant animi firmitatem, quae merito

100

105

IIO

115

I2O

277

?nueterasse

dicuntur,

quoniam

ulcus

non

fuerat

salutari medico publicatum. Sequitur autem, dwm clamarem tota die. Cum superius £acuisse se dicat, hic iterum se clamasse profitetur. Sed £acuit diuinitati, cui iugiter supplicare debuisset. Clamauwit qui per spatia longi temporis de sua iustificatione locutus est. T'acwit ergo quod loqui fas fuit ; locutus est quod tacere debuisset. Sic factum est utrumque culpabile, quamuis uideatur esse diuersum. Memento autem quod tota uirtus huius psalmi contra hoc exsecrabile humani generis uitium probatur opposita : ne quis Domino putet absconditum, quod in conscientiae suae penetralibus recondit occultum. 4. Quoniam die ac nocte grauata est super me ma^"s iua. Peccatori grauis sanus est quae flagellat, et ponderosa quae uindicat. Die ac mocíe continuum tempus significat ;ut merito sensa fuerit gra«:s, quae a castigationis pondere non recessit. Aliter enim feliciter humiliatus non esset, nisi eum »a7.4s diuinitatis imprimeret. M anus enim per tropologiam, operationem significat : quia hominum usus est manibus operari. Diuinitas enim non manibus aliquid agit, sed uoluntatis suae uirtute omnia disponit et perficit. Conuersus sum in aerumma, dum confringsitur mihi spina. Hoc est quod superius dixit : Grauata est super me manus tua. Aerumnosus enim dicitur ualde ruinosus. Ruina quippe appellata est, quasi repetens ima. Conuersus ergo fuerat in aerumna, qui ceciderat de

PL 220

superbia ; ut qui ante clamauit per elationem, nunc confite125

retur Domino per humilitatem ; cui ideo salutis spes rediit, quoniam in suis operibus mortifera facta cognouit. S ^ina est enim quae totum

corpus erigit atque recontinet.

Haec pro

superbia merito posita est, quae confracta non deicit ad interitum, sed erigit potius ad salutem. Hoc argumentum dicitur a p. 104 necessitate, quando causae grauissimae praemittuntur, ut ad I30

A

confessionem proficuam correctus animus adducatur. 5. Delictum meum cognitum tibi feci et iniustiliam meam mon operui. Sicut superius dixerat, unde fuerat uulneratus, ita nunc ueniens ad secundam partem, refert unde curam, Domino largiente, perceperit. O ingeniosa simplicitas et mille tergiuersatoribus cautior puritas! Illi dicitur 93 mea] nec Gerz., e£ exp. 99 se dicat tacuisse — Gare/ 113 non esset humiliatus — Gare 119 mihi] oz. 7 129 praemitur Gerzz. corr. 131/132

iniustitias meas r, sed cfr /. 14*

278 delictum

EXP.

IN PS. XXXI,

fuisse manifestatum,

5-6

cui nihil occultum

est, ad

quem plus clamat causa quam lingua ; qui etsi ab homine non audiat, certius omnia nouit quam ille qui facit. Sed hoc est cognitum [acere, in confessionem delicta perducere. 140 Operire est autem ualde aliquid silentio tegere, aut cordis dissimulatione celare. Hoc faciunt stulti, qui putant Deum ignorare posse quod agunt. Contra, qui illum nouerunt res omnes habere manifestas, ad humilem confessionem et paenitentiae uota descendunt, ne iudicem patiantur infensum, qui 145 propitium habere poterant aduocatum. Delictwm uero quidam leue putauerunt esse peccatum, quasi neglegentius derelictum ; 222ustitiam autem immane aliquid saeuumque commissum. Sed hic puritas confitentis ostenditur, ut nec illud passus sit celare, quod credebatur forte ueniale. 150 Dixi, bronuntiabo aduersum me iniustitias meas Domino : et tu remisisti impietatem cordis mei. Hic magna pietas diuinitatis ostenditur, ut ad solam promissionem deuotionis subito peccata laxauerit, quando sic iudicat pium uotum, quemadmodum operationis effectum. Dixit enim in 155

160

170

175

corde suo, Domino

non tacere quae gesserat ; et tamquam

iam cuncta prodiderit, ita illi remissa sunt quae uoluit confiteri; merito quando aliquem sola uoluntas aut absoluit, aut punit. Pronuntiabo dicit, publice fatebor, ut alios ad imitationem trahat pia fidelisque confessio. Sequitur de accusatione propria salutare remedium, quando pepercit iudex, cum sibi non parceret reus. Im$?etas autem cordis fuit, quia tacere decreuerat ; ut illi se crederet celatum, qui antequam fiant omnia, potest habere notissima. 6. Pro hac orabit ad te omnis sanctus in tempore opportuno. Peracto igitur principio, narratione uel satisfactione, uenit ad conclusionem deprecationis suae, in qua Sic commendat ueniae postulationem, ut eam etiam sanctis omnibus dicat esse communem : merito, quoniam qui non est 3 peccatis alienus, in supplicationibus debet esse permixtus. O medicina salutaris! Contra morbos omnium peccatorum, diuersa remedia praestantur aegrotis ; hoc unum antidotum, si pura mente sumitur, delictorum omnium uenena uincuntur. Addidit 4n tempore opportuno, inista scilicet mundi uita, ubi conuerti fas est ; nam in inferno, sicut superius in sexto psalmo dictum est, nemo proficue Domino confitetur. Verumtamen in diluuio aquarum multarum, ad eum non apjproximabunt. Cum superius sanctos iugiter orare testetur, nunc pietatem istam negat diuersis superstitionibus concedendam. Diluuium enim multarum aqua149 fore Gare; 151 cordis] peccati 24ud. Bec. Fise. eum g 156 prodiderat Gerzz. corr. 162 ille Gerzz. corr. 164 orauit Gerz. 175 est] Gerzz. s. /. 179/180 aquarum multatum - Gare

PL 22I

EXP. IN PS. XXXI,

6 279 18o 7411, est error hominum pessimorum, qui uariis prauitatibus fluctuantes, multiplices sibi doctrinas constituunt, quas a uero Magistro nullatenus acceperunt. Quae sententia maxime haereticos arguit, qui n diluwio peruersitatis suae tempestuosas et naufragas excitant quaestiones. Et hi ad ewm nom 18; approximabunt, quoniam a uera religione discedunt. Quae SCHEB

figura dicitur metaphora, id est translatio, cum mutatur no-

men aut uerbum ex eo loco in quo proprium est,in eum in quo aut proprium deest, aut translatum proprio melius est. v9. Tu mihi es refugium a jressura quae circum-

1 o dedit me

bus

me.

: exsultatio

Refugium

mea,

redime

me

a circumdanti-

est ad quod confugitur, ut pericula

declinentur. Sed iste non ad solitudines inuias, non ad munita castrorum, non ad hominis auxilia conuolauit : sed ad Deum,

qui circumeuntes spiritales inimicos poterat dissipare. Deinde :95 gaudium suum dicit Dominum, a quo sibi nouerat esse parcendum. Nam quod ait redime me, numquid ille aurum dat ut liberet ? Sed dedit sanguinem

pretiosum,

nullis diuitiis,

nullis opibus conferendum. Sed paulo sollicitius indagemus, quid nobis uerba ista denuntient ? Nam cum dicit exsulta200 i20 "t£a, accepti beneficii uidetur esse professio. Dum subiungit, red?me

me, adhuc periclitantis indicat timorem. Sed

quia iam gaudebat in spe, et adhuc timebat in re, congrue utraque coniuncta sunt. Possumus enim animo gaudere, cum

mala praesentia nouimus fine celerrimo terminanda. Addidit, 205 à Có YCumdantibus

RT

me, siue uitiis carnalibus, siue spiritibus

immundis, qui nos perdere praecipiti uelocitate festinant. Finita est conclusio paenitentis in timore praesentium et spe futurorum. Venite, oratores, qui negotia humana artificiosa subtilitate tractatis ;uidete reum lacrimis se diluentem, audite

210 peccatorem confessionibus absolutum, intellegite sententiam principis non salutem hominis impetere, sed potius peccata damnare.

Ista sunt tribunalia, quae nullus redimit, ista sen-

tentia quae nihil sub ambiguitate decernit. Tali potius modo causas uestras defendite, qui negando ueritatem cum crimi21; nibus consuestis delicta uestra miscere.

Conuertite

ordinem

saecularium iudiciorum, orationem uestram ab epilogis incipite, peruersas flebiliter narrate miserias, correctionem protinus ueraciter intimate, et tunc meremini gaudentes concludere quod flentes feliciter incohastis. Hinc enim intelle220 getis quid differat ordo iste salutaris, quando nihil potest sustinere contrarium, quod terminatur in gaudium. Nunc

185 adpropiabunt Gerzz. 187 pr. in quo] Gerzz., ubi Gare 189 es mihi —r 198 indagamus Gerzz. corr. 200/201 subiungit] Gerzz., subiunxit Gare/ 205 spiritalibus Gerzz. corr. 209 se lacrimis — Gare 213 modo potius — Gare£ 214 cum] susceptorem add. Gerzz. e£ in marg. add. : .

PL 222

280

225

230

255

EXP.

IN PS. XXXI,

7-9

uideamus in parte finitima, quid ei Dominus ipse respondeat. 8. Intellectum dabo tibi et insiruam te àn uia hac qua ingredieris ; firmabo super te oculos meos. Venit ad quartam partem, ubi sermo Domini quasi mellifluus imber irrorat. Sed consideremus quam apte, quam misericorditer Christus introductus est loquens ; ut ipso iudice promittente, spes paenitentibus certior appareret. Sed quid dicit imprimis ? ZIntellectum dabo tibi. Vides quia peccatores non habent intellectum, nisi quando éum Dominus conuersis propitiatus indulget. Intellegere est enim, bene agere, et ad mandata Dei uota conuertere. Ipse est enim 27tellectus, quem tituli ueritas indicauit, quem paenitentibus potestas Domini clementer infudit. Addidit : E£ «nsíruam ie, quasi nescientem docebo, quasi inermem gladio uitae salutaris accingam. Ante enim, cum Domino culpas taceret, p. 105 fuerat consilio destitutus ; nunc autem instruitur, quando contra se pronuntiare, praestante Domino, commonetur.

O paenitentiae inaestimabilis medicina, quae non solum a peccatis absoluit, sed etiam sanctorum praemia beata concedit ! Via est enim quam ingressus fuerat seruire Domino, prioris actionis prauitate damnata ; uia quae non habet errorem, nisi «um ab ipsa receditur ; uia pacis et ueritatis, quam beatae uirtutes commeant, ubi nulla facies peruersitatis accedit. 245 Sequitur firmabo super te oculos meos, id est dirigam in te lumen intellegentiae meae. Nam qui recte sapiens est, et mandata Domini sincera mente perfecerit, iuste eius oculos super se habere perhibetur. Quapropter aduertamus quali gloria paenitentium exaltetur humilitas, ut Domini oculos 250 supra se f?rmatos audiant, cum ei satisfacere uelle festinant. 9. Nolte fieri sicut equus et mulus, in quibus non est intellectus. In fremo et camo maxillas eorum consiringe. Hic iam generaliter humanum genus commonet ne uagis subdatur 255 erroribus. Sed perscrutemur quare istae comparationes sint positae ? Equus sine discretione sessoris seruit arbitrio, et a quocumque fuerit ascensus excurrit. M u/ws autem patienter accipit sarcinas quibus fuerit oneratus ; et pro hoc utrique 240

intellectum non habent, quia nec ille eligit cui oboediat, nec 260

iste quibus oneribus ingrauetur intellegit. Prohibet ergo huiuscemodi

homines

diabolicis

fraudibus

insideri,

et uitiorum

oneribus praegrauari, ne male oboediendo superbiae magis partibus addicantur. Verum istis talibus quid dicit esse faciendum ? Scilicet quod animalibus imprudentibus. His enim 222 quod Gerz., corr. a. z. 225 domino Gerzz., corr. a. zz. 229 ipse Germ cor. . 282/233 est enim intellectus — Gare/ 234 infundet Gerz., corr. a. zz.» infundit Gare 235 doceam Gerzz., corr. a. m. 251 in] Gerzz. eum r, om. Garet Cum g

PE 225

SCHB

EXP. IN PS. XXXI, 9-11 281 26; comparationibus stultos homines ueritati subdidit inuitos. Nam quod ait i» freno, ad equum pertinet. Frenum- enim a fero retinendo dictum est ; ferum quippe antiqui caballum dixerunt. 2 camo ad mulum respicit. Ergo haec duo animalia supradicta cohibent ista retinacula, ut ad arbitrium iuben27o tis incedant, ne suis uoluntatibus efferantur. Maxillae uero adminicula sunt animalium, quibus esca fnanditur, ut corporis uita procuretur. Ipsas ergo maxillas per figuram allegoricam dicit inoboedientibus debere constringi, id est copias uictuales parcius dari, ut ieiuniorum necessitate conclusi, Creatoris 27; Subdantur imperio. Allegoria est enim, sicut saepe iam dictum est, quando aliud dicitur et aliud significatur. Et quoniam diximus in hac parte Dominum Christum loqui, constringe dicit Patri, quia sanctae Trinitatis unum uelle, una potestas, una cooperatio est.

280

10. Qui non proximant ad te, multa flagella becca-

torum. In praedictis adhuc comparationibus perseuerat. Necesse est enim ut animalia indomita frenum accipiant et flagella patiantur, donec recto tramite uiam carpere consuescant. Ordo autem uerborum talis est : M ulta flagella sunt 28; Peccatorum, qui non jroximant ad te. Sed dicendo : Qui non broximant, ostendit quosdam peccatores Domino propinquare, qui licet delinquant imbecillitate carnis, a piis tamen precibus non recedunt. Illi enim qui contumaciae spiritu a Domino

secedunt, tamquam

pauescentes obiecta, nec

29o uolentes ire per semitas rectas, multa flagella sustinent ; ut quod non faciunt sponte, plagis adhibitis cogantur implere. Sed ista f/agella sunt quae nos celeriter sanant, quae nos uelociter liberant et in uiam ueritatis adducunt. Sperantes autem in Domino misericordia circum295 dab 14. Reuera diuina iustitia non sperantibus flagella, sperantibus autem in se misericordiam pollicetur, sicut et Eze-

chiel propheta dicit : Ego Dominus qui non sum malorum memor, tantum wt se auertat homo a uia sua maligna et ab omnibus iniquitatibus quas fecit et utuet. Et bene dixit, cóircumda3oo b?£, ut non sit locus relictus unde possit ad eos diaboli hostilitas introire. l1. Laetamini SYL

in

Domino

et exsultate,

iusti ; et

gloriamini, omnes vecti corde. Hic potest fieri categoricus syllogismus, ut artis dialecticae regulae in quoddam diui3o; narum scripturarum seruitium, quasi fugacia mancipia reuocentur. Omnis iustus laetatur in Domino ; omnis qui laetatur 297/299 Ez. 18, 28.

2685 stultus Gerzz. corr. mant r (praeter 5)

subdidicit Gerz.

274 dare Gerz.

280 adproxi-

EXPJIN

282

PSXCREXXDTE

in Domino recto corde est : omnis igitur iustus recto corde est. Meminerimus autem syllogismos usurpandos non esse frequentius : quia diligens lector creberrime reperit in scripturis sa310

515

SCHE

320

325

259

cris, unde eos sibi possit elicere, et in formam similitudinis,

quam praediximus, collocare. Sufficit autem nos, quamuis rarius, ostendisse inter logicas artes hanc quoque partem scripturas diuinas, etsi non specie, uirtute tamen procul dubio continere. Regulariter autem admonet, ut non in se 2ust?, sed laetentur in Domino ; nam qui in se gaudet, fallaci, sicut saepe dictum est, praesumptione decipitur ; qui uero 27 Domino laetatur, perpetua delectatione perfruitur. Laetari est enim tacitae mentis suauitate mulceri. Exswltare est concitati animi feruore gaudere. Sequitur e£ gloriaminaz, omnes recti corde. Et hic quoque per figuram aó kowov, id est a communi, iungendum est, in Domino gloriamini ; scilicet uos ei esse subiectos, seruitioque ipsius libertatem uestram credite uel honorem : dum uos inde noueritis ad aeternae beatitudinis praemia peruenire. Considerandum est etiam quod gratia uarietatis supra dixerit ?ws£? ; nunc, rect? corde. Omnes enim Z4st4 et vecti sunt corde

; et rursus rectt

corde sunt sine dubitatione iustissimi. Quapropter cum haec diuidi nequeant, non est dubium causa uarietatis apposita. Mater est enim satietatis, eisdem uerbis frequenter geminata repetitio. Consideremus autem quid paenitens iste meruerit, ut ipse illi manifesta uoce responderet, cui totis uiribus supplicauit. Ille paulo ante prostratus, ille qui peccatorum fuerat mole

255

IDE 224

compressus,

inter

24síos

annumeratur,

inter

recíos

corde recipitur : ut quanto prius satisfaciendo fuerat humiliatus, tanto post ueniam uideatur excelsus. Quapropter iam ipse beatus est qui hic sententia piissimi iudicis noscitur absolutus.

Conclusio psalmi. Consideremus modo uirtutem psalmi huius, quod decem uersibus supplicando diuinum meruerit sine aliqua dilatione responsum. Forte decalogi commonens operationem, ut sicut 340 ille custoditus uocat ad praemium, ita et haec compuncto corde fusa precatio ad indulgentiae nos uota perducat. Legamus ergo seduli, et cordis compunctione plangamus. Quis enim maiori auiditate meditandus est, nisi in quo uoce tanti iudicis peccata soluta sunt ? Hoc enim iste praecipuum, iste 345 continet singulare, quod alii paenitentium in conclusione psalmi instinctu diuinae compunctionis exsultant ; hic uero ipse misericordiam, ipse laetitiam promittit, cui cum magno desiderio supplicatur. Quapropter assidue nobis et grata *

310 eicere Gerzz. 343 maiote Gerzz.

817/318 laetate Gerz., corr. a. m. 344 a/;. iste] Gerz., istud Gare

322 seruitiumque Gerzz.

p. 106

EXPOINOPEROOCATE

350

355

TI-XOXII, r 283 importunitate rogandus est, qui etiam praemissa nobis in euangelio parabola pollicetur : Petite et dabitur uobis ; quaevite et Ànuenielis ; pulsate et aperietur uobis : omnis enim qui petit accibit et qui quaerit imuenit, et pulsanti aperietur. Vnde quis iam, rogo, debet de fidelissima supplicatione diffidere, cum pesaps pietas dignata nos fuerit trina promissione firmare ; ; EXPOSITIO IN PSALMVM XXXII. 1. Psalmus

I

Io

Dauid.

Hic titulus

omnino

notus

est, et

ideo lector sequatur in eo expositionem priorem. Illud tamen necessario commonemus, quia in hoc psalmo hortatur propheta per comparationes quasdam ad psalmodiam Ecclesiam fidelem : enumerans potentiam factaque Creatoris; ut ad laudes eius auidius festinet, cum uirtutem ipsius pietatemque cognoscit.

Diuisio psalmi. Per totum quidem psalmum propheta loquitur; sed in prima sectione commonet iustos, ut in Domino debeant tota mentis alacritate gaudere, qui creaturas suas mirabili potentia dignoscitur continere. Secunda sectione exclamat beatum esse, qui ad eius culturam meruit pertinere, significans tempora christiana in quibus erat multitudo gentium creditura.

Expositio psalmi. Gaudete, L5

20

in Domino

: vectos

decet

collau-

datio. Beatus Dauid Ecclesiam catholicam ab haereticorum contagione disiungens, rectos commonet Christianos, ut non in terrenis delectationibus, sed gawdeant semper in. Domin0, ubi gaudia continua suauitate perfecta sunt. Nam cum praesentis saeculi afflictiones deceant fideles, dicitur iustis : gaudete. Sed quo gaudio ? nisi illo quo Dominus monet : Cum «os persecuti fuerint homines et dixerint. omne malum aduersum

2)

iusti,

wos, mentientes,

bropier nomen

meum,

gaudete el

exsultate, quia merces uestra copiosa est in caelis. Sic et apostolus gaudendum nobis incessanter affirmat ; ait enim : Gaudete in Domano, iterum dico, gaudete. Nam ista repetitio illud signi350/352 Luc. 11, 9-10.

Ps. XX XII, 21/23 Matth. 5, 11-12.

24/25 Phil. 4, 4.

351 omnes Gerzz., corr. a. 7.

Ps, XXXII,

3 necessariae Gerz.

4 salmodia Gerz.

21 omnem

Gerz.

corr.

19

C. 1 (xcvu)

PL 225

284

EXP.

IN PS. XXXII,

1-2

ficat, ut et hic in afflictionibus gaudeamus et in illo regno perpetua pace laetemur. Vnde et Dominus in euangelio dicit : Iterum widebo uos, et gaudebit cor uestrum et gaudvwm uestrum 30

35

40

45

$0

nemo auferet a uobis. Addidit quoque: Rectos decet collaudatio. Sed qui sunt isti rect?, in secunda parte dicturus est. Nam quod ponit, rectos decet collaudatio, ostendit prauos haereticos decere non posse ; sicut et alius propheta dicit : Non est speciosa laus im ore peccatoris. Collaudatso uero multorum ore una laudatio est; dicta propter unitatem Ecclesiae, quam praedicat ubique seruari. Cum dicitur decet, significat hoc aptum, hoc esse conueniens, ut qui Domini laudem decantat, similiter illi et fidei rectitudine, et actuum

probitate complaceat. 2. Confitemini Domino in cithara ; in psalterio decem chordarum $sallite ei. Isti sunt iusti, quos superius dixit, qui sanctis actibus laudes Domini deuota modulatione decantant. Cíhara est, sicut in praefatione iam dictum est, lignei uentris in imo sita concauitas, quae sursum chordarum fila transmittens, sonos dulcissimos percussa proloquitur. Quae ideo tale nomen accepit, quoniam cita iteratione percutitur. Huic merito comparantur opera quae de terrenis rebus ad supernam gratiam porriguntur, id est, dum esurientem pascimus, dum nudum uestimus, dum aegrotum uisitamus et cetera quae, licet uideantur carnalia, diuinitatis tamen amore peraguntur. Citharizamus quoque, cum in passionibus nostris uel damnis securi ac laeti dicimus :Dominus dedit, Dominus

55

6o

abstulit, sicut Domino

placuit ita factum est. :

sit nomen Domini benedictum. Psolterium uero decachordum esse diximus, quod ordine conuerso aluum citharae in superioribus habet, unde ad inferiorem partem canora fila descendunt. Cui praecepta decalogi conuenienter aptantur, quia secundum formam instrumenti huius de supernis uenientia Domini iussa suscipimus. Et considera quia solum est instrumentum musicum, quod pro excellentia sui decachordum dicatur ; non

enim

instrumentis

lectum

hoc

esse

de cithara uel de aliis huiuscemodi

meminimus.

Decachordum

uero

psalterium, sicut ueteres dixerunt, et illud nobis indicat sacramentum, ut referamus tria ad Deum, qui trinitas est ; id est

28/29 Ioh. 16, 22.

33 Eccli. 15, 9.

51/53 Iob r, 21.

27 euangelium Gerzz. 80 recti] Gerzz. s. /. a. zz. 34 multorü mote Ger. corr. dictum Gerzz. corr. 98 cum] ut praez. Ger. et corr. |. 36 significat in -cet 34 decantat] z//. a in ras. Gerzz. 41 qui] Gerzz., et praezz. Gare£ 44 sonos dulcissimos] Gerzz, -nis -mis Gare 01 ac] Gerz., aut Gare 58 puces Gerzz., suscepimus Gare? — 60 huiuscemodi Gare 63 pr. est] ad4. er?zH. a. th.

PL 226

EXP. IN PS. XXXII,

2-4

285 primum quod ait : Non Aabebis deos aliemos coram me ; se65 cundum : Non facies tibi sculptile ; tertium : Non. assumes tibi nomen. Dei tui in uacuum, in quo iungit et de sabbato. Septem uero quae sequuntur ad dilectionem dixerunt proximi pertinere; id est : Honora patrem tuum et matrem ; Non occides ; Non moechaberis ; Non furtum facies ;

7o

vi A

Non loqueris contra

proximum tuwm. falsum testimonium ; Non concupisces domum proximi tui, nec desiderabis uxorem eius, et cetera. Sic totius decachordi psalterii uirtus perfecta nobis et honorabilis indicatur. Psallimus quoque et decem chordis, quando in quinque sensibus carnalibus et in quinque spiritalibus probabili nos conuersatione tractamus. Verum ista quae dicimus, non sunt

extra nos posita, sicut in musica disciplina ; in nobis est ci-

t3

8o

thara,in nobis est ?salterium : immo ipsa organa nos sumus, quando ad similitudinem eorum per gratiam Domini, actuum nostrorum qualitate cantamus. Hoc autem et illo exemplo datur intellegi, ubi ait : In me sunt, Deus, uota, quae reddam, laudes tibi ? Haec autem et his similia, sicut saepe diximus, tropicis allusionibus edicuntur. 9. Cantate e$ canticum nouum ; bene psallite ei im iubilatione. Nouum canticum dicit incarnationem

85 Domini,

qua

mundus

salutari

exsultatione

completus

est,

qua angeli canoris uocibus personarunt laudantes et dicentes : p. 107 Gloria in altissimis Deo et in terra bax hominibus bonae uoluntatis. Monet ergo ut nos eadem et dicere debeamus et credere. Sequitur 9o

95

IOO

bene

psallite

ei in

iubilatione,

id est bonis

operibus Deum inuocate. Iubilatio est enim gaudium cum feruore animi et clamore indistinctae uocis expressum. In qua tubilatione non potest bene $sallere, nisi qui bonae studium conuersationis adiunxerit. Et inspice salutarem doctrinam, quae nos ita praemonet, ut ante Deum inoffense $sallere debeamus, qui renes nostros et corda cognoscit : ne magis inde grauius possimus offendere, si scelerati atque subdoli ad tanta mysteria uideamur accedere. 4. Quoniam rectus est sermo Domini et omnia opevà eius in fide. Hinc incipit per demonstratiuum genus laudes Domini

diuersa relatione discurrere,

ut omnia nobis

opera ipsius et praecepta dulcescerent. Recíws est itaque sermo Domini, ad dirigendos scilicet, homines. Veraciter enim recí«s dicitur, qui rectos facit. Epitheton mirabile, 64 Ex. 20, 5. 81 Ps. 55, 12.

65 Ex. 20, 4. 65/66 Ex. 2o, 7. 87/88 Luc. 2, 14.

68/11 Ex. 20, 12-17.

80/

81 laudis Gerzz. (cfr Exp. ps. 55, 260/261) 84 uociferatione zAud. Bec. Fisc. cum g 88 quam Gerzz. corr. 89 bonis] Gerz., in praezz. Garet 90 est] add. Gerzz. s. 7. 91 expressa Gerzz., fori. recte 99 hic Gare

PL 227

286

EXP.

IN PS. XXXII,

4-6

ueriloquum uerbum. Per legem siquidem diuinam corrigimur,

105

per ipsam a nostra prauitate separamur ; et regulariter tunc uiuimus,

quando

eius iussionibus

oboedimus.

Haec

quinta

est species definitionis, quam Graeci xarà cv Aéfw, latine ad uerbum dicimus. Vna enim parte orationis definitum est quid sit sermo Domini, hoc est, rectus. Subiungit ef omnia IIO

opera eius in fide. Vtique, quando in illis operatur, qui ipsius dono fideles esse meruerunt ; sicut in euangelio ait : Fides tua te saluam fecit. Non enim operum Domini mulier illa meruisset, nisi praecessisset fides per gratuitam largitatem. 5b. Diligit

115

120

125

130

misericordiam

et

iudicium

;

müseri-

cordia Domini lena est terra. In hoc et sequentibus uersibus per tertiam speciem definitionis, quae graece moiórqs, latine qualitatiua dicitur, Dominum declarat narrando quae fecerit uel quae cotidie facit. Illas enim res dicimus diligere, quas saepius operamur. Ita hic de Domino canitur :Diligit misericordiam et iudicium, quasi non et prudentiam et temperantiam diligat. Sed quia istam nobis frequenter indulget, ipsam dicitur omnino diligere. In hoc ergo mundo d2ligit misericordiam, ubi eam longe lateque disseminat; uidelicet ubi sustinet peccatores, ubi blasphemos patienter exspectat, ubi uitam praestat indignis, et his similia, quae pietati supernae constant omnimodis applicanda. Dz:g1t quoque 24dicium, cum pios sequestrat ab impiis, et merita eorum aequitatis qualitate discernit. Sequitur ubi illam, quam superius dixerat, misericordiam largiatur, cum miseraicordia Domini plena est terra. Ista utique quae miseros continet, ubi diaboli oppugnatione laboramus, ubi a mandatis caelestibus carnis imbecillitate subtrahimur. Tunc enim quam misericordiam postulare possumus, cum iam nullis necessitatibus ingrauamur ? hic ergo misericordiam quaera-

225 mus,

de qua uniuersa terra completa est.

6. Verbo Domin: caeli fivmati sunt, et spiritu oris eius omnis uirlus eorum. Quamuis et ad conditionem rerum uersus iste pertinere uideatur, tamen et spiritaliter decenter accipitur. Verbo Domini, hoc est a Filio Dei 140 caelt firmati sunt, id est apostoli, siue sancti stabiliti sunt, qui orbem terrarum salutari praedicatione complerent. Sequitur e£ spiritu oris eius ommis uirius eorum utique, quando ab Spiritu sancto eorum doctrina ueniebat. Viríus enim et ad miracula pertinet quae faciebant et ad 145 legem Domini quam gentibus praedicabant. Nam si diligen112 Luc. 7, 5o.

107 cata antilexin Ger. Gerza. (corr. a. z2.) Garet

112 operum] Gerz., opeta Garef 143 quando] -do Ger. s. /. a. zz.

126 constat

EXP. IN PS. XXXII, 6-9 287 tius perscrutemur et sanctam hic significat Trinitatem. Dicendo enim

Verbo,

Filium

declarat ; adiungendo

Domini,

Patrem dicit : spiritu oris eius, utique Spiritum sanctum uult intellegi, qui ante tempora de Patre processit. Et ut in 15o tribus personis manifestam intellegeres unitatem, eius dixit, non eorum. 4. Congregans-sicut in utrem aquas maris ; ponens in thesauris abyssos. Quod ait: Congregans sicut in uirem aquas maris, si ad litteram uelis aduer15; tere, clausum significat mare littoribus. Nam si hoc spirita-

liter uelis agnoscere, «fer est exutum pecoris tergus, quod usibus humanis deseruit ad liquores aliquos congregandos. Hic «ier Ecclesiae comparatur : quia sicut iste susceptas aquas, siue aliquid tale complectitur, ita et illa adunationem 16o populi credentis includit. 4Aquae uero maris populum significant christianum, qui in mundi salo fluctu alternante concutitur. Abyssum uero dicimus nimis aliquid profundum, quod altitudine sua humanos in se descendere non permittit aspectus. Ergo i& thesauris suis, id est sapientiae et scien16; tiae $onit altitudines profundas; ut probet quis eius scri-

pturas studio pietatis inquirat. 8. Timeat Dominum omnis terra : ab ipso autem commoweantur uniuersa ei omnes qui habitant orbem. Terra hic durum significat per omnia peccatorem, 17o qui merito Zer7a dicitur, quia caelestis gratiae largitate fraudatur. Ergo peccator iste terrenus qui amare nescit, teat Dominum

; ut si non desiderio praemiorum a peccatis ab-

stinet, saltem uindictae consideratione reuocetur. Dicendo enim ab iso, indicat et a diabolo commoweri ; de quo et 1:7; Isaias dicit : Hic est qui commouebat terram. Quapropter propheta merito petit a Domino omnia commower:, quia omne quod eius ordinatione disponitur, rebus semper utilibus applicatur. Sed licet prius dixisset generaliter omnia, nunc descendit ad homines. Nam quamuis «47uersa eius imperio 18o administrari egeant, maxime humanum genus, quod a natura sua deprauatum subripientibus uitiis, culpis probatur obnoxium. 9. Quoniam ipse dixit et facta sunt ; ipse mandauii ei creata sunt. Reddit causam quare a Domino de18; beant omnia commoueri : utique quia eorum ipse creator est

175 Is. 14, 16.

168 uniuersi r (cfr /. 179) 172 ut] t /7 ras. a. zz. Gerz. 174 indicat] Vapertus diaconus add. Gerz. in marg. inf. notis tironianis et a diabolo] zupif a. zm. in

Ger. (fol. 1387)

179 imperium Gerzr., corr. a. 7.

183 creatur Ger. corr.

PL 228

288

190

105

200

205

210

215

220

225

EXP.

IN PS.

XX XII, o9-rt

et necesse est ut ille administret existentias, qui eas dignatus est creare per gratiam. Dixit et facta sunt, significat initium rerum, quando uniuersa Filii ipsius imperio iussa proruperunt. /5$se mandauit et creata sunt : per prophetas utique mandawit legem, per quam fideles, Domino uolente, creati sunt. Vides quam salubriter propheta a Deo petiit omnia commoueri, qui solus creaturarum suarum potest esse misericors. 10. Dominus dissipat consilia gentium ; reprobat autem cogitationes populorum et reprobat consilia principum. Dissipat reuera comsilia quae mala uel pessima sunt; nam bona semper adiuuat atque confirmat. Nimis apta suis causis uerba iunguntur. Déssifauit consilia gentium, quando eas in idolorum cultura non permisit diutius permanere. Refrobauit cogitationes populorum, quia licet uoluntas Iudaeorum in nece Domini nefanda completa sit, resurrectione tamen ipsius constat esse reprobatam. Et quia de gentibus dixerat et de populis, ne quid relinquere uideretur intactum, post etiam de $rincipibus dicit, siue de tyrannis, qui legem Domini saeuis persecutionibus impetebant : siue de spiritibus immundis, quorum consilium semper in malo est. 11. Consilium uero Domini manet in aeternum ; cogitationes cordis eius in saeculum saeculi. Sicut hominum praua consilia dixit esse frustranda, ita nunc in aeternum dicit Domini permanere disposita. Peccator enim et mortalis homo caduca sapit, aeternus Dominus numquam reprehendenda constituit ; sicut Isaias dicit : Omne consilium meum stabile erit et omnia quaecumque cogitaui efficiam. Idem et Ieremias ait : Sv non. esset testamentum meum in custodia die ac nocte, praecepta caeli et terrae non dedissem. Consilium uero ipsius bene intellegimus incarnationis arcanum, quod ad consulendum humano generi constat esse concessum. Hoc nulla aetate dissoluitur sed 2» aeternum manet : quia triumphalis mors Domini, diabolicum perenniter exstinxit exitium. Cogztatzones autem cord?s etus, significat praedestinationem, in qua cuncta reposita sunt, quae uel fuerunt uel sequentibus saeculis futura succedunt. Haec enim gestat ordinem rerum, qui permanet i» saeculum saeculi. Cui sententiae illi merito cedunt, qui unam naturam in Christo

213/214 Is. 46, 10.

215/216 Ier. 225125: *

186 ut ille] Gerz. s. 7. a. zz., utiliter. Gerzz. pr. zz, ut utiliter. Gare£ 187 sunt] Gerzz. s. [. 203/204 uideretur intactum relinquete — Gare? 212 numquam] Gerzz., nulla Garez 215 ait] Gerzz., dicit Gare? 218 genere Gerz., corr. a. zz.

p 108

PL 229

EXP. IN PS. XXXII, 11-14

289

Domino mentiuntur. Nam si consilium eius stabile est et cogitationes cordis ipsius permanent i» saeculum saeculi, constat autem incarnationis arcanum, eius cogitationem

eiusque fuisse consilium ;necesse est, ut forma humanitatis assumptae, unus Filius in duabus naturis distinctis, perfectis atque adunatis, sicut coepit in unitate personae, semper existat. 12. Beata gens cuius est Dominus Deus eorum ; populus quem Dominus elegit in hereditatem sibi. 23) Venit ad secundum membrum, in quo dicturus est, quod in primo uersu proposuit, qui sint recti, aut quos decet Domini collaudatio. Gentem itaque dicit pertinentem ad Ierusalem supernam quam adunatam constat ex omnibus gentibus. Ipsa utique beata est, a qua Deus uere colitur et omnium Domi240 nus adoratur ; id est, qui eos protegit ac gubernat. Hereditas quidem dicitur et cum dimittitur alteri et cum acquiritur. Sed populus christianus hereditas est acquisitionis, non dimissionis : quia eum auctor suus possidet, quem praedicationibus sanctis et pretioso sanguine conquisiuit. 13. De caelo $rvospexit Dominus et uidit omnmes 245 filios hominum. Hic aduentus Domini futurus exponitur per figuram quae graece idea, latine species dicitur : quando uelut effigiem rei futurae oculis offerentes, animi uotum ad audiendi studium concitamus. De caelo enim $rospexit 250 Dominus, quando proprii Filii donauit aduentum. Non enim homo respexit ad Dominum sed Dominus prospexit ad hominem. Prospicere est siquidem porro positum conspicere. Qui reuera peccatis erat diuisus, et, quod dictu nefas est, redditus fuerat a suo Creatore longinquus. Nam quod ait 255 et uidit, gratiam significat miserentis. Illos enim «dere dicimus, quibus et aliquid praestitum esse declaramus. Et considera quia non dicit, uisa peccata, sed filios hominum. Nam cum delicta respicit punit; cum hominem intuetur absoluit ; sicut in quinquagesimo psalmo dicturus est : 260 Auerte faciem tuam a peccatis meis et alibi : Ne auertas faciem tuam a me. Vnde nobis intellegenda atque retinenda est salutaris ista diuersitas. 14. De praeparato habitaculo suo respexit super omnes qui habitant orbem. De futuro corpore Domini 265 tunc dicebat. Nam dum omnia quae ordine ueniente succe-

230

SCHE

260 Ps. 5o, 11.

260/261 Ps. 142, 7.

234 populum Gerzz. dominus] Gerzz. cum r, oz. Garet eum g 236 sunt] Gerzz. 237/238 supernam] Gerzz., caelestem Garet 242 adoritur Gerz., corr. a. z;.inadqitritur 244 conquesiuit Gerzz. corr. 245 respexit Gerzz. eu g (at /. 246 exponitur] Gerzz., exprimitur Gare 249 [e 251 in fine] prospexit)

corr.

PL

290

270

by - A

EXP.

IN PS. XXXIL

Ii4-17

dunt, in praedestinatione fuerint constituta ;quanto magis incarnationis eius miraculum ante saecula probatur fuisse dispositum, quod periclitanti mundo quem disposuerat faE cere, poterat subuenire ? 15. Qui finxit singillatim corda eorum, qui intellegit in omnia opera eorum. Finxit corda, quibus intellegentiae suae dona largitus est. Fingere enim dicimus chiroplastas, qui formulas quasdam ad operationis suae uota componunt ; sic et Dominus mentes iustorum format atque disponit, ut ad misericordiae suae dona perducat. S?ng?llaiim, id est diuisim atque distincte.

Corda

eorum,

scilicet

sanctorum, sub Domini timore uiuentium. Sequitur q«: intellegit in omnia opera eorum. Intellegz1t utique, quando actibus bonorum praemia digna restituit. Dicendo uero, 2^ omnia ojera, significat cogitationes, dicta uel facta, quibus bonum malumque semper operamur. 16. Non saluabitur rex ber multam uirtutem, nec gigans saluus erit in multitudine fortitudinis suae. Regem dicit hominem continentem, qui quamuis regat corpus 285

290

29

A

300

suum

miseratione

diuina,

a uitiis carnalibus

tamen

saluus

fieri non potest, dum de sua uirtute praesumpserit. Iuste enim uirtus humana deseritur, quando datum bonum atque perfectum non largitori Deo sed propriis uiribus applicatur. Idem gigantem uult intellegi, qui uirtutum magnitudine roboratur, qui contra immanitatem diaboli assidua dimicatione confligit. Qui merito g2gans esse dicitur, a quo talibus spiritibus obuiatur. Sed iste quoque, qui iam Dei gratia suffragante multos spiritus fugat, saluus esse non poterit, si uelut gigans superbiae uitio subleuatus (quo fragilis raptatur humanitas), de meritorum suorum qualitate praesumpserit. Sed quamuis g2gans latino sermone terrigena dicatur, tamen et in bono poni manifestum est ; legitur enim de Christo : Exsultawit ut gagans ad currendam uiam. 1v. Falsus equus ad salutem : in abundantia auiem wiriulis suae mom erit saluus. Equum ponit pro felicitate mundana, quae homines sic portat, tamquam si

295

equinis gesticulationibus peruehantur. Haec autem humana spes sic decipit, quemadmodum /a/sws equus ; qui cum lactando se graditur, ruinam subito, quam non opinatur, incurrit. Et quare sit falsus equus exponit ; ille enim dum 292/298 Ps. 18, 6.

293 chiroplastas] Gerzz., cetoplastas Gare£ 246 distincte Gerzz., distinctim Garez 283 gigans (Pic ef infra)] Germ. cum r, gigas Garet cum g 285 tamen catnalibus — Garet 291 contingit PI 292 gratia dei — Gare 295 qualitate] Gerzz., 805 sit] sic Gerz. (s. 7.) uittute Gare

PL. 23r

EXP.

campos

appetit, dum

IN PS. XXXII,

17-20

pedes praepropera

291

festinatione per-

miscet, salutem sessoris sui non ualet custodire ; quia feruida

310

315

220

nimis incauta sunt et qui sub modestia non graditur, ruinosis casibus semper exponitur. Fa/sus enim dictus est equus, €o quod solet in se fallere praesumentes. 18. Ecce oculi Domini super timentes eum, sberantes in misericordia eius. Oculi Domini ponuntur pro p. 109 uoluntate diuina : quia quos gratos habemus, ipsos sine dubitatione respicimus ; econtra ab illis aspectus auertimus, qui nostris mentibus horruerunt. Ergo oculi Domini sunt super Limenites ewm : quia pietas ipsius eos protegit, quos se timere cognoscit. Sed quoniam dixit de timentibus, opportune sequitur de amantibus, quia utrumque in Domini dilectione coniunctum est; nam qui Deum bene timet et amat, qui bene amat et timet. Res istae in humanis actibus diuiduntur;

ceterum

in caelesti

deuotione

sociatae

sunt.

Qui sint enim £imentes exponit, idest, sperantes in misevricordia eius. Quod argumentum dicitur ab adiunctis ;

OP

adiunctum est enim timere Dominum, et sperare in eo ; quae

res mutua et insolubili societate connectitur. 19. Vi eripiat a morie animas eorum et alat eos in fame. Duo ista sunt uota fidelissimi Christiani, ut in futuro iudicio erz?pzatur a morte perpetua et hic spiritalibus alimoniis transigatur. Erifit enim a morte animas iusto229 rum, cum eas tollit de potestate diaboli, cum per indulgentiam efficit liberos, quos peccati dominatio fecerat esse captiuos. In fame autem eos alit, quando in hoc mundo, ubi bonarum rerum indigentia est, spiritali cibo nutrire non desinit quos redemit. Alimentum quippe dictum est, quasi mentis 355 nutrimentum. J7» fame enim sunt positi, qui se caelestium rerum desiderio semper accendunt. O fames illa multum satura, et sine penuria probabiliter semper auida ! Esuriunt enim beati,non quia dominica dape ieiuni sunt sed quaerendo iugiter inardescunt, quia Domini appetitione proficiunt ; sicut euan340 gelista dicit : Beati qui esurtunt et sitiunt iustitiam, quoniam ips? saturabuntur. 20. Anima autem nostra sustinet Dominum, quoniam adiutor et protector noster est. Cum dicit, sustinet, patientiam significat Christiani, ut inuitati iusti 545 futuris praemiis constanti animo perseuerent. Sed intellegamus qualis ista uirtus est, quam seruare toties commone32 vA

340/341 Matth. 5, 6. 317 timeri Gerzz. 324 domino Gerz. eum Gerzz. (corr. ?) 331 dominatio] Gerzz., damnatio Gare 336 multum] sep a4d. Gerzz. (a. zz. ?) in spat. 5 litterarum (sempet ?)

292

EXP.

IN PS. XXXII,

20-22

mur. Patientia est siquidem, quae gloriosos martyres facit, quae fidei nostrae bona custodit, quae omnia uincit aduersa, non colluctando, sed sustinendc, non murmurando, sed gratias 209

355

agendo. Haec deceptricem luxuriam comprimit, iram feruidam uincit, uastatricem humani generis inuidiam tollit, man-

suetos efficit, benignis competenter arridet purgatosque homines ad illa praemia futura coniponit. Ipsa est quae faecem totius uoluptatis abstergit, ipsa est quae limpidas animas reddit. Per ipsam Christo militamus, per ipsam diabolum uincimus, per ipsam beati ad caelorum regna perueniunt ; scriptum est enim : Iz $atientia uestra possidebitis animas uesiras. Sequitur quoniam adiutor et protector noster est. Adiutor est, dum ad eum ipsius gratia suffragante conamur

360 accedere ; frotector,

dum resistimus aduersario. Securus ergo

sustinet Deum, qui tali promissione fulcitur. Et considera quia post omnia praecepta patientiam ponit, ut uiriliter cuncta toleremus, qui de tam magni praemii largitione confidimus. 21. Et in ipso laetabitur cor nostrum et in nomine 565 sanctio eius sperauimus. Ne quis de praedicata patientia mussitaret, ne quis se taediosa uoluntate confunderet, sequitur magnificum et suauissimum munus : quia ipsa exspectatio habet praemium suum, quando ipse sustinens /aetatur in Domino. Addidit e? n nomine sancto eius spberauimus, 279 id est in Christi, quem patienter sanctissimus propheta sustinuit, et laetabatur esse uenturum. Sf$erauwimwuws autem continuum tempus ostendit, quia non est fasibi desinere, unde semper potest anima fessa recreari. 22. 375

380

Fiat,

Domine,

misericordia

tua

super

mos,

sicut sperauimus in ie. His uerbis incarnationem Domini desiderabat impleri, quam flagranti Spiritu magnopere sustinebat. Sed intende quam copiosum munus est, quod ditauit genus humanum, quod angelorum choros laetitiae iucunditate compleuit, quod ipsa etiam inferna senserunt. Petit enim desideria sua debere fieri, ut possit perfectissimus inueniri. Addidit i» £e, ut omnes superstitiones, omnes pra-

uitates excluderet, cum uero Domino supplicaret. Conclusio psalmi. Quam mellifluae uoces auditae sunt ! quam salutariter nobis

857/318 Luc. 21, 19.

388 noster] eorum Gerzz. (bie tantum) 363 quid etiam Gerzz. corr. 365 sperauimus (hie ef imfra)] Gerz.cum r, spetabimus Gare? 3*0 christi] Gerzz. (sc. *nomine, christo Gare 976 implere Ger., corr. a. zz. 979 ctiam ipsa — 883 salutariter] Gerzz., salubtitet Gare? Garet

PL 232

EXPIINOPSCXOXXIE o

M

22-XXXIII,

r

293

psalterium caeleste cantauit! Tales siquidem mandatorum

5385 chordae sonuerunt, ut si eas internis auribus recipiamus, et nos in eis dauidicae lyrae curatione purgabimur; fietque nobis Saulis illa mundatio, ut fugatis immundis spiritibus, abluta

mente Domino seruiamus. Habent enim beati musicam suam,

quae animae fidelis intrat auditum ; cuius non deficit sonus,

290

cuius non lassatur intentio. Relinquite ergo, spectaculorum amatores, mortiferas uoluptates ; ad haec magis gaudia, ad

haec mysteria

conuenite,

ubi cithara

et organum

excitant, non desideria prauae uoluptatis instigant.

uirtutes

EXPOSITIO IN PSALMVM XXXIII. i. Psalmus Dauid cum mutauit uultum suum coram Abimelech et dimisit eum et abiit. Cum historia tituli istius regum lectione pandatur, superfluum est copiam fontis illius in hac breuitate deriuare, ne nobis totam areolam

V^

paginae, unius loci effusa relatio complere ac tegere uideatur ; Sed rem cum nominibus suis breuiter intimamus. Cum Saul persequeretur Dauid, confugit ad Achis regem, ibique dum esset inuidia faciente suspectus,

industriose

mutawuwit

wuul-

tw , ita ut saliuis ora compleret, quatenus energumenus aestimatus, miseratione faciente dimitteretur illaesus ;quae tamen, sicut et alia, per illum uirum magni sacramenti qualitate peracta sunt. Significabat enim saliuas, hoc est scripturas

PL 225

diuinas, in barba, id est in fortitudine magna decurrere. Sed I^

2o

propter significantias rerum pro Achis, ad quem confugerat Dauid, mutatum nomen est Abzmelech ; quod indicat patris mei regnum. Hoc ad Dominum Christum bene pertinere manifestum est, per quem gloriosus Pater seruitium mundi sanctissima deuotione suscepit. Sed cum dicit dimisit eum, regem significat Abimelech. E£ ab?t, hoc est ad alias partes se contulit, quia ibi coeperat, ut diximus, esse suspectus. Praesens autem psalmus tertius est eorum in quibus per actus Dauid significantur Domini Christi futura mysteria, quamuis alphabetorum secundus esse noscatur.

Diuisio psalmi. Per totum psalmum uerba prophetae sunt, alphabeti hePs. XXXIII, 1 sqq. cfr I Reg. 21, 15.

15/16 Hieron. Liber interpr. bebr.

11077., edid. Lagarde, p. 3, 5 ; cfr Aug. Ex. ps. 33, sezmo 1, 4, 8 — CC 58, 276.

392 uirtutes] in Praez. Gerz., del. a. zz. Ps, XXXIII, 1 inmutauit r (mutauit T B D R) 6 nominibus] in praezz. e£ exp. Geri. 10 dimitetur Gerz. corr. 12 est] Gerzz. s. 7. 2. zz. 14 confugetat] Gerzi., fugerat Gare 17 mundis Gerz. corr.

|. 1IO

294 25

20

35

40

45

EXP. IN PS. XXXIII, 1-3

braei litteras, excepto sextam, in capitibus uersuum per ordinem ponentis. In prima parte benedicere se Dominum compromittit, admonens mansuetos ut cum ipso in eius laudibus perseuerent. Praedicti autem alphabeti haec pars quatuor litteras comprehendit. Secunda ad conuersionem fidelium, quae sint bene meritorum praemia non tacentur, quae continet litteras sex. Tertio quasi filios admonet à quibus se delictis debeant abstinere ; hic habet litteras quatuor. Quarta iustos dicit de omnibus tribulationibus eruendos, et impios debitas poenas esse passuros, ne in periculis suis aliqua dubietate mollescerent; hic etiam residuae septem litterae praenotantur. Et memento, sicut in uigesimo quarto psalmo iam dictum est, hunc alphabetum imperfectum illos indicare qui laudes Domini nequeunt plenissima operum integritate cantare.

Expositio psalmi. 2. ALEPH. Benedicam Dominum in omni tempore, semper laus eius in ore meo. Tempus hominibus nouimus esse diuersum, modo tribulationibus asperum, modo gaudio blandum. Ergo & omm? tempore benedicendum Dominwm propheta denuntiat, quando et aduersa patimur et collata felicitate gaudemus ; sicut iusti fecerunt, atque faciunt Domini amore flagrantes. Sed quamuis debitum atque proficuum sit ut creatura suum semper laudet auctorem, ta-

$0

men propter humanitatis diuersos actus, paene impossibile nobis uidetur psalmodiae laudes Domino iugiter personare ; sed 2» ore hominisiusti semer laus est Det, quando talia uel cogitat uel loquitur, ut nulla redargutione culpetur. Quidquid enim ex patientia, ex caritate, ex simplicitate ceterisque uirtutibus,

uel loquimur,

uel mente

gestamus,

iure diuinis

laudibus applicatur. Ipsius enim praeconium est qui donat, ore ac corde honesta meditari. Laws

enim a lauro dicta est,

5A

quae solebat coronare uictores. Haec mysticae saliuae sunt, quas tituli similitudo praedixit : haec uerba quae scripturarum diuinarum uirtutem uidebantur exprimere. 9. BEHT. Inm Domino laudabitur anima mea ; audiant mansueti et laetentur. Pulcherrime uno com-

6o

mate dilectio famulantis expressa est ; non enim uel in se uel in diuitiis, sed i». Domino suam animam dicit esse lau-

dandam. Tunc enim gloriatur fidelis seruus, quando laudabi-

25 excepto sextam] Gerzz., excepta sexta Gare 27 cum ipso] Gerzz., secum Gare? 31 tercio Gerzz., tertia Garez 32 hic] Gerzz., haec Garet 39 aleph] ozz. Gerzz.

42 gaudium Gerz. 42/43 tum] diuitum Gerzz. (uf saepe "marg. -: 51 z//. ex] Gerzz., BITH Germ. in marg. et add.

benedicendo (rorr. a. zz.) domino Gerzz. 46 debii pro e et u pro b), corr. a. z. in dicuntur ( ?) e£ add. in et Gare? — 86 uetba] Gerzz., corr. a. zz. inbatba — 57 apicem bebraicum (sic et saepius infra)

PL 234

EXP. IN PS. XXXIII, 3-6

295

lem Dominum habere cognoscitur ; scit enim ad se referri bonum, cum Dominus eius fuerit multorum ore praedicatus. 65 Nam si quis hodie Domino detrahat, deuotus famulus quo furore succenditur, qua stomachatione cruciatur? Datum est enim fidelibus seruis ut aut de fama dominorum aduersa saeuiant, aut de prospera opinione congaudeant. Sequitur audiant mansueti et laetentur. Non dixit, lege docti, 7o non

ieiunantes,

non

psallentes,

sed mansueti

laetentur,

qui caritate praecipua habere rerum omnium temperantiam

consueuerunt. 4. GIMEL. Magnificate Dominum mecum et exallemus nomen eius in inuicem. Vtilitas ista carnalis sin75

8o

gulariter perfrui desiderat, quod delectatione auida concupiscit. Spiritalis autem gratia non uult sola facere quod multis proficit ad salutem, ne inter officia sanctitatis detestabilis inuidia misceatur, quod nunc uersus iste explanat. Vocat enim fratres, hortatur populos oboedientes, ut nomen Domini gloriosa societate magnificent. Sequitur et exaltemus nomen eius in inuicem. Suauis commutatio, iustissima regula, ut ab omnibus in unum fiat, quod sanctae unitati

SCHE

9o

constat offerri. I» inuicem uero significat compositos choros, quando et psalmodiam Domini alterna sibi successione respondent. Quae figura dicitur energia, id est imaginatio, quae actum rei incorporeis oculis subministrat. 9. DALETH. ZInquisiui Dominum et exaudiuit me el ex omnibus tribulationibus meis eripuit me. Vt inuitatus populus ad psalmodiam Domini festinaret, nunc dicit quae sibi exinde bona prouenerint. /nquisiui Dominum, non spatio longo terrarum, non per locorum latitudines forte distentas, sed in corde, ubi si maiestatem ipsius cogitamus,

ibi eam praesentem modis omnibus inuenimus. Et intende quid dicat : Inquisiui Dominum et exaudiuit me : 95

IoOO

quoniam intellectus eius uniuersa complectitur, nec corpora-

libus sensibus, sed spiritalibus uirtutibus operatur. Sequitur quantum Deum quaesisse profuit, quando eum ex omnibus liberauit angustiis. Quis enim sufficeret particulatim tanta petere, quanta iste simul meruit impetrare ? Dicendo enim ex

omnibus,

nihil relictum est, quod remansisse suspiceris

aduersum. 6. HE. Accedite ad eum et illuminamini et uultus uesiri non erubescent. Prius laudes praemisit, choros

63 cognoscetut Gerzr. corr. 607 de] Gerz. s. /. 93 gimel] oz. Gerzz. commutatio] Gerz., commonitio Gare $3 signicat Gerzr., corr. a. zz. DAlep Gerz. in zmarg. 90 inquisiuit Gare 102 HE] Gerzz. in zzarg.

81 8?

296 IO5

EXP.

IN PS. XXXIII,

6

ordinauit ; nunc in secunda parte et ad ipsam communicationem populos hortatur accedere, ut Ecclesiae futurae ritum monitor spiritalis infunderet. Acced?te non dicitur ebriosis, non adulteris, non superbis, sed sobriis, castis atque humilibus

IIO

Christianis, qui 2/14: 1n a7? de sacra perceptione mereantur, sicut apostolus de ipsa communicatione testatur : Quicumque manducauerit banem, aut biberit calicem Domini indigne, vudicium. sibi manducat et bibit, non diiudicans corpus Domani. Probet autem seipsum homo et sic de bane illo edat et de calice bibat. Studendum

II$

I20

125

130

155

est ergo, ut qui ad

ewm

accedit,

ita se

humili satisfactione moderetur, ut illuminari potius quam caecari posse uideatur. V ultus autem, sicut saepe diximus, significat praesentiam, quae potest mutato colore confusionem pati, si el caelestia munera subducantur. Fideles ergo 4o» erubescunt, quoniam impetrant. Erubescere enim decepti est, qui ad sua desideria non ualet peruenire. Quidam hoc sic aestimant sentiendum, facientes exinde non minimam quaestionem. Nam cum apostolus dicat : Qu? solus habet immortalitatem et lucem. habitat inaccessibilem, hic quomodo ponit : Accedite ad eum et slluminamini ? Sed hoc compendio ipsius ueritatis absoluitur. Inaccessibilis eius lux dicitur, quando substantiae ipsius singularis et omnipotens natura declaratur. Ceterum cum se gratia sanctae diuinitatis infundit et ad eum acceditur et illuminatio beata praestatur : unde dictum est et alibi : Qus zlluminat omnem. hominem uenientem in hunc mundum. Y. ZAIN. Iste pauper clamauit et Dominus exaudiuit eum et ex omnibus tribulationibus eius liberautt ewm. Dicendo 2síe, spiritalem pauperem designat, qui non tantum mundanis opibus, sed uitiorum ubertate uacuatur. [sie pauper est, qui accedens ad Deum illuminatur, iste cuius uultus non erubescit, qui quando clamat ad Dominum, salutariter et competenter auditur ; et tunc prouenit,

140

ut liberetur non ab una tribulatione sed ex omnibus mundanis angustiis. Quod accidere solet iustis, quando in sancta conuersatione animas reddunt et de saeculi istius clade confusa ad securitatem perpetuam transferuntur. Perpende etiam quod hic hebraei alphabeti sit littera transilita; pro sexta enim septima posita est; quod ad illud, ut puto, referendum est, quod supra memoraui, hunc psalmum significare quidem sanctos uiros, qui tamen non totis operibus probantur esse 109/113 I Cor. 11, 27-28. ^ 121/122 I Tim. 6, 16. — 128/129 Ioh. r, 9. 106 monitur Gerz. 111 domini] oz. Gerzz. 136 salutariter] Gerzz., salubritut Gare

130 ZAGIN

PL 255

Gerz. iu marg.

IL III

EXP. IN PS. XXXIII, 7-9

297

145 perfecti. Ego enim non inueni patrum definitam de hac parte sententiam.

150

155

160

165

8. HEeTH. Immittet angelum |Dominus im circuitu timentium eum et eripiet eos. Ne crederetur Dominus fideles suos posse neglegere, praesenti eos oraculo consolatur. Et inspice medicinale uerbum quod dicit: immittet ; nam propter insolentiam humanae fragilitatis non palam facit, sed occultis immissionibus operatur ; ut te nesciente, pro salute tua, quod expedire possit, accipias. A«gelus autem minister est uoluntatis diuinae. Quapropter s! uis te angelum fieri, fac quod praecipit, ut liberes periclitantem, subuenias anxio, eripias innocentem et cetera quae diuina iubet auctoritas. Tunc enim spiritu angeli sumus, quando ministri supernae uoluntatis efficimur. 9. TETH. Gusíate et uidete quoniam suauis est Dominus : beatus uir qui sperat in eum. Redit ad Domini sanctissimam communicationem ; nec desinit saepius dicere, unde nouit mortalibus perpetuae uitae gaudia prouenire. Gustate non pertinet ad palatum sed ad animae suauissimum sensum, qui diuina contemplatione saginatur. Nam ut ipsum gustum intellegeres, sequitur «2dete, quod utique non ad os pertinet sed ad inspectiuam sine dubio qualitatem ; ut cum tale corpus accipimus, uitae nobis concedi gratiam confidamus. Et ut ipsam communicationem non ad corpus commune

170

traheres,

Dominwm

dico uobis, nisi manducaueritis r7

VA

dicit esse

qui in

carnem Filii hominis et bibe-

vilis sanguinem. eius, non habebitis in uobis uitam aeternam. Quae licet ex humana natura sumpta sit, non tamen eam ut unius hominis ex nobis aestimare debemus peccati alicuius contagione pollutam ; sed adorabilem,

180

suwawem,

ea salutem hominibus pro sua pietate concedit. Vita enim nostra, quae reuera Deus est, qui carnem sumptam ex Virgine Maria sibi uniuit, eamque propriam fecit, uiuificatricem eam esse professus est ; sicut ait in euangelio : Amen, amen,

salutiferam, uiuifica-

tricem, quae peccata dimittit propter Verbum cui adunata est, sicut in euangelio ipse Dominus dicit : Vt sciatis quia potestatem habet Filius hominis super terram dimittendi peccata ; et ad perpetuae uitae regna perducit. Subiungit absolutam firmamque sententiam, beatum esse uirum qui spe173/175 Ioh. 6, 54.

180/181 Matth. 9, 6.

146 perfectae Gerg. 147 heth] oz. Gerz. 150 immittit Gerz. 151 non] om. Germ. 159 TETH] Ger. in zzarg. 160 cum] Gerzz. cuz r (praeter plures 178 contagine Gerzz., o 163 a//. ad] Gerz., oz. Gare codd.), eo Garet eum g

5. J. a. fr. Garet

179 adunata] ad exp. Gerz.

182 subiungit] Gerzz, itaque add.

PI 236

298 18

rare non desistit in. Dominum. Praecipua res quae tam iteratur, ut numquam illud desinamus expetere, vA frequenter b quod tanta cognoscitur assiduitate praedicari. 10.

190

195

200

205

210

HOP

215

EXP. IN PS. XXXIII, 9-12

Ion.

omnes

samcís

ea2us,

rentes autem Dominum non deficient omni bono. In uno uersu terrarum diuites et pauperes Christi magnifica contrarietate distinxit. Ait enim : Déwites eguerumt et esurieruni. Quando egent diuites ? quando fidem non habent rectam. Quando eswrzunt ? quando minime Domini corpore satiantur. Tales ergo d?w?tes egent, et saturati uentre, spiritu semper esuriunt. Quid enim habeant qui Deum non habent ? Subsequitur izquirentes autem Dominum non deficient omni bono, quia nullo bono deficiunt qui

spiritali desiderio perfruuntur. Nam cum diligimus Dominum, in ipso omnia reperimus. Vnus est qui quaeritur, sed in quo omnia continentur. O lucrum mirabile, o compendium singulare! Cur nos per diuersa fatigemus ? Ad ipsum ergo unanimiter festinemus, post quem cuncta bona ultra non quaerimus, sed tenemus, sicut apostolus dicit : Scimus quoniam diligentibus Deum omnia cooberantur in bonum. Hoc argumentum dicitur in Tojficis ex contrario. Contrarium est enim egere diuites et pauperes nullo bono deficere. Argumentum est autem argutae mentis indicium, quod per indagationes probabiles rei dubiae perficit fidem. 12. LAMED.

220

Dominum,

TZmete

quoniam nihil deest timentibus eum. Timorem Domini omnibus sanctis imperat, ne quis, quamuis bene meritus, a saluberrima intentione discedat. Sed quid utilitatis timor eius habeat consequenter ostendit dicens : Quon?am mihil deest timentibus eum. O breuis sententia, o immensa promissio ! Possunt aliquid egere, quibus diuitiae, quibus salus corporis, quibus regna tribuuntur : solus ipse nihil indiget qui Domini timore ditatus est. 11. CAPH. Diuites eguerunt et esurierunt ; ànqui-

Venite,

filii,

audite

me,

timorem

Do-

mini docebo wos. Peractis sollemnibus quae ad sacramenta Ecclesiae pertinebant, nunc uenit ad tertiam partem, ubi illos alloquitur qui prima fidei rudimenta suscipiunt. Dicendo enim: Venite, significat eos intra Ecclesiam non fuisse ; quod etiam confitentibus nunc dicitur, quando ad fidem ueniunt christia211/212 Rom. 8, 28. — PL 64, 1065 sq.

213 cfr Cicero, Topica 11 ; Boeth. is Topica Ciceronis YI

184 dominum] Gerz. a. zi., domino Ger. pr. z., Garet (cfr 1. 160) 187 IOTH Gerz. in marg. 194/195 timore domini — Gare/ 196 CAPH] Gerz. in zarg.

198 in uniuetso Gerzz., corr. a. zz. 213 in topicis] Ger. s. /. a. 77., 077. Garet 215 autem] Gerzz., oz;. Garet 215 iudicium eZ. quo Gerzz., corr. a. zz. in-

dationes Gerzz., corr. a. s. percipiunt Gare

217 lamed] oz. Gerz.

220 suscipiunt]

Gerz.,

PL 257

EXP. IN PS. XXXIII, 12-15

299

nam. Vox paterna sonat, uox pietatis admonet, ut ultro dicen-

tem audiamus quem tacentem exquirere deberemus. Sed quam 225 Suauis, quam utilis timor est, ad quem filius inuitatur ! Cum

dicit docebo wos, admonet ne pauescamus, quod audiuimus t«morem. Non est enim £imor iste qui formidetur, sed qui diligatur. T4mor humanus amaritudinem habet, iste dulcedinem ; ille ad seruitium

cogit, iste ad libertatem

trahit ;

23o postremo ille claustra metuit, hic caelorum regna patefacit. Merito ergo /2morem istum sic utilem professus est, ut auida mente discatur.

139. MEM.

Qwis est homo

qui uult uitam

et cupit

uidere dies bomos ? Talis interrogatio proposita est quam 23; omnium sequatur assensus. Quis est enim qui possit dicere, aut uitam nolo, aut des bonos widere non cujio ? Sed utinam sic uitam perpetuam quaereremus, sicut in ista temporali corda defigimus. Bonos autem dies, non istos dicit in quibus caducis delectationibus occupamur sed illos qui uere 240 bon? sunt, et in summa

sanctitate uersantur.

14. NuN. Cohibe làénguam tuam a malo et labia tua ne loquantur dolum. Hoc est uelle uidere dies bonos, si lingua nostra aliquid non loquatur incompetens. M alum est enim omne prohibitum ; et quidquid ueritati repugnat, tali 24; appellatione discernitur. Intende uero subtilius, quia prius cohiberi dicit l?nguam, quam, cum loqui uolumus, anterius commouemus. Addidit /abza me loquantur dolum, quae linguae motum protinus consequuntur et quasi quadam harmonia sociatài amborum modulamine humanus sermo 250 peragitur. Dolus est autem, quando fallimus audientem, ut quod creditur ad auxilium, inferre uideatur incommodum. Quod merito prohibetur, quia purae conscientiae constat semper aduersum. 15. SaAMECH. Diuerte a malo et fac bonum, inquire 25; facem

et sequere

eam. Ad uidendos dies bonos non sufficit

tantum a malis actibus abstinere, nisi nos pietas compellat et bona peragere. Nam primus uirtutis gradus est aliena non quaerere, sed iterum superior egentibus propria non negare. In illo culpam refugimus, in isto palmam pietatis acquirimus. 260 Nam pupillo non nocuisse, aut pauperem non exspoliasse, abstinentia est, quae ad praemium sola non sufficit. In illa quippe iudicatione soli audiunt : Venite, benedicti Patris mei, 262/263 Matth. 25, 34

233 mem] Gerzz. a. z. inzarg. — 239 delectionibus Gerzr., corr. a. zz. 241 nun] Gerz. a. m. in zarg. 251 in quo modo Gerz., corr. a. zz. 232 meritum Gerzz.

corr. 254 SAMECH] Gerz. in marg. audiunt] Gerzz., audient Gare 20

258 sere Gerz:. (que s. J. a. zz.)

262

C. T (xcvi)

p. 112

300

265

£o]

280

SCHE 285

290

205

IN PS. XXXIII,

15-17

percipile regnum quod uobis paratum est ab imitio mundi, qui gratiam Domini, ipso inspirante, diuersa largitione mercati sunt. Vides ergo necessario additum e? fac bonwm ; ipsum est siquidem quod nos liberat atque commendat. Sciens autem propheta in hoc agone saeculi cum corpore pacem fidelissimos non habere et cum suis uitiis hic illis continuum esse certamen,

270

EXP.

pulcherrime dixit inquire

pacem

; ut quamuis

eam hic non habeant, tamen semper ab eis studiosissime perquiratur. Et non promisit quod hic possit quoquomodo comprehendi, sed imperat sequere eam, quasi praecedentem. Nam quare sequenda est, nisi quia hinc fugit? In futuro autem speranda est, quoniam ibi perpetua stabilitate consistit. Quaeramus ergo seduli, sequamur intenti : quia illic eam inuenire non possumus, nisi hic diligentius inquiramus. Quae tunc comprehendi dabitur, quando ipsum conspicimus pacis auctorem. 16. AiN. Oculi Domini super iustos et aures eius in jreces eorum. Venit ad quartam partem, ubi usque ad finem duplici populum praedicatione confirmat : modo iustorum praemium narrans, modo impiorum peccata castigans, ut ab utraque parte commonitus seruire discat Domino populus acquisitus. Quod schema dicitur paradigma, efficacissimum plane figurae genus, quando duplici utilitate praecipitur quod sequamur. Cum enim dicit: Oculi Domini supev iustos, continuam gratiam diuinitatis ostendit, ut aspectus immobilis super eos esse uideatur. Subiungit quoque exauditionis uelocissimam celeritatem, quando a4res Domini paratas ?*? eorum $reces esse commemorat. Quae enim illis ad obtinendum fiat mora, cum in ipsis qui exaudire possit inhabitat ? Sed licet frequenter exaudiat peccatores, iustis tamen multo amplius promittitur, quando i» $reces eorum paratas a«res habere monstratur. 17. PHEe. Vultus autem Domini super [facientes mala, ut perdat de terra memoriam eorum. Exposita iustorum gratia, nunc conuertitur ad poenas malorum. Et ne dicerent

pessimi, iustos attendit,

nos

autem

non

respi-

cit, securi iam facimus qui ab illo conspici non meremur 300

305

PL 238

pronuntiat

4ultum

Domini,

:

id est intellectum esse supra

malos, quos sic attendit ut non respiciat, sic non respicit ut tamen eorum facta cognoscat. Timeamus ergo »alwm facere, quod eius scientiam nouimus non latere. Et considera quia et in istis dicitur super facientes mala, ut falli non possit coniuncta uicinitas. Intellege uero quod utrosque uidet, sed eos euentu dispari contuetur : iustos ut audiat, peccatores

249 agin Ger. a. m. in zarg. 280 in] e. Gerzz. e£ add. s. l. a. m. ad cum r (sed cfr /. 290, 293) 295 phe] oz. Gerzr. autem] ozz. Gerzz. cum g

EXP.

IN PS. XXXIII,

17-20

301

ut perdat. De ierra uero dicit, id est de futura patria, quam soli Deo placiti possidebunt. M emor?a eorum peribit, quia non erit iniquorum inter iustos ulla commemoratio. Illos enim in memoria nos habere dicimus, quibus aliqua praestare

310

desideramus. Nam qui de memoria Domini exeunt, ad aeterna

supplicia sine dubitatione perueniunt. 18. ZaDpE. Clamauerunt 31

A

325

3b, o

iusti et Dominus

exaudiuit

eos eti ex omnibus tribulationibus eorum liberauit eos. Iterum redit ad iustos, de quibus paulo latius dicit, ut populos enarrata dona reficiant, quos malorum poena terruerat. Discutiamus quid sibi uelit ista sententia. I4stos clamasse dicit ad Dominum et semper profitetur auditos. Quid ergo de martyribus dicimus, quos de suppliciis tyrannorum minime constat esse liberatos ? Liberati plane sunt, quando ad caelorum regna perducti, omnibus tv2bulationibus probantur exuti. Clamor enim iustorum non solum ad temporalem, sed maxime ad aeternam utilitatem semper auditur. 19. CoeH. Iwxia est Dominus his qui iribulato suni corde et humiles spiritu saluabit. Et iste uersus pertinet ad bona iustorum. Mos Domini et humana consuetudo diuersa est. Nam qui uult altioribus uicinus fieri erigitur ; tenditur ut possit fastigia celsa contingere. Dominus enim altissimus attingi non potest, nisi per humilitates uidelicet inclinatas ; nec ad dulcia eius gaudia nisi per amaras lacrimas peruenitur. Siue, ut alii dixerunt

2«x£a,

significat non loco,

sed auxilio. Inspiciendum est quoque quod dicit qw? tribulaio sunt 53

A

corde.

Multi enim £v?bulantur

sed non ex corde,

ut queruli, fatui, qui non peccata deflent, sed mundana

eos

damna contristant. Illi autem corde tribulantur, qui aliena

mala suas faciunt esse miserias, qui mundum lugentes generalitatis cladibus affliguntur. Ipsos itaque sa/wab?t, qui se humillimis conuersationibus subdiderunt. Et intende quia non 340 dicit uerbis humiles, quod habet plerumque nequitia peccatorum, sed s$iriiu ; sicut in euangelio dicit : Beati fauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum caelorum. 20. REs. Multae tribulationes iustorum et de omnibus his liberauit eos Dominus. Et hic et alter uersus 345 adhuc iustorum bona commemorant. Aptum enim fuit plus de ista parte loqui, ne fragilia corda mortalium iterato saepius 341/342 Matth. 5, 5.

313 ZADECH Gerzz. in marg. 314 et] ut Gerz. 320 sunt plane — Gare 323 dona Gerz. 330 attingere Gerz. corr. 338 peccata non — Gare 338 itaque] Gerzz., namque Gare£ 340 quo Ger, corr. a. zz. 343/344 omnibus his] Gerzz. cuz g (cfr /. 352), his omnibus Gare eum r

PE 259

302

EXP.

IN PS. XXXIII,

20-22

timore succumberent. Multae reuera tribulationes sunt iustorum, quia eos et diabolus ualidius insequitur, et homines per inuidiam frequenter affligunt. Deinde impius tribulari 359 potest, si quid aduersum solus ipse patiatur ; iustus uero et propriis passionibus affligitur et aliis caritate compatitur. Sed cum subiungitur e£ de omnibus his làberauit eos Domzi- p 113 ns, potentia Creatoris ostenditur : quia liberationi eius tribulationum impedire non potest multitudo. Vnde colligitur 555 omnem iustum multis quidem tribulationibus onerari sed de omnibus indubitanter absolui. 21. SiN. Dominus custodit 'omnia ossa eorum wnwum ex his non conteretur. Ossa dixit fidelium firmitatem, id est patientiam et mansuetudinem ceterasque uirtu360 tes, quae perire in sanctis nequeunt, quia Domino custode seruantur. Ipsa sunt enim quae comminui non possunt, quamuis corporea ossa frangantur. Nam si ad litteram consideres, non minima quaestio uidetur oboriri; quomodo enim latronis illius ossa cui Dominus dixerat : Hodie mecum eris 4n paradiso, non 365 sunt contrita, quae a militibus leguntur esse confracta ; et multorum martyrum corporali conditione reperis esse uiolata ? Sed hoc omne naeuum

370

dubietatis excludit, si ossa

ab homine non potest intueri, quam

515

380

uirtutem

fidei et robur animae sentiamus. 22. Mors $jeccatorum $essima ; et qui oderunt iustum delinquent. Mortem peccatorum lam dicit quae non solum malam,

sed

etiam fessimam profitetur esse. Reuera fessima, quoniam eam aeterna poena comitatur. Nam si ad istam mortem respicias quae nostris oculis patet, frequenter inuenis diuites peccatores pomposis apparatibus decenter efferri, quem sic familia plangit, ut pium fuisse humanis auribus mentiatur. Amici etiam eum impensis lacrimis prosequuntur ; ut reuera putes bonorum aliquem ereptum, qui magna cognoscitur lamentatione defletus. Quid de pretiosis referamus odoribus, quibus et post mortem eorum mansura corpora condiuntur, quod tanto studio, tanto apparatu peragitur, ut in funeribus ipsorum superstitum uita recreetur ? Vbi est ergo feccatovwm mors pessima ? Scilicet in inferno, ubirecepti poenas 364 Luc. 23, 435.

948 pr. et] Gerz. a. zu. inmarg. | 849 tribulate Ger, corr. a. zz. 353 liberationi] Gerzz., liberationem Gare£ 349 collegitut Gerz., corr. a. zz. 357 SIN] Gerzz. in zzarg. (|. 369 ponit Garer) 858 cis r (his .$ B D) 359 ct mansuetudinem cetetasque] Gerzz., mansuetudinem et ceteras Gare 860 custudia Gerz., £rr. d. "I. 363 enim] Gerz., oz;. Garet 869 mots] tau praez.. Gerzz. in marg. et del., sin praezz. Garet (cfr /. 892) 814/315 diuites peccatores] Gerzz., diuitem peccatorem Garef 3881 quo Gerzz., corr. a. zx.

PE 240

EXP.

IN PS. XXXIII,

22-23

303 patiuntur aeternas. Quanta enim pompa, ut credimus, pur585 puratus ille diues ad sepulcra perductus est, qui guttam aquae frigidae ab Elehazaro paupere postulauit ? Et nota quod in isto nomine asperitas mortis ipsius explanatur. Pessima enim dicta est, quasi pessum data. Subiunxit quoque e£ qui oderunt iustum delinquent, id est qui Dominum Saluato39e rem nefando odio habentes, mandata ipsius suscipere noluerunt ; nam et istorum mors fessima est, sicut et illorum de quibus superius dixit. 28. TAU. Redimet Dominus animas seruorum suo"um ei non derelinquet omnes qui sperant in eum. 395 Quam bene in spe bonorum psalmus iste finitus est, ut malorum

collegia deserentes,

ad bona

potius futura

tendatur !

Redimet Dominus, id est sanguine pretioso : quoniam qui in ipso recte crediderit, a peccatorum debita captiuitate redimetur. A7»2mas frequenter scriptura ponit pro hominibus, 4oo Sicut in Exodo scriptum est : Descenderunt in Aegyptum animae septuaginta quinque. A parte enim meliore bene totus homo suscipitur. Sed uide quia seruorum suorum dicit, non iniqua libertate uiuentium. Addidit quoque, e£ nom derelinquet,

scilicet tamquam

Pastor bonus,

qui oues

suas

405 Sedula pietate custodit. Sed geminauit promissionis omnino cautelam. Non enim dicit nullum derelinqui sed omnes qui sperant in eum. Nam derelinquet illos qui spem suam aut in propriis uiribus, aut in alicuius hominis praesumptione posuerint. Conclusio psalmi. 4:0.

Peracta sunt psalmi huius sacrosancta mysteria, ubi sic missarum ordo completus est, ut eum conscriptum putes

temporibus christianis. Hic enim et hymnorum ordo decursus est ; hic ad communionem deuotus populus iubetur accedere ; hic inuitantur uenire qui prima fidei rudimenta suscipiunt,

415 ut nihil tantae rei deesse sentias, cum tamen nullum horum tunc prouenisse cognoscas. Hic etiam genus humanum et

iustorum bonis inuitatur et malorum ultione terretur. Hoc est quod titulus ille praecinuit, quando Dawid ante Abimelech uultum mutauit ; ut et nos nostram uoluptatem

420 utiliter commutantes, ad tutissimam Domini Ecclesiam catho-

licam confugere debeamus. Est etiam calculus iste, qua Do-

384/386 cfr Luc. 16, 24.

400/401 Ex. 1, 5.

386 elehazato] Gerzz. cum codd. euang. c et e, lazato Gare

393 tau] oz. Gerzi.

396 tendatur] Gerzz., tendamus Gare 39* redemet Gerzz., corr. a. zz. id est] Gerzz., scilicet Garez 398 debit àcaptiuitatem Gero. 400 aegipto Gerzr., corr.

4. Pt.

418 praeciniuit Gerzz. corr.

PE 241

304

EXP.

IN PS. XXXIII,

23-XXXIV,

r1

minus aetate passus est, in qua et nos lectione patrum resurgere credimur. De qua pater Augustinus in Enchiridion libro suo multipliciter, ut solet, diligenterque tractauit ; ut 425 nulli sit dubium psalmum tantis uirtutibus consecratum, memoriae nostrae sacculis uelut thesaurum caelestem frequenti meditatione condendum.

EXPOSITIO IN PSALMVM XXXIV. 1. Ipsi Dauid. Non grauat breuiter interdum dicta repetere, ut legentis animus ad memoriaé necessaria studia reuocetur. Dauid, sicut diximus, duas significationes amplectitur,

manu fortis, et desiderabilis, quod utrumque Domino Saluato; ri certum est conuenire. Manu fortis est, quia mortis nostrae captiuitatem cum impio auctore prostrauit ; desiderabilis est, quoniam aduentus eius nobis bona ineffabilia pollicetur. Cantatur ergo psalmus iste a persona Domini Saluatoris, qui se petit ab inimicorum persecutione libeari. Js? enim ubi 1? commemoratur in titulo, Christum commonet intellegi, qui congrue Da«4 dicitur, quoniam bene huic tota expositio istius nominis applicatur. Diuisio psalmi. Per totum hunc hymnum uerba sunt Domini Christi a dispensatione qua passus est. Primo membro psalmi perse15 cutoribus retributionem postulat debere restitui, optans illis contraria, quae tamen ad conuersionem eorum sint nihilominus profutura. Secundo de resurrectione sua gaudet ; et Iudaeorum iniquitates exprobrans, actum propriae passionis exponit. Tertio promittit se per uniuersum orbem terrarum in 20 membris suis paternae potentiae confiteri, qui eum ab inimicis suis resurrectionis beneficio liberauit : deprecans ut confundantur persecutores et exsultent in magna gloria fideles.

Expositio psalmi. p 114 Iudica, Domine, nocentes me ; expugna impu?2; gnantes me. Assumpta pro nobis clamat infirmitas, ut

423/424 cfr Aug. Encbiridion 84 sqq. — PL 40, 272 sqq. Ps. XXXIV, 3/4 cfr Aug. En. ps. 34, sermo 1, 1, 8/9 — CC 38, oo.

426 caeleste Gerzz.

Ps. XXXIV, 1 ipsi] huic r £OfT. Q. 72. 22 peccatotes eZ.

4/5 saluatoti Gerzz.,corr.a.z.

9 ipse Gerzz.,

EXP. IN PS. XXXIV, 1-3 damnentur

3»

5;

4o

4;

5o

55»

z0ceníes,

305

id est, diabolus cum ministris, quod

nouerat esse uenturum. Malos enim zudicare damnare est, quia nequeunt in disceptatione liberari qui semper prauis actionibus probantur impliciti. Sed hoc, ut dictum est, ad diabolum pertinet cum sequacibus suis, per quos prouenit iudaicae uoluntatis iniquitas. Nam cum ipse praecipiat Pro inimicis uestris orate, hominibus haec non potest conuenire sententia. Ipsos ergo petit debere damnari, quos uirtute praescientiae suae nouit ad paenitudinis remedia non uenire. Nam in subsequentibus, ubi uenit ad homines, conuerti eos desiderat, non perire. Adiecit etiam ex$ugna impugnantes me. Qui ?mpugnat superare contendit ;qui expugnatur omnino iam uictus est. Merito ergo spiritus immundi impugnatores dicuntur, quia licet sanctos uincere nequeant, contendere tamen cum eis improba uoluntate non desinunt. Expugnat autem Dominus, qui solus praeualet implere quae uult, cuius certamen triumphus est et omnis pugna uictoria. 2. Apprehende arma et scutum et exsurge in adiutorium mihi. Arma ab arcendo dicta sunt, quod per ea hostes uiolentissimos arceamus. Et ideo hoc humana consuetudine dicitur, quae armat manum, ut opprimat inimicum. Ceterum arma et scutum sola uoluntas est Domini, qua protegit periclitantem et expugnat aduersum. Hanc enim tropologiam dicit et apostolus : Scutum fidei et galeam salutis Scutum enim dictum est quasi sculptum, et gladium spiritus. quod in ipso antiqui sua facta signabant. Nam quod dicit apprehende, numquid a Deo sumitur ad tempus peregrina defensio ? Semper illi paratus est exitus rerum, qui probatur omnipotens; nec quasi de quiete exsurgere creditur, qui numquam iacuisse declaratur. 47724 igitur pertinent ad indumenta ferrea, per quae salus humana defenditur ; scutum

ad repellendos ictus inimici, ut frustrata tela cadant,

quae fuerant in exitium hominis

destinata.

Precatur

ergo

6o Dominus Christus a natura humanitatis suae, ut et salus eius

muniri debeat et inimici uoluntas suis ausibus effetetur.

9. Effunde frameam et conclude aduersus eos qui me persequuntur ; dic animae meae : Salus tua ego sum. In scripturis diuinis, /ra?1ea multas continet signifi-

32 Matth. 5, 44.

46/46 cfr Varro de Ling. lat. p. 56, 1.

50/51 Eph. 6, 16.17.

23 iudicati Gerz. 28 libetate Gerz., corr. a. zz. 33 damnare Gerzr., corr. a. zu. 39 qui Gerzz. corr. 42 quae uult] Gerzz. s. 7. a. zz. 54 ille Germ., corr. 4, 7H. 61 munire Gerzz. effetetur] Ger. (ras. infer e ef t) (cfr Cass. Variae 9, 15, 3), efferatur Gare 63 me persequuntur] Gerz. eum r, —- Garet cum g

PL 242

EXP. IN PS. XXXIV, 3-5 306 65 cationes ; intellegitur enim et gladius, intellegitur hasta regalis, intellegitur et dolus, intellegitur et uindicta ; hic tamen

uult accipi animam suam, quae reuera aduersarüs framea fuit. Per ipsam quippe gestum est ut idolorum cultus sacrilegus interiret, ut diaboli uinceretur iniquitas, ut mortis ipsius 7o potestas percussa succumberet, cum ante tot orbe libera potestate regnaret. Nam et in alio psalmo iam lectum est : Eripe animam meam ab impio, frameam tuam. Effunde ergo jrameam, id est animam meam dilata munere tuae pietatis indulto. Conclude, hoc est passione mea et lege tua completa, 7; quam praedixeras per prophetas. Petit etiam animae suae a Domini dici: Salus iwa ego swm, quia uerba eius nouit sine aliqua difficultate compleri. 4. Confundantur et reuereantur inquirentes animam meam. 80 Auertantur retrorsum et erubescant qui cogitant mihi

mala.

Hic iam ubi uenit ad homines, non maledictio

funditur sed correctio postulatur. erubescere

et in meliorem

Com[wndt

sententiam

est facta sua

commutare ; nam

illi confusi dicuntur, qui conuincuntur

ad poenam.

et

Sed ut

8; hoc magis ad conuersionem intellegere debuisses, addidit : Reuereantur, id est, emendati colant, quem persequendum

esse putauerant. Iuquirentes animam meam, in malam partem dicitur ; qui sic quaerunt, ut eam non uenerari uelint Sed a corpore segregare festinent. Nam quaeri animam Christi 9o et in bonam partem positum est, ubi ait : Per? fuga a me et non est qui requirat animam meam. Auerta autem retrorsw, non dicitur, nisi illis qui corrigendi iudicantur. Nam et Petro apostolo, qui salutem Christi humanitus uindicabat, dixit : Red? vetro me, satanas, non ut periret, sed ut Domini

95 uoluntatem felici emendatione sequeretur. Ergo quos retrorsum redire uult, non illos optat intentionem pessimam suae uoluntatis efficere, sed potius se sequi, ubi non probantur errare. Qus cogitant mihi mala, siue de Iudaeis siue de haereticis siue potest accipi de paganis. Omnes enim »aía

100 COgiíani qui praeter religionem catholicam asserere aliqua praua intentione festinant. 9. Fiant tamquam puluis anie faciem wenti et angelus Domini affligens eos. Puluis terrena quidem, sed nimis arida tenuisque substantia est, quae uento flante in 105 Sua. sede manere non sinitur, sed in auras liquidas eleuatur. $2 Ps. 16, 15.

90/91 Ps. 141, 5.

94 Marc. 8, 35.

** complere Gerzz., corr. a. zm. 78 inquirentes] Cass. cuz r (5*), inimici mei qui quaerunt r (ce£/. codd.) 83 commutati Gerzz. 85 magis hoc — Gare 88 uellent Gerzz. corr. a. zz. 9* probatur Gerzz.

PL 245

EXP.

IN PS. XXXIV,

5-7

307

Ita uoluntates peccatorum, cum ueritatis fuerint inspiratione commonitae, a terrenis uitiis subleuantur et ad uirtutes aethe-

IIO

II$

120

12

5

SCHE

130

135

140

reas, praestante Domino, perducuntur. Sic ergo malis optatur ut ad uitam caelestem felici emendatione perueniant. Angelwm dicimus supernae uirtutis nuntium, per quem diuina 1ussa complentur. Iste ergo angelus conuersos affligit, ut in ilam patriam felicem humilitatis munere perducantur. Sed afflictio ista beneficium est, quando in locum magni muneris, ut emergat, optatur. 6. Fiat uia eorum

tenebrae et lubricum et angelus Domini persequens eos. In contrarium uerti peccatoribus omnia postulauit, ut 42a propria quae illis uidetur lucida uel fixa, cum in eadem delectabiliter commorantur, /ia£ illis tenebrosa, quam horreant e£ [ubrica, ut in eadem diutius stare non possint ; sicut et Ieremias propheta dicit : Et fropter hoc facta est wia eorum lapsinosa 1n tenebris et subblantabuntur et cadent in ea. Quod si adhuc in malis suis decreuerint immorari, uirtus Domini persequatur ; quatenis eos in sceleribus suis haerere non faciat, qui ad interitus sui uota festinant. O multarum contrarietatum magna felicitas! Quantis uotis hic petitur, ut aduersitas prosperrima praebeatur ! v. Quoniam gratis absconderunt mihi interitum laquei sui, wuane exprobrauerunt animam meam. Gratis reuera, quibus mali nihil fecerat. Quae figura dicitur syncrisis, cum comparatione quadam iustiorem causam nostram, quam aduersarii demonstramus. Illud enim gratuitum dicimus, quod non alicuius rei compensatione tribuitur. p r$ Absconderunt mihi, ut illi putabant, qui diuinitatis eius potentiam non credebant. Nam quid potest abscond?, cui nihil occultum est ? Ille enim et proditorem suum in cena designauit

et

passionem,

antequam

fprouenerit,

edocuit;

nec quidquam fuit quod ei absconderetur, quia omnia suae uoluntatis dispensatione patiebatur. Bene autem dictum est, inieriium laquei sui, quia ile laqueus non morientis erat sed peccantis magis interitus. Nam quod sequitur, wuane exjrobrauerunti animam meam, significat false accusauerunt, quando iudaicus populus Domino Saluatori dicta ueracia quasi crimen aliquod imputabant. Clamabant enim uesani mendaciter : H?c est qui dicebat, destruam tem-

14 vA jlum hoc ; cum ille dixerit: Destruite templum hoc, et in triduum aedificabo illud. Quid enim plus uanum quam illud ad culpam

120/122 Ier. 25, 12.

115 fiant uiae r mali — Gare£

144/145 Matth. 26, 61.

145/146 Ioh. 2, 19.

121 lapsinosa] Gerzz., add. in zarg. a. z. tuinosa 129 nihil 136 prcueniret Gerz. 143 imputabat Gerzz., forz. recte

PE 244

308

EXP.

IN PS. XXXIV,

7-10

prauitatis studio uelle conuertere, quod praedicabatur omnibus ad salutem ? 8. Veniat illis laqueus quem ignorant et captso 150 quam occultauerunt apprehendat eos ; et in laqueum incidant

155

160

170

175

in

idipsum.

Pia retributio, uindicta salutaris ;

ut quia illi laqueum parauerant, qui credebatur posse nesciri, in illam tendiculam indicant quam sensus peccatoris ignorat ; scilicet ut nexu ueritatis astricti reddantur potius absoluti. Sequitur e£. cagíio quam occultauerunt apprehendat eos. Quae est illa captio, nisi mors Domini Saluatoris, quae occultis machinata probatur insidis ? Aj$$frehendat eos, quasi fugientes protinus consequatur et illud totum efficiat, ne derelicti suis sceleribus obruantur. Et nota quod hic in bonam partem ponit /aqwewm ; ut mandatis Domini capti, in idipsum caelesti gratia perseuerent. Sic orat cui gratis laqueus occultabatur exitii, qui malum pro malo non reddidit sed in cruce positus pro suis persecutoribus exorauit. 9. Anima autem mea exsultabit im Domino ; et delectabitur super salutare eius. Postquam de spiritibus immundis, quae illis erant emersura, competenter edixit, et pro peccatoribus more suae pietatis orauit, uenit ad secundum membrum, ubi et laetitiam propriae mentis exponit, et passionis ordinem lucidissima ueritate narrauit. Prima quippe sanctae animae beatitudo est, exsultare in Domino : quia totum illic conquiritur, cum mens ibi purissima destinatur. Nam qui laetatur in Domino, nec gaudium eius aliquando deficit, nec suauius quidquam quod amare possit inueniet. Quid ergo sequitur istam exsultationem ? scilicet quoniam delectabitur super salutare eius. Salutare est autem Domini maiestas Verbi, unde salus egreditur, et uita praesta-

tur, fons misericordiae,

supplicantium remedium,

remissio

peccatorum.

10. Omnia 180

ossa mea dicent : Domine,

quis similis

iibi ? Ossa nec sensum nec uocem habere manifestum est,

sed (sicut frequenter diximus) fortitudo animi et constantia mentis debent intellegi. Ouae merito osszbws comparantur, quia sicut illa corpus continent, ita et haec sanctas corroborat uoluntates.

Dicant

ergo hoc sacramentum

ossa,

non

caro,

id est firmitas, non remissio : quia talem hymnum non potest nisi sola mentis dicere fortitudo. Qw2s negatiuum est : quia ei nemo potest esse similis, cum sit sancta Trinitas singularis. Multum quippe est creatura a Creatore dissimilis : illa denique seruit, iste dominatur.

152 nescire Gerz. 153 tendicula Gerz. 154 ut] Gerz., oz. Gare 173 defecit Gerzz., corr. a. zm. 175 autem est — Gare 187 ei] Gerz., oz. Garet 189 ista Gerzz., corr. a. z.

EXP. 190

195

200

IN PS. XXXIV,

ro-11

309

Eripiens inopem de manu fortioris eius, egenum ei bauperem a vrapientibus eum. In isto uersu exposuit quod superius dixit : Qus similis tibi ? Nam cum diabolus manu sua teneret paene totum genus humanum, de illa potestate qua tenebatur obnoxium, constat incarnatione Verbi fuisse liberatum. Addidit quoque egenwm et pauperem, ut haec tria in unum collecta conditionem generis humani pressam calamitatibus indicarent. [40s ergo dicitur, quia mortalis effectus est; egenws, quia in laboribus et sudoribus panem quaesiuit ; fawfer, quoniam de illa sapientia et puritate deiectus, solam tenuem et umbratilem ratiunculam possidebat. Nam quis dicat eos uere sapuisse, qui auctoris sui probabantur scientiam non habere ? Sed hunc talem per incarnationem suam liberasse, quam mirabile, quam est omnimodis singulare, ut merito dicatur : Domine, quis similis ? Et memento quod supra, de manu fortioris, diabo-

205 tibi

210

lum significat, qui utique fortior hominibus erat. Inferius a rapientibus eum, spiritus immundos intellegi uult, qui potestati diabolicae nefanda deuotione commilitant. 11. Exsurgentes testes iniqui quae ignorabam ànlerrogabant me. Postquam dixit multiplices calamitates quibus premebatur humanitas, ut se ab ea non redderet alienum, quam pro nobis assumere sua pietate dignatus est, nunc propriam commemorat passionem. Testes igitur, qui subito impetu beluino consurgunt, nec moderate adducuntur ad me-

215 dium,

sunt sine dubitatione

falsissimi, quos uno

uerbo

po-

225

tenter designat dicens : Inzqwi. Reuera n2qui, qui erant contra aequitatem iustitiamque locuturi. Iungit: Quae ?gnorabam,id est quae me dixisse omnimodis nesciebam. Sic enim de illis dicimus qui se Domini beneficio recta conuersatione custodiunt : nescit mentiri, nescit rapere, nescit opprimere. Ignorabat enim Dominus blasphemare, quod ei princeps sacerdotum scissis uestibus imputauit, quando dixit : Videbitis Filium hominis sedentem ad dexteram Patris ; et subsecutus est princeps Iudaeorum : Blasphemawit; quid adhuc egemus testibus ? Sed quale testimonium fuerit, subsequenti uerbo de-

230

non de sua integritate confisus, sed de aliena uoce sollicitus. De quo loco Matthaeus euangelista sic ait : Nowissime autem uenerunt duo falsi testes et dixerunt : Audiuimus hunc dixisse : Possum. destruere templum hoc, et cetera.

220

clarauit ; ut eos non diceret conuicisse, sed interrogasse, quasi

222/223 Matth. 26, 64.

228/230 Matth. 26, 60-61.

190 fortiorum ed. cum g

204 qui Gerz.

aequitatem] Gerzz., ueritatem Garef

214 ad] Gerz., in Garef

220 mentite Gerzz., corr. a. ?z.

217

PL 245

310

EXP.

IN PS. XXXIV,

12-13

19. Reiribuebant mihi mala bro bonis, sterilitatem animae meae. Non potuit aliquid nec breuius nec elegantius dici. Beneficia Domini actusque Iudaeorum singulis sunt sermonibus explicata, id est ala $ro bonis ; scilicet quia ille uitam credentibus contulisset, isti mortem reddere

225 dum

maluerunt ; quod retributionis genus malorum omnium probatur extremum. Sferilitas quoque animae fuit, quando Magister bonus in ipsis fructum fidei reperire non potuit; nec pectora eorum credulitatis germina reddiderunt, quae 240 saxeo stupore durata sunt. Sed ne Iudaei se leuiter aestiment addictos huic sterilitati et in ficulnea illa (euangelio teste) maledixit, in qua fructus omnino non reperit. 13. Ego autem, cum mihi molesti essent, induebam me cilicio. Cilicium fit ex haedis asperum setigerumque 245 tegumentum : qui ad delicta iure referuntur, quoniam et in iudicio Domini in peccatorum parte sunt positi. Ergo Dominus, quia carnem peccati assumpsit, c2l?ctwm se ànduisse commemorat. Nam si historice accipias, numquam eum legis usum fuisse cilicio. Ergo dum Iudaei per contumelias et 250

insidias

essent

molesti,

ile diuinitatem

suam

carnis ue-

lamine tenebrosis mentibus occulebat, quia non merebantur agnoscere quem tali impietate tractabant. Hoc schema me-

SCHE

triasmos, 255

id est mediocritas

tur sed cum

260

270

quoties rem

magnam

mihi

molesti

essent

; quod solemus dicere in

leuibus causis, ubi aliquid importune suggestum taediosa uoluntate suscipimus. Et humilzabam $n ieiunio animam meam et oratio mea in sinu meo conuertebatur. Ieiunium Domini fuit, quando

265

dicitur,

humili uoto deicimus. Quam figuram et in hoc et in subsequentibus uersibus diligens lector agnosces. Et considera uerbum caelestis patientiae ; non dicit, cum me persequeren-

nefanda

obstinatione

duratos non

inueniebat,

quos in epulas spiritales assumeret. Haec enim fuit sterilitas animae ipsius, quod et ezuniwum. Ieiunium enim dictum est quasi inedium, quod abstinentes diutius ad inediam usque perducat. Ieiunauit ergo Dominus, quia se ei incredula turba subtraxerat. Potest etiam et ieiunium corporale Domino conuenire, quoniam quadraginta diebus et noctibus ieiunauit in monte; sed illo perfecto ieiunio de quo Isaias dicit : Solue omne wuinculum iniquitatis, dissolue obligationes uehementium commutationum, dimilie afflictos n remissione, el omnem vetri240/242 cfr Marc. 11, 13-14.

264/269 ctr Matth. 4, 2.

269/278 Is. 58, 6-9.

281 retribuebant] et praezz. r (praeter H K) 238 iste Gerzz., corr. a. z. 243 dum r (praeter K T*) 244 cilicio] Gerzz. Garet cum r (plures codd.) et g, at]. 24v cilicium cuz r

p 116

PIE 246

EXP.

zT

280

ZO SCHE

300

r$-:5

31I

butionem iniquam disrumpe ; frange esurienti banem tuum et pawperes sine teclo indue in domum tuam. Si uideris nudum, cooperi et domesticos seminis tui non despicies. Tunc erumpet matutinum lumen tuum et sanilates tuae cito orientur. Et braecedat ante te iustitia tua et maiestas Domini circumdabit te. Et tunc clamabis et Deus exaudiet te, adhuc te loquente dicet : Ecce adsum et cetera, quae textus ille mirabilis caelesti munere pollicetur. Ita Magister bonus, quod prophetarum praedixerat libris, humanitus euidentibus monstrauit exemplis. Addidit quoque secretiorern causam quae bene euangelica similitudine reseratur. Dicit enim Dominus discipulis suis : Intrantes autem 4n domum salutate eam dicentes : Pax huic domui. Et si quidem fuerit domus illa digna, ueniet pax uestra super eam ; sin autem mon fuerit digna, pax uestra ad uos reuertetur. Talis est et ista oratio quae fundebatur a Domino. Nam dum eam detestabiles Iudaei minime suscipere mererentur, iz sinu

290

IN PS. XXXIV,

eius, id est in secreto pectoris, unde fuerat egressa, re-

meabat. Si enim in pectoribus fuisset operata, non conuersa utique, sed diceretur effusa. 14. Sicut proximum, sicut fratrem mosirum ita complacebam, tamquam lugens et contristatus sic humiliabar. Quantum ad eloquentiam latinam proximo et fratri complacuisse nos dicimus : sed hic mutatus est nominum casus; pro ablatiuis enim accusatiui sunt positi. Quae figura dicitur antiptosis, quando casus pro casu ponitur. Dicit enim sicut de proximo, sicut de fratre nostro, iia mihi complacebam ; id est de eorum affinitate gaudebam, qui me hostiliter insequebantur. Ipsa est enim perfecta retributio, si pro odio gratia, si beneficium pro laesione praestetur.

Comfplacebat

enim

in illis Dominus,

quando

eos

docebat ne delinquerent, quando pro ipsis Patri in cruce positus supplicabat. Sequitur &amqwuam lugens et contristatus sic humiliabar. Illa Domini sanctitas et impensa 505

310

caritas quam docebat, quamuis sicut fratres et proximos se Iudaeos dilexisse testetur, comíiristiaium se tamen iuste

commemorat, quia in cunctis fidem inuenire non potuit, quam magnopere quaerebat. Si quis enim nobis bene uelit, necesse est ut contristetur, quando in nobis non potest reperire quod quaerit. 15. Et aduersum me laetati sunt et conuenerunt : 282/285 Matth. 10, 12-15.

274 coperte Gerzz., corr. a. zz. .. orietur Garet eux Vulg.

ablatiuis] Gerzz., datiuis Gare£ f

adsum Gerzr. corr.

245 sanitates tuae ... orientur] Gerzz., sanitas tua 289 peccatotibus Ger. 292 sic] ita r 295 301 domino Gerz., corr. a. zz. 311 pr. et] ozz.

PL 247

312

515

320

325

EXP. IN PS; OOXCXBVI 8

congregata sunt in me flagella, et. iégnorauerumt. Cum Christus Dominus pie contristaretur, Iudaei impia libertate laetabantur. Sed diuersa erit ista retributio : Christus gaudebit de tristitia sua, Iudaei de propria erunt exsultatione cruciandi ;nam beati sunt qui propter iustitiam lugent, et miseri qui inepta gratulatione superbiunt. Exponit etiam casum pessimae caecitatis : quia in Dominum suum tormenta praeparabant, quae in ipsos erant iustitiae compensatione reditura. Hoc est enim quod dicit : Et ignorauerunt, quia in eos habuit conuerti, quod corporaliter innocenti uidebantur ingerere. 16. Dissoluti sunt, nec compuncti sunt ; tentaueruni me et deriserunt derisu ; striderunt in me dentibus suis. Post impiae temeritatis excessum, dicit quae Iudaeis

acciderint ; nec

tamen

obstinationem

eorum

com-

memorat potuisse conuerti. Déissolut? swnt utique, cum passione Domini sol tenebras accepit, terra contremuit, uelum templi scissum est ; et cum haec tanta fuerint ostensa miracula, non sunt tamen conuersi faciente duritia.

T'en£a-

uerunt uero quando dixerunt : Dic nobis s? tu es Christus ? Deriserunt,

355

TOP

quando crucifixo imputabant, sicut Matthaeus

euangelista testatur : Sómiliter et principes sacerdotum. deridentes eum cum scribis et. Dbharisaews dicebant : Alios saluos fecit, seipsum saluum facere non fotest. Genus autem illud locutionis tunc adhibetur, quando res aliqua copiosissime significatur impleta; ut, benedicens benedicam te, maledicens maledicam te, aedificans aedificabo te, et his similia. Quod

argumentum dicitur notatio, cum ex uerbi positione elicitur

340 similitudo sermonis. Sequitur siriderunt in me dentibus

suis, quod fit a saeuis hominibus, quando ratione uincuntur. Nam cum eis pro ueritate uerba defecerint, tunc impatienter dentibus fremunt, suasque uoluntates tacita interminatione denuntiant. Sed hoc totum ad magnam humani generis 345

aedificationem refertur, ne membra sibi exsistiment onerosum

550

pati, quod caput suum sustinuisse cognoscunt. 17. Domine, quando respicies ? restitue animam meam a malefactis eorum, a leonibus unicam meam. Quando respicies ? pro consuetudine infirmitatis humanae dicitur, cui morosum uidetur quodcumque futurum est, quae 816 cfr Matth. 5, 5.

328/329 cfr Luc. 25, 44-45.

835 Matth. 27, 41-42.

:

831 Luc. 22, 66.

333/

312 congregata sunt in] Gerzi., congtegata sunt super Garet €4/2 £, congtegauerunt

Ine

829 fierint

Gerzz., corr. a. zz.

343 frement Gerzr., corr. a. zz.

335

genus]

dqm daqo(?)

348 a] et praem. r( praeter

Gerz.im marg. a. zz. A H IN* $ K)

EXP. IN PS. XXXIV,

r7-19

313

mox ut cupit aliquid, festinat implere. Restitue uero dixit, quasi ereptam redde ; hoc est, praesta resurgere a male faciis : quia iniuste probabatur occisus.

355

360

36 A

4 leonibus enim, a

potestatibus cruentis atque crudelibus significat. V nicam, quidam carnem Domini aduertere uoluerunt, quae licet sit ista communis, 4nica tamen facta est, quia de Virgine, quia sine peccato, quia sociata est Verbo, hoc est Filio Dei. Siue

wnicam, catholicam Ecclesiam intellegamus, quae in toto p 117 mundo una est, et dilectione magna, unica nuncupatur, a

qua haereticorum conuenticula omnimodis excluduntur. Nam ut probes ipsam dici wnca?n, sequens uersus ostendit, qui de Ecclesia locuturus est. Et respice rerum ordinem pulcherrime fuisse seruatum : prius pro resurrectione sua deprecatus est, quae reuera iam contigit ; post orauit de Ecclesiae liberatione, quae tempore iudicii ab omni erit inquietudine munienda. 18. Confitebor

tibi, Domine,

in Ecclesia

magna

in populo graui laudabo te. Venit ad tertium membrum, 379

57

A

380

385

590

p 248

ubi iam percepto munere resurrectionis, profitetur se in toto orbe Domino confiteri. Duas diximus esse confessiones, unam

laudis, alteram paenitentiae. Sed hic ut praeconialem debuisses aduertere, paulo post sequitur, laudabo te. Magna uero: Ecclesia est populus christianus, rectae fidei tenax, qui amplitudine sui totius mundi spatia comprehendit. Sequitur, ?n populo graui, utique fructuoso, qui non in leuibus paleis, sed in frumentalibus granis noscitur constitutus. Quem ueniens aura tentationis de area Christi non abicit sed uentilationibus purgatur potius quam longe proicitur. Quapropter in graui $opulo laudatur Dominus ; a leuibus autem et fide uacuis utique blasphematur. 19. Non insultent in me qui aduersantur mihi inique, qui oderunt me gratis annuentes oculis. Ordo uerborum talis est : Non insultent in me qui aduersantur mihi inique, annuentes oculis, qui oderunt me gratis. Insultant haeretici, quando aliquos de numero fidelium sancta perdit Ecclesia ; adwersantur inique, quando de pereuntium errore laetantur. Hoc ne fiat pia Domini intercessione deposcitur. Sequitur qui oderunt me gratis ; hoc est quibus nihil nocui. Inaniter siquidem exsecratur, cui laesionis causa nulla praemittitur. A»«nwuwentes autem oculis dixit, quod solet fieri quando uoluntatem nostram

3561 implere] Germz., corr. a. zr. in impleti 383 probabatur] Gerzz., probatur Gare 387 dei filio — Gare: 362 qua Gerz., corr. a. m. 364 contegit Gerzz. corr. 369 praecepto Gerz.corr. 381 non] ut praem. r (praeter 5) 382 annuentes] Gerz., et annuunt 24d. Bec. Fisc. cum g, et annuentes Garef, et annuebant r

314

EXP. IN PS. XXXIV,

19-22

tacita et dolosa significatione declaramus ; et ubi uoce prodi

395

400

405

410

nolumus, oculorum quempiam nutibus commonemus. 20. Quoniam mihi quidem pacifice loquebantur et super iram dolose cogitabant. Praedicitur Iudaeorum nefanda dolositas, quae non nostris sed uerbis euangelicis indicitur. Pacifice loqwi uidebantur quando dicebant : Magister, scimus quia uerax es et wiam Dei in ueritate doces : licel tributum dare Caesari, an non ? Sed potest dolum cogitare etiam qui non disponit occidere, ut si quis pecuniam aut possessionem proximo machinetur auferre. Sed addidit 2a, ut dolus eorum exitialis fuisse declàretur. Hoc ad illud refertur, quando dolosam machinationem tractabant : Oportet unum ro omnibus morti et cetera. 21. Dilatauerunt

in me

os suum

; dixerunt

: Euge,

euge, uiderunt oculi nostri. Dilatauerunt utique os suum quando clamabant : Crucifige, crucifige ; iam non annuentes oculis, non dolose cogitantes sed aperta et libera uoce damnantes. O scelestum facinus ! Negauit iudex fieri quod . populus clamabat impleri. Sequuntur uerba lethaliter laetantium Iudaeorum ; ac si dicerent : bene, bene uidemus de te

quod desiderabamus efficere ; ut dissuasor plebis cum latronibus in cruce penderes. En mira patientia, in quo erat summa maiestas. Numquid non ualuit ad confundendos inimicos uiuus 415 descendere de crucis patibulo, qui mortuus die tertia resurgere potuit de sepulcro ? Sed non conueniebat diuinae uirtuti ad uerba insultantium commoueri, ut amplius erubescerent, dum

omnia praedicta constarent. Sed quamuis Iudaeos ewge, euge dixisse in euangelio non legatur, similia tamen insulta420

SCHE

tionum uerba locuti sunt, ut una res per sermonum uarietates ueraciter probetur esse narrata. Ew«wge, ewge per figuram dictum est epizeuxis, quando sine aliqua interpositione in uno uersu uerba geminantur. 22. Vidisti,

Domine,

ne sileas

; Domine,

ne dásce-

425 das a me. Ad haec et ista tria uerba pertinent quae superius dignoscuntur esse narrata. Vdisti, hoc est probasti completa, quae contra me praeuideras esse cogitanda. Sic enim dicimus, quando aliquid in memoriam reuocare desideramus : Vidisti quam crudelis exstitit mihi ; «2d?st? quanta in me 450 fecerit latronis improbitas. Ne sz/eas, id est non differas dare sententiam, quod utique tacendo non potest fieri, sed loquendo. Nam quod dicit, ne discedas a me, a parte accipiendum est humanitatis, quae subiacuit passioni. 398/399 Matth. 22, 16.17.

403/404 Ioh. 11, 5o.

407 Luc. 23, 21. *

393 commohnemus] Gerzi., admonemus Garef 397 indicetur Gerz. 412 desiderabamus] Gerzz, desideramus Garef 414 maiestas] Gerz., potestas Gare/ 429 exstetit Gerzz. corr.

PL 249

EXP.

29. Exsurge, 45 Deus

meus

et

IN PS. XXXIV,

Domine

et

Dominus

23-26

intende

meus,

im

315

iudicio causam

meo; meam.

Sicut saepe dictum est ab humana consuetudine, Exsurge dicitur illi qui semper uigilat, semper intentus est ; et cum iugiter omnia respiciat, tunc tamen putatur iniendisse dum uindicat. J[uwdicio meo, quod pertulit a Iudaeis, iudicium 440 sine iure, tormenta sine scelere, morteni sine peccato. Bene autem dixit 7»eo, quod reuera pertulerat. Pulchre siquidem dixit, à» causam meam respice, non in poenam ; poena enim sceleratis uidebatur

esse consimilis;

ca4sa

uero

talis cum

nullo poterat esse communis. Sed quae est ista causa quae a 445 Deo petebatur zntend? ? scilicet ut qui dare uenerat salutem humano generi, ab insanis et perfidis probaretur occidi. 24, Iudica me, Domine, secundum iuam, Deus meus ; et non insultent

misericordiam in me inimici

7161.

qui peccata non

Quamuis haberet optimam

45o fecerat, tamen

se petit secundum

causam

misericordiam

iudi-

cari, ut nobis ostenderet precationis exemplum, qui tale non poteramus habere negotium. Sequitur quoque : E£ «on insultent in me inimici mei : scilicet ne dicant quod insultantium potest habere nequitia, id est potuimus, fecimus, 45; egimus ; sed precatur ut mala sua potius salutariter tristes defleant, quam se exitialiter implesse congaudeant. 25. Nom dicant $m cordibus suis : Euge, euge, animae

nostrae

; mec

dicant

: Absorbuimus

PL 250

eum.

Expressit insultationem quam superius fecerat sentiendam. 460 Non

dicant

: Euge,

euge, id est, bene, bene. Verba sunt

enim ista scelerata mente laetantium, quae iam dicere non possunt, dum compunctionibus affliguntur. Damnent ergo malam conscientiam suam, ne possint poenalem subire sententiam. O ingens et immensa pietas Creatoris! non patitur 465 eos laetos temporaliter relinqui, ne debeant aeterna calamitate percelli. A bsorbere est autem in corpus alterius subita celeritate transmitti ; quod accidit illis qui aliquibus superstitionibus deglutiti, a uerae fidei uiuacitate discedunt. Sed hoc petit ad informandos fideles. Ceterum ineffabili eius puritati 470 talia non poterant euenire. 26. Erubescant et reuereantur simul, qui gratulaniur malis meis. Induantur pudore et reuerentia, qui magna lo-

434 iudicium meum r (praeter .$), cfr /. 439/441 448 deus] domine praem. r (praeter plures codd.) et]ut r( praeter 5) 485 precatot Gerzz., corr. a. zz. 456 congaudeat Ger, corr. a. zz. 48* nec r (cfr /. 460) 488 obsorbuimus r (praeter 4A 5 R), cfr /. 466 459 sentiendum Gerzz. (corr ?) 46? accedit Gerzz., cOrT. 4. HL. 471 que Gerzz., corr. a. zz. 4173 magna] Gerzz. cum r e£ g, maligna Garet cum nonnullis codd. r et g (a! magna /. 486) 2I

C. 1 (xcvir)

p. 118

316

EXP.

IN PS. XXXIV,

26-28

quuntur aduersum me. Digna uindicta, poena sufficiens. 47; Nam qui erubescit actus suos, propria aestimatione damnatus est, et se ultore torquetur, qui uinculo confusionis inuoluitur. Potest tamen aliquis erubescere, et reuerentiam non habere. Hic autem addidit e? reuereantur simul, ut conuersionis

eorum indicia declararet. Rewerentia est enim Domini 480 timor cum amore permixtus ; quod illis prouenit qui uoluntate sincerissima confessionis munera consequuntur. Sequitur induantiur judore et reuerentia. Quasi quodam cilicio paenitentiae, quasi ueste lugubri. Pudorem contra audaciam ponit, quam habuerunt furentes; rewerenttam contra im485 pudentiam falsitatis, ut duabus uirtutibus curent, quod duobus

commisere criminibus. M agna enim dixit /Jocwtos, id est superba modum probitatis excedentia, sicut beatus Ioannes in Apocalypsi commemorat : Vidi os loquens magna aduersus Deum. 4o 2*. Exsultent et laetentur qui uolunt iustitiam meam ; ei dicant semper : Magnificetur Dominus, qui uolunt bacem serui eius. Postquam de persecutoribus sufficienter edictum est, uenit ad partem fidelium : illos

optans salubri paenitudine cruciari, istos summa beatitudinis 49; exsultatione compleri. Et illud respice, quod merita eorum ipsa quoque uerba distinguunt. Persecutores enim solent dicere

: Euge,

euge,

animae

nostrae,

quod temporale

gaudium et fugitiua laetitia est. Beati uero dicunt : semper magnificetur Dominus, quod aeternum atque perpetuum 5oo est. Illi animabus

suis mundanas

conferunt uoluptates ; isti

ad Dominum propria uota conuertunt et exsultationem suam non in se sed in eius laudibus ponunt. Quod autem dixit, serui eius, ad humilitatis respicit formam : quia in assumpta carne humilitas est, in maiestate uero potentia. Sic utrumque 5o; perfectum atque uerissimum, unus est Dominus Christus. Qui ergo uolunt bacem serui eius ? Scilicet qui a uitiis redduntur alieni et in continentiae bono, diuino munere animi

tranquillitate uersantur. 28. Et lingua mea meditabitur iustitiam tuam, tota 310 de laudem tuam. Lingua ipsius meditata est iusti(?a?, quando nouum testamentum populis praedicauit. Tota die, sicut saepe dictum est, uniuersum uitae tempus ostendit. Sed quia humanitati impossibile uidetur Deum continuata uoce

$1

I

laudare,

ad intellectum

nos bonorum

actuum

transferamus, quia semper Deum laudat qui in omni uoluntate sua diuina iussa considerat. 488/489 Apoc. 15, 5.

499 quo Gerzz., corr. a. zz. 2. 9.

509 ct] sed praem. r

515 omne Gerzz., corr. a. zz.

513 humanitate Gerzz., corr.

PL

251

EXP.

IN PS. XXXIV,

28-XXXV,

1

ary

Conclusio psalmi. Consideremus Christum Dominum per totum psalmum quanta nobis dispensatione loqui dignatus est. Fecit enim ab oratione principium, sicut et in aliis similibus psalmis. Deinde 520 passionis et resurrectionis suae uentura narrauit. Postremo finit in spe magna fidelium, ut dubium non sit et hunc psalmum praefata regula fuisse conclusum. Quapropter gaudeamus in cladibus, exsultemus in periculis. Nam cur a fidelibus seruis debet refugi, quod ille rerum Dominus pro omnium salute 525 sustinuit ? Notandum praeterea secundum hunc esse psalmum eorum qui passionem et resurrectionem Domini latius intimare noscuntur.

EXPOSITIO IN PSALMVM

XXXV.

1. In finem seruo Domini psalmus Dauid. Haec omnia nomina bene intelleguntur de Domino Saluatore. Nam et 2n finem ipsum significat. Et seruo Domini de ipso dicitur qui formam serui accipiens, factus est oboediens ; usque ad. mortem ; sicut Isaias propheta de ipso dicit : Ecce seruus meus, suscipiam eum. Psalmus uero et Dauid frequenti expositione iam nota sunt; quae ideo ad personam Domini pertinere noscuntur, quoniam ei conuenire ipsorum nominum expositio declarat.

Diuisio psalmi. 1:9 Totus psalmus a persona prophetae dicitur. In primo membro contemptores legis uehementer accusat, eosque dicit non habitare

cum

Domino,

commemorans

eorum

impias uolun-

tates. Nec moueat quod post tituli, tale principium ab insipientibus facere delegit, initium. Commendat enim uehemen1; tius bonorum partem, quando prius praemittitur quod grauiter horreatur. Secundo sub laude Domini collata beatorum praemia describuntur eosque dicit domus Domini ubertate compleri. Breuiterque in ruina malorum psalmus iste concluditur, ne quis putaret fortasse tentandum quod tanta exse20 cratione nouerat accusatum. Quapropter subtilitatem eius paulo diligentius perscrutemur ; est enim nonnulla difficultate contextus.

Ps. XXXV, 4/6 Phil. 2, 7.8.

5/6 Is. 42, 1.

523 seruis] Gerzz. (cfr Exp. ps. 36, /. 420 : fidelibus famulis), ozz. Garer..

Ps. XXXV, 1 psalmus] oz. r

318

EXP-INOPS: XXXV, M Expositio psalmi.

e

350

55

2. Dixit iniustus ut delinquat in semetipso ; non est timor Dei ante oculos eius. Duo sunt genera peccantium : unum quod credens legi per infirmitatem carnis non ualet quae sunt iussa complere, de quibus dicit Salomon : Corpus enim quod corrumpitur, aggrauat animam et debrimat terrena inhabitatio sensum multa cogitantem. Aliud uero est audax, desperatum, blasphemum, quod sibi proponit libera uoluntate delinquere ; contemnens omnia sibique remurmurans Deum putat non curare mortalia. Quapropter 42x11 iste talis apud se rem scelestam, quam publice non ausus est profiteri. Et ideo ista cogitat, ut sibi ipse licentiam uideatur tribuere peccatorum ; quatenus sub immensitate del?nquat qui metum iudicis abiciendum esse decreuit. Sequitur 40m est timor Dei ante oculos eius. Cogitationem dicit iniquorum, qui putant timorem Dei non esse in conspectu eius ; id est, non curare

40

Deum,

ut homines

95)

6o

formidare ; sed, ut

dicitur,

«on

esse

tàmorem

Det

| aníte

oculos eius, qui talia dicere sacrilega uoluntate praesumit. p 119 Denique sequitur : 9. Quontam dolose egit in conspectu eius, ut anueniret iniquitatem suam et odium. Sceleratus iste de quo dictum est : non est timor Dei ante oculos eius, neglexit operam legi dare, ut intellegeret persuasionem suam esse falsissimam ; sed contemnens

5o

debeant

quidam errantes philosophi dixerunt, mundum potius credunt casibus regi, quam supernis administrationibus ordinari. Siue de 2n2usío

45

eum

PL 252

dicta salutaria, ueritatem stu-

duit omnimodis ignorare. Is ergo dolose egit in conspectu Dei, ut suam éniqustatem et odium xefugeret inuenire, credens per ignorantiam praecepti se posse defendi. Pulchre autem definitum est peccata nostra esse iniquitatem et odiwm, quoniam illa odisse debemus per quae ad aeterna supplicia peruenimus. 4. Verba

oris eius iniquitas

et dolus ; nolust intel-

legere ut bene ageret. Sermonibus iniquorum conuenienter data est definitiua complexio. Verba enim eorum sunt ?niquitas et dolus. Itaque quae numerare non poterant, duobus sunt sermonibus explicata. Iniqw«witas pertinet ad blasphemiam, Zol4s ad proximum decipiendum. Sed quid, rogo, sibi residuum faciat, qui peccare in Deum et proximum 24/28 Sap. 9, 15.

30 remurmurans] Gerz. (cfr Exp. ps. 36, 1.163), murmurans Gare? in marg. a. m. 39 potius] ozz. Gerzz., recte ? 45 ct] ad ed. eum g Gerzz. (corr. a. m.) Garet

33 et] Gerzz. B8 potetat

EXP. IN PS. XXXV, 4-6 non recusat ? Cum uero dicit, noluit

ZLOP

319

intellegere

ut bene

ageret, illos significat qui ex aliqua parte sapientiae igniculum perceperunt et a uero intellectu suo uitio declinantes, peruersis 65 se erroribus polluerunt. Hoc et ad dementissimum populum iudaicum competenter aptatur, ad quem Dominus uenerat, et ille sanari detestabili obstinatione contempsit. Nam imprudentiae plerumque uenia datur, uoluntario uero maleficio ultio semper iusta succedit. Quod argumentum dicitur ab in70 genio, quando non per ignorantiam sed malitiosa uoluntate peccatur.

9. Iniquitatem meditatus est in cubili suo, adstetit omni uiae nom bomae ; malitiam autem mon odiuit. In exponendo adhuc uiro pessimo perseuerat. Ait enim 75

Iniquitatem meditatus est, id est, errorem longa meditatione tractauit, libros scilicet faciendo peruersos ; ut non tan-

tum ipse delinqueret, uerum etiam posteritas eodem auctore peccaret. I4 cubili suo, id est in corde proprio. Cwubile enim a cubando dictum est, ubi animus noster intus inhabi8o

85

SCHE 9o

tans bonum malumque meditatur. A d stetit uero dicit omni uiae nom bonae, id est saeculi istius uitae, quam non transiuit, ut reliqui confitentes, sed in eadem commoratus atque defixus est. Ad cumulum quoque intulit peccatorum, maliliam autem non odtuit. Hic malitiam uult intellegi cunctorum criminum matrem, in uno uerbo concludens quod latius uidebatur effusum. Hanc igitur affectare piaculum est, quam non solum uitare praecipimur, sed merito eam odisse compellimur ; quatenus tantum facinus perpetua exsecratione damnemus. Memento autem quod a capite psalmi huius per quatuor uersus figuram posuit synathroismos, quae uno tractu

atque circuitu crimina multa concludit. 6. Domine,

95

manauerunt. IOO

in caelo misericordia

tua et ueritas

iua

usque ad wubes. Dinumeratis cogitationibus hominum pessimorum, secundo membro ad laudem Domini transitum facit. Nam quamuis et in terra et in mari et ubique sit misericordia eius, hic tamen specialiter 7» caelo dicit, id est in caelestibus creaturis et sanctis hominibus, ubi copiosius dona Veritatem

etiam commemorat

iustorum,

qui

in istius saeculi agone uersantur. Diximus enim superius nubes prophetarum praedicationibus comparatas : quia sicut illae terris uictuales aquas depluunt, ita et isti fidelibus ani98/49 cfr Varro de Ling. /af. p. 49, 19 ; 138, 20.

$2 e£ 80 adstetit] Gerz., astitit Gare? *9 a cubando] Gare (cfr Exp. ps. 4, /. 134/135), ad cubandum Gerz. intus] oz. Gerzz. $1 uitam Gerz. 82 commemotatus Ger. corr. 88 facimus Gerzz. corr. 94 dona] Ger. a. zm. in ras. 98/99 qui ... uetsantur] quae ... uersatur Gerzr., quae ... uersantur Gare/

PL 253

320

EXP.

IN PS. XXXV,

6-8

mabus imbrem salutis emittunt, ut fructum dent fidei, quae

steriles fuerant ariditate peccati; ut ipsum reuera intellegamus caelestibus uirtutibus misericordiam facere, quem per 1o ^

apostolos et prophetas humano generi ueritatem cognoscimus praestitisse. Et intuere laudem hanc contra impiorum uituperationem communiter introductam, ut demonstratiuum

genus utrisque partibus explicatis euidentius appareret. 4. Iustitia

II I

120

125

130

235

140

tua sicut montes,

Domine

; iudicia

tua

abyssus multa ; homines et iumenta saluos facies, Domine. Quamuis usus habeat : Justitia tua sicut montes Dei, multo tamen absolutior est Hieronymi fida translatio, quae Domine magis quam De: posuit. Iustitia tua beatos dicit apostolos, qui capaces Domini 2wstztiae deuo-

IIO

tis sensibus exstiterunt ; quos merito montibus

comparauit,

quoniam summitate suae ueritatis lumen in ipsis primordiis haurientes, humilibus populis sanctis praedicationibus infuderunt. Sécut montes quisole orto radios nouae lucis excipiunt et ad conualles terrarum refusa claritate transmittunt. Abyss*s hic in bono posuit, profunditates eius diuinis iudiciis comparando. Abyssus est enim profunditas aquarum, quam nec metiri, nec intrinsecus ex toto uidere praeualemus. Quis enim magni pelagi aut interna conspiciat, aut spatia latissima comprehendat ? Sic diuina ?wd?cia nec mente complecti possumus, nec ratione aliqua definire praeualemus ; sicut apostolus dicit : Quam ncomprehensibilia sunt iudicia eius, et inuestigabiles uiae psius ! His tamen omnibus unum nomen appositum est. Abyssus, id est profunditas quae non ualet apprehendi. Exponit etiam quare 24d?c2a eius abyssos dixerit : merito, quando peccatoribus, iumentorum se inordinata uoluntate tractantibus, beneficia suae pietatis indulget. Hoc autem quae mens, quae ratio comprehendat supplicationem paenitentium ad praemia transire iustorum ? Vides ergo Domini 4ud?cia profundis abysss aptissime comparata. 8. Quemadmodum | multiplicasti | misericordias tuas, Deus ! fili? autem hominum in protectione alarum tuarum sperabunt. Nunc latius per uarias enumerationes exponit quod superius breuiter dixit. Iudicia tua abyssus multa. Quemadmodum admirantis est aduerbium, id est, quem sublimiter, quam potenter misericordias 112 cfr Hieron. Psa/7. iuxta Hebraeos 36, 7 — edid. de Sainte Marie, p. 52.

/12? Rom.

r1, 33.

126/

109 domine] dei r (cfr /. 111/112) iudicia] et praez. t (praeter A $) — 116 summitate suae] Gerzz.,, summae Gare? 118 soli orto Gerzz., corr. a. zz. in solis ortu, fort. recte 129 abysus Gerzz., corr. a. z., abyssum Garet 139/140 est (s. 7. a. 7.) aduerbium] Gerzz., aduerbium est — Gare

PL 254

EXP.

IN PS. XXXV,

8-10

321

tuas largitate mirabili contulisti, ut et peccatores ad praemia uenire faceres et iustos sperare promissa dona sancires! Et nota quod superius homines dixerit, nunc autem fzlios hominum ponit. Homines plerumque dicuntur, qui necdum 145 primi hominis uetustate deposita, in originalis peccati crimine perseuerant. Nam et ipse Adam quoniam primus est, homo dicitur, non filius hominis. F/ii autem hominum sunt qui gratiam baptismatis consecuti, in nouam progeniem, praestante Domino, renascuntur. Nam et ipse Christus Filius 150 hominis dictus est, ut reuera cuius praemia suscipiunt, eius et nomine decorentur. A4/ae uero sunt Domini praecepta noui et ueteris testamenti, in quorum protectione iustus omnis sperare cognoscitur, dum eis oboedire monstratur. Haec similitudo tracta est competenter ab auibus, quarum pulli teneri spem suam in maternarum alarum protectione ponere consuerunt. Quo exemplo et simplicitas sperantis ostenditur et blandissimi beneficii cautela declaratur. 9. Inebriabuntiur ab ubertate domus tuae et. torrentem uoluptatis tuae potabis eos. Inebriabuntur, ser160 mo tractus est ad partem bonorum, de hominum consuetudine uitiosa, qui uino nimio gurgitati, mentis oppressione torpescunt. Sic ista caelestis ebrietas memoriam intercipit saecu-

p 120

larium rerum et carnalia ita facit a mente discedere, tamquam 165

170

175

uini crapula, quae humanos actus a nostris sensibus alienat. Sequitur etiam unde talis prouenire possit ebrietas, scilicet ab ubertate domus tuae, id est ab enthecis spiritalibus sanctae matris Ecclesiae. Ipsa est enim domus quae condita sua inaniter nescit expendere, quae sic uniuerso mundo sufficit, ut plena semper exuberet. Ebrietas sobria, uinolentia gloriosa, in qua potator peccat, si eam potius ambire despiciat. Torrentem uero diximus esse fluuium uelocem, qui subita pluuiarum inundatione descendit. Cui bene comparatur sapientia Christi, quia et subita est, et ita rapida, ut ad finem quem uult sine aliqua tarditate perueniat. 10. Quoniam apud te est fons uitae et àn lumine iuo uidebimus lumen. Quam salutariter aperit, quam potenter exponit quid sit illud quod superius ait, ?mebriabuntur. Christo Domino dicit: Quonzam apud te est fons uitae,

180

id est initium omnium

unde perfectissime complemur, eius pletate suscipimus.

Debriat

bonorum

quando

et origo uirtutum,

aliquod

nos etenim

munus

ab

uita potabilis,

cum bonae conuersationis studium de sacris praedicationibus

158/159 torrentem] Ger. (cfr /. 11) cum r ($*), torrente Garet cz g —— 160 ad pat172 pluuiarum 163 facit a] facta Gerzz., corr. a. zz. tem] Gerz., a parte Gare£ 177 illud] Gerz., istud 173 pr. et] Germ., om. Garet subita -— Garet etenim nos — Gare 181 de*briat Gerz. Garet

PL 255

322

EXP. IN PS. XXXV, 10-12

hauserimus ; sicut Isaias dicit : Hawrietis aquas de fontibus Saluatoris. Verum in consuetudine mortalium, 185

Dicimus enim Deum

/4men,

in hunc mundum illuminat. 190

195

aliud est /«-

men, aliud est fons : immo et contraria sibi sunt, quia fons aquae flammarum lumen exstinguit. Apud Deum uero unum est, quia quidquid dixeris et uerum est et adhuc minus. quia omnem hominem uenientem

Fontem, quia sitientem et ina-

nem satiat ; montem, quia fortis et excelsus est ; uiam, quia rectus est ; magistrum, quia doctor est aeternae uitae; pe-

tram, quia fundamentum et firmamentum esse probatur Ecclesiae ; et cetera quae leguntur in litteris sacris. Verumtamen in his omnibus unus intellegitur Dominus Christus. Sed ut uersum istum perfecte ac diligenter intellegere debeamus, sciendum nobis est hoc nomen

/wminis

totius Trinita-

tis esse commune. Legitur enim : Deus lux est et tenebrae in eo nullae sunt. Ergo quia Pater et Filius et Spiritus sanctus unus est Deus, recte animaduertimus de tota Trinitate esse dictum : 200

Deus lux est et tenebrae in eo nullae sunt. Vnde uersus iste merito de Saluatore dicit : Za lumine

tuo uidebimus

lumen,

Patris scilicet, et Spiritus sancti, quia per ipsius praedicationem factum est, ut tota nobis Trinitas manifesta constaret. 205

210

215

li. Praetende misericordiam tuam scientibus te et austitiam tuam his qui recto sunt corde.Praetende, dixit, id est praeroga, praesemina, longe lateque diffunde ; ut possint sceentes te in isto saeculo tutius ambulare. Isti autem scientes Dominum, multipliciter intellegendi sunt ; sciunt enim Dominum qui sanctam Trinitatem corde firmissimo confitentur: qui regulas caelitus datas nulla intellectus sui prauitate distorquent : ad postremum ipsi soli ueraciter norunt Deum, qui catholicae fidei non deserunt unitate compleri. His rogat $raetendi misericordiam, ut et in isto saeculo sub Domini pietate degant et in futuro iudicio praemia digna recipiant. Hoc enim significat, iwstitiam tuam his qui recto sunt corde, quia ibi iustissime ad dexteram collocabuntur, qui hic recta mente, praestante Domino, uiuere

meruerunt.

12. Non ueniat mihi bes superbiae,

220

et manus

pec-

catorum non moueat me. Orat ut gressu mentis a iusto tramite non recedat, ne in superbiam erectus cadat qui tutissima humilitate constiterat. Nec uacat quod edem hic sin183/184 Is. 12, 5.

188/189 Ioh. r, 9.

197/198 Ioh. rz, 5.

187 minus] est adZ. Garez 191 uitae aeternae — Gare 199 recte] duas JiZeras erasas praem. Germ. 209 deum Gerz.. 212/213 unitate compleri] Gerzz., unitatem complere Gare 219/220 peccatorum] Gerzz. cuz r (a£ /. 230 -tis), peccatoris Garef cum g

gressu] Gerz., gressus Gare

EXP.

IN'PS.

XXXV,

12-13

323

gulari numero posuit ; certum est enim in uno nos fede continue stare non posse : qui conuenienter superbiae datus est,

22; quoniam elatum hominem diutius non praeualet continere. Pes autem pro affectu mentis est positus. Nam sicut gradientes de loco ad locum transferimur, sic a Domino separamur, quan-

do nos elata cogitatione diuidimus. Hoc enim maximum constat esse peccatum, unde angelus cecidit, per quod Adam 23o à paradiso probatur exclusus. Manus uero feccatoris est male suadentis operatio, quae tunc nos a fidei firmitate mouet, cum iniqua disceptatione sollicitat.

13. Ibi ceciderunt omnes qui operantur iniquitatem ; expulsi sunt nec potuerunt stare. Ibi,ubisupe25; rius dixit, in pede scilicet superbiae et praua suasione nequitiae. Bene autem posuit cec?derwnt, ac si diceret, in profundam foueam corruerunt. In illo enim pede non staturus, sed casurus innititur. Quis enim dubitet eos posse corruere, qui uno tantum, ut supra dixi, uestigio subleuantur ? Quem uel 24o Si nullus impellat, lassitudine sua fit pronissimus ad ruinam. Sed tamen hunc pedem non uni dat uitio, sed omnibus quz operantur iniquitatem. Nam quamuis alii ex crudelitate, alii ex libidine, alii ex cupiditate, alii ex inuidia diaboli prolabantur, omnes tamen in superbiae uitio cadunt, quia Domini TOP

24

I

iussa contemnunt.

Nam

sicut oboediens

PL 25$

dicitur, qui multis

iussionibus obsecundat, sic multifaria Domini praecepta contemnens, superbus ueracissime nuncupatur. Quod argumentum dicitur a genere. Genus enim est superbia, unde omnia uitia exorta noscuntur,

sicut scriptura dicit : Initium omnis

250 feccat? swberbia. De istis autem sequitur : Exfulsi sunt, nec jotuerunt stare. Expelluntur utique, quoniam audient : Je in ignem aeternum. Nec potuerunt stare, quia non illis licebit Domini iussa differre sed illic statim praecipitantur ab angelis, ubi eis parata est flamma poenalis. Conclusio psalmi. 25; Repetere libet superiora psalmi, quo decore prolata sint. Dicitur enim quanta famulis suis gratia diuina praestiterit, ut usque ad plenissimam satietatem felici ubertate peruenerint. O laudabilem nimis ebrietatem ! o uotis omnibus expetendam uinolentiam, unde modestia nascitur, et plena mentis 26o integritas obtinetur! Non hinc titubatio, non confusio, non

mentis alienatio, non caligo tenebrosa succedit ; sed tanto y 1:2: anima sanior redditur, quanto illa ebrietate completur. Bibamus ergo hunc potum auidi nequaquam labiis carnalibus, 249/250 Eccli. 1o, 15.

239 uel] exp. Gerzz.

252 Matth. 25, 41.

252 audibunt] Gerz., corr. a. zz.

324 26

II

EXP.

IN PS. XXXV,

To

1

sed purissimo cordis affectu : de quo non laetitia temporalis sumitur sed aeternae uitae gaudia conquiruntur. EXPOSITIO

^

13-XXXVI,

IN PSALMVM

XXXVI.

1. 15s? Dauid.De uerbis tituli istius non est quod nouiter dicere debeamus ; sed intentionem psalmi magnopere debemus aperire. Totus enim ad mores pertinet corrigendos. Instruit quippe Ecclesia, quae nunc introducitur ad loquendum, praeceptis salutaribus genus humanum, ne mortiferis erroribus misceatur : malos poena deterrens, bonis praemia compromittens. Quod doctrinae genus omnino efficacissimum est, ut et superbi humilientur, et humiles digna consolatio prosequatur. Est etiam alphabeti hebraei ordine digestus, minus habens litteram sextam decimam ; quem, sicut in superioribus iam dictum est, ad illos aestimamus esse referendum, quibus deest

aliquid de perfecta conuersatione sanctorum. Nam cum omnes litterae apud Hebraeos significantias suas habeant, credere fortasse dignum est, cui deest aliquod elementum, eum quoque I VA significationem ipsius non habere. Dicant studiosi fortasse meliora : nobis tamen diutius perquirentibus concessum non est aliud inuenire quam diximus. Memento uero quod istorum alphabetorum iam tertius psalmus est, quoniam et ipsi ad septenarium numerum tendunt, quod suo loco dicendum 2 o est. Diuisio psalmi. Per totum psalmum, sicut dictum est, Ecclesiae uox introducitur ad populum corrigendum. Prima positione commonet ne malignantes quisquam debeat imitari, sed quidquid boni sperandum est, a Domino postuletur, qui nouit et profu2

5

3o

tura concedere, et perenniter mansura praestare : in qua He-

braei alphabeti sex litterae continentur. Secunda dicit peccatores maxima hic inuidiae cruciatione torqueri, quoniam in suis actibus nihil simile boni se habere cognoscunt : haec habet litteras septem. Tertia profitetur numquam se iustum uidisse derelictum, malorum poenas et praemia bonorum utili commutatione permiscens ; ista pars residuas habet litteras octo. Expositio psalmi. ALEPH. Noli aemulari inter malignantes, neque aemulatus [fueris facientes iniquitatem. Principium psalmi, id est: No/i

3I

aemulatus

[ueris

aemulari

facientes

inter malignantes,

iniquitatem,

Ps. XXXVI, 1 ipsi] Gerzz. cuz r, psalmus praem. Garet 32 aleph] oz. Gerzz. 34 aemulate Gerzz., corr. a. s.

neque

quoniam

23 quis iam Gerzr.

PE 2)

EXPIHINOPS.

SYL

ENO

SCHEB

XX XVL'r£f-2

325 tamquam [enum uelociter avescent et sicut olera herbarum cito decident, categorici syllogismi qualitate formatum est ita : Qui malignantur et faciunt iniquitatem, tamquam. fenum uelociter arescent et sicut olera herbarum cito decident : omnes qui tamquam fenum uelociter arescent et sicut olera herbarum cito decident, non sunt aemulandi ; non igitur aemulandum.est inter malignantes et facientes iniquitatem. Per figuram ethopoeiam prohibet nos sancta mater Ecclesia, ne malorum actibus delectati, eorum cateruis societate

4 I]

pestifera misceamur. Multos enim sollicitat cohors nefanda peccantium ; et delectatione quadam decipimur, quando cum plurimis delinquere festinamus. Deinde sequitur ut nec singillatim imitemur insanos, dum

$0

55

eos forsitan credimus

esse fe-

felices, qui ad tempus libertate criminum perfruuntur. 4 emulari uero hic significat malos actus imitari, cum se dies perdidisse putant, qui tardam sibi malorum licentiam prouenisse suspirant. Nam et in bono uerbum hoc ponit apostolus, dicens : Aemulamini carismata meliora. 2. Quoniam tamquam [enum uelociter arescent et sicut olera herbarum cito decident. Reddita est causa probabilis quare sequi non debeamus quos scimus celeriter esse perituros. Fenwm pulchra res est dum uiret, dum floret; sed cum

aruerit, mutato

protinus colore marcescit.

Sic

sunt impii, qui quasi florida laetitia relucentes praematuro fine siccantur. Primo fexo comparati sunt, ut arescerent ; nunc agrestibus oler2bus, ut deciderent. Non enim dixit,

ET

olera hortorum, sed, herbarum ; ut significaret potius illa uilissima quae per agros sponte nascuntur. O/lera enim ab olla dicta sunt, ubi collecta decoquuntur. Quapropter 6 I fenum mundi nobilibus comparemus, qui et facile proficiunt et uiriditate magna quasi gratia uestiuntur. Olera herba"wu", mediocres ponantur et humiles, quae per loca inculta copia pullulante consurgunt et naturae suae agrestem atque hispidam retinent qualitatem. Sed et illud «elociter arescit et ista cito decidunt. Sed dicat aliquis : Quando hoc illis euenire credendum est ? Scilicet tempore iudicii, quando splendor

75

"TOP

aestatis

arridet,

cum

ad consuetudinem

arborum

omnis homo fructus suos aperit. Saeculum enim istud similitudo est hiemis, ubi factorum nostrorum omne germen inclusum est ; nec potest de eis iudicari, quae probantur abscondita. Quapropter in his duobus uersibus etiam illud argumentum declaratur eximium quae dicitur epichirema, latine exsecutio siue argumentum, Pr XXXVI, 83 I1 Cor. 12,.51.

B5 cadent r (sed cfr /. 40)

quae

rei dubiae fidem per exempla

63/64 cfr Varro de Ling. Jat. p. 34, 4.

48 quae] Gerz., quod Gare?

PL 258

326

EXP.INJBPS.OXOCAV

IAS

confirmat ; ostensum est enim cito impios cadere per fenum 8o

85

et olera. 3. BEeTH. Spera in Domino et fac bonitatem et inhabita terram et pasceris in diuitits eius. Postquam malignantes studiose censuit euitandos, nunc quid facere debeamus admonuit. Primum siquidem commonet ut speremus in Domino ; hoc introitus fidei, hoc initium salutis est. Sequitur fac bonitatem, quia, sicut legitur, fides sine operibus mortua est. Inhabita terram ; hoc est in sanctae Ecclesiae uisceribus perseuera, quoniam fideles numquam decet ab ipsa discedere. Et ne forsitan diceretur : Quid proderit si ista faciamus ? sequitur totius rei magna compensatio : Pasceris

95

in diuitiis

eius.

Pasceris,

ad saturi-

tatem pertinet et ad suauitatem perennem. Jn diuitiis eius, id est in Christi Domini contemplatione, qui solus inaestimabile praemium probatur Ecclesiae. O pastus ille mirabilis, non corporis defectiua refectio sed inextricabilis animae fortitudo ! Inde saginantur fideles : cibus qui quantum satiat,

p 122

tantum beatam famem semper exaggerat. 4. Delectavre in. Domino et dabit

cordis IOO

tibi petitqonem Delectatio et corporalis dicitur et spiritalis :

íu$.

illa nutrit uitia, ista uirtutes. Delectare cum dicit i» Domi^0, suauem tibi uult esse eius recordationem, ut ames quem

times, ut desideres quem uereris, ut ambias quaerere quem pauescis. Sequitur e? dabit tib? petitionem cordi$s tus. Respice quia cords dixit, non carnis, quod ad sapientiam IO

A

IIO

solet referri.

Cord?s enim $et:t:0 est fides, caritas, intellectus

Dei, et opera actuum bonorum. Ipsa enim consueuit propitius annuere, quae solet piis praedicationibus admonere. Ita singulis quibusque sententiis ad aeternam uitam informatur animus Christiani. 9. GIMEL. Reuela Domino uiam tuam et spera in eum ; et tbse faciet. Velum quoddam est densitas peccatorum, unde za,

115

id est uita nostra tenebrosi amictus circum-

datione uestita est. Hanc reuwelamwus, quando delicta nostra promptissime confitemur. Reuelawit enim Paulus apostolus uiam suam, quando dixit : Caro concupiscit aduersus spiritwm, el spiritus aduersus carnem. Sberawuit autem in Domino dum clamaret : Infelix ego homo, quis me liberabit de corpore 8? Iac. 2, 20.

115/116 Gal. 5, 17.

117/118 Rom. 7, 24.

$1 BITH Germ. in marg., bic et infra saepe apices bebraicos superaddens 83 quid] Gerzi,, quomodo Gare 84 ammonuit Gerzz., adrnonet Garez 86 fac] et praem. Garet 96 tantum Gerz. 97 quantum Gerzr. 2. zz. ex tantum 98 petitiones Gerzz. (a£ /. 103 -nem) cuz r (R* U) e£ g 110 gimel Gerzz. in zzarg. a. zz. ad dominum r

111 eum] Gerz. cuz r (at ]. 116 domino), eo Gare:

DIE 259

EXP. IN PS. XXXVI, 5-7 SCHE

120

n2 A

327

mortis huius ? Gratia Dei ber Iesum Christum Dominum nostrum. Adiecit et ipse faciet : ipse qui omnipotens est ; ?Pse qui manu fortis est ; /$se reuera cuius omnia iussionibus obsecundant. Et qualia sunt quae ?$se facit per epexegesim positam subter explanat. . €. Et educet tamquam lumen iustitiam tuam, et tudicium tuum sicut meridiem. Exponit quod superius dixit e£ ?5se faciet. Lumen solis colores nobis corporales ostendit ; fulgor Dei operum nostrorum qualitates exaperit ut iustitia nostra, id est fides quam habemus in Christo sic

I30

reluceat, quatenus spiritalibus possit apparere conspectibus. Educere est enim aliquid de tenebris ad lumen trahere ; hoc est de saeculi istius caligine ad illam futuri iudicii perducere claritatem, ubi omnia palam fiunt, nec ulterius tenebrosis latibulis occuluntur. Quapropter iustitia nostra, quam donante Domino, nunc habemus in fide, tunc humanis conspecti-

SCHEB

140

bus apparebit et tamquam lumen proferetur, cum spes nostra Christus ostendetur ; sicut dicit apostolus : Cum Christus apparuerit uita uestra, tunc el uos cum ipso apparebitis in gloria. Tamquam meridiem, per hyperbolen dictum est ; significat enim clarissimam et purissimam lucem. Tunc namque sol orbem terrarum nimia claritate perfundit et cunctas mundi partes perspicuo fulgore collustrat. 7. DALETH. Subditus esto Domino et obsecra eum , ne aemulatus fueris eum qui brvosperatur in uiasua. Subditus est Domino etiam qui ab eius fide uidetur alienus,

potestate

dominationis,

non

electione

iudici.

Sed

ut

hoc de sanctis dictum debuisses agnoscere, sequitur e£ obsecra eum ; quod utique facere nesciunt, nisi qui pia Domino deuotione famulantur. Obsecrare quippe significat obsequenter rogare. Et nota quod haec duo regulariter posita sunt, ut et bene agamus et semper rogemus, sicut dicit apostolus :

ET I50

Orationi

instantes,

mecessialibus

sanctorum |communicantes.

Redit etiam ad illam commonitionem unde psalmus fecit initium ; ut peccatorem florentem fidelis non debeat imitari. Nam ideo additum est, ^

/» uia

sua, ut non sanctos, sed cri-

minosos intellegere debuisses. Christi enim uia sola bona est, nostra uero peccatis obnoxia. Nam hoc quod dicimus et sequens uersus euidenter ostendit. In homine [aciente iniquitatem. Declarauit quod 135/136 Col. 5, 4.

150 Rom. 12, 12-13.

121 ille Gerzz. 126 exapetit] ex -eras. Gerzz. donante Gare 135 xhs Gerz. (s in ras.) Gerz.. 151 communicationem Gerzz. corr. Garet

133 donante domino Gerzz., deo 137 meridie Gerz. — 141 DAlep 157 declarauit] Gerzz., hic praez.

EXP.

328

160

IN P9. XXXVEI

7-16

superius. dixit : q«t prosperatur. in wià sua, hoc est, in homine faciente nequitiam, cui actus turpis est et faecilenta negotia.

8. HE. Desine ab ira et derelinque furorem ; ne aemuleris ut nequiter facias. Desine illi dicit qui adhuc insano animi tumore remurmurat, qui inflammatus ira et indignatione blasphema uerba profundit; ut sibi felicitatem negatam saeculi conqueratur, quam habere pessimos contuetur. Jva est, sicut et alibi diximus, quae celeri motu animum succendit ; furor qui diutius perseuerat. Ergo utraque nos iubet deserere, per quae, ad culpam possumus peruenire. Addidit ne aemuleris ut nequiter facias. Nequitiam 170 ueteres definierunt uoluntariam esse malitiam, in quam non casu incidimus, sed spontanea delectatione uersamur. Hanc frequenter prohibet ne quis uelit imitari. Nequam enim dictus est nequaquam, id est nullo tempore aptus. 9. Quoniam qui nequiter agunt exterminabuntur ; 175 qui uero exspectant Dominum, ipsi hereditate possidebunt terram. Duplex causa proponitur et timoris et muneris, ut aemulari pessimos minime cupiamus. O homo, quid illos imitari desideras quos perire prospectas ? Audis a matre quae te diligit, quare cum bonis non gaudeas, ne te cum pessimis 180 perire contingat ? Exterminari, est foras terminos proici, id est ab illa Dei ciuitate fraudari. Sed ne solus metus imbecilla hominum

corda

turbaret,

subiungit

etiam

spem

bonorum,

dicens : Qui uero exspectant Dominum, $psi hereditate possidebunt terram ; scilicet qui despiciunt felicita185

tem impiorum, nec sibi uolunt munera praesentia condonari,

sed exspectant Domini Saluatoris aduentum. Ipsi eius hereditate gaudebunt, id est quae legibus uenit, quae secura et aeterna est. Possidebunt 190

terram,

hoc est ciuitate Domini

futura potientur, quam iustis uiris diuina pietas pollicetur. Quapropter ordinem superni chirographi consideremus, pollicita suis temporibus exspectemus :ne dum uolumus promissa festinanter exigere, causae nos uideamur amissione mulctare.

SCHE

195

200

Pendet autem uersus iste de superioribus; unde dicit: Ne aemulatus fueris eum qui brosperatur in uia sua. Quae figura dicitur hyperbaton, cum suspensus ordo uerborum inferius explicatur. 10. Vav. Et pusillum adhuc et nom erit beccator ; et quaeres locum eius nec inuenies. Pusillum, exiguum aliquid paruumque significat, quod constrictis digitis manu possit includi. Pusz/lwm enim a pugno dicitur. Hanc

159 nequitiam] Germ., iniquitatem uel praezz. Garet cui] Gerzz., cuius Gare 161 HE] Gerz. in marg. 199 VAV] Gerz. in marg. a. m. (?) pr. et] om. r

199 contritis Gerzz.

PE 260

EXP.

205

IN PS."XXXVI,

r0-12

329

breuem atque ultimam aetatem in remedio laborantium Ecclesia pollicetur, ne longa credatur, ubi fidelis fatigari posse cognoscitur. Pusillum uero dicit tempus quod restat usque ad diem iudicii, quod comparatione praeteritorum dierum omnino paruissimum est. E£ nom erit beccator ; non quia ipse qui peccauit non erit ; sed peccare iam desinet. Locum enim ei4s istum mundum significat, qui peccatoribus fauet, proprieque ipsi amicus est; ubi tamquam in domicilio suo p. 123 delicta uernare manifestum est. 11. Manmsueti autem possidebunt terram ; delectabuntur in multitudine pacis. Mansuetos appellamus manu consuetos, id est patientes et mites, qui alienas iniquitates tolerant, non ut ipsi aliquem grauare praesumant. Sed uide quanta uis sit istius nominis, ut cum multarum uir-

215

220

tutum capacem esse deceat Christianum, ad perfectionem totius boni explicandam constet edictum. Hos dicit fossessuros lerusalem futuram, de qua saepe iam dictum est. Ciuitas quae semper bonorum suauitate completa est, ubi eius habitatores non mercibus degunt, sed diuina delectatione pascuntur. Non ibi quisquam laborat ut uiuat, sed totum quietus accipit quod beatus animus concupiscit ; ibi oculus cordis esurie beata saginatur ; ibi anima solo uisu reficitur, quando

225

quidquid ad eius pertinet desiderium, dominici uultus contemplatione praestatur. Sequitur delectabuntur in multitudine bacis. Hic iam ueritas ipsa perfectae beatitudinis indicatur ; ut semper suauiter sentiatur omne quod est, nec aliquando possit desinere quod delectat. Nam ut ostenderet ipsam delectationem nulla contrarietate dissolui, addidit zx multitudine bacis. Pax enim futuri saeculi est, ubi nihil

230 aduersum, nihil potest esse contrarium, sed uno modo coeptum

gaudium suauissime perseuerat. 12. ZaiN. Obseruab:it $eccatovr iustum et fremet super eum dentibus suis. Quamuis de peccatoribus et iustis psalmi huius contexta uideatur esse relatio, tamen huic 252

loco non importune dabimus diuisionem, quando inter ipsas similitudines nouum aliquid introductum esse sentitur. Quapropter sit nobis hic secunda partitio. Superius enim dixerat fideles non debere impios aemulari, nunc dicit peccatores supra 211/212 cfr Fest. de Verb. sign. — edid. Müllet p. 132. 202 longe Gerz., nut. a. zm. in longum 206 desinit Gerzz. corr. 210/211 delectabuntur] Gerzz., et praem. Gare cum r et g (at cfr /. 224) 220 totum] Gerzz. a. 71., toto Gerz. pr. z., ex toto Gare£ 221 oculus] Gerz. a. z., oculis Gerzz. pr. 7J., Garet esurie (s eras.) beata] Gerzz., beata esuries Gare/ 226 quodquod Gerzz. corr. 232 ZAGIN Gera. in zarg. 236/23? nouum zsq. propter] Gerzz. in marg. inf. 234 partio Gerzz. corr. 238 peccatores] Gerz.. PL, peccatoribus Garet

PL 261

EXP.

330 240

IN PS. XXXVI,

12-15

iustos inuidia faciente torqueri. Diuersa quippe uoluntas iusto odium parat. Nam quando illum uiderit sceleratus bonis moribus operam dare, ille se credit specialiter accusari : stridet dentibus, fremit animo ; et cuius non potest mores subuertere, uitam ipsam protinus conatur auferre. Obserwabit, quasi de occultis insidiis cum dolore respiciet. Dentibus enim

245 [remere furentium beluarum est, quas imitatur iracundus, dum proximo minatur interitum. Atque ideo pudor est illos aemulari, qui bonis inuident alienis, dum extremum mat, quem inuidiae reatus accusat. 250

19. Dominus autem irridebit eum, quoniam rospicit quod ueniet dies eius. Mirabilis nobis forma consolationis ostenditur. Quis enim debet eius delectari pompa, cuius perituram nouit audaciam ? Nam si nolumus aliquo zelo confundi, sequamur hoc quod Dominus

2)»

se aesti-

facit. Irrsdea-

mus ewm culus praeuidemus occasum ; iudicemus infelicia, quae deprehendimus esse peritura. Firmissime credamus talia, quoniam nobis a ueritate promissa sunt. Sic fiet, ut pecca-

tor irrisus abscedat, qui se fugitiua felicitate praeiactitat. 14. HeTH. Gladium euaginauerunt peccatores, tetenderunt arcum suum, ut deiciant inopem et pau260

perem,

ut

irucident

rectos

corde.

Gladsus

peccatoris

est quilibet dolus alterius appetens laesionem. Nam et ille qui inopem spoliare contendit, peruerse consilii sui gladium educit ; et ille qui praua suasione desiderat decipere animas innocentes, 265

270

ensem

enim, dum 275

pessimae

cogitationis

ostendit.

E«ag?znaue-

runt autem significat nudauerunt ; ut quod ante erat in cogitatione tamquam in uagina reconditum, post eductum reuelatis cogitationibus appareret. Arcwm enim £emdere, non statim sagittare est, sed paratum atque intentum designat, operi fraudulento exspectantes tempus, quando possint simplices innocentesque decipere. Sequitur «£ deiciant inopem et bauperem. Quid intersit inter nopem et bauperem, non longe praediximus. Pulchre autem dictum est ut dezcianl, quasi stantem et fidei robore perdurantem. Deicéuntur eis tenebrosus

et morti similis

error

infunditur.

Addidit, ut trucident rectos corde. Hoc de martyribus potest intellegi, qui recti sunt corde, sed carne trucidantur. 15. TuEeTH. Gladius eorum iniret im cor ipsorum et arcus eorum confringatur. Bene dicitur gladius quidquid conatur exstinguere, quando ensis expletiuum genus

240 uideret Gerzz., corr. a. zz., uidet Gare£

251 delectati eius — Gare/

258

heth] ozz. Gerzz. 288/259 tetenderunt] et praem. Gerz. (cum r (.$ K]), del. a. zz. 269 opere Gerz. 240 -que] Gerzz., oz. Garet 215 addidit] Gerz., additur Garet 294 theth] ozz. Gerzz. et ponit in marg. /. 290 cor] Gerzz. cum r corda 218 contetatut r (praezer 5) Gare cum r (K X) et g

PL 262

EXP.IN'

PS. XXXVI,

15-35

33I

armorum est ad mortis effectum. Gladius enim dicitur, qui fit ad hostium clades. Et ut scias gladium istum de cogitatione uenisse, reciproca sententia dixit, ?n£ret in cor ipsorum, unde scilicet uenerat et peruersis grassabatur insidiis. Arcum diximus occultam designare malitiam quae contra innocentis285 simos parabatur. Sed hanc confringi dixit, quia non erat fidelibus in animae parte nocitura. Et respice quoniam ipsa uerba quae in facinoribus posuit, eadem et in uindicta geminauit, propter illam scilicet euangelii sententiam : Inm qua mensura mensi fueritis, in eadem remetietur uobis. 290 16. Melius est modicum iusto super diuitias peccatorum ultas. Pia mater quasi bonos filios osculans atque complectens, adhuc in eorum consolationibus perseuerat, suadens melius esse modicum iusto super diuitias peccatorum. Sed intendamus quid sit modicum : quia 2o vA ipsum est quod efficit magnos. Modicwm hic sentiatur hu280

militas, in qua dum se animus noster cohibet, mundi pretiosa

300 TOP

295

transcendit. Contra, diwitiae sunt peccatorum multae, id est congestio criminum, et abundantia delictorum. Vnde quantum sit melius, aestimemus modicum illud iusti percipere et molem tantorum scelerum non habere ; illud siquidem ad caelorum regna perducit, istud autem demergit in tartarum. Hoc argumentum tractum est ex contrariis ; contrarium est enim modicum iusti, quam multae diuitiae beccatoris. 17. Quontam brachia peccatorum conterentur : confirmat autem iustos Dominus. Brachia iniquorum superbas significant actiones, in quibus impii praesumunt, dum nulla rationis consideratione

SCHE

flectuntur.

Et non

dixit, fran-

guntur, quod uno ictu poterat prouenire ; sed conterentur, 310 id est assidua tritura minuuntur, dum semper grauius sit per partes imminui quam subita clade consumi. Sed sicut impios tali interminatione debilitat, ita iustos bona promissione confirmat. Confirmare est enim in animi afflictione positum consolatorio sermone roborare. Quod si bene respicias, tali 51 I dicto totius psalmi uirtus expressa est. Istis enim omnibus sententiis agitur, ut et praesumptio peccatoris deiciatur et iusti animus subleuetur. Quae figura dicitur paradigma, id est exemplum hortantis uel deterrentis. Quod hic quoque factum est, cum iustos inuitat prosperis et peccatores terret 520 aduersis. 288/289 Luc. 6, 58.

285 parabatur] ba de. ef exp. Gerzz. 310 minuuntur] Gerz., minuentur Gare? 311 subita] Gerzz. i2 zarg. 313 enim est — Gare 316 sentiis Gerzz., corr. a. g. m Dd

c. r (xcv)

332

EXP.

IN PS. XXXVI,

18-20

18. Ion. Nouit Dominus uias immaculatorum et hereditas eorum in aeternum erit. Immaculatorum p 124 «ias humana ignorantia non potest intueri : quia carni im- PL 25

Sero

355

perspicabilis est uia angusta uirtutum ;Dominus autem, qui eas condidit, integerrima qualitate et quantitate cognoscit. Sed his talibus quid prouenire possit exponit : Hered?tas eorum in aeternum erit. Hereditas eorum est caelestis illa Ierusalem aeterna pace ditissima, quae merito toties promittitur, ut uerae pollicitationis ambiguitas auferatur. I7» aeternum erit, propter mundanas hereditates adiectum est, quae aeternae esse non possunt ; illa enim perpetua conceditur, quoniam sine fine praestatur. 19. Non confjundentur in tempore malo et in dsebus

[amis saturabuntur. Malum tempus significat diem iudicii, quando omnis caro sollicita actuum suorum retributionem compensationemque formidat, sicut alibi dicit : I» d?e malo liberabit eum Dominus. In isto ergo tempore non con["wnduntur immaculati, quibus per gratiam satisfactionis peccata dimissa sunt. Sequitur e£ ?n diebus famis satura-

340 buntur.

345

359

Dies

famis,

tempus

huius

in hoc uersu una probatione posita, mox 355

SCHE

mundi

significant,

quando beati esuriunt et sitiunt iustitiam. Nam in resurrectione iustis non est tempus famis, sed bonorum omnium aeterna satietas. Ergo in hoc mundo, ubi iusti possunt esurire, uel quaerere iustitiam saturabuniur, per scripturas scilicet sanctas, per exempla dominica, per retributiones saepissime repromissas, quibus epulis fideles satiat Christianos. Quapropter deuotis promittitur perfecta securitas, ut in futuro iudicio non erubescant et in hoc mundo competentia dona percipiant. 20. CAPH. Quoniam peccatores peribunt, inimici autem Domini mox honorificati fuerint et exaltati, deficientes, ut fumus deficient. Considerandum est quia alia subsequitur.

Dicit enim : Quoniam $eccatores peribunt ; et iterum: inimici autem Domini mox honorificati fuerint, def?ctent. Quae figura dicitur epexergasia, quoties uni causae duas probationes apponimus. In illo siquidem iudicio $erz-

336/337 Ps. 40, 2.

341 cfr Matth. 5, 6.

3821 IOTH Gerzz. in zarg. 324 congusta Gerzz., ziut. a. "nt. in congesta 326/ 327 hereditas z:4. erit] ozz. Gerzz. per bomoiot. 328 illa] Gerzz., ozz. Garet malo] Gerz., mala Garef 334/338 confunduntur] Gerz., confundentur Garet 343 iusti] 072. Gerzz., fort. recte 944 scilicet per scripturas -— Gare 350 CAPH] Gerzz. in zmarg., postea del. 351 honorati Gerzz. cuz r (a /. 355 honorificati eum g) et exaltati fuerint — r (praefer H* .$) 9885 autem] Gerzz. (cfr J. 3861), ueto Garef cum g

263

EXP. IN PS. XXXVI, bunt

peccatores,

completos. Nam

20-22

333

quos cibo spiritali minime

constat esse

hic a semetipsis satiati et locupletes aesti-

360 mantur, quorum omnino ieiuna et inanis est, quamuis copiosa

36 ^

JOB

7275

satietas, uidelicet quae usque ad hoc perducit ut pereant. Et nota quia $eccatores perituros esse confirmat, id est, in illa iudicatione damnandos. Nam inuenies impios, qui paene toto uitae suae tentpore mundanis delectationibus perfruuntur. Cur ergo dicit, ox ? Quoniam qui ruinosam altitudinem ascendit, statim a ueritate cadit ;quia tunc incipit perire, cum nititur ruitura conscendere. De ficientes enim, poterant et aliter defícere ; ut indicium eorum aliquod fortasse remaneret. Addidit, /amquam fumus ; ut nulla pars actuum eorum residua esse noscatur. Nam sicut iste de flammis egrediens per aera extollitur sinibus conglobatis et quanto magis altius euolat, tanto celerius euanescit, sic peccata tenebrosa. et leuia, quanto se amplius erigunt tanto uelocius dissipantur. Quod autem ait, deficientes deficient, argumentum est quod dicitur a coniugatis. Haec enim uerba ex seipsis nascuntur et orta ab uno sibi consona similitudine deriuantur. 21. LAMETH. Mutuatur eccator et mom soluet , iustus autem miseretur et commodat. Mutuatur peccator,

quando Dei uerbum audit et non illud suis operibus

repraesentat. Hoc est enim »0o7* soluere, iussa minime diuinitatis implere. Mutwuatur etiam quando Dei beneficia diuersa suscipit et nullam gratiarum restituit actionem ; sed contra proteruus et tamquam nihil acceperit, semper ingratus est. Just? uero causa diuersa est ;nam quamuis hic pauca 38 VA suscipiat, pia deuotione plura restituit : largitor in omnibus gratias agens, paupertatem sibi datam diuitias putat, dolores quoque ipsos et calamitates amplectitur, qui spe futuri praemii contra ipsas quoque mortes patientia interueniente confligit. Et intende quod dicit, mzseretur et commodat. Hoc 39 o et ad eleemosynas pertinet largiendas, ubi prius misericordia praecedit et post humanitas benigna subsequitur. Et considera quoniam per figuram diaphoresis, per quam fit differen38 o

SCHE

39 5

tia personarum, inter iustum et impium contrariam sibi distantiam facit. 22, Quoniam benedicentes eum possidebunt ter-

ram

;

maledicentes

autem

illum

disperient.

Sicut

superius per figuram diaphoresim, peccatorum et iustorum uoluntatem diuisit, ita et nunc per eamdem 40 o

figuram, eorum

retributiones et praemia segregauit, ne confusum relinqueret quod nulla sibi uicinitate congrueret. Nam qui benedicunt

372 celerius] Ger», citius Gare 3*4 LAMED Germ. in marg. — soluit r 379 uerbum dei Gare 385 largitor] largienter Gerzz., corr. a. z7., latgienti Gare? 389 et] Gerz., om. Garet 400 benedicent Gerzz.

pr 264

334

49

A

EXP.

IN PS. XXXVEB

22-25

Dominum, id est qui in omnibus gratias referunt, et eius mandata custodiunt, terram illam uiuentium accipient possidendam, de qua et alius psalmus dicit : Porto mea ?n terra uiuentium. Maledicentes autem et blasphemi, uel Dei legibus inoboedientes, ab illa patria submouentur ; non quia ipsi non erunt, quos poenalis flamma torquebit sed quoniam a iustorum promissa beatitudine disperibunt. 23. MEM. A Domino gressus hominis dirigentur el uiam eius cupiet nimis. Intellegamus propositam

causam. Hominum. gressus per se tortuosi semper et praui sunt, quippe qui in iniquitatibus concepti, et in delictis progeniti sumus ; sed tunc a Patre luminum d?r?gimwr, quando fidei regulam in qua gradiamur accipimus. D2r?gimwur plane, cum sine erroribus ambulamus. Sed quo nos ducit ista di415 rectio ? Videlicet ut ad perfectam fidem et aeterna praemia ueniamus. Verum iste Christianus qui iam corde directus fuerat, jam Domini cupiet nimis, 1d est ipsum Dominum Saluatorem supra omnia plus amabit, qui uere nostra est «ia, ueritas ei uita. 420 24. Cum ceciderit iustus nom conturbabitur, quia Dominus firmat manum eius. Cum ceciderit, non in peccatum intellegas, quia 24stwm dixit, sed in manibus peccatorum, in casu aspero, qui frequenter sanctis (diabolo insidiante) contingit. Sed ut tibi satisfacere uidearis, considera 425 quia cum in eodem uersu dicat, ceciderit, quod ad pedes respicit, subiungit firmandam manum cadentis, cuius magis debuit confortare uestigium, ut post lapsum surgere ualuisset. Vnde euidenter apparet cadere istud, esse in impiorum inci- PL dere ditionem. M anwm quippe huius, id est consilium ope- 265 430 rationemque confirmat ; nec turbari potest captus, qui aduersa saeculi huius subire decreuit intrepidus. 25. NVN. Iuuenior fui et senui et non uidi iustum derelictum, mec semen eius egens Dame. Peruentum est ad tertiam sectionem : ubi si unum hominem loqui putes, 295 breue et angustum tempus ostenditur, nec Dei laudibus omnino sufficiens ;sed magis introductae uox credatur Ecclesiae, p 125 quae ab initio saeculi usque ad finem, ueram nobis probat esse sententiam. Juwenior fuit, quando initia legis in ipso protoplasto primaeua suscepit. S enuit, id est ad "honorabi440 liorem uenit aetatem, quando nouissimis temporibus suscipere meruit Dominum Redemptorem. Nam et euangelista 410

403/404 Ps. 141, 6.

418/419 Ioh. 14, 6.

408 mem] Gerzz. in arg. Germ. a. 1., fort. recte

423 nun] Gerzz. in marg.

439/440 honorabilem

EXP.

IN PS. XXXVI,

25-26

335 Ioannes in epistola sua sic ait : Filioli, nowissima hora est. Sed per haec tempora quae mundi totius ambitus excurrit, ?ustwm se non dicit uidisse derelictum. Ita fit ut lon445 gum tempus per Ecclesiae uerba designatum esse uideatur. Quid igitur dicimus de illis iustis qui in latronum manibus inciderunt, de ipso quoque iusto iustorum qui clamauit in cruce: Deus, Deus meus, quare me dereliquisti ? Sed ut omnem nodum contrarietatis euadamus, iustus derelictus

450 non est, sed spiritalibus bonis, non temporalibus, ut putatur, auxilis; quibus tunc praemia reuera collata sunt, quando tormenta saeculi superare potuerunt, ipso testante : Beati qui persecutionem. patiuntur bropler iustitiam, quoniam ipsorum est regnum, caelorum. Simili modo dicit non se uidisse semen 455 iusti egens bane. Quod si ad litteram accipias, nec hoc poterit constare quod dicitur : legimus enim famis causa Abraham, Isaac et Iacob mutasse prouincias; unde dubium non

460

est eguisse pane, quos propter penuriam loci exteras constat appetiisse regiones. Sed redeamus ad interiorem nominem, et uera nobis sententia salutariter apparebit. Semen uniuscuiusque hominis operam esse diximus, quam seminat et metit, siue bonam siue malam. Ergo opera iusti pane non indiget, hoc est uerbo Dei quo satiatur, quo reficitur, quo intus reuera uiuit et pascitur. Sic fiet ut concordantia reddantur,

quae sibi uidebantur esse contraria. 26. l'ota die miseretur et commodat et semen eius 9n bemedictione erit. Tota die dicit, toto tempore uitae suae. Dies enim singulari numero frequenter ponitur, ut totius uitae tempora declarentur : quale est illud primi psal470 mi, et ?n lege etus meditabitur die ac nocte. Ita fit ut, cum pauca dicimus, plurima sentiamus. Mzseretur et commodat 46 vA

siue eleemosynas dicit, ubi ante misericordia tangit animum,

475

et sic aperit manum. Ipsa est enim perfecta eleemosyna, quae prius a se incohat, et sic ad alterius iuuamina uenire festinat. Siue magis commodare illum dicamus spiritalia bona, quae affluenter Dei possidet pauper. Commodat plane iustus, unde omnino diues est, de doctrina, de pietate, de iustitia, de pa-

tientia, ceterisque bonis, quibus fruitur mens 480

illa sanctis-

sima. Sed ne crederes iustum interdum uelle mutuari, posuit tota die. O diuitiae inaestimabiles, quae in tota uita copiam 442 ] Ioh. 2, 18.

448 Matth. 27, 46; cfr Ps. 21, 2.

452/454. Matth. 5, 1o.

470 Ps. 1, 2.

443 totius mundi — Gare 448 pr. deus] Gerzz., meus add. Garet cuz Vulg. 488 e? 458 panem Gerzz. (sed /. 433 pane) 458/459 constat extetas — Gare

489 appetisse] Gerz., expetisse Garez 466 miseritur Gerzz., corr. a. zz. ponitur] Gerz., apponitur Gare 475 illum commodare -— Gare fruitur] Gerzz., perfruitur Gare£

468 478,

PL 266

336

EXP. IN PS. XXXVI, 26-28

suam affluentissime largiuntur ! Merito non deficit dare, qui a Christo semper consueuit accipere. Sequitur e£ semem eius in benedictione erit. Similis est et iste locus superioribus. Nam si se?nen uelis filios intellegere, multi sancti filios genue485 runt luxuriosos et impios. Sed semen dicit operam, quae ab

homine dono superno uelut frumentale semen aspergitur. Haec recipitur n benedictione, quia seminata est in bona uoluntate. Nam semen operam debere intellegi docet apostolus cum dicit : Qui seminat in carne, de carne qietet corruptio490 nem ; ei qui seminat in spiritu, de spiritu metet uitam aeternam. 24. SaMECH. Declina a malo et fac bonum et ànhabita in saeculum saeculi. Duobus modis uitam nostram pia mater instituit. Primus est, ut mala declinemus, quia peccatori bonarum rerum repente esse non potest appe495

titus. Secundus ut bona faciamus propter quod a uituperabili actione cessauimus. Declinemus ergo mala, quae nostra sunt et faciamus bona, quae Christi sunt, quia Dominus in iudicio iustos suos non uocat ad praemium, quoniam pauperibus nihil

500

infirmos, et esurientes sitientesque pascere delegerunt. Vides ergo quia non sufficit Christiano a malis abstinere, nisi etiam bonum nitatur quadam operatione perficere. Verum haec praecepta quid sequitur ? E? inhabita àn saeculum saeculi ; ut tali promissione confisus, futura praemia spe certissima iam possidere uideatur. Saeculum uero saecul? significat aeternum regnum, quod nulla successione mutabitur.

tulerunt : sed ideo coronat, quia nudos uestierunt, uisitauerunt

395

28. Quoniam

linquet sanctos

Dominus

suos

amat iudicium,

: in aeternum

et non dere-

conseruabuntur.

Audiens hoc uerbum, aa et tu 2udicium, fac iustitiam, Domino, recta te uoluntate contineas, ut bonis

$10 ut, iuuante

$15

tuis ipse congaudeas. Ille enim auctor iustitiae non potest illos derelinquere qui eius eligunt praecepta complere. Et intende promissionem : quia non dicit iustos in temporalibus rebus nequaquam deserendos, sed eos 2?» aeternum conserwandos esse pronuntiat. Hic enim uisualiter conseruari nequeunt, qui tribulationibus suppliciisque lacerantur. Audiant cupidi uitae huius, qui sibi longaeuos annos postulare noscuntur, non in hoc saeculo, sed *

$20

aeternum

sunt, qui Domino placere contendunt. Iniusii autem punientur el semen

conseruandi

impiorum

bper-

489/490 Gal. 6, 8.

488 opcram debere intellegi docet] Gerz., opeta nostra esse intellexit Gare 491 SAMECH,] Gerz. in marg. 502 nitamut Gerzz. corr. quadam] Gare, qua datur Gerzz.

EXP.

525

EIS)

555

IN PS. XXXVI,

28-30

337

ibit. Frequenter sensus iste repetitur, ut amplius quae sunt uentura credantur. Diuina siquidem miseratio, dum nos mauult gehennae poenas euadere, dignatur saepius admonere. Vt sicut superius iustorum semen, id est opera in benedictione dixit esse mansura, ita hic impiorum actus perire confirmat. Peribunt sane, quando et ipsum delictum, et locus noscitur interire peccantium. Nam perire operas infidelium, non tam nostris uerbis quam Salomone dicente probabimus ; dicturi sunt enim in iudicio : Quid nobis brofuit swberbia, aut. quid diuitiarum. aclantia, contulit nobis ? Transierunt. omnia illa tamquam wmbra. Vides perire quidquid hominem perdit et sola consistere quae in regno Domini faciunt permanere. 29, Iust? hereditate possidebunt tevram et inhabitabunt in saeculum saeculi super eam. Sicut assidue increpat ut corrigat, ita frequenter munera pollicetur ut eri-

PL 267

gat. Utraque enim, sicut diximus, efficacissima sunt instrumenta doctrinae, ut malos uindicta, bonos promissa praemia

subsequantur. Terra ergo ista appellata est, eo quod commeantium pedibus atteratur. Ad cuius similitudinem et illa 540 futura terra uocitatur, non quia teratur quae iugiter manebit illaesa, sed uocabulum non perdit, quoniam ipsa permanebit qualitatibus immutatis, sicut et caelum et corpora nostra credimus innouanda, quae licet noua erunt, iisdem tamen no545

minibus appellantur. Adiectum est, e£ zmhabitabumnt in saeculum saeculi super eam : ne istam crederes quae aliquando deserenda est. Nec uacat quia non dixit, in ea, sed pj. 126

559

SCHE 555

super eam. Secretum enim uidetur, ut putamus, ipsius habitationis exponere et ideo dictum est, swfer eam, quia spiritali corpori non erit necesse terram graui calcare uestigio, sicut apostolus dicit : Deinde nos qui wuiwimus, qui reliqui sumus, simul rapiemur cum illis àn nubibus obuiam Christo in aera el sic semper cum Domino erimus. 90. Pug. Os iusti meditabitur sapientiam et lingua eius loquetur iudicium. Narratio haec per figuram characterismon, quae latine informatio uel descriptio dicitur, tempus beatae resurrectionis ostendit. Non enim dicit, meditatur, sed meditabitur de futuro. Os hic cogitationem debemus accipere, quia de lingua sequitur quid loquatur. M ed;-

529/531 Sap. 5, 8-9.

538/539 cfr Varro de Ling. laf. p. 8, 13.

550/552 I

'Thess. 4, 16.

524 ut] Gerzz., et Garet 527 opetas] Gerzi., opera Gare 533 iusti] ueto adZ. r 539 atterratur Gerzz., a£ cfr Exp. ps. 2, 1. 320 e? Varro loc. cit. 544 appellantur] Gerzz., appellabuntur Gare 553 phe] Gerz. in marg. a. zz. 554 e7 564 e£ 566/56? loquitur Gerz., corr. a. zz.

338 56o

EXP.

IN PS. XXXVI,

30-32

tabitur ergo sapientiam, non scripturarum lectione, sed cordis purissima uisione. Ibi enim non litteris sapientia colligitur, sed caelesti largitate inelaborata praestatur. E£ lngwa eius loquetur iudicium, quia sermo ibi nequaquam a cogitatione dissentiet ; sed sicut cor meditabitur sapienHam, ita lingua loquetur per cuncta iustitiam. Hic est

565 ille caelestis et beatorum modus, ut merito in consortium an-

gelorum recipiantur qui se nullo errore confundunt. Loquziiur ergo iusti /óngua iudicium, cum ueri luminis fuerit manifestatione completus.

379

I wdiciu» enim dictum est, quasi

iuris dictum, quod in eo ius dicatur. Non enim sancti semper iudicabunt, dum constet unum Domini esse iudicium. Sed in aeternum iuste locuturi sunt, quos reuera diuina uirtus amplectitur.

91. Lex De? eius in corde dpsius et non supplan-

515

580

tabuniur gressus eius. Vides quemadmodum nobis perfectio futurae beatitudinis indicatur ; ut nihil aliud homo in corde recipiat nisi uoluntatem Dei, qua beatus efficitur, per quam ad tantum culmen ascendit, cui gratias indesinenter acturus est. De? eius significat qui eum de mundi istius clade liberauit. Hoc enim pronomen e4s gratiam indicat Domini Saluatoris. Nam cum sit omnium Des, ipsius proprie dicitur quem liberare dignatur. Cum dicit, 74 corde

IPIE

ipsius,

268

sensum

beati

uniuersum

tali bono

significat

esse

completum. Huius itaque gressws supplantare nemo praeualebit, quando iam et originale peccatum desinet et diabolus 58 A decipiendi licentiam non habebit. Su$$lantare enim dicimus plantis foueas praetendere, ne possit incedens firmum reperire uestigium. Hoc ibi nullatenus constat esse faciendum, ubi secura et aeterna sunt omnia ; sicut in quinquagesimo quinto psalmo dicturus est : Quoniam eripuisti animam meam 5:99 de morte, oculos meos a lacrimis, pedes meos a lapsu. 32. SADE. Considerat peccator iustum et quaerit perdere eum. Adhuc ista dicuntur de futuro iudicio. Cozsiderare est enim aliquid alta deliberatione conspicere, et usque ad rerum uiscera peruenire. Nam in die resurrectionis 595 peccator perpendit iustum et dicit in corde suo : Nonne iste est qui egebat, quem in contemptu habuimus et derisu; etmodo eum cernimus supra nos electum, et in summa gloria constitutum ? Hoc est feccatorem iustum considerare. Quae589/390 Ps. 55, 15. 567 lingua iusti — Gare 569 ius dicatur] Gare/, iudicatur Gerzz. (corr. iute a. zz. $3372) BITES 549 cius] oz. Germ., forte recte 584 origo male Gerzz., corr. a. zz. 591 ZADECH Gerz. in marg. quetet Gerzz., corr. a. zz. 595 perpendit ... dicit] Gerzz., -det ... -cet Gare£ 597 eum] Gerzz., ozz. Gare

EXP. IN PS. XXXVI, 32-35 339 rit autem berdere eum, a consuetudine dicitur delinq uen6oo trum, quoniam et in illo saeculo festinant iustum perdere, ubi iam cognoscuntur nocendi licentiam non habere. 99. Dominus autem non derelinquet eum in manibus

eius,

nec

dammabit

eum

cum

iudicabitur

illi.

Considera quemadmodum ordinem istum futuro saeculo de6o5 putauit, ut dicat in potestate inimici iustum ulterius non esse tradendum ; quod in isto saeculo frequenter euenit, ut martyres relinqueret persecutorum mauibus carnaliter occidendos. Tunc enim famulos suos iam z0on derelin quet arbitriis impiorum, sed in aeterna pace positos possidebit ab omni 6ro periculo liberatos. Nec damnabit eum, cum iudicabitur ?/Hi. Non damnat iustum, cum iudicat impium ; sed discretione meritorum istum beatitudo suscipiet, illum debita poena torquebit. 94. CoPH. Exspecía Dominum et custodi uias 615 e?us ; et exaltabit te, ut inhabites terram ; cum peveunt peccatores uidebis. Superioribus rebus diligenter expositis, quae ad aeternam poterant beatitudinem pertinere, redit ad iustum, consolans eum et dicens : Tu qui iam

credidisti ad quae bona euehi possis, confidenter exspecta 620 Dominum, id est patienter age : et qualis sit ipsa patientia non tacetur. Non enim otioso dicitur exspecta, sed laboranti, qui 42s Domini, hoc est sacratissima praecepta custodit. Apte quoque sua reddidit suis. Terram illam nisi exaltatus non potest possidere : quia sic magna, sic sancta, sic 625 caelestis est, quam nemo praeualet, nisi bene meritus, adipisci. Sequitur cum fereunt beccatores uidebis. Duplici

ratione iustorum gaudia cumulantur. Primum, cum senserint in quantis sint iucunditatibus collocandi ; deinde cum uiderint poenas peccatorum, exsultabunt amplius ab aeterno 63o se supplicio liberatos. Tunc enim gratior fit qualitas muneris attributi, quando conspecta fuerit poenalis aduersitas. Ergo hoc dicit, «debis,

hoc est quod nunc credis, tunc absolute

cognosces, et laetaberis, illis digne pereuntibus, te in summa beatitudine per gratiam Domini collocatum. 655. 935. Vidi impium superexaltatum et eleuatum super cedros Libani. Hic contra grauissimum morbum plenissima medicina praestatur. Dicunt enim quidam : Si Deo talia displicerent, peccatoribus tanta felicitas minime proueniret. Ideoque per energiam, quae actum rei incorporeae imaSCHE 64o ginatione repraesentat, widisse se dicit impium. creuisse 599 adconsuetudine Gerz.

612 istum] Gerzz., iustum Gare

614 coph] Gerzz.

in marg. 615/616 pereunt] Gerzz. cum nonnullis codd. r, petierint Garet cum g (cfr 628/629 in z4. uiderint] 626 perunt Gerzz., zzuf. a. zm. in perient /. 626) Gerzz. in zarg. inf. 636/63? medicina plenissima ^ Gare? 639 incorporea Gerzz. (s. 1. uocabulum illisibile a. zu.)

PL 269

340

EXP. IN PS. XXXVI, 35-37

non ad honorem, sed potius ad ruinam. Eleuantur enim tales hic supra iustos, quia illi sunt humiles,

isti superbi;

sed

isti in iudicio cadent, illi feliciter erigentur. Et quia dixerat, superexaltatum, ne putares eum tantum supra humiles 645 euectum, addidit e£ eleuatum super cedros Libani, ut ipsis quoque proceris cacuminibus celsior appareret. Cuius profectus ideo tantum extollitur, ut eius irremediabilis ruina monstraretur. Hoc etiam de diabolo intellegi fas est, de quo Ioel propheta testatur dicens : E? ewm qui ab Aquwilome est, 650 effugabo a wobis et eiciam n terra sitienti el. deserta ; et exterminabo-faciem eius in mare illud rimum et posteriora eius dn mare nouissimum. Gratias agimus, Domine, dispositionibus tuis. Nam quid iste liber faceret, qui mundum religatus affligit ? 36. RES. Et transiui et ecce non erat ; et quaestus 655 eum ei nom est inuentus locus eius. Duobus modis mundus iste transitur, siue cum

deseritur meliori conuersa-

tione, siue cum a mortuis in fine relinquetur. Ergo qui transierit ad Deum 660

conuersatione

sanctissima,

potentem

iam non

uidet peccatorem, quando infirma uidet omnia de quibus gloriatur humanitas.

Qwaesiu?

enim dicit, hoc est in memo-

riam reduxi : quia tunc iusti recordantur maxime peccatorum, quando miseratione Domini in melius immutantur ; do665

lentes quia miseri ab eis malis actibus segregantur. Locus enim peccatorum mundus iste dignoscitur, in quo et scelera perficiunt et fugitiua felicitate cumulantur. Sed utique /oc«s iste cum eorum prosperitate dissoluitur, quando totius orbis corruptibilis gloria terminatur. 9*. SIN. Custodi ueritatem et uide aequitatem, quoniam sunt reliquiae homini jacifico. Dum nos praecipit custodire weritatem, admonet ne in mundanis rebus curam

habere

debeamus.

Cwstodire

enim non solet,

nonnisi qui semper assiduus est, qui hoc cogitat, hoc loquitur, hoc retractat, nulloque momento ab ea sollicitudine segrega675 tur. Sed quae est ista ueritas ? utique Deus, qui dixit, Ego sum ueritas. Ergo si Deum custodias, ille te sine dubitatione custodit. Dicit etiam e£ «ide aequitatem, Dei uidelicet. Nam quae sit aequitas consequenter exponit ; ait enim, qwoniam sunt reliquiae homini Pacifico. Intendamus 680 quemadmodum hunc sermonem intellegere debeamus : reli649/652 Ioel 2, 20.

675/626 Ioh. 14, 6.

641/642 hic tales — Garet 648 monstraretur] Gerzz., monstretut Gare 655 res] oz. Gerzz. Br. e£ ult et] om. r 656/607 mundus iste duobus modis — Garef 658 relinquetur] Gerzz, relinquitur Garez 6859 sanct. conuets. -— Garef 669 SIN] Gerz. in marg. 672 non] add. Gerzz. s. J. a. zz., om. Garet

p 127

EXP.

685

IN.PS)

XXXVI,. 37-40

341

quiae sunt homini pacifico, quando spes eius Domini remuneratione peragitur. Reliquum est enim, ut post hanc uitam aeternae beatitudinis praemia consequatur. Sun ergo reliquiae pacificorum, quando spem certissimam tunc habere incipiunt, cum ad percipienda Domini dona perueniunt.

Pacificus

autem

dicitur, qui in hoc mundo

inter

discordantes pacem..facit, studioque mánsuetudinis nec ipse indecoris certaminibus implicatur. Et nota quia in beatorum loco ponitur, cui haec uirtus Domini pietate praestatur. 98. Iniusti autem disperibunt simul : reliquiae impiorum peribunt. Sententiae dantur aptae disparibus. Nam sicut iusti post hanc uitam spe maxima gratulantur, ita iniusti finita luce dispereunt. Siue (ut quidam uoluerunt) reliquiae significant memoriam bonorum, quam iustus uir 695 in hoc mundo post obitum derelinquit, dum de actuum suorum probitate laudatur. Quod utique martyribus contigit, qui pro ueritatis testimonio felices animas reddiderunt. Hoc mereri impii nullatenus possunt, qui nullum uestigium dignum memoriae suae derelinquunt : quoniam superueniente interitu 700 eorum falsa laus et fragilis uita dissoluitur. 39. Tav.

Lector

Salus

eorum

autem

est

in

iustorum

tempore

a Domino

tribulationis.

et $ro-

Sancta

Ecclesia redit ad solitas consolationes, ne putaretur austera,

si et bonae promissionis gaudia non haberet. Pollicitatio fir795

710

ma,

custodia fortis, ówstorum

salutem

a Domino,

non

ab alia potestate uenire commemorat. Quo loco alterius psalmi sensus dicendus est : SZ ambulem in medio umbrae mortis, non timebo mala, quoniam tu mecum es. Sequitur et froiector eorum est in tempore tribulationis. Temfus quidem £ribulationis duplex est, sed longe dissimile. Nam et hic tribulationes temporales sunt, quas tamen Dominus a fidelibus suis ex toto non amouet, quae mordent potius quam deuorant, compungunt quam percutiunt, affligunt quam

imminuunt. Illa enim 45

quia districta est. I» hoc ergo éempore tribulationis proLector est Dominus : quia ex ipsa eripit iustos. 40. Et adiuuabit

720

£ribulatio quae in die iudicii impiis

uenit, mala, quia aeterna ; tristis, quia cruciat ; uehemens,

eos

Dominus

et liberabit

eos,

et

eripiet eos a peccatoribus et saluos faciet eos, quoniam sperauerunt in eum. De fidelibus famulis dicit, quos in hoc mundo efficaciter adiuuat, quando colluctatione 707/708 Ps. 22, 4.

690 disperient r, for?. recfe, cfr /. 693 693 uoluerunt] Gerzi., uolunt Gare? 701 'THAV Ger. in marg. domino] est add. r 714 enim] Gerz., uero Gare 721 adiuuat] £s ponit Gerzz., grauius dist. post primum y fort. recte

PL 270

342

125

2/19

EXP.

IN PS. XXXVI,

40- XXXVII,

1

contraria fatigantur. Liberat enim, dum fidem ipsorum non sinit praua suasione peruerti. Eripiet a jeccatoribus, utique a mundi istius contrarietate seruat illaesos. Addidit quoque causam liberationis : quoniam sperauerumt 4m eum, non quia non peccauerunt, sed quoniam spem suam in Domini pietate posuerunt. Quod potest etiam et ad illud iudicium trahi, quando sanctis suis aeterna praemia praestare dignabitur.

Conclusio psalmi. Quam proficua uerba Spiritus sancti dignatione prolata sunt ! quam mirabili uirtute illa tunica Domini Christi superna dispensatione contexta est, non filis, sed uersibus ; non sta-

mine, sed compunctione ; non lana, sed gratia ; scilicet quae totum corpus eius ambiat, et membra ipsius in modum sacrae

uestis operiat ; quam non ualuit diuidere militum insana proteruia ; quam non potest haereticorum tot saeculis, dum sem- PE per carpant, scindere multitudo : sed in sua firmitate con- 27I sistens, illos tantum protegit quos Domino placere cognoscit ! Rogemus ergo inseparabilem Trinitatem, ut haec uestis et nos 740 protegat, atque intra suos sinus gratuita dignatione concludat. Quo loco Sedulii uerba mutuanda sunt : vA

Grandia

posco quidem, sed tu dare grandia nosti.

EXPOSITIO

IN PSALMVM

XXXVII.

1. Psalmus Dauid in commemoratione. Dicendo £n commemoratione, hoc nobis titulus iste pronuntiat, ut quia peccatum omnimodis effugere non ualemus, certe ipsum delictum 22 commemoratione semper habere debeamus; vA quatenus dum culpae memores sumus, a delictorum frequentia temperemus. Sicut et in tricesimo primo psalmo positum est, Dauid. intellectus, sic et in quinquagesimo psalmo ipse profitetur e£ peccatum meum, contra me est semper. Sed licet propheta nominis sui testimonium dicat quam maxime de I o futuris, tamen nec praeterita derelinquit, quae ad salutem fidelis populi pertinere cognoscit. Hic enim psalmus (ut quidam uoluerunt) totus ad beati Iob uiuacissimam pertinet passionem, qui superator fuit uitae mortalis, carnis suae debella742 Sedulius Paschale Carmen Y, 349 — CSEL ro, 41.

J£; OXOSOSSWIUL

SS eee di.

Sade es.

923 etipiat Gerzz. 734. eius] Gerzz., ozz. Garet *3* carpiant Gerzz. Ps. XXXVII, 1 commemotatione] rememoratione de sabbato r — 7 sic] Gerz., sicut Gare

EXP. IN PS. XXXVII, 1-2 5

343

tor, triumphator ingentium suppliciorum; scilicet ut paenitentibus onera sua reddantur leuia, dum graulssimae tentationis referuntur exempla. Consuetudo est enim Scripturae diuinae, ut cum exercitatissimus miles Christi afflictus dicitur,

tironis inde animus efficacius imbuatur. Quapropter in afflictionibus asperis gaudeamus, in carnis nostrae cruciatione laete-

20

2)

30

mur : quoniam hoc*nos ab aeterna poena liberat, quod hic propter Dominum momentanea celeritate discruciat. Considerandum est etiam quod in his psalmis paenitentium nullus tanta legatur esse perpessus, ut merito ad mensuram malorum recipi credatur qualitas gaudiorum.

p. 128

Diuisio psalmi. Per figuram ethopaeiam persona introducitur (ut dictum est) inuicti militis Christi, uulnerum dolore confixa, uermibus scaturiens, insuper exprobrationibus sauciata, et inter tot calamitates obsessa, sola fidei uiuacitate sanissima. Quam merito beato Iob et nos credimus applicandam, quando huic et aerumnae similes exstiterunt, et paene ipse sermo uidetur esse consimilis. Quapropter per loca singula de libro ipsius testimonia dabimus ; ut, omnino passiones ipsae sibi congruere ac conuenire uideantur. Psalmus ergo iste paenitentis qua-

drifaria distinctione diuisus est. Primo continet exordium, in

35

quo misericordiam mouet benigni iudicis uita poenalis. Sequitur bipartita narratio, ubi et corpus suum diuersis poenis afflictum commemorat, et animum refert amicorum imputationibus grauiter sauciatum ; ut cum nulla consolatio in utraque parte relinquitur, totis uiribus Dominus exoretur. Tertio

40 subiungitur consolatio medicinae

45

salutaris, quam inter multi-

plices calamitates spem suam dicit se in Domino posuisse. More autem deuotissimi famuli paratum se quoque ad flagella testatur : quoniam plus se adhuc mereri putat, quam uideatur esse perpessus. Post haec prouenit quae semper paenitentibus datur exsultatiua conclusio : ubi iam a cladibus omnibus liberatus, salutis suae Deum

profitetur auctorem ; ut manifeste

doceatur in spe certissima collocatus, qui tantae laetitiae participatione ditatus est.

$0

Expositio psalmi. 2. Domine, ne in ara iua arguas me, neque in furore tuo corripias me. Vir iste sanctissimus, sicut de ipso Dominus dixit : Szmplex et vectus et timens Deum ac recedens a 51/32 Iob rz, r1.

382/33 conuenire ac congruere — Gare/ om. Gerz. 01 pr. et] Gerz., oz. Garet

40 conlacio medicina Gerzz.

41 se]

PL 272

344

55

6o

EXPAJINCPS:

XXOSGVIEI258

malo, cum tentationibus diaboli fuisset traditus ad probandum, inter dolores anxius, non erat tantum de sua poena sollicitus, quantum de Domini offensione suspectus, rogat ne tormenta quae patiebatur irato iudice sustineret. Verberatio enim quae uenit a quieta mente correctio est, sicut legitur : Argue sapientem el amabit te ; quae autem uenit ab infenso iudice rationabiliter formidatur. Illa enim emendationem praestat, ista exigit ultionem. Hinc est quod rogat ut mom arguatur in ira, nec in eum damnatione perpetua uindicetur. Sic enim metuens et in libro suo dicit : Jratus est conira me furor eius, et sic me habuit quasi hostem suwm. De ira uero Domini pater Augustinus in libro Enchiridion pulchra breuitate disseruit dicens

: Cwm

autem

Deus irasci dicitur,

non eius significatur berturbatio, qualis est àn animo vrascenHis hominis ; sed ex humanis motibus translato uocabulo, win-

75

8o

85

90

dicta eius, quae mon misi iusta. est, irae nomen accepit. De ira denique uel furore illa sufficiant quae de talibus uerbis in psalmo sexto iam dicta sunt. 8. Quoniam sagittae tuae infixae sunt mihi et confirmasti super me manum tuam. Secuta est causa probabilis; ut in illo iudicio iam non debeat puniri, qui malis praesentibus uehementer afflictus est. Dominus enim cum hic uindicat, ibi parcit, quoniam clementia ipsius in idipsum duas non exigit ultiones ; sicut scriptum est : Non iudicabit Dominus bis in idipsum. Sed cum fidelissimus famulus se cognosceret diabolica fraude uexari, sciebat tamen eum in se non potuisse praeualere, nisi licentiam diuinis iussionibus accepisset ; ideoque ad illum loquitur in cuius potestate uniuersa sunt posita. Sag?ítae et in bono et in malo accipiuntur. Ín bono, ut est illud, sagziías suas ardentibus effecit. Nam hic sagittae designant diabolicas potestates, quae tamquam tela uulnerant, quando Domini permissione diriguntur. Et bene dixit, /nfixae, quia doloribus eius requies esse non poterat. Sic enim et ipse beatissimus dicit : Qwia sagiliae Domini in me sunt, quarum, indignatio ebibit spiritum meum et terrores Domini militant contra me. Sequitur et confirmasti super me manum iuam. Cum diuina uirtus fidelium salutem uitamque semper operetur, hic quasi manibus eius imputatur quod diu cladibus numerosis affligitur; non quia ipse filios eius exstinxerat, facultatem lacerauerat, ipsumque ulcerum dolore percusserat ; sed quoniam tardabat diabolum remo5? Prou. 9, 8. 61/62 Iob r9, 11. 62/6€ Aug. Enchiridion 33 — PL 40, 249. 75/46 Nahum rz, 9 iuxta LXX et Hieton. Cozzzz. in INabum, ad locum. 81 Ps. 75:145 85/8* Iob 6, 4 ;

B6 qui Gerz. a. z.

92 tradebat Gerzz., corr. a. zz.

PT 275

EXP. IN PS. XXXVII, 3-5

345

uere, qui talia probabatur infligere. Ita et in proprio eius libro

95

positum est : Cur non tollis beccatum meum ei quare non aufers iniquitatem meam ? Quod congruenter a potestate iudicis dici-

tur, ut salutaris beneuolentia comparetur.

Ioo

4. Nec est sanitas in carne mea a uultu irae tuae, non esi bax ossibus meis a facie peccatorum meo*wm. Ab infirmitate quoque personae suae misericordiam mouet, quoniam caro eius bellum sustinere non poterat, quae tot ictibus percussa corruerat. Vultus est irae, timor futurae uindictae sub magno pauore cogitatus. Vnde a Deo se petit ab ira futura liberari, quoniam ab indignatione uentura omnino sic se dicit esse perterritum, ut sanitatem corporis

105 omnimodo

115

120

non

haberet.

More

famuli

uerecundi,

qui ante-

quam uerbera patiatur, futuris iam tormentis uehementer affligitur : qui uero mente callosus est, nec ipsas poenas, dum infliguntur, horrescit. Subiunxit etiam : Non est fax ossibus meis. Quod supra dixit, sanitatem, nunc repetit pacem : merito, quia sanitas est totius corporis pax humorum et temperata tranquillitas. Hic iam nimietas doloris exprimitur ; ut qui dixerat carnem suam esse non sanam, nunc dicat etiam ossa fuisse turbata. Grauior enim poena est quae usque ad interiora descendit ; nec aliquid intactum relinquitur, quando ipsa corporis firmamenta quatiuntur. Significat enim, quam patiebatur, uermium comestionem, quae requiem sancto uiro non poterat dare, quia non cessabat absumere, sicut ipse ait : E? qui me comedunt non dormiunt. Verum supra illas corporales poenas affligi se dicit a facie peccatorum suorum,

more sanctissimi animi, qui dum recordatur iniqui-

tates suas, grauiora se credit esse passurum.

9$. Quoniam

iniquitates

meae

superposuerunt

ca-

put meum : sicut onus graue grauatae sunt super m. Adicitur ad impetrandum beneuolentiam tertius modus, 125

ut non se iniuste perculsum dicat, sed peccatis suis uideatur imputare quod patitur. Nunc ad exponenda uerba redeamus. p 129 Iniquitates nostrae eleuant se super caput nostrum, quando sibi amplius uindicant, quam ratio 1ustitiaque patiatur. Cafut enim nostrum ratio est, supra quam inter bona collata celsius

130 nil habemus.

Ipsa enim duce, Domino praestante, dirigimur ;

ipsa nos ad bonos actus proficuaque perducit. Quam si iniquitas oppresserit, illa protinus uicta succumbit. Sed his iniquitatibus ista uicissitudo tribuitur ; ut qui se leuitate erigunt in tumorem, grauissimis afflictionibus onerentur. Constructa 94/95 Iob 7, 21.

98 non] et praez. r Gern.

118 Iob 5o, 17.

124 impetrandum] Gerz;., impetrandam Gare/

133 quae

EXP. IN PS. XXXVII, 5-7

346

sunt pulcherrima ueritate principia ;nunc partem narrationis, quemadmodum formata sit, debemus exquirere. 6. Compuiruerunt et deteriorauerunt cicatrices meae, a [acie àmsipientiae meae. Peruentum est ad narrationem, quae causis omnibus utiliter apponitur, quando 140 per eam animus accusati factumque declaratur. Haec duplici modo formata est. Nam per quinque uersus poenas describit corporis sui;per alios quinque qui sequuntur uiolentas refert animae passiones, ut nihil uideatur exceptum, quod duris calamitatibus non probetur afflictum. Quod argumentum di145 citur a necessitate, quando quis praemissis rebus asperis, ad bonam partem correctus adducitur. In primo igitur uersu partis huius tapinosis figura cognoscitur, quia nihil humilius, nihil potest abiectius inueniri. C2catr?ces enim sunt praecedentium uulnerum sanata uestigia, quas grauius constat affli150 gere, quando eas contigerit ad transacta pericula remeare. Cicairix uero dicta est ab eo quod in se caecum uulnus ostendat. Frequenter ergo uulneribus tabificatum corpus ostenditur, ut superstes ille sui paene talia pertulerit, qualia solent exanimata cadauera sustinere. Sic et ipse dicit :Solum à. facie imsi jientiae E55) mili superest sebulcrum. Subiunxit, meae, id est a praesentia stultitiae meae. Faces enim prae135

sentiam

160

designat, quae nisi aut animo

aut corpori praesto

fuerit, eius species non ualet apparere. Propter ipsam enim se dicit compuiruisse : ne sanctus uir aliquid diuinis ordinationibus imputaret. Nam et ipse proprio ore sic memorat, cum Domino responderet : Ideo $nsipienter locutus sum, et quae ultra modum excederent scientiam meam. *. Miseriis afflictus sum, et curuatus sum usque in finem ; tota die contristatus 2ngrediebar. Merito turbatus est, qui tantis doloribus uidebatur oneratus. Mseriis enim affligitur, qui animam suam doloribus fletibusque castigat; sicut ipse quantum ad considerationem passionum pertinet, dicit: Desperaui, nequaquam ultra 4am wiuam.

170

Parce mihi, Domine, nihil enim sunt dies mei. Vsque in fin€7^, siue terminum uitae significat, siue Dominum Saluatorem : quia tamdiu fidelium unusquisque turbatur, donec ad ipsum indulgentia concessa perueniat. Nam quod sequitur tota die contristatus ingrediebar, continuationem doloris ostendit. Dicendo

r75

enim,

£o£a

die, simul et noctes de-

signat, quae non erant a cruciatibus eius alienae, cuius c?ca154/155 Iob 17, 1.

161/162 Tob 42, 5.

168/169 Iob 7, 16.

147 qua Gerzz. 163 curuatus] Gerzz. Garet cum g, at fort. cum r scribendum tutbatus, cfr 7. 165 e 171 169 domine] oz. Gerz. 174 ostendit] Gerzz., insinuat Garet

PL 274

EXP. IN PS. XXXVII, 7-1o

347

trices computruisse referuntur. Sed inter haec ingrediebatur tristis affletus; et quod

180

185

est fidelibus familiare,

nequa-

quam de Domini pietate desperans. 8. Quoniam anima mea completa est illusionibus et nom est sanitas in carne mea. Hinc erat quod tota die contristabatur, quia diabolus, qui corpus susceperat affligendum, non cessabat et animam eitis uana imaginatione fatigare. Dicit enim uitium, quo maxime humana laborat infirmitas ut modo in oratione prostrati, superfluas res uideamur appetere ; modo psalmodiam dicentes terrena cogitemus. Sed de ista illusione quam patimur, sufficienter dictum est in libro quem de anima pro nostra mediocritate conscripsimus. Sed cum istud maxime contingere soleat otiosis, dicit sibi quo-

190

195

que prouenisse, qui sanitatem corporis non habebat ; ut tamquam ciuitas obsessa infestantibus inimicis undique pulsaretur. Nam quamuis caro diuersis frangeretur angustiis, originalibus tamen uitiis non reddebatur excepta. Ista est illusio quae secundo Domini curatur aduentu, quando et carnis uitiis caremus et immissiones diabolicas ultra non patimur. 9. Incuruatus sum et humiliatus sum usquequaque : vugiebam a gemitu cordis mei. Ipsa quidem uerba repetit, sed uehementiora facta sunt, dum in uno uer-

200

20 ^

siculo colliguntur. Possumus enim corpore curuare, et animo non humiliare : sed hic ideo utrumque coniunctum est, quia multiplex calamitas liberum nihil relinquit. His etiam aliquid maius adiecit : Vsquequaque, id est ex omni parte, ex omni consideratione ; ut eum copiosa calamitas undique probaretur ambiisse. Sequitur rugzebam a gemitu cordis mei. Rugire proprie beluarum est. Hic autem ut gemitum ostenderet fortiorem, ipsis se comparat, quae ualidissimo fremitu suum uelle declarant. Et uide quod sequitur, à gemitu cordis mei ; ut uirtutem patientiae magnae monstraret, in gemitum se asserit, non in uerba prorupisse. 10. Ei ante

210

215

te omne

desiderium

meum

; et gemitus

"eus a te non est absconditus. Tale fuit desiderium eius, ut ante Deum esse mereretur. Nam qui peccatis suis ueniam petit, qui omnia illa facit quae superius sunt decursa, ante Deum ponit deszderiwm suum. Iam quod ante ipsum est, consueuit audire. Dominus enim quidquid non aspernatur, amplectitur. Ille enim gemitus non absconditur Deo qui pius est, qui pro animae liberatione persoluitur. Nam multi gemunt perdentes diuitias, desideria turpia perquirentes, sed 187 cfr Cass. de /Aniza — PL 70, 1279 sqq. 177 afletus Gerz. pr. zz. s. /., afflictus Garef familiare fidelibus — Gare 184/ 185 uideamut Gare 192 credebatur eZ. 194 immissionis Gerzz. 198/199 curuate ... humiliate] Gerzz., cutuati ... humiliari Gare 200 nil Gare 205 qui (ex que ?) Gerz. 206 uelle] beluae Gerzz. 209 te] est add. r 23

€. 1 (xcvir)

PL 2j

EXP. IN PS. XXXVII, 10-13

348 220

225

ile gemitus, ille fletus diuinitati probatur absconditus. Gemiius enim dictus est pro exprimendo magno dolore, quasi geminatus luctus. 11. Cor meum conturbaium est in me et deseruit me fortitudo mea ; et lumen oculorum meorum mon est mecum. Corporeis aerumnis flebili allegatione decursis, nunc ad animi uenit grauissimos dolores ; ut postquam caro multa pertulerat, mens quoque beati uiri uehementius probaretur afflicta. Et respice quo decore distributà uerba colluceant. Unum pendet ex altero : quia deserutt fortitudo, conturbatum est cor. Fortitudinem suam dicit patientiae robur, quae, quamdiu permanserit, uoluntatem nostram

230 in sua

22

firmitate custodit

: si uero

recesserit,

mens

turbata

succumbit. Malorum itaque abundantia mollitam in se dicit patientiae firmitatem. Sequitur e? Jumen oculorum meorum non est mecum. Lumen oculorum est ratio imperturbata iudicii, quam secum habere non poterat, qui ingentes molestias sustinebat. 12. Amici mei et broximti mei aduersum me appropinquauerunt et steterunt. Amici sunt a nostro qui-

p. 130

dem sanguine extranei, sed caritate coniuncti. Amicus enim

dictus est quasi animi aequus, quia aequali nobis uoluntate coniungitur. Amicitia est enim uoluntas erga aliquem rerum bonarum illius causa quem diligit compari uoluntate. Prox?"mi autem sunt, qui nobis parentela sociantur. Haec enim duo sunt, quorum humanitas consueuit gaudere solatiis. Nunc autem de illis dicit qui ad sanctum uirum consolandi 245 gratia ueniebant, sicut libri ipsius textus eloquitur, et magis crebris exprobrationibus eius animum sauciabant. Nunc autem uenit suwber te blaga, et defecisti ; et tetigit te et conturbatus es, et cetera. Sed consideremus quam uehemens erat afflictio, quando ab amicis et a proximis talia sustinebat, ut qui solent 250 esse remedium calamitatum multarum, fuerint cumulus passionum. Merito ergo cum ipso umen oculorum suorum non 240

erat, cui inde ueniebat afflictio, unde solet hominibus adesse

remedium. 139. Et proximi 200

mei

a longe

steterunt

; et uim

fa-

ciebant qui quaerebant animam meam. Et qui inquirebant mala mihi, locuti sunt uanitatem et dolos tota die meditabantur. Proximi qui246/248 Iob 4, 5. 218 gemitus] Gerzz., et add. Gare? — 221 desidetauit Gerzz., corr. a. zs. — 225 quod Gerzz. corr. 234 poterit Gerzz. a. zz. 235 sustinebit Gerzz. 236 aduersus Gergz. cum g 236/23* adptopiauerunt r 241 illius] Gerz., ipsius Gare£ 248 et etceteta Gerzz.

249 a] add. Gergz. a. zz. in marg., om. Garet

BIS 276

EXP, IN.PS; XXXVII,

15-15

349 dem erant sanguine, sed longissimi reddebantur fetoris horrore ; dum quod ille tolerabat in uulnere, illi sustinere non pote26o rant in odore. Nam et ipse de coniuge sua dicit : Halitum meum exhorruit uxor mea. Quid, rogo, extraneorum fastidia facerent,

dum halationes eius uxoris caritas sustinere non posset ? Nam et de proximis suis ita dicit : Fratres meos longe fecit a me et noli mei quasi aliemi-vecesserunt a me. Cum enim dicit : Et 26; 400. faciebant qui quaerebant animam meam, diabolum cum ministris suis designat, qui quanto illum uidebant in Dei amore persistere, tanto ei mortem animae nitebantur inferre. Subiunxit : E! qui inquirebant mala mihi,

locuti

sunt

uanitatem.

Uxorem

designat,

quae

27» immundis spiritibus adacta, dum eum cupit liberari de poena,

uiro sanctissimo suadebat, ut Domini loqueretur iniuriam, di-

cens : Dic uerbum in Domino, et morere. Meditabantur quoque supradicti dolos, quia dum se consulere corpori putabant, animae contraria suggerebant. 77; 14. Ego autem uelut surdus nom audiebam et sicut mutus qui non aperuit os suwm. Nihil potest esse fortius, nihil egregius, quam audire noxia et non respondere contraria. Nam, si locutus est iusta, ad illa tamen surdus erat, quae quasi consolantium iniquitas suggerebat. Addidit 280 e$ sicut mutus qui non aperuit os suum. Mutus etsi cum clamore aliquid non dicit, interdum balbutiendo remurmurat. Sicut mutus autem, qui non ajeruit os suum,

fuit, qui labia sua nullo sermone aspero, nulla contra Deum remurmuratione commouit. O tranquillitas sanctae mentis! 285; Foris uermibus consumebatur, intus impassibilis erat; et tamquam fieret alteri, sic cognoscebatur diuinis laudibus occupari. 15. E! facius sum ut homo mom audiens et non habens in ore suo increpationes. Sensus ipse repetitur, 290 ut nobis magnae patientiae ualidius inculcetur exemplum. Habebat utique ueritatem causae suae, per quam mala suadentes potuisset arguere : sed uir patientissimus sibi reputans omnia, ab illorum increpatione cessabat, sicut ipse dicit : Nonne dissimulaui ? nonne quieui ? Nam cum eos posset ar295 guere qui falsis eum criminationibus impetebant, sic elegit tacere, quemadmodum solet ille facere qui ueritatem respon260/261 Iob r9, 17.

263/264 Iob 19, 15.

260 coniuge] Gerzz, uxote diabolum zs4. designat] oz. Gareft, est si Gerzr., qui add. Germ.in marg.m.rec. — 986 Garet

272 Iob 2, 9.

294 Iob 5, 26.

Gare 261 facerent] Gerz., oz. Garet 265/266. Gerzz. 278 si] Gerz., etsi Gare 280/281 etsi] s. J. zz. rec. 281 cum] oz. Gerz. dicit] di a4. fieret alteri] Gerzz. P Aud. Bec. Fisc., assisteret altari

350

EXP. IN PS. XXXVII, 15-18

sionis cognoscitur non habere. Respice nunc singulis causis remedia contributa. Contra corporeos dolores supra dixit : Rugiebam a gemitu cordis mei ; nunc aduersus iniquas 3oo suggestiones posuit: Ego autem uelut surdus non audiebam, et cetera. Sic narrationis istius textus gemina expositione finitus est. 16. Quoniam in te, Domine, speraui, tu exaudies me, Domine Deus meus. Passionum suarum narratione

3o; completa, nunc uenit ad medicinae salutaris auxilium : quoniam inter calamitates asperas eius confidentia non defecit,

sed semper sperauit in Domino, qui potest tristitiam in gaudium commutare. Et ideo petitionem suam exaudiendam putat : quia se n Domino sperasse confidit. Nam et ipse 310 Sic dicit : Efiamsi occidat me, in ipso sperabo. Sic et tres pueri profitentur : Potens est de camuüno igmis liberare mos. Quod. si noluerit, notum tibi sit, rex, quia duis tuis non seruiss. Talis est sanctorum uoluntas, tale fixa mente con-

silium, ut non emolumento aliquo praesentis temporis, sed 315 tantum ipsius Domini amore capiantur. 17. Quia dixi : Nequando insultent in me inimici mei ; el dum commouentur pedes met, in me magna locuti sunt. Nunc causas enumerat, cur Dominus dignetur audire. Nam inter grauissimos aestus malorum, illam par320 tem uir egregius magnopere custodiebat, ne de lapsu ipsius insultaret inimicus. /nsultant enim illi quando hominem ad nequitiae suae uota conuerterint ; dum fidelium ruinam suam putant esse uictoriam. Pedes enim hic significant nostrorum actuum qualitatem, per quam in hac uita quibusdam gressi325; bus ambulamus. Sed isti dum fuerint humanitatis fragilitate commoti, statim impios inueniunt irrisores, qui magna in eos inuectione consurgunt, sicut alibi dicit : Qwi tribulant me, exsultabunt si motus fuero. Pii uero contra faciunt, affliguntur casibus alienis, consolationem lapsis, solatium cupiunt afferre 350 deceptis ; sicut apostolus dicit : Fratres, s& $raeoccupatus fuerit homo in aliquo delicto, wos qui spiritales estis, instruite huiusmodi in spiritu mansuetudinis. 18. Quoniam ego in flagella paratus sum et dolor

310 Iob 15, 15. 6, 1.

311/313 Dan. 5, 17.18.

298 dixit] Gerzz., dixerat Gare

827/328 Ps. 12, 5.

303 tu] dixi praez. r

330/332 Gal.

804 me] oz. Gerzz.

eur r (praeter plures codd.) 310 sic] Gerzz., oz. Garet 310 speraui Gerzz. (ex /. 303, 307 ?) 9811 est] Gerzz., deus add. Gare 312/313 seruimus] Gerzz., setuiemus Gare 313 est] Gerzz., enim add. Gare 316 ne aliquando r 317 commoueftentuf 7 3918 cut] Gerzz.,eum add. Garet 321 insultent Gerzz., fort. recte 3822 suam] Gerzz., oz;. Gare 333in]adr

PL 277

EXP.

IN PS. XXXVII,

18-20

351

meus ante me est semper. Ecce quare Dominus suppli355 cem dignabatur audire, quia dum fragilitatem suam nosset deliquisse, merito se ad poenam uidebatur aptare. Sic sentunt qui se semper addicunt ; ut in illa iudicatione possint absolui, qui hic meruerint propriis confessionibus accusari. Flagella enim hic, non uerberationis loreas dicit, sed dolo340 rum asperrimas passiones. Sequitur enim e£ dolor meus anie me est semper. Dolor contra se erat uiro iustissimo, cum a mandatis Domini declinasse uideretur, ut salutarem in-

nocentiam perderet et mortiferos acquisisset errores. Imitandus dolor, rectum iudicium, contra se iustum hominem irasci, 345

350

quia impius defensor, fautor sui probatur exitii. 19. Quoniam iniquitatem meam ego fromuntio

et cogitabo pro peccato meo. Aperuit unde ille praemissus dolor existere potuisset. Nam si de peccato suo minime doluisset, nequaquam tantae confessionis puritas appareret. Duobus enim modis perfectae paenitentiae uirtus ostenditur. Primum est, ut peccatores nos Domino pronuntiemus, sicut dicit in libro suo : Peccaui, quid faciam tibi, o custos hominum ? Ecce pronuntiatio sancti uiri, ecce uera confessio, quae uitam

355

360

non abstulit sed salutis gaudia geminauit. Verum ne crederes in confessionibus hanc solam pronuntiationem semper sufficere potuisse, addidit e? cog?tabo bro $eccato meo ; id est talia, te donante, faciam, quae meum possint abolere peccatum ; scilicet fletus adhibeam, eleemosynas faciam et ab hoc quod deliqui, mandatorum tuorum me obseruatione purgabis. 20. Inimici auiem mei uiuent, et conjortati sunt super me ; el multiplicati sunt qui oderunt me inique. Inimicos suos spiritales nequitias dicit, quas ad probationem sui permissu Domini uir sanctissimus sustinebat.

365 Vsuent,

ze:

cum

dolore

pronuntiandum

est, id est, uoluntatis

suae libertate potiuntur ; nec mortem metuunt, quam nos in corpore sustinemus. Cui non solum sufficit dicere, wiwuent, nisi etiam addidisset e? confortat? sunt super me. Deinde quod grauius horret, adiecit, multiplicati sunt. Hoc schema dicitur emphasis, quod gradatim crescit ad motum animi concitandum. M ultiplicati sunt uero qui eum oderani inique, quando supra ipsum spirituum immundorum numerus augebatur. Vnus enim peculium uastabat, alter

852 Iob 7, 20.

337 addiciunt Gerz. 339 uerberationes Gare/ 342 cum] Gerz., cur Gare/ 345 factor ed. 346 ego pronuntio] Gerzz. cwz r, pronuntiabo Gare/ 359 delinqui Gerzz. corr. 861 uiuent (zc e infra)] Gerzi. cum r, uiuunt Gare

|. 131 PL 278

352

EXP.

IN PS. XXXVII,

20-23

patrimonia lacerabat, filios quoque ipsius alii trucidabant;

S75

380

et necesse erat ut ei inter tot calamitates hostes crescerent,

qui tam numerosa probatus est pericula tolerasse. Im?que uero additum est, quoniam uir sanctissimus a prauis spiritibus iniuste semper horretur. Ouod ad uoluntatem uidelicet diabolicam pertinet exprimendam, non ad meritorum prauam inanemque iactantiam. 21. Qui retribuebant mala pro bonis detrahebant mihi, quoniam subseculus sum iustitiam. Ad amicos laceratores redit, qui sanctissimo uiro casus asperos imputabant et detrahebant, cum magis utique patientiam eius lau-

385 dare

299

debuissent.

Nam

et uxor

iustitiae

ipsius detrahebat,

quando dicebat : Dic uerbum in Domino, et morere. Bene autem se dixit 2wstitiam subsecutwm, quia illam non probatus est aliquando reliquisse. Sic enim ipse testatur : Non énuenietis in lingua mea iniquitatem, nec in faucibus mets stultitia personabit. Quam professionem ex integra cordis puritate ue-

nisse testis est Domini prolata sententia, ubi ad amicos eius

595

in libri ipsius fine commemorat dicens : Jratus est furor meus conira «os, quoniam. mon estis locuti coram qme rectum, sicut seruus meus Iob. Finita est, quam diximus in tertia parte, collatio, quae est procul dubio medicina salutaris. Nunc conclusionem uideamus totius terminum dictionis. 22. Ne

400

derelinquas,

me,

Domine

Deus

meus

; ne

discesseris a me. Paenitens iste sanctissimus indulgentia Domini de praeteritis periculis absolutus, iam laetus exclamat ad Dominum, ne ab ipso relinquatur, quo fuerat praestante liberatus. Grauior est enim bonae conscientiae metus errare post ueniam ; ut qui debet gratiam, iterum incurrat offensam. Ille enim quando

a nobis discedit, auios sectamur

errores

PL 279

:

quia necesse est absente uia rectissima semper errare.

405

410

29. Intende

$n

adiutorium

meum,

Domine

Deus

salutis meae. Prius petiit ne derelinqueretur a Domino, nunc enixius supplicat ut 2» adiutorium eius dignetur intendere, quoniam contra illum se nouerat habere certamen, qui dixerat : Ponam sedem meam ad Aquilonem et ero similis Altissimo. Quibus enim uiribus hostis ille tam immanissimus uinceretur, nisi ille n£enderet, quo respiciente poterat non perire ? Et ut persolutam gratiarum cognosceres actionem, addidit, Deus salutis meae ; utique qui eum

886 Iob 2, 9.

3.14.

388/390 Iob 6, 3o.

384 magis cum -— Gerzz. 408/409 certamen habere

392/394 Iob 42, 7.8.

409/410 Is. 14,

386 domino] Gerz;., deum Gare£ 403 auius Gerz. — Gare 412 perire] parete Gerzz. ed.

EXP. IN PS. XXXVII, 41

A^

23-XXXVIII,

1

353

saluum reddidit post tot uulnera passionum et sospitatem contulit animae, quam antiquus ille tyrannus non possit eripere. Ecce regula paenitentis impleta est, saluatus exsultat, qui pridem ulcerum tabe putruerat. Sic ad uictoriam perueniunt, cum Domini milites impetuntur. Conclusio psalmi. Quam fortis, quam de se triumphabilis factus est Iob iste dauidicus, ut inter tot acerbitates uulnerum, modestiam non

42

vA

43 o

destiterit eructare sermonum ! Iacebat corpore in sterquilinio, sed animo habitabat in caelo. Consumebatur uermibus, qui spiritus superabat immundos. Parua sunt quae pertulit, si consideres quae recepit. Sic pio Domino proficue seruitur, sic clementia diuinitatis agnoscitur; ut cum ei suas largitates offerimus, retributiones iterum copiosissimas exigamus. O paenitentium beata securitas! o se humiliantium mirabilis altitudo! ut confitendo redeat ad gratiam, qui propria se aestimatione damnauit. Certe intellegamus quae sit dignitas paenitentium, quando nec ille ab hac excipitur, qui tanti iudicis uoce laudatus est. EXPOSITIO

IN PSALMVM

1. In finem pro Idithum

XXXVIII.

canticum

Dauid.

Titulus

hic nouum nobis intulit nomen ; propterea quae causa sit istius positionis, aut quid significet diligentius inquiramus. In praefatione iam dictum est hos uiros auctores non fuisse ; sed quoniam excellentes cantores erant, propter vA psalmorum

o

I

nominum significationem constat adhibitos ; ut et probatissimi officii sui honorem de tali commemoratione perciperent et arcana psalmorum de nominum ipsorum interpretationibus panderentur. Zdithum enim hebraeum nomen est, quod lingua latina dicitur transilitor; non qui gressibus aliquid transit aut saltu corporis hiantia quaeque transmittit, sed qui supra mundi istius uarietates in ea iam puritate consistit, ut futurae tantum beatitudinis praemia consequatur. Ergo in hoc psalmo persona introducitur sanctae conuersationis, quae humanas quidem illecebras transilierat, sed adhuc gaudia futura poscebat. Et quoniam uir sanctissimus enumerat aliquas afflictiones suas, ne putares et hunc psalmum paenitenPs, XXXVIII, 9/10 cfr Hieron. Lib. inferpr. bebr. nom., x x1/12 — edid. Lagarde, p. 48, 22 ; Aug. En. ps. 38, 1, 11/12 — CC 58, 401.

417 puttriuerat Gerzz. 419 triumphabilis] Gerz.., triumphalis Gare? 429 sit] x*t Gerzz. Ps, XXXVIII, 1 pro] oz. r idithun Gerzz. (sic sezzper) 12 supra] oz. Gerzz. uatietatis Gerzz.

PE 280

354

EXP. IN PS. XXXVIII, 1-2

tibus applicandum, subiunxit, canticum,

quod utique tali-

bus non potest conuenire personis. Cantare enim laetantis est, 20

interdum et dolentis, numquam

uero paenitentis.

Diuisio psalmi. Idithum iste, quem diximus uitiorum nocentium transilitorem, formam nobis iusti hominis praebet. In primo ordine psalmi contra insidiatores inimicos in maximam se perhibet utilitatem remediumque tacuisse : petens uitae suae finem de2 5 bere cognoscere, si forte incarnationem Domini etiam corporeis oculis uidere mereretur. Secundo per syllogismum quinquepartitum timorem uanum probat esse mortalium, quoniam sunt omnia in potestate Domini constituta. Tertio rogat ut ei delicta noxia dimittantur, quatenus uita eius prospero fine 30 claudatur.

55

40

Expositio psalmi. 2. Dixi : Custodiam uias meas, ut non delinquam in lingua mea. Consuetudo est humanitatis, ut cum se aliquis laudabili conuersatione tractauerit, calumniantium insidiis protinus appetatur. Iste ergo Id?thwum, qui de probabili opinione pessimorum contraxit inuidiam, secum ipse deliberans dicit, melius esse silentium tenere, quam aliquid malitiosis edicere. Quis enim hominum sic cantus sit, ut si inter aemulos loquatur, nullum uerbum eius incurrat aliquam quaestionem ? Nunc particulatim singula uideamus. D2xi, hoc est, apud me in corde meo, ubi sapientes ante deliberant, quam loquantur. Custodiam uias meas. Non dicit, a criminibus me abstineam, quia iam sanctus erat ; sed a super-

4A

$0

5A

fluis uerbis: quae raro potest uitare uel continens ; sicut Iacobus apostolus dicit : Lónguam enim nullus hominum domare potest. Modicum quidem membrum, est, sed magna exaltat. Ditficilis quippe res est linguam in lubrico faucium constitutam, ueritatis rigidae tenere mensuram : cui si incaute frena laxentur, frequenter contra se loquitur. Facilius enim tacendo culpa refugitur, quam loquendo. Posuit ori meo custodiam, dum consistit beccator aduersum 16. Figura est epexegesis, id est, explanatio dicti superioris. Dicit enim causam quomodo delinquat in lingua sua. Linguae siquidem ostium os habetur et bene illa clausa seruabitur, si eius ianua custoditur. Salomon quippe

dicit : Orz tuo facito ostium et seram et uerbis iugum. atque 44/46 Iac. 3, 5.8.

21 istum Gerzz.

55/36 Eccli. 28, 28.29.

22 praebens Gerzz.

36/37 malitiose dicere eg.

p.132

EXP. IN PS. XXXVIII,

2-4

355

stateram. Sera enim dicta est, quod sero ostiis adhibeatur. Sed

6o

ista tanta custodia quam praemisit, sequitur quando maxime debeat adhiberi; scilicet quando inuidus cuiquam consistit aduersus, quaerens audire, unde calumniam possit efficere. 39. Obmutui et humiliatus sum et silui a bonis : et dolor meus renouatus est. Prudenter decepti sunt insidiantes; ut dum sermonem captiose qüaererent, silentium reperissent. Sed possunt et illi obmutescere, quorum os fre-

quenter nimio furore concluditur. Addidit e£ humiliatus s—, ut illud silentium non dolosum, sed intellegeres esse purissimum. Hwmiliatus enim significat humi prostratus. Siluisse se quoque dicit a bonis praedicationibus, ne doceret contemnentem. Sed quia consuetudo malorum est, ut quamuis bona audiant, nullatenus acquiescant, quapropter 79 4 bomis se dicit necessitate sz/wisse ; quia salubrem commonitionem recipere non poterant, qui contentionum semina perquirebant. Dominus enim in euangelio dicit : Ne miseritis margaritas uestras ante borcos. Nam cum dicit, renouatus vi

est dolor 5

8o

85

9o

mews,

significat sibi eum et ante fuisse, quando

uota iniquorum intellegentiae uirtute noscebat. Modo autem cum uideret iniquitates hominum contra se potius exercitari, renowatus est dolor eius pietatis intuitu ; tribulationem suam faciens delictum uidelicet alienum. 4. Concaluit cor meum inira me et in meditatione mea exardescit ignis : locutus sum in lingua mea. Post silentium quod se pertulisse dicit inuitum, ut hominibus praedicare minime salubria potuisset, conuersus est magno aestu caritatis, locuturus ad Dominum. Sed audiamus quam potenter deliberationis ipsius ardor exponitur. Concaluit, dixit, cor

mewm,

id est, ab omni parte succensum

est, ut

motus iste tam magnus ad ccgitationem rerum caelestium perueniret. [nira me, in homine scilicet interiore, ubi ratio tacita loquitur et a Domino dignanter auditur. Sequitur e£ in meditatione mea exardescit ignis. Neputaresignem insanis motibus aestuare, 2» meditatione mea posuit, id est, in consilio, in deliberatione, ubi ardor mentis sub modestia

prudenter accenditur et illuminatam mentem disciplinabilis flamma circumuolat. Quid enim amplius quam caritas feruet ? Sed feruor ille tranquillus est, mansueta inflammatio, motus 9A

inculpabilis, festinatio moderata. Quapropter uir iste sanctissimus, quod perfectissimis accidit, et competenter tacuit et apte locutus est. Nam qui siluerat dolosis inimicis, ueraci Domino conscientiae lingua proclamauit. Nec uacat quod dicit, 72/33 Matth. 7, 6.

56 sero] sera Gerz.

67 quoque se — Gare

PI 281

356 100

EXP. IN PS. XXXVIII, 4-6

lingua mea, hoc est qua pura mente solebat Domino confiteri et aduentum eius studio piae dilectionis expetere. 5. Notum

fac mihi, Domine,

finem meum

et nume-

rum dierum meorum quis est, ut sciam quid desit mihi. Post illam tam magnam patientiam et inuicti animi robur eximium, absurdum est credere sanctum uirum deside105

IIO

I15

120

125

rio huius uitae annorum sibi notitiam postulasse : sed plenus desiderio Domini Saluatoris (quem tota decuit mente perquiri) scire uoluit qui ei lucis terminus pararetur : si potuisset ad ilam sanctam incarnationem, quam gestabat mente, eius longaeuitas peruenire. Petit ergo ut /21em suum nouerit, id est, Dominum Saluatorem. Ipse enim noster est f2m?s, ad quem peruenisse uita est nihilominus sine fine; si tamen eum culpis sequentibus non reddamus infensum. Deinde »wmeYum dierum suorum desiderat aduertere, ut euidentius appareret si eius conspectum etiam corporeis oculis mereretur aspicere. Addidit etiam, ut sciam quid desit mihi. Suo enim fine recogitato, scire poterat quantum usque ad aduentum eius restare potuisset. Et bene additum est, quid desit mihi ; quia reuera deesse sibi iudicabat ad uitam, si eius non meruisset uidere praesentiam. Sic magni ardoris illius desiderium, sermonis istius qualitate constat expressum. 6. Ecce ueteres posuisti dies meos et substantia mea tamquam nihil ante te est. Vides merito Christi Domini praesentiam postulatam, antequam «weteres dies suos esse profitetur. Nam quamuis Deo placita se conuersatione tractaret, in ueteribus tamen diebus erat, quando nec-

dum ad gratiam nouae regenerationis aduenerat. Veteres enim illo tempore fuerunt 27es, qui humanum genus ad defectum mortis protinus adducebant ; nec erat in illis aliquid nouum, 130

ante

155

ubi minime radiauerat Domini Saluatoris aduentus.

Vnde propheta dicit : Vetera transierunt ; ecce facta sunt omnia noua. Sequitur e£ substantia mea tamquam nihil te est. Non dicit actus suos nihil esse ante Deum, sed

substantiam suam. Nam quomodo poterat fieri, ut qui mundum transilierat, superauerat carnis suae uitia, ante Deum haberetur ut nihilum ? Sed merito substantiam suam dicit ante Deum nihil esse, quae Adam peccante damnata est. Cui nisi aliquid diuinitas contulerit, de proprio non habet opere quod praesumat. 130/131 II Cor. 5, 17.

101 mihi fac — r

106 mente decuit — Gare?

113 suorum dierum — Gare

.' 109 suum finem

116 recogitato] Gerz.., tecognito Gare£

-— Gare Sci**re

Gerzz. 130 propheta] Gerz.., apostolus Gare (e? reuera ex epist. ad Corinthios 136 ante deum dicit — Gare/ uerba sumpta sunt)

PTT 282

M 135

EXP. IN PS. XXXVIII,

6

357

Verumtamen uniuersa uanitas, omnis homo ui140 wens. Cum transilitor iste uitiorum, ueri se luminis inspectione complesset et futurum Domini Saluatoris aduentum cor-

dis oculo peruidisset, ne quisquam crederet sanctos uiros a tentationibus alienos, redit ad infirmitatem suam, quam inter

uirtutes egregias carnis uitio sustinebat, dicens : Magna sunt 145 quidem ista quae diximus, magna quaé credimus ; uerumtamen quoniam in hac mortalitate uersamur, ubi mentem nostram fragilitas pulsat humana, nec est adhuc unum illud aeternum quod nos in sua faciat firmitate consistere, «aiuersa 150

2519)

wanitas

ommis

homo

uiuens.

Vanitas

enim,

sicut saepe diximus, mutabilitatem significat, quam omnis homo praeter Christum sustinet, qui hac carne uestitus est. Exprobrat enim uir sanctissimus mundanae uitae consuetudinem malam, ad illam aeternam desiderans peruenire beatitudinem, ubi se intellegebat habiturum cum angelis portionem. *. Quamquam in imagine Dei ambulet homo, tamen uane conturbabitur ; thesaurizat et ignorat cui congregat ea. Quod uere sapientibus inest, postquam probabiliter tacuit et religiose locutus est, uenit ad ordinem se-

160

170

cundum, ubi quinquepartito syllogismo probat praeter Dei spem atque exspectationem, post primi hominis transgressionem humanum genus uanitati esse subiectum. Sed dicendo, quamquam, nescio quid amplum, nescio quid insigne uult intellegi ; quod licet homo gestet, tamen uanis desideriis occupatur. Sed quid sit istud excelsum consequenter exponit : 7» imagine Dei ambulet homo. Imago Dei est illa quam homo in rerum conditione suscepit quando dictum est : Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram. Haec sententia sic nobis breuiter diuisa constabit, si primitus intellegamus aliud esse ?maginem, aliud similitudinem. Imago quippe habet similitudinem eius rei cuius imago est. Similitudo autem non semper eius habet imaginem cui similis est. Et ideo interior homo, qui, sicut dicit apostolus : Renouatur

de die in diem, in quo est intellegentia rationis et ueritatis agnitio, et immortalitas a diuinitate collata, merito dicitur ha175

18o

bere 2:1aginem Dei, quoniam pro spiritali actuum suorum dispositione praestantior est. Exterior uero homo, de quo idem dicit apostolus, qui corrumpitur, et diuerso passionum fasce praegrauatur, habet tamen aliquam similitudinem Creatoris, ex eo quod uiuit, quod uidet, quod est, quod ad mentem

conuertitur se regentem,

quod inter creaturas reli-

quas ualde dicitur bonum ; quamuis haec in Deo longe aliter 166/167 Gen. r, 26.

149 ctenim Gare/ - Garet

172/173 II Cor. 4, 16.

137 congteget r (praeter .A

17? II Cor. 4, 16.

H* N B C D)

171 habet eius

PE 285

358

185

190

EXP. IN PS. XXXVIII, 7-8

summeque sint, quam in creaturis esse dicuntur. Sed quid dicam hominem exteriorem ? Comparatur illi et uermis, comparatur et leo, comparatur et lapis, non dignitate substantiae, sed ex aliqua similitudinis parte. Sic ad imaginem et similitudinem suam fecisse hominem recte intellegitur Deus, si suis partibus diuisa reddantur. Quod pater Augustinus in libro Quaestionum titulo secundo subtilius diligentiusque tractauit. Sed licet imago ista magna sit et tanti auctoris aliqua similitudine glorietur, quod uiuit, quod rationalis, quod immortalis est : homo tamen quia iam factus est peccatis obnoxius, et primi patris ante transgressionem puritati dissimilis, tamen

caducis

desideriis

turbatur

atque

confunditur ;

modo uictum cogitans, modo uestem temporis necessitate per29»

200

quirens, uel alia nimis innumera, quibus in hoc mundo subdita tenetur humanitas. Et bene dixit, conturbabitur, quia

puritatem mentis perdunt, qui desiderüs temporalibus occupantur. Addidit £hesaurizat et ignorat cus congregat ea. Hinc probatur stulta uanitas, quoniam cupit peritura seruare et transitoria custodire ;maxime cum possessio eorum probetur incerta. Nam qui se putat caris filiis relinquere, ignorat si ea magis non contingat inimicissimos possidere. Et intuere quia, licet multa sint similia, in quibus hominum mutabilitas accusetur,

205

210

215

220

auaritia tamen

electa est, cui haec potius

imputentur ; ut insigne malum audiret quod sibi dictum et uitia minora cognoscerent ; scriptum est enim : Radix omnium malorum. cupiditas. 8. Et nunc quae est exspectatio mea ? nonne Dominus ? ei substantia mea ante te est. Praedicta humani generis uitiosissima uanitate, nunc redit ad personam suam, pronuntians exspectationem sibi ese Dominum Christum, nec in caducis desideriis se habere aliquam praesumptionem ; sed illum exspectare, qui iam salutariter mundo cognoscitur aduenisse. Potest autem haec exsfectatio et illud iudicium significare, in quo sancti noscuntur perpetua gaudia promereri. Nam uitiorum transilitor egregius, necesse erat ut illud tempus exspectare debuisset, quando eum aeterna praemia coronarent. Substantiam uero suam, hic non illam Adae, quam ante duos uersus posuit, dicit. Illa enim in malo, ista in bono memorata est : quia nomen aequiuocum est. Quapropter hic substantiam in bonam partem debemus accipere, scilicet conscientiae

possessionem,

187/189 cfr Aug. Lib. 83 quaestion., 5x — PL 40, 32.

194 temporis]

qua sustentabatur, 206/207 I Tim. 6, 10.

Gerz., corpotis Garef 200/201 earum Ger. 202 magis] Gergz. s. |. a. sm., om. Garet 209 ante] tamquam nihil praezz r (oz; 74?), cfr |. 214/215 illud] Gerzz., oz;. Gare£ 227/228

Jub 284.

EXP.

IN PS. XXXVIII,

8-x2

359 qua pascebatur, qua diues et paterfamilias erat. Ate te est, dixit, non in sacculis meis, ut supra de auaris est positum ; in 225 conspectu tuo, non in occultis meis, ubi inextricabiles probantur esse diuitiae. De illa enim quae uituperabilis fuit dictum est: Tamquam nihilum ante te est, deista uero positum est, ante te est : ubi esse nihil potest, nisi quod gloriosa fuerit actione perfectum. 230 9. Ab omnibus iniquitatibus meis eripe me ; opprobrium insipienti dedisti me. Quamuis iste sanctus probabili se deuotione tractaret, tamen rogat ut ab omnibus L 134 iniquitatibus suis Domini miseratione liberetur ; ut agnoscamus neminem hic esse securum, quamuis beneficia diuina perNam cum dicit ab omnibus, significat iniquitatum 255 ceperit. diuersas esse minutias ; sicut in octauo decimo psalmo dictum est : Delicta quis intellegit ? ab occultis meis munda me, Domine et ab alienis parce seruo tuo. Sequitur opprobrium insipieni4 dedisti me. Stultorum consuetudo talis est, ut illos magis 240 irrideant, quos bonis moribus studere cognoscunt. Sanctus ergo uir opprobrium erat stultis, quia sibi dissimilem respuebant. Sola enim scelerati laudant quae uidentur habere communia. 10. Obmututi et non aperui os meum ; quoniam tu 245 fecisti? me. Redit ad superiora quae dixerat, asserens non respondisse inimicis suis, hoc etiam addens, qwoniam tu fecisti. lpse utique fec?í, qui patientiae dona concessit. Nam 250

hoc tam salubre silentium non habuisset, nisi caelestis

largitas dedisset. 11. 4moue a me manus

2)5

260

iuwae

ego

plagas defeci.

tuas,

a fortitudine

Praemissa

causa

enim

deuotionis,

Idithum competenter ueniam petit ; ut qui praecepta secutus fuerat Domini, mereretur audiri. P/agae sunt correptiones quae de flagello ueniunt, quibus pro nostris peccatis iustissime uerberamur. lpsas ergo sanctissimus uir desiderat amowerz quae culpis debebantur admissis. Fortis manus grauiter flagellat et necesse erat quemlibet illum deficere, quem manus excelsa percuteret. 12. In increpationibus propter iniquitatem corripuisti hominem et tabescere fecisti sicut araneam animam eius : uerumtamen uane conturbatur omnis homo uiuens. Hic pietas Domini euidenter ostenditur, qui non diligit Z«crepationes, nisi ut homines corrigantur. Iniquitas quippe mortalium more putredinis sine fine 237/238 Ps. 18, 13-14.

236 decimo octauo — Garef 248 hoc] oz. Gerzz. qui 1. 249 non add. anfe dedisset 256 amissis Gerzz. uniuersa uanitas r (a7 cfr /. 293)

non habuisset] ozz. Gerzz. 261 uane conturbatur]

360 265

EXP.

IN. PS. XXXVIIT,

uagaretur, si eam medicinalis increpatio minime desecaret. Tunc enim conuertimur,

270

SYL

tunc a mala intentione discedimus,

quando nos praeceptis dominicis argui posse sentimus. 47a1&4 uero corpus habet tenue, in terra non habitat, sed per loca altiora telas quasdam tenuissimas uiscerum digestione contexit; sicut et a quibusdam uermibus sericum dicitur exfilari. Huic ergo exiguo corpusculo recte conuersi et afflicti anima comparatur, qui longis obseruationibus uigiliisque fatigatus,

275

12-I3

terrena

deserens,

subtilissimas

operationes

uirtutum

diuino timore tabeficatus efficit. Post haec reuertitur ad illud suae propositionis initium quia licet increpetur, licet tabefiat,

tamen fragilitate humanitatis diuersarum rerum uarietate confunditur. Sed ab hac perturbatione ille solus excipitur, qui ad diuinam contemplationem pura mente transfertur. Perfecta est, ut aestimo, rhetorici syllogismi qui epichirema dicitur, 280 quinquepartita probatio, quam nunc membris suis, ut possumus, uersibusque reddamus. Propositio eius est : quamquam in imagine Dei ambulet homo, tamen uane conturbabitur. Probatio propositionis : thesaurizat et ignorat cui congregat ea. Sequitur assumptio quatuor uersibus procedens : et nunc quae 285 est exspectatio mea ? nonne Dominus ? et cetera. Nec offendat quod tam longa uidetur assumptio. Diximus enim breuitates membrorum istorum a magistris saecularibus postea fuisse constrictas. Hic autem quaerenda sunt partium ipsarum non tam expressa quam designata uestigia. Adiuncta est as290 sumptionis probatio. In increpationibus propter iniquitatem corripuisti hominem et tabescere fecisti sicut araneam animam eius. Prouenit, nisi fallor, exspectata conclusio propositioni suae apte respondens : uerumtamen uane conturbabitur omnis homo uiuens. Sic quinquepartiti syllogismi, sicut 205 opinor, peracta probatio est. 189. Exaudi,

300

Deus,

orationem

meam

et deprecatio-

nem meam ; auribus jevcipe lacrimas meas. Idit hum iste quanto plura mysteria didicerat, tanto se ante Dominum enixa supplicatione fundebat. Venit ergo ad ordinem tertium, ubi humiliter et confidenter exorat remitti sibi peccata, priusquam uitam finiat. Quapropter necessarium est considerare, ut ille qui dictus est mundi uitia transiliisse, cur

295

adhuc tam grauiter uideatur ingemere ? Scilicet quia nulli suffücit de uitiis acquisita uictoria, nisi iugi fuerit supplicatione seruata. Prius itaque orationem dixit, post deprecationem. Oratio est oris ratio, quam proni allegamus uota 306 cfr Varro de Ling. a. p. 84, 6 ; 105, 6. 269 tenuissima Gerzz. — 214 effecit Gerzz. 293/294 conturbabitur] Gerz., contutbatut Gare? 304 de uitiis] diuitias Gerzz. corr.

PL 28s

EXP. IN PS. XXXVIII,

310

13-14

361

nostra pandentes. Dejrecatio uero est frequens et assidua supplicatio, quae ab imo pectoris profertur arcano. Audi enim quod sequitur, auribus percipe lacrimas meas. Frequenter diximus Deum, quod uidet, audire ; quod audit, uidere : quia non corporalibus membris distinguitur, sed omnia

uirtute suae diuinitatis operatur. Et ne putares supplicationem 315

tantum

?n levra sileas, 320

adhibitam

et peregrinus,

meas

sicut

omnes

patres

mei.

Ne

testatur : Remissa sunt tibi peccata tua. Siue illud quod alio loco psalmus dicit : Dic animae meae : salus tua ego sum ; siue illud : Venite, benedicti Patris mei, percipite regnum quod. uobis aratwm est ab origine mundi. Quocirca conuenit, quidquid horum Z4coía

uero

dicitur, qui terram

colit, ad

afud

ie, ut non in diaboli, sed in Domini ciui-

tate incolam eum fuisse sentires. Subiunxit e£ $eregrinus sicut omnes aires mei. Expressit quod superius dixit ; omnis enim homo qui recipitur in beatitudine feregrinus dicitur, quia incipit esse ubi non erat. Peregrinus enim dicitur, quasi pergens longius. Et ut generalem hanc cognosceres fuisse sententiam, dicit: szcut

omnes

paires

mei,ne quis

ab hac conditione putaretur exceptus. 14. Remittie mihi, ut vefrigerer priusquam eam et amplius non ero. Vir prouidus et ueritatis ipsius illumina340 tione completus, hic sibi petebat dimitti, ut certus ad futura iudicia perueniret et quamdam recreationem sumeret in praesenti uita, illius regni securitate suscepta. Professus est enim 345

PL 286

tempus superueniens extraneus, non qui in patriae suae regione consistit ; quod omni sancto euenit, qui in diuina ciuitate recipitur. Omnes enim nos peccatum fecit extraneos et in nefaria tenuit regione captiuos. Sed quando nos misericordia eius suscipit, incolae sumus quoniam illuc aduenimus, id est, de Babylonia ad Ierusalem ipso attrahente transponimur. Ideo

229 enim posuit,

335

lacrimas

dixit ; id est, audiam te dicentem quod euangelium

sentire uolueris. 325

fuisse uerborum,

dixit, quae uiolentae sunt semper in precibus et ad clementiam medicinalem animum miserantis adducunt. Ne sileas a me, quoniam incola ego sum apud te

aestuante se cura succendi, qui se postulabat imbre misericordiae temperari ; sicut supra ipse de se dicit : Concalwit cor meum intra me el in meditatione mea exardescit ignis. Merito ergo hic refrigerari sibi petebat, qui tanti desiderii calore

319 Luc. 7, 48. 820 Ps. 34, 3. 821/322 Matth. 25, 34. 334/335 cfr Vatto de Ling. lat. p. 12, 1 ; Hildemat. Expos. Reg. 5. Bened., LVI, p. 522.

316 incola ego] Gerzz. cum r, — Garet 319 tua] Gerz., oz. Gare gtinas Gerz. a. t. 338 refrigerem Ger. (sed /. 346 refrigerari)

334 pere-

B 135

362

EXP.

IN PS. XXXVIII,

14-XXXIX,

2

flagrauerat. Addidit $riusquam. eam, id.est antequam de ista luce discedam. E£ amplius nom ero, utique in hoc mundo, ubi peccatorum facinoribus subuenitur, dum se a 3; Domino conuersionis accepta humilitate correxerint. Siue dicit, amplius

non

ero, si desinas subuenire ; quia non est

esse, in aeternis afflictionibus permanere. Esse enim proprie beati est. Merito ergo non se dicebat esse, si se habere cum electis non intellegeret portionem. Conclusio psalmi Ecce uitiorum transilitor egregius quanta nos beatissimae institutionis salubritate commonuit, inter blasphemos et iniquos habere linguae continentiam, noxia uitare certamina, rixas grauissima moderatione comprimere. Silentium est quippe probabile, quod. nos minime perducit ad culpam, quod sa56o pientes prodit, quod grauissimos facit, quod consilium nutrit, quod ipsum quoque gratissimum ostendit esse sermonem. Quapropter hauriamus remedii huius saluberrimam potionem, ut qui sanctos tam proficue tacuisse cognoscimus, peccatorum immoderatam linguae licentiam non amemus.

35;

EXPOSITIO

IN PSALMVM

XXXIX.

1. I» finem bsalmus Dauid. Saepe quidem diximus per finem et Dauid Christum Dominum significari, cui iste psalmus aptandus est. Sed in primordiis eius Ecclesia loquitur, hoc est sponsa caelestis, membra Christi, fidelium multitudo. ; Deinde uenit ad caput nostrum Dominum Saluatorem, ut totius psalmi contextio uni corpori congruenter aptetur.

Diuisio psalmi. Prima narratione gratias agit Ecclesia, quae uenit ex gentibus : quia de mundi istius ueternoso maerore liberata, ad noui testamenti meruit gaudia peruenire. Secunda ipse Domiro nus loquitur Christus, sanctam incarnationem et iustitiam suae praedicationis exponens ; ob hoc Patris auxilium deprecatur, ut pericula possit a Iudaeis illata superare : confundi postulans inimicos et laetari omnes qui sperant in eum.

2. Exspectans 1; 70€ ; ei exaudiuit

Expositio psalmi. exspectaui Dominum, deprecationem

meam.

et respexit Ecclesia ca-

tholica, quae fuerat de totius mundi partibus congreganda, patientiae uirtutem praedicat, quam inter summas laudes habere conuenit Christianum. Quemadmodum enim aut tribu354 intellexerit Gerzz., corr. a. zz. Ps. XXXIX, 2 cuius Gerz. corr.

6 aptetur] add. Gerzz. in marg. a. zm.

PL 287

EXP.

20

IN PS. XXXIX,

2-4

363 lationes sufferat, aut periculorum pondus euadat, nisi diuino beneficio tolerantiae robore fulciatur ? Sed considerandus est

hic sermo geminatus, quia superflua non est tam decora repetto. Exspectare siquidem possumus et ingrati. Exs$ectanites autem exspectamus, quando mites aliquid cum magno desiderio sustinemus. Hoc argumentum dicitur a con-

TOP

25 iugatis, quando

30

35

unum uerbum ortum ab alio uarie commuta-

tur, ut sapiens sapienter, prudens prudenter et his similia. Respexit : quia praeuenit omne bonum nostrum. Lumen quippe ueritatis habere non possumus, nisi ab illius conspici claritate mereamur. Subiungitur exaudiwit me, ut pie atque efficaciter exspectasse uideatur. Defrecatio quoque significat (ut dictum est) frequentissimam precem : quoniam rarius orare non poterat, quae sustinens Dominum sustinebat. 9. Et eduxit me de lacu miseriae, et de luto faecis : et statuit supra petram pedes meos et direxit gressus meos.Sicut duobus modis operari praecipit Christianum, ut declinet à malo et faciat bonum ; ita duplici ratione Domi-

40

num dicit profutura concedere. Primum est enim, ut nos educat de mundi istius profundissima calamitate, cuius apte designata est maligna latitudo, /acws miseriae lutusque faecilentus. Et ut exprimeret delictorum crassitudinem corpulentam ; utum addidit, qui lacu continetur ne peccata solis aquis cognosceres quamuis densissimis comparata. Nam sicut lutus laci fetidus atque grauis est, ita et hominum delicta limosa sunt, quae et fetoribus horrescunt et grauitate demer-

45

gunt. Deinde fedes nostros supra peiram statuit, cum in Christi Domini iussionibus ambulamus. Ipse est enim nobis spiritalis petra, quae in se fixa non sinit demergi uestigia. Et respice quia sicut peccata uirtutibus contraria sunt, ita et earum uiae probantur esse dissimiles. Illa enim sicut sunt

50

mollia et dissoluta, in itineris sui caenositate uoluuntur. Vir-

55

tutes autem quemadmodum rigidae sunt et immobiles, sic habent uiam petralem, ubi non inquinatis, sed mundis pedibus ambulatur. 4. Et immisit in os meum canticum nouum, hymnum Deo nostro ; uidebunt multi et timebunt et sperabunt in Domino. Superiora psalmi ad illud pertinent, quoniam Deus humanum genus in mundi istius caenositate demersum, ad petrae transtulit firmitatem, ad religionem uidelicet christianam. Quod uersus iste nunc aperit dicendo :

6o

Et immisil

in os meum

caniicum

nouum,

id est noui

testamenti sanctissimam praedicationem. Sed »041um bene dicitur, quia incarnationem Domini corporeis oculis aetas 25/26 commutatur]

Gerzz.a. 77., commutamus

Gerzz. pr. z;., Gare

40 crassi-

tudo Gerzr., corr. a. zr. 41 qui lacu] quod imitatus Ger. (forz. corruptum ex quod in lacu ?) 56 pertinet Gerzz. 24

C. I (xcvir)

PL 288

364

EXP. IN PS. XXXIX, 4-5

antea nulla conspexit. Deo enim nihil nouum est, quando ante constitutionem mundi dispensationis suae uniuersa praesciuit. Hymnus autem graecus sermo est, id est, laus carminum lege composita. Et quoniam hymni erant quos idolis suis etiam gentilitas personabat, addidit, Deo mosiro ; ut qualem hymnum diceret, distincte potuissemus aduertere. Vzdebunt

multi

et timebunt.

De mirabilibus dicit, quae temIudaei

79 pore sanctae incarnationis effecta sunt. Videntes enim

talia, timuerunt et Christi Domini praedicationibus populo-

rum agmina crediderunt.

75

8o

SPerauerunt autem 2n Domino,

quando Christiani esse coeperunt : ut post illum timorem miraculorum conuersi, spem in Domino firmissimam habere probarentur. 5b. Beatus uir cuius est nomen Domini spes eius. Beatus iste uir per secundam speciem definitionis exprimitur, quae graece ennoematice, latine notio nuncupatur. Haec unamquamque rem per id quod agit, non per id quod est, conatur ostendere. Nam qui sit iste beatus posita determinatione praefinitur, id est c42us

85

90

IOO

Doma-

ni. Sbes enim dicta est quasi stabilis pes. Nam et illi dicuntur spem suam in Domino ponere, qui ab eo dari sibi temporalia deprecantur. Hi uidentur non propter se diligere Deum, sed propter illa quae postulant. Ille autem ueraciter habet spem nominis Domini, qui solam contemplationem eius auidius concupiscit. Nomen ergo Domin? inter cetera Saluator aeternus est ; et ille spem suam ponit in eius nomine, qui se non suis meritis, sed ab eo per gratiam credit esse saluandum. Dicti sunt et in euangelio octies beati, ut est illud : Beati pauperes spiritu quoniam ipsorum est regnum caeloYum, et cetera. Et in Deuteronomio

95

est spes nomen

p 136

similiter reperitur, cum

populus israeliticus terram repromissionis intraret ; quod ideo multifariam dicitur, quia diuersis modis beatitudo praestatur. Sed haec omnia per singulas species definitionum diligenter expressa, studiosus lector inueniet. Et non respexit in uanitatem et insanias falsas. Et hic uersus pendet de superiore sententia, exponit enim cui sit spes in nomine Domini, scilicet qui non respexit in uanitatem et insanias falsas. Legitur enim : Nemo otest duobus dominis seruire ; quod et locus iste commemorat. Nam qui spem habet in Domino rerum omnium potente, respicere Ps. XXXIX, 91/92 Matth. 5, 5. 6, 24.

92/93 cfr Deut. 33, 29.

100/101 Matth.

46 eius] ipsius Gerz. cum g 89 gratiam] eius praezz. Garet 94 multifariam] Gerz., multifarie Gare? —9? uanitatem] r (praeter plures codd.) cum Germ. in 1. 190, uanitates Gerzz. Gare£ eum g, sed cfr 1. 108 insanias] in praem. Gerzz. s. J. a. zz. (bic tantum) cum r (praeter plures codd.) 100 uanitatem] Gerzz., uanitates Gare£

PL 289

EXPSINC non debet ad caduca.

PS XXXIX:546

365

Vanitas est enim a sancta religione

subita uarietate mutari et mentem fallaci illusione conuer105 tere. Imsaniae uero falsae sunt saxis formasse deum, quem gentilitas adoraret, ubi futurorum ordinem mendaciter inquirebant. Et est epitheton insaniae pulcherrimum, id est falsitas. Insaniae quippe mentem fallunt, quoniam a ueritate dissentiunt. Potest hoc et ad illos aptari, qui spectaculorum :1o fallacium delectatione capiuntur. Ideo enim plurali numero positae sunt insaniae, ut per similitudines rerum latius discurrere debeamus. 115

:20

12;

150

6. Multa fecisti tu, Domine Deus meus, mirabilia (ua ; et cogitationibus tuis non est quis similis tibi. Cum de operibus hominum loqueretur insanis, apte intulit diuina miracula. Nam qui inflammantur contendentibus aurigis, qui pantomimis saltantibus molliuntur, quanto melius si cogitent caelum et terram pulcherrima diuersitate formata, quae habent et aspectum decorum et considerationem omnino mirabilem ! Sequitur e£ cogitationibus tuis mom est quis similis tibi. Adhuc illas superstitiones elidit, quas sibi homines aut ad religionem peruersam repererunt, aut in spectaculis celebrandis moti aliqua uoluptate finxerunt. Sed numquid tale est per funem currere pede suspenso, quale Petrum terga maris fixo pressisse uestigio ? Numquid tale est ignitis facibus in theatro ludere, quale fuit camini incendia tribus pueris ambulasse ? Numquid tale est scenicas audire tragoedias, quale est in choris Ecclesiae salutiferas cognoscere psalmodias ? Istas res potius legentes spectare debemus, quas nec fatue quaerimus, et proficue semper audimus. Dicendo enim quis similis tibi, malarum rerum arguit inuentores, qui se nequiter efferentes, fallacium artium auctores esse gloriantur. Hactenus praedicauit sancta mater Ecclesia, nunc audiamus

SCHE

loquentem Dominum Saluatorem ; ut quod dictum est : Quis 15 si?nilis tibi ? manifestum nobis subsequenti expositione reddatur. Annuniiaui et locutus sum ; multiplicati sunt super numerum. Psalmi quidem est secunda narratio, sed per figuram exallage, quae latine appellatur immutatio. Ex 14o persona Domini mystica uerba proferuntur, ubi aduentum suum et pias praedicationes gentibus innotescit. Annwumniiare est enim uentura praedicare, quod fecit ore prophetarum. Locutus sum, id est, cum inter nos conuersatus euangelizauit,

quando

sacramentum

beatae

incarnationis

as-

14; sumpsit. Addidit multiplicati sunt super numerum ; scilicet quia super calculum beatorum multiplicata est turba peccantium. De quam magnis enim populis quam pauci fide121 elidet Gerz. 126 facibus] Gerz:. zzut. pr. ». in faucibus Gerzz. 139/141 ex z:q. suum] add. Gerzz. in marg. inf.

128 salmodia

366

EXP.

IN PS. XXXIX,

6-8

les sunt ! Non immerito, quia dum multi mundi huius uanita150

tibus occupantur, raros poteris ueraciter inuenire sapientes. Et uide quod dicit, sufer nwmerwum ; designat enim illos tantum in libro uiuentium supputatos, qui illi Ierusalem supernae praedestinati esse noscuntur.

155

7. Sacrificium et oblationem noluisti? ; corpus autem $evjecisti mihi : holocausta etiam bro delicto non $ostulasti. Hic uersus noui et ueteris testamenti sacramenta complectitur. Dicit enim sacr?2ficéwm et oblationem, quae in honorem Domini fiebant ante pecoribus immolatis, unde sacerdotes etiam uescebantur, Deum postremo

160

tempore respuisse. Prius quippe talia suscipere dignatus est, quoniam per illa sacrificia praefiguratio quaedam corporis Christi esse uidebatur. Postquam uero ipse Messias qui est Dominus Christus praedictus aduenit et se pro omnibus nobis hostiam pietatis exhibuit, necessarium non erat ut, ueritate

Xx

170

r7

completa, adhuc illa figura praecursoria permaneret. Quos uersus ita exponit apostolus Hebraeis scribens :A«wfert, inquit, primum, ut sequens statuat (ubi subaudiendum est corpus). Zn qua uoluntate sanctificati sumus ber oblationem corporis Christi Iesu semel, et cetera quae ad causam huius pulcherrimae distinctionis pertinere noscuntur. Sequitur corpus autem períecisti mihi. Hic sanctam incarnationem suam secundum apostolum euidenter ostendit ; ut cor$4s quod ante fuit per sacrificiorum imagines promissum, nunc dicat aduentu proprio fuisse completum. Addidit: holocawsta etiam ro delicto nom ostulasti. Holocausíta dicuntur tota incensa, quae pro delictis sacris imponebantur altaribus et postea igne cremabantur, ut deuoratio eorum fieret abolitio peccatorum.

180

Haec dicit iam Dominum

non petiisse ; merito,

quoniam illud a nobis expetit, quod in quinquagesimo legitur psalmo : Cor contritum et humiliatum Deus non spernit. Vides Ecclesiam ueraciter dixisse :Quis similis tibi ? 8. Tunc dixi : Ecce uenio ; in capite libri scriptum est de me. Ecce, statim significat, celeritatem promittens, uelocitatem modis omnibus pollicetur. Et tu, Iudaee,

cum propria sacrificia non habeas, quem deceptus exspectas ? 185

Ile

iam uenit, ille Verbum

caro

factum

est, ille mundum

salutari praedicatione compleuit. Sed tu adhuc nescio quid in 165/166 Hebr. 1o, 9.

166/168 Hebr. 10, 1o.

1*9 Ps. 50, 19.

161 missus Gerzz., corr. a. zz. 168/169 ad causam (causae pr. 7.) huius pulcherrimae (ae/ -mam ?) distinctionis Gerzz. a. zz., ad causae huius pulchetrimam distinctionem Gare 173 ctiam] et add. Gerzz. e£ exp. 176 cremebantur Gerzz. 179 psalmo] oz. Gerzz., sicut saepius, fort. recte 188 z// ille] iam a44. Gare? 186 praedicationem Gerzz.

PL 290

EXP. IN PS. XXXIX,

8-11

367

tuis cubilibus somniaris. Quid ulterius quaeris ? Quid stupore p.137 defigeris ? In libro isto psalmorum, i» caite de se dicit esse conscriptum, ut credere debeas iam uenisse beatum nostrum, 19o cuius uitam (sicut iam contigit) constat expositam. Vbi sunt qui se uident, sicut hic promissum est, sacrificia non habere ; et tamquam sententiam istam in codicibus sacris non habeant, sic stupefacti ad obiectos sermones probabiliter obmutescunt ? 9. Vi faciam uoluntatem

19; e. legem

tuam

in medio

tuam,

cordis

Deus meus,

mei.

uolui

;

Filii uerba diri-

guntur ad Patrem ; desiderauit enim eius facere uoluntatem, qui non abut im consilio impiorum et in wia peccatorum non stetit, et in cathedra pestilentiae non sedit. Nam quod dixit wo-

lui, uirtutem praescientiae declarauit ; ut diceret praeteri-

200 tum, quod constabat esse uenturum. Manebat etiam lex diuina 2» medo cordis ipsius, dum 2n lege Domini fuit uolunlas eius, el àn lege eius meditatus est die ac nocte.

10. Bene muntiiaui iustitiam iuam in Ecclesia magna : ecce labia mea mon brohibebo, Domine, tu 20; cog nouisti. Bene nuntiauit iustitiam Domini, quando dictum est : Non sic impii, non sic sed tamquam puluis quem $roicit uentus a facieterrae. Im. Ecclesia magna, sicut saepe diximus, catholicam dicit, quae toto orbe diffusa est ; de qua

ibi dictum est, quod fructum suum dabit in tempore suo. Sequi210 tur ecce

labéa

mea

mon

brohibebo,

Domine,

tu cogno-

utsti. Loquitur per id quod Deo subiectus est Filius. Nam quamuis inter obstinatos periculosum fuerit praedicare ueritatem,

dum

mortem

suam

exinde

nosceret

esse

uenturam,

tamen non destitit admonere populum perfidorum dicendo : 215 Quoniam nouit Dominus uiam iustorum et iter impiorum peribit. In qua parte Patrem habuit testem quem inuocat, quia. nulla pericula timuit, quando carnali populo spiritalia bona. praedicauit. Sic primi psalmi uerissimus textus, nunc etiam dominica commemoratione uidetur esse repetitus. 220. 11. Iustitiam tuam nom abscondi $m corde meo ueritatem tuam et salutare iuum dixi. Iusti uoluntas est, quando potest prodesse, non abscondere ueritatem ; quod Dominum

Saluatorem fecisse non dubium est, quando turbas

arguebat, increpabat incredulos et multa huiuscemodi prae225 dicabat, quae euangelii textus eloquitur. Fuit tamen tempus cum in passione tacuit, sicut scriptum est : A44 lesus mihil respondit ei ; quippe cui Pontius Pilatus dixit : MA non loque197/198 Ps. 1, i. — 201/202 Ps. ri, 2.

206/20 Ps. 1, 4.

215/216 Ps. 1, 6.

227/228 Ioh. 19, 10.

213 nosset Gerz.

226/22? Ioh. 19, 9.

209 Ps. r, 5.

PL 291

368

230

EXP.

Non

240

IE3

ris ? Veritatem dixit quando pronuntiauit :Ego sum wa, ueritas ei uita. Salutaris autem Christus beati Simeonis confessione declaratur, qui quando eum uidit, dixit :Nwnc dimitte seruum tuum in ace, quia uiderunt oculi met salutare twum, quod $raeparasti ante faciem omnim bopulorum; et reliqua. celaui misericordiam

in Synagoga 25)

IN PS. XXXIX,

perseuerat. Nom

mulia.

tuam

et ueritatem

tuam

Adhuc in exponendis suis operibus

celauit

misericordiam

Patris, quando

dixit :S «os, cum sitis mali, nostis bona data dave filiis uestris,

quanto magis Pater uester caelestis dabit. bona petentibus se! Veritatem quoque dixit ?»n Synagoga multa, id est in populorum congregatione densissima, quando Isaiae librum legit acceptum et dixit :Hodie impleta est haec scriptura in auribus wesitris. Audis, Iudaee incredule, prophetam aliquando tuum nostro euangelio consonantem ? Quem ultra sustines,

qui iam Christum

Dominum

uenisse cognoscis,

si

adhuc cor tuum noxio uelamine non tegatur.

245

250

12. T«

autem,

Domine,

ne longe facias

misericor-

dias tuas a me ; miserircordia tua et ueritas tua semper susceperunt me. Narratis sanctis operibus, ad passionis suae gloriam uenit, ut totius uitae atque uiuificatricis mortis declararetur integritas. Vbi merito Patrem precatur, 2e longe abeo faciat misericordias suas, qui erat suscepti hominis ueritate moriturus ; sicut et alibi dicit : Deus deus meus,

respice in me, quare me dereliquisti ? Miásericordia enim fuit ut humanam naturam praeuaricationis uitio sauciatam sancta incarnatione saluaret. Veritas, ut resurrectionis promissae 255

beneficio sederet ad dexteram Patris, inde uenturus iudicare

uiuos et mortuos. Susceperunt me,id est glorificandum receperunt. Illos enim in bonam partem suscipere dicimur, quos nostrae gratiae profitemur acceptos. 19. Quoniam circumdederunt me mala, quorum 260 non est numerus ; comprehenderunt me iniquitates meae. Hoc a membris suis dicit, quorum ipse caput est Christus ut se pati profiteretur, quod turba fidelium sustinebat; sicut est illud : Saule, Saule, quid me persequeris ? Sequitur, quorum non est numerus, scilicet apud homines ;nam 265

omnia Deo dinumerata sunt, qui arenam maris et guttas plu-

uiarum, stellarumque multitudinem complexabili quantitate cognoscit. Addidit : comprehenderunt me iniquitates 228/229 Ioh. 14, 6. 230/232 Luc. 2, 29-31. 236/23? Luc. 11, 15. Enc; 4, 21. 251/252 Ps. 21, 2. 263 Act. 9, 4

230 dimitte] Gerzz, dimittis Gare? cuz Vulg. 232 praepatasti] Gerzz., parasti Garet cuz Vulg.

r ei g, at /. 238 in

264 iniquitatis Gerzz.

240/241

231 tuum] domine a44. Gerzz. 234 in] a Gerzz. (uf uidetur) cum

PL 292

RD

OIENSPSIUEN XIX, £315

369

meae. Eodem modo loquitur, quo superius dixit : Circumdederunt me mala. Dominus enim Saluator nec mala per270 petrauit, nec iniquitatibus patuit, sed hoc a parte membrorum apte dicitur, a quibus talia sustinentur. Pietatis enim nostri capitis fuit, ut qui de se multa dixerat, commemorationem quoque fidelium facere dignaretur, ne se sequestratos 055

putarent, cum praeteritos esse cognoscerent.

Et non potui ut uiderem : multiplicati sunt super capillos capitis mei et cor meum dereliquit me. Hoc omnino ad membra referendum est; ceterum in Domino Christo nequeunt talia conuenire. Noo potui ut uiderem,

id est, circumdantibus me iniquitatibus meis, quod ueraciter 28o potest fidelis edicere. Et quamuis in homine calli cajitis uideantur innumeri, tamen peccata eorum calculum probantur excedere. Nec frustra in comparationem delictorum ca$311; deducti sunt. Nam in ueteri testamento sacerdotes ipsa similitudine radebantur, ut tali emundatione purgati carnis 28; uitia deposuisse uiderentur. Cor uero nos derelinquit, quando peccatis aegrum profutura non appetit. 14. Combplaceat

mine,

tibi, Domine,

im auxilium

meum

ut eripias

me

; Do-

respice. Post enumerationes

praemissas, uenit ad saluberrimam conclusionem, unde omnis

29o impugnatur aduersitas, omnia nocentia destruuntur ; ut placeat Domino eum eripere, qui mundi istius contrarietatibus cingebatur. Et intuere quod dixit, com$laceat ; id est communiter placeat. Concordia enim hic Trinitatis ostenditur; nam quod placet Patri, hoc placet et Filio et Spiritui sancto. 295 Addidit £252 : ut sanctam Trinitatem unum Deum esse cognosceres. Sequitur Domine, in auxilium meum respice, ut intellegamus respectum ipsius nostrum esse praesidium; sicut est illud euangelii : Respexit Petrum et fleuit amare.

Aliter enim liberari non possumus, nisi nos diuinitas propi3oo tiata respiciat. 15. Confundantur et reuereantur simul, qui quaeYuni animam meam, ut auferant eam. Venit ad eam, quae superest, narrationem : ubi confusionem et reuerentiam Dominus Saluator optat impiis, exsultationem uero et laeti3o; tiam prouenire petit deuotis. Sed uide in ista deprecatione quanta gerat studia pietatis. Confundantur, dixit, mirabilium operatione turbentur. Reuereantur autem, resurrectio-

298 Luc. 22, 61.62.

270 aperte Gerzz., corr. a. m. 287 cripias] etuas Ger. cum g 289 unde] et add. et exp. Germ. 292 dixit] Gerz., dicit Gare 298 euangelià Ger.

306/307 mirabiliorum] Gerzz., mirabilium Gare/

BA 1538

PE 295

370

EXP.IN

PS. XXXDIX,

25-Iy

nis gloria corrigantur, ut illum confiteantur Deum, quem dudum putauerant esse trucidandum. 5 imul, id est, sicut om310 nes persecuti sunt, ita et praedestinati conuersionis munere li-

berentur. Sequitur qu? quaerunt animam meam. Duobus modis anima quaeritur, siue ad honorem siue ad mortem. Sed ut hic illos ostenderet, qui eam uoto contrario perquirebant, 21)

320

325

Doy

355

addidit «£ awferant eam, non ut diligant, non ut uenerentur, sed ut a corpore meo interuentu mortis segregare

contendant. Auertaniur reirorsum et erubescant, qui cogitant mihi mala. Frequenter diximus malis sic bene optari, ut retrorsum redeant a uoluptatibus suis, nec in malo opere perseuerent. Qui si confusionem patiantur, euadunt ; si mundi laetitia perfruantur, intereunt. Nam retrorsum istud in bonam partem dici euangelii locus ille testatur, ubi Petro uitae huius se amore diligenti respondit : Red? retro, satanas. Quod autem posuit, q«? cogitant mihi mala, Iudaeorum significat improbas uoluntates, quorum cogitationes non erant malae Domino, sed auctoribus suis. Cogitationes enim a cogendo dictae sunt. 16. Ferant confestim confusionem suam, qui dicunt mihi : Euge, euge. Ferunt confestim confustonem suam, qui usque ad illum perueniunt, ut se nequiter errasse cognoscant. Feraní, dixit, quasi pondus immensum. Confestim, ut peccare coeperint, ne longius progrediendo periculosius ingrauentur. Confusionem suam, id est cogitationem prauam ueritate conuictam. Sequitur qwi dicumt mihi : Euge, euge. Hic falsos arguit laudatores, qui plus nituntur adulando decipere, quam possint uituperationibus sauciare. Ewge uerbum quidem praeconiale est ; sed cum recto animo

SCHE

non

profertur,

ad derisionem

trahitur inferen-

dam. Quae figura dicitur ironia, id est irrisio. 340 17. Exsultent et laetentur qu? quaerunt te, Domine et dicant

345

semper

: Magnificetur

Dominus,

qui dilà-

gunt salutare tuwm. Sicut inimicos suos confundi petiit, qui eum falsis laudationibus irridebant, ita deuotos optat ueraciter gaudere, qui spem suam noscuntur in Domini maiestate posuisse. Eos enim non tantum /aetari, sed et exsultare deprecatur. Sed quae sit ista exsultatio consequenter exponitur ; id est e£ dicant semper : Magnificetur Dominus. Haec est enim professio, quae in aeternum gaudentes 323 Marc. 8, 35. 326/32 cfr Cass. de /Aniza praef. — de Ling. lat. p. 72, 2.

809/310 omnes] Gerzz., ozz. Gare?

pereunt Gare

330 illud Gerz.

PL 70, 1281 C ; Varto

— 919 uoluntatibus Gerzz.

intereunt] Gerzz.,

EXP. 350

IN PS. XXXIX,

17-18

371

efficit Christianos ;quae quamuis iugiter dicatur, tamen semper appetitur. De ista siquidem sententia pascebatur et in isto saeculo Iob, qui erat afflictione corporis grauiter sauciatus, dicendo : Dominus dedit, Dominus abstulit, sicut Domino

35 5

placuit ita. factum, est. Sit nomen Domini benedictum. Exsultabat quippe, quando laetabatur in Domino, in quo reuera sunt omnia profutura. Sed ne hanc exsultationem quibuscumque crederes concedendam, addidit qu diligunt salutare

36 o

36 A

tem

37 o

tuum

uilem

abiectamque

iudicares,

addidit,

cau-

meus

et liberator

meus

es

tu

: Domine,

ne tardaueris. De adiutorio et de protectione securus celeritatem necessariam petit ; ut iam quia mors uitari non debuit, saltem resurrectio festina succederet.

38 o

Dominus

ram habet mes? ; scilicet de quo dicturus erat : Hic est Filius meus dilectus, 4n quo mihi bene complacui. O paupertatem thesauris omnibus ditiorem ! Pauper enim de nostro, diues de suo est ; qui ideo indigentiam humanitatis assumpsit, ut abundantiae suae nos faceret esse participes. Adiutor

2 5

; id est, qui me spiritali caritate perquirunt, et

mandatis meis suauiter obsequuntur. 18. Ego wevo egenus et pauper sum : Dominus curam habet mei. Postquam dixerat laetitiae muneribus esse complendos, qui deitatem Verbi diligere uoluissent, ne sibi quispiam meritorum gloriam uindicaret, Dominus Christus ex forma loquitur humanitatis assumptae : Egenwus et fauper sum. Egenus, quia humanitas subueniri sibi semper eget a Domino. Pawfper, quia nisi diuina gratia clarificetur, de se omnino tenuis esse cognoscitur. Sed ne istam pauperta-

Cum dicit enim :

Adiutor et liberator, ostendit patientiam diuersarum uidelicet passionum, unde et ipse psalmus fecit initium. Quapropter totus uirtuti patientiae merito deputatur, qui et eodem fine concluditur.

Conclusio psalmi.

38

vA

Magnifica et suauissima uerba sensus nostros medullitus intrauerunt, quando ipsum audiuimus docentem, quem adoramus auctorem. Nam licet uniuersos psalmos magno honore ueneremur, nescio quid tamen dulcius accipitur, cum aliquid de sancta incarnatione profertur. Omnis enim fidelis gratissime suscipit, per quam noscitur esse liberatus. Et respice quo ordine psalmi huius contextio disponatur. Primum loquitur Ecclesia quasi rudes docens, quasi trepidos confortans, quasi 852/353 Iob rz, 21.

368/369 Matth. 3, 17.

367 iudicares] Gerzz., aestimares Gare tem Gerz.

376 enim dicit — Gare

382 dicen-

PL 294.

372

EXP.

18-XL, 2

IN PS. XXXIX,

incompositos praeparans, ut sequentia uerba Domini Salua390 toris libenti animo salutariter populus praeparatus audiret. EXPOSITIO 1. In finem psalmus

IN PSALMVM Dauid.

XL.

Verba ista frequenti usu

nobis iam debent esse notissima, sed ut breuiter dicta tangamus, omnia diriguntur ad Dominum Christum. Magnificat au-

SYL

tem hunc psalmum, quod in quadragenario numero noscitur ; collocatus ; qui calculus emundationi et purificationi frequenter aptatur. Quadraginta enim diebus fuso diluuio ab iniquitatibus hominum terra diluta est. Quadraginta quoque diebus sanctus Moyses ab escis corporeis temperauit, ut diuina colloquia mereretur. Eodem modo Elias suffugio se corporeae re1o fectionis abstinuit. Ipse quoque Dominus totidem diebus ac noctibus

ieiunauit,

ut nobis

formam

beatae

purificationis

ostenderet. Quadragesimae quinetiam ipsius docemur exemplo. Praemittitur tempus abstinentiae, ut dilutis sordibus peccatorum ad resurrectionem Domini puris mentibus accedamus. 1; Quapropter hunc psalmum inter illa iudicemus sacramenta repositum, quae animas nostras caelesti purificatione mundificant ; maxime quando de eleemosyna propheta dicturus est, quae proprie noscitur purgatio peccatorum. Legitur enim: Sicut aqua exstinguit ignem, sic eleemosyna exstinguit beccatum. 20

Diuisio psalmi. Primo ingressu propheta loquitur, beatum praedicans eleemosynae largitorem, multiplici eum benedictione concelebrans. Secundo gloriosam Dominus suam commemorat passionem. Tertio ad confirmandam spem fidelium, idem Dominus Christus praedicit propriam resurrectionem.

Expositio psalmi. 7; 2, Beatus qui intellegit super egenum et bauperem : in die mala liberabit eum Dominus. Hic iterum hypotheticus syllogismus hac ratione resplendet. Si omnis beatus intellegit super egenum et bauperem, in die mala liberabit eum. Dominus. Attamen omnis beatus 3o intellegit super egenum et bauperem. In die igitur mala liberabit eum Dominus. Hypotheticus autem, id est, conditionalis syllogismus est, qui ex conditionalibus proPs. XL, 19 Eccli. 5, 55.

Do XL, 2 ut] Gerzz., om. Garet 3 christum dominum - Gare/ 18 quae ptoptie noscitur] Gerzz., qua fieti nosc. Gare/ 26 e£ 6? liberauit Gerzz. (ez /. 29 e£ 91 liberat)

PL 29)

p. 139

EXP. IN PS. XL, 2-5 373 positionibus habens absolutam assumptionem, colligit conclusionem. Nunc sequentia uideamus. Secunda est species de-

:

*3

55

finitionis quae graece ennoematice

40

aliquam facere digressionem ; ut reconciliatricem humani ge-

dicitur, latine notio nun-

cupatur. Haec de factis suis unumquemque quid sit ostendit. Dicit enim quomodo, peccata per operationes eleemosynarum saluberrimas expientur, ut possit beatitudo gloriosissima reperiri. Suadebat nos equidem dignitas rei per locum communem neris eleemosynam laudare deberemus. Sed quoniam multorum patrum sanctissimo atque eloquentissimo ore celebrata

est, sufficiat ad eorum libros audientium corda remisisse ; ut 45

et illorum desiderium uberius expleatur et nos coeptum opus, iuuante Domino, nauiter impleamus. Sed licet multi patres de hac re plura conscripserint, oritur tamen inter eos de hoc arti-

culo nonnulla dissensio. Legitur enim : Omni 5etenti te tribue. Scriptum est etiam : Desudet eleemosyna in manu tua, donec inuenias iustum, cui eam tradas. Sed si omnes iustos quaerimus, imperatam constringimus largitatem. Verum haec causa in sola pia uoluntate consistit, quia non est nostrum prius mores discutere et sic indigentiae subuenire. Sufficit nobis, ut nos dare aliquid malis artibus nesciamus, nec opiniones hominum captando elati eleemosynam largiamur, sed opere5 vA mur solo affectu subueniendi, quod nos supra omnia praecepit 50

diuinitas intueri. Qui sic dederit, etsi iustis non det, iuste ta-

6o

70

men omnibus erogabit. Sed maior opera danda est, ut sanctis uiris in aliqua indigentia subuenire debeamus propter Christum Dominum nostrum, qui de pauperibus suis in iudicio proprio dicturus est : Qui fecit uni ex minimis istis, mihi. fecit. Quid enim dici potest sublimius quidue gloriosius, quando aut ipsi praetermissi in ignem nos dirigunt, aut remunerati nos ad dexteram collocabunt ? Sed aduerte quod dicit, 2ntelNam qui legit ; ut etiam non petentibus talibus offeratur. petenti tribuit, bonum opus efficit ; qui uero tacentem intellegit, beatitudinem sine aliqua dubitatione conquirit. Addidit in die mala liberabit eum. Dominus. Diem quidem iudicii significat. Sed aliquos mouet, quod tam frequenter malam dicit. Omnis homo malum et formidabile iuste sibi Dei dicit esse iudicium, quia peccatoribus debita poena suspecta est. Nam etsi eius miseratione liberamur, uigorem tamen iudicii ipsius recte pauescimus. 9. Dominus conseruet eum et uiuificet eum et bea47 Luc. 6, 30.

60 Matth. 25, 40.

B5 subueniendo Gerz. super Garef praecepit] Gerz., ptaecipit Gare/ 62 nos] oz. Gerz. 68 eam Gerz. 70 dicit esse dei — Gare 92 tamen] om. Germ.

BE 296

374

EXP. IN PS. XL, 3-4

75

tum faciat eum et emundet in terra animam eius ; et non iradat eum im manus inimici eius. Petitio ista prophetae certa promissio est, quia sic fieri necesse est ; si tamen egenus et pauper pio munere subleuetur. Conser-

8o

suam retributionem illaesum sancta Viui autem proprie illi dicuntur, qui diuidunt. Nam de illis qui in errore Sine mortuos sepeliant mortuos suos.

wet, dixit, id est, inter mala saeculi perire non faciat, sed ad

conuersatione perducat. se a christiana fide non uersantur dictum est : Exgo uiuificet eum,

dicit, hoc est, faciat illum inter electos in suam uiuere portio-

SCHE

nem. Addidit e£ beatum faciat eum ,utiqueutinresurrectione 85 ad dexteram collocetur et in patriam illam beatorum magni Iudicis pronuntiatione mittatur. Sed post illa superiora quae dixerat, rem nimis necessariam tangit, ut dum in isto mundo consistit, peccatorum remissione mundetur, ubi uenia optata suscipitur, si deuota supplicatione plangatur. Subiunxit etiam, 90 ne in manibus inimici tradatur. Imimicus diabolus est, mamus eius potestas iniqua est; nam quas mamnmwus habeat, qui carnem non habet ? Ipsa ergo potestas est, qua seruos Dei multiplici tentatione castigat. Et animaduerte quoties in hoc uersu, e/, posuit ;ut figuram polysyntheton 95 coniunctionis huius frequenti iteratione monstraret. 4. Dominus opem ferat all? super lectum doloris eius; uniuersum siraium eius uersasti in infirmitate eius. Ne beatum istum putares in hoc mundo inconcussam requiem possidere, dolores eius mitigari deprecatur, IOO ut multitudo malorum temperationis beneficio uinceretur. Lectus autem nobis datus est ad quietem, in quo se hominum fessa membra refoueant. Sic et ille qui patrimonium conquirit, uxorem sibi copulat, filios procreat, qui amicitias parat, quasi in quodam lecto delectationis gratia conquiescit. Sed IO I haec frequenter seruis suis amara et doloribus plena Dominus facit, ne spem suam ponentes in temporalibus rebus futura bona non appetant. Quapropter optat propheta ut consoletur Dominus dolorem eius, qui in delectatione sua quasi quodam lectulo sauciatur. Addidit uniuersum stratum eius uerIIO sasti in infirmitate eius. Causam excolit quam superius dixit, quia prouidentia diuina perficitur, ut seruorum Dei mundana delectatio in angustiis doloribusque uersetur ; quatenus hic diuersis calamitatibus afflicti, aeternae beatitudinis

requiem consequantur ; sicut factum est in Iob, cui saeculi

IIS

bona in infirmitate conuersa sunt : sed inde felicior exstitit, 82 Luc. 9, 6o. 15 manus] animam z4zd. Bec. Fise, — 83/84 sua ... portione Garez 98 putares beatum istum - Garef 101 autem] Gerz., enim Gare 104 lecti Gerz. 115 saeculi] huius Gerzz.

PI 2007

EXP.

IN PS. XL, 47

375 quia se illi prosperitas mundana subtraxit. Quocirca talibus rebus rogat opem ferre Dominum, ne humana fragilitas duris laboribus pressa superetur. 9. Ego dixi, Domine,

miserere

mei

; sana

animam

meam, quia jeccaui iibi. Cum tribulationes fidelium diuino iudicio fieri cognouisset, exclamat pie trepidus propheta, ut et ipse misericordiam Domini consequatur, quoniam qui se peccasse cognouerat, tentationibus tradi iure metuebat. Omne enim peccatum morbus est animarum, quo crescen125 te salus interioris hominis dissipatur. Sensit aegritudinem

120

suam

130

qui clamauit

ad medicum,

sed intellectu

erat sanus,

dum se cognouit infirmum. Animam itaque suam sanari desiderat, remissione scilicet peccatorum ; qua reuera sanamur, cum strangulantia peccata laxantur. 6. Inimici mes dixerunt mala mihi : quando morietur et periet nomen eius ? Hactenus propheta de beatorum afflictione locutus est, nunc secundo ingressu Dominus Saluator de sua passione dicturus est ; ut cum famuli Dei diuersis casibus affliguntur, non se a Deo credant esse derelictos,

155

140

quando Christum Dominum talia pertulisse cognoscunt, qui dixit : S? me persecuti sunt et uos bersequentur ; si sermonem meum. seruauerunt el. uestrum seruabunt. Inimici uero dixerunt mala, quando falsa locuti sunt. Necesse enim erat ut impii mendacia cogitarent, qui diabolo auctore fremuerunt. Sequitur quando morietur et periet nomen eius ? Verba sunt dementium Iudaeorum ; dicebant enim : S2 dimüserimus eum, uenient Romani et tollent nobis et locum et regnum ;

item Caiphas ait : Expedit ut unus homo moriatur bro omnibus, et non Lola gens pereat. Periit enim nomen eius, sed ab 145 ipsis qui ei credere noluerunt. v. Et ingrediebantur ut uiderent : uana locutum est cor

eorum.

Congregauerunt iniquitatem sibi et egredtebantur foras et loquebantur. Tempus illud dominicae passionis 150 exponit,

155

quando Iudas non ad uenerandum Dominum

sed ad

prodendum potius dolosus intrabat. Nam quod pluraliter dictum est, 2ngrediebantur et illos significat qui ei manus inicere praesumpserunt. V ana uero locuti sunt Iudaei, quando de illius morte crudeliter tractauerunt, qui omnium uita esse cognoscitur. Sequitur congregauerunt iniquitatem sibi. Conuentus ipsorum congregatio fuit utique peccantium, quando in uno facinore omnia scelera perpetrata sunt, dum 136/137 Ioh. 15, 20.

141/142 Ioh. 11, 48.

120 quoniam Gerz. cum g utique fuit — Gare

143/144 Ioh. 11, 49.50.

181 prodendum] Gerzr., perdendum Gare?

156

L 140

376

160

*3

EXP..IN

PS. XL,.7—-10

rerum Dominum crucifigere decreuerunt. Foras egressi sunt ; quoniam intus stare non poterant, qui ab arcano fidei discrepabant. Vtrumque miserum, utrumque pestiferum; ingressi sunt ad facinus perpetrandum, deinde foras a ueritatis finibus exierunt. 8. Simul in unum susurrabant ommes inimici mei ; aduersum me cogitabant mala miht. Susurratio est oris paruissimus sonus sine aliqua uocis distinctione confusus, sermo tractus ab apibus, quarum uox prolata susurrus est. Quod inter illos euenit, qui in auribus suis murmurare inuicem gestierunt. Consilia quippe sua detegere non praesumunt, qui scelerum societate coniuncti sunt. Addidit

170

175

180

ommes

inimici mei aduersum me cogitabant mala mihi. Expressit insaniam furentium insipientiumque populorum. Solent enim pauci esse scelerum auctores. Hic omnes mala cogitasse dicti sunt ; ut nemo sit minus nocens, quos una facinoris damnat aequalitas. Quod autem dixit, mala mihi : si effectum quaeris sibi, si uotum 7h:i. lusti siquidem poena non petiantis, sed facientis inuidia est. 9. Verbum iniquum constituerunt aduersum me ; numquid qui dormit nom adiciet ut resurgat ? Verbum iniquum dicit, quando clamabant Pilato : S? /wnc dimilis, non es amicus Caesaris.

Constituerunt,

id est decre-

uerunt, atque definierunt ; uidelicet. quando de Domine Saluatore sententialiter sunt locuti. Dormire est autem a sensibus carnis remissa mentis intentione quiescere et iterum ad actus uitae nostrae reparato animi uigore remeare. Quod morti dominicae pulcherrime uidetur aptatum, quia tanta celeritas resurrectionis fuit, ut dormisse potius quam mortuus aestimetur : resurgens fortissimus, qui ut imbecillis occubuit. 190

195

Et ne sibi haeretici diutius blandiantur,

audiant

ilum qui dormit ipsum sibi adicere protinus ut resurgat; sicut et in euangelio dicit : Potestatem habeo bonendi animam meam, et potestatem habeo iterum sumendi eam. 10. Etenim homo bacis meae in quo sperabam, qui edebat banes meos ampliauit aduersus me subplantationem. Hominem facis suae dicit discipulum Iudam, qui illi pacem dedit, quando eum tradidit. Pacem siquidem dicimus,

cum

nos

inuicem

osculamur.

Nam

si ad animae

tranquillitatem referas, fax esse in illius corde non potuit, qui insidias blandiendo praeparauit. Addidit n quo spera179/180 Ioh. 19, 12.

190/191 Ioh. 1o, 18.

172 auctores scelerum. — Gerzz. 181 atque] Gerz., aut etiam Gare fequiescete Gare 189 protinus] Gerz., om. Garet 193 aduersus]

eun r(T PQ*R V), aduersum Garez

183 Ger.

PL 298

BEXPEIIN'

PSP XE] 160-12

377

bam ; idest in quo sperare putabar. Nam quomodo habuit in 200 homine pessimo sperare, qui illum potuit antequam nasceretur agnoscere ? Nam ut intellegas fuisse praescitum, sic ipse Dominus dicit: Nonne uos duodecim elegi sed unus ex uobis diabolus est ?Sequitur qui edebat ames meos ; siue doctrinam meam audiebat, unde spiritaliter epulamur : siue quia 20 manum misit cum ipso in paropside, quemadmodum euangeli lingua declarat. Et merito dixit, am$1iauit, quando ignorantibus quis esset ipse monstrauerat. O discipulum surdum, o indocili corde durissimum ! Quis enim eum a tanta pietate aliquid uirtutis animo percepisse credat, qui tam cru210 delis exstitit parricida ? 11. Tw autem, Domine, miserere mei et resuscita PL me et retribuam illis. Exposita passione, ad tertium uenit 299 ingressum, in quo resurrectionis suae, per id quod homo est, fieri miracula deprecatur. Quid erigis aures, haeretice ? Quid 21 ^ te putas aliquid inuenisse, quod tuam possit excusare perfidiam ? Si potestatem quaeris, audi quod in euangelio dicit : Soluite templum hoc et in triduo suscitabo illud. Hic humilitas rogat, ibi diuinitas pollicetur. Desine calumniam facere utraque enim conueniunt in Domino Saluatore, quia Verbwm caro 220 factum, est e habitauit in nobis. Retribuam illis, dixit, non dolore uindictae sed exspectatione patientiae. Nam hodieque sustinendo illos, magnam partem eorum clementiae suae operatione conuertit. 12. In hoc cognout? quoniam uoluisti me, quoniam 22; 0", gaudebit iónimicus meus super me. Cognouisse se dicit /» hoc dilectionem Patris, quia gloriosa est resur- & r4: rectio secutura. Quoniam

woluisti

me, subaudi glorificare,

exaltare. Possunt enim huic loco et baec uerba quae dicta sunt et his similia conuenire. Addidit quontam non gaude230 bit inimicus meus super me. Hoc erat quod dixit, quoniam woluisti me ; scilicet quia nimicus supra eum non est gaudere permissus, quando illa quae disponebant, nullatenus impleuerunt. Ad hoc enim eum occidere uoluerunt, 23

v^

sicut superius dictum est, ut nomen eius de terra penitus abrogarent. Sed econtra uident Ecclesiam Christi toto orbe diffusam, nomenque eius ubique celeberrimum esse cognoscunt ; ut merito gaudere non possint, quibus tam contraria prouenerunt. 202/203 Ioh. 6, 71.

217 Ioh. 2, 19.

219/220 Ioh. r, 14.

202 sed] Gerz., et Gare? 203 mecum Gerzz. (sed /. 193 meos) 205 patapside Gerzi. 217 humilitas] Gerzz., humanitas Gare 218 calumnias Gare£ 224

alt. quoniam] quia r (sed cfr /. 229) om. Germ.

234 penitus de terra — Gare?

— 236 -que]

EXP; INZPS. XI 13214

378 240

13. Propter innocentiam autem meam suscepisti me et confirmasti me in conspectu tuo vn aeternum.

Vere sancta innocentia, uere simplicitas, uere humilitas beata; ut tot mala passus, nulla se contentione defenderet. Placato animo ibat ad crucem, tranquilla mente moriturus. Omnia

uerba quae praedicta sunt per prophetas integerrima ueritate compleuit. Doluit casibus persequentium et in cruce positus 245

pro inimicis suis clementissimus exorauit ; quoniam hoc et à

250

fidelibus suis faciendum esse decreuerat. Et merito dedit praeceptum, qui praemisit exemplum. Sequitur e£ confirmasti me in conspectu iuo in aeternum. Hic iam beatitudo ipsius sanctae incarnationis exprimitur, qui moribundi corporis infirmitate deposita, homo Deus ex duabus, et in duabus naturis distinctis atque perfectis permanet in gloria sempiterna; cuius nomen

255

260

supra omne

nomen

est, cuius potestas

caelo terraeque imperat, cui omne genu flectitur caelestium et lerresirium. et infernorum. 14. Benedictus Dominus Deus Israel a saeculo et usque in saeculum : fiat, fiat. Expositis quae ad passionem et resurrectionem Christi Domini pertinebant, pulchre secuta est laudatiua conclusio ; quia omni tempore benedici debet qui spem nostram gloria suae dispensationis impleuit. Benedictum dicimus et hominem cui benedicitur ; cui tamen si bene non dicatur, benedictus non est ; et quodammodo

ista benedictio benedictus 265

ex alieno celebratur arbitrio.

autem bonum

non tamquam extraneum suscipit, sed ab ipso progreditur. Nam quod dixit : A saeculo, praesentem mundum significat, ex quo administrari coepta sunt omnia. E£ wsqwe in saeculum, futurum uult intellegi, ubi iam omnia aeterna consistunt, nec aliqua temporis mutabilitate dilabuntur.

270 Nam

oq)

Dews

est, etsi omnes taceant ; quia ille omne

licet

saeculum

istud deficiat,

Dei tamen

benedictio

incommutabilis perseuerat. Addidit fat, fat. Hoc uerbum geminatum instanter ab omnibus praedicat esse faciendum. Non enim sic intellegendum est, ut putetur fat benedictus Dominus, tamquam si non laudetur benedictus non sit ; sed hoc est fat, unde nos proficimus, dum iugiter eius laudibus occupamur. Aliqui uero expositorum pro istius uerbi nouitate, quod est hic et in septuagesimo primo, siue in octogesimo octauo, uel in centesimo quinto, in quinque libros

254/255 Phil. 2, 1o.

245 persequentum Gerzz. 246 a] oz. Gerz. 2353 super Gare 254 et] Gerz., 07. Garet ,262 si non benedicatur Garef 263 ex] om. Gerz., fort. recte 265 suscepit Gerzz. 26? administrate Gerzz. 215 est] ozz. Gerzz.

PL 300

280

28

^

290

EXP. IN-PS. XL; t4-XLA, 1 379 psalterium diuidendum esse putauerunt. Sed eis non esse consentiendum in praefatione nostra sufficienter ostensum est. In Actibus quippe apostolorum unus liber legitur esse psalmorum. Conclusio psalmi. Superiore psalmo;-in prima parte Ecclesia sancta locuta est, et post Domini uerba secuta sunt : ita et in hoc propheta praecursor est. In ipso quippe principio beatus Dauid per eleemosynas sanctas moralem nos docuit disciplinam. Secundo per passionem suam Dominus naturales semitas indicauit. Tertio resurrectionis miraculo inspectiua nos claritate compleuit, ut caelestis philosophiae ueritas tribus partibus narrata constaret. Quod si diligenter inspexeris et in reliquis psalmis positum frequenter inuenies. Vnde psalmi huius suscepto beneficio magna exsultatione dicendum est : Benedictus Dominus

Deus

:jéat,

wm

Israel,

Hat.

EXPOSITIO

^

a saeculo,

et usque

IN PSALMVM

in saecu-

XLI.

1. In finem, intellectus filiis Core bsalmus Dauid. Inter uerba usitata filios Core nouiter introducit, quae nomina cantorum sunt, non psalmigraphorum ; sicut de Idithum in trigesimo octauo psalmo iam dictum est. Hi enim a Dauid ad psalmodiam fuerant electi ; sed propter significantiam nominum congruenter titulis uidentur appositi ; quam magno studio debemus inquirere, ut nobis uelut candidissimus nucleus exutus suo tegmine decenter appareat. Hebraice Core

dicitur Caluaria : Caluariae uero locus est, ubi Domi-

num Saluatorem constat esse crucifixum. Quapropter filii Core merito dicuntur, qui tamquam gloriosissimum tropaeum caelestis Regis, id est signaculum crucis suscipere meruerunt. Et ideo psalmus hic omni conuenit Christiano, qui amore Domini L] I

flamma

dominicae

caritatis accenditur, sine qua to-

tum abiectum est quidquid in humanis rebus putatur eximium. De qua re hic primus est psalmus, quem octogesimus tertius

280 cfr Praef. cap. XII. 281/282 Act. rt, 20. Ps. XLI, 9 cfr Hieron. lrac/. de ps. 84 — edid. Morin, p. 92, 7 ; Aug. Ez. ps. 41, 2, 13 — CC 538, 460.

286 moralem ... disciplinam] Gerz., morales ... disciplinas Garef. Ps. XLI, 1 psalmus dauid] o. r (praeter C P Q X) 6 quam] Gerz., quod Garet

9 locus est] Gerzz. in zarg.

16/17 octogesimus z;4. quartus] -gesimus

IIII & zn zzaiore ras. Germ., et in marg. add. — et centesimus 25

X XX III €. 1 (xcvi1)

EXP,..IN BS. 2XLIAEESS

380

et octogesimus quartus subsequuntur. Sed in his nominibus illud meminisse debemus quod beatus Hieronymus ait. Omne salterium. sagaci mente perlusirans, numquam inuenio quod 2o filii Core aliquid triste cantauerint ; semper enim 4n. psalmis eorum laeta sunt et iucunda ; saecularibusque contemptis caelestia et aeterna |desiderant, congruentes nlerpretationi

PL 30I

^ominis sui.

Diuisio psalmi. Filius

Core,

quem

diximus

crucis

honore

signatum,

2; prima professione psalmi huius omne desiderium mentis suae ad Dominum dicit esse translatum. In secunda per quinquepartitum syllogismum loquitur animae suae, dicens eam in hoc saeculi salo non debere turbari, quia Deus est ipsius fixa deliberatione refugium.

Expositio psalmi. 2. Sicut ceruus desiderat ad fontes aquarum, ita desiderat anima mea ad te, Deus. Hic figura est parabole, id est rerum genere dissimilium comparatio. Ceruo enim homo noscitur assimilatus. Quod argumentum comparationis dicitur a minore ad maius. Sed non incassum fidelibus 3; hoc animal comparatur; est enim primo innoxium, deinde uelocissimum, tertio desiderio inardescente siticulosum. Ser30.

pentes naribus trahit, quas ut uorauerit, ueneno

aestuante

permotus ad fontem aquarum quanta potest uelocitate festinat. Amat enim aqua dulci purissimaque satiari. Huius decora 4o comparatio nostrum desiderium ardenter instigat ; ut quando uenena antiqui serpentis haurimus et eius facibus aestuamur, ad fontem diuinae misericordiae illico festinemus ; quatenus quod peccati aduersitate contrahitur, dulcissimi haustus puritate uincatur. Nec uacat quod ad fontes aquarum dixit, 4; non ad aquas. Fons enim aquarum Christus est Dominus, unde omnia fluunt quaecumque reficiunt. Fluenta enim plerumque siccari possunt ; fons autem aquarwm semper irriguus est. Vnde merito dictum est ad liquorem sacrae originis festinandum, ubi desiderium nostrum numquam possit ha;o bere ieiunium. 9. Seitiuit anima mea ad Deum uiuum : quando ueniam et parebo ante faciem Dei ? Wt desiderium 17/23 cfr Hieron. Ho. in ps. 41 ad neopbytos — edid. Morin, p. 410 sq.

18/19 Hieronymus ait, omne psalterium ... perlustrans : Numquam inuenio 4j;/. 20 enim] ozz. Hieron. 21 saecularibusque] Garet (Gerzz. ut supra in fexiu) sempet terrenis humilibusque Hieroz. 41 aestuamut] Gerzz., aestuamus Gare£ 45 ad] ozz. Gerzz. 82 e; 86 parebo] Gerzz. cuz r, appatebo Gare

HL. 142.

EXP. IN PS. XLI, 3-5

381

quod praemisit diuinae caritatis fuisse cognosceres, animam suam dicit conspectum Domini sitienter appetere : quo am55 bitu imbecillis maxime inflammatur humanitas. Denique sic et parebo ante [aciem weniam sequitur quando De: ? scilicet quia tunc nobis manifestus apparebit, quando nos in iudicio suo dignanter inspexerit. His igitur rebus edocti, aduertimus h&bere animam sitim suam, cum desiderio 6o caelesti commota diuinos fluuios expetit, qui irrigua semper ubertate funduntur : aquae copiosissime salutares, quae non solum sitim retemperant animarum, sed etiam omnem

indi-

gentiam imbecillitatis excludunt. Haec sitis in hoc saeculo beatis pectoribus semper exaestuat, nec aliquo fine contenta re65 quiescit : quia ei in futura beatitudine datur inuenire quod

appetit ; sicut Dominus in euangelio dicit : Beati qui esuriunt et sitiunt iustitiam, quoniam ipsi saturabuntur. Quando autem, cum pondere pronuntiandum est ; ut grauis ei uideatur esse dilatio. 7. 4. Fuerunt mihi lacrimae meae panes die ac nocte. Audiant hoc qui Domino flere non appetunt, iuges lacrimas non inediam, sed satietatem potius intulisse. Nec immerito, quia fletus ille cibus est animarum, corroboratio sensuum, absolutio peccatorum, refectio mentium, lauacra culparum. Sed.

7; per has iuges lacrimas significat afflictionibus erudiri posse populum christianum. Dem, prosperitatem debemus accipere, 4ocíem uero tristitiam. Per haec enim duo, omne tem-

pus uitae hominis indicatur. Dum diciiur mihi cotidie : Vbi est Deus tuus ? 8o Causam reddit f7/;us Core, quare iuges lacrimas fudit. Hoc enim dicebatur assidue persecutionis tempore Christianis : non est qui uos uindicet, sustinete profecto quae uolumus, quae iubemus. Quis in ista afflictione non fleret, habere conscientiam rectam et prauorum subiacere conuiciis : quando ultra 85 omnes dolores est, illum insultantem cernere, quem cognoscis

conscientiae prauitate sordere ? Et respice conuenientiam rerum : quoniam sicut lacrimas suas assiduas designauit, ita et imputationes fuisse continuas dicit ; ut omnia sibi concor9o

dent, quae sacris lectionibus continentur. B5, Haec recordatus sum, et effudi

in me

animam

meam, quoniam ingrediebar im locum tabernaculi. Id est, dum haec quae mihi imputabantur delicta cogitarem, animam meam quasi ex pleno conceptaculo in lacrimas subita inundatione profudi, rogans Deum, ne diutius tali increpatione 95 torquerer. Animam uero suam in se quodammodo fundit, qui 66/67 Matth. 5, 6. B9 animam habete

— Gare

PL 302

382

IOO

EXP.

IN PS. XLL

5-6

pleno desiderio concitatus Deo se sincera supplicatione prostrauerit. Et nota quod. omnis effusio motu facto ad uicina loca progreditur. Anima uero in se funditur, quoties compunctionis instinctu in semetipsam reuertitur. Sequitur etiam cur in se effuderit animam suam ; scilicet, quontam ngrediebatur

in

locum

tabernaculi

; hoc est in Ecclesiam

praesentem. Ibi enim dum ingrederetur amplius plorabat, amplius gemebat adhuc differri illam Ierusalem, quam sanctis suis Dominus repromisit. Necesse est enim uiuacius desiderare 105 quod. exspectatur, quando eius quaedam similitudo conspicitur.

Admirabilis usque ad domum Det : in uoce exsultationis et confessionis sonus epulantis. Hic reddendum est, quod in superiore uersu dixit, ?» locum tabernaIIO

culi.

Ingrediebatur enim admirabile tabernaculum,

qui tam

iniquis imputationibus cedere nesciebat. Dicebatur enim illi : Vb est Deus tuus ? Sed ille Deum tantopere desiderabat, quanto in eum insultatio nefanda surrexerat. De isto uero tabernaculo 4sq«e ad illam futuri saeculi domum. Det pius IIS incola festinabat, ne mundi

huius desideria sancto uiro uide-

I30

rentur accepta. Sed quomodo illuc ire sanctissimus ambiebat ? In uoce scilicet exsultationis et confessionis. Exsultatio ad psalmodiam respicit, confess?o ad peccata deploranda : quae duo iuncta perfectum efficiunt utique christianum. Sequitur somus epulantis. Definitio breuis quid sit exsultatio et confessio, id est sonus epulantis : quia sonus ipse animam pascit et epulas illi suaui delectatione concedit. Ouid enim dulcius, quidue salubrius quam Deum laudare et se semper arguere ? Finita est pars quae sitim habendam dicit in Domino, sed rursus in sequenti parte per magnas subtilesque argumentationes hoc iterat : ne per tristitiam mentis cessare uideretur a desiderio, quod probabili ardore conceperat. 6. Quare tristis es anima mea et quare conturbas me ? Spera in Domino. Hos uersus paulo sollicitius au-

155

imputationes quas audiuerat : Vbi est Deus tuus ? post effusionem animae suae quam nimia tribulatione peregerat, uenit filius Core ad secundam partem, qui per quinquepartiti syllogismi ueracissimam probationem usque ad finem psalmi

120

125

diamus ; quia nisi subtilius tractentur, obscuri sunt. Post illas

loquitur ad animam suam, dicens : Quare, anima mea, inimi-

corum saeuis imputationibus sauciata, praegrauaris ? Quare me tua afflictione conturbas ? Necesse est enim ut illa tristis

111 nescimus Ger, corr. in marg. 119 utique efficiunt -— Garef 124 se] Gerzz. P, teum praem. Garez 130 deum r, deo ez. (cfr 7. 149) 138/139 tristis

ac maesta] Gerzz., a. zi. tut. in tristi(ti»a ( ?) ac maestitia

PL 305

EXP.

IN PS. XLI, 6

383

ac maesta infirmitas humana turbetur. Sequitur aduersum haec salutare remedium :S$era in Domino, quia spes eius omnia commutat in melius et ad aeternum gaudium perducit quos saeculi huius tristitia inflicta concluserit ; sicut scriptum est :Beati qui lugent, quoniam ipsi consolabuntur. Nec nouum uideatur quod ad animam suam persona loquitur introducta ; 145 nam et alibi legitur : Benedic, anima mea, Domino ; et alibi : Lauda anima mea, Dominum ; et in quadragesimo secundo psalmo idem repetit : Quare tristis es, anima mea ? Quoniam confitebor illi, salutare uultus mei. Ne forsitan anima diceret : Quemadmodum possum sperare in p. 145 150 Domino, dum tua mihi imbecillitas frequenter obsistat ? Dicit Filius crucis :Spera in Domino, quoniam ego illi confitebor ; id est de peccatis meis paenitentiam gero, ut tuam deuotionem impedire non possim. Sequitur etiam cui coz fitebor ; id est qui est salutare uultus mei. Salus enim 155 uultus nostri Christus est Dominus, qui in forma serui qua sumus, absque peccato uenire dignatus est; sicut leremias propheta dicit : Sporitus uultus nostri Christus Dominus com$rvehensus est, sub cutus uelamento uwiwimus inter gentes. v. Deus meus, a me ipso anima mea turbata est ,

140

160

propterea

memor

evo tui, Domine,

de terra Iordanis.

Iste qui consilium dabat animae, qui mentem suam rationabiliter corrigebat, ad conditionem humanitatis reuersus confitetur dicens,

170

an?ma

suam

a se potius esse

turbatam.

Reuera, quia nisi hoc carnis uitia facerent, in sua tranquillitate mentis puritas permaneret. Hanc autem ratiocinationem nimis competenter arbitror introductam, ut homo euidenter agnosceret ex qua diuersitate constaret. Sed filius iste crucis quem praefatus est titulus, ostendit remedium quo possit unusquisque animae suae conturbationes euadere, dicens: Propierea memor ero tui, Domine, de terra Iordanis. Propterea, id est propter conturbationes istas quibus anima mea uehementer affligitur. Memor ero tui, Domine ; quasi diceret, ad te summa

uelocitate festino, ubi peruenisse re-

medium est, et carnalium malorum competens probatur ex175

clusio.

Dicit

etiam

unde

;emor

erit,

de

terra

scilicet

Iordanis, hoc est de loco ubi prius Dominus baptismatis beneficia consecrauit. Nam et nomen ipsum Jordanis

143 Matth. 5, 5. 145 Ps. 102, 1. 146 Ps. 145, 2. 147 Ps..42, 5. 157/ 188 cfr Thten. 4, 20. 177/178 cfr Aug. En. ps. 41, 12, 28 — CC 38, 469.

142 huius] Gerzz., istius Gare? 152/133 tuae (e iz ras.) deuotioni Gerzz. 155 formam Ger. 159 deus] et praez. r 164 uitia carnis — Gare 176 ubi]

Gerzi., in quo Gare

PL 304

384

185

190

EXP. IN PS. XLI, 7-8

fluminis interpretatur descensio eorum. Descendit enim in altitudinem fontium qui se illo munere sacramenti desiderat innouare. Nam hodieque de baptizato sic dicimus : Descendit in fontem. Siue descensio ista humilitatem significat, quam baptizatum habere necesse est, qui Domini nostri sequitur instituta. Quapropter harum rerum dum memores sumus, superuenientium malorum nulla confusione turbamur. Et Hermoniim a monte modico. Hermoniim paruus mons iuxta Iordanem est positus, sicut Deuteronomii lectione cognoscitur : Accepimus, inquit, 2m tempore illo terram de manibus duorum regum. Amorrhaeorum, qui erant secus Iordanem a torrente Arnon usque ad montem Hermon. Sed uideamus

quid nobis significantia etiam huius nominis tradere uideatur.

Hermoniim

195

dicitur anathema,

quod dicit homo

diabolo,

quando ad Deum uenerit. Et bene dixit, « monte modico quia non ex altitudine superbiae Deus quaeritur, sed memoria eius in humilitatibus modicis inuenitur. Quapropter dum perceptum baptismum, dum humilitatem memoriae recondimus, susceptae fidei regulas, donante Domino, salutariter ob-

tinemus. 8. Abyssus

abyssum

inuocat $n uoce

cataractarum

iuarwum. 200

SCHE

Omnia excelsa tua, et fluctus tui super me transierunt. lordanis, Hermoniim, abyssus abyssum inuocat in uoce cataractarum tuarum, figuram fecerunt sardismos, quae linguarum semper permixtione formatur. Nam Iordanis et Hermoniim hebraea sunt nomina ; abyssus abyssum et cata-

205 ractae,

graecum

est; inuocat,

in uoce, latinum

esse

mani-

festum est. Sic ista figura in hoc loco commixtione linguarum pulchre composita est. Duabus enim abyss?s duo testamenta significat, id est nouum et uetus, quae se utraque mutua attestatione confirmant : quando uetus nouum praedicit, no210

uum autem commemorat testamenti ueteris lectiones. Sic fit ut utraque se ?nuocent, quando ad alterutrum de sua confirmatione testantur. Sic et alibi psalmista dicit : Zudicia tua abyssus mulia. Profunda sunt enim testamenta. Domini, quia in sinu sapientiae ipsius alta ueritate consistunt. I« «oce

215

autem

cataractarum

tuarum,

prophetas et apostolos di-

cit : quoniam sicut aquarum multitudo per cataractas euomitur, ita et de ore ipsorum Domini fluenta manauerunt. Ex187/189 Deut. 4, 47. 48. 213 Ps. 55, 7.

191 cfr Aug. Er. 5s. 41, 12, 3 — CC 38, 469.

178 descendet Gerz. 182 necesse est habete -— Gare 202 tuarum] oz. Gerzz. 209 uetus] et ad4. e£ del. Gerzz. Ger. corr. s. 1. a. m. 211 ad] oz. Gerz.

212/

188 hermonis r 210 autem] enim

EXP. IN PS. XLI, 8-1o

385

celsa uero et fluctus ad scripturas sanctas competentur aptamus. Ipsae sunt enim quas superius abyssos uocauit, ubi et parabolarum quidam fluctus alludit, et altitudo sensuum pia perscrutatione grandescit. Haec ergo supra se dicit

220

transiisse iustus, quia in eorum notitia auidus se perscrutator immerserat. 225

230

9. In die mandauit Dominus misericordiam suam et nocte declarauit : apud me oratio Deo uitae meae. Diem, otiosum tempus accipiamus, in quo Domini praecepta discuntur. Nam lex eius in spatio tranquillitatis ebibitur; tunc enim uacat discere, quando non est quod debeat impedire. Sequitur e£ nocte declarauit ; illud utique quod discitur in quiete, in tribulatione declaratur. Prius enim otioso tempore legis uerba discuntur, sed eorum

fructus

25

in afflictione monstratur ; sicut legitur : Sfeciosa qisericordia Domani in tempore tribulationis ; ita fit ut nocte declaretur, quod in die discitur. Addidit: 4A$«wd me oratio Deo uitae ?.£4€ ; ac si diceret, intra me est sacrificium quod offeram Deo. Quod est istud sacrificium ? Oratio utique quam Deus non spernit, quam supra uictimas eligit, cum tamen deuotione purae mentis offertur. Sed iste Dominus Dews est uitae

240

eius clementiae remissione saluamur.

nostrae 10.

; quia dum

Dicam

Deo

peccatis nostris facientibus : Susceptor

meus

es,

morimur, quare

me

oblitus es ? quare me repulisti ? et quare contristaius incedo, dum affligat me inimicus ? Filus Core supra dixerat : Apud me oratio Deo uitae meae : nunc 245 ipsam orationem, quam superius praemisit, profitetur se Domino esse dicturum : id est, cum me gratia diuina baptismatis susceperis, tuis beneficiis in illa patria collocandum, quare me tunc pateris diuersis calamitatibus diabolica fraude uexari ? Senserat enim uir sanctissimus quanta illius quietis dul250 cedo futura sit, et mundi

25

SCHE

I

istius itinera confragosa uehementer

horrebat. Dicit etiam more humano: Qware me oblitus es? Quia differebatur adhuc illa promissio, quam in futura patria sanctis suis Dominus pollicetur. Quare me repulsisti ? Quoniam ad illam quietem adhuc peruenire non poterat, quam feruentius appetebat. E? quare contristatus incedo, dum ajfligit me inimicus ? Vtique contristamur quando flagella in hoc mundo suscipimus, quando inimici fraudulenta subreptione tentamur, quando carnis uitia inuicto ac re232/233 Eccli. 55, 26.

219 ipsi ex ipsae Ger. a. zz. 233 dei Gerzz. cum Vulg. 237 elegit Gerz. 242 es] et add. r 242/243 tristis r 243 ne] Gerzz. s. ]. a. m. 245 promisit Gerz.

246 diuina] ozz. Gerz..

PL 303

386 260

265

270

Zu

280

EXP.

pugnante animo sustinemus. Haec figura dicitur erotema, quando sub interrogatione crebra aliquid exaggeramus dolentes. 11. Dum conjringuntur ommia ossa mea, exprobrauerunt mihi qui tribulant me. Ossa ad firmitatem mentis saepe diximus pertinere. Ergo dum patientiae nostrae uirtus affligitur, quasi ossa franguntur. Hoc irrident uidentes inimici et uelut probrosum aliquem abominantur, cui nullam felicitatem mundi istius arridere cognoscunt. Dum diciiur mihi ber singulos dies : Vbi est Deus iuus ? Haec est illa exprobratio per quam quodam malleo ossa. patientiae frangebantur. Hoc enim habent in consuetudine persecutores et irrisores afflictis dicere Christianis : * V bz est Deus tuws ? Vindicet te si potest'. Quoties enim hoc martyres audierunt ? Quoties confessores qui tormentis uariis cedere nequiuerunt ? Nam uox ista celeberrima est, quando illis assidue dicitur, qui pro Christi nomine patiuntur. 12. Quare tristis es, anima mea, et quare conturbas me? Spera in Domino, quoniam confitebor 4ll4 ; salutare wultus mes, Deus meus. Quaerendum est quid significet repetitio ista uerborum : quoniam in his litteris nihil superfluum, nihil constat esse confusum. Videtur autem mihi quinquepartitum hic syllogismum forsitan reperiri, quem Cicero oratoribus aestimat applicandum ; ut euidenter appareat imitatores

285

SYL 290

295

IN PS. XLI, 10-12

eos fuisse, non

auctores

talium

regularum.

Nunc istius argumentationis distincte membra reddamus. Propositio est enim : Qware íiristis es, anima mea, et quare conturbas me ? Spera in Domino : quoniam

confiiebor illà, salutare uultus mei. Probatio propositionis quatuor uersibus qui sequuntur, procul dubio continetur adiuncta. Deinde prouenit assumptio: Dzcam Deo, susceptor meus es : quare me oblitus es ? quare me repulisti : et quare contristatus incedo, dum affligit me inimicus ? Sequitur duobus aliis uersibus probatio assumptionis. Infertur postremo sub repetitione primi uersus, propositi syllogismi decora conclusio : Quare íristis es, anima mea ? et cetera. Quae repetitio in lege quinquepartiti syllogismi celeberrima etiam nunc habetur. Nec moueat quod in propositione duobus uersibus haec sententia uidetur extensa : hic autem

sub uno

uersu

constat

esse constrictam ; decuit

286/288 Ps. 41, 6. — 290/293 Ps. 41, 10. 263 mihi] mer mox Gerzz. corr.

269 quoddam Gerz.. 292 enim] Gerzi, om. Gare! — 984 248 deum r quoniam] Gerzz. cu r, adhuc add. Garet cum g

219 deus] Gerz. cum r (X), et praem. Garet cum g — 282 hic] poni? Gare? os! forsitan 292 contristatus] Gerzz. (cfr /. 242/243, 255), tristis Gare

IPIS 306

EXP. IN PS. XLI, r2-XLIH, x 387 300 enim ut in fine colligeretur, quod supra latius uidetur esse propositum. Conclusio psalmi. Filius iste crucis in principio psalmi insigne uolens ostendere desiderium suum, exquisito se comparauit exemplo ; ut singulariter crederetur diligere, qui cognoscebatur tam in30 genti uoto Dominum concupisse. Sed quoniam humano usu bono proposito malis semper moribus obuiatur; dum mens iniqua, quem per blandimenta decipere non potest, subdolis increpationibus molitur euertere, crebris insultationibus commotum se ad continuas lacrimas dicit. Et ne tristitia saeculi 310 eius animum occuparet, aut in desperationis discrimina perueniret, ad animam suam consolatoria uerba facit ; ut perturbationem huius saeculi fidelibus inimicam a se depelleret, ne eum desperationis taedia possiderent. Scriptum est quippe : Tristitia enim quae secundum Dewm est, paenitentiam in saluA

5I

VA

Lem stabilem operatur ; saeculi autem tristitia mortem operatur.

Quapropter merito a se illud conatus est expellere, unde sibi perpetuum exitium nouerat imminere. Et ideo hodieque hunc psalmum boni desiderii suasorem atque institutorem baptizandis congrue decantat Ecclesia ; quatenus a tristitia huius mundi alienati, ad Dominum tota cordis puritate festinent. Praesta, bone Rex, ut (quoniam non est unus modus misericordiae tuae) sicut illos per aquam sanctae regenerationis abluis, ita et nos dono clementiae tuae a peccatorum faece purifices. EXPOSITIO

A

IN PSALMVM

XLII.

1. Psalmus Dauid. Quamuis alii tituli multa, alii contineant pauciora; omnes tamen ad supernae considerationis munera perducuntur; ut ipsa uarietas nec fastidium faciat, nec quae sunt necessaria commonere desistat. 'Psalmus' ergo (sicut saepe dictum est) significat melos caelestium uerborum, quod desursum nobis resonare sentitur ; sicut hic dicturus est :

Discerne causam meam, de gente non sancía uel cetera. 'Dauid' autem fortissimum et desiderabilem nobis indicat Christum, IO

ad quem ex persona fidelissimi Christiani psalmus iste dirigitur, dum mens et intentio eius ad ipsum desideranter aptatur. 314/315 II Cor. 7, 10. ESSI IS E DSe42- T;

320 cordis] Gerzz., mentis Garef. Ps. XLI, * uel] Gerz., et Gare£

PL Do

EXP-^IN! PS|SLEIBE

388

2

Nam sicut ille superior psalmus docet omnia contemni, quatenus desiderium Domini singulariter appetatur ; ita et hic praemonet, ne mundana

I

5

possimus tribulatione confundi, sed in

atriis Domini dicit esse gaudendum : aegritudinibus nostris ualde necessariam probans, quam toties nobis pius medicus ingerit potionem.

Diuisio psalmi. Psalmum istum unusquisque fidelium sibi competenter aptabit, qui in primo capite Dominum deprecatur, ut in aduentu nouissimo, quo iudicaturus est mundum, 20

ab infidelium

consortio liberetur. Secundo introiturum se ad Domini altare confidit, ubi tantummodo beatis accessus est ; et ideo in molestiis huius mundi animam suam dicit non esse turbandam,

quae iam spe superni muneris gloriatur. Expositio psalmi. Iudica 2

5

me,

Deus

et

disceyrne

causam

meam

de

genie non sancta. Dum uir fidelis saeculi huius iniquitatibus angeretur, et cum incredulis populis adhuc esset habitatione permixtus, subito erupit in uocem ; et in iudicio Domini causa eius sequestraretur ab impiis, quando agnos ponet ad dexteram, haedos autem constituet

30

ad sinistram.

Non enim

petit peccata sua discuti, sed ab iniquorum consortio liberari. Esset enim periculosum dicere : J«déca me, nisi adiddisset ei discerne causam meam, id est diuide permixtionem meam, quam in saeculo isto sustineo et aliquando segregatum

me ab impiis, in populi tui electione constitue. Addidit, de 35

genie non sancta, hoc est de peruersis ac male uiuentibus. Reuera sancta conscientia, quando nec in alterum contueri poterat, quae diuinis praeceptis probabantur aduersa. p. 145 Ab homine iniquo et doloso eripe me. Bonum quidem desiderium, sed adhuc non habet tempus. Hoc enim quod

40

modo a sancto isto quaeritur, in futuro iudicio a fidelibus inuenitur. Sed talia et hic desiderant qui pacifici esse noscuntur ; ut ab inquietis cupiant moribus diuidi, ne possint aliqua prauitate uitiari. Ipse est enim iniquus et dolosus, de quo superius dixit : De gente non sancta. Iniquus est enim qui mala facit apertius, dolosus qui occulta machinatione grassatur : ut sunt omnes qui a mandatis Domini probantur alieni. 2. Quia tu es Deus meus, et fortitudo mea, quare me repulisti ? et quare contristatus incedo, dum a]-

4^

11 psalmus] ozz. Gerzz. sicut. saepius, fort. recte 12 et] Gerzz., oz. Garet haec Gerzz., corr. a. z. 19 qui Gerzz. corr. 22 suam] QGerz., oz. Gare 25 huius saeculi — Gare 29 constituit Gerzz. 86 alterum] Gerzz., altero Gare£ 42 motibus cupiant — Garez 43 paruitate Gerzz., corr. a. zz. 48 contristatis Germ., corr. a. s. (cfr 1. 60), tristis Garez eum r et g

EXP. IN PS. XLII, 2-4 50

389

[ligit me inimicus ? Frequenter ratio causam praecedit, saepe iterum iuncta subsequitur : hic autem proposita clamat in capite. Nam cum sit eius fortitudo Deus, miratur quare

ab aduentu Domini, in quo iudicaturus est mundum, adhuc ui-

55

deatur repelli, quem propter mundi quas patiebatur angustias, magno desiderio sustinebat. Fortitudo est enim considerata periculorum perpessio, et laborum indefecta probatio. Scie-

bat enim uir sanctissimus ulterius se contristari non posse, si

60

ad aeternam futuri saeculi requiem perueniret. Mos enim desiderantium est ab illa re se putare depulsos, ad quam uenire uelociter non sinuntur. Eius quoque rei explanatio decora subsequitur : Ef quare contristatus incedo, dum affligit me inimicus ? Vtique in hoc saeculo contristati incedunt sancti, quando inimicorum flagella saeuissima patiuntur. Nam cum ille dies iudicationis aduenerit, talia minime susti-

nebunt ; quia ?n?micus cum suis sequacibus absolute damnabitur. Quapropter uir sanctus desideranter expetebat tempora illa, in quibus sibi beatitudinem nouerat conferendam. 9. Emitte lucem tuam et ueritatem tuam : ipsa me deduxerunt, iuum, et in pis)

et adduxerunt sanctum 4n moniem tabernaculum tuum. Hic reddit causam

tristitiae submouendae ; ut Pater mittat Filium ad iudicandum, qui est lux et ueritas ; ipse enim de se dixit : Ego sum lux mundi; et alibi: Ego sum uia et ueritas et uita. Haec enim cum uenerit, quod est Dominus Christus, a sanctis eius omnis

7 I

maeror confusionis abscedit, quando aeternae beatitudinis gloriam consequentur. Iste ergo fidelis quem superius diximus loqui, deductum esse et adductum se dicit i» montem sancium,

hoc est ad firmam

credulitatem

Domini

Saluatoris,

eius gloriae cuncta praebens, non aliquid suis uiribus applicando. Quod autem adiecit e£ in tabernaculum tuum, Ecclesiam catholicam significat in mundi istius certamine constitutam, quae adhuc inimici uaria fatigatione uexatur. Sed

85

audiuimus

£abernaculum,

aduersarii

caueamus

insi-

dias ;quoniam dum in tabernaculis sit Ecclesia, nos nequaquam possumus otia possidere secura. Quod £abernaculum Exodi textus sic euidenti relatione depingit ;ut non solum auribus, sed paene ipsis aspectibus offeratur. 4. Et introibo ad altare Dei, ad Deum qui laetificat iuuentutem meam ; confitebor tibi àn cithara, 71/72 Ioh. 8, 12.

12 Ioh. 14, 6.

84/86 cfr Ex. 26.

58 putari Gerz. 68/69 in monte sancto tuo et in tabernaculo tuo r (praezer sonnullos codd.) |«2 alt. et] Gerz., om. Garet |3 quod] Gerz., quae Gare. christus dominus — Gare «5 consequuntut Gerzz. (corr. a. 77.), Gare — 96 esse] Gerzz., om. Garet 84 ostia Gerzz. corr. 87 et] om.r

PL 308

EXPiIN' PS XIJTUA-S

390 Deus, 90

95

IOO

Deus

meus.

Venit ad secundum caput ; sed dum et

hic Ecclesia altare habeat, non frustra dicit post tabernacu-

lum positum : Introibo ad altare Dei. Est enim quoddam sublime altare, nobisque nunc inuisibile, ubi soli iusti probantur accedere. Nam inter alia membra tabernaculi, quae famulo suo Moysi Dominus praecepit efficere, hoc quoque eutdenter ostendit dicens : Inspice et fac secundum exemplar quod. libi in monte ostensum est. Hic enim aitare., Ecclesiae indiscreta turba circumspicit ; ad illud autem ad quod se in futuro dicit Znirare, soli possunt Deo placiti peruenire. Altare enim dictum est, quasi altae arae, uel alta res. Sequitur, ad Deum qui laetificat iuuentutem meam. Iu-

105

weniutem hic pro nouitate uitae ponit propter Dominum Saluatorem, qui omnia reparans de uetustate defecta, credentibus iuuentutis reddidit ualidissimam firmitatem. Ecce ille contristatus cladibus mundi de bono intellectu fecit gaudium sibi. In cithara uero confitetur, qui mundi huius aduersa sustinens a laude Domini non recedit. 5. Quare tristis es, anima mea ? et quare conturbas me? Serva in Deum, quoniam confitebor 4llà : salu-

IIO

tare

115

120

uultus

mei,

Deus

meus.

Meminerimus

hos uersus

et in psalmo superiore conscriptos, ubi quinquepartitum esse diximus syllogismum. Sed considerandum est quod istam tristitiam saeculi fugiendam et frequenter admonet, et uehementissime persuadet ; nec immerito quoniam bonis rebus semper aduersa est. Per hanc enim patientiae robur frangitur, per hanc caritatis lumen exstinguitur, per hanc spei nostrae desiderium uirtusque mollescit ; et omnis uita confunditur, ubi haec iniquitas maligna grassatur. Illa uero tristitia uitalis, bonarum mentium pax, iuge gaudium, beatorum uotis est maximis expetenda ; de qua dicit apostolus : Fratres, gaudeo, non quia contristati estis sed quia contristati estis ad baenitenam : contristati enim. estis secundum. Deum. Vnum quidem nomen, sed rerum diuersa conditio ; nam sicut illa mittit ad

mortem, sic ista dirigit ad perpetuam sospitatem. 125

Conclusio psalmi. In superioribus psalmis propter perfectorum animos ad uirtutis culmen erigendos multas legimus introductas esse 95/96 Ex. 25, 40.

120/122 T Cor. 7, 9.

99 altare] ad prae. e£ del. Gerz. uel alta tes] oz. Gerzz., fort. recte, cfr Exp. ps. xxv, J. 111 100 dominum Gerz. ^ 102 praeparans Gerzz. 105/106 aduetsas timens Gerzz. corr. 109 deo eZ. 110 deus] Gerzz., et praem. Garet 114 qui 123 mittit] Gerzz. P, nutrit Gare Gerzz., add. a.a. zz.

PL 399

EXP. personas,

modo

IN PS. XLH,

Ecclesiam,

modo

5-XLII,

1

paenitentem,

391 modo

pro-

phetam, modo Idithum, modo filios Core, magna patientiae uirtute proloquentes : nunc autem sermo mediocris ac lenior adhibetur, qui ad. deuotum pertineat Christianum ; ut nemo

130

uel imbecillis de sua mediocritate diffidat, quando unusquis-

n5

140

que reperit ad quod per Dei gratiam prona mente festinet. Nam et isti desiderànti ad atria Domini peruenire, quadragesimus secundus calculus competenter aptatus est. Tali enim numero mansiones illae in eremo sacratae sunt Hebraeorum. Quadragesima etiam secunda generatione ab Abraham Dominus Saluator aduenit et mundum sua uisitatione saluauit; ut merito et iste fidelis ad regnum Domini peruenturus credatur, qui pristino illi numero sociatus esse cognoscitur. Omnes ergo hic uirtutes, omnes delectationes inuenit anima fideles; ut consolari se ac recreare per Dei gratiam possit, quisquis igniculum illum diuinae caritatis acceperit.

EXPOSITIO

I

XLIII.

i. 146

1. In finem, pvo [iliis Core ad intellectum psalmus Dauid. Proxime in quadragesimo primo psalmo quid significent fil?? Core sufficienter edictum est. Nunc autem ad iniellectwm nouo quidem ordine, sed non otiose uidetur adiectum ; ideo ut commemoraret hunc psalmum diligentius inquirendum.

2o

IN PSALMVM

Audituri sumus

martyres,

siue confessores,

id

est filios crucis edicere, dum patres nostri sine aliqua difficultate inimicos suos habuerunt (Deo praestante) subiectos, se per grauissimas martyrii poenas diuino munere conquisisse uictorias. Sed hic opus est altior ntellectus, ut facta Domini ad gloriosa consilia referamus. Primo enim maris Rubri miracula et diuersarum gentium inelaboratae uictoriae contigerunt ; ut tam insigne miraculum ad credulitatem diuinae potentiae rudes populos inuitaret. Deinde illis terra Chanaan promissa est, qui erant utique sub lege. Nunc autem crescente fide martyribus prosperitas mundana subtracta est : ne uenturi saeculi bona tepidius imbecillitas humana perquireret. Istis enim caelestia regna promissa sunt, qui sub gratia esse noscuntur. Quapropter iste ?ntellectus quaerendus est, ista gratia contuenda ; quoniam quae nunc fiunt ab auctore rerum pro salute cunctorum, occultis plerumque motibus ordinantur.

Siue martyrum,

Diuisio psalmi. siue confessorum uerba suscipias, consi-

Ps. XLIII, 1 pto] oz. Gerzz. cum r (recte) nonnullis codd. r (nec exponitur in commentario) dis ed.

1/2 psalmus dauid] ozz. Gerzz. cum 21 modibus Gerzz., corr. a. zz., mo-

PL 310

392 2)

30

EXP.

IN PS. XEHEdg-g

dera psalmum mirabili constructione formatum. In prima parte dicunt audiisse patres suos, Domini fauore collato, per innumeras gentes uisualiter egisse uictorias ; se autem profitentur in Domini iudicatione uentura de inimicis suis competenter uidere uindictam : ubi non arcu, aut gladio inimicus uincitur, sed sola Domini disceptatione superatur. Sic distincte genera beneficiorum utraque referuntur, quae seruis suis Dominus praestare dignatur. Secundo loco diuersarum necessitatum, quae in isto saeculo patiuntur, tormenta dinumerant ; nec tamen se mandata diuina profitentur oblitos, quo-

35

minus in uirtute patientiae perseuerent. Tertio precantur auxilium, ut hic grauiter afflictis resurrectionis tempore debeat subueniri. Expositio psalmi. 2. Deus,

40

45

auribus

nostris

audiuimus,

patres

nostri

annuntiauerunt nobis opus quod operatus es im diebus eorum, in diebus antiquis. Primo posuit Deus, quod initium aut laetus homo facit, aut afflictione nimia sauciatus. Sed quae dicturi erant, ne putarentur ambigua, audisse se propriis awribus dicunt, ut maior fides rei potuisset acquiri. Et considera quia non iuuenes neque adolescentes sibi dicunt retulisse quae facta sunt; sed paíres qui consideratione sui nominis affectum poterant habere ueritatis. Subiunctum

est, wosíri,

qui suis omnino

certissima

dicere potuissent. Annunitauerunt nobis : id est retulerunt beneficia quae suis posteris ad laudem Domini uoluerunt esse manifesta. Sed licet Dei cotidiana sit opera mundum 5o

TOP

6o

suis beneficiis continere, ut omnia constituta lege decurrant ;

tamen tunc eum dicimus operatum, quando aliquod signum nouitatis ostenderit. Paíres ergo suos retulisse testantur opus, quod operatus est Dominus en diebus eorum ; hoc est n diebus antiquis, quando israeliticum populum illaesum per maris Rubri fluenta traduxit et hostium suorum sine labore proprio fecit esse uictores. Hoc argumentum dicitur à dictis factisque maiorum, quando testimonii pondus grauissima patrum auctoritate firmatur. 39. Manus tua gentes disperdidit, et blantasti eos ; afflixisti bopulos et repulisti eos. Hinc enumeratio decora procedit, quanta israelitico populo uirtus diuina praestiterit ; ut beneficia Domini et in prosperis rebus et in aduersis quae dicturus est manifestius elucescant. Per manwm (sicut saepe dictum est) significatur potestas ; quia per tropo25 audisse] esse Ger, corr. a. zz. 27 uenturam Ger. (corr.) Gare 45/46 pietatis eZ. 41/48 id est usq. beneficia] Gerzz. in zarg. inf. B1 dicimus eum — Garet $3 deus Gare 59 disperdit Gerzz. (corr. a. zz.) eum r (H IN $ K) 60 expulisti 7

PL 311

EXP.

IN PS. XLIII, 3-5 393 65 logiam manu Domini gentes referuntur afflictae, per quam nos maxime solemus operari. Exeuntibus enim Amorrhaeis, uel ceteris de propriis terris, Hebraei in eorum sedibus leguntur esse plantati. Plantat? plane, qui processu dierum munere 79

Domini $w«los Iericho constat

crementis iugibus augebantur. A/fIixit autem foaduersarios, cum sacerdotum tubis canentibus muri confragosae uócis sonitu corruerunt ; quos de ciuitate expulsos, quando tantis miraculis obsistere nequiue-

runt. 75

4. Non enim in gladio suo fossederunt terram, et brachium eorum non saluauit eos. Ne putarent Hebraei triumphatores suis se uiribus exstitisse, profitentur illos non in suo gladio fuisse uictores, nec terram gentium sibi propria fortitudine

8o

Sed 85

uindicasse.

Brachiwm

pro robore dicimus,

quoniam ipso dimicante pugnatur. Sed istud brachium non eos ab inimicis suis liberare praeualuit,quos specialiter uirtus diuina salwauwit. Sic dum Hebraeorum actus exponitur, humano generi proficua doctrina praestatur. dextera

tua

et brachium

tuum,

et illuminatio

uultus iut, quoniam complacuit tibi im illis. Sed dextera tua et brachium tuum et illuminatio uultus iui,

communiter

reddendum

est, saluauit

eos.

Dextera

enim significat prosperam partem, brachium fortitudinem, illuminatio consilium, quae Dominus praeliantibus confert, quando uictoriam donare dignatur. Sed ne diceretur : patres 90

9»

uestri suo merito placuerunt, ideo tanta sunt a Domino consecuti ; intulit non meritis datum, sed quia ita Deo sit placitum,

cuius est in illis, Saluator 5. Tu salutem beatorum uator,

IOO

gratuitum omne quod praestat. Com$flacuit etiam quando de toto mundo sola gens electa est, de qua Dominus adueniret. es ipse Rex meus et Deus meus, qui mandas Iacob. Cum dixissent filii Core, hoc est populus : T4 es ipse Rex meus, id est Dominus et Sal-

cui nomen

regis manifestum

est conuenire;

addidit

et Deus meus ne dubitares Dominum Iesum Christum qui et patri nostro Jacob salutem propitius transmisit, quando eum fecit cum angelo gloriosa concertatione luctari. M andauit enim illi salutem, quando audiuit per angelum : Jam non diceris Iacob, sed Israel. Nam quodlibet illud nostrae uoPs. XLIII, 70/71 cfr Ios. 6, 20.

102/103 Gen. 32, 28.

74/35 possidebunt ... saluabit r (praezer nonnullos codd.) *5 eos] add. Germ. in zarg. a. tt. 46 se] Gerzz. s. J. a. z. ante suis 48 dicimus] Gerz., dicitur Gare 81 exponitur] Gerz., exponuntut Gare? — 90 sunt 80 suis] Gerzz., oz. Garet 103 nam] Gerzr. in 96 salutes Gerzz. cuz g (a£ /. 102 salutem) tanta — Garef marg. a. vt.

394

EXP. IN PS. XLIII, 5-8

luntatis arbitrium, non per nos sed per aliam consueuimus 4 147 : 10; mandare personam. 6. In

te

inimicos

mosiros

uentilabimus

nomine

iuo spernemus

insurgentes

martyres

ad illud genus liberationis

;

et

im

in nos. Venerunt quod iudicii

PL

tempore constat fidelibus concedendum. Nam qui nimia fueiro rant afflictione confecti, resumunt animum et futuris se prosperis consolantur dicentes : J te ànimicos nostros wen-

5'*

tlabimus.

Inimiéici

uentilandi

eximium,

sunt

diuino

iudicio,

quando aream suam uentilabro disceptationis Saluator noster excutiens, paleas sequestrat a frugibus. Sequitur e£ ?* moi5 mine two spbernemus insurgentes im mos. Tunc contemnentur insurgentes, id est spiritus immundi, quando laedere non ualebunt. Modo enim illi despiciunt quos postea iusti spernendos esse iudicabunt. Illud enim quod manus Domini gentes dispersit, quod Hebraeos in sedibus eorum 120 plantauit, quod eis donauit inimicos sine aliquo labore superare, ad istud pertinet tempus. Hoc autem quod wemntilandi sunt inimici, quod hostis contemnendus antiquus, pertinet ad iudicium futurum, ubi talis est uictoria facienda,

ut omnia probentur subruisse certamina. :123) | *, Nom enim àn arcu meo sperabo, et gladius meus non saluabsit me. Fide et humilitate consueta dicit multitudo

sanctorum

in armis

se non

speraturam

esse terrenis.

Arcus enim est praesidium bellatoris, in quo mens humana confidit. Praeliatores autem mundani de gladio plus praesu15o munt. Sagitta enim plerumque incassum mittitur; ensis uero certissimae mortis operatur effectum. Quapropter nec ipsum sibi auxilium ferre dicit, quod in bello credunt homines ad praesidium plus ualere. 8. Liberasti enim mos ex affligentibus mos ; et eos 155 Qui nos oderunt confudisti. Contidentia fidei futura pro praeteritis dicunt, quoniam apud eos non est dubium, quod absolute norunt esse uenturum. Liberandos ergo se dicunt in secundo aduentu Domini a. persecutione spirituum pessimorum, qui eos hic multiplicibus insidiis affligere non de14o sistunt. Tunc enim plane /;berandi sunt, quando ab eorum potestate tollentur, ut ulterius eis non liceat de innocentium

fatigatione gaudere; quod in isto certe saeculo generaliter non potest prouenire. Confunduntur etiam qui beatos oderunt; quando illi aeterna ultione damnantur, iustos autem 145 caelorum regna recipiunt.

104 illam Gerzz.

107 e 115 spernimus Gerzz. (corr. a. s.) cum r

brum Germ., corr. uino

plus de gladio — Gare Fise. cum g

116 contemnuntur

113 uentila-

Gerz. (corr. a. zz), Gare

130 plerumque] oz. Gerzz.

129

134 ex] de z4z. Bec.

EXP. IN PS. XLIII, 9-ro

395 9. In Deo laudabimur tota die et in nomine tuo confhitebimur in saecula. Qui dicunt, laudabimur in futuro se profitentur esse praedicandos; sed sine arrogantia designant gloriam suam, qui se 2 Deo testantur esse laudandos. Tota die perpetuum tempus ostendit, quod non habet noctem, quod in illa aeternitate proueniet, ubi iuge praeco-

150

nium cognoscitur esse beatorum. Sed ne crederes otiosos futuros, qui sé ?»n Deo dixerunt esse laudamdos, profitentur 15 5

se quoque praeconia Domini iugiter personare : quoniam ipsa est beatitudo iustorum Dominum laudare perpetue; satietas quae numquam nouit habere fastidium ; fames quae de abstinantia matre non nascitur; auiditas quae de ieiunio non creatur. 10. Nunc autem repulisti et confudisti nos ; et non

160

SCHE A

170

egredieris Deus in uirtutibus nostris. Post illam futuri saeculi inenarrabilem retributionem, uenerunt pii martyres ad secundam partem, dicentes per hos octo uersus inferiores quas afflictiones praesenti tempore sustinebant, et numquam a Domini ueneratione ullatenus discedebant. Quae figura dicitur emphasis, id est exaggeratio, quando rem aliquam multis in unum collectis doloribus allegamus, ut beneuolen-

tiam iudicis enumeratis calamitatibus impetremus. Dicendo enim : N«nc autem, significant se de futuris temporibus paulo ante dixisse. Et intuere quam mirabili ordine cuncta decurrant. Reful?sti significat dilationem quam sanctis prouenire non dubium est, quia non hic, sed in futuro illis perfecta

beatitudo promittitur. fusionem

quam

Confudist? illam dicit gloriosam con-

martyres

subeunt,

cum

iniuriis affliguntur,

fustibus uerberantur et uelut criminibus obnoxii morti non 17 I desinunt mancipari. De talibus quoque dicit apostolus : Qwuibus dignus non erat mundus. Sed respice quod in isto saeculo martyres inter iniquos homines confunduntur, impii autem apud uerum iudicem aeterni opprobrii pondera sustinebunt. Sed ista confusio perducet ad gloriam, illa uero ad exitia sem180 piterna. Nunc autem Deus »on egreditur in uirtutibus martyrum, quando eos tribulationibus subdit et diuersis passionibus tradit. Tunc enim egredéebatur im wirtutibus Hebraeorum, quando sine labore prostrati sunt, qui se contra electum populum erigere tentauerunt. Quod ad consolationem 18 I sancti populi pertinere non dubium est ; ne quis patres suos 175/176 Hebr. 11, 58.

146 domino Gerz., a£ /. 149 e 183 deo 153 dixetant Gerzr. 166 alligamus Gerg. 176 non erat dignus — Ger. 178 an/e iudicem ras. quinque fere litterarum in Gerg. 180 ane nunc ras. fere trium litterarum in Germ. autem] etiam Gerzz. 26

C. 1 (xcvi)

PL 315

396

EXP.

IN PS. XLIII, ro-13

felicissimos grauiter ferret, cum ipse Domini permissionibus affligatur. 11. Auertist? nos retrorsum rae inimicis nostris ; et qui nos oderunt diripiebant sibi. Auersos se in hoc 19o mundo ante inimicos suos esse testantur, qui insequentium discrimina uitauerunt. A weríi est enim hostem carnalem fugere ; sicut praeceptum est : SZ «os persecuti fuerint in hac ciuitate, fugite in aliam. Sequitur e qui? nos oderunt dirazjiebant sibi. Hoc solet fugatis emergere ; ut in direptio195 nem praedamque cadant, qui hostibus suis minime resistere potuerunt. 12. Dedisti

nos

tamquam

oues

ad

escam

; et

4n

gentibus dispersisti nos. Cum dicunt : Ded?sti, significant omnia diuina potestate distribui. Referunt enim traditos 200 Se gentibus tamquam lupis, qui molle pecus deuorare consuerunt. Esca enim luporum est ouium mansueta simplicitas ; quae martyribus merito comparatur, qui a persecutoribus suis occidi sine concertationibus acquiescunt. Sequitur e£ m gentibus dispersisti nos. Diuersos significant fideles, quos 20; modo martyrum pietas deflet, qui gentibus traditi, libertatem suam cum patrimoniis perdiderunt. Quod uariis temporibus de christianis populis diuina dispensatione perfectum est ; ut per tribulationum temporalium mala, gloriosae beatitudinis bona consequantur aeterna.

z10.

13. Vendidisi? populum tuum sine pretio et non [uit multitudo in. commutationibus eorum. Hoc non debemus

accipere sub increpatione dictum,

sed mystica, ut

solet allusione prolatum. Prefíiwm enim uidetur accipere Deus, cum bene meritis populis subiugat infideles. Tradit 21; enim irreligiosos, ut acquirat deuotissimos. Tunc autem quasi sine pretio uendit Deus, quando alienigenus affligendum tradit populum christianum. Quod fit frequenter occulto iudicio aut ad probationis meritum, aut ad correctionis effectum. Et nota hoc genus locutionis inter propria scripturae diuinae 220 Connumerari ; ut dicatur uenditum, ubi non constat pretium

datum. Addidit e? non

fuit multitudo

in commutatio-

nibus eorum. Homines qui commutant, traditae rei paria consequuntur ; hic autem Deo nulla multitudo pretii in tantae rei compensatione prouenit, quando Christiani sunt tra225 diti, dum persecutores eorum Domino non probentur accepti. 192/193 Matth. 1o, :3.

189 et] eos add. r(praezer T B C R) 195 suis] Gerz., 07. Gare — 19? ad escam] escatrum ed. cum re? g — 199 referunt] Gerzz., ferunt Gare? — 205 deflet pietas — Gare 208 temporalium] Gerz., temporalia Garez 215/216 sine pretio quasi 219 diuinae scripturae — Garez c Gerzz.

PE 314 | 148

EXP.

IN PS. XLIII,

13-16

397

Quomodo enim uero Deo esse poterant grati, profanis superstitionibus inuoluti ? 14. Posuisti nos in opprobrium uicinis nostris, derisum et contemptum his qui in circuitu nostro 230 S42.

Enumerant

quanta

fuerant

afflictione

perculsi;

ut

inter aerumnas multiplices deuotionis qualitas augeretur. Grauis est enim afflictio quam patimur a uicinis, quia non transitorie dicitur, quod a circumstantibus iugiter imputatur. Nam quod dicit : Poswist? nos, ostendit immobilem passio25; nem. Ibi enim diuturnus quis esse creditur, ubi et positus approbatur. Op$robrium contra probum positum est ; nam sicut omnia proba decora sunt, sic indecentia

cuncta

mon-

strantur opprobria. Sed istud o$$robrium non erat ante conspectum Domini, sed ante oculos uicinorum, qui illa noue240 rant iudicare, quae deprauatus sensus docebatur aduertere. Derisus uero uox est confusa laetitiae, insultationem suam

245 SCHE

25o

25;

260

immoderata hilaritate denuntians. Contem9ius significat abiectissimam uilitatem, quam martyres Domini traditi diuersis passionibus sustinebant. Qu? 2n circuitu nosiro sunt, scilicet infideles et perfidos exponit, qui quaquauersum semper ambulant, nec nobiscum recto dogmate gradiuntur. 15. Posuisti? nos àn similitudinem gentibus, commoiionem capitis im blebibus. Respice per figuram anaphoran, quae latine relatio dicitur, uerbum ipsum iteratum ; id est $oswisti, quod in capite anterioris uersus iam dictum est ; ut frequens repetitio uim passionis exaggeret. Martyres enim in similitudinem Christi gentibus constat appositos, quando eos comparibus poenis et cruciatibus affecerunt. Commotio uero capitis inimicorum et martyribus contigit, quae facta est in passione Domini Saluatoris ; sicut legitur : Locuti sunt labis et mouerunt caput. 16. Tota die uerecundia mea contra me est et con[usio uultus met operuit me. Solet uerecundia ad momentum uenire et breui tempore sedata discedere. Ista uero grauissima fuit, quae iugiter permanebat. Erat enim ante oculos populi sancti immoderata uerecundia uehemensque confusio, quando illos sibi iugiter insultare cernebat, quos impios esse cognouerat. Et intuere, descriptio uerecundiae quam decora consequitur. Nam quodam pallio confusionis

265 uultum

suum

dicit coopertum,

dum

nube

sanguinea

facies

256 Ps. 21, 8.

226 poterant esse — Gare/ 229 dirisum Gerzz., corr. a. zz. derisu et con239 dirisos Gerzr., 232 enim est — Gare temptu r (praefer nonnullos codd.) 265 dicit] esse ad4. 2601 moderata Gerzr., in- add. in zarg. (a. s. ?) £0fT. d. PH. Gerz..

PL 515

398

EXP.

IN PS. XLIII, 16-19

eius inflammata rutilauit. Sed cum dicit, oPeruit

270

me, non

solum permutationem uultus, sed etiam totius corporis indicauit horrorem. 1v. A uoce exjrobrantis et obloquentis, a facte inimici et persequentis. Vsque ad istum uersum confusionis illius descriptio perseuerat, nunc dicitur unde uenit ille

275

280

285

'TOP 290

roseus amictus, qui nudam faciem coloris sui tegmine uestiebat. Ex$robrare est in faciem maledicere, quasi indecora crimina iaculari. Obloqu? est absenti detrahere et doloso aliquem sermone mordere. A facie inimici, id est dum proximum uidet qui eum capitaliter odit. Et ne putares aduersarium leuem, addidit e? Persequentis ; quod odium probatur acerrimum ; quia non solum corpus exstinguere, sed ipsas animas cupiunt sua prauitate trucidare. 18. Haec omnia uenerunt super nos et obliti non sumus te ; et inique non egimus in testamento tuo. Venerunt filii Core ad professionis suae gloriosissimam firmitatem ; ut ostendant nobis quaeuis mala non nos debere a Christi gratia segregare ; sicut dicit apostolus : Qw?s nos separabit a caritate Christi ? Tribulatio, an angustia, an James, an nuditas ? et cetera. Dicendo enim, haec omnia, ad unum

colligunt quae tractu superiore dixerunt ; ut si dispersa leuius acciperentur, in unum cumulum congregata grandescerent. Quod argumentum dicitur a tormentis, quando per tot mala nequaquam fidelium animus potuit immutari. Venerunt suev nos, quasi fera terribilis, quasi fluuius turbulentus. Et quia solet grauis tribulatio de animis abicere, quod ante quis uisus est credidisse ; adiciunt non se oblitos fuisse Dominum

29

vA

inter tam multiplices aerumnas : dum magis iniquorum persecutione commoti, a Domino iugiter auxilium postularent. Sequitur e£ 2nique nom egimus in testamento iuo ; hoc est quod dixerunt e£ obliti nom sumus te. Nam qui illum mente retinent, eius testamentum nesciunt obliuisci. Sed cum latinae locutionis sit, ut dicamus obliti non sumus tui, hoc

300

proprium scripturae diuinae est quod ait : ObIiti non sumus ie.

395

19. E? nom recessit retro cor nostrum ; et declinasti semitas nostras a uia iua. Retro redit cor eorum qui de Domini bonitate desperant et putant illum rogatum non succurrere, qui etiam non petentibus cognoscitur subuenire. Quod isti minime fecerunt, qui spem in Domino habere probati sunt. Semitas uero hic in malo posuit, dum ait nostras, quasi umbrosos et uoluptuosos calles, quos fragilis 281/286 Rom. 8, 55.

$00 diuinae scripturae — Garez

308 cal«*«les Gerzz.

EXP.

IN PS. XLUI,

19-22

399

terit humanitas. Ipsos enim commeamus, quando a Domini 316 iussione traducimur. Va uero a uiolentia nuncupatur, quae

merito Christi dicitur, quoniam et ab eius fidelibus, sicut ab ipso factum est, in aerumnis et tribulationibus ambulatur.

Quapropter aptissime dicuntur humanae semitae a uia super-

na diuisae : quando illae ducunt ad detestabilem mortem, haec

31; confert sine dubio desiderabilem sospitatem. Vnde filii Core reuera filii erant sanctissimae crucis, cum talia sentiebant.

PE

20. Quoniam humiliasti nos in loco afflictionis 316 et operuit nos wmbra mortis. Reddunt causam quare uiam et semitas asseruerint fuisse diuisas; propterea quia 320 Se 294 loco afflictionis, id est in isto mundo humiliatos esse testantur, qui est fidelibus /ocus afflictionis, unde compunctio nascitur et paenitudo succedit. Sequitur ef operuit nos umbra mortis. Vitae istius transitum dicunt, qui sanctis et peccatoribus probatur esse communis. Ceterum 325 uera mors illa est, qua impii aeterna damnatione puniuntur. p. 149 2d. Sv obliti sumus momen Dei nostri et si expandimus manus nostras ad Deum alienum. Ipse est intellectus quem titulus dixit absolute fidelium ; ut Deum nesciant alienum, nec obliuiscantur eum, cuius nomini crucis

33» impressione dicati sunt. Nam quod addunt : E£ s? expandimus

manus

nostras

ad

Deum

alienum,

orantem

describunt, qui tensis manibus crucem ipsam quam fronte recipit, corporis sui forma restituit. Hoc enim fidelissimi non alieno, sed suo Domino utique faciebant ; ut perseuerantia 335 illos fideles assereret, qui mutati tot aduersitatibus non fuissent.

22, Nonne Deus requiret ista ? ipse enim mouit occulta cordis. Nonne, cum pondere pronuntiandum est, quoniam grauissimum est apud Dominum, si in eius religione 34o peccetur. Requirere autem solemus, quando illa desideramus agnoscere, quae nostram nouimus conscientiam non tenere. Deus autem sciens requirit, non ut ipse aliquid nouum discat, sed ut nos faciat quae sunt obliuione sepulta cognoscere. Sic et Abrahae dictum est : Nwnc cognoui, quo34; miam. times Deum tuum ; quasi ille ex tempore aliquid didicerit, qui ante saecula cuncta praesciuit : Sequitur

2sí£a, id

est quae superius dixerat : S7 obliti sumus nomen Dei nostri et si expandimus manus nostras ad Deum alienum. Et quoniam agebatur de religionis affectu, qui non 344/345 Gen. 22, 12.

311 eius] his Gerz.

318 e; 323 opetuit] Gerzz. cum r, cooperuit Gare£ cuz g 345 aliquid ex tempore — Gare 847 dixerant Gerz. (u s. 7. a. zz.)

400 259

555

EXP.

IN PS. XLIII,

22-24

solum deuotione corporis, sed magis geritur cordis arcano,

ad

diuinitatis notitiam, ubi omnis festinat integritas, cucurrerunt dicentes ipse enim nouit occulta cordis. Quoniam $rojier ie mortificamur tota die, aestimaii sumus wt oues occisionis. Exponunt illa beatissimi quae occulta dixerunt, quia non moriebantur pro aliquo facinore perpetrato, sed amore diuino ; ut credulitas Trinitatis saluberrima gentibus augeretur. Morte uero affici est per longas passiones praesentis uitae exitum reperire ; quod perfecti Christiani faciunt, qui districtis obseruationibus affli-

360 guntur.

Nam ut hoc magis deberes aduertere, addidit,

zo£a

die ; quod non momentaneam mortem, sed per uniuersum uitae tempus protractum nobis fidelium declararet exitium, Intende quod sequitur aestimat? sumus ut owes occisto^is. Ouis, quia non habet arma resultationis, raptoribus 365 suis probatur esse temnibilis. Non enim aut cornu ualet, aut

dente contendit, aut fuga praesumit ; sed manibus latronis patienter acquiescit, dum nulla se reluctatione defendit. Sic famuli Christi uelut o4es aestimati sunt mori ; quoniam sine 570

contentione aliqua uidebantur occidi. 29. Exsurge, quare obdormis, Domine ? exsurge et ne vrepellas nos in finem. Enumerata multitudine passionum uenerunt filii Core ad tertiam partem, ubi tanto desiderio auxilium quaerunt, ut etiam Dominum

SCHE 375

obdormisse

commemorent. Quae figura catachresis est, quam recte dicimus abusionem, quae rebus nomen commodat alienum. Non enim Deo conuenit exsurgere, qui numquam noscitur posse dormire : sed illum humano usu dormire dicimus, quando exspectatio nostra diuina dispensatione differtur. Nam si potentiam maiestatis eius inquiras, habes euidentissimum dictum :

380

Ecce non dormit neque dormitat qui. custodit Israel. Repetitur exsurge, ut quibus uidet pericula crescere, non dissimulet subuenire. Sequitur e? ne repellas mos in [finem ut, si adhuc hic aestimas differendum,

»on

repellas

in finem,

ubi consistit muneris tui uniuersa perfectio, ubi sunt prae585 mia beatorum, ubi martyribus coronae praeparantur. 24. Quare faciem iuam auertis ; obliuisceris àinopiam nostram et tribulationem nostram. Malis praesentibus ingrauati, more beatorum in flebili supplicatione persistunt dicentes: Quare nos tamdiu aestimas differendos, ut 599 respicere non credaris, cum subuenire distuleris ? Sequitur 880 Ps. 120, 5.

853 morte afficimur r (praeter M) 363 quid Gerz. 971 in] usque praez. r (praeter quosdam codd.), cfr 1. 882 0 883. 383 non repellas] Gerz., ne repelle Garez

PL ERU

EXP. IN PS. XLIII, 24-26

40I

obliuisceris inopiam nostram ; hoc est cui consueueras

595

subuenire, quam sic in aliis amas, ut te inopem dicas. Venisti enim ditissimus, ut nostrae indigentiae subuenires. Addidit, tribulationem nostram, cuius clemens semper inspector est ; sicut in quinquagesimo psalmo dicturus est : Cor contritum, et humiliatum Deus mon spernit. Tales enim causae apud illum pium Iudicent plurimum ualent, qui humanis cognitoribus probantur esse temnibiles.

25.

Quoniam

hwumiliata

est

in

puluere

anima

nosira ; adhaesit in terra uenter noster. Post moram exauditionis, piae mentes non ad desperationis audaciam, sed ad continuae orationis salutaria se uota uerterunt, Hic enim satisfactio assiduae deprecationis exponitur. Curuantur enim in puluerem, qui cinere supra se sparso animas suas pec405 catorum recordatione discruciant. Sequitur, adhaesit im terra wenter noster ; quod utique facere solent qui longa oratione prostrati, tota corporis effusione tenduntur. AdAaerere enim terrae, significat in orationibus diutius immorari, per quas efficaciter peccata uincuntur. Magna enim contra

400

410

diabolum arma sunt in suis uiribus fiduciam non habere, sed

Deum rogare, qui aduersarium possit opprimere. 26. Exsurge,

SCHE

Domine,

adiuua

nos

et

libera

mos

propter nomen iuum. Magnarum afflictionum suauissimus finis adhibetur ; ut petant se resurrectionis dominicae gloria 415 liberari, ubi omnium Christianorum spes probatur agnosci. Exsurge autem non ad dormitionem, sed ad resurrectionem est potius applicandum. Supra enim, ubi eum quasi excitare uoluerunt, dictum est : Qware obdormis ? hic autem solummodo, exsurge, ponunt, ut illam resurrectionem intellegere 420 deberemus, in qua destructa cognoscitur humana captiuitas. Illo enim resurgente adiuti, illo ad caelos ascendente liberati sumus. Verum haec omnia nobis contulit non propter meritum nostrum, sed $ropíer nomen suum. Ideo enim Saluator dicitur, quia per gratiam pietatis suae saluat infirmos. Conclusio psalmi. Ecce nobis filiorum Core salutaria dicta fulserunt : ecce 425 nobis ecclesiasticus ordo Domino reuelante lampauit. Patres enim nostros ab inimicis suis per miracula uisualiter liberatos esse cognouimus ; nunc autem fideles per passiones corporum et tristitias animarum ad aeternam requiem peruenire didici-

895/396 Ps. 50, 19.

395 psalmo] oz. Gero. ut saepius, fort. recte

412 domine] Gerzx. s. /. a. zz.

PL 218

402

EXP.

IN PS. XLIII, 26-XLIV,

1

43o mus, ut tempore suo utrumque factum humano generi cognosceretur esse proficuum; nec deberet aliquis queri, cum se mundanis aerumnis cognosceret ingrauari. Libertate quoque innocentiae insurgunt et martyrum uoces, ubi dormire et ,15o obliuisci dicitur Deus. Quod dictum non increpatiue debet 45 vA suscipi, sed affectuosa uoluntate depromi. Quae etiam in libro Iob frequentissime reperiuntur, ut nisi ea prudenti indagatione conspexeris, non supplicationes intelleges, sed quaerelas. Verum ista moderata praesumptio iustorum sinceri cordis uidetur depromere puritatem, ut simplicitas animi pondus 44 o illatae uideatur exponere passionis. Sic in scripturis diuinis quoties tale dictum aliquid inuenimus et clementia dominantis ostenditur et supplicantis puritas indicatur.

EXPOSITIO

IN PSALMVM

XLIV.

1. In finem, pro his qui commutabuntur, filias Core ad intellectum, canticum bro dilecto. Videamus quid haec uerba nobis singillatim discussa parturiant, quia titulus psalmi multorum nominum congregatione prolixus In finem saepe dictum est perfectionem significare, hoc II est. est Dominum Saluatorem. Pro his qui commutabuntur filiis Core, hoc declarat : quia filii crucis in Ecclesia permanentes, de tristitia mundi huius transibunt ad gaudium Io

RT

sem-

piternum. Ad intellectum canticum, textum psalmi significat, qui trahendus est ad intellegentiam supernam, in qua futurarum rerum sacramenta spiritalia continentur. Pro d;lecto fibum uult intellegi Dominum Christum, de quo Patris uox insonuit : Hc est. Filius meus dalectus, àn quo mihi bene complacu:. Istius nunc spiritales nuptiae referuntur, istius

zr; uota epithalamii laude celebrantur ; cuius uirtus ultra omnes

uirtutes est, pulchritudo supra omnes decores, potentia inenarrabilis, pietas singularis. O beata sponsa, quae tantae maiestati probaris esse coniuncta, non societate carnali, sed in2o

uiolabili coniunctione caritatis! Quando illi copulata esse cognosceris, qui te suo splendidissimo lumine radiauit ? Quapropter diuinitatem deuotissime supplicemus, ut corde mundissimo ad inspectiuum lumen euecti, sanctae Sponsae nuptias spiritaliter audiamus.

Ps. XLIV, 13/14 Matth. 5, 17.

434 intelligis Gerzz. Ps. XLIV, 12 filium] Gerzz. a. zz., filio Gerzz. (pr. z:.) Garet Gerzz;., diuinitati Gare

21 diuinitatem]

EXPUIN

25

PSSZXLIV,; i-

403

Diuisio psalmi. . Caelestibus epulis propheta saginatus et futurae gratulationis qualitate completus, praeconia Domini se eructaturum promittit ; ut unde ipse fuerat caelesti largitate satiatus, inde et fidelis populus abundantissime pasceretur ;epithalamium

quoddam supernum, ut dictum est, nuptiali exsultatione concelebrans. Epithalamium uero interpretatur laus thalami, 30 quae Sponso caelesti consuetudine humanitatis offertur. Prima pars eius quatuor modis Sponsi continet laudes, id est Domini Saluatoris. Secunda simili numero quatuor partibus mysticis uirtutibus Sponsa praedicatur Ecclesia ; scilicet quae in sanctorum hominum adunatione consistit. Hoc quoque sa3 II pientissimus Salomon in libro qui appellatur Canticum canticorum notissima lectione descripsit. Vnde et nos in praesenti psalmo, prout locus expetit, libri ipsius exempla iungimus; ut licet praedicatores diuisi sint temporibus, concordia tamen prophetiae unum locuti esse uideantur.

Expositio psalmi. 24. Eructauit cor meum uerbum bonum ; dico ego opera mea Regi. Lingua mea calamus scribae, uelocitev scribentis. Cum intellegentiam suam propheta cognosceret diuini muneris claritate perfusam, magnitudine ipsius gratulationis com4 ^ pulsus ; quod dicturus erat ante laudauit, non elationis studio,

sed motus ueritatis instinctu. Erwctawit dicimus, quando satietas multa ciborum digestiones saluberrimas euaporat. Sed quam magnis spiritalibus epulis fuerat uir iste completus, ut tam boni odoris eructaret arcanum ! Cox 3o

35

6o

meum,

sinum

mentis intellege. Verbum bonum, Filium Dei dicit, de quo Ioannes euangelista ait : In $rincipio erat Verbum et Verbum erat apud Deum et Deus erat Verbum. Ipsa etiam de se Veritas dicit : Nemo bonus, nisi solus Deus. Opera uero id est opusculum prophetae fuit, psalmi huius decoram contextionem ministerio suae uocis offerre, et per organum linguae quibusdam calamis diuina uerba resonare. Hanc enim praedicationem Reg? dicere gestiebat, quam de eius admirabili claritate conceperat. Sed ne quis putaret aliquid eum ex propria uoluntate dicturum, /2nguam suam scribae calamo comparauit, quae sic dictura est fideliter Spiritus sancti uerba, 51/52 Ioh. rz, 1.

28 ut] Gerzz. in marg.

53 Matc. 10, 18.

36 unde] e Gerzr. in ras. a. zz. et] oz. Gerzz. Gerzz. 44 chatitate ed. magnitudinis ipsius gratulatione Gerzz. charitate 74u4Z. Bec. Fisc.

in] oz.

57/58

PL 3I9

404

EXP. IN. PS. XLIV, 2-5

uemadmodum sensus nostri uota calamus describit in charta. Addidit «elociter scribentis ; quem nos magis notarium debemus accipere, qui uelociter uerba suscipit et citius audita transcribit. Considerandum uero quoniam hic prophe6 tiae uirtus ostenditur, quae non sub cruciatu humano cogitat, sed sine aliquo liuore diuinitatis iussa diuulgat. Audiamus nunc prophetam epithalamii sine adulatione dicturum laudem, quae nihil nisi exaggerat ueritatem, quae salua integritate blanditur; et quamuis magna dicat, non tamen 79 omnia sufficienter enumerat. É 39. Sheciosus forma rae filiis hominum, diffusa est gralia im labiis iuis ; propterea benedixit te Deus in aeternum. Finito prooemio et competenter populis A

ad audiendi studium concitatis, factum est de incarnatione

H

"d

75

8o

PL 320

Domini laudis initium ; ut per quam meruimus diuinitatis arcana cognoscere, per ipsam deberemus et praeconia tantae maiestatis audire. Quae species laudis, apud oratores a forma dicitur. Sed cum in Isaia legatur : Vidimus eum et non habebat speciem neque decorem, sed species wultus eius sine honore abiecta prae omnibus hominibus ; quaeri potest, cur hic super genus humanum speciosissimus describatur ? Non quia forma eius decore lactei coloris eluxit, aut flauo crine lampauit, aut

85

90

95

IOO

insigni statura praeminuit; sed ueraciter humano genere pulchrior fuit, quia peccata non habuit. Illud enim recte sfecios. dicimus, quod gratia mundissimae puritatis ornatur ; quamuis pater Augustinus speciem corporis eius dicat fuisse laudabilem. Sed exemplum Isaiae supra positum ad passionis eius retulit tempus quando et colaphis caesus et spinis coronatus est sputis legitur esse complutus. De Ecclesia uero quae Domini Saluatoris portat imaginem, sic legitur in Canticis canticorum : Fwsca sum et decora ; id est fusca corpore carnali, formosa caelestibus meritis. Et quare speciosum dixerit probat : quia, loquente Christo, per gratiam Deo reconciliatus est mundus. Quid ergo potuit in humano genere esse simile, quam ipsum incarnatum conspicere, per quem redemptionis donum totus orbis accepit ? Nam sic de ipso et praedictus liber Salomonis enuntiat : Labia tua et loquela tua speciosa. Sequitur $rojierea benedixit te Deus in aeternum. Propterea, dicit, propter praedicationes eximias et pietatem omnimodis singularem ; quia nulli quidquam pro meritis contulit, sed omnia sua potius bonitate concessit. Benedictus est 48/80 Is. 55, 2.5. 86 cfr Aug. Ex. ps. 44, 7, 1 sqq. — CC 58, p. 498 sq. ; uel En. ps. 127, 8, 16 sqq. — CC 4o, 1872. 91 Cant. r, 4. 99 Cant. 4, 5. 66 libore Gerzz., corr. a. ?4., labote Gare 67 epithalamium 85 dicitut Gare 89 de] Ger. s. ]. a. s., 0z2. Garet

Gerzz., corr. a. zz.

p. 151

BABCINTPSOUXLIV;

105 TOP

SCHE

IIO

T

Hbi

I20

I 25

130

825

405

enim in aeternum, cuius regni non erit finis. Bene autem dictum est a forma serui. Bemedixit te Deus, quae et passionem pertulit et ad regna caelorum peruenit. 4. Accingere gladio tuo circa jemur, potentissime; specie tua et pulchritudine iua. Secundus intromittitur modus laudis Domini Saluatoris, qui dicitur a potestate. Nescio etim ad quod gaudium propheta subuectus, precatur Dominum ut exspectatus gentibus tandem saluberrimus appareret. Dicit enim : Accingere gladio tuo. Metaphora a bellatore concepta, qui dimicaturus gladio cingitur, ut prosternat inimicum. Sed hic gladium sermonem praedicationis debemus accipere, de quo ipse in euangelio testatur : Non ueni pacem mültere in terram, sed gladium ; et apostolus dicit : Et gladium spiritus, quod est uerbum Dei. Gladius autem dicitur sermo Dei, quia corpulenta uitiis corda hominum ictu suae uirtutis irrumpit ; nec potest imbecillitas humana resistere, ubi illa fortitudinis gloria dignatur intrare. Femur uero incarnationem significat Domini Saluatoris, sicut in Genesi legitur : Non deficiet princeps ex Iuda, nec dux de femoribus eius. In ipso etiam mysterio et Abraham fecit iurare famulum suum, quando ei tacto femore iuris iurando religione constrictus est. Femor autem subiunxit fotentissime, ut reuerendam iam incarnationem crederes, quam potentia diuinitatis assumpsit. Similiter et sapientissimus ille dixit : Gladius eius in. femore ipsius. Addidit specie tua et pulchritudine iua. Hic utramque naturam positam euidenter agnoscimus, ut sfecies pertineat ad humanitatem, $wichritudo ad deitatem. Illa enim sfecies bene dicitur, in qua mundo salutaris apparuit : ista ?wlchritudo aptissime pronuntiatur, unde omnia pulchra ueniunt quaecumque decora sunt. 9. Intende

T

et prospere procede, et regna ; propter ueritatem ei mansuetudinem et iustitiam et deducet tie mirabiliter dextera iua. Adhuc actus sacratissimae incarnationis exponitur et singulis quibusque uerbis miraculi

114 Matth. 1o, 34. 115 Eph. 6, 17. Gen. 24, 2. 126/127 Cant. 5, 8.

120/121 Gen. 49, 1o.

121/123 cfr

105 gladium tuum r femur] Gerz. cuz r, tuum add. Garet cum g 106 speciem tuam et pulchritudinem tuam r 108 ad nescio quod enim gaudium Gerzz., €0fT. 4. 7?., ad nescio enim quod gaudium -— Garet 122/123 iuris 4:4. femoti] om. Gerg. per bomoiotel., add. s. |. a. m. femoti, et in marg. inf. : - iuris usq. est, ptaecepit ne acciperet filio suo Isaac uxorem de filiabus Chananaeorum. Femotri Garet 124 iam] ozz. Gerzz. 125 dicit Ger. corr. (uel dixit zzzi. im dicit?) 133 pr. et] om. r 126/137 miraculi ipsius potentia praedicatur] Gerzz., miracula ipsius potentiae praedicantur Gare/

PL 321

406

EXP. IN PS. XLIV, 5-6

ipsius potentia praedicatur.

Iniende

dictum est, ut homi-

nem pereuntem de caelo miseratus aspiceret, sicut in tertio

decimo psalmo dictum est : Dominus de caelo prospexit super 14 o filios hominum. Prospere, quia erat humano generi liberationis beneficia praestiturus. Procede, uelut sponsus de utero uirginali, sicut scriptum est : E? ifse tamquam sponsus frocedens de thalamo suo. Regna, hoc est in hominum credulitate potentiam tuae maiestatis 14 ^ ante muudi constitutionem cum dubitatione regnauit. Projtíer ut ueritas de terra oriretur, quae minatione

x3

mundaret.

ostende. Ceterum Filius et Patre et Spiritu sancto sine weritatem, illud designat, falsitatem nostram sua illu-

Mamsuwetudo

uero

monstrata

est,

quando in crucis affixione pro persequentibus exorauit. J4st£:150 tia uero ad illud respicit, quia praecepta salutaria pius doctor infudit. Deducet ie, id est per cursum totius uitae inoffensa conuersatione custodiet. Mrabiliter, quia contra mundi inopinabilem consuetudinem tertio die resurrecturus erat a mortuis ; quod miraculum partes totius orbis impleuit. tua potentiam Verbi significat, qua uniuersa opeI Dextera ratur quae uult in caelo et in terra. Audiant hoc uerbum detractores impii. T'4a dextera dicit, hoc est propriae uoluntatis instinctus. Nam si omnia sua potestate facit, sicut eum facere manifestum est, quemadmodum potest habere maio16 [9] rem ? Sed contra hunc morbum illa potio debet insanis mentibus adhiberi : Omnia Patris mea sunt et omnia mea Patris sunt. Omnia enim Patris non haberet, nisi esset aequalis eiusdemque naturae. 6. Sagittae tuae acutae potentissimae ; populi sub 16 IX te cadent in corde inimicorum Regis. Sagittae acutiae sunt uerba Domini Saluatoris, hominum corda salutariter

infigentia ; quae ideo uulnerant ut sanent, ideo percutiunt ut liberent, ideo prosternunt ut erigant. Sed uideamus hoc telum uerbo Dei qua similitudine comparetur. Sag?ttae est lignum 170 ferro armatum, cuius prima pennata sunt; sic uerbum Dei ex ligno crucis egrediens et fortitudinem penetrandi habet et uelocitatem quo uoluerit perueniendi. Supra gladium posuit quod proxime uulnerat ; hic sag?£tas quae longe diriguntur: scilicet ut incomprehensibilis potentia hac similitudine monig straretur. Acuíae pertinent ad transforationis celeritatem. Potentiss?mae, quia nulla illis materia quamuis durissima probatur obsistere, quando eis insitum est effectum suae uoluntatis implere. Populi sub te cadent, conuersiones signiA

139/140 Ps. 15, 2.

142/143 Ps. 18, 6.

150 pius doctor] poni? Garet ante praecepta 165 corda r f (a£ cfr 1. 1*6)

161/162 Ioh. 17, ro.

164 acute Gerzz.

potentissime

PE 322

BOSDSENCPSSXEIV;!

180

185

190

JCIP

295

200

6-8

407 ficat hominum : quando credentes in humilitatem feliciter cadunt, qui prius uitio praesumptionis erecti sunt ; sicut apostolo Paulo contigit, qui uocis Domini sagitta penetratus, in faciem persecutor quidem corruit sed eum continuo apostolum Domini dextera subleuauit. I» corde, exponit quod superius dixit, cadent, non pedibus quibus corpora sustinentur, sed corde quo-ánimae perfidia subleuatur. Ibi enim qui paenitens cadit, resurgit ;et de sua iniquitate deiectus, ad salutaria Domini mandata transfertur. Inimicorum Re gs, inimicos Christi dicit, qui a lege superna contraria uoluntate dissentiunt. Hoc est quod titulus psalmi huius praecinuit dicens : Pro his qui commutabuntur, filiis Core. *?. Sedis tua Deus im saeculum saeculi ; uirga recta est uirga regni iui. Venit ad laudationis tertium modum, qui recte dicitur a causa iudicii. Hic enim sedis Dei ad iudicium pertinet futurum, in quo omnia ueraciter aeternus moderator examinat atque diiudicat. I» saeculum saeculi ; quoniam quidquid constituerit, nulla potest temporis successione dissolui. Virga uero regulam diuinae significat aequitatis, quae ueraciter recta dicitur, quia nulla prauitate curuatur. Virga ista iustos regit, impios percutit, continet ueraciter supplicantes. Sed haec wirga non de cespite arboris egreditur, sed ab ipsius deitatis uirtute procedit. Fortitudo inuicta, aequitas rectissima, inflexibilis disciplina ;de qua in alio quoque psalmo dicendum est : Vérgam uirtutis tuae emittet Dominus ex Sion : dominaberis in medio inimicorum tuorum. Hanc enim «irgam regii honoris insigne, sceptrum dicebat antiquitas, designans in ea uirtutum Regem Dominum Saluatorem.

210

215

8. Dilexisii iustitiam. et. odisti iniquitatem ; propterea unxit. te Deus Deus tuus. Ipsa est uirga recta, amare aequitatem et odisse nequitiam. Nemo enim perfecte del?git iustitiam, nisi qui et actus pessimos exsecratur, quoniam diuersis qualitatibus eodem tempore non est in uno locus, nec potest ipso momento ibi nigrum uideri, ubi candor insederit. Nam et praesentia lucis noctis absentia est, sic et ueritatis amor est odium falsitatis. Vnde a quibusdam pulchre definitum est : Substantia est contrariorum capax, sed non uno tempore. Sed his rebus quae praemia sint reddita subter exponit: Propterea unxit te Deus Deus tuus. 203/204 Ps. 109, 2. 216 Aristot. Ca/eg. 4 a, 10-11 ; 17-18, in uersione latina Boethii — PL 64, 198 B.

180/181 paulo apostolo — Gare? 182 quidem persecutor — Gare 184 dixit] Gerzz., ait Gare 189 huius] Gerzz., oz. Garef 191 e 193 sedis] Gerz. cum r, sedes Garet cum g et] oz. Germ.

193 a] oz. Gerzz.

196 potest] Gerzz., poterit Gare

215

p 152

EXPXINAPSSUXDDVSSO

408 220

Vnctus christus et regem significat et sacerdotem, quia dignitates istae sumebantur per sacratissimas unctiones ; nam et

ipsum nomen Christi a sancto chrismate uocitatur. Sed ab

illa parte unctus dicitur, qua dispensatione et natus et mortuus et resurrexisse ueraciter dicitur Christus. Ceterum deitas eius nullo munere,

225

230

Repetitio

autem ista quod dicitur Deus Deus, praeconium magnae dilectionis ostendit. : 9. Oleo laetitiae rae consortibus tuis ; myrrha et gutta et casia a uestimentis tuis. Duplici modo unctionem illam sanctam prouenisse significat. OZewum laetitiae est peccati maculam non habere ; unde se conscientia semper exhilarat, quando nulla recordationis asperitate mordetur. Prae

22)

nullo honore indiguit adiuuari.

consortibus

tuis, prae filiis hominum

dicit, quos et

ipse in euangelio fratres appellat. Ideo autem dictum est, rae consortibus iuis, quoniam hanc benedictionem supra omne humanum genus cognoscitur accepisse, ut unctus singulariter ceteros ungere debuisset. In illo enim fons est benedictionis, a quo, prout ipsi uisum fuerit, per uniuersos electos competenter emanat. Sed haec omnia carni conueniunt, cui

piissimum et gloriosissimum Verbum unitum est pro salute 240 cunctorum.

Sequitur myrrha et gutta et casia a uestimentis iuis. Saepe diximus species terrenarum rerum indicia nobis caelestium demonstrare uirtutum, quia non poteramus quidquam de illa maiestate cognoscere, nisi nobis de ipsa aliquid per mundanas similitudines appareret. Et ideo 245 posteriora uersiculi istius prima fronte declaramus, ut nomina quae praecedunt clarius elucescant. Sanctum Domini corpus quoddam deitatis fuisse cognoscitur uestimentum. Nam sicut uestibus cooperiuntur membra mortalium, ita et maiestas Verbi infidelium oculis carnis uelamine uidebatur abscondi. 250 Ab hoc ergo uestimento, id est incarnationis arcano congrue uenisse dicitur myrrha, gutta et casia. Myrrha mortem significat, quam pro hominum salute suscepit. G«iía uero quae dicitur ammoniaca duritias curat ab aliqua necessitate contractas. Quae pulchre incarnationi Domini comparatur, 205

quia duritiam cordis humani sancta praedicatione dissoluit.

Casia, quae a nostris fistula dicitur, redemptio generis humani per aquam baptismatis indicatur, quoniam hoc herbae genus aquosis locis dicitur inueniri. His rebus etiam odor inest suauis, ut merito sanctae incarnationi et uirtus herbarum et

221 sanctorum Gerzz. 228 quod] Gerzi., qua Gare? . — 229 e7 240 e 281 murra Germ. — et] Gerzz. cum r et g,cfr 1.240 sed 0m.1. 284 cum Gare? — 228 e: 240 e? 261 cassia Gerzz. 239 et gloriosissimum] ozz. Hinezzar., de Praed. 33 — PI 125, 348 D 245 declaramus] a/7. a ex e uel e ex a Gerzz., declatemus Gare£ ab] ras. in 2865 humae sanctae Gerzz, corr. a. zz. Gerzz.

PL 525

EXP. 260 odoris

suauitas

IN PS. XLIV, 9-1o

comparetur,

409

sicut in Canticis

canticorum

Sponsa dicit : Post odorem unguentorum tuorum currimus. 10.

A domibus

eburneis,

ex

quibus

te delectaue-

runt filiae regum in honore tuo. In quarto modo a persona Sponsae laus sumitur Christi. Dicit enim propheta unde ueniat Sponsae gloriosissima pulchritudo, quae ad Domini dexteram

locata consistit;

id est

a

domibus

eburneis,

quod significat ornata palatia, quae copioso ebore uestiuntur. Sed ebur non ad solas diuitias intellegamus aptatum, sed quo-

niam elephas, cuius haec ossa sunt, nimiae castitatis asseritur,

qui inter quadrupedia et sensu plurimo ualet et temperanter

270

miscetur feminae suae et coniuge secunda non utitur; hoc pudicis feminis decenter aptatum est, quia illae in domibus

eburneis mansisse noscuntur, quae per castitatem Christi Domini praecepta secutae sunt. Hanc enim translationem 27 probauerunt doctissimi patres Augustinus atque Hieronymus. Ex quibus te delectauerunt dicit, id est ad te non proprio cucurrerunt iudicio, sed tua delectatione perductae sunt. FiHae regum, siue hominum fidelium qui regunt corpora sua VA

28 o

et perducunt filias quae sacro baptismate generantur, siue imperantium, quod frequenter contingit, ut relicto palatii dominatu soboles principum eligant diuina seruitia. Ideo enim addidit ?n homore iuo, ut religiosam mentem tali designaret indicio. Non enim in honore patrum suorum delectatae sunt,

28

A

SCHE

290

29 A

sed in honore

Domini Saluatoris.

Adstetit regina a dextris tuis in uestitu deaurato, circumamicta uarietate. Mirabili totum relatione describitur. Quae figura dicitur characterismos, haec latine (sicut saepe diximus) descriptio uel informatio nominatur. Ante oculos enim intellegentiae reddit quae aspectu corporeo non uidentur. Prius enim Sponsi pulchritudo laudata est, postea uirtus eius asserta, tertio sedes ipsius potestasque narrata est. Et quia nuptiale gaudium agebatur, odoris suauissimi species sub mysticis interpretationibus noscuntur adhibitae. Quarto dicitur ipsius quoque reginae unde ueniat mirabilis pulchritudo. Tunc ad diuinam dexteram ornata pretiosis uirtutibus collocatur, ut omnis anima fidelis in supernam contemplationem porrecta, caelestia uota conspiciat sciatque qualem 1lli in ter261 Cant. 1, 5. 295 cfr Aug. En. bs. 44, 23, 2 — CC 358, p. 510 ; Hieron. Cozzzmentariol. in bs. 44, 6 — edid. Morin ; sed in episz. 65, ad Princibiam (cfr 1. 489), 14, 5 — CSEL 54, p. 635, 15 uettit : *de templo dentium".

261 curremus Gerzz. (corr.), Gare? 262 domibus] gradibus r (z7 cfr /. 242/213) 269 eliphans Gerzz. 215 atque] Gerz., et Gare£ 277 cucurtere Gerz. 285 adstetit] Gerzz. cum r, astitit Gare? cum g 284 haec] Gerz., oz. Garef 292 species] oz. Gerzz.

PL 324

410

EXP.

IN PS. XLIV,

ro-ii

ris debeat exhibere reuerentiam, quam in caelo sic intellegit honoratam. Ipsa est reg?na quae in Canticis canticorum di-

X3

300

305

310

315

cit:Osculetur me osculo oris sut et cetera quae mysticis aenigma-

tibus ille textus eloquitur. Et considera quia sedem superius laudauit Domini Saluatoris; hic autem a dextris adstetesse dicit reg?nam, quia dextera honorabilis pars est Sponsi, quem caput constat esse Ecclesiae. Sequitur ?w westitu deaurato. Aurum ad caritatis debemus aptare. fulgorem, qua uirtute circumdata sancta resplendet Ecclesia. Et ne solam ibi intellegeres esse caritatem, 4» «westitu, dixit, deaurato, non aureo. Deauratum enim dicimus, quando superducta species auri in aliqua materia glutinatur. Ideo autem supra uirtutes alias gratia caritatis apparuit, quia omnia eius fulgor p 155 excellit. Addidit crcumamicta warietate. Perscrutemur cur Ecclesia Dei de uestis uarietate laudetur, cui totum simplex conuenit atque unum. Sed hic «ar2etatem, aut linguas multiplices significat, quia omnis gens secundum suam patriam in Ecclesia psallit auctori ; aut uirtutum pulcherrimam diuersitatem. Ornatur enim auro apostolorum, argento pro-

phetarum, gemmis uirginum, cocco martyrum, purpura pae320

325

TOP

229

nitentium. Ista est ergo uarietas unitatis, quae oculis Domini ex omnibus gentibus pia conuersatione placitura contexitur. 11. Audi, filia et uide et inclina aurem tuam et obliuiscere bopulum tuum et domum patris tui. Sponsi laude cantata, nunc Sponsae praeconia totidem modis, sed longe submissius atque humiliter offeruntur. Decebat enim uel secundo gradu illaudatam non relinquere, quae tali ac tanta meruit copulatione gaudere. Primus ergo istius laudis modus est a specie, sicut inferiore uersu declaratur. Nunc ad exponenda uerba ueniamus. Stanti ergo ad dexteram Domini, ubi beatorum locus est, dicit : Aud, id est prophetas,

qui incarnationem Domini ueraci promissione cecinerunt; quatenus audita crederet et credita mox uideret. Fl; am uero merito propheta uocat Ecclesiam ; quia eius praedica-

555

tionibus sanctis genitus est populus christianus. Et uide, sub gratulatione dicendum est : quoniam Sponsus qui tibi promittebatur aduenit, in quo est amor, gloria et gaudium tuum. Sequitur e£ 2nclina aurem tuam ; quod oportebat Ecclesiam facere, ut honorabiliter prophetae uerba perciperet. Obliuiscere uero, dixit, $opulum tuum ; id est desere

300 Cant. 1, 1.

300 osculo] ab Praez. Germ. 302 astitisse Gare 303 reginam dicit — Gare 804. esse] oz. Gerzz., fort. recte 806 ecclesiam Gerzz. 315 ecclesia] tamque 826 ab Gerz:. aut] ozz. Gerzz. add. Gerz. et exp.

PL 325

EXD.IN

PS. XLIV,

11-13

41I

et a tuis animis aliena effice conuenticula paganorum, siue superstitiones insanissimas Iudaeorum. Domum Babyloniam significat, quae contra Ecclesiam Christi nequissimis incolis gaudet ; et in hoc mundo possidens confusae plebis animum,

partem sibi uindicat perditorum. Patris twi, diabolum dicit, qui reuera illam confusionis domum secundum nominis

345

sui interpretationent noscitur possidere. Sed considera quod haec Ecclesia tunc ibi morabatur, cum caelestis Sponsi gratiam non haberet ; unde et fusca legitur : tunc autem nimio pulchritudinis decore perfusa est, quando eam Dominus de gentibus est dignatus eligere. 12. Quoniam concupiuit Rex speciem tuam : quia

5/9] o ipse

est Dominus

Deus

tuus,

et adorabunt

eum.

Hic

est modus laudis quem superius diximus a specie. Rex itaque iste Saluator est Dominus, qui concupiuit Ecclesiam praeuaricationis culpa in sorte diaboli constitutam, quam speciosam fecit ipse, non reperit. Foeda erat, cum eam tenebat 355

inuasor ; pulchra facta est, cum ad suum remeauit auctorem.

De qua legitur quae est ista quae ascendit dealbata ? Et considera quod haec Sponsa quasi simili laudatur initio, sicut superius de Sponso dictum est : SPeciosus forma prae filiis homi"wm. Sed ille specie sua habere dictus est pulchritudinem 36 o singularem ; haec uero ideo pulchra est, quia sibi eam sociauit Sponsus. Sic totum uarie distincteque dicitur ; quamuis ipsis lineis et Sponsa laudetur. Sequitur quia ipse est Dominus Deus tuus. Non ille quem patrem dicebas, non qui te fecerat tenebrosam ; sed iste est&. Dominus Deus tuus, qui 565 pristinam submouens foeditatem, pulchritudinem tibi contulit nuptialem. Infertur quoque sententia salutaris : Et adorabunt eum, id est omnes populi qui te sua congregatione sanctam Ecclesiam reddiderunt : ipsi adorabunt non te, sed Dominum ; quia honor tuus in illo est et beatitudo tua eius Ae est gloria sempiterna. 19. Filiae Tyri in muneribus uultum tuum deprecabuniur, omnes diuites plebis. Venit ad secundum modum, in quo superius de Sponso dicit : Intende, prospere procede et regna. Hic autem dignitas est Ecclesiae deuotos supplicare; et sicut ibi potentia Sponsi 575 populos Domino describitur, ita et hic gloria Sponsae de Christi honore declaratur. Tyrus ciuitas est non longe ab Ierosolymis constituta : 356 Cant. 8, 5.

340 gulis Gerz. zz. pr., erasit et incolis add. in zarg. a. zr.

341 gaudet Gerzz. corr.

343 donum Gerzr., corr. a. zz. 351 ab Gerz. 354 speciosam] Gerz., speciosissimam Gare£ 359 specie] Gerzz., in praez. Gare 361 distincte uarieque -- Gare 367 te] de zug. Bec. Fisc. 369/370 est eius — Gare 27

€. 1 (xcvi)

EXP,

412

IN PES. AXLIV. I5915

sed filiarum istius uocabulo ciuitatis, animas mauult significare fidelium. Non enim sola Tyrus filias protulit fideles, SCHE 38o sed etiam totius mundi adunata diuersitas. Quapropter hoc schema dicitur a parte totum. F/iae itaque gentium 27 muneribus uultum deprecantur Ecclesiae, quando eleemosynas pia uoluntate distribuunt. Ipsa sunt enim munera, quae diuinitati nimium probantur accepta. Tunc enim in 38; uultum Ecclesiae, id est in christiani populi faciem intendimus, quando maiestatem Christi piis fletibus exoramus. Omnes diuites blebis, iungendum est superioribus, ut sit istud hyperbaton, id est transcensio. Filiae Tyri, omnes quae sunt diuites plebis in muneribus uultum tuum depreca39o buntur. Ordo enim hic uerborum praeposteratis sermonibus explanatur. 14. Omnis gloria eius filiae regum ab àntus : in 39;

4oo

405

419

Jimbriis aureis civrcumamicta uarietate. Vides quemadmodum in Ecclesiae praeconio perseuerat. Gloria est siquidem Ecclesiae, quando filiae principum, siue iustorum conuertuntur ad Dominum et secreta se cupiunt deuotione cordis offerre. Ab nius enim significat secreta sensuum, non concrepantiam labiorum : ubi interior homo tacita cogitatione reuoluit quod ad diuina mysteria pertinere cognoscitur. Sic enim et in Canticis canticorum de Ecclesia dictum est : Introduxit me Rex in cubiculum suum. Istam locutionem filàae regum ab intus, inter propria legis diuinae connumera, quam in communione non inuenis. Sequitur 27» fimbriis aureis circumamicta uarietate. Fimbriae sunt finitima uestium, quae in stamine colligatae tamquam capillorum segetes dependunt ; per quas hominum uita significatur extrema. Haec non deaurata (ut supra) sed nunc illi esse aurea profitetur ; quia in fine tota perfectio est, ubi caritas non tamquam deaurata conspicitur, sed iam plenissima tamquam a47ea reperitur. Cércuwmamicia uero uarietate dicit propter uarias uirtutes fidelium, quas superius constat expositas. Quibus diuersitatibus |induta, necesse est discolori amictu catholica uestiatur Ecclesia. Hoc et uestis ila

significauit

415 hyacinthoque

Aaron,

quae

auro,

purpura,

bysso,

cocco

contexta est.

15. Adducentur reg? uirgines post eam : proximae eius afferentur tibi. Sicut tertio Sponsus a iudicio prae401 cfr Cant. 2, 4.

. *

378 ciuitatis uocabula — Ger. 394 perseueret Gare 403 commune ez. inuenies Gare 406 dependent Gare/ 411 dicit] quod praez. Ger., 416 post cam] postea 7 Jort. recte

PL 326

EXP. IN PS. XLIV, 15-17 420

413

dicatus est, ita et hic tertio loco a membris suis Sponsa laudatur. Et uide quam potenter ordinem seruat : Addwcentur, dixit, regi uirgines post eam, post Ecclesiam utique, quia prius fuit, ut eius unitas diceretur et post enumeratio partium distincta proueniret. Et intuere quod dixit, addwcentur, ut Domini gratia declaretur, quae nos ad se adducit, quando nos miseratus inspexerit; sicut in euangelio dictum est : Nemo

42

V^

45

o

45 5

uenit ad me, nisi Paler attraxerit eum. Sed quae uirgines ante conspectum Domini addwcuntur ? fideles scilicet et pudica se mente tractantes. Nam quid proderit cuiquam corpus intactum seruare, si contingat eam integritatem fidei non habere ? Sequitur froximae eius afferentur tibi. Afferentur

ttb2, Deo dicitur. Proximae sunt autem Ecclesiae,

id est uiduae et castae, quae gradu inferiore iunguntur. Nam cum uirginitas habeat centesimum fructum, istae sexagesima ubertate gloriantur. Et uide in ipsis nominibus non minimam esse distantiam. Virgines dixit adduci, quae corporis integritate robustae sunt; uiduas afferri, quae plerumque fractae diuersis sollicitudinibus corporis imbecillitate fatigantur. 16. In laetitia

plum

Regis.

et exsultatione,

adducentuv

in tem-

Vt copiosa munera sanctae Ecclesiae confe-

44 o renda monstraret, dicit eam 2» laetitia et exsultatione angelorum ministeriis ad ducendam ; et non solum ad conspectum, uerum etiam in penetralibus Regis, id est in Ierusa-

lem futuram, ubi uenisse beatum gaudium est et gloriosa securitas. Merito ergo dictum est, adducentur

cum

laetitia

et

44 vA exsultatione ; quia sexus ille fragilis uicit grauissimas corporum passiones. 1v. Pro pairibus iuis nati sunt tibi Hii; consiitues eos principes super omnem terram. Venit ad quartum modum, in quo supra descriptum est a gradibus 450 eburneis Ecclesiam uenisse, quae ad dexteram Regis ornata consisteret. Nunc autem potenter exponitur quanto incremento haec Sponsa profecerit, ut 570 antiquis $atribus, id est idolorum cultoribus, 45

VA

p.154

nai?

sint

?lli filii apostoli, quos

principes praedicationis in toto terrarum orbe transmisit. Sed quantum sunt ista disparia, tantum uidetur laudare Ecclesiam. Illi enim erant seductores erroris, isti magistri ueritatis ; illi seminabant

exitia, isti hortabantur ad uitam. O

424/425 Ioh. 6, 44.

420 dixit] Gerz., oz. Gare 426 perducuntut Gerz. 431 et] Gerz., ozz. Gare 433 ubertate] Gerzz. in marg. a. zm. 436 fractae] Gerzz., a add. Gare 455/456 uidetur laudate ecclesiam] Gerzz. 5. 7. a. zz., laudatur ecclesia Gerzz. pr. z:., Garet

PL Yi

EXP. IN PS. XLIV, 17-XLV, 1

414 46 o

46 I

laus digna tantae laetitiae, quale fuit hostis complexus fugere, et Tonantis nuptias inuenire! Qui locus merito dicitur laus a prole, quoniam hic posteritas sancta praedicatur. 18. Memores erunt nominis tui in omni generatione et progenie ; propterea bopuli confitebuntur tibi in aeternum et in saeculum saeculi. Memores dixit, sed populos christianos, qui in eius praedicationibus per diuersas hominum generationes piis uoluntatibus perseuerant. Mirabilis gloria, summumque praeconium, inter hominum tam multiplices successiones numquam finem laudis accipere. Sequitur Propterea populi confitebuntur tibi. Omnis enim Christianus cum symboli sacramenta reddiderit, in Ecclesiae facie confitetur ; quae confessio fit aeterna, quia uera et pia est. Nam quod addidit in saeculum saeculs, futura significat, quando omnis aduersitas conquiescit, et regnat sola iustitia, diaboli contrarietate deleta.

47

^

Conclusio psalmi. Ecce epithalamium gloriosum psalmigraphi exsultatione completum est. Ecce Sponsi laus Sponsaeque admirabili uarietate celebrata est : spiritalis copula, coniugium in uirginitatibus perseuerans,

amor

castus, caritas aeterna,

uinculum

quod nullo fine dissoluitur. Hic prophetarum tympana sancta exsultatione conclamant ; hic apostolorum organa dulcissima 48 o societate respondent ; hic martyrum citharae non chordis, sed uirtutibus canunt ; hic sanctorum chorus spiritalibus fistulis gratissimum permulcet auditum ; hic talis musica geritur, per quam humana laetitia cuncta uincatur. Pasti sumus, o bone Rex, conuiuio nuptiali delicias caelestes hauriuimus. Praesta 48 v^ nobis, Sponse mirabilis, ut qui hic spe laetati sumus, in futuro perfectissimo gaudio compleamur. Hunc etiam psalmum et beatus Hieronymus ad Principiam uirginem scribens, mirabili (ut assolet) nitore tractauit. Quem ideo commemorandum esse putauimus ; ut quod a nobis minus fortasse declaratum 9 o est, illius uiri doctissimi explanationibus suppleatur.

EXPOSITIO

IN PSALMVM

XLV.

1. In finem, ro filiis Core bro arcanis psalmus. In

finem,

notum

est quemadmodum

ad Dominum

481 cft Hieron. Ep. 65, ad Prinipiam explanatio psalpyri XLIV 463 a/;. in] Germ. s. J. a. zz. 464 dicit Gare? tientes Garef. "€ XLV, 1 pr. pto] Gerzz. cum r, om. Garet aret

Chri-

— CSEL, $4, 616-647.

484 hauriuimus] Gerzz., hau2 dominum] Gerzz., iesum add.

IDEE 328

BXD

VIN PS XLV,

i52

415

stum possit referri. F?/;os autem Core significari diximus Christianos, ex quorum persona psalmus iste cantatur. Pro ; arcanis uero, aduentum Domini significat Saluatoris, quem diuinitatis suae mirabili secreto pro hominum salute disposuit.

. Diuisio psalmi. Fili Core, qui fideles debent intellegi Christiani, primo membro psalmi non se timere profitentur conturbationes sae1o culi ; quia Deus refugium eorum probatur et uirtus. Secundo Christum dicunt apparere in medio Ecclesiae suae, qui eam in seipso tamquam in solidissima petra aedificare dignatus est. Tertio credentium turba generaliter inuitatur ad diuina magnalia contuenda, dicentes omnipotentem Deum arma ne15 quitiae

confringere,

bella remouere

aeterna gaudia commutare.

SYL

et tristitiam fidelium in

Expositio psalmi. 2. Deus noster refugium et uirius : adiutor in iribulationibus, quae inuenerunt nos nimis. In ipso principio psalmi, categoricus nobis syllogismus arridet. Dicit 20 enim : In tribulationibus quae inuenerunt nos nimis, Deus noster refugium, et uirtus, et adiutor est. In tribulationibus

non timebimus cum conturbata fuerit terra. In tribulationibus igitur quae inuenerunt nos nimis, non timebimus cum conturbabitur terra. Nunc minutatim dicta tractemus. Quam 25 pulchra breuisque complexio ; quasi interrogarentur : Quid est Deus noster ? Respondent : Refugzium et uirtus et adiutor. Haec species definitionis quinta est, quae graece «arà, 1)v ÀAééw, latine ad uerbum dicitur; quoties unamquam-

que rem uerbis singulis quid sit ostendimus. Additum est 3o 10síer, propter falsissimos Christianos, quorum Deus non solet esse refug?um. Refugium ergo fidelium est, quando eos de animae periculo liberat. Vríuws, quando stabiliter mentes eorum ab iniquo saeculi errore custodit. Sequitur adiutor in iribulationibus. Hic misericordia supernae 55 maiestatis per diuersas definitiones exprimitur, quae 2» £ribulationibws et suscipit et defendit. T'rzbulatio uero pia Deum nobis misericordem facit, reatum soluit ; et tunc specialiter subuenit, cum nos de se confidere uelle cognoscit ; sicut dicit apostolus: Tistitia enim quae secundum Deum est, baeni-

Ps. XLV, 39/40 II Cor. 7, 1o.

38 dicimus Gare/ 22 timebunt Gerzx., corr. a. 7. 27 est quinta 28 cata antilexin Gerz. 36 uero pia] uera quia Gerzz.

—

Gare

p 155

EXP,

416 40

IN. PS; XLV,

2-4

tentiam in salutem stabilem operatur. Et ne has tribulationes

leues putares, addidit quae inuenerunt nos nimis ; ut nihil mediocre crederes, quod nimium fuisse sentires. Conue-

nienter autem pericula exaggerata sunt, ut eorum destructor potentissimus appareret.

45

3. Propterea mon timebimus dum conturbabitur terra et transferentur montes in cor maris. Tempus ilIud praedictae tribulationis exponitur, quando aduentu Domini Saluatoris, cum de nouitate tanti miraculi Iudaeorum corda

5o

55

turbata sint, sancti uiri timere non poterant, qui in eius nomine ac uirtute praesumebant. Sequitur e£ iramsferentur monies im cor maris. Hoc utique factum est, quando montes, id est apostoli, relictis incredulis Iudaeis, ?"» cor maris, hoc est ad praedicandum gentibus transierunt ; sicut in actibus apostolorum legitur : Vobis quidem oportebat loqui uerbum Dei ; sed quia repulistis illud et indignos uos $udicastis aeternae witae, ecce conuertimur ad gentes. Quo exemplo aduertimus, 70o7níes illos pio cacumine praeminentes et fidei soliditate firmissimos,

6o

24

cov

maris,

nium nationum fuisse translatos. dae terrae perfidiam Iudaeorum, tem gentium comparauit, ut illa gnosceres ; haec autem euangelico mares.

id est ad fidem om-

Et inspiciendum quod ariaquis uero salsis credulitacorda in malum durata cosale condita ueraciter aesti-

Cor enim non habet mare, sed homines.

4. Sonauerunt

et turbatae

sunt

aquae

€14S

; com-

75

turbati sunt montes in fortitudine eius. In superiori sensu permansit ; adhuc enim illa perturbatio exponitur, quae facta est de aduentu Domini Christi. Sozasse dicit apostolos praedicationes suas, quasi alicuius fragoris robustissimam uocem, quae non tantum auribus, quantum mentibus insonaret. Quo tempore £urbatas asserit aquas, id est saeculi huius innumeras gentes, quae de tali fuerant admiratione perterritae. Haec figura dicitur parabole, id est comparatio, cum res genere dissimiles qualitatiua comparatione sociamus. Sed intuendam, quoniam hoc per decorem pulcherrimae comparationis dictum est. Tunc enim aq4ae plurima confusione £z7-

8o

tur magnitudo; et grandem sonitum reddunt, cum magno pondere se fluenta percusserint. Hoc utique contigit, quando apostolorum grandisona praedicatione totus mundus intremuit et ad Domini se credulitatem limpidato postea corde re-

70

bantur,

quando in marinis uisceribus constructorum

deici-

54/56 Act. 13, 46.

4b contutbabitur] Gerzz. cuz r., tutbabitur Garer eum g sonuerunt eZ. eius] Gerzz. cuz r, eorum Gare cum g 78 se] Germ. in zuarg. a. 71., 0*2. Garet

56 quod Gerzz. 64 *4 pulcherrimi Gerz.

PL 029

EXP.

IN PS. XLV, 4-6

417

uocauit. Sequitur conturbati sunt montes in fortitudine eius. Hicalios sontes dicit, hoc est saeculi potestates. Nam et in bono accipiuntur et in malo. Sed montes Dei stabiles atque decori sunt ; montes uero diaboli mutabiles atque

85 squalidi.

9o

uentu

95

100

Potestates enim mundanae

Domini

edicuntur,

ut merito

diuisionem

Altissimi

est siue Ecclesia, siue humani cor-

poris gloriosa susceptio ; quod utrumque constat esse sanctificatum, quando Verbum caro factum est et habitauit in nobis. 6. Deus

IIO

Saluatoris

diapsalmatis immutatio sensus acceperit. Intuere quae dicuntur, qua proprietate distincta sint. Ciuitas Dei impetu fluminis laetificata requieuit. Et ut istum fluuium irrigatorem cognosceres animarum, non dicit satiasse sed ZJaetificasse ciuitatem. Iste namque est f/uuius, de quo ipsa Veritas dicit : Qu credit in me non sitiel umquam, sed fiet in eo fons aquae salientis in uitam aeternam. Et bene dixit : Impetus fluminis, quia nihil palustre, nihil morosum cursus eius sustinet, cum se potentia diuinitatis infuderit. Additum est, sanciificauit tabernaculum suum Altissimus. Tabernaculum

105

turbatae sunt, quando

contra religionem Dei leges pagani principes sacrilegas inferebant. : 9. Fluminis impetus laetificat ciuitatem Dei sanctificauit tabernaculum suum Altissimus. Superius terrores habitos dixit, quos de praedicatione noua mundus accepit : nunc beneficia quae collata sunt Ecclesiae de ad-

in medio

eius,

non

commouebitur

: adiu-

uabit eam Deus uultu suo. Non sic n medio esse dicitur Deus, quasi loci alicuius amplitudine concludatur; ille enim spatio ullo non clauditur, quoniam non inaequabili benignitate, sed aequaliter ubique totus est. Ideo autem 2x medio dicitur, quia fideles semper intendit. Quapropter merito secundum iustitiam suam 2» medio Ecclesiae narratur esse Deus ; quia uniuersos uoluntate aequabili contuetur; nec

IIS

I20

aspectu quis eius fraudabitur, nisi qui ab eo se reddiderit alienum. No« commowebzitur, de Ecclesia dicitur, cui singularis data est illa promissio : T'. es Petrus et super hanc fetram aedificabo Ecclesiam meam et portae inferi non fraeualebunt aduersus eam. Commoweri enim non potest Ecclesia quae in solidissima petra, hoc est Domino Christo noscitur esse fundata. Sequitur adiuuabit eam Deus uultu suo, id est praesentia incarnationis suae, quando uultus eius saluta98/99 Ioh. 4, 13.14.

105 Ioh. r1, 14.

116/118 Matth. 16, 18.

93 acceperet Gerz. 99 salientes Gerz. 103/104 corporis] Gerz., cordis Garef 109 non inaequabili] Gare, aequali Gerzz., forz. recte e£ ]. 110 sed delendum

PL 239

418

EXP. IN PS. XLV, 6-9

ris illuxit.

Adiuuabit

enim

dixit, id est saeculi

aduersi-

tate laborantem. v. Conturbatae

sunt gentes et inclinata

sunt regna ;

dedil uocem suam Altissimus et mota est terra. Conturbatae sunt utique gentes, quando cum essent idolis deuotissimae, subito incognitae sibi religionis regulas audierunt. Multos enim miraculorum operatio conuertit, multos praedicati iudicii terror afflixit ; et quamuis perducerentur ad 130 bonum, non poterant animum non habere turbatum. Sequitur e£ inclinata sunt regna, id est humiliata sunt ad adorandum, non ad cadendum; quia tantum unusquisque erigitur, quantum in illa satisfactione curuatur. Adiecit, ded?£ wocem suam Altissimus et mota est terra. Non dixit uocem 155 suam, protulit, sed dedit, quasi mirabile donum, quasi praemiale beneficium. Vocem uero sanctam praedicationem dicit, quam et per se et per apostolos tonitruali uirtute per uniuersum mundum omnipotens Doctor insonuit. Ad quam necesse fuit tremefieri peccatores, qui terribilia iussa aeterni o 14 Iudicis audiebant. 8. Dominus uirtutum nobiscum : susceptor noster Deus Iacob. Breuiter explanatur quid sit omnipotens Christus, id est Dominus uirtutum ; utique cui uirtutes 125

caelestes seruiunt, cui omnis potentia famulatur. Audite duri,

145 audite uecordes. Quid uultis funditus perire, qui in tanta praesumitis maiestate peccare ? Sequitur wobiscwm, quoniam assumpta carne habitauit in terris. Additum est. s«sceftor noster Deus Iacob. Susceptor est, qui alienis infirmitatibus suam dignatur adhibere potentiam. Proprie enim 150 Deus

omnium,

«osíer

dicitur et susceptor,

quando

car-

nem pro fidelium salute suscepit ; nosier enim bene dicunt filii crucis, quia tantum ipsorum s«sceftor est, qui ad eius fidem uenire meruerunt. Deus autem Iacob uult intellegi, tanta eum bene credentibus collaturum, quanta praestitit et 155 lacob.

160

165

Non

enim

Deus

solius Iacob

Deus,

sed omnium

qui simili fide deuoti sunt. 9. Venite et uidete opera Domini, quae posuit jrodigia super terram. Interposito diapsalmate, uenit ad tertium membrum, ubi inuitat populos uidere magnalia Domini Saluatoris, quae fecit incarnationis suae dispensatione mirabili. Venite quippe dum dicit, hortatur eos ut fide Domino proximentur, quem non poterant uidere longinquum. Nam quod addidit opera Domini, ad magnum nescio quod spectaculum uniuersitas aduocatur. Quapropter accedamus alacri animo ; quia uidentes talia fide concipimus quae nos perducant ad gaudia sempiterna. Poswit dixit, quasi signa

122 saeculi] Gerzz., saeculati Gare? lium Gerzz.

148 qui] Gerzz., quia Gare

151 infide-

p. 156

255

170

EXP. IN PS. XLV, 9-11 419 quaedam collocauit, quae mundus contuens ad salutis suae remedia festinaret. Prodigium dictum est, eo quod porro dicat, quando signis aliquibus uenturae nouitatis ostensio declaratur. Quae facta est in natiuitate Domini, quando Virgo

peperit, stella magis apparuit, angelorum chorus natiuitatem sui Domini praedicauit. 10. Auferens bella usque ad finem terrae. Ecce illa opera Domini quae promittebantur edicta sunt; et ne17 vA cesse est ut tanta pollicitatio magnum aliquod exponat arcanum. Rebellatum est contra Deum, quando gentilitas sculptilia simulacra diuersis superstitionibus adorabat, quae Domini aduentu cum suis cultoribus corruerunt. A bstulit ergo bella fidei wsque ad fines terrae, quae toto orbe gerebantur et 180 in suam pacem redegit, quibus uerae religionis munera condonauit. Siue hoc historica potest ueritate cognosci, quia natiuitate Domini regnante Augusto orbis legitur fuisse pacatus ; quod non humanis uiribus sed Christi Domini corporali praesentia probatur effectum. 185 Arcum conteret, et conjringet arma et scuta comburet igni. Arcus insidiae sunt infidelium, quae conteruntur uirtute ueritatis, quando ad nihilum insana uota rediguntur. A714 hic significant superstitiosa certamina paganorum, quae merito dicuntur esse frangenda, quando fidelium 19 o concertatione superantur. Scwía defensiones significant perfidorum, quae ad liberationem hominis caelestis ignis incendio concremantur. Sed miles iste diaboli est, cuius ad salutem arcus conteritur, arma franguntur, scuta incendio concre195

mantur. Non enim aliter potuisset euadere, nisi quae putabat sua munimina perdidisset. Siue omnia quae dicta sunt, ut quibusdam placet, ad incentiua uitia possunt referri. Exue nos, bone Rex, armis diabolicis, quibus non defendimur, sed

200

SCHE

grauamur ; et illos nos spiritali gladio praecinge, qui nobis et salutem conferat et munimen. il. Vacate et uidete quonzam ego sum Deus exaltabor in gentibus et exaltabor in terra. Translati filii Core prophetiae spiritu inter sua uerba hunc uersiculum ex Domini persona proloquuntur. Quae figura dicitur apostrophe, latine conuersio ; quando ad aliam rem subita per-

205 mutatione

conuertimur.

Merito

enim

illis dicitur

«acate,

qui mundanis illusionibus armabantur et militiam diaboli exitiali sibi certamine peragebant. Denique audire non pote-

182 cfr Martyrologium Romanum, edid. Bolland., Bruxellis, 1940, p. 6oo.

186 igne Gerz. 186/187? conterentut Ger. (corr. a. z:.), Garet 187/188 rcdiguntur] Gerz;., redigentur Gare 192 diaboli] Gerzz., diabolus Gare.

PL 224

420

210

2I

j

22 A

25 o

A

EXP.

IN PS. XLV, r1-XLVI,

1

rant, nisi, nequissimis armis depositis, uacantibus animis et quietis, ad salutarem audientiam conuenirent. Dicit enim, quoniam ego sum Deus, non ille qui uos armabat, non ille qui uos ad nefanda certamina perducebat, sed ego swm Deus qui exaltabor im gentibus, cuius est uera religio et non fragilis altitudo. Et ne forsitan exaltandum tantum in aliquibus gentibus putares, non etiam in gente Tudaeorum, quam terrae superius comparauit ; addidit e? exaltabor im ierra, utique in gente Iudaeorum ; sicut promittit apostolus : Dco enim uobis, ut non sitis uobis vbsis sapientes ; quia caecilas ex parte Israel contigit, donec plenitudo gentium ontraret et sic omnis Israel saluus fieret. Vides ergo exaltatum et exaltandum Dominum et in gentibus et in natione Iudaeorum. 12. Dominus uirtutum nobiscum susceptor noster Deus Iacob. Redeunt filii Core ad personas suas, et fit psalmi de repetitione uersus decora conclusio. Talem siquidem professionem ideo secundo repetunt, ut per eam nobis liberationem praestitam fuisse declararent. Dews autem lacob ideo frequenter apponitur, ut christiani populi uictoria declaretur ; qui licet sit tempore posterior, primum tamen populum fideli deuotione transcendit.

Conclusio psalmi. Quam breuis ac remediabilis psalmus eluxit, cuius si, Domino praestante, confidentiam sumimus, spinosa huius mundi animi uirtute transcendimus, fitque nobis quod legitur, auxilium de tribulatione. Est enim hic omnis spes in aduentu Domini Christi, per quem nobis et Ecclesia fundata est et miracula magna patuerunt. Abstulit enim superstitionum bella qui dixit : Pacem meam do uobis, bacem meam relinquo uobis. EXPOSITIO

IN PSALMVM

XLVI.

1. In finem bro filiis Core psalmus. Omnia quidem nomina tituli istius retinentur exposita ; sed hoc, lector studiose, semper intende, ut ad causas psalmorum nominum V^

istorum significantias aptatas intellegas. Nam si textum psalmi diligentius intuearis, nullum ex eis uerbum uacare posse deprehendes. Quapropter euenit, ut modo diuersitas, modo similitudo titulorum Dominum Saluatorem intendere uideatur. Sed dum diuersum est, fastidium releuat ; cum unum in- p 157

Io

tellegentiae nostrae aciem stabili firmitate consolidat ; sic utrumque noscitur esse proficuum, quod edictum constat pro

217/219 Rom. 11, 25.26.

236 Ioh. 14, 27.

PL 333

EXP.IN

PS: XLVI,

1-3

421

salute cunctorum. Loquuntur autem et in hoc psalmo filii Core, quos uexillo crucis mater signat Ecclesia. Diuisio psalmi. Quamuis ex persona filiorum Core totus hymnus iste cantetur, sitque gratissima breuitate succinctus ; diapsalmatis 1; tamen interpositione diuisus est. Primo modo commonentur gentes, ut Domino laudes debeant personare ; quia populo acquisitionis cuncta subiecit et in hereditate sua pius arbi-

ter collocauit. Secundo ascensio Domini et regnum eius sub breuitate describitur, quo sancti ipsius sunt nihilominus sine 2o fine potituri.

Expositio psalmi. 2. Omnes

gentes

plaudite

manibus,

iubilate

Deo

?"» woce exsultationis. Cum sit consuetudo luxuriantium elisis manibus personare et in aurium iucunditatem per eas melos quoddam sine officio sermonis exprimere, plausum 2; istum spiritaliter debemus accipere, qualem et filii crucis potuerunt dicere et nos oportet audire. Plaudunt ergo manibus qui eleemosynas faciunt, qui aegrotis pro miseratione seruiunt, qui aliquod mandatum probis actionibus operantur, aliudue tale quod ad Domini possit gratiam pertinere. ZubiET — solare uero gaudere est. Qui sermo dictus est a iuuando, id est delectando : quando gaudium nostrum non articulatis sermonibus, sed confusa uoce proferimus. Et ne in solis talibus

gaudiis haereremus, addidit n woce exsultationis : significans psalmodiam, quae Deo pro nominis sui maiestate per35 soluitur ; perfectissime commonens, ut laudem Dei sic manus peragat, quatenus gloriam eius humana lingua non taceat. Decet enim ut praecepta Domini sui et lingua canat et manus operetur.

SCHE

9. Quonzam Deus summus, terribilis : Rex magnus 4o super omnem terram. Reddit causas, quare Domino et plaudi debeat et iubilari. Quae figura dicitur epexegesis, id est explanatio dicti superioris. Primum quia swmmus est Deus. Terribilis, quia ipse iudicaturus est mundum. Rex magnus, quoniam Rex regum et Dominus dominantium est. Ipse 4; est enim de quo scriptum est in titulo passionis. Rex Iudaeorum. Verum est quoniam ipsorum Rex fuit, sed est et cunctarum gentium, quia et Creator et Administrator est omniPs. XLVI, 44 Apoc. 19, 10.

45/46 Matth. 27, 37.

Ps. XLVI, 24 sermones Gerzz. 29 gratiam possit Gare 39 rex] et praezr. r (praeter 1*) 40 omnem tertam] Cass. cuz r (5) ef g (cfr /. 49), omnes deos r

422

EXP.

IN PS. XLIV,

3-6

um; et ideo ne tantum putaretur fuisse ludaeorum Rex, dicit omnium esse terrarum. Aduertant Iudaei potentiam ab angustiis suis longe latiusque diffusam, et colere 5o Domini non desinant eum, cuius ubique esse audiunt principatum. 4. Subiecit populos mobis et gentes sub pedibus nosiris. Hoc ad uniuersos pertinet Christianos, qui diuinam gratiam habere meruerunt. Pojfwlos et gentes, significat 5 A eos qui extra Ecclesiam latitare noscuntur. Omnibus enim iustis spiritaliter subiecti sunt, qui eorum merita aequiparare non possunt. Sed hoc magis spiritaliter debemus aduertere, ne qua elatio, quod absit, sanctos uiros contingere uideatur. Pedes significant sanctissimas praedicationes, quibus populi 6o merito dicebantur esse subiecti, quorum regulis tenebantur astricti, sicut Isaias propheta dicit : Quam spectosi pedes euangelizantium pacem. 5. Elegit mobis hereditatem suam speciem Iacob quam dilexit. Elegit nobis, subaudiendum est dare; ut 6 A qui uenerat ad israeliticum populum saluandum, hoc magis gentibus pia largitate concederet. Quam similitudinem necesse est in medium reuocare, ut rei ueritas euidentius possit agnosci. Esau carnalis cibi suauitate pellectus, a fratre suo Iacob lenticulam postulauit : cui ille respondit sic esse facien79 dum, si ei a germano suo primogenitorum gloria cederetur. Ille terrenarum rerum auidus inquisitor cessit honorem suum ; eoque facto contigit ut Iacob felici commercio carnalia offerret, quatenus spiritalia conquirere potuisset. Ipsa est enim spectes Iacob, quam Dominus nimis d?/exit ; ut et fideJI ) les famulos suos eadem facere uelit, quae ille sequenda mystica significatione praemonuit. Sic enim Christiani uere dicimur, si offerentes terrena, caelestia conquiramus.

8o

8I

6. Ascendit Deus in iubilatione et Dominusin uoce tubae. Veniunt filii Core ad secundum modum, ubi tempus illud pia laude concelebrant, quando corporalibus oculis ascensio Domini gloriosa ueritate conspecta est. I» iubilai101 uero propterea dictum est, quoniam stupentes apostoli tale miraculum ineffabili cordis laetitia replebantur ; quorum felicibus oculis datum est ad caelos euntem uidere Dominum Saluatorem. Iubilationem uero diximus nimiam quidem esse laetitiam, sed non quae sermonibus explicatur. Vocem quoque £4bae uerba significant angelorum, quae magno stre61/62 Is. 52, 7.

68/70 cfr Gen. 25, 30-34.

48 rex] Gergz., regem Gareft e£ coniungit cum dicit esse /. 49 56 aequiperare Gerzz. 63 nobis] Ger. Cum r (M) e£ g, oz. Garet (sed babet 1. 64), nos r in hereditatem sibi r 68 uanitate eZ. ?5 uelit] Gerzz., uellet Gare *7 terrena offerentes c Garet *8 et] Gerzz. cuz r et g, om. Garet

PL 334-

EXPUIN

PS: KXLVE 629

423

pitu percussi aeris fragore tonuerunt. Tunc enim de tali uisione apostolis stupentibus dixerunt angeli : Viri Galilaei, quid 9o

9I SCHE

IOO

10$

adwmiramini ? Hic Iesus qui assumptus est a uobis sic ueniet, quemadmodum widistis eum euntem in caelum ; ut mundus fir-

mius crederet quod talibus praeconibus insonaret. 7. Psallite Deo mostro, psallite ; psallite Regi nostro, psallite.*Non uacat quod toties iste sermo repetitur; agnoscitur enim quam utile, quam salutare sit opus quod tam crebra uoluit iteratione repetere. Quae figura dicitur epembasis, quoties ad decorem geminandum uerba repetuntur. Psallere enim est bonis actionibus laudes Deo cantare ; quod si bene exhibeatur, etiam cum angelis nobis probatur esse commune, qui Dei praeconia iugiter spiritali exsultatione concelebrant. Sequitur $sallite Regi nostro, psalliie Regi mostro, id est Christo Domino dixit, non alieno quem decet ista laudatio ; quoniam solus est qui merito laudes accipiat, quando ipse et uniuersa creat, et creata iugiter administrat. 8. Quonam Rex omnis terrae Deus : psallite sapienter. Hoc propter illos dicitur qui sibi per singula loca diuersa

IIO

rum.

IIj

120

numina

faciebant,

Venerem

in Papho,

Martem

in

Thracia, Iouem in Creta. Debet enim omnipotens Rex uniuersaliter coli, qui solus creator et liberator esse probatur cunctoAdiecit,

Psallite

sapienter

; ut non solum cantan-

tes sed intellegentes psallere debeamus. Nemo enim sapienter quidquam facit, quod non intellegit. 9. Regnaust Dominus super omnes gentes ; Deus sedet super sedem sanctam suam. Venerunt filii Core ad saeculi futuri perpetuam felicitatem, ubi iam dicunt Dominum gentibus regnaturum ; nam quamuis et nunc omnibus regnet, tunc tamen proprie regnare dicitur, quando in suis fidelibus manifestius habitare monstratur. Sufer omnes gentes, lerusalem caelestem significat, quae ex omnibus nationibus adunatur. Sequitur : Dews sedet super sedem sanctam suam ; Dominum significat Saluatorem, qui sedet ad dexteram Patris, regnans per saecula saeculorum. Et in-

tuere quod ipsam sedem qua insensata

sancíam

aut ratione carentia,

PL 335

dicit, ne intellegeres alised uirtutes et thronos

quibus ille gloriosus Regnator insidet. Potest hoc et de sanctis intellegi ; nam si quis habeat beneficium bonae conuersationis, et ipse fit sine dubio sella regalis. Quod si altius intendas

89/91 Act. 1, 11.

88 percussi] a s. i Gerzz. a. zz. 98/99 cantate] Gerzz., canere Garet 108 nomina Gerzz. 120 significat] Gérzz, designat Gare 126 insedit Gerz.

p. 158

424

EXP. IN. PSCXLVE gSXEVIB x

totum contra perfidos dicitur; ut audita potestate succum15

o

155

bant, qui humilitatem eius putant esse temnendam.

10. Principes populorum conuenerunt cum Deo Abraham. Principes populorum, id est primarii gentium diuersarum, de quibus principium psalmi canit : Omnes

gentes, plaudite manibus. Conuenerunt, ac si diceret crediderunt. Conwenire enim est ad unum multos uenire.

Cum Deo Abraham, hoc est in Christum qui Deus est Abrahae. Expulsis enim infidelibus Iudaeis qui carne tantum, non operibus erant filii Abrahae, plenitudinem gentium

140

Ll 4A VA

intromisit ad illam promissionis beatitudinem possidendam, quam promiserat Abrahae et semini eius. Filii enim ipsius per sanctam fidem facti sunt, qui carnis semine non fuerunt. Quoniam dii fortes terrae mimium eleuat? sunt. Sensus iste pendet de superiore uersiculo. Ideo enim $r£ncies populorum conuenerunt cum Deo Abraham, quia fortes terrae (qui erant populus Dei) nimium eleuati suni ;id est quia Iudaei, quibus data fuerat uirtus in gentibus, erecti contra Deum

scelerata mente tumuerunt

et facti

sunt per superbiam extremi, qui per humilitatem potuerunt esse praecipui. 150

Conclusio psalmi. Intueamur textum psalmi istius uerbis non uirtutibus breuem. Nam et numerus ipse grandia nobis sacramenta declarat ; quadragesimo quippe sexto anno in mystica interpretatione templum Domini Ierosolymis legimus fuisse perfectum. Anni autem isti a ueteribus pro diebus sunt positi, qui sexies perfecto numero multiplicati efficiunt dies ducentos septuaginta sex, quantum in utero uirginali Dominus noster ad similitudinem humani generis habitasse monstratur ; id est a die

octaua kalendarum Aprilium, usque in diem octauum kalendarum Ianuariarum. Merito ergo totus hic psalmus specialiter de Domino dictus intellegitur, quando et eius numerus praedicto modo ad sacramentum ipsius conceptionis et natiuitatis competenter

aptatur.

EXPOSITIO

IN PSALMVM

XLVII.

1. Psalmus cantici filiis Core secunda sabbati. Expositionem $sailmi cantici in praefatione posuimus. Item de f;/i?s Core frequenter dictum est. Nunc uideamus quid significet secunda sabbati. Sabbatum synagogam, id est II collectionem debemus accipere Iudaeorum, quae sabbatum obseruare uidebatur. 131 populi r (praeter M K1) 146 quia] Gerzz., oz. Garet.

Secunda

uero eius Ecclesia catholica

142 nimium] uchementer 74d. Bec. Fisc. eum g

PL 556

EXPjIN

IO

15

PS. XLVII,

i-2

425

est ; ideoque uerba psalmi huius sacerdotibus tribuuntur ad christianos populos edocendos, quos et filios crucis haberi posse non dubium est et secundos esse tempore post synagogam manifesta ratione cognoscimus. Diuisio psalmi. Cum docendus esset populus deuotus de fide et gradibus Ecclesiae custodiendis, merito uerba huius psalmi piis sacerdotibus dantur, qui in prima positione laudes Domino dicunt, quod Ecclesiam suam dilatauerit et quod uniuersis regibus terrarum potentiam suae maiestatis ostenderit. Secunda posi-

tione gratias agunt de aduentu Domini Saluatoris, commonentes antistites futuros, ut gradus in Ecclesia distribuant,

per quos Deus Dominus Saluator possit agnosci, qui famulos suos aeterna protectione custodit.

20

2. Magnus tate Dei

SCHE 25

350

Expositio psalmi. Dominus et laudabilis nimis : in ciui-

nostri,

in monte

sancto

eius. Considerandum

est quemadmodum haec uerba per gradus certos admirandae dispositionis ascendant. Ouod schema dicitur emphasis. Primo enim posuit agnus Dominus ;additum est laudabilis. Sed ne hoc quoque putares mediocriter esse faciendum, ponitur, ni7is ; quod non habet terminum neque finem, sed assiduitate sui semper augetur. Magnus ergo, quia potenter omnia fecit. Laudabilis, quia pulchre et mire fecit. Nec tamen sufficit Dominum Patrem nimis dixisse laudandum, nisi et ubi praedicaretur edicerent ; scilicet i« ciuitate Dei nosiri, id est in Ecclesia catholica. Est enim et ciuitas non Dei nostri, ut Babylonia illa diaboli, ubi non Deus colitur, sed

55

magis exsecrabili dementia blasphematur. Quapropter necessarie consecutum est ubi Dominus laudaretur ;ne eum inter haereticas superstitiones, aut in synagoga ueteri putaret aliquis esse praedicandum. Sed ne uel illud dubitares, ubi esset praedicta Ecclesia constituta, intulit, 4» monte sancto eius. Mons autem sancíus Christus est Dominus, fundamentum et culmen Ecclesiae suae. Iste »0*"s samcíus est,

40

de quo Daniel propheta dicit : Creuit lapis et factus est mons, ita ut impleret untuersam faciem terrae. Consideremus quod hic magnum quidem Dominum Patrem dicat : sed magnus quoque Filius non tacetur; sicut de ipso ad Titum scribens Ps. XLVII, 40/41 Dan. 2, 35.

Ps. XLVII, 8 habere Gerzz. 18 dominus deus et Gare 24 enim] Gerz., oz. Garet 28 pulchra (corr. a. zz.) et mire] Gerzz., pulchra et mita Gare? 37 praedicata Gerzz. corr. 39 suae] oz. Gerzz.

PL 537

426

EXP. IN PS. XLVII, 2-4

dicit apostolus : Exspectantes beatam spem et aduentum gloriae 45 magni Dei et Saluatoris nostri Iesu Christi. Magnus legitur etiam Spiritus sanctus, sicut scriptum est in regnorum libro, Ait Dominus ad Eliam : Ecce Dominus transiet, et. spiritus magnus et fortis. Erubescat Arianorum insana persuasio. Quis est, rogo, minor, cum Pater, et Filius et Spiritussanctus "ma 5 o gnus legatur ? 3. Dilatans exsultationes uniuersae terrae mons Sion, latera aquilonis ciuitas Regis magni. Ne praedictum montem localem suscipere debuisses, dicit eum omni terrae gaudia condonare. Quis est enim iste, nisi Dominus 5 Christus, qui per uniuersalem mundi Ecclesiam ualuit profutura gaudia dilatare ? Terram hic in bono accipe; significat enim iustos, qui copiosa et aeterna praemia consequuntur. Mons uero Son (sicut saepe dictum est) designat Ecclesiam, quae interpretatione ipsius nominis, sanctae speculatio6 o nis uirtute completa est. Latera autem aquilonis significant populos infideles, in quibus diaboli regnabat iniquitas; ipse enim dixit : Ponam sedem meam ad aquilonem, et ero simalis Altissimo. Sed quia peccatores, qui à diabolo tenebantur obnoxii, Deo miserante, conuersi sunt ; modo »09*s Sion et 65 latera aquilonis, id est natio Iudaeorum et populi gen-

79

SCHE

75

8o

tium, facta est c?witas Regis magni, hoc est Ecclesia catholica, quam de uniuerso mundo constat esse collectam. Ipsa est secunda sabbati quam titulus dixit. Dicuntur quidem et terrarum principes, reges : Magnus autem Rex ueraciter dici non potest, nisi solus Deus. Quod autem dixit mons Sion et addidit latera aquilonis ciuitas Regis magni, figura est exergasia : id est quoties aliquid breuiter proponitur et subtiliter ac latius explicatur. 4. Deus n gradibus eius dignoscetur, dum susciiet eam. Futurum tempus magnae illius iudicationis ostenditur, quando Dominus Ecclesiam suam suscipiens, 4* gradibus, id est in membris suis sanctissimis atque probatissimis ipse cognoscetur. Tunc enim Dews dégnoscetur , id est, potentia ipsius uirtusque declarabitur, quando Ecclesia illi beatos uiros offerre, ipso largiente, monstrabitur : dum secundum gradus meritorum sancta plebs ad dexteram collocatur, sicut dicit apostolus : Sfella ab stella differt in. claritate, sic erit et resurrectio mortuorum. Tunc enim in aeternam beatitu44/45 Tit. 2, 15. 15, 41.42.

47/48 III Reg. 19, 11. — 62/631s. 14, 13. 14.

45 et] oz. Gerzz. aquilone Gerzz.

45/46 etiam legitur — Gare 44 et] ras. in Gerzz. 62 ab 74 e 48 dignoscitur Gerzz. (cum r [praeter nonnullos codd.]), corr.

4. 77.

— 82/83I Cor.

p 159

EXP. IN PS. XLVII, 4-8 427 dinem suscipitur, quando illi perpetua gaudia conceduntur. 85 Ibi Deus dignoscitur, id est, potentia ipsius uirtusque declaratur, cum Ecclesiae suae talia praemia sub distinctionibus donat, quae numquam finienda depereant. Hic enim creditur, quod ibi manifesta uisione praestatur. 9. Quoniam ecce reges terrae congregati sunt, et 9» comuenerunt in unum. Haec sunt latera aquilonis, quae superius dixit ; quia licet contra Deum conspirata mente uenerint, multi tamen eorum credidisse noscuntur. Re ges terrae, hoc loco significantur principes Iudaeorum, quos Herodes in unum congregans, ab eis perquisiuit ubi Christus 9; Dominus nasceretur. Sed illi conuenienter ac consentienter dixerunt secundum Scripturas sanctas, in Bethleem eum esse

modis omnibus nasciturum. Congregati sunt ergo, ut dicerent quid legerunt. Conuenerunt in unum, quia omnes unam protulere sententiam. 100 (6. Ijs? uidentes tunc admirati sunt, conturbati sunt ei commoti sunt. Ipsi, Iudaei scilicet qui Herodi dixerunt in Bethleem Dominum nasciturum. Viderant enim quae prophetata legerant ; et necesse erat ut admiratio de tanta gloria nasceretur. Sed ista admiratio non leuis, non 105 otiosa fuit. Conturbati sunt, quia se nouerant peccatores. Commoti, quia de tanta maiestate cognoscere meruerunt. Illos enim comotos dicimus, quos et credidisse testamur. *. Tremor apprehendit eos ibi, dolores sicut parturientis. Pulcherrime consequens rerum ordo seruatus est. 110 Primo eos dicunt uidisse, postea admiratos, deinde conturba-

tos et ad postremum tremore concussos. Ipse enim uehemens pauor est, qui perducit homines ad tremorem ; quia necesse est animum grauiter fluctuare, cuius corpus a tremore contigerit apprehendi. Nec solum istud in tam magna causa suf-

115 ficit ; sed statim secuta paenitentia est, ubi dolores cruciant

tamquam matres Parturientes. Grauis enim dolor est, qui mulieribus pro poena peccati constat indictus. Sed quia $a7iurientes audiuimus, fructum inde putemus confessione humili nasciturum. 120

8, In

spiritu

uehemenii

conterens

naues

Tharsis.

Actus ipse dominicae natiuitatis exponitur. Nam ut quidam dicere uoluerunt, spiritus uehemens erat, quando Herodes de suo regno sollicitus, magos miserat ut Regem natum uiderent, sibique cognitum nuntiarent. Sed illis non ad se redeunti- : 12; bus necesse habuit uehementi spiritu commoueri et conterere 95/97 cfr Matth. 2, 5.

121/124 cfr Matth. 2, 8.

103 prophetata] in propheta ez. 114 suffecit Gerz. (corr.), Gare! rens] Gerzz. cuz r, conteres Gare cuz 28

120 conteC. 1 (xcvy)

PL 353

428 nawes

EXP. Tharso

IN PS. XLVIJ, 8-10

Ciliciae, quae praedictos magos occulte in

suam prouinciam transposuisse credebantur. Quod fieri solet a regibus calumniantibus ; ut quando sua desideria implere nequeunt, per damna humilium tormentaque discurrant. Inspice quantum creuerit ista narratio, quo principio incohata, ad quam peruenerit summitatem. 9. Sicut audiuimus, ita et uidimus in ciuitate Domini 125

uirilutum,

in ciuitate

Dei nostri. Decursis omni-

bus quae facta sunt in natiuitate Domini Saluatoris, sequitur digna conclusio, ita fuisse uisum sicut fuerat ante prophetatum. Z£a uero quod dictum est, rerum fidem diligenter expresSit ; quia totum sic constabat factum, quemadmodum

fuerat

et promissum. Additum est i» ciuitate Domini uirtuiwm, ubi et uerum auditur, et promissum omne conspicitur. I40 Repetitur n ciuitate Dei nostr?, ut catholicam solam intellegeres, ne sibi hoc nomen et haereticorum conuenticula uindicarent. Deus fundauit eam in aeternum. Neistam ciuitatem Dei temporalem debuisses accipere, ?» aeternum Ecclesiam 145 dicit esse firmatam, quae sola ueraciter ciuitas Domini nuncupatur. Gaudeant Christiani, et tota mentis exsultatione laetentur, quando audiunt a Domino esse fundatam, in qua se firmiter consistere posse non dubitant. Nam, licet saeculi istius procella quatiantur, iure non metuitur quod transito150 rium comprobatur, sicut apostolus dicit : Non sunt condignae passiones huius temporis ad. futuram gloriam, quae reuelabitur 1n nobis. 10. 155

Suscepimus,

Deus,

misericordiam

tuam

in

medio templi iui. Venerunt pii sacerdotes ad secundam partem, ubi magna laetitia cordis exsultant. Suscepimus non debet generaliter accipi, quia non omnes crediderunt ; sed ad catholicos tantum pertinet, qui eius praecepta secuti sunt. Misericordiam dicunt Dominum Christum, qui exorbitanti mundo misertus est ; et ad hoc tantum se uoluit uideri, ut

160

omnis missio dicitur uolunt

credens potuisset absolui. Aptum nomen, certa pro; ut ille misericordia uocaretur, qui et Saluator uere et Redemptor. Im medio templi iui synagogam intellegi, ad quam uenerat liberandam ; sed, eo populo

non credente, uocatae gentes misericordiae munera perce-

perunt. /x medo templi twi dictum est, ut non credentium improbitas grauius arguatur, qui contempserunt sequi, quem in medio eorum

constat esse conspectum.

150/152 Rom. 8, 18.

153 suscipimus Gerzz., corr. a. zz.

Germ. s. 1. a. im., om. Garet

159 tantum] ozz. Gerzz., fort. recte

PL 339

165 tui]

p. 160

EXP: IN PS- XLEVII, 11-14 , Al. Secundum

170

rT75

185

190

aeterna

praemia

consequentur.

aeternam

cognoscunt

esse uenturas.

dotes commonuerunt,

Plena

tua

est

ergo

ueniunt ad ecclesiasticos ordines, qui

Dei affectuosa deuotione circumdant.

Circwumdate,

ad honores pertinet exhibendos ; com$lectimini, ad caritatem quae nomen Domini sinibus cordis amplectitur. Additum est narratie in turribus eius ; uta religioso sermone cessare non debeant, qui sanctis ordinibus obsecundant. Et quoniam Ecclesia ciuitas Dei est, 4wrres ibidem competenter aptatae sunt ; id est altitudines et munitiones contra hostes haereticos. Sed quia incredulis narrare suadebant, qui foris ab

205 Ecclesia morabantur,

210

ita et laus

13. Circumdate Sion et complectimini eam : narraie in turribus eius. Postquam utrumque sexum pii sacerdomum

200

Deus,

dextera eius iustitia, quia in illam partem recipiuntur, qui ipsius munere iusti esse meruerint. 12. Laetetur mons Sion et exsultent filiae Iudae, propter iudicia tua, Domine. Per montem Sion Ecclesia catholica significatur, quae interpretatione ipsius nominis in speculatione populi noscitur constituta. Haec optatur laetari, quia ex munere ipsius aeterna gaudia possidebit. Filiae Iudae, omnes sanctas feminas declarat. Per Judam enim iustarum feminarum genus ostenditur, propter Dominum Christum, qui ex ipsa tribu carnis propagatione descendit. Et has petunt exsultíare ; ut in utroque sexu Ecclesiam Domini gauisuram esse monstrarent. Addunt $rojpter iudicia tua, Domine ; ipsa est enim magnae causa laetitiae, ut propier 4udicia Domin? exsultent, ubi se ad beatitudinem

195

iuum,

?n fines terrae : iustitia blena est dextera tua. Nomen Dei in toto orbe terrarum sine dubio creditur adorandum. Possunt enim aliqui nescire quemadmodum sit colendus, nullus tamen est qui isti «omini non se putet esse subiectum. Hoc ergo dicunt : sicut in toto. orbe terrarum reuerentia tui nominis dilatatur, ita et in Ecclesia, quae per totum mundum distenditur, deuotio tibi laudis offertur. Sequitur ?ustitia blena est dextera tua. Locum significat ubi isti sunt collocandi; ad dexíeram quippe ipsius ueniunt, quicumque

18o

nomen

429

non de domibus, non de porticibus, sed

de altis £urribus dicunt esse praedicandum, unde populus audire possit extraneus. 14. Ponite corda uestra in uirtute eius et distribuite gradus etus : ut enarretis in progenie altera. Ne animae fidelium audiendo laetitiam et exsultationem ali-

178 consequentur] Gerzz., consequuntur Gare 186 filias Gerzz. Gerzi., magna Gare 209 gradus] domos 24z4Z. Ber. Fise. cumg

191 magnac]

PL 340

430

EXP. IN PS. XLVII, 14-15

qua remissione lentescerent, i» Ecclesiae wirtwte corda, dicunt esse reponenda ; id est in caritate, qua uirtute nihil potest esse praestantius; sicut apostolus docet : Maneni autem fides, spes, caritas, tria haec ; maior autem horum

caritas. Distribuit autem gradus Ecclesiae, qui officia eius distincta ordinatione disponit. Sunt enim in illa lectores, sunt subdiaconi, sunt diaconi, sunt presbyteri, sunt episcopi; et quamuis una sit Ecclesia, officia tamen continet honorum uarietate distincta. Haec ergo pii sacerdotes commonent debere 220 distribui, ut per eos in generatione altera magnalia Domini debeant praedicari. A/teram enim $rogeniem significat populum christianum, qui ab hebraeo, quem primum Dominus elegit, secundus esse dignoscitur. . 15. Quoniam hic est Deus moster in aeternum, 225 et in saeculum saeculi : $pse veget mos in saecula. Hoc est quod per ordines ecclesiasticos, sicut hodie fit, narrare uoluerunt populo fideli. Sententia quidem breuis, sed quae uniuersa concludit : Hc est Deus moster. Christum significant, ostendentes eum digito tamquam prae230 sentem. Quae figura dicitur idea, latine species : quando aliquid futurum uelut oculis offerentes, motum animi concitamus. Hic enim, pronomen articulare est, quod tunc ponitur, quando tensa manu aliquis indicatur. Ipse enim hic monstratus est, qui et carnalibus oculis uoluit apparere : de quo similiter 259 Ieremias propheta dicit : H?c est Deus noster et non aestimabitur alius absque illo. Sequitur 4n. aeternum, et im saeculum saeculi. Contra illos hoc dictum est qui sibi temporales homines deos esse inaniter somniabant, Martem, Mercurium, Saturnum, ceteraque portenta potius dicenda quam numina. 240 Ergo Deum immortalem, sempiternum, sine fine potentissimum Christum Dominum asserunt praedicandum, qui in se credentes iugiter protegit ac defendit. Infertur e£ ?$se reget nos in saecula. Reget utique nos, quia ipse Rex noster proprie ac ueraciter dicitur Christus. /*» saecula significat 24 VA sine fine, quoniam quos ille regendos susceperit (si tamen ab ipso non deuient) sub gloriosa perpetuitate custodit. 2I

SCHE

5

213/218 I Cor. 15, 15.

235/236 Bat. 5, 56.

224 e; 228 deus] Gerzz. eum r, deus deus Garet eum g

225 ipse] et praezz. r, fort.

concludat Gerz. 228 qui Gerz. 229 significant ostenrecte, cfr J. 242 dentes] Gerzz. (cfr uoluerunt 7. 227), significat ostendens Gare£ 235 hieremias] propheta] Gerzz. in Gerz., Batuch Garet (ex quo reuera uerba allata sumpta sunt) 7uarg.

237 dictum] Gerzz., dicendum

245 ille quos — Gerz..

Gare

239 nomina Gerz., corr. a. zz.

EXP. IN PS. XLVII, z5-XL VIII, 2

431

Conclusio psalmi. Paterna nobis et sacerdotalia dicta sonuerunt, ut ab omni

parte pulsati, ad rectam semitam mereamur adduci. Quanta tibi, Rex bone, cura est hominum, quibus tam multiplicem 250 medicinam dignaris ingerere iussionum ? Non uis semel dicere,

PL 34

quod humanitatem.non pateris ignorare. Vndique admones, undique doces, et fidem nostram per introductas personas clamare

facis, ut locus ignorantiae

funditus

uideatur

abscidi.

Merito sanctus tuus Iob dicit : Quid faciam tibi, o custos homi25; twm ? 'Tu admones quod quaerere debeamus; tu praestas quod nos mereri posse nescimus. EXPOSITIO

IN PSALMVM

XLVIII.

1l. In finem filios Core fsalmus. Tituli huius uerba (sicut saepe dictum est) cuncta trahunt ad Dominum Saluatorem. Ipse enim et per f?nem significatur et per filios crucis intellegitur et per $sa/mum sine dubio denuntiatur ; ut me; rito ipsius uocem uenturam esse sentiamus, cuius tot indiciis

lampabilis sermo promittitur.

Diuisio psalmi. Per totum psalmum uerba sunt omnipotentis Filii. In prima sectione dicit qualia locuturus, uel quae praestaturus sit fidelibus tempore incarnationis suae. Secunda memorat stultis 1o et insipientibus quanta uentura sint. Tertia dicit quae iustos impiosque secutura sunt. Quarta commonet fideles ne timeant diuites terrarum, quia omnem potentiam suam cum luce derelinquunt. Expositio psalmi. 2. Audite haec, omnes gentes ; auribus percipite, 1, 00nnes qui habitatis orbem. Admonetur uniuersitas ut indiscrete ceptione alios, qui neglegere. 20 nicae non

ueniat ad audiendum, quia Deus sine ullius acpersonae bonus est, nec uult paucis prodesse et tamen eum puro corde requirunt, sub dissimulatione Deinde, quia tale sacramentum incarnationis domidebuit nisi totus mundus audire, uniuersale quippe

beneficium generalem nihilominus poscebat auditum. Sequi-

254/255 Iob 7, 20.

252 dices Gerzz. per] oz. Gerz. Ps. XLVIII, 3 fr. per] in Gerzz.

* sunt uerba — Gare

HL 161

432

EXP.

IN PS. XLVIII,

2-4

tur auribus percipite, omnes qui habitatis orbem. Hic iam studiosius commonentur ut dicta deuotissime capiant, et in memoriae suae sinibus reponant. Gentes enim 2; accipiamus paganos ; habitatores autem orbs, Christianos et iustos, qui norunt

orbem

terrarum

sic esse habitandum,

ut in eius sceleratis non implicentur erroribus. Et considera doctorem bonum, quomodo ad audiendum omnium studia concitauit ; ut ipse reddatur reus, qui sibi noluerit esse pro3o ficuus. Hoc rhetores ad suum studium transferentes, attentos

iudices reddunt, quando se dicturos aut noua

pollicentur.

aut ingentia

3. Quique terrigenae, et filii hominum ; simul in unum diues et $auper. Adhuc in ipso studio Dominus 35 perseuerat ; ut conuentus audiendi fieret omnium, ne quis eum mediocre aliquid crederet esse locuturum. T'errigemas peccatores oportet intellegi qui uitia terrena sectantur ; et isti in partem Adae primi hominis merito reputantur, quia ille non filius hominis, sed ipse primus homo fuisse declaratur. Huic 4o contrarium est quod dixit fili? hominum ; iustos enim tali dicto debuimus

aduertere, qui in sortem Christi ueniunt

quoniam et ipse Christus Filius hominis esse praedicatur. Et memento quia contra Adam ipse semper opponitur ; merito, quando quod per illum periit, isto ueniente, saluatum est. Se4; quitur szmduwl in unum diues et bauper. Ecce illa sententia, quae superius promittebatur, eluxit. De Christo enim Domino dicitur, s?mwul in unum diues et pauper. Diues, quia Deus ; auper, quia homo ; sicut dicit apostolus : Mementote gratiae Domini nostri Iesu Christi, qui bropter uos ;o pawper factus est, cum esset diues ; ut illius paupertate uos diuites essetis. Merito ergo tam magna praemissa sunt, cum tam praecipua et salutaria dicta sequerentur. Superiorum dictorum breuis explanatio est ; diues pertinet ad £errigenam, quia numerosis peccatis probatur opulentus; $awper respi;; cit ad

f2l:os

hominum,

qui ambitu huius saeculi pauperes

sunt, ut futuras diuitias plenissime consequantur ; sicut in euangelio dicit : Beat? pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum caelorum. 4. Os meum loquetur sapientiam et meditatio cor6odis met? prudentiam. Excolit quod superius coepit, non humanam, sed diuinam se sapientiam atque prudentiam esse Ps. XLVIII, 49/51 II Cor. 8; 9.

97/88 Matth. 5, 5.

33 terrigine Gerzz. 38 omnium fieret — Gare? ^ 45 illa] Gerzz., ista Gare? 51 praemissa] Gerzz, promissa Gare 55 qui ambitu] Gerzz. (corr. in anbitu), quia in ambitu eZ., quia in uita Garez 56 consequntur Gerzz. (— consequuntur), add. a s. J. pr. zz.

PL 342

EXDIN'

PS. XXDVIL, 14-6

locuturum ; id est Dominum

433

Christum, de quo dicit aposto-

lus : Nos autem raedicamus Christum Dei uirtutem et Dei sa$ientiam. Salomon quoque testatur scire sapientiam et disci65 plinam et intellegere uerba prudentiae. Sajientia pertinet ad mysteria diuina declaranda; jrvudentia

uero ad mores

probabiles instruendos ; sic omnis sermo diuinus duabus his uirtutibus plenissimuüs indicatur. Hinc enim quae narraturus est incohauit, quae sint uerba sua mirabili prius complexione 7e describens, ut omnes desideranter quaererent quod promissum sub tali praedicatione sentirent. 9. Inclinabo in similitudinem aurem meam, aperiam in psalterio propositionem meam. Postquam uirtutem eloquentiae suae uerus praedicator duobus dixit in7; signibus contineri, nunc quemadmodum praecepta sua possint ab humano genere suscipi, aurem inclinaturum se esse promisit, ut cognosceret, si praedicationem eius populus deuotus impleret. Sed intende pium magistrum similitudi^em posuisse. Sómilitudo enim rei uerae imitatio est, ut 8o quod nobis ad exemplum datum est, deuota aemulatione (Domino praestante) faciamus. Sed ut omnes ad praecepta sua salutariter implenda institutor serenissimus inuitaret, aperire se dixit 2m psalterio propositionem suam, id est declaraturum se praecepta diuinitatis sui proprii corporis sancti8; tate, ut non

tam

uerbo

quam

docere probaretur

exemplo.

Psalterium quippe (ut saepe diximus) corporis Domini decora similitudo est; nam

SCHE

sicut psalterium de summo

sonat,

ita et incarnatio Domini caelestia mandata concelebrat. 6. Vtquid timebo in die mala ? iniquitas calcanei go?nei cirCumdabit me. Versus iste sub interrogatione et responsione propria legendus est ; quia totum sine timore suo fieri dicit, quod uenturum esse praenuntiat. Quae figura dicitur peusis et apocrisis, quando interrogatione praemissa, responsio apta subsequitur. Dicit enim, «tqwid timebo ? 9; Id est, quare formidolosa cogitatione confundar ? I» die mala, in die scilicet passionis, quae mala Iudaeis, bona fideli-

bus fuit. Ille enim timere debet uitae finem, qui peccatorum recordatione mordetur. Christus autem mortem timere non poterat, qui peccata omnimodis non habebat. Dicit enim : 100 quare £imeam in die mala ? Numquid iniquitas cal63/64 I Cor. r, 21-25.

64/65 cfr Prou. 1, 2.

65/68 sapientia z:4. indicatur] Daec werba repetuntur in Germ. pos! sentirent 7. v1 66 res diuinas edocendas Ger. 29 ueto] oz. Gerz;. 29 67 instituendos Ger. 29 68 plenissimus] oz. Ger. 29 69 quod] Gerz., fort. recte, cfr Exp. 5. 50, ]. 491 et saepius $5 continere Gerzz. $9 rei] in praem. Gerz. et eras. 84 suae Gerzz. corr. 90 circumdedit r 92 esset Gare

PL 343

434

EXP. IN PS. XLVIII, 6-xo

canei mei circumdabit me ? Quemadmodum solet contingere peccatori, ut extrema eius scelerato fine claudantur. Alii uero propter excellentiam sanctae incarnationis hoc magis a parte membrorum accipiendum esse dixerunt. 10)

110

115;

120

12;

97. Qui confidunt

in uirlute

sua

; quique

in abun-

daniia diuitliarum suarum gloriantur. Haec pendent de superiore uersiculo, quibus iungendum est, tales circumdantur in iniquitate calcanei. Nam praesumunt 2» wiriute sua, qui aliqua uidentur possibilitate conf?dere, ut uiribus Corporeis ualentes, animi robore et linguae disertitudine praeminentes. Sed postquam dixit intrinsecus attributa, nunc uenit ad diuitias quae extrinsecus ueniunt, per quas maxime inflatur humanitas. Raro enim diues sortem sibi cum pauperibus intellegit esse communem. Et necesse est ut tales timeant finem, qui et deserere mundana nolunt, et peccatorum suorum poenas conscientia teste formidant. 8. Frater non redimit ! redimet homo : non dabit Deo placationem suam. Postquam de peccatoribus dixit, quorum iniquitas calcaneum circumdat, uenit ad genus curationis eximium. Et hoc quoque sub admiratione legendum est : Frater non redimit ! id est Dominus Christus, qui dixit in euangelio : Jie nmuntiate fratribus meis ; et in psalmo : Narrabo nomen tuum, fratribus meis. Ypse si non redimat qui fudit sanguinem pretiosum ; redempturus est homo, id est Adam, qui humanum genus transgressionis uitio sauciauit ? Nox dabit, negantis est ; quia nulla oblatio, nulla placatio potest compensare, quod nos diuinitas est dignata redimere. 9.

Nec

jretium

vedempliionis

animae

suae

;

et

laborauit 4n aeternum. Pars ista prima uersus huius ad 130 Sententiam respicit superiorem : quia homo liberatus 4o» dabit Deo blacationem suam, nec bretium redemptionis animae suae. Pretium est enim alicuius rei compensatio. Homo autem quid dabit in pretium, qui totum quod offerre possit accepit ? Sequitur e£ Jaborauit in aeternum : 155 de fidelibus dixit, qui, quamuis $retium redemptionis animae suae darenon possint, laborant tamen in aeternum, dum hoc agunt quod eis ad praemia aeternae uitae proficiat. 10. E? u2uet in finem, quoniam non uidebit interi14o 149n. De illis adhuc dicit, qui /aborant 122 Matth. 28, 10.

àn aeternum

; isti

122/123 Ps. 21, 25.

106 glotiabuntur r 109 uidentur aliqua — Gare? 114 talis Ger. 117 pr. redimit] temet Gerzz., zzut. a. zz. in tedemit 118 deo] ü (?) Gerz. eras. (sed babet deo /. 131) 129 e 130 laborauit] Gerzz. cum r (praeter nonnullos codd.), laborabit Garez cuz; g 136 animae] zc ozz. Gerzz. 13* uitae aeternae — Garef

p. 162

EXP. IN PS. XLVIII, 10—12 435 enim in fine uiuenties, id est in Domino Saluatore, interitum non uidebunt : quia licet corpore moriantur, aeternae uitae munere sunt ditati. Alii uersus istos ita peccatoribus aestimant applicandos, dicentes Jaborant in aeternum, 14; qui perpetua ultione damnandi sunt ; ui4ent in hoc mundo ?n fine, qui desperata libertate luxuriant. Quapropter in uoluntate erit legeritium eligere quid sequantur. Nos tamen de fidelibus hactenus dictum esse perspeximus ; nunc audiamus perfidi quanta passuri sint. 10 11. Cum uiderit sapientes morientes ; simul insipiens et stultus peribunt et relinquent alienis diui(ias suas. Venit ad secundum docendi modum, ubi peccatores cum sapientibus huius mundi dicit esse perituros et diuitias suas, quas magnopere diligebant, non suis, sed, quod gra-

155; uius ureret, extraneis successoribus definit esse relinquendas ; ut propter quas omnia peccata commiserant, non possessione

ipsarum, nec proprio successore laetarentur ; sicut Salomon dicit : In quo beccauerunt, nec laetari potuerunt. Cum wuide"ii peccator utique saf:entes saeculi istius ab interitu non

16o liberari, ut fuit Solon Atheniensis, Philo Lacedaemonius, Ari-

stippus, et ceteri qui mundanae sapientiae celeberrima laude uiguerunt ; sed uidet eos communiter mori, quos diuinae Sapientiae participes aestimabat. Sequitur simul insipiens et stultus peribunt. Necesse est enim ut insipiens et 165 Sfultus desperatione $ereant, cum suos sapientes cognouerint interire. Verum ut haec magis spiritaliter accipere debeamus; 2nsipientes sunt qui praedicationibus prophetarum acquiescere noluerunt ; síu/i? autem iure dicendi sunt qui nec ipsum Christum Dominum uenientem recipere ma17» luerunt. Hi ergo simul $eribunt, quoniam in futura iudicatione damnandi sunt. Reliquerunt autem Iudaei alienis diuitias suas, quoniam spernentibus eis Dominum Saluatorem, ad gentes extraneas salutis eorum praemia transierunt. 12. Et sepulcra eorum domus eorum in aeternum ; 15; fabernacula eorum in generatione et progenie, inwocabunt nomina eorum in terris ipsorum. Morientium diuitum pompa describitur, qui sibi aedificant sepulcra magnis tractatibus exquisita. Videmus enim quaedam mausolea pulcherrimis renitere marmoribus, ut domus aestimentur 180 aeternae magnis molibus fabricatae. Post haec uenit ad eorum

tabernacula,

quae copiosa largitate fulcita sunt, ut in lon-

158 Sap. 1o, 8.

143 dotati Gerz. Gerzz. (corr.) Garet

150 uideret Ger. (af uiderit /. 158/159) 158 quo] quod latere Gerzz. (corr. a. zz. in latati) ed. 160 philon Gerz.

PL 344

436

EXP.

IN PS. XEVIIT,

12-14

gas generationes et progenies constanti pulchritudine perducantur. Subiungit etiam ritum quem gentilitasin parentalibus agere consueuit, quando fatua superstitione ?» terr2s eorum, id est in sepulcris ?»«wocant nomina mortuorum ; et credunt hoc illis prodesse, quod eorum uidentur exhibere memoriae. 19. Et homo cum in homore esset nom intellexat : comparatus est iumentis insipientibus et similis 190 factus est illis. De ipsis adhuc loquitur qui mundi istius honore floruerunt. Nam quamuis peccator 7» honore sit dum uiuit, quia Dei portat imaginem, recte dicitur dignitatem suam non intellegere, dum talia facit, quae ab ipso Creatore uidentur omnimodis discrepare. Sequitur com$faratus est iu195 mentis insipientibus et similis factus est illis. Similitudo datur digna uecordibus ; ut qui se imaginem Dei gestare non intellegunt, congrue 2wmentis insipientibus comparentur. Nam cum rationem perceptam iussionibus Domini mandatisque non exhibent, merito eam tamquam indigni 200 tanto munere perdiderunt. Nam tolle homini Dei considerationem, et omnino pecus insipiens est, praesumptio uana et caduca superbia. Sed quamuis de mortalibus dicatur : Ef homo cum in honore esset non intellexit, possunt hic et praeuaricatores angeli accipi qui de caelo deiecti sunt, 205 quia nec ipsi intellexerunt honorem suum, dum auctori superbiisse monstrantur. H o?o enim et pro diabolo ponitur, sicut in euangelio Dominus testatur : Iwimicus autem homo qui superseminauit zizania est diabolus. Haec decima species est definitionis, quam Graeci ós Vm, Latini ueluti appellant : 210 quando talis est alicuius rei complexio, ut non tantum uni rei de qua dicitur sed et aliis applicari posse uideatur ; sicut et in trigesimo quinto psalmo iam lectum est : Homines et iwmenta 185

saluos facies, Domine ; non enim Dominus haec sola, sed et 215

220

reliqua saluare consueuit. 14. Haec uia eorum

scandalum

in ore

Hic iam enumerationes decursae,

suo

benedicent.

ipsis ; et bostea

uelut dispersa grana in unum cumulum colliguntur. Nam post illa quae dicta sunt, sententialiter enuntiatur: Haec uia eorum. Viam, uitam debemus accipere, in qua in hoc saeculo actuum nostrorum uestigiis ambulamus. Sed haec «ia quid malis faciat, non tacetur : scandalum utique auctori207/208 Matth. 15, 59.

212/213 Ps. 55, 7.

184 subiungit] Gerzi., subiunxit Gare? — 204 deiecti] proiecti Gerzz. (corr. a. zz), Garet 207 in euangelium Gerzz., in eras. dominus] ozz. Gerzz. 215 eorum] Gerzz. cur r, illorum Garet cum g (sed /. 219 eorum)

PL 345

EXP. IN PS. XLVIII, 14-16

437

bus suis, id est stimulum atque dolorem. Non enim ad securi225

tatem suam quidquam peccator efficit, cui de sua prouenit actione torqueri. Sequitur e£ $ostea im ore suo benedi- 1. 165 cent. Hic describitur consuetudo peccantium, qui, postquam uotum nequissimae dispositionis impleuerint, mox

diuinitati

gratias agunt, quoniam ad suum uelle perducti sunt : nescien230

225

240

tes, miserrimi hominum, quia illo auctore tantum ad sancta desideria peruenitur. Sed isti 4» ore, non in corde benedi-

cent, unde procedit plerumque simulata sententia; sicut Isaias dicit : Populus hic labiis me honorat, cor autem eorum longe est a me. 15. Sicut oues in inferno bositi sunt et mors depascit eos ; et obtinebunt eos iusti in matutino. Venit ad tertiam sectionem, ubi iustis et impiis pro suis meritis dicit esse reddendum. Peccatores enim i» inferno positos mors aeterna depascit. Nam sicut oues lanae suae amissione iugiter perseuerant, sic in illos semper sine imminutione substantiae inuenit, quod poena discruciet. Defascit enim a iumentis tractum est, quae herbas non radicitus euellunt, sed

abscindunt ipsas potius summitates. Sequitur e£ obtinebunt

eos

$usti

in

matutino.

Obtinebunt,

dixit superabunt,

quod utique in illa resurrectione felicium est, ut malis praemineant. Hic enim £«stos obtinent peccatores : in illo uero 245 iudicio 24st: infideles modis omnibus obtinebunt. In matwtino, ac si diceret, in albescente die cum gloria resurrectionis illuxerit, quando iam beatitudinis claritas aperitur et incohat esse dies qui nulla nocte finitur. Et auxilium eorum ueterescet in inferno et a glo250 "ia sua expulsi sunt. Adhuc peccatorum infelicitatem miseriasque describit, quorum a4x?/ia tamquam panni putrefacti weterescunt. Quid enim diuitiae praestabunt mortuis ? Quid praesumptio humana defunctis, qui cuncta amittunt quibus hic delectati sunt ; et in aeternas poenas perue255 niunt, quas se pati nullatenus crediderunt ? Sequitur e£ a gloria sua expulsi sunt ; de mundo scilicet in quo gloriabantur, uel de illis rebus in quibus decepti infelici sorte praesumebant ; sicut in euangelio diuiti dictum est : Stulte, 260

hac mocte auferetur a te anima tua ; quae autem. braeparasti, cutus erunt ? 16. Verumtamen Deus liberauit animam meam de

231/232 Is. 29, 15.

258/260 Luc. 12, 20.

233 et] Geru. s. J. (a. zz. ?) 233/234 depascit] Gerz. cum r (LA* H M N* 5), depascet Gare (a? /. 238 -scit) eum r ef g 241 abscidunt Gerz. 249 ueterescet] Gerzz. (sic semper) cum r, ueterascet Gare? 261 liberauit] Gerz. cux r, liberabit Garet (a£ /. 268 -uit)

PL 346

438

265

EXP.

IN PS. XLVIII,

manw inferi, cum acceperit me. Post errores expositos peccatorum, merito sententia salutaris infertur; ut sicut humana fragilitas terrore prostrata est, ita spe futuri praemii subleuata consurgat. Nam siue hoc Dominus Christus de se dicat, siue a parte membrorum

270

16-18

suorum, ut assolet, loquatur,

accommodum est. Ipse enim descendens a41:mam suam ab inferno /iberawit ; sed simul et illorum qui aduentum eius constanti animo crediderunt..De manw autem. ?nferz?, dicit de potestate diaboli, qui ante aduentum eius animas tenebat obnoxias.

275

280

SCHE

17. Ne timuevis cum diues factus fuerit homo, et cum multiplicata fuerit gloria domus eius. Quarta pars psalmi ex ore ueritatis egreditur, ut nobis saluberrima medicina praestetur. Nam totius mundi haec una querela est : quare in hoc saeculo floreant homines quos a cultura Domini cognoscimus alienos. Sed peccatoribus ista promissa sunt; ideoque pius doctor ueros alloquitur Christianos, ne terrarum diuites pertimescant, quoniam bene generaliter pecuniosus pauescitur, cum ei famulari hominum cupiditas aestimatur. Diues enim dictus est a diuo, qui quasi Deus nihil creditur indigere. Hominem hic impium debemus accipere, qui se subiectis formidabilem facit, dum aequitatis iura contemnit. Sequitur e£ cum multiplicata fuerit gloria domus eius. Iunge ne timueris. Quae figura dicitur àmó xowoU, id est, a communi, quando superiora ad inferiora respondent. Et respice qua gratia cuncta proficiant. Minus enim fuerat diwitem fieri, quia hoc frequenter inuenis in negotiatoribus et in hominibus abiectis. Addidit e? cum multiplicata fue-

290 rit

gloria domus eius ; id est, cum honoribus, cum possessionibus, cum tota hominum fuerit laude celebrata, ut

nihil sibi nisi solum deesse putet imperium. Et uide quia 4omus eius dixit, ut non solum ipse, uerum etiam omnes qui ad ipsum pertinent, magna pompa florere uideantur. Sed quare 29 I isti non debeant timeri, pulchre subsequitur. 18. Quoniam mon cum morietur accipiet haec omnia, neque simul descendet cum eo gloria domus €?4s. Ecce ratio redditur quare timeri non debeat mundi gloriosus. Cur enim timeamus diuitem, qui moritur pauper ? 500 Scandalum nostrum non est illi perpetuum, nec aliud secum ualet portare, nisi unde possit ardere. Quam deformem in illa patria respicies, quem hic mundissimum pretiosa ueste miraris. Et bene dixit descendere mortuos peccatores quasi in 281/282 cfr Varto de Ling. Jat. p. 29, 2; Hildemar. Expos. Reg. S. Bened. TREES p. 597. :

262 dum r — 296 non] Gerzz. cwn r, Garet ponit ante accipiet (cfr g : non sumet) accipiet] petient eg. 294 descendit Gerzz. (corr. a. zz.) r

PL 54

EXP. IN PS. XLVIII, 18-21 abyssos 305

altas,

quasi in profundissimam

foueam;

sed sine

gloria saeculari, sine turba satellitum, sine praesumptione gazarum. Domus illa quam mirabaris, remanet tota ; sed onera, quae non uidebas, transmittit ingentia. 19. Quia anima eius in uita ipsius benedicetur : confitebitur tibi, cum

310

439

benefeceris

ei. Hic benedicetur,

non ad sanctificationem pertinet impetrandam, sed ad luxuriantium fauorabiles uoces.

Benedicetur

enim dictum

est,

propter linguam satellitum, qui inter garrulitates et epulas pastoribus suis bene optare consueuerunt 315

320

collaudemus 325

quorum anima non

de bono actu sed ex deliciarum praeparatione laudatur. Sequitur confitebitur tibi, cum benefeceris ei. Mali tunc Deum benedicunt, quando temporalia bona percipiunt ; bonus autem laudat Dominum et cum malorum fasce deprimitur, sicut fecit Iob et ceteri sancti eius. Dicitur ergo Patri : iste peccator confitebitur tibi, sed quando illi benefeceris qui, si aliquid contrarium patiatur, blasphemare non desinit. Et ideo consuetudo ista uitanda est, quae in sceleratis saepius inuenitur. Nos autem pio corde omni tempore Dominum,

qui salutem nostram et in aduersis,

et in prosperis semper operatur. 20. Intro?bit usque àn progeniem bairum suorum ; usque in aeternum non uidebit lumen. Qui patres pessimos imitantur, eorum societate damnandi sunt ; et ideo pec-

2530

catores dicit usque ad bpatirum suorum progenies inirotsse. Paíres enim ipsorum appellauit non tantum ex semine carnis, quantum quos morum imitatione secuti sunt ; sicut in euangelio dicit incredulis : Vos a $atre diabolo estis. Addidit wsque 2n aeternum mon uidebit lumen, quia

sicut peccata tenebrosa sunt, ita et peccatoribus sapientiae lumen auferunt. Et ideo dixit, 2*4 aeternum mon wuidebit quoniam nec in isto mundo illuminatus fuit, cuius p. 164 555 lwmen,

cor noxium caligo erroris obsedit. Simili modo nec 2» aeternum uidebit lumen, quod hic uitio suae prauitatis habere non meruit. Lumen enim werum, quod alluminat omnem homi-

nem uenientem in hunc mundum, Christus est Dominus, quem

340 solummodo in deitate sua uidere sanctorum est. 91. Et

homo

comparatus factus est praemonuit, 331 Ioh. 8, 44.

cum

est

in honore

iumenliis

esset,

non

insipientibus

intellexit

;

et similis

illis. Postquam omnia quae fuerant dicenda pulcherrimum psalmum repetita uersus parili338/339 Ioh. r, 9.

308 quoniam r 309 confitebitur] et praez.r dum r 313 consuerunt Gerz. 320 quid Gare/ 325 introibit] et Praezz. r 326 usque] et praez. r 333 et] Gerzz., oz. Garet.

440

EXP. IN PS. XLVIII, 21-XLIX, r1

34; tate conclusit ;ut se peccator a malo proposito remoueret, cum notatam deformitatem suam iterata increpatione cognosceret.

Conclusio psalmi. Legendus saepius psalmus et in thesaurario memoriae reponendus, quando ipse in principiis admonet, ut cordis auribus 35» audiatur. Ipse enim testatus est eius meritum,.qui eum monuit studiose ab uniuersis mundi partibus audiendum. Totum habet quidquid ad inspectiuam, quidquid ad moralem pertinet disciplinam ; sicut uersus ille pollicitus est : Os ewm loquetur sapientiam et meditatio cordis mes bruden355 tiam. Resignauit nobis sancta Veritas quae promisit ; faciat nunc sensibus nostris dulcescere atque inhaerere quod praecipit. EXPOSITIO

IN PSALMVM

XLIX.

1. Psalmus Asaph. Asaph filius Barachiel, qui in Paralipomenon legitur electus inter quatuor cantorum magistros, ut instrumentis musicis psalmos Domino personaret. Hic pro sui nominis significatione in hoc titulo meruit adhiberi, non ; auctor psalmi, sicut et de aliis dictum est ; sed musicus egregius, qui nobis per uocabulum suum aliquid. indicaret. Huius enim nominis significatio, quae apud Hebraeos semper est plena mysteriis, indicat Synagogam, quae in hoc psalmo loquitur. Sed hic illa fidelis Domini Synagoga intellegenda est quae 1o et uenturum Christum credidit, et aduentum eius gloriosa exspectatione suscepit : in qua fuerunt patriarchae, prophetae, Nathanael, ipsi quoque apostoli et reliqui sincera deuotione credentes. Sciendum plane quod hic psalmus primum aduentum Domini, secundumque prophetet ; quamuis et nonagesi1; mus quintus et nonagesimus septimus eadem praedicare noscantur ; quatenus excusatio Iudaeis non credentibus funditus tolleretur, quando illa non suscipiunt quae ipsa quoque Synagoga testatur. Quid, rogo, colunt, si etiam ipsam audire contemnunt, quam se uenerari dicunt ?

Diuisio psalmi. 20 In prima sectione fidelis Synagoga loquitur, quae nunc est in populis christianis, de primo et secundo aduentu Domini Ps. XLIX, 1/3 cfr I Pat. 6, 51.39.

Ps. XLIX, 1 filius] fuit praez. Garet de] in Gerzz., zzinus apte ut uidetur

b dictum] Gerzz., scriptum Gare£

21

PL 348

25

350

35

EXDOINUIPSSXEIX] r33 441 Christi. Sequenti uero parte ipse Rex loquitur Christus, commonens populos ut, uictimis pecudum derelictis, sacrificium laudis debeant immolare. Tertia sectione iterum deuota quam diximus Synagoga reloquitur, imputans peccatoribus nequitias suas. ,Expositio psalmi. ' Deus deorum Dominus locutus est et uocauit terram, a solis ortu usque ad occasum. Ne quis incarnationem Domini mediocri crederet aestimatione pensandam, potentia ipsius ante praedicitur, ut totius incredulitatis prauitas auferatur. Di? dicuntur homines, qui bonis conuersationibus gratiam supernae Maiestatis accipiunt ; sicut in alio psalmo ait : Ego dixi, dii estis, et filii Excelsi omnes. Ita ergo filii dicuntur, sicut et dii, quia utrumque gratia praestat utique, non natura. Deus autem deorum est Dominus Christus ;

ipse enim cum Patre et Spiritu sancto uere dicitur Deus deo*"". ; quod tamen nomen non omnino diuinitatis est proprium, sed humana

lingua, sicut iam diximus, summitatem

eius ultra hoc non potest indicare. Deus enim graeca lingua 40 dicitur timor ; et quoniam

solus ipse timendus est, in uicem

nominis uerbum tale transiuit. Legitur enim in Exodo : Nomen meum Adonai non indicaui eis ; ut sciamus nomen esse secretum, quod nec electis famulis cognoscitur indicatum. Locutus

est ergo per prophetas, per apostolos et, quod est

per semetipsum. Sequitur eí wocauit terram. Terram hic genus hominum debemus aduertere, quod per totum orbem terrarum uidetur esse diffusum. Sed propter illud quod habitat, positum est quod inhabitatur. Nam quomodo wocasset quod audire non poterat ? Hoc schema dicitur meto5o nymia, quando per id quod continet, hoc quod continetur edicitur. Addidit a solis ortw usque ad occasum. Per solis cursum, uniuersum significat mundum ; quia omni terrae oritur et occidit claritas eius. Hoc enim fecit sanctae incarnationis aduentus, ut uniuersas gentes prauis erroribus j A sauciatas ad credulitatis suae remedia pius Medicus inuitaret ; sicut ipse dixit : Venite ad me, omnes quà laboratis et onerati estis et ego uos reficiam. 2, Ex Sion species decoris eius. Hic Ierosolyma significatur, intra quam ciuitatem mons iste puris mentibus uelut 6o aurea massa resplendet. De hac enim urbe exeuntes apostoli speciem decoris Christi annuntiauerunt in toto orbe terra4 EE potentius,

SCHE

33 Ps. 81, 6.

41/42 Ex. 6, 5.

56/5* Matth. 11, 28.

46 semetipsum] Gerz., seipsum Garez

53 orietur (ue/ oriatur) Gerzz. corr.

PL 349

442

EXP. IN PS. XLIX, 2-3

rum ; sicut Isaias dicit : Ex Sion exibit lex et uerbum Domini de Ierusalem. Veneranda urbs, sanctum culmen ; ut illud Re65

79

gis nostri insigne domicilium, arcem merito dicamus esse terrarum. Et respice quam competenter edocemur. In superiore uersu dixerat Christum Dominum uniuersas gentes euocare, nunc etiam designat unde doctrina eius tamquam de purissimo atque affluentissimo fonte per spatia totius orbis effluxerit. His enim dictis euangelica uerba concordant, per omnes gentes incipientibus ab Ierusalem. Inde enim praedicari coepit Christus, cuius species decora cognoscitur, testante alio psal-

SCHE

mo : Sfeciosus forma vae filis hominum ; ubi sufficienter expositum est cur speciosus singulariter dicatur. 9. Deus manifeste ueniet, Deus noster et non sále- p. 165 eius ardebit et àn circuitu 75 bit ; ignis in conspectu eius tempestas wualida. Synagoga fidelium postquam de primo multa dixit, uenit ad secundum Domini Saluatoris aduentum, quem per figuram ideam diuersis similitudinibus mirabili imaginatione describit ; ut non tam futurus quam prae8o sens esse uideatur. Dicendo enim : manifeste weniet, significat illum in primo aduentu cunctis non fuisse manifestum ; quia maiestas eius carnis nube celata est; sicut et apostolus de infidelibus dicit : S7 cognouissent, numquam Dominum. glo"iae crucifixissent. Manifeste uero tunc weniet, quando 85 iam non cruci affigendus, sed iudicaturus est mundum. Tractus sermo a sacrificiis, quod toto die festiuitati uacaretur. Manifeste enim dicitur, quasi a mane dies festus. Repetit Deus

mnosier,

ne

sibi infideles

putarent

esse

communem.

Deus enim Christianorum ipse est Deus deorum, qui et ani feste ueniet, et non silebit. Silet enim modo cum mundus iste peragitur, cum blasphemas et sacrilegas uoces sententiae seueritate non damnat,

95

IOO

sed ad conuersionis medicinam

sustinet peccatores. Tunc autem x07» silebit, quando sceleratis dicturus est : Ie in ignem aeternum, qui baratus est diabolo et angelis eius. Inde et alibi dicit : Tac, tacui, numquid semper iacebo ? Nam quod sequitur, ignis $m comspectu eius ardebit : magni Iudicis, sicut dictum est, praeclarus aduentus mystica uirtute describitur. Ignis enim praeire dicitur, ut qui est palea, se formidet arsurum. Addidit e£ zv circuitu eus tempestas ualida. Haec tempestas non uentis agitur, nec procellis saeuientibus excitatur ; sed diuina po62/63 Is. 2, 5. 69/70 cfr Luc. 24, 47. 94/95 Matth. 25, 41. 95/96 Is. 42, 14.

92 Ps. 44, 5.

62 exiuit Gerzz. 93 singulariter] Gerzz., specialiter Gare? 82 carnis] Gerzz., catnea Gare celata] calcata Gerzz. corr. suae ueritate Gerzz,

83/84 I Cor. 2, 8.

*4 manifestur r 92 seueritate

PL 550

BEXPDXINCOPS.XLIX;

3-5

443 tentia uehemens consurgit spiritus, ut area Domini aequitatis eius sententia

105

uentiletur ; tunc

frumenta

sequestrat

a pa-

leis, hoc est bonos discernit ab impiis. Quae iudicatio merito tempestas dicitur, quoniam et improuisa ueniet, et in disceptationem suam nimia celeritate raptabit. Valida quoque decenter adiunctum est ; nam quam sit potens hinc datur intellegi, ut omne genüs hominum pro suis meritis momentanea

IIO

celeritate discernat ; sicut apostolus dicit : I» momento, in ichu oculi, in nouissima tuba ; canet enim tuba et mortui vesur-

115

gent. In, circuitu eius tempestas ualida non incompetenter aduertitur, quoniam cum ipso iusti sedentes, sicut promittitur in euangelio, iudicabunt. 4. Aduocabit caelum sursum et terram ut discerneret bopulum suum. Hoc certe facturus est in illo iudicio. Sed terra rationabiliter fortasse dicitur surswm

quae nunc in imo loco noscitur constituta.

Caelum

cum sit desuper, ubi eud sursum uocauit ? Sed

uocata,

autem

caelum

hic

omnem iustum debemus accipere, £erram peccatorem ; quia 120

ille spiritali se conuersatione,

Domino

praestante, purificat,

iste terrena uitiorum qualitate sordescit. Et uide quia in primo aduentu omnes indiscrete uocauerat ; ut admoniti, in hoc

mundo se corrigere debuissent ; sicut in euangelio dicit : ef exierunt in exitus uiarum, el uocauerunt quoscumque inuene125 Yun bonos et malos. In fine autem

mundi caelum aduocat, ut iustos iam discernat ab impiis, ne ulterius, sicut hic, confusis

SCHE

habitationibus misceantur. 9. Congregate illi sanctos eius, qui ordinant testamenium eius super sacrificia. Nunc Synagoga Christi uerba facit ad angelos, qui ministerio suo in fine saeculi sazcíos de uniuerso mundo, sicut legitur, congregabunt. Dicit enim ipse Dominus in euangelio : Mittet angelos suos et congregabunt ante eum omnes genies ei sebarabit eos ab. inuicem, sicul pastor segregat oues ab haedis. Sequitur qui ordinant testamentum eius super sacrificia. Ordinare dicimus testamentum eos qui actibus bonis restituunt ea quae in testamenti serie cognouerunt, ut hospitem suscipere, eleemosynam dare, caritati studere. Hoc enim supra sacrificium pecudum Domino constat acceptum, ut actuum illi magis pro140 bitas

offeratur.

Siue, ut quidam

uoluerunt,

potest

hoc

de

Iudaeis accipi per ironiam, id est, per irrisionem, quando ui109/111 I Cor. 15, 52.

123/125 Matth. 22, 10.

132/134 Matth. 25, 31.32.

102/104 consurgit ... sequesttat ... discernit] Gerzz., consutget ... sequesttabit ... discernet Gare 110 a/. tuba] oz. Gerz. 118 eum] Gerz., illud Gare 119 peccatorum Gerzz. corr. 122 indiscretu Gerzz. (corr. ?) 125 caelum] oz. Gerzz. 126 iam iustos e Gare 128 ordinauerunt r 130 finem Gerzz. 140 de] et praez. Garet 29

C. 1 (xcvir)

444

EXP. IN PS. XLIX, 5-7 con-

lem rem laudando suggillat, ac si diceret : eos Domino

gregate, qui in officio sanctitatis commorantur, econtrario uero quae impia sunt agunt ; et in eo quod sacrificia Deo con145 sueta celebrant, sanctificandos se esse diiudicant. 6. Et annuntiabunt caeli iustitiam eius : quoniam Deus iudex est. Superiora excolit, per caelos significans uiros iustos, quibus uerbi caelestis dispensatio condonatur. Addidit

quoniam

Deus

iudex

est ; ac si diceret,

qui

150 nescit falli ; et sicut omnia manifeste nouit, ita et sine repre-

hensione discernit. Hoc enim ueraciter ac proprie de Deo dicitur, cui nihil negatur, nihil supprimitur, quem nec factum aliquod latet, cui nec quod iudicatur absconditur. v. Audi, populus meus et loquar, Israel et testatib, quoniam Deus Deus tuus ego sum. 15 VA ficabor Ventum est ad secundam sectionem, in qua iam Veritas ipsa ex persona propria loquitur. Deus enim, qui uerba sua non uult incassum suscipi, ne (ut legitur) porci pretiosa dispergant, dicit ad populum : A4d£, hoc est deuote suscipe. Illos enim a44:160 "6 dicimus qui praecepta compleuerint ; sicut legitur : Qui habet aures audiendi audiat. Populus meus significat plebem deuotam. Ef loquar, subaudi profutura ; quod si non audieris, consequitur ad interitum tuum, taceam. Js7a6/ uero frequenter diximus interpretari widens Dewm. Ergo si me uides, «wdre non neglegas ; quia contemplatio mea oboedientiam tribuit audienti. T'est?ficar? uero est testimonium dicere ; quod utique in iudicio facturus est Dominus, quando uniuscuiusque facta discernet. Tunc enim fidelibus suis testimonium 170

dabit, cum

dicturus est:

Zsuriwi

et dedisti máhi

manducare, eisque similia. Sequitur : qwoniam Deus Deus tuus ego sum. Hoc erat quod $opulum audire sub contestatione praemonebat; ut Deus ille generalis et uolentium et nolentium esset ipsius proprie qui eum pura mente diligeret. Nam

cum

dicit,

£4ws,

fidelem sibi eum

fuisse

17 monstrauit. Repetitio enim ista, Deus A

180

Deus, mentem solidat, ne semel dicta laberentur. Illud uero s47», proprium diuinitatis est uerbum, quod tempore non mutatur, sed semper adest atque aeternum manet; sicut Moysi responsum est Ego sum qui sum ; et rursum : Qué est misit me. Sed prescrutandum est cur istud nomen essentiae solus sibi uin-

dicet Deus ? Tunc enim quando dictum est, erant angeli, erant caelestia, erant terrena omnia, sicut esse decreta sunt.

Sed quia illa sola est infacta et aeterna natura, nec aliquando 160/161 Luc. 8, 8.

146 ct] oz. r e£ Garet cum g

169/170 Matth. 25, 55.

adnuntiauetunt r 167 deus Gare

179 Ex. 5, 14.

155 quoniam] r, oz. Gerzz. (sed babet [. 190) 168 discernit Gerzz. 183 infecta Gerz.

PL 551

EXP. IN PS. XLIX, 7-10

445

coepit ex tempore et in tribus personis deitas una subsistit,

18; merito esse solus dicitur Deus : quia, ut sit, nullius indiget,

p. 166

sed semper uirtutis propriae uigore consistit. Est ibi et aliud sacramentum, quod una syllaba tribus litteris continetur, ut sancta Trinitas unus Deus esse doceatur. 8. Non super sacrificia iua arguam te ; holocausta 190 441e?] iua in comspectu meo sunt semper. Gloriosus doctor et perfectissimus institutor iudaicum populum uolens a rebus carnalibus amouere et ad spiritalia sacramenta perducere, pecudum sacrificia iam non dicit exquirenda; nec eum

exinde

a7g4 posse testatur, si minime animalium

195 uictimas immolaret ; sed holocausta illa potius 4» conspect4 suo danda commemorat, quae humiliato corde piis altaribus offeruntur.

200

205

SCHE

210

215

220

Holocausta

autem

dicta sunt

sacrificia,

quae, postquam fuissent immolata, ignis ueniens desuper absumebat ; quae latine tota incensa dicuntur. Haec Christus ueniens respuit, quia ipse uera uictima fuit. Aliud est Aolocaustum, quod Dominus ante conspectum suum semper esse pronuntiat ; scilicet quando mens nostra diuino amore succensa, peccata sua tribulatione decoquit et ad illius holocausi similitudinem omnia uitia sua cruciatu corporeo exusta consumit. 9. Non accipiam de domo tua uitulos neque de gregibus tuis hircos. Per hunc uersum et duos alios qui sequuntur, breuiter enumerat quae se respuere profitetur. Haec figura dicitur brachylogia, id est breuis locutio ;cum plura paucis amplectimur. Sed ne audito holocausto ad antiqua sacrificia mens humana recurreret, aperte renuit consuetudinem priorem, ut spiritaliter intellegeret quod in similitudine praemissa gerebatur. Sed cum haec duo respuit, uniuersa primi temporis sacrificia designat modis omnibus excludenda. Significatur enim a parte totum. 10. Quoniam meae sunt omnes ferae siluarum, iumenia in moniibus et boues. Causam reddidit quare ab ipso non exspectat quadrupedum immolationes, dicens : quia a te petere nolo quod meum esse cognosco ; quod forte pauper non habet, dum aut non ualuit capere, aut minus potuit enutrire ; sed petit fidem rectam, confessionemque deuotam, quam omnes dare, ipso miserante, praeualent, etiam qui nulla terrena possessione gratulantur. Sub hoc igitur sensu per enumerationes reliquas currit. Addidit wmenta in montibus

225 €6. boues

; ne quis de facultate confisus, minus conscientiae

operam daret, dum se crederet pecudum immolationibus ex-

188 solus esse — Gare? 196 danda] damnanda Germ., corr. a. zy. — 210/211 ad antiqua sactificia mens humana] Gerzz., ad antiqua humana mens sacrificia Gare/ 212 intellegeret] Gerz., intelligeretut Gare 217 reddidit] Gerzz., teddit Gare;

PE 552

INXPS

EXP.

446

NIEDS, 30512

piare, quod iniqua mente deliquisset. Potest et alio modo in-

tellegi : ferae siluarum gentes significant, quae 1n saeculi istius nemoribus superstitione ferocissima uersabantur; 24230

menta

im

montibus,

sunt simplices in Ecclesia catholica

constituti, qui in cacumine fidei habitare noscuntur ; bowes indicant apostolos et prophetas, qui in agro Domini assiduo labore uersati sunt. Quapropter his allusionibus competenter appositis praefigurat Ecclesiam catholicam de diuersis mundi 255 partibus colligendam. 11. Cognoui omnia uolatilia caeli, et spectes agri mecum est. Cognoui, non ad infirmitatem nostram trahas, quae ex tempore aliquid data opportunitate cognoscit ; sed Dominus cognowit antequam faceret uniuersa, in cuius 240 praesentia erat omne quod potuisset existere. Quis enim omnia caeli wolatilia potest, nisi sola maiestas, cognmoscere ? Quo uersiculo cuncta complexus est, quoniam et omnia wolatilia caeli dinumeratiua quantitate cognoscit. Sheciem agri secum se habere professus est : reuera secum, 245 quia ubique totus est ; sicut de illo propheta dicit : Caelum et terram ego impleo. Sed debemus spiritaliter ista tractare; «olaLilia caeli pertinent ad supernas mirabilesque uirtutes, ut sunt angelicae potestates, quae motu celeri sancta uoluntate spiritaliter transferuntur. S$f$ecées autem agr? respicit ad 250 gentes quae erant Christo Domino crediturae ; reuera spectes, quoniam per hominem bene accipitur decus omne terrarum. 12, Sé esuriero,

255

260

cum totus orbis

265

non

dicam

tibi

: meus

est

enim

orbis terrae et plenitudo eius. Deus ille deorum, sicut frequenter diximus, propter intellegentiam nostram uelle suum per humanas consuetudines dignatur exprimere ; ut se dicat esurire, qui carnem pascit uniuersam, cuius contemplatio spiritalium substantiarum suauissimus cibus est et completiua refectio. Sequitur mews est enim orbis terrae et plemitudo eius. Hic curiositatem superfluam reddita ratione conuincit, dicendo : cur a te petam sacrificia pecudum, meus

esse

noscatur ? Plenitudo

eius,

diuersitatem significat creaturarum. Cesset ergo hominum sollicitudo superflua de pecudum immolatione cogitare ; cor enim rectum nos sibi diuinitas mauult offerre, unde et cognoscimur deliquisse; quatenus quod ante fuit peccatis delinquentibus horridum, salutari fiat emundatione purissimum. Et memento quod per has allusiones praedestinatorum numerum significat, non de sola Synagoga Iudaeorum sed de cunctis gentibus esse complendum. 245/246 ler. 23, 24.

228 qui Gerzz. corr. templatiua Garez

240/241 agnoscete Gerzz. 264/265 cognoscitut Gare

288 completiua] Gerzz., con-

PE 355

EXP. IN PS. XLIX, 13-15 270

xb)

447

139. Numquid manducabo. carnes taurorum, aut sanguinem hircorum botabo. Quam multis modis uoluntatis suae dignatur reddere rationem. Quomodo grata erunt quae non sunt necessaria ? Numquid Deus taurorum carnibus pascitur, aut sanguine $otatur hircorum ? Sed possunt nobis haec repudiata proficere, cum haec acceperint indigentes, cum esuriens pascatur, sitiens potetur ;et in pau-

peribus Deus accipit, quae sibi in sacrificiis non permittit offerri. 14. Immola Deo sacrificium laudis et redde Altis280 simo wota tua. Hactenus dixit quae respuit, nunc dicit illa quae poscit. Angusta quidem in uerbis sententia, sed sensu multum probatur esse latissima. Nam quis 4molat sacrificium laudis, nisi qui a terrenis uitiis fuerit segregatus ; qui moritur mundo, ut hostia fiat Christo ? Non enim placet 285 Domino, si laudes eius turpis persona decantet ; actum uidelicet quaerit probabilem, non dulcisonam uocem. Sacrificemus ergo Domino, laudando qua sapientia cuncta disponat, qua pietate peccatoribus parcat, qua fortitudine diabolum uincat. Non enim solum sacr?ficium dicendum est, quod pecudes 290 mactat ; sed omne sacrum factum quod nos pia oblatio commendat. V ota quoque redd:it Altissimo, quieitalia immolando praeparauerit qualia propitius ipse praecipit. Addidit (wa, ut non quaereres fortassis extranea, aut hircum pinguem aut uitulum saginem et cetera quae extra nos esse intel- p. 167 295 lectualis ratio comprehendit. 7'wa uero retulit ad cordis arcanum, quod in animae penetralibus iacet, quod extra non quaeritur, quod pauper et diues aequaliter habent : ubi magis ditior egenus est ; ubi ille multo celsior est, qui corde noscitur inclinatus. Sed consideremus subtiliter et inuenimus hic quo500 que propriae locutionis esse genus, quod eloquentia non potest pr habere communis. Dicit enim Deus : s? esuriero, non di- 554 cam iibi ;et paulo post non mutata persona idem ipse dicit: immola Deo sacrificium laudis ; in subsequenti uero subiunxit $eccatori autem dixit Deus. Nostrae autem 30 I locutionis ordo poscebat ut diceret : s? esuriero, nom dicam iibi et cetera, et immola mihl sacrificium laudis; et peccatori dixi : quare iu emarras iustitias meas ? Vnde fit ut unus atque idem de se loquens, uelut alterius personam uideatur innectere ; quod inter propria scripturae di-

uinae recte numeratur. 15. Et inuoca me in die iribulationis tuae ; et eripiam te et magnificabis me. Postquam dixit quali sa283 moriuntur Gerzr. corr. 292 praeparauetit] Gerz., pracpatat Garet 294 uitulum saginem] Gerzz., uitulorum sanguinem Gare? 305 ordo locutionis — Gare 307 dixi] Gerzz., dixit Gare? 311 et ... et] oz. r (cfr 7. 322) 312/313 quale sacrificium placeretur Ger.

EXP.

448

51)

320

325

259

SCHE

340

15-16

crificio placaretur, nunc oblationis ipsius praemium pollicetur. Praecipit enim : ?7»4oca me, ne quis spem haberet in terreno solatio, ubi caduca sunt uniuersa, et plus infirma sola-

tia. In die ivibulationis tuae, id est quando te alter affligit, non cum inimicum euasisse morderis. Nostra enim £ribu-

latio illa est quae propriae salutis formidine generatur, non quae carnalium rerum timore concutitur ; sicut dicit apostolus : Tvistitia enim quae secundum Deum est, baenitentiam 4n salutem stabilem operatur ; saeculi autem tristitia mortem operatur. Eripiam ie, quasi circumdatum a satellitibus diaboli summa celeritate liberabo. E£ magnificabis me ; magnum me in aeternum esse pronunties, quem et a poena libero et in beata requie collocabo. Hunc autem uersum ingenti promissione ditissimum, quidam uolunt ad ultimum uitae nostrae tempus aptare, cum anima de hac luce transiens spirituum immundorum contentione turbatur ; sicut animae Moysi legitur obuiatum. Ecce quam parua petit a nobis Dominus, tam ingentia praestaturus. 16. Peccatori autem dixit Deus : quare tu enarras iustitias meas et assumis testamentum meum per os tuum

355

IN PS. XLIX,

? Ventum est ad tertiam sectionem, ubi iterum Asaph,

id est deuota Synagoga reloquitur. Et quia superius dixerat Dominus laudes hominum in uicem sacrificiorum se posse suscipere, ne forte peccatores hac promissione confisi dicerent : sola laus, non et probabilis nobis actio cognoscitur imperata ; hoc necessaria ratione declarat, prohibendo ne lingua eorum praesumeret Deo laudes canere, quibus turpis conscientia poterat obuiare. Quae figura dicitur percunctatio, id est quae alterius personae non patitur exspectare responsum.

545

550

Interdicitur enim sceleratis ne se praesumant sermonibus miscere diuinis. Sed altius intende, quia de illis peccatoribus hoc dicitur qui inferius describuntur, de quibus ait : ?ntellegite haec, omnes qu obliuiscimini Dominum. Ceterum conuersis ac paenitentibus laudes non interdicit diuina clementia. Hi enim qui corde durati sunt et ab scelerum suorum prauitate non desinunt, prohibentur Domini narrare iustitias, id est uel communi sermone aliquid de illa Maiestate proferre ; quia os debet esse iustum quod iustitias Domini enarrare praesumit. Sequitur, ut nec £estamentum ipsius indigna praesumptio contrectet, ne per os sceleratum atque blasphemum sancta et ueneranda uerba progredi posse ui820/322 II Cor. 7, 10.

326 ultimum] Gerz., ultimae Gare 828 animae] corpus eZ. 33* non exptobfabilis Gerzz., et non ptobabilis Garez 381 praesumat Gerzz. 952 praesumptione Gerzz., forz. rece cfr ]. 864

PL 355

EXP. IN PS. XLIX, 16-19 355

449

deantur ; sicut alibi scriptum est : »0n est speciosa laus in ore peccatoris. Testamentum uero uetus et nouum significat; quia dum unum suspense dicitur, utraque memorantur. Potest hoc et de haereticis doctoribus dici, qui legem Dei docere praesumunt. Asswmere enim praesumptionem significat indeuoti. Nam lectionem credentibus non uidetur interdicere,

in qua peccatores maxime dignatus est commonere. 1v. Tw uero odisti disciplinam et froiecisti sermones meos post te. Incipit enumeratio eorum quibus Dei uerbum interdictum esse cognoscitur. Odit disciplinam qui ad correctiones iustas iniqua praesumptione remurmurat 565 et non uult in se Dominum uindicare quod peccat. Sic enim nobis prouenit salutaris emundatio, si illud quo corrigimur utique plus amemus. Melius est enim hic parumper affligi,

360

570

quam in illa iudicatione damnari. Proicit etiam sermones Dei $0st se, qui diuina iussa contemnit, cui ante oculos non est, quod semper conuenit intueri. 18. S; uidebas

SCHE

furem,

simul

currebas

cum

eo ; et

cum adulteris portionem iuam $onebas. Qui minora uetat scelera, multo magis potiora condemnat. Nam furtum ad homicidium quid est ? Adulterium ad sacrilegium quantum 37 A est ? Sed ita debet accipi, ut in his duobus prohibitis, omnia crimina uetuisse uideatur. Haec figura dicitur a parte totum, quae in praesenti psalmo et superius probatur esse iam posita. Arguit enim peccatorem, quare simul cum fure concurrat, id est cur ad faciendum scelus sociata uoluntate iungatur ; ut 38 o quod forsitan ille solus implere non poterat, ad effectum sceleris, isto auxiliante, perueniat ? Quod autem dixit : e£ cum adulieris poriionem tuam Qonebas, subtiliter perscrutandum est ; quia si quis dando pecunias, aut consiliando, aut laudando, adminicula praebet adultero, quibus sua uota per38 vA ficiat, habere ibi sine dubio dignoscitur portionem. Nam si cui facultas suppetit et a malo non reuocat excedentem et ipse quoque particeps probatur erroris, quia debemus hanc conscientiam caritati, ut neque nos, neque alios perire patiamur. 19. Os tuum abundauit nequitia et lingua tua concinnauit dolum. Prius de furto atque adulterio arguit 399 peccatores ; nunc etiam de conscientiae prauitate et linguae subdolositatibus accusantur. Os hic cogitationem cordis debemus aduertere, quia postea de lingua dicturus est. Tunc enim «nequitia cogitationis abundat, quando in istius sae854/355 Eccli. 15, 9.

354 de] o». Germ. quibus] quo Gerzz. Garet

384 365 dominum in se — Gare. — 366 emendatio ed. 393 de lingua postea — 390 adulterio] de praez;. Garet

450 395

400

EXP.

IN PS. XLIX,

1i9g-2r

culi delectationibus mens humana progreditur et per diuersa genera peccatorum iniqua uoluntate grassatur. Sequitur e4

lingua tua concinnauit dolum. Hoc multis modis debet intellegi ;nam et qui falso laudat, dolum facit; et qui maligna consilia praestiterit, in eadem iniquitate uersatur ; et qui male agendo bene loquitur, in hac prauitate foedatur; et quidquid postremo uerum ac simplex non fuerit, dolosis moribus applicatur. Aptissime autem positum est concinnawuit,

quia decipientium mos est sic falsa componere, ut aliquo lepore uerborum audientium auribus blandiantur ; sicut in quin405 quagesimo quarto psalmo dicendum est: mollierunt sermones suos super oleum et ipsi sunt acula. 20. Sedens aduersus fratrem tuum detrahebas et aduersus filium mairis tuae ponebas scandalum. Sedere morantis est; etideo culpatur grauius quia in deroga410 tione alterius non casu aliquo faciente dilapsus est, sed diutinus fratris sui detractor insedit. Fraírem

hic,omnem

car-

ne proximum debemus accipere, quia et de spiritali dicturus est. Sed inspice hoc uitium qua exsecratione damnetur ; ut inter peccatores maximos haberi possit, qui se in tali prauitate 415 miscuerit ; sicut et apostolus Iacobus ait : Qui detralut fratri, detrahat legt et 4udicat legem. Sequitur et aduersus filium mairis tuae $onebas scandalum. Filium maíiris, sobolem dicit Ecclesiae, cui per regenerationis partum fraterna caritate coniungimur. Ponit ergo scandalum fratri suo, 420 qui haereticas prauitates, uel alias interceptiones, quibus innocens capiatur, excogitat. De talibus enim ipse uir sapiens dicit :qué sophistice loquitur, odibilis est huiusmodi. Et proprie dixit $o-:í, propter laqueos insidiosos, qui absconduntur arte uerborum, ut incauta simplicitas occultis 425 nexibus obligetur. 21. Haec fecisti et tacui ; existimasti iniquitatem, quod ero libi similis : arguam tie et statuam illam contra faciem tuam. Considera quemadmodum hic in una sententia, quae latius fuerant enarrata, recolligit. Dicit 450 enim, cum multa facerent peccatores, Dominum iustum non iniuste distulisse iudicium ; ut conuersionis tempus inueniretur, dum damnationis poena suspenditur. Sed de ista beneuolentia Creatoris, quae opinio prauis mentibus nascatur, expo405/406 Ps. 54, 22.

415/416 Iac. 4, 11.

422 Eccli. 37, 23.

898/399 consilia magna Gerzz. 400 foedatur] deducitur Gerzz., fort. recte 405 psalmo] ozz. Gerzz. sieut saepius, fort. recte. 409 quia] Gerzz. , qui Garet 411/ 412 carnem Gerzz., corr. 415 iacobus] oz. Gerzz. 421/422 ipse uit sapiens] idem apostolus Ger. 423 ponit] Gerzz. (cfr/.419), ponebas Gare£ 428 illa r (praeter zultos codd.) 429 natrata Gerzz.

i. 168

PL 556

EXPRIN' 435 5

PS? XLIX,; 21225

451

nit. Dicit enim :existimasti iniquitatem, quod ero tibi similis. Vsus iste mortalium est, ut quoties mala committi patimur, nec eis aperte resistimus, similitudine morum illis consentire uideamur. Hoc nunc iniquam mentem de Domino sentire confirmat ; ut quia differt uindicare, et ipsi credantur

SCHE

Scelera humana placuisse. Sed huic prauo intellectui datur 44 o iusta sententia. Supérius enim dixit uerba sua post peccatoris tergum fuisse proiecta ; nunc sorte contraria, peccata dicit unicuique ante faciem suam collocanda. Per hanc autem sententiam futuri iudicii cognoscimus qualitatem, quia omnis peccator ante se uidebit stare quod se putabat obliuionis be44 A neficio praeteriisse. Horror immensus, formido inaestimabilis illa homines uidere, per quae se norunt ad aeterna supplicia peruenire. 22, Intellegite haec, qui obliuiscimini Dominum, nequando rapiat et nom sit qui eripiat. Hic facta est 45 o apostrophe, id est conuersio ad illos scilicet peccatores quos superius uetat Domini narrare praeconia. Dicit enim : Intellegite, id est fideliter oboedite. Et ne hoc omnibus peccatoribus crederes dictum, addidit, 45

A

qu

obliuiscimini

Domi-

^u". Peccator enim qui supplicat et se humili satisfactione castigat, non obliuiscitur Dominum. Et ideo de quibus hoc dictum sit, breui complexione monstrauit. Immensum crimen, neglegentia non ferenda obliuisci Dominum, qui animam

dedit, carnem

pascit et fideles ab omni aduersitate

defendit. Amentia est certe illum memoria carere, quem prae460 sentem semper constat existere. Sed qui obliuiscuntur Dominum, nisi qui praecepta ipsius iniqua praesumptione contemnunt ? Sequitur nequando rapiat et non sit qui eripiat. Quando diabolus rapit, est qui eripiat ad salutem : quando Dominus ad uindictam trahit, non est qui liberare 46 j possit addictum ; quippe cum et ipse auctor criminum aeterna cruciatione damnetur. 28. Sacrificium laudis honorificauit me et illic iter est, in quo ostendam illi salutare Dei. Hoc contra illos ponitur, qui indigni laudes Domini canere praesuSacrificium laudis homnorij]icauit me; non 471 o mebant. quale scelerati canunt, sed quale pura mens consueuit offerre. Ipsum enim sacrificium laudis honorat Dominum, quod puritate fidei et actionum probitate fuerit immolatum. Sequitur quoque e£ zllic iter est. Iter appellat beatissimam 47 psalmodiam. Sed haec uia ubi ducat exponit, quo ostendam illà salutare Det. Gloriosa semita, quae ducit ad caeli terA

raeque Creatorem.

Verum istud 7/er, quod dictum est, non

448 qui] omnes Ppraem.r 457 din Ger. 467 e 4*0 honorificauit] Gerzz. cum r, honotificabit Gare£ cum g 474 est iter] Gerzz. s. 7. a. zz.

PL 557

452

480

EXP.

INC PSSXPIX2

23531202

pedibus, sed sanctis mentibus ambulatur. Quod si puro corde gradiamur, nos ducit ad Christum, fitque nobis illa scala Iacob quae ascendentes perducebat ad caelos.

Conclusio psalmi. Proficuus omnino psalmus, si eum uellet improbitas cognoscere Iudaeorum. In principiis enim de Domini incarnatione locutus est. Ipse quoque Saluator admonet, ut uictimas pecudum deserentes, cordis sacrificia populus deuotus exsoluat. 48 VA Peccatorem uero, qui Christo non credidit, a praedicatione diuinitatis exclusit. Deinde quale sacrificium laudis immoletur ostendit. Postremum quemadmodum peccator iudicetur aperuit. Quid adhuc, Iudaei, desipitis ? Cur uestrum interitum non timetis ? Audite Synagogam de incarnatione Domini et 490 de futuro iudicio personantem. Visum iam credite, qui praedictus est aduenire. Non sunt longe remedia quae petatis, sequens uos psalmus absoluit, si ad paenitentiae beneficia festinetis. Ouid uos a generali medela diuiditis ? Ipsum et 495

uos saluat, quod et nos liberat. In commune dicamus : vsevere mei, Deus, secundum magnam misericordiam iuam. Ba-

ptismum quaerite, carnem quam crucifixistis assumite, sanguinem quem fudistis ebibite. Pia confessio potest absoluere, quod uota constat impia commisisse.

EXPOSITIO 1. 2. In finem,

IN PSALMVM

bsalmus

Dauid,

cum

L. uenit

ad eum

Nathan jrobpheta, cum intrauit ad Bersabee. Operae pretium est hunc psalmum paulo diligentius perscrutari, ut uirtutis eius profunda mysteria, praestante Domino, cognoscere V^

mereamur.

Et quia se rex et propheta, sicut regum testatur

PL 358

historia, humili satisfactione prostrauit, et peccatum suum p. 169 increpatus, publice non erubuit confiteri ; merito eum sanctissimi patres honorandum figuratione sacratissima censuerunt. Inter alios siquidem beatus Hieronymus Bersabee figuram Io

Ecclesiae uel humanae carnis habuisse demonstrat ; Dauid uero, sicut multis locis constat aptatum, Domini Christi por-

tasse dicit imaginem. Et sicut illa, dum in fonte Cedron laua-

479/480 cfr Gen. 28, 12. 494/495 Ps. 50, 5. Ps. L, 5/7 cft 2 Reg. 12, 15. 9 inter alios] cfr Ambros. 74507. Dazid altera, YX., 48 sqq. — CSEL 32, 2, p. 391 sqq. 9/10 fortasse in quodam deperdito Hieronymi opusculo de hoc psalmo (cfr 1. 494/496). Errore reuocat Garetius ad Hieton. Corument. in Amos 8, 34 — PL 25, 1085 B ; ibi enim tractatur de Bersabee in tribu

Iuda, hic autem de Bethsabee quae fuit Vriae. 494 soluat 7Aud. Bec. Fisc.

Ps. L, 2 cum] quando r

496 absumite Gerzz.

EXP'IN

DS D

453

retur, exuta uestibus suis Dauid placuit et ad regios meruit uenire complexus, maritusque eius principali iussione trucida15 tus est ; ita et Ecclesia, id est congregatio fidelium per lauacrum sacri baptismatis mundatis sordibus peccatorum Christo Domino noscitur esse sociata. Congruum siquidem fuit illis temporibus, ut per actum huiusmodi indicarentur Domini futura mysteria; et spiritaliter ad magnum sacramentum 2o probaretur referri, quod inter homines culpabiliter uidebatur admitti. Nam et Osee prophetae iussit Deus uxorem sibi accipere meretricem ; ut significaretur Ecclesia gentium peccatis suis sordida, coniunctione Domini esse mundanda. Hoc etiam in Iuda et Thamar nuru eius, uel aliis similibus gestum esse 2; figuraliter inuenimus ; sicut apostolus dicit : omnia in figura contingebant illis. De hac etiam figura Dauid et Bersabee sanctus Augustinus in libris quos aduersum Faustum Manichaeum scripsit, inter alia diligentissime disputauit. Vnde siue ista similitudo, siue alia fuerit, ualde mundo profuit, quod

3o taliter satisfacturus

3;

4o

4;

;o

errauit ; ut de unius temporali uulnere

generalitas aeternam sumeret sospitatem. Quanta, rogo, beato uiro in agnitione culpae suae fuit humilitas, cui tanta est post ueniam in satisfactione constantia ? Peregrinum et insolitum illic adulterii fuisse crimen ostenditur, quod tanta mentis intentione defletur. Latronis quidem nos inuitat repentina confessio, Petri lacrimas subito gaudemus fuisse respectas, blanditur nobis momentanea humilitas publicani ; Dauid autem, dum sua peccata prolixius nititur detergere, dedit unde se generalitas possit absoluere; fecitque ut lacrimae suae, dum et per posteriorum ora decurrunt, nulla temporis prolixitate siccentur. Consideremus etiam quae fuerit humilitas in propheta. Cor principis uox quasi priuata conterruit et iratus est potius sibi, qui se cognouit iusta obiurgatione culpari. Tam ingentium populorum rector sibi erat uehementissimus tortor, exigens a se poenas quas iussione uix ferre poterat aliena. Vulgo mos est peccata sua callidis allegationibus excusare; rex autem potentissimus in conspectu omnium se potius elegit addicere : constituens se reum, cuius consueuerat populus formidare iudicium. Quapropter ideo a Domino absolui meruit, quoniam sua uitia non defendit. O peccata in rebus laetissimis plus cauenda. In Saulis persecu21/22 cft Os. 1, 2. 256/26 I Cot. 1o, 11. 87 — CSEL 25, 691 sq.

26/28 cfr Aug. contra Faustum 22,

13 suis] Gerzi., oz. Gare metuit] Gerzz., est compulsa Gare 14/15 trucidatus] in loco quo ab hostibus perimeretur constitutus eZ. 18 huius mundi Gerzz. eorr. 38 nititur prolixius — Gare 40 et] Gerzz., oz. Garet posterum Gerzt., Ot add. s. 1. a. m. 50 quoniam] Gerz., quia Gare?

PL 359

454

55

EXE

IND ESSO ISEZ23

tione numerosas uirtutes exercuit, qui positus in regni securitate deliquit. Quo facto docemur felicitatem mundi istius non oportere perquiri, quando magis in afflictione proficitur et in prosperitate peccatur. Meminisse autem debemus in hoc psalmo statum esse, qui dicitur concessio. Concessio est enim, cum reus non id quod fecit aliqua concertatione defendit, sed ut ignoscatur postulat absolute. Quod generaliter in omnibus psalmis paenitentium reperiri posse non dubium.est.

Diuisio psalmi. Quinque membris hunc psalmum congrua nimis respicimus dispositione formatum ; ut, sicut quinario sensu peccatum omne colligitur, sic totidem partibus contracta iniquitas expietur. Prima est satisfactio perfectissimae humilitatis. Secunda confidentia misericordiae Domini, quam fideles semper 65 habere proficuum est. Tertia petitur, ut a peccatis eius suum Dominus auertat aspectum, sed ipsum potius sancta Trinitas miserata respiciat. Quarta subiungit omnes peccatores ad desiderium supplicationis magis ac magis animandos, si tam ingens illi remitteretur iniquitas. Quinta parte causa memora7o tur Ecclesiae, quae per eius erat semen aduentu Domini construenda : ubi iam laetus altari eius offerendos uitulos pollicetur. Sic et supplicatio deuota concluditur et uenturae salutis gaudia nuntiantur. 6o

Expositio psalmi. mei, Deus, secundum

39. Miserere magnam misericordiam iuam. Et secundum multitudinem miserationum tuarum dele iniquitatem meam. Rex ille potentissimus, et multarum gentium uictor egregius, cum se audisset a Natham propheta redargui, peccatum suum non erubuit publice confiteri, 8o nec ad noxias excusationes cucurrit, ad quas maxime impudens festinat humanitas ; sed repente salutari humilitate prostratus, ipsum se offerens Deo, purpuratus paenitens piis lacrimis supplicauit. Fidelis enim seruus non assumit callosas inficias, sed cito intellegit commissa delicta. Mirabile initium ! 8 vA Dicendo enim Iudici : serere mei, locum examini cognoscitur abstulisse. Vox ista non discutitur, sed sub tranquillitate semper auditur ; solaque res est per quam possimus rei sine aliqua contrarietate defendi. Petebat quidem misericordiam, quam definire non poterat; sed tamen peccatis suis 90 eam grandiorem omnimodis sentiebat. Quanta enim sit, ut dixerunt sanctissimi patres, quis enarrare sufficiat, ut mundi Creatorem de caelo deposuerit et terreno corpore induerit 75

53 deliquit] Gerzz., peccauit Gare£

62 sic] ozz. Gerzi.

67 quarto Gerz.

EXP. IN PS. L, 3-4 95

Conditorem eumque qui aeternitate Patri manet aequalis, mortalitati coaequauerit, et pro nobis formam serui mundi Domino imposuerit, ut ipse panis esuriret, fons uitae sitiret, uirtus infirmaretur, omnipotens uita moreretur ? Quae denique maior misericordia, quam propter nos creari Creatorem, seruire Dominatorem, uendi Redemptorem,

IOO

humiliari exalta-

torem, occidi uiuific&torem ? Haec erat illa magna misericordia Domini, quam sanctus uir explicare non poterat, sed facile se per eam credebat absolui, per quam humanum genus iam tunc cognoscebat posse liberari. Quod autem dixit : ;miserere

TOP

455

mei,

Deus,

secundum

magnam

misericordiam

iuam ,; argumentum est a coniugatis: (iserer:i enim a miseri105 cordiae fonte descendit. Sequitur e£ secundum multitudinem miserationum tuarum dele iniquitatem meam. Quid non poterat dare, quando secundum se Dominus rogabatur ignoscere ? Multitudo enim indulgentiae diuinae, magnitudinem peccatorum quamlibet exsuperat; nec ualebat IIO delictum percellere, contra quod petebatur tanta misericordia subuenire. Quod argumentum dicitur a parte maiori. Multo enim maior est Domini misericordia, quamuis peccata nostra uideantur ingentia. Precatur ergo in omnibus delictis suis pietatis multitudinem ; quia per prophetam praesentis IIS nequitiae susceperat remissionem ; ut et illa mereretur euadere, quae diuersis temporibus se meminerat perpetrasse. Prudentissime autem delictis nullum uolebat remanere uestigium, quoniam ille solus in libro uitae conscribitur, cuius omnia peccata. delentur. I20 4. Vsquequaque laua me ab iniustitia mea ; et a delicto meo munda me. Studiose debet dilui, qui criminum

125

ueneno

PL 360

fuscatus est; quia incuriose non

abluitur,

qui

tenebrosa infectione maculatur. Vsquequaque, undique, ab omni parte, ut et illa simul ignosceret, quae prius se nouerat admisisse. Potest enim aliquis sic lauari, ut tamen non sit omnino purissimus. Sed addidit mwnda me, quatenus in eo nihil remanere posset immundum. Sed istud lauacrum, quod sic abluit maculas peccatorum, ut supra niuem possit dealbare quod sordidum est, salutiferi baptismatis cognoscitur indicare puritatem : ubi sic omnia et originalia delicta et propria admissa mundantur, ut illi nos restituat puritati in qua primus Adam noscitur esse procreatus. Sed utinam conseruaremus tanti muneris dignitatem, ne nos iterum pulluantia peccata fuscarent. Petit ergo propheta in praefiguratione 94 mortalitate Gerzz. pro] oz. Gerzz. 95 imposuit Gerzr. 101 per eam se — Gare 103 mei deus] oz; Gerz. 104 miserere Ger. 112 misericotdia domini — Gare 120 usquequaque] amplius z iniquitate 74z4. Bec. Fisc. eum g 127 possit Gerz. 131 propria admissa] perperam commissa Gerg.

n 170

456

EXP.

INSPS.LIUGS0

155 sacri baptismatis mundari

ab iniustitia sua, ne, in securitate remissus, neglegens uideretur esse post ueniam. Nam maxime debet caueri ne finitima nostra reddantur obnoxia ;

sicut Salomon dicit : Z4 fine suo laudabitur omnis war. 5. Quoniam iniquitatem meam ego agnosco

et peccatum meum contra me est semper. Sciens propheta sic Dominum pium, ut tamen et iustus esse non desinat, aequitatem suis supplicationibus congruenter admiscuit ; ut facilius audiatur, quod iustitia interueniente deposcitur. Puniendum quidem scit esse peccatum ; sed ideo a Domin dicit sicut 145 parcendum, quoniam a se confirmat esse damnatum; Salomon dicit : Justus in frincipio sermonis accusator est sut. Intendamus ergo quod dicit : Ego agnosco. Peccata enim illa sunt fortiora, quae agnoscentes admittimus ;non autem ila quae per ignorantiam perpetramus. Siue illud : scire 140

150

155

160

SCHE

170

SYL

omnes possunt peccata sua ; sed soli illi probantur agnoscere, qui ea uidentur propria exsecratione damnare. Perfecta enim paenitentia est futura cauere peccata, et lugere praeterita. Primo enim post ipsum fuit scelus, quando propheta interrogante respondit dignum esse morte qui alienam ouem pauperis concupiuit, tunc quando peccatum suum non credebat esse deflendum : modo autem eum paenitet, cum prostratus suppliciter ingemiscit, contra se stare dicit delicta, quasi quamdam imaginem figuratam. Semper adiecit, hoc est quod iugiter aspicit et cum oculos claudit. Sed respectus iste continuus peccatorum perseuerantiam piae supplicationis ostendit ; nam quoties talia corde respicimus, toties commissa deploramus. Dixit enim Dominus in superiori psalmo : Arguam te et statuam illam contra faciem tuam ; quod hic sibi uir sanctissimus ipse faciebat, cum dicit : e£ feccatum meum contra me est semper. Iuste ergo se petebat absolui, qui iam hic formam illam uisus est sibi fecisse futuri iudicii. Haec figura dicitur procatalepsis, id est praeoccupatio. Hic enim quasi iam in uenturo iudicio constitutus delictorum suorum aspectus teterrimos pertimescit. 6. Tibi soli peccaui et malum coram te feci : ut vustificeris in sermonibus tuis et uincas cum iudicaris. Hic iterum enthymematicus syllogismus apparet quem in uigesimo psalmo iam diximus. Cuius propositio est: Dominus iustificatur in sermonibus suis et uincit cum iudi138 Eccli. 11, 3o. Ps. 49, 21.

140 delictum 7r

esse praez. Gare?

146 Prou; 18, 17.

153/185 cfr II Reg. 12, 6.

162/163

cotam

Gerzz., humilitet Garez Gerzz. 171 dum 7

r (cfr Exp. ps. 18, 260) 148 parcendum] Gerz., 149 illud] Gerzz, dicit ad. Gare 156/157 suppliciter] 158 figutatam imaginem c Gare£

167 prtocatalemsis

it: 361

EXPE. INPS. 175

18o

185

457

catur. Huic subiungitur in conclusione praemissa sententia : tibi igitur soli peccaui et malum coram te feci. Hoc in reddendis syllogismis sine culpa fieri, more ueterum constat esse permissum. Nunc ad exponenda uerba redeamus. De populo si quis errauerit et Deo peccat et regi. Nam quando rex delinquit, soli Deo reus est, quia hominem non habet qui eius facta diiudicet. Merito ergo rex Deo tantum se dicit 5eccasse, quia solus erat qui eius potuisset admissa discutere. Et quia illum ubique esse nouerat, iure coram ipso malwm se fecisse deplorabat, arguens dementiam suam, qui non expauit tanto iudice praesente peccare. Sermones autem Domini merito ?ustificati dicuntur, quoniam sine dubio semper eius dicta complentur, sicut ipse dicit : caelum et terra transibunt, uerba auiem mea non Praeteribunt. Sequitur e£ uincas cum iudicaris.

190

E65

Deus tantae iustitiae est, ut uelit se cum hominibus

iudicari ; ipse enim dicit : Judicate inter me et uineam meam ; et alibi dicit : Popule meus, quid feci tibi, aut quid contristaui

te ? resbonde mili. Vnde nunc propheta confitetur talem contra se Dominum habere iustitiam, ut absolute superet, cum fuerit £9)

200

205

'TOP 210

215

iudicatum. Sic et Ieremias ait : D2cetis Domino Deo nostro : tibi justitia, nobis autem. confusio uultus nostri. Erat quippe in animo eius quod ex pastore rex fuisset effectus, quod regendos populos acceperat et sine honoris sui consideratione deliquerat. Necesse ergo erat ut in alieno iudicio propheta superaretur, qui iam uictus in proprio examine noscebatur. Aliqui hoc aptant et ad Domini passionem, cum iudicatus uicit et mundum damnatus absoluit. v. Ecce emim àm iniquitatibus conceptus sum et in delictis peperit me mater mea. Hic inuidia peccati minuitur, quando proprium crimen delictis generalibus comparatur; ut ipsa multitudo et confessio peccatorum miserationem boni iudicis commoueret. Ergo iste sensus est : quid dicam me modo fecisse quae arguor, qui iam ex originali peccato in iniquitatibus probor esse conceptus, ut ante peccata contraxerim quam uitae principia reperissem ? Quod argumentum dicitur ab antecedentibus. Neque enim nouum est illum peccare, qui 2? ?niquitatibus conceptus et in delHicíis est genitus. Quid humilius, quid simplicius quam de uno peccato redargui et simul omnia confiteri ? Merito ergo isti sic facile uidetur indultum, qui post absolutionis donum multis modis se nititur ostendere criminosum. Audiant hoc 187/188 Matth. 24, 35.

190 Is. 5, 5.

191/192 Mich. 6, 5.

194/195 Bar.

L;cl$.

182 amissa Gerz., corr. a. s. 194 hieremias] Gerzz., baruch Gare: (de quo reuera uerba sumpta sunt) 200 uicit] Gerzz., ozz. Garef 215 hoc] Gerz., oz;. Garet

PL 362

p. 171

458

EXPSINCOBSSLIBES

Pelagiani et ire contra manifestam ueritatem uehementer erubescant. Quemadmodum enim potest fieri ut in qualibet aetate paruula non egeamus absolui, quihunc mundum delictis grauantibus ingredimur onerati ? Iob quoque simili uoce profitetur : 220 Nemo mundus ante te,nec infans cuius est unius diet uita super Ler-

ram. Vas enim electionis Paulus apostolus inter multa commemorat dicens : Fuimaus et nos aliquando natura filii trae, sicut et

225

23o

23;

2490

ceteri ; item ipse apostolus : Per unum hominem peccatum inirauit in hunc mundum et ber beccatum mors ; elita in omnes homi168 "ors pertransvit,in quo omnes peccauerunt. Ipsa etiam Veritas in euangelio testatur definitiua sententia : Amen dico uobis, si quis non renatus fuerit ex aqua et Spiritu sancto, non potest uidere regnum Dei. Quapropter interrogo cur infantes a regno Dei redduntur alieni, qui de commissa nequeunt prauitate culpari ? Restat ergo ut originali peccato infantes teneantur obnoxii; quoniam antequam propria faciant, primi hominis secum probantur gestare peccata. Sunt et aliae uerissimae probationes ; ideoque sibi humana proteruia sacrilegos non exquirat errores. Superest eorum secunda nequitia, quoniam liberum arbitrium sic in humanis uiribus ponunt, ut absque Dei gratia homines putent per seipsos bonum aliquid posse concipere uel agere. Quod si ita esset, cur propheta diceret : Deus meus, misericordia evus braeueniet me ? Cum te audis misericordia Domini praeuentum, nihil tuum praecessisse datur intellegi. In alio quoque psalmo dicit : Ns? Domi"us

aedificauerit. domum,

4n. wanum

laborant

qui aedificant

eam. ldem dicit: A Domno gressus hominis diriguntur el uiam eus cupiet nimis. Alio quoque loco psalmista testatur : Dominus erigit elisos ; Dominus soluit compeditos ; Dominus 245 4lluminat caecos. Cum audiatis praeuenire, aedificare, dirigere et erigere Dominum, absoluere, et illuminare nullis praecedentibus meritis, quid ibi proprium coepisse cognoscitis, nisi illud tantum, unde pro uestra superbia iuste damnemini ? Sed dicitis forsitan prophetam Isaiam sic arbitrium liberum com250 probaret 52 uolueritis et obaudieritis, bona terrae comedetis. Et iterum Ezechiel: Facite uobis cor nowum et spiritum nouum. Et iterum : Hodie sí uocem eius audieritis, nolite obdurare corda

220 Iob 14, 4. 222/223 Eph. 2, 5. 223/225 Rom. 5, 12. 226/228 Ioh. 25 8 238 Ps. 58, 11. 240/242 Ps. 126, 1. 242/243 Ps. 36, 25. 244/2485 IPS-or45, 77.9. 250 Is. 1, 19. 251 Ez. 18, 51. 252/253 Ps. 94, 8.

216 uehementer] Gerz., om. Garef 221 enim] Gerz., etiam Gare 223 ipse] Gerzz., paulus add. Gare 224 hunc] Gerzz., ozz. Gare? 226 amen amen

Garet 228 dni Gerzz. 233 ideoque] ozz. Gerzz., si add. s. 1. a. zz. quod Garef 237 ucl agete] ozz. Gerzz. 239 pracuenire Gerzz.

236 ali-

EXP. IN PS. L, 7-8 255

260

265

459

uestra. Sed haec et his similia pessima intentione sentitis; ut credatis homines a semetipsis bonae uoluntatis initium sumere et post, adiutorium diuinitatis accipere; ut (quod dici nefas est) nos simus causa eius beneficii, non ipse sui. Iam quomodo uerum erit quod Ioannes ait : De jlenitudine eius nos omnes accepimus,etgratiam bro gratia. Vel quemadmodum ipsa gratia dici poterit gratuita, si eam anticipet alicuius boni praemissa celeritas ? Audite apostolum, qui dogma uestrum falsissimum uera praedicatione conuincit, dicens : Quis frior dedit ei et retribuetur illi ? Quoniam ex ipso et per ipsum, et in ipso sunt omnia. Item apostolus : A quo est et uelle et berficere, ro bona uoluntate. Et Iacobus aspostolus: Omne datum ofti-

mum ei omne domum er[ectum. desursum est, descendens a Patre luminum. Sequitur uos alia multo peior absurditas. Si a nobis esset bonae uoluntatis initium, nos magis poneremus fundamentum, ubi aedificaret Dominus ; quod certe nulla po-

270

test mentis sanitas approbare. Quapropter desinite asserere quae non potestis implere. Illi oboedienter audiunt, quos ipse facit audire ; illi proficue cupiunt, qui munus diuinitatis accipiunt. Nam post uitiatam humani generis naturam, liberi arbitrii salutiferam partem et Dominus tribuit et operationem ipsius sua pietate concedit. (Haec quidem latius beatus Au-

275 gustinus,

280

285

haec

doctissimus

Hieronymus,

haec Prosper con-

sensu generalitatis diuino munere docuerunt. Sed nos ea contingere fecit haeresis exsecranda, quae nimis saluti nostrae probatur esse contraria.) 8. Ecce enim ueritatem dilexisti ; inceria et occultia sapientiae tuae mamnifestasti mihi. Sicut superiori uersu per commune delictum approbauit, quia nemo a peccatis redderetur exceptus, sic iterum per suam confessionem sibi supplicat subueniri, quoniam in confitendo peccato ueritatem dixit, quam Dominus Deus supra sacrificia plus requirit. Non enim Deus delectatur poenis nostris, sed confessionem quaerit erroris, sicut scriptum est : Nolo mortem beccatoris, sed ut conuertatur el uiuat. Incerta sunt quae omnino discerni non possunt, sed aliquibus ambiguitatibus colliguntur. Occulta uero sunt quae nec oculus conspicit, nec mens

290 humana

diiudicat. Haec duo non solum sibi reuelata dicit, sed

257/2858 Ioh. r, 16. 261/263 Rom. 11, 35-36. 263/264 Phil. 2, 15. 264/ 266 Iac. 1, 17. 274/235 cfr Aug. de Gratia et libero arbitrio — PL 44, 881-912 ; Hieron. Dialogi contra Pelagianos — PL 23, 495-590 [517-618]; Prosper Aquit. de Gratia Dei et libero arbitrio contra Collatorem — PL 51, 213-276. Cfr P. Courcelle, 0.6, p. 363, adn. 1 ; M. Cappuyns, in Rech. de £béol. anc. e£ zzéd. 1948, p. 233. 286/289 Ez. 18, 52. 253 sed] et add. e£ eras. Germ. 288 ct] oz. Gerzx. 275 a/7. haec] oz. Gerzz. 283 subuenire Gerzz. 30

266 alia uos

— Gerz. C. 1 (xcvi)

460 P

2

300

3 TOP

395

310

320

SCHE 2325

IN PS. L, 8-10

manifestata profitetur; ut quod fuerat uel suspicari arduum, prouenerit illi in declaratione manifestum. Et nota quod collata sibi munera pulchra definitione complectitur. Dicendo enim :Zncerta et occulta sapienttae tuae manifestasti mihi, prophetia quid sit ostendit ? Onus aliud addit reatui suo, ut cum

beneficia numerat,

culpa semper

accrescat. Imcería ergo et occulta sunt quae Deus illi in Filii sui manifestatione reuelauit. Primum ut agnosceret eum habere Filium, deinde ut ipsum nosset ex suo semine in carnis assumptione uenturum ; ut passionis quoque futura praediceret et resurrectionis gloriam nuntiaret ; et inde non se dicit debuisse peccare, cum talia meruisset agnoscere. O sancta simplicitas! quis tantum suae defensioni studere potuit, quantum iste in propria condemnatione laborauit ? Quod argumentum dicitur a causis. Dicit enim post tot collata beneficia, ad talia se non debuisse peruenire peccata. 9, Asperges me hyssopo et mundabor ; lauabis me el super niuem dealbabor. Superiori supplicatione proStratus, in secundam partem misericordia Domini confisus erigitur, ne, quod omnibus peccatis est grauius, de clementia omnipotentis Domini desperasse uideretur. H yssofus quamuis sit herba paruissima, radicibus suis saxorum fertur uiscera penetrare. Haec et internis hominum sauciatis probatur accommoda.

315

EXP.

Et in libro Leuitico, immolato

sanguine intincta,

supra leprosi corpus septies solebat aspergi : significans pretioso sanguine Domini Saluatoris maculas peccatorum efficaciter esse diluendos. Hac similitudine supplicat se prophetia liberari; ut Christi sanguine salutari, quem pio corde credebat esse uenturum, absolutionis munera mereretur. Per Ayssofum enim significat sacramenta quae diximus, quae non solum inquinamenta detergunt, sed etiam swfer niuem puritatem animae relucentis ostendunt. Swfer niuem autem album in corporibus nil potest inueniri ; sed ideo swer niuem dixit, quia spiritalis anima longe supra corpora mundata resplendet. Quae figura dicitur hyperthesis, id est superlatio; cum aliquam rem opinione omnium notam sententia nostra exsuperare contendimus. Tale est et illud, sicut iam in septimo decimo psalmo dictum est : E? uolawit, uolawit super

jennas uentorum. 3529

10. Auditui meo dabis gaudium et laetitiam et exsultabunt ossa humiliata. Hic iam pia confidentia diuinitatis ostenditur ; ut talia se auditurum dicat, quae gaudium 914/315 cfr Leu. 14, 6-7.

291 suspicate Gerzz. ostendat Gerz.

928/329 Ps. 17, 11.

$00/301 praedicatet Gerzz. corr.

PL 564

321/322 detergat ...

p 172

EXP.

335

349

35

35o

IN PS. L, ro-12

461

laetitiamque congeminent. Gaudium pertinet ad absolutionem, Jaetitía ad perpetua praemia possidenda. Hoc est autem audire gaudium et laetitiam, quod promittitur absolutis : Venite, benedicti Patris mei, percipite regnum quod uobis paratum est ab initio mundi. Sequitur e£ exsultabunt ossa humiliata : scilicet audita uoce quam diximus. Quod argumentum dicitur à corrsequentibus. Necesse est enim ut quando haec audita fuerint, /aetitia consequatur. Per ossa uero significantur animi firmamenta, quae necesse fuerat omnino humiliari, quamdiu paenitens iste potuisset absolui. Hwmilata enim dixit, propter erroris sui conscientiam, quae proficue semper humiles facit. 1l. Awerte faciem tuam a peccatis meis et omnes iniquitates meas dele. Venit ad tertiam partem, rogans iudicem pium ne respiceret peccata, quae ipsi quoque uidebantur horrenda. Considera uero ex contrariis pulcherrime regulas datas. Si nos auertimus faciem a peccatis nostris, noxium est ; quia obliuiscimur et neglegenter agimus, quae continuo fletu abluere

deberemus

: si Dominus

non

awertit,

exstinguit,

quia iudicat delicta quae respicit. Sic orat et alibi : Ne auertas faciem tuam a me, el evo similis descendentibus in lacum. Merito,

quoniam si nos respicimur, misericordia Saluatoris absolui35; mur ; sicut de Petro in euangelio dicitur : Ef respexit Dominus Petrum et egressus foras, fleuit amare. Sequitur e£ omnes iniquitates meas dele. De duobus criminibus uocatus ad culpam, pro uniuersis delictis prudentissimus precator exorat. Sciebat enim se fecisse plurima, quam quae iustitia praesentis 36o temporis arguebat : ita salutari compendio quidquid accusari poterat, remitti sibi una uenia postulabat. Dele autem dum dicitur, dimitte significatur; quia omne nostrum admissum quasi quibusdam tabulis scribitur, cum diuina notitia continetur. 12. Cor

mundum

crea

in

me,

Deus

; et

spiritum

365 rectum innoua in uisceribus meis. Subtiliter hos uersus per uerba singula debemus exquirere, ut nobis sensus possit euidentius elucere. Creare dicimus, nouum aliquid instituere, ut illud quod non fuit uideatur existere. Et quomodo dicamus ante peccatum cor mundum non habuisse Dauid, 37» de quo Dominus dixit : Znueni Dauid. filium Iesse, uirum secundum cor meum, qui faciet omnes wuoluniates meas ? Sed

336/337 Matth. 25, 34. 352/353 Ps. 142, 7. 871 Act. 15, 22 ; cfr I Reg. 15, 14.

342 humiliare Gerzz.

iste] oz. Gerzz.

355/356 Luc. 22, 61.62.

349 faciem] Gerzz., facies Gare

descentibus Gerz. 354 creatoris Ger, zinus apfe ^ 360 accusare 307 creare] Gerz. in marg. (a. zm. ?) 371 faciet] Gerz., faciat Gare

— 390/

353

Gerz.

PL 365

462

EXP.

IN .PS./L, f25x15

cr&4 hic, restaura unde decidit, debet intellegi. Petit ergo propheta tale mundwm cor sibi creari, quod iam peccatis impellentibus commoueri minime potuisset ad culpam ; sed stabilitate defixum, bonum non possit mutare propositum. Hoc utique sanctis post resurrectionem dabitur. Sed paenitens iste bonorum

SCHE

auidus, uenturi praemii amore succensus,

quod in futuro prouenire poterat, hoc sibi concedi praesenti tempore postulabat. Rectum spiritum dicit, Filium Dei 2380 Verbum, de quo in alio psalmo commemoratum est : Virga vecta est, uirga regni tui. Quem merito ex natura deitatis s:ritum appellauit, quia legitur : Deus spiritus est. Innoua per hypallagen figuram positum est; non quod esset Filius ipse innouandus, sed qui Dauid peccatis ueterem factum pos385 sit innouare per gratiam. Ille enim nos /70w"at, qui, antiqui hominis uetustate deposita in noua regenerationis suae dona commutat. Nam sicut per Adam ueteres fuimus, ita Christi Domini beneficiis ?n"n0wamnur

; sicut apostolus dicit : Depo-

nentes ueterem hominem cum. actibus suis, ynduite nouum, qui 299

395

400

secundum Deum

creatus est. Addidit

n. uiscer?bus,

unde

nouerat adulterii detestabile crimen exiisse. Vtrisque enim partibus remedium petebat, quoniam de utroque peccauerat. Et intuere quanta uiuacitate se desideret expiari, ut intellegas eum nullum tale ulterius committere uoluisse delictum. Nam sicut in compaginem priorem coire non possunt abscissa membra, ita ad uere paenitentem nequeunt praeterita redire peccata. Vt quibusdam uero placet, et aliter probatur exponi. Petit propheta cor mundum creare inse Deum, non aliud poscens quod non habebat ; sed quod iam erat, mundum fieri postulabat. Creare quippe dicimus et renouare. Dictum est enim et in alio loco de fidelibus : Ecce nunc noua creatura; non quasi de altera quae non erat ;sed quod in ea quae iam constabat, illuminatio noua processerat. 13. Ne protcias me a facie tua et Spiritum san-

405 cium tuum ne auferas a me. Proicitur a facie qui curari contemnitur. Et quid aegrotus faciat, si medicina se subtrahat ?- Sciebat enim ab illius facie sanitatem mentis et lumen uenire sapientiae ; et credebat se inimico tradi, si a uultu Domini iudicaretur expelli. Hic enim se tantum uult 410 respicl, quia peccata superius non debere conspici succlama880/381 Ps. 44, 7. 382 Ioh. 4, 24. 401 cfr II Cor. 5, 17. Col. 5, 9.10.

387/388 cfr Eph. 4, 22.25.

388/390

372 decidit] dice Gerz. 3*4 commouete Gerz. 978 prouenite] Gerz., euenite Gare 383/384 ipse filius — Garez 386 generationis Gerzz., re- s. / .a. 72. 390 uisceribus] Gerzz., meis add. Gare? — 396 uere] Gerzz., uerum Gare? 410/411 subplo (o corr. iz i) *** auit Gerzz.

DI? 366

EXP;

IN PS L, r3-14

463

uit. O mens prophetae et post humanos errores eximia ! De potestate tacuit et de affectibus minime supplicauit. Solum spiritum prophetiae sibi non auferri petiit, quem pretiosum supra cuncta rex habuit. Sic enim et Ieremias propheta de 41 i ipsius uirtute testatus est dicens: Exfendit Dominus manum suam. ad me ; et tetigit os meum et dixit ad me : Ecce dedi uerba mea 1n os tuwm ; ecce statui te swper gentes et regna, eradicare et demolire et perdere et exterminare et aedificare et circum plantare. Merito ergo conseruandum sibi petiit, quod supra omnes o diuitias magnificentius se habuisse cognouit. Et intuere quia non dixit, da mihi, tamquam non haberet ; sed «e

auferas

posuit ; scilicet quia talis ac tanta supplicatio, nisi per Spiritum sanctum non poterat euenire. 42

VA

14. Redde mihi laetitiam salutaris tui et spiritu principali confirma me. Redit ad Filium Dei, quem ut ostenderet Christum, dixit, salutaris

tui, cuius natiuitate

salus gentibus uenit ; et quod ante erat paucis per eximiam fidem cognitum, factum est uniuerso orbi notissimum.

Qua-

propter cum dicit : Redde mihi laetitiam salutaris tui, 435 o Christum significat cuius contemplatione inter ipsas quoque lacrimas laetus erat, et prophetiae suae munere inter paenitentiae suae ieiunia pascebatur. Redde, dixit, quia sibi nescio quid gratiae senserat imminutum, quoniam ab illa gratia salutari tantum quis recedit, quantum se reprehensibili conuersa- p 173 laetitiam 45 5 tione tractauerit. Nam cum dicit : Redde mihi salutaris tui, gratiam se Spiritus sancti sine dubio amisisse cognouerat, quam fragilitas humana non potest habere cum peccat. Sequitur e£ spiritu principali confirma me. Rex ille sanctissimus et propheta mirabilis, non putabat 44 o praecipuum munus esse, subiectis iura dictare, nationes exteras bello subigere ; sed tota contemplatione translatus, curio-

sius expetebat in principali intellectu statui, quam in regni culmine contineri.

Confirma

me,

dixit, ne iterum peccem,

ne a te animae mutabilitate discedam. Nec incassum putemus, 44 5 quod uir sanctus et cordis illuminatione radiatus, tertio siriium nominauit, nisi quia indiuiduae Trinitati deuotus, concedi sibi ab ea ueniam postulauit. SPiritus enim quantum ad essentiam diuinitatis et Pater et Filius et Spiritus sanctus, recte unus dicitur Deus ; sed pro distinctione persona45 o rum est proprium Patri, quod naturaliter sine initio ante saecula genuit Filium ; proprium est Filio, quod naturaliter a 415/419 let. 1, 9.10.

444/496 nec z:q. disseruit] cit. a Theodulfo, de Spiritu

sancío — PL 105, 274/275.

417 mea] Gerz.in marg. 431 suae] oz. Gerz.. 436 spiritu sancto 438 et] om. Gerzz. (babet J. 424) 449 dicitur unus — Gare/

Gerz.

464

EXP:IN

BSIMIT

Patre generatus est; proprium est Spiritui sancto, quod a Patre et Filio procedit ; quae ineffabili caritate atque cooperatione eorum consubstantialis aeternitas et potestas omnia 45 A facit quae uult in caelo et in terra. Sed quamuis haec incomprehensibilia atque inexplicabilia, ita ut sunt, nobis nunc esse noscantur ; tamen a nonnullis patribus corporalium et simul existentium rerum talis similitudo proponitur. Inuenimus enim in sole tres istas proprietates : prima ipsa est substantia 46 o corporalis, quod sol est ; deinde splendor eius qui in ipso permanet; tertia calor qui ab splendore eius usque ad nos peruenit. Quae hoc modo (si tamen tantae rei potest similitudo aliqua reperiri) arbitror aestimanda, ut quod est in sole substantia corporalis, ita intellegatur in Trinitate quodammodo per46 I sona Patris ; et quod est in sole splendor eius, hoc sit in Trini-

tate persona Filii, sicut apostolus dicit : Ss/endor gloriae etus ; quod autem est in sole calor, hoc sit in Trinitate persona Spiritus sancti, sicut legitur : Qwis se abscondit a calore eius? Datur etiam aliud exemplum incorporalium rerum, hoc est de anima, 470 quae ad imaginem et similitudinem Dei facta cognoscitur. Anima igitur est ipsa substantia incorporea, rationalis, in qua inest intellectus et uita eius. Quod ergo est in anima substantia, hoc intellegatur (si dici fas est) in Trinitate persona Patris; quod autem est in anima uirtus et scientia, hoc intellegatur in 47 I Trinitate Filius, qui est Dei uirtus et Dei sapientia ; et quod est in anima uiuificandi proprietas, hoc et in Trinitate intellegatur Spiritus sanctus, per quem uiuificandi opus multis locis praedicatur impleri; sicut ait Petrus apostolus in epistola sua : Mortificatus carne, wiwificatus autem spiritu ; item aposto4 ooo

lus : Littera occidit, Spiritus autem uiwificat ; et in euangelio

Dominus ait : Spiritus est qui utwificat, nam caro non $rodest quidquam. Haec autem quae diximus tria singulariter sequestrata nullatenus inueniuntur, quamuis intellectus noster ea. distincta possit aduertere ; sed ita naturaliter sunt unita, 485 ut dum unum horum se obtulerit, simul tria semper occur-

rant.Sic per has similitudines tantae reialiqua nobis imaginatio ueritatis aperitur. Sunt et haec et alia patrum disputatione similia, sed quae nunc carnis infirmitas ad liquidum uetat intellegi : tunc multo praestantius poterunt comprehendi, 490 quando in maiestate sua diuinitatem uiderint, quicumque beati sunt. Quod qui desiderat plenius agnoscere, sancti Hila451/482 a nonnullis 454. quidquam] cit. ab Abaelardo, T'//eo/. chrisz. I, ; — PL 178, II54 466 Hebr. 1, 5. 468 Ps. 18, 7. 479 I Petr. 5, 18. 480 II Cor. 5, 6. 481/482 Ioh. 6, 64. 491/492 cfr Hilar. de Trizitate — PL 10, 25-472.

460 qui] Gerz. 465/466 trinitatem Gerzz. 430 ct similitudinem] Gerz. Theod., oz. Garet Abael. 487/488 sunt (sint Gerzz., corr. a. zz.) et haec et alia (aliae Gerzz.) patrum disputatione similia, sed quae Gerzz. Teod., sunt et his aliae patrum disputationes simillimae, sed quas Gare/ 491 quod] Gerz. Teod., quas Garef

PL 367

EXP. IN PS. L, 14-16

465

rii, sancti Ambrosii et sancti Augustini libros Trinitatis non. desinat lectitare. Haec enim res ad disputandum quam magna, tam longa est. (Nam et beatus Hieronymus aduersus hae49

^

reticos in hoc psalmo luculenter et breuiter de Trinitate disseruit.) 15. Doceam àniquos uias tuas et impii ad te conwerienitur. Quartam partem supplicationis ingreditur : ubi cum

fuerit auditus,

quae erit gloria parcentis ostendit ; ut

ipse quoque purgatissimus acquiratur, cum alium ab infidelitate conuerterit ; scriptum est enim : Quia qu conuerti fecerit PE peccatorem. ab. errore wiae suae, salua animam. evus a morte 368 el. cooperit. multitudinem. peccatorum. Duo sunt enim genera doctorum, unum quod instituit exemplis, aliud quod uerbis $0 A tantum noscitur admonere peccantes; quod hic utrumque deprehenditur sentiendum. Dicit itaque : Quoniam si prophetae parcatur, delinquenti spes remissionis maxima concedatur. Quis enim ad conuersionem non daret animum, ubi rex et propheta concessae sibi ueniae praestabat exemplum ? $1 o Siue illud secundum intellegi potest, quia liberatus a magno exitio praedicare potuit gentibus diuersa magnalia Domini, quae sequentium psalmorum textus ostendit. Pollicetur etiam compendium quaestuosum ; ut quia ignouerat uni, multi per ipsum impii probarentur acquiri. Quod non elatio5t 5 nis causa dicitur, sed prouidentiae uirtute prophetatur. Quanti enim per ista uerba Domino supplicantes ex reis redduntur liberi, ex obligatis feliciter absoluti ?

50 o

16. Libera

me

de sanguinibus,

Deus,

Deus

salutis

meae el exsultabit lingua mea iustitiam tuam. Sanguinibus, contra latinam quidem linguam pluralis uidetur numerus assumptus ; sed quia hoc in graecis exemplaribus continetur, translator omnino laudandus est ; elegit enim ali-

LAS

PP SCHEB

quid contra artem saecularium ponere, quam a ueritate posita discrepare. Nam si diceret, a sanguine, unum forsitan $52 » peccatum uideretur ostendere ; sed cum pluralem numerum ponit, multa esse sine dubio confitetur : quod idioma scripturae diuinae possumus nuncupare. Haec figura dicitur exallage, id est immutatio, quoties contra consuetudinem aut genus commutatur aut casus. Liberari se ergo propheta petit de o 55 carnalibus delictis, ut iam desineret in ista fragilitate peccare. Sanguis enim pro corpore humano ponitur, quia inter cete492 cfr Ambros. de Fide — PL 16, 527-698 [549-726] ; Aug. de Trinitate — PL 42, 494/496 Hoc Hieronymi opusculum uidetur periisse, cfr G. Monrw, 819-1098. Anecdota Maredsolana, YII, 3, 1903, p. 152 ; et in Rev. Lénéd. 34, 1922, p. 248-250. 501/503 Iac. 5, 20.

499 erit] Gerzz., fuerit Garet 492 trinitatis] ozz. 1beod. 507 delinquentibus Ger. (corr.) Garet saluabit Gare£ pluralis — Gare 529 ergo se — Garef

502 saluat] Gerz. 520/521 numetus,

466

EXP.

IN PS. L, 16-18

ros humores eius ipse potior uidetur existere. Nam et in euangelio Petro dicitur : Non tibi reuelauit caro et sanguis. Deus salutis meae significat Dominum Saluatorem, per quem salus pie credentibus datur. Addidit etiam, exsultabit lingua mea

iustitiam

iuam

; idest, si me

liberaueris

de san-

guinibus (quod intellegitur de peccatis), laudem tuam /izgua mea iuste loquetur; propter illud quod in praeterito psalmo dictum est : Peccatori autem dixit Deus : quare tu 540 enarras iustitias meas ? Absolutus enim recte loqui potuit, unde peccatorem lex diuina suspendit. Illud praeterea uidetur afferre nonnulis aliquam quaestionem, quare post absolutionem delicti dixerit : laudabo zwstztiam tuam ; et non p 174 magis quod aptum erat posuit : laudabo pietatem tuam ? 54 5 Pietati enim gratias agere debet qui precatus est indulgenter absolui. Sed si causam profunda ratione consideres et 2«stiiae diuinae fuit, ut audiret ad se clamantem, parceret supplicanti, et susciperet confitentem. Siue quia duae res istae in iudicio Domini semper adiunctae sunt ; sicut in centesimo 55 o psalmo dicturus est : Mzsericordiam et iudicium cantabo tibi, Domine. Quod suo loco euidentius explanabimus. PL 17. Domine, labia mea aperses et os meum annuniiabit laudem iuam. Labia prophetae quae clausa fue- 3569 rant conditione peccati, beneficio absolutionis aperienda pro55 A nuntiat. In reatu enim positis ora damnata sunt; sicut et Isaias dicit : O qméser ego, quoniam immundus sum, qui cum sim homo et àmmunda labia habeam, in medio quoque opuli immunda labia habentis habitem. Os autem dicitur et cordis arcanum, unde efficaciter laus diuina cantatur. Merito ergo 56 o post absolutionem peccati, et /ab2a sua ajferienda esse pronuntiat, et os suum dicit Domini annunttare posse praeconia. 18. Quoniam si woluisses sacrificium dedissem utique ; holocaustis autem non delectaberis. Reum 565 se culpa interueniente cognoscens humilis precator, insinuat potuisse quippe regem facile sacrificia pecudum offerre, quae adhuc illo tempore pro peccatorum expiationibus pendebantur, si holocausta Dominus libenter assumeret. Nam quod dicit, holocaustis

3j o

autem

mom

delectaberis,

significat ritus

sacrorum per immolationes pecudum, qui erant aduentu Domini respuendi. Vnde constat prophetam sic ad Dominum tota mente translatum, ut non se sacrificiis quae illo tempore 533 Matth. 16, 17. 6, 5.

533 petro] ptiot eZ.

539/540 Ps. 49, 16.

550/581 Ps. roo, r.

551 domine] oz. Gerzz.

555 et] oz. Gerz.

556/588 Is.

EXP.

IN PS. L, 18-20 467 gerebantur crederet expiandum, sed illa magis oblatione quam dicit inferius. 35 19. Sacrificium Deo spiritus contribulatus : cor contritum et humiliatum Deus non spernit. Postquam dixit quae sacrificia Deus respuit, nunc dicit illa quae poscit. Istud enim damus sacrificium Deo, spiritum super-

biae confessionis hurnilitate mactatum, unde non sanguis 58e egreditur, sed lacrimarum fluenta decurrunt. Nam spiritus iste, quando est laetus, nos obligat ; quando est secundum Deum contribulatus, absoluit. Dicit enim per quintam Speciem definitionis, quae graece, xard Tiv Àé£w, latine ad uerbum dicitur, quod sit acceptius sacrificium quod offertur 5:8; Deo, id est spiritus contribulatus. Sequitur etiam sententiae huius indubitata promissio, per quam iam non sibi uenia petitur, sed eam Deo se humiliantibus pollicetur : id est, cor

contritum et humiliatum Deus non spernit. Contritwm dicit paenitentiae laboribus uehementer afflictum. H u-

59o miliatwm,

Deo scilicet ; ut quod ante fuerat elatione super-

bum, fieret pia confessione deuotum. Et uide quemadmodum

rerum

ordo seruatus

est. Non enim

cov potuerat humiliari,

nisi fuisset frequenti tribulatione contritum. Nam quod dixit : Deus non spernit, iam sanctae promissionis aucto)9; ritas est, quae praedicatur magis quam postulatur. Constat enim tales oblationes Dewm non spernere, sicut illa cognoscitur priora sacrificia respuisse. Perquirendum sane uidetur quod frequenter in scripturis diuinis pro intellegentia cor ponatur ; dicit enim in euangelio : De corde exeunt cogitationes 6oo malae ; et Petrus apostolus Simoni ait : Cor enim tuum non est rectum. coram. Deo ; Isaias quoque testatur : Induratum est cor populi huius ; et in quarto psalmo : Quousque graui corde ? et in septimo : Scrutans corda et renes Deus ; hic quoque superius dixit : Cor mundum crea in me Deus, ut 6o5 cunctis indubitanter appareat ibi esse cogitationum nostrarum fontem, inde bonum malumque uenire tractatum. Nam et particula ipsa corporis nostri cogitationis sedes est, quae ignis habet imaginem ; ut merito tali sit positione plasmatum, unde nobis potest uenire consilium. 6:10.

20. Ben:gne

jac,

Domine,

in

bona

uoluntate

tua

Sion, wt aedificentur muri Ierusalem. Quinta pars quae superest introitur, in qua iam, calamitatum anxietate deposita, memor promissionis diuinae laetus petit fieri quod 599/600 Matth. 15, 19. —— 600/601 Act. 8, 21. Ps; 4505.

601/602 Is. 6, 10.

— 602/603

603 Ps. 7, 10.

581 cata antilexin Gerzz.

in zarg., concides est ed.

607 cogitationis sedes] comoides Gerz., de a4. a. s.

:

PL 37o

4068 615

EXP.

IN PS. L, 20-21

Dominus dignatus fuerat polliceri. Supplicat itaque ut, quoniam Synagoga posita sub lege peccauit, per gratiam Christi succedens Sion, hoc est catholica firmetur Ecclesia. Dicitur ergo, i$ bona woluntate tua fac Sion, quasi ille mons

620

625

tunc non esset effectus. Sed considera quia in eo significatur Ecclesia, per quam mundus scilicet potuisset ornari. O regio illa omnium patrona terrarum ! O ciuitas magni Regis, quae caelestis patriae et imaginem portas et nomen !Quis te audeat localem dicere, quae totius orbis terminos sanctissima fide probaris implesse ? Nam si historiam, uelis aduertere, significat forte tempora Theodosii, quando Eudoxia iugalis eius religiosissima feminarum, benemeritam ciuitatem ampliauit et meliori murorum circulo coronauit. | 21. Twunc acceptabis sacrificium nes et holocausta ; tunc àmponent

iustitiae, oblatsosuper altare tuum

uitulos. Frequenter sic à sanctissimis uiris aliquid allegatur, ut subiungatur etiam uotiua promissio ; ut est illud : Qwid retribuam Domino bro his quae retribuit mihi ? Calicem salutaris accipiam ei nomen Domini inuocabo. Ita et hic dicitur Patri: Tunc acceptabis sacrificium iustitiae, id est Filii tui gloriosissimam passionem, qui se sacr?ficium pro om655 nibus obtulit ; ut salutem mundus, quam suis operibus non merebatur, acciperet. Pulcherrime autem definitum est quid sit Domini passio reuerenda, id est sacrificium iustitiae. Sequitur oblationes et holocausta. Istud iam ad fideles pertinet Christianos, qui erant post aduentum Domini credi640 turi : significans immolanda corda hominum uiuentium, non membra pecudum mortuorum. Illa enim ignis consumptibilis absumebat, ista incendium uitale discruciat ; illa redigebantur protinus in fauillas, ista temporaliter animas tribulationibus exurendo, ad amoeni paradisi gaudia aeterna perducunt. 645 Sequitur £unc imponent super altare tuum witulos ; sacerdotes scilicet, quando Ecclesia catholica fuerit Domini passione constructa. Nam cum superius dixerit, holocaustis autem non delectaberis, quaerendum est quare hic iterum witulos immolandos esse promiserit ? Dictum enim est per fi650 guram allegoriam, quae aliud dicit, aliud significat. Vétulos quippe posuit, aut pro innocentibus adultis, quorum aetas prima est et a iugo peccati ceruix probatur aliena ; et ideo in tali uerbo permansit, ut actum illum praeteritae legis indicaret

630/632 Ps. 115, 12-15.

618 qua Gerzz. ampliore Gerzz. Gerzz., 07. Garet

significetur Gerzz. 619 ornate Gerzz. 6285 ampliauit] 628 imponam r 637 passio domini — Gare 649 enim] 633 iudicatet Gerzz.

EXP. IN PS. L, 21

469

fuisse rerum imaginem futurarum. Siue illos praedicatores 655 euangelii promittit, quorum imaginem in uituli figura Lucas euangelista suscepit, qui non mugitibus aera uerberarent, sed orbem terrarum dominicae fidei praedicatione complerent. Siue illos magis uitulos debemus aduertere, qui animas suas in hostiam suauitatis sacris altaribus obtulerunt. Nam et pater 660 Augustinus, cum de"figuris illis euangelicis ageretur, quodam loco ipsum Dominum uitulum dicit, qui se hostiam obtulit pro salute cunctorum. Quapropter siue de adolescentibus, siue de praedicatoribus, siue de martyribus sentiatur : tales tamen propheta «w2:wlos altaribus Domini potuit promittere, quos 665

670

christianae religioni nouerat conuenire.

Conclusio psalmi. Dulcissimus nimis emanauit psalmus, de amaro compunctionis fonte descendens. Sed quid lacrimarum israeliticum populum tunc profudisse credamus, ubi tanta princeps afflictione plangebat ? Quis enim illo flente non fleret ? Quis dolente non gemeret, quando pro gemnato diademate rex cinerem gestabat in capite, canus puluere, non aetate ? Noluit enim se uideri forinsecus ornatum, qui se intus nouerat esse foedissimum : pulchrior sordibus suis, qui pompam saeculi respuit in

delictis. Dolor unius cordis fuit nimium correctio ciuitatis, 675 quando insaniae crimen incurrit, qui tunc laetus esse prae-

680

68

E

690

sumpsit. Felix profecto ter quaterque ciuitas ubi et saeculi Dominus Deo paenitere meruit et gloriam crucifixionis Rex caelestis accepit. Hinc est quod dum in hoc libro septem psalmi paenitentium esse doceantur, Ecclesiarum usu receptum est; ut quoties peccatorum uenia petitur, per istum magis Domino supplicetur, non immerito. Primum quoniam in nullo psalmorum quae paenitentibus maxime necessaria est, tanta uirtutis humilitas inuenitur, ut rex potens et iu prophetali culmine constitutus, tamquam extremus hominum sua festinauerit peccata deflere. Deinde quia post absolutionis promissionem tanta se constrinxit necessitate lacrimarum, quasi ei minime fuisset ignorum. Electum est plane temperatum et expeditum supplicationis genus, quod omnis aetas uere sapiens debeat appetere et ad subitum festinanter possit implere. Non enim hic ut in ceteris paenitentibus aliquid difficile dicitur, quale est illud in sexto psalmo : Lauwabo jer singulas noctes 659/662 cfr Aug. serzo 4, 21 (22) — PL 38, 45 : *Quare dictus est uitulus ? Propter uictimam."" Garetius reuocat ad *'serm. 7o uel 130 de tempore"', nunc Appendicis setm. II3, quae reuera est Gregorii Illiberitani (cfr C/auis, n. 551) — PL 39, 1970 : **Vitulus dicitur quia propter nostram salutem immolati constituit". 691/692 Ps3065

691 e? 693 psalmo] oz. Gerzz. sieut saepius, fort. recte

p 175 PL 571

470

EXP.

IN

PS.

L, 21

lectum meum ; lacrimis meis stratum meum

rigabo. Nec illud

quod in trigesimo primo psalmo dicit : Grawata est super me manus tua : conuersus sum in aerumna mea, dum configitur 69 A sina. Non illud quod in trigesimo septimo psalmo ait : Com-

putruerunt et deleriorauerunt. cicatrices meae a facie ansybien-

790

liae meae. Nec illud quod in centesimo primo psalmo dicit : Quia cinerem sicut banem manducabam el bolum meum cum fletu temperabam. Non illud quod in centesimo uigesimo nono dicit : De profundis clamaui ad te, Domine. Nec illud quod in centesimo quadragesimo secundo dicit : Quia persecutus est inimicus animam meam, humaliauit in. lerra uitam meam.

195

710

715

720

Collo-

cauit me in obscuro sicut mortuos saeculi el anxiatus est in me spiritus meus. Sed a propheta correptus et peccati sui agnitione perterritus, petit rex a clementissimo iudice ut per misericordiam ipsius ablutus, sordibus omnium peccatorum reddatur omnino mundissimus. Sicut magister optimus et districtas alibi satisfactiones fortioribus uiribus dedit et infirmis ista temperata concessit ; quae merito pia mater elegit Ecclesia, ut filios suos ad gratiam blandissimae confessionis modis omnibus inuitaret. Nam potest hic et illud fortassis intellegi; ideo eum in hoc psalmo dixisse : Doceam iniquos wias tuas et impii ad ie comuertentur quoniam praeuidebat sequentes populos per istum psalmum copiosissimae paenitentiae munera petituros. Illud plane uideamus, quid est hoc quod nos frequenti meditatione hunc psalmum licet iterare, nec nobis impedit ad honores ecclesiasticos expetendos; si uero a sacerdote supra nos paenitentiae uoto dicatur, quoniam ex persona domini datur, iuste a canonibus ultra uetamur accedere. Quidquid enim in Christi nomine percipimus, inuiolabile nobis et definitiuum decet esse iudicium. Ita fit ut paenitentiam unumquemque et apud se iugiter liceat agere et quando per sacerdotem data fuerit, non nos permittat ulterius ad ecclesiasticos honores accedere. Huius autem nec numerus uacat ;

72 ^

pertinet enim ad annum iubilaeum, qui apud Hebraeos contractus ueteres obligationesque soluebat, quem in Leuitico Dominus annum remissionis uniuersos habitatores terrae uocare praecepit. Pertinet quoque ad Pentecosten, quando post ascensionem Domini apostolis Spiritus sanctus aduenit, mira-

693/695 Ps. 51, 4. 695/697 Ps. 57, 6. 401/704 Ps. 142, 3-4. :

698/699 Ps. 101, 10.

$00 Ps. 129, 1.

692 meis] ozz. Gerzz. 698 sicut] Gerzz., tamquam Gare eum g 699 fleto Gerzz. *01 dicit] Gerzz., ozz. Gare 907 sicut] Gerzz., sic Gare 416 nos] ozz. Gerzz. 719 domini] Gerzz., ozz. Gare uetamut ultta — Gare $21 definitiuus Gerzz. 725/726 contractatus Gerzz.

PL 272

EXPTINUPS: LAZY 471 73e cula faciens et charismatum dona concedens. Sic et psalmus hic calculo quinquagesimo constitutus, si corde puro dicatur, delicta dissoluit, chirographum nostrae obligationis euacuat et nos a debitis delictorum tamquam remissionis annus, praestante Domino, reddit immunes.

334 immunes] explicit pars prima cassiodori in psalmis add. Gerzz. a. zz.

472

EXP. IN PS. LI, 1-2 EXPOSITIO

1.2. In finem,

^

Io

IN PSALMVM

intellectus

Dauid,

p 176

LI. cum

uenit

Doech

Idumaeus et annuntiauit Sauli et dixit illà : Ecce uenit Dauid im domum Abimelech. Vt titulum nobis aperiat causa breuiter intimanda est. Cum Dauid fugeret Saulum, uenit ad sacerdotem Abimelech, qui susceptus ab eo et panes propositionis accepit et gladium quo occiderat Goliam. Panes propositionis significauerunt sacerdotem, gladius sacratus futurum potentissimum regem. Ibi casu inuentus Doech Idumaeus praepositus mulorum, nuntiauit omnia regi Sauli.

DI 571

PE 22

Tunc iratus Saul, Abimelech cum aliis sacerdotibus eiusdem

ciuitatis ab ipso fecit interfici. Iste autem Doech per quem talia prouenerunt, patriotico nomine cognominatus est Idumaeus. TA

Quae utraque uerba coniuncta, sicut patrum tradit

auctoritas, indicant motus terrenos. Quaesignificatio uerborum Antichristi actibus non immerito deputatur. Doech Idumaeus enim Dauid aduersarius fuit, sicut Christo Antichristus erit. Iste sacerdotes exstinxit, ille facturus est martyres ; iste no-

20

2^

30

minis significatione indicat motus terrenos, ille cunctum orbem moturus est, dum eum praesumptione sacrilega ad culturam sui nominis coget. Quapropter per nomen Doech Idumaei iure Antichristus intellegitur, cui tantis comparationibus similis approbatur. Et ideo totus hic titulus ad aduentum Domini secundum, per tempus Antichristi iure referendus est : quoniam omnia ad Christi manifestationem competenter aptantur; ut psalmo suo titulus non discrepare, sed potius congruere uideatur. Diuisio psalmi. Spiritu sancto illuminatus propheta, respexit ante iudicium Domini, Antichristi consurgere abominabilem principatum. Et ut fidelium corda roboraret, in prima parte psalmi facta in eum inuectione consurgit ; ne se nimium in suis iniquitatibus extolleret, cui finis grauissimus immineret. Secunda parte adhuc eum increpans dicit et quod celeri fine rapiatur, et quod cum sanctis Domini non habeat portionem. Tertia stuporem dicit prouenire sanctorum, quando diabolus, qui in hoc saeculo Ps. LI, 8/13 cfr I Reg. 22, 9-22. 13/14 cfr Hieron. Lib. interpr. bebr. noz., edid. Lagarde, p. 35, 12 et 63, 22 ; Aug. Ex. ps. $1, 4, 1/2 — CC 39, p. 625.

Ps. LI, 1 in christi nomine incipit expositio psalmotum a quinquagesimo psalmo usque centesimum Praez. Gerz. — 2 saul Gerzz. cuz r, at 1. 9 [egit sali illi] oz. r (praeter 5, ei B U) ecce] et Gerzz. (del 2) ,om. r (praeter Q) 4 intimanda est] intimata Gerzz. 9 malorum Gerz. corr. 15/16 enim idumaeus — Gare

PL 375

EXP.

IN PS. LI, 2-4 473 5; nimia praesumptione grassatus est, in fine miserrimus abiectusque uidebitur. Ouarta parte propheta confidens de Deo, in futuro saeculo cum sanctis habere se aestimat beatissimam portionem. Aliqui uero hunc psalmum generaliter in peccatores dictum esse putauerunt. Sed cum pro talibus magis praecipia40 tur orari, qui spem conuersionis minime perdiderunt, consequens est ut de Antichristo magis et sequacibus eius accipiatur, qui iam obstinationis suae crudelitate noscitur esse damnatus ; maxime quia, sicut dicitur inferius, in fine erit saeculi

destruendus.

45

$0

SCHE

55

Expositio psalmi. 9. Quzd gloriaris in malitia, qui botens es in iniquitate toía die ? Cum scriptura diuina nec in bonis actibus dicat esse gloriandum, sed praecipiat ut qwi gloriatur,

in Domino

ratum

de sola se malignitate

glorietur

: nunc

propheta

iactantem,

cum

uirum

scele-

indignatio-

ne redarguit, cur uelit de malis actibus gloriari, unde deberet potius, conscientia teste, confundi ? Est autem ener- p 177

giae pars, quoniam absentem personam alloquitur quasi praesentem. Hunc enim per subsequentes uersus facta inuectione, mirabili proprietate describit ; ut per mores suos conspici uideatur, qui post longum tempus creditur esse uenturus. Potens etiam 2n iniquitatibus ille est qui, in malo permissus, ualet implere quod nititur. Sed quantum in nequitia ualidus, tantum est probis moribus exsecrandus. Sed ne hoc ad momentum fieri uideretur, additum est, £o£a

die, quod uni-

uersae uitae significat tempus ; ut sine aliqua intermissione malum semper et operetur, et cogitet. 4, Iniustitiam cogitawit lingua tua : sicut nouacula acuta fecisti dolum. Pessimorum consuetudo mirabili breuitate describitur, qui non ante cogitant quam loquan65 tur, sicut sapientissimus Salomon dicit : 7» ore stultorum cor eorum. Hic enim dicit /óngwam cogitasse, non cor ; ut illa quae prudentium consilio famulari solet, in ipsis locutionibus suis cogitasse uideretur. Quae ideo inconsulta protulit, quia ea praemisso iudicio non limauit. Cogztauit enim lzn7o gua, utrumque declarauit et facilem uoluntatem leuissimae mentis et praecipitationem inconsultissimam dictionis. Possumus enim interdum mala cogitare et lingua non dicere. Hic uero praui hominis pessima consuetudo damnatur. Addidit 60

sicut nouacula 47/48 I Cor. 1, 51.

43 qui Gerzz.

M $* Q*)

acuta

fecisti dolum.

Nouacula est in

65/66 Eccli. 21, 29.

dicit Gerzz.

saeculi erit — Gare

45/46 iniquitatem r (L4

PL 574

474

75

EXP.

IN"PSXELU

4-7

quadam subtilitate tensum latius ferrum, radendis pilis acutissimum praeparatum ; quod licet barbae segetem metat 1mpressum, corporis tamen substantiam relinquit illaesam. Conuenienter ergo saeuissimi hominis dolum acutae mouaculae comparauit ; quia sicut illa hominem non laedit, ita nec iste

animam iusti sub quauis afflictione percellit. Potest enim radere omnia quae sunt forinsecus attributa, quasi pilos; sed animae interna tunc magis efficit pulchriora, quando ei nititur auferre mundana. 5. Dilexisti malitiam super, benignitatem, iniquiquam loqui aequitatem. Numquam ma8 vA lailem magis lum derelinquit qui cognoscitur amare quod peccat. Illas 8o

enim res absolute deserimus, quas, odio interueniente, damna-

mus. Nam peccator iste nequissimus dZ/igere dicitur uitia sua, qui exsecrabili morbo corruptus, illud magis appetibile iudicat, quod boni mores semper accusant. Et ut culpis eius augmenta congeminet,

9A

SCHE

100

addidit,

su$er

benignitatem

; ut,

etsi animum eius aliquando benignitas tangeret, mox tamquam detestabile uitium repudiata sorderet. Sequitur /n7quitatem magis quam loqui aequitatem. Plerumque homines qui peccata faciunt, per decorem se compositae locutionis abscondunt. Nolunt in se deprehendi quae norunt generalitatis exsecratione damnari. Iste autem sic professus est malum, ut loqui non erubescat quae sapientium uota repudiant. Et respice quemadmodum multas res his tribus uersibus breuiter intimauit. Quae figura dicitur leptologia, id est subtilis locutio, quando res singulae minutatim ac subtiliter indicantur.

6. Dilexisti omnia uerba praecipitationis in làingua dolosa. Interposito diapsalmate, uenit ad secundam partem. Sed quamuis nobis sceleratissimum aliquem proponamus, quis IO vA erit cuius tamquam de praecipitio montis dolosa uerba descendant ? Sed de Antichristo uere dicitur, qui praeposteratis moribus atque confusis diligit iniquitatem; cucurrit ad omnia uerba braecipitationis, iubet quod nullum iuuat ; et totum cum dolo loquitur, a quo nulli profutura censentur. IIO 7. Propterea destruet te Deus in finem, euellet te et emigrabit te de tabernaculo suo et radicem tuam de terra uiuentium. Destruet Deus in hac uita prosperrime quos iterum aedificare decreuerit; i finem autem qui destruitur, aeternis suppliciis deputatur. Nam propter 115 illa quae superius dicta sunt, in fine saeculi ore Domini tyrannus ille plectendus est; ut tam ingens nequitia aduentu summi Iudicis destruatur, cuius potentiae tempora Daniel

93 repudians 744.

101 iudicantur Gerzz.

£ 107 cucurrit] Gerzz., cuttit Gare? fine Gerzz.

102 in] Gerzz. cum r, 07. Garet cum

111 emigrauit Gerzz., corr. a. zz.

113

PL 375

EXP. IN PS. LI, 7-9 I20

nec uirere cuiquam datum

125

est, nec florere concessum ; sed

tamquam arbor grandaeua radicitus euulsa, aeterna sterilitate Ssiccabitur. Potest etiam quosdam mouere, quod uerba ista Antichristo nequeant conuenire. Dicit enim, emi grabit te de tabernaculo suo, cum homo paganissimus ibi non uideatur esse plantatus. Sed hoc a membris ipsius potest accipi, qui in Ecclesia quidem corpore uidentur esse, non animo ; quia

130 sicut fideles membra

complices in unam radicem iuam de christi consentanei ipsius cum ipso de

Ho)

475

quoque definit dicens : Quoniam in tempus temporum et dimidiwm. temporis, in consummanda dispersione fient omnia haec. Sequitur euellet te et emigrabit te de tabernaculo Suo. Poena ingens, formidolosa damnatio ! Ze amoenissimo Domini tabernaculo euelli et in perpetuis ignibus mancipari : ubi

sunt Domini Saluatoris, ita et ille suos

colligit nequitiae societatem. Addidit, e£ terra uiuentium. Radices erunt Antiministrique diaboli; et ideo radicem terra uiuentium dicit esse euellen-

dam, quia cum sanctis Domini nec diabolus, nec Antichristus,

nec sequaces eorum habebunt aliquam portionem. Respiciat eius poenam, qui potentiam ipsius hic putauerit admirandam ; et necesse est ut habeat uilissimum, cuius dominium non du-

bitat amputandum. 140 8. Videbunt iusti et timebunt ; et super eum ridebunt et dicent. Venit ad tertiam partem, in qua prophetae praeuidebat spiritus, quod adhuc datum est post longa tempora prouenire. Sed quamuis 24st? iugiter Deum timeant et de eius potentia non desinant magnum aliquid arbitrari, tunc 145 tamen talia uidebunt, quae super humanas cogitationes uehementius expauescant. Timebwnt ergo, ad gloriam diuinam respicit, non ad poenae formidinem, loquitur enim de beatis. Sequitur e£ super eum ridebunt et dicent. In isto saeculo iusti deflent potius quos errare cognoscunt ; sicut aposto150 lus dicit :V£ lugeam multos ex his qui beccauerunt et non egerunt paenitentiam. Sed quoniam in futuro iudicio paenitentiae non erit locus, merito supra ewm iusti ridebunt : quoniam sancta Domini patientia a perfido iniqua uoluntate contempta est. Sed ne risum ipsum, ut hic plerumque prouenit, leuissi-

155 mum

160

putaremus,

subsequitur

quae

uerba

dicturi

sunt ; ut

cum iudicio Domini beatorum consentanea uoluntas possit ostendi. 9. Ecce homo qui non $osuit Deum adiutorem sibi, sed sperauit in multitudine diuitiarum suarum et praeualuit in uanitate sua. Ecce dum dicitur extensa manu, peccatoris sors nefanda monstratur; claret ad quid 118/119 Dan. 12, 7.

119 dispersionem Gerzz. 31

150/151 II Cor. 12, 21.

134/135 uellendam Gerz. C. 1 (xcvr1)

476

EXP.

IN-PS.-EL19-Ix

perducta sunt opera, quae gloriosa crudelissimus aestimabat. p 78 Diwitias uero hic uniuersas pompas saeculi debemus accipere, quibus ille nefandissimus abundabit ; sicut Daniel pro165 pheta commemorat : Et dominabitur in occultis aun & argenti el in omnibus cupiditatibus Aegypti. Non enim tantum PL auro locuples erit, sed et numerositate gentium et domina- 576 tione terrarum, miraculorum quoque ostensione gaudebit, honoris etiam praui se elatione iactabit et ceteris uitiis plenissi17» mus erit, quae Aegypti nomine uidentur intellegi. Sed haec omnia erunt uana, quoniam a Domino probantur aliena. Vanum enim dicitur, quod est inane, fragile uel caducum et ab ipsa firmissima ueritate discretum. Nam quamuis principatui eius omnia mundana famulari posse uideantur, in uanum 17; tamen $raeualuit, qui sibi profutura nullatenus acquisiuit ; sicut de ipso et doctor gentium dicit : Extollens se sine causa inflatus amentia carnis suae et mon tenens caput, ex quo omne corpus ber contunctiones berducium et borreckium. crescit

in crementum Dei. 100 10. Ego autem, sicut oliua fructifera $n domo Dez, speraut 4n misericordsa Des in aeternum, et in saeculum saeculi. Venit propheta ad quartam partem, in qua iam laetus exsultat, id est in aduentu longissimae uicinitatis. Et merito se o/2wae comparat quia de eius germine Dominus 185 Christus effloruit, qui spiritali oleo perunctus est prae consortibus suis. Sed haec o/li«a beatissima talem fructum intulit,

qui omne genus humanum peccatis aridum, misericordiae suae faceret largitate pinguescere. Addidit etiam : 2» domo De,

ubi reuera

fructus felicis istius arboris

adoleuit.

190 ideo fructus ille mirabilis prouenit, quia iste sperawit misericordia

SCHE

Dei ; Antichristus enim sperauit

Sed

im

in mul-

Hiudine diuiiiarum suarum. Hoc autem contra illud ponitur, ut appareat qui fructus sit in diuinitate sperare et qualis interitus spem in Domino non habere. Quod schema dici19; tur syndicasmos, id est collatio, quando res diuersae in contra-

rium sibimet comparantur. Et ne putaretur ista confidentia ad tempus fuisse suscepta ; subiunxit, ?* aeternum, quod est im saeculum saeculi. Quae res ideo repetita cognoscitur, ut spem omnino fixam habuisse in illa aeternitate iudi200 Cetur.

11. Confitebor tibi, Domine, in saeculum quia fecisti ; el exspectabo nomen iuum, quoniam bonum 165/166 Dan. 11, 45.

176/179 Col. 2, 18.19.

162 perducta] Gerzz., producta Gare? 160 domini r (praezer 5$) 181 dei] mei add.r ^ 18? quod Ger. 190 illi eZ. 191 spetauit] Gerzz., sperabit Garez 201 quia] quem r (L4 H $) 202 quoniam] quod ez.

EXBCINIPS.

LI 33—-BIT, x

477

est ante conspectum sanctorum tuorum. Dum bona suae confessionis saluberrimus praedicator enuntiat, quemad20; modum nos facere debeamus ostendit. Hic enim datum est confiteri ut ibi mereamur absolui. Adiecit quia fecisti SCHE ubi intellegendum est per figuram eclipsim, misericordiam, in qua se superius sperasse testatus est. Sequitur e? exspectabo nomen tuum, quoniam bonum est. Nomen eius exspec210 ctat, qui se in iudicio Domini Saluatoris per misericordiam eius credit esse saluandum, dum uocabulum tale in se aesti-

mat esse complendum. Quod iure dicitur bonum, ubi et spes salutis et totius uitae palma suscipitur. Additum est quoque,

anie conspectum sanctorum tuorum, quando iam gau215 dium generale iustorum est, et concordi exsultatione laus Do-

mini sine fine cantabitur.

Conclusio psalmi. Post illas quinquagesimi psalmi felices lacrimas, et expiationem beatissimam peccatorum, quam laetus propheta in aduersarium Domini diuinitatis amore prorupit, deuotissime 220 hostem regis sui persequitur, qui peccatorum fuerat aduersitate liberatus. Sed quamuis diuersis locis et laus inueniatur et uituperatio, quae pertinent ad demonstratiuum genus ; in isto tamen psalmo pulcherrime partes utrasque complexus est. A principio siquidem usque ad illud, ubi ait: Praeualuit in 22; wa nitate sua, partem uituperationis exsequitur. Inde uero quae sequuntur usque ad finem, laudatiuae qualitatis forma monstratur. Sic perfectio demonstratiui generis utrisque lateribus constat impleta. Meminisse quoque nos congruit secundum hunc esse psalmum, qui Antichristi prophetauit aduen73o tum, mirabili sibi dispositione coniunctum. Nam sicut per Eliam et Enoch, duobus est uiris sanctissimis in fine saeculi

destruendus, ita et per hos geminos psalmos, ne occultus terreat Antichristus, indicatur. Vnde conuenienter post quinquagesimum hic psalmus est positus, quoniam filius iniquitatis, 255 de quo loquitur, terminum remissionis excedens, nullam ueniam habere cognoscitur. EXPOSITIO

IN PSALMVM

LII.

1. In finem, ro Amalech intellectus Dauid. Cum psalmus iste magna ex parte, similitudine uersuum tertio decimo conuenire noscatur, intellectus ipsorum quam maxime permutatus est diuersitate titulorum. Nam cum ille habeat

5$salmus

Dauid, iste continet n finem,

204 enumerat Gerzz. Ps. LII, 1 melech r

213 suscepitut Gerzz., corr. a. zz. 2/3 decimo tertio — Gare

bro Amalech

222 pertinet Gerz.

PL 371

478

EXP.-IN

intellectus

Dauid

.PS. LII) 1-2

: ita non

mutatis uersibus aliud ille,

aliud iste pronuntiat esse uenturum. Ille enim contra Iudaeos promitur, iste contra omnes peccatores insurgere generaliter indicatur ; ille de incarnatione Domini, iste de aduentu iudiIo

SCHEB

cii in fine psalmi dicturus est. Pulchrum plane dicendi genus, quod. per figuram allegoriam prouenit, idem dicere et aliter quae sunt dicta sentire. Miroque modo reperitur diuersitas in sensibus,

I

20

ubi se non

mutauit

eloquium.

Nunc

de tituli

istius sermonibus intimemus. 7» finem, bro Amalech intellectus Dauid. In finem quid significet frequenti expositione iam notum est. Amalech autem gens fuit quae contra Dei populum acerrima nimis et frequenti concertatione pugnauit. Huius nominis interpretatio talis est : pro parturiente siue dolente. Quod nunc ad Ecclesiam Domini competenter aptamus, quae tamquam dolens ac parturiens populum commonet

perfidorum,

ut a suis iniquitatibus

conqui-

escat, ne in diuina disceptatione dispereat ; sicut apostolus dixit : Fzlioli mei, quos iterum parturio, donec Christus formetur ?n uobis.

2

D

3o

Diuisio psalmi. In primo membro psalmi Ecclesia loquitur, increpans eos qui nolunt ad spiritalia bona sua corda conuertere, sed imitatione mutua inuicem sordidis actibus polluuntur. Secundo loco dicit eos recepturos mala, quae in plebem fecerint christianam. Tertio fideles populos monet aequanimiter molestias sae-

n rT9

culi sustinere, donec iudicium Maiestatis adueniat, ubi omnes

PL 378

beati indubitanter bona recipient quae Dominus pollicetur.

3A

4o

Expositio psalmi. Dixit insipiens in corde suo : Non est Deus. 2, Corrupti sunt et abominabiles facti sunt in uoluntatibus suis: non est qui faciat bonum, non est usque ad wnwum. Hic iterum si uolumus intueri, ita nobis categoricus syllogismus enascitur. Insipientes corrupti sunt et abominabiles facti sunt in uoluntatibus suis. Omnes qui corrupti sunt et abominabiles facti sunt in uoluntatibus suis, dicunt in corde suo : Non est Deus. Insipientes igitur dicunt in corde suo : Non est Deus. Nunc ad ea quae posita sunt subtilius exponenda ueniamus. Verbum dicere, proprium linguae, non cordis est. Sed quia cogitationes nostras potentia diuinitatis intellegit, recte dictum

cere,

est insipientis

cov

di-

quod ad aures Domini potuit peruenire ; scilicet non

Ps. LII, 18/19 cfr Aug. Ex. ps. 52, 1, 6-7 — CC 39, 638.

11 allegoticam Gerz.

23 dixit] Gerz;., ait Gare

23/24. Gal. 4, 19.

EXP. IN PS. LII, 2-3

479

45 ad inoscendum, sed ad uindicandum ; sicut Dominus in Ge-

SCHE

nesi dicit : Descendam et uwidebo utrum clamorem qui uenit ad me opere compleant, et cetera. Nam qui omnipotenti Verbo aliqua occasione detrahit, nec catholicis regulis acquiescit, utique insipiens est; quia uerae sapientiae dona contempsit. Iste ;o ergo in corde suo negat Deum ; nam si uere Deum crederet, nulla in eum prauitate peccaret. Et ut hunc insipientem per multiplices errores potuisses aduertere, pluralem illi numerum decenter adiunxit ;dicit enim : Corrupti sunt et abominabiles facti sunt in uoluntatibus suis. Omnes 5 I haeretici uno uerbo notati sunt ; nam Deo recte non credidisse corruptio est : quoniam a uitali sensu discedunt qui mortiferis persuasionibus implicantur. Hos subsequitur poena iustissima; ut abominabiles in uoluntatibus suis fiant, qui corruptis sensibus obsecundant. Addidit son est qui faciat

6obonum,

nom

est

usque

ad

unum.

Haec

figura dicitur

anaphora, id est relatio, quoties unum uerbum frequenti iteratione repetitur. Hoc est enim quod doloribus plena parturiebat Ecclesia ;ut in tanta multitudine perditorum non sit qui bonum possit operari. Quod de illis tantum debet accipi 6 vA qui, extra religionem positi, in detestabili obstinatione perdurant. Nam, ut hoc de ipsis possis aduertere, inferius dicturus est, qui deuorant plebem meam ; eos enim ibi designat qui fidelem populum apertis faucibus persequuntur. 9. Dominus de caelo prospexit super filios homi7o nwm, wt wideat s$ est intellegens aut requirens Deum. Prospexit reuera dominus de caelo, id est de uno quoque praedicatore suo, quos tamquam caelum insidet. Super filios hominum, quando ab apostolis et prophetis se fecit salutariter praedicari ; ut quem gentilitas Deum igno^ esse, per eos manifesta ueritate cognosceret. Et reuera A rabat filios hominum sub magna pietate prospexit ; ut non errantes perderet, sed paenitentes pia confessione saluaret. Sequitur «4 «ideat si est intellegens aut requirens Deum. Cum Deus occultorum sit cognitor et sciat omnia PL 8o

antequam

fiant, hic dictum

est wí

«wideat,

id est uidere

faciat ; sicut et Abrahae dictum est : Nunc cognoui quoniam SCHE

diligis Dominum

8A

Deum tuum. Quae figura dicitur hypallage,

id est permutatio, quoties uidere aut cognoscere dicimus eum qui uidere uel cognoscere nos facit. Quod ideo dictum est, ut incredulis excusatio tolleretur ; cum uniuersis gentibus praedicatus Dominus Christus longis ante temporibus nosceretur. 46/47 Gen. 18, 21.

81/82 Gen. 22, 12.

46 iudicandum ez.

69 respexit Gerz.., a£ /. «1 e? 96 prospexit

Gerz., corr. a. zm.

82 diliges

379

EXP. IN PS. LII, 4-5

480

4, Omnes declinauerunt, simul inutiles facti sunt : non est qui faciat bonum, non est usque ad unum. De illis dicit qui corde durato in scelerato permansere propogo sito. Omnes enim et pro parte possumus dicere ; ut ad illos tantum pertineat, qui nefariis persuasionibus excaecantur. Pulchro autem ordine uerba descendunt.

Prius enim fuit, ut

declinarent ; secutum est, ut inutiles sibi ferent. Addidit, non est qui faciat bomum, non est usque ad o; unum. Dolor ille cogitationum tamquam erumpens partus effusus est. Repetit uerba ; quia in obstinatis sensibus fructuosum non potuit inuenire remedium. Merito ergo pro illis Ecclesia prodit dolorem suum, de quibus fidelis populus non poterat habere profectum. Vsque ad wnwm dum dicitur, roo omnes negantur. Nam si aliquem bonum uoluisset intellegi, non diceret usque ad wnwum, sed praeter unum. Et intende quod tertii decimi psalmi quinque uersus, qui ad Iudaeos competenter aptantur, subsequentes ademit; ut totum intellectum generaliter ad omnes incredulos populos absolute 10; transponeret.

SCHB

5. Nonne cognoscent ommes qui operaniur miquitatem, qui deuorant blebem meam sicut cibum panis ? Deum mon inuocauerunt. Venit ad secundam partem, ubi Ecclesia Dei redarguit excedentes in populum 110 christianum. Dicendo enim : Nonne cognoscent, cognituros esse confirmat ; quia facere non debent quod scelerata iniquitate praesumunt. Nam et ipsum uerbum praeposteratis syllabis patet ; intellegendum est enim, ne non cognoscent. Quae figura dicitur anastrophe, latine peruersio, quoties uerba 115 conuerso ordine proferuntur. Oferantur uero én2qustatem, qui fideles Domini laniare contendunt, qui contra mandata eius uiduas opprimunt, pupillos exspoliant. Qu? deworant, dixit, id est deglutiunt totaque scelerum uelocitate consumunt. Nec illud uacat quod dicit $lebem meam ; ut ostenderet 120 0mnia superiora se dixisse de pessimis, quando eos in augmento sceleris plebem suam deuorare testatur. Nam si illud generaliter de humano genere (ut quidam uolunt) uelis accipere, hic incompetens facta uidebitur esse discretio. Et ut auiditatem dilacerationis

ostenderet,

addidit

sicut

cibwm

amnis

;

12; Scilicet qui semper desideranter in usu est. Nam quamuis singulis quibusque temporibus escarum diuersitate satiemur, iugiter nobis tamen panis edulium est. Subiunxit etiam Dewm non inuocauerunt. Ad consolationes fidelium redit, quoniam quae a peccatoribus contra Domini uoluntatem fiunt, 13o fine ceterrimo dissipantur ; et quidquid praeter illum fuerit, uelut fumus in auras euanescit aethereas: 102 tertio Gerzz. corr. Gerzz.

107 escam r

117 spoliant Gerz.

12? dominum

p 180

PL 380

EXP. IN PS. LII, 67

481

6. Ilic trepidauerunt timore, ubi non erat timor. Peccatores mundi istius bona cogitantes, in isto magis saeculo

timent, ne 155

adepta

felicitate

fraudentur, ne

diuitiis

minus

perfruantur inuentis, ne acquisitis priuentur honoribus. Hic enim uiui formidant amittere quae se tamen norunt humana conditione relinquere. Illa enim non cogitant per quae uerissimo timore torquendi sunt, quando illis erit fletus et stridor

dentium. Et ideo subaudiendum est: ubi mom erat timor, scilicet iustus. Quoniam Deus dissipabit ossa hominum sibi $lacentium ; confusi sunt, quoniam Deus sbreuit eos. Versus iste non est dictus in tertio decimo psalmo, sed nouiter hic ad confirmandum iudicii tempus apponitur ; quia to14j tum de ipso dicturus est, quod in illo (sicut dictum est) propter tituli diuersitatem non uidetur posse congruere. Deus enim in futura disceptatione ipsorum dissipat ossa, id est obstinationes durissimas, quorum nouit atrociter induruisse proteruiam. Addidit quoque sibi $lacentium ; quod sce150 leratorum specialiter esse dignoscitur. Iustus enim uir sibi semper displicet, dum carnis suae uitia caelesti consideratione castigat. Intellegit enim illam partem fouendam non esse, unde se nouit ad aeterna supplicia peruenire. In peccatoribus

140

uero contra est ; amant unde pereant, desiderant unde dam-

155

160

nentur ; et placet illis malum per quod poenas perpetuas sustinebunt ; sicut in decimo psalmo iam dictum est : Qui autem

diligit àniquitatem, odit animam suam. Addidit confusi sunt, quoniam Deus sbpreuit eos. Istos tales, qui sibi placent, necesse est confundi, quoniam illos certum est a regno Christi omnipotentis arceri. *. Quis dabit ex Sion salutare Israel ? dum conuerterit Dominus captiuitatem blebis suae. Venit ad tertiam partem iam laetior mater Ecclesia, ad textum reuertens tertii decimi psalmi ; ut sicut principium posuit simile, ita finem illi termino concluderet consonantem. Qwis dabit, addendum

est, nisi tu, Domine ? Credentis enim uerba sunt,

non dubitantis. Ex Son, illam dicit speculationem felicem, in qua Dominus aspicitur, et Maiestas ipsa uero lumine cordis hauritur. Haec est salutaris 170

Israel, id est quae uitam prae-

stat populo fideli Deum uidenti. Adiecit, wm conwuerterit Dominus captiuitatem lebis suae ; hoc est, dum

106/157 Ps. 1o, 6.

133 saeculo magis — Gare 141 dissipabit] Gerzz. Gare£ eum zom., at l. 147 dissipat cuz r (dissipauit g) 142 quiar 161/162 conuerterit] Gare/, conuettit Gerz. (a1 ]. 10 auertit cuz r) (conuertit g)

482

EXP.IN

PS. LIE 7-LHY, r

adhuc in isto saeculo plebs deuota tribulationum anxietatibus uidetur esse captiua, quando ad promissae libertatis necdum potuit peruenire remedia. Nam quamdiu fideles suos hinc libei VA rat, ipse etiam hic 4a£ ex Sion salutare Israel, cum labores sanctorum suis beneficiis consolatur. Exsultabit Iacob, et laetabitur Israel. Versus iste futuram commemorat felicitatem, quando fideles Domini plenissima libertate gaudebunt. Et respice quod in.resurrectione 18 o generali frequenter Iacob patriarcha nominatur, propter illud : Jacob dilexi, Esau autem odio habui. Congrue siquidem dilectus in tanta temporis commemoratione ponitur, ubi sine fine gaudetur. Intulit e? /aetabitur Israel. Israel interpretari diximus, wir uidens Dewm. Quod tunc Ecclesiae sine 18

II

Eo Oo

dubitatione conceditur,

quando, sicut illi promissum

est, in

aeterna patria feliciter collocabitur.

Conclusio psalmi. Studiosissime nobis consideranda est uarietas et parilitas ista psalmorum, quando in uerbis consonantia et in intellectu probatur esse diuersitas. Absolutissime siquidem prodit diuini eloquii coruscabilem dignitatem; ut in hisdem sermonibus salua fide res diuersas intellegere debeamus. Nam si coloribus gemmarum datum est uaria luce radiare ; si auibus quibusdam concessum est diuersis splendere coloribus ; si cameleontem in uno atque eodem corpore, modo prasinum, modo uene-

19 tum, modo roseum, modo pallidum humani oculi contuentur, vA

20 o

20 A

cur et diuina eloquia diuersitatis intellegentiam non haberent, quae frequenter et abyssis comparantur ? Nam motu tremulo uaria pelagus luce resplendet. Hinc est etiam quod orthodoxi patres de uno loco diuersa dicunt, et tamen omnes salutariter audiuntur; unde et quidam nostrorum ait: Margarita quippe est sermo diuinus el ex omni parte forari botes. Meminisse quoque nos conuenit secundum esse hunc psalmum qui de Iudaeorum increpatione et conuersione prolati sunt ; qui sicut nunc per utraque testamenta increpantur assidue, ita residui in saeculi fine saluandi sunt. EXPOSITIO 1. 2. In

finem,

IN PSALMVM

in carminibus

LIII.

intellectus

Dauid,

181 Mal. rz, 2.5. 200/201 Hieron. Epist. 22, 7 — CSEL 54, p. 155, 12/14. Cfr supra, Praef. ]. 119/120.

172 isto] Germ., hoc Gare£ 174/175 liberet Gerzz. 180 patriatcha iacob — Garet190 iisdem Gare? 196 diuersitatis intellegentiam] Gerzz., diuersitatem intelligentiae Gare 198 resplendit Gerzz. 202 hunc esse — Gare£

DIT 381

EXESIN

t2

A

Io

5l

BSVEIIT, £-5

483 cum uenerunt Ziphaei et dixerunt ad Saul : nonne ecce Dauid absconditus est apud mos ? Im finem Christum significari notissimum est. I» carminibus, id est in psalmi praesentis opere. Carmen quippe est, quod metri alicuius pedibus procedens, statutis regulis continetur ; sicut omne psalterium in hebraea lingua constat esse formatum, Istud ergo carmen*Christi significat laudes. Intellectus autem Dawid Dominum denuntiat Saluatorem, quem ille a proficue semper intellegens, nimio desiderio cupiebat salutariter aduenire. Sequitur cum wenerunt Ziphaei et dixerunt ad Saul : monne ecce Dauid absconditus est apud nos ? Hic iterum historia regum introducitur; nam Ziphaei à uico Syriae, in quo habitabat Ziph, dicti sunt Ziphaei. Qui uenientes ad Saul, prodiderunt Dauid apud se esse celatum.

Sed exerentes malitiam suam, sancto uiro mi-

nime nocere potuerunt. Nunc uideamus quos populos nomina ista significent, ut sacramenta huius psalmi euidentius innotescant. Zifhaei significant florentes, quod in isto mundo 2 o peccatoribus datum est. Dauid autem figuram gerebat Domini Saluatoris, per quem declaratur populus christianus. In hac ergo similitudine decenter exprimitur, hic perfidos esse florentes ac liberos, et fideles absconditos atque conclusos. Vnde nunc propheta a talibus se liberari deprecatur, ne inimi- PL 582 p. 181 2; corum manibus eorum proditionibus contradatur. Diuisio psalmi.

3o

A. Saulis periculo propheta liberatus, per totum psalmum Domino gratias agit, quia eum Ziphaeorum non potuit nocere proditio. In prima parte deprecatur ne eum inimici fortissimi grauare praeualeant. Secundo loco aduersarios suos spiritali pietate supplicat debere conuerti ; quod omnem conuenit petere Christianum ; ut a florentibus huius mundi

ita debeat

liberari, quatenus conuersionis eis gratia non negetur. Expositio psalmi. 9. Deus, tute

SCHE

tua

in nomine libera

me.

iuo saluum Figura hirmos,

me

fac et in uir-

id est conuenientia,

55 quae fit quando series orationis tenorem suum usque ad ultimum seruat, totam hanc psalmi partem cognoscitur obtinere. Orat enim propheta ut 4» nomine Domini Saluatoris a perse-

Ps. LIII, 13 cfr I Reg. 25, 19. 19 cfr Hieron. Lb. inferpret. bebr. nom., edid. Lagatde, p. 37, 1 ; Aug. E». ps. 53, 2, 1/2 — CC 39, 646.

Ps. LIII, 2 uenissent r (praezer R) dixissent r (praeter Q R) 10 perspicue ed. 14 habitabant Gerz. 16 exercentes eZ. 19 significantur Gerzz.

484 40

45

EXP. IN PS. LIII, 3-5

quentium malignitate liberetur. Multi enim in hoc mundo saluari sibi uidentur ad praesens, sed non m nomine Domini; ut si quis philacteriis uel incantatione sacrilega praesentibus aegritudinibus nonnullis appareat subleuatus; ut si quis corrupto iudice pecuniarum molibus a facinore commisso liberetur. Iste uero illam petit sibi tribui sospitatem, quae uenit a Domino ; ut hic utique fide sincerissimà perseuerans, a pestilentia mundi istius concessa mentis incolumitate saluetur. Sequitur e£ im wirtute tua libera me. Superius petiit ut in hoc saeculo in nomine Domini sumeret medicinam ; nunc

$0

55

6o

autem rogat ut in iudicio futuro eius weríute ltberetur. Nam sicut hic sub imbecillitate corporis uenit, ita ibi in maiestatis suae uirtutibus apparebit. Sic in uno uersu haec duo, quae sunt a religiosis principaliter expetenda, completa sunt. Quod merito unusquisque fidelis, merito dicit populus christianus. 4. Deus, exaudi orationem meam ; auribus percipe uerba oris met. Repetit iterum nomen Omnipotentis; ut cum frequenter Deus imploratur, non tardetur auxilium. Sed quia poterat exaudire orationem et tacitam, addidit auribus percipe uerba oris me? ; ut iam non solum cordis instinctum, sed etiam uocis exaudiret affatum. Insigniter autem positum est, Percipe : quia illa proprie percipere dicimur, quae mentis arcano recondimus. 9. Quoniam alieni insurrexerunt aduersus me et fories quaesierunt animam meam ; non proposuerunt

79

75

8o

Deum

ante

conspectum

suum.

Causa nunc prae-

dictae orationis exponitur. Sed cum Ziphaei de tribu Iuda fuisse noscantur (unde et propheta traxit originem), quare alienos dixit aduersus se ?nsurrexisse ? Verum hic alie^os non uult peregrini generis uiros intellegi, sed operibus a Domino factos extraneos. Merito, quia dum ab illis auxilium defensionis quaesiuerit, apud ipsos magis insidias proditionis inuenit. Foríes enim Saulem uult intellegi cum ministris, quem et potentia regalis erigebat et liuor insanae mentis armabat. Sequitur 4om $roposuerunt Deum ante conspectum suum. Ille broponit Deum ante conspectum Suum, qui credit eum ubique esse praesentem, et facile cognoscere quae uoluntas nititur humana complere. Perditi autem ideo non broponunt Deum ante oculos suos, quia ignorare illum credunt quae scelerata mente concipiunt. Haec est pia oratio quam desiderabat audiri, ne illi permitterentur suas unes efficere, quos constabat Deum ante oculos suos non abere. 41 ut] Gerz., et praez. Garet D* quia] oz. Gerz. 59 affectum ez. 62 aduersus] Gerz., aduersum Gare! cuz g (sed ]. 6€ aduersus), in r 135/46 cognoscere Gerzz., agnoscete Gare£

PL 383

EXP. IN PS. LIII, 6-8

85

9o

95

IOO

105

IIO

II$

I20

125

485

6. Ecce enim Deus adiuuat me et Dominus suscebior est animae meae. Venit ad secundam partem, ubi post orationis deuotissimam sanctitatem, auxilium sibi Domini spiritali praesumptione promittit. Adiuuat, dixit, utique laborantem ; ut potuisset ferre quae supra eum nitebantur impii congregare. Sequitur etiam quod sit istud adiutorium ; id est e? Dominus susceptor est animae meae. Quem ille suscipit, non solum in laboribus adiuuat, sed etiam a peccatis omnibus miseratus absoluit. Et intuere quia dicit, animae meae ; ut, etsi corpus periculis exponitur, animae tamen salus illaesa seruetur. Ipsam quippe nouit in sanctis suis specialiter custodire, per quam in iudicio creditur hominem larga pietate coronare. v. Auerte mala inimicis mess : im ueritate tua disperde illos. Cum se miseratione Domini ab inimicorum persecutione propheta cognosceret fuisse liberatum hanc hostiam bonae uoluntatis probatur offerre ; ut pro inimicis suis nitatur omnimodis supplicare, quod diuina pietas consueuit libenter accipere. Orat ergo ut mala uoluntas remoueatur ab inimicis eius unde eos nouerat ingrauandos. Sequitur enim 2n. ueritate tua disperde 2llos. Malicum ad ueritatem ueniunt, a pristina intentione dispereunt ; et nisi aliquis à proposito iniquitatis discesserit, locum in bonis actibus non habebit. Dispereant ergo Ziphaei, ne prodant celatum ; dispereat Saul, ne persequatur innoxium. 8. Voluntarie sacrificabo tib? et confitebor nomini tuo, Domine, quoniam bonum est. Voluntarie sacrificat Domino, qui pro inimicis suis studio pietatis exorat. Nam qui petit inimicorum uindictam, qui se ulcisci desiderat calamitatibus alienis, uel qui propter alia mundi desideria supplicat, uoluntiarie non sacrificat Domino ; quia non eius amore rogat, sed potentiam ipsius rerum aliquarum necessitate deprecatur. Sacrificare autem woluntarie Domino est, puritatem bonae uoluntatis offerre ; et propter hoc tantum illum colere, timere, uel amare quod Deus est, quod creator, quod rerum omnium pius probatur esse dispositor. Sacrificant etiam woluntarie Deo qui inter angustias passionum iugiter gratias agunt; sicut uir sanctus Iob fecisse memoratur. Sequitur e£ confitebor nomini tuo Domine, quoniam bonum est. Congrue nimis ad superiora respondit ; ut in cuius uirtute saluus fuerat factus, eius nomini hostiam confessionis offerret. Confiteri enim hic, laudare significat ; quia uerbum istud (sicut saepe diximus) homonymum est. Addidit quoniam bonum est ; illum enim uelle

89 suscepit Gerzz., corr. a. 7t. 98 in] et praem. r (praeter X) Germ., corr. a. 9. 121/122 respondet Ger, corr. a. 7.

120 nomine

PL 384

486

EXP:IN

PS. LII, S3bBIV, 1

laudare, inaestimabile bonum est, unde et mens sancta refi-

130

140

citur et mundi istius aduersitas effugatur. 9. Quoniam ex omni tribulatione eripuisti me et super inimicos meos respexit oculus tuus. Sicut in prima parte in fine reddidit causas orationis, ita nunc subicit rationem confessionis suae ; ut quamuis ille uoluntarie sacrificasse Domino uideretur, Deus tamen concesserat quae profutura cognouit. Ex omnibus quippe tzzbulatzontibus uirtute Domini propheta se testatur ereptum ; quod utique in mundo isto accidere non potest, nisi eis qui in Domini dilecctione persistunt. Su$er inimicos autem eius Ziphaeos 7espexit oculus Domini, quando eos cogitationes nefarias minime complere permisit. Frequenter enim propitius Deus iniqua nos non permittit efficere; ut compuncti debeamus de nostris erroribus supplicare ; sicut est Saulus prohibitus, cum a sacerdotibus ad Damascum mitteretur ut Ecclesiam Christi saeuissima persecutione uastaret. Magna siquidem prosperitate non est permissus agere, unde potuisset ad aeterna supplicia peruenire.

Conclusio psalmi. Supplicatio ista prophetica et sanctae deprecationis deuota 145 simplicitas utilimum uitae nostrae tradit exemplum ; ut quando a Ziphaeis, id est a mundi istius florentibus ingrauamur, non ad contentiones leuissimas incitemur, sed uoluntarie Domino sacrificantes, eius beneficiis ab omni tribulatione 150 liberemur. Contendamus illi uerissime confiteri, ut etiam

155

ignari à nostris compedibus mereamur absolui. Magna prorsus forma petitionis expressa est ; ut, imminentibus quibuslibet periculis, tranquillo et confidenti animo supplicemus : quoniam nouit ille nos ex omnibus tribulationibus eripere, si tamen hic nobis intellegit expedire. Nos enim quid oremus, sicut oportet, nescimus, quos et ignorantiae tenebrosa circumdant, et noxia peccata confundunt.

EXPOSITIO

IN PSALMVM

LIV.

1l. In finem, in carminibus, intellectus Dauid. Im finem quidem frequenter dictum est ; quod tamen non pigebit repetere, si hoc et aliter potuerit explanari. Bene fnis dicitur Christus, quoniam quidquid recte ac fideliter agimus, 140/142 cfr Act. 9, 1-2.

129 tuus] meus 244. cum g accedete Gerzz., corr. a. zz.

Fisc.

155/156 Rom. 8, 26.

130 finem Gerzr. 132 concesserit Gerzz. 135. 137 oculos Gerzz., corr. a.zz. 153 confitenti 7zg.

p. 182.

PXXPVIN

PS. EIV; r2

487

5 ad ipsum constat sine dubitatione referendum ; siue quia uenit in temporum fine, sicut apostolus dicit : Nowissime locuius est nobis in Filio. Hoc etiam significabat quod Moyses dixit : Occidetis agnum ad. uesperam. In carminibus, in laudibus

dicit. Admonet

enim nos siue in tristitia, siue in

10 gaudio praeconia Domini iugiter personare (unde psalmus iste dicturus est) nec'ab eius aliquando laude discedere. Nam paterno affectu, quando castigat, corrigit; quando consolatur, refouet. Vtrumque ergo nobis proficit, si de ore nostro gratiarum actio non recedit. Sequitur zntellectus Dauid. 15 Iste certus

zníellectus

est Dauid,

ut secundum

carnem

eum Patrem dicamus Domini Christi ; sicut in euangelio caecus exclamat :Fili Dauid, miserere mei. Secundum diuinitatem

uero seruum esse fateamur; sicut ipse in centesimo nono psalmo dicit : Dixit Dominus Domino meo : sede a dextris meis. Diuisio psalmi. Per totum psalmum duobus diapsalmatibus, quasi geminis oculis decenter appositis, uerba sunt Domini Saluatoris ex forma serui, quam integra proprietate declarans, humilitatis nobis saluberrimae donauit exemplum. In prima parte petit ne in tribulatione positi despiciatur oratio : deprecans libera25 tionis celeritatem, quam ex carnis infirmitate probabatur expetere. Secundo loco Iudaeorum destrui supplicat iniquitates, quoniam in ciuitate ipsorum erat contradictio ueritatis. Tertio loco dicit quae obstinatis Iudaeis pro suis sceleribus nouerat euenire. Posthaec introducitur pia consolatio, ne quis fide3o lium audita seueritate Iudicis terreretur.

20

2, Exaudi,

Expositio psalmi. Deus, orationem meam

deprecationem

meam.

et ne despexeris

Christus Dominus, qui ad nos uenit

pia miseratione saluandos, uitae nobis formam tribuens et salutem, ex dispensatione qua passus est, in mundi perturbatio55 nibus uoluntarie constitutus, primo commate exaudiri petit orationem suam. Deinde postulat ne eius deprecatio despiciatur. Sed hoc totum per illud dicitur, quod homo Deus esse dignatus est. Prius petit orationem suam exaudiri, deindenondespici defrecationem suam. Poteratenimet exaudzPs. LIV, 6/7 Hebr. 1, 1.2.

8 Ex. 12, 6.

17 Luc. 18, 39.

19 Ps. 109, 1.

Ps. LIV, 6 finem Gerz. * nobis] oz. Gerzz. 15 ut sec. catnem] Gerz. ponit post dauid /. 14, e corr. signo'' franspositionis 19 psalmo] ozz. Gerzz. sicut saepius ; fort. recte 29 piae Gerzz. corr. 31 dispexeris Gerzz. 38/39 prius usq. suam] Gerzz., om. Garet (quia superius iam dictum est, 1. 35/39) 39 despici] quod add. Gerzz. ef exp.

PL 585

488 40

45

$0

7o

IN PS. LIV; 2-4

7i prius, et postea despici. Quod euenit eis qui mundi istius bona desiderantes, accipiunt quae precantur et tamen postea despiciuntur ; quia nequaquam aeterna praemia quaesierunt. 8. Intende in me et exaudi me : contristatus sum in exercitatione mea et conturbatus sum. Prius est intendere, deinde uocem supplicantis audire. Nemo enim auersus exaudit ; sed cui aspectus tranquillus conceditur, ipsi et aures placidissimae commodantur; sicut in alio psalmo dicitur : Respice et exaudi me, Domine Deus meus. Deinde redditur causa perfectae orationis : Contristatus sum n exercitatione mea et conturbatus sum. Pulcherrime Domini Saluatoris uno sermone uitae cursus exponitur. Exercitationem quippe dicimus, quae nulla remissione, nullo otio conquiescit, sed intenta iugi labore in uirtutis gloria perseuerat. Exercitabatur namque miraculis, exercitaba-

Do tur

6o

EXP.

sanctitate

doctrinae

: sed coníiristabatur

eo maxime,

quia fructum iustitiae perfidi non probabantur afferre ; sicut euangelista dicit : Et contristatus est super lerusalem et fleuit. O bonitatem piissimi Creatoris! ut se contrsstatum et conturbatum dicat, quod praedicationibus saluberrimis obstinati populi uesania non credebat. 4. A woce inimici et a tvibulatione eccatoris quoniam declinauerunt in me iniquitatem et in ira molesti erant mihi. A uoce inimici et a tribulatione jeccator?s, subaudiendum est, libera me ; ut possit nobis secundum auctoritatem hebraeam uersuum constare diuisio. Á woce inimici petit se liberari, quando de ipso dicebat populus Iudaeorum : S2 Rex Israel est, descendat de cruce et credimus ei. Petit ergo ut haec uox perfidorum conspecta resurrectione uincatur. T7ibulatio uero feccatoris erat, quando eum ore sacrilego conspuebant, caedebant alapis ac flagellis et exprobrationes illi supra uerbera geminabant. Sequitur quoniam declinauerunt in me iniquitatem et in iva molesti erant mihi. Furentis populi impetus, quasi fluminis cursus exponitur. Declinawerunt enim in Dominum

1

?niquitatem,

8o

sionem sanguinis innocentis expetebant. Et nota quam magnae causae uerbis singulis explicantur. Iudaeos dicit uehementer accensos, quos ira feruida praecipitabat ad facinus. Nam quod ad se pertinet dixit, molesti erant mihi ; quod solet nobis contingere, quando procacitate superflua reddimur in48 Ps. 12, 4.

quia nullam uolentes recipere rationem, effu-

57/38 cfr Luc. 19, 41.

69/68 Matth. 27, 42.

40 quod] Gerzz. s. 7. 41 placidissime Gerzz. (sic saepius e pro ae) 62 iniquitates 7 stinato Gerzz., corr. a. zz.

59/60 ob-

PL 386

p. 183,

EXP.

IN PS. LIV, 4-7

489

quieti. Audiant insipientes Iudaei Domino se tantum fecisse molestiam, sibi autem perpetuam ruinam. 9. Cor meum conturbaium est in me et formido moriis cecidit super me. Hic iterum humilitas humani85 tatis exprimitur ; nam quamuis lege carnis eius animus turbaretur, diuinitatis tamen suae praesidio dolores corporis tormentaque uincebát. Nam si hoc in martyribus Dei uirtus operatur, quanto magis in illa dispensatione carnis suae tormentorum sensus uehemens non poterat praeualere. Impleuit 9o patiendo uerum hominem ; sed et per se uincendo talia, idem ipse Deum se esse declarauit. Addidit e£ formido mortis cecidit super me. Sua suis apte redduntur. Consequens enim erat ut cuius cor conturbatum 95

100

ubi est, mors, aculeus tuus ?

6. Téómor Lexerunt

105

IIO

fuerat, eum et formi-

do mortis inuaderet. Inspiciamus quod dicit formido mor5s cecidit super me. Reuera cecidit, quando supra eum uenit, ulterius non ualitura quod potuit. Morte siquidem Domini momentanea, mors perpetua uicta est, quae sibi dominatum in humano genere uindicabat; sicut apostolus dicit: Absorpta est mors tn wictoria tua. Vbi est, mors, contentio tua ?

et tremor

uenerunt

super

me ; et con-

me tenebrae. Exitus nostri morem certissima pro-

prietate describit. Mortem enim prius timemus, deinde contremiscimus, quia separatio ista corporis animaeque sine conturbatione maxima non potest euenire. Sequitur e£ contexeYuni me tenebrae. Vicinia mortis tenebrarum praemittebat aspectum, quia frequenter illa conspicimus animo, de quibus nos uentura solet conturbare formido. v. Et dixi : quis dabit mihi pennas sicut columbae et wuolabo et requiescam ? Post conturbationes mortiferas et uerissimae humanitatis indigentiam, necesse fuit liberationem expetere, quam sibi nouerat conferendam. Ait enim :Quis dabit miht,

scilicet nisi tu, Pater, qui hunanam

naturam usque ad caelorum regna perducens, ad tuam dexteIIj ram

I20

collocabis

? Pennae

a pendendo dictae sunt, quae cor-

pus auium in auras aethereas sublimi leuitate suspendunt. Sed inspice quod pennas non aquilae, non accipitris, non hirundinis, quae his omnibus celerius uolant, sibi dari postulat, sed columbae. Columba enim dicta est quasi cellae alumna, quae uitam sine alterius grauamine peragit. Auis innocens, mansueta, quae in nullum animal fellita uoluntate consurgit, nec escis sordidis ullatenus acquiescit. Merito ergo columbae

98/100 I Cor. 15, 54-55.

99 uictoria tua] Gare/, uictoriam Gerzz.

116 aethetias Gerz.

PL 387

490

EXP.IN-PSc

EDV2TAEXO

pennas Dominus Christus expetiit, in cuius specie supra eum 125

baptizatum Spiritus quoque sanctus apparuit. Sequitur e uolabo et requiescam. Volabo, id est celerrima me uelocitate transponam. Significat enim quando molestias Iudaeorum uitauit, ut ab eorum iniquitate quiesceret ; quod etiam sequens uersus ostendit. 8. Ecce elongaui fugiens et mansi in solitudine.

130 Illa loca euangelii commemorat,

135

140

quando crebris miraculis se-

ditiones sibi concitauit omnimodis perfidorum. Ait enim Marcus : Et diluculo ualde surgens, egressus abiit in. desertum locum ibique orabat ; et paulo post sequitur 2a wt iam non possit manifeste in. ciuitatem, introire, sed. foris in desertis locis esse. Elongauit enim a persequentibus, ut occasionem iracundiae insanis mentibus abrogaret ; mansit

in solitudine,

ut im-

perturbati secreti puritate frueretur : tali facto nos commonens, ut quando iniquitatis alicuius fasce deprimimur, in secreto conscientiae quiescere debeamus. Siue illud potest intellegi : quoniam a ludaeis perfidis recedens, ?-» solitudine gentium mansit. Solitudinem uero gentes appellari propheta testatur dicens : Laetare, desertum sitiens et. exsultet de-

sertum et floreat tamquam lilium et floreant et exsultent. deserta

145

150

155

160

Iordanis. 9. Exspectiabam eum qui saluum me [faceret a jusillo animo et tempestate. Venit ad secundam partem. Intercedente enim diapsalmate mutauit et causam. Dixerat quippe requieuisse se in solitudine : nunc autem pronuntiat Patris se exspectare praesidium, qui eum poterat a corporea infirmitate saluare. Non enim se securum factum solitudine putauit, qui adhuc praesidia paterna sustinuit ; praebens nobis saluberrimae institutionis exemplum, ut non in adiutorio cuiusquam alterius, sed in ipsius tantum liberatione praesumamus. Et quia dixerat se superius perturbatum, ideo nunc modici animi se fuisse testatur. Haec enim et his similia ad humanitatis sunt referenda naturam. Pusillum enim a pugillo dictum est, paruum aliquid atque breuissimum, quantum unius manus capacitas constricta possit includere. Tempestatem uero dicit procellas seditionum, quas Iudaei praecipites, similes fluctibus commouebant. 10. Praecipita, Domine, et diuide linguas eorum, 123/124 cfr Matth. 142/144 Is. 55, 1.2.

3, 16.

132/133 Matc.

r, 55.

133/134 Marc.

1, 45.

123 speciem Gerz. 128 uersus sequens — Gare 133 possit] Gerzz., posset Garet 134 esse] Gerz., esset Gare 145/146 faceret a pusillo animo] Gerz. cum v (M ; cett. codd. praem. mne), me fecit a pusillanimitate spiritus Gare£ cum g 150 sanare /Az. 157 parum Gerzz.

EXDCIN'

PS: LIV, fo212

401

quoniam uidi iniquitatem et contradictionem in ciuitate. Hic iudaico populo salutariter imprecatur, ut diuisione linguarum malitiae suae non impleret effectum ; sicut in turri 165 illa factum est quam metu recentis diluuii in altum homines extendere tentauerunt, ubi primo linguarum facta est confusa

PL 388

diuisio. Ante enim mundus Hebraeis tantum, sicut putamus, sermonibus utebatur. Sed specialiter mente condendum est, quia iratus linguas diuisit, propitius autem in suis apostolis :7o adunauit : ibi ne superflua uota complerent, hic ut uniuersae gentes per propriam linguam praedicationem ueritatis agnoscerent. Praecipita dixit, ne muniant cogitationes suas ma-

chinatione peruersa. Diwide, ne in perniciosam confluant unitatem. Sequitur quoniam uidi iniquitatem et con17; tradictionem in ciuitate. Digne illos diuidi postulabat, quos iniquos fore in sacrilegis congregationibus praesciebat. Et merito solitudines expetiit, quoniam inzquitatem in ciuitate eorum esse cognouit. 11. Die ac mocte circumdabit eam super muros

180 €245 ?niquitas

; et labor im medio

eius

et iniustitia.

12. Et non defecit de plateis eius usura et dolus. A. 184 In duobus istis uersibus Ierusalem pristinae, triplici modo mores pessimi rationabiliter accusantur. Dicit enim : Dze ac nocte, id est omni tempore circumdabit eam super mu18; 0S eius iniquitas ; ut quantum murorum machina in altum potuit crescere, multo magis ibidem malitia se proterua distenderet. Sequitur e£ labor in medio eius et iniustiiia.

Prius muros

dixit, ut cunctos habitatores

includeret ;

nunc dicit et medium ciuitatis, designans nobilissimos et pri19o mates, qui honorabili sede uideri uolunt semper in medio constituti. Hos non lex, non ratio, sed /abor et iniustitia

pos-

sidebat. Labor respicit ad exercendas oppressiones, 2niustiiia pertinet ad nefanda iudicia. Subiungit tertium modum : ei non defecit de plateis eius usura et dolus. Intenda19; mus quod non dixit, occulte, sed in ?/ate?s talia fuisse com-

SCHE

missa, quae lex superna damnauit. De «sura enim dictum est : Qui $ecuniam suam non dedit ad usuram. De dolo autem : Et labia tua, ne loquantur dolum. Haec non occulte gessit, sed quodammodo libera iniquitate commisit. Omne enim ma200lum exsecrabilius redditur, quando publica praesumptione tractatur. Memento autem illius schematis quod a parte significat totum. Multi enim illic inuenti sunt qui sacras praedicationes deuotis mentibus acceperunt. 163/107 cfr Gen. 11, 4-8.

197 Ps. 14, 5.

163 iudaico] Gerzr., iudaeo Garef Ger. 51

198 Ps. 35, 14.

183/184 omni tempore id est die ac nocte —

190 uidere Gerz., corr. a. zz. C. 1 (xcvir)

205

210

215

SCHE

EXP. IN. PS. LIV; 13-15 492 19. Quoniam si inimicus meus maledixisset mihi, supportassem utique ; et si às qui oderat me, super me magna locutus fuisset, absconderem me utique ab eo. In isto uersu et duobus aliis qui sequuntur, Iudas perfidus exprobratur, quia caueri potuisset, si publicus fuisset inimicus. Nam quomodo eum haberet suspectum, qui uidebatur esse discipulus ? Dicit enim : Quonam st inimicus meus maledixisset mihi, subportiassem utique : quia reuera uenisset aduersus ad iurgia 1aculanda ; et debet patienter accipi quod inopinatum non probatur assumi. Et intellege quam humili uerbo usus est, ut diceret, swpportassem ; quod consuetudo humanis calceamentis nomen imposuit. Non est ergo insolitum, ut ille diceret, swfforíassem, qui se PL etiam scarabaeis et uermibus comparauit. Quae figura, sicut 389 saepe memoratum est, dicitur metriasmos, id est mediocritas.

220

225

Sequitur e£ si is qu? oderat me, super me magna locutus fuisset, absconderem me utique ab eo. Hinc quoque mirabile patientiae monstratur exemplum ; ut inimicis magna, id est superba loquentibus non in contentiones erumperet, aut aliqua altercatione resisteret, sed locum uerbis daret insanis. Et ne adhuc sanctam mentem maleuolorum sermo sequeretur, se dixit abscondere ; ut procacitas necessario desineret, cum aduersarium non uideret.

14. Tw wero homo unanimis : dux meus et notus meus. Hic et sequens uersus increpatiue quidem legendi sunt. Sed consideremus sub qua patientia : adhuc 42animis, dwx, adhuc moíus dicitur, qui futurus hostis et cru-

230 adhuc

delissimus traditor per omnia noscebatur. Vaqanimis ad illud pertinet, quia inter apostolos fuit ; 4wx, quoniam ad uicos et castella praemissus est, ut praedicatione uerbi rudes animos imbuisset. Ducem uero bene dicimus itineris prae25 VA cursorem. No£us autem ad illud pertinet, quod eius proditio fuisse non probatur abscondita, quando Christus Dominus traditorem eum in conuiuii epulatione praedixit ; et alio loco dicit : Nonne ego uos duodecim elegi ? sed unus ex uobis diabolus est. 240

SCHE

15. Qu2 simul

mecum

dulces

capiebas

cibos

: in

domo Dei ambulauimus cum consensu. Grandescit culpa, cui beneficia reputantur eximia. Quod schema dicitur emphasis. Nam quaeuis malignitas ciborum semper comestione mitescit ; nec solet esse saeuus, qui dulcis mensae gratifi238/239 Ioh. 6, 71.

208 potuit Gerzz. 2183 accepi Gerzz., corr. a. zm. bilis Gare 224 homo] ozz. Gare unianimis r (praeter S) 242 cui] cum ed.

221 mirabile] Gerz;., mitar(/4 H M IN 5) 241 domini

EXP.

IN PS. LIV, 15-17

493

24; catione delinitur. Congrue siquidem corporales cibos stulto homini cognoscimus imputatos, quos ille tantum dulces poterat aestimare. Nam si dogmaticos cibos, quos ante perceperat, retinere uoluisset, ad tantum sacrilegium non ueniret : de quibus cibis fidelibus dictum est : Gustate et widete quoniam 25o Suauis est Dominus. Sequitur in domo Dei ambulauimus cum consensu, id-est in templo Ierosolymitano, ubi inter eius uidebatur esse discipulos; ut simul uocatus incederet, simul eius collegia sequeretur. Consensus enim perfidi hominis ad conuenticula processionum pertinet, non ad propo255 siti firmissimam sanctitatem. Et ut nobis absoluta uerborum possit stare contextio, isti et superiori uersui iungendum est, cur me tradebas? 16. Veniat mors super eos et descendant in infernum uiuenies : quoniam nequitia in hospitiis eo260 u^, à medio ibsorum. Cum de Iuda superius singulariter sit locutus, nunc per sententiam communis poenae conuertitur ad Iudaeos. Sed mouere potest quare dixerit : Veniat mors super eos et subiunxit e? descendant im infernum wuiwentes, quod utique fieri non potest, ut et moriatur 265 aliquis et uiuus descendat ad inferos. Sed hoc magis spiritaliter acciplendum est ; quia more suo emendationem magis quam consumptionem uenire postulat inimicis. Mors enim dicitur uitae finis ; et quiin meliorem partem conuertitur, occasum prioris conuersationis merito reperisse iudicatur. I» imnfer270 44174 autem descendunt wiuentes, sicut paruitati nostrae uidetur, qui cogitationes suas pessimas expauescunt et ad melioris institutionis tramitem diuina gratia transferuntur. Sic enim quasi 2» 2njernum wiuentes descendi"4s,

quando

malorum

nostrorum

recordatione

terremur.

275 Tali siquidem intellectu praedictam euadimus quaestionem. Iuste quoque illos petit conuerti, qui in suo pectore quasi in quodam hospitio nequitiam susceperunt. Et bene dixit, hospitio

; ut ostenderet malitiam non esse naturalem,

sed

aduentitia quadam hospitalitate susceptam. Quod autem 28o dixit, 4* medio, designat praecordia eorum ; ut perniciosissima cogitatio monstraretur, quae cor hominis obtinebat. 17. Ego autem ad Deum clamaui : et Dominus exaudiuit me. Malorum increpationibus, ut decebat, praemissis, ad sua desideria uotaque remeauit, ex forma serui uerba

28; depromens. Clamauit enim iugiter ad Deum, qui se diuina conuersatione tractauit ; et consequens erat illum exaudiri, 249/230 Ps. 33, 9.

288 illos r (praeter H)

263 eos] Gerz. (cfr /. 258), illos Garet cum r et g

282 dominum r

PL 399

494 SCHE

290

295

300

505

310

515

320

325

EXP;

INZPS.LIV;:17220

qui a maiestate sua non poterat segregari. Quod schema dicitur prosphonesis, latine exclamatio : quoties inter alia quae loquimur, ad Deum subito uerba conuertimus. 18. Vespere et mane et meridie narrabo et annun- p. 185 tiabo et exaudiet uocem meam. Intendamus animo, quia haec uerba magna nobis sacramenta denuntiant. Vespere significat tempus traditionis, quando eum Iudas cohortibus noscitur prodidisse quaerentibus. Ma^"e, cum ad Pontium Pilatum perductus est audiendus. Merid?e, quia hora sexta, ut euangelista dicit, in cruce suspensus est. M evidses quippe dictus est, quasi medius dies. His consequentia uerba redduntur. Narrabo pertinet ad uesperam : quia omnia locutum constat, quae Iudas nequissimus facere disponebat. A znuniiabo, ad mane respondet, quando dicente Pilato : Tw es vex ludaeorum ; ammuniiauit : Im hoc natus sum et

cetera quae ibi dicuntur a Domino. Iunxit etiam ef exaudiet uocem meam ; ad meridiem pertinet, quando in cruce dixit : Consummatum est ; et emisit. spiritum. O mira breuitas ! In hoc uno uersiculo tam magnus actus ille narratus est, ut quod in illa latitudine cognoscitur expositum, in hac breuitate probaretur esse collectum. 19. Liberauit in bace animam meam ab his qui appropinquant mihi, quoniam inter multos erant mecwm. Hocest quod superius exauditam dicit uocem suam, ut resurrectionis beneficio eius anima liberaretur in ace. Et a quibus /zberaretur consequenter exponit : ab his scilicet qu? appropinquant mihi. De illis dicit qui laudibus fictis reddere uidebantur obsequium et corde fauebant nihilominus inimicis, a quibus merito animam suam dicit esse liberatam. Erat enim grauissimum inimicitiae genus esse corde aduersarius et lingua simulare deuotos. 20. Exaudiet Deus et humiliabit eos, qui est ante saecula. Exaudiet utique superiora quae dicta sunt. H «miliabit eos, scilicet ad credendum ; ut qui per superbiam fidem declinauerant christianam, per humilitatem iterum lumen ueritatis agnoscant. Nam quod additum est, qui est ante saecula, Verbum significatur coaeternum Patri : ne ex tempore aliquo exstitisse uideretur qui saecula creauit uniuersa. Tempus enim tunc coepit, quando mundus sumpsit initium.

Desinat

ergo Arianorum

296/29? cfr Varro de Ling. laf. p. 58, 7.

30.

insana temeritas, 300/301 Ioh. 18, 53.

Creatorem 304 Ioh. 19,

290 pr. et] ozz. r (praeter X) 292 sacramenta nobis — Gare 308 liberabit r (praeter zultos codd.) 309 adpropiant r (praezer Q) 319 saecula] et manet in aeternum a4. r

DIE 291

EXP. temporum

praedicare

IN PS. LIV, 20-22 sub tempore;

dum

495 coaeternus

Patri

et consubstantialis, cum sancto Spiritu incommutabiliter unigenitus Filius perseuerat. 330. Nom est enim illis commutatio et nom timuerunt Dewm. Interiecto diapsalmate uenit ad tertiam partem. Prius enim solita pietate conuerti optauit errantes : nunc uirtute diuinitatis suae futura cognoscens, sensum esse dicit incommutabilem perfidorum, quia duritia mentis non poterat 355 recipere ueritatem.

Commnutationem uero duplici modo de-

bemus accipere, siue istam quae hic fit, quando ad confessionem piam ab obstinata uoluntate transitur, siue illam quam dicit apostolus : Omnes resurgemus, sed non omnes immulabimur. Quapropter qui hic commutatus non fuerit, ibi 34o non potest immutari. Sed de istis talibus quare non commutabuntur, causa subsequitur : quia nox timuerunt Deum. Nam qui timet Deum, a sua perfidia commutatur, dum iudicii pauore et caritatis studio eligit dominicis iussionibus oboedire. Et nota quod in hoc et in duobus aliis uersibus qui se345 quuntur, pariter eorum et ultiones dicit et culpas. 21. Extendit manum suam in retribuendo : contaminauerunt testamentum eius. Ipsa nunc allegorice dicuntur, quae in futuro iudicio sunt agenda cum perfidis. M anwum hic uirtutem operationemque significat, quae tunc 3;o fit, quando illa discretio bonorum malorumque prouenerit. Subiungit etiam cur Iudaeos poena iustissima consequatur; quia mandata Domini prauis actibus polluerunt, nec passi sunt credere quod eis cognoscitur scripturarum ueritas praedicasse. Ille enim £estamentum

Dei, quantum ad se est, con-

55; taminal, qui minime ipsius imperiis obsecundat. 22, Diussi sunt ab ira uultus eius ; et appropinquawit cor eius. Hoc dicit quod in illa iudicatione futurum est. Diuiduntur enim perfidi a populo fideli et tamquam arsurae paleae segregantur a granis. Ab ira uultus eius, 36o iudicii tempus exprimitur. 774 enim hic pro uindicta ponitur, quam pro suis actibus impii sustinebunt. Ceterum ille incommutabiliter omnia placideque decernit. Addidit: e? a$$ropinquauit cor eius. Ipsum adhuc tempus exponit, quando cor Domini, id est uoluntas eius omnibus innotescit. Illo enim

36; tempore appropinquauit cor eius, quando illud quod hic per prophetas suos praecinuit, et per apostolos praedicauit, 338/339 I Cor. 15, 51.

336 ista Gerzz.

346 retribuendo]illis aZ. r — 356/35? adpropiauit r (cfr /. 365).

357 eius] mollierunt z:4. iacula (/. 369/3*0) Dic subiungit Gerz. litteris uncialibus et

infra repetit manu currenie J. 356/30* e? 362/363

362 discernit ed.

365 adpropiauit Gerzz., sed efr

496

279

375

EXP. IN .PS. LIV, 22-24

generalitas manifestissime tunc uidebit. Sed cur illa faciat quae dicta sunt, subsequenter exponit. 5 Mollierunt sermones suos super oleum et psi sunt sacula. Mollierunt enim perfidi Iudaei sevmones suos, quando dicebant : Mag?ster, scimus quoniam a Deo uenisti e uiam Dei in ueritate doces. In mundo enim quid lenius oleo ? Sed dorum sermones tuisset aliquid quando dixerunt

PL 292

exaggerationem nimiam supra oleum perfidicit esse mollitos, en tanto sceleri par poinueniri. /jfs? euam jfwerunt iacula, : Reus est mortis ; hoc enim sermones illi

probantur effecisse, quod ?acw/a. O exsecranda diuersitas potuisse homines mollia loqui, cum essent tam dura facturi ! 23. Iacta in Deum cogitatum iuum et ipse te enu380

385

viet ; non dabit in aeternum fluctuationem iusto. Cum de perfidis Iudaeis caelestis iustitia loqueretur, saluber-

rimum consilium nostris infirmitatibus dedit. Cogitatio enim saeculi nos semper affligit, quam si non abiciamus, atterimur ; sicut Salomon ait : Quemadmodum wuermis ligno et tinea. uestimento, sla tristitia wiri nocet cordi. Sed quando iactatur in Dominum,

299

595

24. Tu

400

non solum non nos consumit,

sed etiam nutrit ; ut

quae solet imminuere, augmentum nobis uideatur afferre. Sequitur non dabit im aeternum fluctuationem iusto. Vera est Domini immutabilisque sententia, sed si eam qua dicta est integritate noscamus. Iustis in isto solo, saeculi non adimit f/wctwationes, quia hic eos temporaliter probat, ut ibi quos coronet inueniat. I» aeternum autem, sicut hic dicit, neminem permittit iustissimum fluctuare, quando iam perpetua pace cum ipsis cognoscitur in aeternitate regnare. Ibi enim nequaquam excitabitur fluctus, ubi est semper tranquillissimus portus. uero,

Deus,

deduces

eos

in puteum

interi-

tus. Quia dixit de iustis, nunc dicit de impiis, qui in gehennae profunditatem mergendi sunt. Pw£ews quidem dicitur hiatus patens, in terrae sinibus excauatus, aquas continens humanis usibus attributas. Sed ne hunc $utewm uitalem intellegere potuisses,

addidit

2n£eritus,

de quo

alio in loco legitur :

Neque aperiat super me juteus os suum. mersura

terribilis,

ubi nec

spatium

Fouea

ullum

mortalis,

conceditur,

nec

405 ipsa miseris respiramenta praestantur ; sed obscuritas tenebrosa circumdans, amoeni luminis tollit aspectum. Ex putei siquidem similitudine, gehennae tormenta nos admonet for391/3:2 Matth. 22, 16.

9*6 Matth. 26, 66.

Ps. 68, 16.

367 generalitas] et praez. Ger. profunditate Gerzz. Prudent.

388 cot Gerz.

984/388 Prou. 25, 20.

403

390 dictum Gerzz.

899

p 186

EXP. INUPS:SLIV,; 24 497 midare, O pietas inaudita iudicantis ! totum hominibus praedicitur, ut culpa plectibilis euitetur. 410 Viri sanguinum et dolosi non dimidiabunt dies suos. Numerum pluralem sanguis latina lingua non recipit ; sed hoc magis scripturae diuinae proprium esse dicimus. Viri siquidem sanguinum proprie non dicuntur qui innocenter humanum fundunt cruorem, quoniam et iusti iudices 415 disciplinae necessitate constricti, quae quietos populos reddit, interdum puniunt nocentes ; et ille qui uiolentum repellit, cruorem saeuissimi hostis effundit : maxime cum legamus iusta bella uiris sanctis a Domino fuisse praecepta. Quapropter addidit e£. dolos? ; ut illum tantum intellegeres reum ; 420 qui per insidias et iniquissimum dolum, alienum quaerit exitium. Hos tales implere non dicit dies suos, quando cum sibi longam uitam promittunt, exitum celerrimae mortis inueniunt. Nam omnium dies in praedestinatione noscuntur esse definiti : sed illis 42midiabuntur dies sui, quibus contra 42 dispositum proprium prouenire monstratur occasus. Ideo VA

enim additum

est suos,

ut uoluntarios intellegeres, non

Domino constitutos. Ego autem in te sperabo,

a

Domine. Illos tales quibus celerrimus euenit finis, in se sperasse non dubium est. Domi-

430 num autem Saluatorem, cuius haec uerba sunt, ex forma serui

in Patrem sperasse manifestum est : passionis psalmum solito more concludens, se dicit sperasse in Domino, ut significaret corda fidelium in spe Domini semper esse defixa. Frequenter enim caput loquitur, quod membris aptare debeamus. 435 Quapropter et huius hymni modum, sicut in trigesimo quarto psalmo iam dictum est, debemus exquirere praefinitum. Primum, quoniam ex Domini Christi persona prolatus est. Deinde incohauit ab oratione. Tertio passionis dominicae gesta memorauit. Quarto, uerbis euangelicis assona ueritate con440 sensit. Quinto, in spe fidelium magna finitus est ; ut dubium non sit praesentem psalmum praescriptis regulis conuenisse. Conclusio psalmi. Audiuimus uiuificatorem creaturarum animam suam posuisse pro salute mortalium. Audiuimus impassibilem Deum carne suscepisse pro peccatoribus passionem. Audiuimus Patri co445 aeternum mortis subiisse supplicium. O inaestimabile pretium, quod redemit genus humanum ! O holocaustum, quod nobis praestitit aeternas flammas euadere ! Interitus, qui tulit exitium ; finis, qui dedit bonum sine fine mansurum. Nam cum prouenit in innocentem mortis aculeus, factum est ut iure per423 de praedestinatione dei adZ. Gerzz. in zzarg. a. zz. 428 ueto r mino] Gerz., dominum Gare 438 dominicae passionis — Gare o". Germ.

432 do446 o]

PL 593

498

EXP;

IN PSJLIV?

243b

V5

45o deret quos tenebat obnoxios. Deglutiuit enim infernus more piscium exitium suum; et qui se capere praedam credidit, praedatorem suum potius deceptus excepit. Vnde papa Leo sedis suae compar, pulchre locutus est dicens : Quamuis qmullorum martyrum. 4n. conspectu Domini $retiosa mors. fuerit, 455 mullius tamen insontis occisio fuit redemptio beccatorum. Acceperunt enim iusti, non dederunt coronas ; et de fortitudine fidelium. exempla nata sunt patientiae, non dona ustitiae. Singulaves quwbpe in singulis mortes fuerunt, nec alterius quisquam 460

debitum

suo fime persolu)t. Imntey fiios autem

ho-

minum wnus solus exstitit Christus, qu uere erat Agnus àmmaculatus, im quo omnes

crucifixi, omnes

mortui, omnes

sepulti,

omnes sunt eliam suscilati. Praesta, piissime Deus, ut qui in assumpta carne pro nobis dignatus es pati, regni tui nobis consortia largiaris. Memoria quoque tenendum est quod hic 465 psalmus tertius est eorum qui de passione et recurrectione Domini latius sunt locuti. EXPOSITIO

^

IO

IN PSALMVM

LV.

1. In finem, bro bopulo, qui a sanctis longe factus est, Dauid inm iiiulo inscripiione, cum tenuerunt eum allophyli $n Geth. Titulus hic duplicia continet sacramenta. Vna pars est euangelii usque ad illud quod ait, 77 Htuli inscriptione ; alia ueteris testamenti usque ad terminum tituli. Primo dicit n finem, quod Christum significare frequenter expositum est. Deinde ?ro $oj$wlo, qui a sanctis longe factus est, Dauid in tituli inscriptione. Tituli dnscripttonem diximus in passione Domini ideo non fuisse deletam, quia longe ante fuerat prophetatum : Ne corrumhpas titula inscriptionem. Sed Pontio Pilato iudaicus populus imminebat, ut contra uaticinia prophetarum huius iituli emendaretur ?nscriptiio : nolens suum Regem dici,

452/462 cfr Leo Magnus, Episz. 165 (104) ad Leonez "Augustum, s — edid. Schwartz, "Acta Cone. Oecum. 1l, 4, p. 115, 18/24 (cfr S. Leonis serzzo 64, 5 — PL 54, 359 sq. ; epist. 124 [113], 4). 454 cfr Ps. 115, 14.

Ps. LV, 10/11 Ps. 56,

15.57, 15 58, x-

453 quamuis] enim a42. ILeo (praefer cod. T9 ILeonis?) 453/484. in consp. dom. mult. sanctorum Leo!, mult. sanctorum in consp. dom. Leo? ^ 455 prtopitiatio (redemptio Leo?) fuit mundi Leo 456 enim] ozz. I.eo 456/457 fidelium fortitudine — Leo!

459 cum inter filias hominum ILeo

460 extetit Gerzz.

460/

461 dominus noster iesus (christus aZ. Leo*, qui uere erat agnus immaculatus aZ.

Leo?) exstiterit ILeo

462 etiam sunt lLeo!, sunt etiam lLeo?, sint etiam leo?

463/464. consortia nobis — Gare.

Ps. LV, 2 cum] Gerzz. cuz r et g (cfr 1. 16), quando Garet

PL 394

EXP. IN PS. LV, 1-2

499

quem insanis mentibus respuebat. Quae uoluntas eos longe

15 fecit a sanctis,

quando fideles Christum suum Regem dici

tota mentis intentione festinant. Cum tenuerunt eum allofhyli in Geth. ; hoc est quod Regum textus enarrat : quia Dauid Saulis insecutione perterritus, in ciuitate Ge£/ apud allophylos se credidit occulendum. Sed. quia diximus haec ?» omnia mysticis similitudinibus exponenda, Gef significat torcular, id est pressuram, quam omnis patitur Christianus. Sed tunc fructum reddit uberrimum, cum tribulationum fue-

rit fasce depressus. Et ideo in tali superscriptione loqui rationabiliter aptatur Ecclesia, quae allophylorum, id est alienige?; narum persecutionibus ingrauata, tamquam nectareos liquores merita sanctorum copiosa libertate profundit.

Diuisio psalmi. Diuersis afflictionibus onerata, in prima sectione psalmi

mater orat Ecclesia, confidens

se tamen

a saeuientibus ini-

micis esse liberandam. Secunda sectione proprias enumerat 3» passiones, gratias agens quia de crebris periculis sit erepta ; nec

se dicit formidare

mala,

quae

cognoscit

esse

celeriter

transitura. Tertio loco in futura illa beatitudine laudes se dicit A. 187 Domino iugiter cantaturam, qui eam de huius saeculi aduersitate liberauit. Expositio psalmi. 5.

2. Miserere mei, Domine, quoniam conculcauit 7s&€ homo ; tota die bellans tribulauit me. Virgo ma-

ter Ecclesia, quae fideles populos parit, nec a sua integritate discedit, caelestem Sponsum piis lacrimis rogat ne se patiatur ab inimicis opprimi, quae adhuc in mundi istius cognoscitur 4» calamitate uersari. Conculcauit, retulit quod in titulo dixit ad torcular, quia tantum uinum exprimitur, quantum enixius uua calcatur. Hominem hic significat absolute diabolum, sicut in euangelio de ipso Dominus dicit : Inimicus autem homo qui swperseminawit zizania, est diabolus. Sequitur tota 45 die bellans tribulauit me. Describit quid in hoc mundo sancta patiatur Ecclesia : quia sine aliqua intermissione diaboli cognoscitur certamina sustinere, sicut dicit apostolus : Non est mobis colluctatio aduersus carnem et sanguinem, sed aduersus principes et potestates tenebrarum. harum. Bellum 1? cfr I Reg. 27, 2-5. 20/21 cfr Hieron. Lb. interpr. bebr. nom., edid. Lagarde, p. 27, 25 ; Aug. En. Ds. 55, 3, 18 — CC 39, 679 (cod. K psalt. Rom. legit inuets. 1 48/49 Eph. 6, 12. 43/44 Matth. 15, 25. *geth torcular")

38 mihi r

500 3o

SCHE

EXP,IN

.PS:1EV;5274

graue, quia occultum ; pugna difficilis, quia cum fortiore dimicatur. Quale est enim cum hoste confligere, et eius insidias non uidere ? Aduersarius quoque noster nec labore deficit, nec uictus aliquando discedit ; sed tanto atrocior redit, quanto eum per diuinam gratiam debellari posse contigerit. Bellum uero schematice per antiphrasim dicimus, sicut lucum qui non lucet, et piscinam quae non habet pisces. Quapropter nullus se queratur fidelium frequentissima diaboli machinatione uexari, quia si Christi esse uolumus, hic aduer-

sum semper diabolum sustinemus.. 6o

9. 4. Conculcauerunt

me

inimico

mei

tota

de,

ab

altitudine diei, quoniam multi qui debellant me, Limebunt. Grauissimum quidem genus iniuriae est, usque ad pedum contumeliam peruenire; sed inde procedit quod sanctis altaribus offeratur. Vinum enim non profluit, nisi pedibus 65 uua tundatur : sic in membris suis Ecclesiam conculcat $nimicus, ut sanctorum inde merita gloriosa nascantur. Repetit quoque, Zo£a die, ut reuera intellegas in hoc saeculo nullum tempus omnimodis a talibus tentationibus alienum. Nam quod dixit: Ab altitudine diei, mundum istum significat, 79 ubi tumet altitudo superbiae. Nam sicut Christi regula humilitatem praecipit, ita diaboli consuetudo ruinosae altitudinis culmina persuadet. Et ut grande pondus suae compressionis exprimeret, ab altitudine superbiae se dicit fuisse calcatam, ut nec leue pondus crederes, quod tanta mole premeretur. 25 Sequitur quoniam multi qui debellant me, timebunt. Non uacat quod multos dicit et non omnes mere ; scilicet quoniam ex ipsis qui Ecclesiam debellant, plurimi conuertuntur ad Dominum et incipiunt aeterna exitia non timere, cum beatorum partibus aggregantur. Illi autem qui in sua 8o obstinatione permanserint, omnes timebunt poenale sibi iudicium, quando Domini declaratur aduentus. Felix commutatio, ut hic paruo tempore caste timeant fideles et in illa perenni exsultatione securi sint. At contra infelicium sors omnino durissima est, hic sub breuitate gaudere et in illa perpetuitate 85 cruciari. Ego uero in te sberabo, Domine. Dicit causam quare sic timere non debeat, sicut impii formidabunt : quoniam sperat in Domino, qui numquam in se decipit confidentes;

52 defecit Germ. corr. 53 reddit Gerzz. corr. 54 meum Gerzz. corr. contegetit Gerzz. corr. 69 dixit] Gerzz., dicit Garez 93 exprimeret] et add. Gerzz. *4 non Gerz;. *9 ille Gerzz. corr. 83 at] oz. Gerz. 8? non timete -— Gare 88 dominum Gerzz, decepit Gerzz. corr., despicit Z4.

PL 595

EXP. IN PS. LV, 4-7 9o

Sor

sicut Salomon dicit : Quis sperauit in Domino et confusus est? Aut quis permansit in timore illius et derelictus est ? 9. In Deo

laudabo

sermones

meos

tota die, in Deo

Sperabo ; non timebo quid faciat mihi homo. In Deo laudat sermones suos, qui omne quod bene loquitur non sibi, sed diuinis cognoscitur muneribus applicare. Suos enim 95 ita intellegendum est, non qui proprio proferuntur arbitrio, quoniam semper mali sunt ; sed qui Domini largitate concessi sunt. Nostra enim quae nobis data sunt recte dicimus, si tamen eadem concessa nobis Domini munere sentiamus. Sed hoc ota die, id est uniuerso uitae tempore constat esse faIOO ciendum et cum aduersis deprimimur et cum prosperis subleuamur. Sequitur ?» Deo sperabo ; non timebo quid faciat mihi homo. Sententia ista, nisi subtiliter quaeratur, superioribus uidetur esse contraria. Nam cum se conculcatam diceret et debellatam ab homine et imminentia pericula me105 tuens, misericordiam Domini postularet, hic iterum asserit se hominem non timere. Vtrumque uerum, quoniam prius dum praesentes calamitates, id est saeculi istius aspiceret, formidauit; nunc timorem, cum futura contuetur, abiecit. Quid

IIO

II

enim poterat ab homine pati, qui spem suam posuerat in illa retributione iudicii ? Saeuiat licet carnificum manus, praeparentur incendia caminorum, omnia tormenta despicit Ecclesia in membris suis, quae exspectat Domini munera Saluatoris. 6. Tota die uerba mea exsecrabantur ; aduersum me omnia consilia eorum in malum. Venit ad secundam partem, ubi sub dolore conqueritur uerba praedicationis suae continue a perfidis exsecrata; quia cum uera diceret, detractiones abominabiles incidisset ;quod ad haereticos, uel

120

male latentes pertinet Christianos, qui dum uerba Domini audiunt, salutaria dicta contemnunt. Sequitur aduersum me omnia consilia eorum in malum. Consilia solent prouidere quae prosint, a consulendo enim dicta sunt. Sed ut intellegeres tractatus eorum nulla bonitate subsistere, addidit in maium, ne quid eos bonum in illa crederes deliberatione tractasse. v. Inhabitabunt et abscondent : ipsi calcaneum meum obseruabunt, sicut exspectauit anima mea. Isti ergo subdoli Christiani habitare publice uidentur Ecclesiam et congregationes sequi, conuentusque populorum ; sed uirus suae peruersitatis abscondunt ; nec palam ausi sunt pro89/90 Eccli. 2, 11.12.

89 dicit] Gerzz., ait Gare? 91 a//. deo] domino ez. 101/102 mihi faciat — Garet 114 omnes cogitationes 244. cu» g 116 quia] quae Gerz. 133 bonum] Gerzz., boni Gare

PL 396

502 130

testinum, uulnus insanabile, quod quanto plus tegitur, tanto amplius incurabili putredine sauciatur. Sequitur ?$s? calcameum

obseruabunt.

Mos

est, uel

iste diabolicus

eorum qui ministri ipsius esse noscuntur ; ut calcanewm, id est ultima nostra insidiosa calliditate respiciant, sicut serpenti a Domino dictum est : J/la tuum obseruabit caput et tu insidiaberis calcaneo eius. Scit enim diabolus finitima nostra iudicari et ipsa uult euertere, ut possimus ad reatus discrimina peruenire. Addidit

140

7-9

dere, quod sciunt apostolicas regulas non habere. Malum in-

neum

155

EXBINSPSAUV

sicut exspectauit

anima

mea,

id est,

sicut ante praeuidi, sicut instructus fuisicut a Domino regulam praedicationis accepi. 8. Pro

nihilo

saluos

facies

eos

; in

àva

populos

conjringes, Deus. Illos quos superius dixit insidiatores et uenenosa se simulatione celantes, hic per gratiam Domini fa145 cile promittit esse saluandos ; ut de nullo errantium desperare debeat, quamuis culpabilem esse cognoscat. Nam quod dicit: Pro nihilo saluos facies eos, significat quia gratis omnia sub pietate concedit ; nec cuiusquam meritum exigit, ut possit proprio labore saluari. Quid enim meruit latro, ut sic para150 disum uelociter introiret ? Quid publicanus, qui repente de templo absolutus exiuit ? Ipse dedit confessionis subitum uotum, qui donauit et praemium. Constat ergo fro nihilo peccatores saluwos fieri, quando certum est conuersionem gratuita largitate concedi. Sequitur 2 ira $ojfwulos con155 [ringes, Deus. Prius dixerat malignam turbam esse liberandam, nunc quemadmodum saluari possit exponit. Iustitia Domini, quae putatur ira, confringit populos contumaces. Nam cum tribulationibus eorum corda quassauerit et diuersarum angustiarum numerositate compleuerit, ab iniquitate 160 reuocati, compelluntur Domino confiteri; et per iram eius uidetur fieri, cum ille placidus atque immutabilis salutis nostrae causas noscatur operari. 9. Vitam meam annuntiaui tibi ; $osui lacrimas meas $n comspeciu iuo, sicut in jromissione tua. 165 Vitam suam annuntiat Deo, qui peccata propria confitetur, sicut fecit apostolus dicendo : Prius fui blasbhemus et persecutor et $niuriosus. Hoc est enim gloriam Deo dare, ut publice denuntiemus quales nos dignatus fuerit sustinere et ad conuersionem adducere, qui merebamur peccatis facientibus in170 terire. Et inspice quod dicit, «itam meam, quae semper probatur esse culpabilis. Quando enim non aut cogitando delin136/137 Gen. 5, 15.

140 instructus] 163 nuntiaui r

166/167 I Tim. r, 15.

Gerzza. 77, instructa Gerz. pr. m., Garet

p. 188

148 sub] sua eZ.

BI 297

BXXPCTN

275

180

"PS: 4E

V.19-30

503 quimus, aut uerbis offendimus, aut labili actione peccam us ? Vitam ergo suam, sicut perfidi abscondunt, ita fideles anwuniiant ; non ut eam Deo notam faciant, qui nullat enus potest aliquid ignorare, sed ut se magis condemnantes mereantur absolui, sicut propheta dicit : Dic £u jrius beccata tua, ut Tustificeris. Sequitur bosui lacrimas meas in consp eciu tuo. Lacrimat? quae in conspectu Dei ponuntur iucundae sunt, quia non cruciant, sed a cruciatibus liberant. Pias

ergo lacrimas fundebat, qui pro inimicis rogabat et ideo meruit obtinere, quia praeceptum Domini probatur implesse. Addidit, sicut in $romissione tua. Pollicitatio quippe Domini est, ut pias lacrimas non refutet, sicut in alio psalmo dicit : Inuoca me in die tribulationis tuae et eripiam te e magni-

ficabis me.

190

195

200

10. Conuertentur inimici mei retrorsum ; in quacumque die inuocauero te, ecce agmoui quoniam Deus meus es tu. Conuertendos retrorsum dicit inimicos, ne in suo itinere perseuerantes, pessimos implere doceantur errores. A malo enim qui retro redit, perfidiae suae culpanda derelinquit. Sic enim Petro apostolo Dominus dicit propitius, non iratus : Redi retro, satanas. Istud enim quando errantibus contingit, error pristinae prauitatis abscedit. Sequitur 2 quacumque die inuocauero te. Hic clementiam Domini pronuntiat mirabilemque pietatem, ut in quacumque die inuocatus fuerit, semper se miseratus indulgeat. Quacumque die, significat diuersi temporis satisfactiones. Alter enim tota paene uita Dominum supplicat, alter in media aetate conuertitur, alius in uitae fine saluatur. Ipsum est enim i* quacumque die, quia Dominus clementi patientia quodlibet tempus nostrae conuersionis exspectat ; et

ideo culpabiles sustinet, exspectat errantes, dicens: Nolo mortem peccatoris, sed ut conuertatur et uiuat. Solum est enim, ut

205

in hac uita peccatum omne fateamur, ubi et humana fragilitate delinquimus. Addidit ecce agnoui quoniam Deus meus es tu. Dulcis professio et uera probatio, ut ipse cognosceret impletum quod magno desiderio nouerat exquisitum. sequitur quoniam Deus meus es tu ; licet sit generaliter

Dominus omnium nostrum, tamen confidenter dicimus : Deus

210

meus, quando ab eo nos respici posse gaudemus. 176/19* Ps. 21, 5. T0925;

184/185 Ps. 49, 15.

192 Marc. 8, 55.

202/203 Ez.

176 primum Gerz. 186 conuertantut r (praefer IN) 187 -que] aZ. Gerzz. s. J. a. z. agnoui] Gerzz. eum r (cfr /. 203), cognoui Gare cum g 200 quacumque] Gerzz. cum Hinemaro, de Praedest. 25 — PL, 125, 267 D (cfr eiiaz 1. 193), in praem. Garet 206 ipsa Gerzz., corr. a. zz.

PL 398

504

215

220

225

230

2 5

240

EXP. UINSPS MNT

11. I» Deo laudabo uerbum, et àn Domino praedicabo sermonem. Reuera orthodoxae dicta cognoscuntur Ecclesiae. In Patre se promittit Filium laudaturam, ut quidquid de illo dicitur, de isto pariliter sentiatur. Nam cum praedicamus aeternum atque omnipotentem Patrem, aeternum atque omnipotentem Filium sine dubio confitemur. Vnum est enim in utroque praeconium, quoniam una uirtus amborum indiuidua gloria, quando indiuisibilis est natura. Denique sic in euangelio ipse testatur : Ego in Patre et Pater in me est. Quid, rogo, non habeat Filii, qui naturam omnipotentis Filii habet ? Aut quid non habeat Patris, qui naturam omnipotentis Patris habet ? Vna est reuera substantia, quia nihil in eorum essentia dissimile aut discrepans reperitur. Non hic amplius minusue reperis, nisi quod sibi haeresis ariana confingit. Haec autem regula unitatis atque aequalitatis Spiritum quoque sanctum sine dubitatione consubstantialem Patri Filioque complectitur : quoniam sancta Trinitas unus est Deus, nec potest uni gloriam dare, qui se non intellexerit hoc communiter obtulisse. Sciendum plane quod doctissimus Augustinus in libro decimo quinto Trinitas ita dicit : Spiritus sanctus secundwm. scripturas diuwinas nec. Patris est. solius, mec. Filii solius, sed esse constat amborum. Quapropter Patris et Filii caritas est unita, cum tamen et ipse perfecta sit caritas. Hoc etiam multipliciter probat in expositione epistolae sancti Ioannis ad Parthos homilia septima dicens quia qui caritatem non habet fratris, utique non habet Spiritum sanctum. Sequitur e£ in Domino $raedicabo sermonem. Hic iam uenit ad Dominum Christum, qui unus ex Trinitate Verbwm caro factum est et habitauit in nobis. Cuius sermones, id est praedicationes merito se laudaturam promittit Ecclesia, quia humano generi uiuendi regulam praestitit et salutem. Reuera sermones ubique praedicandi, per quos mundi salus caelesti potuit miseratione reparari. Haec enim duo sancta mater se praedicaturam promittit, quae nostrae fidei aeternam tribuunt so-

24 A spitatem; scilicet potentiam Verbi et humanitatem eiusdem Domini Christi. Sed ne aliquis pessimorum ista nomina Dei et Domini sub discretione aliqua suscipienda iudicaret, ut Patri et Filio uocabulum istud Domin? non omnimodis diceret 219/220 Ioh. 14, 10.11.

230/232 Aug. de Trinitate, XV, 17 (27) — PL 42, 1080. 235/236 cfr Aug. Tract. in epist. Iob. ad Partbos 7 — PL 35, 2029 sqq. (?) 238/ 239 Ioh. rz, 14.

211/212 praedicabo]laudabo r ^ 219 ipse in euangelio 7 Garet

Gerzz. 072. JÁug.

Gerzz. corr.

220 est] om

231 diuinas] sanctas z4zg. solius est — J4zg. 232 esse constat] 235 adpartus Gerzi, o s. u a. zz., apertius Garef 241 praestetit

EXPOINTPS.

LV, II-I3

505

conuenire, in centesimo nono psalmo propheta testatur di25o cens : Dixit Dominus Domino meo : sede a dextris meis. In Deo sperabo, non timebo quid faciat mihi ho- u189 mo. Reuera non potest hominem mere, qui se mundana non formidat amittere. Quid enim potest inimicus auferre, nisi illud quod sancta mater a sua mente probatur abicere ? Hic 2; enim hominem (sicut Superius dictum est) diabolum debemus accipere, qui sanctam Ecclesiam iniqua semper uoluntate persequitur. Versus autem iste et in prima parte finalis est (sicut PL et hic uidetur esse repetitus), ut quasi margaritarum quibus- 59?9 dam filis relucentibus, parilitas sibi partium decora constaret. 260

12. In me sunt, Deus, uota tua, quae reddam laudationis tibi. Venit ad tertium membrum, ubi iam liberata

de malis huius saeculi, laudaturam se Dominum

profitetur

Ecclesia. Dicit enim in se esse uota laudationis, Dei tamen

munere contributa, quae in illa perpetuitate reddenda sunt, quando iam sancti indefessis uocibus persoluent laudis obsequium. Ista sunt enim quae, cum Deum diligimus, habemus semper intrinsecus, quae a nobis omnimodis non recedunt; sed in illa perpetuitate reddimus, cum semper soluimus et debemus. Nam de futuro nos et hunc uersum debere intellegere 27 o sequentia demonstrant, quae huic mundo nequeunt ullatenus conuenire. 19. Quoniam eripuisti animam meam de morte, oculos meos a lacrimis et pedes meos a lapsu. Causam reddit cur uota laudis sit piis immolationibus oblatura, 275 Scilicet quia eripuit animam populi fidelis de morte perSCHE petua. Quae figura dicitur aetiologia, id est causae redditio. Et bene suam animam sancta mater a morte dicit ereptam, quae filiorum liberatione gaudebat. Sequitur: oculos meos & lacrimis et pedes meos a lapsu. Singula singulis red26 A

28o dit. Animam

dicit ereptam

de morte,

oculos

a

lacri-

mis, pedes uero a lajsu. Sed haec tria in futuro saeculo praestabuntur, quando iam nec azi71a peccando morietur, nec oculi mala sua deflebunt, nec Pedes labentur. Nam hic cui beatorum aufert lacrimas, cum ipse dicat : Beati qui lu28 vA gent, quoniam ipsi consolabuntur ? Nec pedes iustorum in isto saeculo a lapsu redduntur alieni, quia dum in hoc mundo ambulant, semper in lapsu sunt ; sed diuina misericordia continentur, sicut legitur : Septies cadit iustus, et resurgit. 230 Ps. rog, r.

284/285 Matth. 5, 5.

288 Prou. 24, 16.

255 enim] Gerz., oz. Garet 260/261 laudationis] Cass. cuz r (praeter H IN D), cfr /. 263, laudis Gerzi., cfr Exp. ps. 32, 81, laudes ed., laudationes Gare£ 266 deo Gerz. 293 et] om. r de labsu Gerzz. cum g, sed /. 249 a lapsu 279

singulis singula — Gatet Gerzi., corr. a. m.

281 de lapsu Ger. (cfr /. 233)

283 labuntur

506

EXP.

IN PS. LV, r3-L'VI, 1

Vti placeam coram Domino in lumine uiuentium. 290 Dicit quemadmodum Domino placere possit Ecclesia in manifestatione sanctorum, hoc est, 2» lumine

uiuentium,

in quibus ipsa pulchra, ipsa sine macula, ipsa redditur sine ruga. Quidquid enim in illis acciderit, in uultu istius elucescit. Sicut hominis sana uiscera reddunt faciem pulchriorem ; sicut Salomon

dicit : Corde laetante wultus floret, ta. oris sanctae Ec-

clesiae decus aspergitur, quod in beatorum meritis inuenitur. Conclusio psalmi. Peracta sunt uerba sanctae uirginis et matris Ecclesiae. Illa enim nos incorrupta generat, illa casto utero profundit in perpetuam lucem. Sed utinam quales baptismate illa gene30 o

rat, tales nos uitae huius terminus inueniret ! ne habeamus

cum populo nefandissimo portionem, qui (sicut titulus dicit) a sanctis longe diuisus est. Quinimmo torcular nos istius saeculi gaudentes premat, ut copiosa de nobis uina profundat. AÍfflicti ergo gratias agamus, contristati minime desperemus, 30 IS quando illa tormenta prosunt, quae nos ad praemia beata perducunt.

EXPOSITIO

I

IO

IN PSALMVM

LVI.

1. In finem, ne disperdas Dauid in tituli inscripiione, cum fugeret a facie Saul àn speluncam. Per finem frequenter diximus Dominum significari, quia ipsa est nostra perfectio ad ipsum feliciter peruenire. Nam sicut cum terminum attigeris itineris destinati, labore finito in loco desiderantissimo conquiescis, ita cum ad Dominum ueneris, ulterius nil requiris. Ne disperdas Dauid. Prohibetur Dauid a Saule disperdi, qui ad regnum fuerat uoluntate Domini praeparatus, sicut factum esse manifestum est. Sequitur i» tituli ?nscripbtione. Hoc non Dauid, sed in passione Christo Domino prouenisse, manifestum est, ne a Pontio Pilato scriptus

titulus mutaretur. Sed quia diximus personam Domini Saluatoris portasse Dauid, hoc nunc de ipso dicitur, quod erat

T

A

in Christi Domini passione faciendum : ne disperderetur Dauid de regno deputato, sicut nec illa Domini potuit tituli inscriptio commutari. Addidit cum. fugeret a facie Saul ?n speluncam. Actus iste et Dauid et Domino multum ui294/295 Prou. 15, 135.

289 domino] Gerzz. cum r (praeter T*), cfr 1. 290, deo Garet cum £. ipo LVI, 2 spelunca r (efr /. 19) * requiris] Gerzz., tequites Gare 8 qui ad] quia Gerzz. corr. 12 domini] Gerzz., nostri add. Gare? — 17 spelunca Gerz.

PL

EXP. IN PS. LVI, 1-2 20

25

30

507

detur esse consimilis. Nam sicut Dauid Saulem fugiens in spelunca se abscondit, ita et Domini Saluatoris deitas intra templum corporis sui Iudaeis perfidis fuisse probatur abscondita. Sic singula quae de Dauid et Christo prouenerunt facta, illis sunt sub hac allusione communia. Quae imagines rerum |in hoc titulo ideo praeludunt, quia totus psalmus de Domini passione dicturus est.^Sic enim ille truculentum Saulem, sicut iste Iudaeos nequissimos perferebat. Oportet igitur meminisse psalmum hunc quintum esse illorum qui passionem et resurrectionem Domini sub breuitate commemorant. Diuisio psalmi. Dominus Christus in primo ordine psalmi orat de sua passione sollicitus, secundum id quod propter nos homo fieri inaestimabili pietate dignatus est. Factus enim (ut ita dixerim) humanatus Deus, qui etiam in assumptione carnis Deus esse non destitit ; inconuertibilis manens, assumpto conuertibili homine, naturam suam non minuens, sed conditionem morta-

3 VA

40

litatis exaltans. Vnus enim atque idem est Dominus Christus, qui et in Dei forma operatus est miracula magna uirtutis et in forma serui subiit saeuitiam passionis. Secundo ordine resurrectionis suae gloriam stupenda uarietate describit. Tertio post beatissimam resurrectionem, laudes se Patri Domino cantare promittit; quae membra diaplasmatum quoque interpositione separantur. Expositio psalmi. 2. Mtserere

mei, Deus,

miserere

p 190

mei

: quoniam

in

ie confidit anima mea. Christus Dominus humanatus clamat ad Patrem, ex eo quod futuram metuit passionem ; ut quamuis uoluntariam susciperet mortem, animae suae declararet absolute formidinem. Misericordiam petit Dei Filius, qui

miseretur omnibus, qui tanta ad nos liberandos humilitate descendit, ut unum ex fidelibus clamare putes, quod Creator

mundi

assumptae

dicit :Miserere $0

35

carnis infirmitate deprecatur.

mei, Deus,

miserere

Nam

cum

mei, repetitio ista

periculum futurae mortis ostendit, ut saepe posceret resurrectionis miraculum, qui subiturus erat discrimina passionis. Sequitur quoniam im te confidit anima mea. Oratio ista forma fidelium est, ut qui propter salutem nostram talia pertulit, precationibus quoque nos suis pius doctor instrueret. Orauit enim ut regulam nobis sanctae orationis ostenderet. Passus est propter nos, ut nullus pro ipso pati uelle refugiat. Resurrexit, ut ad resurrectionem quoque ipsius spes se nostrae infirmitatis extendat. Ille enim istarum rerum indigus non fuit, sed omnia causa nostrae salutis excepit. 52 confidet Gerzz. corr. 33

C. 1 (xcv11)

PI: 40I

508 6o

EXP.IN

PS. DVDU2-4

Et in umbra alarum tuarum sperabo, donec transeat iniquitas. Intellegamus orationis istius purissimam sanctitatem. Primo uersu misereri sibi Dominum ante omnia

postulauit. Secundo dicit quare debeat obtinere. Tertio quem-

admodum possit ab imminenti persecutione liberari. A/arwm etenim «bra tecta materna sunt, quae pullos teneros et blandimento quodam fouent, et ab irruente tempestate custodiunt. Sed quia haec munimina magnum auxilium maternae pietatis ostendunt, talis comparatio frequenter in scripturis sanctis posita reperitur, sicut Dominus in euangelio dicit : 79 Ierusalem, Ierusalem, quoties uolui congregare filios tuos, sicut gallina ullos suos sub alis suis, et noluisti ! Quae figura dicitur parabole, id est comparatio, quoties sibi res genere dissimiles comparantur. Sequitur donec transeat iniquitas. In ipsa comparatione permansit, ut sub eadem «wmbra requiesceret, 1 donec feruida 7n2qw1tas aestuaret. v^ 9. Clamabo ad Deum altissimum, Deum qui benejecit mihi. Magnus ordo piae praedicationis ostenditur, «4 Altissimum clamare, ad quem non uoce ualida, sed puritate conscientiae peruenitur. Clamabat ille ab humanitate 6^

SCHE

8o

suscepta, a quo supernae creaturae opem non desinunt postu-

lare. Nam quod dicit: Deum qui benefecit mihi, designat excellentissimum incarnationis arcanum, quod humano generi gratia diuina collatum est. 4. Misit de caelo, et liberauit me ; dedit im og8 II probrium conculcantes me. Natura humanitatis unita Dei Filio confitetur liberatam

3o

95

IO o

se ab humana

imbecillitate,

quae post resurrectionem meruit caelorum regna percipere. M isii autem quod dicit, non significat angelum, non aliquam creaturam ; illa enim per se seruire, non liberare potuerunt : sed misit, intellege, auxilium supernae potentiae suae. Liberauit enim Pater Filium suum, sicut apostolus dicit : Propier quod. et Deus illum exaltauit et donauit illi nomen quod est super omne nomen. Liberare quoque se posse et Filius ipse testatur dicens : Potestatem habeo ponendi animam meam et potestatem, habeo iterum sumendi eam. Verum istae locutiones cooperationem sanctae Trinitatis ostendunt, quae unum uult, unum semper operatur. Addidit: dedit im ojprobrium conculcantes me. Opprobrium persequentibus fuit, quando illum, quem se credebant exstinguere, uiderunt fideles populos de ipsius resurrectione gaudere. Dedecus enim suum iuPs. LVI, 70/71 Matth. 25, 57.

91/93 Phil. 2, 9.

94/95 Ioh. ro, 18.

60 spero r(praeter M T* V) 66 irruenti Gerzz. 76 a/7. deum] et ad dominum r (praeter M) *8 uoci Gerzz., corr. a. z. 93 supra Gerzz. 96 operationem Gerg.

PL 402

BXPIN

PS. EVL/4-5

509

ducat mala conscientia, quando propria non uidet impleri posse disposita. Misit Deus misericordiam suam et ueritatem Suam. lanuam secundae partis ingreditur. Nam quamuis in 10$ superiori uersu similia uerba dixerit, hinc tamen in gratiarum actionem prorumpit, ut spem credentium de sua prosperitate firmaret. MZsit

enim de Patre dicit, quod ad humanitatem

susceptam pertinet, sicut et in euangelio ait : Non sum missus,

IIO

nisi ad oues quae perierunt domus Israel. Misericordia est ergo, quia humano generi in suscepta carne compatitur, dum clamat : Saule, Saule, quid me bersequeris ? uel his similia. Vefilas, quoniam unicuique sua facta retribuit. 9. Eripuit animam meam de medio catulorum leonum

IIS

120

; dormiui

conturbatus.

Crucifixo corpore, a4imam

suam dicit ereptam : de qua maxime nos praecipit esse sollicitos. Totum enim in tuto redditur quando illa saluatur. Resurget enim corpus ad spiritalem gloriam, si illa non fuerit obstinationis uulnere sauciata. Catwlos enim leonum plebem significat Iudaeorum, quam principes et sacerdotes ferali uoluntate genuerunt ; ut leones sint qui mala consilia de nece Domini tractauerunt. Caíwli, eorum populi qui perperam

inuenta secuti sunt. Addidit, dormiui

125

retur ad somnum.

155

140

conturbatus.

Mors

Domini mirabili proprietate describitur, qui conturbatus fremitu Iudaeorum, quiete altissima dormiebat : ostendens tam nihil fuisse persecutionem impiorum, ut occisus perduceDormire

enim non est coniurbati,

nisi

illius qui in cruce positus, spiritum sua reddidit uoluntate, Filii hominum, dentes eorum arma et sagittae et lingua eorum gladius acutus. Haec de illis dicit qui in nece Domini impia uoluntate grassati sunt. Ipse enim exponit qui sunt isti f$ hominum, quorum dentes fuerunt arma et sagittae ; eorum scilicet qui (sicut legitur) supra eum dentibus stridebant. Quod per quintam speciem dicitur definitionis quae graece appellatur xarà 7v Aéfw, latine ad uerbum. Singulis enim uerbis definitur quid sint dentes hominum furentium, id est avma et sagittae. Arma retulit ad consilia pessima ; sag?ítas ad uerba quidem uolantia, sed ad operationem mortis emissa. Addidit e£ /imgua eorum gladius acutus. Acuto gladio comparantur uoces illae quae dicebant : Crucifige, crucifige. Nam sicut acutus ensis celerri108/109 Matth.

15, 24.

111 Act. 9, 4.

140 Luc. 25, z1.

113 animam meam eripuit — r (praefer /Á C) 116/117 resurgit Gerz. 129 gladius acutus] machaera acuta 7 134 cata antilexin Gerzz. (sic sezzper) 136 sagittae] idem (item a. zz.) et lingua eorum gladius acutus add. Gerzz. 140 ensis. acutus e Gare

510

EXP. IN PS. LVI, 5-7.

mum operatur mortis effectum, ita et illa uerba citam exitii compleuere sententiam. Vno enim impetu uisi sunt peremisse, sicut arma solent acutissima desecare. Per quae tamen subtiliter commonuit, quia et /22»g4a saeuiens possit occidere, 145 sicut Salomon ait : Mors et wita in manibus linguae. 6. Exaltare super caelos, Deus et super omnem terram gloria tua. Cum in cruce talia Christi pateretur humanitas et Dominum caeli Iudaei uiderentur habere derisui, exclamat a forma serui, quam pro nobis assumpsit : E x150 altare super caelos, Deus ; ut qui pendis in cruce, cognoscaris semper in maiestate regnare. Non enim Deus supra se exaltar? poterat, quia non est ultra quo crescat ; sed exaltabatur plane inter homines, quando gloria maiestatis eius conuersis mentibus apparebat. Swfer caelos autem dixit, quia Dominus et uirtutes supernas noscitur habere subiectas. Sequitur e£ super omnem terram gloria tua. Hoc utrumque completum est. Exaltatuws enim sujra caelos est, quando sedit ad dexteram Patris ; glorificatus est swfer omnem ierram, quando totum mundum catholica replet Ec160 clesia : in qua laudes Domino iugitur concinuntur, sicut Isaias propheta dicit : Véuo ego, dicit Dominus ; et implebitur gloria mea wniuersa terra. *. Laqueos pbarauerunt pedibus meis et incuruauerunt animam meam. Foderunt ante faciem meam foueam et ipsi inciderunt in eam. ludaeos significat insidiatores, qui praedicationibus rectis dolos se adnectere crediderunt, sicut euangelista de pharisaeis dicit, cum ante eum statuissent adulteram

mulierem, dicentes : Hanc inuenimus in adulterio deprehensam. Moyses emim praecepit nobis huiusmodi lafidave : tu autem quad dicis? et cetera huiuscemodi, quae maligna interrogatio commouebat. Pedes autem Christi sunt increpationes malorum promissionesque fidelium, quibus ille in hoc mundo euangelizans, quasi quibusdam pedibus incedebat. Sequitur 175 et incuruauerunt animam meam. Hic pietas Domini sanctitasque describitur. Iwcuruauerunt enim animam Christi, quando scelerati Iudaei credere noluerunt. Ipsis enim condolendo (sicut et alibi dicit) ieiunus et sterilis reddebatur. Anima enim eius in suis actibus curuari non poterat, quae 180 peccati maculam non habebat. Adiecit, foderunt ante faciem meam foueam. Bene dicitur fowea sententia mortis, 170

146 Prou. 18, 21.

161/162 Num.

14, 2r.

169/171 Ioh. 8, 4-5.

14? cum] Germ., dum Garef 160/161 esaias propheta] Gerzz, dominus Gare/ 171 huiuscemodi] Gerz., huiusmodi Gare 179 -/- eius -/: enim Gerzz.

p. 19I

PL 405

EXP. IN PS. LVI, 7-9

185

quae mittit ad foueam. In eius enim faciem dixerunt : Reus est mortis ; et ideo dicti sunt foueam fodere, quia eum neci uisi sunt tradidisse. Addidit sententiam generalem, e£ ipsi inciderunt in eam. Omnis enim iniusta uox suos damnat auctores et antequam alteri noceat, se prius ipsa condemnat. Quod similiter et Salomon dicit : Qui fodit foueam incidet in eam. 8. Paratum

190

595

200

5I

cor

meum,

Deus,

paratum

cor

meum

;

cantabo et bsalmum dicam Domino. Postquam dixit malorum debitas poenas, nunc uenit ad tertiam partem, in qua post resurrectionem acturum se gratias pollicetur. Sed per illud gratias agit, per quod et resurrexit a mortuis. Ceterum deitas Christi cum Patre coaeterna, semper praestat, semper omnipotens, semper aequalis est. Nam quamuis laqueos parasset inimicus, foueam aperuisset ingratus, $aratwm. se dicit ad agendas gratias, quia sibi sciebat resurrectionis gloriam modis omnibus affuturam. Sed in quo sit paratus, per uerba sequentia declaratur : Cantabo et bsalmum dicam

Domino.

Canítare diximus, uocibus gratiam referre;

$salmum dicere, praedicabili Dominum actione laudare. Quae duo superiori geminationi merito uidentur aptata, quando in utroque se profitetur esse f$aratum. Sed dum illa de se dicit, nos, quemadmodum 205

210

SCHE

confiteamur,

instituit. Nam

et apostolus Paulus sequens magistrum, paratum se profitetur, dum ait : Gloriamur $n tribulationibus, scientes quoniam tribulato patientiam operatur, patientia brobationem, et cetera. 9. Exsurge, gloria mea ; exsurge, psalterium et cithara : exsurgam diluculo. Per tropologiam exsurge dicitur, quasi surge ad miraculum faciendum ; sicut scriptum est et in undecimo psalmo : Nwnc exsurgam, dicit Dominus. Qui sermo ad potentiam diuinam propter exprimendas causas ab humana imbecillitate translatus est. Geminat etiam : E xsurge, psalterium et cithara. Quae figura dicitur epem-

215 basis, id est iteratio uerbi ; quod etiam in superiore uersu

cit, ubi ait : Paratuwm

220

cor

meum,

Deus,

paratum

fecor

meum. Hic enim natura assumptae humanitatis exprimitur. Psalterium fuit, quando caro operabatur diuina mandata, ut sancta se conuersatione tractaret. Ct hara uero gloriosam significat passionem, quae tensis neruis dinumeratisque ossibus, uirtutem patientiae intellectuali quodam carmine personabat. Addidit exswrgam diluculo, quod est inter tene182/183 Matth. 26, 66. Ps. 11, 6.

187/188 Eccl. ro, 8.

206/207 Rom. 5, 3-4.

185 enim] Gerzz. s. /. suos] Gerz., prius add. Gare quem fr. z. 203 geminatione Gerzr., corr. a. zz.

211

193 quod] Gerzz. zzut. in

PL 404

512

EXP.

IN PS. LVI,

9-12

bras noctis, et diei claritatem : quo tempore eum resurrexisse

225

230

Z5)

euangelii lectio sancta testatur ; ait enim : Dzluculo ualde uenit Maria ad monumentum, et reliqua. 10. Confitebor tibi in populis, Domine ; bsalmum dicam tibi inter gentes. Istud iam dicitur a parte membrorum, quia ipsum constat Patri m $ojpulis confiteri, qui caput et dux Ecclesiae probátur intellegi. Nam quod ait: psalmum dicam tibi inter gentes, caelestem significat actum uniuersalis Ecclesiae, quae per omnes gentes linguis uariis psalmodiam Domino deuota mente persoluit. 11. Quoniam magnificata est usque ad caelos misevicordia iua et usque ad mubes ueritas tua. Ista est causa confessionis, ista promissio psalmodiae : Qwonzam magnijicata est misericordia Domini «sque ad caelos ; id est quia humanitas Filii usque ad caelorum regna perducta est. Periclitanti quippe homini, qui peccatis tenebatur obnoxius,

fecit misericordiam

suam,

ut dispensatione

mirabili faceret eximium, quem nefandi populi iudicio putabant extremum. Sequitur e£ usque ad nubes ueritas tua. Nubes significant prophetas, quos Spiritus sancti irrigua ueritas, uelut copiosus imber impleuit. Merito enim »wbes uocantur, quia et caelesti fonte satiati sunt, et supra steriles pec245 catores spiritalis copiae dona fuderunt ; quae duo praeposterato sunt ordine collocata. Verztas est tempore anterior, »isericordia uero aduentu posterior ; quae ideo commutata sunt, ut sine aliqua differentia in his potuisset unum decus, unus auctor agnosci. 250 12. Exaltare super caelos, Deus ; et suber omnem terram gloria tua. Hunc uersum et in secunda parte iam dixit, fidem nostram tali promissione confirmans, quia super omnes creaturas eius nominis sit gloria regnatura. 240

Conclusio psalmi. Quis uirtutem psalmi huius, quis beneuolentiam digne pos2)5

260

PL 405

sit effari ? Orat Christus, ut nos doceat; resurgit, ut nos erigat ; laudes Patri dicit, ut nos instruat. Merito uia nostra,

merito redemptio, merito apud Patrem noster legitur Aduocatus. Amemus clementem defensorem, ne patiamur seuerum iudicem. Vltra omnem esse constat amentiam reum toto corde non expetere, qui nos ad aeterna gaudia tam crebris admonitionibus cognoscitur inuitare.

224/2285 Luc. 24, 1.

230/231 actum significat — Gerz.

244 et] Gerzz., oz. Garet.

p 192

EXP. IN PS. LVII, 12 EXPOSITIO 1. In finem,

ne

IN PSALMVM

disperdas

Dauid

513 LVII. in tituli inscri-

$110ne. Quamuis uerba ista frequenter iterentur, non pigebit tamen eadem per singula loca declarare, ut psalmorum possit dignitas aestimari. Illas siquidem domos confidenter ; intramus, quarum penetralia in ipsa fronte cognoscimus. 77 finem significat Christum, qui in hoc psalmo locuturus est. Ne disperdas Dauid in tituli inscriptione. Et Dauid saepe diximus Christum significare, quia et rex erat et nomen eius manu fortis siue desiderabilis interpretatur, quod et Do1» mino competenter aptatur. Commonetur ergo Pontius Pilatus, ne disperdat scriptum titulum qui Regem Dominum declarabat : quia reddi non poterat incassum quod diuina noscebatur iussione conscriptum. Regem enim illum quis poterat abolere, quem constat esse caeli terraeque creatorem? 15 Quod adeo frequenter repetitur, ut excusatio contradicentibus auferatur. Diuisio psalmi. Dominus

Christus

et uirtutibus

Saluator

et monitis,

in

prima narratione psalmi Iudaeorum cognoscitur exprobrare nequitiam. Sed dum illis imputat quae fecerunt, nos ne facia?o mus similia commonemur. Secunda narratione retributiones eorum aptissimis comparationibus declarat. Tertia qualis fiat correctio iustorum de peccatorum ultione memoratur.

Expositio psalmi. à. S? uere utique iustitiam loquimini, iusta iudicate, filii hominum. Christus Dominus Iudaeos inuehitur ?5 de his quae longa post erant aetate facturi. Loquuntur enim falso 2wstitiam legis, qui non sunt recta iudicaturi. Vere autem

illi aequabilia dicunt, qui iusta facturi sunt ; sermo

enim rectus uitae debet esse consimilis. Voces ergo illas hic arguit Iudaeorum, quando captiose dicebant : Magister, sci3o qus quia a Deo uenisti et uiam Dei in ueritate doces. Ista. quidem :4s£a erant, sed illi ea ueraciter minime Joqwebantur : quoniam si fuissent certissima mente prolata, irreprehensibilia eorum potuerant esse iudicia ; nec postea dixissent Pontio Pilato : Crucifige, crucifige, quia se Dei Filium esse confirmat. Si 55 enim iudicauerunt, ut non recte, sed ficte locuti

Ps. LVII, 29/30 Matth. 22, 16.

Ps. LVII, 4 domus Gerz. 26 non] Gerz. 5. /.

iustitiam

34 Ioh. r9, 6.7.

9 et] oz. Gerz.

24 inuehitur] conuenit 74.

514

EXP. IN PS. LVII, 2-4

comprobentur. Hoc argumentum in topicis dicitur ex contrario. Contrarium est enim recta loqui et peruersa facere. Nonnulli uero hinc faciunt quaestionem, dicentes, hic quidem prae-

TOP

40

45

ceptum esse : Iusta 1udicate, cum legatur in euangelio : Nolite iudicare, ne qudicemini. Sed ista sententia non nobis tol-

lit in totum licentiam iudicandi ; nam quod dicit, »olzt£e £udicare, de ilis factis uult intellegi quae sensus noster non praeualet intueri. Sunt enim quaedam media quae ignoramus quo animo fiant, quia et bono et malo fieri possunt, de quibus temerarium est homini iudicare. Hic autem praecipit nobis de his quae manifesta sunt 24sía ?uwdicare. Ita fit ut sententiae istae, dum discussae fuerint, nequaquam sibi contra-

riae esse uideantur. Quem locum pater Augustinus de sermone Domini in monte, libro secundo latius diligentiusque tra50 ctauit. 9. Etenim in corde iniquitates operamini in terra ; iniquiiatem manus uestrae concinnant. Ac si diceret : quomodo potuistis de me iudicare, qui ?* corde uestro 2niquitates operamini, ubi perfectum crimen est, antequam 55 fiat et omne malum plectibile fit, quod desiderium prauae uoluntatis accusat ? I» ferra uero dicit, siue arcano pectoris, siue supra populum cui principes et pharisael praeesse uidebantur. Et uide quia supra cord?s posuit ?niquitates : nunc etiam per amus res significat actuales, ut non solum 6o cogitatum scelus, sed etiam completum esse doceatur. Comcinnant enim ad iniquitates bene positum est. Concinnatio autem significat, quando ex multis partibus sibi conuenit adunata peruersitas. 4. Altenati sunt peccatores ab utero, errauerunt 65 a uentre, locuti sunt falsa. Merito peccatores tamquam abortiuos, ab utero proiectos dicit Ecclesiae, qui nulla doctrinae confirmatione perfecti sunt ; sed tamquam tenerae pecudis fatuata mollities, non ad lucem uitalem, sed in perfidiae 7o

75

tenebras probantur abici. Iuste quippe «£er4u habere dicitur Ecclesia, quae nos sacro baptismate profundit in perpetuam lucem. Sed uae illis qui immaturi ab eius uisceribus exierunt ! Sequitur errauerunt a uentre, locuti sunt falsa. Errauerunt utique a uentre, qui contraria matri dogmata sunt secuti, nec aluum sanctam pia deuotione uenerantur. Ipsi enim et fa/sa locuti swnt, qui ab eius sanctis traditionibus errauerunt. 40 Luc. 6, 57.

18/30 cfr Aug. de sermone Domini in monte 2, 38 — PL 34, 1296.

36 ex] Gerzi., a Gare£

-uulua ed. cum g aret

39 iuste Gerzz.

66 proiectos ab utero

98 iniquitates posuit — Gare

— Gare:

64

69 abici] Gerzz., abiecti

p 406

ED.

HINCPSPZLVII, 5-5

515

9. Ira illis secundum similitudinem serpentis, sicut aspidis surdae et obturantis aures suas. Iva Iudaeorum per similitudinem nimis aptissimam definitur. Ob8o stinatorum quippe hominum 7a irreuocabilis est qui, ne docentium praedicationes exaudiant, procurant sibi uoluntariam surditatem. Cui malo consuetudo as$idis comparatur, quae ne uerba incantantis exaudiat, suasque latebras derelinquat, unam

aurem caudae suae inflectione dicitur obturare,

8; alteram uero in terram deprimere. Cui merito Iudaei comparati sunt, qui cordis auribus obturatis, sanctae scripturae audire noluerunt saluberrimam iussionem. Obtwurare enim a sacerdotibus tractum est, qui aures suas thure replebant, ne peregrinis uerbis intercedentibus, confusa carminum memo9o ria. turbaretur. 6. Quae non exaudiet uocem incantantium et ueneficia quae incantantur a sapiente. In exponenda similitudine perseuerat. Dicit enim de aspide quae non exaudit uocem incantantiium : utique quoniam auribus dam95 natis obsurduit, nec passa est audire uocem quae illam trahere potuisset ad lucem. O humanum genus ! nisi illuminetur misericordia diuina, caecissimum est. Creatus ad imaginem Dei, similitudinem uult habere serpentis. Sajfzentem uero hunc dicimus mundanae artis operatorem, qui propositam 10o rem, Domino se iuvante, astuta complet industria. Nota igitur quoniam dicuntur sapientes et in malo, de quibus legitur : Vbi sapiens, ubi scriba ? et his similia. *. Deus

conteruit

dentes

eorum

àn

ore

ipsorum ;

molas leonum coníregit Dominus. Introitus secundae 105 narrationis aperitur, in qua describitur quae sint mala passuri qui contempserunt, ut aspides, diuina praedicatione saluari. Primum dicit dentes eorum specialiter conterendos, quando dolosa uerba ipsorum et captiosae interrogationes deducebantur ad nihilum ; sicut eis contigit quando subdole rro interrogabant cui nummus Caesaris penderetur. Sed tale a Domino

responsum

recepere,

ut unde

tentauerant

mordere,

contritis dentibus uiderentur abscedere. Ait enim : Reddite Caesari quae Caesaris sunt, e£ Deo quae Dei sunt. Sequitur in ore ipsorum molas leonum confíregit Dominus. Hic 101/102 I Cor. 1, 20.

112/113 Matth. 22, 21.

7" serpentes Gerzz., corr. a. zr.

78 aspides r, sed cfr /. 82

opturantes Gerzz.,

corr. G. 77., Obturantes 7 91 exaudient r, sed cfr /. 93/94 91/92 beneficia Gerz., corr. a. 71., uenefici r (praeter I P Q R) 97 creatus] Gerzi., creatum Garef 103 conteruit] Gerzz., contetet Garef cum r ef g 104 e 114 confregit] Gerz.,

confringet Gare cum r et g

Gare

110 talem Gerzz. 111 recepere responsum 113 sunt caesaris — Gare 114 cfr /. 104

—

PL 407

12195

EXP.|INIPSHULVII/

516 IIS

7Ss1I0

nescio quid uidetur excrescere, quando et Jeones nominauit

et molas: illos uidelicet significans, qui iam non captio sis

uerbis, sed beluino fremitu in necem Domini consurgere tentauerunt. Aspides erant, quando ei insidiose dixerunt 1 Licet I20

125

dare tributum Caesari ? Leones fuerunt, quando cruento ore clamauerunt : Crucifige, crucifige. Ita insania eorum non so-

lum ueneno serpentis, sed immanibus beluis comparata describitur. 4 ore autem ipsorum molae confringebaniur, quando dictis non poterant respondere uerissimis. 8. Ad nihilum deuenient uelut aqua decurrens intendit arcum suum donec infirmentur. Dixit aspides, dixit leones : nunc uenit ad torrentes, qui hiemalibus imbribus

SCHE

155

concitati,

subita inundatione

descendunt.

In hoc

terribiles, quia improuisi ; in hoc periculosi, quia praecipites. Sed mox ut impetu transeunte, quasi atrocia colla posuerint, sereno caelo deficiunt, qui nubibus compluentibus intumescunt. Quae figura dicitur synathroismos, id est congregatio, ubi multas res et crimina sub aliqua narratione colligimus. O inaudita saeuitia Iudaeorum ! Comparantur illis tot ingentia mala, unde immania nouimus uenire pericula. Addidit : intendit arcum suum donec ànfirmentur. Hic clementia diuinae uirtutis ostenditur, cuius avc«s tenditur ad salu-

tem. Deus enim contra malos arma suae potestatis ?ntendit, et tamdiu terret donec infirmatt? cedant et ad confessionis

salutem meliorata se mente conuertant. 9. Sicut cera làiquefacta auferentur ; super eos cecidit ignis eb non widerunt solem. Superius dixit de his quos conuertendos esse Domini terrore pronuntiat ; nunc exponit eos qui, perfidia faciente, in sua obstinatione durati sunt. Istis digna uicissitudo redditur, ut illa cordis duritia 14j sicut cera liquefacta dispereat. Awferentur, dicit, a conspectu Domini, quando in gehennae tormenta mittendi sunt. Denique sic sequitur, su$er eos cecidit igmis et non uiderunt solem. Ignem dicit malae mentis ardorem, quem in hoc saeculo caecatis sensibus hauserunt ; qui tene150 brat potius quam illuminat, qui non aperit, sed claudit aspectum. Talis enim ignis super impios cadit, ut solem uerum, id est Dominum Saluatorem uidere non possint ; sicut et ipsi in iudicio futuro dicturi sunt : Sol non ortus est nobis et iustitae lumen non luxit nobis. Illum enim solem conspicere ne155 queunt, nisi qui eum mundis et sanctis mentibus intuentur. 10. Priusquam $roducant spinae uestrae rham140

118/119 Matth. 22, 17.

120 Luc. 25, 21.

116 non iam — Gare? (sed /. 135 -dit)

. 122 ipsorum autem

153/154 Sap. 5, 6.

- Gerzr.

125 intendet Gerz.

PL 408

RESSDSIN PSELVII, ^os

: sicui

Rhamnus herbam 160

wiuentes,

sicui

im

i16-1i dra

517 absorbet

eos.

spinarum genus est permolestum, quod prius in

mollissimam

pubescit;

sed ubi

adulta

aetate

ca-

luerit, ramusculos producit acuminatos posteaque eius sudes durescunt in arboream firmitatem. Hoc ergo Iudaeis praesens sententia comminatur, quod prius absorbeantur quam longa

aetate eorum malitia*conualescat, sicut et in alio loco de tali-

170

bus dicit : Viri sanguinum et dolosi non dimidiabunt dies suos. Sequitur celeritas perditionis eorum, sicut wiuentes, sicut in irà absorbet eos. Bene dixit: sicut wiuentes, quia uiuere uidentur et mortui sunt. Omnis enim peccator in prauitate degens ueritati moritur, sicut ait apostolus : V?dua quae 1n deliciis est, wiuens mortua est. Quod autem adiecit, sicut in ira absorbet eos illud significat, quia Dominus tamquam iratus, peccatores uidetur percellere non iratus ; de quo scriptum est : T4 autem, Domine uirtutum, cum tranquil-

htate iudicas. Nam 175

SCHE

18o

185

quod dictum est, absorbet

stiarum fasce deprimatur ; animo 190

195

eos,

eorum

subitum significauit interitum, quia quanta Domino in sustinendo patientia fuit, tanta erit percussio in celeritate iudicii. Et respice quia sicut superius duobus uersibus in peccatis auxesim fecit, ita et hic per quatuor crescit in poenis. 11. Laetabitur iustus cum uiderit uindictam impiorum ; manus suas lauabit in sanguine beccato"wm. Membrum tertiae narrationis ingreditur, in quo iustorum laetitiam et sceleratorum etiam in isto saeculo dicit prouenire uindictam. Videbit enim windictam impiorum ?wsius, cum eos respexerit talia facere, unde semper debeant formidare. Omne enim malum suam portat, dum committitur, ultionem, quia torquente conscientia ipse in se probatur implere uindictam. Contra iwsfws laetus est, quamuis moleenim liber est, unde uera

laetitia semper exsurgit. Sic utraque genera hominum qualitates suarum in se sustinent actionum. Sequitur : anus suas lauabit in sanguine peccatorum. Quid est hoc, quod ille qui praecepit orare pro inimicis, ?*» $eccatorum sanguine piorum anus asserit abluendas ? Sed hoc, si diligentius intuemur, correctionis potius quam saeuitiae praestabit exemplum. Nam cum sangwis peccatoris effunditur, manus, id est actus iustissimi corriguntur. Impio enim pereunte, commonetur innoxius cautius se diligentiusque tractare. Ita fit ut aus iusti non crudeliter, sed pie sanguis 164 Ps. 45, 24.

168/169 I Tim. 5, 6.

172/193 Sap. 12, 18.

157 a//. sicut] sic r 166 dixit] Gerz., dicit Gare 167 omnes Gerz., corr. a. n. 179/180 peccatorum] Gerzz. cuz; r, peccatotis Gare£ cuz: g (cfr 7. 190, 191, 194) 191 orari Gerz.

PL 409

518 peccatoris oo

20;

TOP

EXP.IN emundet,

PSAL.LVIL

£1-EVIII,

sicut, Salomon

1

dicit : Siwito pereunte,

sapiens astutior fi. 193. Et dicet homo : si utique est fructus tusto, utique est Deus iudicans eos in terra. Cum ista fiunt, quae superius dicta sunt, tunc fidelis intellegit atque dicit : si iusti etiam hic bonorum suorum praemia consequuntur, manifestum est et in hac terra de eis iudicare Dominum, qui eos degere infructuosa sanctitate non patitur. Vult enim intellegi quia nec mali in hoc saeculo omnino a poena sunt liberi, quamuis florere uideantur ; nec boni a beneficio sequestrati, licet mundanis oneribus imprimantur. Quod argumentum di- p. 194. citur a consequentibus, quando, cum iusto dantur praemia, iustus est Dominus.

Conclusio psalmi. Ecce uerus sol qui tenebras nostras caliginesque discutiens, quid in ueritate sentire debeamus ostendit. Iam nemo sit dubius, nemo 215

220

remurmuret, quia in isto mundo Deum

oc-

culte res humanas examinare cognoscimus, quod in illo saeculo facere manifestius comprobatur. Merito ergo istum solem uerissimum diem dicimus, qui ad numerum horarum per duodecim nobis apostolos lumen suae ueritatis infudit. Nam et ipse sic dicit : Abraham concupiwit uidere diem meum : uidit et gawisus est. Dies iste bonarum mentium, dies iste iustorum est : cui nec nubium caligo praepedit, nec nox aliquando tenebrosa succedit. EXPOSITIO

IN PSALMVM

LVIII.

l. In finem, ne disperdas Dauid in tituli inscripiione : quando misit Saul et custodiuit domum eius, ut eum ànter[iceret. In finem, iam dictum est sine fine. Ne disperdas Dausd in tituli inscripiione ;

IO

et hoc quoque frequenter ponitur, ut Passio Domini per haec indicia declaretur. Irrite siquidem tentabat disperdere Iudaeorum insania, quod diuina toties interdixit auctoritas. Per huius enim z7£ul; incorruptibilem zmscriptionem, manifestat regni Domini incommutabilem firmitatem. Sequitur quando misit Saul et custodiuit domum eius, ut eum interficeret. Hoc quoque ad passionem Domini conuenienter aptatur. Domus enim indicat monumentum ubi 198/199 Prou. 2r, 11 iuxta LXX.

218/219 Ioh. 8, 56.

Ps. LVIII, 1/3 cfr I Reg. 19, r1.

200 dicit Gerz.

204 de] oz. Gerz. — r

Ps. LVIII, 3 interficeret eum

214 illo] Gerzi., hoc Garef.

EXBSIN

15

20

PS: EVIIE, X

519

triduana morte requieuit, ad quod custodiendum miserunt principes Iudaeorum, ad gloriam nominis eius quasi disperdendam : ne per fraudem diceretur resurgere, quod auditus fuerat Christus antea praedicasse. Sed melius quod inimici per se maluerunt probrare, ut totus mundus factum firmius potuisset agnoscere. Indubitatum siquidem testimonium est, quod praestat ingrátus ; et non potest gratiosum dici, quod confirmat ille qui reus est. Quapropter causas istas nullus ambigat ad passionem Domini pertinere, unde psalmus iste dicturus est. Sed hoc sollicite debemus intellegere, ut quando

2)

30

35

loquitur Dominus Christus, quaedam ab humilitate carnis, quaedam ab excellentia diuinitatis eius accipere debeamus : non duos filios putantes, sicut Nestorii sacrilega somniat iniquitas ; sed in duabus naturis unitis atque perfectis permanere Dominum Christum, sicut doctissimorum patrum sanctae Chalcedonensis synodalis testatur auctoritas. Ait enim : Vnum eumdemque Filium Dominum nostrum Iesum Chrisiwm confileri consonanter omnes insitruimur et docemur per[ectum eumdem in. diuinitate et ber[ectum eumdem in car-

ne; Deum wueraciter hominemque eumdem, ipsum ueraciter ex anima, vationali et corpore ; ópoosovov, id est unius essenHae Patri secundum diwinitatem, et. óoosovv nobis eumdem ibsum secundum humanitatem, ber omnia nobis absque solummodo peccato consimilem. Ante saecula quidem de Patre natum secundum diuinitatem, in nouissimis autem diebus eum-

dem ipsum jropter nos el bropier nostram salutem ex Maria Virgine 40

natum,

Ocorókov,

id

est Dei

Genitrice

secundum

humanitatem : unum eumdemque Christum. Filium Dei, Dominum

wnigenilum,

in duabus

naturis

sine confusione,

sine

conuersione, sine diwisione eL sine separatione noscendum. Nusquam naturarum. differentiam er. unitatem penitus ampuiatiam ; magis autem. salua proprielate utriusque naturae 45

ei in wnam

coeunte

personam,

wunamque

subsisientiam ; nec

in duas diuisum bartitumque personas, unum eumdemque Filium wnigenitum Deum Verbum Iesum. Christum Dominum confitemur. Sancta fides, inuiolata ueritas, amplectenda prae-

$0

dicatio, quam merito per Spiritum sanctum conuenienter effusam, per totum mundum catholica confitetur Ecclesia.

24/28 cfr Concil. Chalcedon., act. II, v, 34 —

edid. Schwartz, 7Ac/a Conc. Oecum. 1,

i, 2, p. [325] 129, 23 — [325] 130, 2 ; uets. lat. a Rustico edit., 75/4. II, iii, 2, p. [396] 137, 25 — [397] 138, 4 (alia uersione utitur Cassiod.).

22 legere debemus Gerz. 25 sacrilega] Gerz. c in ras. post somniat duae Jitferae eras. in Gerzz. 39 natum] oz. Gerz. genetricem Gerzz. corr. 47 uerbum] Gerzz. eum fextu graeco et Rustico, uerum Gare

PL 410

EXPUIN

520

PS; EVIIE

7193

Diuisio psalmi. Primo ingressu psalmi orat Dominus Christus, non ex eo

quod de Patre natus est Deus, sed ex eo quod de Maria Virgine

55

6o

factus est homo, ne ei inimici ipsius nocere praeualeant ; ad instar luminis materialis ex imo surgens, ad resurrectionis suae paulatim conscendens excellentissimam summitatem. Secundo prosequitur, quemadmodum in fine saeculi conuertendi sint Iudaei, et pro eis oratio mirabili pietate depromitur. Tertio designat quae facturi sint post conuersionem, et se in sanctis suis gaudere testatur. Quae partes diapsalmatis termino diuiduntur : ut non tam exquisitae quam minus neglectae esse declarentur. 2. Eripe

me

insurgentibus

Expositio psalmi. de inimicis meis, Deus in me

meus

et ab

libera me. Dum humanitas Domini

Saluatoris evi$? se ab inimicorum spiritalium insidiis po65 stularet, quibus tamen non tenebatur obnoxia, sicut ipse di-

79

73

8o

cit : Veniet brinceps huius mundi, et àn me non inuemiet. quadquam, nobis quod necessarie petamus ostendit. Ille quippe sine macula peccatorum, diabolum, uel ministros eius Iudaeos auerti a se proposita humilitate deprecatur ; nos autem sic petimus, ut capti atque obnoxii ab immundis spiritibus diuina misericordia liberemur. Caput nostrum hoc quidem petit, sed sine lege peccati : membra uero similiter rogant, sed delictis obnoxia. Inimicorwm autem quatuor esse genera per hunc et alium uersum euidenter ostendit. Primum dixit erij: se ab inimicis tantum, qui dispositum quidem nocendi habere poterant : non tamen, ut confestim laederent, ardentius appetebant. Addidit secundum e£ ab znsurgentiibus im me libera me. Ab insurgentibus dicit, quasi iam iniquitatis suae tempestate commotis et futuris cladibus animi indignatione praeparatis. 9. Eripe me de operantibus iniquitatem et de uiris sanguinum libera me. Dicit tertium genus, ut illi qui insurrexerant mente durata, scelus etiam operatione comple-

rent ; nec cogitationibus tantum iniquitatem suam, sed operis 85 quoque

ipsius consummatione monstrarent. Sequitur e£ de uiris sanguinum libera me. Venit ad quartum genus, ut isti inimici non solas contumelias appetere uiderentur, sed ipsum quoque sanguinem effundere festinarent. Hic autem 66/6« Ioh. 14, 3o.

64 eripe Gerzz., corr.a. n. 40 obnoxii] Gerzz., noxii Garez 81 libera] salua r additur Gare;

** addidit] Gerz.,

122 41I

HK. 195

EXP. IN PS. LVIII, 3-5 90

SCHE

9;

IOO

105

IIO

115

120

521

significat Iudaeos, qui innocentis sanguinem sacrilego crimine damnauerunt, quando dixerunt : Crucifige, crucifige; et iterum: Sanguis huius super nos et super filios nostros. Qui merito «iri sanguinum, dicti sunt, quoniam supra se iniuste mortis onera susceperunt. Petit se ergo ab eis pro humana infirmitate erifi et liberari, qui totum tamen uoluntarie sustinebat. Et intende quía per figuram epembasim, quae iteratio nuncupatur, in his duobus uersibus uerba geminauit, e $e me et libera me. 4. Quia ecce occupauerunt animam meam, irruerunt in me fortes ; neque iniquitas mea neque peccatum meum, Domine. Anima hic uita dicitur corporalis. Ceterum animam Domini Saluatoris nulla potuit aduersitas occupare, quae unita Deo immaculata se conuersatione tractauit. Sed cum dicitur anima occupata, tempus ostenditur passionis. Sequitur irruerunt in me fortes. Fortes diabolum significat cum ministris ; sicut ipse in euangelio dicit : Nemo fotest intrare in domum fortis el uasa eius diripere, nisi $rius alligauerit fortem. Ipsi enim in corde Iudae ascenderunt, ut Saluator morti traderetur. Ipsi populum pessimis instigationibus incitarunt, ut Liberatorem humani generis perfida uoluntate damnarent. Qui fortes ideo dicuntur, quia mortalium superant fragiles imbecillitates. Ceterum potentiae Christi fortes esse non poterant, qui eos diuinis uiribus alligauit. Addidit, neque iniquitas mea neque peccatum meum, Domine. Quamuis in Dominum Saluatorem diabolica fortitudo surrexerit, modo eum in pinna templi constituendo, modo offerendo diuitias : tamen nihil tale in eum praesumere ausi sunt, qualia nobis uitiorum tentamenta efficaciter ingerere consuerunt. In2qwitas hic pro maleuolentia intellegenda est; beccatum uero pertinet ad sceleris operationem, quae omnimodis a Domino fuisse probantur extranea. Natura enim humanitatis a Domino assumpta probatur esse, non culpa; sed tamen ipsum fortem sustinuit tentatorem,

125

quia carnem

nostrae fragilitatis assumpsit ; nec aliter fieri potuit ut ius suum exitium iuste perderet, nisi ad uitae peruenisset auctorem. Sic triste frigus ueniente tepore dissoluitur : sic nox tenebrosa discedit, quando claritas serenae lucis aduenerit. Sed haec de se uere dicit Caput nostrum. Ceterum ista professio membris non potest conuenire subiectis. 9. Sine iniquitate cucurri et dirigebar : exsurge 90 Luc. 23, 21.

91 Matth. 27, 25.

106/107 Marc. 5, 27.

91 huius] Gerz., eius Gare 93 ergo se — Garet 100 dicitur uita — Gare 125 tempore Gerzz. corr.

94 eripi et] oz;. Gerzz.

BI 412

EXP. IN PS. LVIII, 5-6 522 oin occursum mihi et uide. Potest quis currere et non dirigi, ut illi quorum uita tortuosis semitis irrotatur ; nec ad rectum perueniunt iter qui nulla ueritate diriguntur. Christus enim mundanam uitam recto tramite transcucurrit ;

nec iniquitas illi obuiare potuit, quae actus semper humanita15; tis intorquet. De ipso enim octauus decimus psalmus ait : Exsullawit ut gigas ad currendam wiam : a summo caelo egressio eius, e occursus eius usque ad summum eius. Hoc enim erat dirigi,.unde uenerat, ut rediret. Sed sic uenit a Patre, ut non recederet a Patre ; sic discessit a mundo, ut non desereret fide-

140 les, sicut ipse ait : Non «os dimittam orphanos ; et: Ecce ego uobiscum sum usque ad consummationem saeculi. Sequitur exsurge in occursum mihi. Hic iam tropicis allusionibus potentia resurrectionis exprimitur, ut petat Patrem sibi occurrere, ad se scilicet uenientem ; cum nec ille ab ipso ali14; quando discesserit, nec iste ad eum, quantum ad supernam naturam pertinet, facie nouitatis aduenerit : sed sicut ipse in

euangelio dicit : Ego in Patre et Pater in me est. Quod autem addidit e? u?de, significat, fac uideri ; sicut Abrahae dictum SCHE

est : Nunc cognoui quoniam diligis Dominum Deum tuum ; id 15o est, cognosci feci. Tropica est enim ista locutio et in scripturis diuinis creberrima consuetudine seminatur. 6. Et tu, Domine

Deus

uirtutum,

Deus

Israel.

Intende ad uisitandas ommes gentes : nom miserearis omnibus qui operantur iniquitatem. Duo isti 15; uersiculi in uno exponendi sunt, quoniam de se inuicem pendere noscuntur. Post resurrectionis igitur mirabilem narrationem, pius Aduocatus interpellat pro nobis, dicens ad Patrem : Et tu, Domine Deus uirtutum, Deus Israel ;

qui non putaris nisi Deus solius Israel, id est unius gentis : 160 ?nlende nunc ad. uisitandas omnes gentes, ut tibi credentium copia crescat ex gentibus, quia sterilitatem fidei in iudaico populo comperisti. Et respice quod omnes gentes dicat, quoniam de uniuersis nationibus erant (Domino iuuante) credituri ; sicut est illud : E? dabo tibi gentes heredita165 lem tuam. eb possessionem tuam terminos terrae. Vbi autem reuertitur ad Iudaeos, dicit: Non miserearis omnibus qui operantur iniquitatem. Haec oratio (si bene conspiciatur) praeceptis eius in nulla parte dissentit. Dicendo enim : Noa miserearis omnibus, ostendit illis esse miserendum qui 135/137 Ps. 18, 6-7. 140 Ioh. 14, 18. 140/141 Matth. 28, 20. 14, IO.II. 149 Gen. 22, 12. 164/165 Ps. 2, 8.

147 Ioh.

131i intotatot Ger.

135 pos!

133 transcucurrit] Gerzz., transcuttit Gare

decimus rasura fere 6 litterarum in Germ. 136 gigans Gerzz. 142 topicis Gerz. corr. 149 diliges Gerz. corr. 159 solus Gerz. 169 misereatis] ozz. Gerzz.,

fort. recte

BXPCINXPSCTLVIIES-

6-8

523 17e puro studio supplicabunt. Nam licet omnes homines o perentur iniquitatem, illis tamen parcendum esse non dubium est qui praedestinati sunt et ad eum deuota mente confugiunt. 7. Conuertentur ad uesperam et famem patientur 175 ut canes et circuibunt ciuitatem. Ventum est ad psalmi ianuam secundam, iri qua iudaici populi futura conuersio declaratur. Significat ergo in fine mundi ex eis innumeros Domino esse credituros ; quod et apostolus dicit : Nolo uos ignorare, fratres, mysterium. hoc, ut non sitis uobisipsis sapientes, quia 18o caecitas ex parte Israel contigit, donec blenitudo gentium. introiret et sic omnis Israel saluus fieret et cetera. Vides et ibi promissum esse, ut quamuis sera, tamen aliquando salutifera con-

PL 415

uersione saluentur ; et ideo ad similitudinem diei, finis mundi

uespera competenter edicitur. Sequitur e? famem batien18; iur ut canes. Illius temporis Iudaeorum significat uolunta-

tem, quia sicut nunc crudelissima obstinatione durati sunt,

ita et tunc fidei auidissima desideria patientur. Qui merito canibus comparantur, quoniam Antichristum illum immanissimam beluam, fidei calore raptati, religiosis latratibus in19o sequentur. Canes enim a canendo dicti sunt. Meliores erunt tunc canes, quam nunc sunt homines : quando legem in qua modo delinquunt, tunc fideliter defensare contendunt. Nam quod dicit,

famem,

caelestis uerbi significat auiditatem, sicut

ait propheta : Ecce induco famem super terram, non famem 195 Danis neque sitim aquae, sed famem audiendi uerbum Dei. Addidit et circuibunt ciuitatem. In eadem comparatione permansit.

SCHE

Canum

enim consuetudo

est illa loca defendere, in

quibus se norunt alimoniam reperire : ita et Iudaei iam conuersi c2uitatem, id est sanctam Ecclesiam defendunt, quam 200 correctis praedicationibus circuibunt. Canes enim fidelibus comparatos euangelii scriptura testatur. Dicit quippe mulier Chananaea : Vtique, Domine : nam et canes edunt de micis quae cadunt de mensa dominorum suorum. Hoc schema dicitur aenigma, id est obscura sententia, quae et ipsa pertinet ad al205 legoriam ; aliud enim dicit et aliud significat. 8. Ecce ipsi loquentur in ore suo et gladius in labiis eorum : quoniam quis audiuit ? Loquentur plane tunc 24 ore suo, quod nunc habere non merentur in

178/181

Rom.

ir, 25.26.

194/195 Am. 8, 11.

190

cfr Varro

de Ling. /a?. p. 31, 8;

102, 2r.

202/203 Marc. 7, 28.

174 conuertantur r (praefer nonntillos codd.)

uesperum r (praeter H M N 5$? X)

175 circumibunt Gerzz. (Dic e£ infra) 186 crudissima Gerz.. 191 sunt] Gerz. sint Gare 199 defendunt] Gerz;., defendent Gare; 206 gladius] est add. r 34

C. 1 (xcvi1)

i. 196

524 210

215

220

EXP.INCPSAL

VITLASSEO

corde, aliosque ad bona conuertunt, quae ipsi prius credere noluerunt. Sequitur e? gladius in labiis eorum. Erit utique 2n labiis eorum gladius caelestis, qui legitur bis acutus, ex utroque testamento feriens et ad sanitatem felices animas sua uulneratione perducens, de quo ait apostolus : e£ g/adium spiritus, quod. est uerbum Dei. Addidit: quoniam quis audiuit ? Bene praemisit in labiis eovum esse gladium, id est in ore ipsorum praedicationes frequentissimas, quoniam rarus gentilis auditurus est, cum in scelerata Antichristi religione permanserint. Quis enim, cum pondere proferendum est, quasi paene nullus, quasi omnino rarissimus. Significat enim haec syllaba frequenter nullum, ut illud : Quis simülis tibi ? aliquando unum, ut illud : Qws dabit ex Sion salutare Israel ? 9. Et iu, Domine,

bis omnes

gentes.

deridebis

eos

; pro nihilo

habe-

lrridendos eos pronuntiat, qui praedi-

cationes rectas audire noluerint, sicut est illud Salomonis : Meis autem increpationibus non intendebatis, sed. irrita. factebatis mea consilia ; ideoque et ego àn uestra perditione ridebo, gratulabor quando superuenerit uobis interitus. Derisui enim erunt, quando inanes et fatui ab aeterni regni intromissione 250 pellentur. Sequitur $rvo nihilo habebis ommes gentes. Gentes, etin bono et in malo poni notissimum est. Hic tamen illos dicit qui obstinatione crudeli in sua nequitia perseuerant. Ipsos enim $ro nihilo habet Dominus, qui eum creaturarum omnium non uenerantur auctorem. Nam si hoc uniuersa25 IS liter dictum intellegas, unde erit Ecclesia Domini construenda ? Sed mos est scripturae diuinae dicere pro parte totum, secundum illud Domini dictum : Nam cum uenerit Filius homi"mis, imueniet fidem in levram ? Quod si et hoc generaliter uelis accipere, quibus dicendum est : Venite, benedicti Patris 240 mei, possidele paratum uobis regnum a constitutione mundi ? Restat ergo ut hic omnes gentes eos intellegas qui perfidia faciente damnandi sunt. Sunt enim ex omnibus gentibus perituri, sicut iustos constat ex omnibus nationibus congregari. 10. Fortitudinem meam ad te custodiam, quia tu, 245 Deus, susceptor meus es. Superius fortes diximus esse diabolum cum ministris, qui fortitudinem suam in se ponentes, ab aeterna celsitudine corruerunt. Sed Dominus Christus humanae ignorantiae formam ueritatis ostendens, forti225

213/214 Eph. 6, 17. 221 Mich. 7, 18. 221/222 Ps. 15, 7. I, 25-26. 237/238 Luc. 18, 8. 239/240 Matth. 25, 34.

226/228 Prou.

209 conuertunt] Gerzz., conuertent Gare 227 consilia mea -— Gare/ 230 pelluntut Gerz:., corr. a. zz. 238 inueniet] Gerzr., putas praez. Gare terram] Gerzi., tetta Gare et si Gare? 244 tu] r, oz. Germ. et Garet (sed babent 1. 335) Cum g

PL 414

EX

SCHE

DNUPSZ-LVIIE

102:

525 tudinem humanitatis suae, Domini dicit beneficiis applican250 dam ; ut sicut per illum insidiatorem noxia didicim us, ita per uerum Redemptorem, quae sunt profutura noscamus. Nam quod ait ad te custodtam, mutata syllaba significat per te custodiam fortitudinem meam ; quod in scripturis diuinis saepius inuenitur. Quae figura dicitur prothesios parallage, 255 cum altera propositio pro altera ponitur. Sequitur quia ftu, Deus, susceptor meus es. Merito illi suam fortitudinem pronunciat deputandam, quem swscebiorem suum esse noscebat. 11. Deus

260

265

meus,

misericordia

eius

jraeueniet

me

Deus meus, ostende mihi inter inimicos meos. Exponit quod superius dixit : Fortitudinem meam ad te custodiam. Nihil enim ei dignum obtulit humana conditio, ut mereretur muneris eius largitate gaudere. O uere pietas stupenda Creatoris ! De se nos docet quod in nobis intellegere et custodire debeamus. Sed uae illis qui hanc regulam decli-

nantes, in hominis putant arbitrio consistere, ut mereantur ad

270

25

aliqua Dei munera peruenire ! Ipse enim donat, ut bona uelimus; ipse perficit, ut ad eius praemia peruenire possimus ; quod apostolus lucidissime declarauit : Quid autem habes quod non accepisti ? Si autem accepisti, quid gloriaris, quasi non acceperis ? Desinat ergo pelagiana haeresis rediuiuas suscitare calumnias. Nihil boni ex nobismetipsis habere possumus, nisi hoc a Domino sumpserimus. Sequitur Deus meus, ostende mihi inter inimicos meos. Secundum dicit munus bene- PL ficii, ut etiam inter inimicos ipsius uirtus maiestatis eius 415 possit ostendi ; scilicet ut de blasphemis fiant religiosi et de iniqua conuersatione iustissimi. 12. Ne occideris eos, nequando obliuiscantur legis tuae

280

285

: disperge

illos

in uirtute

tua

et destrue

eos,

Protector meus Domine. Hoc est quod superius dixit, ostende mihi inter inimicos meos ; quoniam ab istis inimicis, qui Deo largiente credituri sunt, ideo ira suspenditur, ne Domini legem usque in finem saeculi ignorare uideantur et incipiant sic perire, ut nullus ex eis possit bonus fructus emergere. Obl?usscitur enim legem qui eius praecepta non complet, quamuis animo uerba ipsius tenere uideatur. Precatur ergo ne gens Iudaeorum funditus pereat, sed magis errasse se gloriosa satisfactione cognoscat. Addidit disperge illos in uirtute tua. De Iudaeis hoc dictum testatur eorum facta 269/211 I Cor. 4, 7.

253 e 261 ad] at Gerz., corr. a. zz.

add. r

254 protheseon Gerz.

265 de libero arbitrio edd. Gerzz. in zarg. a. zz.

meteatur Gare?

384 bonus] Gerzi., bonos Gare/

260 mihi] bona

266 mereantur] Gerzz,

526 290

EXP.

INI PS..EVIEIE

122104

dispersio, ut paene per totum mundum diuisi dispersique declarentur. Nam quamuis iuri romano sint subditi, suo tamen

more uiuunt ubique dispersi. Hoc est : 4e occéderis nam 295

si fuissent, ut merebantur,

eorum funditus interiisset. Désfers? ergo sunt Iudaei, siue ut ad conuersionis prouocarentur studia ; seu (sicut quidam uolunt) ut inter contentiones haereticorum, ab inimicis suis ueteris legis paratum testimonium haberet Ecclesia ; dum illud indubitanter creditur, quod aduersario suffragante firmatur. Sequitur

300

Do

515

320

225

e£ destrue

eos,

protector

meus

Domine.

Adhuc in hisdem supplicationibus perseuerat, ut destructi Iudaei in melius construantur sitque salutaris eleuatio post ruinam. Non enim Paulus apostolus surrexerat ad salutem, nisi ad uocem Domini cadere meruisset. 13. Delictia oris eorum, sermo labiorum ipsorum et comprehendantur in superbia sua et de exsecrai4one

310

eos ;

exstincti, spes conuersionis

et

mendacio

euellentur.

Delicta

oris

& 197

eorum,

id est cogitationum insaniae fuerunt, quando consilium fecerunt ut neci traderent Dominum Saluatorem. Sermo quoque labiorum ipsorum detestabilis fuit, quando dixerunt Reus est mortis. In superbia comprehensi sunt, quando lidem dixerunt : Quis tibi dedit hanc potestatem ? Et in qua potestate haec facis ? Captos enim constat in sujerbia sua, quando uiderunt postea resurgentem, quem prius facientem miracula respuerunt. Sequitur e? de exsecratiome et mendacio euellentur ; scilicet quando ab eis post conuersionem dedecus amouetur, quod in cunctis gentibus nunc habere noscuntur. De mendacio iidem euellentur, quando scripturas diuinas ueraci illuminatione cognouerint, quas nunc sub falsa interpretatione suscipiunt. 14. In ira consummationis et non erunt ; et scient quia Deus dominabitur Iacob, et finium terrae. Iva Domini duobus dicitur modis : siue quando uindicat ad salutem, ut est illud : F/agellat enim omnem filium quem recipit ; siue quando mittit in ignem aeternum, de quo alius psalmus

dicit : Domine, ne in ira iua arguas me, neque in furore tuo corri-

fias me. Abusiue quippe tractum est ab hominibus, quia quando aliquam culpam uindicamus, perperam factis irascimur. Ceterum Deus omnia sub tranquillitate diiudicat, quia 310 Matth. 26, 66. IPBSNONO

72

311/312 Matth. zr, 25.

290 paene] bene Gerz.

306 cuellentur]

291 iuri] iugo eZ.

conpellantur

325 dicit] Gerz., ait Gare:

r

3823 Hebr. 12, 6.

325/326

300 hisdem] Gerzz., iisdem Gare

923 recepit Gerzz. corr.

324 qua Gerz.

PL A16

EXP. IN PS. LVIII, 14-15

527

nescit perturbationis sustinere confusa. Consummationem 330 uero illam dicit, quam unusquisque patitur, quando memor peccatorum suorum interna se castigatione discruciat. Noo erunt utique superbi, dum eos constat ad humilitatis paenitentiam esse uenturos. Sequitur e£ scient quia Deus dominabitur lacob et finium terrae. Cum. Iudaei fuerint per255 fecta religione ueraciter instituti, tunc agnoscent Christum Dominum esse Iacob patriarchae sui, quod primitus non credebant. E£ finium terrae, id est catholicae Ecclesiae, quae toto orbe diffusa est, quod modo durato corde non sapiunt. 340 15. Conuertentur ad uesperam et famem patientur ut canes et circuibunt ciuitatem. Post secundi diaplasmatis interiectionem, ad ingressum tertium uenit : ubi iterum conuersio Iudaeorum et resurrectio Domini Saluatoris ostenditur. Et quoniam praesens uersus, qui in secunda parte 34 5 iam positus est hisdem uerbis, sed non ipso intellectu repetitur, quod in scripturis diuinis inesse saepe iam diximus. Ille enim primus pertinet ad finem saeculi, iste ad Domini passionem ; sic enim utrorumque sequentia manifestant et ideo secundum causas praedictas eorum est intentio perquirenda. In supe21 riori enim diuisione «espera diximus finem saeculi significare ; sed hic initium ipsum sextae aetatis ostenditur,

355

360

quod

est «espera, quando Dominus Saluator mundo salutaris aduenit. Sic enim de ipso dicit Moyses : Occidetis agnum ad uesperam ; post cuius resurrectionis miraculum multitudo credidit Iudaeorum. Sequitur et famem patientur ut canes. Canis, uoracissimum animal atque importunum, consueuit illas domos latratibus defendere in quibus edacitatem suam nouit accepto pane satiari. His merito comparantur Iudaei, qui christianae fidei munere saginati, Ecclesiam Dei clamosa praedicatione defendere festinabunt ; sicut Paulo apostolo contigit, ut qui ante fuit persecutor Christiani nomi-

nis, postea diuino munere et circuibunt ciuitatem.

36 ^

iungeretur apostolis. Addidit Ciuitatem significat Ierusalem, quae uniuersaliter per mundum noscitur esse diffusa. Hanc ergo circu?sse Paulum, salutares generi humano testantur epistolae, quae per uniuersas gentes uelut sacra diuina tonuerunt. O canem istum beatum ! qui populos persequitur infideles, fures abigit et ouilia sancta custodit ; cuius latratus per totum mundum quasi grandiosa tuba concrepuit.

353/354 Ex. 12, 6.

332 constat] Gerzz., constet Gare 340/341 cfr /. 174/195 , 345 hisdem] Gerz.,. iisdem Gare? 364 defusa Gerz., corr. a. zr. 365 generis humani Gerzz.

EXP.

528

IN PS. LVIII, 16-18

979

16. Ipsi dispergentur ad manducandum ; si uero non fuerint saturati, ei. murmurabunt. Isti ergo qui

37)

disperguntur, cibum scilicet spiritalem ; ut conuertantur gentes ad fidem catholicam uenientes : sicut Petro apostolo in uisione dictum est : Macía, et manduca. Sequitur s? wero non [uerint saturati, et murmurabunt. Saturantur doctores, quando praedicationes suas uiderint populos deside-

380

ueram

meruerunt

ranter

assumere.

habere

Contra

doctrinam,

ieiuni

mamnducandwm

ad

swrmurani,

sua

si uerba

bonis, sterilitatem animae meae. 385

SCHEB 299

PL

fructificare non cognouerint in mentibus perfidorum. Hos 417 ergo uerbi Domini distributores »urmaurare posse dicit, si non fuerint populorum credulitate sat£wrat? ; sicut ipse dicit et in trigesimo quarto psalmo : Retribuebant mihi mala fro 17. Ego autem cantabo uirtutem tuam et exsultabo mane misericordiam tuam : quia factus es susceptor meus et refugium meum in die tribulationis meae. Postquam de Iudaeorum conuersione locutus est, ad Patrem subito uerba conuertit. Quae figura dicitur prosphonesis, latine exclamatio. Ipse enim camíabit in sanctis suis, dum eius membra gaudebunt. Et quale est illud gaudium de Domini semper contemplatione gaudere! Nam sicut uirtus diuina numquam deficit, ita nec gaudium quod de ipsius inspectione prouenerit. Sequitur e£ exsultabo mane misericordiam iuam.

Mane

scilicet, cum nox saeculi istius obscura trans-

ierit, quando iam misericordia Domini in sanctorum remunerationibus elucescit ; ibi enim ipse exsultaturus est tamquam Rex et Dominus, ubi suum populum in se gaudere conspexerit. Addidit qwia factus es susceptor meus. Exposuit quare in Christo Domino exsultawit humanitas, qwia fa400 cius est susceptor meus. Ipse enim suscipitur, quando Ecclesia cuncta saluatur ; quale est illud : S? quis fecit unt ex minimis istis, mihi fecit. Adiecit et refugium meum in die iribulationis meae. O quam gratum est refugium, quando tribulationis tempore condonatur !Omnis enim caro 40 II suspecta est, quamdiu audiat : Venite, benedicti Patris mei, et cetera. Sed tunc aeternum refugium efficitur, quando ad 395

istam uocem

desideratissimam

peruenitur.

Hoc, sicut et in

superioribus diximus, accipiendum est a parte membrorum. 18. Adiutor 316 Act. 10, 15.

meus,

tibi

382/383 Ps. 54, 12.

psallam,

quia,

401/402 Matth. 25, 40.

Deus,

su-

405 Matth.

25; 34-

370 ipsi] ecce praem. r 3*1 et] oz. r (praeter plures codd.) 388 prosphonesis] Germ., prophonesis Gare 392 defecit Gerzz., corr. a. zz. 395/396 remunetationibus] Gerz., remuneratione Gare — 409 quia] tu ad4. r (praeter M)

EXPS DUPSCEVIIT,

410

38-LIX, 2 529 sceptor meus es, Deus meus misericordia mea. Diximus psalmum ad actualem pertinere uirtutem, quam caro Domini Saluatoris etiam in hoc mundo sancta et uenerabili operatione monstrauit. Repetit etiam frequenter beneficia, ut

nobis,

quemadmodum

gratias

agere

debeamus,

ostendat.

415 Susceptor enim humanitatis nostrae Verbum est, quod eam

in Mariae Virginis utero sibi sociare atque unire dignatum est, nequaquam facta confusione uel permixtione substantiarum, sed unitate ineffabili atque inenarrabili permanente. Adiecit, Deus meus, misericordia mea. Mirabilis et amplectenda

i 198

42 o sententia. Nam cum multa dixisset, nec tamen fuissent omnia

comprehensa, ad postremum uno uerbo complexus est : quid est

sunt

Deus

meus,

id est,

beneficia, ibi uniuersa

misericordia

munera

boni non sentitur, ubi misericordia

mea.

lbi omnia

designata. Quid enim donata cognoscitur ?

Conclusio psalmi. Didicimus, Domine Christe, quam multa in carne pertuleris, et quia pro persecutoribus tuis semper oraueris. O uere Iudicem pium, sub quo nulli est confitentium desperandum ! O par benignitas et potestas ! Nam qui pro inimicis oras, quis tuorum possit formidare quod pereat ? Dona facere quae prae430 cipis ; dona implere quod expedit ; quia sicut nihil praeter te sumus, ita tecum boni totum possumus implere quod nitimur.

425

EXPOSITIO

IN PSALMVM

LIX.

1. 2. In finem, his qui immutabuntur, in tituli inscriptione ipsi Dauid in doctrinam : cum succendit Mesopotamiam Syriae et Syriam Sobal et conuertit Ioab, et percussit Edom in ualle Salinarum millia. Titulus hic, nisi compendium quaeramus, vA duodecim et interpretatione nominum et commemoratione bellorum omnino prolixus est. In primo positum est : In finem his qui immutabuntur. Commutantur autem im finem, qui ueteris hominis errore deposito, Domino Saluatori pura menIO tis intentione famulantur; de quibus dicitur : Fwistis enim aliquando tenebrae, nunc autem lux in Domino. Quemodmadum uero possint 2mumutari,

subter exponit, in tituli

inscri-

Ps. LIX, 10/11 Eph. 5, 8.

423 ibi] Gerz;., ubi Gare

425 in] oz. Gerzr.

429/430 praecepis Gerzr., corr.

4. 7t.

Ps. LIX, 1 his] Gerzz. cuz r(cfr J. 9) ef g, pto praem. Garet 6 pr. et] Gerzi., oz. Garet

4 edom] idumeam ed.

2 ipsi] ozz. Gerzz.

BI 418

530

EXP. IN PS. LIX, 2-3

$piione Dauid in doctrinam. Tituli inscriptio, Iesum Christum significat Regem. Sic ergo mutentur, ut deserentes D

20

25

diabolum, Regem sibi Christum esse cognoscant. Dauid enim

saepe diximus Dominum significare. /* doctrinam, adde scilicet christianam, quia non sufficit cuiquam illum Regem suum dicere, nisi et eius qui studeat praeceptis oboedire. Seet cetera. quitur cum succendit Mesopotamiam Syriae Has uictorias, postquam Sauli successit in regno, fecisse Dauid Regum historia comprehendit, quas incongruum uidetur sub hac concinnitate depromere, quando ibi latissime narrata noscuntur. Hoc tamen debemus aduertere, bella ista figuraliter posita propter uictorias Domini Saluatoris, quas in toto mundo de paganis agit et perfidis, quorum uerba psalmus iste dicturus est, ut reuera destructi a superstitione ueteri, mere-

antur per gratiam noui hominis immutari.

30

35

Diuisio psalmi. Populus ille qui erat priscis erroribus illigatus, in nouam gratiam sanctae religionis adueniens, primo capite supplicat, ut post afflictionem, quam satisfaciendo passus est, beneficii nouitate reparetur. Secundo, interpositione diapsalmatis collocata, idem populus rogat ut post tribulationes quas pertulit, deducatur a Domino in munitissimam ciuitatem, petens auxilium sibi de tribulatione concedi, quod soli Domino probatur esse possibile.

Expositio psalmi. 9. Deus,

40

repulisti

nos

et destruxisti

nos

; iratus

es et misertus es nobis. Populusille qui erat priscis erroribus illigatus, repulsum se et destructum sub gratiarum actione commemorat ; ut strages illas debellatarum gentium, quas titulus regem Dauid fecisse praecinuit (sicut dictum est) manu fortis et desiderabilis Christus in uniuerso mundo potius peregisse declaretur, non ferro, sed conuersionis studio ;

4^

$0

non per ignem uisibilem, sed per caritatis ardorem ; quomodo diuinitas debellare ac uincere inuisibiliter consueuit. Qui populus supplicat ut a uetere superstitione destructus et in sancto proposito commutatus, nouae regenerationis gratiam consequatur. Nec moueat quod numerus pluralis adiunctus est. Populus enim cum dicitur, plures in eo significari posse non

dubium est. Nam cum dicunt, repulist?, ostendunt diuino munere a studio scelerum se fuisse reuocatos, ne in prauis

dogmatibus eorum

uita finiretur. Sequitur

20/23 cfr II Reg. 8.

18 quis Gerzz.

50 a] ab Gerzz.

e£ destruxisti

PL 419

EXGEXIN

PS. EIX? 335

531 10s. Merito ad gratiarum actionem uenit ista destructio, quae

Sic euertit ut construat, sic deponit ut erigat, sic humiliat ut

55

ad caelorum regna perducat. Haec enim uerba non ingratorum suscipias, sed magis gaudentium esse cognoscas. Addidit ira-

lus

6o

SCHE

es

et misertus

tas libera,

6^

es

nobis.

Iraius,

aduersatos debe-

mus aduertere, quorum superstitiones et uitia iustitiae suae uirtute prostrauit. Nimis congrue populus et iratum sibi dicit Dominum, cum peccaret, e£ misertum, dum ad conuersionis remedia confugisset. Sic utrasque causas singulis sermonibus fecit intellegi. Quae figura dicitur emphasis, id est exaggeratio, latiorem praebens intellectum quam uerba per seipsa declarant. Ira misericors, indignatio salutaris, captiuiaduersatio

fructuosa.

Ivraíus

est

ergo,

quando

superstitiones eorum subuertit; misertus, quando eos ad cultum uerae religionis adduxit. 4. Commouisti terram et conturbasti eam : sana

coniriiiones

eius,

quia

mota

est.

Terram,

uniuersum

peccatorem debemus intellegere, qui aduentu Domini commo79 tus est ; sicut et in alio psalmo dicturus est : Vidit, et commota est terra. Commoti sunt ergo peccatores, quando culturas suas Deo cognouerunt abominabiles exstitisse, quando simulacra sua tandem aliquando intellexerunt esse lapidea. Animaduerterunt etiam diuitias et honores, ceteraque mundi 7 huius apud Deum postrema, quae ante putauere praecipua. ^ Conturbati sunt quoque, quando inter doctrinas alias audierunt. A$prehendite disciblinam, nequando irascatur Dominus et pereatis de uia iusta. Et uide ordinem psalmi pulcherrima narratione dispositum ; prius enim fuit, ut commoueren8o tur ; post, ut conturbarentur. Sequitur sana contritiones eius, quia mota est. Caelesti Medico produntur uulnera, ut contritis aegris competens medicina succurrat. Sed intellegamus quamdiu eos dicit afflictos, ut usque ad contritiones peruenisse uideantur. Ista est contritio quae nos effi85 cit fortiores ; ista debilitatio quae reddit ualentes. Conterimur enim mente, quando ad humilitatem tota animi intentione descendimus, sicut in quinquagesimo psalmo dictum est : Cor contritum et humiliatum Deus non spernit. Et ut misericordiam clementissimi Iudicis impetraret, addidit, quia 9o

?u0ia

est, id est a pristino errore translata est ; ut tibi Do-

mino pareat, quae ante idolis seruiebat. 9. Ostendisti populo tuo dura ; fotasti 70/71 Ps. 96, 4.

97/38 Ps. 2, 12.

uino

88 Ps. 5o, 19.

56 aduersatus Gerzz. 62 latiorem] Gerzz., clatiorem Gare? 81 qua Gerz:., corr. a. n. 84/85 effecit Gerz., corr. a. zz.

add. Garet

nos

74 et] oz. Gerz. 83 ista] Gerz., est

i. 199

EXP. IN PS. LIX, 5-7

532 compunciionis.

Li

Post uictorias salutares quas Dominus de

mundi istius reconciliatione perfecit per gratiam, dicit $opulo 95

tuo, id est tibi subiugato atque deuoto. Ostend?t enim dura

fidelibus suis, quando martyrum cateruas saeuis passionibus acquisiuit. Ostendit enim in hoc transituro mundo iustis suis dura, ut reddat in illa aeternitate pretiosa. Non enim iubet uacare famulos suos, nec de latitudine se otiosa tractare : sed

IOO

ut, duris laboribus exercitati, ad palmam eius misericordiae mereantur adduci. Sic enim et Paulus dicit : Ne

IO$

coronatur,

nisi legitime certatus fuerit. Addidit, botasti mos uino comjunctionis. Vino comparata est uirtus, quae in bonum propositum studium nostrae uoluntatis immutat et facit recta sapere, postquam se inde meruerint homines diuina largitate complere. Contra hoc humanum poculum sanitatem mentis excutiens, intromittit uerba uanitatis. Sed potus ille non oris,

IIO

sed mentis est ; nec humana industria praeparatur, sed diuina inspiratione conceditur, sicut superius dictum est : E? foculum tuum inebrians quam fraeclarum est !Nam quid sit istud poculum, pulchre breuiterque definitum est, id est, winwm in quo non est uitiorum copia, sed com$wunctionis ubertas. 6. Dedisté

giant II$

I20

metuentibus

a facie

arcus.

te significationem,

Dedit timentibus

ut fu-

significationem,

quando per scripturas suas edocuit in hoc mundo passiones multiplices suos fidelissimos sustinere, sicut in euangelio dicit: Tradent enim wos anie reges et praesides et àn synagogis suis flagellabunt uos et eritis odio omnibus gentibus fropter nomen mewm. Petrus quoque apostolus dicit : T'emfus est ut iudicium incipiat a domo Dei. Vides ergo quia s2gnificationem dedit t?mentibus se. Haec ideo fieri ut futuri iudicii poena possit euadi. Ipsa enim causa subsequitur, «4 fugiant a facie arcus.

Facies

arcus diem iudicii euidenter ostendit, ubi noui

et ueteris testamenti quasi duobus inflexis iugis omnis populus 1022 vA iudicatur. Sed ille ab isto a7c« sagittam, id est sententiam non suscipit, qui se in humilitatem confessionis deuota intentione prostrauerit. Agamus ergo Domino gratias, qui per szgnificationes praedicationum timeri fecit hunc arcum, per quem in iudicio Domini omnis percutitur indeuotus. 130 7. Vt liberentur dilecti tui : saluum me fac dextera (ua et exaudi me. Populus ille fidelium, diuinis iam uirtutibus subiugatus, secundam partem supplicationis ingreditur, deprecans ut Dei uirtus tribulationes eorum in gaudii alacrita101/102 II Tim. 2, 5. 120 I Petr. 4, 17.

109/110 Ps. 22, 5.

98 suis] Gerzz., oz;. Gare£ 110 quod Gerz. 130 clecti r (praeter M* K T*) Gare

117/119 Matth. 10, 17.22.

119/

112 uitiorum] Gerz., uitiosa

PL 420

I35

EXP. IN. PS! LIX, 7-9 533 tem conuertat. Et bene precatur populus iste ut saluus fiat dextera, quia in ipsa parte staturi sunt, qui perpetua felicitate gaudebunt. Poterat enim supplicare ut saluus fieret et in

hoc saeculo, sicut in languoribus petitur, sicut in tribulationi140

bus postulatur ; sed dextera Domini saluum se fieri deprecatur, ubi aeterna salus est et sine fine laetitia. 8. Deus

locutus*est

uidam Sichimam bor.

Dews

Pater

in sancto

suo

: laetabor,

et di-

et conuallem tabernaculorum meti-

locutus

est

in

sancto

Su0,

id est in

Sichimam.

Iuste lae-

Christo, quando Verbum caro factum est et mundi Saluator apparuit. Locutus est autem significat euangelicam uerita14 VA tem, per quam uenit redemptio fidelium et beatitudo sanctorum. Addidit, Jaetabor,

SCHE 15 o

et diuidam

tabatur populus, cui prospere locutus fuerat Dominus. Sed haec hebraea nomina, per hunc et alios tres uersus qui sequuntur, mixta graecis latinisque sermonibus, figuram faciunt sardismos, quae fit diuersarum commixtione linguarum. Nunc ad exponenda uerba ueniamus. Sichima interpretatur humeri ; et quoniam ad onus portandum diuinum humeri decenter aptantur, hic dixit: dóuidam

16 [9]

16 I

Sichimam,id est onus de-

uotionis diuinae, quod unicuique caelesti distributione conceditur. Hoc est onus quod si defuerit cadimus, si portamus erigimur ; de quo scriptum est : Jugum meum suaue est et omus meum leue. Laetus ergo populus diwidere se dicit supra humeros suos gratiam seruitutis et fidei, quam nouit leuissimo fasce portare. Addidit, e? conwallem tabernaculorum metibor. Patriarcha Iacob supellectile pecoribusque ditissimus, cum se a Laban socero suo migrare decreuisset, uenit ad conuallem Syriae, ubi mansionem ponens, oues eius quieuisse narrantur, loco ipsi ex habitatione sua tabernacula nomen imponens ; et quia oues Iacob hic iudaicae plebi conuenienter aptantur, populum qui typum sanctae tenet Ecclesiae dicit :

M etibor et conuallem

tabernaculorum,idest, deIudaica

collectione habebo non minimam portionem. Constat enim de uariis nationibus Ecclesiam Domini, quasi ex diuersis floribus, 170

in una coronae specie esse formatam. Conuallis enim dicta est quasi cauata uallis. 9. Meus est Galaad et meus est Manasses et Ef-

151/152 cfr Hieron. Lib. interpr. bebr. nom., edid. Lagarde, p. 45, 15 ; Aug. Ez. ps. $9, 8, 21 — CC 59, 759. 156/157 Matth. 11, so. 169/170 cfr Varro de Ling.

lat. p. 8, 10. Cfr Goetz, in Ber/. phil. Wochenschr. 1910, c. 1368.

134 saluos Gerz., corr. a. zz.

136 enim] Gerz., oz;. Gare 151 interpretantur Gerzz. corr. 157 leue] est add. Gerz. 160 supellectile] Gerz.., supellectili Garet 171/172 ephraim ^4zd. cur g

PL

534

EXP. IN PS. LIX, 9-1o

jrem fortitudo capitis mei ; Iuda rex meus. Discutiamus haec nomina, quoniam ea, sicut iam diximus, significatio-

nes rerum continere manifestum est. Galaad interpretatur n] aceruus testimonii, quod ad martyres referri posse non duA

bium est. Testes enim graeca lingua martyres dicuntur. Ergo aceruus ille testimonii, qui caelestium granorum numerositate

collectus est, magnam significat esse martyrum congregatio-

180

nem. Aceruus enim de imo surgens, ad summum tendit ; qui iuste martyribus comparatur, quoniam ad immortalia dona perducti, caelesti summitate potiuntur. Hunc ergo aceruum merito suum fidelis populus dicit, ex quo constat effectus. Sequitur e£ meus

est Manasses.

Manasses

interpretatur

oblitus. Inter illas enim persecutiones fidelium, magnum op18 II probrium uidebatur Ecclesia sustinere, quando quicumque Christianus inuentus fuisset, praecepto principum paganorum capitali crimine damnabatur. Hoc ergo opprobrium iam probatur abolitum et felici obliuione consumptum, quando Christianum esse in orbe romano nunc gloria est. Merito ergo E) o fidelis populus dicit obliuionem illam esse suam, quae erat de scelerum abolitione uentura, sicut Ioseph dicit : Oblzwisci me fecit Deus dolorem et domum patris mei. Addidit, e£. Effrem fortitudo capitis mei. Effrem fructificatio dicitur ; sed quae sit ista fructificatio consequenter exponitur, fortitudo m9 I capitis met. Quis alter nisi Saluator est Dominus, qui carne moriendo per gloriosissimam resurrectionem suam contulit spei nostrae copiosissimum fructum ? sicut in euangelio Dominus dicit : Ns? granum. tritici cadens im lerra mortwwum 20 o

20 vA

210

fuerit, isum solum manet fructum. affert. Adiecit, significatur, qui secundum Iste ergo populus a tituli regem sibi Iudam, id est exsultatione dicendum est

; si autem mortuum fuerit, multum Iuda rex meus. Iuda Christus carnem de Iudae stirpe descendit. illa inscriptione non discrepat, qui Saluatorem esse testatur. Et cum : Iuda rex meus, quoniam haec est

fidelium gloriosa confessio. 10. Moab olla spe? meae ; in Idumaeam extendam calceamenium meum ; mihi allobhyli subditi sunt. Moab pro gentibus ponitur, unde congregandam praedicebat Ecclesiam. Olla spei tribulatio significatur, sed illa quam in hoc mundo sanctissimi sustinent Christiani, quae ad

174/175 cfr Hieron., o. c. 7, 4 ; Aug. Es. 5s. $9, 9, 3 — CC 39, 760. 183/184 cfr Hieron., 0. v. 8, 27 ; Aug. Ez. ps. 59, 9, 19/20 — CC 59, 761. 191/192 Gen. ATS 5; 193 cfr Aug. En. ps. 59, 9, 29 — CC 39, 761. 198/200 Ioh. 12, 24.

175 referre

Gerz.

183 a//. manasses]

198 terra] Gerzz, tertam Gare (e£ sic sezaper)

idem

Gerzz.

201 iuda Gerz..

192

dolorum

Gerz.

20* calciamentum Ger.

p 200

PL

RXBOINOPSZCLIX,

215

rosrr

535

spem uitae aeternae, Domino praestante, porrigitur, sicut dicit apostolus : Gloriamur in tribulationibus, scientes quia tribulatio patientiam operatur : patientia autem probationem, probatio uero Spem, spes autem non confundit et cetera. Olla uero et in malam partem ponitur, eo quod in sensu prauo uelut unda decoctionis exaestuat ;de hac scriptum est : Olla succensa in Aquilone ; quod utique diaboli significat machinationes,

qui

220

dixit : Ponam sedem meam ad Aquilonem. sequitur, iz Idumaeam extendam calceamentum meum. Idumaea terrena significat, quibus mundus tenetur obnoxius. Ad haec peruenit euangelium, quando peccatoribus clementia diuina subuenit. Calceamentwum enim praedicationem euangelii con-

225

calceamentorum molestias spinarum aliasque iniurias repellunt, ita et uitae nostrae gloriosissimum institutum, quod frequenter gressibus comparatur, euangelica praemunit aucto-

uenienter aduertimus,

quia sicut pedibus nostris munimina

ritas, ut tali beneficio communiti, hunc mundum sine aliquibus laesionibus, muniente Domino, transeamus. Scriptum est

230

enim : Quam speciosi pedes eorum qui annuntiant jacem, qui annuntiant bona ! et calceati pedes in braeparationem euangelii. Hoc est ergo calceamentum quod nos munit contra uitia, haec defensio quae saeculi huius spinosa transcendit, ut

255

240

laedere non queant, quae acuminatis insidiis probantur armata. Adiecit, mihi allophyli subditi sunt. Hoc idem dicit populus christianus a/lo$Aylos, id est alienigenas sibi subditos, quos iam quidem constat esse confessos. Sed istos allophylos fictos uult intellegi Christianos, qui inter fideles assidua quidem frequentatione conueniunt ; sed quoniam uiuunt animo peruerso, non sunt regnaturi cum Domino. 11. Quis deducet me in ciuitatem munitam ? aut quis deducet me usque in Idumaeam ? Desiderio futurae beatitudinis fidelis populus exclamat ad Dominum : Quis

deducet

me

? id est nullus, nisi tu solus Deus.

munitam lerusalem futuram dicit, quae perfecta erit, ut nulla ulterius persecutione 245 phylos habeat mixtos quos nunc sustinet Sequitur aut quis deducet me usque Idwumaea,

sicut superius diximus,

Ciuitatem

sic munita atque quatiatur, nec allopatienter Ecclesia. in Idumaeam ?

terrena

significat.

Quis

deducet item sub interrogatione legendum est, ipse, scilicet Deus, quem dicit inferius. Desiderat enim et illos populos sibi applicari, qui adhuc non meruerunt esse perfecti, ut completo numero

praedestinatorum,

gaudia peruenirent. 212/214 Rom.

$2757;

5, 3-5.

simul

216/217 Ier. 1, 15.

ad

aeternae

218 Is. 14, 15.

beatitudinis

229/230 Is.

230/231 Eph. 6, 15.

225 quod] qui Gerz.

249 idem Gerz., me ? Garef

253 perueniret Gerz.

PL 425

EXP.

536

iu,

Deus,

Deus,

$m

19. Nonne 25» egredieris,

IN PS. LIX, 12-14 qui

repulisti

uiriutibus

nos ; et non

mnosiris ? Dicendo

nonne tu, Deus ? ostendit de quo superius, qw?s, dicebat. Tu reuera, Domine, perduces ad regna tua, qui nos fecisti damnare simulacra, ut prosit nobis te secutos, quem euidenter

260

265

agnouimus solum Creatorem nostrum, solum debere esse propitium. Dicit enim : Qu? repulisti nos, id est a malo prohibuisti, ne in nostra uoluntate uersaremur erronei. Refulit enim Dominus a regione peruersa, quem dignatur perducere ad dogmata christiana, sicut et in primo uersu huius psalmi dictum est : Deus, repulisti nos et destruxsosto nos : iratus es et miserius es nobis. Sequitur et non egredieris, Deus,

in uiriutibus

nostris. Sensus talis est : quam-

uis in futuro de misericordiae tuae spe magna laetemur, tamen in praesenti saeculo non ita nos cernimus adiuuari, ut aduersarios nostros, te opitulante, uincamus. Haec cum non fiant, sed

magis afflictionibus exponamur, aestimant inimici, quod 407 egrediaris in uirviutibus nostris. Verum ista dissimulatio salutaris et gloriosa probatio est, sicut apostolus dicit : /Z enim. quod. in $raesenti esi momentaneum et leue tribulationis nostrae, supra modum 4n sublimitate aeternae gloriae bondus 27 I operatur in nobis. 18. Da nobis auxilium de tribulatione et uana salus hominis. Postquam dixit sancta congregatio ab inimicis 270

se in hoc saeculo minime uindicari, uenit ad consolatoriam orationem, ut de tribulatione mundi istius, quam iugiter sustine280

285

290

bat, Domini proueniret auxilium : sciens tanto unumquemque illic consolandum, quanto hic pro eius nomine fuerit uehementer afflictus, sicut in euangelio dicit : Beati qui $ersecutionem patiuntur bropler iustitiam, quoniam ibsorum est regnum caelorum. Sequitur e£ uana salus hominis. Salutem praestare non potest indigus salutis, ideoque sperare in homine non debet, qui propriis uiribus probatur infirmus. Hinc est quod Ieremias propheta dicit : Maledictus homo qui spem suam $onat in. homine, et a Domino recedit cor eius. 14. In Deo faciemus uirtutem et ipse ad nihilum deducet tribulantes nos. Populus beatorum, humana confidentia derelicta, n Deo se dicit facere posse uirtutem. Non enim cum diabolo, incendio gladioque certandum est, sed ilis uirtutibus quibus Christus ipse pugnauit, ut superbiam 242/245 II Cor. 4, 17.

282/284 Matth. 5, 1o.

287/288 Ier. 17, 5.

262 regione] Gerzz, religione Garez 271 uero Gerzz., corr. a. zz. 252 dicit apostolus — Gare 284/288 non potest ptaestate -» Gare 285 indigus] Gerzu., mut. a. 4. in indigens spetati Gerzz. 286 probatur] Gerzz., esse add. Garet

BEXDSGENVPSCEIX)

YASDX, x 537 humilitate uincamus, diuitias mundi paupertate superemus. 295 Ad postremum ipse i» Deo facit uirtutem, qui in mandatis eius iugiter perseuerans, diabolicas tentationes eodem miserante calcauerit. Sequitur e£ ipse ad mihilum deducet iribulantes

300

395

5I o

nos.

Quid tibi, fidelissime, opus sunt arma, qui

habere talia probaris auxilia ? Ipse enim pro te pugnat, cui nullus resistit ; ipse insequitur, quem nullus declinat. Ad qmihilum quippe $erducit inimicos fidelium suorum, quoE delet eos de libro uiuentium, ubi sibi scripti uidebantur elati.

Conclusio psalmi. Ecce mundi istius, si secundum Domini toleretur imperium, beata contritio. Ecce humilitatem terrenis culminibus celsiorem, quando non potest deficere, cui uenit auxilium de tribulatione ; et in ipso periculo beneficium reperit, quod atterere consueuit. Sine te enim Deus, uniuersus mundi reus est principatus. Anxia sibi est quaelibet potestas et per te gaudet hu-

militas. Reconditi sunt, Domine, thesauri tui ; aliud uidetur

ad faciem, aliud facis intus habere ueritatem. Quis possit enarrare magnificentiam tuam, qui nosti temporales tribulationes in gaudia aeterna conuertere ? Et illud apud te est pretiosum, quod in hoc mundo sceleratis hominibus uidetur abiectum. EXPOSITIO 1. In finem,

IN PSALMVM

LX.

in hymnis Dauid. Absolutum et breuissi-

mum psalmum latinitas et compendium tituli euidenter insinuat. Non enim, ut supra, nominibus obscuris

^

historiaque

completus est, ut euidenter appareat titulorum indicia reuera salutaria praecones esse psalmorum. I*« finem significare Dominum

Saluatorem nullus ignorat, cum hoc iam frequenti

expositione claruerit. I» A ymnis graecum uocabulum est ; interpretatur enim in laudibus, quia totus psalmus Christi

praeconia personabit. Da«id autem ipsum significat Dominum Saluatorem, cuius laudem decantat populus christianus, qui toto orbe diffusus est.

Diuisio psalmi. In prima parte psalmi a finibus terrae deprecatur populus fidelis, ut eius audiatur oratio ; quatenus in sancta Ecclesia IA

perseuerans, alarum eius uelamine protegatur. Secunda parte gratias agit, quod iustis hereditatem suam pius miserator indulsit et nomen suum in aeternam gloriam consecrauit : 301 perducet Gerzz. Ps. LX, 5salutatia] Gerzz., salutatium Garez idem add. Germ. 16 aeternum Gerz.

6 iam hoc — Gare:

9 autem]

| 201

PL 424

EXP-INSPSSENSUICS

538

ex qua re laudes se redditurum iugiter Domino Expositio psalmi. 2. Exaudi,

orationi Domini,

MN

El

Deus,

meae. sancta

deprecationem

meam

pollicetur. ; intende

Fidelis populus, qui tamen membra caritate

succensus,

sunt

petit ut eius audiatur

oratio. Sed consideremus quid sit hoc, quod exauwdr: petit deprecationem suam et imtendi orationi suae, si qua haec potuerimus subtilitate diuidere. Defrecat:o est assidua quidem communisque supplicatio, quam et hominibus a quibus aliquid petimus, frequenter offerimus ; hanc a Domino deprecatur audiri. Orat?on? uero suae, quam tantum sanctae Trinitati iure persoluimus, postulauit ?ntend?, id est prospici atque misereri, quoniam eam purissimam diuinis conspectibus offerebat. Cuius talis uirtus est, ut cum fideliter de-

30

promitur, probabile desiderium obtinere monstretur. 9. A finibus terrae ad te clamaui ; dum amxaiareiur cor meum, in petra exaltastà me : deduxisti me. Congregatio sancta iustorum, quae est hereditas Domini, depressa malis saeculi, in uniuersis sita gentibus congemiscens, clamat ad Dominum, quae et carnis necessitatibus subiacebat

et ab eius uitiis toto mentis desiderio desinere Clamati

enim

a finibus

terrae,

festinabat.

id est ab uniuerso orbe

terrarum, in quo est omnipotentis Domini Ecclesia constituta. 40

45

$0

Sed non a solis f?n?bus hoc clamatur, uerum etiam ab interioribus et umbilico ipso terrarum, sicut in octauo decimo psalmo dictum est : I» omnem terram exiuit sonus eorum. Clamat ergo Iste populus qui superius dictus est : Exaud?, Deus, deprecationem meam ; intende orationi meae. Dicit etiam quando iste clamor uelut sacrificium Deo fuerit immolatus in anxietate cordis : quando enixius clamatur ad Dominum, cum periclitanti animae necessaria remedia postulantur. Sequitur clamoris exauditio et praemium singulare iustorum, in peira exaltasti me. Petra significat Dominum Saluatorem, sicut dicit apostolus : Petra autem erat Christus. I n hac petra se exaltatum esse pronuntiat, in qua omnis aedificatus est Christianus. Constat enim exaltatum, qui ibi noscitur esse fundatus.

Adiectum

est, deduxistii

me

; in illam

scilicet futuram requiem quam beatis suis Dominus pollicetur. Nam quod dixit, dedwuxisti me, usus iste prophetiae Ps. LX, 41, Ps. 18, 5.

49 I Cor. 1o, 4.

17 se laudes — Gare: 19 oratione Gerzz., corr. a. zz. populi Gerzz. 21/22 deprecationem suam petit — Gare 23 potuerimus] Gerz., poterimus Gare 34 sit a gentibus Gerzz. 40 decimo octauo Gare 46 remedia necessatia Garet

PL 425

EXPESINCOPS:EXI

394 539 »5 est, ut illa quae uentura sunt pro praeteritis dicat ; sicut in uigesimo primo psalmo iam dictum est : Foderunt manus uas

SCHE

ei edes meos, dinumerauerunt omnia ossa mea. Quae figura dicitur prolepsis, id est praeoccupatio futurorum. 4. Quia factus es spes mea, turris fortitudinis a 6» facie inimici. Causa redditur quare sit deductus ad praemium : quia spem süam constituerat sibi Dominum, qui confidentes aedificat et in se praesumentes semper exaltat, sicut dicit apostolus : Gloriamur in tribulationibus, scientes quia tribulatio patientiam operatur, batientia probationem, Probatio uero 65 Spem, spes autem mon. confundit et reliqua. Sequitur omnino magna comparatio : £urris fortitudinis a facie inimici. Per turris similitudinem ipsum Dominum significat Saluatorem. T'wrris enim ciuitatis muros uindicat et irruentes hostes ex alto uulnerat; sic uirtus Domini populum suum 7» defendit, cum aperte inimicum eius oris sui contradictione prostrauerit. Sed £«rris illa uirtutibus est plena, non gladiis; pugnat uerbo, non proelio; iubens omnia, non decer-

tans : quam non aries quassat, non aliqua machinamenta de-

bilitant, nec localiter defendit, sed per totum mundum famu75 los suos inuicta protectione custodit.

9. Inhabitabo in tabernaculo tuo in saecula : $rotegar in uelamento alarum tuarum. Et hic quoque categoricus syllogismus enascitur, qui eodem modo colligitur. Iustus inhabitat in tabernaculo Domini. Omnis qui habitat 8» in tabernaculo Domini, in saecula protegitur in uelamento alarum eius. Iustus igitur in saecula protegitur in uelamento alarum eius. Nunc ad exponenda uerba redeamus. Mens sancta Domini Christi sibi beneficia largienda confidit, quo in huius mundi periculis /» tabernaculo Domini tutissime per8; seueret ; et hoc non ad breue tempus, sed quousque saecula uitae istius diuina administratione peragantur. Ita enim fidelium populus decursa sibi aetate succedens, in tabernaculo Domini per saecula continetur. Sed intendamus quare frequenter uelamentum alarum Domini sacris defensionibus 9o comparetur. Primum, quod alae auium in modum palmarum quasi quaedam costae pulcherrimae porriguntur. Deinde, quia sic defendunt, ut onerare non possint. Tertio, quoniam aestus et frigoris inclementiam a dilectis pullis affectuosa protectione depellunt. Ita defensio Domini, si ad eum pie con-

95 fugiamus, potestates aereas a nobis efficit alienas, ut nec furor

56/5? Ps. 21, 17.18.

63/65 Rom.

57 meos] oz. Gerz. dem] Gerzz., eo Gare

6? similitudinem] Gerz., fortitudinem Gare 78 eo49 habitat] Gerzz., inhabitat Garez 93 affectiosa Gerzz.

35

5, 3-5.

C I. (xcvir)

HL 202

PL 426

540

EXP.

IN.PS.

LX, 5-8

eorum incensus noceat, nec uenenum frigidum uiperea qualitate percutiat. Merito ergo protectio Domini alis noscitur comparata, quae nec subiectos onerant, et laesionem totius contrarietatis emendant. IOO

105

IIO

6. Quoniam tu, Deus, exaudisti orationem meam : dedisti hereditatem timentibus momen tuum. Inter-

posito diapsalmate, populus fidelis uenit ad secundam partem laetus et exsultans, quia orationem suam-gloriatur auditam ; per figuram scilicet aetiologiam, causam rei rationemque subiungit cur in uelamento alarum Domini protectioneque laetetur : merito, quoniam eius exaudita probatur oratio. Sequitur, dedisti hereditatem timentibus nomen tuum. Hereditatem significat futuri saeculi regnum, quod beatis famulis pollicetur. Hereditas quae non morte relinquitur, sed cum largitore suo perpetuo munere possidetur ; quae sic uenit ad filios, ut a testatore minime deseratur. Haec hereditas non habet finem ; sed cum semel suscepta fuerit, numquam a

II

j

120

nobis aliqua permutatione discedit. *. Dies super dies Regis adicies ; annos etus usque in diem saecul? et saecula. Aeternitatem significat Domini Saluatoris, qui uere Rex noster dicitur, quoniam ab ipso regimur et eius uirtute saluamur. Dzes enim sufra des more humanitatis profertur, qui ideo plurimi dicuntur, quoniam illis et noctes succedere comprobantur. In illa uero aeternitate unus est dies, qui nullo termino finietur ; sicut in

alio psalmo dicit : Quza melior est dies una in atriis tuis super millia. Hoc etiam et de annis debemus accipere, quoniam talia tropice dicuntur de Domino Christo. Denique et uersus ipse sic sequitur «sqwe in diem saeculi et saecula, ut ostenI2 ) deret unum diem esse apud Dominum, qui saecula ista transcendit. Dicta sunt quippe saecula, quod in se reuoluant tempora. 8. Permanebit in aeternum in conspectu Dei : misericordiam et ueritatem quis vequiret eorum ? I30 Ecce illa diei aeternitas euidenter expressa est ; sed hoc iam & parte membrorum congruenter accipitur, sicut multis locis PL constat expositum : quoniam quae sequuntur capiti conuenire 427 non possunt. Dicit enim : Permanebit in aeternum in conspectu Dei ; quod de populo fideli magis congruenter I5 A aduertitur ; hoc etiam et sequentia declarant. Adiecit : misericordiam et ueritatem quis requiret eorum ? Quare 121/122 Ps. 85, 11.

96 ueneno frigido Gerz. 103 et] oz. Gerzz. 111 adtestatore Ger. corr. 124 saecula] Gerzz., zzut. a. zz. in -li 129 ueritatem] Gerzz. cu r, eius add. Garet €um 8, at cfr 1. 336 e? 144. 135 et] ad Gerz:., corr. a. zz. 136 eorum] ozz. Gerzz.

EXP.

140

IN PS. LX, 8-9

541 enim quaeratur misericordia, ubi nullus est miser? Quare ueritas, ubi cuncti Deum uidebunt ? Nullus siquidem eorum indigus erit bonorum talium, cum in aeternum possideant regna caelorum ; sicut ipse Dominus apostolis suis dicit : Nunc

quidem tristitiam habetis ; rursum autem widebo uos, et laetabilur cor uestrum, et gaudium uestrum nemo auferet a uobis. In illa die non rogabitis me quidquam. Sic fit ut nemo sanctorum misericordiam aut ueritatem requirat, cum illius con145 templationis inaestimabili munere perfruatur. 9. Sic bsallam

nomini

tuo, Deus,

in saeculum

sae-

culi : ut reddam uota mea de die in diem. Sic significat ita, quemadmodum in subsequentibus declarabit. Psallere enim se dicit populus beatorum sempiterno nomini ; ue-

150 rum

hoc non breui tempore, sed i» saeculum

saeculi,

si-

gnificans deuotionem suam immutabili perennitate mansuram. Sequitur ut reddam uota mea de die in diem. Haec eadem decora diuersitate repetuntur. Nam quod significat

saeculum D55

160

saeculi,

hoc declarat

de die

in diem,

id est

semper ; ut et hic 4o£a nostra reddamus, et ibi laudes Domini perpetua hilaritate cantemus. V ota enim sua se Domino reddere compromittit, ut ei aeternas gratias sufficienter exsoluat ; sicut et alius psalmus dicit : Vota mea Domino reddam in atrüis domus Domini, in conspectu omnis populi eius, in medio tui, lerusalem. Reddamus ergo uota nostra in isto

transitorio die, ut in illa perennitate laudes Domini, eodem praestante, decantare mereamur.

Conclusio psalmi.

170

175

Audiant Donatistae a finibus terrae Ecclesiam clamare et ipsi eam localem dicere protinus conquiescant. Contra uocem mundi quis possit audiri ? Impudentissimum est aduersum trium testimonium loqui et contra generalem sententiam non erubescunt impudenter armari? Cur nouis inuentionibus animas fatigant ? Accipiant certe quod credant, non quod sua iniquitate peruertant. Orat fidelis populus a finibus terrae, quia factus est Dominus spes eius; posteaque se auditum hymnica exsultatione gratulatur, quoniam in conspectu Domini iugiter apparebit. Quid iam satisfaciat, si hoc non satiat ? Videmus cotidie fieri quod promisit, uidemus mundum ad christianae fidei regulas conuenire. Et, proh dolor! falsitas nititur abscondere quod de140/143 Ioh. 16, 22.

158/160 Ps. 115, 18.19.

144 requiret Gerz., corr. a. zz. 149 superno Ger. nomine

145 perfruantur Gerz;. 148 declatauit Gero. Gerz., corr. a. z. 157 insufficientet Ger.

171 hymnica] Gerzi., hymnidica Gare

542

18 o

EXP.

IN PS. LX, 9-LXI, 2

creuit ueritas indicare. Huius autem psalmi nec supputatio uacat. Sexagenarius enim numerus pertinet ad continentes et uiduas, quod digitorum ipsorum mutua designat infixio. Vnde psalmus iste fidelibus Domini sexagenaria praemia pollicetur ;non quod ibi aut martyres aut uirgines desint, qui fructu contenario gloriantur ; sed in congregatione multorum potest specialiter et continentes huiusmodi aliquos indicare.

EXPOSITIO

IN PSALMVM

LXI.

p. 205

1. In finem, pro Idithum psalmus Dauid. Inter uerba notissima tituli repetit Id72hwm, de quo proxime in trigesimo octauo psalmo iam diximus. Sub istius quippe nominis significatione semper aliquid declaratur eximium. Est A

1o

enim eius interpretatio, transiliens eos, id est amatores huius

saeculi, quos miles Christi contempta mundi uoluptate transcendit. Sed quoniam ista transilitio beatum nobis uidetur significare propositum, introducitur quidam sanctus, qui et mundi desideria reliquerat et in Domino spe firmissima permanebat. Talis enim praemittit finem, id est Dominum Christum. Sequitur quoque $salmqus, hoc est probabilis uita, quae Domini regulis obsecundat. Coniungitur etiam Dawid, ut uita laudabilis ad Dominum

Christum

tendere uideatur,

ubi est salutaris et absoluta perfectio. Diuisio psalmi. Transilitor iste, quem diximus, saecularium uitiorum, cum

orbem terrarum plenum saeuis uideret erroribus, alios persecutores,

alios haereticos,

alios uanis desideriis implicari.

In

primo membro psalmi animam suam Deo profitetur esse subiectam, quia per Filium unigenitum munus salutare suscepit, 2 o arguens eos qui solo nomine se dici desiderant Christianos. Secunda parte iterum animam suam subditam dicit esse Domino Patri, quoniam per eius Verbum salutarem patientiam conquisiuit : confirmans plebem confessione fideli, ut toto cordis affectu sperare debeat semper in Domino. Tertio mem2 M^ bro errantes populos monet ut in Deo magis quam in mundi istius caduca debeant felicitate confidere.

Expositio psalmi. 2, Nonne Deo subdita erit anima mea ? ab ipso enim salutare meum. Per totum psalmum pro uniuersali

parte sanctorum, unus introducitur fidelium, qui saeculi uitia

30

relinquens, soli Deo se subditum esse commemorat. 1*8 inflexio Gerzz. (corr.) Aud. Fisc. Ps. LXI, 1 idithun Gerz. (sc semper) biecta ZAzZ. Fisc. cum g

22 salutare patientia Ger.

PL 428

Hoc est

27 su-

EXIEIEN PSI EXIj 258

543

enim Domino dici subiectum, a mundanis uitiis esse uacuum

5I SCHE

40

et sancta credulitate completum. Est enim increpatiuus modus contra eos qui putant eum nimia prosperitate feriatum et quasi in quadam quietis suae otiosum esse laetitia. Nonne conuertendum est, ut planius fiat. Dicamus enim 2e non Deo subdita erit anima mea ? Quae figura dicitur anastrophe, id est peruersio. Subditus est utique Deo qui semper humiliter atque strenue illud agit quod ad eius mandata cognouerit pertinere. In ipso delectatur, in ipso reficitur et praeter eum nihil aliud mens beatissima concupiscit. E72: infinitum tempus significat, quod nullo fine claadendum est. Sequitur causa iustissima, quare Deo Patri subdita sit anima beati. dicit autem, ab ipso enim

45

55

6o

gentibus,

6^

salutare

meum

; id est, uni-

genitus Filius, qui recte credentibus salutaris existit. Ab ?Pso enim cum dicitur, Filius significatur. Haec enim propria unus Deus sancta Trinitas habet, quod Pater ingenitus, Filius genitus, Spiritus sanctus a Patre et Filio procedit. Hoc fides integra, hoc catholica profitetur Ecclesia. Bene itaque Idithum Deo subditum te esse profiteris, a quo inaestimabile beneficium te suscepisse testaris. Sed ut sanctum Verbum una atque aequabili ueneratione coleretur, intende quid sequitur. 9. Etenim ipse est Deus meus et salutaris meus ; adiutor meus, non mouebor amplius. Dixerat superius a. Patre genitum salutis auctorem, nunc qui sit iste salutaris trina confessione complectitur. Primo ne minorem crederes dicit: J5se est Deus meus ; sicut supra de Patre Deum dicit. Aequalitas enim summi nominis substantiam et potentiam unitatis ostendit. Vnde pater Augustinus in libro decimo quinto de Trinitate ita dicit : Ratione etiam reddita intelleclarum. est in. substantia

ueritatis,

non

solum

Pa-

irem. Filio non asse maiorem, sed nec ambos simul aliquid esse maius quam. solum Spiritum sanctum ; aut. quoslibet duos in eadem Trinitate matus esse aliquid quam unum ; aut omnes simul ires maius aliquid esse quam singulos. Sic perfectam atque singularem naturam sanctae Trinitatis mirabili ueritate monstrauit. Repetit salutaris meus : salus enim humani generis quae in Adam perierat, redintegrata est per Dominum Christum. Sequitur ad?utor meus : quia in mundi istius concertationibus implicato solus adiutorium praestitit, ut mundi uitia transcendere potuisset. Non» mouebor am$i*us, non superba professio est. Non enim moueri otePs. LXI, 59/65 Aug. de Trinitate, XV, 3 (5) — PL 42, 1060.

37 peruersio] Gerz;., conuersio Gare? (quod uocabulum potius apostropben significat, cfr Exp. ps. XIX, 91/92 ; XLV, 203/204) 51 aequali 744. 62/63 maius esse — zug.

PL 429

544

EXP. IN PS. LXI, 3-5

rali, cuius Deus et salutaris et adiutor erat Dominus Christus.

7 A

Quo loco figuram possumus fortassis aduertere quae dicitur epidiorthosis, latine superioris rei correctio. Nam quod adiecit, amplius, significat aliquando se motum. Fuit enim tempus quando iste Zdithum praegrauatus carnis imbecillitate titubauit : sed postquam ueri dogmatis illuminatione poterat,

8o

completus est, mo«eri non fidei firmitate constabat.

85

4. Quousque irruitis in homines, interficitis uniuersos, tamquam parieti inclinato etl maceriae om$w«lsae ? Postquam fidem suam trina praedicatione uulgauit, ad persecutores Christianorum uerba conuertit. Dicit enim : quamdiu agmine facto supra homines innocentes :7Yuilis

qui, iuuante 1

Domino,

? Non uos reuocat timor diuinus, ut inde magis sae-

uiatis, quia culturas daemonum contemptas esse cognoscitis. Et ne putares persecutionem istam aut nuditatibus fieri, aut tormentis leuibus actitari, addidit, ?n£evíicitis 9o

95

quam firmitatem, dixit, ?m$wlsae, ICO

IIO

115

ut facile ad imum uerge-

ret quod aut uentorum flatibus, aut aliqua fuerat impulsione PL 45o quassatum. Sed istae comparationes illum nobis sensum indi- p. 204 care noscuntur. Putatis insecutores sacrilegi christianum populum defensorem firmissimum non habere, quem sic passim impia uoluntate trucidatis ?

9. Verumtamen 105

wniuersos,

ut usque ad mortem perducerent, quos Deo deditos esse sentirent. Vniuersos autem, deuotos intellegere debemus. Sequuntur aptissiimae comparationes. Tamquam parieti inclinato, qui etsi non impellatur occumbit : quia in casum uergit quidquid a soliditate sua fuerit inclinatum. Addidit ei maceriae impulsae. Maceria est saxorum sicca constructio, quae sine aliquo ligamine impensae, in altum ducta componitur. Et ne de ipsa nouitate habere eam crederes ali-

lere, cucurri

honorem meum

àn sili ; ore

suo

cogitauerunt repel-

benedicebant

et corde

suo maledicebant. Superior uersus respicit ad paganos, iste autem ad Iudaeos et fictos pertinet Christianos. Duobus enim modis laborat Ecclesia, siue quando eam gentilis error insequitur, siue quando haeretici praua contentione dilacerant. Honor erat sancti uiri catholica et fidelis Ecclesia, Christus ipse qui membris suis et caput et dignitas est. Hunc infideles re$ellere cogitabant, quando, ne puro corde coleretur, sacrilegis dogmatibus obuiabant. Tunc sanctus uir cursum uitae suae in s?/:s sterilitate peragebat, quia inuenire non poterat quem potaret. Hoc enim s277s agit, ut foris positum humorem desideret in sua membra traicere. Inde est illud euangelicum : Sitio ; Mulier, da mihi bibere ; non ut ab illa aquam tantum117 Ioh. 10,128): 4507;

110 ipsi Gerzz., corr. a. zz.

111 qui] in a4. e£ exp. Gerz.

EOSPUODNAESC

DT, 98

545 modo perciperet postulauit, sed ut ei fidei potum, quo ipsa satiaretur, ingereret. Sequitur etiam causa

120

125

s?íis,

ore

suo

benedicebant. Quod illis accidit qui legem Domini fallaci meditatione pertranseunt, et non hoc operibus demonstrant quod ore pronuntiant. Additum est e? corde suo maledicebant. Corde enim maledicunt qui sanctas scripturas uitio peruersae nouitatis intellegunt.

6. Verumtamen

niam

Deo subdita erit anima

mea,

quo-

ab ipso est Patientia mea. Post diapsalmatis pau-

sationem, uenit

Zdithum

ad secundum

membrum

psalmi,

similia repetens quae superius dixit, «220a suam Deo esse subiectam ; ut ipsa repetitio menti nostrae robur creduli130 tatis infigeret. Sed istud diligentius perscrutemur, quia causa gratulationis, quantum ad uerba, non uidetur esse consimilis.

M55

140

Ibi enim dicit, ab ipso salutare meum ; hicait, quoniam ab ipso patientia mea. Sed licet aliis verbis dicatur, unum tamen esse intellegimus si altius perscrutemur. Patientia quippe nostra Christus est Dominus, propter quem et aduersa libenter patimur et susceptae regulae obseruatione gaudemus. Sic enim et in septuagesimo psalmo cantatur : Quoniam tu es patientia mea, Domine. Nam ut eumdem in hoc sermone sensum possis aduertere, aperte sequentia declarare noscuntur. *.8. Etenim ipse est Deus meus et salutaris meus ; adiutor meus, non emigrabo. In Deo salutari meo et gloria mea ; Deus auxilii met et spes mea in Deo est. In his duobus uersibus Christus Dominus indicatur, de

quo superius dixit, Patzentia mea. Et tamquam si ei dicere145 tur : quis est iste patientia tua ? respondit : Z$se est Deus meus ei salutaris meus : quia reuera animae suae salutem iam tunc per incarnandum Verbum prouenire noscebat. Addidit ad?utor meus : ne suis applicaret uirtutibus quod euasit. Sequitur 150

2»o»

emigrabo,

scilicet de hac credulitate

quam teneo ; sicut in decimo psalmo iam dictum est : 7» Domino confido, quomodo dicitis animae meae : transmigra in montem sicut passer ? Quapropter non se mutaturum dicit esse sententiam, quia hoc sibi utile cognouerat quod tenebat. Congeminat ;» Deo salutem, non ut gentium dii perpetuam

155 mortem.

Adiecit etiam e£ gloria

mea,

ut non solum salus,

sed etiam illi credidisse sit gloria. Ponit quoque Dews auxzlii mei, ne sibi aliquid humana deputaret infirmitas. Ad postremum quo cuncta concluderet, dixit: Spes mea in Deo est, ut et illa praeterita, quae perceperat, Domino deputaret 137/138 Ps. 70, 5.

150/132 Ps. ro, 2.

138/139 sensum] oz. Gerzz. 141 salutari meo] Gerzz. eun opt. codd. r, salutate meum Garez eum g 153 adicit Gerz. 158 quod Ger. corr.

PL 431

546 160

165

170

ry

EXP. INLPSTIXU SETS

et futuram suam beatitudinem sanctus uir ipsi modis omnibus applicaret. À | 9. Sherate in eum, omnis conuentus plebis ; efJundiie coram illo corda uestra : Deus adiutor noster est. Postquam fidei suae sacramenta uulgauit, conuersus ad plebem, quae uaria superstitionum uanitate laborabat, commonet ut spem suam debeant in Domini uirtute reponere. Dicit enim : Sperate in eum, in illum scilicet quem sibi et Deum professus fuerat et salutem, uel cetera quae sunt dicta superius. Omnis conuentus plebis. Alloquendo plebem non excipit potentes, quia mos est scripturae diuinae sic ad partem loqui, ut nec reliquos praetermittere uideatur. Adiecit effundite coram illo corda uestra. Effundit ante Dominum cor suum, qui peccata sua uberrimis lacrimis confitetur. Cor enim aliter effundi non potest, nisi creberrimo imbre lacrimarum ; sicut in quadragesimo primo psalmo dictum est : Haec recordatus sum et effudi in me animam meam. Quod inter propria scripturae diuinae non immerito computamus. 10. Verumtamen

180

185

190

wuani fili hominum, mendaces filii hominum in stateris : ut decipiant ips? de uanitate in idipsum. Secundo diapsalmate decurso, uenit ad tertium membrum, exprobrans hominibus nequitias suas; propter quod salutaris huius psalmi sacramenta uulgata sunt, ut prauas persuasiones suas, emendata in melius uoluntate, relinquerent. Dicit enim sententiam frequenter iteratam : Verumiamen uan fili? hominum, ut uitium suum cognoscens humanitas, ad auctorem salutis atque ueritatis celerrima supplicatione festinet. Sic enim in trigesimo octauo psalmo dictum est : Verumtamen uniuersa uanitas omnis homo wiuens. Quod et sapiens ille frequenter repetit dicens : Et omnia uanitas uanitantium. Nonnullos autem mouere solet, cur et in psalmis legatur: Vani filit hominum ; etin Salomone : Vniuersa uanitas ? Numquid caelestia et terrestria, quae Deus creauit et omnia ualde bona, cuncta in uanitate consistunt ? Non uti-

195

que, sed comparata potioribus illa minora nimis et inania iudicantur; sicut ait beatus Hieronymus : Lwcerna lampadis comparatione bro mihilo est ; lampas stellae collatione non lucet ; stellam

lunae

confer,

et caeca

est ; lunam

soli iunge,

non vutiat ; solem Christo confer, et tenebrae sunt. Sic omnia

176 Ps. 41, 5.

189 Ps. 38, ^t 190/191 Eccl. r, 2. 196/199 Hieron., Eps/. 49, 5 — CSEL 54, p. 372, 16/19.

192/193 Eccl. 1, 14.

162 omnes Gerz., corr. a. z. 190 et] Gerz., oz. Garet 191 uanitantium] Gerzz., uanitatum Gare 197 collatione] Gerzz. cuz Hieron., comparatione Gare:

EXP. IN PS. LXI, ro-1z1

547

200 uana fiunt, quae dum melioribus comparantur, fulgore proprio minuuntur. Sic homines ad comparationem supernae ueritatis ueniunt, ut uani rationabiliter esse dicantur. Sed huic

20;

210

21,

220

22;

rei addidit uitium quo maxime laborat humanitas. Mendaces filii hominum in stateris ; siue illos tangit, qui ponderibus iniquis ementium decipiunt simplicitatem ; siue quod homines sibi placentes, iusti atque immobiles uideri uolunt, cum sint deceptrici mutabilitate fallaces. I» stateris enim, hoc significat quasi in libra iustitiae collocati, non creduntur amare fallaciam. Sequitur u£ decipiant ipsi de uanitate 22 idipsum. Poterant enim non decipere, si eorum posset nequitia deprehendi; sed cum iusti esse creduntur, facilius tecta peruersitate decipiunt. In idipsum, scilicet in aequitate, quam falso habere perfidi homines aestimantur. 11. Nolite sperare in iniquitate et in rapinis noli£6 concupiscere. Ipsos adhuc monet quos detestabili probauerat consuetudine uitiatos. Docet ne sperare debeant, ubi fructus boni desiderii non potest inueniri. In malitia enim qui sperat, seipsum decipit, quia nulla utilitas inde nascitur, sed potius aeterna poena procuratur ; sicut in alio psalmo iam dictum est : Qui autem diligit iniquitatem, odit animam suam. Venit etiam ad pauperes, qui necessitate uictus furtiuum aliquid concupiscunt. Dicit enim e£ n rapinis nolite concupiscere. Non enim potest crimen rapinae indigentia tollere, nec quod uindictae subiacet excusari ; sed potius continet nos ille qui pluit super iustos et impios, qui dat escam omni carni. Nimis ergo ineptum est potentiam Creatoris relinquere et ad spem criminum conuolare. Sed ne solos pauperes crederes fuisse commonitos, sequenti uersu uenit ad diuites, ut introducto salutari moderamine, nec iste ambiat, nec ille super-

230 biat. Diuitiae si affluant, nolite cor apponere. Non damnat largas diuitias quibus dispensatio modificata praestatur; nam si cor eis non apponitur, ut in ipsis singularis felicitas iudicetur, profecto necessariae sunt. Inde enim egen255 tibus subuenitur, inde reficiuntur aegroti, inde pauperum nuditas operitur, inde plures ad caelorum regna perueniunt. Nam 220 Ps. 1o, 6.

201 homines]

Gerz., cum

add. Garef

202 dicantur]

Gerz., dicuntur

Gare

211 creduntur] Gerzz., credantur Gare 214 iniquitatem r (p/ures codd.) in tapinis] Gerz. Garet cuyz nonnullis codd. r (cfr |. 222), rapinas Aud. cum r (K T*) ef g, in rapinas r (4? H M IN* .$) 217 inuenire Gerzr., corr. a. zz. 223 indigentiam Gerz. 224 excusate Gerz., corr. a. 71. 225 pluet Gerz.,corr. a. m. iustus Gerzz. corr. 226 creatoris potentiam - Gare/ 227 conuolere Gerz., corr. d. 75. 228 commonitus Ger. corr. uetso Gerzr., corr. a. zz. 233 apponetur Ger, corr. a. zt.

PL 4:2

2o;

EXP. IN/PS, LXI, r$9:5

548

240

245

250

contra, qui diuitiis apponit cor suum, aurum non uult expendere sed celare, patrimonia cupit semper augere ; et dum ibi spes tota reponitur, fames earum rerum semper augetur. Merito ergo praecipit diuitibus non amare quod possident, sicut apostolus dicit : Praecipe diwitibus huius mundi non superbe sapere, neque sperare in incerto diwitiarum, sed in. Deo uiuo, qui praestat nobis omnia ad. fruendum. Diwites sint àn operibus bonis, facile tribuant, et cetera. É 12. 13. Semel locutus est Deus ; duo haec audiui, quia potestas Dei est et tibi, Domine, misericordia ;

quia tu reddes singulis secundum opera eorum. Sicut initium psalmi a Patre coepit et Filio, ita et nunc series eius decursa concluditur. Dicit enim: Semel locutus est Deus. Silitteram intendas, quaestio non parua suboritur. Locutus est enim frequenter Deus patribus nostris, Noe, Abrahae, Isaac,

255

Iacob, Iob, Moysi ceterisque sanctis suis : sed semel! atque specialiter locutus est Filio suo, sicut ait secundus psalmus : Dominus dixit ad me : Filius meus es tu, ego hodie genus te. Hoc enim nulli alteri locutum Patrem fuisse manifestum est. Et ut quidam sentire uoluerunt,

locutus

est semel

Deus

:

quoniam unum Verbum ante tempora genuit consubstantiale sibi, immensum, coaeternum et coaequaliter potens. Genitus est enim Deus uerus de Deo uero, lumen de lumine, immorta260

lis de immortali, inuisibilis ex inuisibili, omnipotens de omnipotente et cetera, quae unitas illa incomprehensibilis uere creditur habere communia. Discutiamus etiam quae sunt ista duo quae se Idithum dicit audi?sse ; qui postquam uitia humana calcauerat, prouectus ad contemplationem diuinam,

26 vA

per aurem

mentis

auscultans,

cognouit

potestatem

habere

Filium in semetipso, sicut est illud euangelii : Potestatem habeo jonendi animam meam, et potestatem habeo ilerum sumendi eam. Sequitur illud secundum 270

: e£ t&ib?, Domine,

miseri-

cordia (subaudiendum : placet). Vtrumque enim deitatis est, ut et misericorditer possit et potenter misereatur. Sed ut hoc de Domino Christo dictum planius potuisses aduertere, sequitur tempus iudicii : qu2a tw reddes singulis secundum opera eorum ; sicut legitur : Pater non 1udicat quemquam, sed omne iudicium dedit Filio. Respiciamus

z]15

Conclusio psalmi. in hoc psalmo sententiarum

241/244 I Tim. 6, 17-18.

Tohs5222:

244

254. Ps. 2, 7.

lumuna,

266/268 Ioh. ro, 18.

reddis singolis Gerzz., corr. a. zz. 2382 iob] Germ., om. Garet Ger., corr. a. zm. 240 possit] prosit 74z4. Fisc.

quasi 213/234

moyse

PL 455

EXPAINDCPSIDEXT quasdam

relucere candelas.

q45-DXAIL r

Lampat

549

fides, coruscat

ueritas

quam debeat christianus populus intueri : ne mundi istius tenebris obcaecatus, rectae fidei tramitem non sequatur. Abscedat gentilis error, haereticorum murmura conquiescant, uani-

28» tas hominum fallaciaque deseratur. Non in ingenio, non in saeculi dogmatibus praesumatur ; sed in uera sapientia ponatur spes, quae talia.solet dare qualia nullus possit arguere. Fac, Domine, et nos uitia transilire, ut ad te possimus purgatis mentibus peruenire. EXPOSITIO 1. Psalmus

Dauid,

IN PSALMVM

cum

LXII.

esset in deserto

Idumaeaec.

Psalmus et Dauid frequenter indicant Dominum Christum, frequenter Ecclesiam : quia Christus in membris suis est et membra in suo capite continentur. Nam si quid patiatur ca; put, membra compatiuntur ; et iterum si membra uexentur, caput sine dubitatione compatitur; sicut et apostolus dicit : S7 quid batitur unum membrum, compatiuntur omnia membra ; siue glorificatur unum membrum, congaudent omnia membra. Quapropter Ecclesiae, quae in hoc psalmo locutura est, merito 10 proposita sunt uerba, quae significant Dominum Saluatorem. Haec igitur /» deserto Idumaeae habitat, id est in huius saeculi ariditate, ubi sitit, ubi desiderat, ubi misericordiam

Domini expetit ambienter, donec ad illam aeternam gloriam uenire mereatur. /dwmaea enim locus est ubi Dauid fugiens 15 persecutionem Saulis latuisse cognoscitur. Nominis enim ipsius interpretatio est (sicut iam saepe diximus) terrena ; ut euidenter intellegamus desertum istud significare terrenos actus, qui bonis spiritalibus omnino nudati sunt. Hinc est quod diluculo ad Dominum uigilat Ecclesia, deprecans ne 20 mundi huius erroribus implicetur. Diuisio psalmi. Sponsa illa spiritalis, quae membra continet Domini Saluatoris, primo modo insatiabili desiderio se dicit esse raptatam, ut uirtutem Domini cernere potuisset : optans ut eius anima bonorum omnium pinguedine repleatur, quatenus eius digna 25 possit laudibus inueniri. Secundo modo gratias agit, quia sub uelamine alarum Domini, mundi istius procellas euaserit, inimicosque suos in inferiora terrae asserens esse damnandos; Regem uero Christum in Deo Patre cum sanctis praedicat esse laetaturum. Ps. LXII, 6/8 I Cor. 12, 26. Ps. LXII, 6 dicit] Gerz., ait Gare uenite Gerzz., corr. a. 7z.

13 expedit Gerz., corr. a. zz.

25 in-

PL 434

p. 206

EXP.

550

IN PS. LXII, 2-3

Expositio psalmi. 350

3. Deus,

meus,

ad te de luce uigilo

; sitiuit

in te anima mea. Primum ipsa repetitio uenerandi nominis affectum piae deprecationis ostendit. Dicendo enim, Deus,

55

Deus

Deus

meus,

suum quodammodo

dicit esse ; ut eius

se magis tali desiderio possit ostendere. Addidit a4 te de luce uigilo. Ad ipsum uigilatur, quoties in mundi ambitione dormitur ; nam illa sic consequimur, si ista deserere festinemus. Bene autem adiecit, diluculo, quando tempus dominicae resurrectionis eluxit, ut tunc eius laudes caneret, quando ge-

40

45

nus humanum exemplo suae resurrectionis animauit. Sequitur sztiuit im te anima mea. Sitiuit, propter aquam positum est, quam in euangelio dicit : Mulier, si scires donum Dei el quis est qui a te aquam, petit, tu petisses ab eo et dedisset tibi aquam wiuam. Sitit ergo anima fidelium Deum, quando mandata eius et uirtutes eximias concupiscit, quando ipsum desiderat uidere, a quo bonorum omnia fluenta constat emanare. Ipsa est ergo a»?71a quae culta rebus caelestibus, desertum aestimat mundum,

quae

semper

exaestuat,

semper

sitit, donec ad fontem illum misericordiae diuinae peruenire

mereatur. 50

55

6o

39. Quam multipliciter tibi caro mea ! in deserto et in inuio, et inaquoso. Superius dixit in Deum s2/2sse animam suam; nunc et carnem multipliciter simile desiderium habere testatur : ut sicut utrarumque rerum auctor est Deus, ita ab utrisque partibus expetatur. Sed intendamus quod multipliciter dicendo, plus dicit sitisse in Deo carnem, ut quanto fragilior est, tanto ardentius pium medicum appetiisse uideatur. S224 ergo anima populi beati uirtutes quas sancta scriptura commendat ; sed iterum innumerabilia sunt quae caro sibi a Deo cognoscitur postulare. Vtraque enim indigent saluari ; sed caro plus eget cibo, potu, uestitu, uehiculo, somno,

temperie humorum,

salubritate

aeris, sumptu,

ceterisque quibus anima non indiget ; sed haec necessitas corporis expetere declaratur. Addidit ubi multipliciter sitivet caro eius, scilicet ?» deserto (sicut et titulus dixit), hoc est 65 in mundi istius indigentia et sterilitate ieiuna. Sequitur e£ in 11110, quia mundus in se non habet uiam, nisi Dominum Sal-

uatorem, qui iter est caecorum, et per se errantium rectitudo salutaris. Addidit e? 2naquoso, id est sterili atque infructuoso. Aquosum enim dicimus, quod aquis abundat irriguis ; 41/43 Ioh. 4, 1o.

30 uigelo Gerzz., corr. a. tz. B0 tibi] *«i Gerz., et r 58 in deo sitisse — Gare 072. tulti codd.)

51 in inaquoso r (in

PI: 455

EXPXINJIPSOCDXIL 7o

75

85

9o

95

551

?naquosum uero aridum atque infertile, ut merito eius anima nimia siccitate durescat. Vnde per haec tria nomina mundi istius necessitas indicatur. Sic 4n sancto apparui tibi, ut uiderem uirtutem tuam et gloriam tuam. Sustinendo sitim, quam dixerat, carnis et animae in deserto et in inuio et inaquoso, quod ad huius mundi sterilitátem pertinere cognouimus : tunc se a$paruisse dicit Ecclesia n sancto fidelique proposito, quando Christum uerum Deum esse cognouit. Intendamus autem quod dicit, aPparui

8o

355

tibi,

ut uiderem

uirtutem

tuam,

quia nemo ueritatem uidet, nisi Deo prius apparere potuerit. Nam si sol iste nos uidere facit quando lumine suae claritatis infulserit, quanto magis w?7tus divina, sine qua nihil bonum nec accipere possumus, nec tenere! 4. Quia melior est misericordia tua super uitam : labia mea laudabunt te. Misericordiam dicit Domini praemia, quae sanctis suis larga pietate promittit, quae longe potior est a uita praesenti. Istam enim innumerabiles aerumnae possident, illam tranquillitas aeterna comitatur; quae tantum distat a mundali luce, quantum tormenta possunt ab aeterna requie discrepare. Hinc est quod et martyrum cateruae mortem huius saeculi libenter affectant, quia norunt pro isto interitu temporali perpetue se esse uicturos ; sicut dicit apostolus : Non sunt condignae passiones huius temporis ad futuram gloriam quae reuelabitur in nobis. Sequitur, labia mea laudabunt te. Post beneficia quae praemisit, deuotae laudis obsequium pollicetur, quod Deo nouerat esse gratissimum; sicut in euangelio Dominus dicit, cum decem curasset : 40nne decem mundati sunt ? et, non est inuentus qui reuerteretur et daret laudem Deo, nisi hic Samaritanus ? Sancta enim mens

1OO

105

IIO

dissimulare non uoluit quod cognouerat accusandum. 9. Stc benedicam te in uita mea et in nomine tuo leuabo manus meas. Sic ad superiora respicit, quae dixerat : Melior est misericordia iua super uitam. Sermo breuis in syllaba, sed ingens in quantitate promissio. Quid enim maius homo dare potest quam cum Creatori suo libenter animam probatur offerre ? Bened?cit enim unusquisque 22 wita sua perfecte Deum, quando bonis operibus in hac luce uersatur. Addidit e£ im nomine tuo leuabo manus meas. In nomine Domini leuat manws suas, qui operibus sanctis insistendo,

tensis manibus

orat ad Dominum,

ut ipsa

oratio sanctae crucis designet effigiem. Saepe enim commone93/94 Rom. 8, 18.

97/99 Luc. 17, 17-18.

70 infertile] Gerzz., sterile Gare Ger. (corr.) Garet

96/7? apparuisse se — Gare

89 mundialis

EXP. IN PS. LXII, 5-7

552 115

mur taliter exorare ; nam et Moyses quando contra Amalecitas pugnauit, tensis ad caelum manibus supplicabat. Legitur et in alio psalmo : Expandi manus meas ad. te ; et apostolus dicit : Leuantes puras manus sine ira et disceptatione. Et intellege quia in hac manuum extensione commonemur operam debere nos habere sanctissimam quam et sancta fides commendet, et actionum foeditas nulla commaculet.

6. Sicut adipe et pinguedine repleatur anima mea ; et labia exsultationis laudabunt nomen tuum. Scripturas diuinas nouimus per similitudines terrenas plerumque caelestia sacramenta monstrare. Adifes igitur sunt uiscerum crassa uelamina, quae interna iecoris operiunt atque concludunt. Pinguedo uero est saginatae pecudis nutrita Ipsa fuit sacrificiis digna et immolationibus conA cibis obesitas. grua. Qua similitudine petit Ecclesia a*»2ma suam uirtutum $inguedine saginari, ut digna Domino possit offerri. Pinguis enim anima esse non potest, nisi a Domino pasta nituerit. Sed $2ngwedo animae diuinarum rerum scientia

I20

I2

130 est, recta

Ue

fides, inconcussa patientia et cetera, unde saeculi

istius macies ieiuna superatur. Sequitur e£ Jabéa exsultationis laudabunt nomen tuum. Sicca enim /abia ariditate peccati, diuinis non poterant laudibus occupari; sicut et in p. 207 alio psalmo legitur : Peccatori autem dixit Deus : quare iu enarras iustitias meas ? et cetera. Sed cum pinguedinem misericordiae Domini anima deuota perceperit, nomen eius digna exsul-

tatione laudabit. v. Sí memor fui tui super stratum meum, tnis

meditabor

in

in matu-

te. In isto et in inferiore uersu, isto

modo hypotheticus nobis syllogismus apparet. Si memor fui tui super stratum meum et in matutinis meditabor in te : quia factus es adiutor meus et in uelamento alarum tuarum exsultabo. Attamen memor fui tui super stratum meum et in matutinis meditabor in te, quia factus es adiutor meus. In uela145 mento igitur alarum tuarum exsultabo. Huius itaque saeculi difficultatibus enumeratis, quas ?» deserto et im inuio, et

I40

inaqwuoso sancta Ecclesia tolerauit, uenit ad secundum modum, ubi securitatem suam Domino asserit esse subiectam,

150

PL 436

quia sub welamento alarum eius inimicorum potuit uitare uersutias : significans et in tribulationibus ipsum expeti debere et in securitatibus nomini eius esse psallendum. Nam cum dicit : $2 memor fui, ostendit se recordationem Domini 112/113 Ex. 17, 11-15.

49, 16.

114 Ps. 142, 6.

115 I Tim. 2, 8.

124 saginati Gerz. 138 sic r (praeter A IN* .$) 150 expeti] -ti zz ras. Gerzz. tui] ozz. Gerzz.

134/138 Ps.

139 a/7. in] ozz. Gerzz.

141

EXP.

15

A

16o

IN PS. LXII, 7-10

553 semper habuisse, nec in rebus prosperis oblitam fuisse, quando solent humana corda collata beneficia in memoria non habere. Per stratum enim significat quietem, ubi solemus in somnos corpora nostra remittere, et ad refectionis gaudia peruenire. Aptandum est rebus prosperis et quietis, quando Deum in memoria uix habemus. Redit enim ad illud quod superius dixit, ad te de luce uigilo. Recte siquidem fidelis /n matutinis uigilat, quoniam nec inter prospera sua obliuisci poterat lucis auctorem ; his apostolus dicit : Vos estis filii lucis et filii diei. 8. Quia factus es adiutor meus et in uelamento alarum tuarum exsultabo. Versus iste continet beneficia quae illi fuerant Domino largiente collata. In periculis quippe ei fuit adiutor, cum esset n

170

deserto,

nam, sed adhaesisse Domino

r75

180

et in inuio,

et in-

aquoso. Sub umbra alarum eius exsultat Ecclesia, quando est supra stratum suum, id est in prosperis collocata. Sic intentionem totius psalmi, unius uersus breuitate conclusit. 9. Adhaesit anima mea post te ; me suscepit dextera iua. Respiciamus uotum desiderantis, ut non se uicidicat Ecclesia ;quod uerbum

conglutinationem quamdam cognoscitur indicare; ut numquam recedat a bono proposito qui adhaeret Domino. Quod nimia caritas, nimius facit affectus, ut ita diligamus, quatenus adhaerentes Deo, semper esse possimus ; sicut et apostolus dicit : Qui adhaeret Domino unus spiritus est. Addidit, ost te, quia peccauit Petrus apostolus cum praeire uoluit dictumque est illi a Domino : Red? retro me, satanas. Quod proprium scripturae diuinae est, ut quos Dominus liberare mauult, post se redire praecipiat, ubi nullus locus erroris est. Sequitur e suscepit dextera tua. Dextera Patris Christus est Dominus, qui suscef?t Ecclesiam

alarum suarum

uelamine

pro-

tegendam.

10. Ipsi uero im uanum quaesierunt amimam meam ; introibunt in inferiora terrae. Ipsi, cum dicit, illos significat qui contrarietatibus scelestis Christum exstinguere tentauerunt : in quo omnes sanari, omnes uiuere probatissime comprobantur. 7» uanwum quaesierunt ani190 ma. ipsius, quando falsis criminationibus sanguinem eius effundere decreuerunt, qui post triduum resurrecturus erat in gloriam sempiternam. Sequitur poena peccantium : 2níroibunt in inferiora terrae : quia non ad caelos euecti sunt, 185

161/162 I Thess. 5, 5.

177 I Cor. 6, 17.

179 Marc. 8, 35.

165 fuerint Gerz. 179 illi est — Gerzz. satanas] z//. s eras. Gerzz. 189 uano Gerz., corr. a. z. 192/193 introibunt zq. terrae] ozz. Gerzz.

185 e

BE XX

554 195

EXP.

sed deorsum eos terrae uiscera sorbuerunt. Malae siquidem cogitationes in ima terrae uerguntur, quia de ipsis exeunt, et in eadem iterum caenositate uoluuntur. Quod Iudaeis euidenter accidit, cum

200

205

210

215

220

in blasphemiis,

et in innocentis

cruore

uersati sunt. 11. Tradeniur in manus, gladii, partes uulpium erunt. Tradita est in manus gladii gensiudaea, quando eam principes Romanorum Vespasianus et Titus caede incendioque uastauerunt. V ulis enim inter feras animal est omnino subdolum, quod et fraudibus ,.cibum quaerit et salutem suam callida illusione custodit. His merito dolosi homines comparantur, qui simulata uersutia iniquitates suas efficere moliuntur. Quod bene ad Herodem refertur, de quo Dominus dixit : Jte, et dicite uulpi illi : Nom appbrehendet prophetam extra Ierusalem. Et in Canticis canticorum ait : Capite nobis wulpes exterminantes uineam. Quod bestiolae genus in malo frequenter ponitur, quoniam nimia est (sicut diximus) calliditate uersutum. Iudaei enim caelestia credere noluerunt et fartes wulfium facti sunt, id est in subdolorum malitiam transierunt. Siue Partes uulpium erunt, illud significat, quando in illa Ierosolymitana uastatione cadauera Iudaeorum escae fuerunt uulbium ferarumque reliquarum. Vel, sicut aliis uisum est, Iudaei Partes uulpium sunt, dum se dolosis et fraudulentis praua uoluntate coniungunt. 12. Rex uero laetabitur in Domino ; laudabuntur omnes qui iurant in eo. Regem dicit Dominum Saluatorem ; ipse enim est Rex in aeternum, quod ipsi specialiter conuenire indicauit incommutabilis £2£ulus passionis. Nam et ipse interroganti Pilato de se dixit : Ego 2n hoc natus sum. Dicit etiam,

225

IN-PS. EXII, 10-12

laetabitur

in Domino,

id est in Patre ; sicut ipse

testatur : Ego in Patre et Pater in me est. Adiecit laudabuniur omnes. Cum sancti Dei Christum laudant, ipsi fiunt sine dubitatione laudabiles, quia non possunt praeconia eius digne narrare, nisi qui ad palmam indulgentiae meruerint peruenire. Addidit, qui iurant in eo. Non dixit, qui iurant per eum, ne iusiurandum crederes imperatum, quod alibi uetuisse

230

cognoscitur. Ipse enim dicit : Nolite wrare, neque per caelum, neque per lerram et cetera. Sed iurant in eo, qui ei mentis obsequium inuiolabile compromittunt. Nam et alibi uerbum istud significat promissionem fidelem, sicut et in alio psalmo 207/208 Luc. 13, 32.35. 208/209 Cant. 2, 15. 330/231 Matth. 5, 34-55. I4, 10.II.

222 Toh. 18, 37.

196 cadem ... caenositate] Gerzz., eamdem ... -tatem Gare uulpes Gerzz. 210 est] 5057 calliditate pori? Gare£ Orr. Q. 72. 216 sunt] Gerzz. s. /. 224 adicit Gerzz. COTFT. 4. 7A.

224 Ioh.

202 uastarunt Gerzz. 214 cadabera Gerzz., 225 laudent Gerz.,

PL 458

EXP.

INUPS. LXIL

12-ELXHI,

r

555

legitur : Jurawit Dominus Dauid ueritatem et non frustrabitur eum. Yurare quippe diuinitas per alium non poterat, quae similem non habebat. Quia obsitructum est os loquentium iniqua. Reddit

225

causam laetitiae, unde et rex laetetur in Domino et laudentur 240

bs] 4A I

omnes qui ei promissionis suae deuotionem fideliter impleuerunt. Quia obstructum est os loquentium iniqua. In isto mundo non omnino conticescunt, qui iniquis locutionibus studere monstrantur. Sed melius tempus illius iudicationis aduertitur, quando generaliter conuicta omnis iniquitas obmutescet, et ulterius non loquetur quod nullatenus sibi prodesse cognoscit. Et intende quod in binis superioribus uersibus pec-

p 208

catorum uindicta relata est, et sanctorum cum Domino beatiSCHE

2

o

tudo narrata est. Quod schema graece dicitur syndiasmos, latine collatio ; quod hic aestimo competenter aptandum, quoniam diuersarum partium bona malaque collatione facta referuntur. Conclusio psalmi. O uere sancta mater Ecclesia, quae fideles Deo sacris nutris uberibus, et facis sine dolore ferre, quae te in mundi istius col-

2

A

luctatione libenter asseris pertulisse. Docis etiam gratias Domino semper esse referendas, ut numquam tribulatio demergat, cum in ipsis nobis, quod amare possimus, exponas. Deinde quid malis, quid bonis prouenire possit, ostendis ; quatenus omni dubietate detersa, uero Principi totis deuotionis nisibus seruiatur. Concede, Rex aeterne, ut qui nunc sanctae ma-

260

tris praedicatione gaudemus, indulgentiae tuae futuro munere períruamur. EXPOSITIO

IN PSALMVM

1. In finem, psalmus

^

LXIII.

Dauid. Tituli huius uerba (sicut

saepe dictum est) absolute referuntur ad Dominum Christum, qui per totum psalmum locuturus est. Sunt enim sine aliqua historica narratione conscripta, ut ipsa claritas tituli lucem nobis uenturi psalmi uideatur afflare. Est enim Dominus de sua passione dicturus, quae mundo uitam praestitit et lumen credulitatis infudit.

Audiamus

ergo intentis animis,

quia licet

saepe repetatur ; nouam tamen utilitatem ex ea semper accipimus. Qui psalmus sextus esse cognoscitur horum qui pas234/235 Ps. 131, rr.

238 pr. et] Gerz., om. Garet 246 est] sunt Gerzr., e del. 283 doces] Gerz. a. z1., dices Germ. pr. zi., Garet 257 dubietate] Gerz., dubitatione Gare/. Ps. LXIII, 3/4 historica] Gerzz. a. z;., historiae Gerzr. pr. z., Garet 36

C I. (xcvi)

PL 439

556

EXP. IN PS. LXIII, 1-3

1o sionem resurrectionemque dominicam breui relatione contingunt.

Diuisio psalmi. Rex et caput nostrum Dominus Christus uerum hominem se assumpturum esse declarans, prima positione orat ut à po-

puli iudaici timore liberetur : dolos eorum factaque impia, qua15 si iam fuerint transacta commemorans. Docens illos defecisse in persecutionibus suis, se autem ad resurrectionis gloriam peruenisse. Secunda positione irridet saeuitiam Iudaeorum, quia magis ipsi conturbati sunt de sceleribus suis, quando resurgente Domino, eius annuntiata est fortitudo. Tunc enim 20 laetitia iustorum, et rectae fidei uirtus apparuit.

Expositio psalmi. 29. Exauda,

Deus,

orationem

meam

cum

tiribulor ;

a timore inimici eripe animam meam. Aparte humanitatis assumptae, in qua passurus erat, postulat Dominus Christus, ut in tribulatione positi, eius exawditur

orato,

25 quando totis uiribus petitur quod prodesse sentitur. Sed quid petat diligentius audiamus. Subdidit enim, a timore inimici eripe animam meam. Non postulat ut minime pro omnium salute moriatur (unde Petrum arguit dicentem : Propitius libi esto, Domine, non erit tibi hoc), sed ut a tàmore populi 39 persequentis an?ma erepia sanctae dispensationis suae compleat passionem. Sic enim proposita bona ad effectum perueniunt, quando persequens non timetur. Nam si humana cedat infirmitas, iniquitas non uincitur, sed potius aucta roboratur.

35.

8. Protexisti me a conuentu malignantium, a multitudine operantium iniquitatem. Consideremus quemadmodum se protectum dicat esse qui passus est et non doleamus mortem, quam fidelibus Domini sceleratorum uoluntas inferre tentauit. Protectus est plane a comuemtw ma4v» lignantium, quia dum illi eum crederent communiter mori, resurrectionis eius gloria probantur esse confusi. Protectus est denique uirtute diuinitatis suae, quia filius erat hominis et idem Filius Dei in duabus naturis una sine aliqua dubitatione persona : Habens in potestate bonendi animam suam et 4 I iterum sumendi eam. Protectus est itaque, quia malignorum insidias potentiae suae uirtute superauit. Addidit: & mwltitudine operantium iniquitatem. Supra dixit: a conuentu malignantiwm, quod ad consilia potest referri ; nunc, a Ps. LXIII, 38/29 Matth. 26, 22. 48 ad] Gerz.. 5. /.

44/45 Ioh. 1o, 1 8.

teffere Gerzz., corr. a. m.

EXPSIN-PS.LXIIL

$0

3-5

557 multitudine operantium iniquitatem, ut actum exprimeret propriae passionis. 4. Quia exacuerunt ut gladium linguas suas ; in-

tenderunt arcum vem amaram. Per hos quatuor uersus usque ad diuisionem, per diuersas allegorias Iudaeorum significat persecutionem. Sed hic redditur causa iustissima quare 5 VA protectus sit a multitudine operantium iniquitatem. Nam quantum illi linguas suas uelut mortiferum gladium exacuebant,

tantum eorum iniquitas frangebatur ; ut in se

potius mala conuerterent, quae contra innocentis sanguinem praeparabant. Iste enim peccantium mos est, ut primum sibi 6o noceant, qui alterum grauare festinant. Sed respiciamus quod dixit, linguas suas exacuerunt ; ilud scilicet tempus ostendens quando una uoce clamauerunt : Crucifige, crucifige. In uicem quippe facti est sceleris prolata sententia ; nec interest qui occidat, si innocentem aliquis occidendum esse 6 pronuntiet. Sequitur óntenderunt arcum vem amaram ;

PL 440

VA

id est insidias occultas, quae, ut illi putabant, minime senti-

rentur. Perfidum siquidem Iudam datis triginta argenteis sollicitauerunt ut fieret traditor, qui eius uidebatur fuisse discipulus. O res amara et omni felle deterior, conuiuam ad pro79 ditionem,

discipulum

ad

necem,

conseruatorem

pecuniae

praemio subito fuisse corruptum! 9. Vt sagittent in occultis immaculatum ; subito sagittabunt eum et non timebunt. De superioribus pendet iste uersiculus, intenderunt

7A

8o

maculam 8A

arcum,

ut sagittent

in

occultis immaculatum. Inm occultis, sic accipiendum est, ut Iudaei putauerunt. Ceterum actus eorum occultus esse Christo non potuit, qui frequenter praedictus est antequam fieret. Immaculatwm duobus dicimus modis : sunt isti communes 27,maculati qui misericordia Domini abluti redduntur omnino purissimi; sicut in quinquagesimo psalmo dictum est : Lauabis me et super niuem dealbabor. I5 maculaiws autem solus uere dicitur Christus, qui nullam contraxit peccatorum,

sed caelesti puritate mundissimus

ab

omni delicto probatur alienus. Merito ergo se significans dixit : Vti sagittent immaculatum ; quatenus Iudaeis timor malor cresceret, qui innocentis sanguinem fundere festinarunt. Sequitur, swbzío sagittabunt eum et mom timebunt. Subito, et hic ita accipiendum est, sicut Iudaei dementissimi

putauerunt. Nam quomodo credendum est subitum, quod discipulis constat esse praedictum ? Sicut in euangelio legitur : Ecce ascendimus Ierosolymam ei Filius hominis iradetur 62 Luc. 25, 21.

81 Ps. 50, 9.

66 occultas insidias — Gare

91/92 Matth. 20, 18.

73 est] Gerzz. s. /.

| 209

EXP. IN PS. LXIII, 5-7

558

95

100

ut crucifigatur ; et his similia, quae de sua passione praedixit. Nam quod dixit, sagittabunt eum et mom timebunt, ostendit malignae cogitationis effectum, ut non solum tractatum scelus, sed etiam impletum esse uideretur. 6. Firmauerunt sibi uerbum malum ; disposuerunt ut absconderent laqueos ; dixerunt : quis uidebit nos ? Verbum malum firmauerunt sibi, quando dixerunt : Reus est mortis ; siue quando professi sunt : Sanguis eius super nos et super filios nostros. Firmauerunt utique dictum est, obstinatione

105

110

les scrulinium.

tabitur I15

durissima, non ueritatis munimine

solidata. Sequitur d2sposwerunt ut absconderent laqueos ; dixerunt : quis widebit nos ? Hic describitur consuetudo peccantium. Omnis enim qui dolum parat, hominem se putat fallere, ut possit ad suas nequitias peruenire. Sic Iudaei scelerata mente confusi Christum tantummodo hominem putantes, malignitatem suam non credebant agnosci, cui cuncta caelestia uel terrena ueracius patent, quam sibi ipsa sunt. cognita. v. Scrutati sunt iniquitates ; defecerunt scrutan-

Deus.

Accedit

homo

ad cor altum,

et exal-

In his duabus sententiis uersus iste diuisus

est. Dicit enim quemadmodum se consilia praua confundant et in opere cogitationis suae mens maligna deficiat. Contra bona uoluntas illuminatusque sensus quem profectum habere uideatur ostendit ; ut quanto se Deo proximat, tanto diuinitatem sibi exaltatam esse cognoscat. Scrutati sunt Iudaei iniquitates, quas utique praetermittere debuissent, dum nullum ibi fructum salutis suae poterant inuenire. Dixerunt

120

enim : SZ dimiserimus eum sic, uenient Romani et tollent nobis

125

et locum et gentem. Perscrutatà sunt etiam iniquitates, cum Dominum audissent dicentem paralytico : Dimittuntur lib: peccata tua ; illi protinus eum blasphemare putauerunt, quibus ait Dominus : Qwid cogitatis nequam in cordibus uestris ? Perscrutati sunt quoque iniquitates, sicut euangelium dicit, cum diuersas interrogationes insidiantes adhibebant ut inuenirent qua ex causa accusarent eum. Sequitur poena peccantium, defecerunt scrutantes scrutinium : quia semper in cogitationibus suis deficiunt qui ad res pessimas perue-

99 Matth. 26, 66. Matth. 9, 2.

99/100 Matth. 27, 25.

120/121 Ioh. 11r, 48.

122/123

96/97 disputauerunt r 98 nos] eos r sibi] siue Gerz. 109 sint Gerzz. corr. 110 iniquitatem r(praeter IN B R.X) — 1110/7132 e/ 133 accedit] Gerzz. cum r (Praeter nonnullos codd.), accedet Garef. cum g 112 duobus Gerzz., corr. a. s. 115 illuminatusque] Gerzz., et illuminatus Gare/ 120 sic] oz. Gerzz.

PL

EXP. IN PS. LXIII, 7-9 130

155

140

559

nire contendunt, de quibus et alio loco dictum est : Infirmati

Sunt, nec fwit qui adiuuaret eos. Consequitur pars secunda sententiae : Accedit homo ad cor altum et exaltabitur Deus. Cum dicit: Accedit homo ad cor altum, illos significat qui res diuinas pia intentione perquirunt. Cor enim aliwm tunc est, quando caelestia cogitat, et terrena deuitat Iste non deficit sicut ille qui scrutinium perscrutatur, sed magis magisque crescit et usque ad hoc peruenit, ut ab eo summus atque omnipotens Deus esse credatur ;non quod Deus altior fiat, sed quia in corde sancti hominis semper diuinitas considerata grandescat. Et nota quia superius de perfidis Iudaeis dictum est, quia defecerunt in cogitationibus suis ; nunc

SCHE

autem de apostolis dicitur cunctisque fidelibus, in quorum corde tantum exaltatus est Deus, quantum cogitationes ueras atque sanctissimas puris mentibus intrauerunt. 145 8. Sagittae baruulorum factae sunt blagae eorum. Post enumerationem iudaicae prauitatis, quam in necem Domini peragere tentauerunt, uenit ad secundam positionem, ubi fremitus eorum et dura consilia aptissima comparatione deridet. Quae figura dicitur ironia. Quid enim leuius quidue 150 inanius quam uerum Iudicem false adiudicare, quam occidere uelle qui mortuos suscitabat, quam ligatum tradere qui mundi uincula dissoluebat ? Paruwlorum siquidem sagittae inania tela sunt, qui ludendi studio fragiles cannas in sagittarum consuetudinem iacere consueuerunt. Sic Iudaeorum uota inI5 I efficaci malignitate saeuissima, non intulerunt flendam mortem, sed potius gloriosissimam passionem, talesque plagas dederunt quibus mors ipsa moreretur et promissa mundi sospitas uelociter impleretur. 9. Et infirmatae sunt conira eos linguae eorum ; 16 o coniurbati sunt omnes qui uidebant eos. In hoc uersu Origenis est sequenda translatio, ut nobis constare possit absoluta sententia. Infirmatae reuera sunt linguae Iudaeorum, quando dixerunt : S? Filius Dei est, descendat de cruce. 165

Et uiderunt postea resurgentem de sepulcro, quem de crucis descendere non credebant posse patibulo. Vbi est, Iudaei, infidelitas uestra ? Adhuc de uiuo dicebatis : Sz Rex Israel est, descendat de cruce. Vosipsos consulo, uosipsos iudicium peto; quanto mirabilius est mortuum posse resurgere, quam 130/131 Ps. 106, r2. 161 Origenes Hexap/a — 166/167 Matth. 27, 42.

PG 16, x, 909/910.

163

Matth. 27, 40.

136 defecit Gerzz., corr. a. zz. ille ... perscrutatur] Gerz., illi ... petscrutantur Garet 141 quia] Gare/, qui Gerzz. 153 ludentes Gerz., ut uidetur (-es $4) 155 flendum Gerzz. corr. 159 infirmatae sunt] pro nihilo habuerunt r ipsorum 7

162/163 eorum Gerz..

BE 442

560

EXP.

IN. PS. EXIIT, 9511

adhuc uiuum de cruce uelle descendere ! Parua petistis, dum

17e maiora prouenerint. Sed infidelitas uestra non potuit sanari signis multo fortioribus quam petistis. Additum est, conturbati sunt omnes qui uidebant eos ; reos scilicet atque confusos, contra quorum linguas resurrectio Christi gloriosa prouenit. O noua mentis et admiranda callositas ! De illorum 17; confusione turbabantur alii et illorum proteruitas ad paeniConturbat? swnt enim ex illis tudinem non poterat inclinari. quidam credentes, quando ad apostolos uenerunt et dixerunt : Quid faciemus, uiri fratres ? & quibus salutaria monita percipientes, per sanctum baptisma dilui meruerunt a damna18o tione perpetua. 10. Ei timuit ommis homo ; et. annuntiauerunt opera Dei et facta eius intellexerunt. Frequenter diximus generalitatem pro parte poni. Omnis enim homo hic intellegendus est, non ille uniuersalis, sed qui iudicium futurum 185 considerata Domini potestate formidat. Nam ut intellegas de fidelibus tantum dici, uide quid sequitur : e£ annuntiauerunt opera Det ; scilicet gloriam resurrectionis, agnitionem in confractione panis, ascensionem in caelis, uariis linguis

locutos fuisse discipulos et cetera quae per apostolos suos post 190 resurrectionem suam Dominus Saluator ostendit. Ista enim annuniiauerwnt praedicando diuersis ; et, proh dolor ! gentes auditis credidere miraculis, quibus illi noluerunt animum praebere nec uisis. Additum est e£ facta eius intellexeruni ; utique intellexerunt esse diuina, quia talia implere 195 non poterat humana fragilitas. 11. Laetabitur iustus in. Domino et sperabit in eo ; et laudabuniur omnes rect? corde. Audiamus promissionem Domini et sententiam uerissime iudicantis. 7 «stum in futuro dicit esse laetaturum, quia hic discipulos suos noue200 yat diuersarum passionum afflictionibus ingrauandos; sed laetabuntur, quando sedebunt in iudicio iudicantes duodecim tribus Israel. Contristati sunt ad tempus, laetabuntur in aeternum, quia maiora sunt praemia Domini quam quae illi a fidelibus, munere tamen ipsius, probantur offerri. Sed ne cre205 deres solis apostolis dici, sequitur sententia generalis e? 1audabuntur omnes recti corde. Corde recti sunt qui per rectas semitas Domini gradiuntur. Ab illa enim regula qui pedem uoluerit amouere distortus est ; nec potest quisquam rectus dici, nisi qui illi ueritati praedicationique consentit. 1*8 Act. 2, 57.

187/188 agnitiones Gerz., corr. a. zz. a. 7t. spetauit Gerz., corr. a. zz.

fort. legendum audiemus.

196 domino] d* Gerzz. et] Gerzz. s. /. 197 audiamus] Gerz., audiuimus Gare,

| 210

EXDINSDS 210

2TS

220

ODXHIDOISDARIV,

r

561

Tales enim redduntur semper laudabiles, quia et Dominum laudant et ab ipsa Veritate laudantur. Quid enim laudabilius quam ab ipso Iudice in conspectu omnium angelorum gloriose et desideranter audire : Venite, benedicti Patris mei et reliqua, quae nos euangelii textus edocuit. -Conclusio psalmi. Nimis proficue nos ex persona sua Dominus Christus instruxit, ut ipse exponeret passionem suam, cuius nemo potest refutare sententiam. Nam cum Iudaeis dicimus : Ecclesia catholica loquitur, illi forsitan neglegenter accipiunt. Cum eis obicimus prophetam suum, illi nihilominus ad falsas interpretationes recurrunt, ut aliquod argumentum proueniat ex-

cusationi de assumptione mendacii. Nunc quid dicturi sunt obstinati, qui ipsum Dominum audiunt de se futura proloquentem, cui praesumpserunt ingerere crudelissimam passio225

nem ; cuius resurrectionem inter eos factam mundus agnouit,

qui debitas poenas incredulis, fidelibus autem aeterna praemia compromittit ? Supplicate, Iudaei, dum tempus est, quaerite dum potestis inter agnos potius ad dexteram recipi, ne ad sinistram cum haedis uos contingat expelli.

EXPOSITIO

IN PSALMVM

LXIV.

1. In finem, bsalmus Dauid, canticum Ieremiae et Ezechiel de fobulo transmigrationis, cum inciperent proficisci. In finem, bsalmus Dauid, uerba iam nota sunt ;restat ut sequentia dicere debeamus. Cum populus VA Hebraeorum propter inoboedientiam suam captiuus a Chaldaeorum gente duceretur, Ieremias et Ezechiel prophetae dixerunt eos post septuaginta annos in suam patriam esse redituros, euersamque ab hostibus Ierusalem meliore statu reparaturos. Addidit de $opulo transmigrationis, utique hebraeo, qui in Babyloniam ciuitatem migratus est; quod spiritaliter significat, quando peccatis facientibus in diaboli potestate traducimur. Babylonia quippe (sicut saepe memoratum est) interpretatur confusio, quam specialiter ad diabolum manifestum est pertinere. Iste ergo populus, qui Babyloniam 15 deserens post captiuitatem, ad lerusalem ciuitatem Domini festinabat, illos respicit qui mundi istius confusione damnata, 213 Matth. 25, 34.

Ps. LXIV, 6/8 cfr Ier. 25, 11. 221 nunc] num Gerzz., zuf. a. zz. in nam Ger, u s. Dr. O a. 77.

228 cum haedis uos] comedi suos

Ps. LXIV, 2 cum] quando r(praerer $ T D Q) et praez. Gerzz. (bic tantum)

2/3 incipiebant r

3 dauid]

PL 445

562

EXP. IN PS. LXIV, 1-3

2o

ad Ecclesiam Christi uenire contendunt. Quibus auctoritate patrum totus iste psalmus aptandus est : quoniam, quando iste populus reuertebatur ad Ierusalem, Ieremias et Ezechiel morte praeuenti sunt. Sed ut nodum quaestionis huius euite-

25

Dauid, canticum de populo transmigrationis, per prophetiam Ieremiae et Ezechiel, cum inciperent proficisci. Sic recte intellegitur, ut uerba magis ad populum quam ad Ieremiam et Ezechiel pertinere uideantur.

mus, talis nobis sit ordo uerborum

: Za

finem,

psalmus

Diuisio psalmi. Populus iste qui saeculi peccata deseruit, reuertens ad Dominum Saluatorem, primo ingressu psalmi, auctorem suum liberatus agnoscens, orationem suam postulat debere cognosci, definiens solum illum beatum esse qui ad eius atria me30

ruerit peruenire. Secunda sectione, spem dicit Dominum omnium finium esse terrarum (diuersas laudes ipsius, potentiamque allegorica comparatione describens), sanctosque eius hymnica in ipsum exsultatione gaudere. Expositio psalmi. 2. Te decet hymmus,

3I

Deus,

in Sion

; et tibi redde-

iur uotum in Ierusalem. Reuersa plebs ad Dominum de captiuitate peccati, in magna exsultatione prorupit, asserens solum Deum decere hymnum, non daemonum turbas, ut putabat ante gentilitas. Habuerat enim carmina quae immundis spiritibus idolisque fundebat ; sed ad lumen ueritatis adducta, ipsum solum dicit debere laudari, qui Creator omnium

probatur agnosci; nec tamen alibi nisi ?* Som, id est in contemplatione. Sed ista contemplatio rectae fidei lumen declarat ; in ipsa enim uerus Aymnws dicitur Domino disciplinabili carmine, non linguae clamore peruerso. Sed ut hoc ex4 IA pressius intimaret adiecit : e£ iibi reddetur wotum in Ierusalem. Ab infidelibus uota reddebantur et Marti et Veneri, ceterisque daemonibus ; ut si quis fuisset de proelio liberatus, sacrificabat Gradiuo ; si quis ad foedum adulterium peruenisset, adorandam deam libidinis aestimabat. Nunc au5 o tem ueritate recognita, de bonis operibus i» Ierusalem Deo soli uotum

55

dicit esse

reddendum,

quae est uisio pacis,in

qua manet fixa immobilisque felicitas. 9. Exaudi orationem meam ; ad te omnis caro ueniei. Iste populus qui prius dixerat : Te decet hymnus, Deus, in Sion, nunc ad Dominum hymnica supplicatione

80 secundam sectionem Gerzr. corr. 33 hymnica] Gerz;., hymnidica Gare? 36 captiuitatem Gerzz. corr. 37 solum deo dicete Gerz. 535 hymnica] Ger,

hymnidica Gare/

a] Gerzz., oz. Garet

PL 444

EXP. IN PS. LXIV, 3-5

563

proclamat dicens : Exaudi orationem meam ; ut ipse prius faceret, quod a ceteris faciendum esse praedixerat. Ipse populus orat;onem suam exaudiri petit, quem superius diximus. Sciens enim se esse moriturum, illum rogabat ad 6» quem se post hanc uitam uenturum esse noscebat ; ut hic ei parceret, ne ibi de ipso iudicaret. Sic enim de illo iudicio dicit apostolus : Omnes enim stabimus ante tribunal Christi, ut vecijiat unusquisque propria corporis brout gessit, siue bonum, siue malum. Hic enim carnem,

p 21I

non solum sanctos, sed om-

6s nem hominem debemus aduertere : quia omnes ad eum constat esse uenturos, siue damnandos, siue in aeternam requiem

SCHE

collocandos. Et nota quod in scripturis diuinis frequenter et sola anima et sola caro pro homine ponitur ; ut est illud in Genesi : Et intrauerunt in. Aegyptum cum Iacob animae septua7o ginta quinque. Et hic: Ad te omnis caro ueniet. Quo loco utillimum est synecdoche schematis meminisse, quod significat a parte totum.

4. Verba iniquorum raeualuerunt super nos et vmpietiatibus mostris tu propitiaberis. Praeualue7; runi quidem werba iniquorum, quando pagani parentes persuaserunt filiis suis antiquos ritus et sacrilegia quae colebant. Tracti enim per infantiam, illud uidentur secuti, quod rudibus animis imbiberunt. Praeualuerunt enim super nos dictum est, tamquam aliquod altissimum mare, quod abun8o dantia fluentorum obiecta quaeque submergit et enatare non sinit quaecumque uorauerit. Sed his erroribus pietas diuina subuenit, quando salutem mundo aduentu Domini Saluatoris

indulsit. Perscrutandum est autem quid uelit propitiatus intellegi. Apte dicimus hoc de sacerdotibus, quoties per immo85 lata sacrificia peccatis nostris propitiam faciunt diuinitatem ; ut ira quae debebatur delictis, conuertatur in gratiam salutis ;

, et qui erant factis suis iustissime rei, reddantur diuinitatis muneribus absoluti. Sic diuinitas propitiata est humano generi, quando nobis et sacerdotem et hostiam ipsum contulit Chri9o stum ; sicut dicit apostolus : Deus erat in Christo mundum reconcilians sibi, non reputans illis delicta eorum. 9. Beatus quem elegisti et assumpsisti, inhabitabit in tabernaculis iuis. Quidam uersum hunc aptandum aestimant Domino Saluatori ; sed nos illum magis ad commu9; nem beatum dicimus esse referendum. Dixerat enim superius,

impietatibus

mosiris

62/64 II Cor. 5, 1o.

tu

projpitiaberis ; nunc

69/70 Gen. 46, 27.

sequi-

90/91 II Cor. 5, 19.

69 aegypto Gerz., corr. a. zr. 70 duae Aud. ueniat Gerzz., corr. a. 7. qui Gerzz. corr. 7i quod] Gerz. s. /. a. »;., quae Garet 74 propitiaueris Gerz., £OfT. d. PH. 78 enim] Gerz., om. Garet 93 tabernaculis] atris 24uZ. cum g hunc uersum

-— Gare£

PL 445

564

EXP.

tur, beatus

quem

de illo singulariter

100

10.5

110

115

125

15o

155

elegisti et assumpsistz? immaculato,

; ut non hoc

sed de peccatore

absolute

dixisse noscatur. Beatus est igitur quem elegit Dominus. Sed uide quid ait eleg?s??, ut hanc electionem nemo suis meritis applicaret, sicut ipse in euangelio dicit : «on «os me elegistis, sed ego elegi uos. Assum, est autem in aeternam requiem collocari, quam sanctis suis pius Dominus compromittit. Sed quid talibus contingit ipse subsequitur, ?nhabitab?t 4à. tabernaculis iuis. Imhabitare dicimus eos qui adeptum locum nulla permutatione derelinquunt. Sed qualis sit ista habitatio, in alio psalmo dicit : Concupewit et. defecit anima mea in atria Domini. Ibi enim habitare iam praemium est, quia nequeunt illuc introire, nisi quos caelestis misericordia dignatur eligere. Replebimur in bonis domus tuae : sancitum est templum iuum. Si bona domus Dei, id est Ierusalem futurae ad liquidum uoluerit perscrutari mens humana, non suftficit ; de quibus dicit apostolus : Quod oculus non uidit, nec auris audiuit, nec in cor hominis ascendit, quae braeparawit Deus hus qui diligunt eum. Sed. quia fas est pro parte audita loqui, domus

120

IN PS. LXIV, 5-6

eius bona sunt tricenarius, sexagenarius et centenarius

fructus, quem ibi sanctis suis fidelibus Dominus pollicetur. Sunt etiam et hic bona domws eius, quae dicit apostolus : Ali? enim datur sermo sapientiae, alii sermo scientiae, ali fides in eodem, Spiritu, alii gratia sanitatum, alii genera. linguarum, al interpretationes linguarum. Et intuere quod dixit, replebimur, quasi ad mensuram nostram, quantum possumus capere, potabimur : significans illud quod idem apostolus diCit : Vnicuique autem nostrum data est gratia secundum mensuram donationis Christi. Sequitur sanctum est. templum iuum. Siue hoc pertinet ad domum Dei, quae est Ecclesia ; siue ad incarnationem Domini, sicut in euangelio legitur : Destruite templum hoc, et in triduo aedificabo illud ; et paulo post ait euangelista : Hoc enim dicebat de templo corporis sui. 6. Mirabile n aequitate. Exaudi nos, Deus salutaris noster. Quod dixit mirabile im aequitate, ad templum respicit praedictum ; multis enim modis potest esse mirabile. Sed addidit n aequitate, ut illum aduentum ipsius debuisses aduertere, cum bonos segregat a malis et uni101/102 Ioh. 15, 16. 107/108 Ps. 85, 5. 114/116 I Cor. 2, 9. 125/126 Eph. 4, 7. I Cor. 12, 8.9.10. 129 Ioh. 2, 19.

120/122

99 beatus] enim add. e£ exp. Ger. 117 trigenarius Gerzz. 120 aliis Gerzz. (prima et altera uice, sed alii in sqq.) 122 linguarum] Gerzz., setmonum etc. Gare/ 123 possimus Gerzz., corr. a. zz. 124 potabimus Gerz. 126 et donationes Ger. 128 legitur in euangelio — Gare

PL

446

EXP. IN PS. LXIV, 6

565

cuique digna retribuit. Verum ut hoc de ipso intellegere deberemus,

sequitur : Exaudi

mos,

Deus,

salutaris

noster.

Ipse enim Deus Saluator est noster qui mundo salutem contulit et humano generi sua pietate subuenit. 140. Shes omnium finium terrae et in mari longe. Postquam populus ille conuersus orationem suam simplici corde profundit bonisque Domini se asseruit esse completum, uenit ad secundam sectionem, in qua laudes Domini uirtutesque describit. Nam sensus iste Iudaeorum persuasiones et haereti14; corum praua dogmata falce ueritatis abscidit. S$es enim Domini

non

est localis, neque

unius gentis, sed

ommium

finium terrae, quando illi per uniuersum orbem humilia uota funduntur. Qui merito omniwm spes est, quando fidelibus cunctis aeterna praemia compromittit. Sed ne hoc tan15» tum de sola terra intellegeres, quam magnam uocant, addidit et 1n, mari longe. Siue ad insulas respicit, quas non uidebatur terrae finibus inclusisse ; siue ad mare longum, id est to-

tius saeculi habitationem : de quo et alibi dicit : Hoc mare magnum et sbatiosum manibus. Longum est enim, quoniam habi155 tatio eius innumeras continet nationes. Nam

SCHE

4are,

mundum

debere intellegi Dominus quoque testatur ; ait enim discipulis suis : Faciam wos piscatores hominum. Vbi enim pisces maxime, nisi in mari sunt ? Mari quippe iuste comparatur hic mundus, quia falsitatibus amarus est, fluctibus diabolicis quatitur 160 et uitiorum tempestatibus commouetur. v. Praeparanms monies im wirlute tua, accinctus potentia. Versum istum paulo diligentius perscrutemur, est enim uerborum subtilitate profundus. Quod enim dictum est: Praeparans monies in uirtute, ad terrenas altitudines 165 omnino non pertinet. Praeparare uero non dicimus, nisi quod ad competentes alios usus necessaria qualitate prouidetur. Et ideo $raeparatos montes apostolos per allegoriam decenter accipimus, qui ad uerbum praedicationis electi sunt, fortitudinem habentes fidei et altitudinem sanctitatis, humiles

17o conuersatione, sed merito celsiores. Hos Dominus $raefarauit in uirtute sua, quia per eos fecit magna miracula ; ut et magnitudine uerbi incredulos conuerterent et factorum admiratione durissima corda mollirent. Sed quemadmodum haec jraeparauerit, consequenter exponit, accinctus oten175 14a, id est indutus maiestate sua. Humanitas

153/1854 Ps. 105, 25.

enim Domini

157 Matth. 4, 19.

138 nostet est ^ Gare/ 140 mare Ger, corr. a. zz. (bic et infra) Gerz., corr. a. m. 149 comptomisit Ger. (corr. a. z.), Gare£ Ger. (bic tantum) 164 in uirtute] ozz. Gerzz., fort. recte

— 142 domine 161 accintus

pL 212

566

EXP. IN.PS. LXIV, 7-9

Verbi potestate praecincta est; ut quod homo non habuit, uirtus diuina praestaret. Accingimaus enim nos honore baltei, dum tamen alia sit dignitas cinguli, quam natura cingentis. Sic et in psalmo quadragesimo quarto dictum est : Accin18o gere gladio tuo circa femur, botentissime ; et alibi : Praecinxisti me laetitia. Haec enim et talia duas naturas indicant Domini Christi plenissimas atque perfectás in una eademque persona, sicut omnis catholica confitetur Ecclesia. 8. Qui conturbas profundum maris : sonum flu13; cbuum. eius quis sustinebit ? Turbabuntur gentes. Postquam per allegoriam montium dixit apostolos esse praeparatos, nunc exponit quid per eos Dominus fuerit operatus. Turbauit enim apostolis praedicantibus non solum superficiem maris, sed fundum maris, id est gentilium corda demersa

190 profundius. Nam cum sua numina conticuisse cernerent et adnihilata esse sentirent, merito corde turbati sunt, quando spes suas ad nihilum peruenisse noscebant. Nam cum saeculum mare dicatur, congrue fundo maris comparata sunt corda dementium ; inde enim imitus surgit, quod fluctus excitat peccato195 rum ; inde uenit inopinata commotio, quae innocentiam uerberat sanctosque defatigat. Sequitur sowwm fluctuum etus quis sustinebit ? Hic significat persecutores, qui licet ipsi uelut fluctus altissimi concitentur, so?4s eorum, id est dicta

crudelia nullatenus ab hominibus sustinentur, nisi diuina gra20 tja concedente eorum proteruia fracta superetur. Quis susti^ebit ? quantum ad hominum pertinet fragilitatem dicitur. Nam, dono Domini suffragante, martyres eorum uiolentiam superare potuerunt : unde maxime conturbatae sunt gentes, quando fidelissimos cernebant et uiuos uirtutes facere et mor205 tuos supplicantium uota complere : contra sua numina et eorum potentiam pauescere et responsa denegare. Tunc enim et Delphicus Apollo conticuit ; tunc a Delphis Diana discessit; tunc Cytherea Venus erubuit. Sed quid, rogo, gentes facere poterant, quando sua numina formidare cernebant ? 21 / 9, Et timebunt omnes qui habitant fines terrae a signis Luis ; exitus matutini et uespere delectaberis. Hic tempus significat quo apostoli diuersa signa faciebant. Necesse enim erat ut uniuersitas contremisceret, quae orbem 179/180 Ps. 44, 4.

180/181 Ps. 29, 12.

179 xvii Gerzz. 181 indicat Gerzz. corr. 185 qui Gerzz.,corr.a. zz. 190/191 adnihilata] Gerzz. (corr. a. z:. in ad nihil apta), Garez, cfr Exp. ps. crx, 188 192 noscebat Gerz., corr. a. zr. 194 imitus] Gerzz. (cfr Variae, p. 68, 35 ; 103, 10), oz. Garet excitet Gerzz., corr. a. zz. 204 facere uirtutes -—- Gare formidare] Gerz., trepidate Gare? 210 timebant Gerz, corr. a. zz. Ger. (bic tantum)

209 a] om.

PL 447

EXP. IN PS. LXIV, 9-ro 567 terrae habitare uidebatur, quando talia signa cernebat quae 21; nec lectio eorum prodiderat, nec uisio ulla monstrauerat. Ipse enim dixit unde timor ille concipi potuisset, id est a signis tuis. Addidit: exitus matutini et uespere delectaberis. Exitus matutini est quando aliquis ex mundi istius felicitate ad Dominum conuertitur Saluatorem.

M atu-

220 lw. enim tempus'semper clarescit et processu diei gratiam illuminationis acquirit. Quod autem dixit e? wesfere delectaberis, significat quando grauia patientibus semper obscurum est : sed tamen ad Dominum ueniunt Creatorem, qui maerores eorum conuertat in gaudium. Ita utrarumque rerum

22; exitu delectabitur Dominus, quia undique deuotos per abundantiam suae largitatis acquirit. 10. Visitast? terram et inebriasti eam ; multiplicasti locupbletare eam. Terram hic genus humanum debemus accipere, quod satiatum atque refectum est quando 23o Dominus aduenire dignatus est. Sed unde ista terra debriata sit, alter psalmus exponit dicens : E? Poculum tuum inebrians, quam praeclarum est !Ebrietas felix, satietas salutaris, quae quanto copiosius sumitur: tanto sobrietatem mentibus donare dignatur. Quapropter hoc genus locutionis in scripturis diui25; nis est proprium, quoniam in bono plerumque ponitur. In scripturis autem saecularibus, uel in communibus fabulis ebrietas in bonam partem penitus non habetur. Subiungit, muliiplicasti locupletare eam. Verba ista inexplicabilem modum donationis ostendunt. Nam qui multiplicat 24 o locubletare, quantum sit non uidetur exprimere, sed in immensum ducitur quod uerbis talibus pollicetur : locuples enim dicitur, loca plura tenens. Ipsa est terra quam dignatus est assumere, non quam humanitatis more calcauit. Istam siquidem quam terimus non locupletandam legimus, sed potius 24; immutandam ; sicut Isaias dicit : Erit caelum nouum et terra

2) o

noua. Flumen Dei repletum est aquis ; parasti cibum illorum, quia ita est braeparatio tua. Bene misericordia Domini plenissimo fluuio comparatur. Non enim aliqua siccitate potest imminui, qui potationibus crebris nescit expendi. Mundalis aqua aut imbribus accipit augmentum, aut siccitate defectum ; Dei uero fluuius semper plenus, semper aequalis est ; de quo dictum est : Fluminis impetus laetificat ciitaiem Dei ; et ipse Dominus in euangelio ait : Qu? biberit

231/232 Ps. 22, 5. 4, 13.14.

245/246 Is. 65, 17.

253/254 Ps. 45, 5.

254/256 Ioh.

224 conuertat] Gerz., conuertit Gare? 225 exitus Gerz. 247 aquas Gerz. (corr. a. 1m.) cum r (M), aqua r 251 rnundialis Gerz. (corr.), Gare

568 255

260

EXP.

IN PS. LXIV,

ro-ii

ex aqua quam ego do ei, mon sitie umquam ; sed fiel in eo fons aquae salientis in uitam aeternam. Nec moueat quod alibi singulari, alibi plurali numero f/wmina sunt posita. Vnitatis enim uirtus est multa complecti. Nam cum dicamus pluraliter Ecclesias, unam tamen constat esse catholicam, quod innumeris uicibus cognoscitur esse memoratum. Sed postquam de potu fluminis dixit, de cibo spiritali subiecit, ne conuiuium Domini copiosissimum amicos suos relinqueret ex aliqua parte ieiunos. Dicit enim, $arasít cibum illorum. Cibus iste non dentibus manditur, sed animae auiditate deuoratur ; de caeli dedit eis ; banem angelorum man-

265 quo dictum est : Panem

270

27

ducawit homo. Sic totum ad communionem sacram conuenienter refertur, quando et eius sanguinem bibimus et de eius corpore saginamur. Et ne aliquid casualiter factum putares, sicut arbitratur irridenda gentilitas, subdidit, quia ?ta est praeparatio tua. Sic enim omnia contigerunt quemadmodum sunt ab ipso disposita, sicut ipse in euangelio dicit : Nonne quinque passeres ueneunt dipondto et unus ex illis non cadet super terram sine uoluntate Patris uestri ? 11. Réwos eius inebria, multiplica gemerationes eius : in stillicidiis eius laetabitur cum exorietur. Ruos

280

285

etiam hic dicit apostolos, uel alios fideles, qui de illo

Dei repleto semper flumine biberunt. Sed ne potum ipsorum crederes esse tenuissimum, dicit riuos ipsos inebriandos, ut ad tantam satietatem perueniant, quanta et ipsis abunde sufficiat et aliis profutura concedat. Redit igitur ad singularem numerum, quem ecclesiasticae unitati diximus conuenire. Dicit enim multiplica generationes eius, illius scilicet 7?u? qui de flumine sancto profluit, ut per generai0nes succedentes praedicatio beata non deficiat, sed mulHblicetur,

unde catholica semper crescat Ecclesia ; ut qui

modo imbuuntur sacro dogmate, post alios docere uideantur ; quod cotidie fieri euidenter agnoscimus. Dictum est de vius, qui pertinent ad prouectos : nunc dicit de stillicidiis, quae ad incohantes respiciunt Christianos, quando angustata primor290 dia latissima non potest introire doctrina ; de quibus dicit apostolus : Non $otwi uobis loqui quasi spiritalibus, sed quasi carnalibus. Quas: paruulis in Christo lac uobis botum. dedi, non escam. Stillicidia enim sunt guttae quae de tectis cadunt, non pondere, sed assiduitate penetrantia, quae quan295 tum distent a riuis etiam uisualis nobis ratio patefacit. Ergo 265/266 Ps. 77, 24-25.

271/233 Luc. 12, 6.

291/293 I Cor. 5, 1-2.

263 iste] Gerz.., ille Gare? 274 inebrians multiplicans r (praefer quosdaz: codd.) 295 2/7. eius] suis r dum r 24? semper repleto — Gare 283 profluxit Gerzz. 288 perfectos ed. qui Gerzz. 289 angusta Gerzz.

B 215

PL 449

EXP. IN PS. LXIV, 1-14

569

in primordiis suis /aetabitur omnis fidelis, cum exorietur ex aqua et Spiritu sancto, quando uere renascimur et gloriae Domini ipsius dignatione praeparamur. Est enim nobis tunc magna laetitia, quando antiqui hominis uetustate deposita, 3o» in nouae regenerationis gaudia commutamur. Sed licet haec Dei munera alio modo in auctoritate posita uideantur, con-

uersa tamen prouectus nostri ordinem uidentur monstrare certissimum. Primo enim ariditas fidei quibusdam stillicidiis animatur; post riuis affluentibus irrigamur : deinde, sicut 305 dicit uersus superior, ad fluminis illius plenitudinem, iuuante Domino,

peruenimus.

declaratur.

12, Benedices

Sic per haec tria diuini muneris

coronam

anni

benignitatis

ordo

tuae,

et

campi tui replebuntur ubertate. Corona anni totus 31e hic mundus conuenienter aduertitur, per quem catholica dilatatur Ecclesia. Benedicit enim Dominus quos uere fecerit Christianos

flumine,

stillicidio,

viuo,

quae iam supe-

rius dixit. Deinde uide quid sequitur : e? cami tui replebuntur ubertate. Campos dicit fideles homines atque 315 iustos, qui aequalitati camorwm aequissimo pectore comparantur. Tales enim wbertate replentur, quia fructum uel centenarium,

tricenarium et sexagenarium,

Domino

lar-

giente, praestabunt. 18. Pinguescent fines deserti et exsultatione colles 320 accimgentur. Fines deserti populi gentium sunt, ad quos nullus propheta fuerat destinatus ; sed toti in Iudaea natione prophetabant. Isti ergo f?nes deserti, pingues magno munere diuinitatis effecti sunt, quando ad eos apostolorum praedicatio sancta peruenit et gratia Domini per fidem decori 325 facti sunt, quos pridem incredulitatis macies horrenda turpabat. Prima denique satio per prophetas in Iudaea natione prouenit ; secunda in gentibus per apostolos longe lateque diffusa est. Sed plus de istis finibus deserti frumentum uirtus Domini conquisiuit, quam de illis terris quae cultae uidebantur,

330 apparuit ; sicut propheta dicit : Laetare, sterilis quae non. pa0is ; erumpe et clama, quae non parturis quia multi filii. deserlae magis quam eius quae habet uirum. Colles uero copiosos martyres debemus accipere, quia ipsi sunt post apostolos celsiores. Hoc enim significat,

exsultatione

accingentur,

355 quia, praestante Domino, perueniunt ad aeternum gaudium

per tolerantiam passionum. 14. Induti

dabunt

sunt

frumento

330/332 Is. 54, 1 ; Gal. 4, 27. 311 trigenarium Gerzz.

arietes

ouium,

: etemim

et conualles

clamabunt

abun-

et hymmum

PL 450

570

EXP. INJPSCLXIV IMGDX

dicent. Induli sunt, ilam uestem significat nuptialem 340 qua arietes ouium, id est apostoli et sancti reliqui uestientur, qui doctrinae bonae duces exstiterunt populo christiano. Sequitur e? conualles abundabunt frumento. Conualles populos significant humiles, quia nihil his humilius, quae in quadam terrae concauitate descendunt. Isti ergo humiles 34 ^ abundabunt frumento, sicut ille publicanus qui nec oculos audebat ad caelum erigere, nec aliqua meritorum praesumAbundauit frumento, quia humilis conptione confidere. uallis fuit : erectus est quia, praestante Domino, se ipse deiecit; et ideo fortior factus est, quia uires suas inualidas esse dicent. Fi550 confessus est. Adiecit: clamabunt et hymnum nalis ista conclusio ostendit nobis allusiones illas quas superius dixit, mystica similitudine suscipiendas. Neque enim fines deserti 35 5

clamabunti,

nec conualles,

nec arietes ouium,

nec

cetera quae dixit anterius ;sed clamabunt illi e? hymnum dicent, ad quos res istae comprobabili similitudine referuntur. Dixit enim prius clamabunt et ne clamorem ipsum crederes esse confusum, addidit e? hymmwum

dicent, 1d est lau-

dem, quae rationabilibus creaturis noscitur conuenire suauifen 36 o

Conclusio psalmi. Intellegamus populum istum beatum qui uenit ad Dominum Christum, quali suauitate laetatus est ; et sciamus inaestima-

36 5

37 o

bile esse beneficium, quod tanta legitur exsultatione celebratum. Hymnum quoque eius quem primo uersu psalmi promiserat, quanta gratia diuersitatis ornauit ! laudem incarnationis eius mirabili breuitate describens et quid mundo praestiterit, fidelis institutor edocuit. Ad postremum in resurrectione uentura uniuersos sanctos eius hymnica in eo dicit exsultatione gaudere. Sic et praesentia mirabili breuitate narrauit et ad spem maximam concitandam futura nobis praemia compromisit. Tribue, Rex caelestis, ut et nos erepti ab ariditate peccati, flumine misericordiae tuae copiosius irrigati, pinguescere mereamur, ut hymnum cum sanctis tuis tibi iugiter decantare possimus. EXPOSITIO 1. In finem, bsalmus

IN PSALMVM Dauid,

LXV.

canticum

resurrectio-

339 nuptialem significat — Gerzz. (corr. pr. z.), Garet 341 bono Gerz. 347 frumento] namque ad4. Gerz. 355 controbabile Gerz. corr. 860 istum] Gerzz., illum Gare? 363/364 premiserat Gerz. ' 367? hymnica] Gerz., hymnidica Gare. Ps. LXV, 1 psalmus dauid canticum] Cass. cuz r (T? R. U), canticum psalmi (opz. codd.)

EXPOTN

IO

15

20

25

PS. CXV,

571 ^is. Quamuis haec nomina quae in capite tituli sunt posita, praemissa expositione uideantur esse notissima, tamen non erit importunum scientibus interdum ipsa repetere, ut intento totius incriptionis euidentius possit agnosci. I» finem, quod dictum est, respicit ad Dominum Saluatorem, sicut dicit p. 214 apostolus : P?mis emim legis Christus ad iustitiam omni credenti. Psalmusipsur& sine ambiguitate denuntiat, quia ^sal?us ex superioribus sonat, sicut opera eius dictaque sonuerunt. Dawid autem dictum est interpretari desiderabilis et manu fortis, quae uerba specialiter pertinent ad Regem nostrum et Dominum Christum. Restat nunc ut sequentia dicere debeamus. Canticum istud generale, quod dici de Do- PL mino Saluatore praemissa nomina docuerunt, de gloriosa 451 ipsius resurrectione praedicatur, per quod Ecclesia gentes admonet, quas per gratiam Domini praesciebat esse credituras, ut communiter gaudeant, quae erant in suo Capite reparandae. Sed quoniam gens Iudaea se tantum ad beatae uitae praemia putabat esse uenturam, quia inter ceteras nationes, quae adhuc idolis deditae seruiebant, sola legem ueri Domini habere uidebatur (sed erat infidelitatis suae uitio peccatura) prophetiae spiritu canticum istud sancta profudit Ecclesia : asserens spem illam resurrectionis non solum fideles ex Iudaeis, sed uniuersitatem de cunctis gentibus habituram ; sicut propheta dicit : Vzuo ego, dicit Dominus et implebitur gloria mea wniuersa terra. Denique et psalmus iste sic incohat : Zabilate

Deo,

omnis

terra.

Diuisio psalmi. Contra persuasionem Iudaeorum, qui se dicebant solos ad beatam uitam prae omnibus pertinere, mater Ecclesia spem generalis resurrectionis interpositis tribus diapsalmati-

bus laeta decantat. Primo ordine hortans uniuersitatem, ut de

Domini resurrectione congaudeat, quae cunctis erat fidelibus aeterna praemia praestitura. Secundo ordine inuitat omnes ut ueniant ad Dei opera consideranda ; quatenus una creduli3 A tas iungat quos unum praemium exspectare uidebatur. Tertio iterum monet gentes ut Dominum benedicant, qui nos licet diuersis probet tribulationibus, tamen ad requiem suae miserationis adducet. Quarto ordine iterum inuitat uniuersitatem, ut commonita exemplo liberationis suae, amplius confidat in Do-

Ps. LXV, 7/8 Rom. 1o, 4.

25/26 Num.

14, 21.

13 canticus istud generalis Gerzz., corr. a. zz. 158 quem Gerzz. (non corr.) 22 spiritum |Gerzz. corr. istum Gerzz. 28 propheta] Gerz., dominus Gare/ 39 communita ed. 37

C. 1 (xcvi)

572 40

EXP;IN

PS. EXV,/LSS

mino : benedicens eum, quoniam orationem eius exaudire dignatus est.

Expositio psalmi. 2. Iubilate Deo, omnis tierra ; psalmum dicite nomini eius ; date gloriam laudi eius. Sancta Ecclesia, sicut diximus, omn terrae dicit esse gaudendum, quae 4A

erat Christo Domiino creditura. Zubilatio enim dicitur exsultatio cordis, quae immensitate sui uerbis non potest explicari. Vnde merito a tali uerbo sumpsit initium, ut magni beneficii incomprehensibilis probaretur esse laetitia. Nam cum dicit, o»nis

SCHE

$0

55

6o

terra,

non humum,

sed fideles significat

ac deuotos, qui de tali poterant gaudere miraculo. Quae figura dicitur metonymia, id est transnominatio, quoties per id quod continet, id quod continetur edicitur. Iudaeos enim tali praedicatione conuincit, qui spem beatae resurrectionis sibi tantum aestimabant esse pollicitam. Sequitur : $salmum dicite nomini eius. Post illam inexplicabilem iubilationem congruum fuit ut ad psalmodiam credituros populos hortaretur; quatenus quod animo conceperat, depromptis laudibus explicaret. Illud enim soli Deo cognitum, istud fuerat et ab hominibus audiendum, sicut legitur : Corde creditur ad qustitiam ; ore autem fit confessio ad salutem. Quod autem dicit, nomini eius, significat Dominum

Saluatorem, cuius aduentu mundi

uulnera probantur esse curata. Intendamus quoque quod dictum est, date gloriam laudi eius et antidotum caeleste siticulosis animis hauriamus. Dat gloriam laud4 eius 6 vA qui praeconia Domini frequentata exsultatione concelebrat, ut totum ipsi deputans, nihil humanis aestimet uiribus applicandum. Vitandum est enim et omni studio fugiendum ne fragilitas humana laudibus suis ambiat erigi, quae magis debet iusta increpatione culpari.

9. Dicite Deo : quam terribilia sunt opera tua ? in multitudine uirtutis tuae mentientur tibi inimici iui. Audiamus quid Ecclesia gentes uno commate doceat dicere et magnam causam religionis sub breuitate concludere. Quam terribilia sunt opera tua ! Quamuis opera Do75

mini dicat esse Zerr?bzlia, tamen quantum terroris habeant non edixit ; sed ofera Domini hac ratione arbitror esse metuenda, ut consideremus quid nobis possit accidere, si illa maiestas, quae mundum miserata respexit, peccatis nostris facientibus reddatur infensa. Deus enim pro nobis dignatus 59/60 Rom. ro, 1o.

43 nomine Gerzz., corr. 4. trt. civ, 513), transmutatio Gare/ eit

51 transnominatio] Gerzz., (cfr Exp. ps. 11, 425 ; 69 culpate Gerzz. 46 edixit] Gerzz. eras. e.

PL 452

BXBDUUNCOPSPTXV,

8o

8 x]

324 573 est homo fieri, sicut papa Leo ad Flauianum scribens, doctor apostolicus dicit : Creator angelorum unus passus est esse mortalium. : inuisibilis in suis, uisibilis est factus in nostris ; incomprehensibilis uoluit comprehendi ; ante tempora manens , esse coepit ex tempore. Vmiuersitatis Dominus seruilem formam, obumbrata maiestatis suae immensitate suscepit. Impassibilis Deus nonést dedignatus homo esse passibilis et im-

mortalis mortis legibus subiacere. Haec si consideremus,

£e;-

ribilia nobis sunt opera Domini, quando tantae dignationi nec illud possumus exhibere, quod pro nostra salute dignatur nos caelestis pietas admonere. Sic enim et alibi legitur : Domi-

9o

ne, audiui auditum tuwm, et timui ; consideraui opera tua et

expawi. Sed timor iste affectuosus et pius est, dulcedinem habens, non amaritudinis qualitatem ; Spem generans, non dif9A

fidentiam creans ; desiderium cumulans, non ardorem carita-

tis exstinguens. Sequitur im multitudine

uirtutis

tuae

mentientur tibi inimici tui. Multitudo uirtutis erat, quod curabat homines diuersa infirmitate laborantes ; sed in hac wiriute mentiebantur inimici eius, quando dice-

IOO

105

IIO

bant : Haec signa in Beelzebub facit. Mentiti sunt etiam in multitudine uirtutis eius, quando dixit :Videbitis Filium. hominis uenientem. in. nubibus caeli. Et ili dixerunt : Blasphemawit ; quid adhuc egemus testibus ? Ad postremum mentiti sunt in multitudine uirtutis eius, quando post resurrectionis gloriam data pecunia custodibus dicebant Dicite quia uenerunt nocte discipuli eius et furati sunt. eum, nobis dormientibus. Sic uenerabilis mater sub compendio bre-

uitatis futurae sanctae incarnationis mysteria declarauit. 4. Omnis terra adoret te et bsallat tibi ; $psalmum dicat nomini iuo, Altissime. Quia superius mentitos fuisse dixit inimicos, nunc generalitas admonetur ut ueraciter adoret Dominum Christum. Addidit e£ bsallat tibi, quod reuera diuinis decet uirtutibus exhiberi. Subsequitur $sal- p 215 mum

dicat

nomini

tuo,

Altissime.

Prius

dixerat,

psallat tibi, post iterum paene ipsa uerba repetiit, sed bene 115 perquirentibus longe diuersa sunt; prius enim psalmodiam intellegi uoluit : hic uero opera sanctitatis admonuit. Nam cum dicit, nomini

tuo,

Altissime,

significat, sicut supra

81/84 Leo Magnus Epist. 28, ad Flauianum, 4 — edid. Schwartz, /Ac/a Conc. Oecum.

II, ii, 1, p. 27, 13/14 ; 28, 2/6 (cfr Sermo 22, 2 — PL 54, 195 A). 90/92 Hab. 5, 2. 99 cfr Matth. 12, 24. 100/101 Matth. 26, 64. 102 Matth. 26, 65. 105/106

Matth. 28, 15.

80 leo papa — Gare 81 angelorum] ac dominus omnium rerum Leo 86 dedignatus est — leo $88 dedignatione Gerzz. 99 belzebub Gerz., beelzebuth Gare 100 dixit] Gerz., dicit Gare?

PE 453

574

120

125

130

155

EXP.

IN PS. LXV,. 4-6

dictum est, Dominum Saluatorem, qui A/£2ssim»wus iure dicitur : quia nihil supra se altius, sicut Pater et Spiritus sanctus, quidquam habere cognoscitur. Quod nomen positum est ad conuincendam specialiter superbiam Iudaeorum, qui sic abiectum esse crediderunt, ut eum crucifigere non pauerent. Simul etiam hoc nomine conuicti sunt Ariani ; nam qui est Altissimus in deitate sua, non potest habere maiorem. 5. Venite et uidete opera Domini, quam terribiles in consiliis super filios hominum. Sponsa Regis aeterni ordine secundo gentes inuitat ut miracula ueteris testamenti deuotis possint mentibus intueri; quatenus quod hebraeo populo in figura contigit, in se cognoscant uerissime fuisse completum. Proprie uero dictum est wen?te, quasi adhuc longe positis, quasi adhuc in Babylonia ciuitate morantibus. Videte positum est, id est lumine cordis agnoscite. Ceterum carnalibus oculis uidere non poterant, quae constabant esse praeterita. Opera Domni non ista dicit quae omnes pariter uident, caelum, terram, mare et omnia quae in eis sunt ;

sed illa inuitat eos specialiter intueri, quae fidelissimi spiritaliter agnouerunt, Hebraeis fugientibus diuisum mare patuisse, quadraginta annis populos ad saturitatem pastos in eremo, siccis pedibus transitum Iordanis fluenta praebuisse et cetera 140 quae Iudaeis figuraliter contigerunt. Subiecit: qwam terribilis in comsili$s supev filios hominum. Filios hominum fecit terribiles atque metuendos, cum per eos miracula magna monstrauit. Verum quae sint ista opera, quae uult gentes adhuc rudes agnoscere, sequentia declarabunt. 6. Qui conueriit mare in aridam et flumina per145 iransibunt pede : ib? laetabimur in idipsum. Ista sunt opera Domini, quae superior uersus admonuit. Cozueriit mare in aridam, quando hebraeum populum per medios fluctus iter fecit habere terrenum. Flumina per150 iransiuit bede, quando Iordane dextra laeuaque diuiso, in terram repromissionis iudaicum deduxit exercitum. Sed quaerendum est ad quid plurali numero f/wmina posuerit, dum legamus in Iordane tantummodo contigisse ? Non immerito, quia licet in ipso solummodo contigerit, frequenter 155 tamen ibidem accidisse monstratur. Nam et Eliae illic talis transitus fuit et discipulo ipsius redeunti similiter fluminis

155/157 cfr IV Reg. 2, 8-14.

141/142 filios hominum] oz. Gerzz. /Aud. per bomoiot. 142 facit terribilis atque metuendus Ger, corr. a. 7., factus est tertibilis atque metuendus 74ud. — 147 dei Gerzz. 149/150 ttatsiuit Gero. 152 ad quid] quod Gerz. 156 ut Gerz.,

£OfT. d. £z.

redeunte

Gerz., corr. a. 72.

160

170

EXP. IN PS. LXV, 6-8 575 ipsius fluenta patuerunt. Siue quia scripturae diuinae mos est et unum pro plurimis dicere et plurima unitatis nomine uocitare. Sequitur 202 laetabimur in idipsum. Hic iam sacramenta illorum operum festinat ostendere, quia in eorum praefiguratione ueraciter post laetatus est populus christianus. Nam quod gens Iudaea per maria transiuit, sequens Christi baptisma nuntiauit? Quod flumina sine altitudinis periculo Siccis pedibus transmeauit, mundi huius significabat fluenta Secure posse transire, et ad paenitentiae tutissima peruenire. Vnde necesse fuit ut Ecclesia cum sanctis uiris i» idipsum se diceret esse laetaturam, ubi est gaudii nostri fons et salutis aeternae origo praeparata. Quod uero ait 252, im idipsum, inter propria scripturae diuinae connumerandum est. v. Qui dominatur im wiriute sua in aeternum, oculi eius super gentes respiciunt. Exposuit quod dixerat, laetabimur

in idipsum

; scilicet

in wirlute sua in aeternum. principes terrarum ; sed non 175

190

195

dominatur

i»

wirtuie

sua,

neque

im

aeternum. Quapropter haec duo addita sunt, ut omnipotentis Regis uirtus possit ostendi. Et ne promissiones praedictas inanes putaret adhuc

18o

: Qui

Dominar: enim possunt et

caeca gentilitas, addidit, oculi

eius super gentes respiciunt, ut quod illae per se uidere non poterant, aspectu ueri luminis intuerentur afflatae. Dominus enim quos respicit illuminat ; quos uisitare disponit, et liberat. Qui in ira prouocani, mom exaltentur in semetipsis. Consuetudo fragilitatis nostrae congrua breuitate descripta est, quia dum talia facimus unde ad iram Dominum prouocemus, exaltamur in nobismetipsis, peccata nostra magis cupientes defendere. Sed hos prohibet in seipsis exalta1, quos oportet humiles inueniri. Fideles enim non in se, sed in Christo exaltav? oportet, ubi altitudo firma est et numquam ruiturus ascensus. 8. Benedicite,

gentes,

Deum

nosirum,

et

audite

wocem laudis eius. Venit ad tertium membrum, in quo gentes monet ut Deum uerum consona praedicatione glorificent. Sequitur e? audite uocem laudis etus, id est quae dicit Pater de Filio fideli credulitate suscipite. Vox enim laudis ipsius est : Hic est Filius meus dilectus, àn quo mili bene complacui. Quam purissimis ac deuotis mentibus oportet audiri, ut unus atque idem credatur Dominus Christus, qui

195/196 Matth. 5, 17.

163 nuntiauit]

cupientes

Gerzz, nuntiabat

— Ger.

Gare

190 obaudite r

166 uiribus Gerzr.

186 defendere

193 audita Gerz.., corr. a. zz.

PL 454

576 200

205

210

EXP, IN/PSVLTXV)UBERE

ante saecula ex Patre progenitus est consubstantialis ipsi et ex Maria Virgine procreatus, nobis dignatus est fieri in assumpta humanitate consimilis. Sancta enim Ecclesia in hac fide uiuit, in hac fide proficit, ut in Domino Christo nec sine uera diuinitate humanitas, nec sine uera credatur humanitate diuinitas. 9. Qui bosuit animam meam ad uitam, et non dedii commoueri jedes meos. Nunc enumerat quibus ex causis misericordia Domini praedicetur. Duo sunt ista sacramenta liberationis nostrae : primum quod nos per munus baptismatis ducit ad uitam ; non enim illuc nostris meritis peruenimus, sed ipsius beneficio miserationis attrahimur. Deinde ne nos exinde permittat expelli, qui grauibus uitiis probamur onerati. Ipse enim nos fonit ad witam qui dixit : Ego swm wia, ueritas et wita. Ipse gressus nostros non sinit commoueri, qui manum suam Petro ne mergeretur extendit. Et ne crederes otiose ista dici, a quibus periculis liberata

215 fuerit, subter enumerat.

220

225

10. Quoniam brobasti nos, Deus : igne nos examinasti, sicut igne examinaiur argentum. Hactenus singulari numero prophetasse uidetur Ecclesia ; nunc pluraliter loquitur ex membris suis, per hos tres uersus exponens fideles Domini quantis tribulationibus affligantur. Proba? nos facit Deus, quando per diuersa genera tentationum pro sui nominis confessione tolerantiam beatae passionis indulget. Non enim ille nos probando nouit, sed praesciendo cognoscit. Sequuntur diuersae martyrum poenae. Jg5»e enim caritatis examinatur beata conscientia, quae tantum Christi Domini amore

2530

succenditur,

11. /nduxistà

2:25

ut urentium

flammarum

tormenta

uin-

cantur. Sed iste ?g"*:s non consumptorius, sed purgatorius est. Datur enim argenti exemplum, quod igne ideo decoquitur, ut purius inde reddatur. Iaceret enim argenti massa cum sordibus suis, nisi magni caloris beneficio natiua inquinamenta deponeret. nos

in

laqueum

; posuisti

tribula-

(zones in dorso nostro. Induxisti nos in laqueum, id est intrare nos fecisti custodiae catenas quas martyres sustinere meruerunt. Laqw«ewus qui non deciperet, sed probaret : qui corpus quidem necteret, sed animae uincula dissolueret ; qui non ad reatum perduceret, sed absolutionis dona praestaret. Addidit fosusst? tribulationes in dorso mostro ; uidelicet uerbera quae et Paulus pertulit et reliqua fidelium 212 Ioh... 14,16.

213 cfr Matth. 14, 31.

229 argenti massa] Gerzz. (cfr /. 228), massa argenti — Gare

236 uincla Gerzz.

PL 455

[2 216

EXP;

IN PS. TLXYV| II-I3

972 240 turba sustinuit. Ad hoc uerberibus humiliati, ut diabolicam superbiam cum mundi ipsius delectatione respuerent. Nam

cum dicit : fosuisti tribulationes in dorso nostro, significat corporeos dolores, quos de illatis uerberibus sustinebant. 24 12. Imjposuisti homines super, cabita mostra iransiuimus ber.Sgnem et aquam et induxisti nos in refrigerium. Imposuisti dicit, ut omnia ipsius uoluntate facta fuisse constaret, sicut dicit Dominus

Pilato : Non Aa-

beres potestatem in. me, misi tibi data fuisset desuper. Sequitur, 25o homines, ut intellegeres peccatores, quippe qui persecutionibus saeuis sanctos martyres diuersis cruciatibus affligebant. Super capita nostra, hoc est, ut dares eis potestatem capitalem in nos ferre sententiam. Addidit transiuimus per ignem et aquam, quod utique factum est, quando alios ^5; martyrum ignis absumpsit, alios aqua deuorauit et per diuersa elementa mors eorum probatur impleta. Sequitur saeculi illius beata promissio e£ imduxisti nos in refrigerium, ut ista omnia quae in membris suis patiebatur Ecclesia, non ad detestabilem poenam, sed ad quietis beatitudinem 26o cognosceres esse collata. Refrigerium est enim post perurentes curas delectabilis et amoena securitas, quam in illa retributione suscipiunt qui pati pro Domini nomine meruerunt. 139. Iniroibo

in domum

tuam

in holocaustis,

red-

dam iibi uota mea. Hic redeunt membra Christi ad nume26; rum singularem. Dicit enim corpus eius 4» domum ipsius se feliciter 2niraturwum,

id est in illam futuram

Ierusalem

ubi non holocausta pecudum, sed puritas quaeritur animarum. Et intende quoniam sicut tribus uersibus superioribus poenas martyrum dixit, ita nunc aliis quatuor usque ad finem 2] o

diuisionis commemorat bona beatorum ; ut fideles in duris afflictionibus roboraret, quibus tanta praemia pollicetur.

Holocaustum enim dicitur totum incensum. Et quia se superius examinatum igne dixerat sicut argentum, iuste se holocaustum oblaturum dicit, hoc est purgatam delictis animam 27; suam. Sequitur reddam tibi uota mea, id est ut laudes tuas sub perpetuitate decantem, et cum angelis et potestatibus, thronis et dominationibus hymnum misericordiae tuae semper edicam. Haec sunt enim uota fidelium, haec desideria simplicium Christianorum, ut in illa societate recipiantur, qui DS ooo se fidei et operum sanctitate iunxerunt.

248/249 Ioh. 19, 11.

252 constarent Gerzz.

260/261 urentes Gerz.

266 illa fututa Gerz.

578

EXP.

IN PS. LXV,

r4-15

14. Quae distinxerunt labia mea et locutum est os meum in iribulatione mea. lla wota exponit, quae superius dixit, id est quae distinxerunt labia mea ; fideles enim quamuis in afflictione sint positi (sicut Iob fuit), Do28; minum laudant et se semper accusant. Ideoque probantur distinguere uota labiis suis, quia dubium non est diuisum esse quod humanitati imputatur et diuinitati semper offertur. Et respice beatam tolerantiae sanctitatem, ut illa se uota laudis dicat reddere post resurrectionem, quae in tribulatione 299 concinuit, quando frequenter carnis imbecillitate peccatur et doloribus uicta plerumque non sinitur anima probabilia complere disposita. Hic autem Dei munere tanta copia caritatis ostenditur, ut aduersa omnia superasse monstretur. 15. Holocausta medullata offeram tibi cum incensu 295 ed. arietibus. Adhuc ipsa wofta quae superius memorauit, exponit. Holocausta medullata sunt sacrificia quae puro atque intimo corde diuinis conspectibus damus. Nam quando in uicem holocausti contritionem cordis offerimus, oportet ut intus habeat purissimam fidem, intus habeat opera fidei, quae 309 ad uicem medullae oblationem pinguissimam reddant : ne sit aridum atque uacuum quod diuinis conspectibus immolamus. Quapropter talia se holocawsta promittit offerre, quae firmitatem habeant medullae et pinguedinem fidei salutaris. Addidit cum sncensw et arietibus. Incensum significat 30

VA

orationes, quae ad instar thymiamatis diuinis conspectibus offeruntur ; sicut alibi legitur : /ntret oratio mea sicut àncensum in conspectu tuo. Avzetes uero significant apostolos, qui duces christiano populo piis praedicationibus exstiterunt. Et respice

quoniam utrumque coniunxit, dicendo, cwm imcemsw et 310 arietibus. Ipsum reuera ?ncensum suauissimum est Domi-

no, quod apostolorum traditionibus probatur adiunctum. Memento autem quod hic uersus et sequens allegorice proferunSCHE

tur; per significantias enim animalium declaratur oblatio deuotorum. 35 Offeram tibi boues cum hircis. Boues intelleguntur praedicatores, qui pectora humana feliciter exarantes, eorum sensibus caelestis uerbi semina fructuosa condebant. Hirci uero intelleguntur, qui diabolicis prauitatibus studen-

306/307 Ps. 140, 2.

281 et] haec r (praeter M .$ K T*) 285 Germ. in ras. unius lineolae pr. zm. 294 (praeter multos codd.), incenso Gergz. pr. sm. Gerzz. 304 incensum] incenso Ger,

ideo Gerzz. 286/283 non zsq. offertur] incensu] Ger. a. zz. (bic et infra) cwn r et Garet (bic et infra) 299 operas fideles corr. a. zz. in -su, fort. recte

320

5

329

EXP. IN PS. LXV, 15-19 579 tes hispidis uitiis uestiuntur. Hircus enim dictus est quasi hirsutus. Sed et eos cum bobus offert Ecclesia, quando conuersi Christo Domino confitentur. Hircus enim fuit latro ille qui pendebat in cruce; sed mox factus est bos, quando ad )2pconfessionem ueritatis, Domino respiciente, peruenit. Dixit 457 enim : Memento mei, Domine, cum ueneris in regnum tuum. 16. Venite et awdite et narrabo uobis, omnes qui timetis Dominum, quanta fecit animae meae. Venit ad quartam positionem, ubi non iam rudes, sed fideles aduocat ac deuotos : iam nihil de passionibus suis commemorans, sed totum de animae suae liberatione locutura. Audiamus quanta fecit animae ipsius, ut et nos discamus expetere, p 217 quod matri nostrae cognouerimus Dominum contulisse.

1v. Ad ipsum ore meo clamaus et exaltaui sub lingua mea. His duabus rebus diligenter impletis perfectus efficitur Christianus. Primum, ut ad Dominum canet ore id est recta conscientia, non uoluntate peruersa. Sic

355 suo,

enim de his dicimus qui aliqua ratione falluntur : mentem suam non habet; sunt aliena quae loquitur. Ergo ore suo clamat, qui Domino pure supplicat : quia illud non nostrum, sed. omnino diabolicum est quod cognoscitur esse peruersum. 340 Secundum sequitur e£ exaltaui sub lingua mea. Sub lingua dicit, in conscientia : quia cor nostrum sub lingua nostra est, ubi tacita cogitatione laudamus et exaltare nobis illum uidemur, qui semper probatur Altissimus. Et uide ordinem rerum. Primo dixit oris clamorem ; deinde uenit ad 345

purissimum cordis affectum, unde et taciti solemus audiri. 18. In?quitatem si consbpexi in corde meo, non exaudiat Deus. Quod dixerat : exaltaui sub lingua mea, ipsum diligenter exponit. Nam qui Deum laudat in corde suo, non

S59

Deus, 355

debet

sensum

uaria imaginatione

confundere,

nec

aliquam 2niquitatem conspicere, sed totam illi mentem uigilantissime deputare, ut locum in eo diabolus nequeat inuenire. Sic enim puritas orantis accipitur, si nullis cogitationum sordibus polluatur. Dicit enim : si hoc feci, 1»o» exaudiat ostendens quoniam qui talia faciunt, inanibus uisioni-

bus illuduntur. 19. Propterea exaudiuit me Deus et intendit uoci orationis meae. Quia non conspexerat iniquitatem in corde suo, propterea se dicit auditum. Ille enim clamor ascendit ad 324 Luc. 23, 42.

321 ille latro. — Gare: 323 confessionem] Gerzr., conuersionem Gare 324 regno tuo Ger, corr. a. 9t. 325 enatrabo Ger, fort. recte 340 exultaui Gerz.

342 exultate Ger, corr. a. zz.

exultaui Gerz.

346/347 exaudiet r (praefer .$)

347

580

EXP.IN

PS. LXV,

19-EXVI,

1

Dominum qui pollutionem rerum non habet humanarum. In360

tendentes enim adiipsum, talem recipimus uicissitudinem, ut

et ille nos miseratus intendat. Denique hoc sequitur e£ £ntendit uoci orationis meae. Supplicemus ergo ut donet nobis orationem purissimam, quatenus fideliter exoratus et ille nos plenissime de sacrario suae pietatis exaudiat. 20. Benedictus Dominus, qui non amouit depre365 cationem meam et misericordiam suam a me. Duo ista connexa sunt. Quando Deus deprecationem non amowet, misericordiam suam sine dubitatione concedit. Nam cum 379

375

oratio nostra suspenditur, et illius misericordia protelatur. Consideremus etiam quartae partis initium, qua fuerit ueritate conceptum. Dixit enim : Venite et audite quanta fecit animae meae. Secutus est in fine ueracissimae promissionis effectus : quia nec deprecationem eius amouisse cognoscitur, nec misericordiam swam suspendisse monstratur.

Conclusio psalmi. Pedisequa quidem expositione psalmus iste decursus est, sed modo nobis est eius adunanda contextio, ut uirtus huius

380

cantici euidenter possit agnosci. Primum salutariter gentes allocuta est sancta mater Ecclesia, ut generaliter in Domini laudibus occupentur, quatenus supernum desiderium mundi nobis tollat affectum. Deinde inuitat eas, ut discant miracula ueteris testamenti ad praefigurationem illis potius uisa fuisse concedi ;quatenus ad spem maximam sequens populus concitetur, quando quae ueteri populo sunt praestita,

385

futurae

regenerationis beneficia nuntiabant. Docuit nos etiam quoniam de diuersis cladibus quas hic populus sustinet christianus, Domini miseratione liberetur et ad illam felicem patriam,

299

ipso largiente, perueniat. Promissio singularis, sponsio desiderabilis et hic, ipso protegente, custodiri, et ibi, eodem largiente, in aeterno praemio collocari. Hoc si fixo animo semper intendimus, numquam mundi istius pericula formidamus; sed cum laetitia summa cantabimus, quod in huius psalmi fine conscriptum est : Benedictus Dominus, qui non

395 Swam

amouit a

deprecationem

meam

et misericordiam

AE.

EXPOSITIO

1. In finem, 348 gente Gerz.

IN PSALMVM

im hymnis,

383 concede

bsalmus

Gerz., corr. a. zz.

LXVI.

cantici. 394 amouet

d. 7A.

Ps. LXVI, 1 cantici] Gerz. cuz r, dauid add. Garet cum r (M D R)

HymGerz., corr.

PL 458

EXEUUINAPSSUEXVI "ws

et

canticum

haec

duo

nomina,

"122

581

nisi subtiliter

in-

spiciantur, unum uidentur propemodum indicare mysterium : quia utraque laudem Domini significare monstrantur. diximus carmen esse metri alicuius lege composiVA H ymmnwm tum ; sicut omnes psalmos in hebraea lingua constat esse formatos. Hi quoties soli ponuntur in titulis, significantur organis et tympanis fuissé prolati. Sed iste /ymnus quem nunc propheta canit, ideo praemisit ?* /inem, quia tota oratio IO ad Dominum Christum sine dubitatione dirigitur. Psalmus uero cantici est qui sola humanae uocis modulatione canebatur. Sed nunc per haec nomina utrumque deprehenditur potuisse coniungi, ut et instrumentis musicis et humana uoce caneretur ; et ideo omnis cantus et Aymnwus est, non omnis

15

20

25

hymnus et cantus est. Nam hoc nobis distinctionis huius praebet indicium, quia psalmi qui canticum non habent poterant per sola musica instrumenta cantari.

Diuisio psalmi. Post sexagesimi quinti psalmi canticum resurrectionis, mirabili ordine deprecationem suam propheta subiunxit, ut benedicti ad diuinam cognitionem deduci mereamur, ad quam nostra non possint merita peruenire. Prima ergo parte fidelibus loquens supplicat ut benedici cum ipsis mereatur a Domino ; quatenus illuminati corde, in cunctis gentibus Christum Dominum praedicandum esse cognoscant. Deinde conuersus ad Dominum, prophetiae spiritu confitendum illi dicit a populis, quia gentes iudicat in aequitate. Tertio eumdem uersum repetit, quem superius dixit, hoc mysterium adiciens, quia fructum suum terra iam protulit ; et ideo frequentato uerbo postulat nos debere benedici.

PL 459

Expositio psalmi. 30

2. Deus

misereatur

nobis

et benedicat

nos

; allu-

minei wulium suum super nos et misereatur nobis. Supplicationem suam propheta dirigens ad necessarii nomi-

nis cucurrit auxilium. Bene enim prius «sere? petiit, qui de meritorum suorum opere non praesumpsit. Prius enim fuit, ut misereretur errantibus et postea benedictionis suae dona praestaret. Nam benedictio Domini nos semper augmentat : siue cum illum benedicimus, nos absolute proficimus ; siue cum nos ille bened?ixerii, animae nostrae profutura concedit. Sed quaeramus quam benedictionem postulat, 40

quia multae sunt quae, largiente Domino, conceduntur.

Be-

6 psalmus Ger, corr. a. 72. 14 omnes Germ.,corr.a.z. —— 18 psalmi] oz. Germ. sicut saepius, fort. recte 231 possunt Ger. 27 repetiit Gerz. 30 nobis] Gerzz. cuz r, nostri Garet eum r (B R. V) et g 39 postulet Gerzz.

p. 218

582

EXP.

IN 'PS?CLXVE

nedixit Adam ante peccatum dicens camini et replete terram et dominamini ham cum dixit : Benedicens benedicam flicabo semen twm, sicut stellas caela 45

2-4

ei : Crescite et multiplaeius. Benedixst Abrate et multiplicans multiet sicut arenam quae est

ad oram maris. Benedixit etiam terras in uarios fructus, ut

indigentiam nostrae fragilitatis excluderet. Sed hic illam benedictionem petiit, quam subter exponit, ut tenebras nostrae mentis excludens, claritate nos Domini Saluatoris 2//wmnet.

5o

55

SCHB

6o

Sequitur quippe, i/luminet wulium suwm super mos. Haec erat petitio benedictionis, ut z//wmtinaret uultum suum super eos : quia eum uidere non poterant, qui in suis uiribus luminis beneficia non habebant. Illum enim humanus uidere non potest sensus, nisi qui splendoris ipsius fuerit claritate perfusus. Repetit, e? misereatur nobis. Necessaria iteratio, quoniam et a misericordia Domini proficere incipimus et in bona spe, ipso largiente, seruamur. Quae figura dicitur epembasis, id est, repetitio crebra sermonis. 9. Vt cognoscamus in terra uiam tuam, in ommnabus gentibus salutare tuum. Euidenter expressit quod superius dixit, benedicat nos ; et illuminet uultum suum super nos. Ad hoc enim ista proficiunt, 44 in hoc mundo

79

SCHEB

75

8o

cognoscamus

uiam

ilam

ueritatis, id est Domi-

num Saluatorem, qui nos ducit ad uitam : in qua nemo errare poterit, nisi qui ab eius regulis deuiare praesumit. Et ne nos probare hoc exemplis aliis egeremus, quis esset wa, consequenter exposuit, 7», omnibus gentibus salutare tuum ; ut nec unius loci 42a ista crederetur et quale esset beneficium mundi, testimonio nominis sui potuisset agnosci. Quod nomen ipsi Christo Domino euidenter aptatum est, quando beatus ille Simeon eum in manibus accipiens dixit : Nunc dimitte seruum iwwm, in jace, quia uiderunt oculi mei salutare tuum, quod jraeparastt ante faciem omnium. bopulorum. Considera etiam quod in primo uersu loquitur ad populum fidelem et subito conuertitur ad Dominum Christum, non iniuria, quoniam hoc est membris loqui quod capiti. Haec figura dicitur prosphonesis, id est exclamatio, quoties inter alia quae loquimur, ad Dominum subito uerba conuertimus. 4. Confiteantur tibi bopuli, Deus ; confiteantur tibi bopuli omnes. Postquam fidem prouenire populis exorauit propheta, uenit ad secundam partem dicens ad Dominum : Confiteantur tibi bopuli, Deus. Confitean14r uerbum aequiuocum est ; nam et laudes, et peccatorum deplorationes noscitur indicare confessio. Sed hic utrumque Ps. LXVI, 41/42 Gen. r, 28.

43/45 Gen. 22, 17.

58 terram Gerzz. *2 praepatasti| Gerzz., parasti Gare cetera add. Germ. Gare

70/72 Luc. 2, 29-31.

*2 populotum] et

PL 460

EXP. 85

9o

583

debet intellegi, ut et peccata sua confiteantur populi et gloriam Domini praedicare non desinant. Denique uerbum ipsum in uno uersu noscitur esse geminatum, ut a fideli populo totum cognosceres esse faciendum. Nam quod addidit omnes, Donatistarum prauitates elisit, qui putant Ecclesiam Domini in orbe terrarum non esse diffusam. 9. Laetentur et«exsultent gentes : quoniam iudicas populos in aequitate et gentes in terra diriges. Quaerendum nobis est quare moneat gentes /aetari et exsuliare,

95

IN PS. LXVI, 4-7

cum

iudicium

Dominum

dicat

esse

facturum ?

Metuere enim potest rea conscientia, cum audit ueracem Dominum iudicaturum. Sed de illis dicit qui iam confessi peccata, formidare nequeunt uentura iudicia. Illis enim non iudex, sed

aduocatus est Christus, qui se propria confessione damnauerunt. Quapropter IOO

Nam

105

ut illam confessionem

quam

diximus, debuisses aduer-

omnes.

Venit ad tertiam narrationem, in qua

suwwm

;utetsi unum initium sonet, non tamen sensus

ipse propter sequentia ad causas similes tendere uideatur. Istos uero $oj$ulos quos frequenter repetit, quidam eos duodecim tribus intellegere uoluerunt, quae in illo iudicio remunerationis gratiam consequentur. V. Terva dedit fructum suum : benedicat nos Deus, Deus

120

quae fa-

uersum quidem secundae partis repetit, sed omnino rem aliam subter adiecit. In superiori enim uersu posuit : Laetentur et exsultent genies ; nunc autem dicit : Terra dedit frucium

IIS

gentes et gaudeant,

tere, dicit e£ gentes ?n terra diriges, utique in hoc mundo, ubi eas facis delicta propria confiteri, ut diabolico nequeant errore subuerti. 6. Confiteantur tib? populi, Deus ; confiteantur

iibi populi

IIO

exsultent

ciem eius in confessione praeuenire meruerunt. Sequitur causa laetitiae : quia misericordi iudici probantur esse confessi, qui nouit humilium corda sanare et superborum colla concidere.

noster.

Terra

dedit

fructum

suum,

scilicet con-

fessiones populorum, quod superius prouenire necessaria repetitione memorauit. Reuera swwu», quem pia Domini largitate percepit, non quem diabolo seminante generauit. Dedit etiam zerra [ructum suum, quando Dominum Saluatorem diuersarum gentium turba suscepit. Illa enim quae erat peccato Adae spinis et tribulis plena, uitalem fructum intulit, cum

125

Domini iussionibus oboediuit. Tunc enim apostolorum fides in uarias linguas Spiritu sancto replente prorupit ; tunc uirtutes inaestimabiles mundus agnouit ; tunc reuera fructum

86 ad fidelem populum -4zg. Fise.

91 e/ 103 diriges] Gerzz. cuz plur. codd. r, 122/123

dirigis Gare 97/98 damnatunt Ger. 108 repetiit Ger. peccato adae] peccatorum Gerzz. 125 sancto spiritu — Gare.

584

EXP. IN PS. LXVI, 7-LXVII, 1

suum terra protulit, quando spinas diaboli tribulosque deseruit. Et quia fructus prouenire potuit, iuste benedictio postulatur ; dicit enim : Benedicat

nos

Deus,

Deus

noster.

13o Dixerat semel Dews ; sed ne gentilium Dominus putaretur, quia ipsi Deum se dicunt colere, quamuis uanis erroribus implicentur, addidit tamen, Deus noster ; ut reuera ipse solus colendus Deus credatur, quem sancta catholica colit et con-

IPI 461

fitetur Ecclesia, hoc est, Patrem, et Filium et Spiritum san155 ctum.

8. Benedicat

SCHB

nos Deus

et metuant

eum

omnes

fines

terrae. Geminat, benedicat mos, quod saepe repetendum est et sine fine constat optandum : quia semper necessarium, semper probatur esse proficuum. Quae figura dicitur tautolo14o gia, id est eiusdem sermonis iteratio. Intueamur etiam quemadmodum timor Dei inter magna munera postuletur, quando p 219 post benedictionem petitam metus eius concedi £errae fintbus exoratur. Est enim inter prima Dei munera, quoniam qui illum timere norunt et amare non desinunt. Sic enim et Salo14; mon dicit : Zmitium sapientiae timor Domini, et in alio psalmo :

Timeat Dominum omnis terra. Sed timor iste non ex humana trepidatione contingit, sed diuina inspiratione praestatur. Hunc ergo timorem £errae finibus propheta miseratus optauit, ut et credere inciperent et credita cauta sollicitudine custodirent.

Conclusio psalmi. :0. Quam latissimos fidei campos sub breuitate suauissima psalmus iste complexus est ! Supplicauit enim Domino Christo, ut aduentu suo benedicere nos larga pietate dignetur : quatenus salus mundi exspectata gentibus innotescat et fructum misericordiae ipsius de plenissima religione percipiant. Sit ergo nobis et breuitate dulcissimus et prophetiae suae dignitate praeclarus, quando illud ante tot saecula praedixit, VA

quod iam salutariter mundus agnouit. Praesta, Rex aeterne, ut sicut tein humilitate carnis uenisse cognouimus, ita et in deitatis potentia concessum nobis clementem iudicem sentiamus.

EXPOSITIO 1. In finem,

IN PSALMVM

bsalmus

cantici

LXVII.

Dauid.

Vim nominis

istius hinc debemus aduertere, quia dum f2ns dicatur, in ini-

tio semper apponitur ; significat enim rerum caput et aeternale principium, sicut ipse in euangelio dicit : Ego sum frinciium, » jropter quod et loquor uobis. Sequitur Psalmus cantici, qui humana tantum solet, ut dictum est, uoce cantari. Dauid 145 Eccli. z, 16.

146 Ps. 22, 8. Ps. LX VII, 4/6 Ioh. 8, 25.

Ps. LXVII, 1 dauid psalmus cantici r (praezer

4 D R U V)

EXP. IN PS. LXVII, 1-2

585

autem ipsum Dominum designat, quem et finis ille pronuntiat. Longus psalmus et ad fastidium releuandum quinque diapsalmatibus praenotatus, per quae nos diuisiones compe1r» tenter impressimus. Nam licet has in aliis psalmis, quantum aspirat Dominus, humana perscrutetur industria, istae tamen incisiones absolute sequendae sunt, quas per diapsalmata diuina fecit auctoritas. Sciendum est autem toto psalmo per mysticas similitudines psalmigraphum loqui, qui sacramentis 1; euangelicis omnino repletus est et ascensionis Christi descriptione deuota monstratur esse praecipuus. Prouidentiae

Diuisio psalmi. spiritu propheta completus,

PE

quae

inimicis

Domini accidant, uel quae fidelibus in futura iudicatione con-

tingant, per optatiuum modum primo ingressu psalmi huius 2o conuenienter edicit, ut et perfidos de poena terreat et famulos Domini promissa remuneratione laetificet. Secundo ingressu uirtutes significat quas contulit populo Iudaeorum : ac deinde dicit quemadmodum ex his perfecit Ecclesiam. Tertio per montis speciem significat Dominum Saluatorem, asse25; rens quae beneficia praestiterit Ecclesiae, quando eam resurrectionis suae munere subleuauit. Quarto inimicorum Domini superbiam conquassandam esse pronuntiat et conuersiones et martyria ab utroque sexu etiam ex pessimis dicit esse facienda, cum aduentus Domini mundo salutaris illuxerit. Quinto dicit 3o in ecclesiis Dominum debere benedici, ubi apostoli et Christus

ipse praedicauit : supplicans ut dona quae dedit fidelibus suis, conseruare dignetur. Monet etiam ut uelociter ad Dominum ueniant qui in hoc mundo tamquam in Aegypto et Aethiopia commorantur. Sexto ingressu uniuersitatem monet ut psallat 5; Domino Christo, qui iam resurrectionis suae miracula patefecit ; ac deinde psalmum dominica laude concludit.

Expositio psalmi. 2. Exsurgat Deus et dissipentur inimici eius ; et [ugtsant a facie e3us quà oderunt eum. Confidenter propheta uidetur optare quod nouit esse uenturum. Petit enim 4o resurrectionem Christi, in qua dsséiparentur aduersi, scili-

cet Iudaei, qui resurrectionis eius uidendo potentiam, sceleris sui facinora formidabant. Vltio quippe eorum uno uerbo descripta est. Non enim in unam gentem populus ipse collectus est, sed per orbem terrarum effusa caritate dispersus est. Se45 quitur inaestimabilis poena maledicti : ut ab eius facie fugianí cuius ubique constat esse praesentiam. Quale est enim

24 montis Gerzz., corr. a. ?z. a. 71.), Garet

28 faciendam Ger.

44 raritate Gerzz.

36 conclusit Gerzr. (corr.

462

586

5o

jI

EXP. IN PS. LXVII, 2-4

semper fugere et infensi iudicis praesentiam non uitare ? Addidit, qu: oderunt eum, ut eos significaret qui in sua pertinacia constiterunt. Odium enim illis rebus debemus quibus nos acquiescere nullatenus posse profitemur. 9. Sicut deficit fumus deficiant. Sicut fluit ceva a facie ignis, sic pereant jeccatoves a facie Des. In istis duobus uersibus sub comparatione gemina peccatorum poena preadicitur. Fumus est enim ex flamma ista corruptibili surgens tenebrosa conglobatio, quae, quantum plus extollitur, tantum per inane tenuatur. Huic peccatores merito comparantur, quoniam ex flamma nequitiae suae producunt fumiferas actiones, quae licet ad altiora, super-

bia faciente, consurgant, necesse est ut sua magis, uelut 6 Oo fumus, elatione deficiant. Sequitur eorum alia compara-

SCHEB

tio. Cera est ex fauis collecta tenera mollisque substantia, quae sic ignis calore resoluitur, ut eius corpulentia penitus absumatur. Huius similitudo delinquentibus competenter aptatur, quoniam in iudicio Dei a face ipsius sic dispereunt 6 A $eccatores, quemadmodum cerae delicatitudo proximo igne consumitur. Et intuere quod hic peccatores in substantia sua non dicit posse consumi, qui perpetuo igne torquendi sunt ; sed dicit eos a facie Des esse perituros, quia numquam ad gratiam ipsius beneficiaque uenturi sunt, sicut quiI o dam errantium dicere tentauerunt. Et nota quod in his uersibus figura est parabole, id est rerum genere dissimilium comparatio; peccatoribus enim fumus et cera comparata noscuntur. 4. Et iusti epulentur; exsultent in conspectu 7A

8o

Des ; delectentur àn laetitia. Sicut superius poena dicta est peccatorum, ita nunc iustorum remuneratio uentura

narratur. Epulas dicimus exquisitas et abundantes copias ciborum, quibus et corpus reficitur et plerumque desiderium edacitatis augetur. His comparantur pabula fidelium, sagina iustorum, qui saturati adhuc desiderant et de caelestibus deliciis inexplebiliter farciuntur. Sed ubi reperiantur istae deliciae, subsequenter adiungitur ; scilicet n

8A

PL 463

conspectu

Dei,

ubi semper est desiderabilis et uera laetitia. Quale est enim exsultare sub conspectu tanti iudicis, ut illum quem hic iuste metuimus, ipsius munere liberati sub eius praesentia gaudeamus ? Adiecit delectentur im laetitia, ut hoc ipsum illos possit delectare, quod laeti sunt : quia dum laetitiam

B0 profitemus Gerzz. corr. 65 delicatitudo] seripsi (cfr Variae 571, 26 et adm. Theodori Mommsen, ibid. b. 533), deligatitudo Germ., delinquatitudo Gare? (recte 2, £fr I. 63 delinquentibus) *1 genere] Gerzz., ozz. Garet ?3 ex(s)ultent] Gerz. eum r, et praem. Garet cum r (U) 14/15 dicta est poena — Gare? 84 metuemus Gerz:., corr. a. t.

p. 220

EXP. IN PS. EVXII, 4-6

587

suam nullo nouerunt fine claudendam, suauiusinea delectaniw*, quam se amissuros esse non sentiunt. Sic beatitudinis

|. 221

illius uentura felicitas sublucentibus quibusdam modulis in-

9o dicatur. 9. Cantate

o; ?

roo

105

i10

Deo, bsalmum

dicite nomini

eius

; iter

facite ei, qui ascendit super occasum ; Dominus nomen est ei ; exsultate in conspectu eius. Postquaut pessimorum poenas iustorumque praemia uentura narrauit, hortatur populos propheta ut in his quae audierant fideli mente praesumentes, laudes Deo hymnica exsultatione concelebrent. Cantat enim Deo qui contemplationem eius puro ac fideli semper animo contuetur. Psalmum dicit nomini eius, qui operas efficit, quas ille praecepit. Sequitur i£er faCile £2, id est corda uestra purificata praeparate, quae dignetur sanctus Dominus introire; siue praedicationibus beatis cunctos imbuite, sicut Isaias propheta dicit : Parate uias Domini, vectas facite semitas eius. Sed cui fiat istud ter edicitur, qui ascendit super occasum. Ascendit utique Dominus Christus sufer occasum a mortuis resurgendo, ut captiuam duceret nostram captiuitatem et mors relinqueret liberos, quos peccatis alligantibus tenebat obnoxios. Necesse enim fuit ut occasus tenebrosus cederet, super quem Sol iustitiae probabatur exortus. Et ne quis ambigeret, q«is ascendit $04£er occasum, dicit: Dominus nomen est ei, ut nemo dubitaret Deum esse Dominum Saluatorem, quem nefandi Iudaei uelut communem hominem trucidandum esse putauerunt. Sequitur exsultate in conspectu eius ; nonin praesentia hominum,

ubi est caduca laetitia, sed 2x conspectu

11; €144$, ubi iugiter se puritas mentis oblectat ; et quaslibet hic aerumnas patiatur, consideratione futuri praemii semper erigitur. 6. Turbabuntur a facie eius Patris orphanorum et Iudicis uiduarum : Deus im loco sancto suo. 120 Postquam dixit in conspectu Domini beatis esse gaudendum, nunc 4 facie épsius praedones atque impios asserit esse pellendos, qui orphanos ac uiduas saeua cupiditate dilacerant. Turbati enim et nimium formidantes a [acie Dei tales

102/103 Is. 40, 3.

124/125 Matth. 25, 41.

87? nouerunt] Gerzz., norunt Gare 91 nomine Gerzz., corr. a. 7z. 93 exsultate] gaudete r 95 populus Gerz. corr. 96 hymnica] Gerz., hymnidica Garet 97 celebrant Gerzx., corr. a. zz. 99 operas ... quas] Gerzz., opeta ... quae Gare 107 obnoxius Gerzr. corr. 109 a//. quis] s s. /. Gerzz. 38

C. 1 (xcvi)

PL 464

EXP. IN PS. LXVII, 6-7

588

expelluntur, quando audierint: Ite $n ;gnem aeternum, qui prae125 paratus est diabolo et angelis eius. Sed qui sit iste a cuius facie pelluntur, exponit, id est, Patris

orphanorum

et Iudicis

uiduarum. De quo et alibi legitur : Pupillo et widuae tu eris adiutor. Quid ergo depraedator eorum pati poterit, qui iudicis sui susceptos impia laceratione contriuit ? Paris autem ef 139 1udicis genitiuos posuit casus, ut quid sit Deus, his complexionibus possit ostendi. Addidit quoque, Dews 2m loco sancto

suo,

subaudiendum

est, qui immutabilem

seruat

firmamque sententiam ; sicut de ipso a patre Augustino dictum est : Mutas tempora, nec mutas consilia. 135

140

145

15o

15;

47. Deus,

qui

habitare

facit

unanimes

$n

domo

;

qui educit uinctos n fortitudine. In hoc uersu et duobus aliis qui sequuntur per duodecimam speciem definitionis quae graece xar' émouvov, latine per laudem dicitur, declaratur quis sit Deus, id est, qu: habitare facat unanimes 272; domo ; sicut legitur in Actibus apostolorum : Multitudinis autem, credentiwm. erat cor el. anima una. Siue quia prophephetae et euangelistae in domo Domini unum sentientes, uerbum ueritatis consentanea praedicatione locuti sunt. Et alibi ipse dicturus est : Quam bonum et quam iucundum. habitare fratres in unum ! In. domo enim illius ipsi habztant qui se mutua caritate consociant. I» domo uero Ecclesiam significat. Sequitur qué educit uinctos in fortitudine. Hic humanum genus significat, quod uinctum lege peccati fortitudinis suae robore liberauit. Alligato enim diabolo, ed«x:t 445 ctos quos tenebat ille captiuos. Bene autem dictum est, eduxit, quia eos ab inferno liberans, ad gaudia regni caelestis eleuauit. Similiter et eos qui in iram $rouocant, qui habitant in sepulcris. Enumerat adhuc quos educit uinctos in fortitudine sua. Z« iram enim $rouocant Dominum, blasphemi et pessima se conuersatione tractantes. Ipsi sunt quippe qui uiui habitant in sepulcris, id est qui in fetida et carnali actione sepulti sunt : de quibus et in alio loco dictum est : Sepulcrum patens est guttur eorum. Nam licet mortuos

160 uisualiter suscitauerit,

127/128 Ps. ro, 14. 140/141 Act. 4, 32.

humanum

tamen

genus de sepulcris

134 Aug. Confess. I, 4 (4) — edid. De Labtiolle, I, 5, 15/16. 144/145 Ps. 132, r1. 159 Ps. 5, 11.

124/125 praeparatus] Gerzz., patatus Gare? — 184 opera mutas 74Azg. consilium Zug. 135 e/ 139 unianimes Gerzz. eum r (.A H N* M T*), sed unanimes in Exp. ps. niv, J. 227/231 136 uictos Gerzz., corr. a. zz. 141 cor] Gerz., unum 150 uictos 148 uictum Gerz. 148 ipse Ger, vcorr.a. zm. add. Garet ira r (praeter Gerz., corr. a. n. 153 et] Gerzz. cuz r, om. Garet cum r (1*) et g TIRUDRCOSERSE XQ) 160 suscetaberet Gerzz., corr. a. zz.

EXP. IN PS. LXVII, 7-1o

170

r7 5

589

eripuit, quando eis per ueram fidem uitae gaudia uotiua restituit. 8. Deus, cum egredieris coram bopulo tuo, dum transgredieris in deserto. Iungendum est huic uersui : cognosceris. Adhuc enim in operationis eius laudibus perseuerat. Egressus est quidem Deus coram populo israelitico, dum in columna ignis apparuit, dum in deserto eos mannae largitate satiauit. Sed hoc melius ad populum respicit christianum. Egreditur enim coram $oj$ulo, quando educit uinctos in fortitudine sua ; quando resuscitat qui in sepul- PL cris habitant. Ipsum enim contuetur fidelis, quando in ope- 465 ribus magnis eius pietatem potentiamque cognoscit. Transgressus est etiam in deserto, quando ad gentes uenit, ad quas propheta nullus accessit ; quae uelut eremus desolatae a uerbo Domini reddebantur alienae. 9. Terra

facie

Dei,

mota

est ; etenim

mons

Sina

caeli

a facie Dei

distillauerunt

Israel.

a

Interiecto

diapsalmate, uenit ad secundum ingressum, ubi enumerat quae israelitico populo uirtus diuina concessit. Terra mota 18o es, id est terreni homines uidendo tam magna miracula crediderunt. Cael? distillauerunt a facie Dei, quando in uicem stillicidiorum manna descendit a facie Dei, quia per columnam ignis ac nubis praesentia ipsius noscebatur. Mons quoque Siza a facie Dei fumauit, quando ibi Moyses in vA duabus tabulis legem beatus accepit. Nam et in Exodo ita scriptum est : Totus autem mons Sina fumabat, eo quod Dominus descendisset suber eum. 10. Pluuiam uoluntariam segregans Deus hereditati tuae ; etenim

infirmata

est : tu uero

perfecisti

eam. Exponit illud quod superius dixit : Caeli distillauerunt. Ipsa est enim $luuia uoluntaria quam tunc comedendi auida gens Iudaea promeruit. Nam ut uoluntati eius satisfieret, inexpertum miraculum mundus accepit. Pluwia siquidem illa «o/wntaria tuit, non ista quae generaliter ubiI9 vA que diffunditur. Denique sic sequitur : segregans Deus he190

reditati

tuae,

quia non hoc Dominus

aliis gentibus dedit,

quod tunc hebraeo populo miseratus indulsit. Hereditas enim ipsius fuit populus Hebraeorum, sicut legitur: Ef facta est. portio Domini bopulus eius, lacob funiculus hereditatis 186/187 Ex. 19, 18.

198/200 Deut. 32, 9.

163 dum r 163/164 cgredieris ... transgredieris] Gerzz. cuz opt. codd. r, egrederctis ... transgrederetis Gare cur g 164 per desertum r 166 populum israeliticum Gerzz. corr. 170 resuscitant Gerzz. corr., resuscitantur Gare 174 desolatae] Gerzz., desolata Gare? 182 stilicidiorem Gerzz., corr. a. zz. in stillicidii

193 pluuias Ger. corr.

p 221

590 200

IN PS. LXVII,

eius. Haec si ad tempus infirmata minime

205

EXP.

credendo,

jferficit

est, Domino Saluatori

hereditatem

suam,

quando

gentes reliquas in supplementum credulitatis admittit. 11. Animalia tua inhabitabunt in ea : paraste in dulcedine tua $awjperis, Deus. Quia superius dixerat de hereditate Domini, iw «ero períecési? eam, nunc adicit unde eam perficeret. A«?malza fuerunt gentes uera religione uacuatae ; sed cum

SCHE

1ro-13

ad Dominum

uenerunt,

factae

sunt eius, quae iam nihil indigeant, sed rationabili ac pleno lumine compleantur. Haec Aabitabunt in Ecclesia, cum 210 uerae religionis cultum, ipso miserante, perceperint. Iterumque quae sint ista an7?malia consequenter exponitur ; dicit enim : farasti in dulcedine iua pauperis, Deus. Pa'aàsii significat praedestinatos, qui ab origine mundi, ipso miserante, praeparati sunt. /» dulcedine tua, non saeculi 215 huius ubi amara patiuntur, sed in illa suauitate in qua pauperes Dei reges ditissimos antecellunt. 12. Dominus dabit uerbum euangelizantibus uirtutes multas. Versus istius ordo talis est: Domnus dabit wiriuies multas euangelizantibus uerbum. |Dedit 220 enim ziriutes multas apostolis, qui uerbum eius ueneranda confessione praedicabant, quando eis languentium turbas sanare concessum est. Nam ipsum quoque euangelium mmulta74. constat esse wirtutwum. Quid enim fortius quam animas saluare, quae errorum suorum uitiis poterant interire ? sicut 225 Iacobus apostolus dicit : Score debet quis, quia qui comuerti fecerit peccatorem. ab errore uiae suae, saluat animam eius. et operit multitudinem delictorum. 13. Rex uirtutum dilecti et species domus diuidere spolia. Versus iste sollicitius inquiratur, est enim uerborum 230 subtilitate perplexus. Hic enim, dz/ectwm, Filiwm Patris debemus accipere, sicut ipse in euangelio dicit : H?c est Falius meus dilectus, àn quo mihi bene complacui. Quod schema dicitur antonomasia, id est uice nominis posita, quando sic aliud nomen ponitur, ut tamen illud quod necessarium fuerit sen25 vA tiatur. Dzlecti ergo Pater, Rex angelorum et potestatum est, qui uirtutibus imperat ; quod et de Filio conuenienter accipitur. de quo alius psalmus dicit : Dominus uirtutum ibse est Rex gloriae ; quod tamen sanctae Trinitati certum est conuenire. Hic tamen Patrem uult intellegi, quia d?/ect? posuit, id 240 est Christi. Sequitur e? species domus diuidere spolia. 225/227 lac. 5, 20.

231/232 Matth. 5, 17.

239/238 Ps. 23, 10.

200 eius] istahel ad. Gerzz. 201 perficit] Gerzz, perfecit Gare? 204 ez 212 pauperis] Gerzz., paupeti Gare£ cuz g, pauperes r 217/218 uirtute multa 744.

CHI g

IPIS 466

REXP-N'

PSSEXVIT :i52z5 501 Pulchritudo domus diuinae cognoscitur, quando spolia diaboli, id est homines scelerati in Domini Ecclesiam transferuntur. 550/2a siquidem diaboli sunt populi quos Dominus alligato forte liberauit, sicut in euangelio ipse dicit : Nemo intrat 245 in. domum fortis et uasa. eius dirifit, nisi $rius alligauerit fortem, ei tunc domum illius diribiet. His enim spoliis domum suae

potestatis

orrauit,

Ecclesiam

sanctam

gaudere

fecit,

quoniam ferocis inimici uota frustrauit. 14. 5i dormiatis inter medios cleros, bennae co250 Jumbae deargentatae et posteriora dorsi eius in specie auri. Subaudiendum, suscipient uos. Hic dormire, non stuporem somni significat, aut obliuionem rerum quam pati consueuimus dormientes; sed dormientes dicit, in praeceptis Domini quiescentes et in idipsum requiem habentes. 25; Cleros enim auctoritate patrum duo testamenta debemus accipere, inter quae monet continere atque quiescere Christianos. Sensus ergo talis est. Commonet fideles : si dormiatis inter duo testamenta, hoc est, si animam uestram in scripturis di-

uinis ultima dormitione reponatis. Dormitionem uero pro 26o morte poni Dominus in euangelio testatur dicens : Lazarus amicus noster dormit ; sed eamus ut a somno suscilemus

eum.

Sequitur $ennae columbae deargentatae. Per haec commata (sicut superius diximus) subaudiendum, suscipient uos. Pennae significant celeritatem, quae nos in illam pa265 triam ducunt, si hic in lege Domini quiescere mereamur. Columba edeargentatae Ecclesiam significant, quae merito columba deargentata dicitur, quia innocentiam habet colwmbae et diuinis eloquiis argenteo candore resplendet ; de qua scriptum est : Vna est columba mea, una est dilecta mea. ?7 Huius colwmbae posteriora, id est ultima, in secie a"ri clarificata resplendent, quia postquam de hoc mundo discesserit, supra aurum eius gratia relucebit. Et respice quod in hoc mundo argento comparata est ; in illa uero resurrectione auri eam specie dicit ornandam, sicut in quadragesimo quarto

?75 psalmo iam dictum est : Astitit regina a dextris tuis in uestitu deaurato,

circumamicta

uarietate.

15. Dum discernit caelestis reges super terram, niue dealbabuntur in Selmon. Post diapsalmatis silentium, uenit ad psalmi tertium membrum, ubi enumerat dona 244/246 Matc. 3, 27.

44, IO.

260/261 Ioh. 1r, 1r.

269 Cant. 6, 8.

275/236 Ps.

245 domo Gerz., corr. a. s. diripiet Gerzz. 255 clerus Gerzz. corr. 261 suscitem Gerzz. corr. 268 candore] Gerz., colote Gare? tesplendit Gerz., ut uidetur

£OrT. d, 7H.

243 uero] om. Gerz.

23* terram] eam

r

248 niuem

Gerz.,

PL 467

592

EXP. IN PS. LXVII, 15-16

28o quae contulerit Ecclesiae resurrectionis gloria contributa Dominus. Caelestis reges sunt apostoli sanctique pontifices, uel ceteri fideles, qui probabiliter regere corpora sua diuino munere meruerunt. Rex ergo a regendo uocatus est. Et merito hoc illis nomen impositum est, qui cupiditates saeculi 285 refrenare diuina uirtute potuerunt, sicut apostolus quosdam increpans dicit : S2ne nobis vegnatis et utinam. vegnaretis ; ut ei mos uobiscum conregnaremus. Hos ergo reges dum super eam columbam quam superius dixit, d?scernit concorditer Dominus atque distribuit, super niuem dealbabuntur in 290 Sel mon, id est supra candorem niuis elucescunt, qui Ecclesiam regere fideliter atque ordinare noscuntur. Quod autem dictum est i»

Selmon, nomen huius montis umbra interpre-

tatur, quae hic congrue diuina uirtus intellegitur. Ipsa enim ab aestu uitiorum nos defendit ac reficit : ipsa nobis caelestia dona 295 concedit, sicut sanctae Mariae angelus annuntiauit : S$iritus sanclus swperueniel in te e uirtus Altissimi obumbrabit tbi ; et alibi : sub wmbra alarum tuarum protege me. Haec est umbra quae in bono ponitur. Denique laudem montis sequenti uersu dicturus est. Dealbabuntur autem ponitur et in malo ; sicut 3o» et in Actibus apostolorum legitur: Percutiet te Dominus, paries dealbate ; hoc et euangelium quoque testatur : Szmules estis monwmentis dealbatis, quae plena sunt ossibus mortuorum. 16. Montem Dei montem uberem ; mons coagula- waz2 ius, mons jinguis. Per quintam speciem definitionis, quae 305 graece xarà Tv Aéfw, latine ad uerbum dicitur, exponit propheta quis sit ons ille Selmon, quem superius dixit ; ac Si diceret

: Montem

dico, id est ipsum Dominum

Saluato-

rem, de quo Isaias propheta cecinit : Erit in nouissimis diebus jraeparatus mons domus Domini n, uertice montium et eleua310 bitur super colles et ibunt ad eum omnes gentes. Addidit, montem uberem, ex quo perpetua et suaulia fluenta descendunt, qui aquas habet irriguas et caelesti suauitate conditas. Subiungit mons coagulatws scilicet propter paruulos enutriendos, qui non esca corpulenta, sed coagulato lacte potandi 3I A sunt. Addidit etiam, mons $?ngwuis, quia fertilitate sua semper uberrimus est. O mons breuiter quidem laudatus, sed

286/28? I Cot. 4, 8. 292/293 cfr Hieron. Lib. inferpret. bebr. nom; — edid. Lagarde 48, 28 ; Aug. Ez. ps. 67, 21, 31 — CC 239, 884. 295/296 Luc. 1, 55. 297 Ps. 16, 8. 300/301 Act. 25, 5. 801/302 Matth. 23, 27. 808/310 Is.

2012-

280 contulerunt Gerzz. e£ dis?. post conttibuta 281 et] Gerzz. 5. /. 289 distruit Ger. corr. 290 quia Gerzz. corr. 300 et] Gerzz., oz. Garet 302 qui Gerzz. 305 cata antelixin Gerzz. (u£ sezzper) 809 uerticem Gerzz. corr.

320

225

T 350

AE PP

ED

540

EXP, IN/PS' EXVIE, 16-18 593 caelestium rerum qualitate copiosus : ex quo aquae uiuae decurrunt, lac in paruulorum salutem praeparatur, pinguedo spiritalis agnoscitur et quidquid summe bonum creditur, in montis istius est gratia constitutum ! 17. Viquid suscepistis montes uberes? mons in quo beneplacitum est Deo habitare in eo. Dixit superius montem debere intéllegi Dominum Saluatorem ; sed nunc reprehendit propheta, ne quis debeat montes istos intellegere, qui apostolorum eminentiae comparantur, quamuis et ipsos per Dei gratiam &4beres esse noscamus. Addidit enim, mons in quo beneplacitum est Deo habitare im eo. Sed quem montem deberemus aduertere, euidenter designat. Christus est enim solus mons qui Patri complacuit, ut in eodem habitaret ; sicut ipse testatur : Hic est Filius meus dilectus, in quo màhi bene complacui. Nam quod dicit : Habitare ?n eo et Patri et Filio utrumque commune est ; sicut ipse in euangelio dicit : Ego in Patre et Pater in me est. Cum ergo dicit, in quo beneplacitum est Deo habitare in eo, in quo et ?n eo, quia communi linguae non conuenit, proprium hoc scripturae diuinae esse dicamus ; sicut et in sexagesimo quinto psalmo dixit : Ibi, in idipsum. Etenim Dominus habitabit usque in finem. Post illos montes quos dixerat non debere intellegi, qui apostolorum eminentiae comparantur (quia de Domino Saluatore loquebatur, qui est mons montium et sanctus sanctorum et Rex regum, et Dominus dominantium), redit ad salutis Auctorem dicens, montibus illis, id est apostolis inhabitare Dominum

345

SCHE

5350

Christum «sque in finem ; scilicet usque ad maiestatis suae perfectissimum terminum, qui est finis sine fine et bonorum omnium perfecta plenitudo. 18. Currus Dei decem milium multiplex, milia laetaniium : Dominus in illis in Sina in sancto. Consuetudo est scripturae diuinae allegorice loqui, ut cum aliud dicat, aliud uelit intellegi ; quod in hoc psalmo positum frequenter inuenies. Vnde hic cwrrus significatur hominum iuncta copulatio, quia ita sanctos caritas uincit, sicut loris et

P

235

iugis animalia sociantur. Vnde et Dominus ait: Iugum meum suaue est et onus meum leue est. Sanctorum ergo unanimitas currus est Domini, quem ille uelut auriga insidet et ad uoluntatis suae ministerium salutari lege moderatur. Sed ut 330/331 Matth. 5, 17.

113 20

333 Ioh. 14, 1o.11.

337 Ps. 65, 6.

853/354 Matth,

318 salute Gerz:. 321 suscepistis] Gerz. cuz r, suscepisti nos eZ., suscepisti Garet 833 est] oz. Gerz.. 338 post] oz. Gerzz. 339/340 qui sq. comparantur] ozz. Gerzz. per boroiot. 342 reddit Gerz.. corr. 348 dominus Gerz. $. 4. a. 72.

PL 468

504

EXP,

IN PS. LXVII,

18—9

istum currum ostenderet non equis deditum, sed humanis cogitationibus attributum, ait, decem milium multiplex, quod bene ad innumeros populos, non ad equos noscitur per36o tinere. Subiunxit, milia laetantium, quod utique de fidelibus debet intellegi. Et ut ostenderetur laetitiae plenitudo, ait, Dominus in illis, qui magnae exsultationis est cumu-

SCHE

lus et bonorum omnium dulcedo mirabilis. Sequitur ?» Sina in sancto. Sina mons est deserti in quo Moyses legem acce365 pit, interpretaturque mandatum, ubi reuera Dominus requiescit, quoniam in sanctis mandatis eius solet praesentia contueri. 19. Ascendit in altum, captiuam duxit captiuitaiem. Quam pulchre per ideam figuram triumphatoris actus 570 ipse describitur! Idea est enim species, cum rem futuram uelut

oculis offerentes motum animi concitamus. Ille enim crucifixus descendit ad inferos et liberatos a captiuitate perduxit ad caelos. Necesse fuit enim mortem perire, cuius regnum uita peruasit. Haec sunt spolia illa quae superius dixit, unde sancta 375 ornatur Ecclesia, unde Domini regna complenda sunt. A scendiiipse utique qui propter nos descendit eruendos. 7» altum, uidelicet supra caelos caelorum, eo quod super omnes altitudines atque honores esse dignoscitur et sedet ad dexteram Patris. Quis iam fidelium de concessa libertate dubitet, cum sit ex38o stinctus interitus et captiuata captiuitas ? Dedit dona hominibus : etemim qui non credunt inhabitare, Dominus Deus. Adhuc in illa triumphi similitudine perseuerat, quando ad immensa gaudia concitanda festiuitas indicitur et dona praestantur. Dona enim 38; Domini fuerunt super apostolos Spiritus sancti concessa magnalia; siue quod doctor gentium dicit : WVamicuique aulem nostrum data est gratia secundum mensuram donaAtonis Christi. Sequitur etenim qui non credunt inhabiiare, Dominus Deus. Hic subaudiendum est: eos conuer39o tit, ut nobis possit uerbis integris constare sententia. Nam

qui non credunt inhabitare, id est qui ad Domini neglegunt penetralia peruenire, ut in domo eius cum fidelibus habitare praeualeant, Domnus Deus eos conuertit, qui fidem

364/365 cfr Hieron. Lib. interpret. hebr. non. — edid. Lagarde, p. 18, 1 ; Aug. E.

Ds. 67, 24, 24 — CC 39, 887.

368 ascendens r (praeter 5)

386/388 Eph. 4, 7.

3*0 ipse] Gerzz., ozz. Garet

971 animum Gerzz.

$73 enim fuit — Gare 995 ornatuta Gerzz. tegna] castra ed. 316 erudiendus ez. 3*7 eo] et Gerzz. (corr. a. z1.)), Garet 9848 et] Gerz., oz. Gareft sedit Gerzz. 386 dicat Gerz., corr. a. zz. 390 sententiam Gerzz.

PL 469

EXP.

395

IN PS. LXVII, 19-22

595 suam humano generi miseratus indulget. Ipsa est enim gratia quae gratis datur, quia nos ipsius bona praeueniunt, dum et ipsum quoque bonum uelle conceditur. 20. Benedicius Dominus de die im die : prospeYum iier faciet mobis Deus salutaris noster. Post triumphalem illam descriptionem, breuis quidem, sed magna

400 dicitur

laus.

Benedécius

Dominus

de

die

in

die,

id

40 A

est cunctis diebus omnique tempore benedicendus est. Qui ascendit in alium, captiuam duxit captiuitatem, dedit dona hominibus, ipse etiam, $rosperum iter faciet mobis. Iier quippe cursum uitae significat qui iam prosper effectus est, quoniam Redemptorem suum mundus agnouit. Adiecit, Deus salutaris nosíer, ut nullus de prospero dubitaret étinere, cui dux salutaris est Dominus Christus. Dicant mihi quos spectacula humana delectant, quid tale in editionibus pomposis consulum uideant ? Huc

410

animos, huc ora deflectant, illud salutariter corde respiciant :

unde non ad fugitiuam laetitiam, sed ad exsultationem destinentur aeternam. 21. Deus noster, Deus saluos faciendi et Domini exitus mortis. Post diapsalmatis incisionem, ad quartum 415 uenit ingressum, ubi dicit quemadmodum morte sua nos saluos effecerit. Ait enim : Deus noster, Deus saluos faciendi,

subaudiamus

hic, habet

potestatem

saluos

Ífa-

ciendi nos. Quapropter ipse nos sa/4os facit qui est Deus noster lesus Christus, qui pro nobis mori dignatus est, quz 420 ascendit in altum et fecit illa quae dicta sunt. Denique sic sequitur e£ Domini exitus mortis. Exitus mortis qui Domino fuit, ipse nos liberat, ipse a morte perpetua facit exire. Quo pulchre arbitror esse subiunctum, ne humana causaretur infirmitas, quare morior ? quare deficio ? Adhibita est 425 querelis nostris magna curatio. Domini exitus mortis. Exitus mortis est Domini, hoc est resurrectio uotiua fidelium. Reuera ex?tus illi singularis ac mirabilis fuit, quia et

ipse ab inferis egressus est et nos inde suo munere praestitit exire. 22. Verumtamen Deus conquassauit capita inimi450 corum suorum , uerticem capillà berambulantium in delictis

n 223

suis. Ne mala pertinacium inulta esse crederentur,

dicit: Verumtamen Deus conquassaubit capita inimicorum suorum. : quatenus supra perfidos et pertinaces uin-

3894 enim est — Gare£ 394/395 ipsa...gratia datot Gerzz. pr. zz. (ut uidetur), ipse ... gratiae dator Gerzz. a. 7z., ipsa ... gratia quae gratis datur Gare£. (cfr Exp. ps. Lxx, 489) 397 die] Gerz. cum r (5 U), diem Garet cuz cett. codd. r 407 expectacula Ger. corr. 409 uident Gerzz. 418 facit] Gerz., fecit Gare dominus ed. 430 e 433 conquassauit Ger. cum r (praeter quosdam codd.), conquassabit Gare£

PL 470

596

EXP. IN'PS. EXVIL22-24

435 dictam. quoque

praeuenire cognosceres.

Casita

4mimico-

7w1 sunt auctores iudaicae quidem seditionis, sed et haereti-

corum sine dubitatione doctores. Illi enim in carne Christum ersecuti sunt ; isti autem crudeliores in ipsa etiam (si dici fas est) deitate desaeuiunt. Sequitur werticem capilli peram44o bulantium,

id est, qui tales

sibi calumniarum

minutias

quaerunt, ut ipsos quoque wertices capillorum berambulare ac perscrutari posse uideantur : significans uersutias inanium quaestionum, quae profutura deserunt et non necessa-

ria detestabili disputatione perquirunt. Et ut eorum studia 445 inania comprobaret, addidit, ;» delictis

suis

: ubi cogita-

tio insipiens fuit, quae perduxit ad culpas ; ut sunt Manichaei, Priscilianistae, Donatistae,

Montani

et ceteri qui se caenosi

dogmatis fetoribus miscuerunt.

29. Dixit Dominus : ex Basan conuertam : conuer40 tiam de jrofund$is maris. In hoc uersu auctoritas nobis doctissimi Hieronymi absolute sequenda est, quia translatio eius lucida cunctam nobis abrogat quaestionem. D2x:t Dominus. Quaeramus quid Zzxer?f, quia nescio quam magna promissio est quam Dominus pollicetur. Basan interpretatur 455 Siccitas, quae humanum genus possederat ariditate peccati ; sed eam

Dominus

coxuwertit ad uiriditatem suam,

dum illi

fluuios salutis infudit et germinare fecit uitae fructum, quae prius inferebat exitium. Adiecit: conwertam de $rofundis maris, scilicet populos quos de mundi istius profundo libe46o rauit. Mare enim mundum istum debere suscipi, frequenti lectione iam notum est, qui et gustu amarus est et uitiorum fluctibus inquietus. 24. Vt antinguatur bes tuus in sanguine : lingua canum iuorum ex inimicis ab ipso. Illum populum 465 quem superius conuertendum dixerat ex profundis maris, nunc ad quid perducatur exponit; utique ut fes eius, id est, actio boni propositi usque ad sanguinem gloriosi martyrii peruenerit. Nam qui ante gradiebatur in uoluptuoso mari, post ambulare fecit ?» sanguine, quod est durum iter carni, 479 sed beata uia est animae, quam, ipso miserante, transimus,

si in eo spem nostram cordaque reponimus. Addita est obscura

451/452 Hieron. Psa//. iux/a Hebraeos 68, 23 — edid. de Sainte-Marie, p. 94. 454/455 cfr Hieron. Lib. inferpr. bebr. nom. — edid. Lagatde, p. 45, 3 ; Aug. Er.

ps. 67, 31, 15/14 — CC 59, 891.

438/439 ipsa ... deitate] Gerzz., ipsam ... deitatem Gare£ 441 quoque] Gerzz., om. Garet 449/450 conuertar r (Lis) 459/460 liberabit Gerzz., corr. a. zz. 460 suscipe Gerz., corr. a. zz. 462 quietus Gerzz., in- add. s. /. a. zz. 463 ut] 468 peruenerit] Gerzz., petuenitet Gare donec r

EXP.

415

IN PS. EXVII, 24—26

597 quidem, sed nimis amplectenda sententia : Lingua canum tuorum ex inimicis ab ipso. Canes et in malo ponuntur, sicut ait apostolus : Videte canes, widete malos operarios ; et in bono, sicut hic positum est ; de quibus ait in euangelio Chananaea : Vtzque, Domine, nam et canes edunt de micis quae

480

cadunt de mensa dominorum suorum; et in alio psalmo positum est : Conuertentur a& uesperam et famem patientur ut. canes. Isti enim canes pro Domino latrare non desinunt, domumque eius cautissima sagacitate custodiunt. Hic ergo dicit : Lóngwa canum tuorum ex inimicis ab ipso, quia prius inimici fuerunt, qui postea clamosis latratibus Ecclesiam Domini uindicarunt.

Sed hoc ipsum a quo fieri potuisset, adiecit, id

est ab ipso. Ab ipso utique Domino, qui amara mutat in 485 dulcedinem, tristitiam uertit in gaudium, aegritudines detestabiles in salutem. 25. Visi sunt gressus tui, Deus : ingressus Dei mei Regéis, qui est in samcto ipsius. Totus hic uersus incarnationem significat Domini Saluatoris. Dicit enim : 490 Visi sunt gressus tui, Deus, siue per assumpti corporis formam, siue per uestigia praedicationis, quibus ille innocenter in hoc mundo sanctis gressibus ambulauit. Et ut Dominum Saluatorem euidenter ostenderet, adiecit, 2ngressus Dei mei Regis, quia ipse Rex in hoc mundo specialiter 495 ingressus est, de quo scriptum est in titulo passionis : Rex Iudaeorum. Nam et corpus ipsius euidenter expressit dicens : Qui est in sancto ipsius. Sanctum enim templum corpus fuit Domini 500

505

Christi ; in eo enim erat plenitudo

diuinitatis,

quam perfidi uidere non poterant. 26. Praeuenerunt principes coniuncti bsallentibus in medio iuuenum tympanisiriarum. Principes apostolos significat, qui et fr?ncipes sunt credentium populorum, et $raeuenerunt omnes in sanctitate doctrinae : et ideo duces effecti sunt, quia ipsos sunt populi postea subsecuti. Addidit, coniuncti bsallentibus : ne crederes paucos fuisse, coniunctam quoque multitudinem $sallentium conuenienter adiunxit, qui iam laudes Domini non uoce tantum, sed et bonis actibus personarent. Sequitur: ?w medio iuuenum iympanistriarum. Ne sexum femineum crede-

474 Phil. 5, 2. 476/47? Matth. 15, 27 ; Marc. 7, 28. 496 Marc. 15, 26.

478 Ps. 58, 7.

495/

473 e£ 481 ab ipso] oz. Gerzz. 474 apostolus ait — Gare 471 cadent Gerzz., COrf. d. f. positum] Gerz., dictum Gare/ 484 a/.. ab ipso] ez. Germ. 491/492 innocenter ille — Gare? 497 corporis Gerzz. (corr. a. 77.), Gare? — fuit] ante templum ponit Garet

PL 471

598

EXP.

IN PS. LXVII, 26-28

510 res esse contemptum, 2» edo dicit istum actum 2wwenwum iympanistriarum, id est iuuencularum prima aetate florentium, quae tympana sua, hoc est corporis tensionem ad Domini laudes gloriamque uerterunt, macerantes se ieiuniis, carnisque magis afflictione gaudentes ; quod hodieque in mul51 I tis uirginibus diuina uirtus operatur. Alii uero éymfanistria7rwm, ecclesiarum intellegi uoluerunt, quarum atria uelut quibusdam tympanis laudes Domini populorum iubilatione concelebrant : de quibus sequenti uersu dicturus est. 29. In ecclesiis benedicite Deum Dominum, de fon:20àibus Israel. Interiecto diapsalmate, ad quintam psalmi translatus est sectionem, in qua dicit ubi Dominus debeat benedici. Ait enim fidelibus : Z» ecclesits benedicite Deum Dominum, quia non per diuersa conuenticula paganorum, neque haereticorum speluncas, sed 25» Ecclesia catholica 52 A

53 o

Dominus

benedici debet, ubi recta fides est et uera con-

ueat.

28. Ibi Beniamin adolescentior in pauore : princi$es Iuda duces eorum, principes Zabulon, principes Hunc modum locutionis proprium scriptura55 A Nephthalim. rum diuinarum esse diximus, quando hebraea nomina ad aliquod mysterium significationis interserit. Dubium quippe non est omnes prophetas euangelicae praedicationis beatum tempus optasse ; quod nunc psalmigraphus uehementer affectans, 54o per nomina tribuum, et Dominum Christum et ipsos indicasse probatur apostolos. I6? Beniamin adolescentior in bawore.

Ibi,

scilicet in templo Ierusalem,

ubi uerba Domini

Paulus audiuit ; quod et textus actuum apostolorum euidenter enarrat. Siue, ut quidam uolunt, 262, in Ecclesia, ubi dixit 54; psallendum esse. Beniamin Paulum designat apostolum, qui

fuit tribu Benzamin liia sum

5

o

PL

fessio. Ibi enim iure laudatur, ubi non maledicitur. Nam quo- 47? modo ab illo laudem suscipiat, qui se impia superstitione com- & 224 maculat ? Sequitur de fontibus Israel, de doctrina scilicet christiana, quam gentibus apostoli infuderunt. Fons enim religionis inde per ceteras nationes emanauit. Fons quippe a fouendo dictus est, quod corpora nostra labore fessa refo-

ex semine

; ipse enim dicit : Nam et ego Israe-

Abraham,

tribu Beniamin.

Adolescen-

120v in bauore, quia licet aetate fuit adolescens, sicut in Actibus apostolorum in passione beati Stephani Lucas dicit : Et falsi testes deposuerunt uestimenta sua secus pedes cuiusdam 546/54 Phil. 5, 5.

550/381 Act. 7, 57.

512 qui Germ. 5019 dominum 529 apostoli gentibus — Gare licet] Gerzz., scilicet Garez

deum -— r 524 speluncis Gerzz., corr. a. zz. 546 e£ 54$ tribu] Gerz., de praez. Garet 548

EXP.

IN PS. LXVII, 28-29 599 adolescentis nomine Sauli. Qui quamuis esset adolescens aetate, adolescentior exstitit n fauore, quando ad Domini uocem corruit, qui ei miseratus intonuit : Saule, Saule, quid me persequeris ? Adolescens autem ab adolendo, id est a 25 II crescendo dictus est. Principes Iuda, Dominum indicat Saluatorem, qui de tribu Iuda descendit, sicut Ioannes in

56 o

56 A

X

Apocalypsi dicit : Vieit Leo de tribu Iuda, vadix Dauid. Addidit, duces eorum, id est populorum, qui erant in Ecclesia constituti, quod non solum ad Paulum uel ad Dominum, sed

et ad illos aptandum est quos dixit inferius, ^rincipes Zabulon, principes Nephthalim. Zabulon et Nephthalim tribus fuerunt iudaico populo constitutae, unde reliqui apostoli trahere leguntur originem. Et hi omnes $rincipes bene appellati sunt, quia eos honore ac primatu dignissimos fidelium turba sequebatur. Dicuntur enim principes et qui reges non sunt, sicut in Exodo legitur in dedicatione tabernaculi, quomodo obtulerint dona duodecim principes, singuli de singulis tribubus Israel. Congruit autem ipsorum quoque nominum significationes edicere, quoniam et ipsae probantur Ecclesiae conuenire. 744a confessio dicitur;

Zabulon habita-

culum fortitudinis ; Nephthalim dilatatio mea. Quae si diligenter inspicis, Ecclesiae catholicae competenter aptabis. 29. 575

Manda,

Manda,

580

Deus,

wirtuti

iuae,

comfirma

hoc,

Deus, quod operatus es in nobis. Post illam de aduentu Domini beatissimam praedicationem, quasi iam inaestimabili accepto munere ad Patrem propheta conuertitur dicens : Deus,

uirtuti

tuae. Virtus enim Patris, Christus

est Dominus, sicut apostolus dicit : Christum Dei uirtutem et Dei sapientiam. M anda ad personarum pertinet distinctionem; nam unum uelle illis est, unum posse perpetue. Quid autem

mandetur,

edicit:

Confirma

hoc,

Deus,

quod

operatus es $n nobis. Magna petitio, ut confirmet Deus in nobis fidem suam, quam donare dignatus est. Opus enim Domini fuit, ut caeca gentilitas lumine ueritatis afflata, uerum 585 Dominum Saluatorem cognoscere potuisset, secundum illud apostoli : Benedictus Deus et Pater Domini nostri Iesu Christi, qui benedixit nos in omni benedictione spiritali in caelestibus : in quo et elegit nos ante mundi constitutionem, ut essemus sancti el immaculati 4n ipso.

553/584 Act. 9, 4. 557 Apoc. 5, 5. 566/568 cfr Ex. 35, 27. 5*0 cfr Hieton. 0. c., p. 7, 19 ; Àug. Ex. ps. 67, 36, 36 — CC 39, 895. 570/571 cfr Hieron. 0. €., p. I1 Sq. ; Aug. Ex. ps. 67, 56, 57 — CC 39, 895. 971 cfr Aug. Ex. ps. 67, 36, 57/38 — CC 39,.895. 578/019 I Cor. r, 24. 586/589 Eph. r, 3-4.

552/853 uocem domini

— Garef

569 ipse Gerz;. (— ipsae), zzuf. a. z. in ipsi

PL E15

600 399

EXP.

INPS:

LXVI

30-31

30. A templo tuo quod est im Ierusalem, tibi offerent reges munera. Cum soleant in templo munera offerri, hic a templo Ierusalem dicit nihilominus offerenda. A4 templo ergo Ierusalem offerunt reges munera, qui in Ecclesia Dei recta conuersatione uiuentes, sui cordis offerunt

39 A

600

605

610

puritatem, quando iam uenitur ad praemium, quando grana segregantur a paleis, et una fit Ierusalem mater omnium qui sub Christi lege uixerunt. Reges utrumque possumus accipere, quia et ipsi imperatores offerunt seipsos Deo munera ; siue fideles homines, qui suum corpus per Christi gratiam regere meruerunt. Et respice quod Jerusalem tantum dicit Domini templum, ubi et uisio pacis est et discordantium haereticorum non miscetur aduersitas. 91. Increpa fevas siluarum ; concilium taurorum inter waccas populorum. Vt illa sancta credulitas confessionis munimine firmaretur, dicit propheta : Imcrepa feras siluarum, id est argue superbos homines et feroces, qui in praua persuasione consistunt, ut istorum inuectio fidelium sit solidata munitio. Pro iniquis enim hominibus uel diabolo feras ponit, sicut in alio psalmo dicitur : Exterminawit eam aper de silua et singularis ferus depastus est eam. Addidit: concilium taurorum inier uaccas populorum ; subiunge nihilominus increpandum, hoc est haereticos indomitos,

qui erecta ceruice seducunt animas innocentes et ad suum gregem trahunt quos infelici persuasione decipiunt. Vaccae 615 quoque Pofulorum sunt mulieres, ductili uoluntate leuissimae, quae perfidiae doctores tamquam tauros sequuntur, de quibus dicit apostolus : Ex his enim sunt qui benetrant domos et captiuas ducunt mulierculas oneratas beccatis, quae ducuniur uarüs desideriis, semper discentes et ad scientiam ueritatis 620 nunquam peruenientes. Cur ergo tales debeant increpari, subter adiectum est. Vt non excludantur hii qui probati sunt argento: disperge gentes quae bella uolunt. Vtilitas illius increpationis ostensa est, quia dum falsitas arguitur, nihilominus 625 ueritas comprobatur. Oportet enim feras siluarum increpare, tauros abicere, uaccas populorum inuehere; ut hii qui probati sunt, id est quos caritas spiritalis, decoctis sordibus uitiorum, uelut argentum mundissimum, ad animae puritatem usque perduxit, corroborentur atque proficiant. Adiecta 630 est quoque sententia quae dissiparet haereticos. Ipsi enim

609/610 Ps. 79, 14.

617/620 II Tim. 5, 6-7.

596 quae Gerzz. 611 intet uaccas populotum] ozz. Gerzz. 61? domus Gerz. 622 e; 627 hii] Gerzz. cuz r, hi Garet 623 dissipa r 627 probati] Gerzz., ap-

ptobati Gare£

PL 474

EXP.

SCHE

IN PS. LXVII, 31-34

sunt gentes quae bella uolunt, id est quae contentionibus non ad profectum animae tendunt, sed ut peruersis suasionibus captiuent animas innocentes. 92. Offerunt uelociter ex Aegypto : Aethiopia 65 ^ festinet manus dare Deo. Non grauat et hunc uersum secundum translationem patris Hieronymi recipere, qui et propter hebraicam ueritatem sequendus est et nexum nobis ambiguitatis absoluit. Aegyj$tws, Aethiopia pro incolarum suorum tenebrosa nigredine semper in malo ponuntur. 640 Quae figura dicitur synecdoche, id est a parte totum ; significat enim mundum, qui densis tenebris uitiorum diabolo preme- p 225 batur obnoxius. Hic Domini clarificatus lumine ad aeternae uitae

meruit

munera

peruenire.

gentium populos ut offerant

SCHE

601

Commonet

welociter

ergo propheta

ex Aegypto

Deo 645 munera, hoc est animas suas mundana sorde purgatas. Aethiopia quoque festinet manus dare Deo. Metaphora a bellantibus tracta, qui, ne crudeliter intereant, manus suas ui-

ctoribus dedunt, ut, armis depositis, periculum mortis euadant ; sic et Ae£thzofia commonetur ne se tardet Deo trade650 re, quatenus uicta floreat, quae in sua libertate sordebat. 99. Regna terrae, cantate Deo, psallite Domino. Hanc quoque partem pulchra exhortatione conclusit. Dicens enim: Regna terrae, omne genus humanum significare uoluit ; quia licet sint gentes quae non habeant reges, tamen hoc 655 uerbo concluditur quidquid gentium esse sentitur. Quod dicit, cantate, ad animae respicit puritatem ; 5sall;te, ad operas sanctissimas, quae Domino probantur acceptae. 94. Psallite Deo, qui ascendit super caelos caelovrwum ab Oriente 66o

665

: ecce dabit uocem

Deus caelum et terram, cum 670

suam,

uocem

uir-

iutis suae. Post quinti diapsalmatis interpositionem propheta uenit ad sextam partem, admonens fideles ut Deo $sallant, qui resurrexit a mortuis. Nam cui Deo $sallereni exponitur, qui ascendit super caelos caelorum, Dominus utique Iesus, qui de caelo descendit ad liberandam infirmitatem nostrae naturae ; ipse etiam swfer caelos caelorum ascendit, qui sedet ad dexteram Patris. Considerandum est autem quod frequenter in scripturis diuinis plurali numero caelos dictos inuenies, dum legatur: Im frincipio fecit tamen

pluraliter dicti, et caeli

legantur et terrae. Modus enim iste locutionis latius patet, ut 636 Hieron. Psa//. iuxta Hebraeos 68, 32 — edid. de Sainte-Marie, p. 95.

668/

669 Gen. r1, 1x.

631 qui Gerzz. 634 offerunt uelociter] uenient legati r 633 festinet manus dare] ptaeueniunt manus eius 7 638 aegyptus] Gerzz., et add. Gare 649 et] Gerzz., 07. Gareft 659 ad orientem r (praefer nonnullos codd.) 662/663 psalletentur Gerzz. 660 naturam Gerz.corr.im -re (— tae) 665/666 caelorum

caelos — Germ.

602

EXP.

IN PS. LXVI,

34-35

abusiue singularia plurali numero dicamus et pluralia singulari. Ab. Oriente uero quod dixit, Ierosolymam euidenter ostendit, quae est in Orientis partibus collocata : unde Dominus, apostolis uidentibus, ascendit ad caelos; terra multis 67 A plena miraculis, ubi fidelium credulitas plus aspectibus quam

lectionibus licus dixit non uideri. aspectus ?

eruditur. De qua pulchre ac uere Leo pater aposto: E? quod alibi mon licet nom credi, qbt non potest Quid enim laborat intellectus, cui est magister Et cur lecta uel àudita sunt dubia, ubi se et uisui 68 o et tactui tota humanae salutis ingerunt sacramenta ? Vnde nec illud quoque iudico transeundum, quod illi triumphali ascensioni, illam quoque imaginem tabernaculi in epistola ad Hebraeos beatus apostolus Paulus mirabiliter applicauit dicens : Christus autem assistens Pontifex futurorum bonorum, 68 v^ per amplius et perfectius tabernaculum non manufactum, 1d est non huius creationis neque per sanguinem. hircorum et uitulovum, sed jer pvopriwm sanguinem inirowwit semel 4n sancta, aeterna redemptione inuenta. Et iterum : Non enim in manufacta sancta Iesus iniroiwit exemplaria uerorum ; sed in dbsum 69 o caelum, ut appareat nunc uultus Dei ro nobis. Sic igitur actus iste magnificus, qui nunc per gaudia praeclara describitur, illi tabernaculo congrue praefiguratus esse monstratur. Sequitur ecce dabit uocem

suam,

uocem

uirtutis

suae.

Hoc

multis modis intellegi potest. Ded?t wocem suam, quando 69 A paralytico dixit : Surge et ambula ; quando Lazarum suscitauit, quando daemonibus ut obsessos relinquerent imperauit. Dabit etiam wocem uirtiutis suae, quando in nouissimo die, ut resurgat humanum genus edixerit. Quid enim fortius quam reuocare fauillas ad corpus mobile uiuamque substanvis o

19

A

o

tiam, et naturam illam mortalitatis ad aeternae uitae dona

perducere ? sicut in euangelio legitur : Veniet hora et qui sunt in monwmentis audient uocem eus et procedent. 35. Date honorem Deo super Israel : magnificentia eius et utrius eius in nubibus. Adhuc in ipsis exhortationibus perseuerat. Cum enim dicit date honorem Deo, ipsi magis ut honorentur hortatus est ; nam qui Deo dat laudes se facit esse laudabilem ; sic et qui illi Za? honorem sibi conquirit sine dubio dignitatem. S«fer Israel dum dicitur, Ecclesia catholica significatur, in qua Deus uere conspicitur, dum recta fide sentitur. srae! enim interpretatur uir uidens Deum. Quapropter alibi non potest uideri, nisi ibi ubi ei pro677/678 Leo ? 684/688 Hebr. 9, 11-12. 688/690 Hebr. 9, 24. 101/702 Ioh. 5, 28. 710/711 cfr Hieron. Lib. inferpret. bebr. nom. — edid. Lagarde, p. 13,

2; Aug. Ez. ps. 67, 44 — CC. 39, 900.

689 uirorum Gerzz.

692 illi] Gerzz., illo Gare£

:

PL 415

EXP. IN PS. LXVII, 35-36

71

A

batur uerissime populus confiteri, Sequitur magnificentia eius et uirtus eius in nubibus. Magnificentia pertinet ad illud, quia semper magna facit ; uirtus, quoniam imperio eius famulatur effectus. Omnia enim facit quae uult in caelo et in terra. Sed ista magnificentia et uirius Domini in

720

nubibus

esse dicitur, non in istis uisibilibus, quae aut

aquas depluunt, aut.corpulenta qualitate densantur ; sed aliquas potestates designat superna ratione pollentes, quae iussis Domini intellectuali conditione famulantur ; de quibus dictum est : Mandabo nubibus meis, ne bluant super eam imbrem. Multis enim significationibus sermo iste repletus est; quod etiam respicit ad apostolos et prophetas.

96. Mirabilis 125

603

Deus in sanctis suis, Deus

Israel.

Ecce ne nubes illas intellegeres aereas, dicit : Mrabilis Deus

in sanctis

suis, siue in angelis, siue in hominibus,

geminat

Deus

PL

Israel, ut in hominum cordibus infigeret, ubi Deus

mira-

476

qui eius iussionibus

obsecundant.

Iterum

b2l?s appareret. Ibse

73 o

dabit

uirtutem

et

fortitudinem

plebi

suae,

benedicius Deus. Ne quis de humana imbecillitate diffideret, nec se crederet ad tanta praemiae peruenire, ueraci promissione firmatur, quia Dominus Za57£ fidelibus suis wirtutem patientiae, et fidei fortitudinem, ut possint ad aeterna praemia peruenire. Et ut designaret euidentius qui possit dare quae superius dixit, addidit benedictus Deus, id est, qui omnium ore semperque debeat benedici, ut sicut numquam beneficiis cessat, ita et benedictiones semper accipiat. Non enim duobus uerbis laudem eius credamus breuiter expli740 candam ; nam et qui scripturas eius meditatur, benedicit Dominum ; et qui iussa ipsius sancta operatione compleuerit, benedicit Dominum ; et qui ei fideliter confitetur, benedicit Dominum. Sic fit ut breuis ista laudatio, totius uitae nostrae

tempore sub assiduitate soluatur. 745

Ve:

Conclusio psalmi. Cucurrit copiosus psalmus ingentium more fluuiorum, qui quantum plus terras occupant, tanto amplius agros fecundant. Fluuius qui non ore, sed magis auribus hauriatur ; fluuius qui potetur mente, non corpore ; fluuius qui sine aliquo humore semper irriguus est, puros sensus inebrians et peccatis ebrios ad sobrietatem mentis adducens. Aqua quae simul sitim tollit et famem, quae non digestionibus effunditur, sed percepta semper augetur. Oremus ut iste nos fluuius sine intermissione 715/716 Ps. 134, 6.

725 intellege Gerz. corr.

921 Is. 5, 6.

$30 plebis ed. cuz opt. codd. r

735 qui] quod Gerzz,

749 purus Gerzz. corr. 39

€ 1. (xcvir)

p. 226

604

EXP. IN PS. LXVII, 36-LXVIII,

1

possideat. Non erimus arena sterilis, sed ager fecundus, si beneficio Domini alueus eius nos semper teneat occupatos. 75; Memento tamen quod hic psalmus ascensionem Domini mira-

bili prae ceteris fulgore descripsit. EXPOSITIO

IN PSALMVM

LXVIII.

1. In finem, bro his qui commutabuntur, Dauid. In finem ad Dominum respicere Saluatorem nullus ignorat, qui in hoc psalmo suam narraturus est passionem ; ita ut eius uerba et euangelica testetur auctoritas, et de eo apostolus ; sumere doceatur exemplum. Legitur enim in euangelio : £f dedevunt in escam meam fel, et àn siti mea botauerunt me aceto ; et alibi : Zelus domus tuae comedit me. Apostolus quoque PauIus ait : Féat mensa eorum coram ipsis in laqueum et àn retribuionem

el in scandalum ; obscurentur oculi eorum

ne wuideant,

1o 6i dorsum illorum semper incurua. Quos uersus hic positos, memor lector, inuenies. Vnde quis dubitare possit hunc psalmum passioni dominicae conuenire, cui talis ac tanta in hunc intellectum suffragatur auctoritas ? Sequitur fro his qu$ commuiabuniur. Ista igitur commutatio significat populos 15 christianos, qui, ueteris hominis prauitate deposita, in nouae regenerationis sunt munere commutati. Pro his autem quod dictum est, intellegendum est quoniam reuera passio Domini pro cunctis fidelibus collata monstratur. Dawid quoque subiunctum

est, ut et finis et initium

Domino

Christo con-

20 grueret ; sicut ipse de se dicit : Ego swm Alpha et Omega, initwm, e finis. Sic totius psalmi uirtus tituli huius dispositione declaratur. Memento autem quartum hunc esse psalmorum qui passionem resurrectionemque dominicam latius eloquuntur.

Diuisio psalmi. 2; Hactenus diapsalmatum beneficio diuisiones intrepidus adnotaui, sciens segregationem ibi merito poni, ubi silentia diuina prouenerunt. Nunc autem oremus Dominum ut qui donat in terra uiam, ipse in abyssis cauta praestet itinera. Per totum psalmum (sicut diximus) ex forma serui loquitur Chri3o Stus. Primo capite deprecatur ut saluus fiat a Patre, quoniam Ps. LXVIII, 5/6 Matth. 27, 48 ; Ps. 68, 22. ? Ioh. 2, 17 ; Ps. 68, 10. Rom 110.105. Ps,,685.22.24. 020/21. A:30c:1, 9:

8/10

754 albeus Gerz., corr. a. zz.

Ps. LXVIII, 10 illorum] Gerz. (cfr /. 518), eorum Garez

z., collocata Gerzz. pr. z., Garet 28 uiam] Gerzz. in zzarg.

22 psalmum Gerz.

18 collata] Gerz. a.

25 diuisionis Gerzz.

PL 477

EXP. IN PS. LXVIII, 1-3

55

40

45

gratis a Iudaeis multas tribulationes insecutionesque perpessus est. Secundo capite postulat a parte membrorum ne decipiatur spes fidelium in eius resurrectione confisa : omnia se dicens aequanimiter sustinuisse quae iniqui uidebantur ingerere. Tertio precatur ut ipsius exaudiatur oratio, quatenus de luto istius saeculi eius conuersatio immaculata liberetur. Scire namque dicit Deum, quantis inimicorurh appetatur insidiis, ut usque ad passionis exitum machinato discrimine perueniret. Quarto, uirtute praescientiae suae, quae contingere poterant inimicis, uentura pronuntiat. Quinto a forma serui se pauperem profitetur ; unde et laudes se dicit redditurum paternae clementiae : hortans fideles ut in Domino debeant confidere, qui Ecclesiam suam de mundi istius aduersitate liberauit et sanctis suis in ea perenni felicitate prospexit.

Expositio psalmi. 24. Saluum me [ac, Deus, quoniam intrauerunt aquae usque ad animam meam. Deitatem Christi impassibilem cuncta mentis sanitas confitetur ; sed assumpsit ininfirmitatem nostram, quae subiacere potuisset exitio. Ex ipsa nunc

$0

55

6o

605

dispensatione

clamat

: Saluwm

me

fac,

Deus,

ut

quia mortem refugere non debuit quam uoluntarie sustinebat, resurrectionis auxilium postulauit, ut humanitas eius celerius fieri salua potuisset. Passus est enim ille quia uoluit, patiuntur martyres et nolentes ; sic enim ipse Dominus Petro dixit apostolo : Cum senueris, alius te praecinget et ducet quo tu non wis. Nunc causa redditur quare se saluwwm fier? postulabat : scilicet, quoniam inirauerunt aquae usque ad animam meam. Aquas pro seditionibus plebis motuque populorum debere suscipi saepius scriptura diuina testatur, sicut est illud : Forsitan uelut aqua absorbuissent nos. Et sequitur : T'orrentem bertransiwit anima nosira : forsitan pertransissel anima nostra aquam intolerabilem. Quapropter populus ille iudaicus «sque ad animam Domini Saluatoris zn£rauii, quando eum crucifigere scelerata mente praesumpsit. 3. Infixus sum in limum profundi, et non est substantia ; ueni in altitudinem maris et tempestas demersit me. Primo sciendum est schema esse characterismos,

SCHE

79

quae latine informatio uel descriptio nuncupatur ; passionem quippe suam futuram quibusdam allusionibus Dominus describere comprobatur. Sed hunc uersum subtiliter inquiramus, quia non paruae profunditatis esse dignoscitur. In illa condi54/55 Ioh. z1, 18.

59 Ps. 1223, 4.

36 istius] Gerzz., huius Gare tuisset] Gerzz., posset Gare

48 introierunt r (praefer H $5 P U V) | 48 po51 postulauit ut] ozz. Gerzz.

PL 478

606

75

8o

EXP. INPS. EXVIIE 5-4

tione rerum de limo quidem terrae hominem Deus creauit, sed non de profundo. Facti sunt autem homines /?mus $rofundi, quando et originali et cotidianis peccatis tenentur obnoxii Per hunc Jómum $rofundi infixus est Dominus, quando dementium turba Iudaeorum clamabat : Crucifige, crucifige. Quorum caro originali peccato dedita limus erat; sed scelerata calliditas $rofwnd: sibi nomen adiecerat. L:mus enim dictus est, quasi ligans humum. Sequitur e? «on est substantia. Omne malum substantiale non est, quia substantia dici non potest, quae a Domino creata non est ; non enim subsistit, sed accidit, nec extrinsecus manet,

sed tan-

tum uidetur esse dum prouenit. Veraciter ergo negat fuisse substantiam uitiatam naturam, quam a se nouerat non creatam. Sic et in alio psalmo legitur : E? substantia mea tam85 quam. nihil ante te est ; non illa utique quam Deus creare potuit, sed quae, diabolo suadente, uitiata succubuit. Siue illud

90

95

100

simpliciter debemus aduertere : crucifixus sum iniquitate Iudaeorum et non est carnis uirtus euadendi mortiferam passionem. Addidit uen? in altitudinem maris et tempestas demersii me. llle qui supra maria fixis gressibus ambulauit, qui Petro dexteram ne mergeretur extendit, quemadmodum se tempestate dicit esse demersum ? Hic altztudo maris copiosam populi significat insaniam. Item £em$estas est seditio concitata dementium ; ipsa enim demersit Dominum Saluatorem, quando eum peruenire fecit ad crucem. 4. Laboraui clamans, vraucae factae sunt fauces meae : defecerunt oculi mei, dum spero in Deum meum. Quaerendum est quemadmodum hic dicit, /aborawui clamans, dum legatur in euangelio : Nom respondebat eis p 227 uerbum ; quod Isaias quoque dicit : Szcut ouis ad occisionem ductus est el sicut agnus coram tondente se, sic non aperuit os suwm.

Vtrumque uerum, utrumque completum est ; nam

et

tacuit cum traderetur, ut eius dispositio ad mundi salutarem terminum perueniret et omnino clamabat cum dicebat : Pater 10$ tuste, mundus

ie non cognowit ; uel illud : Pater, si fieri potest, lIranseat a me calix iste ; et iterum : Pater, ignosce illis, quia

IIO

nesciunt quid faciun. Nam et illo tempore /aborans clama«wii, quando dicebat : Vae uobis, scribae et pharisaei ; uae mundo ab scandalis ; et his similia. Laborabat ergo cla"ns, quando non audiebatur a perfidis. Labor enim in95/46 Ioh. 19, 6. 84/85 Ps. 38, G. 100/102 Is. 55, 7. 104/105 Ioh. 17, 25. 105/106 Matth. 26, 39. — 106/107 Luc. 25, 34. 108/102 Matth. 25,

I5 ; 18, 7. 72 limum Gerzz., fort. recte 99 substantiale] Gerzz., substantia Gare 85 93 copiosa ... insan*« 91 mergetut Gerzz. 90 super Gerz. illam Gerzz. 98 meum] uiuum Gerzz. ed (a£ /. 448 meum) idem Gerzz. Gerzz.

EXP. IN PS. LXVIII, 4-5

IIS

mewm.

120

607

auditum significat clamorem, quia laborare illos non dicimus, quos uotum suum impleuisse testamur. Denique sic sequitur, raucae factae sunt fauces meae. Raucedo quando fauces nostras possidet, uerba nostra ad alienas aures confusa perueniunt. Merito ergo dicit fauces suas raucas esse factas, quia dicta eius nequaquam sacrilegus populus audiebat. Adiecit: defecerant oculi mei,dum spero in Deum Oculos istos carnales defecisse credamus Domino,

qui morte conclusi sunt, quia cordis oculos in sua deitate semper intentos habuit, qui numquam carnis lege peccauit. 9. Multiplicati sunt super capillos capitis mei qui oderunt me gratis. Scimus cafillos nostros ad decorem capitis esse concessos : sic Ecclesiae apostoli sunt tributi, ut, sicut caesaries ornat caput, ita et omnes fideles deco-

125

SCHEB

130

155

140

rare probentur Ecclesiam. Ergo ut ostenderet plus esse numerum infidelium quam deuotorum, dicit multiplicatos esse perfidos Iudaeos su2ra numerum cafillorum, id est, recte credentium. Quod si ad litteram uelis accipere, per auxesin dictum est, ut per hoc turbam iudaicae multitudinis indicaret. Sequitur q«i oderunt me gratis. Gratis plane, quando illum persecuti sunt, quem propitium optare debuerunt. Gratis enim tunc odZsse dicimur, quando quempiam sine aliquibus offensionibus exsecramur ; sicut et in trigesimo quarto psalmo iam dictum est : Quoniam gratis absconderunt mihi. interitum laquei sui. Confortati sunt inimici mei, qui me jersequuniur iniuste ; quae non rapui, tunc exsoluebam. Superius dixit : super capillos capitis multiplicatos inimicos ; et ne crederes tantum eos numerosos, non etiam noxios fuisse, addidit, confortati sunt, quando id quod cona-

bantur efficere, probantur implesse. Et ut illos inimicos sua culpa cognosceres excitatos, adiecit, qu? me persequuntur iniwsie ; hoc est, quod superius dixit, gratis. Reuera iniustum fuit ut qui uenerat ad iudaicos populos saluandos, eos 145 potius inuenisset inimicos. Subiunxit, qwae mom rajpui, iunc exsoluebam. Rajputit Adam suasus a diabolo, quando hoc quod illi praeceptum inhibuerat, praesumpsit attingere. Et merito morte damnatus est, quia uitae delegit contemnere 150

Praeceptorem. Christus autem peccata non ra$uit, delicta nesciuit et tamen crucem, quasi aliquod delictum perpetrasset, excepit et soluit pro nobis quod pro se iuste non pertulit ;

134/135 Ps. 34, 7.

112 implesse Gerz. 136/137 inimici mei qui me persequuntur] super me qui me persequuntur inimici mei r

PL 4719

608

EXP.

IN PS. EXVIIT,

5-7

et ut nostrae mortis chirographum uacuaret, ipse totius cul-

pae persoluit debitam quantitatem. 6. Deus, tu scis insipientiam meam et delicta mea a te non sunt abscondita. Venit ad secundum caput, ubi iam loquitur pro parte membrorum. Insipiens enim esse non potest Christus, de quo dicit apostolus : Dei wirtutem et Dei sapientiam. Sed ànsipientiam habere pro illis dicitur, qui, sicut ait titulus, 160

16

I

170

commnwtati

esse noscuntur. De insipienti-

bus enim facti sunt uere sapientes, quia rectae religionis gratiam post magna crimina perceperunt ; de quibus idem dicit apostolus : Quae stulta sunt huius mundi elegit Deus, ut confundat sapientes. Simili modo pro suo corpore Caput loquitur Christus dicens : Delicta mea a te non sunt abscondita. Certum est enim quia Deo manifesta sunt cuncta quae gerimus et nobis plerumque ignota sunt quae culpis surripientibus perpetramus. De humana quippe ignorantia dictum est : Delta quis intellegit ? Merito ergo ad illos referenda sunt delécía ista, qui absoluendi sunt debitis suis. Dominus autem Christus peccata non habuit, sicut ipse dicit : Ecce ueniet princeps undi huius et non inueniet in me quidquam ; de quo et Isaias dicit : Peccatum non fecit, nec dolus inuentus est in ove eus ;

r7 A

SCHE 180

18

A

190

sed magis, sicut dicit apostolus : Ewm qui non nouerat beccatum, bro nobis beccatum fecit ; 1d. est, Pater Filium suum hostiam pro peccatis constituit immolandum. Quod pater Augustinus in libro Enchiridion subtiliter comprehendit atque disseruit. Quapropter énséipientiam uel delicta a parte membrorum posita debemus accipere. Quae figura dicitur tapinosis, id est humiliatio, cum uerbis humillimis rei minuitur magnitudo. Y. Nom erubescant in me, qui te exspectant, Domine Deus uirlutum ; non reuereantur super me, qui requirunt te, Deus Israel. Ecce uersus iste declarauit a membris dictum quod superius ait. Precatur enim Iesus Christus, ne de se ipso er«bescant qui resurrectionem eius glorioso desiderio sustinebant, quam carnalibus oculis non poterant intueri; sicut ipse Dominus dixit : Mui $rophetae et tusti cubierunt uidere quae uos widetis, et audire quae uos auditis. Petit ergo infirmitas carnis, ne aliter eueniat quam Spiritus sanctus praedixerat per prophetas. Cum enim dicit : Domine Deus uiriutum, ostendit impossibile nihil esse omnipoten187/158 I Cor. 1, 24.

162/163 I Cor. r, 27.

Ioh. 14, 30. 172 Is. 55, 9. chiridion 41 — PL 40, 252 sqq.

164 Ps. 18, 15.

173/174 II Cor. 5, 21. 187/189 Matth. 15, 17.

170/171

195/17? cfr Aug. En-

134, 164, 167, 168, 177 dilecta Gerzz., corr. a. zz. 176 enchirizion Gerzz., corr. 183 se] oz. Gerzz. 186 sustinebat Gerzz. corr. 4. fA.

PL 480

EXP. IN PS. LXVIII, 7-1o

195

200

SCHE 205

609

tiae ipsius. Nam qui uirtutibus imperat, non est quod non pro sua uoluntate perficiat. Et intende quemadmodum ad resurrectionis mysterium transferatur. Dicit enim : »on reuereaniur super me qui requirunt te, Deus Israel ; id est, non humanas insultationes diutius de mea dormitione sustineant, qui ie requirere comprobantur. Et bene addidit, Deus Israel, ut qui diuinitatem eius poterant intueri, non seducerentur infirmitate carnali. 8. Quoniam propier te subportaui improperium operuit reuerentia faciem meam. Redit ad personam suam per hos sex uersus paene usque ad finem diuisionis, enumerans diuersa conuicia quae pertulit a Iudaeis. Quod schema dicitur synathroismos, latine congregatio, ubi multas res ad inuidiam faciendam in unum cumulum congregamus. Supporiauit enim iémproberium, cum ei dicebatur a Iudaeis : In Belzebub eicis daemonia ; et alibi: Ecce homo uorax

el bolator wini, publicanorum et beccatorum amicus ; et alibi : Nonne lic est fabri filius ? et his similia. Sequitur illud quod 210 solet euenire in bono negotio laceratis, quos tanto amplius constat ad tempus tristes effici, quanto in se cognouerint iniqua confingi. 9. Exier facius sum [rairibus meis et hospes filiis mairis meae. ludaeos hic appellat fraíres, qui 215 erant ei sanguinis uicinitate coniuncti : quibus exírameus factus est, quando ei credere noluerunt. Nam cum ipse esset de semine Abraham secundum carnem, illi malis operibus abdicati, a patriarchae sunt origine segregati, sicut ait in euangelio : S2 filis Abrahae essetis, opera Abrahae fecissetis. Adiecit 22 o et hospes filiis matris meae. Hospitem dicimus quemlibet domum nostram ad tempus habitantem, qui non nomine consanguinitatis, sed tamquam peregrinus excipitur. M atrem uero suam Synagogam dicit, de qua ortus est, dum in iudaea gente nasci dignatus est. Filios ergo matris ipsos dicit, 22 I quos superius dixit et fratres. Sed isti f?1i1, si fuissent ueri, non

ut

Aos$2iem

habuissent,

sed

ut fratrem

carissimum

suscepissent Dominum Christum. 10. Quoniam zelus domus tuae comedit me, et opprobria exjrobrantium tibi ceciderunt super me. 230

Ipsa est sententia quam euangelistae commemorant. Quapropter nullus ambigat hunc psalmum passionis dominicae praedicere ueritatem, quando et incarnatus Dei Filius ipsa 207 Matth. 12, 24.

207/208 Matth. 11, 19.

209 Matth. 15, 55.

219 Ioh.

8, 39.

207 Belzebuth Gare? Garet eum g

213 exter] Gerzz. (sed 7. 215 extraneus) cum r, extraneus,

p 228

PL 481

6ro

EXP.

IN PS. LXVIII,

ro-1r

uerba locutus est. Comedebat enim eum zelus 229

240

domus Dei,

quando funiculo facto cathedras uendentium columbas et nummulariorum mensas euertit, docens aliud esse templum sanctum, aliud negotiationis officium. Sed istum zelum quid fuerit consecutum patenter adiungitur, e? opprobria exprobraniium tibi ceciderunt super me. Nam postquam indigni salutaribus monitis increpabantur, opprobria supra eum quasi conferta tela miserunt, ut pro admonitionibus sanctis uicissitudinem redderent iurgiorum. Dicebant enim : Nonne hic filius Mariae est et Ioseph. Et in alio loco : Hunc autem nescimus unde sit ; et his siniilia quae insana Iudaeorum turba

loquebatur.

Sed quod

dicit,

exprobrantium

tibi,

245 quaerendum est quare dicat Patri exprobratum, dum non

250

255

260

legamus a Iudaeis tempore passionis Domini Christi tale aliquid perpetratum ? Sed exprobratum est Patri ab eis, sicut in septuagesimo septimo psalmo dicturus est e£ male locuti sunt de Deo et dixerunt : numquid poterit Deus parare mensam in deserto ? Vel quando insani de formato uitulo dicebant : H7 sunt dii tui, Israel, qui te eduxerunt de terra Aegypti. Vnde nunc recte Christus Dominus dicit cecidisse supra se opprobria, quae Deo Patri anterioribus temporibus exprobrabant, ut ex consuetudine magis impia, quam hoc nouiter aliquid putares effectum. Sequitur ceciderunt super me, ut effectum mortis ostenderet, quem crucis dignatione suscepit. Tunc enim cadunt super nos mala, quando ea uitare non possumus. 11. E! operu? in ieiunio animam meam et factum est mihi 2n opprobrium. lIeitunium dicimus, quoties a cibis carnalibus abstinemus, nec esuriem nostram aliqua comestione satiamus. Ad quam similitudinem ieiunasse se dicit Dominus Christus, quia hominum fidem quam ualde esuriebat,

minime

poterat

inuenire,

sicut

et

in trigesimo

quarto psalmo dictum est : Ego autem, cum mihi molesti es265 sent, induebam

me cilicio et. huumiliabam in ieiunio animam meam. Eodem modo et sitire se dixit, quando ad Samaritanam uenit et aquam petiit, dicens : Sitio, da mihi bibere ; id est,

ut fidem ab ea quam quaerebat agnosceret. Sed quia istud ieiunium ab humana indeuotione trahebatur, 270

oferui, dixit,

animam meam, quasi aliquo pallio tristitiae circumdedi. Sequitur e£ factum est mihi im opprobrium. Semper boni malis opprobrio sunt, quia minime eorum sceleribus ac234/236 cft Ioh. 2, 15. 242 Luc. 4, 22. 242/243 Ioh. 9, 29. 248/250 Ps. a X9. 250/251 Ex. 232, 4. 264/266 Ps. 54, 13. 26* loh. 4, 7.

234 funiculum Gerzz. corr.

242 est filius Matia — Gare 249 de Gerz. s. / 239 mihi in opprobrium] Ger. cuz r, in oppt. mihi — Gare cum g 268/269 iciunium istud — Gare

PL 482

DXD

INCPSCLXYVIDL

P 6rir quiescunt, dum illis studiose detrahunt, quibus nulla societate iunguntur. Testantur enim ista of$robria, alapas, fla275 gella, consputa, quae Dominus Saluator ab insana plebe perpessus est.

12, Et $osui uestimentum meum cilicium et factus sum illis in parabolam. Per cilicium tristitia significatur et lacrimae, quando Dominus humahi generis imbecilli28o tate permotus, suscitaturus Lazarum fleuit. Nusquam enim

legitur Dominum usum fuisse cilicio. Factus est quoque Iudaeis ?» $arabolam, quando per similitudines quasdam carnalem populum docere uidebatur, sicut in euangelio legitur : Dixit Dominus parabolam ad turbam ; et in alio psalmo : 28; Aperiam in barabolis os meum. Parabola est enim natura discrepantium rerum sub aliqua similitudine facta comparatio : more prouidentiae suae, ut qui caelestia capere non poterant, per terrenas similitudines audita percipere potuissent.

19. Aduersum me exercebantur qui sedebant im 290 foría ; et im me psallebant qui bibebant uinum. In portis sedent qui conuentibus hominum sedula curiositate miscentur. Nam sicut $oría euntium ac redeuntium turbas excipit, ita diuersa triuia, uel plateae populorum numerositate complentur. Porta quippe dicta est quod inde portentur 795 omnia. Dicit enim passionem suam gentis iudaicae fuisse fabulam, ut nullus exciperetur qui a tali collocutione redderetur alienus. Testis est huius causae ille locus euangelii ubi Cleophas a Domino necdum reuelato interrogatus est et ille respondit : T'w solus peregrinus es in Ierusalem et non cognouisti quae 3oo facta sunt in ea in diebus his ? Omnes enim ciues eamdem fabulam habuisse monstrantur, quando peregrinus dicitur, qui huius causae putabatur ignarus. De opprobriis ac conuiciis Iudaeorum hactenus est locutus ; nunc, quantum mihi uidetur,

de fidelibus dicit :Et n me psallebant qui bibebant ui3o5 411. In Deum psallunt qui actione probabili diriguntur et operibus reddunt quae monitis caelestia mandata suscipiunt. Nam ut hoc de fidelibus intellegere deberemus, ait : Qu? bibebant uinum. Vinum non ebrietatis, sed illud spiritale de quo legitur : Poculum tuum inebrians quam raeclarum est! 31o Ipsi enim ?sallebant, qui per intellegentiam supernam salutari nectare potabantur. Alii hoc Iudaeis applicant perfidis,

284 cfr Matth. 13, 24.34 ; 21, 35 etc.

Verg. 7Aen. Y, 85.

281 cilicium Gerzz.

285 Ps. 77, 2. 294/298 cfr Seruius £z 299/300 Luc. 24, 18. 309 Ps. 22, 5.

282 parabola Gerzz.

289 exercebantur] loquebantur ed. 308 spiritalem Gerzz. 311

292 ac redeuntium] etedeuntium Gerzz., t s. pr. € perfidis applicant — Gare 40

C. 1 (xcvi)

EXP.

612

315

qui, quasi impleta cogitatione sua, de nece Domini temulentisi sime garriebant. Domine te, ad meam orationem 14. Ego «ero tempus beneplaciti, Deus, in multitudine masericordiae tuae. Venit ad tertium caput, ubi contra maledicta Iudaeorum orationis suae exposuit sanctitatem caelestis Doctor,

320

329

13-15

IN PS. LXVIII,

insinuans

iurgiis hominum

non

inflammatis

rixis,

sed piis orationibus obuiandum. Videamus nunc quid sit tempus beneplaciti. lllud tempus est' beneplacsti, PL quando incarnationis suae beneficio periclitantem mundum ab imminenti liberauit exitio. Hoc: £empws est beneplactti, 485 de quo et apostolus ait : ecce nunc tempus acceptabile, ecce munc dies salutis. Tempus quod uicit omnia saecula ; tempus quod mundum reparauit labentem ; tempus quod aeternitatem contulit et salutem. Sed hoc tempus quomodo prouenerit decenter exponit ; ait enim : Zn multitudine misericordsae tuae. Nam si multitudo misericordiae non fuisset, nequaquam redimi poteramus obnoxii. Non enim parua misericordia fuit, p 229 quae tam ingentia peccata superauit. Multitudo quidem fuit delicti; sed multo numerosior

misericordia illa quae uicit;

sicut et in quinquagesimo psalmo dictum est : E? secundum multitudinem miserationum tuarum, dele àntquitatem meam. Exaudi me in ueritate salutis tuae. Commemorato 355 tempore misericordiae, quo passione sua salutem mundo praestitit, consequens fuit ut et resurrectionem sibi euenire precaretur, quam in ueritate pollicitus fuerat per prophetas. Precatur ergo Patrem non natura deitatis, qua ei semper aequalis est, sed infirmitas assumpti hominis, in qua minor est 340 Patre. 15. Eripe

me

de

luto,

ut

non

inhaeream

; libera

me ex odieniibus me et de profundo aquarum. Per assumptae carnis infirmitatem, in qua miseria iaceat genus humanum, potenter exponitur. Docemur enim ut in hisdem 345 uerbis et nos Deum rogemus, quibus caput nostrum exorasse cognoscimus. Hoc plane subtiliter perscrutandum est, quare se superius infixum limo dixerit et hic ne in ipso haerere possit exorat. Infixus utique limo fuit, quoniam susceptae carnis infirmitate tenebatur, unde etiam mortem crucis accepit. Hic 450 autem

competenter exposcit ut anima eius a desideriis luteis,

id est huius mundi cupiditatibus reddatur aliena. Quod bene

323/324 II Cor. 6, 2. — 332/333 Ps. 50, 5. *

328 multitudines Gerzz., corr. a. 22. in. snultitudinis 3833 miserationum] Gerzz., misericordiarum Garet 942 audientibus Gerzz., corr. a. zz. 344 hisdem] Gerzz., iisdem Gare 844 in] Gerz. s. ]. a. z. 351 id est] Gerz. in zzarg.

EXPO INTIPS. LXVIIL 15-x6 613 suscipitur a parte membrorum, quia ille /uto inhaerere non poterat, qui peccati maculam non habebat. Libera me ex odientibus me. Istud ad iudaicum populum manifestum 355 est pertinere, quia resurgente Christo eorum odia frustrata euanuerunt. Nam quod dixit : de $rofundo aquarum, ad populum ipsum non est dubium pertinere, qui et profundus erat malignitate consilii, et seditionibus turbulentus. 16. Non me demergat tempestas aquae, neque absorbeat me profundum neque urgeat super me puteus os suum. Simili modo et iste uersus ponitur, quemadmodum et ille superior. Dicit enim in secundo uersu psalmi : Ven? in altitudinem maris et tempestas demersit "£ ; et hic rogat ne demergatur a fluctibus, id est a saeculi 36 VA istius tempestate saeuissima, quae in modum maris animas obruit, quando eas uitio prauitatis inuoluerit. Denique per totum tractatum hoc decenter insinuat ; ait enim : neque absorbeat me profundum. Profundum utique peccatorum est, quod uoracitate quadam deglutit animas impiorum, ut ad 579 paenitudinem redire nequeant, qui de actuum suorum iniquitate desperant ; sicut legitur : Peccator cum uenerit in brofundum malorum, spernit. Repetit iterum eumdem

375

585

sensum aliis

uerbis quam superius dixerat : Neque wrgeat super me futeus os suwm. Puteus enim est terrae altius excauata profunditas, in quem per allegoriam uere incidunt peccatores, quando se a uitiosa uoluntate non abstrahunt ; urget que super eos os sw7 concludere, cum usque ad mortis suae tempus in pessima uoluntate persistunt. Hoc ergo totum a se effici petit alienum, quoniam peccati contagia non habebat; ut membra sua cognoscerent quantis periculis subiacerent, nisi clementissimi Domini munere respirarent. Quae figura dicitur metabole, id est iteratio, quando una res repetitur sub uarietate uerborum. Legitur etiam $wuwíeus in malo, ut in libro Geneseos : Vallis autem siluestris habebat buteos emultos bituminis ; in istos sacrilegi profanique mittuntur. Sunt etiam et in bonam partem memorati, qui scripturas diuinas repositas in altissima profunditate significant, quales fuerunt patriarchae, Abraham, Isaac et Iacob, uelille de quo Moyses in eremo

Spo

hebraeum populum Domini iussione satiauit. Sic utrisque puteis unum quidem nomen, sed causa diuersa est : illi enim in tartarum dirigunt, isti ad caelorum regna transmittunt. 371/372 Prou. 18, 5.

336 add. COrT. exp.

384/385 Gen. 14, 10.

dixit] Gerzz., dicit Gare 3869 tractum Gerz. insinuat] ozz. Gerzz., agit in zmarg. a. 7. (insinuat : cfr Exp. ps. Lxx, 4) 371/372 profundo Gerz.., d. PI. teppetit Gerzz. 375 quo Gerz. 984 geneseos] id est add. e Ger.

PL 484

614

395

400

EXP,

IN: PS. EXVIPIS

17520

17. Exaudi me, Domine, quoniam benigna est misericordia iua ; secundum multitudinem misericordiarum tuarum respice in me. Periculis humanae fragilitatis (ut oportebat) expositis, uoce membrorum ad illam salutarem reuertitur deprecationem; dicit enim : Exaudt me, Domine causamque quare exaudiatur adiungit, non quia meretur humanitas, sed quia mserzcordia Domini est benigna semperque ad benefaciendum parata ;cum tamen pie petitur et ei purissime supplicatur. Et ut ipsam benignitatem

pius doctor exponeret, adiecit miserationum

iuarum

secundwm

multitudinem

vespice in me. Ad ipsam semper

redit, quam debilibus scit patronam, cui omnia peccata cedunt, quamuis numerosissima comprobentur. Et intuere quod 495 ubi pietas postulatur, semper homo respici dicitur ; nam si peccata respiciat, nos sine dubitatione condemnat. 18. Ne auertas faciem tuam a uero tuo ; quoniam iribulor wuelociter exaudi me. Suscepti hominis forma seruatur ; nam sicut in se respici orauit, ita nunc 4e auwertat

[aciem suam a $wero suo deprecatur. Puer enim frequenter legitur Dominus Christus ab innocentiae puritate, cui simplex aetas hoc beneficium largitur, ut uitia mundi malitiamque non diligat ; sicut ipse testatus est : Talium est enim vegnum caelorum. Legitur enim $wer, secundum illud : Ecce 415 $uer meus quem elegi, dilectus meus in quo complacuit animae 0eae ; et alibi : Puer natus est nobis et filius datus est nobis. Iuste ergo «elociter remedium petit, qui se positum in tribulatione cognoscit. Totis enim uiribus salus poscitur, cum tempore necessitatis optatur. 410

420

19. Intende inimicos

animae

meos

meae

eripe me.

et libera eam

Intende,

: propter

dicit, animae

meae,

ut reuera compos fiat liberationis, cum eam diuinitas propitiata respexerit. Sequitur quoque causa quare debeat intendissscilicet; propter inimicos meos eripe me. Propter 425 inimicos enim celerrimum petebat resurrectionis auxilium, ut qui contempserant crucifixum, tertio die resurgenti credere debuissent ; quatenus tali beneficio liberati, a perpetua damnatione redderentur excepti.

20. Tw enim scis improperium meum, confusionem 430 et uerecundiam meam ; in conspectu tuo sunt omnes iribulantes me. Improperium, confusionem et uerecundiam pro humano genere sic suscepit Dominus Saluator, 413/414. Matth. 19, 14.

414/416 Is. 42, 1.

416 Is. 9, 6.

393/394 misericordiarum] Gerzz. ed., miserationum Gerzz. cum r et g (cfr J. 402) 411 puritatem Gerzz. 41? remedium uelocitet — Garet 422 fiet Gerz. 426 contempserat Gerzz., corr. a. zz.

PL 485

EXP.IN

PSALXVIIE

20-21

615

ut mortem. Non enim ista pro suo reatu sustinuit, sed omnia

haec innocens pertulit, ut nos bonus Magister in talibus rebus positos exemplo suae patientiae miseratus instrueret. Jon jroperium quippe pertulit, quando dicebant Iudaei : Blasphemauwit, quid adhuc egemus testibus ? Confusionem, cum plebs insana Iudaeorum clamaret : Alios saluos fecit, seipsum. saluum facere mon potest. Verecundiam, quando alapis flagellisque caedebatur et Pontio Pilato immaculatus Agnus tamquam reus est traditus. Sequitur ?» conspectu tuo sunt omnes qui tribulant me ; scilicet qui talia faciebant, ante conspectum diuinitatis erant iam positi, quamuis ad tempus iudicii adhuc non uiderentur adducti. Hoc ad inuidiam pertinet ex445 citandam, ut nefarium scelus praesente Maiestate committerent. 21. Improperium exspectauit cor meum et misevia" ; ei sustinui qui simul coniristaretur et non fuit ; et consolantem me et non inueni. Imprope450 riwm et miseriam exspectauit cor eius, quando iniquitates Iudaeorum, et diuersa quae passus est, pro sua uoluntate sustinuit et consideratione humani periculi passionem suam benignus excepit, sicut in euangelio legitur : Desiderio desidevaut hoc pascha manducare uobiscum. Aliter enim illa cruci435

55 fixio prouenire non potuit, nisi illius desiderium

fuisset ; con-

tra cuius desiderium uoluntatemque Iudaeorum insania minime praeualere potuisset. Sequitur e? sustinui qui simul coniristaretur et non fuit. Si passionem Domini quaeras et discipulos eius contristatos inuenies quando traditus est 460 Pilato et multos alios fidelium quando ducebatur ad crucem. Sed hic non istam contristationem fidelium debemus accipere, quando illi eam modis omnibus habuerunt, pro qua Petrus audiuit : Red? retro, satanas : sed hic magis persecutorum tristitiam debemus aduertere, quam indeuotae mentes concordi465 ter respuerunt, quando laeti scelus suum uidebantur implere ; pro quibus etiam Dominus in passione positus exorabat Pater, dgnosce illis, quia nesciunt quid faciunt. In illorum enim tristitia socium non habuit, quos scelus peragere obstinata mente cernebat. Adiecit e? consolantem me et non 470 inueni. Doctores sanctos ille populus consolatur, in quo

436/437 Matth. 26, 65. 438/439 Matth. 27, 42. Marc. 8, 55. 461 Luc. 23, 234.

441 traditus est — Gare

453/454 Luc. 22, 15.

463

448 simul] mecum add. r — 449 pr. et] ozz. r (praeter

AS HIMKIT*D) me] quaesiui a4d.r 454 hoc] Gerz.;.7.a. z. 456 desiderium uoluntatemque] uoluntatem Gerzz. 464 mentis Gerzz. 465 impleri Gerzz. 466 exorabat] Gerz., dicens add. Gare£

p 230

616

EXP.

IN PS. LXVIII,

21-23

praedicationum uerba proficiunt. Sed quia Tudaeorum pertinacia resistebat Domino Saluatori, iuste dicit non se inuenisse

qui eius animum consolaretur. 22. Et dederunt in escam meam fel et in siti mea 47 ) jotauevunt me aceto. Iste uersus est qui consummauit uenerandam Domini passionem ; Matthaeus enim refert, cum Dominus dixisset : S7/:o, oblatum illi fel cum aceto permixtum;

ut reuera facta Iudaeorum amaritudo potionis ipsius et austeritas indicaret. Ille enim dixit: S270, quia fidem in ipsis desi480 deratam non poterat inuenire. Isti obtulerunt amarissimos mores suos, qui nulla compunctione conuersi sunt. 29. Fiat mensa eorum coram ipsis in laqueum, et in reivibutionem et in scandalum. Postquam in oratione sua futuram exposuit passionem, ueniens ad quartum 485 modum non maledicendi uoto, sed quod erat, emersurum praedicens, per totam diuisionem Iudaeis digna factis pronuntiat esse uentura. M ensa Domini est utriusque legis intellectualis epulatio, in qua conuiuarum more pascuntur, qui delicias Domini auiditate mentis esuriunt, et sancti Spiritus saluberrima 490 ebrietate complentur. Ipsa mensa est quam apostolorum corona praecingens, dapes caelestis muneris absumebat. M ensa enim et in bono et in malo ponitur, sicut dicit apostolus : Non potestis mensae Domini barticipes esse el mensae daemoniorum. Illam ergo sanctam habuerunt Iudaei, quando mandata Do495 mini sub integritate coluerunt. Postquam uero a fide ieiunare coeperunt, mensa eorum coram ipsis gentibus tradita est, ut grauius doleret ipsis uidentibus adempta felicitas, sicut eos in euangelio Dominus increpat, dicens : Awferetur a uobis regnum Dei et dabitur genti facienti fructum eius. Sed ne quem 500 moueat quod dicit, mensa eorum, quae reuera Domini esse cognoscitur, similiter ipse Dominus in euangelio dicit :Iz lege uestra scribtum est ; non quia Iudaeorum erat, sed quia ipsis constat fuisse prolata. Sequitur m laqueum, scilicet ut de littera, in qua Iudaei alios astringere conabantur, ipsi in eam 50 A potius caderent obligati. Additum est e£ 4n retributionem, quia subtracta illa mensa et gentibus tradita, malorum retributio fuit ; quippe quando in ea epulari nolentes, ab ea merito uidentur excludi. Adicitur e£ im scandalum, quia deserentes pacis auctorem, ipsi sibi et rixas et praua studia concitaue-

4176/47? cfr Matth. 27, 34.

501/502 Ioh. 8, 17.

492/493 I Cor. ro, 21.

498/499 Matth. 21, 45.

47* permixto Gerz. 483 et] Gerzz. s. ]. a. zz. — 490/491 coronam 507 a//. ea] eam Gerzz. corr. 503 prolata] Gerzz., prolatam Garez

Gerzz. corr.

IPI

486

EXP. IN PS. LXVIII, 23-27 510

runt. Vindicta grauis, ultio uehemens, humani generis refectionem ieiunis faucibus amisisse. 24. Obscurentur

315

520

617

oculi

eorum

ne

uideant

; et dor-

sum illorum semper incurua. Constat hanc poenam atrocium fuisse Iudaeorum, ut obscuratis oculis Solem uerissimum ^07" uidereni. Nam qui intendere noluerunt, ipsa illis optatur póena, «e «wideant. Adiecit: et dorsum illorum semper incurua. Hoc illis euenit qui nimio delictorum pondere praegrauati, ceruicem suam in terram cernuli semper incuruant ; nec eis ad caelum respiciendi possibilitas datur, qui grauati sunt onere peccatorum. Dorswum enim dictum est, quasi descendens deorsum. Nam quod dixit, se"ber, significat impios, qui nulla satisfactione conuersi

PL 487

sunt. 25. Effunde

super eos iram iuam et indignatio irae tuae apprehendat eos. Dum dicitur, effunde, magnitudo irae significatur, quae in morem fluminis copiosa descendit. Hoc etiam designat, swfer eos, ut non tantum eos possit contingere, sed etiam probetur obruere. Sequitur et indignatio irae tuae. Indignatio est rae, quando 530 uindicta uehemens in peccatoris nece consurgit et illud consequitur quod timetur. Adiecit, ap$rehendat eos, quasi damnatos et territos quibusdam manibus apprehendat ; ut non liceat effugere, quod datur pro sceleribus sustinere. 26. Fiat habitatio eorum deserta et in tabernacu555 lis eorum non sit qui inhabitet. Hoc utrumque Iudaeis contigisse manifestum est, cum ciuitas illa Ierusalem frequenti captiuitate deleta est. Factum est enim ut et domus priuatae fierent desertae et tabernacula, id est Domini templum, uel Regis palatium sine cultore remanerent. Et nota quod in 540 domibus priuatis habitationem posuit, in Domini templum inhabitationem. Ibi enim habitamus mansione corporea ; hic autem Znhabitamus, ubi frequentamus deuotae mentis affectu. 99. Quoniam quem iw jpercussisti, ipsi persecuti uulnerum meorum addiderunt. 545 sunt et super dolorem Inter infidelium iustissimas poenas causa ponitur dominicae passionis, quia percussum $ersecuii suni, sibique tradi52 A

tum $50

detestabili feritate necauerunt,

sicut ipse dicit : Non

haberes in me potestatem, misi tibi data esset desuper. Legitur etiam : Qui froprio Filio non pepercit, sed bro nobis omnibus 548/549 Ioh. 19, 11.

550/551 Rom. 8, 32.

516 adicit Gerzz., corr. a. zz. 525 dum] Gerz., cum Gare 544 ipsi] Gerzz. addederunt Gerzz., corr. 545 sunt] me add. r cum r,om. Garet cum g dicit] Gerzz., dixit Gare 648 negauerunt Gerzr. corr. a. 7.

HL 231

618

EXP.

IN PS.

L XVII,

27-29

tradidit illum. Scriptum est quoque absolutiüs, quia Deus frequenter percutit ad salutem, ut est illud Deuteronomii : Ego occidam et uiuere faciam, percutiam el ego sanabo. Quapropter

percussum se dicit Dominus Iesus Christus ad dispensationem 2025] qua. passus est. Sed hinc Iudaei detestabiles

exstiterunt, quo-

niam quod oportuit pro mundo fieri, per ipsos crudeli uoto probatur impletum. Sequitur e? super dolorem uulnerum

meorum addiderunt. Eodem modo dicta est et ista sententia. Dolor erat uulnerum pio Domino, cur non de infi560 deli populo sitim suam esuriemque satiabat. Addzderunt Iudaei gloriosam quidem Christo, sed sibi perniciosissimam passionem, ut illi detestabile inferrent exitium, qui uenerat pro salute cunctorum. 28. Appone iniquitatem super iniquitatem ipso56 vA Yum et nom inireni im iuam iustitiam. Iniquitas prima fuit iudaicae nationis, ut prophetas ad se missos ex-

37e

stinguerent. Afjfosita est autem 2niquitas super iniquitatem ipsorum, quando ipsum quoque Dominum nostrum Iesum Christum crucifigere maluerunt ; quod in euangelio colonorum et uineae parabola dicta testatur : Quidam habuit uineam et saepe circumdedit eam, usque ad locum ubi ait : e£ eicientes eum extra uineam occiderunt. Sic enim dicitur,

appone

SCHE

modum 575

iniquitatem,

cor bharaonis ; non

PI:

quia rem malam Dominus apposuit, sed quia fieri permisit, quod saluti multorum expedire iudicauit. Additur poena pec-

488

cati: ne intrent 580

EN

PP

in iustitiam

Domini, id est ne participes

Christo fiant in illo regno iustitiae. Illi enim ad iustitiam, hoc est ad regnum Domini perueniunt qui hic eam sereno mentis lumine contuentur. Quod perfidis accidere non potest, qui cordis obstinatione caecati sunt. Velsic: A$fone iniquitatem super iniquitates eorum, quoniam occiderunt prophetas et Dominum necauerunt. 29. Deleantur

585

per tropicam locutionem, quemad-

lectum est : Zndurawit Dominus

de

libvo

uiuentium,

et cum

iustis

non scribantur. Verba talia per tropicam locutionem de Deo dici frequenti lectione notissimum est. Nam delere, et scribere, et librum habere datum est homini causa memoriae,

ut quod mentis infirmitate retinere non poterat, adiumento

552/553 Deut. 32, 59.

970/591 Matth. 21, 33.

514 Ex. 10, 20.

854 ad dispensationem] Gerz., a dispensatione Gare?, ^ 561 christo] Gerz;., domino Gare 565 tua iustitia] Gerzz. cuz r (CA H IN* $5 K [M]), tuam iustitiam

Garet cum cett. codd. r 596 salute Gerz. D** particeps Gerzz., corr. a. zz. 0v8 fiant] ut add. e£ exp. Gerzz. 582 iniquitates eorum] Gerz., iniquitatem

ipsorum Gare: (ex 7. 567/868)

583 negauerunt Gerzz. (cfr /. 848 app.)

EXP. IN PS. LXVIII, 29-31

619

scripturae, cum res posceret, potuisset agnoscere. Sic enim et Moyses dicit ad Dominum : S7 /nic Populo non arcis, dele me de libro wiuentiwm. Sed. liber iste notitia Domini est inuiolabilis firmaque sententia. Dicitur ergo de Iudaeis : Deleantur de libro uiuentium, non quia scripti erant, sed quia scriptos se esse iudicabant. Ibi enim quod scribitur deleri non 59 VA potest, quia totum im praedestinatione solidatum est ; et nullus euentus mutare poterit quod illa prouidentia superna decreuit. Sequitur, e£ cwm iustis non scribantur. Idem

399

ipse locutionis est modus, ut scribere dicat Deum, quod est in 6oo

6o

A

illa iudicatione facturus, sicut in euangelio dicit : Sed 5otius ?n hoc gaudete, quia nomina uestra scribta sunt in caelis. Hoc enim accidere negat eis qui non sunt, sicut titulus ait, piis satisfactionibus immutati. 30. Pauper et dolens ego sum, et salus uultus tui, Deus, suscepit me. Postquam Iudaeis quae fuerant emersura prophetiae praedicatione competenter optauit, uenit ad quintam partem, ubi multis modis exponit a dispensatione incarnationis sui propositi sanctitatem. Dicit enim : Pauper et dolens ego sum. Pauper, sicut dicit apostolus : Quz $ro nobis pauper factus est, cum esset diues, ut illius inopia nos diwites essemus. Dolens, quia, sicut Isaias dicit : Infirmitates

nostras ipse boriawit, ei bro omnibus dolet. Et quare dicit : Ego sum, cum multi pauperes sint dolentes ? Sed ideo sibi hanc proprietatem deputauit, quia nemo alter hunc dolorem pro totius mundi culpa sustinuit. Sed hoc per figuram dicitur

SCHE 61

A

625

metriasmon,

id est mediocritatem,

quando rem magnam

hu-

miliato uoto deicimus ; quod personae Domini Christi frequenter aptatur. Sequitur e£ salus wultus tui, Deus, suscepit me. Suscepit utique humanitatem omnipotens Verbum, quando mundum Deo reconciliare dignatus est. Salus uultus tui, forma unigeniti Filii, in qua aequalis est Patri; quae salutaris recte dicitur, per quam fidelibus medicina confertur. Swscepit me dicitur a parte qua minor est Patre, ut collocatus ad dexteram eius, et paupertatem deponeret et dolorem. 31. Laudabo nomen Dei cum cantico et magnificabo eum $n laude. Hoc bene potest intellegi ab his qui 590/891 Ex. 32, 32.

599/600 Luc. 1o, 20.

608/610 II Cor. 8, 9.

610/611

Is. 55, 4. 591 domini notitia — Gare? 595 de predestinatione add. Gerzz. in arg. a. zz. 596 mutati Gerzz. 603 uultus tui] tua Gerzz. (bic tantum) cum g 606/607 a dispensatione incatnationis sui propositi sanctitatem] Gare/, a del. Gerzz. e£ prosequitur dispensationem (m a. zz. ?) sui propositis (s exp.) assumptam (s. l.4. 7I.) sanctitatem 611 dolet] Gerzz., doluit Garez 622 suscepit me] suscipi Gerzz. 625 dei] mei aZ. r et] oz. Germ. cum g

PL 489

620

65 o

65 I

64 o

645

65 o

EXP. IN PS. LXVIII, 31-34

commutati sunt, id est à parte membrorum. Laudat enim in Ecclesia 25omen Domini caput nostrum cwm. cantico, quando hymmica exsultatione fit adunatio magna fidelium. Ipse enim in nobis et laudat et magnificat, quod nos ueraciter laudare cognoscit. Nam si nobis esurientibus esurit, si nobis sitientibus sitit, quemadmodum et nobis laudantibus non ipse collaudat ? 32. Et placebit Deo super uitulum nouellum, cornua jroducentem et ungulas. Hic psalmodiae uirtus exponitur : quia multo acceptior est laus puro corde fusa Deo, quam potest pecudum $/lacere mactatio. Iste enim prioris oblationis mos fuit, ut pro peccatis offerretur nouellus ustulus. Significabat enim haec uictima innocentis ac nouae uitae munera secutura, quae defensionem haberet in cornibus, pedum uero munimen in ungulis per quas saeculi istius aspera conuersatione sanctissima calcaremus. Prodwucentem, quod ait, cornua, illud significat, quia Christianorum populus per dies singulos uirtute Domini semper augetur. 399. Videant pauperes et laetentur ; quaerite Dominum ei uiuit anima uestra. Postquam dixit plus esse sacrificia laudis quam pecudum immolationes, conuertitur ad pauperes suos, commonens ut debeant /aetar?, quando iam non in solis facultatibus oblatio posita est, sed in mentis affectu, ubiet $auper potest esse ditissimus. Nolite ergo, diuites, gloriari, qui potestis habere uitulos cornua producentes et ungulas, quia Deus ista respuit et mundissimum cor requirit, quod illi magis habent qui diuitias uestras obnoxia mente non quaerunt. Sequitur qwaerite Dominum et uiuit anima

65 A uestra. Pauperes monet ut escam mentis quaerant, non cor-

660

665

poris et illum panem desiderent angelorum, unde potius anima saginetur. Respiciamus quod dicit, wiuet anima uestra, dum et peccatorum «4iuat anima. Sed illud proprie uiuere dicimus, quod in beatitudinis iucunditate consistit. Illud autem licet uiuat, mori iuste putamus, quod perpetua tristitia et grauissimis doloribus oneratur. 34. Quoniam exaudiuit pauperes Dominus et uinclos suos nom sprewit. Exaudiri quidem $awuperes gratanter audimus ; sed qui sint isti $aweres diligentius inquiramus. Pauperes sunt Christi, sicut saepe diximus, qui mundi istius diuitias uoluptatesque despiciunt, et eligunt indigentiam humanarum rerum, ut spiritalibus epulis farciantur. Hos exaudiri dicit Dominus Christus, qui indigentia mundi repleti sunt et tamquam si totum possideant, sic pau-

645/646 e 654 dominum] Gerz.cum r, deum Garet cum g 646 e 654 uiuit] Gerzz. eum r (H T*), uiuet Gare£ cum g 648 suos] Gerzz., oz. Garet 664 gradanter Gerz., corr. a. ?1

pL 232

EXP. IN PS. LXVIII, 34-36 670

pertatis suae securitate laetantur;

621

sicut apostolus monet

Tamquam nihil habentes et omnia possidentes. Nam quod dicit et uinctos suos non shreuit, omnes quidem communiter uincti sumus lege peccati et quibusdam compedibus irretiti, quia desideria humana perquirimus. Sed Dominus uinctos 675 Su0s. non spernit, id est qui eius legibus uinciuntur. Ipsos enim liberat a laqueié carnalibus, quos suis regulis connexos agnouerit. 99. Laudent eum caeli et terra, mare et omnia quae ?"» eis suni. Datur magnarum rerum breuis et absoluta 680

685

:

sententia, ut in caeli commemoratione omnia eum debeant laudare caelestia, terrae quoque terrestria, maris uniuersa

natantia. Et ut fieret perfecta conclusio, dictum est, e£ omnia quae in eis sunt. Sic ad Domini laudes inuitatur quidquid creaturarum esse cognoscitur ; sic et apostolus complectitur dicens : V£ in nomine Iesu omne genu flectatur caelestium, tervestrum ei infernorum et omnis lingua. confiteatur quia Dominus lesus Christus in gloria est Dei Patris. 36. Quonzam Deus saluam faciet Sion et aedáficabuntur ciuitates Iudae ; et inhabitabunt ibi et hereditatem adquirunt eam.Quale opus sit Domini in Ecclesiae suae constructione, ex laudum ipsarum magnitudine potenter aduertitur, quando caelum, terra, mare et omnia quae in eis

sunt, laudare Dominum commonentur, quia saluam faciet Séon, quae hic multis persecutionibus, multis fatigatur an695 gustiis. S?on» enim Ierosolymitano templo cohaeret, paruus omnino colliculus, sed nominis qualitate grandescens; significat enim speculationem, qua sola respicitur Deus, in qua diriguntur corda fidelium et omnium creaturarum rationabilium una felicitas, si Dominum contemplentur auctorem. 700 Aedificatae sunt enim c?uitates Iudae, quando Ecclesia catholica per humilitatem piam toto orbe diffusa est. Non enim in aedificiis parietum gaudet Dominus, qui sunt utique uetustate perituri; sed fidelium deuotione, hoc est lapidibus 795

uiuis, unde Ierusalem futura construitur. Et bene dictum est, ciuitates Iudae, id est Domini Saluatoris, qui ex origine

Iudae carnis propagatione descendit ; sicut de ipso legitur : Vicit Leo de tribu Iuda. Sed ne tantum czuitates, non etiam habitationes futuras aduerteres, dicit e£ n habitabunt ib ; 710

quod est proprie fidelium ?nAhab?tare, ubi constanter mentis puritate uersantur. Hanc autem Ecclesiam hic habitant

6*0 II Cor. 6, 1o.

685/687 Phil. 2, 10.11.

614/670 suos uinctos

— Gerz.

707 Apoc. 5, 5.

689/690 e 711 hereditatem acquirunt] Gerzz.

cum r, hereditate acquirent Gare! cum quibusdam codd. r et g

692 terram Gerzz.

PL 490

622

EXP.

IN PS. LXVIII,

Christiani. Hereditatem uero

36-57

adquirunt eam, quando ad

Ierusalem illam aeternam Domini miseratione peruenerint. Hereditas enim ipsa est quae, sicut iam dictum est, non morte, sed testatore in aeternum uiuente praestabitur. 7X vA

37. Et semen seruorum eius possidebunt eam et qui diligunt nomen eius inhabitabunt in ea. Terminum psalmi istius promissio beata concludit ; sed quantum grande est praemium, tantum adhibere intellegentiae debemus ad-

nisum. Semen 720

hic operam sanctam, non carnis progeniem

debemus accipere. Nam illos reprobatos constat esse, qui se ex Abrahae descendere gloriabantur origine, quibus dictum est a Domino : Si fili? Abrahae essetis, opera Abrahae fecissetis. Quod si seen

bonos actus, ut in multis locis dictum est,

uelimus aduertere, integra nobis poterit constare sententia. 72 A Nam quicumque imitatores eorum sunt qui Deo factorum probitate placuerunt, ipsi f$osszdebunt futuram terram, quae nullo iam fine mutanda est, regnum scilicet Domini, quod sanctis suis fideliter pollicetur. Et ne forsitan semen istud detraheres ad carnis originem, unde Iudaei maxime glo2o riantur, praeceptum addidit generale : e£ qus déligunt nomen eius ànhabitabunt in ea. Ipsum est enim quod superius dixit, semen seruorum, quod hic, qui diligunt nomen eius. Inhabitabunt in ea, dixit, perpetua felicitate potientur. Terra, quae iam non spinas tribulosque producit, 73 VA quae homines labore non pascit, quae uenena non parturit, quae numquam suos incolas perdit, quae non uicissim sole atque astris, sed quod est felicius, iugiter de proprio auctore lucebit. Et nota quod ordine suo psalmus iste conclusus est. Primum quod ex persona Domini Christi prolatus est. Deinde 74 o incohauit ab oratione. Tertio passionis dominicae gesta memorauit. Quarto uerbis euangelii assona ueritate consensit. Quinto in spe fidelis populi dicta conclusit. Sic quartus iste psalmus est qui passionem Domini praedicta lege prophetauit.

745

Conclusio psalmi. Audiuimus psalmum caelesti dispensatione mirabilem, ubi quanta est in diuinitate potestas, tanta in humanitate constat humilitas. Assumpsit sanctum Verbum naturam nostrae imbecillitatis, sicut titulus ait: Pro his qui commutabuniur ; ut per indebitam mortem suam liberaret nos a morte iustissima. Intrauit erebi claustra, ut panderentur inferna. 722 Ioh. 8, 39.

*15 possidebunt] Gerzz. cuz opt. codd. r (cfr 1.426), possidebit Gare: 716 habitabunt Gerz., corr. a. zm. *1*7 quanto Gerzz. 9336/33? sole atque] sileat quae 949 erebi] aerea 74Azg. Gerzz;. (quae zzut. a. zz. in non)

IPIE

EXP.

IN PS. LXVIII,

37-LXIX,

r

623

75e Victus est interitus Saluatoris aduentu et perpetuas tenebras iure perdidit, postquam aeternum lumen accepit. Debellauit diabolum per humanam naturam, quam tenebat obnoxium, et per imbecillitatem carnis superatus est fortis, quando supra uniuersas rationabiles creaturas extulit quod omnibus spirita755 libus infirmius fuit. Cui enim dixit angelorum, sicut apostolus ait, sede a dextris meis ? Nam

quaelibet alia natura non est

unita Christo, sed sola carnis nostrae glorificata susceptio. Reuera omnipotens, reuera misericors, qui damnata beauit, perdita restituit, obnoxia liberauit, miserias nostras a nobis 76o fecit alienas et praestitit hominem per suam mortem uiuere, quem creatum immortalem diabolus fecerat interire. Concede, omnipotens Deus, ut qui pro nobis carne dignatus es pati, dones nobis quod coronare digneris. EXPOSITIO

1. In finem

IN PSALMVM

Dauid,

LXIX.

in rememoratione

p.233

quod

sal-

wwm me fecit Dominus. Finis et Dauid, ut saepius dictum est, significant Dominum Saluatorem, ad quem diri-

guntur haec uerba fidelium ; quia totus hic psalmus ex persona * martyrum dicitur, qui uaria quidem persecutione laborabant, sed. spem fixam habere in Domino minime desinebant. Adiectum est i» rememoratione. Duobus enim modis memores sumus, cum peccatorum recordatione supernam iustitiam formidamus et iterum dum concessa beneficia purissimo corde 1o retinemus. In trigesimo septimo itaque psalmo, ubi haec uerba PL posita sunt, metus est futuri iudicii et recordatio peccatorum ; 49? hic autem spes liberationis et futuri praemii promissa securitas

sustinetur.

Nam

ut hanc

recordationem

ostenderet,

adiecit: qwod saluum me fecit Dominus ; ut non de 15 metu haec memoria, sed de accepto beneficio probaretur esse concepta. Congruum quippe fuit, ut quoniam in superiori psalmo passionem suam narrauerat Dominus Christus spemque resurrectionis addiderat, post caput suum similiter et membra loquerentur, quatenus et passiones suas fideles edice2o rent et spem uotiuae resurrectionis assumerent. Diuisio psalmi. Martyrum confessorumque populus, qui multiplici quidem, sed felici clade laborabat, prima positione Dominum deprecatur ut a persequentium periculis liberetur et irrisiones eorum v55/156 Hebr. 1, 13. Ps. LXIX, 1 e 7 tememotatione] Gerzz. cuz! r, tememorationem Gare? €o praem. r (praeter A H T? D) * remuneratione Gerzz., corr. a. zz.

quod]

624

EXP.

IN PS. LXIX,

irritas faciat ; quatenus conuersi, 25

1-3

dicta sua salutariter eru-

bescant. Secunda parte supplicat ut magnificans Dominum exsultet turba fidelium, quoniam ipse pauperes et egenos suos iuuare et liberare dignatur.

Expositio psalmi. 2. Deus,

30

ret, dicit,

35

in adiutorium

meum

intende

; Domine,

ad adiwuandum me festina. Pia confessio initium sumit a Domino, unde nouit periclitantibus uenire praesidium. Et ut aerumnas suas beatissimorum martyrum coetus ostendei»

adiutorium

meum

intende.

Tunc

enim

adiutoriwm poscimus, quando periculis subiacemus ; ut aliquo remedio subleuati, calamitates diuersarum possimus uincere passionum. Intende, dicit, propitius respice ; quia omnia Dominus, etiam cum non rogatur, agnoscit. Sed mos

iste periclitantium est, ut ita liberari credant, si se a Domino

respici posse cognoscant. Et ne longius protraheretur beneficium quod sciebat uenturum esse, adiecit : Domine, ad ad40 iuuandwum me festina. Sic dicitur, festina, quasi misericordia diuina tardaret et per moram aduentus eius fierent tormenta grauiora. Festina dicit ergo Domino, qui festinabat de huius saeculi clade liberari. Nam illi coniuncta est uoluntas et accelerata perfectio, dum omnia Creatori seruiunt,

45

SCHE

quoniam eius imperio cuncta famulantur. Sic in uno uersiculo multa conclusa sunt. Quae figura dicitur epitrochasmos, id est dicti rotatio, cum ea quae latius sentienda sunt, breuiter ex-

5o

plicantur. Sed non sequendus in omnibus generaliter hunc locum facundissimus Cassianus (in decima collatione plurima de eius utilitate disserens) tanto honore concelebrat, ut quidquid

monachi

assumpserint,

sine huius

uersiculi trina iteratione

non incohent. Quem repetita saepius laude congeminans, nimis utilem probat esse eius memoriam. 9. Confundantur et reuereantur inimici mei, qui

55 quaerunt

6o

animam

meam

; auertantur

veivorsum

et

erubescant qui cogitant mihi mala. Imitator capitis sui populus martyrum, emendationem inimicorum suorum expostulans, dicit : confundantur et reuereantur inimici mei. Con[íundi est, quando uoluntates suas iniqua conscientia studio ueritatis agnoscens, de facti sui peruersi-

tate turbatur.

Reuereri est, quando iustitiam laesam nostra

operatione cognoscimus et pro his rebus poenas nos incurrere Ps. LXIX, 48/52 Cassianus Conlationes X, ro — CSEL r5, 297-302.

28 deus] domine prae. r (praeter A T D) 42 ergo dicit — Gare 43 liberare Gerzz. 48 quod Cassianus non sit sequendus in omnibus ad4. Gerz;. iz 7uarg.

d. JH.

PL 495

EXP. IN PS. LXIX, 3-5

625

formidamus. Quod illis accidit qui, peruersitate damnata, ad pietatem Domini conuersionis studio redire festinant. Sequi6; tur qui quaerunt animam meam. Bene singulari numero animam suam posuit turba fidelium, quibus es£ (sicut scriptura dicit) anvma et cor unum. Quaerebant ergo inimici animam, fidelium non ad uenerationem, sed ut satisfacientes diis suis eam a i cid suo segregarent. Quod factum est in 7o martyrum passionibus, quando eos trucidabat persecutor infensus. Legitur et in bono quaeri, sicut est : Periit fuga a me el non est qua requirat anámam meam. Et quia hoc uerbum homonymum est, addidit: u£ auferant eam ; quatenus istud in ma-

lum positum intellegere debuisses. Subiunxit: auertantur re7; trorsum el erubescant qui cogitant mihi mala. AuerLHtur relrorsum qui (sicut saepe dictum est), a praua cogitatione discedens, Domini iussa subsequitur. Sensus ergo talis est : Qu? cogitant mihi mala, hanc retributionem suscipiant, ne in sua iniquitate persistant. O pia sanctorum, etiam 8o Ipsa quae putatur aduersitas ! Melius optabant inimicis quam sibi ipsi petere uidebantur in prosperis constituti. 4. Aueviantur. statim. erubescentes, qui dicunt mihi

: Euge,

euge.

Prioris sensus

excultio

est, ut a suo

proposito erubescentes, uelociter compellantur abscedere, qui 85 falsis laudationibus cognoscuntur fidelissimos increpare. Euge SCHE

enim sermo laudantis est ; sed hic sub ironia, id est sub irri-

sione dictum aduerti debet, quoniam ab inimicis uidetur esse prolatum. Siue illos increpat qui afflictiones martyrum poenasque collaudant et non ad auctoris gloriam referunt quod go eis est larga pietate concessum. Nam utrumque uitiosum est, aut alienis calamitatibus illudere, aut homines de sua possibilitate laudare. 5. Exsultent et laetentur in te omnes qui quaerunt ie, Domine et dicant semper : Magnificetur Domaio; ^us, qui diligunt salutare tuum. Postquam de persequentium iniquitate et conuersione locutus est, secunda positione deprecatur ut exsultent et laetentur omnes qui diligunt Dominum Christum. Illis enim confusio et uerecundia, istis exsultatio et laetitia perennis optatur ; sicut in p. 234 1oo euangelio Dominus dicit : E? ibunt hi in supplicium aeternum, iusti autem in uitam aeternam. Sed hunc ueracis laetitiae modum competenter insinuat. Dicendo enim, 2» £e, fatetur ca-

66/67 Act. 4, 32.

71/42 Ps. 141, 5.

100/101 Matth. 25, 46.

69 diis] Gerzz., odiis Gare? suo] ozz. Gerzz. 82 statim] et add. r (praeter wonconcessum] est 90 pr. est] eras. Germ. 88 increpati Gerzz. nullos codd.) add. Gerz. 93 in te oranes] ozz. r 100 hii Gerzz.

626

105

IIO

115

120

130

: adiutor

140

meus

et liberator

meus

es tu, Domine

:

ne tardaueris. Turba fidelium cum dominicae passionis imitaretur exemplum, ipsa quoque uerba eius ad suam transtulit psalmodiam. Dicit enim ex persona sua Dominus in alio psalmo : Ego uero egenus et bawper sum ; Dominus curam habet 7^éi ; Sicut et hic dictum est à persona beatorum. Sed dum dicit : Ego wero egenus et bauper sum, significat illos diuites fuisse mundanos, de quibus dicit : Confundantur et vewereantur inimici mei, qui quaerunt amimam

".€aà71. E55

IN PS. LXIX, 5-6

ducam esse laetitiam quae humana praesumptione gloriatur. Adiunctum est, omnes qui quaerunt te, Domine, non suis uiribus, sed tua pietate requisiti. Nam ut te quaereret genus humanum, tu illud de caelo prospiciens misericorditer inquisisti ; ipse enim ad nos uenit, ut ad illum redire mereremur. Isti tamen qui Dominum quaerunt, quid debeant dicere salutariter admonentur, id est, dicant semper : Magnificetur Dominus. Semper, continuum tempus ostendit, quia numquam debet a laude Domini cessari. Et ut nobis sensus ipse manifestius elucescat, uerborum ordo reddendus est; hoc est : Dicant semper'qui diligunt salutare iuum : Magnificetur Dominus. Intellegamus hoc uerbum ab humana consuetudine fuisse mutuatum. M agnificatur enim ille qui laudibus crescit, qui bona opinione grandescit. Ceterum Deus non habet incrementum, quia ipse in se totus, singularis, et ineffabilis intellegitur plenitudo ; nec aliunde potest crescere, qui consueuit creaturis omnibus incrementa praestare. Sed magnificando, nos inde proficimus, et cum laudes Deo sancta mente persoluimus, nostra conscientia semper augetur. 6. Ego uero egenus et bauper sum; Deus adiuuat

me 125

EXP.

Sed uideamus,

cum

sit caelesti thesauro

ditissima,

ubique se egenam et pauperem dicit gloriosa paupertas; utique, quia et mundanas copias non habet et intus, ubi est diues, semper ambit, semper desiderat, semper accipit ; sicut apostoIus dicit : Fratres, ego me non arbitror apprehendisse ; et iterum: 57 quis se existimat scire aliquid, necdum cognowi quemadmodum ewm oporteat scire. Vides merito dici tales egenos, tales pauperes, qui continue acquirere gratiam diuinitatis exoptant. Egeni enim sumus quando iugiter indigemus ; Pauperes, dum semper ad beneficia ipsius auida mente properamus. Se-

quitur Deus

adiuuat

128/129 Ps. 59, 18.

me, id est in tribulatione mundana,

137 Phil. 5, 15.

138/139 I Cor. 8, 2.

123 adiuua r(praeter K P R. V) 125 tardaberis Gerzz., corr. a. zz. 134 pauperam Ger. 135 pr. et] Germ.,om. Garet 136 ambit] Germ. in marg. 138 existimat se — Gare

PL 494

EXP.-IN

PS. LXIX, 6-LXX,

r

627

ubi cum uitiorum aduersitate pugnamus, ubi et spiritus im14 mundos hostes patimur et Domini miseratione liberamur. Addidit utrumque coniunctum ; ut et adiutor sit Dominus in necessitatibus et de hac saeculi clade Liberator. Et intende ^

quia dicit, ^4, Domine, 150

ut tota spes nostra ad eum debeat

fixa respicere. Sequitur »e tardaueris. Periclitantium mos est tardum iudicare? quamuis celerrimum praestetur auxilium. Ille enim competenter et mensurate facit omnia ; sed nos tardum putamus, quod desiderio magno requirimus. Conclusio psalmi. Totus hic psalmus caelestis philosophiae luce resplendet; est enim morali probitate formatus : petens in afflictionibus remedium et inimicorum saluberrimam confusionem ; ut eru-

160

165

bescentes mala sua deserant, qui prauis actibus obsecundant. Deinde bonorum laetitiam et aeterna gaudia compromittit et quod. est in afflictione summa praesidium, celerrime Dominum uenire deprecatur, qui huius mundi praegrauantes angustias aduentus sui uisitatione submoueat. Illo enim uiso, diaboli corruit superbia, quae olim impia dominatione regnabat. Religatus est qui mundum peccatorum uinculis illigabat ; et eo usque Domini uirtute perductus est, ut nunc sanctos paueat, qui pridem humano generi nequissimus imperabat. Vnde desideranter et saepe dicendum est : Ad?wtor meus et 5roLtector

meus

es tu, Domine,

EXPOSITIO

ne

tardaueris.

IN PSALMVM

LXX.

1. Dawid j$salmus, filiorum Ionadab et riorum captiuorum. Dauid et psalmus assidua iteratione notissima sunt. Quod autem dicit filiorum Ionadab, et priorum captiuorwum, uirtutem psalmi per historicas causas insinuat, monens, quod in penetralibus inquiratur. Ieremias VA in uestibulo enim propheta refert Ionadab fuisse Dei sacerdotem, qui filiis suis praecepit in templo degere, et probabili se sobrietate tractare ; quod eos constat fecisse, et oboedientiae suae apud Deum magnam gratiam comperisse ; qui nunc pro fidelibus ac deuotis ponuntur. Nam et ipsum nomen indicat causam. Ionadab quippe interpretatur Domini spontaneus, id est, qui Deo incoacto desiderio seruiebat, sicut scriptum est : Volunta-

Ps. LXX, 5/4 cfr Ier. 55, 6-8. 10/11 cfr Hieron. Lib. inferpr. bebr. nom. — edid. Lagarde, p. 39, 5 ; Aug. Ex. pr. 70, 2, 50 — CC 39, 942. 12/13 Ps. 55, 8.

146 et] Gerz., oz. Garet. 41

C r. (xcwir)

PL 495

628

EXP;INIPSUDEAOGUM

rie sacrificabo tibi. Sequitur et riorum captiuorum. Hanc historiam regum textus enarrat. Nam cum israeliticus populus 15

20

25

[SCHE 30

35

diuina

mandata

contemneret,

primae,

secundae

et tertiae

captiuitati decretus fuerat subiacere. Sed ut agnoscens ad supplicationem Domini correcta mente remearet, antequam prima captiuitas proueniret, per prophetam eis hoc malum denuntiauit esse uenturum. Sed illi consueta nequitia in sua obstinatione manserunt. Isti ergo nunc in loco contumacium ponuntur, qui frequenter admoniti corrigere noluerunt. Commonemur ergo in hoc titulo ut deuotionem habeamus filiorum Ionadab' non contumaciam Iudaeorum, qui captiui esse meruerunt. Psalmus enim totus ad hominem pertinet fidelem qui mundi spem renuens, in Domino para deuotione confisus est : gratiam diuinitatis tota nobis intentione commendans, per quam peccatorum nostrorum nexibus possimus absolui. Diuisio psalmi. Per figuram ethopoeiam introducitur persona generalis, quae peccatorum captiuitate liberata diuinis mandatis adhaerebat : praedicans nobis Christi Domini eximiam caritatem, quae nullis meritis praecedentibus gratis semper impenditur. Haec in prima parte psalmi ab humanis iniquitatibus iugiter se petit debere liberari, ut Domino gratias referre mereatur. Secundo loco supplicat ne in senectute eius beneficiis priuetur, cuius auxilio in iuuentute protecta est. Tertio loco dona eius enumerans, iugiter se agere gratias pollicetur.

M23»

Expositio psalmi. Deus, in te speraus; Domine, non confundar in aeternum. Hic iterum hypothetici syllogismi facies nobis

SCHE

decora subridet eo modo. Si Dews, in te sperausi, Dominon confundar in aeternum : attamen, Deus, in te

40 ^6,

45

speraui; non confundar igitur in aeternum. Nunc quae sequuntur, Domino iuuante, tractemus. Eligitur quidam fidelium, qui et primis temporibus fuit et in praesenti esse non desinit et usque ad finem saeculi perfecta in Domino mentis soliditate consistit. Hic totam spem suam in Domino ponens,

gratiae nobis diuinae sacramenta commendat, ne false in nobis

praesumentes, muneris eius prosperitate uacuemur. Intellegamus quid est, quod se petit 2o» confundi im aeternum ;

scilicet in illa iudicii retributione ubi conf«ndi omnino poe-

50

nale est. Hic enim frequenter prospere coníundimwur, quando a pessima intentione reuocamur et in bonam partem tra-

Dy: LXX, 14 populos Gerz., corr. a. zz. 16 captiuitate Gerzz, corr. a. z. 38 faciens Gerzz. corr. 41 igitur non confundar -— Gare 44 petfectam ... Soliditatem Gerz.

PL 496

EXP.

IN PS-LXX,

1-4

629

ducti probabiliter erubescimus, qui pridem de nostro scelere gaudebamus. Praemisit ergo causam quare confundi non debeat in aeternum, scilicet quoniam sperauit in Domino. 5. 2. Im tua iustitia libera me, et eripe me : inclina ad me aurem tuam et libera me. Cum dicit : In tua ?ustitia, misericordiam petit diuinam. : illius quippe est. iustitiae parcere supplicanti. Sic enim aequitati ipsius placitum est homini remittere, qui sua noscitur facta damnare. 6» Libera ab imminentibus periculis dicit; eife a potestate diaboli, ne cum eo sub aeternitate damnetur. Cum enim dicit,

?nclina, humilem se iacere profitetur : quia nisi diuina gratia ad hominem se liberandum

inclinauerit, ad illam misericor-

diam suis meritis non potest peruenire quam cupit. Non est 6; enim cuiusquam meritum, quod ad illum attingat, nisi ipse misericors ad peccatores pronus adueniat. 9. Esto mihi in Deum $rotectorem et in locum munitum, ut saluum me facias : quoniam firmamentum meum et refugium meum es tu. Potest aliquos, nisi bene 7o inspiciatur, offendere, quod supra protectionem diuinam munitum locum noscitur addidisse : quasi uero locus defendat,

SCHE

quem uirtus superna non uindicat. Sed prima sententia rogat ut ab inimicis spiritalibus eius anima protegatur ; deinde petit etiam corporis sospitatem, quae ab inimicorum telis ac gla75 diis loco munitissimo uindicatur. Metaphora a castellis tracta, quia tunc aduersarios euadimus, quando locis munitissimis uindicamur. Sed locus iste diuina protectio est, sicut in alio psalmo dicit : Sub wmbra alarum tuarum rotege me. Quando enim cum Christo sumus, nullas diaboli insidias formidamus ;

8o quoniam fraudatur nequissimus ille proprio uoto, ubi est diuina defensio. Et uide sua suis quam pulchre sunt reddita. Firmamentium pertinet ad frotectorem ; refugium ad locum munitum. Quae duo merito sibi a Domino uenire credidit, quia nihil suis uiribus applicauit. Aestimo hic et 85 aliud sentiendum, ut fivmamentwum in hoc saeculo Dominus dicatur, ubi et patientia quaeritur ; refugium in illa aeterna beatitudine ubi iam aliquod periculum non timetur. 4. Deus meus, eripe me de mamu peccatoris, et de manw contra legem agentis et iniqui. Clamat homo ille 9o generalis (quia captiuus fuerat lege peccati : sed per diuinam gratiam se confidebat absolui) ut ev? fatur a potestate noxia jeccatoris, qui semper illud affectat facere quod nec diuinae legi, nec aequitati certum est conuenire. Sed quia $eccato78 Ps. 16, 8.

56 ad me aurem tuam] Germ. «um r, autem tuam ad me — Gare dine aeterna — Gare

86/85 beatitu-

PL 497

630 95

IOO

105

EXPOINJPSSULXXEG

rem uniuersaliter dixerat, nunc eum partibus duabus exponit dicens: De manu contra legem agentis et iniqui. Conira legem agit qui accepta lege facit contra regulas mandatorum : ut sunt Iudaei, qui inter reliquas gentes legem suscepisse noscuntur. /47q4$ uero sunt pagani, quamuis et Iudaei, qui nulla Domini lege refrenantur, sed more ferarum faciunt quodcumque libuerit. Sic omnem peccatorem duabus his partibus probatur amplexus. Ita et apostolus loquitur de genere utroque peccantium : Qu? sine lege beccauerunt, sine lege beribunt ; el qui in lege beccauerunt, ber legem iudicabuntur. $5. Quoniam iu es patientia mea, Domine ; spes mea a 1uuentute mea. Dicit quapropter de manu $eccatoris eripi debuisset ; scilicet, quia fatientia ipsius Dominus erat ; ut cum ad ipsum intenderet et per eum se saluandum crederet, omnia libenti animo sustineret. PaLientia est enim honestatis aut utilitatis causa, rerum ardua-

IIO

11j

rum ac difficilium uoluntaria et diuturna perpessio. Sequitur, spes mea a iuuentute mea. Praemisit f$atientiam, et spes eius digne secuta est ; sicut et apostolus dicit : Tvibulato patientiam operatur, patientia brobationem, brobatio autem spem. Prius est enim, ut cum Dei gratia per fatientiam probemur et tunc illam fructuosam sem, ipso donante, habere merebimur. Nam quod addidit, à iuuwentute mea, illam aetatem significat in qua Domino credidit. Nam quocumque tempore ad ipsum ueniatur, merito 44uentus nostra dicitur,

120

125

130

quia in ipsa plenissimo robore solidamur. Siue illud, « wuentute mea, significat ex quo coepit contra diaboli pugnare uersutias. Ipsa enim aetas est quae ad certamen deligitur et ad colluctationes arduas aptissima uiuacitate praeparatur. 6. In te confirmatus sum ex utero ; de uentre mairis meae tu es meus protector : in te decantatio mea semper. Hunc uersum paulo sollicitius perscrutemur, ne nobis aliqua obuiare possit absurditas. Dixit enim : Ses mea a iuuentute mea. Numquid confirmatio eius in Deum esse potuit, quando in materno utero nulla fultus ratione uegetatus est, maxime cum legatur : Ecce emim in iniquitatibus concepius sum et in delictis peperit me mater mea ? Sed hic uterum sanctae matris Ecclesiae debemus accipere, ubi primum fidei rudimento concipimur, deinde ex aqua et Spiritu sancto generamur. Tunc enim confirmatio nostra potest esse Dominus, quando ad eum fidei munere uenerimus. Addidit £w es meus 102/103 Rom. 2, 12.

112/114 Rom. 5, 5-4.

129/130 Ps. 5o, 7.

112 sicut] Gerzz., sicuti Gare? 121 dilegitur Gerzz., dirigitut Gare£ 124 meus protector] r (praeter D*), protector meus -— Gerzz. (sed /. 134/135 meus ptot.) e£ Garet cum g decantatio] Gerzz. cuz r (praeter T*), cantatio Garef cum £

IEXDPIN

PS EXX; 06-28

631

155 frolecior ; utique, quoniam .aduersus diaboli nequitias ipse nos protegit ac defendit ; et in hoc mundo praestat euadere, ne peccatis possimus onerantibus interire. Sequitur retributio praemiorum,

ut sicut semper beneficia, ita et psal-

H. 236

modia debeat esse continua. Nam si tempus a muneribus non 14v uacat, quare se quispiam ab eius glorificatione suspendat ? Significat enim et pfaesens saeculum et futurum. Hic enim illi PL pro liberatione cantamus, ibi autem gratias pro aeterna re- 498 muneratione peragimus. Ita fit ut Dominus laudari semper 145.

debeat, quia continuum est omne quod praestat.

7, Tamquam

adiutor

fortis.

$vodigium

Prodigium

facius sum in hoc

multis

saeculo

: et tu

fit fidelis,

quando alia sectatur quam potest amare peccantium multitudo : quaerunt illi diuitias, iste pauperiem ; quaerunt illi epulationes, iste ieiunia ; quaerunt denique illi gaudia, iste tristi15» tiam. Quemadmodum ergo non potest uideri 5r0od: gium, qui se contra multorum cognoscitur tractare consensum ? Hoc est quod oratores humile causae genus esse dixerunt, quod sic contemptibile creditur, ut portentum potius aestimetur. Sed neglegendae sunt humanae imputationes, quando diuinae no155 bis probantur fauere uirtutes. Caducem est enim omne contrarium, ubi ad? utor probatur esse fortissimus. Sed cum dicit,

adiutor, admonet ut, Dei gratia suffragante, nos quoque ad bonum niti et contendere debeamus, ne diuinis beneficiis inue-

niamur aduersi. 160 $8, Rejpleatur os meum laude tua, ut bossim cantare gloriam tuam, tota die magnificentiam tuam. Dixit hactenus humano generi quam diuersa beneficia contulisset, nunc quoque et hoc petit a Domino, ut possit ei gratias agere competenter. Nam si ille non refleat os nostrum, 165 nec lingua mouetur, nec desideria honesta flammantur. Magna (si consideremus) nostra felicitas est totum petere, nec petendo semper horrere. Creator noster inde magis offenditur, si a pia supplicationis importunitate cessetur. Sequitur causa cur repleri desiderauerit os suum laudibus Christi, scilicet,

170 4Í possim cantare gloriam tuam. Gloria est multorum

ore celebrata laudatio. Sed huic bono addidit perpetuitatem ;

nam cum ponit, £o£a

d?e, numquid noctibus a laudibus Do-

mini dicit esse cessandum, maxime cum se illo tempore laudibus Domini catholica consoletur Ecclesia ? Tunc enim ue175 Spertini, tunc nocturni, tunc matutini peraguntur, cum populus fidelis inuigilat. Sed dicendo diem, conclusit et noctem ;

140 uagat Gerzz. corr.

143 fit] Gerzz. s. /. laudate Gerzz., corr. a. zr. 149/ 150 tristitia Gerzz. 152 humilis eZ. 164 os nostrum non repleat — Gare 166 conderemus Ger. corr. 167/168 a (:. .) pia supplicatione inpottunitate Gerzz.

632 SCHE 180

EXP:IN

PS: EXX2.S5—rr

sicut et in Genesi legitur : Factwm est wespere et factum. est mane dies unus. Quae figura dicitur synecdoche, id est a parte totum. Magnificentiam uero dicit, quia magna praestitit, ut aurem suam ad humilem inclinaret, ut protegeret periclitantem, ut eriperet de manu peccatoris, ut eum

190

confirmaret

ex utero et de uentre matris protegere decreuisset. Sic uno magnificentiae nomine praedictorum beneficiorum laus cuncta conclusa est. 9. Ne froicias me in tempore senectutis ; cum defecerit uirius mea, ne derelinquas me. Venit ad secundam partem, in qua uehementius supplicat »e tempore senectutis suae bvoiciatur a Domino, quando fessa uirtus corporis plus indiget adiuuari. Sed hanc senectutem non solum aetatem finitimam debemus accipere, sed etiam cum tribulationibus crebris atque martyriis robur animae consenescit. Hoc enim significat, cum defecerit uirtus mea,id est quando patientiae firmitas quassata mollescit, nec sustinere potest uiribus suis onus tribulationis impositum. Tunc

E95 se ergo petit non

debere derelinqui,

quia cum ipso totum

poterit sustinere.

10. Quia dixerunt

inimici

mes mihi

et qui custo-

diebant animam meam consilium fecerunt àn unum. Redditur causa cur ad subueniendum pietas Domini debeat 200

205

210

215

prouocari : quoniam debilitate captata insidiantium feruor accensus est, dum credunt facile decipi, a quo non potest defectis uiribus obuiari. Et ne crederentur leues «mic? animae suae, dicit aduersus eos qu? custodiebant eum, ad decipiendi scilicet studium, non ad salutis uotum. Sequitur, consiliwm [jecerunt in wnum. Truculentior semper est inimicorum adunata collectio et quod non diuiditur, grauius uno fasce portatur. Nam cuiusmodi sit istud conszlium subsequenter exponit, ait enim : 11. Dicentes : Deus dereliquit eum ; persequimini et comprehendite eum quia nom est qui eripiat eum. Hoc est quod uir ille fidelissimus siue in afflictionibus positus, siue in senili aetate metuebat. Hostes enim carnales mundana potius contuentes, cum uiderint hominem crebra calamitate fatigatum, credunt a Deo desertum, qui diuinam putant gratiam in solis corporeis uiribus constitutam.

Persequimini

ewm,

Comrehendite,

dixerunt, quia fugere non poterat.

177/178 Gen. 1, 5.

181 eum] Gerzz., eam Gare 188 dum r(praeter H U) 189 hanc] Gerz. in "arg. 193/194 sustineri Ger. 195 ergo se - Gare deberi Gerzz. 196 poterit] Gerzz., potetat Gare 197 mei] mala ad. r 203 eos] Gerzz. in rás. 211 est] Gerzz. s. J. a. zz. 213 uidetent Gerzz. 214 crediderunt Gerzz.

PL 499

EXP?

IN PS. DXX;

rr-t£3

633

quia reluctari uiolentissimis non. ualebat. Ex eo enim a Domino derelictum arbitrati sunt, quia eum truculentiae suae traditum esse senserunt. Quod quidam et Domino Saluatori 220 applicandum esse putauerunt. Sed decentior ordo est dictionis : ne personam quam in medium deduximus, incongrua subito uarietate mutemus. Sequitur quia non est qui eri$3at eum. Dementes prorsus, qui hoc aestimabant potius quod uidebant, quasi Deus deserat praemiis, quos exponit in225 iuriis et non magis coronare uelit, quos probari debere permittit. Sic deliberat qui ad oculum iudicat. Negauit praesentem Dominum qui fidelibus suis uisuale uenire non putauit auxilium, dum credidit non existere quem arbitrabatur humanis conspectibus non adesse. 2:0.

12. Deus,

ne elongeris

a me

; Deus

meus,

in adiu-

torium meum respice. Humana putat infirmitas elongare Deum, quando ei uenire tardat auxilium. Ille enim nec motu progreditur, nec de loco ad locum transfertur ; sed omnia in-

effabiliter replens, uniuersa uoluntatis suae uirtutibus admi255 nistrat. Petit ergo ne gratia eius ab ipso discedat et grauioribus iniquorum exponatur insidiis. Addidit: Dews, 4n adiutorium meum respice. Quia se nouerat affligendum, orat ut per adiutorium Domini ei digna patientia tribuatur. Nam quem ille adiuuat, malorum contritione non deficit ; sed tunc

240 Spe potius erigitur, quando tribulationum fasce praegrauatur. 13. Confundantur et deficiant detrahentes animae meae ; operiantur confusione et pudore qui quaeYunt

mala

mihi. Venit ad increpationes saluberrimas, qua-

les catholica facere consueuit Ecclesia. Confundantur enim 245 dicit, cum tua uiderint disposita non mutari. Deficiant detrahentes

animae

meae,

id est obloquentes inaniter, qui

institutum rectum mordacibus solent derogationibus oblatrare. Admonet enim tales patientiae uirtute superari, quos tantum praecepit sustinere, ut ipsi magis in suis oblocutionibus defi25o Cere uideantur ; quatenus saltem cessent sua nimietate fati-

gati, si nequeant desinere ratione conuicti. Sequitur, operianiur confusione et $udore. Pulcherrimis uerbis depingitur iniquorum uentura correctio. Operiantiur dixit, quasi quodam uelo roseo uerecundiae eorum facies obtegantur ; 255 quod solet accidere his qui actiones pristinas uita meliore condemnant. Addidit: qu? quaerunt mala mihi, sicut illa

222 mutemus] **«e praez. Gerzz. e£ eras. 227 suis] oz. Gerzz. 230 longetis Germ.corr., elonges r (praeter X) 230/231 auxilium r 238 post ut rasura à litt. in Gerg. 241 detrahentis Gerz., corr. a. zz. 242/243 quirunt Ger, corr. a.

n". 243/244 qualis Gerz. 245 uiderent Ger, corr. a. zz. tionibus solent e Gare 251 nequeunt Gerzz.

247 deroga-

n 25] PL $00

634

EXP.

IN PS. LXX,

r3-15

mulier periclitanti Iob proprio uiro dicebat : Dic uerbum in Deum et morere. Quod praui solent facere suasores, qui blandimento salutis carneae occulto uulnere animas uidentur im260 petere. 14. Ego autem semper in te sperabo et adiciam super omnem laudem tuam. Decursa emendatione, quam peccatoribus est deprecatus accidere, ad suam delectationem bonumque conuertitur ; ut sicut illi de diuina potentia despe265 rabant, ita iste sperare se semper dicat in Domino. Quae figura dicitur syncrisis, id est collatio, quando quis meliorem SCHE causam suam quam aduersarii esse demonstrat. Sequitur e£ adiciam super ommem laudem iuam. Hoc plane nisi diligentius intueamur obscurum est. Nam quamuis diuinis 27» laudibus nihil possit adici, quando augmentum non recipit admiranda perfectio, tamen est quod ab hominibus possit noua praedicatione celebrari. Nam cum dixero Verbum Patris fecisse caelum et terram et omnia quae in eis sunt, perfecta Dominum deuotione laudaui. Sed cum adiunxero incarnatum 27; esse pro salute cunctorum, adieci cumulum laudibus plenis. Sic enim inferiora testantur, quod ista laudis adiectio ad incarnationem omnipotentis Verbi absolute pertineat. 15. Os meum $ronuntiauit iustitiam tuam, tota die salutare tuum : quia non cognoui negotiationes. 280 [ustitia Patris Saluator est Dominus, quem se fronuntiaiurw7w gentibus pollicetur. Et ne forte aliam crederes esse tustitiam, addidit salutare tuum. Quid enim aliud denuntiare potuit fidelis, nisi unde fides christiana surrexit ? unde Ecclesiae in toto orbe fertiles pullularunt ? unde salus mundi 28; gloriosa incarnatione prouenit ? T'ota uero die (sicut saepe dictum est) continuum tempus ostendit. Sequitur quia nom cognowut negotiationes. Pars ista uersus, nisi bene requiratur, recipere cognoscitur quaestionem. Nam si omnis negotiator omnino damnandus est, nec illi hanc poenam refugiunt, qui 290 artes reliquas exercere noscuntur. Quid est enim aliud 4ego12at10, nisi quae possunt uilius constare, carius uelle distrahere ? Deinde in uitas patrum Paphnutium illum sanctissimum uirum per reuelationem negotiatori legimus comparatum et inuenimus hodieque in Ecclesia Dei tractantes quidem 2:9; mercimonia, sed summa fide pollentes. Actus enim pessimus, 251/258 Iob 2, 9.

292/295 cfr [Rufin.] Hiszoria zonachbor. X6 — PL 21, 438 sq.

261 sperabo] domine aZ. r (praeter $*) 263 deprecatus est — Gare/ accedere Gerzz., corr. a. zy. 2*8 pronuntiabit r (praeter quosdam codd.) 249 nego-

tiationis Gerzz., corr. a. zz. 291 constare] comparati eZ. e£ Deere. Grat., I, disz. 88, can. 18 — Friedberg, I, p. 310

EXP. IN PS. LXX, 15-18

635

non res honesta damnatur ; sicut et diuitem legimus non introire in regnum caelorum, cum tamen Iob, Abraham, Isaac, 300

505

Iacob, patriarchae facultatibus quoque fuerint affluentes. Negotiatores ergo illi abominabiles aestimantur, qui iustitiam Domini minime considerantes, per immoderatum pecuniae ambitum polluuntur, merces suas plus periuriis onerando quam pretiis. Tales-Dominus eiecit de templo dicens : Nolite facere domum Patris mei domum negotiationis, sbeluncam latronum. Exgo sensus iste taliter complectendus est, ut putamus : Os meum jronuntiauit iustitiam tuam, quia non cognoui negotiationes, ilas scilicet quae malis actibus inquinantur. 16. Inivo:bo in fotentiam Domini ; Domine, memorabor $ustitiae tuae solius. Potentiam homines aestimant per negotiationes acquirere et in hoc mundo fieri praeminentes. Iste beatus, neglecto tali proposito, ?níro:re se dicit n

545

$otentiam

Domini,

id est ad regna caelestia,

ubi reuera peruenisse certa felicitas est. Iníroibo autem dixit, ut ostenderet Ierusalem supernam clausam perfidis, apertam esse fidelibus. Et quid ibi facturus sit subsequenter enarrat

: Domine,

memorabor

iustitiae

tuae

solius

;

illo scilicet tempore cum agnos sequestrat ab haedis, cum totos gentium populos momentanea aequitate discernit, cum impios in gehennam, fideles mittit in requiem sempiternam. Tunc 320 enim uere memor erit iustitiae solius Domini, quoniam eam et mirabilem et singularem esse cognoscit. 17. Deus,

32 A

robustus.

229

docuisti

me

a suuentute

mea

; et usque

nunc bronuntiabo mirabilia tua. Iuuentutem diximus debere accipi ex quo coeperit homo ad diuinam gratiam peruenire, quia tunc animae uiribus firmus, tunc incipit esse Docuisti

autem,

siue ad libros pertinet diuinos,

siue ad infusam caelitus fidem. Et ne tantum hanc scientiam in primordiis crederes acquisitam, dicit, quod beatis mentibus solet accidere ; e£ «sque nunc, ut per spatia temporum eius doctrina creuisse uideretur. Sequitur $ronwuntiabo mirabilia tua. Vtique mirabilia fuerunt, ut doceretur indoctus, ut ex perfido fieret deuotus, ut ex peccatore iustissimus. Haec

ergo se praedicaturum esse pronuntiat, quae in ipso fecerat diuina clementia. 355

18. Et usque

in senectam

et senium,

linquas me : donec annuntiem 296/297 cfr Luc. 16, 19 sqq.

308 potentias net Gerzz.

Deus,

ne dere-

brachium tuum gene-

302/304 Ioh. 2, 16.

r —311 propositum Gerz. corr.

321 cognoscit] Gerz., e s. ia. zz.

— 31* totius Gerz. — 318 discet329 accedere Gerzz., corr. a. z.

PL $o1

636

EXP.

IN PS. LXX,

18-19

rationi. Apud Graecos duo nomina ista diuersa sunt; senectam grauitatem uocant, senium aetatem finitimam. Sed quia latinitas haec duo dissonantia sibi non habuit, hic aeta340 tes duae, quasi simili nomine nuncupantur, id est, senecta et senium. Sensus ergo talis est, ut quia se dixerat a iuuentute sua doctum, ut solam Domini iustitiam praedicaret, nunc petit ut neque in matura, neque in senili aetate deseratur a Domino ; quatenus eius fortitudine roboratus, usque ad 345

550

305

finem suum laudes possit debitas explicare. Sed uideamus aetates istae quibus sunt assignandae temporibus. Iuuentus fuit Ecclesiae, quando Dominus crucifixus est Christus, quando martyrum turba dimicauit et morientibus fidelibus Ecclesiae uirtus apparuit. Senectam uero dicimus aetatem quae nunc agitur proxima fini, quando proficit fides et per uniuersas Ecclesias Dei populus augetur, cum mundi istius tempora fugitiua decrescant. Senium autem tempus illud occiduum intellegendum puto, quando et saeuus ille tyrannus adueniet et turba martyrum hanc uitam optato fine concludet. Sequitur,

donec annuntiem brachium tuum generationi. Homo ille fidelis loquitur introductus, petens a Domino ut usque ad senectam et senium in Ecclesiae congregatione permaneat, donec

360

brachium

Patris, id est Dominum

Saluatorem

succedenti generationi hominum debeat praedicare, sicut legitur : E? brachium Domini cui reuelatum est? ut religio chri-

stiana

totius

mundi

deuotione

dilatetur, maxime

cum

in

fine saeculi sanctorum praedestinatus numerus compleatur. 19. Omni quae uentura est : potentiam tuam et vustiliam iuam, Deus, usque in altissima. Omni 3565 quae uentura est, ad superioris uersus extrema iungendum est, id est generationi. Et ne forsitan putares illis tantum denuntiandum fuisse brachium Domini, id est Dominum Christum, qui eodem tempore fuerunt, cum ille pro nobis incarnari dignatus est, addidit, quae wentura est, ut hanc

370

praedicationem usque ad finem saeculi cognosceres esse faciendam. Sequitur $otentiam iuam et iustitiam tuam, Deus ; hic quoque reddendum est, donec annmuntiem. Nam Potentia ad gratiam incarnationis respicit, per quam

hominem liberare dignatus est ; 44stitia ad iudicium, in quo

375

Adam inoboedienti mortem adduxisse cognoscitur. Nec moueat quod ordine praeposterato dicta sunt, cum hoc frequenter in scripturis sanctis inuenias. Vsque in altissima uero 360 Is. 55, 1.

950 proximam Gerz.

cüfr. d. TT.

355 generatione Gerzz., corr. a. zz.

359 generatione Gerzz.

356 ut] et Gerzz.,

364 altissimis r(praefer plures codd.)

PL 502

p 238

IEXADINOPSSEXXI

f922i

637

illud declarat, quia utrumque mirabile, utrumque gloriosum est, reparatum hominem per gratiam, qui prius fuerat per 58o iustitiam iure damnatus. Tendamus etiam intellectum «sque ad altissima, quia Deus homo sedet ad dexteram Patris, re-

gnans cum eo et Spiritu sancto per infinita saecula saeculorum.

Quae

t2

fecisti magnalia!

Deus,

quis similis

tibi?

Postquam gratiam. Creatoris et iustitiam eius usque in altis38 VA sima dixit esse progressam, uenit ad tertiam partem, ubi hymnica exsultatione concelebrat quantam iustitiam peccantibus ostenderit et conuersis iterum clementiam suae pietatis indulserit. Adam quippe inoboedientem protinus paradisi uoluptate priuauit ; latronem confitentem ad eius amoena uelociter 25 o intromisit. Haec sunt magnalia quae Dominum fecisse testatur ; quoniam et ad iudicandum signulariter fortis ostenditur et ad liberandum nullus ei similis inuenitur. Quae / cum admiratione legendum est, quia nullus comprehendere, nullus sufficit digne laudare. Magnalia enim a magnitudine uoci395 tantur, quae stuporem humanis mentibus per suam uidentur facere granditatem. Intulit quoque : Qus similis tibi ? quia ex operibus suis cognoscitur singularis. Magnitudo siquidem facti, potentiam testatur auctoris. 20. Quantas ostendisti mihi tribulationes multas 4o et malas ! eti conuersus uwiuificasti me. Quantias item sub admiratione legendum est, quasi innumerabiles pas-

siones. Intende etiam quod dicit, ostend?st? : quia fidelibus ad praesens duras tribulationes ostendit et quamuis malae uel uliae

esse uideantur, in bonum

tamen

recidunt,

quia

4o5 prodesse contendunt. M «/tas ergo quantitatem, malas indicant qualitatem. Sequitur e£ conuersus uiuificast? me. Si naturam Verbi consideres, semper inconuertibilis, semper probatur immobilis; sed conuersus dicit per tropologiam, id est conuerti me fecisti : quia distortus fueram lege peccati. 410 Fidelium quippe tribulatio ducit ad uitam, sicut in euangelio dicit : Beati qui lugent, quoniam ipsi consolabuntur. 21. Et de abyssis terrae iterum reduxisti me ; multiplicasti iustitiam tuam et conuersus exhortatus es me. Abyssos quidem legimus altitudines diuini sensus, sicut 41 vA in alio loco psalmista dicit : Iudicia tua abyssus multa. Sed hic ideo terrae additum est, ut profundas mersuras et uoragines debuisses intellegere peccatorum, unde se frequenter ad uitae gaudia reuocatum esse profitetur. Sed aduertamus quid sibi 411 Matth. 5, 5.

415 Ps. 55, 7.

391 uindicandum Gerz. 387 ostenderet Gerzz. 381 pr. ad] Gerz., in Garet 411 luge*nt Gerzz. 404 recedunt Gerz. 401 idem Gerz. (sicuf saepius) 415 multiplicetur Gerz.

PL 595

638

EXP.

IN-PS..LXX,

21-22

uelit hoc quod ?zerum dicit. Iterum positum est pro fre420 quenti, eo quod multipliciter aliquid iteretur. In sexto quippe psalmo auctoritatem secuti maiorum, diximus septem modis

remissionem nobis Dominum concedere peccatorum. Primo per baptismum, secundo per martyrium, tertio per eleemosynas, quarto cum debitoribus nostris debita relaxamus, quinto

425 per conuersionem

fratrum, sexto per abundantiam

caritatis,

septimo per paenitentiam. Forte adhuc et aliis remissionibus nostra fragilitas subleuatur. Sciendum tamen ideo éterum dictum, ut medicina eius frequentior indicetur. Nam quod dicit, multiplicasti iustitiam tuam, superiorem sensum 45o probatur exponere : quia iustitiam suam multiplicat, quando nobis per diuersas causas afflictionum subuenire dignatur. J4stitia enim Domini saepe dicitur, cum misericordiam facit et iterum misericordia ipsius iustitia nuncupatur, quia sibi semper utrumque coniunctum est, sicut in centesimo

435 psalmo legitur : Mzsericordiam et iudicium cantabo tibi, Domi-

ne. Sequitur e£ conuersus exhortatus es me. Hoc uerbum quam paternum sit debemus aduertere, ut famulos suos quamuis praemissa districtione castiget, tamen tristes permanere non patitur, dum scripturarum diuinarum eos sancto alloquio

44o consolatur.

Exhortatio, consolatio

debet intellegi, quae ani-

mos componit, afflictionem releuat et mentem sanat diuersis languoribus sauciatam.

22. Ego autem confitebor tibi in uasis psalmorum ueritatem iuam. Cum Dominus fidelibus suis per exhorta-

44; tiones pias praemia

aeterna

promiserit,

hic iam iustus ille

generalis laetus ueritatem se psallere confitetur, id est, quia Domini promissa complenda sunt, dum nescit fallere, quod aeterna Veritas pollicetur. Pulchrae autem definitum est psalmos uasa esse ueritatis, quasi spiritalia dolia uinum 45o Domini incorrupto sapore seruantia. Psallam

tibi,

Deus,

in

Frequenter diximus fidelium

cithara,

sanctus

Christianorum

Israel.

duas maximas

esse uirtutes, spiritalem ad bene credendum, actualem ad bene

agendum, quas hic se per species musicas utrasque Domino 45; oblaturum esse promittit. Nam quod ad spiritalem uirtutem pertinet, in superiore uersu psalmum se cantaturum esse pollicitus est ; quod ad actualem, in cithara laudare se Dominu m

dicit. Psalmus enim (sicut saepe dictum est) de superioribus

435/436 Ps. 1oo, r.

423 tettium Gerzz, 42 subleuetut Gerzz, 436 et] ozz. Gerzz. 443 ego] et jraem.r autem] ozz. r 451 in cithara deus — z 4585 esse] se praez. Gerz;.

(iam posuit 1. 484 ante per, sed fort. bic Jonendum est)

PL 504

IXPOIN

PS. LXX,

24-24

639

sonat ; cithara de inferioribus melos ad superna transmittit. 460

Sed cui psallatur uel citharizetur dicit, sancto Israel, non quem gentilitas putabat erroneum, sed quem patribus nostris uera fides ostenderat. 28. Gaudebunt

labia

mea,

dum

cantauero

tibi

et

anima mea quam redemisti. Labia, os interioris homi465 nis dicit ; habet enim et mens uocem suam, qua tacite clamat ad Dominum. Nam ut hoc spiritaliter intellegeres, adiecit, anima mea quam redemisti. Ipsa ergo gaudet in labiis suis internis, quae se redemptam esse cognoscit. 24, Sed et lingua mea tota die meditabitur iusti470 itam iuam, cum con[usi et reueriti fuerint qui quaeYunt mala mihi. Sicut superius dixit: Psallam ueritatem tuam in uasis psalmorum et cithara, significare uolens animae corporisque uirtutes, ita et labia cordis sui cantatura promisit. Nunc autem adiecit: /nguam meditaturam esse iusti475 tiam Dei, id est corporis sui substantiam, quae tunc plenissime laudes Domini meditabitur, quando regnum eius in illa resurrectione perceperit. Sed ut finem saeculi debuisses aduertere, sequitur cum coníus? et reueriti fuerint qui quaeYunt mala mihi. Quod utique plenissime tunc fiet, quando 480 a dextris iusti a sinistris impii fuerint collocati. Duobus enim modis confunduntur et reuerentur inimici, quando aut hic paenitentiam gerunt, et se errasse cognoscunt ; aut

]1.259

certe in aduentu Saluatoris, dum illa quae fieri non credebant,

suis oculis manifesta conspexerint. Tunc ergo securae exsulta485 tionis tempus est sanctis, quando iam locum dominationis im-

pii non habebunt ; et laetabuntur iusti, cum malorum omnium

terminus aduenerit et bona Dominus sine fine concesserit, in

qua Christianorum permanet indefecta petitio. Conclusio psalmi. Cum totus hic psalmus gratiam Domini, quae gratis datur,

490 summa. intentione commendet, admonet etiam nos incarna-

495

tionem Verbi, per quam salus humano generi prouenit, felici uicinitate declarandam : more solis, qui proxima luce consurgens, roseam praemittit auroram ; ut gratiam praeclari splendoris praeparatus possit oculus intueri. Patres autem nostri psalmorum numerum in ueteris ac noui testamenti sacramentis ita crediderunt

esse diuidendum,

septem scilicet decadas

ponentes in sabbatum, quod ad primam illam pertinet sine dubitatione culturam ; octo uero nostro tempore deputantes,

469 tota die] ozz. r (praeter M* .$) 410 dum r (praeter M) 474 lingua mea (mea s. /.) meditatur am** (ue/ com)** se Gerzz.

ct add. Gare

humani Ger. 491 quem Gerz., corr. a. z. autem] Gerz.., enim Gare

tis ... oculis Gerzz.

473 et] oz. Gerzz. 480 iusti] Gerzz.,

491 praepata-

PL 505

640 $00

505

510

EXPIINCPSDERXA

CT

qui resurrectionem Domini per singulas hebdomadas die octaua ueneramur ; et ideo per utramque supputationem uetus et nouum testamentum sacratus iste numerus dignoscitur continere psalmorum. Quod enim centum quinquaginta possunt in numero singulorum, hoc ualent significare quindecim decades in ordine denariorum ; eoque fit ut calculus iste psalmorum nouo et ueteri testamento competenter aptetur. Sciendum est plane quod in prima parte ueteris testamenti, et noua misceat sacramenta mysterii. Dicit enim in septenario numero et passionem Domini Christi et in octauo calculo multa ponit de ueteri testamento, ut utrumque culturae nostrae conuenire modis omnibus sentiatur. Meminisse autem debemus arithmeticam,

uel

alias

disciplinas

psalmos

commemorare

fre-

quenter, quas in subsequentibus, prout fuerit opportunum, de ipsis perstrictim aliquid commemorare curabimus; ut quamuis breuiter dicta, non tamen uideantur esse praeterita.

2055

520

Tantum est ut astrologiam sacrilegam summa intentione fugiamus, quam etiam nobilium philosophorum iudicia damnauerunt. Quapropter praesenti operi terminum ponamus, quatenus et quies parumper adhibita lectoris reparet studium et futura pars digesta psalmorum de significantia noui testamenti sumat competenter initium. Amen.

[Explicit expositio in septem mentum uetus repraesentantes.]

psalmorum decadas testa-

503/804 decade Gerz. 504 ordinem Ger. 508 multi Gerzz., corr. a. m. 509 ueteri] ueri Gerzz. corr. conuenire] cum ueniret Gerzz, 521 explicit zs4. teptaesentantes] Garef, ozz. Gergr., qui |. 820 bost amen add. inter lineas : explicit psalm LXX incipit psalmus LXXI,

D

NS UI

RNS s reme sse MCurr. -—

x

-

Cassiodorus

- Hu --

; 7 :

o

ul z «X z 2.

BORROWER

DUE *j

DATE

Opera. v.9'T

»

- * RA " : 4 -—-. d onm

pe. .

"^c or S. a * cr ra P - es aee — -— 1

mA LTni pw Me eiae

vs pis WO IS uo- e

NE

ipe Pt

ten

Cc

^

-

Mt

*

A

2

"

« "ou

|

t:

i

x

t

M

2

—

s

*

-

^

-

ul

-

LS

1

»v-

lo

I"

&

,^ u^ prd

"

"

d

€-

T

-

"

D Lv N 135

I

»

dot

t

RC :

"

- E.

D

le

má.

x

—

eft

A

e

ANA:

2

affe!

n

JMÉ

. c *

s

Y

Pe

2

-