Opera, Pars II Opera exegetica, 3: In Lucae Evangelium expositio, In Marci Evangelium expositio

Citation preview

l1of Theology at Clarefont

E ni DUI

Theoloqu

library

SCHOOL OF THEOLOGY AI CLABREMORNT California

CORPVS

CHRISTIANORVM Series Latina

CXX

CORPVS

CHRISTIANORVM Series Latina

(OXON

BEDAE OPERA PAROI

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI

BREPOLS

EDITORES

MCMLX

PONTIFICII

p

9

LL

E

ja sd

P

i ]

'^"BEDAE VENERABILIS OPERA | PARS II

OPERA

EXEGETICA 3

IN LVCAE

EVANGELIVM

EXPOSITIO

IN MARCI

EVANGELIVM

EXPOSITIO

CVRA

ET

D. HURST

STVDIO

O. S. B.

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI

BREPOLS

EDITORES

MCMLX

PONTIFICII

PRAEFATIO Expositio euangelii Lucae A. D. 709 - A. D. 715 a Beda Scripta uidetur. Ipse huiusce opusculi mentionem fecit cum expositionem Actuum Apostolorum ad Accam mitteret : ,,Accepi ... litteras quibus me commonere

dignatus es ... [u£]

in explanationem quoque beati euangelistae Lucae iuxta uestigia patrum quantum ualeam sudoris expendam. Quod quia facere necdum potui ... quod interim potui feci" (!). Iam completa est cum libri primi Regum expositionem inciperet : ».. post qualemcumque expositionem beati Lucae dictorum ..." (?). Illa circa A. D. 709 composita est (3), haec circa A. D. 716 (5). Expositio uero euangelii Marci A. D. 725 A. D. 730 assignanda uidetur : ,,... in expositione euangelii beati Lucae quam ante annos plurimos ... composuimus (?), ... diximus ... in expositione libri Regum diximus ... in libro expositionis tabernaculi et uasorum eius" (9). Haec ultima post A. D. 721 composita uidetur (7). In exemplaribus suis Beda signa quae auctores designarent quorum opusculis praecipue usus est, in margine ponenda curauit. Eorum quattuor adhibita sunt, tum in expositione in Lucam tum in expositione in Marcum : : —

AMBROSIVS

G — GREGORIVS R

AVGVSTINVS

H — HIERONYMVS R

A

4» —

Priore littera semper designatur initium excerpti, altera finis. Haec et nos transcripsimus ubi in codicibus manu scriptis seruata sunt. Plura in codicibus antiquioribus reperiuntur, recentiores pauciora retinent ; nullus tamen codex omnia haec signa exhibet sed alia in aliis inuenienda sunt ($9). Codices apud M.L.W. Laistner enumerantur (3). Lector adnotatationes et additiones sequentes notare uelit : (1) Exp. JAct. /Ap., ed. M. L. W. LarsrNER, Praefatio, p. 5, 5/13. (2) In $az., PL XCI, 5oo A. (3) LAISTNER, 0p. c//., xiii-xvii.

(4) In Saz., PL. XCI, 665 C-D. (5) In Mare., Prol. 48/50. (6) In Marc., 1, 1060/1062. (7) LarsrNER, 44 Hand-List of Bede M$$., I thaca, 1943, p. 70. j (8) E. J. Surcrxere, Quotations in tbe Ven. Bedes Commentary on S. Marce, in Biblia, 7, 1926, p. 428-459 ;M. L. W. LarsTNER, .fource-Mark&s in. Bede MSS., in. Journal of Theological Studies, 34, 1933, p. 350-354. (9) M.L.W. LAISTNER, 0.7., p- 44-50 ; 50-55-

PRAEFATIO

VI

Codices expositionis in Lucam : Andegauensis 65. Epistula Accae episcopi (Prol. 1/78) caret. / Inc. ,,Domino beatissimo..." (Prol. 79), expl. ,,... benediceret" (VI, 2422). Cantabtigiensis, Vniu. Add. 3108, S. xiier, Carnutensis 85. Bello nouissimo depetiit. Cheltenhamiensis ( ?), Phillipps 467. Sotheby's Cat., 6-9 June, 1910, lot 71. S. xii, Diuionensis 77. Ex monastetio Cisterciensi. Etoniensis, Coll, 196. Septem folia, S. xii*r. Gerundensis, Sancti Felicis 146. Vide : FLonEz, Espafia Sagrada XLV, 259-265. Londiniensis, Chester Beatty 31. Idem est atque Neo-Ebotacensis, Philip Hofer 19, et iam est apud Vniu. Haruatd. (V. S. A.) Ms. Typ. 202»L1. Londiniensis, Wilfred Metton 42. In Neo-Ebortacum anno 1958 uenditus est. Inc. ,, Non est enim..." (IT, 1953), expl. ,,... diceret" (IL, 2000). Nullas lectiones maioris momenti alias ac textus nostet exhibet. Metensis 39. Bello nouissimo depetiit. Monacensis 19901. Fragmentum. S. viiix. Vide : B. Brscuorr, Die südostdeutschen Sebreibschulen und Bibliotheken in der Karolingerzeit (Leipzig, 1940) I, 165, Monacensis 29162. Fragmenta quattuor foliorum. S. ixi». Vide: B. BISCHOFF, of. ci/., 53. Monacensis, Bibl. Vniu. Fragmentum. Vide : B. BrscHorr, op. ci/., 202.

Montis Casini 36. S. xi. Vide : M. IxGuANEZ, Codicum Casinensium zuanu scriptorum catalogus Y, 55. Montis Casini 57. S. xiine, Vide : M. INGUANEZ, o0. cif., 54. Parisinus, B. N. Baluze 270, FF. 124-131. S. ix. Vide : A. WirMaRr, Revue Bénédictine 43 (1931), 111-112. Parisinus, B. N. lat. 1744, S. xiii. Vide : Ph. Lavsn, Bibliotheque NaZHionale, Catalogue Général des zmanuserits latins Yl, 152. Parisinus, B. N. lat. 2354. LAUER, of. cif., 425. Parisinus, B. N. lat. 2355. S. ix-x. LAUER, 0p. cif., 423. Parisinus, B. N. lat. 2356. LAUER, of. cif., 424. Parisinus, B. N. lat. 2357. S. xii*x. LAUER, op. cif., 424. Parisinus, B. N. lat. 2358. S. xii-xiii. LAUER, of. cif., 424. Parisinus, B. N. lat. 11681. Vide : E. A. Lowz, Codices Latini JAnJiquiores V, no. 615. Parisinus, B. N. lat. 12281. Inc. ,,Sic ergo..." (I. 10); expl. 5... dici-

tur" (VI, 2401). Parisinus, B. N. lat. 17451. Vide : E. A. Lows, of. ci£., no. 669. Inc. ,,8 beato Augustino..." (Prol. 127/128), expk ,,... accedere" (V1, 1799). Plures notas insulares continet. Sagiensis. Vide : Caalogue Général des Manuscrits. des Bibliotbéques Pabliques de France 11 (1888), 470, not. 6. Sublacensis, Abb. 16. S. xi. Vide : G. MazzariwrI, Inventari dei manoseritti delle biblioteche d'Italia Y, 165.

PRAEFATIO

VII

Vaticanus, B. A. V. Regin. lat. 507. S. ixine, Vide : A. WILMART, Codices Reginenses Latini 11, 156. Vercellensis, Bibl. Capit. 95, S. x. Vide : G. MazzariwrI, of. cif. XXXI, 10oo. Vindobonensis 997. S. viii-ix. Non praebet expositionem Bedae. Vide : B. Brscnorr,;«Sacris Erudiri VI, 2 (1954), 245, 263-264.

Codices expositionis in Marcum : Bruxellensis 1356, 1364, 3139, 7431. Vide : H. SiLvssrRE, Les zzanuscrits de Bóde à la Bibliotbóque Royale de Bruxelles (Léopoldville, 1959), 6. Carnutensis 76. Bello nouissimo depetiit. Cheltenhamiensis (.?), Phillipps 25153 (olim Meerman 578). Fragmentum. S. ix.; Phillipps 2225. Maggs Bros. Cat. 555 (1931) no. 17. S. xii. In Heluetiam anno 1957 uenditus est. Monacensis 14292, 14758. Vide : B. Brscmorr, De südostdeutschen Sebreibscbulen und Bibliotheken in der Karolingerzei? (Leipzig, 1940) I,

197, 236. Montis Casini 4o. Vide: M. INwGUvANEZ, Codicum QCasinensium manu seriptorum catalogus Y, 56. Montis Casini 182. Vide : M. INGUANEZ, of. cif., 265. Parisinus, B. N. lat. 1325. Vide: Ph. Lavuzsm, Biblotbéque Nationale, Catalogue général des smanuscrits latins L, 45. Parisinus, B. N. lat. 1851. LAUER, op. cz/. II, 196. Parisinus, B. N. lat. 2350-2353. LAUER, of. cz. II, 422-423. Patisinus, B. N. lat. 2356. LAUER, op. cif. 1I, 424. Parisinus, B. N. lat. 2371. LAUER, op. c7. II, 429. Parisinus, B. N. lat. 9573. Ordo foliorum esse debet: 1-7, 64-71, 56-63, 48-55, 40-47, 32-39, 24-31, 16-25, 8-15, 72-87. Plutes notas insulates continet. Romanus, Bibl. Nat. Vitt. Emm., Sessor. ii (1571). Vide: C. H. BzrsoN, Classical Philology 42 (1947), 81. Sangallensis 256. Vide : A. BRuckNER, Serzpforia Medii /Aeui Heluetiza IDEST Sangallensis 257. Vide : A. BRUCKNER, of. ci/., 87-88.

BEDAE

VENERABILIS

IN LVCAEB SEV ANGELIVM EXPOSITIO

"pw

E

»y

Ka"

E

"

i

t

— ba

Ex

t

*-» n

Du

LUE

^

nS4 h * D

SIGLA CODICVM

ET EDITIONVM

Andegauensis 63. S. ix. Parisinus, B. N. lat. 1168r. S. viii?. Cameracensis 295. S. ixine,

Parisinus, B. N. lat; 12281. S. ixine, Parisinus, B. N. lat. 17451. S. ixine, Sangallensis 85. S. ixine,

Cy Sa eoo cUCy i Oxoniensis, Bodl. 218. S. ixine, post sigla codicum lectionem in codice manu prima scriptam et ab altero scriptore ad formam textus nostti correctam indicat. C Corpus Christianorum. CSEL Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum. GCS . Die Gtiechischen Chtristlichen Schriftsteller der ersten Iahr-

X

hundette.

JEJE:

J. P. Migne, Patrologia Latina (in margine adnotantut paginae tomi XCII). N

A

AMBROSIVS.

E

AYVGVSTINVS.

M

GREGORIVS. :

HriERONYMVS.

*á dva h^

Muell

wJee]tu

Pe

Vut

CHOR zo D

PA.

"

AI PG

ydg

IAMETRA

21

itii) b

; M

Reuerendissimo in Christo fratri et consacerdoti Bedae presbitero Acca perpetuam in domino salutem. Saepe quidem tuae sanctae fraternitati et absens scribendo et conloquendo praesens suggessi ut post expositionem actuum apostolorum ;in euangelium quoque Lucae scribere digneris. Quod ipse hactenus uerecunda excusatione differe quam facere maluisti adtestando te duas maxime ob causas a temptando hoc opere deterritum quia uidelicet et ipsum opus arduum et a sanctissimo ac doctissimo antistite Ambrosio sit praeoccupa10 tum nec te negotium uires tuas excedens suscipere ausum immo nec opus fore ab ullo repeti quod a summo ingenio constaret optime completum et esse laboris superflui post fortissima tanti uiri dicta uel eadem aliter quasi compilatorem dicere uel quasi minus doctum infirmiora uelle subicere teque 1; multum timere ne in reprehensionem studii ueterum noua condere puteris dicaturque tibi illud antiqui prouerbii :

PL 301

302

In mare quid pisces quid aquas in. flumina mittas ?

Larga sed indiguis munera funde locis. Sed huic obiectioni tuae breuiter respondeo quia iuxta co20 micum 2/41 sit dicium quod non sit dicium rius et quia caritas omnia sustinet nec sanctis umquam moris fuerit inuicem inuidere inuicem prouocare sed unumquemque in ornanda domo domini pro uiribus suis obtulisse quae potuerit. Neque enim uel beatus papa Gregorius timuit ne offenderet patres a 25 quibus tot expositas euangelii lectiones in suis ipse retractauit omeliis uel Augustinus aut quilibet alius patrum antecedentium tractatorum intuitu ne aut psalmos aut alia quae rogabatur exponeret aut quaeque sibi uidebantur scriberet manum metuendo retraxit. Quin etiam, ut idem Augustinus 3o ait, ?deo necesse est plures a pluribus fieri libros diuerso stilo

sed non diuersa fide etiam de quaestionibus eisdem ut ad plurimos res ipsa perueniat ad alios sic ad alios autem sic. Sunt autem quaedam in expositione beati Ambrosii in Lucam tam diserta simul et excelsa, quod tuam quoque sancti35 tatem uidisse non ambigo, ut a doctoribus solum intellegi queant a rudibus uero fastidiosisue lectoribus quales in praesenti aeuo plures inuenies prae difficultate uel assequendi quae diserta sunt uel capiendi quae alta ne quaerenda quidem quasi se celsiora ne quasi se fortiora putentur esse 4o scrutanda. Nec parum dedit indicii doctissimus pater Augustinus qui ad Paulinam Dei famulam de uidendo Deo 20 Terent, Eunuchus, ptol. 41 ; Hieron., cozzzent. in eccle. (CC LX XII, 257, 230-

232). V1 72

20/21 I Cor. xiii, 7. 30 Aug., de £rin. (PL XLII, 823). 40 Aug., ep. 147 (CSEL XLIV, 289, 5 sqq.).

2 pos? Acca add. episcopus J quid C, quod G

32 I Cor

9 antestite B* C J — 14 subiacere D*

23

PL 505

6

IN LVCAM

scribens non aliis magis quam ex hoc opusculo sumptis beati Ambrosii testimoniis utendum putauit et ea pariter non solum ponenda simpliciter sed etiam exponenda iudicauit 4;adeo ut ex paucissimis memorati tractatoris sententiolis non paruum uolumen retractando confecerit. Quod ideo commemorandum putaui ut et tua sancta fraternitas et legentes simul agnoscerent. Volo enim completo a te per Dei auxilium opere quod postulo hanc simul epistolam in capite praeponi 5» te non ob aliam quam condescensionis fraternae gratiam in Lucam scribere rogatum ut qui ob teneritudinem ingenii sublimia uel difficilia intellectu capere nequeant haec simpliciori stilo exposita facilius apprehendant. Ergo age, dilectissime, memorato operi sedulus insiste beatum Lucam 5; luculento sermone expone. Et quia sanctus Ambrosius quaedam indiscussa praeteriit quae illi quasi summae eruditionis uiro plana nec quaesitu digna uidebantur haec quoque perspectis aliorum patrum opusculis diligentius uel tuis uel eorum dictis explanare curato. Credo etiam tuo uigilantissimo 6o studio qui in lege Dei meditanda dies noctesque ducis peruigiles non nullis in locis quae ab eis intermissa sunt quid sentiri debeat auctor lucis aperiet. Iustum namque satis est et supernae pietatis atque aequitatis moderamini conueniens ut qui neglectis ad integrum mundi negotiis aeternum uerum65 que sapientiae lumen indefessa mente persequeris et hic fructum intellegentiae purioris assequaris et in futuro ipsum in quo sunt omnes thesauri sapientiae et scientiae absconditi regem in decore suo mundo corde contempleris. Intimandum sane tuae sanctitati credidi quia mouet quosdam quare in 7o expositione apocalipsis ubi ad quattuor animalia uentum est noua interpretatione Matheum in leone Marcum in homine designatum dixeris cum non nulli contra Matheum homini quia quasi de domino scribere incipiat Marcum leoni in quo uox in deserto rugientis audiatur assignent rogoque in 7; hoc opere plenius quid tibi de his uerius uideatur insinues. Memorem nostri tuam sanctam fraternitatem Deus dilectionis et pacis conseruare et ad consideranda suae legis mirabilia semper inlustrare dignetur. Domino beatissimo et nimium desiderantissimo Accae 8o episcopo Beda humilis presbiter in Deo aeterno salutem. Mira uere est et uera mire doctoris egregii sententia quia caritas omnia credit omnia sperat. Datis namque ad me episto60 Ps. 1, 2. 67 Col. ii, 5. 144). 82 I Cor. xiii, 7.

68 Es. xxxiii, 17.

*0 Beda, i7 apor. (PL. XCIII, 3

46 rememotandum C 51 ob tenetitudinem] obtineri G teneretudinem B* B2 nequeunt C — 57 nec uiro plana quaesitu B* 69 sanctitate B* quod CG monet G*

PL 504

PL 3o3D

PROLOGVS 8;

9o

9;

1oo

105

119

7

lis ut aliqua tibi scribam rogare te dicis et inter rogandum necdumque meae consensionis accepto responso quaesitis adhuc opusculis quasi iam adquisitis ac perfecte consummatis praefationis signaculum condis. Nondum fundamine iacto non adlata saltim materia ipse quasi completo iam tanti laboris aedificio claues quibus introitus muniatur dirigis ut pudeat non cito subire opus quod cito subeundum citius explendum fides amica praesumat. Non certe haec alia quam indubitata mutui fiducia facit amoris quae de amico pectore ut dictum est ommia dumtaxat quae fieri possunt credit omnia sperat. Vnde et ego mox lectis tuae dulcissimae sanctitatis paginulis iniuncti me operis labori subposui in quo ut PL innumera monasticae seruitutis retinacula praeteream ipse 304D mihi dictator simul notarius et librarius existerem aggregatisque hinc inde quasi insignissimis ac dignissimis tanti muneris artificibus opusculis patrum quid beatus Ambrosius quid Augustinus quid denique Gregorius uigilantissimus iuxta suum nomen nostrae gentis apostolus quid Hieronimus sacrae interpres historiae quid ceteri patres in beati Lucae uerbis senserint quid dixerint diligentius inspicere sategi mandatumque continuo schedulis ut iussisti uel ipsis eorum sillabis uel certe meis breuiandi causa sermonibus ut uidebatur edidi. Quorum quia operosum erat uocabula interserere per singula et quid a quo auctore sit dictum nominatim ostendere commodum duxi eminus e latere primas nominum litteras inprimere perque has uiritim ubi cuiusque patrum incipiat ubi sermo quem transtuli desinat intimare sollicitus per omnia ne maiorum dicta furari et haec quasi mea propria PL componere dicar multumque obsecro et per dominum le- 505 gentes obtestor ut si qui forte nostra haec qualiacumque sunt opuscula transcriptione digna duxerint memorata quoque nominum signa ut in nostro exemplari repperiunt adfigere

i1; meminerint.

Non nulla etiam quae ut uerbis tuae sanctitatis

loquar mihi auctor lucis aperuit proprii sudoris indicia ubi oportunum uidebatur adnexui qui in legis diuinae meditatione etsi non ut ipse scripsisti dies noctesque peruigiles ducere sufficio non paruum tamen studii me in scripturis impendisse 120 non dubito et ea solum quae mihi auctor lucis aperire dignatus est non in hoc tantum opusculo sed in omni prorsus lectione potuisse uidere, id est recte sentiendo dinoscere. Quod uero ais mouere quosdam quare in apocalipsi noua interpretatione Matheum leoni Marcum homini assignarem 12; intueri debuerant quicumque illi sunt quos hoc mouet quia non hoc mea noua sed antiqua patrum explanatione traditum 99 haeccette 4 C G 92 possint C 96 doctot A, dictatur B* 103 scedulis ABCG]J 107 geminos B? 119 parum P? C 123 moueri B? 124 assignarim B?

8

IN LVCAM

dixi. Neque enim mihi a me ipso ita uisum sed ita a beato Augustino expositum fuisse memoraui et paucis etiam unde hoc adfirmaret adiunxi. Cuius non ab re est si ipsa quoque 13o uerba ponentes quid de euangelistis uel typis eorum animalibus senserit ostendamus quibus et illud nostrum opus ab iniusta uituperatione saluetur et hoc praeposita tanti doctoris auctoritate firmetur. Cum ergo multa pulchre et eximie de euangelistis in libro de consensu eorum primo praemisisset 15; iungit inter cetera dicens : E? quamwis singuli suum quendam narrandi ordinem. tenuisse uideantur non iamen unusquisque eorum. uelut alterius jraecedentis 2gnarus woluisse scribere repperitur uel ignorata braetermisisse quae scripsisse alius inuenitur sed sicul unicuique inspiratum est non. superfluam 14o cooperationem, sui laboris adiunxit. Nam. Matheus suscepisse intellegitur. incarnationem. domini secundum. stirpem. regiam et pleraque secundum |hominum 5raesentem witam facia. et dicía eius. Marcus eum subsecutus tamquam bedisequus |et breuwiator eius uidetur. Cum. solo quippe Iohanne mihil dixit 14; solus ipse perpauca cum, solo Luca j$auciora cum Matheo uero plurima et mulia aene totidem atque ipsis uerbis siue cum solo siue cum ceteris consonante. Lucas autem circa sacerdotalem domini stirbem aique personam magis occupatus apparet. Nam et ad ipsum Dawid non regium stemma secutus 150 ascendit sed. ber eos qui reges non fuerunt exit ad Nathan filium Dauid qui nec ipse rex fuit non sicut Matheus qui ber Salomonem regem descendens ceteros etiam veges ex ordine persecutus est seruans 1n eis de quo ostea loquemur mysticum nwmerum. Dominus enim Iesus Christus unus uerus vex et unus uerus 155 sacerdos illud ad vegendos nos illud ad exjiandos has duas personas apud patres singillatim: commendatas suam figuram egisse declarawit. Et paulo post : Secundum hominem quippe Christus, inquit, et rex et sacerdos effectus est cui dedit Deus

sedem Dauid patris sui ut regni eius mon. esset finis et esset ad 16o 2nterpellandum |bro. nobis mediator Dei et. hominum |homo PL Christus Iesus. Non autem habuit tamquam breuiatorem con- 306 iunctum. Lucas sicut Marcum Matheus et hoc forie non sine aliquo. sacramento quia regum est non esse sine comitum obsequio. Vnde ille qui regiam personam Christi narrandam 16 susceperat habuit sibi tamquam. comitem adiunctum. qui sua uestigia quodammodo sequeretur. Sacerdos autem. quoniam 4n 135/213 Aug., de cons. eu. (C$EL, XLIII, 4, 4-5, 3; 6, 3-7, 35.9, 3-IO, 14). 149 Luc. iii, 51. 151 Matth. i, 6. 158 Luc. i, 32-55. 159 Rom. viii, 34 ; 166 Leu. xvi, 17. 160 I Tim. ii, 5. Hebr. vii, 25.

130 animalium B? 143 pedissecus 44, pedissequus B* C, pedisecus J Dosferius uerus] uero B* E/ — 189 ad add. sup. B*

154

PROLOGVS

9

sancia sanctorum, solus inirabat jropierea Lucas cuius circa sacerdotium. Christi erat. intentio non. habuit tamquam socium subsequentem qui suam narrationem. quodammodo brewiaret. 17o Tres tamen, ist? euangelisiae in his rebus maxime diuersatà sunt quas Christus per humanam carnem temporaliter. gessit. Porro autem Iohannes ipsam maxime diiinitatem domini qua patri est aequalis intendit eamque raecipue suo euangelio quantum inier homines sufficere credidit commendare curauit. 17; líaque longe a iribus istis swberius fertur iia wt hos wideas quodammodo in terra cum Christo homine conuersari illum auLem iranscendisse nebulam qua tegitur omnis terra et beruenisse ad liquidum caelum wnde acie mentis acutissima atque firmassima. uideret n. principio uerbum. Dewun apud. Dewmn per 180 quod. facta sunt omnia et ipsum agnosceret carnem factum ut habitaret in nobis. Item post aliquanta : Vnde mihi uidentur, inquit, qui ex apocalipsi illa quattuor animalia ad intellegendos quattuor euangelistas interpretati sunt probabilius aliquid. adtendisse 2llài qui leonem in Matheo hominem in Marco witulum 18; n. Luca aquilam. 4n. Iohanne intellexerunt. quam illi qui hominem Matheo aquilam Marco leonem Iohann? tribuerunt. De principiis enim librorum quandam coniecturam capere uoluerunt non de tota intentione euangelistarum quae magis fuerat perscrutanda. Multo enim congruentius ille qui regiam Christi perso190 am. maxime commendawit per leonem. significatus. accipitur. Vnde et in apocalipsi cum psa tribu vegia leo commemoratus est ubi dictum est : Vicit leo de tribu Iuda. Secundum M atheum enim ei magi narrantur uenisse ab oriente ad regem. quaerendum ei adorandum qui eis per stellam natus apparuit, et ipse 195 rex Herodes regem. Christum formidat infantem atque ut eum possit occidere tot paruulos necat. Quod autem per wiulum Lucas significaus sii bDvopier maximam. wictimam sacerdotis neutri dubitauerunt. Ibi emim a sacerdote Zacharia incipit sermo mnarrantis, ibi cognatio Mariae et Elisabeth commemora200 fur, ibi sacramenta primi sacerdotii in infante Christo «mbpleta narrantur, et quaecumque alia possunt diligenter aduerti. quibus appareat Lucas intentionem circa personam sacerdotis habuisse. Marcus ergo qui neque stirpem regiam neque sacerdotalem uel cognationem uel consecrationem narrare uoluit et tamen 205 (V €&is uersatus ostenditur quae homo Christus operatus est tantum hominis figuram in illis quattuor animalibus significasse videtur. Haec autem animalia tria siue leo siue homo siue uitulus 177 Eccli. xxiv, 6. 179 Ioh. i, r. Apoc. iv, 6-7. 192 Apoc. v, 5.

176 conuersare D* E 2

180 Ioh. i, 5. 181 Ioh. i, 14. 182 193 Matth. ii, 1-16. 198 Luc. i, 5 sqq.

199 Helisabeth B E BEDA

CXX

IO

IN LVCAM

: PROLOGVS

in lerra gradiuntur. Vnde isti tres euangelistae n his maxime occupati sunt quae Christus in carne operatus est et quae prae210 cepía. mortalis witae exercendae carnem bortantibus tradidit. At uero lohannes supra mubila infirmitatis humanae uelut aquila wolat et lucem incommutabilis ueritatis acutissimis atque firmissimis oculis cordis intuetur. Haec beati Augustini pauca de pluribus excerpta testimonia ad repellendam querulorum 215 calumniam epistolae praefationis inserui quae et prisco nostro operi ut dictum est tutelam defensionis exhibeant et praesenti signaculum non ignobile praefigant. Orantem pro nobis sanctam paternitatem uestram gratia superni adiutoris conseruare atque ad defensionem ecclesiae suae sanctae sem220 per corroborare dignetur. 208 tres isti B E 214 reppellendam B* J | 215 epistulae B* G

querelorum 74 B* E, quaetellorum

CAPITVLA

EVANGELII

SECVNDVM

LVCAM

. Praefatio. Lucas Theophilo euangelium cat per-ordinem descripturum. II. Sacerdotium iusti Zachariae refertur et in templo qua ei filius angelo reuelante mittitur nasciturus cuius etiam conceptio

indiuisio prome-

moratur.

III. Missus angelus ad Mariam nasciturum loquitur saluatorem quo mox concepto salutatur ab Elisabeth exultante in utero Iohanne unde post tres menses reuersa est in domum suam. IIII. Nato Iohanne uox eloquii muto redditur patri ilico prophetanti ; puer in deserto est usque in diem ostensionis suae ad Israhel. . Refertur edictum

Caesaris et natiuitas Christi

pastoribus ab angelo nuntiatur cum quo caelestis militiae multitudo canit : Gloria in excelsis Deo. VI. Angelis discedentibus pastores profecti saluatorem in praesepio positum reppererunt Deum super his quae uidebant collaudantes. Vm Octaua dies circumcisionis eius et tricesima tertia purgationis eius cum prophetia praesentis Simeonis iusti uel Annae prophetissae narratur.

VIL Duodennis ipse remansit a suis in templo quaerenti matri dicens : In his quae patris mei sunt oportet me esse.

VIIII. Anno xv Tiberii Caesaris Iohannis orta praedicatio dicitur qua cunctos ad paenitentiam cohortatur et calciamentis domini se fatetur indignum. . Herodes carceri dat Iohannem et xxx annorum

baptizato domino trinitatis in baptismo mysterium declaratur. Generationum 1xxvii a Christo sursum uersus usque ad Deum ordo contexitur. AI Quadraginta dierum ieiunium et trina temptatione diabolus superatus ostenditur. Cap libri I 2 zerg. P? II. conceptione B E III. qui B E conceptus B? prophetante B* E IIII. illico B E VII. trecessima B* E VIIII. cunctis D* E fatetetur ada Ey X. uerus B* E

BE

UDeo!BEI

IN LVCAM

I2

XII. Fama regressi in Galilaeam refertur et quod Esaiae librum accipiens de se impletum dixerit nec habere prophetam honorem in patria sua. Relata etiam uidua de Sarepta uel leprosi Neman Syri mundatione quod per medium eorum qui eum de monte praecipitare uolebant transierit indicatur. : XIII. Confitentem in sinagoga daemonem pellit ex homine. XIIII. Socrus Petri et multorum infirmorum turba sanatur et confessio daemonum prohibetur. XV. Duabus nauiculis captura piscium in uerbo domini repente completis timor pauescentis Petri sociorumque eius edicitur. XVI. Leproso mundato multi uirtute domini curantur infirmi. XVII. Paraliticum nudato tecto demissum ante se et a peccatis et a paralysi curat. ZXV FIT. Leui qui et Matheus de teloneo uocatur murmurantes de publicanorum conuiuio uel de ieiunio adhibita sponsi et uestimenti ac uini noui comparatione redarguit. XVIIII. Quaerentes de euulsione spicarum in sabbatis relato Dauid exemplo conuincit. QUUM. In sinagoga manum aridam sanat repletis insipientia Pharisaeis. XXI. Pernoctans in oratione mane xii apostolos nominat. Tangentes eum sanantur aegroti. XXII. Pauperes esurientes flentes persecutionem patientes beatos uocat uae diuitibus ac ridentibus dicens etiam inimicos praecipit diligendos et percutienti uel nudanti minime resistendum. XXIII. De festuca et trabe arbore quoque bona et mala atque domo aedificanda parabolam ponit. XXIIII. Centurionis seruum curat rogantibus pro eo senioribus et amicis. AX Yr Filius unicus uiduae matris mortuus iam ciuitate elatus de feretro suscitatur. XXVI. Regressis Iohannis nuntiis multa de eius magnitudine loquitur et pueris sedentibus in foro generationem comparat

Iudaeorum.

XXVII. Discumbentis domini pedes mulier lacrimis rigat et Pharisaei cogitatio parabola duorum arguitur debitorum. : XVIII. zerz. de oz;. B* E XVIIII. conuicit C

XXII. beatosom.

4

BC G ] — uacat J— praecepit .4 BF

XXVII. Discumbentes B* E

CE J

CAPITVLA

X3

XXVIII. Euangelizanti domino et discipulis eius mulieres de suis dicuntur facultatibus ministrasse ; parabolam quoque seminantis fructuumque proponit atque exponit. XXVIIII. Lucernam sub uase non ponendam et eos matrem íratresque uocandos ait qui patris fecerunt uoluntatem. XXX. In naui dormiens excitatur a periclitantibus et potestatem maris uerbo compescit. XXXI. Hominem a daemonum legione curauit quos in porcos ire concessit. XXXII. Pergens ad filiam Iairi suscitandam mulierem a profluuio sanguinis saluat resuscitatae puellae dari praecipit manducare. XXXIII. Collatis uirtutibus mittit xii praedicatores praeceptis salutaribus institutos. XXXIIII. Famam eius Herodes audisse refertur et apostoli dicuntur quae fecerant retulisse. XXXV. Quinque panibus et duobus piscibus quinque hominum milia saturat. XXXVI. Interroganti discipulos quem eum dicerent homines Petrus respondit Christum Dei at ipse praenuntiat se passurum.

XXXVII. Docet ut eum quisque secuturus abneget semet ipsum et quosdam non uisuros ait mortem donec uideant regnum Dei mox infertur transfiguratus in monte. XXXVIII. Cuiusdam filium a daemonio increpata generationis incredulitate curauit. XXXVIIII. Iterum dicit se passurum fore et de primatu cogitationes eorum statuto in medio puero uetans humilitatem docet et non prohiberi uirtutes in eius nomine facientem. XL. Ignem de caelo super contemptores petere uolentes discipulos increpat et dicenti sequar te uulpes foueas habere testatur iuueni sequenti dimittere mortuos et tenentem aratrum non respicere retro. LE Designatis et aliis Ixxii dat praecepta quibus debeant praedicare mox incredulas increpat ciuitates Ixxii reuersis atque gaudentibus praeXXVIII. Euangelizante 44 B E

XXXII. a oz. E date 74 B* E XXXIII. praedicatoribus B* E XXXV. satutauit 74, saciauit C XXXVII. se C XXXVIIII. cogitationis 4 B C E XLI. praecepit 44 B* E

post dicuntur add. et B E, corr. ei B? praecepit 44 B* C E J

14

IN LVCAM

XLII.

XLIII.

XLIIII.

XLV. AXLVI. AXLVII.

XLVIII.

XLVIIII. IL Lb LII.

ILL

cipit non de subiectione daemonum sed de suorum in caelo nominum scriptione gaudere. Confessio laudis in gaudio refertur ad patrem post infert priores iustos quae uident discipuli non uidisse. Legis perito de uita aeterna quaerente et quis eius esset proximus sciscitante inducit parabolam uulnerati cui collatam a Samaritano misericordiam praecipit imitandam. Querellam ministrantis Marthae de sorore non eam adiuuante optimam eam partem elegisse dicendo compescit. Normam orationis quinque petitionum rogatus discipulo tradit. Amici tres panes media nocte petiti parabolam ponens petendum quaerendum pulsandumque persuadet. Mutum daemoniacum restituto curat eloquio et in belzebub talia eum posse dicentes de armato fortiore deuicto et de spiritu inmundo septempliciter in hominem regresso redarguit. Exclamanti mulieri beatum esse uentrem qui eum portasset respondit esse eum beatum qui seruauerit uerbum Dei et de signo Ionae dicens reginam Austri commemorat. Lucernam dicens non esse sub modio ponendam oculum docet simplicem esse debere. Apud Pharisaeum prandere rogatus cogitantem de Iudaico baptismate notans et uae Pharisaeis sexies dicens multa eorum mala coarguit. Discipulis praecipit et a fermento hypocrisis cauere et eos qui corpus occidunt non metuere nec in persecutione quid locuturi sint cogitare. Petente quodam inter se et fratrem suum diuidi hereditatem parabolam ponit de diuite auaro mox et discipulis sollicitudinem cibi uestisque qua carent aues praecipit euitandam. Pusillo gregi regnum promittens possidenda uel possessa propter elemosinam uendi lumbosque praecinctos et lucernas ardentes esse debere

XLIII. quaerenti B? conlato B* C E G, consolatio J praecepit XLV. petitionem B* E, petitionis C discipulis B? tradidit 74 XLVI. petentis 74? B? persuadit B E :

4 B*

CE

XLVII. os? armato add. a B* XLVIII. Exclamanti z;que 17, LXXVII. accipientium oz; E(foliuz deest infer 11 e£ 12)

beatam B*

LI. praecepit B* J LII. Petenti G J

intra 44 B*

praecepit B*

CAPITVLA

LIII.

LY.

LVI.

I VIL LVIII.

LVIIII. LX.

LXI. LXII.

iubet uigilandum quoque serui boni malique mentione facta praecipiens seruum scientem uoluntatem domini multis ignorantem uero paucis uapulare confirmat. Ignem in terram se dicit necessitudinum diuisione,missurum et facieni caeli probantes debere tempus intellegere manifestum atque consentiendum aduersario in uia pronuntiat. Nuntiatis quibusdam a Pilato occisis ait omnes nisi paenitentiam agant similiter perituros uel sicut illi xviii ruina turris oppressi parabolam quoque de sterili arbore fici ponens indicat paenitentiam differentes et mulierem ab annis xviii curuatam erigens de cura sabbati murmurantes exemplo bouis adaquandi refellit gaudente populo de eius miraculis gloriosis. Regnum Dei grano sinapis comparans et fermento de angusta quoque uitae uia paucorum loquens, Erunt, inquit, primi nouissimi et nouissimi primi. Herodem uulpem appellat et Hierusalem increpat alis eius protegi respuentem. Hydropicum sabbato curans uelut de umoris puteo liberatum murmurantes Pharisaeos asini uel bouis in eo cadentis extractione confundit humilitatem quoque sectandam docens in conuiuio primum accubitum praecipit non quaerendum nec diuites sed pauperes qui non retribuant esse pascendos. Ponit parabolam de inuitatis qui se excusare studentes caena non fuerint digni. Odituris necessitudines insuper et animam suam et assumpta cruce secuturis similitudinem aedificandae turris et de bello regum duorum exponit neue sit quis sal infatuatum sed aures habeat audiendi. Murmurantibus de peccatorum conuiuio parabolam ouis et dragmae ponit inuentae commendans gaudium de paenitentium salute futurum. Parabolam ponens de frugi et luxorioso filiis reuersione prodigi ad patrem salutem indicat paenitentium.

LIII. necessitudinem 24 B* LVI. frumento B J LVIH. humotis 44 B? C J LX. Odituras B?

I5

cadentes B*

praecepit 44 B* J

et animam suam ozz. B

LXII. luxutioso 74 B?

paenitentiam 74 B* G

aedificante D*

IN LVCAM

16

LXII. De uilico iniquitatis et dissimilitudine qui de-

bitum domini suiastu sollertiore minuerat introducit. LXIIII. Non posse Deo seruire quemquam et mam-

LXV. LXVI. LXVII.

LXVIII. LXVIIII.

LXX. EXXI.

monae auaros increpat Pharisaeos legemque dicens uel prophetás usque ad Iohannem Baptistam et quod dimittens quis uxorem moechatur. Immisericordem diuitem purpuratum et pauperem Lazarum introducens ostendit qualia sint passuri raptores si sic merentur puniri tenaces. Vae dicit scandalizanti paenitenti uero fratri etiam septuagies septies praecipit remittendum. Augeri sibi petunt apostoli fidem et audiunt de translatione arboris facultatem positaque similitudine de seruo arante uel pascente docet ut inutiles se etiam impletis quae praecepta sunt fateantur. Decem leprosis mundatis unus tantum et hoc alienigena ad gratias reuertitur referendas. Interrogatus de tempore regni Dei respondit non cum obseruatione uenturum eumque fulgori comparans occupandos eos dicit homines sicut in diebus Noe et Loth et de binis in lecto in mola et in agro singulos assumendos et singulos pronuntiat relinquendos. Ad semper orandum parabolam de uidua ponit ultionem de aduersario suo ab iniquo iudice postulante. Oratione Pharisaei in templo et publicani proposita docet non iactanda merita sed confitenda peccata.

LXXII. Paruulos a se uetari prohibens humilitatem sub eorum nomine significat obtinendam. LXXIII. Interrogans diues de possidenda uita aeterna secunda responsione tristis abscedit et relinquentibus propter nomen suum temporalia dominus aeterna promittit. LXXIIII. Wien gs se Hierosolimis passurumque praeicit. LXXV. Iuxta Hiericho mendicanti lumen in praesenti restituit.

LXIIII. qui B* LXVI. praecepit /4 B* LXVII. facultate B positaque] possit atque / LXVIII. Decim B* hic B? alienigenae / LXVIIII. regnum 74

praecepti B J

CAPITVLA

17

LXXVI. Perambulans Hiericho Zacheum publicanum absoluit qui uenit saluum facere quod perierat. LXXVII. Parabolam ponit seruorum accipientium a domino suo decem minas ut negotiarentur ex eis et inimicos regni sui pronuntiat perimendos. LXXVIII. Super pullum asinae sedet cunctis dicentibus, Pax in caelo, et, Gloria in excelsis, et de incre-

LXXVIIII. LXXX. LXXXI. LXXXII. LXXXIII. LXXXIIII.

LXXXV.

LXXXVI.

LXXXVII.

pandis discipulis suis ait, Si hi tacuerint, lapides clamabunt. Videns ciuitatem fleuit super eam praenuntians euertendam de templo uendentes eiecit scribis insidiantibus a populo libenter auditur. Sciscitantes de potestate eius uicissim ab interrogante de Iohannis baptismo conuincuntur. Parabolam dicit de cultoribus uineae qui domini sui et seruos et filium occiderunt. Temptantes de tributo Caesaris reddendo denarii inscriptione conuincit. Saduceis de septem fratrum uxore quaerentibus resurrectionem etiam Moysi testimonio firmat. Quaerit quomodo Christus filius sit Dauid cum dominus ab eo uocaretur in psalmo centesimo nono elationem quoque scribarum arguit uiduam in gazophilacium duo aera mittentem plus omnibus misisse confirmat. Laudantibus aedificium templi praedicit ocius destruendum et interrogantibus de fine respondet mala plurima praecessura nec praecogitandum quid traditi loquantur sed in patientia sua possideant animas suas. Circumdandam exercitu Hierusalem et uae praegnantibus gladium quoque et captiuitatem signaque caeli futura seque uenturum in nube cum potestate magna et maiestate praedicit. Respicite, inquit, quia appropinquat redemptio uestra. Ab ebrietate quoque et curis huius uitae prohibens uigilandum praecipit et orandum.

LXXVI. Iericho B

qui uenit 77 zzarg. B?

LXXVII. suorum B

LXXVIII. sedit 44 clamant B E LXXX. Suscitantes C J interrogans B? conuincitur B E LXXXII. Temtantes B* LXXXIIII. eleuationem 4 B* E G J LXXXV. post fine add. saeculi 7n zarg. B? respondit 44 G sed in 77 zzarg. P? in om. J possidere / LXXXYVI. praedicit oz. B E LXXXVII. praecepit 4 B* C E

qui B* C E

IN LVCAM : CAPITVLA

I8

LXXXVIII.

Iudas paciscitur pretium ; parant discipuli pascha ; mysterium caenae dominicae celebra-

tur. LXXXVIIII. Contentionem discipulorum se ipsum illorum ministrum adstruens tollit quibus regnum promittens ait post aliqua Petro : Confirma fratres tuos.

i

XC. Passionis gesta narrantur ubi inter cetera etiam auriculam quam puero Petrus absciderat ipse manus suae tactu restituit. XCI. Crucifigentibus ueniam a patre deposcens etiam unum ex latronibus crucifixum confitentem absoluit. XCII. Resurrexisse eum mulieres angelica reuelatione cognoscunt et Petrus ad monumentum currens

ac uidens quod factum fuerat ammiratur. XCIII. A duobus id est Cleopha et socio eius cuius nomen tacetur euntibus in castellum quod tunc Emmaus uocabatur post confabulationem prolixam in fractione panis agnoscitur. XCIIII. Colloquentibus discipulis adstans in medio dicit, Pax uobis, et adhuc pauentes spritumque putantes ostensione transfixarum manuum pedumque confirmat edens coram ipsis partem piscis assi et fauum mellis instruit eos promissum patris missurum se dicens ascendit in caeIum. LXXXVIII. pascitur -4* B* C E G ministerium J/ XCII. Resutrexit B* E admiratur 74 B? XCIII. Emaus ABE J

EXPLICIVNT CAPITVLA ABE J EXPLICIVNT CAPITVLA EVANGELII LVCAE C

I (Enc d, 1:

1v, 9)

Beatus euangelista Lucas de omnibus quae coepit Iesus fa- PL cere ei docere usque in diem qua assumfptus.est sermonem factu-

rus primo eorum qui falsa de illo scripsere redarguere curauit audaciam lectorem uidelicet tacite ammonens ut non solum quae praedicat ipse sequenda uerum quae aliter sonuerint nouerit penitus esse detestanda et ne errorum forte infirmis oriretur occasio superflua passim scribentium lectionem prorsus auersandam. Neque enim generaliter de omnibus sed de quibusdam speciali fidei uel scientiae uirtute praeditis dici I o potuit : E? si mortiferum quid biberint, nom eos nocebit. Sic ergo incipit Lucas : Quoniam quidem multi conati sunt ordinare narrationem quae in nobis completae sunt rerum sicut tradiderunt nobis qui ab inilio ipsi uiderunt et ministri fuerunt sermonis uisum est et TR IS] mali assecuto a rincipbio omnibus diligenter ex ordine tibi scribere, optime Theophile, ut cognoscas eorum uerborum de quibus eruditus es ueritatem. Quo manifestissime proemio significat eam sibi maxime causam euangelii fuisse scribendi ne pseudoeuangelistis facultas esset falsa praedicandi qui ut eorum 2 o hodieque monumenta testantur sub nomine apostolorum perfidiae conati sunt inducere sectas. Denique non nulli Thomae ali Bartholomei quidam Matthiae aliqui etiam duodecim apostolorum titulo repperiuntur falso sua scripta praenotasse. Sed et Basilides atque Apelles quorum unus trecentos sexaz ^ ginta quinque caelos alter duos inuicem contrarios deos inter alia nefanda dogmatizabant euangelia sui nominis errore foeda reliquisse. Inter quae notandum quod dicitur euangelium iuxta Hebraeos non inter apocriphas sed inter ecclesiasticas numerandum historias. Nam et ipsi sacrae scripturae o interpreti Hieronimo pleraque ex eo testimonia usurpare et V^

1, I-4

i]

1 Act. i, 1-2. 10 Marc. xvi, 18. 17/44 Ambt., exp. eu. s. Luc. (CC XIV, I, 13-27); Hieron., in Mattb. (PL. XXVI, 15-17).

INCIPIT EXPOSITIONVM IN LVCAM LIBER PRIMVS. 74 INCIPIT EXPOSICIO IN LVCA LIBER PRIMVS. B INCIPIT EXPOSITIO IN LVCA LIBER PRIMVS. E INCIPIT EXPOSITIO IN LVCAM LIBER PRIMVS. G INCIPIT LIBER PRIMVS EXPOSITIONIS BEDAE IN LVCAM AD ACCAM EPISCOPVM. J

B praedicauit B? 8 aduersandam 24 C 8 de omnibus generaliter 4 C G 18 adsecuto C pos/ principio adZ. de B omnia C? 17 praemio E 22 Mathei B E ali qui / 24 Appelles 44 B E J

o7

20

IN LVCAM I

ipsum in Latinum Graecumque uisum est transferre sermonem. Falsa uero euangelia Lucas prima mox praefatione refellit, Quoniam quidem multi, inquit, conati sunt ordinare nar-

rationem, multos uidelicet eos non tam numerositate quam hereseos multifariae diuersitate commendans qui non spiritus sancti munere donati sed uacuo labore conati magis ordinarint narrationem quam historiae texuerint ueritatem ideoque aliis complendum opus in quo frustra sudauere reliquerint illis nimirum qui cum sint quattuor non tam quattuor euangelia quam unum quattuor librorum uarietate pulcherrima consonum ediderunt. Ediderunt enim sicut tradiderunt illis qui ab initio ibst widerunt et ministri fuerunt sermonis. Qua. sententia non soli Lucas et Marcus qui praesentem in carne dominum non uiderant atque ideo quae scriberent auditu discere debe45 bant uerum Matheus quoque et Iohannes apostoli sunt designati. Et ipsi enim in multis quae scriberent ab his qui infantiam pueritiam genealogiamque eius scire et gestis interesse potuerant audire opus habebant. Quod autem uisum etiam sibi scribere dicit non quasi a se sibi uisum sed spiritu sancto 5 o instigante sibi quoque uisum significat iuxta quod in epistola sua dicunt apostoli : Visum est enim spiritui sancto et nobis, cuius nimirum gratia geritur ut id quod bonum est nobis etiam bonum uideatur. Et assecutum quidem se mon $auca dicit sed omnia, Verum assecuto omnia wiswm est scribere non omnia sed 55 de omnibus quae ad fidem legentium confirmandam crederet idonea quia nec ipse mundus si scriberentur caperet omnia. Vnde etiam consulto non nulla quae ab aliis sunt dicta fraeteriit ut multifaria in euangelio gratia vefulgeret et propriis quibusdam singuli Libri mysteriorum gestorumque miraculis. emánerent. 6o Theophilus interpretatur amans Deum uel amatus a Deo. Quisquis ergo amat Deum siue a Deo se desiderat amari ad se scriptum putet euangelium et ut sibi datum munus sibique commendatum pignus conseruet ne uidelicet acceptam uerbi pecuniam uel tinea delacerationis hereticae uel sordidae cupi65 ditatis aerugo deuastet. Non autem nouorum quorumlibet eidem Theophilo et uelut ignotorum ratio pandenda sed eorum de quibus eruditus est uerborum promittitur ueritas exprimenda scilicet ut quo quid ordine de domino uel a do35

B1 Act. xv, 28. 53/59 Ambr., exp. eu. s. Luc. (CC XIV, I, 186-194). 56 Ioh.xxi,25. — 60 Ambr., exp. eu. s. Luc. (CC XIV, L, 196-197) ; Hieton., nz. (CC LXXII, 149, 5-6).

33 inquit multi C D 31 texerent JA, texerint B* C* DEG J 46 designati sunt B* 48 poterant 74, potuerunt B E 93 se] principio D se quidem J — post pauca add. se D 5* consultu C, consultum D 61 Quod si quis D ergo] autem / amati] amate B* 64 declarationis B* E, declamationis

B

68 quo] qui D

PI 308

l, I-5

2 5

2I

mino gestum dictumue sit agnoscere queat. Neque enim qui 7e perfectus esse cupit solummodo in Christum credere sed et fidem perpetuae diuinitatis et temporaneae dispensationis illius debet ordinem nosse. Fwit in diebus Herodis vegis Iudaeae sacerdos quidam momine Zacharias de wice Abia, et uxor illi de filóabus Aaron et 7 VA nomen eius Elisabeth. Sacrosancta praecursoris domini nobilitas non solum a parentibus sed et a progenitoribus gloriosa descendit quatenus aduentus illius fidem non subita inspiratione conceptam uerum auita magis propagatione susceptam liberius praedicaret. Et quoniam quidem Aaron primi in lege 8o pontificis cunctis est nota dignitas dicendum paucis de Abia. Cum Dauid rex et propheta magna deuotione peteret ut inueniret tabernaculum Deo Iacob dominus autem magis hoc a Salomone fieri decerneret atque ideo Dauid eidem Salomoni omnia quae ad impensas domus pertinebant praepararet ip8 ^ sius quoque domus per singula mensuras et descriptionem daret ut crescente extrinsecus statu culturae etiam deuotionis interius culmen augesceret diuisionem nihilominus sacerdotalium leuiticorumque graduum in omnia opera domus domini distribuit. Erant enim principes sanctuarii et principes 9o Dei, id est summi sacerdotes, tam de filiis Eleazar quam de

filis Ithamar quorum uices secundum ministeria sua ut ingrederentur domum Dei uiginti quattuor sortibus distinxit in quibus Abia familia de qua Zacharias ortus est sors contigit octaua. Diuisit enim utrasque inter se familias sortibus 9; unam domum quae ceteris praeerat Eleazar et alteram domum quae sub se habebat ceteras Ithamar. Lege uerba dierum sed et antiquitatum Iosephi librum septimum ubi statutum refert ut utraque generatio iuxta ordinem sortitionis ministraret Deo per dies octo a sabbato usque ad sabbatum, ubi etiam IO! o de tribu leuitarum uiginti quattuor partes factas asserit ut ipsi quoque eodem modo sortiti iuxta morem sacerdotum octonis diebus ministrarent. Non autem frustra primus noui testamenti praeco in octauae sortis uice nascitur quia sicut septenario saepe numero

propter sabbatum

uetus testamentum

19; Sic nouum aliquoties octonario propter sacramentum uel dominicae uel nostrae resurrectionis exprimitur. Vnde quia 75/79 Ambr., exp. eu. s. Luc. (CC XIV, I, 254-259). 75/3085 Beda, boz. II, 19 (CC CXXII, 518, 17-327, 334). $81 II Reg. vii, 1-17; I Paralip. xxii-xxviii. 96 I Paralip. xxiii-xxiv.

9? Ioseph., az/. VII, 14, 7.

75 sactatissima D 84 post praeparatet add. et D ACG 93 familiam B* C E G*, familiae P? Iosephus D septimum] VI D 101 octo C D aliquocies D

85 pet om. C singulas 96 ceteros B G J 97 105 aliquotiens B E G,

PL 299

22

IN LVCAM I

non aliter quam per obseruantiam utriusque testamenti regni caelestis aula penetratur recte et in templo Salomonis mysticus quindecim graduum ascensus fuisse narratur. Et is qui ad II o dominum in tribulatione clamans exauditur totidem graduum psalmis ad superna perducitur quod tandem in atriis domus Dei positus audire possit : Benedicat te dominus ex Sion. Tempus quoque Herodis alienigenae uidelicet regis etiam ipsum dominico attestatur aduentui. Praedictum namque II fuerat quia non deficiet princeps ex Iuda neque dux de femoribus eius donec ueniat qui mittendus est, Ex quo enim patres Aegypto exierunt suae gentis iudicibus usque ad Samuhel prophetam ac deinde regibus usque ad transmigrationem Babiloniae regebantur. Post reditum uero de Babilone per 12 o pontifices rerum summa gerebatur usque ad Hyrcanum regem simul et pontificem quo fratris inuidia multis calamitatibus uexato et ad ultimum ab Herode cuius patrem ipse de ignobili aduena, hoc est genus Idumeo, sublimem fecerat et ciuem ui fraudis interempto Iudaeae regnum ipsi Herodi iussu 12 vA Caesaris Augusti traditur gubernandum cuius tricesimo primo anno iuxta prophetiam supra dictam qui mittendus erat aduenit. Erant autem vusti ambo ante Deum incedentes in. omnibus mandatis et iustificationibus domini sine querella. Bene iusti 15 o ante Deum. Non enim omnis qui vustus est ante hominem iustus A

est ante Dewm. Aliter uident homines, aliter uidet Deus, homzi-

nes in facie, Deus in corde. Et ideo fieri potest ut aliquis affectata bonitate populari iustus uideatur mihi )ustus autem ante Deum non. sit, st vustitia non ex mentis simplicitate formetur sed adu-. latione simuletur. Beatus autem ille qui $m conspectu Dei tustus est. Beatus ille de quo dominus dignatur dicere : Ecce uere Israhelita in. quo dolus non est. Verus enim Israhelita qui Deum widet et uideri se nowit a, domino et ibsi exhibet occulta cordis. Imcedentes, inquit, in omnibus mandatis et iustificationi-

14 o bus domini. Prius mandatwm secunda est iustificatio. Cum enim mandatis caelestibus oboedimus in mandatis incedimus domini. Cum. iudicamus ei congrue iudicamus tenere domini ?ustificationes widemur. Plena igitur laudatio quae genus mores officium. factum. iudicium. comprehendit, genus. in. maioribus mores in aequitate officium 1n sacerdotio factum in mandato in EI

112 Ps. 155, 5. 115 Gen. xlix, 1o. 129/139 Ambr. exp. eu. s. Luc. (CC XIV, I, 286-292, 295-298). 131 I Reg. xvi, 7. 136 Ioh.i, 47. ^ 140/146 Ambr., exp. eu. s. Luc. (CC XIV, I, 328-335). 111 quo P?^C D 123 genere B?, oz. G.... Idumeum P? 125 primozz zarg. Bp? 128.ambo iusti C D 130estom..4 BE J : 133 populo A B, populum E . mihi om. JA, del. B 139 inquit oz. C 143 iustificationem IBXDESEST

I2 310

1, 5-IO

25

tustificatione iudicium. Quodque addidit, sine querella, hoc est quod apostolus ait : Prowidentes bona mon tantum coram Deo sed etiam coram hominibus ; et Ecclesiastes : Ne sis, inquit, multum iustus, quia plerumque iustitia durior hominum 150 querellam prouocat. Quae uero temperata est ipsa suae dulcedinis gratia etiam inuidiae querimoniam uitat. Et non erat illis filius eo quod. esset Elisabeth sterilis et ambo jrocessissent in diebus suis. Diuinitus est procuratum ut prouectae aetatis diuque coniugii fructu priuatis Iohannes 155 parentibus nasceretur quatenus inopinato prolis ortu et ipsos donum gratius adficeret et ceteros miraculi stupor futuri prophetae pararet auditui. Denique foswerunt omnes qui audierani in corde suo dicentes : Quid putas puer iste erit ? Factum, est autem. cum sacerdotio fungeretur in. ordine uicis 160 suae ante Dewm secundum consueludinem |sacerdotii. Per Moysen quidem dominus unum constituit summum sacerdotem cui mortuo unum per ordinem succedere iussit, et hoc ad Dauid usque tempora seruatum est a quo plures fieri ut diximus domino nihilominus agente decretum est qui uicissim ministrantes tempore uicis suae singuli castimoniae studerent domumque suam omnino non tangerent. Vnde nunc Zacharias in ordine uicis suae sacerdotio functus asseueratur. i, 9-10 Sorte exiit ut incensum poneret ingressus in templum domini ; ei omnis multitudo erat bopuli orans foris hora incensi. Non 170 noua nunc sorte lectus est cum incessum esset adolendum sed prisca tunc sorte praelectus cum primo ex ordine sui pontificatus in uicem Abia succederet. Incensum autem in sancta sanctorum a pontifice deferri expectante foris templum omni populo decima die septimi mensis est iussum et hanc 175 diem expiationis siue propitiationis uocari quae apud nos ob uarium lunae discursum a qua menses computant Hebraei modo in Septembrem mensem modo incidit in Octobrem quia scilicet mensis quo pascha geritur et ordine conditionis et edicto legis anni principium tenet dicente domino ad Moysen : 180 Mensis iste uobis brincipium mensium primus erit in mensibus anni; decima die mensis huius tollat unusquisque agnum, et cetera. Huius autem diei apostolus ad Hebraeos scribens ita meminit : I» $riori quidem tabernaculo semper (ntroibant sacerdotes sacrificiorum officia consummantes ; 4n secundo autem 185 semel in anno solus Pontifex non sine sanguine quem offert, et 147 Rom. xii, 17. 148 Eccle. vii, 17. 149/150 Ambr., exp. ez. s. Luc. (CC XIV, I, 325). 157 Luc. i, 66. 180 Ex. xii, 2-3. 183 Hebr. ix, 6-7.

147 tamen D 151 mutat G populi erat D 176 uariam 184 secundum B E*

D.

152 sterelis B* D E G(fere semper) — 169 17" Septembrium 4 183 priore D

PL 311

24

IN LVCAM I

cetera. Quibus diei huius mysterium pandens Iesum ostendit pontificem esse uerum qui consummatis officii sui diebus, hoc est impleta dispensatione carnis in sanguine proprio caeli secreta subiit ut propitium nobis faceret patrem et interpellaret mn o pro peccatis eorum qui adhuc prae foribus orantes expectant et diligunt aduentum eius. Pulchre igitur ea die descensio eius per angelum nuntiatur qua eius per legem ascensio figurabatur quia qw? descendit vpse est et qui ascendit ; et ut psalmista ait : A swmwumo caelo egressio ewus, et occursus euus E9 5 usque summuwm, eus.

Apparuit autem illi angelus domini stans a dextris altaris incensi. Bene angelus et in templo et iuxta altare et a dextris apparet quia uidelicet et ueri sacerdotis aduentum et mysterium sacrificii uniuersalis et caelestis doni gaudium praedicat. 20! [9] Nam sicut per sinistram praesentia sic per dexteram saepe bona praenuntiantur aeterna iuxta quod in sapientiae laude canitur : Longitudo dierum m dexiera evus, on simisira alvus diwitiae e gloria. 1, I2-13 Ei Zacharias turbatus est uidens, et timor inruit super eum. 20 v^ Ait autem ad. illum angelus : Ne timeas, Zacharia, quoniam exaudita est deprecatio tua. Trementem Zachariam confortat angelus quia sicut humanae fragilitatis est spiritalis creaturae uisione turbari ita angelicae benignitatis est pauentes de aspectu suo mortales mox blandiendo solari. At contra daeo monicae est ferocitatis quos sul praesentia territos senserit ampliori semper horrore concutere quae nulla melius ratione quam fide superatur intrepida. Et uxor tua Elisabeth pariet tibi filum, et uocabis nomen eius lohannem. Deprecationem dicens exauditam partum 21 i continuo promittit uxoris non quod ille qui pro populo oblaturus intrauerat relictis publicis uotis pro accipiendis filiis orare potuerit praesertim quia nemo orat quod se accepturum desperat, adeo autem ille iam suae aetatis et infecundae coniugis memor nasci sibi filios desperabat ut nec angelo hoc proo

mittenti crederet, sed quod dicit, exaudita est deprecatio tua,

pro populi redemptione significat. Quod uero adiungit, ef uxor tua, Elisabeth pariet tibi filiwm, eiusdem redemptionis ordinem pandit quod uidelicet natus Zachariae filius redemptori illius populi praeconando sit iter facturus. Singularis autem 193 Eph. iv, 1o. 194 Ps. 18, gre eu, 5, Lue. (PL. X-XXV, 13555).

202 Prou. iii, 16.

214/221 Aug., quaest.

186 Iesum oz. D 194 psalmus 44 C D G J 196 domini oz. .4A C DG J 208 505; ita adZ. et B euangelicae B* (eu ... is ras.) 209 consolati G 210 est oz. G fetocitatis est C D 211 ampliore D 222 Hlisabeth o». 24

CDG]

224itersit CD

i, I0-I5 25 22; meriti indicium datur quoties hominibus a Deo uel imponitur nomen uel mutatur. Sic Abram quia pater multarum gentrum erat futurus Abraham est uocatus. Sic Iacob quia Deum PL uidit Israhel appellari meruit. Sic Iosias rex ob eximiae uirtutis 3:2 culmen nominatus a Deo est multo antequam natus. Johannes 230 ergo interpretatur??m quo est grata uel domni gratia. Quo nomine declaratur primo parentibus eius gratia quibus decrepitis filius nasceretur esse donatum deinde ipsi Iohanni qui magnus coram domino futurus et adhuc ex utero matris spiritus sancti sit munere ditandus postremo etiam filiis 25 A Israhel quos ad dominum Deum ipsorum erat conuersurus. Et erit gaudium tibi et exultatio, et multi in natiwitate eius gaudebunt. Merito gaudet pater quod uel in senecta natum uel talis gratiae acceperit filium. Gaudent et alii quibus inauditum eatenus regni caelestis euangelizarit ingressum. Et no240 tandum quod nato praecursore multi gaudent nato autem domino adnuntiat angelus gaudium magnum quod erit omni $ojpulo quia uidelicet hic salutem multis praedicare ille omnibus qui uelint aduenit donare. Eri enim magnus coram domüno ei wimum. ei sicera mom 24 A bibet et spiritu sancto replebitur adhuc ex utero matris suae. Magnae coram domino uirtutis est praedicantem in deserto caelestia gaudia terrenas ex integro spreuisse delicias. Sed et hoc coram domino magnum eminet quamuis hominibus uideatur esse despectum quod is cui in natis mulierum maior nemo 250 est lasciuientis ob ludum puellae capite truncatus est. Cuius ordinem magnitudinis ipse qui proposuit angelus subsequenter exponens, ei unum, inquit, e£ sicera non bibet. Sicera interpretatur ebrietas quo uocabulo Hebraei omne quod inebriare potest poculum siue de pomis siue de frugibus siue de qualibet 251 alia materia confectum significant. Proprium uero in lege nazarenorum erat uino et sicera tempore consecrationis abstinere. Vnde Iohannes Samson et Hieremias ceterique tales ut semper nazareni, id est sancti, manere possint semper his abstinere satagunt. Decet enim uas caelesti gratiae mancipatum a saeculi illecebris castigari nec «no ?n quo est luxoria debriari eum qui musto spiritus sancti desiderat im226 Gen. xvii, 5. 221 Gen. xxxii, 28-30. 228 III Reg. xiii, 2. 229 Hieron., 207. (CC LXXII, 146, 16-17). 233 Luc. i, 15-16. 239/243 Beda, Lom. 1l, 20 (CC CX XII, 528, 18-329, 29). 241 Luc. ii, 10. 249 Luc. vii, 28. 252 Hieron., zoz;. (CC LXXII, 141, 24-25). 256 Num. vi, 2-3. 257 Iud. xiii, 5; I4. 260 Eph. v, 18.

22* qui D 233 ex] in D 234 filios C D 23? pater gaudet D 243 quae B* 246 esse C D 249 nemo maior B E 250 De cuius ordine D 251 magnitudinis add. sup. B? 252 siceram 74 C 253 quod] qui D inebriari .4 D G 257 Ieremias D 288 possent B E J 3

BEDA

CXX

26

IN LVCAM I

pleri. Vnde recte cui uini ebrietas tollitur spiritus gratia cumulatur. Qua se tunc ut praedictum erat ipse repletum monstrauit cum intrante beata Maria in utero genetricis exultauit 26 I» et praecursionis suae cognoscens officium domini quantum adhuc potuit euangelizauit aduentum. 1, 16-17 Et multos filiorum Israhel comuertet ad dominum Dewm ipsorum et ibse raecedet ante illum in spiritu et uirtute Heliae. Cum Iohannes qui Christo testimonium perhibens in eius 27» fide populos baptizabat dicitur filios Israhel ad dominum Deum ipsorum conuertisse patet profecto Christum esse dominum Deum Israhel. Si autem Christus est, immo quia Christus est dominus Deus Israhel, desinant Arriani Christum dominum Deum esse negare, erubescant Fotiniani Christo ex

275 uirgine principium dare, cessent Manichei alium populi Israhel atque alium christianorum Deum credere. Et quia Iohannes praecedere ante illum dicitur uideant aeternum ante saecula PL Deum post hominem in saeculis natum ideoque a suo prae- s:s cursore modo uirum post se uenturum modo Dei filium esse 28o nominatum. Qui bene in spiritu et uirtute Heliae praecedere dicitur quia sicut ille praeco uenturus iudicis ita hic praeco factus est redemptoris. Vnde et conuersatione prorsus simillima ambo deserta secuti uictu frugi uestitu inculti cinctu sunt despecti ambo regis et reginae uesaniam tolerant. I/le 28; Iordanen caelum petiturus diwisit, hic ad lauacrum salutare quo caelum petatur conuertit. Hic cum. domino wersatur 4n terris, ille cum eo manifestatur àn gloria. Vt conuertat corda batrum 1n filios et incredibiles ad. prudentiam iustorum parare domino blebem perjectam. Corda. pa290 trum in filios conuertere est spiritalem sanctorum antiquorum Scientiam populis praedicando infundere. Prudentia uero iustorum est non de legis operibus iustitiam praesumere sed ex fide salutem quaerere ut quamuis in lege positi legis iussa perficiant gratia se tamen Dei per Christum saluandos in29 vA tellegant. Justus enim ex fide wiwit. Et Petrus de iugo legis ait : Quod neque patres nostri neque nos portare botuimus sed per gratiam. domini lesu credimus saluari. quemadmodum et «lli. Qua prudentia quia diutius increduli et per Iohannem imbuti et per Heliam sunt imbuendi recte haec sententia quae

264 Luc. i, 40-41. 215 Ambr., exp. eu. s. Luc. (CC XIV, I, 30-31). 283 IV Reg. i, 8 ; Matth. iii, 4. 283/284 Beda, Poz. ll, 2; (CC CXXII, 550, 37-41). 284 III Reg. xix, 2 ; Matth. xiv, 5. 284/28? Ambrt., exp. eu. s. Luc. (CC XIV, I, 546-548). 284 IV Reg. ii, 14. 295 Rom. i, 17. * 296 Act. xv, 10-11.

267 conuertit B* E* 248 postea D 288 Vt] Et 74* B tantum D dulos J — 294 proficiant B* E*

cor C*

incre-

1, 15-23

27

3o» per angelum de Iohanne dicta est iisdem paene sillabis est de Helia per Malachiam praedicta. Parare, inquit, domino blebem perfectam. Quia enim Zachariam pro plebe supplicantem dixerat exauditum docet quo ordine plebs aedem saluari et perfici debeat ad praedicationem uidelicet Iohannis paenitendo 3o; et credendo in Chfistum. 1, 18 Et dixit Zacharias ad angelum : Vnde hoc sciam ? ego enim sum senex, el uxor mea processit in diebus suis. Ob altitudinem promissorum haesitans signum quo credere ualeat inquirit cui sola angeli uisio uel allocutio pro signo sufficere debuerat. 310 Vnde meritam diffidentiae tacendo poenam luit cui taciturnitas eadem et signum fidei quod quaesiuit et infidelitatis esset poena quam meruit. 1, 19-20 Et respondens angelus dixit ei : Ego sum Gabrihel qui adsto ante Deum et missus sum loqui ad. te et haec tibi euangelizare. 315 Et ecce eris tacens et non poteris loqui usque in diem quo haec fiant pro eo quod mon credidisti uerbis meis quae ymplebuntur in lempore suo. Vult intellegi quia si homo talia promitteret impune signum flagitare liceret at cum angelus promittat iam dubitari non deceat datque signum quod rogatur ut qui dis32 o credendo locutus est iam tacendo credere discat. Vbi notandum quod angelus se et ante Deum adstare et ad euangelizanG dum Zachariae missum esse testatur qwía et cum. ad mos ueniunt angeli sic exterius mplent ministerium ut tamen nwumquam desint interius ber contemplationem. Et mittuntur sgitur 325 e assistunt quia elsi circumscriptus est angelicus spiritus summus iamen spiritus ipse qui Deus est circumscriptus non est. Angeli itaque et missi ante ipsum sunt quia quolibet missi R

1, 21-23

ueniunt inira ipsum currunt.

Et erat plebs expectans Zachariam et mirabatur quod tardaret PL 330 ?jse in templo. Egressus autem non poterat loqui ad illos, et 314 cognoueruni quod wisionem widissel im lemplo. Et ipse erat innuens illis e permansit mutus. Et factum est ut mplerentur dies officii eius abiit in domum suam. Hoc est quod dixi quia uicis suae tempore pontifices templi tantum officiis mancipati 35; non solum a complexu uxorum sed ab ipso quoque domorum suarum abstinerent ingressu. Vbi nostri temporis sacerdotibus quibus semper altari seruire iubetur perpetuae seruandae castitatis exemplum datur. Quia enim tunc sacerdotalis ex stirpe Aaron successio quaerebatur necessario tempus substi301 Mal. iv, 6.

322/328 Greg. Magn., bom. in eu. (PL LXXVI, 1255 A-B).

319 dubitare 4 C 318 promittit C D 3810 merito D 307 sum ozz. C D 332 3828 ueniant PD? 324 interius adZ. in zzarg. P? deceat] liceat ] 338 sacerdotali B 337 perpetuo 44 B? G impleretur B E, impleti sunt /? 339 substituendo -d* C D EG J

28

1, 24

IN LVCAMI

34o tuendae suboli procurabatur. At quia nunc non carnalis successio sed perfectio spiritalis inquiritur consequenter sacerdotibus ut semper altari queant assistere semper ab uxoribus continendum semper castitas obseruanda praecipitur. Post hos autem dies concepit Elisabeth uxor eius. Post dies 345 I uidelicet officii Zachariae completos. Huius sacratissimae conceptionis Iohannes Constantinopolitanae urbis antistes mentionem

faciens,

Gesta

sunt haec, inquit, mense

Septembri

octauo Kalendas Octobris incipiente luna undecima quando oportebat Iudaeos ieiunium scenopegiae celebrare. Et in5;o uentum

est ipsa die octaua

Kalendarum

Octobrium

esse

aequinoctium in qua est inchoatio noctis maior quam lucis. Illum enim ofortet crescere, inquit, se autem minui. Minorata etenim fuerat lux a tenebris cum Iudaei secundum legem et prophetiam sacrificia Deo offerebant in qua et Iohannes 55 I conceptus est. Haec sunt enim quae ante pro peccatis populi offerebantur quae iam cessare oportebat cum Iohannes, id est Baptista, conciperetur. Et ideo Zacharias pater eius sacerdos Iudaeorum emutuit quia iam cessare et emutescere oportebat sacrificia eorum quae pro peccatis populi offerebantur. Venie360 bat enim solus sacerdos qui de agno suo proprio immolato sacrificium Deo pro peccatis omnium offerret. Quibus beati Iohannis uerbis edocemur prima mox die post diem expiationis mutationem tunc sacerdotalis uicis esse celebratam ideoque in hac praecursoris domini conceptionem fieri. Quae non 36 vA frustra die ieiuniorum et afflictionis est ab angelo praedicta quia per ipsum erat hominibus afflictio paenitentiae praedicanda. 1, 24-25 Et occultabat se mensibus quinque dicens : Quia sic fecit mhi dominus in diebus quibus respexit auferre obprobrium 37o meum. inter homines. Quanta sanctis cura sit ne quid turpe de quo erubescere debeant admittant ostendit Elisabeth quae et de ipsis quae accipere cupiebat donis erubescit et licet de ablato gaudeat opprobrio sterilitatis de partu tamen anilis uerecundatur aetatis. Sed pudet onus matris quamdiu latet 57; honor prolis. Nam quae occultabat se quia conceperat filium iam intrante beata Dei genetrice clamosa exultauit quia pariG tura erat prophetam. Allegorice autem per Zachariam sacerdotium Iudaeorum per Elisabeth potest lex ipsa designari quae sacerdotum doctrinis exercita quasi auxilio uirili fulta filios gignere debebat sed quasi ob sterilitatis PL 315 s ooo spiritales Deo 346/349 Ioh. Chrysos., bozz. in diem net. dom. (PG XLIX, 357-3558). iil, 30. 3*4 Gregorius?

332 Ioh.

349 scenophegiae A B* D G?, schenophegiae J/ 9355 sunt ozz. C D 358 omutescere 74!, obmutescere B?, inmutescete omutuit 741, obmutuit p» GJ ja 361 omnibus C D $1? Gregorius» D, oz. «ett. 380 debeat 24* D J*

i, 23-25

33;

39o

395

4oo

405

29

iniuriam minime ualebat non quia non multi et ante legem et in lege perfectissimae uitae fuerint sed quia neminem ad perfectum adduxit lex quae regnum caelorum reserare nisi Christo praecedente non potuit. Bene autem dicitur quia erant iusti ambo ante Deum quia sicut bona est lex e£ mandatum sanctwm ei-Tustum ei bonum ita etiam et sacerdotium legale pro dispensatione temporis illius sanctum bonum et iustum est. Et quod sequitur quia ambo frocessissent in diebus suss ita potest exponi quod legali deuotione quasi adulescentia uel iuuentus ipsius Moysi temporibus et deinceps effloruerit incumbente autem saluatoris aduentu dira eam senectus incuruauerit quando et sacerdotii ordo per ambitiones et contentiones pontificum confusus et ipsa lex per Pharisaeorum traditiones descissa minus hábilis est ad gignendum Deo filios effecta. Ingreditur ergo Zacharias templum quia sacerdotum est intrare in sanctuarium Dei et intellegere in nouissima mysteriorum caelestium. Orat foris multitudo quia qui secreta quaeque et mystica penetrare sublimiter nequeunt doctiorum necesse est monitis humiliter intendant. Dum uero Zacharias altari thimiama imponit nasciturum Iohannem cognoscit quia dum doctores ampliori flamma diuinae lectionis inardescunt gratiam Dei per Iesum Christum uenturam et de interiori litterarum medulla quasi de uulua Elisabeth prodituram esse repperiunt. Et hoc bene per angelum quia et lex est ordinata ber angelos 4n manu mediatoris. Sed qui audita credere dissimulat silentii poena multatur quia mutus est qui non sensum litteris intellegit inesse spiritalem. Nec talis iam uerba dare populo quasi magister nouit sed quasi uerbi et rationis expers tacitis ut ita dicam nutibus innuit quale tunc

410 erat sacerdotium Iudaeorum cum nec rationem sacrificiorum

nec dicta curaret scire prophetarum. Muto ergo permanente Zacharia concepit Iohannem Elisabeth quia non intellegant licet pontifices distinctionem fidei Pharisaei amittant et scribae clauem scientiae ita ut nec ipsi intrent nec auditores 41; Suos intrare permittant interiora tamen legis Christi sacramentis abundant. Et bene conceptum suum Elisabeth quinque mensibus occultat siue quia ipse legifer Moyses quinque libris mysteria Christi parabolatim designat seu quia tota ueteris instrumenti series eandem Christi dispensationem in quinque 4:0 mundi aetatibus per sanctorum facta uel dicta praefigurat. 385 Rom. vii, 12.

405 Gal. iii, 19.

414 Luc. xi, 52.

881 multum D 3884 quod D 885 ambo iusti B 389 legalis deuotio B? deuotioni CE G 391diraeam]directa D — eum;4 — 394 disscissa D?, discissa D?, descisa G 400 inposuit C D 408 fos. quasi] quia J uerbi] uerba. D 414 clauem scientiae oz;. 44 D E G J, in zarg. B? 415 sacramenta B

30

425

430

455

440

44;

450

, 27

m

455

IN LVCAMI

Et ideo quia Christi incarnatio uel sexta aetate saeculi futura uel ad impletionem legis erat profutura recte sexto mense concepti lohannis missus ad Mariam angelus nasciturum nuntiat saluatorem ut sequens ex ordine lectio demonstrat. In mense autem sexto missus est angelus Gabrihel a Deo in ciuitatem. Galileae cui nomen Nazareth. Idcirco angeli priuatis nominibus censentur ut signetur ber uocabula etiam n operatione quid ualeant. Neque etenim qn illa sancia ciuitate quam de wisione omnipotentis Dei plena scientia perficit idcirco propria PL nomina sortiuntur me eorum personae sine nominibus sciri mon 316 possint sed cum ad nos aliquid ministraturi ueniunt apud. nos eliam momina a ministeriis trahunt. Ad Mariam ergo uirginem Gabrihel mittitur qui Dei fortitudo nominatur. Illum. quippe nuntiare ueniebat qui ad debellandas aerias potestates humilis apparere dignatus est de quo per psalmistam dicitur : Dominus fortis et potens dominus botens in proelio ; ei rursum : Dominus uirlutum vpse est vex gloriae. Per Dei ergo fortitudinem nuntiandus erat qui uirtutum dominus et potens in proelio contra potestates aerias ad. bella ueniebat. Mensem autem sextum Martium intellege cuius uicesimo et quinto die dominus noster et conceptus traditur et passus sicut et uicesimo quinto die mensis Decembris natus. Quod si uel hoc die ut non nulli arbitrantur aequinoctium uernale uel illo solstitium brumale fieri credamus, conuenit utique cum lucis incremento concipi uel nasci eum qui 2"iwminat omnem hominem uenientem vn hunc mundum. At siquis ante dominicae natiuitatis et conceptionis tempus lucem uel crescere uel tenebras superare conuicerit, dicimus et nos quia et Iohannes tunc ante faciem aduentus eius regnum caelorum euangelizabat et nunc quoque praedicatoribus imperatur : Jfer facite e qui ascendit super occasum. Cur autem Iohannes circa aequinoctium autumnale conceptus circa solstitium aestiuum sit natus docet ipse qui uelex sua uel ex ueteris testamentiut multi autumant persona loquitur : J/lum oportet crescere me autem minui. Ad wirgimem. desponsatam wiro cui nomen erat Ioseph de domo Dauid, et nomen wirgimis Maria. Multas ob causas saluator non de simplici uirgine sed de desponsata uoluit nasci. Primo uidelicet ut per generationem Ioseph cuius Maria cognata erat Mariae quoque nosceretur origo. Neque 426/439 Greg. Magn., boz. in eu. (DLL LXXVI, 1250 D-1251 C). 4365 Ps. 25, 8 436 Ps. 25, 1o. 445 Ioh. i, 9. 450 Ps. 67, 5. 454 Ioh. iii, 30. 456/ 412 Hieron., zn Maz£b. (PL XXVI, 24 B-C). 4258 autem oz. B J — angelus iz zzarg. B* 429 Dei omnipotentis D scientiae B* D E* 430 scite B* C* E* 432 a add. sup. B? D? ES, om. C G J 434 aereas E — 439 aereas C D E. 448 quod D — 459 posterius de om. D sponsa C E G

1, 25-31

31

46o enim moris est scripturae feminarum genealogiam texere. Nam et de utroque potest intellegi quod dicitur de domo Dauid. Deinde ne uelut adultera lapidaretur a Iudaeis malens aliquos de suo ortu quam de pudore dubitare parentis simul et uirginibus impudicis occasionem tollens ne matrem quoque 465 saluatoris dicerent*falsis suspicionibus infamatam. Tertio ut Aegyptum fugiens et rediens haberet solatium uiri qui integerrimae uirginitatis custos pariter ac testis existeret. Quarto ne partus eius diabolo pateret qui si eum de uirgine natum cognosceret forsitan quasi ceteris hominibus eminen47» tiorem morti tradere timeret. Maria autem Hebraice stella maris Syriace uero domina uocatur et merito quia et totius mundi dominum et lucem saeculis meruit generare perennem. Et ingressus angelus ad eam dixit : Aue gratia plena, dominus tecum, benedicta tu in mulieribus. Bene gratia plena uocatur 475 quae nimirum gratiam quam nulla alia meruerat assequitur ut ipsum uidelicet gratiae concipiat et generet auctorem. Quae cum. widissel turbata. est in sermone eius et. cogitabat qualis esset ista salutatio. Disce wirginem moribus disce uirginem werecundia disce uirginem oraculo disce mysterio. Trepidare 48o uirginum est ei ad omnes uiri ingressus Dauere omnes wirt. affatus uereri. Discant mulieres jropositum pudoris àmitari. Sola in. penetralibus quam nemo wirorum wideret solus angelus repperiret sola sine comite sola sine teste ne quo degeneri deprauaretur affatu ab angelo salutatur. Disce wirgo uerborum witare 485 lasciwiam. Maria etiam salutationem angel? uerebatur. Erat tamen cogitans, inquit, qualis esset haec salutatio et ideo cum uerecundia quia pauebat cum prudentia quia benedictionis nouam formulam. mirabatur quae nusquam. lecta. est. musquam ante comdperíta. 49)o

Et ait angelus ei : Ne timeas, Maria, inuenisti enim gratiam

apud Deum. Quam ubi salutatione insolita utpote quae ei soli seruabatur uiderat turbatam quasi familiarius notam uocans ex nomine ne timere debeat iubet. Et quia gratia plenam uocauerat eandem gratiam et astruit plenius et ube495 rius explicat dicens : T 3r

Ecce concipies im utero et paries fium et uocabis momen

463 Ambr., exp. eu. s. Luc. (CC XIV, II, 15-16). 470 Hierton., nozz. (CC LXXII, 137, 16-20). 414/489 Ambt., exp. eu. s. Luc. (CC XIV, II, 111-125).

471 468 qui] quia D 466 Aegypto D 465 pos? ut add. in C? D? sup. E G 419 4474 audisset 4 B? — eius add. sup. B* post.etom.D . 4*3 Haue D 480 affectus /4 D* E, afectus / — 482 penetramysterium B E*, ministerio 489 DE J 484 affectu .d B* CF 482 repperit P* bilibus 4 D E* G J ubi oz. 4 491 dominum 44 E 489 conpertam B* prius quia] qua D 494 uocaret B* G] 492solaz4 B* C D E* C D EG J, add. sup. B*

PL 5X7

32

500

IN LVCAM I

eius Iesum. lesus saluator siue salutaris interpretatur. Cuius sacramentum nominis alloquens Ioseph angelus exposuit, Ipse enim, inquiens, saluum. faciet populum suum a peccatis eorum. Non ait populum Israhel sed populum suum, hoc est in unitatem fidei ex praeputio et circumcisione uocatum quibus ex diuersa parte congregatis fieret unum ouile et unus pastor.

1939 $0

5

Hic erit magnus et filius altissimi uocabitur, dominus Deus sedem Dawid patris eius. Dictum hanne quia erié magnus, sed ille quasi homo quasi Deus magnus, ille enim magnus coram

à

et. dabit. est et de magnus, domino,

«lli Iohic Aic

autem erit magnus, inquit, et filius altissimi wocabitur. Idem 510

$15

520

325

559

ergo filius altissimi qui in utero uirginali conceptus et natus est idem homo in tempore creatus ex matre qui Deus est ante tempora natus ex patre. Si autem idem homo qui Deus est, omittat Nestorius hominem tantum dicere ex uirgine natum et hunc a uerbo Dei non in unitatem personae sed in societatem inseparabilem esse receptum. Alioquin non unum Christum uerum Deum et hominem sed duos quod dici nefas est asserere ac per hoc non trinitatem sed quaternitatem praedicare conuincitur. Catholica autem fides sicut unum quemlibet hominem carnem et animam ita hominem et uerbum unum Christum rectissime confitetur iuxta quod et angeli uerba significant quae dandam illi sedem Dauid patris eius asseuerant. Qui enim eundem ipsum patrem habere Dauid quem filium altissimi uocari pronuntiat in duabus utique naturis unam Christi personam demonstrat. Accepit autem sedem Dauid ut nimirum gentem cui Dauid quondam et fili eius temporalis regni gubernacula praebuerunt ipse perpetuum uocaret ad regnum quod eis paratum est ab origine mundi. Et regnabit in. domo lacob 4n aetermwm, ei vegni es mon erit finis. Et Esaias ait : Multiplicabitur ejus ymperium, et pacis non erii finis, super solium Dawid et super vegnum eius ut confirmet illud et conroboret 4n iudicio et vustitia. Non dixit

in adquisitione gloriae gazarumque terrestrium non in uictoria gentium plurimarum urbiumque debellatione superbarum sed in iudicio et iustitia. Per haec enim regnum Christi et in singulis quibusque fidelibus et in uniuersa per orbem multi35 vA plicatur pariter et confirmatur ecclesia. Domum namque Iacob totam ecclesiam dicit quae uel de bona radice nata uel cum oleaster esset merito tamen fidei in bonam est inserta oliuam. Quam post triumphum passionis alloquens saluator 499 Matth. i, 21. 528 Es. ix, 7.

502 Ioh. x, 16.

513 unitate B D E J societate B D E 520 asseruerant B D E, adseuerant C

506 Luc. i, 15.

526 Matth. xxv, 34.

514 inseparabile D*, inseparabili B? 536 dixit D

PL 318

131-35

33

ait : Qui timetis dominum laudate eum, uniuersum semen Iacob 54o magnificate eum. Non autem ideo futuri temporis uerbis magnus extiturus Iesus filius altissimi uocandus sceptrum Dauid accepturus et in domo Iacob regnaturus asseritur quia iuxta quod heretici sapiunt atque a ueritate desipiunt Christus ante Mariam non fuerit.$ed quia homo assumptus in Deum clarifi54; catus est ea claritate quam uerbum Dei habuit prius quam mundus esset apud patrem, hoc est ut idem filii nomen eandem Christi personam homo cum Deo plenus gratia et ueritate sortiretur. Dixit autem Maria ad angelum : Quomodo fiet istud quoniam 550 wirwm non cognosco ? Propositum suae mentis reuerenter exposuit uitam uidelicet uirginalem se ducere decreuisse. Quae quia prima feminarum tantae se uirtuti mancipare curauit iure singulari prae ceteris feminis beatitate meruit excellere. Quomodo,

inquit, fiet istud ? Non

ait, Vnde

hoc sciam, sed

555 Quomodo fiet, inquit, quoniam wirum non cognosco, ordinem uidelicet obsequii cui subdatur inquirens non autem signum cui credat flagitans. Neque enim decebat electam generando Deo uirginem dubiam diffidentia sed prudentia cautam exsistere quia nec facile poterat homo nosse mysterium quod 56» in Deo manebat

i, 35

a saeculis absconditum.

Quia ergo legerat,

Ecce wirgo in utero habebit et pariet filium, sed quomodo id fieri posset non legerat merito credula his quae legerat sciscitatur ab angelo quod in propheta non inuenit. Et respondens angelus dixit e : Spiritus sanctus superuenset 565 «n le, el uirtus altissumi obumbrabit tibi. Non uirili, inquit, quod non cognoscis semine sed spiritus sancti quo impleris opere concipies. Erit in te conceptio, libido non erit. Concupiscentiae non erit aestus ubi umbram faciet spiritus sanctus. Verum in eo quod ait, e£ wirtus altissimi obumbrabit tibi, potest etiam 57e incarnati saluatoris utraque natura designari. Vmbra quippe a lumine solet et corpore formari et cui obumbratur lumine quidem uel calore solis quantum sufficit reficitur sed ipse solis ardor ne ferri nequeat interposita uel nubecula leui uel quolibet alio corpore temperatur. Beata itaque uirgo quia

575 quasi purus homo omnem plenitudinem diuinitatis corporaliter capere nequibat uirtus ei altissimi obumbrauit, id est incorporea lux diuinitatis corpus in ea suscepit humanitatis. De 539 Ps. 21, 24. 545 Ioh. xvii, 5. 554 Luc. i, 18. 560/563 Ambr., exp. eu. 5. Luc. (CC XIV, 11,276-280). 561 Es. vii, 14. 515 Col. ii, 9.

539 Deum B E 544 quod D 545 priu: quam] qua P? 552 uirtute 74 BE 561 sed oz. D 565 obumbrauit B* C* D* uiti C 566 quo oz. D implebetis B?, completis J 5069 obumbrauit B* C* D* E 573 inter-

posito

4dBS

CD EG J

nubiculo 4 C* D E G J, nubilo C?

PE 319

34

58»

58;

59o

59;

1, 36-37

IN LVCAM I

quo pulchre propheta : Ecce dominus, inquit, ascendet. swper nubem leuem et ingredietur Aegyptum ; quod est dicere, Ecce uerbum Dei patri coaeternum Iumenque de lumine ante saecula natum carnem in fine saeculorum atque animam nullo peccati pondere grauatam suscipiet et de utero uirginali tamquam sponsus de thalamo suo procedet in mundum. Ideoque et quod nascetur sanctum wocabitur filius Dei. Ad distinctionem nostrae sanctitatis Iesus singulariter sanctus nasciturus asseritur. Nos quippe et si sancti efficimur non tamen nascimur quia ipsa naturae corruptibilis conditione constringimur ut merito cum propheta gementes singuli dicamus : Ecce enim in iniquitatibus conceptus sum, et àn delictis feperit me maler mea. Ille autem solus ueraciter sanctus est qui ut ipsam conditionem naturae corruptibilis uinceret ex commixtione carnalis copulae conceptus non est. Sanctum, inquit, wocabitur filius Dei. Quid hic dicis, Nestoriane, qui beatam Mariam Dei negans esse genetricem apertam niteris impugnare ueritatem ? Ecce Deum dixit superuenturum Dei filium nasciturum. Quomodo ergo aut Dei filius Deus non est aut quae Deum edidit quomodo Oeoróxkos, id est Dei genetrix non esse potest ? Et ecce Elisabeth cognata tua et tbsa concegat fitum 1n senec-

6oo tute sua. Et hic mensis est sextus tlli quae uocatur sterilis quia non erit 4npossibile apud Deum omne uerbum. Ne uirgo se parere posse diffidat accipit exemplum sterilis anus pariturae ut discat omnia Deo possibilia etiam quae naturae ordine uidentur esse contraria. Si quem uero mouet quomodo beatae 6o; Mariae cognatam dicat Elisabeth cum haec de domo Dauid illa de filiabus Aaron originem duxerit, animaduertat proauos earum liberis inuicem nuptum traditis utramque tribum potuisse coniungere. Cui si haec expositio forte non suffecerit contentiosius insistenti quasi hoc contra interdictum legis 610 fieri nequiuerit, legat exodum ubi scriptum est : Accefit auiem Aaron uxorem Elisabeth filiam Amanadab sororem Naason

quae peperit ei Nadab et Abiud et Eleazar et Ithamar, uideatque ante edictum legis superna prouisione sacerdotalem regali iunctam iam fuisse progeniem ut uidelicet dominus Iesus 6:5; Christus qui secundum carnem uerus rex et sacerdos erat futurus ipsam quoque carnem de utraque Dauid scilicet et Aaron stirpe susciperet. Vnde et in hac utraque tribu chrisma

5*8 Es. xix, 1.

583 Ps. 18, 6.

589 Ps. 5o, 7.

. 610 Ex. vi, 25.

5*8 qua D ascendit C* E — supra D . 579 pos? ingredietur ad. in C 600 sextus est B EG J 602 accepit B E J

1, 35-41 35 per legem mysticum celebrabatur Christi nimirum nominis pariter et generationis praenuntium. Et ipse Dauid domum 62o Dei ingrediens panem sanctum et gladium quasi rex et sacerdos accepit illum uidelicet de suo semine uenturum praefigurans qui et pro nostra libertate regis iure pugnaret et pro nostra absolutione. panem suae carnis offerret. Dixit autem Mara : Ecce ancilla domini, fiat mihi secundum

PL

625 uerbum tuum. Quanta cum deuotione humilitas quae et angeli 320 promissum optat impleri et se ipsam quae mater eligitur ancillam nuncupat apertissime insinuans quam nil sibi meriti uindicet in eo quod domini iussis obsecundet.

i, 38-39

1, 40

Fiat, inquit,

sine uiri semine conceptus in uirgine nascatur de spiritu sancto 635o integra carne, sanctum quod nascitur de homine matre sine homine patre uocetur Dei filius. Et discessit ab illa angelus. Exsurgens autem Maria $n diebus js abWt in moniana cwm festinatione in ciuitatem. Iudae. Accepto uirginis consensu mox angelus caelestia repetit, illa 65 A petit montana, Festinat inuisere Elisabeth won quasi $ncredula de oraculo uel dubia de exemplo sed ut laeta fro uoto relig?osa ro officio typicum pariter exemplum tribuens quod omnis anima quae uerbum Dei mente conceperit uirtutum statim celsa cacumina gressu conscendat amoris quatenus ciuitatem 64v Iudae, id est confessionis et laudis, arcem penetrare et usque ad perfectionem fidei spei et caritatis quasi tribus in ea mensibus ualeat commorari. Et inirauit in domum Zachariae et salutauit Elisabeth. Disce uirgo humilitatem Mariae ut et corpore casta et pectore possis 64 esse deuota. Visitat iunior seniorem, salutat uirgo uxorem. Decet enim ui quo castior wirgo eo sit humilior et senioribus deferens habitum castitatis praeconio commendet humilitaE

tis. Aliter. Maria ad Elisabeth, dominus uenit ad Iohannem,

Pu4r

haec ut spiritu sancto repleatur, ille illius ut baptisma con65o secretur, maiorumque humiliatio minorum est utique exaltatio. Denique sequitur : Ei factum est ut audiuit salutationem Mariae Elisabeth, exuliauwit infans in wiero eius, et repleta est spirw sancto Elisabeth. Vide distinctionem singulorumque uerborum proprie655 tates. Vocem rior Elisabeth audiuit, sed Iohannes prior graHam sensit, illa naturae ordine audiuit, iste exultiautt ratione

mysterii, illa Mariae, ise domini sensit aduentum, istae gra619 I Reg. xxi, 1-9. 635/637 Ambrt., exp. ez. s. Luc. (CC XIV, II, 288-290). 643/6051 Ambtr., exp. eu. s. Luc. (CC XIV, II, 306-314). 654/662 Ambr., exp. eu. s. Luc. (CC XIV, II, 518-327).

618 premisticam E celebratur C D E 629 nascitur B* E 631 filius Dei C marg.B,om.CDEG I] illus om. A

Christum C D 627 nihil C G 638 celsa statim C D 649 ille ;z consecraretur D

36

IN LVCAM I

liam loquuntur, illi intus operantur jielatisque. mysteriwm maternis adoriuntur brofectibus duplicique miraculo prophetant 660 matres spiritu paruulorum. Exultawit nfans, et repleta mater est. Non rius mater repleta quam filius, sed cum filius esset repletus spiritu sancto repleuit et matrem. Et exclamauit uoce magna et dixit : Benedicta tu inter mulieres,

i, 43

el benedictus fructus uentris tui. Notandum quod praemissa de 665 Christo $rophetia non rerum tantum miraculis sed et uerborum droprietate completur. Iste est enim fructus qui Dauid patriarchae sub iure iurando promittitur : De fructu uentris iui bonam super sedem meam, simulque intuendum quod eadem uoce Maria ab Elisabeth qua a Gabrihel benedicitur 67» quatenus et angelis et hominibus ueneranda et cunctis merito feminis praeferenda monstretur. Et unde hoc mihi ut ueniat mater domini mei ad me ? Non quasi nescia perquirit quod nimirum sancti spiritus esse cognoscit se uidelicet a matre domini ad pignoris sui profectum 675 salutari sed miraculi nouitate perculsa non hoc sui meriti sed muneris fatetur esse diuini. Ecce enim uti facta est uox salutationis tuae in auribus meis

exultawuit 4n. gaudio infans in utero meo. Erubescebat Elisabeth onus parentis quamdiu nesciebat mysterium religionis. Sed quae 68o occultabat se quia conceperat filiwm iactare se coepit quia. generabat prophetam et quae ante erubescebat benedicit et quae dubitabat ante firmatur. Ecce enim, inquit, ut uox salutationis tuae facta est in. auribus meis exultauit in. gaudio infans in utero meo. Itaque magna uoce clamawit ubi domini sensit aduentum 685 quia religiosum credidit partum. Nulla enim causa erat fudo"is ubi brophetae ortus datae non affectatae fidem. generationis adscisceret. Et beata quae credidit. quoniam, perficientur ea. quae. dicta sunt ei a domino. Vides non dubitasse Mariam sed credidisse 69o e£ 4deo fructum fidei consecutam.

Beata, inquit, quae credidit.

Et uere beata quae sacerdote praestantior cum sacerdos negasset uirgo correxit errorem. Nec mirum si dominus redempturus mundum operationem suam inchoauit a matre ut per quam salus omnibus parabatur eadem prima fructum 69;salutis hauriret ex pignore pariterque notandum quanta 665/666 Ambr., exp. eu. s. Luc. (CC XIV, Il, 536-357). 667 Ps. 13r, 1r. 678/687 Ambr., exp. eu. s. Luc. (CC XIV, I, 703-712). 689/690 Ambr., exp. ez. 5. Luc. (CC XIV, II, 559-260).

664 promissa D 665 uerbum B* E 666 enim aZ. sup. Bt 679 quamdiu] quae diu J? 686 datae oz. C D] beatae J 687 adsciscerat D, asciret ]? 692 errorem] M add. in marg. C 694 hominibus D 695 pignore] M add. in marg. D J

PL 321

i, 41-49

790

i, 46-47 Ue»

710

715

Elisabeth animum gratia Maria intrante ditauit quem simul de praeterito praesenti atque futuro ber prophetiae spiritum ilustrauit. Dicens enim, beata quae credidisti, aperte indicat quia uerba angeli quae dicta ad Mariam fuerant ber spiritum agnowit, atque subvungens, perficientur ea. quae dicta sunt tibi a domino, quae etiàm eam in fuiuro sequerentur braeuidit. Maítrem uero domini sui nominans quia redemptorem hwnani generis n. ulero portaret intellexit. Et ait Maria : Magnificat anima mea dominum, et exultauit spiritus meus in Deo salutari meo. Tanto, inquit, me dominus tamque inaudito munere sublimauit quod non ullo linguae officio explicari sed ipso uix intimi pectoris affectu ualeat comprehendi, et ideo totas animae uires in agendis gratiarum laudibus offero totum in contemplanda magnitudine eius cui non est finis quicquid uiuo sentio discerno gratulanter impendo quia et eiusdem Iesu, id est salutaris, spiritus meus aeterna diuinitate laetatur cuius mea caro temporali conceptione fetatur. Cui simile est illud psalmistae : Aq?ma autem mea exultawit 4n, domino et delectabitur swper salutari eius. Et ipse enim patrem filiumque pari uenerabatur amore. Quia respexit. humilitatem. ancillae suae. Ecce enim ex hoc beatam. me dicent omnes generationes. Cuius humilitas respicitur recte beata ab omnibus cognominanda gratulatur, sicut e contrario cuius superbia despecta condemnatur Euae, id est

720 uae

1, 49 T5;

759

755

37

siue

calamitatis

nomine,

multata

tabescit.

Decebat

enim ut sicut per superbiam primae nostrae parentis mors in mundum intrauit ita denuo per humilitatem Mariae uitae introitus panderetur. Quia feci mhi magna qui botens esi, eb sanctum nomen PL eius. Ad initium carminis respicit ubi dictum est : Magnificat 322 anima mea dominum. Sola quippe anima illa cui dominus magna facere dignatur dignis eum praeconis magnificare et ad consortes eiusdem uoti ac propositi potest cohortando dicere : Magnificate dominum mecum et exaltemus momen eius in inuicem. Nam qui dominum quem cognouit quantum in se est magnificare et nomen eius sanctificare contempserit Óinimus uocabitur in regno caelorum. Sanctum autem nomen eius uocatur quia singularis culmine potentiae transcendit omnem creaturam atque ab uniuersis quae fecit longe segregatur. Quod Graeca locutione melius intellegitur in qua ipsum 696/703 Greg. Magn., Dozz. in Execb. (PL. LXXVI, 790 A-B). 213 Ps. 34, 9. 719/720 Hieron., zozz. (CC LXXII, 65, 16-17). 929 Ps. 35, 4. 9731 Matth.

v, 19. 696 animam C ditauit] M ad. in zarg. B quam 44 C 712 laetetur B* E 714 exultabit B E 718 hominibus D 719 Euae] tuae B E 420 uae] suae p? calamitas D 922/723 introitus panderetur uitae C D

38

IN LVCAM I

uerbum quod dicitur &ywv quasi extra terram esse significat. Cuius etiam nos imitatione pro modulo nostro segregari praecipimur ab omnibus qui non sunt sancti nec Deo dedicati dicente domino : Sancti estote quia et ego sanctus sum. 740 Quicumque enim se consecrauerit merito extra terram et extra mundum uidebitur. Potest enim et ipse dicere super terram ambulantes conuersationem in caelis habemus. Ei misericordia eius in jrogenies et jrogemies timentibus 1, 50 eum. A specialibus se donis ad generalia Dei iudicia conuertens 745 totius humani generis statum describit et quid superbi quid humiles mereantur quid filii Adae per liberum arbitrium quid filii Dei sint per gratiam alternis uersibus explicat. Non ergo, inquit, soli mihi fecit magna qui potens est sed et 4 ommi gente et progenie qui timet ewm et operatur ustitiam acceptus 75 o est alli. 1, 5I Fecit potentiam $n brachio suo dispersit superbos mente cordis su?. In brachio suo in ipso Dei filio significat. Non quod Deus pater figura determinetur carnis humanae eique filius tamquam membrum corporis haereat sed quia omma jer 75 ipsum facta sunt ideo brachium domini dictus est. Sicut enim tuum brachium per quod operaris sic Dei brachium dictum est eius uerbum quia per uerbum operatus est mundum. Cur enim homo brachium ut aliquid operetur extendit, nisi quia non continuo fit quod dixerit ? Si autem tanta potestate corporis sui quod diceret fieret, - e Ó praeualeret ut sine ullo motu brachium eius uerbum eius esset. Cum ergo audiuimus brachium Dei patris esse Deum filium non nobis obstrepat consuetudo carnalis sed quantum illo donante possumus Dei uirtutem et sapientiam cogitemus per quam íacta sunt 765 omnia. Deposwit potentes de sede et exaltawit humiles. Esurientes i, 52-53 vmplewuit bonis et diuites dimisit inanes. Quod dixit, 4n brachio $40, et quod praemisit, ó» $rogenies et progenies, his quoque a7ó kowoU per singula commata est adnectendum uersiculis quia uidelicet per omnes saeculi generationes et perire supezbi et humiles exaltari pia iustaque diuinae potentiae dispensatione non cessant. Suscepit Israhel puerum suum memorari misericordiae suae. Pulchre puerum domini appellat Israhel qui ab eo sit ad susceptus oboedientem uidelicet et humilem 7TI5 saluandum iuxta quod Osee dicit : Quia fuer Israhel et dilexi eum. Nam A

439 Leu. xi, 44.

748 Act. x, 35.

954 Ioh. i, 3.

**6 Osee xi, 1.

$36 dixerat D 9334? segregare D 943 post posterius progenies add. super timentes C D 944. A om. J 448 et op, A B E 459 non 4A E, add. sup. B* C? 161 audimus (-ui- 7 ras.) B? D* *68 promisit Top *?*3 memorare B* E suae ad4. B?, oz. C E *74 quia D J Oseae B D E

C D oz. BD 736

PL 525

1, 49-57

39

qui contemnit humiliari non potest utique saluari nec dicere cum propheta : Ecce enim Deus adiuuat me, et dominus susce-

ptor est animae meae. Quicumque autem Iuumiliauerit se sicut 18o paruulus hic est maior in regno caelorum. Sicut locutus est ad batres nostros Abraham et semini eius in saecula. Semen Abrahae non carnale sed spiritale significat, id est non eius tantum carne progenitos, sed siue in circumcisione seu in praeputio fidei illius uestigia secutos. Nam et ipse in 785 praeputio positus credidit reputatumque est ei ad iustitiam atque eiusdem fidei signaculum circumcisionem accepit ut sic utriusque populi pater fieret per fidem iuxta quod apostolus ad Romanos plenissime disseruit. Aduentus ergo saluatoris Abrahae est et semini eius in saecula promissus, hoc est filiis u99 promissionis quibus dicitur : $2 autem uos Christi, ergo Abrahae semen estis secundum. $romissionem heredes. Bene autem uel domini uel Iohannis exortum matres prophetando praeueniunt ut sicut peccatum a mulieribus coepit ita etiam bona a mulieribus incipiant et quae per unius deceptionem periit 795 duabus certatim praeconantibus mundo uita reddatur. Mansit autem Maria cum illa quasi mensibus tribus et veuersa est in domum suam. Tamdiu mansit Maria donec Elisabeth partus tempore completo praecursoris domini sui propter quam maxime uenerat natiuitatem uideret. Dictum est au8oo tem supra quod omnis anima casta quae spiritale uerbi desiderium conceperit alta mox necesse sit exercitii caelestis iuga subeat et quasi trium mensium dies ibidem demorata quo usque perfecta principalium uirtutum luce radietur perseuerare non desistat. Quos nimirum perfectissimi fulgoris 805 menses describens apostolus ait : Nunc autem manet fides spes caritas tria haec, masor autem his caritas.

Elisabeth autem impletum est tempus pariendi et peperit filiwm. Verbum impletionis sancta scriptura in bonorum tantum 7278 Ps. 55, 6.

7*9 Matth. xviii, 4.

788 Rom. iv, 1-12.

990 Gal. iii, 29.

805 I Cor. xiii, 13.

9??? quia D — os? qui add. non sup. ]? contendit / 739 autem] enim D J 780 05; caelorum add. Bene quoque subiunxit, zezorari misericordiae suae, quia

quod dominus hominem ut redimeret assumpsit non humanae metitum conditionis sed diuinae donum pietatis extitit. Quid enim post culpam praeuarticationis 782 pos saecula add. Patrum menisi iustam conditoris iram meruimus ? 74 motiam faciens beata Maria tecte Abraham nominatim exprimit quia et si multi pattes ac sancti dominicae testimonia mysticae praetulerunt ipsi tamen primo manifeste sunt eiusdem incarnationis ac nostrae redemptionis archana praedicta ipsi specialiter dictum est, 74/que in fe benedicentur uninersae cognationes ferrae, quod ad dominum saluatotem pertinere nullus fidelium dubitat qui ad dandam nobis benedictionem perpetuam de stirpe Abrahae ad nos uenire dignatus est. 44 — —pos; 484 secutos oz. C D, sequentes 983 progenitus D Semen add. autem 74

799 uenerat maxime B E 288 deseruit B* E, diseruit D? sup. Ct ritali B* E, spiritalis B? 805 manent B* D? G

890 spi-

40

IN LVCAMI

ortu uel obitu uel actu ponere consueuit quorum uitam plenitudinem perfectionis habere significat. Denique Elisabeth impletum. est. tempus pariendi. Impleti sunt dies Mariae ut pareret. Impleuit Salomon aedificare domum domini. Defunctus est Abraham uel alius aliquis patrum senex et plenus dierum. Et postquam uenit blenitudo temporis misit Deus fium suum. At contra dies impiorum inanes sunt et uacui. Vir; enim sanguimum, et dolos? non dimidiabunt dies suos. Et audierunt wicini ei cognati eius quia magnificauit dominus misericordiam suam cum illa et congratulabantur ei. Habet sanctorum editio laetitiam. blurimorum. quia commune est bonwm. Iustitia enim communis est uirtus. Et ideo n ortu iusti futurae uitae insigne Dromüititur ei gratia secutura. uirtutis exultatione uicinorum raefigurante signatur. Et factum est in. die octaua uenerunt circumcidere puerum et uocabant ewm momiüne pairis sui Zachariam. Et respondens mater eius dixit : Nequaquam sed uocabitur Iohannes. Mire sanctus euangelista braemittendum butauit quod blurimi infantem patris nomine Zachariae appellandum butarunt ut aduerias matri non nomen alicuwus. displicuisse degeneris sed id sancto infusum. spiritu quod ab angelo ante Zachariae fuerat 85 o praenuntiatum. Et quidem ille mutus intimare uocabulum. filii nequit uxori, sed ber prophetiam Elisabeth didicit quod mon didicerat a, marito. 1, 61-63 Et dixerunt ad illam : Quia nemo est in cognatione tua. qui uocetur hoc nomine. Innuebant autem patri eius quem uellet 85 vA uocari eum. Et postulans pugillarem scripsit dicens : Iohannes 810

oob ^

est nomen, eius. Et mirati sunt uniuersi. Iohannes est, inquit,

9 64-65

nomen eius, hoc est non ei nos nomen imponimus qui iam a Deo nomen accepi. Habet uocabulum suum quod agnowimus non quod elegimus. Nec mireris si nomen mulier quod non audiuit 84 o asseruit quando ei spiritus sanctus qui angelo mandauerat reuelawit neque poterat domini ignorare braenuntium. quae prophelauerat Christum. Et bene additur quia nemo in cognatione eius uocabatur hoc nomine ut intellegas nomen non generis esse sed uatas. 845 Abpertum est autem ilico os eius et lingua eius et loquebatur benedicens Deum. Et [actus est timor super ommes wicinos eorum. Quia «ox clamantis in deserto est nata merito est lingua parentis soluta. Neque enim patrem a laudibus silere decebat qui uerbi praecone sibi nato gaudebat. Quippe cui labia quae 811 Luc. ii, 6. 812 II Paralip. iii, r. 814 Gal. iv, 4. 816 Ps. 54, 24. 818/822 Ambr., exp. eu. s. Lau. (CC XIV, II, 410-414). 825/844 Ambr. ex. eu. 5. Luc. (CC. XIV, II, 429-450). 847 Ioh. i, 25.

812 Dei pet oz. B

CD

821 secuturae B E G J* 844 uatis] facti .d B E G

826 plurimi] primo B E

845 illico B

831

1, 57-68

AI

8;o Incredulitas uinxerat fides iam soluit. Verum haec etiam alle-

i, 65-66

1, 67-68

gorice, si qui perscrutari desideret, Iohannis celebrata natiuitas gratiae noui testamenti est inchoata sublimitas cui uicini et cognati patris nomen quam Iohannis imponere malebant quia Iudaei qui legis ei obseruatione quasi adfinitate iuncti 85 vA erant magis iustitiam quae ex lege est sectari quam fidei gratiam suscipere cupiebant. Sed Iohannis, hoc est gratiae Dei, uocabulum mater uerbis pater litteris intimare satagunt quia et lex ipsa psalmique ac prophetae apertis sententiarum uocibus gratiam Christi praedicant et sacerdotium illud uetus 860 figuratis caerimoniarum et sacrificiorum umbris eidem testimonium perhibet. Pulchreque Zacharias octaua die prolis editae loquitur quia per domini resurrectionem quae octaua die, hoc est post septimam sabbati, facta est occulta sacerdotii legalis archana patuerunt linguaque pontificum Iudaeorum 86 I quam diffidentiae uincula strinxerant intellegentiae rationabilis est uoce soluta. Et super omnia montana Iudaeae diwulgabantur omnia uerba haec. Et $osuerunt omnes qui audierant in corde suo dicentes : Quid buias puer iste evi? Elenüm mamus domini erat cum 87 o illo. Magna opera domini exquisita. n. omnes wuoluntates ewus. Ecce enim unum Zachariae silentium non ipsi tantum cum datur ad poenam incredulitatis et signum credendi proficit sed et cum aufertur omnes uicinos eius miraculo ac timore stupefacit. Omnia circumquaque montana fama nati prophetae 87 VA perfundit omnes qui audire poterant ad perquirendum diligentius pueri qui natus est modum statumque sollicitat ut his uidelicet atque huiusmodi futurus Christi propheta commendetur auspiciis iterque ut ita dixerim praecursori ueritatis praecurrentia signa praebeant. Et Zacharias pater eius impletus est spiritu sancto et brophe880 tauit dicens : Benedictus dominus Deus Israhel quia: wisitauit et fecit redemptionem plebis suae. Quanta superni muneris est largitas, si prompta ad accipiendum nostrae fidei sit pietas. Ecce loquella quae sola est ablata diffidenti cum spiritu 88 prophetiae est restituta credenti. Visitauit autem dominus plebem suam quasi longa infirmitate tabescentem et quasi uenditam sub peccato unici filii sui sanguine redemit. Quod quia beatus Zacharias proxime faciendum cognouerat prophetico more quasi iam factum narrat. Et notandum quod 890 uisitasse et redemisse plebem suam dicitur non quia uidelicet VA

856 Hieron., zozz. (CC LX XII, 146, 16-17).

$70 Ps. 110, 2.

863 post oz. B C E $62 quo D* 856 gratia D 851 desiderat B C E 887 uicini B* E 882 plebi D E* J 872 proficiat D septima B C E 890 plebem suam oz. D 890/891 ueniens hanc uidelicet D 4

D EDA

CXX

PL 525

42

IN LVCAM I

hanc ueniens suam inuenit sed quia uisitando suam fecit. Cui simile est quod in prouerbiorum fine de eadem plebe cantatur : Mulierem fortem quis inueniet ? Neque enim eandem mulierem 89 I

uidelicet

ecclesiam

fortem,

id est fide deuotam,

inuenit sed sibi desponsando fortem reddidit quia suae fidei sublimitate perfecit. Ei erexit cornu salutis nobis in domo Dawid ueri sui. Cornu salutis firmam celsitudinem salutis dicit. Ossa siquidem omnia carne inuoluta sunt, cornu excedit carnem, et ideo cornu

900

salutis regnum saluatoris Christi uocatur quo mundo spiritalis et quae carnis gaudia superet altitudo nuntiatur. In cuius figuram Dauid uel Salomon cornu olei sunt in regni gloriam consecrati.

995

eius. À saeculo, inquit, quia tota ueteris instrumenti scriptura prophetia de Christo praecessit. Nec soli Hieremias Danihel et Esaias ceterique tales qui et prophetae specialiter appellati et de eius aduentu manifeste sunt locuti uerum ipse pater Adam Abel et Enoch et ceteri patrum factis quique suis eius dispensationi testimonium reddunt. Vnde dominus ipse Iudaeorum duritiam redarguens ait : S2 crederetis Moysi, cvederetis forsitan et mihi ; de me enim ille scripsit. Salutem ex inimicis nostris el de manu omnium qui oderunt nos. laungendum est a superiori uersiculo erexit nobis, id est erexit nobis salutem ex inimicis nostris. Cum enim primo

Sicut locutus est ber os sanctorum

1; 70

910

QST 95

a saeculo

brophetarum

breuiter praemisisset, E£ erexit cormw salutis nobis, continuo

920

i, 72-74 925

939

quasi apertius quid dixerit explanans, Sajwiem, inquit, ex inimicis nostris e de manu omnium qui oderunt nos. Omnes autem qui oderunt nos uel homines peruersos uel inmundos spiritus significat. De quorum manu et interim sfe salui facti sumus et in futuro re ipsa saluandi. Ad faciendam misericordiam cum patribus nostris et memorari ilesiamenti sui jus iurandum quod iurauit ad. Abraham patrem nostrum daturum se nobis ut sine timore de manu inimacorum, nostrorum liberati seruiamus illi. Dixerat dominum iuxta eloquia prophetarum in domo Dauid nasciturum dicit eundem ad explendum testamentum quod Abrahae disposuit nos esse liberaturum quia uidelicet his praecipue patriarchis de suo semine uel congregatio gentium uel Christi est incarnatio promissa. Quod Matheus quoque breuiter intimare uoluit qui euangelii sui principium hoc modo coepit : Liber genera893 Prou. xxxi, 1o.

901 carnalis D superiore D

911 Ioh. v, 46.

909 eius oz. D

920 Rom. viii, 24.

931 Matth. i, r.

910 dispensatione 44* D G* J*

914

PL 326

1, 68-76

43

tonis Iesu Christi fiii Dawid filii Abraham.

Vbi notandum

quod apud utrumque euangelistam Dauid praefertur Abrahae quia etsi temporis ordine posterior promissionis tamen est qui adhuc in praeputio 95 j munere maior. Abrahae namque positus propria dereliquit Deum cognouit fidei testimonium meruit fides tantur gentium et sacrosanctus ecclesiae coetus est promissus dicente ad eum domino : Atque in te benedicentur uniuersae cognationes terrae. Dauid autem oraculo sublimiore 940 quod ex ipso Christus secundum carnem nasciturus esset audiuit : Cumque impleueris, inquit, d?es tuos ut uadas ad $aires tuos suscitabo semen twwm post te quod. erit de filüis tuis et stabiliam regnum eius. Ipse aedificabit mihi domum, et firmabo solium eius usque in aeternum. Ego ero ei in patrem, et ise erit

b25

9

A

mali inm filum.

In sanctae et vustitia coram ipso ommibus diebus nostris. Aperte et breuiter quomodo sit domino seruiendum designat uidelicet et ?» sanctitate et $ustitia et coram vbso et omnibus diebus. Nam qui uel ante mortem ab eius seruitio discedit uel 95 o immunditia qualibet siue iniustitia fidei suae sinceritatem commaculat uel coram hominibus tantum et non etiam coram domino sanctus perdurare contendit et iustus necdum perfecte de manu spiritalium inimicorum liberatus domino seruit sed exemplo ueterum Samaritanorum diis gentium 95 5 pariter et domino seruire conatur. Et tu uer fropheta altissimi uocaberis. Praeibis enim ante

faciem domini parare wias eius. Pulchre cum de domino loque-

96 o

96 VA

retur ad $rophetam xepente sua uerba conuertit ut hoc quoque beneficium esse domini designare. Verum quaeritur quomodo octo dierum alloquatur infantem. Sed qua ratione wocem patris non audierit «atus qui salutationem Mariae adhuc utero clausus audiwit, nisi forte putandus est Zacharias propter eos potius qui aderant instruendos futura sui filii munera quae dudum per angelum didicerat mox loqui potuit praedicare uoluisse. Audiant sane Arriani et erubescant, audiant

mansueti et laetentur quod Christum dominum quem Iohannes prophetando praeibat altissimum uocat iuxta quod et psalmista Deum hominemque perfectum in una persona collaudans ait : Mater Sion dicet homo, et homo factus est in ea, et

938 Gen. xii, 5.

941 I Paralip. xvii, 11-13.

957/962 Ambt., exp. eu. s. Lac. 969/971 Aug.,

(CC XIV, II, 472-480). 965 Ps. 33, 3. 969 Ps. 86, 5. enarr. in ps. 86, 7-8 (CC XXXIX, 1205, 17-29, 1-5).

94S aJferuz et] ac D J— post alterum et add. in BC E Tertium et om.A ultizum et om. D 954 exemplum 44 B* E 960 alloquitur B* E* 965 sanc: 074. A, sani B*, insani D? E J?

44 ze

1:97

980

985

1, 79 999

995

IOOO

1, 80

1005

I IOIO

I

ipse fundauit eam altissimus. Eum factum qui fundauit eundem hominem quem altissimum nuncupat. Ad dandam scientiam salutis lebi eius in remissionem peccatorum eorum. Quasi Iesu, id est saluatoris, nomen exponere ac

975

IN LVCAM

mentionem

PL

frequentat cum cornu salutis erigendum salutem ex inimicis

diligentius

commendare

desiderans

salutis

327

futuram scientiam salutis plebi dandam commemorat. Sed ne temporalem carnalemque promitti salutem putares 2» reqissionem, inquit, peccatorum eorum. Verum Iudaei ideo non Iesum Christum suscipere sed antichristum malunt expectare quia non intus sed foris saluari non a peccati dominio sed ab humanae seruitutis cupiunt iugo liberari. Per wiscera misericordiae Dei nostri in quibus wisitawit nos oriens ex alto. Et propheta de domino loquens, Ecce wr, inquit, oriens nomen eius. Qui ideo recte oriens uocatur quia nobis ortum uerae lucis aperiens filios noctis et tenebrarum lucis effecit filios iuxta quod beatus Zacharias consequenter exponit dicens : Inluminare his qui in tenebris et n umbra mortis sedent ad dirigendos pedes nostros in uiam pacis. Sedentibus quippe in tenebris et in umbra mortis domino illuminare est his qui in peccatis et ignorantiae caecitate uixerint agnitionis amorisque sui radios infundere. Qualibus dicit apostolus : Fwistis aliquando ienebrae nunc auiem lux in domino. Pedes autem nostri in uiam pacis diriguntur cum actionum nostrarum iter per omnia redemptoris illuminatorisque nostri gratiae concordat. Congruo sane ordine primo illuminanda corda et post opera dirigenda testatur quia nemo quam non ante didicerit pacem ualet operari. Vnde recte psalmista, Inquire, inquit, facem et sequere eam, quod est dicere, Illuminare qui in tenebris sedebas et uiam pacis a qua diutius exulabas ingredere. Puer autem, crescebat et confortabatur spiritu et erat n. desertis usque ad diem ostensionis suae ad Israhel. Praedicator paenitentiae futurus oportunum iustumque est ut solitudinis aspera sequatur et quo liberius iuuenis auditores suos a mundi illecebris erudiendo sustollat ipse etiam primaeuam squalidus in desertis uitam transigat. Factum est autem in. diebus illis, exiit. edictum a. Caesare

Augusto ut describeretur wniuersus orbis. Nasciturus in carne Dei filius sicut parentes sibi quos uoluit et locum natiuitatis quem uoluit elegit eosque ad ipsum locum prius quam nasce983 Zach. vi, 12.

992 Eph. v, 8.

998 Ps. 55, 15

970 Eum] eundem B C E 973 lesum ] 981 liberate B* ^ pos: liberari 1003 riz: ad] in D add.dilatione J — 991 et oz. D

i, 76-ii,

1O0I5

IO20

1025

1030

1055

45

retur quo modo uoluit aduexit ita etiam tempore quo uoluit immo quo ipse una cum patre et spiritu sancto a saeculis disposuerat perque ora prophetarum praedixerat mundum ut saluaret intrauit. Quo modo enim de uirgine matre natus uirginitatis sibi gloriam et angelicum castimoniae decus ostendit esse gratissimum sic quoque pacatissimo saeculi tempore procreatus quia pacem magnopere quaereret atque amaret edocuit quia pacis caritatisque sectatores semper inuisere dignaretur indicauit iuxta quod ipse fidelibus promittens ait : Vbi enim sunt duo uel tres congregati in nomine meo ibi sum in medio eorum. Quod enim maius regni quietissimi et pulcherrime quantum ad homines potuit esse pacis indicium quam una totum orbem descriptione concludi eodem cunctos longe lateque mundi fines census numismate comprehendi ? Cuius auctor ac moderator Augustus tanta iuxta fidem historiarum duodecim annos circa tempus natiuitatis dominicae pace regnauit ut tam forinsecis quam ciuilibus bellis toto orbe sopitis spiritale prophetae praesagium etiam ad litteram uideatur implesse. Qui uidelicet propheta cum mystica dispensationem Christi uoce praecineret dicens, Et eriüt im nowissimis diebus praeparatus mons domus domini 4n uertice montium. et. eleuabitur super colles, et. fluent. ad. eum omnes gentes, post pauca etiam temporis illius sacratissimi statum describere curauit, E? conflabunt, inquit, gladios suos n wome-

ves et lanceas suas in falces. Non leuabit gens contra gentem gladium, mec exercebuntur ultra ad proelium. Domus lacob uenite et ambulemus in lumine domini. Non solum autem haec noua mundi descriptio illius summi regis aduentui testimo1040 nium perhibebat qui congregatos a mundi plagis omnibus electos suos aeternae beatitudinis albo conscriberet uerum etiam eiusdem regni duces quieta sui moderaminis pace iuuabat quia nimirum compressis a proeliorum turbine gentibus uniuersis praedicaturos orbi Christi discipulos quolibet propter 1045 uerbum ire uellent ab ingruentium feruore seditionum tremenda id temporis ut ita dixerim Romani nominis umbra protegebat. ExWt ergo edictum a Caesare Augusto ut censum profiteretur uniuersus orbis quia imminebat edictum regis Christi quo salutem consequeretur uniuersus orbis. Qui uo1050 cabulum Augusti perfectissime complens utpote suos et augescere desiderans et ipse augere sufficiens censoribus suae

professionis non ablatione pecuniae subiectos sed fidei obla1021 Matth. xviii, 20.

1031 Es. ii, 2.

1035 Es. ii, 4-5.

1017 gratissimam D castimoniae] testimonium C D 1016 sibi adZ. sup. P? 10412aluo E / — 1042 quieti D pacem D 1032 abla1026 actor B E tione] oblatione 4* B E

PL 328

46

1055

li, 2-3

1060

1065

1070

IN LVCAM I

tione signare praecepit, Ewntes, inquiens, 2n mundum uniuersum raedicate euangelium omni creaturae ; qui crediderit. et baptizatus fuerit saluus erit.

Haec descriptio jrima facta est a praeside Syriae Cyrino. Et ibant omnes ut profiterentur singuli in suam ciuitatem. Hunc Cyrini temporibus habitum censum etiam Iosephus illustris Hebraeorum historiographus in octauo decimo antiquitatum

libro hoc modo memorat : Cyrinus autem wir unus ex consensu curiae Romanae per singulos magistratus usque ad gradum consulatus ascendens per ceiera quoque honorabilis cum paucis Syriam uenit a. Caesare ius dare gentibus missus el

censor simul pairimoniorum futurus. Itaque quod ait, Haec descriptio rima facta est a praeside Syriae Cyrino, significat hanc descriptionem uel primam esse earum quae totum orbem concluserint quia pleraeque iam partes terrarum saepe leguntur fuisse descriptae uel certe primo tunc coepisse quando Cyrinus Syriam missus est. Quo modo autem tunc imperante Augusto et Cyrino praesidente ibant omnes ut censum profiterentur singuli in suam ciuitatem ita et nunc imperante per ecclesiae praesides, id est doctores, immo

suadente et prae-

mia pollicente Christo eamus omnes nullus excipiatur a censu iustitiae. Veniamus ad eum qui laboramus et onerati sumus 1075 et ipse reficiet nos tollamus iugum eius super nos et discamus ab eo quia mitis est et humilis corde et inueniemus requiem animabus nostris. Haec est enim nostra ciuitas et patria requies uidelicet beata et caelestis animarum ad quam in saeculi nascentis exordio a Deo Christo creati ad quam ab homine 1080 Christo sumus in fine saeculorum recreati ad quam nimirum ciuitatem pacis et quietis ire et deuota regi nostro thesaura ferre est crescentibus cotidie uirtutis ac fidei profectibus supernae lucis quae sint gaudia aeterna speculari et pro his adquirendis prospera mundi simul et aduersa contemnere et his 1085 adquisitis mundatos «nos ab omni inquinamento carnis et. spiritus pretiosius auro Deo munus offerre. Quod si etiam genus numismatis quod Caesari pendebatur diligentius inspexerimus non parum nobis deuotionis et ipsum mundare probabimus quod non aliunde melius quam de ipso euangelio quaerere 1090 et inuenire ualemus ubi temptantibus se de tributo Caesari reddendo dominus ait : Ostendite mihi numisma census. At illi,

inquit, obtulerunt ei denarium. Et ait illis Iesus : Cuius est imago haec ei swperscriptio ? Dicunt ei : Caesaris. Tunc ait 1033 Marc. xvi, 15-16. xi, 28-29.

1060/1064 Ioseph., a77. XVIII, I, 1.

1085 II Cor. vii, 1.

1074 Matth.

1091 Matth. xxii,' 19-21.

1053 praecipit "4D G — 1056 discriptio (dis ... a//guando) B E Cirino (Cir ... aliquando) B E G 10357 ut profiterentut ozz. D 1068 esse C D 1083 sunt B*

PL 329

li, I-5 1095

47

ills : Reddite ergo quae sunt Caesaris Caesari et quae sunt Dei Deo. Vbi primum notandum quod Caesari denarius qui decem nummos habebat quod etiam nomine prodit imagine eius et superscriptione titulatus soluebatur. Deinde inferendum quia iubente domino quae Caesaris Caesari et quae Dei sunt

Deo esse reddenda nobis quoque sollerter intimatur in simili-

IIOO

II03

IIIO

li, 4-5

tudinem denarii Deo regalis regi nostro decalogum legis offerendum, hoc est amorem Dei et proximi quorum unus tribus praeceptis septem alius complectitur integro esse corde seruandum. In quo uidelicet scripturae sacrae denario decem mandatis caelestibus quasi totidem aureis nummis insignito uultum nomenque regis aeterni, hoc est agnitionem diuinae uoluntatis, quisquis intueri nouit inueniet. Quod et in tabulis sui cordis quisque perfecte credit sperat diligit stilo sedulae castigationis exarat. Et hoc nobiscum denarium quasi sacculo inclusum in uia portamus quando dicere scientes cum psalmista, Svignatwm est super nos lumen uultus iui, domine, de-

disi laetitiam 1n corde meo, ipsum tamen hactenus fidei signaculum gaudiumque spei et caritatis in occulta nostrae conscientiae meditatione seruamus Deo teste reconditum. Verum patriam peruenientes regi nostro cuius uisionem sitiIIIj mus ad quem in suo decore contuendum toto nisu uirtutis tota mentis intentione properamus quae in terris latuerant in caelis coronanda nostrae bonae conuersationis donaria proferemus quando quae in tenebris diximus in lumine dicentur et quod in aurem locuti sumus in cubili praedicabitur in teII2O ctis. Ascendit autem et Ioseph a Galilea de ciuitate Nazareth 4n Iudaeam ciuitatem Dauid. quae uocatur Bethleem eo quod. esset de domo et familia Dauid ut profiteretur cum Maria desponsata sibi uxore praegnante. Superna. dispensatione professio census 1125 ita descripta est ut suam quisque patriam ire iuberetur non tantum propter mysterium quod diximus uerum etiam ut dominus alibi conceptus alibi natus insidiantis sibi Herodis furorem facilius euaderet. Qui si Bethleemitis parentibus nasceretur, fugam eorum subitam callidus scrutator potuisset ha1130 bere suspectam praesertim cum eos de stirpe Dauid unde Christus erat futurus cuncti genus ducere nossent cui Dauid ipse suo et nomine et patria et officio testimonium perhibet. Dauid quippe manu fortis siue desiderabilis interpretatur no1110 Ps. 4, 7. 1115 Es. xxxiii, 17. (CC EXXIL 105, 1x).

1118 Luc. xii, 5.

1133 Hieron., "oz.

1095 primo C D 1097 scriptione B* 1099 similitudine 24 1100 Deo regalis Deo C D G 1103 sacro BC E 1108/1109 sacculum clusum C D 1111 tamen oz. /A, tantum D 1125 unusquisque D 1128 Bethleem initis D 1132 ipso D

0p. 4A

PL 250

48 1155

1140

IN LVCAM I

men quidem inde mutuans quod et gigantem fortiter strauerit et pulcher aspectu decoraque facie fuerit sed altiori mysterio illum de sua domo ac familia nasciturum praefigurans qui singulariter mundi principem debellaret speciosus forma jrae filiis hominum et ipse in Bethleem natus et intellectualium pastor ouium, hoc est simplicium rector animarum. Cuius non praetereunter tanta tamque benigna est humilitas intuenda qui non solum incarnari pro nobis sed et eo tempore dignatus sit incarnari quo mox natus censu Caesaris adscriberetur atque ob nostri liberationem ipse seruitio subderetur. Quam etiam nobis humilitatis eius semitam, neque enim

1145 conditiones uenit mutare sed animos, Petrus insinuat, Swbditi, inquiens, estote omni humanae creaturae bropter Deum siue regi quasi braecellenti siue ducibus tamquam ab eo missis, sed et coapostolus eius Paulus, Redd?te, inquit, omnibus debita 1150

li, 6-7

G

1155

cui tributum tributum cui uectigal uectigal cui timorem timorem cui honorem honorem nemini quicquam debeatis misi ut ynuicem diligatis. Factum est autem cum essent ibi mpleti sunt dies ut pareret et peperit filium suum primogenitum. Bene non solum propter indicium regii stemmatis sed et propter nominis sacramentum dominus 2» Bethleem nascitur. Bethleem namque domus panis interpretatur. Ipse namque est qui ait : Ego sum anis uius qui de caelo descendi. Locus ergo n quo dominus nasceretur domus Danis ante uocatus est quia futurum profecto erat

1160

1165

1170

ut ille dbi per materiam carnis appareret qui electorum mentes interna satietate reficeret. Sed usque hodie et usque ad consummationem saeculi dominus in Nazareth concipi nasci in Bethleem non desinit cum quilibet audientium uerbi flore suscepto domum se aeterni panis efficit. Cotidie in utero uirginali, hoc est in animo credentium per fidem concipitur per baptisma gignitur. Cotidie Dei genetrix ecclesia suum comitata doctorem de rota mundanae conuersationis quod Galilea sonat in ciuitatem Iuda confessionis uidelicet et laudis ascendens censum suae deuotionis aeterno regi persoluit. Quae in exemplum beatae semper uirginis Mariae nwpía simulet zmaculata concipit nos uirgo de spiritu parit nos uirgo sine gemitu et quasi alii quidem desponsata sed ab alio fecundata per singulas sui partes quae unam catholicam fa1134 I Reg. xvii, 49. 1135 I Reg. xvi, 12. 1137 Ps. 44, 5. 1145 I Pet. li, I3. — 1148 Rom. xiii, 7-8. — 1153/1160 Greg. Magn., Zoz. in eu. (PI. LXXVI, 1104 À). 1156 Ioh. vi, 51. 1169/1174 Ambr., exp. eu. s. Luc. (CC XIV, IH,

103-108).

1137 quem B* E namque] quippe C D

2

1145 insinuans 44 B E 1160 societate B* E

1148 debitum 44 B E 1155 1170 concepit B* D* J

1175

1180

1185

1190

II95

1200

1205

1210

1 5-7 49 ciunt praeposito sibi pontifici uisibiliter iungitur sed inuisibili spiritus sancti uirtute cumulatur. Vnde et bene Ioseph auctus interpretatur indicans nimirum hoc uocabulo quod instantia magistri loquentis nil ualet, si non augmentum superni iuuaminis ut audiatur acceperit. Quod autem filium suum primogenitum- Maria peperisse describitur non iuxta Heluidianos accipiendum est alios quoque filios eam procreasse quasi nequeat primogenitus dici nisi qui habeat fratres sicut non unigenitus nisi qui caret fratribus solet appellari quia et testimonium legis et aperta ratio declarat omnes unigenitos etiam primogenitos non autem omnes primogenitos etiam unigenitos posse uocari, hoc est non solum esse primogenitum post quem alii sed omnem ante quem nullus e uulua processerit. Denique quia omne masculinum quod aperit uuluam sanctum domino uocari praecipitur siue fratres sequantur siue non sequantur quod primum de uulua nascitur primogeniti est iure consecrandum. Verum altiori ratione Dei filius in carne apparens et iuxta diuinitatis excellentiam unigenitus a patre et iuxta fraternam societatem primogenitus est omnis creaturae. De hac dicitur, Nam quos praesciuit eb praedestinaust conformes fieri 4maginis fili sui ut sil ipse primogenitus in. multis fratribus, de illa autem, Et uidimus gloriam eius gloriam quasi unigeniti a patre. Est ergo unigenitus in substantia deitatis primogenitus in susceptione humanitatis primogenitus in gratia unigenitus in natura. Inde est quod frater nuncupatur et dominus frater quia primogenitus dominus quia unigenitus est. Et annis eum inuoluit et reclinawit eum in, praesepio quia non, erat ei locus inm diuersorio. Quid retribuam domino pro omnibus quae reiribuit mihi? Qui enim maior est omni laude jaruulus natus est nobis ut nos uiri possimus esse perfecti qui totum mundum uario uestit ornatu pannis uilibus inuoluitur ut nos stolam primam recipere ualeamus per quem omnia facta sunt manus pedesque cunis adstringitur ut nostrae manus ad opus bonum exertae nostri sint pedes in uiam pacis directi cui caelum sedes est duri praesepis angustia continetur ut nos per caelestis regni gaudia dilatet qui panis est angelorum in praesepio reclinatur ut nos quasi sancta animalia carnis suae frumento reficiat qui ad dexteram patris sedet in diuersorio loco eget ut nobis in domo patris sui 1177/1199 Beda, Pom. 1174 Hieron., &oz. (CC LXXII, 146, 17). 1192 Rom. viii, 29. 1186 Luc. ii, 25. CXXII, 55, 103-134). 1203/1204 Ambr., 1203 Es. ix, 6. 1201 Ps. 115, 12. I;j"TA. 1207 Luc. i, 79. 1205 Ioh. i, 3. Luc (CC XIV, II, 580). Ambr. exp. eu. s. Luc. (CC XIV, II, 585-584). Ioh. xiv, 2.

1183 post] pet B* E

1186 quod] qui D

l, 5 (CC 1194 Ioh. exp. en. ». 1212/1213

1201 diuersurio (fere sezzper) B* E*

PL 551

50

IN LVCAM I

multas mansiones praepararet. 1215

ii, 8-9 I220

Quamuis hoc quod «om $n

parentum domo sed 1n diuersorio et in wia nascitur per significationem intellegi altius potest. Ipse namque ait : Ego sum uia el ueritas et uita. Qui ergo per diuinitatis essentiam ueritas et uita permanet per incarnationis mysterium uia factus est

qua nos ad patriam ubi ueritate et uita frueremur adduceret. Et pastores erant in regione eadem wigilantes et custodientes uigilias noctis swpra gregem suwm. Et ecce angelus domimi

stetit quxta illos, et claritas Dei circumfulsit illos. Pulcherrima ratione domino nato pastores uigilant gregemque suum ab insidiis noctis custodiendo defendunt ut uidelicet etiam per hoc ostendatur illud adesse tempus quod uerus et solus bo1225 nus pastor olim promisit dicens : Ecce ego ?pse requiram oues meas et wisitabo eas sicut uisitat bastor gregem suwm et liberabo eas de omnibus locis in. quo dispersae fuerant 4n. die mubis et caliginis ; et paulo post : E? suscitabo super eas pastorem unum qui pascat eas seruum meum Dauid. el cessare. faciam 1230 bestias pessimas de terra, et cetera. Quae mirabiliter a propheta dicta mirabilius a domino uidemus impleta. Meminit et Micha propheta loci huius et temporis dicens : Ef £w turris gregis nebulosa filiae Sion usque ad. te uensent, et uenset. potestas rima regnum filiae Sion. Turris quippe gregis quae 1235 Hebraice turris Ader uocatur mille circiter passibus a ciuitate Bethleem ad orientem distat uaticinio sui nominis pastores hos multo ante demonstrans ad quam usque filiae Sion angelicae uidelicet potestates pastoribus apparendo uenerunt. Vigilent itaque nato domino pastores supra gregem ouium 1240 suarum significent eius dispensatione manifestata uigilaturos in ecclesia pastores animarum castarum quibus dicatur Pascite qui 1n uobis est gregem Dei. Bene autem wigilantibus pastoribus angelus apparet eosque Dei claritas. circumfulget quia All prae ceteris widere sublimia merentur. qui. fidelibus 1245 gregibus praeesse sollicite sciunt dumque ipsi ie super gregem uigilant dvwina super eos gratia largius coruscat. Aliter. Angelus Mariam angelus Ioseph angelus pastores instruit. Et concipiendum et conceptum et natum caeli ciues dominum testantur ut et mortales sufficienter imbuant et suum auctori ser1213/1214 Greg. Magn., boz.in eus. (PL LXXVI, 1104 A). 1215lIoh.xiv,6. 12285 Ezech. xxxiv, 11-12. 1228 Ezech. xxxiv, 23, 25. 1232 Mich. iv, 8. 1234/ 1237 Beda, /oz.. 1, 7 (CC CXXII, 50, 147-149). 1242 I Pet. v, 2. 1242/1246 Greg. Magn., bom. in eu. (PL LXXVI, 1104 B). — 1246/1247 Ambr., exp. eu. s. Luc. (CC XIV, II, 704).

1214 ut B E

1218 fruemur B*, perfruemur C

1228 uisitabo B E 4A B E 1235 ad B E* Michea B? E Deum D

adducet J/

1227 quibus

1229 Dauid seruum meum 4 B E 1241 dicitur 4 D ciuitatem B E*

1232 1248

PL 557.

ii, 7-12

5I

1250 uitium incessanter impendant. Nam et in sequentibus temptato passuro resurgenti atque ad caelos ascendenti semper adesse perhibentur. ll, 9-IO Et timuerunt timore magno. Et dixit illis angelus : Nolite timere ; ecce enim euangelizo uobis gaudium magnum quod erit 1255 omni bopulo. Non omni populo Iudaeorum quorum plurimi rebelles extitere sed omni fidelium populo de cunctis tribubus gentibus et linguis in unam Christi ecclesiam congregato aeternum gaudium euangelizatur et magnum. Bl II 1260

Quia natus est uobis hodie saluator qui est Christus dominus in ciuitate Dauid. Haec est potestas prima hoc regnum filiae Sion quod praefato prophetae testimonio promissum est in turre gregis uenturum. Vbi notandum quod angelus qui in noctis utique uigiliis pastores affatur non ait, hac nocte, sed hodie natus est uobis saluator, non aliam scilicet ob causam

nisi quia gaudium magnum euangelizare ueniebat. Nam ubi tristia quaeque nocturnis temporibus gesta uel gerenda significantur ibi saepe nox uel adiungitur uel etiam sola nominatur ut est illud, Omnes «uos scandalum batiemini 1n me in ista nocte, et alibi, Amen dico tibi quia tu hodie in nocte hac prius quam 1270 bis gallus uocem dederit ter me es negaturus. Neque enim frustra angelus tanto lumine cinctus apparuit ut claritas Dei pastores circumfulsisse, hoc est ex omni parte illorum radios luminis aspersisse, dicatur quod numquam in tota testamenti ueteris serie toties angelis apparentibus adiungitur, sed 1275 mystice praemonuit quod aperte postea monuit apostolus dicens : Nox $raecessit, dies autem adpropinquauit ; abiciamus ergo opera tenebrarum et induamus nos arma lucis sicut in die honeste ambulemus. Et hoc uobis signum, inuenietis infantem bannis dnuolutum 1280 el positum in $raesepio. Crebris infantia saluatoris et angelorum praeconiis et euangelistarum nobis est inculcata testimoniis ut nostris altius cordibus quid pro nobis sit factus infigatur quia uidelicet wwineratus est propter aniquitates nostras et infirmatus est ropter peccata nostra. Et notandum sollertius 1285 quod signum nati saluatoris datur infantem non Tyrio exceptum ostro sed pannis squalentibus inuolutum non in ornatis auro stratoriis sed in praesepibus inueniendum, hoc est non tantum humilitatis eum et mortalitatis sed et paupertatis habitum suscepisse pro nobis qui cum dues esset pbawper factus

1265

1t, I2

1268 Matth. xxvi, 31. CXXII, 45, 220-224). Cor. viii, 9.

1269 Marc. xiv, 30. 1270/1274 Beda, oz. I, 6 (CC 1276 Rom. xiii, 12-13. 1283 Es. liii, 5. 1289 II

1260 ciuitatem z4* B E 1266 tristitia 74* (-ti- in ras.) C D G* (-ti- in ras.) J, tristicia B* (-ci- Z7 ras.) 1268 in me oz. AC D 1269 tu oz;. D 1274 tot /l[ (ras.) B, totos E 1280 Crebrius / — 1283 quod D — 1286 infantem oz. D 1288 tamen D 4 1289 qua BC EG

PL 333

52

IN LVCAM I

est ro nobis ut nos illius inopia ditaremur, cum esset dominus caelorum pauper factus est in terris ut terrigenas edoceret paupertate spiritus regnum adquirere posse caelorum. Et subito facta est cum angelo multitudo militiae. caelestis ll, 13-14 laudantium Deum et dicentium : Gloria in altissimis Deo et in 1295 lerra ax hominibus bonae uoluntatis. Vno euangelizante nuntio natum in carne Deum mox multitudo militiae caelestis aduolans consono in laudem creatoris ore prorumpit ut et sui sicut semper obsequii deuotionem Christo impendat et nos suo pariter instituat exemplo quoties uel aliquis fratrum sa1300 crae eruditionis uerbis insonuerit uel ipsi lecta siue audita quae pietatis sunt ad mentem reduxerimus Deo statim laudes ore corde et opere reddendas. Et bene chorus adueniens angelorum militiae caelestis uocabulum accepit qui et duci illo potenti in proelio qui ad debellandas aerias potestates 1305 apparuit humiliter obsecundat et ipse potestates easdem contrarias ne mortales tantum temptare ualeant quantum uolunt fortiter armis caelestibus proturbat. Nam sicut imperatoris optimi prouisione cuncta manu militari loca aduersus hostilem muniuntur aduentum ita et Deus quoniam 1310 immundi spiritus ad pacis euersionem ubique uersantur ad tutelam nostram constituit exercitus angelorum quorum praesentia et daemonum confringatur audacia et nobis pacis gratia ministretur. Quia uero Deus et homo nascitur iure hominibus pax et Deo gloria canitur. Glorificant angeli 1515 Deum pro nostra redemptione incarnatum quia dum nos conspiciunt recipi suum gaudent numerum repleri. Optant pacem hominibus quia quos infirmos prius abiectosque despexerant nascente in carne domino iam socios uenerantur. Qui cum pacem hominibus poscunt exponunt et quibus uidelicet 1320 bonae uoluntatis, hoc est eis qui suscipiunt natum Christum, non autem Herodi pontificibus et Pharisaeis ceterisque antichristis qui eius natiuitate audita turbati sunt eumque quantum ualuere gladiis insecuti. Non est enim fax impiis, dicit dominus. Pax autem multa diligentibus nomen twwm, domine, 1325 et non est n llis scandalum. Quibus et hoc quod sequitur 1290

aptissime congruit, Exfectiabam salutare twwm,

domine,

hoc

est uenturum Christi aduentum longa uotorum praestolatione suspirabam. 1304 Ps. 25, 8. xlviii, 22.

Greg. Magn., oz. in eu. (PL LXXVI, 1324 Ps. 118, 165.

1296 nato C D

1251 B).

1323 Es.

1326 Ps. 118, 166.

dominum 44, Deo C? 1300 ipsa D 1303 quia C D 1304 aereas C D E G J* 1305 ipsa E! potestas B* C E eadem B* C 1306 contrarios E* 1307 tutbat D 1312 gratia pacis B E 1314 eloria Deo CD canetur B* 1316 Optent B* E G 1319 et] de C post et add. de D 1323 ualere B* E G 1327 ptaestulatione B* D* G

PL 534

li, I2-17 il, I5

53

Et factum est ut discesserunt ab eis angeli in caelum pastores 1330 loquebantur ad inuicem : Transeamus usque Bethleem et uideamus hoc uerbum, quod facium est quod fecit dominus et ostendit nobis. Verba pastorum quam sint rationabilia et pastoribus ecclesiae digna diligenter inspice. Vere enim quasi uigilantes non dixerunt, Videamus puerum uideamus quid 1355 dicitur, sed wdeamus uerbum quod factum est. In principio erat uerbum, et uerbum caro factum est. Verbum quod semper erat uideamus quomodo pro nobis factum est quod fecit dominus ei ostendit nobis. Verbum hoc ipsum se fecit ; siquidem hoc ipsum uerbum dominus est. Videamus igitur quomodo 1349 hoc ipsum uerbum, hoc est dominus, ipse fecerit et ostenderit

nobis carnem suam. Quod enim uidere non poteramus dum erat uerbum uideamus factum quia caro est. Cui simile est quod Iohannes ait : Quod fuit ab initio quod audiuimus quod widimus oculis mosiris quod perspeximus et manus mostrae 1345 templauerunt de uerbo uitae et uita manifestata est et uidimus el testamur et. admuntiamus uobis witam aeternam quae erat apud. patrem et apparuit nobis. li, 16-17 Et uenerunt festinantes et inuenerunt. Mariam. et. Ioseph el infantem $ositum in $raesepio. Videntes autem cognouerunt 155o de uerbo quod dictum erat sllas de puero hoc. Festinant pastores Christi quem cognouere tota mentis intentione uidere aduentum desiderant. Neque enim cum desidia Christi est quaerenda praesentia. Et ideo forte non nulli quaerentes inuenire non merentur quia desidiosi Christum requirunt. Ideo pasto13555 res isti sine mora inuenerunt quia ad illum fide inficta curre-

bant ad quem festinanter ire est non pedum gressus accelerare sed in fide semper ac uirtute proficere. JImwenerunt, inquit, Mariam et loseph et anfantem positum in braesepio. Sed et dominici gregis pastores quo crebrius ac suauius inter huius 1360 uitae tenebras caelesti attolluntur oraculo eo feruentius sublimem patrum praecedentium uitam in qua panis uitae semper et seruatur et reficit quasi portas Bethleem contemplando subeunt nilque in hac aliud quam uirginalem catholicae ecclesiae pulchritudinem quasi Mariam uirilem spirita136; lium doctorum coetum quasi Ioseph et humilem mediatoris Dei et hominum hominis Iesu Christi aduentum scripturae sacrae paginis insertum quasi in praesepio positum infantem Christum prima uisione repperiunt. De quo uidelicet sancta1336 Ioh. i, 1. 1336 Ioh. i, 14. 1343 I Ioh. i, 1-2. 5. Luc. (CC XIV, 1I, 719-720). 1365 I Tim. ii, 5.

13382 Ambr. exp. ex.

1330 pos; usque aZZ. in D, ad G 1342 factum oz. D 1343/1344 quod uidi1nus quod audiuimus 24 1344 quod perspeximus oculis nostris C D 1345 manifesta D G J 1346 quod. 4 B E, qui D 1332 est oz. D 1354 merentes E qui D desidiose 4 B D

54 1570

STIS]

ii, 18 1380

1385

1590

1595

1400

1405

IN LVCAM

I

rum scripturarum praesepio eximium illud animal et sacrosanctis hostiis aptissimum pascebatur quod exultando proclamabat : Dominus pascit me, et nihil mila deerit, in loco pascuae

PL

ibi me collocauit ; et paulo post : Pavasti tn conspectu meo mensam aduersus eos qui iribulant me. Videntes autem, inquit, cognouerunt de uerbo quod dictum erat illis de puero hoc, quia nimirum iusti est ordinis ut cognita amata et honore digno celebrata uerbi incarnatione ad ipsam quandoque uerbi gloriam contuendam capacioris longo exercitio mentis acumine pertingatur. Et ommes qui audierunt mürati sunt et de his quae dicta erant a pastoribus ad ipsos. A pastoribus populus ad Dei reuerentiam cogitur. Non mediocre fidei tibi hoc wideatur exemplum non wilis bersona bastorum. Cerie quo wilior ad jrudentiam eo bretiosior ad fidem. Non sapientes sed simplices qui fugare audita nescirent dominus sui praecones elegit non rethores sed piscatores ad euangelizandum destinauit. Denique et in ueteri testamento praecipuos quosque suae dispensationis nuntios pastores ordinauit. Protomartyr Abel qui innocuam pastoralis officii conuersationem proprio sanguine dicauit cuiusque in figuram dominicae passionis sanguis clamat de terra quasi doctissimus ac primus opilionum primitias gregum suorum domino deuotus offerebat. Abraham pater fidei qui exultawit ut. wideret /diem. Christi et. uidit. et gawisus est non auri metalla quibus sui cultui ornamenta conquireret sed aquarum fontes quibus pecora potaret in terrae uenis fodiendo quaesisse describitur. Iacob duodecim tribuum pater bis denis annis in pascendis pecoribus aestu urebatur et gelu quorum in figuram ueri pastoris habitum ostensa inter doctrinae salutaris aquas uirtutum suarum uarietate statu sublimiore donabat. Legis lator Moyses qui prius in typum ecclesiae septiformis sorores septem pascentes ab inruentium pastorum donec suas oues adaquarent improbitate defendit postmodum inter pascua deserti dominum uidere et alloqui atque in uirga pastorali signa facere ac populum Dei liberare promeruit. Ipse Dauid cuius dominus noster uocari et esse dignatus est filius arietem sui patris de manu ursi uel leonis eripiens ostendit eum de sua stirpe et ciuitate nasciturum cui similis non est erijiens inopem de manw fortioris eius egenum. el bauperem a vapientibus eum.

555

1371 Ps. 22, 1-2. 1372 Ps. 22, 5. 1381/1383 Ambr. exp. eu. s. Luc. (CC XIV, Il, 725-727). 1387 Gen. iv, 2-10. 1391 Ioh. viii, 56. 1394 Gen. xxi, 25-50 ; Gen. xxvi, 15. 1395 Gen. xxix, 18 sqq. 1399 Ex. ii, 16-17. 1404 I Reg. xvii, 34-57. 1407 Ps. 34, 10.

1372 conlocabit G

1385 retores D mento C* D

1376 ipsum B festinauit D

137? contuendum

1390 orilionum D

D

1379 cis D

1393 cultu D

otna-

ii, 17-20

li, I9

820

55

Et ideo non est parui ducenda pastorum attestatio qui tunc 1410 uigilare et angelicae exultationis hymnum audire meruerunt quando relictis in deserto nonaginta nouem ouibus ad requirendum ouem centesimam bonus pastor apparuit cuius semper aduentum totus fidelium grex desiderans implorat : Erraui sicut ouis quiae berierat, equire seruum tuum, domine. 143155 Maria autem. conseruabat. omnia uerba haec conferens in corde suo. Quid uult hoc quod dicit, conferens ? Debuit dicere, considerabat in corde suo et conseruabat in corde suo. Sed quia sanctas scripturas legerat et sciebat prophetas conferebat ea quae secum sunt acta de domino cum his quae nouerat 1420 à prophetis scripta de domino et collata ad inuicem cognouit PL instar caelestium cherubin socia sui uultus luce concordia. 356 Dixerat enim Gabrihel : Ecce concipies im utero et paries filiwm. Praedixerat Esaias : Ecce wirgo concifiet et pariet filium. Praedixerat Micha filias Sion in turre gregis aduenturas et 1425; potestatem primam tunc esse uenturam. Dicebant pastores supernae sibi ciuitatis in turre gregis apparuisse cohortes quae natum canerent Christum. Legerat Maria : Bos cognouit possessorem. suum, el asimus praesepe domini sui. Videbat in praesepi Dei filium uagientem qui homines saluat ac iumen1450 ta. Et in his singulis atque huiusmodi conferebat quae legerat et comparabat his quae audiebat et uidebat. Et veuersi sunt pastores glorificantes et laudantes Deum in omnibus quae audierant et uwiderant sicut diclum. est ad illos. Glorificant pastores et laudant Deum in omnibus quae au1435 dierant ab angelis et uiderant in Bethleem sicut dictum est ad illos, id est et in hoc glorificant quod non aliud uenientes inuenerant quam dictum est ad illos siue sicut dictum est ad illos gloriam Deo laudesque referunt. Et hoc enim illis facere dictum est ab angelis non quidem uerbo imperantibus sed 144o formam suae deuotionis offerentibus cum Deo in excelsis gloriam unanima exultatione resonarent. Nam et qui dicit, Euangelizo uobis gaudium magnum quod. erit omni populo, ad glorificandum utique Deum laudandumque prouocat. Sed et magistri spiritalium gregum modo ceteris dormientibus con144; templando caelestia subeunt modo fidelium castra lustrando et probitatis exempla quaerendo circumeunt modo ad publicum pastoralis officii docendo redeunt ut memoriam abundan1411 Luc. xv, 4. 50, 134-154).

Es. i, 5.

1414 Ps. 118, 176.

1422 Luc.i, 31.

1417/1431 Beda, oz. I, 7 (CC CXXII,

1423 Es. vii, 14.

— 1424 Mich. iv, 8.

1427

1442 Luc. ii, 10

1409 quia 4 B E

1411 requitendam ^4 C D — 1413 inploret

B E — 1424 1432 et 1446

Micheas B?, Michea E 1429 praesepe 74 B* C ]J, praesepio D? laudantes ozz. D 1436 uenientes] inuenientes B E 1440 domino D circueunt D E

56 BH, 2I

IN LVCAM I

tiae suauitatis Dei quam raptim licet intuendo gustauerant praedicando proximis eructent. 14;0 Et postquam consummati sunt dies octo wt circumcideretur uocatum. est nomen. eius lesus quod wocatum est ab angelo rius quam in utero conciperetur. Ritus et religio circumcisio-

nis a beato Abraham patriarcha sumpsit exordium. Qui cum positus adhuc in praeputio perfecte Deo credidisset reputa145; tumque

ei esset ad iustitiam

signum accepit circumcisionis

signaculum iustitiae fidei quae est in praeputio. A quo etiam ut die circumcisionis nomen paruulis aptaretur exortum est quia et ipse cum testamentum a Deo circumcisionis acciperet eadem prius die cum sua coniuge nominis augmentum 146o promeruit ut qui eatenus Abram, id est pater excelsus, uocabatur deinceps ob meritum fidei Abraham, hoc est pater multarum gentium, nuncuparetur Sarrai quoque Sarra diceretur. Erat autem circumcisionis typus ac figura multiformis. Nam et signaculum ut dictum est iustitiae fidei Abrahae 1465 et semini eius et indicium castigandi eos qui ad hoc semen hancque fidem pertinerent ab omni inquinamento carnis et spiritus et prophetiam nascituri de hoc semine saluatoris qui nos et in praesenti per baptismum ab omni mortiferae

actionis pollutione mundaret et in futuro per resurrectionem 147» ab uniuersa mortis ipsius corruptione in perpetuum liberaret et praecipue donum remissionis quod solueret a peccato praeuaricationis Adae per hanc id temporis ministrari eidem gratiae legisque latori complacuit. Qui enim nunc dicit, Nisi quis renatus fuerit ex aqua et spiritu sancto, non otest 1475 4nirowe in regnum. Dei, ipse tunc dicebat, Masculus cuius praeputit caro circumcisa non fuerit beribit anima lla de opulo suo quia pactum meum irritum fecit. Non pactum utique circumcisionis quod non infans qui discernere necdum ualuit sed maiores qui id seruare nouerant poterant debuerant irri1480 tum fecerunt uerum pactum quod cum primo homine Deus init quod omnis qui uel unius diei uitam gessit in terra praeuaricasse conuincitur atque ideo remedio salutis aliquo opus habere non ignoratur. Nam qui uel ante tempora circumcisionis uel etiam post datam circumcisionem de exteris

1485 gentibus extitere fideles ut exemplar patientiae Iob et amici liberique illius siue uictimis hostiarum se suosque ab originali 1452 Gen. xvii, 12. 1455 Rom. iv, 5, 11. 1460 Gen. xvii, 5. Hieton., noz.(CC LXXII, 61, 28-29). 1462 Gen. xvii, 15. 1464/1650 Beda, /ozz. I, 11 (CC CX XII, 74, 40-79, 221). 1466 II Cor. vii, 1. 14741loh.ii, 5. 1475 Gen. xvii, 14.

1448 degustauerant D 1454 credidisset Deo D 1458 qui D 1465 castigando C D 1471 praecipuo D 1472 ministrare D G eadem ;4 1473 gratia 74 latotis B E 1480 cum ozz. /Á homini 24 1481 omnes B* qui] quod D 1483 uel add. sup. P?

PL 557

li, 20-2I

57

peccato seu certe sola fide saluabant quia Zustus ex fide uit, et sine fide vnpossibile est blacere Deo. Verum his atque huiusmodi remediis egent qui de peccati traduce propagati 1490 in iniquitatibus concepti et in delictis sunt nati. Redemptor autem noster qui ut peccata mundi tolleret sine peccato uenit in mundum sicut. sio baptismate nobis remedia procurauit, id est nostris abluendis sceleribus aquarum quae subiit lauacra consecrauit, ita etiam circumcisione quam suscepit non 1495 sua quae nulla erant admissa purgauit sed nostrae in se naturae uetustatem docuit innouandam et nunc uidelicet eam per se à uitiorum labe purgandam et in nouissima die significans ab ipsa multifariae mortalitatis ac mortis peste penitus esse restaurandam. Vnde congrue Iesus octaua die circumci1500 sus asseritur quod non facile in ueteri testamento de quoquam legimus actum quamuis saepissime de omnibus iussum absque solo dumtaxat Isaac qui quasi filius promissionis primus octaua die circumcisionem accepisse perhibetur. Bene, inquam, 1505

1510

1515

lesus octaua

die circumciditur

quia uideli-

cet utraque haec nostra quam praediximus, hoc est et moderna et futura et spiritus et carnis innouatio et in eius resurrectione praefigurata et in nostra est quandoque perficienda. Siquidem de prima nostra resurrectione quae interim uitae et fidei emendatione celebratur apostolus ait : Quicumque enim baptizati sumus in Christo Iesu in morie ipsius bapüizaii sumus ut quomodo surrexit Christus a mortuis ber gloriam patris ia et mos in nowitate witae ambulemus. De secunda autem quae in fine speratur ita dicit : S? enim credimus quod Iesus mortuus est et resurrexit, iia et Deus eos quà dormierunt per Iesum adducet cum eo. Octauum autem numerum resurrectionis gloriae conuenire paene omnibus claret. Nam et dominus octaua die, hoc est post septimam sabbati, resurrexit,

1520

1325

et ipsi post sex huius saeculi aetates et septimam sabbati PL animarum quae nunc interim in alia uita geritur quasi 358 octauo tempore surgemus tunc uerissime circumcisi, hoc est ab omnibus carnalis concupiscentiae uitiis et corruptionibus in quibus maxime luxoria regnat expoliati uerissime praeputium incisi, quia sicut dominus ait : Fl? saeculà huius nubunt et traduntur ad. muptias, illi autem. qui. digni. habebuntur saeculo illo et resurrectione ex mortuis neque mubent 1487 Rom. i, 17. 1488 Hebr. xi, 6. Gen. xxi, 4. 1509 Rom. vi, 3-4.

1490 Ps.50,7. | 1491]1oh.i,29. 1502 1513 I Thess. iv, 14. 1523 Luc. xx,

34-36. 1495 ammissa B* D E J, amissa C G 1500 quodam 74 1501 actum oz. C D de omnibus saepissime C D 1507 est ozz. C D 1508 de] ac D 1513 1522 luxuria 18520 resurgemus 74 B? D 1515 adducitB E autem] haec D END oUp» 5

BEDA CXX

58

IN LVCAM I

neque ducent uxores neque enim ultra mori boterunt. aequales enum angelis sunt et filii sunt Dei cum sint filii vesurrecttoms.

Vocatwm. est, inquit, nomen eius lesus quod wocatum. est ab angelo prius quam in utero conciperetur. lesus saluator in1530 terpretatur cuius nominis etiam, fideles et electi quique in utraque sua de qua satis dictum est circumcisione participes existere gaudent ut sicut a.Christo christiani ita etiam a saluatore saluati nuncupentur nunc quidem spe salui facti per fidem tunc autem re ipsa per uisionem gloriae quae est 1535 in Christo Iesu domino nostro quod illis à Deo uocabulum non solum prius quam in utero ecclesiae per fidem conciperentur sed etiam ante tempora saecularia uocatum est. Cuius sacrosancti nominis non tantum aethimologia sed et ipse quem litteris comprehendit numerus perpetuae nostrae 1540 salutis mysteria redolet. Sex quippe litteris apud Graecos scribitur 'IHCOYC uidelicet I et H et C et O et Y et C quorum numeri sunt X et VIII et CC et LXX et CCCC et CC qui fiunt simul DCCCLXXXVIII. Qui profecto numerus quia figurae resurrectionis adgaudeat satis est supra tracta1545 tum. Nam quod octo simpliciter posita hoc et per decem siue centum multiplicata significant. Vel certe perfectorum cumulatio numerorum firmitatis indicium esse credendum est. Possumus et ita dicere quod nomen saluatoris octo absoluta contineat quia resurrectionis in se exemplum mortalibus 1550 octaua die resurgendo praestiterit contineat et decuplata quia decalogus legis quomodo debeat impleri suae nos resurrectionis figuris instituerit pariter et iuuerit ut quomodo ipse surgens a mortuis am non moritur mors illi ultra non dominabitur tta et nos existimemus nos moríuos quidem esse beccato 1555 utuentes autem Deo in Christo Iesu contineat etiam centies ducta quia gloria suae resurrectionis ostensa quae nos in futurum sequatur retributio portenderit. Centenarius namque numerus qui post tot in laeua cursum numerorum primus dexteram petit illius nimirum saeculi gaudiis figurandis aptis1560 sime congruit quando mqowissima inimica destruelur mors quando nos qui uiwimus qui relinquimur simul rafiemur cum ?llis qui resurrexerint in nubibus obuiam domino in aera et sic semper cum domino erimus. Vnde pulchre in typum omnium electorum primus promissionis filius et centenario patre 1565 natus ac circumcisus et secundum domini praedictum Isaac quod risum siue gaudium sonat est appellatus illius per 1553 Rom. vi, 9. 1554 Rom. vi, 11. 1560 I Cor. xv, 26. IVOMIT. 1566 Hieron., 7077. (CC LXXII, 67, 15-16).

1548 5057 per add. eadem .d BE G 1534 dominatur B* G 1562 aere B E 1865 praeceptum C D

1561 I Thess.

1562 resurrexerunt

lij;2r

omnia temporis dexteram

50

felicitatem praefigurans de quo

PL

dominus ait : Jéerum autem widebo uos, et gaudebit cor uestrum,

259

et gaudvwm uestrum memo tollet a uobis. Verum quia de circum157o cisione sermo est libet inquirere quare Moyses ipse qui legem circumcisionis et patribus a Deo datam et sibi toties inculcatam refert.toto ducatus sui tempore neminem circumcidi uoluerit praeter unum solummodo filium suum quem mater arrepta petra acutissima ne a domino feriretur 157; circumcidit

sed omnes

qui in heremo

nati sunt a Iosue cir-

cumcidendos reliquerit morem uidelicet diuinitus imperatum quadringentis et sex annis obseruatum et auita sibi successione contraditum annis quadraginta continuis intermittens. Nequaquam hoc frustra sed magno mysterio factum credi1580 derim. De quo saluo maiore intellectu dicam breuiter ipse quod sentio. Moyses circumcisionem praedicat sed Iosue perficit quia lex per Moysen data est gratia et ueritas per Iesum. Christum facta est nihilque prodest littera iubens nisi adfuerit gratia iuuans. Moyse praedicante praeputium crescit quia sicut 158; apostolus ait : Ex operibus legis non iustificabitur omnis caro coram illo, ber legem enim cognitio peccati ; et alibi : Vsque ad legem enim peccatum erat àn mundo, beccatum autem mon injutatur cum lex non est ; et iterum : Lex autem subintrauit ut abundaret delictum ; nam concupiscentiam nesciebam misi lex 159o diceret, nom concupisces ; occasione autem. accepta peccatum jer mandatum. operatum est in me omnem. concupiscentiam. Sed Iosue populo in terram repromissionis inducto praeputium quod Moyse uiuente adcreuerat cultris petrinis incidit quia ubi abundawit beccatum. superabundawit gratia. Nam quare 1595 petrinis ad circumcidendum Iosue cultris utatur intellegit qui legit quia jeira erat Christus, et super hanc, inquit, petram aedificabo ecclesiam «eam. Quod enim impossibile erat legis in quo infirmabatur ber carnem. Deus filium. suum, mittens in similitudine carnis feccati et de beccato damnawit peccatum 16oo in, carne ut iustificatio legis impleretur 4n nobis qui non secundum carnem ambulamus sed secundum spiritum. Haec autem Christi gratia non solum noui testamenti fideles iustificat uerum quicumque in lege perfecti fuere non ex operibus legis sed eadem Christi in carne uenturi gratia sunt salui facti 1582 Ioh. i, 17. 1575 Ios. v, 5-7. 1573 Ex. iv, 25. 1568 Ioh. xvi, 22. 1589 Rom. vii, 1588 Rom. v, 20. 1586 Rom. v, 15. 1585 Rom. iii, 20. Matth. 1596 I Cor. x, 4. 1594 Rom. v, 20. 1592 Ios. v, 2-3. 7-8. 1603 Gal. ii, 16. 1599 Rom. viii, 3-4. xvi, 18.

1572 suae B* 1567 fclicitatemque B? 1582 2057 gtatia add. autem .4 B! E G J

D

1580 maiorum 24 B? G J, maiorem Jg 1593 quia] quod 1589 habitaret D

60 1605

IN LVCAM I

per fidem. Et hos populus a Iosue circumcisus illos Moysi filius designat qui cum legis seueritate coacti discerent Christi gratiam flagitare quasi impendentem domini gladium petrae circumcisione uitabant Petro attestante qui de iugo legis loquens ait : Quod neque patres nostri neque nos potui-

1610

1615

1620

1625

1630

1655

mus portare sed per gratiam. domini Iesu credimus saluari quemadmodum et illi. Et psalmista qui quasi carcerali legis custodia conclusus et uiam euadendi nullam nisi in gratia Christi repperiens exclamat : Dwm, anxiaretur cor meum 4n feiva exaltasti me deduxisti me quia factus es sbes mea turris fortitudinis a facie inimici. Nemo sane cum circumcisio- PL nem praedicari audierit unius solum membri continentiam 340 autumet imperari quasi uel a fornicatione tutum uel licito matrimonio temperanter utentem uel uirginitate gloriosum existere absque aliarum uirtutum adiectione sufficiat et non omnium potius quos corde uel corpore gestamus sensuum castigationem praecipi. Nam et Moyses mundissima Dei uerba suscipiens incircumcisum se labiis esse querebatur. Et Stephanus Iudaeis non credentibus, Iq«circumcisi, inquit, cordibus et auribus uos semper spiritus. sancto vestitisiis. Ille itaque uera circumcisione mundatus est qui obturat aures suas ne audiat sanguimem. el. claudit. oculos ne uideat malum qui custodit uias suas ne delinquat in lingua sua et attendit sibi ne grauetur cor eius in crapula et ebrietate qui donec superest alitus in eo et spiritus Dei in naribus eius non loquitur labiis iniquitatem qui lauat inter innocentes manus suas et ab omni uia mala prohibuit pedes suos qui super omnia castigat corpus suum et seruituti subicit omnique custodia seruat suum cor quoniam ex ipso uita procedit. Ile uero post circumcisionem Hierusalem allatus et domino oblatus est qui iuxta eum qui dixit, Declina a malo et fac bonum, postquam desiit a peccatis bonis coepit operibus abundare qui dicere potest, Oculi met semper ad dominum, et Circuibo altare twum,

1640

domine, ut audiam

uocem. laudis tuae,

qui dicit, Christi bomus odor sumus Deo, et Leuaui manus meas ad mandaia iua et comuerii jedes meos in lestimonia 1609 Act. xv, 10-11. 1613 Ps. 6o, 5-4. 1621 Ex. vi, 12. 1623 Act. vii, SIT. 1625 Es. xxxiii, 15. 1624 Ps. 58, 2. 1628 Luc. xxi, 34. 1029 Iob xxvii, 5-4. 1630 Ps. 25, 6. 1631 Ps. 118, ror. 1632 I Cor. ix, 27.

Prou. iv, 23. 1634 Luc. ii, 22. 1638 Ps. 33, 15 ; I Pet. iii, 11. — 1637 1638 Ps. 25, 6-7. 1639 II Cor. ii, 15. Ps. 118, 48, 59.

Psz 24515.

1605 populos 4* B* D E G* J aom. A, ad B* E, ab P? circumcisos 44 D EG*] . Moyse.AB* E 1606 fliosB* CDE J . 1612inoz. D gtratiam D 1616 praedicare 4 B E J? 1622 uerba Dei B E 1626 cludit B C EG J,cludet D* post oculos aZ. suos 44 D 1630 loquetur CD E G 16038 circrumibo ABEJ

ll, 21-22

6r

iua, qui siue manducat siue bibit siue aliud quid agit omnia in gloriam Dei facit et dicit, Quam dulcia faucibus meis eloquia tua, et ad extremum, Cor meum et caro mea exuliauerunt n Deum wiwwm. Sed et ipsa bona actio sua quae in abscon164; dito est circumcisione non minus indiget ut cum ieiuno oro

165o

1655

166o 1i, 22

166;

1670

elemosinam facio. gloriam intrinsecus quaeram. Nam si in angulis platearum sto faciem demolior tuba ante me cano ut uidear et lauder ab hominibus, foris quidem circumcisus appareo sed immundus in corde permanens poenas insuper simulatae sanctitatis incurro in exemplum uidelicet Sichemitarum qui cum patriarcharum circumcisionem uiderentur imitari quia non ob domini testamentum sed ob causam fecere luxoriae non modo nil adquisiere mercedis uerum tertia die quando grauissimus uulnerum dolor est inter suae ciuitatis periere ruinas. Tales namque obliti propheticae monitionis, Circumcidimini domino et auferte praeputia cordium uestrorum, ubi tempus resurrectionis ingruerit euacuatis quibus confidebant uirtutibus in mortem mittentur aeternam. Quapropter et apostolus absconditam corde circumcisionem sedulo commendat : Cutus laus non ex hominibus sed ex Deo est. Et fosiquam impleti sunt dies purgationis eus secundum PL legem Moysi tulerunt illum in Hierusalem ut sisterent eum do- 341 mino. Decretum quidem legis erat paruulum post tricesimum tertium circumcisionis diem ad templum domini deferri darique hostiam pro eo primogenitum autem masculum sanctum domino fieri mystice sicut diximus insinuans neminem nisi circumcisum uitiis dominicis dignum esse conspectibus neminem nisi mortalitatis nexibus absolutum supernae ciuitatis gaudia perfecte posse subire quia «om habitabW, inquit, iuxta te malignus neque bermanebunt iniusti ante oculos tuos, et apostolus, Caro et sanguis regnum Dei non bossidebunt neque corruptio incorruptelam. bossidebit. Verum si legis ipsius uerba diligentius inspexeris, profecto repperies quia non

16755 solum

dominus

incarnatus

quantum

a peccati

contagione

tantum a conditione legis fuerit liber quam ob hoc magis suscipere dignatus est ut et eam sanctam iustam ac bonam

1641 I Cor. x, 51. 1642 Ps. 118, 105. 1643 Ps. 85, 3. 1646 Matth. vi, 1664 1660 Rom. ii, 29. 1650 Gen.xxxiv, 8-25. — 1656 Hier. iv, 4. 2505. 1677 1672 I Cor. xv, 50. 1670 Ps. 5, 6. 1666 Ex. xiii, 2. Leu. xii, 4-6. Rom.

vii, I2.

1645 infiget B 1642 gloria B E interdum) B. C, elimosinam (fere semper) 1633 facere B* C* D imitati D G J* 1676 ob] ab D habitauit B* C J

1646 elymosinam (ely ... Zmzerdum, eli ... 1652 1650 Sichimitarum B? D E 1670 1657 ingtueret B* E* E* J 167? et oz. A D

62

1680

1685

IN LVCAMI

esse probaret et nos ab eius seruitute ac timore fidei gratia liberaret sed etiam ipsa Dei genetrix sicut ab admixtione uirili sic et a legali sit iure inmunis. Dicit enim Moyses : Mulier, si suscepto semine pepererit masculum, immunda erit septem diebus iuxta dies separationis menstruae, et die octaua circumcidetur infantulus, psa uero triginta tribus diebus manebil in sanguine purificationts suae omne sanctum mon tanget nec ingredietur sanctuarium. donec impleantur dies purificalionis suae, et cetera quae ad ritum parientis pertinentia sequuntur. Nota ergo quod non omnis mulier pariens sed ea quae suscepto semine pepererit designatur immunda rituque

legis docetur esse mundanda ad distinctionem uidelicet illius quae uirgo concepit et peperit filium et uocauit nomen eius Emmanuhel quod est interpretatum nobiscum Deus. Non ergo filius qui cum homine Deus est non mater quae spiritu sancto operante peperit uictimis hostiarum quibus purgaretur indigebat sed ut nos a legis uinculo solueremur sicut do1695 minus Christus ita et beata semper uirgo Maria legi est sponte

1690

ii, 23

subiecta. Sicut. scriptum est in lege domini, quia. omne masculinum adaperiens wuluam. sanctum. domino uocabitur. Quod. dicit, omne masculinum adaperiens wuluam, et hominis et pecoris 1700 primogenitum significat quod utrumque sanctum domino uocari atque ideo sacerdotis esse praeceptum est ita dumtaxat ut pro hominis primogenito pretium acciperet et omne animal immundum redimi faceret. Cwius, inquit, redemptio erit osi wnum mensem siclis argenti quinque. Vbi saluo sub17905 tiliore tractatu breuiter intimandum quod illa omnia primogenita uel figura fuerint eius qui cum unigenitus esset Dei filius primogenitus fieri dignatus est omnis creaturae uere et singulariter sanctus domino quia feccatwm mon. fecit nec inuentus est dolus $n ore eius uel certe nostrae fuerint 1710 deuotionis indicium qui omnia bonae actionis initia quae quasi corde gignimus domini gratiae deputare male autem PL gesta redimere debeamus dignos uidelicet paenitentiae fruc- 342 tus pro singulis quinque corporis uel animae sensibus offerentes. Itaque quod ait, adaferiens wuluam, consuetae natiui1715 tatis more loquitur non quod dominus noster sacri uentris hospitium quod ingressus sanctificarat egressus deuirginasse 1681 Leu. xii, 2-4. 1*08 I Pet. ii, 22.

1690 Es. vii, 14 ; Matth. i, 25.

1703 Num. xviii, 16.

1681 peperit B* C D E* G 1683 circumcideretur B* E* (-re- iz ras.) 1688 pepetit D G J 1690 uocabis B E*, uocabit D 1698/1730 GR«4egorius» J, 072. cett. 1705 primogenito D 1716 sanctificatet B E*, sanctificauerat E? de uirgine 44* J*, de uirgine nasci B* C! E

ii, 22-24

1720

63

credendus sit iuxta hereticos qui dicunt beatam Mariam virginem usque ad partum non uirginem esse post partum sed iuxta fidem catholicam clauso uirginis utero quasi sponsus suo processisse de thalamo. De quo pulchre propheta, Ef conuerti me, inquit, ad uiam portae sanctuarii exterioris quae

li, 24

vespiciebat ad orientem, et erat clausa ; et dixit dominus ad me : Porta haec clausa erit non aperietur, et wir non transiet ber eam quoniam dominus Deus Israhel ingressus est per eam eritque 1725 clausa brincipi princeps in ea sedebit ut comedat banem coram domino. Quamuis possit etiam mystice designari nullum praeter dominum ecclesiae uirginis uterum per aquam et spiritum sanctum ad generandos Deo filios posse reserare ideoque hunc masculum incomparabili dignitate domino 1730 sanctum uocari. Ei wt darent hostiam secundum quod diclum est $m lege domini, bar tururum aut duos ullos columbarum. Dictum est in lege ut pro infante si masculus sit ut praedixi quadragesimo si femina octogesimo die natiuitatis agnus anniculus 1735 immaculatusin holocaustum et turtur siue pullus columbinus offerretur pro peccato. S? autem non inuenerit, inquit, manus eius nec potuerit offerre agnum. sumet duos turtures wel duos ullos columbae wnwm $n holocaustum et alterum $ro peccato. Dominus ergo Christus lesus cum diues esset pauper factus 1740 pro nobis pauperem pro se hostiam uoluit dari ut uidelicet una sua paupertate nos et hic diuites in fide et illic faceret heredes regni quod refromisit Deus diligentibus se. Moraliter autem siue fortia quis opera seu creauerit infirma quae masculi ac feminae uocabulo distinguuntur ut haec legitime 1745 domino ualeant consecrari ouem necesse est innocentiae et turturem pariter siue columbam conpunctionis offerat. Quia enim uolucres hae $vro cantu gematus habent non immerito lacrimas humilium designant quibus plurimum in ipsis etiam bonis operibus indigemus. Quia etsi bona esse quae 1750 agimus nouerimus, qua tamen districtione a domino examinanda qua a nobis perseuerantia sint consummanda nescimus. Qui uero diuitias uirtutum non habendo de quibus ad Corinthios apostolus ait, Quia in ommbus d)wes facti estis in illo in omni uerbo et in omni scientia, agnum uitae inno1755 cuae in actuum suorum grege non inuenerit duos saltim turtures aut duos columbae pullos offerat, hoc est ad lacrimarum 1720 Ezech. xliv, 1-3. 1733 Leu. xii, 6-8. 1739 II Cor. viii, 9. 1742 Tae, 1,512. 1745/1776 Greg. Magn., zoral. (PL LXXVI, 636 B) ; Beda, Jom.

I 18 (CC CXXII, 133, 173-196). 1723 transcat DB* 1750 agamus B*

offeret B E

— 1753 I Cor. i, 5.

1736 offertur B* C* E* J*, offeratur B? J?, offeretur D* G qua tamen] quanta D 17383 Corintheos B* E* 1756

64

IN LVCAM I

flagitanda suffragia confugiat. Et bene duos unum pro peccato et alterum in holocaustum. Holocaustum mamque totum incensum dicitur quia duo sunt nimirum genera compun1760 ctionis. Deum namque sitiens anima prius timore compungitur post amore. Prius enim sese in lacrimis afficit quia dum malorum suorum recolit pro his perpeti supplicia aeterna pertimescit. At uero cum longa maeroris anxietate fuerit formido consumpta quaedam iam de praesumptione ueniae 1765 securitas nascitur et in amore caelestium gaudiorum animus inflammatur. Contemplatur etenim mens qui sint illi angelorum chori quae ipsa societas beatorum spirituum quae maiestas aeternae uisionis Dei et amplius plangit quia a bonis perennibus deest quam flebat prius cum mala aeterna me1770 tuebat. Qui ergo prius flendo ne duceretur ad supplicium turturem pro peccato offerebat de altero facit holocaustum cum postmodum flere amarissime incipit quia differtur a regno. Columbam pro peccato offert qui laborat in gemitu suo lauat per singulas noctes lectum suum, hoc est per singulas opera sua bona in quibus reITT]5 pulsantis culpae tenebras quiescere debeat lacrimis abluere non cessat. Columbarum pullos in holocaustum ferunt qui patriae caelestis absentiam deflentes aiunt : Super flumina Babylomis illic sedimus et fleuimus dum 1780

1785

recordaremur

tur : Multitudinis 1790

1795

tui Sion.

Sicut enim

columbae

super fluenta residere delectantur ut accipitris aduentum umbrae cursu super aquas praeuidere simul et euadere queant Sic profecto sic animae pauperum spiritu fluctus saeculi mente transcendentes quo plura in hac Babylone qua suis gemitibus pascuntur maligni hostis exempla conspiciunt eo crebriores ad aeterna sui desiderii pennas sustollunt. Hoc sane inter turturis et columbae significantiam distat quod columba quae gregatim conuersari uolare et gemere consueuit actiuae uitae frequentiam demonstrat de qua diciautem. credentiwm

erat cor et amima una,

nec quisquam eorum, quae possidebat aliquid suwm esse dicebat, sed erant. illis omnia communia. Turtur uero qui singularitate gaudet adeo ut, si coniugem casu perdiderit, solus exinde permaneat speculatiuae uitae culmina denuntiat quia et paucorum est ista uirtus et his singillatim attributa. Solus Esaias Deum exercituum uidet laudes seraphin contemplatur 1774 Ps. 6, 7. 1778 Ps. 136, 1. 1779/1994 Beda, Joz. I, 12 (CC CXXII, 86, 219-221) ; Jozz. I, 18 (CC CXXII, 130, 58-80). 1789 Act. iv, 32. 1794 Es. vi,- 1-5.

1748 Babillonis B, Babyllonis D E 1481 cursum B E J* per C G pet aquas ptaeuidere simul et euadere G 1783 qua] qui C, quae D

sideria cebant

C D —— 1*8? conuersare J4 B E — 1790 possidebant .4 4 D 1795 dominum D G J

D

queant 1785 de-

EG J

di-

PL 345

li, 24-27

1800

1805

1810

1, 25

i815

1870

1825

1830

ii, 26-27

65

et quia male tacuerit quasi turtur singularis ingemit. Moyses pauente procul populo solus ascendit ad dominum et ne idem populus feriatur lacrimosis precibus impetrat. Solus fugientibus sociis Danihel inter angelos remanet. Solus Iezechiel quadrigas cherubin et supernae ciuitatis aedificia celsa miratur. Solus Paulus ad delicias.paradisi et uisendá caeli tertii secreta raptatur. Item cum intrans cubiculum clauso ostio oro patrem in abscondito turturem offero. At cum eiusdem operis compares quaero canendo cum propheta, Venite adoremus et jrocidamus ante Deum bloremus coram domino qui fecit nos, columbas ad altare deporto. Et quia aeque utraque conditori accepta est hostia consulte Lucas utrum turtures an pulli columbarum pro domino sint oblati non dixit ne unum alteri uiuendi ordinem praeferret sed utrumque sequendum utrumque diuinis cultibus doceret offerendum. Igitur quia de purgatione longior se sermo protraxit quid ipse dierum purga- PL tionis numerus contineat mysterii et quare idem in feminae 344 genetrice purganda geminari sit iussus in leuitico congruentius explanabitur. Et ecce homo erat in. Hierusalem cui nomen Symeon et homo isle dustus et timoratus expectans consolationem Israhel, et spiritus sanctus erat in eo. Nato in carne domino non solum angeli de caelis sed et omnis aetas mortalium et uterque sexus testimonium reddit. Decebat enim omnium saluatorem sicut uenturum in carne omnium toto saeculi tempore fidelium facto uel dicto praesagari ita etiam uenientem communi omnium laude praedicari impleta prophetia quae dicit Laudate dominum de caelis, et cetera usque quo ait, Iuwuenes et wirgines seniores cum iunioribus laudent nomen. domini quia exaltatum, est momen, eius solius, confessio evus super caelum et terram. Iustus, inquit, e£ timoratus quia. difficile iustitia sine timore custoditur. Non illum dico timorem qui sub lege poenalis temporalia bona sibi subtrahi perhorrescit quem perfecta dilectio foras mittere consueuit sed timorem domini sanctum qui permanet in saeculum saeculi quo iustus Deum suum quanto ardentius diligit tanto sollertius offendere cauet. Et responsum acceperat ab spiritu sancto mon wisurum se mortem, misi rius uideret Christum domini. Et uenat in spiritu 1796 Ex. xix, 10-25. 1798 Dan. x, 1 sqq. 1799 Ezech. i, 1 sqq. II Cot. xii, 2. 1802 Matth. vi, 6. 1804 Ps. 94, 6. 1823 Ps. 148, 1. I48, 12-14. 1829 I Ioh. iv, 18.

1801 Pss

1796 qui D, qua E* ingemuit 74 1799 057 Solus add. et B D E Ezechiel A E J, Hiezechiel C D, Ezechihel G 1801 uisendi C 1804 compares] cum patre D, cumpares E 1813 geminare B* 18158 Simeon D E 1822 praedicare 4 B E

66

IN LVCAM I

1835 àn. lemplum. Vide locutiones scripturarum, mortem uideri dixit. Quomodo uidetur quibusue oculis quae ueniendo ipsos oculos claudit ne aliquid uideant? Sed uideri mortem experiri significat. Multumque felix mortem uidebit carnis quicumque Christum domini prius oculis cordis uidere sate184o gerit conuersationem habendo in caelesti Hierusalem templi Dei limina frequentando, hoc est pia sanctorum in quibus dominus inhabitat exempla $ectando suspirando cum psalmista : Vnam etii a domino hanc requiram ut inhabitem in domo domini omnibus diebus uitae meae ut wideam uoluntatem 1834s domini. Sic enim et ipse uerbum Dei in manibus accipere et fideicaritatisque suae brachiis merebitur amplecti. Quod autem ait, Et uenit in spiritu in templum, significat eum eadem spiritus gratia qua olim uenturum praecognouerat etiam nunc uenientem et iam iamque a se uidendum cognouisse saluatorem. 1,27-28185o .Et cum ànducerent buerum. Iesum barentes eius ut facerent secundum. consuetudinem. legis bro eo et ipse accepit eum dn ulnas suas. Magna quidem domini potentia sed non minor claret humilitas ut qui caelo terraque non capitur grandaeui hominis gestetur totus in ulnis. Sed et tropice accipit Symeon 1855; Christum ueteranus infantem ut doceat nos exuere ueterem hominem qui corrumpitur cum actibus eius et renouatos spiritu mentis nostrae induere eum qui secundum Deum creatus est in iustitia et sanctitate et ueritate, hoc est deponentes mendacium loqui ueritatem et cetera quae ad noui hominis 1860 statum pertinent ore corde et opere perficere. Accipit senior PL iustus secundum legem et timoratus puerum lesum in ulnas 3545 suas ut significet iustitiam operum quae ex lege erat, quis enim nesciat opera per manus et brachia solere figurari, humili quidem sed salutari fidei euangelicae gratia mutandam. 1865 Accipit senior infantem Christum ut insinuet hoc saeculum quasi senio iam et longaeua aetate defessum ad innocentiam et ut ita dixerim infantiam christianae conuersationis rediturum et sicut aquilae iuuentutem illius esse renouandam.

ii, 28-29 Et benedixit Deum. et. dixit : Nunc. dimittis seruum tuum, 1870 domine, secundum. uerbum tuum in ace. Vides non solum noui sed et ueteris testamenti iustos spe futurae uitae desiderium habuisse dissolui a corpore immo pacis uiam deputasse sarcinam deponere terrestrem utpote qui se in sinu

1843 Ps. 26,4.

. 1855 Eph.iv,22-25.

1808 Ps. ro», 5.

1835 templo B* E 1837 experite B C* E 1 1839 satagerit 4 BD EG J 1846 suae ozz. C D 1852 ulnis D suis D 1854 gestatur D totus 077. BE accepit -A BE — 1856 renouatus B? G.— 1860 Accepit 4 B C* E 1865 Accepit 44 B C* E J* 1868 pos! aquilae add. in D

li, 26-34

67

Abrahae requiem non dubitarent habituros esse perpetuam. 1875 Denique et Idithun, hoc est transilitor cupiditatum saecula-

rium, postquam multa diu tacitus mundi mala contemplatus interna secum cordis meditatione concaluit tandem locutus in lingua sua et quid intus egerit promens, Nofwm, inquit, mihi fac, domine, 1880

li, 30-31 1885

uidit;

189o

1i. 32

1895

1900

finem. meum

et mumerum.

dierum meorum

quis est ui sciam. quid desit mihi ; ecce ueteres bosuisti. dies meos. Quibus absque dubio uerbis aperit quam maximum se praesentium calamitatum nacturum speret in fine solatium quem tantisper aduenire desiderat. Quia widerunt oculi mei salutare tuum quod parasti ante faciem omnium bopulorum. Beati oculi qui uident quae Symeon beati

qui nom

uiderunt

et crediderunt.

Illud

ipsum,

inquit, quod omnibus postmodum gentibus populis et linguis mente ac fide conspiciendum parasti spe ac dilectione quaerendum praeuidisti ipse diu desideratum nunc et carnis et cordis oculis tuum salutare contemplor. Lumen ad reuelationem gentium et gloriam Plebis tuae IsY&hel. Lumen quidem utrique populo salutare Dei, id est Christus, a Deo patre paratur. Qui tamen gloria magis Israhel cui diu speratus et ex quo praenuntiatus aduenit gentium uero dicitur esse reuelatio quarum mentis oculos profunda iam caecitate demersos neque ulla spe aduentus dominici erectos ipse uisitare pariter reuelare atque illustrare dignatus est. Et bene reuelatio gentium Israhelis gloriae praefertur quia cum plenitudo gentium introierit tunc omnis Israhel saluus fiet quo modo et psalmista cum diceret, Notum fecit dominus salutare suum ante conspectum gentium veuelauit iustitiam suam, subiunxit atque ait, Memor fuit misericordiae

11:33-54

suae lacob et ueritatis suae domui Israhel. Et erat pater eius el mater mirantes super his quae dice-

1905 bantur de illo, et. benedixit. illis Symeon.

1910

A

Patrem

saluatoris

appellat Ioseph non quo uere iuxta Fotinianos pater fuerit eius sed quo ad famam Mariae conseruandam pater sit ab omnibus aestimatus. Neque enim oblitus euangelista quod eam de spiritu sancto concepisse et uirginem peperisse narrarit sed opinionem uulgi exprimens quae uera historiae lex est patrem Ioseph nuncupat Christi. Quamuis et eo modo PL pater illius ualeat dici quo et uir Mariae recte intellegitur 346 sine commüxtione carnis ibsa copulatione comwugW multo 1898 Hieron., 2oz;. (CC LXXII, 119, 22). 1876 Ps. 58, 1-6. 1886 Ioh. xx, 29. 1899 Rom. xi, 25-26. 1900 Ps. 97, 2-3. 1911/1918 Aug., de cons. eu. (CSEL, XLIII, 85, 20-24, 1-4). 1882 actutum D, natutum /

patasti .D et oz. C D

1883 tantisper] tamen semper D

1891 plebi DB* . 1896 demersus B*

1884 prae-

1898 Israheli D* ^ 1900

68 1915

1920

1925

uidelicet coniunctius quam si esset aliunde adoptatus. Neque enim Propterea non erat appellandus Ioseph pater Christi quia non eum concumbendo genuerat quando quidem recte pater essel eliam eius quem non ex sua coniuge procreatum, alicubi adojtasset. Et dixit ad Mariam matrem eius : Ecce ositus est hic «n ruinam el n resurrectionem multorum in Israhel et àn signum cui contradicetur. Bene in resurrectionem quia lumen est quia gloria plebis Israhel quia dicit : Ego swm resurrectio et uita, qui credit in me eliamsi mortuus fuerit uiuet, et omnis qui uiwit et credil dn me non morietur 1n aeternum. Quomodo autem in ruinam, nisi quia et lapis offensionis est et petra scandali, id est ruinae his qui offendunt uerbo nec credunt. De quibus ipse dicit : S? non wenissem et locutus eis fuissem, peccaium non

ii, 35

IN LVCAM I

haberent ; nunc

autem. excusationem,

non

habent

de

jeccato suo. Qui non in se ipso tantum sed in suis quoque 19530 praedicantibus in ruinam positus est resurrectionemque multorum testante apostolo qui ait : Christi bonus odor sumus Deo in his qui salui fiunt et in his qui pereunt. Qui enim praedicante apostolo uerbum quod audit amando sequitur bono odore resurgit et saluatur, qui odiendo insequitur eodem 5955 ipse bono odore corruit et moritur. Signum autem cui contradicetur fidem dominicae crucis accipe de qua apostolo Paulo dicunt Iudaei : Nan de secta hac notum est nobis quod ubique ei contradicitur ; et apostolus ipse, Nos enim, inquit, $raedicamus Christum crucifixum Iudaeis quidem scandalum genti1940 bus autem. stultitiam. Et tuam ipsius animam pertransiet gladius. Nulla docet historia beatam Mariam ex hac uita gladii occisione migrasse praesertim cum non anima sed corpus ferro soleat interfici. Vnde restat intellegi gladium illum de quo dicitur, Ef gladius 1945 est in labiis eorum, hoc est dolorem dominicae passionis eius animam pertransisse. Quae etsi Christum utpote Dei filium sponte propria mori mortemque ipsam non dubitaret esse deuicturum, ut sua tamen carne procreatum non sine doloris affectu potuit uidere crucifigi. Nam et ferrum quod animam 1950 Ioseph pertransisse canitur nullum melius quam dura tribulatio mentis intellegitur. Vt reuelentur ex multis cordibus cogitationes. Incertum erat quondam qui Iudaeorum gratiam Christi quam uenturam 1922 Ioh. xi, 25-26. 1927 Ioh. xv, 22. 1931 II Cor. ii, 15. 1937 Act. xxviii, 22. 1938 I Cor. i, 25. 1942/1943 Ambrt., exp.ez. s. Luc. (CC XIV, II, 801-804). 1944 Ps. 58, 8. ;

1917 alicui D tradicitur 4 D

1923 uiuet] uiuit B* E 1949 anima B E

1926 uerbum D 1950 nulla

B CE

1935/1936 con-

1, 34-37 utique nouerant 2955 eius natiuitate

69

recipere qui autem respuere mallent. At audita reuelatis mox cordium cogitationibus

Herodes rex turbatus est et omnis Hierosolima cum illo. Pastores cum timore et gaudio Deo laudem resonant hominibus pacis nuntium pandunt. Eius doctrina et uirtute diffamata alii ad eum quasi.magistrum ueritatis confluunt alii ab eo 1960 quasi seductore

refugiunt. Eius signo crucis erecto hi quasi

iuste morti datum blasphemantes irrident illi quasi uitae auctorem mori acriter dolent. Sed et usque hodie et usque ad consummationem saeculi praesentis ecclesiae animam gladius durissimae tribulationis pertransire non cessat 1965 cum signo fidei ab improbis contradici cum audito Dei uerbo multos cum Christo resurgere sed plures a credulitate ruere gemebunda pertractat cum reuelatis multorum cordium cogitationibus ubi optimum euangelii seuit semen ibi zizania uitiorum uel plus iusto praeualere uel etiam quod dictu graue 1970 est sola germinare ac regnare conspicit.

ii, 36-37

1975

1980

1985

1990

Et erat Anna rophetissa fiha Phanuhel de tribu Aser ; haec

processerat im diebus multis et wixerat cum wiro suo ammas septem a wirgimnitate sua. Et haec widua usque ad annos octoginia quattuor quae non discedebat de templo devuniis et obsecrationibus serutens nocte ac die. Iuxta historiam deuotae conuersationis et uenerandae pariter aetatis dignaque per omnia quae domino incarnato testimonium ferret Anna fuisse docetur. Iuxta intellectum uero mysticum quia ecclesiam significat quae in praesenti quasi sponsi dominique sui est morte uiduata numerus etiam annorum uiduitatis eius tempus ecclesiae designat quo in corpore constituta peregrinatur a domino magnaeque deuotionis affectu caelestis templi limina seruans cotidianum illum domini praestolatur aduentum de quo dicit : Veniemus et mansionem. apud ewm faciemus. Septies quippe duodeni octoginta quattuor faciunt. Et septem quidem ad huius saeculi cursum qui diebus septem uoluitur duodecim uero ad perfectionem doctrinae apostolicae pertinent. Ideoque siue uniuersalis ecclesia seu quaelibet anima fidelis quae totum uitae suae tempus apostolicis mancipare curat institutis quasi septem per duodecim multiplicare et typicis octoginta quattuor annis domino seruire laudatur, sicut etiam tempus septem annorum quo cum uiro suo manse1986 Matth. ii, 3. Luc. ii, 18-20. 1959 Matth. vii, 28-29 ; Matth. xiii, 57 ; Ioh. vi, 66. 1960 Matth. xxvii, 39, 55-56. 1984 Ioh. xiv, 25. 1954 At] ante D, ad EG 1955 natiuitatem E G 1956 Hierusolima (Hierus . fere semper) B D E J 1960 hi] in D 1968 pos; euangelii add. semen 74 seruit D*, seminatum D? 1971 Phanucl 4 D Asser BE G 1973

suaom.D | | adom.BE qui D

1975 deuota D

1988 ecclesiae B* E — 1992

PL 347

70

ii, 38

ii, 39

li, 40

IN LVCAM I

rat dominicae incarnationis tempori decentissime congruit. Septenario namque ut dixi numero perfectio solet temporis 199; indicari. Sed ibi propter dominicae priuilegium maiestatis quo in carne uersatus docuit simplex septem annorum est numerus expressus, hic ob apostolicae culmen dignitatis septem anni per duodecim multiplicantur. Arridet autem ecclesiae mysteriis quod Anna et gratia eius interpretatur et 2000 filia est Phanuhel qui facies Dei dicitur cum psalmographo decantans : Signatum est super nos lumen wultus tui, domaine. Et de tribu Aser, hoc est beati, descendit qui inter patriarchas duodecim ordine nascendi est octauus. De quo numero quia nouo testamento sit sacer crebrius est inculcatum. 2005 Et haec ifsa hora superueniens confitebatur domino et loquebatur de illo omnibus quà expectabant redemptorem Hierusalem. Prophetauit Symeon. frophetauerat copulata coniugio brophetauerat uirgo debuit etiam widua ne aliqua aut Professio deesset aut sexus. Et ideo Amna et stibendiis uiduitatis et moribus talis 2010 inducitur ut digna plane fuisse credatur quae redemptorem uenisse omnium nuntiaret. Et ut períecerunt omnia secundum legem. domini veuersi sunt in Galileam in ciwitatem suam Nazareth. Praetermisit hoc loco Lucas quae a Matheo satis exposita nouerat dominum 2015 uidelicet post haec ne ab Herode necandus inueniretur Aegy- PL ptum a parentibus esse delatum defunctoque Herode sic 348 demum Galileam reuersum ac Nazareth ciuitatem suam inhabitare coepisse. Solent enim euangelistae singuli sic omittere quaedam quae uel ab aliis commemorata uiderint uel ab aliis 2020 commemoranda in spiritu praeuiderint ut continuata suae narrationis serie quasi nulla praetermisisse uideantur. Quae tamen alterius euangelistae considerata scriptura quo loco transilita fuerint diligens lector inueniat. Puer autem crescebat et conforiabatur plenus sapientia, 2025 et gratia Dei erat 4n llo. Notanda distinctio uerborum quia dominus Iesus Christus in eo quod puer erat, id est habitum humanae fragilitatis induerat, crescere et confortari habebat in eo uero quod etiam uerbum Dei et Deus aeternus erat nec confortari indigebat nec habebat augeri. Vnde rectissime 2030 plenus sapientia perhibetur et gratia, sapientia quidem quia 1999 Hieron., 7077. (CC LXXII, 102, 11).

2000 Hieron., 7077. (CC LXXII, 66, 22). 2001 Ps. 4, 7. 2002 Hieron., nom. (CC LXXII, 61, 7-8). 2003 (Gen. xxx, Ia. 2007/2041 Ambt., exp. em. s. Luc. (CC XIV, II, 810-814). 2014 Matth. ii, 13-23. 2030 Col. ii, 9.

1993 tempore 44 D E 2000 Phanuel D 2005 hora oz;. B D* E 2017 acJa B* E, oz. AD GJ 2019 quod D . prius uelom. D uiderint zsque commemoranda iz arg. B?, oz. G uiderunt D 2020 praeuiderunt D 2023 fuerit D 2030 perhibetur zsque sapientia 77 zzarg. B?

ii, 37-42

2055 li, 4I

2040

204;

2050

71

?n ipso habitat omnis plenitudo diuinitatis corporaliter, gratia autem quia eidem mediatori Dei et hominum homini Iesu Christo magna gratia donatum est ut ex quo homo fieri coepisset perfectus esset et Deus. Cui simile est quod Iohannes Scribit eum plenum gratia et ueritate eandem ipse diuinitatis excellentiam ueritatis quam Lucas sapientiae nomine com; mendans. Et ibant parentes e(us per ommes annos in Hierusalem in die sollemni baschae. Vides hunc euangelistam inter animalia quattuor non frustra uitulo comparatum qui quasi hostiis deputatum animal circa templum maxime et Hierosolimam narrationis suae diuersatur incessu. Siquidem in principiis sacerdotem collocat ad aram orantem populi multitudinem templi sistit in atriis Mariam mox domino concepto Hierosolimam mittit domum pontificis intromittit. Ibi et Baptistam natum refert et dominum post natiuitatem continuo cum hostia transfert. Eundem illo singulis annis cum parentibus ducit et duodennem in templo doctorum choris insert ubi inter alia sapientibus stupenda dicit : Quia in his quae patris (net Sunt oportet me esse. Et post cetera talia laudantes Deum in templo discipulos in euangelii sui fine concludit.

li, 42-43

Et cum factus fuisset annorum duodecim ascendentibus illis in Hierosolimam secundum consuetudinem diei festi consummatisque diebus cum redirent remansit puer Iesus àn Hierusa2055 lem. Qui a natiuitate immo a conceptione humana manifestis miraculorum quia Deus sit est approbatus indiciis ipse etiam mox ubi tempus aetatis congruebat utramque suam reueren-

ter pandere coepit atque aperire substantiam et quid uidelicet patri iuxta ueritatem diuinae maiestatis et quid iuxta as2060 sumptionis humanae fragilitatem debeat matri. Nec absque prouidentia duodennis prima suae fidei rudimenta reuelabat quae duodecim apostolorum ministerio cunctum erat reuelanda et elucidanda per orbem. Possumus et hoc dicere quia sicut septenario sic et duodenario numero qui multiplicatis 2065 inter se inuicem septenarii partibus constat uel rerum uel temporum uniuersitas ac perfectio designetur atque ideo quo omnia loca uel tempora deceat occupari recte a duodecimo numero iubar sumat exordium. Non igitur otiose suorum perhibetur immemor extitisse parentum sed ut nos instruat 2070 quia non solum ante quam parentes ipsi uerum etiam ante 2034 Ioh. i, 14. 2043 Luc. i, 8-10. 2044. Luc. i, 39-40. 2045 Luc. i, 57. 2046 Luc. ii, 22-24. 2049 Luc. ii, 49. 2050 Luc. xxiv, 53.

2034 est oz. D lima D ]* cidanda B*

2052 esset /4 — pos; fuisset add. lesus D?

2053 Hieruso-

2062 quo D misterio 74, ministeria D erant B? J — 2063]u2065 septinatis D ]* 2069 extitisse inmemor pethibetur D

PL 549

72 ii, 43-45

IN LVCAM I

quam Abraham fieret ipse est in ciuitate potius ac templo Dei quasi paterno iure residere delectat. j

Et non cognouerunt parentes eius. Existimantes autem illum

esse 4n. comitatu wenerunt iier diei eb requirebant ewm. nter 2075 cognatos et notos. Et non inuenientes regressi sunt in. Hierusalem requirentes eum. Quaerit aliquis quomodo Dei filius tanta parentum cura nutritus his abeuntibus potuerit obliuiscendo relinqui. Cui respondendum quia filiis Israhel moris fuerit ut temporibus festis uel Hierosolimam confluentes uel ad propria 2080 redeuntes seorsum uiri seorsum autem feminae choros ducentes incederent infantesque uel pueri cum quolibet parente indifferenter ire potuerint ideoque beatam Mariam uel Ioseph uicissim putasse puerum lesum quem se comitari non cernebant cum altero parente reuersum.

ll, 46

208;

2090

Ei factum est, post triduum inuenerunt slum in templo sedentem 4n medio doctorum. audientem 1llos et interrogantem. Quasi fons sapientiae doctorum medius sedet sed quasi exemplar humilitatis audire prius et interrogare doctores quam instruere quaerit indoctos. Ne etenim paruuli a senioribus erubescant discere et ipse ob aetatis humanae congruentiam hominibus

auscultare non erubescit Deus, ne infirmus

docere quis audeat et ille puer doceri interrogando uoluit qui per diuinitatis potentiam uerbum scientiae ipsis suis doctoribus ministrauit. 11,47-48 2095 Stupebant autem omnes qui eum audiebant super prudentia ei responsis eius el uidentes ammirati sunt. Nota, distinctionem uerborum et tuae saluationis ac fidei mysteria sedulus intuere. Stupebant qui eum audiebant et uidentes ammirati sunt. Et eo amplius stupebant super prudentia responsionum quo 2100 paucitatem uidentes contemnebant annorum. Diuina lingua sapientiam prodebat sed infirmitatem aetas praetendebat humanam. Verum haec doctores Iudaeorum quasi noua stupeant interque alta quae audiunt et infirma quae uident dubia ammiratione turbentur. Nos autem scientes hunc esse 2105 de quo olim.propheta gratulabundus exultabat, Paruulus natus est nobis filius datus est nobis et uocabitur nomen eius ad-

2110

mirabilis consiliarius Deus fortis, nequaquam miremur eum qui sic paruulus factus est homo ut nihilominus quod erat semper Deus ac fortis permaneret modo diuinitatis suae modo humanitatis his quos erudire cupiebat indicia dedisse 2071 Ioh. viii, 58.

2091 Gregorius ?

2096 Gregotius ?

2103 Es. ix, 6.

2074 commitatu B E 2079 Hierusolima D J 2081 ucl] et B E 2084 D 2089 enim D 2090 congruam B* 2091 hominibus] G add. in zarg. D homines B? ^ 2096 nota] G add. in zsrz. J| — 2100 contempnebant B G J 2106 fos? prius nobis add. et D reuersuto

11, 43-51

7:3

sed digna fide spe et caritate agamus illi gratias quia qui magnus erat et laudabilis nimis sed nos non cognoscebamus paruulus natus est nobis ut crescendo et proficiendo inter paruulos paulatim eos ad capessenda suae uirtutis ac magni211; tudinis archana proueheret. ii, 48-49 Et dixit mater eius ad. illum : Fili, quid fecisti nobis sic ? Ecce pater tuus et ego dolentes quaerebamus te. Et ait ad illos : Quid est quod me quaerebatis ? Nesciebatis quia in his quae pairis mei sunt oportet me esse ? Non Ioseph qui nil in eius 2120 generatione praeter ministerium praestitit et affectum unde et pro fideli ministerio et ab euangelista et ab ipsa Maria pater appellatur uel ipse Christus suum negat esse parentem sed simpliciter et aperte qui sit uerus sibi pater nobis pariter et illis insinuat. Non quod eum quasi filium quaerunt uitupe212; rat sed quid ei potius cui aeternus est filius debeat cogit oculos mentis attollere. Quia enim Deus et homo est nunc excelsa deitatis nunc infima praefert humanae fragilitatis. Quasi homo seniores interrogat quasi Deus quae seniores et docti mirentur respondet quasi Dei filius in templo Dei 2130 commoratur et quasi filius hominis cum parentibus quo iubent regreditur. li, 50-51 Et ipsi non intellexerunt uerbum. quod locutus est ad. illos. Et descendit cum allis et uenit. Nazareth et erat. subditus llis. Quantum pietatis simul in domino et humilitatis exemplum ! 2135 Parentes eius non intellegunt uerbum quod de sua diuinitate loquitur ad illos, et tamen ipse humanae illorum erga eum sedulitatis non ingratus quo praecipiunt descendit et subditur ilis. Quid enim magister uirtutis misi officium $ietatis amplerei? Quid inter nos aliud quam quod a nobis agi uellet 2140 ageret ? Deferebat homini deferebat ancillae. Isa enim dicil : Ecce ancilla domini. Deferebat simulato atri deferebat Deo uero patri. Et utique matrem natus uirginem conseruarat et castam utique a patre non uoluntate non opere non tempore

distabat ut eius uidelicet exemplis ammoniti quid parenti2145 bus debeamus qui tanta pro nobis patiebatur agnoscamus.

Solent autem dicere Arriani imperfectum esse filium quia dixerat : Pater maior me est. Sed quid mirum si ex humana susceptione minorem se patre asserit in caelo ex qua subditus erat etiam parentibus in terra. 2112 Ps. 47, 2. 2141 Luc. i, 58.

2114 quia 2127 2142 6

2138/2142 Ambr., exp. eu. s. Luc. (CC XIV, II, 840, 848-850). 2144 Ioh. xiv, 28.

capiscenda B E, capescenda J 2116 sic add. P? 2119 Ne E qui] 2126 Qui D 2120 misterium B*, mysterium nihil D J 44 E 2137 ingratis B*, indignatus D 2135 intellexerunt 4 D infirma D J consetuaret J 2143 pos/ castam add. qui B* BEDA

CXX

PL 550

74

IN LVCAM I

z150.

Et mater eius conseruabat. omnia uerba haec in corde suo. Siue quae intellexit seu quae necdum intellegere uerba euangelii potuit omnia suo pariter in corde quasi ruminanda et diligentius scrutanda recondebat. Discamus ergo sanctae wirginis in omnibus castitatem quae non minus ore pudica quam 2155 corpore argumenta fidei conseruabat ?m corde. Et si illa amie praecepta apostolica tacet, cur tw ost apostolica praecepta magis cupis docere quam discere ? Et Iesus froficiebat sapientia et aetate et gratia apud Deum ii, 52 et homines. Hic locus Manicheos pariter et Apollinaristas ex2160 pugnat ostendens dominum ueram carnem ueram habere et animam. Nam sicut carnis est aetate sic est animae sapientia proficere et gratia. Quae tamen in sapientia nullatenus proficeret, sinaturalem intellegentiam quae hominibus rationis causa concessa est non haberet, non quia hoc susceptor Deus eguit 2165 praesertim cum supra plenus sapientia puer fuisse describatur sed quia hoc pro remedio nostrae salutis effectus piae susceptionis elegit ut dum caro et anima rationalis a Deo suscipitur utraque pariter saluaretur. li, I Anno auiem quinto decimo imperii Tiber Caesaris rocu2170 ante Pontio Pilato Iudaeam tetrarcha autem. Galileae Herode Philippo autem fratre ewus tetrarcha. Ituriae et Traconitidis vegionis et Lysania, Abilinae tetrarcha. Herodes Philippus et Lysanias qui cum Pilato praeside Romano Iudaeam regebant fili sunt Herodis illius sub quo dominus natus est inter 217; quos et ipsum Herodem Archelaus frater eorum decem annis regnauit qui a Iudaeis ob intolerabilem animi ferocitatem apud Augustum criminatus aeterno apud Viennam disperiit exilio. Regnum uero Iudaeae quominus ualidum fieret idem Augustus per tetrarchias discindere curauit. Porro Pilatus 2180 duodecimo anno Tiberii Caesaris Iudaeam missus procurationem gentis suscepit atque inibi per decem continuos annos usque ad ipsum paene finem Tiberii perdurauit. 1.2 Sub principibus sacerdotum Anna. et Caipha factum est uerbum domini super lohannem Zachariae filhiwm 4m deserto. 218; Ambo quidem incipiente praedicationem Iohanne, id est Annas et Caiphas, principes fuere sacerdotum sed Annas illum annum Caiphas uero eum quo dominus crucem ascendit 2183/21599 Ambr., exp. eu. s. Luc. (CC. XIV, IL, 735-740). 2165 Luc. ii, 40. 2172/2179 Ioseph., az/. XVII, 12, 2 ; Beda, Jozz. II, 23 (CC CXXII, 550, 48-351,

$9). 2151 intellegit D 2156 apostolica praecepta D .' 2159 Apolinaristas B E, Apollonaristas / 2160 Deum D 2162 Qui P? 2164 susceptus .;4 Deus susceptor D 2165 describitur B E 2166 pia D? 2167 susceptione B E 2169autemoz.B E . 219v0tethatca /A* B E*,tetarcha E? — 2171 tetarcha B D E Itureae B G!, Itutae G* J Trachonitidis B E G J 2172 tetatcha .4 B D E 2179 tetarchias /4* B D E, tethtarchas J scindere D

JE 551

li, 51-ill, 3

75

administrabat et quidem tribus aliis in medio pontificatu perfunctis uerum his maxime qui ad domini passionem per2190 tinerent ab euangelista commemoratis. Legalibus namque tunc praeceptis ui et ambitione cessantibus nulli pontificatus honor uitae uel generis merito reddebatur sed Romana potestate aliis nunc item aliis summa sacerdotii praestabatur. Denique Iosephus refert in hunc modum dicens : Valerius 2195 Gratus Anna sacerdotio deturbato Ismahelum |pontificem designauit filium. Bassi. Sed et hunc non multo bost abiciens Eleazarum Amnaniae pontificis filium bontificatui subrogawit.

2200

220;

2210

221;

iii, 3

Post annum, uero etiam. hunc arcet officio el Symont cuidam Canisi fiho pontificatus tradidit minasteriwum. Quo non. amplius ei ipse quam wnius anni spatio períunctus Iosephum cui eL Catphas momen fui accepi successorem. Ac per hoc omne tempus quo dominus noster in terris docuisse describitur intra quadrienni spatia coartatur in quo quattuor istae quas Iosephus memorat successiones pontificum describuntur uix per annos singulos ministratae. Qwia ergo Iohannes illum. $raedicare ueniebat. qui et ex Iudaea quosdam et multos ex gentibus vredempturus erat per regem. gentium. ei. principes Iudaeorum jraedicationis eius tempora designantur. Quia autem gentilitas colligenda erat et Iudaea bro culpa perfidiae disfergenda ipsa quoque descriptio Lerreni principatus ostendit quoniam ei in Romana ve publica unus praefuisse describitur et in. Iudaeae regno per quariam partem blurimi brincipabantur. Voce enim nostri redemptoris dicitur : Omne regnum 4n se ipso diwisum desolabitur. Liquet ergo quod ad fimem vegma Iudaea peruenerat quae tot regibus diuisa subiacebat. Ate quoque non solum quibus regibus sed quibus etiam sacerdotibus actum sit demonstratur ut quia illum Iohannes Baptista praedicaret qui simul vex et sacerdos existeret. Lucas euangelista jraedicationis eius tempora per regnum, et sacerdotium. de-

2220 Signa.

Et uenit in omnem regionem Iordanis praedicans baptismum paenitentiae in remissionem peccatorum. Cunctis. legentibus liquet quia Iohannes baptismum paenitentiae non solum braedicauit uerum etiam quibusdam dedit sed tamen baptismum suum 222; in. remissionem, beccatorum dare non potuit. Remissio etenim

2194/2201 Ioseph., az/. XVIII, 2, 2. 2205/2232 Greg. Magn., Doz. in eu. (PI. LXXVI, 1160 B-1161 A). 2213 Luc. xi, 17. 2222/2232 Beda, in Marc. (L, 125/135). 2223/2232 Beda, £om. I, x (CC CXXII, rz, 7-2, 19).

2200 Ioseppum B 2198 Simon D 2197 pontificatu D 2193 summi D 2204. 2203 spatio B*, spatium B? E 2201 Caifas B E E*, Iosephpum D 2215 Iudae D, Iudea E 2206 quia D Iosepphus 74, Ioseppus E

PL 552

76

2230

IN LVCAMI

peccatorum in solo nobis baptismo Christi tribuitur. Notandum aque quod. dicitur, praedicans baptismum paenitentiae in. remissionem, jeccatorum, quoniam baptismum |quod peccata solueret quia dare non poterat praedicabat wt sicut incarnatum uerbum. patris braecurrebat uerbo jraedicationis ita baptismum paenitentiae quo feccata soluuntur braecurreret suo baptismate quo peccata solui mon fossunt.

lii, 4 2255

2240

iii, 5

Sicut scriptum. est in. libro sermonum Esaiae jrophetae : Vox clamantis in deserto, Parate uiam. domini rectas facite semilas evus. Isdem uero Iohannes Baptista requisitus quis esset respondit : Ego wox clamantis in deserto. Qui ideo uox a propheta uocatus est quia uerbum praeibat; qui etiam in deserto clamat quia derelictae ac destitutae Iudaeae solatium redemptionis adnuntiat. Quid autem clamaret aperitur cum subditur : Parate wiam domini vecias [facite semitas eus.

Omnis qui fidem rectam et bona opera praedicat quid aliud quam uenienti domino ad corda audientium uiam parat ut haec uis gratiae penetret et lumen ueritatis illustret ut rectas Deo semitas faciat dum mundas in animo cogitationes per 2245 sermonem bonae praedicationis format. Omnis uallis implebitur, et omnis mons et collis humaliabitur. Qui hoc loco uallium nomine nisi humiles qui montium et collium nisi superbi homines designantur ? In aduentu igitur redemptoris ualles impletae montes uero et colles humiliati 2250 sunt quia iuxta eius uocem : Omnis qui se exaltat. humiliabitur, ei omnis qui se humiliat exaltabitur. Vallis etenim impleta crescit mons autem et collis humiliatus decrescit quia nimirum in fide mediatoris Dei et hominum hominis Iesu Christi et gentilitas plenitudinem gratiae accepit et Tudaea per erro2255 rem perfidiae hoc unde tumebat perdidit. Et erunt praua in directa et aspera 4n wias planas. Praua in directa fiunt cum malorum corda per iniustitiam detorta ad iustitiae regulam diriguntur et aspera in uias planas immutantur cum immites atque iracundae mentes per infu2260 sionem supernae gratiae ad lenitatem mansuetudinis redeunt. Ouando enim uerbum ueritatis ab iracunda mente non recipitur quasi asperitas itineris gressum pergentis repellit. Sed cum mens iracunda per acceptam mansuetudinis gratiam correptionis uel exhortationis uerbum recipit ibi pla2265 nam uiam praedicator inuenit ubi prius pro asperitate itineris pergere, id est praedicationis gressum ponere, non ualebat. 2236 Ioh. i, 25.

2250 Luc. xiv, 11.

2229 quod A, quae B* G*, qui B? E, oz. D E*

2253 I Tim. ii, 5.

2238 Iuda D

2264 recepit B*

iii, 3-8 iii, 6

H7

77

Et widebit omnis caro salutare Dei. Quia omnis caro acci,pitur omnis homo. Salutare Dei uidelicet Christum in hac 2270 uita omnis homo uidere non potuit. Vbi ergo in hac sententia propheta prophetiae oculum nisi ad extremi iudicii diem tendit ? Vbi cum apertis caelis ministrantibus angelis consedentibus apostolis in sede maiestatis suae Christus apparuerit omnes hunc et electi et reprobi pariter uidebunt ut et 227; lusti de munere retributionis sine fine gaudeant et iniusti in ultione supplicii in perpetuum gemant. Nam quia hoc ista sententia intendit quod in extremo examine ab omni carne uidebitur recte subiungitur : Dicebat ergo ad turbas quae exiebant ut baptizarentur ab 2280 1fso : Genimina wiperarum quis ostendit uobis fugere a uentura ira ? Ventura enim ira est animaduersio ultionis extremae quam tunc fugere peccator non ualet qui nunc ad lamenta paenitentiae non recurrit. Et notandum quod malae suboles malorum parentum actiones imitantes genimina uiperarum 228; uocantur quia per hoc quod bonis inuident eosque persequuntur quod quibusdam mala retribuunt quod laesiones proximis exquirunt quoniam in his omnibus priorum suorum carnalium uiàs sequuntur quasi uenenati filii de uenenatis parentibus nati sunt. Sed quia iam peccauimus quia usu malae 2290 consuetudinis

inuoluti

sumus

dicat

quid nobis

faciendum

sit ut fugere a uentura ira ualeamus. Facite ergo fructus dignos baenitentiae. In quibus uerbis notandum est quod non solum fructus paenitentiae sed dignos paenitentiae ammonet esse faciendos. Alius namque

iii, 8

2295 est fructum facere aliud dignum paenitentiae facere. Neque

enim par fructus esse boni operis debet eius qui minus et eius qui amplius deliquit aut eius qui in nullis et eius qui in quibusdam facinoribus cecidit. Per hoc ergo quod dicitur, PFacite fructus dignos paenitentiae, unusquisque conscientia 23o0 conuenitur ut tanto maiora quaerat bonorum operum lucra

per paenitentiam quanto grauiora sibi intulit damna per culpam. Sed Iudaei de generis nobilitate gloriantes idcirco se agnoscere peccatores nolebant quia de Abrahae stirpe descenderant. Quibus recte dicitur : 2305

Et me coeperitis

dicere

: Patrem

habemus

Abraham.

Dico

enim uobis quia botens est Deus de lapidibus istis suscitare filios Abrahae. Quid enim lapides nisi corda gentilium fuerunt ad intellegendum Dei omnipotentis insensibilia ? Sicut

2272 Matth. xix, 28.

9274 fert. et oz. D — 2280 uobis ostendit D — fugire D — 2282 peccator fugire D 2300 tantum 74 B E

PL 553

78 2310

2515

iii, 9

2320

2325

2330

253)

iil, IO ii It

2240

2545

IN LVCAM I

etiam quibusdam ex Iudaeis dicitur : Auferam cor lapideum de carne uestra. Necinmerito lapidum nomine gentes significatae sunt quae lapides coluerunt. Vnde scriptum est : Similes ?llis fiant qui faciunt ea et omnes qui confidunt in. eis. De quibus nimirum lapidibus filii Abrahae suscitati sunt quia dum dura corda gentilium in Abrahae semine, id est in Christo, crediderunt eius filii facti sunt cuius semini sunt uniti. Vnde et

eisdem gentibus per egregium praedicatorem dicitur : 5 autem uos Christi, ergo Abrahae semen estis. Si igitur nos per fidem Christi Abrahae iam semen existimus, Iudaei propter perfidiam Abrahae filii esse desierunt. lam enim securis ad radicem arboris bosita est. Arbor huius mundi est uniuersum genus humanum, securis uero est redemptor noster qui uelut ex manubrio et ferro tenetur ex humanitate sed incidit ex diuinitate. Quae uidelicet securis iam ad radicem arboris posita est quia etsi per patientiam expectat uidetur tamen quid factura est. Omnis ergo arbor non faciens [ructum excidetur et n ignem mittetur, quia unusquisque peruersus paratam citius gehennae concremationem inuenit qui hic boni operis fructum facere contemnit. Et notandum quod securem non iuxta ramos positam sed ad radicem dicit. Cum enim malorum filii tolluntur quid aliud quam rami infructuosae arboris absciduntur ? Cum uero tota simul progenies cum parente tollitur infructuosa arbor a radice abscisa est ne iam remaneat unde praua iterum soboles succrescat. In quibus Iohannis Baptistae uerbis constat quod audientium corda turbata sunt cum protinus subinfertur : Et 4nterrogabant eum. turbae dicentes : Quid ergo [aciemus? Percussae enim terrore fuerant quae consilium quaerebant. Respondens autem dicebat illis : Qui habet duas tunicas det nom habenti, et. qui. habet escas simüliter faciat. Per hoc quod tunica plus est necessaria usui nostro quam pallium ad fructum dignum paenitentiae pertinet ut non solum exteriora quaeque et minus necessaria sed ipsa ualde nobis necessaria diuidere cum proximis debeamus scilicet uel escam qua carnaliter uiuimus uel tunicam qua uestimur. Quia enim in lege scriptum est, Diliges proximum tuum tamquam te ipsum, minus proximum amare conuincitur qui non cum eo

2309 Ezech. xxxvi, 26. xil, 31.

2315 semine B* E cussi D qui D

2311 Ps. 115, 16.

2316 Gal. iii, 29.

2344 Marc.

:

2327 gehennam B* E 2331 infructuosi D 2338 Per2340 tonicas (ton ... fere sezzper) B E G 2347 Diligis D

PL 554

iii, 8-16

79

in necessitate illius etiam ea quae sibi sunt necessaria parti2350 tur. Idcirco ergo de diuidendis cum proximo duabus tunicis datur praeceptum quia hoc de una dici non potuit quoniam, si una diuiditur, nemo uestitur. In dimidia quippe tunica et nudus remanet qui accepit et nudus qui dedit. Inter haec autem sciendum est quantum misericordiae opera ualeant 235; cum ad fructus dignos paenitentiae ipsa prae ceteris praecipiuntur. Hinc etiam per semet ipsam ueritas dicit : Date p lli, I2-I3

elemosinam, et ecce omnia munda sunt uobis. Venerunt autem et publicani ut baptizarentur et dixerunt ad

ilum : Magister, quid. faciemus ? At ille dixit ad eos : Nihil 2360 amplius quam. constitutum |est. uobis faciatis. Quantam beati Baptistae sermo uirtutem habuerit quantumque mentes concusserit audientium hinc probatur cum etiam publicanos et milites ad consilium salutis suae coegerit inquirendum. Quibus ipse non aliter quam turbis iuxta congruum 2365 sibi modum misericordiam suadet agendam. Praecepit ergo publicamis ne ultra jraescriptum exigant. Publicani etenim sicut etiam nomina probant appellantur hi qui uectigalia publica exigunt siue qui conductores sunt uectigalium fisci uel rerum publicarum. Nec non et hi qui saeculi huius lucra 237? per negotia sectantur eodem uocabulo censentur. Quos omnes pariter in suo quemque gradu ab agenda fraude coercet ut dum primo se ab alienarum temperarent appetitu PL tandem

ad propria cum

proximis communicanda

pertinge-

rent. ili I4 257;

Imlerrogabant autem illum et milites dicentes : Quid faciemus

et nos ? Et ait illis : Neminem concutiatis neque calumniam faciatis et contenti estote stipendiis westris. Iustissimo doctor eximius moderamine praemonet ne ab eis calumniando praedam requirant quibus militando prodesse debuerant docens 2580 idcirco stipendia constituta militiae ne dum sumptus quaeritur jraedo grassetur. Nullum ergo officium nullum ab agenda misericordia genus excipitur quae plenitudo uirtutum est et sola a morte liberat uitamque confert aeternam ipso iudice attestante qui se dicturum esse promisit : Verte benedicti 2385 patris mei percipite regnum ; esuriwi entm. et. dedistis mila

ili, I5-16

manducare, et cetera.

Existimante autem opulo et cogitantibus omnibus 4n. cordibus suis de lohamne ne forte ipse esset Christus respondit 2356 Luc. xi, 41. 2366 Ambr., exp. eu. s. Luc. (CC XIV, II, 1027). 2379/ 2381 Ambr., exp. ez. s. Lac. (CC XIV, II, 1028-1030). 2384 Matth. xxv, 34-35.

2349 pos etiam add. in B

2351 hoc oz. D

2360 Quantum G* J — 2361

uirtutum 44 B* E* G* J 2365 Praecipit D G 2372 alienigenarum .A, alienorum D 2378 autem oz. D 2377 lustissime D 2378 moderamini D eius D 2388 respondens B* E

555

80 2390

2295

2400

2405

2410

2415

Iohannes dicens omnibus. Quomodo respondit eis qui existimabant de illo et secreto in corde quia Christus esset cogitabant, nisi quia non solum cogitabant sed etiam sicut alius euangelista declarat missis ad eum sacerdotibus ac leuitis an esset Christus inquirebant. Vnde patet Iudaeis tunc fuisse notissimum secundum scripturas incarnationis dominicae tempus adesse. Sed mira caecitas quod in Iohanne sponte credebant hoc in saluatore tàntis signis ac uirtutibus approbato et ipso etiam Iohanne attestante non credere. Ego quidem aqua baptizo uos. Veniet autem fortior me cuius non sum dignus soluere corrigiam calciamentorum eius. Iohannes non spiritu sed aqua baptizat quia peccata soluere non ualens baptizatorum corpora per aquam lauat sed mentem per ueniam non lauat. Cur ergo baptizat qui peccata per baptisma non relaxat, nisi ut praecursionis suae ordinem seruans qui nasciturum nascendo praeuenerat baptizaturum quoque dominum baptizando praeueniret et qui praedicando factus est praecursor Christi baptizando etiam praecursor eius fieret imitatione sacramenti. Mos autem afud ueteres fuit ut, si quis eam quae sibi competeret accipere uxorem nollet, ille e calciamentum solueret qui ad hanc sponsus dure jropinquitatis uenaret. Quid igitur inter homines Christus misi sanctae ecclesiae sponsus apparuit ? De quo et isdem Iohannes dicit : Qui habet sponsam sponsus est. Sed quia Iohannem homines Christum esse putauerunt quod idem. Iohannes negat vecte se indignum esse ad soluendam corrigiam eius calciamenti denuntiat ac st aperte dicat, Ego redemptoris uestigia demudare non ualeo quia sponsi nomen mihi immeritus non usurpo. Quod tamen intellegt et. aliter potest. Quis enim nesciat quod calciamenta ex mortuis

2420

2425

IN LVCAM I

animalibus

fiant ? Incarnatus

uero

dominus

ueniens

quast calciatus apparuit qui in diuinitate sua morticina nostrae corruptionis asswmpsit, sed hwius incarnationis mysteriwm humanus oculus penetrare non sufficit. Inuestigari enim nullatenus jotesí quomodo corporatur uerbum. quomodo summus et wiificator spiritus intra uterum matris animatur quomodo is qui initium, non habet et existit et. concipitur. Corrigia ergo PL calciamenti est ligatura mysterii. Iohannes itaque soluere corri- 556 giam calciamenti eius non ualet quia incarnationis mysterium nec ipse inuestigare sufficit qui hanc ber prophetiae spiritum agnowit. 2392 Ioh. i, 19. 2407/2428 Greg. Magn., bozz. in eu. (PL. LX XVI, 1xox B-r1o2 À) ; Beda, in Marc. (I, 174-193) ; Beda, Joz. I, 1(CC CXXII, 5, 127-143). 2412 Ioh. iii, 29. à

2389 dixit E 2398 baptizo uos aqua D 2421 Inuestigarte D J/ — enim os. D 2425 itaque] namque D 2426 qui J post incarnationis adZ. eius D 2428 cognouit D

lil, I5-I7

81

Ibse uos baptizabit im spiritu Sancto et igni, hoc est et purgatione sanctificationis et probatione tribulationis. Potest autem idem spiritus sanctus etiam nomine ignis significatus intellegi quia et incendit per amorem et per sapientiam corda quae replet illuminat. Vnde et illi quibus dictum est, quia lohannes quidem baptizawit aqua, uos autem baptizabimina 2455 n. Spiritu sancto, idem baptisma spiritus in ignis uisione percipiunt. Surt qui ita exponunt quod in praesenti in spiritu et in futuro baptizemur in igni ut uidelicet sicut nunc in remissionem omnium peccatorum ex aqua et spiritu renascimur ita et tunc de leuibus quibusdam peccatis quae hinc nobis 2440 euntibus adhaeserint purgatorii ignis ante ultimum iudicium baptismate permundemur dicente apostolo : S? quis superaedificauerit super hoc fundamentum. aurum |argentum |lapides pretiosos ligna faenum stipulam, uniuscuiusque opus quale sit ignis Drobabit ; si cuius opus manserit quod. superaedificauit, 2445 mercedem. accipiet ; si cuius opus arserit, detrimentum atietur, ipse autem saluus erit sic tamen. quasi ber ignem. Quod quamuis et de igne tribulationis in hac nobis uita adhibito possit intellegi tamen, si quis hoc de igne futurae purgationis accipiat, pensandum sollicite est quia illum dixit posse per 2450 ignem saluari non qui super fundamentum Christi ferrum aes uel plumbum aedificat, id est peccata maiora et duriora atque tunc iam insolubilia, sed lignum faenum stipulam, id est peccata minima atque leuissima quae ignis facile consumat. Hoc tamen sciendum est quod illic saltim de minimis 2455 nil quisque purgationis obtinebit nisi bonis hoc actibus in hac adhuc uita positus ut illic obtineat promereatur. Cuius uentilabrum 1n. manu eius et purgabit aream suam. Mi, 17 Per uentilabrum, id est palam, discretio iusti examinis per aream uero praesens ecclesia figuratur. In qua procul dubio 2450

2460

2465

quod lugubre satis est, multi sunt wocati bauwct uero

electi,

pauca grana supernis recipienda mansionibus in comparatione loliorum quae flammis sunt mancipanda perpetuis. Cuius areae purgatio et nunc uiritim geritur cum quisque peruersus uel ob manifesta peccata de ecclesia sacerdotali castigatione reicitur uel ob occulta post mortem diuina districtione damnatur et uniuersaliter in fine perficietur quando muttet filius hominis angelos suos et colligent de regno eius omma scandala. Ventilabrum itaque dominus in manu, id est iudicii 2433 Act. i, 5. 2441 I Cor. iii, 12-15. xxii, 16. 2466 Matth. xiii, 41.

2446 Gregorius ?

2460 Matth.

2431 sancti B* E* G J 2433 illis B? E* 2436 in oz. D 2441 permundentur D 2446 Quod] sed 4A ; G add. in marg. D ] 2449 dixit ozz. B 2460 quia D — lucubrae / — 2468 domini D

82

IN LVCAM I

discrimen habet in potestate, quia $afer non ?udicat quemquam. sed iudicium omne dedit fido. Et congregabit triticum in horreum. suum $aleas autem conburet igni inextinguibili. Et ipse dominus parabolam boni seminis cui superseminauit inimicus homo zizania ita terminauit ut diceret, E? in tempore messis dicam messoribus meis: 2475 Colligite primum zizania et alligate ea fasciculos ad conburen2470

dum. triticum

2480

2485

autem.

congregate

in. horreum

meum,

nimirum

docens impios et peccatores gehennae igni tradendos sanctos uero caelesti gloria coronandos. Verum hoc inter paleas et zizania distat quia paleae non alio quam triticum semine prodeunt quamuis a radicis boni nobilitate degenerent zizania autem non fructus solum merito discrepant sed et diuersa prorsus origine procreantur quod paleae sunt illi qui eiusdem cum electis fidei mysteriis inbuuntur sed ab eorum solida perfectione uel operum leuitate uel perfidiae uacuitate dissentiunt zizania uero qui ne audire quidem fidei uerba

dignantur ideoque a bonorum sorte et opere simul et profes-

sione secernuntur. Et ita in agro mundi istius unus electorum et duo sunt fructus reproborum quia et omnia quae inimicus 2490

2495

2500

2505

seminat flammis obnoxia sunt et quod est grauius plurima ex his quae bonus sator iacit aut a uolatilibus rapta aut sole arefacta aut spinis suffocata aut certe in paleas uersa depereunt. Solum autem de terra bona creatum et patientia digna probatum triticum electorum caelestis uitae reconditur in horreum quo modo iuxta aliam parabolam non solum pisces qui apostolicae fidei retia declinant imis peccatorum obscuri resident in undis uerum multi ad litus usque discretionis extremae inter bonos adtracti tunc ob suae nequitiae noxam exteriores mitti merentur in tenebras. Ignem autem gehennae bifaria ratione inextinguibilem uocat, id est quia neque ille perpetuo possit extingui neque eos quos cruciat umquam extincturus sed inmortali ut ita dixerim sit morte plecturus ad distinctionem uidelicet illius sacratissimi ignis quo electos Christi baptizandos esse praemiserat. De quo et psalmista : Igne mos examinasti, ait, sicui igne examinatur argentum ; et paulo post :Non haesimus 4n aeternum sed transumus, inquit, per ignem, et aquam, et induxisti nos 1n refri-

geriwm, iniroibo 4n domum tuam 1n. holocaustis, id est deuictis

pressurarum angoribus in gratiarum actione regni tui caelestis atria penetrabo. 2469 Ioh. v, 22. Matth. xiii, 47-48.

I2-I5.

2474 Matth. xiii, 30. 2498 Matth. viii, 12.

2490 Matth. xiii, 5-7. 2494 2504. Ps. 65, 10. 25085 Ps. 65,

.

2471 congregauit B* G 2472 conbutit D 2443 terminauetit B 2444 meis om. D 2479 alium B* E tritico B?, tritici 74? J? 2482 palea D 2490 pastor D 2493 recondetur D G J

PL 357

lil, I7-21

iii19-2025:0

83

Herodes autem tetrarcha cum corriperetur ab illo de Herodiade uxore fratris sui et de omnibus malis quae fecit Herodes adiecit et hoc supra omnia ei inclusit. Iohannem 4n carcere. Plenius haec a Matheo commemorantur et Marco Iohannem uidelicet Herodiadis insidiis non modo uinculatum sed etiam capite

251; caesum.

Quod non his diebus sed iuxta euangelium Iohannis

post aliquot a domino signa patrata eiusque iam baptisma diffamatum sciendum est esse gestum uerum ab hoc euangelista propter exaggerandam Herodis malitiam praeoccupando commemoratum qui cum ad praedicationem Iohannis im2520 peritum uulgus conflueret milites crederent publicani paeniterent totus in commune populus baptisma susciperet ipse e contrario illum non solum contemnere sed et occidere non PL dubitaret. Altioris autem ratione mysterii quia lohannes 558 euangelista de diuinitate Christi tres autem alii de eius 252; humanitate ministerium suscepere scribendi Baptista uero Iohannes legis ueteris quae praecursor est gratiae typum tenet pulchre Iohannes euangelista praedicante adhuc et baptizante domini praecursore ipsum dominum plures discipulos facere et baptizare testatur mystice docens eum prius quam 2530 in carne nasceretur aeternum per saecula Deum et fidelium per legem doctorem fuisse populorum. Pulchre et euangelistae alii post traditum carceri lohannem dominicae praedicationis exordium sumunt quorum officii erat post corruptam a Iudaeis legem et quasi tenebris carceris ignorantia caeca 2535 Scaeuaque

traditione

foedatam

domini

in carne

apparentis

ac per carnem operantis quasi aduenientis in Galileam caelestem pandere doctrinam. Eu, 2I Factum est autem cum baptizaretur omnis populus et Iesu baptizato et orante apertum est caelum. Baptizatus est dominus 2540 "10 ipse aquis mundari sed ipsas mundare cupiens aquas quae ablutae ber carnem eius peccati utique nesciam baptismi $«s induerent et quod tam innumera sub lege baptismata non poterant contra praeuaricationis malum uim regeneratiuae sanctificationis conciperent. Vnde bene cum baptizatum 254; diceret omnem populum nihil magni addidit Jes& autem baptizato el orante apertum est, inquit, caelum, quia dum corporis humilitate dominus undas Iordanis subiit diuinitatis suae potentia caeli nobis ianuas pandit dumque caro innoxia 2513 Matth. xiv, 5-11 ; Marc. vi, 17-28. 2515 Ioh. iii, 24. 2539/2541 Ambr., exp. eu. s. Luc. (CC XIV, II, 1124-1127).

2527 Ioh. iv, 1-4.

2510 tetharcha B D E 2513 hoc D 2518 praeoccupandum B* E, praeoccu2525 suscipere 2523 dubitarit B? D 2522 et oz. B 2519 quia B pati J 2535 filium D 2330 dominum D 2528 domino B* E DEGI]J foedatum D — deum D — 2542tamen D — 2546 quod D saeuaque ^4? D J

84 2550

2555

2560

IN LVCAMI

frigentibus tingitur aquis opposita quondam noxiis romphaea restinguitur ignea. Quid enim ? Numquid ei tunc caelum apertum est cuius oculi caelorum interiora cernebant ? Sed uirtus ibi baptismatis ostenditur de quo quisque cum egreditur regni caelestis ei ianua declaratur, sicut et illud quod Iesus cuius omnia quae patris sunt baptizatus orasse me-

moratur ad nos informandos actum non dubitatur quibus

post lauacrum baptismatis ut aula caeli pandatur non otiose uiuendum sed ieiuniis precibus atque elemosinis est insistendum quia, etsi peccata sunt omnia in baptismo laxata, non adhuc terrenae carnis fragilitas solidata. Nam quasi transito mari rubro necatos quidem gratulamur Aegyptios sed in deserto mundanae

conuersationis

hostes occurrunt

alii qui

duce et cooperatrice Christi gratia nostro sudore uincantur donec promissam uitae aeternae perueniamus ad patriam. Et descendit spiritus sanctus corporali specie sicut columba. lii, 22 2565 in ipsum. Bene corporali specie quia in natura diuinitatis à mortalibus uideri non potuit bene sicut columba quia disciplinae effugiet fictum nec habitabit in corpore subdito peccatis, et qui ad exemplum Simonis 2n felle amaritudinis et niquatats obligatione perdurant sortem in eo partemque habere 2570 nullatenus possunt. Vnde cum mundi crimina quondam in figuram baptismi diluuio purgarentur non corui sed columbae ore delatus oliuae ramus pacem saeculo redditam nuntiauit mystice docens solis eis qui in cordis simplicitate baptizati sunt unctionem sancti spiritus adfuturam. Nemo 2575 enim putet dominum post baptisma primum spiritus sancti gratia perunctum aut aliquem diuinae naturae per tempora gessisse profectum sed nouerit potius a primo conceptus humani tempore quem uerum hominem eundem et Deum exsistere uerum aduentum autem columbae demonstratum 2580 quod in corpore eius, id est ecclesia, praecipue baptizati accipiunt spiritum sanctum. Et wox de caelo facta est : Tw es filius meus dilectus, 4n te

2585

complacuit mihi. Merito Iohannes inter natos mulierum nulli secundus est cui se baptizandum credit Christus se uidendum inuisibilis exhibet spiritus suum de caelo filium commendat pater. Neque enim ipsi filio quod optime nouerat sed uel Iohanni uel ceteris qui aderant quod nossent indicabatur.

2566 Sap. i, 4-5. Xi EI.

2568 Act. viii, 25.

2572 Gen. viii, 6-11.

2883 Matth.

2549 tingitur D rumphea C 2532 quique B* 28550 actuum C D 2562 Christi gratia et coopetatrice C D 2567 habitauit B* C* 2568 exemplo B* 25883 conplacui B E 2580 spiritum B* C E* suum] sanctus E?

PI 359

iii, 21-23

85

Vnde notandum quod idem Iohannes qui eatenus uirum se fortiorem et Christum euangelizabat exinde iam uel descen2590 Slone spiritus uel patris attestatione praemonitus aperte Dei filium praedicauerit, Hic est, inquit, de quo dixi, post me uenit wir qui ante me [actus est quia prior me erat, et ego

nesciebam eum ; itemque de columba, e£ ego widi et testimoniwm Derhibui quia hic est filius Dei. Itaque mysterium trini259; tatis in baptismo saluatoris ostenditur ut et nos in eius nomine baptizandos esse doceatur. Quod autem dicit, 7 1e complacuit mili,tale est ac si dicat, in te placitum meum constitui, hoc est per te gerere quod mihi placet. Quod uero secundum Matheum dicitur, ?» quo mihi complacui, ita ex2600 ponitur. Quod omnis qui paenitendo corrigit aliqua quae fecit eo ipso quo paenitet se sibi displicuisse indicat qui emendat quod fecit et quia omnipotens pater sicut intellegi ab hominibus poterat humano modo locutus est de peccatoribus dicens, Paenitet me fecisse hominem super terram, quasi sibi-

2605 met ipsi displicuit in peccatoribus quos creauit in solo autem sibi unigenito domino nostro lesu Christo complacuit quia hunc inter homines hominem creasse non paenituit in quo peccatum nullum omnino inuenit sicut de illo per psalmistam dicitur : Jurawst dominus et non paenitebit eum, tu es sacerdos 2610 jn. aeternum. Et ipse Iesus erat incipiens quasi annorum triginta ut putaid, 23 batur fibus Ioseph. lesus annorum triginta baptizatur et tunc demum incipit signa facere et docere legitimum uidelicet et maturum tempus ostendens aetatis his qui omnem aetatem 261; uel ad sacerdotium uel ad docendum putant oportunam. Qui etiam ut supra lectum est anno duodecimo aetatis suae in medio doctorum sedens in templo non docens sed interrogans uoluit inueniri.

Vt enim

non

auderent

homines

in Anfirma

aetate. braedicare ille duodennis Zmterrogat homines 4n terra 2620 qui per diuinitaiem suam semper angelos docet im caelo. Nec conira haec mouere quempiam debet quod Hieremias atque Danáhel $rophetiae spiritum ueri berceperunt quia miracula in exemplo operationis non sunt trahenda. Omnipotens enam Deus et linguas infantium facit diserias et ex ore anfantvum et 2625 lactantiwm. berficit. laudem. Sed aliud est quod mos doctrinae usu discimus aliud quod de miraculo scimus. Potest autem tricennalis baptizati saluatoris aetas etiam nostri baptismatis 2588 Matth. iii, 11. 2591 I7. 2604 Gen. vi, 6. Greg. Magn., Jozz. in Ezech. 2622 Dan. xiii, 45. 2624

Ioh. 2609 (PL Sap.

i, 30-51. 2593 Toh. i, 34. 2599 Matth. iii, Ps. 109, 4. 2616 Luc. ii, 46. 2616/2626 LXXVI, 796 B-C ;797 B). 2621 Hier. i, 5. x, 21. IPstt055-

2597 conplacui B C 2599 conplacuit 44 E G* J*, conplacio D 2603 hominibus] omnibus B E 7] 2609 Iurabit D 2615 oportunum C D 2616 pos; lectum adZ. dictum D 2618 inuenire B* 2625 perfecit B E G, perfecisti C

post nos add. de D

2626 dicimus B* D E G J, didicimus C

PL 360

86

IN LVCAM I

intimare mysterium propter fidem scilicet sanctae trinitatis et operationem decalogi legalis. Qui nimirum decalogus 2630 reuelata fidei gratia quo sublimius intellegitur eo et deuotius impletur. Quasi enim quoddam sacrosanctum trienni tempus baptizandos habere docuit qui ait : Jte docete ommes gentes baptizantes eos im nomine patris et filii et spiritus samcti. Quasi hoc idem triennium per decem multiplicari praecepit 2635 cum subiunxit : Docentes eos seruare omnia quaecumque mandaui uobis. In cuius etiam figuram mare aeneum in quo sacerdotes templum intraturi lauabantür et triginta cubitorum funiculo circuiri exterius et intus tria milia metretas capere potuisse narratur quia corde creditur ad iustitiam ore autem 2640 confessio fit ad salutem. Cui sensui suffragatur quod apostoli percepta sancti spiritus gratia primo animarum tria milia baptizant. Et quia maris aenei mentio incidit libet et in ceteris quomodo baptismi regulae congruat inquirere. A /ab:o, inquit, «sque ad labiwm cubitorum decem, quia non terrena 2645 nos sollicitudine coangustari sed caelestis denarii oportet expectatione dilatari. Labium eius quasi labium calicis uel folium repandi lilii quorum uno poculum dominicae passionis altero patefacta resurrectionis eius claritas exprimitur. Nam quod ait apostolus, Qwicumque baptizati sumus 4n. Christo 2650 lesu in morte ipsius baptizati sumus, ad labium calicis pertinet; quod uero subiungit, w£ quomodo surrexit Christus a mortuis ber gloriam atris ita et nos in nowuitate uitae ambulemus, ad florem repandi lilii respicit. Grossitudo eius trium unciarum ut omne baptizatorum robur fidei spei caritatisque 2655 perfectione solidetur. Quinque cubitos habebat altitudinis quia quicquid uisu auditu gustu olfactu uel tactu delinquitur totum unda regenerationis abluitur. Boues qui portant singulas caeli plagas terni aspiciunt ut in fide sanctae trinitatis orbis baptizetur uniuersus. Stabat autem in latere dextro atrii 2660 sacerdotum contra orientem ad meridiem quia flante noui testamenti gratia datum est per eum qui wsitawit nos oriens ex alto. Sed et innumeris scripturae sanctae locis tricenarius numerus Christi et ecclesiae sacramentis aptatus inuenitur. Nam et Ioseph qui in figuram resurrectionis nouique testa2665 menti octoginta annis Aegyptios a fame defendit tricenarius ablutis ergastuli sordibus regni gubernacula suscepit; et 2632 Matth.

xxviii, 19-20.

2636 II Paralip. iv, 2, 5.

26359 Rom.

x, 1o.

2641 Act, ii, 41. 2643 III Reg. vii, 23. 2649 Rom. vi, 3-4. 2653 III Reg. vii, 26. 2655 III Reg. vii, 23. 265* III Reg. vii, 25. 2659 III Reg. vii, 39. 2661 Luc. i, 78. 2664 Gen. xli, 46. ;

2634 multiplicare 4 B E J? tus sancti C D 2654 robor

Bp* E*

2638 finiculo E circumiri B C B D E G* J 2666 ablutus J

2641 spiriergastoli /4*

iii, 23-24

2670

267;

2680

268;

87

Dauid eadem aetate regnum quod septuagenarius, hoc est perpetua quiete, dignus compleret inchoauit; et Iezechiel triginta annorum apertis sibi caelis prophetiae dona promeruit; et quia per fidem et aduersa longanimiter ferri et sublimiter debent praemia sperari et archae uel templi alti- PL tudo et tabernaculi-dongitudo triginta cubitis mensuratur. 56: . Vt putabatur, inquit, filius Ioseph. Hoc uerbum propter illos posuit qui eum ex Ioseph sicut alii homines generantur rebantur esse progenitum. Vnde si quem mouet cum Maria de spiritu sancto genuerit Christum et Ioseph illius non uere sed putatiue pater appelletur cur non Mariae potius quam Ioseph quae nihil ad eum pertinere uidebatur generatio describatur, sciat rimum. non esse consuetudinis scripturarum ut qulierum in. generationibus ordo texatur deinde ex una tribu fuisse Ioseph et Mariam ; unde et lege eam accipere cogebatur ut propinquam et quod simul censentur in. Bethleem ut de una uidelicet stivbe generati atque ideo per generationem Ioseph origo quoque Mariae monstretur. Pulcherrime sane Lucas genealogiam Christi dicturus ipsum patrem praemisit loquentem,

T4 es filius meus

dilectus, ut eundem

uerum

Dei

filium diuina adtestatione quem uerum hominis filium humanae successionis ordine comprobaret. lil, 23-24 Qui fuit Heli qui fuit Mathat qui fuit Leui, et cetera. Me269o rito mouet quomodo Ioseph duos patres ex diuersa proauorum stirpe uenientes unum quem Lucas alterum quem Matheus commemorat habere potuerit. Dicit enim Matheus : Mathan autem genwit Iacob Iacob autem genuit Iosebh uirum Mariae. Sed huius nodum quaestionis Africanus de consonantia euan269; geliorum scribens apertissime soluit. Ma/han, inquit, et Mathat diuersis temporibus de una eademque uxore Estha nomine singulos filios brocrearunt. quia Mathan qui per Salomonem descendit uxorem eam rimus acceperat et relicto uno filio Iacob nomine defunctus est bost cuius obitum quoniam 2700 lex widuam alii uiro non uetat nubere Mathat qui per Nathan genus ducit cum esset ex eadem tribu sed non ex eodem genere relictam Mathae accepit uxorem ex qua et ipse accepit. filum nomine Heli. Per quod ex diuerso patrum genere efficiuntur Iacob et Heli uterini fratres quorum alter, id est Iacob, fratris Heli 266v II Reg. v, 4.

2668 Ezech. i, 1.

2671 Gen. vi, 15.

III Reg. vi, 2.

2672 Ex. xxvi, 8. 2672/2684 Hieron., n Maz£b. (PL XXVI, 24 B). 2686 Luc. iii, 22. 2689 Hieron., & Maztb. (PL. XXVI, 23 C-24 A). 2692 Matth. i, 15-16. 2694/2724 Rufn., Disz. eccl. I, 7 (GCS IX, 55, 1-3 5 57, 17-59, 19).

2667 quia D

post est add. eadem D

Hiezechihel G

2668 Ezechiel 4, Hiezechiel C D J,

2673 rebantur] aestimabant 74, teferebantur D* E*, referebant

(-ur in ras.) B* E?, putabant sup. C?, credebantur D, rebatur ]* tur

CD

2684 monstraretur D

2689 et cetera ozz. D

2617 appellate-

88

IN LVCAM I

27o5 sine liberis defuncti uxorem ex mandato legis accipiens genuit Ioseph natura quidem germinis suum. filium propter quod et scribitur, lacob autem genwit loseph, secundum. legis wero praeceptum. Heli. efficitur. filius cuius. Iacob quia frater erat uxorem ad suscilandum fratri semen acceperat et per hoc rata 2710 (nuenitur atque integra. generatio et ea quam Matheus enumerat dicens, Iacob autem genuit Ioseph, et ea quam Lucas compelenti obseruatione designat dicens, Qui putabatur esse filius Ioseph qui fuit Heli. Qui et ipse subsonante eadem distinctione Heli esse filius futabatur qui fuerat Mathat quia legalem hanc 2715 successionem. quae uelut adoptione quadam erga defunctos consiat magis quam germinis uerilate competenti satis per hoc designauit indicio obseruans euangelisia mne omnino in. huiuscemodi successionibus genuisse aliquem mominaret per. quod digna distinctione mon descendens sed ascendens usque ad Adam 2720 el ad ipsum usque peruenit Deum. Haec autem non nobis ad PL subitum vepperia aut absque ullis auctoribus commentata sunt 362 sed ipsi haec saluatoris nosiri secundum carnem propinqua seu studio tanti seminis demonsirandi seu docendi quae secundum uerilalem gesia sunt tradiderunt. Haec Africanus his ipsis 2725 sillabis profert excepto quod pro Mathat posuit Melchi quia fortasse uel codex illius sic habuit uel in historia in qua haec didicerat eundem Mathat inuenit esse dyonimum. Quia ergo Matheus regalem Lucas sacerdotalem domini personam suscepere taxandam unde et in quadriga cherubin hunc leo 2730 fortissimus

bestiarum

illum

uitulus

sacerdotum

uidelicet

hostia designat eandem uterque sui operis intentionem in genealogia quoque saluatoris texenda seruauit. Acuí£e namque animaduersum est Matheum qui regiam in. Christo anstatueral insimuare personam. excepto ipso Christo quadraginta 2755 homines 4n. generationum serie nominasse. Nwmerus autem iste illud. tempus significat quo 1n hoc saeculo et in hac terra regi nos oforiet a Christo secundum disciplinam. laboriosam. qua flagellat Deus, ut scriptum est, omnem filum quem. recipit. Neque enim quadraginta duae quod faciunt ter quaterni et 274o deni sed propter unum Iechoniam bis numeratum quadraginta una generationes fiunt, si et ipsum Christum adnumeremus qui huic regendae uitae nostrae temporali atque terrenae tamquam numero quadragenario regaliter praesidet. Nam 2432/2338 Aug., de cons. eux. (CSEL. XLI, 88, 24-89, 6).

2438 Heb. xii, 6.

290? uerolegis /4BEG ] — 2708 pater D — 2709 per hoc post integra add. hoc est D 2411 conpetenti C D G, adoptionem (-m zz ras.) B* E* J* 2716 germanis 74 B* G* inconpetenti C, conpetenti D G J 2321 2729 chetubim 4 B E 2330 uitulum B* E* 2738 B* C 2742 hunc C* D 2743 regulatiter B C

rata] parata D — 2710 complenti J 2715 ueritatem (-m Zz ras.) commendata 44 D J sicut C D recepit

iii, 23-24

89

quia mumerus iste laboriosi hwius temporis sacramentum est 2745 quo sub disciplina vegis Christi aduersus diabolum dimicamus etiam illud. declarat.

quod quadraginta

dierum, ieiunium,

hoc

est. humiliationem animae, consecrawit et lex et prophetae per Moysen et Heliam. qui quadragemis diebus iewwnawerunt et euangeliwm per ipsius domini ievunium quibus diebus quadra275o ginta. etiam temptabatur a diabolo quid aliud quam per omne huius saeculi tempus temptationem nostram 1n carne sua quam de mostra mortalitate assumere dignatus est fraefigurans. Idcirco autem iste mumerus hanc temporalem witam terrenamque significat quia et tempora annorum quadripertitis ucibus cur2755 Tu el mundus ipse quattuor partibus terminatur. Quadraginta autem quater habent decem. Porro ipsa decem ab uno usque ad quattuor jrogrediente mumero consummantur. Ad istam aque snortalitatem nobiscum barticibandam quia descendentem Christum «olwit significare Matheus deo ipsas generationes ab 2760 Abraham usque ad Ioseph et usque ad ipsius Christi natiuitatem descendendo commemorauit ab initio euangelii sui. Lucas autem non ab initio euangelii sui sed a baptismo Christi generationes enarrat mec descendendo sed ascendendo iamquam sacerdotem in expiandis peccatis magis assignans ubi eum uox 276; de caelo declarawit ubi testimonium. Iohannes vpse perhibust dicens : Ecce qui tollit beccata mundi. Ascendendo autem transut ei ad Abraham et peruenit ad. Deum cui mundati et expiata reconciliamur. Merito et. adoptionis originem. ipse. suscepit quia ber adoptionem efficimur filii Dei credendo in filium Dei. PL 2770 Per carnalem uero generationem filius Dei potius filius hominis 565 factus est. Satis autem demonstrauit non se ideo dixisse Ioseph filium Heli quod de illo gemitus sed quod 4lli fuerit adoptatus cum et ipsum Adam filium Dei dixit cum sit factus a Deo sed per gratiam. quam. bostea peccando amisit tamquam fitus in 2775 $aradiso constitutus sit. Quapropter in. generationibus Mathei significatur nostrorum susceptio eccatorum a domino Christo in generationibus autem. Lucae significatur abolitio mostrorum deccatorum a domino Christo. Ideo eas ille descendens enarrat, isle ascendens. Quod. enim. dicit apostolus, Misit Deus filum 2780 suum, in. similitudine carnis peccati, haec est susceptio peccatorum ; quod auiem addit, ut de beccato damnaret peccatum in carne, haec est expiatio peccatorum. Proinde Matheus ab ipso Dauid per Salomonem descendit in. cuius matre alle peccawit, Lucas wero ad ipsum Dawid jer Natham ascendit 2744/2188 Aug., de cons. eu. (C$EL. XLIII, 90, 1-10 ;90, 17-91, 2 ; 92, 11-95, 21). 2166 Ioh. i, 29. 2719 Rom. viii, 3.

2749 qui B

2451 sua catne C D

2752 praefigurant B?

2483 terrenam-

que]aeternamque B* — 2965 ipselohannes BE — 2772 ili]ile B* DE* — 2779 post significatur add. nostrorum C ablutio B, abolita C, oblatio E, obolitio G J 7

BEDA CXX

9o

IN LVCAM I

v

2785 per cuius nominis Prophetam. Deus peccatum illius expiawnt. ' jii, 31-32 Qui fuit, inquit, Nathan qui fuit Dauid qui fuit Iesse. Iste quoque mumerus quem Lucas exsequitur certissime prorsus abolitionem indicat beccatorum de quo suo loco uidebis. Nec A mireris si Lucas a Dauid usque ad Christum plures successto279o nes Matheus pauciores, hoc est iste quadraginta tres ille uiginti ocio boswit cum er alias personas generationem [atearis esse decursam. Potest enim fieri ut alii longaeuam transegerint uitam alterius wero generationis uiri immatura aetate decesserint cum uideamus complures senes cum suis nepotibus uere alios 2795 uero wiros statim filiis obire susceptis. M iil, 35-36 Qui fuit Sela qui fuit Cainan. qui fuit Arfaxat. Nomen et generatio Cainan iuxta hebraicam ueritatem neque in genesi neque in uerbis dierum inuenitur, sed Arfaxat Sela uel Sale filium nullo interposito genuisse perhibetur. Sic enim habes : 2800 Porro Arfaxat uixit triginta annos et genuit Sale. Itemque in paralipomenon : Arfaxat autem genuit Sala qui et ipse genuit Heber. Scito ergo beatum Lucam hanc generationem de septuaginta interpretum editione sumpsisse ubi scriptum est quod Arfaxat centum triginta quinque annorum genuerit Cainan 28o5 et ipse Cainan cum centum triginta fuerit annorum

iii, 37

genuerit

Sela. Sed quid horum sit uerius aut si utrumque uerum esse possit Deus nouerit. Nos simpliciter ammonemus lectorem tantam inter utrosque codices in serie temporum esse discrepantiam ut a diluuio usque ad natiuitatem Abrahae in he2810 braica ueritate anni CCXCII in septuaginta interpretum translatione mille LX XVII repperiantur esse comprehensi et quod quidam chronographi medii horum incedentes ablata tantum Cainan generatione nec ceteris annis ad hebraeum exemplar emendatis nongentos quadraginta duos annos eius281; dem describant aetatis. Qui fwit Matusale qui fuit Enoch. Pulchre generationum ordo a baptizato Dei filio usque ad Deum patrem ascendens PL septuagesimo gradu Enoch habet qui dilata morte translatus 3564 est in paradisum ut significet eos qui in gratiam adoptionis 2820 filiorum ex aqua et spiritu sancto regenerantur interim post 2788/2190 Ambrtr., exp. eu. s. Luc. (CC XIV, III, 227-253). 2800 Gen. xi, 12. 2801 I Paralip. i, 18. 2807/2815 Beda, ep. ad P/eg. (ed. Jones, 309, 7-11). 2818 Gen. v. 24 ; Eccli. xliv, 16.

2786 Ipse C D 2488 obolitio 74*, oblationem B* E, ablutionem B?, obolitionem G J — 2791 generationum D 21793 generationes B* E J? 21796 Zela CD 2801 paralypemenon B E, paralypyminon D; paralipemenon G 2805 annorum fuetit centum triginta C D 2808 tantum B E inD 2811 mille ta — ts wu tem LXXVI]aLXXCCCCXXVII.4, aseptuaginta septem B D, CCLXXVII C E, aut septuaginta VII G repperiuntur B C* E 2812 eorum D 2819 prius in ozz. B

lii, 31-38 absolutionem

corporis

aeternam

9I suscipiendos

in requiem,

septuagenarius quippe numerus propter septimam sabbati ad requiem eorum significandam qui iuuante Christi gratia decalogum legis impleuerint aptissime congruit, et in tempore

iii, 38

2825 resurrectionis indemutabili Dei sapientiae contemplandae per saecula monstret esse iungendos. i Qui fuit Seth qui fuit Adam qui fuit Dei. Quia Christi aliqua iniquitas qui nullam habuit non est utique coniuncta iniquitatibus hominum quas in sua carne suscepit ideo numerus penes 28:0 Matheum excepto Christo est quadragenarius. Quia uero iustitiae suae patrisque nos expiatos ab omni peccato purgatos coniungit ut fiat quod ait apostolus, Qwi autem adhaeret domino wnus spiritus esi, ideo in eo numero qui est penes Lucam et ipse Christus a quo incipit enumeratio et Deus ad 283; quem peruenit connumerantur et fit numerus LXXVII quo significatur omnium prorsus remissio et abolitio peccatorum. Nam et huius numeri mentionem dominus fecit cum eum Petrus de dimittendis peccatis fratris interrogasset. Ait enim non solum septies sed septuagies septies esse dimittendum. 2840 Vnde recte creditur commemoratione huius numeri omnia peccata iussisse dimitti. Nec temere dominus et frustra septuagesima et septima generatione uenit aboliturus omnia peccata, nisi quia in illo numero aliquid latet quod ad significationem pertineat omnium peccatorum. Hoc autem in 284; undenario numero et septenario considerandum est : qui numeri per se multiplicati ad tantum perueniunt. Nam undecies septeni uel septies undeni LXXVII fiunt. Vndecim autem transgressionem denarii significant. At si in denario perfectio beatitudinis significatur unde est etiam illud quod 28,0 omnes conducti ad uineam denario remunerantur quod fit cum septenaria creatura trinitati creatoris adiungitur, manifestum est quod transgressio denarii peccatum significat per superbiam plus aliquid habere cupientis et integritatem perfectionemque amittentis. Hoc autem septies propterea 285; ducitur ut motu hominis facta significetur illa transgressio. Ternario enim numero incorporea pars hominis significatur. Vnde est quod ex toto corde ex tota anima ex tota mente diligere iubemur Deum. Quaternario uero corpus, multis enim modis quadripertita inuenitur natura corporis. Ex his 286o ergo coniunctis homo constans non absurde septenario nu2832 I Cot. vi, 17. Matth. xxii, 37.

2837 Matth. xviii, 21-22.

2850 Matth. xx, 8-9.

2807

2826 unguendos C 2831 purgatosque B? C D 2832 faciat B E 2838 demittendis (demitt.. fere sezzper) B* E* 2841 septuagensima B C D, septuaginsima E 2845 numeto oz. C D 2847 septeni] septem 4 B E J

28583 superbam B C 2860 ergo oz. C D

280 pos; corde add. et C D — post anima add. et

CD

92

IN LVCAMI

mero significatur. Motus autem in numeris non exprimitur cum dicimus unum duo tria quattuor et cetera sed cum dicimus semel bis ter quater. Quapropter ut dixi non septem et undecim sed septies undecim significatur transgressio quae 2865 motu facta est hominis peccantis, hoc est perfectionis suae stabilitatem transgredientis cupiditate amplius aliquid habendi. Conuenienter igitur undenario septies multiplicato PL ad numerum septuagesimum et septimum cuncta peccata 565 perueniunt. In quo numero etiam fit plena remissio pecca2870 torum expiante nos carne sacerdotis nostri a quo nunc iste numerus incipit et reconciliante nos Deo ad quem nunc iste numerus peruenit per spiritum sanctum qui columbae specie in hoc baptismo ubi numerus iste commemoratur apparuit. Verum praemissae superius expositioni si qui resultare 2875 uoluerit dicendo Matheum non quadraginta unam sed quadraginta duas generationes posuisse quia iuxta fidem paralipomenon lechonias pro duabus personis patre scilicet et filio debeat computari, intellegat eundem nihilominus numerum praesens ecclesiae tempus quo domino cooperante in 2880 spem futuri sabbati laborat intimare. Septies enim seni quadraginta duo faciunt. Et sex quidem ad opera, septem uero ad requiem significandam pertinere rarus qui dubitet. Vnde bene populus de terra Aegypti saluatus quadraginta quidem annis moratur in deserto sed quia sub spe intrandi 2885 in requiem sedulus exercetur septies sena, id est quadraginta duo, uiae artissimae castrametatur quorum ultimo dum Iesum ducem suscepit mox aperto lordane promissas olim sedes deuictis hostibus adit sicut et dominus Iesus quadragesima secunda generatione ex quo mundus caecitatis priscae te2890 nebras Abraham credente discussit adueniens in carne baptismi nobis lauacro caeli ianuas pandit. Et ipsi perfecto uirtutum cursu in quo quod mon widemus sperantes fer $atentiam expectamus sub. eiusdem ut dictum est numeri sacramento post siccatum Christo duce leti fluuium promissa 2895 patriae caelestis perueniemus ad regna. Qui quoniam ipso quod tricenarius inchoauit baptismo totius sit ecclesiae sordes expiaturus eorundem quoque numerorum mystica cognatio declarat quia uidelicet triginta aequalibus suis partibus computata pariunt amplius duodecim qui est pa2872 Matth. iii, 16. 2871 I Paralip. iii, 15-16. Hieron., zs Mazzb. (PL XXVI, 23:B): 2883 Num. xiv, 35. 2886 Deut. xxxiv, 9. Ios. iii, 14. 2892 Rom. viii, 25. 2896 Luc. iii, 23.

2868 septuagensimum B* (-n- 47) C D E 2872 pet oz. D — pos? qui add. in sup. lin. AA B* 2874 praemissa 74 expositione 24 B* D E* quis 44 2878 conputari D J/ — 2879 dominus B* E 2899 numerosum B

iii, 38-iv, 2 2900

2205

2910

lv, I-2 2915

2920

02

2930

293)

93

triarcharum et apostolorum numerus et fiunt quadraginta duo. Habent enim partes tricesimam unum quintam decimam duo decimam tria sextam quinque quintam sex tertiam decem dimidiam quindecim quae simul iuncta quadraginta duo concummant. Vbi mystice ut diximus innuitur totam ecclesiae perfectionem in Christi fide et gratia consistere quae a patriarchis primo agnita apostolorum est latius uoce diffamata nec esse nomen alwd sub caelo im quo oporteat nos saluos fieri quo modo in quadraginta duobus nulla est particula quae non aequalibus tricenarii numeri contineatur in partibus. Tricenarius ergo numerus suis partibus quadragesimum complet et secundum quia dominus ecclesiam sui baptismatis sacramentis et nunc laborantem temporaliter munit et finitis laboribus ad requiem aeternaliter perducit. lesus autem plenus spiritu sancto regressus est ab Iordane et agebatur in spiritu in desertum. diebus. quadraginta. Haec PL baptizato domino confestim facta Matheus Marcusque de- 366 signant quorum unus descripto eius baptismate mox ita subiunxit, T'4nc lesus ductus est in desertum ab spiritu ut temptaretur a diabolo, alter ita, Et statim spiritus expulit eum in desertum, et erat ibi quadraginta. diebus et. quadraginta noctibus et tempiabatur a satana. Verum ne cui ueniret in dubium a quo eum spiritu ductum siue expulsum dicerent in desertum consulte Lucas primo posuit quia Jesus plenus spiritu sancto regressus est ab Iordane, ac deinde intulit, e£ agebatur in. spiritu in desertum, ne quid contra eum ualuisse spiritus putaretur immundus qui plenus spiritu sancto quo uolebat gradiendo quaeque uolebat agebat. Nam et infra ubi manifeste a diabolo assumptus siue statutus asseritur non eius imbecillitas sed inimici superbia qui uoluntatem saluatoris necessitatem putat arguitur. Non ergo uirtute spiritus mali Iesus agitur in desertum sed uoluntate sui spiritus boni locum certaminis quo aduersarium sternat de uictoria certus ingreditur. Vbi nobis pariter ordinem recte conuersandi praemonstrat ut post acceptam uidelicet in baptismo remissionem peccatorum spiritusque sancti gratiam artius contra nouas antiqui hostis insidias accingi mente saeculum deserere et quasi manna deserti sola aeternae uitae gaudia discamus esurire. Et nihil manducauit in illis diebus et consummatis sllis esu-

riii. Quadragesima ieiuniorum habet auctoritatem et in ue290€ Act. iv, 12. 2918 Matth. iv, r. 2919 Marc.i, 12-13. 2921/2927 Beda, in Marc. (I, 284/290) ;Gteg. Magn., Pozz. in eu. (PL. LXXVI, 1135. B).

2939/2976 Greg. Magn., Poz. in eu. (PL LXXVI, 1137 A-D). 2901 unam 44 D J! 2915 deserto 4 C 2919 Et ozz. D 2920 deserto B* CDGJ 2925 uoluisse 4 B* EG J 2929 saluatotis uoluntatem D 2936 accincti D

94

IN LVCAM I

teribus libris ex ieiunio Moysi et Heliae et ex euangelio quia totidem diebus dominus ieiunauit demonstrans euangelium non dissentire a lege et prophetis. In persona quippe Moysi lex in persona Heliae prophetae accipiuntur inter quos in monte gloriosus apparuit ut euidentius emineret quod de illo 2945 dicit apostolus : Testimonium habens a lege et prophetis. In qua autem parte anni congruentius obseruatio quadragesimae constitueretur nisi confinis atque contigua dominicae passionis quia in ea significatur haec uita laboriosa cui opus est continentia ut ab ipsius mundi ainicitia ieiunetur. Aliter. 2950 Ieiunauit dominus cum temptaretur ante mortem cibo adhuc indigens. Manducauit autem et bibit cum glorificaretur post resurrectionem iam cibo non indigens. Hic enim ostendebat

2940

in se nostrum laborem, illic autem in nobis suam consolatio2955

2960

nem quadragenis diebus utrumque definiens. Quo numero quadragesima huius saeculi significare uidetur excursus in his qui uocantur per gratiam ad eum qui non uenit /egem soluere sed adimplere. Decem namque praecepta sunt legis iam gratia Christi diffusa per mundum, et quadripertitus est mundus, et decem quadruplicata quadraginta faciunt quoniam qwi redempti sunt a domino de regionibus congregauit eos ab oriente et occidente et aquilone et mari. leiunans itaque quadraginta diebus ante mortem carnis uelut clamabat : Abstinete

uos

a desideriis huius saeculi;

manducans

autem et bibens quadraginta diebus post resurrectionem PL 2965 carnis uelut clamabat : Ecce ego uobiscum sum usque ad con- 3567 summationem, saeculi. leiunium quippe est in tribulatione certaminis quoniam qui in agone est ab omnibus abstinens est. Cibus autem in spe pacis quae perfecta non erit nisi cum corpus nostrum cuius expectamus redemptionem indue2970 rit immortalitatem quod nondum adipiscendo gloriamur sed sperando iam pascimur. Vtrumque apostolus simul nos agere ostendit dicens, Sfe gaudentes in tribulatione batientes, tamquam illud esset in cibo hoc in ieiunio. Simul enim cum uiam domini carpimus et a uanitate praesentis saeculi ieiuna2975 mus et futuri promissione reficimur hic non apponentes cor illic pascentes sursum cor. Quod autem dominus consummatis ieiunii diebus esuriit cum de Moyse uel Helia ieiunantibus nihil tale sit scriptum ideo factum est ne ab eo temptando pauens hostis aufugeret quem cum tot signis caelestibus 2940 Ex. xxxiv, 28. III Reg. xix, 8. 2943 Matth. xvii, 5. 2945 Rom. iii, 2i. 2951 Luc. xxiv, 41-45 ; Ioh. xxi, 12-15. 2956 Matth. v, 17. 2960 Ps. 106, 2. 2963 I Pet. ii, 11. 2965 Matth. xxviii, 20. 2967 I Cor. ix, 25. 2969 I Cot. xv, 55. 2972 Rom. xii, I2. 2976/2982 Ambr., exp. eu. s. Lac. (CC XIV, IV, 211-220).

2942 desentire /4* B E J, disentire 74? ID 2944 eminerent D 2953 nostram 2955 quadragesima] quadragesimae 74, quadragesimo D laborem in se D

liv, 2-4

95

2980 praeconatum tum etiam uiris excellentissimis in abstinendo uideret aequatum. Esuriit enim humilis Deus homo ne ini-

mico innotescat sublimis homo Deus. Dixit autem illi diabolus : Si filóus Dei es, dic lapidi huic ut

iv, 3 2985

anis fiat. Antiquus hostis redemptorem humani generis debellatorem suum in mundum uenisse cognouit unde et per obsessum hominem dixit : Quid nobis et tibi, fib Dei ? Venasti

huc ante tempus torquere nos ? Qui tamen prius cum hunc passibilem cerneret cum posse mortalia perpeti humanitatis uideret omne quod de eius diuinitate suspicatus est ei fastu 2990 suae superbiae in dubium uenit. Nihil quippe nisi superbum sapiens dum esse hunc humilem conspicit Deum esse dubitauit unde et ad temptationum se argumenta conuertit. Sed non sicut nos qui puri homines sumus inruente saepe temptatione conculimur ita redemptoris nostri anima temptationis est ne2:995 cessitate turbata. Hostis namque noster, eisi in excelsum moniem eum permissus assumpsil, si daturum se regna mundi perhibuit, si quasi in banem uertendos lapides ostendit, mentem iamen mediaioris Dei et. hominum temptatione quassare mon ualuit. Sic enim dignatus est haec exterius cuncta suscipere ut 3000 tamen eius mens interius diuimitati suae inhaerens inconcussa permaneret. Qui, elsi quando turbatus spiritu infremussse dicitur, ibse diuinitus disbonebat quantum ipse humanitus turbaretur. Ei respondit ad illum Iesus : Scriptum est quia non in bane solo uiuit homo sed in omni uerbo Dei. Ideo sic respondit do3005 mnus quia $ropositum ei erat huwmalitate diabolum wincere non potentia simulque animaduertendum. quod, misi ievunare coepisset. dominus, templandi occasio non fuisset diabolo secundum illud : Fili, accedens ad seruitutem Dei praepara animam iuam ad iempliationem. Sed et ipsa responsio saluatoris 3010 hominem fuisse indicat qui temptatus est : Non 4n pane solo uiuit homo sed in omni uerbo Dei. Sí quis ergo non uescitur uerR G

bo Dei, iste non wuiwit. Aliter. Hostis noster adhuc in hac wita

nos jos)tos quanto magis mos sibi vebellare conspicit tanto Dio amplius expugnare contendit. Eos enim bulsare neglegit quos 368 3015 quieto iure possidere se sentit. Contra mos uero eo uehementius incitatur quo ex corde mostro quasi ex vure propriae habitationis expellitur. Hoc enim in se ipso dominus sub quadam dispensatione figurauit qui diabolum non nisi post baptisma se temptare permisit ut. signum nobis quoddam futurae conuersationis àn2993/3002 Greg. Magn., moral. (PL LXXV, 615 B-C). 2986 Matth. viii, 29. 3012/ 3008 Eccli. ii, 1. 3004/3012 Hieron., ;7 Ma££b. (PL XXVI, 52 B). 3021 Greg. Magn., zzoral. (PL LXXVI, 3o1 C-D). 2980 tum ozz. B E, tunc C

C, Deus homo sublimis D isti C, hi D pides C D 3019 signo B? hunc D

2981 Esurit C D J

2982 homo Deus sublimis

lapost dic add. ut C 2983 autem ozz. C D 2991 humilem fiant C D 2984 panes C D quodam 44 B E

96

IN LVCAM I

muere quod membra eius postquam ad Deum proficerent tunc acriores templiationum vnsidias tolerarent. Et duxit illum diabolus et ostendit illi omnia regna orbis iv, 5 terrae n momento temporis. Cum ductus a diabolo Deus homo narratur onens refugit humanae hoc audire aures expauescunt. 3025 Cui iamen non esse incredibilia. isa. cognoscimus, si 4n. illo et alia facta pensamus. Certe iniquorum omnium diabolus caput est et huius capitis membra sunt omnes iniqui. Quid ergo anirum si se permisit ab illo in montem duci qui se pertulit etiam a membris illius crucifigi ? Non est. ergo indignum vedemptori Iustum quippe 2950 nostro quod temptari uoluit qui uenerat occidi. erat ui sic lemplationes nostras suis temptationibus winceret sicut mortem nostram uenerat sua morte superare. Bene autem in momento temporis saecularia et temporalia monstrantur. Non enim tam conspectus celeritas indicatur quam caducae 202) fragilitas potestatis exprimitur. In momento enim cuncta ila praetereunt et saepe honor saeculi abiit ante quam uenerit. Quid enim saeculi potest esse diuturnum cum ipsa diuturna non sint saecula? iv, 6-7 Et ai ei : Tàbi dabo potestatem hanc uniuersam et gloriam 3040 ?lorum quia miht tradita sunt et cui uolo do illa. T'wu ergo frocidens st adoraueris coram me, erunt tua omnia. Arrogans et swberbus etiam hoc de taciantia loquitur non quod in toto mundo habeat potestatem wt bossit omnia regna dave diabolus cum sciamus plerosque sanctos uiros a Deo veges factos. S2, inquit, 3045 jrocidens adoraueris coram me. Ergo qui adoraturus est diabolum ante corruit. 1v, 8 Et respondens lesus dixi il& : Scriptum est : Dominum Deum tuum adorabis et lla soli seruies. Dicens diabolus saluatori, Si brocidens adoraueris me, e contrario audit quod ipse 5050 magis adorare eum debeat dominum et Deum suum. Quaerit forte aliquis quomodo conueniat quod hic praecipitur domino soli seruiendum apostoli uerbo qui dicit : Sed fer caritatem seruite inuicem. Sed huic facile Graecae linguae ex qua scriptura translata est origo satisfacit in qua seruitus duobus 3955 modis ac diuersa significatione solet appellari. Dicitur enim Aarpeía dicitur et 8ovAe(a. Sed 8ovAeía intellegitur seruitus 3020

communis, 3060

hoc est siue Deo siue homini siue cuilibet rerum

naturae exhibita. A qua etiam seruus, id est 8oDAos Graece nomen accipit. /larpe(a autem uocatur seruitus illa quae soli diuinitatis cultui debita neque ulli est participanda crea3023/3032 Greg. Magn., om. in eu. (PL LXXVI, 1135 B-C). 5041/3046 Hieron., iz Mattb. (PL XXVI, 55 B). 3048/3050 Hieron., /z Mazzb. (PL XXVI, 22). $052 Gal. v, 15. :

3040 procedens B* 3045 procedens B* EH dominum D 3052 uetbum D $059 accepit .d B E G

8049 procedens B* 3051 hic ozz. quia D 3058 natura B C D

iv, 5-I2

97

turae. Vnde et idolatrae nuncupantur hi qui uota preces et sacrificia quae uni Deo debuerant idolis impendunt. Iubemur ergo per caritatem seruire inuicem quod est Graece 8ovAesew. PL lubemur uni Deo seruire quod est Graece Aarpeíew. Vnde 369

3065 dicitur, E: dli soli seruies, quod est Graece Aorpevoeis ; et iterum, Nos enim sumus circumcisio spiritui Dei seruientes, quod est in Graeco Aompevovres.

iV, 9

Et duxit illum in. Hierusalem et statuit eum super pinnam temphi, ut quem gula uel auaritia superare non poterat temptet 307o e ana gloria, si forte illum uel ipsa uictoriae suae iactantia deicere queat.

H

Et dixit illa : Si fius Dei es, mitte te hinc deorsum. In om-

nibus iemptationibus hoc agit diabolus wt intellegat si filius Dei sit, sed dominus sic responsionem temperat ut. eum ve3075 linquat ambiguum. Mitte te deorsum. Vox diaboli qui semper omnes deorsum cadere desiderat, Mitte te, inquit ; persuadere Potest praecipitare mom otest. ]v, IO-II Scriptum est enim. quod. angelis suis mandauit de te ut conseruent te et. quia 4n manibus tollent te ne forte offendas ad H

lapidem. pedem tuum. Hoc in monagesimo jsalmo legimus, uerum ibi non de Christo sed de uiro sancto prophetia est. Male ergo interpretatur scripturas diabolus. Certe si uere de saluatore scriptum nouerat, debuerat et illud. dicere quod in eodem psalmo contra se sequitur : Super aspidem et basiliscum ambulabis et 3085 conculcabis leonem et draconem. De angelorum auxilio quasi ad infirmum loquitur de su? conculcatione quas? tergiuersator ta3080

cet. iv,I2 3090

A 2995

3100

Et respondens Iesus ait illi : Dictum est : Non temptabis dominum Dewm tuum. Falsas de scripturis diaboli sagittas ueris scripturarum. frangit. clypeis. Et notandum. quod. necessaria Lestumonia deuteronomio tantum. brotulerit ut secundae legis sacramenta monstraret. Non temptabis, anquit, dominum Deum iwwm. Suggerebatur enim tamquam homini ut signo aliquo exploraret ipse quantus esset, id est quam multum apud Deum posset. Quod uitiose fit cum fit. Pertinet namque ad sanam doctrinam quando habet quod faciat homo mon temptare dominum. Deum suum. Neque enim et ipse saluator non boterat tueri discipulos suos quibus tamen ait : Si uos persecuti fuerint in una ciuitate, fugite in aliam. Cuius vet prior exemplum praebuit. Nam cwm potestatem haberet ponendi ani3066 Philip. iii, 3. 3069/3093 Hieron., /z Mazzb. (PL XXVI, 32 C-33 A). 3084 Ps. 9o, 13. — 3095/3110 Aug., conira Faust. (CSEL, XXV, 629, 27-630, 16). 3098 Matth. x, 23. 3100 Ioh. x, 18.

3061 idolatriae C D 3062 inpendant 24 B* E 3066 Non B 3067 in oz. D Graece D 3075 quia 4, qua CD G J 3076 suadere D 3078 mandabit D? E 3081 priusdeom. J posterius deom. C DG J| — 3095 possit BE 3097 et ozz. .AC D 3099 sunt D

98

IN LVCAM I

mam suam nec eam poneret misi cum uellet àn Aegyptum tamen infans poriantibus parentibus fugit et ad diem festum mon euidenter sed latenter ascendit cum alias palam loqueretur Iudaets irascentibus et de inimicissimo animo audientibus nec tamen 5105 ualentibus 4n. eum mittere manus quia nondum uenerat hora eius. Qui ergo Palam docendo et arguendo et tamen inimicorum rabiem ualere in se aliquid nom sinendo Dei demonstrabat potestatem idem tamen fugiendo et latendo hominis instruebat infirmitatem ne Deum temptare audeat quando habet. quod fa3110 ciat ut quod cauere oportet euadat. Et consummata omni templatione diabolus vecessit ab illo 1v, X13 usque ad tempus. Vides ipsum diabolum mon esse in studio pertinacem cedere uerae solere uirtuti. Et si àÀnuidere non desinat lamen instare formidat quia frequentius refugit. triumphani. 311) Audito 3íaque Dei nomine recessit, inquit, usque ad tempus. Postea enim non iemptaturus sed aperte bugnaturus aduemit. M Quamuis saepe antiquus hostis postquam menti nostrae temptationum certamen inflixerit ab ipso suo certamine ad tempus recedit non ut inlatae malitiae finem praebeat sed ut 3120 corda quae per quietem secura reddiderit repente rediens facilius inopinatus inrumpat. Notandum autem quod tribus solum temptatoris fraudibus expositis omnem temptationem dicit esse consummatam quia uidelicet his omnium uitiorum origines amplectuntur et fontes Iohanne attestante qui ait : 3125 Quia omne quod in mundo est concupiscentia cayvmis est el concupiscentia oculorum. et superbia uitae ; et in euangelica parabola tribus solum reprobi negotiis ab aeternae uitae dapibus excluduntur : Primus, inquit, dixit : Villam emà et necesse habeo exire et uidere allam ; et alter dixit : Iuga bouum 3159 emi quinque et eo probare illa ; et alius dixit : Vxorem duxi ideo non $ossum uenire. Vxoris quippe appetitus sicut et gula ad concupiscentiam carnis pertinet. Villae emptio quae auaritia non caret ad superbiam uitae respicit. Probatio quinque iugorum, id est corporalium rerum curiositas quae est uana 2029 gloria, ad concupiscentiam refertur oculorum. Nam per oculos maxime curiositas praeualet et his quidem dominus quasi fortior facie ad faciem temptatur. Nos uero cum et ipsi percepto baptismate gratia spiritus heremum uirtutum adimus cum ieiunium quadragesimale suscipimus, id est ab 3140 lllecebris saecularibus toto uitae nostrae tempore continere 3101 Matth. iij 14. ^ 3102 Ioh. vii, ro.

— 3105 Ioh. vii, 3o. ^ 3112/3116

Ambr., exp. eu. s. Luc. (CC XIV, IV, 441-446). 3125 I Ioh. ii, 16. 3128 Luc. xiv, 18-20.

3117/3121

Gregorius ?

3103 aliis B? E 3107 aliquid in se C D 9117 quamuis] G a44. in zzarg. C, oz. cett. 8121 inrumpat] (G»R&egotius» C, oz. cet. 9138 praecepto 44 B* E 3139 suscepimus 24 B*

PL 379

lv, I2-13

99

disponimus, uel tacitis appetimur insidiis uel aliquando etiam proximiore pulsamur. Qui cum blandiens dicit, Homo fortis es manduca et bibe et similis mane, uidendum est ne nobis

serpentis antiqui nescius uenena propinet dicendumque, Non in bane solo uiwit homo sed in omni uerbo Dei. Verum multi concupiscentia.carnis deuicta mox auaritia pulsantur et aliquoties etiam superantur adeo ut pro oblatis muneribus diabolum adorare non metuant. Quorum ubi plurimi continentiam laudant maiores etiam personae honorant dona 3150 tribuunt fit ut uoluptatum uictores filargiria uincantur et crescente per tempus insania diuites quosque quas per aperta facinora daemone plenos agnoscunt non modo non execrentur et arguant sed et flexa ceruice adorent et suscipiant. Vnde dicit apostolus auaritiam simulacrorum esse 2/555. seruitutem. Qui si et hanc saluatoris exemplo triumpharint dominum uidelicet Deum suum adorando et pro aeternis gaudiis illi soli seruiendo, aderit et tertia uanae gloriae pestis quae uitiorum praecedentium uictores de suis uiribus extollat ut quasi in uirtutum culmine positos ulterius se iam cadere 3160 non posse praesumant. Et hoc plane curiosis oculis Deum temptare est de suis quempiam meritis gloriari contra hoc quod ipse fidem discipulis augens ait : Cum ferfeceritis omnia quae praecepta sunt uobis dicite : Serui inutiles sumus. quae debuimus facere fecimus. Qui cum alibi praeciperet ne iustitiam 3165 nostram coram hominibus faciamus in eiusdem definitione ieiunium tantum elemosinam atque orationem subiunxit triplici scilicet hostis telo totidem arma defensionis opponens ut ieiunio concupiscentia carnis elemosinis auaritia precibus iactantia pellatur meritorum. Haec de principiis euangelistae 3t19 dispensationis uno libello dixisse sufficiat. Verum quae sequuntur gesta uel dicta saluatoris non solum nostrae quieti sed et legentium commodo consulentes ab alio magis intueamur exordio. Nescio quo enim modo ut Augustinus ait «£a libri termino reficitur lectoris intentio sicut labor wiatoris hospitio.

3145

3146 Luc. iv, 4. 3154 Col. iii, 5. 3162 Luc. xvii, 1o. 1-18. 3173/3174 Aug., contra adu. leg. (PL. XLII, 656).

38165 Matth. vi,

3150 ut oz. D 3152 plenus D agnoscant D 3153 flexu 44, flexo B* CD E G3 3155 etsi C D triumpharent 44 B* E 3159 et in om. C D positus D E 3161 gloriare 4 B* E* 3162 feceritis C D 3169 euangelicae C D 3172 legentum B E EXPLICIT EXPOSITIO IN LVCAM LIBER PRIMVS. INCIPIT LIBER SECVNDVS. 44 G EXPLICIT EXPOSITIO IN LVCA LIBER PRIMVS. INCIPIT LIBER SECVNDVS. BE EXPLICIT LIBER PRIMVS EXPOSITIONIS BEDAE IN LVCA EVANGELISTA. INCIPIT EIVSDEM LIBER SECVNDVS. VTERE FELICITER.C EXPOSICIONIS IN LVCAM LIBER PRIMVS EXPLICIT. INCIPIT LIBER SECVNDVS. D EXPLICIT LIBER PRIMVS. INCIPIT LIBER SECVNDVS. /

PL 571

PL 272.

II (Luc. iv, 14 —

vii, 35)

Ecclesiastica narrat historia beatissimum Iohannem aposto-

PL

Ium usque ad ultimum paene uitae suae tempus absque ullius 57: B scripturae indiciis euangelium praedicasse. Sed cum trium, inquit,

euangeliorum

etiam

ad ipsum

notitia

peruenisset

probasse quidem dicitur fidem et ueritatem dictorum deesse tamen uidit aliqua et ea maxime quae primo praedicationis suae tempore dominus gesserat. Certum est enim quod in superioribus tribus euangelistis haec uidentur sola contineri quae in eo gesta sunt anno quo Iohannes Baptista uel inclusus 10 est in carcerem uel punitus. Denique si obserues, statim in initiis narrationum posteaquam refert Matheus de quadraginta dierum ieiunio et de temptatione eius continuo subiecit dicens : Audiens autem quia Iohannes Baptista traditus est secessit a Iudaea et uenit in. Galileam ; sed et Marcus similiV^

15 ter : Posteaquam, inquit, traditus est Iohannes uenat Iesus in

Galileam. Lucas uero etiam prius quam incipiat aliquid de actibus referre lesu dicit quia adiecit Herodes super ommia mala quae gesserat e£ ?nclusit Iohannem n carcerem. Quia, inquam, ab his haec uidebantur omissa rogatus dicitur Io20 hannes apostolus ut ea quae praeterierant priores ante traditionem Iohannis saluatoris gesta describeret et ideo dicit in euangelio : Haec fecit initio signorum Iesus ; et iterum in alio loco indicat dicens : Nondwm enim Iohannes missus fuerat in carcerem. Ex quibus constat quod ea quae ante quam 2; lohannes traderetur ab lesu fuerant gesta describit. His memoratae

historiae dictis initium huiusce, hoc est secundi

nostri in Lucam libelli, praemonere curauimus ne qui legentium putaret ea quae per ordinem sunt exponenda post dierum quadraginta ieiunium confestim facta sed post aliquot 3o a domino miracula uel in Iudaea uel in Galilea patrata potius

iV, I4-I15

animaduerteret esse secuta. Et ingressus est Iesus n. uirtute spiritus in. Galileam. Et fama exWt per wnwuersam regionem de illo. Et ipse docebat in sinagogis eorum. et magnificabatur ab omnibus. Virtutem 355 Spiritus signa miraculorum

dicit, sicut et alibi Iudaei admi-

rantes, Vade, inquiunt, wic sapientia haec et wirius ? sapientiam uidelicet ad doctrinam uirtutem uero ad opera 1/25 Hieron., de wir. inl. (ed. E. C. Richardson, Tex/e und Untersuchungen zur Geschichte der alichristlichen Literatur XIV , 12, 29-15, 13); Beda, zn Marr. (1, 332/ 341). 13 Matth. iv, 12. 15 Marc. i, 14. 17 Luc. iii, 19-20. 22 Ioh. ii, rr. 23 Ioh. iii, 24.

386 Matth. xiii, 54.

3

$ continere /4* B E 17 referre de actibus D 24 quae oz. D 26 huiuscemodi 44 B E, huius J 28 quae oz. D 32 regressus JA G, reuetsus J

iv, I4-16

iv, 16

IOI

referentes. Quae utraque pariter et in hoc loco iunguntur dum Iesus et in uirtute spiritus ingressus esse et in sinagogis 40 eorum docuisse perhibetur. Vnde merito et magnificatus a praesentibus et per absentes quosque fama uulgatus asseueratur quod non utique nisi praecedentibus factorum dictorumue fieri posset indiciis. Sed horum tempus et ordinem in Iohannis ut dictum est euangelio quisque quaesierit insolummodo 45 ueniet. Cuius ut cetera praetermittens unum testimonium ponam. Cw uenisset, inquit, à» Galileam exceperuni ewm. Galilei cum widissent omnia quae fecit in. Hierosolimis n die festo. Notandum sane quod primo Iesum uirtutem spiritus demonstrasse et post doctrinae gratiam ministras50 se primo de uirtutibus famam egressam et sic doctrinam magnificatam esse commemorat iuxta ordinem uidelicet quem et in actibus apostolorum breuiter commendare curauit : Quae coepit Iesus facere et docere. Prius enim facere et postea posuit docere ne qui doctor auditoribus suis quae 5 vA nondum factis ipse patrauit imperare praesumat. Et uemit Nazareth ubi erat muiritus et intrauit. secundum consuetudinem suam, die sabbati im sinagogam. Sinagoga Graece Latine dicitur congregatio quo nomine non solum affluentium turbarum conuentum sed et domum qua ad au6o diendum dicendumue Dei uerbum conueniebant Iudaei appellare solebant. Vnde dominus ad Annam pontificem Ego semper, inquit, docui ?n sinagoga et in templo quo omnes Iudaei conueniunt. Sicut et nos ecclesias fidelium et loca et choros uocitamus. Verum differt inter sinagogam quae con65 gregatio et ecclesiam quae conuocatio interpretatur quod ueteris instrumenti populus utroque uocabulo noui autem tantum ecclesia nuncupatur quia uidelicet et pecora et inanimae quaeque res congregari in unum possunt conuocari autem non nisi ratione utentia possunt. Ideoque nouae gratiae 7o populum quasi maiori dignitate praeditum rectius conuocatum in unitatem fidei quam congregatum dicere, id est ecclesiam quam sinagogam nominare, apostolicis scriptoribus et doctoribus uisum est. Confluebant autem die sabbati in sinagogis ut iuxta quod dominus praecepit, Vacate et widete quoniam 73 ego sum Deus, feriatis mundi negotiis ad meditanda legis monita quieto corde residerent. Cuius eo die deuotionis agendae hactenus in ecclesia perdurat indicium quae ad me-

46 Ioh. iv, 45.

53 Act. i, 1.

62 Ioh. xviii, 20.

74 Ps. 45, 11.

39 posterius et ozz. D 40 magnificatut 4 B E 41 assetatut D* E G*, assetitur B? G? 43 possit D 50 primum D 54 ne qui] neque Z4 B E 59

adfluentium B E G

60 uerbum Dei D

*1 unitate B E

PE 372 B

102

IN LVCAM

II

moriam priscae religionis canticum deuteronomii in quo uniuersus ueteris populi status quid uidelicet offenso quid 80 propitio Deo meruerit continetur non nullis in locis sabbato dicere consueuit alioquin esset praeposterum ut prioribus septimanae diebus prophetarum dictis carminibus Moysi ultimum diceretur. Intrauit ergo Iesus die sabbati in sinagogam ut ritum legis mosaicae cumulo gratiae caelestis 8 A adimpleret. iv, 16-17 Et surrexit legere et traditus est «lli liber prophetae Esaiae. Indicium quidem humillimae dispensationis est qua Deus inter homines ministrare non ministrari uenerat quod etiam lectoris suscipere non dedignatur officium. Sed altiore proui9 o dentia Lucas a lectione et explanatione prophetae gesta domini scripturus inchoauit quia scilicet omnis prophetiae scriptura ad ipsum usque pertingens per ipsum nobis aperienda et in ipso constiterit adimplenda. Vnde et utrumque hoc in euangelii sui fine manifestius explicat cum posito 9 ^ prius dicto saluatoris, quoniam necesse est vmpleri omnia quae scripta sunt in lege Moysi et prophetis et bsalmis de me, mox ipse subiunxit, T'4nc aperuit illis sensum. ut intellegerent scrijiuras. Surrexit igitur legere Iesus ut quos noua signorum operatione non conuerterat uel propheticae lectionis attestaIO o tione corrigeret. Et ut reuolut Librum inuenit locum ubi scriptum erat. Pulchre librum prophetae clausum accepit sed reuolutum legit quia mysterium incarnationis suae prophetarum uoce praescriptum et prius suscepit exhibendum et post intelleIO I gendum mortalibus aperuit. iv, 18-19 Spritus domini super me propter quod unxit me euangelizare pauperibus misit me praedicare captiuis remissionem et caecis uisum. Loquens supra de uocatione gentium et ecclesiae confirmatione per prophetam saluator cum inter cetera diIIO ceret, Ego dominus in tempore eius subito faciam istud, confestim hoc quod hic lectum est intulit, Spiritus domini super me, non quo dominus Deus habeat dominum Deum sed quo iuxta dispensationem carnis assumptae dicat ea quae humilia sunt. Ad quem psalmista iam dixerat : Dilexisti iustiII$ tam ei odisti iniquitatem Propterea unxit te Deus Deus tuus oleo laetitiae brae consortibus tuis. Quando enim consortes *8 Deut. xxxii, 1-45. 88 Matth. xx, 28. 95. Luc. xxiv, 44-45. 1x727: 111/123 Hieronymus? 114 Ps. 44, 8.

110 Es.

86 Esaiae prophetae D 87 quia JA B* (i- in ra.) E $89 altiori 74 90 prophetiae B E 91 omnes B* prophetae B E 95 implere 4 B E G* 102 accipit C G J — 104 perscriptum D 108 de uocatione supra 44 B E d perozm.CD prophetarum D 111/123 Hie; R(onymus) add. in zarg. C

PL 575

iv, 16-20

103

nominantur naturam carnis intellege quia Deus consortes substantiae suae nos non habet. Et quia erat unctio spiritalis et nequaquam humani corporis et fuit in sacerdotibus Iudaeo120 rum

A

idcirco prae consortibus,

id est ceteris sanctis, unctus

esse memoratur. Cuius unctio illo expleta est tempore quando baptizatus est in Iordane et spiritus sánctus in specie columbae descendit super eum et mansit in illo. Vnctus est igitur oleo spiritali et. wirtute caelesti ut paupertatem. condi125 lonis. humanae thesauro resurrectionis rigaret aeterno captiuilatem

mentis

auerievet |caecitatem |inluminaret

|animorum,

Beati, inquiens, jawperes quia uestrum est regnum Dei ; et iterum : 57 uos filius liberauerit, uere liberi eritis ; et iterum :

Qui sequitur me non ambulabit in tenebris sed habebit lumen 130 lae.

Dimittere confractos in remissionem $raedicare annum. domini acceptum et diem retributionis. Sacrificiwn, inquit, Deo PL spiritus coniribulatus,

cor contritum et. humiliatum Deus

non.

spermit. Atque ideo missum siue unctum se dicit ad meden135 dum coníractis siue contritis corde iuxta quod et psalmista de illo, Qw sanat, inquit, coniritos corde et alligat contritiones eorum, uel certe dimittere confractos 4n remissionem eos qui legis pondere graui atque importabili fuerant depressi releuare atque in remissionem uenit gratiae spiritalis admittere. Et 140 hoc ipsum est praedicare annum domini acceptum. Tunc enim

uerus

iubelei, id est libertatis, annus

aderat

tempus

uidelicet ecclesiae quo in corpore uersata peregrinatur a domino de quo psalmista canit : Benmedicis coronam ammi benigniiatis tuae. Neque enim ille quo dominus praedicabat 145 solus fuit acceptabilis sed etiam iste quo praedicat apostolus dicens : Ecce nunc tempus acceptabile ecce nunc dies salutis. Post annum sane domini acceptabilem etiam diem retributionis extremae praedicat dicens : F2lius enim hominis uenturus est in gloria sua cum angelis suis et tunc reddet unicuique se15o cundum opus eius. Ad cuncta igitur haec euangelizanda uel agenda ideo se dicit missum quia spiritus domini est super eum. lv, 20

Et cum licuisset librum reddidit ministro et sedit. Librum 122 127 136 148

Marc. i, 9-10. 124/126 Ambr., exp. eu. s». Luc. (CC XIV, IV, 548-551). Luc. vi, 20. 128 Ioh. viii, 36. 129 Ioh. viii, 12. 132 Ps. 5o, 19. Ps. 146, 5. 141 Leu. xxv, 1o. 143 Ps. 64, 12. 146 II Cor. vi, 2. Matth. xvi, 27.

117 intellegere C* D qua-4 B* CD E G-J 118 non oz. A C 121 illa D tempore ozz. D 124 spiritalis /4* (-s 75 ras.) B 126 auferret .4 BC E J, aufert G animarum 44 J, annorum D 129 ambulat 4 B C E 130

pos? uitae add. aetetnae C D 138 reuelare B* D E 145 quod D 148 enim oz. D 151 quod D

141 iobelei B* D* E

374

I04

IN LVCAM II

dominus omnibus qui aderant audientibus legit lectum uero ministro reddidit quia sicut ipse alibi testatur cum esset 1n mundo palam locutus est mundo semper docens in sinagoga et in templo quo omnes Iudaei conuenire consueuerant. Sed ad caelestia regressurus his qui ab initio ipsi uiderunt et ministri fuerunt sermonis euangelizandi officium tradidit. 16 o Et bene stans quidem legit sed libro reddito resedit. Stare enim operantis sedere quiescentis uel iudicantis est quia dominus lesus Christus ut uiam nobis scientiae quae de se erat scripta patefaceret ad tempus in carne dignatus est operari peracto autem piae dispensationis officio discipulos 16 v^ suae doctrinae sequaces elegit seque supernae quietis solio restituit unde et nunc occulto iudicio cuncta dispenset et in fine totius saeculi iudex manifestus appareat simul exemplum mystice proponens ut uerbi quisque praedicator eiusdem sit etiam factor. Surgat legat et resideat, hoc est opere17 o tur praedicet et sic praemia quietis expectet. Et notandum quia librum ipse reuolutum legit ministro autem plictum reddidit quia et ecclesiam suam misso a patre spiritu ueritatis docuit in omnem ueritatem et tamen non omnibus omnia dicenda sed pro captu audiendum uerbum doctori dis17 5 pensandum suo praemonebat exemplo cum ait : Multa habeo uobis dicere, sed. mom potestis illa portare modo. iV, 20-21 Et omnium n sinagoga oculi erant intendentes 1n eum. Coepit autem dicere ad sllos : Quia hodie impleta est haec scriptura in auribus uestris. In eo utique impleta quia sicut illa praedixerat et magna faciebat et maiora dominus euangelizabat. Quod igitur maius quaerimus testimonium quam quod se fuisse qui locutus est in prophetis bropria uoce signawit remouens sacrilegia berfidorum qui alium Deum dicunt ueteris testamenti alium noui uel qui initium. Christi dicunt esse de 18 ^ uirgine. Quomodo enim coepit ex uirgine qui amie uirginem loquebatur ? iv, 22 Et ommes testimonium. illi dabant et mirabantur in uerbis gratiae quae procedebant de ore illius. Testimonium illi dabant attestando illum uere ut dixerat eum esse de quo cecinere I9 o prophetae uere spiritus sancti gratia perunctum uere se pauperes caecos captiuos atque confractos illius per omnia indigere muneribus. Et dicebant : Nonne hic est filius Ioseph ? Quanta Nazarenorum caecitas qui eum quem in uerbis factisque Christum 15

A

156 Ioh. xviii, 20. 160/161 Greg. Magn., Zoz. in eu. (PL LXXVI, 1217 C). 172 Ioh. xvi, 15. 175 Ioh. xvi, 12. 181/186 Ambsr., exp. eu. s. Luc. (CC XIV, IV, 546-548, 537-540). 193/25? Beda, zn Mare. (II, 515/561).

159 fuerint D

167 finem

A B E

PE 375

iv, 20-23

IOS

19; esse cognoscunt ob generis tantum notitiam contemnunt. Quorum tamen error salus nostra est et hereticorum condemnaHo. In tantum enim cernebant hominem. Iesum. Christum ut hunc filium Ioseph et iuxta alios euangelistas fabrum uel fabri clamarent filium. Inter quae intuendum quare Christus 200 in carne apparens fabri filius immo faber appellari uoluerit sanoque intellectu sentiendum quod etiam per hoc se eius ante saecule filium esse docuerit qw; fabricator ommium in principio creauit Deus caelum. et. terram. Nam etsi humana non sunt comparanda diuinis typus tamen integer est. quia $a205 der. Christi igne operatur et spiritu. Vnde et de ipso tamquam de fabri filio praecursor suus ait : I$se wos baptizabit in spiritu sancto et igni. Qui in domo magna huius mundi diuersi generis uasa fabricat immo uasa irae spiritus igne molliendo in misericordiae uasa commutat. Vnde bene Malachias cum 210 ex persona patris diceret, Ecce smitto angelum meum, et raeparabit uiam ante [aciem meam, et statim ueniet ad templum suum dominator quem wos quaeritis, post pauca subiunxit atque ait, e sedebit conflans et emundans argentum et purgabit filios Leu et conflabit eos quasi aurum et quasi argentum. Sed

iv, 23

21; huius sacramenti Iudaei ignari diuinae uirtutis opera prosapiae carnalis contemplatione despiciunt sicut non solum ex praecedentibus ipsorum sed etiam ex subsequentibus domini uerbis apparet cum subditur : Et ait allis : Vtaque dicitis mihi hanc similitudinem : Me220 dice, cura te dbsum ; quanta audiwimus facta in Capharnaum fac et hic in atria tua. Quorum insana perfidia sanam licet nesciens fidem confitetur quae dominum Christum fabrum cognominat et medicum. Faber est enim uerus quia ommia per ipsum [acia sunt medicus est quia omnia per ipsum re22; staurata sunt in caelis et in terra. Et sicut deseipse testatur: Non habent obus sani medico sed male habentes. Et quia diximus quo instrumento fabricandi dicamus et quo utatur genere medicandi. Praeteriens uidit caecum a natiwitate expuit dn lerra el fecit. lutum de sputo limiwiique super oculos eus et 230 dixit ei : Vade et laua $n natatoria Siloae quod interpretatur missus. Abiit ergo et lauit et uenit uidens. Agnosce igitur magnae modum medicinae et gaude quia per hanc illuminari meruisti. Lutum de terra caro Christi est, sputum de ore 196/197 Hieron., in Maztb. (PL XXVI, 99 B). 198 Matth. xiii, 55 ; Marc. vi, 2 202/208 Ambt., exp. eu. s. Lu. (CC XIV, III, 17-20). 206 Matth. iii, 11. 210 Mal. iii, 1. 213 Mal. iii, 3. 223 Ioh. i, 5. 226 Matth. ix, 12 ; Marc. 11, 17. 228 Ioh. ix, x, 6-7.

206 suos B* 210 praeparauit 44 B* C* J* 214 conflauit C* D J* 216 contemplatione] dispensationis C* D, dispensatione C? 225 sic D ipso 74 230 et oz. AB E G 232 inluminate B* D E 8

BEDA CXX

106

IN LVCAM II

diuinitas eius est quia caput Christi Deus. Sputum luto im- PL 235; mixtum

iv, 24

nos

illuminat

in natatoria

Siloae

baptizatos quia

uerbum caro factum est et habitauit im nobis, et uidimus gloriam eius quam prius tenebris arcentibus comprehendere non poteramus. Per fabrum ergo Christum creatus es ut esses per medicum Christum recreatus es ut post uulnera sanus esses. 24» Qui ab irridentibus quidem ciuibus se ipsum curare, hoc est in sua patria uirtutes facere, monetur sed non otiose ab euangelista alio excusatur quia won joterat ibi uirtutem ullam facere, nisi paucos infirmos impositis manibus curauit, et qmirabatur propter incredulitatem illorum ne fortasse quis uiliorem 24; nobis fieri debere patriae putaret affectum. Amabat itaque ciues, sed ipsi se caritate patriaque liuore priuabant. Ait autem : Amen dico uobis quia nemo jropheta acceptus est in patria sua. Prophetam dici in scripturis dominum Christum et Moyses testis est qui ait : Prophetam uobis suscitao 25 bit Deus uester de fratribus uestris tamquam me. Non solum autem ipse qui caput et dominus est prophetarum sed et Helias Hieremias ceterique prophetae minores in patria quam in exteris ciuitatibus habiti sunt quia $rope modum naturale est ciues semper ciuibus inuidere. Non enim. consi255 derant praesentia uiri opera sed. fragilem recordantur infantiam quasi non el ipsi ber eosdem aetatis gradus ad maturam aetatem uenerint.

iv, 25-26

In ueritate dico uobis, multae uiduae erant in diebus Heliae

in Israhel quando clausum est caelum annis tribus et mensibus 260 sex cum. facta esset. fames magna in omni terra ei ad. mullam illarum missus est Helias nisi in Sarepta Sidoniae ad mulierem widuam. Non, inquit, hoc quod diuina fastidiosis ciuibus beneficia subtraho prophetarum gestis aduersatur. Quia sicut fame quondam omnem terram premente nemo est in Iudaea 26 A repertus Heliae dignus hospitio sed exterae gentis est uidua quaesita quae ob fidei gratiam a tanto propheta uisitari deberet et sicut multis ibidem leprosis Neman tantum Syrus quia deuote quaesierat ab Heliseo propheta curari promeruit sic et uos non alia quam inuidiae perfidiaeque causa superno 27» munere priuabit. Quorum si facta prophetarum etiam allegorice discusseris, inuenies profecto dominum in patriae suae a qua receptus non est perfidia superbiam notasse Iudaeorum. Nomine uero Capharnaum quae ager consolationis interpre234 I Cor. xi, 5. 236 Ioh. i, 14. 242 Marc. vi, 5-6. 249 Act. iii, 22. 253/25« Hieron., in Maztb. (PL XXVI, 99 C). 264 III Reg. xvii, 9. 267 IV Reg. v, 1-17. 293 Hieron., noz. (CC LXXII, 139, 11-12). 236 uidemus B* 239 sanatus B E 245 itaque] namque D 246 patria qui ZARSG DUE libore B, libuere D G, libure E 259 clusum B CF EG 266 uisitare ,4* B* E* 268 curate JA B* E*

576

iv, 23-27

I07

tatur gentium praedicasse salutem ubi maiora cotidie signa per apostolos apostolorumque successores non tam in corporum quam in animarum sanatione patrantur. Igitur uidua ad quam Helias missus est gentium designat ecclesiam quae a suo diutius conditore deserta populum rectae fidei nescium quasi pauperem filium egena stipe nutribat, id est uerbo fru280 ctus experte docebat, donec adueniens sermo proheticus qui exsiccato uellere Israhelis utpote clausa caeli ianua fame periclitabatur in ludaea pasceretur ibi simul et pasceret et receptus uidelicet à credentibus et reficiens ipse credentes. Vnde bene haec eadem uidua in Sarepta Sidoniae dicitur 285 esse morata. Sidonia quippe uenatio inutilis Sarepta uero incendium uel angustia panis interpetatur quia ubi abundauit deccatum swperabundawit gratia ubi rebus superuacuis adquirendis quasi aucupandi cura impendebatur ubi dirae sitis incendium panisque spiritalis antea fiebat angustia ibi farina 290 oleumque ore prophetico benedicitur, id est fructus et hilaritas caritatis siue gratia corporis dominici et chrismatis

275

unctio indefectiuo uerbi caelestis munere

fecundatur,

cuius

hactenus in uasis oleum gaudii spiritalis et benedictionis farina non deficit ceteris quae non credunt gentibus inopia pa-

nis diuini miseris et uenatui deditis inutili. Nam et ipsa pulcherrime mysticum sibi priusquam moreretur panem factura duo se ligna colligere uelle testatur non solum ligni nomine sed etiam numero lignorum signum crucis exprimens quo nobis est panis uitae praeparatus aeternae. 300 Et multi leprosi erant in. Israhel sub. Heliseo propheta, et nemo eorum mundatus est nisi Neman Syrus. Quia nota est historia de mysterio necesse est paucis intimemus. Et Neman ergo iste Syrus cui interpetatur decor populum demonstrat nationum quondam perfidiae scelerumque lepra maculosum 505 sed per sacramentum baptismatis ab omni mentis et corporis foeditate purgatum. Qui apte consilio puellae, hoc est

295

iv, 27

inspirationis supernae gratia quam Iudaeis conseruare non

ualentibus gentes rapuere, salutem sperare commonitus septies lauari iubetur quia nimirum solum baptismi genus 310 quod ex spiritu sancto regenerat saluat. Vnde iure caro eius

post lauacrum uelut caro pueri parui apparuisse memoratur siue quia cunctos in Christo baptizatos in unam parit gratia

mater infantiam seu magis ille sit intellegendus puer de quo dictum

est, Parwulus

natus

est nobis fibus datus est nobis,

285 Hieron., 2077. (CC LX XII, 115, 18). 286 Hieron., 7077. (CC LX XII, 113, 195 141, 20). 286 Rom. v, 20. 303 Hieton., 7ozz. (CC LXXII, 117, 23). 314 Es. ix, 6.

248 populo C D nesciam C D 2:9 stirpe C* G* J — nuttriebat 294 defecit B* C* D* E 297 collegere B? E* 310 saluet D

4 C D

PL 2T?

108

IN LVCAM II

cuius corpori per baptismum tota credentium suboles adunatur. Et ut cuncta hic baptismi scires sacramenta praemonstrata in quo abrenuntiare satanae fidem confiteri praecipimur negat se Neman ultra diis alienis litaturum soli per omnia domino seruiturus partem quoque terrae sanctae secum tol32 o lere gaudet quia baptizatos oportet dominici quoque corporis participatione confirmari. Merito igitur Neman cuius dum aqua corpus abluitur fide pectus abluitur, id est populus gentium Iudaeis lepra contumaciae squalentibus antefertur. Merito uidua Sareptena, id est ecclesia, ligno crucis refici 32 A desiderans Iudaeis fame uerbi pereuntibus pane sacrosancti corporis et uiuifici spiritus unctione recreatur probaturque dominus non ob suam impotentiam ciuibus sed ob eorum inuidentiam uirtutum dona negasse atque hoc exemplo totam postremo gentem non quia non amaretur sed quia ipsa se 350 amari non amaret ab eo derelictam doctoribus scilicet inde ob saluationem gentium toto orbe dispersis. Sed quod dominus uerbo de Iudaeis hoc ipsi de se Iudaei facto testantur nam sequitur : iv, 28-29 Et repleti sunt omnes in sinagoga ira haec audientes et sur335 rexerunt et eiecerunt illum. extra. ciuitatem. Sacrilegia quippe Iudaeorum quae multo ante dominus braenuntiauerat ber brophetam dicens, Retribuebant mihi mala ro bonis, in euangelio docet esse completa. Nam cum ipse ber populos beneficia diffunderet illi iniurias inrogabant. Nec marum si perdiderunt sa340 lutem. qui eiecerunt de suis finibus salutarem. Moralis enim dominus et qui docuerit exemplo sui apostolos suos omnibus omnia fieri nec uolentes repudiat nec imuitos alligat nec eicientibus reluctatur nec rogantibus deest. Sic Gerasenos alibi cum wirlules evus sustinere mon bossent quasi infirmos et ingratos 345 reliquit. Simul intellege mon ex necessitate fuisse sed uoluntariam corporis passionem nec captum a Iudaeis sed a se oblatum. Etenim quando wult capitur quando uult labitur quando uult suspenditur quando uult non tenetur. iv, 29-30 Et duxerunt, inquit, illum usque ad supercilium montis 350 supra quem ciwilas illorum. erat aedificata ut braecipitarent eum. Ipse auiem transiens per medium illorum ibat. O peior magistro discipulorum. hereditas ! Diabolus uerbo dominum temptat, Iudaei facto. Ille dicit : Mitte te ; isti adoriuntur ut 31 ^

324 III Reg. xvii, 15. 335/339 Ambr., exp. ex. s. Luc. (CC XIV, IV, 676-691, 753-754, 691-694). 33V Ps. 34, 12. 9841 I Cor. ix, 22. 343 Luc. viii 27. 353 Luc. iv, 9.

;

318 libaturum ZA, letaturum D 322 alluitur B E G? fide pectus abluitur om. JA, in imo marg. G! abluitur] inbuitur J* 324 Saraptena B D E, Sarapthena C, Sarepthena G J 329 ipse D E se oz. D 330 amati] amanne B amaret] amatur D 340 quae B* E* salutare /4, saluatorem

PL 578

iv, 27-32

109

miliant. Et quidem dominus swpercilium montis praecifitan355 dus ascenderat sed per medium illorum mutata subito uel obstupefacía furentium, mente descendit quos adhuc sanare quam perdere malebat ut cassata uidentes suae coepta nequitiae a

poscenda deinceps eius morte desisterent. Necdum enim ue-

nerai hora passionis quae non quolibet sabbato sed in pa36orasceue paschae futura extiterat, necdum locum passionis qui non in Nazareth sed Hierosolimis hostiarum sanguine figurabatur adierat sed nec hoc genus mortis qui crucifigendus a saeculo praeconabatur elegerat. Non igitur a Nazaraeis praecipitari non ab Hierosolimitis lapidari non inter pueros 365 Bethleemitas ab Herode perimi non alia uel alia uoluit morte consummari. Quod enim tali morte regiae potestatis indicium quo fidelium frons armaretur emineret ? Sed solum crucis expectatum est uexillum cuius figura et celerrimo dexterae motu contra maligni hostis temptamenta depingi et ipsa ni370 hilominus figura monarchiae singularis potuisset typus haberi ut quo modo triumphum crucis exponens apostolus ait : In nomine Iesu omne genu flectatur caelestiwm et terrestrium et infernorum. Hoc est enim quod eiusdem crucis cacumina caeIV, 31

375

los tendunt ima petunt inferos cornua terram tegunt. Et descendit in. Capharnaum. ciuitatem Galileae 4bique docebat illos sabbatis. Vide clementiam. domini saluatoris. Nec indignatione commotus nec scelere offensus nec ànturia wiolatus ludaeam deserit quim etiam inmemor iniuriae memor cleqmentiae wunc docendo mumnc liberando wwunc samando infidae

38o blebis corda demulcet. Quod autem sabbatis maxime medicinae doctrinaeque suae dona frequentat docet se non sub lege esse sed supra legem qui eandem quoque legem adimplere non autem soluere uenerit nec Iudaicum eligere sabbatum quo uel ignem accendere uel manum pedemque mouere 38; non

iv, 32

liceat

sed uerum

sabbatum

dilectamque

domino

esse

requiem si saluti studentes animarum ab opere seruili, id est a cunctis contineamus illicitis. Et stupebant in doctrina eius quia 4n potestate erat sermo ipsius. Sermo doctoris in potestate fit cum ea quae docet 39» operatur. Nam qui actis ipse sua dicta destruit contemnitur.

Cui contra doctorem instituens apostolus ait : Nemo adulescentiam tuam. contemnat. Singulariter autem dominus ac principaliter solus ex potestate bona locutus est quia ex 376/383 Ambr., 372 Philip. ii, 10. 365 Matth. ii, 13-16. 358 Ioh. viii, 20. 391 382 Matth. v, 17. exp. eu. s. Luc. (CC. XIV, IV, 705-709, 713-717). DE I3m. 1y, 12. 392/396 Gregorius ?

8*0 habete 35* causata B* E 8588 ascenderet B* C* E 392/396 GR«egorius» 391 dictorem B* E elegete B* E

393 qui D

883 4 B E C D, om. cett.

PL 579

IIO

IN LVCAM II

infirmitate mala nulla commisit. Ex diuinitatis quippe po39; tentia habuit id quod nobis per humanitatis suae innocentiam ministrauit. Aliter. I» $otesiate erat sermo wpsws siue ut alius euangelista dicit, eraé docens eos sicut potestatem

habens et non. sicut scribae, quoniam scribae quae per legem didicerant praecepta populis dabant ipse uero quasi auctor ue legis uel mutando uel augendo quae minus uideimpletorq 4oo í bantur libere agendo substituit. Et in sinagoga erat homo habens daemonium inmundum. iv, 33 À Bene in sinagoga homo erat qui spiritum inmundum, habebat quia spiritum. sanctum. amiserant. Introierat emim, diabolus 4os unde Christus exierat, sicut etiam nunc quidam d?cunt se M A Iudaeos esse et non sunt sed sunt sinagoga satanae.

Et exclamauit uoce magna dicens : Sine, quid nobis et tibi Iesu Nazarene ? Paululum, inquit, a me uexando quiesce cui nulla est cum nostra fraude societas. Et uere. Quae emim 410 participatio luci ad tenebras ? quae communicatio Christi ad Belial ? Venisti perdere nos ? Scio te qui sis sanctus Dei. Non wuolunlalis ista confessio est quam braemium sequitur confitenda sed necessitatis extortio quae cogit inuitos. Et uelut si serui fugitvus 415 fost multum temporis dominum suum wideant nihil alóud miss de uerberibus deprecantur, sic et daemones cernentes dominum in terris repente uersari ad iudicandos se uenisse credebant. Praesentia saluatoris tormenta sunt daemonum. Et increpawit illà Iesus dicens : Obmutesce et exi ab allo. 420 Quoniam 2nwidia diaboli mors inirauwit 4n. orbem terrarum ideo contra ipsum mortis auctorem primo debuit medicina salutis operari primo lingua serpentina ne ultra uirus spargeret occludi ac deinde femina quae prima seducta est a carnalis concupiscentiae febre curari tertio uir qui male suadentis 42 vA dicta coniugis audiuit ab erroris sui lepra castigari ut ipse apud hunc euangelistam esset ordo restaurationis qui fuerat

iv, 33-34

H

R iv, 35

et casus.

Et cum broiecisset 2llum daemonium in medium exiit ab illo nihilque sllum. nocuit. Diuina permissione liberandus a dae4: mone homo proicitur in medium ut uirtus patefacta saluatoris plures ad fidem uiamque salutis inuitet. Sed quod dicitur, nihilque illum nocuit, uidetur repugnare Marco qui ait, PL 58o 39? Matth. vii, 29. 403/405 Ambt., exp. eu. s. Luc. (CC XIV, IV, 745-748). 405 Apoc. ii, 9. 409 II Cot. vi, 14-15. 412/418 Hieton., i2 Mazzb. (PL XXVI, 55 C-D) ; Beda, iz Mare. (L, 401/407). 420/439 Beda, i7 Marr. (1, 409/ 428). 420 Sap. ii, 24. j

406 sinagogae 414 uel D

BE G

413 est oz. D

proemium /

confitenti B* E

iv, 32-39

DX

Ei discerpens eum spiritus inmundus et exclamans uoce magna exiuit ab eo, nisi intellegamus hoc dixisse Marcum, discerpens 43 5

eum, quod Lucas dixit, E? cum. rotecisset illum 4n medwwm,

ui quod secutus ait, mihilque eum. nocuit, intellegatur. quia iaciatio illa membrorum aique uexatio non eum debilitauwit sicut solent exire daemonia etiam quibusdam membris amputatis aut ewulsis. Vnde merito pro tam integra restitutione sanitatis qui aderant pauentes tametsi nondum credentes ad inuicem dicebant : 1v, 36 Quia in potestate et uirtute imperat. spiritibus ánmundis et exeunt. Expellere enim daemonia et homines sancti sed in uerbo Dei possunt ipsum autem Dei uerbum propria potestate i uirtutes operatur. iv, 38 Surgens autem de sinagoga inirowwit in domum Simonis. Socrus autem, Simonis tenebatur magnis febribus. Si uirum a daemonio liberatum moraliter animum ab immunda cogitatione purgatum significare dixerimus, consequenter femina fe45 o bribus tenta sed ad imperium domini curata carnem ostendit & concupiscentiae suae feruore per continentiae praecepta frenatam. Omnis enim amaritudo et ira et indignatio et clamor et blasphemia spiritus inmundi furor est. Formicationem. uero inmunditiam. libidinem concupiscentiam malam et auaritiam illecebrosae carnis 45 5 quae est simulacrorum seruitus febrem intellege. Et rogauerunt illum vo ea. Et stans super illam $mperauit iv, 38-39 febri et dimisit illam. Modo saluator rogatus modo ultro curat aegrotos ostendens se contra peccatorum quoque passiones 46 o et precibus semper adnuere fidelium et ea quae ipsi minime in se intellegunt uel intellegenda dare uel etiam non intellecta dimittere iuxta quod psalmista postulat : Delicta quis àntellegit ? ab occultis meis munda me domine. Et continuo surgens ministrawit illis. Naturale est febrici46 tantibus incipiente sanitate lassescere et aegrotationis sentire molestiam, uerum sanitas quae domini confertur imperio simul tota redit. Nec solum ipsa redit sed et tanto robore comitante ut eis continuo qui se adiuuerant ministrare sufA

47 o

ficiat et iuxta leges tropologiae membra quae seruierant immunditiae ad iniquitatem ut fructificarent morti seruiant

iustitiae in uitam aeternam. 433 Marc. i, 26. 434/439 Aug., de cons. eu. (CSEL XLIII, 395, 11-22). 447/ 456 Beda, i» Marc. (L, 447/455). 4582 Eph.iv, 31. 453 Col iii s. ^ 458/463 Beda, in Marr. (L, 458/464). 462 Ps. 18, 15. 464/46? Hieron., in Mattb. (PL XXVI, 55 D-54 A). 464/471 Beda, iz Marc. (L, 465/472). 469 Rom. vi, 19.

434 exiit B E 460 ea] alia D

483 furot est inmundi C D 488 ultra /4* B* C* D'E-J* 467 rediit (Ds) C D Non 44A* B E G J468 eius A* D

er iv, 40

l1V, 4I

iv, 42

IN LVCAM II

Cum sol autem occidisset omnes qui habebant infirmos uaruis languoribus ducebant illos ad eum. At ille singulis manus inponens curabat eos. Solis occubitus passionem mortemque 475 significat illius qui dixit : Quamdiu in mundo sum lux sum mundi, Et sole occidente plures daemoniaci quam ante plures sanantur aegroti quia qui temporaliter in carne uiuens paucos Iudaeorum docuit calcato regno mortis omnibus per orbem gentibus fidei salutisque dona transmisit. Cuius mi48o nistris quasi uitae lucisque praeconibus psalmista canit Iter facie ei qui ascendit super occasum. Swber occasum quippe dominus ascendit quia unde in. passione occubuit inde maiorem suam gloriam resurgendo mamifestawit. Exiebant etiam daemonia a multis clamantia et. dicentia. : 485 Quia tu es filius Dei. Et increpans non sinebat ea loqui. quia sciebant ipsum esse Christum. Daemonia filium Dei confitebantur et attestante euangelista sciebant ipswm esse Chrisium quia quem dierum quadraginta ieiunio fatigatum diabolus hominem cognouerat nec temptando ualebat an et Dei 49ofilius esset experiri iam nunc per signorum potentiam uel intellexit uel potius suspicatus est esse filium Dei. Non igitur ideo Iudaeis eum crucifigere persuasit quia Christum siue Dei filium non esse putauit sed quia se morte illius non praeuidit esse damnandum. Vere enim de hoc mysterio a saeculis 495 abscondito dicit apostolus quod qemo $rincipum hwius saeculi cognowit, si enim. cognouissent, numquam. dominum glo"iae crucifixissent. Quare autem daemonia dominus se loqui prohibeat psalmista manifestat qui ait, Peccatori autem dixit Deus : Quare tu enarras iustitias meas, et cetera, me quis 5oo dum. braedicantem. audit sequatur errantem. Inprobus enim magister est diabolus qui falsa ueris saepe permiscet ut specie ueritatis testimonium fraudis obtexat. Alias autem non soli daemones qui inuiti confitebantur iubentur silere de Christo sed et illi qui ab eo sanati sponte confiteri uolebant, immo 5o; ipsi apostoli qui eum post resurrectionem toto erant orbe praedicaturi ante passionem eius praecipiuntur omnino reticere de illo ne diuina uidelicet maiestate praedicata passionis dispensatio differretur et dilata passione salus mundi quae per hanc futura erat negaretur. 5310.

Facía autem die egressus ibat in desertum

locum,

et turbae

414/483 Beda, in Marc. (I, 476/485). 4v5loh.ix, 5. | 481Ps.67,5. 481/483 Greg. Magn., Zozi. in eu. (PL. XXVI, 1139 B). 486/502 Beda, iz Marr. (1, 490/506). 495 I Cor. ii, 8. 497/509 Beda, 7» Marc. (1, 1236/1250). 498 Ps. 49, 16-17. 499/502 Ambr., exp. eu. s. Luc. (CC XIV, VI, 1109-1112).

490experire /4* B* E — 497seloqui]eloqui G

808 differetur

C — 498

C D* E G*, di&cercremi 1BE-

prohibebat M

Sr

B* (-bNE

PL 381

iv, 40-v, 2

II3

requirebant eum. et. uenerunt. usque ad. ipsum, et cetera. Si occasu solis domini mors exprimitur, quare non die redeunte resurrectio illius indicetur cuius manifestata luce a credentium turbis inquiritur et in gentium deserto inuentus ne 51 abeat detinetur maxime cum haec prima sabbati quo resurrectio celebrata.est egressio quaesitio et inuentio contigerit. Factum est autem cum. turbae inruerent in eum ut audirent uerbum Dei et ipse stabat secus stagnum Gennesareth. Stagnum 52 o Gennesareth idem dicunt esse quod mare Galileae uel mare Tiberiadis. Sed mare Galileae ab adiacente prouincia dictum, mare Tiberiadis a proxima ciuitate quae olim Chennereth uocata sed ab Herode tetrarcha instaurata in honorem Tiberii Caesaris Tiberias est appellata. Porro Gennesar a laci 52 MA ipsius natura qua crispantibus aquis de se ipso sibi excitare auram perhibetur Graeco uocabulo quasi generans sibi auram dicitur. Neque enim in stagni morem sternitur aqua sed frequentibus auris spirantibus agitatur haustu dulcis et ad potandum habilis. Sed Hebraeae linguae consuetudine omnis 350 aquarum congregatio siue dulcis siue salsa mare nuncupatur. Qui lacus interfluente Iordane centum quadraginta stadiis in longitudinem et quadraginta extenditur in latitudinem. Quia ergo stagnum siue mare praesens saeculum designat dominus secus mare stat postquam uitae labentis mortalita555 tem deuincens in ea qua passus est carne stabilitatem perpetuae quietis adiit. Turbarum conuentus ad eum gentium in fide concurrentium typus est de quibus Esaias : E fluent, inquit, ad ewm omnes gentes, et ibunt populi multt et dicent : Venite et ascendamus ad montem domini. VA

540

Et secus Quas nouit huius

uidit duas maues stantes secus stagnum. Duae naues stagnum positae circumcisionem et praeputium figurant. bene Iesus uidisse perhibetur quia in utroque populo dominus qui sunt evus eorumque cor a fluctibus saeculi ad futurae uitae tranquillitatem quasi ad soliditatem

545 litoris uidendo,

hoc est misericorditer uisitando, prouehit.

Piscatores autem descenderant et lauabant vetia. Piscatores sunt ecclesiae doctores qui nos rete fidei comprehensos et de profundo ad lumen elatos quasi pisces litori sic terrae 511/61v Beda, in Marre. (1, 508/512). 522/524 Hieron., 5/7. (PL. XXIII, 889 B). B37 Es. ii, 2-3. 543 II Tim. ii, 19.

512 mots domini D 520 Gallileae B E* 521 Tyberiades B E 522 Cenneret C, Cenerath D, Ceneret J*, Cenereth ]! 523 tetharca 74* B* E, tethratca 44! B?, tetarcha C — 524 Tybertii BC E Tyberias BC E Genesar ABE 528 hausto C* D 531 inter fluenta B* E 5465 uiuendo B* 546 leuabant D ]*

PL 382

II4

IVa

A

5

IN LVCAM II

uiuentium aduehunt. Quasi enim quaedam retia piscantium complexae praedicantium dictiones quae eos quos cesunt 299 perint in fide non amittant. Vnde et retia quasi retinentia sunt uocata. Sed haec retia modo laxantur in capturam modo lota plicantur quia non omne tempus est habile doctrinae sed nunc exerenda lingua doctori nunc suimet cura gerenda. | Ascendens autem in unam nauem quae erat. Simonis rogauit 355 eum a terra reducere pusillum. Et sedens docebat de nauwicula turbas. Nauis Simonis est ecclesia primitiua de qua Paulus ait : Qui enim operatus est Petro in apostolatum circumcisionis operatus est et mihi inter gentes. Bene una dicta quia multitu560 dinis credentium erat cor ei anima una. De qua docebat turbas quia de auctoritate ecclesiae docet usque hodie gentes. Vt cessauit autem loqui dixit ad Simonem : Duc in. altum et laxa retia uestra in capturam. Quod primo rogauit Simonem nauem a terra reducere pusillum s?gmficat wel temperate 565 utendum. uerbo ad turbas ut nec terrena eis praecipiantur nec sic a lerremis in $rofunda sacramentorum recedatur wi ea penitus non intellegant uel prius in froximis regionibus genlibus $raedicandum ut quod dicit item. Petro, Duc in altum et laxa velia uestra in capturam, ad remotiores gentes quibus NS postea praedicatum est pertineat. Et respondens Simon dixit illi : Praeceptor per totam noctem laborantes ihil cepimus. In uerbo autem tuo. laxabo rete. Nisi dominus aedificauerit. domum, in uano laborant qui aedificant eam. Nisi dominus cor illustrauerit auditorum, doctor in 575

580

nocte laborat. Nisi in uerbo gratiae supernae laxata fuerint instrumenta disputationum, frustra uocis suae praedicator iaculum mittit quia fides populorum non sapientia uerbi compositi sed diuinae uocationis munere prouenit. Et cum hoc fecisset concluserunt biscium multitudinem co- PL jiosam. Rwmpebatur autem rete eorum. Prae multitudine 385 piscium rete rumpebatur quia nunc ad. confessionem fidei etiam cum, electis reprobi tanti intrant. qui ipsam. |quoque ecclesiam heresibus scindant. Rumpitur autem rete sed non labitur piscis quia suos dominus etiam inter persequentium scandala

585 seruat. i237.

Et amnuerunt socis qui erant in alia maue ut uemdrvent el adiwuarent eos. Alia nauis ut praediximus est ecclesia de gentibus quae et ipsa non sufficiente una nauicula piscibus impletur electis quia nowit dominus qui sunt eius et apud 558 Gal. ii, 8. $39 Act. iv, 52. 564/570 Aug., quaest. eu. s. Luc. (PL, XXXV, 1352). 972 Ps. 126, r. 580/883 Greg. Magn., Doz. in eu. (PL. LXXVI, 589 II Tim. ii, 19. E 1185 C).

$55 Symonis .4 BC E 563 Qui C — 572 accepimus B E 515 supernae gratiae C D $86 annuerant D ^ut] et J* uenientes D, uenerunt J* 587 supra diximus D et oz. D

V. 2-IO

IIS

59» ipsum certus est suorum numerus electorum dumque tot in Iudaea credituros non inuenit quot ad fidem uitamque praedestinatos nouit aeternam quasi aliae nauis receptacula piscibus quaerens suis corda quoque gentium fidei gratia replet. Et bene rupto rete socia nauis aduocatur quoniam ante 595 Iudas proditor ante Simon magus pisces nequissimi capti sunt ante Annanias et Saphira fidei rete subdole temptabant ingredi ante ut Iohannes testatur, multi discipulorum. eius abierunt retro ei iam non cum illo ambulabant, ac deinde Bar-

nabas et Paulus ad gentium sunt apostolatum secreti. Ei wenerunt et (mpleuerunt ambas nauiculas iia wt mergerentur. Harum impletio nauium usque in finem saeculi crescit. Sed quod impletae merguntur, hoc est in submersione premuntur non enim submersae sed tamen sunt periclitatae, apostolus exponit dicens : Iw mowissimés diebus erunt iem6o5 pora periculosa, et erunt homines se ipsos amantes, et cetera. Nam mergi naues est homines in saeculum ex quo elati per fidem fuerant morum prauitate relabi quales et ipse Petrus adhuc in infirmitate positus hoc loco demonstrat. Vnde se-

600

v, 8

quitur : i Quod cum wideret Simon Petrus brocidit ad genua Iesu dicens : Exi a me quia homo peccator sum domine, quia carnales quique in ecclesia regimen spiritalium in quibus maxime Christi bersona eminet a se quodammodo repellunt. Non enim hoc uoce linguae dicunt bonis ministris Dei ut eos a se repellant 6:5 sed uoce morum et actuum suorum suadent a se recedi ne per bonos regantur ei eo wehementius quo deferunt eis honorem et tamen. faclis suis a se recedere ammonent ut. honorificentiam

6:0

eorum significauerit Peirus cadens ad pedes domini mores aulem in eo quod. ait : Exi a me domine quia homo peccator sum. 620 Quod. tamen. quia mon fecit dominus mon enim recessit. ab eis sed eos subductis nauibus ad litus perduxit significat in bonis et spiritalibus wiris non esse oportere hanc uoluntatem ut peccalis turbarum. commoli quo quasi securius itranquilliusque uiuant munus ecclesiasticum. deserant. v, IO

625

Et ait ad Simonem Iesus : Noli timere. Confortat dominus

timorem carnalium animosque fragilium. Consolando erigit ne quis uel de suae conscientia culpae tremens uel de aliorum innocentia stupens sanctitatis iter formidet adgredi. Quod PL 384 autem sequitur : 597 Ioh. vi, 66. 598 Act. xiii, 2. eu. $. Luc. (PL. XXXV, 1333-1334).

604 II Tim. iii, 1.

612/624 Aug., quaest.

601 in596 temptabat C 593 quos D 591 praedistinatos B C DEG DEG J — 606 peticlitataz-4d BS BD EG J 603submersaJ4 pletio B E 625 Nolite B 610ienua 44 B E*, ianua D nauis.A B E,nauem J

116

IN LVCAM II

Ex hoc iam homines eris capiens, ad ipsum Petrum specialiter pertinet. Exponit enim ei dominus quid haec captura piscium significet quod uidelicet ipse sicut nunc per retia pisces sic aliquando per uerba sit capturus homines totusque facti huius ordo quid in ecclesia cuius ipse typum tenet cogeratur ostendat. Quod uero subiungitur : i A tidie Et subductis ad terram nauibus relictis omnibus secuti sunt eum, polest significare finem. temporis quo ab huius mundi salo qui Christo inhaeserint benitus recessuri sunt. Sciendum est autem hanc eandem non esse léctionem qua Matheus et Marcus binos de nauiculis piscatores primo Petrum et Andream deinde filios Zebedei a domino narrant esse uocatos. Non enim eos Lwcas nunc a domino wocatos sed tantum Petro fuisse braedictum quod. homines esset capturus insinuat. Quod non iia dictum est quasi iam jisces numquam esset capturus, nam, ei post resurrectionem domini legimus eos esse piscatos. Vnde datur antellegi eos ad capturam $iscium ex more remeasse ut postea fieret quod Matheus et Marcus narrant. quando eos binos uocauit. Tunc enim nom subductis ad terram nauibus tamquam cura redeundi sed ita ewm secuti sunt tamquam wocantem ac iubentem ut sequerentur. Et factum est cum esset in una ciuitatum et ecce wir blenus lepra. Et uidens Iesum et frocidens in faciem et rogauit eum dicens : Domine, si wis, botes me mundare. Bene ubi leprosus mundatur certus non exprimitur locus ut ostendatur non unum specialis alicuius ciuitatis sed omnium bopulos fuisse A populum sanatos. Et quia domnus ait, Nom ueni soluere legem sed adimplere, ille qui excludebatur a lege purgari se domini botestate praesumens mon ex lege sed supra legem esse gratiam Tudicabat quae leprosi maculam osset abluere. Verum ut 4n o domino potestatis auctoritas ita n. illo fidei constantia declaratur. Ille in faciem procidit quod humilitatis est et budoris ut unusquisque de suae uitae maculis erubescat, sed confessionem uerecundia, non repressit. Ostendit uulnus remedium postulauit, et ipsa religionis et fidei plena confessio est. Si uis, inquil, $otes me mundare. In uoluntate domini tribuit botestatem de uoluntate autem, domini non quasi pietatis incredulus dubitawit sed quasi conluuionis suae conscius mon praesumpsit. MA

637/638 Aug., quaest. eu. s. Luc. (PL. XXXV, 15 34). 639 Matth. iv, 18-22; Marc. i, 16-20. 642/650 Aug., de cons. eu. (CSEL. XLIII, 141, 6-18) ; Beda, ir Marc. (1, 372/382). 645 Ioh. xxi, 5. 653/688 Ambr., exp. eu. s. Luc. (CC XIV, V, 4-6, 12-30, 37-40, 61-67, 57-60). 656/685 Beda, in Marc. (1, 524/554). 656 Matth. v, 17.

630 iam] enim D . 63? modo A*, modi BS DE G 638 solo C D, pelago iz marg. J^ 640 piscatores ozz. D 645 piscatores D J 656 legem oz. C D 657 implere B E 659 possit .4d B E G 661 procedit B* E*

iV; EOS TA

V, I3

Et extendens

manum

I7

tetigit illum dicens : Volo, mundare.

Et confestim lepra discessit ab illo. Nihil medium est inter opus 670 Dei atque praeceptum. quia in praecepto est opus. Denique dixit, et facta sunt. Vides igitur quod. dubitari nom potest quia uoluntas Dei potestas est. S4 ergo uoluntas eius potestas est, qui unius uoluntatis asserunt unius utique asserunt potestatis. Itaque quasi habens potestatem sanandi et dubendi auctoritatem 67 operandi testimonium. mon vefugit. Volo enim dicit Propter Fotinwm imperat bropter. Avrium tangit bropter Mamicheum. Et lex quidem ang? leprosos prohibet, sed qui dominus legis est non obsequitur legi sed legem facit. Non ergo ideo tetigit quia sine tactu mundare mon poterat sed ut probaret quia sub68 o iecius mon erat legi mec contagvum timebat ut homines sed quia contaminari non poterat qui alios liberabat lepra tactu domini fugaretur quae solebat contaminare tangentem. simulque illud mirabile quod eo sanawit genere quo fuerat obsecratus, Si uis, potes me mundare, Volo, inquit, mundare. Habes uoluntatem 68s habes etiam. $ietatis effectum. Et ipse praecepit illà ut. nemini. diceret. Quare fraecipitur nemini dicere, nisi ut doceret. non. wuulganda mostra. beneficia sed jremenda ui non solum a mercede abstineamus pecuniae sed eliam gratiae ? 69 [e] Sed uade ostende te sacerdoti et offer bro emundatione tua sicut praecepit Moyses tn testimonium llis. Ostendere se sacerdoti 4ubetur ut intellegeret sacerdos eum non legis ordine sed gratia Dei supra legem esse curatum offerre autem sacrificium ut ostenderet dominus quia legem non solueret sed impleret qua 69 secundum legem gradiens supra legem sanaret eos quos remedia ^

V, I4

vA

A

legis non sanauerant. Et bene addidit, in testimonium illis, hoc

A

est si Deo credant, si àmpietatis lebra discedat. Quod si quem mouet quomodo dominus mosaicum uideatur ad$robare sacrificium cum id. non receperit ecclesia, meminerit nondum 7oo esse coepisse sacrificium sanctum sanctorum quod. corpus eius est. Nondum enim obtulerat $n passione holocaustum suum. Non autem oforiebat auferri significantia sacrificia prius quam ?llud quod. significabatur confirmatum, esset contestatione apostolorum raedicantium et fide credentium bopulorum. Quia uero yo 97] typice uir iste peccatis languidum genus designat humanum 671 Ps. 32, 9. 686/697 Ambt., exp. eu. s. Luc. (CC XIV, V, 46-48, 67-77) ; Beda, is Mare. (1, 558/568). 697/717 Beda, iz Marc. (1, 568/589). 698/704 Aug., quaest. eu. s. Lue. (PL. XXXV, 1334).

671 dubitare 74 non potest ozz. C D quod D 673 post prius unius add. eum 4p. B? assetant /A* — pos£assetuntadd. ^ cum patre ;sup. B? ^ asserant A 681 contaminate 44* B* E 682 figutatetut D contaminari z4* D 686 praecipit D illud E 698 moysaicum B C! E

118

IN LVCAM II

recte non solum leprosus sed et plenus lepra describitur. Omnes enim beccauerunt et egent gloriam Dei, illam scilicet ut extenta manu

710

z15

V, I5 720

72

VA

75 o

735

74o

saluatoris, hoc est incarnato

Dei uerbo huma-

namque contingente naturam, ab erroris prisci uarietate mundentur possintque cum apostolis audire, Jam wos mundi estis bropter sermonem quem locutus sum uobis, et qui diutius abominabiles a populi Dei erant castris secreti iam aliquando templo reddi et sacerdoti queant offerri illi utique cui dicitur, Tw es sacerdos in aeternum, audientes ab apostolo, Templum enim Dei sanctum est quod estis uos, offerantque pro emundatione sua sicut praecepit Moyses, id est exhibeant corpora sua. hostiam wiuentem sanctam Deo blacentem. Perambulabat autem. magis sermo de illo, et conueniebant turbae multae ut audirent et curarentur ab infirmitatibus suis. Vnius perfecta saluatio multas ad dominum cogit turbas. Vt enim ipse se exterius interiusque doceret esse sanatum nequaquam perceptum beneficium uel ab ipso a quo acceperat iussus tacet. Quin potius ut Marcus narrat euangelistae functus officio mox egressus coepit praedicare et diffamare ser- PL monem ita ut iam non possel manifeste in ciuitatem, introire 386 sed foris in desertis locis esse, et comueniebant ad eum, undique. Vnde merito quaeritur quidnam sit quod dominus non nulla quae gessit abscondi iussit et nec ad horam potuerunt abscondi. Numquid enim unigenitus filius patri et spiritui sancto coaeternus hac in re uelle habuit quod implere non potuit ? Sed notandum quod redemptor noster per mortale corpus omne quod egit hoc nobis in exemplo actionis praebuit. Miraculum namque faciens et taceri iussit et tamen taceri non potuit ut uidelicet electi eius exempla doctrinae illius sequentes in magnis quae faciunt latere quidem in uoluntate habeant sed ut prosint aliis prodantur inuiti quatenus et magnae humilitatis sit quod sua opera taceri appetunt et magnae sublimitatis sit quod eorum opera taceri non possunt. Non ergo dominus uoluit quicquam fieri et minime potuit sed quid uelle eius membra debeant quidue de eis etiam nolentibus fiat doctrinae magisterio exemplum dedit. Ipse autem, secedebat im desertum. et orabat. Quod secedit orare non ei naturae

tribuas quae dicit, Volo, mundare,

et

curabat ab infirmitatibus, sed ei quae extendens manum 74; tetigit leprosum non quo iuxta Nestorium gemina sit filii 706 Rom. lil, 23. 710 Ioh. xv, 2. 114 Ps. 109, 4. T. Cor Tis. Rom. xii, r. 920/141 Beda, i7 Marc. (1, 592/612). 924 Marc. i, 45. *41 Greg. Magn., zzra/. (PL LXXVI, 120 C-D). r

716 931/

$20 percepta D 421 docet C* D, doceat C! 923 iussit B* E 933 tacere (bis) .A* B EH *39tacete. ABD E *438tacete JA B E 439 fietet A, fiet D 741 doctrina D 742 sedebat 4 D deserto 74? D

V, I4-18

II9

persona sed quo eiusdem personae sicut naturae sic et operationes sint duae. Aliter. Quod i» wrbe miracula facit in deserto wero uel im monte ut infra legitur orando pernoctat utriusque uitae nobis et actiuae scilicet et contemplatiuae 75» documenta j$raemonstrat ut mec contemplationis studio quis proximorum curammeglegat nec cura. proximorum immoderatius obligatus contemplationis studia derelinquat quatenus mec amorem Dei braepediat amor proximi nec amorem roximi quia transcendit abiciat amor Dei. In monte quippe orare est relictis 755 infirmarum cogitationum curis tota mente quemlibet ad aeterna supernae contemplationis gaudia festinare. In desertum secedere et orare est exsurgentem intrinsecus strepitum terre-

norum desideriorum premere et quoddam sibi cum domino intra se secretum quaerere ubi cum illo exteriore cessante 76o tumultu per interna desideria silenter loquatur. Et factum est in una dierum, et ipse sedebat docens, et erant Pharisaei

76;

77

v, I8

775

78o

78s

sedentes, et cetera. Vbi dominus

sedens docuerit

quando scribis et Pharisaeis consedentibus paraliticum curauit Lucas breuiandi gratia praeterit, sed Matheus et Marcus qui narrant quaestionem facere uidentur quoniam quidem Matheus in ciuitate sua Marcus in Capharnaum hoc eum fecisse testantur. Quae difficilius solueretur, si Matheus etiam Nazareth nominaret. Nunc uero uel ipsa Galilea in qua erat Nazareth intellegenda est dicta ciuitas Christi ad distinctionem uidelicet regionis transmarinae Gerasenorum de qua transfretando sicut Matheus scribit uenerat Galileam uel certe ipsa Capharnaum ciuitas Christi est dicta quam non nascendo sed uirtutibus illustrando suam ipse fecerat. Et ecce uiri portantes in lecto hominem qui erat. paraliticus PL el quaerebant eum inferre et ponere ante eum. Curatio paralitici 387 huius animae post diuturnam illecebrae carnalis inertiam ad Christum suspirantis indicat saluationem quae primo omnium ministris qui eam subleuent et Christo adferant, id est bonis doctoribus qui spem sanationis opemque intercessionis suggerant, indiget. Qui bene Marco narrante quattuor fuisse repperiuntur siue quia quattuor euangelii libris omnis praedicantium uirtus omnis sermo firmatur seu quia quattuor sunt uirtutes quibus ad promerendam sospitatem fiducia mentis erigitur de quibus in aeternae sapientiae laude dicitur : Sobrielatem. enim et. sapientiam docet et dustitiam. et. uirtutem 244/764 Greg. Magn., zoral. (PL LXXVI, 467 B-C). 748 Luc. vi, 12. Matth. ix, 1-8. Marc. ii, 1-12. 915/188 Beda, in Marc. (1, 646/658). Sap. viii, 7.

Lj 78i

$55 infirmorum 44 B C E G* J, infimarum D 9394 est oz. D 761 prizum Etom.CD 764 praeteriit 44 C D 763 testatur 4 D G J 910 trans mare D *18 ascendendo B* E

D

IN LVCAM II

quibus utilius nihil est im uita hominibus. Quas non nulli uersis nominibus prudentiam fortitudinem temperantiam et iustitiam appellant. Et non inuenientes qua parte illum inferrent rae turba 79 o ascenderunt supra tectum per tegulas. Desiderant paraliticum Christo offerre sed turba interposita ab omni parte recluduntur quia saepe anima post infimi torporis desidiam ad Deum resipiscens supernaeque gratiae remedio cupiens innouari priscae consuetudinis obstaculo retardatur saepe inter ipsas orationes secretae dulcedinis et quasi suaue cum domino /9 vA colloquium turba cogitationum interueniens aciem mentis ne Christus uideatur intercludit. Et quid inter haec agendum ? Non utique in infimis exterius qua turbae tumultuantur remanendum sed tectum domus in qua Christus docet 8o o ascendendum, id est sacrae scripturae sublimitas est appetenda lexque domini cum psalmista die noctuque meditanda. In quo enim corrigit iwuenior uiam suam ? In custodiendo, inquit, sermones tuos. Et summiserunt illum. cum lecto in medium ante. Iesum. 8o

^

Patefacto tecto aeger ante Iesum summittitur quia reseratis scripturarum mysteriis ad notitiam Christi peruenitur, hoc est ad eius humilitatem fidei pietate descenditur. Et bene domus Iesu tegulis contecta describitur quia sub contemptibili litterarum uelamine,

o

81 D

si adsit qui reseret doctor, diuina spi-

ritalis gratiae uirtus inuenietur. Quod autem cum lecto deponitur significat ab homine in ista carne adhuc constituto Christum debere cognosci. Quorum fidem ut uidit dixit : Homo remittuntur tibi beccata tua. Hominem dominus a paralisi curaturus primo peccatorum uincula dissoluit ut ostenderet eum ob nexus culparum artuum dissolutione damnari nec nisi his relaxatis membrorum posse recuperatione sanari. Sic et illi paralitico qui iuxta probaticam piscinam diu motum aquae frustra praestolabatur sanato a domino

dicitur : Ecce samus factus es, iam

noli peccare me deterius tibi aliquid contingat. Et bene is cui peccata dimittebantur homo uocatur qui hoc ipso quod homo erat non posset dicere, non peccaui, simul etiam ut ille qui homini dimittebat intellegeretur Deus. Intuendum sane quanti propria cuiusque fides apud Deum ualeat ubi tanti ualuit 82 VA aliena ut totus homo repente, id est exterius interiusque, iam saluatus exsurgeret aliorumque merito aliis laxarentur errata. 790/812 Beda, i7 Marc. (1, 660/684). 814/826 Beda, in Marr. (1, 686/700).

9790 super B E 808 tecta C D

798/803 Augustinus ? 819 Ioh. v, 14.

$395 dulcedines D 798/803 AVgustinus» 809 reserat C D 824 tam D

802 Ps. 118, 9.

C D, ozz. cet£.

PL 388

v, 18-24

V, 2I

I2I

Et coeperunt cogitare scribae et Pharisaei dicentes : Quis est hic qui loquitur blasphemias ? Quis potest dimittere peccata nisi solus Deus ? Verum dicunt scribae quia nemo dimittere 830 peccata nisi Deus potest quia per eos quoque dimittit quibus dimittendi tribuit potestatem, et ideo Christus uere Deus esse probatur quia dimittere peccatá quasi Deus potest. Verum Deo testimonium reddunt sed personam Christi negando falluntur. Errant itaque Iudaei qui cum Christum et 85 Deum esse et peccata dimittere posse credant Iesum tamen Christum esse non credunt. Sed multo dementius errant Arriani qui cum Iesum et Christum esse et peccata posse dimittere euangelii uerbis deuicti negare non audeant nihilominus tamen Deum negare non timent. At ipse perfidos 840 saluare desiderans et occultorum cognitione et uirtute operum Deum se esse manifestat. Respondens enim dixi ad illos : Quid cogitatis 4n. cordibus uesiris ? Eidem namque Deo qui dicit, Ego swm ego sum ifse quà deleo iniquitates tuas, sapientissimus orator ait, T'. enim 84 solus nosti corda omnium filtorum hominum. Eadem ergo, inquit, maiestate et potentia qua cogitationes uestras intueor possum ei hominibus delicia. dimittere ; ex uobis ntellegite. quid pfaraliticus consequatur. vA

^

Y, 9

Quid est facilius dicere, Dimittuntur tibi peccata, an dicere,

Surge et ambula ? Vtrum sint jaralitico jeccata dimissa solus nouerai qui dimüliebai, surge autem et ambula tam ille qui surgebat quam, hi qui surgentem widebant adprobare poterant. Fit igitur carnale signum ut jrobetur spiritale. Vt auiem sciatis quia filius homimis potestatem. habet in 85 vA terra dimiliere beccata. Si et Deus est iuxta memoratum Esaiae testimonium qui delet iniquitates nostras, et filius hominis potestatem. habet in terra dimittendi beccaia, ergo idem ipse et Deus et filius hominis est ut et homo Christus per diuinitatis suae potentiam dimittere peccata possit et idem Deus 86 Ó Christus per humanitatis suae fragilitatem pro peccatoribus mori. Ait paralitico : Tibi dico : Surge tolle lectum tuum et uade in domwum iuam. Spiritaliter de lecto surgere est animam se a carnalibus desideriis ubi aegra quiescebat abstrahere, lectum 865 uero tollere est ipsam quoque carnem per continentiae frena correptam spe caelestium praemiorum deliciis priuare ter-

85 o

829/841 845/853 855/882 23 (CC

Beda, in Marc. (I, 703/715). 843 Es. xliii, 25. 844 III Reg. viii, 39. Hieron., i Math. (PL. XXVI, 56 D-57 A) ; Beda, in Marc. (1, 719/727). Beda, i7 Marc. (I, 768/792). 856 Marc. ii, 1o. 863/816 Beda, boz.. I, CX XII, 165, 81-164, 100).

844 adorator 9

D E G ]*

866 diliciis

B E G* BEDA CXX

122

v, 25

IE

v, 28

v,29AÀ

IN LVCAM

II

renis. Ipse est enim lectus qui per singulas noctes lauatur a Dauid, id est pro uniuscuiusque noxae maculis digno paenitentiae flumine castigatur. Sublato autem lecto domum ire 870 ad paradisum redire est. Ipsa est enim uera domus quae hominem prima suscepit non iure amissa sed fraude tandemque restituta per eum qui fraudulento hosti nihil debuit. Aliter. Sanus qui languebat lectum reportat domum cum anima remissione peccatorum accepta ad internam sui custodiam 875 cum ipso se corpore refert ne post ueniam quid unde iterum PL 389 iuste feriatur admittat. Et confestim surgens coram illis tulit in quo iacebat et abut in domum suam magnificans Deum, et cetera. Mira diuinae potentiae uirtus ubi nulla temporis interueniente morula iussa 880 saluatoris salus festina comitatur. Merito qui adfuerant damnatis blasphemiae iaculis ad laudem tantae maiestatis stupentia corda conuertunt. Et post haec exiit et uidit bublicanum nomine Leui sedentem ad teloneum et ait illà : Sequere me. Idem Leui qui Matheus 885 est, sed Lucas Marcusque $rojter werecundiam et honorem euangelistae noluerunt nomen ponere uulgatum. Jjse autem Matheus iuxta illud quod scriptum est, Iustus accusator sui est in brimordio sermonis, Matheum se et bublicanum nominat ut ostendat legentibus nullum debere conuersum de salute diffi890 dere cum ise de bublicano in apostolum de teloneario in euangelistam s?£ repente mutatus. Et reliclis omnibus surgens secutus est ewm. Intellegens Matheus quid sit ueraciter dominum sequi relictis omnibus sequitur. Sequi enim imitari est ideoque ut pauperem Chri895 stum non tam gressu quam affectu consectari potuisset reliquit propria qui rapere solebat aliena perfectamque nobis abrenuntiationis saeculi formam tribuens non solum lucra reliquit uectigalium sed et periculum contempsit quod euenire poterat a principibus saeculi quia uectigalium rationes im900 perfectas atque incompositas reliquerit. Tanta enim cupiditate sequendi dominum ductus est ut in nullo prorsus huius uitae respectum uel cogitationem sibimet reseruauerit. Propter quod iusta mercede dum humana sedulus negotia deserit dominicorum fidelis dispensator meruit esse talentorum. 905 Et fecit ei conutwiwm magnum Leui in domo sua. Qui domicilio Christum recipit interno maximis delectationibus exube867 Ps. 6, 7. 884/904 Beda, i7 Marc. (1, 810/855). 885/891 Hieron., 7n Ma£zh. (PL XXVI, 57 B-C). 88* Prou. xviii, 17. 892/896 Ambt., exp. eu. s. Luc. (CC XIV, V, 156-161). 905/910 Ambtr., exp. eu. s. Luc. (CC XIV, V, 162-165,

193-194).

905/914 Beda, iz Marc. (1, 840/850).

893 repottabat | ^ pos! teportat add. ad sup. B? 903 iuxta 44 B* D E G* dum] dominum 24 B* E 906 recepit. 4d BE G J

mercedem B* E

V, 24-32

V, 30

I23

rantium Dascitur uoluptatum. Itaque dominus libenter ingreditur ei 4m eius qui crediderit recumbit. affectum. Et hoc est bonorum operum, spiritale conuiuium quo diues populus eget 910 fawper epulatur. Et erat turba multa bublicanorum et aliorum qui cum illis erant discumbentes.*Viderant publicanum a beccatis ad meliora conuersum. locum. 4nuenisse baenilentiae ei ob id etiam ibsi non desperant salutem. 915. Et murmurabant Pharisaei et scribae eorum dicentes ad discipulos eius : Quare cum publicanis et peccatoribus manducatis et bibitis ? Conuiuantibus cum domino publicanis Pharisaei murmurantes de ieiunio gloriantur. Vbi primo /egis ef gratiae quanta sit distantia declaratur quia qwi legem se920 quuntur ietwnae mentis famem, batiantur aelernam qui uero

uerbum n. interioribus animae receperunt. alimenti caelestis et fontis uberlate recreati esurire et. sitire nom Dossint. Deinde

retributionis futurae species praefiguratur quando epulantibus cum Christo electis erfidia superborum 42eiwna torquebitur 925 quibus dicitur : Mevretrices et publicani braecedunt uos in regno Dei. Quod si per Mathei electionem fides gentium quae prius mundi lucris inhiabant sed nunc corpus Christi sedula deuotione reficiunt exprimitur, profecto supercilium Pharisaeorum Iudaeorum inuidiam qua de gentium salute torquentur in930 Sinuat.

V, 31-32

Et respondens Iesus dixit ad illos : Non egent qui sant sunt medico sed qui male habent. Non ueni uocare iustos sed. peccatores in paenitentiam. Suggillat scribas et Pharisaeos qui 1ustos se puiantes beccatorum consortia declinabant. Se ipsum nam93; que medicum dicit qui miro medicandi genere wwineratus est $ropier iniquitates nostras, et liuore eius sanati sumus. Sanos autem et iustos appellat eos qui ?gnorantes Dei vustitiam. et suam, uolentes constituere iustitiae Dei non sunt subiecti qui ex lege praesumentes euangelii gratiam non quaerunt. Porro male 94o habentes et peccatores uocat eos qui suae fragilitatis conscientia deuicti nec per legem iustificari posse uidentes Christi

912/914 Hieron., iz Mab. (PL XXVI, 58 A). 918/924 Ambrt., exp. eu. s. Lu. (CC XIV, V, 168-172, 166-168). 925 Matth. xxi, 31. 925/930 Beda, iz Marc. (1, 863/870). 933/934 Hieron., iz Mazb. (PL XXVI, 58 B). 933/942 Beda, i» Marc. (1, 873/882). 935 Es. liii, 5. 937 Rom. x, 3.

907 uoluntatum D 915 murmorabant B D E sctibae et Pharisaei 920 mentes B? D patientur 4 B?, patiuntur J 923 praefigurantur C perfida B? ieiunia 44* B* E G ]*, ieiunio B? . 925 praecedent B?

pos! iustificari add. se sup. B*

B E 924 941

PL 299

I24

IN LVCAM II

se gratiae paenitendo submittunt. Vbi simul ostenditur quod

94 vA

95 o

v, 33

non im jristinis witiis permanentes ut Pharisaei et scribae murmurabani sed paemientiam agentes publicani uenerint ad Iesum et ipse quoque Iesus conuiuia peccatorum w«£ occasionem haberet docendi et spiritales inmuitatoribus suis praeberet cibos adire dignatus sit. Denique cum frequenter pergere ad conuiuium. describatur mihil refertur aliud misi quid dbi fecerit quid docuerit ut et. humilitas domini eundo ad peccatores et monpotentia doctrinae eius in aenilentium |conuersione siretur.

At illi dixerunt ad eum : Quare discipuli Iohannis dezunant frequenter et obsecrationes faciunt. similiter et. Pharisaeorum tui autem edunt et bibunt? Matheus refert ipsos Iohannis 95 vA discipulos haec dixisse saluatori. Vnde patet utrosque coniunctos hac eum quaestione pulsasse. Vbi Iohannis maxime reprehendendi discipuli non solum de sui iactantia ieiunii uerum quia calumniabantur quem sciebant a magistro praedicatum et iungebantur Pharisaeis quos ab eo nouerant con96 Ó demnatos. Spiritaliter autem discipuli Iohannis et Pharisaeorum ieiunant Christi autem edunt et bibunt quia siue opera quis legis seu traditiones sequatur hominum siue ipsum etiam Christi praeconium aure tantum percipiat corporis spiritalibus abstinens bonis ieiuno corde tabescit. Qui uero Christi mem96 j bris fideli incorporatur amore non potest ieiunare quia carne ipsius epulatur et sanguine. Aliter. Iohannes uinum et sicera non bibit, dominus cum publicanis et peccatoribus manducat et bibit quia ille abstinentia meritum auget cui potentia nulla naturae dominus autem cui naturaliter suppetebat 97 o delicta donare cur eos declinaret quos abstinentibus poterat reddere puriores ? Sed ieiunauit et Christus ne praeceptum declinares manducauit cum peccatoribus ut gratiam cerneres agnosceres potestatem. Quibus ipse ait : Numquid potestis filios sponsi dum cum Wis est sponsus facere iewunare ? Venient autem dies et cum ablatus fuerit ab illis sponsus, tunc ieiunabunt in 4llis diebus. Sponsus Christus sponsa ecclesia est. De hoc sancto spiritalique conubio apostoli sunt creati. Vnde bene Marcus euangelista filios eos appellat nuptiarum non tantum sponsi sed etiam 98 o sponsae uolens intellegi quia per lauacri regenerationem in 943/945 Hieron., /s Matzh. (PL -X XVI, 58 A). XXVI, 58 B)) ; Beda, iz Marr. (1, 855/860). Beda, in Marr. (I, 885/908). 966 Luc. i, 15.

XXVI, 58 C-D) ; Beda, is Mare. (L, 914/915).

945/951 Hieron., zz Mazzb. (PL 954 Matth. ix, 14-15. 954/973 977/985 Hieron., in Mazth. (PL.

— 998 Marc. ii, 19.

946 praebere (SD) 947 peregre B* E* 952 Et JA 956 haec B* E 958 calomniabantur B* E* 966 siceram 24? B EG J, sicerum D 969 505; nulla add. est B 977 spiritaleque B* E* 980 generationem D

PL 591

v, 32-36

25

ius diuinae generationis adsumpti sunt. Qui ieiunare ac lugere "non jossunt quamdiu sponsum in thalamo wident ei ipsum sciunt esse cum, sponsa. Quando uero transierint muptiae et jassiomis ac resurrectionis tempus aduenerit tunc. sponsi filii 985 tetunabunt. Quod autem Lucas non ait ut ceteri, Numquid possunt fili sponsi aut nuptiarum ieiünare uel lugere, sed,

Numquid potestis filios sbonsi facere ieiunare, eliganter intimauit eosGem ipsos qui loquebantur fuisse facturos ut lugentes ieiunarent filii sponsi quoniam ipsi essent sponsum 99» occisuri. Notandum uero hunc luctum absentiae sponsi non nunc tantum, id est post mortem resurrectionemque eiusdem

v, 36

sponsi, sed et ante incarnationem illius per totum huius saeculi tempus esse celebratum. Prima quippe tempora ecclesiae ante uirginis partum sanctos habuere qui desiderarent incar99 wA nationis Christi aduentum. Ista uero tempora ex quo ascendit in caelum sanctos habent qui desiderent eius manifestationem ad uiuos et mortuos iudicandos. Neque hic desiderabilis ecclesiae luctus requieuit aliquantum, nisi quamdiu hic cum discipulis in carne uersatus est. Juxta leges autem tropologiae 1000 Sciendum, quod quamdiu sponsus nobiscum est et im laetitia sumus nec ieiunare possumus nec lugere. Cum autem lle frojier beccata a nobis recesserit. et. auolauerit tunc dndicendum veiwnium tunc vecipiendus est luctus. Dicebat autem et similitudinem ad illos : Quia nemo commas1005 Sram, à uestimento nouo inmittit n uestimentum uetus, alio-

quin et nowum rumpit et ueteri non conuenit commassura a nouo. Cum interrogatus esset dominus cur discipuli eius non ieiunarent respondit carnales adhuc quosque et necdum passionis resurrectionisque suae fide solidatos non posse seueriora 1oro jeiunia et continentiae sustinere praecepta ne per austeritatem nimiam etiam credulitatem quam habere uidebantur amittant. Ipsos ergo adhuc discipulos famquam. wuetera uestimenia dicit quibus incomuenienter nouus pannus assuitur, id est aliqua particula doctrinae quae ad nouae uitae temperantiam 1or5 $ertinet quia, si hoc fiat, et $psa doctrina quodammodo scinditur

cuius particula quae ad ieiunium ciborum ualet inoportune traditur cum illa doceat generale ieiunium. non a concupiscentia ciborum tantum sed ab omni laetitia temporalium delectationum cuius quasi janmum, id est pariem aliquam. quae ad cibos 985 Matth. ix, 15 ; Marc. ii, 19. 999/1003 Hieron., ;z Mazzb. (PL XXVI, 59 A) ; Beda, in Marre. (1, 919/923). 1007/1012 Hieron., 7? Mazzb. (PL XXVI, 59 B). 1007/1022 Beda, 77 Marr. (1, 926/941). 1012/1034 Aug., quaest. eu. s. Luc. (PL. XXXV, 1340). 982 talamo B D E 981 huius 4 D E 993 quidem D resuttectionisque B* E

legis

4d BD E etom.CD

autem ozz. D

991 999 1010 ieiunii B*

987 eleganter 4? C D G 996 habere 74 B* E J*

1000 quia C D, quoque G

126 1020

v, 37-38

IN LVCAM II

pertinet, dicit non oportere hominibus adhuc ueteri consuetudini deditis impertiri quia et illinc quasi conscissio widetur fieri etipsi uetustati mon. conuenit. Et nemo mittit uinum nowum in utres ueteres, alioquin rumpit winum nouum utres et ipsum effunditur et utres peri-

1025

buni. Sed uinum nouum in utres nouos mitiendum est, eb utra-

wueteribus comparat wiri-

PL 392

1030

bus quos uino nouo, id est spiritalibus praeceptis, facilius disrumpi quam id fosse continere dicit. Erunt autem iam utres nowi cum. post ascensum, domini desiderio consolationis evus orando et sberando innouantur. T'unc enim acceperunt spiritum sanctum quo impleti cum linguis omnibus loquerentur a. Iudaeis nescientibus sed tamen uere attestantibus dictum est qwia musto leni sunt ist. Nouwwum enim uinum iam. nowis utribus

que conseruantur.

1055

Vi I

R

quoque

uenerat, hoc est spiritus sancti feruor spiritalium corda re-

V

V, 30

Eosdem

pleuerat. Aliter. Cauendum doctori ne animae nondum renouatae sed in uetustate malitiae perduranti nouorum mysteriorum secreta committat.

Et nemo bibens uetus statim uult nouum. Dicit enim : Vetus melius est. Iudaeos significat quibus uitae ueteris saliua im1040 butis nouae gratiae praecepta sorduerant quia profecto maiorum traditionibus commaculati dulcedinem spiritalium uerborum percipere nequaquam ualebant. Factum est autem 4n sabbato secundoprimo cum. transirent per sata uellebant discipuli eius spicas et manducabant confri1045 cantes manibus. Hoc est quod Marcus ait quia discipuli Propter nimiam eorum qui ueniebant ut curarentur óimortunitatem ne manducandi quidem spatium habebant et ideo quasi homines esuriebant. Quod autem spicas segetum manibus confricant et inediam consolantur uitae austerioris indicium est non frae1050 paratas epulas sed cibos simplices quaerentiwm. Et nota quod jrimi apostoli saluatoris litteram sabbati destruunt. aduersum Hebiomías qui cum, ceteros recipiant apostolos Paulum quasi transgressorem legis repudiant. Vnde bene Lucas diem quo sabbati littera solui coeperat 8evrepómporov, hoc est secundo1055 primum, sabbatum nuncupat uolens intimare sabbati legalis obseruantiam cessare ultra debere et naturalis sabbati li1026/1037 Beda, in Marc. (1, 944/955). 1030 Act. ii, 1-15. 1045 Marc. vi, 31. 1045/1053 Hieron., in Mab. (PL XXVI, 78 D) ; Beda, i5 Marr. (1, 1053/1081 Ambr., exp. eu. s. Luc. (CC XIV, V, 550-371). 965/974).

1020 uetere B* 1026 conparat doctrinae B* C* nis Ebionitas

E* consuetudine 44 B E* 1021 impertire /4* B* E G B E G | — 1034 ueterat B* D E, inerat B? 1035 doctori ne] D E G*, doctis ne Ct 1043 transiret B 1049 consolantes D D J — recipiunt C* D 1053 legem B* E tepudiunt B* C*

v, 36-vi, x

I27

bertatem quae ad Moysi usque tempora ceterarum

dierum

similis erat oportere restitui ut sicut ecclesiam non circumcisio uel caerimoniae legis sed fides Abrahae qua in praeputio 1060

1065

1070

iustificatus est per dilectionem operata saluat ita hanc etiam non aliud quam spiritale sabbatum quo et ipse Abraham semper a seruili, id.est noxia, uacabat actione per septiformem spiritus sancti gratiam Deo commendet. Huius itaque temporis sabbatum quo sicut in ceteris diebus utilia quaeque licet operari ad distinctionem Iudaici sabbati quo non iter facere non ligna colligere non alia quaelibet necessaria facerelicebat secundoprimum appellat primum uidelicet hoc secundo praelatum siue temporis ordine quia per innumera ante legem saecula quo modo nunc agitur a patribus agebatur seu certe gratiae munere significans ut nihil aliud secundoprimum quam inferiori superius intellegas esse sabbatum. Nam et primus homo de terra terrenus, secundus homo de caelo caelestis. Nec tamen errat, si qui dominum

1075

1080

1085

Iesum Christum secundo-

primum Adam uelit appellare, qui merito scilicet et gratia non humanae natiuitatis ordine primum praecesserit Adam iuxta quod de illo praecursor suus ait: Qw? fost me uenit ante me factus est quia rior me erat. Potest et ita in sabbato secundoprimo dictum intellegi ut unum idemque noui testamenti sabbatum et secundum et primum sit secundum quia post legale sabbatum a nobis obseruatur primum quia et ante decreta legis a iustis obseruabatur antiquis. Mystice autem discipuli per sata transeunt illa uidelicet de quibus dominus ait, Leuate oculos uestros et widele regiones quia albae sunt iam ad messem, ei qui metit mercedem accipit, et ideo nihil melius esurire quam salutem intelleguntur hominum quam ipse messorum primus quondam inter preces esuriens mox ostensis quas cupiebat dapibus audit :Surge Petre occide ei manduca.

Et mira sacramenti concordia quia et ibi mactari et manducari iubentur animalia et hic conífricari et nihilominus man1090 ducari spicae referuntur. Hoc est enim, Mortificate membra uestra quae sunt swper terram. et exwuile wos ueterem hominem

cum. aciibus eius, quia non aliter quisque transit in corpus Christi non aliter doctorem profectus sui fructibus pascit. Vellere itaque spicas est homines a terrena intentione qua

1095

solum mentis quasi radicem fixerant eruere fricare autem 1072 I Cor. xv, 47.

1076 Ioh. i,15.

1083 Ioh.iv, 55-56. ^ 1087 Act. x, 13.

1081/1103 Beda, 77 Marr. (I, 974/1003).

1090 Col.iii, 5. ^ 1091 Col. iii, 9.

1059 quia B* C E* 1060/1061 non etiam hanc C D 1067 50s; hoc add. ac 1074 qui BE G 1070 ni .4 1068 praelatam G C,a D G J, est sup. ]* 1088 1084 accipiet 74, accepit B* E gratiae D metito] quid inerit D 1090 refferuntur B quae C X primumetom.B E | 1089 confrigari B D E* E 1094 est spicas C D

PL 595

128

IN LVCAM II

manibus exemplis uirtutum ab ipsa etiam carnis concupiscentia quasi folliculis atque integumentis aristarum puritatem

IIOO

vi, 2

mentis exuere. Grana uero manducare est emundatum quemque ab omni inquinamento carnis et spiritus per ora praedicantium ecclesiae membris incorporar. Et bene haec discipuli apud Marcum dominum praegredientes egisse referuntur quia doctoris necesse est sermo praecedat et sic cor auditoris gratia supernae uisitationis illustret.

Quidam autem Pharisaeorum dicebant illis : Quid facitis quod non lice im sabbatis? Haec alii euangelistae narrant ipsi domino fuisse magis obiecta. Sed siue illi siue discipulis eius siue per plures passim criminantes utrisque sint dicta, neque enim ullus euangelista falsum scribere potuit, tamen quia quicquid a discipulis agitur ad eum respicit cuius in IIIO agendo magisterium sequuntur confestim ille iuxta quod Esaias ait, E? arguet in aequitate fro mansuetis terrae, falsos legis defensores ueris sanctorum deuincit exemplis. Ait enim: Nec hoc legistis quod. fecit Dauid cum. esurisset tpse et. qui cum €o erant quomodo intrauit in. domum. Dei et janes proIIIS positionis sumpsit et manducawit et dedit his qui cum dbso erant quos mon lice manducare nisi lantum sacerdotibus ? Regum narrat historia beatum Dauid insidias Saulis uitantem ad Abimelech sacerdotem uenisse in Nobe sibi suisque cibos petisse at sacerdotem panes communes non habentem cum soII2O lum primo disceret mundos a mulieribus ab heri et nudius tertius fuisse pueros panes consecratos ei dare non dubitasse melius arbitratum propheta dicente, Mósericordiam uolo et non sacrificiwm, de famis periculo homines liberare quam Deo offerre sacrificium. Hostia enim Deo flacabilis homunwm 1125 salus est. Obponit ergo dominus Pharisaeis calumniantibus ef dicit, Si et Dauid sanctus est et Abimelech pontifex a uobis non reprehenditur sed legis uterque mandatum brobabili excusatione transgressi sunt et fames in causa. est, cur eandem famem non probatis in apostolis quam probatis in celeris ? Quamquam et 1I30 ?n hoc multa distantia sit, isti spicas in sabbato manu confricant, illà banes comedere leuiticos et ad sabbati sollemnitatem accedebant. Coquebantur enim panes propositionis ante sab1105

vi, 34

1099 II Cor. vii, 1. 1105 Matth. xii, 2 ; Marc. ii, 24. 1111 Es. xi, 4. 1116 I Reg. xxi, 1-6. 1116/1132 Hieron., 7n Mazb. (PL XXVI, 79 A-B). 1116/ 1144 Beda, in Marr. (1, 1037/1060). 1122 Matth. ix, 15 ; Osee vi, 6. 1132/ ie Beda, in Sam. (PL. XCI, 648-653) ; de Tab. (PL. XCI, 411-414) ; Ioseph., an.

210,7.

1098 manducari 4 B? CD EG J 1102 doctotes /4 B* E J* 1116 Regnum B* E 1117 historiae B* E 1118 Abimelec B E, Abimalech D sibi oz.

D 1120 nudus B C* E 1122 arbitratus P? prophetae B* E multo B E distantia sit multa D 1130/1131 confrigant B E*

1130

PL 594

vi, 1-6

129

batum et sabbato mane oblati super sacram mensam ponebantur bis seni ad alterutros conuersi duabus pateris aureis 1155 Superpositis ture plenis quae permanebant ad aliud sabbatum

et tunc pro illis alii deportabantur illi uero sacerdotibus ex-

hibebantur et ture incenso in igne sacro in quo omnia holocausta fieri solebant aliud tus super alios duodecim panes adiciebatur. Qua hora superueniens Dauid panesque conse-

1140 Cratos accipiens ostendit figurate sacerdotalem cibum ad usum

transiturum esse bopulorum siue quod omnes witam sacerdotalem debemus imitari siue quia omnes filii ecclesiae sacerdotes sunt. Vngimur enim in sacerdotium sanctum offerentes nosmet ipsos Deo hostias spiritales. i14)

vi, 6

Ef dicebat illis : Quia dominus est filius hominis etiam sab-

bati. Si, inquit, Dauid rex sacerdotali cibo pastus excusabilis est et iuxta alterius euangelii fidem sacerdotes sabbatum per templi ministerium uiolantes crimine carent, quanto magis filius hominis qui uerus rex et uerus sacerdos et ideo dominus 1150 est sabbati euulsarum sabbato spicarum noxa non tenetur. Factum est autem et in alio sabbato ut intraret in sinagogam ei doceret, et erat ibi homo et manus eius dextera arida. Sabbatis

1155

1160

1165

1170

praecipue dominus in sinagoga docet operaturque uirtutes non solum propter insinuandum spiritale sabbatum sed et propter celebriorem eo die populi conuentum cui tunc ex antiqua patrum institutione moris erat quia uacare a labore per legem iubebatur legendis audiendisque scripturis operam dare iuxta quod in actibus apostolorum Iacobus loquitur : Moyses enim à diebus antiquis habet quà eum praedicent in sinagogis ubi ber omne sabbatum legitur. Nam sicut hi quibus uenandi ars est ubi feras pisces et uolucres plus abundare didicerint ibi sua maxime retia tendunt, ita et dominus semper docuit in sinagoga et in templo quo omnes Iudaei conueniebant uolens omnes saluos fieri e ad agnitionem ueritatis uenire. Homo sane qui manum habebat aridam humanum genus indicat infecunditate boni operis arefactum sed domini miseratione curatum cuius dextera quae in primo parente dum uetitae arboris poma decerperet aruerat per redemptoris gratiam dum insontes manus in crucis arbore tenderet bonorum operum sucis est restituta saluti. Et bene in sinagoga manus erat arida quia ubi scientiae donum maius ibi grauius est inexcusabilis noxae periculum. 1140/1144 Ambr., exp. eu. s. Lac. (CC XIV, V, 384-388). 1143 I Pet. ii, 5. 1145/1150 Beda, 2 Marc. (I, 1086/1091). 1147 Matth. xii, 5. 1158 Act. XV, 21; 1162 Ioh. xviii, 20. 1163 I Tim. ii, 4. 1164/1172 Beda, i» Marc. (I, 1093/1100) ; Ambr., exp. eu. s. Luc. (CC XIV, V, 421-424).

1133 supra Jd B E G 1135 quae oz. D 1139 adiciebantur 44 C D J* 1146 Si add. sup. B?, om. E 1156 qui B 1159 praedicet 4 D J| ^ 1160 fenandi B* E* 1168 aruetet E 1169 arboris B* E 1171 inexcusabile D

130 107 I175

Obseruabant autem scribae et Pharisaei si sabbato curaret ut inuenirent accusare illum. Quia destructionem sabbati quam 1n discipulis arguebant probabili magister excusauerat exemplo nunc i$sum obseruando magistrum calummiari wolunt ut, Si sabbato

vi, 8 1180

IN LVCAM II

curet, £ransgressiomis,

si non

sunt. Et quod sequitur, Beatus homo

vi, 9

1185

curet, crudelitatis aut

imbecillitatis axguant. Ipse uero sciebat cogitationes eorum, et cetera, Hoc est quod legimus : Dominus nouit cogitationes hominum quoniam uanae quem iu erudieris, do-

mine, ei de lege tua docueris ewm, de illis dictum est qui legem per Christum adimpletam nec nobis carnale per hanc sed spiritale sabbatum didicerunt esse praeceptum. Ait autem ad illos Iesus : Interrogo wos si licet sabbato bene facere an. male ? Praeueniens dominus calumniam Iudaeorum quam sibi perfida mente parauerant arguit eos quia legis praecepta praua interpretatione uiolarent aestimando in sabbato eliam a bonis operibus feriandum cum lex a. malis abstinere iu-

1190 beat dicens, Omne opus seruile non facietis in eo, id est pecca-

II95

1200

1205

tum, Omnis enim qui facit peccatum seruus est peccati, eodem praecepto simul et futuri saeculi formam in praesentibus adumbrans ubi qui per sex saeculi huius aetates bona fecerunt in septima quiete malorum tantummodo non autem et bonorum sint ferias habituri. Nam licet saecularia opera conquiescant non otiosus tamen, boni operis actus est in Dei laude quiescere. Animam saluam facere an perdere, hoc est hominem curare annon ? Idem est quod praemiserat, Bene facere an male, non quod Deus summe bonus auctor mali nobis aut perditionis esse possit sed quod eius non saluare scripturae consuetudine perdere dicatur sicut dicitur indurasse cor Pharaonis non quod molle obdurauerit sed quod meritis praecedentibus obduratum misericorditer emollire noluerit. Et nos cum rogamus ne nos inducat in temptationem protinus addendo, sed libera mos a malo, manifeste docemur eius inducere in temptationem non esse aliud quam non liberare a malo eius perdere animam esse a perditione saluam non facere. Si quem uero mouet quare dominus cum corpus esset curaturus de animae saluatione interrogauerit, intellegat uel animam more scripturarum pro 1174/1178 Hieron., in Matzb. (PL XXVI, 8o B) ; Beda, i» Mare. (1, 1102/1105). 1180 Ps. 95, 11-12. 1186/1196 Ambr., exp. ex. s. Luc. (CC XIV, V, 424-430) ; Beda, /5 Mare. (1, 1107/1118).

— 1190 Leu.xxiii 3. ^ 1191 Ioh. viii, 24.

1197/

1225 Beda, /s Mare. (I, 1119/1148). — 1201/1207 Greg. Magn., Joz;. in Execb. (PL, LXXVI, 916 C) ; moral. (PL LXXVI, 587 C). 1201 Ex. vii, 5. 1204 Matth.

WISIS.

1i7* transgressiones D* E* credulitatis B* E*, crudulitatis B? E? uiolatint D G J 1189/1190 iubeat abstinere D 1190 faciatis B E

id D 1199 nobis mali /4 B E — 1202 obdurauerat B* E 1205 ei E 1206 aliud esse C D

1188 1198

quod] quia C

PL 395

vi, 7-12

I3I

1210 homine positam sicut dicitur, Hae sunt animae quae exierunt de femore Iacob, uel quod illa miracula propter animae salutem faciebat uel quod ipsa manus sanatio salutem animae significabat quae a bonis ut praedixi cessans operibus aridam quodammodo dextram habere uidebatur. vi, IO 12310. Ei circumspectis omnibus dixit homini : Extende manum iuam. Ei extendit, et restituta est manus eius. Sananda

manus

arida iubetur extendi quia infructuosae debilitas animae nullo melius ordine quam elemosinarum largitate curatur. Vnde Iohannes Baptista turbis sciscitantibus quid facerent ut non 1220 uelut arbores aridae mitterentur in ignem hoc solum praecepit : Qué habet duas tunicas det non habenti, et qui habet escas simaliter faciat ; et in ecclesiastico dicitur : Fzl? non sit manus PL tua ad accipiendum porrecta el ad dandum collecta. Frustra enim 396 manus ad Deum pro peccatis rogaturus expandit qui non has 122; ad uiduam rogantem beneficium laturus extenderit. vi, II Ipsi autem repleti sunt insipientia et conloquebantur ad inuicem. quidnam facerent Iesu. Magna utique insipientia eos qui salute plurimum indigebant de nece saluatoris agere consilium. Qui quantum nequitiae studeant ostenditur cum et hoc 123o in crimen reputant quod ad uerbum illius saluam qui languebat extenderit dexteram quasi non eorum quisque maiora sabbatis egerit cibos portando porrigendo calicem ceteraque quae uictui necessaria sunt exsequendo. Neque enim qui dixi e facia sunt sabbato laborasse poterat conuinci. Factum est autem 1n illis diebus exiit 4n montem orare. Non Vi, 12 123)5; omnis qui orat ascendit in montem. Est enim oratio quae beccatum jacit. Sed qui bene orat qui Deum orando quaerit hic a lerrenis ad swperiora jrogrediens uerticem. curae. sublimioris ascendit. Qui uero de diuitiis et de honore saeculi aut certe de 124o inimici morte sollicitus obsecrat ipse in infimis iacens uiles ad Deum preces mittit. Orat autem dominus non ut fro se obsecret sed ut jro me impetret. Nam etsi omnia posuerit pater in potestate filii, filbus tamen ut formam hominis impleret obsecrandum

patrem utat esse bro nobis quia aduocatus est noster. Aduoca124; ium, enim, inquit, habemus apud patrem Iesum Christum. Si aduocatus est, debet bro meis interuenire peccatis. Non ergo quasi infirmus sed. quasi pius obsecrat. Vis scire quam omnia quae uelit possit ? Et aduocatus et iudex est. In altero pietatis officium in altero insigne est potestatis. 1210 1234 eu. 5. 1242

Gen. xlvi, 26 ; Ex. i, 5. 1221 Luc. iii, 11. 1222 Eccli. iv, 56. 1227/ Beda, i4 Marr. (I, 1154/1161). 1233 Ps. 32, 9. 1236/1255 Ambr., exp. Luc. (CC XIV, V, 441-476). 1236/1249 Beda, i» Mare. (1I, 1066/1080). Ioh. xvii, 2. 1244 I Ioh. ii, 1.

1210 qui D 1217 qua C* D — 1223 dandam D 1226 conloquentes B? 1224 50s; facerent adZ. de sup. P* 1229 student 4 B E — 1231 extenderet 74 1242 imperet D /* 1235 monte D quique B* dexram CD BE]

132 1250

1255

IN LVCAM

II

Et erat pernoctans in. oratione Dei. Forma tibi praescribitur quam debeas aemulari. Quid enim te pro salute tua facere oportet quando pro te Chrislus in oratione bernoctat ? Quid te facere conuenit cum uis aliquod officium pietatis adoriri quando Chrisius missurus apostolos prius orare curauit ? V?s scire quam mihi non sibi orauerit? Et cum dies, inquit, factus esset uocauit discipulos suos et

Vl, I3

1260

elegit duodecim ex ipsis. Vbi notandum quod euangelica et apostolica scriptura non solum illos duodecim appellat discipulos Christi sed et omnes qui in eum credentes magisterio eius ad regnum caelorum erudiebantur. Discipuli quippe a discendo sunt uocati ex quorum multitudine quos ipse uoluit elegit. Quos et apostolos nominauit. Apostoli Graece Latine missi dicuntur. Cuius sacramentum nominis exponens euangelista

Marcus ait : Ef fecit ut essent duodecim cum llo et ut matteret eos $raedicare euangelium ; et ipse dominus dicit : Szcut misit me pater et ego milio uos. Qui bene duodecim sunt electi ut uidelicet mundi salutem quam uerbo praedicarent suo quoque numero mystice commendarent. Ter enim quaterni decus 1270 dipondius. Hinc est enim quod et superius dixi quia cum in typo ecclesiae Salomon domino templum conderet fecit et mare aeneum in quo sacerdotes lauarentur duodecimque illud bouum clunis inposuit quorum tres aquilonem tres occidentem tres meridiem et tres aspicerent orientem figuraliter insinuans 1275 quoniam apostoli apostolorumque successores cunctas orbis quadrati plagas fide et confessione sanctae trinitatis essent a peccatorum labe purgaturi. vi, 14 Simonem. quem. cognominawil Petrum et. Andream |fratrem eius. Non nunc primum Simoni Petri cognomen indidit sed 1280 longe ante cum a fratre Andrea ad se adductum intuitus dixit : Tw es Simon filius Iohanna tu uocaberis Cephas quod interprelatur Petrus. Sed cum uolens Lucas nomina duodecim apostolorum enumerare necesse haberet Petrum dicere breuiter innuere uoluit quod non hoc ante uocaretur sed ita eum domi1285 nus cognominauerit quamuis non tunc sed quando Iohannes ipsa domini uerba posuit intentos uidelicet reddens auditores. Nam si hoc ante uocaretur, non ita uideres mysterium petrae putans eum casu sic uocari non prouidentia Dei, ideo uoluit 1265

1265 Marc. iii, 14. 1266 Ioh. xx, 21. 1270 supra lib. I, 2636 sqq. 1271 III Reg. vii, 23-25 ; II Paralip. iv, 2-4. 1279/1297 Beda, in Marc. (I, 1308/1327). 1281 Ioh. i, 42.

1261 dicendo / ^ 1264/1265 Marcus euangelista B E et BE — 1268 uerba D 1269 quater G— deciis D dipundius B 1281 Iohannis 74, lona H

1267 pos; electi adZ. 1270 dispondius 24,

PL 397

vi, I2-I5

133

eum prius aliud uocari ut ex ipsa commutatione nominis sa1290 cramenti uiuacitas commendaretur. Idem ergo Latine Petrus quod Syriace Cephas et in utraque lingua nomen a petra diriuatum est haud dubium quin illa de qua Paulus ait : Petra autem erat Christus. Nam sicut lux uera Christus donauit apostolis ut lux mundi uocentur sic et Simoni qui credebat 1295 in petram Christum Petri largitus est nomen cuius alias alludens aethimologiae dixit : T'4 es Petrus, et super hanc betram aedificabo ecclesiam meam. Violenter ergo quidam Latino uel Graeco nomini Hebraeam quaerentes aethimologiam dicunt Petrum dissoluentem siue disculciantem uel agnoscentem 13oo interpretari cum et expositio Iohannis euangelistae cuius memini et ipsa lingua Hebraea quae P litteram omnino non sonat Hebraeum hoc nomen non esse testetur. Abusiue enim Fetrum pro Petro sicut et Faulum et Filatum pro Pilato et Paulo Scribentes uiolenter ficto nomini falsam interpretationem 1365 Ssubnectunt. Simon autem oboediens interpretatur. Porro Andreas Graecum nomen est et àzó 7oU àvàpós, hoc est a uiro,

wis appellatur. Quibus recte uocabulis apostolorum primi decorantur qui mox agnum Dei a Iohanne cognouerunt eum uidere et audire curauerunt. Quod uero Simon ponens mae1310 rorem uel audiens tristiam interpretatur illi tempori congruit quando post resurrectionem uiso domino uel mortis illius uel suae negationis maerorem deposuit sed suae confestim mortis tristitiam audiuit dicente domino : Cum autem senueris exLendes manus iuas, et alius te cinget et ducet quo mom wis. vir4-15131; Jacobum et Iohannem Philippum et Bartholomeum Matheum et Thomam. Pulchre ac reuerenter Lucas in catalogo apostolorum usitato nomine Matheum in prima uero de teloneo uocatione ut superius ammonui Leuin appellare maluit. Ipse uero Matheus iuxta quod scriptum est, Dic tu iniquitates tuas ut PL 1320 4uslificeris, et manifeste Matheum

de teloneo uocatum

et in 398

ordine se apostolorum publicanum cognominat sed et compari suo Thomae cum a ceteris euangelistis sit praelatus se in ordine 1290 Hieron., 2077. (CC LX XII, 142, 14). 1292 I Cot. x, 4. 1293 Ioh. viii, 127 1294 Matth. v, 14. — 1296 Matth. xvi, 18. — 1297/1302 Hieron., 7ozz. (CC IJXSXIEA 1A, 18522 5/147, 16; 155, 21). 1305 Hieton., 2ozz. (CC LX XII, 148, 4). 1305/1307 Hieron., 207. (CC LXXII, 142, 25-27). 1305/1309 Beda, i» Marr. (L, 1352/1555). 1307 Ioh. i, 35-40. 1309 Hieron., 707. (CC LXXII, 141, 1-2). 1309/1314 Beda, in Mare. (1, 1327/1332). — 1311loh. xx, 19-20. — 1313 Ioh. xxi, 18. 1317 Luc. v, 27. Supra, 883 sqq. 1319 Es. xliii, 26. 1320 Matth. ix, 9 ; x, 3.

1292 deriuatum 4 C D 1296 aetoimologiae B E 1302 nomine 74 non ozz. A D testatur 4 B E

1299 discalciantem 44 D Fethrum B E 1303

Faulum pro Paulo et Philatum pro Pilato D Saulum / 1304 ficti E 1306 et oz;. B E 1307 5o: uocabulis aZZ. et D primo D 1309 cutaruntC D 1310 tempote 4d B*C* DE J 1316 apostolorum oz. C D 1321 se oz. D

134

IN LVCAM II

supponit. Iacobus sane et Iohannes qui ob eximium uirtutis et animi culmen filii tonitrui, hoc est boanerges, siue ut emen1325 datius

1330

1355

1340

scribitur banereem,

sunt a domino

cognominati nec

frustra quorum unus e caelestibus intonans uocem illam theologicam quam nemo prius edere nouerat emisit : 7» frinciio erat uerbum, et uerbum erat apud Deum, et Deus erat uerbum, et cetera. Quae tanto robore grauida reliquit ut, si aliquanto plus intonare uoluisset, nec ipse capere mundus posset. Sed et ambo saepe seorsum et in montem a domino duci et aliquando sonum de nube terrificum percipere meruerunt : Hic est filius meus dilectus. Prisca quoque nomina meritis aptissima gestarunt. Jacob enim subplantator, Iohannes in. quo est gratia uel domini gratia dicitur. Nam ille et carnis curam domino uocante supplantare et ipsam carnem Herode trucidante gauisus est contemnere, iste ob amoris praecipui gratiam quam uirginali gloria meruerat super redemptoris sui pectus in caena recubuit. PIulippus os lampadis interpretatur et recte quia et uocatus a domino mox inuento Nathanaheli lumen quod agnouerat praedicauit dicens : Quem scripsit Moyses in lege et prophetae qànmuenimus Iesum filium Ioseph a Nazareih. Et postmodum quod se de lumine minus scire sentiebat suppliciter quaesiuit, Domine, inquiens, ostende nobis patrem,

1545

1350

1555

et sufficit nobis. Bartholomeus Syrum est non Hebraeum et interpretatur filius suspendentis aquas, hoc est filius Dei, qui praedicatorum suorum mentes ad caelestia contemplanda suspendit ut quo celsa liberius peruolant eo terrenorum corda feracius dictorum suorum guttis inebrient. Vnde bene Moyses de ecclesia mystice disserens ait : Quia non est terra ad quam ingredimini possidendam similis terrae Aegypti de qua existis ubi iacto semine in. hortorum morem aquae ducuntur inriguae sed de caelo pluwias spectans quam Deus suus inuisit omni tempore. Saecularis enim sapientia quasi coluber per humum serpit diuina autem de caelestibus intonat. Matheus donatus dicitur uidelicet quia magno domini munere de teloneario publicano in apostoli est et euangelistae delegatus officium. Thomas abyssus uel geminus unde et Graece Didimus appellatur quia quo ceteris diutius dubitauit eo dominicae resurrectio1323/1325 Hieron., cozzzent. in Dan. (PL XXV, 519 B) ; nom. (CC LXXII, 142, 9). 1326/1343 Beda, i» Marc. (I, 1335/1350 ; 1357/1362). 1327 Ioh. i, r. 1330 Tobi s. 1333 Matth. xvii, 5. 1334 Hieron., 7oz. (CC LXXII, 67, I9 ; 146, 16-17). 1336 Act. xii, 2. — 1338 Ioh. xiii, 23. — 1339 Hieron., noz. (CC LXXII, 140, 22-23). 1341 Ioh. i, 45. 1344 Ioh. xiv, 8. 1345/1346 Hieron., 7077. (CC LX XII, 135, 20-21). 1345/1360 Beda,» Marc.(1, 1362/1374). 1350 Deut. xi, 10-12. 1355 Hieron., noz;. (CC LX:XII, 157, 20). 1356 Matth. 1X,39. 1358 Hieron., 207. (CC LXXII, 158, ro-11). 1359 Ioh. xx, 24-28.

1324 thonitrui .4 B E 1325 ne C* D 1329 si ozz. D 1334 Iacobus 4 B D supplantator 4 D 1346 peccatorum D 1348 co] et D 1358

Dydimus 7:4 D, Didymus G

Vi, I4-I5

35

1360 nis ueritatem altius didicit de quo pulchre Paulinus Nolae antistes cecinit :

Hic dubius gemino Didimus cognomine Thomas Adiacet, hunc Christus bauidae cunctamine mentis

Pro nostra dubitare fide Dermisit ut et nos 1365

Hoc duce firmati dominumque Deumque trementes

Vuere post mortem uero fateamur Iesum Corpore uiua suae monstrantem wulnera carnis. lacobum Alphei et Simonem qui uocatur zelotes. Hos cum additamento posuit ad distinctionem Iacobi Zebedei et Si12370 monis Petri uel etiam Iudae traditoris. Nam et hunc Simonem fuisse dictum Iohannes ostendit qui ait : E£ cum intinxisset panem dedit Iudae Simoni Scariothis. Et Iacobus quidem Alphei ipse est qui in euangelio frater domini nominatur quia Maria uxor Alphei soror fuit Mariae matris domini quam Mariam 1575 Cleophae Iohannes euangelista cognominat fortasse quia uel isdem Alpheus etiam Cleophas est dictus uel ipsa Maria defuncto post natum Iacobum Alpheo Cleophae nupsit cui Simeonem filium genuisse eumque consobrinum domini existentem eo quod Cleophas frater fuerit Ioseph Hierosolimae post 1580 Iacobum rexisse ecclesiam historia ecclesiastica tradit siue hic apostolus Simon seu quilibet alius Simeon fuerit. Quia uero Iacobus merito filius Alphei, id est docti, sit cognominatus ipsi testantur apostoli qui eum post domini passionem statim Hierosolimorum ordinauerunt episcopum. Quia et ante san1585 guinis effusionem uerus etiam ipse carnalis desiderii sit subplantator testatur Hegesippus uicinus apostolorum temporum historicus,

S«scep:it,

inquiens,

ecclesiam |Herosolimae

ost

apostolos frater domini Iacobus cognomento Iustus. Multi quidem Iacobi uocabantur, hic de utero matris sanctus uocatus fuit ui1390 "wm, ei siceram mon bibit carnem nullam comedit. numquam altonsus

est meque uncius

est unguento neque usus est balneo.

Huic solitum erat ingredi sancta sanctorum. Siquidem uestibus laneis mom utebatur sed lineis solusque ingrediebatur qm templum. et fixis genibus bro populo deprecabatur in tantum 1395 ut camelorum duritiam traxisse eius genua. crederentur. Simon autem zelotes ipse est et Simon Cananeus de uico Galileae 1362/1367 Paulin. Nol.,carzzen XXVII, 415-420 (C$EL XXX,280). 1368/1395 Beda, in Marc. (I, 1383/1392). 1371 Ioh. xiii, 26. ^ 1372/1395 Hieron., de uir. inl. (7, 1-24). 1373 Matth. xii, 55. — 13v5 Ioh.xix,25. . 1395/1405 Hieron., in Mattb. (PL XXVI, 65 C-D). 1395/1414 Beda, i7 Marc. (1, 1401/1418).

1365 duci 44 E 1363 Adiecit 4 B E 1361 antestes /A*, antestis B E G J 1382 Iacob 1369 additamente B* E* 1367 uiuae B D E Deum D 1384 Quae C*, Qui /. — 1385 1383 statim post domini passionem D AG 1387/1388 post 1387 Suscipit E 1386 testatur oz. D desideria D 1392 sollicitum B? apostolos oz. D

PL 399

136

vi, I6 1400

Cana ubi aquas dominus conuertit in uinum. Cana quippe zelus Cananeus zelotes interpretatur. Iudam Iacobi et Iudam Scarioth qui fuit 5roditor. Et horum distinctionis gratia nomina duplicauit quorum unus ut ipse in catholica scribit epistola frater est Iacobi qui etiam Thaddeus uocabatur alter aut a uico in quo ortus est aut ex tribu Issachar praesagum suae condemnationis uocabulum sumpsit. Issachar quippe quod dicitur est merces pretium proditionis

1405 insinuat,

I41O

vi, I7

1415

1420

1425

IN LVCAM II

Scarioth autem quod memoria mortis interpretatur

arguit eum non repente persuasum sed meditatum diutius dominicae traditionis subisse piaculum qui «on fer inprudentiam sed per prouidentiam inter apostolos eligitur. Quanta enim est ueritas quam nec aduersarius minister iÀnfirmat, quanta moralitas domini qui periclitari apud nos judicium suum quam affectum maluit ? Susceperat enim hominis fragilitatem et ideo nec has partes recusauit infirmitatis humanae. Voluit deseri woluit $rodi uoluit ab apostolo suo tradi ut tu a socio desertus a socio jroditus moderate feras tuum errasse yudicium perisse beneficium. Et descendens cum illis stetit in loco campestri et turba. discijulorum eius et multitudo copiosa plebis. Electurus apostolos dominus in montana subiit turbas uero docturus ad campestria redit quia non nisiin humili Christum turbae uidere sufficiunt. Nam haec est norma quam secutus apostolus ait : Non fotui uobis loqui quasi spiritalibus sed quas? carnalibus. Quasi baruulis in Christo lac uobis botum dedi non escam. Nondum enim poteratis sed me munc quidem potestis. Apostoli autem ipsi secundum Matheum quasi perfectiores et in monte et aperto saluatoris ore docti esse narrantur. Vbi si qui diligentius utrumque uelit euangelistam perscrutari, potest intellegi cum in monte duodecim discipulos elegit e pluribus quos et apostolos nominauwi quod Matheus praetermisit tunc illum habuisse sermonem quem Matheus interposuit et Lucas tacuit, hoc est in monte, ac deinde cum descendisset in loco campestri ha-

buisse alterum similem de quo Matheus tacet Lucas non tacet et utrumque sermonem eodem modo esse conclusum. Ab omni Iudaea et Hierusalem et maritima et T'yri et Sidonis, et cetera. Maritimam multitudinem nona proximo mari Galileae, neque enim hoc miraculi loco poneret, sed a 1435 mari magno reor esse cognominatam in qua etiam Tyrus et Sidon comprehendi poterant. Verum quia gentium ciuitates sunt Iudaeis quidem sorte datae sed non ab eis possessae eo

1430

1397 Ioh. ii, 1-1o. 1401 Iud. i, r. 1407/1414 Ambr., exp. ez. s. Luc. (CC XIV, V, 484-491). 1419 I Cot. iii, 1-2. 1423 Matth. v, 1 sqq. 1426 Luc. Vi, 13. 1437 Ios. xix, 28-29.

1401 Taddeus B C E, Tatheus J 1415 cum illis] Iesus de monte 74 1418 rediit C D 1424 ore saluatoris C D 142? Matheus] Marcus iz zzarg. B*

IBIE 400

vl, 16-20

137

quod hostes exterminare nequirent consulte nominatim ponuntur ut quanta sit fama uirtusque saluatoris intimetur quae ciui-

1440 exteras etiam ad sanitatem doctrinamque capessendam

tates accersiat. Vbi notandum quia dominus, etsi uenientibus ad se gentilibus misertus sit unde et puerum centurionis et Chananeae filiam approbata petentium fide curauit, non tamen eorum ciuitates intrasse repperitur ne uidelicet occasionem 1445 querellae Iudaeis calumniantibus suggereret sed perfectam potius salutem gentium passionis et resurrectionis suae tempori reseruaret. Quo imminente tempore gentilibus eum uidere quaerentibus ait : NZsó granwm frumenti cadens in terram mortuum fuerit, bsum solum manet ; si auiem mortuwm fuerit,

qulium fructum adfert. Et omnis turba quaerebat eum tangere quia wirius de illo vi, I9 exiebat et sanabat omnes. Et supra leprosus domino tangente mundatur, et hic omnis turba quae eum tangere potuit spiritus illius uirtute sanatur. Tactus ergo saluatoris opus est salu1455 tis quem tangere est fideliter in eum credere a quo tangi est eius munere firmari. Sed unusquisque in suo sensu abundat. Turbae quae de longe ad audiendum confluunt descendentis in campum domini curantur attactu. Discipuli qui in minoribus iam sunt instituti in montis cacumine ad maiora proue1460 huntur e quibus etiam eliguntur qui eum transfiguratum secreto in monte speculentur unus prae omnibus quasi sublimioris sapientiae fonte debriandus magistri recumbit in pectore. Raroque uspiam uel turbas dominum ad altiora sequi uel quempiam debilem inuenies in monte curari sed extincta 1465 febre libidinum accensaque scientiae luce pedetemtim quemque ad culmen subire uirtutum. Nam et in ueteri testamento Moyses solus cum Iosue montem Dei ascendens ad regendum uulgus in campo donec redirent Aaron ordinauit et Hur, Aaron quippe qui interpretatur mons fortitudinis singularem 1470 dominicae incarnationis excellentiam Hw uero qui ?g»;s dicitur donum sancti spiritus insinuat quia plures in ecclesia paruuli, etsi comitari magistros ad penetranda summae diuinitatis archana nequeunt, dominicae tamen incarnationis sacramentis redimi et spiritus sancti possunt ardore signari. Et ipse eleuatis oculis in discipulos suos dicebat :Beati pauvi, 20 1475 peres quia uestrum est regnum Dei. Etsi generaliter omnibus loquitur, specialius tamen oculos saluator in discipulos leuat 1450

1442 Matth. viii, 13.

V, I2-15.

1443 Matth. xv, 28.

1467 Ex. xxiv, 13-14.

1448 Ioh. xii, 24.

1452 Luc.

1469/1470 Hieron., 2077. (CC LX XII, 73,

6; 7T» 5. i438nequiuerint

D — 1441 quod

CD

1442 gentibus

D E — 1443 approbatam

1445 surgetet 74, suggetet B* E G J petentum Z4 C G, petendum E 1464 cutate JA B E J? 1458 adtactum B E 1447 tempori] tempore 4 B E.J 1473 tantum D 1469 qui oz. D 1465 pedetentim 44 B E, pedetemptim CJ 1474 redemi 4 B E ignitri B? IO

BEDA

CXX

PL 4OI

138

IN LVCAM II

ut his qui uerbum intenta cordis aure percipiunt latius saporis intimi lumen aperiat. Cui simile est quod Matheus ait : E? cum 1480 sedisset accesserunt ad. eum. discipuli eius et aperiens os suum docebat eos dicens : Beati pawperes spiritu. Nam quibus os in monte sedens aperit ut magna sublimiter audiant in eos oculos stans in campo dirigit ut audita patenter intellegant. Beati itaque pauperes non utique omnes sed illi tantummodo qui 1485 omne praesentis saeculi tametsi altum uideatur pro nihilo culmen ducunt qui merito regni caelestis perhibentur munere digni quia delectationis humanae probantur cupiditate nudati. Qualem se rex Dauid pauperiem sustinuisse declarans ait : Ego uero egenus et bauwper sum ; et alibi non modo ter1490 restria sed et ipsa pro domino supercaelestia parui pendens dicensque, Quid enim mihi vestat in caelo et a te quid uolui super lerram, mox ubi spei suae fixisset anchoram subdendo manifestat, Mihi autem adhaerere Deo bonum est ponere n domino Deo spem meam. Alioquin non nulli miserrima conditione pau1495 pertatis et hic saeculi gaudiis ob inopiam rerum et ibi regno Dei ob meritorum nequitiam carent. VL 2I Beati qui nunc esuritis quia saturabimini. Quid esurire beati quid sitire debeant Matheus exponit uidelicet iustitiam apertissime nos instituens numquam nos satis iustos aestimare 1500 debere sed cotidianum iustitiae semper amare immo ardere profectum. Cuius perfectam saturitatem non in hoc saeculo sed in futuro posse prouenire supernorum desiderio psalmista flagrans ostendit qui ait : Ego autem cum. iustitia. apparebo in conspectu tuo satiabor dum mamnifestabitur gloria tua. Potest 1505 et simpliciter accipi, Beati qui nunc esuritis, qui castigatis corpus uestrum et seruituti subicitis qui in fame et siti uerbo operam datis quia caelestium tunc gaudiorum habetis ubertate perfrui. Beati qui nunc fletis quia ridebitis. Non temporalium damna 1510 commodorum sed uirtutum detrimenta spiritalium qui flent aeterna beatitudine consolabuntur. Vbi non nostra solum sed et proximi iubemur commissa deflere quem, si ut nos diligimus, consequenter illius et profectu nos gratulari et defectu necesse est tribulari nec solum tribulari uerum ad lacrimas 1515 usque succendi. Sic enim Samuel et Dauid peccatum Saulis et interitum lugent. Sic peccatricem dominus ipse fleuit super ciuitatem et maestis compassus sororibus Lazarum quem di1479 Matth. v, 1-3. 1498 Matth. v, 6. 1515 I Reg. xv, 55.

1489 Ps. 69, 6. 1503 Ps. 16, 15. II Reg. i, 12.

1491 Ps. 72, 25. 1505 I Cor. ix, 27. 1516 Luc. xix, 41.

1493 Ps. 72, 28. IT Gofr)xiP 27: 1517 Ioh. xi, 55.

1486 dicunt B* C* E 1487 cupiditatem B* E* 1488 pauperem D 1490 ipse B E 1500 immo ardere oz. D 1508 accepi B E* 1506 seruitute B (5E DOE 1507 ubertatem B E*

BE 402

vi, 20-23

1520

152)

vi, 22

I39

uina erat maiestate resuscitaturus humana prius miseratione deflebat mystice significans eos qui peccati morte sopiuntur ut reuiuiscere queant a proximis esse plangendos. Quod autem nunc flentes risuros esse promittit non pueriliter accipiendum sed scripturae more risus nomine mentis exultatio et affectus quidam laetior intellegendus est esse designatus sicut Sarra, Risum, inquit, mihi fecit Deus ; et in Iob dictum est : Os autem ueraciwm, replebitur risu. Per quae ut dixi nomina gaudium animae figuratur interius. Beati eritis cum uos oderint homines et cum separauerint uos et exprobrauerint. Qui propter diuitias hereditatis Christi in sanctis propter panem uitae aeternae propterque spem cae-

1530

1535

1540

1545

vi, 23

1550

1555

lestium gaudiorum fletus esuriem paupertatemque pati desiderat beatus est. Multo autem beatior qui has inter aduersa uirtutes seruare non trepidat quia odiant licet homines corde nefando dilectum cor Christo laedere nequeunt. Separent et sinagoga depellant, Christus inuenit et confirmat. Exprobrent nomen crucifixi, ipse conmortuos sibi conresuscitat et consedere facit in caelestibus. Et eiecerint nomen uestrum tamquam malum bropter filbwm hominis. Nomen uestrum quod dicit nomen christianorum significat quod a gentilibus Iudaeisque saepissime quantum ad ipsos memoriae abrasum et ab hominibus est eiectum nulla iam existente causa odii nisi propter filium hominis quia uidelicet nomen Christi credentes suum uoluerint facere cognomen atque ideo nominis summi persecutores hominum non immerito nomine notantur. Beati, inquit, eritis cum wos oderint homines, docens eos ab hominibus insectandos sed ultra ho-

mines esse beandos. Gaudete àn illa die et exultate ; ecce enim merces uestra multa in caelo. Non hoc a quolibet patiente sed ab eo qui supernae tantum mercedis intuitu patitur praeceptum potest impleri ut scilicet inter odia cordium inter probra linguarum inter ipsas persequentium manus aequali immo laetiori adhuc corde uersetur. Non ad hoc nostri similes ualent sed eorum qui ibant gaudentes a conspectu concilii quoniam digni habiti sunt bro nomine lesu contumeliam bati. Qui ergo multa in terris pro Christo sustinet aduersa multa in caelis a Christa recipiet dona. Ceterum quanta ab Helia uerborum iacula falsi sustinuere prophetae quos deridens aiebat : Clasmate uoce maiore ; Deus Iob viii, 21 ( ?). 1524 Gen. xxi, 6. 1557 III Reg. xviii, 27.

1335 Eph. ii, 6.

1582 Act. v, 41.

Chri1533 Christo cor C D desiderant B* (-n- e.) E 1530 esuriam D 1537 eicerent B* E, iecerunt 1534 confirmet B C E, confirmant D 1848 patienter B E sed ... beandos add. in izzo fo]. Bt 1545 dicens D D 1549 tamen D implere B* E 1552 adhuc z4* B* E

stum /

140

IN LVCAM II

enim est Baal et forsitan loquitur aut in. diuersorio est aut in itinere aut certe dormit ut excitetur. Quantam dedere stragem 156o qui octingenti simul et quinquaginta sunt interempti. Verum quia Baal et non Christus in causa erat nec irrisi gaudebant PL nec occisi palmam sed poenam meruere perennem. 493 Secundum haec enim faciebant prophetis batres eorum. Bene exemplo adhortatus est quia uera dicentes solent persecutio156; nem pati, nec tamen ideo prophetae antiqui timore persecutionis a ueritatis praedicatione defecerunt. Notandum sane quia sicut Matheus per octo quas posuit beatitudines octauam spei nostrae perfectionem quae resurrectionis gloria dedicatur insinuat ita Lucas per quattuor uirtutes amplectitur cardina1570 les. Beati enim pauperes qui per temperantiam a mundi refrenantur illecebris. Beati esurientes qui sua fame commoniti esurientibus esse miserendum et ipsi per iustitiam miserentur ut ualent. Nam elemosinam qua Christo non nostra donamus sed sua reddimus iustitiam recte dici testatur psalmista qui 1575 ait : Dispersit dedit bawberibus, iustitia etus manet in saeculum

13$

158;

159o

1595

saeculi. Iustitia est enim qua sua cuique tribuimus nemini quicquam debentes nisi ut inuicem diligamus. Beati qui per prudentiam inter bonum dinoscentes et malum occidua flere et ad aeterna norunt anhelare. Beati qui per fortitudinem fidei omnia ualent molesta tolerare. Igitur qui necdum consummatae uirtutis arcem conscendere ualent generalis interim perfectionis sunt beatitudine perfouendi quatenus a bonis paulatim ad meliora progressi dum consistenti in planitie domino libenter auscultant ad hunc quandoque in monte sedentem sublimiter ascendant. Nam quorum adhuc edomandis instruendisque cordibus insistit hos quasi stans qui situs est laborantis affatur. Quos uero longo studii spiritalis exercitio promptos iam iamque ac dociles inuenit his libertate ac dignitate magistri quasi quietus saluator residens mystica quaeque de supernis intimat. Quae spiritalium differentia profectuum in Israheliticae plebis est habitu pulcherrimis expressa figuris ubi uulgus omne quibuslibet uestibus utens in quattuor angulis palliorum hyacinthinas sibi fimbrias est facere praeceptum sacerdotes quattuor habere uestes totidem mysticis coloribus mira uarietate distinctas pontifices et ea quae sacerdo1560 III Reg. xviii, 19, 40. 1564/1566 Augustinus ? 1566/1580 Ambr., exp. eu. 5. Luc. (CC. XIV, V, 524-531, 686-711). 1575 Ps. 111, 9. 1592 Num. xv, 38. 1594 Ex. xxxix, 1-30.

15808 BahalB D -ABE . 15:33 quatinus 44 B E 1588iam om. .4 B* D, hiacintinas

E G

1564/1566 AV(gustinus» C D, oz. cett. 1571 fama quam C D 1580 ualent omnia D modeste D 1582 1583 consistente P? 1584 auscultat D montem B E BE G J 1893 hiacintinis /4, hyacinctinis B* E, hyacinctinas C, hiacinctinas G, iacintinas D siue D

vi, 23-26

1600

vi, 24

I4I

tes et alia quattuor indumenti genera colorum quidem eorundem sed sublimioris gratia dignitatis et auro interlucente corusca et patriarcharum atque ipsius domini nomine redimita gestare. Quae per singula uel exponere uel solum proponere proprii industriam expectat operis. : Verum tamen uae uobis diwitibus qui habetis consolationem uestram. Quod sit uae diuitibus adfuturum a contrario melius intellegitur ubi pauperum dicitur esse regnum Dei. A quo se regno per omnia qui hic consolari quaerunt alienant audituri a iusto iudice : F?lói recordamint quia vecepistis bona 4n uita uestra. Vbi notandum quod non tam diuitiae quam diuitiarum amor in culpa est. Non enim omnis qui habet diuitias sed ut ecclesiastes ait, Qus amat diwitias fructus non. capiet ex eis,

1610

vi, 25 1615

1620

quia qui habita temporalia uel animo contemnere uel pauperi nescit erogare usu quidem horum delectatur ad praesens sed PL fructu quem dando poterat adquirere carebit in posterum. Et 404 alibi legimus : Beatus diues qui inuentus est sine macula qui ost aurum non abit nec sperauit in becunsa. et ihesauris. Vae uobis qui saturati estós quia esurietis. Saturatus erat diues ille purpuratus quando epulabatur cotidie splendide sed dirum uae sustinebat esuriens quando de Lazari quem despexerat digito guttam aquae quaerebat. Aliter. Si beati sunt illi qui iustitiae semper esuriunt opera, infelices e contrario sunt aestimandi qui sibi in desideriis placentes nullam ueri et inconcussi boni famem patiuntur satis se rati beatos, si non ad tempus sua uoluptate priuentur.

Vae uobis qui ridetis nunc quia lugebitis et flebitis. Et Salomon ait : Résus dolore miscebitur, et extrema gaudii luctus occu$at ; et iterum : Cor sapientium ubi tristitia est, et cor stultorum 1625

vi, 26 1630

1635

ubi laetitia, manifeste docens stultitiam ridentibus prudentiam ut supra docuimus flentibus semper adscribendam. Vae cum bene uobis dixerint omnes homines. Hoc est quod psalmista deplorat, quoniam laudatur peccator 4n desiderüs animae suae, el quà iniqua. gerit benedicitur. Cui non minima poenae pars est sua scelera non modo non argui sed insuper quasi bene gesta laudari. Vnde prouide dominus non ait, Vae quia bene uobis dicunt homines, quasi distante aliquantum tempore culpam tardius poena sequatur sed Vae, inquit, cum bene uobis dixerint omnes homines, quia ipsa peccati nutrix adulatio sicut oleum flammis sic in culpa ardentibus solita

1605 Luc. xvi, 25. 1608 Eccle. v, 9. 1612 Eccli. xxxi, 8. 1615 Luc. xvi, 19-24. 1623 Prou. xiv, 13. 1624 Eccle. vii, 5. 1628 Ps. 9, 24.

1618 opera esutiunt 1616 sustinebit B* E 1608 accipiet C D 1602 si D 1635 adolatio 4* B* E J 1630 sua oz. C D sunt e conttatio C D

142

IN LVCAM II

ministrare fomentum maxima est utique poena peccantium. Nam quo modo pauperes esurientes et flentes malorum decet improbitate probari ita diuitiis epulis risuique uacantes per districti iudicis iram male obsequentium clientella maiorem 1640

fouentur ad poenam. Secundum haec enim faciebant prophetis patres eorum. Pseu-

doprophetas significat qui et ipsi saepe in scriptura sacra prophetae solent appellari eo quod ob captandum uulgi fauorem futura praefari, id est praeloqui, conentur. Vnde dicit 1645 Iezechiel : Vae $rophetis insipientibus qui sequuntur spiritum suum. et mihil uident ; quasi uulpes in deserto prophetae tui Israhel erant. Itaque dominus in monte beatitudines solummodo proborum in campo uero etiam uae describit reproborum quia rudes adhuc auditores minis necesse est ac terroribus ad bona 1650 compelli perfectos autem satis est praemiis inuitari. Sed uobis dico qui auditis : Diligite ànimicos uestros bene vi, 27 facite his qui oderunt uos. Quia dixerat supra quid ab inimicis pati possint nunc qualiter ipsi cum eisdem inimicis agere debeant ostendit. Multi autem $utant sufficere wirtutibus non 1655 odisse inimicos celerum. diligere plus fraecijà quam humana natura batiatur non uidentes quia et Moyses Samuhel et Stephanus pro inimicis orabant et mortuos Dauid planxit inimi- PL cos. Neque enim dominus 2»ossibilia sed perfecta iuberet. 405 Non deficientes ergo dum tempus est operemur bonum ad omnes 1660

vi, 28

1665

1670

maxime autem ad. domesticos fidei.

Benedicite maledicentibus uobis orate bro calumniantibus uobis. Et haec se suique similes egisse testatur apostolus qui ait : Maledicimur et benedicimus blasphemamur et obsecramus. Sed hic merito mouet quomodo huic praecepto domini non sit aduersum quod et in prophetis inueniuntur multae imprecationes aduersus inimicos quae maledictiones putantur sicuti est illud : F?a£ mensa eorum coram vbsis in laqueum, et cetera quae ibi dicuntur ; et Iohannes apostolus ait : Qui scit fratrem suum peccare peccatum mon ad moriem petet, et dabitur ei wita peccanti non ad mortem ; est peccatum ad. mortem, non fro illo dico ut roget quis. Vbi primo uidendum quia prophetae per imprecationem quid esset futurum cecinerunt non optantis uoto sed spiritu praeuidentis qui maxime solent figura impre1645 Ezech. xiii, 5-4. 1654/1658 Hieron., 77 Matzb. (PL XXVI, 42 B). 1656 Num. xii, 15 ; xiv, 13-19. I Reg. viii, 6 ; xv, 11. Act. vii, 6o. 1657 II Reg. i, 11-12 ; xviii, 55. 1659 Gal. vi, 9-10. 1663 I Cor. iv, 12-15. 1667 Ps:368,221668 I Ioh. v, 16.

1650 perfectis D inuitate 4 B* E J? 1652 uos odetunt C D G 1661/ 1662uos CD ethaec];4add.inmarg.C suisimilesque 74 B D, sui similisque E 1664 sed hic] 74 adZ. in marg. D 1665 inueniantur D 1666 sicut un 1669 petat 74 B? 1671 dico oz. 4 B D E G, add. sup. C1 J* quis toget

vi, 26-29

I43

cantis futura praedicere sicut figura praeteriti temporis ea 167; quae uentura erant saepe cecinerunt. Deinde in apostoli uerbis intellegendum esse quosdam fratres pro quibus orare non no-

bis praecipitur cum dominus etiam pro persecutoribus nostris orare nos iubeat, Quae solui quaestio non potest, nisi fateamur

esse aliqua peccata.in fratribus inimicorum persecutione gra1680 uiora. Fratres autem christianos significari multis diuinarum scripturarum documentis probari potest. Peccatum ergo fratris ad mortem puto esse cum post agnitionem Dei per gratiam

domini nostri Iesu Christi quisque oppugnat fraternitatem et aduersus ipsam gratiam qua reconciliatus est Deo inuiden-

168; tiae facibus agitatur. Peccatum

autem non ad mortem

est,

Si quisquam non amorem a fratre alienauerit sed officia fraternitatis debita per aliquam infirmitatem animi non exhibuerit. Ouapropter et dominus in cruce ait : Pater ?gnosce 2lhs quia nesciunt quid faciunt. Nondum enim gratia spiritus 169o sancti participes facti societatem sanctae fraternitatis inierant. Et beatus Stephanus orat pro eis a quibus lapidatur quia nondum Christo crediderant neque aduersus illam communem gratiam dimicabant. Et apostolus Paulus propterea credo non orat pro Alexandro quia iam frater erat et ad mortem, id est 1695 inuidentiam, fraternitatem oppugnando peccauerat. Pro his autem qui non abruperant amorem sed timore succubuerant orat ut eis ignoscatur. Sic enim dicit : Alexander aerarius multa. mala mihi ostendit, veddet illà dominus secundum opera illius ;

quem el iu deuita, ualde enim vestitit nostris sermonibus. Deinde 17co subiungit pro quibus orat ita dicens : /« prima mea defensione nemo mihi adfuit, sed omnes me dereliquerunt ; non 4llis inputetur. Ista differentia peccatorum Iudam tradentem a Petro negante distinguit. Ei qui te percutit in maxillam, praebe et alteram. Non ait, vi, 29 1755 Eum qui te percutit noli tu percutere, quamquam hoc etiam magnum praeceptum sit sed ait, Para te adhuc percuti. Quod ad misericordiam pertinere hi maxime sentiunt qui eis quos multum diligunt tamquam filiis uel quibuslibet dilectissimis suis aegrotantibus seruiunt uel paruulis uel freneticis a quibus 1710 multa saepe patiuntur. Et si eorum salus id exigat, praebent se etiam ut plura patiantur donec uel aetatis uel morbi infirmitas transeat. Quos ergo dominus medicus animarum curandis proximis instruebat quid eos aliud docere posset, nisi ut eorum quorum saluti consulere uellent imbecillitates aequo 1677 Matth. v, 44. 1688 Luc. xxiii, 34. iv, 14-15. 1700 II Tim. iv, 16. 1680 significare D

1691 Act. vii, 6o.

1697 II Tim.

1687 animae 44 B E 1696 succubuetant B E G 1697 Sicut / dixit D 1699 euita 4 B* C* D E G* J resistit 4 C D G 1704 Si B,Et GJ post Eiadd.autem CD — maxilla D — 1711 prius uel oz. D

PL

406

144

IN LVCAM II

171; animo tolerarent ?Omnis namque improbitas ex imbecillitate animi uenit quia nihil innocentius est eo qui in uirtute perfectus est. Multi autem alteram maxillam praebere nouerunt diligere uero illum a quo feriuntur ignorant. At uero ipse dominus qui utique praecepta quae docuit primus impleuit 1720 percutienti se in maxillam ministro sacerdotis non praebuit alteram sed insuper dixit, S? male locutus sum, testumonvwum

erhibe de malo, si autem bene, quid me caedis, non tamen ideo paratus corde non fuit non solum in alteram maxillam caedi pro salute omnium sed etiam toto corpore crucifigi. 1732; Eiab eo qui auferet tibi uestimentum etiam tunicam noli frohibere. Quod de uestimento et tunica dictum est non in eis solis sed in omnibus faciendum est quae aliquo iure temporaliter nostra esse dicimus. Si enim de necessariis hoc imperatum est, quanto magis superflua contemnere conuenit. vi 30 :750 Ommi autem petenti te tribue. Omni petenti, inquit, non omnia petenti ut id des quod dare honeste et iuste potes. Quid si enim pecuniam petat qua innocentem conetur opprimere ? 173;

1340

174;

1755» Ni 3I

Quid si postremo stuprum petat ? Sed ne multa persequar quae sunt innumerabilia id profecto dandum est quod nec tibi nec alteri noceat quantum sciri aut credi ab homine potest et cui iuste negaueris quod petit indicanda est ipsa iustitia ut non eum inanem dimittas. Ita omni petenti te tribues quamuis non semper id quod petit tribues et aliquando melius aliquid tribues cum petentem iniusta correxeris. Et qui auferet quae tua sunt ne repetas. De ueste domo fundo iumento et generaliter omni pecunia dicit. Vtrum autem et de seruis accipiendum sit magna quaestio est. Non enim christianum oportet sic possidere seruum quo modo equum aut argentum quamquam fieri possit ut maiore pretio ualeat equus quam seruus et multo magis aliquid aureum uel argenteum. Sed ille seruus, si rectius et honestius et ad Deum colendum accommodatius abs te domino educatur aut regitur quam ab illo potest qui eum cupit auferre, nescio utrum quisquam dicere audeat ut uestimentum eum debere contemni. Hominem namque homo tamquam se ipsum diligere debet cui ab omnium domino etiam ut inimicos diligat imperatur. Et prout uultis ut faciant uobis homines et uos facite illis similier. Quia caritas patiens est bemigna est non tantum iniurias inimici fortissime suffert sed amici quoque gratiam PL4o7

1721 Ioh. xviii, 23.

1753 I Cot. xiii, 4.

1715 improbitas D —— 19723 in oz. D 1:35et]|ut BCDEJ]J 1736 ipsa oz. D i73?7tribuis.4 BC DE J X 1938 tribuis B B 41740aufett CD repetes BKE —— 1743 possedere BE

|. cun BCE 1739 tribuis 1749 deberiD

Vi, 29-35

145

175; benignissime praeuenit. Nam redamare amantem cunctos natura docuit. Non amantem uero beneficiis ad amorem cogere Christi solum doctrina perfectos instituit. Qui cum nos priores prout nobis fieri uelimus aliis facere iuberet eundem mox sensum latius adstruendo firmauit dicens : vi, 32 1760 Etsi diligitis eos qui uos diligunt quae uobis est gratia ? Nam et peccatores diligentes se diligunt, et cetera. Si etiam peccatores publicani et ethnici erga dilectores suos natura duce norunt esse benefici, quantum uos, inquit, quibus ut gradus professionis eximior ita cura necesse est sit uirtutis uberior latioris 176; sinu dilectionis amplecti debetis etiam non amantes. Vnde quaesitu dignum uidetur quomodo cum dominus eos qui diligentes se solum diligunt bene facientibus sibi bene faciunt amicis faenerantur non modo perfectam non habere caritatem uerum peccatoribus aequiperari testetur ille pectoris dominici 1770 recubitor epistolam de Dei et proximi dilectione consummans non uspiam inimicos monuerit esse diligendos sed absolute dixerit : Qwia s? diligamus inuicem, Deus in mobis manet, et

177;

1780

vi, 35 :18;

1790

caritas Dei in nobis perfecta est. Quod si quem mouet, sciat eum non de inimicorum amore tacuisse sed et illos fratrum nomine comprehendisse fraternique amoris intuitu diligi et pro eis praecepisse orari scilicet ut non semper inimici remaneant sed resipiscant a diaboli laqueis nobisque germano foedere socientur. Nec durum uideatur quod nondum credentes propter spem tamen credendi fratres appellari posse dicimus. Nam idem Iohannes eos etiam filios Dei uocitare legitur, Quia Iesus, inquit, moriturus erat fro gente et non tantum $ro gente sed ut filios Dei qui erant dispersi congregaret in unum. Quamdiu enim dispersi nondum filii sunt Dei sed conueniendo in unum iam efficiuntur filii. Verum tamen diligite inimicos uestros et bene facite et mutuum date nihil inde sperantes. Quia dilectionem beneficium mutuumque peccatorum infructuosa redarguit nunc qualiter haec a fidelibus fructuose fieri debeant ostendit. Mutuatur autem omnis qui accipit, etiam si non ipse soluturus est. Cum enim misericordibus Deus plura restituat omnis qui beneficium praestat faeneratur. Aut si non placet accipere mutuantem,

nisi eum qui accipit redditurus, intellegendum est dominum ipsa duo genera praestandi esse complexum. Namque aut donamus quod damus beniuole aut reddituro commendamus. 1772 I Ioh. iv, 12.

1781 Ioh. xi, 51-52.

1759 adinstruendo 74 B E, astruendo J 1764 eximius C D sit necesse est C 1773 Dei] eius C D 1776 orate B? G? tari ABEG J 1781 tamen D 1783 post dispersi ad7. si D 1789 accepit B* E* 1790 plures D 1792 accepit B E

ita] uel a D 1780 uociDei oz C.

146 1795

IN LVCAM II

Quia enim multi ut scriptum est quasi inuentionem aestimauerunt faenus et molestiam praestiterunt his qui se adiuuauerunt multi non causa nequitiae non faenerati sunt sed fraudari gratis timuerunt. Huic etiam infirmitati diuina medetur auctoritas dicens, Et mutwwm date nihil inde sperantes, id est non in

1800

1805

homine spem mercedis figentes qui siue reddat quod commodastis reddet et Deus quod illo iubente fecistis siue non reddat hereditas uestra in aeternum erit. Mwtuatur enim jeccator et non soluit, iustus autem miseretur et commodat quoniam benedicentes eum possidebunt terram. Et alibi cum diceret, Jucundus homo qui miseretur et commodat, continuo subiunxit, I» qe-

moria aeterna erit iustus. Et erit merces

1810

uestra mulia, et eritis filii altissimi,

Nulla

maior potest esse merces quam filios hominum terrigenas effici filios altissimi qui in caelis est. Itaque quod ait, e£ eritis filii altissimi, ex illa regula est intellegendum qua et Iohannes dicit : Dedit eis potestatem filios Dei fieri. Vnus enim naturaliter

1815

1820

1825

vi, 37

1830

1855

filius est qui nescit omnino peccare. Nos autem potestate accepta efficimur filiiin quantum ea quae ab illo praecipiuntur implemus. Vnde apostolica disciplina adoptionem appellat qua in aeternam hereditatem uocamur ut coheredes esse possimus. Igitur non ait, Facite ista quia estis filii, sed Facite ista, e£ eritis filii. Cum autem ad hoc nos uocat per ipsum unigenitum ad similitudinem suam nos uocat. Quia ipse benignus est, inquiens, super ingratos ei malos, et cetera. Benignus est Deus super ingratos et malos uel multiplici scilicet sua misericordia qua etiam iumenta saluat temporalia bona largiendo uel ad caelestia dona singulari gratia qua electos solum glorificat inspirando. Sed siue hoc siue illud siue utrumque intellegas, magna Dei bonitate fit

quae nobis imitanda praecipitur, si filii Dei esse uolumus.

Nolite 4udicare et non vudicabimini nolite condemnare et non condemnabimini. Hoc loco nihil aliud nobis praecipi existimo, nisi ut ea facta quae dubium est quo animo fiant in meliorem partem interpretemur. Quod enim scriptum est, Ex fructibus eorum. cognoscetis eos, de manifestis dictum est quae non possunt bono animo fieri sicuti sunt stupra uel blasphemiae uel furta uel ebrietas, et si qua sunt talia de quibus nobis iudicare permittitur. De genere autem ciborum quia possunt bono animo et simplici corde sine uitio concupiscentiae quicumque humani cibi indifferenter sumi prohibet apostolus iudicari eos 1802 Ps. 356, 21-22. 1804 Ps. 111, 5. 1805 Ps. 111, 7. 1 1829 Matth. vii, 20. 1814 Rom. viii, 15-17.

i18041Iocundus BE 1810 quia.4 D 1819 inquiens ozz. C D nos oz. C

1811 Ioh. i, 12.

— i1S11eisoz.C D 1817 noshocB E 1827 nobis nihil aliud D

PE 408

vi, 35-39

147

qui carnibus uescebantur et uinum bibebant ab eis qui se ab huiusmodi alimentis temperabant. Qwi manducat, inquit, non manducaniem mon spernat, e qui non manducat manducantem, non vudicet. Ad hoc pertinet etiam illud quod alio 1840 loco dicit : Nolite ante tempus quicquam iudicare quoad usque ueniat dominus et juluminet abscondita ténebrarum et manifestabit cogitationes cordis. Sunt ergo quaedam facta media quae ignoramus quo animo fiant quae et bono et malo fieri possunt de quibus temerarium est iudicare maxime ut condemnemus. 1845 Horum autem ueniet tempus ut iudicentur cum dominus illuminabit abscondita tenebrarum et manifestabit cogitationes cordis. Duo sunt autem in quibus temerarium iudicium cauere debemus cum incertum est quo animo quidque factum sit uel cum incertum est qualis futurus sit qui nunc uel malus 1850 uel bonus apparet. vi, 37-38

1855

1860

1865

1870

vi, 39

Dimittite el dimitlemini date, et dabitur uobis. Dimittere nos

PL

iniurias dare beneficia iubet ut et nobis peccata dimittantur 409 et uita detur aeterna. Qua sententia breui sed eximia cuncta quae latissime de conuersando cum inimicis mandauerat comprehendendo concludit. Mensuram bonam conjeriam et coagitatam et supereffluentem dabunt in sinum uestrum. Huic simile est quod alibi dicit : Vt et dbsi vecipiant uos àn aeterna tabernacula. Non enim pauperes ipsi sed Christus mercedem his qui elemosinam fecere redditurus est. Quam tamen in sinum dare dicuntur quia promerendae illius occasionem dedere cum uel egentes misere uel improbe saeuientes fortiorum sunt et tolerati patientia et beneficientia sustentati et ad ipsam aliquoties fidem dulci gratia prouocati. Eadem quippe mensura qua mensi fueritis remetietur uobis. Et apostolus ad elemosinam Corinthios hortans inter alia dicit : Hoc autem : Qui parce seminat parce et melet et qui seminat in benedictionibus de benedictionibus et metet. Potest autem et de omnibus quae mente manu lingua gerimus accipi qwia tu reddes singulis, inquit, secundum opera eorum. Dicebat autem illis et similitudinem : Numquad potest caecus caecum ducere ? Nonne ambo in foueam cadent ? Sensus huiusce sententiae pendet ex superioribus ubi de danda elemosina et iniuria dimittenda praecipitur. Si te, inquit, ira contra 1837 Rom. xiv, 5. 1840 I Cor. iv, 5. 6. 1869 Ps. 61, 15.

1858 Luc. xvi, 9.

1867 II Cor. ix,

1841 ueniet C D' — po; dominus ad. qui B — inluminabit B 1846 inlumi1831 Demittite (dem ... inerdwz) B* E* G —— 1886 pos; bonam nauetit 4 B E 1859 confersam 44* B C E G J, conuetsam D add. et C? sup. D ]J? sup. 1863 aliquotiens B E 1861 misereti 74, miserere D facere A B* C* E 1872 alias B E — 1867 0:7 autem add. dico B G? sup. 1866 inter oz. B E huius 44 pos/ huiusce add. modi 44 B E J?

148

IN LVCAM II

uiolentum et contra petentem filargiria caecauerit, numquid tua mente uitiata uitium eius curare poteris ? Aut ille solus qui iniuriam fecit et non tu etiam qui ferre nesciebas reus deputaberis ? Atsimitemte tranquillique pectoris eius improbitas inuenerit, et ille ad paenitentiam mouebitur et tu patientiae 1880 praemio donaberis quia caecum uidente oculo, hoc est corde sereno, ducere curabas ad lumen. Non est discipulus super magistrum. Perfectus autem omnas vi, 40 erit sicut magister eius. Sài magister qui utique quasi Deus potuit non suas ultum ire iniurias sed ipsos maluit insecutores 1885 patiendo reddere mitiores, eandem necesse est discipuli qui puri homines sunt regulam perfectionis sequantur. Quid autem wides festucam 1n oculo fratris tui trabem autem vi, 4I quae in oculo tuo est mon consideras ? Et hoc ad superiora respicit ubi caecum a caeco duci, id est peccantem a pecca1890 tore castigari non posse, praemonuit. Multi enim superbia uel odio filargiria uel auaritia uel alio quolibet crimine praeuenti leuia haec aut nulla iudicantes acerrime corripiunt eos quos subita uiderint ira turbatos oculum mentis a solito puritatis statu quasi festuca irruente mutasse atque immemores domi1895 nici praecepti quo ait, No/?te condemnare et non condemnabimini, magis amant uituperare et condemnare quam emendare atque corrigere. vi, 42 Et quomodo potes dicere fratri tuo : Frater sine, eiciam festucam de oculo tuo tpse in oculo tuo trabem mon uidens ? Haec cum 1900 fratre agis, si uerbi gratia quod ira ille peccauit tu odio reprehendis. Quantum autem inter festucam et trabem quasi tantum inter iram distat atque odium. Odium est enim ira inueterata quasi quae uetustate ipsa tantum acceperit ut merito appelletur trabes. Fieri autem potest ut, si irascaris homini, 1905 uelis eum corrigi. Si autem oderis hominem, non potes eum uelle corrigere. Et ideo impossibile dicitur ut festucam fratris oculo demat qui suo trabem gestat in oculo. H ypocrita eice primum trabem de oculo tuo et tunc perspicies 1875

ut educas festucam de oculo fratris tui. Id est, primo abs te 1910

1915

expelle odium et deinceps poteris iam eum quem diligis emendare. Et est uere multum cauendum et molestum hypocritarum, id est simulatorum, genus qui cum omnium uitiorum accusationes odio et liuore suscipiant etiam consultores uideri se uolunt. Et ideo pie cauteque uigilandum est ut cum aliquem reprehendere uel obiurgare necessitas coegerit primo cogitemus 1895 Luc. vi, 57.

187? G gate 1902 1905

deputaueris C* D J* 1878 peccatori D 1883 Jost erit add. si sit 4 C 1888 qui 4 B* E consideres B* E 1889 respicet B* 1890 castiD 1899 uides 4 C* D J* 1900 agis si] agisse /4* G*, egisse 4? B.E distat inter iram C D atque odium distat 74 1904 appellatur B* E G priu: eum] etiam C D 1909 primum D 1913 libore D E, leuiore J

PE 410

vi, 39-44

149

utrum tale sit uitium quod numquam habuimus uel quod iam caruimus. Et si numquam habuimus, cogitemus et nos homines esse et habere potuisse. Si uero habuimus et non habemus,

tangat memoriam communis infirmitas ut illam reprehensio1920 nem aut obiurgationem non odium sed misericordia praecedat ut siue ad correctionem eius propter quem id facimus siue ad peruersionem ualuerit, nam incertus est exitus, nos tamen de

simplicitate oculi nostri securi simus. Si autem cogitantes nosmet ipsos inuenerimus in eo esse uitio in quo est ille quem 192; reprehendere parabamus, non reprehendamus neque obiurgemus sed tamen congemiscamus et non illum ad obtemperandum nobis sed ad pariter conandum inuitemus. Raro ergo et

magna. necessitate obiurgationes adhibendae sunt, ita tamen ut etiam in his ipsis non nobis sed Deo ut seruiamus instemus ; 193o ipse est enim finis ut nihil duplici corde faciamus auferentes

vi, 43

trabem de oculo nostro inuidentiae uel malitiae uel simulationis ut uideamus eicere festucam de oculo fratris. Non est enim arbor bona quae facit fructus malos, neque arbor mala faciens fructum bonum. Contra hypocritam quae 1955 coeperat exsequitur. Si ueram, inquit, et non fictam uis habere iustitiam, quae uerbis ostentas etiam factis compensare curato ut bona existens arbor bonis orneris et fructibus quia,

Vi, 44

etsi se fingat hypocrita, non est bonus qui facit opera mala. Et si reprehendat insontem, non ideo malus est qui facit 1940 opera. bona. Vnaquaeque enim. arbor de fruciu suo cognoscitur. Qui sit fructus quo mala bonaue dinosci debeat arbor apostolus ostendit dicens : Manifesta autem sunt opera carnis quae sunt formicatio Ànmunditia luxoria idolorum seruitus ueneficia 4nimici194; làae. contentiones aemulationes irae rixae dissensiones hereses inwidiae homicidia ebrietates comesationes et his similia. quae $raedico uobis sicut $raedixi quoniam qui talia agunt regnum Dei non consequentur. Fructus autem. spiritus est cariias gaudium ax longanimilas bonitas benignitas fides modestia con195o Zinentia. Ceterum

elemosina uel oratio uel ieiunium fructus

quidem est proprie bonorum sed non numquam simulate etiam usurpatus a malis de quibus dominus ait : Quia receperunt mercedem suam ; et alibi : Adtendite a falsis prophetis quà ueniunt ad. uos in uestimentis ouwm «intrinsecus autem sunt 1955 lupi rapaces. Sed non ideo debent oues odisse uestimentum suum quod plerumque illo se occultant Iupi dum aliud ostentant ad decipiendum aliud exerunt ad depraedandum uel in1953 Matth. vii, 15. 1952 Matth. vi, 5. 1943 Gal. v, 19-23. Augustinus ? (cf. de serm. dom. PL, XXXIV, 1287).

1953/1964

1926 ad ozz. C D esse oz. C D 1924 inueniremus D 1919 tangit B* E com1946 inuidia C* D DEG J 1937 ornaris B C* 1930 est oz;. C D 1959 exierunt B* (-i- in ras.) E messationes /4 B E J, comessationes D

PE 41I

150

IN LVCAM II

terficiendum eos qui sub isto uestitu ouino lupos uidere non possunt. Hic ergo non est fructus de quo cognosci arborem 1960 monet sed ille qui est supra monstratus. Neque enim de spinis colligunt ficus neque de rubo windemiant wuam. Spinas reor et rubum saeculi curas et punctiones esse uitiorum de quibus peccanti homini dictum est, T'erra tua spinas et tribulos germinabit tibi, ficus uero et uuam dul1965 cedinem conuersationis nouae quam dominus in nobis esurit et feruorem dilectionis qui laetificat cor hominis de quibus euangelio coruscante «ox turturis 4n terra longe lateque resonabat ficus $rotulit grossos suos wineae florentes dederunt odorem. Non autem de spinis ficus non uua de rubo colligitur 1970 quia mens adhuc ueteris hominis consuetudine depressa simulare potest sed fructus noui hominis ferre non potest. Quod si quis obicere uoluerit ac dicere quod et Moyses de rubo uindimiarit uuam quando a cognato gentili consilium utile suscepit et de spinis collegerint ficus hi quibus dictum est de Pha1975 risaeis, Quae dicunt facite quae autem jaciunt facere nolite, sciat quia sicut uerax non numquam palmes saepi inuoluta recumbit portansque fructum spina non suum usibus seruat humanis sic dicta uel acta malorum, si quando bonis prosunt, non hoc ipsi faciunt mali sed fit deillis superno prouidente 1980 consilio. Bonus homo de bono thesauro cordis sui profert bomwm, et vi, 45 malus homo de malo broferi malum. Idem thesaurus cordis quod radix est arboris, et quod de corde profertur idem est quod arboris fructus. Qui ergo thesaurum in corde patientiae 1985 perfectique habet amoris optimos nimirum fructus effundens diligit inimicum bene facit odienti benedicit maledicenti orat pro calumniante percutienti se uel dispolianti non reluctatur omni petenti tribuit sua ablata non repetit non iudicare non condemnare desiderat errantem patienter amanterque corri1990 git et cetera quae supra saluator edocuit. At qui nequam thesaurum corde seruat odit amicum maledicit diligenti maledicit benedicenti et cetera quae dominicus sermo redarguit bono thesauro contraria peragit. Qui ne sibi frustra blandiretur ex eo quod sequitur : Ex abundantia enim. cordis os loquitur. Quasi non fructus 21995 arboris sed folia, hoc est uerba solum et non magis opera uel ueri christiani uel hypocritae, quaerantur consequenter dominus adiungit : 1963 Gen. iii, 17-18. XXI

1969 Cant. ii, 12-I3.

1972 Ex. xviii.

1995 Matth.

1964 tribulus B. E* 1968 grossus /4* B E G J florent C* E, flotes C! 1971 Quia D 1974 collegerunt B E 1976 quod D ferax G 1973 seruiat B? 198? calumnianti D petcutiente B* E dispoliante E* ke pos IBEUERE 1991 prius maledicit] male facit C D 1995 habundantia

PI 412

Vl, 44-48

vi, 46 2000

2005

20IO

I5I

Quid autem uocatis me domine domine ei non [facitis quae dico? Ac si aliis uerbis ita diceret, Quid folia rectae confessionis uos germinare iactatis qui nullos operis boni fructus ostenditis ? Vnde apostolus pretiosum a uili separaturus, hoc est bonum thesaurum a malo bonam arborem a mala perfectum boni magistri discipulum ab hypocrita ducem uidentem à caeco secreturus, ait : Veniam autem ad uos, si dominus uoluerit, e£ cognoscam mon sermonem eorum qui inflati sunt sed

wiriulem, non enim in sermone est regnum Dei sed 4n uirtute. Per oris ergo locutionem dominus uniuersa quae uel actu uel factu uel cogitatu de corde proferimus insinuat quae magis quam hominibus dicta «uda et aperta sunt oculis eius. Nam et moris est scripturarum uerba pro rebus ponere unde psalmista, Dc, inquit, animae meae, salus tua ego sum ; et leze-

chias, Non fuit uerbum. quod. non ostenderim eis, qui utique rerum et non uerborum Chaldaeis reuelarat archana ; itemque 2015 apostolus, E? nemo dicit dominum Iesum nisi in spiritu sancto,

vi, 47-48 2020

2025

2030

20355

pro eo ut diceret nemo dominum Iesum intellectu cernit nemo uoluntate amplectitur nisi per gratiam spiritus sancti. Omnis qui uenit ad me et audit sermones meos et facit eos, ostendam. uobis cui simális sit. Similis est homini aedificanti domum. Multa dominus supra de aperte bonis malisue multa de uere ac simulate bonis disputans quibus tribus personis omne opinor hominum genus comprehendi totum suum sermonem terribili simul et amabili parabola concludit qua alios uerbi auditores diabolo alios Christo assimilet qui uterque suam in hominum subiectione domum per totum huius saeculi tempus aedificare non desinit. Itaque qui sermones Christi audit et facit comparabitur Christo quia sicut Christus uariis hominum personis unam sibi ecclesiam catholicam construit erudit et gubernat in uitam quandoque dedicaturus aeternam sic et auditor utilis iuxta proprium modulum uariis uirtutum studiis ad superna proficiens habitationem sibi perpetuae mansionis aedificat cuius in praesenti quasi quadrandis poliendis caritatisque glutino copulandis lapidibus instet sed in futuro cum Christo dedicatione laetetur. Qui fodit in alium et boswit fundamenta supra petram. Fundamenta quando pluraliter in ecclesiae mysterio ponuntur doctores significant de quibus dicitur : Fundamenta eius 4n 2005 I Cor. iv, 19-20. 2010 Hebr. iv, 15. 2012 Ps. 34, 3. 2015 I Cor. xii, 5. 2037 Ps. 86, 1.

2018 Es.

xxxix, 2.

2001 nulli D 2009 facto 74 B?, facti D 2011 505; unde agZ. et D 2012 Ezechias 74, Hiezechias C D G 2017 amplectatur E* petozm.BE gtatia (-m iz ras.) P? 2020 bonis malisue aperte D 2024 assimulet B* E G

2025 hominem B E

subiectionem ;4 B E

post subiectione adZ. ac J4

152 2040

IN LVCAM II

montibus sanctis. Quando uero singulariter fundamentum ipse doctorum doctor et fundamentum fundamentorum exprimitur Christus de quo dicitur : Fundamentum enim aliud nemo potest ponere praeter id quod positum est quod est Christus lesus. Haec ergo fundamenta non supra terram sed supra petram sapiens architectus locauit quia mentes sublimium uirorum non in terrenis desideriis Christus sed insuperabili sua fide spe

2045 et caritate constituit. Peíra autem, inquit, erat Christus. Qui fodit in altum quia praeceptis humilitatis terrena omnia fide- PL lium de cordibus eruit ne propter aliquid infirmum uel com- 413 modum temporale Deo seruiant. Moraliter autem fundamenta domus ipsae sunt intentiones bonae conuersationis quae per2050 fectus uerbi auditor exhaustis humilitate christiana superuacuarum fragiliumque cogitationum ruderibus in adimplendis Christi mandatis firmiter inserit hoc uidelicet in se ipso Christo cooperante specialiter agens quod in uniuersali ecclesia Christus generaliter agit gaudensque cum psalmista quia 2055 eduxit me de lacu miseriae et de luto faecis et statuit supra peiram bedes meos, et cetera.

2060

Inundatione autem facia inlisum est flumen domui illi et non potuit eam mouere. Fundata enim erat supra petram. Fluminis inundatio quam alibi portas inferi nuncupat dicens, Quia tu es Petrus, et super hanc petram aedificabo ecclesiam meam, et poríae inferi non jraeualebunt aduersus eam, ipsa est cuius supra meminit, Beati eritis, inquiens, cum wos oderint

2065

homines et cum separauerint uos et exprobrauerint et. eiecerint nomen uestrum tamquam malum, quae firmos ecclesiae angulos etsi irruere non tamen diruere potuit quia gaudebant in illa die et exultabant ita se inuicem contra undarum rabiem co-

hortantes, Ecce beatificamus eos qui sustinuerunt, patientiam lob audistis et finem domini uidistis ; et iterum : Fluminis impetus laetificat ciuitatem. Dei, sanctificauit tabernaculum suum 2070 altissimus, Deus in medio eius non commouebitur. Sed et iuxta

leges tropologiae singulae nostrae domus cotidie uel immundorum spirituum uel improborum hominum uel ipsa suae mentis aut carnis inquietudine pulsantur et quantum propriis uiribus fidunt inclinantur quantum uero inuictissimae illi 2075 petrae adhaerent labefactari nequeunt. Qui autem audiuit et non fecit similis est homini aedificant vi, 49 2040 ICor.iii 1:1. ^ 2045 I1 Cor. x, 4. 18.

2062 Luc. vi, 22.

2063 Iac. v, 11.

2035 Ps. 39,3.

2060 Matth. xvi

2068 Ps. 45, 5-6.

2039 fundamentotum] fundatorum B E 2041 poszerius quod] qui C D 2047 infimum CD 2048 fundamenta autem D 2051 fragilumque C* D 2052 ipsos Z4*, ipse BS C DEG 2055 super C D 2061 50s; est add. enim C D

»

vi, 48-vii, I

153

domum. suam supra terram sine fundamento. Domus diaboli mundus qui in maligno positus est non creatoris dignitate sed magnitudine delinquentis uocatur. Quam super terram aedi208o ficat quia obsequentes sibi de caelis ad terrena detrahit. Sine

fundamento aedificat quia omne jeccatum fundamentum non

habet quod. non ex fxopria natura subsistit. Malum quippe sine substantia est quod tamen utcumque sit in boni natura coalescit. Quia uero a fundo dicitur fundamentum fossumus etiam funda2085 jnentum, bro fundo positum non inconuenienter accipere sicut auditus ab aure dicitur et tamen plerumque ipsa auris auditus nomine designatur. Sicut ergo qui in puteo mergitur putei fundo retinetur dia. corruens quasi in. quodam fundi loco consisteret anima, si semel lapsa in aliqua se peccati mensura retineret. 2090 Sed. cum, beccato 4n. quo labitur mon otest esse contenta dum cotidie ad. deteriora deicitur quasi n. puteo quo cecidit fundum non inuenit quo figatur. Vnde bene alias dicitur : Peccator cum uenerit in brojundum malorum contemnit. Redire namque dissimulat quia misereri sibi bosse desperat sed cum desperando PL 2095 amplius beccat quasi Puteo suo fundum subtrahit ne ubi retineri 414 possit inueniat. Exgo qui audit sermones Christi et non facit siue initiatus mysteriis Christi seu in totum alienus a Christo quia se ipsum male aedificat similis est homini stulto de quo dicitur : Znimicus homo hoc fecit.

z100

Vii, I

Im quam inlisus est fluuius et continuo cecidit, et facta est rwina domus illus magna. Manifestum est quia ingruente qualibet temptatione mox et uere mali et ficte boni peiores fiunt donec ad extremum perpetuam labantur in poenam. Porro moraliter dicendum quia wn»usquisque temptatur a con2105 Cwpiscentia sua abstracius et inlectus, dehinc. concupiscentia cum conceperit bari peccatum, beccatum. autem cum. conswmmatum fuer generat moriem. Potest etiam per impetum fluminis extremi iudicii discrimen intellegi quando utraque domu consummata omnis qui se exaltat humailiabitur et. qui se 2110 humiliat exaltabitur ibuntque impii non solum homines sed et angeli qui ad diaboli domum pertinebant £n supplicium aeterqum. iusti autem in uitam, aeternam. Cum autem imbplesset omnia uerba sua in aures plebis intrauit Capharnaum. Hic intellegendum est cum implesset quidem 211; omnia uerba sua in aures plebis intrasse Christum Capharnaum 2081/2096 Greg. Magn., oral. (PL LXXVI, 588 D-389 C). 2092 Prou. xviii, 35 2099 Matth. xiii, 28. 2104 Iac. i, 14-15. 2109 Luc. xiv, 11. 2111 Matth. xxv, 46.

2080 caelestibus B?

2084 50s; etiam add. in D 2086 tunc 4 B E 2094 miserere 4 B* E

2087 2095

nomina D 2092 figuratur D* E* G* J* retinere 4 B E J]* II

BEDA

CXX

154

IN LVCAM II

hoc est quia non ante quam haec uerba terminasset intrauit,

sed non esse expressum post quantum temporis interuallum cum istos sermones terminasset intrauerit Capharnaum. Ipso 2120

vn, 2

2125

quippe interuallo leprosus ille mundatus est quem loco suo Matheus interponit iste autem antea praeoccupat. Centurionis autem cuiusdam. seruus male habens erat moraturus qui illi erat bretiosus. Quaerit forte aliquis uel pius ut inueniat uel impius ut reprehendat qua ratione euangelista seruum qui non mortuus sed sanatus subinfertur dixerit esse moriturum. Cui breuiter respondendum quia re uera erat moriturus, si non domini sui fide deprecantis et Christi pietate miserentis fuisset redditus uitae. Sic et Iezechias rex iuxta quendam naturae humanae modum erat moriturus cum ueracis prophetae uerbis audiuit, Déspone domwi tuae quia

2130 morieris tu e non uiues, sed occulto diuinae prouidentiae

iu-

dicio quae omnia in mensura et numero et pondere disposuit quindecim adhuc annorum uitam lacrimis precibusque nacturus. Et cum audisset de Iesu misit ad eum seniores Iudaeorum vii, 3 21535 rogans eum, ut uenaret et saluaret seruum eius. Superna dispensatione factum est ut seniores Iudaeorum mitterentur ad dominum hisque adstantibus qui languerat sanaretur quo inexcusabiles forent, si credente uiro gentili non crederent. Verum quaeritur quomodo conueniat quod Lucas centurio2140 nem nuntios misisse Matheus autem ipsum accessisse narrat ad dominum. Sed pie quaerentibus facile patet quod Matheus breuitatis causa dixerit ipsum accessisse cuius desiderium et PL uoluntas ad dominum ueraciter aliis licet deferentibus est per- 415 lata mystice etiam nobis commendans hoc quod scriptum 2145 est : Accedite ad eum et inluminamini. Nam quia fidem centurionis qua uere acceditur ad Iesum ifse ita laudauit ut diceret, Non inueni tantam fidem in Israhel, ipsum potius accessisse ad Christum dicere uoluit brudens euangelista quam illos per quos uerba sua miserat. Porro autem Lucas ideo totum quemadmodum 2150 gestum. sit aperuit ut ex hoc intellegere cogeremur quemadmodum accessisse dixerit alius qui mentiri nom botwuit. Sicut etiam tlla mulier quae fluxum sanguinis patiebatur quamuis fimbriam uestimenti eius tenuerit matus tamen. quia. credidit tetigit dominum quam illae turbae a quibus premebatur, ita et centurio 2155 quo magis credidit eo magis accessit ad dominum. 2119 Matth. viii, 1-5. viii, S. 11-22).

Luc. v, 12-15.

2129 Es. xxxviii, 1.

2145 Ps. 55, 6. 2145/2155 Aug., de cons. ex. (CJEL 2147 Matth. viii, 1o. 2152 Matth. ix, 20.

2127 Sic et] Sicut D Ezechias 44, Hiezechias B C E G turae D 2132 nancturus 74* B? J 2134 his qui B E 2146 laudabit B E G J

2140 Matth. XLIII, 151,

2128 humanae na2146 quia] quod D

vii, I-7

vii, 5

2160

vii, 6 2165

2170

155

Diligit enim. gentem. mostram et sinagogam ipse aedificauit nobis. Quia aedificatam sibi a centurione narrant sinagogam euidenter ostendunt quia sicut nos ecclesiam sic etiam illi sinagogam non conuentum solummodo fidelium sed et locum quo conueniebant sint appellare soliti iuxta quod et supra docuimus. P lesus autem ibat cum illis. Magna domini sublimitas qui solo uerbo curare ualebat sed non minor humilitas qui seruum dignatus est uisitare languentem. Nam quasi potens et benignus et rogatus saluare pergebat et itineris medio rogatus dicto saluauit ne uidelicet ob impotentiam uirium et non ob humilitatis exemplum corporaliter ire putaretur. Alibi ad sanandum reguli filium uenire noluit ne diuitias honorasse uideretur hic ne conditionem spreuisse seruilem ad centurionis famulum mox ire consensit. Et cum iam non longe esset a domo misit ad ewm. centurio amicos dicens : Domine noli uexari ; non enim dignus sum ut

2175

2180

2185

sub tecum. meum nires. Propter uitae gentilis conscientiam grauari se magis dignatione putauit domini quam iuuari nec posse habere hospitem Christum cuius etsi fide praeditus nondum tamen erat sacramentis imbutus. Sed quia quae nostra infirmitas non praesumit diuina gratia dare nouit et alius centurio qui sicut et iste credentem ex gentibus populum praefigurat magnae fidei et iustitiae merito spiritus sancti donum prius quam baptizaretur accepit, et iste necdum cathecizatus et fidem suam laudari a domino et famulum saluari promeruit. De quo pulchre per allegoriam dicitur quia Iesum non longe haberet a domo, tametsi sub tectum suum inuitare non auderet, quia. rope timentibus eum salutare ipsius. Et qui naturali lege recte utitur quo bona quae nouit operatur eo illi qui uere bonus est appropiat. At qui errori gentilitatis etiam crimina iunxerunt his aptari potest quod confluentibus ad se turbis alibi dominus ait : Quidam enim ex hus et de longe uenerunt.

MA

2190

2195

Propter quod et me ipsum non sum dignus arbitratus ut uenirem ad te. Et nos qui de gentibus credimus non ipsi ad dominum uenire possumus quem nunc in carne uidere nequaquam ualemus sed quicumque passiones nostrae seruitutis agnouimus ad residentem in dextera patris iam per fidem accedere

debemus

2188 supra 57 sqq.

iam seniores Iudaeorum

2167 Ioh. iv, 50.

2184 Ps. 84, 10.

2164 uisitare dignatus est D 215? Qui. 4 D G 2180 ipse C ^ catechizatus C mini putauit C D 2186 Atque B* E a add. in marg. B^, om. E pterea /

mittere, hoc est 2188 Marc. viii, 5.

do2174 grauate B E 2181 laudare 4 P* E J 2190 Proerrote D

PL 416

156

IN LVCAM II

summos ecclesiae uiros qui nos ad dominum praecesserunt suppliciter obsecrando patronos adquirere, qui nobis testimonium reddentes quod diligamus ecclesiam et quantum in

nobis est aedificare curemus pro nostris apud dominum nostro-

2200

rumque peccatis intercedant. AR Sed dic uerbo, et sanabitur puer meus. Magna fides centurionis qua uerbi opus in Christo confitetur et nostrae sanationis accommoda mysteriis qui, e£ s? noueramus secundum carnem Christum, sed dam munc non nouimus.

vii, 8

2205

2210

Nam et ego homo sum sub potestate constitutus habens sub me malites. Hominem se et potestati uel tribuni uel praesidis subditum dicit imperare tamen posse minoribus ut subaudiatur eum multo magis qui Deus sit et super omnia potens innumeram uirtutis angelicae quae ad imperata obtemperet habere militiam. Et dico huic, Vade, et uadit, et alio, Veni, et uenit, et seruo

2215

2220

vii, 9 2225

2230

meo, Fac hoc, et facit. Vult ostendere dominum quoque non per aduentum tantum corporis sed per angelorum ministeria posse implere quod uellet. Repellendae enim erant uel infirmitates corporum uel fortitudines contrariae quibus homo ad debilitatem saepe conceditur et uerbo domini et ministeriis angelorum. Aliter. Milites et serui qui centurioni oboediunt uirtutes sunt naturales quarum non minimam copiam multi ad dominum uenientes secum deferunt. De quibus in Cornelii centurionis laude dicitur : Quia erat uir iustus et timens Deum cum omni domo sua faciens elemosinas multas plebi et deprecans Deum semper. Quo audito Iesus miratus est. Miratus est quod uidit centurionem suam intellegere maiestatem. Sed quis in illo fecerat ipsam fidem uel intellegentiam nisi ipse qui eam mirabatur ? Quod si et alius eam fecisset, quid miraretur qui praescius erat ? Notandum ergo quia quod miratur dominus nobis mirandum esse significat quibus adhuc opus est sic moneri. Omnes enim tales motus cum de Deo dicuntur non perturbati animi signa sunt sed docentis magistri. Et conuersus sequentibus se turbis dixit : Amen dico uobis nec 1n Israhel tantam fidem inueni. Non de omnibus retro patriarchis et prophetis sed de praesentis aeui loquitur hominibus Quibus ideo centurionis fides antefertur quia illi legis prophe2203 II Cor. v, 16.

2220 Act. x, 1-2, 22.

2199 2057 curemus add. qui sup. B* Deum .;4* J post dominum add. pto B E uerbis C D 2204 noueremus D 2209 post posse add.in JA B* E J* . moribus B* E J? subaudiat D 2208 multum D 2213 tamen D 2214 quae C 2215/2216 ad debilitatem homo D 2216 misteriis B, mysteriis D E — 2221 domu BE — 2223auditu D — quod] quia C 2231 dicit B 2234 leges 4 B E* 2226 etsi C D 2202 quia A4, qui C

vii, 7-12

I57

2235 tarumque monitis edocti hic autem nemine docente sponte

credidit. Et reuersi qui missi fuerant domum inuenerunt seruum. qui languerat sanum. Probatur fides domini, et serui sanitas robo-

vll, IO

A

ratur. Potest ergo meritum domini etiam famulis suffragari non M

2240

solum fidei merito sed etiam studio disciplinae. Plenius sane haec explicat Matheus quod dicente domino centurioni, Vade et sicut credidisti fiat tibi, sanatus sit puer ex illa hora. Sed

2245

2250

2255

beato Lucae moris est quae plene uiderit ab aliis euangelistis exposita breuiare uel etiam de industria praeterire quae uero ab eis omissa uel breuiter cognouerit attacta dilucidare sollertius. Mystice ut dixi centurio cuius fides Israheli praefertur electos nimirum ex gentibus ostendit qui quasi centurio milite stipati uirtutum spiritalium sunt perfectione sublimes nilque a domino terrenum sed sola aeternae salutis gaudia sibi suisque requirunt. Numerus enim centenarius qui de laeua transfertur ad dexteram in caelestis uitae significatione poni consueuit. Vnde est quod archa Noe centum annis fabricatur Abraham centenarius filium promissionis accepit sewit Isaac et inuenit in ipso anno centuplum atrium tabernaculi centum cubitos longum est in centesimo psalmo misericordia et iudi-

cium domino cantatur et cetera huiusmodi. Talis ergo meriti uiri pro his necesse est domino supplicent qui adhuc spiritu seruitutis in timore premuntur quatenus eis paulatim ad sublimiora prouectis ferfecta dilectio foras mittit timorem. vii, II 2260 Ef factum est deinceps, ibat in ciuitatem quae uocatur Naim. Naim ciuitas est Galileae ?» secundo miliario Thabor montis conira meridiem vuxia Endor qui est uwicus grandis in. quarto miliario eiusdem montis ad meridiem. Et ibant cum illo discipuli eus et turba copiosa. Cum autem vli, II-I2 2265 adbropinquaret boriae ciwitatis ecce defunctus efferebatur filius «unicus mairi suae. Defunctus hic qui extra portam ciuitatis multis est intuentibus elatus significat hominem letali criminum funere soporatum eandemque insuper animae mortem non cordis adhuc cubili tegentem sed ad multorum notitiam 2270 per locutionis operisue indicium quasi per suae ciuitatis ostia propalantem. Qui bene filius unicus matri suae fuisse perhibe2238/2240 Ambr., exp. eu. s. Luc. (CC XIV, V, 913-916). 2241 Matth. viii, 13. 2250/2252 Beda, i» Marr. (I, 1839/1842). 2252 Gen. v, 31 ; vii, 6. 2253. Gen. xvii, 17 ; xxi, $. 2258 Rom. viii, 15.

875 B, 914 B).

Gen. xxvi, 12. 22859 I Ioh. iv, 18.

22864 Ex. xxvii, 9. 2255 Ps. 10oo, 1. 2261/2263 Hieron., 5/7. (PL. XXIII,

2267/2291 Beda, in Marc. (1I, 468/474).

2243 qui C* D plena D 22465 delucidare D 2233 accipit C D 2233/ 2254 seuit z:qze centuplum oz. 44 serui D* E*, seruit C D E? G? 9258 miseticordiam JD 2256 Tales B C 2259 mittat B? D 2261 est om. D' 2270 sua D ostia ciuitatis C D 2271 matris C! D G! J

PL 417

158

IN LVCAM II

tur quia licet e multis collecta personis una sit perfecta et immaculata uirgo mater ecclesia singuli quique tamen fidelium uniuersalis se ecclesiae filios rectissime fatentur. Nam et electus 22]j quilibet quando ad fidem imbuitur filius est quando alios imbuit mater. An non materno erga paruulos agebat affectu qui ait : Filio mei quos iterum parturio donec formetur Christus in uobis? Portam ciuitatis qua defunctus efferebatur puto aliquem de sensibus esse corporeis. Qui enim seminat inter 2280 fratres discordias qui iniquitatem in excelsum loquitur per

oris portam extrahitur mortuus. Qwi uiderit mulierem ad. con-

2285

cupiscendum eam per oculorum portam suae mortis indicia profert. Qui fabulis otiosis obscenisue carminibus uel detractionibus aurem libenter aperit hanc animae suae portam mortis efficit ceterosque qui non seruat sensus mortis sibi ipse reddit aditus. Obsecro domine Iesu cunctas meae ciuitatis portas iustitiae facias ut ingressus in eas confitear nomini tuo tuaeque maiestati cum ministris caelestibus eam crebrius inuisenti non fetor elati cadaueris occurrat sed occupet salus muros illius

2290 et portas eius laudatio.

Et haec widua erat, et turba ciuitatis multa cum illa. Viduam

2295

vii, I3

2300

2505

vii, I4

esse ecclesiam omnis anima quae sponsi dominique sui se morte redemptam meminit agnoscit. Diuino autem nutu multa dominum turba multa uiduam comitabatur ut uiso tanto miraculo multi testes multi Dei fierent laudatores. Quam. cum uidisse dominus misericordia motus swber eam dixit lli : Nos flere. Desiste, inquit, quasi mortuum flere quem mox uiuum resurgere uidebis. Vbi mystice Nouati dogma confunditur qui de sua munditia superbe gloriatus humilem paenitentum mundationem

PL 418

euacuare conatur ueramque ma-

trem ecclesiam de natorum suorum spiritali extinctione plorantem spe uitae redonandae negat consolari debere. Et pulchre euangelista dominum prius misericordia motum esse super matrem ac sic filium suscitare testatur ut in uno nobis exemplum imitandae pietatis ostenderet in altero fidem mirandae potestatis adstrueret. Et accessit et tetigit loculum. Hi autem qui portabant steterunt. Loculus in quo mortuus effertur male secura desperati 2212/2246 Aug., serz. (ed. Motin, Mise. /Agost. I, 163, 3-164, 15 ; 447, 19-448, 7) ; de sancía uirg. (CSEL XLI, 239, 4-240, 21; 241, 13-15) ;Beda, oz. I, 4 (CC CXXII, 26, 208-27, 229) ; in Mare. (I, 1657/1659) ; in Luc. (I, 1163/1174 ;Ill, 542/ 227 Gal. iv, 19. 2286 Ps. 117, 19. 2281 Matth. v, 28. 576).

2281 concupiscendam B* C D E 2285 ceterosque, qui ozz. B* E, cetetos qui AB 2286 auditis D, auditus G* 2289 confitebor B E G*, confiteor ]* 2295 fierent Dei C D 2296 dominus oz. C D 2298 Nouati] uocati B* E* 2300 paenitentem B* E* 2302 redonantem 44, tedonante B C D E* 2304 sic] se B*, si C* E suscitasse C D

vii, 12-18

159

peccatoris conscientia est. Qui uero sepeliendum portant uel 25310 immunda. desideria quae hominem rapiunt in interitum uel lenocinia blandientium sunt uenenata sociorum quae peccata nimirum dum fauoribus tollunt accumulant peccantesque contemptu quasi aggere terrae obruunt de quibus alibi dicitur : Dimatte mortuos sepelire mortuos suos. Mortuos quippe mortui 2315 sepeliunt cum peccatores quique sui similes alios nociuo fauore demulcent congestaque pessimae adulationis mole ne qua aliquando spe resurgendi potiantur opprimunt. Domino ergo loculum tangente funeris baiuli steterunt quia superni formidine iudicii attacta conscientia et carnalium saepe affluentiam 2320 uoluptatum et iniuste laudantium turbam coercens ad se ipsam reuertitur uocantique ad uitam festina respondet saluatori. Vnde recte sequitur : vii, iq-15 Et ait : Adulescens tibi dico, surge. Et vesedit qui erat mortuus el coepit loqui, et dedit illum matri suae. Residet quippe 232; qui erat mortuus cum interna compunctione reuiuiscit peccator. Incipit loqui cum reducis indicia uitae cunctis qui peccatum luxerant ostendit. Redditur matri cum per sacerdotalis decreta iudicii communioni sociatur ecclesiae. vii, 16 Accepit autem omnes timor, el magnificabant Deum dicentes : 2330 Quia. propheta magnus surrexit in nobis. Quanto desperatior animae mors ad uitam reuocatur tanto plures eodem corriguntur exemplo. Vide Dauid prophetam uide apostolum Petrum quorum quo gradus altior eo casus grauior quo autem grauior casus eo pietas erigentis gratior quo uero gratior in 2355 els domini pietas apparuit eo certior cunctis paenitentibus spes salutis apparuit ut iure omnes qui audiunt dicant : Quia Deus wisitauit plebem suam, non tantummodo uerbum suum semel incorporando sed etiam nostra hoc ut suscitari PL 419 debeamus semper in corda mittendo. vii, I8 2340

Et nuntiauerunt Iohanni discipuli eius de omnibus his. Non

simplici corde ut opinor sed inuidia stimulato discipuli Iohannis ei Christi uirtutes et miracula narrant. Nam et alibi ita apud eum questi esse produntur : Rabbé qui erat tecum trans Iordanen cui tu iestimonium perhibuisti ecce hic baptizat, 2345 eb omnes ueniunt ad eum ; quibus tunc respondit Iohannes : Quia non polest homo accipere quicquam, misi fuerit ei datum 2314 Matth. viii, 22. iii, 26-27.

2332 II Reg. xii, 15.

Matth. xxvi, 75.

2343 Ioh.

2310 in ozz. B* E, ad sup. P? 2312 accumulant z5qze 2313 quasi oz;. C D pec2317 similis E 2315 suis similibus P? 2313 agere D cantisque B? 2319 affluenbaioli C* D 2318 tangenti 44* B E G* resutgendo B E tiun C D 2321 respondit 4 B E 2324 Resedet B* D? E G, Resedit 74 B? D* 2328 communi B E ecclesia D 2336 audiant B E 2338 nostro 4 B? 2344 tu oz. D ] 2341 stimulati 74 /, stimulante B? 2339 corde A B E J

160

IN LVCAM II

de caelo, et cetera, quibus et se purum hominem et Christum Dei esse filium manifeste declarat. Verum quia mansit inuidia liuorque nequibat expelli quid pro eis corrigendis optimus ma2550 gister adhuc egerit adtende : Wa Et conuocauit duos de discipulis suis Iohannes et masw eos vii, I9 ad dominwm dicens : T'u es qui uenturus es, an alium expectamus ? Videlicet w£ fer hanc saltim occasionem uidendo signa quae faciebat crederent in ewm, et magistro interrogante sibi 2355 discerent. Ergo non ait, Tw es qui uenisti, sed Tu es qut uenturus es ? Et est sensus, Manda mihi quia interficiendus ab Herode et ad inferna descensurus sum uirum te et in dnferis debeam muntiare qui muntiaui superis an non conueniat fito Dei ut gustet mortem et aliwm ad haec sacramenta missurus es. vii, 21 2360 Im ipsa autem hora curawit multos a languoribus et plagis el. spiritibus malis et caecis multis donauit. uisum. Iohannes interrogauerat ber discipulos : Tw es qui uenturus es, an alium expectamus ? Christus signa demonstrat non. ad. ea respondens quae interrogatus fuerat sed ad scandalum muntiorum. vii, 22 2565

Euntes, inquit, venuntiate Iohanni

quae widistis et. audistis

quia caeci uident claudi ambulant leprosi mundantur surdi audiunt mortui resurgunt et quod his non minus est pauperes euangelizantur. Vel pauperes spiritu uel certe opibus pauperes ut mulla inter nobiles et 4gnobiles inter diwites et egenos 4n frae2370 dicatione distantia sit. Haec magistri rigorem haec fraeceptoris comprobant ueritatem quando omnis apud eum qui saluari oLest aequalis est. Quod autem aat : vii, 23 Et beatus est. quicumque non fuerit scandalizatus in me, et nuntios Iohannis qui eum esse Christum non crediderant a 25375 perfidiae scandalo castigat et eidem Iohanni quod quaerebat exponit quia Deus saluos faciendi et domini exitus mortis. Visis enim £ot signis tantisque uirtutibus non. scandalizari quisque potuit sed ammirari. Sed infidelium mens graue in illo scandalum pertulit cum eum, et ost tot miracula morientem uidit. Quid 2580 est. ergo dicere, beatus est qui non fuerit scandalizatus in me, nisi aperta uoce abiectionem mortis suae huwmilitatemque signave ? Ac si patenter dicat, Mira quidem facio sed abiecta berpeti non dedignor ; quia ergo moriendo te subsequor cauendum ualde R est hominibus ne in me mortem despiciant qui signa uenerantur. Vii, 24 238;

Et cum discessissent muntii Iohannis coepit dicere de Iohanne PL 420

2353/2392 Hieron., £n Mab. (PL XXVI, 71 C-75 A). 2376 Ps. 67, 21. 2384 Greg. Magn., bom. in eu. (PL LXXVI, 1096 A-B).

2316/

2349 liborque B* E 2354 magistrum 74 J ^ interrogantes 4 B D* E G J 2366 clodi B D E 2312 autem] aliter D 2374 Iohannes B E crediderunt D 2395idem B D E — 2380 dicere oz. D — 2381 humilitatisque B E — 2383 ergo ozz. D 2385/2386 de Iohanne ad turbas dicere D

vii, 18-27

2390

2395

2400

vii, 25 2405

161

ad turbas. Quia turba circumstans interrogationis mysterium nesciebat et putabat Iohannem. dubitare de Christo quem ipse monstrauerat ut intellegerent Iohannem non sibi interrogasse sed discipulis suis dignis eum laudibus accumulat. Qwid existis im desertum ? widere hayundinem uento moueri ? Quod uidelicet mon asserendo sed negando intulit. Harundinem quippe mox aura contigerit in partem flectit. Et quid per harundinem misi carnalis animus designatur qui mox fauore uel detractione tangitur in. partem. quamlibet inclinatur. Si enim ab humano ore aura fauoris flauerit, hilavescit extollitur totumque se quasi ad gratiam inflectit. Sed si inde uentus detractationis eruperit unde laudis aura ueniebat, mox hunc quasi in artem alteram ad uim furoris inclinat. Sed harundo uento agitata Iohannes non erat quia hunc nec blandum gratia nec cuiuslibet iva. asperum faciebat nec prospera hunc erigere nec aduersa nouerunt ?nclinare. Sed quid. existis ? uidere hominem mollibus uestimentis induium ? Ecce qui in ueste pretiosa sunt et deliciis àn domibus vegum, sunt. Camelorum. etenim. filis uestitus Iohannes fuisse describitur. Non exgo caelesti, inquit, sed terreno regno militant hi qui fro Deo perpeti aspera fugiunt sed. solis exterioribus dediti praesentis witae mollitiem et delectationem quaerunt. Nemo ergo existimet in. fluxu aique studio uestium beccatum. deesse quia, si hoc culpa non esset, nullo modo Iohannem dominus de

2410

2415

vii, 26

2420

vii, 27

uestimenti sui asperitate laudasset quamuis hoc quod Iohannes non esse uestitus mollibus dicitur ber significationem intellegi aliter potest. Mollibus enim uestitus non fuit quia uitam beccantium non blandimentis fouwit sed wigore asperae inuectionis increauit dicens : Genimina wiperarum quis uobis demonstrautt [ugere a uentura va ? Sed quid existis ? uidere prophetam ? Vtique dico uobis. et gius quam jrophetam. Prophetae quippe ministerium est uentura dicere non etiam demonstrare. Iohannes ergo plus quam propheta est quia ewm quem jraecurrendo rophetauerat etiam ostendendo nuntiabat. Hic est de quo scriptum est : Ecce mitto angelum mewm ante faciem tuam qui braeparabit uiam tuam ante te. Quod Graece angelus hoc Latine nuntius dicitur. Recte ergo qu nuntiare su2386/2389 Hieron., 7n Mazib. (PL. XXVI, 73 B). 2391/2434 Greg. Magn., oz. in eu. (PL, LXXVI, 1096 C-1098 A). 2404 Marc. i, 6. 2412/2415 Beda, i5 Marc. (1, 159/162). 2414 Matth. iii, 7 ; Luc. iii, 7. 2419 Ioh. i, 29.

2390 deserto 4 D uidete in desertum 7 mouete z4* B* E 2395 totamque BEuEUG X 2398 fauoris B E G* 2403 pos? et add. in B E diliciis BEG 2407 mollitiam .D dilectionem B E 2413 fouit] fuit B* E inuectione B* E 2417 mysterium C D 2422 ptaepatauit B* E G 2423 hoc oz;. À Latine hoc B E

162

IN LVCAM II

pernum iudicem. mittitur angelus uocatur ut. dignitatem, seruet in nomine quam. explet operatione. Altum. quidem nomen est, sed uita nomine injerior mon est. Sed et omnes qui sacerdotii nomine censentur angeli uocantur propheta attestante qui ait. Labia sacerdotis custodient scientiam, et legem vequirent ex ore eius quia angelus domini exercituum est. Nec non etiam 2430 unusquisque fidelium in quantum sufficit àn quantum gratum supernae aspirationis accipit, si a jrauitate proximum reuocat, si exhoriari ad bene operandum curat, si aeternum regnum uel supplicium erranti denuntiat, cum uerba sanctae adnuntiationis inpendit brofecto angelus existit. Dico enim uobis : Maior inter natos mulierum propheta Iovii, 28 2435 2425

hanne Baptista nemo

est. Inter mulierum,

inquit, natos. His

ergo raeferiur hominibus qui de mulieribus nati sunt et de concubitu uiri et non ei qui est natus ex uirgine et spiritu sancto. Quamquam in hac sententia non ceteris brophetis et patriarchis 2440 cunctisque hominibus Iohannem. raetulit sed Iohanni ceteros exaequauit. Non enim statim sequitur ut, si ali maiores eo non sunt, ille maior aliorum sit uerum ut aequalitatem habeat cum celeris sanctis. Qui autem minor est in regno Dei maior est illo. Haec sententia 2445 duobus modis potest intellegi. Aut enim regnum Dei appellauit quod nondum accepimus et in quo nondum sumus unde in fine dicturus est, Venite benedicti batris mei percipite regnum, et quot ibi sunt sancti angeli quilibet in eis minor maior est utique quolibet sancto et iusto portante corpus quod. corrum2450 pitur et adgrauat animam ; aut, si regnum Dei intellegi uoluit huius temporis ecclesiam cuius filii sunt omnes ab institutione generis humani usque quotquot iusti et sancti esse potuerunt, profecto se ipsum dominus significauit quod nascendi tempore minor erat Iohanne maior autem diuinitatis aeternitate et 2455 dominica potestate. Proinde secundum priorem expositionem ita distinguitur, Qu; autem minor est in regno Dei, ac deinde subinfertur, maior est illo ; secundum posteriorem ita, Qw? autem minor est, ac deinde supinfertur, 2» regno Dei maior est illo. vii, 20 Et omnis bopulus audiens et publicani qustificauerunt Deum 2460 baptizati baptismo Iohannis. Iustificatur Deus ipse fer baptismum dum se homines peccata propria confitendo ustificant sicut 2428 Mal. ii, 7. Matth. xxv, 54. XIV, VI, 14-31).

2436/2443 Hieron., zz Math. (PL XXVI, 73 D-74 A). 2444 2449 Sap. ix, 15. 2460/2472 Ambr., exp. eu. s. Luc. (CC

2425 quippe B E — 2426 pos; sed add. si sup. B* E* — etadd.sup.B?,ogm. E 2428 custodiant 74* B E, custodiunt 44! C? J requirunt 4 C D, requirant B E 2429 Nec non] quod nomen D 2431 accepit 4 B* E 2433 subplicium B E 2436 natus D, nati E* 2442 habeant B E* (-n- in ras.) 2444 haec] 24 add. in marg. C D 2448 quod 4 BF CD E J — 2450 uoluit oz, C D 2455 do-

minici B* E

PE 421

vii, 27-32

163

scriptum est : Dic tu iniquitates tuas ut dustificeris. Et iustificatur in eo quia mon ber contumaciam refutatur sed per iustitiam 2465

Dei munus agnoscitur. Iustus enim dominus et iustitiam dilexit. In eo ergo tustificatio Dei est, sí non ad indignos et noxios, sed ad innocentes per ablutionem factos wideatur et iustos sua munera transtulisse. Dauid..quoque dicit : Tibi soli beccawi et malum

coram te feci ut iustificeris in sermonibus tuis et uincas dum dudicaris. Ergo 4s quà peccat et confitetur Deo feccatum dustificat 2470 Dewm cedens ei wincenti et ab eo gratiam sperans. In baptismate

igitur iustificatur Deus in quo est et confessio et uenia beccatorum. vii, 30 Pharisaei autem et legis periti consilium Dei spreuerunt in semet ipsos non báptizat: ab eo. Quod dicit, in semet ibsos, uel 2475 contra semet ipsos significat quia qui gratiam Del respuit contra semet ipsum facit uel ad semet ipsos missum Dei consilium stulti et ingrati uituperantur noluisserecipere. Consilium ergo Dei est quo per passionem et mortem domini Iesu mundum saluare decreuit. Sed hoc Pharisaei et legis periti spreue2480 runt respuentes secretum et salubre mysterium cuius auspicia in Iohannis praedicatione baptismoque praecesserunt sed tamen eidem consilio nesciendo ac nolendo seruientes iuxta quod eis apostolus Petrus de domino loquens ait : Hwnc definito consilio et praescientia Dei traditum ber manus iniquorum ad2485 figentes nleremastis. Cui ergo simales dicam homines generationis huius, et cua vii, 31-32 similes sunt ? Similes sunt pueris sedentibus 4n foro et loquenlibus ad inuicem et dicentaübus : Cantauimus uobis tibiis, et 2490

2495

2500

non saltastis, lamentauimus, et mon plorastis. Generatio Iudaeorum comparatur pueris sedentibus in foro quia doctores olim prophetas accipiebat de quibus dicitur : Ex ore infantium et laciantium perjecisti laudem ; et alibi : Declaratio sermonum éuorum inluminat me et intellectum dat baruulis, id est humilibus spiritu. Forum autem dominicum uel sinagoga uel ipsa est Hierusalem in qua praeceptorum caelestium iura condebantur ubi ad inuicem isti pueri siue iuxta Matheum ad coaequales suos loquebantur quia generis gentisque suae populis patria cotidie uoce solebant exprobrare quod nec psalmis primo Dauiticis allecti nec threnis postea correpti uoluerint adnuere propheticis. Quoties uictoria de hoste uel futura praecinebatur 2462 Es. xliii, 26. 2464 Ps. 1o, 8. 2491 Ps. 8, 5. 2492 Ps. 118, 130.

2467 Ps. 5o, 6. 2496 Matth. xi, 16.

2483 Act. ii, 25.

2465 domini 4 2466 factus 4 B* E iustus 4 B* E J 2444 batizari mp 2478 qui B* C E 2488 Cantabimus C* D 2490 quod D 2491 prophetas olim C D 2493 tuorum oz. D inluminet C* D 2499 cottecti C 2800 Quotiens B E

PL 422

164

IN LVCAM II

uel facta recolebatur nec ad uirtutis opera consentiebant adsurgere. Nam saltationis uerbo non histrionicis motibus sinua2505

2510

ti corporis rotatus sed inpigri deuotio cordis et religiosa membrorum designatur agilitas. Quoties excidia uel facta ab hoste uel fienda prophetarum lamenta resonabant et nec sic auditores ad paenitentiae remedia confugere curabant. Canit psalmista : Exuliate Deo adiutori nostro iubilate Deo Iacob swmate jsalmum et date tympanum, et cetera. Sed quid sequitur? Et non audiuit populus meus uocem meam, et Israhel mon intendit mili. Clamat propheta : Haec dicit dominus : Conuertimini ad me in toto corde uestro in vevunio et in fletu et in planctu et scindite corda uestra et non uestimenta uestra ; et iterum : Ventrem meum uentrem meum doleo, sensus cordis «nei contur-

2515

vii, 33-34

bati sunt in me, non tacebo quia uocem bucinae audiuit anima mea. clamorem $roelii ; et paulo post : Quia stultus populus meus me non cognouatt, filii 4nsipientes sunt et uecordes. Venit enim Iohannes Baptista neque manducans panem neque bibens uinum, et dicitis : Daemonium habet. Venit. fibus hominis manducans et bibens, et dicitis : Ecce homo deuorator

2520

A

925

Vii, 35 2530

2525

et bibens uinum amicus publicanorum et beccatorum. Sicut, inquit, tunc sic et nunc utramque salutis uiam respuitis. Nan quod. ait, lamentauimus, ei non plorastis, ad Iohannem pertinet cutus abstinentia a cibis et botu luctum paenitentiae significabat. Quod. autem. ait, cantautmus tibiis, et non saltastis, ad ipsum dominum, qui utendo cum, ceteris cibo et potw laetitiam regni figurabat. At illi nec humiliari cum. Iohanne nec cum Christo gaudere uoluerunt dicentes illum daemonium habere istum wuoracem. et ebriosum et amicum publicanorum et beccatorum. Quod autem subiungit : Et iustificata est sapientia ab omnibus

filiis suis, ostendit

PL

fil&os sapientiae intellegere mec in. abstinendo nec 4n mandu- 423 cando esse justitiam sed in aequanimitate tolerandi inopiam et temperantiam ber abundantiam non se corrumpendi atque oportune sumendi uel nom sumendi ea quorum non usus sed concupiscentia reprehendenda. est. Non est enim regnum Dei esca et botus sed vustitia el pax et gaudium, et quia solent homines multum gaudere de carnalibus epulis addidit, 2m sjiritu PL sancto. Aliter. Iustificata est sapientia ab omnibus filiis suis, 424 id est Dei dispensatio atque doctrina quae superbis resistit hu2507 Ps. 80, 2-3. 2509 Ps. 80, 12. 2510 Ioel ii, 12-123. 2513 Hier. iv, 19. 2515 Hiet. iv, 22. 2521/2338 Aug., quaest. eu. s. Luc. (PL. XXXV, 1337). 2539 Iac. iv, 6 ; I Pet. v, 5. 2530 Rom. xiv, 17.

2508 si B E — 2509 meus o». B E — 2514 quae B* E 2519 uorator A 2524 cantabimus 44 C* D E

2521 uiam salutis D respuistis C, repuistis D e 2526 humiliare B* E 2527 noluerunt D

2539 Dei oz.

CD

quo

vii, 32-35

165

2540 libus autem dat gratiam iuste fecisse a fidelibus suis comprobata est. Ex quorum numero sunt et illi de quibus supra dicitur : Et omnis populus audiens et publicani vustificauerunt Deum Amen. 2342 Luc. vii, 29.

2540 autem oz, D

conprobatur D

2843 Amen oy. D

EXPOSITIONES IN LVCAM LIBER SECVNDVS EXPLICIT. LIBER TERTIVS. LEGE FELICITER. 44 G EXPLICIT LIBER SECVNDVS. INCIPIT LIBER lll. BC E J LIBER II EXPLICIT. LIBER III INCIPIT. D

INCIPIT

II (Luc. vii, 36 - xi, 13)

Sanctissima Mariae paenitentis historia quae tertii nostri

PL

in Lucam caput est libri, etsi ob laborem legentium minuendum a nouo inchoatur exordio, rerum tamen nectura secundi

425

libri finem respicit. Nam quia superius siue ex persona euan; gelistae siue ex domini saluatoris ut quibusdam placuit dictum fuerat : Et omnis $opulus audiens et publicani vustificauerunt Deum baptizati baptismo Iohannis. Quod si a domino dictum interpreteris, audiens Iohannem populus intellegitur esse designatus ; si ab euangelista interpositum, audiens ipsum do:o minum de Iohannis magnitudine disputantem restat intellegi. Pharisaei autem et legis periti consilium Dei spreuerunt n semel ipsos non baptizati ab eo. Pergit idem euangelista quae uerbis proposuerat etiam factis astruere iustificatam uidelicet sapientiam

ab omnibus

filiis suis, id est et iustis et post

1; iniustitiam paenitentibus, decentissimo comprobans exemplo. vii, 36-37 Rogabat autem, inquit, illum quidam de Pharisaeis ut manducaret cum illo. Et ingressus domum. Pharisaei discubuit. Et ecce mulier quae erat àn ciuitate beccatrix ut cognouit quod accubwit in domo Pharisaei attulit alabasirum ungenti. Alabastrum 20 est genus marmoris candidi uariis coloribus intertincti quod ad wasa wngeniaria cauare solent eo quod optime seruare àncorrupta dicatur. Nascitur circa Thebas Aegyptias e£ Damascum Syriae ceteris candidius probatissimum uero in India. Quidam dicunt hanc eandem non esse mulierem quae imminente do25 minica passione caput pedesque eius unguento perfudit quia haec lacrimis lauerit et crine pedes terserit et manifeste peccatrix appelletur de illa autem nihil tale scriptum sit nec potuerit statim capite domini meretrix digna fieri. Verum qui diligentius inuestigant inueniunt eandem mulierem Mariam ;o uidelicet Magdalenam sororem Lazari sicut Iohannes narrat bis eodem functam fuisse obsequio semel quidem hoc loco cum primo accedens cum humilitate et lacrimis remissionem meruit peccatorum, nam et Iohannes hoc quamuis non ut Lucas quo modo factum sit narrauerit tamen ipsam Mariam 35 commendans commemorauit ubi de resuscitando fratre eius coepit loqui, Erat autem quidam, inquiens, languens Lazarus a Bethania de castello Mariae et Marthae sororis eius, Maria 6 Luc.vii,29. — 1i Luc.vii, 3o. 19/23 Beda, /n Mare. (IV, 434/458). 23 Plin., zaz. biz. XXXVI, 12. 36 Ioh. xi, 1-2.

— 19/

6 et publicani om. D 14 fos; iustis aZ. et iniustis sup. B? post] per D 15 iniustitiam] paenitentiam G 21 cauati B E 22 dicitur B E G 26 lauetit lacrimis B E 38 commemorat C D 97 sorores 74* B* E*, sororum B*

vii, 36-39

167

autem erat quae unxit dominum wungento et exlersit pedes eius PL capillis suis, secundo autem in Bethania, nam prius in Galilea 424

vii, 38

G

vii, 39

4» factum est, non iam peccatrix sed casta sancta deuotaque Christo mulier non solum pedes sed et caput eius unxisse repperitur. Quod et regulis allegoriae pulcherrime congruit quia et unaquaeque fidelis anima prius ad domini pedes humiliata peccatisque absoluenda curuatur dein augescentibus 45 per tempora meritis laetae fidei flagrantia domini quasi caput odore perfundit aromatum et ipsa uniuersalis ecclesia Christi in praesenti quidem incarnationis eius quae pedum nomine designatur mysteria celebrando deuota redemptori suo reddit obsequia in futuro autem et humanitatis gloriam et diuini5o tatis eius aeternitátem quia caput Christi Deus simul intuendo perpetuis confessionum laudibus quasi pistica nardo glorificat. Attulit ergo, inquit, alabastrum wungenti. Et stans veiro secus pedes eius lacrimüs coepit rigare pedes eius ei capillis capitis sui tergebat et osculabatur edes evus 55 ei ungento ungebat. Liquet omnibus quod inlicitis actibus brvus mulier intenta ungentum sibi ro odore suae carnis adhibuit. Quod ergo sibi turpiler exhibuerat hoc iam Deo laudabiliter offerebat. Oculis terrena concupierat sed hos iam ber paenitenHam conlierens flebat. Capillos ad. compositionem wultus. exha6o buerat sed iam capillis lacrimas tergebat. Ore superba dixerat sed jedes domimi osculans hoc in redemptoris sui uestigia figebat. Quot ergo in se habuit oblectamenta tot de se inuenit holocausta. Conuertit ad uirtutum. nwmerum numerum criminum ut totum seruiret Deo in paenitentia quicquid ex se Deum 65 contempserat 1n culpa. Videns autem Pharisaeus qui uocauerat ewm ait intra se dicens : Hic, si esset propheta, sciret utique quae et qualis mulier esset quae tangit eum. quia peccatrix esi. Ecce Pharisaeus ueraciter apud se superbus et fallaciter vustus aegram veprehen7o dit de aegritudine medicum de subuentione qui 4bse quoque de elationis uulnere aegrotabat et ignorabat. Vnde necesse semper VA

est ut cum peccatores quosque conspicimus nosmet ipsos brius

in illorum calamitate defleamus quia. fortasse n. similibus aut lapsi sumus aut labi possumus, si lapsi non sumus. Et s? censura 75 magisterii debet semper uirtute disciplinae witia persequi, opor- PL let iamen ut sollicite discernamus quia. districtonem debemus 425 39Ioh.xii 1-3. 1240 A/1243 C).

30ICor.xi,5.

35/194 Greg. Magn., bom. in eu. (PL LXXVI,

47 incarnatione B*, incarna46 odorem D 40/41 deuota Chtristoque D 49 50s? humanireddidit B* 48 celebranda C, celebrandae D tiones E nardi D 51 confessionum laudibus perpetuis D tatis add. eius 4 B E, ei G 61hosB? | 68eumtangit tergebat] rigabat capillis sp. B? 601lacrimis B E (I2 tangeret J

168

IN LVCAM III

uitiis compassionem naturae. Sed iam iste superbus et arrogans qua. sententia conuincatur audiamus :

vii, 41-43

Duo, inquit, debitores erant cuidam [aeneratori, unus debe-

bat denarios quingentos, alius. quinquaginta. Non. habentibus illis unde redderent donauit utrisque. Quis ergo eum lus diligit ? Respondens Simon dixit : Aestimo quia is cui plus donauit. Qua in re notandum est quia dum sua sententia Pharisaeus conuincitur quasi freneticus funem portat ex quo ligetur. 85 Enwumerantur bona peccatricis enumerantur mala. falsi Vusti cum dicitur : Intraui in domum iuam, aquam pedibus meis mon dedisti. Haec autem lacrimis vrigauit bedes meos et capillis suis tersit.

8o

vii, 44

Et cetera. Post enuwmerationem uero subinfertur sententia :

vii, 47

9o

95

vil, 49 IOO

Propter quod dico tibi : Remittentur ei peccata multa quoniam dilexit multum. Quid esse dilectionem. credimus misi ignem ? Et quid culpas misi rubiginem ? Vnde nunc dicitur, Remittentur ei peccata mulia quia dilexit multum, ac si aperte diceretur, Incendit blene peccati vubiginem quia ardet ualde per amoris ignem. Tanto namque amplius peccati rubigo consumitur quanto peccatoris cor magno caritatis igne concrematur. Ecce ea quae ad medicum uenerat aegra sanata est, sed de salute evus adhuc alii aegrotant nam sequitur : Et coeperunt. qui simul discumbebant dicere antra se : Quis est hic quà etiam peccata dimittit ? Sed caelestis medicus aegros non respicit quos etiam de medicamento fieri deteriores uidet. Eam

vii, 50 105

quam

sanauerat

per pietatis suae sententiam. confirmat

dicens Fides iua te saluam fecit, uade in pace. Fides etenim saluam fecit quia hoc quod etit bosse se accipere non dubitaust sed vpsam quoque spei certitudinem iam ab ?llo acceperat a quo per spem etiam salutem. quaerebat. In pace autem ire praecipitur ut a ueritatis itinere in uia scandali ulterius nom deriuetur. Haec historica expositione dicta sint, nunc mystici intellectus

IIO

R IIS

secreta uideamus. Quem namque Pharisaeus de falsa vustitia jraesumens misi Iudaicum populum ? Quem peccatrix mulier sed ad uestigia domini ueniens et blorans nisi conuersam genülitatem designat ? Rogabat autem Pharisaeus dominum ut manducaret cum illo quia populus idem quem uenientem credere noluit uenturum sperare non desiit immo uotis precatoriis ut ueniat optare dicens : Exciía fotentiam iuam et ueni ut saluos facias nos. Domino quippe cum Pharisaeo man116 Ps. 79, 5.

81 diliget 4 B? C D* E 90 tibi ozz. C D Remittuntur 4 B E J mittuntur 44 B C E 94 ualide 4 B D* E J 97/98 alii adhuc D sinit D —— precatoris B* C* D G, peccatoris E J

92 Re115 de-

vii, 39-50

169

ducare est de credentis populi deuotione mentis gaudia suscipere. Vnde ipse alibi creditura Samaria discipulis ait : Ego 120 Ccibwm, habeo manducare quem uos nescitis ; illisque haesitantibus quid diceret exponens ait : Meus cibus est ut faciam uoluntatem evus qui me masit ut berficiam opus eius. Et ingressus, PL inquit, domum Pharisaei discubuit. Domus Pharisaeiipsalegis 426 prophetarumque custodia est in qua se populus Iudaeorum 12; mansionem continuae conuersationis habere gloriabatur quam

dominus ingressus est quia temporaliter in carne apparens non uenit soluere legem aut prophetas sed adimplere. Discubuit autem quia qui in sublimitate suae maiestatis intellegi non poterat formae seruilis humilitatem qua uideri posset 13o assumpsit. Cognouit itaque mulier quae erat in ciuitate peccatrix quod accubuit in domo Pharisaei quia gentilitas immundis prius actibus in saeculi conuersatione deuincta fama sermonis apostolici didicit quod sit Deus filium swwm. facium ex muliere factum sub lege ut eos qui sub lege erant rediL5 ^ meret. Atque in domo Pharisaei non Pharisaeus sed illa iustificatur dum populus Iudaeorum litteram tantum legis nos autem et gratiam spiritus in lege sequimur. Ille Iesum non esse prophetam eo quod peccatores recipiat aestimat, nos uero hunc Deum uerum qui peccatores iustificare possit agnosci:4o mus. Aítwulii autem «mulier alabastrum ungentt. Quid. in. ungenito nisi bonus odor opinionis exprimatur ? Vnde et. Paulus dicit : Christi bonus odor sumus Deo in omni loco. Si igitur vecta opera agimus quibus opinionis bonae odore ecclesiam respergamus, quid in domini corpore misi ungentum. fundimus ? Sed 14; secus. pedes mulier stetit. Contra pedes enim. domini stetimus cum. 4n peccatis positi eius itineribus vetinebamur. Sed si ad ueram paenitentiam ost beccata conuertimur, iam retro secus pedes siamus quia eius uestigia sequimur quae mpugnabamus. Lacrimis mulier bedes rigat quod nos quoque ueraciter agimus, 150 si. quibuslibet ultimis membris domini ber compassionis affectum inclinemur, sí sanctis eius in tribulatione compatimur, si eorum

irislitiam nostram putamus. Capillis mulier pedes quos rigauerat tersit. Capilli quippe swperfluunt corpori. Et quid abundans ievrena substantia misi cajillorum. speciem. tenet. quae 155 dum ad. usum necessitatis swperfluit etiam abscisa non sentit. Capillis ergo pedes domini iergimus quando sanctis eius. quibus ex caritate compatimur eliam ex his quae nobis superfluunt müseremur quatenus sic mens jer compassionem, doleat ut 121 Ioh. iv, 34. 119 Ioh. iv, 32. 141 II Cor. 1i, 14-15.

127 Matth. v, 17.

133 Gal. iv, 4-5.

possit C Samatitana C! ^ 129 forma B* 119 pos; alibi add. de sup. P* 140 alabastrum 139 os? hunc add. etiam 44 B E G 132 deuicta -4* B E J ungenti mulier B 12

muliet ozz. D

144 conuertemur B* E*

BEDA CXX

170 160

170

175

180

185

190

195

IN LVCAM III

eliam, manus larga effectum doloris ostendat. Osculatur mulier edes quos tergit. Quod nos quoque plene agimus, st studiose diligimus quos ex largitate continemus ne grauis nobis sit necessilas jroximi ne ipsa eius indigentia quae sustentatur fiat onerosa ei cum manus necessaria iribuit animus a dilectione lorpescat. Potest quoque per pedes ibsum mysterium incarnaHonis eius intellegi quo diwiniias ievram tetigit quia. carnem sumpsit. Verbum enim caro factum est et. habitauit in. nobis. Osculamur igitur pedes redemptoris cum mysterium incarnationis eius ex toto corde diligimus. Vngento bedes ungimus cum ipsam humanitatis eius botentiam sacri eloquii bona opinione jraedicamus. Sed hoc Pharisaeus widet et (mwidet quia. cum PL Iudaicus populus gentilitatem Deum praedicare conspicit. sua 427 apud se malitia tabescit. Sed redemptor noster facta ei mulieris quasi bona gentilitatis enumerat ut àn quo malo iaceat agnoscat. Intraui in domum iuam, aquam pedibus meis mon dedisti. Haec autem lacrimis rigauit pedes meos. Aqua quippe extra nos est, lacrimarum wmor inira nos quia uidelicet anfidelis alle po$ulus nec ea quae extra se erant umquam ro domino tribuit conuersa autem gentilitas bro eo non solum rerum substantiam sed etiam sanguinem, fudit. Osculum mihi mon. dedisti. Haec autem ex quo intrauit non cessauit osculari pedes meos. Osculum quibbe dilectionis est signum. Et infidehs ille populus Deo osculum non dedit quia ex caritate eum. amare noluit cui. ex timore seruiwit. Vocata autem. gentilitas redemptoris sut uestigia osculari non cessat quia n eius amore continuo suspirat. Oleo caput meum mon wunxisti. Si pedes domini mysterium incarnationis accipimus, congrue ber caput illius tpsa diwimitas designatur. Vnde et per apostolum dicitur : Caput Christi Deus. In Deo quippe et non se quasi àn homine credere Iudaicus populus fatebatur. Sed Pharisaeo dicitur, Oleo caput meum non unxisti, quia ipsam quoque diwimilats Dolentiam in qua se Iudaicus populus credere spopondit digna laude praedicare neglexit. Haec autem ungento unxit bedes meos, quia dum àncarnationis -evus. mysterwwm, gentilitas credidit. summa. laude etiam eius «ma. jraedicauit. Duo quoque debitores de quibus Simoni paradigma opponitur utrumque populum Iudaeorum scilicet et gentium designant qui uno faeneratori, id est suo creatori, non materialem pecuniam sed propriae salutis nummum debebant. Conditor etenim noster quos ad imaginem 166 Ioh. i, 14.

187 I Cor. xi, 5.

198 Gen. i, 26-27.

159 affectum P? 163 et oz. C D tribuit necessatia manus C D 169 boniz4 B* D E opinioniv4 D E 176 pos! nos add. est A B E 177 ea quae] aquae B* unquam 44 B E 180 osculare 74 B* E 182 noluit amate BE 186 accepimus 74 B* E 190 qua] quo D 197 propriae] suae C D

vil, 50-vili, I

171

et similitudinem suam creauit quasi commodato ad seruandum sublimauit denario. Nam denarius solet regis imagine ac nomine formari. Omni auiem cui multum datum est mulium quaeretur ab eo, ei cu; multum commendauerunt plus 5etunt ab eo. Et quidem utriusque populi debitum per quinarium numerum multiplieátur quia uidelicet quinque sunt sensus 205 quibus in hac uita utentes imaginem quam accepimus nostri conditoris excolere debemus sed minus debet populus cui legis decalogus per seruum data est amplius autem cui gratia uitae aeternae per filium commissa ideoque huius per denarium illius per centenarium numerum Ííaenus accumulatur 210 quem ad regni caelestis quod dextris dabitur significationem pertinere nemo qui dubitet. Neque enim frustra eodem flexu digitorum quo denarius in laeua ipse figuratur in dextera, nisi quia et nunc opera decalogi quae littera non poterat fides perficit et in futuro reddet unicuique secundum. opera. eius 215 his quidem qui secundum patientiam boni operis gloriam et honorem et incorruptionem quaerentibus uitam aeternam. Verum quia neutri nostris uiribus sed illius gratia salui facti sumus per fidem recte dicitur : Non habentibus sllis unde redderent donawit uirisque. Et quia plus diligit cui plus donatur, 220 cui autem minus dimittitur minus diligit. Quia siue bona perficiendae quam accepimus scientiae seu uitandae quam incurrimus insipientiae uelis intellegere multo utique plus ecclesiae quam sinagogae donatur quae et foediori quondam utpote quam nullus doctor prohibuit idolatriae sorde corrupta 22 v^ est sed ubi abundauit beccatum swperabundawit gratia et maiori nunc est perfectionis euangelicae sublimata praeconio cui dicitur : Quia multi brophelae et iusti cupierunt uidere quae uos widetis et non uiderunt el audire quae auditis e non audierunt. Congruit sane huic loco quod numerorum historia refert 230 diuisis aequaliter caesorum Madianitarum spoliis eos quidem qui de pugna uenerunt quingentesimum de sua portione caput ceteros uero quinquagesimum domino dedisse quia et magna offert qui se in castris uirtutum exercendo totum ab incursione conseruat hostili sed maiora utique qui gladium 255 uerbi uibrando innumeras aduersarii exercitus copias sternit. Et facium. est deinceps, et ipse iter faciebat per cWwitatem viii, I et castellum raedicans et euangelizans regnum. Dei et duode200

201 Luc. xii, 48. 214 Rom. ii, 6. xxxi, 27-30.

209 Ioh. i, 17. 228 Rom. v, 20.

211/212 Beda, i7 Marr. (I, 1839/1842). 229 Num. 223 Matth. xiii, 17.

211 fluxu commodauerunt C D 202 quaeritur 74* 201 donatum ;4 B E 220 dimittitur] donatur / 214 perfecit B* E 212 ipsa D, ipsi E B* E* .228 pos? quae add. uos. 221 uitando D petficiendo D dona C D 233 tutum C* D. G?, tantum J (6, D)

PL 428

172

IN LVCAM III

cim cum illo. Videmus in Christi discipulis impletum quod de antiquo illo Hebraeorum populo legimus dictum nec mirum 240 quia unus utriusque testamenti Deus ipse per filium benedictionem dabit qui legem dedit per famulum. Sicut, inquit, aquila $rouocans ad uolandum pullos suos et super eos wolitans expandit alas suas et adsumpsit eum et portauit in umeris suas. Nam sicut mox nati pulli donec plumescant aera uolando non ualent ita quique fideles ut ad caelestia peruo^ superare landa sufficiant in nido prius fidei necesse est uirtutum penna se uestiant. Ita ipsi fidelium doctores apostoli pedetemtim ad sublimia quatenus et aliis erudiendis praefici possint ascendunt. Prius siquidem dominus docet in sinagogis miracula 25 o facit famam ubique dispergit conuenientes ad se turbas suscipit curat instruit hinc discipulos facit in sponsi nuptiis reficit per sata ducit atque a calumniatoribus Pharisaeis quasi teneros aquila pullos a serpentinis morsibus allato aetite defendit. Ex his duodecim quos apostolos nominat eligit sed 25 A et hos primo praesente turba docet comitante cum eis turba solita miseris beneficia reddit. Postmodum uero ut in praesenti lectum est per ciuitates et castella praedicans solos secum qui eum familiarius audiant retinet solis mysteria regni Dei quae ceteris parabolatim dixerat exponit ac sic demum uir26 o tutum suarum ostensione quasi alarum protectione firmatis dat et illis potestatem curandi mittitque praedicare regnum Dei. vili, 2 Et mulieres aliquae quae erant curatae ab spiritibus malignis el infirmitatibus, Maria quae wocatur Magdalenae de qua 26 vA daemonia septem exierant. Maria Magdalenae ipsa est cuius tacito nomine proxima lectio paenitentiam narrat. Nam pul-

chre ac reuerenter euangelista ubi eam cum domino iter fa- PL cere eique de facultatibus suis ministrare commemorat noto 429 hanc uocabulo manifestat. Vbi uero peccatricem sed paeni27 o tentem describit mulierem generaliter dicit ne uidelicet tantae nomen famae quo per omnes hodie ueneratur ecclesias prisci erroris nota fuscaret. De qua daemonia septem exisse referuntur ut innumeris immo uniuersis uitiis plena fuisse monstretur. Nam quia septenis diebus saecula currunt septenario 27 ^ saepe numero solet in scripturis uniuersitas intimari. Vnde et sancti quoque spiritus gratiam propheta septem uirtutum distinctione complectitur. 240 Ps. 85, 8.

241 Deut. xxxii, iit.

— 266 Luc. vii, 37-50.

216 Es. xi, 2-5.

243 pos! portauit add. eum C D 245 peruolando C D 244 pedetentim 44 C* D E*, pedetemptim C? 248 perfici 4 B* E G J possunt D* E 250 suscepit B* E G* J 251 refecit 4 B* E* 254 clegitz4 BF DEG J 259 SI BST 266 proxima lectio paenitentiam tacito nomine C D

viii, I-5

viii, 3 :8o

28;

290

295

5oo

173

Et Iohanna uxor Chuza $rocuratoris Herodis. Si Maria mundatam a sorde uitiorum ecclesiam de gentibus insinuat, cur non lIohanna eandem designat ecclesiam quondam quidem idolorum cultui subditam sed iam nunc Christi pietate redemptam ? Nam quilibet malignus spiritus ad deceptionem generis humani promptus dum pro regho diaboli facit quasi Herodis impiissimi procurator existit. —Et Susanna, et aliae multae quae ministrabant eis de facultatibus suis. Consuetudinis Iudaicae fuit nec ducebatur 4n culpam more gentis antiquo ut mulieres de substantia sua uictum atque uestitum. braeceptoribus ministrarent. Hoc quia scandalum facere poterat in nationibus Paulus se abiecisse memorat : Nwmquid mom habemus potestatem sorores mulieres circumducendi sicut ei ceteri apostoli faciunt. Minisirabant autem domino de substantia sua ut meteret eorum carnalia cuius illae metebant spiritalia non quo indigeret cibis dominus creaturarum sed. ut typum ostenderet magisirorum quod. uictu atque uestitu ex disci$ulis deberent esse contenti. Interpretatur autem Susanna lilium aut gratia eius, sed melius si femininum nomen figuretur a lilio credo propter odoriferum caelestis uitae candorem aurosumque internae dilectionis ardorem. Iohanna dominus gratia eius uel dominus misericors uidelicet quia eius est omne quod uiuimus. Maria amarum mare propter utique insitum paenitentiae rugitum quo uel ipsa Maria uel nos singuli uitia prisca deflemus ut ad gratiam splendoremque peruenire mereamur aeternum. Magdalene turris sed melius, sicut a monte montanus,

ita turrensis a turre

dicatur

illa scilicet cui

305 psalmista canit : Deduxisti me quia factus es spes mea turris fortitudinis a. facie dnmimaci. Cum autem turba plurima conueniret et de ciwitatibus propevili, 4-5 rarent ad ewm dixit ber similitudinem : Exiit qui seminat seminare semen suum. Hanc parabolam dominus ideo fer se ipsum 310 exponere dignatus est ut figurate se loqui innotesceret rerumque significationes in his etiam quae per semet vbswm noluit explanare doceret esse quaerendas. Sed quia semen quod uerbum Dei sit terramque uariam quod diuersum cor auditorum significet ipse dominus aperuit satorem quem nobis quaerendum melius quam filium Dei intellegere possumus 3I A reliquit nullum qui exiit seminare semen suum quia de sinu patris qua creatu286/295 Hieron., in Mazzb. (PL XXVI, 222 C-225 A) ; Beda, in Mare. (iv, 1616/ 1623). 389 ICor.ix, 5. 295/300 Hieron., zozz. (CC LX XII, 129, 19 ; 140, 1-2 ; 157, 19). 303 Hieron., 2077. (CC LX XII, 157, 21). 805 Ps. 60, 5-4. 309/ 312 Greg. Magn., Joz. in eu. (PL, LXXVI, 1131 C).

mundata B? G? (-m zn ras.) D 278 Mariam 74* G* (-m zn ras.) ABE J 301 quod. 297 aurosamque 44 B E G J* ABD 304 dicitur C D aut C 311 ipsam JA B E

280 designet 303 si ut B E,

174

IN LVCAM III

rae non erat accessus egrediens ad hoc uenit in mundum ut PL testimonium perhiberet ueritati unde bene iuxta euangelistas 45o alios hanc parabolam dicturus de domo exisse mare adisse 32o nauem conscendisse perhibetur ipsum nimirum situ corporis quod processu sermonis insinuans. Et dum seminat aliud. cecidit secus uiam et conculcatum est,

et uolucres caeli comederunt illud. Quae dominus exposuit pia fide suscipienda sunt quae autem tacita nostrae intellegentiae 32 vA dereliquit perstringenda sunt breuiter. Semen quod secus uiam cecidit duplici laesura disperiit et a uiantibus scilicet conculcatum et a uolucribus raptum. Via est ergo cor sedulo malarum cogitationum transitu attritum atque arefactum ne uerbi semen excipere ac germinare sufficiat atque ideo 33o quicquid boni seminis uicinia talis uiae contingit pessimae cogitationis meatu conculcatum a daemonibus eripitur. Qui uolucres caeli siue quia caelestis spiritalisque sint naturae seu quia per aera uolitant appellantur. viii, 6 Et aliud. cecidit super petram et natum aruit quia mon habe335 bat humorem. Petram dicit durum et indomitum cor ac nullo uerae fidei uomere penetratum. Hoc est autem umor ad radicem seminis quod iuxta aliam parabolam oleum ad lampades uirginum nutriendas, id est amor et perseuerantia uirtutis. ) viii, 8 3s4o Et aliud cecidit im terram bonam et ortum fecit fructum centuplum. Fructum centuplum fructum perfectum dicit. Nam G denarius numerus bro per[ectione semper accipitur quia in decem, praeceptis legis custodia continetur. Actwwa enim et contemplatiua uita simul in. decalogi mandatis coniuncta est. quia 345 1n, €0 et amor Dei et amor seruari roximi iubetur. Amor quippe Dei ad contemplatiuam amor uero roximi pertinet ad actiuam. Denarius autem numerus per semet ipsum multiplicatus in centenarium surgit. Vnde recte per centenarium magna perfectio designatur sicut de illo qui sua pro domino terrena re35o linquit dicitur, Centuplum accipiet et uitam. aeternam possidebif, quia quisquis pro Dei nomine temporalia atque terrena contemnit et hic perfectionem mentis recipit ut iam ea non appetat quae contemnit et in sequenti saeculo ad aeternam uitae gloriam peruenit. Terra ergo bona fructu centuplo fe317 Ioh.xviii 537. 319 Matth. xiii, 1-2 ; Marc. iv, r. —323/333 Beda, in Marr. (I, 1704/1716). 337 Matth. xxv, 1-4. 342/346 Greg. Magn., bozz. in Execb. 350 Matth. xix, 29. (PL LXXVI, 1000 À).

3820 ipsam C* D 828 malotum D J* 329 ac] atque D $30 uicina D? (i- in ras.) uia D 833 uolitent D 3836 umorem D 83? lampadas ADEG]J 342decim BD EG 9450 ea D — prius et oz. D iubetur proximi 44 352 recepit B* E 353 aeternae D

vill, 5-12

175

35; cundatur quando cor docile uirtutum spiritalium perfectione donatur. Haec dicens clamabat : Qui habet aures audiendi audiat. Quoties haec admonitiuncula uel in euangelio uel in apocalipsi lohannis interponitur mysticum esse quod dicitur quaeren-

dumque a nobis intentius ostenditur. Interrogabant autem, eum discipuli eius quae esset haec para-

viii, 9

bola. Nemo putet finita mox parabola discipulos haec interrogasse saluatorem sed ut Marcus ait : Cum esset singularis interrogauerunt eum. hi qui cum eo erant duodecim arabolas. 36 j

vill, IO

370

Et dicebat eis : Vobis datum est nosse mysterium regni Dei, et

cetera. Ceteris autem in parabolis ut uidentes non wideant et audi- PL entes non intellegant. Marcus ita dicit : I/lis autem qui foris 431 sunt in parabolis omnia fiunt. Ideoque et nos cum discipulis Christi intremus in sanctuarium Dei ut intellegamus in nouissima mysteriorum regni Dei. Nam qui appropinquant pe-

dibus eius accipient de doctrina illius dicentes cum mista : Reuela oculos nostros, et. considerabimus 5 j

viii, I2

lege tua. Recte itaque in parabolis audiunt clausis sensibus cordis neque intrare neque ueritatem obliti dominicae praeceptionis audiendi audiat. Qui autem secus uiam suni qui audiunt,

psal-

mirabilia de

et in enigmate qui curant cognoscere : Qwi habet aures deinde uenit diabo-

lus et tollit uerbum de corde eorum ne credentes salu) fiant. De 38 o

38 y

39 o

hoc semine Marcus ita scribit : H? autem sunt qui circa uiam ubi semainatur uerbum et cum audierint, confestim uenit satanas et aufert ; Matheus ita : Omnis qui audit uerbum regni et non intellegit, uenit malus et rapit. Ex quo manifeste docetur eos circa uiam seminatos qui uerbum quod audiunt nulla fide nullo intellectu nulla saltim temptandae utilitatis occasione percipere dignantur. Porro super petrosa et in spinis ut dominus exponit seminantur hi qui auditi quidem uerbi et uti-

litatem probant et desiderium gustant sed ne ad id quod probant perueniant huius uitae eos uel aduersa terrendo uel prospera blandiendo retardant. Contra quae utraque damna semen quod acceperat tutari curabat qui ait : Per arma tustiliae a dextris et a sinistris per gloriam et agnobilitatem per «nfjamiam et bonam famam ut seductores et ueraces. His ergo tribus terrae generibus scito omnes qui uerbum auditum non 358/360 Beda, in Marc. (I, 1748/1751). 363 Marc. iv, 10-11. 368 Marc. 1V; TI, | 990 Ps. 72, 17. 343 Ps. 118, 18. 380 Marc. iv, 15. 382 Matth. xiii, 19. 384/404. Beda, in Marr. (1, 1776/1789). 891 II Cor. vi, 7-8.

388 Quotiens 44? D 361 autem oz. D 368 intellegunt B* E* 372 393 nosttos] meos D? E? considerabo B E, considerauimus D] 39948 pos:uiam add.hi 44 D pos? sunt ad. hi J — 383 quibus B?

accipiant B* E

176 395

viii, I4 400

G

IN LVCAM III

faciunt esse designatos, a quibus omnibus qui semen acceptum seruat terra bona est. Excipiuntur sane Iudaei et gentiles qui ne audire quidem merentur. i Quod autem in spinis cecidit hi sunt qui audierunt et sollicitudinibus et diuitiis et uoluptatibus witae euntes suffocantur et. non referunt. fructum.

Mirum

quo modo

dominus

spinas

diuitias interpretatus sit cum illae ungant istae delectent. Et lamen spinae suni quia cogitationum suarum, punctionibus mentem

lacerant ei cum

usque ad. peccatum pertrahuni

quasi

inflicto uulnere cruentant. Quas bene hoc in loco alio euangelista 405 testante nequaquam dominus diuitias sed. fallaces diuitias apellat. Fallaces enim sunt. quae nobiscum diu permanere mon fossunt fallaces sunt quae mentis nostrae inopiam non. expellunt. Solae autem diwitiae uerae sunt quae nos diuites uirtutibus faciunt. Notandum uero est quod exponens dominus dicit quia 410 sollicitudines et uoluptates et diwitiae suffocant. Suffocant enim quia importunis cogitationibus suis guttur mentis strangulant et dum bonum desideriwm intrare ad cor mon sinunt quasi aditum flatus witalis necant. Notandum etiam quod duo sunt quae diuitiis iungit. sollicitudines uidelicet et. uoluptates quia $ro415 fecto et ber curam mentem opprimunt et per affiuentiam resol- PL wunt ; re enim contraria bossessores suos et afflictos et lubricos 432 faciunt. Sed quia uoluptas conuenire cum afflictione non potest alio quidem tempore 5er custodiae suae sollicitudinem affligunt aique alio ber abundantiam ad woluptates emolliunt. Quod autem 1n bonam ierram hi sunt qui im corde bono et vlil, I5 420 optimo audientes uerbum. vetinent et. fructum. afferunt in. patentia. Bona terra ut praediximus omnibus tribus terrae nequam uarietatibus contraria facit et libenter uidelicet semen uerbi suscipiendo et quod suscipit inter aduersa et prospera [ep ad fructus usque tempora seruando. Aliter. Bona 4A ^ patienter terra fructum ber patientiam. reddit. quia. scilicet nulla. sunt bona quae agimus, si non aequamimaüler eliam roximorum mala. toleramus. Quanto enim. quisque altius brofecerit. tanto in hoc mundo inuenit quod. durius portet quia dum a praesenti MN

430 saeculo mentis nostrae dilectio deficit eiusdem saeculi aduersitas

crescit. Hinc est enim. quod. plerosque cernimus et bona agere

401/419 Greg. Magn., oz. in eu. (PL LXXVI, 1131 D-1132 A, 1133 A). 405 Matth. xiii, 22. 410/413, 422/425 Beda, i2 Marr. (1, 1818/1832). 425/435

Greg. Magn., Dozz. in eu. (PL. LXXVI, 1155 B).

399 suffocatur Quos 44 BF qui D 411 negant B* E* terrae nequam hoc oz. D

B 400 referent D, ferunt J 401 illi D isti D 404 EG in hoc 4 D J 406 qui D 407 qui D 409 quod] inportune D guttor B* E* extrangulant B* E 413 duae D 415 prizset]ut B* E* — 421 patientiam D — 422 tribus C D nequaquam B E 424 suscepit 4 B E 429 cum C D 430 defecit B* D E*

vili, I2-16

45

A

177

et iamen sub graui tribulationum fasce desudare. Sed iuxta uocem domini fructum. ber patientiam reddunt quia cum humaliter flagella suscipiunt post flagella ad. requiem. sublimiter suscipiuntur. Quod uero secundum Matheum dicitur : E? fructum affert et facit aliud. quidem centum aliud autem sexaginta porro aliud triginta. Triginta referuntur ad nuptias. Nam et vbsa digitorum. conwunctio et quasi molli osculo se complectens et foederans maritum ingit et coniugem. Sexaginta ad widuas eo quod, in angustia el tribulatione sint positae. Vnde et in superiore digito deprimunitur quantoque maior est difficultas expertae quondam. uoluptatis inlecebris abstinere tanto matus et

jraemiwm. Porro centesimus numerus, quaeso diligenter lector adiende, a sinistra transfertur ad. dexteram et isdem. quidem 44 IS digitis sed mon eadem manu quibus in laeua manu nuptae significantur et widuae circulum faciens exprimit wirgimitatis coronam. Aliter. Fructum tricesimum uerbum profert quod fidem sanctae trinitatis aedificat sexagesimum quod operis perfectionem docet quia sex dies sunt in quibus oportet operari centesi450 mum quod ad dexteram regni uitam praedicat aeternam. viii, 16 Nemo autem lucernam accendens operit eam uase aut subtus lectum bonit sed subra candelabrum bonit ut intrantes wideant lumen. Quia supra dixerat apostolis, Vobis datum. est nosse mysterium regna Dei ceteris autem in barabolis, nunc ostendit 45 VA per eos aliquando etiam ceteris idem mysterium esse reuelandum et pectus omnium qui domum Dei essent intraturi fidei flammis illustrandum. Quibus etiam uerbis typice fiduciam docet praedicandi ne quis timore carnalium incommodorum lucem scientiae quam nouit abscondat. Vasis enim et lecti 460 nomine carnem lucernae autem uocabulo uerbum designat. Quod qui ob metum ut dixi carnalium incommodorum occultat ipsam carnem utique praeponit manifestationi ueritatis et ea, quasi operit uerbum quod praedicare trepidat. Supra candelabrum autem ponit lucernam qui corpus suum ministerio 465 Dei subicit ut superior sit praedicatio ueritatis et inferior seruitus corporis per ipsam tamen corporis seruitutem excelsior luceat doctrina quae per officia corporalia, id est per uocem et linguam et ceteros corporis motus, in bonis operibus 438 Matth. xiii, 23. 437/444 Hieron., ad». Ioz. (PL XXIII, 213 B-214 A); Beda, de zezzp. rat. Y (ed. Jones, 179, 13-21). 447/450 Beda, i» Marr. (I, 1833/

1859).

. 453 Luc. viii, ro.

435 Quia D 438 molle 4 B* E G* complectans B* E G J 439 foedetatis D 442 uoluntatis 44* B* C EG J 444 hisdem B E* (h in ras.) G 444 trecesimum B* E, tricensimum D uetbo C 461 uaso /4* B* D E* G* J* 453 Quod D 4588 ne quis] neque C G* cuisse. 459 lumen C D abscondit B* C Vasi /A* G J, Vasus B*, Vas E* 462 manifestatione AU BSCEN 465 supetius D 466 posterius corporis ozz. D

PL 455

178

IN LVCAM III

insinuatur discentibus. Super candelabrum ergo ponit lucernam cum dicit apostolus : Non sic pugno tamquam aerem caedens sed castigo corpus meum. et seruituti subicio ne forte aliis jraedicans ipse reprobus inueniar. | Non enim esi occultum quod non manifestetur nec abscondiviil, 17 tum. quod non cognoscatur et in alam ueniat. Nolite, inquit, 475 erubescere euangelium Dei sed inter tenebras persecutorum lumen uerbi supra uestri corporis candelabrum leuate fixa mente retinentes illum retributionis extremae diem quo 22luminabit Deus abscondita tenebrarum. et manifestabit. cogitationes cordium. 'Tunc enim et uos a Deo laus et aduersarios 48 o ueritatis poena manet aeterna. Videle ergo quomodo auditis. Instanter nos docet uerbo viii, 18 auscultare quatenus et nostro illud pectore continue ruminare et alieno ructare sufficiamus auditui. Qui enim habet dabitur illi, et. quicumque non. habet. etiam 48 vA quod. putat se habere auferetur ab illo. Tota, inquit, intentione uerbo quod auditis operam date quia qui amorem habet uerbi dabitur illi et sensus intellegendi quod amat. At qui uerbi amorem non habet audiendi, etiamsi uel naturali ingenio uel litterario se callere putarit exercitio, nulla uerae sapien49 o tiae dulcedine gaudebit. Quod etsi specialiter de apostolis quibus caritate fideque potitis datwm est nosse mysteriwm regni Dei et de perfidis Iudaeis qui in parabolis uidentes non uidebant et audientes non intellegebant quod uidelicet litteram legis in qua gloriabantur amissuri essent dictum uideatur, 49 I potest tamen et generaliter accipi quia nimirum saepe lector ingeniosus neglegendo se priuat sapientia quam simplex sed studiosus elaborando degustat. Idcirco autem saepe et desidiosus àngeniuwm accipit ut de neglegentia iustius buniatur quia quod sine labore adsequi potuit scire contemnit, et idcirco mon nunquam, studiosus tarditate intellegentiae premitur ut eo maiova praemia retributionis dnueniat. quo magis studio inuentionis elaborat. viil, I9 Venerunt autem ad illum mater el fratres eius et non foterant adire ad eum jrae turba. Fratres domini non filii beatae sem595 per uirginis Mariae iuxta Heluidium nec filii Ioseph de alia uxore iuxta quosdam putandi sed eorum potius intellegendi sunt esse cognati sicut et supra disseruimus. Sane quod do410 I Cor. ix, 26-27. 4*4 I Cor. iv, 5. 491 Luc. viii, 10. 495/502 Greg. Magn., zzral. (PL LXXV, 736 C). 504/535 Beda, iy Marc. (1, 1595/1626). 504/507 Hieron., in Marb. (PL. XXVI, 88 A) ; Beda, in Low. (I, 1178/1186) ; in

Marc. (Y, 533/537).

469 Supra D 478 manifestauit B* E 479 uobis C D 489 putaret B* E 491 potius C D 495 possunt D qui D quia] qui D zA B* E*

aduetsatiis D 498 accepit

viii, 16-21

51 o

51

vA

52 o

525 viii, 20

A 53 o

55; viii, 2I

34o

$4;

179

minus ad matrem fratresque rogatus ab officio uerbi dissimulat egredi non maternae refutat obsequia Pietatis cuius raeceptum est, Honora patrem twwm et matrem, sed baternis se mysteriis amplius quam maternis affectibus debere demonstrat idem nobis exempla quod uerbo commendans : Qwi amat atrem aut matrem plus quam me non est me dignus. Non iniuriose fratres contemnit sed opus spiritale carnis cognationi prae- PL ferens religiosiorem cordium copulam docet esse quam cor- 434 porum. Mystice autem haec lectio superiori concinit ubi de Iudaeis litteram solum legis intuentibus dicitur : E£ quicumque non habet etiam quod putat se habere auferetur ab illo. Nam mater et fratres Iesu sinagoga ex cuius carne est editus et populus est Iudaeorum qui saluatore intus docente uenientes intrare nequeunt cuius spiritaliter intellegere dicta neglegunt. Praeoccupans enim turba eius ingreditur domum quia differente Iudaea gentilitas confluxit ad Christum atque interna uitae mysteria quanto fide uicinior tanto mente capaciorhausit iuxta quod psalmista ait : Accedite ad ewm et inluminamami. Eti nuntiatum est illh : Mater tua et fratres tui stant. foris uolentes te uidere. Intus uerbum intus est lumen unde supra, ut inirantes, inquit, wideant lumen. S1 ergo foris stantes mec ipsi agnoscunitur Qarventes ei propier mostrum, foriasse mom agnoscuniur exemplum, quemadmodum nos agnoscemur, si foris stemus ? Foris enim stantes uolunt dominum uidere qui spiritalem in lege sensum non quaerentes sese ad custodiam literae foris fixerunt et quasi Christum potius ad carnalia docenda cogunt exire quam se ad discenda spiritalia consentiunt intrare. Qui respondens dixit ad eos : Mater mea et fratres mei hu sunt qui uerbum Dei audiunt et faciunt. Tota uitae caelestis perfectio duobus his comprehenditur uerbum scilicet Dei audire et facere. Vnde supra dominus parabolam seminis exponens ait eos qui auditu tantum uerbum susceperint terram esse reprobam bonam uero eos qui in corde bono et optimo uerbum quod audiunt retineant et fructum afferant in patientia. Qui mater domini uocantur eo quod illum cotidie suo uel exemplo uel dicto quasi pariant in mente proximorum. Fratres quoque sunt eius cum et ipsi faciunt uoluntatem patris eius qui in caelis est. 509/516 Ambt., exp. eu. s. Luc. (CC XIV, VI, 385-390). 510 Ex. xx, 12. 512 Matth. x, 57. 517 Luc. viii, 18. 525 Ps. 25, 6. 524/531 Ambt., exp. eu. s.-Luc. (CC XIV, VI, 392-397). 528 Luc. viii, 16. 540 Luc. viii, 12-14. 541 Luc. viii, 15. 542/5046 Beda, bom. I, 4 (CC CXXII, 26, 208-27, 229) ; in Marc. (I, 1657/16359) ; in Luc. (I, 1163/1174 ;11, 2272/2276). — 545 Matth. xii, 5o. 509 obsequium P? 510 tuum oz. CD G J 514 cogitationi 74, cogitatione B* D, cognatione C* E* D18 aufertur B* E 519 frater J lesum D 525 psalmus 4 C D G J 530 agnoscimur 4 B C E G? J? 532 in lege] intellegere D 534 docendo D 540 eis D

180

IN LVCAM III

viii, 22

Factum est autem in una dierum. et ipse ascendit in. una nauicula et discipuli eius et ait ad illos :Transfretemus trans stagnum. Et ascenderunt. In hac nauigatione dominus utram399 que unius eiusdemque suae personae naturam dignatur ostendere dum is qui ut homo dormit in naui furorem maris ut Deus uerbo coercet. Porro iuxta allegoriam mare siue stagnum quod cum suis transire desiderat tenebrosus amarusque saeculi praesentis accipitur aestus. Nauicula autem quam ascen55 5 dunt nulla melius quam dominicae passionis intellegitur arbor cuius beneficio quique fideles adiuti emensis mundi fluctibus habitationem patriae caelestis quasi stabilitatem securi litoris obtinent. Quod autem ipse in una nauicula cum discipulis saluator ascendit alibi quid significet aperit cum 560 praenuntiato suae passionis resurrectionisque mysterio mox dicebat ad omnes : Sé quis wult post me uenire, abneget se ipsum et tollat crucem suam cotidie et sequatur me. Nauigantibus autem illis obdormiwit. Discipulis nauigantibus viii, 23 Christus obdormiuit quia calcantibus saeculum fidelibus fu56 5 turique regni quietem animo meditantibus et uel secundo spiritus sancti flatu uel proprii remigio conatus infidos mundi fastus certatim post terga iactantibus tempus subito dominicae passionis aduenit. Vnde bene Marcus hoc imminente noctis tempore gestum fuisse perhibet ut ueri solis occubitum 7o non sola domini dormitio sed et ipsa decedentis lucis hora significet. Et descendit procella uenti in. stagnum, et. complebantur et periclitabantur. Domino puppim crucis qua somnum mortis carperet ascendente fluctus blasphemantium persecutorum 5175 daemonicis excitati procellis assurgunt. Quibus tamen non ipsius patientia turbatur, sed discipulorum imbecillitas concutitur trepidat periclitatur. viii, 24 Accedentes autem, suscitauerunt eum. dicentes :. Praeceptor perimus. Suscitant dominum discipuli ne eo dormiente flu580 ctuum feritate dispereant quia cuius mortem uiderant maximis uotis resurrectionem quaerebant ne, si diutius ipse morte carnis sopiretur, eorum mens spiritali in perpetuum morte periret. Vnde bene sequitur : At alle surgens increpawit uentum et tempestatem aquae, el 58 vA cessawit, et. facta. est tranquillitas. Ventum quippe surgens increpauit quia resurrectione celebrata diaboli superbiam stra549/588 Beda, i» Marc. (11, 3/12). (1I, 28/91). 568 Marc. iv, 35. 547 posterius una] unam P?, oz. C

ascenderunt

G'— 559 quod B*

mundi infidos B E 584 At] Et A

561 Luc. ix, 25.

563/62* Beda, in Marc.

548 nauiculam B? J?

554 ascendit D*,

563 pos; Discipulis zdZ. autem C D

561 fastos 74, factus C* D

566

582 soperetur ;4* B* E*

PL 435

viii, 22-25

I8I

uit dum per mortem destruxit eum qui habebat mortis imperium. Tempestatem quoque aquae surgens cessare fecit quia uesanam Iudaeorum rabiem quae caput quatiens clamauerat, Si filius Dei est, descendat nunc de cruce, et credimus ei, de

299

sepulchro surgendo labefecit. Vbi iuxta litteram notandum quod omnes creaturae sentiant creatorem. Quibus emim increpatur el imperatur sentiunt imperantem non errore hereticorum qui omnia putant animantia sed maiestate conditoris quae apud R 39 5 nos insenstbilia 2llà sensibilia sunt. viii, 25 Dixit autem illis : Vbi est fides uestra ? Recte arguuntur qui praesente Christo timebant cum utique qui ei adhaeserit perire non possit. Cui simile est quod post mortis somnum discipulis apparens exfrobrauit incredulitatem illorum et duri600 liam cordis quia his qui widerant eum resurrexisse non credideruni itemque dixit ad eos, O stulti et tardi corde ad credendum in omnibus quae locuti sunt prophetae !Nonne haec oportuit pati Christum et dta. intrare in. gloriam suam, ac si per metaphoram nauigii diceret, Nonne oportuit Christum soporari 6o 5 undis nauem in qua quiescebat hinc inde uerrentibus et ita sedatis extemplo tumidis gurgitum cumulis diuinitatis suae cunctis patefacere potentiam ? Qui timentes mirati sunt. dicentes ad. inuicem : Quis, putas, hic est quia et uentis àmperat et mari et oboediunt e; ? Matheus

H

610

ita scribit : Porro homines mirati sunt dicentes : Qualis est hic,

et cetera. Non ergo discipuli sed nautae el ceteri qui 4n naui erant mirabantur. Sin auiem quis contentiose uoluerit eos qui mirabantur fuisse discipulos, respondebimus vecte homines ap- PL pellatos quia mecdum potentiam nouerant saluatoris. Et nos 456 61 5 quoque singuli cum signo dominicae crucis imbuti saeculum relinquere disponimus nauem profecto cum Iesu conscendimus stagnum transfretare conamur. Sed qui «on dormaitabit neque obdormiet custodiens semper Israhel nobis tamen saepe nauigantibus quasi inter aequoris fremitus obdormit quando 620 crebrescente inter medios uirtutum nisus uelimmundorum spirituum uel hominum prauorum uel ipso nostrarum cogitationum impetu fidei splendor obtenebrescit spei celsitudo contabescit amoris flamma refrigescit. Verum inter huiusmodi procellas ad illum necesse est gubernatorem curramus 62 illum seduli excitemus qui non seruiat sed imperet uentis. A

590 Matth. xxvii, 40, 42. 592/595 Hieron., zr Mazzb. (PL XXVI, 55 B). 599 Marc. xvi, 14. 601 Luc. xxiv, 25-26. 610 Matth. viii, 27. 611/614 Hieton., zz Mazzb. (PL XXVI, 55 C). 617 Ps. 120, 4. 587 distruxit

BE 588 facit B E 589 uesaniam C* D clamauerant D 590 es B* E J* discendat B E 594 qui] quia E qui omnia] quidam I? 595 ille B* E* 599 eorum B E 600 cordis oz;. B 604 soporate B* E 614 qui 4 B E G J, quam D 617 dormitat 74, dormitauit B C? E 618 obdormiet] dotrmiet D 620 crescente C D 622 obtenebrascit B?

182

IN LCVAM III

Mox tempestates compescet refundet tranquillitatem portum salutis indulgebit. Libet inter haec paucis discussa apostolici nauigii uarietate qualiter bonos suum secretum iuuet malorumue permixtio turbet intueri. Ecce enim ut a perfectiori630 bus inchoemus post celebrata dominicae resurrectionis sollemnia septem electi discipuli nauem piscaturi ascendunt et quia non longe a terra perpetuae quietis sed quasi cubitis ducentis aberant, hoc est tantum mundo animum quantum gemina dilectio poscebat apposuerant quia se Petrus negotiis 65 IE saecularibus

exuerat,iam

dominum

in litore immortalitatis

stantem cernere iam cum illo epulari iam mane supernae lucis aspirante mystico magnorum piscium numero sua retia impleta nec tamen rupta suscipere atque infimis saeculi fluctibus extrahere merentur. Alibi Petrus ut supra legitur iubente 64» domino retia laxat in capturam pisciumque comprehendit multitudinem copiosam, sed quia ipse fragilis adhuc animi fuerat ita ut Christo tremens diceret, Exe a me quia homo peccator sum domine, et retia tunc rupta sunt et, si non socii adiuuassent, naues etiam mersae subsiderent. Item hoc loco 64 A discipuli cum

domino nauem conscendunt mare adeunt sed quia intererat Iudas et dominus in puppi qua sedes erat gubernandi dormisse et uentus pontusque deforis saeuisse perhibentur. Nam, etsi multa illic discipulorum merita nauigabant, tamen adhuc eam perfidia proditoris agitabat, et qui 65 o suis meritis firmi fuere turbantur alienis. Item Paulus cum fratribus Hierosolima nauigans et diem pentecosten ibi spiritusque sancti gaudia celebrare festinans recto cursu cuncta peragrat. Porro ab Hierosolimis Romam religatus quia cum infidelibus iter agit mare furit, uenti refragantur, imber im65 A minet, frigora fatigant, astra obnubilant, triticum in mare iactatur, nauis armamenta

66 o

viii, 26

terra negatur, tolluntur, ipsa

postremo nauis arenis inlisa dissoluitur, nautae quam non agnoscunt terram natando petunt, et qui saeculi undas onerati cupiditatibus subierant eodem aduersante saeculo uix nudi euadunt iuxta quod idem apostolus ait : Ifse autem saluus erit sic tamen quasi ber ignem. Enawigauerunt autem. ad regionem Gerasenorum quae. est contra Galileam.

Gerasa

est urbs insignis Arabiae

trans Ior- PL437

630 Ioh. xxi, I-I4. 639 Luc. v, 4-8. 650 Act. xx, 16 ; xxi, 1-15. 653 Act. xxvii, 1-44. 660 I Cor. iii, 15. 663/665 Hieron., «77. (PL XXIII, 899 C,

903 B).

632 644 J 657

663/688 Beda, in Marc. (II, 93/113).

terrae B* E 633 hic D modo;4 J animo B* E 636 mate C* D pos Item add. in | 646 pos intererat add. et B? sup. D G J— sedis D, sed , $49 tamen] tunc 74 B* E, tantum G qui ozz. D 633 alligatus B E inlesa B E 658 nando G honorati B* E 663 Iordanem 44 B D E

vili, 25-20

183

danen iuncta monti Galaad. quam tenuit tribus Manasse non 66;longe a stagno Tiberiadis ?m quod orci praecipitati sunt. Significat autem nationem gentium quam post passionis somnum resurrectionisque suae gloriam missis praedicatoribus saluator est uisitare dignatus. Vnde bene Gerasa siue Gergesi ut quidam. legunt colonum eiciens uel aduena pro67» pinquans interpretatur uidelicet insinuans quia gentium populus et eum a quo nequiter incolebatur hostem suis de cordibus eiecerit et qui erat longe factus sit prope in sanguine Christi. viii, 27 Et cum egressus esset ad terram occurrit illi wir quidam qui 675 habebat. daemonium. iam. temporibus multis. Vir iste figuram populi gentilis accipit qui multis temporibus, hoc est ab ipso paene mundi nascentis exordio, uexabatur furore dementi. Et uestimento non induebatur quia integimentum naturae 680 suae et uirtutis amisit. Hoc enim fidei et caritatis indumento primi parentes nostri postquam peccauere nudati esse leguntur. Hac stola prima filius luxoriosus postquam paenitens ad patrem rediit induitur. Neque in domo manebat sed in monumentis quia in conscien68s (a sua mon requiescebat sed in mortuis operibus, hoc est in peccatis, delectabatur. Quid enim, sunt corpora perfidorum nisi quaedam defunclorum sepulchra in quibus non Dei habitat sermo sed anima peccatis mortua recluditur ? viii, 28 Is ut widib Iesum jrocidit anie illum et exclamams uoce 69o magna dixit : Quid mah et tibi est Iesu fib Dei altissimi ? Quanta Arrii uesania Iesum creaturam et non Deum credere quem filium Dei altissimi daemones credunt et contremescunt ! Quae impietas Iudaeorum eum dicere in principe daemoniorum eiecisse daemonia quem ipsa daemonia fatentur 695 nihil secum habere commune ! Qui hoc ipsum quod tunc per daemoniaci clamauere furorem post in delubris idolorum dicere et confiteri non desinunt Iesum uidelicet esse Christum

viii, 28-29

filium Dei altissimi nec se aliquid cum illo pacis aut societatis habere. 7;00 Obsecro ie ne me torqueas. Praecipiebat enim. spiritus inmundo ut exiret ab homine. Multis enim temporibus arripiebat 665 Matth. viii, 28-32. 669 Hieron., zoz. (CC LXXII, 66, 24-25). 672 Eph. ii, 13. 681 Gen. iii, 7-11. 682 Luc.xv, 22. 684/686 Aug.,quaest. eu. s. Lu. (PL XXXV, 1358). 686/68€ Ambt., exp. ez. s. Luc. (CC XIV, VI, 462463). 691/707 Beda, i2 Marc. (1I, 134/150). 693 Matth. ix, 34.

664 iuxta 74 montem 44 C, monte B* E G* Galaad montem C 665 a om. D quo B? (-d zn ras.) C 671 populis 44 B E 672 factus longe D 676 accepit .4 B E 677 futori D 680 uirtutes B* E, uirtus ]* 681 primo C D 689 procedit B* E* Jf 692 contremiscunt «4 B C? E contremescunt z5que *«4 immundi oz. D (duo folia desunt)

184

795

IN LVCAM III

illum. Hostis humanae salutis non exiguum sibi ducit esse tormentum ab hominis laesione cessare quoque hunc diutius possidere solebat eo difficilius dimittere consentit. Vnde studendum summopere est ut, etsi quando ut homines a diabolo superemur,

mox

eius laqueos

euitare

satagamus

ne, si

tardius eius iuri resistatur, laboriosius quandoque pellatur.

710

V viii, 30 715

729

725

Et winciebatur calemis et compedibus custoditus. Catenis et compedibus graues et durae leges significantur quibus et im eorum ve publica peccata cohibentur. Et ruptis uinculis agebatur a daemonio in deserto quia eliam ipsis transgressis legibus ad ea scelera cupiditate ducebalur quae iam wulgarem. consuetudinem. excederent. Interrogawit. autem. illum. Iesus dicens : Quod tib nomen est ? At ille dixit : Legio, quia inirauerunt daemonia multa 2n PL eum. Non uelut inscius nomen inquirit sed ut confessa co- 458 ram peste quam furens tolerabat uirtus curantis gratior emicaret. Sed et nostri temporis sacerdotes qui per exorcismi gratiam daemones eicere norunt solent dicere patientes non aliter ualere curari nisi quantum sapere possunt omne quod ab immundis spiritibus uisu auditu gustu tactu uel alio quolibet corporis uel animi sensu uigilantes dormientesue pertulerint confitendo exponant patenter. Et maxime quando uel uiris in specie feminea uel in uirili habitu feminis apparentes quos daemones Galli dusios uocant infando miraculo spiritus incorporei corporis humani concubitum petere se ac patrare

confingunt

et nomen

daemonis

quo

se censeri

dixerit et deierandi modos quibus amoris sui foedus alterutrum pepigerint prodendos esse praecipiunt. Quae mendacio Ysre; simillima res sed adeo uera et plurimorum est attestatione notissima ut quidam uicinus mihi presbiter retulerit se quandam sanctimonialem feminam a daemonio curare coepisse sed quamdiu res latebat nihil apud eam proficere potuisse confesso autem quo molestabatur fantasmate mox et ipsum 755 orationibus ceterisque quae oportebat purificationum generibus effugasse et eiusdem feminae corpus ab ulceribus quae daemonis tactu contraxerat medicinali studio adiuncto sale benedicto curasse sed dum unum de ulceribus quod altius lateri infiam reppererat nullatenus posset quin continuo 740 panderetur obducere ab eadem ipsa quam sanare uolebat 108/713 Aug., quaest. eu. s. Luc. (PL XXXV, 1358) ; Beda, in Mare. (II, 115/120). 716/423 Beda, iz Marc. (II, 152/160). 923/429 Aug., de ciu. Dei XV, 25 (CC XLVIII, 489, 14-21). 9706 superamur

P?

707 iure 44* B* E, uiribus J

custoditur B* E, custodiebatur B?

tum J/

libet B* E

715 intrauerant 74 B? 725 diosios B* E

labotiosis

E

*11 a daemonio zn ras. B, ozz. E

708 deset-

717 gratia B* E, gratiae B? — 721/722 aliquo934 adiuncti B* E

$439 latere B* E

viii, 29-32

185

consilium quo sanaretur accepisse. Si, inquit, oleum pro infirmis consecratum eidem medicamento asperseris sicque me perunxeris, statim sanitati restituar. Nam uidi quondam per spiritum in quadam longius posita ciuitate quam numquam 745 corporalibus oculis uidi puellam quandam pari calamitate laborantem taliter a sacerdote curatam. Fecit ut illa suggesserat statimque ulcus remedium quod ante respuerat accipere consensit. Haec contra fraudes daemonum paucis explicare curaui ut quam non frustra dominus nomen eius quem ex75o pulsurus erat spiritus interrogaret intellegas. Quod uero daemonia multa hominem intrasse memorantur significat populum gentium non uni cuilibet sed innumeris ac diuersae idolatriae cultibus esse mancipatum. Cui contra scriptum est quod multitudinis credentium erat cor e anima una. Vnde bene 75i1n

Babylonia

linguarum

unitas

scissa

in Hierosolima

est

linguarum uarietas adunata et illa confusio haec uisio pacis interpretatur quia uidelicet electos in plerisque linguis et gentibus una fides ac pietas pacificando confirmat reprobos autem plures sectae quam linguae dissociando confundunt. vii, 31 760 Et rogabant eum me wmperaret allis ut n, abyssum irent. Sciebant daemones aliquando futurum ut per domini aduentum mittantur in abyssum non ipsi futura praediuinantes sed prophetarum de se dicta recolentes ideoque dominici aduentus quam mirabantur gloriam ad suam querebantur tendere per- PL 765 niciem.

viii, 32

H

439

Erat autem ibi grex borcorum multorum pascentium in monie, ei rogabant ewm ut permitteret eis an illos angredi, et. permisit 2llis. Ideo permisit quod petebant daemonibus w£ fer interfectionem. porcorum. hominibus salutis occasio praebere77o tur. Pastores enim ista cernentes statim muntiant ciwitati. Erubescat Manicheus. St de eadem substantia et ex eodem auctore hominum bestiarumque sunt animae, quomodo ob unius hominis salutem duo milia porcorum suffocantur ? In quorum tamen interitu figuraliter homines immundi uocis et rationis expertes 775 indicantur qui in monte superbiae pascentes lutulentis oblectantur in actibus. Talibus enim per cultus idolorum possunt daemonia dominari nam, nisi quis porci more uixerit, numquam accipiet in eum diabolus potestatem aut ad probandum tantum non autem et ad perdendum accipiet. 950/S1v Beda, in Marc. (II, 160/237). noz. (CC LXXII, 62, 18 ; 121, 9-10).

VI, 475-478).

954 Act. iv, 32. «55/756 Hieron., 460/765 Ambrt., exp. eu. s. Luc. (CC XIV,

| 768/73 Hieron., in Mattb. (PL. XXVI, 56 A).

$50 interroget 74, interrogarit B? 755 Babyllonia B E G Hierosolymis / 7*4 uoces JA B* E rationes 44 B* E 7" dominare 4 B* E porci mote] post timore B* E uixierit B* E $48 post aut add. si acceperit sup. P? 779 et op. C D J 13

BHDA CXX

186

IN LVCAM III

viii, 33 78e —Exierunt ergo daemonia ab homine et intrauerunt in porcos,

et impetu abiit grex ber praeceps in stagmum et suffocatus est. Significat quod iam. clarificata ecclesia et liberato populo gentium a dominatione daemoniorum in. abditis agunt. sacrilegos ritus suos qui Christo credere noluerunt caeca et profunda curio785 sitale submersi. Et notandum quod spiritus immundi nec in porcos irent, nisi hoc illis benignus ipse saluator petentibus quos certe in abyssum

posset religare concederet

rem

ne-

cessariam docere nos uolens ut scilicet nouerimus eos multo minus posse sua potestate nocere hominibus qui nec pecori79» bus

qualibetcumque

potuerunt.

Hanc

autem

potestatem

Deus bonus occulta iustitia nobis dare potest iniusta non potest. | viii, 34 Quod ut uiderunt factum qui pascebant fugerunt et muntiauerunt in ciuitatem el in willas. Quod bastores jorcorum fugien79; les isia. nuntiauerunt significat. quosdam. etiam rimates 1mpiorum quamquam christianam legem fugiant potentiam tamen eius ber gentes stupendo et mirando praedicare. viii, 35

8oo

V 805 vlii, 37

810

815;

Exierunt autem uidere quod. factum est et uenerunt ad lesum et inuenerunt hominem sedentem a quo daemonia exierant uestilus ac sana mente ad. pedes eius et timuerunt, et cetera. Stgnificat multitudinem. uetusta sua wita delectatam honorare. quidem sed nolle pati christianam. legem. dum dicunt quod. eam bopulum a implere non dPossint admuürantes iamen fidelem jristina. perdita. conuersatione sanatum. Sedere namque ad pedes domini est rationali quempiam mentis examine subnixum uestigia saluatoris quae sequatur intueri. Vestitum resumere est uirtutum studiis quae deceptus amiserat ornari. Et vogauerunt illum omnis multitudo vegionis Gerasenorum ut discederet ab illis quia timore magno tenebantur. Conscu fragilitatis suae Geraseni praesentia se domini iudicabant indignos non capientes Dei uerbum nec infirma adhuc mente pondus sapientiae sustinere ualentes. Quod et Petro ipsi uiso piscium miraculo contigisse legitur. Et uidua Sareptena beati Heliae cuius se sensit hospitio benedici nihilominus se puta- PL uit praesentia grauari, Quid mihi. et tibi, inquit, uir Dei ? In- 440 gressus es ad me ut rememorarentur iniquitates meae et occideves fium meum ? 182/804 Aug., quaest. en. s. Luc. (PLU XXXV, 1538-1339). III Reg. xvii, 18.

480 ergo] autem B E

812Luc.v,8.

$815

«481 grex oz. C D 484.ritos /A* B* D E?, totos E* *S6summetsi CD — ne] *86illis oz. B E, illius J 794 uillis C D 796 christiani B* E, christianitatis B? 499 exierunt C D $04 50:7 pristina zdZ. et sup. D? ^ 805 est add. sup. B? E! — subnixum] sed nixum D 80? ornare B*-E 813 Sarepthena B E G, Sarapthena / beato D 814 putant B E 816 rememorentur B* E G

viii, 33-39

187

lpse autem ascendens nauem reuersus est. Dixerat supra dominum relictis nauem ascendisse parentibus compressisque $820 una cum uento fluctibus egressum mox occurrentem sibi curasse daemoniacum. Quo significare docuimus eum relictis Iudaeae populis ex qua carnis duxit originem transacta suae passionis tempestate gentium procurasse salutem. His ita gestis patriam reuertitur quia caecitas ex parte contigit in. Is825 vahel domec jlemitudo gentium, iniravet et sic ommis Israhel salwus fieret. Ascendit autem in naui sed neque ipse somno premitur neque nauis procella pulsatur quia Christus surgens a mortuis am non moritur mors illi ultra non dominabitur. Cuius tamen tropheum passionis resurrectionisque gloria 850 credituris Iudaeae tribubus intimabitur et cum praedicato mortis suae quo mortem uicit uexillo credi ab Hebraeis coeperit quasi repetita in qua dormierat naui patriam regreditur. viii, 38-39 Et rogabat illum uiv a quo daemonia exierant ut cum eo esse. Dimisit auiem ewn lesus dicens : Redi domum tuam et A 835 narra quanta. tibi fecerit Deus. Haec ex ?lla apostoli sententia recie possunt ?nfellegi cum ait, Dissolui et esse cum Christo multo magis obiimum manere in carne necessarium propter wos, ui sic quisque intellegat post remissionem, beccatorum redeundum esse sibi in conscientiam bonam et seruiendum. euangelio $840 $ropter aliorum etiam salutem ut deinde cum Christo requiescat ne cum raepropere iam. uult esse cum. Christo neglegat mànisterium. braedicationis fraternae. vedemptioni accomodatum. Quod wero Maiheus duos dicit a daemonum legione curatos Marcus autem et Lucas unum commemorant intellegas unum 845 eorum. fuisse personae alicuius clarioris et famosioris quem regio illa maxime dolebat et bro cuius salute plurimum satagebat. Hoc uolentes significare duo euangelistae solum commemorandum iudicauerunt de quo facti huius fama latius praeclariusque flagrauerat. Sed et allegoriae summa concordat quia sicut V 850 unus a daemonio possessus sic et duo gentilis populi typum non inconuenienter exprimunt. Nam cwm tres filos Noe generauerit unius solum familia in fossessionem adscita est. Dei, 835/842 Aug., quaesz. eu. s. Luc. (PI. 827 Rom. vi, 9. 843/849 836 Philip. i, 23-24. XXXV, 1339) ; Beda, in Marr. (II, 241/249). 843 Aug., de cons. eu. (C$EL. XLIII, 158, 11-18) ; Beda, in Marr. (1I, 249/255). 849/854 Ambt., exp. eu. s. Luc. (CC XIV, VI, Matc. v, 2. Matth. viii, 28. 852 Gen. ix-xi. 851 Gen. vi, 1o. 446-452) ; Beda, in Marr. (II, 255/260).

824 Rom. xi, 25-26.

$21 Quod 818 naui ascendens B* E transactae D* E, transactis B? CD

822 quo significari C D C EG $823 tempestatis B* E, tempestatibus B?

exierunt C D 833 rogauit C D 831 mortem] mortis B* E 837 post 836 505; ait add. cupio 24 D ]! eum oz. C D 834 autem oz. J 841 praecipue 74, prae in carne] cum Christo B* E manete 24d. autem B 882 in 842 redemptionis 4 D E G J opere B, properate D, prepere E om. D 826 nauem P?

188

IN LVCAM III

ex duobus reliquis diuersarum nationum quae idolis manciparentur procreati sunt fopuli. viii, 40 855 Factum est auiem cum redisset lesus excepit illum. turba. Erant enim omnes expectantes eum. Et superius dixi quod in fine saeculi dominus sit ad Iudaeos clementer rediturus atque ab eis per fidei confessionem libenter excipiendus. Nam quod erant omnes expectantes eum hoc est nimirum quod eidem 860 sinagogae per prophetam loquitur : Dies »ultos expectabis me non fornicaberis el mon eris uiro. Nunc enim nec uiro Christo PL subdita nec fornicata cum idolis expectatione longissima spon- 441 si sui prioris, hoc est domini Christi, quandoque per gratiam uenturi praetolatur amplexum. Et ecce uenit uir cui nomen erat Iairus et vbse princeps sinaviii, 4I 865 gogae erat. Priori lectioni quam de abiectione sinagogae fideque ecclesiae atque iterum instauratione sinagogae sumus interpretati consequenter archisinagogi filia moriens subiungitur quam dum suscitare properat dominus praeoccupat emo87 o rousa mulier praeripit sanitatem fitque ut praeueniens prior salute potiatur. Aethiopia enim $raeueniet manus eius Deo, et cum intrauerit plenitudo gentium tunc omnis Israhel saluus fiet. Princeps itaque sinagogae nullus melius quam ipse Moyses intellegitur. Vnde bene Iairus, id est 2n/wminans siue in87 vA luminatus, uocatur quia qui accepit uerba uitae dare nobis et per haec ceteros illuminat et ipse a spiritu sancto quo uitalia monita scribere uel docere possit illuminatur. Et cecidit ad. pedes lesu rogans eum ut intraret án. domum eius. Si caput Christi: Deus, pedes consequenter incarnatio $80 qua terram nostrae mortalitatis tetigit accipiendi sunt. Cecidit igitur archisinagogus ad pedes Iesu quia legis lator cum tota patrum progenie Christum in carne apparentem longe sibi dignitatis gloria praeferendum esse cognouit illud apostoli sedula deuotione protestans quia qwod infirmum. est 88 vA Dei fortius est hominibus rogauit eum intrare in domum eius quia continuis gaudiorum uotis eius uidere desiderabat aduentum. Amnma autem mea, inquit, exultauit in domino et delectabitur super Iesu ewus ; omnia ossa mea dicent : Domine quis similis tibi ? Et hoc est ad pedes Iesu cadere eum super 89 Ó omnes singulariter magnum pia fide fateri. viii, 42 Quia filia unica erat illi fere annorum duodecim et haec mo$60 Osee iii, 5. 866/971 Beda, i» Marr. (II, 262/566). in Mattb. (PL. XXVI, 59 D). 871 Ps. 67, 32. Rom. Hieron., noz. (CC LXXII, 140, 32-33). 819 I Cor. xi, 5. 88? Ps. 34, 9.

869/872 Hieron., xi, 25-26. 874 884 I Cor. i, 25.

S85 accepit J — 862 fornicato C* D 866 lectione 44 B* E fideque usque 868 archisinagogae 74 B* E G* 869 praeoccupans emoruosa J 886 quam D

86? sinagogae oz. B E B*, praeoccupata E!

viii, 39-43

189

riebatur. Ipsa sinagoga quae sola legali institutione compoSita quasi unica Moysi nata erat quasi duodecimo aetatis anno, hoc est tempore pubertatis appropinquante, morieba89 MA tur quia nobiliter a prophetis educata postquam ad intelligibiles annos peruenerat postquam spiritales Deo fructus gignere debebat subito errorum languore consternata spiritalis uitae uias ingredi desperabiliter omisit et, si non a Christo succurreretur, horrendam per omnia corruisset in 90 o

mortem.

Et contigii dum, ivel a turba. comprimebatur. Ad. puellam pergens sanandam dominus a turba comprimitur quia genti Iudaeae salutaria monita praebens quibus aegram uitiis eius conscientiam erigeret noxia carnalium populorum est con9o suetudine grauatus. vili, 43 Et mulier quaedam erat in. fluxu sanguinis annis duodecim. Mulier sanguine fluens ecclesia est ex gentibus congregata quae ingenito carnalium delectationum polluta fluxu atque a coetu iam fuerat segregata fidelium sed dum uerbum Dei 91 o Iudaeam saluare decerneret paratam iam promissamque aliis praeripuit spe certa salutem. Notandumque quod et archisi- PL nagogi duodennis sit filia et mulier haec ab annis duodecim 442 sanguine fluxerit, hoc est eodem quo haec nata sit tempore ila coeperit infirmari. Vna enim paene eademque saeculi 91 j huius aetate et sinagoga in patriarchis nasci et gentilium natio per orbem coepit idolatriae sanie foedari. Nam et gemine fluxus sanguinis, hoc est et super idolatriae prostitutione et super his quae carnis ac sanguinis oblectatione patrantur, potest intellegi. Vnde pulchre sacra refert historia tempore 92 o quo Dauid adhuc puer Goliath gigantem strauit Philisthim in finibus Dommim, id est sanguinum, fuisse castrametatos quia uidelicet dominus ad debellandum mundi principem humilis apparens non modo operibus infructuosis sed et religioni spurcissimae deditos gentilium populos inuenit. Ergo quamdiu 92 VA sinagoga uiguit laborauit ecclesia, defectus illius huius est uirtus quia illorum delicto salus gentibus. Quae in medicos erogauerat omnem substantiam suam nec ab ullo otwit curari. Medicos siue falsos theologos siue philosoVA

911/914 Hieron., iz Mab. (PL XXVI, Hieron., 4oz;. (CC LX XII, 103, 11).

6o A).

920 I Reg. xvii, r.

921

895 edocta 7A*, edocata C* D J ad add. sup. C*, om. D 897 errotem B* E languote in ertote 74 901 comptemebatur B* E 902 quam D 907 sanguinis B* E 911 et oz. D J archisinagogis B* E 914 coepetat 7A «XS 916 gemine] dupliciter sp. D? 920 prostrauit 44 B E 921 Domim C D J 925 uiguit oz. B E 926 delictu DD os? salus a4Z. est Sup. C1, facta est sup. ]* 928 cutate JA B E teologos B E

190

IN LVCAM III

phos legumque doctores saecularium qui multa de uirtutibus uitiisque subtilissime disserentes utilia se uiuendi credendique instituta mortalibus dare promittebant seu certe ipsos spiritus immundos significat qui uelut hominibus consulendo se iam pro Deo colendos ingerebant quibus uicissim audiendis gentilitas quanto magis naturalis industriae uires expenderat 955 tanto minus potuit ab iniquitatis suae sorde curari. Vnde bene Marcus de hac muliere scribens ait : E? fuerat multa per$essa a compluribus medicis et erogauerat omnia sua mec quicquam. $rofecerat sed magis deterius habebat. Sed haec ubi populum Iudaeorum aegrotare uerumque de caelo cognouit 94 o adesse medicum coepit et ipsa languoris sui sperare pariter et quaeritare remedium. Accessit retro et tetigit fimbriam uestimenti eius, et confestim viii, 44. stelit fluxus sanguinis eius. Accedit et dominum tangit ecclesia quae ei per fidei ueritatem appropinquat. Accedit autem 94 A retro siue iuxta id quod ipse ait, S? quis mihi ministrat me sequatur, et alibi praecipitur, Pos? dominum Deum iwwm ambulabis, siue quia praesentem in carne dominum non uidens peractis temporariae dispensationis sacramentis eius iam per fidem coepit uestigia subsequi. Tangit autem fim959 briam uestimenti et undam restringit sanguinis quia beatus et uere mundandus qui uel extremam uerbi partem fidei manu contigerit. Nam rarus ualde qui eius uel in pectore recumbere uel caput mereatur pistica nardo perungere cum et ille magnus fuerit qui se indignum dicebat eius calciamenta por955 tare magna et illa quae ungere pedes eius et capillis suis tergere promeruit. viii, 45 Et ait Iesus : Quis est qui me tetigit ? Non ut ipse quae nesciat doceatur sed ut uirtus fidei quam nouerat immo quam ipse dederat in muliere declaretur interrogat. Negantibus autem. omnibus dixit Peirus et qui cwm illo PL erant : Praeceptor turbae te comprimunt et affligunt, et dicis : 445 Quis me tetigit ? Quem turbae passim comitantes comprimunt una credula. mulier dominum tangit quia qui diuersis inordinate glomerantium heresibus affligitur solo catholicae 965 ecclesiae fideliter corde quaeritatur. Nam sicut quidam «wdentes non wident et audientes non audiunt ita. etiam tangentes non tangunt qui non fideliter Christum tangunt. Vnde 95 o

936 Marc. v, 26. 945 Ioh. xii, 26. 946 Gen. xvii, 1. 952 Ioh. xiii, 25. 953 Matth. xxvi, 7 ; Matc. xiv, 5 ; Ioh. xii, 5. 954 Matth. iii, 11. 935 Luc.

Vii, 37-38.

965 Matth. xiii, I3.

930 credendaque B* E, credendi G 932 uult D 954 indignum se 74 ducebat B* E G 958 quae zsque 1035 Ait oz;. D (duo folia desunt) 961 conprimunt B E G J| — adfligunt B E G* J

viii, 43-51

IOI

cuidam amanti quidem sed nondum plene credenti dicit, Noli me tangere, nondum enim ascendi ad patrem meum, aperte

97o docens quid sit eum ueraciter tangere patri scilicet aequalem credere. viii, 46 Et dixi lesus : Tetigit me aliquis, nam ego noui uirtutem de me exisse, et cetera. Dicat Pelagius, si placet, se suo conamine saluari. Dicámus autem nos quia wana salus hominis 97; in Deo faciemus uirtutem. Nam et ipse uirtutem quae propitietur omnibus iniquitatibus nostris et sanet omnes languores nostros non ex nobis ipsis sed de se nouit exire. Non ergo eum latet qui fimbriam tetigerit, id est incarnationis mysteria donec ad maiora capienda perueniat perfecte amando credi98o derit.

viii, 48 H R viii, 49 98;

99»

995

1000

vili, 50

1005

viii, 5I

i

At ipse dixit illà : Filia fides tua te saluam fecit uade in $ace. Ideo fita quia fides tua te saluam fecit. Nec dixit, fides tua ie saluam factura est, sed saluam fecit ; im eo enim quod credidisti 4am salua. facta es. —Adhuc illo loquente uenit ad. principem sinagogae dicens ei : Quia mortua est filia tua, noli uexare illum. Saluata a profluuio sanguinis muliere mox filia principis mortua nuntiatur quia dum ecclesia a uitiorum labe mundata et ob fidei meritum filia est cognominata continuo sinagoga perfidiae simul inuidiaeque lege soluta est perfidiae quidem quia in Christo credere noluit inuidiae uero quia ecclesiam credidisse doluit. Scriptum est enim in actibus apostolorum : Sequenti autem sabbato aene uniuersa ciuitas conuenit. audire uerbum domini, uidentes autem turbas Iudaei repleti sunt zelo et coniradicebant his quae a Paulo dicebantur maledicentes uiam coram multitudine. Noli uexare illum pex eos hodieque dicitur qui adeo destitutum sinagogae statum uident ut restaurari posse non credant ideoque pro resuscitatione illius supplicandum esse non aestiment. Sed quae ?npossibilia sunt apud. ho7nines possibilia sunt apud Deum. Vnde sequitur : Iesus autem audito hoc uerbo respondit patri puellae : Nol timere crede tantum, et salua erit. Pater puellae coetus doctorum legis accipitur de quo dominus ait : Swper cathedram Moysi sederunt scribae et Pharisaei. Qui si credere ipse uoluerit, etiam subiecta ei sinagoga salua erit. Et cum uenisset domum mon permisit intrare secum. quemquam nisi Petrum lacobum et Iohannem et patrem et matrem Puellae. Supra publice uiduae filius suscitatur, hic remouentur 989 Ioh. xx, 17. 974 Ps. 59, 13-14. 915 Ps. 102, 5. 982/984 Hieron., i7 Mattb. (PL. XXVI, 6o B). 982/1005 Beda, iz Marc. (1I, 380/404). 992 Act. xiii, 44-45. 9935 Act. xix, 9. 999 Luc. xviii, 27. 1003 Matth. xxiii, 2. 1008 Luc. vii, 11-15.

973 et cetera ozz. B E condicat B E testautate B* E

distitutum B E

995 505 uiam add. domini sup. B?

997

998 non add. sup. B*, oz;. E ctedunt B* E

192

IN LVCAM III

plures arbitri. Puto ergo quod in eo quoque pietas ibi domini PL 1010 declaretur quia uidua mater unici non patiebatur moras et 444 ideo ne amplius afficeretur maturitas additur. Est etiam forma sapientiae in uiduae filio cito ecclesiam credituram in archisinagogi filia credituros quidem Iudaeos sed ex pluribus pauciores. viii521o:1;

— Flebant autem omnes et blangebant illam. Nwmquid possunt,

inquit, fili? sponsi lugere quamdiu cum illis est sponsus ? Venieni autem. dies cum auferetur ab eis sponsus et tunc veuwnabunt. Igitur sinagoga quia sponsi laetitiam qua uiuere possit amisit quasi plangentes inter mortua iacens ne hoc quidem 1020 ipsum quare plangatur intellegit. At ille dixit : Nolite flere, non est mortua sed dormit. Homi-

nibus mortua qui suscitare nequiuerant Deo dormiebat in cuius ditione et anima recepta uiuebat et caro resuscitanda quiescebat. Vnde mos christianus obtinuit ut mortui qui re102; Surrecturi esse non dubitantur dormientes uocentur sicut apostolus, Nolwmus, inquit, wos ?gnorare de dormientibus ut non coniristemini sicut et ceteri qui spem non habent. Sed et in parte allegoriae cum anima quae peccauerit ipsa moriatur tamen ea quae resuscitari a Christo meruerit nobis quidem 1050 mortua fuisse sed ei obdormisse dici potest.

viii, 53

Et deridebant eum scientes quia mortua esset. Quia uerbum resuscitantis deridere quam credere malebant merito foras excluduntur indigni qui miraculum resurgentis uiderent. viii, 54 Ipse autem ienens mamwm eius clamawit dicems : Puella 1035 surge. In Marco scriptum est : Ast ?lli : Talitha cumst quod est interpretatum,

H R

viii, 55

Puella

Vbi diligens lector saluatoris exponens Syro sermone quem 1040 Surge. Tenens ergo nisi brius mundatae

tibi dico

swrge,

et confestim

surrexit.

inquirat quare uerax euangelista dictum interposuerit de suo, /ibi dico, cum in posuit non plus sit dictum quam fwella manum puellae Iesus sanauit eam quia, fuerint manus Iudaeorum quae sanguine

plenae sunt, sinagoga eorum mortua

non consurgit.

Et reuersus est spiritus eius, et surrexit continuo. Marcus ita dicit, Et confestim surrexit buella et ambulawit, spiritaliter 104; insinuans quia quisquis a morte animae Christo sibi manum confortante resipiscit non modo a sordibus exsurgere uitiorum

sed et in bonis continuo proficere debet operibus. 1015 Matth. ix, 15. — 1021/1033 Beda, 7 Marc. (II, 415/430). —1026 I Thess. iv, I3. 1031/1033 Hieron., iz Mazzb. (PL XXVI, 6o C). 1035 Marc. v, 41-42. 1037/1042 Beda, ;7 Mare. (1I, 437/440 ; 445/448). — 1041/1042 Hieron., in Mattb. e XXVI, 6o C). 1044 Marc. v, 42. 1044/1101 Beda, i7 Marr. (IL, 450/

509).

1035 thabita 44, thalitha B* E, thabitha B?, tabitha D, thalita J 1039 quem] quod C D 1043 eius oz. D 1047 et oz, AB E

— cummi C in oz. J

vill, 51-55

193

Et iussit illi dare manducare. Ad testimonium quidem uitae resuscitatam manducare praecepit ut non fantasma sed ue105o ritas crederetur. Sed et si quis a spiritali morte surrexerit, caelesti necesse est mox pane satietur et diuini scilicet uerbi et sacrosancti altaris particeps effectus. Nam iuxta moralem intellectum tres«illi mortui quos saluator in corporibus suscitauit tria genera resurrectionis animarum significant. 1955 Siquidem non nulli consensum malae delectationi praebendo latente tantum cogitatione peccati sibi mortem consciscunt. Sed tales uiuificare significans saluator suscitauit filiam archisinagogi nondum foras elatam sed in domo mortuam quasi uitium secreto in corde tegentem. Alii non solum noxiae de1060 lectationi consentiendo sed et ipsum malum quo delectantur agendo mortuum

suum

quasi extra portas efferunt. Et hos,

se si paeniteant, resuscitare demonstrans suscitauit iuuenem filium uiduae extra portas ciuitatis elatum et reddidit matri suae quia resipiscentem a peccati tenebris animam unitati 1065 restituit ecclesiae sicut et supra docuimus. Quidam uero non solum cogitando uel faciendo illicita sed et ipsa peccandi consuetudine se quasi sepeliendo corrumpunt. Verum nec ad hos erigendos minor fit uirtus et gratia saluatoris, si tamen adsint cogitationes sollicitae quae super eorum salute uelut 1070 deuotae Christo sorores inuigilent. Nam ad hoc intimandum resuscitauit Lazarum quattuor dies dam in monumento habeniem. et sorore attestante iam fetentem quia pessima noxios actus solet fama comitari. Notandum autem quod quanto grauior animae mors ingruerit tanto acrior necesse est ut 1075 resurgere mereatur paenitentis feruor insistat. Quod occulte uolens ostendere dominus iacentem in conclaui mortuam modesta leuique uoce resuscitat dicens, Puella surge, quam et ob facilitatem resuscitandi iam mortuam fuisse negauerat. Delatum autem foras iuuenem pluribus ut reuiuiscere debeat

108o dictis corroborat cum ait : Jwwents tibi dico surge. Quatriduanus uero mortuus ut longa prementis sepulchri claustra deponere posset fremwit spiritu lesus furbawit se vbsum lacrimas fudit rursum ífremuit ac magna woce clamawit : Lazare ueni foras, et sic tandem qui erat desperatus discusso tene198; brarum pondere uitae lucique redditur. Sed et hoc notandum quod quia publica noxa publico eget remedio leuia autem 1062 Luc. vii, 11-15.

14.

1082 Ioh. xi, 33.

1071 Ioh. xi, 17.

loh. xi, 35,.358.

1072 Ioh. xi, 39.

1080 Luc. vii,

1083 Ioh. xi, 43.

1048 dari 74? C manducati B? 1049 resuscitata C cipit D J 10350 resurrexit 4 B E G, tesurrexetrit J

ptaecipitur C, prae10351 caelesti ozz. B E

1058 domum D 1061 hoc B* E 1062 sise B E 1066 uel] sed B* E, et ipa 10:5 Quando C 1076 emottuam B E 1080 Quadriduanus D G

1082 lacrimis B* E

PL 445

194

IN LVCAM III

peccata leuiori et secreta queunt paenitentia deleri puella in domo iacens paucis arbitris exsurgit eisdemque ne miraculum uulgarent indicitur. ii Et stwbuerunt, inquit, parentes eius quibus praecepit ne alicui viil, 56 1090 dicerent quod. factum erat. Iuuenis extra portam turba multa comitante atque intuente suscitatur. Lazarus de monumento uocatus in tantum populis innotuit ut ob eorum qui uidere testimonium plurimae domino turbae cum palmis oc1095 currerent et inulti propter illum abirent ex Iudaeis et crederent in Iesum. Quartum uero mortuum dominus nuntiante discipulo agnoscit sed quia qui pro eius ereptione dominum precarentur uiui defuerant, Domitie, inquit, w£ mortui sepeliant mortuos suos, id est mali malos noxiis laudibus grauent IIOO et quia non adest iustus qui corripiat in misericordia oleum peccatoris impinguet caput eorum. ix, I-2 Conuocatis autem duodecim. apostolis dedit ills uirtutem et potestatem super omnia daemonia et ut languores curarent et misit illos braedicare regnum Dei et sanare infirmos. Con1105 cessa primum potestate signorum misit praedicare regnum Dei ut promissorum magnitudini attestaretur etiam magni- PL tudo factorum fidemque werbis daret wirtus ostensa ei noua 446 facerent qui noua braedicarent. Vnde nunc quoque cum fidelium nwumerositas excrewit intra sanctam ecclesiam multi sunt. qui IIIO uitam wirtutum tenent et signa uirtutum mon habent quia. frustra miraculum. foras ostenditur, si deest quod intus operetur. Nam iuxta magistri gentium uocem. linguae in signum. sunt non fidelibus sed infidelibus. IIIS

II20

Et ait ad illos : Nihil tuleritis in uia neque uirgam neque peram neque panem neque pecuniam neque duas tunicas habeatis. Solet quaeri quomodo Matheus et Lucas commemorauevint dixisse dominum discipulis ut nec wirgam ferrent cum dicat Marcus : Et praecepit eis ne quid tollerent in uia nisi uirgam tantum. Quod ita soluitur ut intellegamus sub alia significatione dictam uirgam quae secundum Marcum ferenda est et sub alia illam quae secundum Matheum et Lucam mon est ferenda sicut sub alia significatione intellegitur temptatio de qua dictum est, Deus

neminem

1094 Ioh. xii, 11-13.

temptat,

et sub alia. de qua

1098 Matth. viii, 22 ; Luc. ix, 6o.

dictum

est,

1100 Ps. 140, 5.

1106/1113 Beda, i Mare. (II, 1299/1307). 1107/1113 Greg. Magn., bozz. in eu. (PL LXXVI, 1090 C-1091 A). 1112 I Cor. xiv, 22. 1116/1158 Aug., de cons. eu. (CSEL, XLIII, 175, 8-20; 177, 12-22 ; 178, 7-15 ; 179, 8-23 ; 180, 5-14) ; — in Marc. (II, 608/652). 1116 Matth. x, 1o. 1118 Marc. vi, 8. 1132 2€. 1, I5.

1093 ab 4 B* E, ad P? 1101 inpinguit E, inpinguat / eorum] suum C D 1102 illis ozz. C D 1106 magnitudo 74, magnitudine B* E J? et testaretur B* E 1115 tonicas (ton ... fere sezzper) BD E G habentes D 1118 praeuiam B E cipit D

viil, 55-ix, 3

195

T'emptat uos dominus Deus uester ut sciat si diligitis eum, illa 1125 seductiomis est haec probationis. Virumque ergo accipiendum est & domino apostolis dictum et ut nec wirgam ferrent et ut non nisi wirgam ferrent. Cum enim secundum Matheum diceret eis, Nolite bossidere aurum meque argentum, et cetera, continuo subie-

cit, Dignus est enim operarius cibo suo. Vnde satis ostendit cur 1130 €08 haec possidere ac ferre noluerit nom quo necessaria non sint sustentationt huius witae sed quia sic eos mittebat ut eis haec deberi monstraret ab illis quibus euangeliwm credentibus adnun&arent. Claret autem haec non ita $raecepisse dominum tam-

quam euangelistae uiuere aliunde mon debeant quam eis rae1135 bentibus quibus admuntiant euangelium. alioquin. contra hoc praeceptum. fecit apostolus qui uicium de manuum suarum laboribus iransigebat ne cuiquam, grauis esset sed potestatem dedisse in qua scirent sibi ista deberi. Cum autem a domino aliquid. Vmperatur, nisi fiat, àÀnoboedientiae culpa est. Cum autem 1140 $oteslas datur licet cuique mon utt et tamquam de suo vure cedere. Hoc ergo ordinans domuünus quod eum ordinasse dicil apostolus lus qui euangelium admuntiant de euangelio wvuere illa. apostolis loquebatur wt securi non possiderent neque portarent huic wilae necessaria nec magna. mec minima. ; ideo oswit, nec 1145 4irgam, ostendens a fidelibus suis omnia deberi ministris suis nulla superfiua requirentibus ac ber hoc addendo, Dignus est enim. operarius cibo suo, prorsus aperuit et inlusirauit unde haec omnia loqueretur. Hamc ergo potestatem wirgae nomine significauit cum. dixit me quid tollerent in uia. misi wirgam 1150 [antum, ul intellegatur quia ber potestatem a domino acceptam quae uigae nomine significata est etiam quae mon portantur non deerunt. Hoc et de duabus tunicis intellegendum est ne quisquam eorum Qraeter eam quam esset àndutus aliam poriandam putaret sollicitus ne opus esset cum ex illa potestate bosset accipere. PL 1155 Quod uero secundum Marcum qon fortari uel haberi duas tu-. 441 micas sed expressius indui prohibet dicens, Et nme induerentur duabus tunicis, quid eos monet nisi non dupliciter sed simpliciter ambulare ? Aliter. In duabus tunicis uidetur mihi duplex ostendere uestimentum non quo 1n locis Scythiae et glacial 1160 niue rigentibus una. quis tunica debeat esse contentus sed quo in tunica uestimentum intellegamus me alio uestiti aliud. nobis futurorum timore seruemus. 1124 Deut. xiii, 3. H, 9.

1127 Matth. x, 9.

1142 I Cot. ix, 14.

1129 Matth. x, 1o.

1155 Marc. vi, 9.

1136 I Thess.

1158/1162 Hieron., 77 Maz?b.

(PL XXVI, 65 A); Beda, zu Marc. (1I, 653/657).

1125 haec] ista 4 B E 1132 debere 74 B* E 1136 apostolis B* E 1138 sciret B E — 1145 debere -4* B* E 1149 dum C D didit ABEG J 1150 peroz. D E — iioiestoz.C D 1185 portate B — habete. ABC E

196 ix, 4

ix, 5

ix, 6

IN LVCAM III

Et in quamcumque domum intraueritis ibi manete et inde ne exeatis. Dat constantiae generale mandatum. ut. hospitalis 1165 necessitudinis iura custodiant alienum a praedicatore regm caelestis adstruens cursitare er domos et inuiolabilis hospitii iura mutare. Nec otiose secundum Matheum domus quam ingrediantur apostoli legenda decernitur ut mutandi hospitii necessitudinisque uiolandae causa mon subpetat. ! 1170 Et quicumque mon receperint uos exeuntes de ciwiate illa eliam fuluerem pedum uestrorum excutite in testimontum supra (los. Puluis excutitur de pedibus in testimonium. laboris sui quod ingress? sini im ciwialem et raedicatio apostolica ad tllos usque peruenerit siue excutitur buluis ut nihil ab eis acci1175 piant ne ad wicium quidem necessarium qui euangelium spreuerint. Allegorice autem qui uerbo humiliter intendunt, si quibus ut homines terrenae leuitatis naeuis obscurantur, per ea mox quae recipiunt euangelicae praedicationis uestigia purgantur, qui uero perfidia uel neglegentia uel etiam studio con1180 temnunt horum wétanda communio fugienda sinagoga censetur excutiendus jedwm puluis ne gestis inanibus et pulueri comparandis mentis castae uesttgiwm bolluatur. Egressi autem, circumibant ber castella euangelizantes et curantes ubique. Quid euangelizarent uel quomodo curarent 1185 apostoli Marcus exponit plenius. Pryaedicabant, inquit, wt paenitentiam agerent el. wngebant oleo multos aegrotos et sanabant. Dicit et Iacobus : Infirmatur quis in uobis inducat jresbiteros ecclesiae, et orent. super ipsum wungentes eum. oleo in nomine domini et, si im peccatis sit, dimiltentur ei. Vnde 1190 patet ab ipsis apostolis hunc sanctae ecclesiae morem esse contraditum ut pontificali benedictione consecrato oleo perungantur aegroti. Praedicabant autem «t paenitentiam. agereni ; et supra, Misit illos, inquit, euangelizare regnum Dei,

1x, 7

quia uidelicet utrumque iuxta Iohannis Baptistae uel ipsius 1195 saluatoris exemplum praedicabant : Paenitentiam agite, adjropinquabit enim, regnum. caelorum. Regni enim caelorum ianuis propinquare est de his quemque quibus ab eo discesserat paenitere. Audiwit autem. Herodes tetrarcha omnia quae fiebant ab eo et 1164/1169 Ambr., exp. eu. s. Luc. (CC XIV, VI, 658-661, 667-670). 1164/1176 Beda, zn Marc. (1I, 671/682). 116? Matth. x, 11. 1172/1176 Hierton., in Mattb. (PL XXVI, 66 B). 1180/1182 Ambr., exp. eu. s. Luc. (CC XIV, VI, 690-692). 1184/1189 Ambrosius ? 1180 Marc. vi, 12-15. 1187/1192 Beda,i2 Marr. (II, 685/690). 1187 Iac.v, 14-15. 1193 Luc. ix, 2. 1195 Matth. iii, 2 ; iv, 17.

1168 apostolis B* hospitium B E 1169 subpetit B* E 1172 in testimonium de pedibus B E 1176 allegorie B* E 1181 pulueri] puluere 4 B C E 1184/1189 AM4brosius» C D, oz. cett. 1186 aegros D 1199 tetharca 4, tetarcha B E*

d

4-IO

197

1200 haesitabat eo quod diceretur a. quibusdam quia Iohannes surrexit a mortuis. Quanta Iudaeorum inuidia qui contra dominum malitiae furor extiterit ex omnibus paene locis euangelii docemur. Ecce enim Iohannem de quo dictum est quia signum fecit. mullum a. mortuis surgere potuisse nullo attestante cre1205 debant leswm autem wirum adprobatum a Deo wiriutibus et signis cuius mortem elementa tremuerunt resurrectionem uero atque ascensionem angeli apostoli uiri ac feminae certatim praedicabant non resurrexisse sed furtim fuisse ablatum credere maluerunt. Nec repugnare putandum est quod Lucas i210 perhibet Herodem haesitasse eo qwod diceretur a quibusdam quia Iohannes surrexit a mortuis cum Matheus Marcusque referant ipsum Herodem audita fama Iesu dixisse fueris suis, Hac est Iohannes Baptista ipse surrexit a mortuis, et ideo uirtutes operantur 1n eo, sed intellegendum ost hanc haesitationem 121; eum confirmasse in animo suo quod ab aliis dicebatur. Et ait Herodes : Iohannem ego decollaui. Quis autem est iste de quo audio ego talia ? Et quaerebat widere eum. Haec uerba sunt haesitantis Herodis de quibus supra memoratur qui eum quem fama magnum comperit etiam uidere desiderat, si forte 1220 an ipse sit Iohannes agnoscere possit. Cuius ordinem causamque decollationis quoniam alii euangelistae plenissime describunt Lucas more suo commemorare potius ob statum temporis intimandum quae abunde dicta uiderat quam replicare curauit. Verum quia decollationis Iohannis mentio est no122; tandum quod idem Iohannes et dominus suum quisque statum et tempore natiuitatis et passionis ordine declarant. Nam Iohannes capite minutus dominus est in cruce sublimatus Iohannes cum minui inciperent dies dominus cum crescere natus ut etiam per haec appareret quid sit, v//wm oportet 1230 Crescere me autem minui, hoc est illum qui propheta putabatur Christum oportet agnosci et me qui Christus aestimabar quod »x.-IO

eius sim praecursor intellegi. Et reuersi apostoli narrauerunt 4llà quaecumque fecerunt. Non solum quae ipsi fecerunt et docuerunt apostoli domino 12; narrant sed etiam quae Iohannes eis in docendo occupatis sit passus uel sui uel eiusdem Iohannis ei discipuli renuntiant sicut Matheus insinuat. Vnde quod sequitur, Et assumptis illis secessit. seorsum in. locum desertum. qui 1201/1209 Beda, is Mare. (1I, 693/701). 1203 Ioh. x, 41. 1205 Act. ii, 22. 1206 Matth. xxviii, 2. 1208 Matth. xxviii, 13. 1209/1218 Aug., de cons. eu. (CSEL XLIII, 196, 8-16) ; Beda, i» Marr. (II, 715/725). 1211 Matth. xiv, 2 ; Marc. vi, 14. 1225/1232 Beda, Joz. II, 20 (CC CXXII, 330, 61-78) ; Pom. ll, 23 (354, 189-355, 208). 1229 Ioh. iii, 30. 1234/1234 Beda, i» Marr. (1I, 827/830). 1236 Matth. xiv, 12. 1221 quoniam] quem C D

1233 fecerant P?

1236 ei oz;. D

IDE 448

198

IN LVCAM III

est. Bethsaida, non timore mortis egit ut quidam arbitrantur sed farcens inimicis suis ne homicidio homicidium vungerent simul et oportunum suae passionis tempus expectans. Nam plus quam anni spatio Iohannis et domini passiones distare qui diligenter euangelia legerit inueniet. Siquidem miraculum panum dominus tribus consentientibus euangelistis post de1245 collationem Iohannis impleuit. Quod Iohannes miraculum descripturus praemisit esse proximum pascha diem festum Iudaeorum et post haec ad diem festum eorum scenopegiae Iesum dicit ascendisse ubi docentem in templo quaerebant, 1240

inquit, eum adprehendere, et nemo masit in, illum manus

1250

1255

1260

Ix. II

1265

1270

quia

nondum uenerat hora eius, ac deinde proximi paschae tempore crucis consummasse tropheum. Quod occiso Iohanne tempus expectans secessit seorsum 1n locum desertum qui est Bethsaida mystice docens quia derelicta Iudaea quae prophetiae sibi non credendo caput abstulerat in deserto ecclesiae quae uirum non habebat uerbi esset pabula largiturus. Vnde pulchre Bethsaida domus fructuum interpretatur. Ipsa est enim de qua Esaias ait : Laetabitur deserta et ànwia, et exultabit solitudo et florebit quasi lilium ; et paulo post : Ipsi widebunt gloriam domini et decorem Dei nostri. Est autem Bethsaida in Galilea ciuitas Andreae et Petri et Phülippi apostolorum rope stagnum Gennesareth ut in locorum libris inuenimus. Quod. cum cognouissent turbae secutae sunt illum. Et excefnt illos et loquebatur illis de regno Dei et eos qui cura indigebant sanabat. 'Temptat dominus fidem turbarum et probatam digno praemio recompensat. Petendo enim solitudinem an sequi curent explorat. Illae sequendo et «on 2n $wmentis uehiculisue diuersis sed ut alii produnt euangelistae $roprio labore pedum iter arripiendo deserti quantam salutis suae curam gerant ostendunt. Rursum ipse ut potens piusque saluator ac medicus excipiendo fatigatos docendo inscios sanando aegrotos reficiendo ieiunos quantum deuotione credentium delectetur insinuat. luxta uero leges allegoriae petentem deserta gentium Christum multae fidelium cateruae relictis moenibus priscae conuersationis neglectoque uariorum dogmatum mu1239/1240 Hieton., ;z Mab. (PL XXVI, 102 B). 1244 Matth. xiv, 13 sqq. ; Marc. vi, 30 sqq.; Luc. ix, 10 sqq. — 1245/1251 Beda, i7 Mare. (II, 903/906). 1246 Ioh. vi, 4. 1244 Ioh. vii, 2, 10. 1248 Ioh. vii, 28, 3o. 1252/1255 Beda, in Marr. (IT, 834/8358) ; Hieron., n Mazrb. (PL. XXVI, 102 C). 1257 Es. XXXV, I-2. 1259/1261 Hieron., 5/7. (PL, XXIII, 884 C) ; Beda, iz Marr. (1I, 1043/1045). 1264/1269 Hieron., 7 Maz/b. (PL. XXVI, 102 C-105 A). 1264/ 1288 Beda, i» Mare. (1I, 874/9o1). 1267 Matth. xiv, 13 ; Matc. vi, 35. 1239 Bethsaidas D 1245 Iohannes] Iohannis B E 1247 scenophegiae ;4 C G J, scaenophaegiae B E, scinophegiae D 1253 docet B? 1257 exultauit B*GC*DE 1258 uiderunt C D 1259 Dei] domini D 1266 non oz. B E 1267 sed] uel P? 1271 credentum B E G

PL 449

1X, I0-I4

199

1275 nimine sequuntur, et qui prius ziofus ?n Iudaea Deus postquam dentes ludaeorum arma et sagiliae et lingua eorum machera. acuía contra illum facta est, Exalíare,

inquit, swber caelos

Deus et super omnem terram gloria tua. ix, I2 Dies autem coeperat declinare, et accedentes duodecim dixe1280 runt illi : Dimitte turbas ut euntes in castella willasque quae circa sunt diuertant ei inueniant escas. Die declinata turbas saluator reficit quia uel fine saeculorum propinquante uel cum sol iustitiae pro nobis occubuit a diutina spiritalis inediae sumus tabe saluati. 1X, I3 1285 Ait autem ad illos : Vos date illis manducare. Prouocat apostolos ad fractionem panis ut illis se non habere testantibus magnitudo signi notior fiat simul insinuans quia per eos cotidie ieiuna nostra sunt corda pascenda. Quid enim agit Petrus cum per epistolas loquitur, nisi ut uerbi pabulo corda nostra male 1290 ieiuna satientur ? Quid Paulus quid Iohannes per epistolas loquentes operantur, nisi ut mentes nostrae caelestia alimenta percipiant et inediae suae fastidium quo moriebantur uincant ? At ill dixerunt : Non sunt nobis flus quam quinque banes 1295 et duo jisces. Nondum erant apostolis plus quam quinque panes mosaicae legis et duo pisces utriusque testamenti quae diutius abdito mysteriorum latentium quasi undis abyssi tegebantur atque alebantur occulta. Bene autem iuxta euangelium Iohannis panes qui legem designant hordiacii fuisse PL 1300 referuntur qui iumentorum maxime rusticorumque est cibus 450 seruorum quia incipientibus necdumque perfectis auditoribus asperiora et quasi grossiora sunt committenda praecepta. Animalis enim homo non jercipit ea quae sunt spiritus Dei. Atque ideo dominus pro suis cuique uiribus dona tribuens 1305 semperque ad perfectiora prouocans primo quinque panibus quinque milia secundo septem panibus quattuor hominum milia reficit tertio discipulis suae carnis et sanguinis mysterium ix, I4

1310

credit ad ultimum magno munere dat electis ut edant et bibant super mensam suam in regno. Erant autem fere wiri quinque milia. Quia quinque sunt exterioris hominis sensus quinque milia uiri dominum secuti 1275 Ps. 75, 2. 1276 Ps. 56, 5. 1277 Ps. 56, 6. 1281/1287 Hieron., 77 Mattb. (PL, XXVI, 105 C). 1295/1309 Beda, 7» Marc. (1I, 936/962). 1295/ 1353 Beda, Joz;. 1I, 2 (CC CX XII, 196, 112-198, 201). 1298 Ioh. vi, 9. 1303 T'Cor:/1it;14: 1305 Marc. viii, 5-9. 1308 Luc. xxii, 30. 1310/1317 Beda, In Marc. (11, 1004/xo11).

1278 gloriam 44 B E tuam 4A B E 1282 refecit B E 1285 apostolus B 125 1286 fractionem oz. B panes B 1288 ait B* D E 1290 patientur D 1297 unde D 1301 auditorum D 1303 percepit 44* B E* 1304 pro suis] prorsus D 1306 quinque milia ozz. C D 1307 tefecit B E 1308 magna C munete oz. C D 1310 uiti fere D 1311 exteriores D

200

1315

1320

1X, 14-15 1525

1330

1x16 1535

1240

DX I7 1545

1350

IN LVCAM III

designant eos qui in saeculari adhuc habitu positi exterioribus quae possident bene uti nouerunt. Qui recte quinque panibus aluntur quia tales necesse est legalibus adhuc praeceptis 1nstitui, nam qui mundo ad integrum renuntiant et quattuor sunt milia et septem panibus refecti, hoc est et euangelica refectione sublimes et spiritali sunt gratia docti. Cuius significandae distantiae causa mystice reor in introitu quidem tabernaculi quinque columnas deauratas ante oraculum uero, id est sancta sanctorum, quattuor fieri iussas quia uidelicet incipientes per legem castigantur ne peccent perfecti autem per gratiam ut deuotius Deo uiuant ammonentur. Ait autem ad discipulos suos : Facite illos discumbere ber conuiwia quinquagenos ; et ita fecerunt. Diuersi conuiuantium discubitus diuersos per orbem conuentus ecclesiarum quae unam, catholicam faciunt designant. Qui bene non solum quinquageni sed attestante Marco etiam centeni discubuerunt. Nam quia quinquagesimus paenitentiae psalmus est centenarius autem numerus de laeua transit in dexteram quinquageni ad conuiuium domini discumbunt qui adhuc in paenitentia commissorum positi uerbi auditum percipiunt centeni autem qui iam praesumpta ueniae spe de solo uitae aeternae desiderio suspirant. Acceptis autem quinque panibus et duobus piscibus vespexit in caelum et benedixit llis et fregit et distribust discipulis suis ut ponerent ante turbas. Turbis esurientibus saluator non noua creat cibaria sed acceptis his quae habuerunt discipuli benedicit quia ueniens in carne non alia quam praedicta sunt praedicat sed prophetiae dicta mysteriis gratiae grauida demonstrat. Respicit in caelum ut illuc dirigendam mentis aciem ibi lucem scientiae doceat esse quaerendam. Frangit et ante turbas ponenda distribuit discipulis quia clausa legis et prophetiae sacramenta eis qui per mundum praedicent patefacit. Et sublatum est quod superfuit illis fragmentorum. cophini duodecim. Quod turbis superest a discipulis sustollitur quia sacratiora mysteria quae a rudibus capi nequeunt non neglegenter omittenda sed sunt inquirenda perfectis. Nam per cophinos duodecim apostoli et per apostolos omnes sequentium doctorum chori figurantur foris quidem hominibus despecti PL sed intus salutaris cibi reliquiis ad alenda humilium corda 451 cumulati. Constat enim cophinis opera seruilia geri solere, 1318 Ex. xxvi, 32-37. 1324/1353 Beda, /» Marc. (II, 965/1005). Greg. Magn., moral. (PL LXXV, 1153 C). 1327 Marc. vi, 40. Beda, in Mare. (1, 1839/1842).

1324/1333 1328/1333

1316 poserius et oz. | ^ 131" perfectione C D 1318 in oz. D 1329 Matheo D 1328 centenarium B* E 1329 pos; numerus add. est qui (qui sup. B?) B, est E 1341 lumen C D 1343 patefecit C* G J

ix, 14-20

201

sed ipse cophinos panum fragmentis impleuit qui infirma huius mundi ut fortia confunderet elegit. ix, 18

Et facium est cum solus esset orans erant cum illo et disci135; Puli. Aderant discipuli domino sequebantur illum in uia ut Marcus indicat, sed ipse patrem solus orauit quia possunt sancti domino fidei-amorisque societate coniungi discretum

eum a ceteris mortalibus diuinae gloria maiestatis intueri uiam

quoque quam uersatus in carne docuit passibus humilitatis 136o insequi sed incomprehensibilia paternae dispositionis archana solus nouit filius penetrare. Nusquam enim, ni fallor, cum discipulis orasse repperitur ubique solus obsecrat quia Dei consilium humana uota non capiunt nec quisquam potest interiorum particéps esse cum Christo. Ix. 1365 —Et interrogawuit illos dicens : Quem me dicunt esse turbae ? At 18-19 3l responderunt et dixerunt : Iohannem. Baptistam alii autem Heliam ali quia propheta unus de prioribus surrexit. Pulchre dominus fidem discipulorum exploraturus prius turbarum sententiam interrogat ne illorum uidelicet confessio non ueri137» tatis agnitione probata sed uulgi uideatur opinione firmata nec comperta credere sed instar Herodis de auditis haesitare putentur. Vnde et Petro se Christum confitenti secundum Matheum dicit, Quia caro et sanguis non reuelauit tibi, hoc est doctrina humana fidei te ueritatem non docuit. Pulchre etiam 1375 qui diuersam de domino sententiam ferunt turbarum nomine notantur quarum semper dubius instabilis uagusque sensus et sermo est. A quibus ut eos distinguat protinus infert : Vos autem quem me esse dicitis ? Non sunt enim discipuli ax, 20 Christi de turba non sunt de turba qui cum domino soli gradi1389 untur qui eum secretius orantem uidere merentur, sed et si quis de turba Christum crediderit, iam mox desinet esse de turba. Respondens Simon Petrus dixit : Christum Dei. Licet ceteri apostoli sciant Petrus tamen respondit prae ceteris. Complexus

1385 esé. daque omnia qui ei maturam, ei nomen. expressit $n quo summa, uirtutum est. Etiamne nos de generatione Dei serimus quaestiones cum Paulus iudicauerit nihil se scire nisi Christum Iesum et hunc crucifixum. Petrus nihil amplius quam Dei fi-

lium futauerit confilendum nos et quando et quomodo matus sit 1390 e£. quamus sit humanae infirmitatis contemplatione rimamur ? Finis ergo fidei meae Christus est finis fidei meae Dei filius est. 1382 I Cor.i, 27.

1356 Marc. viii, 27. — 1367/1393 Beda, i7 Marre. (1I, 1876/ 1905). 1371 Luc. ix, 7. 1373 Matth. xvi, 17. 1383/1393 Ambr., exp. ez. s. Luc. (CC XIV, VI, 997-1012). 1387 I Cor. ii, 2.

1354 posterius et oz. B 1355 2057 domino add. et B desinit B? 1387 se ozz. D 1390 rimatur D I4

1363 consilia

D —— 1381 BEDA

CXX

202

IN LVCAM

III

Non licei mihi scire generationis seriem mon licet tamen, mescire generationis fidem. ix, 21-22 At 4lle increpans illos praecepit ne cui dicerent hoc dicens : H 139; Quia. oportet filium hominis multa ati, et cetera. Idcirco se ante passionem et resurrectionem noluit praedicari ut completo jostea sanguinis sacramento oporiumvus |apostolis |diceret, PL Euntes docele omnes gentes baptizantes eos in nomine patris el 452 filii et spiritus sancti, quia non prodesset eum $ublice praedi140 cari et eius wulgari in populis maiestatem quem ost paululum flagellatum wisuri sint et crucifixum multa bati a. senioribus et scribis et principibus sacerdotum. Et notandum quod eum qui M

1405 1X, 23

1410

1415

1420

1425

143

multa pati et occidi et resurgere debeat filium hominis appellat quia passoin carne Christo diuinitas impassibilis mansit. Notandum etiam quod ipse se filium hominis Petrus autem Christum Dei filium confitetur ut ex hoc utroque uerus Deus atque homo probetur. Dicebat autem ad omnes : St quis wult bost me uenire, abneget semet ipsum. Pulchre posuit, ad omnes, quia superiora quae ad fidem dominicae natiuitatis uel passionis pertinent cum solis seorsum discipulis egit. T'44c autem mosmet ipsos abnegamus cum witamus quod ber uetustatem fuimus et ad. hoc nitimur quo per nowitatem wocamur. Dicat ergo ueritas dicat, Sé quis wult post me uenire, abneget se ipsum, quia misi quis 4. Semet ipso deficiat, ad eum. qui swber dbsum est non adpbropinquat nec ualet adprehendere quod ultra ipsum est, si nescierit mactare quod. est. Sed iam qui se a witiis abnegat exquiürendae eius uirtutes sunt in quibus crescat nam. rotinus adiungitur Eftollat crucem suam cotidie el sequatur me. Duobus etenim modis crux tollitur cum aut ber abstinentiam afficitur corpus aut jer compassionem broxima afflügitur animus. Pensemus qualiter utroque modo Paulus crucem suam tulerat qui dicebat : Castigo corpus mewm et in seruitutem redigo ne forie aliis braedicans (pse reprobus efficiar. Ecce in afflictione corporis audiuimus crucem, carmis wunc in compassione broximi audiamus crucem mentis. Ait : Quis infirmatur, et ego non infirmor ? Quis scandalizatur, et ego non uror ? Sed in utraque crucis baiulatione notandum quod hanc et cotidie tollere et ea sumpta dominum Sequi iubemur. 1395/1402 Hieron., n Matzb. (PL XXVI, 122 C-123 A) ; Beda, in Marc. (1I, 1908/ 1914). 1398 Matth. xxviii, 19. 1411/1481 Greg. Magn., boz.in eu. (PL.

LXXVI, 1253 D-12357 B). I Cor. ix, 27.

1411/1637 Beda, i7 Mare. (II, 1961/III, 155). —1423

1421 II Cor. xi, 29.

1392 regenerationis D — 1397 apostolis oz. D 1399 praedicare B* E 1403 appellat zsgue 1405 hominis ozz. B E 1413 Dicet B* E* 1423 tulerit 74 1429 Deum C D BECUDUBIG

iX, 20-27

ix, 24 *

203ES

Quà enim uoluerit animam suam saluam [acere perdet illam, nam qui perdiderit animam, suam $ropter me saluam [faciet llam. Sic dicitur fideli, Qui uoluerit animam suam saluam fa-

cere perdet eam et qui perdiderit animam suam propter me sal1455

1440

1X,.25

uam. faciet eam, ac si agricolae dicatur, Frumentwm si seruas,

perdis, si seminas, renouas. Quis enim nesciat quod frumentum cum in semine müllitur perii ab oculis in terra deficit ? Sed unde putrescit n puluere inde wiridescit 4n renouatione. Quia «ero sancía ecclesia aliud tempus habet bersecutionis atque aliwd pacis redemptor noster ipsa eius tempora designawit in fraeceptis, nam persecutionis tempore ponenda est anima bacis auiem iempore ea quae amplius dominari bossunt. frangenda sunt desideria terrena. Vnde et nunc dicitur : Quid. enim proficit homo, si lucretur uniuersum mundum, se

1445 autem ipsum perdat el detrimentum sui faciat ? Cum persecutio

ab aduersariis deest ualde wigilantius cor custodiendum est, nam pacis tempore quia licet uiuere libet etiam ambire. Plerumque auiem labentia cuncia despicimus sed tamen adhuc humanae uerecundaae usw jraepedimur ut rectitudinem quam seruamus 1450 0, mente nondum exprimere ualeamus in uoce. Sed huic quoque wulneri congruum. subiungitur medicamentum. cum. dominus dicat : Nam. qui me erubuerit et meos sermones hunc filius hominis ix, 26 erubescet cum. uenerit n maiestate sua el patris et sanctorum 1455 angelorum. Sed ecce nunc apud se homines dicunt, Nos iam dominum ei sermones evus mon erubescimus quia aperta eum «oce confitemur. Quibus ego respondeo quod 1n hac plebe christiana sunt non nulli quá Christum deo confitentur quia cunctos. christianos esse conspiciunt. Non ergo ad probationem fides. 1460 40x sufficit brofessionis quam. defendit a uerecundia professio generalitatis. Est tamen ubi se quisque interroget ut 4n confessione Christi se ueraciter probet. Certe enim persecutionis temjore erubescere poterant fideles substantiis nudari de digmitatibus deici uerberibus affligi bacis autem tempore quia haec a 1465 nosiris persecutionibus desunt est aliud ubi ostendamur nobis. Veremur saepe a jroximis despici dedignamur iniurias uerbi tolerave, si contingat durg)um fortasse cum broximo, erubescimus riores satisfacere. Cor quippe carnale dum. huius witae gloriam quaerit. humilitatem respuat. Dico autem uobis uere, sunt aliqui hic stantes qui non gustaDx 27 1470 bunt mortem donec uideant vegnum Dei. Regnum Dei hoc loco jraesens ecclesia uocatur. Et quia non nulli ex discipulis usque adeo in corpore wicturi erant ut ecclesiam Dei constructam conspicerent et. contra mundi huius gloriam. erectam consolatoria. 1444 profecit B* E 1444 libet] licet D 1464 haec] eo A, oz. B 1466 iniurias uerbi tolerare dedignamur D 1467 tollerare (tolle ... zzZerduz) B C D E. etubescemus B* E

PL 455

204

IN LVCAM III

1475 promissione nunc dicitur : Sunt. quidam de hic stantibus qui

non gustabunt mortem donec uideant regnum Dei. Sed cum tanta dominus subeundae mortis praecepta ederet. quid necessarium fuit ut ad hanc subito promissionem ueniret, nisi quia discipulis

rudibus etiam de praesenti uita aliquid jromittendum fuit t

148o fossent robustius in futura solidari quibus widendum regnum Dei promittit in terra ut hoc ab eis fidelius n caelo braesumatur. Quod si regnum Dei in hac sententia futuram in caelis beatitudinem uelimus accipere, et hoc quidam de adstantibus non post multos dies in monte uiderunt scilicet ut manentis 148; gaudii contemplatione tametsi raptim delibata modestius instantia saeculi transeuntis aduersa tolerarent. Decentissimo sane uerbo sanctos mortem gustare testatur a quibus nimirum mors corporis libando gustatur uita animae possidendo ix, 28

149.

tenetur.

Factum est autem post haec uerba fere dies octo et assumpsit Peirum et Iacobum et Iohannem. Octaua die dominus promissam futurae beatitudinis gloriam discipulis manifestat ut et ostensa caelestis uitae dulcedine cunctorum qui haec audire possint corda refoueat et octonario dierum numero uerum

1495 tempore resurrectionis gaudium doceat esse uenturum.

Nam

PL

et ipse octaua die, id est post sextam sabbati qua crucem 454 ascendit et septimam sabbati qua in sepulchro quieuit, a mortuis resurrexit, et nos post sex huius saeculi aetates in quibus pro domino pati et laborare gaudemus et septimam 15o0 quietis animarum quae interim in alia uita geritur quasi octaua aetate resurgemus. Nam quod Matheus dominum Marcusque post sex dies transfiguratum dicunt nec temporis ordine nec mysterii ratione resultat quia et illi medios tantum ponunt dies unde et absolute post sex dies factum dicunt hic primum 1505 adiungit et ultimum ideoque temperantius fere dies octo commemorat et illi post sex mundi aetates sanctis a labore quiescendum hic uero tempore octauo designat esse resurgendum. Vnde et pulchre sextus psalmus pro octaua scribitur cuius initium est, Domine ne in ira tua arguas me, quia nimirum per 1510 Sex aetates quibus operari licet precibus est instandum ne in octauo retributionis tempore a iudice corripiamur irato. Quod et ipse dominus hoc loco uoluit nos ostenso suae orationis exemplo docere de quo subditur : 1475 Marc. ix, 1. 1491/1637 Beda, oz. I, 24 (CC CXXII, 172, 82-177, 259). 1502 Matth. xvii, 1 ; Marc. ix, 2. 1509 Ps. 6, 2.

1480 possint C D 1485 contemplationis B* E taptum D modestiis D 1504 1495 uenturum que 1496 crucem oz. B E 1486 transeuntes B E dies sex C D — 1508 os; et ad. ad B* E G* temperatius G 1508 50;; psalmus add. qui D —— 1509 post B 1810 operate 4* B* E — 1511 Quo B* E

iX, 27-31

205

Et ascendit in montem ut oraret. In montem namque oraturus 151; et sic transfigurandus ascendit ut ostendat eos qui fructum resurrectionis expectant qui regem in decore suo uidere desiderant mente in excelsis habitare et continuis precibus incumbere debere. Tres solummodo secum discipulos ducit quia multi suni uocati pauci uero electi. Et qui hic fidem qua imbuti 15320 sunt sanctae trinitatis incorrupta mente .seruauerint illic eius aeterna merentur uisione laetari. ix, 29 Et factum est dum oraret species wultus eius altera, et uestitus eius albus refulgens. Transfiguratus saluator non substantiam uerae carnis amisit sed gloriam futurae uel suae uel nostrae 152; resurrectionis ostendit qui qualis tunc apostolis apparuit talis post iudicium cunctis apparebit electis. Nam in ipso tempore iudicandi et bonis simul et malis in forma serui uidebitur ut uidelicet impii quem spreuere Iudaei quem negauere milites quem crucifixere Pilatus Herodesque quem iudicauere queant 153o agnoscere iudicem. Vestitus autem domini sanctorum illius chorus accipitur quem glorificans apostolus ait : Quotquot ergo in Christo baptizati estis Christum nduistis. Qui uidelicet habitus domino in terris consistente despectus aliorumque similis uidebatur sed illo montem petente nouo candore refulget 155; quia »unc filii Dei sumus et nondum apparuit quid erimus ; scimus quia cum apparuerit similes ei erimus. widebimus enim eum, sicut est. Vnde bene Marcus haec uestimenta describens ait : Qualia fullo super terram non potest candida facere. Nam quia ille hoc loco intellegendus est fullo quem paenitens psal1540 mista precatur, Amplius laua me ab iniustitia mea et a delicto meo munda me, non potest suis fidelibus in terra dare claritatem quae eos conseruata manet in caelis. Et ecce duo uiri loquebantur cum eo. Erant autem Moyses et. PL |. 1x, 30-3I Helias uisi in maiestate. Moyses et Helias quorum unum mor- 455 154; tuum alterum in caelis raptum legimus ws? n mazestate cum domino futuram omnium sanctorum gloriam significant qui uidelicet tempore iudicii uel uiui in carne repperiendi uel ab olim gustata morte resuscitandi pariter sunt cum illo regnaturi teste enim apostolo : Mortui qui in Christo sunt 155o resurgent primi, deinde nos qui uiuimus qui relinquimur simul rapiemur cum illis in mubibus obuiam domino àn. aera. et. sic semper cum domino erimus. Aliter. Moyses et Helias, id est legis lator et prophetarum maximus, apparent et loquuntur cum domino ut ostendant ipsum esse quem cuncta legis et 1519 Matth. xxii, 14. 1516 Es. xxxiii, 17. 1540 Ps. 5o, 4. 1538 Marc. ix, 5. iii, 2. 1549 I Thess. iv, 16-17. IV Reg. ii, 11.

1535 I Ioh. 1831 Gal. iii, 27. 1545 1544 Deut. xxxiv, 5.

1535 quid] quod .4 C D E J 1515 ostendat]ascendat DB* E — 1531 ergo oz. G 1548 sint C D 1538 Namque B E?, Nam qui E* 13537 sicuti 4 B EG J 1851 domino] Christo D

206 1555

IN LVCAM

III

prophetiae scripta promiserunt. Apparent autem non in infimis sed in monte cum illo quia soli qui mente superna petierint maiestatem sanctae scripturae quae in domino est adim-

pleta perspicient. Denique et Iudaei uidere Moysen sed ad Deum in montana subeuntem sequi non merentur ad se quo1560

que reuersum non sine uelamine uident. Heliam nouere sed solus triumphum ascendentis cum filis prophetarum contemplatur Heliseus quia multi passim scripturae uerba legimus sed quam celsa in Christi mysteriis splendeat perpauci intellegimus.

1x, 3I 1565

1x32 1570

Et dicebant excessum eius quem completurus erat n Hierusalem. Et usque hodie lex et prophetae quoscumque in uerae fidei cacumine reppererint dispensationis dominicae mysterium mutuis uocibus docent. Petrus uero et qui cum illo grauati erant somno et euigilantes widerunt maiestatem. eius et duos wiros qui stabant cum llo. Non fortuito casu sed mysterii ratione grauati erant somno

discipuli scilicet ut resurrectionis speciem post corporis quietem uiderent. Cuius excitati ad gloriam sancti eo uerius maiestatem domini uidebunt quo etiam suae carnis in qua 1575 mortem uicerant immortalitate gaudebunt. Tunc Moysen et Heliam speculabuntur in gloria quia melius intellegent quo modo iota unum aut unus apex non praeterierit a lege nec dominus soluere legem uel prophetas sed adimplere aduenerit. Et factum est dum discederent ab illo ast Peirus ad Iesum : ix, 33 1580 Praeceptor bonum est nos hic esse, et faciamus tria tabernacula unum tibi et unum Moysi et unum Heliae, nesciens quid diceYet. O quanta felicitas uisioni deitatis inter angelorum choros adesse perpetuo, si tantum transformata Christi humanitas duorumque societas sanctorum ad punctum uisa delectat ut 1585 eos ne discedant etiam obsequio Petrus sistere uelit! Qui et si

pro humana conditione nesciat quid dicat, insiti tamen sibi dat ardoris indicium. Nesciebat enim quid diceret qui oblitus

est regnum sanctis a domino non in aliquo terrarum loco sed in caelis esse promissum se suosque coapostolos mortali adhuc 1590

carne grauatos immortalis uitae statum subire non posse et

illo in saeculo domum manu factam non esse necessariam. Sed et usque nunc imperitiae notatur quisque legi prophetis et euangelio tria tabernacula facere cupit cum haec nequaquam 1595

ualeant ab inuicem separari unum hoc est ecclesiam Dei. 1558 Ex. xxiv, 1-2. 1559 Ex. xxxiv, 55. Matth. v, 18. 15*8 Matth. v, 17.

habentia tabernaculum,

1561 IV Reg. ii, 12. .

1577

1589 dominum D G — 1569 pos? illo add. erant sup. B? — 1572 uiderent quietem cotpotis C D 1581 Moyse B* E* 1591 factum B* C D necessarium 44 BEG* ]J* 1593 haec] enim D

ix, 30-36

ix, 34

1600

207

Haec autem illo loquente et facta est mubes et obumbrauit eos. PL Qui materiale tabernaculum quaesiuit nubis accepit umbra- 456 culum ut discat in resurrectione non tegmine domorum sed spiritus sancti gloria sanctos esse protegendos de qua psalmista : Ple autem hominwm in $rotectione alarum. tuarum sperabunt ; et in apocalipsi sua lohannes, Ef templum, in-

quit, 20n uidi in ea, dominus enim omnipotens templum illius est ei agnus. Et timuerunt intrantibus illis in mubem, et uox [acta est de 1X, 34-35 1605 nube dicens : Hic est filus meus dilectus, ibsum audite. Hu-

1610

mana fragilitas conspecium maioris gloriae ferre non sustinet ac toto animo et corpore contremescens ad terram cadit. Quanto quis ampliora quesierit tanto magis ad 4nferiora collabitur, s? ignorauerii mensuram. suam. Vox sane de caelo patris loquentis auditur quae testimonium berhibeat filio et. Petrum errore sublato doceat ueritatem immo in. Petro ceteros apostolos. Hic est, ait, filius meus dilectus, huic faciendum est tabernaculum

1615

1620

ix, 36 1625

1630

huic obtemperandum. Hic est filius, dllà serui sunt. Moyses et Helias debent et (psi uobiscum in penetralibus cordis sui domino tabernaculum braeparare. Et nota sicut domino in Iordane baptizato sic et in monte clarificato totius trinitatis mysterium declarari quia gloriam illius quam in baptismate confitemur in resurrectione uidebimus. Nec frustra spiritus sanctus hic in lucida nube illic apparet in columba quia qui nunc simplici corde fidem quam percipit seruat tunc luce apertae uisionis quod crediderat contemplabitur ipsaque qua illustrabitur in perpetuum gratia protegetur. Et dum fieret uox inuentus est Iesus solus. Vbi coepit filius designari mox serui discesserunt ne ad illos paterna uox emissa putaretur. Aliter. Cum fieret uox super filium inuentus est ipse solus quia cum manifestauerit se ipsum electis erit Deus omnia in omnibus immo ipse cum suis unus per omnia Christus, id est caput cum corpore splendebit. Propter quam unitatem alibi dicebat : E£ nemo ascendit in. caelum misi qui de caelo descendit filius hominis qua est 1n caelo. Et ibsi tacuerunt et nemini dixerunt in illis diebus quicquam ex his quae widerant. Futuri regni jraemeditatio et /gloria triumphantis ostensa fuerat in monte. Tacent ergo discipuli 1600 Ps. 55, 8. XXVI, 127 C). Matth. iii, 16.

1601 Apoc. xxi, 22. 1605/1609 Hieron., in Matzb. (PL 1609/1615 Hieron., in Matzb. (PL XXVI, 127 B). 1616 1622 I Cor. xv, 28. 1629 Ioh. iii, 13. 1632/1637 Hieron.,

in Mattb, (PL. XXVI, 128 A). 1597 accipit C* D 1601 sua oz. B E 1607 contremiscens 74 B C1 1611 sublatum B* E 1612sciendum C D posterius est oz. D 10614 penetrabilibus 4 B E G ]J 1617 declarare B* E 1619 appareret / fos; appatet add. et /A B E 1620 percepit /4 B E 1622 protegitur D 1623 pos filius add. Dei D 1629 docebat B* E

208 1655

ix, 37-38 1640

IN LVCAM III

et imperante domino nemini dicunt uisionem donec filius hominis a mortuis resurgat ne et incredibile sit pro rei magmitudine et bost tantam gloriam apud rudes animos sequens crux scandalum faciat. Factum est autem in sequenti die descendentibus illis de monte occurrit illà turba multa, et ecce uir de turba exclamat di-

cens : Magister obsecro te, respice in. filium meum quia wnicus est mali. Loca rebus congruunt : in monte dominus orat trans-

formatur discipulis archana suae maiestatis aperit ; in inferiora descendens turbae occursu excipitur miserorum fletu pulsatur ; sursum discipulis mysteria regni reserat ; deorsum 1645 turbis peccata infidelitatis exprobrat ; sursum patris uocem

his qui sequi se poterant pandit ; deorsum spiritus malos ab his qui uexabantur expellit. Qui etiam nunc pro qualitate meritorum

aliis ascendere

alüs

descendere

non

desinit,

nam

terrenos adhuc et incipientes quasi ima petens confortat 1650 docet castigat perfectos autem quorum conuersatio in caelis est sublimius extollendo glorificat liberius de aeternis instruit et saepe ea quae a turbis ne audiri quidem ualeant docet. Et ecce spiritus adprehendit illum et. subito clamat et. elidit ix, 39 1655 et dissipat eum cum spuma. et uix discedit dilanians eum. Daemoniacum hunc quem descendens de monte dominus sanauit Matheus lunaticum Marcus surdum mutumque describit. Significat autem eos de quibus scriptum est, Stultus ut luna mutatur, qui numquam in eodem statu permanentes nunc ad 166o haec nunc ad illa uitia mutati crescunt atque decrescunt muti non confitendo fidem surdi nec ipsum aliquatenus fidei audiendo sermonem. 1x, 40 Et rogaui discipulos tuos ut eicerent illum, et nom potuerunt. Latenter hoc dicto accusat apostolos cum. impossibilitas cu1665 randi interdum non ad. imbecillitatem curantiuwm sed ad eorum qui curandi sunt fidem referatur dicente domino : Fiat tibi secundum fidem tuam.

ix, 41 1670

Respondens autem Iesus dixit : O generatio infidelis et peruersa, usque quo ero apud uos et patiar uos ? Non quo taedio superatus sit mansuetus ac mitis qui non aperuit sicut. agnus coram tondente os suum, nec in uerba furoris eruperit sed quo in similitudinem medici, si aegrotum wideat conira sua braecepta se gerere, dicat, Vsque quo accedam ad domum tuam quo 1641/1685 Beda, i7 Marc. (IlI, 206/254). 1657 Matth. xvii, 15 ; Marc. ix, 25. 1658 Eccli. xxvii, i2. ^ 1664/1077 Hieron., in Mattb. (PL XXVI, 129 B-130 A).

1666 Matth. ix, 22, 29.

1670 Es. liii, 7.

1636 sequentis D 1638 sequente B* E ipsam D 1670 ac] et C D 1671 erupit

)

4

1652 audire 44 B* E BE G J

1661

PL 457

ix, 36-46 1675

R iX, 41-42 1680

1685

1690

iX, 43-44 1695

1700

1X, 45 1705

ix, 46 1710

2009

usque artis perdam industriam me aliud 4ubente et te aliud perpetrante. In. tantum autem non est iratus homini sed uitio

ei ber unum intulerit.

hominem, ludaeos arguit infidelitatis ut statim

Adduc huc fiium twwm. Et cum accederet elisit illum daemo-

nium, et dissibauit. Xppropinquantem Iésu puerum elidit daemon et dissipat quia saepe conuersi ad Deum post peccata maioribus nouisque antiqui hostis pulsamur insidiis agentis uidelicet ut uel odium uirtutis incutiat uel expulsionis suae uindicet iniuriam. Vnde est ut de specie transeamus ad genus quod ecclesiae primordiis tot grauissima intulit certamina quod suo regno doluit subito illata dispendia. Et 4ncrepawat Iesus spiritum immundum et sanauit buerum et reddidit illum patri eius. Non puerum qui uim patiebatur sed daemonem qui inferebat increpat quia qui peccantem emendare desiderat uitium utique arguendo et odiendo depellere sed hominem debet amando refouere donec sanatum spiritalibus ecclesiae possit reddere patribus. Omnibusque mirantibus in omnibus quae faciebat dixit ad discipulos suos : Ponite uos dn cordibus uestris sermones istos. Filius enim hominis futurum. est. ut tradatur in manus homi"wm. lnter magnalia diuinae potentiae crebrius inculcat et PL replicat humanae passionis abiecta ne repente ueniens terreat 458 sed praemeditata mente feratur. Sane quod ait, Pomite wos, expressius et ui intentione legendum uos qui meo discipulatui familiarius adhaeretis quibus incerta et occulta sapientiae meae manifestius aperui ceteris diuina tantum facta mirantibus sanguinis quoque pretiosi quo mundus est redimendus euentum mente recondite. At illi 4gnorabant uerbum istud. Haec ignoratio discipulorum non tam de tarditate quam de amore pronascitur qui carnales adhuc et mysterii crucis ignari quem Deum uerum cognouerunt moriturum credere nequiuerunt. Et quia per figuras eum saepe loquentem audire solebant etiam quae de sua traditione loquebatur figurate aliud significare putabant. Inirawuit autem cogitatio in eos quis eorum maior esset. Quia uiderant Petrum Iacobum et Iohannem seorsum ductos in montem secretumque eis ibi aliquod esse creditum sed et Petro superius claues regni caelorum promissas ecclesiamque super eum aedificandam rati sunt uel ipsos tres ceteris uel omnibus 1687/1690 Beda, i7 Mare.(I1I, 300/304). — 1703/1768 Beda, i7 Marr. (III, 353/422). 1709/1734 Hieron., in Mab. (PL XXVI, 132 C-D). 1711 Matth. xvi, 18-19.

1879 Adpropinquante 1697 feratur oz;. C D

D J/ — 1688 daemonium 4 BE G J — 1689 emundate D 1698 ui] cum sup. B?, in D intentiore G, interiore J

1701 qui B* E 1703 ignorantio B* E*, ignorantia B? E? B?, praenascitur G 1705 cognouetint D 1707 sui 74 B esset J Petrum B* E

1704 pio nascitur 1711 aliquid B?

210 1715

1720

1725

ix, 47-48 1730

1755

ix, 49

IN LVCAM III

apostolis Petrum esse praelatum. Sunt qui putant hanc cogitationem discipulis ex eo motam quod dominus iuxta Matheum staterem de ore piscis sumptum his qui tributa exigebant pro se et Petro quasi ceteris eminentiore dederit utpote qui ipsi domino sit in tributi redditione comparatus. Sed diligens lector hanc inter eos quaestionem et ante didragma redditum inueniet fuisse uersatam. Denique Matheus hoc in Capharnaum memorat esse gestum. Dicit autem Marcus : Ef wenerunt Capharnaum. Qui cum domi essent interrogabat eos : Quid n uia tractabatis ? At illi tacebant ; siquidem inter se in uia. disputauerunt quis esset illorum maior. Verum siue hac siue illa siue utraque fuerint occasione commoti widens lesus cogitationes eorum et causas errorum intellegens uult desiderium gloriae humilitatis contentione sanare. Ad$rehendens,

inquit, $uerwm

statuii eum, secus

se ei ait

illis : Quicumque susceperit buerum istum in nomine meo me recipit. Vel simpliciter pauperes Christi ab his qui uelint esse maiores pro eius docet honore suscipiendos uel certe malitia paruulos ipsos esse suadet ut instar innocentiae pueriis simplicitatem sine arrogantia caritatem sine inuidia deuotionem sine iracundia conseruent. Vnde bene cum diceret, Quicumque susceperit buerum istum, addidit, n nomine

meo, ut uidelicet formam uirtutis quam natura duce puer obseruat ipsi pro nomine Christi iuuante rationis industria sequantur. Sed quia se in puero suscipi docebat uidelicet quia et ipse puer natus est nobis ne putaretur hoc esse solum quod 1740 uidebatur adiunxit atque ait : Eti quicumque me recidit recipit eum qui me misit, talem se utique ac tantum credi uolens qualis et quantus est pater. Vsque adeo enim nihil distat, inquit, inter eum et me ut qui me recipit recipiat eum qui misit me. Respondens autem Iohannes dixit : Praeceptor uidimus quen1745 dam 1n nomine iuo eicientem. daemonia et. brohibuimus eum quia non sequitur nobiscum. lohannes praecipua deuotione dominum

amans

ideoque redamari dignus excludendum

bene-

ficio putauit eum qui non utatur obsequio. Sed docetur ne1750 minem a bono quod ex parte habet arcendum sed ad hoc potius quod nondum habet esse prouocandum. 1X, 50 Et ait, inquit, ad illum Iesus : Nolite brohibere ; qui enim 1715 Matth. xvii, 24-27. Es. ix, 6.

1721 Marc. ix, 35-34.

1732 I Cor. xiv, 20.

1739

1716 sumtum B D E exiebant B C* E* 1717 ipse C* D J* 1721 memoret B* E 1726 desideria D 1730 recepit .d B* C D E 1739 hoc usque 1440 uidebatur oz. B E 1741 recepit (Djs) B* C* D E 1744 recipit] recepit B* C* D E me misit JA 1745 uidemus B* E 1747 qui D 1749 docet D 1732 Iesus ad illum D

PE 459

ix, 46-55

1755

1760

2II

"on. est aduersum uos ro uobis est. Hac doctus sententia dicit apostolus : Sed siue occasione siue ueritate Christus adnuntieiur, et n hoc gaudeo sed et gaudebo. Sed licet ille gaudeat etiam de his qui Christum adnuntiant non sincere et tales aliquando in nomine Christi signa facientes ob aliorum salutem censeantur non esse prohibendi non tamen ipsis per talia signa secura sua conscientia redditur quin potius in illa die cum dixerint, Domine domine nonne in nomine tuo brophetauimus et

in two nomine daemonia eiecimus et im tuo momine wirlules multas fecimus, responsum accipient, qwia vwumquam noui uos, discedite a me qui operamini iniquitatem. Itaque in hereticis et malis catholicis non sacramenta communia in quibus 1765 nobiscum sunt et aduersum nos non sunt sed diuisionem paci ueritatique contrariam qua aduersum nos sunt et dominum non sequuntur nobiscum destestari et prohibere debemus. 2X, SI Factum est autem. cum complerentur dies adsumptionis eius 1770 et ipse faciem suam firmawit ut iret Hierusalem. Diem assumptionis tempus passionis dicit quo imminente pedetemtim Hierosolimis aduehitur. Cessent ergo pagani quasi hominem irridere crucifixum. Et tempus suae crucifixionis constat quasi Deum praeuidisse et quasi sponte crucifigendum locum quo ITT75 crucifigendus erat firmata facie, id est obstinata atque imperterrita mente, petisse. Ei non veceperunt eum. quia facies eius erat euntis Hierusaix, 53 lem. Quia Hierusalem ire conspiciunt Samaritae dominum non recipiunt. Now enim coutuntur Iudaei Samaritanis ut 1780 euangelista Iohannes ostendit. Cum widissent autem discipuli eius Iacobus et Iohannes dixeiX, 54-55 runi : Domine wis dicimus ut ignis descendat de caelo et consumat illos ? Et conuersus increpauit illos et dixit :. Nescitas cuius spiritus estis ? Magni et sancti uiri qui iam optime sci1785 rent mortem istam quae animam dissoluit a corpore non esse formidandam secundum eorum tamen animum qui illam timerent non nulla peccata morte puniuerunt quo et uiuentibus utilis metus incuteretur et illis qui morte puniebantur non ipsa mors noceret sed peccatum quod augeri posse, si 1790 uiuerent, non temere illi iudicabant quibus tale iudicium donauerat Deus. Inde est quod Helias multos morte affecit et propria manu et igne diuinitus impetrato. In cuius exemplum 1754 Philip. i, 18.

1760 Matth. vii, 22-23.

1779 Ioh. iv, 9.

1791 III Reg.

xviii, 40 ;IV Reg. i, 10.

i761eicimus D J — 1769 conplerentut 74 B E, implerentur D 1775 id est facie CD 1778 Samatritanae D 1786 illum C* D 1787 nulli D punierunt DG 1789 posset B? G! 1790 5o; temere ad. quidem s4p. B*

212

1795

1800

189;

ix, 56 ix, 57 1810

1815;

1820 ix, 58

H

IN LVCAM III

cum uoluissent apostoli petere de caelo ignem ad consumendum eos qui sibi hospitium non praeberent reprehendit in PL eis dominus non exemplum prophetae sancti sed ignorantiam 46o uindicandi quae adhuc erat in rudibus animaduertens eos non amore correptionem sed odio desiderare uindictam. Itaque posteaquam eos docuit quid esset diligere proximum tamquam se ipsum infuso etiam spiritu sancto non defuerunt tales uindictae quamuis multo rarius quam in uetere testamento. Ibi enim ex maiore parte seruientes timore premebantur hic autem maxime dilectione liberi nutriebantur. Nam et uerbis apostoli Petri Annanias et uxor eius exanimes ceciderunt nec resuscitati sunt sed sepulti, et Paulus dicit de quodam peccatore : Quem tradidi satanae in interitum carnis ut anima salua sit. Filius hominis non uenit animas perdere sed saluare. Et uos ergo, inquit, cuius spiritu signati estis eius et acta sectamini nunc pie consulentes sed in futuro iuste iudicantes. Factum est autem ambulantibus illis àn uia dixit. quidam ad illum : Sequar te quocumque teris, et cetera. Miranda simul et tremenda iusti dispensatio secreta iudicii. Samaritae dominum recipere petuntur nolentesque feriri prohibentur, iste sequi se spondet et remouetur, alter primo patrem sepelire desiderat et ad euangelizandum cogitur, alius dominum secuturus hoc ipsum domi renuntiare cupit nec permittitur, quidam Christum non sequens in Christi nomine uirtutes operatur et non prohiberi iubetur. Sed in his singulis illud nobis apostoli dicendum : O altitudo diwitiarum sapientiae et scien(tae Dei, quam inconprehensibilia sunt iudicia eius et inuestigabiles uiae eus ; et cum Samuhele : Homo widet ea quae parent, dominus autem intuetur cor. Et ait illi Iesus : Vulpes foueas habent, et uolucres caeli ni-

dos, filius autem hominis non habet ubi caput reclinet. Ex do:82; mini uerbis ostenditur hunc qui obsequium promittit ob hoc repudiatum. quod signorum widens magnitudinem sequi wuoluerii saluatorem ut lucra ex operum miraculis quaereret hoc idem desiderans quod. et Simon magus a Petro emere uoluerat. Talis ergo fides duste sententia domini condemnatur et dicitur ei, 183o Quid. me propter diuitias et saeculi lucra cupis sequi cum tantae sim jauperiatis ut ne hospitiolum quidem habeam et non meo 1803 Act. v, 5-10. 1805 I Cor. v, 5. 1819 Rom. xi, 53. 1821 I Reg. xvi, 7: 1825/1832 Hieron., in Mazzb. (PL XXVI, 5$4B-C). 1828 Act. viii, 18-19.

1793 sumendum C* D 1797 correctionis C, correctionem D 1800 ueteri B*G*J 1808 et oz;, B E 1809 consolentes D furore BC D 1810 ilisom. 4 B EG J — 1813 ferite /4* B E J!, periti D 1829 iustitiae B C E 18343 ut] et BCD E J

1X, 55-X, I

213

utar leclo. Aliter. Intellegitur miraculis domini commotus propter inanem iactantiam eum sequi uoluisse quam significant aues finxisse autem discipuli obsequium quae fictio uul183; pium nomine significata est. Reclinatione uero capitis humilitatem suam significauit quae in illo simulatore ac superbo non habebat locum. Ait autem ad alterum : Sequere me. Ille autem dixit : Domine iX, 59

permalte mihi primum ire et. sepelire patrem meum. Non disci-

184o pulatum respuit sed expleta primum paterni funeris pietate liberior hunc assequi desiderat dignus per omnia in quo filius ix, 60

1845

1850

1855

ix, 6r

186o

ix, 62

1865

hominis caput reclinet, hoc est in cuius humili pectore diuini-

PE

tas familiari quadam mansione quiescat. Dixitque ei Iesus : Sine ut mortui sepeliant mortuos suos ; 4 autem uade admuntia regnum Dei. Notandum in hac sententia quia aliquando in actionibus nostris minora bona fraetermailienda suni pro utilitate maiorum. Nam quis ignoret esse boni operis meritum mortuum sepelire ? Et tamen ei qui ad sepeliendum patrem se dimitti boboscerat diclum est : Sine ut snortui sepeliant mortuos suos ; tu autem uade adnuntia regnum Dei. Postponendum mamque erat obsequiwm huius ministerii oficio braedicationis quia illo carne mortuos in terram conderet iso autem anima mortuos ad witam resuscitaret. Quomodo autem mortui mortuos sepelire queunt, nisi geminam intellegas mortem unam naturae alteram culpae unam qua anima a carne alteram qua Deus separatur ab anima. Siue mortuos non credentes dicit mortuos suos autem qui nihilominus sine fide de corpore exirent. Et ait alter : Sequar te domine, sed primum bermitie mihi renuntiare his qui domi sunt. Si secuturus dominum discipulus quia uel hoc domi renuntiare uelit arguitur, quid fiet illis qui nulla utilitatis nulla fidei aedificandae gratia saepius suorum quos in mundo reliquere domus reuisere non timent ? Et ait ad illum Iesus : Nemo mattens manum suam in aratrum el aspiciens vetro aptus est regno Dei. Manum cuilibet 2» arairum maltere est quasi quodam compunciionis instrumento ligno et ferro dominicae passionis duritiem sui cordis atterere atque ad $roferendos operum bonorum fructus aperire. Quam si quis excolere incipiens cum uxore Loth ad ea quae reliquerat

461

187o uitia respicere delectatur, futuri iam regni munere priuatur.

Post haec autem designauit dominus et altos septuaginta duos. Sicut duodecim apostolos formam episcoporum exhibere si1846/1853 Greg. Magn., zoral. (PL LXXVI, 125 A). 1853/1858 Ambr., exp. es. 5. Luc. (CC XIV, VII, 376-3578). 1865/1870 Greg. Magn., Zozz. in Exech. (PL.

LXXVI, 815 A). 1832 Intellegit D 1839 mihi] me C D 1849 poposcerit B E mistetii B* E 1887 suos oz. C D 1861 uellit B* E*, uellet B?

18351

214

IN LVCAM III

mul et praemonstrare nemo qui dubitet sic et hos septuaginta duos figuram presbiterorum, id est secundi ordinis sacerdo1875 tum, gessisse sciendum est. Tametsi primis ecclesiae temporibus ut apostolica scriptura testis est utrique presbiteri utrique uocabantur episcopi quorum unum sapientiae maturitatem aliud industriam curae pastoralis significat. Bene autem septuaginta duo mittuntur siue quia totidem mundi gen1880 tibus euangelium praedicandum erat ut quo modo duodecim primo propter duodecim tribus Israhel ita et hi propter exteras gentes distinarentur inbuendas seu quod ipso praedicantium numero totus orbis per euangelium summae et indiuiduae trinitatis illustrandus intimabatur sicut solem hunc constat 1885 triduanum suae lucis ambitum mundo per septuaginta duas horas adflare solitum. Nam et dominus ipse se diem suos uero apostolos horas appellat dicens : Nonne duodecim horae suni diei? si quis ambulauerit in die, nom offendit ; et in psalmis praecipitur, Bene muntiate diem de die salutare eius, 189o hoc est lumen de lumine Deum uerum de Deo uero. Sed et mul- BE tis sanctae scripturae locis per tres dies mysterium trinitatis 462 ostenditur praecipue quia dominus tertia die resurrexit a mortuis. Sed et in ueteri testamento populus ad montem Sinai perueniens die tertia legem accepit idem fluuium Iorda1895 nen quo baptismi gratia commendata est tertia quam adierat die transiuit. Et masit illos binos ante faciem suam in omnem ciuitatem et locum quo erat ibse uenturus. Quia duo sunt braecepta caritatis Dei uidelicet amor et roximi et minus quam inter duos 1900 haberi caritas non. potest, nemo enim $roprie ad se ipsum habere caritatem, dicitur sed dilectione se in alterum tendit ut esse caritas possit, binos ad praedicandum discipulos dominus mitHt quatemus hoc nobis tacitus innuat quia qui caritatem. erga alterum mon habet braedicationis officium suscipere nullatenus 1905 debet. Bene autem. dicitur quia misit eos ante faciem suam 4n omnem ciuitatem et locum, quo erat ipse uenturus. Praedicatores enim suos dominus sequitur quia praedicatio braeuenit et tunc ad mentis nostrae habitaculum dominus uenit. Verba. exhortaHonis praecurrunt atque ber haec ueritas in mente suscipitur. SEPT 1910 Et dicebat illis : Messis quidem multa operarii autem bauci. Rogate ergo dominum, messis ut mittat operarios in messem suam. Messis multa populorum significat multitudinem, operarii bauci penuriam magistrorum. Isti sunt operarii de quibus psalmista 1887 Ioh. xi, 9. 1889 Ps. 95, 2. 1890 Symbolum Nic.-Constantinoplt. (forma liturgica). ^ 1893 Gen.xix, 11, 16. — 1895 Ios. iii, r. 1898/1909 Greg. Magn., boz. in eu. (PL. XXVI, 1139 A-B). 1898 Matth. xxii, 37-39. — 1912/ 1918 Hieron., 7 Mattb. (PL XXVI, 62 C).

1894 tertia die perueniens D —— 1895 quo] qui B*

1900 habere 44* B* E

X,

Kd

X

Q^ UH

1-6

215

loquitur : Qui seminant in lacrimis in gaudio metent euntes ibant 1915 el flebant portantes semina sua uenientes autem uenient in, exullatione boriantes manipulos suos. Et ut apertius loquar messis mulia omnis turba. credentium est, operarii pauci apostoli. et imitatores eorum, qui aniltuntur ad messem. Ite, ecce ego malto. uos sicut agnos inter lupos. Lupos scribas 1920 et Pharisaeos uocat qui sunt clerici Iudaeorum. Nolite portare sacculum neque feram neque calciamenta. et neminem per uiam salutaueritis. Tanta braedicatori debet in Deo esse fiducia wt praesentis witae sumptus quamuis non jraeuideat tamen. sibi hos non deesse certissime sciat ne dum 1925 Jens eius occupatur ad temporalia minus aliis jrouideat aeterna. Cui etiam per uiam neminem salutare conceditur ut sub quanta festinatione iler praedicationis bergere debeat ostendaiur. Quae si quis uerba etiam per allegoriam uelit intellegi, in sacculo pecunia clausa est. Pecunia uero clausa est sapientia 193o occulta. Qui igiur sapientiae uerbum habet sed hoc erogare jroximo neglegi quasv pecuniam in sacculo ligatai tenet. Et scriptum est : Sapientia abscondita et thesaurus occultus quae utilitas n utrisque ? Quid uero per peram misi onera saeculi ? Et quid hoc loco er calciamenta nisi mortuorum operum exem1955 fla signantur ? Qui ergo officium praedicationis suscipit dignum non est ut onus saecularium negotiorum portet ne dum hoc evus PL colla deprimit ad. braedicanda caelestia non adsurgat. Nec debet 465 stultorum operum. exempla conspicere ne sua opera quasi ex mortuis pellibus credat munire. Omnis uero qui salutat in uia ex 194o occasione salutat itineris mon ex studio obtinendae eiusdem salutis. Qui igitur non amore aeternae bairiae sed jraemiorum ambitu salutem. audientibus braedicat quasi vn itinere salutat quia ex occasione ei non ex intentione salutem audientibus exoplat.

x, 5-6 1934;

Inm quamcumque domwm iniraueritis primum dicite : Pax huic domui ; et, si ibi fuerit filius pacis, requiescet super illam jax uestra, sin, autem ad. wos reuerietur. Pax quae ab ore praedicatoris offertur aut requiescit n. domo, si in ea fuerit. fius jacis, aut ad eundem jraedicatorem. reuertitur quia. aut. erit 195o quisque jraedestinatus ad. witam et caeleste uerbum. sequatur quod audit aut, si nullus audire uoluerit, ipse jraedicator sine 1914 Ps. 125, 5-6. 1922/1968 Greg. Magn., Doz. in eu. (PLL LXXVI, 1140 Dii41 D). — 1922/1926 Beda, i5 Mare. (1l, 604/608). — 1930/193* Beda, zz Marr. (I1, 659/667). 1932 Eccli. xli, 17. 1925 praeuideat .4d B C E G J 1927 tanta D 1932 et add. sup. Ct, om. D occultus] absconditus 4 B E G | 1933 opera 4 B E ] 1935 suscepit ZA Dh Ga 1942 ambiti B 1946 requiescit .d C D E* G 1947 reuertitur C* D E* G* 1950 praedistinatus B C D EG 1951 uoluerit audire

(ou

216

1955

XT G

IN LVCAM III

fructu. non. erit quia ad eum pax reuertitur quoniam et a. domino ro labore sui operis recompensatur. Ecce autem qui peram et sacculum portari. prohibuit sumptus et alimenta ex eadem praedicatione concedit nam sequitur : In eadem autem domo manete edentes et bibentes quae apud illos sunt. Si ax nostra recipitur, dignum est ut in eadem domo

maneamus edentes et bibenies quae apud illos sunt ut ab eis

terrena stibendia consequamur quibus $raemia patriae caelestis 1960 offerimus. Vnde etiam Paulus haec ipsa bro minimo suscipiens dicit : Si mos uobis spiritalia seminauimus, magnum est si uestra carnalia metamus. Et notandum quod subditur : Dignus est enim operarius mercede sua, quia iam de mercede sunt operis ipsa alimenta sustentationis ut hic merces de labore 1965 praedicationis inchoetur quae illic de ueritatis uisione perficitur. Qua 4n re considerandum est quod uni nostro operi duae mercedes debentur una in wia altera in patria una quae nos $n laR x 8 1970

X, IO-II 1975

1980

1985

1990

bore sustentat alia quae nos 4n resurrectione remunerat. El in. quamcumque ciuitatem. intraueritis e. susceperint uos manducate quae adponunitur uobis, et cetera. Descripto diuersae domus hospitio quid etiam in ciuitatibus agere debeant docet piis uidelicet in omnibus communicare ab impiorum uero per omnia societate secerni. In quamcumque ciuitatem intraueritis el mon receperint uos exeuntes 1n plateas eius dicite : Etiam puluerem qui. adhaesit nobis de ciuitate uestra extergimus in uos, aut ad contestationem laboris terreni quem pro illis inaniter suscepissent aut ut ostenderent usque adeo se ab ipsis nihil terrenum quaerere ut etiam puluerem de terra eorum non sibi paterentur adhaerere. Aliter. Pedes discipulorum ipsum opus incessumque praedicationis significant, puluis uero quo asperguntur terrenae leuitas est cogitationis a qua ipsi etiam summi doctores im-

munes esse nequeunt cum pro auditoribus solliciti salubribus curis incessanter intendunt et quasi per itinera mundi imo PL uix calcaneo terrae puluerem legunt. Qui ergo receperint uer- 464 bum ipsi afflictiones curasque doctorum quas pro se tolerabant in argumentum sibi uertunt humilitatis, qui uero spreuerint doctrinam docentium sibi labores et pericula taediumque sollicitudinum ad testimonium damnationis inflectunt. Et ipse est puluis qui in euangelii contemptores extergi et a quo per bonos auditores euangelistarum iubentur pedes ablui immo per ipsum saluatorem narrantur abluti. 19611 Cor ix, 11.

1976/1980 Augustinus ? — 1991 Ioh. xiii, 5.

1952 quoniam] cum D 1910 diuerso D

1961 seminamus D ^ 1963 mercedem suam B* E*

1974 susceperint D

1980 incensumque B* E

1992 ablui

1976/1980 AV4gustinus» C D, oz. cett. 4B E

x, 6-13 n I9

Dico auiem

uobis

quia Sodomis

217 in die lla remissius

erit

quam ill ciuitati. Sodomitae quidem inter tot carnis animae1995 que flagitia quibus insatiabiliter ardebant inhospitales quoque lezechiel attestante fuerint, sed nulli apud eos tales hospites quales apud Iudaeos prophetae quales apostoli reperti sunt. Et Loth quidem aspectu et auditu iustus erat non aliquid tunc docuisse nulla ibi fecisse signa perhibetur. Atque 2000 ideo cuz multum datum est multum quaeretur ab eo, botentesque potenter tormenta. batientur. B I3

2005

2010

2015;

20720

Vae tibi Corazain uae tibi Bethsaida. Corazain Bethsaida et Capharnaum Tiberias quoque quam Iohannes nominat ciuitates sunt Galileae sitae in litore laci Gennesareth qui Iordane fluente efficitur et ab euangelistis etiam mare Galileae uel mare Tiberiadis appellatur. Plangit ergo dominus ciuitates quae post tanta miracula atque uirtutes non paenituerint peioresque gentilibus qui naturale solummodo ius dissipabant post descriptae legis contemptum filium quoque Dei conculcare gratiamque ingrati spernere non timuerunt. Quia si in Tyro et Sidome factae fuissent wiriules quae in uobis factae sunt, olim n cilicio et cinere sedentes baeniterent. Impletum uidemus hodie dictum saluatoris quia scilicet Corazain et Bethsaida praesente domino credere noluerunt. Tyrus autem ac Sidon et quondam Dauid ac Salomoni amicae fuere et post euangelizantibus Christi credidere discipulis tantaque fidem deuotione susceperunt ut Paulum apostolum Tyro abeuntem cuncti ciues cum uxoribus et filiis usque foras ciuitaiem prosequerentur pulcherrimoque spectaculo tanta hominum multitudo paucissimos hospites sed pro Christi fide carissimos ad naues usque ualefactura deduceret. Sed quare non olim his qui credere potuerunt uerum Iudaeis qui credere noluerunt sit euangelizatum ipsius est scire cuius uniuersae wiae misericordia el ueritas. Sane quod dominus ait,

2025 1n. cilicio et cinere sedentes baeniterent, in cilicio quod de pilis

caprarum contexitur asperam peccati pungentis memoriam qua in die iudicii sinistra pars est induenda significat in cinere autem mortis considerationem per quam tota humani generis massa in puluerem est redigenda demonstrat. Porro in ses2050 sione humiliationem propriae conscientiae designat de qua psalmista, Surgite bostquam sederitis, quod est dicere, Hwmi- PL 46; 1995 Ezech. xvi, 49. 2000 Luc. xii, 48. Sap. vi, 7. 2002 Hieron., 5/7. (PL XXIII, 884 C, 889 B, 890 A). 2003 Ioh. vi, 1, 23. 2015 II Reg. v, 11; III Reg. v, 1. 2017 Act. xxi, 5. 2024 Ps. 24, 10. 2031 Ps. 126, 2. I Pet. v, 6. 1994 Sodomi D — 1996 Hiezechiel B C E, Hiezechihel G, Hezechihel

B CD 2000 quaeritur C D G 2001 patiuntur G ABD 2003 nominet B* E 2004 fluente Iordane D D 2014 praesenti C D 2020 fide Christi D 15

|

fuerunt

2002 Corozain (bis) 2010 timuerint C BEDA CXX

218

x, 16

IN LVCAM III

máliamini sub potenti manu Dei ut uos exaltet in tempore wisitationis. t Et tu Capharnaum usque in caelum exaltata usque ad infer2055 num demergeris. Duplex in hac sententia sensus est wel ideo ad infernum demergeris quia contra praedicationem meam superbissime restitisti uel ideo quia exaltata es usque ad. caelum meo hospitio ex meis signis atque uirtutibus tantum habens browilegium maioribus plecteris suppliciis quod his quoque credere 2040 &0luisti. Et ne quis putaret hanc increpationem illis tantummodo ciuitatibus uel personis quae dominum in carne uidentes spernebant et non omnibus qui hodieque euangelii uerba despiciunt conuenire consequenter adiunxit dicens : Qui uos audit me audit, e qui uos spernit me spernit, ut in 2045 audiendo quisque uel spernendo euangelii praedicatore non uiles quasque personas sed dominum saluatorem immo ipsum patrem spernere se uel audire disceret nam sequitur : Qui autem me spernit spernit eum qui me misit, quia procul dubio in discipulo magister auditur et in filio pater honoratur. 2050 Potest et ita intellegi, qué «os spernit me spernit, qui non facit misericordiam uni de fratribus meis minimis nec mihi facit quia et ipse pro his formam serui et pauperis habitum suscepi ; qui autem me spernit nolens credere Deum et filium Dei conculcans spernit eum qui me misit quia ego et jater 2055 unum sumus. Reuersi sunt autem. septuaginta duo cum gaudio dicentes ; Domine etiam daemonia subiciuntur nobis in nomine tuo. Bene quidem confessi sunt deferentes honorem nomini Christi. Sed quia infirma adhuc fide gaudebant in uirtutibus uide quid 2060 audiunt. Et ast illis : Videbam satanamn sicut fulgor de caelo cadentem. Non modo uideo sed prius uidebam quando corruit. Quod autem ait, sicut fulgor, uel praecipitem de supernis ad ima lapsum significat uel quia deiectus adhuc íransfigurat se in 2065 angelum lucis. Quia ergo discipulos de signorum operatione uidit elatos exemplo eos terret atque ad humilitatem reuocat eius qui primus superbiendo cecidit ut qui hunc ob superbiam caelo recordarentur eiectum multo magis de terra editos, si 2070

superbierint, humiliandos agnoscant. Ecce dedi uobis potestatem calcandi swpra serpentes et scoriones et supra omnem wirtutem inimici, et nihil uobis nocebit, hoc est omne genus immundorum spirituum de obsessis cor2035/2040 Hieron., in Mattb. (PL. XXVI, 76 D-77 A). 2064 II Cor. xi, 14. 2054 Ioh. x, 50.

2051 Matth. xxv, 40.

2035 ideo ozz. D 2038 hospitium B* E 2041 Deum B E 2083 suscepit C D 2010 scorphiones B D E

2044 in oz. D

X, I5-2I

219

poribus eiciendi quamuis et ad litteram rectissime possit accipi. Denique et Paulus uipera inuasus nil aduersi patitur, 207; et Iohannes ut historia tradit hausto ueneno non laeditur. Hoc sane inter serpentes qui dente et scorpiones qui cauda nocent distare arbitror quod serpentes aperte saeuientes scorpiones clanculo insidiantes uel homines uel daemones significent serpentes qui inchoandis uirtutibus uenena prauae per2080 suasionis obiciunt scorpiones qui consummatas uirtutes ad finem uitiare contendunt. Verum iamen in hoc nolite gaudere quia spiritus uobis subiciuntur. De subiectione spirituum cum caro sint gaudere prohibentur quia spiritus eicere sicut e£ wiriules alias facere 2085 nlerdum mon eius est meriti qui operatur sed inuocatio nominis Christi hoc agit ad condemnationem eorum qui inuocant uel ob utilitatem eorum qui uident et audiunt conceditur ut licet homanes despiciant signa facientes tamen Deum honorent ad. cutus inuocationem fiant tanta miracula. Nam et in actibus apostolo2090 fw, fili Sceuae uidebantur eicere daemones, et Iudas apostolus

cum animo broditoris multa signa inter ceteros apostolos fecisse narratur.

2095

2100

2105

2110

Gaudete autem quod nomina uestra scripta sunt in caelis. Si satanas, inquit, per superbiam caeli sedem cum sociis amisit, non oportet uos de illorum humiliatione sed de uestra sublimatione gaudere quatenus unde illi ruere subleuati uos humiles ascendatis. Non autem pueriliter sapiendum quasi Deus ad remedium obliuionis bonos in caelis malos scribat in terris dicente Hieremia, Vmniuersi qui derelinquunt te confundantur recedentes in terra scribantur, sed salubriter intellegendum quod siue caelestia seu terrestria quis opera gesserit per haec quasi litteris adnotatus apud Dei memoriam sit aeternaliter adfixus. In ipsa hora exuliawit spiritu sancto et dixit : Confiteor fibi pater domine caeli et terrae. Confessio non semper baemitentiam sed ei gratiarum actionem significat ut n, psalmis saejissime legimus. Audiant qui saluatorem non natum sed creaium. calumniantur quod batrem suum. wocet caeli et terrae dominum. Si emim et ipse creatura est et creatura conditorem suum, patrem. appellare potest, stultum. fuit non et sui et caeli ac terrae dominum uel patrem. similiter appellare. Quod. abscondisti haec a sapientibus et prudentibus et reue2074. Act. xxviii, 3. Act. xix, 13-14. XXVI, 77; C).

2083/2092 Hieron., in Matzb. (PL XXVI, 5o C-D). 2089 2105/2116 Hieron., is Mazb. (PL 2099 Hiet. xvii, 13.

2073 et ozz. D 2074 nihil C! D 2077 se uenientes B* C E 2085 operantur 2098 scribet B* E, scribit D^ — 2099 ad]abC*,obC!D 920862itD B*E

te derelinquunt D

2109 ipsa B* E

BD 466

220

2115

2120

22$

2130

21535

x,22 À

IN LVCAM

III

lasti ea paruulis. Gratias agit et exultat in patre quod. apostolis aduentus sui aperuerit sacramenta quae ignorauerint scribae et Pharisaei qui sibi sapientes uidentur et. 4n conspectu suo prudentes iustificata sapientia a filiis suis. Vbi pulchre sapientibus et prudentibus non insipientes et hebetes sed paruulos, id est humiles, opposuit ut probaret se tumorem damnasse non acumen quia haec est clauis de qua alibi dicit, T'wlists clawem scientiae, hoc est humilitatem fidei Christi qua ad diuinitatis eius agnitionem peruenire poteratis spernentes abicere maluistis. Etiam pater quia sic placuit ante te. His domini uerbis exempla humilitatis accipimus ne temere discutere superna consilia de aliorum uocatione aliorum uero repulsione praesumamus. Cum enim intulisset utrumque non mox rationem reddidit sed sic Deo placitum dixit hoc uidelicet ostendens quia iniustum esse non potest quod placuit iusto. Vnde et in uinea mercedem laborantibus reddens cum quosdam operarios inaequales in opere aequaret in praemio et plus in mercede quaereret qui labori amplius insudasset ait : Nonne ex denario PL conuenisti mecum ? Volo autem et huic nouissimo dave sicut et 467 tibi. Aut non licet mihi quod uolo facere ? In cunctis ergo quae exterius disponuntur aperta causa rationis est occultae iustitia uoluntatis. Omnia mili tradita sunt a patre meo. Cum omnia legis omnipotentem agnoscis non decolorem mon degenerem patris cum tradita legis filbum confiteris cui per naturam omnia unius sub-

stantiae ure sunt propria non dono collata ber gratiam. Omnia autem quae sibi tradita dicit non mundi elementa quae ipse creauit intellegenda sunt sed hi quibus paruulis spiritu sacramenta filii pater reuelauit et de quorum salute idem filius cum haec loqueretur spiritu sancto exultauit. De quibus omnibus alias dicit : Omne quod. dat mihi bater ad me ueniet. Et nemo scit qui sit filüus nisi pater et qui sit bater nisi filius 2145 et cui uoluerit filius reuelare. Non ita intellegendum est quasi filius a nullo possit sciri nisi a patre solo pater autem non solum a filio sed ab eis etiam quibus reuelauerit filius sed ad utrumque referendum est quod ait, e£ cui uoluerit filius reue2150 lare, ut et patrem intellegamus et ipsum filium per filium reuelari.

2140

2116 Luc. vii, 55.

Matth. xx, 15-15. 2144 Ioh. vi, 57.

2119 Luc. xi, 52:

2123/2133 Gregorius ?

2131

2136/2139 Ambr., exp. ez. s. Luc. (CC XIV, VII, 690-695).

2115 uiderentur D 2116 505; iustificata add. est C —— 2117 heuetes B* E* 2119 tulisti B* E 2123 his] G add. in zarg. C 2124 accepimus B* E 2127 reddit 4 B E 2133 facere (G»R4egotius) add. in zarg. J 2136 omnipotenüs*B E 2140 autem] haec D elimenta B E!, alimenta E* 2146 filius 2150/2151 reuelare B* E om. D

x, 21-28

221

Et conuersus ad discipulos suos dixit : Beati oculà qui uident quae widetis. Non oculi scribarum et Pharisaeorum qui corpus tantum domini uidere sed illi beati oculi qui eius possunt 2155 Cognoscere sacramenta de quibus dicitur: Ef reuelasti ea arwulis. Beati oculi paruulorum quibus et se et patrem filius reuelare dignatur. Dico enim, uobis quod. multi Prophetae et reges uoluerunt uidere quae wos widetis e non widerunt et audire quae auditis et 2160 0n, audierunt. Abraham. exultauit ut. uideret. diem Christi et widit et gawisus est. Esaias quoque et Micha et multi alii prophetae uiderunt gloriam domini qui et propterea uidentes sunt appellati. Sed hi omnes a longe aspicientes et salutantes per speculum et in enigmate uiderunt, apostoli autem inprae216; sentiarum habentes dominum conuescentesque ei et quaeque uoluissent interrogando discentes nequaquam per angelos aut uarias uisionum species opus habebant doceri. Quos uero Lucas multos prophetas et reges dicit Matheus apertius prophetas et iustos appellat. Ipsi sunt enim reges magni quia tempta217 tionum suarum motibus non consentiendo succumbere sed regendo praeesse nouerunt. Et ecce quidam legis berius surrexit temptans ewm et. dicens : Magister quid. faciendo uitam aeternam possidebo ? Legis peritus qui de uita aeterna dominum temptans interrogat 2175; Occasionem ut reor temptandi de ipsis domini sermonibus sumpsit ubi ait : Gaudete autem quod nomina uestra scripta sunt in caelis. Sed ipsa sua temptatione declarat quam uera sit illa domini confessio qua patri loquitur : Quod. abscondista haec a sapientibus et prudentibus et reuelasti ea paruus. x,20-272180 At ille dixit ad eum : Im lege quid scriptum est ? Quomodo legis ? Ille respondens dixit : Diliges dominum Dewm twwum ex toto corde tuo et ex tota anima tua el ex omnibus uiribus tuis et ex omni mente iua ei proximum tuum sicut te dbsum. Dum legis perito respondet perfectum nobis saluator iter uitae 2185 caelestis ostendit. Cui primo de dilectione Dei et proximi legis scripta proponenti dicit : Recte vespondisti ; hoc fac et uiues. Deinde post inductam E. 20 parabolam respondenti illum fuisse proximum uulnerato quw: fecit misericordiam in allum adicit, Vade et tu fac similiter, id 2190 est tali misericordiae studio proximum tuum necesse haben-

Xx, 23

2155 Luc. x, 21. I Cor. xiii, 12.

2152 suos oz. D 2167 docere B* E 2184 respondit B E

2160 Ioh. viii, 56. 2168 Matth. xiii, 17.

2161 Es. vi, 1 ; Mich. i, 1. 2164 2176 Luc. x, 20. 2178 Luc. x, 21.

quae D 2153 por; quae add. uos C 2161 Micheas B? 2171 nouerant B E 2174 domino B* E 2181 ait B E 2189 pos; illum add. et C D —— adiecit BP? C D

PL 468

222

x, 29

X, 30

IN LVCAM III

tem diligere et sustentare memento, apertissime declarans solam esse dilectionem et ipsam non uerbo tenus ostentatam sed operis exsecutione probatam quae perpetuam ducat ad uitam. Ille autem uolens iustificare se isum dixit ad Iesum : Et quis 2195 est meus roximus ? Quanta inanis gloriae dementia! Legis peritus ob uulgi fauorem captandum quo sapienter respon: disse iactaretur primum se legis fatetur ignorare mandatum uere iuxta saluatoris sententiam sapiens et prudens in lege sed quia non humiliari cum paruulis Christi sed se ipsum iusti2200 ficare desiderat beatos oculos columbarum innocentiae lacte lotarum quibus Christi archana uidere posset accipere recusans. Cui profecto dominus ita responsum temperauit suum ut et omnem qui misericordiam faceret cuilibet proximum doceret et tamen haec eadem parabola specialiter ipsum Dei 2205 filium qui nobis per humanitatem proximus fieri dignatus est designaret. Neque enim ita proximum quem sicut nos diligere iubemur super Christo interpretari debemus ut moralia mu2210

2215

2220

2225

tuae fraternitatis instituta sub allegoriae regulis extenuare et auferre conemur. Sushiciens autem Iesus dixit : Homo quidam descendebat ab Hierusalem in Hiericho. Homo iste Adam intellegitur 4n genere humano, Hierusalem ciuitas pacis illa caelestis a cuius beatitudine lapsus in hanc mortalem miseramque uitam deuenit. Quam bene H?ericho quae luna interpretatur significat uariis uidelicet defectuum laboribus erroribusque semper incertam. Et incidit 4n. latrones. Latrones diabolum et angelos eius intellege in quos quia descendebat incidit nam, nisi prius intus intumesceret, foris temptatus tam facile non cederet. Vera est enim satis sententia quae dicit : Ante ruinam enim exaltatur cor. Qui etiam despoliauerunt eum. Gloria uidelicet immortalitatis et innocentiae ueste priuarunt. Haec est enim prima stola qua iuxta aliam parabolam luxoriosus filius per paenitentiam rediens ornatur et qua protoplasti amissa cognouerunt esse se nudos tunicasque pellicias naturae mortalis induti sunt. Et plagis inpositis abierunt semiutuo relicto. Plagae peccata sunt quibus naturae humanae integritatem uiolando semina- PL rium quoddam ut ita dicam augendae mortis fessis indidere 469 uisceribus. Abierunt autem non ab insidiis aliquatenus ces2200 Cant. v, 12. 2219 Prou. xvi, 18.

2211/2216 Aug., quaest. eu. s. Luc. (PL. XXXV, 2223 Luc. xv, 22. 2224 Gen. iii, 7-11.

1340).

2194. 5o; dixit a4. autem C D 2196 captandam C* D qua B*, quasi E 2201 possit B* 2207 interpretate B* E 2209 conamur B* D E 2210 Suscipiens B?, Respiciens / 2218 incerta B 2218 caderet B C! G 2220 exaltabitur C D 2224 protoplausti 44 B D E G J 2228 augendo B* E 2229 autem ozz. D

x, 28-34 2230

223

sando sed earundem insidiarum fraudes occultando. Semiuiuum reliquerunt quia beatitudinem uitae immortalis exuere sed non sensum rationis abolere ualuerunt. Ex qua enim parte sapere et cognoscere Deum potest uiuus est homo ex qua uero

peccatis contabescit et miseria deficit mortuus idem letife2255 roque est uulnere foedatus. X, 31-32 Accidit autem, ut sacerdos quidam. descenderet eadem wa. et wiso illo praeteriuit. Similiter et. leuita cum esset secus locum et uideret eum transiit. Sacerdos et leuita qui wiso saucio transierunt sacerdotium et ministerium ueteris testamenti est ubi per 2240

legis decreta mundi

languentis uulnera

monstrari tantum

non autem curari poterant quia impossibile erat ut apostolus

X, 33

X, 34

ait sanguine uitulorum et agnorum et hircorum auferri peccata. Samaritanus autem. quidem iler transiens uenit secus eum 2245 et widens eum masericordia motus est. Samaritanus qui interpretatur custos dominum significat cui rectissime propheta ne hos latrones possit incurrere supplicat, Cwstod? me, inquiens, à laqueo quem statuerunt mihi et ab scandalis operantibus iniquitatem. Qui propter nos homines et propter nostram sa2250 lutem descendens de caelo uitae praesentis iter arripuit et uenit secus eum qui uulneribus tabescebat inflictis, id est 2» simailitudinem hominum factus et habitu inuentus ut homo compassio"is nostrae susceptione fimitimus et misericordiae factus est consolatione wicinus. 2255 Et adpropians alligaust wulnera eius infundens oleum et wnwnm. Peccata quae in hominibus inuenit redarguendo cohibuit spem ueniae paenitentibus terrorem poenae peccantibus incutiens. Alligat enim uulnera dum praecipit : Paenitentiam agite; infundit oleum dum addit : Ad$ropinquawit. enim 2260 regnum caelorum ; infundit et uinum dum dicit : Omnis arbor quae non facit fructum bonum excidetur el n ignem maltetur. Et inponens illum 4n iumentum suum. duxit in, stabulum et curam eius egit. Iumentum eius est caro in qua ad nos uenire dignatus est.In quo saucium imposuit quia feccaía mosíra 2265 portauit in. corpore suo super lignum et iuxta aliam parabolam inuentam quae errauerat ouem umeris suis impositam reportauit ad gregem. Itaque Zmponi iumento est in ibsam incarnatio2238/2239 Aug., quaesz. eu. s. Luc. (PL| XXXV, 1340). 2242 Hebr.x,4. 2245/ 2246 Aug., quaest. eu. ». Luc. (PL. XXXV, 1340). 2247 Ps. 140, 9. 2249 Symbolum Nic.-Constantinoplt. (forma liturgica). —2201 Philip. ii, 7. —2252/ 2254 Ambrt., exp. en, 5. Luc. (CC XIV, VII, 764-766). 2258 Matth. iii, 2. 2260 Matth. iii, 1o. 2263/2295 Aug., quaest. eu. s. Luc. (PL. XXXV, 1340). 2264 I Pet. ii, 24. 2265 Luc. xv, 4-5.

2234 defecit 4 B* E idem] id est D 2236 accedit B* D et oz. D 2242 offerre B* E, auferre J? 2244. transiens] faciens 74 B? 2248 operantium 44 B? G? J 2250 arripuerit B* E J 22858 praecepit 4 B* C — 2263 est oz. D G

224

IN LVCAM III

nem Christi credere eiusque mysteriis initiari simul et ab hostis

incursione tutari. Stabulum autem est ecclesia praesens «bi 2270 reficiuntur wiatores de peregrinatione hac in aeternam patriam redeuntes. Et bene iumento impositum duxit in stabulum quia nemo nisi baptizatus nisi corpori Christi adunatus ecclesiam intrabit. X, 35

Et altera die protulit duos denarios et dedit stabulario et aii : PL

227; Curam illius habe. Altera dies est post domini resurrectionem. 47o nam et ante quidem per euangelii sui gratiam illuminauerat his qui in tenebris et in umbra mortis sedebant sed potior resurrectione celebrata perpetuae lucis splendor effulsit. Duo denarii sunt duo testamenta in quibus aeterni regis nomen et 2280 imago continetur. Finis enim legis Christus. Qui altera die prolati dantur stabulario quia £unc aperuit illis sensum ut intellegerent scripturas. Altera die stabularius denarios quorum pretio uulneratum curaret accepit quia spiritus sanctus adueniens docuit apostolos omnem ueritatem quo gentibus eru2285 diendis instare atque euangelium praedicare sufficerent. Et quodcumque supererogaueris ego cum rediero reddam tibi. Supererogat stabularius quod in duobus denariis non accepit cum dicit apostolus : De wirginibus autem jraeceptum domini non habeo consilium autem do ; temque : Et dominus ordinauit 2290 s qui euangelium admuntiant de euangelio uiuere, sed non usi sumus hac potestate ne quem uestrum grauaremus. Cui rediens quod promiserat debitor reddet quia ueniens in iudicio dominus dicet : Quia super pauca fuisti fidelis swber multa te constituam, inira in gaudvwm domini tui. x,36-37229; Quis horum trium uidetur tibi broximus fuisse illi qui incidit in latrones ? At ille dixit : Qui fecit misericordiam in illum. Iuxta litteram manifesta est domini sententia nullum nobis amplius quam qui misereatur esse proximum, si Hierosolimitae ciui non sacerdos non leuita ex eadem gente immo in eadem 230 urbe nati et nutriti sed externae gentis accola quia magis misertus est factus est proximus. Sacratiore autem intellectu quoniam nemo magis proximus quam qui uulnera nostra curauit diligamus eum quasi dominum Deum nostrum diligamus quasi proximum. Nihil enim tam proximum quam caput 230; membris. Diligamus etiam eum qui imitator est Christi. Hoc est enim quod sequitur : 2271 Luc. i, 79. 2280 Rom. x, 4.

2218/2280 Ambr., exp. eu. s. Luc. (CC XIV, VII, 788-790). 2281 Luc. xxiv, 45. 2283 Ioh. xvi, 15. 2287/2291 Aug.,

quaest. eu. 5. Luc. (PL. XXXV, 1341). 14-15. 2291 I Thess. ii, 9. 2293

2288 I Cot. vii, 25. Matth. xxv, 21.

2289 I Cor. ix,

2269 est oz;. G 2230 hoc B* E 2279 posterius in oz. A B E 2286 erogaueris B* E 2293 posterius super] supra D J 2294 in oz. D 2301 posterius est oz. D proximus factus D 2302 pos magis adZ. nobis sup. B?, est G1 2305 Christi ozz. B E

Et ait illi Iesus : Vade et tu fac similiter, id est ut uere te

proximum sicut te ipsum diligere manifestes quicquid uales in eius uel corporali uel spiritali necessitate subleuanda deuo2310

x, 38

tus operare.

Factum. est autem. dum. irent et ipse intrawit in. quoddam castellum, et mulier quaedam Martha nomine excepit allum in domum 2515

G

2320

2525

22330

X, 39-40

2235

2340

2345

suam,

ei hwic erat soror nomine

Maria.

Haec lectio

superiori pulcherrima ratione conectitur quia uidelicet illa dilectionem Dei et proximi uerbis et parabolis haec autem ipsis rebus et ueritate designat. Duae quippe istae domino dilectae sorores duas uitas spiritales quibus in praesenti sancta exercetur ecclesia demonstrant Martha quidem actualem qua proximo in caritate sociamur Maria uero contemplatiuam qua in Dei amore suspiramus. Actiua enim wita est banem esurienti iribuere uerbo sapientiae nescientem docere errantem corrigere ad humilitatis uiam superbientem broximum reuocare infirmantis PL curam gerere quae singulis quibusque expediant dispensare et 471 commissis nobis qualiter subsistere ualeant brouwidere. Contemplatiua uero wita. est caritatem quidem Dei et broximi tota mente retinere sed ab exteriore actione quiescere soli desiderio conditoris inhaerere ut nil iam agere libeat sed calcatis curis omnibus ad widendam faciem swi creatoris amimus inardescat ita ut dam nouerii carmis corruptibilis bondus cwm maerore poriare totisque desiders appetere illis hymnidicis angelorum choris inleresse admisceri caelestibus ciuibus de aeterna in conspectu Dei incorruptione gaudere. Quae etiam sedens secus jedes domini audiebat uerbum illis ; Martha autem satagebat circa frequens ministerium. Haec utrique uitae congruere nemo qui dubitet, et contemplatiuae quidem uniformis perfectio est exutam mentem a cunctis habere terrenis eamque quantum humana imbecillitas sinit unire cum Christo, actiuae uero quam frequens sit ministerium gentium magister edocet qui creberrimis epistolarum dictis suos pro Christo terra marique labores sua pericula commemorat. In quibus etiam uisiones et reuelationes domini commendans non minus se in speculatiua uirtute quod perpaucis est imitabile consummatum fuisse significat unde dicit : 5?we enim mente excedimus Deo siue sobrii sumus uobis. Quae stetit et ait : Domine non est tibi curae eo quod. soror mea reliquit me solam ministrare ? Dic ergo illi ut advwuet me. 2320/2332 Greg. Magn., Dom. in Execb. (PL LXXVI, 953 A-B). 3515; 2307 id] dignum D 2327 nihil 4 C D 52 2334 utraque 2342 quia D 2346

2343 IJ Cor.

2324 praeuidere 4 B E G J 2326 extetiori B? C D* G J 2331 admiscere C* D ciuibus] uisibus B* E, spiritibus C* D 2338 misterium B* 2341 commendens B* me adiuuet C D

226

IN LVCAM III

Exillorum persona loquitur qui adhuc diuinae contemplationis ignari solum quod didicere fraternae dilectionis opus Deo placitum ducunt ideoque cunctos qui Christo deuoti esse ue2550 lint huic mancipandos autumant. Et bene Martha stetisse Maria secus pedes domini sedisse describitur quia uita actiua laborioso desudat in certamine contemplatiua uero pacatis uitiorum tumultibus optata iam in Christo mentis quiete perfruitur. X,41-422355 Et respondens dixit 4llà dominus : Martha Martha. sollicita es el turbaris circa plurima ; forro unum est necessarium. Et beatus Dauid solum hoc necessarium homini esse definiens Deo iugiter inhaerere desiderat dicens : M? autem adhaerere Deo bowwm est ponere in. domino Deo spem meam ; et alibi : 2360 Vnam jet a domino hanc requiram ut. inhabitem in. domo domini omnibus diebus uitae meae ut uideam uoluntatem domini et uisitem templum sanctum eius. Vna ergo et sola est theoria, id est contemplatio Dei, cui merito omnia iustificationum merita uniuersa uirtutum studia bostponuntur. Maria optimam artem elegit. quae non. auferetur ab. ea. 2565 Ecce pars Marthae mon reprehenditur sed. Mariae laudatur. Neque enim bonam partem elegisse Mariam dicit sed optimam ut eliam pars Marthae 4ndicaretur bona. Quare autem pars Mariae sit optima subinfertur cum dicitur, quae non auferetur 2570 ab ea. Actiua etenim uita cum corpore deficit. Quis enim dn aeterna patria panem esurienti porrigat ubi nemo esurit ? quis PL potum tribuat sitienti ubi nemo sitit ? quis mortuwm sepeliat ubi 472 nemo moritur ? Cum jraesenti ergo saeculo uita aufertur actiua contemplatiua autem hic incipitur ut in caelesti patria perficiatur 2515 quia amoris ignis qui hic ardere inchoat cum ipsum quem amat uiderit in amore amplius ignescit. Contemplatiua ergo uita ninime aufertur quia subtracta praesentis saeculi luce perficitur. XII Et factum est cum. esset in loco quodam orans ut cessauit dixit unus ex discipulis eius ad eum : Domine doce nos orare 2380 sicut et Iohannes docuit discipulos suos. Post historiam sororum quae duas ecclesiae uitas signauerunt non frustra dominus et ipse orasse et discipulos orare docuisse describitur quia et oratio quam docuit utriusque in se uitae continet mysterium et ipsarum perfectio uitarum nostris non uiribus est obtinenda 2385 sed precibus. Et quia crebro Lucas saluatorem descripserat orantem quid orando egerit qui utique non pro se sed pro nobis 2358 Ps. 72, 28. 2360 Ps. 26, 4. 2362/2364 Cassian., comlat. xxiii, 3, 1 (CSEL XIII, 642, 11-13). 2366/2311 Greg. Magn., boz. in Exec. (PL LXXVI,

955 D-954 A).

2349 quae B* uolunt D 2350 mancipando B* E 2388 dominus dixit ilii 24 BE 2362 eius sanctum B sanctum ozz, E 2345 qui] quia B*, quo B*E hic oz. C D ardore C* D 2348 post orans add. et C D 2381 significauerunt C D

X, 40-Xi, 4

227

supplicat insinuat cum finita oratione discipulos refert qualiter orare debeant sciscitari.

: Xl, 2-4

A

Ei ait ilis : Cwm oratis dicite : Pater sanctificetur nomen

2390 uum, adueniat regnum, twum, banem nostrum. cotidianum da nobis hodie, et dimitte nobis beccata mostra siquidem. et ipsi dimittimus omni debenti nobis, e ne nos inducas in temptationem. Apud euangelisiam Matheum. septem petitiones continere dominica widetur oratio quarum in tribus aelerna boscuntur rve2395 liquis. quattuor temporalia quae tamen $ropter aeterna. consequenda sunt necessaria.

Nam quod dicimus, sanctificetur nomen

tuum, adueniat regnum tuum, fiat uoluntas tua sicut in. caelo et in terra, quod. non absurde quidam intellexerunt in. spiritu. et corpore omnino sine fine retinenda sunt el hic inchoantur quan2400 tumque proficimus augentur n nobis perfecta uero quod in alia wila sperandum est semper possidebuntur ; quod uero dicimus, panem, nostrum. cotidianum da nobis hodie, et dimitie nobis debita nostra sicut e nos dimáttimus debitoribus nostris, el ne nos

2405

2410

2415

2420

2425

?nducas in iemptationem sed libera nos a malo, quis nom uideat ad. praesentis uitae indigentiam pertinere ? In alla itaque uita aeterna ubi nos semper speramus futuros ei nominis Dei sanctificatio el regnum eius et uoluntas eius in. mostro spiritu et corpore perfecte atque àmmortaliter bermanebunt. Panis uero cotidianus ideo dictus est quia hic est necessarius quantus animae carnique tribuendus est. siue spiritaliter siue corporaliter siue utroque intellegatur modo. Hic est etiam quam poscimus remaissio ubi est omnis commissio peccatorum. Hic temptationes quae ^os ad $eccandum uel alliciunt uel impellunt. Hic denique malum unde cupimus liberari. Illàc autem nihil istorum est. Euangelista uero Lucas in oratione dominica jetitiones non, septem sed quinque complexus est nec ab isto utique discrepauit sed. quo modo isa septem sint intellegenda ipsa sua breuitate commonuit. Nomen quibbe Dei sanctficatbur in spiritu, Dei autem PL regnum in carmis resurrectione uenturum est. Ostendens ergo 4175 Lucas tertiam petitionem duarum superiorum esse quodam modo repetitionem magis eam braetermittendo fecit intellegi deinde tres illas adiungit de ane cotidiano de remissione peccatorum de templatione witanda. At uero quod ille in ultimo oswit, sed. libera nos a malo, iste non bosuit ut intellegeremus ad illud superius quod de templatione dictum est pertinere. Ideo quippe ait, sed libera, non ait, el libera, tamquam unam petitionem esse de2393/2428 Aug., emchir. (PL. XL, 285-286). Matth. vi, 11-13.

2396 Matth. vi, 9-1o.

2402

2387 subplicabat D G, supplicabat / 2389 pos? ait add. ad B E illos B? E! 2392 debente B* E* 2393 Apud] Iuxta B 2398 intellexerint D 2406 post et add. spititu D 2411 o5; poscimus add. et C D 2416 decrepauit B* E 2421 repetitionem] peticionem B, petitionem E

228

IN LVCAM

III

monstrans, noli hoc sed hoc ut sciat unusquisque in eo se liberari a malo quod non infertur in templationem. Et ait ad illos : Quis uestrum habebit amicum et ibit ad illum xi, 5-6 245 o media nocte et dicet illà : Amice commoda mihi tres panes quoniam amicus meus uenit de uia ad me et non habeo quod ponam ante illum. Rogatus a discipulo .saluator non modo formam orationis sed et instantiam frequentiamque tradit orandi. Anicus ergo ad quem media nocte wenitur ipse Deus intellegitur cui 243 5 in media tribulatione supplicare et tres panes, id est zntellegenLiam trinitatis, qua braesentis uitae consolentur labores etflagitare debemus. Amicus qui uenit de uia ipse noster est animus qui toties a nobis recedit quoties ad appetenda terrena et temporalia foris uagatur. Redit uero caelestique alimonia re244 o fici desiderat cum in se reuersus superna coeperit ac spiritalia meditari. De quo pulchre qui petierat adiungit non se habere quod ponat ante illum quoniam animae post saeculi tenebras Deum suspiranti nihil praeter eum cogitare nil loqui nilque libet intueri solum quod recognouit summae trinitatis gaudium 244 contemplari atque ad hoc plenius intuendum peruenire sataI

EL

git.

Et ille deintus dicat : Noli mihi molestus esse, iam ostium

clausum est, et pueri mei mecum sunt in cubili, non bossum surgere et dare tibi. Ostium amici diuini est intellegentia ser2450 monis quod sibi apostolus orat aperiri ad loquendum mysterium Christi clausumque est tempore famis uerbi cum intellegentia non datur. Et ?llà qui euangelicam sapientiam tamquam panem erogantes ber orbem terrae praedicauerunt pueri batrisfamalias iam suni 1n secreta. quiete cum domino. Et tamen orando 245 5 efficitur ut accipiat desiderans intellectum ab ibso Deo, etiam s? homo desit per quem sapientia praedicetur. xi, 8-9 Et ille st berseuerauerit. bulsans, dico uobis, etsi non dabit ill surgens eo quod amicus eius sit, propter inprobitatem tamen eius surget et dabit illà quotquot habet necessarios. Et ego uobis 246 o dico : Petite et dabitur uobis quaerite et inuenietis pulsate ei aperietur uobis. Comparatio est a minore. Si enim amicus homo surgit de lecto et dat non amicitia sed taedio compulsus, quanto magis dat Deus qui sine taedio largissime donat quod betitur ? Sed ad hoc se bett uult ut capaces donorum eius fiant qui petunt 246 i» ne itaque de uia ueniens amicus inedia dispereat, hoc est ne 2433/2464. Aug., quaest. eu. s. Luc. (PLU XXXV, 1341-1342).

2433 et oz.

B C E.

243? animus est

B E.

2450 Eph. vi, 19.

2439 fotas D — uacatur D

2443 suspirandi D nihil] nil D nilque] nihilque B?, oz;. D, nil quilibet E, nil G J 2450 aperire 4 B* DEG J 2458 surgens ozz. B E 2459 necessatium B E, necessarius D 2460 dabitur uobis] accipietis B EE 2461 est oz. 2462 surget B* C E a minore] amote B* C* E ZA BEE

Xl, 4-13

229

animus nuper ab erroris sui uanitate resipiscens desiderii

spiritalis diutius inopia tabescat petamus epulas uerbi qui- PL bus alatur quaeramus amicum qui det pulsemus ostium quo 474 seruantur absconsae. Magnam enim spem dedit et dat ille 2470 qui promittendo non decipit. E, IO Omnis enim, inquit, qu? petit accipit ét quà quaerit nuenit el pulsanti aperietur. Ergo iuxta praemissam postulantis amici parabolam perseuerantia opus est ut accipiamus quod petimus et inueniamus quod quaerimus et quod pulsamus aperiatur. 247; Nam s? etenti datur et quaerens ànuenit et pulsanti aperietur, ergo cui mon datur et qui non inuenit el cui non aperitur apparei quod. non bene belterst quaesierit bulsauerit. Quis autem ex uobis patrem petit banem, numquid lapidem Ei, II dabit illi ? Panis intellegitur caritas propter maiorem appetitum 248o el tam necessarium ut sine illa cetera mahil sint sicut sine bane mensa inops. Cui contraria est cordis duritia quam lapidi comgarauit. Aut si piscem, numquid ro pisce serpentem dabit illi ? Piscis est fides ?nuisibilium uel propter aquam baptismi uel quia de 2485 ónuisibilibus locis capitur. Quod etiam fides huus mundi flucti-

bus circumlatrata non frangitur vecte jisci comparatur. Cui contrarium $osuit serpentem propter uenena fallaciae quae etiam $rimo homini male suadendo braeseminauat. Aut si petierit owum, numquid porriget illi scorpionem ? In x1, I2 249o 0440 indicatur ses. Ouwwm. enim mondum. est fetus perfectus sed fouendo speratur. Cui contrarium bosuit scorpionem cuius aculeus uenenatus retro timendus est sicut spei contrarium est retro respicere cum spes futurorum in ea quae ante sunt extendat. Si ergo uos cum sitis mali nostis bona data dare filiis uestris, xi, I3 2495 quanto agis paler uester de caelo dabit. spiritum. bonum petentibus se? Quomodo mali dant bona ? Sed malos appellauit dilectores adhuc saeculi huius et peccatores. Bona uero quae dant secundum eorum sensum bona dicenda sunt quia haec pro bonis habent quamquam et in rerum natura ista bo25oo na sint sed temporalia et ad istam uitam infirmam pertinentia,

et quisquis ea malus dat non de suo dat. Domni est enim terra el plenitudo eius qui fecit caelum et terram et mare et om-

245/247? Hieron., in Mattb. (PL. XXVI, 48 C). 2479/2493 Aug., quaest. eu. s. 2502 Ps. 145, 6. 2501 Ps. 25, 1. Luc. (PL XXXV, 1342).

2468 alamur B?

2469 absconsa B?

2471 accepit B* C* D E*

2443 pet-

post pulsamus add. ut 2474. posterius quod oz. B E seuerantiam B* E G maiorum 2479 illi ozz. D 2416 aperietur J 2445 aperitur D* 434p. D? 2489 potteget 2481/2482 comparantur D 2480 os? pane add. est P* D 2498 quae] 2490 perfectus ozz. D scotrphionem B D E B, pottigit G ] 2499 bonis] nobis 44 B C* E J secundum] per D qui C* D

230

IN LVCAM III

nia quae in eis sunt. Quantum ergo sperandum est daturum Deum nobis bona petentibus nec nos posse decipi ut accipia255; mus aliud pro alio cum ab ipso petimus quando nos etiam cum sumus mali nouimus id dare quod petimur. Non enim decipimus filios nostros et qualiacumque bona damus non de nostro sed de ipsius damus. Aliter. Apostoli qui electionis merito bonitatem generis humani multis excesserant modis

2510 supernae bonitatis intuitu mali esse dicuntur quia nihil est

per semet ipsum stabile nihil immutabile nihil bonum nisi deitas sola. Omnes uero creaturae ut beatitudinem aeternitatis uel immutabilitatis obtineant non hoc per suam naturam sed per creatoris sui participationem et gratiam consequun2515 tur. Quod uero dicitur, quanto magis pater uester de caelo dabit spiritum bonum petentibus se, pro quo Matheus posuit, dabit bona petentibus se, ostendit spiritum sanctum plenitudinem esse bonorum Dei et ea quae diuinitus administrantur non alia absque ea subsistere quia omnes utilitates quae ex dono2520 rum Dei gratia suscipiuntur ex isto fonte demanant. 2516 Matth. vii, 11.

25007? damus] dabimus 24 B* E, demus B?

2514/2518 consequimur D

EXPLICIT LIBER III. INCIPIT LIBER IIII. FINIT LIBER III. INCIPIT LIBER IIII. C

4D G J

PL 475 PL 476

IV (Luc. x1, 14 - xv, 32) est,

PL

Confiteor, ait, tibi pater domine caeli et terrae quod. abscondisti

Exultans

spiritu

sancto

dominus

ut supra

lectum

475

haec a sepientibus et *brudentibus et reuelasti ea baruulis. Quae sententia secreti conscia iudicii semper effectum suae uirtutis ; iterare non desistit. Nam et generaliter in deiectione Iudaeorum gentium uero erectione et in singulis quibusque iuxta alternam mentium qualitatem specialiter non cessat exhiberi. Denique ut proxima parumper attingam legis peritus uolens se ipsum iustificare dominum temptaturus adiit sed confusus I o abscessit, at Maria pedibus eius humiliter acclinis optimam partem philosophiae caelestis elegit. Item paruuli Christi qui non de sua iustitia sed de redemptoris sui gratia praesumere didicerant quibus orationum modis eandem gratiam aduocare debeant inquirunt audiuntque confestim et quibus uerbis ora; re et qua instantia perseuerare et pro quibus maxime rebus supplicare oporteat fide scilicet spe et caritate quodque perfecte petentes earundem largitorem a patre spiritum bonum percipiant, contra sapientes et prudentes quia spiritum gratiae non modo non petere quaerere pulsare sed et blasphemare 2 o satagunt irremissibiles et hic et in futuro suae peruicaciae poenas luunt. Et usque ad finem euangelii qui legerit immo usque ad finem saeculi qui prudenter inspexerit intelleget quia Deus superbis resistit humilibus autem dat gratiam. Quapropter ipse quartum expositionis euangelicae librum incipiens a lectione in e A qua superbiae spiritus in digito Dei eicitur tuam Christe clementiam suppliciter imploro ut spiritus tuus bonus deducat me in uiam rectam et eum qui ab aquilone est longe faciat a me quatenus eiectis a me malignis scruter mandata Dei mei reuelatisque mentis oculis ad consideranda tuae sacro3 o sanctae legis mirabilia deuotus lector ingrediar.

I

XLh I4

Et erat eiciens daemonium, et illud erat. mutum. Et cum eiecissel daemonium locutus est mutus, ei ammiratae sunt tur-

bae. Daemoniacus iste apud Matheum non solum mutus sed et caecus fuisse narratur curatusque dicitur a domino ita ut E ; loqueretur et uideret. Tria ergo signa simul in uno homine perjetraia sunt, caecus uidet, mutus loquitur, possessus daemone liberatur. Quod et tunc quidem carnaliter factum. est. sed. et 2 Luc.x, 21.

118,18.

22 D Pet--v.5.

33 Matth. xii, 22.

26 Ps. 142, 10.

28 Ps. 118, 115.

29 Ps.

— 35/40 Hieron., /n Mattb. (PL XXVI 81 D-82 A).

? exhibere B* E 22 intellegit 4 B C* E 28 scrutetur C* D tisque C D 91 pos; prius ezat add. lesus B G J INCIPIT LIBER QVARTVS B E

29 rela-

232

IN LVCAM IV

colidie completur in conuersione credentium ut expulso primum

40

x15

45

daemone fidei lumen. aspiciant deinde ad laudes Dei tacentia PL 476 dus jrius ora. laxentur. daemoprincipem belzebub In : dixerunt eis ex autem Quidam niorum eicit daemonia. Non haec aliqui de turba sed Pharisaei calumniabantur et scribae sicut alii euangelistae testantur. Turbis quippe quae minus eruditae uidebantur domini semper facta mirantibus illi contra uel negare haec uel quae negare nequiuerant sinistra interpretatione peruertere laborabant quasi non haec diuinitatis sed immundi spiritus opera fuissent,

50

xi r6 H

55

LOI 6 vA

7o

EPIS

75

id est belzebub qui deus erat Accaron. Nam bel quidem ise est baal, zebub autem »usca uocatur. Nec iuxta quaedam mendosa exemplaria 1 littera uel d in fine est nominis legenda sed b. Belzebub ergo baal muscarum, id est uir muscarum siue habens muscas, interpretatur ob sordes uidelicet immolaticii cruoris ex cuius spurcissimo ritu uel nomine principem daemoniorum cognominabant. Et alii templantes signum de caelo quaerebant ab eo. Vel an morem Heliae ignem de sublimi uenire cupiebant uel an similitudinem Samuhelis tempore aestiuo mugire tonitrua coruscare fulgora imbres ruere quasi nom possint et illa calumniare et dicere ex occultis et uariis aeris passionibus accidisse. At tu qui calummiaris ea quae oculis wides manu tienes utilitate sentis quid facies de his quae de caelo uenerint ? Vttque vespondebis et magos in. Aegypto multa signa. fecisse de caelo. Ipse autem ut uidit cogitationes eorum dixit es : Omne regnum in se ipso diwisum desolatur, et domus supra domum cadit. Non ad dicta sed ad cogitata respondit ut uel sic compellerentur credere potentiae eius qui cordis uidebat occulta. Si autem omne regnum in se ipso diuisum desolatur, ergo patris et filii

et spiritus sancti regnum non est diuisum quod sine ulla contradictione non aliquo impulsu desolandum sed aeterna est stabilitate mansurum. Si uero sanctae et indiuiduae trinitatis indiuiduum immo quia indiuiduum manet regnum, desistant Arriani minorem patre filium minorem filio sanctum dicere spiritum quia quorum unum est regnum horum est et una maiestas. S: autem et satanas in se ipsum diuisus est, quomodo stabit 42 Matth.xii,24. 43 Marc.iii,22. — 44/54 Beda,in Marc.(1,1482/1492). Hieron., /n Mattb. (PL XXVI, 67 C) ;nom. (CC LXXII, 142, 11-13). Hieron., /» Matzb. (PL XXVI, 85A) ; Beda, in Marc. (1I, 1687/1696). Reg. xviii, 38. 91 I Reg. xii, 18. 62 Ex. vii, 11.

48/52 55/62 56 III

38 conuetrsatione 4 B* C D E G* 49 bal B* E G*, beal D 54 nominabant D, appellant J D* mugere B* E thonitrua B E 58 calumniari B? D G J* 61facis.d BSCDEG* 68 quo (-d iz ras.) B* 69 est oz; D *0 uere D 9*0 ipso B* E* J

Xl, 14-20

xi, I9

233

regnum ipsius quia dicitis im belzebub eicere me daemonia ? Hoc dicens ex ipsorum confessione uolebat intellegi quod in eum non credendo in regno diaboli esse delegissent quod utique aduersum se diuisum stare non posset. Eligant ergo Pharisaei 8o quod uoluerint. Si satanas satanan non potest eicere, nihil contra dominum quod dicerent inuenire potuerunt ; si autem potest, multo magis sibi prospiciant et recedant de regno eius quod aduersum se diuisum stare non potest. In quo autem dominus Christus eiciat daemones ne daemoniorum principem 8 j existiment attendant quod sequitur. S4 autem ego n belzebub eicio daemonia, filii uestri 4n quo eiciuni ? Ideo vpsi iudices uestri erunt. Dixit hoc utique de discipulis suis illius populi filiis qui certe discipuli domini Iesu Christi bene sibi conscii fuerant nihil se malarum ar9 o tium a bono magistro didicisse ut in principe daemoniorum eicerent daemones. /deo, inquit, ifsi iudices erunt uestri. Ipsi,

xi, 20

RA

inquit, ipsi ignobilia et contemptibilia huius mundi in quibus non artificiosa malignitas sed sancta simplicitas meae uirtutis apparet ipsi testes mei iudices erunt uestri. Aliter. 9 IS Filios Iudaeorum exorcisias gentis illus ex more significat qui ad inuocationem eiciebant daemones. Et coaríat eos tnLterrogatione brudenti ut confiteantur spiritus sancti esse opus. Quod si expulsio, inquit, daemonum 4n filiis uestris Deo non daemonibus deputatur, quare in me idem opus non eandem habeat causam ? Ergo ipsi uestri iudices erunt mon potestate sed comparatione dum illi expulsionem daemonum Deo assignant uos belzebub principi daemoniorum. Porro si in digito Dei eicio. daemonia, profecto beruenit in uos regnum Dei. Iste est digitus quem confitentur et magi qui Moysen et Aaron signa faciebant dicentes, Digitus Dei IO S conira est iste, quo et tabulae lapideae scriptae sunt in monte Sina. S1 igitur manus et brachium Dei filius est, et digitus eius spiritus sanctus, patris et filii et spiritus sancti una substantia est. Non ie scandalizei membrorum inaequalitas cum. aedificet. unitas Aliter. Digitus Dei wocatur spiritus sanctus propter HE o corporis. partitionem donorum quae in eo dantur unicuique propria siue hominum siue angelorum. In mullis enim membris nostris magis apparet partitio quam in digitis. Quod autem dixit, peruenit in uos regnum Dei, regnum Dei nunc dicit quo damnantur impii

77/83 Beda, in Mare. (I, 1508/1515). — 95/110 Hieron., ;n Mattb. (PL XXVI, 82 C85 A). 104/110 Beda, i» Marc. (II, 1447/1455). 105 Ex. viii, 18-19. 106

Ex. xxxi, 18.

110/113 Aug., quae;?. eu. s. Luc. (PL XXXV, 1339).

7$ dilegissent C D, diligissent E, elegissent G ] 85 attendat B* E 88 do94 uestri] 89 malorum 44 B* C* D E G*, malo / mini discipuli C D (A»V«gustinus» add. in zzarg. C J 106 iste est C D Siox.AB* CDEG J, add. sub. post igitur D? 16

BEDA CXX

PL 4TT

234 II

ó

SII

—

IN LVCAM IV

et a fidelibus de peccatis suis paenitentiam nunc agentibus secernuntur. ; Cum fortis armatus custodit atrium suum in bace sunt omma quae possidet. Fortem diabolum atrium uero illius mundum qui

n maligno positus est appellat in quo usque ad saluatoris aduentum male pacato potiebatur imperio quia in cordibus infidelium sine ulla contradictione quiescebat.. Vnde et alibi princeps mundi uocatur dicente domino : Venit enim jrinceps mundi et in me nilul ànuenaet ; et iterum : Nwnc princeps huius mundi eicietur foras. De qua et hic eiectione subiungitur : 125 Si autem fortior illo superueniens uicerit eum, uniuersa arma eius auferet in quibus confidebat et sbolia eus distribuet. De se ipso quippe loquitur quod non concordi fallax operatione quemadmodum calumniabantur sed fortiori potentia uictor homines a daemonio liberaret. Arma in quibus male fortis ille 15 o confidebat astutiae dolique sunt nequitiae spiritalis. Spolia uero eius ipsi homines sunt ab eo decepti. Quae uictor Christus PL distribuit quod est insigne triumphantis quia captiuam ducens 478 captiuitatem dedit dona hominibus quosdam quidem apostolos alios euangelistas hos prophetas illos pastores ordinans et 15 vA doctores. Qui non est mecum aduersum me est et qui non colligit mecum dispergit. Non utet quisquam de hereticis dictum et scismaticis quamquam, et ia ex swberfluo possit intellegi sed ex consequentibus textuque sermonis ad diabolum refertur e quod mon fossint 14 o opera saluatoris belzebub operibus comparari. Ille cupit animas hominwm tenere captiuas dominus liberare ille braedicat idola hic unius Dei notitiam ille trahit ad uitia htc ad wirtutem reuocat. Quomodo ergo possunt habere concordiam. inter se quorum opera diuisa suni ? Cum inmundus spiritus exierit de homine jerambulat per loca inaquosa. Quamuis simpliciter intellegi possit dominum haec ad distinctionem suorum et satanae operum adiunxisse quod scilicet ipse semper polluta mundare satanas uero munI20

xi, 22

XL 23

Xi, 24

data grauioribus festinet attaminare 1j o

sordibus tamen

et de

heretico quolibet uel scismatico uel etiam malo catholico potest non inconuenienter accipi de quo tempore baptismatis spiritus immundus qui in eo prius habitauerat ad confessionem 118/121 Hieron., /z Maz/b. (PL XXVI, 85 B) ; Beda, n Marc. (I, 1517/1 521). 118 IIoh. v, 19. 122 Ioh. xiv, .30. 123 Ioh. xii, 51. 127/129 Beda, i» Marr. (1, 1531/15553). 132 Ps. 67, 19. 133 Eph. iv, 11. 137/144 Hieron., iz

Mattb. (PL XXVI, 85 B-C).

1i* Et(a44)cum CD

120 quodD

122/123 post princeps add. huius D — 123

inuenit CD 124 huius oz; B eicitut C* D etom.CD 125 superuenerit D* 150 spiritalis] (A»V4gustinus) add. in zmarg. D 137 post hereticis adZ. hoc sup. G? 149 festinat D contaminare 74 B E, adtaminate J

Xi, 20-26

235

catholicae fidei abrenuntiationemque mundanae conuersationis eiciatur locaqueiinaquosa peragret, id est corda fidelium 15; quae a mollitie fluxae cogitationis expurgata sint callidus insidiator exploret si quos ibi forte suae nequitiae gressus figere possit. Sed bene dicitur: Quaerens requiem:et mon inueniens, quia castas mentes effugiens in solo diabolus corde prauorum gratam sibi potest inue16o nire quietem. Vnde de illo dominus, Sub wmbra, inquit, dormit 1n, secreto calami et locis wmnentibus, in umbra uidelicet te-

ixl, 25

nebrosas conscientias in calamo qui foris nitidus intus est uacuus simulatrices in locis umentibus lasciuas mollesque mentes insinuans. 165 Dicit :Reuertar in domum meam unde exiui. Timendus est iste uersiculus non exponendus ne culpa quam in nobis extinctam credebamus per incuriam nos uacantes opprimat. Et cum uenerit Ànuenit scopis mundatam, hoc est gratia baptismatis a peccatorum labe castigatam sed nulla boni operis 17o industria cumulatam. Vnde bene Matheus hanc domum uacantem scopis mundatam

xi, 26

175

18o

185

190

atque ornatam

dicit inuentam mun-

datam uidelicet a uitiis pristinis per baptismum uacantem a bonis actibus per neglegentiam ornatam simulatis uirtutibus per hypocrisin. — Et iunc uadit et assumit septem alios spiritus nequiores se, ei ingressi habitant 1b. Per septem malos spiritus uniuersa uitia designat. Ouemcumque enim post baptisma siue prauitas heretica seu mundana cupiditas arripuerit mox omnium prosternet in ima uitiorum. Vnde recte nequiores tunc eum spiritus dicuntur ingressi quia non solum habebit illa septem uitia quae septem spiritalibus sunt contraria uirtutibus sed et per hypocrisin ipsas se uirtutes habere simulabit. Et suni nouissima hominis illius peiora prioribus. Melius quippe erat ei wiam ueritatis non cognoscere quam ost agnaftonem retrorsum conuerti. Quod in Iuda traditore uel Simone mago ceterisque talibus specialiter legimus impletum. Quo autem generaliter haec parabola tendat ipse secundum Matheum saluator exposuit ubi ea terminata mox subdidit dicens, Sic erit et generationi huic pessimae, id est quod de uno quolibet specialiter geri solere narraui hoc in tota generaliter huius populi gente geri non desinit. J?mundus quippe spiritus exiuist a, Iudaeis quando acceperunt legem et ambulaust ber loca 160 Iob xl, 16. 1*0 Matth. xii, 44. 183 II Pet. ii, 21. 191/212 Hieron., iz Mazzb. (PL XXVI, 86 B-87 A).

189 Matth. xii, 45.

153 adrenunciationemque C* D 155 sunt B — 158 effugiant D —— 159 sola D corda D gratiam B* E 167 uocantes B* E G* obpremat B* E 175 adsumit CI[DG J — 179 prosternit B? 182 simulauit B* E 190 generi 'BSMES 192 acceperant D* E

PL 479

236

IN LVCAM IV

arida quaerens sibi requiem expulsus uidelicet a Iudaeis ambulauwit jer gentium. solitudines. Quae cum postea domino creda-

19 A

dissent ille non inuento loco in nationibus dixit, Reueriar ad

domum meam ristinam unde exiui habebo Iudaeos quos ante

dimiseram,

X1 27

el ueniens inuenit wacaniem,

scopis mundatam.

Vacabat enim templum Iudaeorum et Christum hospitem mon habebat dicentem : Dimittetur uobis domus uestra deserta. Quia $raesidia non habebant et ornati erant 200 igitur Dei et angelorum superfluis obseruationibus Pharisaeorum reuertitur ad eos diabolus et septenario sibi numero daemonum addito habitat pristanam domum, et fiunt posteriora illius populi beiora prioribus. Multo enim nunc maiore daemonum umero possidentur blas205 phemantes in. sinagogis suis Christum Iesum quam in Aegypto ossessi fuerant ante legis notitiam quia aliud. est wenturum non credere aliud eum mon suscepisse qui uenerit. Sebtenarium autem numerum adiunctum diabolo uel propter sabbatum intellege uel propter numerum spiritus sancti ut quo modo in Esaia su210 per uirgam de radice lesse et florem qui de radice conscendit septem spiritus uirtutum descendisse narrantur ita et e contrario uatiorum numerus in diabolo consecratus sit. Factum est autem cum haec diceret extollens uocem quaedam mulier de turba dixit illi : Beatus uenter qui te boriaust et ubera 21 A quae suxisti. Magnae deuotionis et fidei haec mulier ostenditur quae scribis et Pharisaeis dominum temptantibus simul et blasphemantibus tanta eius incarnationem prae omnibus sinceritate cognoscit tanta fiducia confitetur ut et praesentium procerum calumniam et futurorum confundat hereticorum 220 perfidiam. Nam sicut tunc Iudaei sancti spiritus opera blasphemando uerum consubstantialemque patri Dei filium negabant Sic heretici postea negando Mariam semper uirginem sancti spiritus operante uirtute nascituro ex humanis membris unigenito Deo carnis suae materiam ministrasse uerum consub225 stantialemque matri filium hominis fateri non debere dixerunt. Sed si caro uerbi Dei secundum carnem nascentis a carne uirginis matris pronuntiatur extranea, sine causa uenter qui eam portasset ubera quae lactassent beatificantur. Qua enim consequentia eius lacte credatur nutritus cuius semine nega230 tur esse conceptus cum ex unius eiusdemque fontis origine secundum fisicos uterque liquor emanare probetur, nisi forte putanda est uirgo sementiuam suae carnis materiam nutriendo

195 Matth. xii, 44.

199 Matth. xxiii, 38 ; Luc. xiii, 55.

196 habeo «A B* C* E G, adibo 206 fuerint 44 B* E

etom.B E

211 et ozz,

. 228eum B! E

J

203 fiant D BE G

e] haec D

209 Es. xi, 1-5.

204 daemonium B C G* conttatia DD

229 post credatur add. esse D

218

PL 480

xi, 26-29

237

in carne Dei filio suggerere potuisse incarnando autem quasi maiori et inusitato miraculo minime potuisse. Sed huic opi23 [S] nioni obstat apostolus dicens quia wwsit Deus filium swwum factum ex muliere factum sub lege ; neque enim audiendi sunt qui legendum putant, natum ex muliere factum sub lege, sed factum ex muliere, quia conceptus in utero uirginali carnem

non de nihilo non aliunde sed materna traxit ex carne alioquin

24 o nec uere filius hominis diceretur qui originem non haberet ex homine. Et nos igitur his contra Eutichen dictis extollamus

uocem cum ecclesia catholica cuius haec mulier typum gessit extollamus et mentem de medio turbarum dicamusque saluatori : Beatus uenter qui te boriauit et ubera quae suxisti. Vere 24 enim beata $arens quae sicut quidam ait enixa est puerpera regem Qui caelum terramque tenet ber saecula cuius A

250

Ei, 28

260

xi, 29 265

270

Nomen. et aeterno conplectens omnia gyro Imperium sine fine manet, quae uenire beato Gaudia matris habens cum wirginitatis honore Nec primam. similem, uisa est nec habere sequentem. At ille dixit : Quin immo. beati qui audiunt uerbum Dei et custodiunt. Pulchre saluator attestationi mulieris annuit non eam tantummodo quae uerbum Dei corporaliter generare meruerat sed et omnes qui idem uerbum spiritaliter auditu fidei concipere et boni operis custodia uel in suo uel in proximorum corde parere et quasi alere studuerint asseuerans esse beatos quia et eadem Dei genetrix et inde quidem beata quia uerbi incarnandi ministra est facta temporalis sed inde multo beatior quia eiusdem semper amandi custos manebat aeterna. Qua sententia sapientes Iudaeorum clam percutit qui uerbum Dei non audire et custodire sed negare et blasphemare quaerebant. Turbis autem. concurrentibus coepit dicere : Generatio haec generatio nequam, est ; signum quaerit, e signum non dabitur jl misi signum lonae. Duplici fuerat quaestione pulsatus. Quidam enim calumniabantur eum in belzebub eiecisse daemonia quibus hactenus est responsum, et alii temptantes signum de caelo quaerebant ab eo quibus abhinc respondere incipit non eis signum de caelo quod indigni erant uidere uerum de profundo inferni tribuens quale Ionas propheta naufragus cetoque sorbente uoratus sed de abysso ac mortis fauce 2385 Gal. iv, 4. 246/251 Sedul., Pascbal. Carz. 1I, 653-68 (CS EL. X, 48). 254/ 260 Beda, Joz. I, 4 (CC CXXII, 26, 208-27, 229) ; in Marr. (1, 1637/1639) ; in Lu. (I, 1165/1174 ; Il, 2272/2276 ; III, 542/546).

241 Euticen 74 D, Euthicen B C E J, Euthycen G testatione 44 B* C* E J 257 parare B E J*

282 At] Et 4 272 abyso B E

253 ad-

238

27

A

xi, 30 28 o

IN LVCAM IV

liberatus et accepit et dedit signum uidelicet incarnationis non diuinitatis passionis non glorificationis. Discipulis autem suis signum de caelo dedit quibus aeternae beatitudinis gloriam et prius figuraliter in monte transformatus et post ueraciter in caelum subleuatus ostendit. Nam sicut Ionas fuit signum Nineuitis ita erit et filius hominis generationi isti. Ostendit Iudaeos instar. Nineuitarum peccatis grauibus inuolutos et subuersioni, si non paenituerint, esse proximos. Verum sicut Nineuitis e? denuntiatur supplicium et remedium demonstratur ita. etiam Iudaei non debeni desperare indulgentiam, si uelint agere paenitentiam. Sed uide quid sequitur :

xi, 3I

Xi, 32

]

285

Regina austri surget in iudicio cum uiris generationis huius et condemnabit illos. Condemnabit utique non potestate iudicii sed comparatione facti melioris. Si autem regina austri quae electa esse non dubitatur surget in iudicio cum reprobis, ostenditur una cunctorum bonorum scilicet malorumque re-

290

surrectio mortalium

et haec non

iuxta fabulas

Iudaeorum

mille annis ante iudicium sed in ipso esse futura iudicio. Quia uenit a. finibus terrae audire sapientiam Salomonis et ecce flus Salomone hic. Hic in hoc loco non fronomen sed aduerbiuwm. loci significat, id est impraesentiarum inter wos con29 vA uersatur qui incomparabiliter est Salomone praestantior. Refert autem scriptura quo modo regina Sabaa fer tantas difficultates genie sua et imperio dereliclis uenerit in Iudaeam sapientiam audire Salomonis et ei multa munera deferens ab eo plura perceperit. Ouae ideo Iudaeos in iudicio condemnabit quoniam 30 o ipsa ab ultimis terrae finibus eum quaesiuit quem percepto dono sapientiae cognouerat esse famosum illi uero secum habentes eum qui non aliunde sapiens sed ipse Dei sapientia et uirtus est non modo non audire sed et blasphemare atque insidiis agitare malebant. 395 Viri Ninewitae surgent in iudicio cum generatione hac et condemnabunt illam. quia paenitentiam egerunt ad $raedicationem Ionae et ecce plus Iona hic. Ionas paucis diebus $raedicauit ego tanto tempore ille Assyrüs gent? incredulae ego Iudaeis populo Des ille peregrinis ego ciuibus ille uoce locutus simplici 310 nilque signorum, faciens acceptus est ego tanta signa faciens 246 Matth. xvii, 2. VII, 1012-1014). 1II Reg. x, 1-15.

Marc. xvi, 19. 281/283 Ambt., exp. eu. s. Luc. (CC XIV, 293/311 Hieron., in Marb. (PL. X XVI, 8s C-86 A). 296 302 I Cor. i, 24.

218 Nineuetis B* E, Niniuitis B?, Niniuetis G 280 subuersione B* E? 283 disperate B D E G 286 condemnauit (bis) E ilis D 291 futuro D

296 Sabaa regina 4 B E 307 Iona] Ionae B* E G

Saba J — 802ipsa 309 simplice B* E

ABE J

305 Niniuitae C

PL 481

Xi, 29-34

315

239

belzebub calumniam sustineo. Plus ergo est Iona hic, hoc est in medio uestrum praedicans, et propterea eodem modo quo regina austri uiri quoque Nineuitae generationem condemnabunt Iudaeorum, hoc est infidelitatis arguent. Aliter. In Nineuitis et regina austri fides ecclesiae praefertur Israheli quae non minus per paenitentiam peractae insipientiae quam per sapientiae discendae industriam domino conciliatur. Ex duabus quippe partibus unitas ecclesiae congregatur eorum uidelicet qui peccare nesciunt et eorum qui peccare desistunt ;$aeni-

tentia enim delicium abolet sapientia cauet. Nemo lucernam accendit et yn abscondito bonit neque sub modio. De se ipso dominus haec loquitur ostendens etsi supra dixerit nullum generationi nequam nisi signum Ionae dandum nequaquam tamen lucis suae claritatem fidelibus occultan525 dam. Ipse quippe lucernam accendit qui testam humanae naturae flamma suae diuinitatis impleuit. Quam profecto lucernam nec credentibus abscondere nec modio supponere, hoc est sub mensura legis includere uel intra unius Iudaeae gentis terminos uoluit cohibere. Sed supra candelabrum, inquit, ut qui ingrediuntur lumen wideant. Candelabrum ecclesiam dicit cui lucernam superposuit quia nostris in frontibus fidem suae incarnationis adfixit ut qui ecclesiam fideliter ingredi uoluerint lumen ueritatis palam queant intueri. Qua sententia Iudaeorum quoque 355 proceres condemnat qui signa quaerentes exterius apertam lucis ianuam noluerint intrare credendo. Denique praecipit ne opera tantummodo sed et cogitationes et ipsas etiam cordis intentiones mundare et castigare meminerint nam sequitur: Lucerna corporis tui est oculus tuus. Corpus quippe dicit 340 opera quae palam cunctis apparent oculum uero ipsam mentis intentionem qua operatur et de cuius merito eadem opera lucis an tenebrarum sint opera discernuntur sicut ipse consequenter exposuit dicens : Si oculus tuus fuerit simplex, totum corpus tuum lucidum erit ; 345 si autem nequam fuerit, etiam corpus tuum tenebrosum erit. Si, 320

Eh 33

Xl, 34

inquit, pura rectaque intentione quae potes agere bona stu-

559

dueris, lucis profecto sunt opera quae facis, etiamsi coram hominibus imperfectionis aliquid habere uideantur quoniam diligentibus Deum omnia cooperantur in bonum his qui secundum $ropositum uocati sunt sancti. Si autem peruersa est intentio quae praecedit, prauum est omne opus quod sequitur quamuis rectum esse uideatur. 317/320 Ambr., exp. eu. s. Luc. (CC XIV, VII, 1006-1008).

311 estoz. D J 313 uiri quoque] uiti quod B* E, uirique B? p* 336 noluerunt P? ptaecepit 44 B E J

348 Rom. viii, 28.

319 eorumque

PI 482

240

xi, 35

xi, 36

IN LVCAM IV

Vide ergo ne lumen quod in te est tenebrae sint, hoc est ne

ipsa cordis intentio quae lumen est animae uitiorum caligine 35; fuscetur sedula discretione perpende iuxta quod alibi praecipitur : Omni custodia serua tuum cor quoniam ex ipso wita procedit. Si ergo corpus tuwm totum lucidum fuerit non habens aliquam partem tenebrarum, erit lucidum totum et sicut lucerna fulgoris 36o tnluminabit te. Totum corpus nostrum omnia nostra opera dicit quia et apostolus membra nostra nuncupat quaedam opera quae improbat et mortificanda praecipit dicens : Mort?ficate ergo membra uestra quae sunt super terram fornicationem 1n-

munditiam libidinem, et cetera talia. Siigitur ipse bonum bona 36; intentione patraueris non habens in tua conscientia aliquam partem tenebrosae cogitationis, etiamsi contigerit aliquem proximorum tua bona actione noceri uerbi gratia aut de pecunia quam a te indigens et petens acceperat facere uel pati aliquid mali aut de uerbo exhortationis quo errantem corri37o gere uolebas forte perniciosius errare, tu tamen pro tuo sim-

xi, 37

plici et Iucido corde et hic et in futuro lucis gratia donaberis. Haec contra hypocrisin Pharisaeorum subdole signa quaerentium specialiter dicta nos iuxta sensum moralem generaliter instituant. 355 Et cum loqueretur rogauit illum quidam Pharisaeus ut branderet apud. se, et àngressus recubuit. Consulte Lucas non ait,

Et cum haec loqueretur, sed cum loqueretur, ut ostendat eum non statim finitis quae posuerat uerbis sed aliquot interpositis apud Pharisaeum prandere rogatum. Quae autem sint illa 38 o Matheus explicat qui hoc domini terminato sermone quem tamen partim breuius Luca partim prolixius commemorat continuo subiunxit : Adhuc eo loquente ad turbas ecce mater eius et fratres stabant foris quaerentes loqui ei. Adhuc, inquit, eo loquente ut intellegeres haec loquente quae superius indi- PL 385 cabat. Sed et Marcus post illud quod de blasphemia spiritus 485 sancti quid dominus

dixerit

retulerat,

E

weniunt,

inquit,

mater eius et fratres. Lucas autem mon huius rei gestae ordinem tenuit sed praeoccuwbauit hoc et recordatum ante narrawit. Denique hoc sic interposuit ut solutum appareat a nexu et superio39 wm et posteriorum. Itaque postquam nuntiatis sibi foris matre et fratribus ait, Qui enim fecerit uoluntatem Dei hic frater meus et soror mea et maler est, datur intellegi rogatus Pharisaei intrasse conuiuium. 386 Prou. iv, 25.

189, 8-190, 9).

362 Col. iii, 5. 382 Matth. xii, 46.

376/390 Aug., de cons. eux. (CSEL, XLIII,

886 Marc. iii, 31.

386 praecedit D — 362 praecepit .4 B* E J

891 Marc. iii, 55.

xi, 35-41 xi, 38

241

Pharisaeus autem coepit intra se reputans dicere quare non

595 baptizatus esset ante brandium. Causam Pharisaeae cogitationis

Xi, 39

400

405

xi, 40

410

415

euangelista Marcus aperuit dicens : Pharisaei enim et omnes Iudaei nisi crebro lauent manus mon manducant tenentes traditonem seniorum el a foro nisi baptizentur non comedunt. Et ait dominus ad.allum : Nunc uos Pharisaei quod de foris esf calicis et catini mundatis, quod autem intus est uestrum plenum est rafina ei iniquitate. Et Marcus quidem refert eos baptismata calicum et urceorum lectorumque et aeramentorum obseruare solitos sed magis sub nomine uasorum ipsi mendacW et simulationis arguuntur quod aliud ostentent hominibus foris aliud domi agant formam pietatis habentes extrinsecus sed intus uitiorum sorde deformes. Vult enim dominus explicare latius quae supra breuiter de mundando cordis oculo protulerat. Stulii, nonne qui fecit quod de foris est etiam id quod de intus €sí fecit ? Qui, inquit, utramque hominis naturam fecit utramque mundari desiderat. Hoc contra Manicheos qui animam tantum a Deo carnem uero putant a diabolo creatam. Hoc contra illos qui corporalia peccata fornicationem uidelicet immunditiam libidinem furtum rapinam et cetera talia quasi grauissima detestantur spiritalia uero quae non minus damnat apostolus, hoc est amaritudinem iram indignationem clamorem blasphemiam superbiam et auaritiam quae est idolorum seruitus, ut leuia contemnunt.

Ec 4T

Verum tamen quod swperest date elemosinam, et ecce omnia 420 unda sunt uobis. Quod necessario uictui et uestimento superest date pauperibus iuxta quod et Iohannes praecipit : Qui habet duas tunicas det mom habenti. Neque enim ita facienda iubetur elemosina ut te ipsum consumas inopia sed ut tui cura corporis expleta inopem quantum uales sustentes. Vel 425 ita intellegendum quod superest, quod tam multo scelere praeoccupatis solum remedium restat, date elemosinam. ()ui sermo ad omnia quae utili miseratione fiunt ualet. Non solum enim qui dat esurienti cibum sitienti potum nudo uestimentum peregrinanti hospitium et cetera huiusmodi uerum etiam qui 43o dat ueniam peccanti elemosinam dat. Et qui emendat uerbere in quem potestas datur uel coercet aliqua disciplina et tamen peccatum eius quo ab illo laesus aut offensus est dimittit ex $96 Marc. vii, 3-4. 401 Marc. vii, 4. 403/405 Hieron., iz Mazzb. (PL XXVI, 178 B). 413 Col. iii, 5. 416 Eph. iv, 31. 417 Eph. v, 5. 421 Luc. rris

395 Pharisaei 4 B E J? pos! Pharisaeae add. et sup. B? cogitationes B E* 397 tenentes 4:q4e 398 comedunt ozz. D 400 calicem B* E, calices D cateni 4A* B* E, catinis D 404 et oz. B simulationes / ostendent B* C* D E G, ostendant B?, ostendunt C? 408 agunt B* CD E 497 super D 409 Stulte B* 421 praecepit 44 B E 422 habentem B* E 432 dimittat D

242

IN LVCAM IV

corde uel orat ut ei dimittatur non solum in eo quod dimittit PL atque orat uerum etiam in eo quod corripit et aliqua emenda- 484 435 toria poena plectit elemosinam dat quia misericordiam praestat. Multa itaque genera sunt elemosinarum quae cum facimus adiuuamur ut dimittantur nobis nostra peccata, sed ea nihil est maius qua ex corde dimittimus quod in nos quisque peccauit. An uero quod ait, date elemosinam et ecce omnia munda 44o Sunt uobis, ita intellecturi sumus ut Pharisaeis non habentibus fidem Christi, etiamsi non in eum crediderint nec renati

fuerint ex aqua et spiritu sancto, munda sint omnia tantum si elemosinas dederint sicut quidam eas dandas putant cum sint immundi omnes quos non mundat fides Christi de qua 445 scriptum est : Mwndans fide corda eorum ? Et tamen uerum est quod audierant, date elemosinam et ecce omnia munda sunt uobis. Qui enim uult ordinate dare elemosinam a se ipso debet incipere et eam sibi primum dare. Est enim elemosina opus misericordiae uerissimeque dictum est : M?serere animae tuae 45o blacens Deo. Propter hoc renascimur ut Deo placeamus cui merito displicet quod nascendo contraximus. Haec est prima elemosina quam nobis dedimus quoniam nos ipsos miseros per miserantis Dei misericordiam requisiuimus. Propter quem dilectionis ordinem dictum est : Diliges $roximum tuum tam45 vA quam, te ipsum. Cum ergo increpasset eos quod forinsecus se lauarent intus autem rapina et iniquitate pleni essent ammonens quandam elemosinam quam sibi homo debet primitus dare et interiora mundare, Verum tamen, inquit, quod superest date elemosinam, et ecce omnia munda sunt uobis, deinde ut

46o ostenderet quid admonuisset et quid ipsi facere non curarent ne illum putarent eorum elemosinas ignorare, xb 42

Sed uae uobis, inquit, Pharisaei,

tamquam

diceret,

Ego

quidem commonui uos elemosinam dandam per quam uobis munda sint omnia, sed «ae wobis,

465

Quia decimatis mentam et rutam et omne holus. Has enim noui elemosinas uestras ne de illis me nunc uos admonuisse arbitremini. Et praeteritis iudicium et. caritatem Dei, qua elemosina possetis ab omni inquinamento interiore mundari ut uobis 47» munda essent et corpora quae lauatis, hoc est enim omnia et interiora scilicet et exteriora, sicut alibi legitur : Mawndate quae intus sunt, et quae foris sunt munda erunt. Sed ne istas 441 Ioh. iii, 5. 445 Act. xv, 9. 411 Matth. xxiii, 26.

435 plena

4d BC E

qui D

449 Eccli. xxx, 24.

454 Marc. xii, 51.

442 sunt B* D E tamen C . 446 audierint 486 lauarint 4 B E 408 mundati J 464 omnia munda sint D 472

BE 452 quoniam] qua C, cum D C D G J* 459 uobis oz. AB EG mundae B* E

Xi, 41-46

Xi, 43

xi, 44

Xi, 45

elemosinas quae fiunt de fructibus terrae respuisse uideretur, Haec autem, inquit, oportwit facere, id est 1udicium et cari3-15 tatem Dei ut et nos ueraciter de nostra miseria iudicantes et Dei caritatem quam donauit ipse diligentes pie recteque uiuamus iustum iudicium eius confitentes quo miseri effecti sumus de quo dicit apostolus, Judicium quidem ex wno in condemnationem, et magnae caritati eius gratias agentes de qua 480 idem ipse dicit gratiae pradicator : Comsendat autem suam caritatem Deus in nobis quoniam cum adhuc peccatores essemus PL Christus ro nobis mortuus est. 485 Haec autem oportuit facere et illa non omittere, id est elemosinas fructuum terrenorum. Non ergo se fallant qui per ele485 mosinas quaslibet largissimas fructuum suorum uel cuiusque pecuniae impunitatem se emere existimant in facinorum immanitate ac flagitiorum nequitia permanendo. Vae uobis Pharisaeis qui diligitis primas cathedras in sinagogis ei salutationes in foro. Vae nobis miseris ad quos Phari490 saeorum witia transierunt qui breue et incertum uitae nostrae curriculum quo peccata humiliter plangere debueramus pro prioratu inuicem superbe certando peccatis amplius onerare non metuimus. Vae uobis quia estis ut monumenta quae non arent et homi495 nes ambulantes supra nesciunt. Et haec superstitionem Pharisaeorum sententia redarguit qui foris speciem rectae doctrinae praetendant intus uero quid foeditatis gerant occultent instar monumentorum quae cum superficiem terrae communis ostentent intus uermescentium sunt cadauerum plena fetore 500 de quibus psalmista cum diceret, Sepulchrum patens est guliur eorum, mox quid dixisset aperuit adiungens, Léngwis suis dolose agebant. Respondens autem. quidam ex legis peritis ait illà : Magister haec dicens etiam nobis contumeliam facis. Quam misera con595 scientia quae audito Dei uerbo sibi contumeliam fieri putat et commemorata poena perfidorum se semper intellegit esse damnandum. Vnde mihi meisque similibus unicum superest suffugium domino cum propheta supplicare : Vtinam diriganiur uiae meae 510

xi, 46

243

ad custodiendas iustificationes luas ; tunc non

confundar dum respicio in omnia mandata tua. At lle ait : Et uobis legis peritis uae quia oneratis homines oneribus quae poriari non possunt et ipsi uno digito uestro non 478 Rom. v, 16. 480 Rom. v, 8. 489/490 Hieton., n Mazzb. (PL XXVI, 174 C). 500 Ps, 5, 11. 508 Ps. 118, 5-6.

483 dimittere B 489 uobis B* E G* 494 apparent C D 495 Ex B? hac B? superstitione B E 496 sententiam B? 499 ostendent D 508 sufficium D 510 respicerem B, respice E, respicero G, respiciam J

244

31;

520

525

Xi, 47 53o

xi, 48

555

54o

xi, 49

s4;

55»

IN LVCAM IV

langilis sarcinas. Non possunt onera legis portari eo modo quo isti legis periti haec imponebant hominibus. Vnde recte audiunt quod sarcinas eius uno digito non tangerent, hoc est ne in minimis quidem eam perficerent quam se contra morem patrum sine fide et gratia Iesu Christi et seruare et seruandam tradere praesumebant atque ideo iugum Christi suaue et sarcinam eius leuem ubi requies est animarum procul abicere et exterminare temptabant cum scriptum sit : Iustus autem ex fide uiuit ; et apostolus Petrus his qui credentes ex gentibus circumcidi docebant protestetur et dicat : Et nunc quid tempiatis Deum inponere dugum super ceruicem discipulorum quod neque patres nostri neque mos botuimus poriare, sed ber gratiam domini Iesu credimus saluari quemadmodum, et illa. Vae wobis qui aedificatis monumenta prophetarum, patres autem, uestri occiderunt illos. Non monumenta prophetarum ornare sed interfectores prophetarum imitari sceleris est. Iudael ergo prophetarum monumenta aedificando patrum suorum facta quos occiderant arguebant sed paterna facinora aemulando dum Christum apostolosque illius insequuntur in se ipsos sententiam retorquebant eadem uidelicet ipsi quae in parentibus damnabant agentes. Profecto testificamini quod consentitis operibus Patrum uestrorum quoniam quidem ibsi eos occiderunt uos autem aedificatis eorum sepulchra. Simulabant quidem se ob fauorem uulgi captandum patrum suorum horrere perfidiam memorias prophetarum qui ab eis occisi sunt magnifice ornando sed ipso opere testificantur quantum paternae nequitiae consentiant dominum qui ab eisdem prophetis est praenuntiatus iniuriis agendo. Vbi se pariter et filios homicidarum et ad suae damnationis augmentum scientes peccare declarant unde recte subiungitur : Propterea et sapientia Dei dixit : Mittam ad illos prophetas et apostolos et ex illis occident et persequentur. Sapientiam Dei se ipsum dicit. Ipse est enim Dei uirtus et Dei sapientia sicut apostolus docet. Denique in Matheo ita habes : Ideo ecce ego milio ad wos prophetas et sapientes et scribas. Si autem eadem sapientia Dei prophetas quae apostolos misit, cessent heretici Christo ex uirgine principium dare omittant alium legis et prophetarum alium noui testamenti Deum praedicare 518 Matth. xi, 30. 9021 Rom. i, 17. 548 Matth. xxiii, 34.

$23 Act. xv, 10-11.

547 I Cor. i, 24.

618 portare E | ^ 518 seruandum B* E G, seruanda 7? 519 ibi D 524 nostri oz. B 525 pos? domini ad. nostri B domini oz. G — post Iesu add. Chtisti G 533 quae add. sup. B? 540 consentient B* E G*, consentiunt C D 546 occidant B* E

IE

486

Xi, 46-xii, 1

55

A

Xl, 50 56o

56

Xi, 51

Xi 52

Xl, 53

xr

bo]

245

quamuis saepe etiam apostolica scriptura prophetas non eos solum qui futuram Christi incarnationem sed et eos qui uentura caelestis regni gaudia praedicent appellat. Prophetae, inquit, duo aut tres dicant et ceteri diudicent. Sed nequaquam hos crediderim apostolis in catalogi ordine praeferendos. Vt inquiratur sanguis omnium. prophetarum. qui effusus est a constitutione mundi a generatione ista. Quaeritur quomodo sanguis omnium prophetarum atque iustorum ab una Iudaeorum generatione requiratur cum et multi sanctorum siue ante incarnationem seu post mortem resurrectionemque saluatoris ab aliis sint nationibus interempti et ipse dominus Iudaeis licet adclamantibus a Romano tamen praeside Romanisque sit militibus crucifixus. Sed moris est scripturarum duas saepe

generationes hominum bonorum scilicet malorumque computare, hoc est eorum qu non ex sanguinibus neque ex uoluntate carnis neque ex uoluntate uiri sed ex Deo nati sunt et eorum quibus dicitur, «os ex jatre diabolo estis, et alibi, serpentes generatio wiperarum. A sanguine Abel usque ad sanguinem Zachariae qui peru inter altare et aedem. Quare a sanguine Abel qui primus martyrium passus est mirum non est sed quare usque ad sanguinem Zachariae quaerendum est cum et multi post eum usque 9) ad natiuitatem Christi et ipso mox nato innocentes in Bethleem pueri sint ab hac generatione perempti, nisi forte quia Abel pastor ouium Zacharias sacerdos fuit et hic in campo ille in atrio templi recatus est utriusque gradus martyres et laici scilicet et altaris officio mancipati sub eorum uoluit in580 timare uocabulo. Vae uobis legis peritis quia tulistis clauem. scientiae ipsi non PL iniroistós eb eos qua4 iniroibani jrohibuistis. Clauis scientiae 487 humilitas Christi est quam legis periti nec ipsi in lege et prophetis intellegere nec ab aliis intellegi uolebant. Intrare est 585 enim non esse contentum superficie litterae sed usque ad intellegentiae sacratioris archana penetrare. Aliter. Omnis doctor qui auditores quos uerbo aedificat exemplo scandalizat nec ipse regnum Dei intrat nec eos qui poterant intrare permittit. Cum haec ad. illos diceret coeperunt Pharisaei et legis perita 29, o grauiter insistere, et cetera. Quam uera perfidiae simulationis et impietatis suae crimina audierint ipsi testantur qui tanto intonante turbine non ipsi resipiscere sed doctorem ueritatis insidiis moliuntur adgredi. Adiendite a fermento Pharisaeorum quod. est hypocrisis. Ad 395 hoc fermentum pertinent omnia quae recumbens apud Pha555 I Cor. xiv, 29.

55 Matth. ii, 16.

566 conputari D

567 Ioh. i, 13.

569 Ioh. viii, 44.

Matth. xxiii, 33.

595/598 Beda, iz Marc. (11, 1758/1761).

$72 martyrum B E G

595 fermento B* E*

246

IN LVCAM IV

risaeum superius disputauerat de quo et apostolus praecipit : Itaque epulemur non 4n fermento ueteri neque in fermento ma-

600

litiae et nequitiae sed in. azymis sinceritatis et ueritatis. Nam sicut snodicum fermentum totam farinae cui inicitur massam corrumpit uniuersamque mox consparsionem suo sapore commaculat,

xh, 2 605

sic nimirum

simulatio

cuius

semel

animum

imbuerit tota uirtutum sinceritate et ueritate fraudabit. Nihil autem opertum est quod mon reueletur neque absconditum quod non sciatur. Et quomodo in praesenti saeculo multorum diu latet hypocrisis ? Ergo de futuro tempore intellegendum quando iudicabit dominus occulta hominum. Nam sicut unus amicorum beati Iob uerissime dixit : Laws émpiorum

breuis est et gaudium hypocritae ad instar puncti ; si ascenderit

xii, 3

XH, 4

usque ad caelum superbia eius et caput eius mubes tetigerit, quast 610 sterquilinium in. fine berdetur. Yn fine, inquit, perdetur qui in principio florere uidebatur. Est ergo sensus, Attendite ne aemulemini simulatores quia ueniet profecto tempus in quo et uestra uirtus omnibus et eorum reueletur hypocrisis. Verum quod sequitur : Quoniam quae in tenebris dixistis in lumine dicentur, et quod in aurem locuti estis in cubiculis braedicabitur in tectis, non solum in futuro quando cuncta cordium abscondita proferentur ad lucem sed et in praesenti tempore potest congruenter accipi. Quoniam quae inter tenebras quondam pressurarum 620 carcerumque umbras uel locuti uel passi sunt apostoli nunc clarificata per orbem ecclesia lectis eorum actibus publice praedicantur. Sane quod ait, $raedicabitur 4n tectis, yYuxta morem prouinciae Palestinae loquitur ubi solent in tectis residere. Non enim tecta nostro more culminibus sublimata sed 625 plano schemate faciunt aequalia. Vnde lex praecepit ut qui nouam domum aedificaret murum tecti poneret in gyro ne funderetur ibi sanguis innoxius labente aliquo et in praeceps ruente, et in templi constructione legimus : T'exit quoque domum laquearibus cedrinis et aedificauit tabulatum super omnem 630 domum quinque cubitis altitudinis. Exgo praedicabitur in tectis cunctis audientibus palam dicetur. Dico autem uobis amicis meis : Ne terreamini ab his qui occidunt corpus et bost haec non habent amplius quid faciant. Si persecutores sanctorum occisis corporibus non habent am655 plius quid contra illos agant, ergo superuacua furiunt insania qui mortua martyrum membra feris auibusque discerpenda 597 I Cor. v, 8. 599 Gal. v, 9. III Reg. vi, 9-1o.

607Iob xx,5-7.

|, 625 Deut. xxii, 8.

628

5896 praecepit B* E — 600 conspersionem B? C? 616 cubilibus D 618 et om. BE 625 praecipit B? D G 630/631 cunctis tectis C D cunctis ozz. J

Ip 488

xii, I-7

xii, 5

247

proiciunt uel in auras extenuari uel in undas solui uel per flammas in cinerem faciunt redigi cum nequaquam omnipotentiae Dei quin ea resuscitando uiuificet obsistere possint. 640. T'ümete eum qu postquam occiderit habet botestatem mittere in gehennam. Quia duo sunt genera persecutorum unum palam saeuientium alterum ficte fraudulenterque blandientium contra utrumque nos munire atque instituere uolens saluator et supra ab hypocrisi Pharisaeorum attendere et hic a carnificum 645; caede praecipit non timere quia uidelicet post mortem nec horum crudelitas nec illorum ualeat simulatio durare domino potius qui semper uideat placendum dominum qui semper

punire uel liberare queat esse timendum.

xil, 6

Nonne quinque passeres ueneunt dipondio, et unus ex illas 65o on. est in. obliwione coram Deo. Si minutissima, inquit, ani-

RI, 7

malia et quae quolibet per aera feruntur uolatilia Deus obliuisci non potest, uos qui ad imaginem facti estis creatoris non debetis terreri ab his qui occidunt corpus quia qui irrationabilia gubernat rationabilia curare non desinit. Dipondius 65; quo quinque passeres ueneunt, id est uenduntur, genus est ponderis leuissimi ex duobus assibus compositi. Quaerit forlasse aliquis quomodo dicat apostolus, Numquid de bobus cura est Deo, cum utique bos bassere pretiosior existat. Sed aliud cura aliud uero est scientia. Denique mumerus capillorum de 66o quo consequenter ait : Sed et capilli capitis uestri omnes numerati sunt, non in actu computationis sed in facultate cognitionis accipitur. Nom enam sollicitam Deus curae numerantis intendit excubiam sed. cui cognita sunt omnia

quasi mwmerala

sunt omnia. Bene tamen

66s numerata dicuntur quia quae uolumus seruare numeramus. Vbi immensam Dei erga homines ostendit brouwidentiam et ineffabilem signat affectum. quod mil nostrum. Deum lateat et parua eliam otiosaque dicia eius scientiam non fugiant. Derident intellegentiam ecclesiasticam in hoc loco qui carnis resurrectionem 67o negant quasi nos ipsam terrenam materiam quae discedente anima fit cadauer ita resurrectione reparandam dicamus ut ea quae dilabuntur et in alias atque alias aliarum rerum species formasque uertuntur quamuis ad corpus redeant unde dilapsa sunt ad easdem quoque corporis partes ubi fuerunt redire 675 necesse sit alioquin, si capillis capitis redit quod tam crebra PL tonsura detraxit, si unguibus quod toties dempsit exsectio, 489 636/665 Ambr., exp. eu. s. Luc. (CC XIV, VII, 1134-1141).

635* I Cor. ix, 9.

666/670 Hieron., iz Mattb. (PL XXVI, 69 C).

645 praecepit B* E 649 ueniunt C* E G* 664 posterius omnia ozz. D tamen] autem / 666 domini D 668 Deridant G 670 materiem B E G* 633 redeunt C D 6735 quae B? 676 toties dempsit] totidem fit B?

immoderata et indecens cogitantibus et ideo resurrectionem carnis non credentibus occurrit informositas. Sed quemadmodum si statua cuiuslibet solubilis metalli aut igne liquesceret 680 aut contereretur in puluerem aut confunderetur in massam et eam uellet artifex rursus ex illius materiae quantitate reparare, nihil interesset ad eius integritatem quae particula materiae cui membro statuae redderetur dum tamen totum ex quo constituta fuerit resumeret, ita Deus mirabiliter atque 68 II ineffabiliter artifex de toto quo caro nostra constiterat eam mirabili et ineffabili celeritate restituet nec aliquid attinebit ad eius redintegrationem utrum capilli ad capillos redeant et ungues ad ungues an quicquid eorum perierat mutetur in carnem et in partes alias corporis reuocetur curante artificis 69 o prouidentia ne quid indecens fiat. Nolite ergo timere multis passeribus pluris estis. Non plures estis legendum quod ad comparationem numeri pertinet, sed pluris estis, hoc est maioris apud Deum meriti dignitatis et aestimationis quam innumera passerum uel corpora uel ge695 nera computamini. xii, 8-9 Dico autem uobis : Omnis quicumque confessus fuerit in me coram. hominibus

et filius homünis

confilebitur in illo coram

angelis Dei, qui autem negauerit me coram hominibus denegabitur coram angelis Dei. Respicit ad superiora ubi dictum est 700 operta quaelibet et abscondita esse reuelanda concludens hanc reuelationem non in uili quolibet conciliabulo sed in conspectu supernae ciuitatis aeternique regis ac iudicis agendam. Et ne ex eo quod ait eos quise negauerint esse denegandos una cunctorum, hoc est eorum qui studio et eorum qui 7o A infirmitate uel ignorantia negant, conditio putaretur continuo subiecit : xii, IO Et omnis qui dicit uerbum in. filium hominis remittetur illi, ei autem. qui in spiritum sanctum blasbhemauerit non remitteH tur. Qui scandalizatur carne mea me hominem tantum arbitrans quod fibus sim. fabri et fratres habeam Iacobum et I oseph et Iudam et homo worator ac wini botator sim, talis opinio atque blasphemia quamquam culpa mon careat erroris tamen. habel ueniam Propter corporis wilitatem. Qui autem manafeste intellegens opera Dei cum de uirtute negare non possit eadem stimula715 tus inuidia calumniatur et. Christum Deique uerbum et opera spiritus sancti dicit esse belzebub isti nom. dimiltetur neque 1n 209/717 Hieron., /z Math. (PL XXVI, 8 5 D-84 A). *10 Matth. xiii, 55. Matth. xi, 19. 313/429 Beda, i» Marc. (I, 1549/1565).

678 informi!as B?

684 fuerat P?

681 ex illius rursus artifex C D

696 in oz. .A B J

716 iste D

711

ex illius artifex rursus J

Xli, 7-10

720

2409

jraesenti saeculo neque in futuro non quod negemus et ei, si paenitentiam agere possit, posse dimitti ab eo qui «ult omnes homanes saluos fieri et ad agnitionem ueritatis wenire sed quod ipsi iudici et largitori ueniae credentes qui, etsi paenitentiam semper accepturum et hanc blasphemiam nusquam dicit esse remittendam, credamus hunc blasphemum exigentibus meritis

sicut numquam ad remissionem ita nec ad ipsos dignae paenitentiae fructus esse peruenturum iuxta quod Iohannes PL 11955 euangelista de quibusdam blasphemiae suae merito excaecatis uerissime scripsit : Propterea mon poterant credere quia ite- 490 rum dixi Esaias : Excaecauit oculos eorum et indurawit eorum cor «i non wudeant oculis et intellegant corde et comuertantur et sanem 1llos. Quidam sane uolunt illum dicere uerbum uel oo blasphemare in spiritum sanctum qui unitati ecclesiae ubi in sancto spiritu fit remissio peccatorum corde impaenitenti resistit dicentes unum esse suffugium ne sit irremissibilis blasphemia cor impaenitens caueatur. Quorum multis sententia nequaquam firma uidetur quia uidelicet quisquis unitati uio A ecclesiae corde impaenitenti resistit siue ille Iudaeus seu gentilis siue etiam hereticus sit potest utique remissionem habere peccatorum in spiritu sancto, si ad unitatem ecclesiae corde paenitenti refugerit. Sed dicunt quamdiu corde impaenitenti quis spiritui gratiae resistit tamdiu non habet re740 missionem. At illi obiciunt hanc conditionem in cunctis constare criminibus. Quando enim quamdiu quis fornicationem idolatriam adulterium masculorum concubitum furtum ceteraque flagitia gesserit «on habet hereditatem in regno Christi et Dei his uero criminibus abdicatis potest ablui sanctificari 745 iustificari in nomine domini nostri Iesu Christi et in spiritu Dei nostri,ita inquiunt etiam inpaenitens quamdiu cor impaenitens habuerit non potest habere ueniam mox uero ut paenituerit consequitur et ueniam nulloque discrimine impaenitentia ceteris obligatior aut irremissibilior inuenitur 759. esse peccatis quae in similitudinem scelerum ceterorum usque ad paenitentiam manens mox acta paenitentia delebitur. Sola autem blasphemia in spiritum sanctum qua quisque in similitudinem diaboli et angelorum eius contra conscientiam suam maiestatem deitatis oppugnare non trepidat mom habet [55 remissionem 4n aeiermum sed reus erit aeterni delicti sicut euangelista Marcus euidenter exponit qui posito hoc domini testimonio subiunxit atque ait : Quoniam dicebant : Spiritum immundum habet. Nam neque hi qui spiritum sanctum non "18 I Tim. ii, 4.

7i? negamus B *39 qui B* E 17

726 Ioh. xii, 39-40.

930 blasphemiae P? tamdiu resistit C D

— 741 Eph. v, ;. — 994 Marc. iii, 29-30.

733 blasphemiae D caueat C D 746/4344 cor impaenitens ozz. D BEDA CXX

250

IN LVCAM IV

esse neque qui hunc esse quidem sed Deum non esse neque qui hunc Deum quidem esse sed patre filioque minorem credunt et confitentur quia non inuidentia diabolica sed humana e criignorantia ducti faciunt hoc irremissibilis blasphemia mine tenentur qua propriae principes Iudaeorum et quique similis inuidiae peste corrupti maiestatem blasphemant sine 765 fine peribunt. Lege beati Augustini librum primum de sermone domini in monte. Cum autem inducent uos in sinagogas el ad magistratus et xil, II potestates. Supra enim dixerat : M?ttam ad illos prophetas et apostolos et ex «llis occident et persequentur. xii, » Nolite solliciti esse qualiter aut. quid respondeatis aut. quid ib12|' dicatis. Spiritus enim, sanctus docebit uos in vpsa hora quae oporteat dicere. Cum ergo propter Christum ducimur ad iudices H uoluntatem tantum nostram ro Christo debemus offerre ; ceterum ipse Christus qui in nobis habitat loquetur bro se, et spiritus PL 491 EU TT sancii in respondendo gratia ministrabitur. Ait autem quidam ei de turba : Magister, dic fratri meo ut Xil, I3-14 760

diuidat mecum

hereditatem.

At 2lle dixit ei : Homo,

quis me

constituit iudicem aut diuisorem supra uos ? Merito refutatur hic frater qui magistro supernae pacis unitatisque gaudia 180 commendanti terrenae diuisionis uult ingerere molestiam merito hominis uocabulo notatur. Cum enim sit inter uos, inquit, zelus et contentio nonne carnales estis nonne homines estis et secundum hominem ambulatis ? Negatque se dominus hominum esse diuisorem ad quos et secum et cum angelis pacifican785 dos uenerat. Non enim est Deus dissensionis sed pacis. Et snultitudinis credentium erat cor unum et anima una, nec quisquam eorum. quae possidebant aliquid. suum. esse dicebat, sed erant ils omnia communia. Solus autem fraternitatis diuisor et auctor dissensionis est ille de quo supra dicitur : E£ qui non 790 colligit mecum dispergit ; et de membris illius : Omne regnum in se ipso diuisum desolatur, et domus supra domum cadit. xli, I5 Dixitque ad illos : Videte et cauete ab omni auaritia. quia non in abundantia cuiusquam uita eius est ex eis quae possidet. Sicut supra dominus aduersum blasphemos et hypocritas 795 multa dixerat sic et hinc ex occasione huius stulti petitoris aduersus auaritiae pestem qua plerique mortalium satis superque laborant et turbas et discipulos praeceptis pariter et 765 Aug., de serz. dom. (PL .XXXIV,

Hieron., i» Matzb. (PL. XXVI, 67 A). 789 Luc. xi, 25. *90 Luc. xi, 17.

1267). *68 Luc. xi, 49. 242/215 — *81I Cor. iii, 3-4. 988 Act. iv, 52.

*89 qui oz. D — posterius neque oz. D 9760 qui oz. D *?61 inuidia D 768 primum oz. A BC $93 tamen D *?*? diuideat B* E 991 desolabitur C DJ cadet A B E 794 aduersus D 796/99? satis superque] satisque B*, satis supra D, satisque super E

xli, I0-20

251

exemplis munire satagit. Et notandum quod non ait, cauete ab auaritia, sed adiunxit ab omni, quia non nulla simpliciter

8o hominibus geri uidentur sed internus arbiter qua intentione fiant quia cernit iudicat. Quis enim cum fratre hereditatem

diuidi adultos in agro proprio fructus in horrea recondi pro

xli, 16-18 |80;

crimine deputaret ?'Sed ipse est testis et iudex ut scriptum est.

Hominis

cuiusdam, diwitis uberes fructus ager attulit, el

cogitabat inira se dicens : Quid faciam quod mom habeo quo congregem fructus meos ? Et dixit : Hoc faciam destruam horrea mea. ei maiora faciam et illuc congregabo omnia quae nata sunt mili et bona mea. Non in eo reprehenditur iste diues quod 810 terram coluerit natosue ex ea fructus in horrea collegerit sed quod omnem uitae suae fiduciam in ipsa abundantia rerum posuerit fructusque quos uberiores solito terra protulit suos fructus et sua bona conputans non pauperibus erogare iuxta imperium domini dicentis, Qwod swperest date elemosinam, $15 sed factis receptaculis maioribus suae in futurum luxoriae reseruare studuerit. xii, I9 Anima, inquiens, habes multa osita in annos plurimos vequiesce comede bibe epulare. Cui simile quid in ecclesiastico legitur : Es? qui locupletatur, barce agendo, et est bars mercedis 820 dllóus in eo quod. dicit, Inueni requiem mihi et vunc manducabo de bonis meis solus, et nescit quod tempus raetereat et velinquat PL omnia alus. 492 Kil, 20 Dixit autem illi Deus : Stulte hac nocte animam tuam vepetunt a ie. Quae autem. barasti cuius erunt ? Qui multa tibi 825 deliciarum tempora stultus in uita promittebas proxima hac nocte morte praereptus aliis congregata relinques. Haec Deo ad hominem dicere est prauas eius machinationes subita animaduersione compescere. Aliter. In nocte ablata est anima quae in obscuritate est cordis ac misera in nocte ablata est 83o quae considerationis lucem habere noluit ut quod poterat pati praeuideret. Vnde bene discipulis futura cogitantibus Paulus apostolus dicit : Vos autem fratres non estis n tenebris ut uos dies illa tamquam fur conprehendat, omnes enim uos filii lucis estis et filii diei, nom simus noctis neque tenebrarum. Dies 835 enim exitus tamquam fur in nocte comprehendit quando stultorum animas futura non praemeditantes eicit. 803 Hier. xxix, 23. 814 Luc. xi, 41. gotius ? 832 ] Thess. v, 4-5.

$19 Eccli. xi, 18-20.

828/836 Gre-

801 iudicet B* E $806 habeam C D 814 dicens B* E 817 pos? multa add. bona D $18 commede B E 822 aliis ozz. C D 823/824 repetent D* 824 Qui] Quid B C E tibi oz. J| 826 ptaeruptus D 827 ab B E* 8238 in nocte] G4tegotius» a4. in zzarg. D 829 a B E J*, anima J? ac miseta] amissa D

GE

in nocte ablata est ozz. G

834 sumus B?

eicit] (G»R4egotius» add. in marg. B J

836 meditantes

252

IN LVCAM IV

Sic est qui sibi thesaurizat et non est àn Deum diues. Siis qui sibi thesaurizat et non est in Deum diues stultus est et in nocte rapiendus, ergo qui uult esse in Deum diues non sibi 840 thesaurizet sed pauperibus possessa distribuat. Sic enim sapiens et filius lucis esse merebitur. Vnde bene psalmista cum de auaro quolibet diuite praemisisset, Sed e£ frustra conturbatur thesaurizat et àgnorat cut congregabit ea, ynox ubi cordis sui thesaurum locasset aperuit dicens, E? wwnc quae est 845 expectatio mea monne dominus ? et substantia mea apud te est. E1522 Dixitque ad. discipulos suos : Ideo dico uobis : Nolite solliciti esse ammae quid manducetis neque corpori quid uestiamin. Quod ait, deo dico, ad superiora respicit, hoc est ideo temporalium sollicitudinem ueto ne cum diuitibus saeculi uobis 850 thesaurizare conuincamini. Ergo quod ommibus matura tribwit et vwmentis ac bestiis hominibus quoque commune est, huius cura penitus liberamur, sed praecipitur nobis ne solliciti simus quid comedamus. Et quia in sudore uultus jraeparamus R nobis panem labor exercendus est sollicitudo tollenda. xii, 23A 855 Anima plus est quam esca, et corpus quam uestimentum. Ammonet ut meminerumus multo amplius nobis Deum dedisse quod nos fecit e conposuit ex anima et corbore quam est alimentum atque tegumentum ut sntellegas eum qui dedit animam multo facilius escam, esse daturum. similiter eum. qui corpus. dedit 86 o multo facilius daturum esse uestimentum. Quo loco quaeri solet utrum ad animam cibus iste berueniat cum anima incorporea sit tsle autem. cibus corporeus. Sed animam hoc loco bro ista uita bositam nouerimus cuius retinaculum est alimentum istud corporeum. Secundum hanc significationem diclum est. etiam 865 lud : Qui amat animam suam perdet illam. Quod nisi de hac wita acceperimus quam oportet bro regno Dei perdere quod otuisse martyres claruit, contrarium hoc praeceptum erit illi sententiae qua dictum est : Quid prodest homini si totum mundum ME lucretur, animae autem suae detrimentum faciat ? Xii, 24 870 Considerate coruos quia non seminant neque metunt. quibus non est cellarium neque horreum, et Deus pascit illos. Quod si uolatilia absque cura et aerumnis Dei aluntur prouidentia quae hodie sunt et cras non erunt quorum anima mortalis est et cum xil, 2I

842 Ps 38,7-8. 850/854 Hieron., n Math. (PL. XXVI, 46 B). 853 Gen. iii, I9. 853/869 Aug., de serz. dom. (PL. XXXIV, 1291). 865 loh. xii, 25. S68 Matth. xvi, 26. 871/815 Hieron., in Mab. (PL XXVI, 46 D). 837 Si] Sic BD E his B D E, om. J 840 thesaurizat B* C* E 842/848 conturbabitur C D 847 pos? animae a4. uestrae D ——— priu; quid] quod G* J 850 thesaurizari B E J conuincamini] (G»R(egorius) add. in zarg. D 853 quid] quod C* D commedamus B, commendamus E 854estoz.D $860

facilius escam esse uestimentum B* E G, facilius animam esse daturum B*

faciet D

871 pascet BS

C D E

869

PL 495

xii, 21-29

253

esse cessauerint semper non erunt, quanto magis homines quibus 875 aeternitas jromittitur Dei reguntur imperio. Quanto magis luris estis illis, id est carius wos ualetis quia rationale utique animal sicuti est homo sublimius ordinatwm est in rerum natura quam irrationabilia sicuti sunt aues. xii, 25-26 | Quis autem uestrum cogitando potest adicere ad staturam suam 880 cubitum wnwm ? Si ergo neque quod minimum. est botestis, quid de ceteris solliciti estis ? id. est cuius otestate atque dominatu factum est ut ad. hanc staturam corpus uestrum perduceretur eius $rowidentia, etiam uestiri potesl. Non autem uestra cura [actum esse ut ad. hanc staturam ueniret corpus uestrum ex hoc intellegi 885 polest quod, si curetis et uelitis, adicere unum cubitum huic staturae non potestis. Illi ergo etiam tegendi corporis curam velnquite cutus uwidetis cura factum esse ut tantae staturae corpus habeatis. S4 ergo, inquit, neque quod minimum est botestis. Minimum enim est hoc, sed Deo corpora operari. Dandum autem 890 erat etiam documentum propter westitum sicut datum est Propter alimentum. Itaque sequitur et dicit : Dou, 27 Considerate lilia quo modo crescunt, non laborant non neunt. Sed ista documenta mon sicut allegorica discutienda sunt ut quaeramus quid significent corui aut lilia ; posita sunt enim 895 uL de rebus minoribus maiora bersuaderentur. Dico autem uobis : Nec Salomon in omni gloria sua uestiebaR

tur sicut unum, ex istis. Et ve uera quod. sericum quae regum purpura quae pictura texiricum potest floribus comparari ? quid ita TUubel ut rosa ? quid ita candet ut lilóum ? Vsolae uero fur9oo $uram nullo superari murice oculorum magis quam sermonum iudicium, est. xii, 28 S2 autem faenum quod hodie n. agro est et cras in clibanum mittitur Deus sic uestit, quanto magis uos pusillae fidei. Cras in scripturis futurum. tempus intellegitur dicente Iacob : Et 9o5 exaudiet me cras vustitia mea ; et in Samuhelis fantasmate ithonissa loquitur ad. Saulem : Cras eris mecum. Et uos nolite quaerere quid manducetis aut quid bibatzs. Noxii, 29 tandum quod non ait, Nolite quaerere uel solliciti esse de cibo aut potu aut indumento, sed expressius quid, inquit, manda91o cefis aut quid bibatis, et supra meque corpori quid uestiamina. Vbi mihi uidentur argui qui spreto uictu uel uestitu communi 876/895 Aug., de serz. dom. (PL. XXX XIV, 1291). 888/889 Aug., quaest. eu. s. Iuc- (PI2 XXXV, 1342). 897/906 Hieron., /n Mazib. (PL XXVI, 47 A-C). 904 Gen. xxx, 353. 903 I Reg. xxviii, 19.

875 promittetur B* E 876 plures C* D E G* J* $7? quam C utique rationabile C, utique tacionabile D, utique ratione / 878 inrationalia B E G 882est C D 886 agendi B E 889 enim oz. J est enim B E opetate D5eE 890 prtoptet add. sup. Cl, oz. D 892 5os; Considerate add. ergo D uolatilia D nent B G J? 893 allegoria B E 897 siricum E 897/898 quae regum purpura quod sericum C D 898 picturae B E 902 foenum B T est in agro B E 905 phithonissa B E, phitonissa /

254

IN LVCAM IV

lautiora sibi uel austeriora prae his cum quibus uitam ducunt alimenta uel indumenta requirunt. Et nolite in sublime tolli. Prohibita sollicitudine de alimentis 91 vA consequenter ne extollantur ammonuit. Primo enm haec PL ad mecessitatem implendam homo quaerit ; cum autem, haec 494 abundauerint incipit et superbire de talibus. Tale est hoc ac st se uulneratus quis iactet quia. habet multa emplastra 4n domo cum hoc ill bonum. esset ut uulnera mon. haberet et ne uno quidem 920 indigeret emplastro. Haec enim omnia gentes mundi quaerunt. Pater autem xli, 30-31 uester scit quoniam his indigetis. Verum tamen quaerite regnum Dei, et haec omnia adicientur uobis. Hic manifestissime ostendit non haec esse appetenda tamquam talia bona nostra ut propter 9425

929

ipsa debeamus bene facere, si quid. Jacimus, sed tamen. esse ne-

cessaria. Quid enim intersit inter bonum. quod. appetendum est et necessarium quod sumendum est hac sententia declaraust cum ail : Verum tamen quaerite regnum Dei, et haec omnia adicientur uobis. Regnum ergo Dei bonum nostrum est et hoc aprbetendwum et ibi finis constituendus bropier quod omnia faciamus quaecumque facimus. Sed quia in hac uita malitamus ut ad illud regnum peruenire possimus quae wita sine his necessariis agi non potest, Adicientur haec uobis, inquit, sed uos regnum Dei quaerite.

Qui enim non ait, dabuntur, sed ad?cientur, profecto indicat

aliud esse quod principaliter datur aliud quod superadditur. Quia nobis in intentione aeternitas in usu uero temporalitas esse debet et illud datur et hoc nimirum ex abundanti superadditur. Nolite timere pusillus grex quia conplacuit patri uestro dare xii, 32 940 uobis regnum. Pusillum gregem electorum uel ob comparationem maioris numeri reproborum uel potius ob humilitatis deuotionem nominat quia uidelicet ecclesiam suam quantalibet numerositate iam dilatatam tamen usque ad finem mundi humilitate uult crescere et ad promissum regnum humilitate 94 MA peruenire ideoque eius labores blande consolatus quam regnum Dei tantum quaerere praecipit eidem regnum a patre dandum complacita benignitate promittit. xii, 33 Vendite quae possidetis et date elemosinam. Nolite, inquit, timere ne propter regnum Dei militantibus huius uitae necessaria desint quin etiam possessa propter elemosinam uendite. Quod tunc digne fit quando quis semel pro domino suis NoM2vA

915/920 Aug., quaest. eu. s. Luc. (PL. XXXV, 1542-1343). 1292).

923/933 Aug., de

serzt. dom. (PL. XXXIV,

914 sublimi C* D 916 haec oz; D 917 habundauetit R* E, habundauetint B? D, abundauetit / | Tali D hoc est D 921 enim oz. D autem] enim CD 945quam]quia B*/z zarg. G — 946 praecepit B E — idem (e- in ras.) G?

Xll, 29-35

255

omnibus spretis nihilominus post haec labore manuum unde et uictum transigere et elemosinam dare queat operatur. Vnde gloriatur apostolus dicens : Argentum aut aurum aut 955 «estem nullius concupvui, ipsi scitis quoniam ad. ea quae mihi opus erant et hs qui mecum sunt ministrauerunt manus istae ; omnia ostendi wobis«quoniam sic laborantes oportet suscipere infirmos.

Facite uobis sacculos qui mon weterescunt, elemosinas uide96o licet operando quarum merces in aeternum maneat. Vbi non hoc praeceptum esse putandum est ut nil pecuniae reseruetur a sanctis uel suis scilicet uel pauperum usibus suggerendae

cum et ipse dominus cui ministrabant angeli tamen ad infor-

mandam ecclesiam suam loculos habuisse legatur et a fidelibus 96s oblata conseruans et suorum necessitatibus aliisque indigentibus tribuens sed ne Deo propter ista seruiatur et ob inopiae timorem iustitia deseratur. Thesaurum non deficientem n caelis quo fur non adprogiat neque tinea. corrumpit. Siue simpliciter accipiendum quod pe97o cunia

seruata

deficiat uel uidelicet

a fure thesauris

erepta

uel in thesauris ipsa sui fragilitate foedata data autem pro Christo perennem misericordiae fructum conferat in caelis seu certe ita intellegendum quod thesaurus bonis operis, si commodi terrestris occasione condatur, facile corruptus intereat ac, 97; S1 caelesti solum intentione congeratur, non exterius homi-

num fauore non intus inanis gloriae ualeat labe maculari. Fur enim de foris rapit, tinea scindit interius ; fur abstulit diuitias eorum

de quibus dominus

ait : Receperunt mercedem suam ;

tinea corrumpit uestes eorum quos psalmista redarguens ait : 98o Quoniam Deus dissipat ossa hominum,

sibi Dlacentium ; ossa

enim uirtutum robur appellat. Vbi enim thesaurus uester est ibi et cov westrum erit. xli, 34 Hoc non solum de becunia sed et de cunctis passionibus sentienH dum, est. Gulosi deus uenter est, ibi ergo habet cor ubi et thesau98s rum. Luxoriosi thesauri epulae sunt lasciwi. ludicra. amatoris libido. Huic seruit unusquisque a quo wimcitur. R Sint lumbi uestri jraecincti et lucernae ardentes. Quia multos xii, 35 ostenderat uel in totum saeculo subditos uel saecularis intuitu commodi domino seruientes pulchre breuiterque suos 954 Act. xx, 32-35. 963 Matth. iv, 1r. 964 Ioh. xii, 6. 978 Matth. vi, 2. 980 Ps. 52, 6. 983/986 Hieton., ;z Matzb. (PL XXVI, 45 C-D). 984 Philip. iii, 19. 986 II Pet. ii, 19.

968 pos? deficientem aZ. promittit sup. B? 970 fures B* E!, furibus B? a fure] auferes E* 972 confetet B E 973 sic B* E commodo E* 974 congeratur D corruptis B* E* 976 maculare B* E 978 dominus oz. CD suam oz. J — 999 corrupit B E 981 robor C* D 986 Hinc B

PL 495

256 999

995

IOOO

IN LVCAM IV

docet et lumbos praecingere propter continentiam ab amore rerum saecularium et lucernas ardentes habere ut hoc ipsum uero fine et recta intentione faciant. Aliter. Lwmbos fraectngimus cum carnis luxoriam per continentiam coartamus lucernas autem ardentes in. manibus tenemus cum ber bona opera jroximis nostris lucis exempla monstramus. Redemptor: etenim nostro wunwm sine altero placere nequaquam potest, si aut is qui bona agit adhuc luxoriae 4nquinamenta non. deserit aut ts qui castitate braeminet necdum. se ber bona opera exercet, Sed et si uirumque agitur restat ut. quasquis ille est spe ad supernam patriam tendat nequaquam se a uitiis bro mundi huius honestate contineat sed totam spem tn redemptoris sui aduentu constituat

wnde et rotinus subdit : Et wos similes hominibus

xit, 36 1005

IOIO

IOI$

xii, 37 IO20

1025

| expectantibus dominum suum quando reuertatur a muptiis. Ad nuptias quippe dominus abiit quia resurgens a. moriwis ascendens in. caelum supernam sibi angelorum multitudinem nouus homo copbulauit. Qui tunc reuertitur cum nobis am er vudicium manifestatur. Bene autem de seruis expectantibus subditur : Vt cum uenerit et. pulsauerit. confestim. aperiant ei. Venit quippe cum ad iudicium properat pulsat uero cum iam per aegritudinis molestias esse mortem wicinam designat. Cui confestim aperimus, si hunc cum amore suscipimus. Aperire enim iudici pulsanti non wult qui exire de corpore trepidat et widere eum PL quem coniempsisse se meminit dudicem formidat. Qui autem. de 496 sua. spe et operatione securus est pulsanti confestim aperit quia laetus iudicem. sustinet et. cum. tempus jropinquae mortis agnouerit de gloria retributionis hilarescit. Vnde et protinus subditur : Beati serui là quos cum uenerit dominus inuenerit uigilantes. Vigilat qui ad aspectum ueri luminis mentis oculos apertos tenet wigilat qui seruat operando quod. credit wigilat qui a se torporis et meglegentiae lenebras repellit. Hinc etenim. Paulus dicit : Euigilate iusti et nolite peccare ; hinc rursus ait : Hora est iam mos. de somno surgere. Sed ueniens dominus quid wigilantibus seruis exhibeat audiamus. Amen dico uobis quod raecinget se el faciet illos discumbere e transiens ministrabit illis. Praecingit se, id est ad retributio-

nem praeparat, faciet illos discumbere, id. est 4n. aeterna. quiete 992/1066 Greg. Magn., Por. in en. (PL LXXVI, Rom. xiii, 1r. Cor. xv, 34. 993 luxotiae D* E, luxuriam B? G?

1125 D-1126 C).

998 castitatem B* E

qui B: J . 999 agit G? J? restet B* E mortuis add. et sup. B? 1009 Vt] Et D J? formidet B* E 1021 qui z:qze uigilat ozz. D ad oz. B post tettibutionem add. se sup. J'

1023 I

si] quis B* E G,

1000 tendit B* E 1005 5o; 1012 suscepimus D* E 1014 credidit B D E G J — 1027 1028 praepatabit J!

xii, 35-41 refoueri. Discumbere

257

quippe mostrum 4n regno quiescere est.

1050 Vnde rursum dominus dicit : Venient et recumbent cum Abraham

et Isaac et Iacob. Transiens autem dominus ministrat quia lu-

cis suae inlustratione mos satiat. Transit uero dictum est de vudicio ad. regnum. vedi uel certe dominus nobis bost iudicium iransit quia ab humanitatis forma in diuinitatis suae contempla1055 fione mos eleuat. Et transire eius est in claritatis suae speculaionem, nos ducere cum eum quem in hwmanitate in. iudicio cernimus eliam 1n. diwinitate bost judicium uidemus. xii, 38 Ei si uenerit in secunda wigilia et si in tertia uigilia uenerit G eí iia inueneri, beati sunt serui illi. Prima quippe wigilia 1040 frimaeuwm, tempus est, id est pueritia ;-secunda adulescentia uel vuuentus quae auctoritate sacri eloquii unum sunt dicentis : Laetare iwuenis in. adulescentia tua ; tertia autem senectus acci-

1045

105o xli, 39

xli 40 1055

1060

1065 xi, 4r

pitur. Qui ergo uigilare in. prima uigilia noluit custodiat uel secundam ut qui conuerti a jrawilatibus suis in fueritia neglexit ad. uias witae saltim in tempore iuuentutis euigilet. Et qui wigilare in secunda wigilia noluit tertiae wigiliae remedia non amittat ul qui el in Yuuentute ad wias witae non euigilat saltim in. senectute vesipiscat. Ad excutiendam uero mentis nostrae desidiam etiam exleriora damna per similitudinem deducuntur 4l per haec animus ad. suam custodiam suscilelur nam dicitur : Hoc autem. scitote quoniam si sciret paterfamilias qua hora fur ueniret, uigilaret utique et non. sineret. perfodiri domum suam. Ex qua praemassa similitudine etiam. exhortatio subinferiur cum. dicitur. : Ef uos estote parati quia qua hora non putatis filbus hominis uenit. Nesciente etenim patrejamilias fur domum berfodit quia dum a sui custodia spiritus dormit ymprouisa mors ueniens carnis nostrae habitaculum irrumpit el eum quem dominum domus wnuenerit dormientem necat. quia cum wuentura damna. spiritus sinime braeuidet. hunc mors ad supplicium nesctentem rapit. Furi autem resisteret, si uigilaret, quia aduentum vudicis qui. PL occulte animam rapit braecauens et paenitendo occurreret ne& 497 impaenitens periret. Horam uero ultimam dominus noster 1dcirco uoluit nobis esse incognitam ut semper possit esse suspecta 4t dum illam braeuidere non bossumus ad illam sine antermissione praeparemur. Ait autem ei Petrus : Domine, ad nos dicis hanc parabolam an et ad omnes ? Duo quidem dominus praemissa parabola mo1030 Matth. viii, 11.

1042 Eccle. xi, 9.

1030 rursum ozz. B E 1031 priusetozm.B EG] ^ autemom.B E 1035 Et om. D 1039 quippe oz. BE G J 1040 primateum B* E 1044 qui z4Z. sup. B* E 1032 perfodi B C? J?, perfodire E 1056 ueniet B? J! 1064 nobisuoluitB E G J — 1065 possimus B* D EG 1067 Ait autem ei Petrus om. ] eiom.B*,add. sup. B?

258 1070

IN LVCAM IV

nuerat et se uidelicet subito uenturum et illos eum paratos expectare debere, sed de quo horum an de utroque Petrus interrogauerit quosue sibi sociisque suis comparauerit cum ait, ad nos dicis an et ad omnes, non facile patet. Et quidem 1n

eo quod ait, nos et omnes, non alios quam uel apostolos apostolorumque similes et ceteros fideles uel christianos et infideles

107j uel eos qui uiritim morientes cotidie sui iudicis aduentum uolentes nolentesque suscipiunt et eos qui ueniente uniuersali iudicio uiui sunt in carne repperiendi significare putandus est.

1080

1085

Sed mirum si beatus Petrus dubitauit uel omnibus qui uelint sobrie et iuste et fie uiuendum expectantibus beatam spem et aduentum gloriae magni Dei qui wult omnes homines saluos fieri uel inopinatum et singulorum et omnium et magnorum et pusillorum et fidelium et infidelium futurum esse iudicium. Vnde restat intellegi his iam bene cognitis ea magis quae nescire forte poterat quaesitu digna duxisse uidelicet si sublimia illa uitae caelestis instituta quibus possessa uendere sacculos qui non ueterescerent facere thesaurum caelo condere lumbis praecinctis lucernisque ardentibus uigilare et dominum

expectare praeceperat ad apostolos solum similesque illorum an et ad omnes qui saluandi sint pertineant. Qui sensus 1090 esse quaerentis ex ipsa, ni fallor, domini responsione declaratur. xii, 42 Dixit autem, dominus : Quis $utas est fidelis dispensator et jrudens quem constituet dominus super familiam. suam ? Respondens ad interrogata saluator primo docet iudicium cunctis 109j adfuturum singulosque iuxta meritum operis ac sensus sui capacitatem praemia uel tormenta nacturos deinde quod maxime quaesierat gratiam uirtutum quam mundo attulerit a singulis quantum possint ostendit esse sectandam. Zgnem, inquit, uen: mattere 4n terram et quid uolo misi accendatur ? Sane IIOO quod ait, Quis $ulas est, difficultatem non impossibilitatem perficiendae uirtutis insinuat quo modo psalmista, Qwis saiens et custodiet haec, non neminem sed rarum significat nam alibi idem uerbum non pro difficili sed pro impossibili posuit, Deus quis similis erit tibi, id est nullus, tu envm solus altissi1105

mus super omnem terram.

Vt det illis in tempore tritici mensuram. Per mensuram tritici exprimitur modus uerbi. Alta etenim quaeque debent multis audientibus contegi et uix paucis aperiri ne cum an| 1079 Tit. ii, 12-15. 1080I Tim. ii, 4. 1098 Luc. xii, 49. 43. 1104 Ps. 82, 2. Ps::82;' 19. 1106/1114 Gregorius ?

1101 Ps. 106,

1084 poterit B* E 1096 nascituros D, nanctutos C* E! J 1097 adtulerat B? 1098 posset B*, possent B?, possit E 1099 pos? nisi ad. ut B 1106 per] Gregorius» add. in zmarg. D 1107 enim B E J* 1108 aperire B* E

Xii, 41-45

259

gusto cordi incapabile aliquid tribuitur extra fundatur. Hinc Moyses a secreto Dei exiens coruscantem faciem coram populo uelat quia nimirum turbis claritatis intimae archana non indicat. Pro qualitate igitur audientium formari debet ser- PL mo doctorum ut et ad sua singulis congruat et tamen a com- 498 munis aedificationis arte numquam recedat. 1I15 Beatus ille seruus quem cum uenerit dominus inuenerit ita facientem, were dico wobis quia supra ommia quae possidet constituet eum. Quanta inter bonos auditores et bonos doctores meritorum distantia tanta est et praemiorum. Hos enim adueniens cum uigilantes inuenerit faciet discumbere et transII2O iens ministrabit eis. Illos autem cum uerbi annonam familiae sibi creditae fideliter prudenterque dispensantes inuenerit supra omnia quae possidet constituet, id est supra omnia caelestis regni gaudia, non utique ut horum soli dominium teneant sed ut eorum abundantius ceteris sanctis aeterna possessione 1125 fruantur. Qui enim docti fuerint fulgebunt quasi splendor firmamenti ei qui ad iustitiam erudiunt multos quasi stellae n perpetuas aetermitates. Et apostolus ait : Qw$ bene Praesunt presbiteri duplici honore digni habeantur maxime qui laborant in uerbo et in doctrina. 1130 Quod. si dixerit seruus ille in corde suo, Moram facit dominus meus wemire, et coeperit percutere bueros et ancilas et edere ei bibere ei inebriari. Sicut in uno fideli dispensatore totus bonorum rectorum quo modo uel uiuat uel remuneretur ordo docetur, sic et in hoc nequissimo seruo cunctorum 1155 praesulum malorum damnandum pariter opus et damnatio narratur aeterna qui neglecto domini timore non modo ipsi luxoriae uacant sed et subditos iniuriis stimulant. Quamuis et typice possit intellegi pueros et ancillas percutere corda infirmorum nec adhuc fide spe et caritate solidatorum ostenso II4O prauae operationis aut locutionis exemplo uitiare edere autem bibere et inebriari cunctis facinoribus et saeculi illecebris quae mentem dementent et errare faciant occupari. Nota sane inter uitia serui mali adscriptum quod tardum domini sui reditum putauerit non autem inter boni uirtutes adnume1145 ratum quod hunc citum sperauerat sed tantum quod ad iussionem domini quandocumque uenturi conseruis in tempore

IIIO

E 1,

43-44

xii, 45

tritici mensuram

dederit,

hoc

est uel sermonis

diuini uel

exempli sui regulam nomstrauerit. Quin etiam quosdam bo1110 Ex. xxxiv, 29-25.

1125 Dan. xii, 5.

1127 I Tim. v, 17.

1114 recedat] (G»R4egotius» add. in zzarg. C D BE 1122 caelestia B 1123 dominum 44* B inebriare B* E — 11356 damnando B* E — 1140 C 44diinebriare BF E — 1142faciunt D —

— 1116 super D — 1120 Illis J — 1125 fuerant B* 1132 breui D — operationis prauae 1145 sperauerit D J

260 1150

II55

xii, 46 1160

Xli, 47

G

1165

R

1170

xii, 48

1175

1180

1185

IN LVCAM IV

nos seruos legimus ab apostolo castigatos quod trementes atque anxii crederent instare diem domini quem ipse inopinatum promiserit esse uenturum. Vnde optimum esse probatur quamquam magnopere, si liceat, cupiamus scire quando ueniat desideratus cunctis gentibus aequanimiter tamen nos nescire quae scire non liceat tantum in exemplum boni serui siue prope seu procul sit paratos expectare et diligere aduentum eius. Veniet dominus serui illus in. die qua mon sperat et. hora qua nescit et diwidet eum partemque eius cum infidelibus ponet. Diuidet eum non gladio desecando sed a fidelium consortio segregando et eis qui numquam uel ad fidem pertinuerant sociando quia qui suorum. et maxime domesticorum curam mon habet fidem negauit et est infideli deterior ut apostolus ait. Ille autem seruus qui cognouit uoluntatem domini sut et non praeparauit et mon. fecit. secundum. uoluntatem. eius uapulauit multis. Multi hanc sententiam male intellegentes nolunt scire quid faciant et quasi minus se uapulaturos existimant, st nesciant quid operari debuerant. Sed aliud est nescisse aliud. est scire noluisse. Nescit namque qui adprehendere uolet et non ualet ; qui autem ut nesciat aurem a woce ueritatis auertit iste non nesciens sed contemptor addicitur. Qui autem mon cognowit et fecit digna plagis uapulautt baucis. Omni autem cui multum datum est multum quaeretur ab eo, et cui commendauerunt multum lus petunt ab eo. Quare postquam dixit, cuz multum datwm est, adiecit e cut commendauerunt multum, subaudis diuina iudicia, nisi forte per hoc utrum-

que fidelium ordinem et rectorum uidelicet et subditorum uoluit intimare quia multum saepe datur etiam quibusque priuatis quibus et cognitio dominicae uoluntatis et exsequendi quae cognoscunt facultasimpenditur. Multum autem commendatur ei cui cum sua salute dominici quoque gregis pascendi cura committitur. Itaque foftentes potenter tormenta batiuntur et fortioribus fortior instat cruciatio, hoc est maiori gratia donatos, si deliquerint, maior uindicta sequetur. Mitissima autem omnium poena erit eorum qui praeter peccatum quod originale traxerunt nullum insuper addiderunt et in ceteris 1149 II Thess. 11,223 1150 I Thess. v, 2. 1153 Agg. ii, 8. 1159/1160 Hieron., iz Mattb. (PL. XXVI, 190 C). 1161 I Tim. v, 8. 1165/1170 Greg. Magn., zoral. (PL LXXV, 1106 C). 1181 Sap. vi, 7.

1151 promiserat B? D E

1152 cupimus /

1154 nescire] scite /4 B C

tamen D — 1164uapulabit 1171 20:7 et ad. non C D

1153 desideratorum B*, desiderato

quae scite oz. C

licet E

tantum]

B C J— 1167 nescisse] nescire D — posrerius est og. D uapulabit /? 1172 quaeritur C D 1173 petent

]Da 1180 dominicae B* E J* 1181 committetur B* E 1183 sequitur 44 B D* E menta B E

patiuntur tof-

PL 499

xli, 45-51

261

quae addiderunt tanto quisque ibi tolerabiliorem habebit damnationem quanto hic minorem habuerit iniquitatem. Xii, 49 Ignem ueni maltere in terram ei. quid uolo misi accendatur ? Haec ad interrogationem beati Petri sciscitantis an artioris 119 uitae status sit ab omnibus expetendus specialiter sententia respondit.

1195

1200

1205 Xii, 50

1210

121;

Ignem quippe dicit spiritus sancti feruorem

qui

secreta cordis illuminans continuis motibus ad superna prouocat uitia concupiscentiae carnalis quasi spinas tribulosque comburit aurea dominicae domus uasa probando meliorat et ligna faenum stipulamque consumit qui mox in terram missus illas centum uiginti quas in arce Sion repperit lucernas intima sui luminis aspersione fetauit. De quibus supra cum diceret, Sint lumbi uestri braecincti, addidit e£ lucernae ardentes. Quaeris ergo, inquit, utrum omnes moneam lumbis accinctis et lucernis ardentibus domini aduentum praestolari ; sed qui ob hoc solum de sinu patris exiui et ueni in mundum ut homines a terrenis cupiditatibus in caelestia desideria succendam, quid putas uolo aliud quam ut huius incendii iubar cunctas mundi plagas illustret huius flamma deuotionis usque ad finem saeculi fidelium semper augescat in corde neque ullo infidelium uel fluctuum extinguatur incursu uel flatuum. Bajptisma autem habeo baptizari. Sanguinis, inquit, proprii tinctione prius habeo perfundi et sic corda credentium spiritus igne quo terrena omnia simul et animam suam despicere immo odire queant inflammare. Non enim erat spiritus datus quia Iesus nondum fuerat glorificatus, hoc est uictoria passionis. De qua alibi : Pofest;s, inquit, bibere calicem quem ego bibo aui baptismum quo ego baptizor baptizari ? Et quomodo coartor usque dum perficiatur. Quidam codices habent, Et quomodo angor. Tanta itaque domini dignatio est ul infundendae nobis deuotionis et consummandae perfectionis in nobis et maturandae bro nobis studium passionis sibi inesse testelur quà cum in se mhil habuerit quod. doleret nostris tamen

angebatur siue coartabatur aerumnis et sub tempore passionis 1220 saestitiam. praetendebat. quam mon ex metu mortis suae sed ex mora nosirae redemptionis adswmpserat iuxta quod ait : Et quomodo angor usque dum perficiatur. Vtique qui usque ad perfectionem angitur de perfectione securus est.

xli, 5I

Pulatis quia bacem ueni dare in terram ? Non, dico uobis, 122; Sed. separationem.

Quo modo

post baptisma

suae passionis

1195 Act. i, 15 ; ii, 1-4. 1210 Ioh. vii, 39. 1212 Marc. x, 38. Ambt., exp. eu. 5. Luc. (CC XIV, VII, 1417-1425).

1215/1223

1188 os nisi ad. ut D G? sup. 1189 Hoc D 1201 quid.4 BD E — solem DB* E* 1207 baptizare B* E . 1213 baptismo P? quod B* E . 1216 consummendae B* E G

PL 500

262

IN LVCAM IV

post ignis spiritalis aduentum terra sit arsura declarat. Siquidem ad fidem Christi totus orbis contra se diwisus est unaquaeque domus et infideles habuit et credentes et propterea. bellum missum est bonum ut rumperetur ax mala. Quod et Esaias 1230 sub typo Aegypti prophetice praecinuit dicens : Ecce dominus ascendet super nubem leuem et ingredietur Aegyptum, et mouebuntur simulacra Aegypti a. facie eius, et cor Aegypti tabescet n medio eius, et concurrere faciam Aegyptios aduersus Aegyptios ; his uidelicet contra fidem illis pro fide dimicantibus. Erunt enim ex hoc quinque in domo una diuisi tres n duo et xii, 52 1225 duo in tres diuidentur. In duo et in tres contra duo et contra tres significat. Et notandum quo modo quinque diuisos dicat cum. widealur sex personarum subiecisse uocabula jafris scilicet et filii matris el filiae socrus ei nurus intellegendumque ean1240 dem socrus quam matris nomine designatam quia quae mater est filii ipsa et socrus est wxoris eius ideoque illa ipsa et in filiam suam et in nurum dicitur esse diuisa. Quas si qui diuisiones etiam allegorice quaerat interpretari, tres in duo et duo in tres diuiduntur quia boni malis et mali bonis sentiunt 1245 atque agunt aduersa. Tria namque ad eos qui fidem summae trinitatis seruant pertinere nemo qui dubitet. Duo quoque illis congruere qui a fidei unitate dissentiunt et multis scripturarum locis et ibi maxime probatur quod et immunda in archa animalia sub hoc numero retinentur et sola in genesi secundi 1250 diei opera uisa a Deo quia bona sint non dicitur. Pater in filium et fibus 4n patrem suwm. Pater hic diabolus Xii, 53 est cuius aliquando filii non illo creante sed nobis imitantibus eramus dicente domino : Vos ex atre diabolo estis. Sed postquam uocem monentis audiuimus, Obliuiscere bobulum tuwm et 1255 domwm patris tut, uenit ignis ille, id est gratia spiritalis, separauit nos ab inuicem ostendit alterum patrem cui deceremus : PE Pater noster qui es 4n caelis. $01 Mater in. fiam et filia in matrem. Mater sinagoga filia est ecclesia primitiua quae et eam de qua genus duxit sinagogam 1260 fidei persecutricem sustinuit et ipsa eidem sinagogae fidei ueritate contradixit. Socrus in murum suam et wurus in socrum suam. Socrus sinagoga nurus est ecclesia de gentibus quia sponsus ecclesiae Christus filius est sinagogae dicente apostolo : Quorwm Patres 1227/1229 Hieron., ;n Mazzb. (PL. XXVI, 69 D). — 1230 Es. xix, 1-2. — 1238/1241 1249 1248 Gen. vii, 2. Ambrt., exp. eu. s. Luc. (CC XIV, VII, 1477-1480). 1297? Matth. vi, 9. 1254 Ps. 44, 11. 1253 Ioh. viii, 44. Gen. i, 8. : 1264 Rom. ix, 5.

1238 personarum sex C

— 1238/1239 uidelicet /4 B C E

1239 pos; intelle-

gendumque adZ. est J — 1242 Qua G* J quis B? D, oz. J — 1243 quaeret ABCE . 124?aoz.D . fideCD unitatisC D 1264 patres ozz. B* E

xli, 51-58

263

1265 e ex quibus Christus secundum carnem. Socrus igitur, id est mater sponsi, et in nurum sicut praediximus suam et in filiam diuisa est quia sinagoga carnalis siue de circumcisione seu de praeputio credentes persequi non cessat. Sed et ipsae in socrum matremque sunt diuisae nolentes circumcisionem reci1270 pere carnalem ut actus apostolorum docent. Xli, 54-55 Dicebat autem et ad turbas : Cum wideritis nubem orientem ab occasu statim dicitis : Nimbus uenit ; et ita fit. Et cum austrum A flantem dicitis : Quia aestus erit ; et fit. Nubem orientem ab occasw carnem, suam a morie resurgentem. significat. Ex illo 127; enim, omnibus terris imber euangelicae braedicationis infusus est. Austrum flaniem ante aestus tribulationes lentores ante

Tudicium. Hypocritae, faciem terrae et caeli nostis brobare ; hoc autem tempus quomodo non $robatis ? Quid nube et austro mystice 128o designetur praeoccupando perstrinximus. Sed et ad litteram manifestus est sensus quia qui ex elementorum immutatione statum aurarum quia uoluerunt facillime praenoscere potuerunt possent etiam, si uellent, hoc tempus, hoc est uel primi uel secundi dominici aduentus, nam de utroque non nulla 128; praemiserat, ex dictis intellegere prophetarum qui hoc utrumque manifestissimis uel indiciis rerum uel annorum praesignauere curriculis. Et ne qui de turba sibi forte de imperitia blandirentur et se idiotas ac propheticae lectionis ignaros temporum cursum probare non posse causarentur uigilanter adiungit: Xii, 57 1200 Quid auiem et a uobis ipsis non ?udicatis quod. dustum. est ? Ostendens eos utpote rationalem creaturam, etsi litteras nesciant, naturali tamen ingenio posse dinoscere uel eum qui opera in se quae nemo alius fecisset supra hominem intellegendum et ideo Deum esse credendum uel post tot saeculi

xii, 56

1295 huius

iniustitias

iustum

creatoris

iudicium

esse uenturum.

Nemo igitur ex eo quod supra dictum est seruum nescientem domini uoluntatem uapulare paucis inter peccandum de remedio nesciendi praesumat qui ut alia taceam ex eo ipso quod homo est nec mala quae caueat nec bona potest ignorare 1500 quae appetat. xii, 58 Cum autem uadis cum aduersario tuo ad. brincipem in wia da operam liberari ab illo ne forte trahat te apud iudicem et iudex tradat te exactori et exactor qmiliat te 1n carcerem. Et haec sicut et superiora saeculi calcandas illecebras aduentumque tre1269 Act. xv, 1 sqq. ; xxi, 21. 1342).

1273/1277 Aug., quaest. eu. s. Luc. (PL. XXXV,

1271 uideretis B 1273 aestas C D tribulatio E leniorem B, leuiores G* CH 1290 eta]ex B E ipsis oz. J

D

1276 aestum B tribulationem B, 1285 utroque B E 1287 circulis

1300 appetit B* E G J

1303 hoc

264

IN LVCAM IV

13e; mendi iudicis continua docent expectatione praestolandum. PL Aduersarius quippe noster in wia est sermo Dei contrarius no-. oz stris carnalibus desideriis in jraesenti uita a quo ipse liberatur qui braeceptis eius humiliter subditur. Alioquin. aduersarius iudici et iudex tradet exactori quia ex sermone domini contem1310 flor eius peccator tenebitur in examine iudicis. Quem. vudex exactori tradet quia hunc maligno spiritui ad ultionem trahere jermittet ut compulsam. animam ipse ad poenam de corpore exigat quae ei ad culpam sponte consensit. Exactor mittit 4n carcerem quia ber malignum spiritum in inferno vretruditur quo 1315 usque dies vudicii ueniat ex quo iam in inferni ignibus simul et R ipse crucietur. xii, 59 Dico tibi : Non exies inde donec etiam nowissimum minutum reddas, id est donec etiam minima peccata persoluas quae quia G

semper soluere poenas patiendo sed numquam persoluere 1320 ueniam consequendo poteris, neque enim ibi ueniae locus erit, numquam exies inde ubi perpetuas operum poenas lues. XI I Aderant autem. quidam ipso in tempore muntiantes sli. de Galileis quorum sanguinem Pilatus maüscuit. cum |sacrificiis eorum. Hi Galilei qui ab impio praeside sunt inter sua sacri132; ficia necati suorum quidem scelerum poenas impia scelerataque morte soluunt. Quibus tamen non ipsa mors, nam et bonos quoque sic potuisse mori beatorum martyrum gloria declarat, sed uita improba pro qua in secundam mortem mitterentur obfuit ; uerum ad correctionem uiuentium ut pesti133o lente flagellato stultus sapientior fieret uel certe ad exemplum corrigi nolentium ideoque pessime periturorum tali sunt morte multati. Denique sequitur : xiii, 2-3 Et respondens dixit illós : Putatis quod hà Galilet prae omnibus Galileis peccatores fuerunt quia. talia bassi sunt ? Non, 133; dico wobis, sed müsi paenitentiam.

habueritis,

omnes

similiter

peribitis. Re uera enim qui non paenitentiam habuerunt similiter perierunt quia quadragesimo dominicae passionis anno uenientes Romani quos designabat Pilatus utpote ad eorum gentem regnumque pertinens et incipientes a Galilea 134o unde et dominica praedicatio coeperat adeo radicitus impiam gentem deleuerunt ut non solum atria templi qua sacrificia deferri consueuerant sed et interiora domus qua Galileorum accessus non erat humano sanguine foedarent. Quia uero typice Pilatus qui interpretatur os malleatoris diabolum signi1306/1316 Greg. Magn., Lom. in ex. (PL LXXVI,

1297 B-C).

1344 Hie-

ron., 7077. (CC LXXII, 141, 18-19).

1309 ex ozz. B* 1312 05; animam aZ4. exire sup. B* 1313 mittet B, mittat C 1322 Aderunt B* E 1326 ctoz. . AB E 1338utpote]utpostea D* E — 1342 Galilea eorum D 1343 accensus D consuerant /4 B* E

xii, 58-xiii, 6

265

144; ficat semper caedere paratum sanguis peccatum sacrificia bonas actiones exprimunt Pilatus sanguinem Galileorum cum sacrificiis eorum miscet quando diabolus elemosinam preces ieiunium ceteraque bona gesta fidelium uel mortifera carnis et sanguinis delectatione uel odii meditatione uel inuidiae 1550 furore uel humanae laudis ambitione uel alia qualibet nefaria peste commaculat ut quamuis oblata domino uideantur nihil tamen offerentibus prodesse callidus insidiator efficiat quod nobiscum agi cotidie utinam nesciremus. xili, 4-5 Sicut illi decem et octo swbra quos cecidit turris in. Siloam 1355 €i occidit eos. Putatis quia et isi debitores fuerunt braeter omnes homines habitantes in. Hierusalem ? Non, dico uobis, sed si

non Qaemitentiam .egeritis, omnes similiter peribitis. Et isti Hierosolimitae quemadmodum et illi Galilei non soli fuere peccatores sed in terrorem sunt reliquorum puniti qui ruina 1360 turris oppressi praenuntiant omnes qui paeniteri noluerint Iudaeos cum ipsis suis moenibus esse perituros. Non frustra decem et octo qui numerus apud Graecos ex I et H, hoc est isdem quibus nomen Iesu incipit litteris, exprimitur. Indicant enim eos hinc maxime meruisse damnari quia nomen saluato1365 ris auditum spernere potius quam suscipere maluerint. Mystice autem turris Siloae illa est cui psalmista decantat : Deduxisti me quia factus es spes mea turris fortitudinis a facie inimici. Nam et ipsum Siloae nomen quod interpretatur missus et ubi caecus a natiuitate lumen accepit eum nimirum significat qui 1370 ait : Ego lux in mundum ueni ; et iterum : Et qui misit me mecum, est. De cuius casu sub metafora lapidis alibi dicitur : Onw»is qui ceciderit swpra illum lapidem. conquassabitur, supra quem auiem ceciderit comminuet illum. Aliter. Vnusquisque nostrum turrem debet aedificare uirtutum prius sumptibus 137; computatis ne cum perficere nequiuerit a praetereuntibus rideatur. Haec turris bene constructa persistit. Sin autem erecta in superbiam firma non habuerit fundamenta, cadet super eum a quo aedificata est. Dicebat autem hanc similitudinem : Arvborem fici habebat quixiii, 6 1380 dam. plantatam in winea sua. Potest quidem haec arbor fici generis humani designare naturam quae bene plantata, hoc est ad auctoris sui similitudinem creata, est. Sed Deo quaerente per triennium fructum dare negauit quia ante legem 1366 Ps. 60, 3-4. qtu

xx Tr8;

(PL LXXVI,

— 1368 Ioh. ix, 7.11. 1374 Luc. xiv, 28-29.

— 1370]Ioh. xii, 46. Ioh. viii, 29. — 1371 1380/1467

Greg. Magn., Pozx im em.

1228. C-123o C).

1349 delectione C, dilectione D 1356 habitantibus C D nisi B! E 1357 non oz. B E 1360 paenitere 4 B C tenuetint B 1363 lesum D J* 1364 qui D 1368 posferius et in ras. B 1375 reficere D* E, sufficere G in-

tideatur B? 18

BEDA CXX

PL 305

266

IN LVCAM IV

sub lege sub gratia oboedire despexit. Verum si ad superiora 1538; Tespexeris, animaduertes eam etsi generaliter omnium specialiter tamen sinagogae typum portare. Nam cum praemissa illa terribili tremendaque sententia, sí non faenitentiam egeritis, omnes similiter beribitis, mox de infecunda atque eradi-

canda arbore parabolam subiungit apertissime docet eos qui1390 bus loquebatur instar infructuosae fici, si non paenituerint,

139;

xill, 7

1400

140;

1410

esse succidendos. Vinea exgo domni sabaoth domus Israhel est, ut Esaiae cantico docemur. Sinagoga autem in eadem domo condita fici est arbor in uinea. Sed qui uineam suam permisit a uiatoribus diripi hic etiam ficum iussit excidi. Et wemit quaerens fructum in illa et non inuenit. Ipse qui sinagogam per Moysen instituit dominus in carne natus apparuit et crebrius in sinagoga docens fructum fidei quaesiuit sed in Pharisaeorum mente non inuenit. Dixit autem ad. cultorem uineae : Ecce anna tres suni ex quo 4enio quaerens fructum, in. ficulnea hac, et nom inuenio. Per cultorem uineae apostolorum doctorumque ordo exprimitur quorum precibus ac monitis assidua plebi Dei cura suggeritur. His etenim dominus saepissime de infructuosa ludaeorum PL gente querebatur quod per tres annos suae uisitationis, hoc 504 est in legalibus edictis in propheticis contestationibus et in ipsa coruscantis euangelii gratia, neglegens extiterit. Succide ergo illam, ut quid etiam terram occupat ? Non ab apostolis sed a Romanis gens Iudaea succisa et a terra repromissionis eiecta est. Sed swccide, inquit, ?/lam, succisionis ei uenturae cladem paenitentiam suadendo propone. Quae iusto iudicio terram cum regno perdidit pro cuius amore caeli ciues persequi ipsumque caeli et terrae regem occidere non metuit dicens per suos pontifices et Pharisaeos : S6 dimittimus ewm sic, omnes credeni 4n. eum, et uenient Romani et tollent nostrum

1415 el locum et gentem. Potest etiam per terram sterili ficu occupatam Iudaicae plebis turba figurari quae noxia praepositorum umbra ne ueritatis lumen recipere posset pressa et ne supernae dilectionis sole calefieret exemplo est eorum prauitatis impedita iuxta quod eisdem alibi saluator : Vae, inquit, uobis 1420 Scribae et. Pharisaei hypocritae qui clauditis regnum caelorum

xiii, 8

ante homines, uos enim non intratis nec introeuntes sinitis inirare.

At ille respondens dixit illà : Domine dimitte illam et hoc anno usque dum fodiam circa illam. Vox apostolorum est qui post 1391 Es. v, 7. 1400/1406 Beda, i7 Mare. (III, 1400/1409). j 1419 Matth. xxiii, 15.

1388 simul

C D — 1391 enim

1423 At] Et J

CD

— 1392 docetur C

1413 Ioh. xi, 48.

1394 deripi B*

EG

xiii, 6-11

267

1425 passionem domini pro Iudaeis summopere precabantur ne ab

impaenitentibus dominicae crucis ultio peteretur. Vsque dum fodiam, inquit, circa illam, id est radicem infructuosae mentis

ligone bis acutae inuectionis humilem et praesentium uidelicet pressurarum et horrorem perpetuae damnationis incu1430 tiens. Omnis quippe fossa in imo est, eb nimirum increpatio dum meniem sibi demonstrat humiliat. Et mittam stercora, id est malorum quae fecit abominationem ad animum reducam et conpunctionis gratiam quasi de putredine stercoris exsuscitem. xil, 9 1455 Et st quidem fecerit fructum, sim autem in. futurum succides eam. Cum diceret, E£ s? quidem fecerit fructum, non subiunxit

aliquid sed suspendit sententiam ; cum uero adderet, si» auiem, continuo iudicium uenturae damnationis adnexuit dicens,

in, futurum succides eam, quia uidelicet multo procliuiorem ad negandum quam ad confitendum Deum sinagogam uidebat. Vnde et alibi rebus eandem figuram quam hic uerbis agens infecundam ficum aeternae sterilitatis maledictione damnauit ostendens uidelicet eam, etsi fodiant apostoli corripiendo, etsi stercus aduehant peccata improperando, nulla tamen paeni1445 tentiae fruge cumulandam sed districtae bipennis seueritate tollendam. xil, IO-II Erat autem docens in singoga eorum sabbatis, et ecce mulier quae habebat spiritum infirmitatis annis decem et octo. Dicta. de ficu parabola dominus in sinagoga docuisse narratur ut uide1450 licet intimetur non alio parabolam tendere sed hoc esse fructum in ficulnea quaerere et non inuenire uerbum sinagogae commodare nec recipi. Quam tamen ne totam funditus ob culpam sterilitatis extirpandam putares sed reliquias per 1440

1455

1460

1465

electionem gratiae scires esse saluandas mox ibidem ecclesiae primitiuae sanatio sub incuruae mulieris specie subsequitur. Quae bene decem et octo annis fuit curuata qui numerus ternario sexties ducto perficitur quia uidelicet eam quae in testimonio legis in uaticinio prophetiae et in reuelatione gratiae per infirma opera langueret ostendit. Senarius enim numerus in quo mundi est creatura perfecta operum perfectionem significat. Tria uero sunt ut dixi tempora dominicae uisitationis in quibus Iudaea quia terrena magis quam caelestia nouerat operari quasi decem et octo annis a suae mentis erat rectitudine curuata. Et erat inclinata nec omnino boterat sursum respicere, quia. terrena sapiens infirma requirens caelestia cogitare nondum

1426 pateretur D 1428 iofectionis C* D humiliem B? C D G? J? 1437 adderit B* E, addidit B? 1438 adnexiit B* E*, adnexit E? G, abnexit J 1455 in- 7n ras. B 1459 languerat B? 1465 erit B*

DE 205

268

xiii,

I2-I3

IN LVCAM IV

sciebat audiens per prophetam : S? wolueritis et audieritis me, bona terrae manducabitis. Cui contra membris ecclesiae dicit apostolus : Quae sursum sunt sapite non quae swper terram. 1470

Quam. cum. uidisset Iesus uocauit ad. se et ait illi : Mulier dimissa es ab infirmitate tua. Et inposuit illi manus,

et. con-

festim erecta est et glorificabat Deum. Vidit praedestinando per gratiam uocauit illustrando per doctrinam imposuit manus spiritalibus donis adiuuando erexit ad glorificandum Deum in 1475 operibus bonis usque in finem firmam prouehendo. Quos, in-

quit, fraedestinawit hos et uocauit et quos uocauit hos et vustifi-

XUL 14 1480

1485

1490

cauit quos autem vustificauit illos e magnificauit. Respondens autem. archisinagogus indignans quia sabbato curasset Iesus dicebat turbae : Sex dies sunt in. quibus oportet operari, in. his ergo uenite et curamini et non àn. die sabbati. Sabbato curauit Iesus ostendens iam esse tempus ut secundum prophetiam cantici canticorum aspiraret dies et remouerentur umbrae. Sed nesciebat archisinagogus uel hoc uel illud multo excellentius sacramentum quod sabbato curando dominus intimabat quia scilicet post sex saeculi huius aetates perpetua uitae immortalis erat gaudia daturus. In cuius figuram Moyses sabbato non a bona sed a seruili, hoc est noxia, praecepit actione feriandum illud utique tempus praefigurans quo saecularia nostra opera non autem religiosa, hoc est Deum laudandi, acta cessarent. Fallitur ergo et fallit archisinagogus quia lex in sabbato non hominem

xlil, I5 1495

1500

xiii, 16 1505

curare sed onera ferre, hoc est

peccatis grauari, prohibuit. Respondens autem, ad illum dominus dixit : Hwypocritae, unusquisque uestrum sabbato non soluit bouem swwm aut asimum a praesepio et ducit adaquare ? Infidelitatis quidem arguit principes sinagogae et merito hypocritarum, id est simulatorum, nomine notat quos cum magistri plebium uideri appeterent hominis sanationem pecoris curae postponere non puderet. Sed altiori sensu bouis et asini uocabulo Iudaeum Graecumque significat de quorum uocatione scriptum est : Bos cognowit bossessorem suwm et asinus braesepe domini sui. Qui uterque peccati uinculis absolutus sitim aestumque mundi PL 506 huius dominici fontis haustu deposuit. Hanc autem filiam Abrahae quam alligauit satanas ecce decem et octo annis non oportuit solui a winculo isto die sabbati ? Filia Abrahae est anima quaeque fidelis filia Abrahae ecclesia de utroque populo ad fidei unitatem collecta quae tempore legis et dominicae resurrectionis impleto per gratiam spiritus 1467 Es. i, 19. 1469 Col. iii, 2. 1500 Es. i, 5. 1486 Leu. xxiii, 5.

1478 Respondit B*

1493 illos

CD

1475 Rom. viii, 50.

1503 domini B* E

1482 Cant. ii, 17.

xiii, II-I9

269

sancti septiformem uincula longae captiuitatis erupit, nam et 1510 hoc modo fortasse mysterium sabbati decemque et octo annorum potest non inconuenienter intellegi. Idem est ergo mystice bouem uel asinum solutos a praesepio potum agi quod est filiam Abrahae a uinculo noxiae inclinationis erigi ecclesiam uidelicet.ex Iudaeis gentibusque congregatam ]la151; queis peccatorum per aquam baptismatis absolui atque ad caelestia speranda sublimari. Notandum sane quod infandissima heresis ex eo quod dominus ait mulierem alligatam a satana conatur astruere corporum humanorum uitia non ad Deum auctorem sed potius ad diabolum pertinere quasi dia1520 bolus cum habeat semper cupiditatem nocendi nocere cuiquam possit, nisi ab omnipotente acceperit potestatem. Nam quid aliud non solum in libro beati Iob quem memorata heresis cum ceteris ueteris instrumenti libris et cum ipso Deo qui dedit quasi maligno mundi principe uesanus exsufflat sed 152; etiam in euangelio declaratur ubi daemonia nec in porcos irent, nisi hoc illis ipse concederet, sicut et supra docuimus. Et cum haec diceret eyubescebant omnes aduersari eus, et

xil I7

1550 xii, 18-9

|

1535

154o

154;

omnis bopulus gaudebat in unuersis quae gloriose fiebant ab eo. Qui de dictis saluatoris erubescunt ficulneae sterili se iure comparandos ostendunt, qui gaudent de miraculis eius ad filiam Abrahae Deum de sua erectione glorificantem, hoc est ad ecclesiam fidei pietate, se pertinere declarant. — Dicebat ergo : Cui simile est regnum Dei et cui simile esse existimabo illud ? Simile est grano sinapis. Regnum Dei $raedicatio euangelii est et notitia scripturarum quae ducit ad witam et de qua dicitur ad Iudaeos : Auferetur a uobis regnum Dei et dabitur genti facienti fructus eius. Simile est ergo huiuscemodi regnum grano sinapis ob feruorem utique fidei uel quod dicatur uenena expellere. Vnde et alibi legimus fidem perfectam grano sinapis comparatam quia uidelicet omnia dogmata prauitatis sua simplicitate et humilitate deuincat. Quod. acceptum homo misit in hortum suum. Homo Christus hortus est ecclesia semper eius et disciplinis excolenda et donanda muneribus. Qui bene dicitur idem quod seuerit granum accepisse quia uidelicet dona quae nobis cum patre tribuit ex diuinitate nobiscum accepit ex humanitate unde dicitur : Accepit dona in hominibus ; et alibi Petrus ait : Et fro-

missione spiritus sancti accepta a patre effudit hunc quem uos widetis e auditis. 1525 Luc. viii, 32. 1522 Iob. ii, 6. 95 A) ; Beda, in Marc. (1, 1950/1953). 23. TAGES 1547 Ps. 67, 19.

1534/1538 Hieton., /z Mazzb. (PL XXVI, — 1036 Matth. xxi, 45. — 1539 Luc. xvii, 6.

1523 pos? qui add. eum swp. p? 18522 quem memorata] commemorata G! se 1532 pietatis D, pie / ptincipi B? 1524 50s; quasi adZ. cum sup. G! om. C 1548 hanc B E quam B?

270 I550

1555

1560

1565

IN LVCAM IV

Et creuit et factum est in arborem. Creuit euangelii praedicatio cunctum disseminata per orbem crescit et in mente

cuiusque credentis quia nemo repente fit perfectus, sed ascensus, inquit, i» corde eius disposuit in conualle lacrimarum, et infra, ambulabunt de uirtute in uirtutem, uidebitur Deus deorum in. Sion. Gradatim quippe de conualle lacrimarum ascenditur ut in monte caelestium gaudiorum Deus deorum uideatur, crescendo autem sinapis granum non herbarum quae uelociter arescunt sed arboris instar exsurgit longa scilicet annositate et opima fertilitate gaudentis. Et. nota quod dum in uinea ueteri ficus infecunda redarguitur noua mox in horto euangelii sinapis arbor procreatur. Et uolucres caeli requieuerunt in ramis eius. Rami huius arboris dogmatum sunt diuersitates in quibus animae castae quae uirtutum pennis ad superna tendere sciunt nidificare et requiescere gaudent. Quis dabit, inquit, mihi pennas sicut

columbae, et wolabo et equiescam ? Potest in grano sinapis ipsa dominicae incarnationis humilitas intellegi quod acceptum homo misit in hortum suum quia corpus crucifixi saluatoris accipiens Ioseph in horto sepeliuit. Creuit autem et factum est 1570 in arborem quia resurrexit et ascendit in caelum. Expandit ramos in quibus uolucres caeli requiescerent quia praedicatores dispersit in mundum in quorum dictis atque consolationibus ab huius uitae fatigatione fideles quique respirarent. xlii, 20-21 Et iterum dixit :Cui simile aestimabo regnum Dei et cui si1575 male est ? fermento quod acceptum mulier abscondit in farinae sata iria donec fermentaretur totum. Satum genus est mensurae iuxta morem $rowinciae Palestinae wnwm et dimidium modium capiens. Fermentum ergo dilectionem dicit quae feruefacit et excitat mentem. Mulierem uero illam filiam Abrahae cui 1580 supra manus imposuit et confestim erecta glorificabat Deum hoc est ecclesiam significat cuius farina nos sumus quotquot

timoris et spei exercitio quasi mola superiore et inferiore con1585

terimur ut iuxta apostolum unus panis unum corpus multi simus in Christo. Abscondit ergo mulier fermentum dilectionis in farinàe sata tria quia praecepit ecclesia ut diligamus dominum ex toto corde tota anima tota uirtute. Cui sub typo Sarrae per Abraham dicitur : Accelera tria sata similae commásce el fac subcinericios Panes. Possunt in farinae satis tribus 1552 Tuuenal., 5z7. II, 85. Ps. 85, 6-8. 1562/1566 Hieron., in Matzib. (PL XXVI, 95 C). 1565 Ps. 54, 7. 1568 Ioh. xix, 39-42. 1576/1078 Hieron., in Mattb. (PL XXVI, 95 A). 1583 I Cor. x, 17. 1585 Marc. xii, 33. 1587 Gen. xviii, 6.

1551 deseminata B* E 1586 gradiorum B* E G* 1558 longo BF E GJ 1362 huius] eius B E 1569 hortum B E 1574 existimabo C D et cui om.BE 1575 fermentum G 1578 feruere facit B? D G? J 1880 manum BE 1584 sumus B* CF DEG J

PL 507

xiii, I9-25

271

etiam tres dominici seminis fructus tricesimus scilicet sexage159o simus et centesimus intellegi, id est coniugatorum continentium uirginum. Et pulchre dicit eatenus absconditum in farina fermentum donec fermentaretur totum quia caritas in nostra mente recondita eo usque crescere debet donec totam mentemin sui perfectionem commutet ut nihil uidelicet praeter 1595 ipsam conditoris sui dilectionem diligere agere recolere anima possit. Quod. hic quidem inchoari sed ibi habet perfici ubi cum sit Deus omnia in omnibus omnes uno eodemque suae dilectionis igne calefacit. xiii 23-24 Aitautem illi quidam :Domine, si auci sunt qui saluantur ? 1600 Ipse autem dixit ad los: Contendite intrare fer angustam portam. Per angustam portam aula salutis intratur quia per

labores necesse est et ieiunia saeculi fallentis illecebra uincatur. Et bene dixit, Contendite ?nirare, quia nisi mentis conten-

tio ferueat unda mundi non uincitur per quam anima semper 1605 ad ima reuocatur. Quia multi, dico uobis, quaerunt intrare et nom. poterunt. Quaerunt intrare salutis amore prouocati et non poterunt itineris asperitate deterriti. Quaerunt hoc ambitione praemiorum a quo mox laborum timore refugiunt non quia iugum 16:10 domini asperum aut onus est graue sed quia nolunt discere ab eo quoniam mitis est et humilis corde ut inueniant requiem animabus suis eoque fit angusta porta qua intratur ad uitam. xiii, 25

Cum autem intrauerit paterfamilias et clauserit ostium et in-

cipielis foris stare et pulsare ostiwm dicentes : Domine aperi no1615 bis. Paterfamilias uidelicet Christus qui ubique totus est ex diuinitate intus quidem est eis quos in caelesti patria praesens sua uisione laetificat sed quasi foris est adhuc eis quos in hac peregrinatione certantes occultus consolator adiuuat iuxta quod ipse promisit : Ecce ego uobiscum sum omnibus diebus 1620 usque ad consummationem saeculi. Intrabit autem et claudet ostium quando totum corpus suum quod est ecclesia resurrectionis gloria clarificatum ad suae contemplationis gaudium perducens reprobis locum paenitentiae tollet quem nunc cunctis pie pulsantibus aperit. Nam foris stantes ostium pul162; sare est a beatorum sorte secretos misericordiam quam neglexerant a Deo frustra flagitare. Et respondens dicet uobis :Nescio uos unde sitis. Quomodo nescit unde sint cum psalmus dicat, Domnus now cogitatio1589/1591 Hieron., 74 Maz. (eL XXVI, 92 A); supra Ill, 437/447. I Cot. xv, 28. 1611 Matth. xi, 29. 1619 Matth. xxviii, 20.

1597 1628 Ps.

95, 11. 1898 calefaciet B?, calefecit / 1602 inlecebrae P? uincantur B? 1604 unde B C* E 1606 Qui D 1613 poszerius et oz. D 1620 Intrauit D cludit D, cludet G. J 1625 segregatos B? E 1626 flagitari D

PI 508

2

IN LVCAM IV

nes hominum quoniam uanae sunt, et alibi scriptum sit, Ipse 165o nowit decipientem et eum qui decifitur, nisi quia scire Dei aliquando cognoscere dicitur aliquando approbare : Qwoniam nouit dominus uiam iustorum ; qui autem ignorat ignorabitur. Et scit ergo reprobos quos cognoscendo iudicat neque enim iudicasset quos minime cognosceret et tamen quodammodo 1655 nescit eos unde sint apud quos fidei et dilectionis suae caracterem non approbat. xiii, 26

Tunc incipietis dicere :

Manducauimus coram te et bibimus,

et in blateis nostris docuisti. Vel simpliciter intellegendum quod fidei mysteria sperantes Iudaei eo se domino notos arbitren1640 tur, si solum uictimas ad templum deferant coram domino epulentur prophetarum lectionem auscultent, nescientes illud apostoli, Non est regnum Dei esca et potus sed iustitia et pax et gaudium 1n spiritu sancto, et alibi, Quorum deus wenter est et gloria in confusione ipsorum, id est in circumcisione carnali,

164; uel mystice sentiendum manducare eos et bibere coram domino qui uerbi pabulum digna auiditate suscipiunt. Vnde ipsi qui haec dicunt uelut exponendo subiungunt, ef ?m jlateis nostris docuisti. Scriptura enim sacra aliquando nobis cibus est aliquando potus. In locis obscurioribus cibus est quia 1650 quasi exponendo frangitur et mandendo gluttitur. Potus uero est in locis apertioribus quia ita sorbetur sicut inuenitur. Et occulta ergo mandata sacri eloquii et aperta se intellexisse testantur qui reprobanti se iudici quia manducauerint coram illo et biberint conqueruntur. Sed timendum est ualde quod 1655 additur :

mul 27

xiii: 28

Et dicet uobis : Nescio uos unde sitis ; discedite a me omnes operarii iniquatatis. Non, inquit, legalium festiuitatum epulatio iuuat quem fidei pietas non commendat, non scientia scripturarum Deo notum facit quem operum iniquitas obtutibus eius 166o ostendit indignum. Ib) erit fletus et stridor dentium.

Fletus de ardore stridor

dentium solet excitari de frigore. Vbi duplex ostenditur gehenna, id est nimii frigoris et intolerabilis esse feruoris. Cui beati Iob sententia consentit dicentis : Ad calorem mimium 1665 transibunt ab aquis niuium. Vel certe stridor dentium prodit indignantis affectum eo quod sero unumquemque baenáteat sero ingemüscat sero irascatur sibi quid iam peruicaci improbitate deliquerit. 1629 Iob xii, 16.

1631 Ps. r, 6.

1632 I Cor. xiv, 58.

1643 Philip. iii, 19. 1664 Iob xxiv, 19. (CC XIV, VII, 2284-2286). 1640 deferunt D

1642 Rom. xiv, 17.

1665/1668 Àmbr., exp. ez. s. Lac.

1653 manducarint B E*, manducarent E? 1657 festiuitatem B E 1662 excitare B* D E 16652ad BE aquas B? nimium B* E, nimias B? 1667 ingemescat C* D G? J irascitur D qui B E

xiii, 25-34 xiii, 30

xiii,

31-32

273

Et ecce sunt nouissimi qui erunt primi, e sunt rimi qui 1670 erunt nowissimi. Principalis quidem huiusce sententiae sensus ex superioribus patet quia populi gentium diu sine fide uiuentes essent ad fidem uocandi et Iudaei caput fidei et iustitiae per tot saecula tenentes futuri essent in caudam. Potest autem et ita intellegi quia non nulli ad saeculum despecti 1675; magnam in futuro sint gloriam habituri et alii apud homines gloriosi a districto sint iudice damnandi; potest et ita quia multi sero ad Dei seruitium uenientes magnis uitae meritis excellant alii uero a prima aetate spiritali studio feruentes ad extremum otio torpente lassescant. 1680 In ipsa die accesserunt quidam Pharisaeorum dicentes 4lli : Exi et uade hinc quia Herodes uult te occidere. Et ait illis : Ite dicite wulpi illi. Propter dolos et insidias Herodem uulpem appellat quod plenum fraudis est animal et in fouea semper latere desiderans odore etiam taetro putens et numquam rec1685 tis itineribus sed tortuosis anfractibus currens. Quae cuncta hereticis quorum Herodes typum tenet congruunt qui Christum occidere, id est humilitatem fidei christianae credentibus eripere, moliuntur. 1690

xili, 33 1695

1700

xiii, 34 H

1705

Ecce eicio daemonia et sanitates perficio hodie et cras et tertia consummor. Mystice haec a domino et figurate dicta intelleguntur, neque enim eo die passus est qui est ab hoc die tertius cum continuo dicat : Verum tamen oportet me hodie et cras et sequenti ambulare quia non capit prophetam perire extra Hierusalem. Exgo quod ait, eicio daemonia et samitates berficio hodie et cras et tertia conswmmor, referatur ad corpus eius quod est ecclesia. Expelluntur enim daemonia cum relictis paternis superstitionibus credunt in eum gentes, et perficiuntur sanitates cum secundum eius praecepta uiuitur posteaquam fuerit diabolo et huic saeculo renuntiatum usque in finem resurrectionis quae tamquam tertia consummabitur, hoc est ad plenitudinem angelicam per corporis etiam immortalitatem perficietur ecclesia eius. Hierusalem. Hierusalem quae occidis prophetas et lapidas eos qui mütiuntur ad te quoties uolui congregare filüos tuos quemadmodum auis nidum suum sub bennis, et noluisti. Hierusalem non saxa et aedificia ciwitatis sed. habitatores uocat quam patris plangit affectu. sicut et in. alio loco legimus quod widens eam 1706/1714 Hieron., /» Maz£b. (PL XXVI, 181 C).

1681 o;7 Ite add. et BD E huius D 1670 erant B? J 1669 erant B? J 1691 putans B* E, pudens G 1684 taetro oz. B E 1683 pleno B* E 1700 qua 1692 cum oz. B C D E, ut sup. BP? ad D qui est] quia D B* D E G* J, quia C 1702 perficitur B* E

PIS 510

274 1710

1715

xill, 35 1720

1725

A 1730

VH

155

R

1740

xiv, I-2

1745

IN LVCAM IV

fleuerit. In eo autem quod. dicit, quotiens uolui congregare filios tuos, omnes retro prophetas a se missos esse testatur. Auis quoque similitudinem congregantis sub pennis nidum suum 27 cantico deuteronomii legimus : Sicut aquila, protegere nidum. swwm et swper ullos suos desiderabit expandens alas suas suscepit eos et tulit super pennas suas. Et pulchre qui Herodem de sua nece tractantem uulpem uocarat se ipsum aui comparat. Fraudulenta enim uulpis semper insidias auibus tendere non cessat. Ecce relinquitur uobis domus uestra. Ipsam ciuitatem quam nidum suum uocauerat nunc domum Iudaeorum appellat quae non immerito domini auxilio nudata suae ditioni relinquitur quia non solum auis illius omnipotentis quam Matheus gallinam nuncupat alis protegi despexit sed et eandem auem se protegere uolentem uulpibus deuorandam, id est Herodi et Pilato crucifigendum tradidit Christum. Nec mora uulpium earundem, hoc est regum terrae, et ipsa rapinae donatur. Occiso enim domino uenerunt Romani et quasi nidum uacuum diripientes tulerunt eorum locum gentem et regnum. Dico autem uobis : Quia non widebitis me donec ueniat cum dicetis : Benedictus qui uenit in nomine domini. Haec quidem turbae dixerunt domino ueniente ad Hierusalem. Sed quia Lucas «on dicit quo hinc abscesserit dominus w£ non ueniret nisi eo lempore quo iam illud diceretur, berseuerat. quippe in itinere suo donec ueniat Hierusalem, cogit profecto hoc mystice intellegi, hoc est de ?//o eius aduentu quo in claritate uenturus esí, maxime cum Matheus haec dominum post decantatas ei a turba laudes dixisse testetur. Aliter quod dicit hoc est. Ns: paenitentiam egeritis et confessi fueritis ibsum esse me de quo prophetae cecinerunt. filium. omnipotentis bairis, meam faciem non widebitis. Habent Iudaei datum. sibi tempus paenitentiae confiteantur benedictum qui uenit in. nomine domini et. Christi ora conspicient. Et factum est cum intraret in. domum cuiusdam principis Pharisaeorum. sabbato manducare banem et ipsi obseruabant eum. Et ecce homo quidam hydropicus erat ante vllum. Hydropis morbus ab aquoso umore uocabulum trahit. Graece enim jócop aqua uocatur. Est autem umor subcutaneus de uitio 1709 Luc. xix, 41. 1712 Deut. xxxii, 1r. 1720 Matth. xxiii, 57. 1728 Matth. xxi, 9 ; Marc. xi, 9. 1729/1935 Aug., de cons. eu. (C$EL. XLIII, 249, 17-22;250,5-6,21-253). 1734 Matth. xxiii, 57-39. — 1735/1740 Hieron., in Mattb.

(PL XXVI, 182 B).

— 1735 Luc. xiii, 5.

1712 protegens P?

1713 desiderans B?, conpatet D* Dos! uestra add. 1721 et oz, B E eundem B* E 1722 om.B i"30testatur G J 1715 uocaret BF C D E J relinquetur B C E? G? J

desiderabat /

expandit C D

E Fraudolenta B E 1717 desetta J 1720 potentis C D

deuorandum C D E*

1734 ei

xiii, 34-xiv, 5

275

uesicae natus cum inflatione turgente et anhelitu fetido propriumque est hydropici quanto magis abundat umore inordinato tanto amplius sitire et ideo recte comparatur ei quem fluxus carnalium uoluptatum exuberans adgrauat compara1750 tur diuiti auaro qui quanto est copiosior diuitiis quibus non bene utitur tanto ardentius talia concupiscit. XlV, 3-4 Et respondens lésus dixit ad legis peritos et Pharisaeos : Licet sabbato curare ? At illi tacuerunt. Quod dicitur respondisse Iesus ad hoc respicit quod praemissum est, et ifs? obseruabant 1755 eum. Dominus enim nowit cogitationes hominum. Sed merito interrogati tacent qui contra se dictum quicquid dixerint uident. Nam si licet sabbato curare, quare saluatorem an curet obseruant ? Si non licet, quare ipsi sabbato pecora curant ? 1760 Ipse uero adprehensum sanawit ac dimisit. Prouida dispensatione dominus ante legis peritos et Pharisaeos hydropicum curat et mox contra auaritiam disputat ut uidelicet per huius aegritudinem corporis in illis exprimeretur aegritudo cordis. Denique post multa disputationis eius hortamenta subiunctum 1765 est : Audiebant autem omnia haec Pharisaei qui erant auari et deridebant illum. Hydropicus quippe quo amplius biberit amplius sitit. Et omnis auarus sitim multiplicat qui cum ea quae appetit adeptus fuerit ad appetenda alia amplius anhelat. xiv, 5 Et respondens ad. illos dixit : Cuius uestrum asinus aut bos 1770 in jutewm cadet et non continuo extrahet illum die sabbati ? Sic obseruatores sui Pharisaeos conuincit ut eosdem etiam auaritiae condemnet. Si uos, inquit, in sabbato asinum aut bouem aut aliud quodlibet animal in puteum decidens eripere festinatis non animali sed uestrae auaritiae consulentes, quanto 1775 magis ego hominem qui multo melior est pecore debeo liberare ? Congruenterque hydropicum animali quod cecidit in puteum comparauit ; umore enim laborabat. Sicut illam mulierem quam decem et octo annis alligatam dixerat et ab eadem alligatione soluebat comparauit iumento quod soluitur ut 1786 ad aquam ducatur. Et bene utroque loco bouem posuit et asinum quia siue sapientes quosque et hebetes siue ut supra dictum est utrumque populum eos significare sentiamus eum uidelicet cuius ceruicem iugum legis attriuit atque eum quem quilibet seductor repperit quasi brutum animal et nulla ra1785 tione renitens quo uoluit errore subtraxit omnes saluator adueniens satanae uinculis adstrictos omnes in imo concupiscentiae puteo demersos inuenit. Now est emim distinctio. 1755 Ps. 95, 11. 1765 Luc. xvi, 14. 1512-1516. 1787 Rom. iii, 22-24.

1770/1780 Augustinus ?

1758 obseruent D* E 1770 cadit B? EG 1780 ducatur] (A»V4gustinus» add. in marg. C nus» add. im marg. J

1781 supra

sic] ACugustinus» add. in zar. y 1782 sentiamus] (A5 V(gusti-

PE 511

276

IN LVCAM IV

Omnes enim. beccauerunt et egent gloriam. Dei iustificati gratis er gratiam ipsius ber redemptionem quae est in Christo Iesu. xiv,7-8 1790 Dicebat autem et ad inuitatos parabolam intendens quomodo jrimos accubitus eligerent dicens ad illos : Cum inuitatus fueris ad muptias non discumbas in rimo loco. Aperta quidem ad litteram est haec admonitio saluatoris docens humilitatem non solum apud Deum sed etiam apud homines esse lauda1795 bilem. Sed quoniam hanc euangelista non frustra parabolam uocat breuiter intuendum quid etiam mystice signet. Nuptias PL appellari Christi et ecclesiae coniunctionem multis locis appa- 51:2 ret. E quibus unum est : Nwmnquid $ossunt filii nuptiarum quamdiu sponsus cum illis est ieiunare ? aliud : Simile factum 18oo est regnum caelorum homini vegi qui fecit nuptias filio suo, et misil seruos suos uocare inuitatos ad muptias. Has ergo nuptias quisquis inuitatus adierit, id est ecclesiae se membris fidei gratia coniunxerit, non discumbat in primo loco, hoc est non

se de meritis gloriando quasi ceteris sublimior extollat. Et 18e; quidem studeat iuxta alterius loci parabolam ueste nuptiali uestitus, hoc est uirtutum fulgore coruscus, apparere sed ipsarum habitum uirtutum loco deuotae humilitatis adornet. xiv, 8-9 Ne forte honoratior te sit ànuitatus ab eo et ueniens ds quà te et illum uocauit dicat tibi : Da huic locum ; et tunc incipias cum 1810 rubore nowissimum, locum tenere. Honoratiori post inuitato locum dat ille qui de longae suae conuersationis confidentia securior factus cita illorum qui se in Christo secuti sunt agilitate praeitur et cum rubore nouissimum locum tenet quando de aliis meliora cognoscens quicquid de sua operatione celsum 1815 sentiebat humiliat dicens cum propheta : Egens sum ego et in laboribus a iwuentute mea exaltatus autem. humiliatus sum. et xiv, IO

confusus. Sed cum

wocatus fueris wade vrecumbe in mowissimo loco. Quanto magnus es, inquit, hwmilia te in omnibus, et psalmista 1820 gloriatur, Hwmiliatus sum usquequaque, domine, wwwifica me secundum uerbum tuum, manifeste significans ita se a domino posse uiuificari, si de suis ipse uirtutibus humilia sentiret. Vt cum uenerit qui te iÀnuitauit dicat tibi : Amice ascende su$erius. Veniens dominus quem humilem inuenerit amici no182; mine beatificans superius ascendere praecipiet. Quicumque enim hwumiliauerit se sicut baruulus hic est maior in regno caelorum. Tunc erit tibi gloria coram simul discumbentibus. Pulchre dicitur, T'wnc erit gloria, ne nunc quaerere incipias quod tibi 183o seruatur in fine quia sicut Salomon ait : Hereditas ad quam

1798 Marc. ii, 19. 1799 Matth. xxii, 2-5. 1805 Matth. xxii, 11-12. 1816 Ps. 87, 16. 1819 Eccli. iii, 20. 1820 Ps. 118, 107. 1825 Matth. xviii, 4. 1830 Prou. xx, 21.

xiv, 5-I2

277

festinatur in principio in nouwissimo benedictione carebit. Potest autem et in hac uita intellegi qui in nouissimo loco recum1855

bens inuenitur domino ueniente sublimatus quia cotidie dominus suas nuptias intrat cotidie mores sedes habitus conuiuantium diiudicat et superbos despiciens humilibus saepe tanta sui spiritus munera praestat ut eos merito simul discumbentium, hoc est in fide quiescentium,

coetus unanima

ad-

miratione glorificet stupensque in auctoris sui laudationem prosiliat dicens : M?hi autem mimis honorificati sunt amici tui, 1840 Deus, nimis confortatus est principatus eorum. EJ, II Quia omnis qui se exaltat humiliabitur, et. qui se humaliat exaltabitur. Et ex hac conclusione manifeste claret praecedentem domini sermonem typice intellegendum. Neque enim mox omnis qui se coram hominibus exaltat humiliabitur aut 1845 qui se in conspectu hominum humiliat exaltabitur ab eis, sed e contrario non numquam qui se uel in apice dignitatis uel in alia qualibet adquirenda gloria subleuat usque in finem exaltari non cessat similiter et humilis quilibet ac uerecundus in 1850

XiV,I2

1855

1860

sua qua contentus est usque ad uitae terminum mediocritate perseuerat. Et ideo quia iuxta ueritatis sententiam omnis qui se incaute de meritis adleuat humiliabitur a domino et qui prouide se de bene factis humiliat exaltabitur ab eo in eundem procul dubio sensum praemissus sermo redemptoris quo primos in nuptiis accubitus quaeri uetat congruit. Dicebat autem et ei qui se inuitauerat : Cum facis brandium aut caenam noli uocare amicos tuos neque fratres tuos neque cognatos neque wicinos diuites. Fratres amicos et diuites alterutrum conuiuia celebrare non quasi scelus interdicit sed sicut cetera necessitatis humanae commercia ubi et peccatores peccatoribus faenerantur ut recipiant aequalia ad promerenda uitae caelestis praemia nil ualere ostendit. Denique subiungit : Ne forie. el. ibsi te reimuitent et fiat tibi retributio. Non ait, et fiat tibi peccatum, sed e fiat, inquit, £ibi retributio. Cui simile

1865

1870

est quod alibi dicit : E? si bene feceritis his qui uobis bene faciunt, quae uobis est gratia ? Neque hic dicit, peccatum est uobis, sed quae uobis est gratia ? Siquidem et peccatores hoc faciunt. Quamuis sunt quaedam mutua fratrum amicorum cognatorum uicionorumque diuitum conuiuia quae non solum in praesenti retributionem sed et damnationem percipiunt in futuro. Denique ab apostolo inter opera tenebrarum

adnumerantur,

Sécut in die, inquit, honeste ambulemus

mon in comesationibus et ebrietatibus. Comesationes quippe sunt luxoriosa conuiuia quae aut collatione omnium celebrantur aut uicibus solent a contubernalibus exhiberi ut ne1839 Ps. 158, 17. 1831 nouissimis C D

1864 Luc. vi, 35.

1871 Rom. xiii, 13.

1872 commessationibus B E G, commesationibus D

PL 513

278

xiv,

IN LVCAM IV

187; minem pudeat inhoneste aliquid dicere aut facere quia ad hoc conuenitur ut foeda illic gerantur copia uini et incitetur libidinis diuersa uoluptas. 13-14 Sed cum facis conuiuium woca pawperes debiles claudos caecos el beatus eris quia mon habent retribuere tibi. Retribuetur enim 1880 fibi in resurrectione iustorum. Resurrectionem iustorum dicit quia, etsi omnes resurgant, eorum tamen non immerito quasi propria cognominatur qui in hac se beatos non dubitant esse futuros. Ergo qui pauperes ad conuiuium uocat in futuro praemium percipiet, qui amicos fratres et diuites uocat recepit 188; mercedem suam. Sed etsi hoc propter Deum facit in exemplum filiorum beati Iob, sicut cetera fraternae dilectionis officia ipse

XiV, I5 189o

1895;

1900

Xiy, I6

1905 X1v, I7

1910

qui iussit remunerat ; qui gulosos.ac luxoriosos propter lasciuiam inuitat poena in futuro plectetur aeterna. Haec cum audisset quidam de simul discumbentibus dixit ec : Beatus qui manducauit banem in regno Dei. Panis qui manducatur in regno Dei non iuxta Cerintum corporalis intellegendus est cibus sed ille utique qui ait, Ego swm fanis wiwus qui de caelo descendi, si quis manducauerit ex hoc bane wvuet PL n aeternum, id est si quis meae incarnationis sacramento per- 514 fecte incorporatus meae diuinae maiestatis uisione frui meruerit, hic perpetua uitae immortalis beatitudine gaudebit. Sed quia non nulli hunc panem fide tenus quasi odorando percipiunt dulcedinem uero eius attingere ueraciter gustando fastidiunt subiecta parabola dominus talium torporem caelestibus epulis dignum non esse redarguit. Sequitur enim : At tbse dixit e : Homo quidam fecit caenam magnam et wocawit multos. Quis iste est homo misi ille de quo ber frophetam dicitur : Et homo est, et quis cognoscit eum ? Qui fecit caenam magnam. quia satietatem mobis internae dulcedinis braeparawit qui w0cat multos, sed bauci ueniunt. quia non mumquam ipsi qui ei ber fidem subiecti sunt aeterno eius conuiuio male wiuendo contradicunt. Et masit seruum suum hora caenae dicere imuitatis ut uenivent quia iam parata sunt omnia. Quid hora caenae nisi finis est ?h4Tidi in quo nimirum nos sumus sicut iamdudum Paulus testatur dicens mos in quos fines saeculorum deuenerunt. Si ergo iam hora caenae

est cum

wuocamur,

tanto minus

debemus

ex-

cusare a conuiuio Dei quanto bropinquasse iam cernimus finem saeculi. Idcirco autem. hoc conuiuium Dei non brandium sed 1884 Matth. vi 2. ^ 1886 Iob i, 4. — 1892 Ioh. vi, 51. — 1902/2023 Greg.

Magn., Jom. in eu. (PL LXXVI, 1266 D-1272 C). Tu Of

1879 1885 1893 1912

X EPI

1903 Hier. xvii, 9.

1911

pos? habent a44. unde sup. B? 1881 qui BS EG J 1884 recipit B? G J et D G* 1890 manducabit B? C? E? J 1891 Cherintum B? C J uiuit D 1894 perfecto B* E 1896 inmortalitatis B E, mortalis G iam oz. D

Xiv, 12-I9

191; caena, nominatur quia fost brandiwm uero conum mullum restat. Et quia nobis in extremo praeparabitur rectum sed caena uocaretur. Sed quis ber hunc

279

caena restat bost caenam aeternum Dei conuiuium fuit ut hoc non prandium seruum qui a patrefami-

lias ad ànwitandum mittitur nisi braedicatorum ordo signatur ?

1920 Ad. repellendum autem fastidiwm nostrum iam parata sunt omnia quia ad abstergendum mentis nostrae teporem 4n caena Dei ille nobis singularis agnus occisus est qui tulit Peccata mundi. xiv, 18 Et coeperunt simul omnes excusare. Offert Deus quod rogari 1925 debuit nom rogatus dare wult quod. wix sperari poterat. Quia dignaretur largiri postulatus contemnitur uero paratus delicias refectionis aeternae. denuntiat, et tamen simul omnes excusant.

Sed dicunt aliqui, Excusare nolumus ad illud enim. supernae refectionis conuiuium. et. uocari ek beruenire gratulamur. Qui 1950 4erum profecto dicunt, si non flus terrena quam caelestia diligunt, si non amplius rebus corporalibus quam spiritalibus occuantur. Vnde hic quoque ipsa excusantium causa subiungitur cum jrotinus subinfertur : Primus dixit ei : Villam emi et necesse habeo exire et uidere 1955 tllam rogo te, habe me excusatum. Quid ber willam misi terrena substantia designatur ? Exit ergo uidere willam. qui sola exLteriora cogitat bropter subsiantiam. xiv, I9 Et alter dixit : Iuga boum emi quinque et eo probare 2lla vogo te, habe me excusatum. Quid in quinque vugis boum mist quinque 1940 COT poris sensus accipimus ? Qui recte quoque quga uocat sunt quia in uiroque sexu geminantur. Qui uidelicet corporales sensus quia comprehendere nesciunt interna sed sola exteriora co- PL gnoscunt el deserentes intima

ea quae extra sunt tangunt vecte.

$er eos curiositas designatur. Graue mamque curiositatis est 1945 witium quae dum cuiuslibet mentem ad inuestigandam witam jroximài exterius ducit semper ei sua intima abscondit. Propter hoc namque et de eisdem quinque iugis bowm dicitur, eo probare illa, quia uidelicet aliquando pertinere probatio ad. curiositatem solet. Sed notandum quod et is qui propter uillam et is qui bropter 195o frobanda iuga boum a caena sui inuitatoris excusat uerba humilitatis bermiscet dicens, rogo te, habe me excusatum. Dum enam dicit, rogo, et tamen uenire contemnit humilitas sonat in. uoce

superbia in actione. Et ecce hoc diiudicat brauus quisque cum audit nec tamen ea quae diiudicat agere desistit. Nam dum cuili1922 Ioh. i, 29.

1921ad oz. BE G abstergendum] ad detergendum P? tempotem D* E*, totpotem C D 1922 peccatum B E 1924 omnes simul C D 1925 sperate B* E J 1926 largire B* E praestulatus C* D patatas G* 1928 Sed] Sicut C D 1929 gratulemur B* E G* 1930 uero C* E*, uere e 1940 accepimus B* E*

ss

280 1955

1960

xiv,f20

IN LVCAM IV

bet peruerse agenti dicimus, Conuertere Deum sequere qwwundwum

relinque, ubi hunc nisi ad dominicam caenam wocamus ? Sed cum respondet, Ora bro me quia jeccator sum hoc facere non possum, quid aliud agit nisi rogat et excusat ? Dicens namque, Peccator sum, humilitatem. insinuat. subiungens autem, Conuerti non fossum, superbiam demonstrat. )

Et alius dixit : Vxorem duxi et ideo non bossum uenire. Quid

er uxorem nisi uoluptas carnis accipitur ? Nam quamuis bomum. sit coniugium atque ad ropagandam subolem prouidentia diwina constitutum non nulli tamen non ber hoc fecunditatem 1965 prolis sed. desideria expetunt uoluptatis, et ideo ber vem iustam significari bolest non incongrue res iniusta. Ad caenam nos ergo aeterni conuiwii summus jaterjamilias inuitat, sed dum hunc terrena cura occupat illum alieni actus sagax cogitatio deuastat alterius etiam mentem uoluptas carnalis inquinat. fastidiosus 1970 quisque ad aeternae uitae epulas non festinat. Et reuersus seruus muntiauit haec domino suo. Tunc iratus xiv,'21 paterfamilias dixit seruo suo : Exi cito in plateas et wicos ciwitatis et bawperes ac debiles et caecos et claudos sniroduc huc. Ecce qui terrenae substantiae lus iusto incubat uenire ad. do1975 minicam caenam recusat, qui labori curiositatis ànsudat praeparata uitae alimenta fastidit, qui carnalibus desideriis inhaeret spiritalis conuiwii epulas respuit. Quia ergo uenire superbi venwuni pawperes eliguntur. Cur hoc? Quia iuxta. Pauli uocem 1980

1985

1990

Sv. 22

infirma mundi elegit Deus ut confundat fortia. Pauwberes autem et debiles dicuntur qui udicio suo apud semet ipsos infirmi sunt.

Nam pawperes et quasi fortes sunt. qui et ositi in paupertate superbiunt. Caeci uero sunt qui mullum ingenii lumen habent, claudi quoque qu rectos gressus in operatione non habent. Sed dum morum uitia in membrorum debilitate signantur rofecto liquet quia sicut illi beccatores fuerunt. qui uocati uenire noluerunt ita ht. quoque peccatores sunt qui dnuitantur et ueniunt, sed peccatores superbi respuuntur et peccatores humiles eliguntur. Hos itaque elegit quos despicit mundus quia plerumque ipsa dispectio hominem veuocat ad. semet ipsum. Pauperes et debiles caeci ei claudi uocantur et ueniunt quia infirmi quique atque n hoc mundo despecti blerumque tanto celerius uocem Dei audiunt quanto et in hoc mundo non habent ubi delectentur. Sed ductis ad caenam $auperibus quid puer subiungat audiamus. Domine, factum est ut imperasti, el adhuc locus est. Multi tales caenam ex Iudaea collecti sunt, sed multitudo

T095 ad dominicam

1979 I Cor. i, 27.

1969 uoluptatis B* E 1973 zed. et oz. om. B* C* D B.G* 1975 labora D 1991 domini C D B? DG

BE caecos add. sup. B? huc 1979 confundet B E 1988 eligit

IPIS 516

xiv, 19-26

281

quae ex Israhelitico populo credidit locum superni conuiuii non vmplewit. Intrauit iam. frequentia Iudaeorum, sed adhuc locus uacat in regno ubi suscipi debeat nwmerositas gentium. Vnde et eidem seruo dicitur : X1V,23 2000

Exi in was et sepes et compelle intrare ut impleatur domus mea. Cum de wicis el plateis ad caenam dominus inuitat allum

widelicet populum designat qui tenere legem sub urbana conuersatione nouerat. Cum uero conuiuas suos colligi ex wis et saepibus praecipit nimirum agrestem bopulum colligere, id est genti2005 lem, quaerit. Nolandum uero quod in hac imuitatione tertia non dicitur, Inwita, sed compelle intrare, nam

sunt non nulli qui

bona facienda intellegunt sed haec facere desistunt. His ut superius diximus plerumque contingit ut eos in carnalibus desideris suis mundi huius aduersitas feriat. Saepe namque aut 2010 longa. aegritudine tabescunt. aut afflicti iniuriis concidunt. aut percussi grauioribus dammis affüguniur seque $bsos im suis desideriis reprehendentes ad. dominum corda conuertunt. Qui ergo huius mundi aduersitatibus fractà ad Dei amorem redeunt aique a jraesentis witae desideriis corriguntur quid isti misi 2015 compelluntur ut intrent ?Sed. ualde est tremenda sententia quae $rotinus subinjertur. Ast enim : xiv, 24 Dico autem uobis quod nemo uirorum illorum qui uocati sunt gustabit caenam meam. Ecce ber se uocat per angelos uocat per patres uocat ber brophetas uocat ber apostolos uocat ber pastores

2020 40Cal bDlerumque ber miracula uocat plerumque per flagella wocat aliquando ber mundi huius brospera uocat aliquando ber aduersa. Nemo contemnat ne dum uocatus excusat cum uoluerit inirare non ualeat. xiv, 25-20

— Ibant autem turbae multae cum eo, e conuersus dixit ad 2llos :

2025 Si quis uenit ad me et mon odit patrem suwm et matrem et uxo-

vem et filios el fratres et sorores adhuc autem et animam suam, non bolest meus esse discipulus. Percontari libet quomodo $aventes et carnaliter bropinquos raecipimur odisse qui 4ubemur ei ónimicos diligere. Et certe de uxore ueritas dicit : Quod Deus 2030 coniunxit homo non separet ; et Paulus ait : Viri diligite uxores uestras sicut et Christus ecclesiam. Ecce discipulus uxorem diligendam praecipit, cum magister dicit, Qui uxorem mon odit non otest meus esse discipulus. Numquid aliud iudex nuntiat aliud jraeco clamat ? an simul et odisse possumus et diligere ? Sed si 2035 uim praecepti berpendimus, utrumque agere ber discretionem ua2027/2111 Greg. Magn., Dom. in eu. (PL LXXVI, 1275 C-1279 A). xix, 6. 2030 Epb. v, 25.

2029 Matth.

1997 5057 Intrauit ad. autem C D 2004 praecepit B* C E 2018 gustabunt CIDET 2022 contemnet B* D E 2027 Percunctate B* E, Percunctati p»ctiG]J? 2032 praecepit B* C E dicat B? 19

BEDA CXX

282

IN LVCAM IV

lemus wt eos qui nobis carnis cognatione coniuncti sunt et quos jroximos nouimus diligamus et quos aduersarios in uia. Dei jatimur odiendo et fugiendo nesciamus. Vt autem dominus demonstraret hoc erga broximos odium non de inaffectione bro2040

cedere sed de caritate addidit rotinus dicens, adhuc autem et animam suam. Tunc etenim bene animam nostram odimus cum

eius carnalibus desideriis non adquiescimus cum eius appetitum frangimus eius uoluntatibus reluctamur. Quae ergo contempta ad melius ducitur quasi ber odium amatur. Sic nimirum exhibere 2045 jroximis nostris odii discretionem debemus ut in eis et diligamus quod sunt et habeamus odio quod in Det nobis itinere obsistunt. Hoc ipsum uero animae odium qualiter exhiberi debeat subdendo

xiv, 27 2050

2055

2060

2065

xiv, 28 2070

ueritas manifestat dicens : Et qui non baiulat crucem suam et uenit bost me non potest meus esse discipulus. Crux quippe a cruciatu dicitur. Et duobus modis crucem domini baiulamus cum aut per abstinentiam carnem afficimus aut ber compassionem $roximi necessitatem illius nostram buiamus. Qui enim dolorem exhibet 4n aliena necessilate crucem bortat 4n mente. Sciendum uero est quod sunt non nulli quà carnis abstinentiam non ro Deo sed fro inani gloria exhibent, et sunt plerique qui compassionem broximo non spiritaliter sed. carnaliter 4àmpendunt ut ei non ad. uirtutem sed. quasi miserando ad culpas fjaueant. Hi diaque crucem quidem uidentur ferre sed dominum non sequuntur. Vnde recte haec eadem ueritas dicit : Qui non baiulat crucem suam. et uenit post me non potest meus esse discipulus. Baiulare etenim. crucem. et. post dominum. ire es uel carnis abstinentiam. uel compassionem jroximo studio aeternae intentionis exhibere. Nam. quisquis haec ro temporali intentione exhibet crucem. quidem baiulat sed ire post dominum recusat. Quia uero sublimia Praecepta data sunt protinus comparatio aedificandae sublimitatis adiungitur cum dicitur : Quis enim ex uobis uolens turrem aedificare nonne rius sedens computat sumptus qui necessarii sunt si habet ad perficiendum ? Omne quod agimus braeuenire ber studium considerationis debemus. Ecce enim iuxta ueritatis wocem qui turrem aedi-

ficat brius aedificii sumptus parat. Si igitur humilitatis turrem construere cupimus, brius nos praeparare ad aduersa huius saeculi debemus. Hoc enim inter terrenum et caeleste aedificium 2075

distat quod terrenum aedificium expensas colligendo construitur caeleste autem, aedificium expensas dispergendo. Ad illud sumpius facimus, si non habita colligamus, ad istud sumptus facimus, si et habita relinquamus. Considerandum uero quod diciur : 2036/20304 quo B* E G J 2043 uoluntate D 2047 exhibere B* D E 2049 baiolat B* E* 2050 duabus B* E 2054 uere B* E 2059 5o:/ Vnde add. et B E 2069 perficiendam B E G? 2078 et si D

PL 317

xiv, 29-30

xiv, 26-33 2080

283

Ne postea quam posuerit fundamentum et non poterit perficere omnes qui widerint incipiant inludere ei dicentes : Quia hic hoco coepi aedificare et non botuit. consummare. Quia, iuxta

Pauli uocem, spectaculum facti sumus mundo angelis et homi-

2085

tibus et in omne quod agimus considerare occultos aduersarios nostros debemus qui semper nostris operibus intendunt semper ex nostro defectu gratulantur. Quos ropheta intuens ait : Deus meus in te confido non erubescam, neque irrideant me inimici

mei. In bonis enim operibus intenti, nisi contra malignos spiritus sollicite wigilemus, vbsos irrisores patimur quos ad malum per2090 suasores habemus. Sed quia de construendo aedificio comparatio data estnunc ex minori ad matus similitudo subditur ut ex rebus minimis maiora bensentur nam sequitur : xiv, 31 -32 Aut qui vex iturus committere bellum aduersum alium regem non sedens rius cogitat si bossit cum decem milibus occurrere 2095 ev qui cum wiginti milibus uenit ad se? Alioquim. adhuc illo longe agente legationem mittens rogat ea quae pacis sunt. Rex contra regem ex aequo uenit ad proelium el tamen, si se berpendit non posse sufficere, legationem mittit et ea. quae bacis sunt postulat. Quibus ergo nos lacrimis sperare ueniam debemus qui 2100 $n. illo tremendo examine cum rege nostro ex aequo ad 4udicium "non uenimus quos mimirum conditio infirmitas et causa infeviores exhibet. Sed foriasse iam mali operis culpas abscidimus tam jraua quaeque exterius declinamus ; numquid ad. veddendam. rationem cogitationis nostrae sufficimus ? Cum duplo ergo 2105 exercitu contra simplum uenit qui nos uix in solo opere braeparatos simul de opere et cogitatione discutit. Et ideo dum adhuc longe est legationem mittamus rogemus ea quae bacis sunt. Longe enum esse dicitur quia adhuc jraesens per judicium non uidetur. Mittamus legationem lacrimas nostras mitiamus misericordiae 2110 opera mactemus in ara eius hostias placationis. Haec est nostra legatio quae regem uenientem lacat. Sic ergo omnis ex uobis qui non renuntiat omnibus quae fosxiv, 33 sidet non bolest meus esse discipulus. Manifestissime dominus hac conclusione docet quid sit aedificare turrem uel cum rege 2115 fortiore facere pacem suum uidelicet esse discipulum ; praeparare autem sumptus ad perficiendam turrem et mittere legationem ad impetrandam pacem non esse aliud quam renuntiare omnibus quae possidemus. Inter quae omnia et amor proximorum de quo praedictum est et ipsa anima nostra quam 2120 quidam pro temporali hac uita dictam putant intellegatur necesse est quam sic possidere ad tempus oportet ut non nos impediat ab aeterna, si quis eam fuerit auferre minatus. Distat sane inter renuntiare omnibus et relinquere omnia. Paucorum 2083 I Cor. iv, 9.

2086 Ps. 24, 2-3.

2080 poterit] potuerit B? minore B 2093 quis B? J

2081 incipient B 2086 gratulentur D — 2091 aduersus B? 2112 Si C* D G* 2121 si B* E

PL 518

284

IN LVCAM IV

enim perfectorumque est relinquere omnia curas mundi post212; ponere solis desideriis aeternis inhiare. Cunctorum autem fidelium est renuntiare omnibus quae possident, hoc est sic

xiv,34 213o

2135

2140

Xiv,35 2145.

215o

tenere quae mundi sunt ut tamen per ea non teneantur in mundo habere rem temporalem in usu aeternam in desiderio sic terrena gerere ut tamen tota. mente ad caelestia tendant. Bonum est sal ; si autem sal quoque euanuerit, 4n quo condietur ? Ad superiora respicit ubi turrem uirtutum non solum PL inchoandam sed etiam praeceperat esse consummandam. Bo- 51:9 num quippe est Dei uerbum audire frequentius sale sapientiae spiritalis cordis archana condire immo ipsum cum apostolis sal terrae fieri, id est eorum quoque qui adhuc terrena sapiunt inbuendis mentibus sufficere. At si quis semel condimento ueritatis illuminatus ad apostasiam redierit, quo alio doctore corrigitur qui eam quam ipse gustauit sapientiae dulcedinem uel aduersis saeculi perterritus uel illecebris allectus abiecit iuxta hoc quod quidam sapiens ait : Qwis medebitur incantatori a serpente percusso ? Qua sententia Iudae Scariothis socios ipsumque designari non immerito creditur qui filargiria uictus et gradum apostolatus prodere et dominum tradere non dubitauit. Neque in terram neque àn sterquiliniwm utile est sed foras mittetur. Sicut sal infatuatum cum ad condiendos cibos carnesque siccandas ualere desierit nullo iam usui aptum erit neque enim in terram utile est cuius iniectu germinare prohibetur neque in sterquilinium agriculturae profuturum quod uiuacibus licet glebis immixtum non fetare semina frugum sed extinguere solet, sic omnis qui post agnitionem ueritatis retro redit neque ipse fructum boni operis ferre neque alios excolere ualet sed foras mittendus,

hoc est ab ecclesiae est unitate

secernendus, ut iuxta praemissam parabolam irridentes eum 2155 inimici dicant : Qwia hic homo coepit aedificare et non potuit consummare. Et ideo multum utilis exhortatio subinfertur cum dicitur : Qui habet aures audiendi audiat, id est qui habet aures intellegentiae quibus Dei uerbum percipere possit non contem2160 nat sed audiat oboediendo uidelicet et faciendo quae didicit. Non enim auditor obliuiosus sed factor operis hic beatus in facto suo erit. Xv, I-2 Erant autem. adfropinquantes ei Bublicani et. beccatores ut 2132/2144 Beda, ;5 Marc.(I1I, 579/590). |2140 Eccli.xii, 13. — 2146/2147 Hieron., in Mattb. (PL XXVI, 56 B). 2151 II Pet. ii, 21. 2155 Luc. xiv, 30. 2161 Iac. i, 25.

2134 condiri C D G ]* 2142 credatur BS CD EG J 2143 perdete C1 D G?*, prouidere G* 2145 stercolinum B* D E*, sterquilinum E? 21509 facete D 2152 ipsum D 2163 Erat D

xiv,

33-XV,

6

285

audirent illum, el murmurabant Pharisaei et scribae dicentes :

2165 Quia hic peccatores recipit et manducat cum illis. Quia non solum iustus peccare per inertiam sed et peccator resipiscere per sollertiam potest postquam sal infatuatum foras mitti debere narratum est mox paenitentum cohors intus admissa describitur qui ad audiendum Dei uerbum appropinquantes non so2170 lum. ad. colloquendwm sed. etiam ad conuescendum recepti sunt. Quod. widentes Pharisaei dedignati sunt quia uera iustitia compassionem habet falsa $ustitia dedignationem quamwis et dusti soleant recte beccatoribus indignari. Sed. aliud est. quod. agitur typo superbiae aliud quod zelo disciplinae. Sed. qui aegri erant 2175 tla. ut aegrotos se esse mescirent quatenus quod. erant agnoscerent

XV,4

caelestis eos medicus blandis fomentis curat benignum paradigma obicit el in eorum corde uulneris tumorem premit. Ait namque : Quis ex uobis homo qui habet centum oues, et si perdiderit unam

ex Mlis, nonne

dimattit nonaginta nouem

n. deserto et

218o uadit ad. illam quae perierat donec ynmueniat illam ? Ecce mira dispensatione juietatis similitudinem ueritas dedit quam et 4n. se ifse homo recognosceret et tamen haec specialiter ad ipsum auctorem. hominum dertineret. Quia enim. centenarius vwumerus est derfectus ibse centum oues habuit cum angelorum substantiam et 2185 hominum creauit. Sed una owis tunc perit. quando peccando homo $ascua uitae dereliquit. Dimisit autem nonaginta nouem oues in deserto quia ?llos summos angelorum. choros reliquit in caelo. Cur autem caelum desertum uocatur, nisi quod. desertwm dicitur derelictum ? 'unc. autem. caelum homo deseruit. cum 2190 beccautt. In deserto autem nonaginta nouem. oues remanserant quando in terra dominus unam quaerebat quia rationabilis creaiurae numerus angelorum uidelicet ei hominum quae ad widendum Deum. condita fuerat bereunte homine erat ymminutus et ut perjecia summa ouium integraretur in caelo homo perditus quae2195 rebatur in terra. Et cum inuenerit illam inponit in umeros suos gaudens. Ouem EV, 5 in wmeris suis inposuit quia humanam maturam. suscipiens $eccata mostra ipse portait. Et ueniens domum. conuocat amicos el uwicinos dicens illis : xv, 6 2200 Congratulamini mihi quia inuemt ouem meam quae perierat. Inuenia oue ad domum rediit quia pastor noster reparato homüne ad vegnum, caeleste rediit ibi amicos ei wicimos inuemit illos uidelicet angelorum choros qui amici eius sunt quia uolunlalem eius continue in sua stabilitate custodiunt wicini quoque 2169/2263 Greg. Magn., Dom. in eu. (PL LXXVI, liit; rm; I Pet. ii, 24

1246 D-1249 D).

2198 Es.

2180 inuenit D* E* G, inueniet 2174 qui] quia B? D? G? 2165 recepit B* 2196 illam. 2186 delinquit D*, deliquit D? 2182 ipse oz. B E J (6, orm. B

PE 520

286

XV,7

IN LVCAM IV

2205 eius sunt quia claritate wisionis illius sua assiduitate perfruuntur. Et notandum quod non dicat, Congratulamini out ynuentae, sed mihi, quia uidelicet eius est gaudvwm wita mostra et cum nos ad caelum reducimur sollemnitatem. laetitiae allius mplemus. Dico uobis quod ita gaudiwm erit n caelo super uno peccatore a210 paenitentiam habente quam super nonaginta nouem vustis qui non indigent paenitentia. Plus de conuersis peccatoribus quam de siantibus iustis gaudium erit in caelo quia plerumque hi. qui wullis se oppressos beccatorum molibus sciunt stant quidem in wia vustitiae mulla inlicita berpetrant sed tamen ad caelestem 2215 patriam anxie non anhelant tantoque sibi in rebus licitis usum jraebent quanto se perpetrassé illicita mulla meminerunt et plerumque jugri remanent ad. exercenda bona praecipua quia ualde securi sunt quod mulla commiserint mala grauvora. At contra non numquam hi qui se aliqua inlicita egisse meminerunt ex

2220 jbs0 suo dolore compuncti inardescunt ad. amorem Dei seseque

in magnis wirlutibus exercent. Maus ergo de peccatore conwerso quam de stante usto gaudium. fit 4n, caelo quia et dux in jroelio plus eum. militem diligit. qua. post. fugam reuersus hostem fortiter bvemit quam illum qui numquam, terga braebuit 2225 e numquam. aliquid. fortiter fecit. Sed inter haec sciendum est quia sunt plerique ?usti n. quorum uita tantum est gaudium ut eis quaelibet beccatorum paenitentia praeboni nullatenus 5ossit. Nam multi et nullorum sibi malorum sunt conscii et tamen in tanti ardoris afflictione se exerunt ac si beccatis omnibus an2230 gustentur cuncta etiam licita respuunt ad. despectum mundi sublimiter accinguntur lamentis gaudent in cunctis semet ibsos humiliant et sicut non. nulli beccata operum, sic ipsi beccata cogitationum deplorant. Hinc ergo colligendum est quantum Deo gaudium faciat quando humiliter plangit iustus, si facit in caelo 2235 gaudium quando hoc quod. male gessit ber baenitentiam damnat iniustus. xv, 8 Aut quae mulier habens dragmas decem si perdiderit dragmam unam, nonne accendit lucernam et euertit domum et quaerit diligenter donec inueniat ? Qui signatur er pastorem ipse et per

2240 qlierem. Ibse enim Deus ibse et Dei sajnentia. Et quia imago

exprimitur in dragma mulier dragmam perdidit quando homo qui conditus ad àmaginem Dei fuerat beccando a similitudine sui conditoris recessit. Sed accendit mulier lucernam quia. sapientia Dei apparuit àn humanitate. Lucerna quibbe lumen in testa est.

224; Lumen. uero n testa est diuimitas 4n carne. Accensa autem lu-

cerna euertit domum quia mox ut eius diuinitas ber carnem claruit omnis se nostra conscientia concussit. Domus namque euertitur cum consideratione reatus sui humana conscientia pertur-

batur, euersa uero domo inuenitur dragma quia dum perturbatur 2250 Conscientia hominis reparatur in homine swmilitudo conditoris. 2210 habente] agente B? J

2211 paenitentiam C D

posterius de oz. C D

PL 521

xv, 6-12

287

xv, 9

Et cum inuenerit conuocat amicas et wicinas dicens : Congratulamini mihi quia inueni dragmam quam perdideram. Quae amicae uel uicinae nisi illae potestates sunt caelestes iam superius diciae ? Quae lanto swbernae sapientiae juxia sunt quanto ei 2255 per gratiam continuae wisionis adbropinquant. Sed intuendum cur 1sta mulier decem, dragmas habuisse perhibetur. Angelorum quibpbe et hominum naturam ad cognoscendum se dominus condidit quam. dwm, consistere ad. aeternitatem. uoluit eam. brocul dubio ad suam similitudinem creauit. Decem uero dragmas ha2260 buit mulier quia nouem sunt ordines angelorum sed ut compleretur electorum mumerus homo decimus creatus est qui a conditore suo nec post culbam perit quia hunc aeterna sapientia per carnem miraculis coruscans ex lumine testae reparauit. XV, IO lía, dico uobis, gaudium erit coram angelis Dei super uno G 2265 peccatore paenitentiam. agente. Paenitentiam agere est et. erpetrata mala plangere et blangenda non berpetrare, nam qua sic alia deplorat ut tamen alia committat adhuc paenitentiam agere aut ignorat aut dissimulat. Quid enim $rodest si peccata. quis luxoriae defleat, ei tamen adhuc auaritiae aestibus anhelet ? aut

2270 quid. prodest si irae culpas iam lugeat, et tamen adhuc inuidiae facibus tabescat ? Sed mimus est ualde quod dicimus ut qui beccata deplorat bloranda minime committat. Nam cogitandum summopere est ut qui se illicita meminit commisisse a quibusdam etiam. licitis studeat. abstinere quatenus ber hoc conditori suo 2275 satisfaciat ut qui commisit prohibita sibymet ipsi abscidere deR beat etiam concessa. Ait autem : Homo quidam habuit duos filios, et dixit aduXV, II-I2 lescentior ex illis batri : Da mihi portionem substantiae quae me contingit ; e diuisit dllis substantiam. Murmurantibus de pec2280 catorum susceptione scribis et Pharisaeis tres ex ordine parabolas saluator posuit duabus primis de quibus disputatum est quantum ipse cum angelis de paenitentum salute gaudeat insinuans tertia uero quae sequitur non suum tantummodo suorumque gaudium demonstrans sed et inuidentium murmur 2285 reprehendens. Homo itaque qui duos filios habuisse dicitur Deus pater intellegitur duorum uidelicet genitor populorum et quasi duarum generis humani stirpium auctor atque creator, maior enim filius eos qui in unius Dei permansere cultura, minor eos qui usque ad colenda idola Deum deseruere signifi2290 cat. Pars substantiae quae minorem filium contigit ipse sensus 2265/2276 Greg. Magn., Doz. is eu. (PL. LXXVI, 1256 B-C).

2254/2255 continuae ei pet gratiam C D 2261 quia D G* J a in ras. B, om. D Jj conditori B? D G* J 2269 anhelat D 2218 abscedere B* E 2276 concessa] commissa B* C D* E G J* 2248 post patri add. Pater D 2284 et oz. B E 2287 autor B E*

PL 522

288

IN LVCAM IV

in homine rationalis est ; uiuere enim intellegere meminisse

2295

XV, I3 2300

2305

2310

XV, I4 2315

X V, 14-15

2320

2325

233o

ingenio alacri excellere diuini substantia muneris est. Quam minor filius expetit a patre cum homo sua potestate delectatus per liberum sese arbitrium regere atque a dominio quaesiuit exuere conditoris. Diuisitque illis substantiam fidelibus scilicet suae gratiae protectionem quam desiderabant impertiendo infidelibus uero naturalis solum ingenii quo contenti erant beneficium concedendo. Et non jost multos dies congregatis omnibus adulescenttor filius beregre profectus est in regionem longinquam, et ibi dassi$awit substantiam suam uiwuendo luxoriose. Longe profectus est non locum mutando sed animum. Quanto etenim quisque plus in prauo opere delinquit tanto a Dei gratia longius recedit. Quod non post multos dies dixit factum ut congregatis omnibus peregre proficisceretur in regionem longinquam quia non multo post institutionem humani generis placuit animae per liberum arbitrium ferre secum quandam uelut potentiam naturae suae et deserere eum a quo condita est praesidens uiribus suis. Quas uires tanto consumit citius quanto eum deserit à. quo datae sunt. Itaque hanc uitam prodigam uocat amantem fundere atque spatiari pompis exterioribus intus inaniscentem cum ea quisque sequitur quae ab illa procedunt et relinquit eum qui sibi est interior. Et josiquam omnia dissipasset facta est fames ualida 1n regione illa. Omnia quae dissipauit ornamenta naturae quae consumpsit significat. Fames n regione longinqua indigentia uerbi ueritatis esí in obliuione creatoris de qua dictum est in prophetis : Quia qmittel dominus famem in terram non famem panis neque sitim aquae sed audiendi uerbum Dei. —Ei tpse coepit egere et abiit et adhaesit uni ciuium. regionis illius. Merito egere coepit qui thesauros sapientiae Dei diuitiarumque caelestium altitudinem dereliquit. Vnus autem ciuium regionis illius cui egens adhaesit ille est utique qui concupiscentiis terrenis merito suae peruersitatis praepositus princeps huius mundi a domino uocatur et de quo apostolus, Deus, inquit, hwius saeculi excaecauit mentes anfidelaum. Et misit illum in willam suam ut basceret borcos. In uillam mitti est substantiae mundialis cupiditate subiugari de qua in alia parabola quidam spiritales epulas ad quas inuitabatur fastidiens dixit : Villam emi et necesse habeo exire et widere 2316/2583 Aug., quest. eu. s. Luc. (PL XXXV, 1344-1348). 2326 II Cor. iv, 4. 2330 Luc. xiv, 18.

2318 Amos viii, 11.

2296 protectione B E 2298 beneficio B* E 2300 est adZ. sup. B?, om. E 2304/2313 AV (gustinus) B, ozz. cett. 2321 merito] JA add. in zarg. C 2338 mundalis (-i- 77 ras.) B?

PL 025

XV, I2-I9

289

?llam. Porcos uero pascere est ea quibus immundi spiritus gaudeant operari. Et cupiebat implere uentrem. suum. de. siliquis quas porci manducabant. Siliquae quibus borcos pascebat sunt doctrinae

Xv, I6

2335 saeculares sterili suauitate resonantes de quibus laudes idolorum

fabularumque ad. deos gentium uario sermone atque carminibus percrepant quibus daemonia delectantur. Vnde cum ste saturari cupiebat aliquid solidum et rectum quod ad beatam witam

pertineret vnuenire wolebat in talibus et non poterat. Hoc est enim 2340 quod aii :

xv,I6-17;

. Ei nemo illi dabat. In se autem reuersus, iam scilicet ab eis quae forinsecus frustra inliciunt et seducunt 4n. conscientiae inLleriora reducem faciens intentionem suam.

Dixit : Quanti mercennarii patris mei abundant panibus, ego 2345 autem, hic fame pereo. Vnde hoc scire boterat in quo tanta erat obliuio Dei sicut n. omnibus idolatris fuit, nisi quia ista recogitatio iam, vesipientis esi cum. euangelium raedicaretur ? Mercennarii ergo patris abundant panibus quia qui futurae mercedis intuitu digna operari satagunt cotidianis supernae 2550 gratiae reficiuntur alimoniis. At uero fame pereunt qui extra patris aedes positi uentrem cupiunt implere de siliquis, id est qui sine fide uiuentes uitam beatam inanis philosophiae studiis inquirunt. Sicut enim fanis qui cor hominis confirmat uerbo Dei quo mentem reficiat assimilatur, ita siliqua quae et 2355 ipsa intus inanis foris mollis est et corpus non reficit sed implet ut sit magis oneri quam usui saeculari sapientiae non inmerito comparatur cuius sermo facundiae plausu sonorus sed uirtute utilitatis est uacuus. Xv, 18 Surgam et ibo ad patrem mewm et dicam illt : Pater, beccaui 2360 41, caelum. et. coram 1e. Quam misericordem piumque nouerat patrem qui nec offensus a filio patris dedignetur audire uocabulum ! Swrgam ergo, inquit, quia me iacere cognoui, ef ?bo quia longe recessi ad fatrem meum quia sub brincipe porcorum miserabili egestate tabesco ; feccaut autem $n caelum coram 2365 spiritibus angelicis sanctisque animabus in quibus sedes est Dei significat, coram ie uero in ipso conscientiae interioris conclaui qua. Dei solius oculi penetrare ualebant. XV, I9 Et iam non sum dignus uocari filius tuus ; fac me sicut unum de mercennariis tuis. Ad filii quidem affectum qui omnia quae 2570 patris sunt sua esse non ambigit adspirare nequaquam praesumit sed mercennarii statum iam pro mercede seruiturus desiderat. Verum ne hunc quidem nisi paterna dignatione se PL 524 2353 Ps. 103, 15. 2334 siliquae] 4A add. in z;arg. C 2336 famulatumque C* D TONES 2355 refecit B* 2369 effectum B E

2346 idolattiis

290

IN LVCAM IV

mereri posse testatur. Vbi sunt ergo Pelagianistae qui sua se uirtute saluari posse confidunt contra apertissimam ueritatis 2375 sententiam quae ait : Sine me nihil potestis facere. i Eti surgens uenit ad patrem suum. Venire ad patrem est in ecclesia constitui per fidem ubi iam possit esse peccatorum

Xv, 20

legitima et fructuosa confessio. Cum autem adhuc longe esset, et ante quam intellegeret Deum 2380 sed tamen cum iam pie quaereret,

Vidit illum. ater ipsius. Impios enim et superbos comuenienter non widere dicitur tamquam. ante oculos non habere.

2385

2390

Xv, 2I 2555

2400

2405

*

Ante oculos enim haberi mon misi qui diliguntur dict solent. Et misericordia motus est et occurrens cecidit super collum eius. Non enim ater unigenitum filium deseruit àn quo usque ad nostram longinquam etiam peregrinationem cucurrit. atque descendit quia Deus erat in. Christo mundum veconcilians sibi et ipse dominus ait, Pater in me manens ipse facit opera sua. Quad est autem cadere swber collum eius nisi inclinare et humilare 4n. amplexum eius brachium swum ? Et brachium. domini cui reuelatum est, quod est utique dominus noster Iesus Christus. Et osculatus est ewm. Consolari uerbo gratiae Dei ad. spem indulgentiae beccatorum hoc est post longa itinera remeantem a patre mereri osculum caritatis. Dixitque ei filius : Pater, peccaui in caelum et coram te dam non sum dignus uocari filius tuus. Incipit iam peccata constitutus in ecclesia confiteri nec dicit omnia quae dicturum se esse promiserat sed usque ad sllud, non sum dignus uocari filius tuus. Hoc enim uult fieri ber gratiam quod se indignum esse per mefila fatetur. Non addidit quod 1n lla meditatione dixerat, fac me sicut unum de mercennarüis tuis. Cum enim panem non haberet uel mercennarius esse cupiebat quod. post osculum. patris generosissime ;am dedignatur. Intellegit namque inter filium mercennarium et seruum non minimam esse distantiam seruum uidelicet esse eum qui adhuc metu gehennae siue praesentium legum a uitiis temperat mercennarium qui spe atque desiderio regni caelorum filium qui affectu boni ipsius atque amore uirtutum. In quarum uirtutum trium consummationem beatus apostolus omnem salutis summam concludens, Nunc, in-

2410 quit, «nanet fides spes caritas tria haec, maior autem his caritas.

Fides namque est quae futuri iudicii ac suppliciorum metu 2375 Ioh. xv, 5. 2387 II Cot. v, 19. 2388 Ioh. xiv, 1o. 2403/2404 Ambr., exp. eu. s. Lac. (CC XIV, VII, 2500-2501). I5.

2390 Es. liii, 1. 2409 I Cor. xiii,

2374 saluare D 2319 et] id est B? 2383 habere D 2386 occurrit B E 2389 humiliari P? 2390 complexum B E 2392 consolare B* E 2396 peccator D 2400 addit B E 2403 dedignatur] (A»V«gustinus» add. in

zarg. B

2407 qui ozz.

B E G* J

XV, 19-23

29I

uitiorum facit contagia declinare, spes quae mentem nostram de praesentibus auocans uniuersas corporis uoluptates caelestium praemiorum expectatione contemnit, caritas quae nos 2415 ad mortem Christi et spiritalium uirtutum fructum mentis ardore succendens quicquid illis contrarium est toto facit odio detestari. Vnde prodigus iste postquam in semet ipsum reuersus dirae famis supplicia formidabat uelut iam seruus effectus etiam mercennarii statum de mercedeiam cogitans concupiscit. 2420 Sed eum pater occurrens non contentus minora concedere PL utroque gradu sine dilatione transcurso pristinae filiorum re- 52; stituit dignitati nec iam de mercede conductoris sed de hereditate fecit cogitare parentis. Xv. 22 Dixit autem bater ad seruos suos : Cito froferte stolam bri2425 mam et induite vllum. Stola prima est uestis innocentiae quam homo bene conditus accepit sed male persuasus amisit quando post culpam praeuaricationis cognouit esse se nudum gloriaque immortalitatis perdita pellicium, hoc est mortale, sumpsit indumentum. Serui qui eam proferunt reconciliationis 243o praedicatores sunt. Proferunt enim stolam primam quando mortales terrenosque homines ita sublimandos asseuerant ut non solum ciues angelorum sed et heredes Dei et coheredes sint Christi futuri. Et date anulum in manu eius et calciamenta in edes. Anulus 243; est. uel sincerae fidei signaculum qua cuncta promissa in credentium cordibus certa impressione signantur uel nuptiarum pignus illarum quibus ecclesia sponsatur. Et bene anulus in manu datur ut per opera fides clarescat et per fidem opera firmentur. Calciamenta autem in pedes officium euangelizandi 2440 denuntiant ut cursus mentis ad caelestia tendens a terrenarum contagio rerum inuiolata seruetur et munda priorumque munitus exemplis super serpentes et scorpiones securus incedat. Manus igitur et pedes, id est opus ornatur et cursus, opus ut recte uiuamus cursus ut ad aeterna gaudia properemus. Non 2445 ^ enim habemus hic manentem ciuitatem sed futuram inquirimus. iv, 23 Et adducite uitulum saginatum et occidite. Vitulus saginatus ise idem dominus est sed secundum carnem. Et bene saginatus quia caro eius adeo spiritali est opima uirtute ut pro totius mundi salute sufficiat in odorem suauitatis nidorem uidelicet 2450 immolationis ad Deum

mittere et pro omnibus exorare. Ad-

ducere autem uitulum et occidere est praedicare Christum et 2432 Rom. viii, 17.

2444 Hebr. xiii, 14.

2413 euocans D 2417 detestatre B* E praedictus D 2419 pos; cogitans add. et D 2420 contemptus D 2421 restituit filiorum B E 2431 ita oz. B 2435 quae B* E, quia G 2441 contagione D, cogitatio /*, cogitatione ]* inuiolatus B? mundus B? 2443 ornantur P? 2444 item B E G* 2448 optima D J 2449 nitorem D

292

IN LVCAM IV

mortem eius insinuare. Tunc etenim cuique nostrum quasi recens occiditur cum credit occisum, tunc caro eius comeditur

cum eius passionis sacramentum et ore ad emundationem per2455 cipitur et corde ad imitationem cogitatur. XV, 23-24

Ei manducemus

et epulemur

quia hic fius meus

mortuus

erat el reuixit perierat et inuentus est. Non solum filius qui reuixit et inuentus est uerum pater et serui illius sacrosancti uituli qui propter filium occisus erat carne refecti epulantur 2460 quia patris cibus salus est nostra et patris gaudium nostrorum est remissio peccatorum nec tantum patris sed et filii et spiritus sancti quia sicut una in diuinitate uoluntas et operatio ita et una est dilectio sanctae et indiuiduae trinitatis. Vnde beatus Abraham tres angelos hospitio recipiens uitulum te246; nerrimum et optimum occidisse eisque cum lacte pane et butyro epulandum legitur obtulisse quia qui beatam trinitatem rectae deuotionis officiis reficere, id est laetificare, deside-

2470

247;

2480

2485

2490

rat mortem quoque debet unigeniti filii Dei in carne quae est una in eadem trinitate persona piae confessionis sinceritate celebrare. Et notandum quod ante stola prima ante anulus PL ante calciamenta praestantur et sic deinde uitulus immolatur 526 quia nisi spem quisque primae immortalitatis induerit nisi anulo fidei opera praemunierit nisi ipsam fidem pie confitendo praedicauerit non potest sacramentis interesse caelestibus. Et coeperunt epulari. Istae epulae atque festiuitas munc celebrantur ber orbem terrarum ecclesia dilatata atque diffusa. Vitulus enim ille in corpore et sanguine dominico et offertur bairi et pascit totam. domum. Erat autem filius etus senior in agro. Filius senior fopulus Israhel est qui licet in longinqua non abierit non tamen domi sed in agro dicitur esse moratus quia populus isdem neque usque ad colenda idola creatorem deseruit neque legis quam acceperat interiora penetrauit sed litterae solum custodia contentus exteriora magis et terrena operari simul et sperare solebat audiens per prophetam : S? uolueritis et audieritis me, bona terrae comedetis. Et cum ueniret et adpropinquaret domui audiuit symphoniam. et chorum. Appropinquat filius domui cum populus ille i» quibuscumque Israhelitis considerationibus, nam multi tales inWent sunt in. eis el saepe inueniuntur, labore seruilis operis imjrobato ex isdem scripturis ecclesiae libertatem |considerat. 2464 Gen. xviii, 1-8.

2488 Es. i, 19.

2463 delectatio D G J 2466 butero B* E*, botyro B?, butiro D E? 2469 in add. sup. B* 2470 anuli B E 2473 praeminerit D 24465 festiuitates GOD 2480 longinquo B' J?, longinquam D tantum D 2488 apped AXugustinus» add. in marg. C 2490 inprobata D 2491 hisem

xv, 235-29 205 Audit symphoniam et chorum scilicet. spiritu blenos uocibus consonis euangelium $raedicare quibus dictum. est, Obsecro uos fratres ut id ipsum dicatis omnes, et concorditer conuersantium 2495 animam, ei cor unum dn laudes Dei. Xv, 26-27 . Et uocauit unum de seruis el inierrogawit quae haec essent. Isque dixit illi. Vocat. unum de seruis cum sumit ad legendum aliquem brophetarum et in eo quaerens quodammodo interrogat unde 1sta festa 1n ecclesia celebrantur in quibus se esse non uidet 25oo respondeat ei seruus patris bropheta : Frater twus uenit, et occidit pater tuus witulum saginatum quia saluum illum vecepit. In extremis enim. terrae fuat. frater tuus sed inde maior exultatio cantantium domino canticum nouum quia laus eius ab extremis terrae et propter eum qui absens 2505 erat occisus est ille cui dictum est : Et holocaustum tuum ingue fiat.

xv, 28

2510

2515 xv, 29 2520

2525

2550.

Indignaius est autem, et nolebat introire. Pater ergo illius egressus coepit vogare illum. Indignatur etiam nunc et adhuc non wult introire. Cum ergo plenitudo gentium intrauerit egredietur oportuno tempore ater evus ut etiam omnis Israhel salwus fiat ex cuius parte caecitas facta est uelut absentia in agro donec plenitudo filii minoris longe in idolatria gentium constituli redux ad manducandum witulum intraret. Erit enim quandoque aperta uocatio Iudaeorum in salute euangelii. Quam mamijestattionem, wocationis tamquam. egressum atris appellat ad rogandum qmaazorem fium. At ille respondens dixit atri suo : Ecce tot annis seruto tibi ei mumquam mandatum. iwum braeterii. Quaeritur quomodo PL ille populus numquam mandatum Dei braeterisse dicatur. Sed 527 facile allud occurrit neque de omni mandato dicium esse sed de «no maxime necessario quo mullum aliwm Deum colere ?ussus est. Neque iste filius in omnibus Israhelitis sed 4n hus antellegitur habere personam qui numquam. ab uno Deo ad. simulacra conuersi sunt. Quamuis enim tamquam $n agro positus «ste filius derrena, desideraret. ab. uno tamen. Deo 4sta desiderabat bona. Quod etiam patris ipsius testimonio comprobatur cum dicit. : Tw mecum es semper. Non enim quasi mentientem redarguit sed secum perseuerantiam eius adprobans ad perfruitionem potioris aique vucundioris exultationis inwitat. Et numquam dedisti mihi haedum ut cum amicis meis epularer. Peccator jrofecto haedi nomine significari solet, sed. absit ut antichristum intellegam. Multum enim absurdum est eum cui 2493 I Cor. i, 1o. 2503 Es. xlii, 10. 25-26. 2621 Ex. xx, 2-3.

2492 plenus D 2497 Vocauit Hi G* 2528 iste D

2505 Ps. 19, 4.

2512 poenitudo P?

2509 Rom. xi,

2513 reduxit B*

294

IN LVCAM IV

dicitur, tu mecum es semper, hoc a patre optasse ut antichristo crederet. Neque omnino in eis Iudaeorum qui antichristo credi2535 turi. sunt istum. filium fas est intellegi. Quomodo autem epularetur ex illo haedo, si ipse est antichristus qui non et crederet ?

Aut si hoc est epulari ex haedi occisione quod. est de antichristi

perditione laetari, quomodo dicit filius quem recepit pater hoc sibi non fuisse concessum cum omnes filii Dei de illius aduer-

2540 sarii damnatione laetaturi sint ?

Nimirum ergo ipsum dominum

sibi negatum ad epulandum conqueritur dum eum peccatorem putat. Cum enim haedus est illi genti, id est cum ewm sabbati uiolatorem et brofanatorem legis existimat, iucundari epulis evus non meruit ui quod ait, numquam mhi dedisti haedum ut cum

254; amácis meis epularer,tale sit ac si diceret, Eum qui miht. haedus

uidebatur numquam mihi dedisti ad epulandum eo tbso mila illum. ipsum non concedens quo mihi haedus uidebatur. Quod autem dicil, cum amicis meis, aut ex persona principum cum plebe intellegitur aut persona $opuli Hierosolimitant cum ceteris 2550 $ofulis Iuda. XV, 30 Sed postquam filius tuus hic quà deuorauit substantiam suam cum meretricibus uenit occidisti 2llà witulum saginatum. Mereirices sunt gentilium superstitiones cum quibus substantiam dissipare est reliclo uno conubio uerbi Dei cum turba daemonum 2555 Cupiditate turpissima fornicani. XV, 3I At ipse dixit illi : Fili tu semper mecum es, et omnia mea tua suni; epulari autem et gaudere oportebat quia frater tuus hic mortwus erat eb rewixil Derierat et. inuentus est. Quod dicit, et omnia mea tua sunt, non putandum est 2/a dictum quasi non 2560 sinl et fratris ut tamquam in terrena hereditate patiaris angustias. Quomodo possint esse omnia maioris, si habet ibi etiam dunior partem suam ? Sic enim a perfectis et berpurgatis ac iam inmortalibus filiis habentur omnia ut sint et omniwm. singula et om-

nia singulorum. Vt enim cupiditas nihil sine angustia ita mihil

2565 cum angustia caritas tenet. Cum ergo beatitatem 2llam obtinuerimus nostra erunt ad wiwendum superiora nostra erunt ad. conwuwendum aequalia nostra erunt ad dominanduwm 4nferiora. Si quem autem mouet quomodo patri supplicans ueritas dicat, et mea omnia iua sunt el tua mea, cui simillimum uidetur sonare

257» quod huic filio dicitur, e£ omnia mea tua sunt, sciat unigeniti filii esse omnia quae patris sunt per hoc quod etiam ipse Deus est et de patre natus patri est aequalis. Nam et illud quod de 23843 Matth. xii, 2.

2533 semper mecum es D semper es 2541'conquiritur B? J*, conperitur D 2543 existimet D 2554 concubio D*, concubito D? uetbo D, uetbum / daemonium D G* 2589 et ozz. D 23560 et] ut D 2565 optinuerimus B E J 2566 50:7 erunt adZ. et C D G* sup. 2571 quod oz. C

etiam quod D

Deus oz. C

PL 528

XV, 29-32

2)15

2580

Kv, 32

295

spiritu sancto loquens ait, Omnia quae habet pater mea sunt, Propterea dixi, Quia de meo accipiet et admuntiabit uobis, de his dixit quae ad ipsam patris pertinent diuinitatem in quibus ille est aequalis omnia quae habet pater habendo ; neque enim spiritus sanctus de creatura quae patri est subiecta et filio erat accepturus quod ait, de meo accipiet, sed utique de patre de quo procedit spiritus de quo natus est et filius. Siue itaque duos filios hos ad utrumque populum siue ut quibusdam placet ad duos quoslibet homines paenitentem uidelicet et iustum uel qui sibi iustus uideatur referre uolueris congaudeat maior frater quia frater vunior mortuus erat et rewixit perierat et inuentus cst. 2573 Ioh. xvi, 15.

2576 illi B? D? add. in zarg. B

os! aequalis add. pet sup. D!

2519 filius] (Ay V(gustinus»

EXPOSITIONIS IN EVANGELIVM LVCAE CHRISTI IVVANTE GRATIA LIBER QVARTVS EXPLICIT. INCIPIT LIBER QVINTVS. LEGE FELICITER. 24 EXPLICIT LIBER QVARTVS. DEO GRATIAS. INCIPIT LIBER QVINTVS. B EXPLICIT LIBER QVARTVS BEDAE PRESBITERI IN EXPOSITIONEM LVCAE. INCIPIT LIBER QVINTVS. C EXPLICIT LIBER QVARTVS. INCIPIT LIBER QVINTVS. E

EXPOSITIONIS IN EVANGELIVM LVCAE CHRISTI ADIVVANTE GRATIA LIBER IIII EXPLICIT. G EXPLICIT LIBER QVARTVS. INCIPIT LIBER EIVSDEM QVINTVS. J

V (Luc: xvi; rg)

Postquam murmurantes de peccatorum uel potius paenitentum receptione eos qui sibi iusti uidebantur tribus continuis parabolis de quibus supra disputatum est saluator redarguit docens salutem resipiscentium Deo quidem et angelis grased inuidis hominibus esse grauissimam quartam ^ tissimam mox quintamque de elemosina danda et parsimonia sequenda subiungens pia iustaque discretione manifestat eos qui bona terrena disperserint dederintque pauperibus ab his in aeterna tabernacula recipiendos illos autem qui in his soli luxoriari IO desiderent in inferno sepeliendos et nec stillam aquae permodicam qua perennes tormentorum ardores uel ad momentum refrigerare queant esse nacturos. Quia uidelicet et ordo praedicandi aptissimus est ut post paenitentiam elemosina, id est opus misericordiae, suggeratur ille enim iuste a Deo paenitens I 5 ut sui misereatur impetrat qui proximi indigentis quantum ualet ipse misereri non tardat, at qué auertit aurem suam me audiat bawberem oratio evus erit execrabils. Vnde et Iohannes Baptista cum turbis suaderet ne merito suae sterilitatis in ignem mitterentur dignos paenitentiae fructus esse faciendos 20 mox consilium salutis suae quaerentibus adiunxit atque ait : Qui habet duas tunicas det non habenti, et qui habet escas similiter faciat. Et idem Pharisaei ac scribae non minus auaritiae quam superbiae peste languentes sicut paenitentibus ueniam sic et egentibus pecuniam dare negabant. Verum ille qu£ «ult 2 5 omnes homanes saluos fieri et ad agmütionem. ueritatis uenire nunc ad eos nunc eis audientibus ad discipulos suos uerba faciendo consuetae pietatis dona benignus impendere non cessat. Sed ueniamus ad textum. XVl, I-4 Dicebat autem et ad discipulos suos : Homo quidam erat diues 350 qui habebat wilicum, et huc diffamatus est apud. illum. quasi dissipasset bona ipsius. Et uocauit illum et ait illi : Quid hoc audio de te ? redde rationem wilicationis tuae iam enim mon poleris wilicare. Ait autem ilicus intra se : Quid faciam quia dominus meus aufert a me wilicationem ? fodere non ualeo men5 ^ dicare erubesco ; scio quid faciam ut cum amotus fuero a uilicatione recipiant me in domos suas. In wilico hoc quem dominus eiciebat de uilicatu et laudauit eum quod in futurum sibi brospexerit non omnia debemus ad imitandum sumere. Non enim aut 16 Prou. xxviii, 9.

21 Luc. Hii rr.

quaest. eu. s. Luc, (PL. XXXV,

E* E

1548-1349).

24 I Tim. ii, 4.

36/178

Aug.,

12 acturos B E, nanctutos C* G* J 16 miserere B* E 24 negabat B* 24 facienda B* E G 83 uilicari B? 34 auferet D E 8? eam B* 38 imitanda D

327

PL 528

PL 520

XVl, I-7 40

45

$o

55

297

domino nostro facienda est in aliquo fraus ut de ipsa fraude elemosinas faciamus aut eos a quibus recipi uolumus $n tabernacula aeterna tamquam debitores Dei et domini nostri fas est intellegi cum iusti et sancti significentur hoc loco qui eos introducant in tabernacula aeterna qui mecessitatibus suis terrena bona commumnicauerint de quibus etiam dicit quod. si quis alicui eorum calicem aquae frigidae dederit tantum in nomine discipuli non perdet mercedem suam. Sed etiam e contrario ducuntur istae similitudines wt intellegamus si laudari otuit ille a domino cui fraudem. faciebat quanto amplius blaceant. domino Deo qui secundum eius praeceptum illa opera faciunt, sicut etiam de iudice emiquitatis qui interpellabatur a. widua comparationem duxit ad $udicem Deum cui nulla ex parte iudex iniquus conferendus est. Vilici sane uocabulo dicimus eos qui pecunias habent non iam dominos suae sed alienae potius rei dispensatores esse putandos qui, si iuxta huius serui exemplum sedulo finiendae uilicationis ac rationis reddendae tempus praeuiderint, facile terrenorum omnium delectatione simul et dilectione

6o

nudati plus sibi de amicis conquirendis in futuro quam diuitiis in praesenti colligendis prospicere curabunt. Qui multa secum anxius pertractando, Quid faciam, inquit, fodere mon ualeo mendicare erubesco. Ablata quippe uilicatione fodere non ualemus quia finita hac uita in qua tantum licet operari nequaquam ultra bonae conuersationis fructum ligone deuotae compunctionis licet inquirere. Mendicare confusionis est illo scilicet pessimo genere mendicandi quo uirgines illae fatuae mendicasse referuntur quae ingruente tempore nuptiarum oleo uirtutum deficiente sapientibus dixerunt : Date nobis de oleo uestro quia lampades nostrae extinguntur ; et de quo Salomon ait : Propter jrigus figer arare noluit mendicabit. ergo aestate, et non dabitur ei.

xvl, 5-7

735

Conuocatis iiaque singulis debitoribus domin? su dicebat jrimo : Quantum debes domino meo ? At ille dixit : Centum cados olei. Dixitque illi : Accipe cautionem tuam, et sede cito scribe quinquaginta. Deinde alio dixit : T'u uero quantum debes ? Qui ait : Centum coros tritici. Adt illi : Accipe litteras tuas et scribe octoginta. Cadus Graeca amphora est continens urnas tres, corus uero modiis triginta completur. Quod autem de centum 44 Matth. x, 42. 50 Luc. xviii, 2-8. *5 Isid., ezyzzo]. XVI, 26, 12, 17.

44 communicauerunt E B1 dixit B E operare B* E 62 $4 choris B*, chotos Graece B? 76 20

66 Matth. xxv, 8.

68 Prou. xx, 4.

B E 46 dicuatur B C J, dicantur D 48 placent B B1 bos? quam add. de D J 58 curabant B* E 61 bonae conuersationis fructum ultra D *i cades B* E B? G?, chorus E 45 octuaginta B C* E Cades E modis B* E*, modios G complectitur B J, complet G BEDA

CXX

PL 539

298

8o

8;

xvi, 8

9o

9;

100 xvi, 9

10;

11o

115

IN LVCAM V

cadis olei quinquaginta scribi fecit a debitore et de centum coris tritici octoginta ad mihil aliud ualere arbitror nisi ut ea quae similiter in. sacerdotes atque in leuitas Iudaeos quisque operafur àn. Christi ecclesia abundet iustitia eius super scribarum et Pharisaeorum ut cum illi decimas darent isti dimidias dent sicut «0n de fructibus sed de ipsis bonis suis fecit Zacheus aut certe duplicel decimas wt duas decimas dando SUM impendia Iudaeorum. Nisi forte quis simpliciter accipiendum putet quod omnis qui indigentiam cuiuslibet pauperis sanctorum uel ex dimidia uel certe ex quinta parte quantum uiginti uel quinquaginta ad centum sunt adleuiauerit certa suae misericordiae sit mercede donandus. Et laudauit dominus wuilicum iniquitatis quia brudenter fecisset quia. fili huius saeculi prudentiores filiis lucis yn generaHone sua sunt. Audiant sapientes huius saeculi ut stultam sapientiam deserere et sapientem Dei stultitiam discere queant quanti eorum sapientiam diuina aequitas aestimauerit quos non uere prudentes sed in generatione sua prudentes esse commemorat iuxta hoc quod alibi dicitur : Vae qué sapientes estis in oculis uestris et coram wobismet ipsis brudentes. Nec non et amatores aeternae uitae filios lucis appellando non aliud eos qui sapientes sunt ut faciant mala bene autem facere nescierunt quam filios arguit esse tenebrarum. Filii autem luCis et filii huius saeculi uocantur quo modo filii regni et filii perditionis. Cuius enim quisque agit opera eius cognominatur et filius. Et ego uobis dico : Facite uobis amicos de mammona iniquitatis ut cum defeceritis recipiant uos in aeterna tabernacula. Mamonam iniquitatis ob hoc appellat istam pecuniam quam bossidemus ad tempus quia mammona diwitiae interpretantur nec sunt tstae diwitiae misi iniquis qui dn eis constituunt spem atque copiam beatitudinis suae. A iustis uero cum haec possidentur est quidem isa becunia sed non sunt illis diwitiae misi caelestes ei spiritales quibus indigentiam suam spiritaliter supplentes exclusa egestate miseriae beatitudinis copia ditabuntur. Si autem hi qui praebent elemosinam de iniquo mammona faciunt sibi amicos a quibus in aeterna tabernacula recipiantur, quanto magis hi qui spiritales largiuntur epulas qui dant conseruis cibaria in tempore suo certissima debent spe summae retributionis erigi ? 80 Matth. v, 20.

81 Luc. xix, 8.

95 Es. v, 21.

71 cades B* E scribe B* D* E fetet BF E — 38 octuaginta B C E 80 Christo B E fos? Chtisti a4Z. et B 84 qui B* E similiter D 86 certa BEIOE 8? adleuauetrit B 106 ab B* CE 106 quod D 107 spem] finem B E 111 copiam B* (-m iz ras.) E 112 inimico B* E mammone B* C DE. G

PL 551

xvi, 7-13

xvi, IO

299

Qui fidelis est in minimo et in maiore fidelis est, et qui in modico iniquus est et àn maiore iniquus est. Sunt qui uiscera pietatis et opera misericordiae quae proximis debentur igno120 rantes merito se tamen castitatis uigiliarum longae orationis plenae fidei ieiuniorum ceterarumque uirtutum quae Dei dilectio gignere solet ueraciter fideles existimant. Sed ipso iudice attestante,

qui fidelis est in minimo, id est in pecunia cum

paupere participanda, e in maiore fidelis est, ilo uidelicet actu 12; quo specialiter adhaerere creatori et unus cum eo spiritus effici desiderat. At qui temporalia quae possidet recte dispensare dissimulat aeternorum sibi gloriam de qua tumet euacuat. Qui enim non dilhgil fratrem. suum. quem uidet. Deum. quem non widet quomodo potest diligere ? Et sicut idem dicit : Qu 130 habuerit substantiam. mundi et. widerit. fratrem. suum |necesse habere et clauserit uiscera sua ab eo, quomodo caritas Dei manet

in eo? Si ergo in iniquo mammona. fideles nom fuistis, quod uerum est quis credet uobis ? De iniquo mammona quod diuitias malo135 rum significet supra explanatum est. Quarum mentionem saluator faciens alibi dicit quia fallacia diwitiarum suffocat uerbum. Veras autem diuitias uel ipsa aeternae uitae gaudia de quibus scriptum est, quae diwitiae hereditatis eius 4n, sanctis, uel uirtutum spiritalium quibus ad uitam peruenitur copiam 140 significat de quibus dicit Esaias : Déuitiae salutis sapientiae et scientiae, timor domini Vpse thesaurus eius. Ei si in alieno fideles nom fuistis, quod uestrum est quis dabit xvi, I2

xvi, II

«uobis ? Alienae sunt a nobis huius saeculi facultates, id est

extra naturam sitae. N?hil enim intulimus 4n. hunc mundwm. 145 haud. dubium quia nec auferre quid bossumus. Nostra autem possessio regnum caelorum, nostra uita Christus est, nostrae opes sunt spiritalium operum fructus de quibus Salomon ait : Redemftio animae uiri propriae diuitiae etus. Arguit ergo Pharisaeos fraudis et auaritiae qui quoniam in facultatibus suis 15o fideles non fuerunt communia conditoris bona priuatim habere malentes nec Christum accipere meruerunt quem publicanus ille cuius paulo ante memini Zacheus ut adquirere posset dimidiam partem bonorum suorum obtulit. Nemo seruus potest duobus dominis seruire, quia non ualet Kvi, I3

128 I Ioh. iv, 20. 140 Es. xxxiii, 6.

129 I Ioh. iii, 17. 144 I Tim. vi, 7.

136 Matth. xiii, 22. 148 Prou. xiii, 8.

138 Eph. i, 18. 152 Luc. xix, 8.

133 130 necessitatem B E J tumet] praesumit G? sz. 127 gloria B* E 134 credit C* uestrum B C? D? J mammone D* C D* E, mamonae G 140 136 fallantia B*, fallatia E G EG J mammone B* C D* DEG ait C D 145 quia] quin B? — 150 priuatum D

300

IN LVCAM V

15; simul transitoria et aeterna diligere. Si enim aeternitatem diligimus, cuncta temporalia in usu non in affectu possidemus.

Aut enim unum odiet et. alterum. dilige aut uni. adhaerebit

et alterum contemnet. Haec uerba diligenter consideranda sunt, nam qui sint duo domini consequenter exponit dicens : 160

Audiat hoc auarus,

PL

audiat qui censetur uocabulo christiano non bosse simul mammo-

DES

Non fotestis Deo seruire et mammonae.

nae, hoc est diuitiis, Christoque seruire. Et tamen mon dixit,

qui habet diuitias, sed qui seruit diuitiis. Qui enim diwitiarum seruus est diuitias custodit ut seruus, qui autem seruitutis ex165 cussit iugum distribuit eas ut dominus. Sed quiseruit mammonae

illi utique seruit qui rebus istis terrenis merito suae peruersitatis praepositus princeps huius saeculi a domino dicitur. Ergo aut unum odiet et alterum diliget ut fieri debet odiet scilicet diabolum diliget Deum aut uni adhaerebit et alterum contemnet ad170 haerebit scilicet diabolo cum quasi eius praemia temporalia sectatur contemnet. autem: Deum ; non dixit, odiet, sed. sicut. solent

minas eius postponere cupiditatibus suis qui de bonitate evus ad inpunitatem sibi blandiuntur. Quibus per Salomonem dicitur : Fili ne adicias eccatum swber peccatum et dicas : Miseratio 175 Dei magna est. Audiebant autem omnia haec Pharisaei qui erant auari et derixvi, I4 debant illum. Monebat quidem dominus scribas et Pharisaeos non superbe sapere non de sua iustitia praesumere sed et peccatores publicanosque recipere paenitentes et sua quae 18o forte inciderent elemosinis peccata redimere. Sed illi praeceptorem misericordiae humilitatis et parsimoniae duas maxime deridebant ob causas quia scilicet uel minus utilia neque umquam facienda quasi noxius imperaret uel certe utilia sed a se iam facta superfluus ingereret. xvi, I5 13; Et ait illis : Vos estis qui dustificatis uos coram hominibus. Deus autem nowit corda uestra quia quod hominibus altum est abominatio est apud Dewm. Iustificant se coram hominibus qui peccatores quidem quasi infirmos desperatosque contemnunt se autem ipsos quasi perfectos in omnibus cunctaeque 19 o fragilitatis expertes elemosinarum remedio opus habere non credunt. Sed haec noxii tumoris altitudo. quam sit iuste damnanda uidet ille qui inluminabit abscondita tenebrarum et manifestabit consilia cordium. xvi, 16 Lex et prophetae usque ad Iohannem, ex eo regnum Dei euan155/156 Gregorius ? 160/165 Hieron., in Matth. (PL. X XVI, 46 A-B). Ioh. xii, 31. 174 Eccli. v, 5-6. 192 I Cor. iv, 5.

155/156 GR4egorius» B E om. vett. 160 Audiet B* E audiant G censéntut G 162 seruiri B? C? G? J*

192inluminauit

/ ^ manifestauit D J

107

161 audiet B* E, 176 haec omnia C D

XVi, 13-18 195

200

205

210

301

gelizatur, et omnis in illud uim facit. Disputantem contra filargiriam saluatorem Pharisaei deridebant quasi contraria legi prophetisque praeciperet ubi multi et ditissimi fuisse et tamen Deo placuisse legerentur. Sed et ipse Moyses populum quem regebat, si legem sequeretur, omnibus quae terra gignit bonis abundaturum;.si autem neglegerét, peste fame inopia cunctisque malis praediceret esse feriendum. Quibus ille occurrens ostendit inter legem et euangelium sicut promissionum ita et praeceptorum non minimam debere esse distantiam et maiora quidem propter regnum caelorum minora uero propter regnum terrarum imperari ab eodem uno Deo qui caelum fecit et terram. Ibi namque dictum est : S? uolueritis e audieritis me, bona terraé comedetis ; hic uero : Beati pauperes spiritu quoniam, ipsorum. est. regnum. caelorum. Ideoque recte cum diceret regnum Dei euangelizari addidit, e£ omnis ?n illud. uim facit. Magna enim uis et uiolentia grandis est nos terra genitos caelorum sedem quaerere possidere uelle per uirtutem quod non potuimus tenere per naturam nec solum terrena contemnere sed et linguas deridentium nos talia contemnentes. Hoc

215

Evil, 17

220

225

xvi, I8 230

enim subdidit cum de spernendis diuitiis locutus a Pharisaeis esset derisus. Facilius est autem caelum et terram praeterire quam de lege wnum apicem cadere. Ne putarent in eo quod dixit, Lex ef jropheiae usque ad Iohannem, legis uel prophetarum ab eo destructionem praedicari manifeste protestatur, facilius est maxima mundi elementa quam minima legis dicta transire. Et re uera. Praeterit enim figura huius mundi ; et alibi : Caelos autem nouos et terram mouam el promissa ibsius expectamus in quibus iustitia habitat. De lege autem ne unius quidem litterae summitas, hoc est nec minima quaeque et quae leuia uel suwperstitiosa uidentur a. sacramentis spiritalibus uacant quin omnia recapitulentur in euangelio. Et tamen lex et prophetae usque ad lohannem quia non potuit ultra uenturum prophetari quod Iohannis praeconio iam uenisse clarebat. Omnis qui dimittit uxorem suam et ducit alteram moechatur, et qui dimissam a wiro ducit moechatur. Quod. de lege in perpetuum non uiolanda praedixerat uno exempli gratia de illa sumpto testimonio confirmat ut ex hoc uno discerent etiam in ceteris eum non ad soluenda sed ad implenda legis decreta

206 Es. i, 19. 207 Matth. v, 3. 221 I Cor .vii, 51. IP Petcii, r3. 226 Hieron., zz Maz£b. (PL. XXVI, 36 D-37 A). . 233 Matth. v, 17.

207 comeditis E 206 dictus B* E 195 illum D 213 Haec D 210 pos? nos add. de sup. B* Joys 221 Praecteriit D 224 ptophetate B E

223/

209 euangelizare B 219 praedicate D

PL 533

302

IN LVCAM V

uenisse. Cuius expositionem testimonii si qui plenius uidere 5

Xvi, I9

A

desiderat,

non

nostra

sed maiorum

monumenta

scrutetur.

Beatissimi etenim patres Augustinus in libro de sermone domini in monte primo Hieronimus et Ambrosius in commentariis euangelistarum Mathei et Lucae sed et alii quam plurimi in suis quique opusculis de illo satis superque dixe-

240 runt.

Homo quidam erat diues et ànduebatur purpura et bysso et epulabatur cotidie splendide. Purpuram regii habitus esse colorem marinis e conculis tinctam nemo fere qui dubitet, nam concilia ferro circumcisa lacrimas $urpurei coloris quibus lana 24 A tingatur emittunt. D'yssum uero genus est quoddam lini nimium candidi et mollissimi quod Graeci papaten uocant. Armmmonuerat ergo dominus supra facere amicos de mammona iniquitatis qui cum ab hac uita defecerimus recipiant nos in aeterna tabernacula quod audientes Pharisaei deridebant. Verum ille quae 250 proposuerat exemplis astruens ostendit ideo diuitem purpuratum irremediabiliter apud inferos tortum quia pauperem Lazarum a quo in uitae tabernacula recipi posset amicum sibi facere neglexerat. Non nulli autem $utant praecepta ueteris testamenti districtiora esse quam noui sed hi nimirum improwuida consideratione falluntur. Im illo enim mon tenacia sed rapina multatur ibi ves iniuste sublata restitutione quadrupli unitur, hic autem diues iste non abstulisse aliena reprehenditur sed. rofria non dedisse nec dicitur quia unum quempiam oppressit sed quia in acceptis rebus se extulit. Hinc ergo hinc summopere 26 Ó colligendum est qua poena multandus sit qui aliena. dirifut, si inferni damnatione bercutitur qui propria non largitur. Et sunt non mullü qui cultum. subtilium retiosarumque uestium non putant esse peccatum ; quod si widelicet culpa non esset, nequaquam sermo Dei tam wigilanter exprimeret quod. diues qui tor26 I quetur apud inferos bysso et purpura indutus fuisset. Nemo quipfe uestimenta praecipua nisi ad inanem gloriam quaerit widelicet ut honorabiltor ceteris esse uideatur. Quam culpam possumus melius etiam ex diuerso colligere quia, si abiectio wilis indumenti uirtus non esset, euangelista uwigilanter de Iohanne mon diceret : 270 Erat indutus filis camelorum. Sed notandum nobis magnopere est in ore ueritatis de superbo diwite et de humili baupere quanN A V^

236 Aug., de serm. dom. (PL, XX XIV, 1229-1308). 237 Hieron., i Mattb. (PL XXVI, 534 B-52 A) ; Ambr., exp. eu. s. Luc. (CC. XIV, V, 521-871 ; VIII, 1-124). 243/246 Isid., e£yzo/l. XIX, 28, 2, 4; XIX, 27 4. 253/461 Greg. Magn., /ozz. in eu. (PL LXXVI, 1304 C-1309 C ; 1302 B-1504 C). 255 Ex. xxii, 1; II Reg. xii, 6. 270 Matth. iii, 4; Marc. ii, 6.

234 quis B E uideri D 241 purpota (inferduz) B 242 regi DB*, tegis ps habitum B? 282 possit B E 256 quadruplici B? 266 preciosa

D

| obC

9240 post indutus adZ. de D

PL 534

xvi, 18-22

303

ius sit ordo narrationis. Ecce enim dicitur, Homo quidam erat diues, et protinus subiungitur,

Et erat. quidam mendicus nomine Lazarus. Certe in bopulo

Xvi 20

275 lus solent nomina diwitum quam pawperum sciri. Quid est ergo

quod dominus de pawpere et diuite uerbum. faciens nomen auperis dicit e nomen, diwitis non. dicit nis? quod Deus humiles nou atque ad probat et suwberbos ignorat ? Vnde et quibusdam de miraculorum uirtute superbientibus in fine dicturus est : Nescio 280 wos wnde sitis, discedite a me omnes operarii iniquitatis. At contra Moysi dicitur : Noui te ex nomine. Ait ergo de diwite, Homo quidam, ait de pawpere, egenus nomine Lazarus, ac si aperte dicat, Pawberem humilem. scio superbum diwitem nescio «lum cognitum ber adprobationem habeo hunc ber iudicium reproba285 tionis ignoro. XVl, 20-21 Qui iacebat ad januam eius ulceribus blenus cupiens saturari de micis quae cadebant de mensa diwitis, sed ei canes ueniebant et. lingebant. ulcera. eius. Plenus ulceribus mendicus Lazarus ante ianuas diwitis iacet. Qua de re una dominus duo iudicia 290 expleuit. Habwisset enim fortasse aliquam excusationem. diues, si Lazarus pauper et ulcerosus ante evus januam mon tacuisset, si remotus fuisset, si eius inojia non esset oculis importuna. Rursus si longe esset dues ab oculis ulcerosi bawperis, minorem tolerasset templationem bauper n animo. Sed dum egenum et 295 ulceratum anie ianuam. diwitis et. deliciis affluentis boswit in una eademque ve el ex wisione bawberis non miserenti diuiti cumulum damnationis intulit e ursum ex wisione diwitis temptatum cotidie pauperem probauit cut certe poterat ad boenam sufficere pawpertas, etiam si sanus fuisset. Rursum suffecisset aegri300 tudo, eliam si subsidium adesset. Sed ut probaretur amplius auper simul hunc et paupertas et aegritudo tabefecit atque insuper uidebat procedentem diwitem obsequentibus cuneis fulciri et se 4n infirmitate et inopia a nullo uisitari. Nam quia nemo ei ad uisitandwm aderat testantur canes qui licenter uulnera lingebant. 305 Ex una ergo re omnipotens Deus duo $udicia exhibuit dum Lazarum pauperem ante ianuam diuitis iacere permisit ut et dues impius damnationis sibi augeret ultionem et templatus pbawper cresceret ad remunerationem. Factum est autem ut moreretur mendicus et portaretur ab an-

R Xxv5 22 510

A

gelis in sinum Abrahae. Mortuus est autem et dvues et sepultus est in inferno. Sinus Abraham requies est beatorum bauwberum quorum est regnum caelorum quo ost hanc uitam recipiuntur, 279 Luc. xiii, 27.

XXXV,1550)

281 Ex. xxxiii, 12.

311/314. Aug., quaest. eu. s. Luc. (PL.

811 Matth. v, 5.

254 pos? quidam add. homo D 2386 scite B C* D E tuo CDG . 302 in add. sup. C?, om. D

281 pos? nomine a4Z.

PL 555

304 xvi

dur G

^

,V

IN LVCAM V

sepultura inferni poenarum profunditas quae superbos et mmisericordes post hanc witam worat. (315. Eleuans autem oculos suos cum esset in tormentis widebat Abraham a longe et Lazarum in sinu eius et ipse clamans dixit : Pater Abraham müserere mei et mitte Lazarum ut intinguat exiremum digiti sui in aquam et vefrigeret linguam meam quia crucior 4n. hac flamma. O quanta est subtilitas judiciorum Dei ! 320 O quam districte agitur bonorum actuum malorumque retributio ! Certe superius dictum est quia in hac wita Lazarus cadentes micas de mensa diuitis quaerebat e nemo lli dabat. Nunc de supplicio diuitis dicitur quia de extremo digito Lazari distillari aquam tn ore suo concupiscit. Qui ergo mensae suae uel minima dare no325 luit in inferno positus usque ad minima quaerenda peruenit. Sed notandum ualde est quid sit quod diues n igne positus linguam suam re[rigerari petit. Mos quippe est sacri eloqui? ut aliquando aliud dicat sed ex eodem dicto aliud ànnuat. Superius autem hunc superbum. diuitem. dominus non loquacitati wacantem dixerat 33o sed superflue conuiuantem neque hunc de loquacitate narraust sed cum elatione et tenacia de edacitate peccasse. Sed quia abundare in conuiwis loquacitas solet is qui hic male comuvuatus dicitur apud inferos grauius in lingua ardere perhibetur. Sed cum graui ualde pauore bensandwm est hoc quod sequitur.

xvi 25 33;

Et dixit dà Abraham

: P4

vecordave

quia vecepisti bona

in uita tua et Lazarus similiter mala. Nunc autem hic consolatur, tu uero cruciaris. Ecce enim dum dicitur, recepisti bona in

wita tua, (ndicatur et diues ?ste boni aliquid habuisse ex quo in hac wita bona reciperet. Rursumque dum de Lazaro dicitur, quia 340 recepit mala, $rofecto monstratur et Lazarum habuisse malum aliquod quod purgaretur. Sed mala Lazari purgauit ignis inopiae el bona. déwitis vemunerauat felicitas iranseuntis uitae. xvi, 26 Et 4n. his omnibus inter uos et. mos chaos magnum firmatum est ui hi qui uolunt hinc transire ad. uos nom $ossint neque 34; 4nde huc transmeare. Qua àn re ualde quaerendum est quomodo dicatur, hi qui uolunt ad uos transire nom bossint, quia enim Ji. qui in inferno sunt ad beatorum sortem transire cupiunt dubiwm, mon. est, qui uero iam in. beatitudinis sorte suscepti sunt quo pacto dicitur quia transire ad. eos qui in inferno cruciantur 35o 4olunt. Sed sicut transire reprobi ad electos cupiunt, id. est a suppliciorum suorum afflictione migrare, ita ad afflictos atque ?n tormentis bositos transire iustorum est mente ire per misericordiam eosque uelle liberare. Sed qui uolunt de beatorum sede PL ad afflictos atque in tormentis bositos transire non possunt quia. 536 355 (ustorum animae

quamuis in suae naturae bonitale misericor-

318aqua B E 321 quod D 329 refrigerate B* E 329 loquacitate B E J 337 dum oz. BE G J* 339 qui D 340 recepisti B 344 possunt B* E 951 ad add. sup. B?, om. ] quia] quod B 346 possunt B* E

xvi, 22-31

305

diam habeant iam iunc auctoris sui iustitiae coniunctae tanta rectitudine constringuntur ut nulla ad reprobos compassione mowueantur. Sed postquam ardenti diwiti de se spes tollitur eius animus ad $ropinquos quos reliquerat recurrit quia reproborum 56o mentem bDoena sua quandoque inutiliter erudit ad caritatem ut tam tunc etiam. suos spiritaliter diligant qui hic dum eccata diligerent nec se amabant. Vnde nunc sequitur : xvi, 27-28 | Etait: Rogo te ergo pater ut mittas eum in domum patris mei ; habeo enim quinque fratres ut testetur illis ne et ipsi ueniant in 365 locum hunc tormentorum. Qua in re notandum est ardenti diuiti quanta ad supplicium cumulantur. Ad boenam namque suam et et cognitio seruatur et memoria. Cognoscit enim Lazarum quem despexit fratrum quoque suorum meminit quos reliquit. Perfecta quippe ei ultio de bawpere non esset, si hunc in retributione non 57o cognosceret. Et berjecia poena 4n 1gne mon esset, si non hoc quod ipse patitur etiam. suis timeret. Vt ergo beccatores amplius in supplicio buniantur et eorum uident gloriam quos contempserunt et de illorum etiam poena torquentur quos inutiliter amauerunt. Credendum uero est quod ante velribulionem extremi vudicii n5315 iusti in requiem, quosdam vustos conspiciunt ut eos widentes in gaudio nom solum de suo supplicio sed. etiam de illorum bono crucientur iusti uero ?n tormentis semper intuentur intustos ut hinc eorum gaudium crescat quia malum conspiciunt quod. masericorditer euaserunt tantoque matores ereptori suo gratias ve38o ferant quanto uident in aliis quid tpsi perpeti, sy essent neglect, joiuerunt quia qui creatoris sui claritatem uident mill in creaiura agitur quod widere non possint. xvi, 29 Et ait ill Abraham : Habent Moysen et brophetas audiant illos. Sed qui uerba Dei despexerat haec audire non osse suos 385 sequaces existimabat unde et respondit diues : xvi, 30 Non jater Abraham, sed si quis ex mortuis terit ad eos, paenitentiam agent. Cui mox ueraci sententia dicitur : XVl, 3I Si Moysen et prophetas non audiunt, neque st quis ex mortuss surrexerit. credent. Quia. nimirum qui uerba legis despiciunt 39o redemptoris braecepta qui ex mortuis surrexit quanto subtiliora

sunt tanto haec difficilius implebunt. Et nimirum constat quia cuius implere dicía venwunt ei procul dubio credere recusant. Quem uero iuxta allegoriam diues iste qui (nduebatur purpura et bysso et epulabatur cotidie splendide misi Iudaicum populum 395 significat qui cultum. witae exterius habuit qui acceptae legis deliciis ad. mitorem usus est non ad utilitatem, quem. autem Lazarus ulceribus plenus nisi gentilem populum figuraliter exjrimit qui dum conuersus ad Deum peccata sua confiteri non erubuit huic uulnus in cute fuit ? In cutis quippe uulnere uirus PL557 869 pos; enim add. et B E 371/342 puniantur amplius in supplicio C D $79 sui B 385 existimabat C D etom.] respondet D 388 audiant B* E 395 accepta B E 396 diliciis B* D E, praecepta B? quid D

306

IN LVCAM V

a wisceribus trahitur et foras erumgnt. Quid. est ergo peccatorum confessio misi quaedam wulnerum vwptio quia peccati wirus salubriter aperitur in confessione quod pestifere latebat n mente ? Sed Lazarus wulneratus cupiebat saturari de micis quae cadebant de mensa diuitis, et nemo illi dabat, quia gentilem quemque 40 v^ ad cognitionem legis admittere superbus ille populus despiciebat qui dum doctrinam legis non ad caritatem habuit sed ad elationem quasi de acceptis opibus tumwuit et. quia ei uerba defluebant de scientia quas: micae cadebant de mensa. At contra iacentis pauperis uulnera lingebant canes. Non numquam solent 4n sacro eloquio ber canes praedicatores intellegi. Canum etenim lingua uulnus dum lingit curat quia et doctores sancti dum $n confessione peccati nosiri nos instruunt. quasi uulnus mentis ber linguam tangunt et quia nos loquendo a peccatis eripiunt quass langendo wulnera ad. salutem reducunt. Vnde et bene Lazarus 41 II adiutus interpretatur quia dbsi hunc ad ereptionem iwuant. qui eius wulnera er limguae correptionem. curant. Contigit uero ui uierque moreretur diues qua induebatur purpura. et. bysso sepultus in inferno in sinu uero Abrahae Lazarus ab angelis ductus est. Quid Abrahae simus misi secretam requiem significat 400

42 o

patris de qua ueritas, Multi, Ànquat, uentent ab oriente et occi-

dente ei recumbent cum. Abraham et Isaac et Iacob in vegno caelorum, filii autem regni huius eicientur in tenebras exteriores. Qui enim purpura indutus dicitur vecte filius regni uocatur. Qui de longinquo ad uidendum Lazarum oculos leuat quia dum per 42 ^ damnationis suae supplicia infideles in àmo sunt fideles quosque ante diem extrema udicui super se in requiem attendunt quorum post gaudia contemplari nullatenus possunt. Longe uero est quod conspiciunt quia illuc er meritum non attingunt. In lingua autem amplius ardere ostenditur cum dicit : Mitte Lazarum ut in45 o tinguat extremum digiti sui n aquam et refrigeret linguam meam quia. crucior 4n hac flamma. Infidelis populus uerba legis in ore tenuit quae opere seruare contempsit. Ibi ergo amplius ardebit ubi se ostendit scire quod. facere noluit. Ab extremo digiti se tangi desiderat quia terrenis suppliciis datus optat operatione 45 vA vustorum uel ultima barticipari. Cui respondetur quod. in. hac uita bona receperit quia omne suum gaudiwm felicitatem transitoriam. utawit. Habere hic etenim ossunt et iusti bona nec tamen, haec in recompensatione recipere quia dum meliora, id est aeterna, appetunt eorum vudicio quaelibet bona adfuerint cum sanctis desideriis aestuant bona minime widentur. Inter haec uero notandum est quod ei dicitur : Memento fili. Ecce enim Abraham filium uocat quem tamen a tormento non liberat quo-

i

420 Matth. viii, 11-12.

411 curat] sanat D

xvi, 31-xvii, 2

307

niam hwius infidelis bopuli praecedentes patres fideles quia multos à sua. fide dewiasse considerant eos nulla. compassione a tor445 mentis eripiunt quos tamen ber carnem filios recognoscunt. In tormentis autem diues positus quinque fratres habere se perhibet PL quia superbus isdem Iudaicus populus qui ex magna iam parte 538 damnatus est sequaces suos quos swper terram reliquit quinque sensibus corporis deditos nouit. Quinario ergo numero fratres quos 45o reliquerat exprimit quia eos ad. spiritalem. intellegentiam non adsurgere in inferno positus gemit. Petit ut ad eos Lazarus mittatur cui quia Moysen. et prophetas habeant dicitur. Sed ait

quia non credunt, nisi quis ex mortuis resurrexerit, cui protinus respondetur :Si Moysen et prophetas non audiunt, neque si quis 455 a mortuis surrexerit credent ei. Certe de Moyse ueritas. dicit:

S1 crederetis Moysi, crederetis utique et mihi, de me enim ille scripsit. Impletur ergo quod ber Abrahae responsionem dicitur. Ex mortuis enim dominus vesurrexit, sed Iudaicus bopulus quia Moysi credere noluit ei etiam qui resurrexit ex mortuis credere 46o contempsit cumque Moysi uerba spiritaliter intellegere rennuit ad eum. de quo Moyses locutus fuerat non Qeruenit. Et ad discipulos suos ait : Impossibile est ut nom ueniant scandala. Vae autem sllà ber quem ueniunt. Dicit et apostolus: Oportet autem et hereses esse ut qui probati sunt manifesti. fiant 465 in. uobis. Impossibile est ergo in hoc mundo erroribus aerumnisque plenissimo scandala saepissime non uenire, sed uae illi qui quod impossibile est non uenire suo uitio facit ut per se ueniat. Vbi quamuis generali sententia uel aliquis falsus frater uel ipse Iudas qui proditioni animum praeparabat in479 tellegi queat tamen iuxta consequentiam sermonis hic locus ad superiora respicit ubi dominus de elemosina danda locutus a Pharisaeis irridetur. Qui enim recta loquentem uituperat scandalum profecto, id est offendiculum, et ruinam auditoribus praebet infirmis, maxime si et ipse cum Pharisaeis legis ui47; deatur habere scientiam. Quem increpans apostolus ait : E peribit infirmus 1n tua scientia frater propter quem. Christus mortuus est. Vtilius est illi s? lapis molaris ànponatur circa collum eius xvii, 2 et proiciatur in mare quam ut scandalizei unum. de fusillis Evil, I

48o islis. Secundum morem $rowinciae loquitur quo maiorum criminwm ista. apud. ueteres Iudaeos poena fuerit ut in profundum ligato saxo demergerentur. Et re uera utilius est innoxium poena quamuis atrocissima temporali tamen uitam finire corpoream 456 Ioh. v, 46. 464 I Cor. xi, 19. 3 465/482 Hieton., n Matzb. (PL X XVI, 135 D-13534 B). 478 I Cor. viii, 11... —480/496 Beda, 7 Marr. (III, 453/469). 447 parte iam C D 448 supra D 488 Moysen B E G 469 proditione D 473 scandala D 478 si oz. B* E* 480 qui D*, qua D? 483 tempotatiam B, temporalia D J, temporaria E G

308 quam

IN LVCAM V fratri nocentem

mortem

animae

mereri perpetuam.

485 Recte autem qui scandalizari potest pusillus appellatur. Qui

enim magnus est quodcumque uiderit quodcumque passus fuerit non declinat a fide. Qui autem pusillus est animo et paruus occasiones quaerit quo modo scandalizetur. Propterea denique oportet nos maxime his consulere qui parui sunt in fide ne occasione nostri offendantur et recedant a fide ac de490 cidant a salute. Notandum sane quia i4 mostro bono opere aliquando cauendum est scandalum proximi aliquando uero bro nihilo contemnendum. In. quantum enim sine feccato bossumus witare jroximorum scandalum. debemus. Si autem de ueritate 495 scandalum sumitur, utilius permittitur scandalum nasci quam ueritas relinquatur. Attendite uobis, si beccauerit frater tuus, increpa illum, et si xvli, 3 paenitentiam egerit, dimitte illi. Tale quid et in deuteronomio legimus : Ne oderis fratrem tuwm in corde tuo sed publice argue $00 eum ne habeas super illo peccatum. Quo igitur ordine scandala declinare et uae perpetuum uitare possimus insinuat, si nos uidelicet ipsos ne quem laedamus attendimus, si peccantem zelo iustitiae corripimus, si ex corde paenitenti misericordiae pietatisque uiscera pandimus. Vbi caute intuendum est quia 395 non passim peccanti dimittere sed paenitentiam agenti dimittere iubemur et primo quidem peccantem misericorditer increpare ut sit cui postmodum habeamus iuste dimittere. Qui ergo fratrem uidens peccare tacuerit non minus dominici praecepti transgressor est quam is qui eidem paenitenti ueniam 510

dare noluerit quia qui dixit, si paenituerit, dimitte, praemisit,

si peccauerit, àncrepa. Itaque uenia fratri post increpationem largienda est sed illi utique qui se paenitendo ab errore conuertit ne uel difficilis uenia uel remissa sit indulgentia. Et si septies in die peccauerit in te et septies in die conuersus

xvii, 4 $1 A

[uerit ad te dicens, Paenitet me, dimitte illa. Septenario numero

non ueniae dandae terminus ponitur sed uel omnia peccata dimittenda uel semper paenitenti dimittendum praecipitur. Solet enim saepe per septem cuiuscumque rei aut temporis uniuersitas indicari. Vnde quod in psalmo canitur, Sefizes in die laudem dixi tibi, nihil est aliud quam semper laus eius in ore meo. Nam et alibi Petro interroganti quotiens peccanti in se fratri dimittat an «sque septies respondit dominus, Non, dico libi, usque septies sed usque septuagies septies, id est quadringen491/496 Greg. Magn., oz. in Execb. (PL LXXVI, 842 A-C). | 499 Leu. xix, 17. D19 Ps. 118, 164. 520 Ps. 35, 2. 021 Matth. xviii, 21-22. 523/526 Hieron., 5 Mazzb. (PL XXVI, 136 A, 157 B).

484 merere B* E B*.E

520 nil B G

484 declinet D*

492 proximum B E*

522 dimittet B, dimittit E

493 possimus

PL 059

xvii, 2-6 $25

Dag

3535

309

Ws nonaginta wicibus ut toties beccanti fratri. dimatteret im. die quoties ille peccare non posset. Peccanti igitur in te fratri, si paenitentiam egerit, dimittendi habes potestatem immo necessilatem ut et tibi paenitenti ac ueniam flagitanti pater qui est in caelis ignoscat. At si increpatus conuerti et paenitentiam agere neglexerit, quid super hoc ueritatis sententia decernat intuere : S2 feccauerit in te frater tuus, uade et corripe ewm, et cetera usque quo ait, s? autem ecclesiam non audierit, sit tibi sicut ethnicus et publicanus. Et merito quia sub nomine fidelis egit opera infidelium. Aliter sane ueniam fratri petenti aliter inimico persequenti dare praecipimur huic uidelicet ut accepta remissione peccati quo nos insontes nocuit socia nobis caritate communicet illi uero ut cum nobis malum uult et, si potest,

facit nos semper bonum uelimus faciamusque quod possumus. Neque enim Dauid eundem ueniae modum persecutoribus suis paenitentiae remedio priuatis quamuis misericorditer eos lu540 gens praestare potuit quem fratribus salubri compunctione castigatis Ioseph beniuole cognoscendus exhibuit. Et dixerunt apostoli domino : Adauge nobis fidem. Dixerat PL xvii, 5 supra dominus : Qwi fidelis est in minimo et 4n, madtore fidelis 540 est ; et st in alieno fideles nom fuistis, quod uestrum est quis dabit 345 uobis. Et ideo apostoli quiin alieno ac minimo, hoc est in terrenorum contemptu, iam fuere fideles in suo sibi ac maiore fidem

550

xvii, 6

355

560

postulant augeri. Nemo enim repente fi summus sed in bona conuersatione a minimis quisque inchoat ut ad magna perueniat. Alia namque sunt uirtutis exordia aliud profectus aliud perfectio. Quam magnopere quaerentes aiunt domino : Adauge nobis fidem. Dixit autem dominus : Si haberetis fidem sicut granum sinapis, diceretis huic arbori moro, Eradicare et transplantare 4n mare, et oboediret uobis. Fidem perfectam grano sinapis comparat quae sit uidelicet et ad faciem humilis et in pectore feruens uilis quidem passim contuentibus nullarumque uirium apparens sed pressuris attrita quid perfectionis intus gerat ostendens. Sed et hoc notandum quia granum sinapis ad purgationem capitis saluberrime prodest, nam si optime tritum et cribellatum tepidae pingui mulsae admisceas et hoc ieiunus contra solem calidum uel in balneo gargarizes, omnem umorem noxium, etiam si crassior fuerit, de capite purgat et

530 Matth. xviii, 15-17. 538 II Reg. i, 12 ; xviii, 33. 540 Gen. xlv, 5. 543 Luc. xvi, 1o. 544 Luc. xvi, 12. 547 Iuuenal., sa7. II, 83.

525 possit B E 528 At] ut E, Ac G J 529 qui B* E 535 quos B E, qui D 53? possimus B* E 549 prospectus B 5850 profectio J 552 habueritis C 554 geret B* D* E 558 quod D

310

IN LVCAM V

imminentium quoque imbecillitatum facit pericula uitari. Sic profecto fides temptationum pistillo probata ab omni leuium 56; cogitationum superficie cribro discretionis castigata et perfectae dilectionis melle dulcorata omnes de corde quod est interioris nostri hominis caput uitiorum sentinas non solum ad praesens exhaurit sed et in futurum ne recolligi ualeant praecauet. Arbor autem morus eradicanda et in mare transplan57» tanda uel simpliciter posita potest intellegi quia uidelicet consummatae fidei indicium sit uerbo elementis imperare ut quod de uno specialiter dictum est hoc generaliter de omnibus sentiendum credatur. Denique alibi dominus arefacta uerbo ficulnea discipulis mirantibus ait : S? habueritis fidem et mon 575 haesitaueritis, non solum de ficulnea facietis sed et si monti huic dixeritis, Tolle et ?acta te in mare, fiet. Vel certe per morum

cuius colore sanguineo fructus et uirgulta rubent unde et a Latinis rubus appellatur euangelium crucis exprimitur quae per fidem apostolorum de gente Iudaeorum in qua uelut in 58o stirpe generis tenebatur uerbis praedicationis eradicata et in mare gentium translata est atque plantata. Cui sententiae subiunctae quoque parabolae quae de uerbi ministris agit sensus astipulatur. luuat et illud quod folia mori serpenti superiecta necem inferunt quia uerbum crucis ut cuncta salu58; taria confert cuncta noxia tollit. EY Quis autem uestrum habens seruum arantem aut bascentem. Haec parabola docet ut fides quo uirtutibus foris excellentior eo in ipsa conscientia fiat intus humilior. Seruus quippe arans aut pascens quilibet ecclesiae doctor intellegitur de quo domi;9o nus ait : Nemo miliens manum suam in aratrum et aspiciens retro aptus est regno Dei ; et alteri sese amare testanti tertio PL respondit : Pasce oues meas. $41 xvii, 7-8 Qwi regresso de agro dicet 3lli, Statim transi vrecumbe, et mon dicet ei, Para quod caenem. Seruus de agro regreditur cum in595 termisso ad tempus opere praedicandi ad conscientiam doctor recurrit atque a publico locutionis ad curiam cordis rediens sua secum secretus acta uel dicta retractat cui non statim dominus £ransi recumbe dicit, id est transi de hac uita mortali

et in aeternae uitae beata sede refouere. Haec enim postea 6oo dicturus interim post pastum atque agriculturam domi sibi iubet parare quod caenet, hoc est post laborem apertae locutionis humilitatem quoque propriae considerationis exhibere. 574 Matth. xxi, 21. 591 Ioh. xxi, 17.

51? habent D

dicit B E G

516/578 Isid., ezyzo/. XVII, 7, 19.

578 ruffus D

586 autem oz. C

594 dicit B E J?, dixit J*

590 Luc. ix, 62.

591 amari B E

600 domini D

593

xvii, 6-10

3II

Talis namque conscientiae templum dominus dignatur ingredi tali caena libentissime pasci desiderat. Ecce enim ego, inquit, 6o5 sfo ad. ianuam. ei pulso, si quis surrexerit et aberuerit mihi, intrabo ad illum et caenabo cwm illo, et ise mecum.

6:o

615

620 xvii, 9-Io0

Et praecinge te et ministra mihi donec manducem et bibam. Praecingi est mentem humiliatam ab omnibus fluitantium cogitationum finibus quibus operum gressus impedirisolet constringere. Nam qui uestimenta praecingit hoc agit utique ne incedens inuoluatur ad lapsum. Ministrare uero Deo est minimum se per omnia et absque gratiae eius auxilio nihil uirium habentem profiteri. Minister enim a minori statu, id est sublectione, sicut et magister a maiori uocabulum sumpsit. Ministrat ergo conditori qui eius naturam considerans eius iudicia pertimescens de suis se uirtutibus humiliat. Et post haec tu manducabis et bibes. Postquam, inquit, ipse tuae praedicationis opere delectatus tuaeque compunctionis epulis fuero refectus tunc demum tu transies et recumbes aeternisque meae sapientiae dapibus in aeternum reficieris. — Numquid. gratiam habet seruo illi quia. fecit quae sibi imperauerat ? Non, puto. Sic ei uos cum feceritis omnia quae raecepta sunt uobis dicite : Serui inutiles sumus. Si homo, inquit,

62;

65o

655

640

ab homine seruo non uniforme sed multiplex ministerium exigit nec tamen ei gratiam habet, quanto magis uos qui s/ne me nihil potestis facere non temporum longitudine laborum merita pensare debetis sed amore et famulatu spontaneo nouis semper studiis augere priora. Itaque dicite, Serui inutiles sumus, serui quidem quia $retio empti estis inutiles uero quia dominus bonorum uestrorum non indiget. Si autem inutilis est qui fecit omnia, quid de illo dicendum est qui explere quae praecepta sunt uel infirmitate non potuit uel quod peius est superbia despexit ? Aliter. Serui inutiles sumus quia 4on sunt condignae jassiones huius temporis ad superuenturam gloriam quae reuelabitur in nobis ; et alibi : Qui coronat te in miseratione et misericordia. Non ait, in meritis et operibus tuis, quia cuius misericordia praeuenimur ut humiliter Deo seruiamus eius munere coronamur ut sublimiter cum illo regnemus. Quod. debuimus facere fecimus. Re uera debuimus quia qui PL non. uenit ministrari sed ministrare debitores sibi nos fecit 542 ne nostris uidelicet operibus confidentes sed de eius semper examine pauentes cum propheta dicamus : Quid retribuamus domino bro ommibus quae retribuit nobis. Qui ut fidem se 604. Apoc. iii, 20. Rom. viii, 18.

625 Ioh. xv, 5. 635 Ps. 102, 5.

629 I Cor. vii, 23. 640 Matth. xx, 28.

Ps3r$2: 633 642 Ps. 115, I2.

603 Tales B? 608 fluctuantium D 612 se add. sup. B? 613 enim oz. C 623 inquit homo 7 626 longitudinem B E 628 augeri D 635 te] me B 640 nos sibi D

312

V xvii,

m

xvii, A

V

IN LVCAM V

grano sinapis similandam humilem scilicet et feruentem ha64; buisse monstraret praemisit dicens, Credidi propier quod locutus sum ego autem hwmiliatus sum mimis, ut quam suis se uiribus minime credidisset ostenderet in extasi locutus adiunxit, Omnis homo mendax, ut inutilem se seruum etiam calice pretiosae mortis accepto significaret exclamauit, O domine, ego ser65o uus tuus ego seruus tuus et filius ancillae tuae, disrupisti wncula mea.Non ait,ipse disrupi ipse mihi saluando sufficio, sed tu disrupisti wincula mea, tibi sacrificabo hostiam laudis. Haec est igitur in hominibus sola fidei perfectio, si omnibus quae praecepta sunt impletis imperfectos esse se nouerint et quamdiu peregrinantur 655 a domino semper inesse sibi mala quae defleant semper meminerint deesse bona ad quae gratia eius iuuante proficiant. II-I2 Et factum est dum iret in Hierusalem transiebat ber mediam Samariam et Galileam et cum ingrederetur quoddam castellum occurrerunt ei decem uiri leprosi. Leprosi non absurde intellegi 66o bossunt qui scientiam uerae fidei non habentes uarias doctrinas $vofitentur erroris. Non enim uel abscondunt inperitiam suam sed pro summa peritia proferunt in lucem et iactantiam sermonis ostentant. Nulla $orro falsa doctrina est quae non aliqua uera intermisceat. Vera ergo falsis àÀnordinate permixta in una dispu665 tatione uel narratione hominis tamquam in. wnius corporis colore apparentia significant lepram tamquam ueris falsisque colorum locis humana corpora uariantem atque maculantem. Hi autem tam witandi sunt ecclesiae ut, s? fieri botest, longius remoti magno clamore Christum interpellent, unde et apte subiungitur: 670 Qui steterunt a longe et leuauerunt uocem dicentes : Iesu praeceptor miserere nostri. Et bene ut saluentur Iesum praeceptorem nominant. Quia enim in eius uerbis se errasse significant hunc saluandi humiliter praeceptorem uocant cumque ad cognitionem praeceptoris redeunt mox ad formam salutis re67; currunt nam sequitur : 14 Quos ut uidit dixit : Ite ostendite uos sacerdotibus. Et factum est dum irent. mundati sunt. Nullum. dominus eorum. quibus haec corporalia beneficia praestitit inuenitur misisse ad. sacerdotes nisi leprosos quia uidelicet sacerdotium Iudaeorum figura 68o erat futuri sacerdotii regalis quod est in ecclesia quo consecrantur omnes pertinentes ad corpus Christi summi el ueri brincipis sacerdotum. Et quisquis uel heretica prauitate uel superstitione gentili uel Iudaica perfidia uel etiam schismate fraterno quasi 645 Ps. 115, 1o. 648 Ps. 115, rr. 649 Ps. 115, 16. 659/763 Aug., quaest. eu. s. Luc. (PL. XXXV, 1354-1356).

648 se add. sup. B*, om. C

nis B E*

652 Ps. 115, 17.

656 adiuuante B E petficiant J* 677 eorum dominus B E 682 prius uel] ab C D

671 nostri]

xvii, 10-16

519

uario colore per domini gratiam caruerit necesse est ad eccle685 siam ueniat coloremque fidei uerum quem acceperit ostendat, Cetera uero witia tamquam ualetudinis e quasi membrorum animae alque sensuum ber se ipsum interius 1n conscientia et in-. PL tellectu dominus sanat et corrigit. Denique et Paulus uoce domini |543

audita, Quid me persequeris, et Ego sum Iesus quem tu perse69o queris, ad Annaniam tamen missus est ut illo sacerdotio quod in ecclesia. constitutum est sacramentum. doctrinae fidei perciperet et uerus ews adprobaretur color mon. quia non potest ber se ipsum dominus omnia facere, nam quis alius haec facit etiam n. ecclesia, sed wt ipsa societas congregatorum. fideluwm adpro695 bando in inuicem aíque commumnicando werae fidei doctrinam in omnibus quae dicuntur uerbis uel signantur sacramentis tamquam unam speciem ueri coloris obducat. Cornelius etiam cum ei elemosinae eius acceptae et preces eius auditae illà ab angelo nuntientur bropier doctrinae tamen sacramentorumque unitatem 7o ad. Peirum iubetur mittere tamquam lli et suis diceretur, Ite ostendite uos sacerdotibus, nam et cum irent mundati sunt. Iam enim ad eos uenerat Petrus, sed tamen dbsi nondum accepto

705 xvii, 15-16

719

z5

720

baptismatis sacramento nondum, spiritaliter ad sacerdotes ferueneranl, et tamen infusione spiritus sancti e ammiratione linguarum eorum mundatio declarata est. Vnus autem ex illis ut uidit quia mundatus est regressus est cum magna woce magnificans Deum et cecidit in. faciem ante jedes eius gratias agens. Vnus iste qui magnificans Deum regressus est unius ecclesiae deuotam Christo humilitatem significat. Qui bene cadens ante pedes domini gratias egit. Ille enim uere Deo gratias agit qui repressis praesumptionis suae cogitationibus quam in semet ipso infirmus sit humiliter uidet qui nihil sibi uirtutis tribuit qui bona quae egit esse de misericordia conditoris agnoscit. Vnde et recte subiungitur : Et hic erai Samaritanus. Samaritanus quippe «interpretatur custos. Quo nomine ille populus aptissime significatur qui gratias agendo ei a quo accepit tribuit omne quod. accepit quodamsnodo cantans ?llud de psalmo : Fortitudinem meam ad te custodiam quia tw Deus susceptor meus es Deus meus misericordia eius braeueniet me. Cadit autem in faciem quia ex malis quae se perpetrasse meminit erubescit. Ibi enim cadit homo ubi confunditur. Vnde et Paulus quasi quibusdam in facie iacen-

688 Act. ix, 4-5, 10-17.

697 Act. x, 3-5, 44-48.

718 Ps. 58, 10-11.

684 os! est add. ut D 685 acceperat D 688 uocem B E* G J* 689 auditam B E* etom. DEJ 698 prius et oz. C D ] 699 nuntiarentur B* 705 corum z5 ras. B 710/711 Ille 4:gue agit ozz. G gratias Deo B E 719 tu oz. D 722 faciem B E 2X

BEDA

CXX

314 725

739

xvii, I7 A

755

IN LVCAM V

tibus dicebat :Quem ergo fructum habuistis tunc in illis n quabus nunc erubescitis. At contra de ascensore equi, id est de eo qui in huius mundi gloria elatus est, dicitur :V? cadat ascensor eius retro. Rursumque de persecutoribus domini scriptum est : Abierunt retrorsum et ceciderunt in terram. Quid est hoc quod electi in faciem et reprobi retrorsum cadunt nisi quod omnis qui post se cadit ibi procul dubio cadit ubi non uidet qui uero ante se ceciderit ibi cecidit ubi uidet ? Iniqui ergo quia inuisibilibus cadunt post se cadere dicuntur quia ibi corruunt ubi quid eos tunc sequitur modo uidere non possunt, iusti uero quia istis uisibilibus semet ipsos sponte deiciunt ut inuisibilibus erigantur quasi in faciem cadunt quia timore compuncti uidentes humiliantur. Respondens autem Iesus dixit : Nonne decem mundati sunt ? ei nouem ubi sunt ? Vnum si addatur ad nouem, quaedam effigies unitatis impletur quo fit tanta complexio ut ultra non $rogrediaiur numerus, nisi rursus ad unum redeatur, et haec per infinita-

Nouem itaque indigent uno wt 740 iem numeri regula custodiatur. quadam unitatis forma coagulentur et decem sint, unum autem non eis indiget ut custodiat unitatem. Quam ob rem ut wnus ille qui gratias egit unicae ecclesiae significatione adbrobatus atque laudatus est ita. ?llà nouem. qui gratias non egerunt reprobi ef745 fecti a. consortio unitatis exclusi sunt ideoque tales in nouenario nwmero tamquam wmper[ecti remanebunt. Et merito eos saluator quasi ignotos ubi sunt inquirit. Scire enim Dei eligere nescire reprobare est. xvn r5 Non est inuentus qui rediret et daret gloriam. Deo nisi hic 750 alenigena. Secundum corpus quidem facile est uidere posse hominem non habere lepram et tamen animi esse non boni, secundum significationem autem huius miraculi conturbat considerantem quomodo mundus dici possit ingratus. Sed am facile est etiam illud. uidere fieri bosse ut quisque 4n ecclesiae 755 societate doctrinam, integram. ueramque assequatur et. omnia secundum catholicae regulam disserat distinguat a creatore creaturam eoque manifestetur uarietate mendaciorum tamquam lepra caruisse el tamen ingratus sit Deo et domino mundatori suo quia 76o

elatus superbia gratiarum agendarum pia humilitate non sternilur similisque efficitur eis de quibus dicit apostolus :Qui cum cognowissent Deum

723 Rom. vi, 21.

non ut Deum

725 Gen. XI 17.

magnificauerunt aut. gratias

923 Ioh. xviii, 6.

760 Rom. i, 21.

424 ascensione C* D $30 post quia add. in sup. B* C1 D? $31 currunt B E 933 pos? quia add. ab sup. B? 747 sint C D elegere B C* E, diligere G $56 distinguet B* E *38* eoque] et quod C D, eaque E

PL 544

xvii, 16-22

3I5

egerunt. Quod enim dicit eos Deum cognowisse ostendit quidem s xvii, I9

a lepra fuisse mundatos sed tamen statim accusat ingratos. Et ait illi : Surge uade quia fides tua te saluum fecit. Qui 765 deuotus ante Deum cecidit surgere et ire praecipitur quia

qui infirmitatem suam subtiliter cognoscens humiliter iacet per

diuini uerbi consolationem surgere ad fortia opera et crescentibus cotidie meritis ad perfectiora passim proficere iubetur. 5i autem fides saluum fecit eum quem ad agendas saluatori et 77» emundatori suo gratias inclinauit, ergo perfidia perdidit eos qui de acceptis beneficiis Deo gloriam dare neglexerunt. Quapropter et haec lectio superiori ea ratione coniungitur quod ibi fidem per humilitatem augeri debere parabola data decernitur hic autem manifestius ipsis rebus ostenditur non fidei 775 tantum agnitam rationem sed exsecutam fidei operationem esse quae saluum faciat credentem detque gloriam patri qui est in caelis. xvii, 20 Interrogatus autem a Pharisaets quando uenit regnum Dei respondit eis et dixit : Non uenit vegnum Dei cum obseruatione. 78» Interrogant de tempore regni Dei quia sicut infra Lucas aperuit existimabant quod ueniente Hierosolimam domino confestim regnum Dei manifestaretur ita ut et ipsi apostoli hac opinione ducti post resurrectionem eius interrogantes eum aierent : Domine si in tempore hoc vestitues regnum Israhel ; et 18 alibi Cleophas : Nos autem sperabamus quia vpse esset redempturus Israhel. Non uenit autem regnum. Dei cum obseruatione. Evil, 21 Neque dicent, Ecce hic, quia quando ueniat neque ab angelis neque ab hominibus potest obseruari sicut tempus dominicae incarnationis certissimis et prophetarum uaticiniis praefixum 79o et angelorum est manifestatum praeconiis adeo ut conceptus natus et baptizatus praedicans etiam moriens et resurgens atque ad caelos rediens comitantibus indesinenter uel angelorum uel hominum uel certe miraculorum sit declaratus indiciis. Ecce enim regnum Dei intra uos est. Regnum Dei se ipsum 79 dicit intra illos utique positum, hoc est in cordibus eorum ubi credidere regnantem. Vnde scriptum est : Prope est uerbum in ore tuo et in corde tuo, hoc est autem uerbum fidei quod praedicamus. Et ait ad discipulos : Venient dies quando desideretis widere xvii, 22 A

-Á

800 4num. diem filii hominis, e non widebitis. Hoc est regnum Dei quod uenturum speramus diem uidelicet Christi uidere et bene unum diem quia in illa beatitudinis gloria de qua propheta

780 Luc. xix, 11.

712 supetiota B* E $96 credere C* D J

484 Act. i, 6.

7*9 ueniet J

485 Luc. xxiv, 21.

782 et op,

796 Rom. x, 8.

CD E

784 ueniet B?

PL 545

316

805

xvii,23

810

815

IN LVCAM V

suspirans aiebat, Quia melior est dies una in atriis tuts super milia, tenebrarum interruptio nulla est nulla saltim memoria miseriae uel doloris quae prima abierunt lucem perpetuae pacis obnubilat. Huius ergo diei bonum est desiderare praesentiam nec tamen magnitudine desiderii nobis somnia fingere quasi instet dies domini. Vnde et apte dominus uentura praenuntiando subiunxit : Et dicent uobis : Ecce hic ecce illic. Nolite ire neque sectemina. Quamuis haec sententia non solum ad tempus sed etiam ad personam possit intellegi et ad tempus quidem quia extitere non nulli qui curricula computantes aetatum certum se consummationis saeculi annum diem et horam dicerent inuenisse contra auctoritatem

domini dicentis, Non est wesirum nosse

iempora wel momenía, ad personam uero quia multi contra ecclesiam uenere multi uenturi sunt heretici qui se christos asseuerent quorum primus Simon magus extremus autem ile maior ceteris est antichristus. Si qui ergo dixerint, Ecce 820 hic ecce illic, id est in hac uel illa persona uel hora uenire uel uenturum esse regnum Dei, non sunt sequendi qui altiora se quaerere et infanda dicere non timent. xvil, 24 Nam sicut fulgor coruscans de sub caelo in ea quae sub caelo sunt fulget ita erit filius hominis in die sua. Hoc est quod psal825 mus ait, Deus manifestus ueniet Deus noster et non silebit, quia. uidelicet secundus saluatoris aduentus non n humalitate ut brius sed in gloria sit et maiestate futurus. Et pulchre ait, coruscans de sub caelo, quia iudicii discrimen sub caelo, hoc est in aeris medio, geretur teste apostolo qui ait : Simul rapiemur cum 830 illis én nubibus obuiam domino $n aera. Si autem dominus in iudicio sicut fulgor apparebit, nullus tunc in sua mente latere PL permittitur quia ipso iudicis fulgore penetratur. Non eius ergo 546 uenturi tempus aut locus potest a mortalibus obseruari qui fulgoris instar omnibus coruscus uidelicet et repentinus ad835 ueniet. Potest autem haec domini responsio et de illo eius aduentu quo cotidie uenit in ecclesia non incongruenter accipi. Regnum quippe Dei intra nos est quia qui quandoque iudex uenturus est omnium nunc etiam praesens in corde fidelium regnat. In tantum uero saepe turbauerunt ecclesiam heretici

$03 Ps. 85, 11. 808 II Thess. ii, 2. 8186 Act. i, 7. 816/819 Beda, i» Lwc. (VL, 73/78); in Mare. (IV, 51/55; 205/208); Hieron., /n Matzb. (PL XXVI, 182 D-183 A). 818 Act. viii, 9-11. 819 Matth. xxiv, 25 ; Marc. xiii, 21. $25 Ps. 49, 5. 826/827 Hieron., /n Ma£/b. (PL XXVI, 186 B). | 829 I Thess.

iv, 17.

807 magnitudinem B E 815 50r? Non add. enim D 819 illi B E post rmaior add. ac sup. B* 820 pos? hic aZ. et D 821 quia B* E 824 psal839 In oz. D 834 choruscus B E 832 ost quia add. in C D mista D

xvii, 22-27

317

dicendo in suo singuli dogmate manere fidem Christi ut fideles quique temporum illorum desiderarent dominum uel uno die, si fieri possit, redire ad terras et per semet ipsum quo modo se habeat fidei ueritas intimare. Et non uidebitis, inquit, quia non opus est hoc corporali uisione dominum exhibere quod 845 semel disperso per uniuersum mundum euangelii sui fulgore spiritaliter exhibuit et contra omnes apocriphorum nenias indiuisibili caritatis suae luce firmauit. xvii, 25 Primum autem oportet illum multa bati et veprobari a generatione hac. Loquens multa dominus de aduentus sui gloria 850 terrorem quoque passionis paucis inserere curauit ut cum morientem cernerent quem glorificandum audierant dolorem passionis spe promissae clarificationis mitigarent simulque se ipsi pararent, si gloriam regni diligerent, mortis non horrere periculum. Generationem autem non tantum ludaeorum uerum 855 omnium reproborum appellat a quibus etiam nunc filius hominis in corpore suo, hoc est in ecclesia, multa patitur et reprobatur. Nam quamuis caput huius corporis quod uidelicet nos sumus iam sese super omnia liberum exerit reproborum tamen uulnera adhuc per suum quod deorsum retinet corpus 860 sentit. xvil, 26 Et sicut factum est im diebus Noe sta. erit et in die filii homi^is. Subitum aduentus sui diem plurimis affrmat exemplis. Nam quem fulgori cito omnia transuolanti comparauerat eundem diebus Noe uel Loth quando repentinus mortalibus 865 superuenit interitus aequiperat. Edebant et bibebant uxores ducebant et dabantur ad muptaas. xvii, 27 Non hic iuxta uesanum Marcionis et Manichei et Tatiani principis Encratitarum dogma comiugia uel alimenta damnantur cum, 1n his successionis in ?llis naturae sint posita subsidia, sed. 870 iuxta quod apostolus ait, Omnia mihi licent sed non omnia exfediunt, immoderatus potius licitorum usus arguitur. Neque enim quia haec agebant sed quia his se totos dedendo Dei 840

iudicia contemnebant

aqua uel igne perierunt.

Vsque in diem qua intrauit Noe 4n archam, et uenit diluuvwm 875 el perdidit omnes. Noe archam aedificat cum dominus ecclesiam de uiris fidelibus quasi lignis leuigatis adunando construit. Quam perfecte consummatam ingreditur cum hanc in die iudicii praesentia suae uisionis aeternus habitator illustrat. Sed cum archa aedificatur iniqui luxoriantur cum uero intra854/860 Gregorius ?

868/869 Ambr., exp. eu. y. Luc. (CC XIV, VIII, 401-402).

890 I Cor. vi, 12.

841 desiderent B 844 hac C exhibete] se adhibere C D, redibere G / 846 uenias D 849 glotiam B E J* 850 insetere] aperire D 854 generationem] Gregorius» add. im marg. D 860 sentit] (G»R«egotius) add. in 868 Engratitarum B E 867 principum B? BE J 862 Subito marg. D J

318

xvii,

V xvii,

IN LVCAM V

$8o tur intereunt quia qui sanctis hic certantibus insultant eis PL 547 illuc coronatis aeterna damnatione plectentur. Similiter sicut [actum est in diebus Loth, edebant et bibebant 28 emebant et uendebant blantabant et aedificabant. Praetermisso dominus illo maximo et infando Sodomorum scelere sola ea 88 5 quae leuia uel nulla putari poterant delicta commemorat ut intellegas illicita quali poena feriantur, si licita et ea sine quibus haec uita non ducitur immoderatius acta igne et sulphore puniuntur. Merito ergo beatus Augustinus uisis noxiae consuetudinis illecebris ac iusto dolore commotus exclao 89 mat : Vae peccatis hominum quae sola inusitata inhorrescimus usitata wero ro quibus abluendis filii Dei sanguis effusus est quamuis iam magna sint ut omnino claudi contra se faciant regnum Dei saepe uidendo omnia tolerare saepe tolerando mon nulla etiam facere cogimur. Atque utinam, O domine, non omnia 89 5 quae non potuerimus jrohibere faciamus. Qua die autem exiit Loth a Sodomis pluit ignem. et sulbhor 29 de caelo et omnes perdidit. Hactenus Loth in Sodomis, id est electorum populus inter reprobos, ut aduena moratur et ipse aspectu et auditu iustus et iuxta interpretationem nominis 900 Loth eorum flagitia quantum ualet declinans. Exeunte autem Loth Sodoma peribit quia in consummatione saeculi exibunt angeli et separabunt malos de medio iustorum et mittent eos in caminum ignis. Vbi notandum quod ignis et sulphor quae de caelo pluisse commemorat non ipsam perennis supplicii 90 flammam sed subitaneum dieiillius significat aduentum. Neque enim ignis ille perpetuus superueniens impios puniet sed ipsi potius a conspectu iudicis eiecti in ignem mittentur aeternum quamuis et eidem igni sulphor non dubitemus inesse testante Iohanne qui utrumque ignem et subitae scilicet correptionis 9I o et sempiternae concremationis describens ait : E? descendit ignis a. Deo de caelo et deuorawit eos, et diabolus qui seducebat eos missus est in stagnum ignis et sulbhoris ubi et bestia et bseudojfrophetae cruciabuntur die ac nocte in saecula saeculorum. 30 Secundum haec erit qua die filius hominis reuelabitur. Pulchre 9I reuelabitur quia qui interim non apparens omnia uidet tunc apparens omnia iudicabit. Apparebit autem iudicaturus eo maxime tempore quo cunctos iudiciorum eius oblitos huic saeculo conspexerit esse mancipatos quia licet mundi terminus olim praefinito sit uenturus in tempore frigente tamen circa A

xvii,

VA

890/895 Aug., encbir. (PL XL, 271).

12,

910 Apoc. xx, 9-10.

919 Matth. xxiv,

890 usitate B* E 892 faciunt B E J $96 ad B E* G* J* 902 seperabant B E* 908 idem B* C* E ignis B E G* J 910 discendit B C E 912 pseudoprophetis B E G, pseudoptopheta D?

xvii, 27-33 920

92

A

finem caritate multorum tanta crebrescet humani generis iniquitas ut merito debeat cum ipso quem inhabitat orbe deleri. Nam et nunc quidem innumeros adeo comesationi et ebrietati emptioni et uenditioni ceterisque mundi rebus inhaerere uidemus ut palam districti iudicis iram eos prouocare non lateat sed tamen quod sine graui maerore sapiens quisque saltim cogitare non ualet peiora iam iamque superuentura formidamus. Quod enim de una quondam peccatrice gente delenda dictum

xvii, 3I

959

319

est, necdwm.

completa sunt beccala Amorreorum,

de

tota procul dubio prauorum massa damnanda constat esse PL sentiendum. 548 In illa hora quà fuerit in tecto et uasa eius n. domo ne descendat tollere illa. Hactenus de eo quod regnum Dei, id est Christus, non cum

obseruatione sed insperatus adueniat nunc a

qualibus idem aduentus expectari debeat ostenditur. I» fecto 95 IS ergo est qui excedens carnalia tamquam in aura libera spiritaliter wit. Vasa eius in domo concupiscentiae sunt carnales quas in imis amauerat sed superna petens in hoc mundo reliquerat quas imminente iudicio necesse est nullatenus repetat. Illam enim horam non eam qua iudex uenit sed qua uenturus est 940 dicit non qua ignis Sodomam descendit sed qua Loth exire cogitur uel potius ipse dissimulans ab angelis apprehensus extrahitur. Neque enim ueniente et apparente iam iudice quisquam in hunc mundum ut aliquid inde rapiat poterit descendere uelle, sed haec hora hodieque agitur cum uenturum iu945 dicem sollicitis praestolamur excubiis quando ueniat incerti de qua Iohannes ait : F?lzoli, nowissima hora. est. Ei qui in agro similiter non redeat vetro. Qui operatur 4n A ecclesia et sicut Paulus et Apollo blantat et rigat non respiciat spem saecularem cui renuntiaudt. Memores estote uxoris Loth. Vxor Loth significat eos qui 4n xvii, 32 959 tribulatione vetro respiciunt et se ab spe diuinae promissionis aueriunt. Ei ideo statua salis facta est ui ammonendo homines ne hoc faciant tamquam condiat cor eorum me sint fatui. Vv Quicumque quaesierii animam suam saluam facere perdet xvii, 33 955 illam. Duobus modis haec sententia recte potest intellegi, sed ad unum omnino finem uterque intellectus refertur ut uidelicet

928 Gen. xv, 16. 934/938 Aug., quaest. eu. s. Luc. (PL. XXXV, 1356). I Ioh. ii, 18. 947/903 Aug., quaest. eu. 5. Luc. (PL. XXXV, 1557). Cor. iii, 6. 951 Gen. xix, 26.

946 948 I

922 commessatione B G*, commisacione E ebrietate B E 923 emtione BE uendicioni E 9285 quod oz. D 926 iam oz. C D ] 928 Amoteorum B E 931 uasa] massa B* E* nec B? descendet B? 933 adueniet B? 934 expectare B* E 936 uiuat D 943 inde] in B* E, hinc B? 944. haec] ex B* E, ea P? 952 Et oz. C D 953 faciunt B* E

320

IN LVCAM V

aduersa pro Christo pati immo ipsam mortem non timeamus obire. Qui enim minante mortem persecutore, si non negauerit Christum, magis eligit ad tempus saluare animam suam ne96o gando aeternae hanc procul dubio perditioni praeparat. Item qui salutem animae suae quaerit aeternam temporaliter eam inter persecutorum manus perdere, hoc est in mortem dare, non dubitat. Vtrique autem sensui congruit apte quod sequii tur. 965 Et quicumque perdiderit illam wiwificabit eam, id est qui hic perdiderit illic uiuificabit qui propter Christum morti tradiderit tota die aestimans eam ut ouem occisionis exsurgente tunc et adiuuante Christo liberam eam inueniet propter nomen Christi. xvii34 970 Dico uobis : Illa nocte erunt duo in lecto uno. Dixerat supra dominus eum qui in agro sit retro redire non debere quod ne de his tantum qui aperte de agro redituri, hoc est palam dominum negaturi, sunt dictum putares pergit ostendere non nullos qui cum faciem in anteriora tenere uideantur ani97; mo tamen ac mente retro respiciant. In illa ergo nocte, dixit, in illa tribulatione tam tenebrosa w£ in errorem inducantur, si

fieri botest, etiam electi, duo erunt in lecto illi uidelicet quz otium. et quietem, eligunt neque negotiis saecularibus neque negotuWs ecclesiasticis occupati quae illorum. quies lecti nomine 98o s?gnaficata. est. Vnus assumetur, et alter relinquetur. Non quasi de duobus hominibus dictum est sed de duobus generibus affectionum. Qui enim propter Deum continentiae studuerit ut sine sollicitudine uiuens cogitet quae Dei sunt assumetur a Deo, qui uero 98; uel humanae laudis amore uel alia qualibet uitiorum corruptione statum monasticae uitae quo imbutus est laeserit hic ubi relinquendus sit Hieremiae lamentationes insinuant qui otiosae cuiuslibet et peccatricis animae sub Iudaeae specie lapsum describens ait : Viderunt eam hostes et deriserunt sab99o bata. etus. xvii, 35 Duae erunt molentes in unum. Molentes appellat eos qui in plebibus constituti reguntur a doctoribus agentes ea quae sunt huius saeculi quos et feminarum nomine significauit quia consiliis ut dixi peritorum regi eis expedit. Et molentes dixit propter 995 temporalium negotiorum orbem atque circuitum. Quas tamen in uno molentes dixit n quantum de ipsis vebus et negotiis suis V jraebeni usibus ecclesiae. Vnaquaeque enim huius mundi 967 Ps. 45, 22. XXXV, 1557).

959 elegit B E

976 Matth. xxiv, 24. 983 I Cor. vii, 32.

977/1026 Aug., quaest. eu. s. Luc. (PL 984 I Cor. vii, 34. 989 "Thren. i, 17.

PL 549

Xvil, 392971

321

actio mola est quae dum multas curas congerit humanas mentes quasi per gyrum uertit atque ex se uelut farinas proicit 1000 quia inquieto cordi semper minutissimas cogitationes gignit.

1005

roro

101;

1020

102; xvii, 36-37 105o

1055

Vna assumetur, et altera relinquetur. Assumetur ea pars quae conubia propter amorem tantum generis exercuerit terrenamque substantiam ob adquirenda caelestia dispensauerit, relinquetur autem quae coniugiis ob illecebras carnis seruierit terrena uero, si qua ecclesiae uel pauperibus obtulerit, ideo fecerit ut quasi redempto domino his amplius abundet. Duo $n agro, unus assumetur, el alter relinquetur. Sicut supra in lecto uno et molentes in unum posuit sic et hic in agro uno reor intellegendum. Significat autem eos qui operantur ecclesiae ministerio tamquam in agro Dei cui suus agricola dicebat: Dei agricultura estis. Assumetur autem ille qui non adulterans uerbum Dei sed sicut ex Deo coram Deo in Christo locutus fuerat, qui uero Christum adnuntiauerit non caste sed ex occasione relinquetur ab eo. Nec puto alia genera esse hominum quibus constat ecclesia quam ista tria habentia binas differentias propter assumptionem et relictionem quamuis in singulis multae studiorum uoluntatumque diuersitates ad concordiam tamen unitatemque concurrentes possint inueniri. Vnde et Iezechiel propheta tres uiros liberatos uidit Noe Danihel et Iob in quibus uidelicet tribus praedicatores continentes atque coniugati signati sunt. Nam Noe archam in undis rexit atque ideo figuram rectorum tenuit, Danihel et in aula regia abstinentiae deditus fuit et idcirco uitam continentium signauit, Iob uero in coniugio positus et curam domus propriae exercens placuit per quem digne bonorum coniugum ordo figuratur. Respondentes dicunt illi : Vbi domine ? Qui dixit eis : Vbicumque fuerit corpus illuc congregabuniur aquilae. Duo saluator interrogatus ubi scilicet boni assumendi et ubi sint mali relinquendi unum dixit aliud subintellegendum reliquit. Sanctos enim secum futuros asseuerando reprobos nimirum a sua uisione secernendos et ideo non alibi quam cum diabolo damnandos insinuat. Vbicumque ergo fuerit dominus corpore illo congregabuntur electi qui eius passionem humilitatemque imitando tamquam de eius carne saturantur quorum per resurrectionem renouabitur ut aquilae iuuentus. Concinit etiam 1011 I Cor. iii, 9. 1012 II Cor. ii, 17. 1013 Philip. i, 18. 1019 Ezech. xiv, 14. 1021 Gen. vii, 7. 1022 Dan. i, 12-16. 1036 Ps. 102, 5.

998 cogeret B*, cogerit C E G*, coegerit D 1016 20:7 differentias 244. nisi dominus C D 1018 inuenire B D E 1019 Hiezechiel B C E, Hiezechihel G, Ezechiel / 1022 pos; ideo add. arca C, atcha D*, atchae D? 1023 signauit] R. add. in zarg. C 1026 figuratur] R add. in marg. J 1033 illuc D*, illud D?

PL 550

322

1040

IN LVCAM V

studiis eorum qui gloriam supernae maiestatis tota mente contemplari sitiunt quod aquila ceteras aues uolatu transgrediens in ipsum solis radium oculos gaudet infigere. Congruit et illud quod aetiten lapidem uenenis resistentem suis nidis solet adferre ne forte serpens accedere uel pullos aut oua sua tangere praesumat quia uidelicet omnis sapiens ut actus cogitatusque suos ab antiqui serpentis ualeat irruptione defendere illum necesse est lapidem qui praecisus de monte sine mani-

1045 bus diaboli regnum strauit, hoc est fidem dilectionemque Christi suo semper in pectore seruet. Dicebat autem et parabolam ad ?llos quoniam oportet semper xvlli, I orare et non deficere. Dicit et apostolus : Semper gaudete sine intermissione orate. Quis autem potest ita semper orare et sine 1050 defectu uel intermissione precibus insistere ut nec alimentum sumendi aut dormiendi tempus habeat ? Aut ergo dicendum est eum semper orare et non deficere qui canonicis horis cotidie iuxta ritum ecclesiasticae traditionis psalmodiis precibusque consuetis dominum laudare et rogare non desistit et hoc 1055 esse quod psalmista dicebat, Benedicam dominum in omni tempore, semper laus eius in ore meo, aut certe omnia quae iustus secundum Deum gerit et dicit ad orationem esse reputanda quia enim iustus sine intermissione quae iusta sunt agit per hoc sine intermissione iustus orabit nec umquam ab 1060

xvill, 2-5

oratione cessabit, nisi iustus esse desistat.

ludex quidam erat in quadam ciuitate qui Deum non timebat et hominem non reuerebatur, widua autem quaedam erat in ciwitate illa et ueniebat ad eum dicens, Vindica me de aduersario

1065

1070

1075

meo, ei nolebat ber multum tempus ; ost haec autem dixit intra se : Etsi Deum mon timeo nec hominem veuereor tamen. quia molesta est mihi haec widua windicabo illam ne in. nouissimo ueniens suggillet me. Parabolas dominus aut secundum similitudinem aliquam ponit sicut de homine qui habebat duos filios maiorem in agro sibi propinquantem minorem autem in longinquo luxoriantem aut ex ipsa dissimilitudine aliquid probat ueluti est illud : Quod si faenum agri quod. hodie est et cras in clibanum mittitur Deus sic uestit, quanto magis uos modicae fidei. Itaque illud superius genus his uerbis adiungit, Potest

PL

sicut illud ita et illud, hoc autem posterius his uerbis, Si illud,

351

quanto magis illud, aut Si illud, quanto minus illud. Sed alicubi obscure alicubi aperte ista ponuntur. Hic ergo iniquus iudex non ex similitudine sed ex dissimilitudine adhibitus est. 1038/1042 Isid., eyz;o/. XII, 7, 11 ; Plin., a£. bist. X, a-5. 1044 Dan. ii, 34. 1048 I Thess. v, 16-17. 1055 Ps. 35, 2. 1071 Matth. vi, 3o.

1040 ititen D desistunt D?

ueniens B, uenis E* 1055 est D J

1042 quod D

1054 desistet B* E,

xvii, 37-xviii, 9

1080

1085

xviii, 6-8

323

Non enim ullo modo ille iniustus iudex personam Dei allegorice sustinet sed tamen quantum Deus qui bonus et iustus est curet deprecantes se hinc conici dominus uoluit quod nec iniustus homo eos qui illum assiduis precibus tundunt uel propter taedium deuitandum potest contemnere. Nam hoc est quod ait :Ne ueniens suggillet me. Ipsa uero uidua potest habere similitudinem ecclesiae quod desolata uidetur donec ueniat dominus qui tamen in secreto etiam nunc curam eius gerit.

A1 autem. dominus : Audite quid iudex iniquitatis dicit. Deus autem non faciet windictam electorum suorum clamantium ad se die ac nocte et patientiam habebit in illis ? Dico uobis 1090 quia cito faciet windictam illorum. Si quem mouet cur electi Dei se uindicari deprecentur quod etiam in apocalipsi Iohannis de martyribus dicitur cum apertissime moneamur ut pro nostris inimicis et persecutoribus oremus, intellegendum est eam uindictam esse iustorum ut omnes mali pereant. Pereunt 1095 autem duobus modis aut conuersione ad iustitiam aut amissa per supplicium potestate qua nunc aduersus bonos quamdiu hoc ipsum bonis expedit uel temporaliter aliquid ualent. Quem finem iusti cum uenire desiderant quamuis pro inimicis suis orent tamen non absurde uindictam desiderare dicuntur. IIOO

1105

IIIO

IIIl$

xviii, 9

Verum tamen fius hominis ueniens putas ànueniet fidem in

lerra ? Quamuis omnipotens conditor semper electos suos ad se clamantes sit uindicare paratus in die tamen iudicii quod trementi est corde retinendum cum idem conditor in forma filii hominis apparuerit tanta erit raritas electorum ut non tam ob clamorem fidelium iniuste damnatorum quam ob eorum torporem iuste damnandorum totius iam mundi sit acceleranda ruina. Quod autem dominus quasi dubitatiue dicit, Putas ?nueniet fidem, non dubitat sed arguit. Verbo quippe dubitationis increpatur infidelitas non opinatur diuinitas. Nam et nos aliquando de rebus quas certas habemus increpatiue uerbum dubitationis ponimus cum corde non dubitemus, uelut si indigneris seruo tuo et dicas, Contemnis me considera forsitan dominus tuus sum, et apostolus ad quosdam contemptores suos, Puto autem, inquit, et ego spiritum Dei habeo. Qui dicit, $uto, dubitare uidetur sed ille increpabat non dubitabat. Ita ergo et dominus scit quidem omnia per quem facta sunt omnia et tamen dubitando increpat infidelium corda. Dixit autem et ad quosdam qui in se confidebant tamquam iusti 1091 Apoc. vi, 10.

1092 Matth. v, 44.

1114 I Cot. vii, 40.

1079 quanto B E 1086 gcrat C D 1087 quod C D 1091 uindicare BOE 1095 conuetsatione C* D G* 1107 dubitatione C 1108 dubitet B* E ^ arguet B* E 1109 oppinatur B E 1118 Dicit D

324

IN LVCAM V

el asbernabantur ceteros barabolam istam. Quia parabolam do1120 minus qua semper orare et non deficere docebat ita conclusit ut diceret ueniente iudice difficile fidem in terra repperiendam ne quis sibi forte de superuacua fidei cognitione uel etiam PL confessione blandiretur mox altera iuncta parabola diligentius 552 ostendit a Deo fidei non uerba examinanda sed opera. Inter 112; quae nimirum opera maxime regnat humilitas. Vnde et supra cum fidem grano sinapis minuto quidem sed ex contritione flagranti compararet quasi exponendo subiunxit : Cum feceriWis omnia quae braecepta sunt uobis dicite : Serut inutiles sumus. Cui contra superbi cum nequaquam omnia sed modicum 1150 quid eorum quae praecepta sunt faciant non solum mox de sua iustitia praesumunt sed et infirmos quosque dispiciunt atque ideo quasi fide uacui cum orauerint non exaudiuntur. xviii, IO Duo homines ascenderunt in templum ut orarent unus Pharisaeus et alter publicanus. Publicanus humiliter orans ad illa 115; perfectae uiduae, hoc est ecclesiae, membra pertinet de quibus supra dicitur : Deus autem non faciet windictam electorum suorum clamantium ad se? Pharisaeus autem merita iactans ad ea de quibus terribilis in conclusione sententia subditur : Verum tamen filius hominis ueniens uias inueniet fidem in

1140 ferra ? xviii, II Pharisaeus stans haec apud se orabat : Deus, gratias ago tibi quia non sum sicut celeri hominum raptores iniusti adulteri G uelut etiam hic publicanus. Quattuor sunt sbecies quibus omnis tumor arroganteum demonstratur cum bonum aut a semet ipsis 1145 habere se aestimant aut, si sibi datum desuper credunt, bro suis

se hoc accepisse meritis bulant aut certe cum iactant se habere quod non habent aut despectis ceteris singulariter uideri appetunt habere quod habent. Qua. Pharisaeus iste iactantiae peste laborasse deprehenditur qui idcirco de templo absque iustificatione 1150 descendit. quia bonorum. operum merita sibi quasi singulariter tribuens oranti fublicano se $raetulit. xviii, I2 leiuno bis in. sabbato decimas do omnium quae bossideo. Iezechiel propheta de ostensis sibi caeli animalibus scribit : Ef totum corpus blenum oculis in circuitu ibsorum quattuor. Cor1155 fora quippe animalium idcirco plena oculis describuntur quia sanctorum actio ab omni barte circumspecta est bona desiderabiliter browidens mala sollerter cauens. Sed nos saepe dum aliis rebus intendimus fit ut alia neglegamus, et ubi neglegimus ibi $rocul dubio oculum non habemus. Nam ecce Pharisaeus ad 1127 Luc. xvii, 10. 1153 Ezech. i, 18. 842 C-845 A).

1142 homines C D G?

1143/1151 Greg. Magn., zzral. (PL LXXVI, 258 C-259 A). 1154/1164 Greg. Magn., Zoz;. in Exech. (PL LXXVI, 841 A,

xviii, 9-16 1160

xvili,

13-14|

1165

1170

117$

i118o

1185

1190

xvill, I5 II9$

1200

xviii, 16

325

exhibendam abstinentiam. ad impendendam misericordiam. ad referendas Deo gratias oculum habuerat sed ad humilitatis custodiam non habebat. Et quid rodest quod contra hostium insidias $aene tota cvwitas caute custoditur, si unwm foramen apertum , relinquitur unde ab hostibus intretur ? Et publicanus a longe stans nolebat nec- oculos ad caelum leuare sed percutiebat pectus suum. dicens : Deus $ropitius esto miht beccatori. Dico uobis : Descendit hic iustificatus in domum suam ab illo. Quantam ueniae fiduciam digne paenitentibus praebet quod publicanus qui reatum suae nequitiae perfecte cognouit fleuit confessus est et, si iniustus ad templum uenit, PL iustificatus a templo rediit. Typice autem Pharisaeus Iudaeo- 05 rum est populus qui ex iustificationibus legis extollit merita sua, publicanus uero gentilis est qui longe a Deo positus confitetur peccata sua, quorum unus superbiendo recessit humiliatus alter lamentando appropinquare meruit exaltatus. Quia omms qui se exaltat huwmdliabitur et qui se humiliat exaltabitur. Et de utroque populo praefato et de omni superbo uel humili recte potest intellegi sicut et illud quod alibi legimus : Ante ruinam exaltatur cor et ante gloriam humaliatur. Quapropter et de uerbis elati Pharisaei quibus humiliari meruit possumus ex diuerso formam humilitatis qua sublimemur adsumere ut sicut ille consideratis et peiorum uitiis et suis uirtutibus est elatus ad ruinam ita nos non nostra solum pigritia sed et meliorum uirtutibus inspectis humiliemur ad gloriam quatenus unusquisque nostrum haec apud se supplex ac summissus obsecret, Deus omnipotens miserere supplici tuo quia non sum sicut innumeri serui tui contemptu saeculi sublimes iustitiae merito gloriosi castitatis laude angelici uelut etiam multi illorum qui post flagitia publica paenitendo tibi meruerunt esse deuoti qui etiam, si quid boni tua gratia largiente fecero, quo fine haec faciam quaue a te districtione pensentur ignoro. e fferebant autem ad illum et infantes ut eos tangeret ; quod cum. widerent. discipuli increpabant illos. Et haec humilitatis magisterio lectio plena micat quae uidelicet innocentes ac simplices ad domini gratiam pertingere posse demonstrat. Increpabant autem offerentes discipuli nom quo nollent infantibus saluatoris et manu et uoce benedici sed quo necdum habentes plenissimam fidem putarent eum in similitudinem hominum offerentium importunitate lassari. Iesus auiem conuocans illos dixit : Sinite pueros uenire ad 1179 Prou. xvi, 18 ; xviii, 12. 1197/1373 Beda, i5 Marr. (III, 672/856). 1207 Hieron., iz Mart£b. (PI. XXVI, 141, B-C). 1168 fiduciam ueniae C D

1180 uerbo B E

1186 misereri C* D

1197/

326

IN LVCAM V

me ei nolite eos uetare ; talium est enim regnum Dei. Stgnificanter

xviii,

xvili,

xvili, H

dixit talium non istorum ut ostenderet non aetatem regnare sed mores ei his qui similem haberent innocentiam et simplicitatem 1205 jraemium vepromitti apostolo quoque in eandem sententiam congruente, Fratres nolite $ueri fieri sensibus sed malitia parwuli estote, sensu autem ut perfecti sitis. Amen dico uobis : Quicumque mon acceperit regnum Dei sicut 17 juer mon intrabit in illud. Sicut puer non perseuerat in iracundia 1210 non laesus meminit non widens bulchram mulierem. delectatur non. aliud cogitat aliud loquitur sic, et uos, nis) talem habueritis innocentiam et animi puritatem, regnum caelorum mon poteritis intrare. Aliter. Regnum Dei, id est doctrinam euangelii, sicut puer accipere iubemur quia puer in discendo neque contradicit 1215 doctoribus neque rationes et uerba componit aduersum eos resistens sed fideliter suscipit quod docetur et cum metu obtemperat et quiescit. Et interrogauit eum. quidam brinceps dicens : Magister bone, 18 quid faciens wilam. aeternam ossidebo ? Audierat credo iste 1220 princeps a domino tantum eos qui puerorum uelint esse similes regnum Dei intraturos atque ideo tractatus certioris sollicitus poscit sibi non parabolatim sed palam quibus operum meritis uitam aeternam consequatur exponi. I9 Dixit autem ei Iesus :Quid me dicis bonum ? nemo bonus nisi 127 solus Deus. Quia magistrum uocauerat bonum et non Deum uel Dei filium confessus erat discit quamuis sanctum hominem comparatione Dei non esse bonum de quo dicitur : Confitemini domino quoniam bonus. Solus autem Deus bonus non pater solus intellegendus est sed et filius qui dicit, Ego swm astor bonus, 1230 sed et spiritus sanctus quia ater de caelo dabit spiritum bonum petentibus se, id est ipsa una et indiuidua trinitas pater et filius et spiritus sanctus solus et unus Deus bonus est. Non igitur dominus se bonum negat sed esse Deum significat non se magistrum bonum non esse sed magistrum absque Deo nullum 1255 bonum esse testatur.

xviil, 20

Mandata nosti : Non occides non moechaberis non. furtum facies non falsum testimonium dices honora patrem. tuwm et

1240

matrem. Haec est puerilis innocentiae castitas quae nobis imitanda proponitur, si regnum Dei uolumus ingredi. Notandum sane quia iustitia legis suo tempore custodita non solum bona

xvili, 21-22

terrae sed et uitam confert aeternam. Qus ait : Haec omnia custodiui a duuentute mea. Quo audito 1206 I Cor. xiv, 20.

1209/1213 Hieron., iz Maz£b. (PL XXVI, 153 A-B). , 1227 Ps. 117, r. 1229 1230 Luc. xi, 15.

1225/1228 Hieron., /5 Ma/b. (PL XXVI, 141 D).

Tob?

ri

1226 dicit B E

quemuis B

1240 custodia 44 B E G*

PL 554

xvlii, 16-24

327

lesus ait ei : Adhuc unum tibi deest. Non est putandus hic princeps cum legis se mandata custodisse dicebat esse menti1245 tus sed simpliciter ut uixerit esse confessus quia, si mendacii noxia reus teneretur, nequaquam Marcus euangelista de illo scribens adiceret : Jesus autem intuitus eum dilexit eum et dixit Vli : Vnum tibi deest, uade quaecumque habes uende, et cetera.

Diligit enim dominus eos qui legis mandata quamuis minora 125o custodiunt sed nihilominus quod in lege minus fuerat his qui

perfecti esse desiderant ostendit.

Omnia quaecumque habes uende et da bawperibus et habebis thesaurum 1n caelo ei ueni sequere me. Quucumque per[ectus esse uoluerit debet uendere quae habet et mom ex parte uendere sicut 1255 Annanias fecit et Saphira sed totum uendere et cum uendiderit dare omne bawperibus el sic sibi praeparare thesaurum in regno caelorum. Nec hoc ad. perfectionem sufficit, nisi ost contemptas dwwitias saluatorem sequatur, id. est relictis malis faciat bona. Facilius enim sacculus contemnitur quam uoluntas. Multi diui1260 tias relinquentes dominum non sequuntur. Sequitur autem domanum. qui vmitator eius est et per uestigia illius graditur. Qui enim dicit se 4n, Christo credere debet quo modo ille ambulawst et ise ambulare. xviii, 23 His ille auditis contristatus est. quia. diues erat ualde. Haec 1265 est saeculi tristitia quae mortem operatur, hae diuitiae fallaces quae spinarum instar sementem suffocauere dominicam. xvili, 24 Videns autem illum Iesus tristem facium dixit : Quam difficile PL qui jecunias habent im regnum. Dei intrabunt. Claret quidem

quia qui hic multiplicandis diuitiis incumbunt alterius uitae 127» gaudia quaerere contemnunt. Sed inter pecunias habere et pecunias amare non nulla distantia est. Multi enim habentes non amant, multi non habentes amant. Item alii et habent et

amant, alii nec habere nec amare se diuitias saeculi gaudent quorum tutior status est cum apostolo dicentium : Nobis mun1275 dus crucifixus est ei nos mundo. Vnde et Salomon non ait, qui habet, sed qui amat diuitias fructus non capiet ex eis. Et ipse dominus secundum Marcum obstupescentibus in uerbis huiusce sententiae discipulis exponendo subiunxit : Fliolt quam difficile est confidentes in becuniis regnum Dei introire. Et notan-

1280 dum quod non ait, impossibile, sed d7ficile, hoc est maximi laboris esse pecunias habentes uel in pecuniis confidentes exutis filargiriae retinaculis aulam regni caelestis intrare. 1247 Marc. x, 21. 1253/1266 Hieron., zn Mazb. (PL XXVI, 142 B-D). Act. v, 1-2. 1262 I Ioh. ii, 6. 1274 Gal. vi, 14. 1276 Eccle. v, 9. Marc. x, 24. 1279/1291 Hieron., in Mat/b. (PL XXVI, 142 D-143 B).

1254 1278

1256 regna 4 B C*.D E G 1289 Mundi BE — 1260/1261 dominum oz. C D 1269 incumbent B E, incumbant D 1273 sed . AB C* DE 1277 huiuscemodi 44 B E

55;

328 xvili, 25 1285

IN LVCAM V

Facilius est enim camelum ber foramen acus transire quam diwitem intrare in regnum Dei. Si facilius est camelum ingentibus membris enormem angustum foramen acus penetrare quam diuitem intrare in regnum Dei, nullus ergo diues intrabit in regnum Dei. Et quomodo uel in euangelio Matheus

Zacheus et Ioseph uel in ueteri testamento quam plurimi diui-

1290

tes intrauerunt in regnum Dei, nisi forte quia diuitias uel pro nihilo habere uelex toto relinquere domino inspirante didicerunt. Numquid enim Dauid in regni diuitiis confidebat qui et de semet ipso canit, Quoniam unicus et bawper sum ego, et alios hortatur, Dowitiae si affluant, nolite cor adponere, credo non ausus dicere, Nolite suscipere. Numquid Abraham domino

1295

A

1300

1505

xviil, 26 I310

XA

27 1315

1320 V

substantiam praetulisse credibile est pro quo unicum ferire non dubitauit heredem. Altiori autem sensu facilus est Christum ati fro dilectoribus saeculi quam dilectores saeculi ad Christum $osse conuerti. Cameli enim nomine se intellegi uoluit quia sponte humiliatus infirmitatis nostrae onera sustuLit. In. quo enim manifestius intellegitur quam in ipso quod scriptum est : Quanto magnus es humilia te dn omnabus. Per acum autem unciiones significat ber $unctiones dolores n passione susceptos. Foramen ergo acus dicit angustias bassiomis. Qua scissa nostrae quasi uestimenta naturae quodammodo resarcire, id est recuperare, dignatus est quatenus post lapsum melius reformati gaudeamus ad testimonium apostoli dicentis : Quicumque enim in. Christo baptizati estis Christum indwistis. Et dixerunt qui audiebant : Eti quis potest saluus fieri? Quo pertinet ista responsio cum incomparabiliter maior sit turba bawperum quae diuitibus perditis potuerit saluari, nisi quia intellexerunt omnes qui diuitias amant etiam si adipisci nequeant in diuitum numero deputari.

Ait illis : Quae impossibilia sunt apud. homines possibilia sunt apud Deum. Non ita accipiendum est quod cupidi et sujerbi qui nomine illius diuitis significati sunt in regnum cae- PL lorum, sint intraturi cum suis cupiditatibus et superbia sed pos- 556 sibile est Deo ut per uerbum eius, sicut etiam [actum esse et coHdie fieri widemus, a cupiditate temporalium ad. caritatem aeternorum et a perniciosa superbia ad humilitatem saluberrimam

conuertantur .

1292 Ps. 24, 16. XXXV, 1560).

1293 Ps. 61, 11. 1301 Eccli. iii, 20.

1296/1321 Aug., quaest. eu. s. Luc. (PL, 1307 Gal. iii, 27.

1287 pos? Matheus add. et D — 1288/1289 diuites ... Dei adZ. sup. B? (Dei pos? diuitesinras) — 1289 Deiintraueruntregnum C D — Deiintraueruntin regnum G J 1292 aliis 4, alius B* C E*, alias B?, alibi D? EG J AB 1318 eius oz. etiam D

1311 quam B D?

1312 si

xviii, 25-30 xviii, 28 Th

329

Ait autem Pelrus : Ecce nos dimisimus omnia et secuti su-

1525

xviii, 29-30 13530

1340

mus te. Grandis fiducia. Petrus piscator erat diues non fuerat cibos manw et arte quaerebat et tamen loquitur confidenter, dimüsimus omnia. Et quia mon sufficit tantum dimittere iungit quod. perfectum est, et secutà sumus te. Fecimus quod 1ussisti;

quid. igitur nobis dabis jraemai ? Qui dixit eis :Ainen dico uobis: NDA est qui reliquit domum aui paventes aut fratres aut uxorem, aut filios bropter regnum Dei et non recipiat multo lura in hoc tempore et in saeculo uenturo witam. aelernam. Quidam ex occasione huiusce sententiae Iudaicam mille annorum fabulam post resurrectionem iustorum aedificant quando omnia quae propter Deum dimisimus multiplici nobis sint faenore reddenda insuper et uita aeterna donanda. Nec uident inepti qwod, etsi àn ceteris digna sii repromissio, in uxoribus tamen iuxta alios euangelistas centenis afareat turpitudo praesertim cum dominus et in resurrectione nubendum non esse testetur et iuxta euangelistam Marcum ea quae dimissa fuerint in hoc tempore cum persecutionibus accipienda confirmet quas utique persecutiones illi chiliastae sicut et cetera contraria mille annis suis omnimodis abesse dogmatizant. Sensus igitur ?se est, qui propter regnum Dei adquirendum omnes affectus contempserit omnes saeculi delicias luxusque calcauerit multo plura in

1345 praesenti recipiet quia a fratribus atque consortibus propositi

1350

1355

sui qui ei spiritali glutino colligantur multo gratiorem etiam in hac uita recipiet caritatem. Hanc siquidem quam inter parentes ac filios atque germanos coniuges uel propinquos siue societas copulae seu consanguinitatis necessitudo coniungit satis breuem esse constat ac fragilem, denique interdum etiam honesta causa interueniente diuellitur. Soli perpetuae coniunctionis retinent unitatem atque indiscrete possident uniuersa qui omnia sua esse quae fratrum omnia fratrum credunt esse quae sua sunt. Lege actus apostolorum quia snul&ttudinis credentium erat cor et anima una et erant llis omnia communia nullusque egens erat inter eos quia sua pro domino reliquerunt de quibus et Paulus ait :Tamquam nihil habentes

et omnia possidentes. Recipietur sane etiam de continentia coniugali multo maior suauitas ab illa quae eis inuicem per 1360 commixtionem sexuum praebebatur. Vxorem ante in lasciua 1323/1345 Hieron., i5 Maz£b. (PL XXVI, 144 A-145 C). 1354. Act. iv, 32, 34. 1357 II Cor. vi, 1o.

1339 Marc. x, 30.

1324 artu D* 1328 relinquit D E 1331 huius B E 1333 dominum D 1335 si D 1344 dilicias B D E G*, diuitias C 1345 recipiat D J qua C, quam D 1346 grauiorem D 1347 recipiat D J 1349 societur D copulare C, copulari D 22

*KDA CXX

330

IN LVCAM V

passione desiderii possidebam hanc eandem in honore sanctificationis et uera Christi dilectione possideo. Vna est mulier sed centuplum creuit meritum castitatis. Nam quod secundum Marcum dicitur, Accifiet centies tantum wunc $n tempore hoc 136; domus et fratres et sorores et matres et filios et agros cum persecutionibus, potest altius accipi. Centenarius quippe numerus PL de sinistra translatus ad dexteram licet eandem in flexu digi- 557 torum uideatur tenere figuram nimium tamen quantitatis magnitudine supercrescit quia uidelicet uniuersi qui propter 1370 regnum Dei temporalia spernunt etiam in hac uita persecutionibus plenissima eiusdem regni gaudia fide certa degustant atque in expectatione patriae caelestis omnium pariter electorum sincerissima dilectione fruuntur. xviii, 31-33 —Asswmpsit autem Iesus duodecim et ait illis : Ecce ascendi157; ?n4s. Hierosolimam, et. consummabuntur omnia quae scripta

G

sunt ber prophetas de filio hominis ; tradetur enim gentibus et inludetur et flagellabitur et conspuetur, et postquam flagellauerini occident eum, et die tertia resurget. Praeuidens saluator ex jassione sua discipulorum animos perturbandos eis longe ante 1380 ef eiusdem bassionis poenam et resurrectionis suae gloriam brae-

dicit ut eum morientem, sicul praedictum, esset cernerent. etiam

R

resurrecturum non dubitarent. Praeuidens etiam quosdam hereticos in ecclesia futuros qui Christum dicerent legi prophetisque docuisse contraria aliumque ueteris testamenti atque 1585 alium noui Deum esse credendum ostendit prophetarum praesagia non alio magis quam ad suae dispensationis quam pro nobis temporarie suscepit intendisse mysterium adeo ut consummatio sit prophetiae suae passionis et posterioris gloriae celebrata perfectio. Nec non et paganorum dementiam qua 1390 eius crucem derident apertissime confutat quando proximae suae passionis et tempus quasi futurorum praescius ostendit et locum quasi mortis intrepidus adiit. xvill, 34 Et 4bsi mühil horum. intellexerunt, et erat werbwm istud absconditum ab eis, et non intellegebant quae dicebantur. Legimus 135; in euangelio secundum

Iohannem

dicente domino, S4 exalta-

tus fuero a terra, omnia traham ad me ipsum, respondisse turbam atque dixisse, Nos audiuimus ex lege quia Christus manet in aeternum, et quomodo tw dicis : Oportet exaltari filum homanis. Quid est ergo quod discipuli totiens sibi replicatum domi1400 rninicae passionis archanum intellegere nequeunt et Iudaei ad 1364 Marc.x, 3o.

1366/1373 Beda, is Marc. (l, 1839/1842).

1378/1382 Greg.

Magn., bom. in eu. (PL. LX XVI, 1082 B) ; Beda, i Marc. (I1I, 885/886). 1392 Beda, i Marre. (III, 887/890). 1395 Ioh. xii, 32-24.

rs post sed add. et D

*EBJ

sed oz. J

catitatis C

1389/

1369 magnitudinis 74

xviii, 30-39

33T

unum uerbum et tam obscure positum ut hoc expositione dignum euangelista ducat, Hoc autem dicebat, inquit, signifi-

cans qua morte esset moriturus, mox quia crucis exaltatio signi-

ficetur intellegunt, nisi quia discipuli cuius uitam maxime

1405 uidere desiderabant eius mortem audire non poterant. Quem non solum hominem innocentem sed et Deum uerum sciebant hunc nullatenus mori uel posse putabant. Et quia per parabolas eum saepe loquentem audire consuerant quoties aliquid de sua passione dicebat hoc non ita ut sonabat intellegendum 1410 Sed amore dictante ad aliud quid allegorice referendum esse credebant. Iudaei uero quia in eius necem conspirauerant quicquid de sua passione uel cruce loquebatur intellegebant, hoc enim loquebatur quod ipsi summopere et fieri optabant et perficere satagebant sicque miro et inusitato modo idem sub141; eundae crucis sacramentum quod fidelibus amor abscondit infidelibus inuidia pandit. xvili,35-37 |Factum est autem cum adbropinquaret Hiericho caecus quidam. sedebat secus wiam mendicans. Ei cum audiret turbam jraetereuntem, anierrogabat quid hoc esset. Dixerunt autem. ei 1420 quod lesus Nazaremus íransirel. Caecus iste per allegoriam genus humanum significat quod in parente primo a paradisi gaudiis expulsum claritatem supernae lucis ignorans damnationis suae tenebras patitur. Sed cum Hiericho appropinquare Iesus dicitur caecus illuminatur. Hiericho quippe interpre1425 tatur luna. Luna autem in sacro eloquio pro defectu ponitur carnis quia dum menstruis momentis decrescit defectum nostrae mortalitatis designat. Dum igitur conditor noster appropinquat Hiericho caecus ad lumen redit quia dum diuinitas defectum nostrae carnis suscepit humanum genus lumen 1430 quod amiserat recepit. Qui uidelicet caecus recte et iuxta uiam sedere et mendicans esse describitur. Ipsa enim ueritas dixit : Ego sum wa. Exgo qui aeternae lucis claritatem nescit caecus est ; sed si iam in redemptorem credit, iuxta uiam sedet ; siautem iam credit sed ut aeternam lucem recipiat rogare 1435 dissimulat atque a precibus cessat, caecus quidem iuxta uiam sedet sed minime mendicat ; si uero et credidit et exorat, et

iuxta uiam sedet caecus et mendicat. Et clamawit dicens : Iesu fili Dauid miserere mei. Et qui jraeibant increpabant eum. ut laceret. I'bse uero multo magis 1440 clamabat : Fih Dauid müserere mei. Quid isti designant qui

xviii,38-39

1420/1427 Beda, ;& Marc. (III, 985/990).

12/72).

1424 Hieron., zozz. (CC LXXII,

1432 Ioh. xiv, 6.

1408 consueuerant B? G J 1410 ad o». B E quod / 1418 secus] iuxta D 1429 suscipit C* D 1430 recipit C* D 1432 sum oz. B

PL 558

332

1445

1450

xvii40 G 1455

Xviii, 40-41 1460

1465

1470

xviii,

42-43

Aun

IN LVCAM V

Iesum uenientem praecedunt nisi desideriorum carnalium turbas tumultusque uitiorum qui prius quam lesus ad cor nostrum ueniat temptationibus suis cogitationem nostram dissipant et uoces cordis in oratione perturbant. Saepe namque dum conuerti ad Deum post perpetrata uitia uolumus dum contra haec eadem exorare uitia quae perpetrauimus conamur occurrunt cordi fantasmata peccatorum quae fecimus mentis nostrae aciem reuerberant confundunt animum et uocem nostrae deprecationis premunt. Sed quem turba increpat ut taceat magis ac magis clamat quia quanto grauiori tumultu cogitationum carnalium premimur tanto orationi insistere ardentius debemus. Stans autem Iesus iussit illum adduct ad se. Ecce stat qui ante iransiebat quia cum adhuc turbas fantasmatum in. oratione patimur lesum aliquatenus transeuntem. sentimus cum. uero orationi uehementer insistimus stat Iesus et lucem vestituit quia Deus 4n corde figitur et lux amissa reparatur. Et cum adpropinquasset anterrogawit. illum. dicens :: Quid tibi wis faciam ? At ille dixit : Domine ut uideam. Numquid. qui lumen reddere poterat quid uellet caecus ignorabat ? Sed peti uult hoc quod et nos petere et se concedere Praenoscit ; importune namque ad orationem nos ammonet et tamen dicit : Scit namque pater uester quid opus sit uobis ante quam petatis eum. Ad hoc ergo requirit ut petatur ad hoc requirit ut cor ad orationem excitet. Vnde et caecus rotinus adiungit : Domine ut uideam. Ecce caecus a domino non aurum sed. lucem quaerit baruipendit extra lucem aliquid quaerere quia, etsi habere caecus quodlibet potest, sine luce mon potest uidere quod. habet. Imitemur ergo eum quem. et corpore audiwimus et mente saluatum non falsas diuitias mon terrena dona non fugitiuos honores a domino sed lucem. quaeramus illam uidelicet /ucem quam widere cum solis angelis possumus quam mec initium inchoat nec fimis angustat ad quam frofecto lucem uia fides est. Vnde vecte et dlluminando caeco $rotinus subiungitur : Et Iesus dixit illà : Respice, fides tua te saluum fecit. Et confestim. Widit et sequebatur illum magnificans Deum. Videt et sequitur qui bonum quod intellegit operatur, uidet autem sed non sequitur qui bonum. quidem intellegit sed bona opera contemnit. Iesum enim sequitur qui imitatur. Hinc namque dicit : 1453/1483 Greg. Magn., Joz. in eu. (PL LXXVI, 1084 A-1086 A). 1453/1454 Beda, in Mare. (III, 1069/1070). 1459/1481 Beda, in Mare. (III, 1094/1115). 1462 Matth. vi, 8.

1442 qui oz. B E 1450 quando D grauior D tumultus G* 1468 adiunxit C D 1466 lumen C D C! J1, opetate 4 E

1451 tumulto B*, 1478 operari B?

PL 559

xviii, 39-xix, 4

333

1480 S$ quis mihi ministrat, me sequatur. Consideremus ergo qua graditur ut sequi mereamur sicque fit ut non solum nostra uita in Dewm jroficiat sed haec ipsa nostra conuersatio ad laudem | Dei et alios accendat. Vnde illic subditur : Et omnis blebs ut uidit dedit laudem Deo. Dedit enim plebs 148; laudem Deo non solum pro impetrato munere lucis sed et pro merito fidei impetràntis. Dedit laudem Deo quia et Iesum uidit misericorditer ac potenter lucem restituisse roganti et 1490

Xix,I-4149;

1500

150;

15310

obstinatae fidei clamorem quae iuste quaesierit mox consequi posse cognouit. Vnde notandum quia dominus in carne apparens omnia quae uerbis docuit exemplis firmauit. Qui enim nobis praecepit, Szc /uceat lux uestra coram hominibus ut uideant opera uestra. bona. et glorificent patrem uestrum qui in caelis est, et ipse in uniuersis quae coepit facere et docere non suam ab hominibus sed patris gloriam quaerebat. Ef ingressus perambulabat Hiericho. Et ecce wir momüne Zacheus ei hic erat princeps publicanorum. et ipse diues et quaerebat uidere Iesum quis esset et non poterat prae turba quia statura pusillus erat et. praecurrens ascendit in. arborem. sicomorum ut uideret illum quia inde erat transiturus. Quae inposstbilia. sunt. apud homines possibilia sunt apud Deum. Ecce enim camelus deposita gibbi sarcina per foramen acus transit, hoc est diues et publicanus relicto onere diuitiarum contempto censu fraudium angustam portam artamque uiam quae ad uitam ducit ascendit. Qui mira deuotione fidei ad uidendum saluatorem quod natura minus habuerat ascensu supplet arboris atque ideo iuste quamuis ipse rogare non audeat benedictionem dominicae susceptionis quam desiderabat accepit. Mystice autem Zacheus qui interpretatur iustificatus credentem ex gentibus populum significat qui quanto curis saecularibus occupatior tanto flagitiis deprimentibus erat factus humilior. Sed ablutus est sed sanctificatus sed iustificatus in nomine domini nostri Iesu Christi et in spiritu Dei nostri qui intrantem Hiericho saluatorem uidere quaerebat sed prae turba non poterat quia gratiae fidei quam mundo saluator

1515 attulit

participare cupiebat sed inolita uitiorum consuetudo

ne ad uotum perueniret obstiterat. Eadem namque turba noxiae consuetudinis quae supra caecum clamantem ne lumen peteret increpabat etiam suspicientem publicanum ne Iesum uideat tardat. Sed sicut caecus turbarum uoces magis ac ma1480 Ioh. xii, 26. 1491 Matth. v, 16. 1493 Act. i, 1. 1494 Ioh. viii, 5o. 1499 Luc. xviii, 27. 1501 Matth. xix, 24. 1503 Matth. vii, 14. 1508 Hieton., 2077. (CC LXXI, 138, 16-17).

1482 conuetsio C D G 1485 imperato B E 1488 quaesierat P? 1501 enim] namque B gybbi /4 B C E, gyppi D, gypbi / 1502 honore B* D* E 1503 censo B* E

PL

334 1520

Ly2y

1530

xix, 5

1555

1540

1545

IN LVCAM V

gis clamando deuicit, ita pusillus necesse est turbae nocentis obstaculum altiora petendo transcendat terrena relinquat arborem crucis ascendat. Sicomorus namque quae est arbor foliis moro similis sed altitudine praestans unde et a Latinis celsa nuncupatur ficus fatua dicitur. Et eadem dominica crux credentes alit ut ficus ab incredulis inridetur ut fatua. Nos enim $raedicamus Christum crucifixum Iudaeis quidem scandalum gentibus autem stultitiam ipsis uero uocatis Iudaets atque gentibus Christum. Dei uirtutem et Dei sapientiam. Quam uidelicet arborem pusillus statura Zacheus quo exaltari possit ascendit dum quilibet humilis et propriae conscius infirmitatis confidens in domino proclamat : Mi autem absit gloriari nisi in cruce domini nostri Iesu Christi. Ascensa autem sicomoro transeuntem prope dominum cernit quia per hanc /audabilem fatwitatem etsi necdum ut est solide iam tamen raptim et quas? n transitu luci sapientiae caelestis intendit. Ei cum uenisset ad locum suspiciens Iesus uidit illum. Perambulans Hiericho saluator uenit ad locum ubi praecurrens Zacheus sicomorum conscenderat quia missis per mundum sui uerbi praeconibus in quibus ipse nimirum et loquebatur et ibat uenit ad populum nationum qui passionis eius fide iam sublimis existens etiam diuinitatis eius ardebat agnita facie beari. Suspiciens widit illum quia per gratiam fidei a terrenis cupiditatibus eleuatum turbisque infidelibus praeminentem elegit. Videre enim Dei eligere uel amare est unde est illud : Oculi domini swber iustos. Nam et nos quae amamus uidere ab his quae execramus intuitum festinamus auertere. Vidit ergo Iesus uidentem se quia elegit eligentem se et amauit amantem. Hunc sane ordinem proficiendi, hoc est per fidem dominicae incarnationis ad cognitionem diuinitatis peruenien-

di, quasi sicomorum Iesu faciem speculandi doctor egregius ostendit cum ait : Non enim iudicaus scire me aliquid inter uos nisi Christum Iesum et hunc crucifixum ; itemque aliis exprobrans, Facti estis, inquit, quibus lacte opus sit non solido cibo. Lac infirma temporariae dispensationis solidum cibum ardua . 1555 perpetuae maiestatis appellans. xix, 5-6 Et dixit ad eum : Zachee festinans descende quia hodie in domo tua oportet me manere. Et festinans descendit et excepit PL illum gaudens. Manebat aliquando dominus in domo principis 561 1550

Pharisaeorum,

hoc est in Iudaeorum

sinagoga docebat, sed

1522/1524 Isid., ezyzo/. XVII, 7, 20. 1524/15380 Greg. Magn., zoral. (PL LXXVI, 444 C-446 A). 1528 I Cor. i, 23-24. 1531 Gal. vi, 14. 1545 Ps. 225916: 1551 I Cor. ii, 2. 1533 Hebr. v, 12. 1326 enim] autem C D Christum] Iesum D 1542 qui 4 B* E 1546 execramut C D G 1548 50: amantem add. se D J 1550 Iesum 44 B* E 1536 dicit B discende B 1587 discendit B 1559 in oz. B C* E

ur Lar

335

156o quia non baptizatum ante prandium sabbato curantem publicanos et peccatores recipientem contra auaritiam disputantem et cetera digna Deo gerentem lingua uenenata carpebant perpessus eorum facinora discessit et aufugit dicens : Relinquetur uobis domus uestra deserta. Hodie autem in domo 1565 pusilli Zachei oportet illum manere, hoc est nouae lucis gratia coruscante in humili credentium nationum corde quiescere. Quod autem descendere de sicomoro Zacheus et sic in domo sua Christo mansionem praeparare iubetur hoc est quod apostolus ait : Quia et si cognouimus secundum carnem Chri1570 Sum, sed dam unc mon nouimus ; et si enim mortuus est ex Kix, 7

infirmitate, sed uiuit ex uirtute Dei.

Et cum widerent omnes murmurabant dicentes quod ad hominem peccatorem diuertisset. Manifestum est Iudaeos semper gentium odisse salutem. Scriptum est enim : Sequenti uero 1575 sabbato baene wniuersa ciuitas conuenit audire uerbum domami,

widentes autem turbas Iudaei repleti sunt zelo et contradicebant his quae a Paulo dicebantur ; et alibi : Fideles etiam fratres aduersus apostolorum principem disceptabant dicentes : Quare introisti ad uiros praeputiwm habentes et manducasti cum illis. xix, 8 1380 —Stans autem Zacheus dixit ad dominum : Ecce dimidium bonorum meorum domine do jauperibus, e si quid aliquem defraudawus, reddo quadruplum. Alis calumniantibus hominem peccatorem ipse Zacheus stans, id est in ea quam coeperat fidei ueritate persistens, non solum se ex peccatore conuersum 1585 sed etiam inter perfectos probat esse conuersatum. Dicente enim domino, S? «wis perfectus esse, uade wende omnia quae ha-

bes ei da pauperibus, quisquis ante conuersionem innocenter uixit omnia conuersus potest dare pauperibus ; at qui aliqua fraude sustulit primo haec iuxta legem reddere deinde quod 1590 sibi remanserit debet dare pauperibus ac sic et ipse quia sibi nihil retinet omnia sua dispergit dat pauperibus ?ustitia eius manet 1n saeculum saeculi. Et haec est sapiens illa stultitia quam de sicomoro publicanus quasi fructum uitae legerat rapta uidelicet reddere propria relinquere uisibilia contemnere 1595 pro inuisibilibus etiam mori desiderare se ipsum abnegare et

K1x, 9

eius qui necdum uideatur domini uestigia sequi concupiscere. Ait Iesus ad eum : Quia hodie salus domui huic facta est eo quod ei ipse filius sit Abrahae. Filius Abrahae dicitur Zacheus non quia de eius stirpe generatus sed quia eius est 16oo fidem imitatus ut sicut Abraham terram cognationem domum1564 Matth. xxiii, 58. 1569 II Cot. v, 16. 1574 Act. xiii, 44-45. 1577 Act. xi, 2-3. 1586 Matth. xix, 21. 1591 Ps. x11, 9. 1600 Gen. xii, 1-4.

1565 gratiam 4 B E G* 1566 coruscantem 44 B E D 1596 uidebatur B? D?

inom.

BE

cotda

336

IN LVCAM V

que paternam ob spem futurae hereditatis domino iubente deseruit ita et ille quo thesaurum in caelis adquireret bona sua pauperibus partienda relinqueret. Et pulchre dicit, ef ibse, ut non solum eos qui iusti perseuerant sed et eos qui ab BE 1605 iniustitia resipiscunt ad filios promissionis pertinere declaret. 562 Aliter. Salus quae olim Iudaeorum domum implebat hodie populo nationum inluxit eo quod et ipse populus filius sit Abrahae credendo in eum de quo dicit apostolus : Sv autem wos Christi, ergo Abrahae semen estis ; et sicut alibi dicit ipse

1610 Abraham sif $ater circumcisionis non his tantum qui sunt ex circumcisione sed. et his qui sectantur uestigia quae est im prae$utio fidei patris nostri Abrahae. XIOCIO Venit enim filius hominis quaerere et saluare quod perierat. Hoc est quod alibi dicit : Non went uocare iustos sed. beccatores. 161; Pius sane magister qui murmurantibus turbis sua mysteria

non dedignetur exponere adeo scilicet peccatorum paenitentiam non esse respuendam ut ipse Dei filius ob hanc maxime quaerendam sit destinatus ad terras qui ut pietatis suae nobis dispensationem inculcet saepissime se filium hominis appellat 1620 commendans sollicite nobis quod factus est benigne pro nobis. XiX, II Haec sllis audientibus adictens dixit barabolam eo quod. esset $rope Hierusalem et quia existimarent quod confestim regnum Dei manifestaretur. Moris est domino praemissum sermonem parabolis affirmare subiectis. Suscepta igitur et commendata 1625 paenitentia publicani diuitis adiciens parabolam docet sibi paenitentiam magis peccatorum quam iustitiam placere superborum latiusque se in gentibus de ignorantia legis humilibus quam in Iudaeis de iustitia quae ex lege est elatis esse regnaturum; et quia discipuli supra audita domini passione uel 1650 resurrectione Hierosolimis implenda non intellegebant quae dicebantur existimantes continuo regnum Dei esse uenturum hanc eorum ignorantiam illuminans ostendit se primo sui regni fidem toto orbe dispersurum ac sic in fine mundi iudicem

omnium saeculorum regemque uenturum.

xix,.12165;

Dixit ergo : Homo quidam mobilis abiit in regionem longinquam, accipere sibi regnum et reuerti. Homo nobilis ille est cui caecus supra clamabat : Fil Dauid miserere mei ; et uenienti Hierusolimam concinebant : Osanna filio Dauid, benedictus qui uenit in nomine domini rex Israhel. Longinqua regio ecclesia est 1640 ex gentibus de qua eidem homini nobili qui loquitur, Ego au1608 Gal. iii, 29. 1610 Rom. iv, 12. 1614 Matth. ix, 15. 1629 Luc. ix, 22/5 XVlii 31, 1637 Luc. xviii, 38. 1638 Matth. xxi, 9 ; Ioh. xii, 15. 1640 Ps: 256;

1602 quod B E 1616 dedignatur B? D? G? os! fidem add. in D

1620 factum C D

1633

xix, 90-I5

337

lem constitutus sum rex ab eo, dicitur a patre, Postula a me, et

dabo tibi gentes hereditatem tuam et possessionem tuam terminos terrae. Quae uidelicet hereditas ac possessio bifaria ratione regio longinqua uocatur uel quia a finibus terrae clamat ad 164; dominum uel quia /onge est a eccatoribus salus. Et cum Deus ubique sit praesens longe tamen ab eorum sensu qui idola colunt Deus uerus abest. Sed qui erant longe facti sunt prope in sanguine Christi. Kix, I3 Vocatis autem decem. seruis suis dedit illis decem minas. 1650 Denarius numerus ad legem pertinet propter decalogum. Vocat itaque paterfamilias decem seruos quia elegit discipulos PL per litteram legis imbutos. Dat illis decem minas quia legis 565 dicta spiritaliter intellegenda reuelat. Post passionem quippe resurrectionemque suam aferwit llis sensum wt intellegerent 1655 scripturas. Mina namque quam Graeci mnam uocant centum dragmis appenditur. Et omnis scripturae sermo quia uitae caelestis perfectionem suggerit quasi numeri centenarii pondere fulgescit. Et ait illis : Negotiamini dum wuenio. Verba, inquit, legis 1660ac prophetarum mystica interpretatione discussa populis offerte atque ab eis fidei confessionem morumque probitatem recipite iuxta quod psalmista suis auditoribus praecipit dicens, Swmite bsalmum et date tympanum, hoc est laudem praedicationis in cordis intentione percipite et deuotionem operis 1665 in carnis castigatione redhibete. Tympanum quippe est pellis in ligno extenta ; pellis uero in ligno extenta caro est nostra ad exemplum dominicae crucis afflicta. xix, I4 Ciues autem eius oderant illum et miserunt legationem post illum dicentes : Nolumus hunc regnare swber nos. Ciues impios 167o Iudaeos dicit de quibus alibi protestatur : Nunc autem et uiderunt ei oderunt et me et batrem meum. Qui non solum praesentem usque ad mortem crucis oderant sed etiam post resurrectionem eius miserunt persecutionem apostolis et praedicationem regni caelestis spreuerunt. Et factum est wi rediret accepto regno. Significat tempus xix,r5 165; quando in manifestissima et eminentissima claritate uenturus est qui eis humilis apparuit cum diceret : Regnum mewm non est de hoc mundo.

Et iussit uocari seruos quibus dedit pecuniam ut sciret quan1680 um. quisque megotiatus essel. Vt scire, inquit, non quo eum 1641 Ps. 2, 8. Luc. xxiv, 45.

1644Ps.60,5. 1663 Ps. 8o, 5.

1645 Ps. 118, 1;5. 1670 Ioh. xv, 24.

1647 Eph.ii, 13. — 1654 1677 Ioh. xviii, 36.

1663 tymphanum 24 B E 1662 praecepit 4 B E 1649 mnas 44 G J 1667 crucis oz. 1665 exhibete B? E, reddite D /?, redhibite G, redibite /* C D, catnis sup. D? 1079 uocate 4 B E

338

IN LVCAM V

quid lateat cui uerissime dictum est, Domine iu omnia scis, sed sciret dicit scire omnes faceret. Tunc enim omnium opera et cogitationes palam omnibus ostenduntur quo modo in deuteronomio, T'emíat, inquit, wos dominus Deus uester ut 1685 sciat si diligitis eum, hoc est scire faciat. Nemo sane arbitretur

eos solummodo quibus gratia praedicandi data est non autem et eos quibus praedicatum est ad iudicium tunc esse uocandos. Ipsi sunt enim pecunia quam boni serui adquisiere mercando. Quin etiam sciat eos quoque quibus numquam est

169o praedicatum ibidem adesse damnandos de quibus infra dicemus. XIX 6

1695 XIX, I7 17co

1705

1710 xix, I8

Venit autem rimus dicens : Domine, mina tua decem minas adquisiuit. Primus seruus ordo doctorum est in circumcisionem missorum qui unam minam negotiaturus accepit quia unum dominum unam fidem unum baptisma unum Deum praedicare iussus est. Sed haec eadem mina decem minas adquisiuit quia populum sub lege constitutum sibimet docendo sociauit. Et ait illà : Euge bone serue quia in modico fidelis fuisti eris potestatem habens supra decem ciuitates. In modico seruus est PL fidelis qui non adulterat uerbum Dei sed sicut ex Deo coram 564 Deo in Christo loquitur. Quicquid enim in praesenti percipimus donorum in comparatione futurorum perpaucum est et modicum quia ex $arte cognoscimus et ex arte brophetamus cum autem uenerit quod berfectum est euacuabitur quod ex parte est. Ciuitates autem decem sunt animae per legis uerbum ad gratiam euangelii uenientes quibus tunc iure glorificandus ille praeponitur qui eis pecuniam uerbi digne Deo commodauerit. Vnde quidam negotiator egregius ciuitates quibus praeerat, hoc est animas quas regendas acceperat alloquens, Quae est, ait, «osíra spes aut gaudium aui corona gloriae ? nomme uos ante dominum Iesum ? Et alter uenit dicens : Domine, mina tua fecit quinque minas. Seruus iste coetus est eorum qui praeputio euangelizare missi sunt cui dominus ad praedicandum eunti unam minam, hoc

171; est unam eandemque fidem quae et circumcisioni credita est,

praestiterat. Sed haec quinque minas fecit quia gentes corporis sensibus antea mancipatas ad fidei euangelicae gratiam conuertit.

1681 Ioh. xxi, 17. 1684 Deut. xiii, 5. 1690 ;zfra 1823-1833. 1694 Eph. IV. 5$. 1700 II Cor. ii, 17. 1703 I Cor. xiii, 9-10. 1709 I Thess. ii, 19.

1682 sciret] scire C omnium] omnia / operae B, opere E 1687 ut BE 1690 dicimus 4 B E 1695 praedicari 4 B E 1706 glorificandos ABE 1707 praeponetur C D eius B E 1709 gerandas B* E, generandas B? pos; est add. enim B 1718 ex P* circumcisione B E

Xjx; I5-2I

Xix, I9

339

Et huic at : Et tu esto supra quinque ciuitates, hoc est ex 1720 earum quas imbueras animarum fide et conuersione magnus sublimisque fulgeto. De quibus mystice dicit Esaias : I« die illa erunt quinque ciwitates in. terra. Aegypti loquentes lingua Chanaan. Quinque enim ciuitates in terra Aegypti quinque sunt corporis sensus quibus in hoc mundo utimur uidelicet 1725 uisus auditus gustus'olfactus et tactus. Et qui widerit mulierem ad concupiscendum eam qui auertit aures suas ne audiat pauperem qui inebriatur wno in quo est luxoria qui coronare se gaudet rosis ante quam marcescant cuius sanguine plenae manus et dextera est repleta muneribus huius quinque ciui173o tates loquuntur lingua Aegypti, id est uniuersi sensus faciunt opera tenebrarum ; Aegyptus enim tenebras sonat; at qui obturat aures suas ne audiat sanguinem et claudit oculos suos ne uideat malum qui gustat et uidet quam suauis est dominus qui castigat corpus suum et seruituti subicit qui potest dicere cum 175; apostolo, Christi bonus odor sumus

Deo, huius ciuitates lo-

quuntur lingua mutata quod interpretatur Chanaan. Et qui eas a tenebris docendo commutauerat recte quinque ciuitatibus praefici memoratur quia non de suis tantum sed et de auditorum suorum quos ad lucem uocauit profectibus honora-

1740 tur.

xix, 20-21

X Et alter uenit dicens : Domine, ecce mina tua quam habui veposiiam in sudario ; timui enim quia homo austerus es tollis quod. non bosuisii el metis quod non seminasti. Seruus qui negotiari iussus acceptam domini pecuniam in sudario reposuit 1745 ostendit eos qui ad praedicandum idonei praedicationis officium iubente domino per ecclesiam uel saltim suscipere uel PL susceptum digne gerere detractant. Pecuniam quippe in su- 56; dario ligare est percepta dona sub otio lenti torporis abscondere. Sunt enim homines hac sibi peruersitate blandientes ut 1750 dicant, Sufficit ut de se unusquisque rationem reddat, quid opus est aliis praedicare ut etiam de ipsis rationem reddere quisque cogatur cum apud dominum etiam illi sint inexcusabiles quibus lex data non est neque audito euangelio dormierunt quia per creaturam poterant creatorem cognoscere. Hoc

175; est enim quasi metere ubi non seminauit, id est etiam eos impietatis reos tenere quibus uerbum legis aut euangelii non ministratum est. Hoc autem ueluti periculum iudicii deuitan-

1721 Es. xix, 18.

18. I5:

1725 Matth. v, 28. Sap. ii, 8. 1728 Ps. 25, 9-10. Es. xxxiii, 15. 1733 Ps. 35, 9. 1754 Rom. i, 19-20.

1720 conuetsatione C D

1737 ad B* E

1726 Prou. xxi, 15. 1727 Eph. v, 1731 Hieron., v0z;. (CC LX XII, 143, 1). 1734 I Cor. ix, 27. 1735 II Cor. ii,

tenebras B E

1752 sunt D ]/

340

IN LVCAM V

tes pigro languore a uerbi ministratione conquiescunt et hoc est quasi in sudario ligare quod acceperunt. Dicit ei : De ore tuo te 4udico, serue nequam. Seruus nequam xix, 22 1760 uocatur quia et piger ac deses est ad exercendum negotium et procax ac superbus ad accusandum domini iudicium. Sciebas quod ego austerus homo sum tollens quod mon posui et xix, 22-23 melens quod non seminawi et quàáre mon dedisti pecuniam meam 1765 ad mensam ? Quod putauerat se ro excusatione dixisse in culjam propriam uertitur. Si, inquit, durum et crudelem esse me noueras et aliena sectari ibique metere ubi mon seuerim, quare non tibi istiusmodi cogitatio incussit tómorem wt scires me mea

diligentius quaesiturum et dares pecuniam meam siue argentum ad mensam ? Vírumque emim dpyéópwv Graecus sermo significat. Eloquia domini, inquit, eloquia casta argentum gne examinatwm. Pecunia ergo et argentum braedicatio euangelii est et sermo diuinus qui dari debuit ad mensam, hoc est promptis paratisque fidelium cordibus intimari. Ad quam uidelicet 1775 mensam, id est mentem auditorum, non alia quam dominica est deferenda pecunia ut omnis sermo docentis scripturae sensum sequatur ; nam quod hic dominus non quamlibet pecuniam sed suam dicit nummulariis esse faenerandam exponit apostolus dicens : S? quis loquitur, quasi sermones Dei. 1780 Et ego ueniens cum usuris utique exigissem illud. Qui uerbi pecuniam a doctore percipit emitque credendo necesse est eam cum usuris soluat operando ut quod auditu didicit exsequatur et actu. In usura quippe pecunia etiam non data recipitur. Velcerte de accepto uerbi faenore usuras soluit qui ex eo quod 1785 audit etiam alia studet intellegere quae necdum ex praedicatoris ore didicit. xix, 24-25 Et adstantibus dixit :Auferte ab illo minam et date ill qui 1779

decem minas habet. Et dixerunt ei : Domine, habet decem mà-

nas. Recte amittit collatam gratiam quam praedicando aliis 1790 communicare neglexit ut ei augeatur qui inde laborauit iuxta quod angelo Ephesi ecclesiae dicitur : Et mowebo candelabrum iwum de loco suo, misi baenitentiam egeris ; et cum regium chrisma quod superbiendo Saul amisit Dauid oboediendo promeruit, S$irifus, inquit, domini discessit a Saul et directus 1795 est in Dauid a die illa et deinceps. Quod uero ablata a nequam seruo mina ei qui decem minas habebat dari iussa est mystice ut reor indicat intrante plenitudine gentium omnem Israhel 1765/1913 Hieton., ;z Ma£zb. (PL XXVI, 195 B). 1771 Ps. r1, 7. 1779 I Pet2ivosri. 1791 Apoc. ii, 5. 1794 I Reg. xvi, 13-14. 179? Rom. xi, 25-26. 1767 seruetim 74 B E, seminauerim C D G 1743 dare .4 B C* E 1776 dicentis C D 1781 praecepit B*, praecipit D* E 1787 stantibus 74 1796 habeat 44, habet B E dare JA iussus B

DIS $66

xix, 21-28

341

saluum futurum et tunc abundantiam gratiae spiritalis quam modo nos tepenter exercemus illius populi doctoribus esse con18oo ferendam. xix, 26 Dico autem uobis quia omni habenti dabitur ab eo autem qui non. habet et quod habet auferetur ab eo. Haec ad superiora sententia respicit docens et illum posse amittere munus Dei qui habens non habet, id est non utitur, et in eo augeri qui ha1895 bens habet, boc est bene utitur. Quae gratiarum mutatio quoniam in hac uita geri solet notandum quod illud domini redeuntis examen etiam nunc ex parte celebratum sed tunc est uniuersaliter implendum. Cotidie namque accepto a patre regno redit quia peregrinantis in terra ecclesiae semper statum 1810 conspicit cotidie in tanto fidelium seruorum numero huic pecuniam negotiaturo commodat in altero modum consummati operis examinat hunc fideliter prudenterque laborantem amplioris gratiae munere donat illum desidias molles et marcida luxu otia sectantem et eo quod dederat priuat. Verum 1815 uniuersali manifestato iudicio quod dictu quoque terribile est multi qui ad docendum uidebantur idonei ob neglegentiae suae noxam inter indoctos reputabuntur, at illi simpliciores fratres et elementorum penitus ignari ob conuersationis tamen eximiae deuotionem inter apostolicos doctores praemia summa 1820 percipient. Qu? enim 7ecifit prophetam in nomine prophetae mercedem jrophetae accipiet. Kx, 27 Verum tamen inimicos meos illos qui noluerunt me regnare swper se adducite huc et interficite ante me. Impietatem Iudaeorum uel omnium reproborum ad Christum conuerti nolentium 1825 significat in die iudicii puniendam ut per duos seruos fideles utriusque populi doctores per decem et quinque minas idem credentes populi per seruum nequam mali catholici per inimicos qui eum super se regnare noluerunt impietas eorum qui uerbum fidei aut numquam audire aut male interpretando 1830 corrumpere maluerunt per messionem ruris non seminati eorum etiam quos uerbum Dei nec audire contigit discussio signetur. Quibus quinque personis omne genus humanum quod in die iudicii futurum est exprimitur. xix, 28 Et his dictis brvaecedebat ascendens Hierosolimam. Finita pa1835 rabola ascendit Hierosolimam ut ostendat de eiusdem maxime

ciuitatis euentu parabolam fuisse praemissam quae non longo post tempore et ipsum occisura et ob odium regni eius hostili sit clade peritura. 1820 Matth. x, 41. 1799 modo oz.

CD tepi ter B*, tepide B?, tepetenter C*, patenter D, tepiter E 1809 regnum B E 1814 luxu otia] luxotia B E 1819 dictores B* E. G* J 1820 recepit B* 1834 Hierosolima B* E 1835 Hietosolima B E

342

IN LVCAM V

xix, 29-30 Et facium est cum adpropinquasset ad. Bethphage et Bethamia 1840 ad. montem. qui uocatur olvueti misit duos discipulos suos dicens : Ite in castellum quod contra est. Bethphage erat uiculus sacerdotum in monte oliueti, Bethania quoque uillula siue ciuitas 2n latere montis eiusdem quasi stadiis quindecim ab Hie- PL rusalem sicut Iohannes euangelista manifestat wbé Lazarus 567 1845 est suscitatus a mortuis cuius et monumentum ecclesia munc ibidem. constructa demonstrat. Bethphage autem domus buccae Bethania domus oboedientiae dicitur. Quas Hierosolima uenturus saluator praesentiae suae dignatione sublimauit quia multos ante passionem suam docendo donis piae confessionis et 1850 oboedientiae spiritalis impleuit. Quae pulchre ciuitates in monte oliueti positae referuntur, hoc est in ipso domino qui nos unctione spiritalium carismatum et scientiae pietatisque Iuce refouet. Vnde alibi cum diceret, Non potest ciwitas abscondt supra montem posila, continuo subiecit, Neque accendunt lu1855 cernam ei jonunt eam sub modio, quia idem mons oliueti, id est summus spiritalium distributor gratiarum, qui ciuitatem suam ut emineat exaltat hanc quoque oleo exultationis ut lucere possit inflammat. Et quia idem lumen sub modio poni noluit misit discipulos in castellum quod contra eos 186o erat, id est doctores qui indocta ac barbara totius orbis litora quasi contra positi castelli moenia euangelizando penetrarent destinare curauit. Recte autem duo mittuntur siue propter scientiam ueritatis et munditiam operis seu propter geminae dilectionis Dei uidelicet et proximi sacramentum toto orbe 186; praedicandum.

xix, 30-31

In quod iniroeuntes inuenietis pullum asinae alligatum cwi nemo umquam hominum, sedit ; soluite illum et adducite, et si quis uos interrogauerit quare soluitis, sic dicite ei : Quia domi"us opera eius desiderat. Introeuntes mundum praedicatores 187» inuenerunt populum nationum perfidiae uinculis irretitum. Funiculis enim peccatorum suorum unusquisque constrictus erat nec solum nationum sed et Iudaeorum. Omnes enim peccauerunt et egent gloriam Dei. Vnde bene apud Matheum asina quoque cum pullo alligata repperitur. Asina quippe quae 187; subiugalis fuit et edomita iugum legis traxerat sinagogam significat, pullus asinae lasciuus et liber populum nationum demonstrat. Cui nemo wmquam hominwm sedit, id est nemo 1841/1842 Hieron., 7 Maztb. (PL. X XVI, 152 B). 1842/1846 Hieron., 577. (PL XXIII, 884 C). 1842/1922 Beda, n Marc. (III, 1127/1205). 1844 Ioh. xii, x. 1846/1847 Hieron., soz. (CC LXXII, 1535, 24-27). 1853 Matth. v, 14-15. 1872 Rom. iii, 25. 1893 Matth. xxi, 2.

1839 Bethfage D E J Bethaniam D, Bethaniae G? 1846 autem oz. C DG 184* Hierosolimam C D 1866 In quod oz. J quod] quem C, quo D 1868 dicetis C G ei ozz. D 1869 5057 Introeuntes adZ. in C D 1875 edomata D

SENS 29-35

343

rationabilium doctorum frenum correptionis quo uel linguam a malo cohibere uel in artam uitae uiam ire cogeretur nemo

188o indumenta salutis quibus spiritaliter calefieret utilia suadendo contulerat. Sederet namque illi homo, si qui ratione utens eius stulta deprimendo corrigeret. Vnde non immerito possunt duo discipuli ad exhibenda domino animalia destinati iuxta parabolae superioris exemplum duo praedicatorum ordines unus 1885 in gentes alter in circumcisionem directus intellegi. Et notandum quod tres euangelistae qui Graeco sermone scripsere pullum tantummodo commemorant Matheus uero solus qui Hebraeis Hebraeoque suum euangelium descripsit eloquio asinam quoque solutam et domino refert adductam ut eiusdem 189o etiam gentis Hebraeae, si paenituerit, non desperandam monstret esse salutem. Solwite, inquit, ef adducite. Quaecum-

ix, 32

que enim solueritis super terram erunt soluta et in caelis.

Abierunt autem. qui missi. erant. et. inuenerunt. sicut. dixit

illis stantem ullum. Marcus scribit pullum ante ianuam foris 1895 in biuio inuentum. Ianua autem ipse est qui ait : Ego sum ianua ouiwm, ber me si quis introierit saluabitur et ingredietur ei egredietur et bascua inueniet. Quibus uitae pascuis iste pullus, id est populus gentium, carebat quando adhuc extra hanc ianuam in biuio ligatus stabat. Et recte in biuio quia 1900 non unam certus uitae fideique uiam tenebat sed plures dubiosque sectarum calles sequebatur erroneus de quibus apte subiungitur : Ex. 33

Soluentibus autem 1llis pullum dixerunt domini eius ad illos :

Quid soluitis bullum ? Multos quippe habebat dominos qui non

1905 40 dogmati et superstitioni deditus sed pro libitu immundorum spirituum ad uarios diuersosque miser raptabatur errores ad simulacra muta prout ducebatur incedens. Denique uernacula quadam scripturae consuetudine commune esse dicitur quod immundum est sicut et ad Petrum uox de caelo dicit, 1910 Quod Deus mundauit tu commune ne dixeris, quia qui sanctus est solius Dei est et cum nullo ei communis est qui autem peccator est et immundus multorum est, multi enim daemones possident eum, et ideo communis appellatur. xix, 34-35 — At illi dixerunt : Quia dominus ewm necessarium, habet. Et 1915 duxerunt illum ad Iesum. Qui soluendo pullo contradixerant audito domini nomine quiescunt quia magistri errorum qui uenientibus ad salutem gentium doctoribus obsistebant eatenus suas tenebras defendere donec miraculis attestantibus 1886 Matc. xi, 2 ; Ioh. xii, 14. 1887 Matth. xxi, 2. 1891 Matth. xviii, 18. 1894 Marc.xi,4. 1895 lIoh.x, 7,9. 1904/1913 Hieron., s Ma?zb. (PL XXVI, 152 C) ; Beda, in Marr. (II, 1290/1293). 1907 I Cor. xii, 2. 1910 Act. xi, 9.

1900 dubios qui B BE utB*E

1901 erroneos B? D nulaA4BEG]

1905 deditos B E 1916 nomine domini

1911 solus CD

PL $68

344

IN LVCAM V

ueri possessoris ac domini uirtus emicuit ; at postquam fidei 192 dominicae potestas apparuit cedentibus passim aduersariorum querellis liber credentium coetus qui Deum corde portet adducitur. Et iactantes uestimenta sua supra pullum inposuerunt Iesum. Vestimenta apostolorum wel doctrina wiriutum, uel edissertio 1925 scripturarum uel certe ecclesiasticorum dogmatum warvetates intellegi possunt quibus illi corda hominum ante nuda et frigida quo Christo sessore digna fiant operiunt. xix. 36

G

Eunte autem illo substernebant uestimenta sua in wia. Por-

tante dominum asino discipuli uestimenta in uia sternunt quia

193o proprii se corporis exuentes amictu uiam simplicioribus Dei famulis suo sanguine parant ut uidelicet inoffenso gressu mentis Hierosolima quo lesus ducit incedant. lesus enim asellum sedens Hierusalem tendit quando uel un?uscutusque fidelis animam regens uidelicet jumentum suum. ad bacis inti1955 "ae wisionem ducit uel etiam cum sanctae ecclesiae uniuersaliter jraesidet eamque in. supernae pacis desideriwm accendit. Quia uero iuxta alios euangelistas non discipuli tantum sed et plurimi de turba sternebant uestimenta sua in uia possunt per eos etiam hi designari qui exempla martyrum secuti corpora 1940 su& per abstinentiam edomant ut domino éter ad mentem parent

R X97

PL

uel exempla bona sequentibus praebeant. 569 Et cum adjropinquaret iam. ad. descensum montis oliueti coeperunt omnes turbae descendentiwm |gaudentes |laudare Deum uoce magna. Descendente de monte oliuarum domino 194; gaudentes laudantesque turbae simul et ipsae descendunt quia humiliato sua sponte misericordiae auctore necesse est eos qui misericordia plurimum indigent humilitatis eius uestigia quantum praeualent imitari. Necesse est, inquam, nos intuentes quo modo

Iesus de monte

oliueti descendit, id est

1950 cum. in, forma. Dei esset. humiliauit semet ibsum factus oboediens usque ad moriem mortem autem crucis, humiliemur et ipsi sub potenti manu eius ut exaltari mereamur in tempore uisitationis. Xix, 37-38 | Super ommbus quas widerant uirtutibus dicentes : Benedictus 1955 qui uenit rex in nomine domini. Multas quidem uirtutes domini uiderant sed maxime Lazari resurrectionem quae nuper 1924/1927 Hieron., in Mat7b. (PL. XXVI, 155 B). 1924/1941 Beda, in Marr. (III, 1206/1222). 1933/1941 Greg. Magn., Joz. in Execb. (PL LXXVI, 985 B-C). 1937 Matth. xxi, 8; Marc. xi, 8. 1950 Philip. ii, 6, 8. 1952 I Pet: 5y216.

1956 Ioh. xi, 43-44 ; Ioh. xii, 9.

1921 portet corde C D 1923 super D 1932 Hierosolimam 1943 discendentium B 1944 magna uoce C D 1945 ipsi C D misericordiae] miseticorditer B? 1948 imitare 74 B E, intimari D

post oboediens add. patri

C D —— 1952 exaltare 4 B* E

D G J 1946 1951

xix, 35-38

345

facta erat stupebant testimonium perhibente turba quae erat cum eo quando illum uocauit de monumento et suscitauit a mortuis. Nam et propterea obuiam uenit ei turba quia 196o audierunt eum fecisse hoc signum. Notandum est enim non nunc primum uenientem

de Galilea saluatorem, id est ante

quinque dies paschae, Hierusalem adisse' sed anno praeterito mense septimo illic ad diem festum scenopegiae uenisse sicut Iohannes memorat et exinde sex mensibus continuis, hoc est

196; usque ad diem paschae quo passus est, modo Hierosolimis signa fecisse et docuisse modo montem oliuarum ascendisse modo Iudaea expulsum trans lordanen abisse modo in ciuitate deserti quae dicitur Effrem mansisse cum discipulis numquam tamen id temporis Galileam fuisse reuersum. Super om197o nibus ergo quas eum tanto tempore fecisse uiderant uirtutibus turbae Deum laudant dicentes : Benedictus qui uenit vex in nomine domini. Pax in caelo et gloria 1n excelsis. Benedictus autem qut uenit rex in nomine domini sic potius accipiendum est ut àn nomine 1975; domini in nomüne Dei patris intellegatur quamwis ossi intellegi etiam in nomine suo quia et ipse dominus est, unde alabi scriptum est : Pluit dominus a domino. Sed uerba eius melius nostrum dirigunt intellectum qui ait : Ego ueni in nomine pairis mei, et non suscepistis me ; alius ueniet 4n momine

suo,

1980 hunc suscipietis. Hwumilitatis enim magister est. Christus qui humiliauit semel ipsum factus oboediens usque ad mortem. Non itaque amittit diuvnitatem quando mos docet humalitatem. Non autem rex Israhel Christus ad exigendum. tributum uel ferro exercitum armandwum hostesque wisibiliter debellandos sed rex 1985 Israhel quod mentes regat quod. in. aeternum consulat quod in regnum caelorum credentes sperantes amantesque perducat. Dei ergo filius aequalis patri uerbum ber quod. facia sunt. omnia quod vex esse uoluit Israhel dignatio est non -promotio miserationis indicium est non boteslatis augmentum. Qui enim appel199o latus est àn terra vex Iudaeorum in caelis est dominus angelorum.

Verum quia Christus in carne totius mundi propitiatio et hominum uidelicet et angelorum illuxit pulchre sibi inuicem eius laude dispensationis caelestia simul et terrena concinunt. Quo enim nascente caelestium uirtutum agmina Deum lau-

199; dantia decantant, Gloria im excelsis Deo et in terra pax homi-

nibus, eo de mundi principe triumphaturo moxque se caelis 1974/1990 Aug., £rac£. in Iob. (CC XXXVI, 440, 1-11 ; 1963 Ioh. vii, 1-xi, 57. 1981 Philip. ii, 8. 441, 6-15). 1978 Ioh. v, 43. 1977 Gen. xix, 24. 1987 Ioh. i, 1, 5. 1995 Luc. ii, 14.

1963 scenophegiae 44 G ], schenophegiae B C E, scenofegiae D 1978 nostram B* 1988 esse add. sup. B! 23

1968 qui B BEDA CXX

PL 5179

346

IN LVCAM V

reddituro mortales uicem laudis reponunt, Pax :n caelo et gloria 4n excelsis. Et quidam Pharisaeorum. de turbis dixerunt ad. illum : Maxix, 39 2000 gister increpa discipulos tuos. Mira inuidorum dementia quem magistrum appellandum non dubitant quia uera docentem nouerant huius ipsi discipulos quasi melius edocti redarguendos autumant eumque corrigere quos instituit suadent quem signis approbantibus Deum clarescere uident. ' Quibus ipse ait : Dico uobis quia si hi tacuerint, lapides XlX, 40 2005 clamabunt. Cxucifixo domino stabant omnes noti eius a longe Deum confiteri timebant quem fixum ligno uidebant, sed his tacentibus lapides et saxa regem qui uenit in nomine domini magno clamore canebant. Emisit enim spiritum, et ecce terra 2010

mota est, el petrae scissae sunt, ei monumenta aperia sunt, quem-

2015

que homines uel timore uel perfidia confiteri trepidant hunc durissima etiam elementa Deum mundi ac dominum aperto ore praedicant. Verum altiori mysterio gentium nationes incredulas aliquando ac duri cordis lapidum nomine demonstrat quibus ablato corde lapideo dedit cor carneum, hoc est sensibile et humanum, quo Deum creatoremque suum credere laudare et cernere possint. Etsi ergo turbae tacuerint hominum, lapides clamabunt qwia caecitas ex jaríe contigit in. Israhel donec plenitudo gentium intraret et sic omnis Israhel saluus

2020

fieret.

xix, 41-42 Et ut adpropinquawit uidens ciuitatem fleuit super illam diG cens : Quia si cognouisses et tu. Quod flente domino illa Hierosolimorum subuersio describatur quae a Vespasiano et Tito Romanis principibus facta est mullus qui historiam euersionis 2025 eiusdem legit ignorat. Sed quaerendum prius est quid sit quod dicitur, widens ciuitatem. flewit. super illam dicens : Quia si cognowisses ei tu. Flewit etenim, fius redemptor ruinam perfidae ciuitatis quam vbsa sibi ciuitas mon cognoscebat esse wenturam. Cw a. flente domino recte dicitur, Quia si cognouisses et

tu, subaudis, fleueras quae modo quia nescis quod imminet exultas. Vnde et subditur : Et quidein in hac die tua quae ad bacem tibi. Cum enim carnis se wolutatibus daret wentura mala non rospiceret in die sua quae ad pacem ei esse poterant habebat. Cur uero bona praesentia 2035 ad pacem habuerit manifestatur cum subditur : 2030

2006 Luc. xxiii, 49. 2009 Matth. xxvii, 50-52. 2015 Ezech. xi, 19. 2018 Rom. xi, 25-26. 2022/2155 Greg. Magn., foz. in eu. (PL LXXVI, 1294 A1298 B).

2000 quam B* E, quae J 2010 quem quia P? 2011 trepidabant C D 2013 mysterium 4 B E 2017 possent 44 B E 2018 clamabant B E 2028 uenturum ZA, euenturam B C E 2033 se oz. A C D E J, add. sup. B* G3 2035 habuerat B E uoluntatibus B C* D* E G*

xix, 38-47

347

Nunc autem abscondita sunt ab oculis tuis. Si enim cordis eius oculis mala quae imminerent abscondita mon. essent, laeta

in, praesentibus brosperis non fuisset. Cuius mox etiam poena

quae de Romanis sicut praedixi rincipibus imminebat adiun-

cia esi cum dicitur : Quia uenient dies im te eb circumdabunt te inimici tui uallo xix, 43-44 et circumdabunt te el coangustabunt te undique et ad terram prosternent te et filios tuos qui in te sunt. Hoc quoque quod additur, ei non relinquent in te lapidem super lapidem, etiam ipsa 2045 iam eiusdem ciuitatis transmigratio testatur quia dum nunc in eo loco constructa est ubi extra portam dominus crucifixus fuerat prior illa Hierusalem funditus est euersa. Cui ex qua culpa euersionis suae poena fuerat illata subiungitur : Eo quod won cognoueris tempus wisitationis tuae. Creator 2050 quippe omnium per incarnationis mysterium hanc uisitare dignatus est, sed ipsa timoris et amoris illius recordata non est. Vnde etiam per prophetam increpatione cordis humani aues caeli ad testimonium deducuntur dum dicitur : M?luus in caelo cognouit tempus suum, turtur ei hirundo et ciconia custo2055 dierunt tempus aduentus sui, populus autem meus non cognouit vudicium domm. Xix, 45 -46 Et ingressus in lemplum coepit eicere uendentes n 4llo et ementes dicens illis : Scriptum est quia domus mea domus orationis est. Qui enarrauwit mala wentura et protinus templum 1n2040

2060

2065

gressus est ui de illo uendentes et ementes eiceret profecto inno-

tuit quia ruina populi maxime ex culpa sacerdotum fuit. Euersionem. quippe describens sed wendentes et ementes im templo feriens in ifso effectu sui operis ostendit unde radix produit perditionis. Vos autem fecistis illam speluncam latronum. Qui ad accipienda munera in templo residebant frofecto quia quibusdam non dantibus laesiones exquirerent dubiwm. non erat. Domus ergo orationis spelunca latronum facta fuerat quia ad hoc 4n templo assistere nouerant ut aut non dantes munera studerent corpora-

liter persequi aut dantes spiritaliter necare. Quia uero redemptor noster praedicationis uerba nec indignis et ingratis. subtrahit postquam disciplinae uigorem eiciendo peruersos tenuit donum mox gratiae ostendit mam subditur. : Et erat docens cotidie in templo. Haec iuxta historiam breuiter xix, 47 2075 tractando transcurrimus nunc eadem morali intellectu discutienda repetamus. Videns ciuitatem fleuit super illam dicens : 2070

2053 Hier. viii, 7.

203? eminerent B E

2065/2070 Beda, i» Marc. (III, 1481/1486).

2042 prius te om. B

B, ceconia E 2059 est] uocabitur D Bp? 2076 repetamur B* E

2054 herundo B*

caeconia

2075 discutientia B*, discutiendo

PE 571

348

2080

IN LVCAM V

Quia si cognouisses et tu. Hoc semel egit cum perituram ciwitatem. esse nuntiauit hoc cotidie redemptor noster ber electos suos agere mullatemus cessat. cum. quosdam ex bona wita ad mores reprobos peruenisse considerat. Plangit enim eos qui nesciunt cur blangantur quia iuxta Salomonis uerba laetantur cum malefecerint et. exultant in. rebus pessimis. Qui si damnationem suam quae eis 4mminel agnowissent, semet ipsos cum lacrimis

delictorum plangerent. Et quidem in hac die tua quae ad pacem libi. Suam hic diem habet. amima eruersa quae. transitorio gaudet in tempore. Cui ea quae adsunt ad acem sunt quia dum ex rebus temporalibus laetatur dum honoribus extollitur dum in carnis uoluptate resoluitur dum mulla uenturae poenae formidine lerretur jacem habet in die sua quae graue damnationis 2090 suae scandalum in. die habebit aliena. Ibi enim. affligenda est ubi iusti laetabuntur. Nunc autem. abscondita sunt ab oculis tuis. Peruersa anima rebus praesentibus dedita in terrenis uoluptatibus resoluta abscondit sibi mala sequentia quia. praeuidere futura refugit quae praesentem laetitiam perturbent dumque 2095 in, praesentis witae oblectatione se deserit quid aliud. quam clausis oculis ad ignem uadit. Quia wenient dies n te et circumdabunt te ónimici tui uallo. Qui umquam sunt humanae animae maiores inimici quam maligna spiritus qui hanc a corpore exeuntem obsident quam in carnis amore positam deceptoruis delecta2100 tionibus fouent. Quam uallo circumdant quia ante mentis eius oculos reductis iniquitatibus quas jerpetrawit hanc ad. societatem suae damnationis trahentes coariant. Et circumdabunt te et coangustabunt te undique. Maligni spiritus undique animam coangustant quando ei non solum operis uerum etiam locutionis 2105 atque insuper cogitationis iniquitates replicant ut quae rius se per multa dilatauit 4n scelere ad extremum de omnibus angustetur in retributione. Et ad terram consternent te et filios tuos qui in le sunt. Tunc anima. ber cognitionem reatus sui ad terram consternitur cum caro quam uitam suam credidit redire ad pul2110 uerem. urguetur, tunc an mortem filii illius cadunt cum. cogitaHones illicitae quae modo ex illa $rocedunt in extrema uitae ultione dissipantur sicut scriptum est : In illa die peribunt omnes cogitationes eorum. Quae scilicet durae cogitationes intellegi etam per lapidum. significationem ualent. nam sequitur : Et 2115 non relinquent in te lapidem super lapidem. Peruersa etenim mens cum peruersae cogitationi adhuc peruersiorem adicit quid alid quam lapidem super lajüdem omit? Sed in destructa 2085

2081 Prou. ii, 14.

2112 Ps. 145, 4.

2019 cesset B* 2088 uoluntate B C* E J* 2089 gratiae B* C E 2095 se deserit] sederit D inserit /! 2099 deceptotis B* C* D* E G* J* 2109 quae P* 2110 morte 4 B C E J 2117 distructa B

PL XE

xix, 47-48

349

ciuitate super lapidem lapis non relinquitur quia cum ad ultionem suam anima deducitur omnis ab illa. cogitationum suarum constructio dissipatur. Eo quod non cognoueris tempus uisitationis (uae. Peruersam quamque animam omnipotens Deus multis modis wisilare consueuit nam assidue hanc wisitat praecepto aliquando autem flagello aliquando uero miraculo ut et uera quae nesciebat audiat et iamen. adhuc superbiens atque contemnens 2125 aut dolore compunctia redeat aut beneficiis deuicia malum. quod fecit. erubescat. Sed quia wisitationis suae tempus minime cognoscit illts in, extremo witae inimicis traditur cum. quibus in aeterno vudicio damnationis suae societate colligatur. Et ingressus in templum coepit eiciere wendentes in illo et ementes. Sicut 2130 templum Dei in ciuitate est iia in blebe fideli wita religiosorum. Et saepe non nulli religionis habitum sumunt sed dum sacrorum ordinum. locum. bercipiunt sanciae religionis officium 1n commercium terrenae negotiationis tribuunt. Vendentes quippe in templo sunt qui hoc quod quibusdam ure competit ad. brae2155 miwm largiuntur. Iustitiam enim uendere est hanc $ro $raemii acceptione seruare. Ementes uero in templo sunt qui dum hoc persoluere broximo quod iustum. est nolunt dumque rem iure debitam facere contemnunt dato patronis jraemio emunt becca-

2120

tum. Quibus bene dicitur, Domus mea domus orationis est, uos

auiem fecistis eam. speluncam latronum, quia dum non numquam beruersi homines locum religionis tenent ibi malitiae suae gladiis occidunt ubi uiwificare proximos orationis suae intercessione debuerunt. Templum quoque et domus Det est ipsa mens atque conscientia. fidelium, quae si quando 4n laesione froxima 2145 peruersas cogitationes profert, quasi n. spelunca latrones resident ei simpliciter gradientes interficiunt quando 4n eos qui in nullo rei sunt laesionis gladios defigunt. Mens enim fideluum non. iam. domus orationis sed. spelunca latronum est quando relicta. innocentia eb simplicitate sanctitatis àllud conatur agere unde 2150 ualeat proximis nocere. Sed quia contra peruersa haec omnia uerbis redemptoris nostri ber sacras paginas indesinenter insiruimur wunc usque hoc agitur quod factum fuisse perhibetur cum, dicitur : Et erat docens cotidie in templo. Cum enim mentem fidelium ad cauenda mala subtiliter erudit cotidie ueritas 4n 2155 templo docet. Principes autem sacerdotum el scribae et principes plebis 47-48 quaerebant illum perdere et non inueniebant quad. facerent illa. Vel quia cotidie docebat in templo uel quia latrones eiecerat 2140

R

xix,

2143/2150 Beda, i2 Marc. (III, 1486/1492).

2119 reducitur B? 2121 quacumque B* E, quamcumque B? J, quippe D (sup. ras.), quaecumque G*, namque G*? modis multis 4 B C E G J 2135 pro oz. C D 2140 non numquam oz. D numquam oz. C 2141 relegionis B* D E, regiminis B? 2148 latronis 44 B C EG 2157 faceret B*

PL 575

350 2160

IN LVCAM V

de templo uel quia ueniens illo quasi rex et dominus a tanta credentium turba laudem hymni caelestis accepit inuidi principes eum perdere quaerebant.

Omnis enim populus suspensus erat audiens illum. Duobus

2165

2170

2175

2180

2185

2190

2195

modis potest intellegi quia uel timentes populi tumultum non inueniebant quid facerent Iesu quem perdere disposuerunt uel ideo lesum perdere quaerebant quia suo magisterio neglecto plures ad eum audiendum confluere cernebant. Libet interea paucis intueri quam pulchre legalis umbra paschae nostro uero paschae in quo immolatus est Christus non tantum mysterii sed et temporis ratione concordet. Decima, inquit, die mensis primi £ollat unusquisque agnum per familias domus suae, vuxta quem ritum tolletis et haedum et seruabitis eum usque ad. quarlam decimam diem eiusdem mensis. Decima enim die mensis primi, id est ante quinque dies paschae, sicut Iohannes euangelista testatur egrediens omnis populus in montem oliuarum tulit inde dominum qui agnus est quia uenit ut peccata tolleret et peccatum in eo non est haedus quia peccati insimulatus est. Agnum domi intulerunt qui gaudentes canebant, Benedictus qui uenit rex in nomine domini, haedum qui contra zelantes aiebant, Magister increpa discipulos tuos, agnum fopulus om^is qui suspensus erat audiens illum, haedum principes qui eum perdere cupiebant. Quinque autem dies ante pascha, id est a decima luna usque ad quartam decimam, agnum siue haedum immolaturi seruabant quia licet etiam tunc eius sanguinem sitirent semo tamen 4n ewm misit manus quia necdum wenerat hora evws. Agnum seruabant qui libenter eius dictis auscultabant, haedum qui 2»sidiantes quaerebant capere aliquid ex ore eius ut accusarent eum. At uero quarta decima die completa, id est declinata in uesperam, postquam corporis et sanguinis sui celebranda discipulis sacramenta contradidit uenientibus qui eum comprehensum uincirent coepit impleri quod sequitur : EZ 4mmolabit eum omnis multitudo filiorum Israhel ad uesperam. Stabant enim iuxta crucem Iesu non solum impii qui mortem eius deriderent sed etiam sancti qui lugerent. Haec paucis perstrinxisse libuit quo moneremus lectorem omnia quae deinceps ad passionem usque domini se2167 I Cor. v, 7. 2169 Ex. xii, 5, 5-6. 2193 Ioh. xii, 1, 12. 2175 Ioh. i, 29. 2176 Es. liii, 9. 2184 Ioh. vii, 30; viii, 20. 2186 Luc. xi, 54. 2190 Matth. xxvii, 2. 2191 Ex. xii, 6. 2192 Luc. xxiii, 355 ; Ioh. xix, 25. 2164 inuenientes P? quem] quomodo B? perderet B* G*, perderent B? 185 disposuerant 74, deposuerunt J 2171 tolletis aZZ. sup. B?, om. E quartum 44 C DG 2172 decimum 4 BF CD EG 2176 pos? quia add. in sup. B? insimulatus] similitudine natus B? 2178 pos? domini ad. tex B E, Israhel szp. B? 21979 pos? tuos add. ad sup. P? populos B* E omnes B* 2180 qudioz. BEG J post illum add. ad sup. B? 2186 Dacr capere insidiantes C D 2188 die oz;. B 2190 uincerent 74 B*

PL 574

xix, 48-xx, 9

Kx. I-2 2200 H

2205

XX, 3-4

2210

EX, 5 A 2215 Et. 6

351

quuntur ad agni in domo retenti et ad occisionem parati pertinere figuram. Et factum est in una dierum docente illo populum in templo et euangelizante conuenerunt. brincipes sacerdotum et. scribae CH, senioribus et aiunt. dicentes ad illum : Dic nobis in. qua potestate haec facis. Diuersis modis eandem quam supra calumniam siruunt quando dixerunt : In belzebub brincipe daemoniorum eicit hic daemonia. Quando enim dicunt, in qua potestate haec facis, de Dei dubitant potestate et subintellegi uolunt diaboli esse quod faciat addentes quoque : Aut quis est qui dedit tibi hanc potestatem ? Manifestissime ns filum negant quem putant non suis sed alienis uiribus signa acere. Respondens autem dixit ad illos : Interrogabo uos et ego unum uerbum. Respondete mihi. Baptismum Iohannis de caelo erat an ex homanibus ? Poterat dominus aperta vesponsione temptatorum calumniam confutare sed. brudenter interrogat ut suo uel silentio uel sententia condemnentur. At 4ll cogitabant inter se dicentes : Quia si dixerimus, De caelo, dicet, Quare ergo mon credidistis e$. Quem confitemini de caelo habwisse prophetiam. mihi. testimonium. berhibuit et. ab illo audistis n qua ego ista faciam potestate. Si autem dixerimus, Ex hominibus, plebs uniuersa lapidabit

nos ; certi sunt enim, Iohannem rophetam esse. Viderunt ergo 2220 quodlibet horum respondissent in laqueum se casuros timentes lapidationem sed magis timentes ueritatis confessionem. Et vesponderunt se nescire unde esset. Et Iesus adt illis : xx, 7-8 Neque ego dico uobis in qua potestate haec facio ; nom uobis dico quod scio quia mon wultis fateri quod scitis. Iustissime repulsi 2225 uique confusi abscesserunt, et àmpletum est quod 1n bsalmo per $rophetiam. dicit Deus $ater, Paraui. lucernam. Christo meo, V id. est àbsum Iohannem, inimicos eius ànduam confusione. Notandum autem quia duas ob causas maxime scientia ueritatis est occultanda quaerentibus cum uidelicet is qui quaerit aut 2230 minus capax est ad intellegendum quod quaerit aut odio uel contemptu ipsius ueritatis indignus est cui debeat aperiri quod quaerit. Quorum propter unum dominus ait, Adhuc multa habeo uobis dicere, sed non potestis illa portare modo, propter aliud uero discipulis praecepit, Nolte dare sanctum. canibus Nx,

2235 neque mittatis margaritas uestras ante porcos. Coepit autem dicere ad. plebem parabolam hanc : Homo plan2201/2213 Hieron., /z Mab. (PL XXVI, 16o B-D). 2201/2565 Beda, i» Marc. (111, 1567/1889). | 2202 Luc.xi,15. ^ 2215/2229? Aug.,zract.in lob.(CC XXXVI, 318, 24-32). 2226 Ps. 151, 17-18. 2232 Ioh. xvi, 12. 2234 Matth. vii, 6.

2203 hic oz. A B EG J 2210 uerbum] sermonem C D Respondite C* D E G* 2211 dominus oz. D* 2214 cogitantes P? 2217 illo] eo B facio B 2226 meo oz. C D 2228 maxima D 2231 aperire 74 B* E 7?

PL 515

352

IN LVCAM V

tauit wineam et locauit eam, colonis e ipse peregre fuit multis temporibus. Docente domino populum et euangelizante conuenerunt principes sacerdotum et scribae cum senioribus in2:40 terrogauerunt temptantes in qua potestate signa faceret. Quibus sua arte superatis dominus quae coeperat exsequitur.

Siquidem et illis audientibus plebem magis quod uerba sua libentius audiat alloquitur parabolam scilicet inferens qua et illos impietatis arguat et ad gentes regnum Dei doceat trans2245 ferendum. Homo ergo qui plantauit uineam ipse est qui iuxta aliam parabolam conduxit operarios (n. uineam, suam. Vnea enim domini sabaoth domus Israhel est. Coloni idem sunt operarii qui ad excolendam uineam hora prima tertia sexta et nona dicuntur esse conducti. Ipse autem peregre fuit »on loci 2250 mutatione nam Deus unde abesse botes qui loquitur : Caelum et terram ego ?mpleo ; et alibi: Ego Deus adfropinquans et non de longinquo, dicit dominus. Sed abire dicitur a winea ut uinitoribus liberum operandi arbitrium derelinquat. Cui simile est quod locata colonis uinea per Esaiam dicit : Exfectawt ut fa2255 Cerel wuas.

XX. IO

Et in tempore misit ad. cultores seruum ut de fructu wineae darent illi. Qui caesum dimiserunt eum inanem. Bene tempus fructuum. bosuit non. brouentum. Nullus enim fructus. extitit Iudaeorum, nullus huius uineae jrouentus, tametsi crebro ac

2260 sollicite quaereretur, inuentus est. Seruus ergo qui primo missus est ipse legifer Moyses intellegitur qui quadraginta annos continuos fructum aliquem legis quam dederat a cultoribus inquirebat, sed caesum eum dimiserunt inanem. Inritauerunt enim Moysen $n castris ei Aaron sanctum domini ; el uexatus 226; est Moyses jropter eos quia exacerbauerunt spiritum eius. Qui et ipse seruus quid de fructu uineae sentiat palam carmine declarat dicens : Éx winea enim Sodomorum

witis eorum,

et

jropago eorum ex Gomorra, uua eorum uua fellis botrus amaritudinis ipsis, furor draconum uinum eorum et furor aspidum 2270 ?nsanabilis. XX, II Et addidit alterum seruum mittere. Illi autem hunc quoque caedentes et- afficientes contumelia. dimiserunt inanem. Seruus alter Dauid prophetam regemque significat qui post Moysen missus est ut colonis uineae post edicta legalia psalmodiae mo2275 dulatione et dulcedine citharae ad exercitium boni operis ex2245/2253 Hieron., /n Mattb. (PL. XXVI, 162 B-165 A). 2246 Matth. xx, 1. Es. v, 7. 2249 Matth. xx, 1-5. 2250 Hier. xxiii, 23-24. 2254. Es. Yeu. 2257/2259 Ambr., exp. eu. s. Luc. (CC XIV, IX 227-229). 2263 Ps. 105, 16. 2264 Ps. 105, 32-335. 2267 Deut. xxxii, 32-335.

2250 5o: unde add. et D 2251 Deus ego C D 2254 locatam B* uineae Bp? post dicit add. Et D 2264 enim] eum B* E 2266 sentiet B* E 2267 enim oz. D

XX, 9-14

2280

2285 Ex, 12

2290

2295

23oo

2305 XX, I3

2310

Ex, 14

353

citaret. Nam et ipse Dauid quo cor populi ad superna suspenderet inter ritus carnalium uictimarum laudes domini continuas suaui melodia decantare constituit. Sed et hunc affectum contumelia dimiserunt inanem dicentes enim : Quae mobis bars in. Dawid. aut quae hereditas in filio Isai. Regnum simul Dauid ignobili stirpe et religionem impietate mutarunt. At tamen ille pro hac uinea quae de Aegypto translata Palestinae montes sua umbra protexit ne funditus exterminetur exorat : Domine Deus uirtutum conuerie nunc respice de caelo ei wide el wisita uineam istam el dirige eam quam plantauit dextera tua. Vbi pariter exponit qui sit homo ille qui hanc uineam plantauit dominus scilicet Deus uirtutum. Et addidit tertium mittere. Qui et illum uulnerantes eiecerunt. Tertium seruum prophetarum chorum intellege qui continuis attestationibus populum conuenerunt et quae huic uineae uentura imminerent mala praedixerunt. Sed quem $rophetarum "0^ suni persecuti? ei occiderunt eos qui braemuntiabant de aduentu iusti. Et hi autem multa de huius uineae sterilitate dixerunt, sed unius Hieremiae planctum ponere sufficiat. Ego autem, inquit, flantaui te uineam electam omne semen uerwm ; quomodo ergo conuersa es n brauum uinea aliena ? Pro cuius uineae tuitione ne uidelicet in ea siue pro ea fragilis et infimae citoque periturae suauitatis holus nasceretur Naboth Iezraheliten non modo uulneratum uerum etiam legimus extinctum, cuius etsi nullum propheticum dictum accipimus, tamen propheticum factum quia multos pro hac uinea futuros martyres proprio sanguine prophetauit. His sane tribus seruorum gradibus omnium sub lege doctorum figuram posse comprehendi dominus alibi manifeste prodit dicens : Quoniam H&Cesse est vmpleri omnia quae scribpia sunt in lege Moysi et brophetis et. psalmis de me. Dixit autem dominus uineae : Quid. faciam ? mittam fiium meum dilectum ; forsitan cum hunc uiderint uerebuntur. Quod dominus uineae dubitatiue et deliberatiuo modo loqui dicitur 0n, de ignorantia uenit. Quid enim nesciat dominus wineae qui hoc loco Deus pater intellegitur ? Sed semper ambigere dicitur Deus ut libera uoluntas homini reseruetur. Quem cum widissent coloni cogitauerunt inter se dicentes : Hic est heres ; occidamus illum ut nostra fiat hereditas. Mani2279 III Reg. xii, 16. 2282 Ps. 79, 9. 2284 Ps. 79, 15-16. 2291 Act. vii, 52. 2295 Hier. ii, 21. 2299 III Reg. xxi, 13. 2304 Luc.xxiv, 44. 2308/ 2312 Hieron., in Maz£b. (PL. XXVI, 163 C). 2281 At] Bt 4, oz.

BC E

2290 conuenerint 44 D G, conuenetent B* E

quae et C D 2291 imminebant B? ptaedixerint 44 B* C* DEG J 2298 et infimae] in fine C D 2300 accepimus 4 B E 2301 futuros] 2309 loqui dicitur] loquitur D E* 2308 uiderent B E facturos B* E

354 2515

IN LVCAM VI

festissime dominus probat Iudaeorum principes non per ignorantiam sed per inuidentiam crucifixisse filium Dei. Intellexerunt enim hunc esse cui dictum est, Postula a me, et dabo tibi

gentes hereditatem tuam, et propterea quasi sibi consulentes aiebant, Ecce mundus totus bost eum abiit, et Si. dimittimus 2320

2325

xx, I5 2330

eum, sic, omnes credent in eum. Hereditas ergo filii ecclesia est

cunctis ei data de gentibus quam non moriens illi pater reliquit sed ipse sua morte mirabiliter adquisiuit quia resurgendo possedit. Hanc autem occiso eo mali coloni praeripere moliebantur cum crucifigentes eum Iudaei fidem quae per eum est extinguere et suam magis quae ex lege est iustitiam praeferre ac gentibus imbuendis conabantur inserere. Et eiectum. illum extra. wineam occiderunt. Extra uineam heres uineae trucidatur quia Jesus wt sanctificaret ber suwm sanguinem populum extra foriam bassus est siue eiectus extra uineam et occisus est quia prius ab incredulorum corde repul-

sus ac deinde cruci additus est. In cuius figuram Moyses altare holocausti in quo uictimarum sanguis funderetur non intra tabernaculum sed ad ostium posuit mystice docens quia et dominicae crucis altare extra Hierosolimorum portam ponen2550 dum et ipse uera patris hostia Christus a domo Iudaeorum quam sanctificaturus adierat non intimo corde recipiendus sed foris esset suo cruore tingendus. Quod uero secundum Marcum mutato ordine dicitur, E? adprehendentes eum occiderunt el eiecerunt. extra uineam, notat eos pertinaciae qui nec 2340 crucifixo et resuscitato a mortuis domino praedicantibus apostolis credere uoluerunt sed quasi cadauer uile proiecerunt quia quantum in se erat a suis eum finibus excludentes gentibus suscipiendum dederunt. XX, I5- 16 Quid ergo faciet illis dominus uineae ? Veniet et perdet colonos 2545 istos et. dabit wimeam. aliis. Quo audito dixerunt illi : Absit. Contradixerunt sententiae domini quia contra suam perfidiam dictam esse cognouerunt. Intellegebant enim parabolam non merito sanctitatis ad capienda mysterii uerba iam parati sed malitiae flammis ad agenda quae dicebantur accensi atque 2550 ideo quae in mente habuerant quamuis in parabolis dicta quasi iam olim meditata cognoscere parati. Negantibus ergo Iudaeis iustum fore scientiam diuinae legis quam ipsi spernebant ad gentes transferri quid saluator respondeat intuere. XX I7 Ille autem aspiciens eos ait : Quid est ergo hoc quod scriptum 2:20) est : Lapidem quem. reprobauerunt aedificantes hic factus est ?n caput anguli ? Quomodo, inquit, implebitur haec prophetia 2317 Ps. 2, 8.

2319 Ioh. xii, r9.

2331 Ex. xl, 27.

2338 Marc. xii, 8.

2328 sactificaret 4 B* E G* J

lampadi 44 B E J, lampati D G

Ioh. xi, 48. t

2341 noluerunt 44 D J

2328 Hebr.

xiii, 12.

2348 iam patati]

PL TI

XX, I4-10

355

quae lapidem ab aedificantibus reprobatum in caput anguli dicit esse ponendum, nisi quia Christus a uobis reprobatus et

occisus credituris est gentibus praedicandus ut quasi lapis 236o angularis duos condens in semet ipsum ex utroque populo unam sibi fidelium ciuitatem unum templum aedificet ? Eosdem enim sinagogae magistros quos supra colonos dixerat nunc aedificantes appellat quia qui subditam sibi plebem ad ferendos uitae fructus quasi uineam excolere ipsi hanc Deo 2365 inhabitatore dignam quasi domum construere et ornare iubebantur. Vnde et apostolus fidelibus scribens ait : Dei agricultura Det aedificatio estis. Sed qui uineae Dei fructum negare quasi agricolae mali idem quasi mali cementarii domui Dei lapidem pretiosum electum qui uel in fundamentis uel in an2570 gulo ponendus erat subtrahere, hoc est fidem Christi auditori-

Ex, I8

2375

2380 R 238; Ex, I9 239o

2395

bus suis conabantur eripere. Sed illis licet nolentibus idem lapis caput anguli firmauit quia de utroque populo quotquot ipse uoluit sua fide coniunxit. Omnis qui ceciderit supra illum lapidem conquassabitur, Supra quem autem ceciderit comminuet illum. Aliud est offendere Christum ber mala opera aliud negare per impietatem. Qué peccator est et tamen illi credit cadit. quidem. super lapidem et conquassatur sed «0n ommino comminwitur ; reseruatur enim per patientiam ad salutem. Supra quem uero ille ceciderit, hoc PL est cut lapis ipse inruerit e quà Christum benitus negarit, com- 578 minuet eum ut ne testa quidem remaneat in qua hauriatur aquae jusillum. Siue de his dicit quod cadunt super eum qui illum modo contemnunt uel iniurias afficiunt ideo nondum penitus intereunt sed tamen conquassantur ut non recti ambulent, supra quos autem cadit ueniet illis desuper in iudicio cum poena perditionis ideo dixit, comminuet eos, ut sint impii tamquam puluis quem broiecit uentus a facie terrae. Et quaerebant Principes sacerdotum. et scribae mültere 1m illum manus illa hora et timuerunt bopulum ; cognouerunt enim quod. ad. ipsos dixerit similitudinem istam. Principes sacerdotum et scribae quasi mentientem contra se dominum quaerebant interficere sed hoc idem quaerendo docebant uera esse quae dicebat. Ipse quippe est heres cuius iniustam necem aiebat esse uindicandam, illi nequam coloni qui ab occidendo Dei filio ad modicum quidem timore humano retardari donec ueniret hora eius numquam uero diuino amore potuere cohi2360 Eph. ii, 15. 2361/2382 Hieron., ;z Matzb. (PL XXVI, 164 A-D). T'Got'1i 9. 2382/2406 Augustinus ? 23831 Ps. 1, 4.

2366

post excolete add. uineam 2364 excolere uineam 24 E 2359 lapidis C D 2319 sapientiam 2371 conabantur oz. B E 2368 cementari B E* B supet eum 0zz. 2382 siue] Augustinus) add. in zarg. B C J ABEGJ

CD E*

2384 recte

BE

2389 post manus adZ. in C D

2393 dicebant D

356

2400

IN LVCAM V

beri. Morali sane intellectu cuique fidelium cum mysterium baptismi quod exerceat operando committitur quasi uinea quam excolat locatur. Mittitur seruus unus alter et tertius qui de fructu accipiant cum lex psalmodia prophetia quarum monitionem bene agendo sequatur legitur. Sed missus seruus contumeliis affectus uel caesus eicitur cum sermo auditus uel

contemnitur uel quod peius est etiam blasphematur. Missum insuper heredem quantum in se est occidit qui et filium Dei 2405 conculcauerit et spiritui gratiae quo sanctificatus est contumeliam fecerit. Perdito malo cultore uinea dabitur alteri cum dono gratiae quod superbus spreuit humilis quisque ditabitur. Sed et hoc quod principes sacerdotum et scribae manum mittere quaerentes in Iesum terrore populi retinentur cotidie 2410 geritur in ecclesia cum quilibet solo de nomine frater eam quam non diligit ecclesiasticae fidei ac pacis unitatem propter cohabitantium fratrum bonorum multitudinem uel erubescit uel timet impugnare. Qui tamen sicut de stultissima auium strutione dominus ait, Cum tempus fuerit in alium alas eriget, quia persequendo ecclesiam quasi dominum cruci addicere et ostentui gaudebit habere. XX, 20 Et obseruantes miserunt vnsidiatores qui se iustos simularent ul caperent eum, dn. sermone el traderent illum frincipatui et potestati praesidis. Quaerentes dominum comprehendere prin2420 cipes sacerdotum et scribae timuerunt populum atque ideo quod per se non poterant praesidis manibus efficere temptabant ut uelut ipsi a morte eius uiderentur immunes. Nwper enim sub Caesare Augusto Iudaea subiecta Romanis quando tn. toto orbe est celebrata descriptio stipendaria facta fuerat et erat 2425 in populo magna seditio dicentibus aliis bro securitate et quiete qua Romani bro ommbus mülitarent debere iributa bersolui Pharisaeis uero qui sibi adplaudebant iustitiam e contrario nitentibus non debere populum Dei qui decimas solueret et frimitiua, daret el cetera quae 1n lege scripta sunt humanis legibus R 2430 subiacere. Cuius seditionis adeo fomes inualuit ut post domini passionem insistentibus sibi Romanis patriam gentem et regnum nobile illud cum sua religione templum immo ipsam lucem perdere quam tributa pendere maluerint. xx, 21-22 Et snterrogauerunt. illum. dicentes : Magister, scimus quia 2455 recte dicis et doces et non accifis bersonam sed in ueritate uiam Dei doces ; licet nobis dare tributum Caesari annon ? Blanda et 2414 Iob xxxix, 18.

2422/2461 Hieron., 75 Mazzb. (PL XXVI, 168 A-169 C).

2397 mysterii D 2400 accipiunt E G J post cum add. ei sup. B* 2406 fecerit] (A»V4gustinus) add. in marg. C Perdita B* E 2412 multitudinem bonorum C D 2414 stuctione B* E, structione B? DD 2415 dominum

add. sup. B* et sup. B?

2426 quia B?

2425 de iustitia B?

2432 5o: regnum aZ.

PL

XX, 19-26

357

fraudulenta interrogatio illuc $rouocat respondentem ut magis Deum quam Caesarem timeat et dicat non debere tributa solui ut statim, audientes ministri braesidis qui iuxta alios euange2440 lisas adfuisse leguntur seditionis contra Romanos $rincibem teneant.

XX, 23-24 2445

2450 xx, 24-25 2455

. Conmsiderans autem dolum illorum dixit ad eos : Quid me temlatis ? ostendite mihi denariwm ; cuius habet imaginem et inscriptionem ? Sapientia semper sapienter agit ut suis potissimum lemptatores sermonibus confutentur. Ostendite mihi, inquit, denarwwm. Hoc est genus wummi quod bro decem wummis mputabatur et habebat smaginem Caesaris. Qui autem $utant interrogationem, saluatoris ignorantiam. esse ei mon. dispensationem discant ex praesent? loco, quod utique potuerit scire Iesus cuius (ago esset 4n wwmmo. Sed interrogat ut ad. sermonem eorum competenter respondeat. Respondentes dixerunt : Caesaris. Et ait illis : Reddite ergo quae Caesaris sunt Caesari ei quae Dei sunt Deo. Caesarem non putemus Augustum sed. Tüberiwm. significari. priuignum. eius qui in loco successerai wiirici sub quo et passus est dominus. Omnes autem reges Romani a rimo Gato Caesare qui tmperium arripuerat Caesares appellati sunt. Porro quod ast, Reddite quae sunt Caesaris Caesari, nummum tributum et pecuniam,

R A.

v

x, 26 H

ei quae suni Dei Deo, decimas primitias oblationes ac wictimas 2460 sentiamus quo modo eL sbse reddidit tributa ro se et Petro et Deo reddidit quae Det sunt patris faciens uoluntatem. Aliter. Reddite quae Caesaris sunt Caesari ei quae Dei sunt Deo. Quemadmodum Caesar a uobis exigit àmpressionem dmaginis suae sic eé Deus ut quemadmodwm illi redditur nummus sic Deo 2465 anima. lumine uultus eius illustrata atque signata unde psalmisla, Signatum est, inquit, in nobis lumen wultus tui domine. Hoc quifpbe lumen est totum hominis el uerum bonum quod. non oculis sed mente conspicitur. Signatum autem dixit in nobis tamquam denarius signatur regis imagine. Homo enim factus est 2470 ad. imaginem, et. similitudinem Dei quam peccando corruit. Bonwm ergo eius est uerum atque aeternum, si renascendo signebur.

Et non oluerunt uerbum. eius reprehendere coram. plebe et mürati in responsis eius tacuerunt. Qui credere debuerant ad 2475 tantam sapientiam mirati sunt quod calliditas eorum insidiandi

non inuenisset locum. 2439 Matth. xxii, 16 ; Matc. xii, 13. 2460 Matth. xvii, 27. 2461 Ioh. vi, 38. 2463/2472 Aug.,enarr. in ps. IV, 8(CC XXXVIII, 17, 29-52, 20-26). 2466 Ps. 4, 7: 2469 Gen. i, 26. 2474/2589 Hieron., n Math. (PL XXVI, 169 D-173 A).

2443/2444 scriptionem B E — ait B E — 2488 pos Caesari 2440 Romanum B? tributa sque 2461 reddidit 2460 reddit .d B C* DEG J add. id est C D

om. B

2461 reddit

4

C* D E G

2465 lumina B E

358

IN LVCAM V

Accesserunt autem. quidam Saduceorum qui negant esse re-

XX, 27

surrectionem. Duae erant hereses 4n Iudaeis una Pharisaeorum et altera Saduceorum. Pharisaei traditionum et obseruationum

2480 quas illi deuterosis uocant iustitiam praeferebant unde et diwisi uocabantur a populo. Saducei autem quà interpretantur vusti et ipsi windicabant sibi quod mon erant. Prioribus et corporis et animae resurrectionem. credentibus confitentibusque angelos et spiritus sequentes )uxta acia apostolorum omnia denegabant. R Et interrogauerunt eum. dicentes : Magister, Moyses scripsit 2485 XX, nobis : Sé frater alicuius mortuus fuerit habens uxorem et hac 27-28 sine filiis fuerit, ut accipiat eam frater eius uxorem et suscitet semen fratri suo. Vide distantiam litterae et spiritus. Iuxta litteram nubere cogitur in uita ut defuncti semen excitet frater, 2490

XX, 29-32

spiritus autem magister est castitatis. Septem ergo fratres erant, et primus accepit uxorem et moriwus est sine filiis, et sequens accepit illam et ipse mortuus est sine filio, et tertius accepit illam, similiter e omnes septem et non reliquerunt semen et mortui sunt ; nouissima omnium

B

R Xx, 33

2495

2500

2505

XX, 34 2510

2515

mortua

est et mulier. Qui resurrectionem. corporum non, credebant ani-

mas iudicantes ?nterire cum corporibus recte istiusmodi fingunt fabulam quae deliramenti arguat eos qui resurrectionem. adserani moriuorum. Potest autem fieri ut uere in gente eorum aliquando hoc acciderit. In resurrectione ergo cuius eorum, erit uxor ? siquidem septem habuerunt eam uxorem. Twurpitudinem fabulae obpbonunt ut vesurreclionis denegent ueritatem. Verum mystice septem hi fratres sine filiis defuncti reprobis quibusque congruunt qui per totam huius saeculi uitam quae septem diebus uoluitur a bonis operibus steriles existunt. Quibus uiritim morte misera praereptis ad ultimum et ipsa mundana conuersatio quam illi sine uitali opere transegerant quasi uxor infecunda transibit. Et ait illis Iesus : Filii saeculi husus mubunt et traduntur ad nuptias. Cum dominus dicat, Nolite dare sanctum canibus neque mittatis margaritas uestras ante porcos, quod ipse quaedam uel hic de gloria resurrectionis uel alibi de dispensationis aut etiam diuinitatis suae mysterio dixisse inuenitur quae multi qui aderant uel resistendo uel contemnendo non acceperunt non putandus est sanctum dedisse canibus aut margaritas misisse ante porcos. Non enim eis dedit qui capere non poterant sed eis qui poterant et simul aderant quos propter alio2484 Act. xxiii, 8.

23509 Matth. vii, 6.

2449 traditionem B C! E J* obseruationenr C1 2480 deuteres C, deuteroes D 2482 erat BC D E J 2483 angelis BE 2484 et] ut?B 2489 cogitatut B 24985 et oz;. D G* animam 44 B E G J 2497 adsePeg(60D) 2498 fere B E G J* 2499 accederit B E 2501 resurrectione

PL 580

XX, 27-37

359

rum immunditiam neglegi non oportebat. Et cum eum temptatores interrogabant respondebatque illis ita ut quid contradicerent non haberent quamuis uenenis suis contabescerent po2520 tius quam illius cibo saturarentur alii tamen qui poterant capere ex illorum occasione multa utiliter audiebant. Illi autem. qui digni habebuntur saeculo illo et resurrectione Xx, 35 ex mortuis neque nubunt neque ducunt uxores. Non ita intellegendum est quasi digni tantum uel resurrecturi uel sine 2925 nuptiis futuri sint indigni autem, id est peccatores, uel minime resurrecturi uel ad nuptias resurrecturi sint credendi sed ita potius sentiendum quod omnes et resurrecturi et absque nuptiis sint in saeculo illo mansuri. Dominus autem saluator ut ad gloriam resurrectionis animos excitaret inquirendam de 25530 electis solummodo uoluerit facere sermonem. S; autem £n resurrectione neque mubunt neque ducunt uxores, resurgunt ergo

2535

xx, 36 2540

2545

XX, 37 H

2550

2555

corpora quae bossunt nubere et ducere uxores, hoc est feminarum et uirorum certis discreta membra speciebus, sed nulla concumbendi uoluptate uel necessitate mancipata. Nemo quippe dicit de lajüde et arbore et his rebus quae mon habent membra genitalia quod non nubant neque ducant uxores, sed de his qui cum $ossint nubere tamen alia ratione non mubunt. Neque enim ultra mori boterunt. Quia conubia propter filios filii propter successionem successio propter mortem ubi ergo mors non est neque conubia. Aequales enim angelis sunt et filii sunt Dei cum sint. filas resurrectionis. Aequales angelis et filii sunt Dei qui gloria resurrectionis innouati sine ullo mortis metu sine ulla labe corruptionis sine ullo terreni status actu perpetua Dei uisione fruuntur ad quam necesse est angelicae dignitatis aequalitatem quisquis tunc ascendere desiderat nunc minimis fratribus condescendat. Quia uero vesurgant mortui ei Moyses ostendit secus rubum sicut dicit dominum Deum Abraham et Deum Isaac et Deum Iacob. Ad comprobandam. resurrectionis ueritatem multo. aliis manifestioribus exemplis uti potuit e quibus est illud : Suscitabuntur mortui et vesurgent. qui in sepulchris sunt. Quaeritur itaque quid sibi uoluerit dominus hoc proferre testimoniwm quod uidetur ambiguum uel mon satis ad resurrectionis pertinet ueritatem. Sed Saducei quinque tantum libros Moysi recipiebant prophetarum. uaticinia respuentes. Stulium ergo erat inde pro2551 Es. xxvi, 19.

ducent 2523 nubent B E J? BD J eum oz. 2517 Etenim B, Haec D 2530 facere uoluetit 2529 inquirendum ;4 B* D E, inquitrentum P? Ja uel] sed C* D, aut C! uoluntate D 2534 concubendi D E CD 2548 resurgent 2538 potuerunt B E ducunt B* E 2536 non oz. B J 2550 ueritatis B E ABE 2552 resurgunt D

PL 581

360

IN LVCAM V

ferre testimonia quorum auctoritatem non sequebantur. Porro ad aeternitatam animarum $robandam de Moyse ponit exemplum, Ego sum Deus Abraham et Deus Isaac et Deus Iacob, statimque 2560 2nfert,

XX 95

R

Deus autem non est mortuorum sed uiuorum, ut cum $robauerit animas bermanere bost mortem quod illi inter cetera negabant, neque enim poterat fieri ut eorum esset Deus qui nequaquam. subsisterent, consequenter vntroduceretur et corporum 2565 resurrectio quae cum animabus bona malaue gesserunt. Omnes enim uiuunt ei. Omnes uidelicet illi quorum dominus est Deus. Viuunt ei uita utique uera qua iusti uiuunt etiam quando corpore moriuntur de qua alibi dominus ait : Qw? credit in me, eliam si mortuus fuerit, uiuet. Crede ergo, et si mor257o tuus fueris, uiues ; si autem non credis, et cum uiuis mortuus

es. Vidua enim quae in deliciis est wiuens mortua. est. i Respondentes autem. quidam. scribarum dixerunt : Magister bene dixisti. Et amplius non audebant eum. quicquam nterrogare. Principes sacerdotum Saduce? et scribae quaerentes occa2575 sionem calumniae et uerbum aliquod inuenire quod. pateret in- PL sidiis quia in sermonibus confutati sunt ultra non anterrogant 582 sed apertissime comprehensum Romanae tradunt potestati. Ex quo intellegimus uenena inuidiae bosse quidem superari sed x: difficile conquiescere. ; 41-44] 25380. Dixit autem ad illos :Quomodo dicunt Christum filium Dauid esse et ipse Dawid dicit in. libro bsalmorum : Dixit dominus domino meo, Sede a dextris meis donec onam inimicos tuos scabellum bedum tuorum ? Dauid ergo dominum illum uocat, et quomodo filius eius est ? Interrogatio Iesu nobis broficit usque 2585 hodie contra Iudaeos. Et hi enim qui confitentur Christum. esse uenturum hominem. simplicem et. sanclum wirum adserunt de genere Dauid. Interrogemus ergo eos docti a domino, S1 simplex homo est et tantum fius Dauid, quomodo Dauid wocet eum dominum swwm. Non autem reprehenduntur quia Dauid filium

xx,39-40

2590 dicunt sed quia Dei filium non credunt. Siquidem ipse et dominus Dauid est Deus ante tempora manendo et filius Dauid apparuit homo in temporum fine nascendo. Quod autem a patre subiciuntur inimici non infirmitatem filii sed unitatem naturae qua in altero alter operatur significat. Nam et filius 2595 Subicit inimicos patri quia patrem clarificat super terram. XX, 45-46 Audiente autem omni bopulo dixit discipulis suis : Attendite a scribis qui uolunt ambulare in stolis et amant salutationes 4n. foro et primas cathedras in. sinagogis et primos discubitus in 2559 Ex. iii, 6. 2566 Ps. 145, 15. 2568 Ioh. xi, 25. 2524/2672 Beda, in Marc. (III, 1944/2061).

2511 I Tim. v, 5-6.

2564 subsisteret /4 B E J introducerentur D E, introducetur J 2567 iusta B E* 2569 uiuit B E 2582adBD E 2589 reprehenderentur 74, reprehendentur B E G*, reprehenditur /* 2593 diuinitatem D 2594 opera D 25898 primos] primas B* E*

xx, 37XXi I

XX, 47

36

conutwis. Ambulare in stolis cultioribus uestimentis indutos 2600 ad publicum procedere significat. In quo inter cetera dues ille qui epulabatur cotidie splendide peccasse describitur. Notandum autem quod non salutari in foro non primos sedere uel discumbere uetat eos quibus hoc officii ordine competit sed eos nimirum qui haec siue habita seu certe non habita 2605 indebite amant a fidelibus quibusque quasi reprobos docet esse cauendos animum uidelicet non gradum iusta districtione redarguens quamuis et hoc culpa non careat, si idem in foro litibus interesse qui in cathedra Moysi sinagogae magistri desiderant appellari. Duplici sane ratione a uanae gloriae cupi2610 dis attendere iubemur ne scilicet eorum uel simulatione seducamur aestimantes. bona esse quae faciunt uel aemulatione inflammemur frustra gaudentes in bonis laudari quae simulant. Qua deuorant domus widuarum simulantes longam orationem hi accipient damnationem maiorem. Non tantum ait, accipient 2615 damnationem,

sed adiunxit maiorem, ut insinuet etiam illos

qui in angulis stantes orant w£ uideantur ab hominibus damnationem mereri sed eos qui haec prolixius quasi religiosiores agendo non solum laudes ab hominibus sed et pecunias quaerunt prolixiori damnatione plectendos. Sunt enim qui se iustos 2620 et magni apud Deum meriti simulantes ab infirmis quibuslibet et peccatorum suorum conscientia turbatis quasi patroni pro eis in iudicio futuri pecunias accipere non dubitant. Et cum porrecta manus pauperi preces iuuare soleat illi ob hoc maxime in precibus ut pauperi nummum tollant pernoctant. Qui2625 bus illa Iudae maledictio non immerito congruit : Cum $udicatur exeat condemnatus, ei oratio eius fiat in peccatum. Condem-

natus quippe cum iudicatur exit et orationem suam in peccatum recipit qui magnae nunc aestimationis apud homines habitus in diuino tunc examine non solum pro aliis se inter265o uenire sed nec sua sibi merita sufficere posse deprehendit immo ipsarum quibus humanum iudicium fefellit precum inter crimina poenas luit. Respiciens autem widil eos qui mittebant munera sua 1n gaXXi, I zophilacium. diuites. Quia sermone Graeco óvAáocew seruare 2655 dicitur et gaza lingua Persica diuitiae uocantur gazophilacium locus appellari solet quod diuitiae seruantur. Erat autem archa foramen habens desuper posita iuxta altare ad dexteram ingredientibus domum domini in quam mittebant sacerdotes qui custodiebant ostia omnem pecuniam quae deferebatur ad 2601 Luc. xvi, 19.

2616 Matth. vi, 5. xii, 9-12 ; II Paralip. xxiv, 8-12.

2699 cultoribus /4* E* G*, cultoris D

2625 Ps. 108, 7.

2600 procederent B E

2636 IV Reg.

2602 primus

A D, primis B E 2605 amant a] amantia B? 2606 iuxta B E disttictio2629 2614 prias accipient] accipiunt B C E 2607 si] sed C D nem B*

nunc B phylaxe 24

2633 gazophilatio B E, gazophilatium G, gazofilacium / BD E G, philaxe / — 2636 appellate D

2634

BEDA CXX

PL 585

362

IN LVCAM V

templum domini atque ad instaurationem eiusdem templi seruabatur. Lege uerba dierum. Etiam nunc autem qui orantes in domo domini discutit ipse quoque dona ferentes respicit et quem dignum uiderit laudat quem reprobum damnat. Vidit autem et quandam uiduam jauperculam. mattentem xxi, 2-3 2645 aera minua duo et dixit : Vere dico uobis : Quia uidua haec jawper plus quam omnes misit. Hic nobis locus moraliter quidem intimat quam sit acceptabile Deo quicquid bono animo obtulerimus qui cor nimirum et non substantiam pensat nec PL perpendit quantum in eius sacrificio sed ex quanto proferatur. 584 2650 Iuxta uero leges allegoriae diuites qui in gazophilacium munera mittebant Iudaeos de iustitia legis elatos porro uidua pauper ecclesiae simplicitatem designat. Quae recte paupercula uocatur quia uel superbiae spiritum uel peccata tamquam mundi diuitias abiecit uidua uero quia uir eius pro ea mortem 2655 pertulit et nunc in caeli penetralibus ab eius oculis occultus quasi in parte alterius regionis uiuit. Haec in gazophilacium aera minuta duo mittit quia in conspectum diuinae maiestatis qua nostri operis oblationes quasi certo numero conscripta et consignata seruantur siue dilectionem Dei et proximi seu 2660 fidei orationisque suae munera defert quae consideratu propriae fragilitatis minuta sed merito piae deuotionis accepta cunctis superborum Iudaeorum operibus praestant. Xxi, 4 Nam omnes hi ex abundantia sibi miserunt in munera. Dei, haec autem ex eo quod deest illà omnem wiclum suum. quem ha2665 bwit misit. Ex abundantia sibi Iudaeus mittit in munera Dei qui de iustitia sua praesumens haec apud se orat : Deus, gratias ago tibi quia non sum sicut ceteri hominum raptores iniusti, et cetera. Omnem autem uictum suum ecclesia in Dei munera mittit quae omne quod uiuit non sui meriti sed Dei esse mu2670 neris intellegit dicens : Deus jropitius esto mihi beccatori ; et alibi : Fortitudinem meam ad te custodiam quia tu es Deus susceptor meus, Deus meus misericordia eius braeueniet me. 2640

2666 Luc. xviii, 11.

26:0 Luc. xviii, 13.

2671 Ps. 58, 10-11.

2640 ad oz. B E seruatur 4 B E G* J 2642 ipsi /4 B E, ipsa J post ferentes 447. quoque D — 2648 attulerimus J — 2649 eis D — sacrificiis ABE J 2661 eleuatos D 2655 penetrabilibus C E J — occultis B D E! — 2656 gazophilatio B E 2657 mittunt B E 2688 numero] munera B E, munete C D 2660 considerato B* E 2662 praestans B E 2664 quem] quae B E 2669 meris B* E*, meritis B? F1

EXPLICIT IN LVCAM EXPOSITIONIS BEDAE HVMILIS PRESB LIBER QVINTVS. INCIPIT EIVSDEM LIBER SEXTVS. FELICITER. 44

EXPLICIT IN LVCAM EXPOSITIONIS BEDA HVMILIS PRESB LIBER OVINTVS. INCIPIT EIVSDEM LIBER SEXTVS. FELICITER XC BOBE G H6HCONACI EXPLICIT LIBER QVINTVS. INCIPIT LIBER SEXTVS. C D EXPLICIT IN LVCAM EXPOSITIONIS BEDAE HVMILIS QVINTVS. INCIPIT EIVSDEM LIBER SEXTVS. J

PRBI LIBER

VI

(Luc. xxi, 5 - xxiv, 53) Cum sapientissimus regum Salomon in figuram Christi et ecclesiae templum domino conderet hoc quoque inter cetera non indecentibus figurarum praemonebat exemplis quod adueniente tandem et apparente rerum illarum quae tunc umbra; tice signabantur ueritate ac luce mox omnis illa umbratilis ut ita dicam et imaginaria compositio typorum esset penitus auferenda. Post factam namque de lapide ligno et auro incomparandi operis domum si et in figuram credituri de gentibus populi /ul£ Hiram de Twyro filiun mulieris uiduae 1o haud dubium quin illius quae supra duos nummos in gazophilacium mittendo plus omnibus misisse laudatur de tribu, inquit, Neptalim $atre T'yrio artificem aerariwm et plenum sajientia et. intellegentia et doctrina. Omnia autem «asa quae fecit Hiram vegi Salomoni in domo domini de aurichalco erant ; 15 4n campestri regione Iordanis fudit ea vex in argillosa terra. Qui enim omnia sua uasa non ductili sed fusili opere fecit prius nimirum ad similitudinem cuiusque uasis figmentum luti formabat necessarium quidem donec opus uasis expleretur uerum postea non modo nullis usibus aptum sed etiam ut 20 perfectio uasis appareret absque ulla dubietate frangendum. Quasi ergo forma de argilla caerimoniae legales antecedunt ut dona ueritatis euangelicae quasi uasa de aurichalco succedant; composita pro tempore testa uilis atteratur ut fulgor ornamenti permansibilis qui latebat ostendatur cinis uitulae 2; qui inquinatos sanctificabat tollatur et crux Christi quae mundum redimat praedicetur. Incumbente tempore quo mare aeneum cuius unda uiuificatrice cuncti ecclesiam intraturi baptizentur quo columnae legis geminae quae lilia pro capite gestantes Christo deuotarum ianuam hinc inde firment ouium 3o quo bis quini luteres operum nostrorum abluendis hostiis parati quo innumera denique uasorum electionis milia ad montem templi deferantur soluitur argillosa terra quae in campestri regione diutius haec occulta tegebat, hoc est imminente praeconio dominicae passionis per quam recondita dudum 55 litterae uelamento ecclesiae sacramenta patescerent labat pau$8 III Reg. vii, 15-14. 13 III Reg. vii, 45-46. 24 Hebr. ix, 15. Reg. vii, 23. 28 III Reg. vii, 19. 30 III Reg. vii, 38-39.

23 III

8 indigentibus D figutam B E J* ? factum AB E G 9 Iram B DE Tiro B E 10 gazophilatio B E 12 Tirio B E 14 auticalco A, autocalco C E, autocalcum D, auticalcho G 22 sucedunt B, succedunt DE 24 ostendebat C* D 80 lateres A B E J, lateris D 34-35 ecclesiae dudum litterae uelamento recondit C D 38 sacramento B E

PL 585

PL 584

PL 585

364

xXi, 5-6 4o

IN LVCAM VI

latim et destrui iam incipit illa caelestium occultatrix umbra secretorum. Vnde recte post oblationem uiduae pauperis, id est ecclesiae fidem domini ore laudatam, euangelista secutus adiunxit :

Et quibusdam dicentibus de templo quod lapidibus bomis ei

donis exornatum esset dixit : Haec quae widetis wenient dies in quibus non relinquetur lapis suber lapidem qui non destruaiur. Erat namque prius Hierusalem urbs illà magna regalis ubi templum famosissimum Deo fuerat extructum. Postea 45 uero quam uenit ille qui erat uerum templum Dei et caelestis Hierusalem coepit aperire mysteria deleta est illa terrena ubi caelestis apparuit, et in templo illo non remansit lapis super lapidem. Erat prius pontifex sanguine taurorum et hircorum purificans populum ; sed ex quo uenit uerus pontifex qui san;o guine suo purificaret credentes nusquam est ille pontifex prior, nec ullus ei relictus est locus. Altare fuit prius, et sacrificia celebrabantur ; sed ut uenit uerus agnus qui se ipsum obtulit hostiam Deo cuncta illa uelut pro tempore posita cessauerunt. Propterea sane diuina dispensatio procurauit ut et ciui5 V^ tas ipsa et templum et omnia illa pariter subuerterentur ne qui forte adhuc paruulus et lactans in fide, si uiderit illa constare,

xxh

xxi, 8

dum sacrificiorum ritum dum ministeriorum ordinem attonitus stupet ipso diuersarum formarum raperetur intuitu. Sed prouidens Deus infirmitati nostrae et uolens multiplicare 6o ecclesiam suam omnia illa subuerti fecit et penitus auferri ut sine ulla cunctatione illis cessantibus haec esse uera pro quibus in illis typus praecesserat crederemus. Interrogauerunt autem, illum. dicentes : Praeceptor, quando haec erunt, et quod signum cum. fieri incipient ? Quia laudanti65 bus quibusdam aedificationes templi dominus palam responderat haec omnia fore destruenda discipuli secreto sedente eo super montem oliueti sicut Matheus Marcusque testantur tempus et signa praedictae destructionis interrogant. Qui dixit : Videte ne seducamini ; multi enim. uenient in no7o ?ine meo dicentes, Quia ego sum, et tempus adbropinquauit ; nolite ergo ire post illos. Multi imminente Hierosolimorum excidio principes extitere qui se esse Christum tempusque libertatis iam iamque appropinquare referrent. Multi in ecclesia ipsis etiam temporibus apostolorum heresiarchae prodiere qui 1 contraria diem domini instare praevA inter alia plurima ueritati dicarent quos apostolus in epistola ad Thessalonicenses dam48 Hebr. ix, 12. Marc. xiii, 3-4.

54/100 Beda, i7 Mare. (IV, 13/76). *5 II Thess. ii, 2. .

36 incepit B* E 41 esset] est et B E oz. ABD E J 73iam

56 lactens B

6? Matth. xxiv, 5 ;

58 ipse

A BE

XXi, 5-I2

365

nat. Multi in nomine Christi uenere antichristi quorum primus est Simon magus c4? sicut in actis apostolorum legimus ausculiabant omnes qui in Samaria erant a minimo usque ad 8o maximum dicentes, Hic est wirius Dei quae uocatur magna, eo quod multo tempore magicis suis dementassel eos. Exi, 9 Cum audieritis autem roelia et seditiones nolite terreri. Oportet primum haec fieri, sed non statim finis. Proelia ad hostes pertinent seditiones ad ciues. Quae utraque a tempore domi85 nicae passionis in populo Iudaeorum qui sibi pro saluatore seditiosum latronem elegit satis superque constat abundasse. Sed his praecurrentibus apostoli ne terreantur ne Hierosolima Iudaeamque deserant ammonentur quia uidelicet non statim finis quae in quadragesimum potius differenda sit an9o num, id est desolatio patriae supremumque urbis ac templi sequatur excidium. Tunc dicebat 4llis : Surget gens conira gentem et regnum adXXXl,IO-II uersus regnum, ei terrae motus magni erunt ber loca et pestilentiae et fames. Constat haec ante finem desolationis templi, 95 hoc est tempore Iudaicae seditionis, ad litteram contigisse. Potest autem regnum conira regnum el pestilentia eorum quoH rum sermo sergit ut cancer ei [ames audienda uerbi Dei et commotio wniuerae terrae et a uera fide separatio etiam «n hereticis iniellegi qui conira se inuicem, dimicantes ecclesiae uictoriam R 100 faciunt. Terroresque de caelo et signa magna erunt. Et haec tempore eodem completa quisque losephi historiam legerit inueniet. Nam et stella gladio similis ut perhibet per annum totum supra Hierosolima pendens infausto trepidos ciues portento 195 terrebat, et currus itidem equitesque armati per aera discurrere ac morem bellantium imitari per dies quadraginta sunt uisi, sed et uitula sacrificiis admota inter immolantium manus

enixa est agnam. Quo autem haec merito contigerint protinus subinfertur cum dicitur : Sed ante haec omnia inicient uobis manus suas et persequenKxi, I2 11o tur tradentes 4n sinagogas et custodias tradentes ad reges et raesides jropter nomen meum. Haec quippe Iudaicae genti uel sola uel maxima causa exitii fuerat quia post domini saluatoris occisionem nominis quoque eius praecones simul et conII$ fessores impia crudelitate uexauit. 85 78 Act. viii, 9-11. 77/81 Hieron., in Mattb. (PL. XXVI, 182 D-185 A). 96/100 Hieron., 7n Mazib. (PI, XXVI, 185 B). Luc. xxiii, 18-19 ; Ioh. xviii, 40. 9? II Tim. ii, 17. Amos viii, Ir. 102/108 Ioseph., Pe//. Iud. VI, 5, 5.

differendus 89 qui 4 B* C D E G J, quin B? 87 Hierosolimam P? C G J 106 104 Hierusolimam P? 99 uictoriae B* E 97 uetbum J AC 113 fuerit B? 111 poszerius tradentes] trahentes B? C? G? imitare B E

BD 586

:

366

IN LVCAM VI

Continget autem uobis in testimonium. Testimonium uidelicet quorum, nási eorum qui aut persequendo mortes inferunt. aut widendo mon immitantur ? Mors quippe iustorum bonis in adiutorium est malis in testimonium ut inde eruersi sine ex120 cusatione pereant unde electi exemplum capiunt ut wiuant. Sed auditis tot terroribus turbari poterant infirmorum corda, atque ideo consolatio adiungitur cum $rotinus subinfertur : Ponite ergo in cordibus uestris non jraemeditari quemadmoXXi, I4-15 dum respondeatis ; ego enim dabo uobis os et sapientiam cui non 125 poterunt resistere et contradicere omnes aduersarii uestri, ac si aperte membris suis infirmantibus dicat, Nolite terreri nolite pertimescere ; uos ad. ceríamen, acceditis, sed ego broelior, uos uerba, editis, sed ego sum quà loquor. Trademini autem a parentibus et fratribus et cognatis et amaxxi, I6-17 130 cis, et morte afficient ex wobis, et eritis odio omnibus propter nomen meum. Minorem dolorem mala ingerunt quae ab extraneis inferuntur, plus uero in nobis ea tormenta saeutwnt quae ab illis patimur de quorum mentibus braesumebamus quia cum damno corporis mala mos cruciant amissae caritatis. Sed. quia PL 135 dura sunt quae praedicuntur de afflictione mortis brotinus con- 587 solatio subditur de gaudio resurrectionis cum. dicitur : Et capillus de cagite uestro non peribit. Scimus quia caro xxi, 18 G incisa dolet capillus non dolet incisus. Ait ergo martyribus suis, Cajpillus de capite uestro non peribit, uidelicet. aperte dicens, 140 Cur timetis ne pereat quod incisum dolet quando et illud in uobis perire non potest. quod incisum non dolet. Aliter. Capillus de capite discipulorum domini non peribit quia non solum fortia quaeque gesta uel dicta sanctorum de quibus dicitur, Dominus xxi, 13 G

custodit omnia ossa eorum, sed et uolatilis ut ita dicam ac te-

145 nuissima cogitationum fidelium superficies quae de occulta cordis radice quasi de cerebro caesaries exit apud iustum iudicem conseruata digna mercede donabitur. Vnde recte propheta ut bonorum etiam cogitatuum merita domino quam sint accepta demonstret, Et reliquiae, inquit, cogitationum diem 150 festum agent tibi. Vnde etiam nazareni in lege tempore consecrationis comam nutrire iubentur, et nouacula super caput Samuhel non ascendisse perhibetur. At contra mulier captiua ut uiro Israhelitae nubere queat, mundatus a lepra ut ecclesiae communicare mereatur, omnes sui corporis pilos prae116/173 Greg. Magn., boz. in eu. (PL LXXVI, 1261 A-1262 A). 149 Ps. 75, 11. 150 Num. vi, 5. 151 I Reg. i, 11. 10-I3 ; Leu. xiv, 8.

116 prius testimonium] testimonio B E terrere

B E

jum

124 uobis o». JA B E

126

130 afficiunt D* E

135

127 accedetis C, accidetis D

praedicantur B* E

144 custodiat D

143 Ps. 35, 21. 152 Deut. xxi,

145 occulto

B*, consetuatum B?, conuetsatur E

4

BD E G* J

147

153 50s? queat adZ. et sup.

XXi, I3-22

367

15; cipiuntur eradere quia uidelicet omnis sapientium cogitatio quae bona placens et perfecta est saluatur in perpetuum et apud dominum est merces eius stultorum uero prauorumque quasi Dei aspectibus indigna radix operum cogitatio paeninitendo debet excidi.

xXxiuI9G:6o

E? im patientia uestra Dossidebitis animas uestras. Idcirco possessio animae in uirtute batientiae bonitur quia radix omniwm. custosque uirtutum. patientia est. Per patientiam uero possidemus animas nostras quia dum nobis ibsis dominari disci-

mus hoc ipsum incipimus possidere quod sumus. Sic enim conditi mirabiliter sumus ut ratio animam et anima possideat corpus. Ius uero animae a corporis possessione repellitur, si non prius anima a ratione possidetur. Custodem igitur conditionis nostrae patientiam dominus esse monstrauit qui in ipsa nos possidere nosmet ipsos docuit. Paientia autem wera 170 est aliena mala aequanimiter berpeti contra eum. quoque qui mala inrogat nullo dolore moueri. Nam quà sic broximi mala portat ut tamen tacitus doleat et tempus dignae retributionis quaerat patientiam non exhibet sed. ostendit. Cum autem wideritis circumdari ab exercitu Hierusalem tunc xxl, 20 175 scitote quia. adpropinquauit desolatio eius. Hactenus ea quae per quadraginta annos necdum fine adueniente futura erant hinc ipse finis desolationis quae a Romano exercitu facta est domini uerbis exponitur. Tunc qui in Iudaea sunt fugiant n montes. Ecclesiastica Kxl, 2I 180 narrat historia cunctos qui in Iudaea erant christianos imminente Hierosolimorum excidio commonitos a domino loco decessisse et trans Iordanen in ciuitate quadam Pella nomine donec desolatio Iudaeae compleretur habitasse. Ei qui in medio eius discedant et qui n regionibus mon inixi, 21-22 185 irent in. eam quia. dies ultionis hà sunt ut. impleantur omnia. quae scripta sunt. Videtur quidem ad congruam pertinere admonitionem ut qui extra sunt non in eam intrent qui autem in medio sunt quomodo discedent ab exercitu iam ciuitate circumdata, nisi forte quod praemisit tunc, id est unc 190 qui in Iudaea sunt fugiant, non ad ipsum tempus obsidionis sed ad proximum ante obsidionem tempus cum se primo miles Romanus per Galileae uel Samariae fines coepisset diffundere pertinere dicimus ut tunc fugere quisque cum fugae adhuc tempus esset acceleraret. Dies autem ultionis hi sunt 195 dominici uidelicet sanguinis ultionem petentes. 179/183 Rufin., Jisz. eccl. TIT, 5 (GC 9, 197, 10-15) ; Beda, is Marc. (IV, 121/125).

165 anima] animae B E 167 possideatur B? aequaliter D 176 erunt /* 177 hic /*

dant E* G*

169 autem oz. D 170 184 descendant B G?, discen-

PI 588

368 xxi, 23

IN LVCAM VI

Vae autem jraegnantibus et nutrientibus in illis diebus. Vae

praesente captiuitate praegnantibus et nutrientibus siue mammantibus ut quidam interpretantur quarum uel uteri uel manus filiorum sarcina praegrauatae fugae necessitatem non 200 minimum impediunt. Lege regum historiam ubi uxor Ionathae malum captiuitatis praepropera fuga uitando lapsum sinu filium perpetuo claudum recepit. Erit enim bressura magna: supra terram et iya populo huic. Haec pressura et ira populo illi usque hodie per omnes gentes 205 disperso indiuidua comes adhaeret non tamen in aeternum adhaesura credenda est, nam postquam ordinem eiusdem pressurae uel irae dominus ostendit dicens : Et cadent in ove gladii, et captiui ducentur 4n omnes gentes, XXL 24 et Hierusalem calcabitur a gentibus. Protinus iuxta prophetiam 210 quae canit, I» ira misericordiae memor eris, subiunxit atque

at Donec tionum caecilas 215 oniroiret

impleantur tempora nationum. Tempora quippe nailla sunt quae commemorat apostolus dicens : Quia ex parte facta est in Israhel donec plenitudo gentium et sic omnis Israhel saluus fieret. Qui cum promissa salute fuerit potitus patrium quoque rediturus ad solum et metropolis quondam suae possessione atque inhabitatione gauisurus esse forsitan non temere speratur quia non in perpetuum sed donec tempora nationum inpleantur ira premendus 220 esse narratur. Quid autem impletis nationum temporibus et sic omni Israhel saluato sequatur dominus ex ordine manifestat, nam et hoc secundum Matheum discipuli interrogabant non solum templi euertendi tempus sed et signum aduentus eius et consummationis saeculi quaerendo. xxi, 25 a2; Et erunt signa in sole et luna. et stellis et in terris pressura gentium rae confusione sonitus maris et fluctuum. Quia. ergo sicut dominus in sequentibus intimat apparente uniuersali iudicio caelum et terra transibunt et sicut in Iohannis apocalipsi legimus mare iam non erit merito eodem incumbente 23o iudicio sonitus maris et fluctuum confunditur terrarum orbis prementibus se inuicem colonis inficitur, maxima caeli luminaria percussis horrore nouo radiis turbatam faciem uelant, PL et quo modo impulsae ad casum arbores fragores motusque sui $89 praemittere solent indicia sic termino appropiante quasi pa-

197/202 Beda, i5 Marc. (IV, 150/155).

213 Rom. xi, 25-26.

198 amantibus 204 illius B E 4A BEG*]J

200 II Reg. iv, 4. 210 Hab. iii, 2. 222 Matth. xxiv, 3. 228 Apoc. xxi, 1.

4 B C* E J 201 sine B E G* 202 perpetuum 74 B E 2085 tantum D 219 ita B 220 quod B? 221 omnis saluatus B? 224 intimet B* E

XXl, 23-27

369

25; uentia nutant ac trement elementa. Ergo quod ait Matheus, Sol obscurabitur, et luna non dabit lumen swwum, et stellae cadent

240

24;

Exi, 26 250

25;

26o

de caelo, ipsam iudicii praesentiam significat quando apparente uerae gloria lucis omnia mundi lumina tenebris umbrisque comparantur. Quod uero dicit Lucas, Erwnt signa in Sole et luna et stellis, praecursores uicini eiusdem iudicii quasi nuntios indicat e quibus est et illud prophetae, So/ wertetur in Lenebras et luna in sanguinem ante quam ueniat dies domini magnus ei manifestus. Itam quod Lucas ait, e£ in terris fressura gentium, ipsum esse reor quod antichristi tempora describens Matheus dicit, Er?t enim tunc tribulatio magna qualis non [wit ab initio mundi usque modo neque fiet. Quod autem Lucas subiungit, 5rae confusione sonitus maris et fluctuum, praeco est illius quod inter cetera mutabilia saeculi Iohannes mare abiturum conspexit. Arescentibus hominibus rae timore et expectatione quae suferuenient. uniuerso orbi ; nam uirtutes caelorum mouebuntur. Credo ipsum iudicis aduentum hac sententia designari quando iuxta alterius loci parabolam omnes, hoc est et prudentes et fatuae, uirgines insolito clamore suscitatae lampades ornant, id est sua secum opera numerant pro quibus maximo cum timore iam iamque instantem aeterni discriminis expectant euentum. Nam eatenus absque ullo timore iudicis uniuersus paene orbis acturus est apostolo attestante qui ait : Cum enim dixerint, Pax et securitas, tunc repentinus eis supberueniet tnieritus. Tunc itaque superueniente uniuerso orbi timore et expectatione districti examinis multi qui in hoc mundo florere uidebantur cum se sine fructu conspexerint arescent, tunc fides quae sine operibus uiruerat probante se iusti iudicis igne marcescet. Nec mirum homines, hoc est uel natura uel sensu

265 terrestres, ad eius iudicium turbari cuius aspectum et ipsae caelorum uirtutes, hoc est angelicae trement potestates beato

quoque Iob attestante qui ait : Columnae cael? contremescunt ei bauent ad mutum eius. Quid ergo faciunt tabulae quando trement columnae, quid uirgula deserti patitur cum cedrus pa27o radisi concutitur ?

NI, 27 G

Et tunc widebunt filium hominis uenientem in, mube cum potestate magna et maiestate. In potestate e maiestate wisuri sunt quem in humilitate bositum audire noluerunt ut wirtutem es lanto tunc districtius sentiant quanto munc ceruicem cordis ad 236 Matth. xxiv, 29. 237/270 Beda, in Marc. (IV, 211/235). — 241 Iohel ii, 51. 945 Matth. xxiv, 21. 248 Apoc. xxi, I. 253 Matth. xxv, 6-7. 288 I ess voa. 267 Iob xxvi, rr. 272/299 Greg. Magn., bom. in ew. (PL LXXVI, 1079 A-1080 A). 242 tenebris 4 B E. G* 254lampadas CD E G 286 iamoz.AABCEJ 257 iudiciis C D 26? conttemescent B E 269 cum] quando B*

370 275

XXL. 26

G

280

285

xxi, 29-31 290

IN LVCAM VI

eius patientiam non. inclinant. Sed quia haec contra reprobos dicta sunt mox ad electorum consolationem uerba uertuntur nam subditur : His autem fieri incipientibus respicite et leuate capita uestra quoniam adpropinquat redemptio uestra. Cum plagae, inquit, mundi crebescunt cum terror vudicii uirtutibus commotis ostenditur leuate uos capita, d est exhilarate corda quia dum finitur mundus cui amici non estis brope fit redemptio quam quaesistis. In scriptura etenim sacra saepe caput bro mente ponitur quia sicut capite reguntur membra ita cogitationes mente disbonuntur. Leuare itaque est capita mentes nostras ad gaudia patriae caelestis erigere. Quod autem calcari mundus ac dispici debeat prouida dominus comparatione manifestat nam sequitur : Et dixit illis similitudinem : Videte ficulneam et omnes arbores

cum, broducunt iam ex se frucium. scitis quoniam rope est aestas ; 4ta et uos cum wideritis haec fieri scitote quoniam rope est regnum Dei. Aperte ergo docet quia sicut ex fructu arborum uentura aestas agnoscitur iia ex ruima mundi rope esse agnoscitur regnum Dei. Quibus Profecto uerbis ostenditur quia fructus

ze vA

R XL 32

300

mundi ruina est. Ad hoc enim crescit ut cadat ad hoc germinat ut quaeque germinauerit cladibus consumat. Bene autem regnum Dei aestati comparatur quia tunc maeroris nostri nubila transeunt et uitae dies aeterni solis claritate fulgescunt. Quae omnia cum magna. certitudine confirmantur cum sententia subiungitur qua dicitur : Amen dico uobis quia non jraeteribit generatio haec donec omnia fiant. Multum quippe commendat dominus quod ita pronuntiat.

305

Quodammodo,

si dici fas est, iuratio eius est,

Amen dico uobis. Amen enim interpretatur uerum et tamen non est interpretatum cum potuisset dici, Verum dico uobis, nec Graecus hoc interpres ausus est facere nec Latinus ; sic mansit non est interpretatum ut honorem haberet uelamento secreti non ut esset negatum sed ne uilesceret nudatum. Igitur, Verum dico uobis, ueritas dicit, quae utique etsi non diceret, mentiri omnino non posset ; tamen commendat inculcat

310

dormientes quodammodo excitat intentos facit contemni non uult, Amen, inquiens, d?co uobis quia non $raeteribit generatio haec donec omnaa. fiant. Generationem autem aut omne homi-

num genus dicit aut specialiter Iudaeorum. xxi, 33

Caelum et terra transibunt, uerba autem mea mon transient.

312/344. Beda, i» Marce. (IV, 278/3510).

279 adpropinquauit B E agnoscitur] cognoscitur 4 B* E?, uero B* E*

289 iam ozz. B* 291 Dei oz;. D 292 posterius 4 B EG J 3803 uerum interpretatur C 304 uere 312 humanum C D 914 mea adZ. sup. B?

PL 599

xxl, 27-35

371

31; Caelum quod transibit non aetherium siue siderium sed aerium a quo et aues caeli et nubila caeli cognominantur intellegere debemus Petro attestante qui dicit, quod caeli erant rius et terra de aqua el ber aquam consistens uerbo Dei ber quae ille iunc mundus perit, caelà autem. qui munc sunt et terra eodem 320 uerbo repositi sunt igni veseruati in die $udicUi et. perditionis hominum impiorum, aperte docens quia non alii caeli sunt igne perituri quam qui aqua perditi, hoc est inania haec et nubilosa uentosi aeris spatia. Neque enim aqua diluuii quae quindecim tantum cubitis montium cacumina transcendit ultra aeris 325 aetherisque confinia peruenisse credenda est. Quocumque autem peruenire potuit eo nimirum iuxta praefatam beati Petri sententiam et ignis iudicii perueniet. Si autem caelum et terra transibunt, mouere potest quomodo dicat ecclesiastes : Generatio 5raeterit et generatio aduenit, terra uero in aeternum stat. 33o Sed aperta ratione caelum et terra per eam quam nunc habent imaginem transeunt at tamen per essentiam sine fine subsistunt. Praeter emim figura huius mundi. Et ad Iohannem angelus, Er?t, inquit, caelum nowwum et terra noua. Quae quidem non alia condenda sunt, sed haec ipsa renouantur. Caelum agitur 355 €t lerra. et transit ei erit quia el ab ea quam munc habet specie per ignem tergitur et tamen in sua semper natura seruatur. Vnde per bsalmistam dicitur : Mutabis ea, et mutabuntur. Quam quadem ultimam commutationem suam ipsis nobis nunc uicissitudinibus nuntiant quibus nostris usibus indesinenter alternant. 34o Nam terra à sua specie hiemali aviditate deficit uernalà umore uiridescit, caelum cotidie caligine noctis obducitur et durna claritate renouatur. Hinc ergo hinc fidelis quisque colligat et anterire haec et tamen fer innouationem refici quae constat nunc assidue uelut ex defectu veparari. XXl, Attendite autem uobis me forte grauentur corda uestra in 34; crapula et ebrietate et curis huius uitae et superuensat in uos 34-35 repentina dies illa, tamquam laqueus enim. suwperueniet in omnes qui sedent super [aciem omnis ierrae. O stultam praesumptionem cordis humani quae lamentabilem finem cupiditatis ebrie35o tatis et crapulae nec ipso iudice contestante praeuideat sed

315/316 Greg. Magn., Jom. in eu. (PL LXXVI, 1216 C). 317 II Pet. iii, 5-7. 323 Gen. vii, 20. 328/344 Greg. Magn., zral. (PL LXXVI, 16 C-17 A). 328 Eccle. i, 4. 332 I Cot. vii, 51. 833 Apoc. xxi, 1. 337 Ps. 1or, 27.

315 aetheteum 74 B C* J sidereum 44 B G? J aeteum 44 B C 318 CD E 3821 igni tesetuate B* E 320 igne B illi B E quem B? E 332 post lohannem aZ. inquit B E 331 et D E* 329 praeteriit C* D 341 diuturna B E 344 repatate B* E 345 uestta add. sup. B? 344 illa om.CD

PL 591

372

IN LVCAM VI

edictum regis aeterni more serui nequam postquam didicerit spernit. Et certe si qui nobis peritus ac sapiens medicus praeciperet,

Attendite, inquiens, uobis ne qui uerbi gratia

de illius uel illius herbae suco auidius sumat, quod si fecerit, 355 repentinus ei superueniet interitus, quanto quisque studio praemonentis medici mandata seruaret ne uidelicet uetitum gustando periret. At nunc animarum simul et corporum saluator ac dominus iubet ebrietatis herbam et crapulae uitandam nec non et curarum saecularium uelut mortiferos sucos 360 esse cauendos et quanti tamen nostrum his non solum sauciari sed etiam consumi non timent nulla credo alia causa, nisi quia fidem quam medici praebent dictis domini praebere contemnunt. Si enim credidissent, credendo utique timerent timendo autem impendens periculum cauerent. Sed illi e contra 365 torpendo quam iuste dictum sit probant : Filius hominis ueniens uias imueniet fidem 1n terra. Vigilate itaque omni tempore orantes ut dignà habeamini. fuxxi, 36 gere isa omnia quae futura sunt et stare ante filium. homamis. Qui ante filium hominis stare eique iuxta apocalipsin Iohannis 579 die noctuque in templo eius seruire desiderat nec ab eius aspectibus in ignem aeternum maledictus abici non solum ab illecebris saecularibus castigari sed et orare et uigilare et hoc non certis quibusdam diebus sed omni tempore facere debet iuxta quod psalmus ait : Benedicam domino in omni 575 tempore, semper laus eius 4n ore meo. Sic namque merebitur habitare in domo domini in saeculum saeculi laudare illum. xxi, 37-38 Erat autem diebus docens inm templo noctibus wero exiens morabatur in monte qui uocatur oliueti. Et omnis fopulus manicabat ad eum 1n templo audire eum. Quae uerbis praecepit dominus suis confirmat exemplis nam qui nos ante repentinum iudicii uniuersalis aduentum ante incertum singulorum nostrum exitum deliciis simul et curis huius uitae neglectis ad uigilandum hortatur et orandum et ipse impendente suae tempore passionis doctrinae uigiliis et precibus instat pariter 385 et exemplo insinuans hoc esse digne Deo uigilare uel dicto uel facto proximis quibusque uiam ueritatis ostendere et eos pro quibus passurus erat uel uerbo ad fidem prouocans uel patri oratione commendans. Et nos quoque cum inter prospera sobrie et iuste et pie conuersamur inter aduersa uero num380

865 Luc. xviii, 8.

869 Apoc. vii, 15.

374 Ps. 35, 2.

316 Ps. 85, 5.

389

"Tit. ii, 12.

8852 quis B?, quid C* 353 praeciperat B* E quis B? 360 hos B medico B? G? 3865 dignum D 376 domum 24 B E J, domu D noctis C* D

tus

B

348 manicabat] mane ibat C D

nostrorum

D J

386 eto.

CD

881 iudicium B E

362 377 aduen-

PL 292

XXl, 35-xxil, I

373

599

quam de diuinae misericordiae celsitudine desperamus diebus profecto cunctis in templo docemus quia fidelibus operis boni formam praebemus noctibus uero in monte oliueti moramur quia in tenebris angustiarum gaudii spiritalis consolatione respiramus iuxta eum qui dixit, Ego aulem sicut oliua fructifera

395

in domo domini speraui in snisericordia Dei mei, id est sicut

his qui misericordiae fructum quibus ualuit impendit mei a

400

XXli, I

495

410

41

A

420

425

domino miserendum esse non ambigo. Et ad nos quoque audiendos omnis populus manicat cum uel discussis operibus tenebrarum uel euictis Dei gratia nebulis pressurarum sicut in die honeste ambulantes non in comesationibus et ebrietatibus nos filii lucis imitantur. Adpropinquabat. autem, dies. festus azimorum qui. dicitur pascha. Pascha quod Hebraice dicitur phase non a bassione ut plerique arbitrantur sed. a transitu nominatur eo quod. exterminator uidens sanguinem in foribus Israhelitarum beriransierit nec percusserit eos uel ipse dominus jraebens auxilium populo suo desuper ambularit. Cuius sacramentum uocabuli sublimius exquirens euangelista Iohannes ait : Sciens Iesus quia uenit eius hora ut transeat ex hoc mundo ad. patrem. Vbi manifeste declarat ideo festiuitatis huius diem per legem mystice transitum uocari quod agnus Dei qui peccata mundi tolleret in eo de hoc mundo uel ipse esset transiturus uel nos salubri transitu quasi de Aegyptia seruitute ducturus. Hoc sane iuxta ueteris instrumenti litteram inter pascha et azima distat quod pascha ipse solus dies appellatur in quo agnus occidebatur ad uesperam, hoc est quarta decima luna primi mensis. Quinta decima autem luna quando egressum est de Aegypto succedebat festiuitas azimorum cuius septem diebus, id est usque ad uicesimam primam eiusdem mensis diem, ad uesperam est statuta sollemnitas. Verum euangelii scriptura indifferenter et diem azimorum pro pascha et pro diebus azimorum pascha ponere solet. Dicit enim Lucas : Dies festus azimorum qui dicitur gascha. Item Iohannes cum primo azimorum die, id est quinta decima luna, res ageretur ait : Ef ifs? non introierunt in fraetorium. ut non contaminarentur sed manducarent pascha. Quia uidelicet et paschae dies in azimis panibus est celebrari praeceptus et nos quasi pascha perpetuum facientes semper ex hoc 894 Ps. 51, 10. XXVI, 198 A). 408 Ioh. xiii, 1.

398 Rom. xiii, 12-13. 403/407 Hieron., in Math. (PL 403/441 Beda, i» Marc. (IV, 367/410). 404 Ex. xii, 23, 27. 411 Ioh. i, 29. 415 Ex. xii, 6, 18-19. 424 Ioh. xviii, 28.

390 disperamus B CF DEG J 392 morabamur B* E 396 50:7 impendit adZ. ita sup. P? pos! mei add. autem C D 411 uocare B* E J! 423 prima D J id est oz. B D 426 celebrate 44 B E

898 domu D 407 ambularet 424 agerentur

PL 595

374 43o

xxl 2

435

44o

xxii, 3

445

45»

xxii, 4-5

IN LVCAM VI

mundo transire praecipimur. Vna quippe die agno immolato ad uesperam septem ex ordine dies sequuntur azimorum. Quia Iesus Christus semel pro nobis in plenitudine temporum passus in carne per omne nobis huius saeculi tempus quod septem diebus agitur iw azimis sinceritatis et ueritatis praecepit esse uiuendum totoque semper nisu desideria saeculi quasi Aegypti retinacula fugere et quasi a mundana conuersatione secretam solitudinem iter nos ammonet subire uirtutum. Et quaerebant brincibes sacerdotum. et scribae quomodo eum interficerent ; timebant uero plebem. Haec ante biduum paschae congregatis principibus sacerdotum et senioribus populi ac scribis in atrium Caiphae Matheus acta testatur. Timebant uero plebem «on seditionem metuentes sed cauentes ne auxilio $opuli de suis manibus tolleretur. Intrauit autem satanas in Iudam qui uocatur Scarioth wnum de duodecim. Scribit in euangelio suo Iohannes quia cwm nlinxissei dominus $anem dedit Iudae Symon? Scariothis, et ost bucellam tunc introtwit in illum satanas. Sed non est contrarium Lucae qui eum et ante bucellam a satana inuasum iam esse commemorat quia quem nunc intrauit ut deciperet postmodum intrauit ut sibi iam traditum plenius possideret nunc intrauit ut quasi adhuc alienum temptaret tunc ut quasi proprium ad quaecumque uellet agenda noxia traheret. Et abüit et locutus est cum principibus sacerdotum et magistralibus quemadmodum illum traderet eis, et gauisi. sunt. Quod dixit, abut et locutus est, ostendit non a principibus inuitatum

non ulla necessitate constrictum sponte propria sceleratae men455 tis inisse consilium. xxii, 5-6 Et pacti sunt. pecuniam illi dare, et spopondit et. quaerebat oportunitatem ut traderet illum sine turbis. Multi hodie Iudae scelus quod dominum ac magistrum Deumque suum pecunia uendiderit uelut immane et nefarium exhorrent nec tamen 46o cauent. Nam cum pro muneribus falsum contra quemlibet testimonium dicunt profecto quia ueritatem pro pecunia negant dominum pecunia uendunt ; ipse enim dixit : Ego sum ueritas. Cum societatem fraternitatis aliqua discordiae peste commaculant dominum produnt quia Dews caritas est. Qui 46; etiam si nullus pecuniam det, dominum argenteis uendunt quia principis saeculi imaginem, id est exempla hostis antiqui, neglecta conditoris ad quam creati sunt imagine sumunt. Nam 432 I Cor. v, 8. XXVI, 198 B). 462 Ioh. xiv, 6.

43? Matth. xxvi, 2-3. 440/441 Hieron., zs Mazzb. (PI. 443 Toh. xiii, 26-27. 453/525 Beda, is Marc. (IV, 518/579). 464 I Ioh. iv, 16. :

434 secretum C D 454 non ulla] nulla D, non nulla J 408 pecunia oz. C D sed G? sup. J

9s£ constrictum a4.

XXll, I-II

375

sicut Iohannes Baptista qui non pro Christi confessione sed pro defensione ueritatis occubuit ideo tamen pro Christo quia 47e pro ueritate martyrium suscepit, ita e contrario qui caritatis et ueritatis iura spernit Christum utique qui est ueritas et caritas prodit maxime cum non infirmitate uel ignorantia subripiente peccat sed in similitudinem. Iudae quaerit oportunitatem ut arbitris absentibus ueritatem mendacio uirtutem 47; crimine mutet. xxii, 7-8 Venit autem dies azimorum in. qua necesse erat occidi bascha. Et misit Petrum et Iohannem dicens : Euntes parate nobis pascha ut manducemus. Diem azimorum paschae quartam decimam primi mensis appellat quando fermento abiecto pascha, id est 48o agnus, occidi consuerat ad uesperam ut supra iam dictum est. Quod exponens apostolus ait : Efenim pascha nostrum immolatus est Christus. Hoc etenim pascha tunc necesse erat occidi,

hoc est paterno consilio ac definitione sancitum. Qui licet die sequente, hoc est quinta decima sit luna crucifixus hac tamen 48; nocte qua agnus immolabatur et carnis sanguinisque suis discipulis tradidit mysteria celebranda et a Iudaeis tentus ac ligatus ipsius immolationis, hoc est passionis suae, sacrauit exordium. xxii, 9 At illi dixerunt : Vbi uis baremus ? Non habemus domicilium 49» non habemus tabernaculum. Audiant quibus aedificandarum domorum cura est et ambitiosarum porticuum cogitatur instructio quos pretiosorum marmorum pompa et distincta auro laquearia delectant cognoscant Christum omnium dominum qui locum ubi caput inclinaret non habuit. Et idcirco eum 495 discipuliinterrogant : Vbi wis paremus tibi manducare pascha ? Xxil, IO

Et dixit ad eos : Ecce introeuntibus uobis in ciuitatem occur-

ret uobis homo amphoram aquae portans, sequimini eum 1n doqum in qua intrat. Indicium quidem praesciae diuinitatis est quod cum discipulis loquens quid alibi futurum sit nouit. soo Pulchre autem paraturis pascha discipulis homo amphoram aquae portans occurrit ut ostendatur huius paschae mysterium pro ablutione perfecta mundi totius esse celebrandum. Aqua quippe lauacrum gratiae amphora mensuram perfectam significat. Parant ergo pascha ubi aquae infertur amphora quia 5o5 tempus uidelicet adest quo ueri paschae cultoribus typicus de limine cruor auferatur et ad tollenda crimina uiuifici fontis baptisma consecretur. Kxii, II Et dicetis patrifamilias domus : Dicit tibi magister : Vbi est diuersorium ubi bascha cum discipulis meis manducem. Con51» sulte uel aquae baiuli uel domini domus sunt praetermissa 478/480 Hieron., in Marzb. (PL XXVI, 200 C). vere 494 Matth. viii, 20; Luc. ix, 58. 502 celebrandam

B E

Ex. xii, 6, 18-19.

481 I Cor.

DE 594

376 uocabula

IN LVCAM VI ut omnibus

pascha celebrare

uolentibus, hoc est

Christi sacramentis imbui, Christum suae mentis hospitio suscipere quaerentibus facultas danda signetur. xxii, 12-13 Et ifse uobis ostendet caenaculum magnum. stratum, et dbi 515 $arate. Euntes autem inuenerunt sicut dixit illis et pbarauerunt ascha. Caenaculum magnum lex spiritalis est quae de angustiis litterae egrediens in. sublimi loco recipit saluatorem. Nam qui adhuc occidentem litteram seruauerit qui non aliud in agno quam pecus intellexerit iste nimirum in imis pascha facit 52 o quia spiritus maiestatem comprehendere necdum didicit; at qui aquae baiulum, hoc est gratiae praeconem, in domum ecclesiae fuerit secutus hic per spiritum uiuificantem tectum litterae transcendendo in alto mentis diuersorio Christo mansionem praeparat quia cuncta uel paschae sacramenta uel 52 cetera legis decreta de eo scripta intellegit. Et cum [acta esset hora discubust et duodecim apostoli cum eo. XXll, I4 Horam manducandi paschae designat quae ut saepius inculcatum est quarta decima die mensis primi perducta ad uesperam et quinta decima luna iam terris apparente iuxta edicta A

legis instabat. Et ait illis : Desiderio desideraui hoc bascha manducare uobiscum. ante quam patiar. Desiderat primo typicum pascha cum discipulis manducare et sic passionis suae mundo mysteria declarare quatenus et antiqui legalisque paschae probaet hoc ad suae dispensationis figuram pertinuisse ^ tor existat docendo carnaliter ultra uetet exhiberi immo umbra transeunte ueri iam paschae lumen aduenisse demonstret. Quod pulchre temporibus Iosue consummandi mannae tempus et ordo praefigurat ubi scriptum est : Ef fecerunt phase quarta )4 Oo decima die mensis ad uesperum in. campestribus Hiericho et comederunt de frugibus terrae die altero azimos panes et polentam eiusdem. anni defecitque manna postquam comederunt de frugibus terrae nec usi sunt ultra cibo illo filii Israhel. Siquidem Iosue susceptum defuncto Moyse populum solitis aliquamdiu

53 o

XXll, I5

54 ^

55 o

trans Iordanen mannae refecit alimentis quibus et ipse quamuis agnito olimque gustato terrae repromissionis fructu reficitur exin Iordanen traicit cultris petrinis circumcidit et tres semis menses usque ad diem scilicet paschae completam consuetum manna non tollit. Moyse quippe mortuo Iosue dux ordinatur quia lege traditionibus Pharisaeorum corrupta 516/517 Hieron., /n Maz;b. (PL. XXVI, 201 B). IO-I2. 543 Ios. v, 2-10.

527 Ex. xii, 18.

639 Ios. v,

514 ostendit C* D E D17 recepit .d B C E 528 uesperum / 529 iusta D E* 536 exhibere B E 539 praefigurauit 4 B E J 540 uespe548 mensis 44 B E 944 aliquando C D E* tam ABE

PL 595

xxii, II-I8

377

Christus incarnatur. Iosue trans lordanen manna pascit et pascitur quia dominus usque ad tempus sui baptismatis caerimonias legis et ipse seruat et a cunctis seruari desiderat. Transductam plebem Iordanen Iosue petra circumcidit quia 555 baptismi gratia celebrata saluator etiam cogitationum quod lex nequiuerat illecebras fidei seueritate praecidit. Et tres semis annos quasi solito manna nutriri sacramenta legis quamuis ad caelestia promissa paulatim prouocans obseruare non cessat donec tempore praefixo desideratum pascha cum 56o discipulis manducans ita demum mane inlucescente mundissima sui corporis et sanguinis mysteria in crucis altari consecrata quasi azima terrae repromissionis imbuendis fidelibus offerat. Denique quod sequitur : xxii, 16 Dico enim uobis quia ex hoc non manducabo illud donec im565 sleatur in regno Dei, quantum Iosue uerbis consonat qui ait : Nec usi suni ultra cibo 2llo fili? Israhel sed comederunt de frugibus terrae Chanaan. Exgo, non manducabo, inquit, ?//ud. donec mpleatur in regno Dei, id est nequaquam ultra Mosaicum pascha celebrabo donec in ecclesia spiritaliter intellectum 57o compleatur ; ipsa est enim regnum Dei de quo alibi discipulis ait : Regnum Dei intra uos est. In quo regno dominus hodieque uetus pascha impletum manducat quando ea quae Moyses rudi populo carnaliter obseruanda praecepit in membris suis, PL hoc est in ipsa ecclesia, spiritaliter exercet. $96 xxii,17 57;

Et accepto calice gratias egit et dixit : Accipite et diuidite inter

40s. Et hic calix ad uetus illud pascha cui finem desiderabat imponere pertinet. Quo accepto gratias egit ob hoc nimirum quia uetera transitura et uentura fuerant omnia noua. xxli, 18 Dico enim uobis quod non bibam de generatione witis donec 58o regnum Det ueniat. Potest quidem hic uersiculus et simpliciter accipi quod ab hac hora caenae usque ad tempus resurrectionis quo in regno Dei erat uenturus uinum bibiturus non esset. Postea namque illum cibum potumque sumpsisse testatur apostolus Petrus qui ait : Qué manducauimus et bibimus cum 585 ?llo postquam resurrexit a mortuis. Sed multo consequentius ut

sicut supra typicum agni esum sic etiam potum paschae typicum neget se ultra gustaturum donec ostensa et manifestata

resurrectionis suae gloria regni Dei fides mundo adueniat ut per duo maxima legis edicta esum uidelicet potumque pascha;9o lem spiritaliter immutata disceres omnia legis sacramenta uel

566 Ios. v, 12.

571 Luc. xvii, 21.

584 Act. x, 41.

383 seruare B* J 555 celebratur C D 556 praecedit B* D57 nutrire ABE] . 56ialtate BE 562 azimas C D 563 auferat 4 B E quod 588 mundi .4 B E G* J* 584 Petrus apostolus C D add. sup. BY 25

BEDA

CXX

378

xxil, I9 595

600

605

IN LVCAM VI

iussa quae carnaliter sonare uidebantur ad spiritalem iam nunc obseruantiam fuisse transferenda. Et accepto bane gratias egit et fregit et dedit eis dicens :Hoc est corpus meum quod. ro uobis datur ; hoc facite àn meam commemorationem. initis paschae ueteris sollemniis quae in commemorationem antiquae de Aegypto liberationis agebantur transiit ad nouum quod in suae redemptionis memoriam ecclesiam frequentare desiderat ut uidelicet pro carne agni uel sanguine suae carnis sanguinisque sacramentum in panis ac uini figura substituens ipsum se esse monstraret cui vurawit dominus et non aenitebit eum, tu es sacerdos 1n aeterqum secundum ordinem Melchisedech. Frangit autem ipse panem quem porrigit ut ostendat corporis sui fractionem non sine sua sponte futuram sed sicut alibi dicit potestatem se habere ponendi animam suam et iterum sumendi eam. Et sicut de ueteribus terminandis egerat sic et de nouis incipiendis patri gratias agit nobis pariter exemplum tribuens in omni boni operis inchoatione uel perfectione patrem qui est in caelis esse glorificandum. Quod autem dicit, Hoc facite in meam commemorationem, exponit apostolus Paulus qui cum uerba ipsius poneret dicentis, Hoc est corpus ewm quod ro uobis confringitur, hoc facite àn meam commemorationem, et iterum, Hic est calix nowum, testamentum

4n meo sanguine, hoc

facite quotienscumque bibelis 4n. meam |commemorationem, 61 5 subiunxit exponendo et ait, Quotienscumque enim manducabitis banem hunc et calicem bibetis mortem domini adnuntiate donec weniat. xxli, 20 Similiter et calicem postquam caenawit dicens :Hic est calix nouwm testamentum 1n sanguine meo quod ro uobis fundetur. 620

62 A

Quod dicit, Similiter et. calicem, subauditur

dz

xowov, dedit

eis, ut sit plena sententia, Svmiliter et calicem postquam caenawit dedit eis. Quia ergo panis corpus confirmat uinum uero sanguinem operatur in carne hic ad corpus Christi mystice illud refertur ad sanguinem. Verum quia et nos in Christo et in nobis Christum manere oportet uinum domini calicis aqua miscetur attestante enim Iohanne : Aquae populi sunt. Et neque aquam solam neque solum uinum sicut nec granum frumenti solum sine aquae admixtione et confectione in panem

cuiquam licet offerre ne talis uidelicet oblatio quasi caput a 595/605 Beda, in Mare. (IV, 621/6232).

611 I Cor. xi, 24-26. xvii, 15.

601 Ps. 109, 4.

622/650 Beda, in Mare. (IV, 651/670).

997 transit D in oz. C D memoria commemorationem, hoc est corpus meum GM 611 pro oz. B E 613 meum ducatis C* D G J 618 calix oz. C D solum B E 628 pane D 629 libet D

604 Ioh. x, 18.

626 Apoc.

C 611/612 Hoc facite in meam quod pto uobis conftingitur 44 B sanguinem C D E J* 615 man622 corpus oz. . ABE G J 627

PL 597

xxil, 18-22

379

650 membris secernendum esse significet et uel Christum sine noStrae redemptionis amore pati potuisse uel nos sine Christi passione saluari ac patri offerri posse contingat. Quod si quem mouet cum caenatis saluator apostolis suum corpus ac sanguinem tradiderit quare nos uniuersalis ecclesiae consuetudine 655 jieiuni doceamur eadem sacramenta percipere, breuiter audiat ideo tunc caenatos communicasse apostolos quia necesse erat pascha illud typicum antea consummari et sic ad ueri paschae sacramenta transire. Nunc in honorem tanti tamque terribilis sacramenti placuisse magistris ecclesiae primo nos dominicae 64o passionis participatione muniri primo spiritalibus epulis interius exteriusque sacrari ac deinde terrenis dapibus corpus et uilibus escis refici. Quod autem dicit, Hc est calix nowwm testamentum in sanguine meo, ad distinctionem ueteris testamenti respicit quod hircorum et uitulorum est sanguine dedicatum 64; dicente inter aspergendum legis latore : H?c sanguis testamenti quod mandawit ad wos Deus. Necesse est enim exemplaria quidem caelestium his mundari ipsa autem caelestia melioribus hostiis quam istis iuxta quod apostolus per totam ad Hebraeos epistolam inter legem distinguens et euangelium 65o pulcherrima expositione et plenaria ratione declarat. xxii,21-22

H

Verwm iamen ecce manus iradentis me mecum est in mensa. Et quidem filius hominis secundum quod. definitum est uadit,

uerum iamen uae homini illi ber quem tradetur. Qui de passione jraedixerat et de broditore braedicit dans locum aenitentiae 655 ut cum intellexisset sciri cogitationes suas et occulta consilia jaeniteret ewm. facti sui. Et tamen non designat specialater ne manifeste correptus ?mpudentior fieret. Mittit crimen in mumero ut agat conscius paenitentiam praedicit et poenam ut quem pudor non uicerat corrigant denuntiata supplicia. Sed et hodie 66o quoque et in sempiternum uae illi homini qui ad mensam domini malignus accedit qui insidiis mente conditis qui praecordiis aliquo scelere pollutis mysteriorum Christi secretis participare non metuit. Et ille enim in exemplum Iudae filium hominis tradit non quidem Iudaeis peccatoribus sed tamen 665 peccatoribus membris uidelicet suis quibus illud inaestimabile

et inuiolabile domini corpus uiolare praesumit. Ille dominum uendit qui eius amore ac timore neglecto terrena et caduca immo etiam criminosa plus amare et curare. conuincitur. Vae, inquam, illi homini de quo Iesus qui altaribus sacro670 sanctis inter immolandum utpote proposita. consecraturus 6485 Hebr. ix, 20.

653/658 Hieron., /n Mab. (PL XXVI, 2o1 B-C) ; Beda, i»

Marc. (IV, 582/587).

632 offerte

BE J

Nunc add. autem C D

659/668 Beda, i» Marc. (IV, 605/615).

confingat

4d D

EG J

640 munire B* E

635 ieiunii D J/ 638 scite B E

638 pos?

380

IN LVCAM VI

adesse non dubitatur adstantibus sibi ministris caelestibus queri cogitur, Ecce, inquiens, s»nanus iradentis me mecum

in mensa. Et ipsi coeperunt quaerere inter se quis esset ex eis qui hoc

xxii, 23

H

67; facturus esset. Et certe nouerant undecim apostoli quod nihil

R 680

xxil, 24

68s

690

69;

7oo xxii, 25-20

705

710

tale contra dominum cogitarent sed plus credunt magistro quam sibi el timentes fragilitatem suam. tristes quaerunt de peccato cwius conscientiam non habebant. Quaerit et Iudas inpudens sicut Matheus Marcusque commemorant ut audacia bonam conscientiam mentiretur. Facta est autem et contentio inter eos quis eorum uideretur esse maior. Sicut bonis esse moris solet in scripturis semper exempla patrum praecedentium quibus ad meliora proficiant quibus agnitis de suis actibus humilientur inquirere, sic e contrario reprobi, si quid forte in electis reprehensibile repperiunt, quasi suas ex eo nequitias obtecturi aut pro iusto defensuri libentissime solent amplecti ideoque multo ardentius legunt quod facta est contentio inter discipulos Christi qwis eorum wideretur esse maior quam quod multitudinis credentium erat cor el anima una multo recolunt tenacius quod facta est dissensio inter Barnaban et Paulum ita ut discederent ab inuicem quam quod idem Paulus ait, Cwm enim sit inter uos zelus et contentio nonne carnales estis nonne homines estis, quasi nobis infirmitas sanctorum imitanda proponatur et non illud potius quia conualuerunt de infirmitate fortes facti sunt 1m bello hoc maxime in loco ubi et ipsa contentionis eorum causa est nobis incognita. Neque enim incredibile est quia iuxta hoc quod alibi praecipitur, Contendite intrare ber angustam portam, honore se inuicem praeueniendo certarint. Verum qualibet ex causa contenderint nos potius non carnales adhuc discipuli quid gesserint sed spiritalis magister quid iusserit uideamus. | Dixit autem eis : Reges gentium dominantur eorum, et qui potestatem. habent super eos benefici uocantur ;uos autem non Sic, Sed qu1 mator est n uobis fiat sicut dunior et qui praecessor est sicut ministrator. Certantibus de prioratu discipulis pius magister eos non initae contentionis arguit sed formam quam sequantur humilitatis modesta ratione describit. In qua tamen forma obtinenda maiores et praecessores, id est doctores ecclesiae, non minima discretione opus habent ne uidelicet regum gentium instar dominari subiectis seque ab eis gau675/678 Hieron.,/n Matth. (PL. X XVI, 201 C);Beda, is Marc. (IV, 589/592). 679 Matth. xxvi, 25 ;Marc. xiv, 19. 689 Act.iv, 32. .' 691 Act. xv, 39. 692I Cor. iii, 5-4. 695 Hebr. xi, 54. 698 Luc. xiii, 24. 699 Rom. xii, 1o.

684 humiliantur C D

905 sic] ita D

*11 dominate B* E

PL

est 598

xxii, 22-29

381

deant superuacuis laudibus attolli sed ad exemplum regis aeterni quasi iuniores eis quibus regendis praesunt efficiantur ac ministri quia nimirum necesse est ut sic bene agentibus per 715 humilitatem sint socii quatenus contra delinquentium uitia per zelum iustitiae sint erecti ut et bonis in nullo se praeferant et cum prauorum culpa exigit potestatem protinus sui prioratus agnoscant. Ne enim praesidentis animus ad elationem potestatis suae delectatione rapiatur recte per quendam sa720 pientem dicitur : Ducem te constituerunt, noli extolli sed. esto n illis quasi unus ex illis ; hinc etiam Petrus ait : Non dominantes 1n clero sed forma [acti gregi. Et tamen non numquam PL grauius delinquitur, si inter peruersos plus aequalitas quam 599 disciplina custoditur, quia enim falsa pietate superatus ferire 72; Heli delinquentes filios noluit apud districtum iudicem semet ipsum cum filiis crudeli damnatione percussit. Vnde necesse est ut rectorem subditis et matrem pietas et patrem exhibeat disciplina atque inter haec sollicita circumspectione prouidendum ne aut districtio rigida aut pietas sit remissa. xxii27 750 Nam quis maior est, qui recumbit an. qui ministrat ? nonne qui recumbit ? Ego autem in medio uesirum sum sicut qui minisirat. Ad uerba exhortationis suimet adiungit exempla quae Iohannes euangelista plenius commemorans inter cetera scribit : $2 ergo laut uestros pedes dominus ei magister, et uos de735 belis aliter alterius lauare pedes. Quamuis etiam uerbo ministrandi possint omnia quae Deus in carne gessit intellegi nam et ipsum sui sanguinis sacramentum inministrandum nobis se effundere significat cum dicit, Sicut filtus hominis non uenit ministrari sed ministrare et dare animam suam vedemptionem 74o jro multis, et hoc quoque maioribus ecclesiae praecipuum ministrandi genus imitandum ostendens ut non solum misericordis elemosinae doctrinae salutaris spiritalis exempli ministeria fratribus impendamus uerum etiam sicut ille pro nobis animam suam posuit ita et nos pro inuicem animas po74; nere discamus. xxii, 28-29 Vos autem estis qui bermansistis mecum 4n temptationibus meis, et ego dispono uobis sicut disposuit mihi bater meus vegnum. Non inchoatio patientiae sed perseuerantia caelestis regni gloria donatur quia nimirum perseuerantia quae alio 75o nomine constantia uocatur robur quoddam et fortitudo mentis cunctarumque ut ita dixerim est columna uirtutum. Quae $20 Eccli. xxxii,r. — 721 I Pet. v3. Matth. xx, 28. 743 I Ioh. iii, 16.

v24IReg,iiii.

*34loh.xiii4.

738

712adom.BE exemplo B? 722 grege B* E* 734 inministrando B? G? 941 misericordes D /* ^ 942 exempla ,4 B E ministerii B E — 960 robor

B* E G*

382

IN LVCAM VI

cum bene recta et firma consistit nihil est certius nihil tutius bonis moribus. Quod si aliquo deiciatur impulsa turbine, non sola labitur; omnia enim prorsus animi bona simul corruunt. 755 Sicut ergo pater disposuit filio regnum quem factum oboedientem usque ad mortem mortem autem crucis exaliauit e donawit illà nomen. quod est super omne nomen sic et filius idem permanentes secum in temptationibus aeternum ducet ad regnum. S4 enim conplantati facti sumus similitudini mortis 76o eius simul et vesurrectionis erimus. À cuius sublimitate promissi Iudas infelix excipitur nam et ante quam haec dominus

diceret exisse credendus est ; qui non modo permanere cum illo in temptationibus spreuit uerum ipsos temptationum eius iuuit auctores. Excipiuntur et illi qui auditis incomprehensi76 A bilis sacramenti uerbis abierunt retro et iam non cum 2llo ambulabant. Non enim recedentes a domino nisi quotquot paenitendo redierunt potuere saluari. xxii, 30 Vt edatis et bibatis super mensam meam in regno. Mensa haec proposita omnibus sanctis ad fruendum caelestis est gloria 77» uitae cibus potusque ille de quo alias dicitur, Beat? qu? esu-

riunt eb sitiunt tustitiam. quoniam ipsi saturabuntur, fruendo

PL

scilicet olim desiderato et amato gaudio ueri et inconcussi boni. Et sedeatis super thronos iudicantes duodecim tribus Israhel. 717 vA Haec est illa quam psalmus canit Zmmutatio dextrae excelsi ut qui nunc humiles gaudent ministrare conseruis tunc super domini mensam sublimes uitae perpetuae dapibus alantur. Qui hic in temptationibus iniuste iudicati cum domino permanent illic cum eo super temptatores suos iusti iudices ue78e niant et quanto huic mundo magna humilitate despecti sunt tanto tunc acceptis sedibus maiore culmine potestatis ex-

600

crescant.

xxii, 31-32

A44 autem dominus : Simon Simon, ecce satanas expetiuit uos ut cribraret sicut triticum ; ego autem rogaui bro te ut mon 785 deficiat fides tua. Ne gloriarentur undecim apostoli suisue uiribus tribuerent quod soli paene inter tot milia Iudaeorum dicerentur in temptationibus permansisse cum domino ostendit et eos, si non iuuantis se domini essent opitulatione protecti, eadem procella cum ceteris potuisse conteri. Verum cum 79o satanas expetit eos temptare et uelut qui triticum purgat uentilando concutere docet nullius fidem a diabolo nisi Deo permittente temptari. Satanae quippe ad cribrandum bonos 955 Philip. ii, 8-9. 715 Ps. 76, 11.

759 Rom. vi, 5.

763 Ioh. vi, 66. d.

70? supra C D 788 ducit D 459 bos? sumus adZ. in C D $65 ambulant C* D C, similitudinem D G J

710 Matth. v, 6.

similitudine

xxii, 29-36

383

expetere est ad afflictionem eorum malitiae aestibus anhelare. Quo enim eorum temptationem inuidens appetit eo illorum 795 quasi probationem deprecans petit. Cum uero pro Petro rogans saluator non ut non temptetur sed ut non deficiat fides eius obsecrat, hoc est ut post lapsum negationis ad statum pristinum paenitendo resurgat, insinuat utile sanctis esse temptationum flammis examinari ut uel temptati quia fortes 8oo fuerint appareant uel cognita per temptationes sua infirmitate fortiores fieri discant et sic cum probati fuerint accipiant et ipsi coronam witae quam repromisit Deus diligentibus se. Et tu aliquando conuersus confirma fratres tuos. Sicut ipse tuam, inquit, fidem ne satana temptante deficiat orando pro85 texi ita et tu infirmiores quosque fratres exemplo tuae paenitentiae ne de uenia forte desperent erigere et confortare memento. Quod idem et post resurrectionem exhortatur cum ei tertio sese amare profitenti, decebat enim ut timorem ternae negationis ternae confessionis amor elueret, tertio nihilominus 810 pascendas suas oues commendat. xxii 33-34 Qwi dixit e; : Domine tecum paratus sum et in carcerem et in. mortem àre. At ille dixit : Dico tibi Petre : Non cantabit hodie gallus donec ier abneges nosse me. Quia dixerat se dominus pro Petri fide rogasse conscius ille praesentis affectus fideique 815 feruentis sed futuri casus nescius non credit se ullatenus ab eo posse deficere. Verum qui solus nouit quid sit in homine ne qui fidelium suo uel de statu incaute confidat uel de casu incautius diffidat et quasi Deus modum tempus ac numerum negationis eius praedicit et quasi misericors auxilium suae de820 fensionis promittit. xxii, 35-36 Et dixit eis : Quando misi uos sine sacculo et pera et calcia: mentis numquid aliquid defuit uobis ? At illà dixerunt : Nau. Dixit ergo es : Sed nunc qui habet sacculum tollat similiter et peram, et qui mon habet uendat tunicam suam et emat. gladium. $2; Quam iuste discretionem matrem cunctarum nutricemque uirtutum patrum sententia definiat et ex hoc domini sermone probatur qui non eadem uiuendi regula persecutionis qua pacis tempore discipulos informat. Sunt namque uirtutes quae semper obnixeque tenendae sunt quae pro tempore locoque pro83o uida sunt discretione mutandae. Quis etenim nesciat wiscera anisericordiae benignitatem. humilitatem. patientiam modestiam castitatem fidem spem caritatem et his similia sine ulla tem802 Iac. i, 12.

80? Ioh. xxi, 17.

830 Col. iii, 12.

801 796 prius non oz. D G* J 793 militiae B E G* ], malis C, mali D 809 808 dicebat D E G* J* siBEJ cum probati] conprobati B E lueret B, eluerit D 817 confidet B* E uendet 824 prius et ozz. C D 826 ex oy, . AB E B*, uindet E BD suam oz.

PL Gor

384

IN LVCAM VI

porum intercapedine fidelibus esse seruanda ? At uero famem sitim uigilias nuditatem lectionem psalmodiam orationem la83; borem operandi doctrinam silentium et cetera huiusmodi si qui semper exsequenda putauerit, non modo se horum fructu priuabit sed et notam indiscretae obstinationis immo stultitiae peruicacis incurret. Magister itaque dominusque uirtutum ut modum discretionis insinuet missis ad praedicandum disci84o pulis 2e quid tollerent in. uia fraecepit uidelicet ordinans ut qui euangelium adnuntiant de euangelio uiuant. Mortis uero instante periculo et tota simul gente pastorem pariter gregemque persequente congruam tempori regulam decernit pecuniam scilicet uictui necessariam donec sopita persecutorum 84; insania tempus euangelizandi redeat tollere permittendo. Vbi nos quoque dat exemplum iusta non numquam causa instante quaedam de nostri propositi rigore posse sine culpa intermitti uerbi gratia cum per inhospitales porro regiones iter agimus plura uiatici causa quam domi habebamus licere portari. Gla85o dium quoque uel habitum sumere uel non habitum iubet emere ut sciant legentes non facultatem resistendi deesse discipulis sed magistro amorem potius inesse patiendi. Vbi et si nulla esset alia causa euaginandi gladii, sufficeret illa ut amputata seruo auricula tactu domini sanaretur et benefica uir855 tus saluatoris etiam percussores suos ne iram percussi sustinere sed fidem resurgentis suscipere mallent ammoneret. xxil, 37 Dico enim uobis quoniam adhuc hoc quod scriptum est oportet vmnpleri in me : Et quod cum iniustis deputatus est. Etenim ea quae sunt de me finem habent. Ecce quare discipuli sacculum 86o peram et gladium tollere monentur uidelicet quia dominus cum iniustis erat deputandus quod passionem eius describens inter cetera ponit Esaias uel latrones utique in quorum medio crucifigendus uel inferos ad quos per mortem erat descensurus insinuans. Et tunc enim deputatus est cum iniustis cum 86; descendit ad inferos et quos suos ibi repperit reuocauit ad superos iuxta quod eidem alius propheta decantat : T quoque ?n sanguine testamenti tui emisisti winctos tuos de lacu tn quo non est aqua.

xxii, 38

At illi dixerunt : Domine, ecce gladii duo hic. At ille dixit 870 &?s : Satis est. Duo gladii sufficiunt ad testimonium sponte passi saluatoris unus qui et apostolis audaciam pro domino PL certandi et euulsa ictu eius auricula domino etiam morituro 6o2 840 Marc. vi, 8.

841 I Cor. ix, 14.

853 Luc. xxii, 50-51.

838 perincurtet C* D

840 praecipit

866 Zach. ix, 1r.

836 quis G

C D J

861 Es. liii, 12.

846 nobis

ACG ista 4 B E G* J 849 habeamus E gladio B* 833 sufficerat B D E G J,suffecerat C — 854 auricula seruo B E 863 supernos D

xxii, 36-42

385

pietatem uirtutemque doceret inesse medicandi alter qui nequaquam uagina exemptus ostenderet eos nec totum quod ,, $75; potuere pro eius defensione facere permissos. xxii, 39 Et egressus ibat secundum. consuetudinem in montem oliuarum ; secuti sunt autem illum et discipuli. Tradendus a discipulo dominus consueti secessus locum quo facillime repperiri possit adit. Vbi sunt ergo qui eum mortem timuisse inuitum88o que contendunt esse crucifixum ? Et pulchre sui corporis et sanguinis mysteriis imbutos in montem oliuarum discipulos educit ut omnes in morte sua baptizatos altissimo sancti spiritus chrismate confirmandos esse designet qui dicere possint cum psalmista : Svgnatum est swber nos lumen uultus tui do885 mine, dedisti laetitiam 4n corde meo ; et de quibus apte subiungitur : A tempore frumenti uini et olei sua multiplicati sunt. xxii, 40 Et cum $eruenisset ad locum. dixit illis : Orate ne intretis H in templationem. Inpossibile est humanam animam non tempta7i. Vnde et in oratione dominica dicimus, Ne nos inducas in

89o femblationem, non lemplationem. benitus refutantes sed wires sustinendi in temptationibus deprecantes. Ergo et inpraesentiarum non ait, Orate ne temptemini, sed ne intretis in temptationem, hoc est ne templatio uos superet ultima et inira suos casses teneat uerbi gratia martyr qui ro confessione domini sanguinem 89 ^ fudit temptatus quidem est sed temptationis retibus nom ligatus qui auiem negat 1n blagas temptationis ancurnrit. XXli, 4I Et ipse auulsus est ab eis quantum iactus est lapidis et posilis genibus orabat dicens. Dato apostolis praecepto orandi et ipse auulsus ab eis solus orat pro omnibus qui solus erat 9oo passurus pro omnibus significans tantum orationem suam quantum et passionem a nostra distare et positis genibus orat A ut humilitatem mentis habitu carnis ostendat. Awulsus est autem ab eis quantum iactus est lapidis tamquam hoc eos typice ammonuerit ut 1n eum dirigerent lapidem, id est usque ad ipsum 905 perducerent intentionem legis quae scripta erat àn lapide. Vsque ad illum enim potest peruenire ille lapis quoniam finis legis est v xxil, 42

Chrisius ad dustitiam omni credenti. Pater, si uis, transfer calicem isium a me, uerum tamen mon mea uoluntas sed tua fiat. Transferri a se calicem fostulat non

9ro quidem Zimore patiendi sed misericordia prioris populi ne ab illo bibat calicem. ropinatum. Vnde et signanter mon. dixit, 884 Ps. 4, 7-8. 888/896 Hieron., i2 Martb. (PI. XXVI, 206 B-C) ; Beda, in Marr. (IV, 868/876). 889 Matth. vi, 13. 902/90* Aug., quaest. eu. s. Lue. (PL XXXV, 1361-1362). 905 Ex. xxxi, 18. 906 Rom. x, 4. — 909/919 Hieron., in Mattb. (PL. XXVI, 206 A-B).

815 proposuere C D

promissos D S95fundt.4BC EG] BCDEG] est C D 909 sed tua fiat uoluntas C D

878 repperire B E

S97lapis B E*

893 casus 24 — 906/90? Christus

386

915

IN LVCAM VI

transfer a me calicem, sed calicem istum, hoc est populi Iudaeorum qui excusationem ignorantiae habere mon potest,svme occederit, habens legem et prophetas qui me cotidie uaticinantur. Et lamen veueriens in semel ipsum quod ex hominis persona trepidanter vennuerat ex Dei filii potestate confirmat, uerum tamen non mea uoluntas sed tua. fiat. Non, inquit, hoc fiat quod humano affectu loquor sed propter quod. ad terras tua woluntate descendi. Si ergo, inquit, fieri potest ut sine interitu Iudaeorum IBI, credat gentium multitudo, passionem recuso ; sin autem illi 605 excaecandi sunt ut omnes gentes uideant, 2on ?nea pater woluntas sed tua fiat. Aliter. Appropinquans passioni saluator infirmantium in se uocem sumpsit dicens, Pater, s? wis, transfer

92 A

calicem istum a me, eorumque timorem ut abstraheret suscepit ; et rursus per oboedientiam fortitudinem mentis ostendens ait, uerum tamen non mea uoluntas sed tua fiat, ut cum hoc

imminet quod fieri nolumus sic per infirmitatem petamus ut non fiat quatenus per fortitudinem parati simus ut uoluntas conditoris nostri etiam contra nostram uoluntatem fiat. Apparuit autem illa angelus de caelo conforians eum. Alibi leXXll,43 950 gimus quia angeli accesserunt et ministrabant ei. In documento G ergo uiriusque naturae et ei angela ministrasse e£ eum angelus confortasse describitur quoniam qui Deus ante saecula extitit homo [actus est in fine saeculorum qui et prius quam per resur95 II rectionis exaltaretur gloriam diuinitate super angelos fuit sed tamen ab angelis ut scriptum est humanitate minoratus ex qua et morti subiacuit at postquam mortem resurgendo calcauit humanitatem suam etiam maiestatibus archangelorum superposuit. Certe si quid sibi heresis ex hoc blanditur ut in940 firmum affirmet cui opus fuerit angeli confortantis auxilio, meminerit creatorem angelorum creaturae suae non eguisse praesidio quippe qui, si uellet, duodecim milia legionum de caelis angelorum deduceret. Tum deinde necessario eo modo eum confortatum quo et tristem esse. Nam si nobis tristis est, 94 IA id est propter nos tristis est, necesse est ut et propter nos sit confortatus et nobis. Et factus est in agonia brolixius orabat. Quid pro se ille cum agonia peteret qui in terris positus caelestia cum. potestate tribuebat ? Sed appropinquante morte nostrae mentis 950 in se certamen expressit qui uim quandam terroris ac formidinis patimur cum per solutionem carnis aeterno iudicio pro-

931 Matth.iv, 11.

936 Ps. 8, 6.

— 931/934 Greg. Magn., Zoz. in Execb. (PL. LX XVI, 865 A).

942 Matth. xxvi, 55.

920 sia4BE 923 uolumus B E quis B? 948 et add. sup. B?, om. G

:

934 ut B 937 at] et 947/948 cum ille pro se D

CD

939

Xxii, 42-49

387

pinquamus. Neque enim tunc cuiuslibet anima immerito terretur quando post pusillum hoc inuenit quod in aeternum mutare non possit. xxil44 955 Et factus est sudor eius sicut guliae sanguinis decurrentis in Lerram. Nemo sudorem hunc infirmitate deputet quia et contra naturam est.sudare sanguinem neque ad heresim infirmitatis pertinere ullo modo poterit quod aduersus heresim fantasma mentientem proficit per sudorem sanguinis ad cor96o poris ueritatem sed potius intellegat per irrigatam sacratamque eius sanguine terram non sibi qui nouerat sed nobis aperte declaratum quod effectum iam suae precis obtineret ut fidem uidelicet discipulorum quam terrena adhuc fragilitas arguebat suo sanguine purgaret et quicquid illa scandali de eius morte 965 pertulisset hoc ipse totum moriendo deleret immo uniuersum

late terrarum orbem peccatis mortuum sua morte innoxia IPT: 604 caelestem resuscitaret ad uitam. xxii 45-40 Et cum surrexisset ab oratione et uenisset ad discipulos suos inuenit illos dormientes rae tristitia et adt ills : Quid dormitis ? 970 surgite et orate ne intrelis in templationem, id est ne in uos calix

meae passionis incumbat. Vbi liquido demonstrat quia et pro illis orauerit quos et ipsos sedulo monet orationum suarum uigilando et orando existere participes. xxli, 47 Adhuc eo loquente ecce turba et qui wocabatur Iudas wwis de 975 duodecim antecedebat eos et adprojinquawit Iesu ut oscularetur eum. Quare osculetur alii euangelistae manifestant, hoc est ut hoc indicio dinoscere possint ipsum esse quem traderet. Suscepit autem dominus osculum traditoris non quo simulare nos doceat sed ne proditionem fugere uideatur simul et illud 98o Dauiticum complens : Cwm his qui oderunt $acem eram pacificus. xxii, 48 " Iesus autem dixit ei : Iuda osculo filum hominis iradis ? A. Filium, inquit, hominis tradis quia caro non dvwinitas conprehenditur. Illud tamen blus confutat ingratum quod eum tradi98; derit qui cum esset Dei filius bropter nos tamen filius hominis esse «uoluit et. quasi dicat, Propter te suscepi ingrate quod tradis. Interrogatiue sane j$ronmuntiandum uto quasi amantis affectu corripiat broditorem : Iuda osculo filium hominis tradis, hoc est amoris jignore uulnus infligis et caritatis officio sangui99o 44m. fundis et pacis insirumento mortem inrogas ? Serwus do-

xxii, 49-50

minum, discipulus brodit magistrum electus auctorem. Videntes autem hi qui circa ipsum erant quod futurum erat 976 Matth. xxvi, 48 ; Marc. xiv, 44. 978/981 Beda, iz Marc. (IV, 919/922). 980 Ps. 1r9, 7. 983/991 Ambr., exp. eu. s. Luc. (CC XIV, X, 621-651).

956 infitmitati B? G / — 985 quia

4

BE — 986 uoluit esse D

388

995

xxii, 51 IOOO

1005

IOIO

IOIj

IN LVCAM VI

dixerunt ei : Domine, si percutimus in gladio ? Et ercussit unus ex allis seruum principis sacerdotum et amputat auriculam eius dextram. Petrus hoc fecit ut Iohannes euangelista docet eodem nimirum mentis ardore quo cetera fecerat. Sciebat enim quo modo Finees puniendo sacrilegos mercedem iustitiae et sacerdotii perennis acceperit. Quod uero sequitur, . Respondens autem lesus ait, Sinite usque huc, non 1ta. sentiendum est quasi placuerit ei usque huc factum sed amplius fieri noluerit cum in uerbis quae Matheus ponit dixisse dominum, Conuerte gladium tuum in locum suum, omnes enim qua acceperint gladium gladio peribunt, intellegatur potius totum factum quo usus est gladio Petrus domino displicuisse. Illud enim uerius est quod cum eum interrogassent dicentes, Domine, si bercutimus in gladio, tunc respondit, Sinite usque huc, id est non uos moueat quod futurum est permittendi sunt huc usque progredi, hoc est ut me apprehendant et impleantur quae de me scripta sunt. Sed inter moras uerborum interrogantium dominum et illius respondentis Petrus defensionis auiditate maiore pro domino commotione percussit. Sed non potuerunt etiam simul dici quae simul fieri potuerunt. Non enim diceret, Respondens autem Iesus, nisi illorum interrogationi responderet. Nam de facto Petri quid iudicauerit Matheus solus dicit. Vbi etiam non dixit Matheus, Respondit Iesus Petro, Conuerte gladium tuum, sed dixit, 7'4nc ast 1lli

lesus, Conuerie gladium, quod. post factum apparet dixisse dominum. Ei cum tetigisse auriculam. eius sanawit eum. Numquam 1020 pietatis suae dominus obliuiscitur qui etiam hostes suos non patitur uulnerari. Illi iusto mortem inferunt, ille persecutorum uulnera sanat mystice docens et ipsos, si conuertantur, posse sanari qui in suae sunt mortis consensione uulnerati. Iuxta allegoriam seruus iste populus est Iudaeorum principi1025 bus sacerdotum indebito mancipatus obsequio adeo ut illorum suasu Barraban dimitti Iesum uero quem paulo ante osanna concinentes filium Dauid regemque clamabant peterent crucifigi. Qui in domini passione dexteram auriculam, id est spiritalem legis intellegentiam, perdidit sinistra tantum, hoc est 1030 uilitate litterae contentus. Quae uidelicet auris Petri gladio deciditur non quod ille sensum intellegendi audientibus tollat sed diuino ablatum iudicio neglegentibus pandat. Verum ea-

995/996 Hieron., n Maftb. (PL XXVI, 208 A).

925/928). 995 Ioh. xviii, 1o. sius ? 1002 Matth. xxvi, 52. 208 A-B).

999/1004 AM«brosius» C D, oz. cett. bus B?

995/998 Beda, in Marc. (IV,

99? Num. xxv, 7-15. 999/1004 Ambro1028/1040 Hieron., i» Mattb. (PL XXVI,

1000 hoc C D

1032 nec legenti-

BIS 6o$

XXii, 49-53

389

dem dextera auris in his qui ex eodem populo credere maluerunt diuinae dignatione pietatis pristino est restituta officio. 1055 Aliter. Auris pro domino amputata et a domino sanata significat auditum ablata uetustate renouatum ut sit in nouitate spiritus et non in uetustate litterae. Quod cui praestitum fuerit a Christo praestabitur et regnare cum Christo. Vnde bene et Malchus quo nomine seruus ille uocabatur rex siue 1040 regnaturus interpretatur. Quod autem seruus inuentus est et hoc pertinet ad illam uetustatem quae in seruitutem generat es est Agar. Sed cum accessisset sanitas figurata est et liertas.

xxii, 52

XXil,

52-53

Dixit autem Iesus ad eos qui uenerant ad se principes sacer1045 dotum. el. magistratus templa et seniores. Quaeritur quomodo Iesus principes sacerdotum magistratus templi et seniores qui ad se uenerint adloqui dicatur qui apud alios euangelistas non ipsi uenisse uerum in atrio Caiphae expectantes ministros misisse perhibentur. Sed quia pontifices Pharisaei et seniores ita 105o de domini nece agebant ut uelut ipsi a sanguine eius uiderentur innoxii, Non tradatur per nos sed per discipulum suum non comprehendatur a nobis sed a tribuno turbisque non a nobis pro illo Barrabas sed eligatur a populis ad extremum non a nobis sed a praeside damnetur neque nostra sed Ro1055 manae militiae manu cruci adfigatur, uolens euangelista eos maxime quorum cuncta consilio gerebantur sanguinis eius ostendere reos dicit principes sacerdotum et magistratus templi et seniores ad prehendendum uenisse saluatorem ut hinc conici daretur quia sicut illi non per se ipsos sed per eos quos 1060 miserunt ad prehendendum Christum quid aliud quam ipsi in suae iussionis potestate uenerunt. Sic omnes qui crucifigendum eum impiis uocibus clamauerunt non quidem per se ipsos eum sed tamen per illum qui eorum clamore ad hoc nefas impulsus est occiderunt. 1065 Quasi ad latronem existis cum gladiis et fustibus ? Cum cotidie uobiscum fuerim in templo non extendistis manus in me. Sed haec est hora uestra et potestas tenebrarum. Stultum est, ànquat, eum cum gladiis et fustibus quaerere qui ultro se uestris tradat manibus et in nocte quasi latitantem et uestros oculos declinantem 107o fer proditorem inuestigare qui cotidie in templo doceat. Sed ideo aduersum me 4n tenebris congregamini quia. potestas uestra qui contra lucem mundi armamini 2n» tenebris est. 1041 Gal. iv, 24. 1047 Matth. xxvi, 57 ; Marc. xiv, 53. 1007/1072 Hieron., in Mattb. (PL. X XVI, 208 D-209 A) ; Beda, i7 Mare. (IV, 957/942).

1033 dexterae B* 1034 restitutus 4BCDEG* J 1050 domino 44 B E 1058 conprehendendum C! 1060 conprehendendum C D G* 1062 semet ZACB"E 1063 eum add. sup. B?, om. J 1071 qui] qua D G

PL 606

390

IN LVCAM VI

Comprehendentes autem. eum, duxerunt ad domum principis sacerdotum. Principem sacerdotum Caipham significat quz 1075 erat bontifex annà 1llius sicut Iohannes euangelista testatur. Peirus uero sequebatur a longe. Merito a longe sequebatur qui am $roximus erat negaturo. Neque enim negare posset, si Christo jroximus adhaesisset. Verum in hoc maxima nobis est admiratione uenerandus quod dominum non reliquit etiam cum

xxll, 54

A

108 fimeret. Quod enim timet naturae est quod sequitur deuotionis quod negat obreptionis quod paenitet fidei. Aliter. Quod ad passionem euntem dominum a longe sequitur Peirus significabat ecclesiam secuturam. quidem, hoc est imitaturam, passiones do-

mini sed longe differenter ; ecclesia enim ro se patitur at ille xxii, 55

1085 fro ecclesia. Accenso aulem igni in medio atrio et circumsedentibus allss

erat Petrus in medio eorum. Est dilectionis ignis est et cupiditatis. De hoc dicitur : Jgnem weni matiere in lerram. et. quid uolo nisi ut ardeat ; de illo : Ecce uos omnes accendentes ignem 1090 accincti flammis ambulate in lumine ignis uestri et flammas quas succendistis ; iste super credentes in caenaculo Sion de caelo descendens uariis linguis Deum laudare docuit ; ille terrena materie Caiphae fotus in atrio flammis negandi dominum turbas accendit ; hoc Moyses aureum idoli caput illo Sedechias 1095 Hieremiae prophetantis scripta consumpsit. Quicumque uitiosum noxiumque in se extinguit incendium potest domino cantare : Quia factus sum sicut uter in pruina iustificationes tuas non sum oblitus. At qui flammam uirtutum perdidit audit a domino : Quoniam abundawit iniquitas vefrigescit caritas mul1100 forum. Quo frigore torpens ad horam apostolus Petrus persecutorum prunis calefieri cupiebat quia temporalis commodi solatium perfidorum societate quaerebat. Sed non mora, res-

pectus a domino cum ignem eorum corpore tum infidelitatem corde reliquit. xxii,50 110; Quem cum widisset ancilla quaedam sedentem ad lumen et eum fuisset intuita, dixit : Et hic cum illo erat. Quid sibi uult quod prima eum prodit ancilla cum uiri utique magis eum potuerint recognoscere msi ut et iste sexus Deccasse in mecem domini uádevetur et iste sexus vredimeretur ber domini passionem ? Et ideo 1074 Ioh. xviii, 13. 1076/1081 Ambr., exp. eu. s. Luc. (CC XIV, X, 703-709). 1076/1104 Beda, ;7 Mare. (IV, 999/1027). 1081/1085 Aug., quaesz. eu. 5. Mattb. (BI XXXV AUE2 22): 1088 Luc. xii, 49. 1089 Es. ], ir. 1091 Act. ii, 3-4. 1094 Ex. xxxii, 20. Hier. xxxvi, 23. 1097 Ps. 11:8, 85. 1099 Matth. xxiv, 12. 1102 Luc. xxii, 6r. 1106/1111 Ambr., exp. ez. s. Luc.

(CC XIV, X, 712-717) ; Beda, i» Marc. (IV, 1126/1131).

1077 negaturis B?, negaturus C

ascendentes B* E 1107 potuerunt B*

1078 in ozz.

1090 50:7 et adZ. in C D CE J

CD

1086 igne B G

1089

1099 refrigescet /4 B C? J

XXli, 54-60 M

xxli,

xxli, A

v

xxil,

xxii,

301

111o ?nulier resurrectionis accipit prima mysterium. et mandata custodit ut ueterem braeuaricationis aboleret. errorem. 57 At ille negauit eum dicens : Mulier, nom noui illum. Quidam pio erga apostolum Petrum affectu locum hunc ita interpretantur quasi bene dixerit se illum non nosse quem mens huma111; na nescit comprehendere quia nemo sciat filium nisi pater. Iterum quoque inquisitus dixerit, O homo non sum, malens se negare quam Christum. Sed et tertio interrogatus cum ait, Homo nescio quid dicis, significauerit se sacrilegia illorum nescire, hoc est reprobando et execrando damnare. Sed haec 1120 quam friuola sit expositio et dominus qui se ueridica contestatione ter negandum a Petro praedixerat et ipse Petrus insinuat qui se haec non de industria sed de subreptione locutum subsequentibus lacrimis manifestat. 58 Et post pusillum alius uidens eum dixit : Et tu de illis es. 112; Petrus uero ait : O homo, non sum. In hac negatione beati Petri discimus «on solum ab eo negari Christum qui dicit eum non esse. Christum sed ab illo etiam qui cum sit negat se esse christianum. Dominus autem non ait Petro, Discibulum mewm te negabis, sed me negabis. Negawit ergo dbsum cum se negauit eius 1130 6SS€. discipulum. 59 Et interuallo facto quasi horae unius alius quidam affirmabat dicens : Vere et hic cum illo erat nam et Galileus est. Non quod alia lingua Galilei atque alia loquerentur Hierosolimitae qui utrique fuerunt Hebraei sed quod wnaquaeque jrowincia el 1135 feg?0 suas habendo jrojprietates uernaculum. loquendi. sonum witare non possit. Vnde in actibus apostolorum cum hi quibus spiritus sanctus insederat omnium gentium linguis loquerentur inter alios qui de diuerso mundi climate conuenerant etiam qui habitabant Iudaeam mirantes dixisse referuntur : Nonne 114o ecce omnes isi. qui loquuntur Galilei sunt ? Et quomodo nos audiuimus unusquisque lingua nostra in qua nati sumus ? 60 Et ait Petrus : Homo, nescio quid dicis. Et continuo adhuc illo loquente cantaust gallus. Solet scriptura sacra saepe meritum causarum per statum designare temporum. Vnde Petrus 114; qui media nocte negauit ad galli cantum paenituit. Qui etiam post resurrectionem diurna sub luce dominum quem ter negauerat tertio se amare professus est quia nimirum quod in tenebris obliuionis errauit et speratae iam lucis rememora1112/1114 Hieron., /s Mazzb. (PL XXVI, 211 A-B). iii15 Matth. xi, 27. 1125/1130 Aug., zracz. in Iob. (CC XXXVI, 637, 20-25). 1125/1152 Beda, i5 Mare. (IV, 1139/1171). 1132/1136 Hieron., in Maztb. (PL XXVI, 211 B-C). 1139 Act. ii, 7-8. 1145/1150 Hieron., 7 Mazzb. (PL XXVI, 204 C). 1147 Ioh. xxi, 17.

1110 accepit 44 B E 1117 dicit C D om. D J 1129 priu; negauit] negabit 4 B*

BS LES

NT

1120 ueredica B G* 1125 O C DE 1141 linguam nostram

PE 607

392

IN LVCAM VI

tione correxit et eiusdem uerae lucis adepta praesentia plene 1150 totum quicquid nutauerat erexit. Hunc opinor gallum aliquem doctorum intellegendum qui nos iacentes excitans et somnolentos increpans dicat : Ewigilate iusti et nolite peccare. xxii, 61-62 |Et comuersus domnus respexit Petrum. Et recordatus est

Petrus uerbi domini sicut dixerat : Quia prius quam gallus can-

1155 del ter me negabis. Et egressus foras Petrus fleuit amare. Respiciente domino Petrus ad cor reuersus maculam negationis paenitentiae lacrimis tergit quia non solum cum agitur paenitentia uerum etiam ut agatur Dei misericordia necessaria est. Respicere namque eius misereri est. Vnde psalmista, Vsque 1160 quo, inquit, exaltabitur inimicus meus super me? respice el exaudi me domine Deus meus, id est miserere et adiuua. Quam

116; xxii 63-64

117»?

117; xxii, 64-65

1180

118; xxii 66-07

nociua sane adloquia perfidorum ! Petrus inter Iudaeos uel hominem se nosse negauit quem inter condiscipulos Dei filium confessus erat. Sed nec in atrio Caiphae retentus poterat agere paenitentiam ? Egreditur foras ut ab impiorum concilio secretus pauidae negationis sordes liberis fletibus abluat. —Et uiri qui tenebant illum inludebant ei caedentes et uelauerunt eum et percutiebant faciem eus. Impleta est hoc loco prophetia quae ait : I» wirga percutient maxillam vudicis Israhel. Sed qui tunc caesus est colaphis Iudaeorum caeditur etiam nunc blasphemiis falsorum christianorum. Velauerunt autem eum non ut eorum ille scelera non uideat sed ut a se ipsi sicut quondam Moysi fecerunt faciem eius abscondant. Si enim crederent Moysi, crederent forsitan et domino. Quod uelamentum usque hodie manet super cor eorum non reuelatum nobis autem in Christum credentibus ablatum est. Neque enim frustra eo moriente welum templi scissum est medium. Et inierrogauerunt eum. dicentes : Prophetiza quis est qui te percussit. Et alia multa blasphemantes dicebant in eum. Haec quasiin contumeliam faciebant eius qui se a populis prophetam uoluerit haberi; sed ipso dispensante qui patitur omnia pro nobis fiunt ut sicut Petrus hortatur Christo in carne passo nos eadem cogitatione armemur. Et heretici autem uel Iudaei usque hodie qui Iesum Deum negant et mali catholici qui eum reprobis actibus exacerbantes uideri ab illo suas cogitationes et opera tenebrarum non autumant quasi ei illudentes aiunt : Prophetiza quis est qui te bercussit. Et ut factus est dies conuenerunt seniores plebis et principes sacerdotum et scribae et duxerunt illum in concilium swwum di1152 I Cor. xv, 34. 1159 Ps. 12, 5-4. 1161/1166 Beda, i5 Marc. (IV, 1173/ 1179). , 1168/1183 Beda, in Marc. (IV, 1101/1121). « 1169 Mich. v, 1. 1173 Ex. xxxiv, 35 ; II Cot. iii, 15. Ioh. v, 46. 1177 Luc. xxiii, 45.

1159 miserere B* E

1173 abscondat B

1181 habere B* E G*

PL 608

xxii, 60-71

393

119o Cenles : Si iu es Christus, dic nobis. Non ueritatem desiderabant

119; xxii, 67-68

1200

1205

sed calumniam praeparabant. Siquidem Christum hominem tantummodo de stirpe Dauid uenturum sperantes sicut ei interroganti alias ipsi responderunt hoc pro magno ab eo quaerebant ut si diceret, Ego sum Christus secundum quod illi solum sapiebant de semine Dauid, calumniarentur quod sibi adrogaret regiàm potestatem. . Et ait elis : S? uobis dixero, non credetis nihi ; s autem et interrogauero, non, respondebitis mihi neque dimilietis. Saepe illis dixerat Christum se esse uidelicet quando aiebat : Ego et pater unum swmaus ; et iterum : Opera quae ego facio in nomine patris mei haec testimonium perhibent de me, sed uos non creditis ; et cetera talia. Interrogauerat quoque quomodo dicerent Christum filium esse Dauid cum ipse Dauid in spiritu dominum suum illum uocauerit ut tali nimirum interrogatione prouocati discerent eum non solum uerum hominem quia filium Dauid sed etiam uerum Deum quia dominum esse Dauid. Verum illi neque dicenti credere sequendo neque interroganti respondere quaerendo neque eum qui innoxius appro- PL

batus est immunem dimittere uolebant. Qui autem semen 1210 Dauid calumniari quaerebant plus est quod audiunt. xxii, 69 Ex hoc autem erit filius hominis sedens a. dextris uirtutis Dei. Si ergo tibi in Christo o Iudaee pagane et heretice contemptus infirmitas et crux contumelia est, uide quia per haec filius hominis ad dexteram Dei patris sessurus et ex partu uirginis 1215 homo natus in sua cum caeli nubibus est maiestate uenturus.

Vnde et apostolus cum crucis abiecta descripsisset adiunxit dicens : Propter quod et Deus illum exaltawst et. donauit lla nomen quod est suber omne nomen ut in nomine Iesu omne genu flectatur caelestium et terrvestriwm et infernorum et omnis lingua 1220 confiteatur quia Iesus Christus 2n. gloria est Dei patris. xxli, 70 Dixerunt autem omnes : T'w ergo es filius Dei ? Qui ait : Vos dicitis quia ego sum. Ita responsionem temperat suam ut et uerum dicat et sermo eius calumniae non pateat. Maluit enim se Christum filium Dei probare quam dicere ut condemnandi 122; causa. tolleretur his qui quod obiciunt hoc ipsi fatentur. ixIL 7I At illi dixerunt : Quid adhuc desideramus testimonium ? Ipsi enim audiuimus de ore eius. Testimonium domini quod ipse se Christum et filium dixerit Dei in eo acceperunt quod ait, erit filius hominis sedens a dextris uirtutis Dei, et interroganti1199 Ioh. x, 30. 1200 Ioh. x, 25. 1202 Matth. xxii, 41-45. Beda, in Marc. (IV, 1066/1076). 1217 Philip. ii, 9-11.

1212/1220

1197 creditis 4d C D E G 1199 praedixerat C D aiebat quando 44 B E i2311a3d BC D E 1212 contentus D /* 1220 patris ozz. D 1225 ipsa BE 1229 ad B E 26

BEDA CXX

609

394

IN LVCAM VI

123o bus, T'« ergo es filius Dei, respondit, Vos dicitis quia ego sum. Sua se ergo sententia condemnant qui eum morti tradunt quem et oris et operis sui testimonio Deum esse cognoscunt. Condemnant et Arrianos qui uerba diuinae maiestatis nuntia clarificato iam post mortem domino nolunt intellegere quae 1255 eo uincto adhuc flagellatoque et inriso ipsi qui crucifixuri erant intellexere carnifices. XxlH, I Et surgens omnis multitudo eorum duxerunt lum ad. Pilaium, ut sermo Iesu compleretur quem de sua morte praedixit : Tradetur enim gentibus et inludetur et flagellabitur et conspuetur, 1240 et postquam flagellauerint occident eum. Gentibus quippe Romanis significat. Nam Pilatus Romanus erat eumque in Iudaeam Romani praesidem miserant cui crucifigendum tradunt dominum Iudaei qui se isto modo ab eius interfectione uelut alienos facere cupiunt non ut eorum innocentia sed ut de124; mentia monstretur.

xxiii, 2

1250

xxiii, 3

1255

1260

xxlii4 1265

Coeperunt autem. accusare allum dicentes : Hunc inuenimus subuerientem. gentem nostram et brohibentem tributa dare Caesari ei dicentem se Christum regem esse. Axguuntur impietatis Iudaei quod accusantes saluatorem ne falso quidem aliquid ueri simile quod ei obicere possint inueniunt. Et ideo sicut Marcus dicit : Conuenientia eorum testimonia non erant. Verum ipse ut nobis patientiae praebeat exemplum sicut ante uerberatus sic et modo accusatus silet ac reticet. Pilatus autem interrogauit eum dicens : Tw es rex Iudaeorum ? Át tlle respondens ait : Tw dicis. Eodem uerbo praesidi quo et principibus sacerdotum respondet ut propria sententia condemnentur. Et notandum quod duobus domino obiectis uidelicet et tributa Caesari dare prohiberet et se Christum regem diceret Pilatus de uno regni uerbo interrogandum putauit. Potuit enim fieri ut illud domini iudicium quod ait, Reddite Caesari quae Caesaris sunt et quae Dei sunt Deo, etiam Pilatum audisse contigerit ideoque causam hanc quasi apertum inuidorum mendacium nihili pendens solum hoc quod nesciebat quaesitu dignum duxerit. Ait auiem, Pilatus ad. principes sacerdotum et turbas : Nihil inuenio causae 1n, hoc homine. Hoc est quod ipse pridie quam pateretur inter alia discipulis ait : Venit enim $rinceps mundi huius et in me non habet quicquam. Sed quia princeps mundi, hoc est Pilatus, eum absoluit in quo nihil causae quam 1239 Luc. xviii, 32-35. Ioh. xiv, 3o.

1234 nolint erant G*

1251 Marc. xiv, 56.

1260 Luc. xx, 25.

1267

D G* 1235 crucifixi erant B*, crucifixerant B? E? G?, crucifixum 1236 intellegere C* D 1244 ut non B 1249 non C D

1288 Eadem B E quod D, quia /

1256 respondit B? J*

1257/12358 pos; uidelicet a44.

PL 610

xxii, 7I-xxiil, IO

1270

xxiii, 5

395 damnaret inuenit uide quid agant Iudaei qui non aequitatis amore uerum inuestigare sed inuidiae stimulo iustum damnare satagunt. At illi inualescebant dicentes : Commouet. bopulum docens

per uniuersam Iudaeam et incipiens a Galilea usque huc. Hic

1275 accusantium sermo magis et eum qui accusatur innoxium et eos qui accusant docet esse peruersos. Docuisse enim populum et a pristini temporis ignauia docendo commouisse talique actu a Galilea usque ad Iudaeam, hoc est totam a fine usque ad finem terram repromissionis, pertransisse non criminis sed 1280 indicium constat esse uirtutis. Potuit namque aliquis amator domini sicut etiam fecit eandem sententiam laudis loco ponere dicendo auditoribus bonis : Vos scitis quod factum est uerbum per wuniuersam. Iudaeam incipiens enim a Galilea fost baptismum quod braedicauit Iohannes Iesum a Nazareth, et cetera. 1285 Denique Pilatus nec interrogandum de hoc ratus saluatorem se magis ipsum nacta occasione cupit ab eo iudicando liberum reddere nam sequitur : | xxiii, 6-7 Pilatus auiem. audiens Galileam inierrogauwit sí homo Galileus esset. Et ut cognowit quod de Herodis potestate est remisit 1290 eum ad. Herodem quà et ipse Hierosolimis erat illis diebus. Pilatus quidem ne contra eum quem insontem et propter inuidiam traditum cognouerat sententiam dare cogeretur Herodi eum misit audiendum ut ipse potius eum qui eius patriae tetrarches existebat uel absolueret uel puniret. Verum diuina 129j prouidentia ne qua Iudaeis excusatio remaneret quasi non ipsi sed Romani Christum crucifixerint Herodes quoque qui natu et religione erat Iudaeus cum exercitu:suo quid de illo senserit est ostentare permissus. Simul et impietas utriusque prouinciae Iudaeae scilicet in qua natus et Galileae in qua nu1300 tritus est et conuersatus in eius necem conspirantis ostenditur. Herodes autem wisu Iesu gauisus est ualde ; erat enim cupiens xxiii, 8-9 ex multo tempore widere illum eo quod audiret multa de llo et sperabat signum aliquod widere ab eo fieri. Interrogabat autem illum multis sermonibus ; at ipse nihil illi respondebat. Tacust 1595 et nihil fecit quia nec illius crudelitas merebatur uidere diuina el dominus iactantiam declinabat. Et fortasse Àn Herode omnes impii significantur qui, si legi non crediderint et. prophetis, marabilia Christi opera in euangelio quoque widere non possint. Stabant eliam rincibes sacerdotum ei scribae constanter xxil, IO 1282 Act. x, 36-38.

1304/1308 Ambr., exp. eu. s. Lac. (CC XIV, X, 944-948).

1273 commouit P? 1280 amator que 1372 oz. D (ria folia desunt) 1286 nata B? (-c- iz ras.) E, necta J 1293 tethtarces B E 1296 crucifixerunt B* EG* 1299 qui B E 1300 conspirantes B E 1307 lege B E crediderunt G

PL: 611

396

IN LVCAM VI

15310 accusantes eum. Accusantibus se principibus sacerdotum et scribis dominus apud Pilatum pauca apud Herodem nulla respondit xe uidelicet crimen diluens dimatteretur a. praeside et crucis utilitas differretur. Nam et iustum profecto erat ut Pilato qui inuitus ferebat sententiam aliqua in parte responderet He131; Iodem uero ceterosque Iudaeorum optimates quia contra legis suae decreta innoxium condemnabant indignos per omnia suo sermone duceret. Propter illa ergo quamuis respondere noluit ad hoc data est de agno similitudo ut in suo silentio non reus sed innocens haberetur. Vbi enim tacebat quasi agnus toto pro 1320 grege immolandus patientiam praestabat ubi uero respondebat quasi pastor bonus pro creditis sibi ouibus contra luporum latronumque insidias pugnabat. xxiil, II

Sprewit autem illum. Herodes cum exercitu suo et inlusit 4n-

dutum ueste alba et remisit ad Pilatum. Quod ueste alba ànduitur 132; 4mmaculatae dat indicia passionis quoniam agnus Dei immaculatus totius mundi sit peccata ablaturus. Qui enim in ueste alba spretus et inlusus ipse in casta carne est passus et sepultus. Aliter. Quod hic alba iuxta uero alios euangelistas purpurea uel coccinea ueste indutus inluditur geminum martyrii genus 1330 quo per sanctae ecclesiae passiones adornatur exprimit. Quae et innocuam eiusdem domini ac sponsi sui mortem mirata, Dilectus, inquit, meus candidus et rubicundus, candidus scilicet

xxili, I2

actione rubicundus sanguine. Et ipse uariis membrorum suorum flosculis uernans in pace lilia gignit in bello rosas. 135;

Etfacti sunt amici Herodes et Pilatus in ipsa die ; nam antea

inimici erant ad inuicem. Hoc nefandissimum Herodis et Pilati foedus quod in occidendo Christo pepigerunt hactenus eorum uelut hereditario iure successores custodiunt quando gentiles et Iudaei sicut genere et religione ita etiam mente dissidentes 134o in christianis tamen persequendis Christique in eis fide perimenda consentiunt. xxiii, I3 Pilatus autem conuocatis principibus sacerdotum et magistratibus et plebe dixit ad eos. Quantum dimittendi Iesu studium gerat Pilatus attende. Primo accusantibus sacerdotum prin1345 cipibus nihil se in eo causae dicit inuenisse. Deinde illis in

coepto persistentibus mittit ad Herodem ut si uel ille quid in eo sceleris inuenire possit an forte dimittendum decernere uelit exploret. Postremo et huius agnita uoluntate nec inuento in Iesu facinore etiam plebis cui unum dimittere per pascha 15550 consueuerat sententiam quaerit. Iterum quoque ac tertio PL6:2 1312/1313 Hieron., /n Mat£b. (PL XXVI, 214 B). 1324/1326 Ambr., exp. ez. s. Luc. (CC XIV, X, 967-970). 1328 Matth. xxvii, 28'; Marc. xv, 17 ; Ioh. xix, 2. 1332 Cant. v, 1o.

1314 responderent B E

1348 Postrema

B

EG J

Xxxili, IO-2I

397

dimittere illum uolens interrogat. Sed quo curiosius auxiliatorem dimittendi Iesum quem non repperit quaerit eo criminoSlores eos quos unanimiter eius mortem desiderantes repperit xxlil,

14

xxlil,

15

arguit.

1555

|1360

1365

xxili, I6 1570

xxill, 17 xxiil,

18-19

1575

1380

1585

xxlil, 20-21

1390

Obtulistis mihi hominem hunc quasi auertentem topulum ; ecce ego coram wobis anterrogans nullam causam inuenzo in. homine 1sto ex his in quibus eum accusatis. Haec dicendo Pilatus absoluit quidem Iesum quem reprobauit insontem sed ut implerentur scripturae quem absoluit iudicio crucifixit mysterio. Sed neque Herodes, nam remisi uos ad illum, et ecce nihil dignum morte actum est ei. Audi caece Iudaee, audi crudelis pagane. Pilatus ipse fatetur neque se neque Herodem dignum quid morte in Christo repperisse sed tantum in occidendo uel inludendo innoxio alienae crudelitatis obtemperasse clamoribus. Pereant ergo scripta quae tanto post tempore contra Christum composita non illum apud Pilatum magicae artis accusatum sed uos apud dominum perfidiae et falsitatis accusandos esse demonstrant. Emendatum ergo illum dimittam. Flagris illum et ludibriis quantum ipsi iubetis dum modo innoxium sanguinem non sitiatis afficiam. Necesse autem habebat dimittere eis ber diem festum unum. Necesse habebat non imperiali legis sanctione sed annua gentis cui per talia placere gaudebat consuetudine deuinctus. Exclamawit autem. simul uniuersa turba dicens : Tolle hunc et dimitte nobis Barraban ; quà erat propter seditionem quandam factam. in ciuitate et homicidium missus in. carcerem. Haeret Iudaeis usque hodie sua petitio quam tanto labore impetrarunt. Quia enim data sibi optione pro Iesu latronem pro saluatore interfectorem pro datore uitae elegerunt ademptorem merito salutem uitamque perdiderunt et latrociniis se ac seditionibus in tantum submerserunt ut et patriam regnumque suum quod plus Christo amauere perdiderint et hactenus eam quam uendidere uel animae uel corporis libertatem recipere non meruerint. Iterum. autem Pilatus locutus est ad illos uolens dimittere Iesum. At illi subclamabant dicentes : Crucifige crucifige eum. Quanta perfidorum crudelitas quae non solum occidere innocentem sed et pessimo genere mortis occidere, hoc est crucifigere, desiderat. Pendentes enim in ligno crucifixi clauibus ad lignum pedibus manibusque confixi producta morte necaban1377/1385 Beda, i& Mare. (IV, 1206/1213).

1358 impleatur B* E, impleretur B? J 1359 scriptura B? J 1376 Barabban 4A ], Baraban C, Batrabban G 1380 ademptorem] ereptorem C! D 1391 negabantur B* E*

398

IN LVCAM VI

tur et diu uiuebatur in cruce non quia longior uita eligebatur sed quia mors ipsa protendebatur ne dolor citius finiretur. Verum ipse de morte pessima occidit omnem mortem. Pessima enim erat non intellegentibus Iudaeis nam a domino electa erat. Ipsam enim crucem suam signum habiturus erat ipsam crucem de diabolo superato tamquam tropheum in frontibus fidelium positurus ut diceret apostolus : M?hi autem, absit gloriari nisi in cruce domini nostri Iesu Christi per quem mihi 1400 ?3nund'us crucifixus est et ego mundo. Ille autem tertio. dixit ad ?llos : Quid enim mali fecit aste ? PL xxiii, 22 13595

nullam causam mortis inuenio in eo ; corripiam ergo illum et

dimitiam. Hanc correptionem qua populo satisfacere ne usque ad crucifigendum saluatorem saeuirent summopere quaerebat 1405 non modo eum obtulisse rogitando sed etiam deridendo et flagellando nefandorum desideriis exhibuisse et uerba euangelistae Iohannis et ipsa testatur columna cui alligatur. Ille qui soluere compeditos solet plena Deo membra uerberibus subdidit. Quae uidelicet columna in ecclesia montis Sion posita 1410 dominici cruoris usque hodie cernentibus uestigia certa demonstrat. Sed haec licet agat Pilatus quid insatiabilis sacrilegorum furor concupiscat attende. xxiii, 23 At illi instabant uocibus magnis bostulantes ut crucifigeretur, et inualescebant uoces eorum. Quia. totam accusationem quam I415 aduersus dominum detulerant crebra ac sollicita Pilati interrogatione uidebant euacuatam tandem impudici ad solas se preces conuertunt ut quod criminando et quasi ratiocinando nequiuerant iam postulando et uociferando perficiant. Quem exinde ordinem saeuiendi etiam beatorum martyrum persecu1420 tores tenuisse satis ecclesiastica demonstrat historia. Xxiii,24-25 ..Et Pilatus adiudicawit fieri betitionem eorum. Dimisit autem

1425

4lis eum qui propter homicidium et seditionem missus fuerat ?n carcerem quem petebant Iesum uero tradidit uoluntati eorum. Latro seditiosus et homicidiorum auctor dimissus est populo Iudaeorum, id est diabolus qui iam olim patria Iucis ob culpam superbiae depulsus et in tenebrarum fuerat carcerem missus, atque ideo Iudaei Pacem habere non fossunt quia seditionum principem quam dominum eligere maluerunt. Quia uero Barrabas filius patris uel filius magistri eorum interpretatur po1398 Gal. vi, 14. 1407 Ioh. xix, 1-5. 1409 Beda, de loc. sanc. (CSEL, XXXIX, 506, 20-21). 1424/1428 Hieron., /& Mattb. (PL XXVI, 216 A). 1429 Hieron., 7oz;. (CC LX XII, 142, 13).

1392 uidebatur B* E G, uidebantur B? 1398 autem oz. B C 1407 calumnia BE . 1408 solet] soluit B* E,solitus fuit B?,soluet G* — 1413 At usque 1539

colligit oz. E

1427 Iudaeo B*

1416 50;; tandem a4. tamen

D

1418 nequiuerat B*

613

xxlii, 21-28

UR

399

143o test antichristi typum gerere quem illi quibus dicitur, Vos ex patre diabolo estis, uero Dei filio sunt praelaturi. Filius autem diaboli antichristus non ab ipso nascendo sed sicut ceteri peccatores illum imitando uocatur.

xxiil, 26

Et cum

ducerent

eum

adprehenderunt.

Simonem.

quendam

1455 Cyrenensem uenientem de willa et imposuerunt illi crucem porlare post Iesum. lohannes euangelista narrat ipsum dominum sibi baiulasse crucem. Vnde intellegitur primo a domino crucem portatam ac deinde Simoni quem forte exeuntes obuium habuerunt impositam congruo satis ordine mysterii quia ipse 1440 fassus est pro nobis relinquens nobis exemplum ut sequamur uestigia eius. Qui bene crucem post Iesum portasse describitur iuxta quod ipse praecepit : £1 tollat crucem suam et sequatur me. Et quia Simon iste non Hierosolimita sed Cyreneus esse perhibetur, Cyrene enim Lybiae ciuitas est sicut in actibus 1445 apostolorum legimus, recte per eum populi gentium designantur qui quondam peregrini et hospites testamentorum nunc oboediendo fidei ciues sunt et domestici Dei et sicut alibi dicitur heredes quidem Det coheredes autem. Christi. Vnde pulchre Simon oboediens Cyrene heres interpretatur. Nec prae- PL 145 tereundum quod Simon de uilla uenisse refertur. Villa enim 614 Graece sáyos uocatur a qua pagani nomen trahunt eo quod a ciuitate Dei alieni et quasi urbanae sint conuersationis ignari. Sed de pago Simon egrediens crucem portat post Iesum cum populus nationum paganis ritibus derelictis uestigia 145; dominicae passionis oboedienter amplectitur. xxiii, 27-28 .Sequebatur autem. illum multa turba populi eti. mulierum quae plangebant et lamentabantur eum. Conuersus autem ad illas lesus dixit. Multa simul turba crucem domini sed non una eademque mente sequebatur nam populus quidem ut cuius 1460 mortem impetrauerat morientem laetus aspiceret mulieres uero ut quem uiuere desiderabant moriturum morientem et mortuum plorarent. Non autem ideo solus mulierum planctus eum sequebatur quia non innumerus etiam credentium uirorum coetus de eius erat passione maestissimus sed quia fe1465 mineus quasi contemptibilior sexus liberius poterat praesentibus sacerdotum principibus et magistratibus quid contra eos senserit ostentare. Verum quia «owit dominus qui sunt evus praetermissa iam furentis populi turba ad amantes plangentesque se feminas oculos et ora conuertit dicens : 1430 Ioh. viii, 44. 1436 Ioh. xix, 17. 1436/1439 Hieron., /n Maz;b. (PL XXVI, 217 B). 1430/1455 Beda, i5 Mare. (IV, 1315/1335). 1440 I Pet. ii, 21. 1442 Matth. xvi, 24.

17.

1444 Act. ii, 10.

1446 Eph. ii, 19.

1449 Hieron., 707. (CC LXXII, 148, 4; 144, 29-30).

1435 Cerenensem B*

1439 congrua B* G*

— 1448 Rom. viii,

1467 II Tim. ii, 19.

400 1470

IN LVCAM VI

Filiae Hierusalem nolite flere super me sed super uos vpsas flete et super filios uestros. Ne me, inquit, moriturum lamente-

147;

1480

1485

xxiii,29-30

mini cuius cita resurrectio mortem soluere potest cuius mors et omnem mortem et ipsum mortis destructura est auctorem ; uos potius ipsas uestramque progeniem ne in meae crucis ultionem cum perfidis aeterna morte damnemini dignis lacrimarum fontibus abluite. Notandumque cum filias Hierusalem appellat quod non solae quae cum eo uenerant a Galilea sed et eiusdem urbis ciues ei mulieres adhaeserint. Et nunc quoque quasi immolandum Iesum duplex turba prosequitur cum eius passionis historiam alii tamquam risu dignas fabulas alii lacrimantibus ut decet oculis legunt audiunt recolunt eius carnis sanguinisque mysteria hi quasi uiles communesque escas illi pectore tanta re digno percipiunt. Sed dominus ubi cor contritum et humiliatum respicit mox addita salutiferae compunctionis gratia unde gratius dulcius uberius flere debeat magister sedulus et blandus consolator inrogat. |Quia ecce wemient dies in quibus dicent : Beatae steriles et uentres quae non genuerunt et ubera quae non lactauerunt. Tunc

incipient dicere montibus, Cadite super nos, et collibus, Operite 149» ^os. Dies uenturae a Romanis obsidionis et captiuitatis significat de quibus superius inter alia discipulis ait, T'wnc qui in Iudaea sunt fugiant in montes, et paulo post, Vae autem jraegnantibus el mutrientibus in illis diebus, quia et naturale est inminente captiuitate hostilique per agros urbesque clade 1495 feruente cunctos qui euadere queant alta quaeque uel abdita quibus abscondantur refugia conquirere. Et specialiter refert Iosephus insistentibus sibi Romanis Iudaeos cauernas certatim montium colliumque petisse speluncas ita ut semet PL ipsum testetur munitiore quodam destructae urbis Iotapatae 6:5 15oo in speleo cum quadraginta comitibus proditum inuentum atque ab hostibus captum. Potest autem et ex superfluo quod beatificandos dicit steriles et non parientes de his intellegi qui se ipsos in utrolibet sexu casírauerunt Propter regnum caelorum ; montibusque

et collibus dici, Cadite swper nos et

1505 operite nos, cum quilibet suae fragilitatis memores ingruente temptationum articulo sublimium quorumque uel ipsa uirginitate uel martyrio uel quacumque alia uirtute uirorum quaesierint exemplis monitis et precibus defendi. Xxili, 31 Quia si in uiridi ligno haec faciunt, in arido quid fiet ? Viride 1510 lignum se ipsum suosque electos aridum uero impios et pecca1491 Matth. xxiv, 16, 19. Matth. xix, 12.

1497 Ioseph., 5e//. IuZ. III, 7, 55-8, 8. :

1503

1470 sed] et B*— 1476 cum] quod B? 147? solet B — 1492 fugient B? in] ad G 1497 cauetnos B* 1502 aperientes B 1507 quaesierit B, quaesie-

runt D

1509 pris; in oz. B E

xxiii, 28-33

1515

xxlii, 32 1520

xxiii33152;

tores significat. Si ergo ipse, inquit, qui peccatum non feci qui lignum uitae merito appellatus fructus gratiae duodenos per singulos menses adfero sine igne passionis a mundo non exeo, quid putas eos manere tormenti qui fructibus uacui ipsum insuper uitae lignum flammis dare non timent ? Si nunc est tempus ut incipiat iudicium de domo Dei e omnes qui uolunt pie wiuere in. Christo persecutionem batiuntur, qui finis eorum qui non credunt euangelio Dei ? Ducebantur autem et alii duo nequam cum eo ut interficereniur, ut impleretur quod ait : Et cum iniquis deputatus est. Sed ille cum iniquis deputatus est in morte ut iniquos iustificaret in resurrectione qui cum 4n forma Dei esset propter homines homo factus est ut in hominibus jotestatem daret filios Dei fient.

Et postquam uenerunt in locum. qui uocatur Caluariae ibi crucifixerunt. eum. Extra. urbem. Hierusalem et foris portam loca erant in quibus iruncabantur cajnüta damnatorum et Caluariae, id est decollatorum,

1530

40I

sumgpsere

nomen.

Propterea.

autem

ibi crucifixus est dominus wt ubi prius erat area damnatorum erigerentur uexilla martyrii et quo modo bro nobis maledictum crucis factus est et flagellatus et crucifixus sic ro omniwm sa-

1555

1540

1545

lute quasi noxius inter noxios crucifigiur ut ubi abundawit $eccatum superabundet gratia. Qualiter sane dominus in cruce sit positus quidue eadem sacratissimi corporis positio regalis in se typi contineat Sedulius in paschali carmine pulchre uersibus dixit : Neue quis ignoret speciem crucis esse colendam Quae dominum portauit ouans ratione potentà Quattuor inde plagas quadrati colligit orbis Splendidus auctoris de uertice fulget eous Occiduo sacrae lambuntur sidere plantae Arcton dextra tenet medium laeua erigit axem Cunctaque de membris uiuit natura creantis Et cruce complexum Christus regit undique mundum. Moralem quoque sacrosanctae crucis figuram describit apostoIus ubi ait : Zn caritate radicati et fundati ut possitis compre-

1522 Philip. ii, 6. 1520 Marc. xv, 28 ; Luc. xxii, 37. 1516 II Tim. iii, 12. 1529/1533 Hieron., in Mattb. (PL XXVI, 217 C) ; Beda, in 1523 Ioh. i, 12.

1537/1544 Sedul., pascbal. carm. 1532 Rom. v, 20. Marc. (IV, 1337/1342). 1546/1568 Beda, in Marc. 1546 Eph. iii, 17-19. V, 188-195 (CSEL X, 128). (IV, 1385/1398) ; Aug., /ract. in Iob. (CC XXXVI, 657, 5-20).

1529 igno B*, ignominia B? 1513 mentes B E 1511 fecit D G ]* 1532 crucifigatur B* E, 1530 martytum 44 B E areae B? erant B? 1542 tenent B E 1538 Qui B* E 15385 pascalis B crucifigetur D?

402

A 155o

155;

1560

156; V

IN LVCAM VI

hendere cum omnibus sanctis quae sit latitudo et longitudo altitudo et profundum. cognoscere etiam. supereminentem, scientiae caritatem Christi. In latitudine quippe bona opera caritatis significat in longitudine perseuerantiam sanctae conuersationis usque in finem in altitudine spem caelestium prae- PL miorum in profundo inscrutabilia iudicia Dei unde ista gratia 61:6 in homines uenit. Et haec ita coaptantur sacramento crucis ut in latitudine accipiatur trauersum lignum quo extenduntur manus propter operum significationem in longitudine ab ipso usque in terram ubi totum corpus crucifixum stare uidetur quod significat persistere, hoc est longanimiter permanere, in altitudine ab ipso trauerso ligno sursum uersus quod ad caput eminet propter expectationem supernorum ne illa opera bona atque in eis perseuerantia propter beneficia Dei terrena ac temporalia facienda credantur sed potius propter illud quod desuper sempiternum sperat fides quae per dilectionem operatur in profundo autem pars illa ligni quae in terrae abdita defixa latet sed inde consurgit illud omne quod eminet sicut ex occulta Dei uoluntate uocatur homo ad participationem tan-

tae gratiae alius sic alius autem sic supereminentem uero scientiae caritatem Christi eam profecto ubi pax illa est quae praecellit omnem intellectum. Et latrones unum a dextris et alium a sinistris. Latrones qui 157» cum domino sunt hinc inde crucifixi significant eos qui sub fide et confessione Christi uel agonem martyrii uel quae continentiae artioris instituta subeunt. Sed quotquot haec pro aeterna solum caelestique gloria gerunt hi profecto dextri latronis merito et fide designantur. At qui uel humanae lau1575 dis intuitu uel qualibet minus digna intentione saeculo abrenuntiant non immerito blasphematoris et sinistri latronis mentem et actus imitantur de qualibus dicit apostolus : S2 £radidero corbus meum ut ardeam, si dedero omnes facultates meas in cibos bauperum, si alia multa fecero, caritatem autem non 1580 habeam, nihil mihi prodest. At uero beati qui persecutionem PURHIEHT propter iustitiam. quoniam ipsorum est regnum caeorum.

xxiii, 34

lesus autem dicebat : Pater dimitlle illis ; nom enim sciunt

quid faciunt. Quia Lucas per uituli typum sacerdotium Christi 1585 scribere disposuit recte apud eum dominus et pro persecutoribus suis iure sacerdotis intercedit et eodem munere latroni 1562 Gal. v, 6. 1566 I Cor. vii, 7. 1567 Philip. iv, 7. 1569/1582 Beda, in Marc. (IV, 1443/1457). 1577 I Cor. xiii, 5. 1580 Matth. v, 10.

1555 longitudinem B E 1565 euocatur B 1867 profectu B E* ad(b;)B E — 1571qui B G* J— 15886 etom. J proom. ABE

1569

xxlil, 33-35

1590

1595

xxili,

34-35

1600

1605

confitenti paradisi ianuam pandit. Neque enim putandum est eum haec patrem frustra orasse sed in eis nimirum qui post eius passionem credidere quod orabat impetrasse. Notandum sane quod non pro eis qui liuoris ac superbiae stimulis accensi quem filium Dei intellexere crucifigere quam confiteri maluerunt sed pro eis utique qui zelum Dei habentes sed non secundum scientiam nesciere quod fecerunt patri preces obtulerit. Sed et Iohannes apostolus dicit : Es? peccatum ad mortem, non $ro illo dico uí roget quis. Imitare ergo dominum tuum pro inimicis intercede et, si necdum potes, saltim caue ne contra

illos orare praesumas. Sic etenim cotidianis profectibus auctus et ad illud quandoque domino iuuante peruenies ut etiam pro illis intercedere possis. Diwidenies uero uestimenia eius miserunt sortes. Et stabat PL $opulus spectans. Haec euangelista Iohannes plenius exponit 617 quia scilicet milites cetera in quattuor partes iuxta suum numerum diuidentes de tunica quae ?nconsutilis erat desuper coniexia jer totum sortem miserunt. Qwadripertiia autem uestis domini quadripertitam eius figurauit ecclesiam toto scilicet qui quattuor partibus constat terrarum orbe diffusam et omnibus

1610

1615

1620

403

eisdem partibus aequaliter, id est concorditer, distri-

butam. Tunica uero illa sortita omnium partium significat umitatem quae caritatis winculo continetur. Sà enim caritas juxta apostolum et swpereminentiorem habet. uiam. et. supereminet scientiae e super omnia braecepia est, merito uestis qua significatur desuper contexta perhibetur. In. sorie autem. quid. miss Dei gratia commendata est ? Sic quippe in uno ad omnes peruenit cum sors omnibus blacuit quia et Dei gratia in unitate ad ommes peruenit el cum sors mittitur non personae cuiusque uel meritis sed occulto Dei 4udicio ceditur. Et deridebant illum principes cum. eis dicentes : Altos saluos fecit se saluum faciat, si hic est Christus Dei electus. Etiam nolentes. confitentur brincipes et populi. Iudaeorum. quod. alios saluos fecerit. Itaque uestra uos condemnat sententia. Qui entm alios saluos fecit utique, si uellet, se ipsum saluare poterat. Se saluum [aciat, inquiunt, si hic est Christus Dei electus. Immo

1625

ideo se saluum facere de cruce descendendo noluit quia ipse est Christus Dei electus. Nam qui ideo uenit ut pro nobis crucifigeretur ideo se ipsum saluare de cruce descendendo 1601/1616 Beda, /7 Marr. (IV, 1561/1376). 139411Ioh.v,:6. 1592 Rom.x,2. 1604/1616 Aug., zracz. in Iob. (CC XXXVI, 656, 2-6, 1602 Ioh. xix, 23-24. 1618/1621 Hieron., Eph. iii, 19. 1610 I Cor. xii, 31. 9-17 ; 657, 20-34). in Mattb. (PL XXVI, 219 B) ; Beda, i» Marr. (IV, 1460/1462). 1589 credere C* D

1595 quis] qui si uis D 1603 dein B* auctis D

1591 confitetre

B E

1593 nescire .4 D E G* J

post posterius pro add. et sup. B* 1621 saluos alios B E

1597 actus B E,

404

IN LVCAM VI

neglexit quia cum ceteris peccatoribus etiam illos qui crucifixere saluare moriendo curauit. xxiii 36-37

Inludebant autem et milites accedentes et acetum. offerentes illi dicentes : Si tu es rex Iudaeorum, saluum te fac. Acetum 1650 ipsi erant Iudaei degenerantes a uino patriarcharum et prophetarum. Quo uidelicet aceto milites dominum potauerunt quem eorum suggestione morti tradiderunt. Et notandum quod Iu-

daei uocabulum Christi et filii Dei scripturae sibi auctoritate creditum blasphemantes irrident. Milites uero utpote scriptu1655 rarum nescii non Christo Dei electo sed regi Iudaeorum insultant.

Erat autem et superscriptio scripta super illum litteris Graecis ei Latinis et Hebrascis : Hic est vex Iudaeorum. Pulchre titulus qui Christum regem testetur non infra sed supra crucem po1640 nitur quia licet in cruce pro nobis hominis infirmitate dolebat super crucem tamen regis maiestate fulgebat. Qui apte etiam quia rex simul et sacerdos est cum eximiam patri suae carnis hostiam in altari crucis offerret regis quoque qua praeditus erat titulo dignitatem praetendit ut cunctis legere, hoc est 1645 audire et credere, uolentibus innotescat quia suum per crucem non perdiderit sed confirmarit potius et corroborarit imperium. Vnde et apostolus cum ignominiam crucis descripsisset adiunxit : Propter quod et Deus illum exaltauit et donawit tlli nomen quod est super omne nomen, et cetera. Nam quod hoc 1650 nomen Hebraice Graece et Latine scriptum erat hoc est quod idem apostolus subsecutus adnectit : Et omnis lingua confiteatur quia Iesus Christus n gloria est Dei patris. Quantum uero ad litteram Aae tres linguae ibi brae ceteris eminebant Hebraea propter Iudaeos in lege gloriantes Graeca ropter gentium sa1655 pientes Latina bropter Romanos multis ac baene omnibus iam iunc gentibus vmperanies. Velint nolint ergo Iudaei omne mundi regnum omnis mundana sapientia omnia diuinae legis

xxili, 38

A V

sacramenta testantur quia Iesus rex Iudaeorum est, hoc est

xxiii,391660

imperator credentium et confitentium Deum. Vnus autem de his qui pendebant latronibus blasphemabat eum, dicens : Si tu es Christus, saluum fac temet ipsum et nos. Mouet forte aliquos quomodo alii euangelistae dicant latrones

1629/1631 Aug., /racz. in Iob. (CC XXXVI, 659, 18-660, 20) ; Beda, in Marr. (IV, 1558/1559). 1639 Ambr., exp. eu. s. Luc. (CC XIV, X, 1056). 1641/1647 Beda, i5 Marr. (IV, 1436/1441). 1648 Philip. ii, 9. 1651 Philip. ii, 1r. 1653/1656 Aug., /racz. in Iob. (CC XXXVI, 655, 6-10).

1626 5057 qui add. eum sup. B? crucifigete B* C* D E 1631 milites oz. C D 416432lare B — 1646 confitmaret C D J — cotroboraret C D J 164 1659 confitendum B E* et og. B E

PL 618

xxiii, 35-43

405

qui crucifixi erant cum eo conuiciatos ei quando quidem unus eorum comuiciatus est secundwm Lucae testimonvwm. alter. et 1665 conpescuit eum, et in Deum credidit. Sed intellegamus eos brewiter praestringentes hunc locum. bluralem numerum ro singulari posuisse sicut in epistola ad Hebraeos legimus pluraliter dicium, Clauserunt ora leonum, cum solus Danihel significari intellegatur, et pluraliter dictum, Secti sunt, cum de solo Esaia

1670 tradatur ; in. psalmo etiam, quod dictum est, Adsteterunt reges lerrae et principes conuenerunt in. unum, pluralem numerum pro singulari bositum 1n actibus apostolorum inuenitur, nam reges propier Herodem principes bropter Pilatum intellexerunt qui lestimonitum eiusdem psalmi adhibuerunt. Quid autem adu1675 sitatius uerbi gratia quam ut dicat aliquis, Et rustici mihi insultant, eliam si unus ansultet ?

xxiii, 40-42

Respondens auiem alter increpabat illum dicens : Neque tu tmes Deum quod, in eadem damnatione es, et nos quidem iuste nam digna factis recipimus, hic uero nihil mali gessit. Et dicebat 1680 ad Iesum : Domine memento mei cum ueneris in regnum tuum. Quis huius latronis animum non miretur ? immo iuuantis eum domini gratiam quis digne miretur digne gratiarum actione ueneretur ? In cruce claui manus eius pedesque ligauerunt nihilque in eo a poenis liberum nisi cor et lingua remanserat, 168; inspirante Deo totum illi obtulit quod in se liberum inuenit ut iuxta hoc quod scriptum est corde crederet ad vustitiam ore confiteretur ad salutem. In corde autem fidelium tres summopere manere uirtutes testatur apostolus dicens : Nwnc auiem manet fides spes caritas. Quas cunctas subita repletus 169o gratia et accepit latro et seruauit in cruce. Fidem namque habuit qui regnaturum dominum credidit quem secum pariter morientem uidit spem habuit qui regni eius aditum postulauit caritatem quoque in morte sua uiuaciter tenuit qui fratrem et conlatronem pro simili scelere morientem et de iniquitate 1695 sua arguit et ei uitam quam cognouerat praedicauit. Ille qui talis ad crucem uenit ex culpa ecce qualis a cruce recedit ex gratia. Confitebatur dominum quem uidebat secum humana PL infirmitate morientem quando negabant apostoli eum quem 619 miracula uiderant diuina uirtute facientem. xxiii431700 Et dixit illi Iesus : Amen dico tibi : Hodie mecum eris in 1663/1676 Aug., de cons. eu. (CSEL, XLIII, 340, 2-17, 19-21) ; Beda, i2 Marre. (IV, 1468/1477). 1668 Hebr. xi, 35. 1669 Hebr.xi, 37. ^ 16070 Ps.2,2. 10672 Act. iv, 26-27. 1683/1699 Gregorius ? 1686 Rom. x, 1o. 1688 I Cor. X11, 12.

1663/1664 quidem unus eorum quando 44 B E, unus eotum quidem quando G J 1679 recepimus 74, tecipiamus B* E G 1683 in ctuce] Gregorius) add. in marg. B E 1684 liberis B E, oz. J 1686 crederit B E 1689 manent D G? J 1699 facientem] (G)R«4egotius» add. in zarg. B C D E

406

IN LVCAM VI

paradiso. Pulcherrimum. affectandae quod tam cito latroni uenia relaxatur $recatio. Semper enim plus dominus enim rogabat ut memor sut fuisset 1705

conuersationis exemplum et uberior est gratia quam tribuit quam rogatur. Ille dominus cum. uenisset. an.

regnum suum, dominus autem ait : Amen dico tibi, Hodie me-

cum. eris in paradiso. Vita est enim esse cum Christo quia ubi Christus ibi vegnum. Quidam duos latrones cum domino crucifixos duobus baptizatorum generibus coaptant. Qwicwmque enim baptizati sumus in. Christo Iesu in morte ipsius baptizati 1710 sumus. Ambo namque similes crucifixi sed unus in cruce blasphemus peior alter est confessione martyr effectus. Quia per baptismum quo cum peccatores essemus abluimur alii dum Deum in carne passum fide spe et caritate laudant coronantur, alii dum aut fidem aut opera baptismi habere rennuunt 1715 dono quod accepere priuantur. xxiii, 44-45 Erat autem fere hora sexta, et tenebrae factae sunt in uniuersa. lerra usque 1n horam nonam, et obscuratus est sol. Clarissimum mundi lumen retraxit radios suos ne aut pendentem uideret dominum aut impii blasphemantes sua luce fruerentur. Et notan1720 dum quod dominus sexta hora, hoc est recessuro a centro M

mundi sole, crucifixus sit diluculo autem, hoc est oriente iam

1725

1730

1755

sole, resurrectionis suae mysteria celebrarit. Statu enim temporis signauit quod effectu operis exhibuit quia mortuus est propter peccata nostra et resurrexit propter iustificationem nosiram. Nam et Adam peccante scriptum est quod audierit uocem. domini Dei deambulantis in baradiso ad auram post meridiem, post meridiem namque inclinata luce fidei, ad auram uero refrigescente feruore caritatis, deambulans autem audiebatur quia ab homine peccante recesserat. Rationis igitur ordo poscebat ut eodem temporis articulo quo tunc Adae peccanti obcluserat nunc latroni paenitenti dominus paradisi januam panderet. Et uelum templi scissum est medium. Hoc exspirante domino factum est sicut Matheus Marcusque contestantur sed Lucas praeoccupando narrauit uolens enim miraculum miraculo adiungere cum dixisset, Sol obscuratus est, continuo subiungen-

dum existimauit, Ef uelum templi scissum est medium. Scinditur autem uelum templi ut archa testamenti et omnia legis sacramenta

quae prius tegebantur appareant

atque ad po-

1701/1707 Ambr., exp. eu. s. Luc. (CC XIV, X, 1123-1129). 1708 Rom. vi, 5. 1717/1719 Hieron., in Mazzb. (PL XXVI, 220 B). 1717/1732 Beda, i» Marr.

(IV, 1506/1521).

| 1723 Rom.iv,25.

1726 Gen.iii, 8. — 1734 Matth, xxvii,

51 ; Marc. xv, 38. 1737/1740 Hieron., /n Maz£b. (PL XXVI, 221 B). 1744 Beda, /" Marr. (IV, 1586/1593). ;

1737/

1702 gratia quam] grtatiorque B 1703 praedicatio C D 1710 simul B? 1711 Qui D 1712 quod AB E 1714 baptismum B E G* 1729 prius 1733 expirante 4 BE J meridiem] meridiam B E*

xxili, 43-48

».

407

1740 pulum transeant nationum. Ante etenim dictum fuerat : Notus in Iudaea Deus in Israhel magnum nomen eius ; nunc autem : Exaltare super caelos Deus et super omnem, inquit, terram gloria tua ; et in euangelio prius dixit : Im «am gentium ne abieritis ; post passionem uero : Euntes docete omnes gentes.

xxii,40174;

Et clamans uoce magna Iesus ait : Pater in manus tuas com-

mendo spiritum meum ; et haec dicens exspirauit. Patrem inuo- PL cando filium Dei se esse declarat spiritum uero commendando 62o non defectum suae uirtutis sed confidentiam eiusdem cum patre potestatis insinuat. Amat enim dare gloriam patri ut 175o nos aedificet gloriam dare creatori. Commendat itaque patri spiritum iuxta hoc quod delectato corde et exultantibus spe resurgendi labiis in alio psalmo loquitur : Quonzam non derelinques animam meam in inferno nec dabis sanctum tuum ui-

dere corruptionem. Videns autem centurio quod factum. fuerat glorificauit Deum dicens : Vere hic homo iustus erat. Non solus centurio glorificauit Deum, sed et milites qui cum eo erant custodientes Iesum sicut Matheus scribit «so terrae motu et his quae fiebant timuerunt ualde dicentes : Vere Dei filius erat ste. Quanta ergo 1760 caecitas Iudaeorum qui tot per dominum uirtutibus factis tantis in morte eius apparentibus signis credere respuerunt et insensibiliores gentilibus Deum glorificare uel timere contempserunt. Vnde merito per centurionem fides ecclesiae designatur quae uelo mysteriorum caelestium per mortem do-

xxii,47175;

1765 mini reserato continuo Iesum et uere iustum hominem et uere

Dei filium sinagoga tacente confirmat. Nam et ipsa summa centenaria quae in flexu digitorum sicut et supra memoratum est desinistra transit in dextram ecclesiae sacramentis et fidei aptissime congruit cui pro lege euangelium creditum pro 177o terrae diuitiis regnum est caeleste promissum. xxiii, 48 Et omnis turba eorum qui simul aderant ad spectaculum istud et widebant quae fiebant bercutientes pectora sua reuertebantur. Quod percutiebant pectora quia paenitentiae est et luctus indicium potest dupliciter intellegi siue enim eum cuius uitam 1775 dilexerunt iniuste occisum dolebant seu cuius mortem se impetrasse meminerant hunc in morte amplius glorificatum tremebant. Sed siue haec siue illa siue utraque causa diuersas in turba dissidentesque personas pectus tundere coegerit notanda distantia gentis et gentis. Gentiles quippe moriente 1780 Christo Deum timentes apertae confessionis uoce glorificant, Iudaei percutientes solum pectora silentes domum redeunt. 1740 Ps. 75, 2. 1742 Ps. 56, 6. 1743 Matth. x, 5. 1744 Matth. xxviii, 19. 1752 Ps. 15, 10. 175? Matth. xxvii, 54. 1763/1766 Beda, /n Marr. (IV, 16o1/ 1605). 1766/1710 Beda, i2 Marc. (I, 1839/1842). 1771 aderat B E distantiam B?

1775 dilexerant

C D

1738 notandum

B E

1779

408 xxill, 49

IN LVCAM VI

Stabant autem omnes noti eius a longe et mulieres quae seculae erant eum a. Galilea haec uidentes. Hoc est quod ipse dominus in psalmo explicita suae passionis serie patri queritur

1785 dicens : Elongasti a me amicum et jroximum et notos meos a miseria. xxii, 50-91

1

Et ecce uir nomine Ioseph qui. erat decurio uir bonus et vustus

hic non consenserat consilio et actibus eorum. Decurio uocatur quod sit de ordine curiae et officium curiae administret qui 179o etiam curialis a procurando munera ciuilia solet appellari.

Ab Arimathia ciuitate Iudaeae qui expectabat et ipse regnum Dei. Arimathia ipsa est Ramathaim céwitas Helcanae et Samuhelis in regione Thamnitica uxta Diospolim. xxiii, 52 Hic accessit ad Pilatum et petiit corpus Iesu. Magnae quidem 179; Ioseph iste dignitatis ad saeculum sed maioris apud Deum meriti fuisse laudatur ut et per iustitiam meritorum sepeliendo corpori dominico dignus foret et per nobilitatem potentiae saecularis idem corpus accipere posset. Non enim quilibet ignotus ad praesidem accedere et crucifixi corpus poterat 18oo impetrare. xxili, 53 Et depositum inuoluit sindone et posuit eum in monumento H exciso 4n. quo nondum quisquam bositus fuerat. Et ex simplici sepultura domini ambitio diwitum condemnatur qui ne in tumulis quidem bossunt carere diuitiis. Possumus autem iuxta in1805 fellegentiam spiritalem et. hoc sentire quod ille in sindone munda inuoluat Iesum qui pura eum mente susceperit. In nouo autem $omitur monumento ne $osi resurrectionem ceteris corporibus remanentibus surrexisse alius fingeretur. Quod bene monumentum de petra excisum fuisse memoratur «e, sí ex 1810 ?nultis lapidibus aedificatum esset suffossis tumuli fundamentis,

R

ablatus furto diceretur. Aliter. Solus tumulo dominus includitur ut specialis illius sepultura, id est nostrae dissimilis, sicut et cetera dispensationis eius archana a nostrae naturae fragilitate discrepauere specialis et resurrectio designetur. Nam et 18:7; uerus homo apparuit sed ex uirgine matre conceptus et natus et temptatus est per omnia sed pro similitudine absque peccato et mortuus est sed quo modo ipse uoluit et sepultus est sed quamdiu uoluit et suscitatus est sed quando uoluit. Hoc est ergo quod ait : Singulariter sum ego donec transeam ; et

1785 Ps. 87, 19. 1788/1793 Beda, i5 Marc. (IV, 1631/1654). 1792/1793 Hieron., 5/7. (PL XXIII, 875 A). 1794/1806 Beda, i5 Mare. (IV, 1659/1673). 1798/1811 Hieron., is Mat?b. (PL XXVI, 225 B-224 B). 1819 Ps. 140, 1o.

1790 appellare BE 1792 5o: Dei add. Ab ABEG J 1794 petit B* E 1798 possit B E 1799 et oz;. B et 4sque 2460 Amen oz. E 1810 5o; esset add. et B 1815 uetus B D J 1818 quando] quamdiu B

PL 621

XXill, 49-55 1820

409

alibi de singulari sepultura : Im ace 4n idipsum obdormiam et requiescam quoniam tw domine sngulariter n spe constituisti me, id est ceterorum mortalium in fine resurrectione seruata

Xxili, 54 1825

1830

1835

1840

me singulari dono a mortuis die tertia resurgere promisisti. Et dies erat parasceues, et sabbatum inlucescebat. Parasceue praeparatio interpretatur quo nomine Iudaei qui inter Graecos conuersabantur sextam sabbati quae nunc a nobis sexta feria uocatur appellabant quod eo uidelicet die quae in sabbatum fuerint necessaria praepararent iuxta quod de manna quondam erat praeceptum : Sexta autem die colligetis duplum, et cetera. Qui uero inter Romanos uitam ducunt Iudaei usitatius eum Latine caenam puram cognominant. Quia ergo sexta die homo factus et tota mundi est creatura perfecta septima autem conditor ab opere suo requieuit unde et hanc sabbatum, id est requiem, uocari praecepit recte dominus eadem die sexta crucifixus humanae reparationis impleuit archanum. Vnde cum. accefisset acetum dixit, Consummatum est, id est sexti diei quod pro mundi refectione suscepi totum est opus perfectum. Sabbato autem in sepulchro requiescens resurrectionis quae octaua die uentura erat expectabat euentum. Vbi nostrae simul deuotionis praelucet exemplum quos in hac quidem sexta mundi aetate pro domino pati et uelut mundo crucifigi necesse est in septima uero aetate, id est cum leti quis debitum soluit, corpora quidem in tumulis animas autem secreta in pace cum domino manere et post bona

1845 oportet opera quiescere donec octaua tandem ueniente aetate

1850

xxill, 55

1855

etiam corpora ipsa resurrectione glorificata cum animabus simul incorruptionem aeternae hereditatis accipiant. Vnde pulchre septima dies in genesi uesperam habuisse non legitur quia requies animarum quae illo in saeculo nunc est non ullo consumenda maerore sed pleniore gaudio futurae est resurrectionis adaugenda. Subsecutae autem mulieres quae cum ibso uenerant de Galilea uiderunt monumentum ei. quemadmodum. ositum erat corpus eius. Supra legimus quia s/abant ommes noti eius a longe et mulieres quae secutae erant ewm. His ergo notis Iesu post depositum eius cadauer ad sua remeantibus solae mulieres quae artius amabant funus subsecutae quomodo poneretur inspicere cupiebant ut ei tempore congruo munus possent suae 1820 Ps. 4, 9-10. 1824/1844 Beda, in Marc. (IV, 1655/1656). 1829 Ex. xvi, 5. 1832 Gen. i, 27. Gen.ii,1i-2. 1836 Ioh. xix, 3o. — 1848 Gen. ii, 1-5. 1854/1876 Beda, in Marc. (IV, 1694/1720).

1824 paraceues B*, paraceue B? (-s in ras.) 1831 Qui G* J 1837 sexta B die B J resurrectione B 1847 accipiunt D 1850 pleniora B* 1852 qui B 1854 quod C D 1855 sunt C D 1838 possint B /* 27

BEDA CXX

PL 622

410

IN LVCAM VI

deuotionis offerre. Sed et hactenus sanctae mulieres faciunt

186o idem die parasceues cum animae humiles et quo maioris sibi consciae fragilitatis eo maiori saluatoris dilectione feruentes passionis eius uestigiis in hoc saeculo quo requies est praeparanda futura diligenter obsequuntur, et si forte ualeant imitari, sedula curiositate quo ordine sit eadem passio completa 1865 perpendunt. , Et veuertentes barauerunt. aromata et. unguenta. Et sabbato xxill, 56 quidem. siluerunt. secundum mandatum. Mandatum erat ut sabbati silentium a uespera usque ad uesperam seruaretur, et ideo religiosae mulieres sepulto domino quamdiu licebat 1870 operari,id est usque ad solis occasum, in unguentis praeparandis erant occupatae. Quod non solum in die parasceues egerant uerum transacto sabbato, id est sole occidente, mox ut operandi licentia remeabat emerunt aromata ut mane uenientes ungerent corpus eius sicut Marcus euangelista 1875 testatur. Neque enim uespere sabbati praeoccupante iam noctis articulo monumentum adire ualuerunt. Inspecta autem domini sepultura reuertentes parant aromata et unguenta qui lecta audita recordata passione dominica mox ad patranda se opera uirtutum quibus Christus delectetur conuertunt et sab1880 bato quidem paratis aromatibus silent uenturi post sabbatum cum muneribus ad dominum cum finita praesentis uitae parasceue beata in requie gaudentes expectant quando tempore resurrectionis apparente redolentibus Christo spiritalium actionum quasi aromatibus occurrant. XXIV, I 1885 Vna autem sabbati ualde diluculo uenerunt ad monumentum portantes quae barauerunt aromata. Vna sabbati siue prima sabbati prima est dies a sabbato quam diem dominicam propter domini resurrectionem mos christianus appellat. Quod autem ualde diluculo mulieres uenerunt ad monumentum 1890 iuxta historiam quidem magnus quaerendi et inueniendi do- PL minum feruor caritatis ostenditur iuxta intellectum uero 625 mysticum nobis datur exemplum illuminata facie decussisque uitiorum tenebris ad sacrosanctum domini corpus accedere. Nam et sepulchrum illud uenerabile figuram dominici habebat 1895 altaris in quo carnis eius ac sanguinis solent mysteria celebrari. Vnde regula ecclesiastica tenet eadem mysteria non in serico non in panno tincto sed instar sindonis qua eum Io1874 Marc. xvi, 1-2.

1886/1915 Beda, iz Marr. (IV, 1722/1747). Beda, i» Mare. (IV, 1674/1678).

1896/1903

1860 parasceue B (-s is ras.) | 1859/1860 die parasceue idem faciunt C D 1868 sabbatum B* silentii B* 1871 patasceue (-s i5 ras.) B J 1874 ueniant B 1876 uoluerunt B 1881 finito C D 1887 a om. B J sabbati B 1892 datur nobis C D discussisque D J 1893 sacrosancto B BD J 189? quo. ABCDGJ 1897sirico 1895 celebrare B

xxlii, 55-xxiv, 6

4II

seph inuoluit in linteo puro debere consecrari ut sicut ipse ueram terrenae mortalisque naturae substantiam pro nobis 1900 morti obtulit ita et nos in commemorationem eiusdem tre-

mendi et uenerabilis sacramenti purum de terrae germine candidumque et multimodo quasi mortificationum genere

1905

Xxiv, 2-3

castigatum altari linum imponamus. Aromata autem quae mulieres deferunt odorem uirtutum et orationum quibus altari appropinquare debemus suauitatem significant. Vnde Iohannes in apocalipsi sua cum fialas in manu angelorum aureas, id est mundas in electorum corde conscientias, 2Jenas odoramentorum, descripsisset subiunxit exponens atque ait, quae sunt orationes sanctorum.

19IO

1915

Et inuenerunt lapidem veuolutum a monumento et ingressae non inuenerunt corpus domini Iesu. Quomodo lapis per angelum reuolutus sit Matheus sufficienter exposuit. Sed reuolutio lapidis mystice reserationem sacramentorum quae uelamine litterae tegebantur insinuat. Lex enim in lapide scripta est cuius ablato tegmine corpus domini mortuum non inuenitur sed uiuum euangelizatur quia, e£ s cognowimus secundum carnem Christum, sed iam unc non nouimus. Et facium est. dum mente consternatae essent de isio, ecce

XXiV, 4

duo uiri steterunt secus illas in ueste fulgenti. Mente consternatae erant quia et lapidem tam immensae magnitudinis reuolutum stupebant et corpus tam eximiae uenerationis non inuentum dolebant. Sicut autem temptato in solitudine domino mox impleta uictoria accedentes ei angeli ministrant ita eodem passo in carne saluatore post deuictae certamina mor1925 tis ueniunt angeli qui non solum uerbo consolante sed et fulgente habitu gloriam triumphantis adnuntient. Quo modo autem posito in sepulchro corpore saluatoris angeli adstetisse leguntur ita etiam celebrandis eiusdem sacratissimi corporis mysteriis tempore consecrationis adsistere sunt credendi mo1950 nente apostolo mulieres in ecclesia uelamen habere propter angelos. Cum timerent autem et declinarent uultum in terram dixerunt xxiv, 5-6 ad illas : Quid quaeritis uiuentem cum mortuis ? Non est hic 1920

sed surrexit. Nolite, inquiunt, cum mortuis, hoc est in monu1955

mento qui locus est proprie mortuorum, quaerere eum qui ad uitam iam resurrexit a mortuis. Et nos autem exemplo deuotarum Deo feminarum quoties ecclesiam intramus mysteriis caelestibus appropinquamus siue propter angelicae praesen1903/1909 Beda, Joz;. II, 10(CC CXXII, 247, 24-56). 1906 Apoc. v,8. 1912 Matth. xxviii, 2. 1916 II Cor. v, 16. 1923 Matth. iv, 11. 1930 I Cor. XLb'IO.

1899 terrenam B 1905 adpropinquari B 1913 mystici B — 1919 fulgente 1934 resurrexit 1930 habere uelamen propter angelos in ecclesia C D B monumentum B DG 1938 praesentiae DB

412

IN LVCAM VI

tiam uirtutis seu propter reuerentiam sacrae oblationis cum 194» omni humilitate et timore debemus ingredi. Ad conspectum quippe angelorum uultum declinamus in terram cum superna- PL rum ciuium quae sint gaudia aeterna contemplantes humiliter 624 nos cinerem esse terramque recolimus sicut beatus Abraham, Loquar, inquit, ad dominum meum cum sim puluis et cinis. Et 194; notandum quod sanctae mulieres adstantibus sibi angelis non in terram cecidisse sed uultum dicuntur in terram declinasse. Nec quempiam sanctorum legimus tempore dominicae resurrectionis uel ipso domino uel angelis sibi uisis terrae prostratum adorasse. Vnde mos obtinuit ecclesiasticus ut uel in me195» moriam dominicae uel in nostrae spem resurrectionis et omnibus dominicis diebus et toto quinquagesimae tempore non xxiv, 6-7

G

flexis genibus sed declinatis in terram uultibus oremus.

Recordamini qualiter locutus est uobis cum adhuc in Galilea esset dicens : Quia oportet filium hominis tradi in manus ho1955 inum peccatorum et crucifigi et die tertia resurgere. Die tertia dominus sicut ipse, quod ex hoc loco discimus, inter discipulos uiros etiam feminis quae eum sequebantur praedixit resurrectionis suae triumphum celebrauit. Die namque parasceues hora nona spiritum tradens uespere sepultus mane prima sab196o bati surrexit sicut aperte Marcus euangelista designat. Non ergo immerito uno die in sepulchro et duabus moctibus iacuit quia uidelicet lucem suae simplae mortis tenebris duplae nostrae mortis adiunxit. Ad mos quippe uenit qui in morte spiritus carnisque tenebamur unam

1965 sortem, detulit ipse utramque misericorditer suam duplae subegit. XXiv,8 1970

et. duas nostras susciperet, nos accepit et iuste mostrae contulit

ad mos suam,

id est carnis,

quas recepit soluit. Sé enim a mulla liberaret ; sed unam utramque damnawit. Simplam et duplam nostram moriens

Et recordatae sunt uerborum eius. Mulieres quae in monu-

mento domini stantes uerborum quae de sua dispensatione praefatus est recordantur formam nobis praebeant ut inter ipsa dominicae passionis mysteria celebranda non solum eiusdem beatae passionis sed et ab inferis resurrectionis nec non 197; et in caelos gloriosae ascensionis digna semper ueneratione recordemur. xxiv, 9 Et egressae a monumento nuntiauerunt haec omnia illis undecim et ceteris omnibus. Sicut in rincipio mulier auctor culpae 1944 Gen. xviii, 27. 1958/1969 Beda, ;s Mare. (IV, 1846/1857). 1960/ 1959 Greg. Magn., zoral. (PL. LXXV, 655 B-C). 1978/1982 Ambr., ex. ex. 5. Luc. (CC XIV, X, 1472-1477) ; Beda, in Marc. (IV, 1860/1864). 1942 sunt B 1951 quinquagesimo 44 B C 1957 uiris B? G? 1958 parasceue B | 1962 simpla B, simplice / 1966 pos; utramque 242. non sup. B? 1970 recordati B D 1974 ct oz;. B ab oz. C

xxiv, 6-14

413

wiro fuit. uir exsecutor erroris ita wunc quae prior mortem gusta198o uerat resurrectionem prior uidit et ne perpetui reatus apud uiros obprobrium sustineret quae culbam uiro transfuderat transjudit et gratiam. XXIV, IO

Xxiv,

Erat autem Maria Magdalene et

Iohanna et Maria Iacobi et

ceterae quae cum. eis erant quae dicebant ad apostolos haec. 198; Maria Magdalene ipsa est soror Lazari quae unxit dominum unguento Johanna uxor Chuza brocuratoris Herodis de quibus supra lectum est. Maria Iacobi mater est Iacobi minoris et Ioseph ut Marcus euangelista dicit soror matris domini, unde et ipse Iacobus frater domini meruit uocari.

ir

(1999 Et wisa sunt ante illos sicut deliramentum uerba ista, et non G credebant illis. Quod resurrectionem dominicam discipuli tarde crediderunt. mon. iam. illorum. infirmitas quam mostra. ut. sta dicam futura firmitas fuit. Isa namque resurrectio illis dubitantibus per multa argumenta monstrata est quae dum mos le1995 gentes agnoscimus quid aliud quam de illorum dubitatione solidamur. Rxiv, 12 Petrus autem surgens cucurrit ad monumentum et brocumbens uidit linteamina. sola posita et abiit secum mirans quod factum fuerat. Lucas breuiter de cursu Petri commemorat, sed hoc 2000 quomodo gestum sit plenius exsequitur Iohannes dicens etiam illum discipulum quem diligebat Iesus cucurrisse cum Petro se uidelicet insinuans. Vnde quaeritur quomodo Lucas de Petro dicat, e? Procumbens uidit linteamina sola ostia, cum Iohannes se potius hoc fecisse significet Petrum uero introeun2005 tem 1n monumentum

uidisse non solum linteamina sed et su-

darium quod fuerat super caput eius. Sed intellegendum est Petrum primo procumbentem uidisse quod Lucas commemorat Iohannes tacet post autem ingressum ut diligentius interiora dinosceret ingressum tamen ante quam Iohannes in2010 traret. xxiv, I3-I4 Et ecce duo ex illis ibant 1psa die 4n. castellum quod erat in spatio stadiorum sexaginta ab Hierusalem nomine Emmaus et ipsi loquebantur ad inuicem de his omnibus quae acciderant. Stadium quo Graeci auctore ut dicunt Hercule uiarum spatia 201; mensurant octaua est pars miliarii et ideo sexaginta stadia septem milia passus et quingentos significant. Quod bene spatium itineris congruit eis qui de morte ac sepultura salua1985 Ioh. xii, 3.

1986 Luc. viii, 5.

1987 Marc. xv, 40.

1989 Marc. vi, 5.

1991/1996 Greg. Magn., Zoz;. in eu. (PL. LXXVI, 1213 C) ; Beda, i» Mare. (IV, 1879/1887). 1999/2010 Aug., de cons. eus. (CSEL .XLIII, 369, 16-26). 2000 Ioh. xx, 3-7. 1988 50:7 Ioseph add. et D 1990 deleramentum B C* D G? J 1998 uidet B* lintiamina D 2014 Graece D auctores B aiunt B 2016 passuum C D, passum G*

PL 625

414

XXiV,

xxiv,

G

xxiv,

Xxiv,

IN LVCAM VI

toris certi dubii de resurrectione gradiebantur, nam resurrectionem quae post septimam sabbati facta est octauo nu2020 mero concinere quis ambiget. Discipuli ergo qui de domino loquentes incedebant et sextum coepti itineris miliarium compleuerunt quia illum sine querella uiuentem usque ad mortem quam sexta sabbati subiit peruenisse dolebant compleuerunt et septimum quia hunc in sepulchro quieuisse non 2025 dubitabant uerum de octauo dimidium tantum peregerunt quia gloriam celebratae iam resurrectionis nondum perfecte credebant. Emmaus autem ipsa est Nicopolis ciuitas insignis Palestinae quae post expugnationem ludaeae sub Marco Aurelio Antonino principe restaurata cum statu mutauit et 2030 nomen. Et facium est dum fabularentur et secum. quaererent et ipse I5 Iesus adpropinquans bat cum illis. Loquentes de se dominus appropinquans comitatur ut et fidem suae resurrectionis eorum mentibus incendat et occultae praesentia maiestatis 2055 semper se quod promisit impleturum designet : Vbi enim sunt duo uel tres congregati n nomine meo ibi sum in medio eorum. 16-17 Oculi autem eorum tenebantur ne eum agnoscerent. Et ait ad illos : Qui sunt hi sermones quos confertis ad inuicem ambulantes, et estis tristes ? Apparuit quidem discipulis dominus sed 2040 eis speciem quam recognoscerent non ostendit. Hoc ergo egit foris dominus n oculis corporis quod apud ipsos agebatur intus in oculis cordis. Ibsi namque apud semet ifsos intus et amabant et. dubitabant, eis autem. dominus foris et praesens aderat et quis esset nom ostendebat. De se ergo loquentibus braesentiam 2045 exhibuit sed de se dubitantibus cognitionis suae speciem abscondit. I8 Et respondens unus cui nomen Cleophas dixit ei : Tu solus peregrinus es in. Hierusalem et non cognouisti quae facta sunt in illa his diebus ? Peregrinum putabant eum cuius uultum 2050 non agnoscebant. Sed et re uera peregrinus erat eis a quorum naturae fragilitate percepta iam resurrectionis gloria longe distabat. Peregrinus erat eis a quorum adhuc fide utpote resurrectionis eius nescia manebat extraneus. I9 Quibus 4lle dixit : Quae ? Et dixerunt ei : De Iesu Nazareno 2055 qui fuit wir propheta potens in opere et sermone coram Deo et omni bopulo. Prophetam et magnum fatentur filium Dei tacent uelscilicet nondum perfecte credentes uel solliciti ne inciderent in manus Iudaeorum persequentium quia nesciebant quis 2027/2028 Hieron., 5f. (PLL XXIII, 896 A). 2035: Matth. xviii, 20. 2046 Greg. Magn., Joz. in eu. (PL LXXVI, 1182 B-C).

2020 continere B* D, contineri B?

2023 Neapolis D

2039/

2037 illorum B G

PL 626

XXiV, 14-29

kxiv.] bosori 2060

415

esset cum quo loquebantur quod uerum credidere celantes.

Et quomodo tradiderunt eum. summa sacerdotes et. principes

nostri in damnationem mortis et crucifixerunt eum. Nos autem

xxiv,

E m

V xxiv,

xxiv,

sperabamus quia ipse esset redempturus Israhel. Merito tristes incedebant quia et se ipsos quodammodo arguebant quod in illo redemptionem sperauerunt quem iam mortuum uiderant 2065 nec resurrecturum credebant et maxime dolebant eum sine culpa occisum quia nouerant innocentem. 21-23 Ei munc super haec ommia tertia dies hodie quod haec facta sunt. Sed et mulieres quaedam ex nostris terruerunt nos quae ante lucem fuerunt ad monumentum. et non inuento corpore eius 2070 44QAerunt dicentes se etiam wisionem angelorum uidisse qui dicunt eum uiuere. Terruisse dicuntur merito eos quorum mentibus plus de non inuento corpore dominico maestitiam qua dolebant addere quam denuntiata per angelos eius resurrectione gaudium quo recrearentur indere potuerunt. ——— LS Et abierunt quidam ex nostris ad monumentum ei iia inueneA runt sicut mulieres dixerunt isum uero non inuenerunt. Cum tbse Lucas supra Petrum dixerit cucurrisse ad monumentum et nunc Cleopham dixisse ipse vettulerit quod quidam eorum ierant ad monumentum intellegitur attestari quod. duo erint ad monu2080 mentum, sed. Petrum solum rimo commemorauit quia illi primitus Maria nuntiauerit. 25-27 Et ipse dixit ad. eos : O stulti et tardi corde ad credendum dn omnibus quae locuti sunt prophetae. Nonne haec oportuit bati Christum et iia intrare 1n gloriam suam ? Et incipiens a Moyse 2085 et omnibus prophetis interpretabatur alls in omnibus scripturis quae de ipso erant. Hoc nobis in loco non ulla scripturam interpretandi sed gemina nos ipsos humiliandi necessitas incumbit qui neque in scripturis quantum oportet edocti neque ad implenda quae discere forte potuimus quantum decet si2090 mus intenti. Nam si Moyses et omnes prophetae Christum locuti sunt et hunc per angustiam passionis in gloriam suam intraturum, qua ratione se gloriantur esse christianos qui E iuxta uirium suarum modulum neque scripturas qualiter ad 627 Christum pertineant inuestigare neque ad gloriam quam cum 2095 Christo habere cupiunt per passiones tribulationum desiderant attingere ? 28-20 Et adbropinquauerunt castello quo ibant, et 4bse se finxi longius re, et coegerunt illum dicentes : Mane nobiscum quo2076/2081 Aug., de cons. eu. (CSEL. XLIII, 369, 12-16). 2059 crediderit B*, crediderint P? 2063 quod] quia C, quam D 2064 sperauerint B ] 2067 pos; dies add. est B C! ^ post hodie ^ aZ. est J 2071 metito dicuntur C D, eos metito / 2074 indicare 74 2081 nuntiauit B* 2086 ullo 4 B, nulla C* D G sctipturarum 4A B D,sctiptura / 2099 adptopinquauerant B se oz. B* finxit se D 2098 50s? nobiscum add. domine B

G

niam. aduesperascit et inclinata est iam. dies. Et intrawit cum z16o illis. Nihil simplex ueritas per duplicitatem fecit sed quod dicitur, finxit se longius ire, talem se exhibuit discipulis m corpore qualis apud illos in mente erat. Probandi autem erant, si hà qui eum etsi necdum ut Deum diligerent saltim ut peregrinum amare potuissent. Sed quia esse extranei a caritate non poterant hi cum 2105 quibus ueritas gradiebatur ewm. ad. hospitium quasi peregrinum uocant. Cur autem dicimus, uocant, cum illic scriptum sit, et

coegerunt illum ? Ex quo nimirum exemplo colligitur quia peregrini non solum ad hospitium inwitandi sunt sed etiam trahends. xxiv, 30-31 Et factum est dum recumberet cum illis accepit panem. et 2110 benedixit ac fregit et porrigebat illis. Et aperti sunt oculi eorum, et cognouerunt eum. Quem in scripturae sacrae expositione mon cognouerant in. panis fractione cognoscunt. Audiendo praecepta Dei inluminati non sunt faciendo ànluminati sunt quia scriptum est : Non auditores legis justi sunt apud. Deum sed factores legis 2115 tustificabuntur. Quisquis ergo wult audita intellegere festinet ea quae iam. intellegere potuit obere implere. xxiv, 31-32.

Et ifse euanwit ex oculis eorum. Et dixerunt ad inuicem : Nonne cor nostrum ardens erat n nobis dum loqueretur in uia et. aperiret. nobis scripturas ? Ignem, inquit, weni qitere in 2120 lerram, et. quid uolo misi ut ardeat ? Ignem quippe dominus in terram misit cum afflatu spiritus sancti cor carnalium incendit, et terra ardet cum cor carnalium in suis prius uoluptatibus frigidum relinquit concupiscentias praesentis saeculi et incenditur ad amorem Dei. Nonne cor nostrum, inquiunt, 2125 ardens erat in nobis dum loqueretur in uia et aperiret nobis scripturas ? Exaudito quippe sermone inardescit animus, torporis frigus recedit, fit mens in superno desiderio anxia a concupiscentiis terrenis aliena. Amor uerus qui hanc repleuerit in fletibus cruciat, sed dum tali ardore cruciatur ipsis suis crucia2130 tibus pascitur audire ei libet praecepta caelestia et quot mandatis instruitur quasi tot facibus inflammatur. Xxiv, 33-34 Et surgentes eadem hora regressi sunt in. Hierusalem et inuenerunt congregatos undecim et eos qui cum ipsis erant dicentes : Quod surrexit dominus uere et abparuit Simoni. lam 215; erat fama quod resurrexerat lesus ab illis mulieribus facta et a Simone Petro cui iam apparuerat. Hoc enim isti duo inuenerunt loquentes ad quos 1n Hierusalem uenerunt. Fieri itaque potest ut timore prius in uia noluerint dicere quod eum audierant resurrexisse quando tantummodo angelos 2100/2116 Greg. Magn., Zozz. n eu. (PL LXXVI, 1182 C-1183 A). I ET 2119 Luc. xii, 49. :

2114 Rom.

2112 cognouerant]cognouerunt 4 B G J— 2121 afflatus D 2126 sermonem B 212? a oz. B, et D 2135 surrexetat 4 B.C 2137 in oz;. B* 2139 surrexisse B

xxiv, 29-36

417

dixerunt uisos esse mulieribus. Ignorantes enim cum quo loquerentur merito possent esse solliciti ne quid passim de Christi resurrectione iactantes in manus inciderent Iudaeorum. Omnium ergo uirorum primo dominus apparuisse intellegitur Petro ex his dumtaxat omnibus quos euangelistae quattuor 2145 et Paulus apostolus commemorauerunt. Loquitur enim ad Corinthios de domino Paulus quia sepuliws est et quia vesurrexit Leriia die secundum scripturas et quia apparuit Cephae el. postea undecim. xxiv, 35 Et ipsi narrabant quae gesta erant in uia et quomodo cogno2150 uerunt eum 4n fractione Danis. Praeter hoc quod pro merito mentis eorum adhuc ignorantis quod oportebat Christum mori et resurgere simile aliquid eorum oculi passi sunt non ueritate fallente sed ipsis ueritatem percipere non ualentibus et aliud quam res est opinantibus certi etiam mysterii causa factum 2155 est ut eis in illo alia ostenderetur effigies et sic eum non nisi in fractione panis agnoscerent ne quisquam se Christum agnouisse arbitretur, si eius corporis particeps non est, id est eccleSiae cuius unitatem in sacramento panis commendat aposto2140

lus dicens, Vnus panis unum corpus multi sumus, ut cum eis 2160

2165

xxiv, 36 2170

benedictum panem porrigeret aperirentur oculi eorum et agnoscerent eum, aperirentur utique ad eius cognitionem remoto scilicet impedimento quo tenebantur ne agnoscerent. Non autem incongruenter accipiamus hoc impedimentum in oculis eorum a satana fuisse ne agnosceretur lesus, sed tamen a Christo facta est permissio usque ad sacramentum panis ut unitate corporis eius participata remoueri intellegatur impedimentum inimici ut Christus possit agnosci. Dwm haec autem. loquuntur lesus stetit (n medio eorum et dicit eis : Pax uobis, ego sum, nolite timere. Hanc ostensionem domini post resurrectionem intellegitur et Iohannes commemorare sic loquens : Cw. esset ergo sero die illo una. sabbatorum et fores essent clausae ubi erant discipuli propter metum Iudaeorum. uenit Iesus et stetit im medio et dicil eis : Pax uobis,

et cetera. Quod autem dicit Iohannes non cum illis fuisse tunc 2175 apostolum Thomam cum secundum Lucam duo illi quorum erat unus Cleophas regressi Hierusalem inuenerunt congregatos undecim et eos qui cum ipsis erant procul dubio intellegendum est quod inde Thomas exierit ante quam eis dominus haec

loquentibus appareret. 2146 I Cot. xv, 4-5.

2159 I Cor. x, 17.

2171 Ioh. xx, 19.

2174 Ioh. xx, 24.

2149 Ht ipsi zsque 2231 naturam (F. 193 in cod.) ex manu P* 2151 ignorantes B? GE 2154 etiam] haec iam P? 2158 alio B? 2163 autem] enim C D 2166 remouere B? J? 2167 posset D 2169 dixit C D 2172 pos: discipuli 2178 2195 Lucam oz. B? — post quorum add. cum B? add. congregati C D deinde B? 2179 aperirct B?

PL 628

418 XXiV,

S

2185

2190

IN LVCAM VI

Conturbatà uero et conterriti existimabant se spiritum uidere. Quod heretici Manichei de Christo suspicantur et credunt quia non erat uera caro sed spiritus erat haec prima cogitatio surrexit in cordibus apostolorum. Et illi quidem Manichei numquam credunt lesum fuisse hominem, discipuli autem nouerant hominem cum quo tanto tempore fuerant conuersati. Sed postea quam mortuus est quod nouerant quando crederent hoc potuisse resuscitari quod potuit mori ? Apparuit ergo oculis ipsorum talis qualem illum nouerant, et non credentes tertio die potuisse ueram carnem de sepulchro resurgere putauerunt se spiritum uidere. Exror iste apostolorum secta est Manicheorum. Solent autem quando illis haec obiciuntur ita respondere, Quid mali credimus quia Christum

Deum credimus spiritum fuisse credimus carnem non credimus ; melior est spiritus quam caro, quod melius est credimus 2195 quod deterius est credere nolumus. Si nihil mali est in isto sermone, dimittat Iesus discipulos suos in isto errore. Quid mali crediderunt et discipuli ? Christum spiritum crediderunt. Non enim esse putauerunt nullum sed spiritum. Paruo morbo te putas periclitari audi sententiam medici. XXIV, SEEN Et dixit eis : Quid turbati estis, et cogitationes ascendunt 1n 38 corda uestra ? Quales utique cogitationes nisi falsae morbidae perniciosae ? Perdidit enim Christus fructum passionis, si non esset ueritas resurrectionis. Qwid turbati estis, et cogitationes ascendunt 1n corda uestra ? Tamquam bonus agricola di2205 ceret, Ouod ibi plantaui ibi inueniam non spinas quas non plantaui; in cor uestrum descendit fides quia desuper est, cogitationes autem istae non desuper descenderunt sed in ipso corde sicut herba mala ascenderunt. XXiV, 39 Videte manus meas et pedes quia ipse ego sum palpate et 2210 widele quia spiritus carnem et ossa non. habet sicut me widetis habere. Resurrectionem suam certam et ueram multis et uariis documentis persuadere dignatus est propter aedificandam fidem et fugandam de corde perfidiam omnemque dubitationem de sua resurrectione tollendam. Parum fuit oculis se uidendum 2215 praebere, si non praeberet etiam manibus contrectandum. Qui dum palpanda discipulis ossa carnemque praemonstrat aperte statum uerae resurrectionis quae et in se facta et in nobis est futura significat quia non sicut Eutichius Constantinopolitanae urbis episcopus scripsit corpus nostrum in illa 2220 resurrectionis gloria erit impalpabile uentis aerique subtilius ; in illa enim resurrectionis gloria erit corpus nostrum subtile

2185 quo tanto] quanto B? G* J 2187 potuisse oz. D 2189 hodie B? 2194 melior] melius D — prius estom. C D — melius] melior B? 2205 Quia C posterius ibi oz. D in uineam C 2206 quod C D 2218 Euthicius B? C G, Ethicius D

PL 629

XXiv, 37-40

2225

2230

419

quidem per effectum spiritalis potentiae sed palpabile per ueritatem naturae. Neque huic assertioni putetur apostoli sermo repugnare : Qwia caro et sanguis regnum Dei non possidebunt. Hoc enim loco apostolus carnis et sanguinis nomine non substantiam ueri corporis sed corruptionem mortalitatis significat sicut ipse consequenter exposuit dicens, meque corruptio incorruptelam possidebit. Aliter namque caro in scriptura sacra iuxta naturam aliter iuxta culpam aliter iuxta corruptionem mortalitatis quae ex culpa contigit appellatur iuxta naturam quidem cum dictum est, Hoc unc os ex ossibus meis et caro de carne mea, Et uerbum caro factum est et habitauit

in nobis, iuxta culpam uero cum dicitur, Caro concupiscit aduersus spiritum et spiritus aduersus carnem, iuxta. corrupti2255 bilitatem autem cum scriptum est, Ef memoratus est quia caro sunt, id est fragiles et moribundi ; hoc enim se carnis nomine designasse manifestat ipse psalmista qui protinus addit, Spiritus uadens et non rediens. Regnum itaque Dei caro non possidebit, id est caro iuxta culpam uel mortalitatem, et ta2240 men caro possidebit regnum Dei, id est caro iuxta naturam quam et dominus post resurrectionem uidendam palpandam- PL que discipulis exhibuit et de qua beatus Iob cum gloriam re- 650 surrectionis describeret ait : EZ rursum circumdabor pelle mea ei in carne mea uidebo Deum. Lege epistolam sancti Augustini 2245 ad Consentium de corpore domini post resurrectionem. XXiV, 40 Et cum hoc dixisset ostendit eis manus et edes. Non solum

manus et pedes quibus indita clauorum claruere uestigia sed attestante Iohanne etiam latus quod lancea foratum fuerat ostendit ut uidelicet ostensa uulnerum suorum cicatrice du2250 bietatis atque infidelitatis eorum uulnus sanaret. Verum quo modo post resurrectionem clauorum uel lanceae loca pandendo discipulorum dignatus est fidem spemque roborare ita in die iudicii et eadem suae passionis indicia et ipsam pariter crucem monstrando uenturus est impietatem superborum in2255 fidelitatemque confundere scilicet ut ipsum se esse qui ab impiis et pro impiis mortuus est cunctis palam angelis et ho-

2260

minibus ostendat uideantque ut scriptum est in quem pupunxerunt et plangant se super eum omnes tribus terrae. Sane notandum quod solent in hoc loco gentiles calumniam struere et fidem speratae a nobis resurrectionis stulta garrulitate deridere. Si enim ipse Deus uester, inquiunt, nec sibi 2224 I Cor. xv, 50.

2231 Gen. ii, 25. 2232 Toh. i, 14. 2233 Gal. v, 17. 2236 Ps. 77, 59. 2243 Iob xix, 26. 2244 Aug., ep. 1320 (CSEL XXXIV, 712, 5-16 ; 717, 10-15). 2248Ioh.xx,27. 2250/2306 Beda, Joz. 1l, 9(CC CXXII, 241, 102-244, 189). 2257 Ioh. xix, 37. Apoc. i, 7.

2243 rursum oz. D, tursus / 2253 ipsum C* D fos patiter add. et 22857 pupuxerunt B*, pupugxerunt D 2288 plangent C D ]?

CD

420

2265

2270

2275

IN LVCAM VI

inflicta a Iudaeis uulnera curare praeualuit sed cicatricum uestigia caelo secum ut dicitis inuexit, qua temeritate putatis eum uestra de puluere membra ad integrum esse restauraturum ? Quibus respondendum quia Deus noster qui suam perpetua iam immortalitate glorificatam de sepulchro carnem resuscitare quando uoluit et quomodo uoluit potuit etiam qualem uoluit suscitauit. Neque enim consequens est ut qui maiora fecisse probatur minora facere nequiuerit sed certae dispensationis gratia qui maius fecit minus facere supersedit, hoc est qui mortis regna destruxit signa mortis obliterare noluit, primo uidelicet ut per haec discipulis fidem suae resurrectionis astrueret deinde ut patri pro nobis supplicans quale genus mortis pro mortalium uita pertulerit semper ostendat tertio ut sua morte redemptis quam misericorditer sint adiuti propositis semper eiusdem mortis innouet indiciis ideoque misericordias domini in aeternum cantare non cessent

sed dicant qui redempti sunt a domino quoniam bonus quoniam in aelernum. misericordia eius postremo ut etiam perfidis in 2280 iudicio quam iuste damnentur ostensa inter alia flagitia etiam uulnerum quae ab eis suscepit cicatrice denuntiet. Veluti similes aliqui fortissimus iubente suo rege pro totius gentis salute singulari certamine desudans multis quidem uulneribus exceptis hostem tamen interficiat spolia eius diripiat uic2285 toriam suae genti reportet et interrogatus a medico cui curandus committitur itane uelit curari ut nec uestigia uulnerum ulla resideant an magis ita ut cicatrices quidem remaneant deformitas uero prorsus omnis et foeditas absit respondeat se potius ita uelle sanari ut toto salutis decorisque pristini statu IBI! 2290 recuperato perpetua secum tanti circumferat signa triumphi, 631 sic profecto dominus perpetis ob signum uictoriae non excepta pro nobis uulnera passionis sed ipsorum cicatrices caelo inferre quam abolere maluit. Nec tamen ex his quippiam fidei nostrae resurrectionis praeiudicat de qua ueraci promissione 2295 praedicitur : E? capillus de capite uestro non peribit. XXIV, AI Adhuc autem illis non credentibus et mirantibus brae gaudio dixit : Habetis hic aliquid quod manducetur ? Ad insinuandam resurrectionis suae ueritatem non solum tangi a discipulis sed etiam conuesci cum illis dignatur non quidem quasi post 2300 resurrectionem cibo indigens nec quasi nos in resurrectione quam expectamus cibis egere significans sed ut eo modo 221? Ps. 88, 2.

2248 Ps. 106, 2.

2264

B

restauratum

2272 uoluit

2265

quod

B — 2216 iudiciis B*

PS Tas, T.

C

perpetuam

2295 Luc. xxi, 18.

D

2249 postremum B

G: p 2284 interfice B*, interficiet B? 2298 ueracitatem B promissioni B

spoliis C

2231

distruxit B

2282 aliquis B? C diteptis C1!

2294

Xxiv, 40-46

421

naturam corporis resurgentis astrueret ne illud non corpus sed spiritum esse arbitrarentur et sibi non solide sed imaginaliter apparere. Manducauit potestate non necessitate. Aliter 2505 enim absorbet aquam terra sitiens aliter solis radius candens illa indigentia iste potentia. bU 42-43 At 1lla obtuleruni.ei partem biscis assi et fauum mellis. Et cum manducasset coram eis sumens reliquias dedit eis. Quid signare credimus Jiscem assum misi ibsum mediatorem Dei el 2310 hominum hominem passum ? Ipse enim latere dignatus in aquis generis humana capi uoluit laqueo mortis nostrae et quasi tribulatione assatus est tempore passionis suae. Sed qui piscis et assus fieri dignatus est 4n jassione fawus mellis mobis extitit $n resurrectione. An qui in fisce asso figurari uoluit tribulatio2515 nem passionis suae in fauo mellis utramque naturam exprimere wolwit bersonae suae ? Fawus quippe mel in cera est, mel uero ?n cera est diwinitas in. humanitate. Sic autem sua redemptor indica ut imaütationis wiam mobis sequentibus sternat. Ecce enim 22» cibo suo pisci asso coniungere fauum uoluit quia wideli2320 cet illos in suo corpore ad aeternam quietem suscepit qui cum hic tribulationes ro Deo sentiunt ab amore internae dulcedinis non recedunt. Cum asso jisce [auus sumitur quia. qui hic afflictionem R pro ueritate suscipiunt 2llic dulcedine uera. satiantur. XXiv, 44 Et dixit ad 2llos : Haec sunt uerba quae locutus sum ad uos Sr

2330

XXIV,

45-46

2340

cum adhuc essem wobiscum, id est cum adhuc essem in carne

mortali in qua estis et uos. Tunc enim in eadem carne resuscitatus erat sed cum illis in eadem mortalitate non erat. Et cum illis quidem postea quam resurrexit fuit quadraginta diebus ut legitur exhibitione corporalis praesentiae sed non cum illis fuit consortio infirmitatis humanae. Quoniam, necesse est impleri omnia quae scripta sunt in lege Moysi et brophetis et bsalmis de me. Vide quomodo tulit omnes ambages ; uisus est tactus est manducauit ipse certe erat. Tamen ne in aliquo sensus humanos ludificasse uideretur misit manus ad scripturas. Dicant pagani quicquid uolunt, Magus fuit potuit se sic ostendere. Numquid magus ante quam PL natus potuit se prophetare ? Da scripturas quia quod uidetis 632 ante prouisum est quod cernitis ante praedictum est. Aud: filia et uide, audi praedicta uide completa. Tunc aperuit eis sensum ut intellegerent scripturas et dixit eis : Quoniam sic scriptum est et sic oportebat Christum pati 2308/2323 Greg. Magn., oz. in eu. (PL. LXXVI,

1187 A-B).

2328 Act. i, 5.

2338 Ps. 44, 11.

2305 nem 2331 2337

cadens B* G*, calens / 2306 ista ] 2310 hominum ozz. B G J, homioz. C D passum oz. J 2314 figutate D, figurati G tribulatione D implere B 2334 humanus P? uidetur B* 2338 uoluit B C D De B D J? scripturis B? J?

422^.

IN LVCAM VI

el resurgere a mortuis die tertia. Praebet se uidendum oculis praebet manibus contrectandum. Parum est, lege, commemo-

rat scripturas. Et hoc parum est, aperit sensum ut quod legis 234; intellegas. Deinde post commendatam sui corporis ueritatem commendat ecclesiae unitatem. xxiv, 47 Et praedicari in. nomine eius aenitentiam et remissionem peccatorum in omnes gentes incipientibus ab Hierosolimss. Non latet rabies hereticorum de angulo, toto terrarum orbe ecclesia 2350 diffusa est, omnes gentes habent ecclesiam, nemo

nos fallat,

ipsa est uera ipsa est catholica coepit ab Hierusalem peruenit ad nos et ibi est et hic. Non enim ut huc ueniret inde discessit ;

creuit non migrauit. Et merito sic scriptum est inter cetera dominicae pietatis sacramenta et sic oportebat ut ministri 255; sermonis qui in nomine Christi crucifixi et resuscitati a mortuis paenitentiam erant et remissionem peccatorum in omnes gentes praedicaturi ab Hierosolimis inciperent non solum quia credita sunt illis eloquia Dei quia eorum adojtio est filkorum et gloria et testamenta. et legislatio et obsequiwm et ro2360 (issa. quia eorum $aítres et ex his Christus secundum carnem qui est super omnia Deus benedictus in saecula uerum etiam ut gentes quae uariis erant erroribus et facinoribus implicatae hoc maxime diuinae pietatis indicium ad spem impetrandae ueniae prouocaret quod eis quoque qui filium Dei crucifixerunt 256; non tantum ueniam reatus a patre sed et uitae aeternae gaudium uiderent esse donatum. xxiv, 48-49 Vos autem estis testes horum, et ego mitto promissum patris mei in wos. Promissum patris spiritus sancti gratiam dici et in euangelio Iohannis plenius et hic quoque breuiter intima2370 tur cum sequitur : Vos autem sedete in ciuitate quoad usque induamini uirtute ex alto. De qua uirtute, id est spiritu sancto, et Mariae dicit angelus : E? uirtus altissimi obumbrabit tibi ; et ipse dominus alibi :

Nam et ego noui uirtutem de me exisse ; sed et ipse Lucas

257; apertius in actibus apostolorum huius promissae uirtutis ex alto et praeceptae in ciuitate sessionis meminit, Praeceit, inquit, ezs ab Hierosolimis ne discederent sed. expectarent romissionem patris quam audistis ber os meum ; quia Iohannes quidem baptizauit aqua, uos autem baptizabimini spiritu san2380 cfo tton, ost multos hos dies, et paulo post, Sed accipietis uirtu2358 Rom. ix, 4-5. 2368 Ioh. xiv, 26 ;xvi, 1 5. 2343 Luc. i, 55. Luc. viii, 46. 2316 Act. i, 4-5. 2380 Act. i, 8.

2374

2343 Paruum C* D 2347 praedicate B 2357? incipient B* 2388 prius quia] quod C D domini C D 2369 promisso D* 2368 dicit B? J* 2373 obumbrauit B* 2374 ipse ozz. B* 2380 Sed] et B* C

Xxiv, 46-51

423

tem swperuenientis spiritus sancti àn uos et eritis mihi testes. Notandum sane quia sunt quos a praedicationis officio uel imperfectio uel aetas prohibet et tamen praecipitatio impellit ; qui ammonendi sunt ut considerent quod ipsa ueritas quae 25385 repente quos uellet roborare potuisset ut exemplum sequentibus daret ne imperfecti praedicare praesumerent postquam PL plene discipulos de uirtute praedicationis instruxit ilico ad- 655 iunxit : Vos autem sedete in ciuitate quoad usque induamini uirtute ex alto. In ciuitate quippe considemus, si intra mentium 23599 nostrarum nos claustra constringimus ne loquendo exterius euagemur, ut cum diuina uirtute perfecte induimur tunc quasi a nobismet ipsis foras etiam alios instruentes exeamus. xxiv, 50-531 Eduxit autem eos foras in Bethaniam et eleuatis manibus suis benedixit eis. Et factum est dum 2395 ets. eb ferebatur in caelum.

benediceret illis recessit. ab

Praetermissis

omnibus

quae

per

quadraginta dies agi ab illo cum discipulis potuerunt primo diei resurrectionis eius coniungit tacite nouissimum diem quo ascendit in caelum. Pulchre autem ascensurus in caelum discipulos quibus benedicat foras in Bethaniam educit primo 2400 quidem propter nomen ciuitatis quae domus oboedientiae dicitur quia qui propter inoboedientiam peruersorum descendit propter oboedientiam nimirum conuersorum ascendit, Mor(uus est enim, sicut apostolus ait, fropter delicta nostra. et resurrexit propter vusttficationem nostram, deinde etiam propter 240; situm eiusdem

uillae siue ciuitatulae quae in latere montis

oliuarum posita esse narratur quia uidelicet oboedientis ecclesiae domus apostolico digna hospitio non alibi quam in ipsius summi montis, id est Christi, latere fidei spei dilectionisque suae fundamenta locauit de quo nimirum latere lancea pate2410 facto sacramenta sibi sanguinis et aquae quibus nascatur simul et nutriatur gaudet emanasse de cuius uertice uberrimo, id est apice diuinitatis, unctionis spiritalis munera desiderat Iucisque ac pacis perpetuae promissa inhianter expectat, tertio quia sicut Iohannes scribit, erat Bethania iuxta. Hierosolima 2415 quasi stadiis quindecim, qui profecto numerus propter septem et octo quibus constat scripturarum mysteriis accommodus uel uitam quae nunc est et futuram uel uetus et nouum testamentum uel sabbatum animarum in futuro et carnis resurrectionem uel certe aliud aliquid caelestis semper et spiritalis con2400 Hieron., 7077. (CC LXXII, 155, 26-27).

2402 Rom. iv, 25.

2414 Ioh.

xi, 18.

2389 consedemus B, consederemus C*, consedetimus C!, consedimus / 2393 Et duxit D 2401 quia 4que 2460 Amen oz. D (in fine cod., Hinc folium unum 2414 2406 oboedientes B auulsum est, ex anu post. aefaf. F. 163"). Hierosolimam B? G J

424 2420

IN LVCAM VI

tinet archani, et ideo recte quibus utriusque testamenti scien-

tiam aperuit quos omnem uiuendi et sperandi regulam edocuit eos quindecim stadiis in locum quo eis benediceret et praecepta docendi traderet eduxit recte quindecim stadiis PL locum gloriosae ascensionis a loco uictoriosissimae passionis 634 2425 secreuit ut omnes pro se uel uiuere uel mori cupientes et primo quiescendi post mortem et in fine a mortuis resuscitandi desiderio pariter et amore firmaret. xxiv, 52-53 Et ipsi adorantes regressi sunt in Hierusalem cum gaudio magno ei erant semper $n templo laudantes et benedicentes 2430 Deum. Ascendente in caelum domino discipuli adorantes in loco ubi steterunt nouissime pedes eius confestim Hierosolima redeunt quia ibi promissionem patris quam audiere per os domini sunt expectare praecepti gaudia magna referunt quia Deum ac dominum suum post triumphum resurrectionis 2455 etiam caelos penetrasse laetantur. Manent semper in templo laudantes et benedicentes Deum ut in loco orationis et inter laudum deuotiones promissum sancti spiritus aduentum promptis per omnia paratisque cordibus expectent. Et nos autem discipulorum exemplo post celebrata Hierosolimis et 2440 hoc in uisione pacis dominicae passionis et resurrectionis sollemnia Bethaniae mox arua Christo duce petamus ut cum mente quieta et ab omni discordiarum turbine iam pacata carnis eius et sanguinis sacramentis imbuimur ipsi domus oboedientiae curemus existere illius nimirum uestigia se244 ^ quentes qui ut nobis formam uiuendi tribueret /acíus est oboediens usque ad mortem. Sic etenim cotidiana illius etiam nos meremur

2450

2455

benedictione

sublimari,

si cotidie triumphalis

illius in caelum ascensionis memores laudantes et benedicentes Deum in Hierusalem, id est in supernae pacis sperata iam iamque ac desiderata uisione, quiescimus sü»miles hominibus expectantibus dominum suum quando reuertatur a nuptiis. Quia uero beatus euangelista Lucas inter quattuor caeli animalia per uitulum cuius uictimatione qui in sacerdotium eligebantur initiari sunt iussi designatus accipitur eo quod ipse sacerdotium Christi ceteris amplius exponendum susceperit pulcherrime qui euangelium suum a ministerio templi per sacerdotium

2430 Ps. 131, 7.

2445 Philip. ii, 8.

2450 Luc. xii, 56.

2420 arcanis DB 2422 et usque 2460 Amen oz. JA 2431 Hierosolimam G J 2432 audire B, audituri /] ^ 2437 deuotionis B C* 2442 peccata B* C*, paccata J| — 2443 imbuamur D ipsae B* 24465 est ozz. B 2446 enim J 2447 sioz.BG J 2449 iam oz. B J

xxiv, 51-53

425

Zachariae coepit hoc in templi deuotione compleuit cum apostolos inibi ministros uidelicet noui sacerdotii futuros non in uictimarum sanguine sed in laude Dei et benedictione 2460 conclusit. Amen. EXPLICIT EXPOSITIO

IN LVCA LIBER VI. DEO

GRATIAS. AMEN. B

EXPLICIT LIBER. C , EXPOSITIONIS IN LVCAM IVVANTE DOMINO LIBER VI EXPLICIT FELICITER AMEN. G EXPLICIVNT EXPOSITIONES IN LVCAM IVVANTE CHRISTO. /

28

t BEDA

C XX

'

iedqne^ m

En

MS

"nn

PVT.

j

H "13

aebAzomaoi a OE EO

aM

wt leo cou LPEOHLBOE 10x

tona

td

i:

BEDAE

VENERABILIS

IN MARCI EVANGELIVM EXPOSITIO

SIGLA CODICVM

ET EDITIONVM

Laudunensis 92. S. ix. Laudunensis 935. S. ix. Parisinus, B. N. lat. 9573. S. ixtne., Carolituhensis, Aug. 62. S. ixine., Sangallensis 257. S. ixine., Vaticanus, B. A. V. lat. 637. S. ix. Vindobonensis 767. S. ixinc., Valentinianus 76. S. ix.

CC POS NUILLA Rotomagensis 527.

S. ix.

*

post sigla codicum lectionem in codice manu prima scriptam et ab altero scriptore ad formam textus nostri cotrectam indicat.

CC CSEL GCS

Corpus Chtistianotum. Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum. Die Griechischen Christlichen Schriftsteller der ersten

Jahr-

hunderte.

PL

J. P. Migne, Patrologia Latina (in margine adnotantur paginae tomi XCII).

d

AMBROSIVS.

Á v

AYVGVSTINVS.

G

GREGORIVS.

es

HIERONYMVS.

R

mM

CONSNOEnFOEA. a

Y

n

-

Ns

JPCUNSMEU

k n

J

Jymorrews A

;

d ertum

e

E -2 79

!

h

[

EE

E *

HS

LY

quin expositionem euangelii secundum Marcum opitulante PL 92 ipsa euangelica gratia scripturi primo quae fuerit eidem :51:p Marco causa euangelii scribendi breuiter insinuandum esse censuimus. Cum Romanae urbi clarum ueri Dei lumen praedicante beato Petro apostolo fuisset exortum adeo sermo ueritatis. wniuersorum mentes jlacido 4nlustrabat auditu ut colidie audientibus ewm. nulla usquam satietas fieret. Vnde neque auditto eis sola sufficit sed Marcum discipulum eius omnibus jrecibus exorant ut ea. quae ille uerbo raedicabat ad perI o petuam. eorum. commonitionem. habendam. scribiurae traderet quo doma forisque in huiuscemodi uerbi meditationibus permanerent nec prius ab obsecrando desisiunt quam quae orauerant impetrarent. Petrus uero ut ber spiritum sanctum religioso se spoliatum comperit furto delectatus est et fidem. eorum deuotio- PL I vA nemque per haec considerans factum confirmawit et in perpetuum I32D legendam scripiuram ecclesiis tradidit. Clemens in sexto dispositionum libro haec ita gesta esse describit. Cuique simile dat testimonium etiam Hierapolitis episcopus nomine Papias qui et hoc dicit quod Petrus in rima epistola sua quam de urbe 2 o Roma scribit meminerit Marci in qua tropice Romam Babilonem nominari cum dicit: Salutat uos ea quae in Babilone electa. est et Marcus filius meus. Adsumplo itaque euangelio quod. 1pse confecerat perrexit Aegyptum et primum Alexandriae Christum adnuntians constituit ecclesiam tanta doctrina et witae continen2 v tia ut omnes sectatores Chwisti ad exemplum swi cogeret. Denique Philo diseriissimus Iudaeorum widens Alexandriae primam PL ecclesiam adhuc iudaizaniem quasi in laudem gentis suae librum 135 swper eorum comuersatione scripsit el quo modo Lucas enarrat Haevosolimae credentes omnia habuisse communia sic ei ille o 3 quod Alexandriae sub Mavco fieri doctore cernebat memoriae A

4 sqq. Praefatio uel argumentum Marci (Wordsworth & White, Nome Testamenfum latine, Euangelia, 173). 16 sqq. Hieron., de uir. inl. (ed. E. C. Richardson, Texte und Untersuchungen zur. Geschichte der altebristlichen Literatur XIV, 12, 13-25). 21 I Pet. v, 15. 29 Act. ii, 44.

PRAEFATIO BEDAE PRESBITERI IN MARCVM EVANGELISTAM AN $ EXPOSITIONES BEDAE IN MARCVM P INCIPIT PRAEFATIO BEDAE PRESBITERI IN MARCVM EVANGELISTAM R IN NOMINE DOMINI. INCIPIT TRACTATVS BEDANI PRESBITERI SVPER EVANGELIVM MARCI EVANGELISTAE X

INCIPIT ..... SVPER MARCVM

Y

primum L/? — 4uetbi P? R iexpositione L V X? Y —— 2sctiptori L'* V7* placito V — 8 suffecit R $ Y — 10 communitionem NN* 6 uniuersarum P 11 commohnitionem eorum perpetuam R P .$$* X! communionem X* i3religioseP Y — 18 Hierapolitus P V/ — 20 Babilonam IN* 5 X, quod R .$! 21 nominaret L V/ Y, nominasset R. ——os? ea add. Babiloniam NN? P V/ ecclesia IL, pos; Babilone add. ecclesia V7

432

IN MARCVM

: PROLOGVS

tradidit. Tradunt autem hunc natione Israhelitam et ex sacerdotali ortum prosapia ac post passionem et resurrectionem domini saluatoris ad praedicationem apostolorum euangelica fide ac sacramentis imbutum atqueex eorum fuisse numero de 3; quibus scribit Lucas quia multa etiam turba sacerdotum oboediebat fidei. Quapropter utpote legalibus institutus edictis

optimum per omnia uiuendi ordinem genti quam ad fidem uocabat praemonstrauit sed et canonicam paschae obseruan-

tiam quae uniuersis Christi ecclesiis foret imitabilis ostendit. In 4o cuius euangelium tuo dilectissime antistitum Acca nec non et aliorum fratrum plurium commonitus hortatu prout dominus PL dederit scripturi maxime quae in patrum uenerabilium exem- 134 plis inuenimus hinc inde collecta ponere curauimus. Sed et non nulla propria ad imitationem sensus eorum ubi oportunum 4; uidebitur interponemus lectoremque supplex obsecro ut, si haec nostra opuscula transcriptione digna duxerit, adnotationem quoque nominum eorum quae supra in margine apposita sunt diligens scriptura conseruet quo modo in expositione euangelii beati Lucae quam ante annos plurimos auxiliante ;» Dei gratia composuimus constat esse factitatum. Orantem pro nobis sanctitatem tuam caelestis semper gratia protegat. Sed et hoc ante omnia cunctos qui haec forte lecturi sunt deprecor in domino ut pro meis et corporis et animi fragilitatibus apud pium iudicem intercessores existere dignentur. 86 Act. vi, 7.

81exow.V . 82et]jaciINP $ X — 36institutis R* V? Y — 36 eductis V*, edoctus V? Y! ^ 38 0bseruationem R. 40antestitum IN R.$ V/ — 42dederat P* 48 uidebatur N R $ intetponimus N R .$ X* 47 in matgine om. V^ EXPLICIT PROLOGVSL NPRS$VXY

CAPITVLA EVANGELII SECVNDVM

MARCVM

. Esaiae testimonio Iohannes angelus id est nuntius appellatur et praedicatio eius baptismusque refertur. IL Christus praedicans baptizatur ubi trinitatis panditur sacramentum. III. De uocatione Petri Andreae Iacobi et Iohannis piscatorum.

IPLE In sinagoga de homine spiritum immundum metuentem et confitentem expellens sua ab hominibus potestate laudatur. . À socro Petri febre uerbo tactoque depulsa uaria cunctos infirmitate curauit. VI. Leprosus uerbo quo ait, Volo, mundatur et cu-

ratio paralitico cum remissione tribuitur peccatorum.

VII. Leui qui et Matheus de teloneo uocatur et pro publicanorum conuiuio querella uel obiectio Pharisaeorum panni ueteris et uini uel utrium comparatione refellitur. NIE Pro spicarum in sabbato uulsione reprehensoribus increpatis sequitur manus aridae restitutio. VIIII. Consilium contra eum faciunt Pharisaei deseruiente sibi nauicula tangentes eum diuersis infirmitatibus aegroti sanantur. . Duodecim discipulos ad praedicandum uerbo collatis uirtutibus mittit et in belzebub eum posse dicentes redarguit irremissibilem esse dicens in spiritum sanctum blasphemiam et matrem ac fratres eos uocat qui patris faciunt uoluntatem. AI. Docens proponit parabolam seminantis et suis

INCIPIVNT GAPLDVDACCDLUNOPLVLX YS INCIPIVNT CAPITVLA OPERIS SEQVENTIS INCIPIVNT CAPITVLA SVPER MARCVM .$

R

I. Iohannis L P* X Y* IIII. pos£ sinagoga add. qui 5 ^ spiritum inmundum de homine R .$ V.tactuque N? P? R. uariaow. LN R$ X Y — post cunctos add. in N, ab R paralitico curatio R. VIL. theloneo P R V — proom. L R..$ VIII. uulsione oz. R. X.beelzebub IN R X — blasphemati V^ XI. eum .$ exponit ozz. R. .$ VI. uero ILL, V

434

IN MARCVM

eam seorsum exponit clara manifestatione discipulis. XII. Lucernam sub modio non ponendam uel dormiente homine

sata eius crescere

et de grano

sinapis dicit.

XIII. Tempestatem uerbo compescens et daemones eiciens ire concessit in porcos. XIIII. Vadens mortuam suscitare filiam a profluuio sanguinis sanans suscitat protinus et puellam.

XV. Mirantes doctrinam et uirtutes fabri filium dicunt audientes ab eo non esse prophetam sine honore nisi in patria sua.

XVI. Mittens duodecim praedicaturos praeceptis instruit collata gratia sanitatum. XVII. Herodes tenens Iohannem die sui natalis occidit caputque eius saltationis praemium in disco filiae tradidit. XVIII. De quinque panibus et duobus piscibus quinque uirorum milia saturauit. XVIIII. Quarta noctis uigilia uenit ad discipulos ambulans supra mare. XX. Accusant Pharisaei discipulos non lotis manibus manducantes et increpantur ab eo de parentum inspretione uel de ceteris exponente quae possent hominem inquinare. AXI. Mulieris Syrophenissae filiam a daemonio liberat. XXII. Muto surdoque uocem restituens dicit, Effeta. XXIII. De septem panibus et paucis pisciculis quattuor hominum milia saturauit. XXIIII. Pharisaeis signum quaerentibus dari negat et doctrinam eorum praecepit sub fermenti nomine praecauendam. XXV. Caecum paulatim curat et ut nemini diceret imperat.

XXVI. Interroganti quem eum dicerent Petrus Christum Dei confitetur et mox quia domino passurum se dicenti contradicit arguitur. XII. dicit ozz. R..$ XIIII. suscitat] suscitans I7

et oz. R. .$

XVII. natalis sui R. in disco ozz. .$ XVIII. satiatur I XVIIII. supet R. .$ XX. possint IN?, possunt lV/ — coinquinare P! XXI. Sirophoenissae P X ^ liberabat R .$ XXII. Effetha P X post Effeta add. quod est adapetire R. .$ XXIIIIL quaerentes V praecipit P? praecauendum .$ XXV.etom.

V

ediceret IN R. .$

XXVI. pos? contradicit ad. et R. .$ — os? arguitur add. a domino R 5$

CAPITVLA

435

XXVII. Qui perdit, inquit, animam suam propter me inuenit eam, nec gustaturos quosdam mortem donec uideant eum in regno eius statimque transfiguratus inducitur et Iohannem Heliae passuri ipse similia passum dicit. XXVIII. Omnis populus uidens dominum pauescens occurensque salutat et filius cuiusdam incredulitatem suam iuuari precantis a daemonio liberatur. XXVIIII. Tradendum se praenuntians et discipulos quid in uia tractassent interrogans docet primatum non esse quaerendum. XXX. Virtutes in eius nomine facientes non sinit prohiberi et de abscisione membrorum scandalizantium figuraliter docet. XXXI. Pbarisaeos de uxore dimittenda quaerentes Moysi testimonio conuincit et infantes a se uetari prohibens benedicit. XXXII. De difficultate diuitum intrandi in regnum Dei mirantibus discipulis ait contemptores bonorum saecularium centuplum cum persecutionibus recepturos.

XXXIII. Item praedicens se occidendum sedes petentes Iacobum increpat et Iohannem de principatu gentiles prohibens imitandos humilitatis exemplo monstrato.

XXXIIII. Bartimeus caecus mendicans inluminatur et sequitur. XXXV. Mittit adduci pullum asinae cui sedens audit a turbis, Osanna.

XXXVI. Egressus de templo ficulneae maledicit regressusque uendentes eicit arefactaque ficulnea mirantibus ait orantes credendo accipere postulata. XXXVII. De potestate percontantibus Iudaeos ipse de baptismo Iohannis interrogando conuincit et de uinea colonisque pessimis parabolam ponit. XXXVIII. Temptantes de reddendo Caesaris tributo consequenter ex suprascriptione uel imagine confutauit. XXVII. inueniet IN R$ XXVIII. liberat V^

XXVIIII. pronuntians

transfiguratur L, P*

passuto IN R$

V/ Z

XXX.inom.L V sitV figutaliter oz. R. XXXI. Mosi P X testimonium L L/ ^ benedixit R XXXIIL petens V — increpans V. imitandum L V Z, imitando P XXXV. adduci pullum] ad discipulum V auditur V^ XXXVI. maledixit R. eiecit IL, R.$ 7 Z XXXVII percunctantibus L. V/ Y Z, percontantes IN*, percunctantes IN* R$ XXXVIII. temtantes P X

IN MARCVM : CAPITVLA 436 XXXVIIII. Saduceis de muliere septem fíratrum uxore temptantibus ob incredulitatem resurrectionis exprobrat. XL. Scribae de mandato legis interroganti geminum dilectionis ostendit et cuius sit filius Christus

interrogans docet ex principio psalmi centesimi noni salutationum quoque eorum in foro ambi-

tum notat. XLI. In gazophilacium pauperem uiduam duo minuta mittentem cunctis dona iactantibus praefert. XLII. Aedificationes templi monstrantibus praenuntiat ruituras et de diuersis ultimi temporis temptationibus futuris prolixius disputans seductiones ammonet praecauendas. XLIII. Diem aduentus solum patrem scire dicens neScientes eam seruos uigilare praecepit et orare. XLIIII. De alabastro unguenti uel proditione Iudae tratoris ac praeparatione paschae refertur nec non et caenae eius mystice panditur sacramentum. XLV. Traditionis ac passionis eius gesta narrantur. ALVI. Resurrectionis eius perinde breuiter ueritate monstrata quorundam incredulitas clementer arguitur et ascensio atque a dextris Dei consessio uel discipulorum praedicatio signis sequentibus indicatur. XL. interrogantes P? salutationem L R. V^ XLI. minuta duo R .$ XLII. praecauendum R .$ XLIII eum P R praecipit P X?

XLVI. 5o;; resurrectionis add. ac passionis R$! sup.

EXPLICIVNT CAPITVLA N X

ad LP

I (Marc. i, 1-iv, 34) 1, I-2

Initium euangelii Iesu Christi fiii Dei. Sicut. scriptum est in Esaia propheta. Conferendum hoc euangelii Marci principium principio Matliei quo ait, Lóber generationis Iesu Christi I

PL 133C

fiii Dawid filii Abraham, atque ex utroque unus dominus noster Iesus Christus Dei et hominis filius est intellegendus.

Et apte primus euangelista filium hominis eum secundus filium Dei nominat ut a minoribus paulatim ad maiora sensus noster exsurgeret ac per fidem et sacramenta humanitatis assumptae ad agnitionem diuinae aeternitatis ascenderet. Apte qui humanam erat generationem descripturus a filio hominis coepit Dauid uidelicet siue Abrahae de quorum stirpe substantiam carnis assumpsit. Apte is qui librum suum ab initio euangelicae praedicationis inchoabat filium magis Dei appellare uoluit dominum nostrum Iesum Christum quia nimirum I 5 et humanae erat naturae de progenie patriarcharum siue regum ueritatem carnis suscipere et diuinae fuit potentiae euangelium mundo praedicare. Euangelium quippe bonum nuntium dicitur. Quod autem melius est nuntium quam: PaenitenHam agite, adpropinquabit enim vegnum. caelorum Hominis 2 o itaque est humanitus nasci Dei uero regni caelestis introitum paenitentibus praedicare. Et ideo Matheus recte filium Dauid nuncupat quem in carne uenientem asseuerat, recte Marcus filium Dei quem in prima uoluminis sui fronte auctorem euangelii et sponsorem regni designat aeterni. Vbi notandum quod 2 vA euangelistae sancti qui dispensationem nobis dominicae incarnationis scriptam reliquere uno quidem spiritu accensi ad officium scribendi accesserunt sed diuersum narrationis suae primordium singuli diuersum statuere terminum. Matheus namque a natiuitate dominica exordium sumens ad tempus 5 o usque dominicae resurrectionis seriem suae narrationis perduxit. Marcus ab initio euangelicae praedicationis incipiens peruenit ad tempus usque ascensionis domini et praedicationis discipulorum eius cunctis gentibus per orbem. Lucas a natiuitate praecursoris inchoans euangelium terminauit in ascen3 A sione dominica cum redeuntes discipuli Hierosolimam aduentum sancti spiritus diuinis in laudibus expectant. Iohannes ab

3 Matth. i, 1.

18 Matth. iii, 2.

$8 adsumtae P R Y . 18 Quid N 5 . 19 adpropinquauit L I/ Y* Z* Hietosolima L P X INCIPIT EXPOSITIO VENERABILIS CVM EVANGELISTAM NR.

BEDAE

PRESBITERI

35

IN MAR-

PL 134C

438

IN MARCVM

I

aeternitate uerbi Dei per quod omnia facta sunt principium sumens et ipse ad tempus usque dominicae resurrectionis euangelizando pertingit. Scripturus igitur euangelium Marcus 4» congrue primo omnium ponit testimonia prophetarum quibus hoc futurum iam olim praecinebant. Vt eo cunctis uera ac sine scrupulo dubietatis suscipienda quae scriberet intimaret quo haec a prophetis sancto spiritu impletis antea praescita ac praedicta esse monstraret simulque uno eodemque euangelii 45 Sui principio et Iudaeos qui legem ac prophetas susceperant ad suscipienda etiam euangelii sacramenta quae ipsorum prophetae praedixerant instituit et gentiles qui per euangelii praeconia ad Deum uenerant ad auctoritatem quoque legis et prophetarum suscipiendam uenerandamque prouocat ne, 5o si qui luxta hereticos aut uetus solummodo testamentum aut solummodo nouum suscepisset, alienus a testamento Dei remaneret.

55

6o

65

7o

Ecce mitto angelum meum ante faciem tuam qui praeparabit wiam iuam anie te. Angelus uocatur Iohannes non naturae Societate iuxta heresim Origenis sed officii dignitate. Angelus enim Graece Latinenuntius dicitur. Quo nomine recte appellari potuit Aomo ille qui fuit missus a Deo ut testimonium perhiberet de lumine et uenientem in carne dominum mundo nuntiaret. Nec mirandum mystice angelum nominari eum quo inter natos mulierum maior nemo surrexit cum constet omnes qui sacerdotii gradu rite funguntur ob euangelizandi officium angelos posse uocari dicente propheta: Labia sacerdotis custodient scientiam, et legem requirent ex ore eius quia angelus domini exercituum, est. Vox clamantis in deserto: Parate uiam domini vectas facite semalas eiws. Constat quia wmigemitus filius uerbum patris uocatur lohanne attestante qui aii: Im jrincipio erat uerbum, et. uerbum. erat apud. Deum, et Deus erat uerbum. Et ex ipsa nostra locutione cognoscimus quia rius uox sonat ut uerbum fostmodwm possit audiri. Iohannes ergo uox a propheta uocatur quia uerbum praecedit. Aduentum itaque dominicum $raecurrens uox dicilur quia Der eius ministerium atris uerbum ab hominibus auditur. Qui etiam 4n. deserto clamat quia derelictae

ac destitutae Iudaeae solatium redemptionis admuntiat. Quid 7; autem clamaret aperitur cum subditur: Parate wiam domini D? Ioh. i, 6-7. 59 Matth. xi, 11; Luc. vii, 28. 62 Mal. ii, 7. Greg. Magn., Joz. in eu. (PL LXXVI, 1100 B). 6 Ioh. i, 1.

89 igitur] ergo / dominum L V' add.inL V YZ

ac D?

66/74.

43 sancto spiritu impletis adZ. sup. IN!, oz. R$ 48 83 praepatauit R. .$* D* fuerit P? 58 505? dominum 64exetrcitum P 68 ipsa ex R. $* 69 lectione R. 70

. $2 mystetium V/*

73 desertum P? .$*

74 distitutae I7

PL 155

i, 1-3

439

rectas facite semitas eius. Omnis qui fidem vectam et bona opera fraedicat quid. aliud quam. uenienti domino ad. corda audientwm wiam parat ut haec wis gratiae penetret et lumen ueritatis tilusiret ut. rectas Deo semitas faciat dum mundas in. animo

8o cogitationes per sermonem, bonae praedicationis format. Sane notandum quod ex testimoniis propheticis quae posuit Marcus unum solummodo in Esaia aliud uero inuenitur in Malachia. Nec tamen falli aut fallere putandus est euangelista qui hoc scriptum dicat in Esaia quod Esaias non scripserit sed potius 85 intellegendum quia, etsi non haec uerba quae de Malachia posuit inueniuntur in Esaia, sensus tamen eorum inuenitur in

Esaia et in non nullis locis aliis et manifestius in eo quod hic ipse subiunxit: Vox clamantis in deserto: Parate uiam domini rectas facite semitas eius. Quis enim non uideat quanta sit in 9o utraque sententia concordia? Nam quod dixit Malachias mittendum angelum ante faciem domini qui praepararet uiam eius hoc est utique quod dixit Esaias uocem clamantis audiendam in deserto quae diceret, Parate wiam domini rectas facite semitas eius, quia sicut Iohannes recte angelus potuit 95 uocari pro eo quod faciem domini euangelizando praeuenit ita recte appellari et uox potuit quia uerbum Dei sonando praeibat sicut et supra dictum est.In utraque autem sententia similiter paranda uia domini praedicatur ideoque non fallitur euangelista qui hoc dictum ab Esaia scribit quod, etsi non 100 eisdem uerbis, eodem tamen sensu ab ipso scriptum inuenit.

Potuit autem fieri ut animo Marci euangeliwm conscribentis Dro Malachia Esaia occurreret ut fieri solet. Quod tamen sine ulla dubitatione emendaret saltim ab aliis admonitus qui ipso adhuc in, carne wiuente hoc legere potuerunt, nisi cogitaret recordations 10; sae quae sancto spiritu regebatur non. frustra occurrisse aliud jro alio nomen jrophetae misi quia ita dominus hoc scribi constituit. Cur aulem ita constituerit dominus prima illa causa utilissima debet facillime cogitari etiam. sic esse insinuatum ta omnes sanctos bropheias uno spiritu locutos mirabili inter se 11o consensione constare ut hoc multo amplius sit quam si omnium PL omnia jrophetarum uno wnius hominis ore dicerentur et deo 136 indubitanter accipi debere quaecumque per eos sanctus spiritus dixit el singula esse omnium et omnia, singulorum. Cum igitur ei quae dicta sunt per Esaiam tam sint Malachiae quam Esaiae 76/80 Greg. Magn., Poz. in eu. (PL LXXVI, 1161 B). (CSEL XLIII, 505, 11-306, 12).

101/123 Aug., de cons. eu.

80 praedicationes anima P domino I^ NY Z 799et v8 et]ut V 96 pos; $S72liislocis R V $8 quia] quod V 84 sctipserat P* 1s 100 inuenitur [NN R$ — 102 occurrerit IN 99 si R. X* quia add. et sup. P? 112 R.$ / — 109 constituerat R. .$ 104 recordationis L. IN! PSS$yXZ spititus sanctus P

440 II$

l4

i5

IN MARCVMI

et quae dicta sunt per Malachiam tam sint Esaiae quam Ma-

lachiae quid opus erat ut emendaret Marcus cum aliud. fro alio

sibi nomen occurrens a se scriptum legisset ac nom potius sequens auctoritatem spiritus sancti a qua mentem suam regi plus nobis ille utique. sentiebat iia hoc scriptum. relinqueret, sicut. eum I20 admonendo constituerat ei dominus ad informandos nos tantam uerborum. suorum. prophetas inter esse concordiam ut mon absurde immo congruentissime etiam Esaiae deputaremus quod. per Malachiam dictum repperimus. Fwit Iohannes in deserto baptizans et praedicans baptismum in remissionem. peccatorum. Cunctis legentibus 12 I paenitentiae liquet quia Iohannes baptismum paenitentiae non solum fraedicauil uerum etiam quibusdam dedit sed tamen baptismum 1n remissionem Peccatorum dare mon potuit. Remissio etenim peccatorum. in solo nobis baptismo Christi tribuitur. Notandum 150 itaque quod. dicitur, praedicans baptismum paenitentiae $n remissionem. beccatorum, quoniam baptismum quod, peccata soluerel quia dare nom poterat praedicabat ut. sicut. incarnatum uerbum atris braecurrebat uerbo praedicationis da baptismum paenitentiae quo beccata soluuntur praecurreret suo baptismate quo eccata solui non possunt. Et baptizabantur ab illo in Iordane flumine confitentes peccata sua. Exemplum confitendi peccata ac meliorem uitam promittendi eis qui baptisma accipere desiderant sicut etiam praedicante Paulo in Epheso multi credentium ueniebant confitentes 14 o et adnuntiantes acius suos quatenus abdicata uita uetere renouari mererentur in Christo. Vnde etiam beato Petro ostensis in linteo caelesti diuersi generis animantibus dictum est, Surge Petre occide ei manduca, quod est aperte dicere, Occide infideles

i,6

ab eo quod fuerant prius ab renuntiatione scelerum et pro145 missione piae religionis ac sic fidei christianae sacramentis imbutos in sanctae ecclesiae membra commuta. Et erat Iohannes uestitus filis cameli et zona fellicia circa lumbos evus. Pilis, inquit, uestitus non lana. Aliud austerae 150

uestis yndicium est aliud luxoriae mollioris. Zona autem pellicia qua accinctus fuit et Helias mortificationis indicium est. Porro quod sequitur : Eft locustas et mel siluestre edebat, habitatori solitudinis con-

gruum est ut non delicias ciborum sed necessitatem humanae carnis expleret. Potest habitus et uictus eius per significationem 125/135 Greg. Magn., Jom. in eus. (PL LXXVI, 1160 D-1161 A) ; Beda, i» Lu. q, 2222/2232). 126/135 Beda, Poz;. I, x (CC CXXII, rz, 7-2, 19). 139 Act. xix, 18. 141 Act. x, 11-15. 148/154 Hieron., in Mazib. (PL XXVI, 5o B).

117 relegisset P? 118 sancti spiritus R quo N! R 119sic V — eum] enim l/ — 121 inter prophetas P? X — 1280 gentibus V/ — 134 praecurtrit P*, praecuterat P? 138 quo V* 140 ueteri L| V? — 152 habitator P X

155

441 1, 377. ionis em internae. conuersat etiam. qualitat eius non inconuenienter exprimere. Namque austerioribus utebatur indumentis sicut etiam dominus in laudibus eius protestatus est. dicens ad

Iudaeos, Qwid existis? uidere hominem mollibus .westitum? ecce qui. mollibus. uestuntur .in. domibus. vegum. sunt, quia. witam 16o peccantium non blandimentis fouit sed wigore asperae (nuectionis increpawit- dicens: Genimina wiperarum, quis. uobis. demonsirawit fugere. a. futura. ira?. Zonam. pelliciam habebat circa lumbos suos quia. carnem suam. crucifixit cum. witiis el. concujiscentis, quod eorum esse proprium qwi sunt lesu Christi ON A apostolo attestante didicimus. Locwsías et mel siluestre edebat quia dulce quidem sapiebat turbis praedicatio eius exestimante populo et. cogitantibus omnibus. 1n, cordibus suis de eo. me forte ipse esset. Christus. sed. ocius fine sortita intellegentibus eius auditoribus quia non ipse Christus sed. praecursor et propheta Lal

170 esset. Christi.

5

18 o

Dal oo A

190

In melle etenim dulcedo. in. locustis est alacer

uolatus.sed.cito deciduus. Et. praedicabat. dicens: Venit. fortior. me. post. me. cuius. mon sum. dignus brocumbens soluere. corrigiam. calciumentorum. eius. Mos apud. ueteres fuit ut, si. quis eam quae sibi competeret.accipere. uxorem. nollet, ille. ei calciamentum. solueret. qua, ad. hanc sponsus iure propinquitatis ueniret. Quid. igitur inter homines Christus nisi sanctae ecclesiae sponsus apparuit? De quo et isdem Iohannes dicil: Qui. habet sbonsam sponsus est. Sed quia Iohan-

nem. homines. Christum esse. butauerunt. quod. idem. Iohannes negat recte se indignum esse ad. soluendam, corrigiam evus calciamenti denuntiat ac si aperte dicat, Ego vedemptoris uestigia denudare non ualeo quia sbonsi. nomen mali àmameritus non usurpo. Quod. tamen, intellegi et. aliter potest. Quis enim nesciat quod calciamenta ex mortuis animalibus fiant? Imcarnatus uero dominus ueniens. quasi calciatus apparuit qui in diwimitale. sua. mortiicina

nostrae corruptionis assumpsit, sed. huius incarnationis mysterium. humanus. oculus penetrare non. sufficit. Inuestigari enim nullatenus potest. quomodo corporatur uerbum. quomodo summus et uiuificator spiritus intra uterum maíiris animatur. quomodo 1s qui initium mon habet el. existit. et concipitur. Corrigia. ergo calciamenti est ligatura mysterii.

Iohannes itaque soluere corrigiam

159/162 Greg. Magn., Poz. in eu. (PL LXXVI, 1097 B) ; Beda, 188 Matth.xi,8. 162/171 Beda, hom. 161 Matth. iii, 7 ; Luc. iii, 7. in Luc. (IL, 2412/2415). 174/193 166 Luc. iii, 15. 163 Gal, v, 24. I, 1 (CC CXXII, 4, 85-112). Greg. Magn., Jozr. in eu. (PL LXXVI, 1101 B-11o2 A); Beda, iz Luc. (1, 2407/ 178 Ioh. iii, 29. 2428) ;Beda, Joz. 1, 1 (CC CXXI, 5, 127-143).

1858 pos existis add. in desertum V. PX

SY

172 Veniet P. R. .5!

101 demonstrabit R 5 V^ — 168 finem 179 isdem P?

184 fiunt P?

animatut et concipitut quomodo is qui initium non habet existit .$ et om. V Z* 29

189/190

190 205. BEDA CXX

PL L5

442

10

1,9

IN MARCVM I

calciamenta eius non. ualet. quia incarnationis mysterium nec ipse inuestigare sufficit qui hanc per prophetiae spiritum agnowit. Ego baptizaui uos aqua, ille uero baptizabit uos spiritu sancto. D No A Non quidem adhuc Iohannes dominum manifeste Deum aut Dei esse filium sed tantum uirum se fortiorem praedicat. Non enim rudes adhuc auditores tanti capiebant archana sacramenti quod filius Dei aeternus homine assumpto ex uirgine denuo natus esset in mundum sed paulatim per agnitionem 20 o glorificatae humanitatis introducendi erant ad fidem diuinae aeternitatis. Quibus tamen quasi latenter quodammodo ac uelato sermone Deum hunc esse uerum declarat dum eum spiritu sancto baptizaturum esse confirmat. Cui enim dubium nullum posse alium gratiam sancti spiritus nisi Deum dare? 20; Tempore autem procedente cum capaciores iam ad intellegendum eosdem suos uideret auditores etiam filium Dei illum aperte praedicauit dicens: Sed qui misit me baptizare in aqua. ille mihi dixit: Super quem wideris spiritum. descendentem et manentem super eum huc est qui baptizat in spiritu sancto. Et 21 o ego uidi et testimonium perhibui quia hic est filbus Dei. Baptizamur autem a domino in spiritu sancto non solum cum in die baptismatis fonte uitae in remissionem peccatorum abluimur uerum etiam cotidie cum per gratiam eiusdem spiritus ad agenda quae Deo placent accendimur. 21 v^

Et factum est in diebus illis uenit

Iesus a Nazareth Galileae et

baptizatus est in Iordane ab Iohamme. Trüibplicem ob causam saluator ab Iohanne accepit baptismum rimo ut quia homo natus erat omnem vustitiam et humilitatem legis impleret secundo ui baptismate suo lohannis baptisma comdrobaret tertio ut 220 Iordanis aquam sanctificans ber descensionem columbae spiritus sancti in lauacro credentium monstraret aduentum. 1, IO-II Et statim ascendens de aqua widit apertos caelos et spiritum tamquam columbam descendentem et manentem in ipso, et uox facta est de caelis: Tw es filius meus dilectus, in te complacui. 225 Mysterium. trinitatis in. baptismate demonstratur. Dominus baptizatur, spiritus descendit im specie columbae, batris wox testimoniwm filio braebentis auditur. Aberiuntur autem caeli non reseratione elementorum sed spiritalibus oculis quibus et Hiezechiel in principio uoluminis sui apertos eos esse commemorat. 230 Sedit quoque columba super caput Iesu ne quis putaret uocem 207 Ioh. i, 55-34. 216/221 Hieron., i; Marb. (PL. XXVI, 31 B). 225/231 Hieron., in Mattb. (PL, XXVI, 31 C-D) ; Beda, Zoz. I, 12 (CC CXXII, 85, 155-84, 138). 229 Ezech. i, 1.

192 pos? incarnationis add. eius P R ^ 193 pos; agnouit add. Respondit R 213 post ad add. haec IN R .$.— 223 pos; uox add. pattis LL V/ Y Z1 fup. 224 caclo V Z —— 226 pos? baptismate zd. domini V 228 Ezechiel R, Ezehiel V,

Zechie] X*

à

PL 138

ij 7n R

443

patris ad Iohannem. factam mon ad dominum. Pulchre autem cum dixisset, e£ spiritum. tamquam. columbam. descendentem, addidit, e? manentem in ipso. Hoc etenim mediatori Dei et hominum donum est speciale collatum ut implens semel eum 255 Spiritus sanctus numquam recedat sed perpes in illo maneat. Nam fidelibus eius ad insignia uirtutumet miracula facienda aliquando gratia spiritus confertur aliquando tollitur. Quibus tamen ad operationem pietatis et iustitiae ad amorem Dei et proximi conseruandum numquam gratia spiritus abest. Vnde 249 de illo promittitur dicente eis domino: Vos autem cognoscetis eum quia apud wos manebit et in uobis erit. Verum specialiter in domino manet spiritus semper non quo modo in electis eius iuxta mensuram fidei sed sicut Iohannes ait: Vidimus gloriam eius gloriam quasi unigeniti a patre blenum gratiae et ueritatis. 245 Manet autem in illo spiritus non ex eo tantum tempore quo baptizatus est in Iordane sed ex illo potius quo in utero conceptus est uirginali. Nam quod in baptizatum descendere uisus est spiritus signum erat conferendae nobis in baptismo gratiae spiritalis quibus in remissionem peccatorum ex aqua 250 et spiritu regeneratis amplior eiusdem spiritus gratia per impositionem manus episcopi solet caelitus dari, sicut etiam hoc quod apertos uidit post baptisma caelos nostri utique gratia factum est quibus per lauacrum undae regeneratricis ianua panditur regni caelestis quae peccantibus quondam 25; protoplastis ac paradiso eiectis toti generi humano interpositis cherubin et flammeo gladio clausa est. Extinguitur namque haec flamma cuique fidelium cum aquis uitalibus tingitur, reconciliatur angelicis spiritibus cum ad pacem sui redierit creatoris adeo ut, si percepta fidei sacramenta puro corde et 26o corpore seruauerit, mox solutus carne regna possit intrare caelestia. Alioquin quomodo tunc aperirentur domino caeli qui cum homo fieret et habitaret nobiscum in terra caelum pariter diuina potentia continebat et terram? Sed et hoc quod uox paterna de caelis intonuit, T'w es filius meus dilectus, 4n te 26 vA complacuit, nonipse filius quod nesciebat docetur sed nobis quod credere debeamus ostenditur ipsum uidelicet qui baptizandus cum aliis uenit ad Iohannem homo uerum esse Dei filium non solum ipsius Iohannis sed et totius mundi dominum et ideo ueraciter in spiritu sancto baptizare ualentem. Nos quoque 240 Ioh. xiv, 17. 243 Ioh. i, 14. 252/261 Beda, £oz;. I, 12 (CC CX XII, 82, 80-85, 106). 262/268 Greg. Magn., bom. in eu. (PL. LXXVI, 1217 A).

239 conseruandam P

240 poszillo adZ. spititu P Y

250 trenatis R, regenerationis .$*

— cognoscitis P* V* X Z

251/252 hoc sicut etiam quod apertos uidit

caelos L I Y Z hoc etiam JN R..$ sicut hoc quod apertos uidit post baptisma etiam caelos X ^ 283 regenerationis L P 285 a R toto .$ 264 pos? intonuit add. dicens sup. P?

PL 259

444

IN MARCVM I

27o uox eadem docuit per aquam ablutioniset spiritum sanctificationis Dei posse filios effici. Quotquot enim receperunt eum dedit eis potestatem: filios Dei: fieri. Bene autem in specie columbae descendit-spiritus sanctus quod multum simplex est animal atque a malitia fellis alienum ut figurate nobis insinuaret quia corda: quaerit nec habitare dignatur in mentibus simplicia 27 impuris qualis fuit Simon ille cui dicebat Petrus: Non. est tibi pars neque sors: in: sermone hoc, im felle: enim: amaritudinis. et obligatione iniquitatis wideo te: esse. Et statim spiritus expulit eum in desertum, et. erat. in. deserto 1, I2-13 28 o quadraginta diebus et' quadraginta moctibus: et: temptabatur a satana. Matheus similiter exposito domini baptismate et uoce de caelis facta quae diceret, Hzc est filius. meus dilectus 4n. quo I

mili complacuit, continuo subiunxit, T'wnc: Iesus ductus. est 4n

desertum: ab. spiritu. ut. temptaretur a. diabolo. Verum. ne cui ueniret in dubium a quo eum spiritu ductum siue expulsum dicerent in desertum consulte Lucas primo posuit quia Zesus plenus spiritu sancto regressus est ab Iordane, ac deinde intulit, et agebatur in spiritu in desertum, ne quid contra eum ualuisse spiritus putaretur immundus qui plenus. spiritu sancto quo 20 o uolebat digrediens quaeque uolebat agebat. Quadraginta autem dies et noctes quibus eum temptat totum huius saeculi tempus insinuant quibus membra eius uidelicet. sanctam ecclesiam temptare numquam desistit quia: nimirum quadripertitus est mundus in quo domino famulamur decem uero 29 5 praecepta per quorum obseruantiam domino famulantes contra hostis indefessi malitiam certamus; decem autem quater ducta quadraginta faciunt ideoque totum militiae nostrae tempus apte quadragenario. dierum ac noctium numero comprehenditur. Baptizatus ergo: dominus expellitur a spiritu in 30 o desertum et temptatur a satana ut exemplum uitae suis fidelibus praebeat qui post acceptam in baptismo remissionem peccatorum: non solum ad exercenda opera uirtutum uerum etiam ad tolerandam propter iustitiam persecutionem sint accingendi. Secedit enim in desertum ut nos doceat relictis 30 IS mundi illecebris et societate prauorum diuinis per omnia. seruire mandatis. Temptatur solitarius a. diabolo ut nobis in28 )

2491 loh. i, x2. 272/279 Beda, Lom. 1l, 12 (CC CXXII, 85, 117-129). 216 "Act. vill, 21,925. 282 Matth. iii, 17. 283 Matth. iv, 1. 284/290 Beda, in Luc. (I, 2921/2927) ; Greg. Magn., Pom. in eu. (PL. LXXVI, 1155 B). 286 Luc. iv; 1. 290/314 Greg. Magn., £oz. in-eu. (PL LXXVI, 1137 A-D).

271 filius P 2479 expelit IL, P X Y ^ 280temtabatur P X ^ $ . 285 por quo add. enim IL. P* V7 Y* (in ras.) 286 deserto est oz. L.5 V X Y Z, add. sup. INT P1 288deserto ILL I Y Z L* V Y* | quaeque] quae P 292 insinuat R — 299a]ab temptatur ad7. dominus I 303 sunt P* Y!

284diabulo P* LL. V Z 287 290 degrediens V? 300 post

1, II-I5

310

315

320

525

33o

335.

340.

i, I5

445

sinuet quia omnes qui uolunt pie wiuere $n Christo bersecutionem patiuntur et quia fer multas tribulationes. oportet-nos intrare. in regnum .Dei. Temptatur quadraginta diebus et quadraginta noctibus ut indicet quia quamdiu hic uiuentes domino seruimus siue prospera blandientur quod ad dies:pertinet seu nos aduersa feriant quod noctis figurae congruit semper ambulantibus in lege domini adsit toto orbe aduersarius qui iter nostrum temptando impedire non cessat. Eratque cum bestiis, et angeli ministrabant 4lli. Ynter bestias commoratur ut homo sed ministerio utitur angelico ut Deus. Et nos cum in heremo sanctae conuersationis bestiales hominum mores impolluta mente toleramus ministerium :angelorum meremur a quibus corpore absoluti ad aeterna in caelis gaudia transferamur. Postquam autem traditus est. Iohannes uenit Iesus. in Galileam praedicans euangelium. vegni Det, et .cetera. Iohanne tradito recte incipit dbse praedicare; desinente lege. consequenter oritur euangelium. Si autem eadem saluator braedicat quae Iohannes Baptista. ante dixerat, ostendat se eiusdem. Dei esse filium cuius ille propheta. est. Nemo autem putet traditionem Iohannis in carcerem statim post temptationem quadraginta dierum et ieiunium domini factam. Quisque enim Iohannis euangelium legerit inueniet dominum ante traditionem illius. multa et docuisse et miracula fecisse. Denique habes in euangelio ipsius: Hoc fecit initium signorum Iesus. in. Cana Galileae; et iterum: Necdum enim. erat, missus tn, carcerem, Iohannes. Ferunt autem quia cum legisset Iohannes Mathei Marci et Lucae. uolumina jrobauerit quidem textum; historiae et uera eos dixisse firmauerit sed unius tantum anni in quo: el passus est. post carcerem Iohannis historiam texisse. Praelermisso- itaque anno cuius acta a iribus- exposita fuerant. superioris temporis ante. quam. clauderetur Iohannes 1» carcerem gesta marrauit. sicut. manifestum. esse poterit. his. qui. euangeliorum. diligenter quattuor. uolumsna. legeYinl. Quae ves el dissonantiam quae uidebatur Iohannis-esse cum ceteris tollet. Cum ergo. dixisset Marcus quia wem Iesus 4n Galileam braedicans- euangelium vegni Dei subiunxit et ait: Et. dicens: Quoniam impletum. est. tempus et. adpropinquabit regnum Dei; $aenitemimni el credite euangelio. .Impletum est 307 II Tim. iii, 12. LXXVI, 1136 D). IIT. 332 Toh. iii, (II, 1/25). 344/354

808 Act. xiv, 22. 315/316 Greg. Magn., Zo. in eu. (PI. 322/326 Hieron., 4e Matzb: (PL XXVI, 34 A). 331 Ioh. 24. 332/341 Hieron., de sir..inl. (13, 5-13) ; Beda; in Lu. Augustinus ?

314 inpedire LIN 5 V X 323 recte. uique: desinente i9 izo-zmarg. V! —: 328 838 337 cluderetur P X Y. Z R.$ X Z 335 Iohannes IN. Baptistam P 343. 340 Iohannes P 339 legerunt P*. X? narrauetit P* carcere R docens P* adpropinquauit.l/ Z 344 .A Cugustinus)- V ,-oz. «ett.

DE 140

446 345

IN MARCVM I

tempus, inquit, illud nimirum de quo dicit apostolus: Postquam autem uenit plenitudo temporis misit Deus filium suum factum

ex muliere factum sub lege ut eos qui sub lege erant redimeret. Ergo impleta sunt tempora, paenitemini. Quam olim est ut hoc clamatur, et utinam aliquando audiatur. Qwomiam impleta 550 sunt tempora et adpropinquabit regnum. Dei paenitemim: et credite euangelio renuntiate operibus mortuis credite in Deum uiuum. Quid prodest credere sine bonis operibus? Non te bonorum operum meritum adduxit ad fidem, sed fides incipit ut bona opera consequantur. Et praeteriens secus mare Galileae uidit Simonem et Andream 1, 16-17 555 fratrem eius mittentes retia in mare. Erant enim piscatores. Et dixit eis Iesus: Venite ost me et faciam uos fieri piscatores H hominum, et cetera. Isti rimi uocati sunt ut dominum sequeventur. Piscatores et ilWterati mittuntur ad praedicandum ne fides credentium non in wiriute Dei sed eloquentia atque doctrina RA putaretur. Quaeri autem botest quomodo binos wocauerit de nawiculis piscatores primo Petrum et Andream deinde brogressus jaululum alios duos filios Zebedei sicut narrant. Matheus |et Marcus cum Lucas dicai ambas eorum mawiculas dmbpletas 36 A

magna illa captura siscium sociosque Petri commemoret Iacobum. et Iohannem

37 o

375

38 o

filios Zebedei uocatos ad adiwuandum.

cum

retia plena extrahere non fossent simulque miratos tantam maultatudinem piscium quae capta erat et eum. Petro tantum dixisse, Noli timere ex hoc iam homines eris capiens, simul eum tamen subductis ad terram nauibus secutos fuisse. Vnde intellegendum est hoc brimo esse factum quod Lucas insinuat nec tunc eos a domino wocatos sed tantum Petro fuisse praedictum quod homines esset capturus. Quod mon ita dictum est quasi iam pisces numquam, esset capturus, nam, et post resurrectionem domini legimus eos esse piscatos. Dictum est ergo quod deinceps capturus esset homines non dictum est quod iam mon esset capturus pisces. Vnde datur locus intellegere eos ad. capturam piscium ex more vemeasse ut postea fieret quod. Matheus et Marcus narrant quando eos binos uocauit et ibse iussit ut eum sequerentur rimo duobus Petro et Andreae deinde aliis Zebedei duobus filiis. Tunc enim

non subductis ad terram nauibus tamquam cura redeundi sed ita eum secuti sunt tamquam uocantem ac iubentem ut sequerentur. 345 Gal. iv, 4-5. 358/361 Hieron., /z Mab. (PL XXVI, 54 A). 861/382 Aug., de cons. eu. (CSEL. XLIII, 140, 20-141, 18). 303 Matth. iv, 18-22 ; Luc. v, 7-11 372/382 Beda, is Lu. (1I, 642/650). 874 Ioh. xxi, 5.

348 Acugustinus) P X, (A»V4gustinus» X, oz. add. fieri P 9$62Petro ratus P* — tantum L*

XYZ

oz. cett. 351 50: ctedite add. in L* P X Y Z 354 cet. 300 50: sed add. in IN R. .$ 861 5057 putaretu: P* X — 366 uocatus P* 867 possunt L* P* miP 370 pos? Vndeadd. et LLV — 396 eosoz, LP V

3316pohominesadZ.et

P

—377intellegi LL..N R.$ Y — 380 Andrea I7

PI I4I

1, 15-26 1, 2I 585

447

Et ingrediuntur. Capharnaum, et. statim. sabbatis ingressus swmagogam docebat eos. Quod sabbatis maxime medicinae doctrinaeque suae dona frequentat docet se non sub lege esse sed supra legem qui eandem quoque legem adimplere non autem soluere uenerit nec Iudaicum eligere sabbatum quo uel ignem accendere uel manum pedemque mouere non liceat sed uerum sabbatum dilectamque domino esse requiem, si saluti studen-

399

1, 22

H

tes animarum ab opere seruili, id est a cunctis contineamus illicitis. Et stupebant super doctrina. eius; erat enim docens eos quasi

potestatem. habens et nom sicut scribae. Illà enim ea. docebant populos quae scripta sunt im Moyse et brophetis, Iesus uero 595 quas? Deus et dominus ipsius Moysi ro libertate uoluntatis suae uel ea quae minus uidebantur addebat in lege uel commulans fraedicabat in bopulos ut in Matheo legimus: Dictum est antiquis ... ego autem dico uobis. i, 23-24 Et erat in sinagoga eorum homo in spiritu immundo et excla400 mawit dicens: Qwid nobis et tibi Iesu Nazarene? uenisti perdere ^0s? scio qui es sanctus Dei. Non uoluntatis ista confessio est quam praemium sequitur confitendi sed. necessitatis extortio quae cogit imuilos. Et uelut si serui fugitiui post multum temporis dominum suwwm uideant nihil aliud nisi de uerberibus deprecan405 tur, sic ei daemones cernentes dominum in lerris vepente uersari ad $udicandos se uemisse credebant. Praesentia saluatoris tormenta sunt daemonum. Et comminatus esi ei Iesus dicens: Obmultesce et exi de homine. Quoniam 2nuidia diaboli mors intrauit in orbem terrarum 410 ideo contra ipsum mortis auctorem primo debuit medicina salutis operari primo lingua serpentina ne ultra uirus spargeret occludi deinde femina quae prima seducta est a carnalis concupiscentiae febre curari tertio uir qui male suadentis dicta coniugis audiuit ab erroris sui lepra mundari ut ipse AI I esset ordo restaurationis in domino qui erat et casus in proto-

plastis. Ei discerpens eum spiritus àmmundus et exclamans uoce magna exiuit ab eo. Lucas de spiritu immundo ait quod. sic exierit ab homine ut mihl ei noceret. Potest ergo uideri contrarium. quo-

420

modo secundum Marcum d?scerpens uel sicut aliqui codices habent comuexans eum cui nihil nocuit secundum Lucam. Sed. et 886 Matth, v, 17. 393/398 Hieron., in Ma£zb. (PL XXVI, 51 D-52 A). 397 Matth. v, 21-22. 401/407 Hieron., iz Maz/h. (PL XXVI, 55 C-D) ; Beda, in Luc. (1I, 412/418). 409/428 Beda, iz Lx. (IL, 420/439). 409 Sap. ii, 24. 418/428 Aug., de cons. ev. (CSEL, XLIII, 395, 10-22). 383 pos; ingrediuntur add. in P pos? ingressus add. in R. 389 dilectumque B 3897 priusinoz. V ^ populis V 401 quia R$ sis IN 415 ptotoplaustis L V X* Y Z

PL 142

448

IN MARCVM I

ipse Lucas, Et cum droiecisset illum, inquit, daemonium 4n medium exüt ab illo nihilque ei mocuit. Vnde (ntellegitur hoc dixisse Marcum conuexans eum siue discerpens quod Lucas dixisset, cum protecissel. ewm in medium, ut quod. secutus ait,

nihilque ei nocuit, hoc intellegatur quod illa iactatio membrorum atque wexatio non eum debilitauwt sicut solent; exire. daemonia eliam quibusdam membris amputatis aut. euulsis. Et mirati sunt omnes ia ut conquirerent inter se: dicentes: 430 Quidnam est hoc, quae doctrina haec noua quia 1n. potestate el spiritibus Àmmundis imperat et oboediunt. ei? Visa uirtute miraculi nouitatem dominicae ammirantur doctrinae atque ad inquisitionem eorum quae audierant per ea quae uiderant excitantur quia nimirum ad hoc fiebant signa quae uel ipse do435 minus in assumpto homine faciebat uel discipulis fácere dedit ut per haec euangelio regni Dei quod práedicabatur certius crederetur dum hi qui caelestia terrigenis gaudia futura promittebant caelestia in terris ac diuina opera monstrabant. Verum discipuli ut puri homines donante domino cuncta gere440 bant, at dominus ipse singularis uirtute potentiae et sanitates ac miracula operabatur et quae a patre audiebat loquebatur in mundo nam et prius teste euangelio erat docens eos quasi potestatem habens et non sicut scribae et nunc turba attestante in potestate imperat spiritibus idmmnwndis et. oboediunt. ei. 1, 29-30 445 Et protinus egrediens de sinagoga uenerunt in domum Simonis el. Andreae cum Iacobo et Iohanne. Decumbebat autem. socrus Simonis febricitans. Si uirum a daemonio liberatum moraliter animum ab immunda cogitatione purgatum significare dixerimus, consequenter femina febribus tenta sed ad imperium 459 domini curata carnem ostendit a concupiscentiae suae feruore per continentiae praecepta frenatam. Omnis enim amaritudo et ira et indignatio et clamor et blasphemia spiritus inmundi furor est. Fornicationem uero inimunditiam libidinem concupiscentiam malam et auaritiam quae est. simulacrorum seruitus 455 febrem illecebrosae carnis intellege. Et statim dicunt ei de illa, et accedens eleuawit eum ad brehensa 3 30-3I manu eius. In euangelio Lucae scriptum est quia rogauerunt illum. pro ea, et stans super illam imperauit febri. Modo enim saluator rogatus modo ultro curat aegrotos ostendens se contra 460 uitiorum quoque passiones et precibus semper adnuere fide422 Luc. iv, 55. 442 Matc.i;22. 447/455 Beda, in Luc. (II, 447/456). — 451 Eph. iv; 51. 453 Col. iii, s. 457? Luc. iv, 358-39. 458/464 Beda, in Lu.

(II, 458/463).

433 uidebant L, Y, uident P?, uideant X Z* 436 hoc R .$ 440 singulari I. V?(sinra.)YZ 451 continentia P 485carnesP X ^ 458illam]eam R .$ imperabat R .$ 459 ultra P Y*

120-94

449

lium et ea non numquam quae ipsi minime in se intellegunt uel intellegenda dare uel pie petentibus etiam non intellecta dimittere iuxta hoc quod psalmista postulat: Delicta quis in- PL tellegit? ab occultis meis munda me domine. 143 465 Et continuo dimisit eam febris, et ministrabat eis. Naturale est febricitantibus incipiente sanitate lassescere et aegrotationis sentire molestiam, uerum sanitas quae domini confertur imperio simul tota redit. Nec solum ipsa redit sed et tanto robore comitante ut eis continuo qui se adiuuerant ministrare 47o Sufficiat ét iuxta leges tropologiae membra quae seruierant immunditiàe ad iniquitatem ut fructificarent morti seruiant iustitiae in uitam aeternam. Vespere autem facto cum occidisset sol affevrebant ad eum omnes male habentes et daemonia habentes, et erat omnis ciuitas

47; congregata ad tanuam, et curauit multos qui wexabamtur uariis languoribus. Solis occubitüs passionem mortemque significat illius qui dixit: Quamdiu in mundo sum lux sum mundi. Et sole occidente plures daemoniaci quam ante plures sanantur aegroti quia qui temporaliter in carne uiuens paucos Iudaeo48o rum docuit calcato regno mortis omnibus per orbem gentibus fidei salutisque dona transmisit. Cuius ministris quasi uitae lucisque praeconibus psalmista canit: ter facite ei.qui ascendit super occáswm. Swber occasum quippe dominus ascendit quia unde. 1n $assione occubuit inde maiorem. suam gloriam resur485 gendo manifestawit. Et daemonia mulia eiciebat et non sinebat loqui ea quoniam sciebant ewm. Lucas de his scribit apertius: Exéebamt etiam daemonia a multis clamantia et dicentia: Quia tw es filius Dei. Et incrépans. mon. sinebat ea. loqui quia sciebant ipswm esse 49o Christum. Daemonia ergo filium Dei confitebantur et sciebant ipsum esse Christum quia quem dierum quadraginta ieiunio fatigatum diabolus hominem cognouerat nec temptando ualebat an et Dei filius esset experiri iam nunc per signorum potentiam uel intellexit uel potius suspicatus est esse filium Dei. 495 Non igitur ideo Iudaeis eum crucifigere persuasit quia Christum siue Dei filium non esse putauit sed quia se morte illius non praeuidit esse damnandum. Vere enim de hoc mysterio a saeculis abscondito dicit apostolus quod «emo principum huius saeculi. cognowit, si enim cognowissent, numquam domi403 Ps. 18, 15. XXVI, 55. D). 47? loh. ix, 5. LXXVI, 1139 B).

465/472 Beda, in Luc. (I, 464/471) ; Hieton., n Mazzb. (PL 470 Rom. vi, 19. 476/485 Beda, n Luc. (II, 474/483). 482 Ps. 67, 5. 483/485 Greg. Magn., Doz. in eu. (PL 487? Luc. iv, 41. 499/506 Beda, iz Iu. (II, 486/502).

498 I Cor. ii, 8.

463 fos; dimittere «d. et V/ Iudaeis ideo R .$

— 468 Non P?

469 adiuuatent

L VV Y Z

495

450 $00

IN MARCVM

I

num gloriae crucifixissent. Quare autem dominus se loqui daemonia prohibeat psalmista manifestat qui ait: Peccator, autem dixit Deus: Quare tu enarras iustitias meas et adsumas Lestamenium meum per os tuum? tu uero odisti disciplinam, et cetera, ne

$0 v^

1,35 5I o

515

1, 40

quis dum praedicantem audit sequatur errantem. Inprobus enim magister est diabolus qui falsa ueris saepe permiscet ut specie ueritatis testimonium fraudis obtexat. Et diluculo ualde surgens egressus abiit in. desertum locum

ibique orabat. Si occasu solis mors exprimitur saluatoris, quare non diluculo redeunte resurrectio eius indicetur cuius manifestata luce abiit in desertum gentium ibique in suis fidelibus orabat quia corda eorum per gratiam sui spiritus ad uirtutem orationis excitabat. Et erat frvaedicans in sinagogis eorum et omni Galilea et daemonza eiciens. In hac raedicatione quam dicit eum habuisse an

omni Galilea intellegitur etiam sermo ille habitus in monte cuius PL commemorationem facit Matheus. Namque Marcus sta sequitur: 144 Et uenit ad. ewm leprosus deprecans eum et genu flexo dixit: Si wis, botes me mundare, et cetera. De hoc leproso mundato talia connectii wi vbse intellegatur quem. Matheus commemorat tunc esse mundatum quando post illum sermonem dominus de monte descendit. Sic enim ait Matheus: Cum. autem. descendisset de moníe secutae sunt eum turbae multae. Et ecce leprosus ueniens adorabat eum dicens: Domine, si wis, $oles me mundare, et ce-

lera. Et quia dominus ait, Non ueni soluere legem sed adim$2 ^ plere, ille qui excludebatur a lege purgari se domini potestate praesumens non ex lege sed supra legem esse gratiam iudicabat quae leprosi maculam dosset abluere. Verum ut in domino potestatis auctoritas dia. 1n illo fidei constantia declaratur. Ille ?n faciem procidit quod humilitatis est et pudoris ut unusquisque 359 de suae uitae maculis erubescat, sed confessionem werecundia non repressit. Ostendit uulnus remedium. bostulawit, et. ipsa religionis et. fidei plena confessio est. Si wis, inquit, botes me mundare. In uoluntate domini tribuit botestatem de uoluntate autem domini non quasi pietatis incredulus dubitauit sed quasi 555 conlwwionis suae conscius mon braesumpsit. 1, 41-42 lesus autem misertus eius extendit manum suam et tangens

eum aat illi: Volo, mundare. Et cum dixisset statim discessit ab

eo lepra, et mundatus est. Nihil medium est inter opus Dei atque

501 Ps. 49, 16-17. 503/506 Ambr., exp. eu. s. Luc. (CC XIV, VI, 1109-1112). 508/512 Beda, is Lu. (II, 511/517). 514/524 Aug., de cons. eu. (C$EL XLIII, 143, 20-144, 6). 521 Matth. viii, 1-2. 524/554 Ambr., exp. eu. s. Luc. (CC XIV, V, 12-30, 37-40, 61-67, 57-60) ; Beda, iz La. (IL, 656/685). 524 Matth.

NETT.

505 uerus P 509 redeuntem V/ 53? Et oz. R. .$

— 52? possit P* V Z*

538 praesumit R.

i, 34-44

451

praeceptum quia in praecepto est opus. Denique dixit, el facta 54o sunt. Vides agitur quod. dubitari non potest quia uoluntas Dei potestas est. S1 ergo uoluntas eius potestas est, qui unius uolunlalis asserunt unius uique asserumt jotesiatis. Itaque quasi potestatem. habens sanandi et iubendi auctoritatem. operandi testimonium non refugit. Volo enim dicit propter Fotinum imManicheum. Et lex quidem 545 perat propler Avrum tangit propter tangi leprosos prohibet, sed qui dominus legis est nom obsequitur leg? sed legem facit. Non ergo ideo tetigit quia sine tactu mundare non polerat sed wt probaret quia subiectus non erat legi mec contagium timebat ut homines sed quia contaminari non poterat 55o qui alios liberabat lepra tactu domini fugaretur quae solebat conlaminare tangentem. simulque illud mirabile quod eo sanawit genere quo fuerat obsecratus, Si wis, boles me mundare,

Volo,

inquil, mundare. Habes uoluntatem etiam habes pietatis efJZJectum. Non ergo ut plerique Latinorum putant iungendum est MH 555 et legendum, Volo mundare, sed separatim ut brimum dicat, R Volo, deinde $mperet, mundare. l, 43-44 Et commanatus est ei statim et eiecit allum et dicit ei: Váde nemini dixeris. Quare fraecipitur nemini dicere, nisi ut doceret non wulganda nostra beneficia sed jremenda wt mon solum a 56o sercede abstineamus pecuniae sed etiam gratiae? Sed uade ostende te principi sacerdotum et offer bro emundaHone tua quae praecepit Moyses 1m testimonium illis. Ostendere se sacerdoti iubetur wt intellegeret sacerdos eum non legis ordine sed gratia Dei supra legem esse curatum offerre autem sacrifi- PL 565 cium ut ostenderel dominus quia legem mon solueret sed impleret. 145 qui secundum legem gradiens supra legem sanaret eos quos remedia legis non sanauerant. Et bene addidit, in testimonium llis,

prm

hoc est si Deo credant, si impietatis lepra discedat. Quod si quem mouet quomodo dominus mosaicum uideatur ad?robare sacri570 ficium. cum 1d. mon receperit. ecclesia, meminerit nondum. esse

coepisse sacrificium. sanctum. sanctorum quod. corpus eius est. Nondum enim obtulerat im bassione holocaustum suum. Non autem oportebat auferri significantia sacrificia prius quam illud quod. significabatur confirmatum esset contestatione apostolorum V — 575 draedicantium et fide credentium populorum. Quia uero typice uir iste peccatis languidum genus designat humanum recte non solum lepresus uerum etiam iuxta euangelium Lucae 539 Ps. 32, 9. 554/5586 Hieton., zz Mazzb. (PL XXVI, 52 C). 558/560 Ambrt., exp. eu. s. Luc. (CC XIV, V, 46-48) ; Beda, in Lu. (1I, 686/689). 562/ 568 Ambr., exp. eu.s. Luc. (CC XIV, V, 67-77) ; Beda, in Liu. (II, 691/697). 568/ 589 Beda, i2 Lu. (IT, 697/717). 569/548 Aug., quaest. eu. s. Luc. (PL. XXXV,

1334). 546 leprosus P 547 mundari R. Z* 553 affectum I B57 eicit

567 pos? testimonium add. legis P

548 potuit P? 550 fugatur LL, N* V Y P X Y dicet P 565 adimpleret P

452

i, 45

li, 1-2

IN MARCVM I

plenus lepra fuisse describitur. Ommes enim peccauerunt et egent gloriam Dei, illam scilicet ut extenta manu saluatoris, hoc est incarnato Dei uerbo humanamque contingente naturam, ab erroris prisci uarietate mundentur possintque cum apostolis audire, Jas «os mund? estis propter sermonem. quem locutus sum uobis,et qui diutius abominabiles a populi Dei erant castris secreti iam aliquando templo reddi et sacerdoti queant 58 A offerri illi utique cui dicitur, T'4 es sacerdos in aeternum, audientes ab apostolo, Templum enim Dei sanctum. est quod estis uos, offerantque pro emundatione sua sicut praecepit Moyses, id est exhibeant corpora sua hostiam. wiuentem sanctam. Deo placentem. At ille. egressus coepit praedicare et. diffamare sermonem ita 59 o ut. iam non fosset mamifeste: in. ciwitatem 1ntroire sed. foris n desertis locis esse, et conueniebant ad ewm undique. Vnius perfecta saluatio multas ad dominum cogit turbas. Vt enim ipse se interius exteriusque doceret esse sanátum nequaquam 29 I perceptum beneficium uel ab ipso a quo acceperat iussus tacet. Quin potius euangelistae functus officio mox egressus coepit praedicare et diffamare sermonem. Vnde merito quaeritur quidnam sit quod dominus non nulla quae gessit abscondi iussit et nec ad horam potuerunt abscondi. Numquid enim o unigenitus filius patri et spiritui sancto coaeternus hac in re uelle habuit quod implere non potuit? Sed notandum quod redemptor noster per mortale corpus omne quod egit hoc nobis in exemplo actionis praebuit. Miraculum namque faciens et taceri iussit et tamen taceri non potuit ut uidelicet 'electi 6o I eius exempla doctrinae illius sequentes in magnis quae faciunt latere quidem in uoluntate habeant sed ut prosint aliis prodantur inuiti quatenus et magnae humilitatis sit. quod sua opera taceri appetunt et magnae sublimitatis sit quod eorum opera taceri non possunt. Non ergo dominus uoluit quicquam fieri et minime potuit sed quid uelle eius membra debeant quidue de eis etiam nolentibus fiàt doctrinae magisterio exemplum dedit. Et iterum intrauit. Capharnaum ost. dies. Et. auditum est quod. in, domo esset, el conuenerunt. multi dta. ut: mon: caperet 61 II neque ad ianuam, et loquebatur eius uerbum. Saluator omnium dominus salutari ommia lustrat incessu. et nunc in desertis 5:8 Luc. v, 12. Rom. iii, 25. 582 Ioh. xv, 3. D85 Ps. 109, 4. (Corsi 7. 588 Rom. xii, 1. 592/612 Beda, in Luc.. (11, 720/741). 612 Greg. Mazn., zora/. (PL LXXVI, 120 C-D).

586 I 601/

$:9glor NK ia R 5*VY — illa N*R V Y* — 583populoL.NR $ V X Y*Z 5686 sanctum est DIL, NPR$XYZ 591 possit R..9 — 595 uel] ut 7 603 exemplum L7? 603 illus] eius R.— 610 potuisset R 5! 611 his I/

6ei4caperent

L.:NV Y Z

PE

l, 44-ii, I-3

453

nunc in ciuitate nunc ad. mare doctrinae caelestis et uirtutum dona turbis ministrat nunc in monte solus orat nunc laborantes 1n mari ne perire debeant adiuuat ubique munera salutis 620

impertit ut omnes gradus ac conditiones ad suam gratiam pertinere demonstret. Iuxta mysticum uero intellectum post

factum im ciuitate. miraculum secedit in desertum ibique conuenientes ad se turbas benigna pietate suscipit ut ostendat se magis quietam et a saeculi curis remotam diligere uitam 625 atque ob huius appetitum se sanandis curam adhibere corporibus. Et quidem more humano quasi frequentiam se quaerentium declinans nolebat manifestein ciuitatem introire. Sed allegorice docebat quia. tumultuosis. carnalium mentibus apertam. sui manifestationem ueritas non exhibet sed. quos630 cumque ab illecebris rerum temporalium uiderit esse discretos his suorum lucem donorum largius infundit. Verum quia nec carnales superna pietas deserit quin etiam his gratiam suae uisitationis per quam et ipsi spiritales effici ualeant indulget post desertum: dominus redit in ciuitatem multisque ibidem 65 conuenientibus loquitur uerbum ac sanato paralitico pluribus occasionem internae sanationis quae est in fide tribuit. Quod A

lH, 3

uero docente domino in domo tam multi conuenerunt w£ non caperet neque ad. ianuam nostram proprie saluationem qui de gentibus ad fidem uenimus designat quia praedicante in Iu daea domino necdum intrare ad audiendum ualuimus. Ad quos tamen etsi foris positos uerba suae doctrinae fecit peruenire quia nos ipse per sanctorum ora praedicatorum collegit et quamuis extra sinagogam in qua ipse praedicabat inuentos euangelii sui fecit esse participes. Et uenerunt ferentes ad eum paraliticum. qui a; quattuor portabatur. Curatio paralitici huius saluationem designat animae post diuturnam illecebrae carnalis inertiam ad Christum suspirantis quae primo omnium ministris qui eam subleuent et Christo adferant, id est bonis doctoribus qui spem sanationis 650 opemque intercessionis suggerant, indiget. Qui bene quattuor fuisse referuntur siue quia quattuor sancti euangelii libris omnis. praedicantium uirtus omnis. sermo firmatur seu quia quattuor sunt uirtutes quibus ad promerendam sospitatem fiducia mentis erigitur de quibus in aeternae sapientiae laude 655 dicitur: Sobrietatem enim et sapientiam. docet et iustitiam. et wirtulem quibus utilius nihil est in uita hominibus. Quas non nulli uersis nominibus prudentiam fortitudinem temperantiam et iustitiam nuncupant. 646/658 Beda, i Lu. (II, 775/788).

620.ac] et P?

635 Sap. viii, 7.

623 suscepit L P? T^* Y Z 638 caperent LIN V Y Z1 64? carnis P? 648 eum P Y subleuerit R

colligit INN: P? R .$ X humana V?

642 656

454 il 4

IN MARCVM I

Et cum non possent offerre eum illi prae turba nudauerunt 66o lectum ubi erat. Desiderant paraliticum Christo offerre sed turba interposita ab omni parte recluduntur quia saepe anima post infimi torporis desidiam ad Deum resipiscens supernaeque gratiae remedio cupiens innouari priscae consuetudinis obstaculo retardatur saepe inter ipsas orationes secretae PL 665 dulcedinis et quasi suaue cum domino colloquium turba 147 cogitationum interueniens aciem mentis ne Christus uideatur impedit. Et quid inter haec agendum? Non utique in infimis exterius qua turbae tumultuantur remanendum sed tectum domus in qua Christus docet ascendendum, id est sacrae 67 o scipturae sublimitas est appetenda lexque domini cum psalmista die noctuque meditanda. /» quo enim corrigit 4wuentor wiam suam? In custodiendo, inquit, sermones tuos.

Et patefacientes summiserunt. grabatium, in quo paraliticus iacebat. Patefacto tecto aeger ante lesum summittitur quia 67 reseratis scripturarum mysteriis ad notitiam Christi peruenitur, hoc est ad eius humilitatem fidei pietate descenditur. Et bene domus lesu iuxta alterius euangelistae narrationem tegulis esse contecta repperitur quia sub contemptibili litterarum uelamine, si adsit qui reseret, diuina spiritalis gratiae 68 o uirtus inuenietur. Denudatio etenim tegularum in domo Iesu apertio est in uilitate litterae sensus spiritalis et archanorum caelestium. Quod autem cum grabatto deponitur infirmus significat ab homine in ista adhuc carne constituto Christum debere cognosci. 68; Cum widisset autem Iesus fidem illorum ait baralitico: Fili, dimittuntur tibi beccata. Curaturus hominem a paralisi dominus primo peccatorum uincula dissoluit ut ostenderet eum ob nexus culparum artuum dissolutione fuisse damnatum nec nisi his relaxatis membrorum posse recuperatione sanari. Sic 69 o et illi paralitico qui iuxta probaticam piscinam diu motum aquae frustra praetolabatur sanato a domino dicitur: Ecce sanus factus es, iam moli peccare ne deterius tibi aliquid continA

ii, 5

gat. Fil, inquit, dimittuntur tibi peccata. O ira

hwmilitas!

Despectum. et debilem totisque membrorum compagibus dissolu695 tum. filium, wocat quem, sacerdotes mon, dignabantur attingere. Aut recte ideo filium quia dimittuntur ei beccata sua. Intuendum sane quanti propria cuiusque fides apud Deum ualeat ubi 660/672 Beda, i7 Luc. (1I, 790/802). 805/812).

671 Ps. 118, 9.

674/684 Beda, iz Lu. (1I,

67? Luc. v, 19... 686/693 Beda, iz Li. (1I, 814/820).

V, 14. 693/696 Hieron., /» Mat?b. (PL XXVI, 56 C). (II, 823/826).

661 secluduntur / ^ 662 infirmi add. quis R. .$! sz. 664 orationis 5" V Y . 668 tumultuanter R N*PS*VEX 994dispecum L

691 Ioh.

696/700 Beda, is Lz.

P cotpotis P 664 50:7 consuetudinis LP R. $1 V Y? Z2 665 dulcedines L, P 680 Iesu] domini P 691 praestulabatur P? V Y* Z

ii, 67

1, 4-9 455 tanti ualuit aliena ut totus homo repente, hoc est exterius interiusque, iam saluatus exsurgeret aliorumque merito aliis 7oo laxarentur errata. Erant autem illic quidam de scribis sedentes et cogitantes in cordibus suis: Quid. hic sic loquitur? blasphemat; quis potest dimillere peccata misi solus Deus? Verum dicunt scribae quia nemo dimittere peccata nisi Deus potest qui per eos quoque 705 dimittit quibus dimittendi tribuit potestatem, et ideo Christus uere Deus esse probatur quia dimittere peccata quasi Deus

potest. Verum Deo testimonium reddunt sed personam Christi

negando falluntur. Errant itaque Iudaei qui cum Christum et Deum esse et peccata dimittere posse credant Iesum tamen 710 Christum esse non credunt. Sed multo dementius errant Ar-

715

720

li, 9 725

73o

73;

riani qui cum Iesum et Christum esse et peccata posse dimittere euangelii uerbis deuicti negare non audeant nihilominus Deum negare non timent. At ipse perfidos saluare desiderans et occultorum cognitione et uirtute operum Deum se esse manifestat nam sequitur: Quo statim cognito Iesus spiritu suo quia sic cogitarent inter se dicit illis: Quid dsta. cogitatis in cordibus uestris? Ostendit se Deum qui potest cordis occulta cognoscere e quodammodo tacens loquitur, Eadem maiestate et potentia qua cogitationes uestras intueor bossum et hominibus delicia dimittere; ex uobis 1ntellegite quid paraliticus consequatur. Quid. est facilius dicere paralitico, Dimittuntur tibt peccata, an dicere, Surge et tolle grabattum twwm et ambula? Inter dicere et facere multa distantia. est. Vtrum sint paralitico peccata diemissa solus nouerat qui dimittebat, surge autem et ambula tam ille qui surgebat quam hi qui surgentem widebant ad'brobare potevant. Fit igitur carnale signum ut probetur spiritale quamquam eiusdem uirtutis sit et corporis e animae uitia dimattere. Et datur nobis intellegentia propter beccata blerasque euenire corporum debilitates, et idcirco forsitan rius dimittuntur peccata ut causis debilitatis ablatis sanitas vestituatur. Quinque siquidem sunt differentiae causarum pro quibus in hac uita molestiis corporalibus affligimur aut enim ad merita augenda per patientiam iusti corporis infirmitate grauantur ut beati patres Iob et Tobias et innumeri martyres in utroque testamento aut ad custodiam uirtutum perceptarum ne superbia temptante 703/715 Beda, n Lo. (11,829/841). —719/131 Hieron., in Matth. (PL XXVI, 56 D431/765 Beda, bom. l, 25 719/72? Beda, in Luc. (1I, 845/853). 57503): (CC CXXII, 165, 156-166, 201).

699 sanatus P?

desiderat IN! P? N* R.$XYZ*

713 L.:N. $ V X Y* Z 412 audent 433 adfligamur $31 siquidem] igitur R. .$

709 credunt R. Y^

719 quo P?

PL 148

456

IN MARCVMI

dispereant sicut apostolus Paulus ne cui magnitudine reuela-

tionum extolleretur datus est stimulus carnis suae angelus. satanae qui eum colaphizaret aut ad intellegenda et corrigenda 74o peccata nostra sicut. Maria soror Aaron. in heremo ob uerba temeritatis et superbiae lepra percussa est sicut paraliticus de quo tractamus qui non nisi dimissis primo peccatis potuit ab infirmitate curari aut ad gloriam Dei saluantis siue. per se ipsum siue per famulos suos sicut caecus natus in euangelio 745 qui neque ipse Peccawit neque parentes eius sed. wt. mamifestarentur opera. Dei in. illo sicut Lazarus cuius infirmitas non fuit. ad

morlem sed ro gloria Dei. ut. glorificaretur. filàus. Dei per, eam

aut ad inchoationem damnationis aeternae quod reproborum, est proprium sicut Antiochus et Herodes. qui uterque suo 75» tempore aduersus Deum repugnantes quod. tormentorum 1n

gehenna perpetuo passuri essent praesentium afflictionum miseria cunctis ostendebant quibus congruit illud prophetae: Et duplici contritione contere eos. Vnde necesse est in omnibus quae temporaliter aduersa patimur cum humilitate domino 755 gratias agamus et infirmitatis nostrae conscii de collatis nobis remediis gratulemur necesse est ut ad conscientiam nostram reuersi sollerter opera nostra simul et cogitationes exploremus et quicquid nos peccasse deprehendimus digna castigatione purgemus quicquid de his quae nos recte fecisse credebamus 76o uitio nobis elationis perisse comperimus et hoc humili satisfactione castigemus. Haec enim nobis saepius fit causa flagellorum. Ceterum innocentes et iustos ob augmenta praemiorum flagellari perfectorum est et donum speciale uirorum. Verberibus autem temporalibus ad aeterna tormenta compelli in- PL 765 paenitentium est poena reproborum. 149 ll, IO-II Vt autem sciatis quia potestatem. habet filius hominis in. terra dimittendi beccata, ait. paralitico: Tibi dico: Surge tollà grabattum tuum, et uade. n. domum tuam. Si et Deus est iuxta. psalmistam qui quantum. distat oriens ab. occasu elongabit a. nobis 77o iniquitates nostras, et filius hominis potestatem. habet. in. terra

dimittendi peccata, ergo idem ipse et Deus et filius hominis est ut et homo Christus per diuinitatis suae potentiam peccata dimittere possit et idem Deus Christus per humanitatis suae fragilitatem pro peccatoribus mori. Spiritaliter autem de gra775 batto surgere est animam se a carnalibus desideriis ubi aegra *34 II Cor. xii, 7. 740. Num. xii, ro. 745 Ioh. ix, 5. 746 Ioh. xi, 4. *49 II Mach. ix, 5 sqq. ; Act. xii, 23. 753 Hiet. xvii, 18. 768/792 Beda, i5 Luc. (11, 855/882). 969 Ps. 102, 12. — 774/485 Beda, bom. I, 23 (CC CXXII, 163, 81-164, 100).

744 glorificeturt L V/ — eum num R $ quot N* R $ humilitatis P? 768 etest

LLINNP. Y 749 post-est add. et 17 450. domi*51 adflictionem P 752 misera L^ 760 LV Y Z et oz. IN $ 469 elongauit INL P.Y?

ll, 9-14

lt I2

457

iacebat abstrahere, grabattum uero tollere est ipsam quoque carnem per continentiae frena correptam spe caelestium praemiorum a deliciis segregare terrenis. Sublato autem grabatto domum ire ad paradisum redire est. Haec etenim uera est do78» mus nostra quae hominem prima suscepit non iure amissa sed fraude tandemque restituta per eum qui fraudulento hosti nihil debuit. Aliter. Sanus qui languerat domum reportat grabattum cum anima remissione accepta peccatorum ad internam sui custodiam cum ipso se corpore refert ne quid post 785 ueniam unde iterum iuste feriatur admittat. Et statim ille surrexit et sublato grabatto abiit coram omnibus dia ut mararentur omnes et honorificarent Deum. dicentes: Quia numquam. sic uidimus. Quam miranda diuinae potentiae uirtus ubi nulla temporis interueniente morula iussa saluatoris 79» salus festina comitatur. Merito qui adfuerant damnatis blasphemiae iaculis ad laudem tantae maiestatis stupentia corda conuertunt.

ll, I3 79;

8oo

805 1v T4

$10

815

Et egressus est rursus ad mare omnisque turba ueniebat ad eum ei docebat eos. Docens in Capharnaum dominus uirtutem doctrinae suae caelestem paralitici curatione commendabat. Quo facto egressus est ad mare ut non solum ciuilem uitam hominum in ula ueritatis institueret uerum etiam habitatoribus maris euangelium regni praedicaret eosque fluctiuagos rerum labentium motus contemnere ac fidei firmitate superare doceret. Denique aduenientem ad se ibi turbam plurimam docet ibi publicanum de teloneo uocatum apostolum et euangelistam facit ibi multos peccatores per paenitentiam correctos sua dignos caena suorum auditu reddit archanorum atque ab undis tumentibus ac caecis cupiditatum fallentium sequestratos ad soliditatem quietae conuersationis quae est in spe caelestium bonorum pertrahit nam sequitur: Et cum $raeterire uidit Leui Alphet sedentem. ad. teloneum et ail illi: Sequere me. Ad teloneum ad curam dispensationemque uectigalium dicit. TéAos enim Graece Latine uectigal nominatur. Idem autem Leui qui Matheus est, sed Lucas Marcusque roter uerecundiam et honorem euangelistae nomen ponere noluerunt uulgatum. Ijse autem Matheus iuxta. illud quod scriptum est, Iustus accusator sui est in primordio sermonis, Matheum se et bublicanum nominat ut ostendat legentibus ullum debere conuersum de salute diffidere cum ipse de pu810/835 Beda, zz Lu. 800 sqq. Beda, hom. I, 21 (CC CXXII, 148, 1 sqq.). 810 Luc. v, 27. (II, 884/904). 811/817 Hieron., in Marb. (PL XXVI, 57 $813 Prou. xviii, 17. B-C).

781tandem DLLINPFRS$VXYZ IN P? theloneum R I7 3e

486 post. et oz. P R.$ X Z*

807 Leuin BEDA CXX

458

IN MARCVM I

blicano in apostolum de teleonario in euangelistam s? repente mutatus.

li, I5

.

Et surgens secutus est ewm. In euangelio Lucae plenius scriptum est: Ef relictis omnibus surgens secutus est ewm. In82o tellegens ergo Matheus quid sit ueraciter dominum sequi relictis omnibus sequitur. Sequi enim imitari est ideoque ut pauperem Christum non tam gressu quam affectu consectari potuisset reliquit propria qui rapere solebat aliena perfectamque nobis abrenuntiationis saeculi formam tribuens non solum 825 lucra reliquit uectigalium sed et periculum contempsit quod euenire poterat a principibus saeculi quia uectigalium rationes imperfectas atque incompositas reliquerit. Tanta enim cupiditate sequendi dominum ductus est ut in nullo prorsus huius uitae respectum uel cogitationem sibimet reseruauerit. Si83o quidem ipse dominus qui hunc exterius humana allocutione ut se sequeretur uocauit intus diuina inspiratione ut mox uocantem sequeretur accendit ipse inuisibiliter quomodo sequendum esset edocuit. Propter quod ille merito oboedientiae dum humana contemnens negotia deserit dominicorum fidelis 855 dispensator factus est talentorum. Et factum est cum accumberet in domo illius multi publicani et. peccatores simul discumbebant cum Iesu et discipulis eius. Scribit euangelista Lucas quia fecerit ei conuiuium magnum Leui in domo sua quod mysteriorum figuris apte congruit. 84o Qui enim domicilio Christum recipit interno maximis delectaHonibus exuberantium pascitur. uoluptatum. Itaque dominus libenter ingreditur et im eius qui crediderit vecumbit. affectum. Et hoc est bonovom operum spiritale conuiwiwm. |quo. diues populus eget pauper epulatur. Publicani autem sicut etiam 84; nomine probant appellantur hi qui uectigalia publica exigunt siue qui conductores sunt uectigalium fisci uel rerum publicarum nec non et hi qui saeculi huius lucra per negotia sectantur eodem uocabulo censentur. Qui widerant fublicanum a peccatis ad meliora comuersum. locum inuenmisse baemitentiae et ob id 85o eliam vbsi non desperant salutem. Neque uero in pristinis uitiis permanentes ueniunt ad. Iesum wt Pharisaei et scribae murmaurant sed paemitentiam agentes ui sequens euangelistae sermo significat dicens: Erant enim multi qui et sequebantur eum. Ibat autem domi855 "us ad conutwia peccatorum wt occasionem. haberet docendi et 819 Luc. v, 28. 820/823 Ambr., exp. eu. s. Luc. (CC XIV, V, 156-161). 838 Luc. v, 29. 840/844 Ambr., exp. eu. s. Luc. (CC XIV, V, 162-165, 193-194).

840/880 Beda, i7 Lu. (1I, 905/914). 848/860 Hieron., zz Mazzb. (PL XXVI, 58 A-B). 855/860 Beda, zn Lz. (II, 945/951).

821 pos; sequitur a42. eum R .$ 825 pericula R. quod] quae IN* R..5, quia X 826 poterant R 832 obsequendum N! R .$,sequendo X 840 reciperit L* V Y* Z, receperit L? P* Y, recepit IN* R 5 830 disperant L P I

PI: 150

il, I4-18

459

spiritales inwitatoribus suis praeberet cibos. Denique cum frequenier bergere ad. conuiuium. describatur mihil vefertur. aliud nisi quid. ibi fecerit quid docuerit ut et humilitas domini eundo ad peccatores et potentia doctrinae eius im conuersione paeniten-

86o tiwm. demonstretur.

li, 16

LBS ur

Et scribae et Pharisaei uidentes. quia manducaret cum peccatoribus et publicanis dicebant discipulis eius: Quare cum $ublicamis et peccatoribus manducat et bibit magister uester? Si per Mathei electionem et uocationem publicanorum fides expri865 mitur gentium quae prius mundi lucris inhiabant at nunc cum domino epulis caritatis et bonorum operum sedula deuotione reficiuntur, profecto supercilium scribarum et Pharisaeorum Iudaeorum inuidiam qua de gentium salute torquentur insinuat quibus ipse loquitur: Amen dico uobis quia bublicani et 870 sneretrices praecedent uos in regno Dei. Hoc audito Iesus ait illis: Non necesse habent sani medicum sed qui male habent; non enim. uenti uocare iustos sed beccatoves. Suggillat scribas et Pharisaeos qui iustos se jutantes peccatorum consortia declinabant. Se ipsum namque medicum 875 dicit qui miro medicandi genere wwuineratus est propter iniquiLates nostras, et liuove evus sanati sumus. Sanos autem et iustos

ii, 18

appellat eos qui ?gnorantes Dei iustitiam et suam uolentes constituere sustitiae Dei non sunt subiecti qui ex lege praesumentes euangelii gratiam non quaerunt. Porro male habentes et pec880 catores uocat eos qui suae fragilitatis conscientia deuicti nec per legem se iustificari posse uidentes Christi gratiae paenitendo colla submittunt. Et erant discipuli Iohannis et. Pharisaei devunantes. Et ue«unt et dicunt 4l: Quare discipuli Iohannis et Pharisaeorum. 885 2e:unant tui autem discipuli non ieiunant? Alii referunt euangelistae ipsos Pharisaeos ac discipulos Iohannis hac dominum quaestione pulsasse, hic uero ita sonare uidetur euangelicus sermo quasi alii aliqui quos huius rei cura mouisset hanc ei quaestionem intulerint. Vnde colligendum a pluribus hanc 89o domino obiectam esse quaestionem et a Pharisaeis scilicet et a discipulis Iohannis et a conuiuis uel aliis quibuslibet quos hoc mouebat quare discipuli Iohannis et Pharisaei ieiunarent discipuli autem saluatoris non ieiunarent. Mystico autem sensu potest ita exponi quod discipuli Iohannis et Pharisaeo863/870 Beda, iz Lu. (1I, 925/930). 869 Matth. xxi, 51. 823/874 Hieron., i5 Matzb. (PL XXVI, 58 B). 873/882 Beda, in Lc. (1I, 933/942). 875 Es. liii, 5. 877 Rom. x, 3. 885 Matth. ix, 14 ; Luc. v, 33. 885/908 Beda, i5

Low. (1I, 954/972). 856 praebere P 858ctut V/ | 871 medico Y? — 8:4 namque oz. L:IN R V X Y Z, add. sup. P* 879ctopz. L.'N RSV XY Z 889 plurimis P?

PE 151

460

IN MARCVM I

895 rum ieiunant Christi autem non ieiunant quia omnis qui uel de operibus legis sine fide gloriatur uel quod est grauius traditiones sequitur hominum uel certe ipsum etiam Christi praeconium sed aure tantum corporis non autem et fide cor-

dis percipit spiritalibus abstinens bonis ieiuno corde tabescit. 9oo Qui uero Christi membris fideli incorporatur amore non potest ieiunare quia carne ipsius epulatur et sanguine. Aliter. Iohannes uinum et sicera non bibit, dominus cum publicanis et peccatoribus manducat ac bibit quia ille abstinentia meritum auget cui potentia nulla naturae dominus autem cui natura9o; liter suppetebat delicta donare cur eos declinaret quos abstinentibus poterat reddere puriores? Sed ieiunauit et Christus ne praeceptum declinares manducauit cum peccatoribus ut gratiam cerneres agnosceres potestatem.

ii, 19-20

H

Et ait illis Iesus: Numquid. possunt filii nuptiarum quamdiu 9ro Sponsus cwm. ills est iewunare? Quanto tempore habent secum sponsum non possunt ievunare. Venient autem dies cum auferetur ab eis sponsus, et tunc ievunabunt 1n illa die. In Matheo ita positum est: Nwmquid $ossunt fihi sponsi lugere quamdiu cum llis est sponsus? Sbonsus exgo Christus sponsa ecclesia est. 915 De hoc sancto spiritalique comubio apostoli sunt creati. Qui lugere ac ieiunare non $ossunt quamdiu sbonsum in thalamo uident et sciunt sponsum esse cum sponsa. Quando uero transierint

1i, 2I

mwbliae eL passionis ac resurreclionis tempus aduenerit tunc sponsi filii qevunabunt. Iuxta leges autem tropologiae sciendum 920 quod. quamdiu sponsus nobiscum. est et in, laetitia sumus mec ieiunare possumus nec lugere. Cum autem ille propter peccata PL a nobis recesserit el auolauerit. tunc. indicendum ieiunvum. est 152 tunc luctus recipiendus. Nemo assumentum janni rudis asswit westimento ueteri, 925 alioquin aufert supplementum nouwm a ueteri, et mator scissura fit. Cum interrogatus esset dominus cur discipuli eius non ieiunarent respondit carnales adhuc quosque et necdum passionis resurrectionisque suae fide solidatos non posse seueriora ieiunia et continentiae sustinere praecepta ne per 93o austeritatem nimiam etiam credulitatem quam habere uide-

bantur amittant. Ipsos ergo adhuc discipulos tamquam uetera uestimenta dicit quibus inconuenienter nouus pannus assuitur, 902 Luc. i, 15. 913 Matth. ix, 15. 914/919 Hieron., n Mazib. (PL XXVI, 58 C-D); "Beda, in L.(ll, 977/985). 919/923 Hieton., zcMa£zb. (PL XXVI, 59 A) ; Beda, i2 Lz. (1I, 999/1003). 926/941 Beda, in Lx. (11, 1007/1022). 926/931 Hieron. ,in Matth. (PL XXVI, 59 B). 931/941 Aug., quaest. eu. s. Luc. (PL XXXV, 1340).

902siceram Yz fet $

PR V YZ

917 transierunt P* 929 continentia P

903 abstinentiae R. .$ 9182adueniet P?

918hoc] quo

LL.NNR $ V X

— 925 auferet L. R. X Y Z, aufet-

l1, 18-23

461

id est aliqua particula doctrinae quae ad nouae wstae temperanlam pertinet. quia, st hoc fiat, et ipsa docirina quodammodo scinditur cuius particula quae ad ieiwniwum. ciborum ualet inoportune traditur cum lla doceat generale ieiunium mon a concupiscentia ciborum tantum sed ab omni laetitia temporalium delectationum cutus quasi bannum, id. est bariem aliquam quae ad cibos pertinet, dicit mom oportere hominibus adhuc ueteri 940 consuetudini deditis impertiri quia et illinc quasi conscissio uadetur fieri et ipsi uetustati mon comuenit. Ei nemo miti uinum nouellum 4n utres ueteres, alioquin disrumpet uinum. uires e. uinum, effunditur et utres peribunt, sed uinum nouum 1n utres nouos militi debet. Eosdem quoque 945 ueteribus comparat wtribus quos wino nouo, id est spiritalibus praeceptis, facilius disrumpi quam d. posse continere dicit. Erant autem iam utres noui cum ost ascensum domini desiderio consolationis eius orando ei sperando innouantur. Tunc enim acceperunt spiritum sanctum quo impleti cum linguis omnibus 950 loquerentur a. Yudaeis nescientibus sed tamen uere attestantibus dictum est quia musto pleni sunt isti. Nouum enim uinum iam nowis utribus uenerat, hoc est spiritus sancti feruor spiritalium corda repleuerat. Aliter. Cauendum doctori est ne animae nondum renouatae sed in uetustate malitiae perdu955 ranti nouorum mysteriorum secreta committat. Quod si quaerit aliquis quid inter uinum nouum mystice et uestimentum distet nouum, facile patet quia uino intus reficimur et inebriamur uestimento autem forinsecus induimur. Cum uero utrumque ad significantiam uitae pertinet spiritalis uestimen960 tum profecto opera nostra bona quae foras agimus et quibus coram hominibus lucemus insinuat uino autem nouo feruor fidei spei et caritatis quo in conspectu nostri conditoris in nouitate sensus nostri intus ipsi reformamur exprimitur. Et factum est iterum cum sabbatis ambularet ber sata et 965 discipuli eius coeperunt praegredi et uellere spicas. Legimus in sequentibus quia. erant qui weniebant et vediebant multi et mec manducandi quidem spatium habebant et ideo quasi homünes esuriebant. Quod autem spicas segetum manibus confricant. el inediam consolaniur witae austerioris ndiciwm est mon praepa979 ratas epulas sed cibos simplices quaerentium. 955

1h 22

1,723

944/9355 Beda, iz Luc. (II, 1026/1037). XXXV, 1340). 951 Act. ii, 13.

78 D) ; Beda, in Lu. (1M, 1045/1053).

945/952 Aug., quaest. eu. s. Luc. (PL 965/974 Hieton., in Matzb. (PL XXVI,

Matc. vi, 31.

9423 936 doceat] nuntiat R. .$ fit R. .$? (-a- in ras.) 934 quia si] quasi R. 954 948 innouabantur L/ 943 effundetur L. IN V? Y! Z1 nouum R 962 pos caritatis 960 foris L? V/ Y? . 961 omnibus V* uetustatem .$ add.in sup. P? ^ 963 ipse V* ^ 966 euellere P

462 1i, 24 R

955

980

985

99

995

1000

1005

IOIO

IN MARCVM

I

Pharisaei autem dicebant ei: Ecce quid faciunt sabbatis quae non. licet. Nota quod rimi apostoli saluatoris litteram sabbata destruunt aduersum. Hebionitas qui cum ceteros recipiant apostolos Paulum quasi transgressorem legis vepudiant. Mystice autem discipuli per sata transeunt illa uidelicet de quibus dominus ait, Leuate oculos uestros et widete regiones quia albae sunt iam ad messem, el qui metit mercedem accipit, cum doctores sancti eos quos in fide ueritatis instituere quaerunt cura piae solhcitudinis inspiciunt et qualiter unumquemque quoue ordine ad salutem adtrahere debeant sedula consideratione perpendunt atque ideo nihil melius esurire quam salutem intelleguntur hominum quam ipse messorum primus quondam inter preces esuriens mox oblatis sibi eis quas desiderabat dapibus audiuit: Surge Petre occide et manduca. Et mira sacramenti concordia quia et ibi mactari ac manducari iubentur animalia caelitus missa et hic spicas domino lustrante consecratas uulsisse discipuli atque iuxta aliorum narrationem euangelistarum confricantes manibus manducasse perhibentur. Hoc est enim quod ait apostolus: Movtificate membra uestra quae sunt swper terram el exwite uos ueterem hominem cum. actibus eius, quia non aliter transit quisque in corpus Christi non aliter doctorem profectus sui fructibus pascit quam si ueteribus abdicatis concupiscentiis nouo dilectionis mandato nouus homo fuerit factus. Vellere itaque spicas est homines a terrena intentione qua solum mentis quasi radicem fixerant eruere fricare autem manibus exemplis uirtutum ab ipsa etiam carnis concupiscentia quasi folliculis atque integumentis aristarum puritatem mentis exuere. Grana uero manducare est emundatum quemque a sordibus uitiorum per ora praedicantium ecclesiae membris incorporari. Et bene haec discipuli praegredientes ante dominum fecisse memorantur quia doctoris necesse est sermo praecedat et sic cor auditoris subsequens gratia supernae uisitationis illustret bene sabbatis quia sancti doctores et ipsi in praedicando pro spe futurae quietis laborant et auditores aeque suos ammonent non propter amorem saeculi superuacuis insistere negotiis sed potius pro aeterna requie bonis insudare laboribus. Item per sata ambulant cum domino qui diuinis obtemperare studentes imperiis sollerter eloquia sacra meditari delectantur. Esuriunt in satis cum in eisdem sacris eloquiis quae legendo pertranseunt panem uitae inuenire desiderant, hoc est ad illa curant 974/1903 Beda, iz Lu. (II, 1081/1103). 988 Matth. xii, 1 ; Luc. vi, 1. X2.

976 Ioh. iv, 35-36. 989 Col. iii, 5, 9.

972 sabbato P? 97? accepit P* 1001 transgredientes P?

982 messor R .$ . 995 mentes L V?

984 Act. x,

PL 155

ii, 24-26

101;

1020

1025

1050 il, 25-26 1035 H

1040

463

uerba peruenire quibus ampliorem in se sui conditoris amorem incendant, et hoc in sabbatis cum sopita mente a turbulentis cogitationibus uacare gaudent et uidere quam suauis est dominus quamque beatus uir qui sperat in eum assumptoque pietatis et humilitatis habitu ad requiem animarum suarum attingere contendunt. Vellunt spicas quae forte occurrunt et tamdiu uersant manibus contritasque purgant donec ad escam perueniant cum testimonia scripturarum ad quae legentes perueniunt meditando assumunt et tamdiu scrutatione secula discutiunt donec in eis medullam dilectionis quae latere uidebatur inuenientes extrahant. Sicut enim asperitate aristarum quae horrent uelantur grana tritici quae reficiunt ita PL saepe sub ea quae uidebatur uilitate litterae teguntur dona :54 diuinae dilectionis quae mentes fidelium esurientes sitientesque iustitiam suauitatis internae dapibus pascant. Verum haec mentium refectio stultis quidem sabbati defensoribus displicet sed a domino sabbati probatur quia qui solam litterae superficiem sequuntur nec ueram mentium refectionem nosse nec ad internam peruenire animarum requiem norunt. Vnde temeritas eorum merito ueritatis ore confunditur dum subditur: Et aW Mis: Numquam legistis quid fecerit Dauid. quando necessitatem. habuit et esuriit ipse et. qui cum eo erant. quomodo 4niroiit domum Det sub Abiathar principe sacerdotum el panes jropositionis manducawit quos non licebat manducare mist sacerdotibus ei dedit eis qui cum eo erant? Ad confutandam calumniam Pharisaeorum. ueteris vecordatur historiae quando Dauid fugiens Saulem uenit in Nobe et ab Abimelech sacerdote susceptus fostulauit cibos. Qui cum panes laicos non haberet dedit ei consecratos quibus non licebat uesci misi solis sacerdotabus et leuitis et hoc tantum interrogawit, si mundi essent ueri a mulieribus, et illo respondenie, ab heri et mudius tertius, non

dubitauerit banes dare melius arbitratus fropheta dicente, Mi1045 sericordiam uolo et non sacrificium, de famis periculo homines liberare quam Deo offerre sacrificium. Hostia enim Deo placabilis hominum salus est. Obponit ergo dominus et. dicit, St et Dauid sanctus est ek Abimelech pontifex a uobis non veprehenditur sed legis uterque mandatum probabili excusatione transgressi 1050 stt ei fames in causa. est, cur eandem famem mon probatis dn apostolis quam $robatis in ceteris? Quamquam et in hoc multa 1014 Ps. 55, 9. 1037/1055 Hieton., n Maztb. (PL XXVI, 79 A-B). 1037/ 1060 Beda, iz Luc. (I, 1116/1144). 1039 I Reg. xxi, 1-6. 1044 Matth. ix, 12a sceAVIMO: 1019 petueniunt P? X* ad quae] atque L P $* X . legendo P? 1020 sctutationi P? 1028solum L P? V Y | 1029sequantur P 1039 Ahimelech P X, Achimelech IN R. .$ V? .— 1040 susceptos P

464

1055

ndS.

1060

1065

1070

1l, 27 1075

IN MARCVMI

distantia. sit, isti spicas in sabbato manu confricant, dll banes comederunt lewiticos et ad sabbati sollemmatatem |accedebant neomeniarum dies quibus in conuiuio requisitus fugit ex aula regia. Figurate autem quod Dauid et pueri eius panes accepere sanctificatos ostendit sacerdotalem cibum ad. usum transiturum esse populorum siue quod omnes uitam. sacerdotalem debemus imitari siue quia omnes fili ecclesiae sacerdotes sunt. Vngimur enim in sacerdotium sanctum offerentes nosmet ipsos Deo hostias spiritales. De qua tota historia diximus pro captu nostro plenius in expositione libri regum diximus et de mensa ac panibus propositionis in libro expositionis tabernaculi et uasorum eius. Ouod uero dominus Abiathar principem sacerdotum pro Abimelech appellat nihil habet dissonantiae. Ambo etenim fuerunt illic cum ueniens Dauid panes petiit et accepit Abimelech uidelicet princeps sacerdotum et Abiathar filius eius. Occiso autem Abimelech a Saule cum uiris domus suae generis sacerdotalis octoginta quinque fugit Abiathar ad Dauid et comes factus est totius exilii eius. Postea regnante eo summi sacerdotii et ipse gradum accepit ac toto tempore regni illius in pontificatu perseuerans multo maioris excellentiae quam pater suus effectus est ideoque dignus fuit cuius memoriam dominus etiam uiuente patre quasi summi sacerdotis faceret. Et dicebat eis: Sabbatum propter hominem factum est, et non homo $ropter sabbatum. Maior est cura sanitati et uitae hominis quam custodiae sabbati adhibenda. Sic enim et mandatum est sabbatum custodiri ut tamen, si necessitas esset, reus non

1080

1085

ii, 28

esset qui sabbatum uiolasset. Ideo sabbato circumcidi non est prohibitum quia necesse erat fieri. Nam et Iosue muros Hiericho septem diebus cum exercitu circuiit. Et Machabei necessitate instante sabbato pugnabant. Vnde discipulis esurientibus quod licitum non erat in lege necessitate famis factum est licitum. Talis haec causa est qualis hodie in ieiuniis legitimis ubi, si quis aeger ieiunium corruperit, nulla ratione reus tenetur.

Itaque dominus est filius hominis etiam sabbati. Si, inquit, Dauid rex sacerdotali cibo pastus excusabilis est et iuxta 1056/1060 Ambr., exp. eu. s. Luc. (CC XIV, V, 584-588). 1060/1062 Beda, /5 Sam. (PL. XCI, 648-653) ;de Tab. (PL. XCI, 411-414) ; Ioseph., a5/. IIT, 1o, 3: 1067/1073 I Reg. xxii, 18-25 ; II Reg. viii, 17 ; III Ree. ii, 26. 1077 Ioh. vii, 22. 1079 Ios. vi, 14-15. 1080 I Mach. ii, 41. 1086/1091 Beda, is Lze. (II, 1145/1150).

1054 fuit X ^ 1055 accipere P $* X Y* 1061 libri 4544e 1062 expositionis iz zzarg. V/1 totius] omnis P 1075 sanitatis 1^ circuit L P V/ X, citcumiuit R, citcuiuit .$?

1060 diximus zz ras. IN, om. V^ 1069estoz. LL NPR S XYZ 1077 custodite R .$! 1080 1083 in oz. L. V', add. sup. Z1

BE X55

ii, 26-iii, 4

1090

li, 1

IO95

465

alterius euangelistae narrationem sacerdotes sabbatum per templi ministerium uiolantes crimine carent, quanto magis filius hominis qui uerus rex et uerus sacerdos et ideo dominus est sabbati euulsarum sabbato spicarum noxa non tenetur. Et antrodit iterum in sinagogam, et erat homo ibi habens ma"wm aridam. Homo qui manum habebat aridam humanum genus indicat infecunditate boni operis arefactum sed domini miseratione curatum cuius dextera quae in primo parente dum uetitae arboris poma decerperet aruerat per redemptoris gratiam dum insontes manus in crucis arbore tenderet bonorum operum sucis est restituta saluti. Et bene in sinagoga manus erat arida quia ubi scientiae donum maius ibi grauius

IIOO

in 2

R

est inexcusabilis noxae periculum. Et obseruabant ewm, si sabbatis curaret, ut accusarent allum.

1105

iii, 374

IIIO

III

II20

Quia destructionem. sabbati quam 4n discipulis arguebant probabili magister excusauerat exemplo nunc ipsum obseruando magistrum calwmniari uolunt ut, si sabbato curet, transgressionis, si non curet, crudelitatis aut mbecillitatis arguant. Et ait homini habenti manum aridam: Surge n medium. Et dicit eis: Licet sabbatis bene facere an male? Praeueniens dominus calumniam Iudaeorum quam sibi perfida mente parauerant arguit eos quia legis praecepta praua interpretatione uiolarent aestimando in sabbato efiam a bonis operibus feriandwm cum lex a malis abstinere iubeat dicens, Omne opus seruile non facietis in eo, id est peccatum, Omnis enim qu facit peccatum seruus est peccati. Quo praecepto etiam futuri saeculi formam in praesentibus adumbrat ubi illi qui per sex huius saeculi aetates bona fecerunt in septima quiete malorum tantummodo non autem et bonorum sunt ferias habituri. Nam etsi saecularia opera comquiescant, nom otiosus iamen bomi operis actus est in Det laude quiescere. Animam saluam facere an berdere, hoc est hominem curare annon? Idem est quod praemiserat, Bene facere an male, non quod Deus summe bonus auctor mali nobis aut perditionis esse possit sed quod eius non saluare scripturae consuetudine

perdere dicatur sicut dicitur indurasse cor Pharaonis non quod

1125

molle obdurauerit sed quod meritis praecedentibus obduratum misericorditer emollire noluerit. Et nos cum rogamus ne nos 1088 Matth. xii, 5. 1093/1100 Beda, 77 Lu. (1I, 1164/1172) ; Ambr., exp. en. 1102/1105 Hieron., 7n Mazzb. (PL XXVI, 8o B) ; 5. Luc. (CC XIV, V, 421-424). 1107/1118 Beda, ;z Lu. (II, 1186/1196) ; Ambtr., Beda, in Luc. (II, 1174/1178). 1112 Ioh. viii, 34. 1111 Leu, xxiii, 5. exp. eu. 5. Lur. (CC XIV, V, 424-450). 1123/1129 Greg. Magn., oz. in 1119/1148 Beda, is Lo. (II, 1197/1225). 1123 Ex. vii, 5. Ezech. (PL LXXVI, 916 C); moral. (PL LXXVI, 587 C).

1099 domus IN*, do1098 505; operum add. crucis R. .$! sup. 1093 habet I7 11?1 1110 uiolarint L|./? Y* Z, uiolarunt P X 1106 dicit .$ quo I7

mum P

466

II30

1155

iii, 4-5

IN MARCVM I

inducat in temptationem protinus addendo, sed libera mos a malo, manifeste docemur eius inducere in temptationem non IE esse aliud quam non liberare a malo eius perdere animam esse 156 a perditione non saluare. Si quem uero mouet quare dominus cum corpus esset curaturus de animae saluatione interrogauerit, intellegat uel animam more scripturarum pro homine positam sicut dicitur, Hae sunt animae quae exierunt de femore Iacob, uel quod illa miracula propter animae salutem faciebat uel quod ipsa manus sanatio salutem animae significabat quae a bonis ut praedixi cessans operibus aridam quodammodo dexteram habere uidebatur. At 4lli tacebant. Et circumspiciens eos cum ira contristatus super caecilate cordis eorum. dicit homini: Extende manum tuam. Et extendit, et vestituta est manus

illi. Sananda manus

arida iubetur extendi quia infructuosae debilitas animae nullo melius ordine quam elemosinarum largitate curatur. Vnde Iohannes Baptista turbis sciscitantibus quid facerent ut non uelut arbores aridae mitterentur in ignem hoc solum praecepit: Quz habet duas tunicas det non habenti, et qui habet escas 1145 similiter faciat; et in ecclesiastico dicitur: P?/7 non sit manus (ua ad accipiendum porrecta et ad dandwm collecta. Frustra enim manus ad Deum pro peccatis rogaturus expandit qui non has ad uiduam rogantem beneficium laturus extenderit. Exeuntes autem statim Pharisaei cum Herodianis consilium II$O faciebant aduersus eum. quomodo ewm dberderent. Herodianos Herodis tetrarchae ministros dicit qui propter inimicitias quas dominus ipsorum aduersus Iohannem exercebat etiam saluatorem quem Iohannes praedicabat insidiis insequebantur et odiis. Magna autem insipientia eos qui salute plurimum inII55 digebant de nece saluatoris agere consilium. Qui quantum nequitiae studeant ostenditur cum et hoc in crimen reputant quod ad uerbum illius saluam qui languebat extendit dexteram quasi non ipsorum quisque maiora sabbatis egerit cibos portando porrigendo calicem ceteraque quae uictui necessaria 1160 sunt exsequendo. Neque enim ille qui d?x?t et facta sunt sabbato laborasse poterat conuinci. Et Iesus cum discipulis suis secessit ad mare. Secessit quasi homo fugiens persequentium insidias quia neque adhuc uenerat hora passionis eius neque extra Hierusalem fuit locus 1165 passionis. Secessit fugiens sese odio persequentes sed ibi 1140

lii, 6

iii, 7

1126 Matth. vi, 15. 1132 Gen. xlvi, 26 ; Ex. i, 5. 1144 Luc. iii, 11. 1145 Eccli. iv, 36. 1154/1161 Beda, /z Lu. (II, 1227/1234). 1160 Ps. 32, 9. 1163 Ioh. vii, 5o. 1164 Luc. xiii, 33.

113 Etoz. LiONR $5 XY — 1139ilius ILR $ Z 1143 mitterent P cipit. d 1144 tonicas iN P R$ V X1Z 1146 capiendum V/ Pharisaeistatim IN P R .$ X 11651 tethrarcae P 1157 extendetit P? exsequendi P?

ptae^1149 1160

ii, 4-IO

467

accessit ubi plures inuenit sese. per amorem sequentes nam subditur: id, 7-8

Et multa turba a Galilea et Iudaea secuta est ewm, et ab Hiero-

solimis et ab Idumea et trans Iordanen et. qui circa T'yrum et Sidonem multitudo magna audientes quae faciebat uenerunt ad eum. Ecce Pharisaei et Herodiani magistri uidelicet plebis et regis ministri unanimo dominum consilio perdere quaerunt, at turba indocta et uulgus undecumque collectum unanima illum dilectione sequuntur, illi uidentes opera uirtutum eius XT9S et uerba doctrinae audientes nihil amplius discere quam ut eum persequerentur ualebant, isti opinione tantum ducti uirtutum eius congesto agmine permaximo ueniunt ad audiendum eum opemque salutis flagitandam. Vnde mox suae uoluntatis ac desiderii consequi merentur effectum plurimis 1180 a. domino sanatis ut in sequentibus legitur. Vbi et exemplum dedit suis, si in una ciuitate persecutionem paterentur, in alteram fugiendi. Denique Paulus exemplo simul et praecepto domini edoctus fugit e Damasco ubi insidiis appetebatur prauorum sed inde digressus innumeros alibi qui se ad pieta1185 tem sequerentur populos inuenit. Iuxta uero leges allegoriae

1170

1190

II95

dominus in eo quod egressus de sinagoga secessit ad mare ibique uenientem ad se plurimam populi multitudinem sanaturus ac docturus excepit nostram manifeste saluationem praefigurauit ad quos uenire per fidem relicta ob perfidiam Iudaea dignatus est. Recte enim incredulae diu ac diuersis errorum anfractibus iactatae nationes instabilitati amaritudini obscuritati fluctuantis pelagi comparantur. Sed dominus uenit ad mare cum discipulis multaque turba a diuersis prouinciis secuta est eum quia praedicantibus apostolis corda gentium adiit et postquam in eis dilectam sibi domum propitius consecrauit iam multos ad se uenientes benigne suscepit ac desideratae salutis donauit esse compotes. Quibus apte congruit quod sequitur:

lii, 9-IO 1200

Et dixit discipulis suis ut nawicula. sibi deseruiret propter turbam ne comprimerent eun. Multos enim sanabat ita. ut 1nruerent in eum ut illum tangerent. Nauicula etenim deseruiens

1205

domino in mari ecclesia est congregata de gentibus et fluctus saeculi labentis liberae mentis uirtute transgressa quae quanto sinum cordis amplius recipiendae gratiae sui conditoris dilatat tanto sublimius cunctis transeuntium rerum uoluminibus 1182 Act. ix, 24-25 ; II Cor. xi, 32-33.

1176 uolebant consilium X Z consilio dominum I^ 1172 uni animo P ex V fuit .$ 1183 aufugit edoctus 17 1180 et oz. V^ TEONSCSTIA ZS 1202 fluctis /*, fluctibus 1193 et multa R..$ 1192 fluctuationis L:* IN* R .$

V

. 1208 quantum R 5

1204 cordis sinum R .$

PL 157

468

IN MARCVMI

quasi fluctibus pelagi aestuantis nauicula uentis agitata secundis insultat. Distat autem inter comprimere dominum et tangere dominum. Tangit namque eum qui fidem eius ac dilectionem uero corde suscipit. Comprimunt eum qui car1210 nalibus cogitationibus aut etiam factis pacem eorum in quibus ueritas manere consueuerat turbant. Vnde apte qui eum tetigerunt saluati esse perhibentur quia nimirum uera fides et dilectio salutem gignere solet aeternam. Propter turbam uero ne se comprimeret nauiculam dominus ascendit quia

121; turbidas carnalium mentes fugiens ad eos potius qui fluxam

saeculi gloriam simul et abiectionem spernere didicerunt uenire et mansionem apud eos facere gaudet. iil, IO-II Quotquot autem. habebant blagas et spiritus immundi cum illum. widebant $vocidebant &1. Procidebant quidem utrique 1220 domino, id est et qui habebant plagas infirmitatum corporalium et qui ab spiritibus uexabantur immundis, sed. infirmi simplici intentione obtinendae salutis daemoniaci autem uel potius habitantes in eis daemones ui diuini timoris coacti nec solum ad procidendum ei uerum etiam ad confitendam eius 122; maiestatem compulsi. Perculsi enim praesentia uirtutis eius ac nimium perterriti nequaquam celare audebant quem filium Dei esse iam iamque cognouerant. Vbi satis superque Arrianorum est miranda uel potius dolenda caecitas qui illum post resurrectionis et ascensionis ipsius gloriam post dilatatam toto 1250 Orbe fidem euangelii post aedificatas in omnibus gentibus ecclesias laudatumque in eis nomen domini saluatoris a solis ortu usque ad occasum repente negant filium Dei quem daemones mortali adhuc carnis habitu indutum filium esse Dei aperta uoce profitentur. Sic enim sequitur: iii, Et clamabant dicentes: Tw es filius Dei. Et uehementer comII-I2 125; minabatur eis ne manifestarent illum. Quare autem spiritus immundos se loqui dominus prohibeat psalmista manifestat qui ait: Peccator: autem dixit Deus: Quare tu enarras qustitias meas ei adsumis testamentum meum per os tuum? tu uero odisti 1240 disciplimam ei proiecisti sermones meos ost te. Prohibetur ergo dominum praedicare peccator qe quis dum praedicantem audit sequatur errantem. Inprobus enim magister est diabolus qui falsa weris saepe permiscet ut. specie ueritatis testimonium. fraudis M obtexat. Ceterum non soli daemones qui inuiti confitebantur 1236/1244 Beda, i» Marr. (1, 500/506). 1236/1250 Beda, n Lu. (11, 497/509). 1238 Ps. 49, 16-17. 1241/1244 Ambr., exp. eu. s. Lu. (CC XIV, Vl, 1109III2).

1209 suscepit P I/ Z 1216 didicerant P 1218 inmundos V? 1224 confitendum V X* Y Z 1227 cognouerunt L* P* Y Z 1232negat P/ XY Z 1236 eis] illis I, IN 1237 se oz. 17 eloqui I7 Z? dominusom. l^ ^ 1242 diabulus P enim] autem 17

PL 158

iii, IO-14

469

1245 iubentur silere de Christo sed et illi qui ab eo sanati sponte confiteri uolebant immo ipsi apostoli qui eum post resurrectionem toto erant orbe praedicaturi ante passionem eius praecipiuntur ommino reticere de illo ne diuina uidelicet maiestate praedicata passionis dispensatio differretur et dilata passione salus mundi quae per hanc futura erat negaretur. Et ascendens n montem wocawit ad se quos wolwit ipse, et uenerunt ad ewm, et fecit ul essent duodecim cwm illo. Mons ille in quo apostolos elegit dominus altitudinem designat iustitiae qua instituendi erant et quam praedicaturi hominibus. Nam 1255 quia missurus erat eos ad praedicandum euangelium regni caelestis merito per sublimitatem loci in quo electi sunt ammonere uoluit eos non in infimis desideriis animum dissoluere sed ad superna desideranda et quaerenda semper erigere debere. Sic etiam legem daturus priori suo populo in monte 1260 apparuit de monte quae agenda essent intonuit. Verum quia necdum erat tempus ut diceretur, Paenitentiam agite, adjropinquabit enim. regnum. caelorum, sed tantum dicebatur, Honora patrem twwm ei matrem ut sis longaeuus super terram quam dominus Deus tuus dabit tibi, quamuis haec eadem uerba 1265 typice regnum nobis aeternum quod est in terra uiuentium promittant nequaquam populus loquenti in monte domino appropinquare ualuit sed de inferioribus quae dicerentur audiuit quia necdum mente capaci ad intellegenda mysteria quae dicebantur ascendere nouerat solusque Moyses quia 1270 legem spiritaliter audire didicerat montis in quo erat Deus uerticem conscendit. Bene autem dicitur quia ascendens in montem dominus wocawit ad se quos uoluit ipse. Non enim illorum electionis ac studii sed diuinae erat dignationis et gratiae ut in apostolatum uocarentur. Vnde et eis alibi dicit: Non uos 1275 me elegistis, sed ego elegi uos. Fecitque ut essent duodecim cum illo. Certi utique gratia mysterii ut uidelicet mundi salutem quam uerbo praedicarent suo quoque numero commendarent. Ter etenim quaterni duodecim faciunt. Et ter quaterni ad praedicandum sunt missi apostoli ut per uniuersas quadrati 1280 orbis plagas baptizarent gentes in nomine patris et filii et spiritus sancti. Vnde et de ciuitate sancta Hierusalem descendente de caelo a Deo scriptum est quia erant ei ab oriente portae tres et ab aquilone portae tres et ab austro portae tres et ab occasu ortae tres. Vbi figuraliter ostendebatur quia praedicantibus 1285 apostolis apostolorumque successoribus cunctae per orbem

1250

lii, I3-14

1261 Matth. iii, 2. 1263 Ex. xx, 12. 2e 1282 Apoc. xxi, 15.

1274 Ioh. xv, 16.

1281 Apoc. xxi,

1261 ascendit .$ 1265 qui P*, quae V Z, quia X 1266 montem P uoluit R. Y* 1271/1272 dominus in montem l/ — 1276 gratiae V Z

1267

PL 159

470

IN MARCVM

I

nationes in fide sanctae trinitatis ecclesiam essent ingressurae. In quo etiam sacramento ita quondam filii Israhel circa tabernaculum castrametabantur ut ex omni parte per quadrum ternae tribus manerent quia primitiua nimirum ecclesia quae 1290 erat in Iudaea undique per circuitum sui credentibus toto orbe nationibus spiritalia Deo castra erat in fide et confessione sanctae trinitatis fixura. Et ut anitteret eos jraedicare euangelium. Et dedit illis polii, I4-15 testatem curandi infirmitates et. eiciendi daemonia. Postquam 1295 nefandos spiritus se praedicare prohibuit elegit sanctos qui et immundos spiritus eicerent etipsi munda euangelium mente ac lingua praedicarent. Quibus etiam ceteras infirmitates curandi nec non et mortuos suscitandi ut Matheus euangelista scribit contulit facultatem ut promissorum caelestium magni1300 tudini attestaretur etiam magnitudo factorum fidemque uerbis daret wirtus ostensa et noua facerent. qui noua praedicarent. Vnde nunc quoque cum fidelium mwmerositas excreuit G inira sanctam ecclesiam multi sunt qui uitam uirtutum tenent et signa uirtutum non habent. quia. frustra miraculum foras 1305 ostenditur, s? deest. quod intus operetur. Nam iuxta magistri gentiwm uocem linguae in signum sunt non fidelibus sed 4nfidelibus. R Et inposuit Simoni nomen Petri. Non nunc primum Simoni iii, 16 Petri cognomen indidit uerum longe ante cum a fratre Andrea I310 ad se adductum intuitus dixit: T'4 es S?mon filius Iohanna tu uocaberis Cephas quod interpretatur Petrus. Sed cum uolens euangelista nomina duodecim apostolorum enumerare necesse haberet Petrum dicere breuiter intimare curauit quod non hoc ante uocaretur sed ita eum dominus cognominauerit quam1315 uis non tunc sed quando Iohannes ipsa domini uerba posuit intentos uidelicet reddens auditores. Nam si hoc ante uocaretur, non ita uideres mysterium petrae putans eum casu sic uocari non prouidentia Dei, ideo uoluit eum prius aliud uocari ut ex ipsa commutatione nominis sacramenti uiuacitas com1520 mendaretur. Idem ergo Graece siue Latine Petrus quod Syriace Cephas et in utraque lingua nomen a petra diriuatum est haud dubium quin illa de qua Paulus ait: Petra autem erat Christus. Nam sicut lux uera donauit Christus apostolis ut lux mundi uocentur sic et Simoni qui credebat in petram Christum 1287 Num. ii, 1 sqq. 1298 Matth. x, 8. 1299/1307 Beda, /» Lc. (III, 1106/ 1113). 1300/1307 Greg. Magn., £ozz. in eu. (PL LXXVI, 109o C-1097 A). 1306 I Cor. xiv, 22. 1308/1327 Beda, i4» Lr. (1I, 1279/1297). 1310 Ioh. "n. xp 1322 I Cor. x, 4. 1323 Matth. v, 14 ; Ioh. viii, 12.

1288 castrametebantur / Y — 1296 mundo L* NN R .$ 1299 facultatibus P? 1301 quia L, N* P X Y* Z* 1303uiam P V Y | 1309 nomen X V 1310 adductus L NN R .$ 1313 quod] quia V Y Z 1314 cum P 1317 uideris IX pk XE

DE

160

ii, 14-18

471

152; Petri largitus est nomen cuius alias alludens aethimologiae dixit: T'u es Petrus, et super hanc petram aedificabo ecclesiam meam. Quod uero Simon ponens maerorem siue audiens tristitiam interpretatur ili tempori congruit quando post resurrectionem uiso domino uel mortis illius uel suae nega1330 tionis maerorem deposuit sed suae confestim mortis tristitiam audiuit dicente domino: Cwm. autem senueris extendes manus tuas, et alius te cinget et ducet quo nom wis. ii, 17 Et Iacobum Zebedei et Iohannem fratrem Iacobi. Subauditur a superioribus, uocauit ad se cum ascenderet in montem. Ef 1355 (posuit eis nomina boanerges quod est filii tonitrui. Apte filii tonitrui sunt cognominati quorum unus e caelestibus intonans uocem illam theologicam quam nemo prius edere nouerat emisit. Iq frincipio erat uerbum, et uerbum erat apud Deum, et Deus erat uerbwm, et cetera. Quae tanto uirtutis pondere 134o grauida reliquit ut, si aliquanto plus intonare uoluisset, nec ipse capere mundus posset. Sed et ambo saepe seorsum et in montem a domino duci et aliquando sonum de nube terrificum percipere meruerunt: H?c est filius meus dilectus, ipsum audite. Prisca quoque nomina meritis aptissima gestabant. Jacob 134; enim subplantator, Iohannes in quo est gratia uel domini gratia dicitur. Namque ille et carnis curam domino uocante supplantare et ipsam carnem Herode trucidante gauisus est contemnere, iste ob amoris praecipui gratiam quam uirginali gloria meruerat super redemptoris sui pectus in caena recu1550 buit.

iii, 18

Et Andream et. Philibpum et Bartholomeum et Matheum et Thomam. Andreas Graecum nomen est et interpretatur uirilis ab eo quod Graece uir appellatur àáv/p. Quo aptissime uocabulo decoratur ille qui ad praedicationem Iohannis mox 155; agnum Dei sequi uidere et audire curauit et postmodum ipsum se uocantem relictis omnibus sequi ipsi perpetuo adhaerere non tardauit. PAulippus os lampadis siue lampadarum interpretatur et recte quia uocatus a domino lumen gratiae quo ipse in corde accensus atque illustratus est confestim in1360 uento fratri per oris officium propinare studuit dicens: Quem 1326 Matth. xvi, 18. 1327/1328 Hieron., soz. (CC LXXII, i41, 1-3). 1327/1332 Beda, 7 Luc. (II, 1309/1314). 1331 Ioh. xxi, 18. 1335/1350 Beda, in Luz. (IL, 1326/1339). 1338 Ioh. i, r. 1343 Luc. ix, 55. 1344 Hieton., tozz. (CC LXXII, 67, 19 ; 146, 16-17). 1347 Act. xii, 2. 1348 Ioh. xiii, 23. 1352/1353 Hieron., 2077. (CC LXXII, 142, 25-27). 1352/1355 Beda, iy La. (II, 1305/1309). 1354/1357 Matth. iv, 18-20 ; Ioh. i, 35-40. 1357 Hieron., t07:. (CC LX XII, 140, 22-23 ; 155, 28-29). 1357/1362 Beda, 7 Lx». (II, 1539/ 1342). 1360 Ioh. i, 45. 1331 extendis P*

1333 Iacobi] eius I^

1335 thonitrui I^

1339 tanta

ps 1340 aliquanti R, aliquando 5? V Y Z 1344 lacobus L IN Y | 1345 est] et P 1353 quod] quia IN* R. V Y Z, quae 5 1358 pos; quia add. et L! V?

sup.

472

IN MARCVM

I

scripsit Moyses in lege et prophetae inuenimus Iesum. filum Ioseph a Nazareth. Bartholomeus Syrum est non. Hebraeum et interpretatur filius suspendentis aquas quod euidenter filium Dei sonat qui praedicatorum suorum mentes ad caelestia con1365 templanda suspendit ut quo celsa liberius peruolant eo terrenorum corda feracius dictorum suorum guttis inebrient. Matheus donatus dicitur uidelicet quia magno domini munere de teloneario ac publicano in apostoli est et euangelistae delegatus officium. TAomas abyssus uel geminus quod est Graece 1370 Didimus quae utraque interpretatio eius statui congruit. Didimus etenim recte uocari potuit propter dubium cor in credendo effectu dominicae resurrectionis, abyssus idem potuit iure dici cum altitudinem dominicae uirtutis in resurrectione celebrata certa fide penetrauit. Notandum sane quod apostodescribens euangelista Matheus ita ponit: I575 lorum nomina Philippus et Bartholomeus Thomas et Matheus $ublicanus. Ceteri ergo euangelistae in coniunctione nominum. rimum ponunt Matheum et postea Thomam et publicanum eum non adscribunt ne antiquae comuersationis vecordantes suggillave euangelisiam widerentur, Ypse uero et ost Thomam se bonit et jublicanum appellat ut ubi abundawit peccatum. superabundet gratia. Et Iacobum Alphei et Thaddeum. Iacobum Alphei cum additamento posuit ad distinctionem Iacobi Zebedei. Ipse est qui 13585 in euangeliis nominatur frater domini et in epistola ad Galatas quia Maria uxor Alphei soror fuit Mariae matris domini quam Mariam Cleophae Iohannes euangelista cognominat fortasse quia uel isdem Alpheus etiam Cleophas est dictus uel ipsa Maria defuncto post natum Iacobum Alpheo Cleophae nupsit. 1390 Quia uero Iacobus merito filius Alphei, id est docti, sit cognominatus ipsi testantur apostoli qui eum post domini passionem statim Hierosolimorum ordinauerunt episcopum. Thaddeus autem ipse est quem Lucas et in euangelio suo et in actibus apostolorum Iudam Iacobi nominat. Erat enim frater 1595 Iacobi fratris domini ut ipse in epistola sua scribit. Vnde 1580

' 1362/1363 Hieron., noz. (CC LXXII, 155, 20-21). 1362/1374 Beda, iz Lu. (II, 1345/1360). 1367 Hieron., noz. (CC LXXII, 157, 20). 1369 Hieron., "nz. (CC LXXII, 158, xo-11). 1371/1374 Ioh. xx, 24-28. 13*6 Matth. x, 5. 1377/1382 Hieron., in Mat£b. (PL XXVI, 65 B). 1381 Rom. v, 20. 1383/ 1392 Hieron., de uir. in/. (7, 7-11) ; Beda, in Lu. (II, 1368/1395). 1385 Matth. xiii, 55. Gal. i, 19. 1387 Ioh. xix, 25. 1393 Luc. vi, 16. 1394. Act. i, 15.

1393 lud. i, r.

1365 quod XY* Io 1392

eo] et P 1368 deligatus L* P* .$* Y* Z, delicatus IN* X 1369/1370 Graece Didimus dicitur V/ — 1375 nomine V 1379 conuetsationes P 1383 Taddeum L IN X Z, Thatheum R..$, Tatheum V/ — 138? Cleopae 76 1388 prius uel oz. P R 5$, add. sup. 13 X1 1390 Iacob P V X Z* episcopum] ecclesiam L IN P R..$* V. X Y* Z, ecclesiae 5?

PL 161

lii, 18-20

473

etiam ipse frater domini uocabatur attestantibus ciuibus 1psius qui de uirtutibus eius stupentes aiebant: Nonne iste est iii, I9

"BH

faber filius Mariae frater Iacobi et Ioseph et Iudae et Simonis?

Et Simonem. Cananeum et Iudam Scarioth. qui et tradidit 1400 ?/lum. Et hos cum additamento posuit ad distinctionem Simonis Petri et Iudae Iacobi. Simon autem Cananeus a Cana uico Galileae cognomen accepit quod euangelista Lucas cum interpretatione posuit, Simon zelotes. Cana quippe zelus Cananeus

dicitur

zelotes,

id est

aemulator.

ludas

autem

140; Scarioth aut a uico in quo ortus est aut ex tribu Issachar praesagum suae damnationis uocabulum sumpsit. Issachar quippe quod dicitur est merces pretium proditionis insinuat, Scarioth autem quod memoria mortis interpretatur arguit eum non repente persuasum sed meditatum diutius dominicae 1410 traditionis patrasse flagitium qui «om fer imprudentiam sed per prouidentiam inter apostolos eligitur. Quanta enim est ueriias quam nec aduersarius minister infirmat, quanta moralitas domini qui periclitari apud nos iudicium suum quam affectum malwit? Susceperat enim hominis fragilitatem et ideo mec has 1415 paryles vecusawit infirmitatis humanae. Volwit deseri uoluit prodi uoluit ab apostolo suo tradi ut tw a socio desertus a socio proditus moderate feras twum. errasse iudicium perisse beneficium. Ordinatis autem in monte apostolis qui ad praedicandum euangelium mitterentur apte subditur: iij, 20 14:00 —Ef ueniunt ad domum. Electos namque in monte apostolos ad domum reducit quasi tacite eos ammonens ut post acceptum apostolatus gradum ad conscientiam suam redeant et quo ampliorem docendorum curam susceperunt populorum eo sollertius ipsi habitacula mentium suarum considerando 1425; penetrent et ne quid ibi forte quod occulti inspectoris oculos offendat inueniatur sedula examinatione perquirant. Sic etenim quisque sic proximum rite regit, si a suo prius corde studiosa exploratione quicquid inhaeret prauitatis expurgat. Et conuenit iterum, turba sia ut non possent neque banem 143o 3nad'ucare. O quam felix occupatio saluatoris quam beata frequentia turbae confluentis cui tantum studii ad audiendum uerbum Dei tantum fuit curae ad obtinendam salutem ut auctori salutis cum eis qui secum erant ne uescendi quidem hora a solatio uitae miseris impendendo libera maneret. Vtinam 1435 domine Iesu et in nostri temporibus aeui tantum gratiae tuis fidelibus largiaris qui doctores suos assiduitate discendi non 1397 Marc. vi, 5. 1401/1407 Hieron., /z Mazzb. (PL XXVI, 63 C-D). 1401/ 1418 Beda, i7 Liz. (II, 1395/1414). 1402 Luc. vi, 15. 1410/1418 Ambr., exp. eu. s. Luc. (CC XIV, V, 484-491).

1406 praesagium P Z modeste L IN R$ X 31

donationis V/ 1407 est oz. V Y, in ras. Z 1428 inerat IL1LON PR $ X Z 1433 nec P?

1417 BEDA CXX

PL 162

474

IN MARCVMI

solum ab appetitu carnalium uoluptatum uerum etiam non numquam ab ipsa quoque panis cotidiani perceptione praepediant. Sed quem turba frequentat externa uideamus quanti 1440 hunc propinquorum aestimatio pendat. Sequitur: Eti cum audissent sui exierunt lenere eum, dicebant emim: ili, 2I Quoniam in furorem uersus est. Vere sicut ipse dicit alibi: Non est propheta sine honore nisi in patria sua et in domo sua. Quem enim exteri quasi auctorem uitae et sapientiam Dei 1445 adire uidere et audire desiderant hunc propinqui quasi mentis impotem esse ligandum decernunt. Quia enim altitudinem sapientiae quam audiebant capere non poterant quasi alieno eum 1450

1455

sensu locutum esse credebant iuxta exemplum eorum qui sacramentum carnis eius manducandae et bibendi sanguinis non ferentes aiebant: Durus est hic sermo; quis eum potest audire? Et propterea vetro abierunt et iam non cum illo ambulabant. Allegorice autem in eo quod turba ad illum conueniente frequenti ut furiosus a suis contemnitur salus credentium de gentibus approbatur et inuida Iudaeorum perfidia notatur de quibus ait Iohannes: In $ropria uenit, et sui eum non receperunt. Multum sane distat inter eos qui uerbum Dei pro mentis tarditate non intellegunt et eos qui hoc quod intellegunt de industria blasphemant ac persequuntur. His etenim spes salutis adhuc,

1460

Hi, 22

1465

1470

si forte intellexerint,

restat, illis autem

qui

nolentes intellegere ut bene agant et iniquitatem meditantur in cubili suo quae spes saluandi ultra remanet cum et hoc quod pro salute animae suae recte intellegendo perceperunt detestando atque odiis insequendo reicere contendunt. Vide enim quid sequitur: Et scribae qui ab Hierosolimis descenderant dicebant: Quoniam belzebub habet, et Quia in principe daemonum eicit daemo- PI nia. Nec sine causa qui tantum blasphemiae domino infere- 165 bant ab Hierosolomis descendisse dicuntur sed futurum utique portendebant eum a ciuibus urbis illius usque ad mortem esse persequendum. Legimus quidem supra quia mulia turba a Galilea et Iudaea secuta est eum et ab Hierosolomis et ab Idumea el trans Iordanen et qui circa Tyrum et. Sidonem multitudo magna audientes quae faciebat uenerunt ad eum. "Turba ergo

ab Hierosolimis ueniens secuta est dominum sicut et ab aliis 1475 regionibus Iudaeorum siue etiam gentium. Quis enim nescit 1443 Matth. xiii, 57. 1450loh.vi,6o. 1460 Ps. 55, 5. 1470 Marc. iii, 7-8.

^ 1451 Ioh. vi, 66.

1435 Ioh. i, 11.

1443 post. inoz. V — 144b etoz. V 1452 in add. sup. INT L?, ozz. inuidia L* R* I7 Y Z, inuidi I? (-a iz ras.) 1459.intellexerunt L* DA PA 1460etoz. LL. NPRXSYZ 1461 haec LL L N* R$,quia V Y Z perceperant L* IN R $.X 1464 quod daemonium P*, daemoniorum LN P? Z — 1469 protendebant .L.:N 1473 nesciat P?

R.$— 1454 N R. .$ V* 1462 quae R$. 1466 SV X Y Z

iii, 20-26

475

Idumeam Tyrum et Sidonem prouincias siue ciuitates fuisse gentium? Sed scribae ab Hierosolimis descendentes blasphemiis illum persequebantur horrendis quia sic nimirum erat passionis tempore futurum ut turba illum populi Iudaeorum

1480 cum palmis ac laudibus Hierosolimam perduceret gentiles uidere desiderarent sed scribae et seniores populi de eius nece tractarent. Turbis ergo quae minus eruditae uidebantur domini semper facta mirantibus illi contra uel negare haec uel quae negare nequiuerant sinistra interpretatione peruer148; tere laborabant quasi non haec diuinitatis sed opera essent immundissimi spiritus, id est belzebub qui deus erat Accaron. Nam bel quidem 2se est baal, zebub autem musca uocatur. Nec iuxta quaedam mendosa exemplaria 1 littera uel d in fine est nominis legenda sed b. Belzebub ergo baal muscarum, id

1490 est uir muscarum siue habens muscas, interpretatur ob sordes uidelicet immolaticii cruoris ex cuius spurcissimo ritu uel nomine principem daemoniorum cognominabant. ill, 23-25

H

Et conuocatis eius in parabolis dicebat illis: Quomodo potest

satanas satanam eicere? el si regnum 4n se déwidatur, non potest 1495 Siare regnum illud; et sí domus super semel ipsam dispertiatur, «on oterit domus illa stare. Non potest regnum et ciuitas contra se diwisa persiave, sed quo modo concordia paruae ves crescunt, sic discordia maximae dilabuntur. S4 ergo satanas pugnat contra se, et daemon inimicus est daemonis, deberet dam mundi uenisse

15oo consummatio mec haberent in eo locum. aduersariae potestates quarum inier se bellum ax hominum est. SY autem putatis o scribae et Pharisaei quod. recessio daemonum, oboedientia sit dn jrincipem swum ut homines ignorantes fraudulenta simulatione deludant, quid potestis dicere de corporum sanitatibus quas 1505 dominus berpetrauit. Aliud est si membrorum quoque debilitates et spiritalium. uirtutum insignia daemonibus adsignatis. R Et si satanas consurrexit in semel ipsum, dispertitus est et iii, 26 non oterit stare sed finem habet. Hoc dicens ex ipsorum confessione uolebat intellegi quod in eum non credendo in regno 1510 diaboli esse delegissent quod utique aduersum se diuisum stare non posset. Eligant ergo Pharisaei quod uoluerint. Si satanas satanan non potest eicere, nihil contra dominum quod dicerent inuenire potuerunt; si autem potest, multo magis sibi 1482/1492 Beda, iz Luc. (IV, 44/54). — 1486/1490 Hieron., in Mab. (PL XXVI, 1496/1506 Hieron., / Mazzb. (PL. XXVI, 67 C) ; noz. (CC LX XII, 142, 11-12). 82 B). 1508/1515 Beda, ;& Lu. (IV, 77/85).

1486 PR S XYZ L.N 1488 haecoz. NR $.X Y Z 1477 gentilium L 1496 1495 dispetciatur LL. P R Y* Z 1489 bahal P R. .9 X? Acharon R..$ NP XYZ 1500ne1* (-s is ras.) 1499 daemoni L V poterat P / X Z* 1507 consut1506 adsignetis I 1501 o] ob hoc P R..$ Z*, ab hoc N X Y* 1511 uoluerunt P* 1512 Deum R rexerit IL, IN P

476

IN MARCVM I

prospiciant et recedant de regno eius quod aduersum se 1515 diuisum stare non potest. Ma Nemo potest uasa fortis ingressus in. domum. diripere, misi iii, 27 rius foriem alliget, et tunc domum eius diripiet. Fortem diabolum dicit uasa eius homines ab eo deceptos domum eius mundum qui 2» maligno positus est in quo usque ad saluatoris 1520 aduentum male pacato potiebatur imperio quia in cordibus infidelium sine ulla contradictione quiescebat. Alligauit autem fortem dominus, hoc est ab electorum seductione compescuit diabolum, et tunc domum eius diripuit quia ereptos a diaboli laqueis eos quos suos esse praeuidit ecclesiae suae membris 152; adunauit ac per distinctas in ea graduum uariorum dignitates ordinauit uel certe domum eius diripuit quia omnes mundi partes quibus olim hostis dominabatur antiquus apostolis apostolorumque successoribus ut in sua quisque prouincia reuocatos ab errore populos ad uiam uitae conuerteret distri15350 buit. Ostendit ergo per parabolam sed iam manifestissimam dominus quod non concordi fallax operatione cum daemonibus ut calumniabantur sed diuersa prorsus atque aduersa uirtute diuinitatis homines a daemonibus liberaret ideoque grande scelus committerent qui hoc quod Dei esse cognouerant dia1555 boli esse clamabant. iii, 28 Amen dico uobis quoniam omnia dimattentur filiis hominum peccata et blasphemiae quibus blasphemauerint. Omnia peccata et blasphemiae non passim dimittuntur omnibus hominibus sed his qui dignam pro erratibus suis in hac uita paenitentiam :54o egerint. Neque ullum habet locum prauae assertionis uel Nouatianus ut paenitentibus eis qui in martyrio lapsi sunt ueniam neget esse tribuendam uel Origenis ut asserat post iudicium uniuersale transactis licet saeculorum uoluminibus innumeris cunctos peccatores et blasphemos ueniam peccato1545 rum esse consecuturos atque ad regnum caeleste perducendos. Cuius errorem sequentia quoque domini uerba redarguunt cum subditur: iii, 29 Qui autem blasbhemauerit in. spiritum. sanctum non. habet H remissionem 4n. aelernum sed veus erit aeterni delicti. Qui ergo 1550 manifeste intellegens obera Dei cum de uirtute negare nom possit eadem stimulatus $nuwdia calumniatur et Christum Deique uer1517/1521 Beda, /s» Ls. (IV, 118/121); Hieron., in Mazzh. (PL. XXVI, 83 B). 1518 I Ioh. v, 19. 1531/1533 Beda, in Ls. (IV, 127/129). —1549/1565 Beda, in Luc. (IV, 713/729). 1549/1553 Hieron., /n Marb. (PL XXVI, 84 A).

1520 quam N P .$ X Z*, qui R, quoniam Y Zt! 1531 corde LN P R.$ V X Y* 1534 qui] quid I/* 15837 blasphemauerunt P* Z? 1540 R.$ X — 1542 Origenes P? Y?, Originis Z 1544et]ac LIN R. 1551 eadem oz. IN P R. .$ X Y Z, add. sup. L3

Zl, cordi Z* egerunt N P* SUDLEXCYZ

PL 164

iii, 26-30

477

bwm et opera spiritus sancti dicit esse belzebub isti non. dimitteiur neque 1n praesenti saeculo neque in futuro non quod negemus et ei, si paenitentiam agere uoluerit, posse dimitti ab eo

1555 qui wult omnes homines saluos fieri et in agnitionem ueritatis uenire sed quod ipsi iudici et largitori ueniae credentes qui et se paenitentiam semper accepturum et hanc blasphemiam nusquam dicit esse remittendam credamus hunc blasphemum exigentibus meritis sicut numquam ad remissionem ita nec ad 156o ipsos dignae paenitentiae fructus esse peruenturum iuxta hoc

quod Iohannes euangelista de quibusdam blasphemiae suae merito excaecatis ueracissime scripsit: Propterea qn poterant credere quia, iterum. dixit Esaias: Excaecawit oculos eorum et

indwrawt eorum cor ut non uideant oculis et intellegant corde et 1565 conuertantur ei sanem illos. Sola ergo blasphemia in spiritum sanctum qua quisque in similitudinem diaboli et angelorum eius contra conscientiam suam maiestatem deitatis oppugnare non trepidat non habet remissionem in aeternum sed reus erit

aeterni delicii sicut euangelista manifeste declarat qui posito 157» hoc domini testimonio subiunxit atque ait: iii, 30 Quoniam dicebant: Spiritum immundum habet. Nam neque hi qui spiritum sanctum non esse neque qui hunc esse quidem sed Deum non esse neque qui hunc Deum quidem esse sed patre filioque minorem credunt et confitentur quia non inui1575 dentia diabolica sed humana ignorantia ducti faciunt hoc irremissibilis blasphemiae crimine tenentur qua proprie principes Iudaeorum et quique similis inuidiae peste corrupti maiestatem blasphemant sine fine peribunt. Quod uero secundum Matheum dicitur eum qui blasphemauerit in spiritum 1589 sanctum uel uerbum dixerit contra spiritum sanctum non habere remissionem neque in hoc saeculo neque in futuro datur intellegi quasdam culpas in hoc saeculo quasdàm uero in futuro laxari. Quod enim de uno negatur consequens intellectus patet quia de quibusdam conceditur sed tamen hoc de 158; minimis paruisque peccatis fieri posse credendum est sicut est assiduus otiosus sermo immoderatus risus uel peccatum curae rei familiaris quae uix sine culpa uel ab ipsis agitur qui culpam qualiter declinari debeat sciunt aut in non grauibus culpis errore

ignorantiae quae

cuncta

etiam

post mortem

159» grauant, si adhuc in hac uita positis minime fuerint relaxata. Hoc tamen sciendum est quia illic saltim de minimis nil 1552 Matth. xii, 52.

xii, 31-32.

1585 I Tim. ii, 4.

1562 Ioh. xii, 39-40.

^ 1579 Matth.

1582/1593 Gregotius ?

1565 spiritu I/ Y Z 1566 sancto / Y Z quia R quisquis R. 1576. quaVXYZz i07?similesL, IN R.$ V X* Y Z | 1582 G(regotius) X, oz. cert. 1883. pos? fututo add. posse sup. P? telaxati P? 1591 nihil P X

PL

478

IN MARCVM I

quisque purgationis obtinebit, nisi bonis hoc actibus in hac

adhuc uita positus ut illic obtineat promereatur.

iii, 31-32 Et ueniunt mater eius et fratres et foris stantes miserunt ad 1595 eum uocantes ewm; el sedebat circa eum turba, et cetera. Fratres domini non filii beatae semper uirginis Mariae iuxta Heluidium nec filii Ioseph ex alia uxore iuxta. quosdam putandi sed eorum potius intellegendi sunt esse cognati. Sane quod dominus ad matrem fratresque rogatus ab officio uerbi dissimulat egredi 1600 non, maternae refutat obsequia pietatis cuius $raeceptum est, Honora patrem twwm et matrem, sed. paternis se mysterüs am-

plius quam maternis debere monstrat affectibus idem nobis exemplo quod uerbo commendans cum ait: Qw? amat patrem

aut matrem plus quam me non est. me dignus. Non iniuriose 16o5 fratres contemnit sed opus spiritale carnis cognationi praeferens religiosorem cordium copulam docet esse quam corporum. Mystice autem mater et fratres Iesus sinagoga ex cuius carne est editus et populus est Iudaeorum qui saluatore intus docente uenientes intrare nequeunt cuius spiritaliter intellegere 16:0 dicta neglegunt. Praeoccupans enim turba eius ingreditur domum eius auscultatur sermonibus ut euangelista Matheus declarat quia differente Iudaea gentilitas confluxit ad Christum atque interna uitae mysteria quanto fide uicinior tanto mente capacior hausit iuxta quod psalmista ait: Accedite ad. PL 1615 eum, ei anlumtnamama. 166 lil, 32-33 Et dicunt ei: Ecce mater tua et fratres tui foris quaerunt te. Et respondens eis ait: Quae est mater mea et fratres mei? Intus uerbum intus est lumen unde alibi, «£ intrantes, inquit, wideant

lumen. Si ergo foris stantes mec ipsi agnoscuntur barentes et 1620 bropter nostrum fortasse non agnoscuntur exemplum, quemadM modum nos agnoscemur, si foris stemus? Foris enim stantes uolunt dominum uidere cognati ipsius cum Iudaei spiritalem in lege sensum non quaerentes sese ad custodiam litterae foris fixerunt et quasi Christum potius ad carnalia docenda 1625 cogunt exire quam se ad discenda spiritalia consentiunt ingredi. iii, 34-35 Et circumspiciens eos qui in circuitu eius sedebant ait: Ecce mater mea, el fratres mei; qui enim fecerit uoluntatem Dei hic 1595/1626 Beda, in Ls. (III, 504/555). 1595/1598 Beda, i5 Marr. (II, 529/ 1600/1606 537) i in Luc. (I, 1179/1186) ; Hieron., in Mattb. (PL. XXVI, 88 A). 1603 1601 Ex. xx, 12. Ambr., exp. eu. s. Lu. (CC XIV, VI, 385-390). Matth. x, 57. 1607 Gregotius ? 1610 Matth. ix, 1o. 1614 Ps. 55, 6. 1617/1621 Ambr. exp. eu. s. Luc. (CC XIV, VI, 392-397). 1618 Luc. viii, 16.

1592 hoc bonis R. 1593 (G»R4egorius» P R. X, oz. cetz. 1603/1604. matrem aut patrem R .$ 1605 cognatione P* I/ X Y* Z, cognitioni P?, cogitationi R* 1607 G(regotius» V, oz. cett. 1628 mei oz. P R. $5 X Y, add. sup. Z*

ii, 30-iv, 2

479

G

frater meus et soror mea et mater est. Cum is qui uoluntatem Dei 1650 fecerit soror et frater domini. dicitur propter utrumque sexum qui ad. fidem colligitur mirum mon est. Mirandum uero ualde est quomodo etiam mater dicatur. Fideles etenim discipulos fratres uocare dignatus est dicens: Ite nuntiate fratribus meis. Qui ergo frater domini fieri ad. fidem ueniendo potuerit. quaerendum est 1655 quomodo etiam esse mater ossi. Sed sciendum est mobis quia qui lesu frater et soror est credendo mater efficitur praedicando. Quasi enim parit dominum quem cordi audientis infuderit. et mater evus efficitur, si ber eius uocem amor domini in jroximi

1v, I

1640 —Et ilerum coepit docere ad mare. Si euangelium Mathei inspicimus, patet profecto hanc doctrinam domini ad mare eadem die qua superiorem in domo celebratum esse sermonem. Terminato namque eo sermone subiunxit continuo Matheus dicens: Zn ?llo die exiens de domo sedebat secus mare, et congre1645 gatae sunt ad ewm turbae multae, et cetera. Non solum autem facta et uerba domini uerum etiam itinera ac loca in quibus uirtutes operatur et praedicat caelestibus sunt plena sacramentis. Post sermonem quippe in domo habitum ubi nefanda blasphemia daemonium habere dictus est egrediens docebat ad 165o mare ut ostenderet se relicta ob culpam perfidiae Iudaea ad gentes saluandas esse transiturum. Gentilium namque superba et incredula diu corda merito tumidis amarisque fluctibus maris assimilantur. Domum uero domini perfidam fuisse Iudaeam quis nesciat? Sed relicta domo in qua blasphemias 1655 perpessus est impiorum coepit docere ad mare quia derelicta ob incredulitatem sinagoga ad colligendam per apostolos

mente generatur.

populi gentilis multitudinem uenit. Vnde apte praemittitur

quod eo in domo praedicante mater ac fratres eius foris steterunt et quasi agniti ab illo non sint ac sic de domo exiens ad 1660 mare docturus transierit quia postquam sinagoga ad custodiam se litterae foris fixit internisque dominicae fidei archanis figuras legis anteponere maluit dominus sacramenta salutis quae illa spreuerat externis per orbem nationibus contulit. Et congregata est ad eum turba multa ita ut dn nauem ascen1V, I-2 1665 dens sederet in mari, el omnis turba circa mare super terram erat,

et docebat illos in parabolis multa. Quod turba multa ad dominum docentem ad mare congregata est significat frequentiam populorum praedicantibus apostolis ad fidém ueritatis con-

fluentium. Quod uero ipse nauem ascendens sedebat in mari 1629/1639 Greg. Magn., Pom. in eu. (PL LXXVI, 1086 C-D). xxviii, IO. 1644 Matth. xiii, 1-2.

1630 utriusque P? collegitur V/ RSS 1651 sanandas L JN R$ incredulitate P colligendum P?

1633 Matth.

1631 estualde L V/ — 163? corde L IN* 1653 pertdem DL NPR $ XYZ 1656 1658 steterint P? X 1662 figuris .$

BD 167

480

IN MARCVMI

167o praefigurabat ecclesiam in medio nationum non credentium et contradicentium aedificandam. Quasi enim dominus sedet in naui medio in mari posita cum mentes fidelium inter infideles commorantium gratia suae uisitationis illustrat dilectamque sibi in his mansionem consecrat. Porro turba quae circa 167; mare super terram posita uerbis domini auscultabatur ita ut nec fluctibus maris tangeretur nec cum illo in naui transcensis fluctibus sederet illorum aptissime gestat figuram qui nuper ad audiendum uerbum conuenerant. Et quidem pietate animi & reproborum amaritudine obscuritate instabilitate secreti 1680 sunt sed necdum caelestibus mysteriis quae desiderant imbuti. iv, 2-3 Et dicebat illis in doctrina sua: Audite. Ecce exiit seminans ad seminandwum. lpse dominus in sequentibus hanc parabolam exponens semen esse uerbum Dei seminantem uero se ipsum asseuerat. Quod uero dicit quia excit seminans ad seminandum 168; nobis quaerendum reliquit. Ex ergo seminans ad. seminandwum quia dominus de sinu patris egrediens uenit in mundum ac uerbum ueritatis quod apud patrem uidit humano generi uel per se ipsum uel per eos quos instituit ipse seminauit iuxta quod in eius laudibus dicit Abacuc, Existt «n salutem bopuli 169o (ut ut saluos factas christos tuos, id est eos quos unctione spiritus tui consecrare ac tui sancti nominis participes facere dignaris. Vel certe exiit ad seminandum cum post uocatam ad fidem suam partem sinagogae electam ad collectionem quoque gentium gratiae suae dona diffudit. Ouod ipsum etiam suo 169; itinere designauit cum post praedicationem domi habitam ad mare docturus exiit. Denique in domo praedicans quosdam ob blasphemiae suae scelus irremissibile deseruit quosdam ob deuotionem pietatis matrem suam appelauit et fratres. Ouod differentiam manifeste Iudaeae gentis exprimit in qua multi 17oo domino rebelles non nulli sunt diuina adoptione condigni. iv, 4 Et dum seminat aliud cecidit circa wiam, et uenerunt uolucres et. comederunt tllud. In euangelio Lucae ita de hoc semine scriptum est: Aliud. cecidit secus uiam et conculcatum est, et uolucres caeli comederunt illud. Quaecumque ergo dominus in 1765 hac parabola exponere ipse dignatus est pia fide suscipienda sunt quae uero tacita nostrae intellegentiae dereliquit aeque pia intentione perquirenda ac perstringenda sunt breuiter. Semen quod circa uiam cecidit duplici laesura disperiit et ab itinerantibus scilicet conculcatum et a uolucribus rap1710 tum. Via ergo est mens sedulo malarum cogitationum meatu PL 168 1689 Hab. iii, 15.

1703 Luc. viii, 5.

1704/1716 Beda, i2 Lu. (III, 325/553).

1672 infideles] fideles IL.* N* V Y* 1678 pietatem I/ Z 1689 Habacum P AZ, 1690facies L* NF PR. $ X unctionem P 1699 Iudaicam L* IN* R$, Iudaicae IN!, Iudaeam X Y gentem Y? 1710 sedula LL P, sedulotum malorum L N R $5* V X Y* Z Y*, sedularum Y!

iv, 2-9

481

trita atque arefacta ne uerbi semen excipere ac germinare sufficiat atque ideo quicquid boni seminis uicinia talis uiae contigerit perit quia improbo pessimae cogitationis transitu conculcatum a daemonibus rapitur. Qui recte uolucres caeli 171; Siue quia caelestis spiritalisque sunt naturae siue quia per

iv, 5-6

aera uolitant appellantur. Aliud. uero cecidit swber betrosa ubi non habuit terram multam ei statim exortum est. quoniam mon habebat. altitudinem terrae e& quando exorius est sol exaestuauit eo quod. non haberet 1720 radicem. exaruit. Et huius mysterium seminis dominus exposuit. In qua uidelicet expositione discimus quia nequaquam ipsae res in una eademque significatione semper allegorice ponantur.

Namque

petram duritiam proteruae mentis terram

lenitatem animae oboedientis solem dicit feruorem persecu172; tionis saeuientis cum ipse alibi solem in bono ponat dicens fulgere iustos in futuro quasi solem in regno patris eorum et in structura domus spiritalis fodiendum in altum terram eiciendam et petram in fundamento doceat esse locandam, hoc est ab imo cordis sinu cogitationes terrenas expurgandas 1730 et fortitudinem fidei inuictae pro his in fundamento bonorum operum inferendam esse moneat. In hoc ergo loco altitudo terrae quae competenter exculta semen uerbi debuerat excipere probitas est animi disciplinis caelestibus exercitati atque ad auscultandum oboediendumque diuinis eloquiis regulariter 175; instituti.

iv, 9

Petrosa

uero

loca

quae

tenui

caespite

contecta

susceptum semen cito germinare queunt sed uim radicis figendae non habent illa nimirum sunt praecordia quae nullis disciplinae studiis erudita nullis temptationum probationibus emollita dulcedine tantum auditi sermonis ac promissis cae1740 lestibus ad horam delectantur sed 2m tempore temptationis recedunt quia cum momentaneam caelestis oraculi dulcedinem insitae sibi austeritati praetendunt quasi locus semini sancto deputatus magnam lapidum congeriem pauco terrae humo cooperit. Quae ideo ad fructum peruenire iustitiae non ualent 1745 quia parum eis inest desiderii salutaris quod semen uitae concipiat et multum inest duritiae nocentis quod fructui salutis obsistat. Et dicebat: Qui habet aures audiendi audiat. Quoties haec admonitiuncula uel in euangelio uel in apocalipsi Iohannis 1726 Matth. xiii, 43. 1727 Luc. vi, 48. Beda, i5 Lw. (III, 358/360).

1740 Luc. viii, 13.

1748/1751

1713 perit ILLIN PRS X YZ 1715 quia per oz. L| R. .$ V X Z, add. sup. IN! Y1 1717 supra P X Y Z habebat P? — 1719 quando] qm P R. V, quo $ X Z post exaestuauit add. et IN Y? sup. 1721 50s; quia add. uel L! sup. V Z 1729 intimo P 1735 contexta V 1742 insita L? l7 austetitate [? P* TZ 1743 deputandus P? Z magnum L* IN* P? 1744 cooperuit P? 1746 nocentes P?

482 1750

iv, II-I2 1755

1760

1765

1770

IN MARCVMI

interponitur mysticum esse hoc quod dicitur atque ad audiendum discendumque salubre insinuatur. Aures enim audiendi aures sunt cordis et sensus interiores aures oboediendi et faciendi quae iussa sunt. : Illis autem quà foris sunt in parabolis omnia fiunt ut uidentes uideant el mon wideant et audientes audiant et non intellegant ne quando conuertantur et. dimittantur eis seccata. Notandum in his domini uerbis quia non solum ea quae loquebatur uerum etiam quae faciebat parabolae fuerunt, id est rerum signa mysticarum, cum dicuntur ilii quibus in parabolis omnia fiebant neque quae uidebant neque quae audiebant ad intellectum potuisse perducere. Quid enim obstaret intuentibus ne ea quae uiderant eius facta uel itinera intellegerent, si non in his aliquid amplius quam carnis oculis patebat spiritaliter uellet intellegi? Illis ergo qui foris sunt neque appropinquant pedibus domini ut accipiant de doctrina eius in parabolis omnia fiunt et facta scilicet et uerba saluatoris quia neque in his quae operabatur uirtutibus neque in eis quae praedicabat archanis eum cognoscere Deum ualent ideoque ad remissionem peccatorum quae per gratiam fidei ipsius obtinenda est non merentur attingere.

Hi autem sunt qui circa uiam ubi seminatur uerbum et. cum audierint, confestim uenazt satanas et aufert uerbum quod semina-

1v, I5

tum. est in corda eorum, et cetera. In hac domini expositione 1775

1780

omnis eorum qui audire quidem uerba salutis potuerunt sed ad salutem peruenire nequeunt distantia comprehenditur. Sunt namque qui uerbum quod audiunt nulla fide nullo intellectu nulla saltim temptandae utilitatis occasione percipere dignantur quorum indisciplinatis ac duris cordibus mandatum uerbum confestim immundi spiritus quasi uiae tritae uolucres semen eripiunt. Sunt qui auditi uerbi et utilitatem probant et desiderium gustant sed ne ad id quod probant perueniant alios huius uitae aduersa terrendo alios prospera blandiendo retardant quorum primos dominus terrae petrosae secundos com-

1785

parat spinosae. Excipiuntur sane gentiles qui ne audire quidem uerba uitae merentur. Nec mirum uideri debet quare spinis diuitias comparauerit dominus cum illae bungant istae delectent. Recte enim spinae uocantur quia cogitationum suarum bunctionibus menliem lacerant et cum usque ad. peccatum bertrahunt quasi inflicto uulnere cruentant. Sed exceptis uitiorum punctio1776/1789 Beda, iz Lu. (III, 384/404). (PL LXXVI, 1131 D).

1786/1790 Greg. Magn., bozz. in eu.

1772 audierunt P 1773 corde P 1781 desiderio R petueniunt P? 1784 sane] uero P? nec Li N3 p272 1786 conparauit L. IN* R .$ delectant P? R? .$ 1789 pos? Sed add. et P X Z

PL 169

iv, 9-20

483

179» nibus diuitiarum cupido plurimum mentem deuastat ac securam esse non sinit. Cum enim quisque sollicitus inuigilat quo ordine siue arte ea quae nondum habet adquirat qua rursum prouidentia ea quae iam adquisierat conseruet qua denique gloria ac dignitate adquisitorum copia perfruatur quantis 1795 necesse est misera mens per horas singulas curarum stimulis exulceretur? Vnde apte dominus in expositione spinarum appellaturus diuitias praemisit aerumnas dicens: 1v, 18-19 Et ali sunt. qui in spinis seminantur, hi sunt. qui. uerbum audvunt, ei aerumnae saeculi et. deceptio diwitiarum. et. circa 18oo reliqua. concupiscentiae introeuntes suffocant. uerbum, e sine fructu efficitur. Aerumnae, inquit, saeculi et deceptio diwitiarum. Quemcumque enim superuacuus diuitiarum decipit appetitus necesse est mox curarum aerumna continuarum comitans siue etiam praecurrens affligat. Ouid enim aerumnosius illis qui 1805; quanto plura habent tanto plus egent et minus sibi ipsis habere uidentur iuxta quod poetarum quidam filargiris illudens ait: Crescii amor wwummi quantum ipsa pecunia crescit. Quantoque feliciores non solum appetitu uerarum diuitiarum uerum etiam ipso contemptu falsarum qui se esse ueraciter fatentur 1810 f[amquam mihil habentes et omnia possidentes. Bene autem cum

PL

dixisset, e£ aerumnae saeculi et deceptio diwitiarum, addidit, e£ 170

circa. reliqua concupiscentiae. Praecipit enim scriptura: Concupiscens sapientiam serua mandata, et Deus praebet illam tibi; et iterum dicit: Beatus wir qui timet dominum in mandatis eius 1815 cupiet nimis. Cui contra qui neglecta sapientia mandatisque

domini contemptis circa reliqua concupiscens aberrat nec fructum accipere sapientiae nec ad gaudium potest uerae beatitudinis attingere. Swffocant enim huiusmodi concupiscentiae uerbum quia ?mportunis cogitationibus suis guttur mentis 1820 sirangulant et dum bonum desiderium intrare ad cor non simunt quasi aditum flatus witalis necant. Cui iusto iudicio contingit ut quantum circa reliqua concupiscit tantum longe absit ab illo pauperum spiritu desiderio quo cupiunt dissolui et esse cum Christo, quin potius timet miser quod re uera euenturum est 1825 ei dissolul ab hac uita et esse cum diabolo. Et hi sunt qui super terram bonam seminati sunt qui audiunt EV, 20 uerbum et suscipiunt et fructificant unum triginta el unum sexaginta el unum centum. Terra bona, hoc est fidelis electorum 1807 Iuuenal., ;a7. XIV, 139. 1810 II Cor. vi, 1o. 1812 Eccli. i, 35. 1814 PsS niu r 1818/1821 Greg. Magn., oz. in eu. (PL LXXVI, 1155 A) ;Beda, in Luc. (III, 410/413). 1823 Philip. i, 23. 1828/1832 Beda, 7 Lc. (I1I, 422]

425). 1793 adquesietat .$ V/ Y Z 1803 esse P 1804 percurrens LL.:NRS V XYZ 1812 praecepit L IN* P* Y Z 1815 cupit L IN R $5 V . 1817 percipere P?

484

IN MARCVMI

conscientia, omnibus tribus terrae 183o traria facit quia et commendatum excipit et exceptum inter aduersa fructus usque tempora conseruat. wnum

iriginia el unwm

nequam prouentibus consibi semen uerbi libenter ac prospera constanter ad Fructificat autem et facit

sexaginta el. unum.

centum.

triginta

uidelicet cum fidem sanctae trinitatis electorum cordibus in1835 sinuat sexaginta cum perfectionem docet bonae operationis, nam quia in senario numero mundi ornatus expletus est recte per hunc bona operatio designatur, centum cum in uniuersis quae agimus quaerenda nobis in regno caelesti praemia demonstrant. Centum namque quae computando in dextram trans184v feruntur recte in significatione ponuntur perpetuae beatitudinis. Siquidem triginta et sexaginta in laeua adhuc manu continentur, centum transeunt ad dexteram. Quamuis enim magna fides quae nobis cognitionem nostri conditoris reuelat magna sint opera quibus fides ne sit otiosa consummatur in 184; hac tamen ambo sunt uita necessaria, praemium uero fidei et operationis quae per dilectionem exercetur in futura est uita sperandum. iv 2I Et dicebat illis: Numquid. uenit lucerna ut sub modio ponatur aut sub lecto? nonne ut super candelabrum bonatur? Quia supra 185o dixerat apostolis et eis qui cum illis erant, Vobis datum est scire mysteriwm vegni |Dei, sllós autem. qui foris sunt in parabolis omnia fiunt, nunc ostendit per eos aliquando etiam ceteris idem mysterium esse reuelandum et pectus omnium qui domum Dei essent intraturi fidei flammis illustrandum. Quibus 185; etiam uerbis typice fiduciam docet praedicandi ne qui timore carnalium incommodorum lucem scientiae quam nouit abscondat. Modii namque et lecti nomine uitam hanc praesentem et carnem in qua uiuimus lucernae autem uocabulo uerbum quo illustramur designat. Nam quia tempus uitae nostrae 186o sub certa diuinae prouisionis mensura continetur recte modio comparatur. Lectum uero animae corpus in quo temporaliter inhabitans quiescit recte appellari posse quis non uideat? Vnde sanato cuidam dicitur: Swrge tolle lectum tuwm et uade in domum tuam, quod est aperte dicere, Surge de corpore neglegen1865 tiae et corpus in cuius desideriis diutius iacebas in exercitia bonorum operum sedulus attolle et sic domum aeternae habitationis praemia bonorum operum percepturus ingredere. Qui 1833/1839 Beda, in Iu. (III, 447/450). 1839/1842 Beda, in Marc. (1II, 848/ 856) ; in Lu. (IL, 2250/2252 ; IIl, 211/212 ; V, 1366/1573) ; de Zemp. rat. I (ed. Jones, 179, 180, 44). 1846 Gal. v, 6. 1850 Marc. iv, 11. 1863 Matth. ix, 6. 1864/1867 Beda, Zoz. 1, 2; (CC CX XII, 165, 81-164, 100).

1829 nequaquam L? NN? V? 1838 demonstrat LN significationem / 1860 promissionis P? R*

P R .$ X Z*

1840

PE I7I

iv, 20-25

485

ergo amore uitae temporalis et illecebrarum carnalium occultat uerbum Dei quasi modio uel lecto lucernam operit quia 187o concupiscentias carnis praeponit manifestationi ueritatis quam praedicare metuit. Supra candelabrum autem ponit lucernam qui corpus suum ministerio Dei subicit ut superior sit praedicatio ueritatis et inferior seruitus corporis. Per ipsam tamen corporis seruitutem excelsior luceat doctrina quae per 1875 officia corporalia, id est per uocem et linguam et ceteros corporis motus, in bonis operibus insinuatur discentibus. Super candelabrum ergo ponit lucernam cum dicit apostolus: Noz sic jugno iamquam. aerem caedens sed castigo corbus meum et. seruituti subicio ne forte aliis praedicans ipse reprobus inue-

lv, 22

1880 20d. : Non enim est aliquid absconditum quod non manifestetur mec

factum. est occultum sed ut balam ueniat. Nolite, inquit, erubescere euangelium Dei sed inter tenebras persecutorum lumen uerbi supra uestri corporis candelabrum leuate fixa mente re1885 tinentes illum retributionis extremae diem quo 2nluminabit Deus abscondita tenebrarum et mamifestabit cogitationes. cordium, tunc enim et uos a Deo laus et aduersarios ueritatis poena manet aeterna.

Si quis habet aures audiend? audiat. Si quis habet sensum

iv, 23

189o intellegendi uerbum Dei, non se subtrahat non auditum ad

fabulas conuertat sed scrutandis eis quae ueritas dixit diligenter aurem accomodet diligenter manus implendis eis quae iam intellexit diligenter linguam praedicandis oportune importuneque subiciat. iv, 24 1895

Et dicebat illis: Videte quid. audiatis.

Im qua mensura

mensi

fueritis remetietur uobis et adicietur uobis. Si sollerter, inquit, omnia quae ualetis bona facere ac proximis intimare studetis, aderit diuina pietas quae uobis et in praesenti sensum altiora capiendi ac potiora gerendi effectum conferat et in futuro 1900 supra quam sperare nostis dona uobis aeternae retributionis adiciat. Qui enim habet dabitur ili, e qui non habet etiam quod habet 1v, 25 auferetur ab illo. Tota, inquit, intentione uerbo quod auditis reminiscendo et scrutando operam date quia qui amorem 190; habet uerbi dabitur illi etiam sensus intellegendi quod amat at qui uerbi amorem non habet audiendi, etiam si uel naturali

ingenio uel litterarum sibi callere uidetur exercitio, nulla uerae sapientiae dulcedine gaudebit. Quod etsi specialiter 1877 I Cot. ix, 26-27. 'im. iv, 2.

1885 I Cor. iv, 5.

1890 II Tim. iv, 4.

1893 II

1870 proponit P? 1871 super V/ ^ autem oz. V 1892 accommodet IN* X, acomodat P, accomodat Z 1899 fortiora P? affectum R..$ 1908 si I7

486

IN MARCVM I

dictum esse uidetur de apostolis quibus caritate fideque potitis PL 1910 datum est scire mysterium regni Dei et de perfidis Iudaeis qui :72 in parabolis uidentes non uidebant et audientes non intellegebant quod uidelicet litteram legis in qua gloriabantur essent amissuri, potest tamen et generaliter accipi quod non numquam lector ingeniosus nelegendo se priuet sapientia quam 1915 tardus ingenio sed studiosus elaborando degustat. iv, 26-29 Et dicebat: Sic est regmum Dei quemadmodum si homo iactet sementem in lerram el dormiat ei exsurgat nocle ac die et semen germinel e increscat dum nescit ille; ultro enim terra fructificat rimum herbam deinde spicam deinde plenum. frumentum 4n 1920 Shica ei cum se jroduxerit fructus, statim mattit falcem quoniam

G

1925

193o

1955

1940

R

1945

1v, 30-3I

adest messis. Semen homo iactat in terram cum cordi suo bonam inientionem. inserit et. bosiquam semen iaciauerit dormit quia iam 1n spe boni operis quiescit; nocle uero exsurgit ac die quia inler aduersa et prospera broficit, el semen germinat et crescit dum ille nescit. quia et cum adhuc metiri incrementa sua non ualet semel concepta uirtus ad. profecium ducitur, et ultro terra fructificat quia praeueniente se gratia mens hominis spontanea ad fructum boni operis adsurgit. Sed haec eadem terra primum herbam deinde spicam. deinde plenum. frumentum. roducit in Spica. Herbam quippe broducere est inchoationis bonae adhuc teneritudinem habere. Ad. spicam uero herba beruenit cum se wirtus animo concepta ad frofectum boni operis bertrahit. Plenwm uero frumentum in spica fructificat quando iam in tantum uirtus proficit ut esse robusti et perfecti operis bossit. Et cum se Produxerit fructus statim, mittit falcem quoniam. adest tempus messis. Omnipotens enim Deus roducto fructu mittit falcem et messem suam, desecat quia cum unumquemque ad opera berfecta perduxerit eius temporalem uitam per emissam sententiam incidit ut granum suwm ad caelestia horrea perducat. Cum igitur desideia bona concipimus semen in terram mittimus cum uero operari recta incipimus herba sumus cum autem ad profectum. boni operis crescimus ad. sbicam beruenimus cum in eiusdem operatonis perfectione solidamur iam. plenum. frumentum 4n. spica proferimus. Nullus itaque qui ad bonum $ropositum adhuc in mentis teneritudine esse conspicitur despiciatur quia [frumentum Dei ab herba incipit ut granum fiat. Et dicebat: Cut adsimilabimus regnum Dei aut cui barabolae comparabimus illud? sicut granum sinapis quod cum seminatum 1910 Marc. iv, rr. 960 B-961i B).

1921/1946 Greg. Magn., Jom. in Execb. (PL LXXVI,

1909 potius ?*R V Y Z: 1916 5os7 dicebat aZ. illis V/ — iaciat homo L, IN jacet P* Z* 1918 germinat P? 1921 pos? adest add. tempus L3 I 1941 autem] ergo V/ — 1948 sicut] sic est ut L? V? Y? Z2? granam P X

iv, 25-32

487

fuerit in terra minus est omnibus seminibus quae sunt in terra.

195o Regnum, Dei $raedicatio euangelii est et notitia. scribturarum quae ducit ad witam et de qua dicitur ad Iudaeos: Auferetur a uobis regnum Dei et dabitur genti facienti fructus eius. Simile est ergo huiuscemodi regnum grano sinapis quod iuxta euangelium Mathei accipiens homo seminauit in agro suo. Homo qui 1955 seminat a plerisque saluator intellegitur quod animis credentium seminet ab aliis homo ise seminans in terra siue agro suo, hoc est n semet ipso et in corde suo. Quis est iste qui seminat nisi sensus noster el animus? Qui suscipiens granum raedicationis et fouens sementem wmore fidei facit 4n agro sui pectoris bullu196o jare. Quod. cum. seminatum,

PL L3

inquit, fuerit in terra minus est

omnibus seminibus, quae sunt in terra. iv, 32 Et cum seminatum. uerit ascendit el. fii maius omnibus holeribus et facit ramos magnos ila wt possint sub umbra eius aues caeli habitare. Praedicatio euangelii minima est omnibus disci1965 blinis. Ad primam quippe doctrinam fidem non habet ueritatis hominem dominum Deum mortuum et scandalum crucis 5raedicans. Confer huiuscemodi doctrinam dogmatibus bhilosophovum, et lbris eorum et splendori. eloquentiae conpositionique sermonum, ei uidebis quanto minor sit celeris seminibus sementis 1970 euangelii. Sed. illa cum creuerint nihil mordax mhil uiuidum

nihil witale demonstrant totum flaccidum marcidumque emollitum 1n holera et n herbas quae avescunt et corruunt. Haec autem jraedicatio quae parua uidebatur in principio uel cum in anima credentis uel cum 4n toto mundo sata fuerit non exsurgit in. ho1975 lera sed. crescit in. arborem ut in aliis euangelistis apertissime dicitur. Ascendit ergo granum sinapis seminatum in terra siue agro domini et de holere mutatur in arborem cuius natura est altitudine amplitudine annositate herbarum omnium trans- PL scendere naturam. Magna est enim huius altitudo arboris 174 1980 quia mentes auditorum suorum praedicatio euangelii ad appetenda caelestia sustollit. Diffusa est ramis quia per praedicatores ex sese nascentes totius mundi terminos occupauit. Diuturnitate praeminet quia ueritas quam praedicat nullo umquam fine delebitur. Sub umbra illius uolucres caeli habi1985 tant quoniam animae fideles quae ad caelestia per desiderium uolare et neglectis temporalium rerum cupiditatibus sursum cor habere consuerunt iuxta psalmistae uocem: I7» frotecttone alarum domini sperabunt. Vnde et sponsa in canticis cantico1950/1975 Hieron., ;z Mab. (PL LXXVI, 93 A-C). 1950/1953 Beda, iz Lu. (IV, 1554/1538). 1951 Matth.xxi, 435. 1954 Mattbh.xiii 531. — 1987 Ps. 55, 8.

1953 grani P 1956 seminat P? 1960inquitoz. l/ ^ 1969sementus Yet 1971 demonstret L* IN* P R .$ 1974 in oz. V,, add. sup. Z1 natutae LLL.:N RSV XYZ 1987 consueuerunt P R. 5$? Z

V X* 1977

488

IN MARCVM I

rum, hoc est una de multis animabus collecta sanctorum 199o ecclesia, gloriatur et dicit, Sub wmbra Illius quem desiderabam

sedi, et fructus eius dulcis gutturi meo, quod est aperte dicere, Sub protectione illius quem uidere desiderabam me ceterorum solatio destituta subieci, et gaudium aspectus ac praesentia illius dulce cordi meo quicquid extra illum est me contemnere 1995; immo fastidire coegit. 1V, 33-34

Et talibus

multis

barabolis

loquebatur

eis uerbum

rout

poterant audire; sime parabola autem non loquebatur eis. Non hoc ita dictum est quasi nullum apertum ad turbas sermonem fecerit sed per solas parabolas locutus eis fuerit uerum ita 2000 potius quia nullus facile sermo eius inuenitur in quo non aliquid parabolarum sit intermixtum. 1990 Cant. ii, 3. 1995 fastidere L IN* $* V/* X1Z

EXPLICIT LIBER PRIMVS

P

II (Marc. iv, 35-ix, 1)

iv, 35-36

Et ait illis illa die cum sero esset factum: Transeamus contra. Et dimitientes turbam. adsumunt eum dta ut erant in. naui. et aliae naues erant cum illo. In hac nauigatione dominus utramque unius eiusdemque suae personae naturam dignatur ostendum ipse qui ut homo dormit in naui furorem maris A dere uerbo compescit ut Deus. Porro iuxta allegoriam mare quod cum suis transire desiderat tenebrosus amarusque saeculi praesentis aestus accipitur. Nauicula autem quam ascendit nulla melius quam sacratissimae passionis ipsius intellegitur I o arbor cuius beneficio quique deles adiuti transcensis mundi fluctibus ad habitationem patriae caelestis quasi ad stabilitatem securi litoris perueniunt. Aliae autem naues quae fuisse dicuntur cum domino nec tamen in altum ductae uel aliquid tempestatis pertulisse narrantur illos nimirum significant dominicae crucis inbuti sunt ut necdum turbine v qui ita fide tribulationum pulsati tantum in pace ecclesiae suscepta fidei mysteria conseruent uel certe eos qui post crebras temptationum procellas aliquantula ad tempus serenitate concessae pacis utuntur. Incertum namque est naues illae utrum nuper 2 o factae in portum deductae sint an post experta maris pericula ad portum reductae. Vnde utrosque recte possunt designare et eos uidelicet qui necdum sunt temptationibus probati et ilos qui post examinationem crebram tribulationum pro Christo aliquanta sopitis temptationibus sunt rerum tran2 VA quillitate potiti. Et facta est procella magna uenti et fluctus mittebat n nauem iv, 37-38 iia ut vwmpleretur nawis, el erat ipse in. puppi supra ceruical dormiens. Discipulis nauigantibus Christus obdormiuit quia calcantibus saeculum fidelibus futurique regni quietem animo 5 o meditantibus et uel secundo spiritus sancti flatu uel remigio propri conatus infidos mundi fastus certatim post terga lactantibus tempus subito dominicae passionis aduenit. Vnde bene hoc sero facto gestum fuisse perhibetur ut ueri solis occubitum non sola domini dormitio sed et ipsa decedentis 2 A lucis hora significet. Ascendente autem illo puppim crucis qua somnum mortis caperet fluctus blasphemantium persecutorum daemonicis excitati procellis assurgunt. Quibus 3/12 Beda, iz Lu. (11, 549/558).

28/91 Beda, i» Luc. (IIL, 563/627).

INCIPIT LIBER SECVNDVS P 7 amatisque P 17 conseruient P 24 post temptationibus ad. ptobati sup. V? 26 mittebatur R .$ 27 nauem] naue L*, naui L? Y? 34 dotmitatio

V? 32

38 dominicis L* N* / Z BEDA CXX

PL 173€

IBIE 174C

490

iv, 39

1v, 40

IN MARCVM II

tamen non ipsius patientia turbatur, sed discipulorum imbeciliitas concutitur trepidat periclitatur. 4o Et excitant eum et dicunt ei: Magister non ad te pertinet quia perimus? Excitant dominum discipuli ne eo dormiente fluctuum feritate dispereant quia cuius mortem uiderant maximis uotis resurrectionem quaerebant ne, si diutius ipse morte carnis sopiretur, eorum mens spiritali in perpetuum 4; morte periret. Vnde bene sequitur: Et exsurgens comminatus est uento et dixit mari: Tace obmulesce. Et cessauit uentus, el facta est tranquillitas magna. Vento quippe exsurgens comminatus est quia resurrectione celebrata diaboli superbiam strauit dum per mortem destruxit eum qui ;o habebat mortis imperium. Mare quoque silere praecepit ac tranquillitatem reduxit quia uesanam Iudaeorum rabiem quae caput quatiens clamauerat, S? filius Dei est, descendat nunc de cruce, e& credimus ei, mortem superando ac de sepulchro resurgendo deiecit. Vbi notandum iuxta litteram quod omnes 5 creaturae. sentiant. creatorem. Quibus enim. increpatur et. imperatur sentiunt àmperantem non errore hereticorum qui omnia jutant animantia sed maiestate conditoris quae apud nos insensibilia illi sensibilia sunt. Et ait illis: Quid timida estis? necdum habetis fidem. Recte 6o arguuntur qui praesente Christo timebant cum utique qui ei adhaeserit perire non possit. Cui simile est hoc quod post mortis somnum discipulis apparens exfrobrauit incredulitatem vorum et duritiam cordis quia his qui widerant eum vesurrexisse non crediderunt iterumque dixit ad eos: O stulti et tardi 65 corde ad. credendum 4n omnibus quae locuti sunt Prophetae!

Nonne haec oportuit bati Christum. et ita. intrare in. gloriam Suam, ac si per metaphoram nauigii diceret, Nonne oportuit Christum soporari uerrentibus undique fluctibus nauem in qua dormiebat et ita expergefactum sedatis extemplo tumidis 7o gurgitum aestibus diuinitatis suae cunctis patefacere uirtutem? Et timuerunt timore magno et dicebant ad alterutrum: Quis putas est iste quia et uentus et mare oboediunt ei? Matheus ita scribit: Porro homines mirati sunt dicentes: Qualis est hic, et $2 Matth. xxvii, 40, 42. — 54/58 Hieron., in Maz/b. (PL XXVI, 55 B). *3 Matth. viii, 27. 64 Luc. xxiv, 25-26. xvi, I4.

39 trepidet P — trepidant IL? V? Y* Z2

pos! perimus, et i5 ras.

V^

|62 Marc.

periclitantur L? V7 Y* 72

41

43 proximis P?

53

42 fluctum P X Z*

credemus R 56 quia P .$* X, qua IN* R .$? 5? inputant L* IN* P $* X Y, imputant Z? 61 qui P Y*, quae V Z 62 somnium l/ 63 qui] quae Visysza 67 po:? oportuit aZ. pati P 69 exemplo P 72 alterum P 93 prius et oz. P

PL 175

iv, 37-v, 2

491

7; cetera. Non ergo discipuli sed mautae el ceteri qui in naui erant mirabantur et de eius cui uentus et mare oboediret per-

sona dubitabant. Sow autem, quis contentiose uoluerit eos qui marabantur fuisse discipulos, vespondebimus recte homines

appellatos quia necdum potentiam nouerant saluatoris. Et nos quoque singuli cum signo dominicae crucis imbuti saeculum relinquere disponimus nauem profecto cum Tesu conscendimus mare transire conamur. Sed qui «on dormitabit neque obdormiet Israhel custodiens semper nobis tamen saepe nauigantibus quasi inter aequoris fremitus obdormit quando crebrescente 8; inter medios uirtutum nisus uel immundorum spirituum uel hominum prauorum uel ipso nostrarum cogitationum impetu fidei splendor obtenebrescit spei celsitudo contabescit amoris flamma refrigescit. Verum inter huiusmodi procellas ad illum necesse est gubernatorem curramus illum sedulo excitemus 9 o quinonseruiat sed imperet uentis. Mox tempestates compescet refundet tranquillitatem portum salutis indulgebit. Et uenerunt trans. frelium. maris in regionem Gerasenorum. Gerasa est urbs insignis Avabiae trans Iordanen iuncta monti Galaad. quam tenuit tribus Manasse non longe a stagno Tibe9 riadis /*« quod porci praecipitati suni. Significat autem na- IB: tionem gentium quam post somnum passionis resurrectionis- 176 que suae gloriam missis praedicatoribus saluator est uisitare dignatus. Vnde bene Gerasa siue Gergesi ut quidam legunt colonum eiciens siue aduena propinquans interpretatur uide1oo licet insinuans quia gentium populus et eum a quo nequiter incolebatur hostem suo de corde reppulerit et qui erat longe factus sit prope in sanguine Christi. Et exeunti ei de naui statim occurrit de monumentis homo 1n spiritu immundo qui domicilium habebat in monumentis. Homo io iste qui spiritu uexabatur immundo et domino uesanus sed mox curandus occurrit figuram habet populi gentilis qui usque ad tempora dominicae incarnationis daemonicis delusus doctrinis idola pro Deo colebat. Qwi domicilium habebat in monumentis quia im moriwis operibus, hoc est in peccatis, deII o lectabatur. Quid. enim. sunt corpora perfidorum misi quaedam 8o

VA

v, 2-3

VA

45/19 Hieron., /» Maztb. (PL XXVI, 55 C). 82 Ps. 120, 4. 93 Hieton., 5//. (PL XXIII, 899 C, 95 B). 93/113 Beda, iz L. (IIT, 665/688). —98/99 Hieron., "om. (CC LXXII, 66, 24-25). 101 Eph. ii, 15. 108/109 Aug., quaest. eu. s. Lu.(PL XXXV, 1338). 110/111 Ambr., exp. eu. s. Luc. (CC XIV, VI, 462-

463). 84 aequoreos IN R..$ 89 pos? spei ada. caelestis R. 93 Iordanem NN P? .$ X Z* inonte L2 D LoSCYN Z, 94 quem V Y Z ad stagnum V . 95 quo LY 103 exeunte LN V ei om. LN, eo V | post occuttit add. 107daemoniacisL? V? ^ delusa L IN* P R..$ X Z* eilL,NV . 106quo P? 109 qui P V X Y* Z

492

IN MARCVM II

defunctorum. sepulchra in quibus non Dei habitat sermo sed V, 3-4

A

115

120

12;

13o v, 6-7

155

14o v, 7-8

anima peccatis mortua recluditur? Et neque catenis iam quisquam eum olerat ligare quoniam saepe compedibus ei caltemis wünctus disrupisset catenas et compedes comminuwissel, e nemo poterat eum. domare. Catenis et compedibus graues et durae leges significantur gentium quibus et in eorum ve publica peccata cohibentur. Ruptisque catenis, ut Lucas scribit, agebatur a daemonio in deserto, qui etiam ipsis iransgressis legibus ad ea scelera cupiditate ducebatur quae 1am wulgarem consuetudinem excederent. Et semper nocte ac die in monumentis et in montibus erat et clamans et concidens se lapidibus. Semper nocte ac die furebat dàemoniosus quia gentilitas siue aduersis rerum casibus laboraret seu pax et prosperitas aliqua mundi blandientis adrideret nequaquam a seruitio malignorum spirituum collum mentis excutere nouerat sed per operum foeditatem quasi in monumentis iacebat per fastum superbiae in montium iugis errabat per uerba durissimae infidelitatis quasi arreptis furibunda cautibus se ipsam concidebat. Sed adtestante Iohanne Baptista dominus de lapidibus suscitauit filios Abrahae cum dura infidelium corda ad gratiam pietatis conuertit. Videns autem lesum a longe cucurrit et adorawit eum et clamans uoce magna dicit: Quid malhi et tibi Iesu fii Dei altissimi? Quanta Arrii uesania lesum creaturam et non Deum credere quem filium Dei altissimi daemones credunt et contremescunt! Quae impietas Iudaeorum eum dicere in principe daemoniorum eiecisse daemonia quem ipsa daemonia fatentur nihil secum habere commune! Qui hoc ipsum quod tunc per daemoniaci clamauere furorem postmodum in delubris idolorum dicere et confiteri non cessarunt lesum uidelicet esse Christum filium Dei altissimi nec se aliquid cum illo pacis aut societatis habere. Adiuro te per Deum me me torqueas. Dicebat enim illi: Exi spiritus iumunde ab homine. Hostis humanae salutis non

145 exiguum sibi ducit esse tormentum

v,9

ab hominis laesione ces-

sare quantoque diutius possidere solebat tanto difficilius consentit. Vnde studendum summopere est ut, etsi quando ut homines a diabolo superemur, mox eius laqueos euitare satagamus ne, si aliquanto tardius eius iuri resistatur, laboriosius 15o quandoque pellatur. Et interrogabat eum: Quod tibi nomen est? Et dicit ei: Legio 115/120 Aug., quaest. eu. s. Lue. (PL. XX XV, 1338) ; Beda, /n Lau. (III, 708/713). 117 Luc. viii, 29. 130 Matth. iii, 9. 134/150 Beda, i5 Lu. (III, 691/707).

113 quisque P seel!VYZ

118 desertum R .$ 149 aliquando P* Z

128 arreptis] errantis IN* R .$ a YS iute DIU

14i

Br IT]

IVSEZE ES

155

16o

16;

17o v, IO A

17; V, I1-I13 18o H

185 R

19o

493

mahi nomen est quia multi sumus. Non uelut inscius nomen inquirit sed ut confessa publice peste quam furens tolerabat uirtus curantis gratior emicaret. Sed et nostri temporis sacerdotes qui per exorcismi gratiam daemones eicere norunt solent dicere patientes non aliter ualere curari nisi quantum Sapere possunt omne quod ab immundis spiritibus uisu auditu gustu tactu uel alio quolibet corporis aut animi sensu uigilantes dormientesue pertulerint confitendo patenter exponant. Quod uero dicebat spiritus, Legio mihi nomen est quia multi sumus, significat populum gentium non uni cuilibet sed innumeris ac diuersis idolatriae cultibus esse mancipatum. Cui contra scriptum est quod multitudinis credentium erat cor et anima una. Vnde bene in Babilonis constructione linguarum unitas per spiritum superbiae scissa in Hierosolima est per gratiam sancti spiritus linguarum uarietas adunata et illa confusio haec uisio pacis interpretatur quia uidelicet electos in pluribus linguis et gentibus una fides ac pietas toto orbe pacificando confirmat reprobos autem plures sectae quam linguae dissociando confundunt. Et precabatur eum. multum ne se expelleret extra vegionem. In euangelio Lucae ita scriptum est: E? rogabant eum ne imperarel illis ut 4m abyssum, irent. Sciebant ergo daemones aliquando futurum ut per aduentum domini mitterentur in abyssum non ipsi futura praediuinantes sed prophetarum de se dicta recolentes ideoque gloriam dominici aduentus quam mirabantur ad suam pertimescebant tendere damnationem. Evat autem ibt circa montem grex porcorum magnus bascens. Et dejrecabantur eum spiritus dicentes: Matte nos in porcos ut 25, eos iniroeamus. Et concessit eis statim Iesus. Ideo permisit quod petebant daemonibus w£ jer (nier[ectionem Dorcorum hominibus salutis occasio drvaeberetur. Pastores emim ista cernentes statim wuntiant ciuitati. Evrubescat Manicheus. Si de eadem. substantia el ex eodem auctore hominum bestiarumque sunt amimae, quomodo ob wnius hommis salutem duo malia jorcorum. suffocantur? In quorum tamen interitu figuraliter homines immundi uocis et rationis expertes indicantur qui in monte superbiae pascentes lutulentis oblectantur in actibus. Talibus enim per cultus idolorum possunt daemonia dominari nam, nisi quis porci more uixerit, non in eum diabolus accipiet PL 178 152/160 Beda, i7 Ls. (III, 716/7223). 160/237 Beda, i5 Luc. (III, 750/817). 163 Act. iv, 32. 166 Hieron., 2077. (CC LX XII, 62, 18 ; 121, 9-10). 172 Luc. viii, 31. 172/177 Ambt., exp. eu. s. Luc. (CC XIV, VI, 475-478). 181/186 Hieron., /s Mazzb. (PL, XXVI, 56 A). 152 nomen mihi P X Y 1535 sacerdotis P 1857 inmundi P X 160 nomen mihi LL.:NP S XYZ 168 et gentibus] egentibus P, agentibus R. .$* 172 A(mbtosius» R. V, ozz. cet. 179 precabantut (de- i4 rar.) P?

4e.

A

195

200

205

V, I4

210

V, I4-15

21$

220

225

2530

IN MARCVM Il

potestatem aut ad probandum tantum non autem et ad perdendum accipiet. Et exeuntes spiritus inmunda introierunt in Dorcos, eb magno impetu grex praecipitatus est in mare ad duo milia, et suffocati sunt in man. Significat quod. iam clarificata ecclesia et liberato $opulo gentium a dominatione daemoniorum in abditis agunt sacrilegos vibus suos qui Christo credere noluerunt caeca et profunda. curiositate submersi. Et notandum quod spiritus immundi nec in porcos irent, nisi hoc illis benignus ipse saluator petentibus quos certe in abyssum posset religare concederet rem necessariam docere nos uolens ut scilicet nouerimus eos multo minus posse sua potestate nocere hominibus qui nec pecoribus qualibuscumque potuerunt. Hanc autem potestatem Deus bonus occulta iustitia nobis dare potest iniusta non potest.

Qui autem pascebant eos fugerunt et nuntiauerunt an ciuitatem eL in agros. Quod pastores porcorum fugientes isla muntiant significai quosdam etiam primates impiorum |quamquam christianam legem. fugiant Dolentiam tamen. eius er gentes stwpbendo et mirando braedicare. Et egressi sunt uidere quid. esset facti et ueniunt ad. Iesum et uident illum. qui a daemonio wexabatur sedentem. uestitum et sanae mentis eb timuerunt, et cetera. In euangelio Lucae scriptum est, sedentem ad. pedes eius. Significat autem multitudinem uetusta sua wita delectatam honorare quidem sed. nolle pati christianam legem dum dicunt quod. eam implere nom possint admirantes tamen fidelem bopulum a pristina perdita conuersatione sanatum. Sedere namque ad pedes domini est eum à quo daemonia exierant eos qui a peccatis correcti fuerint fixa mentis intentione uestigia sui saluatoris quae sequantur intueri. Vestitum resumere est uirtutum studia quae uesani perdiderant iam sana mente recipere. Cui figurae apte congruit illa domini parabola in qua rediens ad patrem filius luxoriosus et prodigus mox stola prima cum anulo induitur manifeste insinuans quia quisquis uero corde de admissis paenituerit potest donante Christi gratia prima iustitiae opera de quibus ceciderat cum anulo inuiolatae fidei recuperare. Et rogare eum coeperunt ut discederet a finibus eorum. Conscii fragilitatis suae Geraseni praesentia se domini iudicabant indignos non capientes uerbum Dei nec infirma adhuc mente pondus sapientiae sustinere ualentes. Ouod et Petro ipsi uiso 195/198, 207/210 Aug., quaest. eu. s. Luc. (PLU XXXV, 13538). 213 Luc. viii, 55. 213/218 Aug., quaest. eu. s. Luc. (PL. XXXV, 1339). 224 Luc. xv, 22. 211 factum I7

231 domini P

V, 13-22

495

piscium miraculo contigisse legitur. Et uidua Sareptena beati Heliae cuius se sensit hospitio benedici nihilominus se putauit 255 praesentia grauari, Quid mili et tibi, inquit, wi Dei? Ingressus es ad me ut rememorarentur iniquilales meae et occideres

v, 18-19

A

Nw

M. 22

fiium meum?

Cumque ascenderet nauem coepit illum deprecari qui a. daemonio uexatus fuerat ut esset cum illo, et nom admisit eum sed 240 ait illi: Vade in domum tuam ad tuos et aduuntia illis quanta tibt dominus fecerit et misertus sit tui. Haec ex alla apostoli sententia recte possunt Znlellegi cum ait, Dissolui et esse cum Christo mulio magis optimum manere in. carne necessarium propter wos, ut sic quisque intellegat bost remissionem peccato245 rum redeundum esse sibi in conscientiam bonam et seruiendum euangelio bropter aliorum etiam salutem ut deinde cum Christo requiescat ne cum braepropere iam uult esse cum Christo neglegat ministerium praedicationis fraternae vedemptioni accommodatum. Quod wero Matheus duos dicit a daemonum legione 250 curatos Marcus autem et Lucas unum commemorant intellegas wnwm eorum [wisse personae alicuius clarioris et famosioris quem regio illa maxime dolebat et bro cuius salute plurimum satagebat. Hoc wolentes significare duo euangelistae solum commemorandum iudicauerunt de quo facti huius fama latius n praeclariusque flagrauerat. Sed et allegoriae summa concordat quia sicut unus a daemonio possessus sic et duo gentilis populi typum non inconuenienter exprimunt. Nam cwm íres fihos Noe generauerit unius solum familia 4n ossessionem adscita est Dei, ex duobus reliquis d?uersarum nationum quae 260 idolis manciparentur procreati sunt $ofuli. Et uenit quidam de avchisinagogis nomine Iairus et uidens eum procidit ad pedes eius, et cetera. In hac lectione ubi archisinagogus saluare filiam petit suam sed pergente ad domum eius domino praeoccupat emorousa mulier praeripit sanita265 tem ac deinde filia archisinagogi ad optatam peruenit sanitatem immo de morte reuocata est ad uitam salus ostenditur generis humani quae domino in carne ueniente ita dispensata est ut primo aliqui ex Israhel ad fidem uenirent deinde $/enitudo gentium inivaret et sic omnis Israhel saluus fieret. Quis ergo 270 archisinagogus iste qui ad dominum pro filia rogaturus aduenit 233 Luc. v, 8.

235 III Reg. xvii, 18.

XXXV, 1339) ; Beda, in La. (III, 855/842).

241/249 Aug., quaest. eu. s. Lue. (PL

242 Philip. i, 23-24.

249/255

Aug., de cons. eu. (CS$EL. XLIII, 158, 11-18) ; Beda, 7 La. (III, 843/849).

249 Matth. viii, 28. 250 Matc. v, 1 ; Luc. viii, 27. 255/260 Ambtr., exp. ez. s. Luc. (CC XIV, VI, 446-452) ; Beda, i» Lu. (III, 849/854). 257 Gen. vi, 10. 2588 Gen. ix-xi. 262/366 Beda, zz Lu. (III, 866/971). 268 Rom. xi, 25-26.

233 Satepthena P X Z, Saraptena R$, Sarapthena Y 2938aom.$ V X Y* Z 255 ptaeclatius P 259 diuetsarium P 263 saluati P? 264 morbosa V?, emoruosa Z 269et]qac ILINN RS$VX YZ

PL E19

496

IN MARCVM

II

melius quam ipse Moyses intellegitur? Vnde bene Iairus, id est inluminans siue inluminatus, uocatur quia qui accepit uerba uitae dare nobis et per haec ceteros illuminat et ipse a spiritu sancto quo uitalia monita scribere uel docere posset illumi27; natus est. Qui uidens lesum procidit ad pedes eius quia praeuidens in spiritu uenturum in carne dominum humili corde se eius potentiae subdidit quem ita circa finem saeculi hominem incarnandum esse cognouit ut aeternum ante omne

saeculum Deum existere non dubitaret. Si enim cafut Christi 28o Deus, pedes eius quid aptius quam assumpta humanitas qua terram nostrae mortalitatis tetigit accipiendi sunt? Et procidere archisinagogum ad pedes Iesu est legis latorem cum tota progenie patrum mediatorem Dei et hominum longe sibi dignitatis gloria praeferendum esse cognoscere et confiteri 28; cum apostolo quia quod infirmum est Det fortius est hominibus. Et deprecabatur eum. multum dicens: Quoniam. filia mea 4n extremas est; ueni 4nwpone manus super eam ut salua sit et uiuat.

In euangelio Lucae ita scriptum est: Quia filia unica. erat zl fere annorum. duodecim ei haec moriebatur. Filia ergo archi29o sinagogi ipsa est sinagoga quae sola legali institutione composita quasi unica Moysi nata erat. Et haec uelut duodecimo aetatis anno, hoc est tempore pubertatis appropinquante, moriebatur quia nobiliter a prophetis educata postquam ad intelligibiles annos peruenerat postquam spiritalem Deo 295 subolem generare debebat subito errorum languore consternata spiritales uitae uias ingredi desperabiliter omisit et, si non a Christo succurreretur, horrendam per omnia corruisset in mortem.

v, 25

Et abiit cum 1llo, et sequebatur eum turba multa, e compri3oo m&banít illum. Ad puellam pergens sanandam dominus a turba comprimitur quia genti Iudaeae salutaria monita praebens quibus aegram uitiis eius conscientiam erigeret noxia carnalium populorum est consuetudine grauatus. Et mulier quae erat in frofluuio sanguinis duodecim. annis, 305 et cetera. Mulier sanguine fluens sed a domino curata ecclesia est congregata de gentibus quae ingenito carnalium delectationum polluta fluxu atque a coetu 1am fuerat segregata fidelium sed dum uerbum Dei Iudaeam saluare decerneret illa paratam iam promissamque aliis praeripuit spe certa salutem. 310 Notandumque quod et archisinagogi duodennis sit filia et mu2*2 Hieron., noz. (CC LXXII, 140, 52-33).

2s.

288 Luc. viii, 42.

219 I Cor. xi, 5. 285 I Cor. i, 310/312 Hieron., s Mazzb. (PL XXVI, 6o A).

272 quia] quae P* X* Z*, qui P? X? Z?z, oz, V Y — quioz. P XZ 282 post latorem z42. Dei L? V^ 284 ut] et P* 294 animos L NF P R.S$ V X Y Z*

BIZ 18o

V, 22-30

497

lier haec ab annis duodecim sanguine fluxerit, hoc est eodem quo haec nata sit tempore illa coeperit infirmari. Vna enim paene

v. 26

eademque

saeculi huius aetate et sinagoga in patri-

archis nasci et gentium exterarum natio per orbem coepit 315 idolatriae sanie foedari. Nam et fluxus sanguinis bifariam, hoc est et super idolatriae pollutione et super his quae carnis ac sanguinis delectatione geruntur, potest recte intellegi. Et fuerat multa perpessa a compluribus medicis et erogauerat omnia sua nec quicquam, rofecerat sed magis deterius habebat. 520 Medicos siue falsos intellege theologos siue philosophos legumque doctores saecularium qui multa de uirtutibus uitiisque subtilissime disputantes utilia uiuendi credendique instituta se mortalibus dare promittebant seu certe ipsos spiritus immundos qui uelut hominibus consulendo sese pro Deo co325 lendos ingerebant quibus certatim audiendis gentilitas quanto magis naturalis industriae uires expenderat tanto minus potuit ab iniquitatis suae sorde purgari. Sed haec ubi populum Iudaeorum aegrotasse uerumque de caelo cognouit adesse medicum coepit et ipsa languoris sui sperare pariter et in330 quirere remedium.

v, 27-29

Cum. audisset de Iesu uenit in turba vetro et tetigit uestamenium eius; dicebat enim: Quia uel si tetigero uestimentum eius, salua ero. Et confestim. siccatus est fons sanguinis evus. Venit et dominum tangit ecclesia cum ei per fidei ueritatem ap35» propinquat. Venit autem retro siue iuxta id quod ipse ait, 57 quis mihi ministrat, me sequatur, et alibi praecipitur, Post ?L dominum Deum tuum ambulabis, siue quia praesentem in r&: carne dominum non uidens peractis iam sacramentis incarnationis illius ad fidei et agnitionis eius gratiam peruenit sicque 34o dum participatione sacramentorum eius saluari a peccatis meruit quasi tactu uestimentorum eius fontem sui sanguinis siccauit.

v, 30

Fons

quippe sanguinis est origo peccati cuiusque

fons sanguinis est immundae primordium cogitationis ex quo peccatum omne nascitur. Sed dominus cum uerbis euangelicis 34; non solum opera et uerba mala compescere sed et cogitationum nequam radicem extirpare curauit cum haec utraque sacramentis euangelicis emundari donauit quasi uirtutem exsiccandi fontis obsceni suis uestimentis indidit. Et statim lesus cognoscens in semet dbso würtulem quae 35o exierat de eo conuersus ad turbam aiebat: Quas telagat uestimenta

764? Non ut ipse quae nesciat doceatur interrogat sed ut uirtus quam bene nouerat immo quam ipse dederat in muliere

335 Ioh. xii, 26.

336 Gen. xvii, 1.

316 pollutionem V/ Y —— 332 si ad. sup. V? 347 emundate P* E

si uel uestimentum eius tetigeto

498

NS

«32

2033

IN MARCVM

II

declararetur et declarata agnitaque uirtute fidei multi ad salutem perueniant. 355. Et dicebant ei discipuli sui: Vides turbam comprimentem te, el. dicis: Quis me tetigit? Quem turba passim comitans comprimit una credula mulier dominum tangit quia qui diuersis inordinate glomerantium heresibus siue peruersis moribus grauatur solo catholicae ecclesiae fideliter corde ueneratur. 360 Nam sicut quidam widentes non wident et audientes non audiuni ita etiam tangentes non tangunt qui non simplici sed dubio uel simulato corde Christum tangunt. Vnde cuidam amanti quidem sed nondum plene credenti dicit ipse, No/? sme tangere, nondum enim ascendi ad patrem meum, aperte docens 365 quid sit ipsum ueraciter tangere patri scilicet aequalem credere. Et circumspiciebat widere eam. quae hoc fecerat. Non obliuiscitur fidelium suorum dominus nec in se sperantes intueri desistit sed omnes qui saluari merentur suo dignos intuitu ac 57o miseratione iudicat. [sie autem $awper clamawit, ei dominus exaudiwit eum. Mulier autem timens et tremens sciens quod factum. esset in se uenit el procidit ante eum et dixit ei omnem ueritatem. Ecce quo interrogatio domini tendebat ut uidelicet confitente palam 57; muliere ueritatem suae diutinae infirmitatis subitae creduli-

V, 34 H

V3135

tatis diuinae propitiationis ac donatae sibi sanationis et ipsa certius confirmaretur in fide et pluribus salutis et uitae praeberetur exemplum. Denique sequitur: Ille autem dixit: Filia fides tua te saluam fecit uade in. pace 38o el esto sana a plaga tua. Ideo filia quia fides tua te saluam fecit. Nec dixit, fides tua te saluam factura. est, sed saluam fecit; in eo enim quod. credidisti iam salua facta es. Adhuc eo loquente ueniunt ad archisinagogum dicentes: Quia filia tua mortua est, quid ultra uexas magistrum. Saluata a pro38; fluuio sanguinis muliere mox filia archisinagogi mortua nuntiatur quia dum ecclesia a uitiorum labe mundata et ob fidei meritum filia est cognominata continuo sinagoga perfidiae simul et inuidiae lege soluta est perfidiae quidem quia in Christo credere noluit inuidiae uero quia ecclesiam credere 39o doluit. Scriptum namque est in actibus apostolorum: Sequenti autem. sabbato paene uniuersa. ciuitas conuenit audire uerbum domini, uidentes autem turbas Iudaei repleti sunt zelo et con360 Matth. xiii, 15. 363 Ioh. xx, 17. 370 Ps. 55, 7. 380/382 Hieron., iz Mattb. (PL XXVI, 6o B). 380/404 Beda, /n La. (III, 982/1005). $90 Act. Xill, 44-45.

364 diens Sanata P ID,

R $ XYZ 367 obliuiscetur L* N* P* R $ X Z* 384 388 leto L R, loeto IN P $ X, luctu V/ Z?, lucto Y Z* 389 qui

2E 182

v, 30-40

499

tradicebant his quae a Paulo dicebantur maledicentes. Et quod aiebant nuntii archisinagogo, Qwid wltra uexas magistrum, per 39 IS eos hodieque dicitur qui adeo destitutum sinagogae statum uident ut restaurari posse non credant ideoque pro resuscitatione illius supplicandum esse non aestiment. Sed quae inpossibilia sunt apud homines fossibilia sunt apud Deum. Vnde apte sequitur : 400 lesus auiem uerbo quod dicebatur audito ait archisinagogo: Noli timere tantummodo crede. Axchisinagogus coetus doctorum legis accipitur de quo dominus ait: Super cathedram Moysi sederunt scribae et Pharisaei. Qui si credere ipse uoluerit, etiam subiecta ei sinagoga salua erit. 40 IS Ei ueniunt in domum archisinagogi et wident tumultum et flentes et. heiulantes multum.

V, 40

Et laetentur, inquit, omnes

qui

sperant 1n le in aeternum exultabunt, et nhabitabis n eis. Quia. uero sinagoga laetitiam hanc dominicae inhabitationis merito infidelitatis amisit quasi inter flentes et heiulantes mortua iacet. Nec tamen superna pietas funditus eam interire patitur quin potius circa finem saeculi reliquias eius secundum electionem gratiae saluti et uitae restituit. Vnde apte subiungitur: Et ingressus ait eis: Quid turbamini et ploratis? puella non est AT V^ mortua sed dormit. Hominibus mortua qui suscitare nequiuerant Deo dormiebat in cuius dispositione et anima recepta uiuebat et caro resuscitanda quiescebat. Vnde mos christianus obtinuit ut mortui qui resurrecturi esse non dubitantur dormientes uocentur sicut apostolus, Nolwmus, inquit, wos o ignorare fratres de dormientibus ut mon contristemini sicut et celeri qui spem non habent. Sed et in parte allegoriae cum anima quae peccauerit ipsa moriatur tamen ea quam dominus resuscitandam atque ad uitam aeternam praeuidit esse uenturam nobis quidem mortua fuisse sed ei obdormisse dici non 42 incongrue potest. Et inridebant eum. I bse uero eiectis omnibus adsumit patrem et matrem puellae, et cetera. Quia uerbum resuscitantis irridere quam credere malebant merito foras excluduntur utpote indigni qui potentiam resuscitantis ac resurgentis mysterium 45 o uiderent. Item foras turba. eicitur ut fuella suscitetur quia, si non prius a secrelioribus cordis expellitur àmportuna saecularium multitudo curarum, anima quae intrinsecus iacet mortua mon Vw

397 Luc. xviii, 27. 402 Matth. xxiii, 2. 406 Ps. 5, 12. 415/430 Beda, in Luc, (III, 1021/1033). 419 I Thess., iv, 15. 427/430 Hieron., in Marb. (PL XXVI, 6o C). — 430/435 Greg. Magn., oral. (PL LXXVI, 78 C).

407 habitabis P R.$ Z — 412 restituet IN1 P? quae L, quem P* 498 utpute L I7

— 419 uos inquit l/ — 422 quam]

500

V, 4I

V, 42

v, 43

IN MARCVM

II

resurgit. Nam dum se ber iánnumeras terrenorum. desideriorum cogitationes spargit ad considerationem sui sese mullatenus 455 colligit. Et tenens manum puellae ait 21i: Talitha cumi quod. est interjretatum, Puella tibi dico surge. Quaerat diligens lector quare uerax euangelista dictum saluatoris exponens interposuerit de suo, £ibi dico, cum in Syro sermone quem posuit non plus 440 sit dictum quam $wella surge, nisi forte propter exprimendam uim dominicae iussionis hoc augendum putauit magis sensum loquentis quam ipsa uerba suis curans intimare lectoribus. Nam et familiare constat esse euangelistis atque apostolis cum de ueteri testamento testimonia assumunt magis sensum 44 A propheticum ponere curare quam. uerba. Tenens autem manum puellae dominus suscitauit eam quia, «2s? frius mundaiae fuerint manus Iudaeorum quae sangwine plenae sumt, sinagoga. eorum mortua non consurgit. Et confestim surrexit. buella. et ambulabat. Bene surrexit. et ambulabat. Quemcumque enim peccatis mortuum supernae manus miserationis resuscitura tetigerit non solum a sordibus et ueterno scelerum exsurgere sed et in bonis continuo proficere debet operibus uidelicet iuxta psalmistam ingrediens sine macula et opera exercens iustitiae. Et obstipuerunt stupore maximo. Et praecepit illis uehementer 455 ut nemo 1d scirel et dixit davi ill manducare. Ad testimonium quidem uerae resuscitationis dari puellae manducare praecepit ne non ueritas sed fantasma quod apparebat ab incredulis putaretur. Sed et si quis a spiritali morte surrexerit, caelesti ne460 cesse est mox pane satietur et diuini scilicet uerbi et sacrosancti altaris particeps effectus. Nam iuxta moralem intellectum tres illi mortui quos saluator in corporibus suscitauit tria genera resurrectionis animarum significant. Siquidem non nulli consensum malae delectationi praebendo latente tantum cogita465 tione peccati sibi mortem consciscunt. Sed tales se uiuificare significaus saluator resuscitauit filiam archisinagogi nondum foris elatam sed in domo mortuam quasi uitium secreto in corde tegentem. Alii non solum noxiae delectationi consentiendo sed et ipsum malum quo delectantur explendo mor470 tuum suum quasi extra portas efferunt. Et hos, se si paeniteant,

resuscitare

demonstrans

suscitauit

iuuenem

filium

437/440 Beda, /s Lu. (III, 1037/1040). 445/448 Beda, i7 Lu. (I1I, 1040/1042). 446/448 Hieron., in Mazzb. (PL XXVI, 6o C). 450/509 Beda, iz Lzr. (1l, 1044/1101). 4*1 Luc. vii, 11-15. 453 Ps. 14, 2.

433 resurget I, ':N R.$ Y 436 interposuerat L/ IN* R .$.— 441 452 ueterino L, IN* R $5, ueterum illi date V^ 457 puella P secrete P

tabita L. IN R$, tabitha V7 Y?, thalitha Z

439 agendum P 447 fuerunt P* 448 sutget Y IN! 456 dixit] iussit I, IN P date P R.$ Z 459 et oz. V. 460 prius et in ras. I 469

PL 185

V, 40-vi, 2

501

uiduae extra portas ciuitatis elatum et reddidit matri suae quia resipiscentem a peccati tenebris animam unitati restituit ecclesiae. Ouidam uero non solum cogitando uel faciendo il475 licita sed et ipsa peccandi consuetudine se quasi sepeliendo corrumpunt. Verum nec ad hos erigendos minor fit uirtus et gratia saluatoris, si tamen adsint cogitationes sollicitae quae super eorum salute uelut deuotae Christo sorores inuigilant. Nam ad hoc intimandum resuscitauit Lazarum quattuor dies 480 ?n monumento habentem et sorore attestante iam fetentem quia nimirum pessima noxios actus solet fama comitari. Notandum autem quod quanto grauior animae mors ingruerit tanto acrior necesse est ut resurgere mereatur paenitentis feruor insistat. Nam leuiores et cotidiani erratus leuioris pae485 nitentiae possunt remedio curari. Quod occulte uolens ostendere dominus iacentem in conclaui mortuam facillima ac breuissima uoce resuscitat dicens, Pwella surge, quam etiam ob facilitatem resuscitandi iam mortuam fuisse negauerat. Delatum autem foras iuuenem mortuum pluribus ut reuiui490 scere debeat dictis corroborat cum ait: Jwuenis tibi dico surge.

495

500

55

Quatriduanus uero mortuus ut longa prementis sepulchri claustra euadere posset fremust spiritu lesus turbawit se sum lacrimas fudit rursum fremuit ac agna uoce clamawit: Lazare ueni foras, et sic tandem qui erat desperatus discusso tenebrarum pondere uitae lucique redditur. Sed et hoc notandum quod quia publica noxa publico eget remedio leuia autem peccata leuiori et secreta queunt paenitentia deleri puella in domo iacens paucis arbitris exsurgit eisdemque uehementer ut nemini id manifestent praecipitur. Iuuenis extra portam turba multa comitante atque intuente suscitatur. Lazarus de monumento uocatus in tantum populis innotuit ut ob eorum qui uidere testimonium plurimae domino turbae cum palmis occurrerent et multi propter illum abirent ex Iudaeis et crederent in Iesum. Quartum uero mortuum nuntiante discipulo dominus audiuit sed quia qui pro eius excitatione precarentur uiui defuerant,

Vl, I-2

Dimitte, inquit, wt mortui sepeliant, mortuos

suos, id est mali malos noxiis laudibus grauent et quia non adest iustus qui corripiat in misericordia oleum peccatoris impinguet caput eorum. Et egressus inde abiit 4m patriam suam, el sequebantur allum ;10 479 Ioh. xi, 17.

480 Ioh. xi, 39.

493 Ioh. xi, 38, 43. 508 Ps. 140, 5.

475 se] sed R

duanus

PR $ X

JOCONGSRES OZ

490 Luc. vii, 14.

502 Ioh. xii, 11-13.

485 nolens P

495 Sic .$

501 uocatur P

492 Ioh. xi, 33, 35.

506 Matth. viii, 22 ; Luc. ix, 6o.

490 debeant LN P .$ X Y Z*

493 secreto P

491 Quadri-

paenitentiae P

delere 510 posterius et oz. P R S X, add. sup. Y? Z1

PL 184

502

|

IN MARCVM II

discipuli sui, et facto sabbato coefpit in sinagoga docere, et multi audientes admirabantur in. doctrina eius dicentes: Vnde huic haec omnia, et quae est sapientia quae data est illà et uirtutes

lales quae per manus eius efficiuntur? Patriam eius Nazareth 515 dicit in qua erat nutritus. Sed quanta Nazarenorum caecitas qui eum quem in uerbis factisque ipsius, s? mens mon laeua

fuisset, Christum cognoscere poterant ob solam generis noti-

tiam contemnant. Sapientiam autem ad doctrinam uirtutes referunt ad sanitates et miracula quae faciebat. Quae sollerti 520 ac pulchra distantia commemorat apostolus dicens: Iudaei signa. belunt, ei Graeci sapientiam. quaerunt, nos autem raedicamus Christum crucifixum Iudaeis quidem scandalum gentibus autem stultitiam vbsis uero uocatis Iudaeis et Graecis Christum Dei uirtutem et Dei sapientiam. In qua nimirum sententia $2 uirtutem ad signa retulit propter Iudaeos sapientiam autem ad doctrinam propter Graecos, id est gentes. vA

vi, 3

Nonne iste est faber filius Mariae frater Iacobi et Ioseph et Iudae et Simonis? nonne et sorores eius hic nobiscum sunt? Et scandalizabantur in illo. Scandalum et error Iudaeorum salus 55 o nostra est et hereticorum condemnatio. In tantum enim cernebant hominem. lesum Christum ut hunc fabrum et iuxta alium euangelistam fabri clamarent filium fratres quoque et sorores eius secum esse testarentur. Qui tamen non liberi Ioseph aut Mariae iuxta hereticos putandi sed potius iuxta morem sacrae 535 Scripturae cognati ipsorum sunt intellegendi quo modo Abraham et Loth fratres appellantur cum esset Loth filius fratris Abrahae. Et multa habes huiusmodi. Non autem sine certi prouisione sacramenti dominus in carne apparens faber et fabri filius aestimari ac dici uoluit quin potius etiam per hoc 54o Se eius ante saecula filium esse docuit qwi fabricator omnium in principio creauit Deus caelum et terram. Nam etsi humana non sunt conparanda diwinis, typus tamen integer est quia pater Christi igni operatur et spiritu. Vnde et de ipso tamquam de fabri filio praecursor suis ait: Ifse wos baptizabit in. spiritu 545 sancto et igni. Qui in domo magna huius mundi diuersi generis

uasa fabricat immo uasa irae sui spiritus igne molliendo in misericordiae uasa commutat. Sed huius sacramenti Iudaei ignari diuinae uirtutis opera prosapiae carnalis contemplatione despiciunt. 515/561 Beda, 77 Ls. (1I, 193/257). 516 Verg., 7er. 1I, 54. 520 I Cor. i 22-24. 529/53« Hieron., adw. He/w. (PL XXIII, 197-198, 203 A-B); im Mattb. (PL XXVI, 99 B); Beda, oz. II, 1x (CC CXXII, 184, 4-21) ;n Marc. (L 1595/1598). 532 Matth. xiii, 55-56. — 536 Gen. xiii, 8. — 540/543 Ambr., exp. eu. 5. Luc. (CC XIV, III, 17-20). $41 Gen. i, r. $44 Matth. iii, 11.

534 pos? putandi «7. sunt V/ — 541 Deus oz. V^

542 diuinum P, diuinus X

IPI 185

vi, 2-6

vi, 4

503

350

Et dicebat eis Iesus: Quia mon est propheta sine honere nisi n pairia sua. et im cognatione sua et àn domo sua. Prophetam dici in scripturis dominum Iesum Christum et Moyses testis est qui futuram eius incarnationem praedicens filiis Israhel ait: Prophetam uobis suscitabit dominus Deus uester de fratribus 555 weslris, lamquam me ipsum audietis. Non solum autem ipse qui caput et dominus est prophetarum sed et Helias Hieremias ceterique prophetae minores in patria sua quam in exteris ciuitatibus habiti sunt quia $rope modwm naturale est ciues semper ciuibus inuidere. Non enim considerant braesentia uiri 56o ofera sed. fragilem vecordantur infantiam quasi non et ipsi per eosdem aetatis gradus ad maturam aetatem: wenerint. vi, 5-6 Et non poterat ibi uirtutem ullam facere, nisi baucos infirmos ?npositis manibus curauit. Et mirabatur propter incredulitatem vllorum. Non quo etiam illis incredulis facere non potuerit uir565 tutes multas sed quo ne multas faciens ciues incredulos condemnaret. Potest autem et aliter intellegi quod. Iesus despiciatur dn domo et in patria sua, hoc est in populo Iudaeorum, et ideo ibi jauca signa fecerit ne penitus excusabiles fierent. Maiora autem signa cotidie im gentibus ber apostolos facit non tam in sanatione 57o corporum quam in animarum salute. Quod autem mirari dicitur dominus incredulitatem illorum non quasi inopinatam et improuisam miratur qui nouit omnia ante quam fiant sicut nec fidem centurionis quasi nouam et ante incognitam mirari tunc coepit quando audiens uerba piae confessionis eius ait, 575 Qua nec in Israhel tantam fidem inueni, sed qui nouit occulta

cordis quod mirandum intimare uult hominibus mirari se coram hominibus ostendit. Miranda enim erat fides centurionis qui sine homine doctore sine eloquiis scripturarum sine oraculis angelorum tantum naturali sensu diuinitus illuminato 580 cognouit per miracula Deum esse uerum quem per humanae fragilitatis infirma hominem esse uerum nouerat. At contra non minus admiranda Nazarenorum infidelitas qui et doctoribus abundantes et eloquiis diuinis in quibus Christi praedicabatur aduentus ipsum etiam praesentem habentes Chri585 stum agnitionem sui illis et uerbis ingerentem et signis nihilominus increduli durabant. Sed in uno eorum ludaeorum miranda notatur caecitas qui nec prophetis suis credere de Christo nec ipsi inter se nato uoluerunt credere Christo, in altero fides coronatur gentium qui inter Iudaeos natum sed 554 Act. iii, 22. Luc. vii, 9.

558/5*0 Hieron., zz Mazzb. (PL XXVI, 99 C-1oo A).

B51;ed.inom.P RSV

XYZ

575

586 pos Heliasadd. et LL.INT sup. V Y — 999

minoris $* X I7 559 pos! praesentia add. sui sup. D? 561 uenerunt IN* P* 563 pos? curauit add. eos P? 571 inopinata IN? (-m zz ras.) V Y Z? 572 improusaNPS$VXYZ $75 qui] quid P? 579 diuinitatis R .$

PL 186

504

IN MARCVM II

59» expulsum ipsi cum oraculis sacris mediatorem Dei et hominum vi, 677

hominem Iesum Christum suscipere meruerunt. Et circumibat castella in circuitu docens. Et conuocawit duo-

decim et coepit eos mittere binos et dabat illis potestatem spirztuum immundorum. Benignus et clemens dominus ac magister 595 non inuidet seruis atque discipulis uirtutes suas et sicut Tpse curauerat omnem. languorem. et omnem infirmitatem. apostolis quoque suis dedit potestatem. ut curent. omnem. languorem ei omnem

infirmitatem.

Sed. multa distantia est. inter habere et

iribuere donare et accipere, iste quodcumque agit. potestate 6oo domani agit, 1l? s? quid faciunt, imbecillitatem suam. et wirtulem domini confitentur dicentes: In, nomine Iesu surge et ambula. Et praecepit eis ne quid tollerent n wa misi wirgam tantum non peram mon janem neque in zona aes sed calciatos sandalits et me induerentur, duabus tunicis. Tanta praedicatori debet dn 6o; Deo esse fiducia ut praesentis uiae sumplius quamuis mon jraeuideat tamen, sibi hos mon deesse certissime sciat ne dum mens eius occupatur ad temporalia minus aliis frowideat aeternaà. Solet autem quaeri quomodo Matheus et Lucas commemorauerint dixisse dominum discipulis ut nec uirgam ferrent cum 610 dicat Marcus: Et praecepit eis ne quid tollerent in wia misi wirgam tantum. Quod sta soluitur ut intellegamus sub alia significatione dictam wirgam quae secundum Marcum ferenda. est et sub alia illam quae secundum Matheum et Lucam mon est ferenda sicut sub alia significatione intellegitur temptatio de qua 615 dictum est, Deus neminem temptat, et sub alia de qua dictum est,

Temhptat uos dominus Deus uester ut sciat si diligitis eum, illa seductionis est haec probationis. Virumque ergo accipiendum est a domino apostolis dictum et ut mec wirgam ferrent et ut nom misi wirgam ferrent. Cum enim secundum Matheum diceret eis, Nolite 620 fossidere aurum meque argentum, et cetera, continuo subiecit,

Dignus est enim operarius cibo suo. Vnde satis ostendit cur eos haec jossidere ac ferre noluerit mon. quo mecessaria mon sint sustentationi luus witae sed quia sic eos mittebat ut eis haec deberi monstraret ab illis quibus euangelium credentibus adnun625 tiavent. Claret autem Aaec mon ita fraecepisse dominum tamquam euangelistae uiuere aliunde non debeant quam eis rae594/601 Hieton., zn Mazzb. (PL XXVI, 62 D). 601 Act. iii, 6. 604/608 Greg. Magn., Jom. in eu. (PL LXXVI, 1140 D) ; Beda, in Lau. (III, 1922/ 1926). 608/653 Aug.,de cons. eu. (CSEL XLIII, 175, 8-20, 177, 12-22, 178, 7-15, 179, 8-23, 180, 5-14) ; Beda, iz Lac. (III, 1116/1158). 608 Matth. x, 10; Luc. ix, 3. ^ 615 Jacr 15 13. 619 Matth. x, 9-10. 616 Deut. xiii, 5.

595 uidit V*, inuidit L IN R .$ V? X Z* fos? discipulis aZ. ad V. 599 ait P 600 ait IN* P 601 dicente X Z fos dicentes ad. ut Petrus V^ 603 sandalis P .$* 604 tonicis L IN R. .$* V 605 sumtus L* P X | 607 praeuideat LL? P* V — 615 dequaoz. P V X Y*Z 616 diligatis P? 617 post probationis add. est R. .$ 623 sustentatione LN R .$ V 624 debere P 626 quam] quamuis P?

PL 187

vi, 6-9

505

bentibus quibus admuntiant euangelium. alioquin. contra. hoc praeceptum fecit apostolus qui uictum de manwwm suarum laboribus transigebat ne cuiquam grawis essel sed potestatem dedisse 63o n. qua. scirent. sibi ista. deberi. Cum autem a domino aliquid wmnperatur, wis? fiat, anoboedientiae culpa est. Cum autem otestas datur licet cuique non uti el tamquam de suo 1ure cedere. Hoc ergo ordinans dominus quod ewm ordinasse dicit apostolus his qui euangelium admuntiant de euangelio uiuere illa apostolis 655 loquebatur wt securi mon possiderent neque portavent huic uitae necessaria nec magna mec minima; ideo boswil, nec wirgam, ostendens

64o

645

65o VH 655

R 66o

a fidelibus swis omnia

deberi

mimisiris suis mulla

superflua requirentibus ac fer hoc addendo, Dignus est enim operarius cibo suo, prorsus aperuit et inlustrauwit unde haec omnia. loqueretur. Hanc ergo potestatem wirgae nomine significautt cum dixit ne quid tollerent in uia nisi uirgam tantum ut intellegatur quia. per potestatem a domino acceptam quae uirgae nomine significala est etiam. quae mon oriantur non deerunt. Hoc et de duabus tunicis intellegendum est ne quisquam eorum praeler eam. quam, essel indutus aliam poriandam |putaret sollicitus ne opus esset cum ex illa potestate osse. accipere. Proinde Marcus dicendo calciari eos sandaliis uel soles aliquid hoc calciamentum mysticae significationts habere ammonelt ut pes neque lectus sit nec wudus ad terram, id. est mec occultetur euangelium mec terrenis commodis innaitatur. Et quod. non ortari uel haberi duas tunicas sed expressius indui prohibet dicens, Et ne induerentur duabus tunicis, quid eos ammonel wisi non dupliciter sed simpliciter ambulare? Aliter. In, duabus tunscis uidetur mihi duplex ostendere uestómentum non quo 4n locis Scytjuae glacial mue rigentibus una. quis tunica debeat esse conientus sed quo in lunica uestimentum. intellegamus me alio uestiti alwd mobis futurorum. timore seruemus. Allegorice autem per peram onera saeculi per panem deliciae temporales per aes in zona occultatio sapientiae designatur. Qui enim sapientiae uerbum habet sed hoc erogare broximo mneglegit. quasi jecuniam in zona clausam emet. Et scriptwm est: Sapientia abscondita e thesaurus occultus quae utilitas in utrisque? Non ergo pera apostolis non panis non aes in zona ferendum est quia quisque officium doctoris accipit neque oneribus saecu628 I Thess. ii, 9.

634 I Cor. ix, 14. 653/657 Hieton., zz Marb. (PL XXVI, 65 A) ; Beda, iz Lu. (III, 1158/1162). 659/667 Greg. magn., Doz. in eu. (PL. LXXVI, 1140 D-1141 A); Beda, iz Lu. (IIl, 1930/1937). 661 Eccli. xli, 17.

629 transiebat P R. $ Y*

632 unicuique V? Y Z1 huius P 646 possit V Y Z 647 sandalis P aliud LL. N PF RSV XYZ 657 seruiemus P 664 quisquis R— accepit L IN* R .$ Y — nec P? 33

638 neque] nec l7 652 Et]jut V 656 663 prius non] nec P BEDA CXX

506 R

665 larium negotiorum deprimi neque desideriis carnalibus resolui neque commissum sibi talentum uerbi sub otio debet lenti torporis abscondere.

vi, IO A

670

675 M MI TI H 68o R vi, I2-I3 685

69o vi, I4

IN MARCVM II

Et dicebat eis: Quocumque introieritis in domum illic manete donec exeatis inde. In Matheo ita scriptum est: Jy» quamcumque ciwitatem aut castellum intraueritis interrogate quis in ea dignus sit et ibi manete donec exeatis. Dat constantiae generale mandaium ut hospitalis necessitudinis iura. custodiant ,alienum. a jraedicatore regni caelestis. adstruens. cursitare per domos et inuiolabilis hospitii qura mutare. Nec otiose secundum Matheum domus quam ingrediantur apostoli legenda decernitur ut. mutandi hospitii necessitudimisque wiolandae causa mon subpetat. Et quicumque mon receperint uos mec audierint uos exeuntes inde excutite buluerem de pedibus uestris in testimonium allis. Pulwuis excutitur de pedibus in testimonium laboris sui quod 4ngresst. sint ciuitatem et. praedicatio apostolica ad. illos usque peruenerit siue excutitur puluis ut nihil ab eis accipiant ne ad uictum quidem necessarium qui euangelium spreuerint. Et exeuntes praedicabant ut paenitentiam agerent et daemonia multa eiciebant et ungebant oleo multos aegrotos et sanabant. Dicit apostolus Iacobus: Infirmatur quis in uobis inducat presbitevos ecclesiae, et orent super ipsum wungentes ewm oleo 4n nomine domini et, si 4n peccatis sit, dómittentur ei. Vnde patet ab ipsis apostolis hunc sanctae ecclesiae morem esse traditum ut energumeni uel alii quilibet aegroti ungantur oleo pontificali benedictione consecrato. Et audiwit Hevodes vex, manifestum enim factum est nomen

eius, ei dicebat: Quia Iohannes Baptista vesurrexit a. mortuis et propterea inopbinantur uirtutes in illo. Quanta Iudaeorum inuidia qui contra dominum malitiae furor extiterit ex omnibus 695 paene locis euangelii docemur. Ecce enim Iohannem de quo dictum est qwia signum. fecit nullum a. mortuis potuisse resurgere nullo attestante credebant Jeswm autem wirum ad-

$robatum a Deo wirtutibus et signis cuius uidelicet mortem elementa tremuerunt resurrectionem uero atque ascensionem 7oo angeli apostoli uiri ac feminae certatim praedicabant non resurrexisse sed furtim esse ablatum credere maluerunt. Qui cum

669 Matth. x, 11. 671/676 Ambr., exp. eu. s. Luc. (CC XIV, VI, 658-661, 667670). 671/682 Beda, is Lc. (III, 1164/1176). 679/682 Hieron., i» Mazth. (PL XXVI, 66 B). 685/690 Beda, 7 Lac. (III, 1187/1192). — 6885 Iac. v, 14-15. 693/701 Beda, i7 La. (III, 1201/1209). 696 Ioh. x, 41. 697 Act. ii, 22.

665 nec P? 6:1 generadh V X Y Z 674 mittere P V X Y* Z 675 clegenda R 681 nec IN! R..$ 684 sanabantur I/Z? 689 energumini L. IN P? RSVY* 692dicebant P V X Y1Z 693 operantur LL, IN R Z2? in] de ips 695 edocemur P 698 pos? signis add. in V 699 tremuerint /*

PL 188

vi, 9-18

507

dicerent Iohannem resurrexisse a mortuis et propterea uirtutes inopinatas siue operatas esse in illo bene omnimodis de uirtute resurrectionis senserunt quod maioris potentiae futuri sint 7e5 Sancti cum a mortuis resurrexerint quam fuere cum carnis adhuc infirmitate grauarentur. Sed et ipsum resurrectionis

miraculum non esse incredibile docuerunt quod nullo docente

sponte crediderunt qui tamen se ipsos rem credibilem in domino non credidisse suae merito caecitatis et inuidiae proba710 runt. vi, 16

V

Quo audito Herodes ait: Quem ego decollaut Iohannem hic a mortuis resurrexit. Lucas dé his ita scribit: Awdowit. autem Herodes tetrarcha omnia quae fiebant ab eo et haesitabat eo quod diceretur a. quibusdam quia Iohannes vesurrexit a. mortuis a 715 quibusdam uero quia Helias apparuit, et cetera. Intellegendum est ergo aut ost hanc haesitationem confirmasse eun 1n animo suo quod. ab aliis dicebatur cum ast, Quem ego decollaui Iohannem hic a mortuis vesurrexit, aut dia. bronuntianda sunt. haec uerba ut haesitantem adhuc indicent. Si enim diceret, Nwm720 quidnam hic est, aut. Numquid. forte hic est Iohannes Baptista, mon ojus esset ammonere aliquid de pronuntiatione qua dubitans atque haesitans intellegatur. Nunc quia illa uerba desunt utroque modo bronuntiari bolest ut aut confirmatum eum ex aliorum uerbis credentem dixisse accipiamus aut adhuc sicut. Lucas com725 memorat haesitantem.

vi, 17-18 H

Ipse enim Herodes misit ac tenuit

Iohannem et winxit eum 2n

carcere jvopier Herodiadem uxorem. Philippi fratris sui. quia duxerat eam. Dicebat enim Iohannes Herod«: Non licet tibi habere uxorem fratris tui. Vetus narrat historia Philippum Herodis 75o maioris filiwm sub quo dominus fugit Aegyptum fratrem huius Herodis sub quo passus est Christus duxisse uxorem Herodiadem filiam regis Axethae fostea uero socerum eius exortis quibusdam conira generum simuliatibus tulisse filiam suam et n dolorem mariti rioris inimici eius nuptiis copulasse. Qui sit autem 73; hic. Plulippus euangelista Lucas plenius docet: Ammo quinto decimo imperii Tiberii Caesaris procurante Pontio Pilato Iudaeam tetrarcha autem. Galileae Herode Philippo autem fratre eius telvarcha Ituriae. et Traconitidis regionis. Ergo Iohannes Baptista qui uenit in spiritu et uirtute Heliae eadem auctoritate 715/726 Aug., de cons. eu. (CSEL. XLIII, 196, 12-24) ; Beda, in 712 Luc. ix, 7-8. 729/743 Hieton., in Maz£b. (PL XXVI, 1oo B-C) ; Beda, Lac. (III, 1209/1215). bom. 1I, 23 (CC CXXII, 350, 32-551, 68).

935 Luc. iii, 1.

739 Luc. i, 17.

713 tetharcha 909 probaretur / — vi2scripsit V/ Z 905 resurrexerunt P* $24 credendum V — *2* 716 post] propter P? V* Y*, tethratcha V? Y? 732 Aretae L IN* P V* X3 $30 pos? fugit add. in. R. . V7? sup. carcerem l/ Y, Arathae R$, Aratae X* Z* 9334 Quis V?T Z

PL 189

508

IN MARCVM II

74o qua ille Achab corripuerat et Hiezabel arguit Herodem et Herodiadem quod inlicitas nuptias fecerint et non liceat fratre wiuente germano 1llius uxorem. ducere malens periclitari apud regem quam. jrojpter adulationem esse immemor braeceptorum Des.

Et cum dies oportunus accidisset Herodes natalis su caenam 745 fecit brincipibus et tribunis et primis Galileae, et cetera. Soli mortalium Herodes et Pharao leguntur diem natalis sui gaudiis festiuis celebrasse, sed uterque rex infausto auspicio festiuitatem suam sanguine foedauit. Verum Herodes tanto maiore impietate quanto sanctum et innocentem doctorem 75o ueritatis et praeconem uitae ac regni caelestis occidit et hoc pro uoto ac petitione saltatricis neque eum caput occisi ante conuiuas inferre puduit. Nam Pharao nil talis uesaniae commisisse legitur sed tantum peccantem sibi eunuchum uita priuari iubens quo longius a uerae cultu religionis aberat eo 755leuius in uiolatione suae festiuitatis deliquit. At tamen ex utriusque exemplo probatur utilius esse nobis diem mortis futurae timendo et caste agendo saepius in memoriam reuocare quam diem natiuitatis luxoriando celebrare. Homo enim ad laborem nascitur in mundo, et electi ad requiem per mortem 76o transeunt e mundo. vi, 22-23 Cumque introisset filia ipsius Herodiadis et saltasset et lacuisset Herodi simulque recumbentibus vex ait puellae: Pete VI, 21

H

a me quod wis, et dabo tibi. Et 9urawit illi, et cetera. Non excu-

satur Herodes quod nwitus et molens jropier iuramentum 76 A homicidéwm fecerit quia. ad. hoc. forte iurauit ut. futurae. occision; machinas praepararet alioquin, si ob us iurandum fecisse se dicit, si patris, si matris bostulasset interitum, facturus fuerat annon? Quod in se ergo repudiaturus fuit contemnere debuit et in propheta. vi, 24 779 Quae cum exisset dixit matri suae: Quid betam? Et illa dixit: Caput Iohannis Baptistae, et cetera. Herodias timens ne Herodes aliquando resipisceret uel Philippo fratri amicus fieret atque inlicitae vwptiae repudio soluerentur monet filiam ut 4n ibso statim conwwio caput Iohannis postulet digno operi saltationis 775 dignum sanguinis braemium. vi, 26-27 Et contristatus vex propter dus iurandum. et. propter simul recumbentes noluit eam. coniristare sed misso speculatore raecepit adferri caput eius in disco, et cetera. Consuetudinis scri940 III Reg. xxi, 18-24. 746 Gen. xl, 20. 746/749 Hieron., ; Maztb. (PL XXVI, rox A). *53 Gen. xl, 22. *58 Iob v, 7. 764/91 Hieron., zr Mattb. (PL XXVI, 1o1 A-102 A).

740 Iezabe] R V $82 tali (s in ras.) P R$ X Z,add.sup. V? — inadd.sup. V?

tatus a4. est L. IN V. X* (n ras.) Y? cuatote I112 NR VY Z?

760 e] a P? 468 ergo oz. L, IN 416 contristatut Z ost conttis-

*?4 contristari L. IN V^* Y* Z2

spi-

PL 190

vi, 18-29

vi, 28

vi, 29

509

piurarum est ut opinionem multorum sic narret historicus quo 78o modo eo tempore ab omnibus credebatur sicut Ioseph ab ibsa quoque Maria appellatur pater Iesu ita et nunc Herodes dicitur coniristatus quia hoc discumbentes putabant. Dissimulator enim mentis suae et artifex homicida tristitiam praeferebat 4n. facie cum, laetitiam haberet in mente scelusque excusat duramento ut 785 sub occasione jielatis impius fieret. Quod autem subicit, et jropier simul vecumbentes, uult omnes sceleris sui esse consortes ut n luxorioso àmpuroque conuiwio cruentae epulae deferrentur. Et attulit caput eius in disco et dedit illud puellae, et fuella dedit matri suae. Hoc iuxta litteram factum sit. Nos autem usque 79o hodie cernimus in capite Iohannis brophetae Iudaeos Christum qui caput prophetarum est perdidisse. Aliter. Decollatio Iohannis minorationem famae illius qua Christus a populo credebatur insinuat sicut exaltatio in cruce domini saluatoris profectum designabat fidei qua ipse qui prius a turbis propheta 795 esse putabatur dominus prophetarum et Christus Dei filius a cunctis fidelibus est agnitus. Minutus ergo capite Iohannes exaltatus est in cruce dominus quia sicut idem Iohannes ait, illum oportebat crescere Iohannem autem minui. Illum autem qui propheta aestimabatur Christum cognosci et eum qui 8oo Christus prae uirtutum sublimitate putabatur Christi esse prophetam et praecursorem decebat intellegi. Quod ipsum quoque distinctione temporis quo uterque illorum natus est satis aperte signatum est quia Iohannes quidem quem oportebat minui cum diurnum lumen decrescere incipit natus est 80; dominus autem qui uera lux mundi est eo anni tempore quo dies crescere incipit luciflua nobis suae dona natiuitatis exhibuit. Quo audito discipuli evus uenerunt et tulerunt corpus eus. ei fosuerunt illud in monumento. Narrat losephus uinctum 810 Iohannem in castellum Macherunta abductum ibique truncatum. Narrat historia ecclesiastica sepultum eum in Sebaste urbe Palestinae quae quondam Samaria dicta est at tempore Iuliani principis inuidentes christianis qui sepulchrum eius pia sollicitudine frequentabant paganos inuasisse monumentum 815 II ossa dispersisse per campos et rursum collecta igni cremasse ac 780 Luc. ii, 48.

791/807 Beda, Joz. Il, 20 (CC CX XII, 330, 61-73).

797

Ioh. iii, 30. 809/811 Ioseph., a7. XVIII, 5, 2 ; Beda, Jo. II, 23 (CC CXXII, 355, 224-228) ;Hieron., iz Matzb. (PL. XXVI, 1o2 B). 811/825 Rufin., 5/57.

ecc]. XI, 28 (GC 9, 1033, 19-1034, 18). 782 Dissimulatur L* P 488 homicidiae R, homicidii V? 787 differentur P*, defferentur X* 291 os? Decollatio ad. sancti sup. V? 792 os? Yohannis add. Baptistae sup. V/? 794 qua] quia P R .$ 793 est oz. V. 798 opottet (-ba- in ras.) P R. autem] uero P R. V 804 diuturnum R .$*, diuinum I^ 806 incipiunt l/? 810 Macerunta T/* 813 505; christianis add. pagani sup. ya

510

IN MARCVM

II

denuo dispersisse per agros; adfuisse tunc temporis ibidem de Hierosolimis monachos qui mixti paganis ossa legentibus maximam eorum partem congregauerunt et ad patrem suum

vi, 30

Vl, 3I

Philippum Hierosolimam detulerunt, at ille miserit ea beato 820 Athanasio Alexandriae episcopo ibique seruata usque ad tempora Theophili eiusdem urbis episcopi quando iubente Theodosio principe omnia gentium fana destructa sunt; tunc expurgato a sordibus templo Serapis ibidem illata et basilicam pro aedicula Serapis in honorem sancti Iohannis esse conse825 cratam. Lege undecimum historiae ecclesiasticae librum. Et conuenientes apostoli ad Iesum renuntiauerunt illi omnia quae egerant ei docuerant. Non solum quae ipsi egerant et docuerant apostoli domino renuntiant sed etiam quae Iohannes eis in docendo occupatis sit passus uel sui uel eiusdem 83o Iohannis ei discipuli renuntiant sicut Matheus describit. Vnde hoc quod sequitur. Et ait illis: Venite seorsum in desertum locum et vequiescite $usillum, et cetera, non solum tantum causa facit requietionis ipsorum sed et mysticae gratia significationis quia uidelicet 85; derelicta Iudaea quae prophetiae sibi caput non credendo abstulerat in deserto ecclesiae quae uirum non habuerat uerbi esset cibaria credentibus quasi epulas panum largiturus et piscium. Ibi etenim praedicatores sancti qui apud Iudaeam non credentem et contradicentem aliquamdiu graui tribula84o tionum sarcina premebantur requiem nacti sunt de collata gentibus gratia fidei. Quae autem necessitas fuerit concedendae requiei discipulis subsequenter ostenditur cum dicitur: Erant enim. qui ueniebant et rediebant multi, ei nec mandacandi spatwwm habebant. Vbi magna temporis illius felicitas 84; de labore docentium simul et discentium studio demonstratur quae utinam nostro in aeuo rediret ut tanta ministris uerbi frequentia fidelium insistat auditorum quae nec liberum eis curandi corporis spatium concedat. Nam quibus necessaria curandi corporis hora negatur quanto minus illecebris animae 85o siue carnis studendi facultas adest quin potius a quibus uerbum fideietsalutare ministerium oportune importune exigitur horum animus consequenter ad agenda semper et cogitanda caelestia succenditur ne ea quae uerbis docent factis im-

vi, 32

85;

pugnent. Et ascendentes in naui abierunt in desertum locum seorsum.

Non discipuli soli sed assumpto domino ascenderunt in nauem

822/830 Beda, iz Lu. (III, 1254/1257). 830 Matth. xiv, 12. in Luc. (I1, 1252/1255) ; Hieron., in Maztb. (PL XXVI, 102 C). in Marc. (1, 1430/1439). 856/807? Matth. xiv, 15.

830 5o:; Matheus add. aperte sup. P?

835 prophetae P*

834/838 Beda, 844/864. Beda,

850 suae P R .$

PL 191

vi, 29-36

51I

et locum petiere desertum ut euangelista Matheus aperte demonstrat. Et widerunt eos abeuntes et cognouerunt multi et pedestres et vi, 33 86o de omnibus ciuitatibus concurrerunt illuc et praeuenerunt eos. Dum pedestres eos praeuenisse dicuntur ostenditur quia non in aliam maris siue Iordanis ripam mauigio peruenerunt discipuli cum domino sed transito naui aliquo freto aut stagno proximos eiusdem regionis locos adierunt quo etiam indigenae 865; pedestres peruenire poterant. Et exiens uidit turbam multam. Iesus et misertus est super eos vi, 34 qui erant sicut oues non habentes pastorem et coepit docere illos multa. Quomodo misertus sit super eos Matheus exponit plenius dicens: Ef müserius esi eius ei curauit languidos eorum. 87o Hoc est enim ueraciter pauperum et non habentium pastorem misereri et uiam eis ueritatis docendo aperire et molestias corporales medicando auferre sed et ieiunos reficiendo ad laudem supernae largitatis animare. Quod etiam sequentia lectionis huius eum fecisse commemorant. Temptat autem 87; fidem turbarum et probatam digna mercede recompensat. Petendo enim solitudinem an sequi curent explorat. Illae sequendo et non in iumentis aut uehiculis diuersis sed. proprio labore bedwm., iter arripiendo deserti quantam salutis suae curam gerant ostendunt. Rursum ipse ut potens piusque sal88o uator ac medicus excipiendo fatigatos docendo inscios sanando aegrotos recreando ieiunos quantum deuotione credentium delectetur insinuat. Iuxta uero leges allegoriae petentem deserta gentium Christum multae fidelium cateruae relictis moenibus priscae conuersationis neglectoque uariorum dogma88; tum praesidio sequuntur et qui pridem q«o£us ?n Iudaea Deus postquam dentes Iudaeorum arma et sagittae et lingua eorum machera acuta facta est exaltatus est super caelos Deus et super omnem terram gloria eius. vi, 35-36 Et cum iam hora multa fieret accesserunt discipuli eus di89o centes: Desertus est locus, et iam hora braeteriwit; dimitte sllos ut euntes in broximas willas et uicos emant sibi cibos quos manducent. Horam multam uespertinum tempus dicit Luca teste qui ait: Des autem coeperat declinare, et accedentes duodecim dixerunt illài: Dimitte turbas, et cetera. Die autem

declinata

395 turbas saluator reficit quia uel fine saeculorum propinquante $869 Matth. xiv, 14.

874/879 Hieron., in Maf£b. (PL XXVI, 1o2 C-103 A). 874/901 Beda, iz Lau. (III, 1264/1288). 885 Ps. 75, 2. 886 Ps. 56, 5-6. 893 Luc. ix, 12. 894/900 Hieron., in Maz£b. (PL XXVI, 1os C).

$59cum L.N* R$ V X Y*Z fert.etom.V — S67 quiaL. NN P Y?Z? 869 eis L? IN? (-u- z ras.) R. S? (-u- in ras.) V. X? Y? Z? (-u- in ras.) 876 explotet NESDEU B EXSR YO Z 878 quantum P* 887 post prius est add. et V. — 890 demitte 17

PL 192

512

IN MARCVM II

uel cum sol iustitiae pro nobis occubuit a diutina spiritalis inediae sumus tabe saluati. Et respondens ait ills: Date eus manducare, et cetera. vi, 37 Prouocat apostolos ad fractionem anis ut illis se non habere H 9oo festantibus magnitudo signi notior fia simul insinuans quia R cotidie per eos ieiuna nostra sunt corda pascenda uidelicet cum eorum uel exemplis uel litteris ad amanda caelestia suscitamur. Notandum autem quod hoc miraculum panum scripturus euangelista Iohannes praemisit quia proximum esset 9o; pascha dies festus Iudaeorum Matheus uero et Marcus hoc interfecto Iohanne continuo factum esse commemorant. Vnde colligitur Iohannem imminente eadem festiuitate paschali fuisse decollatum et anno post hunc sequente cum denuo tempus paschale rediret mysterium dominicae passionis esse 910 completum, et propterea quod in libro sacramentorum natale eius quarto Kalendarum Septembrium die notatum est et in martyrologio quod Eusebii et Hieronimi uocabulis insignitum est legitur, Quarto Kalendas Septembres in Emissa ciuitate Foenicae prouinciae natale Iohannis Baptistae die quo decol9315; latus est, non specialiter ipsum diem decollationis eius sed diem potius quo caput eius in eadem Emissa ciuitate repertum atque in ecclesia est conditum designat. Siquidem ut chronica Marcellini comitis testantur tempore Marciani principis duo monachi orientales uenerant adorare in Hierosolimis et loca 92o sancta uidere quibus per reuelationem assistens idem praecursor domini praecepit ut ad Herodis quondam regis habitacuIum accedentes caput suum ibi requirerent et inuentum digno honore reconderent. Quod ibi ab eis inuentum et assumptum sed non multo post culpa incuriae perditum perlatum est 92; Emissam ab aliis et in quodam specu in urna sub terra non pauco tempore ignobiliter reconditum donec denuo idem Iohannes sese suumque caput ostendit Marcello cuidam religioso abbati ac presbitero dum in eodem specu habitaret. Quod uidelicet caput sub Vranio eiusdem episcopo ciuitatis 95» per praefatum presbiterum constat inuentum. Ex quo tempore coepit in eadem ciuitate beati praecursoris decollatio ipso ut arbitramur die quo caput inuentum siue eleuatum est

903/906 Beda, /n Lu. (III, 1245/1251). 904Ioh. vi, 4. — 910/915 cf. H. Quentin : Les martyrologes bistoriques du zoyen. áge (Patis, 1908), 108, 630. 918/930 Monumenta Germaniae Historica Auct. Ant. XI (1894), 84-85.

900 qua P 901cordasunt V 902 prius ueladd. sup. V? 911 Kalendarium P3TA 912 martytrilogio P X Y* Z 913 Septembris L, IN .$ V X* 916 Edissa P? 919 et P* 923 ubi P 929 sub Vranio] Luliutamo L* N P R$ X Z*, Lulioramo L? V? Y Z?, Liliotamo V*

PI H6,

Yi, 36-40

vi, 38

955

940

94; .

95o

95;

96o

vi, 39-40 965

G 97o

513

celebrari. De quibus latius in praefato chronicorum libro scriptum repperies. Etdici eis: Quot panes habetis? ite et widete. Et cum cognouissent dicunt: Quinque et duos disces. Per quinque panes apostolorum et duos pisces tota testamenti ueteris scriptura signatur. Per quinque uidelicet panes quinque mosaicae legis libri quibus diuinae aeternitatis cognitio mundi creatio procursus saeculi labentis et uera Deo seruiendi religio generi humano innotuit; per duos uero pisces psalmi sunt et prophetae figurati qui eruditum in lege Dei populum de promissione dominicae incarnationis noua gratiae dulcedine pascebant. Qua trina scripturae sacrae distinctione totam ueteris instrumenti seriem comprehendi dominica auctoritate docemur. Apparens enim post resurrectionem discipulis ait dominus ipse quia oportebat Zmpleri omnia quae scripta sunt in lege Moysi et prophetis et bsalmis de me et cum aperuit illis sensum ut intellegerent scripturas et intellecta spiritaliter fidelibus traderent auditoribus quasi benedicens panibus apostolicis ac piscibus hosque internae suauitatis dono multiplicans turbis dispertiri praecepit. Bene autem iuxta euangelium Iohannis panes qui legem designant hordiacii fuisse referuntur qui iumentorum maxime rusticorumque est cibus seruorum quia incipientibus necdumque perfectis auditoribus asperiora et quasi grossiora sunt committenda praecepta. Animalis enim homo non percifit ea quae sunt spiritus Dei. Atque ideo dominus pro suis cuique uiribus dona tribuens semperque ad perfectiora prouocans primo quinque panibus quinque milia secundo septem panibus quattuor hominum milia reficit tertio discipulis suae carnis et sanguinis mysterium credit ad ultimum magno munere dat electis ut edant et bibant super mensam suam in regno. Et jraecepit illis ut accumbere facerent omnes secundum contubernia swber wiride faenum. Et discubuerunt in partes per centenos et ber quinquagenos. Diuersi conuiuantium discubitus distinctos per orbem ecclesiarum conuentus quae unam catholicam faciunt designant. Quos bene dominus quinquagenos er turmas uel centenos discumbere braecepit ut widelicet turba PL fidelium. escam. suam, et locis. distincta et. moribus coniuncta 194 mumeri ferciperet. lubelei quippe requies quinquagenar mysterio continetur et. quinquagenarius bis ducitur ut ad. cen936/962 Beda, /5 Ls. (III, 1295/1309).

938/1011 Beda, oz. II, 2 (CC CXXII,

956I Cor. ii, 952 Ioh. vi, 9. 947 Luc. xxiv, 44-45. 196, 112-198, 201). 967/976 965/1003 Beda, iz Ls. (III, 1324/1353). 959 Marc. viii, 5-9. I4.

Greg. Magn., zoral. (PL LXXV,

1155 C).

935 Quod L N* V Y* Z* 949 intellectas V^ 954 qui V/* 966 conuentus oz. 962 por? regno add. suo V^ Y? sup. IZ, X YZ, ordines IN

960 refecit L P R.$ V

514

R

975

98o vi, AI 98;

99o Vi, 42-43

99;

1000

vi, 44 1005

roro vi, 45

IN MARCVM II

tenarium perueniatur. Quia ergo prius a malo quiescitur opere ut bost anima plenius quiescat in cogitatione ali? quinquagena ali autem centeni discumbunt quoniam sunt non nulli qui a $rauis actibus habent requiem, operis et sunt non. nulli. qui a eruersis cogitationibus habent iam requiem mentis. Bene etiam super uiride faenum discubuerunt. Scriptum quippe est: Omnis caro faenum. Et illi super uiride faenum discumbentes dominicis pascuntur alimentis qui per studium continentiae calcatis illecebris carnalium concupiscentiarum audiendis implendisque Dei uerbis operam impendunt. Et acceptis quinque panibus et duobus piscibus intuens 1n caelum benedixit et. [regit panes et dedit discipulis suis ut fonerent ante eos et duos fisces diuisit omnibus. Turbis esurientibus saluator non noua creat cibaria sed acceptis eis quae habuerunt discipuli benedicit quia ueniens in carne non alia quam praedicta sunt praedicat sed legis et prophetarum scripta quam sint mysteriis gratiae grauida demonstrat. Intuetur in caelum ut illuc dirigendam mentis aciem ibi lucem scientiae doceat esse quaerendam. Frangit et ante turbas ponenda distribuit discipulis quia sacramenta prophetiae sanctis doctoribus qui haec toto orbe praedicent patefacit. Ei manducauerunt omnes et saturati sunt, eb sustulerunt reliquias fragmentorum duodecim cophinos plenos et de piscibus. Quod turbis superest a discipulis sustollitur quia sacratiora mysteria quae a rudibus capi nequeunt non neglegenter omittenda sed sunt inquirenda perfectis. Nam per cophinos duodecim apostoli et per apostolos cuncti sequentium doctorum chori figurantur foris quidem hominibus despecti sed intus salutaris cibi reliquiis ad alenda humilium corda cumulati. Constat enim cophinis opera seruilia geri solere, sed ipse cophinos panum fragmentis impleuit qui infirma huius mundi ut fortia confunderet elegit. Erant autem qui manducauerunt quinque milia uirorum. Quia. quinque sunt exterioris hominis sensus quinque milia uiri dominum secuti designant eos qui in saeculari adhuc habitu positi exterioribus quae possident bene uti nouerunt. Qui recte quinque panibus aluntur quia tales necesse est legalibus adhuc praeceptis institui, nam qui mundo ad integrum renuntiant et quattuor sunt milia et septem panibus refecti, hoc est et euangelica perfectione sublimes et spiritali sunt gratia intus eruditi. Et statim. coegit discipulos suos ascendere nauem ut praecederent eum trans fretum ad. Bethsaidam dum ipse dimutteret 977 Es. xl, 6.

1002 I Cor. i, 27.

1004/1011 Beda, 77 Lc. (III, 1310/1317).

984 pos pisces add. et V' Z! — 9831 praedicabat y x 1005 exteriores L? I7

L.R .$ V Y Z — 992 patefecit

vi, 40-45

515

populum. Quare coegerit discipulos ascendere nauem et ipse 101; mox dimisso populo in montem oraturus abierit Iohannes manifeste declarat qui completa refectione illa caelesti continuo subiecit: Jesus ergo cum cognowisset quia uenturi essent ut vaperent eum. et facerent eum vegem fugit iterum in montem ipse solus. Vbi necessarium nobis uiuendi moristrat exemplum ut in 1020 bonis quae agimus humani fauoris retributionem uitemus neque nos operatio uirtutum spiritalium ad concupiscentiam reflectat temporalium uoluptatum. Non nullis etenim contigit ut dum ob meritum uitae sublimioris mirandi minoribus ac laudabiles existerent et iure honorandi putarentur acceptis 102; pecuniis siue praediis inchoata iustitiae rudimenta perderent et cum carnalibus sese illecebris atque auaritia incauti corrumperent ipsis etiam a quibus honorabantur pro bonis denuo pro malis actibus non solum in fastidium uerum etiam deuenirent in odium. Minusque multo periculosum est in his 103o quae recte agimus aduersantium nosimprobitate fatigari quam honorantium fauore demulceri; hic etenim securiorem saepe corrumpit animum, illa circumspectum semper reddit et cautum. Vnde dominus uiam nobis uitae quam sequamur initians cum hi qui uirtutes eius ammirabantur regem eum 1035 facere uellent fugit in montem orare cum uero illi qui uirtutibus eius inuidebant eum morti tradere disponerent occurrit promptus et uinciendum se crucifipendumque furentibus obtulit euidenti nos informans exemplo ut parati simus ad aduersa saeculi toleranda cauti ad blandimenta cum forte 1040 arriperint declinanda et ne nos prospera mundi, si adfluant, emolliendo decipiant crebris a domino precibus imploremus. Praecedebant autem dominum discipuli trans fretrum ad Bethsaidam quae est im Galea ciwias Amdreae et Petri et Philibbi apostolorum prope stagnum Gennesareth ut in locorum 104; libris inuenimus. Vbi merito mouet quomodo dicat Marcus peracto discipulis miraculo panum uenisse trans fretum ad Bethsaidam cum uideatur dicere Lucas quod in locis Bethsaida factum fuerit miraculum illud memorabile et refectio caelestis. Ait enim, Asswmflis illis secessit seorsum 1n locum desertum 1050 qui est Bethsaida, quod cum cognowissent turbae secutae sunt slum, et excepit illos, et cetera quae sequuntur usque ad completam illam sacrae refectionis historiam. Nisi forte intellegamus in eo quod Lucas ait, i» locum desertum qui est Bethsaida, 1017 Ioh. vi, 15. 1042/1045 Beda, i2 Luc. (III, 1259/1261). ton., 5/. (PL XXIII, 884 C). 1049 Luc. ix, 10-11. 1022 0boz.

1043/1044 Hie-

, N PR SVXYZ metito /? Y? 1030 fatigate 1032 corrumpet . 1036 morte L* N* $ V X Y* Z 1040 adriperunt declinata P 1045 monet l^ 1047 Bethsaidae NN! Y? 1048 P X* 1050 est]et / — 1052 illam oz. V. — 1053 quod]qua V, quia

V* Z P* X* fuerat V? Z*

PL 195

516

IN MARCVM II

non ipsius uicinia ciuitatis sed loca deserti ad eam pertinentis 1055 esse designata. Marcus enim dicit aperte quod praecederent eum ad Bethsaidam ubi ipsius fines ciuitatis constat esse notatas, Lucas uero qui non dicit, 2» locum desertum quae est Bethsaida, sed qui est Bethsaida, potest, ni fallor, recte intel-

legi quia non ipsam ciuitatem uoluerit intellegi sed locum 1060 desertum ipsius, id est ad eius confinia pertinentem. Narrat autem euangelista Iohannes manducasse panem turbas iuxta Tiberiadem et ascendentes nauem discipulos uenisse trans mare in Capharnaum quae ambae sunt ciuitates in Galilea iuxta stagnum Gennesareth quod etiam Tiberiadis a ciuitate 1065 Tiberiade uocatur. vi, 46 A X Et cum dimisissel eos abiit àn montem orare. Non omnis qui orat ascendit in montem. Est enim oratio quae peccatum facit. DIS Sed qui bene orat qui Deum orando quaerit hic a zerrenis ad 196 superiora jrogrediens uerticem curae sublimioris ascendit. Qui 1o7o uero de d?witiis aut de honore saeculi aut certe de inimici morte sollicitus obsecrat ipse in infimis iacens uiles ad Deum preces mittit. Orat autem dominus non ut fro se obsecret sed ut bo me impetret. Nam etsi omnia posuerit bater in potestate filia, filius tamen ut formam hominis impleret obsecrandum patrem putat 107; eSse pro nobis quia aduocatus est moster. Aduocatum enim, inquii, habemus apud bairem Iesum. Christum. Si aduocatus est, debet bro meis interuenire Deccatis. Non ergo quasi infirmus sed. quasi ius obsecrat. Vis scire quam omnia quae uelit possit? Et aduocatus et dudex est. In altero Pietatis officiwm 1n 108o altero ?nsigne est botestatis. vi, 47-48 Et cum sero esset erat nauis in medio mari et ipse solus 4n lerra. Et uidens eos laborantes in remigando, erat enim uentus contrarius eis. Labor discipulorum in remigando et contrarius eis uentus labores sanctae ecclesiae uarios designat quae inter 108; undas saeculi aduersantis et immundorum

flatus spirituum ad

quietem patriae caelestis quasi ad fidam litoris stationem peruenire conatur. Vbi bene dicitur quia «awis erat in medio marti et Vpse solus in terra quia non numquam ecclesia tantis gentilium pressuris non solum afflicta sed et foedata est ut, 1090 Sl fieri posset, redemptor ipsius eam prorsus deseruisse ad tempus uideretur. Vnde est illa uox eius inter undas procellasque temptationum uerrentium deprehensae atque auxilium 1061 Ioh. vi, 1. 1062 Ioh. vi, 17. 1066/1080 Ambr., exp. eu. s. Luc. (CC m V, 441-466) ; Beda, is La. (II, 1236/1249). 1073 Ioh. xvii, 2. 1075

oh.

ii, 1.

1054 pertinentes P* R 1055 quod oz. N P R..$ X Z*, add. sup. 14 Z2 pateroz. V 1085aduetsants PVX Y Z 1086 fidem P* R $* Z* uoxilla L N $ eius oz. L S5, add. sup. N! — 1092 uerentium L. /

1073 1091

vi, 45-50

H

517

protectionis illius gemebundo clamore quaerentis: V£ quid domne recessisti longe despicis in oportumtatibus 4n tribulatione. 1095 Quae pariter uocem inimici persequentis exponit in sequentibus psalmi subiciens: Dixit enim $n corde suo: Oblitus est Deus auertit faciem suam ne uideat usque in finem. Verum ille non obliuiscitur orationem pauperum neque-auertit faciem suam a sperantibus in se quin potius et certantes cum hostibus ut 1100 uincant adiuuat et uictores in aeternum coronat. Vnde hic quoque apte dicitur quia uidit eos Jaborantes im remigando. Videt quippe dominus suos laborantes in mari quamuis ipse positus in terra quia, etsi ad horam differre uidetur auxilium tribulatis impendere, nihilominus eos ne in tribulationibus 1105 deficiant suae respectu pietatis corroborat et aliquando etiam manifesto adiutorio uictis aduersitatibus quasi calcatis sedatisque fluctuum uoluminibus liberat sicut hic quoque subsequenter insinuatur cum dicitur: Eit circa quariam wigiliam noctis uenit ad eos ambulans super romare. Stationes et. uigiliae militares in terna. horarum. spatia diuiduntur. Quando ergo dicit quarta wigilia noctis uenisse ad eos dominum, ostendit tota nocte bericlitatos et extremo noctis lempore eis auxilium. $raebitum. Laborant ergo toto noctis opacae tempore sed diluculo appropinquante et lucifero solis 1115 dieique exortum promittente uenit dominus et superambulans tumida freti terga comprimit quia cum pressuris obsita fragi- PL litas humana pusillitatem uirium suarum

considerat nil erga

se aliud quam tenebras angustiarum et aestus cernit hostium confligentium cum uero mentem ad superni lumen praesidii et 1120 perpetuae dona retributionis erexerit quasi inter umbras noctis repente exortum luciferi conspicit qui diem proximum nuntiet. Lucifer namque cum plurimum tres horas noctis, id est totam uigiliam matutinam, illuminare perhibetur aderitque dominus qui sopitis temptationum periculis plenam li1125 beratis fiduciam suae protectionis attribuat. Sequitur: vi, 48-50 Et uolebat praeterire eos. At 2l ut uiderunt eum super mare ambulantem j$utauerunt fantasma esse et exclamauerunt. Omnes enim eum uiderunt et turbati sunt. Adhuc heretici putant fantasma fuisse dominum nec ueram assumpsisse carnem de uir1:179 gine. Denique Theodorus Pharanitanus quondam episcopus ita scripsit corporale pondus non habuisse secundum carnem 1093 Ps. 9, 22. 105 D).

1096 Ps. 9, 32.

1110/1113 Hieton., ; Mab. (PL XXVI,

1093 quaerentes DP* 1096 subiacens I7* Z* 1102 uidit L* IN* R$ 1103 ad om. P X, add. sup. V'* Z* 1104 tribulantis V/ Y* Z 1113 praebitur P* 1115 dieque V* 1117 nihil V Z 1118 aestas P* 1123 aderatque P* 1124 libertatis P R

197

518

1155

1140

114;

115o

IN MARCVM

II

dominum sed absque pondere et corpore super mare deambulasse. At contra fides catholica et pondus secundum carnem habere eum praedicat et onus corporeum et cum pondere atque onere corporali incedere super aquas non infusis pedibus. Nam Dionisius egregius inter ecclesiasticos scriptores in opusculis de diuinis nominibus hoc modo loquitur: Jgnmoramus enim qualiter de wirgineis sanguinibus alia lege praeter naturalem Jormabatur ei. qualiter non infusis edibus corporale pondus habentibus et materiale onus deambulabat in wmidam et instabilem substantiam. Quomodo autem uolebat dominus eos praeterire tamquam alienos ad quos de periculo naufragii liberandos aduenerat, nisi ut ad horam turbati et pauentes sed continuo liberati amplius ereptionis suae miraculum stuperent ac maiores ereptori suo gratias referrent? Quia et in tempestatibus passionum quae pro constantia fidei a perfidis ingeruntur talis non numquam prouisio diuinitus ostenditur. Saepe enim ita fideles in tribulatione positos superna pietas deseruisse uisa est ut quasi laborantes in mari discipulos praeterire Iesus uoluisse putaretur. Vnde est illud ecclesiae martyrii certamina desudantis: Quare me oblitus es quare me veppulisti et quare iristis incedo dum adfligit me inimicus? dum confringuntur omnia ossa mea, et cetera, sed dicant inimici terrentes, Vbi est

Deus eorum, quasi naufragium fessis minitantes apostolis. 1155 Dicit ipse Deus eorum: Cum transieris ber aquas tecum ero, et flumina non operient te, cum ambulaueris in 4gne non combureris, ei flamma mon ardebit in te. Vnde hic quoque recte subditur: Et statim locutus est eis et dixit illis: Confidite, ego sum, nolite 116o timere. Et ascendit ad illos àn nauem, et cessauit uentus. Prima

vi, 50-51

trepidantium et periclitantium subuentio est incussum cordibus expellere timorem secunda tempestatum furias suae praesentiae uirtute compescere. Nec mirandum si ascendente in nauiculam domino uentus cessauit. In quocumque enim

116; corde Deus per gratiam sui adest amoris mox uniuersa uitio-

rum et aduersantis mundi siue spirituum malignorum bella compressa quiescunt. Vl, 51-52 Et plus magis intra se stupebant; nom enim intellexerunt de panibus; erat enim cor illorum obcaecatum. Dominus quidem 1170 et in miraculo panum quod esset conditor rerum ostendit et in ambulando super undas quod haberet corpus ab omni peccatorum grauidine liberum edocuit et in placando uentos un1137/1141 pseud. Dionys., de diw. mom. lxvi, 102-105. 1151 Ps. 41, 10-11.

1151 desudantes V* Z* cordibus aZ. et V/

et oz.

V

ll, 12; «f. Dionysiara (Bruges, 19537) 1153 Ps. 78, 10. 1155 Es. xliii, 2.

1161 tepidantium

I/*

1162 pos;

PL 1:98

vi, 50-vii, 2

519

darumque rabiem sedando quod elementis dominaretur monstrauit. Sed carnales adhuc discipuli necdum hunc Deum esse 117; cognoscunt. Et quidem uirtutum magnitudinem stupebant necdum tamen in eo ueritatem diuinae maiestatis cognoscere ualebant. Vl, 54-55 Cumque egressi essent de naui continuo cognouerunt eum. Et percurrentes wniuersam. vegionem illam coeperunt in. grabattis 1180 e08 qui se male habebant circumferre ubi audiebant ewm. esse. Cognoueruni ewm rwmore non [acie uel certe bro signorum H magnitudine quae patrabat im bopulis etiam uultu. blurimis notus erat. Et wide quanta fides sit hominum terrae Gennesareth ui non praesentvwm tantum. salute contenti sint sed mittant ad 1185 alas per circuitum. ciuitates quo omnes currant ad medicum. vi, 56 Et quocumque tntroibat $n uicos uel in willas aut in ciuitates in plateis ponebant infirmos et deprecabantur eum ut uel fim-

1190

R viiI-2119;

1200

1205

1210

briam uestimenti eius tangerent. Et quotquot tangebant ewm salut fiebant. Qui male se habent non tangunt corpus Iesu neque totum «estimentum, eius sed extremam fimbriam. Et quicumque tetigerint sanabantur. Fimbriam uestimenti eius minimum mandatum, intellege quod. qui transgressus fuerit minimus uocabitur in regno caelorum uel assumptionem carnis ber quam uenimus ad uerbum. Dei et 2lluus postea fruimur maiestate. Et conueniunt ad eum Pharisaei et quidam de scribis uenienies ab. Hierosolimais. Et cum. widissent. quosdam ex discipulis eius communibus manibus, id. est non lotis, manducare. janes wituberauerunt. O quam uera illa confessio domini ad patrem: Quia abscondisti haec a sapientibus et brudentibus et reuelasti 64 $aruulis. Homines terrae Gennesareth qui minus docti uidebantur non solum ipsi ueniunt sed et suos infirmos adducunt immo gestant ad dominum ut uel fimbriam eius quo saluari queant mereantur contingere ideoque confestim merita cupitae salutis mercede potiuntur; at uero Pharisaei et scribae qui doctores esse populi debuerant non ad uerbum audiendum non ad quaerendam medelam sed ad mouendas solum quaestionum pugnas ad dominum concurrunt eosque de non lotis corporis manibus uituperant in quorum operibus quae per manus siue per cetera corporis membra fiunt nihilimmunditiae sordidantis inuenire ualebant cum se magis ipsos culpare debuerint qui lotas aqua manus habentes conscientiam liuore PL pollutam gestabant. 199 1181/1194 Hieron., /z Ma£;?. (PL XXVI, 108 A-B). Matth. xi, 25.

1174

catdinales

tetigetunt P*

|^

1178

Cum

1191 sanabuntur

medellam L IN X* Y Z*

P

1184

1192 Matth. v, 19.

sunt

P?

L IN V X Y Z 1210 debuerunt

[/? Z?

mittunt

P?

1199

1190

1206 quaerendum P*

520 vii, 3-4

Pharisaei enim et omnes Iudaei, nisi crebro lauerint manus,

1215

1220

1225

1250

123; vii, 5

1240

vii, 9

IN MARCVM II

:24;,

vii, ro 1255

non manducant tenentes traditionem. seniorum et a foro, misi baptizentur, non comedunt. Superstitiosa est hominum traditio semel lotos ob manducandum panem crebrius lauare et a foro, nisi baptizentur, non comedere. Sed necessaria est. doctrina ueritatis quae iubet eos qui cum pane uitae descendente de caelo participare desiderant crebro elemosinarum lacrimarum aliorumque 1ustitiae fructuum lomento sua opera purgare ut casto corde et corpore caelestibus ualeant communicare mysteriis, necessarium est inquinamenta quae ex temporalium negotiorum curis quisque contraxerit subsequenti bonarum cogitationum et actuum permundet instantia, si internae refectionis cupit epulis perfrui. Sed Pharisaei spiritalia prophetarum uerba carnaliter accipientes quae illi de cordis et operis castigatione praecipiebant dicentes, Lawamaüni mundi estote et mundamini qui fertis uasa domini, isti de corpore solum lauando seruabant. Frustra autem Pharisaei frustra omnes Judaei lauant manus et a foro baptizantur quamdiu contemnunt fonte saluatoris ablui. In uanum baptismata seruant uasorum qui cordium suorum et corporum eluere sordes neglegunt cum certum sit Moysen et prophetas qui uasa populi Dei uel aquis dilui uel igne purgari uel oleo sanctificari quacumque ex causa iusserunt non in hoc materialium rerum emundationem sed mentium potius et operum castigationem ac sanctimoniam atque animarum nobis mandare salutem. Et snterrogabant eum Pharisaei et scribae: Quare discipuli twi non ambulant suxia traditionem. seniorum. sed. communibus janibus manducant panem? Mira Pharisaeorum scribarumque stultitia. Dei filium arguunt quare hominum traditiones et praecepta mon seruet. Manus autem, id est opera, non corporis utique manus sed animae lauandae sunt ut fiat in illis uerbum Dei. —Et dicebat illis: Bene arritum facitis braecebtum. Dei ut tradilionem uestram seruetis. Falsam calumniam wera responsione confulat. Cum, inquit, uos propter traditionem hominum $raecepía domini neglegatis quare discipulos meos arguendos creditis quod seniorum iussa paruipendant ut Dei scita custodiant. Moyses enim dixit: Honora patrem twwm et matrem tuam; et: Qui maledixerit patri aut matri morte moriatur. Honor 4n scripturis non. tantum n. salutationibus et. officiis deferendis quantum 1n elemosina ac munerum collatione sentitur. Honora, 122* Es. i, 16.

108 B-113 B).

1228 Es. lii, 11. 1253 I Tim. v, 5.

1240/1342 Hieron., /& Mattb. (PL, XXVI,

1213 lauent L/ N, lauerunt P* 1216 lotus V* Y* Z 1217 baptizarentut V*Z 1220lamental? V Z,lamento *? Y ^ 1228copia L? V Y Z* 1228 1232 differendis P R .$* X* Z solo P?

vll, 3-15

52I

inquit a bostolus, widuas quae uere widuae sunt. Hic honor domum 1255 intellegitur. Et in alio loco: Presbiter) duplici honore honorandi maxime qui laborant in. uerbo et doctrina domini. Et ber hoc mandatum vubemur boui trituranti os non claudere ut dignus sit operarius mercede sua. vii, II-I2 Vos autem dicitis: S4 dixerit homo patri aut matri, Corban, PL 1260 quod. est donum, quodcumque ex me tibi profuerit, et ultra non 2oo dimittis eum, quicquam. facere pairi tuo aut matri, et cetera. Praeceperat dominus uel imbecillitates uel aetates uel penurias parentum considerans ut filii honorarent etiam in witae mecessaris minisirandis parentes suos. Hanc brouidentissimam Dei 1265 legem, wolentes scribae Pharisaeique subuertere ut. impietatem sub nomine pietatis ànducerent docuerunt bessimos filios ut, si quis ea quae parentibus offerenda sunt Deo uouere uoluerit qui uerus est pater, oblatio domini braebonatur barentum. muneribus. Vel certe ips? parentes quae Deo consecrata sunt ne sacrilegii 1270 crimen, incurrerent declinantes egestate conficiebantur, atque ita fiebat ut oblatio liberorum sub occasione templi et Dei $n sacerdotum lucra cederet. Haec pessima Pharisaeorum consuetudo de tali occasione weniebat. Multos habentes obligatos aere alieno et nolentes sibi creditum veddere delegabant sacerdotibus ut exacta 127; pecunia ministers templi ei eorum usibus deseruiret. Potest autem et hunc breuiier habere sensum, Munus quod ex me est tibi proderit, Compellitis, inquit, flos ut dicant parentibus suis, Quodcumque donwm. oblaturus eram Deo in tuos consumo cibos tibique frodest, o pater ei mater, ut illi timentes accipere quod 1280 Deo widebant mancipatum inopem magis uellent uitam ducere quam comedere de consecratis. Vil, I4-15 Et aduocans iterum turbam dicebat illas: Audite me omnes et intellegite; nihil est extra hominem introiens in eum quod. possit eum coinquinare, sed quae de homine procedunt illa sunt quae 1285 communicant hominem. Verbum, communicat, proprie scripturarum est ei publico sermone teritur. Populus Iudaeorum partem Dei esse se iacians communes cibos wocat quibus omnes utuntur homines uerbi gratia suillam carnem ostreas lepores et istiusmodi animantia quae ungulam non findunt nec ruminant nec

1290 sQuamosa $1 piscibus sunt. Vnde et im actibus apostolorum

scriptum est: Quod. Deus sanctificauit tu ne commune dixeris. Commune ergo quod, ceteris hominibus batet et quasi mon est de parte Dei fro immundo appellatur. Nihil est, Ànquit, extra hominem iniroiens in eum. quod $ossit eum coinquinare, sed quae 1295 de homine $rocedunt illa sunt quae coinquinant hominem. Ob1255 I Tim. v, 17-18.

1291 Act. x, 15.

1261 dimittis P R 5 1274 diligebant P X, deligebant V/ Y, diligabant Z*, deligabant Z? sacerdotes L* NP S XYZ 1276 quodcumque V 1239 proderit P 1280 uidebantur Z 34

BEDA

CXX

522

IN MARCVM II

ponat prudens lector et dicat, Si quod intrat in os non coinquinat hominem, quare idolothitis non uescimur? Et apostolus scribit:

Non potestis calicem domini bibere et calicem daemoniorum.

Sciendum igitur quod ipsi quidem cibi et Dei creatura per se 1300 sunda sint sed idolorum ac daemonum d1nuocatio ea fact R immunda. : vii, 17-18 —— Et cum introisset in domum a turba interrogabant eum discijuli eius parabolam. Et ait illis: Sic et uos inprudentes estis? Quod aperte dictum. fuerat et patebat auditui apostoli per para13o5 bolam dictum Putant et in re manifesta mysticam. quaerunt intellegentiam corripiunturque a domino quare parabolice dictum julant quod perspicue locutus est. Ex quo amimaduertimus uitiosum esse auditorem qui obscure manifesta aut manifeste PL dicia obscura uelit intellegere. 201 vii, 1:310. Non éntellegitis quia omne extrinsecus introiens in hominem 18-19 non polest eum communicare quia non intrat in cor etus sed in uentrem el in secessum emiltitur burgans omnes escas? Omnium euangeliorum loca apud. hereticos et beruersos plena sunt scandalis. Et ex hac sententiola quidam calumniantur quod dominus 1315 $hysicae disputationis ignarus putet omnes cibos 4n uentrem dre et in secessum digeri cum. statim infusae escae per artus et uenas ac medullas neruosque fundantur unde et multos qui uitio stomachi berpelem. sustineant uomitum post caenas et prandia statim euomere quod. ingesserint et tamen corpulentos esse quia 1320 ad frimum tactum liquidtor cibus et potus ber membra fundatur. Sed istiusmodi homines dum uolunt alterius imperitiam vejrehendere ostendunt. suam. Quamuis enim. tenuissimus umor et liquens esca cum $n uenis et artubus concocta fuerit et digesta per occultos meatus corporis quos Graeci sópovs wocant ad 1n1325 feriora delabitur et in secessum uadit. vii, 20-21 . Dicebat autem quoniam quae de homine exeunt illa communicant hominem; ab intus emim, de corde hominum. cogitationes malae $rocedunt adulteria formicationes homicidia furta auariH tiae, et cetera. De corde, ànquit, exeunt cogitationes malae. Ergo 133o animae principale non vuxta Platonem 1n cerebro sed uxta Chri-

stum 1n corde est. Et arguendi ex hac sententia qui cogitationes a diabolo (mmatti putant et non ex propria nasci uoluntate. Diabolus adiutor esse et àncentor malarum. cogitationum Potest auctor non potest. Sin autem semper in insidWis positus leuem cogita1335 (tomum, nostrarum. scintillam suis fomitibus inflammarit. Non 1298 I Cor. x, 21.

1329 Matth. xv, 19.

1297 idolothidis P 1300 sunt R. 1304audiu PV X Y Z 1309 obscute TUE INCPPAXGYS 1310 Nonne P V/ Z 1316 secessu N P R X Y* Z 1319 ingesserunt P* 1328 auaritia LL R V Z 1331 pos; sententia add. sunt Y? 1333 inceptor LL.P R V X 13385 inflammaret I

vii, 15-26

523

debemus opinari eum cordis quoque occulta rimari sed ex corjoris habWw et gestibus aestimare quid uersemus intrinsecus

uerbi gratia, si pulchram mulierem nos crebro uiderit respicere,

Vii, 24 1340.

1345

135o

135;

1360

vii,

25-26

1355

intellegit cor amoris iaculo uulneratum.

Et inde surgens abWt im fimes Tyri et Sidomis. Scribis el

Pharisaeis calumniatoribus derelictis transgreditur in. artes Tyri ei Sidonis ut Tyrios Sidoniosque curaret. Et ingressus domum neminem uoluit scire e non otuit latere. Merito quaeritur quomodo dicatur quia dominus neminem uoluerit iter suum scire nec tamen latere potuerit. Quid enim est quod ille non potuerit qui etiam temporaliter inter homines positus omnia inuisibiliter quae foris agebantur intus cum patre disponebat?. Aut quam ob causam putandus est fines Tyri et Sidonis intrasse, nisi ut filiam Syrophoenissae a daemonio liberaret ac per fidem feminae gentilis perfidiam argueret scribarum ac Pharisaeorum? Sed fideliter ac pie sentiendum est quia nequaquam de illo hac in re quod ipse noluit factum est sed fidelibus iter eius sequentibus quid principaliter in bonis quae agunt uelle debeant ostensum. Ingressus quippe domum praecepit discipulis ne se cuiquam in regione ignota quis esset aperirent. At tamen ipse suum illo introitum gentili feminae quibuscumque uoluit ipse prudentibus publicauit ipse cor illius ad quaerendam a se salutem inuisibili accendit instinctu ut exemplo eius discerent quibus sanandi infirmos gratiam conferret in exhibitione miraculorum humani gloriam fauoris quantum possent declinare nec tamen a pio uirtutis opere cessare quando haec fieri uel fides bonorum iuste mereretur uel incredulitas prauorum necessario cogeret. E non botuit, 3nquit, latere. Mulier enim statim ut audiuit de eo cuvus habebat filia spiri-

ium inmundum intrauit et rocidit ad edes eius; erat autem mulier gentilis Syrophoenissa genere. Typice autem mulier haec gentilis sed cum fide ad dominum ueniens ecclesiam designat de gentibus collectam. Quae pro filia daemoniaca do1570 minum rogat cum pro populis suis necdum credentibus ut et ipsi a diaboli fraudibus absoluantur supernae pietati supplicat. Quae bene iuxta Matheum de finibus suis egressa in hoc uero euangelista ingressa esse ad dominum atque ad pedes eius procidisse refertur quatenus ex utriusque assertione colligatur 137; quod illi solum fideliter ac recte pro errantibus orant qui priscas suae perfidiae mansiones relinquunt atque in domum domini uidelicet ecclesiam pia se deuotione transferunt. 1372 Matth. xv, 22.

1336 opinate V/ X Y* opetis /* 1342 Sidoneosque P* 1349 Sirophenisae RV 13389 prodenüibus R $V XY Z 1358 adquitendam P 1363 meretur [/* ageret L

BI 202

524 vii, 26-27

IN MARCVM II

Et rogabat, inquit, eum ut daemonium eiceret de filia eius. Qui

dixit illi: Sine prius saturari filios. Quasi apertius diceret,

18e Restat futurum ut etiam uos qui de gentibus estis salutem consequamini, sed primo oportet Iudaeos qui merito antiquae electionis filiorum Dei solent nomine censeri pane caeli refici et sic tandem gentibus uitae pabula ministrari. vii, 27-28 | Non est enim bonum sumere panem filiorum et mittere canibus. 1385 At illa respondit et dicit ei: Vtique, domine, nam et catelli co-

medunt de micis puerorum. Mira sub persona mulieris Cananiüidis ecclesiae fides patientia humilitas praedicatur fides qua crediderit sanari osse filiam suam. patientia qua toties contempia ut Matheus scribit i» precibus perseuerat humilitas qua

H

1390 se Qon, canibus sed catulis comparat. Scio me, inquit, filborum

1395

1400

1405

1410

1415

janem non mereri mec integros capere posse cibos nec sedere ad mensam cwm. paire sed contenta sum reliquiis catulorum ut humálitate micarum ad anis integri ueniam magnitudinem. Mira rerum conuersio Israhel quondam filius nos canes fro diuersitate fidei ordo nominum commutatur. De illis bostea dicitur: Circumdederunt me canes multi; et: Videte canes widete malos operarios widele concisionem. De nobis a latratu blasphemiae contradictionis ad pietatis gratiam conuersis ipse alibi dicit: E? alias oues habeo quae non sunt ex hoc ouili, et illas oportet me adduCere, e uocem meam audient. Notandum sane quod mystice loquitur credens ex gentibus mulier quia catelli sub mensa comedunt de micis puerorum. Mensa quippe est scriptura sancta quae nobis panem uitae ministrat. Hinc etenim dicit ecclesia: Parasté in conspectu meo mensam aduersus eos qui iribulant me. Micae puerorum interna sunt mysteria scripturarum quibus humilium solent corda refici de quibus alias sanctae ecclesiae promittitur dicente propheta de domino: Qui poswit fines tuos pacem et adipe frumenti satians te. Non ergo crustas sed micas de pane puerorum edunt catelli quia conuersi ad fidem qui erant despecti in gentibus non litterae superficiem in scripturis sed spiritalium medullam sensuum qua in bonis actibus proficere ualeant inquirunt. Et hoc sub mensa dominorum dum uerbis sacri eloquii humiliter subditi ad implenda quae praecepta sunt cuncta sui cordis et corporis officia subponunt quatenus ad speranda quae a domino promissa sunt praemia in caelis merito se debitae humilitatis erigant. 1386/1397 Hieron., /n Maz£b. (PL XXVI, 114 A-C). 1389 Matth. xv, 25-27. 13985 Ps. 21, 15. 1396 Philip. iii, 2. 1398 Ioh. x, 16. 1404 Ps. 22, 5. 1408 Ps. 147, 14.

1382 caelesti L? V/ — 1384 bonum enim P R $ 1385 po; catelli add. sub mensa L N . edunt R 5 Z, edent V . 1394 non V . prae P 1413 subdita N R$ V X Y*Z

PL 203

vii, 26-33 vii, 29

525

Et ait illi: Propter hunc sermonem uade, exiit daemonium de filia tua. Propter humilem matris fidelemque sermonem filiam

1420 deseruit daemonium. Vbi datur exemplum cathecizandi et baptizandi infantes quia uidelicet per fidem et confessionem parentum in baptismo liberantur a diabolo paruuli qui nec" dum per se sapere uel aliquid agere boni possunt aut mali. vii, 31 Et «terum exiens de finibus Tyri uenit er Sidonem ad mare 1425 Galileae inter medios fines Decapoleos. Decapolis est ut ipso nomine probat regio decem urbium trans Iordanen ad orientem circa Hippum et Pellam et Gadaram contra Galileam. Quod ergo dicitur quia dominus uenit ad mare Galileae inter medios fines Decapolis non ipsos fines Decapolis eum intrasse significat 1430 neque enim mare transnauigasse dicitur sed potius ad mare usque uenisse atque ad ipsum peruenisse locum qui medios fines Decapolis longe trans mare positos respiciebat. vii, 32 Et adducunt ei surdum et mutum et deprecantur eum ut imponat silla manum. Suxdus et mutus est qui nec aures audiendis 1455 Dei uerbis nec os aperit proloquendis quales necesse est ut hi qui loqui iam et audire diuina eloquia longo usu didicerunt domino sanandos offerant quatenus eos quos humana fragilitas nequit ipse gratiae suae dextera saluet. vii, 33 Et apprehendens eum de turba seorsum misit digitos suos tn 1440 auriculas. Prima salutis ianua est infirmum apprehendente domino de turba seorsum educi. Apprehendens namque infirmum de turba seorsum educit cum mentem peccatis languidam uisitatione suae pietatis illustrans a consuetis humanae conuersationis moribus auocat atque ad sequenda prae144; ceptorum suorum itinera prouocat. Mittit digitos suos in auriculas cum per dona sancti spiritus aures cordis ad intellegenda ac suscipienda uerba salutis aperit. Namque digitum Dei appellari spiritum sanctum testatur ipse dominus cum dicit Iudaeis: S7 ego in digito Dei eicio daemonia, filii uestri in 145o quo eiciunt? Quod exponens alius euangelista dicit: S? ego in spiritu Dei eicio daemonia. Quo nimirum digito et magi in Aegypto superati sunt a Moyse dicentes: Digitus Det est hic; et lex in tabulis scripta est lapideis quia per donum sancti spiritus et ab insidiis defendimur hominum siue spirituum 145; malignorum et in agnitione diuinae uoluntatis erudimur. 1425/1427 Hieron., 5/7. (PL. XXIII, 892 B). 1434/1511 Beda, Joz. II, 6 (CC CXXil, 220-224). 1447/1486 Greg. Magn., Doz. in Execb. (PL LXXVI, 895 D-894 B). 1447/1455 Hieron., i5 Mai;b. (PL XXVI, 82 D); Beda, in Ls.

(IV, 104/110). 1449 Luc. xi, 19-20. 18-19. 1403 Ex. xxxi, 18.

1450 Matth. xii, 28.

1452 Ex. viii,

1420 catechizandi L NN, catecizandi V — 1427 Ippiam R, Ioppen 5, Yppum V^ Pellem I Gadarum X 1429 priu: Decapoleos. P* 1433 deprecabantur INN R..$ Y? 1435 aperuit P* 1436 uso P 1448 appellare V^*

1449 ergo L* V — 1452 sunt oz. LIN P R 5* X Y Z, add. sup. .$*

526

1460

1465

1470

IN MARCVM II

Digiti ergo Dei in auriculas missi eius qui sanandus erat dona sunt sancti spiritus quibus corda quae a uia ueritatis aberrauerant ad scientiam salutis audiendam discendamque reuelat. Et quia cognitam ueritatis lucem sequi confessio debet apte subiungitur: Et expuens tetigit linguam eius. Expuens quippe dominus linguam tangit aegroti cum ad confessionem fidei ora cathecizatorum instruit. Sputum namque domini saporem designat sapientiae quae teste uiro sapiente loquitur: Ego ex ore altissimi brodiui brimogenita. Vnde et alibi sputo eius terrae commixto caecus natus iluminatur. Sputum etenim quod ex capite domini descendit diuinam eius naturam quae ex Deo est portio terrae cui idem sputum immiscuit humanam quae ex hominibus assumpta est designat. Et per medicamentum ex sputo suo ac terra compositum oculos caeci nati aperuit quia genus humanum per confessionem utriusque suae naturae ab ingenitis errorum suorum tenebris eruit. Expuens ergo dominus linguam muti ut loqui ualeat tangit cum ora diu bruta ad uerba sapientiae proferenda contactu suae pietatis

vii, 34

1475 informat. Bene autem subditur:

1480

1485

vii, 35 1490

1495

Et suspiciens in caelum ingemust et ait illi: Effeta, quod. est adaperire. Suspexit namque in caelum ut inde mutis loquellam inde auditum surdis inde cunctis infirmitatibus medellam doceret esse quaerendam. Ingemuit autem non quia ipsi opus esset cum gemitu aliquid petere a patre qui cuncta petentibus donat cum patre sed ut nobis gemendi daret exemplum cum uel pro nostris uel pro nostrorum erratibus proximorum supernae praesidia pietatis inuocamus. Quod autem ait, Effeta, id est aperire, ad aures proprie pertinet. Aures etenim ad audiendum aperiendae lingua uero ut loqui posset a retinaculis erat suae tarditatis soluenda. Vnde et subditur: Et statim. apertae sunt aures eius, et solutum est winculum linguae eius, et loquebatur recte. Vbi utraque unius eiusdemque mediatoris Dei et hominum natura manifeste distincta est. Suspiciens enim in caelum quasi homo Deum precaturus ingemuit sed mox uno sermone quasi diuina potens maiestate curauit. Bene autem dicitur de eo cuius dominus aperuit aures ac linguae uinculum soluit quia /oquebatur vecte. Ille etenim solus recte loquitur siue Deum confitendo seu aliis praedicando cuius auditum ut caelestibus possit auscultare et obsecundare mandatis diuina gratia reserat cuius linguam dominus tactu 1464 Eccli. xxiv, 5.

1465 Ioh. ix, 6.

1487 oberrauerant P? 1458 discendan ILL(:NRV XZ 1462 tangens L, IN* DES SU EZ. 1464 qui P? uito] libro IN .$ sapiente] sapientiae IN .$

14:6 Effetha I? N P V? X YZ posit

. 1499 quod P X

1480 aliquod 5

1485

vii, 33-viil, 2

527

sapientiae quae ipse est ad loquendum instituit. Talis autem merito potest dicere cum psalmista: Domine labia mea aperies, el os meum adnuntiabit laudem tuam; et cum Esaia: Dominus 15oo dedit mihi linguam eruditam ut sciam sustentare eum qui lapsus est uerbo erigit mane mane erigit mihi aurem ut audiam quasi magistrum. vii, 36-37 — Et praecepit illis ne cui. dicerent. Quanto autem eis raecifiebat ianto magis plus jraedicabant et eo amplius admira1505 bantur dicentes: Bene ommia fecil; et surdos fecit audire et A mutos loqui. Si sciebat eos sicut ille qui notas habebat et raesenes et futuras hominum. wuoluntates tanto magis braedicaturos quanto magis ne praedicarent eis praecipiebat, ut quid hoc praecipiebat, nisi quia fügris uolebat ostendere quanto studiosius 1510 quantoque feruentius eum. praedicare debeant. quibus iubet ut v $raedicent. quando illi qui frohibebantur tacere non doterant? viii, I-2

In ills diebus iterum cum turba multa esset mec haberent quod manducarent conuocatis discipulis ait illis: Misereor super turbam quia ecce iam triduo sustinent me nec habent quod man1515 ducent, et cetera. Et in hac lectione consideranda est in uno eodemque redemptore nostro distincta operatio diuinitatis et humanitatis, atque error Eutichetis qui unam tantum in Christo operationem dogmatizare praesumit procul a christianis finibus expellendus. Quis enim non uideat hoc quod 1520 super turbam miseretur dominus ne uel inedia uel uiae longioris labore deficiat affectum esse et compassionem humanae fragilitatis? quod uero de septem panibus et pisciculis paucis

quattuor hominum milia saturauit diuinae opus esse uirtutis?

Mystice autem hoc miraculo designatur quod uiam saeculi 1525 praesentis aliter incolumes transire nequimus, nisi nos gratia redemptoris nostri alimento sui uerbi reficiat. Hoc uero typice inter hanc refectionem et illam quinque panum ac duorum piscium distat quod ibi littera ueteris instrumenti spiritali gratia plena esse signata est hic autem noui ueritas ac gratia 153o testamenti fidelibus ministranda monstrata est. Sane utraque refectio in monte celebrata est ut aliorum euangelistarum narratio declarat quia utriusque scriptura testamenti recte intellecta altitudinem nobis caelestium et praeceptorum mandat et praemiorum utraque altitudinem Christi qui est mons 153; domus

domini in uertice montium

1498 Ps. 50, 17.

1499 Es. 1, 4.

consona uoce praedicat.

1506/1511 Aug., de cons. eu. (CSEL, XLIIT,

398, 4-10).

1507 uoluptates P 1521 effectum R. $* Yt*z

1511 prohibentur T/* 1517 Euticetis / Z, Euthicetis Y 1523 milia hominum V Z 1525 incolomes L P R V X

PL 205

528

viii, 3

IN MARCVM

1I

Qui enim aedificatam super se ciuitatem siue domum domini, id est ecclesiam, in altum bonorum extollit operum et cunctis manifestam gentibus exhibet ipse hanc ab infimis delectationibus abstractam pane caeli reficit atque ad appetitum 1540 Supernae suauitatis dato pignore cibi spiritalis accendit. Masereor, inquit, super turbam. quia ecce qam triduo sustinent me nec habent quod manducent. Et si dimisero eos ievunos n, domum suam, deficient 4n waa. Quare triduo turba dominum sustinuerit Matheus exponit 1545 plenius qui ait: E£ ascendens in montem sedebat ibi, et accesserunt ad eum turbae multae habentes secum multos claudos caecos debiles et alios multos et brotecerunt eos ad pedes eius, et curawit eos. Turba ergo triduo dominum. propter sanationem infirmorum suorum sustinet cum electi quique fide sanctae trini155o tatis lucidi domino pro suis suorumque peccatis animae uidelicet languoribus perseueranti instantia supplicant. Item turba triduo dominum sustinet. quando multitudo fidelium eccaia quae perpetrauit ber baenitentiam declinans ad dominum se 1n opere 1n locutione atque 1n cogitatione conuertit. Quos dimittere 1555 deiunos in. domum suam dominus non uult ne deficiant 4n uia

quia uidelicet conuersi Deccatores in raesentis uitae uia. deficiunt, si 4n, sua, conscientia sine doctrinae sanctae pabulo dimatlantur. Ne ergo lassentur in huius peregrinationis itinere pascendi sunt sacra ammonitione. Valde autem $ensanda est ia 156o sententia quae processit ex ore ueritatis qua dicitur: Quidam enim ex eis de longe uenerunt. Est autem qui nihil fraudis et nihil carnalis corruptionis expertus ad omnipotentis Dei seruitium festinawit; iste de longinquo non. uenit quia. per incorrubtionem, et innocentiam froxvmus fuit. Alius nulla &m1565 $udicitia ullis flagitiis inquinatus solo autem. coniugio. expertus ad ministerium. spiritale conuersus est; neque iste uenit e longinquo quia usus coniunctione concessa ber illicita non errawit. Alit uero ost carmis flagitia alii ost falsa testimonia alii ost facta furta alii bost illatas wiolentias alii post berpe1570 trata homicidia ad paenitentiam redeunt atque ad omnipotentis Dei seruitium conueriuntur; hà uidelicet ad dominum de longinquo ueniunt. Quanto etenim quisque plus in brauo opere errauit lanto ab omnipotente domino longius recessit. Dentur igitur alimenta eis etiam qui de longinquo ueniunt quia conuersis

1575 feccatoribus doctrinae sanctae cibi braebendi sunt ut in. Deum 1545 Matth. xv, 29-30. 1057 A-C).

1552/1076 Greg., Magn., Joz. in ez. (PL. LXXVI,

1836 pos; enim add. ad sup. P? — 1546 clodos L* V X . 1554 demittere P X / — 1588 in oz. L* N P R$ X Y Z, add. sup. L^ 1566 poit neque add. enim V/ — 1573 omnipotenti P? R. $* 1887? dimittentur

PL 206

viii, 2-6

529

wires reparent quas in flagitiis amiserunt. Item Iudaei quicumque in Christo crediderunt de prope ad illum uenerunt quia legis et prophetarum erant litteris edocti de illo. Credentes uero ex gentibus de longe utique uenerunt ad Christum 158o quia nullis paginarum sanctarum monumentis de eius erant fide praemoniti. viii, 5 Et interrogawit eos: Quot banes habetis? Qui dixerunt: Septem. Bene septem panes in mysterio noui testamenti ponuntur in quo septiformis gratia spiritus sancti plenius fidelibus cunctis 1585 et credenda reuelatur et credita datur. Neque hordiacii fuisse produntur sicut illi quinque de quibus quinque sunt hominum R

milia saturata ne iterum sicut in lege uitale animae alimentum corporalibus sacramentis obtegeretur. Hordei etenim medulla tenacissima palea tegitur. viii, 6 15:90. Et fraecejnt turbae discumbere super terram. Supra in refectione quinque panum turba super faenum uiride discumbebat nunc ubi septem panibus reficienda est supra terram discumbere praecipitur quia per scripturam legis carnis desideria calcare et comprimere iubemur. Omnis enim caro faenum, et 1595 omnis gloria eius tamquam flos faeni. In nouo autem testamento ipsam quoque terram ac facultates temporales derelinquere praecipimur. Vel certe quia mons in quo turba

dominicis panibus reficiebatur altitudinem ut supra diximus redemptoris nostri significat ibi super faenum hic super terram 16oo reficitur, ibi enim celsitudo Christi propter carnales homines et Hierusalem terrenam carnali spe et desiderio tegitur, hic autem remota omni cupiditate carnali conuiuas noui testamenti spei permanentis firmamentum tamquam ipsius montis soliditas nullo faeno interposito continebat. 160; Et accipiens septem anes gratias agens [regit et dabat discipulis suis ut adponerent; et adposuerunt turbae. Dominus accipiens panes dabat discipulis ut ipsi acceptos turbae adponerent quia spiritalis dona scientiae tribuens apostolis per eorum ministerium uoluit ecclesiae suae per orbem uitae 16:0 cibaria distribui. Quod autem fregit panes quos discipulis daret apertionem designat sacramentorum quibus ad perpetuam salutem nutriendus erat mundus. Cum enim ait ipse dominus, Ef nemo nowit filium nisi pater neque patrem. quis nowit nisi filius et cui uoluerit filius reuelare, quid nisi panem 1615 uitae nobis per se aperiendum demonstrauit ad cuius interiora cernenda per nos ipsos penetrare nequiuimus. Cui contra propheta miserabilem quorundam famem deplorans aiebat, 1894 Es. xl, 6 ; I Pet. i, 24.

1613 Matth. xi, 27.

1580 monimentis N?P?.$9? X? 1078 pos; quia add. de sup. P? 1613 20:7 patet add. et V^ —waà592ibi V* V

^ 1583 ministerio

PL 207

530

IN MARCVM

II

Paruuli petierunt panem, nec erat qui frangeret eis, quod est aliis uerbis dicere, Indocti quaesierunt pabulo uerbi Dei quo ad

1620 uirtutem bonae operationis conualescerent refici nec erat magistris deficientibus qui eis scripturae archana patefaceret eosque ad uiam ueritatis institueret. Acceptis autem ad frangendum panibus dominus gratias agit ut et ipse quantum de salute generis humani congaudeat ostendat et nos ad 162; agendas semper Deo gratias informet cum uel terreno pane carnem uel animam caelesti superna gratia largiente reficimus. Et habebant Piüsciculos bawcos, eb ipsos benedixit et dussit viii, 7 adboni. Si in panibus septem scriptura noui testamenti designatur in cuius lectione per gratiam sancti spiritus internas 165o mentium epulas inuenimus, quid in pisciculis quos benedicens pariter dominus turbae iussit adponi nisi sanctos accipimus ilius temporis quo eadem est condita scriptura uel quorum 1psa scriptura fidem uitam et passiones continet? Qui de turbulentis huius saeculi fluctibus erepti ac diuina bene1655 dictione consecrati refectionem nobis internam ne in huius mundi transeuntis excursu deficiamus exemplo suae uel uitae praebuere uel mortis viii, 8 Et manducauerunt et saturati sunt. Manducant de panibus domini ac piscibus et saturantur qui audientes uerba Dei et 164o exempla intuentes ad profectum uitae correctioris per haec excitari atque adsurgere festinant. Quibus apte congruit illud psalmistae: Edent pauperes et saturabuntur et laudabunt dominwm qui requirunt eum, uiuet cor eorum in saeculum saeculi. Quod est aperte dicere, Audient humiles uerbum Dei et 164; facient et ad laudem non suam sed superni largitoris cuncta quae bene gerunt referent. Vnde merito ad uitam interioris hominis aeternam utpote pane uitae saturati peruenient. Cui contra tardis auditoribus per prophetam exprobratur: Manducastis et non estis saturati. Manducant namque et non satu165orantur qui panem uerbi Dei audiendo degustant sed non faciendo quae audiunt nihil ex his internae dulcedinis quo cor ipsorum confirmetur in uentre memoriae recipiunt. Et sustulerunt quod superauerat de fragmentis septem sportas. Quod turbis saturatis supererat apostoli sustollunt et septem 1655 sportas implent quia sunt altiora perfectionis praecepta uel potius exhortamenta et consilia quae generalis fidelium multitudo nequit seruando et implendo attingere. Quorum exsecutio 1618 Hier., Thren. iv, 4.

1642 Ps. 21, 27.

1648 Agg. i, 6.

1619 pabulum IN . Y ^ 1620 ueritatem P? 1621 scripturarum P, scriptura non X Z* 1636 excurso P X Y* ZO — 1639 quia? V?Z 1640 correptionis L IN $* Z, cotrectionis P R .$? X Y* 1643 requirent P uiuent R .$ 1653 fracmentis P 1647 utpute V corda P* R..$

PL 208

viii, 6-1r

$31

illos proprie respicit qui maiore sancti spiritus gratia pleni generalem populi Dei conuersionem mentis atque operis 1660 sublimitate transcendunt qualibus dicitur: S? «£s berfectus esse, uade uende omnia. quae habes, et cetera. Vnde bene sportae quibus dominicorum sunt condita fragmenta ciborum propter septiformem spiritus gratiam septem fuisse memorantur nam quia sportae iunco et palmarum foliis solent contexi merito 166; in sanctorum significatione ponuntur; iuncus quippe super aquas nasci consueuit, palma uero uictricem ornat manum. Et iunceis uasis recte comparantur electi cum radicem cordis ne forte ab amore aeternitatis arescat in ipso uitae fonte collocant. Assimilantur et eis quae de palmarum sunt foliis 167o contexta cum indefectiuam aeternae retributionis memoriam puro in corde retinent. Et bene turba turba quamuis reliquias dominici prandii non caperet manducasse tamen et saturata esse narratur quia sunt non nulli qui, etsi omnia sua relinquere nequeunt neque explere hoc quod de uirginibus dicitur, Qwi 1675 fotest capere capiat, ceteraque huius modi, tamen esurientes et sitientes iustitiam saturantur cum audiendo mandata legis Dei ad uitam perueniunt aeternam. Erant auiem qui manducauerunt quasi quattuor malia, et viii, 9 dimisit eos. Bene quattuor milia ut ipso etiam numero doce168o rent euangelicis se pastos esse cibariis. Ei statim ascendens nauem cum discipulis suts uenit ?n partes viii, IO Dalmanutha. Pro hoc in Matheo legimus: Ef dimissa turba ascendit in nauiculam et uenit in fines Magedan. Non autem A dubitandum est eundem locum esse sub utroque nomine,nam plei 1685 rique codices nom habent etiam secundum M arcum misi M agedan. Et exierunt Pharisaei et coeberunt conquirere cum eo quaeviil, II ventes ab illo signum de caelo temptantes eum. Sic signum E quaerunt quasi quae widerant signa mom fuerint; sed quid quaerant ostenditur cum dicitur, quaerentes ab illo signum de 169o caelo, uel in morem Heliae ignem de sublimi uenire cupiebant uel in similitudinem Samuhelis tempore aestiuo mugire tonitrua coruscare fulgora imbres ruere quasi non possent et illa calummare et dicere ex occultis et uariis aeris bassionibus accidisse. At tu qui calumniaris ea quae oculis uides manu tenes utilitate 1695 sentis quid facies de his quae de caelo uenerint? Vtique respondebis, Et magos in Aegypto multa signa fecisse de caelo. Vel certe R 1660 Matth. xix, 21. 1674 Mattb. xix, 12. 1685 Aug., de cons. ex. ( CYEL, XLIII, 215, 8-11). (PL XXVI, 85 A) ; Beda, in Lu. (IV, 55/62). I Reg. xii, 18. 1696 Ex. vii, II.

1682 Matth. xv, 39. 1683/ 1687/1696 Hieron., 7n Mab. 1691 1690 III Reg. xviii, 38.

1663 pos; spiritus add. sancti sup. P? — 1664 contegi L* IN R $* — 1675 ceterum 1677 aeternam] R. addunt V^ et X im marg. Hieronymus ? Gregorius :o y?

1689 signo / IDE NGRYS

1692 possint

/

calumniati

L IN P R 5 X Y — 1695 facis

PL 209

532

IN MARCVM

II

signum de caelo quaerunt ut qui multa hominum milia secundo paucis de panibus satiauit nunc in exemplum Moysi manna caelitus misso et per omnia passim disperso populum omnem 1700 multo tempore reficiat. Quod in euangelio Iohannis post edulium panum turbas ab eo quaesisse legimus dicentes: Quod ergo tu facis signum ut uideamus et credamus tibi? quid operaris? Patres mostri manna manducauerunt in. deserto sicut scriptum est: Panem de caelo dedit eis manducare. | viii,12 170; Et ingemescens sjbiritu a: Quid generatio dista quaeri signum? Amen dico uobis si dabitur generationi isti. signum. Qui supra turbam credentem caelesti beneficio refecturus gratias agebat nunc ob stultam Pharisaeorum non credentium et temptantium petitionem gemit et contristatur quia ueram ho1710 minis naturam ueros humanae naturae circumferens affectus sicut de hominum salute laetatur ita super eorum dolet et ingemescit erroribus. Vnde et alibi cum multi ad salutem apostolis praedicantibus essent perducti scriptum est de illo:

In illa hora exultauit spiritu sancto et dixit: Confiteor tibi pater 1715 domine caeli et terrae quod. abscondisti haec a sapientibus et prudentibus et reuelasti ea baruulis; et cum Iudae facinus esset redarguturus turbatus est spiritu ut Iohannes scribit et protestatus est et dixit: Amen amen dico uobis quia unus ex uobis tradet me. Quod autem ait, s? dabitur generationi isti signum, 1720 significat non dabitur iuxta illud in psalmo, Semel iurawi $n sancto meo si Dauid mentiar, id est non Dauid mentiar. Deni-

172;

1750

vii, 13-14 1755

que sanctus Augustinus de consensu euangelistarum loquens ita in Marco scriptum esse testatur: Et signum non dabitur ei. Non ergo datur signum generationi illi, id est temptantium dominum et resultantium uerbis eius, tale utique signum quale temptantes quaerebant, hoc est de caelo, quibus tamen multa caelestia signa dabat in terra. Ceterum generationi quaerentium dominum rvequirentium faciem Dei Iacob signum de caelo ostendebat quando cernentibus apostolis ascendit in caelum quando misso desuper spiritu primitiuam impleuit ecclesiam quando ad impositionem manus apostolorum in Samaria Caesaria Epheso aliisque urbibus ac locis plurimis gratiam de caelo spiritus sancti credentibus ministrauit. Et dimüllens eos ascendens ilerum abiit trans fretum. Et obliti sunt sumere panes et misi unum banem non habebant secum n mau. Quaerat aliquis et dicat, Quomodo banes non ha1702 Ioh. vi, 30-31. 1714 Luc. x, 21. 1718 Ioh. xiii, 21. 1720 Ps. 88, 56. 1722/1723 Aug., de cons. eu. (CSEL XLIII, 215, 11-14). — 1928 Ps. 25, 6. 1736/ , 1740 Hieron., 77 Mab. (PL XXVI, 118 A-B).

1702quodd

DLLINS$V Z

1706 generatione P* 1717 scripsit P* V Z 1732 Efeso 1734 pos? iterum ad. nauem P

datur] dabitur .$

generationi illi signum

1724 V Y*

viii, II-IQ

533

bebant qui statim impletis septem sportis ascenderunt nauiculam et wenerunt in fines Magedan ibique audiunt nawigantes quod cauere debeant a fermento Pharisaeorum et Saduceorum? Sed

R

1740 Scriptura testatur quod obliti sint eos secum tollere. Quod autem nauigaturi trans fretum obliti sunt uiaticum sumere secum PL indicium est quam modicam carnis curain haberent in reliquis 210 quibus ipsa reficiendi corporis necessitas quae naturaliter cunctis mortalibus inest intentione dominici comitatus menti 174; excesserat. Vnus uero panis quem secum habebant in naui mystice ipsum panem uitae dominum uidelicet saluatorem designat cuius amore quia semper intus reficiebantur in corde minus de terreno pane quo corpus pasci solet curabant. viii, I5 Et praecipiebat eis dicens: Videte et cauete a fermento Phari175o saeorum

ei jermento Herodis.

Fermentum

Pharisaeorum

est

decreta legis diuinae traditionibus hominum postponere uel certe legem uerbis praedicare factis impugnare. Fermentum eorum est dominum temptare nec doctrinae eius aut operibus credere sed insultando alia quibus credere debeant petere. 175; Fermentum Herodis est adulterium homicidium temeritas iurandi simulatio religionis et quod omnium caput est et origo scelerum odium ac persecutio in Christum et praecursorem eius praeconemque primum regni caelestis. À quo utrorumque fermento etiam apostolus nos prohibens ait: Jaque epulemur 176o 105, 1n, fermento ueteri neque in. fermento malitiae et nequitiae sed n azimis sinceritatis el ueritatis. viii, 16-19 — Et cogitabant ad alterutrum dicentes: Quia panes non habemus. Quo cognito Iesus ait illis: Quid cogitatis quia panes non habedis? nondum cognoscitis neque intellegitis? adhuc caecatum ha1765 betis cor uestrum? oculos habentes non wuidetis et aures habentes «0n auditis nec recordamini quando quinque panes fregi n H quinque milia et quot cobhinos sustulistis? et cetera. Per occasionem praecepti quo saluator iusserat dicens, Cauete a fermento Pharisaeorum et fermento Herodis, docet eos quid significent 1770 quinque panes et septem siue pisciculi aut quinque milia. hominum ei quattuor milia quae asta sunt in heremo quod Licet signorum magnitudo erspicua sit tamen aliud. spiritali intellegentia demonstretur. Si enim fermentum Pharisaeorum et Saduceorum et fermentum Herodis won corporalem panem sed 1775 iraditiones peruersas et heretica significat dogmata, quare et cibi quibus mutritus est bopulus Dei non ueram doctrinam inlegramque signàficent? Istiusmodi fermentum quod omni ratione witan1758/1761 Beda, is Lu. (IV, 595/598). in Mattb. (PL. XXVI, 118 A-B).

1740 sunt 1769 non P

P R $ X* Z

eis L.

1775 signauit P

|1769 I Cor. v, 8. — 1767/1781 Hieron.,

1742 reliquiis P?

— 1744 mente V? Y?

534

R viii,

viii,

vii,

IN MARCVM II

dum est habuit Marcion et Valentinus et omnes heretici. Fermentum hanc uim habet ut, si farinae mixtum fuerit, quod baruum 178o uidebatur crescat in matus et ad saporem suum unwersam consparsionem trahat. Ita et doctrina heretica, si uel modicam scintillam in tuum pectus iecerit, in breui ingens flamma succrescet et totam hominis possessionem ad se trahet. Hoc est de quo et apostolus loquitur: Modicum fermentum totam 1785 9nassam. corrumpit. 22 Et ueniunt Bethsaida et adducunt ei caecum et rogabant eum. ut illum tangeret. Cuncti qui a domino curantur languores spiritalium sunt signa languorum quibus anima per peccatum aeternae morti propinquat. Sicut enim in surdo et muto a PL 1790 domino sanato sanatio mentis insinuatur eorum qui neque 2:: audire uerbum Dei neque loqui nouerant et mox in refectione turbae esurientis quae dominum secuta fuerat suauitas figuratur illa qua diligentium se et quaerentium solet corda nutrire, ita in hoc caeco paulatim curato a domino illuminatio 1795; designatur cordium stultorum ac longe a uia ueritatis aberrantium. Rogabant autem eum. ut illum tangeret scientes quia tactus domini sicut leprosum mundare ita etiam caecum illuminare ualeret. Tangimus autem dominum nos cum ei fide integra et sincera adhaeremus. Quem profecto tactum nobis 18oo esse saluberrimum exemplum mulieris quae fimbriam eius felici audacia tetigit ediscimus. Tangit nos dominus cum mentem nostram afflatu sui spiritus illustrat atque ad agnitionem nos propriae infirmitatis studiumque bonae actionis accendit. 23 Et adprehendens manum caeci eduxit eum extra uicum. Ad1805 prehendit manum caeci ut eum ad exsecutionem bonae operationis quam pro diutina cordis obscuritate non nouerat confortaret. Eduxit extra uicum ut a uita uulgari segregatus uoluntatem sui conditoris qua illuminari mereretur liberius sedulo corde scrutaretur. Quisquis enim lumen aeternitatis 1810 uidere desiderat non exempla turbarum sed ducatum necesse est semper sui redemptoris sequatur. 23-25 . Et expuens in oculos eius impositis manibus suis interrogauit eum si aliquid uideret. Et aspiciens ait: Video homines uelut arbores ambulantes. Deinde iterum imposuit manus super oculos 1815 eius, et coepit uidere et restitutus est ita ut uideret clare omnia. Ideo caecum hunc dominus paulatim et non repente curat quem uno mox uerbo, si uellet, poterat curare ut magnitudinem humanae caecitatis ostenderet quae quasi pedetemtim 1784 Gal. v, 9.

1780 1812 1814 quem

conspetsionem L, N? R V Y 1787 Cunctique I.* P 1793 quae L, V? Expuensque L! l/ Z 1813 eum agZ. sup. Log. PR $ XYZ 1813/ ambulantes uelut arbores V/ — 1816 os; non ad4. statim I7 1817 pos; uno ozz. R. .$, mox uno I7 a44. hunc .$

viii, 19-26

535

et per quosdam profectuum gradus ad lucem diuinae uisionis 1820 solet peruenire sed et suae nobis gratiae crebra daret indicia per quam singula nostrae perfectionis incrementa ut proficere aliquid possint nec deficiant adiuuat. De sputo autem oris domini quod gratiam spiritus eius designet saepe dictum est. De tactu manuum eius quod uirtutem adiutorii ipsius insi182; nuent nulli dubium est. Sputum quippe ab intus de capite domini procedit, manus uero sunt membra corporis exterius posita. Expuens ergo in oculos caeci dominus imponit manus suas ut uideat quia caecitatem generis humani et per inuisibilia diuinae pietatis dona et per exhibita foris sacramenta as183o sumptae humanitatis abstersit. Primo autem is qui curabatur uidebat homines uelut arbores ambulantes, hoc est formam

1855;

1840

1845

185o viii, 26

quidem corporum inter umbras aspiciens sed nulla membrorum liniamenta uisu adhuc caligante discernere ualens quales condensae arbores a longe spectantibus uel certe in luce nocturna solent apparere ita ut non facile arbor an homo sit possit dinosci, quia primus nimirum cuique uirtutis introitus est hominum uitam moresque ceterorum inspicere ut quicquid uspiam boni uiderit imitetur quicquid mali caueat ac deteste- PL tur. Sed quisquis ita desipit ac longi torporis obscuritate 2:2 depressus est ut inter bonum et malum fidem et perfidiam sincera pietatis opera et simulationem iustitiae adhuc discernere nesciat quasi ambulantes homines instar arborum cernit quia facta multitudinis absque luce discretionis uidet. Et quid talibus superest, nisi ut diuina dignatio quae ei curam homines considerandi tribuit etiam donum conferat discernendi quae maxime hominum uita sequenda quorum sit audienda doctrina? Vnde apte dicitur quia secunda impositione manuum suarum dominus ei lucem clare omnia uidendi restituerit. Clare namque uidet omnia qui caecus fuit cum is qui illuminari intus meruit manifeste didicerit quomodo credendum qualiter uiuendum quae pro fide ueritatis atque operatione iustitiae praemia sint in futuro speranda. Ei misit illum in domum suam dicens: Vade in domum tuam,

el si án wicum introieris, nemini dixeris. Quod eum in domum 185; suam ire praecipit mystice ammonet omnes qui agnitione ueritatis illustrantur ut ad cor suum redeant et quantum sibi donatum sit sollicita mente perpendant collatisque sibi beneficiis digna operum exsecutione respondeant. Quod uero eum sicut et multos quos sanauit alios sanationem suam silentio 186o tegere iubet exemplum suis tribuit ne de his quae faciunt 1819 profectus L^ V/ Y Z?, profectuus X Z* — 1822possit V — ne.$ Y — 1824 1838 quispiam I^ 1833 quasi P? 1830 abstergit P insinuet L IN R..$ 1844 hominis L, IN R .$5 V Y | 1845 1839 temporis L INN R $ V X Y?Z 1848 uiuendi P 1846 est P consideranda L* JN* R$, discetnenda .$ Y Z 1855 praecepit LL.:N R$ 1832 sunt P 1849 his L P Y* Z

536

IN MARCVM II

mirandis fauorem uulgi requirant sed diuinis tantum aspectibus ubi et merces operum restat sint placere contenti. Et egressus est Iesus et discipuli eius in castello Caesareae Philippi. Philippus iste est frater Herodis de quo supra diximus

viii, 27

tetrarcha Ituriae et Traconitidis regionum. qui in. honorem Tiberi Caesaris Caesaream. Philippi quae nunc. Paneas dicitur appellauit et est in $rouincia Phoenicis imitatus Herodem patrem qui in honorem Augusti Caesaris appellawit Caesaream quae prius Turris Stratonis uocabatur et ex nomine filiae eus 1870 Libiadem irans lordamem extruxit. Iste locus est Caesareae Philippi ubi Iordanis ad radices oritur Libani et habet duos fontes unum nomine Ior et alterum Dan qui simul mixti Iordanis R nomen efficiunt. Et in wia interrogabat discipulos suos dicens: Quem me dicunt vili, 27 -28 Iohannem Bapti1875 esse homines? Qui responderunt illi dicentes: stam alii Heliam ali uero quasi unum de prophetis. Pulchre dominus fidem discipulorum exploraturus primo hominum 1865

viii,29

sententiam interrogat ne uidelicet illorum confessio non ueritatis agnitione probata sed uulgi uideatur opinione firmata 1880 nec comperta credere sed instar Herodis de auditis haesitare putentur. Vnde et Petro se Christum confitenti secundum Matheum dicit, Quia caro et sanguis non reuelauit tibi, hoc est doctrina humana fidei te ueritatem non docuit. Pulchre etiam qui diuersam de domino sententiam ferunt hominum nomine 1885 notantur, nam qui ueritatem potentiae eius fideliter ac pia mente cognoscunt nequaquam homines sed dii appellari merentur quales fuisse apostolos secunda sua interrogatione PL 213 dominus ostendit nam sequitur: H Tunc dicit illis: Vos uero quem me dicitis esse? Attende 1890 enim $rudens lector quod ex consequentibus textuque sermonis apostoli nequaquam homines sed dii appellentur. Cum. enim dixisset, Quem me esse dicunt homines, subiecit, Vos uero quem

A

me dicitis esse? Illis quia homines sunt humana opinantibus uos quà dii estis quem me esse existimatis? Respondens Petrus ait: Tu es Christus. Licet ceteri apostoli 1895 sciant Petrus tamen respondit rae ceteris. Complexus est itaque omnia quà et naturam ei nomen expressit in quo summa uirtutum est. Etiamne nos de generatione Dei serimus quaestiones cum 1864/1873 Hieron., /z Mazzb. (PL XXVI, 117 C-119 A). — 1864 sz. 729. 1876/ 1908 Beda, in Ls. (III, 1367/1393). 1882 Matth. xvi, 17. 1889/1894 Hieron., in Matth. (PL XXVI, 120 A-B). 1895/1905 Ambr., exp. eu. s. Lu. (CC XIV, VI, 997-1012).

1862 contempti P 1866 Caesariam P* Iotdanes V? X . V ROXSZ* 1887 timus P, disetimus

1863 castella I, IN V?, castellum Y 18065 Itureae P .$ Y* 1868 honore R. 1870 Libiadam R 1871 1846 fos dicentes ad4. alii P 1878 ueritas L* IN* P* R .$* mererentur R .$ 1898 Dei ozz. V, add. sup. Y! disseV7

viii, 26-32

537

Paulus éudicauerit nihil se scire nisi Christum Iesum et hunc 1900 crucifixum. Petrus nihil amplius quam. Christum Dei filium pulauerit confitendum nos et quando et quomodo natus sit el quantus sii humanae infirmilatis contemplatione rimamur? .M r905 vin, 30-31

H 1910

R 191; viii, 32 1920 H

1925

193o

Finis exgo fidei meae Christus est finis fidei meae Dei filius est. Non licei mihi. scire generationis seriem. sion licet tamen nescire generationis fidem. . Ef comminatus est eis ne cui dicerent de ilio. Et coepit docere ?llos quoniam oportet filium hominis multa bati et reprobari a senioribus, et cetera. Idcirco se ante passionem et resurrectionem noluit braedicari ut completo bostea sanguinis sacramento opormius apostolis diceret, Ewntes docete omnes gentes baptizantes eos ?n nomine patris et filii et spiritus sancti, quia non prodesset eum $ublice praedicari et ejus uulgari in. bopulis maiestatem quem post paululum flagellatum wisuri sint et crucifixum multa pati a senioribus et scribis el principibus sacerdotum. Et notandum quod eum qui multa pati et occidi et resurgere debeat filium hominis appellat quia passo in carne Christo diuinitas impassibilis mansit. Et adprehendens eum Petrus coefit increpare eum. Quomodo increpauerit eum Matheus exponit apertius dicens: Coefit 4ncrepare illum. dicens: Absit a te domine, non erit tibi hoc. Saepe diximus nimii ardoris atque amoris maximi fuisse Peirum in dominum. saluatorem. Quia ergo post confessionem suam qua dixerat, T'w es Christus, et braemiwm saluatoris quo audierat secundum Matheum, Beatus es Simon Bar Iona quia caro el sanguis non reuelauit tibi sed pater meus qui 1n caelis est, repente audit a. domino oportere eum ire $n Hierosolimam ibique multa bati a senioribus et scribis et principibus sacerdotum et occidà et tertia die resurgere, non wult destrui confessionem suam nec utat fieri bosse ut Dei filius occidatur adprehenditque eum 2n. affectum. suum. uel separatim. ducit ne jraesentibus ceteris condiscipulis magistrum wideatur arguere et. coepit ncrepare illum amantis affectu et optans dicere, Absit a te domine, uel ut melius habetur in. Graeco, Projitius esto tibi domine, mon erit istud, hoc est non fotest fieri nec recipiunt aures meae ut Dei

1955 filóus occidendus sit. 1899 I Cor. ii, 2. 1908/1914 Hieron., ;z Ma£zb. (PL XXVI, 122 C-123 A); Beda, is Lue. (III, 1395/1402). 1910 Matth. xxviii, 19. 1920 Matth. xvi, 27 1921/1949 Hieron., in Ma££b. (PL XXVI, 123 B-124 A). 1924 Matth. XVi$ I7. 1926 Matth. xvi, 21.

1899indicaueritP ^ i900amplius]aliud V/ — 1904 poszliceat V/ — 1907 reprobare Vies Y OTRA 1910 50:7 Euntes add. autem V Y Z 1912uulgare /? — 1913 paulum P* SUnte Io NIRDSERSS OZ 1916 diuinitus l/ . 1919 pos dicens e47. Et adsumens Petrus / 1921 5o: amoris adZ. quam V — maxime PRV 41923quod V? 1932 habitans IN* 5*, aptans IN! X Y* Z*, euitans R, habitu 5? 1933 habeatur P tibi add. sup. L5, og. IN P R.S X Y 35

BEDA CXX

538 Sid. 33

IN MARCVM II

Qui conuersus et uidens discipulos suos comminatus est Petro dicens: Vade vetro me satana. Satanas interpretatur aduersarius siue contrarius. Quia contraria, inquit, loqueris uoluntati meae debes aduersarius appellari. Multi butant quod non Petrus 194o Correptus sit sed aduersarius spiritus qui haec dicere apostolo suggerebat. Sed mhi error apostolicus et de pietatis affectu ueniens numquam incentiuum uidebitur diaboli. Vade satanas, diabolo dicitur; uade retro me, Petrus audit, uade retro me, hoc esi sequere sententiam meam.

194.

Quoniam mon sapis quae Dei sunt sed quae sunt hominum. Meae uoluntatis est et bairis cuius uen? facere uoluntatem ut $ro hominum salute moriar; tu tuam tantum considerans uolunlatem mon wis granum tritici in terram cadere ut multos fructus adferat. Et conuocata turba cum discipulis suis dixit eis: SY quis uult viii,34 1950. post me sequi, deneget se ipsum, et cetera. Postquam discipulis mysterium suae passionis et resurrectionis ostendit hortatur eos una cum turba ad sequendum suae passionis exemplum et omnibus quidem propter se tribulationem perpessis salutem 195; in futuro

promittit

animarum

non

tamen

omnibus

uerum

perfectioribus quanta ipse passurus quodue a mortuis esset resurrecturus aperuit. Vbi formam dicendi ministris uerbi praefixit ut capacitatem considerantes auditorum pro suo quemque modo instruere meminerint neque infirmis audito196o ribus altiora quam capiunt archana committant. S? quis uult, inquit, osi me sequi, deneget se ipsum. T'unc autem nos ?bsos abnegamus cum witamus quod ber uetustatem fuimus et ad hoc nmatimur quo jer nowitatem uocamur. Pensemus quomodo se Paulus abnegauerat qui dicebat: Viuo autem iam mon ego. 1965 Extinctus quippe fuerat saeuus ille persecutor et uiuere coepit praedicator ius. Si enim vpse esset, bius brofecto non esset. Sed qui se wiuere denegat dicat unde est quod sancta werba per doctrinam ueritatis clamat. Protinus subdit, Viuit uero in me

Christus, ac si aperte dicat, Ego quidem a memet ipso extinctus 1970 Sum, quia carnaliter non uiuo sed tamen essentialiter mortuus non sum quia Vn Christo spiritaliter wiwo. Dicat ergo ueritas dicat, Si quis uult post me sequi, deneget se ipsum, quia nisi quis a semet Tpso deficiat, ad eum qui super ipsum est non adprofinquat nec ualet adprehendere quod. ultra ibsum est, si nescierit 1975 "actare quod. est. Sed iam qui se a witiis abnegat exquirendae 1946 Ioh. vi, 58. 1948 Ioh. xii, 24. 1961/20855 Greg. Magn., Dboz. in eu. (PI. LXXVI, 1233 D-12357 B). 1961/lib. III, 158 Beda, s La. (IIT, 1411/1657). 1964 Gal. ii, 20. :

1937satana]satanas D? R$ 1948 fructos L N* V* Z

1938 uoluntatis P* 1942 incentiuam P X Y* Z 1959 struete I/* meminetit I/*, meminerunt X*

viii, 33-38

539

evus uirtutes sunt in quibus crescat nam cum dictum est, Si quis wult bost me sequi, deneget se ipsum, protinus adiungitur: Et tollat crucem suam et sequatur me. Duobus etenim modis crux tollitur cum aut ber abstinentiam afficitur corbus aut per 1980 comibassionem. broximi afflügitur animus. Pensemus qualiter utroque modo Paulus crucem suam tulerat qui dicebat: Castigo corpus meum ei in seruitutem redigo ne forie aliis praedicans tpse reprobus efficiar. Ecce in afflictione corporis audiwimus crucem, carmis nunc in compassione jroximi audiamus crucem 1985 snentis. Ait: Quis infirmatur, et ego non infirmor? Quis scandalizatur, et ego non uror? Perfectus quippe praedicator ut exemplum daret abstinentiae crucem portabat in corpore et quia in se trahebat damna infirmitatis alienae crucem portabat in. corde. viii, 35

Qui enim, uoluerit animam

suam

PL 215

saluam facere perdet eam,

199o qui autem, perdiderit animam suam. bropier me ei euangelium saluam eam, faciet. Sic dicitur fideli, Qui uoluerit animam suam saluam,. facere berdet eam, qui autem perdiderit animam suam propier me et euangelium saluam eam faciet, ac si agricolae dicatur, Frumentwm s? seruas, perdis, si seminas, renouas. Quis

1995 enim. nesciat. quod. frumentum. cum 4n semine mittitur perit ab oculis 4n terra. deficit? Sed unde butrescit in puluere inde uiridescit 4n vrenouatione. Quia uero sancta ecclesia aliud tempus habet bersecutionis atque aliud bacis redemptor noster ipsa eis tempora designawit 4n jraeceptis, nam. bersecutionis tempore 2000 $onenda est anima acis autem tempore ea quae amplius domznari possunt frangenda suni desideria terrena. Vmde et nunc dicitur : viii 36-37 | Quid emm roderit homini, si lucretur mundum. totum, et detrimentum faciat animae suae? aut quid dabit homo commuta2005 fionem bro anima sua? Cum persecutio ab aduersariis deest ualde uigilantius cor custodiendum est, nam pacis tempore quia licet wiuere libet etiam ambire. Plerumque autem et auaritiam wincimus sed adhuc obsiat quod wias rectitudinis minori tenemus custodia perfectionis. Nam saepe labentia cuncta despicimus sed 2010 famen adhuc humanae uerecundiae usu praepedimur ut rectitudinem quam seruamus 1n mente nondum exprimere ualeamus tn uoce ei tanto Dei faciem ad iustitiae defensionem neglegimus quanto hwmanas [acies contra iustitiam. ueremur. Sed hwic quoque wulneri congruum subiungitur medicamentum. cum 2015 dominus dicat:

viii, 38

Qui enim me confusus fuerit et mea uerba in generatione ista

1981 I Cor. ix, 27.

1985 II Cor. xi, 29.

1984 pos; nunc add. autem sup. P? 1980 pos; qualitet adZ. pro sup. P? quam L NN R..$ 2004 faciet l/ Z* mitatur P*, mittatur IN* R..$ 2015 dicit IL? V/? ^ 2016 confessus R .$ minore V/?

1995 2008

IBIS

216

540

IN MARCVM

II

adultera et beccatrice et filius hominis confundetur eum cum uenerit in. gloria patris sui cum angelis sanctis. Sed ecce nunc apud se homines dicunt, Nos dam dominum. et sermones evus 2020 710. erubescimus quia. aperta eum uoce confitemur. Quibus ego respondeo quod im hac plebe christiana sunt mom mulli qui Christum deo confitentur quia cunctos christianos esse conspiciunt. Non ergo ad probationem fidei uox sufficit professionis quam. defendit a werecundia frofessio generalitatis. Est tamen 2025 ubi. se quisque interroget ut vm confessione Christi se ueraciter probet, si non iam momen. eius erubescit, si lene wiriuti mentas humanum udorem subdidit. Certe enim persecutionis tempore erubescere boterant fideles substantiis nmudari de dignitatibus deici uerberibus affligi pacis autem tempore quia haec a nostris 2030 bersecutionibus desunt est alóud ubi ostendamur nobis. Veremur saepe a roximis despici dedignamur iniurias uerbi tolerare, si contingat iurgium. fortasse cum jroximo, erubescimus priores satisfacere. Cor quippe carnale dum huius witae gloriam quaerit humilitatem respuit. 2053 — Et dicebat illis: Amen. dico uobis quia sunt quidam de hc stantibus qui non gustabunt morlem donec uideant regnum Dei ueniens in wiriute. Regnum Dei hoc loco jraesens ecclesia uocatur. Et quia non mulli ex discipulis usque adeo àn corpore uicturi erant ut ecclesiam Dei constructam conspicerent et contra 2040 undi hwius gloriam. erectam. consolatoria bromissione munc dicitur: Sunt quidam de hic stantibus qui non gustabunt mortem donec wideant regnum. Dei ueniens in wirtute. Sed cum tanta dominus subeundae mortis praecepta ederet. quid. mecessariwm fuit ut ad hanc subito promissionem ueniret? Quod. si subtiliter 2045 allendamus, quanta dispensatione jielatis agatur agnoscimus. Discipulis enim rudibus etiam de praesenti uita aliquid fromittendum fuit ut bossent robustius n futura solidari. Sic Israhehtico populo ex Aegypti terra liberando repromissionis terra promittitur ut dum uocandus esset ad dona caelestia terrenis 2050 fromissionibus suadetur. Vnde vecte quoque per psalmüstam dicitur: Dedit eis regiones gentium, et labores bopulorum possederunt ut custodiant vustificationes eius et legem eius exquirant. Sic ergo hoc loco rudibus discipulis ueritas loquens widendum regnum Dei promittit in terra ut hoc ab eis fidelius in. caelo 2055 fraesumatur. Quod si regnum Dei in hac sententia futuram in caelis beatitudinem uelimus accipere, et hoc quidam de

20351 Ps. 104, 44-45.

2017 confundet V, confitetur R. $5, confitebitur Z? NPRS$X 29025quisquis R 2026 uirtute L* 2049 promittatur P* om. P

2023 ptofessionis o». L NPR $ X Z* 2030 ubi

PL 215D

PL 216D

viii, 38-ix, I

541

adstantibus non post multos dies in monte uiderunt. Quod pia utique prouisione factum est ut contemplatione semper manentis gaudii tametsi raptim atque ad breue momentum 2060 delibata fortius instantia saeculi transeuntis aduersa tolerarent. Decentissimo sane uerbo sanctos mortem gustare testatur a quibus nimirum mors corporis quasi libando gustatur uita uero animae ueraciter possidendo tenetur. 2057 montem P

2060 transeuntes IN* P X Z*

JI (Marc. ix, 2-xii, 44) Et post dies sex assumit Iesus Petrum et Iacobum et Iohannem el ducit illos Àn montem excelsum seorsum solos et transfiguratus

est coram ipsis. In euangelio Lucae ita scriptum est: Factum est autem, post haec uerba fere dies octo e assumpsit Petrum et VA

Iacobum et Iohannem et ascendit 4n montem ut oraret, et cetera.

Octaua autem die dominus promissam futurae beatitudinis gloriam discipulis manifestat ut et ostensa caelestis uitae dulcedine cunctorum qui haec audire possint corda refoueat et octonario dierum numero uerum tempore resurrectionis gaudium doceat Io esse uenturum. Nam et ipse octaua die, id est post sextam sabbati qua crucem ascendit ac septimam sabbati qua in sepulchro quieuit, a mortuis resurrexit, et nos post sex huius saeculi aetates in quibus pro domino pati et laborare gaudemus ac septimam sabbatissimi animarum quae interim in alia uita I D geritur octaua profecto aetate resurgemus. Nam quod Matheus dominum Marcusque post sex dies transfiguratum dicunt nec temporis ordine nec ratione mysterii discrepant a Luca qui octo dies dicit quia illi medios tantum ponunt dies unde et absolute post sex dies factum commemorant hic 20 primum quo haec dominus promisit et ultimum quo sua promissa compleuit adiungit ideoque temperantius fere dies octo ponit et in ratione mystica illi post sex mundi aetates sanctis ab omni labore quiescendum hic uero tempore octauo designat esse resurgendum. Vnde pulchre et sextus psalmus pro octaua 2

^

scribitur cuius initium est, Domine ne in ira tua arvguas me,

quia nimirum per sex aetates quibus operari licet precibus est insistendum ne in octauo retributionis tempore a iudice corripiamur irato. Quod et ipse dominus hoc loco uoluit nos ostenso suae orationis exemplo docere de quo secundum Lu30 cam dicitur quia ascendit im montem ut oraret. In montem namque oraturus et sic transfigurandus ascendit ut ostendat eos qui fructum resurrectionis expectant qui regem in decore suo uidere desiderant mente in excelsis habitare et continuis precibus incumbere debere. Tres solummodo secum discipulos 3 vA ducit uel quia multi sunt wocati pauci uero electi uel quia hi qui 8 Luc. ix, 28. Matth. xvii, 1.

6/153 Beda, Joz;. I, 24 (CC CXXII, 172, 82-177, 259). 25 Ps. 6, 2. 92 Es. xxxiii, 17. 38 Matth. xxii, 14.

16

INCIPIT LIBER TERTIVS (iz zzarg.) P 1 adsumpsit R. V/ Z? 2duxittV | solsLPWV*YZze* 4 prizium et oz. P * discipuli P 18 resurgimus I/* 16/17 transfiguratum dicunt dies V Y Z 17 pos; dicunt adZ. dies P 19ctoz. V . ?21temperaius NS VVX Y — 30 quia] qui P 31 transfiguratus LP V X, transfiguratus sic L V, transfiguta85 quod 7 turus sic I? V?Z

PL 2X

ix, 2-4 ix: 9

Ix.4

543

nunc fidem qua imbuti sunt sanctae trinitatis incorrupta mente seruauerint tunc aeterna eius merentur uisione laetari. E/ transfiguratus est, inquit, coram isis. Et uestimenta eius facta sunt splendentia candida nimis uelut 4o 94x. lransfiguratus saluator non substantiam uerae carnis amisit sed gloriam futurae uel suae uel nostrae resurrectionis ostendit qui qualis tunc apostolis apparuit talis post iudicium cunctis apparebit electis. Nam in ipso tempore iudicandi et bonis simul et malis in forma serui uidebitur ut uidelicet impii 4; quem spreuere Iudaei quem negauere milites quem crucifixere Pilatus Herodesque quem iudicauere queant agnoscere iudicem, Vestimenta autem domini recte sancti eius accipiuntur teste apostolo qui ait: Quicumque ergo in Christo baptizati estis Christum induistis. Quae uidelicet uestimenta domino in terris 5o consistente despecta aliorumque similia uidebantur sed ipso montem petente nouo candore refulgent quia «wnc quidem filàà Dei sumus sed nondwm apparuit quid erimus; scimus quia cum apparuerit similes ei erimus widebimus enim eum, sicut est. Vnde bene de eisdem uestimentis subditur: s». Qualia fullo swber terram mon potest candida facere. Nam quia ille hoc loco intellegendus est fullo quem paenitens psalmista precatur, Amplius laua me ab iniustitia mea et a delicto meo munda me, non potest suis fidelibus in terra dare claritatem quae eos conseruata manet in caelis. 6o Et apparuit illis Helias cum Moyse et erant loquentes cum Iesu. Moyses et Helias quorum unum mortuum alterum in caelis raptum legimus wisi in maiesíate cum domino ut Lucas scribit futuram in illo omnium sanctorum gloriam significant qui uidelicet tempore iudicii uel uiui in carne repperiendi uel 65 ab olim gustata morte resuscitandi et pariter sunt regnaturi cum illo attestante etenim apostolo: Mortwi qui in Christo sunt resurgent primi, deinde nos qui uiuimus qui relinquamur simul rapvemur cum illis obuiam domino in aera. et sic semper cum. domino erimus. Aliter. Moyses et Helias, hoc est legis 7olator et prophetarum

eximius, apparent et loquuntur cum

domino in carne ueniente ut ostendant ipsum esse quem cuncta legis et prophetarum oracula promiserunt. Apparent autem non in infimis sed in monte cum illo quia nimirum soli illi qui mente terrena desideria transcendunt maiestatem 75 sanctae scripturae quae in domino est adimpleta perspiciunt. 61 Deut. xxxiv, 5. IV Dv Ps. 50, 4. 51 I Ioh. iii, 2. 48 Gal. iii, 27. Rep it T1; 62 Luc. ix, 31. 66 I Thess. iv, 16-17.

59 52 505? scimus add. autem V, enim Y 48 testante 17 43 in oz. P LINP $ XZ "icarneem 63 significauit IN* .$ 60 Moysi P? eis IN? R. X? 93 prius in oz. L. P. $, add. sup. IN* $2 apparentes P, appatente X Y* Z*

PT 218

544

1x, 5-6

IN MARCVM III

Denique et filii Israhel uidere Moysen sed ad Deum in montana subeuntem sequi non merentur ad se quoque reuersum non sine uelamine cernunt. Heliam nouere sed solus triumphum ascendentis cum filiis prophetarum contemplatur He$oliseus quia multi passim scripturae uerba legimus sed quam celsa in Christi mysteriis splendeat perpauci perfectiores intellegunt. Et respondens Peirus ait Iesu: Rabbi bonum est hac nos esse; el faciamus iria tabernacula tibi unum et Moysi unum et Heliae 8s unum. Non enim sciebat quid. diceret; erant enim timore exterriti. O quanta felicitas uisioni deitatis inter angelorum choros adesse perpetuo, si tantum transfigurata Christi humanitas duorumque societas sanctorum ad punctum uisa delectet ut eos ne discedant etiam obsequio Petrus sistere uelit! Qui et si 9o pro stupore humanae fragilitatis nesciat quid dicat, insiti tamen sibi dat affectus indicium. Nesciebat enim quid diceret qui oblitus est regnum sanctis a domino non alicubi terrarum sed in caelis esse promissum nec recordatus est se suosque coapostolos mortali adhuc carne circumsaeptos immortalis ui95 taestatum subire non posse cui mente excesserat quia in domo patris quae in caelis est domus manu facta necessaria non sit. Sed et usque nunc imperitiae notatur quisque legi prophetis et euangelio tria tabernacula facere cupit cum haec ab inuicem nullatenus ualeant separari unum habentia tabernaculum, hoc

iv

100 est ecclesiam Dei. Et facta est nubes obumbrans eos. Qui materiale tabernaculum quaesiuit nubis accepit umbraculum ut discat in resurrectione non tegmine domorum sed spiritus sancti gloria sanctos esse protegendos de qua psalmista: F?li$ autem ho105 nium. Vn. brotectione alarum tuarum sperabunt; et in apocalipsi sua Iohannes, E templum, inquit, non uidi in ea, dominus

enim omnipotens templum illius est et agnus. PL Et uenit uox de mube dicens: Hic est filius meus carissimus, 219 auditeillum. Quia imprudenter interrogauerant propterea respbon11o Sjonem, domini mon merentur, sed ater respondet bro filio ut uerbum domini compleretur, Ego testimonium non dico bro me, sed pater qui me masit ipse bro me dicit testimonium. Vox quoque de caelo patris loquentis auditur quae testimoniwm berhibeat 104 Ps. 55, 8. 106 Apoc. xxi, 22. 127 À-B). 111 Ioh. v, 57 ; viii, 18.

109/118 Hieron., ;e Matzb. (PL XXVI,

?*1aP 80 qui V/* multa R 86 uisione L N* R$ IZ 95 menti INNPRSX domuP X?7* 97 quisquis V, , legis L IN .5, lege Y* pos; legi add. et V —— prophetae L* N* .$, prophetiae IL? 98 euangelia L* N* Y*Z,euangelii L?, euangeliis V/ — 102accipit P X Y — 107 enim a4. suba ps O7 IE INERSSVIZEXOYEZ, 109 interrogauerunt L* IN P R .$ X Z, intertogauerat l^ V? Y?, interrtogauetint Y* 110 mererentur L/*, mereretur L! V? Y respondit V? Z

ix, 4-9

545

filto et Petrum errore sublato doceat ueritatem immo in. Petro carissimus, huic fa-

IIS ceteros apostolos. Hic est, ait, filius meus

I20

125

ciendum. est tabernaculum hwic obtemperandum. Hic est filius, 3lli serui sunt Moyses et Helias debent et ipsi uobiscum in beneiralibus cordis sui domino tabernaculum braeparare. Concordat sane hic euangelii locus cum uerbis ipsius Moysi quibus incarnationi dominicae testimonium ferens aiebat: Prophetam uobis suscitabit dominus Deus uester de fratribus uestris, tamquam me ibsum audietis iuxta omnia quae locutus fuerit uobis; erit autem, omnis anima quaecumque non audierit brophetam alum. exterminabitur de lebe. Quem ergo Moyses cum uenerit in carne audiendum ab omni anima quae saluari uellet praedixit hunc iam uenientem in carne Deus pater audiendum discipulis ostendit et suum esse filium caelesti uoce signauit et quasi manifestius fidem aduentus eius illis insinuans, Hic uir,

ix, 8

ix, 9

inquit, hic est ille quem Moyses iste uobis saepius in mundo 130 nasciturum promisit, huius uerbis iuxta praeceptum ipsius Moysi et uos auscultate et omnes ueri amatores auscultare iubete. Et notandum quod sicut domino in Iordane baptizato sic et in monte clarificato totius sanctae trinitatis mysterium declaratur quia nimirum gloriam eius quam in baptismo creE3 I] dentes confitemur in resurrectione uidentes collaudabimus. Nec frustra spiritus sanctus hic in lucida nube ut alius euangelista commemorat illic apparebat in columba quia qui nunc simplici corde fidem quam percipit seruat tunc luce apertae uisionis quod crediderat contemplabitur ipsaque qua illustra140 bitur in perpetuum gratia protegetur. Ei statim. circumspicientes neminem uiderunt amplius nsi lesum iantum secum. Vbi coepit filius designari mox serui discesserunt ne ad illos paterna uox emissa putaretur. Aliter. Cum fieret uox super filium inuentus est ipse solus quia cum 14 A manifestauerit se ipsum electis erit Deus omnia in omnibus immo ipse cum suis unus per omnia Christus, id est caput cum corpore splendebit. Propter quam unitatem alibi dicebat: E? nemo ascendit in caelum nisi qui de caelo descendit filius hominis qui est 1n caelo. 150 Et descendentibus illis de monte jraecepit illós ne cu& quae «idisseni mnarrarent, nisi cum filius hominis a mortuis resurvexerit. Futuri regni braemeditatio et. gloria triumphantis de120 Act. iii, 22-23. 145 I Cor. xv, 28. in Mattb. (PL. XXVI, 128 A-C).

147 Ioh. iii, 15.

132/167 Hieron.,

115 fiendum L IN P .$ X Y Z, figendum R 117 penetrabilibus IN .$ Z 119 124 120 dominica l/ ^ 121 suscitauit L/* Y* incarnatione P* V? Y* L.:NR.S V 131 uin L* V* X Y Z, uiros L! V? . 132 quodoz, ueniret P? 151 resut148 descendit de caelo V Z 144 dicit P? X Z, add. sup. Y! texit 25 V 75 152 triumphantes P* X* Z

546

1X. II

IN MARCVM 111

monstrata fuerat in monte. Non uult ergo hoc in populis raedicari ne et incredibile esset pro rei magnitudine et post tantam 155 gloriam apud rudes animos sequens crux scandalum faceret. Et interrogabant eum dicentes: Quid. ergo dicunt Pharisaei et scribae quia Heliam oporteat uenire primum. Traditio Pharisaeorum,. est iuxta Malachiam brophetam qui est nowissimus in duodecim quod Helias ueniat ante aduentum saluatoris et re16o ducat cor patrum ad filüos et filiorum ad patres et restituat omnia in antiquum statum. Aestimant ergo discipuli transformationem gloriae hanc esse quam in monte widerant et dicunt, Si iam wenasti in gloria, quomodo braecursor tuus non apparet, maxume quia Heliam uiderant recessisse. Quando autem adiciunt scribae 165 et dicunt, quia Heliam oporteat jrimum uenire, primum dicendo ostendunt quod, nisi Helias uenerit, non sit secundus 4n

scriptura saluatoris aduentus. Qui respondens ait illis: Helias cum uenerit primo restituet omnia. Omnia restituet utique illa quae propheta praefatus 17o ostendit dicens: Ecce ego mittam uobis Heham $rophetam ante quam. ueniat dies domini magnus et horribilos, et comuertet cor patrum ad filios et cor filiorum ad patres eorum. Restituet et hoc quod morti debet ac diu uiuendo distulit. Quod etiam hic dominus consequenter intimauit cum protinus adiunxit: Et quomodo scriptum, est in filium hominis ut multa patiatur 175 et coniemnatur? id est quomodo de Christi passione multifaria prophetae multi scripserunt sic et Helias cum uenerit multa passurus est et contemnendus ab impiis. Restituet ergo omnia primo uidelicet corda hominum illius aeui instituendo ad cre18o dendum Christo ac resistendum perfidiae antichristi deinde ipse suam animam propter martyrium fidei Christi ponendo de quo in apocalipsi plenius mystico sermone narratur. ix. I5 Sed dico uobis quia et Helias uenit, et fecerunt illi quaecumque uoluerunt sicut scriptum est de eo. Ijse qui uenturus est in 185 secundo saluatoris aduentu iuxta corporis fidem munc per Iohannem uenit in uirtute et in spiritu feceruntque ei quaecumque R uoluerunt, hoc est spreuerunt et decollauerunt eum. 1X, I4-I5 Et ueniens ad discipulos suos widit turbam magnam circa eos et scribas conquirentes cum illis. Et confestim omnis populus

Ire

190 uidens eum stupefactus est, exbauerunt et accurrentes salutabant eum. Notanda in omnibus locis distantia mentis scribarum et turbae. Erat enim cum discipulis turba, erant et scribae, sed 158 Mal.iv, 5-6. — 1*0 Mal.iv, 5-6. in Mattb. (PL. XXVI, 128 C). 153 fuerit IL.* NF

PRS$XZ

182 Apoc. xvi-xvii.

montem P

154 regi P

164 uiderunt ILL N PR $5 X Y — 165 etozm.Z om.Z ilisom.V 1T"iconuerttit LLIN* R.$.— multi] multa DLL.:N PR .$ X Z i186etom.L NS$ fecerunt P 190 705; est add. et LIN V Z* rentes R. $

184/18? Hieton., 162 montem

P

168 respondit Z ait illis 174consequendo V 197 XYZ .postrius in oz. P - occurrentes L V Z, adcur-

PL 220

ix, 9-18

547

adueniente domino mox omnis turba stupefacta expauit eumque salutans accurrit, scribae nil deuotionis fidei humilita19 vA ts et reuerentiae ei exhibuisse narrantur. Quid autem cum discipulis domini turbae siue scribae conquirerent euangelista

non dicit. Potest uero, ni fallor, apte intellegi de hoc quaestio-

200

nem fuisse motam quare ipsi cum essent discipuli saluatoris saluare daemoniacum qui in medio erat positus non possent. Quod ex sequentibus euangelii uerbis potest conici dum dicitur:

ix, 16-18

Et interrogauit eos: Quid inter uos conquiritis? Et respondens unus de turba dixit: Magister, attuli filium meum ad te habentem spiritum mutum qui ubicumque eum adprehenderit allidit eum, 205

et spumat ei stridet dentibus et arescit, et dixi discipulis tuis ut

eicerent illum, et non potuerunt. Notandum autem quod semper loca rebus congruunt: in monte dominus orat transformatur discipulis archana suae maiestatis aperit; in inferiora descendens turbae occursu excipitur miserorum fletu pulsatur; 210

sursum

discipulis

mysteria

regni

reserat;

deorsum

turbis

peccata infidelitatis exprobrat; sursum patris uocem his qui sequi se poterant pandit; deorsum spiritus malos ab his qui uexabantur expellit. Qui etiam nunc pro qualitate meritorum aliis ascendere aliis uero non desistit descendere, nam carnales 215

220

225

230

H

adhuc et incipientes quasi ima petens confortat docet castigat perfectos autem quorum conuersatio in caelis est sublimius extollendo glorificat liberius de aeternis instruit et saepe quae a turbis ne audiri quidem ualeant docet. Daemoniacum autem hunc quem descendens de monte dominus sanauit Marcus quidem surdum mutumque Matheus uero lunaticum fuisse commemorat. Significat autem eos de quibus scriptum est, Stultus ut luna mutatur, qui numquam in eodem statu permanentes nunc ad haec nunc ad illa uitia mutati crescunt atque decrescunt qui muti sunt non confitendo fidem surdi nec ipsum aliquatenus ueritatis audiendo sermonem. Spumant autem cum stultitia tabescunt; stultorum namque et languentium atque hebetum est spumas saliuarum ex ore dimittere. Strident dentibus cum iracundiae furore flammescunt. Arescunt cum otio torpente languescunt et nulla uirtutis industria confortati eneruiter uiuunt. Quod autem ait, Ef dixi discipulis tuis ut eicerent illum, et non potuerunt, latenter 206/254 Beda, zz Luc. (III, 1641/1685). 220 Matth. xvii, 15. xxvii, 12. 230/243 Hieton., i2 Mab. (PL XXVI, 129 B-13o A).

222 Eccli.

1940ccuttit LL, V X! — nihil P.$ YZ 204 ubique I/* 209 miserarum L* INESPOURSES* X 7 212 sequi oz. R. $ V, add. sup. L^ Y! 216 petentes P* 216 in z5que 343 antiqui ozz. IN (duo folia desunt). 221 commemorant L. P R$ X 224 confitendo] agendo V Y Z 224 surdi usque 344 insidias ozz. Y (aliquot folia desun?) — 925 aliquatenus ipsum l7 226 stultitiae V/ Z 229 hebentium P spuma I7

PL 221

548

IN MARCVM III

accusat apostolus cum 4mpossibilitas curandi interdum non ad imbecillitatem. curantium sed ad eorum. qui curandi sunt fidem referatur dicente domino: Fiat tibi secundum fidem tuam.

1X, I9

R

1X, 19-20

Iv.

21-22

Qui respondens eis dicit: O generatio incredula, quamdiu apud uos ero quamdiu wos patiar? Non quo taedio swperatus sW mansuetus ac mitis qui mon aperuit sicut agnus coram tondente os suum mec in uerba furoris erupit sed quo in. similitudinem medici, si aegrotum uideat contra sua praecepta se gerere, dicat, 24o Vsque quo accedam ad domum tuam. quo usque artis perdam industriam me aliud iubente el te aliud perpetrante. In. tantum autem non es iratus homini sed witio et ber unum. hominem Iudaeos arguit infidelitatis ut. statim intulerit.

2435.

Afferte illum

ad me. Et attulerunt, inquit, eum.

Et cum

245 uidisset illum. statim. spiritus conturbawit. ewm, et. elisus in terram uolutabatur spumans. Allatum domino puerum spiritus conturbat et elidit quia saepe dum conuerti ad Deum post peccata conamur maioribus nouisque antiqui hostis pulsamur insidiis. Quod ob id utique callidus facit aduersarius ut uel 25o odium uirtutis incutiat uel expulsionis suae uindicet iniuriam. Hinc est enim ut de specie transeamus ad genus quod ecclesiae sanctae primordiis tot grauissima inferebat certamina persecutionum quod suo regno dolebat subito animarum illata fuisse dispendia. 25; Et interrogauit. batrem eis: Quantum temporis est ex quo hoc ei accidit? At 2lle ait: Ab infantia; et frequenter eum et an ignem et in aquas misit ut eum perderet. Exubescat Iulianus qui dicere audet omnes homines absque ullo peccati contagio nasci in carne tamque innocentes per omnia quam fuit Adam 26o quando creatus est. Quid enim habuit iste puer ut ab infantia daemonio uexaretur acerbissimo, si non ullo originalis peccati uinculo tenebatur quem constat nullum adhuc proprium potuisse habere peccatum? Confiteatur catholicus quia nemo immunis a noxa primae praeuaricationis nascitur et inuocet 265 gratiam Dei qua liberetur de corpore mortis per Iesum Christum dominum nostrum. Intellegat scriba doctus in regno caelorum in hoc daemoniaco a domino curato saluationem omnium fidelium esse designatam qui originalis culpae reatu adstricti ueniunt in mundum nec nisi unius redemptoris Iesu 270 Christi fide sunt et gratia saluandi. Quod autem dictum est, et frequenter eum et in ignem et in aquas misit, maxima huma234 Marc. v, 34.

233 Es. liii, 7.

265 Rom. vii, 24-25.

232 apostolos accusat V/ Z 2385 O om. P 236 quod R.$ V 237 tondentem P 238 quod P 241 prius aliud] aliquid V — 246 terra (-m in ras.) P? uoluptabatur P ^ domino]dixit P 244 quod P dominum V . 8253 quot P R$! V? . 288 ulla / Z? contagione 7 Z? 289 tam L R $ V? (-que ;z ras.) Z?, tamquam Z* 261 nullo I

PL 222

ix, 18-26

549

nae uecordiae facinora designat. Ignis namque ardor ad feruorem iracundiae referendus est aqua ad uoluptates carnis

quae dissoluere mentem per delicias solent. Vel certe in ignem 27; fertur daemoniacus quo adulterantium corda succensa sunt et in aquas quae solent extinguere caritatem.

1x, 22-23

Sed si quid. Potes, adiuua mos müsertus nostri. Iesus autem

ait i: S$ potes credere, ommia possibilia credenti. Aptum dominus responsum reddit petenti. Ipse enim ait, Sí quid

280 fotes, adiuua nos, et dominus, S? fotes, inquit, credere, possum

uos misertus adiuuare quia fides non ficta omnia quae salubriter petit impetrare meretur. Cui contra leprosus qui fideliter clamabat, Domine, si uis, botes me mundare, congruum suae

1x, 24

28;

fidei accipit responsum,

Volo, mundare.

Et continuo exclamans jaiey pueri cum lacrimis aiebat: Credo, adiuua incredulitatem meam. Nemo repente fii summus, sed in bona conuersatione a minimis quisque inchoat ut ad magna perueniat. Alia namque sunt wirtutis exordia aliud profectus aliud. perfectio. Si enim et ipsa fides ad perfectionem 29o Sta? non, quibusdam. gradibus duceretur, iste interrogatus an crederet non responderet, Credo, domine, adiuua incredulitatem neam. S$ enim credebat, cur incredulitatem. dicebat? si uero

295 EX, 25

3oo

3o;

Ex. 206

310

incredulitatem. habere se nouerat, quomodo credebat? Sed. quia per occultam inspirationem gratiae meritorum suorum gradibus fides. crescit uno eodemque tempore is qui mecdwm perfecte crediderat simul et credebat et incredulus erat. Et cum wideret. Iesus concurrenitem turbam. comminatus est spiritui immundo dicens illi: Surde et mute spiritus, ego tibi jraecipio, exi ab eo et amplius ne introeas in eum. Comminatio domini diuini est uirtus imperii. Non autem puero qui uim patiebatur sed daemoni qui inferebat comminatus est quia qui peccantem emendare desiderat uitium utique increpando et exsecrando debet exterminare sed hominem amando refouere. Bene autem dominus qui spiritum immundum pellit ab homine simul ne amplius in eum ingrediatur imperat quia ille ueraciter a daemoniaca dominatione liberatur qui ad peccata a quibus semel paenitendo mundatus est uitat male uiuendo reuerti. Et exclamans et multum discerpens eum exiit ab eo. Exiturus ab homine spiritus immundus discerpsit eum ac furenti clamore terruit intuentes quia plerumque diabolus dum de corde 283 Matth. viii, 2. 284 Matth. viii, 3. Greg. Magn., bom. in Execb. (PL LXXVI,

286 TIuuenal., sz/. II, 85. 288/296 960 A-B). 300/804 Beda, iz Lu.

(III, 1687/1690).

277 potest P 284 accepit R. 301 quia] quod P, oz. L* R..$

286 os! Credo ad4. domine L, R. 5 V? Z? sup. 3806 daemonica L* V/* X

PL 223

550

IN MARCVM III

expellitur acriores in eo temptationes generat quam prius excitauerat quando hoc quietus possidebat. Et factus est sicut mortuus dia ut multi dicerent: Quia mor-

ix, 26-27

315 iuus est. Iesus autem tenens manum eius eleuauit illum, et surrexit. Quem hostis impius iam fugere compulsus strauit ac mortuo similem reddidit hunc pius saluator miti suae dexterae tactu leuauit qui sicut uerum se esse Deum potentia saluandi docuit ita etiam ueram se habuisse carnis naturam more 3520 tactus humani declarauit. Negat namque Manes insanus ueraciter eum carne indutum fuisse, sed ipse cum tot languen-

ix, 28-29 325

330

355

340

i 30-31

H R

tes suo tactu erexit mundauit illuminauit heresim illius et ante quam nata esset damnauit. Et cum introisset in domum discipuli eius secreto interrogabant eum: Quare nos non fotuimus eicere eum? Et dixit illis: Hoc genus in nullo fotest exire misi in oratione el detunio. Dum docet apostolos quomodo daemon nequissimus debeat expelli omnes instituit ad uitam ut scilicet nouerimus grauiora quaeque uel immundorum spirituum uel hominum temptamenta ieiuniis et orationibus esse superanda iram quoque domini cum in ultionem nostrorum scelerum fuerit accensa hoc remedio singulari posse placari. Ileiunium autem generale est non solum ab escis sed et a cunctis illecebris abstinere carnalibus immo ab omnibus uitiorum continere passionibus. Sic et oratio generalis non in uerbis solum est quibus diuinam clementiam inuocamus uerum etiam in omnibus quae in obsequium nostri conditoris fidei deuotione gerimus teste apostolo qui ait: Semper gaudete sine intermissione orate. Quomodo enim quis omnibus horis atque momentis sine intermissione Deum potest inuocare sermonibus? Sed tunc sine intermissione oramus cum ea solum opera gerimus quae nos pietati nostri commendent auctoris. Quo nimirum ieiunio et qua oratione

iuuante domino cunctas antiqui hostis debellabimus ac propulsabimus insidias. Et inde profecti praetergrediebantur Galileam, mec. uolebat |J?45 quemquam. scire. Docebat autem discipulos suos et dicebat illis: Quoniam filius hominis tradetur in manus hominum, et occident eum, et occisus tertia die resurget. Semper prosperis miscet tristia ut cum repente uenerint non terreant apostolos sed braemeditatis 350 ferantur animis. Si enim contristat eos quod occidendus est debet laettficare quod. dicitur die tertio resurrecturus. 338 I Thess. v, 16-17.

348/391 Hieron., iz Maz;b. (PL XXVI, 151 A). *

314 Quod P

add.sup.Z!

$15 eius] illius P

^ S888gaudentes V

R.$ X Z

illum ]Jeum LL

319 carnis oz. V',

348tristitiam.9 Y — 349 pos; sed add. a V/ Y

850 quia N $ Y, quae Z 851 quia IN .$, quae Z* dicitur add. sup. L3, om. INLDORSS XUYSZ surtectutus L* IN P* X Y Z — post surtecturus add. est Y

PL 224

ix, 26-37 ix. 32

355

33734

1x,

55-237

360

599

515

380

299

551

At illi ignorabant uerbum istud et timebant eum interrogare. Haec ignoratio discipulorum non tam de tarditate ingenii sui quam de amore nascitur saluatoris qui carnales adhuc et mysterii crucis ignari quem Deum uerum cognouerant moriturum credere nequibant. Et quia per figuras eum saepe loquentem audire solebant horrentes euentum mortis eius etiam in eis quae dé sua traditione et passione aperte loquebatur figurate aliud significari uolebant. Et uenerunt Capharnaum. Qui cum domi essent interrogabat eos: Quid. 4n uia tractabatis? At illi tacebant; siquidem 4nter se in uia disputauerant quis esset illorum maior. Inde orta uidetur disputatio discipulorum de primatu quia uiderant Petrum Iacobum et Iohannem seorsum ductos in montem secretumque eis ibi aliquod esse creditum sed et Petro superius iuxta quod Matheus narrat claues regni caelorum promissas ecclesiamque domini super petram fidei a qua ipse nomen acceperat aedificandam rebantur ergo uel ipsos tres ceteris uel omnibus apostolis Petrum esse praelatum. Et residens uocauit duodecim et ait illis: Si quis uult brimus esse, erit omnium mouitssimus el omnium minister. Et accipiens puerum. statuit eum $n. medio eorum. Quem ut complexus esset aii illis: Quisquis unum ex huiusmodi pueris veceperit in nomine meo me recipit. Videns cogitationes discipulorum dominus curat desiderium gloriae hwmalitatis contentione sanare primatumque non esse quaerendum et prius simplici humilitatis commonet imperio et mox puerilis innocentiae docet exemplo. Quod enim ait, Quisquis unum ex huiusmodi ueris receperat 2n nomine meo me recipit, uel simpliciter pauperes Christi ab his qui uelint esse maiores pro eius ostendit honore recipiendos uel certe malitia paruulos ipsos esse suadet ut instar aetatis paruulae simplicitatem sine arrogantia caritatem sine inuidia deuotionem sine iracundia conseruent. Quod autem complectitur puerum significat humiles suo dignos esse complexu ac dilectione talesque cum impleuerint quod praecepit, Discite a me quia milis sum et humalis corde, ure posse gloriari ac dicere, Laeua eius sub capite meo, et dextera illius amplexabitur me. Bene autem cum dixisset, Quisquis unum ex huiusmodas jueris receperit, addidit, im nomine meo, ut uidelicet formam uirtutis quam natura duce puer obseruat ipsi pro nomine 853/422 Beda, in Lu. (IU, 1703/1768).

132 C-D).

866 Matth. xvi, 18-19.

362/383 Hieron., i Maztb. (PL XXVI, 885 Matth. xi, 29. 887 Cant. ii, 6.

852 interrogare eum I/ Z 383 ignorantia P V/? 856 qui P 859 figura V* 360 esset P V X Y* Z* 365 aliquid P? 364 sursum L N* $, supra V Y Z 868 os? aedificandam a4. esse V Z quetebantur L. V Z 3*0 tesedens IN*

2Eoyos

373 teciperit P? R..9

314 tecepit P* X Y Z*

387 illius] eius P

552

IN MARCVM III

Christi iuuante rationis industria sequantur. Sed quia se in pueris recipi docebat uidelicet quasi caput in membris suis ne putaretur hoc esse solum quod uidebatur adiunxit atque ait: Et quicumque me susceperit non me suscipit sed eum qui me 395 misit, talem se utique ac tantum credi uolens qualis et quantus est pater. Vsque adeo enim, inquit, nihil distat inter me et eum ut qui me recipit recipiat eum qui misit me. Respondit illi Iohannes dicens: Magister, uidimus quendam 1x, 38 400 in nomine iuo eicientem daemonia, qui non sequitur mos, el prohibuimus ewm. lohannes praecipua deuotione dominum amans ideoque redamari dignus excludendum beneficio putauit eum qui non utatur officio. Sed docetur neminem a bono quod ex parte habet arcendum sed ad hoc potius quod non405 dum habet esse prouocandum nam sequitur: Iesus autem aii: Nolite brohibere eum; nemo est enum qui iX, 39-40 faciat uirtutem in nomine meo et possit cito male loqui de me; qui enim non est aduersum wos bro uobis est. Hac doctus sententia dicit apostolus: Sed siue occasione siue ueritate Christus 410 adnuntietur, et in hoc gaudeo sed et gaudebo. Sed licet ille gaudeat etiam de his qui Christum adnuntiant non sincere et tales aliquando in nomine Christi signa facientes ob aliorum salutem censeantur non esse prohibendi non tamen ipsis per talia signa secura sua conscientia redditur quin potius in illa die cum 415 dixerint, Domine domine nonne in nomine iuo frophetauwmus ei in tuo nomine daemonia eiecimus et in tuo nomine uirtutes multas fecimus, responsum accipient quia numquam mous «os, discedite a me qui operamini iniquitatem. Itaque in hereticis et malis catholicis non sacramenta communia in quibus nobiscum 420 sunt et aduersum nos non sunt sed diuisionem paci ueritatique contrariam qua aduersum nos sunt et dominum non sequuntur nobiscum detestari et prohibere debemus. 1X, 4I Quisquis enim botum dederit uobis calicem aquae in nomine meo quia Christi estis amen dico uobis non perdet mercedem H 425 suam. Legimus in bropheta Dauid, ad excusandas excusationes in peccatis, quod. multi beccatorum suorum quasi iustas fraetendant occasiones wi quod woluntate delinquunt. uideantur necessitate beccare. Dominus scrutator cordis et venum futuras 409 Philip. i, 18. 415 Matth. vii, 22. Hieton., zn Mazzb. (PL XXVI, 71 A-72 A).

417 Matth. vii, 25. 425 Ps. 140, 4.

425/442

391 qui LL N P R. .$ Y Z* 898 pos! recipiat add. et 17 404 quod] qui P (Dis) 406 enim est P 4165 nonne add. sup. L3, oz. N $ XY Z 416 eicimus L* P .$* 418 fos? me add. omnes I4 V/ Z et]ac P — post et add. in sup. L^ V? . 421 quae P? 422 prohiberi P? 424 quod P, qua V* 426 quod] quia IN 5$, qui P

DI 225

ix, 37-42

553

cogitationes 4n. singulis contuetur. Dixerat, Quisquis unum par43» uulum receperit in nomine meo me recipit. Poterat aliquis causari et dicere, Paupertate brohibeor, tenuitas me retinet ut hospitalis esse nom possim, et hanc excusationem. lewissimo praecepto dilwi ut calicem aquae et hunc frigidae iuxta Matheum zoto animo borrigamus. Frigidae, inquit, aquae non 435 calidae ne et in calida bawpertatis et benuriae lignorum occasio quaereretur. Tale quid et apostolus ad Galatas fraecepit: Communicet is qui cathecizatur ei qui se cathecizat n omnibus bonis. Et discipulos ad magistrorum refrigeria. cohortatur. Et quia poterat quilibet obtendere bawpbertatem. et. praeceptum |eludere 44o prius quam illud jroponat imminentem soluit. quaestionem dicens: Nolite errare, Deus non irridetur; quae enim seminauerit homo haec et metet. iX, 42 Et quisquis scandalizauerit unum ex his pusillis credentibus in me bonum est ei magis si circumdaretur mola asinaria collo 445 &ius el àn mare matteretur. Quamquam haec generalis bossit esse sententia aduersus omnes qui aliquem scandalizant tamen iuxta consequentiam sermonis etiam, contra. apostolos dictum intellegi potest qui inter se disputantes quis esset illorum sator widebantur inuicem de dignitate contendere, et s? in. hoc witio per45o manstissent, poterant eos quos ad fidem wocabant jer swuwm scandalum, perdere dum apostolos uiderent inter se de honore pugnare. Quod. autem dixit, Bonwm est ei magis si circumdaretur mola asinaria collo eius, secundum ritum rouinciae loquitur quo maiorum criminum ista apud ueteres Iudaeos foena fuerit R — 455 ut in frofundum ligato saxo demergerentur. Et re uera melius est innoxium poena quamuis atrocissima temporali tamen uitam finire corpoream quam laedendo fratrem mortem animae mereri perpetuam. Recte autem qui scandalizari potest pusillus appellatur. Qui enim magnus est quodcumque uiderit 46o quodcumque passus fuerit non declinat a fide. Qui autem pusillus est animo et paruus occasiones quaerit quo modo scandalizetur. Propterea denique oportet nos maxime his consulere qui parui sunt in fide ne occasione nostri offendantur et recedant a fide ac decidant a salute. Notandum sane quod G — 46 ^ in nostro bono opere aliquando cauendwum est scandalum proximi 429 Matth. xviii, 5. 434. Matth. x, 42. 436 Gal. vi, 6. 441 Gal. vi, 7-8. 445/485 Hieron., zn Maztb. (PL XXVI, 133 C-D). 453/469 Beda, is Lu.(V, 480/496). | 465/469 Greg. Mawvn., boz. in Execb. (PL LXXVI, 842, A-C). 429/430 receperit patuulum I7 Z 433 hoc ILD* NP R$ X 436 praecipit P* X Y . 438 quia] qui P, quae Z 439 tendete l/* X Z, praetendere Y 440 ille I? 7? quaestionem soluit l/ Z 441 detidetur P X Z 443 ex om. V 444 pos! asinatia adZ. in V/ — 446 scandalizent P* R* 444 consequentia P 449 dignitatem P inox. P XZ 451 uident LL. .:N P R .$ X2 PRA 452 quia .$ 458 profundo LL. N P R $5 X Y* Z 459/460 quaecumque (jj) L.NN RSV YZ 460 nec P 463 offendant (-ut zz ras.) L? V? 36

BEDA CXX

554

ix, 43

IN MARCVM III

aliquando uero bro nihilo contemnendum. In quantum enim sine peccato bossumus witare proximorum scandalum debemus. Si autem de ueritate scandalum. sumitur, utilius permittitur scandalum nasci quam ueritas relinquatur. Item per molam 470 asinariam saecularis uitae circuitus ac labor exprimitur et per profundum maris extrema damnatio designatur. Qui ergo ad sanctitatis speciem deductus uel uerbo ceteros destruit uel exemplo melius profecto erat:ut hunc ad mortem sub exteriori habitu terrena acta constringerent quam sacra officia in culpa 475 ceteris imitabilem demonstrarent, quia nimirum, si solus caderet, utcumque hunc tolerabilior inferni poena cruciaret, Et si scandalizauerit te manus tua, abscide illam; bonum est

tibi debilem introire in uitam quam duas manus habentem ire in gehennam in ignem inextinguibilem. Quia supra docuerat 48o ne scandalizemus eos qui credunt in eum nunc consequenter ammonet quantum cauere debeamus eos qui scandalizare nos, id est uerbo uel exemplo suo ad ruinam peccati propellere, certant. Manum quippe nostram appellat necessarium amicum cuius opere atque auxilio cotidiano opus habemus. Sed talis, 485 si nos laedere in causa

animae

uoluerit,

excludendus

est a

nostra societate ne, si cum perdito in hac uita partem habere uolumus, simul in futura cum illo pereamus. Quod autem subiungitur,

ix, 44

ix, 45

ix, 47

Vbi uermis eorum non moritur, et ignis non extinguitur, in

49o uerme putredinem gehennae sicut in igne ardorem designat siue uermem dicit seram scelerum paenitudinem quae numquam in tormentis conscientiam afflictorum mordere cessabit ut ignis sit poena extrinsecus saeuiens uermis dolor interius accusans. 49; Eti si pes tuus te scandalizat, amputa illum; bonum. est tibi claudum introire in uitam aeternam quam duos bedes habentem matti 4n gehennam ignis inextinguibilis, et cetera. In pede sicut etin manu caros inemendabiles docet alienandos a nobis ne per immunditiam eorum quos castigare nequimus et ipsi polluti 5oo pereamus. Sed manus propter opus necessarium nobis pes sunt dicti tales propter ministerium discursusque in nostris usibus accommodos. Quod. si oculus tuus scandalizat te, eice eum; bonum est tibi

luscum. introire in. regnum. Dei quam duos oculos habentem 5o5 milii 4n gehennam ignis. In oculo quoque propter scandalum eruendo idem nostri carnaliter amici spiritaliter uero aduersarii designantur. Sed cum nos eorum consultu ac prouisione opus habemus illi uero consilio nos prauo decipere atque in iter 468 sumitur] ponitur P7 X Y Z PSP quia] C aZ. P V in zarg.

475 qui P 47? abscinde V — 4*9 Qui docuerit P 488 subditur V Z 489 uermes $* L/? . 491 dicitur IN* P .$* qui P 495 scandalizat te V. Z

499 ipse 7

PL 227

ix, 42-49

555

erroris deflectere quaerunt. Scandalum quippe sermo Graecus offendiculum uel ruinam. et impactionem pedis dicere bossumus. Quidam scandalum Graece Latine scrupulum dicunt. Ille ergo scandalizat fratrem qui ei dicto factoue minus recto occasionem, vwinae dederit. Potest et simpliciter dici, 8s? quis ia necessarius nobis esse uidetur w£ manus bes et oculus 51 I utilis uidelicet azque sollicitus et acutus ad perspiciendum scandalum autem nobis facit et per dissonantiam morum nos trahit wn gehennam, ne sic quidem temporalibus eius commodis cum periculo animarum nostrarum uti ac refoueri debemus. Quia uero dominus tertio mentionem uermis et ignis fecit aeterni 520 restat dicere quomodo foetorem uermis et ignis ualeamus euitare tormentum. Sequitur: Omnis enim igne salietur, ei omnis uictóma. salietur. Foetor quippe uermium de corruptione solet nasci carnis et sanguinis ideoque caro recens sale conditur ut exsiccato umore sangui325 neo uermescere nequeat. Caro ergo et sanguis uermes creat quia delectatio carnalis cui condimentum continentiae non resistit poenam luxoriosis generat aeternam. Cuius foetorem quisque uitare desiderat et corpus sale continentiae et mentem studeat condimento sapientiae ab erroris et uitiorum labe Xl castigare. Mire autem dictum est: Omnis enim igne salietur.

510 est quod nos

ix, 49

Quod enim sale salitur uermis putredinem arcet, quod uero

igne salitur, id est ignibus sale aspersis conditur non solum omnem uermium contagionem longe abigit sed ipsam quoque quae ita salitur carnem consumit. Quod in hostiis quae in 355 altari cremabantur fieri solere diuinae legis scita declarant ubi in omni uictima et sacrificio sal offerri praeceptum est. Sal ergo dulcedinem sapientiae ignis spiritus sancti gratiam designat. Et omnis igne salietur quia omnis electus sapientia debet spiritali a corruptione concupiscentiae carnalis expur540 gari ut uictima diuinis altaribus apta possit effici. Vnde bene

PL

cum dixisset, Omnis enim igne salietur, addidit, e£ omnis wicti-

228

545

ma salietur. Ile etenim ueraciter uictima domini existit qui suum corpus et animam a uitiis emundando per amorem sancti spiritus Deo consecrat. Nec solum uictima talis sale aspergitur sed et igni consumitur quando non peccati tantum contagio pellitur sed ab electorum mente ipsa etiam uitae praesentis quae in carne est delectatio tollitur et futurae magis 509/513 Hieron., in Mazzb. (PL, XXVI, 111 B). XXVI, 134 B).

514/517 Hieron., iz Mazzb. (PL.

522 salietur igne pos; uictima adZ. sale IN Y! Z1 526 quia] quod P carnis / — 329 pedotem L IN P, pudorem R$, putorem .5?, fedorem X 530 constringete 1^ 531 Qui L N* P R $5, Quae V Y Z putredine I catet V Z qui L N* P R5, quae V Y Z 538 ignis P* V, igni X Y Z quod P 5458 igne L IN .$ quoniam T/?, quoniam quando Y

556

1X, 50

IN MARCVM III

uitae conuersatio intenta mente suspiratur. An non hostia sacro igne saliti erant qui dicebant: Nostra autem conuersatio 359 in. caelis est unde etiam saluatorem expectamus dominum Iesum Christum qui reformauit corpus humalitatis nostrae configuratum corpori claritatis suae. Qui enim spe certissima futurae immortalitatis quasi iam reformatum.in similitudinem dominicae resurrectionis corpus suae fragilitatis intuebantur quasi igne spiritali Deo uictima etiam in praesenti uiuebant VA vA vA sacrata iuxta illud eiusdem apostoli: Obsecro uos fratres per misericordiam Dei wt exhibeatis corpora uestra hostiam uiuentem sanctam Deo $lacentem. Possumus et ita recte intellegere quod dictum est, Omnis enim igne salietur, ei omnis uictima. salietur, quod altare sit Dei cor electorum hostiae uero et sacrificia in hoc altari offerenda bona sint opera fidelium. In omnibus autem sacrificiis sal debeat offerri quia nullum est opus bonum quod non sal sapientiae ab omni corruptione uanae laudis ceterisque prauis siue superfluis cogitationibus expurgat non cura 56 I continentiae a carnalibus castigat illecebris. Ignis autem qui sacrificia in altari consumat ille est utique de quo Iohannes ait, Ipse uos baptizabit n spiritu sancto et igni, per quem nostra bona opera ut uel inchoari uel perfici ualeant iuuantur uel certe ignis tribulationis quo patientia fidelium ut perfectum 570 opus habere possint exercetur. Omnis igitur ?gne salietur, et omnis wictima salietur quia omnis fidelis qui aeterni uermem tormenti cauere uult igne uel gratiae spiritalis uel incurrentium de foris tribulationum debet castigari ut dignum Deo sacrificium fieri possit. Respicit hic locus ad superiora ubi 23 membra scandalizantia euelli praecepta sunt quia et hoc igne saliri est, id est temptationibus exerceri proximos nobis ac dilectos ob Christi amorem negare. Bonwm est sal; quod si sal ànsulsum fuerit, in quo illud condietis? Bonum est ergo Dei uerbum audire frequentius sale 58 o sapientiae spiritalis cordis archana condire immo ipsum cum apostolis sal terrae fieri, id est eorum quoque qui adhuc terrena sapiunt imbuendis mentibus sufficere. At si quis semel condimento ueritatis refectus ad apostasiam redierit, quo alio doctore corrigitur qui eam quam ipse gustauit sapientiae 585 dulcedinem uel aduersis saeculi perterritus uel allectus prospe549 Philip. iii, 20-21. in Luc. (IV, 2132/2144).

9056 Rom. xii, r.

567 Luc. iii, 16.

579/590 Beda,

948/549 sacro igne salita erant hostia P, sacro igne salita erant an non hostia 7 Y Z,hostiae V? ^ salita LL.IN P R..$ V X Y Z,salitae V? 549 quae /? — B1 teformabit .$? 1/2 554 fragilitatis] humilitatis /?' ^ 558 intellegere recte / Z 562 debet R. quia] quod P X* quod] qui P 564 superfluuiis P nam N*yY 569 et 7 5:5 quae V Y Z igniP V Y 519 ergo oz. I, IN

PR:$X,enim Y Z 580 condici L? T7? corrigatur R .$ 585.aduersus / Y*

583 condimentis L IN R .$

584

ix, 49-x, 2

557

ris respuit? Cui apte congruit illud uiri sapientis: Quis medebitur incantatori a serpente percusso? Hac sane sententia specialiter Iudae Scariothis socios ipsumque designari non immerito creditur qui filargiria corruptus et gradum aposto59o latus prodere et dominum tradere non dubitauit. Verum quia sunt non nulli quos dum maior scientia erigit a ceterorum societate disiungit et quasi quo plus sapiunt eo a concordiae uirtute desipiscunt recte subiungitur: Habete in uobis sal et bacem habete inter uos. Per sal quippe 595 uerbi sapientia designatur. Qui igitur loqui. sapienter nititur magnopere metual ne eius eloquio audientium wnitas confundatur. Sal quippe sine pace non uirtutis est domum sed damnatonis argumentum. Quo enim quisque melius sapit eo deterius delinquit et ideo inexcusabiliter merebitur supplicium qui ru6oo denter, si wolutsset, botuit wilare beccatum. Et inde exsurgens uenit in. fines Iudaeae ultra Iordanen. Huc usque Marcus ea narrabat de domino quae in Galilea fecit et docuit. Hinc incipit ea narrare quae in Iudaea fecit docuit siue passus est et primo quidem trans Iordanen ad orientem deinde 6o; etiam cis Iordanen quando uenit Hiericho Bethaniam et Hierosolima. Nam cum omnis Iudaeorum prouincia generaliter ad distinctionem aliarum gentium Iudaea dicta sit specialius tamen meridiana eius plaga appellabatur Iudaea ad distinctionem Samariae Galileae Decapolis et ceterarum in 610 eadem prouincia regionum. Et conueniunt

iierum turbae ad ewm,

ei sicut. consueuerat

iterum docebat illos. Et accedentes Pharisaei 4nterrogabant. eum si licet uiro uxorem damattere temptantes eum. Et hic notanda mentium distantia in turbis et Pharisaeis. Hae conueniunt ut 615 doceantur et sui sanentur infirmi sicut euangelista Matheus aperte commemorat; illi accedunt ut saluatorem ac doctorem ueritatis temptando decipiant. Neque hoc mirandum, nam hos deuotio pietatis illos stimulus adduxit liuoris. Interrogant ergo u£rum liceat homini dimittere uxorem suam qualibet causa. 620 ut quasi cornuato eum teneant sillogismo et quodcumque vespon-

derit captioni bateat. Si dixerit dimittendam esse uxorem qualibet ex causa et ducendas alias, pudicitiae praedicator sibi wdebitur docere contraria. Sin autem. responderit non omnem ob causam. debere dimitti. quasi. sacrilegi reus. tenebitur et. aduersus 586 Eccli. xii, 15. 594/600 Greg. Magn., reg. pastoral. (PL. LXXVII, 31 C, 89 D). 615 Matth. xix, 1-2. 619/683 Hieron., zn Mazzb. (PL XXVI, 138

D-141 C). 590 quia] quod P

598 augmentum P 602 5o;; Marcus add. euangelista l^ 157 603 50:7 fecit add. et sup. L V? Z 605 Hierichum L* IN P R$ X, Hietico V — Bethania V Z 606 Hierosolimam L IN R.$ V Y | 621captionem LINPR.$X* Y? patiatur LL.[IN P R$ X, pacietur Y — 622/623 docere uidebitur 17

PL 229

558 625

IN MARCVM III

doctrinam Moysi ac ber Moysen Dei facere. Igitur dominus sic responsionem, temperat wt decipulam |transeat scripturam sanctam adducens vn testimonium et naturalem legem brimamque Dei sententiam secundae obponens quae non uoluntate Dei sed peccantiwm necessitate concessa est.

X, 3-5

x,6

Quid, inquit, uobis praecepit Moyses? Qui dixerunt: Moyses permisit libellum repudii scribere et dimittere. Quibus respondens lesus ait: Ad duritiam cordis uestri scripsit uobis braeceptum istud. Quod. dicit istiusmodi est, Numquid potest Deus sibi esse contrarius ut aliud ante iusserit et sententiam suam nouo 655 frangat imperio? non ita sentiendum est, sed Moyses cum uideret $ropter desiderium secundarum coniugum. quae uel ditiores uel iwueniores wel pulchriores essent rimas uxores interfici aut malam witam ducere maluit indulgere discordiam quam. odia. et homicidia perseuerare, simulque considera quod mom dixit, 640 propter duritiam cordis uestri permisit uobis Deus, sed Moyses ut auxta apostolum consilium sit hominis non imperium Dei. Ab initio auiem creaturae masculum et. feminam fecit. eos Deus. Hoc $n exordio geneseos scriptum est. Dicendo autem masculum et feminam ostendit secunda witanda coniugia; mon 645 enim ait, masculum et feminas, quod ex priorum repudio quaerebatur, sed masculum et feminam, ut unius coniugis consortio necterentur.

Propter hoc relinquet homo patrem. suum. et matrem et ad-

X,7

haerebit ad. uxorem suam. 650 suam, non ad uxores. e 5

x,O09

Similiter ait, adhaerebit ad uxorem

Et erunt duo 1n carne una. Itaque iam non sunt duo sed una caro. Praemiwm nuptiarum e duabus unam carnem fieri. Castilas iuncta spiritui wnus efficitur spiritus. Quod ergo Deus coniunxit homo non separet. Quae Deus con655 iunxit wnam. faciendo carnem. uiri et. feminae haec homo non potest separare misi forsitan solus Deus. Homo separat quando

jropter desiderium secundae uxoris brimam dimittimus. Deus separat qui et coniwnxerat quando ex consensu propter seruitu660

X, I0-I2

tem Deo eo quod tempus $n arto sit sic habemus uxores quasi non habentes. Et in domo iterum discipuli eius de eodem interrogauerunt eum. Et dicit illis: Quicumque dimiserit uxorem. suam et aliam duxerit adulterium. committit super eam; et si uxor dimiserit 641 I Cor. vii, 6.

643 Gen. i, 27.

623 505; dominus a4. cum P

659 I Cor. vii, 29.

626 temperaret

P . 628secundo L NN P R V* 630 dicunt L R .$ 631 637 iuniotes IN .$ 646 ex P fos; Praemium adZ. est V Y Z

AX Y adponens L JN* R, anteponens $* libellum permisit V/ Z 638 sciendum P* Y*

coniugii L^ /?

^ 652 Primum P

654 Quae iz ras. V, oz. Z,] Quam L IN* .$*, Quod N1 P R X Z Sexhanc Ds LY

655 hoc L* IN R.

PE 230

X, 13

X, 2-17 559 uirum suum et alii nupserit, moechatur. Yn Matheo scriptum 66; plenius est: Quicumque dimiserit uxorem. suam misi ob fornicationem et aliam duxerit moechatur. Vna ergo solummodo carnalis est causa fornicatio una spiritalis timor Dei ut uxor dimittatur sicut multi religionis causa fecisse leguntur. Nulla autem causa est Dei lege praescripta ut uiuente ea quae relicta 67o est alia ducatur. Et offerebant ?llà paruulos ut tangeret illos. Discipuli autem comminabantur offerentibus. Non quo nollent eis saluatoris et uoce et manu benedici sed quo necdum habentes plenissimam fidem butarent eum in similitudinem hominum offerentium im675 fortunitate lassari. Quos cum widerel Iesus indigne tulit et ait illis: Sinite paruulos uenire ad me et ne frohibueritis eos; talium est enim regnum Dei. Significanter dixit talium mon istorum ut ostenderet non aetatem regnare sed mores et his qui similem haberent in68 o nocentiam el simplicitatem praemium. vepromitti apostolo quoque in eandem sententiam congruente, Fratres nolite pueri fieri sensibus sed malitia jarwuli estote, sensu autem wt perfecti sitis. Amen dico uobis: Quisque non receperit regnum Dei uelut 68 VA paruwulus non intrabit in tllud. Sicut puer non ferseuerat in iracundia non laesus meminit non uidens pulchram mulierem delectatur non aliud. cogitat aliud loquitur sic et uos, misi talem habueritis 4nnocentiam. et. animà. puritatem, regnum. caelorum non joteritis intrare. Aliter. Regnum Dei, id est doctrinam 69 [9] euangelii, sicut paruulus accipere iubemur quia quo modo paruulus in discendo non contradicit doctoribus neque rationes et uerba componit aduersum eos resistens sed fideliter suscipit quod docetur et cum metu obtemperat et quiescit ita et nos in oboediendo simpliciter et sine ulla retractatione 69 A uerbis domini facere debemus. Et complexans eos et inponens manus super illos benedicebat eos. Complexus benedicit paruulos ut humiles spiritu sua benedictione gratia et dilectione dignos esse significet. Et cum egressus esset n uiam procurrens quidam genu flexo 79 o anie eum rogabat ewm, dicens: Magister bone, quid faciam ut uitam aeternam bercipiam? Audierat credo iste quaesitor uitae aeternae a domino tantum eos qui paruulorum uelint esse 665 Matth. xix, 9.

685/689 Hieron.,

672/856 Beda, n Lu. (V, 1197/1373).

— 681I Cor. xiv, 20.

s Mattb. (PL XXVI, 135 A-B).

664/663 plenius scriptum I7Z 669 legi L, .$ petsctipta V — 672 quod V* 693 quod P V* 674 enim oz. V, add. sup. X! — 648 pos? significanter ad. enim sup. P? pos; talium adZ. est .LL.:N PR. $ XYZ 681 eadem IN* P 684 quisquis N P Z 690 paruulos P Y*, patuuli L.IN* R..$ Y? — quia] quod p 693 adquiescit /? — 694 retractione P* 697 Complexans P* X*

PL 231

560 705

710

715

720

725

X, 20-21

75o

735

74e

IN MARCVM IIl

similes dignos esse introitu regni caelestis atque ideo curam gerens tractatus certioris poscit sibi non per parabolas sed aperte quibus operum meritis uitam aeternam consequi possit exponi. lesus autem dixit ei: Quid me dicis bonum? nemo bonus misi unus Deus. Quia magistrum wuocauerat bonum et non Deum uel Dei filium confessus erat disci quamuis sanctum hominem comparatione Dei non esse bonum de quo dicitur: Confitemini domino: quoniam. bonus. Vnus autem Deus bonus non pater solus intellegendus est sed et filius qui dicit, Ego swm pastor bonus, sed et spiritus sanctus quia fater de caelo dabit spiritum bonwm petentibus se, id est ipsa una et indiuidua trinitas pater et filius et spiritus sanctus solus et unus Deus bonus est. Non igitur dominus se bonum negat sed esse Deum significat non se magistrum bonum non esse sed magistrum absque Deo nullum bonum esse testatur. Praecepta nosti: Ne adulteres ne occidas ne fureris ne falsum lestimonium. dixeris me fraudem feceris honora jatrem. tuum. et matrem. Haec est puerilis innocentiae castitas quae nobis imitanda proponitur, si regnum Dei uolumus intrare. Notandum sane quia iustitia legis suo tempore custodita non solum bona terrae uerum etiam suis cultoribus uitam conferebat aeternam. Et 4lle respondens ait: Magister, haec omnia obseruaui a vwuentutle mea. lesus autem intuitus eum. dilexit eum et dixit jh: Vnum tibi deest. Non est putandus homo iste uel uoto temptantis ut quidam putauere dominum interrogasse uel de sua esse uita mentitus cum se legis mandata custodisse dicebat sed simpliciter ut uixerit esse confessus quia, si mendacii aut simulationis noxa reus teneretur, nequaquam intuitus archana cordis eius diligere diceretur lesus. Diligit enim dominus eos qui mandata legis quamuis minora custodiunt sed nihilominus quod in lege minus fuerat his qui perfecti esse desiderant ostendit quia non uenit soluere legem aut prophetas sed adimplere. Ad quam profecto adimpletionem pertinet quod hic consequenter adiungit: Vade quaecumque habes wende et da pauperibus et habebis thesaurum n. caelo et ueni sequere. me. Quicumque perfectus esse woluerit debet uendere quae habet et non ex parte uendere sicut Annanias fecit et Saphira sed totum uendere et cum uen*708/711 Hieron., zz Mazzb. (PL XXVI, 141 D). XOUET. 713 Luc. xi, 15. 736 Matth. v, 17. 942 Act. v, 1-2. (PL XXVI, 142 B-D).

710 Ps. 117, r. 712 Ioh. 740/755 Hieron., zn Mattb.

704 cettiores l/* *08 poscit P 9707 Qui P* . os; bonum add. est P 709 fuerat V? — quemuis P* X — 7i6igitur]ergo V. — 723 quod L. NP R $ X Y Z, qua V*

P 232

X, 17-25

561

diderit dare omne pauperibus et. sic sibi braeparare thesaurum wn regno caelorum. Nec hoc ad perfectionem. sufficit, nisi ost 745 contempltas diwitias saluatorem. sequatur, id. est. relictis malis faciat bona. Facilius enim sacculus contemnitur quam uoluntas. Multi diwitias relinquentes dominum mon sequuntur. Sequitur autem dominum, qui. imilator eius est &b per uestigia illius graditur. Qui enim dicit se in Christo credere debet quo modo ille 75o ambulawit et ipse ambulare. E..22

Qui coniristatus in uerbo abiit maerens;

erat emim

habens

possessiones multas. Haec est tristitia quae ducit ad mortem causaque iristitiae redditur quod habuerit bossessiones multas, id est spinas nascentes ef iribulos quae sementem. dominicam R 75 suffjocauerunt. X, 23-24 Et circumspiciens Iesus ait discipulis suis: Quam difficile qui jecunias habent in regnum, Dei introibunt. Discipuli autem obstubescebant in uerbis eius. Claret quidem quia qui hic multiplicandis diuitiis incumbunt alterius uitae gaudia quae76o rere contemnunt. Sed inter pecunias habere et pecunias amare multa distantia est. Multi enim habentes non amant, multi non habentes amant. Item alii et habent et amant, alii nec habere

nec amare se diuitias saeculi gaudent quorum tutior status est qui dicere cum apostolo ualent: Nobis zwundus crucifixus 765 est e nos mundo. Vnde et Salomon non ait, qui habet, sed qw

X, 25

amat diuitias fructus mon capiet ex eis. Et ipse dominus obstupescentibus in uerbis huius sententiae discipulis exponendo subiunxit dicens: Filholi quam difficile est confidentes in pecuniis regnum Dei 77e iníroire. Vbi notandum quod non ait quam impossibile sed quam difficile est. Quod enim impossibile est fieri omnino non potest, quod difficile cum labore potest. Potest etenim fieri sed cum maximo labore iuuante Dei gratia ut pecunias habentes uel in pecuniis confidentes exutis filargiriae retinaculis 77; lanuam intrent regni caelestis. Facilius est camelum ber foramen acus transire quam dwwitem intrare in regnum Dei. Si facilius est camelum ingentibus membris enormem angustum foramen acus penetrare quam diuitem intrare in regnum Dei, nullus ergo diues intrabit in 78o regnum Dei. Et quomodo uel in euangelio Matheus Zacheus et Ioseph uel in ueteri testamento quam plurimi diuites in249 I Ioh. ii, 6. 764 Gal. vi, 14. Mattb. (PL. XXVI, 142 D-143 B).

765 Eccle. v, 9.

710/783 Hieron., in

746 faciet L IN, facit P* 763 sed N P X* Y* 764 qual X Y Z 765 ost et om. V. 969 5057 pecuniis add. in IN P R. 469/7«0 introire in regnum De VvZzZ 710 quam] quod P, qua V*, quia Y Z 771 quam] quia V Y Z 232 post difficile add. est LL enim / Z 4314 pecuniam V/, pecunia Z exuti (^s in ras.) V?

562

IN MARCVM III

trauerunt in regnum Dei, nisi forte quia diuitias uel pro nihilo habere uel ex toto relinquere domino inspirante didicerunt. Numquid enim Dauid in regni diuitiis confidebat qui et de 785

semet ipso canit, Quoniam unicus et bawper sum ego, et alios

hortatur, Diuitiae si affluant, nolite cor adbonere, credo non

ausus dicere, Nolite suscipere. Numquid Abraham domino substantiam praetulisse credibile est pro quo unicum ferire non dubitauit heredem. Altiore autem sensu /facilus est 79 o Christum pati ro dilectoribus saeculi quam dilectores saecula ad Christum bosse conuerti. Cameli enim nomine se intellegi uolust quia sponte Àwmiliatus infirmitatis nostrae onera sustulit. In quo enim manifestius intellegitur quam $n ipso quod. scriptum esi: Quanto magnus es humilia te 4n omnibus. Per acum autem 795 junctones significat ber junctiones dolores in passione susceptos. Foramen ergo acus dicit angustias bassionis. Qua. scissa nostrae quasi uestimenta naturae quodammodo resarcire, id est recuperare, dignatus est quatenus post lapsum melius reformati gaudeamus ad testimonium apostoli dicentis: 8o o Quicumque enim in Christo baptizati estis Christum induistis. Qui magis admirabantur dicentes ad semet ipsos: Et quis potest saluus fieri ? Quo pertinet ista responsio cum 2ncomparabiliter maior sit turba pauperum quae diuitibus perditis potuerit saluari, nisi quia intellexerunt cunctos qui diuitias 805 amant etiam si adipisci nequeunt in diuitum numero deputari. Et intuens 2llos Iesus ait: Apud homines inpossibile est sed non apud Deum; omnia enim possibilia sunt abud Deum. Non ita accipiendum est quod. cupidi et superbi qui nomine illius diwitis significati sunt in regnum caelorum. sint intraturi cum 810 suis cupiditatibus et superbia sed possibile est Deo ut per uerbum eius, sicut eliam factum esse et cotidie fieri widemus, a cupiditate

temporalwwm ad. caritatem aeternorum et a $erniciosa superbia ad humalitatem. saluberrimam. conuertantur. Coepit Petrus ei dicere: Ecce nos dimisimus omnia et. secuti 815 sumus te. Grandis fiducia. Petrus piscator erat diues non fuerat cibos mamnw et arie quaerebat et tamen loquitur confidenter, dimisimus omnia. Et quia non sufficit tantum. dimittere iungit quod perfectum est, et secuti sumus te. Fecimus quod iussisti; R quid igitur nobis dabis praemii? X,29-30 8:0 Respondens lesus ait: Amen dico uobis: Nemo est qui reliquerit domum. aut. fratres aut. sorores aut. matrem. aut. patrem «85 Ps. 24, 16. 786 Ps. 61, 11. 789/813 Aug., quaest. eu. s. Lu. (PL XXXV, 1360). 494 Eccli. iii, 20. 800 Gal. iii, 27. 815/819 Hieron., ;n Mazzb. (PL. XXVI, 144 A).

*82 qui P *88 pos? toto *91 etenim IL 792 qui quam P? diuitiis L, IN* quod] quia LN R.$ Y Z 821 patrem aut matrem IN

add. corde V Y Z «89 pos facilius add. enim P, qua T/* humilitatis P $02 Quod P .$ $05 nequeant V7? 807 enim ozz. R. .$ 817 quod P 818 posterius quod] quae LN .$ 1^

I7Z 803 808 VV Y

PI: 259

X, 25-30

563

aut filios aut agros bropter me et propler euangelium qui non accipiat centies tantum munc in tempore hoc domos et. fratres et sorores et matres et filios et agros cum persecutionibus el dn 825 seculo futuro witam. aeternam. Quidam ex occasione huiusce sententiae Iudaicam mille annorum fabulam post resurrectionem iustorum dogmatizant quando omnia quae propter Deum dimisimus multiplici nobis sint faenore reddenda insuper et uita aeteraa donanda. Nec uident inepti quod, etsi àn ceteris

85o digna sil repromissio, in uxoribus tamen iuxta alios euangelistas centenis appareat turpitudo praesertim cum dominus et in resurrectione nubendum non esse testetur et ea quae dimissa fuerint propter se recipienda in hoc tempore cum persecutionibus asseueret quas utique persecutiones illi chi855 liastae sicut et cetera quoque contraria mille annis suis omni-

modis abesse confirmant. Sensus igitur ?síe est, qui propter euangelium Christi carnalia reliquerit spiritalia bona recipiet quae comparatione et merito sui ita erunt quasi paruo numero centenarius numerus comparetur quia nimirum a fratribus 84o atque consortibus propositi sui qui ei spiritali glutino colligantur multo gratiorem etiam in hac uita recipiet caritatem. Lege actus apostolorum quia multitudinis credentiwm erat cor PL et anuma una et erant illis omnia communia nullusque egens 234 erat inter eos qui sua pro domino reliquerant de quibus et 84; apostolus ait: Tamquam nihil habentes et omnia possidentes. Potest sane hoc quod ait, accipiet centies lantum nunc 1n tempore hoc domos et fratres et sorores et matres et filios e agros cum

persecutionibus, per significationem altius intellegi. Centenarius quippe numerus de laeua translatus in dexteram licet 85o eandem in flexu digitorum uideatur tenere figuram quam habuerat denarius in laeua nimium tamen quantitatis magnitudine supercrescit quia uidelicet omnes qui propter regnum Dei temporalia spernunt etiam in hac uita persecutionibus plenissima eiusdem regni gaudia fide certa degustant atque in ex855 pectatione patriae caelestis quae iure in dextera significatur omnium pariter electorum sincerissima dilectione fruuntur. Verum quia multi uirtutum studia non eadem qua incipiunt intentione pietatis comsummant sed uel accepto uirtutum amore tepescunt uel ex integro ad scelerum uolutabra rela86o buntur terribilis mox sententia subinfertur: 825/839 Hieron., iz Mab. (PL XXVI, 145 A-B). 842 Act. iv, 32, 34. 845 II Cor. vi, xo. — 848/856 Beda, 7 Marce. (L, 1859/1842) ; in Lu. (1I, 2250/2252; III, 211/212 ; V, 1366/13723).

$24 pos; mattes adZ. et pattes R. .$ 825 occasionem P huiuscemodi / Y* 829 quia L .$ etsi] et P 842 qui P*, qua /*, quod X! Z 847 et matres om.V S84gaudumL NRSV*XYZ 8534 degustent 17

564 Xo 3I

IN MARCVM

III

Multi autem erunt rimi nouissimi el nouissimi brimi. Vide enim Iudam de apostolo in apostatam uersum et dicito quia multi erunt rimi nouissimi; uide latronem in cruce factum confessorem eodemque die quo pro suis crucifixus est peccatis 86 gratia fidei cum Christo in paradiso gaudentem et dicito quia et nowissimi erunt $rimi. Sed et cotidie uidemus multos in laico habitu constitutos magnis uitae meritis excellere et alios a prima aetate spiritali studio feruentes ad extremum otio torpente lassescere atque inerti stultitia quod spiritu 87 Oo coeperant carne consummare. Erant autem in wa. ascendentes n Hierosolima, et braecedebat illos Iesus, et stupebant et sequentes timebant. Ideo Hierosolimam tendentes discipuli cum domino stupebant et timbebant quia meminerant sermonis eius qua se passurum multa a 87 5 summis sacerdotibus et scribis et occidendum esse praedixerat metuentes ne uel ipsi cum eo occiderentur uel saltim ille cuius uita et magisterio gaudebant inimicorum manibus occumberet. Et assumens iterum duodecim coepit illis dicere quae essent ei euentura: Quia ecce ascendimus in. Hierosolima, et filius ho88 o minis tradetur principibus sacerdotum et scribis, et damnabunt eum morte et tradent eum gentibus, et inludent ei et conspuent eum et flagellabunt ewm et interficient eum, et tertia die resurget. Redemptor moster braewidens ex passione sua discipulorum animos perturbandos eis longe ante et ejusdem passionis boenam EI

x. 32

X, 32-34

et resurrectionis suae gloriam fraedicit ut cum morientem sicut praedictum. essel cernerent etiam vesurrecturum non dubitarent. Vbi paganorum quoque dementiam qua eius crucem deridere solent apertissime confutat cum proximae suae passionis et tempus quasi futurorum praescius ostendit et locum quasi 89 Oo mortis intrepidus adiit. 88

X, 097

^

Et accedunt ad eum Iacobus et Iohannes filii Zebedei dicentes:

Magister, uolumus ut quodcumque betierimus facias nobis. At ?lle dixit eis: Quid uultis ut faciam uobis? Et dixerunt: Da nobis ut unus ad. dexteram tuam et alius ad sinisiram tuam sedeamus 89 mI ?n gloria tua. Matheus scribit haec matrem filiorum Zebedei dominum postulasse pro illis, sed Marcus ipsorum desiderium atque consilium uolens aperire legentibus tacet de interueniente matre et ipsos potius dicit postulare quod ipsorum 863 Luc. xxiii, 40-43. 883/886 Greg. Magn., Jo. in eu. (PL LXXVI, 1082 B) ; Beda, is Luc. (V, 1578/1582). 887/890 Beda, iz Luc. (V, 1389/1392). 895/ 939 Beda, oz. II, 21 (CC CXXII, 556, 28-341, 216). 895 Matth. xx, 20.

S61autem oz. V ^ S862qua V* ^ S65quodPZ

' S69quaeV YZ

S71

Hierosolimam NN V Y? Z* 874 quia] quod P sermones P? 878 post occidendum a. se P praedixerat esse PR V Y Z 879 uentura IN?.$ V/ X* QuodP Hierosoimam N P R .$ V/ Y? — $86 esse P R .$ 889 quia P 898 50:7 haec add. ad V

PL 22

X, 31-40

565

rogatu per matrem nouerat esse postulatum. Denique dominus 9oo secundum utrumque euangelistam. non matri sed ipsis respondit: x, 38-39 Nescitis, inquit, quid etatis; potestis bibere calicem quem ego bibo aut baptismum quo ego baptizor baptizari? At 2lli dixerunt ei: Possumus. Nesciunt quid petant qui sedem gloriae a 995; domino quam nondum merebantur inquirunt. lam enim delectabat eos culmen honoris sed prius uia habebat exercere laboris. Desiderabant regnare sublimiter cum Christo, sed prius erat pati humiliter pro Christo. Nomine enim calicis siue baptismi passionem designat martyrii qua et ipsum et 91o illos decebat consummari.

Vnde et alibi de sua passione 1lo-

quitur: Bajtisma autem. habeo baptizari et. quomodo coartor usque dum berficiatur. Et eidem passioni appropians orabat dicens: Pater, s? wis, transfer calicem istum a me.

X, 40

lesus autem ait eis: Calicem quidem quem ego bibo bibetis et 915 baptismum quo ego baptizor baptizabimini. Quaeritur quomodo calicem mariyrà Zebedei fili Iacobus widelicet et Iohannes biberini aut quomodo baptismo domini fuerint baptizati cum scriptura narrel. Iacobum tantum. apostolum ab Herode cajate truncatum Iohannes autem ropria morte uitam finierit. Sed si 920 legamus ecclesiasticas historias in. quibus fertur quia et vpse jropier martyrium sit. missus in feruentis olei dolum |et inde ad suscipiendam. coronam Christi athleta. processerit statimque religatus in. Pathmos insulam sit, widebimus martyrio animum non defuisse et bibisse Iohannem calicem confessionis quem et 925 ires pueri in camino ignis biberunt licet persecutor mon fudenit sanguinem. Quod autem subiungit, Sedere autem ad dexteram meam wel ad simistram non est meum dare sed quibus baratum est, sic intellegendum est, vegmum caelorum mon est dantis sed accipientis. Non est enim personarum o 95 acceptio apud Deum, sed quicumque talem se praebuerit ut regno caelorum, dignus sit hic accipiet quod mon personae sed witae paratum. est. Si itaque tales estis qui consequamini regnum caelorum quod. pater meus triwmpantibus et wictoribus braeparauwit, uos quoque accipietis illud. Item, mom est meum dare 935 uobis sed quibus paratum est. Non est meum dare superbis; hoc 911 Luc. xii, 50. 913 Luc. xxii, 42. 915/962 Hieton., 72 Mazzb. (PL. XXVI, 149 À-150 C). 915/923 Beda, oz. I, 9 (CC CX XII, 63, 125-130). 918 Act. 934/939 Augustinus ? 929 Rom. ii, 11. 925 Dan. iii, 23-24. 314, 25

909 designat usque 907 labores V? 903 bibiturus sum 7 — baptismo R 912 910 dicebat L? V? Z 909 quo L? V? 910 passione zz zzarg. V? 917 fuerunt P* — 921 doleum L IN* 914 bibebitis V? Z idem RS V * Z IO

XY

Z*

923 ligatus L* IN P R 5* X

insula bL, NRSV YZ Augustinus» P X, om. cert.

Pathmum P X, Phatmos V

928 50;/ date add. uobis L* IN P? l7? sup.

934

566

IN MARCVM III

enim adhuc erant. Sed si uultis illud accipere, nolite esse quod

estis. Aliis paratum est, et uos alii estote, et uobis paratum est. Quid est, alii estote? Prius humiliamini qui iam uultis exaltari. x, 4I o4o Et audientes decem coeperunt indignari de Iacobo et Iohanne. Decem apostoli non indignantur matri filiorum Zebedei nec ad H mulierem. audaciam. referunt. postulationis sed ad filios qui ignorantes mensuram suam, immodica cupiditate exarserunt quibus et dominus dixerat: Nescitis quid petatis. x,42-43 94; lesus autem wocans eos ait illis: Scitis quia hi qui widentur principari gentibus dominantur eis, et principes eorum fotestatem habent ipsorum; non ita est autem in uobis, et cetera. Humilis magister et mitis mec cupiditatis àmmodicae duos arguit ostulantes nec decem reliquos indignationis increpat et lvuoris 95o sed tale bonit exemplum quo doceat eum maiorem esse qui minor fuerit. ei illum dominum fieri qui omnium. seruus sit. Frustra igilur aut illü immoderata quaesierant. aut 4st. dolent. super

maiorum, desiderio cum ad summitatem uirtutum non potentia sed humilitate ueniatur. Denique sui broponit exemplum ut, si 955 dicla baruipenderent, erubescerent ad. opera et dicit: X, 45

Nam

et filius hominis non uenit u£ ministraretur ei sed ut

ministraret. Nota quod crebro diximus eum qui ministret fium appellari hominis. Ei daret. animam suam redemptionem ro multis, quando 96o formam serui accepit ut bro mundo sanguinem funderet. Et non dixit, dare animam suam redemptionem ro omnibus, sed ro multis, id. est pro hus quà credere uoluerint. Et ueniunt. Hiericho. Et proficiscente eo de Hiericho et discijus eius el pluruna multudine fihus T4mei Bartwmeus 965 caecus sedebat 4uxia uiam mendicans, et cetera. Matheus hoc

A

in loco duos iuxta uiam sedentes et ad dominum clamantes caecos dicit esse illuminatos, Lucas autem cum appropinquaret Hiericho pari ordine illuminatum ab eo caecum esse perhibet. Vbi nemo sane sapiens autumet euangelistas sibimet 970 contraria scribere sed alium scribere plenius quod alter omisit. Quod uero Matheo referente quia dominus duos illuminauerit caecos Marcus unum ponere maluit illuminatum cui tamen alterum adfuisse non negat intellegendum est wnum eorum fuisse notissimum. Quod ex hoc etiam satis apparet quod. et 960 Philip. ii, 7.

965 Matth. xx, 30.

967 Luc. xviii, 55.

973/985 Aug.,

de cons. eu. (CSEL, XLIII, 227, 18-228, 9). 936 accipere illud V Y Z

939 (A»V4gustinus» P X, oz. cett.

941 non ad.

$up. P? 942 quod NT PX . 943exatsetint L.:N PR .$ X? Y Z 945 quod P 954suioz. P V*XYZ 95* ministret] ministtatet R. .$, ministrat ]/? 959 dare N* $5 V/ — 962 cis P — uoluerunt N* R $5 V X* Y — 963 prius Hietichum L* P R.$ X — 969sanum L* NP R$ XY 990quae VZ 974 posterius quod] quia L .N .$ V? Y, qua V*

PL 236

X, 40-46

567

975 nomen, eius et patris eius Marcus commemorawit quod in tot Supervus sanatis a domino non facile occurrit, nisi cum Iairum archisinagogum etiam nomine expressit cuius filiam resuscitauit lesus. In quo etiam magis iste sensus apparet quia et ille archiswagogus wlique $n loco illo nobilis fuit. Procul. dubio itaque 98o Bartimeus iste Timei filius ex aliqua magna felicitate deiectus notissimae et famosissimae miseriae fuit quod non solum caecus uerum etiam mendicus sedebat. Hinc est ergo quod ibsum solum uoluit. commemorare Marcus cutus. inluminatio iam. claram famam. huic miraculo comparawit quam erat illius nota. cala985 11ilas. Caeci ergo quos dominus ad se clamantes illuminauit homines sunt uerae lucis quae Christus est inscii sed ipso donante ad cognoscendam confitendamque suam caecitatem ac petendam ueritatis lucem compuncti. Hiericho autem quod interpretari dicitur luna defectum nostrae mutabilitatis ac 99o mortalitatis significat. Quod ex illa maxime euangelii parabola claruit ubi homo descendens ab Hierusalem in Hiericho incidit in latrones et uulneratus ab eis ac dispoliatus per piam Samaritani industriam ad salutem reuocatus est quia nimirum genus humanum a uisione summae pacis in desideria saeculi 995; huius labe mortifera

decidens per dominum

saluatorem

ad

uitam quam errando perdiderat reducitur. Appropinquans ergo dominus Hiericho caeco lumen reddidit quia ueniens in carnem et passioni propinquans multos ad fidem et confessionem diuinae cognitionis adduxit. Non enim primis incar1000 nationis suae temporibus sed paucis ante quam pateretur annis, id est postquam triginta esse coeperat annorum, ministerium uerbi mundo quo illuminaretur exhibuit sed et de Hiericho proficiscens caecos illuminauit quia resurgens a mortuis atque ascendens in caelum misit spiritum sanctum 1005 apostolis eosque ad illustrationem omnium populorum dispersit in mundum. Quod autem appropinquans Hiericho unum iluminauit at proficiscens de Hiericho duos hoc intimauit typice quod ante passionem suam uni tantum populo Iudaeorum praedicauit post resurrectionem uero atque ascen1oro sionem suam manifestius per apostolos et Iudaeis et gentibus et aeternae diuinitatis et assumptae a se humanitatis archana patefecit. Ouod uero Marcus unum illuminatum scribit ad gentium salutem specialiter respicit qui omnimodis a luce 976 Matc. v, 22. nom. (CC LXXII,

983/990 Beda, it Luc. (V, 1420/1427). 137, 2). 991 Luc. x, 30.

981 qua V/*, quia V? Z 984 eratop. 989/990 mortalitatis ac mutabilitatis V7

feddit L/*

1003 quod P

ad P$ *7'et L7,ac Y.

988/989 Hieron.,

PX Y Z 988 quae L NN X, qui 5 991 Hierichum P R .$ X Y* 997

1004 505; sanctum add. in sup. V?

— 1007 at]

PL 25

568

IN MARCVM

III

ueritatis extorres fuerant, et ideo quantum famosa infidelitatis 1015 eorum erat caecitas tantum famosa facta est illuminantis eos gratia saluatoris. Et bene Marcus qui gentibus scribebat euangelium unum dicit illuminatum ut eorum quos instituebat ad fidem saluationi figura congrueret. Matheus uero qui credentibus ex Hebraeis suum scribebat euangelium quod in 1020 gentium quoque notitiam erat peruenturum recte duos dicit illuminatos ut ad utrumque populum unam eàndemque fidei gratiam pertinere doceret. Quod etiam in sequenti lectione de asino in quo dominus sedere dignatus est eadem euangelica seruare scriptura curauit. Matheus namque qui fidelibus ex 1025 Iudaeis euangelizabat asinam simul et pullum adductos domino refert. Porro ceteri tres euangelistae qui congregatae de nationibus ecclesiae scripserunt asini solummodo ad dominum adducti faciunt mentionem de matre omnino reticent quia illi simpliciter fidem gentium figurant iste autem natum ex 103o fideli sinagoga fidelem gentium populum proximum ordine suae narrationis intimare curauit. Proficiscente igitur domino et discipulis eius et plurima multitudine de Hiericho caecus sedebat iuxta uiam mendicans quia ascendente ad caelos domino et multis fidelium sequentibus immo cunctis ab initio 1055 mundi electis una cum illo ianuam regni caelestis ingredientibus mox gentium populus diu perfidia caecus audito saluatoris aduentu coepit et ipse suae salutis atque illuminationis spem habere. De quo bene dicitur quia sedebat iuxta wiam mendicans. Mendicat enim iuxta uiam sedens qui necdum iter ueritatis 104» ingrediens necdum cognoscens sedula intentione atque inquisitione desiderii salutaris ad hoc peruenire contendit et qui sit uerus religionis cultus inuestigare persistit. Quod in historia Cornelii centurionis praecipue declaratum est. Quid est autem transeundo audire stando lumen vestituere, nisi quod per hu1045 mamnitatem. suam, misertus est qui per diuinitatis botentiam a nobis mentis nostrae tenebras exclusit? Quod enim propter nos natus ei passus est quod resurrexit ascendit in caelum. quasi transit Iesus quia haec nimirum actio temporalis est sed stans caecum 2nluminawit quia, mon sicut illa dispensatio temporalis 1050 £a. uerbi aeternitas transit. quae àn se manens innouat omnia. Stare enim Dei est incommutabili cogitatione mutabilia cuncta disponere. Qui ergo uoces petentis transiens audiuit stans lumen 1024 Matth. xxi, 2. 1026 Marc. xi, 2 ; Luc. xix, 50 ; Ioh. xii, 14. 1043 Act. Xj51523 1043/1054 Greg. Magn., zzeral. (PL LXXVI, 98 C-99 A).

1014 fuerunt P? i0i8saluationis IL! V' —— 1028 fosz adductos add. ad R, a.$ dominum R 1030 populum oz. L W proximum oz. N P R .$ X ordini P 1041 desideriis / — 1043 pos; declaratum est a4. qui Deum quem colebat crebris precibus ut sese inluminare dignaretur orabat L. IN R..$ X 1046 Qui PV YZ 104?*quLLNPRS$ V XY Z — post tesuttexit add, Gu OX 1048 transit LL/:N RSVX YZ

PL 238

X, 46-50

R

569

reddidit quia, etsi bropter nos temporalia pertulit, inde tamen nobis lucem tribuit unde habere mutabilitatis transitum nescit. 1055 Sed qui Deum quem colebat crebris precibus ut sese illumi-

X, 47-48

nare dignaretur orabat,

Cum. audisset quia lesus Nazavenus est coepit clamare ac dicere: Fil Dawid lesu miserere mei. Et comminabantur ei multi ut taceret. At ille multo magis clamabat dicens: Filà Dauid 106o sÓiserere mei. Audiens lesum caecus misereri sui precatur nec multis licet prohibentibus a clamando desistit quia populus gentium agnita fama nominis Christi particeps eius fieri

1065

x,49

G 107o

107;

108o

1085

X, 50 1090

quaerebat. Contradicebant multi primo Iudaei ut in apostolorum actibus legimus deinde etiam gentiles acriori ac fortiori persecutione frequenter instabant ne illuminandus sanandusque Christum mundus inuocaret, nec tamen eos qui ad uitam erant praeordinati aeternam uesanus impugnantium furor disposita ualebat salute priuare. Ei sians lesus praecepit illum uocari. Ecce stat qui ante éramsiebat. Qua in re aliquid nobis dominus innuit quod intellegi de humanitate ac diuinitate illius utiliter possit. Clamantem etenim caecum transiens audiuit sed stans miraculum illuminationis exhibuit. Et uocant caecum dicentes ei: Animaequior esto surge, uocat ££. Clamantem ad se caecum dominus uocat cum populo gentium scientiam ueritatis desideranti per sanctos praedicatores uerbum fidei committit. Qui nimirum uocantes caecum animaequiorem esse et surgere atque ad dominum uenire praecipiunt cum praedicando uerbum indoctis spem eos salutis habere ac de torpore uitiorum erigi atque ad uirtutum studia quibus illuminari mereantur sese accingere iubent dicentes cum propheta: Accedite ad. ewm. et inluminamini; et iterum: Surge qui dormis et exsurge a mortuis, et vnluminabit Hbi Christus. Et quia primitiua de gentibus ecclesia tanto promissi in Christo luminis desiderio feruebat ut plurimi relictis mundi facultatibus nudi euangelicam uitam sequerentur quo aeternum in caelis mererentur habere thesaurum recte de illuminando caeco subditur: Qui $roiecto uestimento suo exiliens uenit ad. eum. Proiecto quippe uestimento exilit ut adueniens illuminetur a Christo qui abiectis mundi retinaculis expedito mentis gressu ad largitorem aeternae lucis properat. 1063 Act. xiii, 45. 1069/1070 Greg. Magn., £ozz. in eu. (PL LXXVI, 1084 A) ; Beda, in Luc. (V, 1455/1454). 1082 Ps. 35, 6. 1083 Eph. v, 14. 1055/1056 Sed zrque otabat oz. L, IN .5 X 10597 Quicum LL/'NP R.$X 1059 magis clamabat multo V Y Z 1066 tamen] tunc L IN .$ V Y Z, dum R 1069 50:7 uocati ad. Et P 1077 fidei] uitae szp. P? 1082 50:7 inluminamini add. et ceteta P 1091 ingressu P? 37

BEDA

CXX

PL 220

570 X, 5I G

X, 52

IN MARCVM III

Et respondens Iesus dixit illi: Quid wis tibi faciam? Caecus

autem dixit ei: Rabboni ut wideam. Numquid. qui lumen reddere 1095 oterat quid uellet caecus ignorabat? Sed peti uult hoc quod et nos jelere el se concedere praenoscit; importune namque ad. orationem nos ammonet et tamen, dicit: Scit namque pater uester quid opus sit uobis ante quam petatis eum. Ad hoc ergo requirit ut petatur ad hoc requirit ut cor ad orationem excitet. Vnde et 1100 caecus. protinus adiungit: Rabboni wt wideam. Ecce caecus a domino non aurum sed lucem quaerit barwipendit extra lucem aliquid quaerere quia, etsi habere caecus quodlibet potest, sine luce non fotest widere quod. habet. Imitemur ergo eum. quem, et corpore audiuimus et mente saluatum non falsas diuitias mon 1105 ferrena dona mon fugitiuos honores a domino sed lucem quaeramus illam uidelicet Jucem quam widere cum solis angelis ossimus quam mec iniliwm inchoat nec fimis angustat ad quam jrofecto lucem wia fides est. Vnde recte et illuminando caeco $rotinus respondetur: 11120

Vade, fides iua te saluwm fecit. Et confestim, inquit, uidit et

sequebatur ewm in wia. Videt et sequitur qui bonum. quod. 1nLellegit. operatur, widel autem. sed mom sequitur qui bonum quidem. intellegit sed bene operari contemnit. lesum. enim sequitur qui imitatur. Hinc namque dicit: Sá quis mihi ministrat, 1115 0e sequatur. Consideremus ergo qua graditur ui sequi mereamur. Ecce cum sit dominus et creator angelorum suscepturus naturam nosiram quam condidit in uterum uirginis uenit nasci tamen tn hoc mundo per diuites noluit. barentes pauperes elegit unde et agnus quà bro illo offerretur defuit columbarum pullos et bar tur1120 furum, ad. sacrificium mater iwuenit. brosperari dn. hoc mundo noluit opprobria Vrrisionesque tolerauit sputa flagella alapas spineam coronam crucem sustinuit. El quia rerum corporalium delectatione a. gaudio interno cecidimus cum qua amaritudine ?lluc vredeatur ostendit. Xl, I-2 125; Etcum adpropinquarent Hierosolimae et. Bethaniae ad montem oliuarum mittit duos ex discipulis suis et ait illis: Ite dm castellum quod. est contra uos. Bethania est uillula siue ciuitas ?n latere montis oliueti quasi stadiis quindecim ab Hierusalem Sicut Iohannes euangelista manifestat ubi Lazarus est suscita1094/1124 Greg. Magn., Zozz. in eu. (PL LXXVI, 1084 B-1085 C). 1094/1115 Beda, in Lu. (V, 1459/1481). 1097 Matth. vi, 8. 1114 Ioh. xii, 26. 1119 Joucit 22 1127/1131 Hieron., 577. (PI, XXIII, 884 C). 1127/1205 Beda, in Luc. (V, 1842/1922). 1129 Ioh. xii, 1. 1095 caecos P

1097 tamen] non P*, oz. V, tunc X 1099 tequitit P 1102 quaelibet L? / Z 1106 quam] quod L quo Z*, qua Z? 1107 prius quam] qui L.* IN* R..$ at / 4dd.dominum V . 1115 quo L? V Y Z* 1119 auferetur X, offereretur R. 1120 prosperare P* 1121 uoluit I^ 1128 adpropinquaret L* J/*

petat L,.$ 1101 N* R .$, quem P*, — 1113 os; enim L, offeretur IN* .$ 1123 decidimus P

X, 5I-Xi, 3

571

1130 fS à. mortuis cuius ei monumentum, ecclesia nunc ibidem. consirucia demonstrat. Bethania autem domus oboedientiae dicitur. Et apte dominus Hierosolimam uenturus ac mundum suo sanguine redempturus primo Bethaniam praesentiae suae dignatione sublimauit ibique a muliere deuota mystico chris113; mate perunctus est quia nimirum multos ante passionem suam docendo domum sibi oboedientiae in qua per spiritum gratiae

inhabitaret effecit quorum pia actione delectatus ipse quasi odorifero delibutus est unguento. Hinc etenim ciuitas haec in monte oliueti posita esse refertur ut ecclesiam per gratiam sui

114o conditoris saluandam esse designet qui nos unctione spiritalium carismatum et scientiae pietatisque perpetua luce refouet. Vnde alibi cum dixisset, Nom 4$otest citas abscondi supra montem $osita, continuo subiecit, Neque accendunt lucernam ei ponunt eam sub modio, quia idem mons oliueti, id 114; est summus spiritalium distributor gratiarum, qui ciuitatem suam ut emineat exaltat hanc quoque oleo exultationis ut lucere possit nec deficiat impinguat. Et quia idem lumen sub modio poni noluit misit discipulos in castellum quod contra eos erat, hoc est doctores qui indocta ac barbara totius orbis loca 1150 quasi contra positi castelli moenia euangelizando penetrarent destinauit. Recte autem duo mittuntur siue propter scientiam ueritatis et operationis munditiam seu propter geminae dilectionis Dei uidelicet et proximi sacramentum toto orbe praedicandum. Ef siatim $niroeuntes ollud. nuenzetis pullum ligatum swper xi, 2-3 i155 quem nemo adhuc hominum sedit; soluite illum et. adducite, et st quis uobis dixerit, Quid facitis, dicite, Quia domino necessarius est, e continuo vllum dimattet huc. Introeuntes mundum praedicatores sancti inuenerunt populum nationum perfidiae 116o uinculis irretitum. Funiculis enim peccatorum suorum unusquisque constrictus erat nec solum nationum uerum etiam Iudaeorum. Omnes enim peccauerunt et egent gloriam Dei. Vnde bene apud Matheum asina quoque cum pullo alligata repperitur. Asina quippe quae subiugalis fuit et edomita sinagogam 116; quae iugum legis traxerat demonstrat, pullus asinae lasciuus et liber populum nationum significat. Super quem nemo adhuc hominum sedit, quia nemo rationabilium doctorum frenum correptionis quo uel linguam cohibere a malo uel in artam 1131 Hieton., 7077. (CC LXXII, 135, 26-27). Rom. iii, 23. 1163 Matth. xxi, 2.

1142 Matth. v, 14-15.

1162

1140 quod L N* $5, quan NT RX YZ nosom. D NPRSXYZ 1141 perpetuae V . 1144 qui P* mons idem V Y Z 1150 penetrent V? 1152 propter oz. V/ 1155 alligatum l7 ^ 1156 pos; adducite a4. mibi R .$ 1102 gloria P R..$? Y ^ 1165 quod P* demonstrat add. sup. L^, om. IN P R. WITZ

PL 240

572

IN MARCVM III

uitae uiam ire cogeretur nemo indumenta salutis quibus spiritaliter calefieret populo gentium utilia suadendo contulerat. Sederet namque super illum homo, si qui ratione utens erus stultitiam deprimendo corrigeret. Vnde non immerito possunt duo discipuli ad exhibenda domino animalia destinati duo praedicatorum ordines unus uidelicet in gentes alter in 117j circumcisionem directus intellegi. Et abeuntes inuenerunt. pullum. ligatum. ante ianuam foris xi,4 in. biuio et soluunt eum. Bene pullus ante ianuam foris inuenitur in biuio. Ianua enim ipse est qui ait: Ego sum ianua owwm, per me si quis introierit saluabitur et ingredietur et egredietur et 1180 pascua inueniet. Quibus uitae pascuis iste pullus, id est populus gentium, carebat cum adhuc extra hanc ianuam in biuio ligatus stabat. Et recte in biuio quia non unam certus uitae fideique uiam tenebat sed plures dubiosque sectarum calles sequebatur erroneus. Et quidam de illic stantibus dicebant illis: Quid facitis soluenxi 5 1185 tes pullum? In Luca scriptum est quia dixerunt domini eius ad illos: Quid solwitis ullum? Et apte satis. Mwitos quippe habebat dominos qui nom uno dogmati et superstitioni deditus sed pro libitu immundorum spirituum ad uarios diuersosque 1190 miser raptabatur errores ad simulacra muta prout ducebatur incedens. Denique uernacula quadam scripturae consuetudine commune esse dicitur quod immundüm est sicut et ad Petrum uox de caelo dicit, Quod Deus mundauwit tu commune ne dixeris, quia qui sanctus est solius Dei est et cum nullo ei communis 1195 est qui autem peccator est et immundus multorum est, multi enim daemones possident eum, et ideo communis appellatur. xi, 6-7 Qui dixerunt eis sicut praeceperat slls Iesus, et dimiserunt eis, ek duxerunt ullum ad Iesum. Qui soluendo pullo contradixerant audito domini nomine quiescunt quia magistri er1200 rorum qui uenientibus ad salutem gentium doctoribus obsistebant eatenus suas tenebras defendere donec miraculis attestantibus ueri possessoris ac domini uirtus emicuit; at postquam fidei dominicae potestas apparuit cedentibus passim aduersariorum querellis liber credentium coetus ad Deum 1205 quem corde portaret adducebatur. Et inponunt dk uestimenta sua, et sedit super ewm. Vesti1170

1178 Ioh. x, 7, 9. 1186 Luc. xix, 35. 1187/1196 Hieron., ;& Mazzb. (PL XXVI, 152 C) ; Beda, in Marc. (II, 1290/1293). 1190 I Cor. xii, 2. 1193 "ACE XI, 0. 1206/1210 Hieron., iz Mab. (PL XXVI, 1553 B). 1206/1222 Beda, in Luc. (V, 1924/1941).

1173 posterius duo] duos L^ V? Z — 1195 circumcisione V — 1179 ingreditur p egreditur P Z* 1180 pullus iste 7 Y Z 1186 qui P I 1188 quia L Y Z,om.S5 1190 errores usque ducebantur oz. 5$ ^ docebatur V, dicebatur Z 1194 quia] quod P — nulla V? 1198 contradixerunt P

PL 241

Xl, 3-IO

573

menta apostolorum wel doctrina wirtutum. uel edissertio scripturarum uel certe ecclesiasticorum dogmatum uarietates intellegi possunt quibus illi corda hominum ante nuda et frigida quo

xi 8

xi, 9

1210 Christo sessore digna fiant operiunt. Multi autem uestimenta sua sirauerunt in uia. Portante dominum asino multi uestimenta sua in uia sternunt quia sancti martyres propriae se carnis amictu exuentes simplicioribus Dei famulis uiam suo sanguine parant ut uidelicet inoffenso 121; gressu mentis ad supernae moenia ciuitatis quo lesus ducit incedant. Item sa/uator noster asellum sedens Hierusalem tendit quando wuniuscuvusque fidelis animam regens widelicet vumentum swum ad pacis intimae wisionem, ducit. Iumentum sedet etiam cum sanctae ecclesiae uniuersaliter praesidet eamque in supernae 1220 facis desiderium accendit. Multi autem uestimenta sua in uia sternunt quia corpora sua per abstinentiam edomant ut ei iter ad mentem arent uel exempla bona sequentibus braebeant. Alu autem frondes caedebant de arboribus eb steynebant dn wia, ei qui jraeibant et. qui. sequebantur. clamabant dicentes: 1225 Osanna, benedicius qui uenit in nomine domini. Frvondes uel ramos de arboribus caedunt qui in doclrina ueritatis uerba atque sententias patrum de eorum eloquio scerpunt et. haec n uia Dei ad auditoris animum uenientis humali 5raedicatione submattunt. Sed qui jraeibant ei qui sequebantur clamabant: Osanna. 1230 Praecessit. quibbe ludaicus populus, secutus est gentilis. Et quia omnes electi siue qui in Iudaea esse poterant siue qui munc in. ecclesia existunt in mediatorem. Dei et. hominum crediderunt et credunt. qui jraeeunt. et. qui sequuntur Osanna. clamabant. Osanna autem Latina lingua salua nos dicitur. Ab ipso enim 1235 salutem. et riores quaesierunt et. praesentes quaerunt et. bene-

diclum. qui uenit in nomine domini confitentur quoniam. una spes una fides est praecedentium atque sequentium populorum. Nam sicut illi expectata passione ac resurrectione eius sanati sunt ita nos praeterita bassione illius ac permanente in saecula ve1240 surrectione. saluamur. Quem. enim, riores nostri ex Iudaico fopulo crediderunt. atque amauerunt. awenturum. hunc. nos. et uenisse credimus et amamus eiusque desiderio accendimur ut eum. facie ad faciem contemplemur. Benedictum quod. uenit vegnum, patris nostri Dauid, Osanna Xi, IO 1245; in excelsis. Legimus in euangelio Iohannis quia refectae de 1216/1243 Greg. Magn., Jozz. in Execb. (PL LXXVI, 985 B-986 A). — 1225/1237 1245 Ioh. vi, 15. Beda, Zozz. 1I, 5 (CC CXXII, 204, 131-140). 1212 straue1209 illa I? V Z? 1207 dissertio R .$, edisseratio V/ X* Y Z 1221 strauerunt P* 1217 unusquisque R Z* 1215 superna P runt P

qui P* add. et P

VAY

1233 pos; credunt 1231 quia] quod P 1228 submittant P* 1245 quod. 1238 spectata P* X, spectatores P? 1233 priotis P

PE 242

574

IN MARCVM III

quinque panibus et duobus piscibus turbae uoluerunt rapere

1250

Iesum et constituere eum regem sed ne hoc perficere possent ipse in montem fugiendo praecauit. Nunc autem ubi passurus Hierosolimam uenit non refugit eos qui se regem faciunt qui agmine glorifico et hymnis Dei filio ac rege dignis ad ciuitatem regiam ducunt non reprimit uocés eorum qui regnum patri-

archae Dauid in eo restaurandum et priscae benedictionis dona

1255

1260

1265

1270

recuperanda concinunt. Vt quid ergo hoc quod prius fugiendo declinauit modo libens amplectitur regnumque quod adhuc uicturus in mundo suscipere noluit iam iamque exiturus per passionem crucis de mundo non negauit suscipere, nisi ut aperte doceret quia non temporalis et terreni sed aeterni in caelis rex esset imperii ad quod profecto regnum per contemptum mortis gloriam resurrectionis et triumphum ascensionis perueniret. Hinc est enim quod post resurrectionem apparens discipulis ait, Data est mihi omnis potestas $n. caelo et 4n terra, et cetera eiusdem loci. Notandum sane quanta sit consonantia turbae dominum collaudantis cum uoce euangelizantis uirgini matri Gabrihelis qui ait: H?c enim erit magnus el filius altissimi uocabitur, et dabit illi dominus Deus sedem Dawid atris eius, et regnabit in domo Iacob $m aetermum. Accepit autem sedem siue regnum Dauid dominus ut gentem cui Dauid quondam temporalis regni gubernacula simul et exempla iustitiae praebuit quamque modulis hymnorum spiritalium ad fidem atque amorem sui conditoris accendere solebat hanc ipse factis uerbis donis et promissis tantum mediatore Dei et hominum dignis ad regnum caeleste et immortale uocaret atque ad ipsam Dei patris uisionem introduceret.

1275

1280

In quo éwngitur,

Osanna,

id est salus, in excelsis,

perspicue ostenditur quod. aduentus Christi non tantum homiwwum. salus sed totius mundi sit terrena iungens caelestibus ut omme gemw ei flecat caelestium. et. terrestrium. et. infernorum. PL Notandum sane quod Osanna uerbum Hebraicum compositum 245 est ex duobus corrupto et integro. Salua namque siue saluifica apud eos dicitur os?, at uero a»na interiectio est deprecantis quo modo apud Latinos interiectio est dolentis heu et interlectio admirantis papae. Denique in psalmo centesimo septimo decimo ubi septuaginta interpretes transtulerunt, O domine 1261 Matth. xxviii, 18. 1264 Luc. i, 32-335. 1274/1277 Hieron., in Mazzb. (PL XXVI, 154 C). 1277 Philip. ii, ro. 1278/1282 Aug., zrac/., in Iob. (CC XXXVI, 440, 9-16). 1282/1295 Hieron., in Mazzh. (PL XXVI, 154 B). 1249 Hierosolima P V^ eis D* X* 1250 regi P? 1255 iam oz. IN* V* 1257 quod V Z —— 1258at V Z* 1271factis oz. P — tanto IL, IN 5. 1272 mediator V, mediatorem X* 1274 In quo] Quod uero P X 1274 in excelsis, id est salus LIN R..$ V Y Z, in excelsis salus X 1275 qual YZz 1277 ci add. sup. bos? omne V' Z flectatur Y 1280 ait / 1282/1283 decimo septimo P

Xi, IO-II

575

salwum me fac, in Hebraeo scriptum est, A«wna Adonaéi osi 1285 ama. Quod interpres noster Hieronimus diligentius elucidans ita transtulit, Obsecro domine salua obsecro. Idem namque significat, O domine, per interiectionem obsecrantis quod, obsecro domine, per ipsum uerbum obsecrationis. Osanna itaque salua obsecro significat consumpta littera iuocali quae 1290 uerbum prius terminat cum perfecte dicitur os? per uirtutem litterae uocalis a qua uerbum sequens incipit ana. Quod metrici in uersibus scandendis synalipham uocant quamuis illi scriptam litteram scandentes transiliant, in hoc autem uerbo osanma i littera nec saltim scribatur sed sensu loquen1295 tium saluo funditus intermittatur.

XL II

Et introwwit Hierosolima in. templum. Quod ingressus ciuitatem primo templum adiit formam nobis religionis quam sequamur praemonstrat ut cum forte uillam aut oppidum aut alium quemlibet locum in quo sit domus orationis Deo con1500 Secrata intramus primo ad hanc diuertamus et postquam nos domino per orationum studia commendauerimus sic deinde ad agenda ea propter quae uenimus temporalia negotia secedamus. Appropinquante autem tempore passionis appropin-

quare uoluit dominus loco passionis ibique proximus manere 1305 ubi constituto ac praefinito ante saecula tempore inueniri

posset ab eis per quos eadem erat passio complenda quo etiam per hoc cunctus intimaret audientibus quia non inuitus mortem ut profani putauere sed sua sponte subiret. Cuius hora proximante intrepidus locum adiit in quo se esse passu1310 Tum et per se ipsum et per prophetarum suorum

ora longe

ante praedixerat. Notandum uero quod hic introitus eius in Hierusalem ante quinque dies paschae in quo mysterium sacrosanctae passionis suae implere decreuerat factus est. Narrat enim Iohannes quod ante sex dies paschae uenerit 131; Bethaniam ubi caena ei facta et discumbentibus multis soror

eum Lazari Maria unguento mystico perfuderit atque in crastinum asino sedens obuiante cum palmis plurima turba uenerit Hierosolima. Vbi non praetereunda silentio est non tantum concordia in rebus uerum etiam in temporibus ueteris et noui 1320 testamenti umbrae et ueritatis legis et euangelii. Scriptum namque in lege est dicente domino ad Moysen et Aaron: Mensis isle uobis principium mensium rimus erit in mensibus anna.

Loquimini ad uniuersum coetum. filiorum Israhel et dicite. eis: 1284 Ps. 117, 25.

1314 Ioh. xii, 1-15.

1321 Ex. xii, 2-5.

1284/1280 osanna L* NP R.$V*X 1289 i] idest V — 1294scribat D — 1295 intetimatut I 1296 Hierosolimam L IN R. Y? . 1306 possit L* IN* R..S V7* 1307 quod V Y Z 1309 esse oz. V. — 1311 qua V*,quia V? — 1318 Hierosolimam L IN R..$ Y

576

IN MARCVM

III

Decima die mensis huius tollat unusquisque agnum per familias 1325 ei domos suas; et paulo post: Ef seruabitis eun usque ad. quartam decimam diem mensis huius, ámmolabitque eum. unvuersa multitudo filiorum Israhel ad uesperam. Decima ergo die men- PL sis primi agnus qui in pascha immolaretur domum introduci 244 iussus est quia et dominus decima die eiusdem mensis, hoc est 1330 ante quinque dies paschae, in ciuitatem in qua pateretur erat ingressurus. Et sicut agnus de toto grege electus certum suae uictimationis diem expectabat ita et dominus coniurante aduersum se omni seniorum et principum concilio. certus praestolabatur horam in qua se ipsum pro salute mundi 1355 oblationem Deo et hostiam in odorem suauitatis offerret. Immolabatur agnus quarta decima die primi mensis ad uesperam. Et dominus eadem hora agnum cum discipulis manducans ubi legalis paschae decreta compleuit egressus est cum eis statim ad locum orationis ubi comprehensus a Iudaeis et 134o ligatus lam sacramenta beatae suae uictimationis inchoaret.

Et circumspectis omnibus cum iam uespera esset hora exiwit in Bethaniam cum duodecim. Non hoc semel fecit sed per omnes quinque dies ex quo Hierosolima ascenderat usque ad tempus passionis hoc ipsum semper agere solebat ut per diem in 134; templo

H

ED I2 R

doceret

noctibus

uero

exiens

moraretur

in monte

oliueti sicut in Luca legimus. Docendo enim incredulis officium correctionis sedulus impendebat commanendo autem apud fideles gratiam eis benignitatis propitius exhibebat. Bene autem dicitur quia c/rcwmspectis ommibus exit 4n 135o Bethaniam. Inspicit quippe internus arbiter omnium corda et cum in contradicentibus ac resistentibus ueritati non inuenit ubi caput reclinet secedit ad fideles et in eis qui oboediunt uerbo mansionem sibi una cum patre facere gaudet. Bethania namque domus oboedientiae dicitur. Hoc quoque intellegendum 1355 est quod tantae dominus fuerit paupertatis et ita nulli sit adulalus ut in urbe maxima mullum hospitem nullam inuenerit mansionem sed. in agro pbaruulo apud Lazarum sororesque eius habitarii. Eorum quippe wicus Bethania est. Et alia de cum exirent a Bethania esuriit. Esuriit uel uerita1360 lem, humanae carnis ostendens uel esuriens salutem credentium aestuans ad incredulitatem. Isvahelis.

Xl, I3-I4

Cumque widisset a longe ficum habentem folia uenit si quid forie inueniret in. ea. Et cum uenisset ad eam mihil inuenit 1325 Ex. xii, 6. 158 C-159 A).

1345 Luc. xxi, 57.

1354/1361 Hieron., iz Mazzb. (PI, XXVI,

1334ptfaestulabatur P X — 1341uesperae L* PR $* Y XZ exit L/ — 1343 Hietosolimam LN R$ X YZ 1344 solebat agere semper LIN R .$ agere solebat semper V/ Y Z 1346 incredulos R V Y Z 1347 cotreptionis L, IN R.$ 1349 qua V* 1357 habitauerit L, IN R. 5, habitaret / Y Z

xi, II-I4

577

jraeter folia; non enim erat tempus ficorum. Et respondens Iesus 1365 dixil ei: Iam non amplius in aeternum quisquam ex te fructum manducet. Quo modo dominus multa in parabolis dicere ita etiam non nulla in parabolis facere solebat. Quid enim causae erat ut esuriens fructus in ficulnea quaereret quorum tempus nondum esse quilibet homo nouerat arbóremque quod fructum 1570 per id temporis non haberet aeternae sterilitatis maledictione damnaret, nisi quia plebem quam uerbo docebat hoc etiam facto terrebat ne quis habendo folia et fructum non habendo, hoc est uerba iustitiae absque operibus praetendendo, excidi et in ignem mereretur proici? Vnaquaeque enim arbor non de 1375 floribus non de foliis sed de fructu suo cognoscitur, id est unus-

quisque homo non de aestimatione famae uel sermonum PL pompa sed de suarum testimonio probatur actionum. Esuriens 245 ergo dominus uidit ficum habentem folia et uenit quaerere fructum in illa nec inuenit quia salutem desiderans humani 1358o generis uidit Iudaeam habentem eloquia legis et prophetarum uenitque probare docendo corripiendo miracula faciendo si quem forte in eorum corde fructum fidei et uitae posset inuenire. Sed quia folia sine fructibus habere repperta. est ficulnea damnatur quia ludaea quae uerba scripturae sine 1585 operibus sonabat digna est ultione punita. Hoc autem dixerim non quod tota sinagoga fuerit abiecta ex qua utique constat quod primitiua fuerit ecclesia constructa sed illa nimirum portio sinagogae damnari meruit quae esurientem Christum pascere bene operando recusauit quae foliis uerborum spiri1390 talium magis obumbrari quam fructibus spiritus uoluit onustari. Quibus ipse dicit alibi: Ego wado, et quaeritis me et n jeccato uestro moriemini. Congruit sane hic locus ilh eius parabolae ubi ait: Arborem fici habebat quidam plantatam n winea sua ei uenit quaerens fructum, in illa et mom inuenit. 1395 Dixit aulem

ad cultorem wineae: Ecce anni ires sunt ex quo

uento quaerens fructum 1n. ficulnea hac, et non inuenio; succide ergo dllam, ut quid etiam terram occupat? At slle respondens dixit illi: Domine dimalte illam et hoc anno usque dum fodiam circa illam et mittam stercora, et si quidem fecerit fructum, sin 1400 autem in futurum succides eam. Cultor autem uineae ordo est apostolorum doctorumque spiritalium qui sinagogam ne periret diligenter ad paenitentiam uocare proque eius salute

1391 Ioh. viii, 21. 1406).

1393 Luc, xiii, 6-9.

1400/1409 Beda, i2 Lac. (IV, 1400/

1381 cottipienda P stetelitatis L,IN* .$* / — 1399 qui P 1370 tempus P 1390 obum1388 damnare DP* 1386 obiecta P 1383 qui P, quae IN? X brate P* RF X Z 1400 succide l/*

578

1405

1410

IN MARCVM

III

domino supplicare studuerunt praecipue lacobus frater domini qui regendae Hierosolimorum ecclesiae praelatus est. Verum quia illa nec in legalibus edictis nec in propheticis contestationibus nec in ipsa coruscantis euangelii gratia fructum oboedientiae ferre consensit quasi tribus annis ficus sterilis permanens abiecta est a domino et aeterna maledictione subuersa. Namque non solum ab electorum sorte repulsa sed ad ipsa etiam quam inanis occupabat terra abscisa est. Sed et tu, si non uis audire in iudicio a Christo, Discede à

1415

xi, I5

1420

1425

1430

1435

1440

me maledicte in ignem aeternum quia esuriui et non dedisti mihi manducare, arbor esse sterilis in hac uita caueto quin potius pauperi Christo et esurienti fructum pietatis quo indiget offer. Et ueniunt. Hierosolima. Et cum introisset templum coepit eicere uendentes el ementes in templo et mensas nummulariorum eL cathedras uendentium. columbas euertit. Quod maledicendo ficum infructuosam per figuram fecit dominus hoc idem mox apertius ostendit eiciendo improbos e templo. Neque enim aliquid peccauit arbor quod esuriente domino poma non habuit quorum necdum tempus aduenerat. Sed peccauere sacerdotes qui in domo domini saecularia negotia gerebant et fructum pietatis quem debuerant quemque in eis dominus esuriebat ferre supersederant. Arefecit dominus arborem maledicto ut homines haec uidentes siue audientes multo PL magis intellegerent sese diuino condemnandos esse iudicio, 246 si absque operum fructu de plausu tantum sibi religiosi sermonis uelut de sonitu et tegimento blandirentur uiridantium foliorum. Verum quia non intellexerunt in ipsos consequenter districtionem meritae ultionis exercuit eiecitque commercia rerum humanarum de domo illa in qua diuinas tantum res agi hostias et orationes Deo offerri uerbum Dei legi audiri et decantari praeceptum erat. Et quidem credendum est quia ea tantum uendi uel emi reppererit in templo quae ad ministerium necessaria essent eiusdem templi juxta hoc quod alias factum legimus cum idem templum ingrediens inuenit in eo uendentes et ementes oues et boues et columbas quae nimirum omnia non nisi ut offerrentur in domo domini eos qui de longe uenerant ab indigenis comparare credendum est. Si ergo 1411 Matth. xxv, 41-42. 1430/1456 Beda, Joz. II, 1 (CC CXXII, 185, 234-188, 141). 1435/1449 Aug., Zrac. in Iob. (CC XXXVI, 102, 10-25). 143* Ioh. li, 14.

1406 adtestationibus P? 1408 stetelis IL, IN* P V X obiecta P 1410 abscissa Y — i414quaeP* — 1416 Hierosoimam LN R.$.XZ — 1417 in]e P nummolariorum R$ ^ 1425 jos Arefecit add. autem IL IN P? sup, R$

1428 opete P* 1430 consequenter in ipsos P X 1431 destrictionem IN* $1 X, destrictione Z eegciccitu l2 Yd 1433 offerre P 1434 erat] est

jg3

quod P X, qui Z

1438 quia l/ Z

Xi, 14-17

579

dominus nec ea uolebat in templo uenundari quae in templo uolebat offerri uidelicet propter studium auaritiae siue fraudis quod proprium solet esse negotiantium facinus, quanta putas animaduersione puniret si inuenisset aliquos ibi risui 1445 uel uaniloquio uacantes aut alii cuilibet uitio mancipatos? Si enim ea quae alibi libere geri poterant dominus in domo sua temporalia negotia geri non patitur, quanto magis ea quae nusquam fieri licet plus caelestis irae merentur si in aedibus Deo sacratis aguntur? Verum quia spiritus sanctus in co1450 lumba super dominum apparuit recte per columbas sancti spiritus carismata signantur. Qué autem sunt in templo Dei hodie qui columbas uendunt nisi qui in ecclesia pretium de imposiione manus accipiunt jer quam uidelicet impositionem spiritus sanctus caelitus datur? Columba igitur uenditur. quia 1455 manus impositio ber quam spiritus sanctus accipitur ad pretium praebetur. Sed vedemptor noster cathedras uendentium columbas euertit. quia. talium. negotiatorum. sacerdotium. destruit. Hinc est quod sacri canones simoniacam heresim damnant et eos sacerdotio priuari raecipiunt qui de largiendis ordinibus pretium 1460 quaerunt. Cathedra ergo uendentium. columbas euertitur quia hi qui spiritalem gratiam uenundant uel ante humanos uel ante Dei oculos sacerdotio briuantur. EIL 16 Et non sinebat ut quisquam transferret uas per templum. De uasis dicit illis quae mercandi gratia inferebantur. Ceterum 1465 absit ut uasa Deo dicata dominus eiceret de templo uel introferri prohiberet in templum ubi futuri sui examinis insigne praetendit exemplum sed potius immunda et profana eliminat uasa de templo ac ne amplius inferantur prohibet quando non solum de ecclesia omnes repellit ac deturbat reprobos uerum 1470 etiam ne ultra ad turbandam ecclesiam intrent aeterno eos uerbere compescit. Sed et in praesenti haec est uera domus domini, id est cordis fidelium, purificatio ut non tantum peccata quae inerant diuinitus irnmissa compunctio tollat sed etiam ne haec ultra repetant diuina in eis gratia perseuerans 1475 adiuuet. Et docebat dicens eis: Nom scriptum est: Quia domus mea PL EL I7 domus orationis uocabitur omnibus gentibus? Omnibus, inquit, 247 gentibus non uni genti Iudaeae nec n uno Hierosolimae urbis H loco sed in toto orbe terrarum et nequaquam taurorum et hirco1480 rum et arietum sed orationis. 1449 Matth. iii, 16. 1451/1462 Greg. Magn., Pozz. in eu. (PL LXXVI, 1145 BC). 1478/1480 Hieton., cozzzent. in Es. (PL. XXXIV, 563 A). 1444 animaduersionem P

pa

1450

columbas]

1464 inferebant P*

1445 alicuilibet L* IN* .$ T7* X?

columbam

V Y Z

1476 Nonne L? N? V Z*

P?

1454 sancti

l7

1468 inferant P* V Y Z

Quod P

1449 consectatis

quia] cui L? 1472 corda

V

V Z

580

IN MARCVM III

Vos autem fecistis eam speluncam latronum. Qui ad. accipienda munera 4n lemplo vesidebant rofecto quia quibusdam non dantibus laesiones exquirerent. dubium mon. erat. Domus ergo orationis spelunca latronum facta fuerat quia ad hoc 4n templo 1485

assistere nouerant ui aut non dantes munera studerent corpora-

liter persequi aut dantes spiritaliter necare. Templum quoque et domus Dei est ipsa mens aique conscientia fidelium, quae si quando in laesione proximi peruersas cogitationes profert, quasi tn spelunca latrones resident et simpliciter gradientes interficiunt 1490 quando in eos qui in mullo vei sunt laesionis gladios defigunt. Mens enim fidelium mon iam domus oratiomis sed spelunca latronis est quando relicta innocentia et simplicitate sanctitatis illud conatur agere unde ualeat proximas nocere. Et cum

xi, 20 1495

1500

1505

Xl, 22-23 1510

mane

transirent. uiderunt ficum. aridam. factam a

radicibus. Non rami tantum aut stipes infructuosae fici sed ipsa etiam radix arefiendo sententiam diuinae in se reprobationis ostendit. Et Iohannes ait quia securis ad radicem arborum osita est. Axefacta est itaque ficus a radicibus ut ostenderetur gens impia non ad tempus uel ex parte corripienda externorum incursibus et mox miserante domino post actam paenitentiam priscae restituenda libertati ut saepe factum sacra historia refert sed aeterna potius damnatione ferienda arefacta est radicitus ut intimaretur nefanda plebs non solum humana gloria forinsecus uerum etiam diuino intus fauore funditus esse destituenda. Nam et salutem uitamque quam accipere poterat in caelis et quam iam perceperat patriam perdidit in terris. Et respondens Iesus ait illis: Habete fidem Dei. Amen dico uobis quia quicumque dixerit huic monti, Tollere ei mittere in mare, et nom haesitauerit in corde suo sed. crediderit quia. quodcumque dixerit fiat, fiet ez. Solent gentiles qui contra ecclesiam

1515

maledicta scripsere improperare nostris quod non habuerint plenam fidem Dei quia numquam montes transferre potuerint. Quibus respondendum non omnia scripta esse quae in ecclesia sunt gesta sicut etiam de factis ipsius Christi Dei et domini nostri scriptura nostra testatur unde et hoc quoque fieri potuisse ut mons ablatus de terra mitteretur in mare, si necessitas id fieri poposcisset, quo modo legimus factum precibus beati patris Gregorii Neocaesariae Ponti antistitis 1481/1486 Greg. Magn., boz. in eu. (PL LXXVI, 1295 B) ; Beda, in Lu. (V, 2065/2070). 1486/1493 Greg. Magn., bon. in eu. (PL LXXVI, 1298 A) ; Beda, 1497 Matth. iii, 10 ; Luc. iii, 9. in Luc. (V, 2143/2150). 1481 Qui ad] Quia 5 1494 transissent I7

1509 quod P quae] qui P

1484 quae I^ 1495 stipites I7

1510 quaecumque 1517 potuisset I^

1485 student L* 1497 radices P?

1489 latronum I7 1301 factam P*

LL R$ V Y Z 1511 fiat 7n ras. P 1519 Caesatiae I

1514

xi, 17-25

581

1520 uiri meritis et uirtutibus eximii üt mons in terra tantum loco cederet quantum incolae ciuitatis opus habebant. Cum enim uolens aedificare ecclesiam in loco apto uideret eum angustiorem esse quam res exigebat eo quod ex una parte rupe maris ex alia monte proximo coartaretur uenit nocte ad locum et 152; genibus flexis admonuit dominum promissionis suae ut montem longius iuxta fidem petentis ageret. Et mane facto reuersus inuenit montem tantum spatii reliquisse structoribus 153o

1555

154o

154; xi, 25

155o

155;

ecclesiae quantum opus habuerant. Poterat ergo hic poterat alius quis eiusdem meriti uir, si oportunitas exigisset, impetrare a domino merito fidei ut etiam mons tolleretur et mitteretur in mare. Verum quia montis nomine non numquam diabolus significatur uidelicet propter superbiam qua se contra Deum erigit et esse uult similis altissimo mons ad praeceptum eorum qui fortes fide sunt tollitur de terra et in mare proicitur cum praedicantibus uerbum doctoribus sanctis immundus spiritus ab eorum corde repellitur qui ad uitam sunt praeordinati et in turbulentis amarisque infidelium mentibus uesaniam suae tyrannidis exercere permittitur non quo ibi et antea sedem regnumque non habuerit sed quia tanto acrius in eos quos licet desaeuit quanto amplius se dolet a laesione piorum fuisse depulsum. Cui simile est illud apocalipsis: Ef secundus angelus tuba cecinit, el ecce tamquam mons magnus igne ardems missus est in mare. Canente etenim angelo tuba mons igne ardens missus est in mare quia praedicante uerbum doctore ueritatis antiquus hostis inuidiae facibus accensus peruersorum animos grauius corrupturus adiit ut dolorem expulsionis suae de fidelibus uindicaret in perfidis. Et cum stabitis ad orandum dimittile, si quid habetis aduersus aliquem, ut et pater uester qui dn. caelis est dimittat uobis feccata uestra, et cetera. Notanda distinctio deprecantium. Qui perfectam habet fidem quae per dilectionem operatur ille orando uel etiam iubendo potest transferre montes spiritales quo modo fecit Paulus de Elyma mago quem et oculis et arte nefanda priuauit quo modo de pithonissa in Philippis de qua Spiritum malignum montem uidelicet superbissimum eiecit. Sed idem mons in mare proiectus quantum furibundi ignis huic intulerit subsecuta confestim contra eum gentilium persecutio perdocuit. Qui uero tantae fastigium perfectionis necdum conscendere queunt postulent sibi peccata dimitti 1541 Apoc. viii, 8. 16-18.

1551 Gal. v, 6.

1528 habebant P Z

18533 dominum

1353 Act. xiii, 8-11.

17

1537 turbolentis

1854 Act. xvi,

L.R. V^

1538

libet IN* . — 1880 pos; 10540 in oz. V LR V/ Z — quod 5 permittit LN R.$ V Y — 1534 pythonisa P, phito15583 Elima distinctio ed. est P nisal

NRS$WXZ

1560 intrare mereantur V Y Z

PL 248

582

IN MARCVM

III

1560 quo ad uitam mereantur intrare perpetuam et absque dubio impetrabunt quod petunt, si tamen in se peccantibus aliis primo ipsi dimittunt; sin autem hoc facere contemnunt, non solum orando uirtutes facere sed nec suorum possunt ueniam consequi peccatorum. xi, 1565 .—Et cum ambulare in templo accedunt ad eum summi sacerdotes 27-28 et. scribae et seniores el dicunt illi: Im qua potestate haec facis? et quis tibi dedit hanc potestatem wt ista facias? Diuersis modis H eandem. quam supra calumniam sitruunt quando dixerunt: Im belzebub principe daemoniorum. eicit hic. daemonia. Quando 1570 enim dicunt, n qua potestate haec facis, de Dei dubitant potestate et subintellegi uolunt diaboli esse quod faciat addentes quoque, quis tibi dedit hanc potestatem, manifestissime Dei filum negant quem putant non suis sed alienis wiribus signa facere. Xi, 29-30 lesus autem respondens ait: Interrogabo uos et ego wnwm uer1575 bum, et resbondete mali, et dicam uobis in qua potestate haec PL faciam. Baptismum Iohannis de caelo erat am ex hominibus? 249 Respondete mihi. Poterat dominus aperta responsione temptatorum calumniam confutare sed. prudenter interrogat ut suo uel silentio uel sententia condemnentur. 1980 — Af alli cogitabant secum dicentes: SY dixerimus, De caelo, dicet

nobis, Quare ergo nom credidistis ei. Quem confitemini de caelo habwisse brophetiam mihi testimonium perhibuit et ab illo audistis in qua ista faciam potestate. Sí dixerimus, Ex hominibus, timebant Dopulum; omnes 1585 enim. habebant. Iohannem. quia. uere. propheta. esset. Viderunt ergo quodlibet horum. vespondissent in laqueum se casuros timentes lapidationem sed magis timentes ueritatis confessionem. Et respondentes dicunt Iesu: Nescimus. Respondens Iesus ait xi, 33 1590 t1lis: Neque ego dico uobis im qua potestate haec faciam; mon uobis dico quod scio quia non uultis fateri quod scitis. Iustissime repulsi utique confusi abscesserunt, et impletum est. quod. n jsalmo per propheiam dicit Deus pater, Paraui lucernam Christo meo, id est ipsum lohannem, inimicos eius induam 1595 confusione. Notandum autem quia duas ob causas maxime

scientia ueritatis est occultanda quaerentibus cum uidelicet is qui quaerit aut minus capax est ad intellegendum quod quaerit aut odio uel contemptu ipsius ueritatis indignus est 1567/1079 Hieron., /n Mazzb. (PL XXVI, 160 B-D). 1567/1889 Beda, in Lu. (V, 2201/2565). 1569 Luc.xi, r5. 1581/1595 Aug. /ract. in lob. (CC XXXVI, 1593 Ps. 151, 17-18. 318, 24-32).

1864 peccatorum consequi l/ — 1569 eiecitPX Z* hic add. sup. N! V?, or; Y 1571 quod] quae I? VW 1373 alis I 1594 Interrogo L* R .$ 1516 Baptismus L7 1884 dicemus N fos; hominibus ad4. lapidabunt nos R 1593 confusionem P 1591 quia] qui P

xi, 25-xii, 3

583

cui debeat aperiri quod quaerit. Quorum propter unum do-

1600 minus ait, Ad/uc multa habeo uobis dicere, sed non potestis illa

portare modo, propter aliud uero discipulis praecepit, Nolite dare sanctum. canibus neque mittatis margaritas uestras ante forcos.

xli, I

Et coepit illis in. barabolis loqui: Vineam astinauit homo 1605 e£ circumdedit sebem et fodit lacum et aedificauit turrem. Homo tse qui pastinauit uineam 25se est qui in alia parabola conduxit operarios vm wineam suam qui Plantauit wmeam. de qua et Esaias plenissime ber canticum loquitur ad extremum inferens: Vinea domini sabaoth domus Isvahel est. Et in $salmo, Vineam,

16ro ?nquit, de Aegypto transtulisti eiecisti gentes et blantasti eam. Et sepem circumdedit ei uel murum urbis uel angelorum auxilia et. fodit 4n. ea. lacum. siue torcular aut altare aut illa torcularia quorum, et tres bsalmi titulo braenotantur octauus et octogesimus et octogesimus tertius ei. aedificawit turrem. haud. dubium. quin 1615 templum de quo dicitur ber Michaeam: Et tu turris nebulosa fiae Sion.

R

xil, : 2-

Et locauit eam agricolis, quos alibi wineae operarios appellauit qui conducti fuerant hora rima tertia sexta et nona. Et peregre profectus est, non loci mutatione nam Deus unde 1620 abesse potest quo complentur omnia et qui dicit per Hieremiam, Ego Deus adjpropinquams et nom de longe, dicit. dominus, sed abire uidetur a uinea ut uinitoribus liberum operandi arbitrium derelinquat. Et msi

ad agricolas g

im lempore

seruum

ut ab agricolis

1625 acciperet de fructu wineae. Qui. adbprehensum. eum. ceciderunt et dimiserunt uacuum. Bene tempus fructuum boswit non. rouentum. Nullus enim fructus extitit populi contumacis, nullus

huius wineae prouentus, tametsi crebro ac sollicite quaereretur, inuentus est. Seruus ergo qui primo missus est ipse legifer 1650 Moyses intellegitur qui quadraginta annos continuos fructum aliquem legis quam dederat a cultoribus inquirebat, sed caesum eum dimiserunt uacuum. Zmritauerunt enim Moysen n castris et Aaron sanctum domni ;el wexatus est Moyses propter eos quia exacerbauerunt spiritum eius. Qui et ipse seruus quid 1655 de fructu uineae huius sentiat palam carmine declarat dicens:

Ex uinea enim Sodomorum uitis eorum, et propago eorum ex 1600 Ioh. xvi, 12.

1601 Matth. vii, 6. 1605/1623 XXVI, 162 B-165 A). 1606 Matth. xx, r. 1609 1615 Mich. iv, 8. 1621 Hier. xxiii, 25. 1626/1628 (CC XIV, IX, 227-229). 1632 Ps. 105, 16. 1633 Deut. xxxii, 32-33.

Hieron., zn Mazzb. (PL. Es. v, 7. Ps:579,.9. Ambr., exp. eu. s. Luc. Ps. 105, 22-33. 1636

1602 sanctum dare R. .$ V/ — 1606 aliqua V. — 1607 et ozz. V Z, add. sup. X1 1609 est Israhelis I, IN P R. .$ X, est Israhel V Y 1611 auxilia] custodia P 1612 alia P 1614 quin] qui IN* P* R. 1619 dominus P? 1620 quo] qui ISjNGS complet L NN .$ qui] quid V . 1630 Moses P X . continuos om.V 16313 quem IN V. 1636Et P V

BE 250

584

IN MARCVM

III

Gomorra, wua eorum uua fellis botrus amaritudinis ipsis, furor

draconum uinum eorum et furor aspidum insanabilis. Et ilerum misit ad illos alium seruum. Et illum 4n capite xli, 4 1640 uulnerauerunt et. contumeliis affecerunt. Seruus alter Dauid regem prophetamque et ceteros psalmistas significat qui post Moysen missi sunt ut colonos uineae post edicta legalia psalmodiae modulatione et dulcedine citharae ad exercitium boni operis excitarent. Nam et ipse Dauid quo cor populi ad cae1645 lestia desideranda suspenderet inter ritus carnalium uictimarum laudes domini continuas suaui melodia decantari constituit. Sed et hunc affectum contumeliis in capite uulnerauerunt quia psalmistarum carmina quae ad laudem domini uocabant paruipendentes ipsum qui psalmodiae caput in spiritu sancto 1650 et fons claruerat Dauid abiecerunt dicentes enim : Quae nobis pars in Dawid aut quae hereditas in filio Isai. Regnum simul eius ignobili stirpe et religionem impietate mutarunt. At tamen ipse pro hac uinea quae de Aegypto translata Palestinae montes sua obumbratione protexerat ne radicitus extermina1655 retur orabat : Domine Deus wirtutum conuertere nunc respice de caelo et wide et uisita uimeam istam et dirige eam quam plantauit dextera tua. Vbi pariter exposuit qui sit homo ille qui hanc uineam plantauit dominus uidelicet Deus uirtutum. Et vursum alium misit. Et 3llum occiderunt et plures alios xil, 5 166o quosdam caedentes alios occidenies. Tertium cum suis sociis seruum prophetarum chorum intellege qui continuis attestationibus populum conuenerunt et quae huic uineae uentura imminerent mala praedixerunt. Sed quem $robhetarum non sunt persecuti ? et occiderunt eos qui praenuntiabant de aduentu do1665 mini saluatoris. Et hi autem multa de huius uineae sterilitate dixerunt, sed unius Hieremiae planctum ponere sufficiat. Ego autem, inquit, 2lantaui te uineam. electam omne semen uerum ; quomodo conuersa. es n jrauum uinea aliena ? His sane tribus seruorum gradibus omnium sub lege doctorum figuram posse 1670 posse comprehendi dominus alibi manifeste pronuntiat dicens: Quoniam necesse est impleri omnia quae scripta sunt 4n lege Movsi et prophetis et bsalmis de me. xii, 6 Adhuc ergo unum habens fitum carissimum et illum misit ad eos nouissimum dicens : Quia reuerebuntur filium meum. Quod 1675 ait, Quia reuerebuntur filium meum, non de ignorantia uenit. 16350 III Reg. xii, 16. 1655 Ps. 79, 15-16. 1663 Act. vii, 52. 1666 Hier. ii, 21. 1671 Luc. xxiv, 44. 1675/1681 Hieron., 7 Mazzb. (PL XXVI, 163 C). 1644quiLLNNP*RSVXYZ 1652 mutauerunt ILL PR V X Y 1653 quam L? V?Z 1654 montis V? Z 1662 coónuenetint IN! P X quot L V, quod Z 1663 praedixerint N P R.$ X Y*Z 1664 5057 persecuti add. pattes uestti 77 zzarg. P? pronuntiabant L.N R$ XYZ 1666 unus P* postunius add. in P 1668 uineae alienae L? / Z 1674 uetebuntur R 1675 reuetebantur P, uerebuntur R Z?

PL 251

Xll, 3-II

201,7

585

Quid enim nesciat paterfamilias qui hoc loco Deus pater intellegitur ? Sed semper ambigere dicitur Deus ut libera uoluntas homini reseruebur. Interrogemus Avrium et Eunomiwm. Ecce pater dicitur ignorare et sententiam temperat et quantum in mobis est bro1680 batur esse mentitus. Quicquid bro patre resbonderint hoc iniellegant bro filio qui se dicit ignorare consummationis diem. Coloni autem. dixerunt ad inuicem : Hic est heres ; uenite occidamus ewm, et nostra erit hereditas. Manifestissime dominus

probat Iudaeorum principes non per ignorantiam sed per in1685 uidiam crucifixisse filium Dei. Intellexerunt enim hunc esse cui dictum est, Postula a me et dabo tibi gentes hereditatem tuam, et propterea quasi sibi consulentes aiebant, Ecce mundus totus post eum abiit, et Si dimittimus eum sic, omnes credent 4n eum.

Hereditas ergo filii ecclesia est cunctis ei data de gentibus 169o quam non moriens illi pater reliquit sed ipse sua morte mirabiliter adquisiuit quia resurgendo possedit. Hanc autem occiso eo mali coloni praeripere moliebantur cum crucifigentes eum Iudaei fidem quae per eum est extinguere et suam magis quae ex lege est iustitiam praeferre ac gentibus imbuendis conaban1695 tur inserere. xii, 8

170o EI, 9

1705

1710

xii, | IO-II|

:319

Et adprehendentes eum occiderunt et eiecerunt extra uineam. Notat eos malitiae pertinacis qui nec crucifixo ac resuscitato a mortuis domino ad praedicationem apostolorum credere uoluerint sed quasi cadauer uile proiecerint quia quantum in se erat a suis eum finibus excludentes gentibus suscipiendum dederunt. Quid ergo faciet dominus uineae ? Veniet et perdet colonos et dabit uineam aliis. Hunc uersiculum dominus apud Matheum mox exposuit ipse dicens : /deo dico uobis quia auferetur a uobis regnum Dei et dabitur genti facienti fructus eius. Quod ita futurum etiam figuraliter ostenderat cum in exemplum non credentium Iudaeorum infructuosae fico malediceret. Qui e contrario postmodum credentes siue de Iudaeis seu de gentibus fructiferae atque eximiae comparauit arbori dicens : Ego sum uitis, 40s jalmites ; qui manet qn me et ego ?n eo hic fert fructum muliwm. Cum autem dixisset quia ueniens dominus uineae post perditionem malorum agricolarum uineam daturus esset aliis hoc idem ita diuinitus fuisse procuratum prophetico statim affirmauit exemplo subiciens : Nec scripturam hanc legistis : Lapidem quem veprobauerunt aedificantes hic factus est in caput anguli ; a domino factum est 1681 Matth.

xi, 48.

xxiv, 36.

1686 Ps. 2, 8.

1704 Matth. xxi, 43.

1687 loh. xii, 19.

1688 Ioh.

1709 Ioh. xv, 5.

1688 abit P 1691 quam P, qua Z . autem] ergo V 1693 est oz. P 1697 malitia L IN R..$ pettinaces L;..:N R.$ V Y* Z 1708 HocP* V XYZ 38

BEDA CXX

586

IN MARCVM III

istud et est mirabile in oculis nostris ?Quomodo, inquit, implebitur haec prophetia quae lapidem ab aedificantibus reprobatum in caput anguli dicit esse ponendum, nisi quia Christus a 1720 uobis reprobatus et occisus credituris est gentibus praedicandus ut quasi lapis angularis duos condat in semet ipsum atque ex utroque populo unam sibi fidelium ciuitatem unum templum aedificet ? Eosdem enim sinagogae magistros quos supra colonos dixerat nunc aedificantes appellat quia qui subditam 1725 sibi plebem ad ferendos uitae fructus quasi uineam iubebantur excolere ipsi quoque hanc Deo inhabitatore dignam quasi domum construere atque ornare praecipiebantur. Vnde et apostolus fidelibus scribens ait : De? agricultura Dei aedificatio estis. Sed qui fructum uineae Dei quasi pessimi coloni reddere 173o magno patrifamilias negabant idem quasi mali cementarii laborabant domui Dei lapidem pretiosum electum qui uel in fundamentis uel in angulo ponendus erat subtrahere, hoc est fidem Christi auditoribus suis conabantur eripere. xii, 12

Et quaerebant eum tenere et timuerunt turbam ; cognouerunt

1755 enim. quoniam ad. eos parabolam hanc dixerit et velicto eo abierunt. Principes sacerdotum et scribae quasi mentientem contra se dominum quaerebant interficere sed hoc idem quaerendo docebant uera esse quae dixerat. Ipse quippe est heres cuius iniustam necem aiebat esse uindicandam a patre, illi nequam 174o coloni qui ab occidendo Dei filio ad modicum quidem timore humano retardari donec ueniret hora eius numquam uero diuino amore potuere cohiberi. Morali sane intellectu cuique fidelium cum mysterium baptismi quod exerceat operando committitur quasi uinea quam excolat locatur. Mittitur seruus 174; unus alter et tertius qui de fructu accipiant cum lex psalmodia prophetia quarum ammonitionem bene agendo sequatur legitur. Sed missus seruus contumeliis affectus uel caesus eicitur cum sermo auditus uel contemnitur uel quod peius est etiam blasphematur. Missum insuper heredem quantum in se est oc175» cidit qui et filium Dei conculcauerit et spiritui gratiae quo sanctificatus est contumeliam fecerit. Perdito malo cultore uinea dabitur alteri cum dono gratiae quod superbus spreuit humilis quisque ditabitur. Sed et hoc quod principes sacerdotum scribae ac seniores manum mittere quaerentes in Iesum 1755 timore turbae retinentur cotidie geritur in ecclesia cum quili-

bet solo de nomine frater eam quam non diligit ecclesiasticae 1723/1733 Hieron., iz Mab. (PL. XXVI, 164 A-B).

1728 I Cor. iii, 9.

1718 quod V Z 1720 creditutus IL P V Z | 1721 duas P? 1728 pos; agricultura add. estis L, IN P? sup. R$ 1731 pos; 1730 cimentarii I/ Z pretiosum a24. et sup. I? V? Z 173* hoc add. sup. V? — 1941 numque P 1742 potuerunt IN $— 1945 psalmodiae L? V/Z —— 1746 admonitionem L IN PVX v 1753 quod] qui V*, quia V* Z 1756 qui P post diligit add. et sup.

PL 252

xii, 11-16

587

fidei ac pacis unitatem propter cohabitantium fratrum bonorum multitudinem aut erubescit aut timet impugnare. Qui tamen sicut de stultissima auium strutione dominus ait, 1760 Cum tempus fuerit in altum alas erigit, quia persequendo ecclesiam quasi dominum cruci addicere et ostentui gaudebit habere. xli, I3 Ei müliunt ad eum. quosdam ex Pharisaeis et Herodianis ut ewm caperent in uerbo. Herodianos dicit milites Herodis tetrar1765 chae qui et ipse tunc temporis erat Hierosolimis atque in spernendo et irridendo dominum Pilato et Iudaeis consentiebat ut Lucas euangelista testatur. Quaerentes ergo dominum comprehendere summi sacerdotes scribae et seniores timuerunt turbam atque ideo quia per se non poterant terrenae potestatis 177» manibus efficere temptabant ut uelut ipsi a morte eius uideH rentur immunes. Ner enim sub Caesare Augusto Iudaea sub?ecía Romanis quando n toto orbe est celebrata descriptio stipendaria facta fuerat et erat 4n populo magna seditio dicentibus altis pro securitate et quiete qua Romani pro omnibus malitarent de1775 bere tributa persolui Pharisaeis uero qui sibi adplaudebant iustiLam e contrario nitentibus non debere bopulum Dei qui decimas solueret et jrimitiua davet ei cetera. quae 2n lege scripta sunt huR manis legibus subiacere. Cuius seditionis adeo fomes inualuit ut post domini resurrectionem insistentibus sibi Romanis pa1789 triam gentem et regnum augustum quoque illud cum sua religione templum insuper ipsam lucem perdere quam tributa pendere maluerint. x1l, I4

Qui uenientes dicunt ei : Magister, scimus quia uerax es ei non curas quemquam nec enim uides n faciem hominis sed 4n ueri1785 late uiam Dei doces ; licet dari tibulum Caesari, an. non dabi-

H

xil,

15-16

mus ? Blanda et fraudulenta interrogatio illuc brouocat respondentem ut magis Deum quam Caesarem timeat et dicat non debere tributa solui ut statim audientes Herodiani seditionis contra. Romanos auctorem Zeneant.

1790

Qu sciens uersutiam eorum. ait illis : Quid me temptatis ? adferte mihi denarium. ut ideam. At 4lli attulerunt. Sapientia semper sapienter agit ut suis potius temptatores sermonibus confutentur. Adferte mahi, inquit, denarium. Hoc est genus nummi quod bro decem nummis imputabatur et habebat imaginem. Cae-

1795

SQ74S.

1760 Iob xxxix, 18. 1765 Luc. xxiii, 7, 11. (PL XXVI, 168 A-169 C). 1758 Cui R

1771/1807 Hieron., in Maz.

1759 aui L IN* R. .$ strucchione P, structione .$*, struthione X 1764 tetharchae P, tetharcae V/ ^ 1995 pos; adplaudebant add. in V? sup. Z iustitia Z 1779 sibi] oz. V, — siue X Z 1782 maluerunt L, IN* P* R. SEL 1780 domini L R$ V X Y Z 1786 fraudolenta I? N R$ V Z 1789 por? auctorem add. eum sup. V? 1793 inquit mihi L IN P R $ X

PL

588

IN MARCVM

III

Et ait illis: Cuius est imago haec et inscriptio ? Qui putant interrogationem. saluatoris ignorantiam esse et non dispensationem discant ex praesenti loco quod utique potuerit scire Iesus cuius imago esset im mumumno. Sed interrogat ut ad sermonem 18co eorum, competenter vespondeat.

xii, 16-17

5»m

Dicunt il: Caesaris. Respondens autem lesus dixit allis: Reddite igitur quae sunt Caesaris Caesari et quae sunt Dei Deo. Quod ait, Reddite quae sunt Caesaris Caesari, nummum tributum el pecuniam, et quae sunt Dei Deo, decimas primitias et obla1805 (iones ac wiclimas sentiamus quo modo et ipse veddidat tributa Bro se et Petro et Deo reddidit quae Dei sunt patris faciens uolunlatem. Aliter. Reddite quae Caesaris sunt Caesari et quae Dei sunt Deo. Quemadmodum Caesar a uobis exigit àmpressionem imaginis suae sic ei Deus ut quemadmodum illi vedditur nummus 1810 s?c Deo anima lumine wultus eius illustrata atque signata unde psalmista, Szgnatum est, inquit, in nobis lumen uultus twi do-

Ep

mine. Hoc quoque /wmen est totum. hominis et. uerum bonum quod mon oculis sed mente conspicitur. Signatum autem dixit in nobis tamquam denarius signatur regis amagine. Homo enim 1815 factus est ad imaginem et similitudinem Dei quam $eccando corrupit. Bonum ergo eius est uerum atque aeternum, si Yenascendo signetur. Et mirabantur super eo. Qui credere. debuerant. ad. tantam sapientiam mirati sunt quod. calliditas eorum insidiandi non 1820 ?1uenisset locum.. Et, sicut Matheus scribit, velicto eo abierunt,

PL

infidelitatem pariter cum miraculo reportantes. 254 xii, 18 Et uenerunt ad eum, Saducei qui dicunt resurrectionem. mon esse. Duae erant hereses in Iudaeis una Pharisaeorum et altera Saduceorum. Pharisaei traditionum et obseruationum. quas 1lli 1825 deuterosis uocant qustitiam praeferebant unde et duisi uocabantur a bopulo. Saducei autem qui interpretantur iusti et ibsi windicabant sibi quod. nom erant. Prioribus et corporis et amumnae resurrectionem credentibus confitentibusque angelos et spiritus sequentes uxta acta apostolorum omnia denegabant. xli, 1850 Et (nierrogabant ewm dicentes : Magister, Moyses nobis 18-20 scripsit ut, si cutus frater mortwus fuerit et dimiserit uxorem et fihos mon reliquerit, accipiat frater eius uxorem ipsius et vesuscitet semen, fratri suo. Septem ergo fratres erant, et primus accepit uxorem et mortuus est non relicto semine, et cetera. Qui 1806 Matth. xvii, 27. Ioh. vi, 38. 1808/1817 Aug., ezarr. in ps. IV, 8(CC 1818/1889 1814 Gen. i, 26. 1811 Ps. 4, 7. XXXVIII, 17, 290-32, 20-26)... Hierton., in Matzb. (PL. XXVI, 169 D-172 A). 1820 Matth. xxii, 22. 1829

Act. xxiii, 8.

1810 signita l/? 1813 quia; NF R SZ conspicit L $5 I/ Z 1815 corrumpit P 1816 aeternus P 1819 quia / Z insidiando P* .5* 1820 loco P* Et in ras. P 1828 pos? confitentibusque add. et V Z 1830/1831 scripsit nobis / Z 1832 relinquetit I^

xii, 16-26

589

1855 resurrectionem. corporum non credebant animas iudicantes inteYe cum corporibus recte istiusmodi fingunt fabulam quae deliramenti arguat eos qui resurrectionem adserant corporum. Potest autem fieri ut uere 3n gente eorum aliquando hoc acciderit. xii, 23 In resurrectione ergo cum resurrexerint cuius de his erit uxor ? 184o septem enim habuerunt eam uxorem. Turpitudinem fabulae opR ponunt wi resurrectionis denegent ueritatem. Verum mystice septem hi fratres sine filiis defuncti reprobis quibusque congruunt qui per totam huius saeculi uitam quae septem diebus uoluitur a bonis operibus steriles existunt. Quibus uiritim 184; misera morte praereptis ad ultimum et ipsa mundana conuersatio quam illi absque fructu uitalis operis exegerant quasi uxor infecunda transibit. xii, 24 Et respondens Iesus ait illis : Non ideo erratis non. scientes H scripturas neque uirtutem Dei ? Propterea errant quia scripturas 185o Aesciunt el quia scripturas ignorant consequenter nesciunt uirtutem Dei, hoc est Christum qui est Dei uirtus et Dei sapientia. xii, 25

Cum enim a mortuis vesurrexerint neque wubent neque nubentwr sed sunt sicut angeli in caelis. Latina consuetudo Graeco idiomati non respondet. Nubere enim proprie dicuntur mulieres, et 1855 wirt uxores ducere. Sed nos simpliciter diclum intellegamus quod nubere de wiris et mubi de uxoribus scriptum sit. Si in resurrectione non mubent neque mubentur, resurgent ergo corpora quae

possunt nubere et nubi. Nemo quippe dicit de lapide et arbore et his rebus quae non habent membra genitalia quod non mubant 1860 neque wubantur sed de his qui cum bossint mubere tamen alia ratione non wubunt. Quod autem anfertur, sed sunt sicut angeli qn. cael, spiritalis vepromittitur conuersatio. Sunt enim sicut angeli in caelis qui gloria resurrectionis innouati absque ullo mortis metu absque ulla labe corruptionis absque ullo terreni 1865 status actu perpetua Dei uisione fruuntur ad quam necesse est angelicae dignitatis aequalitatem quisquis ascendere desiderat nunc minimis fratribus pie agendo condescendat. De mortuis autem quod vesurgant non legistis in libro Moys: 11, 26 super vrubum quomodo dixerit dll Deus inquiens : Ego sum H 1870 Deus Abraham et Deus Isaac et Deus Iacob? Ad comprobandam resurrectionis ueritatem multo aliis manifestioribus exemplis uti potuit e quibus est dllud : Suscitabuntur mortui et resurgent qui n sepulchris sunt ; et in alio loco : Multi dormientiwm de terrae

$uluere consurgent alii in uitam et alii 4n opprobrium et confu1851 I Cor. i, 24.

1872 Es. xxvi, 19.

1873 Dan. xii, 2.

1837 adserunt P? R$ 1838accederit P* X — 1847 transiuit P? 1848 Nonne NV 41849quiP* 1850 qui L IN* R..$, quod P 1855 quia / Z 1856 est L 1858 posz zred. et add. de sup. P? 1889 quae] qui P quod] quia Vz 1861 nubant R. iS72estinras.P ——postestadd.et LL.:NPSV X YZ 1874 po; uitam add. aetetnam 1? sup. Y Z

PL 255

590

IN MARCVM

III

1875 sionem. aeternam. Quaeritur itaque quid sibi uoluerit dominus hoc froferre testimonium quod widetur ambiguum uel non satis ad resurrectionis pertinet ueritatem. Swpra diximus Saduceos nec angelos nec spiritum nec vesurrectionem corporum confitentes animarum. quoque inleritum raedicasse. Hi quinque tantum 188o Jibros Moysi recipiebant brophetarum uaticinia respuentes. Stultum ergo erat inde proferre testimonia quorum auctoritatem non sequebantur. Porro ad aeternitatem animarum probandam ponit exemplum, Ego sum Deus Abraham et Deus Isaac et Deus Iacob, statimque nfert, xii, 27 1885 — Non est Deus mortuorum sed wiuorum, ut cum brobauerit animas jermanere bost mortem, neque enim poterat fieri ut eorum esset Deus qui nequaquam subsisterent, consequenter antroduceretur ei corborum resurrectio quae cum animabus bona malaue xil, 28-31

R

gesserunt.

1800 —Ef accessit unus de widens quoniam bene esset primum omnium Quia rimum omniwn Deus noster Deus wnus

scribis qui audierat illos conquirentes et illis responderit interrogauit eum. quod mandatum. Iesus autem respondit es : mandatum est : Audi Israhel. dominus est, e Diliges dominum Deum tuum ex

1895 toto corde Luo et ex tota anima. tua. et ex tota mente tua et ex tota

uirtute tua, hoc est primum mandatum ; secundum autem simale est illà : Diliges broximum tuum tamquam te ipsum. Primum omnium et maximum omnium mandatum dicit, hoc est quod ante omnia debeamus intimo in corde singuli quasi unicum 1900 pietatis fundamentum locare. Quod apertius in conclusione demonstrauit cum ait : Maius horum aliud mandatum non est. Primum ergo omnium et maximum mandatum est cognitio atque confessio diuinae unitatis cum exsecutione bonae operationis. Bona autem 1905 operatio in dilectione Dei et proximi perficitur quam breuiter aliis uerbis commendat apostolus dicens : /n Christo enim Iesu neque circumcisio aliquid ualet neque praeputium sed. fides quae per dilectionem operatur. Xil, 32-33 Et ait illi scriba : Bene magister in ueritate dixisti quia unus 1910 es£ et non est alius raeter eum et ut diligatur ex toto corde et ex

toto «ntellectw et ex tota amima et ex tota fortitudine et diligere jroximum tamquam se tbsum maius est omnibus holocaustomatibus et sacrificiis. Ostenditur ex hac responsione scribae grauem saepe inter scribas et Pharisaeos quaestionem esse uersa1906 Gal. v, 6. 1879 pos; Hi add. autem sup. P? ^ 1893 Quod V Z . 1894 Diligis P* /* Z 1897 Diligis P* I/* tuum add. sup. P? V? 1898 et adZ. sup. L^ V?, om. IN PR$£X Pop

mandatum omnium R 1904 unitatis] ueritatis P? 1905 Deo quoddiNDUZ 1910 505; prius est add. Deus V. — 1913 Ostendit

ISNOROSUY*Z

xii, 26-37

501

191; tam quod esset mandatum primum siue maximum diuinae legis quibusdam uidelicet hostias et sacrificia laudantibus aliis uero maiore auctoritate fidei et dilectionis opera praeferenti- IPIS bus eo quod plurimi patrum ante legem absque omni uictima- 256 rum et sacrificiorum consuetudine ex fide tantum quae per 192o dilectionem operatur placerent Deo sümmique apud ipsum loci haberentur nemo autem umquam absque fide ac dilectione per holocausta solum et sacrificia Deo placuisse inueniretur. In qua sententia scriba iste etiam se fuisse declarauit. xii, 34 lesus autem widens quod sapienter vesbondisset dixit illà : Non 1925 es longe a regno Dei. Non longe fuit a regno Dei quia sententiae ilius quae noui testamenti et euangelicae perfectionis est propria fautor extitisse probatus est. Vnde sollertius inquirendum quomodo dicat Matheus quod scriba hic siue legis doctor ut ipse appellat temptans dominum de mandato primo siue 1950 maximo interrogauerit quem secundum hunc euangelistam dominus non longe esse a regno Dei asseuerat cum constet eos qui temptando sapientiam quaerunt hanc inuenire non posse ideoque nec regni caelestis quae sapientibus solum panditur appropinquare ianuae. Dicit enim scriptura : Et in simplicitate 1935 cordis quaerite illum quoniam inuenitur ab his qui non. temptat illum. Nisi forte dicamus quod temptaturus quidem dominum adierit sed audito eius responso correctus mox ad pietatis gratiam redierit et quem prius temptando decipiendum putabat postmodum amplectendo sequendum esse cognouerit. 1940 Aut certe ipsam temptationem mon accipiamus malam tamquam decipere uolentis inimicum sed. cautam potius tamquam experiri amplius uolentis ignotum. Neque enim frustra scriptum est : Quai facile credit leuis corde minorabitur. Et nemo iam audebat eum interrogare. Pharisaei et Saducei et 1945 ceteri principes Iudaeorum quaerentes occasionem. calumniae et uerbum aliquod. inuenire quod. pateret insidiis quia 1n sermonibus confutati sunt ultra mon inierrogant sed apertissime comprehensum. Romanae tradunt potestati. Ex quo intellegimus uenena inuidiae posse quidem superari sed difficile conquiescere. Xi (1950. Etrespondens Iesus dicebat docens in templo : Quomodo dicunt 35-37! scribae Christum filium Dauid esse ? ipse enim dicit in. spiritu sanclo : Dixit dominus domino meo, Sede a dextris meis donec

ponam inimicos tuos scabellum pedum tuorum. Ipse enim Dawid 1928 Matth. xxii, 35. 1934 Sap. i, 1-2. 1936/1943 Aug., de cons. eu. (CSEL XLIII, 244, 24-245, 4). 1943 Eccli. xix, 4. 1944/1960 Hieron., i2 Mab. (PL XXVI, 175 A-C). 1944/2061 Beda, iz Ls. (V, 2574/2672).

1922 solum a4d. sup. V? —— 1931 constat P? X*

1933 qood

LL

NP R$ X

1934 ianuam L JN R $,ianuas P*, ianuis P?, ianua V X Y* Z 1936 quia L 1952 dicens P* 1950 docebat P* 1937 correctos V/* INPPBERASEXS: ad P

592

IN MARCVM

III

dicit eum dominum, et unde est filius eius ? Interrogatio Iesu no1955 bis froficit usque hodie contra Iudaeos. Et hà enám qui confitentur Christum esse uenturum hominem simplicem et sanctum wirum adserunt de genere Dawid. Interrogemus ergo eos docti a domino, Si simplex homo est et tantum filius Dauid, quomodo uocet eum

Dawid dominum suum non erroris incerto nec jropria uoluntate

R

1960 sed in spiritu sancto. Non autem reprehenduntur quia Dauid filium dicunt sed quia Dei filium eum esse non credunt. Siquidem ipse et dominus Dauid est Deus ante tempora manendo et filius Dauid apparuit homo in temporis fine nascendo. Quod autem a patre subiciuntur ei inimici non infirmitatem 1965 filii sed unitatem naturae qua in altero alter operatur significat. Nam et filius subicit inimicos patri quia patrem clari- PL

xii, 38-39

ficat super terram. 257 Et dicebat eis in doctrina sua : Cauete a scribis qui uolunt in

stolis ambulare et salutari in foro et in rimis cathedris sedere in 197o sinagogis eL primos discubitus in caenis. Ambulare in stolis cultioribus uestimentis indutos ad publicum procedere significat. In quo inter cetera diues ille qui efwlabatur cotidie splendide peccasse describitur. Notandum autem quod non salutari in foro non primos sedere uel discumbere uetat eos 1975 quibus hoc officii ordine competit sed eos nimirum quihaec siue habita seu certe non habita indebite amant a fidelibus quibusque quasi improbos docet esse cauendos animum uidelicet non gradum iusta districtione redarguens quamuis et hoc culpa non careat, si idem in foro litibus interesse qui in cathedra 1980 Moysi sinagogae magistri cupiunt appellari. Duplici sane ratione a uanae gloriae cupidis attendere iubemur ne scilicet eorum uel simulatione seducamur aestimantes bona esse quae faciunt uel aemulatione inflammemur frustra gaudentes in bonis laudari quae simulant. Xii 40 198; — Qwi deuorant domos widuarum sub obtentu brolixae orationis ]& accipient prolixius judicium. Non tantum ait, accipient 1udiciwm sed adiunxit $rolixius ut insinuet etiam illos qui in angulis stantes orant «£ wideantur ab hominibus damnationem mereri sed eos qui haec prolixius quasi religiosiores agendo 199o non solum laudes ab hominibus uerum etiam pecunias quae-

runt grauiori esse iudicio plectendos. Sunt enim qui se iustos et magni apud Deum meriti simulantes ab infirmis quibuslibet et peccatorum suorum conscientia turbatis quasi patroni pro

1972 Luc. xvi, 19.

1988 Matth. vi, 5.

1956 uirum oz. V' — 1939 erroris] in errore L* IN P R .$ X — 1960/1961 qui (Pis) P 1962 5o:; Deus ad4. qui in zzarg. P? tempore l/ — 1963 temporum

LN.$ 41968ili sL/Z 1972/1973 splendide cotidie V/Z — 1973 quia V Z 1975 officium L INN 5 . 1996 certa P X 1980 sana P 1988 optentu P 1986 tamen P 1989 quia P? 1991 50:;; enim 244. plectendi IL

Xii, 37-43

593

eis in iudicio futuri pecunias accipere non dubitant. Et cum 1995 porrecta manus pauperi preces iuuare soleat illi ob hoc maxime in precibus ut pauperi nummum tollant pernoctant. Quibus ila Iudae maledictio non immerito congruit: Cwm iudicatur exeat condemnatus, et oratio eius fiat in beccatum. Condemnatus quippe cum iudicatur exit et orationem suam in peccatum 2000 recipit qui magnae nunc aestimationis apud homines habitus in diuino tunc examine non solum se pro aliis interuenire non posse sed nec sua sibi merita sufficere posse deprehendit immo ipsarum quibus humanum iudicium fefellerat precum inter crimina poenas luit. Et sedems lesus conira gazophiacium. aspiciebat quomodo Xll, 41 200 turba iaclarel aes in gazoplhalacium. Quia sermone Graeco $vAÀdocew seruare dicitur et gaza lingua Persica diuitiae uocantur gazophilacium locus appellari solet quo diuitiae seruantur. Quo nomine et archam in qua donaria populi congrezoro gabantur ad usus templi necessarios et porticus in quibus seruabantur appellabant. Habes exemplum de porticibus in euangelio. Haec, inquit, werba locutus est m gazophilacto docens $n templo. Habes de archa in libro regum : Et tutt Ioada pontifex gazophilacium unum aperuitque foramen deswper et posuit 2015 sllud iuxta altare ad dexteram ingredientibus domum domini mattebanique in eo sacerdotes qui custodiebant ostia omnem pecu"iam quae deferebatur ad templum domini ; cumque widerent nimiam becuniam esse in gazophilacio ascendebat scriba regis et fontifex effundebantque et wumerabant pecuniam quae inue2020 fiebatur 1n. domo domini. Itaque dominus qui appetitores primatus et uanae gloriae cauendos esse monuerat qui simulatis orationibus prolixius iudicium praedixerat esse rependendum etiam dona ferentes in domum domini certo examine discernit ut retribuat singulis secundum cor et opera eorum quia eodem 202; modo semper in ecclesia idem internus arbiter agere non cessat.

Et multi diuites iactabant multa. Cum. uenisset autem una widua pawper anisit duo minuta quod est quadrans. Quadrantem uocant calculatores quartam partem cuiuscumque rei uidelicet 2050 aut loci aut temporis aut pecuniae. Forsitan ergo hoc loco quartam partem sicli, id est quinque obolos, significat. Et comuocans discipulos suos ait illis: Amen dico uobis quoxii, 43

xii, 41-42.

1997 Ps. 168, 7.

2012 Ioh. viii, 20.

2013 IV Reg. xii, 9-10.

1999 exiit P? iuuati L/ | solent V Z 1995 manu L V? Z? (-s im ras.) 2007 filaxe L, philaxe IN P R. .$ V Z, phy2006 Qui P 2004 aerumna P* 2017 ad] 2015 dextram V X? habens P 2011 appellant P* laxe X 2028 quae P PR $ X L.:N 2019 effundebant / — 2024 quod 100 D* 2032 suos oz. V^ 2031 obelos P 2030 hac V Z 2029 uocat V/*

PL 258

594

IN MARCVM III

niam widua haec pauper plus omnibus misit qui miserunt in gazophilacium. Hic nobis locus moraliter quidem intimat quam 2055 Sit acceptabile Deo quicquid bono animo obtulerimus qui non

substantiam offerentium sed conscientiam pensat nec perpen-

dit quantum in eius sacrificio sed ex quanto proferatur. Iuxta uero leges allegoriae diuites qui in gazophilacium munera mittebant Iudaeos de iustitia legis elatos porro uidua pauper 3040 ecclesiae simplicitatem designat. Quae recte pauper appellatur quia uel superbiae spiritum uel concupiscentias temporalium rerum quasi mundi diuitias abiecit uidua uero quia uir eius pro ea mortem pertulit et nunc in caeli penetralibus ab eius oculis occultus quasi in parte alterius regionis uiuit. Haec in 204; gazophilacium minuta duo mittit quia in conspectum diuinae maiestatis qua oblationes deuotae nostrae operationis quasi certo numero conscripta et consignata seruantur siue dilectionem Dei et proximi seu fidei orationisque suae munera defert quae consideratu propriae fragilitatis minuta sed merito piae 2050 intentionis accepta cunctis superbientium Iudaeorum operibus praestant.

Xli, 44

Omnes enim ex eo quod abundabat illis miserunt, haec uero de penuria sua omnia quae habuit misit totum uictum suum. Ex abundantia sibi Iudaeus mittit in munera Dei qui de iustitia 2055 Sua praesumens haec apud se orat : Deus, gratias ago tibi quia non sum, sicui celeri hominum. raptores iniusti, et cetera. Omnem autem uictum suum in Dei munera mittit ecclesia quia omne quod uiuit non sui esse meriti sed diuini muneris intellegit dicens : Deus $rofitius esto mihi peccatori ; et iterum: 2060 Fortitudinem meam ad te custodiam quia tu Deus susceptor meus es, Deus meus misericordia eius praeueniet me. 2055 Luc. xviii, 11.

2039 Luc. xviii, 15.

2060 Ps. 58, 10-11.

2034 quod V Z —— 2054 os? abundantia add. enim sup. P? EXPLICIT LIBER III,

P

IV (Marc. xiii, 1-xvi, 20)

xiii, 1-2

Et cum egrederetur de templo ait illi unus ex discipulis suis : PL Magister aspice quales lapides et quales structurae. Et respon- 259 dens Iesus ait illi : Vides has omnes magnas aedificationes ? non H relinquetur lapis super lapidem qui non destruatur. Iuxta histomanifestus est sensus. Recedente autem domino de templo ^ riam omnia legis aedificia et compositio mandatorum ita destructa est ut mill a Iudaeis possit impleri et cadite sublato uniuersa inter R se membra compugnent. Et quia fundata in gentibus fide et ecclesia Christi Iudaea dignas suae perfidiae poenas erat luiT: o tura apte dominus post laudatam in paupere uidua deuotionem ecclesiae egreditur de templo ruinamque eius futuram atque aedificia tunc ammiranda non multo post complananda esse praedixit. Diuinitus autem procuratum est ut patefacta per orbem fidei euangelicae gratia templum ipsum quondam 1; augustum cum suis caerimoniis tolleretur ne qui forte adhuc paruulus ac lactans in fide, si uideret illa permanere quae a prophetis sanctis facta quaea domino sunt instituta, ammirando sanctum saeculare paulatim a sinceritate fidei quae est in Christo Iesu ad carnale laberetur Iudaismum. Prouidens ergo 2 o Deus infirmitati nostrae et ecclesiam suam multiplicari desiderans omnia illa subuerti fecit ac penitus auferri quatenus umbra et typo cessante ueriorem ipsa iam ueritas per orbem declarata palmam teneret. xili, 3-4 Et cum sederet in monte oliuarum contra templum anterroga25 bant eum separatim Petrus et Iacobus et Iohannes et Andreas : Dic nobis quando isía fient, et quod. signum erit quando haec omnia incipient consummari ? Quia laudantibus quibusdam aedificationes templi dominus palam responderat haec esse omnia destruenda discipuli secreto tempus et signa praedictae 5o destructionis interrogant. Sedet autem dominus in monte oliuarum contra templum cum de ruina templi et excidio gentis disputat ut etiam ipso corporis situ uerbis quae loquitur congruat mystice designans quia quietus manens in sanctis superborum detestatur amentiam. Quis enim non uideat quod 35 mons oliueti fructiferam designet sanctae ecclesiae celsitudinem quam dominus semper inhabitare delectatur quia uidelicet mons ille non infructuosas habere arbores et siluam steri4/8 Hieron., iz Mazzb. (PL XXVI, 182 B-C). 100).

INCIPIT LIBER IIIJ.

13/76 Beda, iz Lu. (VI, 54/

P

$0omnesoz.V . S8conpugnantPV/ X Y Z 20 multiplicandam P* desiderat P? 92 et usque orbem oz 5 ueterorum IL* IN* Z!, uetetiori L!, uerorum P X . 28 primum et om. P 33 quod P 36 habitare I/*

596

IN MARCVM IV

lem sed oliueta gignere solebat quibus ad repellendas noctium

xiii, 5-6

umbras lumen alitur soluuntur infirmitates et requies lassis 4o tribuitur. Quae cuncta specialiter in ecclesia fieri probat ipsa cum dicit : Ego autem sicut oliua fructifera in domo domini speraui in misericordia Dei mei. Et respondens Iesus coepit dicere illis : Videte ne quis wos seducat ; multi enim uenient in nomine meo dicentes, Quia ego 45 sum, ei multos seducent. Multi imminente Hierosolimorum exci-

PL

dio principes extitere qui se esse christos tempusque libertatis iam iamque appropinquare referrent. Multi in ecclesia ipsis etiam temporibus apostolorum heresiarchae prodiere qui inter alia plurima ueritati contraria diem domini instare praedicarent quos apostolus in epistola ad. Thessalonicenses damnat. Multi in nomine Christi uenere antichristi quorum primus est Simon magus c4 sicut in actibus apostolorum legimus awscultabant omnes qui in Samaria erant a minimo usque ad maximum dicentes, Hic est uirtus Dei quae uocatur magna eo quod. multo tempore magicis suis dementassel eos. Cum audieritis autem bella et opiniones bellorum ne timueritis. Oportet enim fieri, sed nondum finis. Bella ad hostes pertinent seditiones ad ciues. Quae utraque a tempore dominicae passionis in populo Iudaeorum qui sibi pro saluatore Christo seditiosum latronem elegit satis superque constat abundasse. Sed his aduentantibus apostoli ne terreantur ne Hierosolima Iudaeamque deserant ammonentur quia uidelicet non statim finis quae in quadragesimum potius differenda sit annum, id est desolatio prouinciae ultimumque urbis ac templi sequatur excidium.

260

;o

xiii, 7

55

6o

65 xiii, 8

Exsurget autem gens contra gentem et regnum super vegnum,

et erunt terrae motus per loca ei fames. Imitium dolorum haec. In euangelio Lucae ita scriptum est : Et terrae motus magni erunt per loca et pestilentiae et fames. Constat autem haec ante ulti7o mos acerbissimosque dolores quibus omnis est uastata immo erasa prouincia, hoc est tempore Iudaicae seditionis, ad litteram contigisse. Potest uero regnum super regnum et pestilentia

eorum quorum sermo serpit ut cancer et fames audienda uerbi Dei et commotio untuersae terrae el a uera fide separatio 4n hereticis 75 magis antellegi qui contra se inuicem dimicantes ecclesiae uictoriam faciunt. Quo autem merito Hierosolimis ac prouinciae 41 Ps. 51, 10. 50 II Thess. ii, 2. 51/54 Hieron., ;» Mazzb. (PL XXVI, 182 D). 52 Act. viii, 9-11. 68 Luc. xxi, 11. *2/$6 Hieron., in Maztb. (PL XXVI, 183 B). 93 II Tim. ii, 17. Amos viii, 11.

40 ipe L N R 41 iam ozz. V*, in ras. Z 48 quia P? 49 praedicatent instare Z — $4 quae] qui P* — eoquod]eoque P — 63qviaP,qui X differendus X? 933 uerbum V X*

xiii, 3-14

597

Iudaeorum uniuersae tot irroganda fuerint aduersa dominus subdendo manifestat cum dicit : xiii, 9 Videte autem uosmet ipsos. Tradent enim uos n conciliis et in 8o s?nagogis uapulabitis et ante praesides el reges stabitis propter me in Lestimoniwm 1llis. Ea. quippe Iudaicae genti uel sola uel maxima causa erat exitii quia post occisionem domini saluatoris nominis quoque ac fidei eius praecones simul et confessores impia crudelitate uexabat. xili, IO 8; Et in omnes gentes primum oportet braedicari euangelium. Hoc ita fuisse completum ecclesiasticae testantur historiae in quibus refertur quod apostoli omnes multo ante excidium Iudaeae prouinciae ad praedicandum euangelium toto fuerint orbe dispersi excepto Iacobo Zebedei et Iacobo fratre domini 9o qui prius in Iudaea pro uerbo euangelii sanguinem fuderant. Quoniam ergo nouerat dominus corda discipulorum de excidio ac perditione suae gentis esse contristanda hoc eos solatio alleuat ut nossent sibi etiam Iudaeis abiectis socios non defore gaudii regnique caelestis immo plures multo quam de Iudaea 95 perirent ex omnibus toto orbe nationibus esse colligendos. Et cum duxerint uos tradentes nolite braecogitare quid loquaS. XI mini sed quod datum uobis fuerit in illa hora 1d loquimini ; non enim estis uos loquentes sed. spiritus sanctus. Cum propter ChriH sium ducimur ad iudices uoluntatem tantum nostram bro Christo 1oo debemus offerre. Ceterum ise Christus qui in nobis habitat loquitur, el spiritus sancti in respondendo gratia ministrabitur. Tvadei autem frater fratrem in mortem et pater filbwm, et conxii r2 surgent filii 4n parentes et morte afficient eos. Hoc in bersecutio«ibus crebro fieri uidimus nec ullus est inter eos fidus affectus R

xiii, 14

1os quorum diuersa fides est. Cum autem wideritis abominationem desolationis síantem ubi non debet qui legit intellegat. Pro eo quod Marcus ait, stantem ubi non debet, in Matheo scriptum est, stantem «n loco sancto,

H

quod unum omnimodis idemque significat quia nimirum in 11o loco sancto non debet abominatio stare desolationis. Quando autem ad intellegentiam brouocamur mysticum monstratur esse quod dictum. est. Polest auiem. simpliciter aut de antichristo accipi aut de imagine Caesaris quam Pilatus posuit in templo aut de Adriani equestri statua quae im ibso sancto sanctorum loco 86/90 Rufin., Pisz. eccl. YII, 5 (GC. 9, 197, 1-10).

XXVI, 67 A). 184 A-C).

108 Matth. xxiv, 15.

98/105 Hieton., zz Mazzb. (PL. 110/11? Hieton., iz Mazzb. (PL XXVI,

88 fuerunt I7 49 in oz. PD* X* Y | $81 solo P 4? intertoganda V Z 91 505£ ergo add. et sup. V? —— dominus 89 exceptis LL IN $ — 90 fuderunt P? 101 quid .$ 97 uobis add. sup. post fuerit T7? nouerat U/ | 96 quod S 109 104 feti uidimus crebro L, IN R $, fieti crebro P X gtatiam L I7 114 Hadriani P X Y Z 110 sancto loco P quod] quia V Z

PL 261

598

IN MARCVM IV

115 multo tempore sfetit. Abominatio quoque secundum, ueterem scripturam. idolum. muncupatur et idcirco additur desolationis R quod in desolato templo atque deserto idolum positum sit. xii, 14-16 | Tunc qui in Iudaea sunt fugiant in montes, et qui super tectum ne descendat in domum, nec introeat tollere aliquid. de domo sua, 120 él qui in agro erit non veuertatur vetro tollere uestómentum suwm. Haec iuxta litteram facta esse constat cum appropinquante Romano bello et exterminio Iudaicae gentis oraculo admoniti omnes qui erant in prouincia christiani longius discesserunt ut ecclesiastica narrat historia et trans Iordanen secedentes ma12; nebant ad tempus in ciuitate Pella sub tutela Agrippae regis Iudaeorum cuius in actibus apostolorum mentio est qui cum ea quae sibi obtemperare uolebat parte Iudaeorum semper Romanorum imperio subditus agebat. Iuxta uero sensus spiritales cum uiderimus abominationem desolationis stare ubi non 13o debet, hoc est hereses et flagitia regnare inter eos qui caelestibus mysteriis uidebantur esse consecrati, cum operantes iniquitatem loquentes mendacium uiros sanguinum et dolosos quos abominabitur dominus pacem fidelium turbare perpenderimus tunc quicumque in Iudaea, hoc est in confessione 155 uerae fidei, persistimus non terrenis infimisque actibus manci-

pari sed tanto altius uirtutum culmen debemus ascendere quanto plures ampla et errabunda uitiorum sequi itinera uidemus. Tunc qwé super tectum est, hoc est qui excedens animo carnalia tamquam in aura libera spiritaliter uiuit, 2e descendat 140 ad infimos actus pristinae conuersationis neque ea quae reliquerat mundi carnisue desideria repetat. Domus namque nostra uel mundus hic uel ipsa in qua degimus nostra intellegenda est caro de qua dicit apostolus : Scimus enim quia si terrestris domus nostra huius habitationis dissoluatur, quod. aedi145 ficationem ex Deo habemus. Et qui operatur in ecclesia ac sicut Paulus et Apollo plantat et rigat non respiciat spem saecularem cui renuntiauit nec retinacula uitae labentis quibus se iam iamque ut Christum nudus sequeretur exuerat resumere inxii, I7 1,0

cautus praesumat.

Vae autem jraegnantibus et nutrientibus in illis diebus. Vae praesente captiuitate praegnantibus et nutrientibus quarum uel uteri uel manus filiorum sarcina praegrauatae fugae neces121/125 Rufin., Jis7. ecc]. III, 5 (GC 9, 197, 10-15) ; Beda, in Luc. (VI, 179/18 2): 126 Act. xxv, 15 sqq. 131 Ps. 5, 7. 143 II Cor. v, 1. 146 I Cor. iii, 6. 150/155 Beda, is La. (VI, 197/202).

122 admonuit P? quae] quod V Z Jost Iudaea add. sunt 142 degemus L* N*

124 historiam P sedentes P, recedentes V? Z 12* uolebant L? V? Z 128 spiritalis IL, IN* .$* [^* 134 in zarg. P? 136 altus P 139 libra 17? (-e- in ras.) Z P*R $ X 143 quia] qood V Z

PL 262

xiii, I4-20

xiii, 18 H

15;

160

165

xiii, I9

170

599

sitatem non minimum impediunt. Lege regum historiam ubi uxor Ionathae malum captiuitatis praepropera fuga uitando lapsum sinu filium perpetuo claudum recepit. Orate autem. ut hieme non fiant. Yn Matheo scriptum est : Orate autem ut non fiat fuga uestra hieme uel sabbato. Si de captiwitate Hierusalem uoluerimus accipere quando a Ttto et Vespasiano capta est orare debent ne fuga eorum hieme uel sabbato fiat quia, 1n, altero duritia frigoris prohibet ad solitudinem pergere et wn montibus desertisque latitare im altero aut transgressio legis est, st fugere uoluerint, aut mors imminens, si vemanserint. Sà autem de consummatione mundi intellegitur, hoc praecipit ut non refrigescat fides nostra et in Christum caritas neque ut otiosi in opere Dei torbeamus wirlutum sabbato. Haec etenim domini locutio partim ad captiuitatem Iudaicam quae a Romanis facta est partim ad diem iudicii pertinet. Nam et apud Matheum ita discipuli dominum cum haec esset locuturus interrogasse leguntur : Dic nobis quando haec erunt et quod signum aduentus (u$. eb consummationis saeculi. Erunt enim dies illi tribulationis tales quales non fuerunt ab

initio creaturae quam. condidit Deus usque munc meque fient. Haec temporibus antichristi proprie congruunt quando non solum tormenta crebriora et acerbiora quam prius consueue17; rant ingerenda sunt fidelibus sed quod grauius est signorum quoque operatio eos qui tormenta ingerunt comitabitur teste apostolo qui ait : Cuius est aduentus secundum operationem salanae 4n omni seductione signis el prodigiis mendacii. Quanta enim saepe miracula quot uirtutes sancti martyres coram per-

180 secutoribus fecerunt nec tamen credere illi neque a persequendo cessare uoluerunt. Quis ergo ad fidem conuertitur incredulus cuius iam credentis non pauet et concutitur fides quando persecutor pietatis fit etiam operator uirtutis idemque ipse qui tormentis saeuit ut Christus negetur prouocat miraculis ut 185 antichristo credatur ? Quod ergo in his suffugium quae spes remanebit electis, nisi ut superna gratia quae uirtutem pa- PL tientiae piis largitur potentiam persequendi ac tribulandi 265 citius demat impiis ? Vnde prouida pietate subiungitur : Et nisi breuiasset dominus dies, non fuisset salua omnis cavo ; xili, 20 190 Sed propter electos quos elegit breuiauit dies. Haec etenim tribulatio quanto ceteris quae praecessere pressurarum pondere grauior tanto est temporis breuitate moderatior futura. Nam153 II Reg. iv, 4. 157 Matth. xxiv, 20. 157/165 Hieton., ;n Mazzb. (PL XXVI, 185 B). 169 Matth. xxiv, 3. 177 II Thess. ii, 9-10. 154 propter opera V praecepit L, IN* R..$ 181 uoluerint l/* tum LIN P* R.$ X

Z

155 sine P* i56autem]Juero LIN PR $ X — 163 V Z, praccipitur IN? 174 acetuiora L* N* P R $* X conuertit IN P R..$ incredulos L* IN R..$ 186 uirtu— patientiam L IN R .$ 192 Nam quia L^ / Z

600

xiii, 2I-

195 22

IN MARCVM IV

que tribus annis ac dimidio quantum de prophetia Danihelis et apocalipsi sancti Iohannis conici potest ecclesiam per orbem impugnatura esse creditur. Et tunc si quis uobis dixerit, Ecce hic est Christus ecce llic, ne

credideritis ; exsurgent enim pseudochristi et bseudoprophetae et dabunt signa et portenta ad seducendos, si fieri potest, eliam electos. Quidam haec ad captiuitatis Iudaicae tempus referunt 200 ubi multi christos se esse dicentes deceptas post se cateruas populi trahebant. Sed notandum quod in illa miserabilis et miserae ciuitatis obsidione nullus erat fidelis ad quem diuina exhortatio ne peruersos magistros sequeretur fieri deberet uerum omnes pariter et minores et maiores et obsessi et obsi205 dentes alieni a Christo durabant. Vnde melius de hereticis est acciplendum qui contra ecclesiam uenientes christos se esse mentirentur quorum primus Simon magus fuit extremus autem ille maior ceteris est antichristus. xlii, 24 Sed in illas diebus post tribulationem illam sol contenebrabitur, 210 el luna non dabit splendorem suwm, et stellae caeli erunt deciden-

tes. Sidera in die 1udicii uidebuntur obscura non diminutione suae lucis accedente sed superueniente claritate ueri luminis, hoc est summi iudicis, cum uenerit in maiestate sua et patris

215

220

225

xiii, 25 230

et sanctorum angelorum quamuis nil prohibeat intellegi ueraciter solem tunc et lunam cum sideribus ceteris ad tempus suo lumine priuari quo modo factum de sole constat tempore dominicae passionis. Luna enim tunc temporis cum esset plena sub abdito terrae latebat. Vnde imperfecta restat usque hodie prophetia illa Iohel qui cum dixisset, Sol conuertetur 4n tenebras, addidit, et luna n sanguinem ante quam ueniat dies domini

magnus et manifestus ; et quod de die iudicii loquens Esaias, Et erubescet, inquit, luna et confundetur sol cum regnauerit dominus exercituum in monte Sion et in. Hierusalem et in conspectu senum suorum fuerit glorificatus. Ceterum peracto die iudicii et clarescente futurae gloria uitae cum fuerit caelum nouum et terra noua tunc fiet quod idem propheta dicit alibi : Et erit lux lunae sicut lux solis, et lux solis erit septempliciter sicut lux septem dierum. Et wirtutes quae sunt in caelis mouebuntur. Quid mirum homines qui et natura sunt et sensu terrestres ad hoc iudicium 193 Dan. ix, 27 ; xii, 7. 194 Apoc. xi, 9. in Luc. (VI, 237/270). 219 Iohcl ii, 51. 22« Es. xxx, 26. SC Ye

207 Act. viii, 9. 222 Es. xxiv, 23.

211/235 Beda, 225 Apoc.

193ac]et / Z 193/194 dimidio prophetia Danihelis quantum de apocalipsin sancti Iohannis V/, dimidio prophetia Danihelis quantum et de apocalipsi sancti Iohannis Z 194 sancti ozz. P Y 202 misetiae P 203 debet I? I7 205 estom. LLINPRSX 211 deminutione P X 220 dies domini ueniat L. IN R. SVZ 222 erubescit V/* 227 luna P

xiii, 20-29

6or

perturbari cuius aspectum et ipsae caelorum uirtutes, hoc est

xili, 27

229

angelicae trement potestates beato quoque Iob attestante qui dicit : Columnae caeli contremescunt et bauent ad mutum eius. Quid ergo faciunt tabulae quando trement columnae, quid uirIBI gula deserti patitur cum cedrus paradisi concutitur ? Et tunc mittet angelos suos et congregabit electos suos a quattuor 264 uentas a summo terrae usque ad. summum caeli. A quattuor uen-

tis a quattuor mundi climatibus dicit oriente occidente aquilone et austro. Et ne quisquam putaret a quattuor solummodo 240 plagis terrae et non potius a cunctis eius finibus simul et mediterraneis regionibus electos esse congregandos apte subiunxit, a summo Lerrae usque ad summum, caeli, id est ab extremis terrae finibus per directum usque ad ultimos terminos eius ubi longe aspectantibus circulus caeli terrae uidetur insidere. Nul245 lus ergo in die illa remanebit electus qui non uenienti ad iudicium domino in aera occurrat siue uiuens adhuc in corpore reppertus seu de morte iam resuscitatus ad uitam. Veniunt ad

iudicium et reprobi et ipsi alii in corpore uiui inuenti alii ad uitam a morte suscitati, sed ea nimirum distantia quod iusti 250 congregantur in gaudium domini sui inimici autem eius peracto iudicio dissipentur et pereant a facie Dei. xiii, 28-29 A ficu autem discile barabolam : cum dam ramus evus tener juerit et nata fuerint folia cognoscitis quia in proximo sit aestas ; sic el uos cum wideritis haec fieri scitote quod. àn roximo sit n Ec: ostiis. Sub exemplo arboris docuit consummationis aduentum. Quo modo, inquit, cum teneri fuerint in arbore ficus cauliculi et gemma, erum]il in florem. cortexque folia bariunit. intellegitis aestatis aduentum et fauondi ac ueris introitum sla cum omnia haec quae scripta sunt wideritis nolite Putare iam adesse consum260

mationem mundi sed quasi proemia et praecursores quosdam uenire ut ostendant quod. prope sit et in ianuis. Potest autem haec fructificatio fici iuxta mysticos sensus altius intellegi uidelicet super statu sinagogae quae quondam ueniente ad se domino quia fructum iustitiae non habebat in eis qui tunc in-

265

creduli erant aeterna sterilitate damnata est. Sed quoniam dixit apostolus, Quia caecitas ex parte facta est im Israhel donec plenitudo gentium intraret et sic omnis Israhel saluus fieret, cum hoc adfuerit tempus ut ablata diutina caecitate perfidiae

R

233 Iob xxvi, 11. 250 Ps. 67, 2-5. 187 C-D). 261 Matth. xxiv, 235.

255/261 Hieton., in Mazzb. (PL XXVI, 266 Rom. xi, 25-26.

232 tremunt P? 239 quisque P, quis R. .$ 243 unde P? 244 terrae et caeli L, tertas caeli IN 249 quo V Y 250 congregentur 1/7? 252 iam om.V2Zz 253 quod P* V Y Z* 254 quia V/ Z 255 arboribus P 257 cottixque P R V Y 259 scriptura P 260 prohimia P X, prohemia l7 Z 264 fieret] erit I1;2.:N P R$ X. Z 268 diuina L7* X* 39

BEDA

CXX

602 270

275

xlii, 30

xiii, 31

280

285

IN MARCVM IV

omnis Israhel lucem recipiat et salutem quid nisi diu sterilis arbor fici fructum quem negauerit reddet iuxta illud beati Iob: Lignum habet spem, si praecisum fuerit, rursum wirescit, e rami eius pullulant ;si senuerit in terra vadix eius et in puluere mortuus fuerit truncus illius, ad odorem aquae germinabit et. faciet comam quasi cum brimum jlantatum est. Quod ubi factum uideris diem extremi discriminis et aestatem uerae pacis ac lucis esse in proximo non ambiges. Amen dico uobis quoniam non transibit BURN haec donec omnia ista fiant. Nomine generationis aut omne hominum significat genus aut specialiter Iudaeorum. Caelum et terra transibunt, uerba autem mea non transibunt. Caelum quod transibit non aetherium siue siderium sed aerium a quo et aues caeli et nubila caeli cognominantur intellegere debemus Petro attestante qui dicit, quod. caeli erant prius et lerra de aqua et jer aquam consistens Dei uerbo ber quae ille Pls iunc mundus aqua imundatus periit, caeli autem qui nunc sunt 265 et terra eodem uerbo repositi sunt igni veseruatà 4n diem qudacit et perditionis hominum impiorum, aperte docens quia non alii caeli sunt igne perituri quam qui aqua perditi, hoc est inania haec et nubilosa uentosi aeris spatia. Neque enim aqua diluuii

290 quae quindecim tantum

cubitis montium cacumina transcen-

dit ultra aeris aetherisque confinia peruenisse credenda est. Quocumque autem peruenire potuit eo nimirum iuxta praefatam beati Petri sententiam ignis quoque iudicii perueniet. Si autem caelum et terra transibunt, mouere potest quomodo dicat e

A

300

ecclesiastes : Generatio braeterit et generatio aduenit, lerra wero in. aelernum stat. Sed aperta ratione caelum et terra per eam quam nunc habent imaginem transeunt at tamen per essentiam sine fine subsistunt. Praeterit enim figura huvus mundi. Et ad Iohannem angelus, Er;z, inquit, caelum nowwm. et terra noua. Quae quidem non alia condenda sunt, sed. haec psa venouantur. Caelum igitur et terra et transit et erit quia et ab ea quam

nunc habet specie ber ignem tergitur et tamen in sua semper natura seruatur. Vnde et per psalmistam dicitur :Mutabis ea, et mutabuntur. Quam quidem ultimam commutationem suam ipsis 395 nobis nunc wicissitudinibus nuntiant quibus nostris usibus in-

desinenter alternant. Nam terra a sua specie hiemali ariditate 271 Iob xiv, 7-9. 278/310 Beda, in Luc. (VI, 512/344). 281/282 Greg. Magn., boz. in eu. (PL LXXVI, 1216 C). 283 II Pet. iii, 5-7. 289 Gen. vii, 20. 295 Eccle. i, 4. 298 I Cor. vii, 51. 299 Apoc. xxi, 1. 300/310 Greg. Magn., zral. (PL LXXVI, 16 C-17 A). 803 Ps. ror, 27.

269 sterilis diu / — 270 quod P? negauerat [LLIN R$ V XZ 212 mortuum XZ 293 fierit P* V/ X 238 ista oz. V, add. sup. Z1 281 sidereum X Z — 284 quae] quam P? — 286 igne V — 289 nebulosa R, nobiliosa V, nubiliosa Z 295 praeteriit P 29 quae V — 300 quod V Z 302 tegitur (-r- 7n ras.) P?

xiil, 29-36

603

deficit uernali umore wiridescit, caelum cotidie caligine noctis obducitur et diurna, claritate venouatur. Hinc ergo hinc fidelis quisque colligat et interire haec et tamen ber innouationem refici R 310 quae constat nunc assidue uelut ex defectu reparari. xiii, 32 De die autem illo uel hora memo scit neque angeli in caelo H neque filius nisi pater. Gaudet Arrius et.Eunomius quasi ignorantia magistri gloria discipulorum sit et dicunt, Non potest aequalis esse qui nowit et qui ignorat. Cum uero omnia tempora 315 fecerit Iesus, hoc est urbum Dei, omnia enim ber ipsum facta sunt el sine ipso factum est nilil, in omnibus autem temporibus etiam dies iudicii sit qua consequentia potest eius ignorare partem cuius totum nouerit ? Causa ergo reddenda est cur ignorare dicatur. Afostolus swper saluatore scripsit : In quo sunt omnes 220 thesauri sapientiae et scientiae absconditi. Sunt ergo omnes thesauri in, Christo sapientiae et scientiae absconditi. Quare absconditi ? Post resurrectionem interrogatus ab apostolis de die iudicii 525

xiii, 33-34 ^.

5530

335

R — s40 xiii, 35-36

345

manifestius vespondit : Non est uestrum scire tempora ei qmomenia quae pater boswil in sua potestate. Quando dicit, non est uestrum. scire, ostendit. quod. dbse sciat sed mon expediat nosse apostolis ut semper incerti de aduentu dudicis sic cotidie wiuant quasi die alia iudicandi sint. Denique et consequens euangelii sermo 1d ipsum cogit intellegi. Docens quoque patrem. solum nosse ?n jatre comprehendit e£. filium. Omnis enim, pater. filia nomen est. Videte wigilate et orate ; nescitis enim quando lempus sit. Sicut homo qui peregre brofectus reliquit domum suam et dedit seruis swis Dolesiatem cuiusque operis el ianitori praecipiat ut wigilet. Perspicue ostendit quare dixerit, De die autem illo uel hora nemo scit neque angeli 4n caelo neque filius misi ater, quia non expediat scire apostolis ut bendulae expectationts incerto semper ewm credant esse uenturum. quem ignorant quando uenturus sit. Et non dixi quia nescimus qua hora domünus uenturus si, sed nescitis. Praemissoque patrisfamilias exemplo cur veticeat. consummationis diem mamni]estius docet dicens : Vigilate ergo ; nescitis enim quando dominus domus weniat sero an media nocte an galli cantu an mane ne cum uenerit vepente inueniat uos dormientes. Homo autem qui peregre profectus reliquit domum suam Aaud dubium quim Christus sit qui ad patrem ost resurrectionem. wictor ascendens ecclesiam corporaliter reliquit quam tamen numquam diuinae praesidio 312/345 Hieron., in Matzb. (PL. XXVI, 188 B-193 C). Col. ii, 5. 823 Act. i, 7. 338 Matth. xxiv, 43.

308 diuina V repatate .$ 3836 penduli R.

815 Ioh. i, 5.

319

infidelis IL; — 309 quique INN* P* R .5 V* X . 310 qui P* 333 praecipit R V? Z? (-a- inras) — 335 quod LIN P R.$ X 3842an mane oz. P V Y | ne]et P* V X Y Z*

PL 266

604

IN MARCVM IV

praesentiae destituit manens in illa omnibus diebus usque. ad consummationem. saeculi. Carnis elenim locus proprie terra. est quae uelut ad. beregrina ducta est cum per vedemptorem nosirum Dedit autem seruis suis potestatem 550 est 4n caelo collocata. cuiusque operis quia fidelibus suis concessa sancti spiritus gratia facultatem tribuit bonis operibus seruiendi. Ianitori quoque praecepit ut uigilaret quia ordini pastorum ac rectorum spiritalium commissae sibi ecclesiae curam sollerti obseruantia iubet impendere. Quod autem uobis dico omnibus dico : Vigilate. Non apostoli xiii, 37 tantum et successores eorum rectores nimirum ecclesiae sed et omnes uigilare praecipimur. Vniuersi ianuas cordium nostrorum ne hostis antiquus mala suggerendo irrumpat instanter 360 seruare iubemur. Ne nos dormientes dominus ueniens inueniat sedulo singuli praecauere debemus. Vnusquisque enim pro se rationem reddet Deo. Végilat autem qw: ad aspectum ueri G luminis mentis oculos apertos tenet wigilat qui seruat operando quod. credidit wigilat qui a se torporis et neglegentiae tenebras 365 repellit. Hinc. etenim. Paulus dicit : Ewigilate iusti et. nolite G

.

555

R xiv, r H

R

peccare ; hinc rursus ait : Hora est iam nos de somno surgere.

Erat autem pascha et azima $ost biduum. Pascha quod. Hebraice dicitur phase non a passione ut plerique arbitrantur sed a transitu nominatur eo quod. exterminator widens sanguinem 4n 570 foribus Israhelitarum pertransierit. nec percusserit eos uel ipse dominus praebens auxiliwm populo suo desuper ambulanrit. Cuius sacramentum uocabuli sublimius exponens euangelista Iohannes ait : Ante diem autem festum paschae sciens Iesus quia uenit eius hora ut transeat ex hoc mundo ad batrem. Vbi mani575 feste declarat ideo sollemnitatis huius diem per legem mystice transitum esse uocatum quod agnus Dei qui peccata mundi tolleret in eo de hoc mundo siue ipse transiturus siue nos salubri transitu quasi de Aegyptia esset seruitute ducturus. Hoc sane iuxta ueteris instrumenti scripturam inter pascha et 380 azima distat quod pascha ipse solus dies appellatur in quo PL agnus occidebatur ad uesperam, hoc est quarta decima luna 267 primi mensis. Quinta decima autem luna quando egressum est de Aegypto succedebat festiuitas azimorum quae septem diebus, id est usque ad uicesimum primum diem eiusdem mensis, 347 Matth. xxviii, 20. 348/350 Greg. Magn., Dozz. in eu. (PLL LX XVI, 1106 B). 362/366 Greg. Magn., Dog. in eu. (PL LXXVI, 1124 C-D). 865 I Cor. xv, 34. 366 Rom. xiii, 1r. 867/341 Hieron., i» Mattb. (PL. XXVI, 198 A). 367/ ur Beda, in Lu. (VI, 403/441). 869 Ex. xii, 25, 27. 313 Ioh. xiii, 1. 376 oh. i, 29.

347 distituit.$ I7 Z* 362 reddet rationem R$, Deo teddet rationem X Deo oz. IL iuste P* 371 ambularet LL

7 Z Deo reddat N, Deo reddet 3685 etenim] et I^ uigilate I/*

xiii, 36-xiv, 3

605

38; ad uesperam est statuta sollemnitas. Verum euangelistae indifferenter et diem azimorum pro pascha et pro diebus azimorum pascha ponere solent. Dicit enim Marcus : Erat autem pascha et azima post biduum. Dicit Lucas : Dies festus azimorum qui dicitur pascha. Item Iohannes cum primo azimorum die, id 59o est quinta decima luna, res ageretur ait : Ef ?ps? non introierunt in praetoriwm ut non contaminarentur sed manducarent pascha. Quod ideo fecere quia et paschae dies in azimis panibus est celebrari praeceptus et nos quasi pascha perpetuum facientes semper ex hoc mundo transire praecipimur. Vno quippe die 395; agno immolato ad uesperam septem ex ordine dies sequuntur azimorum. Quia Christus Iesus semel pro nobis in plenitudine temporum passus in carne per totum nobis huius saeculi tempus quod septem diebus agitur 2» azimis sinceritatis eb ueritatis praecepit esse uiuendum omnique semper nisu nos desideria 4oo terrena quasi Aegypti retinacula fugere et uelut a mundana conuersatione secretam solitudinem iter ammonet subire uirtutum. xiv, 1-2 Ei quaerebant summa sacerdotes et scribae quomodo eum dolo tenerent et occiderent ; dicebant autem : Non n de festo ne forte H 405 tumultus fieret populi. Qui debuerant. pascha wicino parare wiclimas lewigave templi parietes bauimenta uerrere uasa mundare et secundum vitum legis burificari ut esu agni digni fierent congregantur ineuntes consilium quomodo occidant dominum non timentes seditionem wt simplex sermo demonstrat sed cauentes ne 410 auxilio fopuli de suis manibus tolleretur. xiv, 3 Et cum esset Bethaniae in domo Simonis leprosi et vecumberet. Passurus ro omni mundo et uniuersas nationes suo sanguine redemplurus moratur in Betlhania domo oboedientiae quae quondam fuit Simonis leprosi non quod leprosus illo tempore perma415 neret sed qui ante leprosus postea a saluatore mundatus est nomine bristino permanente ut uirtus curantis appareat. Nam et in catalogo apostolorum cum. $ristino witio et officio Matheus publicanus appellatur qui certe publicanus esse desierat.Quidam Simonem leprosum «olunt intellegere partem populi quae credi420 derit domino et ab eo curata sit. Simon quoque ipse oboediens

R

dicitur. Venit mulier habens alabastrum ungenti nardi spicati bretiost 388 Luc. xxii, 1. 390 Ioh. xviii, 28. 398 I Cor. v, 8. in Mattb. (PL. XXVI, 198 B-C). 417 Matth. x, 3.

405/421 Hieton.,

388 pos; Dicit add. enim 17 392 facete P X 393 praeceptum V? 398 405 50s; fieret adZ. in I. 401 secretum P? 399 praecipit P X Z quia l/ Z 406 uirere P, uisere X —— 412 mundo] populo R* poploLRVZ VZ 415 414 quod] quia V Y Z 413 fos Bethania add. in L? V Y Z V Y 420 curatus IL. 419 qui L P V Y Z, quod N* R. .$ NP RSVZ quaL VYZz ipse oz. V Z

606

IN MARCVM IV

el fracto alabastro effudit super caput eius. Mulier ista Maria erat Magdalenae soror Lazari quem suscitauit lesus a mortuis ut Iohannes aperte commemorat qui etiam hoc factum ante sex dies paschae testatur pridie quam asino sedens cum palmis et laude turbarum Hierosolimam ueniret. Ipsa est autem non alia quae quondam ut Lucas scribit peccatrix adhuc ueniens pedes domini lacrimis paenitentiae rigauit et unguento piae confes43 o sionis liniuit et quia multum dilexit multorum ueniam peccatorum a pio iudice promeruit. Nunc uero iustificata et familiaris effecta domino non tantum pedes eius ut idem Iohannes narrat uerum etiam caput ut Matheus Marcusque perhibent oleo sancto perfudit. Est autem alabastrum genus marmoris 455 candidi uariis coloribus intertincti quod ad wasa wngentaria cauare solent eo quod ojéime seruare ea incorrupta. dicatur. Nascitur circa Thebas Aegyptias et Damascum Syriae ceteris candidius probatissimum uero in India. Nardus uero est frutex aromatica grawi ut aiunt e£ crassa vadice sed breui ac magra fragilique quamuis pingui situm vedolente ut cypressum aspero sapore folio baruo densoque cuius cacumina 1n aristas se spargunt ideoque gemina dote pigmentarii nardi? spicas ac folia celebrant. Et hoc est quod ait Marcus, wngenti nardi spicati pretiosi, quia uidelicet unguentum illud quod attulit Maria domino non 445 solum de radice confectum nardi uerum etiam quo pretiosius esset spicarum quoque et foliorum eius adiectione odoris ac uirtutis illius erat accumulata gratia. Ferunt autem de nardo physiologi quia $rincipalis sit n ungentis. Vnde merito unctioni capitis et pedum domini oblata est. Sunt quidem multa eius 450 genera sed omnia herbae praeter Indicum quod pretiosius est. Mystice autem deuotio haec Mariae domino ministrantis fidem ac pietatem designat ecclesiae sanctae quae loquitur in amoris cantico dicens : Dum esset rex in accubitu suo nardus mea dedit odorem swwum. Quae nimirum uerba et semel iuxta litteram 45 ^ manibus Mariae compleuit et cotidie in omnibus suis membris spiritaliter implere non desinit quae toto diffusa orbe gloriantur et dicunt : Deo autem gratias qui semper triumphat nos in. Christo Iesu et odorem notitiae suae manifestat ber nos 4n omni loco quia Christi bonus odor sumus Deo. Quae cum poten460 tiam diuinae uirtutis eius quae illi una cum patre est digna reuerentia confitetur laudat et praedicat caput profecto illius 42

vA

425 Ioh. xii, 1-8. 428 Luc. vii, 357-38. 433 Matth. xxvi, 7. 434/438 Beda, is Lu. (Ill, 19/23). 434/448 Plin., a£. bis. XXXVI, 12; XII, 26. 453 Cant. i, 11. 453 II Cor. ii, 14-15.

425 hocctiam l/Z — 438 uatrüsque V — 436seruati IN .$* — 4490 quoduis 7 441 NUPARSS DXXVZ aut se oz. V, add. sup. Zi suco XN RSS Z 4423 pigmentati P ^ 444 uidelicet quia Z — videlicet o». V/ — 448 quod V Z

PL 268

xiv, 3-8

607

unguento perfundit pretioso. Cum uero assumptae mysteria humanitatis aeque digna reuerentia suscipit in pedes utique domini unguentum nardi pisticum, id est fidele ac uerum, 465 perfundit quia illam eius naturam qua terram contingere, hoc est inter homines conuersari, dignatus est pia praedicatione ' Xiv, 4-5

A

V

commendat ac deuotis ueneratur obsequiis. Erant autem quidam indigne ferentes inira semel ibsos et dicentes : Vt quid perditio isía ungenti facta est ? polerat enim 47o ungentum istud. weniri plus quam trecentis denariis et dari bau$eribus. Marcus haec quo modo et Matheus synecdochicos loquitur pluralem uidelicet numerum pro singulari ponens. Nam Iohannes distinctius loquens Iudam haec locutum esse testatur et hoc gratia cupiditatis eo quod fur fuisset et loculos 47; habens ea quae mittebantur portaret. Potest etiam intellegi quod et alit discipuli aut senserint hoc aut dixerint aut eis Iuda PI dicente bersuasum sit atque omnium uoluntalem Matheus et 269

Marcus etiam uerbis expresserint sed. Iudas propterea dixerit quia fur erat celeri uero propier bauperum curam. Iohannem 48o autem de solo illo id commemorare uoluisse cuius ex hac occasione furandi consuetudinem credidit intimandam. Quod uero subditur: Et fremebant in eam, nequaquam

de bonis ac diligentibus Christum apostolis dictum crediderim sed de illo potius sub 48; numero plurali qui nec domino nec discipulis eius fideliter adhaesisse neque pauperum curam habuisse probatus est. xiv, 6-7 Iesus autem dixit : Sinite eam ; quid illi molesti estis ? bonum opus operata est in me ; semper enim pauperes habetis uobiscum et cum uolueritis potestis illas bene facere me autem non semper H 4o habetis. Alia oboritur quaestio quare lesus ost resurrectionem dixerit ad discipulos. Ecce ego uobiscum sum usque ad consummationem mundi, e nunc loquatur, me autem non semper habetis.

Sed mihi uidetur 4n hoc loco de praesentia dicere corporali quod nequaquam cwm, eis ila futurus sit post resurrectionem quo modo 495 Wunc 4n omni conuictu et familiaritate. Cuius vei memor apostolus ait : Et si noueramus

xiv, 8

Iesum Christum secundum carnem,

sed qwwnc iam mon nouimus eum. Quod habwit haec fecit ; jraeuenit ungere corpus meum 1n sepulturam. Quod uos putatis perditionem esse ungenti officium 471 Matth. xxvi, 8. — 471/472 Hieron., in Mab. (PL. XXVI, 199 B). — 473

490/518 475/481 Aug., de cons. eux. (CSEL. XLIII, 265, 15-21). Ioh. xii, 6. 496 491 Matth. xxviii, 20. Hieron., in Maz£b. (PL. XXVI, 199 C-200 B). II Cot. v, 16.

463 suspicit 462 perfudit P* R* X* 470 uendere L* R, uenite L? . V/ Z*, 488 posterius nec] ac LL.:N dixit I 491 5o:; sum add. habebitis N V? Z NRS$ V 493 qua, quiturt I? V/ Z guete DLL NP RV

469 ungenti z» ras. V, om. Z P 17 478 476 eius uenundati IN 490 487? eam] illam P $ V Z 492 loomnibus diebus 77 zzarg. P? peruenit V — un498 hoc P Z

608

xiv, 9

xiv, IO

xiv, II

xiv, I2

IN MARCVM IV

yoo sepulturae est. Nec mirum si mihi bonum odorem suae fidet dederit, cum ego bro ea fusurus sim sanguinem meum. Amen dico uobis : Vbicumque praedicatum fuerit euangelium islud in uniuersum mundum et quod fecit haec narrabitur 4n memoriam eius. Attende notitiam futurorum quod passurus post ;o5 dies paucos sciat euangelium suum. toto orbe celebrandum. Notandum autem quod sicut Maria gloriam adepta est toto orbe quacumque ecclesia sancta diffusa est de obsequio quod domino piae deuotionis exhibuit ita e contrario ille qui obsequio eius detrahere temeraria lingua non timuit perfidiae nota longe 510 lateque infamatus et Deo simul atque hominibus merito factus est exosus. Sed dominus bonum laude digna remunerans futuras impii contumelias tacendo praeteriit. Et Iudas Scariothis unus de duodecim abiit ad summos sacerdotes ut proderet eum illis. Infelix Iudas ! Damnum quod ex 515 effusione ungenti se fecisse credebat wult magistri pretio compensare mec ceriam postulat summam wt saltim lucrosa uideretur $roditio sed. quasv wile tradens mancipiwm dn potestate ementium $osuit quantum uellent dave. Quod autem dixit, aboit ad summos sacerdotes ut proderet eum illis, ostendit eum non a principibus 520 inuitatum non ulla necessitate constrictum sponte propria sceleratae mentis inisse consilium. Qui audientes gauwisi sunt el promiserunt ei jecuniam se daturos, et quaerebat quomodo illum traderet. Multi hodie Iudae scelus quod dominum ac magistrum Deumque suum pecunia PL ;2; uendiderit uelut immane et nefarium exhorrent nec tamen ca- 270 uent. Nam cum pro muneribus falsum contra quemlibet testimonium dicunt profecto quia ueritatem pro pecunia negant Deum pecunia uendunt ; ipse enim dixit : Ego swm ueritas. Cum societatem fraternitatis aliqua discordiae peste comma55e culant dominum produnt quia Dews caritas est. Qui ergo caritatis et ueritatis iura spernunt Deum utique qui est caritas et ueritas produnt maxime cum non infirmitate uel ignorantia peccant sed in similitudinem Iudae quaerunt oportunitatem qualiter arbitris absentibus mendacio ueritatem uirtutem cri55; mine mutent. Et primo die azimorum quando pascha immolabant dicunt ei discipuli : Quo wis eamus et baremus tibi comedere pascha ? Primum diem azimorum quartum decimum primi mensis ap-

918/019 Beda, in Lu. (VI, 455/525).

528 Ioh. xiv, 6.

530 ] Ioh. iv, 16.

503 enarrabitur LL R.$ VV X Z 505 os? orbe add. esse R. .$ 506 qui P, quia EXINSRSSUZ 507 quocumque DLL NR. $V Z 510 domino P 516 certam] certe iam P V* X 5024 quo R$, quia I! V Z 527 uirtutem P 535 mutet P* X B3* comedere] ut manduces IN P?

xiv, 8-15

609

pellat quando fermento abiecto immolare, id est agnum occi34» dere solebant ad uesperam. Quod exponens apostolus ait : Etenim pascha nostrum immolatus est. Christus. Qui licet die sequenti, hoc est quinta decima sit luna crucifixus hac tamen nocte qua agnus immolabatur et carnis sanguinisque suis discipulis tradidit mysteria celebranda et a Iudaeis tentus ac 545 ligatus ipsius immolationis, hoc est passionis suae, sacrauit exordium. XIV, I3 Et mittit duos ex discipulis suis et dicit eis : Ite in ciwitatem, et occurret uobis homo laguenam aquae baiulans. Indicium quidem praesciae diuinitatis est quod cum discipulis loquens quid alibi futurum sit nouit. Pulchre autem paraturis pascha discipulis homo laguenam siue iuxta alium euangelistam amphoram aquae baiulans occurrit ut ostendatur huius paschae mysterium pro ablutione perfecta mundi totius esse celebrandum. Aqua quippe lauacrum gratiae laguena fragilitatem de5$ signat eorum per quos eadem erat gratia mundo ministranda. A

Vnde aiunt :

56o

XlV, I4

Habemus autem thesaurum istum in uasis fictilibus.

Parant ergo pascha discipuli ubi aquae infertur laguena ut adesse tempus insinuent quo cultoribus ueri paschae typicus de limine ac postibus cruor auferatur et ad tollenda mundi crimina uiuifici fontis baptisma consecretur. Sequimini eum et quocumque introierit dicite domino domus : Quia magister dicit : Vbi est refectio mea ubi pascha cum disci$ulis meis manducem ? Consulte siue aquae baiuli seu domini domus sunt praetermissa uocabula ut omnibus uerum pascha

565 celebrare uolentibus, hoc est Christi sacramentis imbui, eum-

XiV, I5 37 o

575

que suae mentis hospitio suscipere quaerentibus facultas danda signetur. Et ipse uobis demonstrabit caenaculum grande stratum, et fbi parate, et cetera. Caenaculum magnum lex spiritalis est quae de angustus literae egrediens in sublimi loco recipit saluatorem. Nam qui adhuc occidentem litteram seruauerit qui non aliud in agno quam pecus intellexerit iste nimirum in imis pascha facit quia maiestatem spiritus in uerbis Dei comprehendere necdum didicit ; at qui aquae baiulum, hoc est gratiae praeconem, in domum ecclesiae fuerit secutus hic per spiritum illustrantem superficiem litterae transcendendo in alto mentis solario Christo refectionem praeparat quia cuncta uel paschae sacramenta uel cetera legis decreta eius esse sacramenta cognoscit. 841 I Cor. v, 7. 551 Luc. xxii, 10. in Mattb. (PL. XXVI, 201 B-202 A).

556 II Cot. iv, 7.

569/619 Hieron.,

$ V X Z* Csinras) | 048 0ccurrit P* .5 /* X — 849 quod] quia 9*0 recepit 565/566 cum qui P 853 oblutione V^ 9S5850pulchra P VZ L? V Y 5B58 eius esse sacramenta ad4. sup. V? 543suiL N*

PL 271

6ro

IN MARCVM IV

xiv,

;80 — Vespere autem facto uenit cum duodecim. Et discumbentibus eis ei manducantibus ait Iesus : Amen dico uobis quia wnus ex uobis me tradet qui manducat mecum. Qui de passione praedixeH vat et de jrodilore praedicit dans locum paenitentiae ut. cum intellexisset sciri cogitationes suas et occulía consilia paeniteret 58 VA eum [acti sui. Et tamen non designat specialiter ne manifeste coarguius 4mpudentior fieret. Mittit. crimen in numero ut agat conscius paenitentiam. xiv, I9 A1 illi coeperunt contristari et dicere ei singillatim : Numquid ego ? Et cerle nouerant undecim apostoli quod nihil tale contra 59o dominum. cogitarent sed. plus credunt magistro quam sibi et timentes fragilitatem. suam, tristes inlerrogant. de peccato cuvus conscientiam mon habebant. xiv, 20 Qui ait illis : Vnus ex duodecim qui intingit mecum manum in catino. O mira domini patientia |Primum dixerat, unus ex 595 uobis me tradet, berseuerat proditor in malo, manifestius arguit et tamen momen $roprie non designat. Iudas ceteris contristatis et retrahentibus manum. et interdicentibus cibos ori suo temeritate el impudentia qua jroditurus erat etiam manum cum magistro mittit in catino ut audacia bonam conscientiam mentiretur.

17-18 |

xiv, 21 6oo

R

H R

Et filius quidem hominis uadit sicut scriptum est de eo ; uae

autem homini 1lli per quem filius hominis traditur. Nec primo mec secundo correptus a broditione retrahit bedem. sed patientia domini mutrit imbudentuam suam et thesaurizat sibi iram n die irae. Poena jraedicitur ut quem pudor mon wicerat corrigant de6o A nuntiata supplicia. Sed et hodie quoque et in sempiternum uae illi homini qui ad mensam domini malignus accedit qui insidiis mente conditis qui praecordiis aliquo scelere pollutis mysteriorum Christi oblationibus sacrosanctis participare non metuit. Et ille enim in exemplum Iudae filium hominis tradit 6:0 non. quidem Iudaeis peccatoribus sed tamen peccatoribus membris uidelicet suis quibus illud inaestimabile et inuiolabile dominici corporis ac sanguinis sacramentum temerare praesumit. Ille dominum uendit qui eius timore atque amore neglecto terrena pro illo et caduca immo etiam criminosa diligere et cu615 rare conuincitur. Bonum est ei, si non esset natus homo ille. Non iedeo butandus est ante fuisse quam mascerelur quia nulli possit esse bene, misi ei qui fuerit. Sed simpliciter dictum est multo melius esse non subsistere quam male subsistere. 582/587 Beda, in Lu. (VI, 653/658). 489/592 Beda, in Luc. (Vl, 675/678). 602 Rom. ii, 5. 605/615 Beda, i7 Lac. (VI, 659/668). 589 discipuli P? metiretur I/* nanLRSVZ exemplo V Z

quia L N R$ 5094 potentia DL1L N PR SV XZ 599 601 tradetur IL, N R .$ V?Z 603 dem L V Z 604 poeptraddiditLR$VZ 607 pollutus L? R .$* V Z 609

xiv, 17-24 XiV, 22 620

625

630

6ir

Et manducantibus illis accepit Iesus banem et benedicens fregit el dedit eis et adt : Sumite, hoc est corpus meum. Finitis paschae ueteris sollemnibus quae in commemorationem antiquae de Aegypto liberationis populi Dei agebantur transiit ad nouum quod in suae redemptionis memoriam ecclesiam frequentare uolebat ut uidelicet pro carne agni ac sanguine sui corporis sanguinisque sacramentum substitueret ipsumque se esse monstraret cui ?2wrawit dominus et non Daenitebit eum, tu es sacerdos n aelernum secundum ordinem Melchisedech. Frangit autem ipse panem quem discipulis porrigit ut ostendat corporis sui fractionem non absque sua sponte ac procuratione uenturam sed sicut alibi dicit potestatem se habere ponendi animam suam et potestatem se habere iterum sumendi eam. Quem uidelicet panem certi quoque gratia sacramenti prius quam fírangeret benedixit quia naturam humanam quam

635 passurus assumpsit ipse una cum patre et spiritu sancto gratia diuinae uirtutis impleuit. Benedixit panem et fregit quia hominem assumptum ita morti subdere dignatus est ut ei 640

xiv, 23 G

diuinae immortalitatis ueraciter inesse potentiam demonstraret ideoque uelocius eum a morte resuscitandum esse doceret. Et accepto calice gratias agens dedit eis, et biberunt ex illo

omnes. Cum adbropinquare passioni dicitur accepto bane gratias egisse perhibetur. Gratias itaque agit qui flagella alienae yniquaátalis suscipit. Et qui nihil dignum percussione exhibuit humalater 645 in percussione benedicit ut hinc uidelicet ostendat. quid. unusquisque in flagello culpae propriae facere debeat, si vpse aequamamiter flagella culpae bortat alienae, ut hinc ostendat quid 4n correptione faciat subditus, si in flagello positus patri gratias agit R aequalis. Et ait illis : Hic est sanguis meus noui testamenti qui ro xiv, 24 650 multis effundetur. Quia panis corpus confirmat uinum uero sanguinem operatur in carne hic ad corpus Christi mystice illud refertur ad sanguinem. Verum quia et nos in Christo et in nobis Christum manere oportet uinum dominici calicis aqua 655 miscetur attestante enim lohanne : Aquae popul: sunt. Et neque aquam solam neque solum uinum sicut nec granum frumenti solum sine aquae admixtione et confectione in panem

cuiquam licet offerre ne talis uidelicet oblatio quasi caput a

membris

secernendum

esse significet et uel Christum

sine

621/632 Beda, is Lue. (VI, 595/605). 627 Ps. 109, 4. 631 Ioh. x, 18. 642/649 Greg. Magn., zzoral. (PL LXXV, 586 A). 651/670 Beda, /n Lu. (VI, 622/650). 655 Apoc. xvii, 15.

621 est oz. V

HUS OX

628 Melchisedec I7

percussioni LP R. V X

639 suscitandum P*

657 confectionem P

644 nil ILL IN P

PL 272

612

IN MARCVM

IV

66o nostrae redemptionis amore pati potuisse uel nos sine illius passione saluari ac patri offerri posse contingat. Quod autem dicit, H?c esí sanguis meus nowi testamenti, ad. distinctionem

respicit ueteris testamenti quod hircorum et uitulorum est sanguine dedicatum dicente inter aspergendum legis latore : 66 Hic sanguis testamenti quod mandauit ad uos Deus. Necesse est enim exemplaria quidem uerorum his mundari ipsa autem caelestia melioribus hostiis quam istis iuxta quod apostolus per totam ad Hebraeos epistolam inter legem distinguens et euangelium pulcherrima expositione ac plenaria ratione de67 o clarat. xiv, 25 Amen dico uobis quod tam non bibam de genimine uitis usque in, diem illum cum illud bibam nowwm in regno Dei. Vitem siue I

uineam domini appellatam esse sinagogam et omnis sparsim scriptura et apertius testatur Esaias in cantico de illa cantato, 67 5 Vinea,

inquiens,

domini

sabaoth domus Israhel

est. De qua

nimirum uinea dominus multo tempore bibebat quamuis pluribus ramis in amaritudinem uitis alienae conuersis quia tametsi multis in illa plebe exorbitantibus a recto fidei itinere non defuere plurimi toto legis tempore quorum piis cogita68 o tionibus summisque uirtutibus delectaretur Deus. Verum passo in carne domino ac resurgente a mortuis tempus fuit ut legalis illa et figuralis obseruatio cessaret atque ea quae secundum litteram gerebantur in spiritalem translata sensum melius in nouo testamento iuuante sancti spiritus gratia tenerentur. 68 vA Iturus ergo ad passionem dominus ait, am non bibam de genimine witis usque in diem illum cum illud bibam nowwm in regno Dei, ac si aperte dicat, Non ultra carnalibus sinagogae caerimoniis delectabor in quibus etiam ista paschalis agni sacra locum tenuere praecipuum ; aderit enim tempus meae resur69 o rectionis aderit dies ille cum ipse in regno Dei positus, id est gloria uitae immortalis sublimatus, de salute eiusdem populi fonte gratiae spiritalis regenerati nouo uobiscum gaudio perfundar. xiv, 26 Et hymno dicto exierunt in montem oliuarum. Hoc est quod 69 A in psalmo legimus : Edent pauperes et saturabuntur et laudabunt dominum qui requirunt eum. Potest autem hymnus etiam ille intellegi quem dominus secundum Iohannem patri gratias agens decantabat in quo et pro se ipso et pro discipulis et pro eis qui per uerbum eorum credituri erant eleuatis sursum 665 Heb. ix, 20.

675 Es. v, 7.

67? Hier. ii, 21.

695 Ps. 21, 27.

664 intra P spargendum P 666 uerborum P? 671 quia L R..$ dominus uinea P / Z 679 cogitatibus L, IN* P .$ 689 tenere P aiens I7?

676 698

PL 275,

xiv, 24-30

613

7eo oculis precabatur. Et pulchre discipulos sacramentis sui corporis ac sanguinis imbutos et hymno piae intercessionis patri commendatos in montem educit oliuarum ut typice designet nos per acceptionem sacramentorum suorum perque opem suae intercessionis ad altiora uirtutum dona et carismata 705 sancti spiritus quibus in corde perungamur conscendere dexiv, 27

bere. Et ait eis Iesus

: Omnes

scandalizabimini

inm mocte isla.

H

Praedicit quod bassuri sunt ut cum passi fuerint non desperent salutem sed agentes baenitentiam liberentur. Et signanter addi710 dit, 4n, nocte ista scandalizabimini, quia quo modo qui inebriantur nocte anebriantur sic e qui scandalum batiuntur in nocte et in tenebris sustinent. Nos uero dicamus : Nox jraeteriit, dies autem adpropbinquawit. Quia scriptum est : Percutiam pastorem, et disbergentur oues. 715 Hoc aliis uerbis àn Zacharia sropheta scriptum est et, ni fallor, ex persona prophetae ad. Deum dicitur, Percute bastorem, et dispergentur owes, sexagesimo quoque octauo $salmo qui totus a domino camitur huic sensui congruente, Quoniam quem tu percussisti ipsi persecuti sunt. Percutitur autem pastor bonus ut 720 jonat animam suam ro ouibus suis et de multis gregibus erro- PL rum fiat unus grex et unus pastor. 274

xiv, 29

Petrus autem ait ei : Et si omnes scandalizati Juerint, sed non

ego. Non est temeritas nec mendacium sed fides est apostoli Petri et ardens affectus erga dominum. saluatorem. xiv, 30 725 Et ait illi Iesus : Amen dco tibi quia tu hodie $n nocte hac $rius quam bis gallus uocem dederit ter me es megaturus. Et Petrus de ardore fidei promittebat, et saluator quasi Deus futura. nouerat. Ei nota quod. Petrus in nocte neget et neget tertio. Postquam autem gallus cecinit et decrescentibus tenebris uicina lux 73o nuntiata est conuersus fleuit amariter negationis sordes lacrimis R lauans. Non est sane arbitrandum esse contrarium quod Marco dicente, Prius quam gallus bis uocem dederit ter me es negaturus, ceteri euangelistae simpliciter dixerunt, $vóus quam. gallus A cantet ter me negabis. Tota enim Petri negatio trina negatio est. 735 In eadem mamque permansit negatione animi bropositoque mendacii donec admonitus quid ei praedictum sit amaro fletu et cordas

708/731 Hieron., /z Mazb. (PL XXVI, 203 C-204 C). Rom. xiii, 12. 716 Zach. xiii, 7. 918 Ps. 68, 27. 761 Aug., de cons. eu. (C$EL, XLIII, 275, 22-277, 12). Luc. xxii, 34 ; Ioh. xiii, 58.

708 disperent V Z? 710 pos? DEERSSUXS 714 post oues add. wx 720 suam ozz. I. R..$ V sed oz. L* IN* PR.5* V* X

710 I Thess. v, 7. 712 720 Ioh. x, 16. 934/ 4733 Matth. xxvi, 54 ;

inebriantur add. in R. .$ 713 adpropinquabit gregis R..$.— Vil nisi V/Z — 919 dispargentur Z, add. sup. INT, in ras. X. erronum P 723 428 quia V Z

614

IN MARCVM

IV

dolore sanaretur. Haec autem tota, id. est trina negatio, st ost primum. galli cantum. inciperet, falsum. dixisse widerentur tres qui dixerunt dixisse dominum quod ante quam gallus cantaret 74o ter eum Petrus esset negaturus. Rwrsus s? totam trinam negalionem ante eregisset quam cantare gallus inciperet, superfluo

745

75o

755

76o V xiv, 32 76;

779

775

dixisse Marcus deprehenderetur ex persona domini : Amen dico tibi quia tu in nocte hac jrius quam gallus bis uocem dederit ter me negaturus es. Sed quia ante primum galli cantum coepta est illa trina negatio adtenderunt illi tres non quando eam completurus esset Pelrus sed quanta futura esset quando coeptura, ad est quia trina ante gallà cantum, quamquam in animo eus et ante primum galli cantum tota ossit intellegi. Quamuis enim uerbis negantis ante primum coepta ante secundum autem gall cantum peracta sit tota illa trina negatio tamen affectione anima et timore Petri ante primum tota concepta est. Nec interest quantis morarum interuallis trina uoce enuntiata sit cum cor eius eliam. ante primum galli cantum tota bossideret. tam. magna scilicet formidine inbibita. ut bosse dominum non solum. semel sed iterum et tertio interrogatus negare ut rectius diligentiusque adtendentibus quo modo iam moechatus est mulierem 4n. corde suo qui eam widerit ad concupiscendum. Sic Petrus quandocumque uerbis ederet timorem. quem tam uehementem animo conceperat ut. berdurave posset usque ad tertiam domini negationem lota. trina negatio ei tempori deputanda est quando eum trinae negationi sufficiens timor inuasit. Et ueniunt in jraedium cui nomen Gethsemani. Monstratur usque hodie locus Gethsemani in quo dominus orawit ad radices montis oliweti nunc ecclesia deswper aedificata. Interpretatur autem Gethsemani uallis pinguium siue pinguedinum. Quia uero non solum dicta uel opera nostri saluatoris uerum etiam loca et tempora in quibus operatur et loquitur mysticis ut saepe dictum est sunt plena figuris cum in monte orat dominus PL quasi tacite nos ammonet sublimia tantum orando inquiri et 27; pro caelestibus bonis supplicari debere at cum in ualle orat et hoc in ualle pinguium siue pinguedinis ipsius aeque insinuat nobis humilitatem semper in orationibus et internae pinguedinem dilectionis esse seruandam ne qui uidelicet orans Deum iactare sua merita in exemplum Pharisaei superbientis audeat quin potius humili uoce ac mente proclamet, Deus $rofitius 756 Matth. v, 28. 763/*464 Hieron., 57. (PL. XXIII, 905 B). "om. (CC LXXII, 126, 22). 715 Luc. xviii, 15.

765 Hieton.,

739 quia V Z 946 quanta] quando .$ 946/347 id est quia] idemque V^ Z* 947 qui P* 991 toto L* N* R .$* coepta L* INN R..$ 762 Getsemani L, Gesemani P X, Gessemani R$, Getsamani Z 765 Quod L! I7 766 nostri add. sup. L3, om. IN R. .$ **1 pinguum [I/ X* 72 pinguedine P 733 dominum L P

xiv, 30-34

785

xiv, 33-34

795

615

esto mihi beccatori, ne aridum a dilectione proximi cor gestans ad placandam sibi conditoris gratiam genuflectat iuxta eum qui centum denarios fratri quos sibi debebat dimittere nolens decem milia talenta sibi a domino frustra precabatur remitti ne ieiunum ab amore conditoris pectus habens temporalia quaelibet potius in oratione quam eius uisionem requirat adnumerandus in eis de quibus ait ipse quia receperunt mercedem suam. In imo quifpe cogitationem bonere quid. est aliud quam quaedam ariditas mentis ? Qui autem intellectu caelestium 1am ber sancta desideria de swbernis delectationis intimae cibo jascuntur quasi largiori alimento jinguescunt. Hac enim pinguedine sagimari bsalmista concupierat cum dicebat : Sicut adipe et pinguedine repleatur anima mea. Quantum uero ad ipsam dominicae passionis dispensationem pertinet apte appropians morti dominus in ualle pinguedinis orauit quia per uallem humilitatis et pinguedinem caritatis pro nobis mortem subiit. Hwmiliauwtt enim semet ipsum [actus oboediens patri «sque ad mortem ; et maiorem hac dilectionem nemo habet «t animam suam quas bonat fro amicis suis. Et adsumit Pelrum et Iacobum et Iohannem secum et coepit Qauere et taedere. Et ait alls : Tristis est anima mea usque ad mortem. Timet Christus ; cum Petrus non timeat Christus timet. Petrus dicit : Animam meam ponam ro te ; Christus dacit : Anima mea turbatur. Virumque uerum est et plenum utrumque

8o o

8o

I

810

ratione quod. et ille qui est inferior non timet et ille qui est superior gerit timentis affectum. Ille enim quasi homo uim mortis ignorat, iste autem quasi Deus in corpore constitutus fragilitatem carnis exponit ut eorum qui sacramentum incarnationis abvurant excluderetur 4mpietas. Denique et haec dixit, et Manicheus mon credidit, Valentinus negauit, Marcion fantasma iudicaust. Eo usque autem homünem quem ueritate corporis demonstrabat aequabat affectu wt diceret : Sed tamen non sicut ego uolo, sed sicul tu wis. Suscepit ergo uoluntatem meam. suscepit tristitiam meam. Confidenter tristitiam nomino quia crucem. jraedico. Mea est uoluntas quam suam dixit quia ut homo suscepit tristiHam meam ul homo locutus est et ideo ait : Non sicut ego uolo,

sed sicut tu wis. Mea est tristitia quam meo suscepit affectu. Ergo 782 Matth. vi, 2. 783/788 Greg. Magn., bom. in eu. (PL. LXXVI, 1284 B). 784 Ps. 62, 6. 792 Philip. ii, 8. 793 Ioh. xv, 135. 297/812 Ambr., de fide (PL XVI, $68 B-569 A, 570 C). 7981Ioh.xiii 37. —loh.xii,27. 807 Matth. xxvi, 39. 812/815 Ambr., exp. eu. s. Luc. (CC XIV, X, 552-554).

v19 sibi oz. V *Sitequiret P — 785 794 ponatquis 793 hanc R.$* R$ v95adsumpsit P V/ Y — ?98pono R* $* 809 pos; meam add. hocLi:NRSVZ V sicut oz. .X

delectationibus L IN .$ — intimo LN V/Z — proamicis suis ponat LIN R$ $04 XZ | S00quod]quial/Z V S11aitoz. R$ ^ 812sed om. et P

616

IN MARCVM

IV

$ro me doluit qui bro se niil habwit quod. doleret et sequestrata delectatione diuinitatis aeternae taedio meae infirmitatis affici- PL usque ad mortem. Non 276 815 tur. Tristis, inquit, es anima mea propler mortem tristis est dominus quia eum conditio corporalis affectus non formido mortis offendit. Nam qui corpus suscepat omnia debuit subire quae corporis sunt ut esuriret sitire angeretur contristaretur, diuwimitas autem. commutari ber hos nescit M 820 affectus. Sustinele hic et wigilate. Et cum rocessisset paululum proXIV, 34-35 cidit super terram. Quod $raecipit, Sustinele hic et uigilate, non H a somno jrohibel cuius tempus non erat imminente discrimine sed a sommo infidelitatis et tovbore mentis. Dato autem eis 825 praecepto ut sustinerent. wigilarentque secum paululum rocedens ruit in faciem suam et humilitatem mentis habitu carnis ostendit. R xlv, 35-36

Et orabat ut, si fieri possel, transiret ab eo hora et dixit : Abba

pater omnia tibi possibilia sunt, transfer calicem hunc a me. Quid. erat illa uox misi sonus infirmitatis nostrae ? Multi adhuc infirmi contristantur futura morte sed habeant vectum cor witent mortem quantum Possunt sed, si non possunt, dicant quod ipse dominus non ropler se sed propier nos dixit. Quid enim daxit ?

A

850

V

Pater, si fieri polest, transeat a me calix tste. Ecce habes uolunta855 iem humanam expressam. Vide iam vectum cor.

840

Sed non quod ego uolo sed quod tu. Non ueni, inquit, facere uoluntatem meam sed. uoluntatem eius. qui misit me. Suam uoluntatem dixit quam temporaliter sumpsit ex uirgine uoluntatem uero eius qui eum misit eam uidelicet signans quam intemporaliter aeternus habuit cum patre communem. Orat transire calicem ut ostendat uere quia et homo erat. Reminiscens autem et propter quod missus est perficit dispensationem ad quam missus est et clamat : Sed non quod ego uolo sed quod £u. Si moritur mors me non moriente secundum carnem uide-

845 licet, transeat, ait, calix ; uerum

850

quia non aliter hoc fiet ait,

Non. quod ego uolo sed quod tu. Quod autem patrem inuocans duplici nomine dicit, Abba pater, utriusque populi illum et Iudaei scilicet et gentilis Deum esse ac saluatorem ostendit. Idem namque abba quod et pater significat sed abba Hebraeum pater Graecum est et Latinum. Vt ergo utrumque populum in eum crediturum ab utroque eum inuocandum esse

815/820 Ambtr., exp. eu. s. Luc. (CC XIV, VII, 1426-1431). 822/82? Hieton., in Mattb. (PL. XXVI, 205 C-206 A). — 830/838 Aug., emarr. in ps. C, 6 (CC XXXIX,

1411, 25-21).

834 Matth. xxvi, 39.

836 Ioh. vi, 58.

822 Quia L IN* .$ ptaecepit LL.N* R.$ IL Z 823 discrtimini L* IN P .$* X 832 prius possint V/ — 835 Vide iam] Videamus R. 841 quod V Z et oz. Tz. 843 quam] quod P?

xiv, 34-38

617

doceret utraque lingua eum primus ipse inuocat. Ipse est enim bonus pastor qui animam dando pro ouibus suis unum de duobus gregibus ouile perficit ideoque utriusque uoce gregis 855 auxilium patris flagitat ut nos utrique exemplo illius informati ubi aduersa imminere senserimus nos patrem Deum Hebraei abba inuocantes una fidei et caritatis deuotione praesidium caeleste quaeramus. Vnde doctor egregius formam docendi a domino sumens ita suos alloquitur auditores, Accejistis 860 spiritum adoptionis filborum in quo clamamus, Abba pater, abba nimirum illi qui de Israhelitico populo nos fater qui de gentibus ad fidem Christi uenimus. Kiv, 37 Et ueniat et ànuenat eos dormaentes et ait Petro : Simon dormis ? H non Jotuisti una hora wigilare ? Ille qui supra dixerat, Etiamsi 865 omnes scandalizati fuerint, ego numquam scandalizabor, munc irisiitiae magnitudine somnum wincere non potest. Vigilate et orate ut non intretis an tempiationem. Impossibile xiv, 38 est humanam animam non temptari. Vnde et in oratione domanica dicimus, Ne nos inducas 4n templationem, quam ferre non 870 possumus non iemptationem penitus refutantes sed. uires sustinendi in. lemptationibus deprecantes. Ergo ei ànpraesentiarum non ait, Vigilate et orate ne temptemini, sed me intretis n temptationem, hoc est ne templatio uos superet ultima et inira. suos casses leneat uerbi gratia mariyr qui pro confessione domini 87 A sanguinem fudit temptatus quidem est. sed. templationss vetibus non ligatus qui autem negat vn blagas temptationis àncurnit. Spiritus quidem promptus caro uero infirma. Hoc aduersum Lemerarios dictum est qui quicquid crediderimt putant se fosse consequi. Itaque quantum de ardore mentis confidimus 88o tantum de carnis fragilitate timeamus, sed. iamen. duxta apostolum. spiritu carmis opera mortificantur. Facit hic locus et aduersum Eutichianos qui dicunt unam in mediatore Dei et hominum domino et saluatore nostro operationem unam fuisse uoluntatem. Cum enim dicit, Spiritus quidem promptus caro 88

^

uero infirma,

duas uoluntates

ostendit humanam

uidelicet

quae est carnis et diuinam quae est deitatis. Vbi humana quidem propter infirmitatem carnis recusat passionem diuina autem eius est promptissima quoniam formidare quidem in 853 Ioh. x, 14-16. 859 Rom. viii, 15. XXVI, 206 B-C). |.864 Matth. xxvi, 55. 869 Matth. vi, I3. 881 Rom. viii, 15.

$64/881 Hieton., ;» Mazzb. (PL, 868/876 Beda, iz I.uc. (VI, 888/896).

$54 perfecit L, IN P R$ X — 862 peruenimus P? 865 50s! nunc add. autem in zarg. P? 870 pos? possumus add. humanam uidelicet quae est carnis et diuinam quae est deitatis ubi humanas uoluntates (f. infra, 885/886) V Y Z 874 casus NP X . S?8crediderunt / — 882aduersus V — 885/886 uoluntates ... humana oz. V Y Z 40

BEDA CXKX

PL 27];

618

IN MARCVM IV

passione humanae fragilitatis est suscipere autem dispensa89o tionem passionis diuinae uoluntatis atque uirtutis est. Et iterum abiens orauit eundem sermonem, dicens ; reuersus xiv, 39-b40 H denuo inuenit eos dormientes. Solus orat ro omnibus sicut. et solus patitur bro uniuersis. Languescebant autem. et obprimeR bantur apostolorum oculi negatione wicina. xiv, 41 89;

A

Et uenit tertio el ait illis : Dormite iam et requiescite ; sufficit ; uenit hora, ecce tradetur. filius hominis dn manus eccatorum. Cum dixisset, Dormite iam et requiescite, et adiungeret, Sufficit, ac deinde inferret, Venit hora, ecce tradetur filius hominis, utique

intellegitur bost illud quod. eis dictum est, Dormite et vequiescite, 9co siluisse dominum aliquantum ut hoc fieret quod bermaserat. et tunc intulisse, Ecce adbropinquabit hora siue uenit hora. Ideo ost illa erba. positum est, sufficit, id est quod requieuistis 1am sufficit. Sed quia commemorata ipsa non est interpositio silentii domini bropterea coartat intellectum ut in illis uerbis alia -roV | 9os n'untiatio requiratur. xiv, 42H Surgite, eamus ; ecce qui me tradet prope est. Postquam tertio orauerat e apostolorum timorem sequente paenitentia 4mpeirauerat. corrigendum |securus de passione sua pergit. ad persecutores et ultro se interficiendwm praebet dicitque discipulis : 910 Surgite, eamus ; ecce qui me tradet prope est. Non nos Ànueniant quasi timentes et vetraclantes ultro Dergamus ad. mortem ut confidentiam et gaudium. passuri wideant. xiv, 44-45 Dederat autem tradator eius signum eis dicens : Quemcumque osculatus fuero ise est, tenete eum et caute ducite. Et cum uenis915 set statim accedens ad ewm ait, Rabbi, et osculatus est eum. Im-

R

judens quidem, et scelerata confidentia magisirum uocare et osculum. ei àngerere quem tradebat. Tamen adhuc aliquid. habet de uerecundia discipuli cum non eum palam tradidit bersecutoribus sed per signum osculi. Suscepit autem dominus osculum 920 traditoris non quo simulare nos doceat sed ne proditionem

fugere uideatur simul et illud Dauiticum complens : Cwm his qui oderunt pacem eram pacificus. xiv, 47 Vnus autem quidam de circumstantibus educens gladium bercussi seruum. summa? sacerdotis et. amputawit là. auriculam. 925 Petrus hoc fecit ut Iohannes euangelista declarat eodem nimirum ?nentis ardore quo celera fecerat. Sciebat enim quo modo Finees puniendo sacrilegos mercedem iustitiae et sacerdotii 892/894 Hieron., iz Mazzb. (PL XXVI, 207 A). 897/908 Aug., de cons. eu. (CSEL XLIII, 283, 3-12). . 906/919 Hieron.,;" Mattb. (PL XXVI, 207 B-D). 919/922 Beda, i2 Luc. (V, 978/981). 921 Ps. 119, 7. 925/926 Hieron., i Mattb. (PL XXVI, 208 A). 925/928 Beda, / Lu. (VI, 995/998). — 929 Num. XXV, 7-15.

896 traditur P* V* X Y Z qui P, quia L NN R .$ 922 oderant 17

2

898 infert P 901 adpropinquauit /? 902 919 suscipit L* N* P* X 920 proditorem P

PL 278

xiv, 38-52

619

perennis acceperit. Lucas autem addit quia doniinus tangens

auriculam serui sanauerit eum. Numquam ergo pietatis suae 93» dominus obliuiscitur qui etiam hostes suos non patitur uulnerari. Illi iusto mortem inferunt, ipse persecutorum uulnera sanat mystice docens etiam eos qui in suae mortis consensione uulnus animae contraxerant, si fructum paenitentiae dignum

xiv,

48-49 H

955

facerent, salutem posse mereri. Et respondens Iesus ait illis : Tamquam ad latronem existis cum. gladiis et lignis comprehendere me ? cotidie eram apud uos ?n templo docens, ei non me tenwistis. Stultum est, inquit, eum

cum gladiis el fustibus quaerere qui ultro se uestris tradat manibus et in nocte quasi latitantem et uestros oculos declinantem ber 94o froditorem, imuestigare qui cotidie in templo doceat. Sed ideo aduersum me 1n tenebris congregamini quia potestas uestra 4n R tenebris est. xiv, 50 Tunc discipuli eius relinquentes eum omnes fugerunt. Impletur sermo domini quo dixerat quod omnes discipuli scanda945 lizarentur in illo in ipsa nocte. Nam etsi turba permittente ad petitionem domini fugerunt ut Iohannes scribit, pauorem tamen ac timiditatem suae mentis ostendebant quod ad fugae praesidium promptiores quam ad fiduciam patiendi cum domino extiterant. xiv, 9,0 Adulescens autem quidam sequebatur eum. amictus sindone 51-52 super nudo, ei tenuerunt ewm ; ai ille veiecta sindone nudus

profugit ab eis. Quod ait, amictus sindone super mudo, subauditur corpore, id est corpore super nudo, quia non aliud indumenti quam solam habebat sindonem. Quis autem fuerit 95;iste adulescens euangelista non dicit. Quisquis uero fuit maiorem in se quam in ceteris amorem domini permansisse comprobabat qui illis iam fugientibus ipse donec ab hostibus comprehenderetur uinculo caritatis attractus eum prosequi non omisit quamuis necdum perfectam habuerit caritatem qui 96o a. comitatu saluatoris uel tentus profugere potuit quia sicut perfecta caritas foras mattit timorem ita timor mentem obsidens imperfectam arguit caritatem. Sed notandum sollertius quod de hoc adulescente scribens euangelista non ait quia fugit a comitatu domini uel fugit a sequendo dominum sed "ve?ecía, 965 inquit, sindone nudus profugit ab eis. Fugit enim ab hostibus quorum et praesentiam detestabatur et facta non autem fugit 928 Luc. xxii, $1.

937/942 Hieron., in Maz£b. (PL. XXVI, 208 D-209 A);

Beda, in Lu. (VI, 1067/1072).

944 Marc. xiv, 27.

928 acceperat /

quodP XY

— addidit P

961 I Ioh. iv, 18.

930etP

dignum V Z 934 fecerint L, IN* R. .$ 938 tradit P? 944 quo] quod P, qui R5 952 505? Quod add. autem sup. P? Ww 958 comprehendetur L/* 964 domini oz. P

933/934 facerent 939 in zz ras. P — 93€ comprobat

PL 279

620

979

97

A

IN MARCVM

IV

a domino saluatore ac magistro suo cuius amorem etiam corpore absens fixum in corde seruauit. Neque aliquid uetat intellegi Iohannem hunc fuisse adulescentem dilectum prae ceteris magistro discipulum. Nam et illum eo tempore fuisse adulescentem longa post haec in carne uita eius indicio est. Potuit enim fieri ut ad horam tenentium manibus elapsus mox resumpto indumento redierit et sub dubia noctis luce sese

turbis ducentium Iesum quasi unus deipsis immiscuerit donec ad atrium pontificis cui erat notus perueniret iuxta quod in

suo ipse euangelio commemorat. Sicut autem Petrus qui culpam negationis paenitentiae lacrimis abluit et confessione dominici amoris funditus extirpauit recuperationem ostendit eorum qui in martyrio labuntur ita ceteri discipuli qui articu980 Ium comprehensionis fugiendo praeuenerant cautelam fugiendi docent eos qui se minus idoneos ad toleranda supplicia sentiunt quibus tutius est multo praesidia latebrarum petere quam se discrimini certaminum exponere, ita etiam iste adulescens qui reiecta sindone nudus profugit ab impiis illorum et 98 vA opus designat et animum qui ut securiores ab incursibus hostium fiant quicquid in hoc mundo possidere uidentur abiciunt ac nudi potius domino famulari quam adhaerendo mundi rebus materiam temptandi atque a Deo reuocandi aduersariis dare didicerunt iuxta exemplum beati Ioseph qui 999 relicto in manibus adulterae pallio foras exiluit malens Deo nudus quam indutus cupiditatibus mundi meretrici seruire. Eti adduxerunt lesum ad summum. sacerdotem. Summum xiv, 53 sacerdotem Caipham significat qwi sicut euangelista Iohannes scribit erat pontifex anni illius de quo consentanea testatur 99 VA Iosephus quod pontificatum sibi absque merito dignitatis emerit a principe Romano. Non ergo mirum est si iniquus pontifex inique iudicat. Petrus autem a longe secutus est eum usque in atriwm summi xiv, 54 sacerdotis. Merito a longe sequebatur qui iam $roximus erat IOOO negaturo. Neque enim negare posset, si. Christo broximus adhaesisset. Verum $n hoc maxima nobis est admiratione uenerandus quod domünwm, nom reliquit etiam. cum timeret. Quod enim timet matwrae est quod sequitur deuotionis quod. negat obreptionis quod paenitel fidei. Aliter. Quod ad assionem 975 Ioh. xviii, 15. 989 Gen. xxxix, 12. 992/997 Hieron., iz Maztb. (PI. XXVI, 209 B); Ioseph., azz. XVIII, 2, 2. 993 Ioh. xviii, 15. 999/1004 Ambr., exp. eu. s. Luc. (CC XIV, X, 703-709). 999/1027 Beda, zz La. (VI, 1076/1104). 1004/1007 Aug., quaesz. eu. s. Mattb. (PL. XXXV, 1332).

985animam V X* Z — 988 matheriam l/ —— 9990 exhiluit P, exiliuit IN! R .$ pu exsiliuit Z — domino l/ ^ 994 consentenea P 995 quia V Z 999 pos; iam a«dZ. erat P proxime R..$, proximo 17 1000 negaturus erat V7 Z, DLL.:N R $5. 1002 quia V Z negaturus

xiv, 52-58

V

621

1005 entem, dominum a longe sequitur Petrus significabat ecclesiam seculuram, quidem, hoc est imitaturam, bassiones domini sed longe differenter ; ecclesia enim pro se patitur at ille ro ecclesia. Ei sedebat cum mümisiris et calefaciebat se ad 4gnem. Est dilectionis ignis est et cupiditatis. De hoc dicitur : Zgnem wen: 1oro 7Hallere 4n terram et quid. uolo misi ut ardeat ; de illo : Omnes adulterantes uelut clübanus corda eorum ; iste super credentes

1o1r5

1020

1025

105o

xiv, 57-58 1055

in caenaculo Sion descendens uariis linguiseos Deum laudare PL docuit ; ille in atrio Caiphae instinctu maligni spiritus accensus 28o ad negandum ac blasphemandum dominum noxias perfidorum linguas armabat. Quod enim intus in domo principis sacerdotum sinodus maligna gerebat hoc ignis in atrio foris inter frigora noctis materialiter accensus typice praemonstrabat. Quicumque ergo uitiosum noxiumque in se extinguit incendium potest dicere cum propheta domino : Qwia factus sum S2CuL Wler in Qrwina iustificationes tuas non sum oblitus. In quibuscumque autem flammam caritatis turbida uitiorum flumina obruerunt audiunt a domino : Quoniam abundawit iniquilas vefrigescit caritas multorum. Quo frigore torpens ad horam apostolus Petrus quasi prunis ministrorum Caiphae calefieri cupiebat quia temporalis commodi solatium perfidorum societate quaerebat. Sed non mora, respectus a domino cum ignem prauorum corpore tum infidelitatem corde reliquit ac post resurrectionem domini sancto igni recreatus funditus excessum trinae negationis trina dilectionis confessione purgauit. Tunc etenim completa illa memorabili piscium captura cum ueniret ad dominum uidit cum condiscipulis suis prunas positas et piscem superpositum et panem moxque uidens sui cordis archana prunis inflammauit amoris. Et quidam surgentes falsum testimonium. ferebant aduersus eum dicentes : Quoniam mos audiuimus ewm dicentem : Ego dis-

soluam templum hoc manu factum et per triduum aliud. on H

manu factum aedificabo. Quomodo falsi testes sunt, si ea dicunt quae dominwm dixisse legimus ? Sed. falsus testis est. qui mom eodem sensu dicia iniellegit quo. dicuntur. Dominus enim 1040 dixerat de templo corporis sui, sed. el in ipsis uerbis calumniantur et puucis additis uel mutatis quasi iustam calumniam faciunt. Saluator dixerat : Solwite templum hoc ; isti commutant et aunt : Ego dissoluam templum manu fackum. Vos, inquit, solwite, non 1009 Luc. xii, 49. 1010 Osee vii, 4. 1012 Act. ii, 3-4. 1019 Ps. 118, 85. 1022 Matth. xxiv, 12. 1026 Luc. xxii, 61. 1028 Ioh. xxi, 1-17. 1037/ 1058 Hieron., i5 Mazzb. (PL XXVI, 209 C-210o A).

1005 cundem V X Z 1014ad]acP ^ i01ódomuP? 1016synodus P 3X 1022 abundabit R. .$? 1023 refrigescet .5? 1025 qui P* 1034 aduersum T^ 1036 post P

1020 proina I7 1031 uenerit 7/*

622

IN MARCVM IV

ego, quia inlicitum est ut ipsi nobis inferamus mortem. Deinde 1045 illi uertunt, et per triduum. aliud mon manu factum aedificabo, ut proprie de templo Iudaico dixisse uideatur. Dominus autem ut ostenderet animal uiwwum et spirans templum. dixerat : Et ego in triduo suscitabo illud. Aliud est aedificare. aliud suscitare. Exsurgens summws sacerdos in medium nterrogawit. Iesum xiv, 60-61 1050 dicens : Non respondes quicquam ad ea quae tibi obiciuntur ab Àuis ? Ille autem tacebat ei nihil vespondt. Ira praeceps et mpatiens mon inueniens calumniae locum excutit de solio pontificem ut insaniam mentis motu corporis demonstraret. Quanto Iesus tacebat ad indignos responsione sua falsos iestes et sacerdotes 1055 impios tanto magis fontifex furore superatus eum ad respondendum djrouocat wt ex qualibet occasione sermonis locum 1nueniat accusandi. Nihilominus Iesus tacet. Sciebat enim. quasi Deus quicquid vepondisset torquendum ad. calumniam. R Rursum summus sacerdos inierrogabat ewm. et dicit ev : T'u es xiv, 61-62 1060 Christus filius benedicti ? Iesus autem dixit illi : Ego sum. In Matheo scriptum est quod interroganti et adiuranti se pontifici si esset Christus responderit, T'« dixisti, pro quo Marcus posuit, Ego sum, ut uidelicet ostenderet tantum ualere quod. et

dicit Iesus, T'u dixisti, quantum st diceret, Ego sum. 1065

Et widebitis filiwm hominis

a dextris sedentem

wiriutis ei

uenientem cum mubibus caeli. S1 ergo tibi in Christo o Iudaee pagane et heretice contemptus infirmitas et crux contumelia est, uide quia per haec filius hominis ad dexteram Dei patris sessurus et ex partu uirginis homo natus in sua cum caeli 1070 nubibus est maiestate uenturus. Vnde et apostolus cum crucis abiecta descripsisset dicens quia Jwmiliauit semet ipsum factus oboediens usque ad. mortem mortem autem crucis adiunxit atque ait : Propter quod et Deus illum exaltawit e donauit illà nomen quod est swber omme momen ui im momüne lesu omme genu 1075 flectatur caelestium et terrestrium et infernorum et omnis lingua confiteatur quia Iesus Christus in gloria est Dei patris. xlv, 63-64 Summus autem, sacerdos scindens uestimenia sua ait : Quid H adhuc desideramus testes ? Audistis blasphemiam. Quem de solio sacerdotali furor excusserat eadem rabies ad. scindendas uestes 1080 jrouocat. Scindit uestimenta sua ut ostendat Iudaeos sacerdotalem gloriam perdidisse et uacuam sedem habere pontifices. Sed et consuetudinis ludaicae est cum aliquid blasphemiae et quasi 1061/1064 Aug., Ze cons. eu. (C$EL, XLIII, 291, 18-22). 1062 Matth. xxvi, 64. 1066/1076 Beda, s Luc. (VI, 1212/1220). 1071 Philip. ii, 8-11. — 1078/ 1087 Hieron., n Mab. (PL XXVI, 210 C).

1049 medio P? ^ 1056inueniet V Z —— 1057tacebat R 5 1060 5o;; filius add. Dei V 1066 in Christo tibi V/ — 1068 quod V/ Z — 1072 pos? oboediens add. patti sup. P? 1076 quoniam P? ^ fos; quia ad. dominus IN P 1081. pontificis L I/ Z

PL

xiv, 58-65 1085

1090

623

contra Deum. audierint scindere uestimenta sua, quod Paulum quoque et. Barnaban quando in Lycaonia deorum cultu honorabantur fecisse legimus. Herodes autem quia. mon dedit honorem Deo sed adquieuit mmoderato fauori jopuli statim ab angelo percussus est. Altiori autem mysterio factum est ut in passione domini pontifex Iudaeorum sua ipse uestimenta -desciderit cum tunica domini nec ab ipsis qui eum crucifixere militibus scindi potuerit. Figurabatur enim quia sacerdotium. Iudaeoet a rum pro sceleribus ipsorum pontificum esset scindendum suae statu integritatis omnimodis soluendum soliditas uero sanctae uniuersalis ecclesiae quae uestis sui redemptoris solet appellari numquam ualeat disrumpi quin potius et si Iudaei,

1095 si gentiles, si heretici, si mali catholici humilitatem domini

xiv, 65 1lIOO

saluatoris contemnant, eius tamen usque ad consummationem saeculi in illis quos sors electionis inuenerit inuiolata sit permansura castitas. Et coeperunt quidam conspuere eum et uelave faciem eius et colaphis eum caedere et dicere ei : Prophetiza. Et ministri alapis eum caedebant. Ympleta est hoc loco prophetia quae ait : Dedi maxillas meas alajpis et faciem meam mon. auerli a. confusione spulorum. Sed qui tunc caesus est colaphis siue alapis Iudaeorum caeditur etiam nunc blasphemiis falsorum christiano-

1105

iIIO

IIIS

rum qui tunc consputus est saliuis infidelium nunc usque uesanis nomine tenus fidelium exhonoratur atque irritatur opprobriis. Velauerunt autem faciem eius non ut eorum ille PL scelera non uideat sed ut a se ipsi sicut quondam Moysi 282 fecerunt gratiam cognitionis eius abscondant. Si enim crederent Moysi, crederent forsitan et domino. Quod uelamentum usque hodie manet super cor eorum non reuelatum nobis autem in Christum credentibus ablatum est. Neque enim frustra eo moriente «welum templi scissum est medium et ea quae toto legis tempore latuerant et abscondita carnali Israhel fuerant noui testamenti cultoribus sunt patefacta sancta . sanctorum archana. Quod uero dicunt ei, Profheiiza, et iuxta

II20

alios euangelistas, Prophetiza quis est qui te percussit, quasi in contumeliam faciunt eius qui se a populis prophetam uoluerit haberi ; sed ipso dispensante qui patitur omnia pro nobis fiunt ut sicut Petrus hortatur Christo in carne passo nos eadem cogitatione armemur atque ad toleranda pro nomine eius irrisionum opprobria praeparemur. 1083 Act. xiv, 14.

1088 Act. xii, 23. 1101/1121 Beda, ;7 Lu. (VI, 1168/ II83). 1101 Es.1, 6. 1108 Ex. xxxiv, 33 ; II Cor. iii, 13. — 1109 Ioh. v, 46. 1113 Luc. xxiii, 45. 1117 Matth. xxvi, 68 ; Luc. xxii, 64. 1120 I Pet. iv, r1.

"ha AE : 1087 altiore V Z . 10909 quod, V Z. — 1101.0: hoc add. in sup. P? ipsis I

1115 sancti L* P .$ X

e

s 1108

624

IN MARCVM IV

xiv, 66-67 — Et cum esset Petrus in atrio deorsum uenit una ex ancillis summi sacerdotis et cum widisset Petrum calefacientem se aspa1125 ciens allum ait : Et tu cum Iesu Nazareno eras. At ille negautt

A

dicens : Neque scio neque noui quid dicas. Quid sibi wult quod jrima eum $rodit ancilla cum ari utique magis eum potuerit recognoscere wisi ut el iste sexus peccasse in mecem domani wderetur el iste sexus redimeretur jer domini passionem ? Et deo 1150 9ulier resurrectionis accipit rima mysterium et. mandata custodit ui ueterem oraeuaricationis aboleret errorem. Et exüit foras ante atrium, et gallus cantawit. De hoc galli cantu ceteri euangelistae tacent non tamen factum esse negant

xiv, 68

* )

69-70

115

1140

114;

115o

1155

xiv,

71-72

sicut et multa alia alii silentio praetereunt quae alii narrant. Rursus autem cum widisset illum ancilla coepit dicere circumstantibus : Quia hic ex illis est. At ille dterum negawit. Non haec eadem quae prius accusabat ancilla esse credenda est. Dicit namque Matheus apertissime : Exeunte autem illo ianuam widit eum alia. et ait his quà erant ibi, et cetera. In hac autem 4egatione Petri discimus non solum ab eo negari. Christum. qua dicit eum mon esse Christum sed. ab illo etiam qui cum sit negat se esse christiamum. Dominus autem non ait Petro, Discipulum meum te negabis, sed me negabis. Negawit ergo ipsum cum se negawit eius esse discipulum. Et fost pusillum rursus qui adsiabant dicebant Petro : Vere tu ex illis es nam et Galileus es. Non quod alia lingua Galilei quam Hierosolimitae loquerentur qui utrique fuerunt Hebraei sed quod wnaquaeque 5rowincia et regio suas habeat broprietates ac uernaculum. loquendi sonum. witare mom possit. Vnde in actibus apostolorum cum hi quibus spiritus sanctus insederat omnium gentium linguis loquerentur inter alios qui de diuersis mundi plagis aduenerant etiam illi qui habitabant Iudaeam dixisse referuntur : Nonne ecce omnes isti qui loquuntur Galilei sunt? Et quomodo nos audiuimus unusquisque lingua mostra 2n, qua mata sumus ? Et Petrus fratribus loquens in Hierusalem, Et notum, inquit, factum est omnibus habitantibus n Hierusalem

PE

ita ut appellaretur ager ille lingua eorum. Acheldemac. Quare lingua eorum nisi quia idem nomen aliter illi, hoc est Hieroso-

283

limitae, aliter sonabant Galilei.

11500

Jlle autem coepit anathematizarve

et iurave : Quia mescio

1126/1131 Ambr., ex. eu. s. Luc. (CC XIV, X, 712-717) ; Beda, in Luc. (VI, 1106/ IIII) 1130 Marcxiv, 9. — 1138 Matth. xxvi, 71. — 1139/1144 Aug., £racz. in lob.(CC XXXV1,657,20-25).. 1139/1171 Beda, /» Lc. (Vl, 1125/1152). 1146/ 1149 Hieron.,zn Mazzb. (PL XXVI,211B-C). 1153 Act.ii,7-8. — 1156 Act. i, r9.

1125 Nazareno] Galileo R. .$ 1140 ab eo negati] abnegare L, IN P* R.$ V X Y Z, abnegari P? 1146 et ozz. V^ 1147 qu]cum LN $. 1148 quia LL. IN .$ 1149 mutate .$ posset 5$ 1154 linguam ILL (IN R$ V Z nostram L IN IRSE 1157 Acaldemac P, Acheldemach 5, Aceldamac X

xiv, 66-xv, 4

625

hominem istum quem dicitis. Et statim iterum gallus cantawat. Solet scriptura sacramentum causarum per statum designare temporum. Vnde Petrus qui media nocte negauit ad galli cantum paenituit. Qui etiam post resurrectionem domini diurna 1165 sub luce illum quem tertio negauerat tertio aeque se amare professus est quia nimirum quod in tenebris obliuionis errauit et speratae iam lucis rememoratione correxit et eiusdem uerae lucis adepta praesentia plene totum quicquid nutauerat erexit. Hunc opinor gallum aliquem doctorem intellegendum qui nos

117o jacentes excitans et somnolentos increpans dicat : Ewigilate iusti el molite peccare. Et recordatus est Petrus uerbi quod dixerat ei Iesus : Prius quam gallus cantel bis ter me negabis. Et coepit flere. Quam nociua prauorum colloquia! Petrus ipse inter infideles uel 117; hominem se nosse negauit quem inter condiscipulos iam Dei filium fuerat confessus. Sed nec in atrio Caiphae retentus poterat agere paenitentiam ? Egreditur foras ut alii narrant euangelistae quatenus ab impiorum concilio secretus sordes

pauidae negationis liberis fletibus abluat.

1:189 —Eí confestim mane consilium facientes summa sacerdotes cum senioribus et scribis et wmiuerso concilio wincienies lesum duxerunt et tradiderunt Pilato. Non solum ad Pilatum sed etiam ad Herodem ductus est ui uterque domino inluderet. Et cerne sollicitudinem sacerdotum 1n malo. Tota nocte wigilauerunt ut 1185 homicidium, facerent et. winctum. ivadiderunt Pilato. Habebant enim hunc morem ut quem adiudicassent morti ligatum. 4udici traderent. At tamen notandum quod non tunc primum ligaueR runt eum sed mox comprehensum nocte in horto ut Iohannes declarat ligauerunt et sic adduxerunt eum ad Annam primum. xv,2 H uso Et énterrogawit eum Pilatus : Tw es vex Iudaeorum ? Pilato nihil aliud. criminis interrogante misi uirum vex Iudaeorum sit argwuntur impielatis Iudaei quod me falso quidem. imuemire potuerint quod. obicerent saluatori.

XV.

XV,

At ille respondens ait ill : Tu dicis. Sic respondit ut et 1195 uerum. dicerel el sermo eius calumniae non. baterel. Et attende quod Pilato qui imwitus ferebat sententiam aliqua in parte responderit sacerdotibus autem et principibus respondere noluerit indignosque suo sermone vudacarit. Pilatus autem vursus interrogauit eum dicens : Non respondes 4-5 1173/1179 Beda, i7 Lu. (VI, 1161/ 1170 I Cor. xv, 34. 1165 Ioh. xxi, 1-17. 1178 Matth. xxvi, 75; Luc.xxii 62. — 1182/1187 1175 Matth.xvi, 16. 1166). 1190/1204 1188 Ioh. xviii, 12-13. Hieron. iz Mazzb. (PL XXVI, 212 A). Hieron., iz Maztb. (PL XXVI, 213 C-214 B).

dicit P? R$ 1170 somnolentus P 1180 consilium facientes mane V/ Z

117? narrent P X i176 fius P V obicerint P? 1193 qui P

626

IN MARCVM

IV

quicquam ? Vide in quantis te accusant. Iesus autem, amplius nihil respondit. Ethnicus quidem, est. qui condemnat Iesum, sed causam refert in populum Iudaeorum : Vide in quamtüs te accusant. Iesus autem mhil vespbondere uoluit ne crimen diluens dimitteretur a. braeside et crucis utilitas differretur. R Pontifices autem. concitauerunt turbam. ut magis Barraban XV, II 1205 dimittere eis. Haeret Iudaeis usque hodie sua petitio quam tanto labore impetrarunt. Quia enim data sibi optione pro Iesu latronem pro saluatoré interfectorem pro datore uitae elegerunt ademptorem merito salutem perdiderunt et uitam subdiderunt ut et I21O et latrociniis sese ac seditionibus in tantum patriam regnumque suum quod plus Christo amauere perdiderint et hactenus eam quam uendidere siue animae seu corporis libertatem recipere non meruerint. | Pilatus autem iterum respondens ait illis : Quid ergo uultis ut XV, I2-14 1215 faciam regi Iudaeorum ? At illi iterum clamauerunt : Crucifige eum. Pilatus uero dicebat eis : Quid enim mali fecit ? Multas liberandi saluatorem Pilatus occasiones dedit. Primum latronem iusto conferens deinde inferens, Quid ergo wultis ut faciam regi Iudaeorum, cumque responderent, Crucifigatur, non statim ad1220 quiewit sed. duxta suggestionem uxoris quae mandauerat ei ut Matheus scribit, Nz/nl tibi et $usto illi, «bse quoque respondens, I200

Quid. enim, ait, mali fecit, hoc dicendo Pslatus absolut Iesum.

1225

XV, I5 1230

1235

At illi magis clamabant : Crucifige eum ; ut dmpleretur. quod in wicesimo rimo jsalmo dixerat : Circumdederunt me canes multi, congregatio malignantium obsedst me ; et illud Haeremaae : Facta est mihi hereditas mea. sicut leo dm silua, dederunt super me uocem suam ; Esaia quoque 4n hac sententia congruente : Et expectaui ut facerent dudicium fecerunt autem iniquitatem et non iustitiam sed. clamorem. Pilatus autem uolens populo satisfacere dimisit illis Barraban et tradidit Iesum flagellis caesum ut crucifigeretur. lesus autem flagellatus non ab alio quam ab ipso Pilato intellegendus est. Scribit namque aperte Iohannes : Clamauerunt rursum omnes dicentes, Non hunc sed. Barraban, erat autem. Barrabas latro ; tunc ergo ad brehendit Pilatus Iesum et flagellauit ; ac deinde subiungit : E? milites plectentes coronam de spinis inposuerunt capiti eius, et cetera. Quod quidem ideo fecisse atque ideo credendus est militibus eum inludendum tradidisse ut satiati poenis et opprobriis eius ludaei mortem eius ultra sitire 1206/1213 Beda, is La. (VI, 1577/1385).

XXVI, 215 A-B). xii, 8.

1227 Es. v, 7.

1205 Barabban N!R X ' dens iterum l/ Z

1216/1229 Hieron., in Mazzb. (PL

— 1221 Matth. xxvii, 19. — 1224 Ps.21:, 13. — 1226 Hier. 1233 Ioh. xviii, 40-xix, 2.

1207? Quod VZ

1223 At] Et P*

1212seu]siue /

1239 Iudaei oz. V

1214 respon- ultto V

PL 284

Xv, 4-18 H

1240

627

desisterent. Hoc autem fackum est ut quia scriptum erat, Multa flagella peccatorum, llo flagellato nos a uerberibus liberaremur

Mo scriptura : Flagellum mon adfpropinquabit tabernaculo uo. xv, I6-18 Milites autem duxerunt eum 4n atrium praetorii et conuocant 1245 totam cohortem et induunt eum purpura et inponunt ei blectentes R

spineam. coronam, ei coeperunt salutare eum : Haue vex Iu-

Hi

1250

I255

R A 1260

v

daeorum. Milites quidem quia vex Iudaeorum. fuerat appellatus el hoc ei scribae et sacerdotes crimen obiecerant quod. sibi in pojulo Israhel usurparet imperium. inludentes hoc. faciunt. ut nudatum, pristinis uestibus induant purpura quo reges ueteres utebantur ei pro diademate bonant ei coronam spineam ro sceptro regali dent calamum ut Matheus scribit e£ adorent quasi regem. Nos autem omnia haec intellegamus mystice. Quo modo enim Caiphas dixit, Oportet unum hominem mori ro omnibus nesciens quid. diceret, sic et isti quodcumque fecerunt licet alia mente fecerint tamen mobis qui credidimus sacramenta tribuebant. Notandum autem quod pro eo quod Marcus ait, Et induunt eum purpura, Matheus ita posuit, Et exuentes eum clamidem coccineam circumdederunt ei. Vbi $ntellegitur. quod. Matheus |ait, clamidem. coccineam, circumdederunt ei, hoc Marcum. dixisse,

indutum purpura. Pro regia enim purpura clamis illa coccinea ab anludentibus adhibita erat et est Yubra quaedam purpura cocco simillima. Potest etiam fieri ut purpuram eliam Marcus commemorauerii. quam. clamis habebat quamuis. esset. coccinea. 1265 Mystice ergo in purpura qua indutus est dominus ipsa eius caro quam passionibus obiecit insinuatur de qua praemissa dixerat prophetia : Quare ergo rubrum. est indumentum tuum, el uestimenta tua quasi calcantium 1n torculari ? In corona uero quam portabat spinea nostrorum susceptio peccatorum pro 1270 qua mortalis fieri dignatus est ostenditur iuxta quod praecursor ipsius testimonium ei perhibens ait:: Ecce agnus Dei ecce qui tollit beccatum mundi. Namque spinas in significatione peccatorum poni solere testatur ipse dominus qui protoplasto in peccatum prolapso dicebat, T'erra tua spinas et tribulos 1275 germinabit tibi, quod est aperte dicere, Conscientia tua punctiones tibi et aculeos uitiorum procreare non desistet. Quod 1240/1256 Hieron., zz Mattb. (PL XXVI, 216 B-C). 1240 Ps. 351, 10. 1242 Ps. 90, 10. 1232 Matth. xxvii, 29. 12854 Ioh. xi, 50-51. 1257/1264 Aug., de cons. eu. (C$EL, XLI, 320, 6-12). 1258 Matth. xxvii, 28. 1267 Es. lxiii, 2. 1271 Ioh. i, 29. 1274 Gen. iii, 17-18.

1240 erat] est P? 1242 adpropinquauit V/ Z Israhelitico V Z — 1250 qua L? V? Z i251 nos / credimus V — 1260 Marcus NPR $5 1265 qua] quam I7 1266 quam] quem V* RJ$Z 412:3ptotoplassto L N $* V X Z 1276 desistit L* N PR $ XZ!

—— 1245 purpora V* 1249 ut . ponunt PR X 1256 V* XZ 1262aboz.LPWV 1272. peccatum] peccata IN P 1274 peccato P* tua ozz. P

PL 285

628

IN MARCVM IV

uero iuxta euangelium Lucae dominus apud Herodem alba 1280

ueste induitur in ceteris uero euangelistis a militibus Pilati sub coccineo siue purpureo habitu inlusus esse perhibetur collata utraque narratione in uno innocentia et castitas assumptae humanitatis in altero autem ueritas passionis per quam ad gloriam regni immortalis esset peruenturus exprimitur. Sicut enim purpura colorem sanguinis qui pro nobis effusus est

imitatur ita et habitum regni quod post passionem intrauit

1285

nobisque intrandum patefecit insinuat. Verum quia dixit apostolus, Quotquot enim in Christo baptizati estis. Christum indwistis, et Esaias domino de electis, Omnibus his uelut ornamento uestieris, potest in hoc utroque domini habitu inimico-

rum quidem sententia probroso sed 1psius domini electione gloriosissimo omnis electorum eius multitudo quae in martyres uenerandos et ceteram fidelium plebem distinguitur aptissime designari. Alba etenim ueste induitur cum munda iustorum confessione circumdatur. Purpura siue cocco uestitur cum in triumpho uictoriosorum martyrum gloriatur. XV, IQ 1295 Et percutiebant caput eus harundine et conspuebant eum et ponentes genua adorabant eum. Haec tunc fecere milites Pilati haec usque hodie faciunt heretici et pagani milites utique diaboli. Quia enim caput Christi Deus caput eius percutiunt qui eum Deum esse uerum denegant. Et quia per harundinem 1300 scriptura solet confici quasi harundine caput Christi feriunt qui diuinitati illius contradicentes errorem suum confirmare auctoritate sacrae scripturae conantur. Spuunt in faciem eius qui eius praesentiam gratiae uerbis execrandis ex interna caecae mentis insania conceptis respuunt et Iesum Christum in carne uenisse denegant. Et quidem milites eum quasi qui Deum se ipse falso dixisset inludentes adorabant. Sed sunt hodie quod est grauioris uesaniae qui eum certa fide ut Deum uerum adorant sed peruersis actibus mox uerba eius quasi fabulosa despiciunt ac promissa regni illius temporalibus il1310 lecebris longe postponunt. XV, 20-2I Et educunt illum wt crucifigerent ewm. Et amgariauerunt praetereuntem quempiam Simonem |Cyrenewmn, uenientem. de uilla patrem. Alexandri et Rufi ut tollere crucem eius. Magnae tunc opinionis fuisse Simon iste uidetur cum filii quoque eius 151) quasi iam noti omnibus designentur ex nomine. Sed cauendum 1290

1286 Gal. iii, 27. 1287 Es. xlix, 18. 1298 I Cor. xi, 5. 1315/1320 Hieron., in Mattb. (PL XXVI, 217 B). 1315/1335 Beda, iz Lu. (VI, 1436/1455).

12379 coccino T7 Z* 1284 habitus $1 7 Z 1291 cetera T7 1294 uictoria ipa 1295 pos; eius ad. in L^ ^ 1296 ienua l/ ^ 1299 dominum P 1303 uerbis gratiae I! / Z intetnae I! l/Z 1313/1314 Magnae ... eius oz. V', add. in imo marg.Z?

PL 286

xv, I8-23

629

ne cui uideatur contrarium quod Iohannes scribit ipsum dominum sibi crucem portasse ceteri uero euangelistae hunc Simonem Cyreneum eam baiulasse referunt. Primo namque a domino portata ac deinde Simoni quem exeuntes forte 1320 obuium habuerunt portanda imposita est. Et hoc congruo satis ordine mysterii quia nimirum ipse fassus est fro nobis relnquens nobis exemplum ut sequamur westigia eius. Et quia Simon iste non Hierosolimita sed Cyreneus esse perhibetur, Cyrene enim Lybiae ciuitas est ut in actibus apostolorum 1525 legimus, recte per eum populi gentium designantur qui quondam peregrini et hospites testamentorum nunc oboediendo ciues sunt et domestici Dei et sicut alibi dicitur Aeredes quidem Dei coheredes autem. Christi. Vnde apte Simon oboediens Cyrene heres interpretatur. Nec praetereundum quod 1330 idem Simon de uilla uenisse refertur. Villa enim Graece áyos dicitur, unde paganos appellamus eos quos a ciuitate Dei alienos et quasi urbanae conuersationis esse uidemus expertes. Sed de pago Simon egrediens crucem portat post Iesum cum populus nationum paganis ritibus derelictis uestigia dominicae 1555 passionis oboedienter amplectitur. Et perducunt illum in. Golgotha locum. quod est interpretatum xv, 22 Caluariae locus. Extra urbem et foris boriam loca sunt n. quibus iruncantur capita damnatorum et Caluariae, id. est decollatorum, 1340

Kv, 23 1345

1350

RÀ

sumfpsere nomen. Propterea autem ibi crucifixus est dominus ut ubi rius erat area damnatorum erigerentur uexilla martyrü. et quo modo ro nobis maledictum crucis factus est et flagellatus et crucifixus sic bro omnium salute quasi moxius inter noxios crucifigitur. Et dabant ei bibere murratum. uinum, et non. accepit. Deus loquitur ad Hierusalem : Ego te plantaut uineam meam ueram ; quomodo facta es in amaritudinem witis alienae ? Amara witis amarum uinum facit quod bropinat domino Iesu ut. àmpleatur quod scriptum est : Dederunt in cibum meum fel et àn siti mea jotauerunt me aceto. Quod autem. dicitur, et mon accepit, uel secundum Matheum, cum. gustasset moluit bibere, hoc 4ndicat quod gustauerit quidem $ro nobis mortis amaritudinem sed tertia die resurrexit. Quod. enim ait Marcus, non accepit, intellegitur non accepit ut biberet. Gustauit autem. sicut. Matheus testis est ut 1316 Ioh. xix, 17. 1321 I Pet. ii, 21. 1324 Act. ii, 10. 1326 Eph. ii, 19. 1327 Rom. viii, 17. 1328 Hieron., zo7. (CC LXXII, 148, 4; 144, 29-50).

1337/1352 Hieron., ;z Mazzb. (PL, XXVI, 217 C-218 B). 1337/1343 Beda, iz Luc. (VI, 1526/1533). 1345 Hier. ii, 21. 1348 Ps. 68, 22. 1350 Matth. xxvii, 34. 1352/1359 Aug., de cons. ex. (CFEL. XLIII, 322, 18-21, 15-17).

1318 baiolasse L* NP R$ .XZ 1324 Libiae L. JN R..$ Z, Libyae V/ — 1340 fierat P 1343. pos? meam add. electam et I, .N P 1346 amatitudine |^ 1347 fecit PR V XZ 1352 resurtexerit LL..:N V X Z

PL 287

630

IN MARCVM IV

quod idem Matheus ait, noluit bibere, hoc Marcus dixerit, non

1355

x xv, 24

accepit, tacuerit autem. quod. gustauerit. Sed et hoc quod ait

Marcus, murratum uinum, intellegendum est Matheum dixisse,

cum felle mixtum. Fel quippe pro amaritudine poswit. Et murratum enim uinum amarissimum est quamquam, fieri possit ut 1260

el felle e murra uinum amarissimum redderent. Et crucifigentes eum. diuiserunt. uestimenta eius. mittentes

sortem. super eis quis quid tolleret. Haec Iohannes euangelista plenius exponit quia scilicet milites cetera in quattuor partes iuxta suum numerum diuidentes de tunica quae ?nconsutilis erat desuper contexta ber totum sortem miserunt. Quadripertita 1365

1370

1575

1580

1385

1390

autem uestis domini quadripertitam eius figurauit ecclesiam toto scilicet qui quattuor partibus constat terrarum orbe diffusam et omnibus eisdem partibus aequaliter, id. est concorditer, distributam. Twnica uero illa sortita omnium partium significat unitatem quae caritatis uinculo continetur. S enim caritas iuxta apostolum et supereminentiorem habet uiam. e supereminet scientiae el suber omnia praecepta. est, merito uestis qua significatur desuper contexta berhibetur. In. sorte autem quid misi Dei gratia commendata est ? Sic quippe in uno ad omnes peruenit cum sors: omnibus blacuit quia et Dei gratia in unitate ad omnes peruenit el cum sors mittitur non personae cutusque uel meritis sed occulto: Dei iudicio ceditur. Et quia sicut dicit apostolus, Vetus homo nosler simul crucifixus est. cruci cum illo ut euacuetur corpus. peccati ut ultra non seruiamus peccato, quamdiu id agunt opera nostra «£ euacuetur corpus peccati quamdiu exterior homo corrumpitur ut interior renouetur de die in diem tempus est crucis. Haec sunt etiam bona opera quidem tamen adhuc laboriosa quorum merces requies est. Sed ideo dicitur, sfe gaudentes, ut requiem futuram cum hilaritate in laboribus operemur. Hanc hilaritatem .significat crucis latitudo in transuerso ligno ubi figuntur.manus. Per manus enim opera intellegimus per latitudinem hilaritatem operantis quia tristitia facit angustias. Per altitudinem autem cui caput adiungitur expectatio retributionis de sublimi iustitia Dei qui reddet unicuique secundum opera sua his quidem secundum. tolerantiam boni operis gloriam et honorem et incorruptionem 1336 Matth. xxvii, 34. 1361/1376 Beda, i7 Lu. (VI, 1601/1616) 1362 Ioh. Xix, 23-24. 1364/1376 Aug., zracz. in Iob. (CC XXXXVI, 656, 2-6, 9-17 ; 657, 30-34). | 1369 Cor. xii, 51. 1370 Eph. iii, 19. 1376 Rom. vi, 6. 1380 II Cor.iv, 16. 1382 Rom. xii, 12. — 1385/1398 Beda, iz Ls. (Vl, 1546/1568). 1389 Ps. 61, 15 ; Rom. ii, 6.

1364 miserint LL..:N .$ V/ X? Z 1372 perhibetur] pet totum P? 1374 quod P peruenit ad omnes V/ —— 1396 creditur P 1377 confixus IN 5 X (sup. ras.) est ozz. P et. P euacuatur P? 1379 et P 1386 quae L R V, qui-$* 1389 50:7 quidem adg. qui LN P R$ XZ

xv, 23-25

631

quaerentibus uitam aeternam. Itaque etiam longitudo qua totum corpus extenditur ipsam tolerantiam significat unde longanimes dicuntur qui tolerant. Profundum autem quod PL terrae infixum est secretum sacramenti praefigurat. Recorda- 288 1595 ris, ni fallor, quae uerba. apostoli in ista designatione crucis expediant ubi ait : Iv caritate radicati et Jundati ut possitis comjrehendere cum omnibus sanctis quae sit longitudo latitudo altitudo et profundum. Xv, 25 Erat autem hora tertia, et crucifixerunt eum. Sunt qui arbi1400 trantur hora quidem tertia dominum crucifixum a sexta autem hora tenebras factas usque ad nonam ut consumptae intellegantur tres horae ex quo crucifixus est usque ad tenebras factas. Et posset quidem hoc rectissime intellegi, nisi Iohannes diceret hora quasi sexta Pilatum sedisse fro tribunal? in, loco 1405 qui dicitur lithostratus Hebraice autem gabbatha, sequitur enim,

Parasceue 9aschae hora quasi sexta et dicit Iudaeis :. Ecce vex uester, et cetera. Si igitur hora quasi sexta Pilato sedente pro tribunali traditus est crucifigendus Iudaeis, quomodo hora tertia crucifixus est sicut uerba Marci non intellegentes quidam 1410 putauerunt ? Iam certe dixerat Marcus : Et cructfigentes eum diuiserunt uestimenta eius. Si ergo eius rei gestae tempus uoluit commemorare,

sufficeret dicere : Erat autem hora tertia. Vt

quid aiunxit, e£ crucifixerunt éum, nisi quia uoluit aliquid recapitulando significare quod quaesitum inueniretur cum 1415 Scriptura ipsa illis temporibus legeretur quibus uniuersae ecclesiae notum erat qua hora dominus ligno suspensus est unde posset huius uel error corrigi uel mendacium refutari. Sed quia sciebat a militibus dominum crucifixum non a Iudaeis occulte ostendere uoluit eos magis crucifixisse qui clamauerunt 1420 ut crucifigeretur quam illos qui ministerium principi suo secundum suum officium praebuerunt. Intellegitur ergo fuisse hora tertia cum clamauerunt Iudaei ut dominus crucifigeretur et ueracissiime demonstratur tunc eos crucifixisse quando clamauerunt maxime quia nolebant uideri se hoc fecisse et 1425; propterea eum Pilato tradiderant quod eorum uerba satis indicant secundum lohannem. Quod ergo maxime uideri fecisse nolebant hoc eos hora tertia fecisse Marcus ostendit uerissime iudicans magis fuisse domini necatricem linguam Iudaeorum quam militum manus. 1396 Eph. iii, 17-18.

1404 Ioh. xix, 13-14.

1394 recorderis P? 1395 nisi L JN quia L, quod V Z in ista] instar IN* R$ designificatione LL.:N R$ V X Z 1396 expediam P $* X — 1399 1406 sexta 1405 sequitur ... sexta /z 20 marg. V? arbitrentur P V* X Z? 1411 pos.cius]eis / — 1414 quasi / — 1409/1410 putauerunt quidam V/ recapitulendo P 1423/1424 clamauerunt quando I 1425 tradiderunt P

632 xv, 26 1430

V

1455

IN MARCVM

IV

Et erat titulus causae eius inscriptus : Rex Iudaeorum. Titulus jositus swbra crucem eius in quo scriptum erat, Rex Iudaeorum, ?llud. ostendit quia mec occidendo efficere botuerunt ut eum regem non haberent qui eis manifestissima et eminentissima. potestate secundum. sua. opera. redditurus est. Vnde in. psalmo canitur : Ego autem constitutus sum vex ab eo super montem sanctum eius. Qui apte etiam quoniam rex simul et pontifex est cum eximiam patri suae carnis hostiam in altari crucis offerret regis quoque qua praeditus erat dignitatem titulo praetendit ut

cunctis legere, hoc est audire et credere, uolentibus insinuaret quia per crucis patibulum non perdiderit suum sed confirmarit potius et corroborarit imperium. Et cum eo crucifigunt duos latrones unwm a dextris et alium a. EV 27 sinistris eius. Latrones qui cum domino sunt hinc inde crucifixi significant eos qui sub fide et confessione Christi uel ago1445 nem martyrii uel quaelibet continentiae artioris instituta subeunt. Sed quicumque haec pro aeterna solum caelestique gloria gerunt hi profecto dextri latronis merito ac fide designantur. At qui siue humanae laudis intuitu seu qualibet minus digna intentione mundo abrenuntiant non immerito 1450 blasphematoris ac sinistri latronis mentem imitantur et actus de qualibus dicit apostolus : S? tradidero corpus meum ut ardeam, si dedero omnes facultates meas in cibos bauperum, si alia plura aut pietatis opera facere aut dona gratiae spiritalis 1440

accepisse 1455

XV, 3r 1460

xx, 32 1465

uidear,

caritatem

aulem

mon

habeam,

mihil mihi

jrodest. Beati autem qui sua propter dominum et propter euangelium relinquunt, beat? qu? ersecutionem patiuntur jropier iustitiam. quoniam ipsorum est regnum. caelorum. Similiter ei summi. sacerdotes inludentes ad. alterutrum cum scribis dicebant : Alios saluos fecit se ipsum mon potest saluum facere. Etiam nolentes confitentur scribae et bontifices quod alios saluos fecerit. Itaque uos uestra condemnat sententia. Qui enim alios saluos fecit utique, si uellet, se ipsum saluare poterat. Christus rex Israhel descendat nunc de cruce ut uideamus et credamus. Fraudulenta promissio. Quid est. plus de cruce adhuc wiuentem descendere am de sepulchro mortuum surgere ? Surrexit, et non creditis ; ergo etiam si de cruce descenderit, similiter non

creditis.

1430/1435 Aug., serm. 218 (PL, XXXVIII, 1085). 1435 Ps. 2, G. 1436/ 1441 Beda, iz Lac. (VI, 1641/1647). 1443/1457 Beda, iz Luc. (VI, 1569/1582). 1451 I Cor. xiii, 5. 1456 Matth. v, 10. 1460/1467 Hieron., 2 Mazzb. (PL 1460/1462 Beda, iz Luc. (VI, 1618/1621). XXVI, 219 B-C).

1435 pos? super 242. Sion sup. L^ IN1 $1 V? — 1439 patris V — 1438 dignitate P 1440 quam P, quod V Z*

PL 289

xv, 26-33

A

633

Et qui cum eo crucifixi erant comuiciabantur ei. Quomodo qui cum eo crucifixi erant conuiciabantur ei quando quidem unus 1470 e0YWm. conwaciatus est secundum Lucae testimonium alter. et compescuit eum et in Deum credidit, nisi intellegamus Matheum et Marcum brewiter berstringentes hunc locum. pluralem mwumerum pro singulari posuisse sicut in epistola ad Hebraeos legimus pluraliter dictum, Clauserunt ora. leonum, cum solus Danihel 1475 significari intellegatur, et bluraliter dictum, Secti sunt, cum de

solo Esaia tradatur. Quid autem usitatius uerbi gratia quam ut dicat aliquis, Et rustici mihi insultant, etiam si unus insultet ? T'unc enim esset contrarium quod Lucas de uno manifestawit, si illi dixissent ambos latrones comuiciatos domino, tamen osset 1480 sub numero plurali unus intellegi. Cum uero dictum est latrones uel qui cum eo crucifixi erant nec additum est, ambo, non solum

V

si ambo fecissent posset hoc dici sed etiam quia unus hoc fecit potuit usitato locutionis modo per pluralem numerum significari. Quod uero Luca testante unus latro dominum blasphemat 1485 dicens, S? tu es Christus, saluum fac temet ipsum et nos, alter

uero et illum digna inuectione redarguit et dominum fideli supplicatione precatur dicens, Domine memento mei cum ueneris 1n regnum tuum, usque hodie geri in ecclesia uidemus cum mundanis tacti afflictionibus ueri simul et falsi christiani, illi

149 quidem

qui ficta mente

dominicae

passionis

sacramenta

PL

gestant ad praesentis uitae gaudia cupiunt liberari a domino, 29o at qui simplici intentione cum apostolo non gloriantur nisi in cruce domini nostri ita potius a praesentibus aerumnis optant erui ut spiritum suum in manus sui commendent 1495 auctoris unaque cum ipso regni caelestis desiderant esse participes. Vnde bene ille qui fide dubia dominum precabatur funditus est contemptus a domino neque ulla responsione dignus habitus, at uero preces illius qui aeternam a se salutem quaerebat pia mox dominus exauditione suscipere dignatus est 1500 quia nimirum quicumque in tribulationibus positi temporalia tantum a domino solatia requirunt a temporalibus se pariter et aeternis gaudiis priuant qui autem ueraciter bona patriae caelestis suspirant ad haec absque ulla dubietate Christo miserante perueniunt. XV, 33 150; El [acta hora sexta tenebrae factae sunt per totam terram usque 1468/1483 Aug., de conus. eu. (CSEL. XLIII, 340, 2-12 ; 19-341, 4). . 1468/1477 Beda, is Lu.(Vl1,1663/1676). ^ 14570 Luc.xxiii,39-43. —14*3Hebr.xi,353. 1495 Febr, x1)57. 1484 Luc. xxiii, 39. 1487 Luc. xxiii, 42. 1492 Gal. vi, 14.

1468 conuitiebantur I7, conuinciebantur X* de oz. V 1476 quia I 1480 uera P

— 1471 Matheum] eum T/* 1455 1481 quia P? 1482 qui L P d

1483 saluum fac]salua L/1486 priusetom. V infectione V/*, interfectione P2 1492 5o; glotiantut add. ipsi L. R. .$ nisi] ipsi N P X ZI

BEDA

CXX

634 H

IN MARCVM IV

in horam nonam. Clarissimum mundi lumen retraxit radios suos ne aut pendentem uideret dominum aut impii blasphemantes sua luce fruerentur. Et notandum quod dominus sexta hora, hoc est recessuro

a centro

mundi

sole, crucifixus

sit diluculo

1510 autem, hoc est oriente iam sole, resurrectionis suae mysteria celebrarit. Statu enim temporis signauit quod effectu operis exhibuit quia mortuus est propter beccata nostra et resurrexit propler. ustificationem nostram. Nam et Adam peccante scriptum est quod audierit wocem domini Dei deambulantisin 1515 paradiso ad auram post meridiem, post meridiem namque inclinata luce fidei, ad auram uero refrigescente feruore caritatis, deambulans autem audiebatur quia ab homine peccante recesserat. Rationis ^gitur immo diuinae pietatis ordo poscebat ut eodem temporis articulo quo tunc Adae praeuaricanti 152o Oobcluserat nunc latroni dominus paenitenti ianuam paradisi reseraret et qua hora primus Adam peccando mortem huic mundo inuexit eadem hora secundus Adam mortem moriendo destrueret. Et hora nona exclamawust Iesus uoce magna dicens : Heloi 1525 Helot

A M

lama.

sabacthani,

quod. est interpretatum,

Deus

meus

Deus meus ui quid. dereliquisti me. Principio uicesimi rimi jsalmi abusus est. Illud quod in medio uersiculi legitur, respice in me, superfluum. est ; legitur enim in. Hebraeo, Deus meus Deus meus quare me dereliquisti. Nec mireris uerborum humi1530 litatem. querimonias derelicti cum formam serui sciens scandalum crucis uideas. Sicut enim esurire et sitire et fatigari non erant propria diuinitatis sed corporalis passionis ita et quod dicitur, «t quid me dereliquisti, corporalis uocis erat proprium quia solet secundum naturam corpus nullatenus uelle a sibi 1555 coniuncta uita fraudari. Licet enim et ipse saluator dicebat hoc sed proprie ostendebat corporis fragilitatem manens uirtus et sapientia Dei. Vt homo ergo loquitur aeos circumferens motus quod in periculis bositi a Deo deseri nos butamus ut homo turbatur ui homo flet ut homo crucifigitur.

XV,35 1340. Et quidam de circumstantibus audientes dicebant : Ecce HeH liam uocat. Non omnes sed quidam quos arbitror milites fuisse Romanos mon $ntellegentes sermonis Hebraici proprietatem sed

ex eo quod. dixit, Heli Heli, butantes Heliam ab eo inuocatum ; sin autem Iudaeos qui hoc dixerint intellegere uolueris, et hoc

1500/1508 Hieron., ;z Mattb. (PL. XXVI, 220 B). 1506/1521 Beda, iz Lz. (VT 1717/1732). 1512 Rom. iv, 25. 1514 Gen. iii, 8. 1526/1531 Hieron., in Mattb. (PL XXVI, 220 B-C). 1527 Ps. 21, 2. 1537/1539 Ambr., de fide

(PI XVI, $71 A).

1541/1546 Hieron., /» Ma//h. (PI. XXVI, 220 D-221 A).

1506 in]ad L V ^ 1511affectu V/ — 1513 pos; et add. de P cante P? 1531 fatigare IL? N P V — 1532 corporales P X

1519 praeuaripassioaes P X

PL 291

XV, 33-37

635

1545 snore sibi solito faciunt. ut. dominum imbecillitate infament qui R Heliae auxilium deprecetur. xv, 36 Currens autem unus et implens sbongiam aceto circumponensque calamo $otum dabat ei dicens : Sine wideamus sv ueniat Helias ad deponendum eum. Quam ob causam domino acetum 1555 sit potui datum lohannes ostendit plenius dicens : Postea sciens lesus quia iaim omnia consummata sunt ut consummaretur scriptura dicit : Sitio. Vas ergo positum erat aceto blemum ; 2i autem spongiam plenam aceto hysopo circumponentes obtulerunt ori eius. Vidit ergo quoniam consummata sunt omnia quae 1555 oportebat ut fierent ante quam acciperet acetum et traderet spüritum atque ut hoc etiam consummaretur quod ait, Et in siti mea potauerunt me aceto, Sitio, inquit, tamquam hoc diceret, Hoc

minus fecistis date quod estis. Iudaei quippe ipsi erant acetum degenerantes a, wino patriarcharum et prophetarum iamquam de 156o pleno uase de niquitate mundi huius impleti cor habentes uelut spongiam cauernosis quodammodo atque toriuosis latibulis fraudulentum. Hysopum cui circumposuerunt sbongiam aceto jlenam quoniam herba est humilis eb Decius purgat. ipsius Christi humilitatem. congruenter accipimus quam circumderunt 1565 et se circumuenisse butauerunt unde illud in psalmo : Asperges me hysopo, et mundabor. Christi namque humalitate mundamur quia, nisi huumaliasset semet vbswm factus oboediens patri usque ad morem crucis, non utique sanguis evus in peccatorum remassionem, hoc est in nostram mundationem, fuisset effusus. Per 1570 harundinem uero cui imposita est spongia scriptura significatur quae implebatur hoc facto. Sicut enim lingua dicitur uel Graeca uel Latina uel alia quaelibet sonum significans qui lingua romitur, sic harundo dici polest. latiera quae harundine scribitur. Sed significantius somos uocis hwmanae usitatissime dicimus 1575 linguas scripturam uero harundinem. dici quo minus usitatum eo magis est mystice figuratum. v lesus auiem emüssa uoce magna exspirauit. Quid hac uoce XV, 37 magna dixerit dominus Lucas aperte designat : Pater n manus iuas commendo spiritum meum ; et haec, inquit, dicens exsfi158o rawit. Quod uero scribit Iohannes quia cwm. accepisset lesus acetum dixit, Consummatum, est, et inclinato capite tradidit sparitum, inter illud quod ait, Conswmmatwum est, et ilud, e£ in-

clinato capite tradidit spiritum, emissa est illa uox magna quam tacuit Iohannes ceteri autem tres commemorauerunt.

1550 Toh. xix, 28-29. 1554/1576 Aug., zrac/. in Iob. (CC XXXVI, 659, 14-660, 31 ; 660, 5-11). 1586 Ps. 68, 22. 1858/1559 Beda, /z La. (VI, 1629/1651). 1565 Ps. 50, 9. 1567 Philip. ii, 8. — 1578 Luc. xxiii, 46. — 1580 Ioh. xix, 50.

1548 Sinite P? 41*

1553 hisopo 7 BEDA

CXX

PL292

636 xv,38 158;

IN MARCVM IV

Et uelum templi scissum est in duo a sursum usque deorsum.

Scinditur uelum templi ut archa testamenti et omnia legis sacramenta

quae tegebantur appareant

atque ad populum

transeant nationum. Ante etenim dictum fuerat : Notus in Iudaea Deus in Israhel magnum nomen eius ; nunc autem : 1590 Exaliare swper caelos Deus et super omnem, inquit, terram gloria tua ; et in euangelio prius dixit : I» wiam gentium ne abieritis ; post passionem uero suam omnes gentes.

XV, 39

: Ewntes, inquit, docete

Videns autem centurio qui ex aduerso stabat quia sic clamans 1595 exspirasset ait : Vere homo hic filius Dei erat.

H R

Manifesta causa

miraculi centurionis exponitur quod uidens dominum sic exspirasse, hoc est spiritum emisisse, dixerit : Vere homo hic filius Dei erat. Nullus enim habet potestatem emittendi spiritum nasi qui animarum conditor est. Et hoc considerandum quod centurio 16oo aste crucem in ipso scandalo passionis uere Dei filium confiteatur el Arrius in. ecclesia praedicet creaturam. Vnde merito per centurionem fides ecclesiae designatur quae uelo mysteriorum caelestium per mortem domini reserato continuo Iesum et uere iustum hominem et uere Dei filium sinagoga tacente 1605 confirmat.

xv,40-41

. Erant autem et mulieres de longe aspicientes inter quas erat Maria Magdalenae et Maria Iacobi minoris et Ioseph mater et Salome ; et cum esset in Galilea sequebantur eum et ministra-

H

bant ei. Iacobum minorem dicit Iacobum Alphei qui et frater 1610 domini dicebatur eo quod esset filius Mariae materterae domini cuius in euangelio suo meminit Iohannes dicens : Stabant autem tuxta crucem Iesu mater eius et soror matris eius Maria Cleophae. Mariam autem Cleophae uidetur eam dicere a patre siue a cognatione. Vocabatur uero minor lacobus ad distinctionem 16:15 maioris Iacobi uidelicet filii Zebedei qui inter primos apostolos uocatus est et electus a domino. Consuetudinis autem Iudaicae fmit nec ducebatur in, culpam more gentis antiquo ut mulieres de substantia sua uictum alque uestitum raeceptoribus mánistravent. Hoc quia scandalum facere poterat in nationibus Paulus 1620 abiecisse se memorat : Numquid mon habemus Potestatem sorores mulieres circumducendi sicut et ceteri apostoli faciunt ? Ministrabant autem domino de substantia sua ut meteret eorum car1586/1588 Hieron., n Mazzb. (PL XXVI, 221 B). 1586/1593 Beda, i5 Lar. (VI, 1737/1744). 1588 Ps. 75, 2. 1590 Ps. 56, 6. 1591 Matth. x, 5. 1592 Matth. xxviii, 19. 1595/1601 Hieron., /z Mab. (PL XXVI, 222 B-C). 1601/1605 Beda, iz Lu. (VI, 1765/1766). 1611 Ioh. xix, 25. 1616/1628

Hieron., /n Mab. (PL XXVI, 222 C-223 A). — 1616/1625 Beda, iz Lu. (III, 286/ 1622 I Cor. ix, 11. 1620 I Cor. ix, 5. 295).

1585 summo Ll/ 1596 exponit P 13899 50:7 considerandum a44. est V7 1606 erat] et P* V X 1611 Stabat L* P I7 1612 Iesu] domini R. X* 1622 carum I7

xv, 38-43

637

nalia cuius illae metebant spiritalia non quo indigeret cibis dominus creaturarum sed. ut typum ostenderet magistrorum. quod 1625 wiciu aique uestitu ex. discipulis deberent esse contenti. Sed wideamus quales comites habuerit Mariam Magdalenam a qua septem daemonia eiecerat e£ Mariam Iacobi et Ioseph matrem malerieram suam et alias quas n ceteris euangeliis legimus. XV, 42-43 Ei cum iam sero esset facium quia erat parasceue quod est ante PL 165o sabbatum, uenit. Ioseph ab. Arimathia nobilis decurio. Decurio 295 uocatur quod sit de ordine curiae et officium curiae administret qui etiam curialis a procurando munera ciuilia solet appellari. Arzmathia autem ipsa est Ramathaim ciuitas Helcanae ei Samuhelis 4n. regione Thammitica iuxta. Diospolim. 1655 Parasceue uero Graece Latine praeparatio dicitur. Quo nomine

164o

1645

165o

1655

166o

Iudaei qui inter Graecos morabantur sextam sabbati appellabant eo quod in illo ea quae requiei sabbati necessaria essent praeparare solerent iuxta hoc quod de manna quondam praeceptum est : Sexta autem die colligetis duplum, et cetera. Quia ergo sexta die homo factus et tota est mundi creatura perfecta septima autem conditor ab opere suo requieuit unde et hanc sabbatum, hoc est requiem, uoluit appellari recte saluator eadem sexta die crucifixus humanae restaurationis impleuit archanum ideoque cwm accepisset acetum dixit, Consummatum esi, hoc est sexti diei quod pro mundi refectione suscepi iam totum est opus expletum. Sabbato autem in sepulchro requiescens resurrectionis quae octaua die uentura erat expectabat euentum. Vbi nostrae simul deuotionis ac beatae retributionis praelucet exemplum quos in hac quidem sexta saeculi aetate pro domino pati et uelut mundo necesse est crucifigi in septima uero aetate, id est cum leti quis debitum soluit, corpora quidem in tumulis animas autem secreta in pace cum domino manere et post bona oportet opera quiescere donec octaua tandem ueniente aetate etiam corpora ipsa resurrectione glorificata cum animabus simul incorruptionem aeternae hereditatis accipiant. Venit, inquit, loseph ab Arvmathia nobilis decurio. Qua et ipse erat expectans vegnum Dei et audacter introtwit ad Pilatum et Petit corpus Iesu. Magnae quidem Ioseph iste dignitatis ad saeculum sed maioris apud Deum meriti fuisse laudatur. Talem namque existere decebat eum qui corpus 1626 Luc. viii, 2-3. 1631/1634 Beda, 7 Luc. (VI, 1788/1793). 1633/1634 Hieron., 577. (PL. XXIII, 875 A). 1635/1656 Beda, ;z Luc. (VI, 1824/1847). 1639 Ex. xvi, 5. 1640 Gen. i, 27. 1641 Gen. ii, 1-2. 1644 Ioh. xix, 30. 1659/1673 Beda, /s Luc. (VI, 1794/1806). 1661/1673 Hieron., /z Mazzb. (PL

XXVI, 225 B-C). 1623 illi .$ 1628 1634 Tamnitica I^ dic Do RS T

materteram suam] 1639 colligitis /* 1647 quod P

et Salome R 1633 Ramathiam P 1645 sextae LIN X, sexta PS R$ V

638

1665

xv, 46 H 1670

IN MARCVM IV

domini sepeliret qui et per iustitiam meritorum tali ministerio dignus esset et per nobilitatem potentiae saecularis facultatem posset obtinere ministrandi. Non enim quilibet ignotus aut mediocris ad praesidem accedere et crucifixi corpus poterat impetrare. Ioseph autem mercatus est sindonem et deponens eum inuoluit sindone. Et ex simplici sepultura domini ambitio dvwitum condemnatur qui ne in tumulis quidem possunt carere ditiis. Possumus auiem iuxta intellegentiam. spiritalem hoc sentire quod corbus domini non auro mon gemmas et serico sed linteamane juro obuoluendum sit quamquam et hoc significet quod. ille 4n sindone munda inuoluat Iesum qui fura eum mente susceperit. Hinc ecclesiae mos obtinuit ut sacrificium altaris non in serico

1675 neque

in panno tincto sed in lino terreno celebretur sicut corpus est domini in sindone munda sepultum iuxta quod in gestis pontificalibus a beato papa Siluestro legimus esse sta- PL tutum.

XV, 47

Et posuit eum in monumento quod erat excisum de petra et 1680 aduoluit lapidem ad ostium monumenti. De monumento domini ferunt qui nostra aetate de Hierosolimis Brittaniam uenere quod domus fuerit rotunda de subiacente rupe excisa tantae altitudinis ut intro consistens homo uix manu extenta culmen possit attingere quae habet introitum ab oriente cui lapis ille 1685 magnus aduolutus atque impositus est. In cuius monumenti parte aquilonali sepulchrum ipsum, hoc est locus dominici corporis de eadem petra factus est septem habens pedes longitudinis trium uero palmorum mensura cetero pauimento altius eminens. Qui uidelicet locus non desuper sed a latere meridiano 1690 per totum patulus est unde corpus inferebatur. Color autem eiusdem monumenti ac loculi rubicundo et albo dicitur esse permixtus. Maria autem Magdalenae et Maria Ioseph aspiciebant ubi 5oneretur. In. Luca legimus quia stabant omnes noti eius a longe 1695 et mulieres quae secutae erant eum. His ergo notis Iesu post depositum eius corpus ad sua remeantibus solae mulieres quae artius amabant funus subsecutae quomodo poneretur inspicere curabant ut ei tempore congruo munus possent deuotionis offerre. Sed et hactenus sanctae mulieres die pa1700 rasceues, id est praeparationis, idem faciunt cum animae humiles et quo maioris sibi consciae fragilitatis eo maiori sal1674/1078 Beda, is Luc. (VI, 1896/1903). 1680/1690 Beda, boz. II, 1o (CC CXXII, 251, 184-197). 1694 Luc. xxiii, 49. 1694/1720 Beda, iz Luc. (VI, 1854/1876).

1667 autem oz. 5 ^ 1669 nec V/ diuites P* 1671 sirico R, sytico 5 1688 mensutam P 1674 obtenuit P X — 1687 fos; septem add. autem sup. P? 1701 maiore l/? 1690 50;; totum a4Z. apertum R

294

XV, 43-XVl, 2

639

uatoris amore feruentes passionis eius uestigiis in hoc saeculo quo requies est praeparanda futura diligenter obsequuntur,

et si forte ualeant imitari, pia curiositate quo ordine sit eadem 1705 passio completa perpendunt. Bv) r Et cum transisset sabbatum Maria Magdalenae et Maria Iacobi ei Salome emerunt aromata

«t uenientes ungerent eum. In

euangelio Lucae scriptum est quia reuertentes a monumento parauerunt aromata ei wnguenia et sabbato quidem. siluerunt 1710 Secundum mandatum. Mandatum ergo legis erat ut sabbati silentium a uespera usque ad uesperam seruaretur ideoque religiosae mulieres sepulto domino quamdiu licebat operari, id est usque ad solis occasum, in unguentis praeparandis erant occupatae ut Lucas scribit et quia tunc prae angustia tem171; poris opus explere nequibant festinauerunt mox transacto sabbato, id est occidente sole, ubi operandi licentia remeauerat emere aromata sicut Marcus refert ut uenientes mane ungerent corpus eius. Neque enim uespere sabbati praeoccupante iam noctis articulo monumentum adire ua1720 luerunt.

Rvi, 2

Et ualde mane una sabbatorum ueniunt ad monumentum orto 1am sole. Prima sabbatorum prima dies est a die sabbatorum, id est requietionum, quam nunc diem dominicam propter resurrectionem domini saluatoris mos ecclesiasticus appellat. 172; Id ipsum autem

est cum

una sabbati siue una sabbatorum

legimus, id est una dies a sabbatorum die, hoc est requietionum, quae in sabbatis custodiebantur. Sanctae autem mulieres quae dominum fuerant secutae cum aromatibus ad monumentum uenerunt ei ei quem wiuentem. dilexerant. etiam mortuo studio 1730 Jumanaitatis obsequuntur. Et nos ergo n eo qui est mortuus crecredentes, st odore uirtutum referti cum opinione bonorum operum dominum quaerimus, ad monumentum rofecto allóus cum aromatibus uenimus. Quod autem ualde mane mulieres uenerunt ad monumentum

orto iam sole, id est cum iam caelum

175; ab orientis parte albesceret, quod non fit utique nisi solis orientis uicinitate iuxta historiam quidem magnus quaerendi et inueniendi dominum feruor caritatis ostenditur iuxta intellectum uero mysticum nobis datur exemplum illuminata facie decussisque uitiorum tenebris odorem bonorum operum 174o domino et orationum suauitatem offerre.

1708 Luc. xxiii, 56. 1722/1747 Beda, in Lu. (VI, 1886/1915). Greg. Magn., Joz. in eu. (PL LXXVI, 1170 C).

1727/1733

1707 aromatha IN V7 eum] lesum V/ . 1708 quod I^ 1710 secundum] propter I^ 1713 ungendis P 1714 per V X* 1719 uoluerunt R* l/* 1730 eum IN .$ 1731 refecti P? R. .$ 1734 ostendit P

PL 295

640 xvi, 3-4

174;

xvi, 5 170

175;

176o

IN MARCVM

IV

Et dicebant ad inuicem : Quis reuoluit nobis lapidem ab ostio monumenti ? Et respicientes uident veuolutum. lapidem, erat quibbe magnus ualde. Quomodo lapis per angelum reuolutus sit Matheus sufficienter exponit. Sed reuolutio lapidis mystice reserationem sacramentorum Christi quae uelamine litterae legalis tegebantur insinuat. Lex enim in lapide scripta est cuius ablato tegmine gloria resurrectionis ostensa et abolitio mortis antiquae ac uita nobis speranda perpetua toto coepit orbe praedicari. Et óniroeuntes in monumentum. widerunt dwuenem. sedentem 7n dextris coopertum stola candida et obstupuerunt. Introeuntes ab oriente in domum illam rotundam quae in petra est excisa uiderunt angelum sedentem ad meridianam partem loci illius ubi positum fuerat corpus Iesu, hoc enim erat in dextris quia nimirum corpus quod supinum iacens caput habebat ad occasum dexteram necesse est haberet ad austrum. Scribit autem Matheus quod angelum qui reuoluit lapidem ab ostio monumenti primo uiderunt super ipsum lapidem sedentem qui eas intrare in locum ubi dominus erat positus iusserit et uidere quod iam resurrexisset a mortuis. Scribit Lucas quod intrantes

in monumentum duos angelos inibi stantes inuenerunt. J//ae ergo uleres angelos wideni quae cum aromatibus uenerunt quia widelicet illae mentes swbernos ciues aspiciunt quae cum wartutibus ad Deum ber sancta desideria broficiscuntur. Notan1765; Qum, uero nobis est quidnam sit quod 4n dexteris sedere amgelus cernitur. Quid namque jer sinistram nisi uita Praesens ? Quid uero ber dexteram misi berpetua uita signatur ? Vnde scriptum est : Laeua eius sub capite meo, et dextera illius amplexabitur me. Sinistram namque Dei ecclesia prosperitatem uidelicet uitae 177 praesentis quasi sub capite posuit quam intentione summi

amoris premit. Dextera uero Dei eam amplectitur quia sub aeterna eius beatitudine tota deuotione continetur. Quia igitur redemptor moster iam praesentis uitae corruptionem transterat recte angelus qui muntiare berennem. eius witam uenerat 1775 ?n. dextera. sedebat. Qui stola candida coopertus apparuit quia DIS

festiwitatis nostrae gaudia muntiawit. Candore etemim |uestis 296 splendorem nostrae denuntiat sollemmnitatis. Nostrae dicamus an suae ? Sed ut fateamur uerius et suae dicamus et nostrae. Illa quippe redemptoris nostri vesurrectio et nostra festiwitas fuit quia 178o nos ad immortalitatem reduxit et angelorum festiuitas extitit quia 1744 Matth. xxviii, 2. 1757 Matth. xxviii, 2-6. 1760 Luc. xxiv, 4. 1761/ 1827 Greg. Magn., /oz.. in eu. (PL LXXVI, 1170 C-1172 B). 1768 Cant. ii, 6.

1741 reuoluet L, N V? Z? 1742 uiderunt LL.N P^ R 7 1748 coepit toto V 41$458eos IL* NF PR $ X 1759 in add. sup. P? 1760 prizs quod] quia P X . 1761 inuenerint N P X! . 1768 amplectabitur P

xvl, 3-7

1785 xvi, 6

179o

1795

18oo

641

mos rewocando ad caelestia eorum wumerum impleuit. In sua ergo ac nostra festiwitate angelus in albis uestibus abparuit quia dum nos jer resurrectionem, dominicam ad superna veducimur. caelestis batriae damna reparantur. Sed iam quid uenientes feminas affatur audiamus. Nolite expauescere ; Iesum quaeritis Nazarenum crucifixum ; surrexil non est hic ; ecce locus ubi bosuerunt eum. Nolite, inquit, expauescere, ac si aperte dicat, Paueant illi qui non amant aduentum swpernorum ciwiwm. ertimescant qui. carnalibus desideriis bressi ad eorum se societatem bertingere bosse desperani. Vos autem cur pertimescitis quae uestros conciues widetis ? unde et Matheus angelum apparuisse describens ait : Erat autem aspectus eius sicul fulgor, e£ uestimenta eius sicut nix. In fulgore elenim terror timoris est in miue autem blandimentum candoris. Quia uero omnipotens Deus et terribilis est beccatoribus et blandus qustis vecte testis resurrectionis eius angelus et in fulgore wultus et n candore habitus demonstratur ut de ipsa sua specie et terreret veprobos ei mulceret fios. Iesum quaeritis Nazarenum. lesus Latino eloquio salutaris, 4d. est saluator, interpretatur. At 4£r0 1ulti hoc nomine tunc dici olerant non tamen substantialiter sed nuncupatiue, ddeo et locus subiungitur ut de quo Iesu dictum sit manifestetur,

Nazarenum, et causam brotinus subdit,

crucifixum, atque addidit, resurrexit non est. hic. Non est hic

dicitur ber jraesentiam carnis qui tamen nusquam deerat ber 1805 fraesentiam madestatis. Sed ite el dicite discipulis eius et Petro quia praecedit uos 4n xvi, 7 Galileam. Quaerendum nobis est cur nominatis discipulis Petrus designatur ex nomine. Sed si hunc angelus nominatim non exprimerel qui magisirum negauerat, uenire nter. discipulos mon 1810 quderet. Vocatur ergo ex nomine ne desperaret ex negatione. Qua in re considerandum nobis est cur omnipotens Deus eum quem cunctae ecclesiae praeferre disposuera ancillae uocem partimescere el se ipsum negare permasit. Quod nimirum magnae actum pietatis disbensatione cognoscimus et is qui futurus erat pastor 1815 ecclesiae n sua culpa. disceret. qualiter aliis masereri debuisset. Prius itaque eum ostendit sibi et tunc praeposwit ceteris ut ex sua anfirmitate cognosceret quam misericorditer aliena, infirma tolevaret. Bene autem de vedemptore nostro dicitur, Praecedit uos in Galileam, dbi eum widebitis sicut dixit uobis. Galilea

1820 44mque transmigratio facta interpretatur.

Iam quippe redemptor

1792 Matth. xxviii, 5. 1781 resurgendo P? 1782inozm. L IN P R.$.X — uestitus DL P R.$.X — 1784 repparauit P 1787 resurrexit L/ ^ inquit oz. V 1990 disperant I 1791 qui 9$, quod I/ .— 19797 ut de] unde R 1800 dici poterant tunc T^ 1803 pos; estom. V 1806 prius et in ras. IN P, om. R. 1810 disperatet L. IN

PVX

41817? quod V*

642

1825

xvi, 8 1830

IN MARCVM IV

noster a 9assione ad resurrectionem a morte ad witam a poena ad gloriam a corruptione ad incorruptionem transmigrauerat. Et $rius ost resurrectionem in. Galilea a discipulis uidetur quia resurreclionis eius gloriam post laeti widebimus, si modo a uitiis ad uirtutum celsitudinem transmigramus. Qui ergo in sepulchro nuntiatur in transmigratione ostenditur quia ds qui in mortificatione carnis agnoscitur in transmigratione mentis uidetur. At illae exeuntes fugerunt de monumento, inuaserat enim eas tremor et bauor, et nemini quicquam dixerunt ; timebant enim. Merito mouet quomodo Marcus scribat, e£ «&emini quicquam dixerunt, cum dicat Lucas, Et regressae a monumento nuntiauerunt haec

ommia

dlHs wndecim,

et ceteris

ommibus,

similiter

Matheus, Et exierunt cito de monumento cum timore et gaudio magno currentes nuntiare discipulis evus, nisi intellegamus ipso18355 rum angelorum nemini ausas fuisse aliquid dicere, d est respondere ad. ea quae ab illis audierant, aut certe custodibus quos 1acentes uiderunt. Nam illud gaudium quod Matheus commemorat non repugnat timori de quo Marcus dicit, Debuimus enim uirumque in illarum. animo facium. intellegere, etiam st ipse 1840 Matheus de timore non diceret. XVl, 9 Surgens Iesus mane rima sabbati apparuit rimo Mariae Magdalenae. Haec apparitio quomodo et ubi sit facta Iohannes plenissime docet. Surrexit autem dominus mane de monumento in quo sero iam facto erat depositus ut adimpleretur 1845 illud psalmistae : Ad wesperum demorabitur fletus et ad. matutinum laetitia. Sepultus ergo sexta sabbati quae dicitur parasceue circa horam uespertinam sequenti nocte ac die sabbati cum nocte subsequenti in monumento positus sic die tertia, id est mane prima sabbati surrexit. Non autem éimmerito uno 1850 die in sepulchro et duabus noctibus iacuit. quia. uidelicet. lucem suae simplae mortis tenebris duplae nostrae mortis adiunxit. Ad nos quipbe uenit qui $n morie spiritus carnisque tenebamur «nam ad nos suam, id est carnis, »nortem detulit et duas nostras 1855

quas recepit soluit. $4 enim vbse utramque susciperet, nos a nulla liberaret ; sed unam misericorditer accepit et. juste. utramque damnawit. Simplam suam duplae nostrae contulit et. duplam nostram moriens subegit. Apparuit, inquit, $rimo Mariae Magdalenae. 1830/1840jAug., de cons.eu. (CSEL XLIII, 555, 14-25). — 1831Luc.xxiv,og. 1833 Matth. xxviii, 8. 1842 Ioh. xx, 11-18. 1845 Ps. 29, 6. 1846/1857 Beda, in Luc. (VI, 1958/1969). 1849/1897 Greg.M agn., zoral. (PL LXXV, 655 B-C). 1827 uidebitur P? 1828 Et P* 1830 scribit IL, IN P? R. .$ 1831 annuntiauerunt 17 1834 magna P 1838 debemus T^ 1843 resurrexit IN* P X?

1845 uesperam L NN* R .$ . 1848 subsequente P? 1849 surrexit sabbati I, NPR.$ surtexit primasabbati V. —— 1884 recepit] inuenit LIN R..$ 1855 accipit [/*

PL 297

xvi, 7-I3 Xvi, 9-10 A

1860

M 1865

1870

643

De qua eiecerat seblem daemonia ; illa uadens nuntiawit his qui cum. eo fuerant lugentibus et flentibus. Sicut in rinciptio mulier auctor culpae wiro fuit uiv exsecutor erroris iia nunc quae rior mortem gustauerat resurrectionem prior uidit e ne perpetui reatus apud wiros obprobriwm sustineret. quae culpam wiro transfuderat trans]udit et gratiam. Vnde recte mulier haec quae uiris lugentibus ac flentibus laetitiam dominicae resurrectionis prima nuntiauit a septem daemonibus curata esse memoratur ut uniuersis uitiis plena fuisse sed ab his omnibus diuino munere mundata esse signetur et ubi abundauit peccatum superabundasse gratia monstretur. Septenarius namque numerus pro uniuersitate solet mystice poni. Quae ergo a septem dae-monibus curata, hoc est ab uniuersis erat liberata sceleribus, prima resurgentem a mortuis dominum uidit ne quisquam

digne paenitens de admissorum uenia desperaret uidens eam quae tot ac tantis quondam erat subdita uitiis in tantum 1875 culminis subito merito fidei ac dilectionis esse promotam ut ipsis euangelistis atque apostolis Christi prima illa miraculum patratae resurrectionis euangelizaret. Et illi audientes quia wiueret et uisus esset ab ea non credidexvi, II runt. Quod resurrectionem dominicam discipuli tarde crediderunt G 188o non iam illorum infirmilas quam nostra ut iia dicam futura firmitas fwit. I5sa mamque resurrectio illis dubitanttbus per mulia argumenta monstrata est quae dum mos legentes agnoscimus quid aliud. quam de illorum dubitatione solidamur. Minus enim mihi Maria Magdalenae $raestitit quae citius. credidit 1885 quam Thomas qui diu dubitauit. Ille etenim dubitando wulnerum cicatrices ieligit et de mostro pectore dubietatis uulnus amputauit. R Post haec autem duobus ex eis ambulantibus ostensus est in xvi, I2-I3 alia effigie euntibus in willam. Et illi euntes renuntiauerunt ce1890 teris, nec allis crediderunt. Quomodo hoc factum sit Lucas exponit latius. Quod autem dicit Marcus, ostensus est in alia effigie, hoc apertius dicit Lucas quia oculi eorum tenebantur ne eum agnoscerent donec uenientes cum illo in castellum quo ibant et ponentes ei mensam quasi peregrino tandem cogno1895 uerunt eum in fractione fanis. Qui sicut idem Lucas conse1860/1864 Ambr., exp. eu. s. Luc. (CC XIV, X, 1472-1477) ; Beda, z& Lc. (VI,

1864/1870 Greg. Magn., Jom. in eux. (PL LXXVI, 1239 C). — 1868 1978/1982). 1879/1887 Greg. Magn., Lom. in eu. (PL LXXVI, 1215 C) ; Beda, Rom. v, 20. 1892 Luc. xxiv, 16, 28-35. 1885 loh. xx, 24-27. in Luc. (V1, 1991/1996).

1862 prius priot] ptius LIN P* R .$5 V X . pos? mortem add. existerat P V7 1865ac]et P — 1872 1864 5o: recte ad2. et P posterius prior] primo .$ 1$88iilius V X — 1882quiaL! V ^ 1885uulnera 18?8quod V nec V. 1889 praenuntiauerunt P dubitationis P V7 4886 cicatticis V/ V 1893 uenientes donec 1^

PL 298

644

IN MARCVM IV

quenter adiungit swrgentes eadem hora regressi sunt in, Hzerusalem et inuenerunt congregatos undecim et eos qui cum dbsis erant dicentes : Quod surrexit dominus uere et apparuit Simona ; el ipsi navrabant quae gesta erant in uia et quomodo cognouerunt 1900 eum in fractione panis. Quod. autem ait Marcus, admuntiauerunt celeris, nec illis crediderunt, cum. Lucas dicat quod am

1905

nde

loquebantur were resurrexisse e apparuisse Simoni quid. intellegendum. est nisi aliquos fuisse ibt quà hoc nollent credere ? Cui autem mon eluceat braetermisisse Marcum quae Lucas narrando explicauit, hoc est quae cum illis locutus fuerit Iesus ante quam agnoscerent eum. et quomodo eum in fractione anis agnouerint quando quidem mox ut dixit eis apparuisse in alia effigie euntibus in wilam continuo coniunx, Et dl euntes muntiauerunt

I9IO

1915

XVl, I4 1920

1925

1930

1955

celeris, nec illis crediderunt, quasi possent nuntiare quem mon agnouerant aut possent agnoscere quibus ala effigies evus apparuerat. Quomodo ergo eum. agnouerint ut. nuntiare. bossent Marcus sine dubio praetermisit. Quod. deo memoriae commendandwm est ut adsuescamus adueriere euangelisiarum morem iia praelermilientium quae mon commemorant e$ coniungentium quae commemorant ul eis qui usum 1n hac consideratione non habent non aliunde maxime error oriatur quo putant eos non sibi congruere. Nowissime recumbentibus illis undecim. apparuit et. exprobrauwit. incredulitatem. illorum. et. duritiam cordis quia his qui widerant eum resurrexisse non crediderant. Quomodo mowissime quasi iam ultra eum non widerint ? Nouwissimum quippe illud est quod dominum. apostoli in ierra widerunt quando ascendit dn caelum quod. factum est quadragesimo die bost eius vesurrectionem. Nwmquidnam iunc exprobraturus erat quod non credidissent eis qui eum widerant resurrexisse quando iam et ipsi post resurrectionem toties eum widerant ? Illud ergo accipiamus ost multas demonstrationes eius quibus ber dies quadraginta dascipulis praesentatus est eum. etiam nouissime recumbentibus illis undecim, apparuisse, id est ipso quadragesimo die. Et quoniam iam erat ab eis ascensurus in caelum hoc eis illo die maxime exjrobrare uoluisse quia his qui widerant eum. resurrexisse mon crediderant ante. quam. ipsi eum widerent cum. utique post ascensionem. suam. raedicantibus illis euangelium. gentes quod non widerunt fuerant crediturae. Post illam quippe exprobrationem secutus ait idem Marcus : 1900/191V Aug., de cons. eu. (C$EL. XLIII, 573, 15-574, 9). de cons. eu. (CSEL, XLIII, 378, 5-9 ; 379, 24-380, 15).

1920/1942 Aug.,

1898 Quia l/ — 1901 quia V/ — 1902 5o; resutrexisse add. dominum sup. P2 1904 quod R.$ V 1905 quae] quod IL? V/ — 1906 agnouerunt V/ — 1908 adnuntiauetunt P 1911 agnouerunt I7 1919 quod I7 1920 crediderunt IJgNUP? RSS 1924 Numquid tunc nam P 1931 quod l/ . 1932 crediderunt P? eum ipsi P 1933 quae IL,LIN R$ V. 1934 fuerunt L* IN R 5,

fuerint L? V/ — 1935 ait oz. V

PL 299

xvi, 13-18 xvl, 15-16

1940

(eus

1945

1950

1955

1960

VL

17-18

645

Et dixil eis ; Euntes àn mundum uniuersum praedicate euangelium omni creaturae ; qui crediderit et baptizatus fuerit saluus erit, qui uero non. crediderit condemnabitur. Hoc ergo raedicaturi quoniam qui non crediderit condemnabitur cum id. utique "on crediderit quod mom widit momme dbsi primitus fuerant obwrgandi quod. ante quam dominum widissent non crediderint eis quibus dominus apparuisse ? Quod uero dixit eis, Euntes 9n mundum wniuersum $raedicate euangelisum omni creaturae, nwmquid sanctum. euangelium wel insensatis rebus uel brutis animalibus fuerat praedicandum wt de eo discipulis dicatur, Praedicate omni creaturae ? Sed omnis creaturae nomine potest omnis natio gentium designari. Ante etenim dictum fuerat : In wiam gentium ne abieritis ; nunc autem dicitur ; Praedicate omni creaturae, ut scilicet prius a Iudaea apostolorum repulsa fraedicatio tunc mobis dn adiutorium fieret cum hanc illa ad damnaWonis suae testümonium, superba veppulisset. Qui. crediderit. et baptizatus fuerit salwus erit, qui uero non crediderit condemnabitur. Fortasse unusquisque apud. semet ipsum dicat, Ego iam credidi saluus ero. Verum dicit, si fidem operibus tenet. Vera etenim fides est quae in hoc quod uerbis dicit moribus won contradicit. Hinc est enim quod de quibusdam falsis fidelibus Paulus dicii : Qui confitentur se nosse Deum factis autem megant ; hinc lohannes ait : Qui dicit se nosse Deum et mandata eius non custodit mendax est. Cum autem dicatur, qui wero mon crediderit condemnabitur, quid hic dicemus de paruulis qui per aetatem adhuc credere non ualent ? Nam de maioribus nulla quaestio est. In ecclesia ergo saluatoris per alios paruuli credunt sicut ex aliis ea quae illis in baptismo remittuntur peccata traxerunt.

1965

1970

Signa autem eos qui crediderint haec sequentur, in nomine meo daemonia eicient linguis loquentur nowis serpentes tollent ei, si mortiferum quid. biberint, non eis nocebit. super aegros manus inponent, et bene habebunt. Nwmquid quia ista signa non facimus minime credimus ? Sed haec mecessaria $n exordio ecclesiae fuerunt ; ut enim ad. fidem cresceret miraculis fuerat mutrienda quia et nos cum arbusta blaniamus tamdiu eius aquam fundimus quo usque ea in ierra conualuisse wideamus, at si semel radicem fixerint, irrigatio cessabit. Hinc est enim |quod Paulus dicit : Linguae in signum sunt mon fidelibus sed $n1943/2011 Greg. Magn., oz. in eu. (PL. LXXVI, 1214 A-1217 D). 1947 Matth. P I 1957 Tit. i, 16. 1958 I Ioh. ii, 4. 1974 I Cor. xiv, 22.

1940 uiderit L?

L7?

1942

Qui P

1948 uia P

1957 hic P I7

1960

dicimus L? I 1966 eicient daemonia V/ — 1967 eos P? 1968 non oz. LL NPRJS$X 1969 minime facimus L IN P R..$ X post minime add. non sup. P? post facimus add. non sup. L? IN1 P? 1970adoz.NN R.$ fidesiNR $ crescere P fuerant R. 1972 eam P tetram P X 1974signo IL! N P.$ X

PL 300

646

IN MARCVM

IV

1975 fidelibus. An mon habemus de his signis atque uirtutibus quae adhuc subtilius considerare debemus ?Sancta quippe ecclesia cotidie spiritaliter facit quod tunc per apostolos corporaliter faciebat. Nam sacerdotes eius cum per exorcismi gratiam manum credentibus iwponunt et habitare malignos spiritus dn. eorum 1980 ?nenle contradicunt quid aliud faciunt misi daemonia. eiciunt ? Et fideles quique qui iam witae ueteris saecularia uerba derelinquunt sancta autem mysteria: insonant conditoris sut laudes et potentiam quantum $raeualent narrant quid aliud faciunt nist nowis linguis loquuntur ? Qui dum bonis suis exhortationibus 1985 snalitiam. de alienis cordibus auferunt serpentes tollunt et dum pestiferas suasiones audiunt sed tamen ad. operationem brauam minime perirahuntur mortiferum quidem est quod bibunt sed non eis nocebit. Qui quoties roximos suos in bono opere infirmari conspiciunt dum eis tota uirtute concurrunt et exemplo suae ope199o rationis illorum. witam voborant

quae in bropria actione titu-

babat quid aliud. faciunt misi super aegros manus dmponunt ut bene habeant ? Quae mimirum miracula tanto maiora sunt quanto spiritalia tanto maiora sunt quanto per haec non corpora sed animae suscitantur. Xvi,I9 199; Et dominus quidem postquam locutus est eis adsumptus est in caelum et sedit a dextris Des. Considerandum nobis est quid. est quod Marcus ait, sedit a dextris Det, et Stephanus dicit, Video

caelos apertos et filwm hominis stantem a dextris Dei. Quid est quod hunc Marcus sedentem Stephanus uero stantem se uidere 2000 lestatur ? Sed. scimus quia sedere Tudicantis est stave uero jugnantis uel adiwuantis est. Quia igitur redemptor noster adsumplus in caelum et wunc omnia iudicat et ad. extremum iudex omniwm uenit hunc post adsumptionem M arcus sedere describit quia post ascensionis suae gloriam iudex im fine widebitur ; 2005 Stephanus uero 1n laboris certamine positus stantem uidit quem adiutorem habuit quia. ut iste in lerra bersecutorum infidelitatem wuinceret pro illo de caelo illius gratia bugnawit. xvi, 20 Illi autem profecti praedicauerunt ubique domino cooperante el sermonem confirmante sequentibus signis. Quid in his consi2o1o derandum, est. quid memoriae commendandum misi quod raeR ceptum oboedientia oboedientiam uero signa secuta sunt ? Inter quae notandum quod euangelium suum Marcus quanto tardius ceteris inchoauit tanto in longiora scribendo tempora porrexit. Nam neque de natiuitate ipsius domini aut praecur1997 Act. vii, 56. 1975 non oz. IL. N R. .$ V X, add. sup. P?

1978 mánu P X, manus

1979

malignus V/ — 1983 narrent P?.$* — 1985 militiam P 5 — 1990 titulabat I.*, titutabat P*.9$ X — 19912egrotos LL. IN P X — 1995 pos? quidem aZ4. Iesus LL NR. 41997Dcioz.V 2000quod V ^ 2004adsumptionis R V/ — 2009 sermone L P .$ 2012 quando P 2013 tantum I7

xvi, 18-20 2015

2020

2025

647

soris eius neque de infantia uel pueritia utriuslibet eorum aliqua commemorans neque de diuinitate saluatoris altius scribens excepto quod eum in capite euangelii sui filium Dei nominat ab initio euangelicae praedicationis quod per Iohannem factum est coepit et ad illud usque tempus narrando peruenit quo apostoli idem euangelii uerbum totum praedicando disseminauere per orbem. Restat sane quaestio non minima quomodo scripserit idem euangelista dixisse angelum mulieribus, Jie dicite discipulis eius ei Petro quia braecedit uos in Galileam ibi eum widebitas sicut dixit uobis, nec tamen ibi uisum a discipulis dominum

PL 301

in ullo post haec euangelii sui loco rettulerit. Et quidem Matheus abisse discipulos dicit in Galileam in montem ibique dominum uidisse et adorasse et praeceptum ab eo accepisse eundi docendi baptizandi omnes gentes in nomine patris et 2030 filii et spiritus sancti. At tamen inspecta aliorum euangelistarum scriptura docet eum saepius antea uisum discipulis maxime ipso die resurrectionis eius in Hierosolimis et in castello Emmaus. Quare ergo specialiter se in Galileam praecessurum et ibi a discipulis uidendum praedixit cum neque ibi solum 2055 neque ibi primum fuerit uisus ? Videamus exgo cuius enysteri gratia secundum Matheum et Marcum resurgens ia mandauerit, Praecedam uos in Galileam, ibi me widebitis, quod. etsi completum est tamen ost mulia completum est cum sic mandatum sit quamquam sine $raeiudicio necessitatis ut aut hoc solum aut hoc 2040 jrimum expectaretur fieri debuisse. Procul dubio ergo quoniam uox est isla non euangelistae marrantis quod ita factum sit sed angeli ex mandato domini et ipsius domini euangelistae autem narrantis sed quod ita ab angelo et a domino dictum sit prophetice diclum accipiendum est. Galilea namque interpretatur uel trans2045 magratio uel veuelatio. Prius itaque secundum transmigrationis significationem quid aliud. occurrit intellegendum, Praecedit uos in Galileam, ibi eum widebitis sicut dixit uobis, nisi quia Christa

2050

gratia de populo Israhel transmigratura erat ad. gentes quibus apostoli praedicantes euangelium. wullo modo crederentur, nisi eius ipse dominus uiam in cordibus hominum braepararet. Et hoc éntellegimus, Praecedit uos in Galileam. Quod. autem gaudentes mirarentur disruptis et ewictis difficultatibus aperiri sibi ostium in domino ber inluminationem fideliwm hoc intellegitur, ibi eum, uidebitis, id est ibi membra eius nuenietis dbi uiwum

2035/2077 Aug., de cons. 2027 Matth. xxviii, 16-19. ^ 2032 Luc. xxiv, 15 sqq. 2036 Matth. xxvi, 32, xxviii, 7 ; Marc. eu. (CSEL XLIII, 391, 17-395, 18). xiv, 28, xvi, 7. ibique in monte (add. sup. V?) V. — 2033 Emmaum L* N P 2027 abiisse V/ 2046 significa2045 transmigrationem 1 2035 uisus fuerit TSnS XC tionis V^

PL 302

648

IN MARCVM

IV

2055 COr'Pus eius im eis qui uos susceperint agnoscetis. Secundum sllud. aulem quod Galilea interpretatur veuelatio non iam. in. forma serui intellegendum est sed in illa in qua aequalis est patri quam jromisit apud. Iohannem dilectoribus suis cum diceret : Et ego diligam eum et ostendam me ipsum illi. Non utique secundum 2060 4d. quod. iam widebant ei. quod. etiam resurgens cum cicatricibus non solum widendum sed etiam tangendum postmodum ostendit sed secundum illam ineffabilem lucem. qua inluminat. omnem hominem uenientem in. hunc mundum secundum quam lucet an tenebris et tenebrae eam mon comprehendunt. Illuc nos praecessit 2065 unde ad nos ueniens mom vecessit eb quo mos jraecedens mom deseruit. Illa erit veuelatio tamquam uera Galilea cum simales ei erimus ibi eum widebimus sicuti est. Ipsa erit etiam. beatior iransmigratio ex isto saeculo in illam aetermitatem, si evus jraecepta sic ampleciamur ut ad. eius dexteram segregari me2070 YeQmur. Tunc enim. ibunt sinistri. 4n. combustionem. aeternam iusti aulem in witam aeternam. Hinc illuc transmagrabunt. et ibi eum widebunt quo modo mon wideni impu. Tolletur enim impius ui non uideat claritatem. domini, e. ampi lumen. non widebuni. Haec est autem, inquit, wita aeterna ut cognoscant te

2075 ww uerum Deum et quem misisti Iesum Christum, sicut 1n illa aeternitate cognoscitur quo seruos berducet ber formam serui ut liberi contemplentur formam domam. 2058 Ioh. xiv, 21. 2070 Matth. xxv, 46.

2062 Ioh. i, 9. 2063 Ioh. i, 5. 2066 I Ioh. iii, 2. 2072 Es. xxvi, 10. 2074 Ioh. xvii, 3.

2057 quam] qui L IN .$ 2058 Iohanni [^ et om. V. 2060 etiam] iam T pom 2061tangendo L/ ^ 2064eum V conprehendetunt LL P 2071 illud L V 2073 ut non] ne I7 20976 cognoscetur L, R. V? 207? Dei R. EXPLICIT EXPOSITIO ... BAEDAE. I EXPOSITIONIS IN EVANGELIVM MARCI LIBER IIII. EXPLICIT FAMVLI CHRISTI ET PRESBITERI. DEO LAVDES. PX DEO GRATIAS. R EXPOSITIONIS EVANGELIVM ... Z

BEDA

INDICES INDEX SACRAE SCRIPTVRAE

IupEx ScRiPrORVM

m MEE

-

y

/ &

Ep

INDEX Genesis : HET

SACRAE

I9f26

cf. Mm, 541 (**) cf. L 1v, x249 (***) cf. L v, 2469 ; cf. M rii,

1, 26-27

cti L 11,:198

T. 020

Cf. L, vx, 1832 ; cf. M rit, 645 ; cf. M 1v, 1640.

2 1-2

GE d vacer8225

RES

cf. M.

IV, 1641 2, 1-5 3, 7-11

3, 8

*5, 17-18 3, I9 4, 2-IO

5. 24 5$, 31

*6. 6 6, 10

6, 15 7,2

7, 6

15 7.

7, 20 8, 6-11

9-11

cf. L v1, 1848 L vi, 2231 cf. T xns6915 cfl. rrt,

2224 L, vx, 1726 ; M 1v, 1514 I; 411, 3965.54 9M) 1v;

1274

L v, 1977

cf. T, v, 95r

2512/1, 53502 cf. L 1, 2255 Ij1Xr, 1524

»T.1, 1304 JOUTT82/28:5 cf. L1, 1394

26) 15 26, 15 29, 18 sqq. c£

L 1, 1395

ct I1, 2003

30, 13

*30, 33

32, 28-530

34, 8-25

L 1v, 904 cf. JEDE. WIL 15650 . M tv, 989 . M x, 746

46, 26

gor

SUL V KO

M n,

cf. L.1,226 ; cf. Li1, 1460 cf. d T T4572

L 1, 1475

*49, 10 49, 17

cb MET.

v,725

:

I, $

2, 16-17 *5, 6

cf. J5cm, 1210::.cf. M»,

1132

. L 1, 1399

L v, 2559

6, 23 7.5

cf. L 1, 1575 cf. Ju. 621 L 1, 610 cf. IU, 2015 cf. Mv,

jS

cf. P uvse 621; cta MaTE,

8, 18-19

12, 2-5

*12, 5, 5-6 12, 6

cf. I1, 1462 cf. [1142255

cf. L 1v, 2464

L

6 12

1,359058

IOS

1132 Jide

4, 25

. L v, 1600

. Ma, 536 L v, 928 ct. L m, 946; cf.

M m, 755

45 5

Exodus

:v1,.323 5 cf. .M 1v; 289 SUCUS 0572. SUE, 3134852^$ cb» MI TT,

336

18, 1-8

19, 26 21,4 21, 5 216 21, 25-30

L x, 2664 . L v, 540

TI 3122252 L 1, 2604 . I2 11, 851 ; M 11, 257 5d wNOXOTGt VIS tvs 1248 ILE 252

I x, 2800

17, I5 17, I7

L vt, 1944

cf. L rn, 1895

41, 46

do.

. M xt, 257

*13s 14

19, 11-16

Tap

9, 18

17, 5 I7 T2

I, 1v, 1587

18, 27

39, 12 40, 20 40, 22

TI, T2 12, I-4 12, 5

*15,-6 Tg.

18, 6

. L 1v, 853 20012397

258

15, 8

(*)

Gencsis :

19,24 '

1814

25125

SCRIPTVRAE

12, I8

1123 1696 L1v, 105 ;M1, 1452 To asergonct cM 1m;

1321 L v, 2169 T we1915 ck Div, 415; cf. L viz, 478/ 480 ; M 1n, 1325 cf. TANTAS

T.

(*) Asteriscus lectiones a uetsione uulgata S. Hieronymi discrepantes designat. Gen. - Ps. : BIBLIA SACRA IVXTA LATINAM VVLGATAM VERSIONEM C//ra ef siudio zonacborum S. Benedicti edita, Romae 1926-1953 ; Prou. - II mach. : BrsrioRvM SACRORVM IVXTA VVLGATAM CLEMENTINAM 7/0tid edilio curauit A. Gramaticz, Romae

1929; NOVVM TESTAMENTVM LATINE SECVNDVM EDITIONEM $. HIERONYMI 7€. Wordsworth & White, Oxonii 1889-1954. Lectiones ex libro psalmorum cum psalterio quod dicitur Romanum maxime concordant. (**) M 1, 541 designatur in Marci euangelium expositionis liber IT, linea 541. (****) L, 1v, 1249 designatur in Lucae euangelium espositionis liber IV, linea

1249.

INDEX SACRAE SCRIPTVRAE Exodus : 12, 18-19,

cf. 23v55 435; cho I vr,

125 .25-27

CAU V1 r404.5 CEPIMA EV,

13:52 16, 5 18 19, 10-25 20, 2-3

478

cf. L 1, 1666 cf. L v1, 1829 ; cf. M 1v,

1639

22 T 24, 1-2 24, 13-14 26, 8 26,32-37 27,9 PISIS 32, 20

39, 1-30 40, 27

$10

34, 9

*12, 12, 12, 14, I6.

2-4 4-6 6-8 8 17

L 1, 739.

L x, 1681 cf. L rz, 1664 GEORTET. 1723 cf. L v1, 154 cf. L prol. 166

I9, 17

*23,5

25, IO Numeti : 2,1sqq. 6, 2-3 6, 5 12, IO T2.905 I4, I3-I9 14, 35

15, 358 18, 16 25. 7-12».

21,127-30.

PIDN2ATCUNICNU

US

1712 75039226759 V E1U, 1636 CE DACIA SSCETUME ni, 61 cf. L 1, 2886

Iosue: DIET STI

$5 2*3 3; 2-10

5,577

5, 10-12

$$ I2 6, 14-15. 19, 28-29

cf. L rn, 1895 cf. L 1, 2886

cf. L 1, 1592 C CEMIEVIS 545

cf. L 1, 1575

L vt, 539

L vr, 566 cf. M rz, 1079 cf. L 11, 1437

L v, 281

cf. L 1, 2940 cf. L 1v, 1110 CET A106r59$9 9:65. DV 1175 ; cf. M 1v, 1108 cf. L r1, 1594 CEN 2331

Leuiticus :

*II, 44

cf. L rr, 78

PM,

1265 ; M rz, 1601 CLEEAVI2.5 CE LPTINSNVSS cf. L rr, 1467 cEx512672 cf. L 111, 1318 cf. L xz, 2254 CÉSIDV296 T6 Dui 905 ; cf. M 11, 1453 cf. L v1, 1094

2355 I2

234, 28 34, 29-35 34, 23

NI

*32, 32-33 34, $

GETTIS 1972 cf. L. 1, 1796 cf. I, 1v, 2521 I

32, 1-43 22

369

*20, I2

Deuteronomium : 21, IO-I3 cf. I7 v1 152 22, 8 CET 1931625

15, II 15, 35 16, 7

16, 12

CESIEAT, X135

17,1

1486 ; M rz, 1111

17, 49 21, 1-6

Tan 41

CEU X134 ct Dr T1605 cb oM

1039

cf. L 1, 619 cf. M 1, 1067/1075 L 1v, 905

II Regum :

1j 11-1208 1,32

L 1, 1703 XcE. Lov; 997,5 e£: AMO TV,

927

c£ T7 115.229 : I. 1t, 1350 Ta nls1124 4 1684 ; M r1, 616

L v, 1794 cf. L 11, 920

17, 34-537. cf. L 1, 1404

21, 1-9 22, 18-23 *28, 19

cf. M 1, 1287

EECREMI UT 2.577 C VESTI cf. L v1, 724 cE I aT 656 CETT m recto TIS 1691 ctam ir656 GE D X15 515 CEXIZ3, 131 ; L^ 111,821

L v, 499

cEEI 256 cf. L v1, 150 cf. M 1, 740 cf. L 11, 1656 cf. L i, 1656 cf. L 1, 2885 CLUOIA1, $592

Deuteronomium *YI, IO-I2 ISI2

I Regum : TXEPT 2-3 8, 6 I2, 18

*16, 13-14

2x15 11995 c£ I5 1v; cEN

Iudicum : 12: 5 T4

uv.

4,4 5.4

SLE 7, 1-17 8, 17 xo 32,5 18, 33

0c£ 1211953657 cL Ts 1$ CE IS V. 558 [o B PR IPTE L7 B

153

cf. L 1, 2667

CEA IDE 20I$ GE PST cf. M rz, 1067/1073 cL Vs 255 CF 2322 cEulone6sm cGule v.

538

INDEX SACRAE SCRIPTVRAE III Regum : 2, 26 cf. M 1, 1067/1073 cf. L 1n, 2015

e$» *8, 21 (?) *r12, 16

cf, Ih, 2671 L 1v, 628

L vr, 9 cf. L vi, 28 L x, 2645; cf. L 1, 2655, cf. L v1, 27 GESIEDITE ToTY C265 cf. L 1, 2655 cf. L v1, 30 cf. L. 1, 2659 T vi, 15 L 11, 844

cf. L 1v, 296 Lv, 2219; 16so cI2 171, 228 cf. L 1, 264

M

1m,

L xt, 1557

cE cf. cf. cf. cf.

*r4. 7-9 19, 26

*20, 5-7

X545 10:2 26, 11 27, 5-4

€f Iur,

40, 16

L 1v, 160

Psalmi : 122

1,4

r, 6

228

257

25; 12 2, I4 5; 1-17

12, 9-IO 12, 9-12

I Paralipomenon : 15. L8

3, 15-16 I7, II-I3 22-28

23-24

L 1x, 2801

CDUMIEZ ST

L 1, 941

CESTA, 81. cf. I2 1, 96:

II Paralipomenon : En

I

4» 2; 5 4; 2-4

24, 8-12

Iob : I4 2516 42

Tr 8r2

cf. L 1, 2636 cES e 1271 cf. L v, 2636 cf. L 1v, 1886 c£, L 1v, 1522

L L L D

2AI4

Mut, T

ptol. 6o v, 2387 1v, 1651 v1-1670-

IL, v,

1

1640;

M

1v,

1455 JE mp hoe ET s 2317 ; M 1n, 1686 IBSISLUION 151229917

* L v, 2466 ; * M ri, 181I

4, 7-8

4» 9-10 5,6 57 $, II $, 12

6,2

6, 7 c£. I, 1, 283 cf. L nr, 1791 cf, L 1115, 1545 ; cf. M n, 61 cf. L rm, 1561 CEU 2294 cE T1267 M 11, 2013 cf. L v, 2636

cf. I. 1, 1629 Iv 1760

$6; cf. M 11,

1690 15 15605 1791 L 1, 284 L 1, 2940 L v, 2299 M n, 740

M n, 758. SET T52 L 1v, 1629 M 1v, 271 L v1, 2245 L 1v, 607 , Lv, 1664 L v1, 267 ; M 1v, 255

39, 18

222 2,6

cf. L 11, 324 L x1, 815 ; M n, 255 c£. L r1, 1560 cE. Jv,

653

Iob :

8,5

8, 9, 9, 9,

6 22 24 52

10, 8

LI,77 I2, 5-4

T4502 15.2 I$. IO 16, 15 18, 6

18, 7 18, I5

19, 4 21; 2

T2I. T3

21524 21227 *22, 1-2

22, 5 22, I 25, 6

L v1, 884 L v1, 1820 L 1, 1670

cf, M xv, 151 L 1v, 500 M 11, 406

L 111, 1509 ; M 11,25 CDU CET TA cede ELETIS 867 cf, 121, 2624 ; I. 11,2491 cf. L v1, 936 M 11, 1093 L 1x, 1628

M n, 1096 L 11, 2464 L v, 1771

L v1, 1159 cf. M r1, 455 L v, 629 T'AS STA T23Xr, I505

L1, 585 L 1, 194

L 1r 462; M 1, 465 L 1v, 2505 M xv, 1527

MIL T1: 1395/5 EMMIV; 1224

L1, 539

M xr, 1642; 1v, 695 Tor 1371 Liz, 1372 ; M ni, 1404 L ru, 2501 M rz, 1728 BEDA

CXX

654

INDEX SACRAE

Psalmi : 23, 8

L 1, 4355; cf. L 1,

23, 24, 24, 24, 24,

IO 2-5 IO 15 16

25,6

25, 6-7 25; 9-10

26,4

1304

L 1, 456

L 1v, 2086 L xi, 2024 L 1, 1657 1265 1292

2M

785 cf. L 1, 1630 L 1, 1638 cf. L v, 1728 13,1843 5 v5 dz;

31, IO 32, 9

2360 M rv, 1845 M 1v, 1240 JN IP NOTI

35, 2

L v, 520; L V, 1655 ;

29, 6

33, 5 33,4 33, 6

M

IT

1255 ;M 1,539 ; 1160

L vi, 374 L 1, 965

L 1, 729

53, 33, 33, 34, *34, 34,

15 16 21 3 9 IO

34, 12

35, 5 35, 8 36, 21-22 38, 1-6

38, 2 38, 7-8

45, 5-6 45, 1I 47,2 49, 5 49, 16-17 50, 4

50, 6

59, 7

24 j

5-6

6

58, 8 58, IO-II 59; 13-14

6o, 3 6o, 374 II

61, 15

65, *65, 67, 67,

L vz, 143 I1 2012 I or26 D, 13887 L 1, 1407

Ln, 337

cf. M 1, 1460 J7Ex19 160050 MT; 1987 ; M ni, 104 L 11, 1802 cf. L 1, 1876 cf. L 1, 1627 L 1v, 842

cf. L v, 967 121, 1137 L r1, 114 L 1v, 1254; 2358 L 11, 2068

44, 1I

v

1014

L 1, 998 ; * L 1, 1655 L v, 1545

43, 22 44, 8

6 6

62, 6 *64, 12

L 11, 2055 M r1, 1151

44, 5

$2, 55, $4, 54; 56, 56, 56,

M r1, 570 L v, 1735; cf. M 1,

39, 5

*4I, IO-II

Psalmi : 50, 9 5o, rj 50, I9 51, IO

61,

J2s1:59 2149 5 xS 525; M 1, 1634; M II, 1082

33, 7 35,9

SCRIPTVRAE

67, 67, *68,

68, 68, 69,

223 72, 73

75;

2I 32 22

23 27 6 17 25 28 2

L vi,

L n, 74

L 11, 2467 153, 5895 "c£4A Ioom

1490

67, 19

Lv

394;

M

rv,

41 L 1v, 980

L 1, 778

L xv, 1565 L 1, 816 IL 1276 M 1x, 886 Tun 12775413 vi, 1742 ; M 1v, 1590

L 1, 1944

PIX 18 CIS; 2671 ; M ni, 2060

Lri, 974

cf. L v, 1644

T; XXEIGI3 M 305 ; L 1v, 1366

L v, 1295;

Ea

M m,

786 L 11, 1869 ; cf. M 1v, 1589

M 1v, 787 L 11, 143 L 1, 2504 L 1, 2505

cf. M 1v, 250 L 1, 450; L. 11, 481; M 1, 482 cf. I*1v5 7152 5 5 Dy;

1547

L x1, 2576 L n1, 871 M 1v, 1348 ; M 1v, 1556 L 11, 1667 M xv, 718 L 11, 1489 cf. L rir, 370 L 11, 1491

T5 12

1495 5 RIS ITI;

2558

2II2 cf. IU L v, 825 L 11, 498 ; M 1, 501; M rz, 1238 L n 1540; M mi,

57

10 I2-13 2:5 5

M rv, 1565 M 11, 1498 L 11, 132

JUSTE

T2 75

17405

IM.

IUE: r1

"888.5

M 1v, 1588

258 II 76, II 295 59

L v1, 149

8o, eS 8o, 5 8o, 12

L n, 2507

L v1, 775

L vz, 2235 M 11, 1153 L 11, 116 cf. L v, 2282 ; cf. M nir, 1609 L v, 2284; M um, *39; 15-16 , 78, 10 79, 5 79, 9

1655

L v, 1665 L 11, 2509

655

INDEX SACRAE SCRIPTVRAE Psalmi : 82,2

82, 19

83, 6-8 85, 8

Psalmi : *118, 18

L 1v, 1104 L 1v, 1104 L1, 1645 cf. L v1, 376 L xv, 1552 L rr, 240 L v, 803 L x, 2184 L 11, 2037

118, 48

118, 59

118, 85 118, ror

L 1, 969

L L cf. JU M M L JE

xv, 1815 va, 1785 v12277

11, 1720 tv, 1242 1, 3084 ET628 E I2; 1755

L 11, 1180 L x, 1804

L v1, 357 ; M 1v, 305 L v, 655 ;

M n, 2051 T5v02263: 1632 T5. 22645.

M

Umm,

"Mom,

1655

L1, 2960 ; L v1, 2278 L 1v, 1101

L v, 2625; M 1n, 1997 1:1,2609;; 1211, 714;

IIO,2 TILIÍ I 111,5 III 111, 9 115, 16 II5, IO IISMII 115, 12 115, 16 115, 17 117, I 117, 19 117, 25 118, 5-6 118, 9

9e

1201

165 166 176 7 4

125,

5-6

1 2 7 II

131, 17-18

132, 5 135, I 138, 17

L tv, 2353

M 1v, 627 L 1, 870 M 1, 1814 L 11, 1804 L 11, 1805 Uer, orsgs 1591 Ji 2511 L v, 645 L v, 648

118, 118, 118, I19, 120,

156, 1

L v, 1036

M 1, 769

L v1, 601;

103 107 115 130 155 164

126. 126, I31, T3135

L rm, 1889 L 1, 1900 cf. L x, 2255 ct L nr, 975 ct L1, 1868;

118, 118, XIB, IIS, I1B8, 118,

M 1, 585 ;

140, 4 140, 5$ 140, 9 140, IO 142, IO 145, 15 145,4

145, 6 146, 5

147, 14 148, 1 148, 12-14

Prouetbia : 25 T4

cL Dv,

DINIG 4, 23 du f)

14, 13

*16, 18 15V

5642

L v, 649 L v, 652

JS 122720941 XI 710 cti L 11, 2286 M 111, 1284 L 1v, 508 L 11, 802 ; M 1, 671

*18, 5

*I18, 12

QUDB OI

*20, 4

20, 2I 21. 12

*28, 9

51, IO

L 11, 375 ; c£. L 1v; 29 L 1, 1639 L 1, 1639

L vr, 1097 ; M 1v, 1019 1, 1651 1, 1642 1v, 1820 1v, 28 11, 2492 v, 1645

cf. I. L L ct L L L

L v, 519

L 1, 1324

L 1, 1326 L 1, 1414

L v1, 980 ; M 1v, 921 L 1, 617 ; M m, 82 L 1, 1914 I 11,572 L n1, 2031 cf. L v1, 2430 53:667 Lv, 2226 ; M111, 1595 L1, 112 L vr, 2278 11,1778 L 1v, 1839 M m, 425 cf. L m, 1x00; cf. M II, 508

L 1n, 2247

L v1, 1819 cf. L 1v, 26 cf. L v, 2566 Trx,2Ir12

L rx, 2502 L 11, 136 M n, 1408 L 1, 1823 121:1825 L v, 2081 L 1, 202 cf. T3315 716525. 5 IS8V;

356

L v, 148 L 11, 1623 JA inN2219

17 5v5

1179 L 11, 2092 L v, 1179 L 11, 887 ; M rz, 815 L L cf L I

v, 1v, v, v,

68 1830. 1726 16

L 1, 893

INDEX SACRAE SCRIPTVRAE

656

Esaias :

Ecclesiastes :

L v1, 328 ; M 1v, 295 xir 16085 55v; 1276 ; M rn, 765 UTI 1624

*É 4 *5, 9 ^3 IT

52

25037

I, 4-5

2, 8 Vip

I S6n UI 14235 cf. I5 1; 1690

]2325:203/5 L215 2165/5 CEAUIL c 514 GOTT

1739

L1, 528

cf. L 1v, 209 ct. I 11276 "ESTERI

L 1, 578

L 1v, 1230 INS 1727 M 1v, 222 M 1v, 2072 IC ENU2SS TP MET

1n, 1934 1, 2566 v, 1727 11, 420 ; M 1, 409

6,7

Juin 2000 52* JD)IV; 1181

1872

*8, 7

L rn, 785; M 1, 655

M 1v, 227

9, 15 IO, 2I

L v, 140 I T6290. Io

L 11, 2449 cf. T1 2624

UTE AT cf. Tzxprol.' 68 cf 2on$

Ecclesiasticus :

3, 20

M 1, 1812 L 1, 3008 qi TVIOIS19 M oV.

*4, 56

T213022225 M2: 1X45

*1, 55 2;

1301 ; M 111, 794

35, I

38, I

*39, 2

40, 6

L v, 174 L 1v, 819

42, IO

ÉI212

I. 1v, 2140; M: 11, 586

*19, 4

M ni, 1943

43,2 45, 25

24, 5 24, 6 EI

cf. L prol. 177

Es

5-6

*11, 18-20

30, 24 31, 8

*32, I *4I, 17 44, 16

*45, 26

M 11, 1464

L nr 222

48, 22

1658; M in,

Joxro16I2

L. v1, 720

1932;

M ^15,

ct L 1, 2818

I.I6 I, I9

$0,

II

$2,

II

53, I 53,5 535»7

Esaias :

ire

49, 18

*50, 4 *50, 6

L 1v, 449 J5s115 661

UE DTE

T ETT S 1500 M 11, 1227 TS Iv; 1467: 0I2 e1V; 2485 ; L v, 206 T1, 1051

L n, 557

I1, 1055

aiv,

FUE

M mnm, 387; M rv, 1768 L 11, 1967

M L ct L L

M

L v, 95

2, I2-13 zc; L 1v, 1482 25 LT L v1, 1332 5, 10 cf. L 11r, 2200 $512 Sapientia : I, I-2

1609;

PS)! cf, IE cf. L 1, 1794

Canticum Canticorum : i$ rio M 1v, 453 *2, 3 M r, 1990

2,6

I2* V

2246 ; M mr,

M iv, 675; 1227

L 1, 148 L 1v, 1042

II, 9

522255 [23 1v, 1391651

55,9 55, II

53, 12

6o, 22:

*635, 2

1115 ; cf. L i, 1516 ; cf. M nr, 32 Lx, 1257 L 11, 2129 L 11, 2013

Mm97;*

Mm,

1594 L 1v, 2503 M n, 1155 L 11, 843 Jb. yw VU 2462 12131325 M 1v, 1287

di. 36

M 1t, 1499

M rv, 11o1 L vz, 1089 M r1, 1228

L 1v, 2390 FOIE 2 1282795 Top iE

955 ; M 1, 875

c£ Iu

1r6795€f.L2rv;

2197 ; cf. M nit, 257 cf. L v, 2176 ctf, L 1v, 2198 cf. L v1, 861 JEWEILS IYO

M 1v, 1267

Hieremias :

I, j

cf. L 1, 2621

INDEX SACRAE SCRIPTVRAE Hieremias : PET

L v, 2295; M 1, 1666 ; cf. M 1v, 677 ;

4.4 4, 19 4, 22 8, 7

ET2.18

*17, 9

*17, I5 17, 18

23, *25, 29, 36,

23 23-24 25 25

M 1v, 1345

L L L L M L L

1, 1656 11, 2515 11, 2515 v, 2055 1v, 1226 1v, 1903 11, 2099

M 1, 755

cf. M L cf. L cf. L.

rir, 1621 v, 2250 1v, 805 v1, 1094

I, 17

*4, 4

Ezechiel : IST I, I Sqq. *n 18 II, I9

*13, 5-4 I4, 14

16, 49

*34, II-I2

34, 25, 25 36, 26

*44, 1-3 Daniel : I, 12-16

2,54 3, 25-24

9, 27

IO, I Sqq. 1229

312,5

12,7

13, 45

L v, 989

M 11, 1618

cf. L tz, 2668 ; M 1, 229 cf. L 1, 1799 I.v,1155

cf. L L cf. L cf. L ID,

v, 2015 11, 1645 v, 1019 1m, 1995 1. 122$

L x, 1228 L 1, 2309 Ju 1720 Cio, v; 022 cf. L v, 1044 cf. M nir, 925

cf. M 1v, 195 cf. L rz, 1798 M 1n, 1873 L 1v, 1125 cf. M 1v, 193 GU 1 2622

3, 5 *6, 6

L r1, 860

2d

M 1v, 1010

Lr, 1122 ; M 1, 1044

L 1, 776

Iohel : *2, I2-I3 ST

T, X1, 2510 L v1, 241 ; M 1v, 219

Amos : DESOUTT

1,1v,23185; L v1,97;

M rv, 75 Michaeas :

Jj E

5011232 s CIN 1424 ; M 1n, 1615 L vr, 1169

5,1 Habacuc :

i. P *3, 13 Aggaeus : *15.6 2, 8

I. vr, 210 M r1, 1689

M 11, 1648 cf. L 1v, 1155

Zachatias : 6, 12 9, II

L 1, 985 L v1, 866 M 1v, 716

Malachias : 2,7

5, I

Osee :

II, I

*4, 8

15, 7

'Thteni :

cf. L 11, 2161

657

Michaeas :

*5, 5 45 5-6

4, 6

Lx, 2428 ; M rz, 62 L 11, 210 L 11, 215 cf. M n 158; M rr,

170 cf. L 1, 3o1

I Machabaeorum

2, 41

:

cf. M rz, 1080

II Machabaeorum : 9, 5 sqq. cf. M 1, 749

Matthaeus : oT 1, 6

I, 15-16 I, 21 1925 2, 1-16 2,5 2, 13-16 2, 13-25 2, 14 2, 16 *3 2

L1,931; M x; 5 cf. L ptol. 151 L 1, 2692

L 1, 499

cf. L 1, 1690 cf. L prol. 195 L 1, 1956 cf. L 11, 565 cf. Li 1, 2014 cf.-L;1, 3101 cf. L 1v, 575 IL, a3::5, 11955

2258; 1261 3,4

25237

GECIAg 270 Ix

do xu;

M 1, 185 M 1,

0282 cef Toy 2414;

M x, 361

3» 9 5j 10

cf. M r1, 130

5, II

cf. L1, 2588 ; L 1r, 206 ; c£. L rn, 954 ; M m,

3, 16

CET,

L xi 2260; M mri,

1497

544

12872: cE Lm

rs

1616 ; cf. M rii, 1449

3; 17 4,I

L 1, 2599 ; M 1, 282

L 1, 2918 ; M rz, 285

INDEX SACRAE SCRIPTVRAE

658 Matthaeus : 4 II

*4, 4 4 4

cf. Li1v, 965 ; L v1, 931 ;

cf. L vr, 1923 JEIDUES L 1n, 1195

12 17 18-20 18-22

5» I Sqq. 5» 1-43 5» 5» » 5 5»

c£ Iun

6395 cfo M1;

365

cf. L 11, 1425

L 11, 1479

L v,207 ; c. L v, 311 cf, L 11, 1498 ; L v1, 770 L vi, 1580; M rv, 1456

cf. L 1r, 1294 ; cf. M 1, 1323 DS 1853.5 7IMNTIT, II42 L v, 1491

15:352956 5:CE-Do 11, 382; L11,656;cf.L In I275 8cE IL TIT, IS78acf. Lvi2535 cf. M rz, 386; M 1, 524 ; cf. M n, 736

CET XEES T8777 I1 22091192 cf. L v, 80

M 1, 397

T310:52281 9 7263

1725 ; cf. M 1v, 756 cE TIE 5 31677: cE I5svs

1092 cf. L 1, 3165 cf. L1, 1646 ; L 1v, 978 ; cf. L 1v, 1884 ; M 1v, 782

ch

wv

sDa10260c Em, 1952917 v3 552616» M ni, 1988 cf. L 1, 1802 L v, 1462 ; * M ni,

1097

IL 1iv,1257 v -

OSv ON ONONO ON

L r1, 2396 L n, 2402 Jaxie 12045 I wi. 889; M rz, 1126; M

1v, 869 *6 T» 7; 7» 7, T» 7T;

7, 29 oo

cf. M 1, 1554/1357

Um is

-

Matthaeus : 7, 28-29 8, 28-32

vw v" v

1-2 1-5 2-5 5

IO II * II-I2 vow ry 12 OOEI 15

cf, L 1, 1959 L 1, 665

L 1, 597

M cf. L M cf. L

1, 521 11, 2119 ri, 283/284 t1, 2140 L 11, 2147 I»iv, 1030

v

8, 20

L v, 420

cf. L 1, 2498 CEDE r442 Sd 2241 C ro

8, 27 8, 28

cf. L v, 1505

L 11, 1953

L 11, 1829 T^ rte 1z605 M enm 415 L iu, 1760; M in,

417

PEPetn UT itd

1098 ; M rtr, 506 L ur, 610 ; M n, 73 cf. L n, 845 ; cf. M n,

8, 29

249 cf. L 1, 665 L 1, 2986

9, 1-5

cf. L n, 764

9, 9

Cf. DATI 12320: cb) D) 33; 1356

8, 28-32

9, 6

9, 9-10 9, Io

M r, 1863

L 11, 2396 i116; cf. M

cf. L ur

I, 1610 L xn, 2402 L n, 226 Jour 1722.5 [7 8v. 1614 ; M r1, 1044

*9, 11-13

*9, 12

9, 13

9, 14 9, 14-15 9, 15 9, 20 9, 22, 29 9, 28-29 9, 34 IO, 3

1o, j IO I0, *10, 9-10 IO, IO »

M 1, 885 cf. L 11, 954 CESISE 1$ 085 ISTE, 1015 ; M 1, 913 cf. L 11, 2152 cf. L rui, 1666 L 1, 1074

cf. L. 11, 695 cESIESETDEET2 o0 E VET: 1376 ; cf. M 1v, 417 L v1, 1580; 1743 ; M

IV, 1591 ; M tv, 1947

cf. M rz, 1298

L ri, 1127

M r1, 619 I5 T5 1r16; cf. M m, 608

L v, 1071

UE 22341 BI NES 2509; M 1n, 1601 L 1n, 2516

L v1, 494

JDUge.

*8, 22

Ir

IO, II *IO, 23

1o, 57 IO, 41 IO, 42 11, 8

TI ET LDISIÓ

11295

cf. L 11, 1167 ; M 11,669. L 1, 3098 L r1, 512 ; M z, 1605 L v, 1820

ch

veras ck UM am

434

M 1, 158

CESIEwISE2S Bar 59

cf. L 1, 2496

XC MET,

INDEX SACRAE SCRIPTVRAE Matthaeus :

II, I9 II, 25 II,

27

II, 28-29 IT, 29

II, 12. I2;

30 I 2

cf. L 1v, 711 M ri, 1199 CET VIA IIIS M 7MID 1615 cf. L 1, 1074 cf. L 1v, 1611; M mr,

385

cf. L 1v, 518 cf. M 1, 988 CE Exp Tros

12, j

CEUDUIATATO

2 12, Tn 25

cf. L tv, 55

22 24 28

31-32

*12, 32

124 44d I2, 45 12, 46 12; 5o

13, 15, 15, *15, 13,

13, 15,

13,

1-2 5-7 15 17

19 22

25

28

13, 3o

13, 3I 13, 41 15, 435

47-48 *15; 54 13, 55 13,

15, 55-56 13, 57 14, 14, 14, 3-II 14, I2 14,

cf. L 1v, 42 M ri, 1450

cf. M 1, 1579

M 1, 1552 cB Dorv r705lcE I5 Tv;

195

L 1v, 189 L 1v, 382 cf. L mm, 545 cf. L ui, 319 ; M x, 1644 cf. L1, 2490 L 11, 965 ; M ri, 560 L 1, 227; cf. L 11,

2168 L, r1, 582 cf. L 11, 405 ; L v, 136

L, ur, 455

Matthaeus :

16, 17

L xu, 1375;^M 1r,

16, 18

T1: 51596 58DT; 1296 ; L 1, 2060; M I, 1326 CEPIZUIIZII Sch ME 366 cf. M 11, 1926 M 11, 1920

1882 ; M r1, 1924

16, 18-19 16, 16, 16, *16,

21 22 24 26

*16, 27 T7 17,2 17, 5 17, 5 17, 15

17, 24-27 17, 27

18, 4

18, 5

18, 15-17 *18, 18 18, 20 18, 21-22

I9, 1-2

19, 6

L 1v, 868 L 11, 148 cf. Lirm, 1502 ; cf. M rm, 16

cf. L 1v, 276 cf. L 1, 2943

L 1n, 1333

cf. L nur 1657; cf M II, 220 C£ ITI, 1715 cf. L v, 2460 ; cf. M mm, 1806 Lx, 779 ; L 1v, 1825 cf. M rit, 429

L v, 530

L v, 1891 L1, 1021 ; L v1, 2035

CEST 2852) 0IZSN 2$ 2X cf. M m, 615 L 1v, 2029 M ri, 665 I Evi 1503 30M C15;

19, 9 I9, I2

L 1, 2474 M 1, 1954

*19, 2T

5 vy21$586 2MAT, 1660

I9, 24

cf. L v, 1501 CET 2232 L 1n, 550 cf. L v, 2246 ; cf. M rr, 1606 cf. L v, 2247 cf. L 1, 2850 L 11, 2151 cf. M rit, 895 cf. L 1r, 88; L v, 640; L v1, 738

L x, 2466 cf. M rz, 1726 cf. L t, 2494 L 11, 36 Cf 15108

I9, 28

53c£3 Iz. tt,

1575 ; cf. L 1v, 710;

cf. M rz, 1585 cf. 1t, 532

cf. L 1, 1959 ; M 1, 1445 L x11, 1211

9,129

20;

20, 20, 20, 20,

1-5 8-9 13-15 20

cf. L 1, 284 CÍXPUI, 2515

20, 28

cf. L rn, 1236 ; cf. M i,

20, 30 21572

830

856/857 1, n, 11, r1,

21, 8

I9 22 23-27

M M M cf. M

869 1329 1372 1389

EDIOIST

28

cf. L 11, 1443

21, 45

29-30 39

L v1, 1442

L 11, 2099

c£, L ri, 1267 ; cf. M x1,

14, 14

16,

cb CMT,

1089

14, 13 Sqq. cf. L rr, 1244 15; 15, 15, 15, 15; 15,

cR Dorv;

276 ;2545

659

M 11, 1545

M x1, 1682 cf. M 1v, 1175

21,0

21S

22, 2-3 22, II-I2

1674

cf. M ri, 965 cf. L v, 1875; cf. L v, 1887; cf M um, 1024 ; cf. M ri, 1165 cf. L v, 1957 CEMIEITVA17285 0T I2 v, 1658

L v, 574

L 11 925 ; M 1, 869 I.1v; 15365 M' t, 1951; M m, 1704

L 1v, 1799 cf. L 1v, 1805

INDEX SACRAE SCRIPTVRAE

660 Matthaeus *223 14 22, 16

:

[xxr 35

1519 ; MI,

151. 24605 GE 421 V;

2439

22, 19-21 252, 2b

L 1, 1091 M rii, 1820

22, 55 22,53] 22, 37-39 22, 41-45

cf. M x11, 1928 cf. L 1, 2857 cf. L 111, 1898 C Vr 1202

2222

L i13, 1003;

*23, 26

*22:125 23, 34 23, 57 25, 37-39 *23, 358 24, 3 *24. 12

24, 15 Ez

16, 19

24, 20 24, 2I

24, 24, 24, 24,

23 24 29 35

24, 56

24, 43 25; 1-4 25, 6-7 25,8 252 2T

*25, *25, 25, 25, 25,

34 34-35 40 41-42 46

26, 2-3

26, 7 26, 8 . 26,25

26, 51 26, 32

*26, 35 26, 34 *26, 39 26, 48 26, 52

26, 53 26, 57

26, 64

26, 75 QA

cf. L v, 2190

27, 19

M 1v, 1221 cf. L. vi, 1328;

M

m,

L 1v, 1419 L 1v, 471

L 1v, 569 L 1v, 548 CEXILTv 3720 CE Lv, 1734 L 1v, 199 ; L v, 1564 ct ovis267. s cE SIS WE 222 ; M 1v, 169 c Dv gros SUP 1099 ; M tv, 1022 M rv, 108 L vr, 1491

27, 29 27, 34. 27, 39

*27, 40 *27, 42

27, 27, 27, 27,

50-52 $1 54 55-56

28,2

28, 2-6 28, 5

28, 7

28,8 28, 10 28, 15

M 1v, 157

28, 16-19

L vz, 245

28, 18

cf. L v, 819

28, 19

M xv,

L v1, 236 cf. M xv, 261 cf. M mn, 1681 M rv, 358 CEUIZ 1151327 cf. L vr, 255 L v, 66 L xi, 2293 cf. 451, 526 ; I. 11, 2347 L 1, 2384 cf. L ri, 2051 cf. M m, 1411 L x, 2111; cf. M rv, 2070 c£. L vz, 437 cf. L 111, 955 ; cf. M 1v,

*28, 19-20 28, 20

L x1, 590; M n, 52 L 113, 590; M 11, 52 L v, 2009

cf. L v1, 1734

L v1, 1757

cf. L 1, 1960 ctun 20608 €f IE VI, I9I2 ; cf. M rv,

1744

cf. M xv, 1757 . M rv, 1792 cf. M 1v, 2036 M rv, 1835 M 1, 1655 cf. L 11, 1208 cf. M 1v, 2027 M 1r, 1261 L ii 1:i3985 L vr,

M rm, 1910;

M 1v, 1592 173.2632 1521102965:

25 3v;

IV, 491 cf. L 11, 2404 cf 31 122 L 1, 2919 L x1, 15

cf. L 11, 639 M 1, 442

L xt, 435 Ix

724

cf. L 11, 764 cf. L v, 270 L 11, 856

433

cf. L v1, 679

15026

L 1, 1268

cf. M 1v, 735 M 1v, 807 ; M 1v, 834 cf. L v1, 976

cf. L 1, 1960

1619; M 1v, 5347; M

cf. M 1v, 471 M 1v, 2036 M 1v, 864

cf. M 1v, 1252 M rv, 1350 ; 1556

1744;

L v, 976

cf. L v1, 942 cf. L v1, 1047 M 1v, 1062

1178

1258

L n, 1975

L v1, 1002

:

cf. M 1v, 1117 M 1v, 1158 cf. L 11, 2332 ; cf. M 1v,

275128

402

*23, 5 *25, 13

Matthaeus 26, 68 26, 7I

2, 24 5; 7-8

3, I4 3,22*

35129730 3, 3I 3, 55

4, I

cf. L L cf. T, . M L cf. L

1x1, 978 ; L 11, 985 ; 1v, 1798

11, 1105 1, 1470 11, 1265 1v, 45

L tv, 754

L 1v, 386 L 1v, 591

cf, L 111, 319

INDEX SACRAE SCRIPTVRAE L 11, 363 TE 5 73685. M

661

Marcus :

x,

1850 ; M 1, 1910 L, 11, 380 cf. L nur, 568

14, 55

*14, 56 15, 17

cf. L. v1, 1047 L vi, 1251 cf. L vr, 1328

*r5, 28

15, 58

cf. M 11, 250 cf. L, 111, 843 cf. M 11, 976 L 111, 936 c£. M rr, 234

15, 40.

16, 1-2

16, 7

16, *16, 16, 16,

L x, 1035 L 1n, 1044

CR I2'1r, 198; 6& d vr,

9 14 15-16 18

L vr, 1520

cf. cf. cf. cf. cf.

L v1, 1734 L vt, 1987 L vr, 1874 M 1v, 2036 M 1v, 1130 L xr, 599 ; M 111, 62 IL, 1053 Lr, 1o

cf. L 1v, 276

1989 ; M r, 1397

L 11, 242 Jown. 1118;

5

VI,

L m, 1155 L, rr, 1185 cf. L. xr, 1211 c£ [55 25135 cf. L ri, 1244

c£ L.n,

1045;

966 ; cf. M 1, 9o2 ch, 233 cf. M n, 739

L 1, 554

MM r1,

965/974

cf. L nr, cf. L r1, L 1v, cf. L 1v,

cf. L ptol. 198 cf. L. x, 2045 15 3, 75065! c£. cJ. xr,

840

1267 1327 396 401

L 1x, 2188

cfe I5 x15 1305; cf; M. . II, 959 cf. L ur, 1356 L 1n, 1475

I 1, 1422

cf. L prol. 1585; M m, 1264

L vi, 2375

I;T 214r cf. L 1, 2044 cf. L x, 264 cf. L 1, 2045

L1, 157

L 1, 2661

c£ L1, 1207; c£ I5 111,

227]

cf. L nr, 1502

9, 25 *9, 33-34 IO, 2I

L 11, 1558 cf. L x1, 1657 UTI 172 L v, 1247

IO, 24 IO, 30 10, 38 II,2

L v, 1278 cf. L v, 1339 ; 13564

II,4 31, 8 I1, 9 12, 8 I2, I3 12, 3I I2, 55

cf. L v, 1894 c£. I7 v, 1937 cf. L 1v, 1728 L v, 2338 cf. L v, 2439

13, 3-4

I3, 14, 14, 14, 14, 14, 14, 14,

2I 5 9 I9 27 28 30 44

L 1v, 1212

cf. L, v, 1886 ; cf. .M nit, 1026

cf. cf. cf. cf. cf. cf.

L 1, 2547 ; L 1v, 454

L L L L M L

1v, 1585 v1, 67 v, 819 r1, 953 tv, 1130 vr, 679

cf. M 1v, 944 M 1v, 2036 L 1, 1269 'cf. L vt, 976

L 1, 811 Iz, 241 ; L.X 1442

cf. cf. cf. cf. cf. cf.

L v, 1995 L L L L M L

1, 1956 1, 1634 1, 2046 x, 1186 1r, 1119 1, 2165

cf. L1, 2616

cf. M r1, 780 L 1, 2049

M1, 755 L n, 2414 ; M

1, 161 M 1m, 1497 IL 1,1221 ; L'1v, 421 ; L v, 21; M 1, 1144

M 1, 166 M nr, 567 T5

17

L 1, 2686 cf. L 1, 2896 cf. L prol. 149 M r1, 286

L1, 5145

INDEX SACRAE SCRIPTVRAE

662 Lucas :

4, wr 4 we 5» $5 $:

Lu, 555

9 35 38-39 41 4-8

7-11

8

5» 12 5» I2-I3 5» 19 5» 2]

5» 28 5 29 5; 83 I 12

15 15 16 20 22

wwow

M 1, 422

M 1, 457 M 1, 487

cf. L 11, 639 cf. M 1, 565 CEDIEIIS, Br2 «ck. M. TI, 233 cf. M 1, 578 cE 25 1492; c£ Tan, 2119 cf. M 1, 677 C AIR IIST7ouctoM T,

-v»m

M M M M L, L cf. M

cf. cf. cf. cf.

1, 819 1, 858 1, 885 1, 988 11, 748 11, 1426 1, 1402

10, 30 II 15 *11,

cf. M rz, 1393 I515 127

M rr, 575

1008 ; cf. Lr, 1062 ; cf. M n, 471 . L mn 1080; M nm,

cf. L I TA L

II, 1714 cf. M rm, 991 Jovi 12201 DMISILIS 715

Iw. 2202: 5 MIUTIE; 1569 L1, 2215 ; I, 1v, 790

*rt 17 TII 19-20

L 11, 2062 L 1v, 1864

490

Ww v 4-x oM M ww

L v, 590

L 1n, 2176 III 215i I2 TIL 21795 L;uv, 258^ M.

cf. L 111, G6OS0gggoeo OG Mo *

cf. L v1, 494 L 11, 1098 ; M r1, 506

810

L 11, 1895 cf. M rz, 1727 w"ow ow

Lucas : CLUISIDUIATT 9, 7 M ri, 712 *9, T-8 9, IO SQq. cf. L ni, 1244 M 11, 1049 9, IO-II M 11, 895 9, I2 cf. L v, 1629 9, 22 49, 23 L 11, 561 M r1, 5 9, 28 Mi, 62 9, 3I M 1, 1345 9, 55

1, 249 ; cf. M1, 59 13182442» Imcd1146 TIL II 111, 2116

cf. L um, 955 ; cf. M rv, 428

II) 1I, DI: II; *II, Y2; 12, 12,

25 4I 49 52 54

M r1, 1449 L 1v, 789

L1, 2356 ; L 1v, 814 L 1v, 768 cf. 73, 414 5 I2 111, 2119 L v, 2186 cf. L 1, 1118

36 48

L v1, 2450 JO ILU 2o0IS

12; 49

I1y10985

v

cf.

L v1, 1986 M 1, 1703

.

L xm, 455 ; Li 1m, 491 cf. L 1n, 540 vw 9-9 " Oo oo 9o O04 OO OOvw

18 oo"vw *g.

8, 8, 8, 8,

29 3I 32 35 57

M 1, 1740 cf. L 111, 541 E5285 1618 L x1, 517 cf. M n, 250 M n, 117 M n, 172 cf. L 1v, 1525 M 11, 215 c£, L1, 345 M 11, 288

L v1, 2374

L ri, 1193 cf. M i1, 608

M 1,

5o Dav)

1088 ; * L v1, 2119; * M 1v, 1009 M m, 911

cf. L i11, 266 cf. M 1v, 1626 €ww

CIA IS

2000

cf. c£ cf.

L 1v, 1735

M m, 1395 L v1, 698 L v, 279 M rz, 1164 L 1v, 199 L i, 2250; L 11, 2109 L 1v, 2330 L 1, 3128 L 1v, 1374 L 1v, 2155 2r rAxI L, 111, 2265 12.111.682 ;:cf. Lr, 2225; cf. M rt, 224 L 11, 1858

L v, 545 L v, 544

L 1v, 1765 cf. L v, 2601 ; cf. M i,

1972 cf. L n1, 1615

INDEX SACRAE SCRIPTVRAE Lucas :

*16, 25 175, 6 172510 17, 2l 18, 2-8 18, 8 18, x1

18, I3 18, 27 I8, 51

18, 32-53 18, 35 18, 38 19, 8

I9, 19, 19, 19,

II 50 55 4I

20, 18

*20, 25

*20, 34-36 Z ISI

21, I8

21, 34 21, 57 22; 22, IO 22, 30 22, 54

*22, 37

22, 42 22, 50-51 2251 22, 61

22, 62 22, 64 2357. LT 25, 18-19

*23, 34 25, 55 25, 59 23, 39-45 23, 40-45

25, 42 25, 45

25, 46 25, 49

25, 56 24, 4 24, 9

L 11, 1605 cf. L 1v, 1539 SUI pe1625c Too y: 1127 L v1, 571 c£ TZ v. $o L vz, 365 L v, 2666; M in, 2055

663

Lucas : M rv, 1892

24, 16

24, 21 24, 25-26

L v, 785

24, 44-45 24, 45

L r1, 601 ; M n, 64 M rv, 1892 cf. L 1, 2951 T553:02304. 5 M TIS 1671 L 1, 95; M nt, 947 d.5111572281 m ocv

2059 ; M 1v, 775

24, 55

cf. L 1, 2050

1499 ; M 11, 597

Iohannes :

L

v, 2670;

PAEXIN

goo

M

1m,

MER VS

cf. L v, 1629 L vr, 1239 cf. M ni, 967 L v, 1637 cESEov. Rr cf Tov. irs2 L v, 780 cf. M ri, 1026 M i1, 1186 chili 15165 cf. E 1v; 1709

24, 28-35

24, 41-43 24,44 —

na

I,5

1987 ; M rv, 315 cf. M 1v, 2065

M1,57

M 1, 1455 I

asy

cf. M rr, 1345

M 1v, 588 cf. M 1v, 551 cf. L 11, 1308 cf. M 1v, 735 L vi, 1520 M 1n, 915 cf. L v1, 855 cf. M 1v, 928 cf. L v1, 1102; cf. M iv, 1026 cf. M 1v, 1178 cf. M 1v, 1117 cf. M 1n, 1765 cf. L v1, 85 L 11, 1688

I, 30-31

cf. L v, 2192

I, 35-34

cf. M 1v, 1470 cf. M iu, 865 M 1v, 1487 JU V IDETI]2 5M CIV;

24, 13 SQq. cf. M 1v, 2032

EI

ISTESDOE

VE

1523: M1, 023X L 1v, 567 ch ToWprol'ei8r; bm 1194 ; L 1, 1356; cf. 15:5:51:52054 0DA-11; 2365 I; 115-166; I7 X1, 12232:5 0M 31, 245

L 11, 1076 E»121582

1, 34 1, 35-40

M 1v, 1484

M 1v, 1708 cf. M 1v, 1760 M rv, 1831

aproliur295 €I/cr

E5255 Lot v32ms cf. L v, 1987; M1, 67 ; M rz, 1338 cfOP aprol-Er8o DAT 75A5 CEU, EE T2055

L 1, 445 ; M 1v, 2062

cf. L 1, 1628

1694

c& d

J5v50223 ECESDIEL VS

L 1v, 1571 L v1, 1260 I1, 1523 M rv, 68 L v1, 2295

11I M rtv, 1578 I2x2006

1654

1, 4j

cb. P2 n

207 cf. L 1, 2392 15:35:18475 71233, 02236 ct oon r491:: RT, 2766 ;cf. L t1, 2419 ; c£. I; 1v, 1922 ; cf. I, NN M2ITSSE CEU IZSNVE 411; cf. M tv, 576; M 1v, 1271 L 1, 2591 M 1, 207

L 1, 2595

cf. L rx, 1307 ; cf. M 1,

1354/1557

L 11, 1281; M 1, 15310 L 1, 1341 ; M 1, 1360

21-136 c£, 1211, 1397

MU, Cm

5011122: 5M.1,5351 M 111, 1457

Lt

441

1474; c£. IXrv;

L nr 1629;

147

M mi,

INDEX SACRAE SCRIPTVRAE

664

Iohannes :

Iohannes :

*3, 24

cf.

L1,2515; L 11, 25;

M 1, 532

L 11, 2345

5; 26-27

T530. 24128 MSERETS

3, 29 3, 50

L 1, 352; L 1, 454;

L un, 1229 ; cf. M 11, 797

cf. L L L L

1, 2527 rr, 1779 n, 119 nz, 121

IL.11, 1085 ; M 1, 976

L 11, 46 cf. L 11, 2167 L 11, 819 ; M rz, 691 L 1, 2469 cf. M nr, 111 L v, 1978 L1, 911; L. v, 456; CELA1; 1175.5 c£. M. IV, 1109 cf. J x1 2005; UM! xr, 1061 cf. M im Liu,1246;

6, 9 6, 15 6, 17

6, 25 6, 30-51

6, 357

6, 358

11, cf. L IL, M

III, I245 cf. M 11, 1062 cf. L xir, 2003

75 i-21g $

14 7, 10

d; 22 7, 28 T»

L 11,1191 ; M 1, 1112

8, 44

[Iv Gor dE EV. 1255 ; L vr, 1430 cf. L v, 1494 UI Tog PEE. 2160 CEU 2071

, $0

8, 56 8, 58 9, I 9:75 9, 5

9, 6 *9, 6-7 9567, S 10207210 IO, II IO, 14-16 10, 16 10, 18

L1, 228

M, 745 Lu, 475; M y, 477

cf. M n, 1465 L 1x, 228

cf. L 1v, 1368

L. w, 1895; .M 1n,

1178 Lv, 1229 ; Mm, 712

cf. M 1v, 855 cf. L1, 502; M r1, 1398 ; cf. M 1v, 720 CEU,

31905 cf. I2ivi,

604 ; cf. M 1v, 631 16, 25 IO, 20

L v1, 1200

Lou. 20545 1199 L 11, x205; 696

IO, 41 II, I-2 "EIS II, 9 11,7

2 Vr M

M 1, 746

115525

DU

1535

cf, jb ve o5p olo md

NEDISOS

NNI EX:

M 1, 1450

cf. L 1n, 1247 cf. 1,1, 31025 c£. .L, 1r, 1247

cf. M 1, 1077 CE L x1, 1248 ct, UE a1055 I P TIT. 1248; * T5 372394;

II, 39

cf. L r1, 1072 ; cf. M 1,

II, 43

cL

495

480

II, 43-44 II, 48

II, 50-51 *II, 51-52 TOT

L 1v, 1210

12, I-5

T5429): 36f. I2 1m, 1295 ; cf. M 1, 1323

12, 1-8 12, 1-15

M rir, 1391 L 1v, 1370

492

11, 58

cf. M 1, 1165

cf. M rm, 111 L1 558 ; L v, 2184 ; M nz, 2012

rm, 1887 11,1071; M1479 v1, 2414 v, 2568 1, 1922 11, 1082 ; cf. M 11,

icon 1082; M 1r 492 cf. L xxx, 1082 ; cf. M 11,

L1, 1959; L1, 597 ;

T wn 765; * M i, 1451 cf. L v, 1963

31,

L rn, 36

1946; cf. M m, 1806 ; cf. M 1v, 836

1I, I8 II, 25 II, 25-26

1892

cf.

L 1r, 128

L L L L L cf. L

M 11, 1702 L 11, 2144 ct. L v, 2461 ; cf. M rr,

6, 51

*6, 6o 6, 66

904 nur 1298; cf. M 952 n, 1017; cf. M

8, 34

*8, 36

L2

Er

IL, 495

TOSS

CES

cf. L v, 1956 JOOIVONETAT3 D EV 2319 ; M n, 1688 cf. M rv, 1254 : L 11, 1781 tI E8445: efe EvS 2175 ; cf. M i11, 1129

c£. xim, cf. M 1v, cf. M 1v, Cf,

39 425 1314 953, c£ I^ vr,

1985

12, 6

12, 9

cf. L 1v, 964 ; cf. M 1v, 475

cf. L v,.1956

INDEX SACRAE SCRIPTVRAE Tohannes :

12, II-I3

1212 DENTS

12, I4 12, I9 12, 24

cf. L, ru, 1094 ; cf. M rr, $02 Cf, 2175 L v, 16358 cf. L v, 1886 ; c£. M rrr, 1026 L v, 2319; M 1m, 1687 L. 11, 1448 ; cf. M m, 1948

*12, 25 12, 26 12127 I2, 3I

12, 32-34 *12, 39-40 12, 46 13, I 15, 5

TEX £4 153, 2I

15, 25

*r5, 26 *13, 26-27

L 1v, 865

L mu, 945; L v, 1480; M 11,335; M

IH, IIl4 cf. M 1v, 798 P1123; cG E v, 167 Tv, 1395 L 1v, 726; M 1, 1562 L 1v, 1570 L, v1, 408 ; M 1v, 375

cf. L 111, 1991

M 11, 1718 Cf. TA 11, 1358 ; c£. I rir, 952 ; cf. M 1, 1348 I.1r 1371

L vi, 443

13, 58

TAM

cf. I2 1, 1212/1215

14, 6

Ion nons [2v$14325 L vx, 462 ; Mtv, 528 L. 11, 1244

L M M L cf. L

1v, 23588 r, 240 1v, 2058 1, 1984 vr, 2368

JN T47

ZI TVOI22 1267

Lx

DSi;

710 ; M r, 582

L iv, 2575;

L v,

625 ; M r1, 1709

15, I5 15, 16 5152022 15, 24 16, 12

16, 15 *r6, 15 16, 22 17,2

EIS 17,5

18, 18,

M rv, 795

M z, 1274 Ir, 1927 L v, 1670

IECIT 5.2:2:332:7 M xi1, 1600 CETEQUT72. CENTS TEL,

2285 ; cf. L vr, 2368

Lv, 2575

L. 1, 1568 c£» Lt 1242; c£ M 1t, 1075 M 1v, 2074

c£. E.

545

I5

f

Lv, 727

cf. L vr, 995 cf. M 1v, 1188 L.X. 10745 c£ M IV, 995 cf. M 1v, 975 J'rya62 ctos 156 ; cf. L 11, 1162 J'YDET2T L, vz, 424 ; M 1v, 390

20

18, 18, *18,

L v, 1677

18, c£, L, nr, 5317 18, 40 cf. L vr, 85 18, 40-19, 2 M 1v, 1235 19, I9, "xg; I9,

I-5 2 13-14 r7

I9,

22 23-24 25

I9,

28-29

I9,

30

19, 19, 20, 20, 20, 20, 20, 20, 20, 20, 20,

27 39-42 557 11-18 r7 I9 19-20 2I 24 24-27 24-28

I9, I9,

L v1, 734

M 1v, 798 cf. M 1v, 735

*13, 57

Iohannes : 18, 6 18, IO 18, I2-I3 18, 15

665

20, 27 20, 29 21, I-I4 215 I-17 2I 5 2I I2-Ij 2I 17

21, 18 21 25

cf. L v1, 1407

CEU. VI 1328 c. M rv, 1404 cf. L v1, 1436 ; c£. M 1v, 1316 L v1, 1602 cf. M 1v, 1362 cfc 15.1575 5. cf. E: v; 2192 ; cf. M 1, 1587 ; M xv, 1611 M xv, 1550 I. v5. 1836 ;-M. 1v; 1580 ; M 1v, 1644 c£. I» vt, 2257 cf. L 1v, 1568 cf. L. vr, 2000 cf. M 1v, 1842 L. 11, 969 ; M 1,565 L v1, 2171

CEA

ES ITI L 11, 1266

cf. L vt, 2174 cf. M rv, 1885 cE Tie 135595 c£ MUT;

371/1374

cf. L, v1, 2248 L x, 1886

cf. L, 111, 630 cf. M 1v, 1028; cf. M IV, 1165 c£ J.'15- 645 ; M. 1, 574. cf. L1, 2951 L v, 591; L v, 1681 ; c£. I, vi, 807; cf. L VI, 1147 T ID I215502 MOS 1 331 cf. Li1, 56 ; cf. L x1, 1330

Actus Apostolorum : I I-2 I, 9

I, I,

I, 475 AI

p)

Lu, 55; L v, 1495 159995

cf. L, v1, 2328 L v1, 2376

L 1, 2455

INDEX SACRAE SCRIPTVRAE

666

Actus Apostolorum :

Actus Apostolorum : 1, 6

L v, 784

*Y,7 1, 8

1,13 I, 15 SIS 19 2, I-4 2, 1-15

2,34.

cf. cf.

cf. cf. cf.

2, 7-8

cf.

2151 25122

L v, 815 ; M 1v, 323 L v1, 2380 M 1, 1394 L 1v, 1195 M rv, 1156 L 1v, 1195 L 11, 1030 L v1, 1091 ; cf. M 1v, 1012 38v; 81120 9 VIL. 1155 L v1, 1444 ; cf. M iv, 1324

M1, 951

[251151205

Ms

697 2, 23 2, 55 2,41 2, 44

3, 6

2,22 3, 22-25 4, 12 4, 26-27 4; 32

L 11, 2485

10, 4I

10, 44-48 II, 2-3

U*II 9 12:2

2, 23 15, 8-11 15, 44-45

15, 45 14, 14

I5, IO-II

*L15,249; M11,554

cf. L v1, 1672 «I $1:2:1789 5 In

559;Lur,754;*L IV, 785 ; L v, 1354;

L v1, 689 ; M 11, 165 ; M mr, 842 d33v02354 PYMO3TE 842

cf. L v, 1254 ;cf. M m,

742 cf, L ur, 1803 1711, 1552

"*EEes2T 15, 28

134139 16, 16-18 19, 9 I9, 13-14 19, 18 20, 16 20, 35-55

Miri,

1131657» c£ Bro, 1691 cf. M 1v, 207 CE. 15:21818 20D v 1:178: M 1v, 52 cf. L ni, 1828 M 1, 276 cE XE1, 2568 cf. L v, 688 cf. L v, 688 cf. M 1, 1182 '*UIgexi22208 €f81M.

III, 1045 cf. L v, 697 cf. M 1, 141 L 11, 1087 ; M 1, 984

cf. L v, 697

L v, 1577

Lv, 1910 ; Mm, 1195 cEOTAmIS 13369 cM; 1347 ; cf. M 1n, 918 cf. M 1, 749 ; cf. M 1v,

cf. L nt, 598 cf. M ni, 1553 "IZ 11559925 D vj

1574; M 1t, 590

cf. M 1n, 1065 cf. M 1v, 1085 M 1, 308 cf. L 1v, 1269

L 1v, 445

1:33, 2206/08 TNT; 1609; * L tv, 523 L 11, 1158 UI» SI cf. L v1, 691 cf. M mn, 1554

L ui, 995

cf. L r1, 2089

M 1, 139

cf. L ur, 650

L 1v, 954

cf. L IL cf. L 23,8 cf. L 2532X3:Sdgs cf. M cf. L 27, 1-44 28, 5 cf. L 2I, I-15 21, 5 215021

25122

M 1v, 1997

L, v1, 1282 L v1, 584

1085

15, 2

15, I Sqq.

M m, 120 L 1, 2907

M n, 1291

L 1, 748

I0, 36-38

*15, 9

cf. L 1, 2641 cf. M prol. 29 M 11, 601

cEH

T5 11,12220

14, 22

L 1v, 1547

M prol. 55 L 1, 1623 I55v302291 1665

10, 22

IO, 55

Rom.

i, 650 1n, 2017

1v, 1269 v, 2484 1v, 126

rn, 655

1n, 2074

L 1, 1957

:

I, I7

J, 19-20 *TN2f

2,5

2, 6

L1, 295 ; L 1, 1487;

L cf. L L cf. M L

1v, 521

v, 1754 v, 760 1v, 602 n, 214; * M xv,

1389 2 UpI 29 15 2520 3, 20 Ea UT 3, 25

3, 23-24

4, 1-12 4» 3

45 II

M rit, 929 L v1, 2114 L 1, 1660

L 1, 1585

L 1, 2945

I1, 706; L y; 1872 ; M1, 578 ; M n, 1162 L 1v, 1787

cf. L1, 785 c£, L.1, 1455

L 1, 1455

INDEX SACRAE SCRIPTVRAE Rom. :

4 12 22 25 n 8 i 15 5, 16 $n 20

667

Rom. : L v, 1610 [Evi 1722 50 IOVI, 2402; M 1v, 1512 L 1v, 480

L1, 1586 L 1v, 478 dx, r$88; * Lr, 1594; * L rr, 286; ESI 1t2255 Eoo Ts

15, 7-8

L L M L

15,13 14, 5 14, 17

L 1v, 1871 L 11, 1837 55114 252555 0I3. XV; 1642

P3511 *y3s I2 *13, I2-I3

1, 1148 1v, 1025 ; M 1v, 3566 rv, 712 1, 1276 ; c£; L v1,

398

1532 ; cf. M 1, 1581; cf. M 1v, 1868 L vr, 1708

L 1, 1509 ; L 1, 2649

L v1, 759

I Cor. : I, j I, IO *I, 22-24

M 1v, 1376

L1, 1553 ; L 1, 827

L1, 1554

Ij 23 I, 23-24 I, 24

cf. L 11,469 ; cf.M1, 470

L v, 725

L 1, 1589 I238s5cf.

L7 1

I, 25 1, 27

1677

L 1, 2779 L 1, 1597

T75VWI,

1448 ; M 1v, 1327

L v, 635

1, 920 1, 2892 1v, 348 1, 1192

ESUDE *3, 12-15

3, 15 3, 17

L 1v, 1475

cf. L ptol. 159 L v1, 2358

wow,

L v, 796

25-26

L 1, 2659 ; L vz, 1686 c£.L 3, 1899; L mri, 824; cf. L 1n, 871; CE, Urv2u2509 cf.

35,

11797.

:cE;0V,

20185 /* I7 VI; s2I5;

11, 35 12, 123 T2

IO 12

M rr, 268 ; * M 1v, 266 L r1, 1819 L n, 716; M z, 588 ; M ri, 556 cf. L vr, 699

1541,

029725

M

XV;

*4, 9 4, 12-15

*4, 19-20 9515 5207

L 1, 147

1840

IS EIHE

L L L L,

1v, 2083 n, 1665 11, 2005 11, 1805

cf ss v; 2167:

Iv,

481 ; M xv, 541

5,8

L1v,597 ; L v1, 432 ; M rz 1759; M av,

6, 12 6, 17

L v, 870

7,6 7.7 75,25 7» 25 7» 29 7» 31

1582

*12;

L x, 714; M 1, 586 TONES I, 1885

L1,957; M x, 877

IO

L 11, 1419 L xv, 781 ; L v1, 692 cf. L v, 948 ; cf. M 1v, 146 XV 1i0r1 A EE-V. 2366; * M rr, 1728 L 11, 2040 L 1, 2441 L 11, 660

471; L v, 192; M

L 1v, 1264 cf. L v1, 1592

22805

1979 ; cf. M r1, 1002

956

cf. L ni, 1814

]j^x1906

L n1, 884 ; M m, 285 Lm, 1352; L 1v;

I551112./1303 5 Mi 15

cf. Li11, 2258 ; M 1v, 859

L L L L

cm

L mn, 495 ; M 1, 498

cf. M 1v, 881

24221

M n, 520 L 1, 1938 L v, 1525 ctov.rao2 ict I7 1v; 547 ; cf. M mn, 1851

CES 1387; * ES v, 1551; cf. M n1, 1899

cf. M 1m, 265

GESDIEIV.

L 1, 1755 L 1v, 2495

Uno

398

L 1, 2832 cf. M 1n, 641 ceu Eprol- 32 56Lfgvs, 1566 L v, 629 L 1, 2288

cf. M mm, 659 Tv.221;12y1,332; M 1v, 298 cf. L v, 985

INDEX SACRAE SCRIPTVRAE

668 I Cor. :

7.34 *1, 40 8, 11

Fors *9, 9 9; II

9, 14 9, 9, 9, *9, *9,

14-15 22 25 26-27 27

T Gorn

cf. L v, 984

TOVSODI4

L v, 475

L 11,289 ; M1v, 1620

L 1v, 657

15, 47 *15, 5o 15, 53

IO, II IO, 17

2, 14-15

IV, 1622

IO, 2I IO, 31 I1.

841 ; cf. M r1, 634.

IO 19 24-26 2

12255

I2, 31

SEDED

13, 4 13, 7 I2, 9-IO I2 I2

*13, 13 I4, 20 I4, 22 14, 29

L. v, 1755

14, 58

3152455 15, 26 15, 28

*15, 34

UroI2:51cb

VS

1700 cf. L v1, 1175 ; cf. M 1v,

cf. L 1, 2967

L 1, 470 ; M z, 1877

1108

cf. I.3, 16325 €f J5 11, 15055 17 11591425;

1981 T1, 1596 52x35 1292; L 1, 2045 ; M

1.1222 L 1v, 1911 NT

2159 M rt, 1298 cf, I T AIOAT

)» I9 *6, 7-8 6, 10

L x, 234; Li 1, 50; DU rn 197 :08l- carr; 879; M mn, 280; M c L v1, 1930

14-I5 8,9

L v, 464

L vr, 611 cf. L v, 1907 ; cf. M n1,

1190 L x1, 2015

9, 6 II, I4 I1.:27

II, 29

cf. T'EvrErGrovsactorM,

IV, 1269 Torvx; xs77.5 0M. 1v5 1451 L r1, 1753 I;-ptol 20/21; 1. prol. 82 L v, 1703 L n, 2164 JE TE SOS TEE TV. 2409 ; L v1, 1688

II, 32-33

12257

1227

I, I9 2, 16

2, 20 3, I9

*5, 27

1306 ; M 1v, 1974

35.29

L 1v, 1632 L vr, 2146 L 1, 1560 IE dn 1627 3 Ine 1ys 1597 ; M rn, 145 Trvi1023 I vr 1152; M 1v, 365; M IV, I17O

L 1v, 2326 M x, 556 rtv, 1380 cf. M M rtv, 143 L x1, 2345 Ul E1202 EV 1569; L vx, 1916; M 1v, 496 L 1v, 2587 L 11, 146 L rm, 391

L wv, 1557;

M' a,

1810; M mr, 845 L. 11, 409 I1 308s cft I1 1466; L 11, 1099 OI T I299 SCRI

1739

L 1r, 1867 L n1, 2064 cf. L 11, 1505 IOEDnUDETA2 TN, 1985 cf. M rz, 1182 cf. L 1, 1801 cf. M, 757

Gal. :

cf. IIT E1722 I CS 1206 ; * M 1r, 681 Jj x5 rr:2:2 Mox

L 1v, 555

* L mr, 141 ; M rv, 451

cfi I5

L rm, 2289 cf. Irx56 54r

IV, 1298

II, *1I, *r11, 12,

L 1, 2969

L1, 1659 ;L1, 1931;

cf. I,1r 1142; e& Iovi

cf. I ETSENET582

L1, 1672 ; L v1, 2224 Cm

Tore:

* L 1m, 1961; cf. .M

cf. L. v, 1754 5 M 1,

IO, 4

L 11, 1072

4» 4 4» 475

4, I9

4.24 ,

5,6

5»9

cf. M 1, 1385 L n, 558 cf. L1, 1603 M 11, 1964 L 1, 405 JILAISAD ED V. 1307; M nr, 48; M irr, 800 ; M 1v, 1286 Jg 005 I31:23107 L v, 1608 4253, :814:. IUCrV 0225

L1,135; * Mr,345 L x1, 2277

cf. L v1, 1041 * I, vr, 1562; cf.

M L 1846; cf. M m, 1551; * M rit, 1906 L 1v,599 ; M 11, 1784

INDEX SACRAE SCRIPTVRAE Gal. :

M

5» 15

ITY

*5, 19-25

$. 24

*6, 6 6, 7-8 *6, 9-10 6, 14

Philip. : 5, 19

L1, 3052 L vr, 2235

3, 20-2I

L 11, 1945 M 1, 165 M 11, 436

4. 7

M xir, 441

L

iv,

984;

L

rv,

1645 M ri, 549

cf. L, v1, 1567

Col. :

L 11, 1659 IE v. 12749

I1, v;

1531; L vi, 1598;

M n, 764 ; cf. M xv,

1492

vwow ww AUN MN wwSD

L prol.67 ; M 1v,519 cf. I5 1, 575 ; Li 1, 2030 L 1v, 1469 CE 123, 53154:5 T7 T1;4$375 TAXES

XOOO

MIS EV.

3625 cf. Io-V9 T3

Eph. : I, 18

669

L v, 138 cf. L n, 1555 CESIEEIIIA 672: CES IZ V; 1647 ; cf. M n, 101 cf. L v, 2360

*3, 9

M22

250

*25 I9

4, 15

cf. L vi, 1610 ; cf. M 1v,

1570

cf. L v, 1694 L cf. L cf. Li I;

1, 195 1v, 135 1, 1855 1t, 452; cf. L 1v,

416 ; M rz, 451

4. 14

4» 16-17 4, 17 52

555 5» 475

57

5, 16-317

cf. L 1v, 417 ; L 1v, 741

L1, 992

1I Thess. : 292

M 11, 1085 12372605 L 1v, 2030

V, 1727

cf. L 111, 2450

L 11, 1091 ; M rz, 989

L v1, 830

I Thess. :

cf. L v1, 1146 ; cf.M 1v,

1326 M rv, 1396 L v1, 1546

M 1, 455; M 1, 989

*2, 9g-IO

cE T0.

11565 I5" rn,

2291 ; cf. M x1, 628 L v, 1709 L mr,

1026;

M

mr,

419

JESES Y SUT3 Lin, 1549 ; M r1,66

L cf. L L L cf. M L

1, 1561; L. v, 829 1v, 1150 v1, 258 1v, 832 rv, 710 v, 1048; M ri,

558 c£, L1v,1i149;:

L

v,

808 ; cf. L v1, 75 ; cf. M 1v, 50. M 1v, 177

I Tim. :

L7 1115 17545 cf4t v, IOI5 ; M 111, 409

24

cf. M 1, 1823 1; H5 836; Mu, 242 Iv.

119505

I3. vi;

1522 qoin 22914 irr, 960

"cb M.

T

v59507 VI2* v,

1981; L v1, 2445 ; M

IVj 792; cf. M 1v,

XUI v. 24 3 5M:

1555

L prol. 160;

4, 12 NIE $, 5-6 S5 IT

*5, 17-18

1567

L vi, 755

Li15 11635 * Ej1v, 718; * I, '1v, 10795

cf. L r, 2255 5'cf. I 1, 1362. 2253 L 11, 391 M r1, 1255 17,2571 L 1v, 1161 L 1v, 1127 M ri, 1255 L v, 144

M rv, 1071 TUR

12175

[5^ VI,

1648/1651 cf. L 11, 382 ;cf. M ni, 127] M r1, 1396 L 1, 3066

II Tim. :

2, 17

cf..L. vi, 97; cf. M 1v,

*2, I9

Lm, 545 ; L x1, 589;

5$ I

75

L, v1, 1467 L 11, 604

Í

BEDA

CXX

670

INDEX SACRAE SCRIPTVRAE

II Tim. :

*5,12

Taper:

L v1, 1516 ; M 1, 307 cf. M 1, 1895

cf. M rz, 1890 L 11, 1697

*4,16

II Pet. :

2, I9

L 11, 1700

AA

M 1v, 1957

5251527, *a1$

cf. L v1, 589

elo UTI i2

L 1v, 1079 L x1, 2010

L v, 1555

cf. L L cf. L cf, L L

M ptol. 20

*5,13

ptol. 159 1, 183 v1, 48 v1, 24 v1, 645 ; M 1v, 665

cf. L 1v, 986 IS IV OTBA

CEOPIDNIV 2151 L vz, 317 ; M xv, 285 1:5v,:221.

L 1, 1345

T2 1501244:

MEI 1075 M rv, 1958 cf. L v, 1262 ; cf. M rr, 749 Jg. 2125

L v, 946

JH 3535 VEO XTES 51; M rv, 2066

cf. L 11, 2242 L 1, 1488

c "^

L v1, 743

cf. L v1, 1668 ; cf. M 1v,

L v, 129

L v1, 695 cf. L v1, 1669 ; c£. M 1v,

L v1, 464 ; M 1v, 530

1475

L 11, 1772

cEI7 1,018295 SIDE

1475

2259 ; M 1v, 961

L 1, 2738

L v, 2328

L v, 128 J'Er5er6609:

*$, 16

L 1v, 2444

1594

Ch,

IE VE

UTVS SEIS CERUMBIS

1518

173, 17425 I: v1,,802 J^ar r:23 Mf 615 L 11, 2104 L 1v, 2161

ct

L 11, 2539

a1, 1401; c£ Mo 1395

CES O12257 L v, 1791

L n, 2067 L 11,1187 ; M 11,685

L 11, 405 L v, 604

cf 231v;

1594

21985:

0M 1r

CECI 31; 0143 cf. L 1, 2965 L 1, 1145

cf. L vi,

1440;

cf. M

IV, 1321 L 1, 1708 Tx; 02264 PI,ExVS

T» 15

II, 9 16-17

* 17,15

*20, 9-1O

2198

cf. I2 15 1635

2UISUT

L v, 1779

L v1, 626 ; M 1v, 655 L v, 910 cto av190228 EP TTE cf. M 1v, 225 ; c£.

1,1; 1242

H59203T. 1952

cf. M iri, 182

2485 cf. 15:55 0333/5

cf. M 1v, 1120

TIONS TAT 7531429395:

cf. L ptol. 182 L prol. 192 L vr, 1906 cf. L v, 1091 cf. L v1, 369 M rit, 1541 cf. M 1v, 194

22

c£ I5:v;

21502 Z'T3EI3 219022

IV, 299 cf. M rz, 1281 M s, 1282 Turn

106

1601; VII

M

INDEX SCRIPTORVM Ambrosius

L 1, 1407/1414 L n, 1566/1580

Expositio euangelii secundum. Lucam : L 1, 17/47 L 1, 53/59

L n, 2238/2240 L 11, 2460/2472 L x1, 509/516 Lm, 527/531

L 1, 6o

L ur, 686/687

L 1, 75/79

L 11, 760/765

L 1, 129/139

L ru, 849/854

L 1, 140/146 L 1, 149/150

L 1, 275

L x, 284/287

L 11 1164/1169 L xir, 1180/1182

L rrt, 1383/1395 L 11 1853/1855

L 1, 463

L. ri, 2136/2139

L. 1, 474/489

L m, 2252/2254

L 1, 560/565

L 111, 2278/2280

L 1, L1, L 1, L 1, L x, L 1, L 1,

L L L L L L L

635/637 643/651 654/662 665/666 678/687 689/695 818/822

L 1, 825/844

L1, 957/962 L rz, 1169/1174

1v, 1v, 1v, 1v, 1v, 1v, 1v,

281/285 317/320 656/665 1215/1223 1238/1241 1665/1668 2403/2404

L v, 237

1203/1204 1212/1213 1246/1247 1352 1381/1385

L L L L L L L

vr, v1, v1, vr, v1,

L. 1, 1942/1943 L 1, 2007/2011 L. 1, 2138/2142 I51,2153/2157

L L L M

vr, 1639 vr, 1701/1707 v1, 1978/1982 1, 503/506

L 1, 2566 L1, 2379/2381

M 1, 524/554 M 1, 558/560

L. 1, L 1, L 1, L 1, L1,

v, 868/869 v, 2257/2259

L 1, 2539/2541 L x, 2788/2795 L 1, 2976/2982 I p 3II2/2116 L n, 124/126 L 11, 181/186 T2115 202/295

M M M M M M M

L 11, 335/559

M 1, 1410/1418

L 11, 403/405 L 11, 499/502

M 1, 1617/1621 M r1, 110/111

L 11, 376/385

1, 1, r1, 1, 1, 1, 1,

983/991 1076/1081 x106/1111 1304/1308 1324/1326

562/568 820/825 840/844 1056/1060 1093/1100 1107/1118 1241/1244

M 1, 1600/1606

L 11, 653/685

M n, 172/177

L 11, 686/697

M n, 255/260

L. 11, 892/896 L 11, 905/910

M 11, 540/543 M 11, 671/676

L. 11, 918/924

M r1, 1066/1080

L L L IL. L

M r1, M xit, M 1v, M rv, M 1v,

11, n, x1, 11, 11,

1053/1081 1140/1144 1164/1172 1186/1196 1236/1255

1895/1905 1626/1628 812/815 815/820 999/1004

672

INDEX SCRIPTORVM

M rv, 1126/1131 M 1v, 1860/1864 Defide : M 1v, 797/812

M rv, 1537/1539

Contra aduersarium legis et prophetarum :

L 1, 3173/3174 Contra Faustum Manicbaeum : L 1, 3095/3110

Enarrationes in psalmos :

Loci incerti :

L nr, 1184/1189

L v1, 999/1004

L 1, 969/971

L v, 2463/2472

M rri, 1808/1817

M rv, 830/855 Enchiridion :

L 111, 2293/2428

Augustinus

L v, 890/895 Epistulae :

De ciuitate Dei : L rr, 723/7129 De consensu euangelistarum :

L L L L

ptol. 135/213 1, 1911/1918 1, 2732/2758 1, 2744/2788

L 1t, 454/439

L n, 642/650 L rr, 2145/2155

L 1, 843/849

L 11, 1116/1158 L rm, 1209/1215

L 1v, 376/390

L 1v, 1729/1755

L L L M M M

v1, 1663/1676 vr, 1999/2010 v1, 2076/2081 r1, 101/123 1, 361/582 1, 418/428

M 1, 514/524 M rt, 249/255

M 11, 608/655

M m, 715/725

M n, 1506/1511 M ri, 1683/1685 M m, 1722/1723

M 11, 973/985

M mni, 1936/1945

M 1v, 475/481 M rv, 754/161 M rv, 897/905

M rv, M 1v, M rtv, M rv, M rtv, M rtv, M 1v, M rv,

1061/1064 1257/1264 1352/1359 1468/1485 1850/1840 1900/1917 1920/1942 2055/2077

120 147

L vi, 2244 L prol. 4o

Quaestiones euangeliorum : I1, 214/221

L 11, 564/570

L 11, 612/624 L 1, 637/638 L 11, 698/704 L 11, 1012/10234 L 11, 2521/2535

L L L L L L

n, rx, 1n, r1, 1n, 11,

684/686 708/713 782/804 835/842

2211/2216 2238/2239

L r1, 2243/2246

L 11, 2263/2275 L 11, 2287/2291

L ri, 2433/2464 L x1, 2479/2495 L L L L L

1v, 1v, 1v, 1v, 1v,

110/115 888/889 915/920 1273/1277 2316/2583

L v, 36/175

L v, 311/314

L v, 659/765 L v, 934/958 L v, 947/953

L v, 977/1026 L v, 1296/1321 L v1, 902/907 L. v1, 1081/1085

M 1, 569/575 M 1, 931/941 M 1, 945/952

M 11, 108/109 M m, 115/120

INDEX SCRIPTORVM M 11, 195/198 ; 207/210 M rit, 213/218 M m, 241/249 M rr, 789/813 M 1v, 1004/1007

L L. L L M

1546/1568 1604/1616 1629/1651 1653/1656 1278/1282

M mn, 1435/1449

De sancta uirginitate :

M 1m, 1581/1595 M 1v, 1139/1144 M 1v, 1364/1576

L 11, 2272/2276 Serzo :

218

vr, v1, vz, vz, mn,

M 1v, 1430/1455

Serzzo (ed. Morin) : L 11, 2272/2276

M rv, 1554/1576 De £rinilate : L ptol. 3o Loci incerti :

De serzione domini in monte :

L 1, 1953/1964

L 1v, 765

L 11, 798/803 L 11, 1564/1566

L 11, 1953/1964

L 1v, 855/869 L 1v, 876/895

L 11, 1976/1980 L 1v, 1770/1780 L v, 2382/2406

L 1v, 923/933 L v, 236

M 1, 344/554 M rii, 934/939

Tractatus in Iobannem :

L v, 1974/1990

L v, 2215/2227 L v1, 1125/1130 Beda In Luca

L. x, 1165/1174 L 1, 2222/2232 L1, 2407/2428 L 1, 2921/2927 I; T5, 1/25

L rt, 195/257 L, 11, 412/418

L L L L L

11, n, 11, 11, n,

420/439 447/456 458/465 464/471 474/485

L n, 486/502

zm

In Marcum

M 1, 1657/1639 M 1, 125/155 M 1, 174/195 M 1, 284/290

M 1, 332/341

M m, 515/561

M M M M M M M

1, 401/407 1, 409/428 1, 447/455 1, 458/464 1, 465/472 1, 476/485 1, 490/506

L n, 511/517

M 1, 1256/1250 M r1, 508/512

L 11, 642/650 L 11, 656/685 L 11, 686/697

M 1, 572/3582 M 1, 524/554 M r, 558/568

L 1, 497/509

L nt, 775/188

M M M M M

L 11, 845/855

M 1, 703/715 M 1, 719/727 M 1, 768/792

L n, 697/717 I Tn

2o TAY

L 11, 790/812 L n, 814/826 L 11, 829/841

L 11, 855/882 L 11, 884/904

L m, 905/914 L n, 925/930

r1, 568/589 r, 592/612 x, 646/658 r, 660/684 1, 686/700

M 1, 810/855 M 1, 840/850 M r1, 863/870

673

INDEX SCRIPTORVM

674

In Marcum

In Lucam

L 1, 933/942 L 11, 945/951 L 11, 954/973

L 1, 977/985

L 11, 999/1003 L L L L L

x1, 11, 11, 11, 11,

1007/1022 1026/1037 1045/1055 1081/1103 1116/1144

L 11, 1145/1150

L 11, 1164/1172 L 11, 1174/1178

L 11, 1186/1196 L rt, 1197/1225 L 11, 1227/1234

L L L L L

x1, 11, 11, 11, 11,

1236/1249 1279/1297 1305/1309 1309/1314 1326/1339

M 1, 873/882 M r1, 855/860 M r, 885/908

M 1, 914/919 M r, 919/923

'M x, 926/941

M 1, 944/955 M 1, 965/974 M 1, 974/1005

M 1, 1037/1060

M r1, 1086/1091 M 1, 1093/1100 M 1, 1102/1105 M r, 1107/1118 M r1, 1119/1148 M r1, 1154/1161 M n, 1066/1080 M 1, 1308/1327

M r1, 1352/1355

M z, 1327/1332

M 1, 1335/1350

L.11, 1339/1345

M 1, 1357/1562 M rz, 1362/1366

L n, 1355/1360 L. 11, 1368/1395

M rz, 1367/1574

L 11, 1345/1349

L xt, 1395/1414

L rr, 2250/2252 L 11, 2267/2271 1211, 2272/2236 L n, 2412/2415 L 1r, 19/25 T2175, 211/212 L 111, 286/295

L ri, 323/333

L r1, 358/360

L, ur, 384/404 L x11, 410/413 L rn, 422/425

L L L L L

ru, m, ui, n, n,

447/450 504/535 504/507 542/546 549/558

L L L L L L

n, 1n, 1n, 11, nz, 1n,

663/688 691/707 708/715 716/725 750/817 835/842

L 1m, 563/627

L rr, 845/849 L 1n, 849/854 L xi, L riz, L 11, L 11, L r1, L, 1n,

866/971 982/1005 1021/1033 1037/1042 1044/1101 1106/1113

M rz, 1383/1392 M r1, 1401/1418 M rz, 1839/1842

M n, 468/474

M r, 1657/1639 M 1, 159/162

M 1v, 434/438

M rz, 1839/1842 M rv, 1616/1625 M r1, 1704/1716

M 1, 1748/1751

M M M M M

rz, 1776/1789 r1, 1818/1821 1, 1828/1832

1, 1833/1839 rz, 1595/1626

M rt, 533/537 M 1, 1657/1639 M ri, 3/12

M rr, 28/91 M 11, 93/113 M 1, 134/150 M 11, 115/120 M 11, 152/160

M n, 160/237 M m, 241/249 M r1, 249/255 M n, 255/260 M x1 262/566 M 11, 380/404

M 11, 415/450

M rt, 457/440 ; 445/448 M 11, 450/509 M 1, 1299/1507

INDEX SCRIPTORVM In Lucam

In Marcum

L rm, 1116/1158 L, x1, 1158/1162

M 1, 608/655

L L L L L L L L L L L

M 11, 671/682 M m, 685/690 M 11, 695/701

11, 1r, r1, r1, 1n, xr, 1x11, rr1, 111, 111, 1r,

1164/1176 1187/1192 1201/1209 1209/1215 1234/1237 1245/1251 1252/1255 1259/1261 1264/1288 1295/1309 1310/1317

L x1, 1324/1555

L. riz, 1328/1335

L. 111, 1367/1395

L 11, 1395/1402 L xir, 1411/1657 L. 11x, 1641/1685

L rrr, 1687/1690 L.1rr, 1703/1768 L, 111, 1922/1926

L. rm, 1950/1957 L 1v, 44/54 L 1v, 55/62

L 1v, 77/85

M ri, 653/657

M n, 715/725

M x, 827/830

M 11, 903/906 M 11, 834/858 MM 11, 1043/1045

M M M M

11, 874/901 rz, 936/962 r1, 1004/1011 rz, 965/1003 M 1, 1839/1842 M r1, 1876/1905 M r1, 1908/1914 M 11, 1961/1, 155 M 1m, 206/254 M 1n, 300/304

M rit, 353/422

M M M M M

xz, 604/608 11, 659/667 rz, 1482/1492 r1, 1687/1696 1, 1508/1515

L 1v, 104/110 L 1v, 118/121 L 1v, 127/129

M xt, 1447/1455

L 1v, 254/260

M rz, 1657/1659

L 1v, 595/598 L. 1v, 715/729

L. 1v, 1400/1406

L 1v, 1534/1558

IL 1v, 2132/2144

L L, L L

v, v, v, v,

480/496 816/819 ; vt, 73/78 1197/1373 1366/1375

L v, 1378/1382

L v, 1389/1392

M rz, 1517/1521

M r1, 1531/15535

M r1, 1758/1761

M rz, 1549/1565

M n1, 1400/1409

M rz, 1950/1955 M mi, 579/590 M ri, 453/469

M M M M M

rtv, 51/55 ; 205/208

rit, 672/856 rz, 1839/1842 n, 883/886 ri, 887/890

L v, 1420/1427

M xit, 985/990

L v, 1453/1454 L v, 1459/1481

M rrr, 1069/1070 M rit, 1094/1115 M rm, 1127/1205 M m, 1290/1293 M ri, 1206/1222 M rit, 1481/1486 M in, 1486/1495 M rrt, 1567/1889 M rrt, 1944/2061

I. L L L L L

v, v, v, v, v, v,

1842/1922 1904/1915 924/1941 2065/20710 2143/2150 2201/2565

L v, 2574/2672 L. v1, 54/100

M rv, 13/76

L. vr, 179/185

M rv, 121/125 M rv, 150/155 M rv, 211/2535

L. v1, 312/344 L, v1, 403/441 L vi, 453/525

M rv, 278/310 M rv, 367/410

L v1, 197/202 L vr, 237/270

M rv, 518/579

675

INDEX SCRIPTORVM

676

In Marcum

In Lucam

M M M M

L v1, 595/605

L v1, 622/650 L va, 653/658

L v1, 659/668 L vz, 675/678

M rv, 868/876 M 1v, 919/922 M rv, 925/928

L v1, 978/981 L v1, 995/998 v1, v1, vz, v1, v1,

M rv, 937/942

1067/1072 1076/1104 1106/1111 1125/1152 1161/1166

M rv, 999/1027

M xv, 1126/1131

M rv, 1139/1171 M rv, 1173/1179 M rv, 1101/1121

L v1, 1168/1183

M 1v, 1066/1076 M 1v, 1206/1213 M 1v, 1315/1335

L v1, 1212/1220

L vi, 1377/1385 L v1, 1436/1455 L vi, 1526/1555 L L L L L L L L

vr, v1, v1, v1, v1, v1, v1, va,

M xv, 1337/1343

M 1v, 1385/1398

1546/1568 1569/1582 1601/1616 1618/1621 1629/1651 1641/1647 1663/1676 1717/1732

M rv, 1445/1457

M xv, 1361/1576 M 1v, 1460/1462

M rv, 1558/1559 M M M M M M M M M M M

L vi, 1737/1744

L L L L L L L L L L L

v1, v1, v1, v1, v1, v1, v1, v1, v1, v1, v1,

1763/1766 1766/1770 1788/1793 1794/1806 1824/1847 1854/1876 1886/1915 1896/1905 1958/1969 1978/1982 1991/1996

I, 1, 85/112 I, I, 127/143

xv, 1436/1441 1v, 1468/1477 xv, 1506/1521 rtv, 1586/1593 rv, 1601/1605 1, 1839/1842 rv, 1651/1634 xv, 1659/1675 xv, 1655/1656 rv, 1694/1720 xv, 1722/1747

M xv, 1674/1678 M rtv, 1846/1857 M 1v, 1860/1864

M 1v, 1879/1887

v»

Homiliae :

1, 1, 7/19

621/632 651/670 582/587 605/615

M rv, 589/592

L v1, 888/896 L L L L L

rv, rv, rv, rv,

17.1, 72223/2222 5 M5 126/155

M rz, 162/171 L rx, 2407/2428;

174/195;

M

M

*

I2, 135/138 M 1, 225/251 12, 219/221 L 1, 1779/1794 18, 58/80 L 1, 1779/1794

18, 173/196 L 1, 1745/1776 21, I Sqq. M 1, 800 1,25,81/100 Lr 863/876 ; M x, 774/

»

rz

1, 2407/

IBN LEE [7

785 ; M 1, 1864/1867

1,4, 208/229

2428 L 11, 2272/2276 ;L zu,

I, 5 103/134

L 1, 1177/1199.

151; 4/21

I, 7, 134/154 1, 7, 147/149

L 1, 1417/14531

II, 2, 112/201

I, 6, 220/224

542/546 ;L 1v, 254/260

L 1, 1270/1274

I, 9, 125/130

L 1, 1234/1237 M rr, 915/923

I, 11, 40/221

L 1, 1464/1650

I, 12, 80/106. M 1, 252/261 I, 12, 117/129 M r1, 272/279

I, 22, 156/201 M 1, 731/765 1,24,82/259 LL rm, 1491/1657 ; M n,

II, I, 34/141 I, I, II, II,

3, 131/140. 6, 220/224. 9, 102/189 IO, 24/36

6/155 M m, 529/537

M nri, 1430/1456 L mm, 1295/1355 ; M m, 958/1011 M rrt, 1225/1237 M 11, 1434/1511 L vr, 2250/2306 |L v1, 1903/1909

INDEX SCRIPTORVM I, IO, 184/197.

M rtv, 1680/1690

It, 19, 17/334 L 1, 75/305 ir 1, 1t II,

20, 20, 20, 21,

18/29. L t, 239/243 61/753. M 11, 791/807 61/78 L xr, 1225/1232 28/216 .M n1, 895/939

II, 25, 532/68. M rt, 729/743 II, 23, 37/41. L t, 283/284

IL, 23, 48/59. L t, 2172/2179 II, 23, 189/208 L. 111, 1225/1232 II, 23, 224/228 —M x1, 809/811

Epistula ad Pleguinam : L 1, 2807/2815 Bxplanatio Apocalypsis : |

L prol. 7o

De locis sanctis : L v1, 1409 In Samuelem :

L 11, 1132/1139 M 1, 1060/1062 De tabernaculo : L 11, 1132/1139 M 1, 1060/1062 De zemporum ratione ;

L L L L

1, 1, 1, 1,

1304 2205/2232 2407/2428 2921/2927

L L L L L

1, 3023/35032 11, 160/161 11, 481/485 11, 580/585 11, 2376/2384

L 1, 2939/2976

L tt, 2391/2434 L nn, 55/194 L rit, 309/312 L 111, 401/419

L x1, 425/435

L rr, 1107/1115 L ui, 1411/1481 L 111, 1898/1909

L 11, 1922/1968 L 1v, 992/1066 L 1v, 1306/1316

L 1v, 1380/1467 L 1v, 1902/2025 L 1v, 2027/2111

L 1v, 2169/2265 L 1v, 2265/2276

L v, 253/461

L v, 1578/1382

L v, 1453/1485

M 1, 1839/1842

L v, 2022/2155 L v1, 116/175 L v1, 272/299

Cassianus

L v1, 1991/1996

L 11, 437/447

Conlationes : Xxiib 3) T L n, 2362/2364

Pseudo-Dionysius De diuinis nominibus :

M m, 1137/1141 Eusebius-Rufinus Historia ecclesiastica :

L1, 2694/2724 L vz, 179/185

M n, 811/825 M 1v, 86/90 M 1v, 121/125 Gregorius Magnus Horzeliae in euangelia : L 1, 322/528

L 1, 426/439

L 1, 1153/1160 L x, 1212/1214

L 1, 1242/1246

L v1, 515/516

L v1, 2039/2046 L v1, 2100/2116 L. v1, 2308/2323

M rz, 66/74 M 1, 76/80

M 1, 125/155

M 1, 159/162

M 1, 174/195

M 1, 262/265 M r1, 284/290 M 1, 290/514

M 1, 315/316 M 1, 483/485

M 1, 1309/1307 M 1, 1629/1639 M 1, 1786/1790 M 1, 1818/1821 M 11, 604/608 M 11, 659/667 M ri, 1552/1576 M n, 1961/2055 M nii, 883/886

M ri, 1069/1070

M m1, 1094/1124 M ni, 1451/1462 M m1, 1481/1486

677

678

INDEX SCRIPTORVM

M xn, 1486/1495 M rv, 281/282

M rv, 348/550 M 1v, 362/566 M rv, 783/788

M rv, 1727/1735

M xv, 1761/1827 M 1v, 1864/1870

M 1v, 1879/1887 M rv, 1943/2011 Homeliae in Exechielem : L 1, 696/703 L 1, 2616/2626 L x1, 1201/1207

L L L L

1x, 1, 1, 1,

2091 2096 2446 3117/3121

L 11, 392/396

L 1, 2123/2133 L 1v, 828/836

L 1v, 1106/1114

L v, 155/156

L v, 854/860

L v1, 1683/1699 M r, 1582/1595 M 1; 1607

L xi, 542/346

L. x11, 1865/1870 L 11, 2320/2332 L 1m, 2366/2377

Hieronymus

L v, 491/496

L v, 1154/1164

L v, 1935/1941 L vi, 931/934

M M M M

r, 1123/1129 1, 1921/1946 11, 1447/1486 rrt, 288/296

M na, 465/469

M rrt, 1216/1243 Moralia in Iob :

L 1, 1745/1776 L 1, 2993/3002 L 1, 3012/3021

L n, 731/741 L 1t, 747/754

"Aduersus Heluidium :

M rt, 529/557 "Aduersus Iouintanum :

L 11, 457/447 Commentarii in Danielem : L 11, 1323/1325

Corzumentarins in. Ecclesiasten : L ptol. 20 Corumentarii in Esaiam : M r1, 1478/1480

Commentarii in euangelium Matthaei :

L 11, 1201/1207 L 11, 2081/2096

L 1, 17/47

L 11, 495/502

L L L L

L L I. L

nr, 1324/1333 111, 1846/1855 1v, 1165/1170 v, 1143/1151

L v, 1524/1555 L v1, 328/344

L 1, 456/472 1, 1, z, 1,

2677/2684 2689 2877 3004/3012

L 1, 3041/35046 L 1, 3048/5050 L 1, 3069/5095

L vr, 1960/1969 M 1, Go1/612

L 11, 196/197

M 1, 1123/1129

L 11, 412/418

M 11, 427/430

M 11, 967/976

M r1, 1043/1054

M rv, 300/310 M 1v, 642/649 M rv, 1849/1857

Regula pastoralis : M rii, 594/600 Loci incerti :

L1, 577

L 1, 253/257

L 11, 464/467 L 11, 845/855

L. 11, 885/891

L 11, 912/914

L 1, 933/934 L 1, 945/945 L 1, 945/951

L1, 977/985

L L. L L

11, 11, 1, 11,

999/1005 1007/1012 1045/1055 1116/1152

INDEX SCRIPTORVM L. 11, 1174/1178

L. x, 1395/1405

L 11, 1654/1658

L m, 2353/2572

L 11, 2386/2389 L 11, 2436/2445 L .111, 286/295

L rn, 504/507 L x1, 592/595

L. 11, 611/614

L rr, 768/775

L r1, 869/872 L L L L L L L L L L

L v, 237

L v, 465/482 L v, 525/526

L v, 816/819 L v, 826/827

L. v, 1197/1207 L v, 1209/1213 L v, 1225/1228 L v, 1253/1266 L v, 1279/1291

911/914 982/984 1031/1035 1041/1042 1158/1162 1172/1176 1239/1240 1252/1255 1264/1269 1281/1287

L v, 1323/1345 L v, 1765/1773

L rx, 1395/1402

L v, 2474/2589

L L L. L L L L L. L. L

rn, rir, r1, 1i 1, xm, xx, xr, 111, 1n,

L v, 160/165 L v, 223/226

111, x11, r1, n, x11, 1r, 111, 111, 1x1, 1n,

1605/1609 1609/1615 1632/1657 1664/1677 1709/1734 1825/1832 1912/1918 2025/2040 2082/2092 2105/2116

L ur, 2475/2477 L 1v, 35/40 L 1v, 48/52

L 1v, 55/62

L xv, 95/110

L 1v, 118/121

L 1v, 137/144 L 1v, 191/212 L 1v, 293/311

L xv, 403/405 L. 1v, 489/490

L 1v, 666/670

L 1v, 709/717 L 1v, 772/715

L 1v, 850/854 L 1v, 871/875

L L L L

1v, 1v, 1v, 1v,

897/906 982/986 1159/1160 1227/1229

L 1v, 1534/1538 L L L L

1v, 1v, 1v, 1v,

1562/1566 1576/1578 1589/1591 1706/1714

L 1v, 1755/1740 L 1v, 2146/2147

L v, 1841/1842

L v, 1904/1915

L v, 1924/1927 L v, 2201/2213

L v, 2245/2255

L v, 2308/2312 L v, 2361/23582 L v, 2422/2461 L vz, 77/81

L v1, 96/100

L vr, 403/407 L vr, 440/441 L L L L

vz, v1, v1, v1,

478/480 516/517 653/658 675/678

L vr, 888/896 L v1, 909/919

L vi, 995/996 L L L L L L,

VI, v1, vr, v1, vr, vr, vx,

1028/1040 1067/1072 1112/1114 1152/1136 1145/1150 1312/1313 1424/1428

L viz, 1456/1439 L v1, 1526/1533 LL v1, 1618/1621 L vr, 1717/1719

L v1, 1737/1740

L v1, 1798/1811 M r1, 148/154 M 1, 216/221 M 1, 225/231 M r1, 322/526

M r1, 558/361 M 1, 393/398 M 1, 401/407 M 1, 465/472 M 1, 554/556 M x, 693/696

M rz, 717/7531

M x, 811/817 M r1, 848/860

679

680

INDEX SCRIPTORVM

M 1, 875/874

M nr, 770/785

M 1, 919/925

M rit, 825/859

M r1, 914/919

M 1, 926/931 M 1, 965/974 M 1, 1037/1055 M 1, 1102/1105 M 1, 1377/1382 M 1, 1401/1407 M 1, 1486/1490 M 1, 1496/1506 M 1, 1517/1521

M 1, 1549/1555

M 1, 1595/1598 M 1, 1950/1975

M nz, 815/819

;

M ni, M rr, M m, M rrt, M rm, M ni, M rir, M ni, M nz,

915/962 1187/1196 1206/1210 1274/1277 1282/1295 1554/1361 1567/1579 1605/1625 1675/1681

M ri, 1725/1755

M mni, 1771/1807 M rr, 1818/1889

M 11, 54/58

M r1, 1944/1960

M n, 75/79

M rv, 4/8

M n, 181/186 M r1, 310/312 M 11, 580/582

M n, 427/430

M x, 446/448

M 1, 529/537 M m, 558/570 M n, 594/601 M 11, 653/657 M n, 679/682

M n, 729/745 M n, 746/749 M 11, 764/791 M r1, 809/811 M 11, 834/858

M m, 874/879

M 11, 894/900 M r1, 1110/1113

M M M M

xv, xv, rv, rv,

51/54 72/76 98/105 110/117

M rv, 157/165

M xv, 255/261

M rv, 312/345 M rv, 367/571

M 1v, 405/421

M rv, 471/472

M M M M M M M M

r1v, 490/518

1v, rv, rv, 1v, rv, 1v, 1v,

569/619 708/731 822/827 864/881 892/894 906/919 925/926

M r1, 1181/1194

M 1v, 937/942

M n, 1240/1342

M 1v, 992/997

M 11, 1921/1949

M rv, 1337/1552

M r1, M 11, M r1, M r1, M 11,

1386/1397 1447/1455 1687/1696 1736/1740 1767/1781 M n, 1864/1873 M 11, 1889/1894 M n, 1908/1914

M rit, M nri, M ni, M ni, M 1m, M rrt, M ri, M m,

109/118 152/167 184/187 231/243 348/551 362/585 425/442 445/455

M m, 509/515 im, 514/517

M M M M

rr, 619/685 1n, 685/689 m, 708/711

M m, 749/755

M 1v, M rv, M 1v, M 1v, M 1v, M rv, M rv, M 1v, M M M M M M M M

xv, 1v, rtv, 1v, rv, rv, rtv, rv,

1037/1058 1078/1087 1146/1149 1182/1187 1190/1204 1216/1229 1240/1256 1315/1320 1460/1467 1506/1508 1526/1531 1541/1546 1586/1588 1595/1601 1616/1628 1661/1673

p»

T

De nominibus Hebraicis : L 1, 6o 1515229 q531::292

L 1, 470

INDEX SCRIPTORVM L 1, 719/720 L 1, 856 TTNTT2S

T1 174

L 1, 1460 L 1, 1566 L 1, 1875

L 1, 1999

or e2o009 Jo 2002

L 11, 275 L x, 285

L nr, 665/665 L 111, 1259/1261 L r1, 2002

L v, 1842/1846

L vt, 1792/1793

L vr, 2027/2028

M1595 . 7M r1, 1043/1044 M 11, 1425/1427 M xr, 1127/1131

M rv, 765/764.

M rv, 1633/1634

L 11, 286

L 1, 305 L 11, 1290 L 11, 1297/1302 L 11, 1305 L. xz, 1305/1307 L 1r, 1309 L 11, 1323/1325 T111524

L 1t, 1339 L 11, 1345/13546 L 11, 1355 L L L L

1, x1, 11, 1,

1558 1469/1470 295/300 303

L r1, 669

De uiris inlustribus : L xz, 1/25

L 1t, 1372/1395

M ptol. 16 sqq.

M 1, 332/341

M r1, 1383/1392 Locus incertus *

L, x1, 111/125

Iohannes Chrysostomus Ho. in diez nat. dom. :

L 1, 346/549 Iosephus

L m, 755/756

"Antiquitates :

L. 111, 874

L. x11, 921 L 1v, 48/52

L 1v, 1344 L v, 1424 L v, 1508

JO VOI L v, 1846/1847 L vz, 1429

L vi, 1449 I vi, 2400

M r1, 1327/1328 M 1, 1344

M 1, 1352/1355 M 1, 1557

M M M M

r1, 1362/1363 1, 1367 r1, 1369 r, 1486/1490

M r1, 98/99

L1, 97 L L IL L M

1, 1060/1064 1, 2172/2179 1, 2194/2201 11, 1132/1139 1, 1060/1062

M 11, 809/811

M rv, 992/997 Bellum Iudaicum

L v1, 102/108

L v1, 1497 Isidorus

Eitymologiae :

L v, 75

L v, 243/246

L v, 576/518

M n, 272

L v, 1038/1042 L v, 1522/1524

M rit, 988/989 M m, 1131

Iuuenalis

M r1, 167

M rv, 765

M 1v, 1328 De situ et nominibus :

T7115, :$22/524 L 11, 2261/2263

Satirae :

L xv, 1552

L v, 547

M 1, 1807 M n, 286

681

682 Paulinus Nolanus

INDEX

SCRIPTORVM L vr, 1537/1544

L 11, 1362/1367

Symbolum |INicaeno — Constantinopolitanum :

Plinius

L ri, 1890 L 11, 2249

Carmina :

INatfuralis bistoria :

L r1, 19/23 L v, 1038/1042

'Terentius Eunuchus :

M rv, 434/448

L ptol. 20

Sedulius

Vetgilius

Paschale carmen :

L 1v, 246/251

"Aeneas : M 11, 516

CONSPECTVS MATERIAE IDTXCPOtTOL E

NEU

Ub

UNT

PIDE

MO eig o s a de

V-VII

IN LVCAE EVANGELIVM EXPOSITIO srla'codicum et'editionum: 29.49... ve Textus criticus DORENSEDED Aq m M CCP SIS UIS gota LL M CE

IA RESP TO NE NER ERE

IET STRE, QUILT

TOT,

3 5-10 II-I8 19-99 100-165

INDE CUBUUS S oor eeu ise sies iere e e e AIT IESCIUEPEIUS ouis o USED EOM A ud ecotans tie een nin 166-230 ESECHNU IE HS Ie cea reacrotatstensiate ea no Iro Ewa en gh 231-295

ISDOPQUEIUS

95 .rso ceo

BI DEC EUS. Qooues

AE

i eer

rr

agus. e sales i er mee ee es

296-362

363-425

IN MARCI EVANGELIVM EXPOSITIO

Suieid codicum eteditionum «cii t ero err Textus criticus DeC fcd M M C E Cu up up E x T TD

429 431-432 433-436 437-488 489-541 541-594 595-648

[5t en Ton C PC C EE ME EGDOcecandus eere ttes geteoluee vim DURS BIECI TOrids er. ors Devise ta S eere Kies BENDer que tussis erhBECo ser PypeT e use Indices ndexiSderde SCHIDENIAG. Loose c3 61e n exts 651-670

EDJOXOSOHIDIOLUIB

ru. sebeaek e a cy es ensem ed 671-682

CORPVS

CHRISTIANORVM collectum a monachis

OQ, S. B. abbatiae S. Petri in Steenbrugge edunt Typographi Brepols Editores Pontificii |

Turnholti

j

(Belgium)

Series Latina 180 uolumina in 89 circiter 800 p. amplectetur.

Prostat apud Brepols et omnes Bibliopolas.

Imprimé par les Usines Brepols, S. A. , — Turnhout (Belgique) Printed in Belgium

Á

is ""à z^

—-— " LM m s Nee RA 2)

E ,

M

-—243

Beda Opera.

* »Vel2O0

THEOLOGY

LIBRARY

SCHOOL OF THEOLOGY AT CLAREMONT CLAREMONT, CALIFORNIA Ó—ÀÀ t aa

(Bs eniti,

PRINTED

Iw. 1! S.A,