Opera, Pars II Opera exegetica, 4: Expositio Actuum apostolorum, Retractatio in Actus apostolorum, Nomina regionum atque locorum de Actibus apostolorum, In Epistolas VII catholicas

Citation preview

CORPVS CHRISTIANORVM Series Latina

CXXI

CORPVS CHRISTIANORVM Series Latina

cxxi

BEDAE OPERA PARS II, 4

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI BREPOLS EDITORES PONTIFICII MCMLXXXIII

BEDAE VENERABILIS OPERA PARS II

OPERA EXEGETICA

4 EXPOSITIO ACTVVM APOSTOLORVM RETRACTATIO IN ACTVS APOSTOLORVM NOMINA REGIONVM ATQVE LOCORVM DE ACTIBVS APOSTOLORVM IN EPISTOLAS VII CATHOLICAS

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI BREPOLS EDITORES PONTIFICII MCMLXXXIII

m .Clio ho.lZl

svmptibvs svppeditante Svpremo Belgarvm Magistratv pvblicae institvtioni atqve Optimis Artibvs Praeposito EDITVM

© Brepols 1983 No part of this work may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means without written permission from the publisher.

PRAEFATIO Omnia testimonia expositiones Bedae in libros apocalypseos, septem epistolarum catholicarum, et actuum apostolorum, pri mos fuisse eius commèntarios in sacram scripturam demon strare uiderentur. Ipse enim in praefatione libri Expositionis Actuum Apostolorum ad Accan episcopum destinata scribit: ... post expositionem apocalypseos sancti euangelistae Iohannis quam fratris nostri Eusebii rogatu tribus libris complexam mox tibi transscribendam destinaui, in explanationem quoque beati euange listae Lucae iuxta uestigia patrum quantum ualeam sudoris expendam. (1) Explanationem uero euangelii secundum Lucam inter annos A. D. 709-715 compositam conicimus. (2) Porro in eadem praefatione libri Expositionis Actuum Apostolorum Beda scribit : Mist autem et explanatiunculam epistolae beatissimi euangelistae Iohannis.Q) M. L. W. Laistner, cuius editio opusculi Bedae, Expositio Actuum Apostolorum et Retractatio, hic adhibita est, hunc commentarium circa A. D. 709 aut paulo post compositum putauit. (4) Quoad tempus quando Beda haec tria opuscula scripserit uide etiam alium librum supradicti M. L. W. Laistner ubi hanc quaestionem breuiter tractauit. (') In quo libro lector alios codices manu scriptos eorundem opusculorum inueniet, e quibus unus, Londiniensis Chester Beatty 7, iam Romae apud Bibliothecam Nationalem Victorii Emmanuel 1347 restat (in hac editione R).

(1) M. L. W. Laistner, Expositio Actuum Apostolorum et Retractatio (Praefatio 3, 6-9) ; cit. p. 3. (2) D. Hurst, In Lucae Euangelium Expositio (Praefatio, CC CXX, v). (3) Lasstner, op. cit. (5, 12-13) ; cfr. p. 5. (4) ibid, (apud editionem primam, Cambridge, Massachusetts, 1939, xiiixvii). (5) M. L. W. Laistner, A Hand-List ofBede Manuscripts, Ithaca, 1943, (20, 2526, 30-31).

EXPOSITIO ACTVVM APOSTOLORVM

ad fidem editionis M.L.W. LAISTNER

CONSPECTVS SIGLORVM A B G M S m

Sangallensis 2)9, s. viii/ix Sangallensis 260, s. ix2 Caroliruhensis, Aug. 153, s. ix1 Murbacensis Genau. 99 (lat. 21), s. viii/ix Stuttgardensis H.B. VII, Patres 41, s. ix1 consensus codicum ABGMS

C D F (K) J

Corbeiensis Paris. B.N. lat. 12283, s- l*1 Corbeiensis Paris. B.N. lat. 12284, s- al Caroliruhensis, Aug. 77, s. ix1 Caroliruhensis, Aug. 135, s. x1 (partim adhibita) Atrebatensis 672, s. ix1

/V X и

Londinensis, Harleianus 4980, s. ix1 Vindobonensis 934, s. ix1 Monacensis 14478, s. ix1 consensus codicum LVX

E Q T

Caroliruhensis, Aug. 43, s. ix1 Parisinus, B.N. lat. 2840, s. ix/x Treuirensis, Sem. 57, s. ix ex.

e

codicis Laudiani Graeci 3; uersio latina

CSEL PL CC

Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum Patrologia Latina curante J.-P. Migne Corpus Chrtstianorum

Re

Bedae Venerabilis, Retractaría in actus Apostolorum

PRAEFATIO

5

10

15

20

25

PL 937 Domino in Christo desiderantissimo et uere beatissimo Accan L 3 episcopo Beda perpetuam in domino salutem. Accepi creberrimas beatitudinis tuae litteras quibus me commonere dignatus es ne mentis acumen inerti otio torpere et obdormire permittam, sed meditandis scrutandisque cotidie scripturis uigil atque indefessus insistam, et, post expositionem apocalypseos sancti euangelistae Iohannis quam fratris nostri Eusebii rogatu tribus libris complexam mox tibi transscribendam destinaui, in explanationem quoque beati euangelistae Lucae iuxta uestigia patrum quantum ualeam sudoris expendam. Quod quia facere necdum potui et operis uidelicet immensitate perterritus et obstrepentium causarum, quas tu melius nosti necessitate praepeditus, ne tamen tuae postulationis contemneretur auctoritas, quod interim potui feci. Misi enim opusculum in actus apostolorum, quod ante non multos dies editum et uelocissime quantum tempus dederat, ne tua sacrosancta uoluntas impediretur, emendatum membranulis indideram, ubi ea quae uel mystice gesta uel obscurius dicta uidebantur, ut potui, dilucidare temptaui. In quo me opusculo, cum alii plurimi fidei catholicae scriptores, tum maxime iuuauit Arator, sanctae romanae ecclesiae subdiaconus, qui ipsum ex ordine librum heroico carmine percurrens nonnullos in eodem metro allegoriae flores admiscuit, occasionem mihi tribuens uel PL 938 alia ex his colligendi uel eadem planius exponendi. Actus igitur apostolorum, ut beatus Hieronimus ait, nudam quidem sonare uidentur historiam et nascentis ecclesiae infantiam texere, sed si nouerimus scriptorem eorum Lucam esse medicum cuius laus in euangelio est, animaduertimus pariter omnia uerba illius animae

23 /'28 Hier., Epist. 53 (CSEL 54, p. 463, 11. 2-6).

¡ncipit expositio bedae presbyteri (-pit- M) in actus apostolorum (app- M) rogante accane episcopo AG MS, prologus bedae presbyteri de expositione in actus apostolorum B, incipit prologus bede presbyteri in actus apostolorum С, incipit prologus beda presbyteri (in actus apostolorum add. F1) F, incipit prologus uenerabilis bede presbyteri in actus apostolorum ad sanctum accan episcopum T, carent subscripttone DEJ QVX 1/13 tuae haec uerba desunt in L 1/2 bedapost christo V 1 acan X, accane Em (del. -ne B1) 2 baeda T salutem amen amen V 4 inertio torpere DX, inertio torpore C (corr. С1 ) V 6 apocalipseos FT 8 conplexus C (corr, Cl) 15 non ют. E uelocis me К 16 desiderat S tai om. F impediret С 17 membranisnullis V ea uel quae_/, ea uel qui CD 19opusculumK tum]dumß 20iuuit ex iuuauit T, uel iuuit X in marg. non ante qui F 21 nonnullus V 23 plenius E 24 quidam L 24/25 uidentur sonare Em 26/27 est in euang. CD 27 est от. L V

4

30

35

40

45

50

55

PRAEFATIO

languentis esse medicinam. E quibus nos aliqua iuxta modulum L 4 nostrae paruitatis exposituri primo admonere curauimus ipsum euangelistam Lucam, ut dictum est, iuxta traditionem ueterum ecclesiae tractatorum medicinae artisfuisse peritissimum et magis Graecas litteras scisse quam Hebraeas; unde sermo eius tam in euangelio quam in actibus apostolorum comptior est et saecularem redolet eloquentiam magisque testimoniis Graecis utitur quam Hebraeis. Ex quo accidit quod maxime miror et propter ingenii tarditatem uehementissimo stupore perculsus nescio perscrutari qua ratione, cum in Hebraica ueritate a diluuio usque ad Abraham decem generationes inueniantur, ipse Lucas, qui spiritu sancto calamum regente nullatenus falsum scribere potuit, undecim generationes iuxta septuaginta interpretes adiecto Cainan in euangelio ponere maluerit. Ideo autem in euangelii prohemio dicitur sibi uisum esse ex ordine diligenter scribere quoniam multi conati sunt. Sed eos non debemus accipere quorum in ecclesia nulla extat auctoritas quia, id quod conati sunt, implere minime PL 939 potuerunt. Iste autem non solum usque ad resurrectionem adsumptionemque domini perduxit narrationem suam, ut in quattuor auctoribus euangelicae scripturae dignum suo labore haberet locum, uerum etiam deinceps quae per apostolos gesta sunt, quae sufficere credidit ad aedificandam fidem legentium uel audientium, ita scripsit ut solus eius liber fide dignus haberetur in ecclesia de apostolorum actibus narrantis, reprobatis omnibus qui non ea fide qua oportuit facta dictaque apostolorum scribere ausi sunt. Eo quippe tempore scripserunt Marcus et Lucas quo non solum ab ecclesia Christi, uerum etiam ab ipsis adhuc in came manentibus apostolis, probari potuerunt. Nam domini nutu gerebatur, ut non solum apostoli qui uiderant sed et discipuli qui auditu didicerant facta Christi dictaque conscriberent, quatenus sequentibus eccle siae doctoribus ea quae non uiderant praedicandi scribendique

30/35 Hier., In Esaiam 3, vi, 9/10, 11. 36-41 (СС 73, p. 91-92). 37«. Hanc quaestionem Beda post multos annos (A.D. 725) fusius in chronicis suis retractatuit : uide MGH Chron. minora HI, p. 253. 41/43 cf. Luc 1, 1.

28 medicamina codd. meliores Hieran. 28/29 e quibus iuxta mod. n. paru, aliqua nos sumus expos. E 29 curabimus ABS 31 tractorum CDVX, tractationum (in paru a scriptore s. xv suppleta) M 32 gregas E sc ire С D Q и 33 comtior FV secularium D 34 eloquentia D utatur EG 34/35 hebreicis Л, hebraicis BE G S 35acceditF 36scrutariS 37 \nom.L 41 proemio LTX 42 dicit T 43ñonMOR>S 313 litteralibus CDGLMOPRS ad от. CDGLMOPRS 314 uocare DOP* uocatio DL*OP*R* 318 supra] sub 0 323 est от. MS* 325 nobis] uobis £R 326 adtentius от. RS* quam] quem D

242

330

335

340

345

350

355

360

IN EPÍSTOLAS SEPTEM CATHOLICAS

improbis imitatores esse dominicae passionis adfirmat. Audis autem : Christus passus est pro nobis, et gaudes quia pro te mortuus est Christus. Adtende quod sequitur, relinquens uobis exemplum ut sequamini uestigia eius, exemplum tribulationum non deliciarum, contumeliarum, flagellorum, dolorum, opprobriorum, spinarum, crucis, uulnerum, mortis. In psalmo scriptum est : Propter uerba labiorum tuorum ego custodiui uias duras. Propter quae uerba labiorum Dei, nisi quibus promittit uitam aeternam ? II, 24. Qui peccata nostra ipse pertulit in corpore suo super lignum. Cum supra ad seruos specialiter faceret sermonem, nunc generalitatem ammonet ut etiam dominis in memoriam reuocet quid pro illis Deus dominus sustinuerit immo totam ecclesiam instruat quid pro eius liberatione suus auctor pertulerit. Non enim ait, peccata uestra, sed etiam se addito : Qui peccata, inquit, nostra ipse pertulit in corpore suo super lignum. II, 25. Eratis enim sicut oues errantes. Quomodo et oues dicit et errantes cum hi qui in errore uitam ducunt hedorum potius quam ouium nomine censeantur, nisi quia nouit dominus qui sunt eius, qui et multos diu male conuersantes sustinet quos tamen in ouium suarum numero saluandos esse praeuidet ? Sed conuersi estis nunc ad pastorem et uisitatorem animarum uestrarum. Tangit euangelicam parabolam ubi pius pastor relictis nonaginta nouem ouibus in deserto uenit uisitare unam quae errauerat. Nam quod ibi dictum est quia hanc inuentam imposuerit in umeros suos gaudens, hoc istic beatus Petrus praemisit dicens quia peccata nostra ipse portauit in corpore suo super lignum, quia nimirum ita nos redimere uoluit ut lignum in quo peccata nostra tolleret pendens in umeris haberet. Ad pastorem ergo, inquit, et uisitatorem animarum uestra rum, pastorem uidelicet quia pascua nobis uitae donat aeternae, pascua in praesenti temporalium praestat gratiarum, uisitatorem uero animarum nostrarum quia uisitauit nos oriens ex alto inluminare his qui in tenebris et in umbra mortis sedent. Visitat cotidie ipsam in nobis quam donauit lucem ne deficiat seruando immo ut crescat iuuando. Quidam codices ipsum Graecum habent, ad pastorem et episcopum animarum uestrarum. Episcopus autem Latine superintendens dicitur, quia nimirum oculi domini super

333/334 Ps. 16, 4. 345 II Tim. ü, 19. 349/350 cf. Luc. xv, 4-5. 352/3531 Pet. ii, 14; cf. Es. liii, n. 358/359 Luc. ¡,78-79. 363/364 Ps. 33, 16.

329 nobis] uobis EOR 333 post mortis add. sicut S1 sup. lin. ЪЫ generaliter CDM H9post immo add. etiam O Í45 prius et от. M S 345 post dominus add. inquit R 346 conuersationis C 349 pius] ipsius 0 350 quod] quia R 351 quod ERS* 352 istud С, isti D, ista LMPS*, istis 0 promisit C 355 ergo] igitur CDLM OP 356 aeterna O post aeternae add. et R1 sup. lin. 360 qua £ post ut add. et G

II, 21 - III, 7

243

iustos et aures eius ad preces eorum ut ex omnibus tribulationibus 365 eorum liberet eos.

5

10

15

20

25

30

III, 1. Similiter et mulieres subditae sint suis uiris ut et si qui non PL 55 credunt uerbo per mulierum conuersationem sine uerbo lucrifiant, et cetera. Notandum quod beatus Petrus ea conditione desiderat mulieres bonas et honestas uiris incredulis subdi ut non solum nihil mali ad imperium eorum faciant uerum etiam in tam casta conuersatione persistant insuperabiles ut ipsis etiam uiris exemplo possint esse castitatis et fidei. III, 3. Quarum sit non extrinsecus capillatura aut circumdatio auri aut indumenti uestimentorum cultus, quia sicut Cyprianus ait : Sericum et purpuram indutae Christum induere non possunt, auro et margaritis et monilibus adornatae ornamenta cordis ac pectoris perdiderunt. Quod si Petrus, inquit, mulieres quoque admonet coercendas et ad ecclesiasticam disciplinam religiosa obseruatione moderandas quae excusare cultus suos soleant per maritum, quanto id magis obseruare uirginem fas est, cui nulla ornatus sui conpetat uenia nec deriuari in alterum possit mendacium culpae sed sola ipsa remaneat in crimine ? III, 4. Sed qui absconditus cordis est homo in incorruptibilitate quieti et modesti spiritus, quod est in conspectu Dei locuples. Castitatem praedicat et ornatum interioris hominis in incorruptione quieti et modesti spiritus quodammodo dicens: Quoniam exterior uester homo corruptus est et beatitudinem integritatis quae proprie uirginum est habere destitistis, imitamini incorruptionem spiritus per seram abstinentiam et quod corpore non potestis mente praestate ; has enim Christus diuitias et hos uestrae coniunctionis quaerit ornatus. Mirum et apud Pythagoram natu ralis scientiae lege dictante hanc sententiam inueniri uera orna menta matronarum pudicitiam non uestes esse. III, 7. Viri similiter cohabitantes secundum scientiam quasi infirmiori uasculo muliebri inpertientes honorem. Similiter dicit uiros ad imitationem prouocans quia iam supra uxoribus praeceperat dicens : Considerent uiri in timore Dei castam uestram conuer sationem, secundum scientiam autem ut nouerint quid desideret 364/365 Ps. 33, 18. Ill, 12/17 Cypr., de hab. uirg. (CSEL III, r, 193, 26 - 194, 4). I Pet. ¡ii, 2.

364ad]inDLP

32/33

365 eos от. C DL OP

III, 2 lucrificant DP 3 quia D 5 in от. RS* 6 exemplum CMS 8 capillarurae CDV.L OP (?* 13 ad w». D 14 moderandos E 15 sui от. CDGLMOPRS 18 quia СR1S* 19 qui CDLOP locuplex C* DE* LOP 23dedistisO 24seueramL1,solamM 27uereО 30 atioCDELPR 33 autem от. О desiderat С

244

IN EPÍSTOLAS SEPTEM CATHOLICAS

Deus et tribuant honorem uasculo muliebri. Si abstinemus nos a 35 coitu, honorem tribuimus; si non abstinemus, perspicuum est honori contrarium esse concubitum. Vt ne inpediantur orationes uestrae. Et Paulus ait: Nolite fraudare inuicem, nisi forte ex consensu ad tempus ut uacetis orationi. Impediri ergo orationes officio coniugali commemorat, quia quotiescumque uxori debitum 40 reddo, orare non possum. Quod si iuxta alium apostoli sermonem sine intermissione orandum est, numquam ergo mihi coniugio seruiendum est ne ab oratione cui semper insistere iubeor ulla hora praepediar. III, 8. In fide autem omnes unianimes, conpatientes, et cetera. 45 Quia superius diuersas personas conditiones et sexus congrua sibi discretione docebat, iam nunc omnes communiter ammonet in fidei dominicae causa unum cor et unam habere animam. III, 9. Quia in hoc uocati estis ut benedictionem hereditate possideatis, dicente uidelicet iudice : Venite, benedicti patris mei, percipi50 te regnum. Potest benedictio hereditatis et illa intellegi qua ecclesia PL 56 in futura uita dominum perpetuo benedicit, unde etiam nunc spe futurorum gratulabunda canit: Exaltabo te, Deus rex meus, et benedicam nomen tuum in aeternum et in saeculum saeculi. Quod ergo quisque in futuro inuenire desiderat, hoc in praesenti medita55 ri et agere satagat, et conditorem uidelicet et proximum sincera uoce benedicere et se ipsum etiam diuina pariter ac fraterna benedictione dignum reddere. III, 12. Quia oculi domini super iustos, et aures eius in preces eorum ; uultus autem domini super facientes mala. Quia beatus 60 Petrus malum nos pro malo reddere uetuerat immo maledicentibus benedicere iusserat, recte prophetico testimonio adstruit superna inspectione et bonos semper uideri et malos, quatenus meminerimus et nostram patientiam qua toleramus malos, nostram beniuolentiam qua persequentibus bona optamus aeterno 65 praemio remunerandam, et persecutores nostras, si paenitere noluerint, digno plectendos esse supplicio, si uero paenituerint, nos quoque pro ipsorum salute quam deprecabamur a domino coronam iustae congratulations accepturos.

37/38 I Cor. vii, 5. 41 cf. IThess. v, 17. Matth. xxv, 34. 52/53 Ps. 144, 1.

47 cf. Act. iv, 32.

49/50

35 si от. C* DE* LOP 37 fraudan 5 41 numquid O ergo] enim GMS 42 illa M 44 unanimes £GAÍ1 post unianimes add. in oratione GM 45quiRS< 46 discretio 0 51 dominum от. CDGLMOPRS benedicitur L 52 meus rex MS 63 post malos add. et L1 sup. lin. 63/64nostramqueGAI5 64aptamusG 66 noluerit D* P, uoluerint 0 paeniteri EG LOR S 67 deprecamur P 68 iustitiae CD

ni, 7-15

245

III, 13. Et quis est qui uobis noceat, si boni aemulatores fueritis ? 70 De his dicit quae nobis ab aduersariis per uerba contumeliosa, per damna rerum temporalium, per tormenta corporis accedunt. Haec enim et huius modi omnia cum fidelibus inrogantur his dumtaxat qui boni aemulatores sunt et hoc secundum scientiam nequaquam eis nocere possunt sed palmam magis patientiae aequanimiter 75 tolerantibus afferunt et contra illis qui inrogant poenam accumulando aeternam plurimum nocent. Si quis autem huius modi aduersis uictus deficit, non huic ille qui malum intulit sed ipse sibi qui hoc patienter ferre recusauit nocuit. Neque enim domus quam uir sapiens aedificauit ideo non cecidit quia uiolentias tempesta80 tum non pertulit sed quia fundata erat supra petram, nec rursus ea quam stultus stulte fabricauit ideo cecidit quia pulsata tempestatibus sed quia super harenam posita erat; utramque etenim aequaliter aduersitas feriens temptauit, sed uni firmitas fundamenti coronam perseuerantiae tribuit, alteram fragilis structurae 85 stultitia strauit. Non enim perfectum boni aemulatorem casus aliquis uel a diabolo uel ab homine improbo uel generali rerum labentium turbine illatus laedere potest. Ceterum constat plurimos boni aemulatores laesos esse ab aliis dum in ueritatis quam diligunt scientia male instituuntur. Quantos enim catholice in 90 Deum credere et recte in ecclesia uiuere cupientes Arrii uesania, quantos Sabellii aliorumue hereticorum nequitia nescientes seduxit ? Lege librum Iohannis Chrysostomi quem scripsit de eo : Neminem posse laedi ab alio nisi a semet ipso. III, 14 Sed et si quid patimini propter iustitiam, beati eritis. Non 95 solum, inquit, nihil uobis nocet qui bonum facientibus mala inrogat sed etiam cum uos propter bona quae execratur hostis insequitur causam uobis maioris beatitudinis praestat cum patien tiae uestrae uires exercet iuxta illud euangelicum : Beati qui PL 57 persecutionem patiuntur propter iustitiam. 100 III, 15. Dominum nostrum Iesum Christum sanctificate in cordibus uestris. Quid est dominum sanctificare in cordibus nostris, nisi sanctitatem eius quam sit incomprehensibilis gloriae intimo cordis affectu contueri, quod est maximum nobis praesidium contra insidias ac uiolentiam terrentis inimici semper uidelicet intueri

78/82 cf. Matth. vii, 24-27.

98/99 Matth. v, 10.

71 acciduntС1 £1L151 75 efferunt G MS et]eGVMRS inro gant] inferunt MS 76 nocent] docent C 77 aduersus DL*OP deuicit E 78 hoc] haec CDL 81/82 post tempestatibus add. est E 85 enim] ergo E 86 a от. C 88 in от. DO 89 instruuntur DG 91 Sabelli DP 94 patiemini C*, patiamini DEGL*OPR 95 nil CDLPR 101 nostris] uestris D 103 post affectu add. intus GS contueri usque 104 uidelicet от. CDGLMOPRS

гф

IN EPÍSTOLAS SEPTEM CATHOLICAS

105 quantam in se sperantibus uincendi fortitudinem dare ualet cuius inaestimabilis sanctitas fulget ? Parati semper ad satisfactionem omni poscenti uos rationem de ea quae in uobis est spe etfide. Duobus modis de spe et fide nostra rationem poscentibus reddere debemus ut et iustas spei ac fidei nostrae causas omnibus intimemus siue nо fideliter siue infideliter quaerentibus et ipsam fidei ac spei nostrae professionem illibatam semper teneamus etiam inter pressuras aduersantium ostendentes per patientiam quam rationabiliter eam seruandam didicerimus pro cuius amore nec aduersa pati nec mortem subire formidemus. 115 III, 16. Sed cum modestia et timore conscientiam habentes bonam. In ipsa doctrinae scientia qualitatem docendi monet obseruari ut uidelicet humilitas quae magistra est materque omnium uirtutum et loquendo dicatur et uiuendo monstretur, ut in eo quod detrahunt de uobis tamquam de malefactoribus confundantur qui calumniantur 120 uestram bonam in Christo conuersationem, ut qui fidem ac spem caelestium quam uidere nequeunt in uobis inrident uideant opera uestra bona et per haec confundantur quae aperta esse bona negare non ualent. Vel certe ita sentiendum, Curate, bene facientes, ut qui bonae uestrae conuersationi detrahunt adueniente 125 tempore retributionis futurae confundantur uidentes uobis cum Christo coronatis sese cum diabolo damnari. III, 17. Melius est enim bene facientes, si uelit uoluntas Dei, pati quam male facientes . Haec sententia illorum stultitiam eliganter arguit qui cum pro culpis arguuntur a fratribus uel etiam poenis 130 coercentur patienter omnino tolerant, at si absque culpa uel uerborum contumelias uel damna rerum uel aduersa quaeque patiuntur a proximis, mox ad iracundiam prorumpunt et qui hactenus uidebantur innoxii per impatientiam se et murmurationem noxios reddunt. Vt autem flagellorum distantia in disparibus 135 meritis longe dispar appareat, uideamus una eademque caecitatis molestia Tobiam Saulum Elymam fuisse percussos, sed Tobiam ob hoc ut uirtus patientiae eius latius in exemplum cunctis claresce

117 Greg. Magn., moral. (PL LXXVI, 265 B).

136/1 38 cf. Tob. i, 1 sqq.

105 quantum CDGLM OPS 108 nostra] uestra D 109 ad fidem D 111 etiam] et CDLOP 112 per от. R 115 cum от. DGLMOPR modestum et timorem D G L M O P R 116 ipsam L*O scientiae L* O qualitate 0 obseruare S1 118 qui R detractant DGMS 119 de от. C EL* MOP R* quia 0 120 in Christo uestram bonam DLP in Christo bonam С 121 qui 0 123 ita] ipsa D, от. MR* S* 125 uos E1GL1S 126 coronatos E1GLiS cumom.C'DOP 128 Haec] nam 0 130 inpatienter Cl ac L1 131 quae RS* 133 se от. О 136 ob] ad S

137 ut от. O

patientiae] sapientiae O

III, 15-18

140

145

150

155

160

165

247

ret, Saulum ob hoc ut de Saulo persecutore in Paulum mutaretur apostolum, Elymam ut dignas suae perfidiae poenas luens ab eorum quoque qui credituri erant dementatione cessaret. Et mihi si detur optio, malim cum tanto patre siue diuinis seu humanis subiacere iustus uerberibus quam ab iniustitia uerberum ui ad iustitiae studia trahi rursumque malim a culpis flagello retrahi quam pro insanabili pondere peccatorum aeterna ultione subici. III, 18. Quia et Christus semel pro peccatis nostris mortuus est, iustus pro iniustis. Qui ergo iustus patitur Christum imitatur, qui in flagellis corrigitur latronem qui in cruce Christum cognouit et post crucem paradisum cum Christo intrauit, qui nec inter flagella PL 58 desistit a culpis sinistrum imitatur latronem qui propter peccata ascendit in crucem et post crucem ruit in tartarum. Ideo autem Christum semel mortuum esse commemorat ut nobis quoque in memoriam reuocet quia temporaneis nostris passionibus merces reddetur aeterna. Vt nos offerret Deo mortificatos quidetn carne uiuificatos autem spiritu. De hac mortincatione carnis et uiuificatione spiritus quam habent hi qui pro domino per patientiam laborant dicit et apostolus Paulus: Etsi exterior homo noster corrumpitur, sed tamen is qui intus est renouatur de die in diem. Offert ergo nos Deo patri Christus cum per mortificationem carnis pro illo immolari gaudemus, id est uitam nostram laudabilem in conspectu patris ostendit, uel certe offert nos Deo cum absolutos carne in aeternum nos regnum introducit. Sane hoc quod dicitur, uiuificatos autem spiritu, sanctus Athanasius Alexandriae pontifex non ad hominis spiritum qui mortificata carne melius uiuificatur dicente propheta de domino: Vt uiuificet spiritum humilium et uiuificet cor contritorum, sed ad gratiam potius refert spiritus sancti qui mortificantibus carnem suam uitam retribuit sempiternam. Vtitur enim et hoc testimonio contra Arrianos qui aequalitati sanctae trinitatis contradicunt adstruens quia indiuidua diuinae operationis unitate uiuificet pater, uiuificet filius, uiuificet spiritus

138/139 cf. Act. ¡x, 1 sqq. 139/140 cf. Act. xiii, 8-n. 147/149 cf. Luc. xxiii, 33-43156/157 II Cor. iv, 16. 162/175 Athan., loe. incert. 164/165 Es. lvü, 15.

1 38 de от. S Saule 0, Saulus S persecutors 139post Elymam add. quoque S1 sup. lin. 140 erant] sunt 0 142 iustis E1 S* uerberius 0 ab] ob С1, от. О iniustitiam C uerborum 0 uia D1 0 ad] a С, от. О 143 iustitia 0 studio С1 144 pro от. О aeternas ultiones С 146 post pro add. autem 0 152 quod RS* 153 reddatur GMS mortificatus DG* LM* S* post quidem add. in С 154 uiuificatus DLM'OS* 162 uiuificatus DLS* 164 ut от. O 165 contritum S 166 quae R 167/168 aequalitatem £ 168 adstruens quia] astruensque OS* quia] quod R

248

IN EPÍSTOLAS SEPTEM CATHOLICAS

170 sanctus, pater uidelicet et filius quia scriptum est, Sicut enim pater suscitat mortuos et uiuificat, sic et filius quos uult uiuificat, spiritus uero sanctus ut hoc testimonio declaratur quo dicitur de filio : Vt nos offerret Deo mortificatos quidem carne uiuificatos autem spiritu, ideoque quorum una operatio est horum esse dispar 175 substantia uel essentia non possit. III, 19. In quo et eis qui in carne conclusi erant spiritu ueniens praedicauit qui increduli fuerant aliquando. Qui nostris temporibus in carne ueniens iter uitae mundo praedicauit, ipse etiam ante diluuium eis qui tunc increduli erant et carnaliter uixerant spiritu ueniens 180 praedicauit. Ipse enim per spiritum sanctum erat in Noe ceterisque qui tunc fuere sanctis et per eorum bonam conuersationem prauis illius aeui hominibus ut ad meliora conuerterentur praedi cauit. Conclusos namque in carne dicit carnalibus desideriis uehementer adgrauatos, unde de illis scriptura ait quia omnis caro 185 corruperat uiam suam. Quod autem dicit, in quo, significat in eo quod praemiserat, ut nos offerret Deo, quia et tunc si qui ad praedicationem domini quam per uitam fidelium praetendebat credere uoluissent et ipsos offerre Deo patri gaudebat, si qui autem detrahebant de bonis tamquam de malefactoribus, hi ueniente 190 diluuio confundebantur. Nam et de utroque potest intellegi quod ait : In quo, id est in quo et eis qui in carne conclusi erant spiritu ueniens praedicauit, ut per eandem suam praedicationem et credentibus corona laudis et his qui in incredulitate perstitissent confusio nasceretur. Quidam codices habent : In quo et his qui in PL 59 195 carcere erant spiritu ueniens praedicauit, quod ad eandem prauorum atque incredulorum intentionem respicit qui quoniam tenebris obscuratum habent sensum merito etiam in hac uita in carcere conclusi esse dicuntur, in quo uidelicet carcere interioribus adhuc tenebris, hoc est caecitate mentis et operibus iniustis grauantur, 200 donec carne soluti in tenebras exteriores et in carcerem proiciantur aeternae damnationis de quo dominus in euangelio: Et iudex, inquit, tradat te ministro, et in carcerem mittaris. Quamuis etiam sancti in hac uita se in carcere positos cum gaudium supernae patriae sitiunt merito proclament iuxta illud psalmistae : Educ de 205 carcere animam meam ad confitendum nomini tuo. Distat namque multum inter utrumque carcerem, siquidem reprobi in carcere sunt peccatorum et ignorantiae, iusti uero in carcere licet tribulationum positi luce semper iustitiae dilatato in Deum corde fruun 184/185 Gen. vi, 12.

201/202 Matth. v, 25.

204/205 Ps. 141, 8.

172 quod CDLO 173 mortificatus L1 uiuificatus L1 176 eis] his DM S carne] carcere D 177 aliquando fuerant increduli G 180per от. M spiritus sanctus Л1 182 conuerterent DLP 184 scriptura ait] scriptum est AIS* 185 autem] hic RS* dicit] ait M R S 186 quia] qui 0 qui] quis L, от. O 188quisL 192praedicabatGM S 198 inclusi GM S 202 tradet GS* 204 proclamant C DR 206/207 sunt incarcere С DP

III, 18-21

249

tur, quod designauerunt apostoli Paulus et Silas cum media nocte 210 in intimo carceris horrore uincti licet et flagellati hymnum Deo laudis laetissima uoce canebant. Quidam hunc locum ita interpretatus est quod consolationem illam de qua dicit apostolis dominus : Multi prophetae et iusti cupierunt uidere quae uos uidetis et non uiderunt et audire quae auditis et non audierunt, de qua et psalmis 21") ta : Defecerunt, inquit, oculi met in eloquium tuum dicentes, Quando consolaberis me, sancti quiescentes in inferno desiderauerunt quod haec descendente in inferna domino etiam his qui in carcere erant et increduli quondam fuerunt in diebus Noe consolatio uel exhortatio praedicata fuerit. Haec ille dixerit. Sed catholica fides habet 220 quia descendens ad inferna dominus non incredulos inde sed fideles solummodo suos educens ad caelestia secum regna perduxerit neque exutis corpore animabus et inferorum carcere damnatis salutem quam ante mortem neglexerant praedicauerit sed carcere scelerum inclusis in hac uita uel per se ipsum uel per suorum 225 exempla siue uerba fidelium cotidie uiam uitae demonstre! De quibus bene dicitur : III, 19-20. Qui increduli fuerant aliquando, quando expectabat Dei patientia in diebus Noe cumfabricaretur arca, nam et ipsa Dei patientia praedicatio eius erat cum Noe centum annos archae 230 operibus insistens quid mundo futurum esset cotidiana operis exsecutione monstrabat. Vnde Paulus ait: An ignoras quoniam patientia Dei ad paenitentiam te adducit ? et cetera. Alia translatio hunc locum ita habet : Christus semel pro peccatis nostris mortuus est iustus pro iniustis ut nos adducat ad Deum mortificatus 235 corpore sed uiuificatus in spiritu ; in quo spiritu et eis qui in carne erant praedicauit qui quondam non crediderant in diebus illis cum expectaret Dei patientia in diebus Noe, et cetera. III, 20-21. In qua pauci, id est octo animae saluaefactae sunt per aquam. Quod et uos nunc similis formae saluos facit baptisma. 240 Formam baptismi assimilatam dicit archae et aquis diluuii, et recte omnino, quia et ipsa fabricatio archae de lignis leuigatis

209/211 cf. Act. xvi, 25. 213/214 Matth. xiii, 17. 215/216 Ps. □8,82. 229/230 cf. Gen. v, 32; vii, 6. 231/232 Rom. ii, 4. 241 cf. Gen. vi, 14. 209 quem 0 210 horrore] honere 0 licet uincti CD G LP 2lbpost quae add uos S 214audistis0 quoGS 215 inquit от. GRS 216 desiderauerint C'DLPR 217 haec] autem G MS, от. E 218 fuerant CO 219 fuerint DL illa G 221 regna secum CD LP perduxit MS 222/223 damnatis usque carcere от. CDGLMOPRS 224 post inclusis add. sed CDGLMOPRS 225 demonstrar GLRS 226 bene от. E 227 fuerint D, fuerunt GLMOPRS expectabant ClEGLlMOR*S* 228 patientiam C1E*GMOS* 232 adducat R 234 mortificaros G1AÍ1O 235 uiuus factus С, uiuificatos G1 M1, uiuos factos 0 carne] carcere G LOR 237 expectarent G MS patientiam G MS

250

145

250

255

260

265

270

275

IN EPÍSTOLAS SEPTEM CATHOLICAS

constructionem significat ecclesiae quae fit de collectione animarum fidelium per architectos uerbi ; et quod pereunte orbe toto pauci, id est octo animae saluae factae sunt per aquam, significat PL 60 quia ad comparationem pereuntium gentilium Iudaeorum hereticorum et falsorum fidelium multo breuior est numerus electorum. Vnde de angusta porta et arta uia quae ducit ad uitam dicitur : Et pauci sunt qui inueniunt eam ; et iterum : Nolite timere, pusillus grex, quia conplacuit patri uestro dare uobis regnum. De quo pusillo grege et hic apte subiungitur : Non carnis depositio sordium sed conscientiae bonae interrogatio in Deum. Vbi est enim conscientia bona, nisi ubi est et fides non ficta? Docet namque apostolus Paulus quiayînt's praecepti est caritas de corde puro et conscientia bona et fide non ficta. Quos ergo aqua diluuii non saluauit extra archam positos sed occidit sine dubio praefigurabat omnem hereticum licet habentem baptismatis sacramentum non aliis sed ipsis aquis ad inferna mergendum quibus archa subleuatur ad caelum. Ipse quoque octonarius numerus animarum quae saluae factae sunt per aquam significat quia sancta ecclesia in sacramentum dominicae resurrectionis baptismi lauacrum percipit ut sicut ipse resurrexit a mortuis per gloriam patris, ita et nos expurgati a peccatis per aquam regenerationis in nouitate uitae ambulemus. Octaua namque die, hoc est post septimam sabbati, dominus a mortuis resurgens et exemplum nobis futurae resurrectionis et mysterium nouae conuersationis qua in terris positi caelestem uitam ageremus ostendit. Quod etiam ipse Petrus exponendo subiungit dicens : III, 21-22. Per resurrectionem Iesu Christi qui est in dextera Dei deglutiens mortem ut uitae aeternae participes efficeremur profectus in caelum. Sicut enim ipse resurgens a mortuis ascendit in caelum et sedet a dextris Dei, sic etiam nobis per baptisma uiam salutis ac regni caelestis introitum patere signauit. Bene autem ait, deglu tiens mortem; quod enim deglutimus agimus ut uirtute nostri corporis absumptum nusquam pereat. Et deglutiuit mortem dominus quam resurgens a mortuis ita funditus consumpsit ut nihil contra se ultra per adtactum alicuius corruptionis ualeret ac manente specie ueri corporis abesset prorsus labes omnis priscae 247/248 Matth. vii, 14. 261/262 Rom. vi, 4.

248/249 Luc. xii, 32.

253/254 I Tim. i, 5.

242 signat £ quam MS* fit] fecit MS* 243 quia O К S* 245 qui 0, quod PR S* 251 enim est G К S 254 quia G S, quod L saluabitO 259/260 sacramento G MS 260 percepit G M RS* 262 uitae от. LP 263 hoc] id G M S 264 prius et от. E, in ras. L 265 quo M S* 266 quam CD LP, quem 0 269/270 profectus in caelum от. G RS 270 enim от. G S 271 uitam AI ORS* 274adsumtumD, assumptum GMS pareat £ LR 275 surgens CO 276 adtractum CD GL OP R', attractum MR1 S

III, 21 - IV, 2

280

285

290

295

251

fragilitatis. Quod ipsum et nobis in fine promittitur futurum dicente apostolo cum de nostra resurrectione loqueretur: Tunc fiet sermo qui scriptus est : Absorta est mors in uictoria. Bene absorta quia cum et nos uitae aeternae participes fuerimus effecti ita nimirum uirtus corporis immortalis omne praeteritae corruptionis naeuum tollit, quo modo solet flamma ignis immissam sibi aquae guttam ardoris sui consumere uirtute. Profectus, inquit, in caelum subiectis sibi angelis et potestatibus et uirtutibus. Null! dubium quin filio Dei semper erant angeli et omnes patriae caelestis uirtutes ac potestates subiectae quem cum patre et spiritu sancto unum sine initio Deum laudant tremunt adorant. Sed necessario ammonendum beatus Petrus aestimauit quod assumpta humanitas in tantam sit gloriam resurgendo sublimata ut incomparabili culmi ne omni angelicae dignitatis potentiae praeferatur iuxta quod et psalmista cum diceret de ipso patri : Minuisti eum paulo minus ab angelis, continuo subiecit : Gloria et honore coronasti eum et consti- PL 61 tuisti eum super opera manuum tuarum, omnia subiecisti sub pedibus eius.

IV, 1. Christo igitur passo in carne et uos eadem cogitatione armamini. Postquam exemplum resurrectionis dominicae et ablutionis nostrae quae fit in baptismo de archae ac diluuii sacramento adstruxerat reuertitur ad hoc quod dicere coeperat ut imitantes 5 opus redemptoris nostri inter bona quae facimus patienter malorum nequitiam toleremus. Notandum autem quam distincte loquens ait: Christo igitur passo in carne, quia sicut beatus Ambrosius ait : Caro eius est passa, diuinitas autem mortis libera, passioni corpus naturae humanae lege concessit. An uero mori 10 diuinitas potest cum anima non possit ? Nolite, inquit, timere eos qui corpus occidunt, animam autem non possunt occidere. Si ergo anima occidi non potest, quomodo diuinitas potest? IV, 1-2. Quia qui passus est in carne desiit a peccatis ut iam non hominum desideriis sed uoluntate Dei quod reliquum est in came 15 uiuat temporis. Quisquis sanctorum corpus suum ad martyrium persecutorum uiolentiae subdidit, nulli dubium quin usque uitae

279/280 I Cor. xv, 54.

292/295 Ps. 8, 6-8.

IV, 8/12 Ambr., defide {PL XVI, 571 B).

10/11 Matth. x, 28.

282 corporalis E 283 tollet CR1 285 post uirtutibus add. caelestibus MS* 2S1 post sine add. alio G S 289 aestimabat M S 291 potentia GS IV, Э ac] et G MS oquis O 8 post libert add. a GS 9passioneGR5 lege naturae humanae DL P lege humanae С legi G RS concessit legi GS humanae от. S 10 post inquit add. ueritas G MS 13desinitR 14 uoluntati C G LR S post carne add. breui GS 15 sanctorum] iustorum E suum от. OS* 16 subdit E

252

20

25

30

35

40

45

50

IN EPÍSTOLAS SEPTEM CATHOLICAS

suae terminum quantum humanae naturae possibile est sese a peccatis abstinuit. Quid enim de peccati perpetratione, quid de carnalibus desideriis cogitare, quid nisi uoluntatem Dei potuit animo uersare, qui uel ligno adfixus, uel lapidum ictibus circumdatus, uel bestiarum morsibus subactus, uel ignium flammis superpositus, uel scorpionum flagris perfossus, uel alio quolibet poenarum genere affectus, hoc tantummodo desiderare cogebatur quando finito certamine coronam uitae perciperet ? Talium ergo nos mentem beatus Petrus cupit semper imitari cum proposito dominicae passionis exemplo nos eadem cogitatione contra nequitiam prauorum contraque uitiorum oblectamenta praecipit armari uolens intellegi quod etiam nos in pace ecclesiae quiescentes, si habitum patientis induimus, facile iuuante domino lapsus uitamus peccatorum hominumque desideria cuncta diuinae uoluntatis subiungamus imperiis. Denique et psalmista dominum precatur dicens : Infige timore tuo carnes meas, a iudiciis enim tuis timui ; et apostolus : Qui ergo Christi sunt, inquit, carnem suam crucifixerunt cum uitiis et concupiscentiis. Qui ergo timore iudiciorum caelestium carnales in mente concupiscentias extinguit, iam talis crucifixo ac patienti pro Christo similis quasi mortuus existens peccatis Dei tantum seruitio uiuit. IV, 4. In quo admirantur non concurrentibus uobis in eandem luxoriae confusionem blasphemantes. Quia carnem, inquit, uestram crucifixistis cum uitiis et concupiscentiis, euenit profecto ut etsi propter suam perfidiam uos blasphemant utpote segregatos ab eorum consortio in uestra tamen conuersatione semper opera iustitiae et pietatis uideant quae merito ammirentur et pro quibus fidem iure laudent ac uenerentur christianam. IV, 5. Qui reddent rationem ei qui paratus est iudicare uiuos ac PL 62 mortuos. Ideo, inquit, minus curate, minus dolete, si bene facientes blasphemamini a reprobis, quia etsi uos tacueritis, non tamen tacebit neque compescetur Deus iudex utique iustus qui et illis blasphemiae suae et patientiae uestrae uobis praemia digna restituet. IV, 6. Propter hoc enim et mortuis euangelizatum est ut iudicentur quidem secundum homines in carne, uiuant autem secundum Deum in spiritu. Tanta Deo cura, tantus amor, tantum est desiderium nos mortifican carne uiuificari autem spiritu ut his quoque qui

32 Ps. n8, 120.

33/34 Gal. v, 24.

47/48 cf. Ps. 82, 2.

48 Ps. 7, 12.

23effectusO 23/24 quantoOP 26 nequitiarum O 27 praecepit M 28 sibi O 31 deprecatur LO 35 tali С 36 ac от. О posi similis add. est S quasi] quos 0, quis RS* mortuos 0 37 tamen 0 39 ueram О 45 ac] et AIS 46 Ideo inquit] ideoque C DL 47 a reprobis от. CD LOP tacueritis] tacetis £ 48 compescatur 5 51 enim] autem G AIR S 54 post autem add. in M

IV, 2-8

253

55 maioribus criminibus inuoluti sunt et inter mortuos iure nominandi luxoriis uidelicet desideriis uinolentiis comesationibus potationibus et inlicitis idolorum cultibus uerbum fidei euangelizare praeceperit, quatenus etiam illi iudicatis, id est spretis et abiectis, carnalibus desideriis spiritaliter uiuant unaque cum eis quos 6o innocenter uiuentes euangelii gratia inuenit uitam expectent aeternam. IV, y. Omnium autem finis adpropinquabit. Ne sibi quisque blandiretur de longinquitate futuri iudicii in quo uiuos et mortuos dixerat esse iudicandos consulte ammonet quia etsi incertus est 65 extremi discriminis aduentus, certum tamen omnibus constat quod in hac mortali uita diu subsistere nequeunt. Estote ¡taque prudentes et uigilate in orationibus. Et dominus in euangelio nos incerti finis intuitu semper orare ac uigilare praecepit. Ait namque loquens de die iudicii : Vigilate itaque omni tempore orantes ut digni 70 habeamini fugere ista omnia quae uentura sunt et stare antefilium hominis. Bene autem in orationibus uigilare iubemur ut cum stamus ad orationem cogitatio omnis carnalis et saecularis abscedat nec quicquam tunc animus praeter id solum cogitet quod precatur. Subripit enim frequenter hostis et subtiliter fallens 75 preces nostras a Deo auocat ut aliud habeamus in corde et aliud proferamus in uoce cum intentione sincera Deum debeat non sonus uocis sed animi sensus orare. IV, 8. Ante omnia autem mutuam in uosmet ipsos caritatem continuam habentes. Bene addit, continuam, quia semper diligere 80 ualemus, semper autem uigilare in orationibus fragilitate carnis obstante nequimus, semper his quae subiungit uirtutibus insistere minime ualemus, id est hospitalitati doctrinae amministrationi gratiarum uel communium uel spiritalium in proximos ceterisque huius modi, quia haec nimirum et per officium corporis et per 85 tempora oportuna fieri necesse est; ipsa autem caritas cuius instinctu haec foras aguntur quia interiori homini praesidet semper ibidem haberi potest, quamuis in publicum non semper ostendi potest. Quia caritas cooperit multitudinem peccatorum, in eo maxime cum ueraciter Deo dicit : Et dimitte nobis debita nostra sicut 90 et nos dimittimus debitoribus nostris. Et quidem cuncta opera bona quae facimus culpas quas fecimus diluere et cooperire certum est

56/57 I Pet. ¡v, 3.

69/71 Luc. xxi, 36.

89/90 Matth. vi, 12.

55/56 nominantur G 56 uiolentiis MS* 56/57 potationibus от. CDEGLOP 57/58 praeceperat MR S* 58illisEGL1 60expectant CDLOPS 62 adpropinquauit E 66 itaque] ergo Л1 S 68ac]etGRS praecipit EPR 72 omnis] hominis C* D L OP 76 dominum D 78 uobismet ipsis CDGLMOPS 79 habentes continuam GS addidit CDGMOPR quam (7, qua.V 80 ualeamus С S 85 autem] enim G M S 87 habere RS* 91 fecimus] facimus GS

254

95

1oo

105

no

115

120

125

IN EPÍSTOLAS SEPTEM CATHOLICAS

sed hoc ideo specialiter de caritate dicitur per quam proximis nostris ea quae nobis debentur donamus, quia iustissimum est apud Deum ut iuxta mensuram pietatis qua mensi fuerimus PL 63 remetiatur nobis, sicut e contra terribiliter duri cordis uir sapiens arguit dicens : Homo homini seruat iram et a Deo quaerit medellam. Nec dubitandum quod in eo quoque qui per caritatem quicquid ualet erga correctionem proximi ammonendo increpando casti gando operatur caritas ipsa cooperit multitudinem peccatorum Iacobo teste qui ait : Qui conuerti fecerit peccatorem ab errore uiae suae saluabit animam eius a morte et operit multitudinem peccato rum. IV, 11. Si quis loquitur quasi sermones Dei, timens uidelicet ne praeter uoluntatem Dei uel praeter quod in sanctis scripturis euidenter praecipitur uel dicat aliquid uel imperet et inueniatur tamquam falsus testis Dei aut sacrilegus uel introducens aliquid alienum a doctrina domini uel certe subrelinquens et praeteriens aliquid eorum quae Deo placita sunt cum ipse manifestissime praedicatoribus ueritatis de his quos imbuerent praecipiat dicens : Docentes eos seruare omnia quaecumque mandaui uobis, et ea enim quae ipse mandauit non alia et haec non ex parte sed omnia suis auditoribus seruanda tradere iubet. St quis ministrat, tamquam ex uirtute quam administrat Deus. Tanto humilius impendat quisque proximo bonum omne quod potest quanto certissime nouit quia a semet ipso non potest habere quod impendat. Vt in omnibus honorificetur Deus per Iesum Christum, iuxta ipsius Iesu Christi praeceptum quo ait : Videant uestra bona opera et glorificent patrem uestrum qui in caelis est. Honorificatur ergo Deus in actibus nostris cum omne quod bene ac secundum uoluntatem eius facimus non hoc nostris mentis sed eius gratiae tribuimus, e contra autem mala quae gerimus nostrae solum malitiae uel inertiae uel ignorantiae deputamus. IV, 12. Carissimi, nolite mirari in feruore qui ad temptationem uobis fit. Quidam codices habent, nolite peregrinari in feruore. Vtriusque autem uerbi sensus in promptu est, quia neque mirari fidelis quisque debet quare in hac uita feruorem patiatur tribulationum qui certa ratione ideo nunc tribulationibus temptatur ut

93/95 cf. Marc, iv, 24. 96 Eccli. xxviii, 3. 110 Matth. xxviii, 20. 117/118 Matth. v, 16.

100/102 lac. v, 20.

93 debent CDGLMOPRS 95 remetietur GS duricordes CD GL MOP RS 96 iram seruat G S quaerat O 98 correptionem Л1 R 99 operantur D*OP 100 testante G 101 i ms] suam G S 107 domini] Dei M 108 ipsa 5 109 ucritas S post quos add. uitam E inbuerat M, imbuerint 0* 111 non] nos EG LOP 112 adseruandam £, adseruanda 0 117 opera uestra bona M 119 ac от. D 121 uel inertiae от. CDGLMOPRS

IV, 8-18

130

135

140

145

150

155

160

165

255

cum probatus fuerit ad futurae uitae coronam percipiendam dignus habeatur, neque se aliquis ideo peregrinum et extraneum a Christi membris aestimare debet quia praesentis saeculi feriatur aduersis cum et domini exitus mortis et in eius ecclesia numquam a protomartyre Abel usque ad ultimum electum qui in fine saeculi nasciturus est infidelium persecutio cessauerit. Vnde bene cum dixisset, nolite mirari inferuore, addidit, quasi noui aliquid uobis contingat, quia ualde est antiquum et frequens electos Dei uitae praesentis aduersa pro aeterna salute tolerare. IV, 15. Nemo enim uestrum patiatur tamquam homicida aut fur aut maledicus. Tamquam maledicus enim patitur qui passionis suae tempore in sui saltim iniuria persecutons efïrenatur. IV, 17. Quoniam tempus est ut incipiat iudicium de domo Dei. PL 64 Duo sunt iudicia Dei per scripturas insinuata: unum occultum, alteram manifestum. Occultum iudicium est poena qua nunc unusquisque hominum aut exercetur ad purgationem aut ammonetur ad conuersionem aut, si contempserit uocationem et disciplinam Dei, excaecatur ad damnationem ; iudicium autem manifes tum est quo uenturus est dominus iudicare uiuos et mortuos. Nunc autem esse dicitur tempus quo incipiat iudicium de domo domini, id est de ecclesia, quae per exercitium praesentium afflictionum ad futura gaudia praeparatur, namque reprobi tanto securiores nunc et sine ullo uindictae uerbere uitam transitoriam ducunt quanto eos in futuro nihil nisi uindicta restat iuxta illud beati Iob : Ducunt in bonis dies suos et in puncto ad inferna descendunt. Si autem primum a nobis, quis finis eorum qui non credunt euangelio Dei? Hinc colligitur districtus iudex quanta illic feriat districtione quos reprobat, si hic sic cruciat quos amat ; si enim flagellantur filii, quid debent sperare serai nequissimi ? IV, 18. Et si iustus uix saluabitur, impius et peccator ubi parebunt? Nolunt credere Pelagiani quod in uno homine tota est generis humani massa uitiata et tota damnata, a quo uitio et damnatione sola sanat et liberat gratia Christi. Quare enim iustus uix saluus erit ? Numquid liberare iustum labor est Deo ? Absit. Sed ut ostendatur quod merito fuerit damnata natura non uult facile de tanto malo nec ipse omnipotens liberare, propter quod et peccata procliuia sunt et laboriosa iustitia nisi amantibus, sed caritas quae hos amantes facit ex Deo est. Notandum autem quod

128/129 cf. lac. i, 12.

131 Ps. 67, 21.

151/152 lob xxi, 13.

129 et от. D exterum E 131 in от. О 134 uobis от. C'DGLMOPRS 140 domini CEGLMORS 144 conseruationem L 146 quod D 147 incipit M 148 qua MS* pet от. C exercitio С1, exercitum DO 150ducant£ 151 eis GMS, eo 0 154 quanto DL illic]illiO 156debeant CD LP 157/1 58 apparebunt R 160 enim] autem M

256

IN EPÍSTOLAS SEPTEM CATHOLICAS

hanc sententiam beatus Petrus de prouerbiis Salomonis iuxta ueterem dumtaxat editionem assumpsit pro quo in nostra quae de Hebraicae ueritatis fonte descendit scriptum est : St tustus in terra recipit, quanto magis impius et peccator ? quod est aperte dicere, Si 170 tanta est uitae mortalis fragilitas ut ne iusti quidem qui in caelo coronandi sunt hanc sine tribulationibus propter innumeram uitiatae naturae labem transeant, quanto magis hi qui a caelesti sunt gratia extorres certum perpetuae suae damnationis exitum expectant ?

5

10

15

20

25

V, 1. Seniores ergo qui in uobis sunt obsecro consenior et testis Christi passionum, in eo uidelicet testis quia praesens illo patiente adstetit et cuncta ut gerebantur aspexit, uel certe quia et ipse propter nomen Christi carcerem uincula et uerbera passus est, ut in actibus apostolorum legimus. Qui et eius quae infuturo reuelanda est gloriae communicator, tunc nimirum cum in monte sancto gloriam uultus eius caelestem cum Iacobo et Iohanne conspexit, siue cum resurrectionis et ascensionis eius potentiam cum ceteris qui adfuere discipulis uidit. V, 2. Pascite qui in uobis est gregem Dei. Sicut dominus beato Petro totius gregis eius, hoc est ecclesiae, curam habere iussit, ita ipse Petrus sequentibus ecclesiae pastoribus iure mandat ut eum PL 65 quisque qui secum est gregem Dei sollicita gubernatione tutetur. Prouidentes non coactos sed spontanee secundum Deum. Coactus pascit gregem Dei et prouidet illi qui propter inopiam rerum temporalium non habens unde uiuat idcirco praedicat euangelium ut de euangelio uiuere possit; spontanee uero et secundum Deum qui nullius terrenae rei sed tantum supernae mercedis intuitu uerbum Dei praedicat. Quod utrumque distinguens ab inuicem apostolus Paulus : Si enim uolens, inquit, hoc ago, mercedem habeo, si autem inuitus, dispensatio mihi credita est ; dispensatio quippe ei credita dicitur qui rei externae curam ad tempus habere praecipitur, uerbi gratia qui triticum domini sui conseruis in tempore dispertire iubetur, cui assimilatur qui non spontanee sed inuitus euangelizat. Neque turpis lucri gratia sed uoluntarie. Turpis lucri

168/169 Prou, xi, 31. V, 4 cf. Act. v, 40 ; xii, 3-4. 14. 20/21 I Cor. ix, 17.

167 quo] qua CDMPS1 exitium S

6/7 cf. Matth. xvii, 1-2. 23 cf. Luc. xü, 42.

16/17 cf. ICor. ix,

172 uitiae D* O, uitae R

173 certae S

V, 2 quod CD LPS, от. M patientiae MS*, pacientiae 0 3 ut] quae EMS* 11 post ita add. et 0 13 tueatur GMR^S, uteturO 14coactos] coactus MS*, coacti S1 22/23 percipitur O 24 dispartire C*L*O, dispertiri G1 cui] cum 0

IV, 18 - V, 5

30

35

40

45

50

55

60

257

gratia prouidet gregi Dei qui propter quaestum et terrena commoda praedicat cum religionis opera cuncta spontanee fieri debeant iuxta illud exemplum constructionis tabernaculi quod praesentem ecclesiae constructionem praetendebat, ubi et omnis multitudo filiorum Israhel obtulit mente promptissima atque deuota primitias domino ad faciendum opus tabernaculi sponte propria cuncta tribuens et ipsi artifices sponte sua obtulerunt se adfaciendum opus. V, 3. Neque ut dominantes in clericis sed formae facti gregi ex animo, ut uidelicet humilitatem quam subditos et ad uos et ad inuicem habere desideratis ipsi prius et actu monstretis et in animo seruetis integro iuxta illud dominicum : Scitis quia hi qui uidentur principan gentibus dominantur eis et principes eorum potestatem habent ipsorum ; non ita est autem in uobis, sedquicumque uoluerit fieri maior erit uester minister, et quicumque uoluerit in uobis primus esse erit omnium seruus ; quod Paulus imperium diligenter obseruans ait : Non enim nosmet ipsos praedicamus sed Iesum Christum dominum nostrum, nos autem seruos uestros per Iesum. V, 5. Similiter adulescentes subditi estote senioribus. Postquam seniores quomodo praeessent docuit, oportebat ut etiam iuniores ad oboediendum paternae eorum prouisioni instrueret. Non autem opus erat eis plura loqui sed tantum subiectionis dare praeceptum, quia nimirum senioribus praeceperat ut formae facti essent subditis et sufficiebat minores ad maiorum bene agentium exempla respicere et haec deuote imitari. Sed ne haec audientes praelati putarent subditis solummodo suis et non etiam sibi debitae humilitatis iura esse seruanda continuo generaliter ammonendo subiecit: Omnes autem inuicem humilitatem insinuate. Omnes etenim dicit et seniores et adulescentes qui inuicem iubentur humilitatis insinuare uirtutem et hi uidelicet regendo et illi obsequendo humiliter. Quod apud ipsum Petrum et in ipso factum legimus cum intrante eo Caesaream Cornelius occurrens pedibus se PL 66 eius humiliter adstrauit et ille humilius leuauit eum dicens : Surge, etenim ego homo sum sicut et tu; et quidem Cornelius necdum renatus in Christo necdum ecclesiae erat membris incorporatus. Omnes ergo humilitatem alterutrum uel exemplo docet uel etiam uerbo insinuare, quia nimirum omnibus superbiae uitium quod angelos de caelo deiecit nouerat esse cauendum, omnes adiuncta Salomonis sententia terret salubriter ac refouet dicens : Quia Deus 29/31 Ex. xxxv, 20-21. 31/32 Ex. xxxv, 26. 32 Ex.xxxvi, 2. 36/40 Marc, x, 42-44. 41/42 II Cor. iv, 5. 57/58 Act. x, 26. 63/64 Prou. üi, 34 (sec. LXX) ; cf. lac. iv, 6. 33 cleris Gl (-ci-exp.)

formiiGLlMS

35 demonstretis G

inD/'я

ras., от. EMPS* 38 est ita E autem est GS 46 eis opus erat P tamen £ 47forma/WS 49posterius haec] autem CD LOP 51iureL 54 prius et от. DL 56 currens G 57 eleuauit CDLP 58 et ego enim GS 62 eiecit GS

258

IN EPÍSTOLAS SEPTEM CATHOLICAS

superbis resistit, humilibus autem dat gratiam. Et quae sit eadem 65 gratia quam confert humilibus Deus consequenter exponit cum ammonendo subiungit: V, 6. Humiliamini igitur sub potenti manu Dei ut uos exaltet in tempore uisitationis . Hanc ergo gratiam humilibus tribuit ut quo magis humiliati fuerint propter ipsum tempore certaminis eo 70 gloriosius exaltentur ab ipso tempore retributionis. Potest autem humiliatio hoc in loco multifarie accipi, hoc est et ea qua incipiens quisque uiam uirtutum pro abluendis quae commiserat peccatis salubriter atteritur et illa quae spontanea mentis deuotione a perfectioribus Deo uel proximis in pace exhibetur rerum circum75 stantium nec non et ea qua incursantibus persecutionum turbinibus inuictus per patientiae uirtutem animus armatur. Omni autem generi Deo deuotae humilitatis merces succedit illa ut qui se tempore suae peregrinationis humiliant tempore uisitationis eius exaltentur. 80 V, 8. Sobrii estote, uigilate, quia aduersarius uester diabolus tamquam leo rugiens circuit quaerens quem deuoret. In huius expositione sententiae non nostra uerum beati Cypriani dicta ponamus. Circuit, inquit, ille nos singulos et tamquam hostis clausos obsidens muros explorat et temptat, an sit pars aliqua membrorum 85 minus stabilis et minus fida, cuius aditu ad interiora penetretur. Offert oculis formas inlices et faciles uoluptates, ut uisu destruat castitatem ; aures per canora musica temptat, ut soni dulcioris auditu soluat et molliat christianum uigorem ; linguam conuicio prouocat, manum iniuriis lacessentibus ad petulantiam caedis instigat; ut 90 fraudatorem faciat, lucra opponit iniusta ; ut animam pecunia capiat, ingerit perniciosa conpendia ; honores terrenos promittit, ut caelestes adimat ; ostentat falsa, ut uera subripiat. Et cum latenter non potest fallere, exerte atque aperte minatur, terrorem turbidae persecutionis intentans ad debellandos seruos Dei, inquietus semper 95 et semper infestus, in pace subdolus, in persecutione uiolentus. Quam ob rem contra omnes diaboli uel fallaces insidias uel apertas minas stare debet instructus animus et armatus, tam paratus semper ad repugnandum quam est ad inpugnandum semper paratus inimicus.

83/98 Cypr., de telo et /;'«. (CC III A, 75, 20 - 76, 37).

65 humilibus Deus от. RS* 72 commiserit 0 76 omnia О 78 post posterius tempore add. suae GS eius от. GS 80 post estote add. et Gl.' sup. lin. 81 circuiens S* quaerit S 86 inlicitas О1 uoluntates CDEGLMOPS 87 ut] ubi CDGLMOPRS insoni CDEGLOPR adituS 89lacessantibusСDGLMORS* 92 caelos CDGLMOPRS ostendit CDGLMPRS, ostendat 0 98 quam] quantum MS

V, 5-13

259

V, 9- Cut resistite fortes infide scientes eandem passionem ei quae 1oo in mundo est uestrae fraternitati fieri. Tanto, inquit, fortiores estote in fide, tanto maiorem habetote fiduciam ad superandas diaboli uersutias, quanto constat quia non uos soli temptamini sed ipsa passio quae uos fatigat ei quoque quae per totum mundum est ecclesiae Christi uestrae uidelicet fraternitati communis est, et PL 67 105 quod a constitutione mundi semper passi sunt iusti, pudeat uos solos prae omnibus sustinere non posse. V, 12. Per Siluanum uobis fidelem fratrem, ut arbitror, breuiter scripsi obsecrans et contestans hanc esse ueram gratiam. Quod ait, obsecrans, potest et ad superiora referri, quia uidelicet breuiter eis no scripserit non imperans sed obsecrans eos fortes in fide persistere ; potest et ad sequentia recte copulari ut intellegatur non solum contestari eos hanc esse ueram eorum gratiam quam scribendo praedicat, quia nimirum non est in alio aliquo salus in quo oporteat nos saluos fieri, sed etiam obsecrare eos ut hanc esse ueram suam П5 gratiam faciant qua imbuti sunt in Christo. Gratia enim Christi eorum fit gratia qui hanc mundo corde suscipiunt, nam qui gratiam Dei spernit non ipsam gratiam minuit sed hanc suam non esse, id est sibi facit non prodesse. V, 13. Salutat uos ecclesia quae est in Babylone conelecta et 120 Marcus filius meus. Babylonem typice Romam dicit uidelicet propter confusionem multiplicis idolatriae in cuius medio sancta ecclesia iam rudis et perparua fulgebat iuxta exemplum plebis Israheliticae quae quondam parua numero et captiuata super flumina Babyloniae sedens absentiam sanctae terrae deflebat nec 125 canticum domini in terra aliena cantare ualebat. Et bene beatus Petrus dum suos auditores ad tolerantiam hortatur aduersitatum praesentium dicit etiam ecclesiam quae secum est in Babylone constitutam, id est in confusione tribulationum, et tamen conelectam eam esse confirmat ut ostendat sanctam Dei ciuitatem in hac 130 uita a permixtione et pressura ciuitatis diaboli quam Babylonia signat immunem esse non posse. Marcum autem filium suum

113/114 Act. iv, 12. 120/138 cf. Hieron., de uir. int. (12, 10-19). 120/121 cf. Hieron., nom. (CC LXXII, 62, 18). 123/125 cf. Ps. 136,1-4.

99 in от. C*E LP R* 102 quia] quod OP post sed add. si O 104 uestrae] nostrae G communis est от. CDG LMOPR 105quia0 tот. O nosCDGLMOPRS 108 post hanc add. uestram DP post esse add. uestram ELR ueram] uestram 01 sup. ras. 109 et от. G MS eis от. CDLOPR 114 suam ueram D 115 enim] autem GMS 111 post posterius gratiam add. Dei S 118 prodesse non faciat G* S 119 coelecta CDGL*PSl, collecta L\ cumelectaMRS* 123captiua5 127ecclesiaR 128 constituta GRS 128/129 coelectam CDGPS1, collectam EL, cuelectam M, cumelecta R, cumelectam S*

2бо

135

140

145

150

155

IN EPÍSTOLAS SEPTEM CATHOLICAS

euangelistam dicit qui eius in baptismate dicitur filius effectus. Vnde patet quia prius quam Marcum Alexandriam de Roma ad PL 68 euangelizandum mitteret epistolam antea scripsit. Tempore autem Claudii principis et Petrus ac Marcus Romam uenerunt et ipse Marcus descripto Romae euangelio suo Alexandriam missus est. Vnde colligitur quia epistolam hanc Petrus dum quaeritur ubi uel quando scripserit locus erat Roma tempus Claudii Caesaris. V, 14. Salutate inuicem in osculo sancto; osculo sancto, osculo uero, osculo pacifico, osculo columbino, non ficto subdolo polluto, quali usus est Ioab ad occidendum Amasam, quali Iudas ad tradendum saluatorem, quali utuntur hi qui loquuntur pacem cum proximo suo mala autem sunt in cordibus eorum. Illi ergo osculo sancto salutant inuicem qui non diligunt uerbo nec lingua sed opere et ueritate. Gratia uobis omnibus qui estis in Christo Iesu. A gratia coepit epistolam, in gratia consummauit, mediam gratia respersit, ut errorem Pelagianum omni locutionis suae parte damnaret, ecclesiam uero Christi non nisi per gratiam eius saluari posse doceret. Et consulte cum diceret : Gratia uobis, addidit, omnibus qui estis in Christo Iesu, ut ea quae paucis ecclesiis, id est Ponti, Galatiae, Cappadociae, Asiae, et Bithyniae scripsit cunctis per orbem Christi ecclesiis se scribere designet, sicut et Iohannes in apocalipsi cum septem Asiae ecclesias singillatim prout competebat ammoneret adiunxit per singula ita concludens: Qui habet aures audiat quid spiritus dicat ecclesiis, aperte insinuans quia cuncta quae unicuilibet ecclesiae scripsit omnibus qui auditum salubrem haberent, uniuersis fidelium scriberet ecclesiis.

141 cf. II Reg. xx, 9-10. 144/145 I Ioh. iii, 18.

141/142 cf. Matth.xxvi, 49. 142/143 Ps. 27, 150/151 cf. I Pet. i, 1. 154/155 Apoc. ¡¡,7.

133de]eM 134anteS 143suntautemD 149additD 272 deprimebant GS* 274 qui от. C* DP admissa G, admissam 0 275 grauiori CDELMOPRS 276 qui MRS* 277 uita С III, Ъ prius mom. M* P 10 post in add. id R post a add. uestro 0 post sensu add. u estro G' in marg. 14 tardare domini et promissa R S tardare et promissa G asseruerant CDGLMO'PRS 15 autumabant E 16 temperantius GL1MS 17 post uicinum add. neque CDLOP citius CDLOP 19 solum hoc M adueniens £

II, 22 - III, 8

25

30

35

40

45

50

55

277

in principio creaturarum dixit Deus : Congregetur aqua in congregationem unam, et appareat arida ; etfactum est sic. Eadem per aquam consistit Dei uerbo diuina dispositione uenis aquarum tota intrinsecus plena est, sicut corpus animantium uenis sanguinis redunda re conspicimus ne uidelicet ariditate deficeret, si aquarum rigatio cessaret. Denique uidemus aestatis feruore terras absumpto humore flaccentes et mox in puluerem quem proicit uentus esse conuersas. Alia editio habet : Caeli erant olim de aqua et per aquam constituti. Significat autem aerem istum humidum et turbidum. Hunc etenim scriptura caelum et aliquando caelos appellare consueuit. Vnde scriptum est : Miluus in caelo cognouit tempus suum. III, 6. Per quae ille tunc mundus aqua inundatus periit. Per quae, per caelos et terram dicit quae prius nominauerat. Per haec enim perdita mundus qui in his constiterat periit. Nam superiores mundi partes diluuium minime tangebat. Periit ergo terra quae subuersa et cooperta aquis non solum tanto tempore insitum sibi fructificandi statum perdidit sed etiam, sicut supra docuimus, dissimilem plerisque in locis ab ea quam primo acceperat faciem recepit. Perierunt et caeli secundum quantitatem et spatia aeris huius. Excreuit enim aqua, ut sanctus Augustinus ait, et totam istam capacitatem ubi aues uolitant occupauit ; ac sic utique caeli perierunt propinqui terris secundum quod dicuntur aues caeli. Sunt autem, inquit, et caeli caelorum superiores in firmamento; sedutrum et ipsi perituri sint igni, an hi soli qui etiam diluuio perierunt, disceptatio est aliquanto scrupulosior inter doctos. III, 7. Caeli autem qui nunc sunt et terra eodem uerbo repositi sunt igni reseruati in die iudicii et perditionis impiorum hominum. Patet ergo sententia beati Petri quia illam terram et illos caelos qui PL 8i diluuio perierunt et post diluuium repositi sunt igni ultimo perdendos asseuerat. III, 8. Vnum uero hoc non lateat uos, carissimi, quia unus dies apud dominum sicut mille anni et mille anni sicut dies unus. Quidam hanc sententiam ita intellegendam putant quasi dies iudicii tantam habeat longitudinem quantam mille annorum spatium non considerantes quia non ait simpliciter, erit unus dies sicut

23/24 Gen. i, 9. 29/30 cf. Ps. 1, 4. Aug., en. in ps. 101 (CC XL, 1448, 6-13).

33/34 Hier, vüi, 7.

42/48

23 dicit 0 congregentur aquae G MS 27 irrigatio S 29 flacentes D, placentes EO proiciat CDEP 32 caelum etenim scriptura DLP 35 prius quae] quem D 36quosMS 38 qui С, quia DEL P 41 eo CDLP 44 ac] et EGMRS 45 quae 0 47 post etiam add. in E, a R 48 aliquando CDELOP 50 diem £ 51 quod 0, qua R 54nonоm. D post unus add. est 5 55 unus dies С 57 quantum L

278

IN EPÍSTOLAS SEPTEM CATHOLICAS

mille anni, sed, unus, inquit, dies apud dominum sicut mille anni, (¡o quia nimirum in cognitione diuinae uirtutis et praeterita et futura et praesentia aequaliter praesentia constant, et quae longa nobis et quae breuia uidentur temporum curricula aequalis utique sunt spatii apud conditorem temporum iuxta illud psalmistae : Quoniam mille anni ante oculos tuos sicut dies hesterna quae praeteriit et 65 sicut custodia in nocte quae pro nihilo habentur anni eorum erunt. Sicut enim constat quod psalmista mille annos non diei futuro iudicii sed diei hesterno quae praeteriit ante oculos conditoris adaequat immo omnes annos nostros, id est saeculi huius omne tempus, custodiae noctis unius quae est quarta pars noctis assimi70 lat, ita beatus Petrus unumquemque diem saeculi praesentis mille annis et mille annos unicuique diei apud dominum aequiperat, id est eiusdem mensurae asseuerat, quia uidelicet omnia et parua et magna aequaliter ipse conspicit. Et quidem Petrus si hoc de die iudicii uellet tantum intellegi quod uere tantae esset longitudinis 75 quantae sunt mille anni nostri, poterat utique apertius suam indicare sententiam neque opus esset addere, apud dominum, quia ille dies ultimus tantae esse longitudinis etiam hominibus cunctis ubi aduenisset appareret. Ideo autem haec apostolus commemorat ut conuincat eos quos dicere praemiserat : Vbi est promissio aut 80 aduentus eius? ostendens dominum nequaquam oblitum suae promissionis aut aduentus ad iudicandum uiuos et mortuos. Sed cum ita unumquemque diem saeculi nostri aeterna sua memoria complectatur ut annorum mille circuitus, ita mille annos ut unius diei spatium sine labore circumspiciat, manifeste intellegendum 85 quod ipsorum quoque dierum et annorum omnium finem certissime nouerit et absque ulla dubietate hoc quoque praenouerit quando aduentus ipsius claritas reuelanda, quando promissa sanctis sint praemia reddenda. Vnde et recte subiungitur: III, 9. Non tardat dominus promissionem sed patienter agit 90 propter uos nolens aliquem perire sed omnes ad paenitentiam reuerti. Qui igitur omnia nouit tempora nouissima et antiqua non tardat promissionem retributionis suae sed hanc utique in tempore quo ante omnia tempora futura praedestinauit ostendit ideoque adhuc differt ut electorum prius summam quam cum patre ante saecula 95 decreuit adimpleat. Vnde et in apocalipsi animae martyrum quae diem iudicii et resurrectionis ocius aduentare sitiebant audierunt :

63/65 Ps. 89, 4-5.

59 dies ¡nquit GR 61 praesenti DO 62 curriculum C*DLOP*, curticulo P1 63 temporum от. P 64 dies от. MS 65 erunt от. CDEPR.ertntS 66 quia CDELP 61 praeterit £ OP 73 conspiciat D 75 quanti GS 16 Deum 0 77 esset C GS 79 praesumerat D 83 computatur CD* LP, computet D1, contemplatur E 86 dubitatione GS 88 sunt G 93 ostendet С DL MP

III, 8-13

100

105

no

115

120

125

130

279

Vt requiescerent tempus adhuc modicum donec impleantur conserui eorum etfratres eorum. Qui autem praefatam beati Petri sententiam ita intellegunt quasi diceret diem iudicii tantae longitudinis futuram quantae mille sunt anni, hoc ad causam referunt quod PL 82 necesse sit eos qui cum peccatis aliquibus de corpore exeunt et tamen ad electorum sortem praedestinati sunt tanto tempore per ignem purgari et sic demum remissis omnibus peccatis ad uitam uenire. Sed hi non uident quantae sit impudentiae credere quod tantus perfectorum et iustorum coetus receptis in ictu oculi corporibus beatis et immortalibus per mille annorum spatia debeat in aere uel in terra finem expectare iudicii et tunc demum praeparatis ad integrum sociis diu exoptatam audire sententiam : Venite, benedicti patris mei, percipite regnum. III, 10. Adueniet autem dies domini ut fur in quo caeli magno impetu transient. Illos proculdubio caelos dicit qui in diluuio transierunt, hoc est aerem hunc terrae proximum qui igni perdendus est, tantum, ut recte creditur, spatii tenentem quantum aqua tenebat diluuii. Alioquin si quis caelos superiores ubi sol et luna et astra sunt posita transituros asseuerat, quomodo uult illam domini sententiam intellegere qua dicitur tunc sol obscurabitur et luna non dabit lumen suum et stellae cadent de caelo ; si enim locus siderum transierit, id est caelum, qua ratione potest dici in eodem die domini et sidera uel obscurari uel cadere et ipsorum siderum loca quo fixa tenentur igne absumente transisse ? Elementa uero calore soluentur. Quattuor sunt elementa quibus mundus iste consistit, ignis, aer, aqua, et terra, quae cuncta ignis ille maximus absumet. Nec tamen cuncta in tantum consumet ut funditus non sint sed duo in totum consumet, duo uero in meliorem restituet faciem. Vnde in sequentibus dicitur: III, 13. Nouos uero caelos et nouam terram et promissa ipsius expectamus. Non enim dixit alios caelos et aliam terram sed ueteres et antiquos in melius commutandos iuxta hoc quod Dauid ait: Initio terram tu fundasti, domine, et opera manuum tuarum sunt caeli ; ipsi peribunt, tu autem permanes, et omnia sicut uestimentum

97/98 Apoc. vi, n. 105 I Cor. XV, 52. 109 Matth. xxv, 34. 116/117 Matth. xxiv, 29. 129/131 Ps. 101, 26-27.

97 impleatur numerus (add.) MS 97/98 conserui eorum] conseruorum G MS 98 fratrum G MS 100 quanti S anni sunt C 102 post electorum add. numerum G 105 coetus] numerus G MS 107 aera CL 108 expectatam CGLMS1 108/109 sententiam audire G MS 111 transeunt M 113 tenente CDEGLOPS 118 eadem CDGLMOPRS 120 quo fixa] confixa О 121 soluuntur C*DEGLM ORS post elementa add. in P 124 sunt C*. sinit D 130 uestimenta G MRS*

28o

135

140

145

150

155

160

165

IN EPÍSTOLAS SEPTEM CATHOLICAS

ueterescent, et sicut opertorium mutabis eos, et mutabuntur. Quae ergo peribunt ueterescent et mutabuntur constat pro certo quia consumpta per ignem mox abeunte igne gratiorem resumunt speciem. Praeterit enimfigura huius mundi, non substantia, sicut et carnis nostrae non substantia perit sed figura immutabitur quando quod seminatur corpus animale surgit corpus spiritale. De igne autem et aqua nihil tale legimus, quin potius habemus in apocalipsi : Et mare iam non est ; habemus in prophetis : Et lux lucernae non lucebit tibi amplius. Et promissa, inquit, ipsius expectamus in quibus iustitia habitat. Iustitia habitat in futuro saeculo, quia tunc cuique fidelium pro modo sui certaminis reddetur corona iustitiae. Quod in hac uita nequaquam fieri potest iuxta illud Salomonis : Vidi sub sole in loco iudicii impietatem et in loco iustitiae iniquitatem, et dixi in corde meo : Iustum et impium iudicàbit Deus et tempus omni rei tunc erit ; et iterum : Vidi, inquit, PL 83 calumnias quae sub sole geruntur et lacrimas innocentum et consolatorem neminem nec posse resistere eorum uiolentiae cunctorum auxilio destitutos, et laudaui magis mortuos quam uiuentes. Ideo namque magis mortuos innocentes quam uiuentes laudauit quia illi adhuc in certamine positi, isti autem perpetuae beatitudinis sunt mercede donati ; ideo sub sole calumnias se uidisse querebatur quia supra solem nouerat iudicem esse iustum qui in altis habitat et humilia respicit, supra solem mansiones in quibus iusti debita iustitiae suae praemia percipiant. Potest hoc quod ait, in quibus iustitia habitat, etiam iuxta illud psalmistae intellegi : Haec porta domini, iusti intrabunt per eam ; et in apocalipsi de ciuitate superna Iohannes : Nec intrabit in eam, inquit, aliquid coinquinatum etfaciens abominationem et mendacium, nisi qui scripti sunt in libro uitae agni. III, 14. Propter quod, carissimi, haec expectantes satis agite inmaculati et inuiolati inueniri ei in pace. Hae sunt uigiliae sanctae de quibus dominus ait : Beati serui illi quos cum uenerit dominus inuenerit uigilantes. Vigilat namque qui se a sordibus uitiorum immunem custodit, qui quantum in se est cum omnibus hominibus pacem habet, qui in se ipso pace felicissima utens omnes carnis

1 34 I Cor. vii, 31. 136 I Cor. xv, 44. 1 38 Apoc. xxi, 1. Apoc. xviii, 23; cf. Hier, xxv, 10. 143/145 Eccle. iii, 16-17. Eccle. ¡v, 1-2. 152/153 Ps. 112, 5-6. 155/156 Ps. 117, 20. Apoc. xxi, 27. 162/163 Luc. xii, 37. 164/165 cf. Rom. xii,

138/139 145/148 157/159 18.

131 oportorium £ GPS* 133consumptiСDG*LAÍ0RS, consumti£P 135 post et add. in 0 136 surget CDELOP 141 quae RS* 146 innocentium GOP 148 mortuos magis RS 154 percipiant от. GS, expectabunt G1 in marg. 157 intrauit GMR*S* in]perGMS inquit in eam CDLP 1 59 post uitae add. et MS 160 satagite С1 16luigilaeP

III, 13-16

170

175

180

185

190

195

281

illecebras spiritus regimini subdit. Et bene cum diceret, satis agite inmaculati et inuiolati inueniri, addidit, ei, id est domino, quia ille solum perfecte mundus est qui diuino iudicio mundus est. Vnde in laude bonorum coniugum dicitur: Erant autem iusti ambo ante Deum. Bene, ante Deum, quia humana saepe iudicia fallunt. III, 15. Et domini nostri longanimitatem salutem arbitramini. Nolite putare quod tardet promissionem dominus sed intellegite quod ideo longanimiter expectat ut plures saluentur. Sicut et carissimus frater noster Paulus secundum datam sibi sapientiam scripsit uobis. Paulum illis scripsisse commemorat quia quae idem Paulus ad quasdam specialiter scripsit ecclesias omnibus generaliter quae per orbem sunt quaeque unam catholicam faciunt scripsisse probatur ecclesiis. Et notandum quod hic Petrus Pauli sapientiam laudat, ipse autem Paulus de se dicit : Ego enim sum minimus apostolorum qui non sum dignus uocari apostolus quoniam persecutus sum ecclesiam Dei. Ecce se Paulus priscae suae infidelitatis memor humiliat et aliorum apostolorum innocentiam praefert; ecce primus apostolorum quasi oblitus sui prioratus et datarum sibi clauium regni datam Paulo sapientiam miratur, quia nimirum moris est electorum ut aliorum magis quam suas mirentur uirtutes per quas se ad profectum excitent. Itemque notandum quod Paulus in epistolis suis dicit: Cum autem uenisset Cephas Antiocham infaciem ei restiti, quia reprehensibilis erat. Reprehendit igitur Paulus in epistolis suis Petrum, et tamen ipse Petrus PL 84 easdem epistolas relegens laude dignas iudicat, quia nimirum hoc ipsum quod se in illis merito reprehensum inuenit non quasi iniuriam aspernanter sed gratulanter quasi officium deuotionis accepit. Tales esse ad inukem non quilibet mortalium sed illi solum norunt qui didicerunt a domino mites esse et humiles corde, qui sciunt honore inuicem praeuenire. III, 16. In quibus sunt quaedam difficilia intellectu quae indocti et instabiles deprauant, sicut et ceteras scripturas. Omnes scripturas heretici deprauant. Nullus est enim uel noui uel ueteris testamenti liber in quo non multa peruerse intellexerint. Sed et ipsas saepe

169/170 Luc. ¡, 6. 177/178 cf. Gteg., moral. 17, 29 (CC 143A, 875). 179/181 I Cor. xv, 9. 187/188 Gal. ii, n. 194 cf. Matth. xi, 29. 195 cf. Rom. xii, 10.

166 satagite С1 167 inuenire P quod CDLP 168 solus G MS 170 iudicia saepe G M S 112 prius quod] quia CDEGLMOPS1 173 quod] quia EGO 175 quia от. O idem] quidem 0 180 quoniam] quia EGMORS 186 perfectum GS 188 ei от. P 192 aspernantur £*, aspernatur GS, aspernante 0 gratulantur E* 194 soli C1 E 197 post instabiles add. ideo MS 199 multi DRS intellexerunt R et от. GS

282

IN EPÍSTOLAS SEPTEM CATHOLICAS

200 scripturas a suo statu peruerterunt uel demendo uel addendo uel mutando quaeque illorum perfidia dictasset, sicut constat Arrianos de euangelio erasisse quod saluator ait quia Deus spiritus est, quia nolebant credere quod spiritus sanctus Deus esset omnipotens. Quos recte indoctos uocat et instabiles quia nec lumen 205 scientiae nec stabilitatem habent mentis qua inter doctos donec erudiantur permaneant. Vnicum namque indoctis remedium est, humili stabilitate doctorum uerbis auditum praebere. Quam stabilitatis gratiam quia heretici non habent uento superbiae quasi palea leuis etiam de ecclesia tolluntur, de quibus bene 210 subditur: Ad suam ipsorum perditionem, quia qui scripturas sanctas deprauare, qui fidem catholicam turbare ac peruertere conantur, non aliud in hoc quam se ipsos condemnant. Ecclesia autem Christi discussis errorum tenebris uera sua luce fruitur. Vnde bene in fine apocalipsis quae clausula et quasi signaculum est 215 totius diuinae scripturae dicitur: St quis adposuerit ad haec, adponet Deus super illum plagas scriptas in libro isto ; et si quis diminuent de uerbis libri huius prophetiae, auferat Deus partem eius de libro uitae et de ciuitate sancta et de his quae scripta sunt in libro isto. Difficilia autem intellectu in epistolis Pauli quae ab indoctis et 220 instabilibus diät esse deprauata illa sunt maxime in quibus de gratia Dei loquitur quae iustificet impios, hoc est ex impiis faciat iustos. Dicit enim ipse: Vbi autem abundauit peccatum superabun dant gratia. Quod illi non intellegentes putabant eum dicere, Faciamus mala ut ueniant bona. Absit autem ut Paulus suos 225 auditores ad promerenda bona doceat facere mala cuius omnis intentio est a malis coercere et ad bona agenda quoscumque potest aduocare. Sed cum dicit: Vbi autem abundauit peccatum supera bundant gratia, donum gratiae per hoc uehementius commendat quae et magna solet conuersis et minora dimittere peccata, et 230 quanto quis maiora ante conuersionem peccata commisit, tanto maiorem gratiae donantis indulgentiam conuersus accipit. Loqui tur hoc ergo apostolus de his quae iam commisimus peccatis ne quis desperatione ueniae pro magnitudine facinorum pereat non autem, ut inimici interpretabantur, suadebat plura facere peccata 235 ut potiora per haec reciperent bona. Vnde et beatus Petrus recte PL 85 ammonendo subiungit : III, 17. Vos igitur, fratres, praescientes custodite ne insipientium errore transducti excidatis a propria firmitate, praescientes quia

202 cf. loh. iv, 24. 215/219 Apoc. jcxü, 18-19. 221 cf- Rom iv, 5 222/223 Rom. v, 20. 224 Rom. ¡ii, 8. 227/228 Rom. v, 20.

200 peruenerunt CD, peruertunt 0 201/202 Arrianum RS* 202 post euangelio add. suo E O errasse G RS* 204 lucem DOP 209 paleae leuesGS 217 deminuit L 222 superabundaba M 225 ad] et £ 232 ergo hoc G M S hoc] hic £ 237 scientes C*D LP

ИI, 16-18

283

insipientes multifarios introducent errores, quidam iudicium 240 futurum negantes, quidam diuina eloquia falsantes, quidam male interpretantes, quidam luxoriae frena laxantes, alii aliis atque aliis deceptionum fraudibus miserorum corda dementantes, custodite ne quo seducentium astu a fidei uestrae firmitate decidatis. III, 18. Crescite ergo in gratia et in cognitione domini nostri et 245 saluatoris Iesu Christi, iuxta illud psalmistae : Ambulabunt de PL 86 uirtute in uirtutem, uidebitur Deus deorum in Sion. Ipsi gloria et nunc et in die aeternitatis. Gloria semper saluatori Deo et domino nostro et nunc cum inter cotidianas aduersitatum pressuras adhuc in carne positi peregrinamur ab illo et maxime tunc cum diu 250 desideratum cunctis gentibus adueniens praesentia nos suae uisionis fuerit ¿Ilustrare dignatus, quam interim suspirantes merito seduli cantamus: Quia melior est dies unus in atriis tuis super milia.

245/246 Ps. 83, 8.

250 Agg. ii, 8.

252 Ps. 83, 11.

243 qua S1 astudia 0, astutia S 244/245 et saluatoris nostri GAIS 250 praesentiae CD' LMOP 252 cantemus D

EXPLICIT IN EPISTOLA PETRI SECVNDA EXPOSITIO. INCIPIT IN EPISTOLA SANCTI IOHANNIS APOSTOLI PRIMA С EXPLICIT EXPOSITIO IN EPISTVLA PETRI SECVNDA. INCIPIT IN EPISTVLA SANCTI IOHANNIS APOSTOLI PRIMA DP EXPLICIT TRACTATVS EPISTOLAE SECVNDAE. INCIPIT EPISTOLA PRIMA BEATI IOHANNIS APOSTOLI CVM TRACTATV E EXPLICIT EXPOSITIO IN EPISTOLA PETRI SECVNDA. INCIPIT IN EPISTOLA SANCTI IOHANNIS APOSTOLI L EXPLICIT IN EPISTOLA BEATI PETRI APOSTOLI. INCIPIT IN EPISTOLAM IOHANNIS APOSTOLI MS INCIPIT IN EPISTOLAM IOHANNIS EXPOSITIO BEDAE PRESBITERI 0 EXPLICIT EPISTOLA PETRI. INCIPIT EPISTOLA SANCTI IOHANNIS R

284

5

10

15

20

25

30

35

IN EPÍSTOLAS SEPTEM CATHOLICAS

I, I. Quod fuit ab initio, quod audiuimus, quod uidimus oculis PL 85 nostris. Hanc epistolam beatus apostolus Iohannes de fidei et caritatis perfectione conscripsit laudans deuotionem eorum qui in unitate ecclesiae perseuerabant, porro illorum impietatem coarguens qui ecclesiae pacem uesano dogmate turbabant, Cerinthi maxime et Marcionis qui Christum ante Mariam non fuisse contendebant. Propter quos etiam euangelium suum scripsit ibi quidem et suis et ipsius domini uerbis consubstantialem patri filium adfirmans, hic autem quae a domino didicit propriis sermonibus depromens et hereticorum stultitiam apostolica auctoritate refellens. Vnde mox in capite epistolae diuinitatem simul et humanitatem ueram eiusdem Dei et domini nostri Iesu Christi designat dicens : Quodfuit ab initio, quod audiuimus, quod uidimus. Fuit enim ab initio filius Dei, sed eundem filium Dei in homine apparentem audierunt et oculis uiderunt discipuli, quod ipsum in euangelio latius explicauit. Nam quod hic ait : Quod fuit ab initio, hoc est quod in euangelio dick : In principio erat uerbum, et uerbum erat apud Deum, et Deus erat uerbum, hoc erat in principio apud Deum, et quod hic subdit, quod audiuimus, quod uidimus oculis nostris, hoc est quod ibi latius subdit : Et uerbum caro factum est et habitauit in nobis, et uidimus gloriam eius gloriam quasi unigeniti a patre. Et ne parum dicere uideretur in eo quod ait: Quod uidimus oculis nostris, adiunxit : Quod perspeximus, et manus nostrae temptauerunt de uerbo uitae. Non solum quippe corporalibus oculis sicut ceteri dominum uiderunt sed et perspexerunt illum cuius diuinam quoque uirtutem spiritalibus oculis cernebant, maxime illi qui eum in monte clarificatum uiderunt, e quibus unus erat ipse Iohannes. Quod autem ait : Et manus nostrae temptauerunt de uerbo uitae, Manicheorum uincit insaniam qui dominum ueram assumpsisse carnem negant quam apostoli ueram esse dubitare non poterant utpote cuius ueritatem non solum uidendo sed et tangendo probarent, maxime Iohannes ipse qui in sinu eius in cena recumbere solitus tanto licentius eius membra quanto uicinius tangebat. Sed et post resurrectionem eius a mortuis manus eorum PL 86 temptauerunt de uerbo uitae cum ueram eum recepisse carnem, quamuis iam incorruptibilem absque ulla dubietate cognouerunt

I, 14/19 cf. Aug., in loh. ep. (PL XXXV, 1978). 17/18 loh. i, 1-2. 20/22 loh. i, 14. 27 cf. Matth. xvii, 1-2. 32/34 cf. loh. xiii, 23.

I, 2 Iohannes apostolus G* P 4 utilitate M 5 Cherinti CDEGL MOP* RS, Cherinthi P1 7 contenderunt G M S 8 priиs et] ex L 11 repellens MOS 13 quod uidimus от. CD LOP quod uidimus et audiuimus G* M, quod audiuimus et uidimus G1 S 17 dicitur GS 19 subdidit C DG LM О PR S 22/23 Et usque adiunxit от. CDL OP 22 paruum G M R S1 25 et от. C cuius illum CD L* OP 28 autem om.O 29 Deum 5 33 post solitus add. est G MS 36 cognouerint D

I, 1-4

40

45

50

55

60

65

70

285

audientes ab illo ipso : Palpate et uidete quia spiritus carnem et ossa non habet, sicut me uidetis habere. Bene autem dicitur, et manus nostrae temptauerunt de uerbo uitae, quia cum ueritatem resuscitatae carnis eius a mortuis etiam manibus contrectando probarent certius eum uerbum uitae, hoc est Deum uerum, esse cognouerunt. Vnde et Thomas qui specialius eum palpare iussus est mox ubi palpauit carnem Deum confessus est dicens: Dominus meus et Deus meus. I, 2. Et uita manifestata est, et uidimus et testamur. Illam dicit uitam quae in euangelio loquitur : Ego sum resurrectio et uita, quae manifestata est diuinis in came declarata miraculis uideruntque discipuli praesentes quod posteris indubia ueritate testarentur quando signa faciens, sicut idem Iohannes scripsit : Manifestauit gloriam suam, et crediderunt in eum discipuli eius. Et quia Iohannes apostolus uitam se manifestatam uidisse cum suis coapostolis testatur, confundatur cum suis sequacibus Apelles hereticus qui eandem uitam, id est dominum saluatorem, non Deum in ueritate sed hominem in fantasia mundo apparuisse contendit. Et adnuntiamus uobis uitam aeternam quae erat apud patrem et apparuit nobis. Erat apud patrem in diuinitate aeterna, apparuit ex tempore mundo in humanitate. I, 3. Quod uidimus et audiuimus adnuntiamus et uobis ut et uos societatem habeatis nobiscum, et societas nostra sit cum patre et cum filio eius Iesu Christo. Manifeste ostendit beatus Iohannes quia quicumque societatem cum Deo habere desiderant primo ecclesiae societati debent adunari illamque fidem addiscere eius sacramentis imbui quam discipuli ab ipsa degente in carne ueritate perceperunt, nec in aliquo minus ad Deum pertinent qui per apostolorum doctrinam credunt quam illi qui per ipsum praedicantem in mundo dominum credebant, nisi in quantum eos fidei uel operum qualitas discernit. Vnde etiam de hac societate sanctorum quam habent in patre et filio ipse filius patri supplicans ait : Pater sancte, serua eos in nomine tuo quos dedisti mihi ut sint unum sicut et nos ; et paulo post : Non pro his autem rogo tantum sed et pro eis qui credituri PL 87 sunt per uerbum eorum in me ut omnes unum sint sicut tu pater in me et ego in te ut et ipsi in nobis unum sint. I, 4. Et haec scripsimus uobis ut gaudium nostrum sit plenum.

37/38 Luc. xxiv, 39. 42/44 cf. Aug., o.e. (1980). 43/44 Ioh. xx, 28. 46Ioh. xi, 25. 49/50 Ioh. ii, n. 68/69 Ioh. xvii, n. 70/72 Ioh. xvii, 20-21.

37 illo от. E 39/40 resuscitaret С* DP, resuscitatam L 41eum]enim C*DLPS* 49 scribit CDELOP 58 alterum et от. G MS 59 posterius cum от. G S 68 ipso D 70 et от. DGLMOP S 73 nostrum] uestrum CDGMOPRS*

286

IN EPÍSTOLAS SEPTEM CATHOLICAS

Gaudium doctorum fit plenum cum multos praedicando ad sanc75 tae ecclesiae societatem atque ad eius per quem ecclesiae roboratur et crescit Dei patris et filii eius Iesu Christi societatem perducunt. Vnde etiam Paulus his quos ad fidem instituebat ait : Implete gaudium meum ut idem sapiatis eandem caritatem habentes unianimes id ipsum sapientes. 80 I, 5. Et haec est adnuntiatio quam audiuimus ab eo et adnuntiamus uobis, quoniam Deus lux est, et tenebrae in eo non sunt ullae. Нac sententia beatus Iohannes et diuinae puritatis excellentiam monstrat quam nos quoque imitari iubemur dicente ipso : Sancti estote, quia et ego sanctus sum dominus Deus uester, et Manicheorum 85 dogma conuincit insanum qui Dei naturam a principe tenebrarum bello uictam et esse uitiatam dicebat. I, 6. St dixerimus quoniam societatem habemus cum eo et in tenebris ambulamus, mentimur et nonfacimus ueritatem. Tenebras peccata hereses et odia nominat. Nequaquam ergo sola fidei 90 confessio sulficit ad salutem cui bonorum operum attestatio deest, sed nec operum rectitudo sine fidei et dilectionis simplicitate prodest. Quicumque enim ulla ex parte tenebris obsidetur societa tem ad eum in quo nihil iniquitatum incurrit habere non ualet. Quae enim societas luci ad tenebras ? 95 I, 7. Si autem in luce ambulemus, sicut et ipse est in luce, societatem habemus ad inuicem. Notanda distinctio uerborum quia Deum esse in luce dicit, nos autem in luce ambulare debere. Ambulant enim iusti in luce cum uirtutum operibus semientes ad meliora proficiunt, diuina autem sanctitas cui dicitur : Tu autem 100 idem ipse es, recte in luce esse memoratur quia plena bonitas semper existens ubi proficere ualeat non inuenit. Dicitur quippe fidelibus : Vt filii lucis ambulate, fructus enim lucis est in omni bonitate et iustitia et ueritate, Deus autem sine aliquo profectu semper bonus iustus uerus existit. Si ergo in luce ambulemus, sicut 105 et ipse est in luce, societatem habemus ad inuicem, quo uidelicet manifestum dat indicium quod in uia lucis ambulando proficimus, si fraternae societatis cum qua pariter ad lucem ueram perueniamus copula gaudemus. Sed et si lucis opera facere, si inuiolata mutuae dilectionis iura tenere uidemur, nec sic tamen putare

78/79 Phil, ii, 2. 83/84 Leu. xix, 2. ют, 28. 102/103 Eph. v, 8-9.

94 II Cor. vi, 14.

99/100 Ps.

76 societate DP 77 instruebat GS 79 unanimes С1 В G L1S1 82 extollentiam D 84 priиs et от. E О post sum add.dicit R 1 sup. Un 85 conuinciturS 86 dicebant G1 88 post ueritatem add. in G MS tenebris MRS 92 tenebrosis S obsidereturP 94 lucis PS* 95 ambulamus MO'S1 96 qua С, quae E 97 dixit GM, dixerit S*, dixerat S1 101 inueniet/MRS 105 quia CDEGLOP 106 ambulanda DL*P

I, 4-9

287

no debemus nostro nos profectu aut industria a peccatis ad integrum posse mundari, nam sequitur : Et sanguis Iesufilii eius mundat nos ab omni peccato. Sacramentum namque dominicae passionis et praeterita nobis omnia in baptismo pariter peccata laxauit et quicquid cotidiana fragilitate post baptisma commisimus eiusdem П5 nostri redemptoris nobis gratia dimittit, maxime cum inter opera lucis quae facimus humiliter cotidie nostras illi confitemur errores, cum sanguinis illius sacramenta percipimus, cum dimittentes debitoribus nostris nostra nobis debita dimitti precamur, cum PL 88 memores passionis illius libenter aduersa quaeque toleramus. Mire 120 autem cum de Deo loqueretur ait : Et sanguis Iesufilii eius ; filius quippe Dei in diuinitatis natura sanguinem habere non potuit, sed quia idem filius Dei etiam filius hominis factus est, recte propter unitatem personae eius filii Dei sanguinem appellat ut uerum eum corpus assumpsisse, uerum pro nobis sanguinem fudisse demon125 stret refellatque hereticos qui uel ueram carnem a filio Dei assumptam fuisse uel dominum Iesum in carne quam assumpsit ueraciter esse passum denegant. Cui simile est quod Paulus ait : Vos spiritus sanctus posuit episcopos regere ecclesiam Dei quam adquisiuit sanguine suo. 130 I, 8. Si dixerimus quoniam peccatum non habemus, ipsi nos seducimus et ueritas in nobis non est. Contra heresim Pelagianam haec sententia ualet quae et paruulos omnes sine peccato nasci et electos in hac uita tantum proAcere posse dicebat ut sine peccato existant. Nam et cum propheta dicat : Ecce enim in iniquitatibus 135 conceptus sum, et in delictis peperit me mater mea, sine culpa in mundo esse non possumus qui in mundum cum culpa uenimus, sed sanguis Iesufilii Dei mundat nos ab omni peccato ut nos ideo sub iure hostis nostri debita nostra non teneant, quia pro nobis mediator Dei et hominum homo Christus Iesus gratuito reddidit 140 quod non debebat. Qui enim pro nobis mortem carnis indebitam reddidit nos a debita animae morte liberauit. I, 9. Si confiteamur peccata nostra, fidelis et iustus est ut remittat nobis peccata nostra. Quia sine peccato in hac uita esse non possumus, prima salutis spes est confessio ne quisquam se iustum

128/129 Act. xx, 28. 134/135 Ps. 50, 7. 143/156 cf. Aug., o.e. (1982).

139 I Tim. ii, 5.

110 nostrae P 115 dimittitur MS* 116 fec i mu s S 120 de от. D 124/125 demonstrat G* S* 124/126 demonstre! usque fuisse от. CDLOP 126 fuisse от. M S Iesum от. G 127 denegat С1 DL 131 Pelagianum E*, Pelagianorum M R S*, Pelagii 0 135 delictis] peccatis G M S peperit] concepit GMS 136 mundo DELP 137 post ideo add. sanguisS 138 iure] ¡rae D*. ira D1 139 gratuitu Cl DEG* LM'OPRS* 141 nos] uos D mortale DP, mortalitate L 142 confitemur £0, confitebimur G M RS 143 peccata nostra nobis GM

288

IN EPÍSTOLAS SEPTEM CATHOLICAS

145 putet et ante oculos Dei erigat ceruicem, deinde dilectio, quia caritas operit multitudinem peccatorum, quam propterea in sequentibus huius epistolae multiplici nobis laude commendat. Pulchre autem utrumque simul insinuat, quod et rogare pro peccatis debeamus et impetremus de Dei indulgentia cum rogamus. Ideo et 150 fidelem dixit dominum ad remittenda peccata fidem pollicitationis suae reseruantem, quia qui orare nos pro debitis et pro peccatis docuit paternam misericordiam promisit et ueniam secuturam. Iustum quoque eum asseuerat quia uerae confessioni iuste dimittit. Vt remittat, inquit, nobis peccata nostra et emundet nos ab omni 155 iniquitate. Remittit in hac uita electis peccata cotidiana et leuia sine quibus in terris uiuere nequeunt, emundat post solutionem carnis ab omni iniquitate introducens illos in eam uitam in qua nec uelint ultra peccare nec ualeant ; remittit nunc maiora temptamenta orantibus ne uincant, remittit minima ne laedant, mundat 160 tunc ab omnibus ne aliqua prorsus beatis in regno perpetuo iniquitas adsit. I, 10. Si dixerimus quoniam non peccauimus, mendacemfacimus eum, et uerbum eius non est in nobis. Ipse namque per hominem suo spiritu plenum dicebat : Non est homo iustus in terra qui faciat 165 bonum et non peccet, sed et per se ipsum nos immunes a delictis esse non posse docuit quos ita orare praecepit : Et dimitte nobis debita nostra sicut et nos dimittimus debitoribus nostris. Nemo ergo docente PL 89 Pelagio liberum se a peccatis ac debitis uiuere posse credat cum uiderit apostolos docente domino pro suis exorare delictis. Sed et 170 alibi scriptum est: Septies cadit iustus et resurgit. Impossibile namque est quemlibet sanctorum non aliquando in minutis pecca tis quae per sermonem, per cogitationem, per ignorantiam, per obliuionem, per necessitatem, per uoluntatem, per subreptionem admittuntur lapsum incurrere nec tamen iusti esse desistunt, quia 175 citius a reatu domino opitulante resurgunt.

145/1461 Pet. iv, 8. 170 Prou, xxiv, 16.

164/165 Eccle. vii, 21.

166/167 Matth. vi, 12.

149 de D1 in ras., от. E ¡ndulgentiam DE 150 dixi D, dicit 0 fidem] fidelem DM sollicitationis GM 151 reseruatam MS* posterius pro от. GS 152 paterna misericordia CEGLMOP 153 confessione £ 153/154 dimittat CDL* OP 154 nobis inquit P 158 remittet E1 tunc EG*S 163/164 suo spiritu per hominem GS 165/166 posse docuit non esse R 167 dicente C 169 orare G MS 170 post resurgit add. et R 174 lapsus D qui RS*

I, 9 - П, 1

5

10

15

20

г5

30

35

289

II, 1. Filioli mei, haec scribo uobis ut non peccetis. Non est sibi ipse contrarius qui supra nos sine peccato uiuere non posse perhibebat, nunc autem ideo scribere se nobis dicit ut non peccemus. Sed ibi nos necessarie prouidenter salubriter nostrae fragilitatis ammonuit ne quis sibi quasi innocens placeat et se de meritis extollendo plus pereat, hic consequenter hortatur ut si omni culpa carere nequimus demus tamen operam quantum ualemus ne nos ipsi fragilitatem nostrae conditionis neglegenter agendo iuuemus sed contra omnia uitia strenue uigilanterque dimicemus maxime maiora et apertiora quae domino iuuante facilius superare uel cauere ualemus ut iuxta quod Paulus ait: Temptatio nos non adprehendat nisi humana, hoc est ea sola quam humana infirmitas ad integrum declinare non potest. Sed et si quis peccauerit, aduocatum habemus apud patrem Iesum Christum iustum. Vide ipse Iohannes quantum seruet humilitatem quam docet. Certe uir iustus erat et magnus qui de pectore domini mysteriorum secreta bibebat. Non tamen dixit, aduocatum me habetis apud patrem, sed, aduoca tum, inquit, habemus ; et habemus dixit non habetis. Maluit se ponere in numero peccatorum ut haberet aduocatum Christum quam ponere se pro Christo aduocatum et inueniri inter damnandos superbos. Nec tamen dicendum quia episcopi uel praepositi non petant pro populo. Orat enim apostolus pro plebe, orat plebs pro apostolo qui dicit : Orantes simul et pro nobis ut Deus aperiat nobis ostium uerbi ; et pro Petro orabat ecclesia cum esset in uinculis Petrus et exaudita est, quo modo et Petrus pro ecclesia, quia omnia pro inuicem membra orant. Caput pro omnibus interpellat de quo scriptum est : Qui et est ad dexteram Dei, qui etiam interpellat pro nobis. Vnigenito enim filio pro homine interpellare est apud coaeternum patrem se ipsum hominem demonstrare eique pro humana natura rogasse est eandem naturam in diuinitatis suae celsitudine suscepisse. Interpellat igitur pro nobis dominus non uoce sed miseratione, quia quod damnari in electis noluit suscipiendo seruauit. Et bene cum diceret aduocatum nos apud patrem habere Iesum Christum addidit, iustum ; iustus namque aduocatus iniustas causas non suscipit, qui tamen iustos nos defendit in iudicio si nosmet ipsos et cognoscimus et accusamus iniustos. Cur PL 90 II, I1 I Cor. x, 13. 1Ï/23 Aug.,o.f. (1983-1984). cf. Act. xü, 5. 27/28 Rom. vüi, 34.

23 Col. iv, 3.

24

II, 1 ipsi £ 2 quia P 3 se scribere R 6 plus от. D petdit D GS1 hinc P 7 quantam DP 8 iuuemus] uiuemus DOP 11 cauere] auertere D uosG 14 Vide] unde CD OP 16 erat] est D П те от. OS 1S et от. GS 21 tamen] tum O quod 0 petuntGS 2betom. L 24 firius et от. E oransG1 posteriusetom.G 2l et E1 in ras., от. GS 28 enim] autem D 29 eique] eumque £1 in marg. 32 damnare £ 33/34 habere apud patrem CDP 35 nos] non G M S* defendet

GMS

290

40

45

50

55

60

65

70

IN EPÍSTOLAS SEPTEM CATHOLICAS

enim iustus non sit qui contra suam iniustitiam iam per lacrimas saeuit ? II, 2. Et ipse est propitiatio pro peccatis nostris. Qui per humanitatem interpellat pro nobis apud patrem idem per diuinitatem propitiatur nobis cum patre. Non pro nostris autem tantum sed etiam pro totius mundi. Non pro illis solum propitiatio est dominus quibus tunc in carne uiuentibus scribebat Iohannes sed etiam pro omni ecclesia quae per totam mundi latitudinem diffusa est, a primo nimirum electo usque ad ultimum qui in fine mundi nasciturus est porrecta. Quibus uerbis Donatistarum scisma reprobat qui in Africae solum finibus ecclesiam Christi dicebant esse inclusam. Pro totius ergo mundi peccatis interpellat dominus, quia per totum mundum est ecclesia quam suo sanguine comparauit. Neque huic uerbo repugnat quod in sequentibus dicit: Et mundus totus in maligno positus est, quia etiam per totum mundum sunt qui maligno, id est antiquo hosti, famulentur. II, 3. Et in hoc scimus quoniam cognouimus eum, si mandata eius obseruemus. Quae mandata dicat in sequentibus aperit, id est caritatem. II, 4. Qui dicit se nosse eum et mandata eius non custodit, mendax est et in eo ueritas non est. Christus ueritas appellatur; Ego sum, inquit, uia et ueritas et uita. Frustra ergo nobis in eo adplaudimus cuius mandata non facimus, nec grande putemus unum Deum nosse cum et daemones credant et contremescant. Quid sit autem ueraciter Deum nosse subsequenter ostendit dicens: II, 5-6. Qui autem seruat uerbum eius, uere in eo caritas Dei perfecta est. Ille itaque uere Deum nouit qui eius mandata seruando caritatem se eius habere comprobat. Hoc est enim Deum nosse, quod amare. Nam quisquis eum non amat profecto ostendit quia quam sit amabilis non nouit, quam sit suauis dominus et dulcis gustare ac uidere non didicit, qui eius placere conspectibus continua intentione non satagit. Et in hoc scimus quoniam in ipso sumus. Qui dicit se in ipso manere debet sicut ille ambulauit et ipse ambulare, id est per dilectionem nimiam etiam pro inimicis orare

44 cf. Greg., moral. 17, 29 (CC 143A, 879). 45/46 Greg., Нот. in eu. (PL LXXVI, 1154 B). 50/51 I Ioh. v, 19. 54/85 cf. Aug., o.e. (1984-1985). 57/58 loh. xiv, 6. 60 cf. lac. ii, 19. 67/68 cf. Ps. 33, 9.

37 iustitiam£*LA10PR*S* 39/40 humilitatem G M RS 50 uerbo huic GRS 51 quia] qui MOPS* 52 maligni P 53 cognouimus] cognoscimus P 56 eum] Deum GAIS 58 uia et om. S prius et от. D M R in eo adplaudimus nobis GM S 59fecimusD 60autemsitGR 63 perfecta от. MS* 65 quisquis] quis DLP 67 ac] et GS quia S placare O 69 рои sumus add. si in ipso perfecti fuerimus CL 70 nimiam] animam D

II, 1-1o

75

80

85

90

95

100

105

291

dicens: Pater, ignosce illis, sed et prospera mundi cuncta forti animo contemnere, libenter inrisiones et obprobria tolerare, sicut et ipse dicit : Si quis uult post me uenire, abneget semet ipsum et tollat crucem suam et sequatur me. II, 7-8. Carissimi, non mandatum nouum scribo uobis sed mandatum uetus quad habuistis ab initio ; mandatum uetus est uerbum quod audistis. Iterum mandatum nouum scribo uobis. Eadem caritas et mandatum uetus est, quia ab initio commendata, et mandatum nouum, quia tenebris eiectis desiderium nouae lucis infundit. Vnde recte subditur: Quod est uerum et in ipso et in uobis, quoniam tenebrae transierunt et lumen uerum iam lucet. Ecce unde nouum, quia tenebrae ad ueterem hominem, lux uero ad nouum hominem pertinet. Denique dicit apostolus Paulus: Exuite uos ueterem hominem et induite nouum ; et iterum : Fuistis aliquando tenebrae, PL 91 nunc autem lux in domino. II, 9. Qui dicit se in luce esse et fratrem suum odit in tenebris est usque adhuc. Dominus praecipit diligere inimicos. Qui ergo dicit se esse christianum et fratrem suum odit in peccatis est usque adhuc. Et bene addidit, usque adhuc, quia nimirum omnes homines in tenebris nascuntur uitiorum, in tenebris manent omnes, donec gratia baptismi per Christum illuminentur. Sed et is qui cum odio fratris accedit ad fontem uitae quo renascatur, ad potum sanguinis pretiosi quo redimatur, etsi se illuminatum a domino aestimat, in tenebris est usque adhuc neque ulla ratione peccatorum umbras exuere potuit qui uiscera caritatis induere non curauit. Hinc est enim quod Simon nuper baptismatis unda perfusus ab eo qui claues caeli habuit audiuit : Non est tibi pars neque sors in sermone hoc, infelle enim amaritudinis et obligations iniquitatis uideo te esse, quia uidelicet collegio fraternitatis neglecto donum spiritus quo unitas ecclesiae conseruatur pecunia emere ac priuatim cupiebat habere. II, 10. Qui diligit fratrem suum in lumine manet et scandalum in eo non est, id est offensio. Qui enim diligit fratrem tolerat omnia propter unitatem caritatis. Pax enim multa diligentibus legem tuam, id est caritatem, et non est in illis scandalum. Et Paulus dicit :

71 Luc. xxiii, 34. 73/74 Luc. ix, 23. 83/84 Eph. iv, 22.24. 84/85 Eph. v, 8. Act. viii, 23. 104/107 cf. Aug., o.e. (1987).

71 et от. D 73 semet] se CDL OP CDLP, qui 0 80 nobis 0 83 pertinent post odit add. mendax D 89 addit C C*DLOP 93 aestimet С, aestimant P GRS 10Ъ post fratrem add. suum DEO

81/83 cf. Col. iii, 9-10. 97/98 Act. viii, 21. 98 104/105 Ps. 118, 165.

78 est от. RS* quia] quod С 87 praecepit GMS 88 92 accidit E* О nascatur 95 poterit G MR S 97 habet 105 in от. CDGLMOP RS

292

no

П5

его

125

1}o

135

140

IN EPÍSTOLAS SEPTEM CATHOLICAS

Sufferentes inuicem in caritate studentes seruare unitatem spiritus in uinculo pacis. II, 1l. Qui autem oditfratrem suum in tenebris est et in tenebris ambulat et nescit quo eat, quoniam tenebrae obcaecauerunt oculos eius. It enim nescius in gehennam, ignarus et caecus praecipitatur in poenam, recedens scilicet a Christi lumine monentis et dicentis : Ego sutn lumen mundi; qui me secutus fuerit non ambulabit in tenebris sed habebit lumen uitae. II, 12. Scribo uobis, filioli, quoniam remittentur uobis peccata propter nomen eius. Omnes suos auditores quos ipse in Christo praecesserat filiorum nomine glorificat, quia uidelicet renati ex aqua et spiritu remissionem acceperant peccatorum. Et ne dubites fideles quosque patrum praecedentium filios recte posse nominan audi prophetam de ecclesia canentem : Omnis gloria eius filiae regum ab intus ; itemque ad eandem : Pro patribus tuis nati sunt tibi filii. II, 13. Scribo uobis, patres, quoniam cognouistis eum qui ab initio est. Patres non aetate sed sapientia maiores ac maturos appellat. Senectus enim uenerabilis est non diuturna neque numero annorum computata. Cani sunt autem sensus hominis, et aetas senectutis uita inmaculata. Patrem namque est antiqua meminisse ac nosse et haec minoribus pandere. Vnde scriptum est : Interroga patres tuos, et adnuntiabunt tibi. Ed ideo recte patres appellat eos qui eum qui ab initio est, id est dominum Christum, una cum patre et spiritu sancto nosse et sui auditoribus fideliter praedicare didicerunt. Scribo uobis, adulescentes, quoniam uicistis malignum. Adulescentiae tempus propter incentiua carnis lubricum est sed et propter robur aetatis certamini habile. Vnde adulescentibus Iohannes illis scribit qui temptamenta uoluptatum carnalium uerbi Dei amore uicerunt, scribit et eis qui maiore perfectione inlatis propter PL 92 uerbum Dei persecutionibus cunctas maligni hostis machinas fortiter contempserunt. II, 14. Scribo uobis, infantes, quoniam cognouistis pa trem. Infantes dicit humiles spiritu qui quo magis humiliari sub potenti manu Dei consentiunt eo sublimius aeternitatis eius archana cognoscunt, sicut de talibus dicit eidem patri filius: Abscondisti haec a sapientibus et prudentibus et reuelasti ea paruulis.

106/107 Eph. iv, 2-}. 112/113 loh. viii, 12. 119/120 Ps. 44, 14. 120/121^5.44,17. 124/126 Sap. iv, 8-9. 127/128 Deut, xxxii, 7. 139/140 cf. Г Pet. v, 6. 142 Luc. x, 21.

1 10 It] id С DL*0, ita£ lUambulauitС'DOP.ambulatGMS 114 remittuntur CDGLMPS 117 post spiritu add. sancto G dubitas DP 118 nominari] nuncupari GS1, nuncupare MS' 125 hominibus E* O 126 est от. CD LP 132 lubricum est propter incentiua carnis G MS et от. D 140 subtilius 0

II, 10-16

145

150

155

160

165

170

175

293

Scribo uobis, patres, quoniam cognouistis eum qui ab initio est. Commendat hoc et repetit. Mementote uos patres esse ; si obliuiscimini eum qui ab initio est, perdidistis paternitatem. Scribo uobis, iuuenes, quia fortes estis, et uerbum Dei in uobis manet, et uicistis malignum. Etiam atque etiam considerate quia iuuenes estis, pugnate ut uincatis, uinctte ut coronemini, humiles estote ne in pugna cadatis. II, 15. Nolite diligere mundum neque ea quae in mundo sunt. Omnibus haec generaliter ecclesiae filiis scribit et his uidelicet qui patres sunt per maturitatem prudentiae ac doctrinae et illis qui infantes per deuotionem humilitatis et eis qui adulescentes uel iuuenes propter deuicta temptationum certamina, omnibus his pariter mandat ut utantur quidem mundo ad necessitatem sed non diligant ad desideria superflua, sicut et Paulus ait : Et carnis curam ne feceritis in desideriis. Si quis dilexerit mundum, non est caritas patris in eo. Nemo sibi mentiatur. Vnum cor duos tam sibi aduersarios amores non capit. Vnde et dominus ait : Nemo potest duobus dominis seruire; et iterum: Non potestis Deo seruire et mammonae. Sicut autem caritas patris fons est omnium et origo uirtutum, ita dilectio mundi cunctorum est radix ac fomes uitiorum. Vnde sequitur : II, 16. Quoniam omne quod est in mundo concupiscentia carnis est et concupiscentia oculorum et superbia uitae. Omne quod in mundo est dicit omnes qui mente inhabitant mundum, qui amore incolunt mundum, sicut caelum inhabitant qui conuersationem habent in caelis, quorum cor sursum est, quamuis carne ambulent in terra. Omne ergo quod in mundo est, id est omnes mundi dilectores, non habent nisi concupiscentiam carnis, concupiscentiam oculorum, et superbiam uitae. His quippe uitiorum uocabulis omnia uitiorum genera comprehendit. Concupiscentia namque carnis est omne quod ad uoluptatem et delicias corporis pertinet in quibus sunt maxime cibus potus concubitus de quibus Salomon ait : Sanguisugae duae suntfiliae dicentes : Äffer, affer ; concupiscentia oculorum omnis curiositas quae fit in discendis artibus nefariis, in contemplandis spectaculis turpibus uel superuacuis, in adquirendis rebus temporalibus, in dinoscendis etiam carpendisque uitiis

143/148 Aug., o.e. (1993). 155/156 Rom. xiii, 14. 158/159 Matth. vi, 24. 159/160 Luc. xvi, 13. 164/190 cf. Aug., o.e. (1996). 166/167 cf. Phil, iii, 20. 173/174 Prou. xxx, 15.

145 eum) Deum С perditis DEL OP R 148 ut] et D 149 noli P 151 pro maturitate GMS 157 Nemo] non enim D 158 capiat D 159 Non potestis] nemo potest P 160 autem] enim M S 16lac]etMS 163 posterius est от. R 165 habitant S 166 post sicut add. hi C1 sup. lin. qui caelum inhabitant CDE1LP 166/167 in caelis habent CDLP 167 pmt quamuis add. in (V 169 post carnis add. et С 173 maxima CDEOR 177 post dinoscendis add. rebus MS*

294

IN EPÍSTOLAS SEPTEM CATHOLICAS

proximorum ; superbia uitae est cum se quis iactat in honoribus. Per haec tria tamen cupiditas humana temptatur. Per haec Adam PL 93 180 temptatus est et uictus, per concupiscentiam scilicet carnis cum hostis cibum ligni uetitum ostendit eumque ad comedendum suasit, per concupiscentiam oculorum cum diceret : Scientes bonum et malum, et, aperientur oculi uestri, per superbiam uitae cum diceret, eritis sicut dii. Per haec temptatus est dominus et uicit, per 185 concupiscentiam carnis, id est cibum, ubi suggeritur : Dic ut lapides isti panes fiant, per concupiscentiam oculorum, id est curiositatem, ubi de pinna templi ammonetur ut se deorsum mittat temptandi gratia utrum ab angelis suscipiatur, per superbiam uitae, id est inanem iactantiam, ubi in monte constituto ostenduntur omnia 190 regna huius terrae et promittuntur si adorauerit. Quae non est ex patre sed ex mundo est. Non est pugna uitiorum nobis ex Deo patre et conditore naturaliter inserta sed ex mundi huius amore quem creatori praetulimus nobis accidisse probatur. Fecit enim Deus homines rectos et ipsi se miscuerunt infinitis quaestionibus, ut 195 Salomon testatur. Vnde et Iacobus ait : Nemo cum temptatur dicat quoniam a Deo temptatur ; Deus enim intemptator malorum est, ipse enim neminem temptat. Vnusquisque uero temptatur a concupiscentia sua abstractus et inlectus. II, 17. Et mundus transibit et concupiscentiam eius ; qui autem 200 fecerit uoluntatem domini manet in aeternum. Mundus transibit cum in die iudicii per ignem in meliorem mutabitur figuram ut sit caelum nouum et terra noua, transibit et concupiscentia eius quia tempus patrandae luxoriae uel alicuius peccati ultra non erit. In illa enim die peribunt omnes cogitationes eorum, illae utique quibus 205 erga mundi huius desideria intendebant ; qui autem fecerit uolunta tem domini nequaquam eius cogitationes mundo transeunte pereunt sed quia caelestia et aeterna desiderabat immutabiles in perpetuo manent, quia praemia superna quae cupierat consequitur. Vnde et dominus de femina deuota immo de unaquaque anima 210 quae uoluntatem suam secuta fuerit perfecte ait : Maria optimam

179/I84cf. Gen. iii, 1-7. 182/l84Gen. iii, 5. 185/186 Matth. iv, 3. 187/190 cf. Matth. iv, 5-9. 193/194 cf. Eccle.vii, 30. 195/198 Iac. i, 13-14. 203/204 Ps. 145, 4. 210/211 Luc. x, 42.

178 superbiae P uita P quisquis GMS 179 tantum CDEP 180 est от. D 183 aperiantur P 185 suggerit £ ut от. O 190 huius terrae] mundi GMS ex] a G 191 alterиs est от. MS 193 accedisse MOR 196 temptatur] temptor G M RS 197 uero] enim GS 199 transit GM 5 200 Dei С 201 ut sit] et fit AI 5* 204 enim] autem GMRS 205 facit GR1S1, fecit MR'S* 207 qui CD L1 (-a /я ras.) P inmutabilis DE1Ll in от. GMS 208 manet Dl G1 L1 cupierant ClG*MS 208/209 consequentur CG* M S, consequetur DG1 LP perfecte secuta fuerit GMRS

210

II, 16-19

215

220

225

230

235

240

245

295

partem elegit quae non auferetur ab ea. Qui ergo in aeternum manere inconcussus quietusque concupiscit ea quae transire nesciunt amplectatur, eius qui aeternus est Dei uoluntatem sequatur. II, 18. Filioli, nouissima hora est. Nouissimam horam nouissimum saeculi tempus quod nunc agitur dicit iuxta illam domini parabolam ubi operarios in uineam a prima hora, a tertia, a sexta, a nona, et ab undecima, narrat esse conductos. A prima namque hora uineam domini excolebant qui a primordio saeculi uel docendo uel recte uiuendo sui creatoris uoluntati seruiebant, ab hora tertia qui a temporibus Noe, ab hora sexta qui a temporibus Abraham, ab hora nona qui a temporibus legis datae, ab hora undecima qui a temporibus dominicae incarnationis usque ad finem saeculi caelestibus famulantur imperiis, in qua uidelicet hora et aduentus in came saluatoris futurus et secutura pestis PL 94 antichristi quae praeconia salutis impugnaret prophetarum praesagio signata est. Vnde sequitur : Et sicut audistis quia antichristus uenit, nunc antichristi multifacti sunt. Antichristos dicit hereticos ; sed et illi qui fidem catholicam quam confitentur peruersis actibus destruunt antichristi, id est Christo contrarii, iure uocantur qui omnes illi maximo antichristo in fine saeculi uenturo quasi suo capiti testimonium reddunt. Vnde et Paulus de illo ait quia mysterium iam operatur iniquitatis. Vnde scimus quia nouissima hora est. Vnde ? Quia antichristi multi facti sunt. Potest autem etiam sic intellegi quod ait iam tunc nouissimam fuisse horam quia persecutio illius temporis quae ab hereticis ingerebatur magnam similitudinem habuerit ultimae illius persecutionis quae imminen te die iudicii uentura est, quamuis haec linguis tantum uesanis ecclesiam uexauerit, illa etiam gladiis sit uexatura ferocibus. II, 19. Ex nobis exierunt sed non erant ex nobis. Plangendum uidebatur ut damnum cum audiremus : Ex nobis exierunt, sed mox consolatio nobis offertur cum subditur, sed non erant ex nobis. Constat enim non posse exire foras nisi antichristos, eos autem qui non sunt Christo contrariiforas exire nullo modo posse ; qui enim non est Christo contrarius in corpore ipsius haeret. Sed sunt qui intus sic sunt in corpore domini quando curatur corpus ipsius et sanitas perfecta non erit nisi in resurrectione mortuorum ; sic sunt in corpore Christi quo modo humores mali, quando euomuntur tunc releuatur

215/217 cf. Matth. xx, 1-7. 217/223 cf. Greg. Magn., hom. in eu. {PL LXXVI, П54 C). 226/227 cf. Aug., o.e. (1999). 232/233 II The»s. ii, 7. 242/255 Aug., o.e. (1999).

216 post uineam add. suam GMS 217 narratur R 220 prius temporibus] tempore GM S 222 tempore L ad)inGMS1 228 et от. DM* 2b2post quia add. iam GS 233 post antichristi add. iam GS 235 illis L1 temporibus DLOP 246 erit non G M RS 247 reuelatur

DG*M*

2o6

250

255

260

265

270

275

280

IN EPÍSTOLAS SEPTEM CATHOLICAS

corpus, sic et mali quando exeunt tunc ecclesia releuatur. Ex nobis exierunt, inquit, sed nolite tristes esse, non erant ex nobis. Vnde probas ? Nam si fuissent ex nobis, utique mansissent nobiscum. Hinc ergo uidendum quia multi qui non sunt ex nobis accipiunt nobiscum sacramenta Christi. Sed temptatio probat quia non sunt ex nobis. Quando illis temptatio uenerit uelut occasions uenti uolantforas, quia grana non erant. Omnes autem tunc uolabunt cum area dominica coeperit uentilari in die iudicii. Si qui sane exierunt peccando sed paenitendo redeunt, hi non antichristi sed in Christo esse probantur, si illos finis uitae praesentis in ecclesia manentes inuenerit. Sed ut manifesti sint quoniam non sunt omnes ex nobis. Ideo permittente domino quidam et ante ultimam discussionem exeunt de ecclesia ostendentes se non fuisse ecclesiae membra nec pertinuisse ad corpus Christi ut per hoc manifeste clarescat quia non sunt omnes ex nobis qui nobiscum intus positi sacramenta Christi percipiunt sed soli qui digna eisdem sacramentis opera in unitate ecclesiae Christi faciunt. II, 20. Sed uos unctionem habetis a sancto et nostis omnia. Vnctio spiritalis ipse spiritus sanctus est cuius sacramentum est in unctione uisibili. Hanc unctionem Christi dicit omnes qui habent cognoscere PL 95 malos et bonos nec opus esse ut doceantur, quia ipsa unctio docet. Et bene cum de hereticis loqueretur repente conuersus ad suos auditores dicit unctionem eos habere a sancto ut ostendat eis a contrario quod heretici et omnes antichristi gratiae spiritalis munere sint priuati nec pertineant ad dominum qui sanctus uocari a prophetis consueuit, quin potius inter ministros satanae qui sanctitatis nihil habet perditionis locum teneant. II, 21. Non scripsimus uobis quasi ignorantibus ueritatem sed quasi scientibus eam. Nostis enim ueritatem fidei et uitae docti per unctionem spiritus nec opus habetis doceri, nisi ut persistatis in eo quod coepistis. Et quoniam omne mendacium ex ueritate non est. Hic uersus pendet a superiore et est sensus : Non scripsimus uobis quasi ignorantibus ueritatem sed quasi scientibus eam et hoc quoque scientibus quoniam omne mendacium ex ueritate non est. Ecce autem ammoniti sumus quomodo cognoscamus antichristum. Christus dixit :

265/268 Aug., o.e. (2000).

281/285 Aug., o.e. (2000).

248 reuelatur DG* M*P post nobis add. ergo £1 249 post esse add. quiaGA15 250hicR 251 accipiant M 253 illius P 257 post si add. in C1 sup. lin. illo CDLOP fine С1P, finem 0 manent CDLOP inuenerit от. L, in unum O 258 ut] et GMRS sint] sunt GMRS 260 fuisse] esse G MS 261 clarescant omnia (add.) GS, omnibus (V1 quia] quoniam R 263 digni £ 264 facti sunt D 269 de от. GS 270 posterius tот. G MS 271 hereticisP 272suntG»AIS 274nilL habent EG MS post habet add. cum G* M S teneat C'DGLMPRS 275 scripsi CDP 281 autem] enim GS 282 dicit DOPS*

II, 19-24

285

290

295

300

305

310

315

297

Ego sum ueritas. Omne autem mendacium non est ex ueritate. Omnes ergo qui mentiuntur nondum sunt ex Christo. Non dixit, quoddam mendacium ex ueritate et quoddam mendacium non ex ueritate. Nemo se decipiat, nemo se illudat. Omne mendacium non est ex ueritate. II, 22. Quis est mendax, nisi is qui negat quoniam Iesus non est Christus ? Praedixerat omne mendacium ex ueritate non esse. Sed quia multa sunt genera mendaciorum non parum inter se disparia, nunc quasi singulare ponit mendacium negationis Christi, quia nimirum hoc tam nefandum et execrabile mendacium est ut in eius comparatione cetera aut parua uideantur aut nulla iuxta quod Hierusalem peccanti dictum est: Iustificata est Sodoma ex te. Propria autem Iudaeorum est haec negatio ut dicant quoniam Iesus non est Christus. Sed et heretici qui male credunt de Christo negant Iesum esse Christum, quia de Christo non recte sentiunt neque eum talem confitentur qualem diuina ueritas docet sed qualem ipsorum uanitas fingit. Mali quoque catholici qui Christi mandatis obtemperare contemnunt Iesum esse Christum denegant cui non ut Christo Dei filio debitum timoris uel dilectionis seruitium impendunt sed uelut homini nullius potentiae ad libi tum contradicere non timent ideoque omnes hi mendaces et antichristi, id est Christo aduersarii, probantur existere attestante apostolo quia confitentur se nosse Deumfactis autem negant. Hic est antichristus, qui negat patrem etfilium. Нac sententia cum hereti cos tum maxime percutit Iudaeos qui Iesum negantes esse Chris tum filium Dei nihilominus Deum patrem se habere dicebant ostendens eos frustra Deum patrem confiteri qui filium negant. Hinc et ipse dominus eos execrans ait : St Deus pater uester esset, diligeretis utique me; ego enim ex Deo processi et ueni. II, 23. Omnis qui negat filium nec patrem habet ; qui confitetur PL 96 . filium et patrem habet. Confessionem hic cordis uocis et operis inquirit qualem quaerebat Paulus cum ait : Et nemo potest dicere, dominus Iesus, nisi in spiritu sancto, quod est aperte dicere, Nemo potest nisi donante gratia spiritus sancti perfecta professione et actione Christo domino famulari. II, 24. Vos quod audistis ab initio in uobis permaneat ; si in uobis permanserit quod ab initio audistis, et uos infilio et patre manebitis. Illam, inquit, fidem, illa dogmata toto corde sectamini quae a

283 Ioh. xiv, 6. 304 Tit. i, 16.

293 Ezech. xvi, 52. 295/304 cf. Aug., o.e. (2001-2002). 309/310 Ioh. viii, 42. 313/314 I Cor. xii, 3.

284 ergo] autem OP dicit OS 287 post quoniam add. dominus M S* 288/289 Sed quia] sequitur O 295 male] non D 296 Christum usque sentiunt от. D 297 eum] enim D 301/302 ad libitum] adhibitum S 303 aduersarii] aduersari DEL OP, contrarii GM 5 304 apostolo] Paulo S 305 patrem negat P 305/306 hereticis S 310 processi] exiui GS 312 uocis cordis G M RS

298

IN EPÍSTOLAS SEPTEM CATHOLICAS

320 primis ecclesiae nascentis temporibus apostolorum uoce percepistis; ipsa sunt enim sola quae uos diuinae gratiae participes reddant. Et si quis uobis dixerit, Ecce hic est Christus, ecce illic, ne credideritis ; exsurgent enim pseudochristi et pseudoprophetae, ut dominus praedixit. Et uos, inquit, infilio et patre manebitis, filium 325 primo ponens, quia sicut ipse filius dicit : Nemo uenit ad patrem nisi per filium, nullus diuinae celsitudinis gloriam uidebit nisi qui per sacramenta humanitatis quam filius suscepit renatus est, uel certe ideo filium primo et sic patrem nominauit ne dicant Arriani filium minorem patre propterea credendum quia numquam ante patrem 330 nominatus inueniatur. II, 25. Et haec est repromissio quam ipse polliticus est nobis, uitam aeternam. Quasi quaereres mercedem et diceres, Ecce in me, quod ab initio audiui custodio obtempero, pericula labores temptationes pro ista permansione sustineo, quo fructu, qua mercede, quid 335 mihi postea dabit ? Et haec est, inquit, repromissio quam pollicitus est nobis, uitam aeternam. Memoria promissae mercedis perseuerantem te faciat in opere. II, 26. Haec scripsi uobis de his qui seducunt uos. Seductores quos nominat non solum heretici sunt intellegendi qui peruersa doctri no na quaerunt auertere a fide sed et hi qui per illecebras uel aduersa saeculi a promissione uitae aeternae mentes infirmorum male mulcendo siue terrendo detrahunt. II, 27. Et uos unctionem quam accepistis ab eo maneat in uobis, et non necesse habetis ut aliquis doceat uos. Hoc, inquit, domino 345 adiuuante procurate ut spiritus sancti gratiam quam in baptismo consecuti estis integram uestro in corde et corpore seruetis iuxta illud apostoli Pauli : Spiritum nolite extinguere, sicque fit ut docente interius uos spiritu minus indigeatis extrinseca hominum institu tion doceri. Potest unctio de qua loquitur ipsa Dei caritas 350 intellegi quae diffunditur in cordibus nostris per spiritum sanctum qui datus est nobis, quae citissime ad obseruanda Dei mandata cor quod implet inflammat. Sed sicut unctio eius docet uos de omnibus. Merito addit, de omnibus, quo modo in euangelio dominus de eodem spiritu loquens discipulis ait : Ipse uos docebit omnia, quia

322/324 Marc, xiii, 21-22. (2003). 347 I Thess. v, 19. in eu. (PL LXXVI, 1222 A).

325/326 Ioh. xiv, 6. 350/351 Rom. v, 5. 354 Ioh. xiv, 26.

336/337 Aug., o.e. 354/358 Greg., hoт.

321 uos от. G 322 ecce illic от. R 323 credatis G MS 324 praedixit] dixit R 325POsuiUL1 329patri£*MR 331 promissioGAIS pon ipse add. filius CD P 331/332 uitaaeterna GS 334quem fructum G quam mercedem GS post mercede add. uel MS 335 promissio G MS 336 uita aeterna GS 337 facit L 340 et от. L 344 habebitis P 345 iuuante G Ъ5Ъ addidit CR, addat S* рол modo add. et С D£

II, 24-28

299

355 nisi idem spiritus cordi adsit audientis, otiosus est sermo doctoris. Nemo ergo docenti homini tribuat quod ex ore docentis intellegit, quia nisi intus sit qui doceat doctoris lingua exterius in uacuum laborat, nec tamen doctor cessare debet quin quod ualet faciat iuxta id quod Paulus ait : Ego plantaui, Apollo rigauit, Deus autem PL 97 360 incrementum dedit. Et uerum est et non est mendacium. Sollertius crebra iteratione inculcat uera esse quae praedicat et ab omni falsitatis sorde mundissima ut eos qui aliter praedicare praesumpserant coerceat et nos quoque sedulus ammoneat non aliter uitam inuenire posse perpetuam nisi illam sequamur fidei et operis 365 castitatem quae per apostolos primitiuae ecclesiae data est atque in eadem sequenda et custodienda usque ad finem uitae huius permaneamus. Cui simile est illud apostoli Pauli : Nemo uos seducat inanibus uerbis ; propter haec enim uenit ira Dei infilios dijfidentiae. Quod uero in alia translatione dicitur, Et uerax est et non est 370 mendax, ad priorem uersiculum respicit quo dicitur: Sed sicut unctio eius docet uos de omnibus, significans quia uerax est eadem unctio, id est ipse spiritus qui docet homines mentiri non potest. Et sicut docuit uos manete in eo. Doctrinis uariis et peregrinis nolite abduci; ea fide, eo ritu quo ipse docuit in illo manete. Qui enim 375 perseuerauerit in finem hic saluus erit. II, 28. Et nunc, filioli, manete in eo ut cum apparuerit habeamus fiduciam et non confundamur ab eo in aduentu eius. Qui inter persecutiones infidelium, inter inrisiones carnalium proximorum permanet in domino fiduciam habet in aduentu eius sciens quia 380 patientia pauperum non peribit in finem ; at quicumque erubescit uel percutienti se in maxillam praebere alteram uel conuicium a proximo illatum patienter sufferre uel alia huiusce modi quae dominus iussit obseruare uel certe in tempore persecutionis publi ce christianum se profiteri metuit, iste nimirum fiduciam in 385 aduentu domini habere non potest, quia fiduciam professionis eius in hac uita seruare neglixit, quin potius confundetur ab eo in aduentu eius. Hinc namque dicit: Qui me erubuerit et meos sermones huncfilius hominis erubescet cum uenerit in maiestate sua et patris et sanctorum angelorum.

359/360 I Cor. iii, 6. 374/375 Matth.x, 22. Luc. ¡x, 26.

367/368 Eph.v, 6. 371/372 Aug., o.e. (2005). 380Ps.9,19. 381 cf. Luc. vi, 29. 387/389

355 est] fit £ H9post quod add. doctor D 364 inueniriAI R possit post nisi add. si E 365 castitate S 366 in от. G eandem CS sequendo GS, sequentia 0 custodiendo GS 368 hoc D 370 priorem] superiorem R HlnosGLMOPS 373nosСD6* LMOPRS* 374 quo] quod O 37'5 post perseuerauerit add. usque G MRS 381 in om.DS* 383 certe] credere O 384 iste nimirum от. C 387 post namque add. ipse Ll sup. lin. M

300

IN EPÍSTOLAS SEPTEM CATHOLICAS

390

II, 29. Si scitis quoniam tustus est, scitote quoniam omnis quifacit iustitiam ex ipso natus est. Iustitia modo nostra ex fide, iustitia perfecta non est nisi in angelis, et uix in angelis si Deo comparentur ; tatmen si qua perfecta iustitia est animarum et spirituum et quos Deus creauit, in angelis est sanctis iustis bonis millo lapsu auersis, nulla 395 superbia cadentibus sed manentibus semper in contemplatione uerbi Dei et nihil aliud dulce habentibus nisi a quo creati sunt, in ipsis perfecta iustitia est. In nobis au tem ex fide coepit esse secundum spiritum. Vnde dicit psalmista: Incipite domino in confessione. Incipite, inquit. Initium iustitiae nostrae confessio peccatorum. 400 Coepisti non defendere peccatum tuum, iam inchoasti iustitiam. Perficietur autem in te quando nihil aliud facere delectabit, quando absorbebitur mors in uictoria, quando nulla concupiscentia titillabit, quando non erit lucta cum carne et sanguine, quando erit corona uictoriae et triumphus de inimico, tunc erit perfecta iustitia. Ergo si PL 98 405 scitis quia iustus est, ait, scitote quoniam omnis quifacit iustitiam ex ipso natus est, ex Deo, ex Christo ; et quia dixit, ex ipso natus est, hortatur nos. Iam ergo quia nati ex illo sumus, perfecti sumus. Audi denique sequentia : III, 1. Videte qualem caritatem dedit nobis pater ut filii Dei nominemur et simus. Magna est gratia conditoris nostri qua nobis donauit ut eum amare et nouerimus et possimus et ita amare ut patrem filii, cum et hoc magnum esset si sic amare illum possemus 5 quo modo fideles serui dominos, quo modo dominum perosi deuoti amant mercennarii. Qualiter autem filii Dei effici debeamus idem Iohannes in euangelio testatur : In propria, inquiens, uenit, et sui eum non receperunt; quotquot autem receperunt eum, dedit eis potestatemfilios Deifieri, his qui credunt in nomine eius. Coniuncto 10 igitur utroque testimonio constat quia per fidem et dilectionem filii Dei eíficimur. Sed et Pelagii et Arrii dogma per haec condem

390/407 Aug., o.e. (2006-2007). xv, 54. 403 cf. Eph. vi, 12.

398 Ps. 146, 7.

401/402 cf. I Cor.

Ill, 7/9 loh. i, и-12.

Ъ90 Si от. DMO RS* 392 priиs in от. О 394 post sanctis add. et GRS 398 Incipite] in capite D 399 Incipite] in capite C*DLOP post confessio add. est R} sup. lin. 401 /хи/ quando add. te 0 402 uictoriam £L 403 lucta] conluctatio G MS 406 priиs est от. DOP dicit G S 407 quod CD LP, qui R III, 2 quia С G M S 5 dominos] dominis P dominum perosi] domino per os CD EP, domo per os L, dominum per os M R S, domo pueros 0 11 post Pelagii add. simul £

II, 29 - III, 2

15

20

25

30

35

40

45

3OI

natur, Pelagii quidem qui dicere ausus erat homines sine gratia Dei posse saluari condemnatur heresis in eo quod dicitur a Deo nobis caritatem uel potestatem dari qua adoptionem filiorum accipiamus, porro Arrius qui dicebat minorem patre ac dissimilem esse filium refellitur in eo quod idem Iohannes et hic dicit a patre nobis dari caritatem qua filii Dei nominemur et simus et in euangelio per dominum saluatorem ait potestatem dari credentibus filios Dei fieri. Constat enim unius substantiae et eiusdem eos esse potentiae qui aequaliter hominibus atque indifferenter caelestia dona tribuunt. Propter hoc mundus non nouit nos, quia non notât eum. Mundum hoc loco mundi amatores appellat, et hoc est quod idem in iudicio uisa sanctorum gloria quorum fidem despexerant dicent inter se gementes et paenitentiam agentes : Hi sunt quos habuimus aliquando in derisum et in similitudinem improperii ; nos insensati uitam illorum aestimabamus insaniam etfinem illorum sine honore. Quomodo conputati sunt interfilios Dei et inter sanctos sors illorum est? III, 2. Carissimi, nunc filii Dei sumus et nondum apparuit quid erimus. Et Paulus ait : Mortui enim estis et uita uestra abscondita est cum Christo in Deo, mortui uidelicet extinctione ueteris uitae quae erat in peccatis et uitam habentes nouam in Christo per fidem cuius altitudo necdum uisibiliter nobis apparuit. Scimus quoniam cum apparuerit similes ei erimus. Et hoc quoque Paulus aliis explicat uerbis: Cum Christus, inquiens, Apparuerit uita uestra, tunc et uos apparebitis cum illo in gloria. Similes, inquit, ei erimus, quia cum immutabilis et aeternae diuinitatis contemplatione perfruemur, nos quoque immortales erimus et similes quidem erimus quia beati, et tamen creatori similes non erimus, quia creatura sumus. Quis enim similis erit Deo inter filios Dei ? Quamquam possit hoc etiam de immortalitate corporis dictum PL 99 uideri et in hac quippe similes erimus Deo sed tantummodo filio qui solus in trinitate corpus accepit in quo mortuus resurrexit atque id ad superna prouexit. Quoniam uidebimus eum sicut est. Esse Dei est aeternum hunc atque incommutabilem permanere. Vnde ad Moysen dicit : Ego sum qui sum ; et : Dicesfiliis Israhel : Qui est misit me

24/28 Sap. v, 3-5. 46/47 Ex. iii, 14.

30/31 Col. iii, 3.

35/36 Col. iii, 4.

40Ps.88,7.

14/15 accipimus E 15 patri E* GLM O RS 22 post Mundum add. in GS idem quod К post idem add. ipsi GS 23 dispexerunt D* E* О dicent] dicturi sunt G MS 27 post Quomodo add. ergo G1 sup. lin. 31 mortui] mori С, mors tui D* P, mortuus GMRS uidelicet] fideli CD'OP, fidelis MRS, fidelis est G, fideles sunt L 32 habentis С, habens Gl 33 apparuit nobis D 36 illo] ipso G inquiens R S* 37 inmutabili С1£1 44 peruexit GMS sicuti GLMS 45 post Vnde add. et CE1

302

IN EPÍSTOLAS SEPTEM CATHOLICAS

ad uos. Videbimus ergo eum sicut est quando hunc in ipsa deitatis suae substantia contemplabimur, quod in hac uita nulli prorsus electorum conceditur cum etiam ipse legis lator dominum quem in 50 angelica specie contemplan solebat obsecrans dicensque : Domine, ostende mihi temet ipsum ut uideam te, ab eodem domino audierit : Nemo uidebitfaciem meam et uiuet. Cui tamen pro merito magnae sanctitatis ait: Ostendam omne bonum tibi. Hinc et Paulus ait: Nunc uidemus per speculum in enigmate, tunc autemfacie adfaciem. 55 Vnde quod responsum est Moysi uerum est, quia nemo potestfaciem Dei uidere et uiuere, id est nemo potest eum in hac uita uiuens uidere sicuti est. Nam multi uiderunt, sed quod uoluntas Dei elegit, non quod naturaformauit, et illud quod Iohannes ait, quoniam uidebimus eum sicuti est, non sicut eum homines uiderunt, quando uoluit, in specie 60 qua uoluit, non in natura qua in semet ipso etiam cum uideretur latuit, sed sicut est, quod ab eo a Moyse petebatur, cum ei diceretur, Ostende mihi temet ipsum, ab eo qui cum illo facie ad faciem loquebatur, non quia Dei plenitudinem quisquam non solum oculis corporis sed uel ipsa mente aliquando comprehendit. Aliud est enim 65 uidere, aliud est Шum uidendo comprehendere, quando quidem id uidetur quod praesens utcumque sentitur, totum autem comprehenditur uidendo, quod ita uidetur, ut nihil eius lateat uidentem, aut cuius fines circumspici possunt, sicut te nihil latet praesentis uoluntatis tuae, circumspicere autem potesfines anuli tui. Exempli gratia, duo 70 posui, quorum alterum ad mentis obtutum, alterum ad corporales oculos pertinet ; uisus enim ad utrumque referendus est, id est et ad oculos et ad mentem. III, 3. Et omnis qui habet spem hanc in eo sanctificat se, sicut et ille sanctus est. Multi se dicunt spem habere uitae caelestis in Christo 75 sed hanc confessionem neglegenter uiuendo euacuant. Manifestum autem de se indicium spei supernae exhibet qui bonis operam dare actibus studet certus quia non aliter ad similitudinem Dei quis in futuro perueniat nisi Dei sanctitatem in praesenti se sanctificando, id est abnegando impietatem et saecularia desideria sobrie autem et 80 iuste et pie uiuendo imitetur. Sic autem diuinae sanctitatis munditiam pro nostrae capacitate mensurae iubemur imitari, sicut

50/51 Ex. xxxiii, 13. 52 Ex. xxxiii, 20. 53 Ex. xxxiii, 19. 54 I Cor. xiii.12. 55/72Aug.,«/».147(СSELXLIV,294,9-295,9). 79/80 Tit. ii, и.

47 sicuti GLMS 48 substantiae OP 50 dicat GMS 54 post speculum add. etCDEGLOS1 55 quod CDLP 57 Nam] non G* MS* prius et posterius quod] quos GOS* 59 sicut CDELOPR 60 quam CDEL*P, quaeGMOS 62quiom.£ 63 quia] quod CD GL M PS 65 id] hic D 69 potest G* AI S* finis G* M S* 71 et от. P 78 post nisi add. si EG

Ш, 2-5

85

90

95

100

105

no

115

303

diuinae similitudinis gloriam pro nostra, id est creaturae, mensura sperare praecipimur. Neque autem Pelagianum dogma iuuare PL 100 credendum est quod dicitur de homine, Sanctificat se quasi aliquis ipse se sine diuino auxilio sanctificare per liberum arbitrium possit. Sed qui habet spem in domino sanctificat se quantum potest ipse nitendo et eius per omnia gratiam flagitando qui ait : Sine me nihil potestis facere, eique dicendo: Adiutor meus esto, ne derelinquas me. III, 4. Omnis quifacit peccatum et iniquitatemfacit. Nemo dicat. Aliud est peccatum, aliud iniquitas ; nemo dicat : Ego peccator sum sed iniquus non sum. Omnis enim quifacit peccatum et iniquitatem facit, et peccatum est iniquitas. Virtus huius sententiae facilius in lingua Graecorum qua edita est epistola comprehenditur. Siquidem apud eos iniquitas ávoцía uocatur, quod significat quasi contra legem uel sine lege factum, siquidem Graece lex vèцoç appellatur. Cum ergo dicit Iohannes quia omnis quifacit peccatum et iniquitatem facit, hoc est ávoцíav, et peccatum est iniquitas, manifeste insinuat quia omne quicquid peccamus contra legem Dei facimus iuxta illud psalmistae : Praeuaricantes reputaui omnes peccatores terrae. Omnes enim qui peccant praeuaricationis rei sunt, hoc est non solum illi qui data sibi scriptae legis scita contemnunt sed et illi qui innocentiam legis naturalis quam in protoplasto omnes accepimus siue infirmitate siue neglegentia siue etiam ignorantia corrumpunt. Sed et Latinum nomen eidem ratione congruit quo iniquitas quasi aequitati aduersa nuncupatur quiquefacti peccatum et iniquitatemfacit, et peccatum est iniquitas, quia quicumque peccat contrarius nimirum aequitati diuinae legis peccando existit. Verum ne nos qui peccatis et iniquitatibus ad purum carere nequimus prorsus de salute desperemus, uideamus quid sequitur de domino : III, 5. Et scitis quoniam ille apparuit ut peccata tolleret, et peccatum in eo non est. Hoc et Iohannes Baptista testimonium de domino perhibens ait : Ecce agnus Dei, ecu qui tollit peccata mundi. Ideo autem peccata tollere potuit dominus quia peccatum in eo non est. Tot et tanti in mundum homines uenere perfecti sed eorum nullus peccata tollere potuit mundi, quia nullus sine peccato esse potuit in mundo. Non ergo glorietur Pelagius, non se Iulianus eius

88 Ioh. xv, 5. 88/89 Ps. 26, 9. 90/93 Aug., in loh. ер. (гога) 100/101 Ps. 118, 119. 114 loh. i, 29.

83 autem] enim GMPS

87 intendendo CDlLP, intendo D*O,

penitendo S* 88 eique] ei qui P esto] es tu С G AIS 94 quae 0 96 post lex add. apud eos CD LP lex Latine (add.) Graece G MR S 97 appellatur] uocatur G 100/158 Dei usque enormitate от. D [aliqua folia desunt) 104 accipimus LP 107 quique] quia qui G, quae qui L1 113 de от. CPR

304

IN EPÍSTOLAS SEPTEM CATHOLICAS

sectator extollat audiens quia omnis qui habet spem in domino mo santificat se. Nemo enim tollit peccatum quia nec lex quamuis sancta et iusta et bona potuit auferre nisi ille in quo peccatum non est. Tollit autem et dimittendo quae facta sunt et adiuuando ne fiant et perducendo ad uitam ubi fieri omnino non possint. III, 6. Omnis qui in eo manet non peccat. In quantum in eo manet, 125 in tantum non peccat. Et omnis qui peccat non uidit eum nec cognouit eum. Visionem dicit et cognitionem fidei qua iusti etiam in hac uita Deum uidere delectantur donec ad ipsam speciem apertae uisionis eius in futuro perueniant de qua supra dicitur : Quoniam uidebimus eum sicut est. Omnis ergo qui peccat non uidit eum nec cognouit eum. 130 Si enim gustasset et uidisset quoniam suauis est dominus, nequa- PL 101 quam se peccando a uidenda eius gloria segregaret. Et in quantum iusti memoriam abundantiae suauitatis eius eructant et iustitia eius exultant, in tantum se a peccatis abstinendo iustitiae eius incommutabili et incomparabili concordare satagunt. 135 III, 7. Filioli, nemo uos seducat. Qui facit iustitiam iustus est, sicut et ille iustus est. Iustus est, inquit, sicut et ille iustus est, et supra, sanctificat se, inquit, sicut et ille sanctus est, non quod nostra iustitia uel sanctitas diuinae par esse ualeat cum scriptum sit : Non est sanctus ut est dominus, sed sicut multum interest inter faciem 140 hominis et imaginem de speculo, quia imago est in imitatione, corpus in ueritate, et tamen sicut hic oculi ita et ibi, sicut hic aures ita sunt et ibi, dispar est res, sed sicut ad similitudinem refertur, ita et nos habemus quidem imaginem Dei, sed non illam quam habetfilius aequalis patri. Nam et nos pro modulo nostro, si non sicut ille 145 essemus, ex nulla parte similes diceremur. Ergo sanctificat nos, sicut et ipse sanctus est, sed ille sanctus aeternitate, nos sznetifide ; iusti sumus, sicut et ille iustus est, sed ille in ipsa incommutabili perpetuitate, nos iusti credendo in quem non uidemus ut aliquando uideamus. III, 8. Qui facit peccatum ex diabolo est, non carnis originem 150 ducendo ex diabolo, sicut Manicheus impiissime de cunctis credit hominibus, sed imitationem uel suggestionem peccandi sumendo ab illo, quo modo et nos filii Abrahae sumus facti imitando fidem Abrahae, et e contra Iudaei non filii Abrahae deserendo fidem Abrahae facti sunt filii diaboli dicente ad eos domino : Vos ex patre

120/I22cf. Rom. vii, 12. 124/125 Aug., o.e. (2010). 130 cf. Ps. 33,9. 131/133 cf. Ps. 144, 7. 138/139 I Reg. ii, 2. 141/148 Aug., o.e. (2010). 154/155 loh. viii, 44.

119 sectator] spectator CLP, peccator £O 120quodС£LPR 122 primus et от. E 123 possunt CMS 125 uidet G* M 128 peruenient С, perueniat G* 129sicutifi GMS uidetGMS 130quoniam] quam GS 131 uisione MS* glor'ne MS* 136 tertius et] ut C G M P S1 137 quia CELPR 143 Dei от. G 144 modo E MORS* nostro si от. О P 147 posterius ille] illa L

III. 5-и

305

155 diabolo estis. Quoniam ab initio diabolus peccat. Cum praemitteret, ab initio, subiunxit uerbum temporis praesentis, peccat, quia ex quo ab initio coepit diabolus peccare numquam desiit nec praesentium scilicet poenarum enormitate nec futurarum metu coercitus. Vnde iure ex illo esse dicitur quisque a peccando se reuocare 160 neglegit. Ab initio autem diabolus peccat illo utique quo ipse factus est quo etiam creaturarum coepit origo cunctarum. Neque enim dubitandum est inter primas creaturas angelos esse conditos, sed ceteris ad laudem creatoris gloriam suae conditionis referentibus ille qui primus est conditus mox ut altitudinem suae claritatis 165 aspexit contra conditorem cum suis sequacibus superbus intumuit perque eandem superbiam ab initio peccans de archangelo est in diabolum uersus. In hoc apparuit filius Dei ut dissoluat opera diaboli. Omnes peccatores ex diabolo nati sunt in quantum peccatores. Adam a Deo factus est sed quando consensit diabolo ex diabolo natus 170 est et tales omnes genuit qualis erat. Natiuitas illa deiecit ad mortem, natiuitas secunda, id est baptismi, erexit ad uitam ; natiuitas illa trahit secum peccatum, natiuitas secunda liberat a peccato. Ideo enim uenit Christus homo ut solueret peccata hominum. De qua solutione recte subditur : 175 III, 9. Omnis qui natus est ex Deo peccatum non facit quoniam semen ipsius in eo manet et non potest peccare quoniam ex Deo natus est. Non autem hoc de omni peccato dicit : St enim dixerimus quia PL 102 peccatum non habemus, nos ipsos seducimus, sed de uiolatione caritatis quam qui semen Dei, id est uerbum Dei quo renatus est, 180 in se habet committere non potest. Hoc enim sequendo manifestat dicens : III, 10. In hoc manifesti sunt filii Dei et filii diaboli. Omnis qui non est iustus non est ex Deo et qui non diligitfratrem suum. Dilectio ergo sola discernit inter filios Dei et filios diaboli. Qui habent 185 caritatem nati sunt ex Deo, qui non habent non sunt nati ex Deo. Quicquid uis habe, hoc solum non habeas nihil tibi prodest ; alia si non habeas, hoc habe et implesti legem. Qui enim diligit alterum legem impleuit, et plenitudo legis caritas. III, 11. Quoniam haec est adnuntiatio quam audistis ab initio, ut 190 diligamus alterutrum, dicente domino : Hoc est praeceptum meum, ut diligatis inuicem.

168/173 Aug., o.e. (20ц). 177/178 I Ioh.i, 8. 178/180 cf. Aug., o.e. (2013-2014). 184/185 cf. Aug., o.e. (2015). 186/188 Aug., o.e. (2016). 187/188 Rom. xiii, 8. 188 Rom. xiii, 10. 190/191 Ioh. xv, 12.

157 ab от. GMPRS 158 coercetur MS* 159 se от. D 164 claritatis] conditionis Л1 S* 169 quando] quantum M S*, quoniam R 174 subiungitur DP 111 haec CE LOP, от. D dicitur G MS 178nosmet E 182 post hoc add. enim £ 183 ex] de CDLMOPR 185 qui usque Deo от. CD LOP 1 88 post legis add. est С1 G MS

Зоб

195

200

205

210

215

220

225

IN EPÍSTOLAS SEPTEM CATHOLICAS

III, 12. Non sicut Cain qui ex maligno erat et occidit fratrem suum. Et propter quid occidit eum? Quoniam opera eius maligna erant, fratris autem eius iusta. Exponit quomodo ex maligno erat Cain, quia uidelicet et ipse maligna habebat opera. Ergo ubi est inuidia amor fraternus esse non potest, sed peccatum maligni, id est diaboli, est in pectore tali, quia et diabolus hominem inuidendo eiecit. Opera ergo iusta Abel non dicit nisi caritatem, opera mala Cain non dicit nisi odium fraternum. Parum est quia od.it fratrem suum et inuidit operibus bonis. Hinc itaque discernuntur homines. Nemo adtendat linguas sed facta. Cor si non bene faciat pro fratribus suis, ostendit quid in se habeat. Temptationibus probantur homines. III, 13. Nolite mirari, fratres, si odit uos mundùs. Mundum dilectores mundi dicit. Nec mirandum quia qui amant mundum fratrem a mundi amore separatum et caelestibus tantum desideriis intentum amare non possint. Abominatio est enim peccatori religio, ut scriptura testatur. III, 14. Nos scimus quoniam translati sumus de morte ad uitam, quoniam diligimus fratres. Nemo se de uirtutibus falso extollat, nemo suarum uirium paupertatem ultra modum metuat ; apertum dat indicium quicumque fraterna dilectione plenus est quia ad sortem electorum pertinet, quia portionem habere in terra uiuentium meruit. Qui non diligit manet in morte. Mortem animae dicit. Anima enim quae peccauerit ipsa morietur. Vita quippe carnis anima, uita animae Deus est ; mors corporis amittere spiritum, mors est animae amittere Deum. Vnde constat quod in anima mortui omnes in hanc lucem nascimur trahentes ex Adam origina le peccatum sed Christi gratia fidelibus regenerando agitur ut in anima uiuere possint. Verum baptismatis et fidei mysterium illis solum prodest, illos de morte traicit ad uitam, qui sincera mente diligunt fratres. Atque ideo notandum quod non ait: Çjui non diligit uenturus est in mortem, quasi de poena perpetua loqueretur quae restat peccatoribus in futuro, sed: Qui non diligit, inquit, manet in morte, in illa utique morte de qua etiam in hac uita, si fratres perfecte amaret, exsurgere posset. Hinc etenim dicitur in

195/196 Aug., o.e. (2016). 198/204 Aug., o.e. (2017). Ps. 141, 6. 214 Ezech. xviii, 20.

212/213 cf.

193 quod CDL*ORS* 194 post erant add. et S autemom.GS et ipse от. С 197 peccatore С hominem] quem D, hominiGlMS

195 198

deiecit E, eiectus est MS* post eiecit add. eum GS1 199 qui G ORS 200inuidet£1S1 201adtenditD 203 nos O 205 tamen G 206 possum G* P. possit С1 enim] autem G 209 diligamus P 211 qui et GMS. quod 0, quia et И 21 2 qui G .VI O К 5 21 5 post diligit add. fratrem suum GS 218 in om. MS* 219 possit MS 223 peccatores CDO 225 dicit R

III, 12-17

307

apocalipsi: Beatus et sanctus qui habet partem in resurrectione PL 103 prima ; in his secunda mors non habet potestatem. III, 15. Omnis qui odit fratrem suum homicida est. Si contemnebat quisque odium fraternum, numquid et homicidium in corde 230 suo contempturus est ? Non mouet manus ad occidendum hominem, homicida iam tenetur a Deo. Viuit ille et iste iam interfector iudicatur. Et scitis quoniam omnis homicida non habet uitam in se manentem. Etsi hic per fidem inter sanctos uiuere cernitur, non habet in se perpetuo uitam manentem. Nam ubi retributionis 235 tempus aduenerit cum Cain qui ex maligno erat damnabitur etiam qui hoc homicidii genere tenetur ut discordet et dissideat et pacem cum fratribus non habeat. Notandum enim quod non ait absolute, homicida non habet uitam in se manentem, sed, omnis, inquit, homicida, scilicet non solus ille qui ferro uerum et ille qui odio 240 fratrem insequitur. III, 16. In hoc cognouimus caritatem quoniam ille pro nobis animam suam posuit. Qualis perfecta caritas esse debeat in nobis dominicae passionis exemplo didicimus. Maiorem namque hac dilectionem nemo habet ut animam suam quis ponat pro amicis suis. 245 Vnde et Paulus ait : Commendat autem Deus suam caritatem in nobis quoniam cum adhuc peccatores essemus Christus pro nobis mortuus est. Hanc beatus Petrus habere monebatur cum domino dicente: Petre, amas me? pasce oues meas, respondit se amare statimque audiuit: Cum autem senueris extendes manus tuas et 250 alius te cinget et ducet quo tu non uis . Hoc autem dixit, ait euangelista, significans qua morte clarificaturus esset Deum. Cui enim amorem confitenti suas oues commendarat eum in testimonium perfecti amoris animam suam pro eisdem ouibus ponere docebat. Ille, inquit, pro nobis animam suam posuit, et nos debemus pro 255 fratribus animas ponere. Sed dicit forte aliquis, Et quando possum habere istam caritatem ? Noli cito de te desperare, forte nata est sed nondum perfecta est ; nutri eam ne effocetur. Et unde, inquis, noui natam in me esse caritatem quam nutriam ? Audi sequentia : III, 17. Qui habuerit substantiam mundi et uideritfratrem suum 260 necessitatem habere et clauserit uiscera sua ab eo, quomodo caritas Dei manet in eo? Ecce unde incipit caritas. Si nondum es idoneus mori profratre, iam idoneus esto dare de tuis facultatibus fratri. Si enim

226/227 Apoc. xx, 6. 248/251 Ioh. xxi, 17-19.

243/244 Ioh. xv, 13. 245/247 Rom. v, 8. 255/262 Aug., o.e. (2018).

226 partem] spem CDEGLMOPRS 239 solum CGM 241 cognoscimus CD G L M О PR S quoniam] quia D 244 ponat quis M S* 246 nobis] impiis CD GL MORS 247 monebat MR 250 ducit P tu от. GMS 252 commendaret GMRS* 255 animam P

3o8

265

270

275

280

285

290

295

300

IN EPÍSTOLAS SEPTEM CATHOLICAS

fratri molestiam patienti non compatieris, non utique patris ex quo ambo regenerati estis caritas manet in te. III, 18. Filioli, non diligamus uerbo nec lingua sed opere et ueritate, opere uidelicet ut cum frater aut soror nudi sunt et indigent uictu cotidiano demus eis quae necessaria sunt corpori, similiter cum spiritalibus donis eos egere conspicimus praestemus eorum necessitati quae possumus, ueritate autem ut eadem eis beneficia simplici intentione largiamur et non propter laudem humanam, non per iactantiam, non per iniuriam aliorum qui maioribus praediti substantiis nihil tale fecerint. Quaecumque enim mens huius modi naeuis inficitur in hac puritas ueritatis habitare non PL 104 ualet, tametsi opera dilectionis proximis impendere uidetur. III, 19. In hoc cognouimus quoniam ex ueritate sumus, id est cum opera pietatis in ueritate facimus patet quia ex ueritate sumus quae Deus est utpote qui eius perfectionem pro modo nostro imitemur. Et in conspectu eius suademus corda nostra. Haec sententia pendet a superioribus, quia cum opere et ueritate proximos diligimus manifeste cognoscimus quoniam in conspectu summae ueritatis suademus corda nostra. Omnes enim homines cum aliquid facere disponunt ad idem factum meditandum corda sua se conuertere suadent. Sed qui mala cogitant haec a Deo occultare, si ualerent, uellent ipso attestante qui ait : Omnis enim qui male agit odit lucem et non uenit ad lucem ut non arguantur opera eius ; qui uero bona operari meditantur hi facillime suis cordibus persuadent ut conspectui diuinitatis se patefieri desiderent, quod summae perfectionis indicium esse solet, cum sua opera quisque uel cogitatus a Deo gaudet uideri. Vnde ipse subsequenter dicit : Qui autemfacit ueritatem uenit ad lucem ut manifestentur eius opera, quia in Deo sunt facta. Per ueram ergo dilectionem cognoscimus quoniam ex ueritate sumus et quoniam in conspectu eiusdem ueritatis suademus corda nostra, hoc est tales cogitationes corda nostra habere suademus quae diuinis sint dignae conspectibus. III, 20. Quoniam si reprehenderit nos cor, maior est Deus corde nostro et nouit omnia. Si ipsa conscientia accusauerit nos intus quia non eo animo bona nostra facimus quo facienda sunt, quomodo eius scientiam latere possumus cui canitur: Ecce tu, domine, cognouisti omnia, et : Quia tenebrae non obscurabuntur abs te et nox sicut dies inluminabitur ? III, 21. Carissimi, si cor nostrum non reprehenderit nos, si uerum

284/286 Ioh. ¡ii, 20. 299/300 Ps. 138, 12. 263 conpatiaris DLP MOPS', propter L\ ad Sl

290/291 Ioh. iii, 21. 298/299 Ps. 138, 5. 301/308 Aug., o.e. (2021). 267 ei OR* 271 posterius per от. CD EG L 272 nil CELP 283 suadet С quia £

284 uelle P 287 ut] in 0 298 possimus P

conspectu EO

289 cogitans C DLP

III, 17-23

305

310

315

320

325

330

335

340

309

nobis respondent quia diligimus et germana dilectio est in nobis non ficta sed sincera salutem fraternam quaerens, nullum emolumentum expectans a fratre nisi salutem ipsius, item si cor nostrum non reprehenderit nos, uidelicet cum in oratione dicimus : Dimitte nobis debita nostra sicut et nos dimittimus debitoribus nostris, fiduciam habemus ad Deum, non in conspectu hominum sed ubi ipse Deus uidet in corde. III, 22. Et quodcumque petierimus accipiemus ab eo, quoniam mandata eius custodimus et ea quae sunt placita coram eofacimus. Magna haec et desiderabilis fidelibus data est promissio. Si quis uero tam uecors et absurdus est ut promissis non delectetur caelestibus saltim pertimescat hoc quod e contrario sapientia terribiliter intonat dicens : Qui auertit aurem suam ne audiat legem, oratio eius erit execrabilis. Neque huic beati Iohannis sententiae contrarium uideri oportet quod Paulus ter dominum rogauit ut discederet ab eo angelus satanae nec impetrare potuit sed dictum est illi : Sufficit tibi gratia mea ; nam uirtus in infirmitate perficitur. Etsi enim non semper ad uoluntatem accipimus orantes, tamen mercedem deuotionis ad salutem accipimus, sicut idem Paulus PL 105 dominum rogans non quod quaerebat sed quod utile habebat accepit. At contra saepe reprobi exaudiuntur ad uoluntatem non exaudiuntur ad salutem. Vnde et eorum caput diabolus ut beatum Iob temptaret exauditus est ad uoluntatem sed ad damnationem. Ideo enim concessus est iste temptandus ut eo probato esset ille cruciandus. Cum ergo dixisset Iohannes quia quodcumque petieri mus accipiemus ab eo, quoniam mandata eius custodimus, quasi quaereres quae mandata continuo subdidit : III, 23. Et hoc est mandatum eius, ut credamus in nominefilii eius Iesu Christi et diligamus alterutrum. Singulari numero mandatum praemisit et duo subsequenter adiungit mandata fidem scilicet et dilectionem, quia nimirum haec ab inuicem separari nequeunt. Neque enim sine fide Christi recte nos alterutrum diligere neque uere in nomine Iesu Christi sine fraterna dilectione possumus credere. Et diligamus, inquit, alterutrum, sicut dedit mandatum nobis, id est puro amore non sicut latrones uel quorumlibet aliorum patratores scelerum qui se utique alterutrum sed non caste diligunt. Sic enim dedit mandatum nobis cum ait : Hoc est praeceptum meum, ut diligatis inuicem sicut dilexi uos. Quid est enim, sicut dilexi uos, nisi ad hoc amate ad quod amaui uos

305/306 Matth. vi, 12. (2023). 318 II Cor. xii, 9.

314/315 Prou. xxviii, 9. 323/324 cf. lob i, 12.

316/326 Aug., o.e. 338/339 loh. xv, 12.

302 respondent nobis £ respondere! P 309 quaecumque 0 311 est от. CDGLMOPRS 312 ut] in P 315 post Neque add. enim GM S 324 post sed add. non £1 G* M S 328 subdit GS 329 post credamus add. et D 330 et] ut £ 331 sequenter GRS 338 sicut £ enimw».£

310

345

350

355

360

IN EPÍSTOLAS SEPTEM CATHOLICAS

uidelicet ut ad caelestia regna pertingatis ? Et qua mercede haec mandata fidei et dilectionis seruantur ? Sequitur : III, 24. Et qui seruat mandata eius in illo manet et ipse in eo. Sit ergo tibi domus Deus et esto domus Dei ; mane in Deo et maneat in te Deus. Manet in te Deus ut te contineat, manes in Deo ne cadas. Serua mandata eius, tene caritatem, non diuellere a fide illius ut glorieris in praesentia ipsius et securus manebis in eo modo per fidem tunc per speciem. Manebit et ipse perennis in te iuxta quod ei psalmista decantat: In aeternum exultabunt, et inhabitabis in eis. Et in hoc scimus quoniam manet in nobis de spiritu quem dedit nobis. Primis temporibus cadebat super credentes spiritus sanctus et loquebantur linguis quas non didicerant; nunc autem quia exterioribus signis sancta ecclesia non indiget, quicumque credens in nomine Iesu Christi fraternam habuerit caritatem spiritui sancto in se manenti testimonium perhibet. Hoc enim agit spiritus sanctus in homine ut sit in illo caritas, quia caritas, inquit Paulus, diffusa est in cordibus nostris per spiritum sanctum qui datus est nobis. Verum quia multi caritatem non habentes et unitatem ecclesiae peruerso dogmate scindentes nihilominus spiritum sanctum in se esse contendunt, recte subditur:

IV, 1. Carissimi, nolite omni spiritui credere sed probate spiritus si ex Deo sunt, quoniam multi pseudoprophetae exierunt in mundum. Et quis est qui probat spiritus uel unde possunt probari docet in euangelio dominus ubi talia uentura praedicebat qualia Iohannes 5 iam suo tempore uenisse prodebat: AttendHe, inquit, a falsis prophetis qui ueniunt ad uos in uestimentis ouium, intrinsecus autem sunt lupi rapaces ; a fructibus eorum cognoscetis eos. Numquid PL 106 colligunt de spinis uuas aut de tribulisficus ? Hi sunt ergo fructus a quibus spiritus maligni qui in pseudoprophetis loquuntur ualent 10 dinosci, spinae uidelicet scismatum et horridi heresium tribuli quibus eos qui sibi incaute appropiant fidem lacerando contami nant, sicut e contra fructus bonorum, caritas scilicet, gaudium, pax in spiritu sancto, per flagrantiam uuarum ficorumque dulcedinem apte figurantur. 15 IV, 2. In hoc cognoscitur spiritus Dei : omnis spiritus qui confitetur Iesum Christum in came uenisse ex Deo est. Confessionem hoc loco non solum catholicae fidei sed et operationis bonae quae fit per

343/345 Aug., o.e. (2045).

349 Ps. 5, 12.

356/357 Rom. v, 5.

IV, 5/8 Matth. vii, 15-16.

346 gloriaris GMS

349 habitabis GMS

356 post Paulus add. Dei E

IV, 2 in mundum от. P 5 iam] in M S* probat 5 12 sicut] sed E 16 post confessionem add. in GS bonam L1 fit] fecit D

llfede£, fide G 17 Operationem L

III, 23 - IV, 4

20

25

30

35

40

45

50

55

311

caritatem requirit, alioquin non nulli heretici confitentur, multi scismatici, multi falsi catholici, Iesum Christum in carne uenisse sed confessionem suam factis negant non habendo caritatem. Caritas quippe Dei filium adduxit ad carnem et ideo quisquis non habet caritatem negat illum in carne uenisse talisque spiritum ex Deo non habere conuincitur. Ipse autem est spiritus Dei qui dicit Iesum Christum in carne uenisse qui dicit non lingua sedfactis, non sonando sed amando. IV, 3. Et omnis spiritus qui soluit Iesum ex Deo non est. Ille soluit Iesum qui uel diuinitatem eius uel animam uel carnem negat quae eum ueraciter habere fides catholica docet, soluit et ille Iesum qui mandata et uerba Iesu uel peruerse uiuendo uel peruersius interpretando corrumpit, sed et ille qui unitatem sanctae ecclesiae quam Iesus uenit colligere turbat Iesum quantum in se est soluere nititur. Nec mirum si tales ex Deo non sunt qui Dei opera uel uerba uel sacramenta rescindunt. In tantum namque ex Deo non sunt, ut quidam eorum qui prauo dogmate separare uolebant ab hominis dispensation diuinitatem Christi hunc quoque uersiculum quo dicitur: Et omnis spiritus qui soluit Iesum ex Deo non est, ex hac epistola eraserint ne scilicet per auctoritatem beati Iohannis conuincerentur errores. Denique Nestorius nescire se prodidit hanc authenticis exemplaribus inditam fuisse sententiam atque ideo soluere non timuit Iesum ac se per hoc Deo reddere extraneum dicens beatam uirginem Mariam non Dei sed hominis tantum extitisse genetricem ut aliam personam hominis, aliam faceret deitatis, neque unum Christum in uerbo Dei et carne atque anima credens sed saparatim alterum filium Dei, alterum hominis praedicans. Et hic est antichristus de quo audistis quoniam uenit et nunc iam in mundo est. Venit imminente die iudicii nato in mundum homine illo ceteris amplius nefando, filio iniquitatis, et nunc iam in mundo est habitans in mentibus eorum qui Christo uel professione uel opere sine remedio paenitendi repugnant. IV, 4. Vos ex Deo estis, filioli, et uicistis eum. Vicistis antichristum confitendo Iesum Christum in carne uenisse, id est caritatem habendo, quam docuit Iesus Christus ueniens in carne, quam et ipse in euangelio commendat dicens: Maiorem hac dilectionem nemo habet ut animam suam quis ponat pro amicis suis. Quomodo PL 107 enim poterat filius Dei animam suam ponere pro nobis, nisi carne indueretur ubi mori posset ? Quisquis ergo uiolat caritatem, quodlibet

21/25 Aug., o.e. (2028).

53/54 Ioh. xv, 13.

54/58 Aug., o.e. (2030).

31estw». C*DGLMOPRS* 32quiaD 35quodD 37 eraserunt E 40proCDLOP 46 mundum] mundo CDGLMOPRS 53 dicens от. LR S 54 ponat quis £ AÍJJ

312

60

65

70

75

80

85

90

95

IN EPÍSTOLAS SEPTEM CATHOLICAS

dicat lingua, uita ipsitts negat Christum in carne uenisse et ipse est antichristus . Et uicistis eum, inquit. Sed unde uicerunt? Numquid liberi uirtute arbitrii ? Non utique. Taceat Pelagius, dicat ipse Iohannes : Quoniam maior est qui in uobis est quam qui in mundo. Docet itaque eos seruare humilitatem ne uictoriam uiribus suis tribuant et arrogantia superbiae uincantur, docet inter aduersa fiduciam spemque semper habere uincendi memoria retinentes quia maior est dominus ad protegendum quam diabolus ad impugnandum. IV, 5. Ipsi de mundo sunt ; ideo de mundo loquuntur, et mundus eos audit. Antichristi, id est heretici, etsi nomen Christi inuocant, si signo Christi se notant, ipse tamen de mundo sunt, id est de illorum numero qui mundana sapiunt, qui infima quaerunt, qui caelestia ignorant, et ideo ipsi de mundo loquuntur uidelicet mundanae sapientiae ratione christianae fidei aduersantes dicendo non posse fieri ut filius sit patri coaeternus, ut uirgo intacta pariat, ut caro de puluere resurgat immortalis, ut homo de terra editus mansionem percipiat in caelis, ut recens natus paruulus reatu primi hominis teneatur adstrictus nisi aqua baptismi renatus in Christo soluatur. Et mundus eos audit, quia spiritalium corda ad mundanos carnalesque sensus reuocare a fidei simplicitate non ualent. Sed et catholici quicumque audientes illam domini sententiam : Diligite inimicos uestros, bene facite his qui oderunt uos et orate pro persequentibus et calumniantibus uos, et iterum: Si dimiseritis hominibus peccata eorum, dimittet et uobis pater uester caelestis delicta uestra, siautem non dimiseritis hominibus, nec pater uester dimittet uobis peccata uestra, dicunt se nullatenus suas iniurias posse dimittere inultas, hi nimirum de mundo esse et ideo de mundo loqui conuincuntur, et quia caritatis uiscera non habent, frustra fidei intemerata mysteria seruant. Sed nec antichristi nomine possunt carere qui Christi mandatis probantur aduersari. IV, 6. Nos ex Deo sumus ; qui nouit Deum audit nos, qui non est ex Deo non audit nos. Carnalis enim homo non percipit ea quae sunt spiritus Dei, stultitia est enim illi. Qui ergo non uult audire praedicatores caritatis profecto iste Deum non nosse neque ex Deo esse cognoscitur, quia caritatem quam erga homines Deus exercuit imitari neglexit. In hoc cognoscimus spiritum ueritatis et spiritum erroris, in hoc nimirum quia qui audit nos spiritum habet ueritatis, qui nos non audit spiritum habet erroris. Et haec discretio est

78/80 Matth. v, 44.

80/83 Matth. vi, 14-15.

89/90 I Cor. ¡i, 14.

63 memoriam L 65 pugnandum MRS 69 infirma D* S 70 et om. GMS 73surgatGS 75 nisi] sine CDLOP saluatur С L, saluetur MS 83 dicant 0 90 enim est C G M S 91 caritatis] ueritatis С1 94/95 qui usque audit от. CDLP audit usque audit от. О 95 habent CDLOP

IV, 4-ю

100

105

no

□5

ко

125

130

313

spirituum de qua supra monuit dicens : Probate spiritus si ex Deo sunt. Sed uideamus quid monilurus est, in quo illum audire debeamus : IV, 7-8. Carissimi, diligamus inuicem, quoniam caritas ex Deo est. Multum commendauit caritatem, quia dixit, ex Deo est ; plus dicturus est, intente audiamus. Et omnis qui diligit ex Deo natus est et PL 108 cognoscit Deum, qui non diligit non nouit Deum, quia Deus caritas est. Quid amplius dict potuit? Deus caritas est. Facere ergo contra caritatem facere contra Deum est. Nemo dicat. In hominem pecco quando non diligofratrem meum, etfacile est peccatum in hominem, in Deum solum non peccem. Quomodo non peccas in Deum quando in caritatem peccas? Deus caritas est. IV, 9. In hoc apparuit caritas Dei in nobis, quoniam unigenitum filium suum misit Deus in mundum ut uiuamus per eum, quo modo ipse dominus ait, Maiorem hac dilectionem nemo habet ut animam suam quis ponat pro amicis suis, et ibi probata est dilectio Christi in nos, quia mortuus est pro nobis. Dilectio patris unde probata est in nobis ? quiafilium suum unicum misit mori pro nobis, sicut et Paulus apostolus dicit : Qui propriofilio non pepercit sed pro nobis omnibus tradidit eum, quomodo non etiam cum illo omnia nobis donauit? IV, 10. Et in hoc est caritas, non quasi nos dilexerimus Deum, sed quoniam ipse dilexit nos. Non illum dileximus prius ; nam ad hoc nos dilexit, ut diligamus eum. Gratia quippe hominem praeuenit ut diligat Deum qua dilectione operetur bona. Vnde psalmista : Deus meus, inquit, misericordia eius praeueniet me. Et misitfilium suum propitiationem pro peccatis nostris. Et hoc est maximum in nos diuinae caritatis indicium, quia cum necdum ipsi pro peccatis nostris eum petere nossemus, misit ille filium suum ad nos qui nobis in se credentibus ultro ueniam daret nosque ad paternae gloriae societatem uocaret. In quibusdam codicibus hic uersiculus ita legitur, Et misit filium suum litatorem pro peccatis nostris. Litator autem sacrificator est. Sacrificauit enim filius Dei pro peccatis nostris non hostias pecudum sed se ipsum offerendo. Vnde Paulus bene ammonens ait : Estote ergo imitatores Dei sicut filii carissimi et ambulate in dilectione, sicut et Christus dilexit nos et tradidit semet ipsum pro nobis oblationem et hostiam Deo in odorem

96/91 I Ioh. iv, 1. 97/118 Aug., ox. (2031-2033). 110/111 Ioh.xv, 13. 114/ll5Rom. viii, 32. 119/120Ps.58,П. 125/128 cf. Aug., o.e. (2033). 129/132 Eph. v, 1-2.

102 nouit] uidit GMS*, uidet S1 quia] quoniam GM S 108 caritas Dei apparuit P 112 nobis GMRS 1 14 post filio add. suo £ 117 post ipseadd.prior С sup. lin. D 117/118 dilexit nos R 119quiaD 121 nobis G M S 123 noscereraus GMS 129 bene Paulus R bene от. G S 131 se С

34

135

140

145

150

155

160

165

IN EPÍSTOLAS SEPTEM CATHOLICAS

suauitatis. Cui sententiae concinit hoc quod hic quoque Iohannes exhortando subiungit dicens : IV, и. Carissimi, si sic Deus dilexit nos, et nos debemus alterutrum diligere. Quod autem sequitur, IV, 12. Deum nemo uidit umquam, maiori disputatione indiget, cum dominus et hominibus mundo corde Deum uidendum promit tat et de sanctis dicat quod angeli eorum in caelis semper uideant faciem patris. Hanc autem sententiam et ibi in euangelio suo ponit idem Iohannes ubi etiam quomodo Deus uideri possit consequenter adiungit dicens : Vnigenitus filius qui est in sinu patris ipse narrauit. Quod beatus pater Ambrosius ita exposuit : Et ideo Deum nemo uidit umquam, quia eam quae in Deo habitat plenitudinem diuinitatis nemo conspexit, nemo mente aut oculis conprehendit ; uidit enim ad utrumque referendum est. Denique cum additur, Vnigenitus filius, qui est in sinu patris, ipse enarrauit, mentium magis quam oculorum uisio declaratur ; species enim uidetur, uirtus uero narratur ; illa oculis, haec mente conprehenditur . Item beatus Augustinus in libro de uidendo Deo de eadem disputans quaestione: Proinde, inquit, narrante unigenito, qui est in sinu patris, PL 109 narratione ineffabili creatura rationabilis munda et sancta impletur Dei uisione ineffabili, quam tunc consequemur, cum aequales angelis facti fuerimus, quia sicut uidentur ista uisibilia corporis sensibus nota Deum nemo uidit umquam, quoniam si aliquando eo modo uisus est, non sicut ista natura uidetur, sed uoluntate uisus est specie qua uoluit apparens latente natura atque in se incommutabiliter perma nente. Eo autem modo quo uidetur sicuti est nuncfortasse uidetur a quibusdam angelis suis sanctis, a nobis autem tunc ita uidebitur, cum eisfactifuerimus aequales. Et post aliquanta exponens sententiam sancti Ambrosii : Deum enim, inquit, nemo uidit umquam, uel in hac uita sicut ipse est, uel etiam in angelorum uita, sicut uisibilia ista, quae corporali uisione cernuntur, quia unigenitus filius, qui est in sinu patris, ipse narrauit. Vnde non ad oculorum corporalium, sed ad mentium uisionem dictum est pertinere quod narrat. Item post multa : Ad eam uero uisionem, inquit, qua uidebimus Deum sicuti est, mundanda corda commonuit. Quia enim corpora consuetudine 137/138 cf. Matth. v,8. 138/l39cf.Matth.xviii,1o. 141/142.146 Ioh. i, 18. 142/148 Ambr., exp. eu. su. Luc. (CC XIV, 19, 396-403). 143/144 cf. Col. ii, 9. 150/177 Aug., ep. 147 (CSEL XLIV, 296, 17 297, 2; 303, 4-9; }n, n-12; 323, 8-20). 152/153 cf. Luc. xx, 36. 157cf.I loh. iii, 2. 161/163 loh. i, 18. 132 cuius СL S* 133subiunxitOP 134 sic om.DLO 142narrabit CD1EGLOPRSi 144 post nemo add. eam GMS 145 additur] auditur G MS 146 ennarabit CDGLMPS 151 rationalis £ 152 angelis от. CDEGLMOPRS 155 uidentur С* DEGL* MOPRS* 163 narrabit CDLS1, ennarabit P 164 est от. DG narratur GS 165 eam] eadem OR*, eandem R1 166 mundana G, mundata MRS*

IV, 10-12

170

175

180

185

190

195

200

315

loquendi uisibilia nominantur, propterea Deus inuisibilis dicitur, ne corpus esse credatur, non quia corda munda suae substantiae contemplatione fraudabit, cum haec magna et summa merces dominum colentibus et diligentibus promittatur dicente ipso domino quando corporalibus oculis uisibiliter apparebat et inuisibilem se contuendum mundis cordibus promittebat : Qui diligit me, diligitur a patre meo, et ego diligam eum et ostendam me ipsum illi. Haec quippe natura eius aequaliter cum patre inuisibilis, sicut aequaliter incorruptibilis est, quae continuatim apostolus posuit dicens, Regi autem saeculorum inuisibili, incorruptibili, diuinam substantiam qua potuit hominibus praedicatione commendans. Deus ergo res est inuisibilis neque oculo sed mente quaerendus est. Sed quem ad modum si solem istum uidere uellemus, oculum corporis purgaremus, unde uideri lux potest, uolentes uidere Deum, oculum cordis quo Deus uideri potest purgemus. Beati enim mundo corde, quoniam ipsi Deum uidebunt. Verum quia haec uisio in futuro speratur, quid agendum est nobis dum adhuc constituti in corpore peregrinamur a domino, quo solatio utendum ubi diuina uisione necdum licet perfrui? St diligamus, inquit, inuicem, Deus in nobis manet. Sed nemo putet hanc dilectionem in qua Deus manet abiecta et desidiosa quadam mansuetudine immo non mansuetudine sed remissione et neglegentia seruari. Non est ista caritas sed languor ;ferueat caritas ad corrigendum, ad emendandum. Sed si sunt boni mores, delectent, si sunt mali, emendentur, corrigantur. Si ergo diligamus inuicem sincera et disciplinabili caritate, Deus in nobis manet, operibus quidem ipsius caritatis manifestatus, quamuis nondum uisibiliter apparens. Et caritas eius in nobis perfecta est. Quaerendum autem PL 110 quomodo dicat perfectionem diuinae caritatis in mutua dilectione consistere cum dominus in euangelio pronuntiet non esse magnum si diligamus eos qui nos diligunt, nisi ad inimicos etiam de quibus hic paenitus tacere uidetur eadem dilectio pertingat, nisi forte ipsos quoque inimicos fraterni amoris intuitu diligere debemus uidelicet ut non semper inimici remaneant sed resipiscant a diaboli laqueis nobisque germano foedere socientur. Si diligamus, inquit, inuicem, Deus in nobis manet, et caritas eius in nobis perfecta est.

172/173 Ioh. xiv, 21. 175/176 I Tim. 1,17. ер. (PL XXXV, 2033-2034). 181/182 Matth. v, 8. (2037-2038, 2042). 196/197 cf. Matth. v, 44-46. (2043).

177/191 Aug., in loh. 195/201 cf. Aug.,o.c. 201/210 Aug., o.e.

169 fraudauit EGMS 176/177 quam posuit R 111 rex CDGL MOPRS est от. C'DLP 179 uelimus GMRS, ualemus 0 181 mundi CDELOPR cordes CLOP 184 libet D 188 non от. D M S* 190 prius si от. C DP. LO PR posterius si от. CDELOPR 191 sunt от.

GS

316

IN EPÍSTOLAS SEPTEM CATHOLICAS

Incipe diligere, perficieris; coepisti diligere, coepit in te Deus habitare ut perfectius habitando faciat te perfectum. 205 IV, 13. In hoc intellegimus quoniam in eo manemus et ipse in nobis, quoniam de spiritu suo dedit nobis. Hoc ipsum, quia de spiritu suo dedit tibi, unde cognoscis ? Interroga uiscera tua. Si plena sunt caritate, habes spiritum Dei Paulo teste qui ait : Quia caritas Dei diffusa est in cordibus nostris per spiritum sanctum qui datus est 210 nobis.

215

220

225

230

235

IV, 14. Et nos uidimus et testificamur quoniam pater misitfilium suum saluatorem mundi. Nemo de salute desperet, quia etsi magni sunt morbi scelerum qui deprimunt, omnipotens est medicus qui saluet. Tantum meminerit quisque quia idem filius Dei qui uenit mitis ut saluaret uenturus est districtus ut iudicet. IV, 15. Quicumque confessus fuerit quoniam Iesus est filius Dei, Deus in eo manet, et ipse in Deo. Perfectam cordis confessionem dicit quae nec male suadentium hereticorum possit fraude corrumpi nec persequentium paganorum tormentis conquassari nec carnalium fratrum exemplis nec propriae fragilitatis segnitia titubare. Sunt etenim qui etiam uerbis negant Iesum esse filium Dei, quales multi fuisse produntur eo ipso tempore quo haec scribebat Iohannes, sunt item qui confitentur uerbis etfactis negant. Vnde bene qui nunc ait : Quicumque confessus fuerit quoniam Iesus est filius Dei, Deus in eo manet, et ipse in Deo, ipse paulo superius dicit : Si diligamus inuicem, Deus in nobis manet, insinuans prefec to quia quisque dilectionem in fratres habet ille uere Iesum Dei esse filium testatur. IV, 16. Et nos cognouimus et credimus caritati quam habet Deus in nobis. Cognouimus quia Iesus est filius Dei et quia pater misit eum saluatorem mundi et credimus caritati quam habet Deus in nobis quia uidelicet cum haberet unicum noluit illum esse unum sed ut fratres haberet adoptauit illi qui cum illo possiderent uitam aeternam. Deus caritas est. Iam dixit illud superius, ecce iterum dicit. Amplius Ubi non potuit caritas commendari quam ut diceretur Deus. Forte munus Dei contempturus eras; numquid et Deum contemnis? Et qui manet in caritate in Deo manet et Deus in eo. Vicissim in se habitant, qui continet et qui continetur. Habitas in Deo sed ut continearis ; habitat in te Deus sed ut contineat ne cadas, quia

208/210 Rom. v, 5. 223 Aug., o.e. (2044). 234/246 Aug., o.e. (2044-2045).

226 I Ioh. iv, 12.

203 perficeris CDELPR, perfecetis G*M 206 suo] sancto {bis) DLOPR 212 suum от. GS 214 tamen CO 223 et от. G MS post tactis add. autem GMS 224 qui от. GM R S 227 quisque] quicumque £1 229 credidimus DPS1 232 illum от. C'DLP, eum MS unum] unicum CDP 238 /wj; habitant add. et MS* 239 continearis usque ut от.

CGLMOPS*

IV, I2-I8

w

240 sic de ipsa caritate apostolus dicit : Caritas numquam cadit. Quomodo cadit quem continet Deus ? IV, 17. In hoc perfecta est caritas nobiscum, utfiduciam habeamus PL 1 1 1 in die iudicii. Dicit quomodo se probet unusquisque quantum in illo profecerit. Quisquis fiduciam habet in die iudicii perfecta est in illo 245 caritas. Quid est haberefiduciam in die iudicii ? Non timere ne ueniat dies iudicii. Cum enim primo quis ad paenitendum se de male actis conuerterit, incipit timere diem iudicii ne uidelicet apparente iusto iudice ipse damnetur iniustus. Processu uero bonae conuersationis animatus discet non timere quod timebat sed potius optare ut 250 ueniat ille desideratus cunctis gentibus sperans se cum sanctis merito bonae actionis esse coronandum. Vnde autem fiduciam in die iudicii habere possimus plenius subdendo manifestat: Quia sicut ille est, et nos sumus in hoc mundo. Numquid uero potest esse homo sicut Deus ? Sed meminisse oportet quod et supra dictum est 255 quia non semper ad aequalitatem dicitur, sicut, sed dicitur ad quandam similitudinem, quo modo enim dicis, Sicut aures habeo, ita habet et imago. Numquid omnino sic? Sed tamen dicis, sicut. Si ergo facti sumus ad imaginem Dei, quare non sicut Deus sumus, non ad aequalitatem sed pro modo nostro? Inde ergo nobis datur fiducia in 260 die iudicii, quia sicut ille est, et nos sumus in hoc mundo, imitando uidelicet perfectionem dilectionis in mundo cuius ille exemplum nobis cotidie praebet de caelo, de qua saluator in euangelio: Diligite, inquit, inimicos uestros, et orate pro persequentibus uos, ut sitisfilii patris uestri qui in caelis est, qui solem suum oririfacit super 265 bonos et malos et pluit super iustos et iniustos. IV, 18. Timor non est in caritate, in tali uidelicet caritate quae ad imitationem diuinae bonitatis etiam inimicis bene facere et hos diligere nouit. Sed perfecta caritas foras mittit timorem, illum scilicet timorem de quo dicitur : Initium sapientiae Иmor domini, 270 quo timet quisque incipiens opera iustitiae ne ueniat districtus iudex et se minus castigatum inueniens damnet ; illa caritas pellit foras timorem quae pro merito iustitiae fiduciam habet in die iudicii. Sed et praesentium aduersitatum timorem perfecta caritas eicit ex animo quam habere quaerebat qui domino supplicans ait : 275 A timore inimici eripe animam meam; quam habebat qui dixit: Quis nos separabit a caritate Christi? tribulatio an angustia, an

240 I Cor. xiii, 8. 250 Agg. ii, 8. 253/265 Aug., o.e. (2047). 263/265 Matth. v, 44-45. 269 Ps. 110, 10 ; Eccli. i, 16. 275 Ps. 63, 2. 276/277 Rom. viii, 35.

241 quam D 242 Et (add.) in ... CEGLMORS 249quiMS 254 post Sed add. et E et от. GO* PS 256dicitisP 258 alt. ad от. G MRS 259 aequalitate GMRS 260 est от. OLP 26b post persequentibus add. et calumniantibus G MS uobisGMS 268forisP 271 expellit R1 272 timorem от. C* DE LOP 276 separauit 0

318

280

285

290

295

300

305

310

IN EPÍSTOLAS SEPTEM CATHOLICAS

persecutio, an fames, an nuditas, an periculum, an gladius ? et cetera. Quia timor poenam habet. Torquet cor conscientia peccato rum, nondum facta est iustificatio. Ideo in psalmo de ipsa perfectione iustitiae: Conuertisti, inquit, planctum meum in gaudium mihi; conscidisti saccum meum et praecinxisti me laetitia ut cantem tibi gloria mea et non conpungar, id est non sit quod stimulet conscientiam meam. Stimulat timor, sed noli timere ; intrat caritas quae sanat quod uulnerat timor. Qui autem timet non est perfectus in caritate, quia nimirum timor poenam habet, quo modo sectio medici poenam PL 112 habet, quamuis sicut sectionem medici salus optata, ita timorem caritas desiderata subsequatur. Nec putari debet his beati Iohannis sermonibus esse contrarium quod psalmista dicit: Timor domini sanctus permanens in saeculum saeculi. Duo namque sunt timores : unus quo timent homines Deum ne mittantur in gehennam ; ipse est timor ille qui introducit caritatem, sed sic uenit ut exeat. Si enim adhuc propter poenas times Deum, nondum amas quem sic times, non bona desideras sed mala caues, sed ex eo quod mala caues corrigis te et incipis bona desiderare ; cum bona desiderare coeperis, erit in te timor sanctus ille scilicet ne ipsa bona amittas, non ne mittaris in gehennam sed ne te deserat praesentia domini quem amplecteris, quo aeternum/r«t desideras. IV, 19. Nos ergo diligamus quoniam Deus prior dilexit nos. Diligamus quia ipse prior dilexit nos. Nam unde diligeremus, nisi ille prior dilexisset nos ? Hinc enim ipse in euangelio dicit : Non uos me elegistis, sed ego elegi uos. Ita autem perfecti erimus in caritate si quem ad modum nullius alterius nisi salutis nostrae gratia prior nos ille dilexit, ita eum nos quoque nullius rei nisi sui tantum amoris dilexerimus obtentu. Verum quia sunt qui uerbo tenus Deum diligunt, consulte subiungitur : IV, 20. St quis dixerit quoniam diligo Deum et fratrem suum oderit, mendax est. Vnde probas quia mendax est ? Audi. Qui enim non diligitfratrem suum quem uidet, Deum quem non uidet quomodo potest diligere ? Quid ergo ? Qui diligitfratrem, diligit Deum. Neusse est ut diligat Deum ut diligat ipsam dilectionem. Deus enim dilectio est. Et ne quis dicere auderet : Et quid obstat diligere Deum, etiam si non diligo fratrem ? recte subdidit :

278/300 Aug., o.e. (2048-2050). 280/282 Ps. 29, 12-13. 18, 10. 300/301 loh. xv, 16. 307/311 Aug., o.e. (2052).

278 Torquet cor] torquetur GS

281 cantet GLlSl

288/289 Ps.

285 nimirum um.

MS* 289 permanet DL 291 introducet GMRS 293 non] nondum GMS 294 incipies MS cum bona desiderare coeperis] postquam G MS 295 ñon от. GMS 297 amplectaris L post quo add. in £1 in marg. 302 nisi usque nullius от. RS* 303 tantum sui CDLMOP 306 quoniam] quia CDLP 309 Deum diligit GRS 311 etiam] et C'DLP

IV, 18 - V, з

319

IV, 21. Et hoc mandatum habemus a Deo, ut qui diligit Deum, diligat et fratrem suum. Quomodo enim diligis cum cuius odisti 315 mandatum ? Quis est qui dicat, Diligo imperatorem sed odi leges eius ? Non ita uerus Dei amator sed : Vide, inquit, quia mandata tua dilexi, domine, et ideo confidenter adiungit, in tua misericordia uiuifica me. V, 1. Omnis qui credit quia Iesus est Christus ex Deo natus est. Quis est qui credit quia Iesus est Christus ? Qui sic uiuit quo modo praecepit Christus. Nemo hereticorum, nemo scismaticorum dicat, Et nos credimus quia Iesus est Christus. Nam et daemones credunt et 5 contremescunt, et confitebantur, sicut in euangelio legimus, et sciebant ipsum esse Christum, sed quia dilectionem et opera ueritatis non habent ex Deo non sunt. Et omnis qui diligit eum qui genuit, diligit eum qui natus est ex eo. Mira arte praedicationis beatus Iohannes ad dilectionem proximi nos accendere curauit, 10 primo commemorans quia omnis qui perfecte credit ex Deo natus est, deinde insinuans quia iustum sit ut qui Deum diligit diligat et eum qui ex Deo natus est. Si quis enim tantae tarditatis est ut hominem quia homo est, quia secum eandem in terra peregrinationem tolerat, amare neglexerit, ammonendus est ut saltim ob id 15 illum amet quia ex Deo natus est, quia particeps secum diuinae PL 113 gratiae factus est, quia eadem secum uitae caelestis praemia expectat. Quae quidem exhortatio specialiter ad illos pertinet qui non solum humanae consortio naturae sed et fidei professione fratres sunt nobis effecti. Verum quia non nulli sunt qui proximos 20 diligunt sed propter consanguinitatem uel propter aliquod commodum temporale, recte sanctus euangelista qui sit uerus proximi amator subdendo manifestat : V, 2. In hoc cognoscimus quoniam diligimus natos Dei cum Deum diligamus et mandata eiusfaciamus. Ille ergo solus recte proximum 25 diligere probatur qui etiam conditoris amore flagrare cognoscitur. Et ne quis se ipse de conditoris amore falleret uerbo tenus se amare profitendo, bene cum dixisset : In hoc cognoscimus quoniam diligi mus natos Dei cum Deum diligamus, addidit, et mandata eius faciamus. 30 V, 3. Haec est enim caritas Dei, ut mandata eius custodiamus. Hoc

314/V, 5 Aug., o.e. (2053-2054). V, 4/5 lac. ii, 19.

313 a Deo] ab eo /.

316/318 Ps. n8, 159.

6 Luc. iv, 41.

315 mandata D

V, 2 quia] quoniam G M S quo modo] ut G MS 3 praecipit CDE OR 5 posterius et от. D 8 eo] Deo COP 9 proximi nos] proximos R 11 estom.D 13quiDGP 14neglexitD 20 alt. propter от. G S 21 quis GM 22 amor С DP 26 post falleret add. cognoscitur CLOP

320

IN EPÍSTOLAS SEPTEM CATHOLICAS

et ipse dominus dicit : Si quis diligit me, sermonem meum seruabit. Probatio ergo dilectionis exhibitio est opens. Vere enim diligimus si ad mandata eius a nostris nos uoluntatibus coartamus, nam qui adhuc per illicita desideria defluit profecto Deum non amat, quia 35 ei in sua uoluntate contradicit. Et mandata eius grauia non sunt. Et ipse dicit : Iugum meum suaue est et onus meum leue est. Neque his uel domini uel beati Iohannis uerbis debet uideri aduersum quod et ipse dominus alibi dicit : Quam angusta porta et arta uta est quae ducit ad uitam, et propheta ad eum : Propter uerba, inquit, labiorum 40 tuorum ego custodiui uias duras, et apostolus quia per multas tribulationes oportet nos intrare in regnum Dei. Quae enim natura sui dura sunt et aspera spes caelestium praemiorum et amor Christi facit esse leuia. Durum namque est persecutiones pati propter iustitiam, sed et hoc facit suaue quod ipsorum qui sic 45 patiuntur est regnum caelorum. Vnde bene subditur : V, 4. Quoniam omne quod natum est ex Deo uincit mundum. Ideo namque mandata diuina non sunt grauia quia omnes qui uera deuotione his mancipantur et aduersa mundi huius et blandimenta pari mente contemnunt ipsam quoque mortem uelut ingressum 50 patriae caelestis amantes. Et ne quis sua uirtute mundi uel luxus uel labores se superare posse confideret consulte subiungit : Haec est uictoria quae uincit mundum, fides nostra, illa nimirum fides quae per dilectionem operatur, illa fides qua eius humiliter auxilium flagitamus qui ait : In mundo pressuram habebitis, sed confidite, 55 ego uici mundum. V, 5. Quis est qui uincit mundum nisi qui credit quoniam Iesus est filius Dei? Vincit mundum qui Iesum esse filium Dei credens digna eidem fidei opera iungit. Sed numquid sola diuinitatis eius fides et confessio ualet ad salutem sufficere ? Vide sequentia : 60 V, 6. Hic est qui uenit per aquam et sanguinem, Iesus Christus. Qui ergo erat aeternus Dei filius factus est homo in tempore ut qui nos per diuinitatis suae potentiam creauerat per humanitatis suae PL 1 14 infirmitatem recrearet. Qui uenit per aquam et sanguinem, aquam uidelicet lauacri et sanguinem suae passionis. Non in aqua solum 65 sed in aqua et sanguine. Non solum baptizan propter nostram ablutionem dignatus est ut nobis baptismi sacramentum consecraret ac traderet uerum etiam sanguinem suum dedit pro nobis sua nos passione redemit cuius sacramentis semper refecti nutriremur

31 Ioh. xiv, 23. 32/35 Greg., hom. in eu. (PL LXXVI, mo C) 36 Matth. xi, 30. 38/39 Matth. vii, 14. 39/40 Ps. 16, 4. 40/41 Act. xiv, 22. 43/45 cf. Matth. v, ю. 52/53 Gal. v, 6. 54/55 Ioh. xvi, 33.

33 mandata eius si (ad от.) G M S uoluptatibus£1 bóposieriusestom. GM S post Neque add. enim G MS il et от. G MS 38 alibi от. CDLOP 40 quia от. G MR S 42 sui от. E 54 confidete C* f PS* 68 sacramenti MS

V, 3-8

321

ad salutem. Et spiritus est qui testificator quoniam Iesus Christus est 70 ueritas . Baptizato in Iordane domino descendit spiritus sanctus in specie columbae super eum testimonium Uli perhibens quia ueritas est, hoc est uerus Dei filius, uerus mediator Dei et hominum, uerus humani generis redemptor ac reconciliator, uere ipse mundus ab omni labe peccati, uere sufficiens tollere peccata mundi. Quod 75 etiam ipse baptista uiso eiusdem spiritus aduentu intellegens ait : Qui me misit baptizare in aqua ille mihi dixit : Super quem uideris spiritum descendentem et manentem super eum, hic est qui baptizat in spiritu sancto. Et ego uidi et testimonium perhibui quia hic estfilius Dei. Quia ergo spiritus Iesum Christum esse ueritatem testatur, 80 ipse se ueritatem cognominat, baptista illum ueritatem praedicat, filius tonitrui ueritatem euangelizat, taceant blasphemi qui hunc fantasma esse dogmatizant, pereat de terra memoria eorum qui eum uel Deum uel hominem esse uerum denegant. V, 7-8. Quia tres sunt qui testimonium dant, spiritus et aqua et 85 sanguis. Spiritus dedit testimonium quoniam Iesus est ueritas quando super baptizatum descendit. Si enim uerus Dei filius non esset, nequaquam in eum tanta manifestatione spiritus sanctus ueniret. Aqua etiam et sanguis dedere testimonium quoniam Iesus est uerias quando de latere eius in cruce mortui manarunt, quod 90 nullatenus fieri posset, si ueram carnis naturam non haberet. Sed et hoc quod ante passionem cum oraret factus est sudor eius sicut guttae sanguinis decurrentis in terram ueritáti carnis assumptae testimonium dat. Nec reticendum quod in hoc quoque sanguis et aqua testimonium illi dederunt quod de latere mortui uiuaciter 95 effluxerunt, quod erat contra naturam corporum atque ob id mysteriis aptum et testimonio ueritatis fuit congruum uidelicet insinuans quia et ipsum domini corpus melius post mortem esset uicturum resuscitatum in gloria et ipsa mors illius nobis uitam donaret. Hoc quoque quod sudor eius instar guttarum sanguinis 100 decurrebat in terram testimonium perhibebat illi sacrosancto mysterio quod ecclesiam totum per orbem suo sanguine lauaret. Tres sunt ergo qui testimonium perhibent ueritati, et tres, inquit, unum sunt. Indiuidua namque haec manent nihilque eorum a sui conexione seiungitur, quia nec sine uera diuinitate humanitas nec 105 sine uera credenda est humanitate diuinitas. Sed et in nobis haec unum sunt non naturae eiusdem substantia sed eiusdem operatio

70/72 cf. Matth. iii, 16-17. 72 I Tim. ii, 5. 74 cf. loh. i, 29. loh. i, 33-34. 89 cf. loh. xix, 34. 91/92 Luc. xxii, 44.

76/79

69 Iesus «m. G MS 70 sanctus оm. M R S* 76 miserit D* P 80 se оm. CDEGL* MOPS 83 dominum С 84 priиs et оm. G 88 etiam оm. GS 101 totam 0 103 manet G* S 104 pr'tus nec usque humanitas от. CDGLMOPR'S 105 in оm. AIS* 106 subsistentia LR

322

no

П5

120

125

130

135

140

IN EPÍSTOLAS SEPTEM CATHOLICAS

ne mysterii. Nam, sicut beatus Ambrosius ait : Spiritus mentem renouat, aqua proficit ad lauacrum, sanguis spectat ad pretium. PL 115 Spiritus enim nos per adoptionemfilios Deifecit, sacrifontis unda nos abluit, sanguis domini nos redemit. Alterum igitur inuisibile, alterum uisibile testimonium sacramento consequitur spiritali. V, 9. Si testimonium hominis accipimus, testimonium Dei maius est, quoniam hoc est testimonium Dei quod maius est, quia testificatus est defilio suo. Magnum est testimonium hominis quod perhibet de filio Dei dicens : Dixit dominus domino meo : Sede a dextris meis ; et ex persona ipsius filii : Dominus dixit ad me : Filius meus es tu ; itemque ex persona patris loquentis de filio : Ipse inuocauit me : Pater meus es tu, Deus meus et susceptor salutis meae, Pater meus, quia ego filius Dei, Deus meus, quia ego homo, susceptor salutis meae, quia ego passurus et a morte saluandus sum. Et ego, inquit, primogenitum ponam illum excelsum prae regibus terrae. Magnum hoc testimonium uerax et omni acceptione dignum hoc testimonium hominis de filio Dei sed multo maius est testimonium Dei quia testificatus est ipse de filio suo cum de caelo illum adloquens ait : Tu es filius meus dilectus, in te complacuit mihi. Magnum est testimonium praecursoris quod Dei filio perhibens ait : Ego baptizaui uos aqua, ille uero baptizabit uos spiritu sancto; maius est testimonium patris quo spiritum sanctum in eum quo semper erat plenus etiam uisibiliter misit. V, 10. Qui credit in filio Dei habet testimonium Dei in se. Qui ita credit in filio Dei ut exerceat operando quod credit habet testimo nium Dei in se, illud utique quia ipse quoque in filiorum Dei numero iure computetur ipso unico Dei filio sic suis fidelibus pollicente : Si quis mihi ministrauerit, honorificabit eum pater meus. Quod si Dei testimonium habere merueris, si Deum testem tuae fidei intemeratae possederis, quid te hominum infamia, quid etiam persecutio laedit ? St enim Deus pro nobis, quis contra nos ? Qui non credit filio mendacem facit eum, quoniam non credit in testimonio quod testificatus est Deus defilio suo. Frustra Iudaei, frustra heretici patrem se credere et uenerari putant, quamdiu Christum contemnunt et ei credere rennuunt. Qui enim non honorificat filium non honorificat patrem qui misit illum, qui non credunt filio qui ait :

107/1 1 1 Ambr., de spir. sancto (CSEL LXXIX, 178, 83 - 179, 88). 1 15 Ps. 109,1. 116 Ps. 2, 7. 117/118 Ps. 88, 27. 120/121 Ps. 88, 28. 125 Luc. iii, 22. 126/127 Marc, i, 8. 134 Ioh. xii, 26. 137 Rom. viii, 31.

112 hominum GMS 115 Dei] suo CP d\caDG* LMOPRS a] ad DO 118 pr. meus usque ad finem operis Amen от. G (aliqua folia desunt) 121 post Magnum add. est Л1 5 123magis51 quo MS, qui 0 124 estom.DL*P 125 in quo mihi complacui MS \26post quod add. de M S 134 honoriticauit OR 1 38 post prius credit add. in R testimonium M 5 139 Deus от. O

V, 8-12

145

150

155

160

165

170

175

323

Ego et pater unum sumus, et interrogante Caipha ac dicente : Tu es Christus filius benedicti? respondit : Ego sum, sed eum uel non esse Christum uel non esse filium Dei uel non esse similem patri contendunt mendacem profecto faciunt patrem, quia non credunt in testimonio quod testificatus est Deus de filio suo, in illo uidelicet quod et supra memini : Tu esfilius meus dilectus, in te complacuit mihi, sed et in illo quod ei imminente hora passionis perhibuit dum orante illo ac dicente: Pater, saluifica me ex hora hac, sed propterea ueni in horam hanc, pater, clarifica tuum nomen, respondit etiam turba audiente de caelo : Et clarificaui et Herum clarificabo, uerum se Deum patrem esse significans in caelis illius qui ut uerus homo PL 116 mortem erat passurus in terra. V, 11. Et hoc est testimonium, quoniam uitam aeternam dedit nobis Deus. Dedit, inquit, uitam aeternam nobis, et ipse qui loquitur adhuc uitam temporalem et morti obnoxiam agebat in carne. Sed ita dedit nobis uitam aeternam sicut dedit nobis potestatem filios Dei fieri credentibus in nomine eius. Vt enim scias datam tibi esse a Deo potestatem habere uitam aeternam audi prophetam : Quis est homo qui nuit uitam et cupit uidere dies bonos ? Cohibe linguam tuam a malo et labia tua ne loquantur dolum, et cetera usque in finem psalmi. Dedit ergo nobis uitam aeternam sed adhuc in terra peregrinantibus in spe quam daturus est in caelis ad se peruenientibus in re. Et haec est uita infilio eius, in fide scilicet et confessione nominis eius, in perceptione sacramentorum eius, in obseruantia mandatorum eius. Hinc et ipse ait : Nemo uenit ad patrem nisi per me ; et Petrus de illo : Neque enim nomen est aliud sub caelo datum hominibus in quo oporteat nos saluos fieri. V, 12. Qui habet filium habet uitam; qui non habet filium Dei uitam non habet. Ne parum dicere uideretur uitam esse in filio addit ipsum filium esse uitam. Quod idem quoque filius patrem glorificans ostendit ubi ait : Sicut enim pater habet uitam in semet ipso, sic dedit etfilio uitam habere in semet ipso. Qualiter autem eadem uita quae filio est et patri communis etiam credentes illustret idem filius alibi ad patrem orans insinuat: Sicut dedisti, inquit, ei

143 Ioh. x, 30. 143/144 Marc, xiv, 61-62. 150/152 Ioh.xii, 27-28. 158/159 cf. Ioh. i, 12. 14. 167/168 Ioh. xiv, 6. 168/169 Act. iv, 12. 176/179 Ioh. xvii, 2-3.

148/149 Luc. iii, 22. 160/162 Ps. 33, 13173/174 Ioh. v, 26.

1 44 post filius add. Dei E 145 Christum uel non esse ост. CD LOP non esse similem] esse dissimilem CDELOP 146qui£ 141 prim in от. M S 148 et supra memini] de illo ait ipse pater D 149 in оm. MS 150 hac hora MRS 151 nomen tuum MS 155 est от. C* LOP 156 qui от. CMOS* U8 posterius uobis от. LP 162in]adСD£LO 164estom.O 110 post uitam add. et AI S 171 paruum MR uidetur 0 addidit £1 172 Quod idem] quam uitam ipse R 176 insinuans P inquit от. P

324

180

185

190

195

200

205

210

IN EPÍSTOLAS SEPTEM CATHOLICAS

potestatem omnis carnis ut omne quod dedisti ei det eis uitam aeternam. Haec est antem mía aeterno., ut cognoscant te solum uerum Deum et quem misisti Iesum Christum. V, 13. Haec scribo uobis ut sciatis quoniam uitam habetis aeternam qui creditis in nominefilii Dei. Vt sciatis, inquit, ut certi sitisfuturae uestrae beatitudinis qui creditis in Christum ut non seducamini per fraudem eorum qui Iesum esse Dei filium negant et ideo nihil eis profuturum asseuerant qui in nomine eius crediderunt. Et mira hereticorum uesania qui toties per totam hanc epistolam appellato Dei filio ipsi contra non filium sed creaturam Dei Christum esse confir ment, quod nusquam prorsus legunt nisi dum humanitatis illius mentio celebratur. V, 14. Et haec estfiducia quam habemus ad eum, quiaquodcumque petierimus secundum uoluntatem eius audit nos. Magnam nobis fiduciam praebet sperandi a domino bona caelestia quia etiam in hac uita quicquid salubriter eum petimus impetramus iuxta quod etiam ipse in euangelio credentibus promittit : Dico uobis, inquiens, omnia quaecumque orantes petitis credite quia accipietis et ueniet uobis. Notandum autem quod ita orantes exaudimur a domino si ea quae ipse iussit petimus. Dicit autem ipse: Primum quaerite regnum Dei et iustitiam eius. Vnde bene et Iohannes cum dixisset quodcumque petierimus exaudiri nos interposuit, secundum uo luntatem eius. Ergo super his tantum plenam nos et indubitabilem PLU7 iussit exauditionis habere fiduciam quae non nostris commodis nec solatiis temporalibus sed domini congruant uoluntati. Quod etiam in oratione dominica inserere praecipimur: Fiat uoluntas tua, scilicet non nostra. Si enim et illud apostoli recordemur quoniam quid oremus secundum quod oportet nescimus, intellegimus nos non numquam saluti nostrae contraria postulare et commodissime nobis ab eo qui utilitatem nostram rectius quam nos intuetur ea quae poscimus denegari. Quod ipsi quoque magistro gentium accidisse non dubium est. V, 15. Et scimus quoniam audit nos quicquid petierimus, scimus quoniam habemus petitiones quas postulamus ab eo. Multipliciter eadem quae praemiserat inculcat ut nos ad orandum uiuacius excitet. Sed manet adiectio quam posuit ut secundum uoluntatem petamus nostri conditoris. Quod bifarie potest accipi, ut scilicet et ea

10.

193/195 Marc, xi, 24. 204 Rom. viii, 26.

196/197 Matth. vi, 33. 202/203 Matth. vi, 207/208 cf. II Cor. xii, 7-9.

181 credidistisAI S futurae] uenturae D l82post Christum add. Iesum D 184 asseruerant 0 186 post non add. Dei C 186/187 confirmant C1 M S 187 legant Л1 191 quod EL, qui S 193 promittit от. O 198 exaudire 0 200 quae non] quando MRS* 203 non от. D 205 commodius С L1 S1, commodus D L* P, commodasse Л1 S*, commodisse OR* 208 est от. C* DOP 211 promiserat O

V, I2-IÓ

325

quae ipse uult rogemus et tales ipsi quales nos esse desiderat ad 215 rogandum ueniamus, quod est habere fidem quae per dilectionem operator et ante omnia meminisse illius euangelici mandati: Et cum stabitis ad orandum dimittite si quid habetis aduersus aliquem ut et pater uester qui in caelis est dimittat uobis peccata uestra. V, 16. Qui scit fratrem suum peccare peccatum non ad mortem 220 petet et dabitur ei uita peccanti non ad mortem. Haec et huius modi secundum uoluntatem domini petuntur quae ad fraternae dilectionis officium spectant. Loquitur autem de cotidianis leuibusque peccatis quae sicut difficile uitantur sic etiam facile curantur. Sed quo ordine haec alterutrum petitio sit celebranda pro peccatis 225 Iacobus insinuat apertius dicens : Confitemini alterutrum peccata uestra et orate pro inuicem ut saluemini. Si igitur dictu uel cogitatu uel obliuione uel ignorantia forte deliquisti, uade ad fratrem, confitere illi, postula interuentionem ; si ipse te fragilitatis suae conscium pure confitendo fecerit, et tu eius errata pie intercedendo 230 dilue. Sed haec de leuioribus dicta sint peccatis. Porro si grauius quid admisisti, induc presbiteros ecclesiae et ad illorum examen castigare. Est peccatum ad mortem, non pro illo dico ut quis roget. Magna hic quaestio nascitur quia aperte ostendit beatus Iohannes esse quosdam fratres pro quibus orare non nobis praecipitur cum 235 dominus etiam pro persecutoribus nostris orare nos iubeat. Quae non aliter solui potest nisi fateamur esse aliqua peccata in fratribus quae inimicorum persecutione grauiora sint. Peccatum ergo fratris ad mortem est cum post agnitionem Dei quae per gratiam domini nostri Iesu Christi data est quisque oppugnat 240 fraternitatem et aduersus ipsam gratiam qua reconciliatus est Deo inuidentiae facibus agitatur ; peccatum autem non ad mortem est si quisquam non amorem a fratre alienauerit sed officia fraternitatis debita per aliquam infirmitatem animi non exhibuerit. Quapropter et dominus in cruce ait : Pater, ignosce illis, quia nesciunt 245 quid faciunt. Nondum enim gratiae spiritus sancti participes facti PL ne societatem sanctae fratemitatis inierant. Et beatus Stephanus orat pro eis a quibus lapidatur quia nondum Christo crediderant neque aduersus illam communem gratiam dimicabant. Et aposto lus Paulus propterea, credo, non orat pro Alexandro quia iam 250 frater erat et ad mortem, id est inuidentia fraternitatem oppugnando peccauerat. Pro his autem qui non abruperant amorem sed

215/216 Gal. v, 5. 216/218 Marc, xi, 25. 225/226 lac. v, 16. 244/245 Luc. xxiii, 34. 246/247 cf. Act. vii, 60.

217 aduersum R 220 petat R1 peccati L*O 226 dicto CEL 230 dilues MS 231 commisisti MS 232 post castigare add. et С 233 quia] qua M S, quo R 235 nos orare C L 237 sunt MS 245 gratiam E 248 post Et add. beatus D 249qui£AÍ0S 251 abruperant] obpugnauerant MS

326

255

260

265

270

275

280

285

IN EPÍSTOLAS SEPTEM CATHOLICAS

timore succubuerant orat ut eis ignoscatur. Sic enim dicit: Alexander aerarius multa mala mihi ostendit, reddet illi dominus secundum opera eius ; quem et tu deuita, ualde enim restitit nostris sermonibus. Deinde subiungit pro quibus orat ita dicens : In prima mea defensione nemo mihi adfuit sed omnes me dereliquerunt ; non illis inputetur. Potest autem peccatum ad mortem peccatum usque ad mortem accipi pro quo rogare quempiam uetat, quia scilicet peccatum quod in hac uita non corrigitur eius uenia frustra post mortem postulatur. Verum si sequentia diligenter inspicimus, magis superior sensus huius lectionis tenori congruere uidetur, nam subditur: V, 17. Omnis iniquitas peccatum est et est peccatum ad mortem. Tanta est, inquit, diuersitas peccatorum ut et omne quod ab aequitatis ratione discrepat inter peccata numeretur, quamuis minima peccata iustis suae iustitiae meritum nequaquam auferre uel minuere possint, illa dumtaxat sine quibus hanc uitam transi gere nullatenus ualent, et item quaedam peccata tantum ab omni iustitiae sorte discordent, tanta iniquitate patrentur ut absque ulla contradictione factorem suum, nisi corrigantur, aeternam mergant in poenam de qualibus scriptum est : Anima quae peccauerit ipsa morietur. Qua beati Iohannis sententia manifeste repudiatur inepta stoicorum disputatio qui dicere ausi sunt contra omnem generis humani sensum et adfirmare quod omnia peccata sint paria dicentes nihil distare utrum hominem quis furatus sit an bouem an gallinam, quia non animal crimen sed animus fecerit. Quos Iouinianus secutus est hereticus adstruens nullam nuptiarum et uirginitatis esse distantiam, non abstinentes in aliquo retributionis priuilegio simpliciter epulantibus esse praeferendos. Omne itaque quod inique committitur uel cogitatur ad peccatum est referundum. Sed sunt peccata quaedam ad mortem de qualibus dicit apostolus : Quoniam qui talia agunt regnum Dei non conse quents. V, 18. Scimus quoniam omnis qui natus est ex Deo non peccat, peccatum uidelicet ad mortem. Quod et de omni crimine capitali et de illo specialiter potest intellegi quo uiolatur fraternitas, sicut et supra exposuimus. Sed et peccatum ad mortem peccatum usque ad tempora mortis protractum diximus recte posse intellegi quia omnis qui natus est ex Deo non peccat. Denique Dauid rex mortale

21.

E

253/257 II Tim. iv, 14-16. 271/272 Ezech. xviii, 4. 289/290 cf. II Reg. xi, 2-17.

254 eius] illius DE LO PR 257 post posterius peccatum add. usque post mortem add. et cetera CDELMOPRS 266 offerre 0 267/268 transire £l L1 269 discordant R1 patrantur M R1 S*

275 nil £ quis] qui P distantiam] substantiam P

EL

282/283 Gal. v,

277 adstruens] asserens M, asserans 5 278 280 uel cogitatur от. CD LOP 288 quod

V, l6-20

327

290 crimen admisit. Quis enim nesciat adulterium et homicidium mortem mereri perpetuam ? Sed tamen Dauid quia ex Deo natus PL 119 est, quia ad filiorum Dei pertinebat societatem, non peccauit usque ad mortem, quia sui reatus ueniam mox paenitendo promeruit. Sed generatio Dei conseruat eum, et malignus non tangit eum. 295 Gratia Christi qua renati sunt fideles conseruat eos qui secundum propositum uocati sunt sancti ne peccatum ad mortem committant, et si in quibuslibet pro humanae conditionis fragilitate deliquerint ne ab hoste maligno possint tangi defendit. Item dicendum tamdiu nos in generatione Dei permanere quamdiu non peccauerimus, 300 immo qui in generatione Dei perseuerant peccare non possunt neque a maligno contingi. Quae enim communicatio luci ad tenebras, Christo et Belial? Quo modo, inquit, dies et nox misceri nequeunt, sic iustitia et iniquitas, peccatum et bona opera, Christus et antichristus, malignus et generatio Dei. 305 V, 19. Scimus quoniam ex Deo sumus, et, mundus totus in maligno positus est. Nos ex Deo sumus eius gratia et in baptismo regenerati per fidem et ut in fide perduremus seruati, mundi uero amatores maligno sunt hosti subiecti uel numquam regenerationis unda ab eius soluti dominio uel post gratiam regenerationis denuo peccan310 do ad eius dominium redacti, nec solum mundi amatores sed et illi qui recens editi necdum dinoscentiam boni habent et mali propter reatum primae praeuaricationis ad regnum maligni pertinent hostis, nisi per gratiam benigni conditoris eruantur de potestate tenebrarum et transferantur in regnum filii caritatis ipsius. Vnde 315 non ait simpliciter mundum in maligno positum sed cum additamento, et mundus, inquit, totus in maligno positus est, nam sicut beatus Ambrosius ait: Omnes homines sub peccato nascimur, quorum ipse ortus in uitio est. Et frustra nititur Pelagius adfirmare quod paruuli recens editi non opus habeant gratia baptismatis 320 renasci, quia tam mundi nascantur ab omni sorde peccati quam fuit mundus in paradiso conditus Adam nullam scilicet ex illo trahentes originalis culpae maculam, in nullo existentes rei donec propria sponte peccare incipiant. Sed nos omissis antichristorum uenenis quae per totam hanc epistolam ille qui de pectore domini 325 fonte uitae potatus est damnat et de ecclesia pellit audiamus in PL 120 clausula uerbum bonum salutis quod nobis eructat, adtendamus opera summi regis quae dicit. Sequitur: V, 20. Et scimus quoniam filius Dei uenit et dedit nobis sensum ut

291/294 cf. II Reg. xii, 13-17. 295/296 Rom. viii, 28. 301/302 II Cor. vi, 14-15. 313/314 cf. Col. i, 13. 317/318 Ambr., de paen. (CSEL LXXIII, 126, 44-45). 326 cf. Ps. 44, 2.

292 post est add. et D 294 conseruet 0 295 conseruet OP 296 ne]necDOP 302 Beliae DE LOP 317 sub)iruW S* 323 incipient D

328

IN EPÍSTOLAS SEPTEM CATHOLICAS

cognoscamus uerum Deum et simus in uero filio eius. Quid enim 330 apertius his uerbis, quid dulcius, quid aduersus omnes hereses fortius potuit dici ? Christus est uerus Dei filius, pater Christi Iesu domini nostri uerus est Deus, uenit filius Dei sempiternus temporaliter in mundum qui erat in mundo et per quem factus est mundus neque aliam ob causam uenit nisi nostrae salutis, hoc est 335 ut daret nobis sensum cognoscere Deum uerum. Nemo enim sine diuina cognitione ad uitam uenire, nemo Deum cognoscere nisi ipso docente poterat, sicut et ipse dicit : Et nemo nouitfilium nisi pater neque patrem quis nouit nisifilius et cut uolueritfilius reuelare, subauditur, et patrem et filium ; utrumque enim filius reuelat qui 340 in carne uisibilis apparens diuinitatis archana per euangelium suum mundo patefacere dignatus est. Hic est uerus Deus et uita aeterna. Verum Deum dixerat esse filium, verum Deum hunc esse multoties repetit, hunc dicit esse uitam aeternam, non utique ita sicut nobis uita promittitur aeterna quae sic ex tempore nos 345 suscipiat ut numquam nobis finem beate uiuendi reponat, sed filius uita sine initio temporis semper manens, sine termino semper mansura. V, 21. Filioli, custodite uos a simulacris. Qui uerum Deum cognouistis in quo uitam habetis aeternam custodite uos a doctri350 nis hereticorum quae perpetuam ducunt ad mortem, quia more illorum qui simulacra pro Deo faciunt gloriam incorruptibilis Dei prauis dogmatibus in similitudinem corruptibilium rerum immu tant, custodite uos et a filargiria quae est simulacrorum seruitus, obseruate ne quas mundi illecebras conditoris amori praeponatis. 355 Nam et hoc inter simulacra reputabitur quatenus solius ueritatis curam studiumque habentes in huius uisione mereamini sine fine laetari. Mundus enim transibit et concupiscentia eius ; qui autem fecerit uoluntatem domini manet in aeternum. 337/338 Luc. x, 22. 357/358 I Ioh. ii, 17.

351/352 cf. Rom. i, 23.

353 Col. iii, 5.

342 Verum usque filium от. CDLOP 343 esse dicit С 344 sic] sit D nos] quos D, non 0 353 et от. C DP EXPLICIT LIBER EXPOSITION« IN EPISTVLAM BEATI IOHANNIS APOSTOLI PRIMA. INCIPIT IN EPISTVLA SECVNDA CP EXPLICIT LIBER EXPOSITION« IN EPISTVLAM BEATI IOHANNIS APOSTOLI PRIMAM. INCIPIT IN EPISTVLAM SECVNDAM D EXPLICIT EPISTOLA SANCTI IOHANNIS APOSTOLI PRIMA. INCIPIT EIVSDEM SECVNDA £ EXPLICIT LIBER EXPOSITION« IN EPISTOLAM BEATI IOHANNIS APOSTOLI PRIMVS. INCIPIT IN EPISTOLAM SECVNDAM L EXPLICIT EXPOSITIO EPISTOLAE PRIMAE IOHANNIS APOSTOLI. INCIPIT SECVNDAE EIVSDEM IOHANNIS MS EXPLICIT EXPOSITIO BEDAE PRESBITERI IN EPISTOLA IOHANNIS PRIMA. INCIPIT IN EPISTOLA IOHANNIS SECVNDA 0 EXPLICIT EPISTOLA PRIMA. INCIPIT SECVNDA R

1-3

5

10

15

20

25

30

35

329

1. Senior electae dominae et natis eius quos ego diligo in ueritate. PL 119 Quidam putant hanc et sequentem epistolam non esse Iohannis apostoli sed cuiusdam presbiteri Iohannis cuius sepulchrum usque hodie monstratur in Epheso, cuius etiam Papias auditor apostolorum et Hierapoli episcopus in opusculis suis saepe meminit. Sed nunc iam generalis ecclesiae consensus habet quod has quoque epistolas Iohannes apostolus scripserit, quia re uera multam uerborum et fidei similitudinem cum prima eius epistola ostendunt et simili zelo detestantur hereticos. Seniorem autem se dicit Iohannes uel quia iam prouectus erat aetate quando has scripsit PL 120 epistolas uel quia nomen senioris, id est presbiteri, etiam pontifici propter maturitatem sapientiae et grauitatis congruit. Vnde et Petrus ait : Seniores ergo qui in nobis sunt obsecro consenior et testis Christi passionum. Senior, inquit, electae dominae et natis eius quos ego diligo in ueritate, id est uero amore diligo illo uidelicet qui secundum Deum est, uel certe quos ideo diligo quia perseuerantes in ueritate considero. Et non ego solus sed et omnes qui cognouerunt ueritatem. Quia contra hereticos scribere incipit qui a fidei ueritate exciderunt, recte omnium qui ueritatem cognouerunt unam dilec- PL 121 tionem in sanctos esse commemorat ut unanimitate simul et multitudine catholicorum terreat eos qui ab horum societate se cum essent pauci segregarunt. Re uera enim omnes per orbem catholici unam ueritatis regulam sequuntur, at non omnes heretici et infideles unianimo errore consentiunt uerum non minus semet alterutrum quam ipsam ueritatis uiam impugnant. 2. Propter ueritatem quae permanet in nobis et nobiscum erit in aeternum. Non aliam, inquit, ob causam te tuosque diligimus, nisi propter ueritatem fidei quae in nobis semper inexpugnabilis per durat, quia uidelicet eandem etiam uos inuincibiliter custodire cbmperimus. 3. Sit nobiscum gratia et misericordia et pax a Deo patre et a Christo Iesu filio patris in ueritate et caritate. Quoniam negabant illius temporis heretici Marcion et Cerinthus uerum esse filium Dei dominum nostrum Iesum Christum sed illi a natiuitate humana principium dabant, recte Iohannes eum ad confutandos blasphemos filium Dei patris esse commemorat, gratiam quoque misericordiam et pacem ab illo sicut a Deo patre fidelibus dandam esse testatur ut eum aequalem et coaeternum patri demonstret cuius dona eadem quae patris esse designat, sicut etiam ipse dominus de

13/14 I Pet. v, 1.

5 post et add. in O 5/7 in usque apostolus от. О 9 autem от. MS* 10 iam от. DP 12 pro maturitate S 13 ergo] uero DOP 22 segregarent D 23 at] aut 0 24 unanimo E M R S 26 nobis] uobis 0 31 uobiscum MRS

330

IN EPÍSTOLAS SEPTEM CATHOLICAS

40 sua et patris consubstantialitate loquens ait: Quaecumque enim pater fecerit haec etfilius similiter facit. 5. Et nunc rogo te, domina, non tamquam mandatum пonum scribens tibi sed quod audiuimus ab initio, ut diligamus alterutrum. Arguit hoc uerbo hereticos qui noua dogmata relictis his quae ab 45 apostolis audierant inducere temptabant ac per hoc fraternae caritatis foedera dissipabant. Dicit ergo se nequaquam nouum mandatum scribere sed hoc solum hortari ut antiqua fides in omnibus et caritas illibata permaneat. 7. Quoniam multi seductores exierunt in mundum qui non confiten te tur Iesum Christum uenientem in carne. Et de hereticis potest intellegi qui confitentur quidem Iesum Christum incarnatum sed in aliqua parte fidei eius non recte sentiunt aut ueram eius carnem aut ueram animam aut ueram diuinitatem aut uerum eius patrem Deum aut uerum eius spiritum sanctum Deum omnipotentem aut PL 122 55 aliquid aliud quod recta fides confitetur negantes, potest et de Iudaeis accipi qui omnino Iesum esse Christum negant, qui Christum in came necdum uenisse ad salutem mundi deierant, sed ad interitum suum uenturum expectant antichristum. 9. Omnis qui praecedit et non manet in doctrina Christi Deum non 60 habet; qui permanet in doctrina hic etfitium et patrem habet. Nota uerborum distantiam et fidei amplectere ueritatem. Non perma nentem in doctrina Christi Deum non habere dicit, permanentem autem in doctrina eius filium et patrem dicit habere ut ostendat patrem et filium unum esse Deum uerum et coarguat eos mendacii 65 qui filium uel non esse Deum uel posteriorem aut minorem patre assseuerant. 10-11. Si quis uenit ad uos et hanc doctrinam non affert, nolite recipere eum in domo nec aue ei dixeritis ; qui enim dicit illi aue communicat operibus illius malignis. Haec Iohannes de scismaticis 70 siue hereticis detestandis quae uerbis docuit etiam factis exercuit. Narrat enim de illo auditor eius sanctissimus et martyr fortissimus Polycarpus Smyrnaeorum antistes quia tempore quodam cum apud Ephesum balneas lauandi gratiafuisset ingressus et uidissetibi Cerinthum exiliret continuo et discederet non lotus dicens, Fugiamus 75 hinc ne et balneae ipsae corruant in quibus Cerinthus lauat ueritatis inimicus. Idem etiam Polycarpus Marcioni aliquando cum occurrisset dicenti sibi : Agnosce nos, respondit, Agnosco, agnosco primogenitum satanae. Tanta tunc apostoli atque eorum discipuli in

40/41 loh. v, 19. 72/76 Eusebius/Rufinus, hist. eccl. (GCS IX, 335, 1-4). 76/78 Hieron., de vir. ml (TU XIV, 18, 26-28). 41 fecerit] facit E1MS 44 qui] quia D 45 audierunt S 48 permaneant P 52 consentiunt E1 ah. eius] esse E 53 posterius eius от. D* P 57 Christum] Iesum С deierant] denegant£1, deiecerant Pl 64 coarguit S

65 patrem L*, patri L1

70 detestantis 0

74 exiliuit M S*

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE III Regum: 6,1 •1o, I ss. *I7, I

*I7, 8-n *18, 41-45 *I9. 1-4

Exp. Exp. lac. lac. lac. lac. lac. lac.

XIII VIII

47/48

V

194/199 209 194/199

lac. lac.

V V V

72

347 62

41 222 222 222

211/213

222

III I

232/233

208

123/124

186

I V

292 204

222

I Paralipomenon : •29, 27 Exp.

XIII XIII

52 52

62

Tobias : •1, 1 ss.

1 Petri

III III

136/138 136/138

Iudith : ♦14, 6

Exp.

II

95

/ loh. lac. lac. Exp. lac. lac. / Petri // Pfír/' lac. I*Exp. ludae /лf.

III I III I III IV IV II V v XI Ill

323/324 2П 162/163 195/196 31 174 151/152 136/137 36/38 43/44 17 195/196 165/166

309 188 206 12 202 216 255 272 217 217 56 З40 206

/. / loh.

II II II III V VIII IV III I I III II III Ill III IV IV IV II III Ill V V Ill III III Ill Ill III Ill in III I Ill III III Ill III IV II II

/af. /лf. I Petri lac. 7/ Pf/r; lac. / Petri lac. /.л. // Petri /лf. lac. lac. lac. I ¡oh. // Petri / /oA. lac. / ¡oh.

Ill III IV V V Ill III I III Ill IV I Ill III II III Ill I III Ill III Ill I II III Ill I II

219

107/108 316/318 104/105 307/308 123/125 123/125 298/299 299/300 200 212/213 204/205 154/155 154/155 52/53 131/133 131/133

nб n6 иб 119 322 42 317 280 185 228 280 233 249 }03 252 214 319 291 211 259 308 308 207 306 248 265 206 244 304

106/107 203/204 398

214 204 300

83/84 88 63/64 63/64 267/268 136/137 222 168/169 346/347 З46/347 227/228 257/258 85/86 81 51/52 38/39 170 266/267 Зч/Зх5 ЗЧ/315 81 173/174

204 213 257 209 264 208 256 192 208 275 204 185 203 203 288 275 309 185 293

233/234 237 34/35 34/35 П5 102 269 152/153 73/74 114/115 П4/П5 155/156 38/39 215/216 1oo/1o1 ioo/ioi 32

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

351

Ecclesiastes : •2, 10

3. 7 3. l6-17 4,1-2 7>1o 7. 21

*7.30 11, 12, 12, 12,

10 1 6-7 13

¡ас. ¡ac. Il Petri II Petri ¡ас. ¡I Petri ¡¡oh. lac. ¡¡oh. II Petri ¡ас. ¡ас. Exp. ¡ Petri

Canticum Canticorum : Exp. 2.15 Nom. 48

V I III III I I I III II II III III X II

51/53 269 ЧЗ/45

157/158

294 273 205 205 50 237

XIX

58 84

78 169

I IV IV

161

165/169

II II III

108/110 125/126 281/282 24/28

145/148 280/281

153/154 164/165 32 193/194 194/195 134/135 135/136 66/67

218 190 280 280 190 265 288 202

Sapientia : 1. 5 2, 2-3

3.6 4.8-9 4.n 5. 3-5 6, 18 8, 1 10, 6-7 12, 18

Exp. lac. ¡ас. ¡ Petri ¡¡oh. ¡ас. ¡¡oh. Il Petri Exp. II Petri lac.

XVII II

119/120

88/89 67/68

214 215 228 292 201 301 263

112/115 300/301

73 27I ICI

62

184

Ecclesiasticus : 1> 1

1, 16 2,14

15.9 20, 15 21, 2 24. 2З 25.9 27, 6 27, 12

28,3

¡ac. ¡ ¡oh. ¡ac. lac. lac. II Petri lac. Exp. ¡ac. ¡udae ¡ Petri

IV

269

95/96 III III

189/190

185 207 205 263 186 92 188

192

339

96

254

100

263 268

183 106

84/85 122/123

XXVI

IV

8/9

Isaias : 1. 17 2, 1

6,9 9.7 n, 2 11, 10

П Petri Il Petri Exp. Exp. Exp. Retr.

270

XXVIII III VII praef.

43 47 135/136 26/27

97 24 37 103

352 14, 12 24, l6 24,*22 24, 22-23 2б, II 28, II 29, 17 38, 11-I2

*38, l6 40, 6 *40, 12

49. 6 50.1 52. 5

•53. n 55. 3 57, 61, 66, 66,

15 9 2 23

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE ludae Retr. Retr. Retr. Exp. Retr. Exp. Retr. I Petri 1 Petri lac. I Petri Exp. Exp. Exp. II Petri I Petri Exp. I Petri Retr. Exp. Exp.

praef. Ill III XXVIII II IX praef. II II II I VII XIII XXI II II XIII III VIII VII I

lac. Exp. Exp. Exp. II Petri Exp. Exp. II Petri

I X VII VII III XXI VIII III

254/255

70 138/139

41 280

lac.

I

277/278

190

I ¡oh. Uoh. Hoh. I Petri II Petri Retr.

II V III II I XV

293 271/272

Exp. Exp. 1 Petri ludae

III II I

I Petri I Petri lac.

II II I

193 26/27 50/51

58/59 16/17 32/33 72/73 25/26 67/68 122/123 12/13 260/262 128/130 78/79 12

32 352/353 70/71 164/165 61/63 135/136 120

339 103 120 120 96 no

46 103 234 236 193 232 37

63 84 269 242

63 247 136

Ы 9

Ieremias : 2. 3 5,8 7, 4 7, 12-15 8,7 10, 2 13.23 *25, 10

58/59

190 50

119/120 121/123

37 37

33/34

277

12

84

Threni : 3> 27-28

Ezechiel : 16, 18, 18, 36, 40, 44,

52 4 20 26 34 31

244

58 159

щМ

297 326 307 234 265 149

Daniel : 2.45 6, 10 9,23 *IO, и

48

no 138 236/237

24 18 228 341

Osee: 1, 10 2, 23-24

4, 5

207/209 207/209 241

238 238 189

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

353

Ioel: 2, 28

*2, 30

Exp. Retr. Retr. Exp.

II II II II

121 234/235

Retr. Retr. Exp.

VII VII VII

36/37 43

270/272

218

19 116 117 22

Amos: *5, 25-26 •5,26 5.27

109/110

37

lonas : •1,7

Exp.

248/249

Aggaeus: 2, 8

II Petri I loh.

III IV

250 250

283 317

ludae Retr.

II

101/104 129/130

337 n3

292/293 60/61 163 18/19 70/72 71/72 185/186 187/190 4 25/26 19/20 76/77 129 137/138

201 125

Zacharias : 3.1-2

9. n Matthaeus : •1.5 •2,16

3.и 3. 11-12 ♦3, 16-17 4. 2

4. 3 *4. 5-9 4- 7 5.6 V 7 4 8 5,8 5.10

5.16 20-22 25

44 4445 44-46 48 9 10

12

lac.

Retr. Exp. Exp. I loh. Retr. Höh. Höh. Retr. Exp. I Petri Retr. lac. Höh. Höh. Im. 1 Petri 1 loh. Retr. I Petri II Petri 1 Petri I loh. ¡loh. 1 loh. I Petri 1 Petri Höh. I Petri I loh.

II IV X XIX V X II II XV XXIII II X II IV IV I III V IV IV I III IV IV IV I I V IV I

181/182 12/13

98/99 43/45 30/31 117/118 17/20 201/202

78/80 263/265 196/197 217/218 219/221 202/203

89/90 166/167

54 77 321 142 294 294 149 89 233 142 196

34 315 183 245 320

124 254 261 248

3" 317 315 231 231 324 253 288

354

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

6, 12 6, 14-15 6, 24 *6, 26-28

6,33 6, 34 7,6 *7.6 7.14 7, *7. *7. •8,

15-16 17-19 2447 19-22

8, 20 10, 9 10, 22 10, 23 10, 28 10, 41 11, 24 n, 28 11, 29 *П, 29 11, 30 12, 36 13, 6 13. 17 13, 21 13.38 •16, 3 16,16 *16, 18-19 *16, 27 *I7, 1 •17, 1-2

*I7. 18, *18, 18, *20, *20, 20, 20, 22, *22, 22, 23. 24, 24, 25.

1-5 10 10 18 1-7 5-6 l6 23 17 21 40 33 20 29 34

¡loh. Uoh. Retr. Uoh. Retr. Uoh. Retr. Exp. Exp. I Petri ¡loh. I loh. ludae I Petri Exp. Exp. Exp. ¡loh. Exp. I Petri HI loh. 11 Petri ¡ас. ¡ас. Il Petri ¡ ¡oh. ¡ас. ludae I Petri ludae Retr. Nom. lac. Exp. I Petri Exp. ¡ Petri ¡¡oh. Il Petri Exp. ¡loh. Retr. ¡¡oh. Exp. II Petri I Petri Exp. ¡ Petri lac. Exp. Exp. 11 Petri ¡ Petri

III IV X II XI V XI X XVI III V IV III XVI X III II VIII IV II IV IV III V V III VIII II III I I V I I XII IV XVI II III I I V II II IX I III III

305/306 80/83 40 158/159

7 196/197

5 60/61 18/19 247/248

38/39 5/8 152/155 78/82 13/15 62/63 24

ьи1ыъ */3 ю/n 54/56 152/153 no/1n П2/113 194

36 136/137 189 213/214 190/191

63/64 99/102 187 22 148/150

»7 6/7 27 209/210

57/58 138/139

38/39 215/217

6/7 142/143 87/88 88 304/305 72 31 125 nб/117 49/50

309 3" 141 293 143 324 43 50 68 250 320 310

338 245 68 50 23 299

39 251

333 272 214 214 281 320 220

339 249

339 136 170 198 23 229 9 256 284 266

59 34 151 295 23 264 227 32 241 195

45 9 279 244

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE 25. 34

25. 35 25. 40 •25,41

26, •26, •26, •26, •26,

15 49 65 69 73

*27. 7 27. 25 27.42 27, 46 •27, 51-52 28, 18 28, 19 28, 20

355

I Petri 11 Petri Retr. Exp. I Petri Exp. lac. lac. 11 Petri Exp. 1 Petri Exp. Retr. Exp. Retr. Exp. lac. Exp. Exp. Retr. Exp. Exp. Retr. I Petr.

I III III IX I IX I III II I V XXII I II II V IV X II II I I X IV

125/126 109 124 8 123/124

228 279

9 354/355

44 193 205 269 14 260 88 108 18 112 31 213

Exp. Retr. Uoh. ludae I Petri

XIX I

119/120

53/54 238 141/142 7/8

98 91/92

ш/иг 68/69 94/95

122

44 228

142 123 ss. 257 181/182 25/26

53 19 и? 12

84/85 no

I42 254

18/19 24/25 126/127 2/3

77 105 322

6

Marcus : 1, 8

♦3. 18 N.24 5. 7 6,9 •6,13 •9,2 *1o, 10, 10, 11, 11, *I2, 13,

3 40 42-44 24 25 30 21-22

*4. 25 4. 33-34 14, 61-62

*Ч.63 •14, 66

*4. 70 *15. 15 15. 34 15. 40 *16, 10 16,16

lac.

Retr. lac.

Exp. ludae I Petri I Petri I loh. Uoh. II Petri Uoh. Exp. Retr. Uoh. Exp. Retr. Exp. Retr. Exp. Exp. Exp. lac.

V

IV II XII V I I V V V I II X II V XXII I II II X I XII II

93/95 169/170

3 162 107

2/3 87/88 36/40 193/195 216/218 120

322/324 182/183 150/151 143/144

7/8 98 91/92 m/112 142

143/45 52/53 152/153

335 254 198 144 221

9 335 227 257 324 325 264 298 55 ПЗ 323 88 108 18 112

53 10 59 197

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

356 16, 19

Lucas : •1. 1 1.6 1.9

•1. }1 1. 35 1, 78/79 *2, 21 *2, 27

3. 7 3, 22 4. 2 4-8 4.41 •6, 15 •6, 29

6, 37-38 6. 45 *7. 41-42 8, и 9. 23 9, 26 *9. 27 *9, 57-60 10, 18 10, 21 10, 22 10. 35 10, 42 *I2, 24-27 12, 32

и, 35 и, 37 •12, 42

и, 47-48 12, 13. 13. •15.

48 24 32 4-5

*15. 16, *16, *16, 16, •17,

15 13 19-21 22 25 26-29

*20, 36 21, 15

Exp. Exp.

I I

63/64 83/84

Exp. 11 Petri Exp. ludae Exp. 1 Petri ludae Retr. Exp. I Ioh. Hoh. Retr. Retr. lac. 1 Ioh. lac. Uoh. lac. lac. Exp. Exp. Hoh. Hoh. Exp. Exp. 11 Petri Uoh. Uoh. Exp. Uoh. Retr. lac. 1 Petri Exp. II Petri I Petri lac. lac. lac. Exp. I Petri Exp. 1 loh. lac. lac. lac. 11 Petri Uoh. Exp.

praef. Ill I

41/43 169/170 255/256

4 281

69

З36

104

42 242

VIII II XVI X V V X X II V III II II III XIX XVII II II I XVI II II V XX II XI II III XII III V IV II III X II XXVI II I I V II IV VI

358/359 69 51/52

58/59 125 150/152 71/72 41 165/167

6 231

381 120/121 79/80 70 27

73/74 387/389 107 13/15 144/145 142

337/338 98 210/211

7 35/36 248/249 39/40 162/163 23 186/189 98/100 235/236

58 349/350 21 ss. 159/160 109 136/137 15/16 139/142 152/153 22/24

Ц

336 152 50 322 323 142 141 197 319 208 299 196 204 78 71 291 299

9 68 272 292 328 83 294 143 194 250 58 280 256 216 19Ó 208 50 92 293 186 186 217 272

34 33

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE *2I, 25 21, 36 22, 44

*", 54 •22, 59 •23, rr-12 *23. 15 •23. 33-4} 23, 34 24, 21

4, 39 •24, 51-52

/ Petri Retr. I loh. Retr. Exp. Retr. Retr. I Petri IM. IM. Exp. Hoh. Retr.

357

III IV II V I II IV II III II V I I I

59/60 69/71 90/91 91/92 98 91/92 58 Пl/m 147/149

I III II I V I II IV IV IV III V X V X I XV X XX III III X VIII

17/18 IO3/1O4

284

7/9 79/80 158/159 239/24o 89/91 141/142 46

300

157

34 303

71

244/245 58/60 37/38 12 ss.

120 253 III 521 108 18

125 112 247 291

7 285 105

Iohannes : 1, 1-2 1.9 1, n-12 1, 12

• 1, 12-13 1. 17 1, 18

1, 29 *1, 29 1. 32 1. 33-34 1. 51 2. n 3.8 3.13 З.20

3. я

46 *4. 7 ss.

47 *4.*4 5.19 5.26 5. 29

¡loh. Retr. I ¡oh. I Petri Höh. I Petri lac. Höh. Höh. Höh. Höh. Höh.

Exp. Höh. Exp. Höh. Exp. Retr. Exp. Höh. Höh. Exp. Exp. Nom. II Petri II loh. I loh. ludae

•5.4З

lac.

•6, 41

1 Petri I Petri Retr.

6.53 7, 5 7. 39 8, 12 8, 36

III V IV II

Exp. I Petri Hoh. lac. II Petri

II

114

74 163/164 76/79 108/110 49/50 49 107

84 284/286 290/291 34 6 258 202

40/41 173/174 15/17 90/91 13/Ч 47/48 92 48/49 144/145 112/113 329 30/31

122

227 323 231 195

34 314

321 54 321 52 285 67 43 83 308 308 49 39 176 282

330 323 335 213 23З 226 108 7 229 292 192 261

358

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

8, 42 . 8,44 10, 9 10, 30 11, 25

*n, 48 »12,6 12, 20

12, 27-28 13,17 *I3, 23 14. 2 4.6

14, 8 14, 12 14, 21 4. 23 15,4 15. 5 15, 12 15.13

15,15 15, 16

15, 16, 16, 17, 17. 17, 17, 17, *18, *18, •18,

26 22 33 2-3 3 и 20-21 22 10 15 39

19, 15 •19, 24 19> 25 •19, 27 *I9> 34 *20, 18 20, 28

Uoh. I loh. Exp. Uoh. Uoh. Exp. Im. I Petri I Petri Höh. Uoh. Im. Uoh. I Petri Exp. I Petri Uoh. Uoh. Uoh. Uoh. Retr. Exp. Uoh. Uoh. I Petri Uoh. Uoh. Uoh. Uoh. Uoh. Uoh. II Petri Im. II Petri Uoh. Retr. I Petri Uoh. Uoh. II Petri Uoh. Uoh. II Petri Im. Retr. Retr. I Petri Exp. Exp. Retr. Uoh. Exp. Uoh.

II III III V I XXI

I I II V V I I I VIII II II II II V II V IV V II III III III III IV IV I I I IV V I V V I I I I I I II II X I VIII V XII I

309/310 154/155 16/17 43 46 72 209 128/129 137/138 134 150/152 332/333 32/34 86/87 59/60 46/47 57/58 283 325/326 167/168 184 39/40 172/173 31 119/121 88 190/191 338/3З9 243/244

53/54 no/m 38/39 240 56/57 300/301 31/34 99/100 54/55 176/179 28/30 68/69 70/72 39/40 292 98 1П/П2 47/48 42/4З 137/138

297 304 23 285

86 188 228 236 322 323 192 284 227 41 23З 290 297 298 323 115 ЗО 315 320 236 З03 З05 309 З07 311 313 262 189 262 318 128 227 320 323 261 285 285 262 191 108 112

234 50 10

2З 89

134 321

52/5З 4З/44

285

59

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE 20, *2I, *2I, *2I, 21,

30 2-13 15 15 ss. 17-19

Exp. Exp. Exp. Exp. Höh.

Acta Apostolonum: R«r. 1> 2 1. 3

Кf/r.

1.3-4 1. 5

Retr. Exp. Exp. Retr. Retr. Retr. Retr. Exp. Exp. Exp. Exp. Retr. Exp. lac. lac. Retr. Retr. lac. Nom. Retr. Retr. I Petri Retr. Retr. Exp. Retr. Retr. Retr. Exp. Exp. Retr. Retr.

1,8

1, 11 *1, 13 ss. 1. 4 •1.15 1,16 *1, 23 *1, 23 •2, 1-4

2, 3-4 2, 5 *2, 7 ss. *2, 8 2.9

2, IO 2, II

*2, 14 ss. 2, 16-17 2.17 2, 17 ss. 2, 21

*2, 26-27 2, 28 2, 30 2. 31

2, 36 2,39 3.15 3, 19-20 3.21

З.23 3. 26 4, IO

4. и

Exp. Retr. Retr. Retr. Exp. Retr. Retr. Retr. Retr. I Petri I loh.

I XIX IV X III

4/5 47/48 95/96 90 248/249

I I X I X I VIII

8/10 n/l2

I XXI II XIX XXVIII IV IV XIX III I IV II I II V I II II II II II II II II II II II II III III II III III IV III V V

73/74 41

202/203

25/26 74/75 44/45 22 107 28

58/59 83/84 137 28

1n/112 22/24 91 ss.

82 25/26 167 85/86 28 8/9 63 234/235 121 208

209/215

274/275 165 ss.

179 221/222

193 197 107/208 272/273 17

18/20 212/213

88 18/20

9 02/113

П3/114 168/169

359 6 78 28

307

105 105 142 7 55 105 136 106 157 18 77 98 28 127 77 205 183 126 1n 183 172 1n 128 225 1n 116 19 n5 115 118 21 21 116 и5 "5 22 и7 119 119 22 121 II9 123 122 259 32З

3бо

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

*4> *7 4. 32

Retr. Retr.

IV IV

*4. 32

I Petri Retr. Exp.

III XIII IX II V I XXI VII VII XIII VII VII V V VIII I I II II I XVI III XIII XXII XXIII IX IX IX IX XI XX XVI XXII X V X II II X XIX

*4.36 4 37 •5. 33 ss. *5. 40 5.41 *6, 2 ss. 6, 11 7. 4 7,6 7, 7 *7, 43 7. 52 *7, 60 *8, 1 ss. 8,1

* 8, 21 8,23 *8, 27 ss. 9, 1 ss.

* 9.4 9.7 *9, 9, 9, 9, 9.

16 19-20 26 28 30

» •9.36 10, 10, 1o, 10,

2 IO-II 15 26

*1о. 34 *1o, 34 ss. 10. З4/35 10, 38 •10, 48

* •1l, 12 П, 17 •n, 20-26 *II, 26

и. 5 *I2, 23

» *13. 1-4 13.2

lac.

1 Petri lac. Retr. Retr. Exp. Exp. Exp. Retr.

lac. l loh. Retr. lac. 1 Petri l loh. l loh. Retr. Exp. 1 Petri Exp. Exp. Exp. Retr. Retr. Retr. Exp. Exp. Exp. Exp. Retr. Exp. 1 Petri Exp. Exp. Exp. Exp. Exp. Nom. Exp. Retr. Retr. Exp. l loh. Exp. Nom. Retr. Exp.

XIX X VIII XIII II XXV VIII XXI

56 81/82 84/85 47 27/28

125 125 125 244

5

45 46 201 256 184 157 131

13

33

66 308/312 4 44/45 22

34/35 73/74 43 57/59 246/247 15 9/12 23/24 97/98 98 69/70 16 138/139 82 }

33/34

61 35 133 218 325 134 183

^5 291 291 107 68 41 63 88 90

16/18

137

66/68 54 56/57

139 138 46 56 82 68 159

27/28 44 17

14Л5 135 57/58 145/146 163 ss. 146/148 196/197

53 257

53 20 20

30/31 24

55 78 170 78 143 136 61 289

7 98/99

170

19/20 15/16

134 84

48/49 98/99 48/49 98/99 68

91

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE 13, 2-3 •13, 6 *I3, 8-11 •13, 14 13, 14, •15, •15, •15, *I5, 15, 16,

46 22 1 1 ss. 1. ; 2 ss. 39 12

17, 18, *18, 18, *18, *I5, 16, 16, 17, 17, 17, 17,

28-29 5 18 21/22 24-26 39 12 25 n 18 22 ss. 28

17, 18, •18, 18, *18, 19, •20, *20, 20,

28-29 5 18 21/22 24-26 21 17 17 ss. 28

•20, 20, 21, *21,

34 34-35 4 n

*21, 26 •22, 3 •22, 26 23, 14 24, 10 24, n 24, 18 •24, 18 ?

Retr. Exp. Exp. / P«r/ Nom. Nom. / loh. lac. lac. Retr. Retr. Retr. Nom. / Petri £*,/, Exp. Exp. Nom. lac. Retr. Norn. / Prtr/ Retr. Exp. Exp. Exp. / Petri e*A £*/>. fix/>. Nom. lac. Exp. Exp. Nom. / Petri / loh. R«r. 111 loh. Exp. Exp. Exp. Exp. Noт. Retr. Ex/i. Exp. Jtor. Exp. Exp. Exp. Retr.

IV VIII XVI III

V III Ill XVI XVIII IV II XVII XVIII XXIII Ill IV III VI XVII II XVII II xvii XVIII XXIII Ill XX XX II I XI XX XI XXIII XX XVIII XXIII XXIII XXII XXIV XXI XXIV XVIII

361

132/133 38 42 139/140 30

127 40 69 247 168

31/32 40/41 7/9 284 9 8 134 230 161/162 39/40 22/23 29 104/105 4/5 134 230 209/211 42/4} 73 165 68 77/78 161/162 39/40 22/23 29 104/105 4/5 7/8 76 210 179/181 128/129 6 45/48 64/65 32 30 63 98/99 38/39 20 29 4/5 28 63/64 25 38/39

168 320 202 210 150 153 127 175 237 72 75 90 170 202 127 175 249 4* 73 20 73 73 237 72 75 90 170 202 80 83 174 237 287 143 333 82 57 90 82 170 154 89 90 159 91 86 91 154

362 2б, 20 •27.4

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE Exp. Retr.

IX XX

Retr. I loh. 11 Petri 11 Petri lac. I Petri lac. lac. lac. lac. 11 Petri lac. lac. I loh. ¡loh. ¡loh. Höh. Exp. Il Petri

62/64

46

4

156

I

3/4

V

351/352 207/208 209/212 225/227 231/232 319/320 194/195 201/202

105 328 274 174 189 249 192 I98 198

Ad Romanos : 1, 8 •1.2} 1. Ч 1, 27-28 1, 28-29 2.4 2.13 3,28

*4, I ss. *4. 5

*

5.3-4 5. 5

5.8

*5, 20 5. 20 6.3 6.4

6, 22 *7> 12 8.3

H, 9 8,15

Exp. I Petri lac. I ¡ok II Petri II Petri Retr. lac.

II II I III I II II II

261

III

221

I

52/53 206/207 349/351 356/357 208/210 245/247

III II III IV III XII III

X III V III

18 26 28 29

8,31 8, 32 8.34 8,35 9. 16 9, 25-26 10, 2 10, 1;

n, 36 *I2, 10 12, 12 •l2, l8 13, 1-2 13. 3 13, 9-Ю

lac. 1 loh. ¡loh. I Petri Hoh. I loh. Uoh. Hoh. lac. I Petri Retr. Retr. Exp. II Petri Retr. II Petri I Petri I Petri lac.

93/94 120/122

III

224

II

237

XV

I

9/10 326/328 91/93 42/43

V

204

V I

295/296 38/39

V

137

IV

П4/115 27/28 276/277 182/183 207/209

I II

8, 8, 8, 8,

53/54 222/223 227/228 205/206 261/262

II IV I II

XXII XII

XVII

3/4 7/9 81

III

195

X

90

III

164/165 251/252 269/270 74/78

II II II

184 208 298 310 316 307

59 282 282

55 250 219 304 282 275 149 192 195 184 324 327 226 322 313 289

3" 188 238 158 144 73 281 142 280 239 240 195

4-4

331

religione cautela utebantur ut ne uerbi quidem communionem 80 cum aliquo eorum qui a ueritate deuiauerunt habere paterentur, sicut et Paulus dicit : Hereticum hominem post primam et secundam correptionem deuita sciens quia peruersus est huius modi et peccat cum sit a semet ipso damnatus. 14. Salutant tefilii sororis tuae electae. Sicut aduersariis ueritatis 85 aue dicere prohibet, ita e contrario electos ex persona electorum salutat ut et infideles detestentur ab omnibus bonis, si forte uel sic corrigi uelint, et fidelium semper ad inuicem pax augescat et caritas.

81/83 Tit. iii, ro-n.

80 deuiauerant S parentur D 82 est] sit M S 86 si M O 88 post caritas add. amen R EXPLICIT IN EPISTVLAM SECVNDAM. INCIPIT IN EPISTVLAM TERTIAM CDP EXPLICIT SECVNDA. INCIPIT TERTIA £ EXPLICIT IN EPISTOLA SECVNDA. INCIPIT IN EPISTOLAM TERTIAML EXPLICIT SECVNDAE. INCIPIT EPISTOLAE EIVSDEM IOHANNIS EXPLANATIO TERTIAE MS EXPLICIT EXPOSITIO IN EPISTOLA SECVNDA. INCIPIT EXPOSITIO BEDAE PRESBITERI IN EPISTOLA IOHANNIS TERTIA 0 EXPLICIT EPISTOLA SECVNDA. INCIPIT TERTIA R

332

5

10

15

20

25

30

35

IN EPÍSTOLAS SEPTEM CATHOLICAS

I. Senior Gaio carissimo quem ego diligo in ueritate. Qui uel qualis PL 121 fuerit iste Gaius in processu epistolae monstratur, quia uidelicet fidem Christi quam perceperat bonis accumulabat actibus et si ipse ad praedicandum uerbum minime sufficiebat eos tamen qui praedicarent de facultatibus suis sustentare gaudebat. Hunc autem esse Gaium arbitramur cuius in epistola ad Romanos Paulus meminit dicens : Suintât uos Gaius hospes meus et ecclesiae totius. Quia enim hospes et qui suscipit et qui suscipitur appellari consueuit, erat hospes uniuersae ecclesiae quia omnes qui ad se ueniebant et praedicatores uidelicet et auditores uerbi benigne suscipiebat, sicut et huius epistolae sequentia manifeste declarant. Vnde et Iohannes eum in ueritate diligit, hoc est non temporalium gratia commodorum sed solo perennium bonorum quae eum PL 122 diligere uidet intuitu. Fuisse autem Gaius Corinthi uidetur ex eo quod Paulus illa moratus in ciuitate epistolam scripsit ad Roma nos quos et ex eius persona salutat sed et in epistola ad Corinthios Gaii quasi ciuis Corinthi meminit dicens : Gratias ago Deo meo quod neminem uestrum baptizaui nisi Chrispum et Gaium ne quis dicat quod in nomine meo baptizati estis. 2. Carissime, de omnibus orationem facio prospere te ingredi et ualere, sicut prospere agit anima tua. Hoc, inquit, a domino crebris exopto precibus ut quod bene agis bene perficias, et sicut nunc anima tua, id est interna mentis intentio, prospere agit, id est proficit in elemosinarum operibus abundante tibi et bonitate animi dapsilis et pecuniarum facultate indigentibus largiaris, ita PL 123 semper uirtutibus plenam domino adiuuante uitam ducere possis. 4. Maiorem horum non habeo gratiam quam ut audiam filios meos in ueritate ambulantes, id est ut eos quos praedicando uel baptizan do filios Deo genui cognoscam ueritatem et rectae fidei et bonae operationis obseruantes. 5. Carissime, fideliter facis quicquid operaris in fratres et hoc in peregrinos. Fideliter facis dicit pro eo ut diceret: Sicut uere fidelis ita facis ostendens ex operibus fidem tuam. 7. Pro nomine enim profecti sunt nihil accipientes a gentibus. Cum dicit, pro nomine, subaudiendum est, domini Iesu Christi. Sic enim loquebantur antiqui. Duabus autem ex causis pro nomine domini sunt profecti, aut ad praedicandum scilicet nomen eius propria sponte uenientes, aut propter nominis sancti fidem et confessionem a ciuibus siue a contribulibus suis patria expulsi.

7/8 Rom. xvi, 23.

17/19 I Cor. i, 14-15.

3 praeceperat L 1 et от. O 9 post consueuit add. Gaius E 11 declatat R 13 qui C*O 14 uidet] iubet MS intuitus О 16prius et от. MO alt. et от. C 17 Corinthi] Corinthii DEL OP 24 benignitate 0 25 facultates MS largirisMS 39 a от. CELOP

I-I2 40

45

50

55

60

65

70

75

333

8. Nos ergo debemus suscipere huius modi ut cooperatores si mus ueritatis. Iungit se beatus Iohannes qui omnia dimiserat propter Christum personis fidelium diuitum quatenus ita eos alacriores reddat ad miserandum pauperibus et peregrinis. Nec discredendum est illum ueraciter dicere potuisse quod Paulum dixisse legimus : Ipsi scitis quoniam ad ea quae mihi opus erant et his qui mecum sunt ministrauerunt manus istae. Omnia osiendi uobis, quia sic laborantes oportet suscipere infirmos ac meminisse uerbi domini sicut dixit: Beatius est magis dare quam accipere. Cooperatores autem eos dicit ueritatis quia qui spiritalia dona habentibus temporalia subsidia tribuit in ipsis donis spiritalibus cooperator existit. Nam cum pauci sint qui spiritalia dona perceperunt et multi qui rebus temporalibus abundant per hoc se diuites uirtutibus pauperum inserunt dum eisdem sanctis pauperibus de suis diuitiis solaciantur. Hinc etenim dominus ait : Qui recipit prophetam in nomine prophetde mercedem prophetae accipiet, et qui recipit iustum in nomine iusti mercedem iusti accipiet. PL 124 9. Scripsissemforsitan ecclesiae ; sed is qui amat primatum gerere in eis, Diotrepes, non recipit nos. Diotrepes, ut uidetur, erat heresiarcha temporis illius aliquis superbus et insolens malens noua docendo primatum sibi usurpare scientiae quam antiquis sanctae ecclesiae quae Iohannes praedicabat humiliter auscultare mandatis. Vnde bene Diotrepes speciosus insulsus siue decor insaniens interpretatur ut perfidiam cordis etiam nomine signet. 10. Propter hoc si uenero, commoneam opera eius, id est in omnium notitiam manifestius arguendo producam iuxta illud apostoli Pauli : Quid nulti s ? in uirga ueniam ad uos ? Quae facit uerbis malignis garriens in nos. Notandum quod linguas detrahentium sicut nostro uitio non debemus excitare ne ipsi pereant, ita per suam malitiam excitatas debemus aequanimiter tolerare ut nobis meritum crescat, aliquando autem etiam compescere ne dum de nobis mala disseminant eorum qui audire nos ad bona poterant corda innocentium corrumpant. Hinc est quod Iohannes obtrectatoris sui linguam redarguit ne eius praedicationem non audirent qui audire poterant et in prauis moribus remanerent. 11. Carissime, noli imitari malum sed quod bonum est. Quod bonum imitari illum uellet subdendo aperit dicens: 12. Demetrio testimonium redditur ab omnibus, quia uidelicet ipse

45/48 Act. xx, 34-35. nom. (CC LXXII, 151, 10).

42 eos ita C acceperunt Л15 innocentiam P

54/56 Matth. x, 41. 66 I Cor. iv, 21.

62/63 Hieron., Int. Hebr.

ita от. MRS 43 miserendum E 47 Dei C 58 recepit CО 69 excitatis P 70 conspicere 0 73 obtrectationis 0 76 post bonum add. est 0

51 72

334

IN EPÍSTOLAS SEPTEM CATHOLICAS

susciperet infirmos et egentes pro ueritate sustentaret. Hunc ergo Gaio imitandum proponit ut simili omnium laude possit et ipse 80 dignus existere. 15. Pax sit tibi. Suintant te amici. Saluta amicos per nomen. Amicis gratiam pacis mandat et salutis ut per haec Diotrepen ceterosque ueritatis inimicos a salute et pace uera monstret extraneos.

82 Diotrepen] Demetrium CDELOP EXPLICIT IN EPISTVLA TERTIA. INCIPIT EXPOSITIO IN EPISTVLAM IVDAE APOSTOLI CDP EXPLICIT TERTIA EPISTOLA IOHANNIS APOSTOLI. INCIPIT EPIS TOLA IVDAE APOSTOLI £ EXPLICIT EPISTOLA IOHANNIS TERTIA. INCIPIT EXPOSITIO IN EPISTOLAM IVDAE APOSTOLI L EXPLANATIO EPISTOLAE IOHANNIS APOSTOLI NOVISSIMAE. EXPLANATIO EPISTOLAE IVDAE M EXPLICIT EXPOSITIO IN EPISTOLA IOHANNIS TERTIA. INCIPIT EX POSITIO BEDAE PRESBITERI IN EPISTOLA IVDAE 0 EXPLICIT EXPOSITVM IN EPISTVLA IOHANNIS TERTIA. INCIPIT EXPOSITVM IN EPISTVLA IVDAE R NOVISSIMAE EXPLICIT EXPLANATIO EPISTOLAE IOHANNIS APOS TOLI. INCIPIT EXPLANATIO EPISTOLAE IVDAE S

1-4

5

10

15

20

25

30

35

335

1. Iudas Iesu Christi seruus frater antс m Iacobi his qui in Deo PL 123 patre dilectis et Iesu Christo conseruatis uocatisque. Iudas apostolus quem in euangelio Matheus et Marcus Thaddeum appellant scribit contra eosdem fidei corruptores quos et Petrus et Iohannes in suis damnant epistolis. 3. Carissimi, omnem sollicitudinem faciens scribendi uobis de communi uestra salute. De communi eorum salute dicit de illa salute quae ipsi et illis erat communis. Omnium namque electorum una et communis est salus fides et dilectio Christi. Deprecans supercertari semel traditae sanctis fidei, deprecans non aliam fidem discere quam eam quae semel tradita est uobis ab apostolis sed pro hac certari semper usque ad mortem. 4. Subintroierunt enim quidam homines qui olim praescripti sunt in hoc iudicium impii. In hoc indicium dicit in hanc damnationem quam impie faciendo merentur, ut dominus dicit : Et procedent qui bona fecerunt in resurrectionem uitae, qui uero male egerunt in resurrectionem iudicii, id est damnationis. Domini nostri gratiam PL 124 transferentes in luxoriam. Domini nostri gratia molliuit duritiam legis, quia cum illa diceret: Si quis haec uel illa fecerit, lapidibus obruatur, si quis haec uel illa fecerit, flammis comburatur, domi nus laxata districtione legis dedit per euangelii gratiam licentiam purgandi scelera commissa per paenitentiam et elemosinae fructus, sed hanc eius gratiam transferunt in luxoriam qui nunc tanto licentius ac liberius peccant quanto se minus uident statim asperitate legis de admissis facinoribus examinari. Et solum dominatorem et dominum nostrum Iesum Christum negantes. Solus dominator est dominus noster Iesus Christus cum patre et spiritu sancto sicut solus dominator est pater cum filio et spiritu sancto sicut etiam solus dominator est spiritus sanctus cum patre et filio, sola dominatrix est tota ipsa trinitas, pater et filius et spiritus sanctus. Quamcumque enim in eadem sancta et indiuidua trinita- PL 125 te personam nominas solus Deus est, et cum totam simul trinitatem nominas solum Deum uerum nominas. Vnde recte intellegendum quia quicumque heretici patrem Christi uerum Deum bonum et iustum esse denegant solum dominatorem et dominum nostrum negant, quicumque Iesum Christum uerum esse filium Dei negant et hi utique solum dominatorem et dominum nostrum negant, quicumque spiritus sancti potentiae derogant etiam hi solius dominatoris et domini nostri maiestati contradicunt, quia nimi-

2/3 cf. Matth. x, 3; Marc, iii, 18.

15/17 Ioh. v, 29.

3 Taddeum /., Tatheum Д), Tahdeum S scripsit E 15 impii S proceduntMS 17 damnationem M 19hocAIR5 illudM5 22 scelerum CDE1 LMPRS elimosinarum MS 31 post enim add. et LS 33 uerum Deum CR ЪЪ/Ъ4 post intellegendum add. est Л1 35 post denegant add. esse MS 36 post quicumque add. enim S Christum от. S

336

IN EPÍSTOLAS SEPTEM CATHOLICAS

40 rum idem pater et filius et spiritus sanctus solus dominator et dominus noster est. 5. Commonere autem uos uolo scientes semel omnia, omnia uidelicet archana fidei scientes et non opus habentes recentia quasi sanctiora a nouis audire magistris, quoniam Iesus populum de terra 45 Aegypti saluans secundo eos qui non crediderunt perdidit. Iesum non filium Ñaue sed dominum nostrum dicit ostendens primum quia non ipse a partu sanctae uirginis ut heretici uoluere principium habuit sed iuxta mysterium sui nominis ad saluationem credentium Deus aeternus extitit, deinde insinuans quod ita credentes 50 saluat propitius ut etiam iustus damnet incredulos. Ita enim clamantes ad se de afflictione Aegyptia primo saluauit humiles ut secundo murmurantes contra se in heremo prosterneret superbos. Quod ideo inculcat ut etiam nunc meminerimus illum sic per aquas baptismi quod rubrum mare signabat saluare credentes ut etiam 55 post baptisma humilem in nobis requirat uitam atque a uitiorum sorde secretam qualem merito heremi secreta conuersatio designabat. Quam profecto uitam si quis uel a fide deuiando uel male agendo uiolauerit, quasi auersus corde in Aegyptum non ad promissam regni patriam peruenire sed inter impios merebitur 60 interire. Aliter. Secundo eos qui non crediderunt perdidit, quia iustus iudex non nullos culpis exigentibus et nunc et postmodum percutit. Solos quippe poena a supplicio liberat quos immutat; nam quos praesentia mala non corrigunt ad sequentia perducunt. 6. Angelos uero qui non seruauerunt suum principatum sed 65 dereliquerunt suum domicilium in iudicium magni diei uinculis aeternis sub caligine reseruauit. Et in hac sententia sicut in praecedente primo reminiscendum quia Iesus dominus noster praeuaricatores angelos puniuit. Qui enim homo in fine saeculorum ex uirgine natus Iesu nomen angelo dictante accepit ipse ante 70 omnia saecula natus ex patre Deus omnem creaturam cum patre quando uoluit disposuit et a principio superbientes angelos ita sub caligine aeris huius damnauit ut eosdem in die iudicii grauiores reseruet ad poenas. Et ideo iure sunt damnandi qui Iesum Christum non Deum uerum sed hominem fuisse tantum et de 75 utroque sexu progenitum contendunt. Deinde inferendum quia qui angelis peccantibus non pepercit nec hominibus parcit superbientibus sed hos quoque cum suum principatum non seruauerint illum uidelicet quo per gratiam adoptionis filii Dei effecti sunt sed

69 cf. Luc. i, 31; ii, 21. 44 nobis L 47 ipse non £ 50 iustos C*, iniustus O 51 prima P 52 post secundo add. in 0 54 quas MS, qui O, quia R 56 secretam] segregatam M R S 64 seruauerint M 66 post sicut add. et C D P 69 ex] deDP IesusС1£1S 12diemCDLMOPR reseruatAIS 76parcet DS 77 seruauerunt CD LP

4-9

337

dereliquerunt suum domicilium, id est ecclesiae unitatem in qua PL 126 80 Deo renati sunt uel certe sedes regni caelestis quas accepturi erant si fidem seruarent, et ante iudicium grauiter et grauius in iudicio uniuersali damnabit. 7. Sicut Sodoma et Gomorra et finitimae ciuitates simili modo exfornicatae, et cetera. Quia dederat exemplum damnationis in eos 85 qui solum dominatorem et dominum nostrum Iesum Christum negant commemorato interitu uel populi murmurantis et infidelis in deserto uel erigentium se contra auctorem nequam angelorum, ita dat exemplum poenae illorum qui domini nostri gratiam transferunt in luxoriam commemorans incendium Sodomorum. 90 8. Similiter et hi qui carnem quidem maculant dominationem autem spernunt maiestatem autem blasphemant, subaudiendum est, et hi damnandi sunt sicut Sodomitae qui carnem maculauerunt, sicut populus non credens qui maiestatem diuinae potentiae blasphemabat, sicut angeli qui dominationem sui creatoris sperne95 bant. 9. Cum Michahel archangelus cum diabolo disputans altercaretur de Moysi corpore non est ausus iudicium inferre blasphemiae sed dixit: Imperet tibi dominus. De quibus scripturis Iudas hoc testimonium assumpserit non facile patet. Sed tamen sciendum 100 quia simile his aliquid in Zacharia propheta repperimus. Ipse etenim dicit quia ostendit mihi dominus Iesum sacerdotem stantem coram angelo domini, et satan stabat a dextris eius ut aduersaretur ei. Et dixit dominus ad satan : Increpet dominus in te, satan, et increpet dominus in te qui elegit Hierusalem. Sed hoc in loco facillime 105 intellegitur quod Iesus sacerdos desiderabat populum Israhel de captiuitate Babylonia liberari atque ad patriam terram redire, resistebat autem illi satanas nolens populum Dei liberari sed magis hostibus et hoc gentilibus mancipan ideoque illum angelus qui populi adiutor erat increpabat atque ab iniuria eiusdem populi no remouebat. Sed quando de Moysi corpore contentionem cum diabolo Michahel habuerit incertum habemus. At tamen non desunt qui dicant eundem Dei populum Moysi corpus appellatum eo quod ipse Moyses illius populi portio merit ideoque Iudas quod de populo factum legerat recte de Moysi corpore factum dicere П5 possit. Sed ubicumque et quandocumque haec altercatio facta angeli cum diabolo fuerit diligenter intuendum quia si Michahel

101/104 Zach. iii, 1-2.

84 fornicatae E et cetera от. CD OP 90 quidem om. C*DLP 91 autem оm. S 94 blasphemabant £1, blasphemat OP 94/95 aspernebant OP 99 sumpserit M S tantumDMRS 100 propheta от. R 104 in hoc S IO5 quia E 106 babiloniae L, babillonica MS 108 gentibus MS* 112 dicunt MS* post corpus add. esse S 115 et quandocumque от. CDLOP 116 fuerat MS post intuendum add. est E

338

ив

125

130

135

140

145

150

155

IN EPÍSTOLAS SEPTEM CATHOLICAS

archangelus diabolo sibi aduersanti blasphemiam dicere noluit sed modesto illum sermone coercuit, quanto magis hominibus omnis blasphemia cauenda est et maxime ne maiestatem creatoris uerbo indisciplinato offendant. 11. Vae illis quia ига Cain abierunt, et errore Balaam mercede effusi sunt, et contradictione Core perierunt. Via Cain abeunt qui propter inuidiam meliorum nomen sibi doctorum quo honorificentur assumunt, errore Balaam pereunt qui pro amore terrestrium commodorum ueritatem quam ipsi norunt impugnant, contradic tione Core qui uiuus ad inferna descendit intereunt quicumque appetitu indebiti primatus sese ab unitate sanctae ecclesiae secernunt scientesque et praeuidentes quantum mali gerant ad scelerum tamen tartare descendunt. Et quidem Cain de fratricidio PL 127 cogitantem dominus corripuit sed eum inuidia saluari non siuit ; Balaam aduersus Dei populum iter agentem dominus uetuit sed amor pecuniae ne obtemperaret obstitit; Core superbientem Moyses domino in se loquente lenire curauit sed eum elatio qua feruebat insanabilem reddidit. Sic profecto sic faciunt heretici qui ad increpationem sanctae ecclesiae emendari despiciunt, quin potius fratres gladio malae doctrinae, sicut Cain, interficere, malo consilio decipere, sicut Balaam, contra doctores catholicos erigere, sicut Core, ad suam ipsorum perditionem contendunt. 12. Hi sunt in epulis suis maculae conuiuantes sine timore. Maculatus est qui peccat ; macula est ipsum scelus quod operatorem suum contaminat. Et ideo hereticos quos arguit maculas appellat quia non solum in comesationibus et ebrietatibus suis siue carnalibus seu spiritalibus pereunt ipsi sed et alios perdunt et inquinant. Nubes sine aqua quae a uentis circumferuntur. Nubes sunt sancti praedicatores qui conuersationem habentes in caelis miraculis coruscant et pluunt sermonibus de quibus Deo dicitur : Et ueritas tua usque ad nubes, sed nubes sunt sine aqua heretici qui posuerunt in caelum os suum per uerba superbiae sed aqua sapientiae audientium corda non inrigant. quae a uentis circumferuntur quia ad suggestionem spirituum inuisibilium in diuersos uitiorum raptantur errores. Arbores autumnales infructuosae bis mortuae eradicatae. Mortua est arbor quae non facit fructum bonum ; qui uero etiam mali operis fructum protulit bis mortua arbor appellatur. Et si ille qui boni operis fructum ferre noluit pro sua sterilitate dicitur excidendus et in ignem mittendus, quid putas illum mereri

129/130 cf. Gen. iv, 5-8. 132/133 cf. Num. xvi, 1-35. 152/155 cf. Matth. vii, 17-19.

131/132 cf. Num. xxii, 5 - xxiv, 13. 147 Ps. 35, 6. 147/148 Ps. 72, 9.

12l qm CD LMPR* S uiam P 122uiamD £, permisit L1 sup. lin., siniuit MR*S 132amoreS conuiuantes maculae M S 151 reptantur 0

130 sinuit DO, sinit 1331inire£0 139

и-I3

160

165

170

175

180

185

190

339

poenarum qui uel peruerse agendo uel alios peruertendo pessimos fructos adtulit ? Nec mirum si infructuosi et bis mortui dicantur esse arbores qui eradicati esse probantur. De sanctis enim dicitur : In caritate radicati et fundati. Qui uero a soliditate caritatis se eradicare non timent merito si quid boni fructus habere uidentur amittunt, merito tales autumnalibus comparantur arboribus ut desperata eorum salus ostendatur. Autumni enim tempore non solum poma nulla nasci sed etiam ea quae nata erant matura solent decidere. Cuius uidelicet temporis statui assimilantur hi qui et fructus fidei ferre ipsi neglegunt et ea quae fideles quoslibet facere bona conspiciunt extirpare atque in caduca student negotia conuertere. 13. Fluctus feri maris despumantes suas confusiones. Fluctus feri maris sunt peruersi doctores qui et in semet ipsis inquieti semper tumidi tenebrosi et amari sunt et pacem ecclesiae quasi stabilitatem firmitatemque obicum semper impugnare non cessant. Sed tales recte dicuntur despumantes suas confusiones quia instar tumentium undarum quanto altius se superbientes adtollunt tanto amplius confusi quasi in spumas leuissimas dissoluuntur et PL 128 pereunt. Sidera errantia quibus procella tenebrarum in aeternum seruata est. Sidera errantia quae sunt septem numquam in eodem loco ubi pridie fecerant ortum faciunt uel occasum sed modo ad infima zonae brumalis descendunt modo ad alta zonae solstitialis ascendunt modo mediam zonae aequinoctialis lineam repetunt. Sic nimirum sic sunt heretici qui lucem ueritatis promittentes numquam in eodem statu docendi perdurant sed modo sic modo sic doctrinam suam informantes ipsi utique quam sit contemnenda lucis ostentatio quam pollicentur insinuant. Et quidem inter planetas, id est errantia sidera, notissima sunt sol, luna, lucifer qui et uesper, quae non numquam in bono accipiuntur cum sol dominus, ecclesia luna est, lucifer Iohannes Baptista qui dominum in carne nasciturum nascendo et testimonium lucis ei praebendo praecessit, sed et in malo legimus solem dicente domino de seminibus iactis in petrosa, sole autem orto aestuauerunt, quod exponens ipse subiunxit, persecutione autem facta propter uerbum continuo scandalizatur, solis ergo ardor feruorem persecutionis indicat, lunam in malo legimus, stultus ut luna mutatur, luciferum in malo, quomodo cecidisti de caelo, lucifer, quod non solum de

159 Eph. iü, 17. 189 Matth. xiii, 6. Eccli. xxvii, 12. 193 Es. xiv, 12.

190/191 Matth. xiü, 21.

192

157 infructuosas E1 MS mortuae£1AIS 158 quae eradicates EMS 171 obicum] ubicumque EL1 172 ducuntur M 178 alta] lata D 181 docendoAIS 183Et]haeMS 186 luna ecclesia С OLP 190 facta] orta CDELMPRS post facta add. orta 0 191 scandalizantur CDE1L, scandalizabuntur MS

340

IN EPÍSTOLAS SEPTEM CATHOLICAS

primo diaboli casu sed de membris quoque eius quae per heresim 195 de ecclesia ruunt intellegi potest, uesperum in malo, et uesperum superfilios terrae consurgere facts, quia et antichristus et ministri eius quamuis se transfigurent uelut angelos lucis non tamen diuinae luci testimonium perhibent sicut lucifer soli sed magis opera tenebrarum suis sequacibus ostendunt instar stellae quae 200 uesper dicitur quae in occidente uespertina apparens secuturae noctis praecursor exsistit. Sidera, inquit, errantia quibus procella tenebrarum in aeternum seruata est. Recte enim in tenebras tormentorum mittentur aeternas qui in ecclesiam Dei sub nomine lucis tenebras inducebant errorum, merito procella percellentur suppli205 ciorum qui in similitudinem tempestatum marinorum pacem fidelium turbabant. 14-15. Prophetauit autem de his septimus ab Adam Enoch dicens : Ecce uenit dominus in sanctis milibus suis facere indicium contra omnes. Non contra omnes homines dicit sed contra omnes impios 210 neminem illorum relinquens impunitum de quibus subditur: Et arguere omnes impios. Septimum sana ab Adam dicit esse Enoch qui haec prophetauit ut confirmet exemplo quod superius ait quia iam olim praescripti fuerant in tale iudicium impii homines qui suo tempore subintroierunt ab subuertendam fidem piorum. Et argue215 re, inquit, omnes impios de omnibus operibus impietatis eorum quibus impie egerunt et de omnibus duris uerbis quae locuti sunt contra eum omnes impii. Vera quidem est haec sententia, quia dominus in iudicio ueniens impios non solum de operibus uerum etiam de uerbis arguit et iudicat iniquis. At tamen sciendum quia 220 liber Enoch de quo illam assumpsit inter apocryphas scripturas ab ecclesia deputatur non quia dicta tanti patriarchae abicienda ullatenus possint aut debeant aestimari sed quia liber ille qui sub PL 129 nomine eius offertur non uere ab illo scriptus sed sub titulo nominis eius ab alio quodam editus uidetur. Si enim uere eius esset, 225 non esset fidei sanae contrarius. Nunc autem quia multa incredibilia continet e quibus illud est de gigantibus quod non habuerunt homines patres sed angelos merito doctis claret non esse uiri ueracis scripta quae mendacio sordent. Vnde et haec eadem Iudae epistola quia de apocrypho libro testimonium habet primis tempo230 ribus a plerisque reiciebatur, tamen auctoritate iam et uetustate et

195/196 lob xxxviii, 32. 196/197 cf. II Cor. xi, 14-15. 212/214cf. ludas 4. 219/221 cf. Hieron., de *ir. ¡nl. (TU XIV, 9, n-15). 226/227 cf. I Enoch vi-vii.

197angelum5 201 nocti £ exstat MS, extitit OP 203 ecclesia S 204 praecellentur £ O 205 marinarum MS 209 homines от. C DL Р dicit homines M S 214 impiorum L* M O1 S 219 iniquitatibus MS* 221 quod MORS 222 quod O 223 fertur MS 225/226 incredibilia] contraria Л1 226 habuerunt P 228 sordeant £

13-23

235

240

245

250

255

260

265

341

usu meruit ut inter sanctas scripturas computetur maxime quia tale testimonium de apocryphe» Iudas assumpsit quod non apocryphum ac dubium sed uera luce et lucida esset ueritate perspicuum. 16. Hi sunt murmuratores querellosi secundum desideria sua ambulantes. Tanto amplius quisque murmurat et queritur de praesentibus ecclesiae laboribus, quanto minus in se desideria carnis extinxit. At contra sanctus Danihel et ceteri caelestium desideriorum uiri quanto obnixe superna sola desiderant tanto contemptim transitoria cuncta quae uidentur aduersa despiciunt. 19. Hi sunt qui segregant semet ipsos animales spiritum non habentes. Ideo semet ipsos reprobi segregant a sorte iustorum, ideo sunt animales, id est proprias animae suae concupiscentias sequentes, quia spiritum unitatis quo ecclesia congregatur, quo spiritalis efficitur, habere non meruerunt; ideo diflluunt quia coagulum non habent caritatis. 20-21. Vos autem, carissimi, superaedificantes uosmet ipsos sanctissimae uestrae fidei in spiritu sancto orantes ipsos uos in dilectione Dei seruate. In spiritu sancto oramus quando inspiratione diuina compuncti supernum petimus auxilium ad percipienda bona quae ex nobis ipsis nequimus. Ita igitur nos ammonet beatus Iudas superaedificare nosmet ipsos super fundamentum sanctae fidei, ita nos ad domum Dei quae est ecclesia lapides uiuos adiungere, ita in dilectione Dei seruare praecipit, ut numquam de nostris uiribus praesumamus sed in diuinae tuitionis adiutorium speremus ne quis iuxta dogma Pelagianum a se ipso se saluari PL 130 posse pronuntiet sed omnes spiritus sancti in nos petamus aduentum quo inspirati ardentius orare ualeamus ne forte cum his qui spiritum non habent ideoque animales perseuerant a sanctae ecclesiae societate segregemur. 22-23. Et hos quidem arguite iudicatos, illos uero saluait' de igne rapientes, aliis miseremini in timore. Quod ait, in timore, ad cuncta tria quae proposuerat iungendum est, quia et apostatas quisque cum arguit ac damnabiles ostendit in timore debet agere ne forte sibi suisue quos diligit aliquid tale contingat, et qui de incendio uitiorum alterum castigans eripit considerare se debet ne et ipse temptetur, et qui paenitenti miseretur proximo etiam illum

236/237 cf. Dan. x, n.

265/266 cf. Gal. vi, 1.

232 quia £ 233 uere D, uerae R lucis R1 habentes expl. D, f. 96u. 245 caritatis] ueritatis L

238 quantum S 241 247 uestrae] uerae R

uos от. L 252 domos ELPR, domus 0 253 praecepit CELM OS 255 priиs semet S 261/262 cuncta tria] contraria MS 263 cum] cunctos M, от. O coarguit О post ostendit add. hoc S 264suisque5 265 et от. S

342

270

275

280

285

IN EPÍSTOLAS SEPTEM CATHOLICAS

necesse est hoc circumspecte agere ne forte plus iusto uel seuerus existat uel pius. Odientes et eam quae carnalis est maculatam tunicam. Carnalem tunicam corpus nostrum dicit. Non autem corpus nostrum odisse debemus sed maculatum hoc ideo omnimodis debemus odisse et quantum ualemus agere ut hoc immaculatum reddamus ut de carnali spiritale mereatur effici. Quod quia non nostri arbitrii potestate sed Dei gratia perficiendum est recte subiungitur : 24. Ei autem qui potens est conseruare uos sine peccato et constituere ante conspectum gloriae suae inmaculatos in exultatione. Bene autem dicit in exultatione nos constituendos ante conspectum gloriae Dei quos superius ammonebat in timore Deo seruire, quia quanto magis trepidi de actibus nostris in praesenti fuerimus, tanto amplius in futuro de percepta mercede laetabimur. 25. Soli Deo saluatori nostro per Iesum Christum gloria magnificentia imperium et potestas ante omne saeculum et nunc et in omnia saecula saeculorum. Amen. Haec clausula et patri ac filio coaequalem et coaeternam per omnia et ante omnia saecula gloriam refert ac regnum et eorum quoque qui minorem aut posteriorem patre filium credunt coarguit errorem cum dicit Deo patri gloriam magnificentiam imperium et potestatem esse per Iesum Christum dominum nostrum et hoc non ab initio temporis alicuius sed ante omne saeculum et nunc et in omnia saecula saeculorum. Amen.

267hocom.S 270 ideo] esse С £ LOP 272mereamurRS* 283ac] et MS 285 patri E IN NOMINE DOMINI EXPLICIVNT EXPOSITIONES SEPTEM EPISTOLARVM BEATORVM APOSTOLORVM IACOBI PETRI IOHANNIS ET IVDAE E EXPLICIT EXPOSITIO BEDANI PRESBITERI IN EPISTOLA IVDAE APOSTOLI LP EXPLICIT EXPLAN ATIO EPISTOLAE IVDAE MS EXPLICIT LIBER EXPOSITIONIS BEDAE PRESBITERI SVPER VII EPIS TOLAS CATHOLICAS ANNO DCCCXVIII AB INCARNATIONE DOMINI NOSTRI IESV CHRISTI PASCHA V KL APL LVNA IN PASCHA XVII 0 EXPLICIT TRACTATVS BEDAE IN SEPTEM EPISTOLAS CANÓNICAS R

INDICES Index Locorvm S. Scriptvrae Index Scriptorvm

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE Genesis: 1. 9

4 3. 4 4

1-7 5 7 5-8

4.15 *5> 3-29 •5. 32 •6, 10 6, 12 •6,14 •6, 16 •6,18 *7,6 *7, 21-23 *8, 16

♦10 15.13 18, 12 •19, 28-29 *2I, 12 22, 22, *23. *32, *39,

I 18 I? 24-29 1-20

*39. 7-9 48, 16 *49. 30

// Petri Höh. I loh. lac. ludae Retr. II Petri I Petri II Petri I Petri 1 Petri Retr. 11 Petri I Petri 11 Petri 11 Petri Retr. Exp. Exp. II Petri 11 Petri Exp. Exp. lac. Exp. Exp. Exp. I Petri lac. Exp. Exp.

Praef. Ill III II III III XX II III II II III VII XIII II II VII XIII I III VII III II I XII VII

Nom. Retr. Retr. I ¡oh. lac. Retr. I Petri Exp. Exp. I Petri Exp. Retr. Retr. Retr. lac. Exp. lac.

VII VII III I XX I XIII XXIII II II II XXI II I II IV

III II II III

23/24 179/184 183/184 196/197 129/130 26/27 87 229/230 88 184/185 241

7 88 229/230 42/4З 88 115/116 18/19

З4/35

277

294 294 207

338 103 270

249 270

248 249 156 270

249 269 270 122

33 61

196/197

273

43/44 24 36 177 62 52

269

11

285/286 202/203

59 52

34 62 187 25

35 23 240 188

59 35

Exodus : •3.1 3. 2

3. 5 3. 4 n. 9 *I2, 3 ss. *I2, 7-23 12, 40 •14, 21 ss. •19,6 19, 18 20, 17 20, 19 *22, 29-3o 23.I9 2}.24

199/200 50 31/32

173

46/47

301

133 132

294

191

20

1,6

43/44

226

39

62

18 164/165

89 237

35/36

16

17/18

109

20

157

16/17 251/252 231

190

53/55

109

22

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

зФ 23. 32-33 *24, *25, *29, *32, •32,

12 2-3 20-21 I ss. I ss.

33.13 33.19 33. 20

З4.26 35, 20-2I

З5.26 36, 2 Leuiticus : *8, 30 *Ч. 33-45 19, 2 19, 16 19, 18

Numeri : *16, 1-35

lac. Retr. lac. 1 Petri Exp. Nom. I loh. I loh. I loh. Exp. I Petri I Petri I Petri

IV XX I I VII

I Petri I Petri I loh. lm. lac.

I II I IV IV

III III III II V V V

51/53

212

20/21 251/252

1,6

44/46 87

226

262/263 50/51

176

53

302

52 231 29/31 31/32 32

302

44/46 89/92 83/84 136

ICO

36 302

22 257

257

226

286 215

139

215

132/133 131/132 292

ЗЗ8 338

ludae ludae lac.

I

5. 21 *5, 22 6,16 18, 15-16 18, 17-19 32,7

Retr. Retr. Retr. Retr. Retr. I loh.

XXI XX XV III III II

20 20/21

157

4

I49

Iosue : •24.32

Exp.

VII

37

34

Retr.

XIII

74

147

1 loh. lac. lac. Exp.

III III I XVI

138/139 94/95

304 204 191

Exp. lac. Uoh. 1 loh. Exp. Exp. 1 Petri

I I V V I I V

102 205/206 289/290 291/294 203/204 203/204 141

*22, 5 - 24, 13

•25, 6-8

191

Deuteronomium : I56

81/83

121

83/87

121

127/128

292

Iudicum : 12, n-13

I Regum : 2, 2 2, 3 *13. 7-14 •28

292 27

69

II Regum : *2, и *n, 2.12.13

•n,4 *I2, 13-17 •17. 23

*18, 9 •20, 9-10

9 188 326 327 12 12 260

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

363

II III II XXVIII XIX XXIV XXVIII

71 188 155/156 82/83

195 305 293

9

155

2/4

160

83/84 7/8

322

13, 10 13. 14 15. 25

* *

lac. ¡loh. I loh. Exp. Retr.

15, 28 16, 23 17,6

Exp. III loh. Exp.

99

99

II

103

XVIII

20/22 17/19

IV II XVII I III IV XVIII II II I III I XVI

39/40

ЗЗ2 26

149/152

236

83/84

73 228

18

Ad Corinthios I: 1. 4 1. Ч-15 1. 17 1.23 2, 2 2,9 2. 4

3.6 З. n *3, 12

* 4. 7 4.21

5,6 5. 7 6, 20

7. 5 7. 31

9. h *9. 4 9.17 9. 25 *9. 27 10, 13 n, 30

и. 3 12, 13 13. 4 13.8 13, 12 *13. 13 14, 21

15.9 15, 10 15, 26 15. 32

15. 33

Retr. III loh. Exp. I Petri Exp. I Petri lac. I loh. Exp. I loh. I Petri lac. lac lac.

Retr. IIl loh. lac. Exp. II Petri I Petri 11 Petri Exp. 1 Petri I Petri Retr. Retr. I loh. lac. Hoh. Exp. 11 Petri Hoh. Hoh. Exp. Retr. Retr. II Petri I Petri Retr. Il Petri lac. lac.

III VIII II III III XVII V IV X X II V II X I IV in XX II XIII III II III II I III

131/132 241/242

89/90 46 359/360 54/55

154

209 312 76 299 234

186/187 107/108

188

233/234 58/59 66

189

182 90 7/8

37/38 134 28 16/17 20/21

205

152

333 207 42 268 244 280 71 256 256

86 6

142

II 178/179 313/34 203/204 109 240

289

140

221 297 55 263 317

54

302

35 32/33 37/38

no 45

179/181 79/80 25 260 341/342 189/190

81

281 234 119 275 192 207

364

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

15.44 15. 4546

// Petri lac. II Petri Retr. 1 Petri I loh. Retr. Retr.

15. 52

*15. 54 •15. 54 •16, 1 16, 19

III III

136 244/245 105

X III II XXIV XIX

87

279/280 401/402 2/4

5/6

280 209 279 142 300 160 155

Ad Corinthios II: •2,7 3.17

4. 5 4, 16

4. 17 5. 1

'5.6 5.13 6,2

*6,7 6, 14-15 *7, 10

*8,4 11, 2 11,6 11, 14

•n. 14-15 *II, }2

*и, 7-9 12, 9

lac. lac. I Petri I Petri Exp. Exp. II Petri II Petri Exp. lac. II Petri I loh. lac. Retr. lac. Retr. Exp. ludae Retr. Hoh. Exp. Hoh.

V I II V III II X I I XXVI V I V V XXIV III IV XIX

154 328

221 192

93/94 41/42 156/157 18/20 114/115 194/196 183/184 23 2 107

247 15 52 266 265 92 216 263

301/302 154 2/4 234 17

44/45 196/197

IX V XVI III

27

XXI IX IX IX IX IX I IX IX IX XV XVIII XIV Prol. I XXIV XV III

17/18 a/12 48/50 12/16 51 ss.

207/208

58/60 318

221 160 208 ИЗ 77 340 137 324 70 309

Ad Galatas : 1. 1, 1, 1. *1, 1, 1. 1, 1, 1, 2, '2.

1 12 15-16 15-17 17-21 18-19 19 21 22 22-23 1-2 3-4

2.9

*2, 10 2, II

Exp. Retr. Retr. Retr. Exp. Retr. Exp. Retr. Retr. Retr. Exp. Retr. Exp. Cath. lac. Retr. Exp. II Petri

50/53 141/142

57 71

63/66 3/5

84 137 138 137 4-> 138 10 138 13Ч 139

66

10/12 12/14

150

8/9 3/5

181 183 160 67 281

2/4

53/54 187/188

64

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE *2, П-14 2, 1С 2, 20

3-4 3.19 З.27 4. 4 4.19 4.22 4. 24 *5 5. 5 5.6 5.13 5.21 5.24 *6,I 6, 8

Ad Ephesios : ». 4 *2, 12-13 3.17 4.2-3

4. 5-6 4.7 4.24 4, 28 4. 32 5,1-2 5, 5

5.6 5-8 5. 8-9

♦6,12 6.15

lac. Exp. Exp. I Petri Exp. Exp. Exp. Exp. Exp. Exp. Exp. I ¡oh. lac. I loh. 1 Petri l loh. 1 Petri ludae lac.

III X X I VII VIII IV XX XX XX XV

1 Petri 1 Petri ludae I loh. Retr. lac. 1 loh. Exp. lac. ¡loh. ¡I Petri l loh. 1 loh. Höh. Höh. Exp.

I II

Ad Philippensei lac. *1.17 2, 2 Höh. 2,9 lac. I Petri 3.20 Exp. * Retr. » l loh.

V

II V II V

284 74 75 27/28 137/139

9З/94 13/Ч 41 22/23 23/24 17/18 215/216 156 52/53 292/293 282/283

IV

33/34

III

265/266 299/301

II IV III II XX II IV I II II I II XII

III I II II X XXI II

365

39 203/204 159 106/107 99/100 256/257

83/84 104/106 111/112

129/132 150

367/368 84/85 102/103 403 40

16

78/79 48/49 50/51 ПЗ

46 166/167

51 51 225 38 42 25 81 81 81 66 325 197 320 240 326 252 341 210

226 238 339 292 126 209 291 84 196 313 264 299 291 286 300 58

202 286 194 234 52 158 293

Ad Colossenses •1.13 *2, 9

3. 3 3.4 3. 5

Höh. 1 loh. Höh. 1 loh. 1 loh.

V IV III III V

313/ЗЧ 143/144 30/31

35/36 353

327

34 301 301 328

366 •3, 9-10

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE II II

81/83 23

291 289

Ad Thessalonicenses I : *2, 9 Retr. •5.17 1 Petri Höh. 5, 19

XI III II

6

143 244 298

Ad Thessalonicenses II : II Petri 2, 1-2 2, 7 Höh. Icu. 2, IO-II Retr. 3.8

III II IV XI

8/12 232/233

4. 3

1 loh. 1 loh.

Ad Timotheum I: / Petri 1. 5 Höh. 1. 17 2. 5 I loh. *3.I3 *5. 23

1,16 *2, 12 3, Ю-П

Ad Hebraeos : 1. 3 2, 2-3 7.19 9, 12 10, 28-29 10. 34 10, 38-39

u, 6 n, 17-19 11, 19

n. 39 13, 12

347

91/93 6

276 295 213

43

III IV I V III XXVIII

253/254 175/176 139

II XXVIII III V XXVIII XXVIII XXVIII

345 94/96

Retr. Uoh. I Petri I ¡oh. II loh.

XVIII II II III

7

153

304

297

78 79/80 81/83

234

lac. lac. lac.

II II I I II XI II II II II II VII

10

193 196 192

Im. Exfi.

Ad Timotheum II: / Petri 2, 19 Exp. 4. 6-7 II Petri 4.8 I loh. 4, 14-16 Exp. 4, 16-17 Exp. 4, 18 Exp. *4, 20 Ad Titum : •1.5

41

Exp. lac. Exp. I Petri lac. lac. lac. lac. Exp.

72 12/13 19/20

15/16 253/257 87/88 91/92 19/20

100/104

325/326 159/160 105/109 39/40 176/179 245/246 230/233 249/250 248 155

250 315 287 321 202 96

242 99 276 326 99 99 96

302

331

4 196 57 237 200 199 200 200 З8

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

367

Iacobus: I. 2 1. 4

•l,5 *I, IO-II *1, и 1, 13-14 1. 1, *1, 2,

Ц 18 19 6-7

2,8

2, *2, *2, 2,

10 I7.2O 19 19

3.1 3.2 4.2

46 4, 16 5. 1

*5,3 5,16 5.20

Exp. lac. lac. lac. lac. 1 Petri I loh. lac. lac. lac. lac. lac. Exfi. II Petri Hoh. Höh. lac. lac. lac. 1 Petri lac. lac. lac. 1 loh. 1 Petri

XVI I I I IV IV II IV I I IV V II XX I II V V II IV V III V V V IV

58/60 102/103

158 264/265 46/48 128/129

195/198 7/8 34 358 33/36 63/65 84/86 37/38 96/97 60

4/5 239 139/140 132

63/64 92/93 61

72/73 225/226 100/102

70 185 187 190 212 255 294 211 191 193 212 218

195 81

263 290 319 223 197 215 257 204 218 218 325 254

I Petri : *l. 1

* *1, 1-2 1, 2 1.24 2, n 2. 4 2, 19 *2, 22 3>2

*3. " 4-1

4. 3 4.8

5. 1

*5, 5 %6

1 Petri II Petri 1 Petri II Petri lac. Retr. I Petri I Petri lac. Exp. I Petri lac. Exp. 1 Petri lac. 1 loh. II loh. lac. I loh.

V I I I II X I II I II III III XII IV V I

II Petri Cath. II Petri

I Prol. II

IV II

150/151

5/6 214/215 22/23 12/13 82

21/22

352/353 40/41 171

32/33 304

31/32

56/57 245 145/146 13/4 86 139/140

260 261 231 261 193 142 225 242 184 20 243 210

58 253 223 288 329 213 292

II Petri : *1. V7 1. 4 2,9

162/164 26/28

39/40

265 182 269

368 2, 18-19 3.1

4 5 3.6

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE Retr. II Petri II Petri II Petri

VI I III II

37/39 3/4 76/77 76

131 261 270 270

I Petri I loh. 1 loh. Exp. Il Petri 11 Petri I Petri 11 Petri I loh. lac. I Petri 1 loh. I loh. Il Petri I loh.

I III V XX I I II I IV II V IV IV I II

41 177/178 357/358 87 175/177 179/180 133/135 227 157 158/160 144/145

226 305 328 83 265 265 236 267

I lohannis : *1, 7 1. 8 Î. 17 2, 19 2, 21 2,24 2, 28

* î.* 3.17 3,18 4.1 4.12 4, 20 5.19

34

226 122/123 50/51

197 260 313 516 264 290

212/214 40/42

269

96/97

ludas: 4 •6

ludae 11 Petri

340

Apocalypsis : 1. 3 2. 7 2, 10 6, и 18, 23 20, 6 21, I 21, 2

* 21, 27 22, 16 22, 18-19

I Enoch : 6-7

lac. 1 Petri lac. II Petri II Petri I ¡oh. II Petri

Exp. lac. II Petri I Petri II Petri

ludae

I V I III III III III X III III II III

321/323 154/155 152/153

97/98 138/139 226/227 138 50/51 128 157/159

192 260 187 279 280

307

215/219

280 50 205 280 235 282

226/227

340

98/99

INDEX SCRIPTORVM

Ambrosios De Spiritи Saneto :

•t. 3. 4445

Exp.

2, 1o, 105 3, 10, 68

Exp. / loh.

De paenttentia : 1. 3. 13

1 loh.

X X V

194 ss. 87/92 107/ш

322

317/318

327

14 28 32 38

55 51

Arator Historia Apostolica Exp. Exp Exp Exp Exp Exp Exp Exp Exp Exp Exp.

I IV VI VII VIII XII XVI XIX XIX XX XX

245/247 99/103 6/8 161/163 18/19 46/49 39/40 60/63 102/104 91/94 91/94

S3 83

Exp.

XXVIII

40/41

97

-

1 Pi tri

III

162/175

4, 12 4, 18

Exp. Exp.

XVII XVII

62/70 70/75

73

VII II II

23/27 13 ss. 18 ss.

34 109 109

III VI III

41/43 17 42/48

24 32 277

38

JO 123 123 123

1, 108-110

1, 1. 1. 1, 1, 2, 2, 2, 2, 2,

407-410 570-572 593-595 624-625 1054-1057 441-442 647-650 74-716 890-891 909-910

39 59

69 78 80

Athanasius Vita Antonit: 75 loc. non rep.:

Quaes tiones in Heptateuchum : Exod. 47 Exp. •Exod. 73 Retr. •Exod. 166 Retr. Enarrationes in psalmos : •30, 2, 1 Exp. •58, s. 1, 5 Exp. 101

11 Petri

Tractatus in lohannem: *71 Exp. •100, 1 R«r. •104, 3 R«r. •105, 4 R«r.

V IV IV IV

22 ss. 22 ss. 22 ss.

247

72

370

INDEX SCRIPTORVM

De consensu eиangeli starum