Opera, Pars II Opera exegetica, 2B: In Tobiam, In Proverbia, In Cantica Canticorum, In Habacuc

Citation preview

CUOIRI VS CHRISILANORVM SERIES LATINA CAIX B

TXPOGRAPHE

BREDOOLS

AVRNEIOFTI

The Library SCHOOL OF THEOLOGY AT CLAREMONT

WEST

FOOTHILL AT COLLEGE AVENUE CLAREMONT, CALIFORNIA

CORPVS CHRISTIANORVM Series Latina

CXIX B

CORPVS CHRISTIANORVM Series Latina

CXIX B

BEDAE OPERA PARS II, 2B

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI

BREPOLS EDITORES PONTIFICII MCMLXXXIII

2H lo ( 44

^'1e€ BEDAE VENERABILIS OPERA

PARS II OPERA EXEGETICA 2B

IN TOBIAM IN PROVERBIA IN CANTICA CANTICORVM CVRA ET STVDIO D. HURST O. S. B. IN HABACVC CVRA ET STVDIO

J.E. HUDSON

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI

BREPOLS EDITORES PONTIFICII MCMLXXXIII

SvMPTIBVS SVPPEDITANTE SvPREMO BELGARVM

MAGISTRATV

PvBLICAE INSTITVTIONI ATQVE OPTIMIS ARTIBVS PRAEPOSITO

EDITVM

"Theoloau Library

LOGY COL OF THEO ONT

AT CLAREM I

Califernio

€ Brepols 1983 No part of this work may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means without written permission from the publisher.

PRAEFATIO Quo tempore uitae suae Beda Venerabilis haec opuscula, 2n Tobiam, in Prouerbia Salomonis, in Cantica Canticorum, compo-

suerit non satis apparet, in quibus nulla est commemoratio aliorum commentariorum eius neque personarum neque rerum quae eodem tempore euenerunt. Cum ratio certa absit, illa circa A.D. 720-730 scripta iudicari possunt. Ali codices manu scripti horum opusculorum apud M.L.W. Laistner (!) inueniendi sunt. Quibus Clm 6307 (in Tobiam, et in hac editione B ) (?), et Parisinus, Bibl. Ste Genevieve 63 (zn Cantica Canticorum, et in hac editione A )(3), addantur. Heu, unus codex manu scriptus excerptorum commentarii 7» Cantica Canticorum,

Dusseldorfiensis Landes- und Stadtbibl. B. 3, fol. 133-159" (4), cum editor collationes eiusdem faceret, a bibliothecario non prolatus est

In apparatu fontium ad Commentarium in Prouerbia adnotantur loca parallela cum commentariis "in parabolas Salomonis et in Ecclesiasten", sub nomine Salonii episcopi Genauensis (1 circiter A.D. 450) euulgatis (Clauis Patrum Latinorum n. 499). Ex hoc non concludendum est Bedam hoc opus adhibüisse. : Manifestum est enim Pseudo-Salonium Bedae commentarium exscripsisse (5). ps

(1) M.L.W.

56/62, (2) (3) (4)

LaisrNER,

et

A4 Hand-List of Bede Manuscripts, Ithaca, 1943, pp.

66/70, 78/82. E.A. LowE, Codd. Lat. Ant., IX, 1270. Ibid., V. 695. Ibid., VIII, x183. - De hoc codice saec. VIII/IX, uide P. VERBRAKEN, Uz

nouveau manuscrit du commentaire de S. Grégoire sur le Cantique des Cantiques, in Revue

bénédictine, 75, 1965, p. 143 ss. (5) Vide J.-P. Wiss, Essai de datation du Commentaire sur les Proverbes attribué abusivement à Salonius, in Sacris Erudiri, 19, 1969/70 p. 77-114; V.L.J. FriNT, The True Autbor of tbe Salonii Commentarii in Parabolas Salomonis et in Ecclesiasten, in Recherches de théologie ancienne et médiévale, 37, 1970, p. 174-186.

dab "

ga

NEM"

|

B

XE D

—

x

:

—

hs

xoc E

"2.

B

Jd

ZEE

à

-

un

i MTASSAN".

DR

MN

l3

e

-

-

,

s

Mia Te A

wr edyoeunmqo r9ud. allibnonets ples] suns suia Mrd -

nen

Ato

e

modMWOSO f

pde imoemae

te» aan

staeonkiüe. Widvauedt

eodiep. TK. Joapis

"]

i

:

NN *

2 L3

iles eon JR

—

20 IRiftyi Shép^d. nufhititwerq ni ome wies agna icon dio. irt cct Mudo? Vi. unu. c doiamaeum L /

ooo dites alii fiodecn ura qol ]

-

J iem

easet Foods

wSims^ n1) £3 svbivonao

n

uu.

E

fa esten (P) dria

El

t2. dif, euguriafd 15 19) (8 mliba — —

ka eor21 t) posl Doa n Tevez re imu». (** *opr (xt Job e £dd? : adalow aes enuaeittodded

a

—

scif of Jo wisis

anoriib

&.

3356; vitto 09K. tinashbs

An ploabs

ere at

vacxr cntihos-M A TRES

eli

rv

AVLELM ings menia logo san t: fo wn AR

mirfiul nion

eunto 1999 21091128 roit brem nba rr. deriftvoblasautT

92204

av

atti rootin roi.

"ps à ;atadioo

9 : "7

3etibo

i mmiddoo! vives v

|

ipd

ttit5 eneontol pe ati ogutt" idi ENTE nea imo» elsti cue qoot vwd 2s tion t) emsosrbe ora imer &- sion dus "a "gie ia norcoof

d

jos mv testityhft 8E.

LA -

*(ogp

yo prey) eii raf:

23m

ETT!

ti os

x3 AQ

ubt

aee SORT RZMPHRE TS

: b

wot ped jneicnlec-obud wan ^ ptajaatz jÀ b, s an f

153 saspaqni.d^

y

P

-

;

-

tá

-

m

;

*

Li

-—

nm

—Ó Mn

——

n

,

)

] -

i

"UNE &

*

9

Ada

ep

P

ases

ax

e

à

PEL

£M

b

iayuir cob onde Wt

E

Uu, sd

Neo

|

wweojADS) "x

a os cx C" IDTTNNM

yo

oso tb

seb apibos

non

tulere)

'

"n

tx E "4

B

»od sC] - se

fuot

^w

-I

M

nh.

VEM

uerb

PE

vis

I

D

ha

*

iis. isdem zv

$34

nie A

b

gt

i

V

v

Ld

LLACMRLEXIS

Wee ant at ATIS

n

a)" cet

V amd

ov dn

v

bod

M4

:

MEV olli do

ial

Lund

SEIAXLLGU.

m

PUR e MANU

b i$é] oq - rAMGurt Ll wn

aar

d

x -—

sudo Tn :

!

cde

wd s teu Y lw

4a

]

wes -

Y

IN LIBRVM BEATI PATRIS TOBIAE

cura et studio D. HURST O.S.B.

SIGLA CODICVM ET EDITIONVM Monacensis 6307, FF. 577-52". S. viii?. Caroliruhensis Aug. 144, FF. 2u-13*. S. ixinc,-

Vaticanus B. Á. V. Pal. lat. 284, FF. 701-77". S. ixt. Oxoniensis Bodl. Hatton 23, FF. 1357-144". S. xiex..

Parisinus B. N. lat. 12279, FF. 120-124". S. ix!. Remensis 7o, FF. 1697-1719. S. ix. SR MU IM EJEECECOMI post sigla codicum lectionem in codice manu prima scriptam et ab

GCSE (GS TOI

altero scriptore ad formam textus nostri correctam indicat. Corpus Christianorum. Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum. Die Griechischen Christlichen Schriftsteller der ersten Jahrhunderte. J.P. Migne, Patrologia Latina (in margine adnotantur coll. tomi XCTI).

IO

e

15

20

25

20

Liber sancti patris Tobiae et in superficie litterae salubris patet PL 923C legentibus utpote qui maximis uitae moralis et exemplis abundat et monitis et si quis eundem historice etiam allegorice nouit interpretari quantum poma foliis tantum interiorem eius sensum uidet simplicitati litterae praestare. Maxima namque Christi et ecclesiae sacramenta si spiritaliter intellegitur in se continere probatur. Siquidem ipse Tobias populum Israhel designat qui cunctis gentibus idolatriae deditis ipse seruiebat Deo fide recta et operibus iustis sicut de Tobia legitur quia cwm irent omnes ad uitulos aureos quos fecerat Hieroboam rex Israhel hic solus fugiebat consortia omniwm et pergebat in Hierusalem et ibi adorabat dominum dominum Deum Israhel. Hieroboam quippe qui ad deceptionem subditorum sibi uitulos fabricauit aureos idolatriae auctores exprimit. Et quidem catus erat Tobias ?n diebus Salmanassar regis AssyrtoYum sed in captiuitate positus uiam ueritatis non deseruit. Haec captiuitas a rege Assyriorum facta illam generis humani captiuitatem designat qua per regem omnium prauorum, hoc est diabolum, de patriae caelestis est habitatione proiectum et in huius exilii PL 924C peregrinatione transmigratum. Impertiebat Tobias cuncta quae habere poterat cotidie cum captiuis fratribus qui ex eius erant genere sed et aduenis ac proselitis decimas dabat. Et populus Israhel in doctoribus suis uerbi Dei elemosinam non solum rudibus suae gentis auditoribus sed et his qui ex nationibus in ritum conuersationis eorum conuerti uolebant ministrabat. Quicquid enim naturalis boni habere poterat quod non ab hoste captiuante tolleretur totum hoc suis in exemplum uirtutis ostendebat sed et portionem semper aliquam scientiae salutaris etiam gentilibus dabat, quod est decimationem suae substantiae Tobiam aduenis ministrare. Tobias postquam factus est wir accepit uxorem Annam ex tribu sua. Et populus idem postquam adoleuit et amplificatus est in Aegypto accepit sinagogam caerimoniis legalibus institutam per Moysen. Genua ex ea filum nomen suum in ponens ei quia Christum ex suo I, 9/12 Tob. i, 5-6.

21/255ct Oba

eT

315TOb1N9!

EXPOSITIO SVPER TOBIAM BEDAE PRESBITERI K, INCIPIT LIBER EXPOSITIONIS IN LIBRVM BEATI PATRIS TOBIAE L, INCIPIT EXPOSITIO BEDAE IN TOBIAM. O, INCIPIT EXPOSITIO ALLEGORICA VENERABILIS VIRI BEDAE PRESBITERI IN LIBRO BEATI PATRIS TOBI P, INCIPIT EXPOSITIO BEDAE PRESBITERI IN LIBRVM BEATI PATRIS TOBIAE R I, 2 meritis P

dominum om. KO genere erant LOR OP

3 etiam] et P

4 interiore B

5 simplicitate B

T2

post Deum add. suum O 21 inpertiebatur OP 22 ac]ec OP 27 tollerentur BLR 32 idem] Israhel ;

4

i, 22/23

IN TOBIAM

35 genere nasciturum esse cognouit dicente Moyse: Prophetam uobis suscitabit Deus uester de fratribus uestris, tamquam me ipsum PL 925 audietis ; et dominus ad Dauid: De fructu uentris tui bonam super sedem meam. Cui nomen suum imposuit credendo et confitendo quod dicit de illo pater: E ego primogenitum ponam illum, sicut de 4o ipso populo dicit: Fz/iws meus primogenitus Israhel. Quem ab infantia timere Deum docuit et abstinere ab omni peccato credendo et confitendo quia peccatum non faceret nec inueniretur dolus in ore eius sed impleret eum spiritus timoris domini. Tobias Gabelo contribuli suo egenti dedit sub chirographo decem 45 talenta argenti. Et populus Dei gentibus per septuaginta interpretes diuinae legis quae in decalogo continetur scientiam commisit ut per hoc eas ab infidelitatis egestate liberaret ;sub chirographo autem dedit, id est sub conditione restituendi postquam ipse ditesceret uel qui dederat repeteret. Acceperunt autem gentes so uerbum Dei a populo Israhel per interpretationem quod post incarnationem dominicam etiam spiritaliter nunc intellegunt et ad conquirendas uirtutum diuitias exercent ;reddunt uero faeneratori cum credentes in fine saeculi Iudaeos in unitatem ecclesiae recipiunt eisque saluandis Christi sacramenta committunt et 55 scripturarum quoque reserant archana. Iubetur Tobias a rege occidi et tolli omnem substantiam eius propter bona quae fecit sed ille cwm filto et uxore fugiens mudus latuit quia multi diligebant eum. Et diabolus satagebat populum Dei per idolatriam spiritali morte perimere et ei cunctas uirtutum 6o opes auferre nec ualuit quia multi erant in eo sancti doctores qui eius uitae prouiderent ac saluti; fugit autem cum filio et uxore quia nec fidem dominicae incarnationis nec statum sinagogae potuit hostis auferre quamuis uiolenter insisteret, quod in Machabeorum agonibus multum claruit. 65

Sedoccisorege a filiis suis restituta sunt cuncta sua Tobiae quia

superato saepius diabolo ac suis sceleribus quae uelut pessimam prolem genuit condemnato rediebant prospera populo Dei. Quibus alternationibus etiam ecclesiae statum post incarnationem domini fluctuare uidemus.

35/57 Deut. xviii, 15; Act. iii, 22. 40 Ex. iv,22.

41 Tob. i, xo.

37/38 Ps. 131, xr. 42/43 cf. I Pet. ii, 22.

44 cf. Tob. i, x7. 53/54 cf. Rom. xi, 25-26. 63/64 cf. II Mach. vi-vii. 65 cf. Tob. i, 24-25.

36 suscitauit BLR altercationibus P

38 meam] tuam LOR

39 Ps. 88, 28. 43 cf. Es. xi, 3. -

56 Tob. i, 22-23.

67 redierant

B

68

5

l 9 — li, II

IO/II

Fatigatus a sepultura Tobias uenit in domum suam et cum ?actasset se iuxta parietem et obdormisset ex nido hirundinum calida stercora deciderunt in oculos eius et factus est caecus. Ne mireris lector quod aliquando bona typice malum aliquando bonum mala homis num facta significant ;quod si non liceret, numquam nigro atramento sed auro semper lucido scriberetur quia Dews /ux est, sed etsi nomen diaboli in calculo scribas candido nihilominus tenebras significat profundas. Caecitas ergo Tobias designat qwia, sicut apostolus ait, caecitas ex parte contigit in Israhel. Fatigatus est a H o sepultura et caecatus quia qui infatigabilis in bonis operibus persistit numquam fidei luce priuatur ;iacet spiritaliter et dormit fatigatus qui uigilare stare in fide uiriliter agere et confortari neglegit. Cui bene congruit illud apostoli: Surge qui dormis et exsurge a mortuis, etinluminabit tibi Christus. Hirundines propter 5 leuem uolatum superbiam cordisque leuitatem figurant quarum immunditia confestim eos quibus dominatur excaecat. Quasi enim nido hirundinum subpositus dormit qui leuitati lasciuiae ac superbiae mentem incautus subicit. Haec autem caecitas populo Israhel maxime imminente aduentu domini in carne praeualuit cum et 20 Romanae seruitutis iugo premerentur et legis diuinae praecepta pessime uiuendo uiolarent. Insultabant Tobiae cognati, exprobabat et uxor quasi frustra Deo seruisset. Quos increpans ille et instruens ad Deum se orando conuertit. Erant in populo illo quidam quistulta temeritate ipsius populi miseriis insultarent quod a felicitate prisca sanctorum patrum qui apud eos quondam Deo sublimiter seruiebant iam longe distaret. Quos idem populus per doctiores quosque et electos suos corrigere sedulus curabat seseque ad implorandam Dei clementiam pro aeternae uitae perceptione conuertebat. Nec ab re debet uideri quod idem Tobias et caecus et uerbum Dei praedicans 2o reprobos simul et electos significare dicitur. Nam et Iacob patriarcha cum angelo luctans et claudus pariter est factus et benedictus, in claudicatione uidelicet infideles suae gentis significans, in beneHM

dictione fideles.

II, 1/2 Tob. ii, zo-x31:.— 4/6 Beda, 2 $am.11,995sqq. (CC CXIX,92). 6 I Ioh. i, 5. 8/9 Rom. xi, 25. 12 cf. I Cor. xvi, z3. 13/14 Eph. v, x4. 22/24. c£. Tob: 1i, zs — 11, 6: 31/32 cf. Gen. xxxii, 24-29.

II, 5 in] super P 14 inluminauit fideles in benedictione B

L PR

21 uiolassent R

33/34

PL 926

IN TOBIAM

6

iii, 7/8

Sarra filia Raguel in ciuitate M edorum quae tradita erat septem uiris, el daemonium eos occidebat mox ut ingrediebantur ad eam,

IO

25

turbam nationum figurate denuntiat cuius doctores cuncti huius tantum saeculi quod septem diebus uoluitur uitam nouerant de aeterna nil dicere sciebant ideoque sunt omnes a diabolo rapti utpote idolatriae mancipati donec uerus adueniret sponsus dominus noster qui hanc sibi per fidem hoste superato coniunxit sicut Tobias Sarram alligato daemonio sponsam accepit praecipiente et cooperante archangelo per quem diuinitas nostri saluatoris non incongrue significatur sicut per Tobiam humanitas. Nec mirabitur hoc quod per duas personas, angeli uidelicet et hominis, unam mediatoris Dei et hominum personam dicimus figurari qui in expositionibus patrum uenerabilium legerit unam eius personam pro mundi salute patientis in Isaac qui offerebatur a patre in altari et in ariete qui immolabatur esse figuratam qui in humanitate occidebatur ut ouis, in diuinitate impassibilis permanet cum Deo patre ut uiuens cum suo patre domum reuertitur Isaac. Si enim apte aries humanitatem Christi, homo designat deitatem, cur non

iii, 25

20

25

230

V, II/I3

multo aptius homo humanitatem, angelus deitatem significet? Missus est ergo angelus domini sanctus Raphahel qui interpretatur medicina Dei ut et Tobiam a caecitate et Sarram a daemonio liberaret. Missus est dominus in mundum qui de se ipso ait : Noz est opus ualentibus medico sed male habentibus, qui et populum Iudaicum a tenebris perfidiae et gentilitatem ab idolatriae seruitute redimeret ;de quo dixit propheta, E? wocabitur nomen eius magni consilii angelus. Apparuit angelus Tobiae eique se socium praebuit per quem magnalia populo ad quem missus erat perficeret. Et filius Dei hominem assumpsit in quo uisibiliter cum hominibus conuersatus humanum genus saluaret. Introduxit Tobias angelum ad patrem suum qui sa/utawit eum dicens, Gaudium tibi sit semper; cui respondenti, Quale mihi

III, 1/2 Tob. iii, 7-8. ^ 12cf.

I:Eumo d: 14/15 cf. Gen. xxii, 10-13. 20 Tob. iii, 25. 20/21 cf. Greg. Magn., bom. in eu. (PL LXXVI, 1251 A-C) ; Hieron., comment. in Dan. (CC LXXV A, 857, 930/931). 22/23 Matth. ix, r2. 25/26 Es. ix, 6. 27 cf. Tob. v, 5-8.

V, 2/4 Tob. v, xr-13

III, 3 huius cuncti

perom.O*P BLR

LR

7 coniunxit superato BP 8 accipit P 28 populo oz. P adom.BK*LR

19significat B

V, 2/5 gaudium mihi OR

11 quae

PL 927

iii, 7 — v, 22

s

10

15

20

2i VA

3o

:

7

gaudium erit qui in tenebris sedeo et lumen caeli nom uideo ? Forti, inquit, animo esto, in proximo est ut a domino cureris. Et dominus noster per miracula quae fecit in carneostendit populo Iudaeorum ex quo carnem susceperat quia ipse est filius Dei et angelus, id est nuntius, paternae uoluntatis. Cui etiam gaudium perpetuae salutis praedicauit dicens: Paenitentiam agite, adpropbinquabit enim regnum caelorum ;et desperantibus de adquirendo lumine caelesti: Ego swm, inquit, Jux mundi, qui sequitur me non ambulabit an tenebris sed habebit lumen uitae. Promittit angelus Tobiae ducere filium eius in Rages ciuitatem Medorum et reducere ad eum. Promittit dominus credentibus ex populo Iudaeorum quamuis idem populus ex magna sit parte caecatus quod incarnationis suae sacramenta plebi gentilium aperiat rursusque in fine temporum eadem suo populo ex quo carnem assumpserat latius pandat comitante ubique simul et cuncta operante fide diuinitatis ipsius. Dicit ipse de ductu ad Medos: Et alias oues habeo quae nom sunt ex hoc ouslti, etallas oportet me adducere, et cetera ;dicit apostolus de reductu: Donec plenitudo gentium introiret, et sic omnis Israhel saluus fieret. Interrogante angelum Tobia unde esset, Ego sum, inquit, Azarias Annaniae magni filius. Azarias interpretatur adiutor dominus, Annanias gratia domini. Et dominus his qui in se credunt intimat quia ipse est quem uenire desiderans propheta cantabat: Ad?utor meus et liberator meus es tu domine, ne tardaueris; de quo et euangelista: Et uidimus gloriam evus gloriam quasi unigeniti a patre plenum gratiae et ueritatis. Tunc paratis omnibus, inquit, quae erant im uia portanda fecit Tobias uale patri suo et matri, et ambulauerunt ambo simul. Apparente in carne domino parata sunt omnia quae ad redemptionem mundi pertinerent et quibus sanctae ecclesiae fides ac uita nutriretur et firmaretur donec huius saeculi uiam terminaret, id est uirtutes eius, doctrina, temptatio, passio, resurrectio, ascensio,

3 VA

spiritus sancti missio, fides credentium, infidelium persecutio.

8/9 Matth. iv, x7. 19/20 Ioh. x, r6.

10/11 Ioh. viii, 12. 20/21 Rom. xi, 25-26.

12/13 cf. Tob. v, 14-15. 22/23 Tob. v, x6-18.

23/24 cf. Hieron., 2om. (CC LXXII, r4, 16; 125, 12).

27/28 Ioh. i, x4.

—.29/30 Tob. v, 22.

8 adpropinquauit

B LR

carne quo LR ueritate O

10 ambulat

18 deductus BOP'

K O

25/26 Ps. 69, 6.

15 quia LOR

21 fieret om. P

16/17

28 gratia O

8

IN TOBIAM

Quibus in Iudaea peractis ipse mediator Dei et hominum praedicauit per apostolos populo et sinagogae unde carnis originem susceperat gaudia supernae salutis et pacis et his qui credere atque accipere uolebant ea per se ipsum donauit sicque ad salutem 40 gentium in eisdem suis doctoribus uenit. vi, I

vi, 1/2

vi, 3

Profectus est ergo Tobias, et canis secutus est eum. Veniente domino ad saluandas gentes sancti praedicatores sunt eius uestigia secuti PL 928 quia quod iussit impleuerunt: Ewntes docete omnes gentes. Denique domum Cornelii primo ipse dominus spiritu sancto repleuit, et sic Petrus aqua perfudit. Canes autem uocantur doctores quia domum substantiam oues sui conditoris spiritales a furibus bestiisque, id est ab immundis spiritibus et hominibus defendunt hereticis. Mansit Tobias duce angelo profectus Prima mansione iuxta fluIO uium Tigris, el exiwit ut lauaret pedes suos, et ecce piscis Ynmamis exiit ad deuorandum eum. Hic denuo passionis dominicae sacramentum manifestius significatur. Piscis enim immanis qui a Tobia cum eum deuorare appeteret angelo docente occisus est antiquum generis humani deuoratorem, hoc est diabolum, designat qui dum 15 inredemptore nostro mortem carnis appeteret captus est potentia diuinitatis. Fluuius Tigris qui propter rapidissimum cursum a tigri bestia uelocissima nomen accipit decursum nostrae mortis ac mortalitatis indicat. In quo piscis latebat immanis quia inuisibilis humani generis seductor mortis habebat imperium. Mansit Tobias 20 iuxta Tigris fluenta quia dominus in mundo apparens inter peccatores ac mortales uitam duxit sed eum nec peccati unda tetigit neque in illo suum aliquid adueniens princeps tenebrarum repperit. Exiuit autem Tobias in fluuium ut lauaret pedes suos; et dominus mortem cui nihil debebat suscepit ut fideles omnes sua 25 uidelicet membra a contagio peccati et mortis ablueret. Occurrit Tobiae piscis deuorare illum cupiens; et domino passo in cruce uenit diabolus qui eum crucifigi docuerat quaerens si quid forte in eius anima sceleris inueniret. Expauescens piscem Tobias clamawit uoce magna dicens : Domine 30 inuadit me. Et dominus imminente mortis articulo coepit Pauere et

36 I Tim. ii, 5. VISISTobz vis: 3 Matth. xxviii, 19. — 3/5 cf. Act. x, 44-48. 5/8 cf. Greg. Magn., bom. in eu. (PL LXXVI, 1302 D - 1303 A) ; moral. (PL LXXVI, 145 C). 9/11 Tob. vi, 1-2. 16/17 cf. Hieron., 5t. (PL XXIII, 923 C). 19 cf. Heb. ii, 14. 29/30 Tob. vi, 5. 30/31 Marc. xiv, 33.

VI, 7/8 erraticis BK*LR

— 17accepit KL'OPR

— 20 Tigridis B

v, 22 — Vi 5

Vl, 4

9

laedere non diabolum pertimescens sed mortem quae inuidia diaboli intrauit in orbem terrarum naturali carnis fragilitate perhorrescens. Vnde ef orabat ut, si fieri posset, transiret ab eo hora et dixit, Abba pater, omnia tibi possibilia sunt, transfer calicem hunc a 25 me, sed non quod ego uolo sed quod ta. Dixit angelus Tobiae: Adprehende branciam piscis et trahe ewm ad te. Apprehendit dominus diabolum et eum qui se in morte capere uoluit moriendo cepit et uicit. Apprehendit autem branciam eius ut caput nequissimum a corpore decepto potentiae suae dextera 40 separaret, id est nequitiam hostis antiqui ab eorum quos sibi male coniunxerat et quasi unum corpus secum fecerat corde auferret et hos ecclesiae suae corpori pius redemptor insereret. Branciam quippe habet piscis in confinio capitis et corporis sui. Sicut autem dominus noster caput ecclesiae suae, ecclesia uero corpus est eius,

ita diabolus caput omnium iniquorum et omnes iniqui corpus et membra sunt eius. Apprehendit ergo dominus branciam piscis immanissimi et traxit eum ad se proiecitque in siccum quia potentiam diaboli comminuens tradixit palam confidenter eruitque de potestate tenebrarum quos filios lucis esse praesciuit. 50 Quod cum fecisset, inquit, pal.pitare coepit in siccum ante pedes etus. Cum dominus nequitiam maligni hostis superans proferret in lucem atque omnibus redderet manifestam molitus est adhuc superbiens persecutionem electis eius commouere qui sunt pedes eius quia per ipsos ambulat in terra dominus qui super omnia 55 regnat in caelo. vi, 5 Tunc dixit ei angelus domini : Exentera hunc piscem et cor etus et fel el iecur repone tibi. Exenterauit dominus piscem cum nequitiam diaboli latius sanctis aperuit et quasi archana insidiarum eius euiscerauit. Reposuit sibi cor eius quia calliditatem eius libris sanctis indicare uoluit de qua scriptum est: Serpens autem erat callidior cunctis animantibus terrae ; de quo corde dicit et Paulus: Non enim ignoramus cogitationes eius. Reposuit et fel quia quanto malitiae furore contra genus humanum saeuiret propter cautelae studium scribi et conseruari uoluit. lecur quoque reposuit quia 65 maturitatem consiliorum eius malignam aduersum nos innotesce' re nobis per doctores ueritatis dignatus est. Ferunt enim quia calore ac uirtute iecoris occulta cibi excoquantur comesti et ad digestionem perueniant. Cum uero ea quae agere disponimus 45

31/32 Sap. ii, 24. 33/35 Marc. xiv, 35-36. 36/57 Tob.vi,4. |. 44 cf. Eph. i, 22-23; v, 23. 45/46 cf. Greg. Magn., moral. (PL LXXV, 883 A; 1034 A). 48/49 cf. Col. i, x3. 50 Tob. vi, 4. 56/57 Tob. vi, s. 60/61 Gen. iii, 1.

31quia L*

,qua L' R

62 HI Cor Tbe

33 posset exp/. R, F. 171"

uoluit B P, inuoluit K!, inde uoluit L fertur L

autem oz. O

60 indicare uoluit] indi

62 enim om. K P

66

PL 929

IO 79

IN TOBIAM

sedula cogitatione quo ordine sint peragenda exquirimus quasi acceptos in stomacho cibos ardore iecoris excoquimus. Sunt enim haec necessaria, inquit, ad medicamenta utiliter. Astutia.

vi, 6

et malitia doli hostis antiqui nobis agnita proficiunt ad medellam quia quanto ea certius exploramus tanto cautius declinamus. Assauit Tobias carnes piscis, et tulerunt secum 1n uia, cetera 75 salierunt quae sufficerent eis. Quicquid ex pisce sibi assumpserunt eos significat qui de membris diaboli in Christi membra transferuntur, id est de infidelitate conuertuntur ad fidem, quicquid uero dimiserunt eos e contra demonstrat qui audito Dei uerbo malunt inter membra mortua ac putida sui deceptoris residere quam ad 8o societatem saluatoris reuerti. Assauit carnes eius in eis quos carnales inuenit sed igne sui amoris spiritales ac fortes reddidit. Denique spiritus sanctus in apostolos in ignis uisione descendit. Cetera, inquit, salierunt, quod ad doctores specialiter pertinet

quibus dicitur: Vos estis sal terrae. Salierunt autem, id est Tobias et humantitus apostolos loquendo docuit et diuinitus eis in corde salem sapientiae tribuit. Tulerunt autem secum quae sufficerent eis quo usque peruenirent in Rages ciuitatem M edorum, quia dominus tantos de Iudaea collegit ad fidem qui sufficerent ad exemplum uiuendi uel ad ministerium praedicandi quo usque etiam in gentibus ecclesiae fundamenta locaret. Suggerit angelus Tobiae ut ingressus domum Raguhel filiam eius Sarram petat sibi uxorem. Raguhel indicat populum gentium quem dominus per praedicatores suos uisitare dignatus est ut de eius stirpe sibi sponsam assumeret, id est ipsam gentilitatem sibi ecclesiam faceret. Congruit et Sarrae nomen ecclesiae propter Sarram coniugem Abraham patriarchae quae genuit Isaac filium promissionis, id est liberum ecclesiae populum. Nomen quoque Raguhel qui interpretatur pastus eius Deus siue amicus Deus illum designat populum qui uicta diaboli fraude se suosque domini consortio nectit qui dicere nouit, Dominus pascit me, et nihil mihi

85 et angelus, quia idem mediator Dei et hominum

9o

95

IOO

deerit, et audire meretur, Jam non dicam uos seruos sed amicos

meos. vi, I2

105

Tibi, inquit, debetur omnis substantia eius. Et pater ad filium,

Postula a me, et dabo tibi gentes hereditatem tuam, et cetera.

71 Tob. vi, 5.

85 ITim.ii, 5.

74/15 Tob. vi, 6.

Hieron., 707. (CC LXXII, 71, 29; 77, 21-22). Ioh. xv, rs.

82 cf. Act. ii, 5.

84 Matth. v, 13.

— 88/89 Tob. vi, 6. — 93/94 cf. Tob. vi, ro-13.

105 Tob. vi, z2.

102/1083 Ps. 22, 1.

100 103/104

106 Ps. 2, 8.

72 et om. BK* LP diaboli K O 91 ecclesia O* P 89 colligit BL

80 referri P

83 spiritaliter

KP

PL 93o

WE Ivi I

vil, II

viii, 2

viii, 3

VES

C

II

Ingressi sunt ad Raguhelem qui eos suscepit cum gaudio. Adit dominus populum nationum per doctores uerbi sui qui libenter accepit in plurimis locis ut apostolorum actus testantur. Petitus filiam Raguhel primo exfpauit sciens quid prouenisset ?//is s septem uiris sed docente angelo quia immundi eam habere non possent Tobias autem qui Deum timebat posset mox dare consensit. Audiens uerbum fidei populus gentium atque ab apostolis ammonitus ut de sua progenie per orbem ecclesiam Christi facerent non sine certa exploratione potuit nouae fidei iura legemque r0 suscipere sciens quod multos temporibus priscis habuit doctores qui omnes quasi septenario numero comprehensi huius solum uitae gaudia nouerant de aeternis nil certum dicebant ideoque illos absque spe uitae immortalis aeternae mortis rapuisset interitus; sed docente intrinsecus ipsa ueritate quae foris per doctorum ora 15 sonabat tandem intellexit quia necesse esset ut stulta dicerent stulti perirentque hi qui Deum uerum non nouerant iure autem mundi conditor in mundum ueniens mundi regimen susciperet, et fidem confessus Christi eius se sacramentis sanctificari gaudebat.

Introductus Tobias ad Sarram in cubiculum frotulit de cassidile suo partem iecoris et posuit super carbones uiuos. Et dominus accepturus ecclesiam de gentibus in primo desponsionis eius initio iubet eam in singulis credentibus abrenuntiare satanae et omnibus 5 operibus eius et omnibus pompis eius ac deinde confiteri fidem sanctae trinitatis in remissionem peccatorum quod est intima piscis uiscera uiuis concremare carbonibus.

Quibus actis angelus apprehendens daemonem ligauit, quia post

abrenuntiationem diaboli, post confessionem rectae fidei, sequitur ro remissio peccatorum expulso daemonio per aquam baptismi. Ligauit autem eum quia a fidelium laesione retinuit quos etsi temptare aliquoties permittitur ut probentur superare tamen prohibetur ne a fide deficiant. Ligawit, inquit, eum in deserto superioris Aegypti. Et desertum et 15 Aegyptus infidelium corda significat quae et deserta, id est derelicta, sunt a Deo cuius inhabitatione sunt indigna, et haec eadem sunt iuxta interpretationem nominis Aegypti perfidiae suae tenebris obscurata. Nec immerito qui deseritur a gratia diuinae lucis repletur a principe tenebrarum. Apprehensum ergo angelus dae20 monem qui Tobiam occidere cupiebat ligauit in desertosuperioris PL 93:

VII, 1 Tob. vii, x. 4/6 cf. Tob. vii, ro-16. VIII, 1/2 Tob. viii, 1-2. 8 Tob. viii, 3. Hieron., 20m. (CC LXXII, 143, 28-29).

VII, 10 multis KLOP

VIII, 5 dispositionis KOP

14 Tob. viii, 3.

16 nouerunt B

15 significant

KO — quia LO

17/18

12

vill, II

25

20

35

IN TOBIAM

Aegypti quia cohibitum a raptu fidelium qui membra sunt sui redemptoris idem dominus et redemptor noster diabolum infidelibus tantum dominari permittit. In quibus etiam ligatum tenet eum quia nec ipsos quos possidet impios tantum laedere sinitur quantum insatiabili furore desiderat. Interea circa Pullorum cantum timens Raguhel ne forte occisus esset a daemone Tobias fodit sepulchrum cum seruis sed hoc confestim agnita sospitate illius iussit terra repleri. Cantus pullorum sonus est praedicantium qui cum mane diemque uerum fidei mundo post tenebras erroris adfuturum canerent, erant quidam in populo gentium qui dubitarent an uere dominus hostem uicisset antiquum ideoque fidem nominis eius obruere atque abscondere satius aestimarent; qui tamen postmodum agnita luce ueritatis quasi aurora procedente et crebrescente pullorum cantu, id est uoce doctorum qui ad superna desideria alacri cordis uolatu se leuare consuerunt,

vill, 22

omne

nubilum

dubitationis

sua de mente

pepulerunt ac ueraciter Christum hoste prostrato sponsum esse sanctae ecclesiae cognouerunt. Laetatus Raguhel de uita Tobiae et coniunctione ac nuptiis filiae 40 suae fecit occidi duas uaccas pingues et quattuor arietes et parari epulas omnibus wicinis suis cunctisque amicis suis. Laetatus de fide Christi populus gentium et de uocatione gentilitatis ad Deum tantum proficiebat in domino ut etiam de eius numero doctores fierent idemque postmodum et martyres extitissent. Qui uaccae 45 utique sunt quia iugum euangelii leue gestant quia eos quoque qui ut ad portandum idem iugum proficiant praedicando gignunt et nutriunt, sunt et arietes quia patres et duces sequentium populorum de quibus dicitur: Adferte domino filios arietum. Sunt autem pingues uaccae quia supernae dilectionis gratia sunt referti docto50 res de qua psalmista precatur: Sicut adipe pinguedinis repleatur anima mea. Sunt duae uaccae occisae quia quicumque pro Christo uel ipsi corpus suum sponte mortificant ut hostia uiua fiant uel in manus infidelium tradunt occidendum tales nimirum fer arma tustitiae a dextris el sinistris, id est in prosperis et aduersis, contra 55

60

hostem stare didicerunt. Sunt quattuor arietes occisi quia sancti doctores et martyres quattuor libros sancti euangelii fide et operatione conseruant, quia quattuor uirtutibus primis prudentia fortitudine temperantia iustitia muniuntur, quia per orbem uniuersum qui quattuor plagis distinguitur gregem Christi instituunt. Fecit Raguhel uaccas et arietes occidi quia populus gentium tales

26/28 cf. Tob. viii, 11-20. 39/41 Tob. viii, 21-22. 45 cf. Matth. xi, 3o. 48 Ps. 28, 1. 50/51 Ps. 62, 6. 53/54 II Cor. vi, 7.

40 uaccas duas L

O

45inJa B

49supernaK

LOP

54 post prius et add. a O —— post posterius et add. in O

50 et pinguedine

viii, 3 - ix, 6

dii, 23

:

I3

eos qui de sua stirpe ad fidem uenerant esse docuit quos praeminentia uirtutis hostis temptare appeteret nec temptatos uincere sed uictores posset facere martyres. Vel certe ipse fecit occidi quos carnem suam pro Christo cum uitiis et concupiscentiis crucifigere 65 docuit. Quorum occisione parauit epulas omnibus uicinis atque amicis suis quia profectus, uita, passio, et corona sanctorum PL 932 multis laetitiam tribuunt et quasi epulas ex eis quorum reficiuntur exemplis accipiunt.

Et adiurauit Raguhel Tobiam ut duas hebdomadas moraretur apud

7o €um. Adiuramus et nos dominum nostrum orantes ut nobiscum maneat donec perfectionem sanctae requiei per spiritus sancti gratiam consequamur qua requiescamus et a seruilibus actibus, id est peccatis in corpore, et a prauis cogitationibus in mente, et requiescat in nostro corde et corpore ipse qui ait: Super quem nisi super humilem ei quietum et trementem - VA requiescet spiritus meus, sermones meos ? ix, 3

s;

10

r5

. ix, 6 20

Petit angelum Tobias ut assumens animalia siue seruitia uadat ad Gabelum in Rages Medorum reddatque ei chirographum suum et recipiat ab eo pecuniam rogetque eum uenire ad nuptias eius ; et adnuit. Petunt dominum fideles membra uidelicet illius ut assumat aliquos de credentibus eisque uerbi praedicandi negotium committat et ipse in eis ueniat ad colligendas in fidem suam nationes quae necdum fidei mysteria susceperunt sed tantum famam audierunt eisque concedat propitius ut talentum uerbi quod fama didicerunt per fidei oboedientiam reddant et ipsi quoque ad nuptias sanctae ecclesiae in quibus sponsus est Christus in quibus uinum de aqua nouum fecit, id est spiritalem legis dat intellegentiam, credendo et recte uiuendo aggregentur ; nec abnuit dominus sed bene rogantium uota suscipiens nouos cotidie populos in ecclesiam cogit. Potest ut supra diximus de his specialiter intellegi nationibus quae litteram legis per septuaginta translatores acceperunt et ideo citius fidem suscipere ualebant utpote quam libris notis tenebant. Assumens ergo Raphahel quattuor ex seruis Raguhelis et duos camelos in Rages Medorum perrexit et indicans ei cuncta de Tobia recepit pecuniam eumque secum ad nuptias fecit uenire. Serui Raguhel et cameli praedicatores sunt de gentibus electi per quos dominus et alios colligit, serui quia seruiunt necessitati eorum 64 cf. Gal. v, 24. 69/70 Tob. viii, 23. 74/716 Es. lxvi, 2. IX. 1/3 'Tob?3ixjfz-3: 14/16 supra, I, 45/46. 18/20 Tob. ix, 6-7.

62 uinceret K

65 quarum K

IX, 14 spiritaliter K P

BK*

75 requiescit B

16 post quam add. in K L, etin P

18 adsumpsit

I4

IN TOBIAM

quibus euangelizant, cameli quia et onera infirmitatis eorum fraternae subiectione caritatis portant. Quare autem quattuor 25 serui et cameli sint duo supra monstratum est ubi uaccae duae et .

quattuor occiduntur arietes. Tales adiuuante Raphahel perducunt Gabelum ad nuptias Tobiae cum in unitatem ecclesiae Christi nouos populos ipso diuinitus opitulante sancti praedicatores aggregant.

APR

Moras faciente Tobia nuptiarum causa contristati sunt parentes eius quod non die constituto reuerteretur ad eos. Et nunc morante Christo per fidem in ecclesia congregata de gentibus quicumque singillatim de Iudaeis ad fidem illius conuertuntur multum dolent s animo quia tardat dominus uenire ad saluandos eos retentus in

gentibus. Quibus bene congruit quod mater eius pauper et quasi uiro simul ac filio orbata multo cum dolore dicebat,

X, 4/6

X, 9

Heu heu fili mi ut quid te misimus peregrinari, lumen oculorum nostrorum, baculum senectutis nostrae, solacium uitae nostrae, spes PL 933

ro fosterilatis nostrae, omnia simul in te uno habentes non te debuimus dimittere ire a nobis, quodque Tobias consolans eam respondet, Tace et noli turbari, sanus est filius noster, satis fidelis est uir ille cum quo misimus illum, eisdem ipsis qui nunc de Iudaeis credunt conuenit qui se suosque in hoc consolantur quod uere futurum sit 15 tempus quando reuertatur ad eos dominus et tunc omnis Israhel saluus fiat scientes quia satis fidelis est dominus qui hoc promisit, sicut enim supra docuimus, idem Tobias et per caecitatem suam incredulos et per fidem credentes more scripturis usitato designat. Rogat Tobiam Raguhel ampliori tempore permanere secum nec 20 auditur dicente Tobia: Ego nou: quia pater meus et mater mea modo dies computant, el cruciatur spiritus eorum in ipsis. Et cum plenitudo gentium intrauerit nullus poterit prohibere Deum quin et Israheli salutem tribuat caecitatemque eius quae ex parte facta est illustret. Recordatur enim diuina clementia quoniam tristitia 25 est magna et continuus dolor cordis credentibus ex Iudaeis pro caecitate incredulorum qui sunt cognati eorum secundum carnem qui sunt Israhelitae. Dimisit ergo Tobiam Raguhel ad parentes suos tradens ei Sarram cum multa substantia. Remittunt in fine doctores ecclesiae Chri24/26 supra, VIII, 51/59. 25172 T6b. x; 3-3: 6/7 cf. Tob. x, 4. 8/11 Tob. x, 4-5. 12/15 (Loboxx6: 15/16 cf. Rom. xi, 26. 17/18 supra, II, 3/11. 19/21 Tob. x, 8-9. 21/24 cf. Rom. xi, 25-26. 28/29 cf. Tob. x, xo. 26 producunt KOP

X, 2 post non add. in O — 9 nostrorum] meorum O 12 est fidelis O 16fet O 23ex]eaL,aO 24 illustret] auferat K!

imo

9

I5

3o stum cum ipsa ecclesia uirtutum diuitiis plena ad illustrandam fide ditandamque bonorum operum substantia gentem Iudaeorum ex qua carnem assumpsit. Praecessit angelus et Tobias ad parentes eius, deinde secuta est uxor eius cum substantia et familia eius postquam illuminatus est 35 pater eius. Praecedit diuina gratia ad illuminandam caecitatem populi Iudaeorum atque in suis litteris Christum uerum Deum atque hominem esse cognoscunt et post agnitionem rectae fidei quasi uiso angelo et filio suo quos diu non uiderunt multum gaudentes sic tandem se sanctae ecclesiae quae est de gentibus 4o congregata participatione mysteriorum caelestium iungunt. Xl, 9

s

:»

H

s

20

Xl, IO

25

Appropinquantibus domui praecucurrit camis qui simul fuerat in uia et quasi nuntius adueniens blandimento suae caudae gaudebat. Non contemnenda est figura canis huius qui uiator et comes angeli est. Doctores ergo sicut et supra docuimus exprimit ecclesiae qui saepe confligendo cum hereticis lupos graues a pastoris summi fugant ouili. Quibus bene congruit quod canibus naturale est beneficis rependere gratiam et sollicitas excubias pro dominorum salute praetendere. Praecucurrit ergo canis quia primo salutem praedicat doctor, dein dominus illuminator corda mundat. Et pulchre dixit: Quas? nuntius adueniens, quia nimirum doctor quisque fidelis nuntius est ueritatis; pulchre, bandimento suae caudae gaudebat, cauda quippe quae finis est corporis finem bonae operationis, id est perfectionem, uel certe mercedem quae sine fine tribuitur, insinuat. Blandimento ergo caudae gaudebat canis cum tecta dominorum quibus diu aberat reuiseret; gaudent doctores de effectu sui operis cum Iudaeam per suum ministerium a domino recolligendam intellegunt, gaudent de praemii perceptione sempi- PL 934 terni et de hoc eodem praemio cunctis electis communi corda eorum quibus praedicant exhilarant dum eis aduenturam confestim Christi gratiam promittunt. Annuntiante igitur cane uenisse Tobiam exsurgens caecus pater eius coepit offendens pedibus currere. Audito a doctoribus uerbo salutis exsurgit populus Hebraeorum de longo perfidiae suae ueterno, currit amore ad dominum quamuis offendens gressibus operum donec plenae fidei et operationis bonae lucem recipiat regeneratus in Christo et instructus.

33/55 cf. Tob. xi, 3-8.

ESTSOT

2 D Ob E 19-

30 inlustrandum P

XI, 1 praecurrit K*OP

perceptione 242. uitae KLO

4 supra, V1, 5/8.

21/22* T0653 X110:

38 uiderant KLOP

9 deinde KOP

10 dicit 17/18 sempiternae K O

LOP 17 post 23 exsurrexit K

16

20

xl II

XL 13

35

xi, 13/15

45

IN TOBIAM

Et data manu uero occurrit obuiam filio suo. Dat manum puero caecus ut inoffenso pede operis domino occurrat qui etsi ipse necdum uiam fidei plene intellegit ei tamen qui lumen ueritatis bene cognouit adsensum praebere quo ad dominum perueniat satagit. Et suscipiens osculatus est eum cum uxore sua flentesque prae gaudio. Suscipiens cum gaudio Iudaea in fine copulam Christi iungit et fletum, gaudens quia credit, dolens quia tam sero ad dominum peruenit. Tunc sumens Tobias de felle piscis liniwit oculos patri suo. Et dominus credentibus reuelat apertius quanta est malitia draconis antiqui qui illum in passione quondam deuorare gestiebat sed per hoc ipse potius occisus sua membra, id est eos quos antea tenebat, amisit. Coefit ex oculis Tobiae quasi membranum ow albugo egredi postquam liniti sunt de felle piscis, et wisum recepit. Et Iudaeorum populus postquam amarissimam nequissimi hostis malitiam cognouerit amissam recipiet lucem. Albugo quae obsederat eius oculos stultitiam sibimet placendi designat. Habent enim zelum Dei sed nom

secundum

scientiam,

et sicut iterum

dicit, suam

iustitiam uolentes constituere iustitiae Dei non sunt subiecti. Pupilla enim nigra uidet, alba tenebrescit ;et qui sibi sapientes uidentur dicentes, Nwmquid et nos caeci sumus, in his ueritas non est, qui 50

autem suae fragilitatis et ignorantiae conscii dicere norunt, Deus meus inlumina tenebras meas, hi luce uitae sunt fruituri in domino.

55

60

Bene autem albugo quasi membranum erat oui. Per ouum quippe spes designatur quia uidelicet nondum uiuum est nondum animans est sed speratur a uolucre quae hoc posuerat quando uiuat procedat currat uolet. Et apostolus ait: Sz autem quod mon uidemus speramus, ber patientiam expectamus. Vndein euangelica parabola sub nomine panis piscis et oui tres summae uirtutes fides scilicet spes et caritas exprimuntur. Habet ergo populus Iudaeorum adhuc uelamen ante faciem cordis ut non intellegat gratiam Christi, habet albuginem quia sibimet candidus et iustus prae omnibus uidetur, sed habet eandem albuginem quasi membranum oui quia caecitatem sustinet mentis sub spe stultissima et superuacua nascituri in carne Christi atque eos liberaturi eisque regnum 27 Tob. xi, o.

32/33/Tob. xi, zz.

36 Tob. xi, 13.

41/42 Tob. xi,

13-15. 45/47 Rom.x,2-3. 49]oh.ix,4o0. 50/51Ps.175,29. 52sqq. cf. Aug., quaest. eu. 5. Luc. (PL XXXV, 1342) ; serm. 105 (PL XXXVIII, 620-621). 55/56 Rom. viii, 25. 56/57 cf. Luc. xi, x1-12. 58/59 cf. II Cor. iii, 15. 30 qua KLP 34 iunxit K credidit O 36 patris sui O 41 membrana K! 54 post quae add. ob O post posuerat add. ut O quandoque O 55 post currat add. et O 56 post unde add. et KLOP 61 eandem] candidam L'O

xi IO- xil, I

magnum

'

17

daturi per orbem. Sed quibuscumque

eorum ablata PL 935

65 fuerit erroris caligo agnoscent quia Christus iam uenit ac mundum

16/18

20/21

xiii, I

suo sanguine redemit. Quibus apte congruit quod sequitur quia Visu recepto glorificabat Deum Tobias cum uxore sua et omnes noti eius dicens: Benedico te domine Deus Israhel quoniam tu castigasti me el tu saluasti me, et ecce uideo Tobiam filium meum. Ingressa est 70 etiam post septem dies Sarra uxor filii eius. Septem dies lucem gratiae spiritalis quae septiformis accipitur insinuant. Post septem ergo dies illuminati Tobiae ingreditur uxor filii eius quia postquam illuminata fuerit Iudaea per fidem, postquam gratiam sancti spiritus acceperit, ingredietur ad eam ecclesia ut sit «wnwm 5 owile et unus pastor sitque una domus Christi uno angulari lapide firmata. Ingressa sunt e£ pecora et cameli et becunia multa uxoris. Multae fidelium personae, multae uirtutes ecclesiae tunc in populum Hebraeorum congregantur. 80 Sed et illa pecunia quam receperat a Gabelo. Scientia quoque scripturarum quas aliquando gentibus commodabant tunc eidem redditur. Venerunt consobrini Tobiae congratulantes ei de omnibus bonis quae illi fecit dominus et ber septem dies epulati sunt cum eo. Hoc est 85 quod in cantico Moyses dixit : Laetamini gentes simul cum populo eius. Septem dies epulantur simul quia in donis spiritalibus et uirtutibus gaudent. Rediturus ad caelum angelus apertius illis qui sit ipse et quare uenerit quodque sit reuersurus ad Deum exponit. Et dominus 90 eidem populo tunc proficienti latius suae cognitionis munera patefacit adaperiens et ostendens ompibus quia ipse in patre et pater in ipso est. Redit ergo angelus ad Deum, remanet apud patrem Tobias. Et dominus ab electis intellegitur, diuinitate patri aequalis, humanitate nobis consubstantialis.

Tunc aferiens os suum senior Tobias benedixit Deum confessus seueritatem et misericordiam eius simul et ammonens fideles eius beneficia semper praedicare, eius flagella pertimescere, imbutus-

67/70 Tob. xi, 15-18.

717/72 ECPNEE SU xi Enzo

75/76 cf. Eph. ii, 20; I Pet. ii, 5-6.

77 Tob. xi, 18.

4

5 uefoh xx: 80 Tob. xi, 18.

83/84 Tob. xi, 20-21. 85/86 cf. Deut. xxxii, 43; Rom. xv, ro. cf. Tob. xii, 6-20. 91/92 cf. Ioh. xiv, xo. XIII, 1 Tob. xiii, 1.

67 glorificat B ingreditur P* eum

88/89

1/5 cf. Tob. xiii, 2-22.

68 B I!

dicentes O 72 inluminato Tobia K 79 Iudaeorum K 81 commodabat O

fecit illi O — 88 quis O — 93 et] ecce B XIII, 1 pos? confessus add. est LO

2 ueritatem LO

74 84

18

IN TOBIAM

que spiritu prophetiae desuperna Hierusalem matre nostra multa per laudem decantat. Et populus Iudaeorum conuersus in fine saeculi ad fidem multos habebit doctores et propheticos uiros qui mentes proximorum ad superna desideria accendant dum eis caelestis patriae gaudia perpetua crebra uoce resonant.

XlV, 5

xiv, I2/13

xiv, I4/I5

Tobias senior 2n hora exitus sui uocauit ad se Tobiam filium suum et septem filios eius nepotes suos dixitque eis quia prope esset interitus Niniue et instauratio Hierusalem et terrae Israhel. Et tunc in Iudaea doctores quique fideles et iusti hoc uiuentes, hoc exituri de mundo, suos propinquos ammonent quia mundus iam propinquet ad finem et futurae uitae bona proxime sint uentura. Monent autem eos hoc maxime quos per domini gratiam renatos et spiritus septiformis esse munere repletos aspiciunt, quod est esse filios Tobiae iunioris in numero septenario et hos iuuenes, hoc est fortes IO in fide et uincentes malignum. Dirigite, inquit, gressus uestros ul exeatis de Niniue; wideo enim PL 936 quia iniquitas eius finem dabit ei. Et hoc est dicere fidelium suis auditoribus, Dirigite intentionem cordis uestri ut huius saeculi terrenaeque conuersationis desideria relinquatis et tota mente ad 15 caelestia petatis; constat enim quia tanta est prauorum multitudo, tanta praeceptorum Dei transgressio per orbem, quae non aliter nisi orbis ipsius exterminio sicut quondam in diluuio totiusque generis humani abolitione possit terminari. Abscessit ergo Tobias ex Niniue cum uxore sua et filiis et filiorum 20 filiis et reuersus est ad soceros suos et inuenit eos in senectute bona. Hoc cotidie facit dominus, hoc usque ad finem saeculi facturus est,

25

cum derelictis eis quos suos non esse cognouit ad illorum corda uisitanda et illustranda conuertitur quos ad uitam praedestinauit aeternam. Hos enim in senectute bona inuenit cum bonis operibus diu studuisse se donante laetatur; alioquin in mala senectute uidet et idcirco praeterit eos qui diutius uiuentes non maturi sunt consilio, non candore bonae actionis quasi canitie uenerandi, sed

uitiorum sunt onere incurui De qualibus dicit Esaias: Pwer centum annorum morietur, et beccator centum annorum maledictus 30

eril. Merito pro peccatis suis maledictioni subiacebit qui cum multis annis uixerit puerilis tamen animi leuitatem numquam deserere curauit. Inuenit, inquit, eos in senectute bona incolumes et curam egit eorum 4 cf. Gal. iv, 26.

XIV, 1/2 Tob. xiv, s.

2/3 cf. Tob. xiv, 6-8.

11/12 Tob. xiv, 12-13.

19/20 Tob. xiv, 14-15. 23/24 cf. Rom. viii, 29; Eph. i, 5. Ixv, 20. 35/35 Tob. xiv, rs.

28/30 Es.

XIV, 4quoque O hocuiuentesom.O ^ 5propinquatO 7 eosom.B hocom.O | hoceosKP l4adom.O 25senectute mala L — 30 post merito add. enim OP — 31 post animi add. sui LO —— 33 eorum egit LO

xübg- xy [pe

16/17

CU

IQ

et ipse clausit oculos eorum et omnem hereditatem domus Raguhel ipse percepit. Et dominus ac saluator noster curam agit eorum quos in bonorum operum incolumitate perstare cognouerit. Ipse intuitum cordis eorum a praesentis uitae delectatione claudens ad contemplationem perpetuae lucis adtollit, ipse illos post huius uitae terminum ad caelestia perducit, ipsius est hereditas de qua ei 40 canitur a propheta: Exswrge Deus iudica itevram quoniam tu hereditabis in omnibus gentibus. Et completis in timore domini annis plurimis cum gaudio sepelierunt eum omnes cognati eius. Sepultura Tobiae finem totius mundi designat quando dominus noster cum toto corpore suo quod est 45 ecclesia quam redemit in requiem intrat aeternam congratulantibus angelis de societate hominum redemptorum et singulos quosque membra uidelicet sui conditoris per diuersas supernae patriae mansiones pro meritorum diuersitate collocantibus. Et omnis generatio eius in bona wita et sancta conuersatione 30

55

permansit. Haec est una per totum orbem totumque saeculi tem-

pus generatio quaerentium dominum requirentium faciem Dei Iacob : de qua item dicit: Generatio rectorum benedicetur. Quae est autem uita melior, quae sanctior conuersatio, quam in gloria sui conditoris perpetuo manere ? Ita ut accepti essent tam Deo quam cunctis habitatoribus terrae. Perducti ad patriam caelestem homines accepti erunt Deo cuius gratia sunt redempti, accepti erunt et angelis quorum numerum complebunt, quibus in perpetuum fraterna sunt societate copu- PL 937 landi. Hi sunt etenim habitatores terrae illius de qua dominus dicit, Beati mites quoniam ipsi possidebunt terram, quam uidere PL 938 desiderans psalmista dicebat, Credo widere bona domini in terra wuentium.

40/41 Ps.81,8.

42/43 Tob.xiv,16-317.

Tob. xiv, 17.

50/51 Ps. 25, 6.

Matth. v, 4.

61/62 Ps. 26, 13.

35 egit B

— 44/45 Col.i,24.

52 Ps. nr, 2.

55 Tob. xiv, 17.

49/50 60

eorum agit LO

DEO GRATIAS. AMEN B, EXPLICIT EXPOSITIO SVPER TOBIAM BAEDAE PRESBITERI K, EXPLICIT LIBER TOBIAE FELICITER O, EXPLICIT LIBER TOBIAE EXPLANATIONIS ALLEGORICAE BEDA FAMVLI CHRISTI. AMEN P

J r Lt

qe

dena gae ivi ' (Rsirtgs chin wich

un

son d D aduer

vsboi

Mi qr

(bé

Dort ,

Er

ua tci

d

"a

Mua

omct] o HCM AI

iun

Lua

!

aw

o-

da Min ovinerta nme

OR ORCO

Aia Pc

reddent

Mrra eic

wn

Da

Li

ifi d ils C)

n

d

390 "LEE utt

to fibi u

4 m

Min

oma

s

iste»

iom

eds

v» foapnimobusm itarsis a4

di»

E E

nave

de Tor

vete

'

don

taa

"

L3

"

ak

E

ba ow

alles.

NI

ina

(età

"

'!

M

ni

7"n-«

1

gà»

du

dul

E LI]

jum

Hun s

— ith

com

vta

Ed

H

Ru

e

E

uc

"

e

au

Ce Te

n Li

i

|

"

"

Rs

Medien TM

e

Cr

c

"

" a

]

Paw

mute

"

'

ed

6ferandi

;£ dul

0 —

'

Muri o6

'

pi

ot

unti oie e cA

actio:

"

X

rS low

TP

'

mW

fee daa iN

nfi( wig wan

eadeni

cor Myth

eel

D"

i

E

zh 20g sias

pP

Mf

^

ls;

icideart ddr

t1

sth

1

—

"Lopmnm

ode rm

nby

ot Vil

E»

ft

f

annt He ques

(n

E

uds

e&t!

ym

vedbogeent va

tut

id oni:

thong cad

Tiwaune ch$Wworelwnm MWMCas Mdrasdn "wr PS.

n!

die30d yy

ees

st

T

alit agsa2dianotud «o

ddiouT " jeccan pol ete Ci

o

j»'uctU

Tim ccr

siad arn

ge 48 ufa

mem

1" yo V, caesa

"

TIT

c

Se et reme avinssétep —

6X)

triv re

nw avr

moup

(meyaeb

enm icr o MÀ

"LIS

fui dg lodinonis

IT

s en)

aed, sta

ako

.

Pu.

—

wf

t6áafy ua

reda ET XR

mo

«

CIPROCÓ NERO 70

ars

^

y Peri diyiopon noii dat stis "3

guod

ap LP 2nd

qoo bs zen va,

dress

d

d

toe fte remo

nm iml

tant

v» nisiLementn

iaefiuctsumoydsditak

15iadu

a 7Lh gd

ihi T worin

o ud

Ld

]

viubyto

lamstao

a0 sd Ao. ^"e"

rop eobuqumeds ini rne gno creco f Oto (oifcoato me ioc tedte vec eia tico qe Joc

——

Lid:

rte HL "is x

M uy puros intgeot Tir

age RIEIEREO

rd) ailast ean

fe B

ic

suitetesumif)

racer

-

y TL

i.t Pith ue

m

,

"- L

*p

comin qungcud Uatbe exul LAE

pce »

Uu

-— t7 mei

Frosh astibanted Te: ^ition hoo

h

M

twicego

T" nw 437272 ida li 28$ sd sia

dad: feong

-

NN jamasirte us 28) 04 pnpailas ict euped sent ane

Ae

Iva

E

OITIPCONDES

CTITOLHEAU

là 771

ja

ut

5

MAQUAAM

) ad

*—denn

UA. 1C

VIDA.

$133:

EATTIOED OI.

311823

^J188 A AWO

47505

BUS.

maa ciuwis DA

inT. -

RH

B:

AL :

qM

Za 2 OU

^s

!

id doi d. --

Q1

wis

a uw AMNM —-

IN PROVERBIA

SALOMONIS

LIBRI III

cura et studio D. HURST O.S.B.

SIGLA CODICVM ET EDITIONVM

Monacensis 14417, FF. 11-115". S. ix. Vaticanus B. A. V. Pal. lat. 284, FF. 11-699, S. ix!. Laudunensis 55. S. ix. Oxoniensis Bodl. 819. S. viii/ix. Parisinus B. N. lat. 12275. S. ix. Remensis 7o, FF. 52'-119r. S. ix. Stuttgardensis H. B. VII Patres 39. S. ix!. Vaticanus B. A. V. Regin. 238, FF. 1*-118". S. ix. ta koe rtt Eee yop.) post sigla codicum lectionem in codice manu prima scriptam et ab altero scriptore ad formam textus nostri correctam indicat. Corpus Christianorum. (ETE Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum. (0 Die Gtriechischen Christlichen Schriftsteller der ersten Jahrhunderte. PL J.P. MiGNE, Patrologia Latina (in margine adnotantur coll. tomi XCI). TU Texte und Untersuchungen zur Geschichte der altchristlichen Litera-

tur.

T

IO

25

20

I Parabolae Salomonis filii Dauid regis Israhel. Parabolae Graece PL 937B Latine dicuntur similitudines. Quod huic libro uocabulum Salomon ob id imposuit ut sciremus altius et non iuxta litteram intellegere quae dicit in quo dominum significat per parabolas turbis fuisse locuturum, sicut etiam nomine proprio et pacifico regni sui statu regnum Christi et ecclesiae perenne denuntiat de quo scriptum est: M ultiplicabitur eius imperium et bacis non erit finis super solium Dauid et super regnum etus, sicut templi constructione ac dedicatione aedificationem sanctae ecclesiae quae tempore resurrectionis in aeternum dedicabitur insinuat. Nam et ipse filius esse Dauid et rex spiritalis Israhel etiam turbarum testimonio quae ei Hierosolimam uenienti cum palmarum ramis et laudibus occurrere declaratur. Notandum autem quod uulgata uersio pro parabolis quae Hebraice masloth uocantur parhoemias, id est prouerbia, dicit. Sed nec ipsum nomenabhorret a uero. Quae enim farabolae recte nuncupantur quia occulta sunt possunt non incongrue etiam frouerbia uocari quza talia sunt quae merito saepius in ore colloquentium wersari ac memoria debeant retineri, nam et prouerbia plerumque tam obscure dicuntur ut merito eadem possint etiam parabolarum nomine notari domino attestante qui ait: Haec in prouerbüis locutus sum uobis ; uenit hora cum

25

iam non in jrouerbüs loquar uobis sed balam de patre adnuntiabo uobis. Quid autem utilitatis parabolae Salomonis conferant sub cremento tituli monstratur cum subditur: Ad sciendam sapientiam et disciplinam. Sapientiam autem et disciplinam scire est quomodo recte credere qualiter se uiuere oporteat quemque ueraciter didicisse qwo «intentionem cordis dirigere quid operando gerere conueniat nosse. Quod autem adiungit,

PEISPIOUMIPIS 1/6 cf. Sal., n parab. (PL LIII, 967 B-968B). — 7/8Es. ixi 11/13 cf. Matth. xxi, 8-9; Ioh. xii, 13. 13/15 cf. Hieron., Prol. in lib. Sal. (Bibl. Sac. iuxta Lat. Vulg. Vers. XI, Romae, 1957, 4, 5-6). 16/18 Sal., in parab. (PL LIIL 968 B).

21/23 Ioh. xvi, 25.

25 Prou. i, 2.

26/28 Sal.,

in parab. (PL LIIL, 969 A).

INCIPIT TRACTATVS VENERABILIS VIRI BEDAE PRESBITERI IN PROVERBIIS SALOMONIS E, INCIPIT EXPOSITIO VENERABILIS BEDAE PRESBITERI IN LIBRO SALOMONIS QVOD DICITVR PROVERBIA £L N, INCIPIT IN LIBRO SALOMONIS EXPOSITIO BEDAE VENERABILIS PRESBITERI P, INCIPIT EXPOSITIO VENERABILIS BEDAE PRESBITERI IN LIBRO SALOMONIS QVOD DICITVR PROVERBIA ET EIVSDEM EXPOSITIO IN TOBIAM R, IN NOMINE DOMINI INCIPIT EXPOSITIO VENERABILIS BEDAE PRESBITERI IN LIBRVM SALOMONIS QVI DICITVR PROVERBIA $5, INCIPIT TRACTATVS BEDAE IN PROVERBIA SALOMONIS V

I, 23/24 sub cremento] succremento E (prius c sup. ras.)

SV, sacramento P

24 20

35

40

45

30

i5 55

6o

IN PROVERBIA SALOMONIS

Ad intellegenda uerba prudentiae et suscipiendam eruditionem docirinae, monet eos quos imbuit ut non solum sapientiam quam semel ipsi perceperint amplecti et disciplinae uirtutum quam cognouerint sciant inseruire sed etiam uerbis prudentium quibus ad perfectiora proficiant libenter auscultare et haec sollerter intellegere curent. Iustitiam et iudicium et aequitatem. Iustitia est in eis quae secundum regulam ueritatis bene operamur, iudicium in illis quae recta discretione cum proximis agimus, aequitas in eo cum sincera intentione Deo soli in his quae recte gerimus uel iudicamus placere contendimus. Vt detur paruulis astutia, adulescenti scientia et intellectus. Paruulos dicit eos qui nuper sapientiae aurem accommodare coeperant, adulescentem qui aliquantum iam in eius auditione proficit. Et ideo fortasse paruulos plurali numero, adulescentem appellat singulari quia doctrina sapientiae quos diuersis animi motibus, diuersis uiuendi moribus deditos suscipit in unam uirtutis perfectionem erudiendo prouehit. De quibus iure dicatur: M w/titudinis credentium erat cor et anima una. Vi detur,inquit, paruulis astutia. Haec etenim rudibus est et incipientibus necessaria per quam sophismatum dinoscere et cauere uersutiam possint ne falsorum fraudibus argumentorum abducantur a simplicitate uerae sapientiae quae ducit ad uitam. Adulescenti scientia et intellectus, quia qui prudenter declinat falsa consequenter scita ueritatis percipiet. Hactenus praetitulatio; hinc iam ipse textus parabolarum incipit. Audiens sapiens sapientior erit. Quia sapientiae amator extitit Salomon qui optione sibi data sapientiam petiit et accepit pulchre initium parabolarum suarum a sapientia sumit. Quod autem ait sapientem cum audierit uerbum sapientiorem effici ostendit neminem in hac uita ita sapientem fieri posse cuius sapientia nequeat augeri semperque moris esse sapientium ut dictis maiorum et aliquando etiam minorum auscultent et quicquid in eis utilitatis audierint ad se replicent suoque in corde recondant. Denique audiuit sapiens minor maiorem regina Saba Salomonem et sapien-

PL 938B

tior rediit ;audiuit Moyses socerum multo inferiorem, sublimior et 6 MA

sapientior redditus est ;audierunt discipuli Christum et spiritum sapientiae percipere meruerunt ;audiuit Nicodemus, audiuit Gamaliel, audiuit discipulus eius tunc Saulus nunc apostolus Paulus, PL 939 sapientes utique uerbum euangelii et sapientiores sunt facti. Qui

29/30 Prou. i, 3. 35 Prou.i,3. ^ 40 Prou.i,4. 46/47 Act.iv, 32. 54 Prou. i, 5. 55cf.IIIReg.iii,9-12..— 62cf.IlIReg.x,7. | 63/64cf. Ex. xviii, 14-24. 31 uirtutem E P, uirtuti V!

V | 45unamJuiam ENPRS minorum etiam LL

52uerbaP

— 42profecit EL*P, profecerat

. 45/46 perfectiorem 5 — 55 quiaL

60

I, i, 3-7

25

etiam Paulus cum ad tertium caelum raptus audisset ea quae non licet hominibus uerba loqui nihilominus ad terram reuersus aiebat 709 quia ex arie cognoscimus el ex parte prophetamus, cum autem uenerit quod. perfectum est euacuabitur quod ex parte est. Et intellegens gubernacula possidebit. Nemo se de sua iactet scientia quia qui sapientium uerba creber audire et intellegere neglegit uitam suam rite gubernare non nouit. Quanto magis alieno regimi75 ni praefici nequit qui se ipsum ad patrum disciplinam subicere contempsit !Quod ergo ait: Aud?ens sapiens sapientior erit, et ad cognitionem rerum quae per sapientiam noscuntur respicit ;quod uero addit :Et intellegens gubernacula possidebit, ad rectitudinem uitae quae per eandem sapientiam discitur uel docetur pertinet. 8o Et pulchre principium parabolarum principio congruit tituli quod ita se habet: Parabolae Salomonis filii Dauid. regis Israhel ad sciendam sapientiam et disciplinam. Animadwuertet parabolam et interpretationem uerba sapientium et 1,6 enigmata eorum. Hoc discipulis se humiliter audientibus ipsa quae 85 eos in carne apparens erudiebat sapientia donauit ut et suas parabolas quae turbae nequibant intellegerent et prophetarum ac legis enigmata, id est obscura dicta, spiritaliter animaduertere ac suis auditoribus dilucidare ualerent, sed et sequentibus ecclesiae magistris eadem intellegentiae spiritalis archana pie quaerentibus 9o ac pulsantibus reserauit. Timor domini principium scientiae. Duo sunt timores domini, 17 primus seruilis qui principium scientiae uel sapientiae uocatur, secundus amicalis qui perfectionem sapientiae comitatur. Timor seruilis principium est sapientiae quia quisquis post errorem 95 delictorum sapere incipit primo timore diuino corripitur ne ad tormenta ducatur. Sed hunc £?morem perfecta dilectio foras mattit. Succedit autem /imor domini sanctus permanens in saeculum saeculi quem non excludit sed auget caritas. Ipse est quo timet filius bonus ne uel in modico oculos amantissimi patris offendat. IOO Nam inchoatiuo timore seruilis adhuc animus metuit ne ab irato domino poenis subigatur. Vterque autem timor in futura uita cessabit ;caritas uero numquam excidit sed in plenitudine sapientiae perpetua manebit quod est cognoscere uerum et unum Deum et quem misit Iesum Christum. IOS Sapientiam atque disciplinam stulti despiciunt. Dixerat de sapiente 68/69 cf. II Cor. xii, 2-4. 70/71 I Cor. xiii, 9-1o. 81/82 Prou. i, x. 83/84 Prou.i, 6. | 91 Prou. i, 7. 91/101 cf. Sal., iz parab. (PL LIII, 969 A). 96 I Ioh. iv, 18. 97/98 Ps. 18, 1o. 102 I Cor. xiii, 8. 103/104 cf. Ioh. xvii, 3. 72 de suase $5 93 amicabilis E!

ENLIR*SV*

85 animaduertit E 95 diuino timore LL

86 quas E — 91 sapientiae PR 102 excidet

EP R!, excedit

26

IN PROVERBIA SALOMONIS

quod audito sermone sapientior fieret et intellegens rite suos gubernare disceret actus. Dicit e contrario de stultis quia sapientiam recti dogmatis et disciplinam purae conuersationis non modo non assequantur sed et nosse contemnant. Denique praedicante in IIO

IIS

I20

125

carne ipsa sapientia sapientes quique gaudentes adcurrebant, at Pharisaei et principes sacerdotum salutaria eius dicta simul et facta spernebant. Et notandum quod sapientem singulari numero stultos describit plurali quod et plures sunt sapientibus stulti et sapientium coetus omnis uniformem tenet callem pietatis, porro errantium dissimile dogma, dissimilis est ordo uiuendi. Audi, fili mi, disciplinam patris twi et ne dimittas legem matris tuae. Hactenus prouerbialiter de utraque parte disputat, hinc iam sedulus incipit ammonere quemque fidelem ut disciplinam legis diuinae blanditiis praeponat reproborum quia nimirum huius custodiam corona, illorum facinora mors sequatur aeterna. Vnde et recte filium uocat quam pater sollicitudine curat instituere. Potest et ex Dei patris persona dictum accipi, in nomine autem matris ecclesiae quae tunc sinagoga uocabatur intellegi. Et notandum quod ita nos disciplinam patris audire praecipit ut legem quoque matris nulla ratione dimittamus quia non sufficit ut quis se Deum diligere et eius praeceptis obtemperare dicat, si unitatem ecclesiae fraterna caritate non sequitur, nec uetat aliquid matrem ipsam Dei gratiam qua saluamur accipere, nam et apud Hebreos spiritus qui gratiam praestat genere feminino

130 nuncupatur.

i 9

Vt addatur gratia capiti tuo et torques collo tuo. Mos apud ueteres fuit ut legitime certantes coronam in capite, torquem in collo acciperent. Et nobis ergo, si disciplinam conditoris nostri, si gratiae matris scita custodimus, maior inde spiritalium uirtutum 155 claritas augetur. Additur enim gratia capiti cum caritas quae principale mentis ornabat ardentius inflammatur, additur et collo torques cum fulgore perfectae operationis sermo praedicationis qui per collum procedit confirmatur ac ne contemni ab auditoribus debeat indeficienti uirtutum conexione docetur. Sed et his qui 140 mosaicae legis decreta domino ueniente seruabant addita est gratia noui testamenti cum spe regni caelestis cuius splendor eximius ad exemplum coronae uel torquis nullo umquam fine claudetur. Nobis quoque cum pro bonis actibus quos diuina gratia praerogauit lux aeterna tribuitur gratia profecto capiti et collo 145 torques additur iuxta illud euangelii quia de plenitudine eius nos omnes accepimus gratiam pro gratia, gratiam scilicet beatae retributionis pro gratia rectae operationis. 116 Prou. i, 8.

131 Pfou. i; 9i

113 plurali decribit$ 132 torques P

145/146 Ioh. i, 16.

^ quiaEP ^ priusetom.V — 124praecepit

EP V*

PL 940

I, i, 7-15 | IO ISO

155

!

27

Fili mi, si te lactauerint peccatores, ne adquiescas. Duobus modis lactant peccatores quos decipiunt quia aut ad facienda scelera blanditiis illiciunt aut facta iam fauoribus quasi laudabiliter acta sustollunt. In utroque autem sapientia suos auditores ne talibus adquiescant hortatur. Si dixerint, Veni nobiscum, insidiemur sanguini. Potest hic locus generaliter de latronibus dici qui innocentibus insidias et mortes uel damna inferunt. Potest de illis specialiter intellegi qui ipsum uitae auctorem neci tradiderunt. Abscondamus tendiculas contra insontem frustra. Haec fecere cum dicebant :Licet dare tributum Caesari annon, et innumera huiusmo-

160

I2

165

15

170

14 175

I5

di. Vere etenim erat insons qw? peccatum non fecit nec qnuentus est dolus in ore eius, uere frustra illi tendebant insidias a quo in nullo laesi immo cuius plurima erant beneficia experti. Degluttiamus eum sicut infernus uiuentem et integrum quasi descendentem in lacum. Ita dominum impii desiderabant extinguere ut omnis memoria uirtutum et doctrinae illius tolleretur sed et hoc ipsum quod umquam talis inter eos uixerit obliuioni daretur. Omnem pretiosam substantiam rep periemus, implebimus domos nostras spoliis. De hominibus dicebant quos Christo adhaerere cernebant. Putabant enim quia si eum occiderent, omnes qui crediderant ab eius possent amore et consectatu secernere talibusque animarum spoliis suarum conuenticula replere domorum. Cui simile est illud dominicae parabolae quia ueniente ad se regis filio dixerunt: Hc est heres; uemite, occidamus ewm, et mostra erit hereditas. Sortem mille nobiscum, marsuppium unum sit omniwm nostrum. Marsuppium est sacculus nummorum. Patet autem de latronibus quia ut plures scelerum socios conquirant communionem eis praedae quam rapuerint spondent. Sed et persecutores nostri redemptoris quoscumque potuere sibi adiungebant, at quos illum sequi uidebant hos de sinagoga propulsantes sua communione priuabant. Fili mi, ne ambules cum eis, prohibe bedem tuum a semitis eorum. Prohibet credentes Christo de Iudaeis communicare persequentibus Christum Iudaeis. Denique omnes qui credebant erant pariter et Petrus eisdem loquens: Sa/uamini a generatione ista praua.

148 Prou. 153 Prou. 162/163 174 Prou.

i, 1o. i, zr.

148/151 cf. Greg. Magn., moral. (PL LXXV, 663 A-B). 158 Marc. xii, 14; Luc. xx, 22. 159/160 I Pet. ii, 22.

Prou. i, 12.

i,» r4.

166/167 Prou. i, 13. 172/175 Marc. xii, 7: — 181 Prou. i, 15. 185 Act. il, 44. 184 Act. ii, 40.

148 post adquiescas add. eis E! V omnibus EP 174 marsupium NR V*

E*LN* P V, idem N' R

162 deglutiamus ENRSV 167 177 rapuerunt EP 184 hisdem

PL 941

28

1-16

IN PROVERBIA SALOMONIS

Pedes enim illorum ad malum currunt et festinant ut eff undant sanguinem. Non solum ad malum quod temporaliter operentur sed etiam ad malum quod perpetuo passuri sunt impii properant quoties ad patrandum homicidium uel aliud quid sceleris agendum festinant. Nam quantum uidentes ad facinus implendum ducun190 tur tantum non uidentes ad tolerandam pro facinore poenam propinquant. Haec de insidiatoribus nostri saluatoris ualent specialiter intellegi. Sequens autem uersiculus de fidelibus eius aeque prauorum malitiam sustinentibus generaliter inseritur: Frustra autem iacitur retis ante oculos binnatorum. Frustra etenim 195 laqueus persecutionis aut mortis tenditur electis qui pennas habent spei et caritatis celerarumque uirtutum quibus et caelestia dum uiuunt desiderent et ad haec post mortem mereantur pertingere. Habent et oculos mentis per quos et mala quae ab impiis sustinent ocius transitura et bona quae sustinendo meruerint aeternum 200 mansura praeuideant. Quibus simul oculis et reproborum superbiam cito consummandam et tormenta sequentia semper mansura praespiciunt. Potest et ita accipi quod retem dicat perniciosam malorum doctrinam quam ab eo loco contexuit ubi ait: 57 /e lactauerint peccatores, ne adquiescas, frustraque talis iaciatur retis 205 ante eos qui mundis oculis cordis superna contemplentur, qui dicere norint cum propheta :Anima nostra sicut passer erepta est de laqueo uenantium. Facile enim laqueos qui in terra tenduntur cauet qui conuersationem habet in caelis. Vtramque ergo retem frustra bonis parant reprobi quia et si suadent iniqua superantur 210 iustorum sapientia, et si inferunt aduersa contemnuntur patientia, insuper et ipsi temptatores suis se perdunt insidiis. Vnde recte subditur: Ipsique contra sanguinem suum insidiantur et moliuntur fraudes contra animas suas. Contra sanguinem ut temporali morte plec215 tantur, contra animas autem dicit ut aeterna quoque animarum perditione damnentur. Quod cum ad omnes qui sanguini insidiantur et fraude sibi uiuendum aestimant pertineat specialiter tamen Iudaeis congruit qui insonti domino tendiculas absconderunt eiusque apostolos uirtutum pennis fultos dolis circumuenire sata220 gebant. Contra suum namque sanguinem suasque animas agebant qui timentes ne terrestre regnum perderent caeli terraeque regem occiderunt caeli ciues persequebantur in terra ideoque et quod in 185

185/186 Prou. i, 16.

LIII, 969 C).

194 Prou. i, 17.

203/204 Prou. i, xo.

194/198 Sal., in parab. (PL

206/207 Ps. 123, 7.

213/214

Prou. i, 18.

192 atque EP 194 iactatur $ rete EN! S*V!. retes R! desiderant $SV! | ut ENPRS . 199 aeterna EP 202 recte EN*P

iacitur EP V, iactatur$

occiderant EP

— 208utrumque

ENP! R'SV

reteNRSV.

197 204

222

PL 942

I, i, 16-21

209

terris habebant et quod in caelis adquirere poterant regnum perdiderunt. Generaliter autem dicendum quia quicumque oculos 225 fidei habet apertos accepitque a domino pennas ut columbae quibus aeternam uolet ad requiem frustra tali nectant laqueos mali seque ipsos potius hoc praesumendo perimant. Sic semitae omnis auari animas possidentium rapiunt. Semitas auari dicit subtiles eius cogitationes quibus sedulus inquirit quali230 ter pecunias augeat talesque semitae rapiunt ad interitum animas possidentium, id est eorum qui possessionibus pecuniarum ultra rationem incumbunt. Non solum ergo, inquit, hi qui ob filargiriam rapinis innocentium et caedibus inuigilant semet ipsos hoc agentes perdunt uerum eodem ordine tametsi minori reatu omnes auari meditationes quae aurum Deo praeferunt hunc ad interitum trahunt. Aliter. Sic semitae omnis auari amimas. possidentium rapiunt. Tali fine ut praefatus sum auarus quisque perimit uel nudat eos qui possessionibus abundant ut ipse potius hoc agendo pereat. Pauperes namque quos nil possidere cernit cur occidat quo 240 spoliet non inuenit ? Huc usque persecutiones quas Iudaei Christo intulere describuntur. Hinc referuntur ea quae ipse post passionem eisdem suis persecutoribus per apostolos loquitur. 20/21 Sapientia foris praedicat, im plateis dat uocem suam, in capite turbarum clamitat. Sapientia quippe Dei Christus est quiin mundo 245 conuersatus paucis suae mysteria diuinitatis patefecit ipsisque praecepit ne ante passionem et resurrectionem suam quia ipse esset Iesus Christus praedicarent, ne gloriam eius quam in monte conspexerant cuiquam dicerent, magisque tunc suae potentiam maiestatis operibus quam uerbis ostendebat impleta prophetia 250 quae dixit: Neque audiet aliquis in plateis uocem eius. At post resurrectionem sapientia foris praedicabat quia misso desuper spiritu per apostolos aperte seipsam mundo declarabat. In plateis dabat uocem suam quia in latitudine plebium manifeste quae antea paucos docuerat replicabat impleto uerbo quod eisdem suis 25 MA praeconibus ait :Quae dico uobis in tenebris dicite in lumine, et quod in aure auditis praedicate super tecta. In capite turbarum clamatabat quia etiam principibus qui sibi ei praeualuisse ut crucifigeretur uidebantur reatum homicidii quod perpetrarant falam reducebat ad memoriam eosque ad paenitentiae remedium uocabat. 260 In foribus, inquit, portarum urbis profert uerba sua. Vrbs domini 225/226 cf. Ps. 54, 7 228 Prou. i, 19. 243/244 Prou. i, 20-21. 244 cf. I Cor. i, 24. 245/256 cf. Sal., in parab. (PL LIII, 969 D-970 A). 245/247 cf. Matth. xvi, 20. 247/248 cf. Matth. xvii, 9. 250 Es. xlii, 2. 251/252 cf. Act. ii, 2-14. — 255/256 Matth. x, 27. — 256/264 Sal., in parab. (PL LIII, 970 A-B).

225 accipitque E! post spoliet «42. et EP

— 233 ipsosom. LR$V* inueniet EP

— 239quo]|quos EP

25Á ante L

240

258 perpetrarunt EP

30

265

270

IN PROVERBIA SALOMONIS

ecclesia est ex utroque populo Iudaeorum uidelicet et. gentium adunata. Cuius fortarum fores sunt doctores qui uerbum praedican- PL 945 do credentes in eam introducunt. Et 2n foribus portarum eius uerba sua sapientia proferebat cum afostolis suis loquebatur, e quibus unus aiebat: 4n experimentum quaeritis eius qui in me loquitur Christus ? Possunt fores portarum urbis etiam sinagogae maiores intellegi in quibus sapientia disputabat cum etiam legis peritos Pharisaeos et sacerdotes per apostolos loquens suam reuocabat ad gratiam ita ut sicut Lucas ait multa etiam turba sacerdotum oboediret fidei. Quid autem eadem sapientia clamitaret adiungitur:

Vsquequo paruuli diligitis infantiam? Vsquequo paruuli sensu ueteris instrumenti caerimonias nouo clarescente diligitis ? Vsquequo Moysen Christo, euangelio legem praefertis? Quo usque decreta quae rudibus adhuc populis per seruum data sunt praeponitis eis quae filius ipse ueniens perfectis sensu contulit ? Quamdiu, inquit, haec agitis ?Iam uidistis Christum in carne, iam miracula facientem et docentem non tantum spreuistis sed et occidistis. Saltim modo resuscitatum a mortuis et praesidentem caelo diligite 280 et dimittet uobis scelus quod commisistis. Et stulti ea quae sibi sunt noxia cupient et inprudentes odibunt scientiam? Praeponendum est a superiori, Vsquequo, id est, Vsquequo cupient, usquequo odibunt ? Cupiebant autem noxia et odibant scientiam qui litterae legalis superficiem sequebantur et 285 sacramenta euangelii quae ipsa littera signabantur accipere detrectabant. i, 23 Conuertimini ad correptionem meam. Corripuit per apostolorum ora Iudaeos quia credere noluissent et uel tunc eos postquam resurrexit et ascendit monuit conuerti. 290 En proferam uobis spiritum meum et ostendam uerba mea. Si adhuc, inquit, conuerti neglegitis, proferam uobis uindictam quam meruistis et uerba quae de uestra perditione praedixi ostendam esse ueracia. Spiritum quippe suum potentiam ultionis nominat de quo Moyses ait: Misisti spiritum tuum et cooperuit eos mare ; etin libro 295 beati Iob dictum est iniquos flante Deo perisse et spiritu irae eius esse consumfhtos. i, 24 Quia uocauit el venmuistis, dicens: Venite ad me omnes qui laboratis et onerati estis, et ego reficiam uos.

1 22

265/266 II Cor. xiii, 3. 269/270 cf. Act. vi, 7. 287 Prou.i,23. | 294Ex.xv,1v. | 295/2961obiv,9. 297/298 Matth. xi, 28.

272 Prou. i, 22. ^ 297 Prou.i, 24.

265eam]eum ELPRS — 264quando Christus in apostolis loquebatur S. 267 etiam] et EP 280 dimittit EN*P 281 sunt sibi V7 284 odiebant EP, odibunt N*RS 285 ipsaelitterae R$ — 285/286 dectracta294 operuit P 293 qua EP bant V — 288 et om. EP

I, i, 21-28

31

Extendi manum meam el non fuit qui aspiceret, primo bene facien3oo do et sanando omnes oppressos a diabolo, postmodum in cruce patiendo. 1, 25

Despexistis omne consilium meum, dicentis :Paenitentiam agite,

adpropinquabit enim regnum caelorum, et increpationes meas neglexistis, dicentis: Vae uobis, scribae et Pharisaei, hypocritae, quia 3os Lulistis clauem scientiae, ipsi non introistis et eos qui introibant ! prohibuistis, et generaliter: Qui non credit tam iudicatus est. i, 26 Ego quoque in interitu uestro ridebo et subsannabo. Tale est in psalmo de eisdem: Qwi habitat in caelis inridebit eos, et dominus subsannabit eos. Non quia buccis dominus inrideat aut naso 3o. subsannet sed ea uis designata est tali uerbo quam dedit apostolis ut praeuiderent nil prorsus impios contra eum supra quam ipse permitteret insidiis esse acturos, quin potius illorum coepta omnia euacuanda, eius uero gloriam post passionem per orbem terrarum PL 944 esse dilatandam praenossent ideoque superbiam eorum etiam cum 315 maxime ualere conspicerent pro nihili contemnerent. Cum uobis quod timebatis aduenerit, conferentes ad inuicem: 57 dimillimus eum sic, omnes credent in eum, et uenient Romani et

tollent nostrum locum et gentem. Cum inruerit repentina calamitas et interitus quasi tempestas in320 gruerit. Obsidionem Hierosolimorum subitam et expugnationem totius prouinciae quae a Romanis facta est dicit quam et ipse dominus in euangelio uidens ciuitatem flensque super eam praedixit. 27/28 Quando uenerit super uos tribulatio et angustia, tunc Ànmuocabunt me

127

325 el non exaudiam. Non leguntur Iudaei in illa obsidione dominum

inuocasse sed tantum armis esse confisi quamuis desolationem patriae ruinamque templi amarissima mente conspexerint. Si qui tamen tunc eum inuocabant quia hi culpam pro qua sunt puniti intellegere ut uere paeniterent nolebant, frustra ad eum quem 330 contempsere clamabant. Vnde recte dicuntur tribulationem cum

angustia fuisse perpessi; tribulatio namque erat in eis quibus foris deprimebantur, angustia in eo quod intus ad Deo nil consolationis inuenerant. At contra sancti cum exterius obprimuntur aduersis spe certa salutis in corde dilatantur scientes se ab illo exaudiri 335 clamantes cuius se uerba iubentis audire meminerunt. Hinc ete-

nim propheta ait: Cum inuocarem te exaudisti me Deus iustitiae meae, 1n tribulatione dilatasti me. Potest autem tota haec correptio

302

Prou.

i, 25.

302/5303

Matth.

iii, 2.

304

Matth.

xxiii, r3.

304/306 Luc. xi, 52. 306 Ioh. iii, 18. 307 Prou. i, 26. 308/309 Ps22.5525316/2318 Ioh x1 48.2 245197320 Prau-i2272209322/323. c£ Luc: xiX, 41. 324/525 Prou. i, 27-28. 336/337 Ps. 4, 2. 312 insidias $ 314 praenoscent EP 315 nihilo E P! 327 patriae om. $ 328 inuocabunt P $* hii E* (n ras.) L* (-i zn ras.), hic V

32

34 o

34 5

1, 3I 35 o

D» 5

IN PROVERBIA SALOMONIS

sapientiae de uniuersis generaliter reprobis accipi quia in die iudicii clament ad iudicem districtum aperiri sibi ianuam regni postulantes nec mereantur exaudiri. Nam et hoc quod sequitur, Mane consurgenl el non imuenient me, ipsum tempus extremi examinis quo alii in uitam aeternam alii in obprobrium resurgunt sempiternum aperte designat. Eo quod exosam habuerint disciplinam et timorem domini non susceperint. Merito salute priuantur qui principium sapientiae, timorem domini et disciplinam, non modum non habent sed et odiis insequuntur. At salutis filius: /niquos, inquit, odio habui et legem tuam dilexi. Comedent igitur fructus uiae suae. Viam eorum dicit de qua supra dixerat: Pedes enim illorum ad malum currunt. Quia, inquit, uias meas ingredi noluerunt ut uiuerent recipient mercedem uiarum suarum ut in aeternum pereant. At contra de his qui timent dominum, qui ambulant in uiis eius dicitur: Labores fructuum tuorum manducabis, beatus es et bene tibi erit. Suisque consiliis saturabuntur. Quia in eo consilio quo illos saluare decreueram adquiescere rennuebant saturabuntur suis quibus aiebant: Abscondamus tendiculas contra insontem frustra, quibus

36 o

1:32

36 5

37 o

1.33 277 VA

pro saluatore latronem sibi eligebant ut uidelicet uastentur a latronibus et inter latrones damnentur. Quod etiam de omnibus uerbi Dei contemptoribus sicut et cetera potest accipi. Auersio baruulorum interficiet eos. Paruulos non aetate sed sensu dicit quibus supra dictum est: Vsquequo paruuli diligitis infantiam, qui non paruuli sed perfecti sensibus esse potuissent, si nona consilio sapientiae auditum auerterent. Quo autem auerterant eo PL 945 sese aeternae morti destinabant. Et prosperitas stultorum perdet illos, cum nullis retardantibus aduersis perfecerint actu quod meditantes aiunt: Omnem pretiosam substantiam repperiemus. Item, Auersio baruulorum interficiet eos, et prosperitas stultorum perdet illos, quia saepe auersus a timore conditoris animus iam de ira eiusdem iusti conditoris patitur ut in his quae peccat nil sustinere uideatur aduersi, sed ut beatus Iob ait ducat in bonis dies suos et in puncto ad inferna descendat. Qui autem me audierit absque terrore quiescet. Potest et in hac uita et in futura intellegi quia qui domino perfecte seruit nullis terretur aduersis immo gaudet in aduersis et in ipsa morte quasi de

344/345 Prou.i,29. — 345/346 cf.Prou.i,7. 347/348 Ps. 118, I3. 349 350 Prou. i, 16. 352/353 cf.Ps.127,1. | 353/354Ps.127,2. Prou. i, 31. 35 "PrOU. D TI 362/363 361 Prou. i, 32. 358 cf. Ioh. xviii, 40. 372 lobi 5s 367/368 Prou. i, z3. 373 Prou. i, 33. Prou 1, 22:

338qui EP 342resurgent EP 349superiusEP — 351 meas]suas 5 355 ineo] meo EPRS . 367 profecerint $— 373 quiescat E

Li28-1ii3

I

39

ingressu uitae laetatur quietumque semper a superuacuis cogitationibus ac tumultibus temptationum pectus iuuante sancti spiritus gratia gerit, quod requies septimi diei in lege mystice designabat. Sed et cum transierit e saeculo non solum absque timore 380 malorum sed et in magno gaudio speratae resurrectionis quiescet ut Lazarus in sinu Abrahae. Et abundantia perfruetur malorum timore sublato, nunc abundantia bonorum operum ablato timore etiam eorum qui occidunt corpus tunc abundantia gaudiorum in praemio, quanta enim ibi abun385 dantia bonorum omnium ubi gloriam eius a quo sunt omnia bona licet intueri ablato prorsus timore omnium quae aliquid aduersi ulterius adferant

IO

15

1 3

Fili mi, si susceperis sermones meos et mandata mea absconderis penes te. Abscondit mandata Dei penes se qui haec audiens sollicito in corde recondit iuxta illum qui ait: [7 corde meo abscondi eloquia iua ut non peccem tibi. Est enim summopere curandum ne nobis haec iuxta parabolam euangelii daemonia quasi semen secus uiam iactum uolucres tollant. Vt audiat, inquit, sapientiam auris tua. Ille enim sapientiam aure non audire probatur qui uerba Dei auditu tantum corporis percipiens memoria retinere ut haec operetur dissimulat. Si ergo mandata Dei fixo amore discendi et custodiendi susceperis, primo humilitatis uiam tene. Hoc est enim quod subsequenter additur: Inclina cor tuum ad noscendam prudentiam. Inclinare quippe est cor ad noscendam prudentiam humiliare et emundare cor quod dignum fiat ad percipienda mysteria ueritatis. Vnde eadem sapientia patri loquens ait : Abscondisti haec a sapientibus et brudentibus et reuelasti ea paruulis, id est abscondisti a superbis et reuelasti humilibus. Si enim sapientiam imuocaueris et anclinaueris cor tuum prudentiae. Nullum inuocare, id est in nos orando uocare, nisi Deum debemus.

20

Cum ergo sapientiam inuocandam esse docet ostendit se proculdubio non quamlibet sapientiam, id est notitiam rerum caelestium siue terrestrium, sed ipsam deitatis cognitionem nobis adsequendam proponere. In huius namque perceptione sapientiae summa est perceptio beatitudinis ipsa attestante quae patri pro nobis 380/381 cf. Luc. xvi, 22-23. I-1/2 Prou' iir.

21

385 cf. Matth. x, 28.

3/4 Ps. 118, rx.

5/6 cf. Matth. xiii, 4.

12/14 cf. Sal., /n parab. (PL LIIL, 970 B).

7 Prou. ii,

15/16 Matth. xi, 25.

18

Prou. 1i, 3.

376aom.EN*P . 376/377cogitatibusL saeculo zZZ. hoc EP II, 7 inquit oz. P

9 dissimulat oz. EP

— 379e]aR*(znras.)S 18 inuocaberis R*

post

34 25

30

li, 4 35

IN PROVERBIA SALOMONIS

supplicans ait: Haec est autem wita aeterna ut cognoscant te solum et

uerum Deum et quem misisti Iesum Christum. Notandum autem quod et sapientiam inuocare et nosmet ipsos ad noscendam prudentiam cor inclinare suadet quia nimirum necesse est ut et diuinum in cunctis flagitemus auxilium et ipsi domino adiuuante bona quae ualemus agamus. Neque enim sine ipso quicquam facere possumus nec rursum sine nostro conamine quantulumcumque habere ualemus nos ab ipso saluandos esse credamus. Si quaesieris eam quasi becuniam el sicut thesauros effoderis eam. Si tanta cura sapientiam quanta cupidi quaerunt pecuniam uel certe si tam sollicite quaesieris sapientiam ipsa sapientia quasi infinitas per hanc et ineffabiles diuitias sis adquisiturus, percipies praemia quae subsequenter exponuntur. Qui uero thesauros effodit eicit rudus terrestre, facit in altum foueam, sedulus insistit labori,

40

il, 5 45

ii, 6

50

25

60

donec ad thesauros quos quaerit attingat. Et qui thesauros sapientiae inuenire desiderat quicquid sibi terrenum inesse deprehenderit expurget, carnales illecebras abscidat, fossam in se humilitatis faciat nec quiescat ab agendo prius quam se uenam ueritatis inuenisse cognouerit. Tunc intelleges timorem domini et scientiam Dei inuenies. Si sollicito corde quaesieris, peruenies ad experientiam amabilis domini timoris qui non initium sed perfectio est sapientiae caelestis in hac dumtaxat uita ideoque non eum Perfecta dilectio foras mittit sed facit permanere in saeculum saeculi sed et scientiam ipsius diuinitatis quae perpetuo beatum facit inuenies. Quia dominus dat sapientiam. Respicit hic uersiculus ad hoc quod supra dixit: 57 enim sapientiam inuocaueris, et cetera usque dum ait: Et scientiam Dei inuenies. Ideo namque sapientia, id est dominus, est inuocandus ad accipiendam sapientiam quia sapientia non a nobis ipsis haberi potest sed a domino datur. Taceat Pelagius redargutus ab apostolo qui ait: Quid enim habes quod non accepisti; et apostolus Iacobus: S? qwis autem uestrum, inquit, indiget sapientiam, postulet a Deo. Et ex ore eius scientia et prudentia. Potest in hoc uersiculo ipsa ineffabilis et coaeterna Deo patri sapientiae natiuitas intellegi de qua alibi dicit: Ego ex ore altissimi prodiui primogenita. Potest os domini etiam in sanctis eius accipi, unde dici solet in prophetis: 25/26 loh. xvii, 3. — 30/31 cf. Ioh. xv, 5. — 33 Prou. ii, 4. — 33 sqq. cf. Greg. Magn., moral. (PL LXXV, 683 D - 684 A). 44 Prou.ii, 5. — 47IIoh. iv,18. — 48cf.Ps.18,10. —50Prou.ii,6. —51Prou.ii,3. — 55/561ICor. TUS 56/57 Iac. i, 5. 60 Eccli. xxiv, s.

25 autem om. $5. — 55 posterius eam] illam NR — 42 ueniam $5 — 44 Dei] domini PR 46 perfectionem S est om. S 56 Iacobus apostolus EP inquitom. EP —— 57 sapientia N' (-m;nras.) R$ — 58 scientia]sapientia N prudentia et scientia $ — 60 post qua add. et EP — 61 et EP

PL 946

I, ii, 3-16

ii, 8

II/I2

li, I3

ll, I4

l1, 16

95

Quia os domini locutum est. Et ex ore eius scientia nascitur et prudentia quia nisi ipse os humanum santificet, nisi hoc suum ipse dignanter efficiat, perfectam loqui sapientiam nullatenus ualet. Custodiet rectorum salutem et proteget gradientes simpliciter. Cogna65 tae sibi sunt uirtutes rectitudo et simplicitas neque ab inuicem queunt separari. Vnde et sapientia unam earum sine altera non quaerit sed in quibuscumque ambae conueniunt hos custodit et protegit. Denique de beato Iob dicitur quia erat wir ille simplex et 79 rectus ;simplex uidelicet per innocentiam mansuetudinis, rectus per cautelam discretionis, simplex quia nullum laedere immo cunctis prodesse desiderabat, rectus quia se a nullo corrumpi permittebat. Seruans semitas iustitiae el uias sanctorum custodiens. Vias sancto75 rum generalia Dei mandata, semitas iustitiae artiora uitae caelestis instituta quae perfectis solum accessibilia sunt dicit; utrasque PL 947 autem sapientia seruat ut in quocumque uirtutum gradu rectos iuuet ac simplices. Consilium custodiet te et byudentia seruabit te ut eruaris de wia mala 80 ab homine qui peruersa loquitur. Viam malam opera iniqua, hominem peruersa loquentem doctores dicit iniquae operationis, uiam malam in quam uocant qui dicunt: Veni nobiscum, qnsidiemur sanguini, peruersa loquentem eum qui huius auctor est suasionis. Qua relinquunt iter vectum et ambulant per uias tenebrosas. Pulchre 85 itineri recto uias tenebrosas opposuit quia nimirum iter rectae actionis in luce peragitur atque ad lucis supernae gaudia ducit. At sicut dominus ait: Omnis qui mala agit odit lucem et non uenit ad lucem ui non arguantur eius opera, et talis finem exterioribus sortietur in tenebris. 9o Qui laetantur cum male fecerint et exultant in rebus pessimis. Ideo mala facientes exultant quia per uias tenebrosas ambulant et nesciunt quo eunt. Si enim qui adtendunt poenam aspicerent, gressum utique cohiberent noxiamque laetitiam salubri fletu castigarent. Vt eruaris a muliere aliena et ab extranea quae mollit sermones suos. 95 Pendet hic uersus a superioribus ubi dictum fuerat: Prudentia seruabit te, et est sensus: Prudentia seruabit te ut eruaris a muliere

62 Es.i,20.

(65Prou.ii,g.

|69/70Iobi,or

Prou. ii, 11-12. 82/83 Prou. i, rr. 90 Prou. ii, 14. 95 Prou. ii, 16.

74Prou.i8.

79/80

84 Prou. ii, 3. 87/88 Ioh. iii, 20. 97/98 Prou. ii, 1r.

63 quod EP 65 Custodiat R 66 sunt sibi EP 70 mansuetudinis inc.O,F.2' | 75 mandata]praecepta P ^ 81fostoperationisagdg.ad O! ^ 82 inquam]iniquam LR —. uocat LR — post uocant a7Z. eorum P' sup. lin. — 87 male EO! P 89 sortitur EPRS 90 fecerunt O* 91 male ELNPRS 92qui]quia ELPR — ad poenamtendunt ELNRSV,ad poenastendunt P 97 sensus est EP

36

IN PROVERBIA SALOMONIS

aliena. Quia ergo prius Salomon auditorem suum quem sapientiam docere satagit ammonuit IOO

IOS

ii, 17/18

IIO

IIS

I20

125

ll, IQ

r3o

ne latronibus

iungeretur

ne, si

uideret furem, simul curreret cum eo, sed recte ac simpliciter incederet, nunc ammonet ne cum adulteris portionem suam ponat. De quibus et hoc quod supra dicitur: Vt eruaris de uia mala ab homine qui beruersa loquitur, potest specialiter intellegi; quae enim peruersior locutio quam ad stupra suaderi ? Quod capitulum incipit a loco ubi ait: Fz/; mi, si susceperis sermones meos et mandata mea absconderis penes te. Potest autem per mulierem extraneam hereticorum prauitas intellegi a Christi et ecclesiae membris aliena quae mollitia dissertitudinis et linguae blandimentis corda decipere innocentium solet. Vnde psalmista: M o//terunt sermones suos super oleum, et ipsi sunt iacula. Et reliquit ducem pubertatis suae et pacti Dei sui oblita est. Patet de adultera quia primum uirum relinquit et pacti Dei obliuiscitur eius nimirum quod cum uiro suo domino teste tempore nuptiarum pepigit quia fidem sibi castitatis alterutrum seruarent. Patet et de mente heretica quia relinquit doctorem a quo fidem ecclesiae didicerat, et oblita est pacti Dei sui, hoc est fidei ipsius dominicae quae in simbolo continetur quam se die baptismatis seruaturam esse promiserat. Inclinata est enim ad mortem domus eius, et ad impios semitae ipsius. Omnis conuersatio adulterae ad interitum ducit et quamuis blanda uidetur ac mansueta non minorem sentiet in fine uindictam quam qui latrocinando apertae impietati famulantur. Potest domus adulterae ipsa eius caro in qua turpitudini ac luxoriae substernitur accipi quae nouissimi tempore iudicii non ad uitam sed perpetuam resurget ad mortem. Sed et hereticorum domus quia super harenam construitur etiam cum stare uidetur uergit in casum suisque incrementis quasi quibusdam semitis ad impiorum consortia, id est ad spirituum tendit tormenta malignorum. Omnes qui ingrediuntur ad eam non reuertentur nec ad prehendent semitas witae. Ad eam, ad mortem dicit non ad mulierem. Potest

enim qui adulterae mixtus est domino iuuante reuerti ac uitam paenitendo mereri. Potest qui heresi pollutus est resipiscendo redire ad salutem. At qui semel aeterna morte raptus est num100 cf. Ps. 49, 18. 109/110 Ps. 54, 22.

Cor. xi, 2.

102/103

Prou. ii, x2.

111 Prou. ii, 17-18.

119/120 Prou. ii, 18.

105/106

Prou. ii, r.

113/114 cf. Os. ii, 19-20; II

126 cf. Matth. vii, 26-27.

130/131

Prou. ii, x9.

104 suadere EPRS — 108 mollitiae 119 impios] inferos L' N!

add. sui R EPRS LNRSV

126 uideatur P'!S 132 adiuuante N$

127

LNR* V, mollitie R! 112 post Dei 121 uideatur ENO! P 123 et uerget LRS,

uertit

V

crementis

PL 948

I, 1i, 16-21 15 5

14 o

14

MA

15 o

li, 20

37

quam rediet ad uiam qua uitam petat beatorum. Quod contra Origenianos proprie dictum est qui hereticis meretricibus cunctisque flagitiosorum turbis et insuper ipsi diabolo atque angelis eius post innumera licet expleti uniuersalis iudicii tempora remissionem scelerum uitamque ac regnum promittunt in caelis male intellegentes illud Esaiae: Et claudentur impit in carcerem et post dies multos uisitabuntur, quasi post multa tempora terminati iudicii saluandos dixerit impios, cum ille e contra nullam eis salutem tribuat sed eos qui hoc tempore mortui pro enormitate flagitiorum claudi merentur in carcerem poenarum tempore resurrectionis ad modicum uisitandos significet tantum ut receptis corporibus in iudicio grauius damnentur et continuo post iudicium atrocioribus perpetuo recludantur in poenis. Quamuis etiam ita recte potest accipi: Omnes qui ingrediuntur ad eam, id est ad meretricem siue ad domum eius, «on reuertentur quia quantum adtinet ad naturam iniqua sua uoluntate deprauatam recursum per semet ipsam non habet sed per Dei gratiam qua adiuuatur et instauratur ut semitas uitae apprehendat. Designatum est enim hoc dicto pondus iniquitatis ut cum reuertitur quis non sibi tribuat sed gratiae Dei, non ex operibus ne forte glorietur. Vt ambules in uia bona et calles iustorum custodias. Viam bonam,

16 o

ll 2I

16 5

r7 o

unitatem dicit rectae fidei de qua dominus ait: Ego sum uia; et alibi: E? nemo potest uenire ad patrem nisi per me. Calles autem iustorum, multifaria sanctorum exempla nominat. Pendet hic uersus ex eo quod supra dictum est, Prudentia seruabit te, sicut et illud: Vt eruaris a muliere aliena. Qui enim recti sunt habitabunt in lerra, et simplices bermanebunt in ea. Et hic rectis iungit simplices sicut et supra cum diceret: Custodiet rectorum salutem et proteget gradientes simpliciter, quia nimirum simplicitas sine rectitudine dissoluta est et stulta, rectitudo autem sine simplicitate austera nimirum existit et dura; uerum utraque uirtus coniuncta perfectum reddit hominem. Sed hoc inter utrumque uersum distat quod in illo dominus quia iustos in praesenti certantes adiuuet, in isto quia uictores in futuro coronet indicatur. Terrae quippe nomine ecclesia designatur quae spiritalem Deo fructum germinare consueuit in qua iusti habitant et permanent quia a consortio eius nec morte separantur sed terminata hac uita ad illam eius partem quae cum Christo in caelis regnat perueniunt.

140/141 Es. xxiv, 22. 155 Prou. ii, 20. 156/157 Ioh. xiv, 6. 159 Prou. ii, xr. 160 Prou. ii, 16. 161/162 Prou. ii, 2r. 163 Prou. ii, 7.

143 post sed add. ec EP 144 flagiti- exp/. O, F. 5" post pendet add. autem $ — 170 fructum Deo EP

147etEP

. 158

38

1n 72 175

IN PROVERBIA SALOMONIS

Impii uero de terra perdentur et qui inique agunt auferentur ex ea. Possunt haec non de cunctis generaliter reprobis dicta accipi sed de illis specialiter qui ad terram domini, id est ecclesiam, pertinere uidebantur et tamen exigentibus meritis auferuntur ab ea, quidam quidem aperto ipsius ecclesiae iudicio, ut Simon, Arrius et PL 949 Porphirius, quidam uero in secreto inuisibilis iudicis, ut innumeri

et eorum qui hominibus boni uidentur. Impios enim apertos apostatas dicit, at inique agentes omnes qui perceptis fidei sacramentis ab eius castitate aliquo modo degenerant. Vtrique autem in futura retributione de uiuentium terra perdentur quia non habitabit iuxta dominum malignus neque permanebunt iniusti 185 ante oculos eius. Et recte quia demalorum bonorumque uiis multa praedixit, de utriusque fine in conclusione subiunxit quo modo et in praecedenti parabola qua latronum consortia uetabat fecerat dicens de fine malorum: E! prosperitas stultorum perdet illos, dicens de bonorum: Qui autem me audierit absque terrore quiescet. Possunt 190 uersus de quibus nouissime disputauimus de antiquo Dei populo ita intellegi quia cum recte uiueret in terra sua feliciter maneret, at cum peccaret exterminaretur ab hostibus. 180

n

iii, 2

IO

iil, 3 15

Fili mi, ne obliwiscaris legis meae, et praecepta mea custodiat cor tuum. Hinc docet misericordiae operibus insistendum neque nostris fidendum uiribus sed a Deo auxilium esse flagitandum. Et congruo satis ordine; postquam coercuit a crudelitate, postquam a luxoria castigauit, ornat actibus bonis quem instruit. Longitudinem enim dierum et annos uitae et bacem adbonent tibi. Ne imposita praeceptorum custodia turbaret audientem praemisit praemia certa et sic enumerauit praecepta. Longitudine enim dierum lucem sempiternam, annis uitae transcensum mortalitatis huius, augmento pacis ipsum nactae beatitudinis statum designat dequa dicit Esaias : M ultiplicabitur eius imperium, et pacis non erit finis. Sed et priori Dei populo etiam in praesenti datum est ut cum legi Dei oboediret longo tempore in pacis quiete uiueret. Misericordia et ueritas non te deserant. Numquam ab ore tuo ueritas quae dicenda, numquam ab opere misericordia quae proximo sit impendenda recedat. Sic enim fit ut et te Dei semper misericordia prosequatur et ueritas; misericordia uidelicet qua 174 Prou. ii, 22.

183/185 cf. Ps. 5, 6.

188 Prou.i, 32.

189 Prou.i,

33. III, 1/2 Prou. iii, r.

175 Potest N'!R

6 Prou. iii, 2.

11/12. Bs-1x. 7-

180 et] etiam LN' RSV

quiescit E N* V* III, 1 custodiet R

dicit EPRS

3 confidendum ENP$

12 etiam] et EL*PRS

14 Prou. iii, 3.

et inc. O, F. i 6 enim om. $

189 11 Esaias

L,22-

20

25

iii, 7

39

deleat peccata tua, ueritas uero qua compleat promissa sua. Circumda eas gutturi tuo et describe in tabulis cordis tui. In gutture organum uocis, in tabulis cordis latitudinem insinuat cogitationis. Sit ergo uirtus misericordiae et ueritatis radici infixa mentis, promatur et uoce loquentis, ut et occulto inspectori archana placeant intentionis et proximos iuuent officia locutionis. Bene autem uirtutes circumdari docet gutturi cum uox loquentis potius intus in gutture fieri soleat quia uidelicet praedicationis uox de internis emanat sed extra circumdat. Nam quo alios ad bene uiuendum suscitat eo ad bene agendum et opera praedicantis ligat ne extra sermonem actio transeat, ne uoci uita contradicat.

iii, 4 20

i, 5/6

40

iii, 7 45

Et inuenies gratiam el disciplinam bonam coram Deo et hominibus. Coram Deo inuenit gratiam et disciplinam bonam qui usu uirtutum iugi promeretur a domino ut per dies se ipso perfectior efficiatur et melior. Sed et coram hominibus gratiam inuenit et disciplinam bonam cuius opera sunt talia in quibus iure laudetur pater quaeque exemplum uiuendi proximis exhibeant. Habe fiduciam in domino ex toto corde tuo et ne Ànmnitaris prudentiae tuae, 1n omnibus wis tuis cogita illum, et ipse diriget gressus tuos. Ne te metuas ob imbecillitatem propriam diuina non posse seruare mandata nec te rursum autumes haec tuis ?mplere uiribus bosse uel tua naturali scientia nosse, si non per illius legem instruaris ;sed potius et in discendo et in agendo eius quaere creber auxilium, et ipse quae iussit propitius ut implere ualeas donabit. Ne sis sapiens apud temet ipsum. Videtur forte alicui hoc idem esse mandatum quod praemissum est, E? ne innitaris prudentiae tuae; sed multum distat. Innuitur enim suae prudentiae qui ea quae sibi agenda uel dicenda uidentur patrum decretis praeponit, sapiens uero est apud semet ipsum etiam is qui in illis quae ex patrum magisterio fotwit recte cognoscere sese prae ceteris quasi doctior

50

25

extollit. Quae sit autem uera hominis sapientia subsequenter ostendit: Time dominum et recede a malo. Quale est in Iob : Ecce timor domini ipsa est sapientia, et recedere a malo intellegentia. Perfecti etenim quique ita se debent ab omnibus continere malis ut diuinae praesentiam maiestatis cum metu semper recogitent. Et notandum quod supra fiduciam habere in domino nunc autem Deum timere ammonet. Ibi enim fragilium animos ne desperent promisso Dei auxilio roborat, hic fortiores ne de se praesumant diuini timoris memoria coercet.

29 Prou. iii, 4. 35/36 Prou. iii, 5-6. 38/51 Sal., in parab. (PL LIII, 970 B-D). 42 Prou. iii, 7. 50/51 Iob xxviii, 28. 54 cf. Prou. iii, 5.

I9:eos;ESO*

22 et uoce expl. O, F. Y

46 etiam om. EP

PL 950

40 in, 8 60

foc

1l, 9

65

70

75

8o

in Io

85

90

lll II

9;

IN PROVERBIA SALOMONIS

Sanitas quippe erit umbilico tuo et inrigatio ossuum tuorum. In ossibus solida uirtutum opera, in umbilico qui interiori corporis parte medius est infirma adhuc et imperfecta bonorum actio designatur. Si ergo Deum timueris et non tuis uiribus sed superna protectione confisus a malis abstinere studueris, sanitas erit umbilico tuo et inrigatio ossuum tuorum quia et infirmitas operis per haec ad statum perfectionis conualescit et fortia quaeque tua acta unde amplius roborentur accipiunt. Honora dominum de tua substantia et de brimitiis frugum omnium tuarum. Multi multa pauperibus sed de aliena substantia ac frugibus quas ui uel fraude rapuerant tribuunt, multi largiuntur de suo sed largiendo dominum non honorant quia fauoris humani et non amore superni inspectoris faciunt. Qui ergo proficuum sibi elemosinae fructum fore desiderat et de suis propriis et in conditoris honorem tribuat ut scilicet homines qui eius plasma, qui ad eius imaginem sunt facti recreentur. Non solum autem de substantia pecuniae quam pauperi porrigamus sed et de cunctae bonae operationis quam agimus, de uniuersae caelestis gratiae quam percipimus substantia uel frugibus dominum honorare iubemur, hoc est eius inomnibus et non nostram quaerere laudem, sed et ille dominum de sua substantia suarumque frugum primitiis honorat qui omne quicquid boni operatur non hoc suis uiribus ac meritis sed supernae gratiae tribuit memor illius uerbi: Qua s?ne me nihil potestis facere. Et implebuntur horrea tua saturitate et uino torcularia edundabunt. Ait in euangelio dominus: T'hesaurizate autem uobis thesauros in caelo. Si ergo thesauros in caelo possunt habere iusti quia ueras ibi diuitias inueniunt, possunt utique et horrea et torcularia quia »0z esurient neque sitient amplius. Et implebuntur horrea saturitate quia satiabor, inquit, dum manifestabitur gloria tua. Redundabunt torcularia uino quia interna suauitas aeternorum corda cunctorum fidelium in laudem sui conditoris accendit. Hinc etenim dicit: V4 edatis et bibatis super mensam meam in regno. Sed et in praesenti non numquam doctori qui panem uerbi qui poculum gratiae spiritalis indigenti ministrat maiora ministrandi dona dominus pro mercede condonat. Qui terrena subsidia largitur inopibus ditior dando caelesti remuneratione redditur. Disciplinam domini, fili mi, ne abicias nec deficias cum ab eo corriberis. Sunt qui in prosperis domino seruiunt at in aduersis

58 Prou. iii, 8. 66/67 Prou. iii, 9. 80/81 Ioh. xv, 5. 82 Prou. iii, 10. 83/84 Matth. vi, 20. 85/86 Apoc.vii,16. | 87Ps.:16,:15. 89/90 Luc. xxii, 30. 95/96 Prou. iii, zx.

58 Sanitas inc. O, F. 4' 59 post qui add. in EPRS — 67 tuorum LV* 75 uniuersis O* RS — 82 post torcularia add. tua O! $S.— 93 post Qui add. enim O! sup. lin. 95 adicies E* deficies E 96 seruiunt domino EP

PL 951

BH

B

H,

li,

I, iii, 8-15

41

excedunt. Vnde sapientia quem in prosperis bene uiuere docuit etiam in correptione ne deficiat hortatur ne accedente infirmitate uel paupertate uel persecutione humana pietatem quam seruare in IOO tranquillitate uidebatur amittat. I2 Quem enim diligit dominus corripit, et quasi pater in filio conplacet sibi. Tanto ergo minus de flagello quo castigamur murmurare debemus quanto certius in eo paternae dilectionis pignus tenemus. Vnde et ipse dicit: Ego quos amo arguo et castigo. Notandum autem IOS quod pro hoc uerbo septuaginta interpretes dixere: PFlagellat autem omnem filium quem recipit ; quod mirandum cur apostolus ad Hebreos Hebraice scribens magis sequi uoluit. Is Beatus homo qui inuemit sapientiam et qui affluit prudentia. Quia positos sub disciplina et correptione solabatur addit quod coeperat insinuans quia beatitudo est uera hominis non aduersis carere in praesenti sed aeternae sapientiae perceptione laetari. Quod est et in hac uita domini uoluntatem cognoscere et in futuro eius uisione perfrui. Et bene cum diceret: Beatus homo qui inuenit sapientiam, mox addidit, e£ qu? afflwit prudentia. Sunt enim qui inueniunt IIS sapientiam doctrinam ueritatis aure percipiendo, sed affluere prudentia neglegunt nolendo cordis sui sinum ad percipiendam eius amplitudinem laxare. I4 M elior est adquisitio eius negotiatione argenti et auri. Non metuat de correptione inopiae quisquis opes adquisiuit sapientiae quia I20 thesauris terrestribus incomparabiliter munus caeleste praecellit. Primi et burissimi fructus eius. Si iuxta ecclesiasticum radix sapientiae est timere Deum, fructus sapientiae qui sunt nisi uidere Deum ? Et hisunt primiac purissimi siue quia Deus qui uidetur ab initio est et nihil inquinatum in eius uisione incurrit siue quia 125 primo ad hanc contemplandam homo creatus est, unde et adulescentior filius ubi ad patrem paenitens rediit primam stolam recepisse memoratur, siue quia primum et rude aurum solet esse purissimum et prima sola nostra beatitudo uere est beatitudo credenda quae nobis in resurrectione perfectius a domino promit130 titur esse reddenda. I5 Pretiostor est cunctis opibus, et omnia quae desiderantur huic non ualent comparari. Non modo terrenis uerum etiam caelestibus diuitiis immo et ipsis angelorum conspectibus huius sapientiae claritas antefertur. Vnde et propheta: Qwid enim mihi restat in 135 caelo, et a te quid uolui super terram, et cetera usque in finem psalmi. 101/102 Prou. iii, 12. 104 Apoc. iii, 19. 105/106 Heb. xii, 6. 108 Prou. iii, 13. 112 Sal., in parab. (PL LIII, 97o D). 118 Prou. iii, 14. 121/122 Eccli: i, 25. 125/126 cf. Luc. xv, 21-22. 131/132 Prou. iii, IS. 134/135 Ps. 72, 25. 112 prius et om. EP

EPRS

132 et EP

118 eius adquisitio 5

135 cetera om. E* P

123 ac]et 5

in]ad

ELO! PR

125 et om.

PL 952

42

iii, 16

Bici

IN PROVERBIA SALOMONIS

Longitudo dierum in dextera eius, in sinistra illius diwitiae et gloria. Visione suae diuinitatis electos in perpetua luce condonat et eosdem in praesenti uita incarnationis suae sacramentis et charis140 matibus illustrat ac roborat ;dat eis qui ob se comparandum sua omnia uendunt centuplum in hoc tempore et in saeculo uenturo witam aeternam. Sequitur in hoc loco iuxta antiquam translationem quod nostri codices non habent: A5 ore eius proficiscitur iustitia, legem autem et 145 misericordiam in lingua portat. Quod ideo adnotandum credidi quia uersiculi illi in opusculis patrum saepe positi inueniuntur. Viae eius uiae pulchrae, et omnes semitae illius pacificae. Actiones eius et doctrinae quae in euangeliis continentur pulchrae sunt quia diuinae ac puri hominis modum longe transgressae, et omnia iussa 150 eius ad facem ducunt aeternam. Omnia quae in carne gessit ad reconciliandos Deo mortales, ad pacificandum cum angelis genus humanum, ad demonstranda suis seruandae ad inuicem pacis et

iii, 18 155

iii, I9 160

iii, 20 165

170

dilectionis exempla pertinent. Lignum witae est his qui ad prehenderint eam, et qui tenuerit eam beatus. Sicut in medio paradisi lignum uitae positum Moyses esse testatur ita per sapientiam Dei uidelicet Christum uiuificatur ecclesia cuius et nunc sacramentis carnis ac sanguinis pignus uitae accipit et in futuro praesenti beatificatur aspectu. Dominus sapientia fundawit terram, stabiliwit caelos prudentia. Deus pater per filium omnia condidit. Typice autem fundauit terram sapientia cum per ipsum sanctam ecclesiam in fidei soliditate locauit. Stabiliwit caelos prudentia cum per eundem sublimia praedicatorum corda illustrauit. Sapientia illius eruperunt abyssi, quando in diebus Noe rupti sunt omnes fontes abyssi magnae uel cum cotidiano procursu fontes et flumina de abysso per terrae uenas emanant. Aliter. Sapientia erumpunt abyssi cum largiente Christi gratia profunda sacramentorum caelestium fidelibus innotescunt. Et nubes rore concrescunt. Patet iuxta litteram, sed allegorice nubes sunt ecclesiae magistri sublimes per contemplationem et uitam rigantes corda auditorum quasi subiectam sibi terram per doctrinam. Quae rore concrescunt quia subtilissima discretione uirtutes suas quibus proficiant, quibus alta petant quaeque minoribus in exemplum monstrent examinant.

137 Prou. iii, 16.

141 cf. Luc. xviii, 22.

141/142 Matth. xix 29; Luc.

xviii, 30. 147 Prou. iii, 17. 147/150 Sal., i» parab. (PL LIII, 971 A). 154/155 Prou. iii, 18. 155 cf. Gen. ii, 9. 156 cf. I Cor. i, 24. 159 Prou. iii, 19. 164 Prou. iii, 20. 164/165 cf. Gen. vii, rx.

138 Visioni EPRS 140 conparandam ELPRS 155 esseom. EPRS — 157ac]et $ — 158accipi EP

146 illi o». EP beatificabitur O!

lll, 2I

lll, 22

I, iii, 16-26 175

180

43

Fili mi, ne effluant haec ab oculis tuis. Ne disciplina temporali fatigatus sapientiae quae tanta est gratiam perdas praecaue. Custodi legem atque consilyum. Lex sapientiae est qua dicit : Sd wis ad PL 953 wilam ingredi, non occides, non moechaberis, non furtum facies, non falsum testimonium dices, et cetera. Consilium sapientiae est cum protinus addit: Si wis perfectus esse, uade wende omnia quae habes, et cetera. Et erit uita animae tuae. Anima habet tua uitam cum Deo, si eius

decreta custodieris, quamlibet caro disciplina correptionis aut etiam mortis prematur. 185 Et gratia faucibus tuis. Quam dulcia, inquit, faucibus meis eloquia tua. Habet ergo sensus animi fauces suas quibus uerba quae audit diiudicet quibus res et gesta singulorum quae cernit discernendo examinet et haec amplectendo recipiat illa reprobando contemnat. Quibus nimirum faucibus cum legem atque consilium domini 190 custodimus gratia multiplicatur quia quanto sollertius quisque diuinis obtemperat iussis tanto dulcius eius amorem concipit. Quam nostris faucibus inesse gratiam desiderabat psalmista cum ait: Gustate et widete quoniam suawis est dominus. lli, 23 Tunc ambulabis fiducialiter in uia tua. Fiducialiter in uia nostra 195 incedimus cum Dei gratia confisi profectum in bona nostra conuersatione suscipimus. Si ergo eius imperiis humiliter subdimur, et gustum superni amoris suauius faucibus mentis attingemus et operationis bonae augmentum semper obtinebimus sed et in temptationibus ne deficiamus ipso iuuante defendemur. Hoc est 200 enim quod sequitur: Et pes tuus non inpinget. Quoniam diligentibus Deum omnia cooperantur in bonum. Si dormieris, non timebis, quiesces et suauis eril somnus tuus, ne 24/26 paueas repentino terrore et inruentes tibi potentias impiorum ; domi205 nus enum erit in latere tuo et custodiet bedem tuum ne capiaris. Patet iuxta litteram quia securus et dormit et uigilat et quiescit et ambulat qui se innocenter ante Deum et iuste uiuere meminit. Sed et iustus cum in morte dormierit non solum potentias malignorum spirituum non metuit sed et in pace quiescit ac securus diem 210 resurrectionis expectat quia Deum ubique protectorem habet et custodem. Quale est in psalmo: Nan et si ambulem in medio umbrae mortis, non timebo mala quoniam tu mecum es.

175Prou.ii,2r

^ 177/181Sal,;zparab.(PLLIIL 971 A-B).

Matth. xix, 17; Luc. xviii, 20.

180 Matth. xix, 2r.

185/186 Ps. 118, 103. 193 Ps. 33, 9. Rom. viii, 28. 203/205 Prou. iii, 24-26.

177 quae P' R Saj.

182

— 177/179 Prou. iii, 22.

194 Prou. iii, 23. 201/202 211/212 Ps./22,-4:

190 quisquam EPR$

197 adtingimus

199 adiuuante L^RS5 defendimur V ^ 201 inpinguet om. L*O* PSV 209 quiescet O*

EV*

RSV

205 erit

44

IN PROVERBIA SALOMONIS

iii, 27

Noli prohibere bene facere eum qui potest, si uales et ipse bene fac. Quia supra diligenter legem domini et consilium obseruari monuit 215 et aeternam requiem obseruantibus promisit nunc multipliciter quae sint obseruanda replicat primoque ad id quod intermiserat rediens misericordiam proximo exhibendam et iuste cum illo docet esse uiuendum, deinde et ab inimico cauendum esse praemonet. Noli ergo, inquit, frohibere bene facere eum qui potest, si uales et 220 ise bene fac, ne audias a domino cum Pharisaeis 7557 non introistis et eos qui introibant prohibuistis. iii, 28 Ne dicas amico tuo : Vade et reuertere, et cras dabo tibi, cum statim fossis dare. Non solum de eo qui elemosinam pecuniae petit hoc mandatum datur ut et beniuoli ad largiendum et prompti exista225 mus, sed et omnia Christi mandata qui ait: Vos amici me estis, statim facere et non in crastinum differe iubemur. iil, 30 Ne contendas aduersus hominem frustra cum ipse nihil tibi mali fecerit. Non uetat contendere aduersus eum qui mala facit ut corrigatur quia hoc nimirum frustra non fit quod certa necessitas 230 cogit ut fiat, immo etiam qui ait: Si peccauerit frater tuus, increpa PL 954 illum, uult ut errantem quantum uales ad uiam ueritatis reuocare contendas. il, 32 Quia abominatio domini est omnis inlusor. Omnis, inquit, /nlusor quia 7//usor est qui uel uerba Dei quae nouit implere contemnit uel 235 eadem feruerse intellegendo ac docendo corrumpit. Est ilusor et ille qui $romissa eius quasi parua despicit at iram districtionis eius quasi tolerabilem spernit nec non et ille qui proximorum simplicitati uel paupertati improbus insultat ideoque omnem huiusmodi illusorem merito diuina abominatur iustitia. Bene autem subdi240 tur,

Et cum simplicibus sermocinatio eius, quia saepe superbi dum simplicibus illudunt prudentiores se illis quos inrident iudicant. Sed horum prudentia iuxta quod Iacobus ait, terrena est, animalis,

diabolica. Sermocinatio autem domini cum simplicibus est quia 245 illos caelestis sapientiae secretis illustrat quos terreni fastus ac duplicitatis nil habere considerat. Hinc etenim dicit: Abscondisti haec a sapientibus et prudentibus et reuelasti ea baruulis. ill, 33 Egestas a domino in domo impii. Iuxta exemplum purpurati diuitis 213 Prou. iii, 27. 214/215 cf. Prou. iii, 21-22. 220/221 Luc. xi, 52. 222/223 Prou. iii, 28. 225 70h xv ED 227/228 Prou. iii, 3o. 230/231 Luc.xvii,3. — 233 Prou. iii, 32. 234/237 Sal., in parab. (PL LIIL 971B). | 243/244lac.ii,rs. ^ 244/246 cf. Greg. Magn., reg. past. (PL LXXVII,

65 D - 66 A).

246/247

248/251 cf. Luc. xvi, 19-24.

Matth. xi, 25.

248 Prou. iii, 33.

220 nec V |pse ET! PARIS introisti ELPRS 221 prohibuisti ELPRS 225petüitO 230quodO',quiaP! | 231uitamE*P 233 LV — 236 et EPRS Sal, atque V est domini

IL, iij, 27 — iv, 7 250

45

qui et in hac uita spiritalibus egebat bonis et in futura ad tantam peruenit inopiam ut de digito Lazari quondam pauperis unam aquae guttam requireret nec mereretur accipere.

255

li, 34 260

B. 35 1V, I iv, 3

V, 4 IO

iv, 7 15

Tabernacula autem iustorum benedicentur. Iuxta hoc quod apostolus fidelibus de domino loquens :Qw? benedixit nos, inquit, n omni benedictione spiritali in caelestibus in Christo, qui et in remuneratione ab ipso sunt audituri: Venite, benedicti patris mei, percipite regnum. Sed et iuxta litteram saepe contingit eos qui aliena diu rapiunt ad ultimum inopia consumi, at illos qui sua largiuntur etiam bonis abundare terrenis. Inlusores ipse deludet et mansuetis dabit gratiam. Hos uersiculos apostoli Iacobus et Petrus iuxta antiquam translationem posuere dicentes : Quia Deus superbis resistit humilibus autem dat gratiam. Gloriam sapientes possidebunt, stultorum exaltatio (gnominia. Et dominus ait: Omnis qui se exaltat humiliabitur, et qui se humaliat exaltabitur. Audite, filii, disciplinam patris et adtendite ul sciatis brudentiam. Hinc exhortaturus ad philosophiam qualiter ipse sapientiam sit a patre edoctus explicat: Nam et ego filius fui patris mei tenellus et unigenitus coram matre mea. Nil magis ad spem percipiendae sapientiae mentem erigit quam cum eos quos in sapientia iam clarere miramur aliquando paruulos et indoctos fuisse meminimus. Et docebat me atque dicebat : Suscipiat uerba mea cor tuum. Huiusmodi monita Salomoni a Dauid patre data qui uerba dierum relegit inuenit. Quare autem se Salomon unigenitum coram matre nominat quem fratrem uterinum praecessisse scriptura testatur nisi quia ille mox natus sine nomine quasi numquam esset uita decessit ? Et in omni possessione tua adquire prudentiam. In omnibus quae possides bonis sapienter te agere memento, uel n omni possessione PL 955 tua adquire prudentiam, omnia quae possides terrena contemne dum modo sapientiam percipias. Quod fecit Salomon ipse dum data sibi optione amorem sapientiae cunctis praeposuit rebus, et

253/254 Eph. i, 3.

255/256 Matth. xxv, 34.

26GIPIac. 1v; 6; IoBetav, 5:

262 Prou. iii, 35.

259 Prou. iii, 34. 263/264 Luc. xiv, rr.

IV, 1Prou.iv, . — 4/5 Prou.iv,3. — 8Prou.iv,4. — 8/9 cf. I Paralip. xxviii, 9 sqq. 10/13 cf. Sal., zn parab. (PL LIII, 971 C). TII XDRCD Xi 27 12 cf. II Reg. xii, r9. 14 Prou. iv, 7. 16 cf. III Reg. iii, 9-12. 252 benedicentur iustorum O IV, 4 fui filius O

percipies O*

259 dat $

5 mentes ELS V, mentis R

10 Salomonse PR

17

46

iv, 9

20

25

V, IO

iv, II/12

30

IN PROVERBIA SALOMONIS

in euangelio qui pretiosam margaritam quaesiuit hanc inuentam omnibus quae habuit uenditis emit. Dabit capiti tuo augmenta gratiarum, corona inclita proteget te. Patet de Salomone quia dum pro sapientia cuncta despiceret percepta sapientia maiore gloriae sublimitate refulsit. Sed et nostro capiti, id est principali mentis, si sapientiam amplectimur, amplior gratia spiritus augetur et corona insuper uitae in futuro donabitur. Expositis sane his quae a patre uerba perceperat redit ad docendam auditorem suum sapientiam quam coepit. Audi, fili mi, el suscipe uerba mea ut multiplicentur tibi anni uitae, id est ut uitae aeternae dona percipias. Dwcam te ber semitas aequitatis quas cum ingressus fueris non artabuntur gressus tui. Semitae, id est actiones aequitatis, dum

jvIT

inchoantur artae uidentur et angustae, dum uero profectum capiunt iam ex consuetudine spatiosae uidentur et latae psalmista testante qui cum incipiens domino dixisset : Propter uerba labiorum 35 tuorum ego custodiui uias duras, postmodum iam proficiens canebat: Viam mandatorum tuorum cucurri dum dilatares cor meum. Etsi ergo semitas aequitatis cum ingredi coeperis artae tibi uidentur, cum tamen eas ingressus fueris non artabuntur gressus mentis tuae sed iuxta quod dominus ait, iwgwm eius suaue et onus leue 40 repperies. Etenim reprobi in hac uita latum intrant iter at in die nouissimo /igatis manibus et bedibus mittentur n tenebras, pedes uero electorum diriguntur 2» «iam pacis. Et currens non habebis offendiculum. Quo alacrius ad implenda Dei mandata cucurreris eo minus aduersa quae te impediant timebis. 45 Nam quicumque in praua actione desudant offendiculum in medio cursu repperiunt quia extemplo dum non praeuident rapiuntur ad poenam. Comedunt banem impietatis et uinum iniquitatis bibunt. Ita actione scelerum iniqui quasi epulis delectantur adpositis. Vel certe uinum 50 damnatorum bibunt et esurientibus spicas tollere gaudent ut esse moris impiorum scriptura sacra testatur.

iv, I8

iv, I9

55

Iustorum autem semita quasi lux splendens procedit et crescit usque ad perfectum diem. Iustorum opera in lucescientiae peraguntur et aeternam ducunt ad uitam quae est perfecta dies. Via impiorum tenebrosa, nesciunt ubi corruant. Dicit de his et 19/20 cf. Matth.xiii, 45-46. Prou. iv, x1-12. Matth. xxii, 13.

— 21Prou.iv,9.

34/35 Ps. 16, 4. 41/42 Luc. i, 79.

—28Prou.iv,ro.

36 Ps. 118, 32. 48 Prou. iv, 17.

39 Matth. xi, 30.

30/31 41

50 cf. Iob xxiv, ro.

52/53 Prou.iv,18. — 53/54 cf. Greg. Magn., bom. in Ezech. ( CC CXLII, 59, 68-72). 55 Prou. iv, 19. 21 inclita LOV — 24 amplectitur EPRSV 33 speciosae R$ — 36 dilatais LRS — 42 dirigentur EP — 44 impediunt O 52 autem om. O* 53 perfectam ELPRSV — 55 et de his R5

IV, 23

IV, 24

IV, 25

I, iv, 7-27

47

Iohannes apostolus :Qui diligit fratrem suwm in lumine manet, et scandalum in eo non est ; qui autem odit fratrem suum qn tenebris est

el in tenebris ambulat et nescit quo eat quia tenebrae obcaecauerunt oculos eius. Cui contra superius dicitur sapienti quia currens non 6o habebis offendiculum, 1d est scandalum. Omni custodia serua cor iuum quia ex ipso uita procedit. Sunt qui recte uiuere uidentur hominibus sed quia recta intentione non faciunt a Deo qui cor respicit prauum reprobatur et uita quae credebatur bona. Omni ergo diligentia cordis munditiam serua 65 quia ad eius examen modus aestimabitur uitae. Remowe ate os brauum, et detrahentia labia sint procul ate. Duobus modis sentiendum, ut et os tuum ne prauum loquatur aliquid, tua labia ne detractationibus adsuescant custodias, et alios quoque quos huic uitio subditos nosti ne te corrumpant fugias. Oculi tui vecta uideant, et palpebrae tuae praecedant gressus tuos. Iter iustitiae quo ingredi debeas diligenter edisce et in cunctis quae agere disponis sollicitus ad quam sint finem uentura praeuide. Hoc est enim palpebras recta uidentium oculorum tuos praecedere gressus, bonum opus quod acturus es sedula cogitatione praeue75 nire et quia secundum Deum sit meditando praeuidere. Dirige semitam pedibus tuis, ne uidelicet erres in actibus aut fide, e£ omnes uiae tuae stabilientur, ne leuitate mentis

8o

85

90

a bono mouearis

proposito. Hinc et apostolus: Sabiles estote et immobiles abundanles in opere domini semper. Ne declines ad. dexteram neque ad sinistram. Dextera wa bona, sinistra accipitur reproba. Non ergo dextera uia ambulare sed ad dexteram declinare prohibemur. Declinat enim ad sinistram qui iniustus est, declinat ad dexteram qui sibi uult arrogare quod iustus est; declinat ad dexteram qui de suis uiribus praesumat, declinat ad sinistram qui prae sua fragilitate desperat se posse saluari ; declinat ad sinistram qui stultitiae famulatur, declinat ad dexteram qui wult plus sapere quam oportet sapere. Quod et de ceteris uirtutibus ac uitiis eodem modo intellegitur. Auerte pedem tuum a malo. Hoc est, ne uel huc uel illuc a recto deuies quia uirtutes discretionem quaerunt et nimietas omnis in uitio est. Vias enim quae a dextris sunt nouit dominus, id est eligit, Placent 56/59 IIoh. ii, xo-11. iv, 24. 70 Prou. iv, 25

59/60 Prou. iv, 12. 61 Prou. iv, 23. 66 Prou. 72/15 cf. Greg. Magn., reg. past. (PL LXXVII, 75

B-C). 76/77 Prou. iv, 26. 78/79 I Cor. xv, 58. 80/87 Sal., n parab. (PL LIII, 9z1 D). — 87 Rom.xii,3. parab. (PL LIII, 972 A). 58 occupauerunt E

67 aliquid loquatur O*

80 Prou. iv, 27. — 92/94 Sal., in

68 detractionibus EP

quosque EP 72quam]Jquem EPRS 75quodV X 78/79 abundantius P — 82enim om. EPRS — 85 pro E'P' RV seom.SV — 92 elegit EP*RSV* post eligit 222. et P, quae R

PL 956

48

2B

IN PROVERBIA SALOMONIS

illi. Ideo displicentibus et reprobis dicturus est: Non noui uos, quod est dicere: Non uos elegi, nom mihi placetis. Ipse autem rectos faciet cursus tuos, itinera autem tua in pace jroducet. Si auerteris a malo pedem tuum, si bona quae docui domino iuuante facere studueris, aderit ipse propitius conatibus tuis ut et nunc recte ingredi et tunc ad pacem ualeas peruenire sempiternam. Fili mi, adtende sapientiam meam et prudentiae meae inclina aurem iuam. Hactenus generaliter castigauerat auditorem; hinc sub specie meretricis ab hereticorum nequitia prohibet. Vt custodias cogitationes, et disciplinam labia tua conseruent, cogitationes quibus recte credas, labia quibus ipsam fidem per simplicia uerba et consueta atque ecclesiastica profitearis. Sed et iuxta litteram, qui adhaeret meretrici etiam labia uel osculando uel turpia fando commaculat. Fauwus enim stillans labia meretricis, cum in ore heretico dulcedo

VON IO

15

V4 20

25

eloquentiae non ad sufficientiam solummodo uerum ad superfluitatem resonat, et ob id falsitas quia apte proferri cernitur ueritas a stultis aestimatur. Ei nitidius oleo guttur eius. Oleo spiritus sancti fides catholica consecratur quo nitidius suum guttur ostentant qui suos sensus patrum fidei anteponunt. Patet de meretrice quia et sermonis suauitatem et formositatem corporis ad captandos miseros quaerit. Nowissima autem illius amara quasi absinthium et acuta quasi gladius biceps. Potio absinthii intus amarescit in uisceribus, gladio PL 957 foris membra feriuntur. Vt igitur ostendat iniquos in nouissima ultione et interius impleri et extrinsecus poenis circumdari perpetibus et amaritudine illos absinthii torquendos et gladio asseuerat esse trucidandos. Quare autem idem gladius biceps sit dictus dominus aperit cum ait: Sed ewm timete qui potest et animam et corpus perdere in gehennam. Vagi sunt gressus eius et inuestigabiles. Vagisunt sensus hereticae deceptionis quia alii Christum Deum, alii hominem esse negant, ali carnem

accepisse, alii animam

contradicunt,

alii eum

de

93 Matth. vii, 23. MEI2EProOun Vn 24/25 Matth. x, 28.

4 Prou. v, 2. 9 Prou. v, 3. 26 Prou. v, 6.

96 pedem tuum a malo $

97 adiuuante $

V, 6 posterius et om. EP — 9 distillans SV! E* P*, ostendunt

E! P!

E* LP*, absintium R 24 timete eum $

18/19 Prou. v, 4. :

— dum O — 14 ostendant

sua sensa EP, suo sensui $

21/22 perpetuis EPRSYV!

18 absenthium

25 esse om. EPRS

I, iv, 27 — V, 14

49

uirgine natum, alii spiritum sanctum, alii patrem Deum esse, alii paenitentibus ueniam dandam esse confiteri prohibent. Et in tam innumera haec pestis se findit itinera ut paenitus quot sint inuestigari nequeant. At catholica ueritas uaga et inuestigabilis non est quia una eademque cunctis est agnita totum per orbem fidelibus. Longe fac ab ea uiam tuam et ne ad propinques foribus domus eius. Et 35 apostolus ait: Fugite fornicationem, quia nimirum primum huius uitii remedium est longe fieri ab eis quorum praesentia uel illiciat uel cooperetur ad uitium. Sed et ab hereticorum auditu prorsus segregari infirmis auditoribus prodest. 40 Ne des alienis honorem tuum et annos tuos crudeli, ne honorem quo ad imaginem Dei creatus es immundorum spirituum uoluntatibus subdas neque accepta uiuendi spatia ad libitum aduersarii immitis expendas. Cuicumque enim sceleri quisque subicitur in hoc profecto dominatui malignorum spirituum mancipatur. 4 VA Ne forte impleantur extranei uiribus tuis, et labores tui sint in domo 20

v,8

IVO

aliena, ne daemoniorum facta adiuues, si uel ingenium animi uel

corporis tui uires ad patranda facinora contradas domumque

alienam, id est numerum perditorum, te adiecto multiplices. Et pulchre dixit: /abores tu sint in domo aliena, quia sunt qui iuxta prophetam ut inique agant laborant. Et heretici quantum laborem contra ecclesiam subierint utinam lateret. Et gemas in nowissimis quando consumpseris carnes el corpus twwum. Praeponendum a superiori, »e forte, et est sensus, Ideo te castum 55

60

V, I4

6 VA

custodi ne forte in poenis gemere cogaris quando non solum carnales illecebrae transeunt sed et ipso corpore derelicto anima quae per corpus gessit cuncta reddere compellitur. Verum et in hac uita saepius contingit ut qui in adulescentia luxoriose uiuendo habita disperserant tempore senectutis inopia deficiant et refrigescente calore carnis ac flore iuuentae marcescente rebus suis quas lasciuiae uendiderant alios uti conspiciant gementesque sera paenitentia dicant quae sequuntur: Cur detestatus sum disciplinam, et increpationibus non adquieuit cor meum ? Disciplinam dicit ecclesiasticae fidei, increpationes autem quibus heretici cur ab ecclesia recesserint obiurgantur. Patet de fornicariis. Paene fui in omni malo in medt0 ecclesiae et sinagogae. Ecclesia et

35 Prou. v, 8. 36 I Cor. vi, 18. 40 Prou. v, 9. 40/44 cf. Sal., zn parab.(PLLIIL 972 A). | 45/46Prou.v,1o. 50cf.Hier.ix,s. ^52 Prou. XS UER.

62/65 Prou. v, x2.

66 Prou. v, 14.

42 in uitiis O! 43 scelere O* P 50 prophetiam EP 52 gemes R 53 post forte add. impleantur extranei et cetera L'S, impleantur extranei

uiribus tuis V!

59 iuuentutis

EPRS V!

50

IN PROVERBIA SALOMONIS

sinagoga Graeca nomina sunt et unam eandemque rem Latine significant, id est conuentum plurimorum ad inuicem. Si autem subtilius distinguantur, ecclesia conuocatio et sinagoga congrega7o tio interpretatur. Et uetus quidem Dei populus utroque nomine uocabatur. Nunc autem gratia distinctionis ille sinagoga noster ecclesia dicitur merito scilicet fidei et scientiae maioris quia et inrationabilis creatura potest congregari Denique dixit Deus: Congregetur aqua in congregationem unam. Rationabilis autem 75 solum et sensibilis potest conuocari. Verum aliquando haec nomina etiam malorum conuentus significat. Vnde est illud: Exars:t ignis in sinagoga eorum ;et :Odiui ecclesiam malignantium. Quod ergo sero paenitens ait contemptor sapientiae, Paene fui in omni malo in medio ecclesiae et sinagogae, uidetur misero magnitudinem 80 suae damnationis perpendenti quia nil paene fuerit sceleris quo non ipse sit inretitus qui tanta meruit tormenta subire, et hoc ad cumulum accesserit miseriae quod non extremus ipse peccantium sed medius magis et quasi auctor extiterit uel certe in mediis sanctorum conuenticulis corpore positus alienam ab eis uitam 85 ducere non timuerit. Et de hereticis specialiter sentiendum quia nec ueterum patrum nec nouorum dictis et exemplis potuerint ab errore reuocari. Bibe aquam de cisterna tua et fluenta putei tui. Desiderio utere I5 propriae mulieris et eius ministeriis fouere deuotis. I6 90 Deriuentur fontes tui foras, et in plateis aquas tuas diuide. Filium tuum ac filiam aliis nuptum trade et hoc manifeste facito pluribus consciis. Habeto eas solus, nec sint alieni participes tui. Solus in tua potestate 17 retine qualibus matrimoniis liberos tuos socies, nec sint fornicarii 95 uel meretrices tuae subolis participes. IS Sit uena tua benedicta, et laetare cum muliere adulescentiae tuae. Tanta te temperantia cum muliere quam adulescens accepisti etiam cum senuerit serua ut merito fidelis castimoniae benedictionem consequaris in prole. IO roo Cerua carissima et gratissimus hinulus. llla sit tibi semper carissima coniux quae sicut cerua serpentes ita persequatur scorta et suis effuget ab aedibus; sit natus ex ea filius et ipse castitatis amator gratissimus. Vbera eius inebrient te omni tempore, in amore illius delectare IOS ?wgiter. Non uxoreo operi semper insistere docet sed monet ne uel prima uiuente aliam ducas uel meretrici umquam socieris.

74Gen.i,9(se. LXX). V, IS.

90 Prou. v, 16.

76 etiam] et EP

| 76/77Ps.105,18. 93 Prou. v, 17.

significant EPRS

77Ps.25,5.

96 Prou. v, 18.

— 98 senueris EP

88 Prou.

100 Prou. v, 19.

PL 958

I, v, 14-22

51

Aliter. Quod ait: Bibe aquam de cisterna tua et fluenta putei tut, docet ab hereticis cauendum et custodiae scripturarum ac lectioni adtendendum. Scientiam, inquit, quam praedicas aliis ipse serua IIO et tui inrigatione sermonis infundere. Deriuentur fontes tui foras, et in plateis aquas tuas diuide. Cum ipse seruaueris tunc et aliis praedica et n magna auditorum amplitudine diuina eloquia juxia uniuscuiusque qualitatem dispensa. Habeto eas solus. Aquas et in plateis diuwidimus et tamen soli IIS possidemus quando el exterius late praedicationem. fundimus et tamen per eam laudes humanas consequi minime ambimus. Nec sint alieni participes tui. Immundi spiritus participes fiunt doctori si eius mentem uel fastu elationis dum praedicat uel heresi uel alio quolibet uitio corrumpunt. Solus autem aquas possidet I20 cum membris ecclesiae fideliter conexus ab extraneorum se consortio liberum seruat. Sit uena tua benedicta, el laetare cum muliere adulescentiae tuae. Sit doctrina tua et quicumque nascuntur ex ea in benedictione ecclesiae, et laetare cum ea cui ab adulescentia, id est a primo credendi PL 959 125 tempore, coniunctus es. Cerua carissima et gratissimus himulus ; ubera evus inebrient te omni tempore, in amore illius delectare iugiter. Cerua carissima siue gratissima ut quidam codices habent sancta est ecclesia quae serpentinam solet odio habere et conterere doctrinam; gratissimus 130 hinulus populus est eius uirtutum uarietate delectabilis et eadem castae fidei semper aemulatione succensus; cuius uberibus inebriamur cum utriusque testamenti paginis contra hereticorum fraudes instruimur, cuius pace et amore iugiter delectari magna est exercendarum occasio uirtutum. Quare seduceris, fili mi, ab aliena et foueris sinu alterius ? Et de meretrice et de heresi sentiendum. Respicit dominus uias hominis et omnes gressus illius considerat. Non se putent adulteri tenebris noctis aut parietum obtegi, non heretici sua molimina posse celari qua tenebrae non obscurabuntur a domino, e£ nox sicut dies inluminabitur.

Iniquitates suae capiunt impium, et funibus peccatorum suorum constringitur. Distat inter peccatorem et impium quod peccator appellatur omnis qui uel in paruis uel in magnis sceleribus decidit, 107 Prou. v, x5. 108/110 cf. Sal., in parab. (PL LIIL, 972 B-C). 111 Prou. v, 16. 112/113 Greg. Magn., reg. past. (PL LXXVI, 95 C). 114 Prou.v,17z. 114/116 Greg. Magn., reg. past. (PLLXXVIL 96A). — 117/121 cf. Greg. Magn., Pom. in Ezech. (CC CXLII, 189, 170-174). 126/127 Prou. v, 19.

Ps. 28, 12.

EP

135 Prou. v, 20.

122 Prou. v, 18.

137 Prou.v; 2x.

139/140

141/142 Prou. v, 22.

127eiusEOV . 135postfouerisadd.in E'O'R$ 141 et om. P 143 incidit $

137 Deus$

138ac

52

IN PROVERBIA SALOMONIS

impius autem qui uel numquam

fidem recepit uel enormitate

145 scelerum ab ea quam accepit anathema factus est ut heretici uel

catholici publicis flagitiis inuoluti qui funibus peccatorum suorum constringuntur cum incessabili augmento suae prauitatis intereunt. Qui enim funem facit torquendo semper et inuoluendo fides fidibus auget. Talis est tortitudo operum malorum, tales libri 150 hereticorum in quibus praua prauis nectentes non aliud scribendo quam quo se artius obligent agunt. Ipse morietur qui non habuit disciplinam, et multitudine stultitiae suae decipietur. Quia multa de adulteris uel hereticis disputauerat more suo in clausula narrandi qualis sit talium finis ostendit, id est 155 quia ad mortem tendant aeternam qui disciplinam detestati sunt uitae. Multitudinem autem stultitiae dicit cum heretici se sapientiores sanctis patribus autumant uel cum opera tenebrarum facientes iniqui aut dominum haec non uidere aut se facile eius iram putant posse tolerare.

VL

IO

Fili mi, si sboponderis pro amico tuo, defixisti apud extraneum manum tuam. In promptu est litterae sensus quia suadet ei qui spopondit pro amico ut ipsum amicum sollicitus ammoneat quatenus reddita pecunia quam debet creditori et se et ipsum liberet. Allegorice autem in hac periocha doctorem, porro in sequente uacantem quemlibet ut se gerere debeat instruit. Dicitur enim praeceptori: 5i spoponderis pro amico tuo, defixisti abud extraneum manuwm tuam, quod est aperte dicere: Si animam fratris in periculo tuae comuersationis acceperis, iam ligasti mentem afud curam sollicitudinis quae ante deerat. Inlaqueatus es uerbis oris tui et captus propriis sermonibus, quia dum commissis tibi cogeris bona praedicando dicere te ipsum prius necesse est quae dixeris custodire. Fac ergo quod dico, fili mi, et temet ipsum libera quia incidisti in manu proximi tui, discurre, festina, suscita amicum tuum. Non tantum ipse bene uiuendo uigilare memento sed et illum cui praees a peccati torpore praedicando disiunge. PL 960

152/153 Prou. v, 23. VL1/2Prou.vir — 5/6infral vij 35/36. —8/13 Greg. Magn., reg. past. (PL LXXVII, 54 C-D). 11 Prou. vi, 2. 14/15 Prou. vi, 3. 15/21 cf. Greg. Magn., Pom. in Ezech. (CC CXLII, 174, 202-207) ; reg. past. (PLLXXVII,

55 A-B).

148 fides] fidem E', fidis L'S — 149 fidibus] fidelibus E*, filibus P!R

151 se om. EPRS

Vl,1sposponderisO — 2estom.EPRS 4etseom.S posteriusetom.L 14 fili mi quod dico O*S — post dico add. tibi O! sup. Jin. 15 manum

EOPRS

sustina O*, sustine O!

17 corpore P

I, v, 22 — vi, 10

vi, 4

Vl, 5

53

Ne dederis somnum oculis tuis, nec dormitent palpebrae tuae. Som- . num dat oculis qui subditorum curam omnino neglegit, dormitat 20 autem qui quidem reprehensibilia eorum gesta cognoscit sed haec propter mentis taedium digna inuectione non corrigit. Eruere quasi dammula de manu et quasi auis de insidiis aucufpis. Quantum auis de laqueo uel dammula de manu captantis quaerit euadere tantum nitere ut auditore tuo salubriter instituto ipse a 25 sponsione uitae eius liber reddaris uel certe quia dammula mundum natura est animal uelox cursu uisuque acerrimum, unde et Graece árró ToU Óépkeiv, id est a uidendo, dorcas nuncupatur. Auis autem uolando alta petere consueuit. Cum in docendis occuparis subditis mundus a peccatis omnibus, strenuus in operi20 bus bonis, perspicax in deprehendendis malorum insidiis et uirtutum pennis fultus esse satage quatenus expleto praedicandi negotio ad superna transuolare et caelestis uitae pascua merearis intrare. Vade ad formicam, o piger, et considera wias eius et disce sapientiam. 35 Hinc uacantem hortatur quemque ut, si ad alios erudiendos non sufficit, saltim suimet curam agere non neglegat et, si sapientiam docendi nequit ab homine, uel operandi sapientiam discat a formica. Quae cum non habeat ducem nec praeceptorem nec principem parat 40 aestate cibum sibi et congregat in messe quod comedat. Si tantillum animal principe carens et rationis expers natura duce sibi praeuidet in posterum, multo magis tu ad imaginem Dei conditus, ad uidendam 45

50

eius gloriam uocatus, doctorum

magisterio adiutus,

ipsum conditorem habens ducem, debes in praesenti bonorum operum fructus congregare quibus aeternum uiuas in futuro. Haec etenim uita in eo messi comparatur et aestati quod nunc inter ardores temptationum tempus est colligendi futurorum merita praemiorum, at dies iudicii hiemis simulatur rigoribus quia tunc nimirum nulla relinquitur facultas pro uita laborandi sed tantum cogitur quisque de horreo priscae actionis quod recondidit proferre. Vnde et dominus praecipit dicens: Orate autem ut non fiat fuga uestra hieme uel sabbato. Hieme enim facultas, sabbato licentia

iuxta legem deest fructus uitae colligendi ac penuriam fugiendi

9/10

perpetuam.

Vsquequo piger dormis quando consurgis a somno tuo ? baululum dormies, baululum dormitabis, baululum conseres manus ut dormias. V squequo, inquit dormis in uitiis quando potes resurgere ad

18 Prou. vi, 4. 22 Prou. vi, s. 34 Prou. vi, 6. 51/52 Matth. xxiv, 20. 55/57 Prou. vi, 9-1o.

21corripit P ^ 36sibimet P — 45quodV lin.

aeternam

V

48 iudici O

39/40 Prou. vi, 7-8.

postquibus ad. in E! P! sup.

frigoribus EPRS

49 tunc L

54

Vir

vi, I2/14

vi, I6

vi, 17/19

IN PROVERBIA SALOMONIS

bene operandum qui noxio torpore depressus semper dicis, Paululum adhuc iaceam et sic postea paenitendo resurgam ? Fit namque 60 ut te semper differente opus bonum repente iudex qui mala tua facta puniat adsit. Hoc est enim quod sequitur: Ei ueniet tibi quasi uiator egestas et bauwperies quasi wir armatus. Egestas namque et pauperies poena est ultima in qua damnati nil diuitiarum merentur. Quae quasi uiator ueniet quia improuisa et 65 subitanea, quasi uir armatus quia deuinci perpetuo non potest. Patet iuxta litteram quia pigritia nutrix est egestatis et penuriae. Si uero inpiger fueris, ueniet ut fons messis tua. Fructus terreni quos metimus non fonti comparantur sed cisternae quia ad tempus pascunt colligentem et in tempore deficiunt; at qui 70 impiger fuerit pro caelestibus laborare diuitiis huius messis ut fons PL 96: adueniet quia mercedem laborum indeficientem percipiet. Et egestas longe fugiet a te, quia satiabor, inquit, dum mamnifestabitur gloria tua. Homo apostata, wir inutilis, graditur ore peruerso, annuit oculis, 75 terit pede, digito loquitur, prauo corde machinatur malum, et in omni tempore iurgia seminat. Dixerat de heresibus et aliis uitiorum generibus, instituerat praeceptorem, excitauerat pigrum ; at nunc redarguit et scismaticum. Vbi notandum quia quem seminantem iurgia dicere uoluit prius apostatam nominawit quia nisi more 8o superbientis angeli a conspectu conditoris prius intus auersione mentis caderet, foras bosimodum usque ad seminanda iurgia non ueniret. Qui recte dicitur quod annuit oculis, terit pede, digito loquitur. Interior namque est custodia quae ordinata seruat exterius membra. Qui ergo statum mentis perdidit foras in inconstantiam 8 VA motionis fluit atque exteriori mobilitate indicat quod nulla radice interius subsistat. Sex sunt quae odit dominus, et septimum detestatur anima eius. Eundem quem supra plenius quam sit Deo odibilis discordiam seminando insinuat. Quod autem animam domini dicit humano 90 more facit ut eum plena intentione et non leuiter tales odisse significet. Tale est in Esaia: Kalendas uestras et sollemmitates uestras odiwit anima mea. Oculos sublimes, linguam mendacem, manus effundentes innoxium sanguinem, cor machinans cogitationes pessimas, bedes ueloces ad 9 currendum in malum, proferentem mendacia testem fallacem, et eum VA

62 Prou. vi, rx.

1214.

71 cf. Sap. x, 17.

in parab. (PL LUI, 973 A-B).

91/92 Es. i, 14.

87 Prou. vi, 16.

93/96 Prou. vi, 17-19.

61 puniat om. P*, condonet P! i» marg.

64etom. Deus O*

72/73 Ps. 16, 15.

78/86 Greg. Magn., reg. past. (PLLXXVIL, 92 B-C).

74/76 Prou. vi,

— 78/84 Sal.,

88/89 cf. Prou. vi, 14.

adsit oz. P*, adueniat P! in marg.

EOPRS — 76 post dixerat add. et $.— postet add. de LR. — 87

", 20

ri, 2I 'l, 22

I, vi, 10-26

93

qui seminat inter fratres discordias. Enumerat sex capitalia crimina quae tamen comparatione discordias seminantis quasi minora deponit quia nimirum maius est facinus illud. quo unitas et fraternitas quae per spiritus sancti gratiam est conexa dissipatur. IOO Potest enim quilibet oculos iactanter extollere, lingua mentiri, homicidio pollui, mala proximo machinari, aliis sceleribus membra subdere, falsum contra quempiam testimonium proferre. Quod non idem esse putandum est quod supra linguam mendacem nominat. Potest enim mendacium sed non contra proximum dici. IOS Nam et beatus Augustinus octo esse genera mendacii in libro quem de mendacio composuit docet. Potest, inquam, perditus quisque huiusmodi mala uel sibimet ispi uel aliis inferre pace seruata ecclesiae. At Donatus et Arrius eorumque sequaces grauius est quod fecerunt qui concordiam fraternae unitatis discordias semiIIO nando sciderunt. Conserua, fili mi, praecepta patris tui, et ne dàmittas legem matris tuae. Nunc sub adulterae mulieris specie prohibet ab auditione hereseos. Liga ea in corde tuo iugiter et circumda gutturi tuo. Et in cogitatione IIS praecepta Dei fixa retine et loquellam tuam horum undique dulcedine ne forte in lingua labaris communito. Cum ambulaueris gradiantur tecum, cum dormieris custodiant te, et euigilans loquere cum ets. Tanta sit tibi meditatio diuinae legis ut cum uigilans aliquid operaberis hanc sedula mente recolas, cum dormire uelis in huius memoriam quiescas, cum euigilaueris hanc primo ad mentem reuoces; sic etenim fiet ut nec uigilans offendas, nec a timore nocturno laedaris. Aliter. Cum ambulaueris in profectu iustitiae gradiantur tecum mandata Dei ut te instruant, cum 125

dormieris in morte custodiant animam tuam ne rapiat hostis, cum euigilaueris in resurrectione /oquere cum eis expetendo praemia quae tibi, si ea seruares, promiserant.

Nec capiaris nutibus illius. Patet de adultera. Sed et heretici, si PL 962 bene uiuere et apte se agere uidentur, uide ne seducaris eorum doctrinis. Z 26 I30 Pretium enim scorti uix unius est banis. Recordare quia breuis uoluptas fornicationis et perpetua poena fornicatoris. Sicut enim unus panis diurnam solum effugat esuriem et nihilominus postmodum esurit qui comesto pane saturus abscesserat, sic qui intrat ad

i, 25

103/104 cf. Prou. vi, 13-14. 105/106 Aug., Ze mend. (CSEL XLI, 415466) ;Beda, in Sam. III, 2460/2461 ( CC CXIX, 194). 111/112 Prou. vi, 20. 114 Prou. vi, 2r. Prou. vi, 25.

117/118 Prou. vi, 22.

117 gradientur E

custodient E

130 panis est EP

131 uoluntas O

saturatus E!

D22:cfA PSSooNS!

127

130 Prou. vi, 26.

120 memoria RSV

post perpetua ad. est

127 Ne EP

LV — 133

56

IN PROVERBIA SALOMONIS

scortum ad horam quidem euaporat libidinem sed post paululum ardentior redit. Numquid abscondere potest homo ignem in sinu suo ut uestimenta vi, 27 illius non ardeant ? Soli ei conceditur hereticorum libros legere qui adeo solidatus est in fide catholica ut uerborum dulcedine uel astutia nequeat ab ea segregari. Non grandis est culpae cum quis furatus fuerit, et reliqua. Furtum vi, 30 140 non ex sua aestimatione sed ex comparatione peccati maioris, id est adulterii, non grandis esse culpae perhibetur, sicut Hierusalem grauius peccanti dicitur: Iustificata est Sodoma ex te, non quia Sodoma nulla uel pauca sed quia Hierusalem plura peccauit. 34/35 145 Qua zelus et furor uiri non parcet in die windictae nec adquiescet cuiusquam precibus nec suscipiet proredemptione dona plurima. Et de domino intellegendum quia qui nunc parcit reprobis non parcit in die mortis nec adquiescit precibus sero clamantium ad se nec dona quorum ibi tempus et facultas non est suscipit. Zelatur enim 150 si qui sponsam suam, id est ecclesiam siue animam quamque fidelem, corrumpere praesumit. 155

Vi,

vil, I

Fili mi, custodi sermones meos, et reliqua. Et haec periocha eadem quae superior sub meretricis persona plenius explicatur. Et legem meam quasi pupillam oculi tui. Tam sollicite serua quae doceo quasi nil recti sine his aspicere ualeas. Liga eam in digitis tuis, scribe illam in tabulis cordis tui. In digitis, 1n actibus dicit ; in tabulis cordis, in latitudine cogitationis. Denique

vi 2

Vir

et alia translatio sic dicit, Describe eam in latitudine cordis tui.

Vii, 4/5

Dic sapientiae, Soror mea es, et brudentiam uoca amicam tuam, ut custodiat te a muliere extranea et ab aliena quae uerba sua dulcia

1r» facit. Sapientiam ecclesiasticae doctrinae sororia tibi dilectione

vii, 6/7 15

coniunge ut haec te a pollutione seruet heretica quae a castitate ecclesiae probatur extranea. De fenestra enim domus meae per cancellos prospexi et uideo paruulos. Patet iuxta litteram quia sapientium aspectus magistrorum et infirmorum actus sedulo speculatur et fortium, at aeterna

136/137 Prou. vi, 27. 145/146 Prou. vi, 34-35. VII, 1 Prou. vii, x.

CITED

3 Prou. vii, 2.

8/10 Prou. vii, 4-5.

137 illius] sua EP

parcet P! y?

140 Prou. vi, 3o.

143 cf. Ezech. xvi, 52.

5 Prou. vii, 3.

5/6 Sal., in parab.

13/14 Prou. vii, 6-7.

145 adquiescit E — 147 prius parcet

148 adquiescet P! — 149 suscipiet P!

RS —— posterius

150 quis EP! RS

VII, 1 et reliqua] et praecepta mea reconde tibi E O! iz marg. 10 post dilectione add. festina O' sup. lin. — 11 coniungere LO 14 Patet usque 16 hominum, Zzfra post iudicatur P

I, vi, 26 — vii, 14

20

, 7/8 25

230

O/1I

E I2

E13

3/14

57

Dei sapientia de caelo prospicit et uidet omnes filios hominum. Apte autem Salomon de fenestra domus suae se per cancellos prospexisse dicit ut paruulorum gesta diiudicaret. Qui enim de fenestra per cancellos prospicit ipse quidem ea quae foris aguntur plene considerare sufficit nec tamen ipsum qui foris infra degunt aspiciunt. Namque hoc est quod apostolus ait: Spiritalts enim iudicat omnia, ipse autem a nemine iudicatur. Considero uecordem iuuenem qui transit in platea iuxta angulum. Iuuenem uocat adulterum non propter uirtutem sed propter instabilitatem, qui transit in platea quia deseruit uiam quae ducit ad uitam, iuxta angulum quia deflectit a rectitudine. Et propier uiam domus illius graditur. Quia. a uia ueritatis declinauit merito uiae domus meretricis uel hereticis appropiat. Quae recte iuxta quod exposuimus et in platea et iuxta angulum posita est.

In obscuro aduesperascente die, in noctis tenebris et caligine, quia iam talis per caecitatem cordis ad tenebras festinat et peccati et damnationis. Et ecce mulier occurritalli ornatu meretricio praeparata ad capiendas 35 animas. Patent haec cuncta iuxta litteram de meretricis operibus. Verum doctrina heretica quemcumque incautum repperit et uecordem hunc decipere temptat. Ipsa etenim ornatu apparet meretricio quia immunda praefulget eloquentia, praeparata est ad capiendas animas quia quoscumque sibi associare potest spiritali 40 morte perimit. Garrula et uaga, quietis inpatiens, quietem ecclesiae turbare desiderans. Nec ualens in domo consistere bedibus. Nulla est heresis quae primis sit contenta discipulis ; hi sunt enim domus eius, sed semper nouos 45 quos decipiat quaerit. Nunc foris, nunc in plateis, munc juxta angulos insidians. Foris cum paganos rapit, in plateis cum uoluptuosos, iuxta angulos cum alios hereticos. Ad prehensumque deosculatur vuuenem, uerborum fallentium blan50 dimentis temptat instabilem. Et procaci uultu blanditur dicens : Victimas pro salute debui, hodie reddidi uota mea. Iuxta litteram patet intellectus quia meretrix

T6 SCf ps2 12 Matth. vii, 14.

215/22 D GOrULTIS.

31 Prou. vii, 9.

46 Prou. vii, 12.

23 Prou. vii, 7-8.

34/55 Prou. vii, ro.

49 Prou. vii, 13.

25/26

41 Prou. vii, 1o-1r.

51/52 Prou. vii, 13-14.

27 prope ER $* 28postueladd.deP heretricis R, heretici V — Qui R 34 ornata P* 35 meretricis LV —— 43 post pedibus add. suis ERS* (n ras.) post Nulla add. enim V — 45 quaerit quos decipiat O*

PL 963

58

vii, 16

vii, 17

vii, I8 Vli, I9

vii, 20

IN PROVERBIA SALOMONIS

conuiuium se permagnificum praeparasse fatetur. At heretici in cunctis quae agunt uictimam se suae salutis Deo immolare uel 55 autumant uel autumari gestiunt. Nam et dominus ad discipulos: Sed uenit, inquit, hora ut omnis qui interfecerit uos arbitretur se obsequium praestare Deo. Intexui funibus lectum meum, straui tapetibus pictis ex Aegypto. Solent lecti qui ex funibus uel iuxta aliam translationem institis 60 intexuntur molliores fieri quam qui ex ligno uel corio uel qualibet alia materia substruuntur. In lecto ergo funibus intexto meretrix mollitiem quiescendi designat, in tapetibus uero pictis ex Aegypto etiam oculorum temptat illecebras quibus nefando aspectu inretitis facilius ad seducenda mentis archana penetret. Quia uero 65 nomine funium aliquando solent diuina praecepta figurari quae a nostris nos uoluptatibus coercendo religant promittunt se heretici contextu uerborum caelestium salubre suis auditoribus quasi stratum parare in quo a uitiorum tumultibus libero corde quiescant. Sed ueraciter illis funibus peccatorum construunt locum 7o perditionis ubi perpetuo pedes manusque alligati damnentur. De quo dominus in apocalipsi: E? dedi, inquit, 2/2 tempus ut paenitentiam ageret, et nom uult baemitere a fornicatione sua ; ecce mitto eam in lectum, et qui moechantur cum ea in tribulationem maximam. In tapetibus uero pictis ex Aegypto ornatus eloquentiae et dialecti75 cae artis uersutia quae ab ethnicis originem sumpsit intellegitur per quam mens heretica sensum doctrinae pestilentis quasi meretrix thorum facinoris se texisse gloriatur. Aspersi cubile meum murra et aloe e cinnamomo. Promittunt se tales odorem caelestium habere uirtutum quibus sua suorumque 8o corda uel cubilia uenusta consecrent ac dicere posse cum apostolo: Quia Christi bonus odor sumus Deo. Veni, inebriemur uberibus donec inlucescat dies. Doctrinae sanctae poculis se inuicem satiandos iactant heretici et uirtutum gratia coniungendos donec eorum gesta lux sequatur aeterna. PL 964 Non est enim uir in domo sua, abiit uia longissima. Non est, inquit, 85 Christus corporaliter in ecclesia, surgens enim a mortuis ascendit in caelum nobisque ministerium gubernandae ecclesiae, suae uidelicet domus, reliquit. Sacculum pecuniae secum tulit. Gloriam resurrectionis et immorta90 litatis decus secum detulit quo illius patriae ciues laetificaret ac ditaret.

56/57 Ioh. xvi, 2. vii, 17. vii, 20.

81 II Cor. ii, 15.

58 Prou. vii, 16. 71/73 Apoc. ii, 21-22. 82 Prou. vii, 18. 85 Prou. vii, 9.

78 Prou. 89 Prou.

53 se permagnificum] semper magnificum LP (se add. sup. lin. post magnificum P!) R* (-minras.) $5— etP*,autS — 56interficit E 73 post ea add. erunt O! sup. Jin. tribulatione maxima O! (-m 7n ras.) 835 populis P*

E22

i, 26

E 27

I, vii, 14 - viii, 5

In die plenae lunae reuersurus est domum suam. In tempore quo electorum suorum ecclesia numerum compleuerit reuertetur ad iudicium. Statim eam sequitur quasi bos ductus ad wictimam, id est quasi 95 stultus nesciens ipse ductus ad interitum. Et fortissimi quique interfecti sunt ab ea. Vt ipse Salomon sapientissimus uirorum, ut Samson fortissimus, ut Dauid mansuetissimus a IOO

muliebri decipula, ut Origenes ab heretica quem post apostolos ecclesiae magistrum fuisse quamdiu recte sapuit qui negauerit errat.

Viae inferi domus eius penetrantes interiora mortis. Sed de ecclesia dominus ait quia foríae inferi non praeualebunt aduersus eam. Interiora autem mortis acerrima gehennae tormenta quasi artiora 10S et obscuriora dicit quibus hereticos et fornicarios constat esse mergendos, sicut de sanctis pro domino in hac uita patientibus aduersa dicitur quia misit eos custos im inleriorem carcerem, atrociorem uidelicet, foediorem et obscuriorem.

ii, I

, 2/3

IO

» 3/4 lii, 5

59

15

Numquid non sapientia clamastat, et brudentia dat wocem suam ? Numquid non dominus palam locutus est mundo et in occulto locutus est nihil? Quid ergo neglecto eius euangelio ad heresim potius uel lasciuiae suasionem quae in angulo susurrant audiendam miseri confluunt ? In summus excelsisque uerticibus super uiam in mediis semitis stans iuxta portas ciuitatis. In monte discipulos simul et turbas docuit sed et per uias saepe his qui conueniebant praedicabat et eos qui curari indigebant sanabat, in ipsa etiam porta ciuitatis Naim mortuum resuscitans exemplo miraculi uerba quae docuerat commendabat. Et quid sequimini eos qui in abditis contra eum suas exerunt linguas? In ipsis foribus loquitur dicens : O uiri, ad uos clamito, et uox mea ad filios hominum. Ad uiros clamitat, id est ad strenuos uerbi auditores in utroque sexu. Nam qui feminea, id est fluxa, mente sunt sapientiae uerba percipere nequeunt. Intellegite, baruuli, astutiam, et insipientes amimaduertite. Manifestum de domino quia et cum esset ipsein mundo omni aetati, sexui, 95 Prou. vii, 22. 95/96 cf. Greg. Magn., bom. in Ezech. (CC CXLII, a15, 18-319). — 97 Prou. vii, 26. 102 Prou. vii, 27. 103 Matth. xvi, 18. 107 Act. xvi, 24. VIII, 1 Prou. viii, r.

Matth.v,r2.

2/5 cf. Ioh. xviii, 20.

9/10cf.Luc.viioiz.

99 mulierum EP

6/7 Prou. viii, 2-3.

153/14Prou.viii 3-4.

CE.

^17 Prou.viii, S.

103 dicit O*

VIII, 14 clamito O! (-o sup. ras.) — 17/18 post manifestum add. est O! sup. lin. 18 etom.EP post sexui add. et LV

60 20

IN PROVERBIA SALOMONIS

conditioni locutus est uerbum, immo etiam clamabat in templo stans: Si quis sitit, ueniat ad me et bibat. Et nunc per doctores ecclesiae, ipsi enim sunt fores ciuitatis eius, uiris simul ac feminis,

viii, 6

25

30

viii, IO viii, I2

35

viii, I3 40

viii, I4 45

vili, I5/16 50

viii, I7

55

sapientibus et insipientibus, grandaeuis praedicat et paruulis; at contra doctrina fallax clam et priuatim quos seducere ualeat quaerit. Audite quoniam de rebus magnis locutura sum. Magnis nempe quia regnum caelorum et promisit et dedit fidemque sanctae trinitatis docuit atque alia innumera quae prophetae ei loquenda relinquebant. Et aperientur labia mea ut vecta praedicent. Labia eius sunt duo testamenta concordi ad inuicem ueritatis attestatione coniuncta quae ipsa in carne apparente per sancti spiritus donum sunt ad praedicandam salutem uniuersum aperta per orbem. Accipite disciplinam meam et non pecuniam, doctrinam magis quam aurum eligite. Non potestis Deo seruire et mammonae. Ego sapientia habito in consilio et eruditis intersum cogitationibus. Vbi duo uel tres congregati fuerint in nomine meo ibi sum ego in medio eorum. Arrogantiam el superbiam et uiam prauam et os bilingue detestor. Arrogantiam et superbiam in eis qui se ceteris meliores aestimant, uiam prauam in eis qui aperte mala faciunt, os bilingue in illis qui in bonis quae loquuntur stabile quippiam non habent sed iuxta auditorum libitum sua uerba commutant. Meum est consilium et aequitas, mea prudentia, mea est fortitudo. Non seextollat humana praesumptio, plenitudinem uirtutum sola Dei sapientia possidet ; ab hac humana infirmitas quicquid uirtutis habet accipit. Per me veges regnant et legum conditores iusta decernunt, ber me principes imperant et. potentes decernunt iustitiam. Reges dicit apostolos siue alios sanctos qui et se ipsos primum et deinde ecclesiam sibi subditam bene regere sciunt, legum conditores auctores utriusque testamenti et sequentes ecclesiae scriptores, principes et potentes ceteros fidelium praeceptores ac rectores appellat. Qui utique omnes non nisi per sapientiam ut essent aliquid habent. Ait enim: Quia sine me nihil potestis facere. Ego diligentes me diligo, et qui mane uigilant ad me inuenient me. Tale est et in euangelio: Qu autem diligit me diligetur a patre meo,

13.

20 Ioh. vii, 37. 25 Prou. viii, 6. 33/34 Prou. viii, xo. 34 Luc. xvi, 35 Prou. viii, 12. 36/37 Matth. xviii, 20. 38 Prou. viii, 13. 43

Prou. viii, 14. 47/48 Prou. viii, 15-16. 48/54 cf. Sal., in parab. (PL LIII, 973 D - 974 À). 54 Ioh. xv, 5. 55 Prou. viii, 17. 56/57 Ioh. xiv, 2r. 19/20 stans in templo EP

29 eius] enim R—

46 accepit

21ac]et EP

LV

24 quaerit exp/. O, F. 24"

56 diligetur] diligitur E* P*

PL 965

|, I8

2/30

I, viii, 5-30

61

el ego diligam eum ei manifestabo ei me ipsum. Mane quippe uigilant ad sapientiam qui semper innouato mentis studio ad Christi uisionem pertingere satagunt. 60 Mecum sunt diuitiae et gloria, opes superbae et iustitia. Opes superbas, opes excelsas dicit ut caelestia dona significet. Graece etenim superbus Ürrepfipavoc, id est super apparens, dicitur. Et ideo recte sapientia opes Ürrepnóávag secum esse dicit quia quicquid donorum caelitus fidelibus datur cunctis mundi opibus 65 excellentius esse probatur. Quod etiam addendo iustitiam manifestius inculcat. Nam terrenas opes et gloriam saepius habent iniusti, nos autem in resurrectione, sicut Petrus ait: Nowos caelos et

nouam lerram et promissa ipsius expectamus qn quibus qustitia habitat. 7o Dominus possedit me initium uiarum suarum. Viae domini sunt opera eius quorum consideratione ad fidem uel agnitionem peruenit hominum. Inwisibilia enim tpsius a creatura mundi per ea quae facta sunt intellecta conspiciuntur. Viae eius sunt ipsae illuminationes per quas se et angelicis spiritibus et mentibus ostendit huma75 nis. In quarum initio uiarum sapientiam possedit quia in primordio creaturae nascentis filium qui cum eo cuncta disponeret habuit. Sed ne putaret aliquis harum initio uiarum uel aliquanto ante tempore filium esse coepisse uigilanter adiunxit: Ante quam quicquam faceret a principio, ab aeterno ordinata sum et 80 ex antiquis ante quam terra fieret, et cetera usque dum ait: Quando appendebat fundamenta terrae, cum eo eram cuncta conbonens. Cui simile est in euangelio: In principio erat uerbum, et uerbum erat apud Deum, et Deus erat uerbum, omnia per ipsum facta sunt. Pereant ergo qui negant Dei uirtutem et Dei sapientiam, uidelicet 85 Christum, ab initio immo et ante omne quod dici uel cogitari potest initium ab ipso patre fuisse progenitum. Alia translatio hunc locum ita incipit: Dominus creauit me principium uiarum suarum in opera sua. Quod de incarnatione dominica dictum patres intellegunt dicentes quia certi gratia mysterii dixerit, 90

Dominus

creauit me, et non, pater creauit me. Caro, inquiunt,

dominum agnoscit, gloria patrem signat, creatura dominum confitetur, caritas patrem nouit principium. Vel, in principio uiarum suarum ; et ipse ait: Ego swm wia, quia surgens a mortuis iter fecit ecclesiae suae ad regnum Dei, ad uitam aeternam; in opera sua, 95 quia ad redimenda opera patris ex uirgine creatus est suscipiens

60 Prou. viii, 18. 67/69 II Pet. iii, x3. 70 Prou. viii, 22. Rom. i, 20. 79/80 Prou. viii, 22-23. 80/81 Prou. viii, 29-30. Ioh. i, x.

83 Ioh. i, 5.

84 I Cor. i, 24.

72/73 82/83

93 Ioh. xiv, 6.

60 Mecum zc. O, F. 25' gloriae E 62 yperifanos LOR 63 yperifanas LR, yperifanos O, hyrrupipavac SV — 70initioO! RS — 77 aliquando EP — 82estom. EPRS 87 post me add. in $

PL 966

62

viii, 30/31

viii, 34

IN PROVERBIA SALOMONIS

carnem ut opera patris a corruptelae seruitio liberaret ;caro enim Christi propter opera, diuinitas ante opera. Et delectabar ber singulos dies ludens coram eo omni tempore, ludens in orbe terrarum, el deliciae meae esse cum filiis hominum. LudenIOO tem, dicit gaudentem. Erat ergo ludens coram patre fer singulos dies quia ut propheta ait, a principio, ex diebus aetermitatis, gaudebat unum esse cum patre. Exat omni tempore ludens in orbe terrarum quia et cum tempora orbis ac creaturae esse coepissent ipse quod erat in patre filius manebat. Haec ideo ne quis eum cum 105 creaturis et temporibus coepisse perhiberet. Et deliciae eius sunt esse cum filiis hominum quia desiderat in nostro amore quiescere, nos bonorum gratia meritorum ad se uidendum perducere. Beatus homo qui audit me, qui uigilat ad fores meas cotidie et obseruat ad fostes ostii mei. Fores suas et postes ostii sui scripturas sanctas IIO et eorum doctores nuncupat sine quibus ad uitam quam pollicetur non ualemus ingredi.

1x

IO

1X, 2 15

Sapientia aedificauit sibi domum. Quia de aeternitate diuinitatis Christi sufficienter dixerat addit et de assumpta humanitate dicere. Sapientia igitur aedificauit sibi domum quia hominem filius Dei quem in unitatem suae personae susciperet ipse creauit. Excidit columnas septem. Ecclesias per orbem septiformi gratia spiritus erexit quae domum eius, id est mysterium incarnationis eius, ne perfidorum improbitate memoria tolleretur credendo colendo et praedicando quasi sustentando continerent. Vel certe sapientiae domus ecclesia Christi est, columnae autem doctores sanctae ecclesiae septiformi spiritu pleni quales fuere Iacobus, Cephas et Iohannes ; quas nimirum co/wmnas sapientia excidit quia ab amore praesentis saeculi disiunctas ad portandam eiusdem ecclesiae fabricam mentes praedicantium erexit. Immolawit wictimas suas. Suis passionibus ecclesiam consecrauit uel uitam praedicantiuwm mactari in persecutione permisit. Quibus uidelicet uictimis contrariae sunt uictimae meretricis ad quas

stultos inuitat ut supra lectum est dicens: Victimas fro salute debui, hodie reddidi uota mea. Miscuit uinum et proposuit mensam suam. Diuinitatis suae archana

98/99 Prou. viii, 30-31. 100/104 Sal., in parab. (PL LIII, 974 A- xli 101 Mich. v, 2. 108/109 Prou. viii, 34. IX,1Prou.ix,r. — 3/4sqq.cf.Sal,isparab.(PLLIIL,974B-C). 5 $qq. cf. Greg. Magn., moral. (PL LXXVI, 3o C - ax B). 10/11 cf. Gal. ii, 9. 11/24 Greg. Magn., moral. (PL LXXVI, 695 C-D). 14 Prou. ix, 2. 17/18 Prou. vii, 14. 106 esse del.

LV, om. RS

I, viii, 30 — ix, 14

63

20 capere non ualentibus assumptae humanitatis sacramenta patefecit et scripturae sacrae pabula nobis aperiendo praeparawit. E 3

! IX,

IX,

IX, EG

Misit ancillas suas ut uocarent ad arcem et ad moenia ciuitatis. Praedicatores infirmos ac despicabiles elegit qu? fideles populos ad superna patriae caelestis aedificia colligerent. 4 25 Si quis est paruulus, ueniat ad me, et insipientibus locuta est. PL 967 Paruulos dicit humiles, insipientes uero eos qui de mundanae sapientiae fastu nil habent. Tales autem uocat ut eos sua doctrina sapientes reddat et altos. 5 Venite, comedite banem meum, et bibite uinum quod miscui uobis. In 3o pane diuina eloquia, in uino mixto coniuncta in unam Christi personam deitatis et humanitatis eius natura exprimitur ut supra dictum est. Vel certe in pane corporis ipsius, in uino mixto sanguinis sacrosancti mysterium quo in altari mensa uidelicet eius satiamur ostenditur. O35 — Relinquite infantiam et uiwite et ambulate per uias prudentiae. Post oblatas epulas addit et uitae monita ut quos perceptis suae incarnationis mysteriis refecit doctrinae pariter instituat uerbis. 7 Qui erudit derisorem ipse sibi facit iniuriam, et qui arguit impium generat maculam sibi. Quasi interrogares cur sapientia paruulos 4o prae ceteris et insipientes ad suas inuitauerit epulas, ideo, inquit, feci quia frustra laborat qui uerbum sapientiae inculcare nititur ei

ix, 8

3/14

qui audire contemnit sapientiorem se doctore et maiorem existere credens. Noli arguere derisorem ne oderit te. Non est timendum ne tibi derisor 45 cum arguitur contumelias inferat, sed hoc potius prouidendum ne tractus ad odiwm peior fiat ideoque tibi aliquoties ab eius correptione non tuae timiditatis sed dilectionis eius gratia cessandum. Argue sapientem et diliget te. Sapientem in profectu positum, id est amatorem sapientiae, dicit quem supra prae humilitate paruulum so nuncupauit. Nam perfectus sapiens non habet opus argui. Mulier stulta et clamosa plenaque inlecebris et ndhil omnino sciens sedit in foribus domus suae super sellam. Mulier haec heresis est contraria nimirum sapientiae quae sua superius sacramenta cecinit. Sedit autem et ipsa in foribus domus suae, id est in doctoribus 55 falsitatis, qui in penetralia perfidiae miseros fallendo introducunt,

super sellam autem quia cathedram sibi praedicationis usurpat ; haec est cathedra pestilentiae in qua beatus uir sedere detractat.

22^ Prou

ix. 3.

38/39 Prou. ix, 7.

25 Prod

1x 04:

44 Prou. ix, 8.

29 Prou. ix, 5.

35 Prou. ix, 6.

44/46 Greg. Magn., moral. (PL

LXXV, 842 C). 45/47 cf. Greg. Magn., moral. (PL LXXVI, 165 C-D). 51/52 Prou. ix, I3-14. S'ECINPS IET)

O*

IX, 22 posterius ad om. ER 40 inuitaret ER, inuitarit LO! P$ — 48 diligit 52 post mulier aZ. autem V 57 detrectat LV*

64

IN PROVERBIA SALOMONIS In excelso urbis loco. Dicit de sapientia quia in summis excelsisque

uerticibus dat uocem suam, sed illa in sublimitate uirtutum, haec

iX, I5

ix, I6

in supercilio elationis attollitur. Vt uocaret transeuntes ber uiam et pergentes itinere suo. Vocat heresis ad perfidiam saepe catholicos quos iter rectum agere et uiam saeculi huius transire citius uelleatque ad aeternam patriam festinare conspicit. Qui est baruulus declinet ad me, et uecordi locuta est. Et sapientia 65 paruulos atque insipientes ad suum conuiuium paene eisdem uerbis inuitare uidetur, sed distat quod illa simpliciter ad se 60

uenire, haec autem quos uocat ad se declinare suadet, quia illa

IX I7

70

75

8o

85

ix, I8 90

nimirum ad rectum actionis iter quos errantes cernit accersit, haec recte gradientes ab itinere suo deuiare et ad se diuertere docet. Aquae furtiuae dulciores sunt, et banis absconditus suautor. Sapientia palam mensam proposuit et miscuit uinum suum, at stulta mulier nil meracum habens ad aquas furtiuas et absconditum panem quoscumque ualet aggregat quia catholica ecclesia palam mundo diuinorum eloquiorum conuiuia pandit, diuinitatis et humanitatis Christi myteria celebranda praecipit. Vel certe in uino mixto historicam simul et allegoricam auditoribus suis scientiam propinat ut pro suo quemque captu uitae poculis reficiat ; at hereticorum doctrina publicae fidei et professioni sua secretim decreta praeponit et cum nil spiritale habeat suauiorem se catholicis pastoribus scientiam iactat docere ut scilicet libentius audiantur et agantur quae palam in ecclesia dici credique prohibentur et dulcius hauriatur insipientia quae putatur scientia, cuius prohibita furatur audientia. Potest in aquis furtiuis baptisma hereticorum, in pane abscondito eorundem sacrificium designari. At iuxta litteram mulier adultera in aquis furtiuis et pane abscondito prohibita et illicita conubia dulciora esse asseuerat. Et tgnorauit quod gigantes ibi sint, et in profundis inferni conuiuae eius. Nescit adultera, nescit hereticus quia immundi spiritus suas domus habitant, et qui in profundis inferni poenas luunt aeternas ipsi actibus luxoriosorum, ipsi hereticorum dogmatibus quasi

61 Prou. ix, r5.

2.

65 Prou. ix, 16.

71 Prou. ix, 17.

71/72 cf. Prou. ix,

74 sqq. cf. Greg. Magn., moral. (PL LXXV, 703 C-D; PL LXXVI, rox A,

igi B-C).

| 88/89 Prou. ix, 18.

58 post Dicit add. et E* R, hisdem

E'LOPSV

79 professionis profundum E

LV

61 per om. P 67 uidetur

EP V, professione O*

65 Quis

inuitare EPRS$

LV

66 isdem 73 nihil RS

R$ — suaeO*(-einras)P

— 88

PL 968

I, ix, 14-18

65

conuiuiis delectantur opimis. At cum rite in ecclesia Christi sacramenta celebrantur Christi uerbum auditur et conseruatur, qui est sapientia Dei, constat quod angelicae uirtutes ibi sint et in 95 excelsis caelorum conuiuae fidelium. Panem enim caeli dedit eis,

panem angelorum manducauit homo.

94 cf. I Cor. i, 24.

95/96 Ps. 77, 24-25.

EXPLICIT LIBER PRIMVS. INCIPIT LIBER SECVNDVS ELNPR, INCIPIT LIBER SECVNDVS O0, EXPLICIT LIBER PRIMVS FELICITER. INCIPIT LIBER SECVNDVS $, EXPLICIT LIBER PRIMVS. INCIPIT LIBER SECVNDVS BEDAE IN PROVERBIA SALOMONIS V

IN PROVERBIA SALOMONIS II

IO

X73

X,4

15

PARABOLAE SALOMONIS. Nouum ponit titulum quia nouum PL 967D genus locutionis incipit ut non sicut prius de singulis bonorum malorumue partibus diutius disputet sed alternis uersibus actus utrorumque describat. Filius sapiens laetificat patrem, filius uero stultus maestitia est matri suae. Qui accepta fidei mysteria bene seruat laetificat Deum patrem, qui uero haec mala actione uel heresi commaculat matrem conírisiat ecclesiam. Non jroderunt thesuari impietatis, iustitia uero liberabit a morte. Et a transitoria morte saepius ut Danihelem et tres pueros et a perpetua semper iustitia liberat. At uero thesauri per impietatem congregati, et si aliquando a morte corporali uidentur eripere, plus PL 968D tamen mali pro impietate qua adquisiti sunt quam commodi in eo quod pro uita sunt dati conferunt. Non affliget dominus fame animam iusti et insidias impiorum subuertet. Et si quando iustum impii fame affligunt uel etiam necant, non laedet animam eius quam dominus in uita futura suae gloria uisionis consolatur, qui et easdem impiorum insidias in ipsos iuste iudicando retorquet. Egestatem operata esi manus remissa, manus autem fortium diwitias $arat. Qui neglegenter uiuit in hoc saeculo egebit bonis in futuro, at qui fortiter domino militat diuitiis aeternae beatitudinis remuneratur.

X5

x,6

NOE

Qui congregat 1n messe filius sapiens est, qui autem stertit aestate 25 filius confusionis. Qui congregat Christo animas fidelium filius PL 969 sapiens est, et quidem messis haec multa est operarii autem pauci ; qui uero hoc tempore acceptabili etiam a sua salute curanda torpescit confudetur in die retributionis. Benedictio super caput iusti, os autem impiorum operit iniquitas. 30 Iustis dicetur in iudicio: Venite, benedicti, percipite regnum, os autem impiorum quod comesationi ebrietati et colloquiis malis seruiebat iniquitate quam gessit condemnabitur. Denique os illius operuit iniquitas qui in tormentis positus linguam sibi in qua ob plura scelera plus punitus est refrigerari quaesiuit. M emoria iusti cum laudibus, et nomen impiorum putrescet. Et in 35 hac uita boni bonos siue uiuentes siue defunctos laudibus efferunt,

impiorum autem et actus detestantur et nomen; et in uita futura

2.

X,5Prou.x,;x. 6/8 Sal,inparab.(PLLIIL 974D -975 A). — 9Prou.x, 10 cf. Dan. i, ro-19. 15/16Prou.x,3. 20/21Prou.x,4. 24/25

Prou. x, 5.

26 Matth. ix, 37.

Matth. xxv, 34. X, 5 matris

27 cf. II Cor. vi, 2.

29 Prou. x, 6.

— 32/34 cf. Luc. xvi, 24 ; infra, II, xx, 113/1175. ENRV

7 actione mala EPRS

9 liberauit

30

— 35 Prou. x, 7. LOV*

15

affligit E — 16 subuertit E — 25 post confusionis add. est P —— 27 etiam om. EPRS

35 putrescit ES

X, IO

2 II

$13

II, x, 1-14

67

iusti in Dei laudibus uiuunt, reproborum autem honor nomenque laudesque putribus gehennae suppliciis mutantur, ubi wermis 40 eorum non morietur et ignis eorum non extinguetur. Qui ambulat simpliciter ambulat confidenter, qui autem deprauat uias suas manifestus erit. Qui simpliciter se uiuere nouit facile cuncta spernit aduersa quia se per haec ad gaudia uenturum esse confidit dicens cum propheta: Dominus defensor uitae meae, a quo 45 trepidabo, et cetera. At qui prauis incedit uiis nolens licet patescit ac digna factis recipit. N7Ii] enim occultum quod non reuelabitur. Qui annuit oculo dabit dolorem. Qui nutibus oculorum inridet aliquem non euadit sine dolore tormenti aut paenitudinis. De qualibus dicit psalmista :Qwi oderunt me gratis el anmuebant oculis. S30 Vel certe qui annuit oculo dabit dolorem quia filius stultus maestitia est matri suae. Stultus labiis uerberabitur, uel suis uidelicet quibus damnari meruit quia mors et wita in manibus linguae uel eorum a quibus quia corrigi non potuit sententiam damnationis accepit quo modo psalmista 55 cum ait: Domine, libera animam meam a labiis iniquis et a lingua dolosa, utrumque a domino quaerit, ut et ipse labia iniqua ac linguam dolosam non habeat, et aliorum iniquitate ac dolis minime possit decipi. Vena uitae os iusti. Et dominus de doctoribus, Qui credit, inquit, in me sicut dicit scriptura, Flumina de uentre eius fluent aquae uiuae. Et os impiorum operit iniquitatem. Impii sunt qui uel sua uel proximorum errata ne ad sanitatem perueniant defendendo contegunt. Quod execrans propheta dominum orat w£ non declinet cor suum 21 uerbum malum ad excusandas excusationes in peccatis. In labiis sapientis inuenietur sapientia, et uirga in dorso eius qui 65 indiget corde. Virga in dorso est uindicta in posterioribus, id est in sequenti uita. Quam bene plaga illa famosa qua Philistei in natibus feriebantur exprimit. Qui ergo non uult uirgam in dorso portare portet in labiis sapientiam, loquatur laudes Christi, prae7o cepta praedicet. Verum quia semper dominum laudare, non autem semper docere, non omnia quae nouit omnes docere sapienti conuenit, recte subditur:

X, I4 75

Sapientes abscondunt scientiam, scientes uidelicet quia tempus tacendi et tempus loquendi. Vnde propheta: Dwm consisteret, inquit, peccator aduersum me obmutui et humiliatus sum et silui a bomis ; et 39/40 Es.lIxvi,24. 26; Luc. viii, 17.

— 41/42Prou.x,9. 47 Prou. x, ro.

| 44/45Ps.26,1.

49 Ps. 24, 19.

46 Matth.x,

50/51 Prou. x, 1.

52/53 cf. Sal., in parab. (PL LIII, 975 A). — 53Prou.xviii,2g. ^ 55/56 Ps. 119, 2. 59 Prou. x, rr. 59/60 Ioh. vii, 38. 63/64 Ps. 140, 4. 65/66 Prou. x, 13. 67/68 cf. I Reg. v, 6. 73 Prou. x, 14. 73/74 Eccle. iii, 7. 74/715 Ps. 38, 2-3.

38 honos LV*, honus V! —— 44 post defensor add. est EPRS LNRSV 54accipitL ^ 56etom.RS . 6loperiet LO PRS om.P 69 post Christi add. et ELPRS — 71 omnes] omni $

51 matris — 64suum

PL 970

68

X, I5

23

24

IN PROVERBIA SALOMONIS

apostolus : NiAdl iudicaui me scire inter uos nisi Christum Iesum et hunc crucifixum. Os autem stulti confusioni proximum est, quia uel inordinate bona uel aperte loquitur mala. Substantia diwitis urbs fortitudinis evus, bauor bauperum egestas 8o eorum. Diuites confidunt in diuitiis quasi in urbe munita, pauperes ideo pauent ne deficiant quia se norunt egenos. Spiritaliter qui in Deum diues est per bona opera confidit in illo quasi in urbe inexpugnabili quia a nullo possit hoste superari, at qui uirtutum 85 inopia coangustantur ideo caelestibus egent diuitiis quia noxio pauore timent duros pro domino tolerare labores. Abscondunt odium labia mendacia, qui profert contumeliam insipiens est. Si ergo uerax et sapiens esse desideras, odium neque in abscondito cordis contege nec per oris contumeliam profer, sed 90 tuum et cor dilectione et os ueritate repleatur. Quasi per risum stultus operatur scelus, sapientia autem est uiro $rudentia. Prudentia a prouidendo nomen accepit. Stultus est igitur qui gaudet in scelere, sapientis autem est et eius qui uiri nomine dignus sit praeuidere quia r?sus dolore miscebitur et gaudia 95 peccandi poena sequetur ultionis. Quod timet impius ueniet super eum, desiderium suum iustis dabitur. Deillo impio dicit qui sciens peccat. Timet ergo impius uidere districtum iudicem, desiderant iusti d?ssolu? et esse cum Christo, IOO

25

ille ne terrenis gaudiis priuetur et sempiterna ultione plectatur, isti ne incolatus eorum prolongetur sed praemia pro quibus certauere percipiant, utrisque autem quod corde tenent adueniet. Quasi tempestas transiens mon erit impius, iustus autem quasi fundamentum sempiternum. De persecutoribus ecclesiae dicit qui domum

105

26

IIO

fidei subuertere quaerunt, sed illa in uero fundamento,

hoc est in Christo, collocata ipsi extemplo dispereunt. Sicut acetum dentibus et fumus oculis, sic piger his qui miserunt eum. Sicut hereticorum perfidia bonis doctoribus molestiam generat et lacrimas, sic sale wiuens catholicus eis qui se fidem suam ex operibus ostendere iusserunt per inertiam grauis est. Oculi quippe et dentes fraedicatores sunt sanctae ecclesiae qui ei recta itinera praeuidere et a/imenta spiritalia suggerere solent. Porro acetum quod a uino degenerat et fumus qui ab igne ascendens euanescit eos qui ab ecclesiastica suauitate et caritate per superbiam uel 76/77 Y Cor. ii, 2. 80/81 Prou. x, r5. 87/88 Prou.x,:8. 91/92 ProÓudx.022. 94 Prou. xxiv, 13. 96/97 Prou. x, 24. 98 Phil. i, 23. 100 cf. Ps. x19, 5. 102/103 Prou. x, 25. 104/105 cf. I Cor. iii, xz. 106 Prou. x, 26. 108/111 Sal., i» parab. (PL LIII, 975 B-C).

N

76nil$ 84quia]|quae EPRS posset O* — 88 nequeom.LRS, in ras. 91 sapienti N! P! (-a zn ras.) R 95 sequitur $ 101 utriusque R timent EP S

II, x;14— xi, 1

69

socordiam recedentes hanc etiam uerbis impugnant figurate denuntiant de quibus dicit Iohannes: Ex nobis exierunt, sed non erant ex nobis, et reliqua. X, 27 Timor domini adbonet dies, et anni àmpiorum breuiabuntur. Qui Deo fideliter seruiunt aeterna luce donabuntur, at qui impietati mancipantur cum hac uita perdunt bona quae amabant. x. 28 I20 Expectatio tustorum laetitia, spes aulem impiorum peribit. Patet quia iusti laetantur in expectatione uitae sequentis quamuis contristentur afflictione pressurae praesentis. Vnde est illud: Tw es mili refugium a pressura quae circumdedit me, exultatio mea. At uero impii qui se putant in futuro requieturos aut certe nullos post 125 mortem futuros falluntur. Neque huic repugnat sententiae quod supra dictum est: Quod timet impius ueniet super eum. Sunt enim PL 971 qui scientes futurorum bonorum malorumque iudicium nihilominus neglegentia uel desperatione uel etiam de industria peccant ; talibus ergo interitus quem timent adueniet. Sunt qui mala quae 130 faciunt aut numquam punienda aestimant aut bene gesta ideoque bona mercede remuneneranda iudicant, de quibus recte dicitur quia spes impiorum peribit. Nam et de his quiscientes delinquunt subsequenter adiungit : £29 Fortitudo simplicis ua domini, et bauor his qui operantur malum. 135 Si, inquit, abdita scripturarum comprehendere non uales, non tamen de salute desperes sed gradere uiam domini, age bona quae nosti, et inter fortes connumeraberis. Sed merito paueant illi qui IIS

recta quae norunt facere contemnunt

quia certa restant quae

patiantur mala.

VA

IO

Statera dolosa abominatio apud dominum et bondus aequum uoluntas eius. Statera dolosa non tantum in mensuratione pecuniae sed et in iudiciaria discretione tenetur. Qui enim aliter causam pauperis, aliter potentis, aliter sodalis, aliter audit ignoti, statera utique librat iniqua. Sed et is qui sua bene gesta meliora quam proximorum suaque errata iudicat leuiora trutina ponderatur dolosa, nec non etille qui onera importabilia imponit in umeros hominum ipse autem uno dignito suo non uult ea tangere. Ille etiam qui bona in publico et mala agit in occulto pro iniquitate librae dolosae abominatur

a domino;

at qui sinceriter agit in omnibus, qui

causam et causam aequa lance discernit, is nimirum iusti iudicis uoluntati et actioni congruit.

115/116 I oh. ii, 19. 117 Prou.x, 27. 120 Prou.x, 28. 126 Prou. x, 24. 134 Prou. x, 29.

Ps3aily.

I1 /20Proudxi

7/8 cf. Matth. xxiii, 4.

117 apponet O, apponit 7

XI, 1 Deum E

122/123

70

x12 15

IN PROVERBIA SALOMONIS

Vbi fuerit superbia, ibi erit et contumelia, quia superbi uel contumeliose se gerunt per contemptum siue ignorantiam disciplinae uel proximis contumelias ingerunt uel certe quia omnis qui se exaltat humiliabitur. Vbi autem humilitas, ibi et sapientia. Abscondisti, inquit, haec a

Rs 20

sapientibus et prudentibus et reuelasti ea paruulis, id est humilibus. Mortuo homine impio nulla erit ultra spes. Heu misere hanc sententiam pertransiit Origenes qui post uniuersale extremumque iudicium uitam credidit omnibus impiis et peccatoribus dandam. Notandum autem quod, etsi impiis post mortem spes ueniae non est, sunt tamen qui de leuioribus peccatis quibus obligati defuncti sunt post mortem possunt absolui uel poenis uidelicet castigati uel

25 suorum

xi, 9

precibus, elemosinis, missarum celebrationibus absoluti.

Sed haec quibuscumque fiunt et ante iudicium et de leuioribus fiunt erratis. Qui uero se longo post iudicium tempore liberandos putant falluntur et fortasse ad eos pertinet quod sequitur. Et expectatio sollicitorum peribit. Item alia est sollicitudo qua boni 30 semper ad implenda Dei praecepta sunt accincti, alia qua reprobi cum scientes peccant solliciti metuunt quando aeternam rapiantur ad poenam, ideoque recte expectatio eorum qui Deo sollicita mente seruiunt coronabitur, eorum uero qui Deum contemnentes et ante iudicium eius propria conscientia se accusante condemnan35 tur expectatio sollicitorum peribit. Hunc uersum longe aliter habet PL 972 antiqua translatio quae ait: Defuncti hominis iusti non periet spes, gloria autem impiorum peribit. Iustus de angustia liberatus est, et tradetur impius pro eo. Martyr quisque de angustia passionis liberatus est post mortem, et 40 tradetur in poenam pro eius causa persecutor qui illum angustauit. lacobus martyrio coronatus est, Petrus de carcere saluatus, et

Herodes qui eos persecutus est a uermibus uisibiliter consumptus

Xl, 9

Xi, I2 50

raptus est inuisibiliter eo ubi uerm;is eius non morietur et ignis eius non extinguetur. Simulator ore decipit amicum suum, iusti autem liberabuntur scientia. Hereticus simulans doctrinam catholicam decipit auditorem suum, qui autem iuste ueritatem sequuntur euangelii liberabuntur scientia catholica ne decipula rapiantur heretica. Qui despicit amicum suum indigens corde est, uir autem prudens tacebit. Non est despiciendus uel deridendus a nobis qui nos simpliciter amare probatur, etiam si inepte quid per imperitiam

xum

13 Prou. xi, 2. 15/16 Luc. xiv, xx. 17/18 Matth. xi, 25. 38 Prou. xi, 8. 41 cf. Act. xii, 2, 10. 42 cf. Act. xii, 23.

Es. Ixvi, 24.

45/46 Prou. xi, 9.

19 Prou. 435/44

49/50 Prou. xi, 12.

13superbi] superbe $ — uelJet $ — 20 pertransit O— 36 periet] peribit EP

om. O

40/41 angustiauit

EPRS

50 nos] non

EPRS

51 per imperitiam

a I3

d, I4

d, I5

B 2I

1 22

Il*x3,1-22

71

facit; qui enim hoc facit indignus est sapientiae. At uero prudens quisque de talium commissis publice tacet sed haec occulte castigat. Quod idem sequentibus uersiculis artius inculcatur dum 55 dicitur: Qui ambulat fraudulenter reuelat archana, qui autem fidelis est amici celat commissum. Et in euangelio dominus: s? feccauerit in te frater tuus, uade et corripe ewm inter te et ipsum solum ; si te audierit, lucratus eris fratrem tuum, et cetera. Vnde et hic recte subinfertur: 60 Vbi non est gubernator bopulus corruet, salus autem ubi multa consilia. Ne enim te putares amici commissa, si corrigere non potes, ultra celare debere recte dicit populum sine gubernatore corruere saluari autem ubi multa sint consilia ut ostendat quod solus emendare non uales, pluribus esse reuelandum ut unanima 65 omnium corrigatur industria. Affligetur malo qui fidem facit pro extraneo. In promptu est litterae sensus.

Sed est a sorte sanctorum

extraneus

qui peccata sua

paenitendo corrigere dissimulat, et quicumque talibus uel communionis gratiam concedit uel uitam promittit aeternam quia pro 7o extraneo fidem fecit se ipsum profecto ante districti iudicis oculos ultione dignum reddidit. Qui autem cauet laqueos securus erit. Securus erit in futuro qui nunc bene formidolosus et sua sedulus errata per paenitentiam curat et ab impaenitentium se societate seruat immunem. Manus in manu non erit innocens malus. Qui manum iungit in "s; manu 7/:/ utique operatur. Sed manus in manu non erit innocens malus quia etsi ab iniqua actione manus ad horam subtrahit cordis tamen innocentiam malus habere non ualet. Vnde et praemittitur: Abominabile domino cor prawwm. 8o Semen autem vtustorum saluabitur. Hoc est quod supra dicitur: Seminanti autem iustitiam merces fidelis. Vel certe semen iustorum saluabitur quia qui praecedentium iustorum exempla sectantur horum quoque uestigia ad uidenda salutis aeternae gaudia sequuntur. De quibus Esaias: Omnes qui widerint eos cognoscent eos 85 quia isti sunt semen cui benedixit dominus. Circulus aureus in naribus suis mulier pulchra et fatua. Circulum aureum si in naribus suis infixeris nihilominus 7//e terram uertere naso et uolutabro luti properat immergi. Ita mulier fatua, si PL 973 pulchritudinem uultus uel habitus acceperit, suam tamen faciem 90

ad infima declinare, suam speciositatem ad euertendos ubique

56/57 Prou.xi,13. — 57/59 Matth.xviii,zs. ^ 60/61Prou.xij14. Prou.xi i5. ^ 75Prou.xijizg 75/79Sal,imparab.(PLLIIL 975D). Prou. xi, 20.

81 Prou. xi, 18.

84/85

Es. lxi, 9.

| 66 79

86 Prou. xi, 22.

86/98 Sal., 2 parab. (PL LII, 975 D - 976 B). 52 sapientia EPRS 72 tunc EPRS

56 amici] animi N'PRV! 85 aeterna

E!' NPS

86 sues L

60 corruit EO* P 87 illa

LV

72

95

IOO

XL 25

IOS

IIO

Xi, 24 IIS

castitatis flosculos circumferre se caeno uoluptatis inquinare d7/1git. Aliter. Qui ornamentum diuinorum eloquiorum meditando consequitur sed hoc male uiuendo insequitur circulum aureum habet in naribus sed more suis terram subigere non desistit quia quod odore notitiae perceperit immunda actione sordidauit ideoque lalis anima mulier pulchra et fatua esse censetur quia carnalibus dedita Mlecebris Pulchra est per scientiam sed per actionem fatua. Aliter. Quia doctrinam hereticam nitore uidit eloquii resplendere nec tamen sapientiae apto intellectu congruere circulus, inquit, aureus in naribus suis,id est pulchra et circumflexa locutio in sensibus mentis stultae cui ex eloquio aurum pendet sed tamen ex terrenae intentionis pondere more suis ad superiora non respicit. Quod secutus exposuit dicens, mulier pulchra et fatua, id est doctrina heretica pulchra per uerbum, fatua per intellectum. Desiderium iustorum omne bonum est, praestolatio impiorum furor. Semper iusti iustitiam ubique regnare desiderant, at impii etiam cum quiescere ab impietatis exsecutione uidentur proposito tamen dirae mentis ad inferendam cuilibet uim furoris intendunt. Et hoc est quod supra dicitur: Manus in manu non erit innocens malus. Item fraestolatio impiorum furor quia plerumque ira per silentium clausa intra mentem uehementius aestuat. Alii diuidunt propria et ditiores fiunt, quia centuplum accipiunt in hoc tempore et in saeculo uenturo uitam aeternam. Alii rapiunt non sua et semper in egestate sunt. Semper, inquit, in egestate, non solum in tormentis ubi nec stillam aquae unde ad modicum refrigerentur accipiunt sed et in praesenti ubi quamuis innumera rapiat semper auarus eget.

Xi, 25 I20

x1 26

IN PROVERBIA SALOMONIS

Anima quae benedicit inpinguabitur, et qui inebriat ipse quoque inebriabitur. Qui exterius praedicando benedicit interius augmenti pinguedinem recipit, et dum sacro eloquio mentem auditorum debriare non desinit botu multiplici muneris debriatus excrescit. Qu abscondit frumenta maledicetur in populis, benedictio autem super caput uendentium. Qui sanctae praedicationis apud se uerba retinet /a/is maledicitur in populis quia in solius culpa silentii pro

105 Prou. xi, 23.

109/110 Prou. xi, 21.

110/111 Greg. Magn., moral.

(PL LXXV, 725 B). 112 Prou.xi,24. ^ Matth. xix, 29. LI2/P i13 Lut: xviii, 30. 115/116 cf. Luc. xvi, 24. TI? Hors epe 1r 86: 118/119 119/121 Greg. Magn., reg. past. (PL LXXVII, 97 B) ; cf. Sal., Prou. xi, 25. in parab. (PL LII, 976 B-C). 122/123 Prou. xi, 26. 123/125 Greg. Magn., reg. past. (PL LXXVII, 96 C). 123/132 cf. Sal., in parab. (PL LIII,

976 D - 977 A).

91 seque EPRS

95 percepit E P, percipit L

98 Qui V

eloquentiae EPRS, eloquio L — 98/99 splendere EPRS

actu et O! 112 diuident E 118 benedicet E LP R$ 124 maledicetur maledicitur E

uidet

LV

— 99 aptu O*,

inpinguatur O*

122

II, xi, 23-30

73

multorum quos corrigere potuit boena damnatur. Ipse est seruus piger et malus qui proretentione talenti quod accepit in exteriores tenebras missus est. Vendunt autem frumentum qui uerbum uitae audientibus conferunt a quibus pretium fidei et confessionis recipiant dicente domino: Negotiam?ini dum uento. Quorum capiti 130 benedictio superuenit dum singulis de tali negotio redeuntium dominus dicit: Ewge, serue bone et fidelis, quia super pauca fuisti fidelis supra multa ie constituam, intra in gaudium domini tui. Bene consurgit diluculo qui quaerit bona, qui autem inuestigator Ki, 27 malorum est opbprimetur ab eis. Bona quaerere quae facere debeas 155 quibus ad caelestia bona peruenias, hoc est bene diluculo consurgere, id est crescente luce scieniae ad bonum opus accingi. Vel certe PL 974 bene, id est ad uitam, consurgit in tempore resurrectionis qui nunc bona quaerit in tempore operationis; qui autem mala quae dicat siue agat modo sollers inquirit tunc eorum pondere ne ad altiora 125

I40 regni perueniat retardatur.

Bi, 28

Qui confidit in diuitiis suis corruet, vusti autem quasi wirens folium germinabunt. Qui praesentibus bonis inhians futura non cogitat utrisque in nouissimo carebit ; qui autem spe futurorum praemiorum bona faciunt in praesenti iuste quod sperant accipiunt. Virens 145 quippe in arbore folium fructus quos nondum ostendere habet signat adfuturos; et iusti quasi uirens folium germinant quia sfe salui facti in fide ac uirtutum gratia proficere non cessant donec ad fructum desideratae retributionis attingant. Ki, 20 Qui conturbat domum suam possidebit uentos, et qui stultus est ISO seruiel sapienti. Qui mentem suam tumultibus cogitatuum noxiorum conturbari non metuit hanc utique malignorum spirituum flatibus quibus obruatur aperit, et qui stultus sapientem persequitur per hoc ei etiam dominando seruit quia sapientiam eius premendo probatiorem reddit ut se uidelicet damnato ille brauium 155 pro quo certabat accipiat. Fructus iusti lignum uitae. Merces iusti uisio est Christi. Ipse Xi, 30 namque est sapientia de qua dictum est: Lignum witae est amplectentibus eam ;et in apocalipsi: Qui wuicerit, inquit, dabo ei edere de ligno witae quod est in paradiso Dei mei. Et hunc fructum modo

126/127 cf. Matth. xxv, 26-30. 129 Luc. xix, r3. 131/132 Matth. XXV, 2I. 133/134 Prou. xi, 27. 141/142 Prou. xi, 28. 146/147 Rom. viii, 24. 149/150 Prou. xi, 29. 150/152 cf. Sal., in parab. (PL LIII, 9772) 152/155 cf. Greg. Magn., moral. (PL LXXVI, 168 C - 169 A). 154 ct P0 Corio 241 156 Prou. xi, 3o. 157/158 Prou. iii, 18. 158/159 Apoc. ii, 7. 130 redeuntibus EPRSV

132 super L

137 consurget P

139

solens E* P, sollicitus E! 141 confidet LR 147 fidei LV ... 147/148 donec zique attingant im imo marg. E! (hoc est patriae caelestis add. post retributionis), om. P 149 possidet O

74 160

165

IN PROVERBIA SALOMONIS

iusti expectant quamdiu sicut praedictum est quas? wirens folium germinant. Et qui suscipit animas sapiens est. Qui animarum curam pro domino suscipit ut eas scilicet uel errantes doceat uel maestas soletur uel egentes temporalibus bonis sustentet uel renitentes ad remedia salutis protrahat uel pastore destitutas gubernet quo una secum

plures ad dominum

perducat, qui, inquam, ita- animas

suscipit sapiens est quia nimium suae animae per haec unde sublimius cum domino regnet procurat. Si iustus in terra recipit, quanto magis impius et peccator ? Sisancti

X1 "I

170 martyres tanta passi sunt iusti, quanta putas eos manere tormen-

175

xii, 2

ta qui illos affligebant iniusti ? Si Iob et Tobias ceterique Dei electi tanta in hac uita receperunt aduersa, quid contristaris si te qui tam longe infra illorum uestigia iaces temptans ad modicum afflictio tangit? Et quidem te etsi impium dicere aut credere non debes, peccatorem tamen te esse, id est aliqua habere peccata parua siue magna, aperta siue occulta, infitiari non debes, immo confiteri debes ne te ipse seducas et ueritas in te esse non possit. Si ergo iusti in terra receperunt, Abel martyrii et Iob exemplar patientiae, quanto magis impii, Antiochus atque Herodes, et peccatores in euangelio paralitici qui non nisi dimissis primo peccatis curari a domino potuerunt. Notandum quod hanc sententiam Petrus in epistola iuxta antiquam translationem posuit dicens: E s? iustus wix saluabitur, impius et peccator ubi parebunt ?

Qui bonus est hauriet a domino gratiam, qui autem confidit cogitationibus suis impie agit. Horum uersiculorum conexio talis est: Qui PL 975 bonus est non confidit cogitationibus suis sed domini gratiam quaerit ac per illam accipit ut pie uiuere possit; qui autem cogitationibus suis confidit bonus esse nequit, nam quia gratiam superni adiutoris petere non curat merito in impia actione perdurat.

Xii, 4

Mulier diligens corona uiro suo, et putredo in ossibus eius quae confusione res dignas gerit. Patet litterae sensus quia »ulier bona et IO

casta honorem uiro suo praebet in omnibus eiusque uirtutibus ipsa

160 Prou. xi, 28.

169 Prou. xi, 31.

177 cf. I Ioh. i, 8.

183/184

I Pet. iv, 18.

XII, 1/2 Prou.xii, 2.

977 B).

162 suscepit E* iniuste EPRSV

XII, 1 auriet P*

add. est SV! sup. lin.

— 8/9 Prou.xii, 4. — 9/13 Sal. in parab. (PL LIII,

164 consoletur P! V!

165 pertrahat EPR$

171

174 aut] ac EPRS

gratiam a domino PS

Squi ERS

— qui O— 9 confusioni 5

8 post corona

ILxi 30-xi,8

—

75

domum bene regens quasi gratiam addit coronae ;at wero adultera,

15

xil, 5 2o

xii, 7

25

230

35

4o

xii, 8

45

etsi foris speciosa paret, intus fetore luxoriae sua membra coinquinai. Verum spiritaliter ecclesia coronam Christo non aliam quam se ipsam offert. Omnes enim qui in circuitu eius sunt offerent munera; et filius Sirach de magno sacerdote: Ifse stans iuxta aram, el circa illum corona fratrum. At ossa, id est uirtutes quas hereticorum factio cernitur habere, putredo praui dogmatis corrumpit. Cogitationes iustorum iudicia, et consilia impiorum fraudulenta. Iusti sua facta, si domino placeant, sedula meditatione diiudicant

ne forte ipsis minus sollicitis supernus arbiter contra eos inuisibiliter aduersa disponat iuxta illud apostoli: S? nosmet ipsos ditudicaremus, non utique iudicaremur. At reprobi diuini timoris obliti de fraude quam faciant sua concilia cogunt. Verte impios et non erunt, domus autem vustorum permanebit. Versi de hac uita impii non erunt quod fuerant quia post mortem non qualia credebant inueniunt sed spe sua frustrati pro praemiis tormenta recipiunt. Domus autem iustorum, id est ecclesia quae partim peregrinatur in terris partim regnat in caelo, numquam deficit sed quaecumque membra eius hinc illo perueniunt ibidem gaudia quae sperabant inueniunt. Aliter. Verte impios et non erunt, quia multa impietas in diis gentilium, multa in sectis hereticorum, multa in praestigiis magorum, multa in persecutionibus extitit paganorum, sed his domino donante subuersis ablata est pariter etiam memoria impietatis eorum et ipsi apices stulti, ipsa dogmata igne rapta, ut in Epheso actum tempore apostolorum legimus. Domus autem iustorum permanebit, quia sancta ecclesia numquam uel abscondi potuit uel auferri, nil ex eius corrumpere scripturis, in nullo eius fidem uiolare tanta temporum longitudo praeualuit. Potest et ita intellegi, Verte impios et nom erunt, conuerte eos ab impietate et non erunt iam impii sed iusti. Pro qua alia translatio dicit: Quocumque se conuertit scelestus exterminabitur ;cui contra de sanctis dicitur: Quoniam diligentibus Deum omnia cooperantur in bonum. Doctrina sua noscetur wir. Viros uocare scriptura solet eos qui uirtutibus sunt praediti diuinis. Vnde apostolus: Vigilate, state in fide, uiriliter agite. Doctrina ergo sua quisque uir esse noscetur quia si et recta docet et haec operibus implet sanctus esse colligitur. 14/15 Ps.75,12. 15/16 Eccli. z, 13. 19Prou.xii,s. — 22/231ICor. xi, 31. 25 Prou. xii, 7. 43/44 Rom. viii, 28. ^ 45Prou.xii,8. | 46/47 LCOr xv5 15.

15 post Ipse add. inquit O' sup./in. — 24consilia EPS —— 33 praestrigiis LO 35etiamJet EPRS — et]etiam EPRS — 40et!'om.EP — 43dominum 5 44 bonis E — 45 noscitur EV — 48 et si PRS

76 50

xii, 9 55

xii, IO

xil, II

xm 12

xli, I6

Qui autem uanus et excors est patebit contemptui, quia scilicet ipse uirilis animi fortitudinem habere contempsit. M elior est pauper et sufficiens sibi quam gloriosus et indigens pane. Melior est idiota et simplex frater qui bona quae nouit operans uitam meretur in caelis quam qui clarus eruditione scripturarum uel etiam doctoris functus officio indiget bane dilectionis. De cuius dilectionis PL 976 ea parte quae ad proximum pertinet subsequentur adiungit: Nowit iustus animas iumentorum suorum, id est miseretur et

compatitur hebitudini ac fragilitati proximorum sibi commissorum. Viscera autem impiorum crudelia, qui non solum non compatiun60 tur subditis sed etiam iuxta hoc quod dominus ait: Percutiunt fueros et ancillas dicentes: Moram facit dominus meus uenire. Qui operatur terram suam saturabitur banibus, qui autem sectatur otium stultissimus est. Qui exercet animam suam spiritalibus studiis et nunc uirtutum et tunc dapibus satiabitur praemiorum, 65 qui autem pro salute animae suae laborare dectractat tunc inter stultos reprobabitur, tametsi nunc uel diuina uel mundana sapientia gloriosus uidetur. Desiderium impii monumentum est bessimorum. Desiderat impius 7o praecedentes malos imitari et de illorum uita atque actibus loqui. Vel certe desideriwm impii monumentum est bessimorum, quia omne desiderium eius eo tendit quamuis ipso nesciente ut cum prioribus iniustis aeternae mortis carcere claudatur. Verum quia tales exitum quem minime praeuident incurrunt dicit e contra de 5

xli, I4

IN PROVERBIA SALOMONIS

bonis,

Radix autem iustorum proficiet, quia nimirum fides et caritas electorum qua radicati sunt in Christo nequaquam eos fallit sed ad perfectiora semper adcrescens plus quam sperare nouit in futuro percipiet. 8o De fructu oris sui unusquisque replebitur bonis. Fructus oris est sermo bonus, nam qui mala loquitur non fructum ore generat sed damnum. Omnis igitur qui bona loquitur bonis donabitur aeternis, si tamen his quae loquitur actu non repugnat. Hoc etenim uigilanter adiungit cum dicit: Et iuxta opera manuum suarum retribuetur ei. Neque enimaliter 85 fructuosus fit suus sermo doctori, nisi ipse prior faciat bona quae docet. Fatuus statim indicat iram suam, qui autem dissimulat iniuriam

52Prou.xii,9. — 53/55 Sal. /n parab. (PLLIII,977 C). — 57 Prou. xii, a. 61/62 Luc.xii45. | 63/64 Prou.xii, rt. 69 Prou.xii,z2. ^ 80Prou. xii, 14. 88/89 Prou. xii, 16. 62 faciet O

ors EPRS

66 detrectat L

. 86 post nisi add. si O

67 humana P $

7Áeom. EPRS

81

di, 18

«ll, I9

di, 23

di, 24

IL xii, 8-24 —

77

callidus est. Qui se in praesenti desiderat ulcisci fatuus est, qui autem pro domino iniuriam contemnit sapiens est. Hunc uersiculum alia translatio sic habet: Stultus eadem hora pronuntiat iram suam, occultat autem ignominiam suam astutus. Non autem ignominiosam iracundiae passionem ita a sapientibus occultandam esse decernit ut eius uelocitatem culpans non prohibeat 25 tarditatem quam utique, si per necessitatem humanae infirmitatis inruerit, ideo censuit occultandam ut dum ad praesens sapienter obtegitur sapientius amoueatur et in perpetuum deleatur. Haec enim est natura irae ut dilata languescat et pereat, prolata uero magis magisque conflagret. IOO Est qui promittit el quasi gladio pungitur conscientiae. Promittunt se non nulli oboedire ueritati sed ubi temptatio terrens siue blandiens impedimentum praestiterit deserunt quidem coepta sed tamen conscientia promissi quasi gladio punguntur. Lingua autem sapientium sanitas est, quia et bona quae promittunt 105 ipsi perficiendo ad uitam perueniunt et aliis quae sequantur praedicando demonstrant. Labium ueritatis firmum erit in perpetuum, qui autem testis est repentinus concinnal linguam mendacüi. Fides ecclesiastica semper manebit, qui autem repente noua dogmata infert mendacii est IIO minister heretici. Homo uersutus celat scientiam. V ersutus hoc loco in bonointellegi- PL 977 tur, id est sapiens et prudens qui non numquam de industria suam celat scientiam, duplici nimirum ratione, uel non ualens ?nfirmis auditoribus loqui quasi spiritalibus sed quasi carnalibus, uel nolens IIS dare sanctum canibus neque ante porcos margaritas proicere. Et cor insipientium prouocat stultitiam, quando uel ipsi f/us appetentes sapere quam oportet sapere eo usque meditando prosiliunt ut pro sapientia stultitiam teneant, uel certe alios quae necdum capere queunt docere nitentes ad maiorem eos stultitiam prouoI20 cant et quasi sauciis oculis lumen ingerentes solis modicum lucis quod cernere uidebantur auferunt. Manus fortium dominabitur, quae autem remissa est tributis seruiet. Perfecti quique non solum uitiorum bella superant sed et electis fratribus maiori uirtutum gratia principantur, qui autem dissoluti 125 animo peccatis implicari non metuunt pessimo exactori diabolo 90

tributa uitiorum cotidie soluunt et, si non dominium eius uiuentes

paenitendo euaserint, post mortem traditi eidem in carcerem ab

100 Prou. xii, r8. 107/108 Prou. xii, 19. 1117Prfoum xil 23! 111/115 Sal., in parab. (PL LIII, 977 C-D). 11431 Gordillo 115

Matth. vii, 6.

117 Rom. xii, 3.

122 Prou. xii, 24.

xii, 58.

90 est om. ELPRS

93 ignominiam P

127/128 cf. Luc.

78

130

xil, 25

xii, 26

135

IN PROVERBIA SALOMONIS

eo poenarum mittuntur aeternarum iuxta quod dominus in euangelica parabola testatur. Neque enim de talium correctione desperandum est cum protinus adiungatur: Maeror in corde uiri humiliauit illum, et sermone bono laetificabitur, quia nimirum necesse est ut prius peccatorem maeror paenitentiae salubriter humiliet et ita postmodum per iudicium sacerdotis sermo datae reconciliationis laetificet. Qui neglegit damnum propter amicum iustus est. Si hoc de generali pecuniae largitione et puro homine amico recte dicitur, quanto magis iustitiae corona dignus est qui propter eum qui dixit, Dco uobis amicis meis: Ne terreamini ab his qui occidunt corpus, uel

uendens quae possidet pauperibus tribuit, uel rapinam bonorum I40 suorum cum gaudio suscipit, uel certe ipsam in passione carnem mortificandam siue occidendam tradit. Iter autem impiorum decipiet eos, cum uel sua retinere uel aliena rapere gaudent. Vnde recte subiungitur: Non inueniet fraudulentus lucrum, et substantia hominis erit auri xii, 27 145 $retium. Fraude namque adquisita pecunia plus in anima damni quam lucri addit in archa, et qui propriam pro domino substantiam nouit dispensare remunerante ipso pro terrenis caelestia dona recipiet. Aliter. Non imueniet fraudulentus lucrum, et substantia hominis erit auri pretium. Qui fraudulenta mente simulat se 150 esse bonum nequiter uiuens in occulto non inueniet bona uitae sequentis, qui autem substantiam uirtutum spiritalium ueraciter adquirit mercabitur ex ea claritatem regni perennis. Quod uerbis sequentibus apertius dicit: xii, 28 In semita iustitiae uita, iter autem deuium ducit ad mortem. Semita 155 enim iustitiae substantiam adquirit uirtutum quibus aeternae uitae claritas auro pretiosior emitur, iter autem prauum quo fradulentus incedit perdito lucro temporali quod appetiit ad mortem quam praeuidere noluit tendit sempiternam. xill, I

xiii, 4

5

Filius sapiens doctrina patris, qui autem inlusor est non audit cum arguitur. Tantum inter sapientem distat et stultum ut hicaliquando profectu eruditionis ad eum qui se docuerat docendum perueniat, ille nec cum arguitur nouerit audire. Vult et non uult biger, anima autem operantium inpinguabitur.

131 Prou. xii, 25.

Luc. xii, 33.

135 Prou. xii, 26.

139/140 cf. Heb. x, 34.

137/138 Luc. xii, 4.

144/145 Prou. xii, 27.

Prou. xii, 28.

XIII, 1/2 Prou. xiii, r.

142 autem om. O

XIII, 4 nouit EPRS

5 Prou. xiii, 4.

149 se simulat L

152 uersibus EPRS$

139 cf.

154

PL 978

II, xii, 24 — xiii, 11

79

Recte pigri uocabulo denotatur qui wult regnare cum Deo et non uult laborare pro Deo; delectant praemia cum pollicentur, deterrent certamina cum iubentur. De quo Jacobus ait: Vir duplici animo inconstans est in omnibus uiis suis; et filius Sirach: Vae peccatori terram ingredienti duabus uiis. Qui autem iussa operantur dominica ideo faciunt quia anima illorum perfecta supernorum dulcedine reficitur iuxta eum qui dominum obsecrat dicens: Szcut adipe pinguedinis repleatur anima mea. Vel certe anima operantium inpinguabitur quia qui piis pro domino laboribus insudant 15 caelesti et ?;marcescibili post labores »nercede donabuntur. Est quasi diues cum mihil habeat, et est quasi bauper cum in multis diuitiis sit. Diues sibi uidebatur ille qui àmduebatur purpura et bysso et epulabatur cotidie splendide, sed quia Deum non habuit comperit in fine nil fuisse quod habuit. Vnde dictum est de talibus: IO

xiii, 7

20

xiii, 8

xiii, 9 xill, IO

xlii, II

Dormierunt somnum suum et nihil inuenerunt omnes uiri diuitia-

rum in manibus suis. Pauper e contra uidebatur Lazarus qui iacebat ad ianuam eius ulceribus plenus, sed in multis erat diuitiis qui uirtutem habuit humilitatis, qui conditorem omnium diuitiarum uidelicet Deum corde gestabat. Quid autem uerae diuitiae 25 ualeant, quid uera paupertas agat subdendo manifestat: Redemptio animae uiri diuitiae suae, qui autem pauper est increpationem non sustinet. Qui ergo animam suam uult redimi a futura ira congreget diuitias bonorum operum, qui enim eget huiusmodi diuitiis increpationem districti iudicis sustinere non ualet de qua 20 psalmista postulat dicens: Domine, ne in iratua arguas me neque in furore tuo corripias me ; alioquin pauperes spiritu non ibi increpantur a domino sed benedictionem aeternae hereditatis percipiunt. Lux iustorum laetificat, lucerna autem impiorum extinguetur. Lux iustorum quae perpetuo laetificat spes est futurorum, lucerna 35 impiorum quae repente extinguitur felicitas saeculi labentis. Inter superbos semper iurgia sunt, qui autem agunt cuncta consilio reguntur sapientia. lurgantur inter se semper heretici, iurgantur et ceteri reprobi, quia uidelicet non norunt unitatem fidei et ueritatis; fideles autem qui consilio diuinorum eloquiorum frui 40 non cessant reguntur moderatione sapientiae quae eos iurgari non sinit. Substantia festinata minuetur, quae autem paulatim colligitur manu multiplicabitur. Qui uolunt diuites fieri incidunt in temptationem

6/15 Sal., in parab. (PL LIII, 977 D - 978 A). 8/9lac.i,8. 9/10 Eccli. ii, 14. 12/183 Ps. 62, 6. 16/17 Prou. xiii, 7. 17/18 Luc. xvi, 19. 20/21 Ps. 75, 6. 21/22Luc.xvi,20. 26/27Prou.xii,8. 30/31 Ps. 6, 2.

33 Prou. xiii, 9.

7uultom. E*P dine EPRS$

36/57 Prou. xiii, xo.

— 8duplexPV!

42/43 Prou. xiii, rr.

. 13postadipeadd.et EPRS — pingue-

21 contra expl. O, F. 42"

31 spiritu oz. EP

80

IN PROVERBIA SALOMONIS

neque ipsas diuitias quas uel adquirunt uel cupiunt perpetuo possident, qui autem pro accipienda substantia praemiorum caelestium iustis insistit laboribus multiplicia supernae beatitudinis munera percipiet. De quo apte subditur: Spes quae differtur affligit animam, lignum uitae desiderium ueniens, quia nimirum quamdiu differtur spes aeternorum aflligitur 50 anima fidelium uel pro dilatione uidelicet bonorum quae amat uel pro illatione malorum quae tolerat, at ubi uenerit quod desiderat facile obliuiscitur quod sustinuerat quia in aeternum uiuere incipit cum suo redemptore quem tota intentione quaerebat; ipse est enim lignum uitae amplectentibus se. Qui detrahit alicui vei ipse se in futurum obligat. Qui bonae rei PL 979 55 detrahit se in futurum obligat quia quod non debuit faciendo poenam sibi qua constringatur praeparat, sed et is qui malae rei detrahit ipse se in futurum obligat non ut pro tali detractione poenas luat sed ut post detractionem sese cautius agat quia 60 nimirum quae in aliis iuste reprehendit ipse impune non admittit clamante apostolo: Qui praedicas non furandum furaris, qui dicis non moechandum moecharis, qui abominaris idola sacrilegium faCis ? Qui autem timet praeceptum in pace uersabitur. Melius est ergo de 65 sua quemque fragilitate metuere ne forte diuina praeuaricetur imperia quam aliorum errata stulto ore lacerare dicente rursus apostolo: E sí Praeoccupatus fuerit homo in aliquo delicto, uos qui spiritales estis instruite huiusmodi in spiritu mansuetudinis, considerans te ipsum ne et tu tempteris. 79 Astutus omnia agit cum consilio, qui autem fatuus est aperiet stultitiam. Vbi omnia cum consilio docet agenda. Diuinum potius quod sacris eloquiis inditum est quam humanum intellege consilium. Fatuus est enim qui extra hoc consilium uiuit quamuis naturaliter astutus esse uideatur et prudens. De quo recte subdi75 tur: Nuntius impii cadet in malum. Arrium autem dicit et Sabellium 45

xiii, I2

snp I3

xiii, 16

xiii, 17

ceterosque angelos, id est nuntios, satanae qui quoniam consilium

8o

neglexere diuinarum scripturarum deciderunt in malum gehennalium tormentorum. Legatus autem fidelis sanitas, id est catholicus quisque praedicator sanitatem sibi suisque auditoribus adquirit aeternam. 48/49 Prou. xiii, 12. 67/69 Gal. vi, x.

55 PrOU CXii, TA. 70/71 Prou. xiii, 16.

Sal., in parab. (PL LIII, 978 A-B).

61/63

Rom.

76 Prou. xiii, 17.

ii, 21-22. 76/81

48 adfliget L 51 tolleret L 52 sustinuerit E 55 futuro V* 58 detractatione L 59 poenam P S detractationem L 60 amittit E LR, committit P $,ammittit/ —70cumom.E aperit PSV — 71post docet add. esse P

76 cadit

LV*

IL xij 11223

"'

8r

xiii, I9

Desiderium si conpleatur delectat animam, detestantur stulti eos qui fugiunt mala. Omne desiderium siue bonum siue malum sit ubi ad effectum peruenerit delectat animam, sed stulti qui carnalibus 85 solum desideriis gaudent detestantur eos qui pro amore caelestium infima oblectamenta contemnunt. xill, 20 Qui cum sapientibus graditur sapiens erit, amicus stultorum effictetur similis. Cum sapientibus ire est sapientium actus imitari. Quamlibet ergo simplex quisque sit et rusticus qui archana sapien90 tiae comprehendere nequeat, si tamen sapientium exempla uiuendo sectatur iure inter sapientes adnumerabitur. Qui uero stultos non propter naturam quia homines sunt sed propter stultitiam quia mimi sunt uel histriones uel aliqui tales non ut instruendo corrigat amat sed ut fauendo deteriores efficiat, talis nimirum, etsi 95 per ingenium uel doctrinam sapiens esse uidetur, stultorum nota dignus simul et damnatione tenebitur. Ei, 22 Bonus relinquit heredes filios et nepotes, et custoditur 1usto substantia. peccatoris. Saepe uidemus bonos sine filiis obire, immo maiora a domino praemia polliceri his qui filiorum procreationi uirginitatis IOO castimoniam praeposuerint, sed et substantiam iustorum a peccatoribus tolli, nam et apostolus glorificat eos quirapinam bonorum suorum cum gaudio susceperunt. Vnde spiritaliter intellegendum quia bonus et iustus dominus est qui post passionem suam ascendens in caelum reliquit heredes suae doctrinae apostolos et IOS successores eorum ad cuius fidem conuersa est multitudo gentium quae erat substantia diaboli. Intrauit namque in domum eiusdem male fortis aduersarii et eum maiori uirtute conterens diripuit arma eius in quibus confidebat et spolia distribuit ut ipse in euangelio testatur. Vel certe custodita est iusto substantia peccaIIO toris quando ablatum est a Iudaeis regnum Dei et datum est genti facienti fructus eius. xiii, 23 Multi cibi in noualibus patrum et aliis congregantur absque iudicio. Absque iudicio recto facit qui diuitiis congregandis sedulus insistit et has aggregatas non ipse pro redemptione animae suae pauperiIIS bus dispensat sed aliis post se dispensandas reseruat iuxta quod in superiore uersu iuxta litteram dicitur, ef custoditur iusto substantia feccatoris, maxime cum sibi uictus abundet ex iure paternae hereditatis neque ullas pecunias colligendi necessitas incumbat. Hoc est enim quod ait: Mwiti cibi in noualibus patrum. Iuxta I20 sensum uero spiritalem multi sunt cibi alimoniae caelestis in dictis

82/83 Prou. xiii, 19. 87/88 Prou. xiii, 20. 97/98 Prou. xiii, 22. 101/102cf.Heb.x,34. 107/108cf.Luc.xi,22. 110/111 cf. Matth. XXi, 43. 112 Prou. xiii, 23. 116/117 Prou. xiii, 22.

87/88 effhcitur E — 95 esse om. PS — 97 relinquet P — 98 uidimus E 103 est dominus L 114 adcongregatas E

PL 980

82

Xii, 24

IN PROVERBIA SALOMONIS

et exemplis uenerabilium patrum et absque ratione facit qui his legendis, meditandis, exponendis instans non suae saluti per hoc sed aliorum potius seruit dum ipse ab his quae legit uel actibus reprobis uel etiam impietate sensus heretici discrepat. Talis nam12; que in noualibus, id est operibus siue sermonibus, patrum optima institutione excultis non sibi sed aliis subsidium adquirit, illis uidelicet qui tractatus eius legentes archana per eos spiritalis sensus quibus interius reficiantur inueniunt. Vtrique autem sensui conuenit apte quod sequitur:

:o

Qui parcit wirgae suae odit filium, qui autem diligit illum instanter

erudit. Nam et pater bonus filium et discipulum magister catholicus ne ad iniquitatem deflectat sollicitus erudit. Praecedentem autem uersiculum antiqui interpretes ita transtulerunt: Viri iusti diuitiis annis multis fruentur, iniqui autem perient breuiter.

xii, 25 :35

lwstus comedit et replet animam suam, uenter autem impiorum insaturabilis. lustus percipit cibos sapientiae qui in noualibus patrum, hoc est in operibus ac uerbis praecedentium iustorum, probantur exorti et hos ad profectum animae suae bene uiuendo traicit, uenter autem impiorum, id est capacitas sensus heretico-

140 rum insaturabilis quia sicut apostolus ait: Semper discentes, numquam, ad ueritatis scientiam perueniunt. Quare autem saturari scientia non merentur, nisi quia nequaquam refecti cibis paternae institutionis aliis hos congregant absque iudicio? xiv, I

xiv, 2

XIV, 3

Sapiens mulier aedificabit domum suam, insipiens extructam quoque destruet manibus. Et unaquaeque anima fidelis et ecclesia per orbem catholica mansionem sibi in patria caelesti bonis actibus aedificat, at uero reprobi ea quae bene sunt a bonis ordinata male et aliquando etiam aperte repugnando dissipant. Quare MA uiuendo autem stulti sapientium actus lacerent sequentibus uerbis ostenditur cum dicitur: Ambulans recto itinere et timens Deum despicitur ab eo qui infami graditur uia. Abominatio est enim peccatori religio stultumque r» uidetur incredulis cum fideles propter Dei timorem non tantum abiciunt timorem sed et tormenta rident eorum qui occidunt corpus. De quibus adhuc apte subiungitur: In ore stulti uirga superbiae, labia sapientium custodiunt eos, quia stulti per uaniloquium humiles quos despiciunt affligunt, sed idem 15 humiles spiritu per doctrinam se sapientiae ne decipiantur mu- PL 9&8 niunt

130/131 Prou.xiii,24. XIV, 1/2 Prou. xiv, r.

— 135/136 Prou.xiii,25s. 8/9 Prou. xiv, 2.

— 140/141 II Tim. iii, 7. 13 Prou. xiv, 3.

135 comedet E

XIV, 1 aedificat E

structam P

11 derident V?

II, xiii, 23 — xiv, 8

xiv, 4

83

Vbi non suni boues praesepe uacuum est, ubi autem plurimae segetes ibi manifesta fortitudo bouis. Haerent haec superioribus. Boues namque doctores catholicos, praesepe coetum auditorum, segetes 20 dicit fructus operum bonorum. Incassum ergo tumet superbus et indocta eloquentia uerberat aures ac corda subiectorum quia ubi non sunt docti praedicatores frustra ad audiendum confluit turba plebium. Vbi autem plurimae operationes apparent uirtutum ibi apertissime claret quia non hereticus in uanum garriuit sed pro 25 uerbi fruge laborauit ille qui et ipsum uerbum casto ore ruminare et uiam ueritatis recto discretionis pede nosset incedere. Nec

xiv, 6

iv, 7/8

mirandum cur in praesepi auditores significari dixerimus cum bos alatur de praesepi, doctor autem uerbo audientes soleat nutrire. Sed intuendum quod et de labore bouis praesepe impletur et ipse 3o bos suo fructu de praesepi reficitur quia nimirum praedicator fidelis et audientes uerbo reficit et eadem refectione apud dominum ipse proficit. Quod in opere figuratur Heliae qui apud Sarapthenam uiduam quam pascit ipse pascitur. Quaerit derisor sapientiam et non inuenit, doctrina brudentium qui domino dixit: Ad?wro te per Deum wiwwum ut ios facilis. Caiphas dicas nobis si tu es Christus, quia male quaerebat inuenire quod rogabat non meruit ; at discipuli qui se humiliter auditui ueritatis 4o

45

so

55

subdiderant accepta spiritus gratia non solummodo Christum Dei filium cognoscere sed et abdita scripturarum intellegere meruerunt. Sed et tunc doctrina prudentium facilis erat quando Cornelius cum domo sua et ceteri tales uerbum humiliter audientes mox credebant et accepto spiritu sancto linguis loquebantur omnibus ; nunc quoque doctrinam fidei catholicae prudens quisque dum cathecizatur facile percipit quam heretici quia peruerse quaerunt numquam prorsus inueniunt. Vade contra wirum stultum et nescit, labia prudentiae sapientia. Ideo derisor sapientiam quam quaerit non inuenit quia etsi aperte contra illius stultitiam disputando incedas nescit intellegere quae dicis, ut Arrius qui uerbum cobsubstantialitatis in patre et filio nusquam scripturarum inueniri posse contedebat cum ei manifeste scriptum obiceretur: Ego et pater unum swmus, et, Deus erat uerbum, et cetera talia; ideo doctrina prudentium facilis est quia labia prudentiae sapientia, id est quia labia quaecumque prudentiae moderamine reguntur de sapientia solum loqui et audire dulce habent eiusque meditationi operam dare satagunt.

17/18 Prou. xiv, 4. 32/533 cf. III Reg. xvii, 9-16. 35/36 Matth. xxvi, 63. 40/42 cf. Act. x, 44-48. 51 Ioh. x, 3o. 51/52 Tol».

18 post haec add. ex V! sup. lin. nescito P

34/35 Prou. xiv, 6. 46 Prou. xiv, 7.

— 32 perficit P — 34 inueniet

P — 46

84 Xiv, IO

xiv, II

XlV, I5

xiv, IO

Xiv, I7

IN PROVERBIA SALOMONIS

Cor quod nouit amaritudinem animae suae, in gaudio evus non miscebitur extraneus. Amaritudinem habent animae et electi quamdiu a gaudiis differuntur aeternis et reprobi cum desideriis affliguntur peruersis ;sed electi quia in luce ambulant amaritudinem 60 suam quanto sit gaudio mutanda praeuident, porro reprobi propria sponte caecati quid in praesenti patiantur non uident, quid in futuro sint passuri non praeuident, ideoque a futuris bonorum gaudiis remanebunt extranei quia amaritudinis eorum praesentis non nouerunt esse participes. Vnde et apte subditur: Domus impiorum delebitur, tabernacula iustorum germinabunt. 65 Domo quippe in mansione, tabernaculis uti solet in itinere. Domus igitur impiorum delebitur quia habitationem uitae praesentis in qua semper manere desiderabant perdent in morte reprobi, et hoc quod non praeuidebant exilium perpetuae damnationis subibunt ; 70 tabernacula autem ?ustorum germinabunt quia praesens eorum conuersatio in qua incolae sunt apud Deum et peregrini crescentibus sine cessatione meritis ad fructum usque suauissimum patriae caelestis pertingit. Innocens credit omni uerbo, astutus considerat gressus suos. Hanc 75 innocentiam uetuit et hanc haberi docuit astutiam Iohannes cum ait: Carissimi, nolite omni spiritui credere, sed probate spiritus si ex Deo sunt. Sapiens timet et declinat malum, stultus transilit et confidit. Sicut stulti est de sua alacritate confidere torrentem rapidum uel 80 uoraginem latiorem saltu uelle transire, sapientis autem ad planum uel pontem diuertere, ita qui peccata quantum ualet declinat timens ne inuoluatur malis sapiens est, stultus autem ille qui contemptim peccat blandiens sibi quia aut posteriori tempore paenitentiam agat commissorum aut, si repente moriatur, fortiter 85 poenas inferni sufferat. Inpatiens operabitur stultitiam, et uiv uersutus odiosus est. Reprehensibilis quidem est homo impatiens, sed multo peior et odiosior Deo est uersutus, tametsi apud homines melior aestimetur ; ille enim palam omnibus suam ostendit stultitiam, iste autem cum sit 90

corde peruersus saepe simplicitatem simulat et iustitiam atque apud humanum iudicium sanctum se dici delectat cum sit diuino examine inter reprobos aestimatus.

56/57 Prou. xiv, xo.

A-B). I-oboivox

65 Prou. xiv, rx.

57 sqq. cf. Greg. Magn., moral. (PL LXXV, 681

Tisch) P5338)13.

78 Prou. xiv, 16.

74 Prou. xiv, zs.

76/77

86 Prou. xiv, 17.

66 Domo] domus EP, domum LRSV mansionem R solemus V 74 post suos add. et $.— 75 habere EPRS — 78 post declinat add. a EPRS malo EPRS 79 post confidere add. et V 82 post autem add. superat 7 est X 85 inferi L

PL 982

II, xiv, 10-27

xiv, I9 95

IOO

85

Iacebunt mali ante bonos et impii ante portas iustorum. In nowissimo iudicio coronatis iustis damnabuntur reprobi qw: eos ?n praesenti premebant. Quid enim ait, ante, id est ante bonos et ante portas iustorum, non ad uicinitatem loci sed ad wisionem pertinet bonorum qua malorum tormenta semper aspiciunt ut maiores ereptori suo gratias sine fine referant. Vnde de illis Esaias: Et egredtentur et uidebunt, inquit, cadauera uirorum qui praeuaricati sunt in me ; uermis eorum non morietur el ignis eorum mon extinguetur, el erunt usque ad satietatem wisionis omni carni. Quod dicit, egredientur,

XlV, 24

XlV, 25

non pedum processum sed oculorum significat intuitum quem intus in regno positi ad uidenda prauorum supplicia foras cum uolunt emittunt. IOS Corona sapientium diwitiae eorum, fatuitas stultorum inprudentia. Sapientes non terreni aliquid emolumenti pro diuitiis habent sed coronam solummodo quam pro uirtutibus in futuro percipiant, at stultorum fatuitas maxima haec est quia improuidi aeternorum de praesentibus tantum commodis gaudent ; imprudentia enim quasi IIO improuidentia dicitur. Liberat animas testis fidelis, et profert mendacia uersipellis. Liberat animas Christus qwi est testis fidelis ut in apocalipsi legimus, et sicut apostolus ait: T'estimonium reddidit sub Pontio Pilato bonam confessionem, ei profert mendacia diabolus qui recte appellatur IIS uersipellis quia mala quae facienda suggerit bona esse pronuntiat et gaudia promittit aeterna eis quos ad inferni tormenta praeparat. Item /iberat animas catholicus doctor qui testimonia scripturarum fideliter, id est recte, praedicat, e£ profert mendacia heretiI20

cus, uel sicut alia editio manifeste transtulit, Incendit autem mendacio dolosus, subauditur, animas eorum quos suo errore

decipit. In timore domini fiducia fortitudimis, et filiis evus erit spes. Timor domini fiduciam fortitudinis praestat quia nimirum mens nostra tanto ualentius terrores rerum temporalium despicit quanto se 125 auctori earum ueracius per formidinem subdidit. Filii autem timoris domini dicuntur qui diuino timore reguntur sicut filii uirtutis et filii resurrectionis qui uirtutibus student uel qui ad gaudia resurrectionis pertinent quibus erit spes iuxta illud psalmistae: Qui timent dominum sperent in domino. De qua spe 130 consequenter adiungit : Klv, 27 Timor domini fons uitae ut declimet a vuima mortis. Haec est ergo

xiv, 26

93Prou.xiv,rg. Ixvi, 24.

105

— 93/98 Sal., n parab. (PLLIII,978 B-C). Prou. xiv, 24.

113/114 I Tim. vi, 13.

L11

Prou. xtv, 25:

122 Prou. xiv, 26.

— 98/101 Es. 112 tApoc:iti. 5.

129 Ps. 113, 19.

ng

Prou. xiv, 27.

93 Iacebant V* decepit P

111 post mendacia z7Z. uir P ^ 113reddit EP

125 fortitudinem EPRS

131 declinent P

121

PL 983

86

135

xiv, 28

xlv, 30

xiv, 35

140

IN PROVERBIA SALOMONIS

spes eorum qui timent dominum ut declinantes a ruina mortis peruenire mereantur ad eum qui dicit: Ego swm wa et ueritas et uita. Dictum est autem supra : Lex sapientis fons uitae ut declinet a ruina mortis, et nunc dicitur: Timor domini fons uitae ut declinet a vuina mortis. Ex quo patet quia nulla prior est lex sapientis qua mortem uitare et uitam adquirere debeat aeternam quam habere timorem domini. Vnde et alibi dictum est: Initium sapientiae timor domin. In multitudine populi dignitas regis, et in paucitate plebis tgnominia frincipis. Vbi multitudo seruientium Deo ibi specialiter Christi

gloria et ubi soli cathecumeni uel competentes uel recens nati infantes sub regno adhuc tenentur diaboli et ipsi tempore congruo festinantes in Christo renasci ibi manifesta ignominia principis 145 mundi. Vel certe in conuenticulis hereticorum quae semper sunt pauciora eclesiis catholicorum ignominia patet eorum qui haec ab ecclesiastica unitate segregarunt. Vita carnium sanitas cordis, butredo ossuum inuidia. Per carnem infirma quaedam ac tenera, per ossa fortia acta signantur. Bene ergo 150 dicitur, Vita carnium samitas cordis, quia si mentis innocentia custoditur etiam si qua foris infirma sunt quandoque roborantur. Et recte subditur, butredo ossuum inuidia, quia per liuoris uitium ante Dei oculos pereunt et quae humanis oculis fortia uidentur. Ossa quippe per inuidiam putrescere est quaedam etiam robusta deperire. Acceptus est regi minister intellegens, ille uidelicet cui dicitur: Quia 155 ' super pauca fuisti fidelis supra multa te constituam, inira in gaudium domini tui. Iracundiam eius inutilis sustinebit, ile utique de quo idem ait: Et inutilem seruum eicite in tenebras exteriores.

XV,I

Xxv,2

Responsio mollis frangit iram, sermo durus suscitat furorem. Qui uerba increpantis humiliter recipit iam propinquat ueniae reatus quem gessit, at qui superbus arguenti resultat maiorem contra se iram districti iudicis prouocat. Lingua sapientium ornat scientiam, os fatuorum ebullit stultitiam. 5 Lingua catholicorum patrum ornat scientiam diuinorum eloquiorum latius exponendo quae scriptura canonica aut obscure posuit

133/134 Ioh. xiv, 6.

134/135 Prou. xiii, r4.

140/141 Prou. xiv, 28. 148 Prou. xiv, 30. past. (PL LXXVII, 64 A-B). 155 Prou. xiv, 35. 158/159 Matth. xxv, 3o. XV, 1 Prou. xv, x.

142etom.EPRS super E

138/139 Ps. rxo, xo.

148/154 Greg. Magn., reg. 155/157 Matth. xxv, 23.

5 Prou. xv, 2.

153et]etiam L,ea V ^ uidebantur V — 156 supra]

II, xiv, 27 — xv, 15

ro

XV, 4 is

xv, 6 20

xv 7 25

3o xv, 8

87

aut historica tantum ratione scripta reliquit, et os hereticorum PL 984 ebullit stultitiam dicta sacrae scripturae peruerse intellegendo suosque sensus eius auctoritati praeponendo. Potest et de paganorum philosophis intellegi quod ait, os fatuorum ebullit stultitiam, quales fuere Porphyrius et Iulianus qui contra ecclesiae doctores stultitiae suae fluenta fundebant. Lingua placabilis lignum uitae, quae autem immoderata est conteret spiritum. Lingua catholici doctoris ad fructum uitae ducit sempiternum, qui autem modum ecclesiasticae normae ignorat et suum spiritum et eorum qui se audiunt male loquendo conteret. Domus iusti plurima fortitudo, et in fructibus impii conturbatio. Domus Christi, id est ecclesia, plurimam habet fortitudinem ita ut pluuia, uentis, fluminibus temptationum frequentium nequaquam possit dirui, et in operibus diaboli conturbatio feruet assidua qua eandem Christi domum uel per falsos fratres uel per apertos aduersarios deicere temptat. Labia sapientium disseminabunt scientiam, cor stultorum dissimile erit. Labia catholicorum disseminabunt praedicando scientiam rectae fidei, cor hereticorum dissimile erit quia perfidiam pro scientia concipit ut doceat. Potest et ita intellegi quia cor stultorum etiam sibimet ipsi dissimile erit dwm mutabilitate se diuersarum cogitationum «wariwm exhibet et numquam idem quod fuerat snanet. Cui contra de Anna cum domino intenta mente supplicaret dicitur: Vwltusque eius non sunt amplius in diuersa mutati. Victimae impiorum abominabiles domino, uota iustorum placabilia. Orationes, opera et sacrificia hereticorum abominatur dominus, et uota eorum accepta habet qui fidem catholicam iustis operibus

35 affirmant.

XV, IO

Doctrina mala deserentium uiam, qui increpationes odit morietur. Mala est doctrina eorum qui uiam deserunt ueritatis de quibus dominus ait: Qui ergo soluerit unum de mandatis istis minimis et docuerit sic homines minimus uocabitur in regno caelorum. Sed tales 40 adhuc si correpti paenituerint, patet reditus ad ueniam ; sinautem

XV, I5

nec correptionibus ecclesiasticis adnuerint, iam certus eis restat interitus. Omnes dies pauperis mali, secura mens quasi iuge conuiuium. Omne tempus populi Dei quamdiu in praesenti pauper est afflictionibus 45 abundat et aerumnis quia necdum ad diuitias supernae bonitatis et perpetuae mansionis peruenit. Vnde monet apostolus dicens:

14/15 Prou. xv, 4. 18 Prou. xv, 6. 24/25 Prou. xv, 7. 28/30 Greg. Magn., reg. past. (PL LXXVII, 8o A-B). 310] Regi 189839832 Prou: xv, 8. 36 Prou. xv, 1o. 38/39 Matth. v, 19. 43 Prou. xv, rs. XV, 8 aut. zzc. O, F. 43! 14 conterit P 15 deducit V EIXLPRS/quo1L* 17 conterit P!I7 28 etiam om. EPRS

abominabiles aZ. sunt O! sup. lín. — 33 abominabitur LO*PRV*

16 quae 32 post

88

XV,IOÓ

so

XV, 17

5s

6o

65 XV, IQ 7o

XV,23

75

XV,24

58o

85

IN PROVERBIA SALOMONIS

Redimentes tempus quoniam dies mali sunt. At uero reprobi qui metu carentes diuino securi mundo utuntur quasi iugibus stulti reficiuntur epulis. Vnde recte subiungit: Melius est paruum cum timore domini quam thesauri magni et insatiabiles. Quale est in psalmo: Melius est modicum tusto super diuitias peccatorum multas. Melius est ergo ut seruato timore Dei egeas opibus uel etiam uictu cotidiano quam ut desiderio plura adquirendi Dei timorem deseras. Melius est uocare ad holera cum caritate quam ad witulum saginatum cum odio. Omnis qui operum bonorum exempla proximis quae imitentur ostendit quasi ad epulas quibus reficiantur conuiuas uocat. Melius est autem uocare ad holera cum caritate quam ad uitulum saginatum cum odio, quia nimirum multo est utilius simplicis uitae innocentiam cum caritate seruare quam maioribus PL 985 uirtutum miraculis foras effulgere et interiora mentis ab odiorum sorde non expurgare. Vnde quibusdam in fine dicentibus: Dom:ne, domine, nonne in nomine tuo prophetauimus, et in tuo nomine daemonia etecimus, et in tuo nomine uirtutes multas fecimus, dicet ipse dominus: Quia numquam noui uos ; discedite a me omnes qui operamimi iniquitatem. Iter bigrorum quasi sepis spinarum. Pigros dicit eos quos piget operari iustitiam, qui cwm uiam Dei appetunt eos uelut spinae obsistentium sepium sic formidinum suarum oppositae suspiciones pungunti. Quod quia electos praepedire non solet adiunxit : Via iustorum absque offendiculo. Iusti quippe in conuersatione sua quodlibet eis aduersitatis obutauerit non impingunt quia temporalis aduersitatis obstacula aeternae spei et internae contemplationis saltu transcendunt. Laetatur homo in sententia oris sui, et sermo oportunus est optimus. Humanum quidem est de sua sententia quasi prudenter prolata quemque laetari; sed uerus sapiens non solum res quas loquatur uerum etiam oportunitatem loci uel temporis uel personae cui loquatur diligenter inquirit. Semita witae super eruditum ut declinet de inferno nouissimo. Eruditum dicit non solum scientia sed et operatione perfectum. Huic etenim iure semita uitae desuper aperta est, huic caeli ianua patet. Infernus autem nouissimus de quo liberatur ultimae est poena damnationis; nam primus est infernus caecitas animae peccantis et uerae lucis scientia carentis de quo dicitur in psalmis: 47 Eph. v, 16. 50/51 Prou. xv, 16. 51/52 Ps. 26, 16. 55/56 Prou. XV, 17. 62/66 Matth. vii, 22-23. 67 Prou. xv, x9. 68/74 Greg. Magn.,

moral. (PL LXXVI, 552 C-D).

75 Prou. xv, 23.

80 Prou. xv, 24.

49subiungiturV — 5OparumOV — 55estom.LOS uocartiO'R 58 uocari R— 65tuo nomine] nominetuo R$V — 75laetabitur$ ^ estO! sup. lin. 77 loquitur O*

II, xv, 15-31

89

Et descendant in infernum wiuentes, id est scientes labantur in peccatum.

Ev, 25

«v, 26

XV, 30

Domum superborum demolitur dominus et firmos facit terminos uiduae. Conuenticula hereticorum ceterorumque ecclesiae perse90 cutorum demolitur dominus et firmos facit in orbem uniuersum terminos eiusdem ecclesiae, sponsae uidelicet suae pro cuius uita mori dignatus est. Abominatio domini cogitationes malae, et purus sermo pulcherrimus fivmabitur ab eo. Abominatur dominus cogitationes hereticorum 95 immo omnes pietati contrarias, et purus sermo rectae fidei firmabitur ab eo quando in iudicio non solum factis sed et uerbis omnibus digna praemia reddet. Abominatus est cogitationes malas eorum qui dicebant: Qwis est hic qui etiam peccata dimittit, et purum sermonem eius qui dixit: T'w es Christus filius Dei uiui, IOO pulcherrimum esse firmauit cum respondit: Beatus es, Simon Bar Iona, quia cavo et sanguis non reuelauit tibi sed pater meus qui in caelis est. Lux oculorum laetificat animam, fama bona inpinguat ossa. Iure mentem delectat humanam cum selucem caelestium archanorum IOS domino reuelante percepisse cognoscit. Quod alia editio manifestius dicit, Videns bona oculus oblectat cor, bona utique domini in

terra uiwentium quae quicumque mentis oculo contemplatur meritoin corde oblectatur, tametsi extrinsecus tristis incedere inimico IIO

XV, 3I

IIS

I20

affligente uidetur. Fama quoque illa felicissima qua nostros non solum actus et sermones sed et cogitatus angelis deferentibus in caelo patere cognouimus pinguedinem dilectionis et fidei nostris uirtutibus ne deficiendo arescant exhibet. Quanto enim certius PL 986 tenemus occulta nostri cordis simul et operta operis diuinis patere conspectibus tanto magis fortitudinem nostrae bonae actionis oleo caritatis eius ne lassescat impinguare satagimus. Auris quae audit increpationes uitae in medio sapientium commorabitur. Discipulus qui increpationibus docentium oboedienter adnuit plerumque proficiendo ad cathedram usque doctoris ascendit. Denique Paulus qui increpationi sui conditoris sese humiliter substrauit ad sedem postmodum apostolicae dignitatis sublimiter peruenit.

Evi, I

Hominis est animum praeparare, et Dei gubernare linguam. Certum 86 Ps. 54, 16.

49.

88/89 Prou. xv, 25.

— 99/102 Matth. xvi, 16-17. 116/117 Prou. xv, 21.

935/94 Prou. xv, 26.

103 Prou. xv, 30.

98 Luc. vii,

106/107 Ps. 26, 15.

XVI, 1 Prou. xvi, r.

TA

94 abominabitur L R$ 118 decoris EPRS

XVI, 1 animam $

100 firmabit O

cum]|cui

EPRS

112 aperta

90

IN PROVERBIA SALOMONIS

est quia neque animum praeparare neque gubernare linguam neque aliquid facere boni absque diuina gratia ualemus, qua s?ne me, inquit, nil potestis facere. Quomodo ergo hominis est animum praeparare, et Dei gubernare linguam, nisi quia hoc proprie in tempore persecutionis significat ? De quo dominus ait : Cum autem tradent uos nolite cogitare quomodo aut quid loquamini ; dabitur enim uobis 1n illa hora quid loquamami. Omnes uiae hominum patent oculis eius, spirituum ponderator est

XVl, 2 IO

dominus. Ita uias, id est actiones, omnium et bonorum uidelicet et

malorum dominus uidet ut etiam spiritus singulorum quid in occulto cogitent certa lance discernat. Vnde recte subiungitur: Reuela domino opera tua, et dirigentur cogitationes tuae. Domino xvi, 3 quippe opera nostra reuelamus quando eum quem nil latere 15 nouimus in cunctis quae agimus in memoriam reducimus atque illius in omnibus flagitamus auxilium. Et cum hoc deuoti agimus fit ut non opera eadem tantummodo sed etiam internae nostrae cogitationes illo dirigente procedant. Vniuersa propter semet ipsum operatus est dominus, qmjpiwm quoque Xvi, 4 20 ad diem malum. Nulla fuit domino causa creaturam uisibilem uel inuisibilem faciendi nisi uoluntas sua ut suam uidelicet bonitatem rationabili creaturae quam perpetuo beatam faceret ostenderet. Eum quoque qui bonum conditionis propria sponte deseruit, id est diabolum, cum suis sequacibus iusta seueritate damnauit. xvi, 5 25 Abominatio domini omnis arrogans, etiamsi manu ad manum fuerit, non erit innocens. Quicumque sibi tribuit bonum quod facit, etiamsi nihil mali uidetur manibus operari, iam cordis innocentiam perdidit in quo se largitori donorum praetulit. Et ideo talem conditor suus abominatur ut reum quem beneficiis suis esse 230 contemplatur ingratum. xvi Cum placuerint domino uiae hominis inimicos quoque eius conuertet ad pacem. Tanta est sanctitas diuinae religionis ut eam plerumque etiam qui foris sunt uenerationi habeant, et quos perfecte Deo seruire perspexerint cum his pacem habere quamuis religione 35 discrepantes incipiant. Denique quia placuerunt domino uiae Danihelis et trium puerorum inimicos quoque eorum qui eos in ignem uel ad bestias miserunt conuertit ad pacem. Quia placuerunt domino uiae sanctorum praedicatorum multos eorum persecutores non ad pacem tantummodo sed ad eandem etiam fidei et 40 religionis unitatem conuertit.

21

3/Aloh.xv,s. | 6/8 Matth.x,»x9. — 9/10 Prou. xvi, 2. 13 Prou. xvi, 19/20 Prou. xvi, 4. 25/26 Prou. xvi, s. 31/32 Prou. xvi, 7. 35/36 cf. Dan. i, 19; vi, 23.

l4nihil EPRS — 16agamusP est . 31 conuertit E

18proceduntO*

25 post domini add.

II, xvi, 1-13

xvi, 8

CVl, IO

XV, II

KCV1, I3

45

|

QI

Melius est barum cumiustitia quam multi fructus cum iniquitate. Et dominus: Beat;, inquit, pauperes quia uestrum est regnum Dei ; et iterum: Vae uobis diuwitibus quia habetis consolationem uestram. Potest et sic accipi quia melius sit in simplici conuersatione Deo deuote seruire quam multis abundantem uirtutibus, uerbi gratia elemosinis, orationibus, ieiuniis, doctrina, castitate, proximorum

facta despicere et de sua quasi singulari sublimitate gloriari. Diwinatio in labiis regis, in iudicio non errabit os eius. Illum

significat regem de quo dictum est: Deus iudicium tuum regi da. 50 Quis est enim regum temporalium qui numquam erret in iudicio ? In cuius labiis est diuinatio quia non suorum solummodo sermones et facta dirigit sed et gentilium uates qui uulgo diuiniappellantur quid sciscitantibus respondeant illo intus iudicante disponitur testante Micha propheta qui ad deceptionem Ahab regis impiissimi 35 testatur missum a superni iudicis solio spiritum qui prophetarum eius ora impleret atque ad suadendum ea quibus rex nefandus periret armaret. Neque enim in hoc iudicio errauit os regis aeterni sed quod rex impius audire peccatis praecedentibus meruit ipse hoc prophetas erraticos ei loqui permisit. Sed et Hiezechiel peccan60 ti ac perituro Ammanitarum populo dicit: Cum tibi widerentur uana et diuimarentur mendacia. Non est daemonum diuinatio sed Dei iudicium qui perfectae malitiae dedit finem. Hunc uersiculum alia translatio sic habet apertius de domino: Nihil falsum dicetur regi et nihil falsum exiet de ore eius, quia nimirum ipse nec ullo 65 mentiente falli nec potest aliquando mentiri. Pondus et statera qudicia domimi sunt, et opera evus omnes lapides saeculi. Lapides saeculi sustos et fide fortes appellat quales esse desiderabat apostolus Petrus eos quibus ammonens ait: E? uos tamquam lapides uiui superaedificamimi domus spiritales. Nullus 70 igitur ab initio saeculi swa wirtute electus et caelesti aedificio aptus est sed eius potius opere qui omnia 1n pondere el mensura et numero constituens «4nicwique sicut uoluit mensuram fidei et gratiarum distribuit. Voluntas regum labia iusta. Reges dicit sanctos qui uitiis principa75 liter imperare et uirtutibus animae quasi obsequentium comitum cuneis stipari consuerunt. De qualibus dominus: M w/ti, inquit,

41 Prou. xvi, 8.

42 Luc. vi, 20.

43 Luc. vi, 24.

48 Prou. xvi, 1o.

49 Ps. 71, 2. 54/57 cf. II Paralip. xviii, 18-22 — 60/61 Ezech. xxi, 29. 66/67 Prou.xvi, it 67/73 Sal,znparab.(PLLII,978C-D). | 68/69 I Pet. ii, 5. Ic 32:

71 Sap. xi, 21.

41 est om. E

errabit V pondera O*P

72 Rom. xii, 3.

paruum L O!

58 quia LV

48 errauit

74 Prou. xvi, 13.

OV*

53 disponit V

63/64 dicetur usque falsum om. EPRS

68 ait om. E* P

76/77

57

66

PL 987

02

80

IN PROVERBIA SALOMONIS

prophetae et reges cupierunt uidere quae uos uidetis e non uiderunt. Alioquin reges terreni multum saepe labia iusta detestantur ut Herodes Iohannis propter quod eum et capite puniuit. Qui recta loquitur dirigetur, ut uidelicet rectis operum gressibus ad uitam pertingat aeternam; at contra ur linguosus non dirigetur super terram. Nec repugnat huic sententiae quod de Antiocho dicitur: Et dolus in manu eius dirigetur ;non enim hominem illum dirigendum scriptura dixit quem peruersum ac pessimum futurum

85 esse praeuidit, sed dolus, inquit, / manw

eius dirigetur, quia

scilicet fraudes et scelera quae disposuit ad effectum quem proposuit nullo retardante perduxit, quibus tamen peractis ipse in aeternum ut meruerat periit.

XVi, I4 90

Indignatio regis nuntii mortis. Nuntii mortis sunt angeli satanae, id est heretici et uani philosophi, immo omnes qui ea uerba nuntiant proximis unde a morte rapiantur aeterna, qui quo amplius auctori mortis seruiunt eo grauius uitae largitorem offendunt. Nec tamen talibus iter paenitentiae praecluditur nam subditur:

Et uir sapiens placabit eum. Potest enim resipiscendo dominum placare quem contigit eum stulte loquendo offendisse. In hilaritate uultus regis uita. Quicumque hilarem Christi uultum XVI, I5 uidere merentur his in aeternum cum illo uiuere dabitur ; alioquin in die iudicii sicut scriptum est: Videbit omnis caro salutare Dez. IOO Sed hunc reprobi tunc iratum, iusti uident placidum. Et clementia eius quasi imber serotinus. Serotinus imber in Iudaea iam maturis messibus usque hodie uenire consueuit. Vbi dominus et matutinam pluuiam promittit dicens per prophetam: Dabo uobis bluwiam matutinam et serotinam terrae. Pluuia ergo matutina IOS est siue temporanea ut alibi nominatur quando prima credendi in Christum semina suscipimus, pluuia uero serotina quando maturis uirtutum frugibus ablati de hac uita in dominico horreo recondimur. Et recte clementia regis imbri serotino comparatur quia quod fructum uitae bene agentes percipimus non hoc nostri IIO libertas arbitrii sed superni facit inrigatio doni. xvi, 20 Eruditus in uerbo repperiet bona, et qui sperat in domino beatus est. Non solum is qui ad praedicandum Dei uerbum eruditus est bona apud illum repperiet sed et ille qui in domino spem ponere didicit, etiamsi ad praedicandum aliis idoneus non est, eiusdem beatitudiIIS nis particeps existit. 95

79 cf. Matth. xiv, ro. 81/82 Ps. 139, 12. 83 Dan. viii, 25. 89 Prou. xvi, I4. 97 Prou. xvi, rs. O9 Duci 5: 103/104 Ioel ii, 23. 104/105 cf. Deut. xi, r4. 111 Prou. xvi, 20. 79 Iohannem PSV 80 dirigitur $ 95 placebit E, placauit P* domino R 99 post Dei add. nostri R 100 uidebunt O! V placitum E* R, placatum E! 111 in domino sperat P

PL 988

II, xvi, 13-27

93

LV], 2I

Qui sapiens corde est appellabitur prudens, et qui dulcis eloquio maiora percipiet. Qui sapientiam catholicae fidei quam didicit illibatam suo in corde custodit merito prudentis nomen accipit, at qui eandem sapientiam etiam docte praedicare et contra hereticos I20 defendere nouit maiora laboris amplioris praemia percipiet. Vl, 22 Fons uitae eruditio possidentis, doctrina stultorum fatuitas. Cum diceret, Possidentis, non addidit quid possidentis. Quid autem putamus eum uoluisse intellegi nisi forte ipsam eruditionem ut sit plena sententia, Fons witae eruditio bossidentis ipsam eruditionem 125 suam? Quod est aperte dicere quia ille praedicator uere suis auditoribus uitae uias aperit qui exercet ipse quae praedicat, qui amorem uerbi quo alios erudit fixo in corde possidet nec tantummodo memoria retentum quasi collectum gremio semen iactat in terram. Idcirco namque doctrina stultorum fatuitas est quia etsi 130 qua bona dicere usu eruditionis didicerunt eadem tamen quae dicunt bona ipsi fatuo corde contemnunt. Vl, 24 Fauus mellis uerba conposita, dulcedo animae est sanitas ossuum. Multi per eloquentiam possunt amantibus et fauentibus suauiter pronuntiare bona quae ipsi non amant, ea autem solum uerba ad 135 sanitatem ossuum tuorum, hoc est ad uirtutum tuarum spiritalia crementa, proficiunt quae ex interna animae tuae dulcedine procedunt. tvi, 26 Anima laborantis laborat sibi quia conpulit eum os suum. Constat iuxta litteram quia expulsus de paradiso homo cotidianum laboI40 rem ne deficiat exercet; compulit enim os suum quando cum serpente locutus est, quando uetitum tetigit ut exilium longum cum labore sufferat et in sudore uultus sui pane uescatur. Sed et doctorem os suum ut laboret compellit quia necesse habet agere bona quae dicit. Vl, 27 145 Vir impius fodit malum, ei in labiis eius ignis ardescit. Et propheta ait: Vt inique agerent laborauerunt. Potest et de heretico specialiter intellegi qui pulcherrimos ac florentissimos diuinorum eloquiorum campos noxio linguae suae uomere rumpit ut de internis eorum sinibus sensus impios qui ibi non insunt eruat. In cuius labiis ignis 150 ardescit quo se suosque auditores in perpetuum perdat. Vnde et Iacobus: Lingua, inquit, constituitur in membris nostris quae maculat totum corpus et inflammat rotam natiuitatis nostrae inflammata a gehenna.

116/117 Prou. xvi, 21.

Prou. xvi, 26. Ezech.

121 Prou. xvi, 22.

139 cf. Gen. iii, 2-19.

(CC CXLII, 298, 109-129).

132 Prou. xvi, 24.

138

143/144 cf. Greg. Magn., bom. in

145 Prou. xvi, 27.

146 Hier. ix, 5.

151/153 Iac. iii, 6.

li6appellatur O* 132 est] et P*S facere curant $

— 122addit EPS — 123 post eruditionem a4. suam V post est add. et O sup. lin. 134 post amant add. nec

136 animi tui V

146 iniqui E!, iniqua $

148 noxie V

PL 989

94 xvi, 29 155

xvi, 30 160

165

xvi, 32 170

xvi, 33 175

XVII, I

xvii, 6

IN PROVERBIA SALOMONIS

Vir iniquus lactat amicum suum et ducit eum per uiam non bonam. Potest et de heretico et de omni fautore malorum accipi. Quontam laudatur beccator in desideriis animae suae, et qui iniqua gerit benedicitur. Qui attonitis oculis cogitat praua mordens labia sua perficit malum. Grauius est perficere malum quam facere. Non solus autem ille perficit malum qui per membra sui corporis peruersum quid operatur et noxium uerum etiam ille qui fixa intentione mala patrare disponit. Solent enim superbi indignantes labia mordere, solent attonitos habere oculos et praesentia non uidere qui aliquamdiu taciti sedula mente pertractant. Vnde datur conici quia attonitis oculis praua cogitare dicat eum qui sic mala quae faciat inquirit ut quae se in futurum retributio malorum operum sequatur non uideat. Melior est patiens wiro forte, et qui dominatur animo suo expugnatore urbium. Minor est uictoria urbes expugnare quia extra sunt quae wincuntur, maus autem est quod ber patientiam uincitur quia ipse a se animus superatur et semet ipsum sibimet ipsi subicit quando eum patientia in humilitate tolerantiae sternit. Sortes mittuntur in sinum sed a domino temperantur. Sicut sortes palam in sinum mittuntur et clausae in sinu continentur, diuini autem est iudicii cuius sors eleuata palmam teneat, sic hominum facta in praesenti quidem uita patent alterutrum sed quae cuius sunt meriti patescit in futuro prolato uidelicet tunc ac manifestato iudicio singulorum quasi de sinu examinis diuini.

M eltor est buccella sicca cum gaudio quam domus plena uictimis cum twrgio. Melius est parua bona cum caritate facere sine scientia praedicandi, hoc est enim etiam siccam esse buccellam, quam magnis effulgere uirtutibus cum admixtione discordiae. Corona senum filii filiorum, et gloria filiorum patres sui. Senes dicit 5 patriarchas et prophetas quia filiis liorum, hoc est a successoribus

154 Prou. xvi, 29. 155/157 Ps.10,3. — 158Prou.xvi,3o. 168/169 Prou. xvi, 32. 169/172 Greg. Magn., bom. in eu. (PL LXXVI, 1262 C). 173 Prou. xvi, 33. XVII, 1/2 Prou. xvii, r.

5 Prou. xvii, 6.

978 D - 979 A).

6/8 Sal., in parab. (PL LIII,

154 latat E*, ludat E! 155 factore EPRS — 156 iniqui E*, inique E! 157 benedicetur EO* 158 perfecit E*, perficiet PR 161 malum ELPRSV 165 facit PV 166 futuro V 168 forti E'SV 169 expugnat P*

ELPRSV EPRSV

quae] qui V

pallam E!

XVII 1 est om. $5

173 sinu V

176 quae om. V 5 sui] eorum EP

174 et] ad V

177 sint V

175 elata

patescet

II, xvi, 29 — xvii, 16

xvii, 8 IO

I5

Cvll, II

20

(vii, I2

(Vll, I4

cvii, 16

25

230

35

40

95

apostolorum, d7gna laude celebrantur, et gloria est praedicatorum now: testamenti quod filii ueterum patrum esse meruerunt. Gemma gratissima expectatio praestolantis quocumque se uerterit prudenter intellegit. Qui praemia futura fideliter expectat quasi gemmae splendidissimae possessione laetatur; nam et in euangelio negotiator sapiens pro adquisitione pretiosae margaritae, id est desiderii caelestis, omnia quae habuit uendidit talisque expectator siue aduersa seu prospera contigerint a sua intentione non flectitur prudenter intellegens quoniam diligentibus Deum omnia cooperantur in bonum. Semper iurgia quaerit malus, angelus autem crudelis mittetur contra eum. Angelus crudelis immundus est spiritus qui a domino contra peccantes mittitur ut eos uel in praesenti affligat ut Aegyptios quibus znmisit iram indignationis suae, indignationem et iram et tribulationem, inmissiones per angelos malos, uel etiam post mortem ad interitum rapiat aeternum. At contra vnmittit angelus domani in circuitu timentium eum et eripiet eos. Expedit magis ursae occurrere raptis fetibus quam fatuo confidenti in stultitia sua. Facilius erat doctoribus sanctis furori gentilitatis occurrere raptis ad se populis aliquibus atque a bestiali eius saeuitia ad fidei pietatem praedicando conuersis quam heretico cuilibet confidenti in sui perfidia dogmatis quia nimirum illud contra exteros, hoc contra sua uiscera certamen agebant. Potest ursae nomine ipsa hostis antiqui malitia intellegi cui fetus rapimus cum eos qui erant filii diaboli cathecizando et baptizando filiorum Dei societati adiungimus. Et hoc plerumque multo leuiore labore perficitur quam si uel hereticum ad fidem rectam reuocare uel catholicum praue agentem ad bonae operationis statum reducere conaris. Qui dimittit aquam caput est vurgiorum. Aquam damattere est linguam in fluxa eloquii relaxare. Quo contra in bonam partem dicitur : Aqua profunda uerba ex ore uiri. Qui ergo dimittit aquam caput est jur giorum quia qui linguam non refrenat concordiam dissipat. V nde e diuerso scriptum est: Qui inponit stulto silentium iras mitigat. Quid prodest habere diuitias stultum cum sapientiam emere non fossit? Quid prodest populo Iudaeorum infideli habere diuitias

9/10 Prou. xvii, 8.

17/18 Prou. xvii, rx. Prou. xvii, 12.

12/13 cf. Matth. xiii, 46.

20/21 Ps. 77, 49.

36 Prou. xvii, 14.

15/16 Rom. viii, 28.

22/23 Ps. 35, 8.

800 À) ; reg. past. (PL LXXVII, 73 C) ; cf. Sal, in parab. (PLLIIL 979 A). Prou. xviii, 4.

40 Prou. xxvi, 1o.

24/25

36/40 Greg. Magn., moral. (PLLXXV,

— 38

41/42 Prou. xvii, 16.

13 exactor EP 17 mittitur E O* 21inmissionem V — 22 inmittet P angelum ELPRS . 23 dominus ELPRS . 24 post confidenti add. sibi EP inom.V 33priusuelom. EPRS — 34prauaEPRS — 4lstultoPSV cum]qui E — 41/42 non potest emere E

PL 990

96

xvii, 17

xvli, I8

xvli, 22

xvii, 24

xvii, 26

IN PROVERBIA SALOMONIS

scripturarum cum in his Christum intellegere non possit? Quid heretico eisdem abundare diuitiis cum unitatem fidei in eis discere 45 nequeat ?Quid malo catholico expedit diuitias habere uerae fidei cum sapientiam piae actionis habere neglexerit? Omni tempore diligi qui amicus est, et frater in angustiis conprobatur. Qui dominum uere amat omni tempore eius custodit amorem neque in angustia passionis deserit quam in pacis tranquillitate 50 confessus est. Homo stultus blaudet manibus cum spoponderit pro amico suo. Stultus est qui cum animam fratris suscipit regendam de suis gloriatur actibus et non potius ei humili compassione quicquid potest auxilii salutaris impendit. Animus gaudens aetatem floridam facit, spiritus tristis exsiccat ossa. 55 Qui interna spiritus sancti consolatione laetatur etiam bonae actionis flore decoratur, et fructus praemiorum praestolatur caelestium; qui uero tristitia saeculi quae mortem operatur angitur pinguedinem diuinae caritatis in robore uirtutum quas exercere 60 uidetur habere nullatenus ualet sed quasi exsiccatis ossibus marcescit quia in bonis actibus quae facit gratiam dilectionis amisit. In facie prudentis lucet sapientia, oculi stultorum in finibus terrae. In facie quidem domini saluatoris lucebat sapientia diuinitatis quam in carne apparens uirtutum et doctrinae testimoniis demons65 trabat, uerum oculi Iudaeorum non credentium terrenis potius desideriis perficiendis quam salutaribus eius monitis Àintendebant. Sed et generaliter saepe prudentes grauitatem sui sensus in ipso etiam frontispicio praemonstrant, nec tamen stulti ad hanc ammirandam sectandamque oculos mentis adtollunt sed e contra quali70 ter ad finem uoluptatem carnalium pertingant tota intentione perquirunt. Non est bonum damnum inferre iusto nec percutere principem qui recía iudicat. Et de ipso principe ac iudice saeculorum qui pro nostra salute percuti uoluit accipi potest et de omnibus generaliter 1b; ecclesiae rectoribus qui uel facultatibus nudati ab impiis uel ipsa etiam sunt morte consumpti.

xvii, 3

Impius cum in Profundum uenerit peccatorum contemnit, sed sequi-

47/48 Prou. xvii, 17.

51 Prou. xvii, 18.

55 Prou. xvii, 22.

62 Prou.

xvii, 24. — 63/66 Sal., inparab. (PLLIII, 979 B-C). — 70/71cf.Greg. Magn., moral. (PL LXXVI, x4 C). 72/73 Prou. xvii, 26. XVIII, 1/2 Prou. xviii, 3.

51 sposponderit O V! 72inferre damnum aeterna P

RV

5

59 quas|quasi P — 62sapientiaeRV* — oculis 73recteV — 76 etiam] temporali E! sup. Jiz.,

PL 991

II, xvii, 16 — xviii, 14

(vill, 4 IO

X5

viii, 9

20

Vill, II 25

vill, I3

230

viii, I4

35

97

iur eum ignominia et obprobrium. Qui longis peccatorum tenebris inuolutus semel de luce desperat iam ex desperatione passim sibi peccandi frena relaxat, sed talis opprobrium futurae damnationis nulla ratione euadit quem ab usu suae iniquitatis nulla diuini timoris memoria cohibuit. Aqua profunda uerba ex ore uiri, e torrens edundans fons sapientiae. Verba sapientium aquae comparantur quia et lauant mentes audientium et inrigant ne uel peccatorum sorde deformes remaneant uel doctrinae caelestis inopia tabescant et quasi nociua ariditate deficiant. Et quia eadem doctorum uerba fidelium quaedam mystica latent et occulta quae sollertiore comprehendantur industria, quaedam uero aperta et cunctis audientibus facilia ad intellegendum profluunt, recte haec et aquam profundam et torrentem dicit esse redundantem. Potest autem et ita distingui ut quia ueteris testamenti scriptura typice prolata est dicatur de ea, Aqua profunda uerba ex ore uiri, quia dominus et apostoli palam utriusque testamenti sacramenta mundo reserabant adiungatur de illis, e? torrens redundans fons sapientiae. Qui mollis et dissolutus est in opere suo frater est sua opera

dissipantis, quia qui coepta bona districte nom exsequitur dissolutione neglegentiae manum destruentis imitatur. Substantia diwitis urbs roboris eius et quasi murus ualidus circumdans eum. Non terrena substantia semper defendere potest, immo plerique propter diuitias sunt capti uel occisi. Vnde et ecclesiastes ait: Diwitiae conseruatae in malum domini sui pereunt enim in afflictione pessima. Melius ergo intellegitur substantiam laudare uirtutum quibus quicumque abundat quasi muro inexpugnabili cunctas hostium arcet insidias. Qui prius respondit quam audiat stultum se esse demonstrat et confusione dignum. Qui prius doctor esse desiderat quam discat stultitiae noxam non declinat, qui iudicare proximorum facta prius quam plene causam utriusque partis dinoscat inordinate festinat et ille se confusione dignum demonstrat. Spiritus uiri sustentat imbecillitatem suam. Et ipse uir ait : Spiritus quidem promptus est, caro autem infirma. Potest et de quolibet uiro

2/6 cf. Greg. Magn., moral. (PL LXXV, 1007 C; PL LXXVI, 389 B-C).

7/8 Prou. xviii, 4. 10/11 cf. Greg. Magn., moral. (PL LXXV, 960 A). 15/19 cf. Greg. Magn., moral. (PL LXXVI, 27 A.B). 20/21 Prou. xviii, 9. 21/22 Greg. Magn., reg. past. (PL LXXVII, x18 D). 23/24 Prou. xviii, rr. 26/27 Eccle. v, 12-13. 30/351 Prou. xviii, 13. 35 Prou. xviii, I4. 35/36 Matth. xxvi, 41. XVIII, 14 profluant O

15 esse om. EP

23 roboris] fortitudinis O* 30 respondet E! P RS

18 reserebant EL*O! PV!

24 post substantia adZ. diuites E' sup. Jin.

32 indicare V

98

xvili, 16

xvili, I7

xviii, I9

IN PROVERBIA SALOMONIS

sancto accipi qui carnis imbecillitatem ne in temptationibus cedat mentis fortitudine sustentat. Spiritum uero ad irascendum facilem quis poterit sustinere. Qui ad 40 irascendum facilis est nec se ipse potest sustinere ita ut iratus saepe dicat ea quae postmodum placidus quia dixerit paeniteat et plerumque an dixerit ignoret, cuius tamen uesania non numquam per sapientium modestiam facillime suffertur atque ex tempore sopitur. Donum hominis dilatat uiam eius et ante principes spatium ei facit. 45 Donum caritatis siue aliarum wiriutum quas a domino fideles accipiunt dilatat wiam actionis eorum qwia quo magis gratia spiritus intus replentur eo latius foris bonorum operum gressus multiplicant atque inter magnos ecclesiae rectores in futuro culmen 5 o sortiuntur honoris. Aliter. Donum spiritale saluatoris quod mundo attulit dilatauit uiam eius quo ad plurimas orbis nationes per fidei et dilectionis suae praesentiam ueniret nec solum populos sed ipsos etiam rerum dominos concupiscentiis renuntiare ac sibi libenter obtemperare faceret. Iustus prior est accusator sui, uenit amicus eius el inuestigabit eum. 55 Omnis qui uere iustus est ubi peccantium errata conspicit primo ad se ipsum oculum considerationis inflectit dumque suam fragilitatem sollicitus accusauerit sic demum ad corripiendos alios linguam benignus exerit. Sed ille qui suis fidelibus dicere dignatus est: Vos autem dixi amicos quia quaecumque audiui a patre meo nota feci uobis, uenit in cor eius per praesentiam diuinae contemplationis et quam hoc sit mundum a sorde iniquitatis agnoscit eiusque humilitatem digna mercede remunerat. Frater qui adiuuatur a fratre quasi ciuitas firma, et iudicia quasi 65 uectes urbiwm. Cum populus uterque, Iudaeorum scilicet et gentium, fraterna sibi in Christo caritate consentit unam iam catholi-

xvili, 23 xviii, 24

cae ecclesiae ciuitatem construit, et sicut uectes urbium portas muniunt ita dogmata utriusque testamenti ecclesias per orbem quae unam catholicam faciunt ab infidelium incursione defen7o dunt. Cum obsecrationibus loquetur pauper, et diues effabitur rigide. Humiles spiritu humiliter dominum adorant ut euangelicus ille publicanus, superbi sua merita iactant ut Pharisaeus. Vir amabilis ad societatem magis amicus erit quam frater. Credens 75 ex gentibus populus magis amatus est a domino quam Iudaicus

45 Prou.xviii, 16. — 46/50 Sal., n parab. (PL LIII, 979 C-D). — 55 Prou. xviii, 17. 60/61 Ioh. xv, 15. 64/65 Prou. xviii, 19. 71 Prou. xviii, 23. 72/75 cf. Luc. xviii, 1o-13. 74 Prou. xviii, 24. 38 sustentetur LR$

51 quo] quod EP

55 inuestigauit 7

PL 992

II, xviii, I4 — xix, 4

99

sine fide perdurans in quo secundum carnem natus est. Potest et de apostolis ex Iudaea natis intellegi quia magis amarint credentes ex gentibus quam suae gentis incredulos.

Bix.I

xix, 2

IO

Kix, 3

15

20

25

20

Xix, 4

Melior est pauper qui ambulat in simplicitate sua quam diues torquens labia insipiens. Melior est simplex auditor uerbi Dei, si ea quae intellegere in scripturis potuit operando perficit, quam eruditus quisque, si in illis quae acute intellexit ad heresim praedicandam labia retorquet. Vbi non est scientia animae mon est bonum, et qui festimus est bedibus offendit. Animae quidem humanae scientia uitae caelestis est necessaria quia nimirum sine hac beata in perpetuum esse non potest. At tamen qui effrenatis sensibus mentis plus appetit sapere quam decet plerumque offensionem hereticae stultitiae temerariis tractatibus incurrit quod in primis humani generis parentibus mystice signatum est qui dum appetitu scientiae maioris uetitum contingere properabant a statu beatitudinis in qua conditi sunt deuiantes in poenam miseriae et mortalitatis inciderunt. Stultitia hominis subblantat gressus eius, et contra Deum feruet animo suo. Stultorum moris est ut cum peccando uiam ueritatis deserunt non se errasse fateantur sed ad culpam conditoris sui reatus originem referant quasi ipse occasionem peccandi tribuerit qui uel fragilem fecerit hominem uel ad temptationem eius hostem PL 993 uersutum admiserit. Vnde et primus nostri generis parens post praeuaricationis excessum increpatus a domino ad defensionem mox excusandi refugit dicens: Mulier quam dedisti sociam mihi dedit mihi de ligno, et comedi; et ipsa mulier: Serpens, inquit, decepit me. Ambo namque in creatorem quod peccauerant retorquebant, ille quod mulierem per quam periret a domino sociam accepisset, illa quod dominus serpentem qui se deciperet in paradiso constituisset. Quo contra sapiens dominum precatur wí non declinet cor suum 7n uerbum malum ad excusandas excusationes in peccatis. Sed et ille suos subplantans gressus contra Deum feruet animo qui diuina imperia per suam inertiam contemnens insuper ipsum dominum quasi importabilia hominibus onera imposuerit mente reprehendit insana. Diwitiae addunt amicos plurimos, a baupere autem et hi quos habuit separantur. Diuitiae regni caelestis quae per sanctos doctores MDC 2SPrOU XXE 6/7 Prou. xix, 2. 9/10 cf. Rom. xii, 3. 11/14 cf. Gen. iii, 2-19. 15/16 Prou. xix, 3. 22/23 Gen. iii, 12. 25/24 Gen.iii, 13. — 27/29Ps.140,4. 31cf.Matth.xxiii,4. ^ 33/34 Prou. xix, 4. 77 amarent

EP RS, amauerint L, amauerunt

XIX, 16 suo ex. O, F 55^ 26 quod] quia LRS

V

22 mihisociam EP

— 25 quod] quia LR$

IOO

IN PROVERBIA SALOMONIS

fidelibus tribuendae praedicantur multos amicos et eisdem praedicatoribus et earum largitori domino adsciscunt, a philosophis autem ceterisque gentium magistris quia nil certae beatitudinis in futurum norunt promittere et hi quos habuere separantur, uidelicet conuersi ad fidem spemque dominicae promissionis certissi40 mam. Qui tantum uerba sectatur nihil habebit, qui autem possessor est mentis diligit animam suam. Et apostolus ait: Non auditores legis )ustificabuntur apud Deum, sed factores legis qustificabuntur. Testis falsus non erit inpunitus, et qui loquitur mendacia peribit. 45 Redarguerat eum qui uerba tantum scientiae absque operationis efficacia sectatur; redarguit nunc illum qui ipsa uerba diuinae auctoritatis male interpretando corrumpit. Quod autem multa saepius iterantur firmitatis indicium est ut Ioseph somnum regis interpretans ait: Eo quod sit sermo Dei et ueraciter ympleatur. 50 Non decent stultum deliciae nec seruum dominari principibus. Non decent hereticum deliciae scripturarum quia his bene uti non nouit neque illum qui seruus adhuc peccati esse probatur praeferri iustis in regimine ecclesiae. Doctrina uiri per patientiam noscitur. Doctrina ecclesiastica per 55 patientiam doctorum quam sit perfecta monstratur quia dum magis afflictionibus ac morti corpus subdere quam a docendi officio cessare uoluerunt ostendebant utique quantum esset salutaris quam tanta instantia defensare curarunt. Aliter. Doctrina wiri per patientiam noscitur, quia tanto quisque minus ostenditur doctus quanto conuincitur minus patiens neque enim potest ueraciter bona docendo impendere, si wiuendo nescit aequanimaiter aliena mala tolerare. Recte autem subditur: Et gloria eius est iniqua praetergredi, quia nimirum perfecti doctoris est sic aliorum improbitatem patienter sufferre ut suam quo65 que fragilitatem nouerit ab iniqua actione sollerter obseruare. Neque enim aut munditia propriae conuersationis sine tolerantia sufficit externae perturbationis aut si is qui fortiter aduersa foris sustinet intus adhuc eneruiter iniquis motibus fauet. Sicut fremitus leonis ita et regis ira, el sicut ros super herbam ita 79 lilaritas eius. De domino rege dicit qui in iudicio et hilaris ac blandus iustis et terribilis apparebit iniustis. PL 994 Dolor patris filius stultus. Deus qui in sua natura impassibilis semper est et placidus dolere tamen nostro more dicitur cum 35

xix, 7/8 xix, 9

XlX, IO

SCC TY

NUS Ie

xix, I3

41/42Prou.xix,7-8. xli, 32.

50 Prou. xix, ro.

(PL LXXVII, 59 D).

42/43 Rom.iijzi3. 54 Prou. xix, rr.

69/70 Prou. xix, r2.

44Prou.xix,9.

— 49 Gen.

58/62 Greg. Magn., reg. past.

72'"Prou- $06 x3.

43 priusiustificabuntur]iustisunt EV! — 48somnium V — 52 peccati nc.

OL E256!

proferri E

67 is] his

70 domino] Deo E, Dauid P

OV, om. PR

quis PR

69 ira regis L

II, xix, 4-19

IOI

homines quos ad se credendum laudandumque creauit hosti potius

75 maligno quam sibi seruire consideret. Vnde et Moyses de illo:

Paenitwuit, inquit, ewm quod hominem fecisset in lerra et tactus dolore cordis intrinsecus, Delebo, inquit, hominem quem creauit a facie lerrae.

Et tecta iugiter perstillantia litigiosa mulier. Sicut tecta perstillantia pluuiam quidem de caelo suscipiunt non tamen hanc ad utilitatem aliquam dispertiunt sed ad molestiam potius inhabitantium deriuant ita nimirum hereticorum ecclesia caelestium dona uerborum non ad salutem animarum sed ad usum suae nequitiae male interpretando et contra catholicos litigando con85 uertit. Tecta etenim perstillantia mundas quidem pluuiae guttas accipiunt sed subiectis in domo sordidas reddunt; et hereticus limpidissima caelestis oraculi uerba auditu corporis haurit, at ubi haec corde polluto attigerit auditoribus suis sorde mixta minis8o

trat.

Pigredo inmittit soporem. Piger appellatur qui recte sentiendo quasi uigilat quamuis milul operando torpescit. Sed figredo inmattit soporem quia paulisper etiam vecte sentiendi wigilantia amittitur dum a bene operandi studio cessatur. Recte autem subditur: Et anima dissoluta esuriet, nam quia se ad superiora stringendo non 95 dirigit neglectam inferius per desideria expandit et dum studiorum subtilium wigore non constringitur cupiditatis infimae fame sauciatur ut quo per disciplinam ligari dissimulat eo se esuriens per uoluntatum desideria spargat. Bx, 17 Feneratur domino qui miseretur pauperis, el uicissitudinem suam IOO reddet ei. Huius sententiae ueritatem probat ipse dominus cum se elemosinam facientibus dicturum esse praedicit : Quamdiu fecistis uni de his minimis meis mihi fecistis. xix, I8 Erudi filium tuum ne desperes, ad interfectionem autem eius ne fonas animam iuam. Subiectum tibi quemlibet, si errare conspicis, IOS diligenter castigare curato; quod si curari rennuit, ita erga illum circumspecte et temperanter age ne quid omnino in tuis uerbis uel actibus unde amplius peccet inueniat. Cui sensui opitulatur illud quod sequitur: xix, I9 Qui inpatiens est sustinebit damnum ei cum rapuerit aliud ad ponet. IIO Sienim duritia contradicentis fratris quem erudire coepisti prouocatus ipse in impatientiae uitium labaris, damnum profecto tuae uirtutis incurris, et cum illi durius forte increpando spem promeXiX, I5

9o

76/78 Gen.vi,6-7. | 90et94Prou.xix,zs. — 91/98 Greg. Magn., reg. past. (PL LXXVII, 74 B-C). 99/100 Prou. xix, 17. 101/102 Matth. xxv, 40. 103/104 Prou. xix, 18. 109 Prou. xix, 19.

75 considerat LV fine P $*, infirmae V

85 enim EPRS 99 pauperi $ V

91 pigrido EP 104 pones P

96 infimae] in

102

IIS

IN PROVERBIA SALOMONIS

rendae salutis agendaeque paenitentiae quam habuerat rapueris rationem pro eo quod fratrem scandalizasti districto iudici reddes. Patet litterae sensus quia qui per impatientiam inopiae furto seruit aut rapinis damnum suae animae facit, et cum rem proximi tollit etsi non homini per hoc certe aeterno iudici rationem reddere habet. Vnde alia editio ita hunc uersum transtulit: Male cogitans homo multo damno affligetur, et si perniciosus fuerit, et animam

XiX, 22 125

XiX, 24

I30

xix, 28

135

Xix, 29

140

145

suam adponet, quia nimirum cum pecuniam uiolentus abstulerit pro hac animam inuitus dabit. Homo indigens misericors est. Indigentem dicit humilem qui se PL 995 perpetuis bonis egere sine cessatione recolit. Talis namque ut misericordiam consequatur a domino numquam proximo misereri recusat. De quo et subsequenter adnectit: Et melior bauper quam uiv mendax. Melior namque est humilis corde qui nihil suis fidit operibus quam qui se prae excellentia uirtutum uiri nomine dignum ducens fallitur nescius dum superbiendo perdidit bona quae gessit. Abscondit piger manum suam sub ascella nec ad os suum ad plicat eam. Nemo iia piger esi ut ad os manum uel comedendo reducere laborem putet. Sed pigro labor est manum ad os porrigere quia desidiosus quisque praedicator mec hoc wult operari quod dicit. Manum quippe ad os porrigere est uoci opere concordare. Testis iniquus deridet iudicium, iud uidelicet quod dicitur: Non falsum testimonium dices, uel certe uenturum de quo supra dicitur: Testis falsus non erit inpunitus, et qui loquitur mendacia peribit. Et os impiorum deuorat iniquitatem. Sicut famelicus refici cibis desiderat ita impius ut iniquitatis exsecutione satietur ardenter exquirit. Parata sunt derisoribus iudicia, et mallei percutientes stultorum corporibus. Etsi reprobi sicut praedictum est uel iussionis uel comminationis diuinae iudicium derident parata tamen eos expectant iudicia damnationis quae ut mallei ferrum candens ita eos in fornace gehennae sine fine uerberent.

122 Prou. xix, 22. 130/131 Prou. xix, 24. 131/133 Greg. Magn., bom. in Ezech. (CC CXLII, 368, 459-461) ;cf. Sal., in parab. (PL LIII, 979 D - 980 A). 135 Prou. xix, 28. 135/136 Matth. xix, 18. 137 Prou. xix, 9. 141/142 Prou. xix, 29. 113 rapueris habuerat L*, rapueras

habuerit 5

117 pro

LV

118

Mala V — 126estnamque EP — 135 dirige E — 136futurum PS — 137 mendacium EOP R$ — 139 excusatione P — patietur EP 142 uisionis V 145 uerberabunt V

II, xix, 19 — xx, 9

EX, 4

Ex IO

I03

Propter frigus piger arare noluit, mendicabit ergo aestate et non dabitur ei. Qui nunc fropter desidiam in Det seruitio laborare neglexit uenturo d?e regni »endicabit et non dabitur ei quia quaecumque seminauerit homo haec et metet. Bene ergo regnum Dei aestati comparatur quia tunc maeroris nostri ?ubila transeunt ef uitae dies aeterni solis claritate fulgescunt. Iustus qui ambulat in simplicitate sua beatos post se filtos derelinquet. Non hoc secundum litteram semper stare potest, nam et beatus Samuhel uir iustus ac simplex dissimiles sui filios reliquit et Achaz iniustus ac reprobus beatum post se filium reliquit Ezechiam; sed filios iusti dicit eos qui exempla iusti sequuntur. Vnde nunc omnes electi propter fidem filii dicuntur Abrahae teste apostolo qui ait: 5? autem wos Christi, ergo Abrahae semen estis.

xx, 8

15

20

25

Quibus beatitudo non huius saeculi sed futura promittitur. Vnde recte subiungitur: Rex qui sedet in solio vudicii dissipat omne malum intuitu suo. Etsi enim in hac uita electi mala patiuntur reproborum, ubi uniuersalis iudicii dies apparuerit omnia mala dissipantur et coronatis cum domino iustis soli poenas subibunt iniusti. Quod etiam nunc per partes agitur cum quis sanctorum uictor exierit de saeculo, sed et ille qui eum tribulabat persecutor digna factis receperit. Potest hic uersus et de electis accipi quia habent aliquando /a£entia in mente mala quae ab aliis wideri nom possunt hominibus, quae tamen dominus cernit quando ea occulto respectu gratiae destruit. Denique conuersus dominus respexit Petrum, et recordatus est Petrus uerbi domini, et cetera.

xx, 0 20

PL 996

Quis potest dicere : Mundum est cor meum, purus sum a peccato ? Notandum quod non ait, Quis potest mundum habere cor, et purus esse a peccato, sed: Quis potest dicere, inquit, Mundum est cor meum, el burus sum a peccato, quia sunt qui largiente diuina gratia possunt iuxta humanum modum et cordis et operis munditiam habere. Vnde est illud dominicum: Beati mundo corde quoniam ipsi Deum wuidebunt ;et in psalmo: Quis ascendit in montem domini aut quis stabit in loco sancto eius ; énnocens manibus et mundo corde. Si enim nemo mundum habet cor neque ullus est purus a peccato, consequens est profecto ut nullus ascendat in montem domini,

XX, 1/2 Prou. xx, 4. 2/6 Sal., in parab. (PL LIII, 98o A-B) ; cf. Greg. Magn., reg. past. (PLLXXVIL 74C- 75 A). 4Gal.vi,8. 7/8Prou.xx, 7. 9 cf. I Reg. viii, 3. 10 cf. IV Reg. xvi, 2-4; xviii, 1-3. 13 Gal. iii, 29. 16 Prou. xx, 8. 22/26 Greg. Magn., moral. (PL LXXVI, 493 A; 568 C). 25/26 Luc. xxii, 6x. 27 Prou. xx, 9. 32/33 Matth. v, 8. 33/34 Ps. 23, 3-4. XX,

1 mendicauit

perceperit EP RS ascendet EO! P S

E

22 qui $

enim ELRSV

25estom.LO

8 et om. ELPRS

21

29inquitom. PR$

33

I04

40

XX, IO

45

50

X$€ IT

55

IN PROVERBIA SALOMONIS

nullus hominum stet in loco sancto eius. Quia uero constat multos ascensuros in montem domini staturosque in loco sancto eius restat itaque ut sint multi mundo corde et iuxta humanae possibilitatis modum puri a peccato. Nec tamen se ipse quisquam mundicordem et immunem esse peccati absque temeritate pronuntiat ;stulta est namque propriae laudis iactantia, temerarium de sua quemque innocentia uel iustitia gloriari. Et quia sunt qui sua laudare quasi fortia proximorum uero facta uelut uilia solent improbare recte subiungitur: Pondus et bondus, mensura et mensura, utrumque abominabile apud dominum. Diuersum namque fondus in domo sua, diuersam habet mensuram ut aliter uidelicet sibimet ipsi a/zter metiatur proximo qui in suis semper actibus quae laudari, in aliorum uero quae uituperari possint rimatur ;et ideo talem iuste abominatur dominus quia nimirum quantum sibimet ipsi absque meritis placet tantum superno inspectori merito d?sf/icet. Verum quia periculosum est cuiquam de aliena conscientia iudicare cuius intentionem scire nequit dat consilium quibus indiciis iudicium nostri cordis erga proximum dirigere debeamus, nam sequitur: Ex studiis suis intellegitur puer si munda et vecta sint opera etus. Quemcumque enim uirtutibus studere conspicis, uerbi gratia modestiae,

continentiae,

auditioni

sapientium

et obseruantiae

mandatorum Dei maximeque humilitati ac simplicitati, huius 60 munda esse et recta opera intellege ;quem uero his contrarium iter tenere deprehendis hunc uelut immundi ac distorti cordis hominem aut corrigere et castigare aut, si hoc non uales, uitare ac declinare ne ab eo ipse corrumparis curato. Nec uideri contrarium debet quod hic studiosi pueri munda esse ac recta opera testatur ; 65 supra uero ait: Quis potest dicere: Mundum est cor meum, purus sum a peccato ? In hoc enim uersu studium recte uiuendi suadet, in illo praesumptionem propriae puritatis dissuadet ; in isto munditiam et rectitudinem qualis in hac uita esse iustorum potest docet habendam, in illo subtilitatem diuini examinis qua hominum facta 79 et intentiones diiudicat monet semper ante oculos habendam. Vnde et illum locum antiqui interpretes ita transtulerunt: Cum sederit rex iustus in solio iudicii quis gloriabitur castum se habere cor aut quis gloriabitur mundum se esse a peccato? Qui et hunc quem exponimus uersiculum manifestius posuere dicentes: Iuue- PL 997 pe nis qui cum iusto est directa erit uia illius. Qui enim cum safienti46/47 Prou. xx, ro. 47/52 cf. Greg. Magn., bom. in Ezech. (CC CXLII, 54, 2437253) ; Sal., zn parab. (PL LIII, 98o C-D). 56 Prou.xx,u. | 65/66 Prou. xx, 9. 75/77 Prou. xiii, 20.

47 Deum EP V* 50 possunt EPRSV — 56suisom. OFR sunt R$ operaeiussint EP — 57 post enim add. uideris E! sup. lim. — conspicis uerbi gratia om. EP S

II, xx, 9-17

IO5

bus graditur sapiens erit, sicut e contra amicus stultorum efficietur similis. Aurem audientem et oculum uidentem dominus fecit utrumque.

REX I2

Aurem

audientem

dicit auditorem uerbi oboedientem,

oculum

uidentem doctorem eruditum. Nemo ergo cum se scripturarum scientia institutum et ad dicendum uerbum Dei uiderit idoneum despiciat simplicitatem fratris qui, etsi minus doctus ad praedicandum, non tamen minus est promptus ad discendum uel ad implendum bona quae didicit sed recolat quia qui sibi maiorem 85 scientiae gratiam dedit ipse fratri quae habet spiritalia dona tribuit nec sibi propter se solummodo sed etiam propter fratris commoda tribuit dona quae uoluit dans unicuique gratiam secundum mensuram donationis suae. Noli diligere somnum ne te egestas opprimat, aperi oculos tuos et 90 saturare panibus. Noli diligere somnum peccati et inertiae de quo apostolus ait: Hora est iam nos de somno surgere,ne tesi nunc bene uigilare non uis egestas in futuro illa grauissima ubi nec stillam aquae unam sitiens inuenire queas occupet ; aperi oculos tui cordis ad uigilias sanctas et saturitatem tibi gaudiorum caelestium bene 95 uiuendo conquire. Malum est, malum est, dicit omnis emptor, el cum vecesserit tunc gloriabitur. Ergo et is qui aeterna in caelis praemia comparare desiderat malum est quod 2n praesenti debet sustinere ut cum recesserit de mundo tunc glorietur aperte perspiciens quia »0on sunt IOO condignae passiones huius temporis ad futuram gloriam quae reuelabitur in nobis. Aurum et multitudo gemmarum et uas pretiosum labia scientiae. Haec est gloriatio sapientis emptoris qui quamdiu emerit malum esse dicit quod secum agitur, cum autem recesserit laetabitur se 105 sapienter emisse. Sic etenim etiam caelestis regni emptor ubi hinc recesserit exultabit comperiens labia scientiae, id est doctrinae spiritalis qua usus est, in comparatione caelestium, auro, gemmis et uasis, esse assimilanda pretiosis. Suauwis est homini panis mendacü, et postea implebitur os eius IIO calculo. In quocumque membro quis amplius peccauerit in eo ampliora in ultione patietur tormenta. Vnde recte qui in lingua magis delinquit in eo plus arsurus esse perhibetur dum os eius calculo qui est lapis ignitus implendum esse refertur. Quod accidis8o

Kx, I3

XX, I4

EX, I5

XX, I7

78Prou.xx,12. —87/88cf.Eph.iv,7z. |89/90Prou.xx,13. 91Rom. xiii, II. 92/93 cf. Luc. xvi, 24. 96/97 Prou. xx, 14. 97/99 Sal., in parab. (PL LIII, 98x A). 99/101 Rom. viii, 18. 102 Prou. xx, rs. 109/110 Prou. xx, 17. 113/117 cf. Luc. xvi, 19-24; sura, II, x, 32/34; Greg. Magn., Pom. in eu. (PL LXXVI, 1307 A-B).

90 inertia

LV

99 prospiciens 7

102 labia] et multitudo P

106 IIS

XX, I9 120

XX, 2I

125

130

XX, 22 xx423

140

145

XX, 24 1S0

IN PROVERBIA SALOMONIS

se constat diuiti illi qui epulabatur cotidie splendide cum in inferno ardens refrigerari sibi a Lazaro linguam petebat. Nam quia in uerbis superuacuis in epulando defluxerat in lingua amplius ardebat. Et qui reuelat mysteria et ambulat fraudulenter et dilatat labia sua ne commascearis. Si quis uoluerit tuis misceri amicitiis et hunc uideris prioris amici pandentem secreta, hunc uelut perfidum caue. Hereditas ad quam festinatur in principio in nowissimo benedictione carebit. Qui per auaritiae nequitiam in hac uita multiplicari appetunt in futuro ab aeterno patrimonio exheredes fiunt. Aliter. H eredilas ad quam festinatur in principio in nouissimo benedictione carebit. Qui gradum regiminis prius quam subesse didicerit praeposterus accipit in nouissimo mercede benedictionis quae bonis rectoribus debetur carebit. Qui ad ministerium altaris indoctus et PL 998 temerarius accesserit et ipse in die nouissima gratiam remunerationis quae bene ministrantibus repromittitur perdet. Potest et ita accipi quia qui in praesenti suas ultum iri uult iniurias hic corona patientiae in futuro carebit. Cui sensui potissimum uidetur conuenire quod sequitur: Ne dicas : Reddam malum ; expecta dominum, et liberabit te. Quod etiam uersiculo sequenti astruit cum dicit: Abominatio est apud dominum pondus et pondus, statera dolosa non est bonum. Duplex namque pondus et stateram habet suo in corde dolosam qui dum peccauerit ipse ueniam petit a domino et nihilominus peccanti in se homini ac paenitenti quod peccauit dimittere non uult. Eum qui Deus est flectere ad miserandum precibus satagit cum ipse homo existens nullis hominum precibus flecti ad misericordiam possit. Qui iure quasi iniquus ponderator abominatur a domino quia suas iniurias grauiores quam domini mensuratur, uerbi gratia nolens indulgere ei qui suam uxorem polluit et postulans sibi indulgeri cum forte desponsatam Christi uirginem maculauerit uel certe animam suam Deo in baptismate consecratam aliqua uitiorum sorde foedauerit. A domino diriguntur gressus uiri. Quicumque hominum gressus rectum iter incedunt non fit hoc libertate humani arbitrii sed gubernatione iliius cui dicit Esaias: Omnia enim opera nostra operatus es nobis. Quis autem hominum intellegere potest uiam suam ? In hoc, inquit,

118/119 Prou. xx, 19.

121/122 Prou. xx, 21.

122/123 Sal., in parab.

(PL LIII, 981 B) ; Greg. Magn., reg. past. (PL LXXVII, 86 C). 133 Prou. xx, 22. 135/136 Prou. xx, 23. 147 Prou. xx, 24. 149/150 Es. xxvi, 12.

I16qui EPRS — 118priuset]ei L.— 130 ultum iriom. EP*, ulcisciP!suf. lin, SV' sup.ras. — ire L*O — postuult add. uindicare E 136 bona L! — in corde suo P$ 138 peccauerit V — 141adom.E*P . 142 abominabitur EPRS

144 indulgere EO*

150 est PS

XX, 25

II, xx, 17-29

155

160

16s

xx, 26 170

175

Ex, 27 180

XX, 29 185

I07

manifestum claret quia quicquid boni habet quisque a se ipso non habet sed per gratiam Dei quod nec per sui libertatem arbitrii qualis futurus sit, qualiter uel quamdiu uicturus intellegere poterit. Ruina est hominis deuorare sanctos et post uota tractare. Cum peccatum sit ulli hominum nocere quanto maius est cum quis sanctos Dei offenderit siue laeserit et quasi uile mancipium pro libitu suae uoluntatis eos tractare non timuerit, quo modo quadraginta uiri in actibus apostolorum deuouerunt se non manducaturos nec bibituros donec occiderent Paulum, et pagani saepe ut legimus diis suis Christianorum deuouere sanguinem ? Hunc uersiculum antiqua editio iuxta alium sensum posuit dicens: Muscipula est uiro citato aliquid de suis consecrare postea autem quam uotum fecit paenitentiam agit. Et quia utrosque, et eos uidelicet qui sua uota contemnunt, et os qui ut sua uota compleant sanctos persequuntur, damnatio restat aeterna recte subditur: Dissipat impios vex sapiens et curuat super eos fornicem. Moris autem fuisse antiquorum ut adepta de hoste uictoria fornices sibi erigerent in quibus uirtutum suarum laudes describerent ut in Saulis opere legimus. Dominus ergo rex noster non solum impiorum destruit in fine malitiam sed et magnam cum electis suis eiusdem triumphi gloriam perpetuo celebrat. Hunc uersum antiqua translatio sic habet: Ventilator impiorum rex sapiens et inmittit illis rotam malorum, id est poenam nullo fine consummanda. Cui uidelicet rotae contraria est corona w?tae aeternae quam repromisit Deus diligentibus se. Lucerna domini spiraculum hominis quae inuestigat omnza secreta uentris. Diuini afflatus illuminatio cum in mentem hominis uenerit eum sibimet ipsi illuminans ostendit quae ante spiritus sancti aduentum cogitationes prauas et portare poterat et pensare PL 999 nesciebat. Exultatio iuuenum fortitudo eorum, et dignitas senum canities. Canitiem sapientiam dicit. Tunc etenim ciuitatis cuiusque bene ordinatae, tunc res sanctae ecclesiae recte aguntur cum et fortiores quique uiribus necessariis insistunt operibus et seniores maiore prudentia praediti de his quae agenda sunt salubriter consulunt.

156 Prou. xx, 25. 156/167 cf. Sal. in parab. (PL LIII, 981 C-D). 159/161 cf. Act. xxiii, 12-13. 168 Prou. xx, 26. 168/171 cf. I Reg. xv, 12. 176/177 Iac. i, 12. 178/179 Prou. xx, 27. 179/182 cf. Greg. Magn., moral. (PL LXXV, 1017 B - 1o18 A). 183 Prou. xx, 29.

159 uoluptatis ELPRSV . 160 nec] neque LV — 173/174 antiqua] alia EPRS 175 inmittet LPRSV 179 mente LOPSV 180 eam ELPRSV

108

IN PROVERBIA SALOMONIS

XxX,30

Liuor uulneris absterget mala et plagae in secretioribus uentris. Cum enim exterius percutimur ad peccatorum nostrorum memoriam 190 taciti afflictique reuocamur et per hoc quod foris patimur magis intus quod fecimus dolemus sicque fit ut inter uulnera aperta corporis magis nos abluat plaga secreta uentris quia sanat nequitias praui operis occultum uulnus doloris. Solet quippe uentris appellatione mens accipi quia sicut uenter consumit escas ita mens 195 pertractando excoquit curas.

XXII

Sicut diuisiones aquarum ita cor regis in manu Dei. Quare cor regis et non potius omnium hominum in manu Dei esse perhibet cum scriptum sit : Quia in manu eius sunt omnes fines terrae, nisi forte regem sancitum quemque appellat qui witiorum bella in se ipso uincere et uirtutum militia 20wit stirpare? Szcut enim dominus multifidis aquarum diuisionibus terrarum fines late simul et aeris implet, tegit quoque aquis superiora caelorum, 2/a cor regis quocumque uoluerit inclinat quia sicut diuwistones gratiarum iuxta suam uoluntatem et angelis et hominibus tribuit ita etiam corda sanctor4m quibuscumque uoluerit digna donationibus reddit. Neque ullum habet Pelagianista locum quo absque Dei gratia quis saluus fieri possit. Peruersa uia uiri aliena est, qui autem mundus est rectum opus eius. Iuste coram domino uiuere proprium est humanae conditionis. Vnde alibi dicit: Deum time et mandata eius obserua, hoc est enim omnis homo. At qui peruerse uiuit alienam profecto a natura humana uiam incedit. Peruersa ergo actio aliena est et contra naturam, qui autem mundus est in opere hic recte quod per naturam originaliter sumpsit exsequitur. Melius est sedere in angulo domatis quam cum muliere litigiosa in domo communi. Adeo uerum est melius esse ut sedeas in angulo

IO

oxi 15

XXl, 9

20

domatis, id est in secreta altitudine uitae continentioris, quam

xxl, 13

25

cum muliere mala in domo quae tibi sit cum illa communis ut etiamsi optima tibi mulier ducenda offeratur melius sit contempto conubio propter comitatum agni caelibem ducere uitam. Qui obturat aurem suam ad clamorem pauperis et ipse clamabit et non exaudietur. Generaliter haec accipienda sententia et non de egeno tantum uel corporaliter infirmo, nam et qui in criminibus 188 Prou. xx, 30.

XXI, 1 Prou. xxi, 1. 1/10 Sal, i» parab. (PL LIII 98: D- 982 A). 3 Ps. 94, 4. V CPPSa1Q2S2. T35PropS xxi 8: 14/19 cf. Sal., n eccle. (PL LIII, 1oo9 C - zor2 A). 15/16 Eccle. xii, r3. 20/21 Prou. xxi, 9. 26/27 Prou. xxi, 13. XXI, 1 domini EPRS LORSV 6 fidis R

stirpari ENS

28 in o».

EPRS

5 et om. EP 18 recta O

militiam P

exstirpare E!, . 27 deom.

260bdurat EPSV

II, xx, 30 — xxi, 18

I09

alienis non affectu misericordiae condolere sed iudicantis mauult tenere censuram ostendit se necdum uitiorum fetibus eliquatum neque auditu diuinae miserationis existere dignum. Munus absconditum extinguel iras, et domum in sinu indignationem maximam. Qui iram districti iudicis quam peccando meruit placare desiderat elemosinas det pauperibus et hoc nulla delectatione 35 fauoris humani sed tantum amore conditoris qui cordium occulta respicit. Sic enim fit munus absconditum, sic ad mitigandum conditoris iram proficuum, si nullo externae retributionis intuitu porrigatur, sic implebitur quod ipse praecepit: T'e autem faciente elemosinam nesciat sinistra tua quid faciat dextera tua. 40 Gaudiwm iusto est facere vudicium, et bauor operantibus iniquitatem. Gaudet iustus cum bonis desudat operibus quia sperat se propter haec bonis remunerandum esse perennibus. At uero reprobi dum mala quae Deum prohibuisse norunt faciunt quamuis suae luxoriae perpetratione carnaliter delectentur mentis tamen pauore 45 interno carere nequeunt quia se mala perpetua passuros pro his quae temporaliter male fecerunt non ambigunt. Vir qui errauerit a uia doctrinae in coetu gigantum commorabitur. Gigantas dicit mmundos spiritus de quibus beatus Iob, Ecce gigantes, inquit, gemunt sub aquis, et qui habitant cum eis, id est superbi et 30 male fortes spiritus daemoniorum cum his qwos deceperunt hominibus poenis subacti torquentur. Horum enim coetui sociabuntur quique a wa ueritatis errauerint ipso iudice attestante qui se illis dicturum esse praedixit: Discedite a me, maledicti, in ignem aeternum qui praeparatus est diabolo et angelis eius. Pro iusto datur impius, et pro rectis iniquus. Iusti et recti idem esse 55 uidentur; sed distat inter impios et iniquos quod iniqui sunt omnes reprobi, impii uero qui maioribus implicati sceleribus uel numquam sanctae mysteria fidei perceperunt uel post accepta ad apostasiam redierunt. Vnde potest hoc loco impius omnis fidelium 60 persecutor dictus accipi, porro iniquorum uocabulo generaliter omnes mali designari. Et fro iusto datur impius cum pro martyre persecutor qui eum morti dedit punitur, vo rectis iniqui qui eorum iustitiam uidentes imitari nolebant. Damnatur Herodes non tantum pro innocentibus quos impie neci tradidit sed et augmentum 65 damnationis accipit quia fidem magorum sequi ad quaerendum 230

XXl, I4

XXl, I5

xxi, 16

xxl, I8

32/35 Prou. xxi, 14. 38/59 Matth. vi; 3. — 40 Prou. xxi, r$. — 47 Prou.xxi,6. ^ 48/49lobxxvi,s. | 48/528Sal. n parab. (PL LIII, 982 A-B) ; cf. Greg. Magn., moral. (PL LXXV, 25 A). 55/54 Matth. xxv, 41. 55 Prou. xxi, 18. 63/64 Matth. ii, 1-16. 30 fecibus

LV

aliquantum E* P, alienatum E!

exiget R— 36 mitigandam E! V!

32 extinguit P* V,

37 proficit P — 46 fecerint EP — 47

gigantium ELO'!SV 48 gigantes EPRSV paratus EP 62 morte O 64 argamentum P

50 deceperint PS

54

PL rooo

IIO

7o

XXl, 20

o

8o

IN PROVERBIA SALOMONIS

dominum noluit cum esset Iudaeus et prophetarum dicta cognosceret. Hinc etenim dominus ait: Regina austri surget in qudicto cum generatione ista et condemnabit eam, et cetera, non quia ipsa sua uirtute ac potentia condemnabit sed quia in eius comparatione condemnabuntur qui deuotionem eius scientes cum multo facilius possent sapientiae curam dissimulabant habere. Thesaurus desiderabilis et oleum in habitaculo iusti, inprudens homo dissipabit illud. Claritas bonorum operum Deo semper amabilis, et pinguedo dilectionis in sanctorum ecclesia refulget. Quem uersiculum beatus papa Gregorius in omeliis euangelii iuxta antiquam translationem posuit: Thesaurus desiderabilis requiescit n. ore sapientis. Verum reprobi non tantum uirtutes non adsequi sed etiam persequi et quantum ualent in bonis obruere festinant. Potest sane hic uersus de quolibet martyrum accipi in cuius habitaculo, id est corpore, anima sancta, Dei uidelicet thesaurus,

seruetur, abundet et unctio gratiae spiritalis. At persecutor imprudens huiusmodi habitaculum disrumpere potest, thesaurum uero qui habitaculo tenebatur et oleum nequaquam tangere potest. Vnde dominus docet non timere eos qui occidunt cor pus et post 85 haec non habent amplius quod faciant. XXL 22 Ciwitatem fortium ascendit sapiens et destruxit robur fiduciae eius. Ciuitatem fortium mundum dicit qui quondam malignorum spirituum tyrannidi stulte subactus seruzebat habens fiduciam witae in cultu eorum qui non sunt dii sed opera manuum hominum. Hanc 90 ciwitatem intrauit ?//e natus in carne qui est Dei uirtus et Dei sapientia, destruxit per suos praedicatores cultum deorum in quibus fuere confisi ueritatis ignari atquein fide caelestium docuit habendam esse fiduciam quae numquam posset destrui. Sed et cotidie ciuitatem fortium ascendit sapiens et destruit robur fidu95 ciae eius cum aliquis fidelis doctor argumenta philosophorum uel hereticorum uel etiam contumaces carnalium fratrum contradictiones quibus sua scelera defendere et alleuiare nituntur assertione fidei et ecclesiasticae castigationis disciplina redarguit atque euiscerans adnullat. XXl, 28 :0o Testis mendax peribit, uir oboediens loquetur uictoriam. Qui se Deo seruire testatur nec factis dicta exsequitur peribit, qui autem fideliter ut promittit iussis subditur diuinis huius loquella ad uictoriam peruenit quia dum per oboedientiam sua desideria

67/68 bom. in eu. Prou. xxi, 90/91

Matth. xii, 42. 72/73 Prou. xxi, 20. 75/77 Greg. Magn., (PL LXXVI, x3 B). 84/85 Matth. x. 28; Luc. xii, 4. 86 22. 87/92 Sal, in parab. (PL LIII, 982 C). 89 Ps. x13, 4. cf. I Cor. i, 24. 100 Prou. xxi, 28.

66 post esset add. inter EPS — IudaeosEPS — 72postiustiadd.etP —— 73 dissipauit V —— 78 etiam]et EPRS — 86fiducia EV — 88stultae EP — 97 scelera sua EPRS — 98 ecclesiastica E* P $ 100 loquitur E

PL roor

II, xxi, 18 — xxii, 3 IOS

Exi, 29

IIO

(xl, 30

XXl, 3I IIS

Xxil, I

IO

xxil, 2 15

Xxll, 3

20

III

uincere satagit per iustitiam iudicis postmodum uictoriae palmam percipit. Vir impius procaciter obfirmat uultum suum, qui autem vectus est corrigit uiam suam. Iudas quia impius corde erat quamuis ipso domino se redarguente noluit mala coepta restringere, porro Petrus quia rectus erat corde, id est rectitudinis amator, respiciente se domino mox paenitendo correxit quod negando deliquit. Non est sapientia, non est prudentia, non est consilium contra dominum. Quaecumque consiliantur et sapiunt heretici nihil est et uanum et inutile. Equus paratur ad diem belli, dominus autem salutem tribuit. Hominis quidem est Deo deuoti tempore persecutionis animum praeparare, corpus offerre discrimini, sed diuini est adiutorii ut coepto labori agonis uictoria salusque succedat. Melius est nomen bonum quam diuitiae multae. Nomen bonum dicit non quod a turbis uulgi imperiti sed quod fidelium quamuis paucorum testimonio laudetur. Neque enim bonum habere nomen refugit sed a bonis solum quaerebat laudari qui ait: S7 adhuc hominibus placerem, Christi seruus non essem. Nomen ergo bonum est religionis quod diuitiis mundialibus iure praefertur; nam etsi mundum quis lucraretur uniuersum merito hunc contemneret tantum ut nomen eius scriberetur in caelo eiusque memoria et inter angelos et inter homines sanctos figeretur aeterna. Super argentum et aurum gratia bona. Ilam significat gratiam cum quis pro bono opere laudatur a bonis immo pro collatis ei donis meritorum glorificatur pater qui in caelis est. Diues et pauper obuiauerunt sibi, utriusque operator est dominus. Neque diuitem propter diuitias honores neque pro inopia pauperem despicias sed in utroque merito uenerare quia opus sunt diuinum, quia ad imaginem Dei et similitudinem facti. Callidus uidit malum et abscondit se, innocens pertransiüi et affictus est damno. Multi ex principibus crediderunt in dominum sed propter Pharisaeos non confitebantur ut de sinagoga non eicerentur quia enim erant callidi; uidebant malum persecutionis quod imminebat et absconderunt fidem pietatis quam parumper conce106/107 Prou. xxi, 29. 107/108 cf. Matth. xxvi, 24-25. 109/110 cf. Luc. xxii, 61-62. 111/112 Prou. xxi, 30. 114 Prou. xxi, ar. 114/117 cf. Greg. Magn., moral. (PL LXXVI, 597 B). 20.

XXIL 1 Prou.xxiiox. 4/5 Gal.ij10. 7 cf.Matth.xvi,26. 8cf.Luc.x, 12 cf. Matth. v, 16. 13 Prou. xxii, 2. 17/18 Prou. xxii, 3. 114 paratus LRS

116 coepta

RV

117 labore E, laboris P$

XXII, 6 mundialibus] mundialibi LR — 7lucreturO — 14honoresque R* (-que z2 ras.) 15 post sed add. hoc V — postin add. hoc L.— utrumque L 17 pertransit E

PL 1002

II2

IN PROVERBIA SALOMONIS

perant. Innocentes uero apostoli pertransierunt itinere recto professionis quo coeperunt et afflicti sunt uerbere, uinculis, carcere, et 25

XXii, 4

35

ipsa etiam morte multati. Vtrorumque autem exemplum multi usque nunc et in certamine fidei et in communibus sequuntur actibus. Hunc uersum antiqui interpretes manifestius sed in alium sensum transtulerunt: Astutus uidens nequam puniri ualde ipse disciplinam accipit, insipientes autem praetereuntes damno afflicti sunt. Finis modestiae timor domini diwitiae et gloria et wita. Modestiam dicit constantiam operum bonorum, timorem uero domini illum qui permanet in saeculum saeculi, quia nimirum perfectio uirtutum est ad huncanimi statum conscendere qua gratiam conditoris uel in modico timeamus offendere nil prorsus eius memoriae praeponentes quae alibi caritas uocatur perfecta foras mittens timorem, seruilem uidelicet et incipientem quo metuit quisque ne forte peccando poenis mereatur subigi Quod autem subiungit, diuitiae et gloria et uita, in futuro significat. Finis ergo modestiae timor domini diwitiae et gloria et uita, quia nimirum perfectio

40 uirtutum est in hac uita ut timeamus dominum timore sancto, hoc

est sincera illum dilectione colamus, finis uirtutum in futuro ut

xxii, 5

diuitias hereditatis promissae regni caelestis gloriam et uitam sine fine percipiamus a domino. Vnde Petrus ait: Quem cum uideritis exultabitis laetitia Ànenarrabili et glorificata veportantes finem fidei 45 uestrae salutem animarum uestrarum. Arma et gladii in uia peruersi, custos animae suae longe recedit ab eis. Dupliciter intellegendum quia peruersi et armati sunt semper ad nocendum proximis uerbo uel opere scelesto et ipsos parata semper expectat ultio diuini examinis, qui uero animam suam in 50 aeternum saluari procurat longe refugit ab huiusmodi armis et gladiis quia et mentem manumque suam a proximorum laesione refrenat et ne animaduersione districti iudicis ipse feriatur intenta mente praecauet.

xxii, 6 25

60

Prouerbium est : Adulescens iuxta uiam suam etiam cum senuerit non recedit ab ea. Constat plerosque in senectute domino donante mutari a uitiis quae adulescentes habuerant, et e contra non nullos illo se deserente deserere circa senium uirtutes quibus in adulescentia uidebantur illustrari. Sed quia multo saepius quisque mores quibus ab adulescentia imbutus est in reliquum uitae tempus exsequi consueuit prouerbium esse dicit quia quod adule-

50 Prou.xxii, 4. — 31/32 cf.Ps.18,10. 35/36cf.lloh.iv,:8. — 43/45 IPet.i,8-9. | 46/47Prou.xxii, 5. — 54/55Prou.xxii,G. — 55/65 cf. Greg. Magn., moral. (PL LXXV, xo86 B-D); cf. Sal., in parab. (PL LIII, 982 D).

25 coeperant lin. V

LV — 28accepit E — 47 post intellegendum add. est E! sup.

55 recedat P, recedet V

58 inlustrati EPRS

II, xxii, 3-10

II3

scens quisque coeperit in senecta non mutauerit, non tamen ipse semper ita euenire confirmat. idcirco autem huiusmodi prouerbium ponit ut auditores suos a prima aetate uirtutibus studere persuadeat ne forte in senectute non possint discere studia quibus in tenera aetate mancipari despexerant, nam et Quo semel est imbuta recens seruabit odorem testa diu et Graeca narrat historia Alexandrum potentissimum regem orbisque dominatorem et in moribus et in incessu Leonidis pedagogi 70 sui non potuisse carere uitiis quibus paruulus adhuc fuerat infectus.

xxii, 7 75

xxii, 8 8o

Diues pauperibus imperat, et qui accipit mutuum seruus est fenerantis. Patet iuxta litteram. Sed et diuites uirtutibus in iudicio occulti inspectoris principantur eis immo eorum in futuro iudices existunt qui uirtutum diuitiis carent. Et qui uerbum doctrinae salutaris accipit a doctore seruus est eiusdem doctoris, id est debitor implendi omnia quae illi magisterii caelestis iure praecipit. Qui seminat iniquitatem metet mala. Certum est quia is qui uel uerbo uel exemplo docet iniquitatem recipiet uindictam. Sed quia sequitur, Et uirga irae suae consummabitur, lam maxime iniquitatem uidetur dicere quae immiti et impia mente peragitur ut est latrocinia exercere, homines seruitio premere, tormentis laniare et

morte perimere, bouem uiduae pro pignore auferre, ipsam de cum possit uindicare non uelle. Talis etenim merito uirga irae suae consummabitur quia sicut dominus ait: Omnes qui acceperint gladium gladio peribunt, id est qui iniuste in alios saeuiunt ipsa saeuitia sibimet interitum consciscunt. Verum quia dixerat de impio sequitur e contra de pio: Qui pronus est ad misericordiam benedicetur, de banibus enim suis dedit pauperi. Huic simile est illud iudicis eiusdem qui misericordes ab impiis discernens ait: Venite, benedicti patris mei, possidete paratum uobis regnum a constitutione mundi quia esuriwi et dedistis mihi manducare, et cetera. Possunt autem panes qui pauperi dantur non solum alimenti carnalis sed etiam doctrinae spiritalis qua anima recreatur intellegi. Eice derisorem, et exibit cum eo iurgium cessabuntque causae el contumeliae. Eice hereticum quem corrigere non potes de ecclesia, et cum illi libertatem praedicandi abstuleris catholicae paci auxilium praestas.

85 aduersario

Uli, 9

95

Xll, IO

IOO

66/67 Hor., epist. L, 2, 69-70.

86/87 Matth.xxvi,52. 97/98 Prou. xxii, ro.

72/73 Prou. xxii, 7.

— 90/91Prou.xxii,9.

78 Prou. xxii, 8.

— 92/94 Matth. xxv, 34-35.

72 accepit E 74Áinom. EPRS — 83etom. EPRS — 86 omnis PR* 87 acceperit P, acceperunt V — peribitP — 91hincE*P | quoV 95 alimenta E* P $ carnalia P $ doctrina OP S

PL 1003

II4 XXII, II

105

Xxli, I2 IIO

xxii, I3 IIS

I20

IN PROVERBIA SALOMONIS

Qui diligit cordis munditiam propter gratiam labiorum suorum habebit amicum regem. Qui mundo corde recta praedicat inter illos adnumerabitur de quibus eidem regi et conditori saeculorum propheta dicebat: Mihi autem mimis honorificati sunt amici tui, Deus. Nam si qui gratiam labiorum recta praedicando praemonstrat cordis autem munditiam custodire dissimulat nequaquam talis aeterni regis amicitia frui posse putandus est. Oculi domini custodiunt scientiam, el subplantantur uerba inqua. Superna inspectio custodit semper in ecclesia scientiam ueritatis quam docuit, uerba autem hereticorum immo omnis sermo pietati et iustitiae contrarius quia domino regente non seruatur cum suo auctore subuertitur. Dicit piger : Leo foris in medio platearum, occidendus sum. Dicit saepe in animo suo is qui ad agenda bona opera piger est, ad confitendam fidem quam corde tenet timidus, non audeo fidem quam noui foras profiteri ne me persecutor impius quia fidelem audit perimat, timeo ad exercendas uirtutum actiones in publicum progredi ne forte me uel antiqui hostis aduersitas grauius temptet uel etiam homo quilibet peruersus cum suorum turba derideat, conuiciis confundat, iniuriis afficiat, aut sicut multos

iustorum quia ab eius uita discordem tormentis et morte consumat. Leo, inquit, foris in medio platearum, occidendus sum, quod

est aperte dicere: Et uerba et opera uirtutum ubi ostendi foris coeperint statim persecutio uel hominum uel spirituum comitatur 125 immundorum, nec ualeo temptationibus resistere sed in ipsis boni propositi uincar incoeptis. XXli, I4 Fouea profunda os alienae, cui iratus est dominus incidet inillam. Qwi uerba uel oscula meretricis libenter amplectitur quasi ianuam iam gehennalis $u/sat abyssi citoque mergetur, si pedem cautus 130 non

XXll, I5 155

retrahit, si non membra

cetera a uicinia cohibet foueae

poenalis quam nullus omnino nisi filius irae illabitur. Stultitia conligata est in corde pueri, et uirga disciplinae fugabit eam. Multos nouimus pueros sapientia praeditos, nam et Hieremias puer prophetiae ministerium suscepit, et Danihel scribit quia dedit Deus pueris abstinentibus scientiam et disciplinam in omni uerbo et sapientia. Vnde restat intellegere quia pueros hoc loco non aetate

101/102 Prou. xxii, rx. 104/105 Ps. 138, 17. 108 Prou. xxii, r2. 113 Prou. xxii, 13. 127 Prou. xxii, r4. 128/130 Sal., i» parab. (PL LIII, 983 A). 132 Prou. xxii, r5. 133/134 cf. Hier. i, 6. 134/136 Dan. i, 17.

105 quis EPRS grauior ELPRSV foras

beat E

LV

112 subuertetur E 116 quia] quem O! 118 121 discordes sunt E' sup. ras, discordant PS — 123

127 incidit EP

130 uitio E*P, uitiis E!, uicinio R

132 est conligata V — fugauit E

cohi-

PL 1004

II, xxii, 11-21

140

xii, 16 145

150

155

Xil, 17 160

xii, 18

; 20/21

170

IIS

sed sensu paruulos significet quales esse uetabat apostolus eos quibus ait: Nolite pueri effici sensibus, sed malitia baruuli estote. Huiusmodi enim pueros, id est animos stultitiae uel lasciuiae uel inertiae deditos, necesse est iuuenili disciplina castigari et ad iustum uitae tramitem prudentum uigore perduci. Qui calumniatur pauperem ut augeat diwitias suas dabit tse ditiori el egebit. Constat quia rapaces et quae pauperibus auferunt et quae iuste uidebantur possidere pariter omnia perdunt cum in examine districti iudicis poenas pro his quae gessere recipiunt. Sed et is qui pauperem spiritu fratrem calumniatur uirtutibus eius detrahendo ut per eius uituperationem ipse diuitias quas desiderat augeat, id est gloriam laudis humanae maiorem quasi sanctior accipiat, merito talis calumniator quicquid bonae actionis habere uidebatur amittit et a fructu uirtutum uacuus in fine manebit. Huc usque pertingit titulus parabolarum Salomonis qui supra positus est ex quo nouum locutionis genus probatur assumpsisse ut ea quae diceret non quasi ad alium quem doceret loquendo sed uelut solus secum ratiocinando uideatur effari. Quarum uidelicet parabolarum primus est uersiculus: F?/ius sapiens laetificat pairem, filius uero stultus maestitia est matri suae, ultimus iste ad quem usque explanando peruenimus. Hinc ad priorem loquendi modum reuertitur ut specialiter ad eum quem instruit uerbum faciat quod ita incipit, Inclina aurem tuam ei audi uerba sapientium, ad pone autem cor ad doctrinam meam, pulchrumque initium ponit nouae locutionis ut aurem pariter ad audiendum et cor apponere ad intellegendum quae sapientes loquantur eum quem erudit iubeat. Quae pulchra erit tibi cum seruaueris eam in uentre tuo et Yedundabit in labiis tuis. Aspera saepe uidetur incipientibus et insuauis doctrina sapientiae sed cum eius uirtutem intimo corde perceperint, cum operibus seruare, cum hanc quoque labiis propinare fratribus didicerint, pulchriorem hanc ceteris dogmatibus esse deprehendent. Ecce descripsi eam tibi tripliciter in cogitationibus et scientia ut ostenderem tibi firmitatem et eloquia ueritatis. Tripliciter auditori doctrinam descripsit suam quia cogitare, loqui et operibus hanc exercere praecepit. Qua descriptione triplici totus iste libellus, si qui bene considerat, plenus refulget.

138 I Cor. xiv, 20. 142/143 Prou. xxii, 16. 155/156 Prou. x, x. 160/161 Prou. xxii, 17. 164/165 Prou.xxii, 8. ^ 170/171 Prou. xxii, 20-21. 171/173 cf. Sal., in parab. (PL LIII, 983 B). l4OessePS | 144inom.O . 147huiusV | 154quorumE*PS . 156 matris PV — 160exaudiE 165insipientibus EPRS — 169 deprehendunt E 174 quis O!P$

PL 1005

I16

IN PROVERBIA SALOMONIS

Non facias wiolentiam pauperi quia pauper est neque conteras egenum in fortia quia dominus iudicabit causam eius. Potest de quolibet paupere uel egeno accipi de quo dictum est: T'?b: enim derelictus est bauper, pupillo tu eris adiutor. Verum quia sequitur, Et configet eos qui confixerint animam eius, melius de illo intellegi180 tur qui cum diues esset pauper factus est pro nobis nec solum pauperari ut nos ditaret sed etiam ut nos redimeret crucifigi dignatus est. Prohibet ergo sapientia suos auditores domino in carne praedicanti uiolentiam mortemque inferre quia nimirum certus restet interitus eis quiinauctorem uitae manus mittere non 185 timuerunt. Noli esse amicus homini iracundo neque ambules cum uiro furioso xxii, 24/25 ne forte discas semitas eius et sumas scandalum animae tuae. Et haec cum de omni iracundo uel furioso possint generaliter accipi nil tamen prohibet specialiter accipi de illis qui contra saluatorem 190 et discipulos eius uesana mente furebant. À quorum amicitia et comitatu prohibentur quicumque in eum credentes curam suae salutis agebant ne ex uicinia prauorum etiam ipsi perirent. Quod Iudae Scariothis casu fieri posse probatum est. Generaliter autem dicendum quia s?cut perfecti uiri peruersos jroximos non debent 195 f"gere quia illos saepe ad vectitudinem trahunt et ipsi ad peruersitaiem numquam trahuntur, ita infirmi quique societatem debent declinare prauorum ne mala quae frequenter aspiciunt et corrigere non ualent etiam delectentur imitari. xxii, 26/27 Noli esse cum his qui defigunt manus suas ei qui uades se offerunt pro 200 debitis ; si enim non habet unde restituat, quid causae est ut tollat operimentum de cubili tuo? Noli esse cum his qui se cum essent liberi ac sibimet uacantes defigunt in cura salutis malorum spondentes se rationem pro eorum animabus domino reddituros ; si enim ille pro quo spopondisti non habet bona opera quibus te 205 liberum ac securum reddat tuae sponsionis, quid tibi utile est ut ipse in die iudicii pro eius anima iudiceris amittasque habitum iustitiae quo indutus esse uidebaris ac nudus ab ornamento uirtutum existere comproberis quia quod domino teste pollicitus es implere nequiueras? Hoc autem dictum est non quo curam 210 regendarum animarum cum tibi regulariter imposita fuerit suscipere non debeas sed ne passim nullo iubente doctoris tibi ac praesulis officium temerarius usurpes.

xxii, 22/23

175

175/176 Prou. xxii, 22-23. 177/178 Ps.9, 35. 180 cf. II Cor. viii, 9. 186/187 Prou. xxii, 24-25. 194/198 Greg. Magn., bom. in Ezech. 199/201 Prou. xxii, 26-27. (CC CXLII, 136, 494-499). 175 facies V

. confringet E!

conteres O

180 non E

praedicandi P 185 timuerint 7 etiam] et EPS, om. Greg.

176 iudicauit E

181 etiam] et EP 189 nil oz. E* P

177 enim oz. L

179

183 praedicate E, tamen nihil $

198

II, xxii, 22 — xxiii, 5

xli, 28

di, 29

21S

220

lli, 1/2

i

IO

I5

xiil, 3

xiii, 4

20

xiil, 5

25

EI^

Ne transgrediaris terminos antiquos quos posuerunt patres tui. Ne transgrediaris £erm?nos fidei quos catholici ab initio statuere doctores. Vidisti uirum uelocem in opere suo, coram regibus stabit nec erit ante ignobiles. Quemcumque uelocem uideris in opere suo, id est in opere bono quod eius erat facere strenuum atque sollicitum, scito hunc in die nouissimi examinis coram apostolis qui cum Christo mundum iudicaturi sedebunt esse staturum quia uidelicet eorum jussa seruauerit neque in parte ignobilium doctorum quorum cauefecit errorem, hoc est ad sinistram iudicis esse ponendum.

Quando sederis ut comedas cum principe diligenter adtende quae posita sint ante faciem tuam el statue cultrum in gutture (uo, si lamen habes in potestate animam tuam. Per allegoriam cuncta dicuntur. Quando sederis ad legendum cum magistro ut pane uerbi reficiaris diligenter intellege quae scripta sunt et discretionem sacrae lectionis in tua locutione conserua, si tamen talis es tantumque eruditus qui in potestate habeas animam tuam nec quasi indoctus mente tua circumferaris omni uento doctrinae. Guttur namque pro loquella posuit quia uox in gutture est, cultrum pro discretione quia cibos cum reficimur cultro secante praeparamus. Et sedens ut comedat cultrum in gutture suo statuit quando is qui diuina sedulus meditatur eloquia discreta ex ore uerba depromit nec alia saepius in lingua quam caelestis oraculi dicta reuoluit. Hoc autem eius est facere qui in potestate habet animam suam, id est immobilem inter errores fallentium sapientis animi statum seruare didicit. Vnde et recte subiungit: Ne desideres de cibis evus in quo est bamis mendacii, quod est aperte dicere: Ne desideres eius auscultare sermonibus qui dulcedine mendaciorum dogmatum auditores suos fallere consueuit. Noli laborare ut diteris. Diuitias scientiae significat quas ultra mensuram capacitatis nostrae quaerere prohibemur. Sed prudentiae tuae bone modum, ilum uidelicet de quo supra dictum est: Ne transgrediaris terminos antiquos quos posuerunt patres tui, hoc est terminos datae a patribus ueritatis et fidei. Ne erigas oculos tuos ad opes quas habere non potes quia facient sibi pennas quasi aquilae et uolabunt in caelum. Ne erigas mentem tuam

213 Prou. xxii, 28. 216/217 Prou. xxii, 29.

214/215

Sal, in parab.

(PL LIII, 983 B).

XXIII, 1/5 Prou. xxiii, 1-2. 8 cf. Eph. iv, 14. 17 Prou. xxiii, 3. 20 Prou.xxiii 4. ^ 23/24Prou.xxii,28. ^ 26/28 Sal., /n parab. (PL LIII, 983 C).

215 transgredieris O* V XXIII,

— 217 ignobilis E*P

2 sunt EPRS

sermones O!

25 quia] qui E

8 circumferaris

omni

uento

om. EPS$

18

faciunt ER, faciant $ — 26 pinnas E* LP

PL roo6

118

30

ad perscrutanda diuinitatis archana quae penetrare non potes ; haec enim caelestibus solum c?wzbus patent. Ne comedas cum homine inuido et ne desideres cibos eius quoniam in similitudinem arioli et coniectoris aestimat quod ignorat. Ne de scripturis cum heretico loquaris qui inuidet humanae saluti malens decipere quam corrigi quoniam sicut ariolus et coniector somniorum aestimat quod ignorat ita hereticus quae non intellegit in scripturis prout libet interpretari praesumit.

35

Comede et bibe, dicit tibi, el mens eius non est tecum. Securus, inquit,

xxiii, 6/7

xxiii, 8

xxiii, 9

xxiii, IO/II

xxiii, 17/18

IN PROVERBIA SALOMONIS

disce et age quae doceo, cum ipse his quae docet fidem certam non habeat sciens se de corde suo finxisse quae doceret. Cibos quos comederas euomes et perdes pulchros sermones tuos. Sensus peruersos quos ab hereticis didiceras necesse est ut uel per 40 paenitentiam corrigendus deseras uel post mortem pro his poenas luere cogaris perdasque sermones confessionis quibus eis praedicantibus humiliter fauendum esse putaueras. In auribus insipientium ne loquaris quia despicient doctrinam eloquii tui. Huic simile est illud euangelii: No/zte dare sanctum canibus, neque mittatis margaritas uestras ante porcos. Sicut igitur supra ammonuit ne hereticorum doctrinis auscultares ita nunc hortatur ne amore uanae gloriae seductus immundis hominibus passim archana ueritatis ingeras. Ne adtingas terminos paruulorum et agrum pupillorum ne introeas ; 30 propinquus enim eorum fortis est el ipse iudicabit contra te causam t?llorum. Propinquum enim paruulorum et pupillorum dominum appellat quia cum esset in carne pauperum quam diuitum consors fieri dignatus est; alioquin ;dem dominus est omnium diues in omnes qui inuocant illum. Possunt autem congruenter pupillorum 55 ac paruulorum nomine illi designari de quibus dominus ait : Videte ne contemnatis unum de pusillis istis qui in me credunt ; dico enim uobis quia angeli eorum in caelis semper uident faciem patris mei qui ?n caelis est. Quorum agros et terminos qui attigerit, hoc est qui conuersationem eorum bonam inquietando lacessierit, iudicium 60 domini non euadet. Non aemuletur cor iuum peccatores sed in timore domini esto tota die quia habebis sbem in nouissimo et praestolatio tua non auferetur. Si tota die, id est toto tempore quo in saeculi huius luce consistis, et

peccatorum exempla uitare et dominum satageris timere, habebis

29/30 Prou. xxiii, 6-7. 38 Prou. xxiii, 8. 43/44 Prou. xxiii, 9. 44/45 Matth. vii, 6. 49/51 Prou. xxiii, ro-rr. 53/54 Rom. x, 12. 55/58 Matth. xviii, 6, ro. 61/62 Prou. xxiii, 17-18.

50 harioli LO* P —— 43 despiciunt O — 45 fos porcos add. et cetera EP 52 post pauperum add. ergo EP — 46 doctrinas O^ — 5lenimom.EP magis EP — 53 fidei EP — 59 laeserit EP, lacceserit O — 60 euadit E* P* 64 timere sategeris E* P* $*

II, xxiii, 5-29

65 spem beatae retributionis in nouissimo, hoc est cum ad huius uitae

ii, 20 70

lii, 2I

lii, 25 iil, 29

IIQ

finem perueneris, ipso etiam attestante qui ait: Esto fidelts usque ad mortem, et dabo tibi coronam uitae. Noli esse in conuiwiis potatorum neque in comesationibus eorum qui carnes ad uescendum conferunt. Carnes ad uescendum conferre est in collocutione derogationis uicissim proximorum uitia dicere. De quorum poena mox subditur: Quia uacantes potibus et dantes symbola consumentur et uestietur pannis dormitatio. Symbolum Graecum nomen est et interpetatur collatio. Est autem collatio sermonum sicut in consiliis solet, est et

pecuniarum siue aliarum rerum ut et praesens locus docet. Potibus uacant qui de obprobrio alienae uitae se inebriant, symbolum uero dare est sicut unusquisque solet pro parte sua cibos ad uescendum ita in confabulatione detractionis uerba conferre. Sed wacantes potibus et dantes symbola consumentur quia sicut scriptum est, 80 Omnis detractor eradicabitur. Vestzetur autem pannis dormitatio quia despectum et inopem a cunctis bonis operibus mors sua inueniet quem hic ad alienae uitae exquirenda crimina detractionis suae languor occupauit. Gaudeat pater tuus et mater tua, et exultet qui genuit te. Gaudeat 85 Deus pater de tua iustitia, gaudeat et ecclesia mater, sed et sacerdos qui te per gratiam baptismi regenerauit quique erudiuit te a paruulo de tuis bonis gratuletur operibus. Cui uae ? cuius patri uae ? Quaerit disputando quibus hominum sceleribus maxima a domino poena seruetur, et ipse respondet ratiocinando quia his absque omni dubietate qui per ebrietatem 75

deuoluuntur ad luxoriam. C, inquit, «ae? cuius patri uae? Vae aeternum interitum nominat de quo dominus, Vae, inquit, homini

illi per quem scandalum uenit. Patrem autem eius cui uae immineat uel hominem dicit a quo exempla praui operis foris quisque ut 95 peccaret accepit uel certe diabolum qui intus in corde uirus pestiferae suggestionis infudit de quo Iudaeis dictum est: Vos ex patre diabolo estis, et desideria patris uestri facere uultis. Cwi rixae ? cui foueae ? Rixae quia concordiam seruare pacis nescit quem ebrietas sensus impotem reddidit, foueae quia passim in IOO uolutabra uitiorum omnium cadere non trepidat qui inter bona malaque discernere quasi mente captus ignorat illamque saepissime foueam ebriosus incidit de qua praefatum est: Fowea enim frofunda est meretrix, et buteus angustus aliena.

66/67 Apoc. ii, 1o.

68/69 Prou. xxiii, 20. 72/73 Prou. xxiii, 2r. 84Prou.xxiiij25. ^ 88Prou.xxiii,29. — 92/93 Matth.xviii,z. — 96/97 Ioh. viii, 44. 102/103 Prou. xxiii, 27.

75locutione O fos? potibus agZ. ergo EPRS — 78 detractationis L V* 86/87 te erudiuit EP — 89 respondit ipse EP — 90 ebriositatem LV 98 seruare concordiam EP

PL 1007

120

IN PROVERBIA SALOMONIS

Cui sine causa uulnera ? cui suff usio oculorum ? Vulnera sine causa quia multi uino ultra modum impleti uulnera per timorem in membris acceperunt quae nulla ferri causa pertulerunt, suffusio oculorum quia immoderatus uini haustus et caliginem plurimis uisus corporalis et caecitatem genuit sensus interioris. Nonne his qui morantur in uino et student calicibus epotandis. Non uetat bibere uinum ad necessitatem sed morari ultra tempus et IIO utilitatem in uino et euacuandis alterutrum certare calicibus iuxta illud Esaiae: Vae qui potentes estis ad bibendum uinum et uiri fortes ad miscendam ebrietatem. Oculi tui widebunt extraneas, et cor tuum loquetur beruersa. ConsueIIS tum et paene naturale est uitium post ebrietatis uenena diffusa in corde muliebrem sequi concupiscentiam comitante etiam prauitate ac turpitudine uerborum. Et eris sicut dormiens in medio mari et quasi sopitus gubernator amisso clauo. In medio mari dormit qui in huius mundi temptatioI20 nibus positus prouidere motus inruentium uitiorum quasi imminentes undarum cumulos neglegit et quasi sopitus gubernator clauum amittit quando mens ad regendam nauem corporis studium sollicitudinis perdit. Et dices : Verberauerunt me, sed non dolut, traxerunt me, et ego non 125 sensi ; quando euigilabo et rursus uina repperiam ? Vox percussi et dormientis exprimitur. Mens quippe a cura sollicitudinis dormiens uerberatur et non dolet quia sicut imminentia mala non prospicit sic nec quae perpetrauerit agnoscit, trahitur et nequaquam sentit quia per illecebras uitiorum ducitur nec tamen ad sui custodiam 130 suscitatur; quae quidem euigilare optat ut rursum uina repperiat quia quamuis somno stuporis a sui custodia prematur uigilare tamen ad curas saeculi nititur ut semper uoluptatibus debrietur et cum ad illud dormiat in quo sollerter uigilare debuerat ad illud uigilare appetit ad quod laudabiliter dormire potuisset. 105

xxiii, 30

xxi 33

xxiii, 34

xxiii, 35

XXIV, I

Ne aemuleris uiros malos nec desideres esse cum eis, et cetera. Ne

XXIV, 4

desideres eos imitari quos uitiis illis de quibus commemoraui uideris implicari sed potius sapientiae operam dare curato. In doctrina replebuntur cellaria uniuersa substantia pretiosa et

109 Prou. xxiii, 30. 118/119 Prou. xxiii, 34.

112/113. BS* v. 22. 114 Prou. xxiii, 33. 124/125 Prou. xxiii, 35.

XXIV, 1 Prou. xxiv, r.

4/5 Prou. xxiv, 4.

105 tumorem L V, mortem R

uoluntatibus

ELO* RV

134 quam L*RS

111

133/134

certare om. O

124 dicis E

132

debuerat ad illud uigilare om. E*P

PL roo8

II, xxiii, 29 — xxiv, I4 5

xiv, 5 IO

iv, 7

xiv, 8

dv, IO

dv, II

3/14

121

pulcherrima. Cellaria sunt corda iustorum quae non nisi fer doctrinam sapientiae donariis wirtutum replentur. Vir sapiens et fortis est, et wir doctus robustus et ualidus. Non omnis qui fortis et sapiens est, omnis autem sapiens et fortis esse dicendus est quia etsi corpore imbecillis est, si adsit sapientia, omnia fortis aduersarii, id est diaboli, certamina uicit.

Excelsa stulto sapientia, in porta non apertiel os suum. Non potest stultus ad sapientiam attingere; alta est enim ab eo qui in infimis lacet uitiorum, qui etsi in praesenti se aliquid sapere putat, in porta tamen ciuitatis, id est in exitu uitae huius inueniet nihil 15 fuisse quod sapuit. Qui cogitat mala facere stultus uocabitur. Ne putares stultum aestimandum fuisse eum quem hebetem tardumque ingenio uideres. Palam ostendit quia ille stultus sit uocandus qui uel in cogitatione peccati suggestionibus consentit tametsi acer ingenio 20 uidetur existere, non autem ille qui etsi hebes sensu apparet Dei tamen imperiis quae discere potuit obtemperare disposuit. St desperaueris lassus in die angustiae, ànmminuetur fortitudo tua. Nihil execrabilius desperatione, quam qui habuerit et in generalibus huius uitae laboribus et quod maxime nocet in fidei certamine 25 constantiam fortitudinis perdit. Erue eos qui ducuntur ad mortem, et qui trahuntur ad interitum liberare ne cesses. Potest mystice accipi. Erue eos qui ab hereticis decipiuntur rectam fidem praedicando, libera bonorum operum exempla monstrando eos qui a male uiuentibus catholicis trahun20 tur ad interitum. Sed et si quos in certamine persecutionis lapsos uel lapsuros aspexeris, sollicita hos exhortatione ad uitam restaurare satage; si quos fame perituros, si quos algore uideris, illos dato uictu ac uestitu recrea. Comede, fili, mel quia bomum est et fauum dulcissimum gutturi tuo 35 sic et doctrina sapientiae animae tuae. Patet facillime quare doctrinam sapientiae melli comparet et fauo quia nimirum sicut illa cibis ita haec doctrinis ceteris dulcedinem praestat. Sed hoc inter utriusque significantiam distat quia mel quod in promptu est ad comedendum moralem litterae superficiem insinuat, fauus autem 40 in quo mel de cera exprimitur allegoricam locutionem figurate denuntiat ubi subducto litterae uelamine suauitas sensus spiritalis aliquanto cum labore uel mora percipitur.

5/6 Sal., in parab. (PL LIII, 983 D). 16 Prou. xxiv, 8. Prou. xxiv, 13-14.

XXIV,6replebuntur

18estL fas.

EPRS

. 36conpararet

11 Prou. xxiv, 7.

26/27 Prou. xxiv, rr.

EPRS — 8 posteriusetom. P

| 27ne]nonO

dulcedine

7 Prou. xxiv, 5.

22 Prou. xxiv, 1o.

O

34/35

lOuincicELPRSV

37 ita] sic E! sup. lin. P in

PL 1009

122

IN PROVERBIA SALOMONIS

Ne insidieris el quaeras impietatem in domo iusti neque uastes requiem eius. Ne quaeras aliquam occasionem per quam deroges

XXIV, I5

45 homini iusto ; ille enim, si ceciderit, cito amouet pedem suum

Xxlv, IÓ 50

55

xxiv, 17/18

70

et

caret uitio quod non iteratur in facto. Impii autem sic corruunt ut ulterius non redeant, sicut subsequenter addidit dicens: Septies enim cadil iustus el resurgit, impii autem corrueni in malum. Quomodo autem iustus appellatur qui cadere, id est peccare, memoratur, nisi quia de leuibus cotidianisque loquitur peccatis sine quibus nec zustorum quispiam esse ?n hac wita potuit ? Quia nimirum per ignorantiam, per obliuionem, per cogitationem, per sermonem, per subreptionem, per necessitatem, per fragilitatem carnis singulis diebus uel inuiti uel uolentes frequenter reatum incurrimus. Et tamen resurgit iustus uidelicet quia iustus est nec iustitia eius praeiudicat lapsus fragilitatis humanae. Vnde bene cum de iusti casu loqueretur non addidit in malum, quia etsi malum est quod cadunt ne tamen in malo quod inciderant haerere possint citius resurgendo procurant. At contra de reprobis: [m57: autem, inquit, corruent in malum, quia uidelicet impii cum ceciderint uel quod est grauius corruerint ut scriptura dicit, id est cum capitalia crimina perpetrarint, ita suo casui delectando assentiunt ut ab hoc paenitendo releuari despiciant. Cum ceciderit inimicus tuus ne gaudeas, et in ruina eius ne exultet cor twm, ne forie uideat dominus et displiceat ei et auferat ab eo iram suam. Supra iusto insidias tendere uetuit. Nunc autem ut te perfectum reddat in omnibus etiam inimicis cum peccauerint aut aliquid aduersitatis incurrerint insultare prohibet ne forte si miserante domino ad paenitentiam salutemque animae redierint ac tecum fidelem amicitiam habere coeperint tunc erubescas quia illos aliquando despexeris quos diuina gratia ad uitam seruauerat. Sed quantum potes iacentibus condole eosque ut resurgere de-

beant adiuua, et si uotum conatumque tuum sequitur effectus, gaudebis de sanato quem male habentem dolueras; sin alias, tuae Uu»

tamen beniuolentiae apud dominum fructu non carebis. Vel certe ita dicendum: Ne gaudeas de casu inimici ne forte dominus superbiam tuam quae illi absque dubio displicet hoc ordine deiciens humiliet ut te cadente in peccatum ille resipiscens sanetur.

43/44 Prou. xxiv, x5.

LIII, 983 D). 45 ut EP

48 Prou. xxiv, 16.

49/51 Sal., in parab. (PL

64/66 Prou. xxiv, 17-18. 46 careat EP

47 sequenter

O

48 cadet EOP

resurget E'OP — 55 iustitiae EPRS — 57 nonom.O | 58necEPRS possunt EPRS$ 59 post reprobis adZ. dicitur EP —— 60/61 uel usque corruerint om. L— 62 perpetrarent P*, perpetrauerint dicendum add. est EPRS

V — hacLO

— 76post

II, xxiv, 15-26

123

IIO

Time dominum, fili mi, el regem. Iuxta quod ipse ait :Reddite ergo Caesari quae Caesaris sunt, et quae sunt Dei Deo. Neque aliquid obstat in domino et rege patrem et filium intellegere designari qui uno eodemque sunt diuinitatis honore colendi. Qw; enim «on honorificat filium non honorificat batrem qui misit illum. Et cum detractoribus non commiscearis, Mis uidelicet qui dicentes se Deum patrem nosse filium Dei in carne apparentem noluerunt recipere. Quoniam repente consurget perditio eorum, et ruinam utriusque quis nowit? Vtriusque dicit, et detrahentis et eius qui illi fauendo commixtus est, derogantium Christo principum et decepti ab eis populi, lacerantium fidem heresiacharum et auscultantium illis auditorum. Haec quoque sapientibus, subauditur, ignota sunt, quando reproborum quisque quam repentino interitu rapiatur e saeculo. Vel haec quoque sapientibus sunt obseruanda quae docui ne detractoribus commisceantur quia hoc specialiter uitio totum paene genus periclitatur humanum. Vnde eidem uitio mederi uolens beatus pater Augustinus hos in sua mensa uersiculos fecit describi: Quisquis amat dictis absentum carpere uitam, Hac mensa indignam nouerit esse suam. Hunc uersiculum antiqua editio manifestius dicit, Haec dico uobis sapientiam agnoscentibus, quod sequentium sententiarum non incongrue potest esse principium. Cognoscere personam in iudicio non est bonum. Supra regem timere docuit. Et nunc personam in iudicio cognoscere uetat. Vnde colligitur quia ita principibus debitum obsequii temporalis subiectos oportet impendere ut numquam reuerentiae uel timoris eorum respectu a uia ueritatis exorbitent. Labia deosculabitur qui recta respondit. Osculum pacis et amoris est signum. Qui ergo recta respondit labia deosculabitur quia quicumque neglecta acceptione personarum sola iustitiae uerba sequitur

IIS

tamen cum cum amore santes suis ad meliora

]V, 2I 80

85

IV, 22

IV, 23 95

IOO

IOS

lv, 26

iste, etsi insipientibus grauis forte uidetur et austerus, multos

quibus pacem habeat prudentes, multos qui sua dicta amplectentur inueniet. Saepe etiam illos quos aduerrectis assertionibus tolerauerat conuersos postmodum amicos recipiet et socios.

79 Prou. xxiv, 21. Prou. xxiv, 22.

52).

79/80 Matth.xxii,2Y.

92 Prou. xxiv, 23.

— 82/831Ioh.v,23.

| 87/88

98/99 Possid., uta S. Aug. (PL XXXII,

108 Prou. xxiv, 26.

87 consurgit E — 95 quam] quia V — 94/95 detractatoribus indigna R sui O' sup. ras.

LO — 99

PL roro

124

XXIV, 24

I20

xxiv, 28/29

125

IN PROVERBIA SALOMONIS

Praepava foris opus tuum et diligenter exerce agrum tuum ut postea aedifices domum tuam. Quid est praeparato opere agrum diligenter exercere nisi euulsis iniquitatis sentibus actionem nostram ad frugem retributionis excolere ?Et quid est post agri exercitium ad aedificium domus redire nisi quod plerumque ex bonis operibus discimus quantam uitae munditiam el in cogitatione construamus ? Ille quippe bene mentis domum aedificat qui primum agrum corporis a spinis uitiorum purgat ne si desideriorum sentes in carnis agro proficiant intus tota uirtutum fabrica fame boni crescente destruatur. Ne sis testis frustra contra proximum tuum nec lactes quemquam labiis tuis ; ne dicas: Quo modo fecit mihi faciam ei. Et haec ad exercitium agri nostri, id est ad cultum bonae actionis, pertinent,

innocentem uidelicet proximum falso testimonio non laedere, peccanti cuilibet fiduciam amplius peccandi adulando non tribue130 re, malum pro malo non reddere; sic enim fit ut cum primo actus exterius bene composueris postmodum ad interioris quoque hominis excolendam munditiam pertingas et quasi post exercitium agri etiam mentis habitaculum piis cogitationibus ornare altiusque construere incipias. Quod quia reprobi facere dissimulant recte 155 subditur: xxiv, 30/31 Per agrum hominis pigri transiui et ber wineam uiri stulti, et ecce totum repleuerant urticae, operuerant superficiem eius spinae. Per agrum uineamque pigri ac stulti transire est cuiuslibet uitam neglegentis inspicere quam urticae uel spinae replent quia in corde 140 neglegentium prurientia terrena desideria et bunctiones pbullulant witiorum iuxta quod scriptum est : In desideriis est omnis otiosus. Et maceria lapidum destructa erat. M aceria lapidum in uinea uel agro stulti destructa iacet cum coepta uirtutum munimina uel improbitate hominum malorum deceptus wel immundorum siri145 tuum persuasione callida quisque neglegens perdit.

116/117 Prou. xxiv, 27. 117/121 Greg. Magn., moral. (PL LXXV, 935 D). 117/124 cf. Sal., in parab. (PL LIII, 984 A-B). 121/124 Greg. Magn., moral. (PLLXXVI, 65 D). — 125/126 Prou. xxiv, 28-29. 136/137 Prou. xxiv, 30-31. 137/145 Greg. Magn., moral. (PL LXXVI, x7o A-B). 141 Prou. xiii, 4.

121 et om. R cum

EPS,

cetera

desideriis est E

122 prius V Greg. LRV

137

125 nec] ne 5

repleuerunt

O

141

142 destructa zique lapidum om. EPR$

126 post et add. omnis

EXPLICIT LIBER SECVNDVS. INCIPIT LIBER TERTIVS INCIPIT LIBER TERTIVS O

otiosus

in

ELNPRSV,

PL xoirA

PL ro12A

IH XXV, I

V

ro

XV,2 15

20

25

Hae quoque parabolae Salomonis quas transtulerunt uiri Ezechtae PL xoxzA regis Iuda. Hinc nouo ordine loqui incipit ut non sicut prius quasi ad audientem uerbum faciat sed secum ipse quid ratio ueritatis habeat disputando pertractet. In quibus tamen legens quisque uel audiens quid appetere, quid cauere debeat apertissime dinoscat. Quas quidem parabolas uiri Ezechiae transtulisse referuntur quia fortassis ad eius usque tempora dispersae habebantur a pluribus prout ex ore sapientissimi regis semel dictas exceperant sed per industriam illius collectae in unum et in huius libelli sunt corpus insertae. Notandum sane quia in his parabolis multo sunt plura quam in ceteris per allegoriam dicta ex collatione uidelicet rerum quae figuris aptae uidentur. Gloria domini celare uerbum, et gloria vegum inuestigare sermonem. Gloria domini est in carne apparentis humanitatis suae magis quam diuinitatis naturam mortalium oculis ostendere et se potius operum miraculis ac mysticis locutionibus quam apertis assertionibus uerbum, id est Dei filium, fateri. Vnde multo saepius in euangelio filium se hominis quam filium Dei appellare consueuit. Et gloria fidelium eius discipulorum est diligenter eius inuestigare sermonem quo se Deum etiam ubi patenter non dicit mystice significat. Quale est illud: Ego et pater unum sumus, et cetera huiusmodi. Denique celans uerbi aeternitatem et praetendens carnis infirmitatem ait: Quem me dicunt homines esse filium hominis ? Cui regum eximius inuestigato eius sermone quem antea saepius audierat respondit: T'4 es Christus filius Dei uiui; nec paruam hac inuestigatione meruit gloriam nam protinus audiuit: Beatus es, Simon Bav Iona, et cetera.

XV, 3

XV, 4

XV, 5

Caelum sursum et terra deorsum et cor regum inscrutabile. Sicut altitudo caeli et profunditas terra conici ab hominibus nom potest ita. 3o Scientia prophetarum et apostolorum qui archana diuinitatis spiritu reuelante cognouerunt nostrae fragilitatis capacitatem transcendit. Aufer robiginem de argento el egredietur uas purissimum. Aufer litterae superficiem de sacro eloquio et inuenies sensum purissimum sub uilitate litterae reconditum et sub carnalium figuris 35 caerimoniarum spiritalia latuisse mysteria. Aufer impietatem de uultu regis, et firmabitur iustitia thronus eius. Aufer impietatem persequendi christianos de animo Sauli uel XXV, 1/2 Prou. xxv, rz. 13 Prou. xxv, 2. 14/25 cf. Sal., in parab. (PL LIII, 984 C-D). 21 Ioh. x, 3o. 23/24 Matth. xvi, x3. 25 Matth. xvi, 16.

27 Matth. xvi, 17.

(PL LIII, 984 D - 985 A). XXV, 1 Haec EPRS rübiginem ELNPRSV

28 Prou. xxv, 3.

32 Prou. xxv, 4. 15 naturam oy. EPRS

28/51 Sal., in parab.

36 Prou. xxv, 5. 24 Cui] qui L

32

126

xxv,6

xxv, 8

SU

HI

IN PROVERBIA SALOMONIS

alterius cuiuslibet aemulatorum legis et cum Christum praedicare coeperint firmabitur iustitia cathedra doctrinae eorum quam 40 prius ad ruinam sua impellebat impietas quamdiu iustitiae Dei repugnantes suam praeponere certabant. Item. Aufer impietatem de uultu regis, et firmabitur iustitia thronus eius. Qui enim praesunt populis, si uolunt firmum esse solium suum, semper hilaritate et gratia plenos uultus exhibeant ne per arrogantiam rigidiores 45 effecti musitationem incidant plebis. Ne gloriosus appareas coram rege el in loco magnorum ne steteris, et cetera. Superius praesulem monuit, nunc subditum, nam sicut illi dixit ut hilares uultus ostendat subiectis ita hunc ammonet ne in conspectu maiorum arrogans appareat sed potius in mediocri 50 positus loco superius euocari mereatur. Cui simile est illud dominicum: Cum inuitatus fueris ad nuptias non discumbas in primo loco, et cetera. Possumus autem in rege et principe dominum significatum intellegere in cuius conspectu nos semper humiliari necesse est monente apostolo Petro qui ait : Hwmiliamini igitur sub potenti 55 manu Dei ut uos exaltet in tempore wisitationis. Quae uiderunt oculi tui ne proferas urgio cito ne postea emendare non possis cum dehonestaueris amicum tuum. Et in euangelio dominus: S? peccauerit, inquit, ?n te frater tuus, uade et corripe eum inter te et ipsum solum, et cetera. 6o Mala aurea 1n lectis argenteis qui loquitur uerbum in tempore suo. Sacra eloquia rectissime lectis comparantur argenteis, lectis uidelicet quia requiem praestant animabus audientium, argenteis autem quia splendida fulgent uirtutibus patrum. Vnde scriptum est: Eloquia domini eloquia casta argentum igne examinatum. 65 Quorum ornatui lectorum mala superaddit aurea quisquis eadem diuina eloquia etiam spiritalibus plena sensibus et mysteriis exponendo demonstrat. Qui nimirum sensus apte mala uocantur quia de arbore uitae, id est Dei sapientia, sunt orti, apte aurea mala quia notitiam amoremque perpetuae claritatis mentibus 79 infundunt. Ma/a ergo aurea in lectis argenteis qui loquitur uerbum in lempore suo quia qui uerbum Dei oportune nouit iuxta audientium capacitatem praedicare modo exempla ac dicta patrum per quorum custodiam ad requiem perueniatur aeternam iuxta litteram replicat, modo suauiores in his sensuum spiritalium fructus 732. Lx pia audientium desideria pascat remoto litterae uelamine pandit.

46 Prou. xxv, 6. 51 Luc. xiv, 8. 54/55 I Pet. v, 6. 56/57 Prou. xxv, 8. 58/59 Matth. xviii, 15. 60 Prou. xxv, 11. 64 Ps. x1, 7. 40 suam EPRSV consteteris L, constiteris

41 iterum EP 45 mussitationem L* O* / 47 illic EPRS$ 54 Petro apostolo

56 uiderint P post proferas add. in L'P 66 etiam] et EPRS$ 68 orta EPRS

46 EP R$

58 inquit oy. EPRSV*

PL

ror2A

III, xxv, 5-15 XV, I2

80

Inauris aurea et margaritum fulgens qui arguit sapientem et aurem oboedientem. Recte humilis auditor inauri comparatur aureae quia dum libenter increpanti ac docenti aurem accommodat iam sese ad percipiendam claritatem sapientiae caelestis praeparat, iam supernae lucis uisioni appropiat. Recte magister eruditus margarito fulgenti assimilatur quia dum emendationem

XV, I3

XV, I4

EV. I5

127

morum, dum

supernorum scientiam desiderantibus ac pie quaerentibus animis ostendit, quasi aureo ornatui maiorem insuper gratioremque 85 fulgorem gemmae ardentis adnectit. Sicut frigus niwis in die messis ila legatus fidelis ei qui misit eum, animam illius requiescere facit. Importunum uidetur omnimodis tempore messis ninguere, nam et infra legimus: Qwo modo nix aestate et pluuiae im messe sic indecens est stulto gloria. Sed tamen in 90 feruentissimis Palestinae regionibus non parum delectabile est metentibus si subito frigus quo modo in niue solet adueniat quod incendia solis aliquantum refrigeret, sudorem laborantium tergat, ardentes temperet anhelitus. Cui recte frigori legatus assimilatur fidelis quia mentem eius qui se misit prudenter agendo repausat. 95 Mystice autem legatus fidelis doctor est catholicus, qui autem mittit eum dominus. Porro dies messis in aestu tempus est praedicationis inter furores persequentium de quo dictum est: Messis quidem multa, operarii autem pauci. Frigus niuis in messe aliquantula est quies praedicantium a persecutione repugnanIOO tium. Recte ergo dicitur: Srcut frigus niwis in die messis ita legatus fidelis ei qui misit eum, animam illius requiescere facit, quia sicut optabile est praedicatoribus uerbi cum ab infidelium rabie forte aliquid refrigerii accipiunt nec facultas docendi negatur ita ipsi qui ad praedicandum eos misit domino gratum esse constat cum 105 susceptam ab eo legationem etiam inter aduersa obsistentium fideliter complent. Denique ut Lucas refert reuersis a praedicationis officio discipulis exultans spiritu sancto patri gratias obtulit dicens: Confiteor tibi, bater domine caeli et terrae, et cetera. Nubes et uentus et pbluuiae non sequentes uir gloriosus et promissa IIO non complens. Huic simile uidetur quod superius ait: Ne /actes quemquam labiis tuis. Sed ille uersiculus specialiter hoc continet ne promittendo hominem suscipias et non complendo decipias, iste uero uersiculus et hoc continere potest et illud quod dicit apostolus: Habentes speciem pietatis uirtutem autem eius negantes. 15 Patientia lentietur princeps, et imgua mollis confringet duritiam. Quamuis dominum peccando offendisti potes tamen eius mereri

UL BÉSPrOU XXV IS 86/87 Prou. xxv, 13. 88/89 Prou. xxvi, 1. 98 Matth.ix,37. | 108Luc.x,21. 109/110 Prou. xxv, 14. 110/111 Prou. xxiv, 28.

88 ningere V

114 II Tim. iii, 5.

et om.

EO* PRS

115 Prou. xxv, 15.

90 paruum L

109 uenti N!

PL ror3

128

xxv, I6

125

XXV, 17

IN PROVERBIA SALOMONIS

clementiam si patienter aduersa quae tibi pro peccatis inrogantur pertuleris humilique satisfactione duritiam domaueris contumaciae prioris. Mel inuenisti ? Comede quod sufficit tibi ne forte saturatus euomas illud. Dulcedinem inuenisti caelestis intellectus quae spiritalium patrum officio quasi prudentissimarum apium tibi labore ministrata est? Vide ergo ne in ea f/us sapere appetas quam oportet sapere ne dum summa intellegere ultra uires quaeris etiam quae bene intellexeris amittas. Potest autem in hoc uersiculo typice dictum intellegi quod in sequenti apte subicitur: Subtrahe bedem tuum de domo proximi twi ne quando satiatus oderit ie. Etsi enim proximi cuiuslibet allocutionem uel uisitationem melle dulciorem inuenis, melius tamen

est ut rarius ueniendo

facias eum semper tuum diligere aduentum quam ut uel una uice tamdiu cum illo maneas uel toties ad eum uenias donec te uidere fastidiat et ne redeas quaerat. Dens putridus et pes lassus qui sperat super infideli in die angustiae, xxv, I9/20 et amittit ballium in die frigoris. Et Hieremias ait : Maledictus qui 135 spem suam ponit in homine et ponit carnem brachium suum. Qui recte denti putrido et pedi lasso comparatur quia qui illud unicum hominis bonum, hoc est adhaerere Deo, ponere in domino Deo spem suam, nescit iste nec uitae percipere cibum nec ad mansionem potest desideratae salutis pertingere, et talis amittit pallium 140 in die frigoris quia etsi in serenitate uitae praesentis habitu religionis uidetur indutus ubi tamen districtio uisti iudicii ingruerit nudus omnimodis ab ornatu iustitiae parebit nec eorum consortio dignus. De quibus scriptum est: Beatus qui uigilat et custodit uestimenta sua ne nudus ambulet et uideant turpitudinem eius. Acetum in nitro et qui cantat carmina cordi pessimo. Nitrum a 145 Nitria prouincia ubi maxime nasci solet nomen accipit nec multum a salis ammoniaci specie distat. Nam sicut salem in litore maris feruor conficit solis durando in petram aquas marinas quas maior uis uentorum uel ipsius maris feruor in litora ulteriora 150 proiecerit, ita in Nitria ubi aestate pluuiae prolixiores tellurem infundunt aderit ardor sideris tantus qui ipsas aquas pluuiales per latitudinem harenarum concoquat in petram sali quidem uel glaciei aspectui simillimam sed nil gelidi rigoris, nil salsi saporis habentem. Quae tamen iuxta naturam salis in caumate durare 130

120/121 Prou. xxv, 16.

121/125 cf. Greg. Magn., moral. (PL LXXV,

1124 C-D). 123/124 Rom. xii, 3. 127/128 Prou. xxv, 17. 133/134 Prou. xxv, 1r9-20. 134/135 Hier. xvii, s. 137/138 cf. Ps. 72, 28. 143/144 Apoc. xv, 16.

146 sqq. cf. Isid., etymol. XVI, ii, 3, 7 ; Plin., zat.

bist. XXXI, 46, 106-114.

125 intellexeras OV 142 omni modo 152 salis EPRS

EPR$

137 post Deo add. et EP 146 accepit V

141 iudicis EPRS$

149 litoris

EP R S, littera V

PL

zror4

129

III, xxv, 15-25 155

165

Kv, 2I

XV, 22

XV, 23

KV, 24

XV, 25

170

175

atque in nubiloso aere fluere ac liquefieri solet. Hanc indigenae sumentes seruant et ubi opus extiterit pro lomento utuntur. Vnde Iudaeae peccanti dicit propheta: Si Jaueris te nitro et multiplicaueris tibi herbam burith, maculata es in iniquitate tua, dicit dominus Deus. Crepitat autem in aqua quo modo calx uiua et ipsa quidem disperit sed aquam lauationi habilem reddit. Cuius natura cui sit apta figurae cernens Salomon aii: Acetum in mitro et qui cantat carmina cordi pessimo. Acetum quippe si mittatur qm nitrum protinus ebullit. Et beruersa mens quando per increpationem corripitur aut ber praedicationis dulcedinem bona suadetur de correptione fit deterior el inde murmurationis iniquitatem succenditur unde debuit ab iniquitate compesci. Si esurieril inimicus tuus ciba illum, si sitierit da ei aquam bibere. Et de corporalibus alimentis et de spiritalibus potest intellegi. Prunas enim congregabis super caput eius, el dominus reddet tibi. Non de incendiis poenarum dicit ; neque enim doceret sapientia ut bona inimico perditionis eius causa ministrares. Sed prunas super caput eius ardorem caritatis in corde eius significat. Fit enim non numquam ut inimicus crebris uictus beneficiis odiorum rigore mollito calorem in mente caritatis excipiat ac de inimico amicus fieri et eum quem iniuste oderat iuste redamare incipiat. Ventus aquilo dissipat pluusas, et facies tristis linguam detrahentem. $i hilari uultu audieris detrahentem, tu illi das fomitem detrahen-

di; si uero tristi uultu haec audias ut dixit quidam uir Dei discit 180 non libenter dicere quod didicerit non libenter audiri. Melius est sedere in angulo domatis quam cum muliere litigiosa in domo communi. Domatis et excelsus et secretus est locus. Quod enim doma Graece Latine dicitur tectum. Denique in actibus apostolorum ubi Petrus in superiora ad orandum ascendit pro 185 superioribus in Graeco doma scriptum est. Melius est ergo in altitudine uirtutum manere quempiam liberum a uinculis uxoris et a saeculi huius secretum desideriis quam cum carnalis usu uoluptatis cotidianis nefariae mulieris contumeliis affici. Aqua frigida animae sitienti, el wuntius bonus de terra longinqua. 190 Dicit psalmista: Srcut ceruus desiderat ad fontes aquarum ita desiderat anima mea ad te, Deus. Aqua ergo frigida quae sitientis

157/159 Hier. ii, 22. 161/166 Greg. Magn., Pom. in Ezech. (CC CXLII, 140, 646-650). 167/168 Prou. xxv, 21. 170 Prou. xxv, 22. 177 Prou. XXV, 23. 181/182 Prou. xxv, 24. 183/185 cf. Act. x, 9. 189 Prou. XXV, 25. 190/191 Ps. 41, 2. qi55sase/adapz

causam

N

158 borith EPRS

reclamare E P R $, clamare N*, amare N!

ENPSV*

in om. E* P

176 odiuit E! sup. lim., oderit P*

172 eius om. P

iuste oy. EPRS

182 Domatus $

prius et om.

PL rors

130

195

xxv, 26 20

2o

s

XXV, 27 zo

2H

s

xxv, 28

220

IN PROVERBIA SALOMONIS

ardorem restringat et nuntius qui de longe ueniens noua quaelibet et inopinata gaudia portet assimilantur quia et dulcedo diuinae uisionis animam diu desiderantem consolatur atque ab aestu praesentium tribulationum liberam reddit et angeli cotidie de terra longinqua, hoc est de superna patria, descendentes in mundum iustos uel inter temptationes spe caelestium roborant uel finitis temptationum certaminibus ad palmam perpetuae retributionis inducunt. . Fonsiurbatus pede et uena corrupta iustus cadens coram impio. Fons et uena uitae est os et lingua iusti qui meditatur sapientiam et loquitur iudicium. Et si hunc a diabolo superari atque in casum redigi contigerit, merito fons turbatus aduersario conculcante et uena dicitur esse corrupta. Euenit enim saepe ut qui maiore scientia praediti fulgebant ad ultimum plus uolentes sapere quam fragilitati humanae concessum est in insipientiae foueam deciderent. Vnde consequenter adiungitur: Sicul qui mel comedit multum non est ei bonum, sic qui scrutator est maiestatis opprimitur gloria. Dulcedo enim mellis, si blus quam necesse est sumitur, unde delectatur os inde uita comedentis necatur. Dulcis quoque est requisitio maiestatis, sed qui plus hanc scrutari appetit quam humanitatis agnitio permittit ipsa hunc eius gloria premit quia uelut mel sumptum immoderate berscrutantis sensum dum non capitur rumpit. Non hoc autem solum quisque sapiens attendere debet ne altiora se quaerat et ne fortiora sescrutatus sit uerum etiam ne ea quae recte atque utiliter scire potuit immoderatis sermonibus sibimet minus utilia reddat. Vnde adhuc apte subnectitur: Sicut urbs batens et absque murorum ambitu ita uir qui non potest in loquendo cohibere spiritum suum. Si enim murum silentii non habet, gatet inimici 1aculis ciuitas mentis et cum se per uerba extra semet tpsam eicit apertam se aduersario ostendit quam tanto ille sine labore superat quanto el ipsa quae wincitur contra semel ipsam per multiloquium pugnat.

200 Prou. xxv, 26. 201/202 cf. Ps. 36, 3o. 208/209 Prou. xxv, 27. 209/214 Greg. Magn., moral. (PL LXXV, 1056 B-C). 219/220 Prou. xxv, 28. 220/224 Greg. Magn., reg. past. (PL LXXVII, 73 B).

192 restingat EP, restringit V — 193assimilaturEPRS$ — 201 meditabitur LOV 202 loquetur V 206 fragilitate O 207 consequenter oz. 222 iacit EP EPRS . 209 obprimetur E

XVl, I

Kvi, 2

"i, 4/5

III, xxv, 25 — xxvi, 5

I3I

Quo modo mix aestate el bluuiae in messe sic indecens est stulto gloria. Et hic uersiculus ne indoctis honor docendi committatur praemonet. Nix namque aestate et pluuiae sunt in messe persecutiones infidelium in tempore praedicationis euangelicae quae dum grauiores forte insistunt et calorem in multis impediunt dilectionis et fruges bonae operationis foedant. Quibus recte gloria quae stulto confertur esse similis asseueratur quia, si indocto cathedra docendi tribuitur, aeque per hoc ecclesia ut infidelium persecutione laeditur. Quod esse uerissimum Arrianae tempestatis calamitas IO probauit. Non sicut auis ad alia transuolans et passer quolibet uadens sic maledictum frustra prolatum in quempiam superueniet. Verba quidem recte auibus comparantur quod sonando per aera transuolant ab ore uidelicet loquentis ad aures usque audientis sed distant in 15 eo quia potest fieri ut auis quolibet uolans eo loci resideat ubi nil ei certae necessitatis aut utilitatis suppetat uerba autem quae loquimur non quolibet dispersa in uentum diffluunt atque euanescunt sed in auctorem suum cuncta reuertuntur et uel bene prolata iuuant loquentem uel male dicta grauant ita ut si pro omni etiam 20 otioso uerbo rationem in die iudicii reddere cogamur quanto magis autem male dicta non solum ea quae malitiosa mente in insontem iaculantur uerum etiam illa quae stulta neglegentium consuetudine passim in quoslibet proferuntur non alium sed ipsum maledicum opprimunt. Neque enim maledici regnum Det possidebunt. 25 Non autem sine causa dicit, maledictum frustra prolatum, quia est et maledictum non frustra prolatum sed iusta diuinae districtionis ira in impios emissum ut est illud beati Petri in Simonem magum: Pecunia iua tecum sit in perditionem, et ea quae in apostatas et hereticos ecclesiastica animaduersione proferuntur anathemata 230 de quibus dominus eidem ecclesiae dicit :Quaecumque alligaueris super terram erunt ligata et in caelis. Ne respondeas stulto vuxta stultitiam suam ne efficiaris ei similis ; responde stulto uxta stultitiam suam ne sibi sapiens esse uideatur. Non haec inuicem sibimet contraria debent uideri, non respondere 25 stulto iuxta stultitiam eius et respondere stulto iuxta stultitiam eius; utrumque enim pro temporum et personarum diuersitate concordat dum et stultus contemnitur quia non recipit sapientiam et stulta superbia alia decutitur stultitia iuxta quod et apostolus dicit: Factus sum insipiens, uos me coegistis. XXVI, 1 Prou. xxvi, x. 11/12 Prou. xxvi, 2. 20 cf. Matth. xii, 36. 24 I Cor. vi, xo. 28 Act. viii, 28. 30/31 Matth. xvi, 19; xviii, 18. 32/33

Prou. xxvi, 4-5.

34/38 cf. Sal., /n parab. (PL LIII, 985 A-B).

39 II Cor.

xii, Ir.

XXVI, 11 Nam ENPSV, om. R

edita

EPRS — grauent P — siom.

contra O*

39 dicit] ait EP

13 transuolent

LV — 22stultaom.

EL! O! PR!

SV

19

EPRS — 33 iuxta]

PL

zor6

132

IN PROVERBIA SALOMONIS

Claudus pedibus et iniquitatem bibens qui mittit uerba ber nuntium siultum. Potest forte euenire ut sapiens quilibet stultum in legationem mittat nesciens quia stultus est nec tamen ipsa sapientiae suae gloriam perdat in eo quod de ignoto bonum quod audierat credidit. Sed qui hereticum sciens mittit ad praedicandum populis claudus est pedibus et iniquitatem bibens quia et operis boni foris 45 incessum amisit et interiora sui sensus haustu stultitiae debriat. xxvi, 8 Sicul qui mittit lapidem in aceruum M ercurii ita qui tribuit insipienti honorem. Qui insipienti, id est heretico, honorem docendi confert non minus delinquit quam qui deos ac delubra gentilium S50 cultu ueneratur inani. xxvi, 9 Quo modo si spina nascatur in manu temulenti sic parabola n ore stultorum. Spina in manu nascitur temulenti cum in operibus eius qui carnalibus seruit illecebris punctiones oriuntur scelerum. Quibus recte parabola quam stultus proponit assimilatur quia etsi 55 uerba prudentiae stultus dicere nouit in his tamen uitiorum punctiones quibus uel se ipsum uel proximum laceret uitare non nouit. Saepe namque doctor imprudens in eo quod bona dicit aut suam occulte laudem ab hominibus aut uituperationem quaerit aliorum. XXVI, II Sicul camis qui reuertitur ad uomitum suum sic imprudens qui iterat stultitiam suam. Canis cum uomit profecto cibum qui pectus deprimebat eicit ; sed cum ad uomitum reuertitur unde leuigatus fuerat rursus oneratur. Et qui admissa plangunt profecto nequitiam de qua male satiati fuerant et quae mentis intima deprimebat confitendo 65 jroiciunt quam post confessionem dum appetunt resumunt. XXVI, I2 Vidisti hominem sapientem sibi uideri magis illo spem habebit insipiens. Hoc exponens dominus ait: In iudicium ego in hunc mundum ueni ut qui non uident uideant et qui uident caeci fiant. xxvi, 13/14 Dicit piger : Leaena in uia, leo in itineribus. Sicut ostium uertitur in 7o cardine suo ila piger in lectulo suo. Multi cum uerbum exhortationis audiunt causantur de diabolo dicentes uelle quidem se uiam iustitiae incipere sed impediri a satana ne hanc perficere possint sicque huiusmodi excusationis sermonibus semper in lecto sui torporis sicut ostium in cardine uertuntur et modo exire ad 75 operandum modo ad quiescendum redire proponentes in suis iacere prauitatibus numquam desistunt. xxvi, I6 Sapientior sibi piger uidetur septem uiris loquentibus sententias. Septem uiros loquentes sententias illos dicit qui septiformi spiritus xxvi, 6

40

40/41 Prou. xxvi, 6. 60/61

ro À). 13-14.

Prou. xxvi, zr.

47/48 Prou. xxvi, 8. 61/65

66/67 Prou. xxvi, 12.

67/68 Ioh. ix, 39.

77 Prou. xxvi, 16.

42 ipse L'!V 43 bono P commissa E!, ammissa LN P* R*

51/52 Prou. xxvi, 9.

Greg. Magn., reg. past. (PL LXXVII,

45 quod EP

69/70 Prou. xxvi,

63 amissa E*OSV,

PL xor

III, xxvi, 6 — xxvii, 4

I33

gratia pleni sanctae scripturae nobis scientiam ministrauerunt. Quibus se sapientiorem stultus arbitratur quia saepe non nulli adeo mentem ab agendis his quae dominus praecipit despicientes auertunt ut ne haec quidem omnia uel posse ab homine uel debere impleri contendant et quasi sapientiores his qui diuina eloquia scripserunt ea hominem facere non posse autumant quae illi 85 dictante spiritu sancto hominem facere iusserunt, immo etiam quae multos homines iuuante spiritus eiusdem gratia perfecisse 80

monstrarunt.

Vl, I7 90

cvi, 22 95

xvil, I

xvii, 3

XVli, 4

IO

15

Sicut qui ad prehendit auribus canem sic qui transit et inpatiens commuscetur rixae alterius. Dicit apostolus : No/t uerbis contendere ; ad nihil enim utile nisi ad subuersionem audientium. Quicumque ergo simplex sensu est et duobus inter se iurgantibus mordaci sermone capta fuerit auricula eius cito incipit et ipse quasi canis latrare et contentiones generare. Sed hoc sapiens omni modo uitat. Verba susurronis quasi simplicia et ipsa peruenvunt ad interiora uentris. Susurronem incentorem litis et bilinguem appellat qui simulat laudem uerborum et quaerit audire unde iurgia seminet. Ne glorieris in crastinum ignorans quid superuentura pariat dies. Ne securus sis aliquando de futuro tempore quia etsi hodie te domino seruire conspicis qualis esse in futurum possis, quomodo uitam finire prorsus praeuidere non uales. Beatus enim homo qui semper est pauidus. Graue esi saxum et onerosa harena, sed ira stulti utroque grauior. Graue quidem satis est quemquam uel uno aliquo crimine capitali quasi pondere saxi deprimi uel quasi glareis harenae innumeris peccatis leuioribus onerari. Sed utroque graulor ira est stulti quia nimirum haec quo certius quam sint mala patescunt eo acrius animum ut castigentur compungunt. Ira uero quia non corporale sed spiritale est uitium quo minus deprehenditur eo amplius grauat. Vnde non absolute iram sed iram stulti dicit saxo et harena grauiorem. Nam et sapientes quo modo actus suos ac sermones ita mentis quoque motus sollerter examinare et castigare satagunt.

Ira non habet misericordiam, nec erumpens furor et impetum concitati ferre quis poterit. Non de omni ira dicit, nam de mitissimo ac

88/89 Prou. xxvi, 17. 89/90 II Tim. ii, 14. 95/96 Sal., in parab. (PL LUI, 985 C). XXVII,

1 Prou. xxvii, r1.

4/5 Prou. xxviii, x4.

94/95 Prou. xxvi, 22. 6 Prou. xxvii, 3.

17/18 Prou. xxvii, 4.

8lpraecepit est O! sup. lin.

EPRS — desipientesL V — 90enimom.V — post enim add.

XXVII, 14 et oz. EPRSV

I34

IN PROVERBIA SALOMONIS

modesto uiro scriptum est quia ex?;t a Pharaone iratus mimis, sed de ira stulti cuius in priore uersiculo meminerat quae ubi excanduerit mox uiscera pietatis amittit et furori tantum suo nouit frena laxare. Alioquin de utili ac necessaria ira dictum est: M e/?or est ira risu, quia per tristitiam uultus corrigitur animus delinquentis. Melior est manifesta correptio quam amor absconditus. Amorem 25 absconditum hoc loco amorem dicit illicitum ut est amor adulterinus qui ob sui turpitudinem merito sapientibus ve redarguatur absconditur. Cui iure »nanifesta correptio praefertur quia absque ulla contradictione mel?us est quempiam desiderio corrigendi palam corripere quam studio simul peccandi clanculo diligere. Meliora sunt uulnera diligentis quam fraudulenta odientis oscula. Melius est a domino qui nos ut filios pater erudire consueuit uulnera afflictionum perpeti quam diaboli blandimentis decipi qui ut nos caelesti hereditate priuet nostris fauere solet erratibus quasi leue sit malum quod agimus et ultra modum peccatorum 3 VA nostrorum saeuiens tribulatio quam domino dispensante toleramus. Anima saturata calcabit fauum, anima esuriens et amarum pro dulce sumet. Anima diuitum qui habent consolationem suam et quibus dicitur a domino: Vae uobis qui saturati estis quia esurietis, spernit 40 auditam caelestis regni dulcedinem, anima autem eorum qui esuYiunt el sitiunt iustitiam etiam aduersa saeculi pro domino immo ipsam mortem perpeti dulce habet sciens se per poculum amaritudinis ad gaudia perpetuae salutis esse uenturam. Sicut auis transmigrans de mido suo sic uir qui relinquit locum suum. 45 Sicut auis quae nidum suum neglegit oua siue pullos quos fouerat aliarum auium uel animantium raptui dimittit sic nimirum ille qui custodiam uirtutum in quibus proficiebat deserit earundem uirtutum quas habere uidebatur immundis spiritibus ipse proditor existit. Vnde alias dicit: Si spiritus potestatem habentis ascenderit 50 super ie, locum tuum ne dimiseris, quod est aperte dicere, Si principis mundi, id est diaboli, temptatio tibi forte institerit, caueto sollicitus ne a bona operatione cui insudabas desistas. Melior est uicinus iuxta quam frater procul. Melior tibi est uicinus aliquis qui tibi animum fraterna societate conectit quam germa20

XXvil, 5

xxvii, 6

xxvii, 7

xxvii, 8

XXVII, IO

19 Ex. xi, 9. 22/23 Eccle. vii, 4. 24 Prou. xxvii, S. 24/29 Sal., in parab. (PL LIII, 985 C-D). 30 Prou. xxvii, 6. 37/38 Prou. xxvii, 7. 38/40 Sal., in parab. (PL LIII, 985 D- 986 A). — 38 cf. Luc. vi, 24. 39 Luc. vi, 25. 40/41 Matth. v, 6. 44 Prou. xxvii, 8. 49/50 Eccle. x, 4. 49/52 cf. Hieron., comment. in eccle. (CC LXXII, 334, 54-69). 53 Prou. xxvii, IO.

20deom. EPRS — post stulti add. dicit EPRS — 28quem suam L* O*, quemquam O! — 32postuulnera add. et EPRS — afflictionem EPRS — 45 55 post est add. tibi R$ — est tibi NRS nidum suum oz. EPRS

PL

ror8

III, xxvii, 4-25

I35

nus frater qui iura fidei et pietatis communia tecum habere neglexit. Quod dominus in parabola uulnerati a latronibus eius qui descendebat ab Hierusalem in Hiericho et Samaritani qui curam illius egit manifeste probauit. Qui benedicit proximo suo uoce grandi de nocte consurgens maledi6o centi similis erit. Voce grandi proximo benedicit qui eum fauore superfluae laudis extollit uel malis uidelicet actibus eius contra iustitiam fauendo uel bona plus iusto laudando. Sed hic maledicenti assimilatur quia plurimum laedit eum cui laudando siue in mala actione confidentiam tribuit seu in opere recto simplicitatem 65 puri cordis minuit ut uidelicet bonum quod supernae mercedis intuitu inchoarat transitoriae laudis amore consummet. Ferrum ferro acuitur ; et homo exacuet faciem amici sui. Satis bona est collatio et consilium sapientium qui ubi se inuicem consulendo instruunt ferrum ferro acuitur. 79 Infernus et perditio non replebuntur ; similiter et oculi hominum insatiabiles. Inferni tormenta non replebuntur terminum accipiendo. Similiter et intentiones eorum qui humana sapiunt insatiabiles sunt in desiderio peccandi. Qui et ideo sine fine poenas luunt quia uoluntatem habuerant sine fine peccandi, si naturam haberent ys sine fine uiuendi. Diligenter agnosce wultum pecoris tui tuosque greges considera ; non enim habebis iugiter potestatem, sed corona tribuetur 1n generatione generationum. Pastori dicitur ecclesiae : Diligenter adhibe curam eis quibus te praeesse contigerit ;agnosce animos actusque singulorum, 8o et si quid in eis uitii sordidantis ?mueneris, citius castigare memento; non enim tu semper oues dominicas pascendi potestatem habebis, sed aeterna est corona quam percipies si commissum tibi gradum tuo tempore bene ministraueris. Aperta sunt prata, et apparuerunt herbae uwirentes et collecta sunt 85 faena de montibus. Aperia sunt modo fascua sacramentorum caelestium quae d?« fuerunt typicis praeclusa legalibus, apparuit 2.VA

ni, I4

/il, I7 ri 20

23/24

/li, 25

nouus uiror euangelicae ueritatis et gratiae, collecta suntin pabulum

gregis dominici scripía patrum ueterum ablata quidem Iudaeis superbientibus falce diuinae animaduersionis et humilibus eccle9 o siae populis ad spiritale subsidium data iuxta quod dominus illis: Auferetur, inquit, à uobis regnum Dei et dabitur genti facienti fructus eius. 56/58 cf. Luc. x, 30-35. 59/60 Prou. xxvii, 14. 60/66 cf. Greg. Magn., bom. in Ezech. (CC CXLIL, 371, 531-539). — 67Prou.xxvii,zy. — 70/71 Prou. xxvii, 20. 76/78 Prou. xxvii, 23-24. 78/88 Sal., in parab. (PL LIII, 986 B-D). 82 cf.ITim.iii, r3. — 84/85 Prou. xxvii, 25. — 91/92 Matth. XXi, 43. S7 ED Hierichum LO* exacuit V 70 implebuntur E generationum] generationem E

58 egit illius EP 60 est LV 77 posit generatione add. et E

67 78

PL ror9

136 xxvii, 26 95

xxvii, 27

IOO

105

IIO

IIS

xxviil, I

IN PROVERBIA SALOMONIS

Agni ad uestimentum tuum et hedi agri pretium. Agnos innocentes hedos paenitentes nuncupat. Agnorum ergo uellere uestieris dum bonis oboedientium discipulorum moribus pastor ipse profeceris eorumque laudabilia facta cernens et in ornatu uirtutum et in calore dilectionis ipse gloriosior extiteris. Hedis agrum comparabis dum peccatores ad paenitentiam uocando sublimiorem tibi in terra uiuentium locum adquiris. Sufficiat tibi lac caprarum in cibis tuis in necessaria domus tuae et ad uictum ancillis tuis. Tanta instantia pecus tibi commissum pasce ne tibi /ac aestate nowwm ne frigore desit sed tibi semper tuisque sufficiat, id est tam sedulo doctrinae insta ut etiam quondam paenitentes ad officium docendi prouehas quatenus per illos modo rationabile et sine dolo lac uerbi paruulis sensu ministretur qui pridem pro foeditate uitiorum ad sinistrum iudicis uidebantur esse ponendi. Fit autem lac caprarum ad uictum ancillis quando hi qui nondum amore perfecto sed adhuc timore seruili domino deseruiunt per exemplum uel uerba eorum qui per paenitentiam salui facti sunt uiuificis uerbi epulis reficiuntur atque ut ad maiora uirtutum proficiant incrementa iuuantur. Quidam hoc quod dictum est: Aperta sunt prata, el apparuerunt herbae wirentes et collecta sunt faena de montibus, agni ad uestimentum tuum et hedi agri pretium, ita exposuit: Aperta sunt monumenta, apparuerunt corpora rediuiua, sequestrati sunt peccatores a sanctis faenum ad comburendum de locis excelsis, sequestrati sunt agni ad dexteram hedi ad sinistram, agni ad uestimentum regis quia ipse dixit: Inhabitabo in eis, hedi pro pretio sanctorum quos nocuerunt ignibus uenundantur. Fugit impius nemine persequente. Qui non est in fide fortis, etiam si nullus persecutor insistat, non numquam sponte fidem deserit quando uel latrociniis uel peiuriis uel fornicationibus uel ueneficiis aliisque huiusmodi sceleribus se infideli similem reddit. Iustus autem quasi leo confidens absque terrore erit. In occursum bestiarum idcirco leo non trepidat quia praeualere se omnibus non 1gnorat. Vnde iusti uiri securitas leoni recte comparatur quia contra se cum quoslibet insurgere conspicit ad mentis suae confidentiam

93 Prou. xxvii, 26. 100/101 Prou. xxvii, 27. 105 I Pet. ii, 2. 118 II Cor. vi, 16.

XXVIII 1 Prou. xxviii,x.

102 Virg., ec. II, 22.

— 5/10 Greg. Magn., moral. (PLLXXVI, 605 B).

100 suffücit O — post tuis add. et V 102 posterius ne om. P, nec R frigore] per rigorem P 106/107 qui usque ponendi supra post 105 illos ELNPRSV

118 nouerunt

XXVIII, 35 periuriis

EL*NO!

EPRS$

PRSV

5 occursu Greg.

6 ideo EPS

PL

rio20

III, xxvii, 26 — xxviii, I9 IO

vill, 5

redit et scit quia cunctos aduersantes superat quia illum solum diligit quem inuitus nullo modo amittat. Viri mali non cogitant iudicium, qui autem requirunt dominum animaduertunt

lli, IO

15

20

iii, I2

I37

omnia. Omnia animaduertunt

electi, hoc est et

futurum esse discrimen uniuersalis iudicii et quibus operibus requies, quibus poena retribuatur aeterna. Qui decipit iustos 1m uia mala in interitu suo corruet, et simplices possidebunt bona eius. Qui per doctrinam hereticam decipit amatores iustitiae ut a ueritate deuient ipse quidem pro malis suis poenam quam meretur incurrit, bona autem si qua gerebat uel utilia scribendo uel continenter uiuendo aliis in adiutorium cedunt, eis nimirum qui haec legentes siue audientes exempla sibi salutis etiam ab eo quem perisse norunt assumunt. In exultatione vustorum multa gloria, quia uidelicet non de praesentibus diuitiis sed de aeternis in futuro bonis exultant, non de rebus

25

20

lll, I4

iii, I5

lll, I7 lll, IO

35

40

45

mundi quem uident sed de creatore mundi cuius uisionem sperant laetantur dicente psalmographo: Laetamini in domino et exultate iusti. Vel certe in exultatione iustorum multa fit gloria quia quoties electos in hac uita pro euentibus ecclesiae prosperis exultare contigerit multa domino gloria ex plurimorum fide ac piis operibus datur. Regnantibus impiis ruimae hominum. Sicut multi gloriam Deo dare incipiunt cum iustos in profectu uirtutum gaudere conspiciunt ita quoties reprobi regnum tenent multos suae perfidiae complices exhibent. Quod et de paganis et de hereticis et de malis catholicis recte potest accipi. Beatus homo qui semper est bauidus, qui uero mentis est durae corruet in malum. Sequentis iva vudicit tanto tunc districtior portabitur quanto nunc et inter culpas mimime timetur. Vnde alibi scriptum est: In die bonorum ne immemor sis malorum, et in die malorum ne immemor sis bonorum. Sic ergo utraque iungenda sunt ut unum semper ex altero fulciatur. Leo rugiens et ursus esuriens princeps impius super bopulum pauperem. Et de principibus paganis et de hereticis potest intellegi qui populi pauperis, id est sanctae ecclesiae, uel patientiam uel sapientiam ferina saepe saeuitia temptant. Hominem qui calummiatur animae sanguinem, si usque ad lacum fuerit, nemo sustinet. Qui operatur terram suam saturabitur banibus, 11/12 Prou. xxviii, 5.

15/16 Prou. xxviii, ro.

22 Prou. xxviii, 12.

25/26 Ps.31,1. — 35/36 Prou.xxviii, 14. — 36/37 Greg. Magn., bom. in eu. (PL LXXVI, 1296 B). 38/39 Eccli. xi, 27. 41/42 Prou. xxviii, 5. 45/46 Prou. xxviii, 17. 46/47 Prou. xxviii, 19. 22 exultationem R quia zgue 22/23 praesentibus om. O 24 quem] quae L 31 profecto ENPR 37 etPom- E.P.S scriptum] dictum ENPRS 45 hominum V 45/46 Hominem zigze sustinet om. O 46 fugerit E! L' NRS

138

xxviii, 22

50

xxviii, 28

55

IN PROVERBIA SALOMONIS

qui sectatur otium replebitur egestate. Siue terram agrisiue terram corpusculi qui exercet saturabitur, ille frumento, iste uirtutibus. Qui utramque spernit replebitur egestate. Vir qui festinat ditari et aliis (inuidet ignorat quod egestas superueniat ei. Profecto enim qui augere opes ambit peccatum neglegit more auium captus cum escam lerrenarum rerum auidus inspicit quo stranguletur peccati laqueo nom agnoscit, cum quaelibet praesentis mundi bona desiderat et quae de futuro damna patiatur ignorat. Cum surrexerint impii abscondentur homines, cum illi perierint multiplicabuntur iusti. Eosdem homines quos iustos appellat quia uidelicet iustum statutumque a Deo humanae conditionis ordi-

nem seruent. Vnde in libro beati Iob de paenitente quolibet peruerso dicitur: Resjicret homines et dicet, Peccaui, quod est 60 aperte dicere, Respiciet eos qui naturam humanae creationis recte custodiunt et se peccando iumentis assimilatum esse cognoscet. Patet ergo sensus quia feruente impiorum persecutione abscondentur saepe fideles uel non ausi uel non permissi ad publicum procedere dicente domino: S? «os persecuti fuerint in ciuitate ista 65 fugite in aliam. Vbi autem perditis auctoribus persecutio cessauerit augustior post pressuras fidelium gloria clarescit. Sed et infidelium plurimi uisa infidelitatis damnatione fidei gratiam suscipiunt iuxta id quod scriptum est : Pestilente flagellato sapientior erit pbaruulus.

XXiX, 5

xxix, 6

IO

Homo qui blandis fictisque sermonibus loquetur amico suo rete expandit gressibus eius. Qui fictis sermonibus proximum laudat illi quidem parat insidias quibus periculum incauti operis aut uerbi securior factus incidat. Sed uideamus utrum retia fraudulenti eum cuius gressibus expanduntur an potius illum a quo expanduntur inuoluant. Sequitur: Peccantem uirum iniquum inuoluet laqueus, et iustus laudabit atque gaudebit. Non ergo iusto laqueus peccantium, etiamsi corporaliter perimat, nocet. Ipsos autem reprobos insidiae quas proximis parant in perpetuum damnant gaudentibus iustis ac rectum conditoris iudicium laudantibus uel de sua ereptione uel de perditione prauorum. Denique clausulam prioris uersiculi antiqua editio manifeste posuit: Retia circumdat suis pedibus. Ex ambiguo enim Graeco quod est aüro0O utrumque interpretari potest.

50/51 Prou. xxviii, 22. 51/54 Greg. Magn., reg. past. (PL LXXVII, 86 B). 55/56 Prou. xxviii, 28. 59 Iob xxxiii, 27. 64/65 Matth. x, 23. 68/69 Prou. xix, 25.

XXIX, 1/2 Prou. xxix, 5. 49 utraque LOV XXIX, 1 blanditis O*

7/8 Prou. xxix, 6.

58 seruant $*

61 cognoscit EPRS

loquitur ELNPRSV

PL

zro2r

III, xxviii, I9 — xxix, I5 15

Ex, 9 20

Bx, II

Ex, I3

1X, I4 1x, I5

25

30

35

139

Nam qui fodit foueam proximo suo 2ncidet in eam ipse ut alibi dictum est. Vir sapiens si cum stulto contenderit siue irascatur siue rideat, non inueniet requiem. Doctor sapiens si cum infideli et contumace contenderit siue tormenta reproborum seu gaudia narret bonorum, frustra erga insensatum laborat, siue lamenta paenitentiae suadeat seu bonae operationis quae sint praemia dicat, non auditur a stulto. Hinc et apostoli Iudaeis dicebant: Lamentawimus uobis, et non planxistis, cecinimus uobis, et non saltastis. Totum spiritum suum profert stultus. Impatientia Ympellente agitur ut totus foras spiritus proferatur. Quem idcirco citius perturbatio eicit quia nulla interius disciplina sapientiae circumcludit. Sapiens autem differt et reseruat in posterum. Laesus enim in praesens se ulcisci non desiderat quia etiam tolerans pati optat sed tamen uindicari omnia extremo iudicio non ignorat. Hunc locum antiqua translatio sic habet, Totam iram suam profert impius, sapiens autem dispensat per partes, quia nimirum stultus ad ultionem suae irae perturbatione succenditur, sapiens autem paulatim eam maturitate consilii ac moderationis extenuat et expellit. Pauper ei creditor obuiauerunt sibi, utriusque inluminator est domi-

nus. Pauper est humilis uerbi Dei auditor, creditor autem qui ei uerbi eiusdem pecuniam praedicando committit. Qui obuiant sibi cum n unam eandemque fietatis gratiam conueniunt. Et utriusque illuminator est dominus quia neque ille sine diuwimae munere $zetatis 40 praedicare neque iste botuit credere. Veridica namque manet ueritatis sententia qua dicit: Qwia sine me mihil potestis facere. Rex qui iudicat pauperes in ueritate thronus eius in aeternum fundabitur. Et psalmista de Christo rege: Sedes tua, Deus, in saeculum saeculi, uirga aequitatis wirga regni tui. Virga atque correptio tribuet sapientiam, puer autem qui dimittitur 45 uoluntati suae confundet matrem suam. De hac uirga apostolus ad Corinthios: An uultis in uirga ueniam ad uos an in spiritu mansuetudinis ? Puer namque quem frequentissime corripiendum et erudiendum ammonet populus Dei est qui, si non assiduis monitis et 50 increpationibus sacerdotum fuerit castigatus, confusionem generat ecclesiae detrahentibus his qui foris sunt religioni fidei christianae. Vnde recte subiungitur: 15 Prou. xxvi, 27. 17/18 Prou. xxix, 9. 22/23 Matth.xi,17. | 24 Prou.xxix, zt. — 24/26 Greg. Magn., reg. past. (PLLXXVII, 60D). — 35/36 Prou. xxix, 13. 36/40 Sal., in parab. (PL LIII, 986 D-987 A). — 41Ioh.xv, S. 42/45 Prou. xxix, 14. 43/44 Ps. 44, 7. 45/46 Prou. xxix, 15. 47/48 I Cor. iv, 2r. 17 irascetur O 39 Deus confundit E

18 inuenit V

ENOPRS

28 parci

40 ueredica EPRS

LV — 33 maturitatem EP 43 firmabitur P $

46

PL

1022

I40 xxix, 18

XXIX, 20

XXIX^2I

XXDC22

XxiX, 24

XXiX, 25

IN PROVERBIA SALOMONIS

Cum prophetia defecerit dissipabitur bopulus, qui custodit legem beatus est, quia nimirum cwm cessauerit sacerdotalis eruditio solue55 tur continuo disciplina diuinae legis qua populus ad beatitudinis praemia pertingere debuerat. Vidisti hominem uelocem ad loquendum, stulti magis speranda est quam illius correptio. Graue quidem uitium stultitiae sed non leuius est uerbositatis. Nam saepe contingit ut hebes aliqui et 60 ipsarum quoque nescius litterarum citius uerba salutiferae correptionis accipiat quam is qui affluentia praeditus sermonis magis sua quae nouit uel quae se nosse autumat iactanter proferre quam dicta sapientium audire contendit. Qui delicate a pueritia nutrit seruum suum postea illum sentiet 65 contwmacem. Qui delicate a pueritia nutrit corpus suum quod animo debuerat subiugare is ubi ad annos adulescentiae peruenerit lasciuum hoc et indomabile sentiet. Hunc uersum alia translatio pulchre habet: Qui deliciatur a pueritia seruus erit, nouissime autem contristabitur in se; contristabitur namque sero malorum 79 paenitens in se qui se meminit noluisse in tenera adhuc aetate a suis uoluptatibus ad regulam continere prudentium. Vir iracundus prouocat rixas, et qui ad indignandwm facilis est erit ad peccata procliwior. Ianua omnium uitiorum iracundia est qua clausa uirtutibus intrinsecus dabitur quies, aperta uero ad omne 5 facinus armabitur animus. Qui cum fure partitur odit animam suam, adiurantem audit et non indicat. Auditorem suum sapientia non solum a peccatis abstinere sed et a peccantium se contubernio docet cohibere ne forte a districto iudice mereatur audire: S7 widebas furem, simul currebas 8o cum eo et cum adulteris portionem tuam ponebas. Non enim fur solummodo sed etiam ille reus tenetur qui conscius furti quaerente possessore pecuniam quam perdidit non uult indicare cum ualet. Verum ne quis causetur metu se personae potentioris neque a furum consortio separari neque prodere posse quod nouit aperte 85 subiungitur: Qui timet hominem cito corruet, qui sberat in domino subleuabitur. Cui congruit illud euangelicum: Nof/ite timere eos qui occidunt corpus animam autem non possunt occidere.

53/54 Prou.xxix,18. — 54Sal,/mparab.(PLLIIL 987 B). — 57/58 Prou. xxix, 20. 64/65 Prou. xxix, 2r. 72/73 Prou. xxix, 22. 76/77 Prou. xxix, 24. 79/80 Ps. 49, 18. 86 Prou. xxix, 25. 87/88 Matth. x, 28. 57 stultitia

LV

67 lasciuiosum EPR$, lasciuium O*

EO*PRS posterius contristabitur om. EN*PRS adiutorem EPRS — 82qui EP* perdiderit LR$

69 in se om.

76 suam om. E 77 — 85 subditur ENPRS

III, xxix, 18 — xxx, 4

DXX, I

s

ro Ex, 2

r5; UXX, 3 20

XX, 4 25

I4I

Verba congregantis filii womentis. Huc usque parabolae Salomonis PL 1023 quas transtulerunt uiri Ezechiae regis Iuda. Hinc rursum uerba Salomonis ab ipso alias dicta et forsan ipse ab eo quod Graece ecclesiastes dicitur nunc interpretato in Latinum nomine illo congregans appellatur. Ecclesia enim congregatio uocatur. Visio quam locutus est uir cum quo est Deus et qui Deo secum morante confortatus ait. Visto, inquit, quam locutus est, quia quod uidit apud Deum secretiora contemplando patefecit hominibus foras loquendo. Quisquis enim Dei spiritu confortatur haec quae sequuntur humili corde profatur. Stultissimus sum uirorum, el sapientia hominum non est mecum. Filii enim saeculi huius prudentiores filiis lucis im generatione sua suni; et apostolus: S? quis, inquit, widetur sapiens esse in hoc saeculo, stultus fiat ut sit sapiens ; et ipse de se suisque similibus in quibus est Deus: Nos autem praedicamus Christum crucifixum Iudaeis quidem scandalum gentibus autem stultitiam. Non didici sapientiam et noui sanctorum scientiam. Non didicit Salomon ab homine sapientiam sed Deo gratis offerente percepit ut sanctorum scientiam nosset. Sed et apostolus qui ait, Nos stulti propter Christum, ipse iterum dicit: Sapientiam autem loquimur inter perfectos, sapientiam uero non huius saeculi neque principum huius saeculi qui destruuntur. Qwis ascendit in caelum atque descendit? Haec est sanctorum scientia quae a sapientibus saeculi stultitia putatur quia uidelicet Deifilius in assumpta carne post mortem et resurrectionem suam ascendit in caelum ac nostrae resurrectionis tempore descensurus est de caelo ad iudicandos uiuos et mortuos. Quis continuit spiritum manibus ? Omnis spiritus et humanus et angelicus et animalium et procellarum ne deficiat Dei potentia

3o continetur.

Quas conligauit aquas quasi in uestimento ? Deipso et psalmista: Congregans sicut in utre aquas maris. Quis suscitauit omnes terminos terrae ? Et nunc omnia quae per orbem uiuunt et crescunt, homines, animantia, germina, dominus

35 ut sua quaque uita subsistant excitat et in die iudicii cunctum a quattuor uentis caeli genus humanum a morte suscitabit. Quod nomen eius et quod nomen filii etus, st nosti ? De Dei patris et filii nomine dicit cuius mysterium saecularis sapientia naturaliter

XXX, 1 Prou. xxx, 1.

11 Prou. xxx, 2.

12/13 Luc.xvi 8.

—13/14

DI Cor-it1.:8. 15/16 I Cor. i, 23. 17 Prou. xxx, 3. 19/20 I Cor. iv, xo. 20/22 I Cor. ii, 6. 2SSPrOD XX UH 32 BSa2 27.

XXX, 2 Hinc] nunc L 3 alias usque eo om. ENPRS — 4 interpretatio BP 17 post et add. non ENPRS 18 hominibus L 28 post manibus add.suis E —— 32 post congregans adZ.inquit L'O! PR — uttrem ELNPRSV 33 Et usque quae om. ENPRS

142

IN PROVERBIA SALOMONIS

scire non potest, quamuis unum esse Deum qui omnia fecerit per ea quae mirabiliter facta uidet intellegere potest. S? nosti, inquit, subauditur tu qui de tua te iactans sapientia nostrae fidei mysteria stultitiam nuncupare praesumis. Omnis sermo Dei ignitus clypeus est sperantibus in se. Haec et tota Christi ecclesia nouit et illi maxime sentiunt qui Deo. secum 45 morante terrenae sapientiae fastum contemnunt quia nimirum omnis sermo diuinae auctoritatis corda electorum et igne caritatis accendit et scientia ueritatis Mlustrat e£ uitiorum sordes, s) quas in eis inuenerit, consumit et ab hostium insidiis sperantes in se cunctisque defendit aduersis. Verum sollertius intuendum quia Graeci sermonis quod est rrerrupoyuévov Latina 50 proprietatem translatio uno uerbo non explicat. Vnde aliquando ignitum aliquando igne examinatum transfertur ut: /gnitum eloquium tuum uehementer, et: Argentum igne examinatum ;quod utrumque in Graeco uno uerbo dicitur, rrerrupopévov, et quod huic Salomonis 55 sententiae simillimum sonat, E/oquia domini igne examinata, id est rrerrupcouéva, protector est omnium sperantiuwm 1n se. | lerrupcouévov ergo significat quod tamquam conflatum igne purgatum sit. Sicut enim quaecumque metalla igne conflata sordem in se alienam atque inutilem non continent totum quicquid in his residet uerum 6o et perfectum et omni uitiorum sorde purgatum est ita eloquium Dei aeternorum in se bonorum fidem testans. Hinc illud est domini: Jota unum aut unus apex non praeteribit a lege donec omnia fiant. Vera enim omnia sunt et extra omnem ambiguitatem superfluae inanitatis ignita. Non addas quicquam uerbis illius et arguaris inueniarisque mendax. 65 Ne corrumpas eloquia sanctarum scripturarum quod quidam heretici ne his conuincerentur fecisse noscuntur. Duo rogawi te, ne deneges mihi ante quam moriar ; wanitatem et uerba mendacia longe fac a me, mendicitatem et diuitias ne dederis mihi 40

XXX, 5

xxx,6

Xxx d

79

ODE

75

tribue tantum uictui meo necessaria, et cetera. Haec adhuc uir cum

quo est Deus sermonis eius igne radiatus ad ipsum dominum conuersa uoce profatur obsecrans ne uanitatem saeculi umquam uel uerba mendacia ueritati caelestium praeponat scripturarum, nec rursum uel copia uel inopia transeuntium rerum in obliuionem decidat aeternorum. Generatio quae patri suo maledicit et matri suae non benedicit. Cum superius puritatem sibi uitae a domino dari peteret conuertens

140.

45 Prou.xxx,S. | 46/49 Sal.;nparab.(PLLIIL 987 B). — 52/53 Ps.m8, 53 Ps. 12, 7. 55Ps.17,31. 62/63 Matth.v,18. — 65 Prou. xxx, 6. 68 Prou. xxx, 7-8.

76 Prou. xxx, rr.

44 Christiom. O — 55simillimam O — 61gestansL post et add. quae L! sup. lin.

^ 66nonEP

76

PL.1024

III, xxx, 4-15

I43

subito intuitum ad contemplandam prauorum nequitiam quantis haec sit inuoluta miseriis, quam longe a ueritate distet, insinuat, 80

XX, I2 XX, I3

Est, inquiens, generatio nefandorum quae etsi bona quaelibet agit perdit haec in eo quod honorem parentibus non defert. Generatio quae sibi munda uidetur et tamen non est lota sordibus suis. De hac generatione loquitur psalmista: Qwoniam Deus dissipat ossa hominum sibi placentium. Generatio cuius excelsi sunt oculi et palpebrae eius in alta subrectae. Huius consortium generationis uitabat psalmista cum dicebat: Domine, non est exaltatum cor meum, neque elati sunt oculi mei, et cetera.

Generatio quae pro dentibus gladios habet et commandit molaribus suis. De hac psalmista: Fi; hominum dentes eorum arma et sagittae, et lingua eorum machera acuta. Vt comedat inopes de terra et bauperes ex hominibus. Ad hoc linguam armant persecutores ecclesiae ut innocentes Christi et humiles trucident. Quod si diligentius considerare uolueris, inue95 nies has generationes congregationes esse nequissimas Iudaeorum et hereticorum. Iudaeorum ergo generatio patri suo maledixit, illi uidelicet qui ait: Filius meus primogenitus Israhel, quando filium eius uiuentem in carne negauit, et matri suae non benedixit, sinagogae uidelicet cuius fidei pristinae quam in patribus ac IOO prophetis de Christo habuerat detraxit. Nouatianorum generatio munda sibi uidetur dicens se paenitentia opus non habere et tamen non potest munda esse a sordibus peccatorum quae fontem paenitentiae peccantibus ueniam negando praecludit. Item generatio Arrianorum excelsos habet oculos et palpebras super Deum IO5 erectas inquirens quid fuit antea et quia fuit tempus quando non fuit filius uel quae est spiritus sancti potestas aequalis inaequalis. Item generatio quae pro dentibus gladios habet ila est congregatio prauorum quae suam perfidiam etiam aliis intimare satagit et sicut corpora solent gladiis sterni ita animas audientium ueneno IIO prauae allocutionis morti perpetuae subiugare contendit. XX, I5 Sanguisugae duae sunt filiae dicentes : Adfer, adfer. Sanguisuga est diabolus qui siti peccandi ac peccata suadendi incessanter accenditur. Huic duae sunt filiae quia duae specialiter humani generis illecebrae; hunc antiqui hostis imitantur ardorem luxoria uideliIIS cet et filargiria. Nam et luxoriae quo liberius frena laxantur eo noxius delectatur et sicut quidam ait poetarum:

XX, I4

90

82 Prou. xxx, 12.

83/84 Ps. 52, 6.

85 Prou. xxx, 13.

87 Ps. 130, 1.

89/90 Prou. xxx, 14. 90/91 Ps. 56, 5. 97 Ex. iv, 22. IS. 111/116 cf. Sal., 2 parab. (PL LIII, 987 C).

111 Prou. xxx,

101 uidebatur O* lO04supra EPRS — 105quid]|qui spiritus EP — post aequalis aZ. an EPRS

V — 106 sancti

PL ri0o25

144

XXX, 15/16 I20

25

XXX. 15 130

155

xxx, 18/19

I40

145

150

IN PROVERBIA SALOMONIS

Crescit amor nummi quantum ipsa pecunia crescit. Tria sunt insaturabilia et. quartum quod non dicit, Sufficit : Infernus et os uuluae etterra quae non satiatur aqua, 1gnis uero non dicit, Sufficit. Infernus numquam redundat. Meretrix similiter uicina eius corpus non satiatur deliciis. Et auarus numquam dicit, Sufficit. Quidam infernum interpretantur diabolum qui insatiabilis sit de seductione humana, os uuluae et terram quae non satietur aqua ut supra, ignem qui non dicit, Sufficit, incendium gehennae quod numquam desinat sed eos qui peccatis finem ponere noluerunt infinito ardore comburat. Oculum qui subsannat patrem et despicit partum matris suae effodiant corui de torrentibus et comedant illum filii aquilae. Peruersi dum diuina iudicia reprehendunt subsannant patrem et quilibet heretici dum praedicationem sanctae ecclesiae deridendo contemnunt partum matris despiciunt quia de ipsa exeunt qui contra ipsam loquuntur. Ex nobis, inquit, exierunt sed non erant ex nobis. Quorum intentionem dum praedicatores catholici de scripturarum diuinarum fluentis procedentes increpando reuincunt quasi oculum nefandum corui de torrentibus effodiunt et filii aquilae comedunt. Corui etenim uocantur doctores sancti quia per humilitatis gratiam peccati in se migredinem confitentur, filii autem aquilae quia per gratiam eius sunt renati qui in habitu assumptae humanitatis ad caelestia transuolauit. Vnde et alibi filii sponsi appellantur. Tria sunt difficilia mihi et quartum quod penitus ignoro : Viam aquilae 1n caelo, uiam colubri super terram, uiam nauis in medio mari, el uiam uiri in adulescentia sua. Quantum ad historiam ita est ut scriptum est. Sed quia per parabolas loquitur, uia aquilae in caelo difficile inuenitur, hoc est subtilitas inimici qua circa caelestium uirorum corda uolitat magno cum labore deprehenditur, similiter et uia colubri super terram, id est astutiae hostis uenenati quibus insidiari non desinit eis quos in petra fidei fundatos esse conspicit, nec non et uia nauis in medio mari, hoc est uia iniquitatis quae per amaras saeculi huius undas immundorum spirituum flatibus agitatas tanta subtilitate discurrit ut uel uix uel nullatenus eius possit iter deprehendi. Nam quod aquila malignum hostem significet testatur propheta qui ait: Velociores fuerunt persecutores nostri aquilis caeli, 1d est homines qui nos persecuti

117 Iuuenal., sz. XIV, 139. 118/120 Prou. xxx, r5-16. 127/128 Pro XXI 128/137 Greg. Magn., moral. (PL LXXVI, 63 D - 64 A). 132.1 Ioh

xo:

139 cf. Matth. ix, zs.

152/153 Thren. iv, 19.

140/142 Prou. xxx, 18-19.

|

118 non|numquam $ — 119 posterius non] numquam

$— 122 qui] quia

EP

127/128 post effodiant add. eum P!, sup. lin. S 139 transuolant EPR S 140 quod oy. EPRS 146 uiam O astutia EP 147 desinet EOP R$ 152 significat O*

III, xxx, 15-26

I45

sunt tam saeui fuerunt ut ipsis daemonibus crudeliores esse uiderentur. Quod coluber diabolum saepe insinuet probatum est et in primi hominis transgressione et cum uir sapiens aiebat : Quas: a facie colubri fuge beccatum. Nauis quoque quod leuitatem designet eorum qui circumferuntur omni uento doctrinae demonstrat propheta qui ait: E? Chaldaeos in nauibus suis gloriantes, hoc est immundos spiritus de fragilitate atque instabilitate mentis humanae sese extollentes et de illius ruina quasi uictores laetantes. Sicut ergo illa tam callida sunt ut inueniri nequeant sic adulescens qui uiam ueritatis deseruit difficile cogitatu est quo semper omnes horas in quot cogitamenta uecors uaga mente declinet. Ex, 20 16s T alis est et uia mulieris adulterae quae comedit et tergit os suum et dici : Non sum operata malum. Adulterae quoque mens in similitudinem eorum quae commemorauit superius instabilis semper et uaga est. Quae ubi admissum turpitudinis suae celare potuerit negat se aliquid patrasse facinoris. (X, 24 170 Quattuor sunt minima terrae et ipsa sunt sapientiora sapientibus. Minores uidentur in terra saepe iusti quam reprobi, id est humiliores et huic mundo abiectiores, sed tamen sapientiores sunt sapientibus mundi in eo quod aeterna et caelestia bona sapiunt ac pro his appetendis quae illi non norunt aduersa quaeque saeculi fortiter 175 pati desiderant. (X, 25 Formicae populus infirmus qui praeparat in messe cibum sibi. Et ecclesiae populus ut fortitudinem mentis custodiat infirmum se temporaliter aduersariis saeuientibus ostendit domino per euangelium dicente: Ego autem dico uobis non resistere malo, sed si quis 180 te percusserit in dextera maxilla tua praebe illi et alteram. Qui in hac uita praeparat sibi fructus bonorum operum quibus uitam mereatur habere perennem. Ex, 26 Lepusculus plebs inualida quae conlocat in petra cubile suum. Et hic plebem ecclesiae designat quae inualida dicitur uel quia ut supra 185 diximus suas iniurias ulcisci ipsa non quaerit uel quia suis uiribus nil fidere sed in auxilio redemptoris suis salutem sperare didicit. Et hoc est illam cubile in petra collocare cuius praesidio aduersos uitet incursus domino dicere cum psalmista: Esto mihi in lapidem fortissimum el in domum munitam ut salues me quia petra mea et I90 munitio mea tu es. Prolepusculo antiqua translatio chyrogryllium posuit. Est autem animal non maius hericio habens similitudinem 155

156 cf. Gen. iii, 1 sqq. 156/157 Eccli. xxi, 2. 158 cf. Eph. iv, 14. 159 Es. xliii, 14. 165/166 Prou. xxx, 20. 170 Prou. xxx, 24. 176 Prou. xxx, 25. 179/180 Matth. v, 39. 183 Prou. xxx, 26. 188/190 Ps. 30, 3-4 (iuxta Hebr. uer.). 162 illi V candida EP R$, callidi V — 166 adultera EPRS 168 poterit EPRS 169 perpetrasse EPRS 180 te om. O tuam O 187 eius EP aduersus EP 188 uitae EP 189 saluas E $ 191 hiricio O

PL

rio26

146

IN PROVERBIA SALOMONIS

muris et ursi cuius in Palestinae regionibus magna est abundantia semperque in cauernis petrarum et terrae foueis habitare consuerunt. Notandumque quod in psalmo ubi nos canimus: Pefra 195 refugium herinaciis, in quibusdam codicibus leporibus, in quibusdam chyrogrylliis inuenitur. Sed et in hac Salomonis sententia quaedam exemplaria pro lepusculo herinacium habent. Nam et in libro Hebraeorum nominum inuenimus idem uerbum Hebraeum safan in Hieremia et chyrogryllium et leporem et hericium a 200 sancto Hieronimo interpretatum. Regem locusta non habet et egreditur uniuersa per turmas. Locustam XXX, 27 quidam gentium plebem interpretantur quae quondam sine rege, id est sine Christo, sine propheta, sine doctore existens nunc in unitatem fidei congregata ad spiritalem pugnam contra diabolum 205 properat. Potest autem in locusta anachoritarum concors unitas accipi quae cum homine praeceptore nullo in suis latibulis regatur infatigabili tamen instantia in suis quaeque locis Christo militare et male pullulantia carnalium uoluptatum germina consueuit absumere. xxx, 28 2IO Stiltio manibus nititur et moratur in aedibus regis. Stilio qui manibus nititur quia nimirum alas quibus feratur non habet et moratur in aedibus regis illorum significat humilitatem qwi cum sint iuxta naturam /ardi ingenio sollertia tamen industriae suae uel ad diuinarum notitiam scripturarum uel ad uirtutum gratiam quibus 215 ingressum regni caelestis mereantur attingunt. Plerumque etenim aues quas ad wolandum penna subleuat in uepribus resident. Et stilio qui ad uolatum pennas non habet nitens manibus regni aedificium tenet quia mimirum saepe ingeniosi quique dum per neglegentiam torpent in prawuis actibus remanent et simplices quos ingenii benna non adiuuat ad obtinenda aeterni regni moenia uirtus operationis leuat. XXX, 20/31 Tria sunt quae bene gradiuntur et quartum quod incedit feliciter : Leo fortissimus bestiarum ad nullius bauet occursum, gallus succinctus Iumbos, et aries nec est vex qui resistat ei. I'se hoc loco leo ponitur de 225 quo scriptum est : Vicit leo detribu Iuda. Qui fortissimus bestiarum dicitur quia in illo hoc quod infirmum est Dei fortius est hominibus. Qui ad nullius bauet occursum ; dicit enim : Venit princeps huius mundi etin me non habet quicquam. Gallus succinctus lumbos, id est

194/195 Ps. 103, 18. 199 Hieron., 7om. (CC LXXII, 128, 20). 201 Prou. xxx, 27. cf. Greg. Magn., moral. (PLLUXXVI, 599 A-B). —210 Prou. xxx, 28. 212/214 Sal., /» parab. (PL LIII, 98; D-988A). — 215/221 Greg. Magn.,

moral. (PL LXXV, 736 B).

222/224 Prou.xxx,29-31.

— 224/252 Greg.

Magn., moral. (PL LXXVI, 528 A - 529 A passim) ; cf. Sal., in parab. (PL LII, 988 4-989 B). 225 Apoc.v,s. 2261Cor.i,25. 227/228 Ioh. xiv, 30.

196 chyrogrillus huius ELPRS

O — 201 turbas O — 217 regis E!

— 227/228 mundi

PL

1:027

III, xxx, 26-33 230

235

XX, 32

245

250

XX, 33 255

260

147

fraedicatores sancti inter huius noctis tenebras uerum mane nuntiantes, qui succincti lumbos sunt quia a membris suis luxoriae fluxa resiringunt. Et aries nec est rex qui resistat ei. Quem aliwm hoc loco arielem accipimus nisi primum intra ecclesiam ordinem sacerdotum de quibus scriptum est: Adferte domino filios arietum? Qui per exempla sua gradientem populum quasi subsequentem owiwm gregem trahunt, quibus spiritaliter recteque uiuentibus nullus rex sufficit omnino resistere quia quilibet persecutor obuiet intentionem eorum non ualet praepedire. Et quia post haec etiam antichristus apparebit hoc illic quartum subdidit dicens : Et qui stultus apparuit postquam eleuatus est in sublime, st enim intellexisset, ori inposuissetl manum. I bse quippe in sublime eleuabitur cum Deum se esse mentietur. Sed eleuatus in sublime stultus apparebit quia in ipsa eleuatione sua per aduentum ueri qudicis deficit. Quod sti intellexisset, ori dnposuissel manum, id. est si supplicium suum cum superbire exorsus est praeuidisset, bene aliquando conditus in tantae iactatione superbiae non fuisset elatus. De quo nequaquam moueat quod superius dictum est : Quartum quod incedit feliciter. Tria quippe incedere bene dixit et quartum feliciter. Non enim omne quod feliciter bene, neque in hac uita omne quod bene feliciter. Nam leo gallus et aries bene incedunt sed non hic feliciter quia persecutionum bella patiuntur, quartum uero feliciter et non bene incedit quia 1n fallacia sua antichristus graditur sed iuxta breue lempus uitae praesentis psa illt fallacia prosperatur. Qui autem fortiter bremit ubera ad. eliciendum lac exprimat butyrum, et qui uehementer emungitur eicit sanguinem. Vbera fortiter bremimus cum uerba sacri eloquii subtili intellectu pensamaus. Qua pressione dum lac quaerimus butyrum inuenimus quia dum nutriri uel tenui intellectu quaerimus ubertate internae pinguedinis ungimur. Quod nec nimie nec semper agendum est ne dum lac quaeritur ab uberibus sanguis sequatur quia dum werba sacri eloquii plus quam debent discutiuntur in carnalem intellectum cadunt. Sanguinem enim elicit qui uehementer emulget quia carnale efficitur hoc quod ex nimia spiritus discussione sentitur. Et qui prouocat iras producit discordias. Quid praecedente parabola iuxta litteram significaret aperit quia qui modesto sermone proximum allocutus gratum accipit responsum quasi de uberibus in quibus lac quaerebat butyrum exprimit. At quiinepto uerboiram

235 Ps. 28, r.

239/240 Prou. xxx, 32.

253/254 Prou. xxx, 33.

254/262 Greg. Magn., moral. (PL LXXVI, 188 C - 189 A). 230 quia] qui O 252 prosperabitur O* pit O

238 illic o». LOV 254 elicit EP

:

243 defecit E*, deficiet P! 261 emulgit P

265 acce-

PL

1i028

148

IN PROVERBIA SALOMONIS

discordiamque fraterno ex corde prouocat quasi ultra modum emungens ubera sanguinem pro lacte repperit.

XXXL I

IO

XXX) 2 I5

xxXi, 3 20

25

XXX], 4 230

XXXI, 5 35

Verba Lamuhel regis, uisio qua erudiuit eum mater sua. Lamuhel interpretatur in quo Deus etipse est de quo supra eodem nomine in Latinum uerso dicitur: Visio quam locutus est uir cum quo est Deus. Mater autem quae hanc eum uisionem edocuit non alia melius quam diuina gratia intellegitur quae illum in corde inuisibiliter erudiwit intellectu sapientiae quam foris hominibus ipse ministraret. Quamuis et ipsa carnalis mater Salomonis haec eum paruulum docuisse recte possit ?ntellegi. Quae quidem ipse quia sapienter dicta cognouerit operi parabolarum suarum inserere uoluerit et ideo recte postquam dictum est in titulo, Verba Lamuhel regis, additum est continuo, Vzszo qua erudiwit eum mater sua, quia cum in regnum unctus spiritum sapientiae percepit uidit in eodem spiritu quam prudenter se mater bona docuerit. Quid, electi mi, quid, electe uteri mei? Subaudis, Quid tibi dicam, fili, qui de utero meo natus electus es in regnum? Quid, electe wotorum meorum, id est qui electus es in hoc quod tota deuotione desiderabam. Ne dederis mulieribus substantiam tuam. Patet litterae sensus. Sed et uirtutum nostrarum substantias corruptionibus uitiorum contaminare prohibemur. Et diuitias tuas ad delendos reges. Diuitias suas dat ad delendos reges qui terrenis deliciis hominum corda corrumpit ne caelestia bona requirant in quibus perpetuo possint regnare cum domino. Delentur enim reges per diuitias quando quilibet summi regis corpori adunati per fidem nihilominus per illecebras saeculi merentur eradicari de terra uiuentium. Noli regibus, o Lamuhel, noli regibus dare uinum. Et haec et sequentia patent iuxta litteram. Allegorice autem praecipit ne uino 1n quo est luxoria inebriet mentes fidelium qui sunt membra regis aeterni. Quia nullum secretum est ubi regnat ebrietas. Nil de secretis caelestibus cogitatur ubi regnat uoluptas carnalis sed ea tantum carnales quae sunt uisibilia scrutantur. Ne forte bibat et obliwiscatur iudiciorum et mutet causam filiorum pauperis, ne terrenis debriatus illecebris obliuiscatur pauperum Christi qui et ipse pauper est factus pro nobis. XXXI, 1 Prou. xxxi, 1.

1/8 Sal., n parab. (PL LIII,989 B-C).

XXX, I. 14 Prou. xxxi, 2. Prou. xxxi, 4. 29 Eph. v, 18.

268 emulgens E! XXXl1quamS$ P

23 possent LO

— 3 Prou.

18 Prou. xxxi, 3. 26 cf. Hier. xi, 19. 27 34/35 Prou. xxxi, s. 36 cf. II Cor. viii, 9.

PR 14dilecte(b/;))

ERS

— 16dilecteERS

domino] Christo EPRS

— 18mulieri

31 regnet 5*

III, xxx, 33 — xxxi, 10

E 6/7

xxi, 8

140

Date siceram maerentibus et uinum his qui amaro sunt animo, bibant et obliuwiscantur egestatis suae et doloris nom recordentur amplius. Siceram et uinum hoc loco supernam diuinae sapientiae consola40 tionem dicit quae illis est exhibenda cordibus quae in infimis consolari refugiunt et quicquid occurrit in praesenti amaro suscipiunt animo solis quae nondum uident gaudiis caelestibus tota mente inhaerentes iuxta eum qui dixit: Negawit consolari anima mea, memor fui Dei el delectatus sum. Item. Date siceram maerenti45 bus ei uinum bibere his qui amaro sunt animo, et cetera. His qui pro paenitudine actuum pristinorum maerore atque tristitia deprimuntur spiritalis scientiae iocunditatem uelut winum quod /aetificat cor hominis affluenter infundite eosque salutaris uerbi crapula refouete ne forte iugitate maeroris ac letali desperatione demersi 30 abundantiore tristitia absorbeantur qui eius modi sunt. Aperi os tuum muto et causis omnium filiorum qui pertranseunt. Pro causa pauperum qui per se loqui in iudicio non ualent ipse loqui memento et eos defensare curato qui patriae caelestis intuitu huius uitae uiam ocius transire satagunt. Aliter. Os aperire muto praecipit, populo gentium fidei uerbum praedicare qui diuina eloquia prius personare nesciebat, et non tantum Iudaeis sed et cunctis per orbem nationibus curam salutis impendere. Aperi os tuum, decerne quod iustum est et judica inopem et pbauperem. Sicut in uersu superiore pro causa et ereptione pauperis os 60 aperire praecepit ita in isto ipsum pauperem ubi errauerit iuste castigare ac iudicare ammonet iuxta quod et Moyses ait: £f pauperis in tudicio non maisereberis. Quod utrumque dominum facere propheta insinuat dicens: Sed ?udicabit in iustitia pauperes et arguet in aequitate ro mansuetis terrae. Huc usque uerba Lamuhel. Hinc sapientissimus regum Salomon 65 laudes sanctae ecclesiae uersibus paucis sed plenissima ueritate decantat. Constat namque idem carmen uersibus uiginti et duobus iuxta ordinem uidelicet Hebraearum ac numerum litterarum ita ut singuli uersus a singulis litteris incipiant. Cuius ordine perfectis79 simo alphabeti typice innuitur quam plenissime hic uel animae cuiusque fidelis uel totius sanctae ecclesiae quae ex omnibus electis animabus una perficitur catholica uirtutes ac praemia describantur. Mulierem fortem quis qnuemiet, procul et de ultimis finibus pretium 75 eus. Mulier fortis ecclesia catholica uocatur mulier uidelicet quia 2»

xXi, 9

xl, IO

37/38 Prou. xxxi, 6-7. Prou. xxxi, 8.

— 43/44 Ps. 76, 3-4. — 47/48 Ps. 103,15.

58 Prou. xxxi, 9.

74/75 Prou. xxxi, 1o.

61/62 Ex. xxiii, 3.

51

63/64 Es. xi. 4.

75/99 Sal., in parab. (PL LIIL, 989 C - 990 A).

37 amara V . 46 plenitudine EPRSV .— 49 reuocate E, refouetur V 52per]pro V — 60 praecipit LV —— 69/70 perfectissimeO —— 70hinc V

PL 1029

I50

IN PROVERBIA SALOMONIS

spiritales Deo filios ex aqua et spiritu sancto gignere consueuit fortis quia cuncta saeculi aduersa simul et prospera pro conditoris sui fide contemnit quam ipse in carne apparens infirmam quidem inuenit sed inuentione sua, hoc est pia uisitatione, fortem reddidit. Vnde 80 post eius redemptionem ad caelos rediens supernis ciuibus gaudens aiebat: Congratulamini mihi quia inueni ouem meam quae perierat. Videns ergo Salomon genus humanum innumeris implicatum erroribus quodque ad eius saluationem nw//us patriarcha nullus propheta «ullus omnino electorum praeter solum mediatoMulierem fortem quis inueniet, 85 rem Dei et hominum sufficeret ait, $rocul et de ultimis finibus pretium eius, ac si aperte futuram domini gratiam ammirando protestetur, Quis tantae uirtutis quis talis est meriti qui de tot incredulis ac scelestis mundi nationibus unam sibi electorum ecclesiam congreget quam sua gratia fortem 90 atque insuperabilem aduersantibus cunctis efficiat ;non hic certe nostri similis non nostro est tempore uenturus sed in fine saeculorum est de caelo Deus homo descensurus qui nos sua passione ac morte redimat. Hoc est enim quod ait : Procul et de ultimis finibus $retium eius, procul uidelicet statu temporis quod a diebus Salomo- PL 1030 95 nis usque ad partum uirginis intererat, de ultimis autem finibus quia a summo caelo egressio eius qui non aliud pro nostra redemptione pretium quam se ipsum obtulit. Vnde afostolus : Qui dilexit, inquit, nos et tradidit semet ipsum pro nobis oblationem et hostiam Deo in odorem suawitatis. Quamuis et ita recte possit intellegi IOO pretium sanctae ecclesiae procul positum fuisse quia incarnatio uerbi Dei, conuersatio inter homines, passio ac resurrectio longe a

105

IIO

xveIEY

nostrae esset naturae condicione discreta quoniam uidelicet ille et quando uoluit et de qua uoluit matre natus est et sine peccato uixit in mundo et quando uoluit et qua uoluit morte decessit a mundo, tempus quoque resurrectionis et ascensionis suae in potestate habuit et cetera huiusmodi, in quibus tam procul a nobis quam caelum distat a terra. Quia uero ecclesiam quam redemit dominus non solum uerbum salutis suscipere sed et constanter pro illo certare et hoc ipsum per mundum praedicare donauit merito subiungitur: Confidit in ea cor uiri sui et spoliis non indigebit. Virum sanctae ecclesiae dominum ac redemptorem eius qui etiam pretium eius fieri dignatus est dicit. Vnde et apostolus credentibus ait: Despondi enim uos uni uiro uirginem castam exhibere Christo. Quod ergo

IIS dicitur, Confidit in ea cor uiri sui, ab humana nimirum consuetudi-

ne tractum est. Sicut enim is qui fortem fidelemque et castam

81/82Luc.xv,6. v, 2.

—84/85cf.ITim.ii,s.

111 Prou. xxxi, rr.

89 congregaret

^ 96Ps.:18,7.

113/114 II Cor. xi, 2.

P — 96/97 redemptione nostra EPRS

— 97/99 Eph.

d, I2

III, xxxi, 10-13

I5I

habet coniugem confidit in ea certissime quia nil contra suam uoluntatem agere, nulla adulterina saltim cogitatione possit attaminari, cuncta pro suo amore etiam aduersa libenter toleret et 120 quoscumque ualet ad suam amicitiam conuertere desideret, sic nimirum sic dominus et redemptor noster in ecclesia confidit ; nouit enim spiritum gratiae quem dedit, nouit uirtutem caritatis quam eius praecordiis infudit ideoque non dubitat eam non solum a suae fidei integritate nequaquam posse corrumpi sed etiam 125 perseueranter insistere ut plures ad eiusdem fidei congreget unitatem. Hoc est enim quod sequitur: Ef spoliis non indigebit. Spoliat enim diabolum ecclesia cum per praedicatores suos eos quos ipse deceperat ad ueritatis iter reuocat. Et bene dicitur, spoliis non indigebit, quia numquam cessabit ecclesia liberatas a diabolica I30 fraude animas Christi fidei restituere donec completo mundi cursu suorum quoque praefinita compleatur summa membrorum. Verum quia quicquid boni sancta ecclesia uel anima quaeque fidelis agit hoc desuper accipit recte subditur: Reddet ei bonum et non malum omnibus diebus uitae suae. Reddet 155 quippe anima Christo bonum cum perceptis ab eo uitae muneribus recte uiuendo respondet, cum ea quae ipsa scire uel facere ab illo adiuta potuit etiam aliis intimare satagit. Bene autem cum dixisset: Reddet ei bonum, protinus addidit, e£ nom malum, quia

sunt profecto qui acceptis a domino bonis mala rependunt uel fidei I40 mysteria quae perceperunt heretica faece foedando uel fidem quam professione seruant prauis operibus blasphemando uel mores bonos quibus cum fide recta deseruiunt per colloquia mala corrumpendo. Sed nec illi bona quae acceperunt domino reddunt qui non in his quae bene inchoant usque ad finem uitae praesentis 145 persistere curant. Vnde merito cum dixisset: Reddet ei bomum et non malum, ut perseuerantiam boni necessariam demonstraret adiunxit, omnibus diebus witae suae. Cui simile est illud euangelicum: Seruiamus illi in sanctitate et iustitia coram ipso omnibus diebus nostris. Quibus sane operibus, quibus iustitiae uel sanctita150 tis fructibus potissimum sit insistendum ei qui bonum quod accepit domino gratus rependere satagit subsequenter insinuatur cum dicit: (d, I3 Quaesiwit lanam et linum et operata est consilio manuum suarum. Huius principium uersiculi fortis mulier, hoc est sancta ecclesia, 155 etiam iuxta litteram accipere et obseruare consueuit iuxta illud

134 Prou. xxxi, 12.

148/149 Luc. i, 74-75.

153 Prou. xxxi, 13.

120 quocumque $ 123 dubitet LRS 124 sua $ tur P 133 accepit E*$ 134 prius Reddet] reddat R det] reddit LV 141 quae LR$ professionem R gratis P' V

131 compleanposterius Red151 gratias E!,

PL roar

152

IN PROVERBIA SALOMONIS

propheticum: Cum wideris nudum operi ewm, et carnem tuam ne despexeris. Operatur autem non superuacuo et caeco labore sed eo utique consilio ut.ab ipso suo uiro, domino uidelicet Christo, in

iudicio mereatur audire: Nwdus fui et operuistis me; et: Quamdiu fecistis uni de his minimis meis mihi fecistis. Operatur autem consilio manuum suarum, hoc est earum personarum per quas elemosinam pauperibus tribuit, in quorum opere deuoto illo saluberrimo utitur consilio ut cum dispergit dat pauperibus non ipsa ab hominibus laudetur ad tempus sed iustitia eius maneat in saeculum saeculi, cornu eius exaltetur in gloria. Possunt autem mystice in lana qui ouinus est habitus omnia pietatis et simplicitatis opera quae proximis impendimus accipi. Potest in lino quod ex terra uirens oritur sed longo ac multiplici exercitio amittit umorem natiuum atque ad gratiam noui candoris peruenit castigatio 170 nostrae carnis intimari cui dum ingenitas uitiorum sordes per continentiam excoquimus dignam profecto eam qua Christum induamus efficimus iuxta illud apostoli: Quotquot ergo in Christo baptizati estis Christum indwistis. Quaerit ergo mulier fortis lanam et linum et operatur consilio manuum suarum cum ecclesia sancta 175 sollicite perquirit quibus se pietatis fructibus exerceat quomodo a carnalibus emundet illecebris et hoc utrumque consilio prudentissimo, hoc est supernae solummodo retributionis facit intuitu. Cuius retributionis sequens quoque uersiculus apertius meminit dum subditur: 180 Facta est quasi nawis institoris de longe portat panem suum. Institorem negotiatorem dicit qui pro eo sic uocatur ab antiquis quod adquirendis multiplicandisque mercibus sedulus insistat. Facta est ergo fortis mulier quasi nauis institoris quia sicut «auis institoris onusta mercimoniis quae in sua patria magis abundant 185 porro fer mare petit peregrina ut illic uenditis quae attulerat cariora domum vreportet sic nimirum sancta ecclesia sic anima quaeque perfecta wirtutum diuitiis gaudet onustari quibus mazora diuinae gratiae dona mercetur. Optimum est namque commercium cum bona quae ualemus operantes primo hanc a domino merce190 dem recipimus ut ad maiora semper agenda proficiamus dehinc et uitam percipiamus sempiternam. Facta est ergo anima sancta quasi nauis institoris quae transit desiderio fluctus saeculi praesentis, sola quae se in caelis accipere sperat aeterna gaudia meditatur, et pro his abundantius adipiscendis quicquid ualet 16o

156/157 Es. lviii, 7. 159 Matth. xxv, 36. 159/160 Matth. xxv, 40. 163/165 cf. Ps. rr, 9. 172/173 Gal. iii, 27. 180 Prou. xxxi, 14. 183/198 Sal., i» parab. (PL LIII 99o B-C). 164

EDPARSI

laudatur $ 170 cuius 181 institutorem O

L

180 institutoris 186 reportat E* $

O* $

portans

PL 1:032

III, xxxi, 13-16

I53

instanter agere, quicquid aduersum occurrerit fortiter superare contendit. De qua recte dicitur quia de longe portat panem suum quia in cunctis quae temporaliter bona agit aeternam solummodo retributionem expectat, solam uiui panis saturitatem desiderat, eius nimirum qui suis auditoribus pie potenterque promittit: Venite ad 200 me omnes qui laboratis et onerati estis, et ego reficiam uos. At contra in proximo panem suum recipit et non hunc de longe trans maria portat qui in eo quod iuste uiuere uidetur humani tantum fauoris praemia expetit neque ullo uitae permanentis intuitu ea quae in imis labuntur exsuperare et calcare satagit. De qualibus ipse 205 terribiliter intonat : Amen dico uobis : Receperunt mercedem suam. xl, I5 Et de nocte surrexit deditque praedam domesticis suis et cibaria ancillis suis. Sicut totus labentis saeculi cursus perenni diei ac noctis alternatione uariatur et dies quidem ad operandum nox ad quiescendum naturaliter condita est sic totum praesentis ecclesiae 210 tempus gemino quodam quietis et operis statu discernitur. Quasi enim nocte quiescit cum aliqui fidelium eius intermissa ad tempus sollicitudine externa sibimet uacare seque ipsos spiritaliter incipiunt curare uel lectionibus uidelicet sacris uel orationibus ac lacrimis sese uel aliis huiusmodi studiis secretius exercendo; surgit 21S autem de nocte cum in eisdem suis fidelibus ad agendam etiam proximorum curam se sollicita accingit. Quod fraternae administrationis opus duobus modis exercere consueuit quia et eos qui foris errabant ad fidei gratiam conuocat et illos qui fidei sacramentis iam sunt imbuti ut bonis operibus amplius insistant excitare 220 non desinit. Vnde bene dicitur, deditque praedam domesticis suits et cibaria ancillis suis. Dat namque praedam domesticis suis cum eos quos antiquo hosti docendo eripere potuit societati illorum qui in fide praecessere reconciliat dat et ancillis cibaria cum humiles quosque et debito timore sua iussa seruantes ne sub pio labore 225 lassescant supernae mercedis commemoratione reficit. x1, I6 Considerauit agrum et emit eum, de fructu manuum suarum plantauwit uineam. Agrum dicit possessionem supernae hereditatis. De qua benedicens filium patriarcha loquitur: Ecce odor filii met sicut odor agri pleni cui benedixit dominus. Odor quippe sanctorum est 230 sicut odor agri pleni cui benedixit dominus quia tota mentis intentione contuentur quae sit plenitudo benedictionis in patria regni caelestis. Considerauit ergo ecclesia agrum et emit eum quia studiose didicit quae sint gaudia uitae perennis et pro eorum perceptione quicquid potuit laborare contendit. Quae etiam de 235 fructu manuum suarum plantauit uineam quia de fructiferis 195

199/200 Matth. xi, 28. 226/227 Prou. xxxi, 16. 204 laetabuntur $

205 Matth. vi, 5. 206/207 Prou. xxxi, 15. 228/229 Gen. xxvii, 27.

205 suam exf/. O, F. 108"

207 perennis P

154

IN PROVERBIA SALOMONIS

fidelium suorum factis siue uerbis scripturam sanctam condidit PL 1:033

per quam mentes audientium in fide et dilectione debriaret sui redemptoris. Nec ab re est si uineae nomine ipsam ecclesiam quae per mulierem fortem est designata sentiamus esse figuratam et eos 240 esse propagines uineae qui sunt filii mulieris. Mulier autem uineam plantauit cum ecclesia primitiua latius per orbem missis praedicatoribus fidei semina dispersit. Considerauit namque agrum cum orbem uniuersum uitiorum spinetis horrentem cultore spiritali opus habere perspexit. Emit uero eum cum missis ubique doctori245 bus talentum uerbi audientibus contulit ut eos credentes felicissimo Christi mancipatui subderet. Plantauit autem in eodem agro

250

255

260

XXXI, 17

265

xxxi, 18

uineam cum in nouis credentium populis ecclesiam plena euangelicae ueritatis institutione firmauit. Ouam quidem uineam de fructu manuum suarum plantauit quia non solum uerbo instituebant apostoli apostolorumque successores populos quos erudiebant uerum etiam testimonium bonae operationis miraculorum quoque signa uerbis doctrinae iungebant. Sed et usque hodie immo usque ad finem saeculi mulier fortis considerat agrum et emit eum ac de fructu manuum suarum plantat uineam quia sancta ecclesia semper sollicita perquirit quos ad fidem conuertere possit, et quoscumque dociles inuenerit hos data uerbi pecunia in seruitium Christi emit atque in eis uineam Christi plantare uel potius eos uineam Christi facere satagit. Et quia quisquis alterum docere desiderat primo ipse et a malis abstinere et bonis se debet actibus exercere recte subiungitur: Accinxit fortitudine lumbos suos et roborauit brachium suum. Accinxit ergo ecclesia lumbos suos fortitudine cum supernorum desideriis intenta carnalibus illecebris succumbere despexit, roborauit brachium suum cum se ad agenda uirtutum opera praeparauit. Et bene primo lumbos fortitudine accingere ac postmodum roborare brachium dicitur quia nimirum actio boni operis acceptabilis esse Deo minime ualet si non fluxa luxoriae quis prius a carne simul et mente restringat. Vnde propheta :Quiescite, inquit, agere peruerse, discite benefacere; et dominus ipse: Sint lumbi uestri

27o praecincti el lucernae ardentes, lumbi uidelicet praecincti ne luxo-

riae subdamini, lucernae uero ardentes ut bonis fulgeatis operibus. Gustauit el uidit quia bona est negotiatio eius, non extinguetur in nocte lucerna eius. Quod ait, negotiatio eius, agri utique significat illius de quo supra ait: Considerauit agrum et emit eum. Gustauit 275 igitur ecclesia sancta, gustauit anima quaeque perfecta, id est

261 Prou. xxxi, 17. 268/269 Es. i, 16-17. 272/273 Prou. xxxi, 18. 236 seu V testimonio

244 habere 7zc. O, F. 109' 272 et uidit om. V

269/270 Luc. xii, 35.

247 nobis O

251et EP

III, xxxi, 16-19

155

intimo mentis desiderio cognouit, quia bona est negotiatio uitae immarcescibilis quam relictis illecebris temporalibus aeternam mercemur in caelis. Gustauit etiam, id est aperte didicit, quia bonum est per instantiam praedicandi quoscumque ualet ad uiam 280 ueritatis adducere atque ideo nullis tribulationum tenebris nec ipsa morte potest lucerna deuotionis eius extingui. Eorum namque lucerna nocte extinguitur quamuis in die uidetur ardere qui sicut dominus ait ad tempus credunt et in tempore temptationss recedunt. Sed et illorum nocte media extinguitur lucerna qui 285 ueniente iudice oleum caritatis in uasis praecordiorum suorum non habuisse probantur dum perdito falsarum rumore uirtutum uera tenebrosorum luunt tormenta factorum. Quod si noctem hoc loco pro quiete uolumus accipere iuxta hoc quod supra dicitur: E? de nocte surrexit, Yd est ad operandum se post quietem praeparauit, 290 apte dicitur quod lucerna sanctae ecclesiae non extinguetur in nocte quia et cum a negotio quiescit actionis uacat liberius luci supernae contemplationis cumque a publicis cessat operibus curat se ardentius uel auditui sanctae lectionis uel laudibus mancipare diuinis iuxta exemplum uidelicet mulieris industriae quae non solum 295 interdiu necessariis solet instare laboribus sed et noctu saepius accenso lumine lucernae parilem rei familiaris agere curam. H IO Manum suam misit ad fortia, et digiti eus adprehenderunt fusum. Fortia dicit perfecta in Christi caritate opera quibus se gaudens ecclesia certa supernae retributionis expectatione subdidit, uerbi 200 gratia: Audistis quia dictum est: Diliges proximum twwm et odio habebis inimicum tuum ; ego autem dico uobis : Diligite inimicos uestros, bene facite his qui oderunt uos, et cetera ;et de uirginitate: Qui potest capere capiat ;et de contemnendis diuitiis: 57 wis, inquit, perfectus esse, uade uende quae habes et da pauperibus, et cetera. 305 Nam populus sinagogae cui dictum est: 52 wolueritis et audieritis, bona terrae comedetis, tanto infirmior erat in opere iustitiae quanto minus spe perpetuae remunerationis erectus. At ecclesia quae audit a domino: Paenitentiam agite, adpropinquabit enim regnum caelorum, merito pro huius perceptione dura quaeque longanimi310 ter suffert. Vnde rursum de eius fortitudine dicit: Regnum caelorum uim patitur, et wiolenti rapiunt illud. Et digiti, inquit, eius adprehenderunt fusum. Solent feminae nentes fusum in dextera, colum tenere in sinistra. In colo enim lana inuoluta est quae filo ducenda et nenda transeat in fusum. Saepe autem in scripturis

285/284 Luc. viii, 13. 285/286 cf. Matth. xxv, 1-12. 297 Prou. xxxi, 19. 300/302 Matth. v, 43-44. 303 Matth. xix, 12. 303/304 Matth. xix, 21. . 305/306 Es.i,19. 308/309 Matth.iv,ry. 310/311 Matth. xi, 12.

278 autem ELPRS$

290 extinguatur EP

302 post uirginitate add.

seruanda EP — 305 post audieritis «27. me EP — 306 erit P

PL 1034

156 315

320

325

330

XXXI, 20

340

XXX 2I

345

350

IN PROVERBIA SALOMONIS

dextera uitam perpetuam, laeua praesentia Dei dona significat, opulentiam uidelicet rerum, pacem temporum, sospitatem corporum, scientiam quoque scripturarum, et caelestium perceptionem sacramentorum. Haec et huiusmodi bona cum domino largiente percipimus quasi lanam colo inuolutam in laeua gestamus ; at cum ea pro amore caelestium salubriter exercere incipimus iam lanam agni immaculati de colo in fusum, de laeua in dexteram traicimus quia de donis nostri redemptoris, de exemplis operum eius stolam nobis gloriae caelestis ac uestem caritatis nuptialem facimus. Digiti namque quibus apprehendere fusum dicitur ipsam intentionem discretionis qua quisque operatur insinuant, ea nimirum ratione quia nulla corporis nostri membra pluribus sunt distincta articulis ac flexibus apta quam digiti. Quicumque ergo ueraciter dicere cum apostolo potest: Nostra autem comuersatio in caelis est unde etiam saluatorem expectamus dominum nostrum Iesum Chri- PL ro35 stum, huius profecto digiti dextri apprehenderunt fusum quia discretione sedula pro aeternis bonis laborare didicit. Et bene dicitur, adprehenderunt, ut uiuacius commendetur quanto studio, quanta festinatione in huius uitae incerto pro certis apud dominum praemiis agere debeamus. Quid autem mulier fortis, id est ecclesia sancta uel anima quaeque perfecta, per fusum intellectualem sit operata subsequenter aperitur: Manum suam aperuit inopi et palmas suas extendit ad pauperem. Quod et de operibus elemosinarum quae generaliter fiunt in pauperes accipi potest, sed melius de uerbo Dei quod indumentum salutis animabus confert intellegitur de quo beatus Iob gloriatur dicens: Iustitia indutus sum, et uestiui me sicut uestimento et diademate iudicio meo. Aperuit autem ecclesia manum inopi cum mysteria fidei ignorantibus per operarios ueritatis reuelauit, palmas extendit ad pauperem cum longe lateque praedicatores ad imbuendas aeternae salutis indigas nationes dispersit. Non timebit domui suae a frigoribus niuis, omnes enim domestici eius uestiti duplicibus. Frigora niuis corda sunt reproborum perfidiae suae torpore rigentia de quibus ait dominus: Et quoniam abundabit iniquitas refrigescet caritas multorum. Quae illa utique niue pessime deprimuntur quae ob primae superbiae meritum de caelo corruens in profunda tenebrarum nihilominus se uelut angelum lucis adhuc stultis ostentare praesumit habitumque meritorum suorum candore niueo similem fraudium suarum nesciis

328/330 Phil. iii, 20.

346/547 Prou. xxxi, 2r.

337 Prou. xxxi, 20.

341/342 Iob xxix, 14.

348/349 Matth. xxiv, 12.

351/352 cf. II

Cor. xi, 14; II Thess. ii, 4.

319 post cum add. in EPRS 338 operibus] pauperibus P 349 abundauit SV — refrigescit E* RV, refrigescat P* 355 candori LV

III, xxxi, 19-22

157

praefert quod quidem domini et angelorum eius est proprium in habitu niueo claritatem suae designare uirtutis. Non timebit autem ecclesia domui suae a frigoribus memoratae niuis quia domino pollicente credit quod ortae inferi non praeualebunt aduersus eam. Omnes enim domestici eius uestiti duplicibus et sapientia uidelicet ad refellendas hereticas falsorum fratrum doc360 trinas et patientia ad tolerandas apertorum hostium pugnas. Vel certe uestiti sunt duplicibus quia promissionem habent uitae quae nunc est et futurae, nunc in peregrinatione temporali diuino auxilio ne deficiant adiuti, tunc in patriae perpetis habitatione diuinae gratia uisionis ut felices semper uiuant alleuati. Item. 365 Domestici eius induti ueste sunt duplici una operis altera mentis fidei habentes factorum uelamina et sacramentis uidelicet sui redemptoris imbuti et informati exemplis. Sic enim fit illud apostoli: Quicumque in Christo baptizati estis Christum andwistis. Possunt autem frigora niuis etiam tormenta aeterna intellegi quae 370 igne et frigore mixta esse legimus cum dicitur: Ibi erit fletus et stridor dentium, fletum quippe oculis ignis et fumus, stridorem uero dentibus solet frigus gignere. Vnde et beatus Iob de poenis reproborum loquens aeternis: Ad calorem, inquit, ntmium transibunt ab aquis niwiwm. Sed ab his ecclesia domui suae non timebit 375 quia quicumque pereunt ad domum illius non pertinebant nec ueste ipsius spiritali erant induti, tametsi mysteriis eius ad tempus uidebantur instituti. Denique legimus in euangeliis eiectum de domo conuiuii illius hominem qui uestibus operum immundis hanc intrare praesumpserat et in tenebras exteriores ubi esset fletus et 380 stridor dentium esse proiectum, merito utique in frigora poenae religatum quia indumentum pietatis habere neglexerat. ,22 Stragulatam uestem fecit sibi, byssus et bur pura indumentum eius. Stragulata uestis quae uariante textura solet firmissima confici fortia ecclesiae opera et diuersa uirtutum eius ornamenta significat 385 dequibus prophetain summi regis uiri uidelicet illius laude cecinit : Adstetit vegina a dextris tuis an uestitu deaurato circumamicta uarietate. Byssus quoque et purpura indumentum eius, byssus in castitate purae conuersationis, purpura in effusione pretiosi sanguinis. Byssus namque candidi coloris est, purpureus autem color 390 et de sanguine animantis quod purpura uocatur conficitur et ipse sanguinis habet speciem. Vnde pulchre dictum est a patribus quia sancta ecclesia electorum floribus uernans in pace habet lilia, in 355

357/5358 Matth. xvi, 18. 368 Gal. iii, 27. 370/371 Matth. viii, 12. 375/374lobxxiv,rg. | 377/380 cf. Matth.xxii,zr-r3. ^ 5382 Prou. xxxi, 22. 383/391 Sal., zz parab. (PL LIII, 99o D- 991 A). — 386/387 Ps. 44, 10.

354 profert EPRSV LV EPRS

355 timebit expl. O, F. xri"

381 religatur V 386 adstitit L'P! RV post purae add. conscientiae et EPRS$

366 factorumque

388 castitate] candore

PL 1r036

158

395

400

XXXI, 23

405

410

415

420

XXXl, 24

425

IN PROVERBIA SALOMONIS

bello rosas. Item. Quia byssus de terra uirens oritur sed per exercitationes longas ac multifarias amisso umore ac uirore natiuo ad decorem candidae uestis perducitur, purpura autem regalis est habitus, bysso induitur ecclesia cum castigant corpora sua electi et seruituti subiciunt, purpura autem cum eandem continentiam non ob fauorem uulgi sed pro adquirenda beatitudine regni perennis exercent. Sed hic uirtutum habitus in praesenti quidem nescientibus uidetur contemptibilis sed in futuro qualis fuerit manifeste parebit. Vnde pulchre in apocalipsi sua Iohannes sanctorum se uocem audisse refert dicentium: Gaudeamus et exultemus quia uenerunt nuptiae agni, et uxor eius praeparauit se, et datum est ei ul cooperiat se byssinum splendens candidum ; byssinum enim Tustificationes sanctorum sunt. Nobilis in portis uir eius quando sederit cum senatoribus terrae. Vir sanctae ecclesiae, uir cuiusque fidelis animae dominus est qui uidebatur ignobilis cum ante tribunal praesidis staret iudicandus, cum probra, flagella, sputa et ipsam crucis mortem susciperet, sed nobilis apparebit cum uenerit iudicaturus orbem in aequitate e£ omnes angeli cum eo ; tunc sedebit, inquit, in sede maiestatis suae, et congregabuntur ante eum omnes gentes, el separabit eos ab inuicem, et cetera. Nobilis, inquit, n portis wir eius, quia ueteres in portis sedere ad iudicandum solebant ut uenientes ad ciuitatem aliunde paratum continuo responsum iudicantis acciperent et nec rusticos uel pastores insolita urbis aedificia stupefacerent nec rursum pacem urbis intrinsecam frequens litigantium controuersia foedaret. Nobilis ergo erit dominus in portis suae ciuitatis quia qui etiam nunc contemnendus putatur a multis ubi saeculi finis adfuerit, ubi ingressum patriae caelestis aperuerit electis, iam cunctis parebit sublimis. Sedebit autem cum senatoribus terrae illis uidelicet quibus ipse promittit dicens: Amen dico uobis, quod uos qui secuti estis me inregeneratione cum sederit filius hominis in sede maiestatis suae sedebitis et uos super sedes duodecim iudicantes duodecim tribus Israhel. Sindonem fecit el wendidit et cingulum tradidit Chananeo. In linteo sindonis subtilis intextio signatur sanctae praedicationis in qua molliter quiescitur quia mens in illa fidelium spe superna refouetur.

396/597 cf.ICor. ix, 27.

410 cf. Ps. 95, x3.

402/405 Apoc. xix, 7-8.

410/412 Matth. xxv, 31-32.

Magn., moral. (PL LXXVI, 16x D - 162 A).

Prou. xxxi, 24.

406 Prou. xxxi, 23.

421/425 cf. Greg.

422/425 Matth. xix, 28.

395 item quia] itemque V —— 394 longas inc. O, F. xx adquirendam beatitudinem

add.eius

EPRS

426

— 426/4535 Greg. Magn., moral. (PL LXXVI, 694 D - 695 A).

EP —— 405suntsanctorum V

398 proJad EP 41 1 post angeli

— 422 illis usque dicensom. EPS —— post amen add. amen NR

426 Cananeo L* PRV

lineo EPS

427 intexio EP

PL 1037

III, xxxi, 22-26

Vnde et Petro animalia in linteo demonstrantur quia peccatorum

430 animae misericorditer aggregatae in blanda fidet quiete continentur. Hanc ergo sindonem ecclesia fecit et uendidit quia fidem quam credendo texuerat loquendo dedit et ab infidelibus witam rectae conuersationis accepit. Quae et Chananeo cingulum tradidit quia per uigorem demonsiratae iustitiae fluxa opera gentilitatis adstrinxit ut 435 hoc quod praecipitur uiuendo teneatur. Sint lumbi uestri braecincti. Bene etenim nomine Chanaan qui et gentilium populum procreauit et interpretatur commutatus conuersa ad fidem gentilitas designatur quae felicissima commutatione a uitiis ad uirtutes, a diabolo transmigrauit ad Christum. Vnde et in eius laudem 440 psalmus quadragesimus quartus scribitur cuius titulus est: /» finem bro his qui commutabuntur filiis Chore canticum pro dilecto. Filii autem Chore filii caluariae interpretantur qui sunt filii dominicae crucis dicentes: M? autem absit gloriari nisi in cruce domini nostri Iesu Christi. Quomodo autem commutentur sequen44 VA tia psalmi

d, 25

1, 26

159

45

VA

[e]

eiusdem

docent

ubi dilectus ipse, id est dominus,

ecclesiae dicit : Audi, filia, et wide et inclina aurem tuam et obliwiscere bopulum tuum et domum patris tui. Commutari namque illam desiderat quam ut filiam habere ualeat domum patris prioris, id est hostis antiqui, iubet obliuisci. Fortitudo et decor indumentum eius, et ridebit in die nouissimo, fortitudo ad tolerandam peruersorum improbitatem, decor ad exercendam uirtutum gratiam, decor quia operatur iustitiam, fortitudo quia persecutionem patitur propter iustitiam. Et ideo ridebit in die nouissimo, id est gaudebit in retributione regni caelestis quae dolebat in certamine uitae praesentis. Mos etenim scripturae est pro gaudio risum ponere sicut et dominus ait: Beati qui nunc fletis quia videbitis; et beatus Iob: Os autem ueracium replebitur risu. Similem sane huic sententiam propheta de domino ac saluatore huius fortissimae mulieris posuit dicens: Dominus regnauit, decorem induit, induit dominus fortitudinem. Cum enim praedicaret euangelium regni aliis placebat, aliis displicebat, alii

bene loquebantur, alii detrahebant, lacerabant, mordebant, con-

46 VA

uiciabantur. Ad eos ergo quibus placebat decorem induit, ad eos quibus displicebat fortitudinem. Imitare ergo et tu dominum tuum ut possis esse uestis ipsius, esto cum decore ad eos quibus placent bona opera tua, esto fortis aduersus detractores. Os suum aperuit sapientiae, et lex clementiae in lingua eius. Ad hoc tantum loquens os aperuit ut sapientiam doceret iuxta illud apostoli: Omnis sermo malus ex ore uestro non procedat, sed si quis

429 cf. Act. x xi-12..— 431/435 Sal. n parab. (PLLIII,990C-D). — 435 Luc. xii, 35. 440/441 Ps. 44, rx. 443/444 Gal. vi, 4. 446/447 Ps. 44,11. | 450 Prou. xxxi, 25. — 451/458 cf. Sal., in parab. (PL LIII, 99x B-C). 453 cf. Matth. v, 1o. 456/457 Luc. vi, 2t. 457/458 Iob viii, 2r (sec. LXX). | 459/460 Ps.92,1. 467 Prou.xxxi, 16. ^ 469/470 Eph. iv, 29.

160

IN PROVERBIA SALOMONIS

470 bonus ad aedificationem fidei ut det gratiam audientibus. Vel certe

os cordis aperuit ad discendam ab ipsa sapientia interius uerita- PL 1:038 tem quam alios fóras doceret. Vtrique autem sensui quia utrumque facit ecclesia concinit apte quod sequitur, e lex clementiae in lingua eius, illa uidelicet ut non statim more legis mosaicae 475 peccantes puniret sed misericorditer ad paenitentiae remedia uocaret. Cuius exemplum clementiae ab ipsa Dei sapientia domino et saluatore nostro manifeste percepit cum oblata ei peccatrice muliere: Si quis, inquit, s2ne peccato est, primus in illam lapidem mittat, et sic eam a crimine quod patrarat sub conditione amplius 480 non peccandi miseratus absoluit. Considerauit semitas domus suae et panem otiosa non comedit. XXxXxi 27 Semitas domus suae considerat quia cunctas suae conscientiae cogitationes subtiliter inuestigat, banem otiosa non comedit quia hoc quod de sacro eloquio intellegendo perceperit ante aeterni iudicis oculos 485 exhibendo operibus ostendit. Item. Domus fortis mulieris habitatio est patriae caelestis, semitae domus illius praecepta iustitiae quibus ad aeternae uitae mansionem peruenitur. Quas profecto semitas anima bene considerat cum et diligenter quibus actibus ad superna peruenire debeat inspicit et quae agenda didicit sedula 490 exercere non desinit. Panem quoque otiosa non comedit cum sacrificium dominici corporis percipiens studet imitari actu quod in mysterio celebrat multum sollicita ne indigne panem domini comedendo et calicem bibendo iudicium sibi manducet et bibat,

sed ut patiendo pro Christo ac lacrimas fundendo bonis quoque 495 actibus insistendo passionem et exempla ipsius quantum ualet sequatur. Potest et simpliciter accipi quod panem otiosa non comedat mulier fortis iuxta illud apostoli: Quz non operatur nec manducet ;et ipse de se: Quoniam ad ea quae mihi opus erant et his qui mecum suni ministrauerunt manus istae. Vnde merito luxorianSoo tes uiduas arguens adiungit :Simul autem et otiosae discunt circuire domos, non solum otiosae sed et uerbosae et curiosae. xxxi, 28 Surrexerunt filii eius et beatissimam praedicauerunt, uir eius et laudabit eam. Quod futurum pro certo nouerat more prophetico quasi iam factum refert. Surgent enim filii ecclesiae uidelicet omnes electi 505 in nouissimo carnis immortalitate donati et tunc »aírem suam quae eos ex aqua et spiritu sancto Deo genuit beatissimam praedicent quae nunc ab infidelibus quasi misera contemnitur. Et re uera

478/479 Ioh. viii, 7. 479/480 cf. Ioh. viii, xr. 481 Prou. xxxi, 27. 482/485 Greg. Magn. moral. (PLLXXVI, 779 C). | 492/493 cf.ICor.xi, 29. | 497/498 II Thess.iii,r0. ^ 498/499 Act.xx,34. — 500/501ITim.v, 12 502/503 Prou. xxxi, 28. 503/515 Sal., 1 parab. (PL LIII, 991 C-D).

484 percepit V —— 489 perueniri L— 495 passionis EPRSV et om. 498 post se add. dicit O'! sup. lin. V EPRSV 502 praedicarunt LOV 502/503 uir usque eam om. EP 503 laudauit V 506 praedicant V

III, xxxi, 26-29

161

sicut apostolus ait: S? im hac wita tantum sperantes sumus in Christo miserabiliores sumus omnibus hominibus. Quia uero pro 510 uita alia in praesenti militamus merito cum apparuerit quid erimus matrem nostram quae ex omnibus iustis collecta una Christi columba sponsa et amica uocatur beatissimam praedicabimus. Surget et uir eius et laudabit eam dicens in iudicio : Venite, benedicti patris mei, bossidete paratum uobis regnum a constitutione 515 mundi;

esuriui enim el dedistis mihi manducare, et cetera. Qui

quidem ipse primitiae dormientium resurrexit a mortuis sed in die iudicii manifestius omnibus quos sua laude dignos iudicauerit PL 1:039 quanta sit eiusdem suae resurrectionis gloria demonstrabit. Potest hoc quod dicitur: Swrrexerunt filii eus et beatissimam praedi520 cauerunt, etiam in hoc tempore conuenienter accipi cum quilibet fidelium transcensis saeculi aerumnis ad caelestia regna perducuntur. Sedere namque ad humiliationem aliquoties surgere ad gloriam pertinet. Vnde dicitur: Olim in cinere sedentes paeniterent, id est humiliati; et propheta: A facie manus tuae solus sedebam quia 525 comminatione veplesti me ; sed et psalmista: In wanwm est uobis ante lucem surgere, surgite bostquam sederitis qui manducatis banem doloris, quod est aperte dicere, Quid in praesenti quaeritis gaudere quod electis in futuro reseruatur ? non enim potestis in hac uita, id est ante lucem, supernae retributionis gloriam uerae felicitatis 530 habere, quin potius postquam hic humiliati fueritis ad tempus illic uos in perpetuum ueraciter exaltandos sperate, uos quibus amarum est omne quod saeculi amatoribus iocundum uidetur et dulce. Surgunt ergo filii ecclesiae et beatissimam eam praedicant cum caelestibus bonis sublimati quanta sit illius patriae beatitas cuius 535 participes esse meruerunt aspiciunt et hanc debita laudatione in diuina uisione concelebrant. Laudat eam et uir ipsius cum bona quae ipse donauit remunerat. Quibus autem uerbis eam laudet consequenter ostenditur cum dicitur: d, 29 Multae filiae congregauerunt diuitias, tu supergressa es uniuersas. 540 Multas filias ecclesias dicit hereticorum et malorum turbas catholicorum. Quae filiae dicuntur uel Christi uel ecclesiae quia etiam ipsae sunt dominicis renatae sacramentis e£ adoptionem filiorum quam non custodiere perceperunt. Vnde et Iohannes ait: De nobis exterunt sed non erant ex nobis. Quae congregauerunt diuitias uidelicet 545 bonorum operum, orationes, ieiunia, elemosinas, afflictionem et castimoniam carnis, continentiam /inguae, meditationem scriptura-

508/509 I Cor. xv, 19.

Sil cfaL loh, i2.

512 cf. Cant. ii, 10;

vi, 8. 513/515 Matth. xxv, 34-35. 515/516 cf. I Cor. xv, 20. 525 Duccxrz 524/525 Hier. xv, 17. 525/527 Ps. 126, 2. 539 Prou. xxxi, 29. 540/555 Sal., in parab. (PL LIII, 991 D - 992 B). 542/543 cf. Gal. iv, S.

543/544 I Ioh. ii, 19.

519/520 praedicarunt LO

— 536 et om. ELPRS

162

IN PROVERBIA SALOMONIS

"wm, et cetera huiusmodi. Quae uerae sunt diuitiae spiritus ubi pura mentis sinceritate geruntur, ubi autem sine fide quae per dilectionem operatur fiunt nil agentibus prosunt. Sed et illae filiae frustra congregauerunt diuitias de quibus dominus ait : M ulti 259

dicent mihi in illa die, Domine, domine, nonne in nomine tuo jrophetauimus et in tuo nomine daemonia eiecimus et in tuo-nomine uirtutes multas fecimus ? et tunc confitebor illis, Quia numquam noui uos. Sed omnes istius modi filias ecclesia catholica supergreditur 555 quae fide casta et opere perfecta redemptoris sui uestigia sectatur. Fallax gratia et uana est pulchritudo, mulier timens dominum ipsa XXXi, 30 laudabitur. Fallax est gratia laudis quam ab homine accipit, vana dulchritudo caritatis uel operationis bonae quam hominibus ostentat anima quae timore caret diuino; at illa conscientia uera est laude 560 digna quae timorem Dei in omnibus seruat. Ipsa est principium cunctarum custosque uirtutum scriptura dicente: T'?mor domini principium sapientiae ;et iterum: Qui timet Deum nihil neglegit. Hinc est enim quod idem beatus Iob et in prosperitate uirtutibus incomparabiliter floruit et in aduersitatibus insuperabilis hosti 565 permansit quia ueraciter dicere potuit: Semper enim quasi tumenles super me fluctus timui Deum, et pondus eius ferre non potui. Fallax est ergo simulatorum gratia, uanus decor operis stultorum. Ecclesia autem quae in timore incolatus sui tempore conuersatur quoniam ardentes uirtutum lampadas uenienti ad iudicium suo 570 sponso offert iure ab eo laudata ianuam cum eo regni caelestis intrabit. Qualiter autem eam laudet terminali uersu docetur: XXXL 3I Date ei de fructu suarum, et laudent eam in portis opera eius. Haec sunt enim uerba uiri illius de quo dictum est, wir eius et laudabit 575

580

eam, id est domini et saluatoris nostri qui angelis in fine praecepturus est w£ ecclesiam post huius uitae certamen post triturationem afflictionum terrestrium ad caelestis regni gaudia introducant ac uitae immortalis sibi sociam aggregent iuxta illud euangelicum: Triticum autem congregate in horreum meum. Date, inquit, ei de fructu manuum suarum quia fructum spiritus ferre curauit caritalem gaudium pacem benignitatem bonitatem modestiam continentiam fidem patientiam. Pro hoc illi debitam rependite mercedem et

548/549 cf. Gal. v, 6. 550/554 Matth. vii, 22-23. 556/557 Prou. xxxi, 30. 557/583 Sal., in parab. (PLLIIL 992B-994 A). — 561/562 Prou. 15 562 Eccle. vii, 19. 565/566 Iob xxxi, 23. 569/570 cf. Matth. XXV, I-I2.

30.

572 Prou. xxxi, 31.

573/574 Prou. xxxi, 28.

578 Matth. xiii,

579/581 cf. Gal. v, 22-23.

549 agentibus exp. O, F.x5^ — 558 0mnibus V — 560ipse V postest add. enim V 563 ideo V — 568 temporaliter EPRS — 570 offeret V 577 adcongregent ENP

PL

i040

III, xxxi, 29-31

163

laudent in portis, hoc est in iudicio siue in ingressu patriae caelestis, non hominum fauores superuacui sed ofera tpsa quae fecit examinante probante ac remunerante illo cuius haec donante gratia 585 perfecit a quo ut laudari mereamur in futuro concedat ipse propitius nos eum dignis in praesenti uita collaudare seruitiis. Amen.

582 post laudent 224. eam V Sal.

EXPLICIT LIBER SALOMONIS LIBER TERTIVS $

N, EXPLICIT R (zz ras.) V, EXPLICIT

:

-

TT

anisU Raesent: altas

d.

n Hr Suy met R ) cona

old

Virg arteml vatursasmse PL

rimi

wt

AEXL.

E

vun

aique Vici gp rra

ILSLL

Pu

ies

hel

cool

ZI

(uu 24 ro

oia

fh

——-"

j LIJ

"t

om delis, Cedo tn

s

NOUS PrÓs tinis pipteptiltet 05. ponis "Án

sliss qut crai

Cms doe teo

^

CP labs. an! com

* Pune (ques lasz

surFentcn S amem

duw "Us qudben alv luymápe aeckgol uma

adig Soup:

pmretdaW ter fao

perniosm

&s

qnss drew

coss

XE

^ad bois quaes Üyrtaniur ceti ad Ul Guns

rl dh ay

^44) sot

ctt Dot

T TN

Rel

veta sud leggo : r2

ie (uoc«* uew bw esu ur ePi cartel — vm IA Vat Car tasa! wu ter Virieeno déempeh £m (afar Pai meque ohdun. «P prom Gus tout Dopo mái liom es 655 quos vins Ieatus Pub et dp, em oth

(nop

c — 1$

T"

Fossa eimae cd gud witudo, multe omes: domu

ye

"hol

pude

od

oue iru qo

4 aet Rl

nn

mrtdihh tá witnit

atus Lou,

—BÀÓ c

able bo

J

ia

quonim

ve

quida

ententes

4n timeo suisero trrequae: |

ay riftune Lades

oder ture 30 ec idleta aw

huc*eta

Duoslites aotein 642

—

ER"

vim

Fufui

onto Vethe worn

"E

m més

if udtice and v

«nm eo

gemi

Ar44e* Qerimstalà ueprses

ds

nfw

AM

4

Habe

b-

-

Tout de quo dicis Pn, an vaonh dfTola

"iin, id C41 domum el ddivaloia qirsari iius un cio

-

XU

2».

docta

[Ane ^ dv Fiji mustum 5 tm dida Jem toumb ivan

11

d

Sus amos an fusi Lnnelle

Hi promi eed acp Bore, mot Botal.

! aita ed mco siti Oenniat qiatia, mer coma atf ihslicnt ^

Paxslesfia. tostete Qu

B

E

—

-

um

All etes sa tap no dio cmi] MILL

REAL

B

'* radyaEbUSMEBOMONIS ^ 0097 INEDITO.

-

e

prac ptage

m

E.

UWs omb wies vssaper Posi Loss edge ^r taste poet télluratkoneam «c7 eftlléteovsoy ts Fast rmiasagd xaledatiae 2. om istiolow Jmrodf'paat INS NN

eitis

wee

tAUS

sib ao «c Antequera its

dii ete

-

dam

E

| eig oov andem cu^ cregute án zureeson "cwm. Date. iwquit Aude —— Prio (uscmn Ih.Recent ous Íeoc sot iae Dre catu ttu elit mA n LH

*

"n

COM 120

Bem ce M ste m, etti 5th dn Meo idee - misti E fév brhonhiaw. Pro lo i debiteu ixpet.libe sprce foina. - M —À RNC

REP! C

vy

- 9

M

a—

x^

LI

E

^

fide cL Os v4. T1h/S14 Mah e gib — A*4/597 Pe . * 9 "u-— 149/595 ^al. [n hwrob CPELSML aout nos A). 5t1/*6* 099. al

á

34?

Vo

4À

qu

ert,évo — v7) Pula ei

[Ez

«479

^941 (T, Cod

3&4 Puls fab anis 4j

Ska

$5y.'

STE/STE yon rU |

P

"e $4

—

37?

IT

"- uu

UL D urat

IECLI.

ELM GET (NL Cann y E IOHL I RIUÁA MD i7

arit

£ up

E

CoL

,

'mak.

$

—Ó

B,

"

S

83

b & e

53

—

x

4

IN CANTICA

CANTICORVM

LIBRI VI

cura et studio D. HURST OS.B.

SIGLA CODICVM ET EDITIONVM

Parisinus Bibl. Ste. Genevieve 65. S. viii?. Parisinus B. N. lat. 12276. S. ix. Vaticanus B. A. V. Pal. lat. 285. S. ixt. Oxoniensis Jesus College 54. S. xi. Parisinus B. N. lat. 9569. S. ix. Remensis 434. S. ix.

ug bj * Oo post sigla codicum lectionem in codice manu prima scriptam et ab altero scriptore ad formam textus nostri correctam indicat.

CSEUES GCS Tee WR)

Corpus Christianorum. Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum. Die Gtiechischen Christlichen Schriftsteller der ersten Jahrhunderte. J.P. MrGxE, Patrologia Latina (in margine adnotantur coll. tomi XCI). Texte und Untersuchungen zur Geschichte der altchristlichen Literatuf.

Scripturus iuuante gratia superna in cantica canticorum primo ammonendum putaui lectorem ut opuscula Iuliani Eclanensis episcopi de Campania quae in eundem librum confecit cautissime legat ne per copiam eloquentiae blandientis foueam incidat doctrinae nocentis sed ut dici solet ita botrum carpat ut et spinam

PL 1065D

caueat, id est ita in dictis eius sanos sensus scrutetur et eligat ut

IO

15

20

25

20

non minus uitet insanos, uel potius illud faciat Maronis: Qui legitis flores et humi nascentia fraga, frigidus, o pueri, fugite hinc, latet anguis n. herba, hoc est ab eius se per omnia lectione compescat cum habeat eos qui eundem librum et sanis sensibus et simplicioribus uerbis exposuerunt. Est enim homo ut rethor peritissimus ita gratiae Dei post Pelagium impugnator acerrimus ut apertius scripta eius quibus contra strenuissimum eiusdem gratiae propugnatorem Augustinum insaniuit ostendunt. Cuius causa duelli primum de amore libellum composuit sub obtentu quasi hunc a foedissima foret uoluptate secreturus re autem uera suam confirmaturus heresim qua ut breuiter plura constringam docet nos per arbitrium liberae uoluntatis posse bona facere quae uolumus quamuis per auxilium gratiae Dei facilius ea perficere queamus quo modo uiantes iter et pedibus quidem peragere ualemus sed minore absque dubio labore cum nobis equi quibus uehamur adfuerint immemor apostolicae ammonitionis qua dicit: Cum metu et tremore uestram salutem operamini, Deus est enim qui operatur in uobis et uelle et perficere, et quod grauius est impugnator eius qui non ait: Sine me modicum quid potestis, sed: Sine me, inquit, nihil potestis facere. Docet clausa legis sacramenta solos intueri posse eos quos oculatos et eruditio reddidisset et pietas oblitus gratiae Dei quae etiam inlitteratis et idiotis scripturarum archana reuelauit dicente euangelista: T'unc aperuit illis sensum ut intellegerent scripturas, quos idiotas fuisse testatur idem euangelista cum ait: Videntes autem Petri constantiam et Iohannis et comperto quod homines essent sine litteris et idiotae admirabantur. Dicit sanctum nobis ac generosum amorem ab ipso lucis exordio

8/9 Verg., ecl. III, 92-93. 15 sqq. Iul., Ze amore I. 25/24 Phil. ii, z2-13. 26 Ioh. xv, 5. 30 Luc. xxiv, 45. 31/33 Act. iv, 13. INCIPIT LIBER BEDAE PRESBITERI DE GRATIA DEI CONTRA IVLIANVM HERETICVM BR, BEDAE PRESBITERI DE GRATIA DEI CONTRA IVLIANVM INCIPIT LIBER L, INCIPIT EXPOSITIO IN CANTICA CANTICORVM LIBRORVM VII QVAM COMPOSVIT BEDA PRESBITER VENERABILIS IVVANTE SE GRATIA SVPERNA. PRIMVS LIBER QVO SPECIALITER CONTRA IVLIANVM DIVINAE GRATIAE IMPVGNATOREM DISPVTAVIT O

foueam]coenum 28 eruditos BR

L 9hic BO — 17uoluntateO — 18 perstringam O 34 generosum ;nc. A, F. 5"

PL 1o066D

PL 1067

168

IN CANTICA CANTICORVM

natura conciliante insitum et ad ultimam usque senectutem solis animi uiribus innixum sine ullo damno primi persistere uigoris incredulus profecto domini sententiae quia sine ipso nihil possumus facere sed et apostolici sermonis quia 2» multis offendimus Deum omnes. Et mirum ubi didicerit Iulianus sanctum nobis ac 40 generosum amorem ab ipso lucis exordio natura conciliante insitum cum natus de patriarcharum stirpe apostolus dicat :Fwtmus enim et nos aliquando natura filii irae. Quomodo autem natura nisi quia peccante primo homine ac sanctum deserente amorem uitium pro natura adoleuit? Mirum ubi inuenerit uel inuenire posse 45 putauerit Iulianus hominem saltim unum in quo amor sanctus solis animi uiribus innixus usque ad senium sine damno sui perstiterit uigoris cum ille qui prae amore praecipuo dignus erat in sui conditoris sinu recumbere inter eos qui eius gratia fruuntur inuenire potuit nullum, quin potius humili confessione testatus 50 sit: 5 dixerimus quia beccatum non habemus, ipsi nos seducimus, et ueritas in nobis mon est. Dicit amorem nostrum sicut de corpore trahere quia est perturbatus et rapidus ita de animo quia sit sublimis atque continuus. Quod etiam utrumque ueritati probatur esse contrarium. Si auD5 tem amor noster de corpore et non potius de animo traheret quia est perturbatus et rapidus, non diceret dominus: Ab intus enim de corde hominum cogitationes malae procedunt, adulteria, fornicationes, homicidia, furta, auaritiae, nequitiae, dolus, inpudicitia, oculus malus, blasphemia, superbia, stultitia; omnia haec mala ab intus 60 procedunt et coinquinant hominem. Et rursum si noster amor non de cotidiana Dei gratia sed de naturalibus uiribus animi haberet ut esset sublimis atque continuus, non diceret apostolus de suis sanctis laboribus quibus utique per amorem sublimem atque continuum insistebat: Sed abundantius illis omnibus laboraui non 65 autem ego sed gratia Dei mecum ; et iterum: Non quod sufficientes simus cogitare aliquid a nobis quasi ex nobis sed sufficientia nostra ex Deo est. Sed etsi non a domino uerum a se ipso bona sua opera in quibus absque ulla contradictione amor sublimis atque continuus arcem tenet habebat, frustra domino pro his quae non dedit 70 gratias egit dicens: Deo autem gratias qui nos semper triumphat in Christo Iesu. Dicit eandem quamdiu nihil de genitali uoluptate desiderat quasi 25

37/38 cf. Ioh. xv, s. 38/39 Iac. iii, 2. 41/42 Eph. ii, 5. 47/48 cf. Ioh. xiii, 23. 50/51 I Ioh. i, 8. 56/60 Marc. 7,2123. — 64/65 Cor. 70/71 II Cor. ii, z4. xv, IO. 65/67 II Cor. iii, 5. 36 primi] sui L

37 profecto] prophetae /4* BR, profatae O

39 Deumzz ras. L!, om. O

A! L O, expl. A, F. 5"

41 natis A* BR

52 quod 4! LO

illo B 55 quod

55 quod LO 70 semper triumphat nos O eundem O — foit eundem add. amorem O uoluntate BLR

Ju.

IN CANTICA CANTICORVM

169

ad solius animi moueri arbitrium ita et in actibus suis habere iocunditatem ut perturbationis immunem ita etiam libertate uo gaudentem. Quod est aperte dicere quia exceptis quae ad carnis stimulos pertinent in arbitrio sit animi nostri situm cui se amori uel quantum subdiderit quia idem amor solo animi motu dispensante, id est nulla Dei gratia actus, operum quoque bonorum perfectionem liberam et nulli obnoxiam perturbationi possidet. 8o Quod quantum a uero distet patenter quisque prudens intellegit. Qua re enim tanta multitudo fidelium diligere quaerens conditorem ex toto corde tota anima tota uirtute diligere et proximum quisque ut se ipsum non semper hoc quod cupit obtinet nisi quia amor idem non ad animi mouetur arbitrium ut Iulianus aestimat 85 sed ut nouit Paulus diffunditur i» cordibus nostris per spiritum sanctum qui datus est nobis ideoque non aequalis est in omnibus quia habemus singuli donationes gratiae quae data est nobis differentes ? Qua re autem tantis saepe non solum de foris sed et deipsa mente nascentibus praepedimur aduersis ne omnia quae desidera90 mus bona ualeamus perficere nisi quia fallitur qui dicit amorem nostrum pro solo animi arbitrio in actibus suis iocunditatem ut perturbationis immunem ita etiam libertate gaudentem ? Verum canit psalmista qui ait: 4 domino gressus hominis dirigetur, el uiam eius cupiet nimis, cum ceciderit iustus non conturbabitur quia 95 dominus confirmat manum eius, ubi aperte designat quia nec inter crebra dominicae protectionis auxilia a perturbatione uitiorum esse ualemus immunes neque in bonis actuum nostrorum gressibus de naturae libertate sed de diuina debemus directione gaudere. Frustra autem Iulianus genitalem uult exceptam uoluptatem IOO quae sola ad animi nostri non moueatur arbitrium quasi non iracundiae uel superbiae filargiriae gastrimargiae cenodoxiae ceteraque huiusmodi rabies multo laboriosius quam libidinis incentiua deuincantur. Quae et ante tempora pubertatis nostrum animum perturbatura adueniunt et edomita saepe uel per naturam cessan10S te libidine nihilominus ipsa nos impugnare non cessant. Dicit adiutorium sancti spiritus praecedentibus nostris studiis ac meritis dari atque ad hoc dari ut genus humanum artius diligamus. Quod ipsius uerbis ponere per ordinem libuit. Cum igitur, inquit, sapientis animus qui uoluptatem subicit dignitati amoris et IIO incitat et ordinat appetitum numquam fines transit officii sed ad eam magnitudinem atque pulchritudinem studits procedit ac meritis ut

82/83 cf. Marc. xii, 30-31. 93/95 Ps. 36, 23-24.

75ad|de BR add. caritas Dei L

85/86 Rom. v, 5.

— 76 stimulis BR 87

diriguntur O*, dirigentur O

87/88 Rom. xii, 6.

— 79 possideat LO

gratiae om. L

95 egressus BR

98 naturali LO

85 post Paulus dirigitur L,

PL ro68

170

IIS

I20

125

130

155

140

145

ISO

IN CANTICA CANTICORVM

generosum eius ignem gratia sancti spiritus incipiat uentilare, tunc fit illa caritas quae non propinquos solum aut ciues sed psum genus humanum gremio suo conatur amplecti. In qua una sententia quot et quantae sint blasphemiae facile catholicus lector animaduertit. Patet enim quid humanae arbitrio libertatis, quid tribuat gratiae spiritali, quia animum hominis per se sapientem fieri, per se dignitatem sancti et generosi amoris habere, per se huic amori uoluptatem subicere carnis, per sese et incitare ad uirtutes et ordinare appetitum posse testatur in tantum ut numquam fines PL ro69 transeat officii illius quo idem amor excolentibus est. Qui ipsum animum suis studiis ac meritis ad eam magnitudinem ac pulchritudinem procedere dicit ut sancti spiritus sit dignus auxilio cuius uidelicet spiritus aduentu non ita ait iuuari animum quo modo flamma uel facem quam accendit uel caligosam iuuat domum quam illustrat sed ita potius quo modo ardentem siue lucentem uentus iuuat ignem ut amplius clarescat, qui quidem et sine afflatu uenti accendi atque ardere ac magnam consumere siluam poterat sed tamen uento impellente magis magisque flammescit. Hoc enim significat dicendo w£ generosum eius ignem gratia sancti spiritus incipiat uentilare. Tanta animi bona praemiserat et post omnia haec incipere in eo gratiam sancti spiritus dicit quasi superuenientem auxiliatricem et non praeuenientem inspiratricem atque auctorem in nobis studiorum meritorumque bonorum. Qua tamen eius uentilatione quid in generoso animi sapientis igne agi credat intuere. Tum fit, inquit, ?//a caritas suae non propinquos solum aut ciues sed ipsum genus humanum gremio suo conatur amplecti. Vides ergo qui tantum uirium nostro animo tribuit quid spiritali gratiae tribuit quam et sero in auxilium ipsi animo aduenire et tunc ei non illam caritatem qua Deus sed illam solummodo qua genus humanum diligatur infundere dicit oblitus uel incuriosus apostolicae fidei qua dicitur quia caritas Dei diffusa est in cordibus nostris ber spiritum sanctum qui datus est nobis. Prolixi est operis cunctas eius quas in hoc libro posuit ineptias in medium proferre ac testimoniis refellere ueritatis. Sufficiant haec pauca exempli gratia exposuisse ex quibus possint cetera quae sint detestanda conici. Post haec autem et huiusmodi innumera quibus primum librum contra gratiam Dei disputando compleuit non minore secundum librum eiusdem heresis peste commaculauit. Denique exponens quod dictum est, quia meliora sunt ubera tua

143/144 Rom. v, 5.

151 sqq. Iul., Ze amore II.

151/152 Cant. i, x.

125 caliginosam O 130 eius om. L 132 eam BR, ea L 133 (praeuenien-) tem zzc. A, F. 4' 135 Qua] qui BLR -139 spiritui BLR 143 quae dicit BLR 146 haec] autem L 147 posuisse O — quam O

L7

IN CANTICA CANTICORVM

155

i60

165

ro

171

wino, de natura lactis foedissime philosophatus est moxque foedius multo qualitatem eiusdem naturae illius ad confirmationem sui erroris transferre conatus. Quod quia totum ponere et horrori et nimis longum est partem ponere satis duximus. Inserens se ergo personis eorum contra quos sub nomine Manicheorum pugnabat ait inter cetera ferebatque opiniones nostras ad hoc prorsus spumantium aestus errorum ut calumniam in ipsum uerteremus auctorem et leuandi reatus gratia quem crimina nimirum uoluptatis urebant ipsam naturam corporis subdebamus infamiae incapaces bonitatis et plenos iniquitatis in lucem istam nos uenire iurando denique nullum fere ad iustitiam quid dico rationis sed ne sacrae quidem legis institutione perduci. Depreciabat nempe haec opinio naturam carnis et sanguinis. Sed postquam salutare mysterium Dei et hominum mediator arripuit ut consummatissimae uirtutis daturus exemplum naturam hominis mortalis assumeret ostendit omnia crimina morum fuisse non seminum. Denique uoluntatibus ad meliora conuersis non solum legis sed etiam euangelii praecepta posse compleri — Quibus sermonibus eius breuiter respondendum quia nequaquam in auctorem

naturae nostrae calumniam uertimus cum nos in

iniquitatibus conceptos et in delictis esse natos dicimus sed fatemur quia in primis naturae nostrae parentibus ad eius similitudinem facti sumus ut immortales et sine peccato in deliciis 175 paradisi iuuante gratia eius uiueremus. Quam uidelicet beatissimam uitae primitiuae munditiam, si custodire curarent ipsi protoplasti et non magis hosti quam crederent auctori, usque hodie progenies ex eis sancta et impolluta delicias paradisi mortis simul et peccati nescia incoleret. Et dum nulla necessitate naturae

180 uerum sola uagae mentis incuria peccato consensere mox iusto conditoris iudicio de loco paradisi uoluptatis exclusi ac morte multati peccati quam temere contraxerant stirpi generique suo reliquere contagium factum est ut peccatum quod ipsi sponte commiserunt nos etiam nolentes reatu constringeremur ita ut ne

185 paruuli quidem qui nil boni uel mali uelle possunt ab hoc possint immunes existere nisi donante gratia Dei per Iesum Christum dominum nostrum. Vnde probatur falli Iulianus cum dicit reatum nobis solo crimine uoluptatis accensum, et sicut post apertius suum sensum aperuit dicens omnia crimina morum esse non r1 seminum. Seminum sunt namque quae ex Adam originalia traxi-

171/172 cf. Ps. 5o, 4. 159/160 uoluntatis ratione

BLR

4dd.ostendit

BLR

161 post uenire 22d. causantes

168 uoluptatibus 4

O — 173eius] DeiO

ut peccatum oz. O

peccati L

169 euangelica

BL R

O

— 179 AtLO — 181uoluntatisR 188 uoluntatis BLOR

162

post compleri

— 183

PL 1070

172

IN CANTICA CANTICORVM

mus, morum uero siue uoluntatum seu fragilitatis et ignorantiae quae ipsi per nos crimina addidimus. Probatur falli cum reprehendit eos qui naturam nostri corporis non eam quae protoplastis sancta et immortalis creata est sed illam quae post eorum praeua195 ricationem uitiosa effecta est subdunt infamiae dicentes: Sczo quod non habitat in me, hoc est in carne mea, bonum, et quod item apostolus ait: Caro concupiscit aduersum spiritum spiritus autem aduersus carnem, haec enim sibi inuicem aduersantur ut non quaecumque uultis illa faciatis. Probatur falli cum uituperat eos qui nos in lucem istam incapaces bonitatis et plenos iniquitatis uenire 200 testantur. Vere enim profitemur omnes homines in lucem istam plenos iniquitatis ex reatu primae praeuaricationis uenire incapaces autem bonitatis absit ut nos nasci iuremus. Sed hereticus ut artificiosius deciperet infirmos iunxit mendacio perfidiae uerita205 tem catholicae professionis. Probatur falli cum iurare nos dicit nullum ad iustitiam non solum ratione sed ne sacrae quidem legis institutione perduci. Quin immo fatemur et ratione et doctrina sanctae legis ad iustitiam nos auxiliante domino perduci absque gratia uero illius nec per naturalis subsidia rationis nec per diuinae 210 legis scita nos posse iustificari apostolo testante quia /;ffera occidit spiritus autem wiuificat, id est littera praecipiens occidit si non adsit spiritus qui praecepta litterae donet impleri et spiritus uiuificat donando ut perfici littera possit. Quod autem ait de domino ut consummatissimae uirtutis daturus 215 exemplum naturam hominis mortalis assumeret secretius heresis suae uirus euomuit qua dicunt uenientem in carne dominum non dona nobis sed exempla contulisse uirtutis. Vnde dicit post modicum: De ipsius, inquam, susceptione carnis morum peccata damnawit non naturam uidelicet carnis sed opera commutando ut iustifi220 catio legis sub exemplo ipsius compleretur in nobis. Item in expositione uersiculi: Colum tuum sicut monilia : Cum pulchra, inquit, per naturam ceruix gemmarum insignitur ornatu felicitatem sine dubio auget industria et quasi se digna conueniunt honor uidelicet monilium el ceruicum uenustas. Sic ergo et in te cuius generositatem 225 doctrina componit ut wirtutes tuas natura inchoet disciplina consummet, pro eo ut diceret, gratia inchoet gratia consummet gratia coronet.

Item post innumera huiusmodi quae in ipsis eius opusculis pius lector facillime deprehendit in explanatione uersiculi quod dictum

195/196 Rom. vii, 18. 221: Gant.3149-

197/199 Gal. v, 17.

210/211 II Cor. iii, 6.

195 dicenteapostolo O — 196inhabitat B, habitet L — idem O — 198/199 quaecumque] quae BLOR 204 artificiosus BR 221 munilia A* BLR cum] quam A* BR 229 quo BLOR

PL :071

IN CANTICA CANTICORVM

173

est: Ad prehendam te introducam in domum matris meae, ibi me docebis, ut patentius quae contra fidem suam uesana sentiret intimauit dicens de domino iam in ipsa infantia multa quae discere debeamus ostendit, primo ipsum esse opificem uniuersorum ex masculi et feminae coniunctione nascentium qui sibi sine ministe235 rio uiri corpus ex uirgine fabricasset, deinde nullum peccatum homini esse congenitum quando quidem ille et carnis ueritate circumdatus et maculae immunis extiterit, postremo originem nostram non posse nisi impie diaboli operibus adscribi quae Deo uero non solum conditore sed etiam habitatore gauderet. Non 240 solum autem haec dicendo errorem struit sed hoc ipsum etiam interueniente agit exemplo. Nam peccatum esse homini congenitum testatur scriptura quae dicit: Graue yugum swper filios Adam a die exitus de uentre matris eorum usque in diem sepulturae in matrem omniwm. Immo hoc ab ipsa conceptione esse homini coaeuum 245 testatur beatus Iob cum domino supplicans ait: Qwzs potest facere mundum de inmundo conceptum semine ? nonne tu qui solus es ? Et quae poterit esse consequentia ut ideo dicatur nullum peccatum hominibus ex masculi et feminae coniunctione nascentibus esse congenitum quoniam filius Dei qui sibi sine ministerio uiri corpus 250 ex uirgine fabricauit et carnis ueritate circumdatus et maculae immunis extitit? Quae est ratio consequentiae ut homo purus innocentiam suae natiuitatis adstruat exemplo nati in carne mediatoris Dei et hominum cum de illius natiuitate dixerit uirgini matri archangelus: Spiritus sanctus superueniet in te et uirtus 255 altissimi obumbrabit tibi ideoque et quod nascetur sanctum uocabitur filius Dei? Nostrae autem parenti post reatum praeuaricationis dixerit iustus iudex: M ultiplicabo aerumnas tuas et conceptus tuos, in dolore paries filtos et sub uiri potestate eris. Sed neque hoc quod dicit originem nostram non posse nisi impie diaboli operibus 260 adscribi quae Deo uero non solum conditore sed etiam habitatore gauderet aut catholice aut consequenter fecit quia nimirum diabolus, etsi peccatum protoplastis intulit, nec tamen eis naturalis procursum benedictionis abstulit qua audierant : Crescite et multiplicamimi et veplete terram. Non ergo illa impietate decipimur 265 quam nobis improperat Iulianus ut originem nostram diaboli operibus adscribamus quam primordialis opere benedictionis a Deo conditam scimus. Absit autem ut originem nostram post praeuaricationis malum Deo dicamus esse gauisam ante reme230

230/231 Cant. viii, 2. 253 cC Dm es. 263/264 Gen. i, 28. 230 post te add. et

242/244 Eccli. xl, rz. 254/256 Luc. i, 35.

BO

260 conditore non solum A

245/246 Iob xiv, 4. 257/258 Gen. iii, 16.

inducam L, ducam O

239 congauderet BR

262 naturales A4!

263 benedictiones 4!

PL 1072

174 270

275

280

285

290

295

300

305

IN CANTICA CANTICORVM

dium secundae regenerationis quae fit ex aqua et spiritu sancto donante gratia Dei per Iesum Christum dominum nostrum Pauca haec de pluribus ex praefato opere Iuliani ad cautelam legentium adnotasse necessarium duxiumus quorum ammoniti exemplis uigilantius in reliqua eius lectione quae non minus noxia saepe salutaribus dicta interserit circumspiciant. Nam. et aliis opusculis eandem suam heresim quamuis multum reclamante sanctissimo ac doctissimo antistite Augustino adfirmare non dubitat. Denique in libro quem de bono constantiae scripsit bonum naturae libertatemque nostri arbitrii ut ipse autumat contra perfidiam Manichei magna instantia defendit. Vt autem ueritas probat magna peruicacia contra fidem caelestis gratiae durat. Haec namque est, inquit idem, constantia quae maxime adserit arbitrii bolestatem ac bonum iusque naturae et humani animi motus liberos dum ostendit omne mentis bonum uoluntarium nec ulli umquam casui obnoxium. M otus autem me non solum carnis sed nec animi habere liberos docent non apostolicae tantum litterae uerum eliam ipsae meae cogitationes quae uolentem me saepissime conantemque wl de ceteris taceam fixa mente ac desiderio infatigabili deuotioni orationis incumbere non sinunt. Qui si motus animi liberos haberem, ita uellem continuo tempore orationis animum frecibus intentum retinere quo modo membra corporis facillime soleo quoties uolo quocumque situ uolo in loco orationis componere. Et paulo post: Ipsa enim armat, inquit, egregium cuiusque et accendit animum dum illum libertatis suae semper ammonet dumque omnes ab eo repellit metus. Quanto enim melius expugnaret Manicheum si diceret quia gratia Dei facit egregium cuiusque electi animum et accendit ad studia uirtutum dum illum infirmitatis suae semper ammonet et quia sine ipsa nihil facere potest dumque omnem ab eo fiduciam suae repellit uirtutis ac Deo canere suadet: Fortitudinem meam ad te custodiam. Et iterum post multa quibus libertatem nostrae uoluntatis praedicat ait: Etenim sicut praeclare a doctissimis atque orthodoxis disputatum est nemini uere umquam noceri nisi a se ipso potest nec est prorsus aliquid quo quisquam inuitus fiat miser. Quid tandem uirtus PL 1073 timebit misi defectum sui quo homini in aeternum nocetur ?Quae nequaquam stare sententia nisi apud hereticos potest quia constat nimirum quod peccatum Adae cunctis hominibus nocet non quidem a se ipsis sed ab illo qui primi facinore reatus totum genus

277 sqq. Iul., Ze bono const.

271 haec]autem L expl. cA Eat

299 cf. Ioh. xv, s.

290 continuae LO

509 primo BR

300/301 Ps. 58, xo.

297 fecit BR

egregium

»

IN CANTICA CANTICORVM 310

P?! VA

175

humanum nisi quem gratia Christi liberat perpetuo damnauit. Nocet hereticorum malitia illis quos catholicam scire ac tenere fidem desiderantes in interitum nescientes nolentesque detrahit. Verum times Iulianus ne, si in tanto hoc uolumine totum quod recte uiueremus libertati nostrae uoluntatis tribueres, quasi apertus gratiae Dei hostis detestaretur atque anathematizaretur ab omnibus, fecit et uno huius in loco mentionem et hoc ita occulte ut

non omnes eam uirtutes dare sed unam in nobis solummodo iuuare diceret et firmare constantiam : Diuimae emim gratiae est, inquiens,

iwuare et firmare constantiam quae ceteras possit custodire uirtutes et 320 contra omnia quae resistunt defendere uirtutem. Vbi et cautissimo: usus est uerbo ut non diceret eam donare quasi antea non habitam nobis constantiam sed potius iuuare et firmare quasi a nobis iam exortam ut uentus flammam ignis quam non ipse accendit sed aliunde accensum ut clarius flammescat adiuuat et ne extingui 325 debeat flando confirmat sicut in ipso libro de amore plenius sensum suum dilucidasse monstrauimus. Circa huius autem libelli finem manifeste prodit ipse Iulianus qua intentione in huiusmodi assertionibus per cuncta quae condiderat opuscula laboraret: Scandalum, inquiens, M anicheo est eius quod commenticiwm est abnegantes dominum nostrum qui est uerus fatemur ; offenditur quia naturam bonam quia liberum hominis asseri-

33 MA

34 o

345

mus arbitrium. Sed et in libro quem ad Demetriadem uirginem Christi de institutione uirginitatis scripsit haec eadem de potentia liberi arbitrii quomodo sentiat pandit. Quem uidelicet librum non nulli nostrum studiose legentes sancti et catholici doctoris Hieronimi esse temere arbitrantur minime peruidentes quod et suauitas eloquentiae demulcentis et hereseos peruersitas seducentis manifeste probat hoc illius opusculum non esse, quin potius ipse fidem eius uel magis perfidiam in dialogo Attici et Critoboli quem uiuente Pelagio edidit cum adhuc Iulianus ab eo puerulus quasi in cauerna colubri nutriebatur regulus diuinis expugnauerit ac protriuerit eloquiis. In hoc ergo Iulianus libro et in aliis se opusculis eandem suam heresim confirmasse declarat ita scribens: Quoties mihi de institutione morum el sanctae uitae comuersatione dicendum est soleo prius humanae naturae uim qualitatemque mon-

332 sqq. cf. Pelag., ep. ad Demetr. (PL XXX, 15-45; XXXIII, 1099-1121). 339 cf. Hieron., dial. contra Pelag. (PL XXIII, 495-590). | 344/383 Iul., seu Pelagii, ep. ad Demetr. (PL XXX, 16 C - 23 C).

310 post humanum add. suum L

— humanum]suum O — 314 tribueret O

316huius]eius B' ^ astuteO — 320ueritatem O — cautissimeO — 321 post habitam add. a O — 324accensam O— 328 conderat B* LR, condebat O

329 est] erit O— 337 heretica BR.

eius om. LO seducentur

330 prius est in ras B, add. R! sup. lin. BR* — 338 probet B'O— 339 Critaboli O

176

350

355

360

365

370

375

38o

38s

IN CANTICA CANTICORVM

strare et quid efficere possit ostendere. Et paulo post: Quem ergo, inquit, exhortationis ordinem cum in aliis quoque opusculis tenuerim ium hic maxime seruandum puto ubi eo blenius naturae bonum declarari debet quo uita instituenda perfectior. Item in processu libri eiusdem: Quam enim multos, inquit, b/ilosophorum et audvwimus et. PL 1074 legimus el ipsi uidimus castos patientes modestos liberales abstinenles benignos honores simul mundi ac delicias respuentes et amatores iustitiae non minus quam sapientiae. Vnde quaeso hominibus alienis a Deo ista quae Deo placent, unde haec illis bona nisi de naturae bono? Et cum ista quae dixi uel unum omnia uel singula singulos habere uideamus cumque omnium una natura sil exemplo suo inuicem ostendunt omnia in omnibus esse posse quae uel singula inueniuntur in singulis. Quod si etiam sine Deo homines ostendunt quales a Deo facti sunt, uide quid christiani possint quorum 1n melius in Christo instaurata natura est et qui diuimae gratiae vuuantur auxilio. Et post multa huiusmodi loquens de beato Iob: O uirum, inquit, ante euangelia euangelicum et apostolorum ante apostolica praecepta discipulum qui aperiens occultas naturae diuitias et in medium proferens ex se quid omnes possemus ostendit. Item post pauca: Neque nos, inquit, ?a defendimus naturae bonum ui eam dicamus malum facere non posse quam utique boni ac mali capacem etiam $rofitemur sed ab hac eam tantummodo iniuria uindicamus ne eius uitio ad malum uideamur impelli qui nec bonum sine uoluntate nec malum faciamus et quibus liberum est unum semper agere cum semper utrumque possumus. Vnde enim alii iudicaturi sunt alii iudicandi nisi quia in eadem natura dispar uoluntas est et quia cum omnes idem possimus diuersa facimus? Et paulo post Adam de paradiso eiectum Enoch raptum de mundo esse commemorans adiecit: Nec enim a iusto Deo aut ille buniri meruisset aut hic eligi nisi uterque utrumque potuisset. Hoc de Cain et Abel fratribus, hoc etiam de Esau et Iacob geminis intellegendum est ac sciendum solam uoluntatis esse causam cum in eadem natura merita diuersa sunt. Et rursum post pauca: Neque uero, inquit, ala causa nobis quoque difficultatem bene wiuendi facit quam longa consuetudo uitiorum quae nos cum inficil a baruo paulatimque ber multos corrumpit annos ila postea obligatos sibi et addictos tenet ut uim quandam uideatur habere naturae. Item post multa quibus optime uirginem Deo dicatam instituit et re uera multum utile ac salubre opus perficeret si eam diuinae gratiae in omnia suffragia flagitare et non animi sui libertate

346 ego LOR

548 tunc BLR

350 inquit multos B

add. sibi O

349 post uita add. est Bl sup. lin. O

inquit om. O — 356unaqueR

370 facimus O

faciamus L — 376potuissent tisque uiribus O

371 possimus O B — 382abdictos

357 post inuicem

373 possumus B? BR — 386/387 liberta-

IN CANTICA CANTICORVM

177

uiribusque fidere doceret quo modo etiam in illo quem de bono constantiae scriptum ab eo diximus librum, multum prodesset uirtutum studiosis si non uirulenta intermisceret uitia errorum. 390 Sed si modicum fermentum apostolo testante totam massam corrumpit, quanto magis uenenum quam maximum ? Adscribimus, inquit, Ànmiquitatem iusto pio crudelitatem dum eum primo impossibile aliquid praecepisse conquerimur. Proinde pro his damnandum ab eo putamus hominem quae witare non potuit. Et 395 paulo post: Nec impossibile aliquid potuit imperare qui iustus est nec damnaturus est hominem ob ea quae non potuit witare qui bius est.

400

495

410

415

420

425

In his singulis quae ex uno eius excepi libello sententiis quanti sint errores facile cuiuis docto patet. Quas ideo tam plures coaceruatim posui ut pluribus errorum probamentis conuincerentur hi qui hunc librum catholico beati Hieronimi calamo scriptum contendunt cautioresque erga huius lectionem redderentur quem hereticum esse didicissent. Quibus etiam sententiis pariter omnibus strictim respondere commodum duxi utpote quae cunctis ut dixi clarius luce quam sint nefandae patescant. Quod ergo dicit multos philosophorum patientiam castitatem modestiam aliasque de naturae bono habere uirtutes, constat quia quicumque philosophorum Christum Dei wirtutem et Dei sapien&am nescierunt hi nullam ueram uirtutem nec ullam ueram sapientiam habere potuerunt. In quantum uero uel gustum aliquem sapientiae cuiuslibet uel uirtutis imaginem habebant totum hoc desuper acceperunt non solum munere primae conditionis uerum etiam cotidiana eius gratia qui creaturam suam nec se deserentem deserens dona sua prout ipse iudicauerit hominibus et magna magnis et parua largitur paruulis. Quod uero dicit omnia in omnibus posse esse quae uel singula inueniuntur in singulis contradicit scripturae quae ait: Nec enim omnia possunt esse in omnibus quoniam non est filius hominis inmortalis. Vbi manifeste insinuatur quia cum mortale hoc induerit inmortalitatem tum demum possunt esse omnia in omnibus bona uirtutum et ne tunc quidem de naturae bono sed per gratiam eius de quoscriptum est : V£ sit Deus omnia in omnibus. Sed et cotidiana nostrae fragilitatis documenta probant non omnia in omnibus esse posse ubi tam multi inueniuntur qui summa nitentes instantia nequaquam ad eas quas alios uident habere possunt peruenire uirtutes. Quod homines sine Deo dicit ostendere quales a Deo facti sunt,

390/391 I Cor. v, 6. 419 I Cor. xv, 54.

BR

408/409 I Cor. i, 24. 421/422 I Cor. xv, 28.

417/418 Eccli. xvii, 29.

391 quam maximum]permaximum LO — 398excerpsi LO 417 esse om. in omnibus possunt esse O — 418 inmortalis filius hominis O

PL 1075

178

430

435

440

445

450

455

460

IN CANTICA CANTICORVM

adeo longe a ueritate abest ut nec homines Deo proximi ualeant ostendere in hac dumtaxat uita quales a Deo in protoplasto facti sint. Quis enim sapientia uel uita maior esse poterit eo qui prius quam carnis debitum solueret usque in paradisum uel tertii caeli edita raptus ciuium supernorum et conuersationem contemplatus est et audiuit eloquia, qui tamen dicit: Condelector enim legi Dei secundum inleriorem hominem uideo autem aliam legem in membris meis repugnantem legi mentis meae. Quod parentes generis humani quamdiu naturae bonum intemeratum custodiere constat dicere non potuisse. Quod christianorum naturam in melius dicit instauratam esse per Christum et eos diuinae gratiae iuuari auxilio si de his solummodo quae in remissione peccatorum per baptisma nobis donata sunt uult intellegi hereticum est ;si autem et de cotidiana eius gratia sua nos in mente et corpore instaurare et iuuare non cessat catholicum. Quod dicit beatum Iob aperuisse in uirtutibus suis eximiis occultas naturae diuitias et ex se quid omnes possemus ostendere, quanto melius diceret quod aperuit ineffabiles diuinae gratiae diuitias et in se quod haec omnibus quibuscumque uellet dare posset ostenderet. Quod dicit nos uitio naturae ad malum non impelli qui nec bonum sine uoluntate nec malum faciamus repugnat apostolo dicenti: Sco quia non habitat in me, hoc est in carne mea, bonum ; nam uelle adiacet mihi, perficere autem bonum non inuenio ; non enim quod uolo bonum hoc facio sed quod nolo malum hoc ago. Quod dicit liberum nobis esse unum semper agere cum semper utrumque possimus, contradicit prophetae qui Deo supplex loquitur dicens: Scio domine quia non sit hominis uia eius nec uiri est ut ambulet et dirigat gressus suos ;sed et apostolo maiorem se facit qui dixit: Ego igitur ipse mente seruio legi Dei carne autem legi peccati. Quod dicit non aliunde alios iudicare alios iudicari nisi quia in eadem natura dispar uoluntas sit et quia cum omnes idem possimus diuersa faciamus, contradicit catholicae fidei quae etiam paruulos esse iudicandos confitetur eos qui in eadem natura positi prius quam aliquid boni maliue facere aut uelle aut saltim nosse poterant sine baptismo rapti sunt. Quod Esau et Iacob ceterosque tales sola uoluntatis causa dicit esse discretos ut in eadem natura merita haberent diuersa, contradicit apostolo qui de eisdem lo-

430/431 cf. II Cor. xii, 2-4. 432/434 Rom. vii, 22-23. 448/451 Rom. vii, 18-19. 453/454 Hier. x, 23. 455/456 Rom. vii, 25.

429suntO 431aditaL,secretaO! — 432elloquia B*, alloquia B! LOR 441 post catholicum add. est O — 443 possimusO — ostendisseB! ^ 444 aperuerit L/— 445 quod]quid BFLR — 450enimom.O 453quia]quod O 458/459 possemus B*

PL 1076

IN CANTICA CANTICORVM

179

465 quens ait: Cum enim necdum nati fuissent aut aliquid. egissent bonum aut malum ui secundum electionem propositum Det maneret non ex operibus sed ex uocante dictum est ei: Quia maior seruiet minori ; sicut scriptum est: Iacob dilexi Esau autem odio habui. Quod dicit non aliam causam nobis difficultatem bene uiuendi 470 facere quam longam uitiorum consuetudinem, contradicit scripturae quae dicit: Grawe iugum super filtos Adam a die exitus de uentre matris eorum. Quod dicit dominum nostrum non impossibile aliquid praecepisse qui iustus est uerum profecto dicit si ad eius respicit auxilium cui 475 catholica uox supplicat: Deduc me in semita mandatorum tuorum ; si uero uiribus animi sui fidit, refellit eum ueridica eiusdem iusti

conditoris sententia qua dicit: Sine me nihil potestis facere. Quod dicit eum qui pius est non damnaturum esse hominem pro eo quod uitare non potuit, contradicit eiusdem pii redemptoris et iusti iudicis sententiae qua etiam de paruulis ait :N75? quis renatus fuerit ex aqua et spiritu non potest widere regnum Det, quamuis ut sanctus Augustinus ait: Mitissima prorsus foena uel damnatio erit omnium qui praeter peccatum quod originale traxerunt nullum insuper addiderunt. Nec tamen tales a damnatione prorsus esse possunt 485 immunes cum manifeste dicat apostolus quia regnawit mors ab Adam usque ad Moysen etiam in eos qui non beccauerunt ;et quasi quaereretur qua re regnauerit 7» omnes qui non peccauerunt mox rationem reddit adiungens, /» similitudinem praeuaricationis Adae, id est non propter sua propria peccata sed quoniam sui similis 490 genuit praeuaricator Adam. Dicendum ergo nobis in hac parte quaestionis quod dixisse audiuimus eundem apostolum Paulum qui de Esau et Iacob geminorum ex uno concubitu nascentium dispari sorte disputans ait : Quid ergo dicemus ? Numquid iniquitas apud Deum ? Absit. Moysi emim dicit, 495 Müiserebor cui müserebor misericordiam praestabo cui misertus fuero. Igitur non uolentis neque currentis sed miserentis est Dei,et cetera usque dum plurimum hac quaestione lassatus ita conclusit, O altitudo dvuitiarum sapientiae et scientiae Dei ! quam incomprehensibilia sunt vudicia evus et inuestigabiles uiae eius! 500 Haec de opusculis Iuliani ad cautelam legentium praelibare com-

465/468 Rom. ix, rr-13. 471/472 Eccli. xl, x. 475 Ps. 18, 35. 477loh.xv,s. | 480/481]oh.iii,5. ^ 482/484 Aug., encb. (CC XLVI, 99,133-135). | 485/488Rom.v,14. 493/496Rom.ix,r4-16. | 497/499 Rom. xi, 33. 465

nondum

O

467 uocante] uoluntate BLR,

uocatione

O*

468

dilexit BR* — habuit BR* — 471quae dicit] dicenti B' p marg.,om. R — dixit O 471/472 eorum de uentre matris O — 475 post supplicat edd. dicens O semitam B — 480 qua]qui B*, quia R — 484 postesseadd. non BR —— 486 his O — 487 omnes] eos O: 491/492 audimus B* — 496 miserantis B*R

PESIOZ

180

505

510

IN CANTICA CANTICORVM

modum rati sumus. Hinc ad expositionem stylum uertamus cantici canticorum et in libro ad intellegendum difficillimo seduli patrum uestigia sequentes quicquid iuuante ea quam defendimus gratia Dei ualemus studii salutaris impendamus. In quo opere lectorem ammoneo ne me superfluum iudicet qui de natura arborum siue herbarum aromaticarum quae in hoc uolumine plurimae continentur iuxta quod in libris antiquorum didici latius explanare uoluerim. Feci namque hoc non arrogantiae studendo sed meae meorumque imperitiae consulendo qui longius extra orbem, hoc est in insula maris oceani, nati et nutriti ea quae in primis orbis partibus Arabiae dico et India Iudaea et Aegypto geruntur non nisi per eorum qui his interfuere scripta nosse ualemus.

505 quod B? sup. ras.

509 longe O

EXPLICIT LIBER CONTRA IVLIANVM DE GRATIA DEI BR, EXPLICIT LIBER PRIOR CONTRA IVLIANVM DE GRATIA DEI O

CAPITVLA

I8I

IL Sinagoga dominum uenire in carne desiderat ac uenienti deuota caritate occurrit. IL. Obscuratam se persecutione infidelium Iudaeorum primitiua queritur ecclesia unde et dilecti sui redemptoris tremens inuocat auxilium. III. Dominus obiurgans ecclesiam pauentem ammonet datae sibi gratiae aduersus omnes hostium insidias. IIII. Confortata uerbis domini ecclesia conuersationem eius in carne passionem et resurrectionem ad memoriam reuocat. V. Laudat eam confortatam dominus cui uicem laudis illa rependens in pace aliquantula uitae praesentis cum eo gaudere desiderat. VI. Dominus gaudium uirginis matris commemorans in sponsa quoque sua uirtutem castimoniae laude digna complectitur. VIL. Introducta in cognitionem caelestium sacramentorum ecclesia sub protectione sui redemptoris refici et quiescere cupit. VIII. Adiurat ipse credentes ne pacem ecclesiae turbarent. VIIIL Apparens in carne dominus ecclesiam ad praedicandum excitat eo quod hiems longae infidelitatis quae mundum possederat abierit et in auspiciis agendi putidas hereticorum uersutias deprehendere ac refellere praecipit. X. Fauens domini iussis ecclesia saepius eum ad se iuuandam per occultae gratiam inspirationis aduenire precatur.

XI. Exponit ecclesia gentium quo ad fidem Christi ordine peruenerit cuius uotis ipse congaudens praecipit fidelibus ne eius requiem inquietent. XIL. Miratur sinagoga fidem insperatam ecclesiae mortificatione carnis et orationis uirtute deuotam. XIII. Illa respondet lectulo se ac ferculo pacifici regis, id est animarum requie et interna refectione, delectatam aduenisse et maxime ipsius decore regis ad cuius cernendam speciem eos quoque qui se ammirabantur excitat. XIIIL Delectatus fide ecclesiae dominus speciatim membra eius omnia, hoc est singulas quasque fidelium perso-

CAPITVLA IN CANTICA CANTICORVM L, INCIPIVNT CAPITVLA LIBRIII QET O, INCIPIVNT CAPITVLA IN CANTICA CANTICORVMP

Loccurrat BFL*R — Vl.gaudium]partum O — matris]mirumO — VIIII. possederat] presserat LOP —— abierat B*LR,om.P — praecepit BLR XI. praecepit BLPR XIII. cuius] quem B! cernendum B! speciem oz. BLPR:. eas Bi

182

IN CANTICA CANTICORVM

XV. XVI.

XVII. XVIII. XVIIII.

XX.

XXI. XXII. XXIII.

XXIIIL

XXV. A

XXVI.

XXVII.

PR

nas, decenti laudatione commendat persecutorum quoque rabiem ad eius reuerentiam inclinandam esse praedicit pro cuius amore et ipse uulnera crucis susceperit. Praedicatorum eius doctrinae dulcedinem fructus operum et flagrantiam dulcissimae describit opinionis. Ventis eam tribulationum ut constantia ipsius amplius probetur temptandam committit. Illa suae conscia deuotionis ipsum ad se inspiciendam aduenire precatur. Dominus se iam aduenisse ad eam ac piis eius operibus delectatum esse testatus supernos quoque ciues bonis illius congaudere praecipit. Quiescens a saeculi tumultibus ecclesia excitatur uoce dominica ad corrigendos quosdam in quibus spes et dilectio eius iam frigere coeperat. Illa quietis amore ministerium excusans secreta ipsius compunctione ad agendum accenditur, incipit sed non statim coepta sequitur effectus unde conspectis magnorum uirtutibus doctorum quicquid in se de mundi concupiscentiis adhaereat abicit. Eadem in quibusdam suis fidelibus obsecrat perfectiores ut in tempore suae compunctionis siue orationis se quoque domino commendent. Illi contra petunt aliqua sibi de eius uirtutibus narrari quarum accensi dulcedine amplius in eius amore flammescant. Agit petita et praeconia uirtutum ac potentiae eius congrua laude decantans denuo interrogat in qualium mentibus eius soleant uestigia repperiri. Respondet piis sanctorum desideriis ac fructuosis operibus eum delectari ac perfectos quosque castimoniae uirtutibus ad aeterna gaudia colligere. Audiens haec dominus laudat ecclesiae deuotionem laudat opera nec tamen se in hac uita plene posse uideri quod illa multum desiderabat edocet. Multis per orbem ecclesiis multis falsorum fratrum conuenticulis multis innocentium choreis totam catholicae perfectionem dicit esse praeferendam. Audiens sinagoga laudari ecclesiam a domino et ipsa ad ammirandam eam accenditur maxime quod in-

XIIII. dicenti B* (-ti zn ras.) P R, dicens B!, decernit L! laudationem XVIII. praecepit P R* XVIIII. frigescere P XX. accendit OR coeptos

O, om. P

affectus O

XXII. flammescunt LPR

XXIII.

interrogatur OPR XXIIIL. respondit BPR XXV. desiderat OP XXVI. post perfectionem add. ecclesiae O —— perferendam PR

CAPITVLA

183

uincibili uirtutum certamine cunctis sit hostibus terribilis quod in fine mundi apostolus docet esse futurum. XXVIII. Respondet ecclesia in doctoribus suis declarat quae sibi fuerit causa militaris paratus sollicitudo uidelicet omnium ecclesiarum e quibus ipsa una catholica constat.

XXVIIIL

XXX. XXXI.

XXXIIL.

XXXIII.

XXXIIII.

XXXV.

XXXVI.

At sinagoga nescisse se haec dicit subito stupore euangelii praedicatione confessa se fuisse conturbatam de cuius coeptis salutaribus gaudens ecclesia ad agnitionem sui redemptoris eam reuerti postulat. Atipse redemptor adnuens eius hortamentis nihil in illa magis quam industriam uirtutum testatur esse uidendam. Idem laudes dilectae suae ex more describens primo omnium in iunctura feminum eius adunationem amborum in se credentium se diligentium designat populorum. Ipsa in ea laudatione rapiens uerbum de ore eius accumulat laudem et ipsum uenire supplicat quatenus eo cooperante pios siue operationis seu praedicationis possit subire labores. A nouo incipiens ecclesia primordio dominum optat incarnari quo per suffragia humanae susceptionis quasi sustentationem laeuae ad contemplationem diuinae gloriae quasi ad amplexum dexterae meretur ascendere. Ipse adgaudens eius desideriis adiurat credentes ex Iudaeis ne fidem gentium turbent qui iussis obtemperantes subitam eius conuersionem suspecta mente mirantur. Ammonet et ipsam ecclesiae dilectionis quam per arborem crucis redemit suique semper memoriam in corde et opere ferre praecipit. Alloquitur et sinagogam quid de primitiua ex gentibus ecclesia fieri debeat necdum habente de suis qui doctores ualeant ordinari et addit ipse si quis in eis sit uita et sermone sublimis erudiendum hunc litteris diuinis et sicad gradum queat promoueri qui uero

XXVII. post hostibus 242. facta O

XXVIII. Respondens OP, Respon-

.ditR — XXVIIIL nescire O— dixit OPR — euangelicae OP — praedicanti L, praedicationis OP — post confessa add. est BO — XXXI. post. se] seque LO

XXXIII. amplexus B, exemplum P

mereatur O

XXXV. ipsa P ecclesiam LOP — quam]quaeam O XXXVI. ultimum et] ut O— ad usque natura om. P

XXXIIII Ipsa

BP

praecepit P R*

184

IN CANTICA CANTICORVM

natura simpliciores proponenda illis sanctorum exempla quibus amplius in fide confortentur. XXXVII. Ipsa se sublimem dono eius effectam atque in uiris perfectioribus gradu doctoris esse habilem respondet additque ecclesiam in pacem sui conditoris uocatam multos habere populos ut nationes gentium ad eam pertinere designet. XXXVIII. Fauens his dominus totius ecclesiae se habere curam protestatur iubet eos qui bene didicerint etiam praedicandi ministerium subire. XXXVIIII. Ecclesia iussis oboediens obsecrat eum ad adiuuandos suos coeptus spiritales saepius se in cordibus fidelium adhibere praesentem.

XXXVI. naturae LO simplicioris BL OR gradum OP ecclesia BLPR uocata B

confortetur L

XXXVII.

XXXVIII. iubetque OP

post bene add. uiuere O EXPLICIVNT CAPITVLA IN CANTICA CANTICORVM BEDAE PRESBITERI. LEGE FELICITER. AMEN. P

IN CANTICA CANTICORVM

IO

15

Sinagogae uox ad sponsum: Osculetur me osculo oris sui quia meliora sunt ubera tua uino flagrantia unguentis optimis. Oleum effusum nomen tuwm, ideo adulescentulae dilexerunt te. Vox ecclesiae: T'rahe me post te curremus in odore unguentorum tuorum. Introduxit me vex in cellaria sua ; exultabimus et laetabimur in ie memores uberum (uorum super uinum ; recti diligunt te. Item ecclesia: N?gra sum et formosa filiae Hierusalem sicut tabernacula Cedar sicut pelles Salomonis. Nolite me considerare quod fusca sum quia decolorauit me sol ; filii matris meae bugnauerunt contra me, posuerunt me custodem in uineis, uineam meam mon custodiui. Indica mihi quem diligit anima mea ubi pascas ubi cubas in meridie ne uagari incipiam per greges sodalium tuorum. Vox Christi: Sz 2gnoras te o pulchra inter mulieres egredere et abi post uestigia gregum et pasce haedos tuos iuxta tabernacula pastorum. Equitatui meo in curribus Pharaonis assimilaui te amica mea ; pulchrae sunt genae tuae sicut turturis collum tuum sicut monilia, murenulas aureas faciemus tibi uermiculatas argento.

Vox ecclesiae: Dum esset rex in accubitu suo nardus mea dedit odorem suum. Fasciculus murrae dilectus meus mihi, inter ubera 20 mea commorabitur ; botrus cy pri dilectus meus mihi in uineis Engaddi. Vox Christi: Ecce tu pulchra es amica mea ecce tu pulchra, oculi tui columbarum. Vox ecclesiae: Ecce tu pulcher es dilecte mi et decorus. Lectulus 25 noster floridus, tigna domorum nostrarum cedrina, laquearia nostra cyfressina. Vox Christi: Ego flos campi et lilium comualliwm. Sicut lilium inter spinas sic amica, mea inter filias. Vox ecclesiae: Sicut malum inter ligna siluarum sic dilectus meus 20 inter filios. Sub umbra illüus quam desiderabam sedi, et fructus eius dulcis gutturi meo. Introduxit me in cellam uwinariam ordinauit in me caritatem. Fulcite me floribus stipate me malis quia amore langueo. Laeua eius sub capite meo et dextera illus amplexabitur me. Vox Christi: Adiuro uos filtae Hierusalem per capreas ceruosque 35 camporum ne suscitetis neque euigilare faciatis dilectam quoad usque uelit. Vox ecclesiae: Vox dilecti mei, ecce iste ueniet saliens in montibus transiliens colles. Similis est dilectus meus capreae hinuloque ceruorum ; en ipse stat post parietem nostrum despictens per fenestras 40 prospiciens ber cancellos et dilectus meus loquitur mihi : Surge

INCIPIVNT CANTICA CANTICORVM QVOD GRAECE DICITVR MASLOTH HEBRAICE DICITVR SYRIA SYRIM AJ? INCIPIT LIBER CANTICI CANTICORVM BLR, INCIPIVNT CANTICA CANTICORVM QVOD HEBRAICE DICITVR SIRA SIRI. LEGE FELICITER P

7et]sed P! 9sim.4?^ 39 respiciens A^ P

11cubesA?P — 35 postusque add. ipsa A? L! P

PL 1080

186

IN CANTICA CANTICORVM

propera amica mea columba mea formosa mea el ueni, iam enim hiems transiit imber abiit et recessit flores apparuerunt in terra tempus potationisaduenit uox turturis audita est in terra nostra ficus jrotulit grossos suos wineae florentes dederunt odorem. Vox Christi: Surge amica mea sponsa mea et ueni, columba mea in 45 foraminibus petrae in cauerna maceriae ostende mihi faciem tuam, sonet uox tua in auribus meis quia uox tua dulcis et facies tua decora. Vox Christi aduersus hereticos: Capite nobis uulpes pusillas quae demoliuntur uineas nam uinea nostra floruit. Vox ecclesiae: Dilectus meus mihi et ego lli qui pascitur inter lilia 50 donec aspiret dies et inclinentur umbrae. Reuertere similis esto capreae aut hinulo ceruorum super montes Bethel. Vox electae de gentibus ecclesiae: /» Jectulo meo per noctes quaesiut quem diligit anima mea quaesiui illum et non inueni ; surgam et 55 circuibo ciuitatem ; ber wuicos el plateas quaerebam quem diligit anima mea quaesiui illum et non inueni. Inueneruni me uigiles qui custodiunt ciuitatem. Ecclesia de Christo: Nwm quem dilexit anima mea uidistis ?Paululum cum pertransissem eos inueni quem diligit anima mea tenui eum 60 nec dimittam donec introducam illum in domum matris meae et in cubiculum genetricis meae. Vox Christi: Adiuro uos filiae Hierusalem per capreas ceruosque camporum ne suscitetis neque euigilare faciatis dilectam donec ipsa uelit. Sinagoga de ecclesia :Quae est ista quae ascendit per desertum sicut 65 uirgula fumi ex aromatibus murrae et turis et uniuersi pulueris figmentarii ? Vox ecclesiae: En lectulum Salomonis sexaginta fortes ambiunt ex fortissimis Israhel omnes tenentes gladios et ad bella doctissimi 79 uniuscuiusque ensis super femur suum propter timores nocturnos. Ferculum fecit sibi vex Salomon de lignis Libani, columnas eius fecit argenteas reclinatorium aureum ascensum purpureum, media caritate constrauit. propter filias Hierusalem. Egredimini et widete filiae Sion regem Salomonem in diademate quo coronauit eum mater 75 sua in die disponsionis illius et in die laetitiae cordis eius. Christus ecclesiae dicit: Quam pulchra es amica mea quam pulchra es, oculi tui columbarum absque eo quod intrinsecus latet, capilli tui sicut greges caprarum quae ascenderunt de monte Galaad, dentes tui sicut grex tonsarum quae ascenderunt de lauacro omnes gemellis 8o foetibus et sterilis non est inter eas, sicut uitia coccinea labia tua et eloquium tuum dulce, sicut fragmen mali punici ita genae tuae absque eo quod intrinsecus latet, sicut turris Dauid collum tuum quae

42 post terra add. nostra A!P — 453 putationis A4*!BP'R — 44 grossus 45 sponsa]speciosa 4'P ^ 47 quia uox] uox enim 4?^P — 48 B*PR' paruulas

4^ P

BPR

54 dilexit BLR

50 Vox inc. A, F. 14'

52 Bether L

60 meae om. A* BR

53 electae] occultae

74 qua A* B*LR

PL ro8r

IN CANTICA CANTICORVM

187

aedificata est cum propugnaculis mille clypei pendent ex ea omnis armatura fortium, duo ubera tua sicut duo hinuli capreae gemelli 85 qui pascuntur in liliis donec aspiret dies et inclinentur umbrae. Vadam ad montem murrae et ad collem turis. Tota bulchra es amica mea ei macula non est in te. Veni de Libano sponsa mea ueni de Libano ueni coronaberis de capite Amana de uertice Sanir et H ermon de cubilibus leonum de montibus bardorum. V ulnerasti cor meum 90 soror mea sponsa mea uulnerasti cor meum in uno oculorum tuorum et in uno crine colli tui. Quam pulchrae sunt mammae tuae soror mea sponsa mea, pulchriora ubera tua uino et odor unguentorum tuorum super omnia aromata, fauus distillans labia tua sponsa, mel et lac sub lingua tua et odor uestimentorum tuorum sicut odor turis. Hortus 95 conclusus soror mea sponsa hortus conclusus fons signatus emisstones tuae paradisus malorum punicorum cum pomorum fructibus cypri cum nardo nardus et crocus fistula et cinnamomum cum uniuersis lignis Libani murra et aloe cum omnibus primis unguentis fons hortorum puteus aquarum uiuentium quae fluunt impetu de IOO Libano. Vox sponsi: Surge aquilo et ueni auster perfla hortum meum et fluant aromata illius. Ecclesia de Christo: Venzat dilectus meus in hortum suum et comedat fructum bomorum suorum. IOS Christus dicit: Ven? in horum meum soror mea sponsa, messut murram meam cum aromatibus meis comedi fauum cum melle meo bibi uimum cum lacte meo. Vox ecclesiae: Comedite amici mei et bibite et inebriamimi carissimi. Ego dormio et cor meum uigilat. Vox dilecti mei pulsantis : Aperi IIO mihi soror mea amica mea columba mea inmaculata mea quia caput meum plenum esi vore el cincinni mei guttis noctium. Expoliaui me tunica mea, quomodo induar illa? laui pedes meos, quomodo inquinabo eos ? Dilectus meus misit manum suam per foramen et uenter meus intremuit ad tactum eius. Surrexi ut aperirem dilecto meo. Manus IIS meae stillauerunt murram, digiti mei pleni murra probatissima. Pessulum ostii mei aperui dilecto meo at ille declinauerat atque transierat. Anima mea liquefacta est ut locutus est. Quaesiui et non inueni illum, uocauit et non respondit mihi. Imuenerunt me custodes qui circumeunt ciuitatem. bercusserunt me el uulnerauerunt me I20 tulerunt mihi pallium meum custodes murorum. Adiuro uos filiae Hierusalem si inueneritis dilectum meum ut adnuntietis ei quia amore langueo. Qualis est dilectus twus ex dilecto o pulcherrima mulierum, qualis est dilectus tuus ex dilecto quia sic adiurasti nos? Vox ecclesiae de Christo: Dilectus meus candidus et rubicundus 125 electus ex milibus, caput erus aurum optimum, comae eius sicul elatae palmarum nigrae quasi coruus, oculi eus sicut columbae super 84tua om. tuorum om. R

BR

90 posterius mea om. 107 bibe B* L*R

BR

92 mea in ras. A, om. P — 94

115 post murram add. et BR

PL 1082

188

IN CANTICA CANTICORVM

riuulos aquarum quae lacte sunt lotae et vesident iuxta fluenta plenissima, genae illius sicut areolae aromatum consitae a pigmentaviis, labia illius lilia distillantia murram primam, manus illius 130 tornatiles aureae plenae hyacinthis, uenter evus eburneus distinctus sapphiris, crura illius columnae marmoreae quae fundatae sunt super bases aureas, species eius ut Libani, electus ut cedri, guttur illius suauissimum et totus desiderabilis. T'alis est dilectus meus et isle est amicus meus filiae Hierusalem. Quo abüit dilectus tuus o 135 pulcherrima mulierum, quo declinauit dilectus tuus, et quaeramus eum tecum.

Vox ecclesiae: Dilectus meus descendit in hortum suum ad areolam aromatis ut pascatur in hortis et lilia colligat. Ego dilecto meo et dilectus meus mihi qui pascitur inter lilia. 140 Vox Christi: Pulchra es amica mea suauwis et decora sicut Hierusalem terribilis ut castrorum acies ordinata. Auerte oculos tuos a me quia ipsi me auolare fecerunt. Capilli tui sicut grex caprarum quae apparuerunt de Galaad, dentes tui sicut grex owiwm quae ascenderunt de lauacro omnes gemellis foetibus et sterilis non est in eis, sicut cortex 145 mali punici sic genae tuae absque oculis tuis. Sexaginta sunt reginae et octoginta concubinae, et adulescentularum non est numerus. Vna est columba mea perfecta mea una est matri suae electa genetrici suae. Viderunt illam filiae et beatissimam praedicauerunt, reginae et concubinae et laudauerunt eam. ISO Vox sinagogae ecclesiae decore: Quae est ista quae progreditur quasi aurora consurgens pulchra ut luna electa ut sol terribilis ut acies ordinata ? Descendi ad hortum nucum ut uiderem poma conuallis ut inspicerem si floruisset uinea et germinassent mala punica. Vox sinagogae: Nesciwi anima mea conturbauit me propter quadri155 gas Aminadab. Vox ecclesiae: Reuertere reuertere Sunamitis reuertere reuertere ut intueamur te. Christus ad ecclesiam de sinagoga :Quid widebis in Sunamite nisi choros castrorum? 160 Vox Christi: Quam pulchri sunt gressus tui in calciamentis filia jrincipis, tuncturae feminum tuorum sicul monilia quae fabricata sunt manu artificis, umbilicus tuus crater tornatilis numquam indigens poculis, uenter tuus sicut aceruus tritici uallatus liliis, duo ubera tua sicut duo hinuli gemilli capreae, collum tuum sicut turris PL 1083 eburnea, oculi tui sicut piscinae in Esebon quae sunt in porta filiae multitudinis, nasus tuus sicut turris Libani quae respicit contra Damascum, caput tuum ut Carmelus, et comae capitis tui ut purpura regis uincta canalibus. Quam pulchra es et quam decora carissima in deliciis, statura tua adsimilata est palmae, et ubera tua 130 iacinctis A4, iacinthis L, sappyris P

decorem L

BL R*, hyacintis P — 131 saphiris

147 matris LP

159 chorus

A* LPR

genetricis A* LP

ABR, saphyris

150 desere A* BP R,

IN CANTICA CANTICORVM

189

botris. Dixi: Ascendam in palmam adprehendam fructus eius, et erunt ubera tua sicut botri wineae et odor oris tui sicut malorum, gutitur tuum quasi uinum optimum dignum dilecto meo ad potandum labiisque et dentibus illius ruminandwum. Ecclesia de Christo dicit :Ego d?lecto meo et ad me comuersio eius. 175 Veni dilecte mi egrediamur in agrum commoremur in uillis mane surgamus ad wineas wideamus si floruit uinea si flores fructus parturiunt si floruerunt mala punica; ibi dabo tibi ubera mea. Mandvragorae dederunt odorem in portis nostris ;omnia boma noua et uetera dilecte mi seruawi tibi. Quis mihi det te fratrem meum 180 sugentem ubera matris meae ut Ànueniam te foris et deosculer et iam me nemo despiciat? Ad prehendam te et ducam in domum matris meae, ibi me docebis, et dabo tibi poculum ex uino condito et mustum malorum granatorum meorum. Laeua eius sub capite meo et dextera ilius amplexabitur me. 185 Vox Christi: Adiuro uos filiae Hierusalem ne suscitetis et euigilave faciatis dilectam donec ipsa uelit. Respondet sinagoga ad ecclesiam: Qwae est ista quae ascendit de deserto deliciis affluens innixa super dilectum suum? Vox Christi de sinagoga: Sub arbore malo suscitawi te, ibi corrupta 190 est mater tua, ibi uiolata est genetrix tua. Vox Christi: Pone me ut signaculum super cor tuum ut signaculum super brachium tuum quia fortis est ut mors dilectio dura ut infernus aemulatio, lampades eius lampades ignis atque flammarum, aquae multae non poterunt extinguere caritatem nec flumina obruent illam ; st dederit homo omnem substantiam domus suae pro dilectione quasi 9 nil despictet eam. Vox Christi: Soror nostra parua et ubera non habet. Quid faciemus sorori nostrae n die quando adloquenda est? Vox Christi: $0 murus est, aedificemus super eum propugnacula 200 argentea, si ostium est, conpingamus 1llud tabulis cedrimis. Ecclesia: Ego murus et ubera mea sicut turris ex quo facta sum coram eo quasi pacem repperiens. Christus dicit ecclesiae: Vinea fuit pacifico in ea quae habet populos, tradidit eam custodibus, wir adfert pro fructu evus mille argenteos. 205 Christus :Vinea mea coram me est ; mille tui pacifici et ducenta his qui custodiunt fructus meos. Vox Christi : Quae habitas in hortis amici auscultant, fac me audire uocem tuam. Fuge dilecte mi et adsimilare capreae hinuloque 170

MV

ceruorum super montes aromatum.

172 Ecclesia de Christo dicit (Zzfra) post optimum AL P — 181 nemo me BR domo 4*BP*R 185et|]neque 4! P — 187respondit 4* BPR — 194 po-

tuerunt 4 B'PR

— 196despicient 4*P

— eum

ALP — 206 meos]eius L' P

EXPLICIT LIBER CANTICI CANTICORVM QVEM HEBREI SYRAS (SYRA L, SYRI R) SIRIM (SIRI BR) NVNCVPANT ABLR, EXPLICIT CANTICA CANTICORVM P

I

IO

15

20

25

Cantica canticorum in quibus sapientissimus regum Salomon PL 1083C mysteria Christi et ecclesiae regis uidelicet aeterni et ciuitatis eius sub figura sponsi et sponsae descripsit quisque legere cupit meminisse debet in primis quod omnis electorum congregatio generaliter ecclesia uocatur, et tamen nunc causa discretionis specialiter ea fidelium portio quae incarnationis dominicae tempora praecessit sinagoga quae uero hanc secuta est ecclesia nuncupatur. Namque uetus scriptura fidelem temporis illius plebem utroque solet designare uocabulo. Vtrumque autem Graecum est nomen et sinagoga congregatio Latine ecclesia dicitur conuocatio, quo nomine magis fideles temporis huius ob ampliorem spiritalis scientiae cognitionem appellari placuit quia conuocari proprium est eorum qui audire ac discernere norunt congregari autem et lapides uel alia quaelibet insensibilia possunt. Vtraque autem haec portio iustorum una eademque est Christi fide ac dilectione consors quamquam habeant sacramenta pro temporum ratione disparia testante apostolo Petro qui ait: Quid temptatis Deum inponere iugum super ceruices discipulorum quod neque patres nostri neque nos portare botuimus ? sed per gratiam domini lesu credimus saluari quemadmodum et 1ll1. Nam sicut et nos peracta iam dominica incarnatione passione et resurrectione saluari speramus et credimus ita et prior ecclesiae pars eandem domini ac redemptoris incarnationem passionem et resurrectionem futuram adhuc ex- PL 1084C pectans per eius se gratiam quem magnopere aduenire cupiebat saluandam esse credebat. Huius ergo uox in amoris cantico prima resonat cui cum prophetae sancti creberrime et uiam uiuendi monstrarent et eius promitterent aduentum qui tamquam spon-

230

sus suo procedens de thalamo mundum omnem nouae benedictionis gratia donaret coepit transcensis praeconum uocibus ipsius magis regis ac saluatoris sui desiderare praesentiam dicens: Osculetur me osculo oris sui, quod est aperte dicere, Obsecro non semper ad me erudiendam angelos non prophetas destinet, ueniat

L17/20Act.xv,ro-ci. . 27/28cf.Ps.:18,6. 31Canti,r 31/43cf. Greg. Magn., n cant. (CC CXLIV, 4, 243 - 15, 262) ; Orig., bom. in cant. (GCS 33, 30, 1-4); n cant. (ibid., 9o, 1-27). INCIPIT LIBER PRIMVS EXPOSITIONIS EIVSDEM DOMNI BEDAE PRESBITERI ABR, INCIPIT PROLOGVS IN LIBRO VI CANTICI CANTICORVM O, INCIPIT LIBER PRIMVS EXPOSICIONIS BEDAE P

I, 1 canticum A* BR domini «ZZ. nostri BR peracto B! P*

3quisquis BR 9 autem] hoc A* BR 19post fost Iesu add. Christi BR 20 peractae A4* B* OR,

dominicae 4*

BOPR

21 incarnationis B O P, incarnatio-

nem R passionis B, passionem R resurrectionis B, resurrectionem R post resurrectione add. misterio B! sup. lin.

LO

IOI

iam aliquando ipse qui tamdiu promissus est et praesentiae suae me luce informet ac uelut osculum offerens proprio me alloquens 35 ore confortet sed et oris mei patienter attactum suscipiat, id est interrogantem me de uia salutis audire atque erudire non spernat. Quod profecto desiderium eius tunc impletum esse constat quando sicut in euangelio legimus sedente in monte Iesu accesserunt ad eum discipuli eius et aperuit os suum dicens : Beati pauperes spiritu 40 quoniam ipsorum est regnum caelorum. Aperuit enim tunc os suum et inaudita saeculo gaudia caelestis regni promitteret qui toties antea prophetarum ora aperuerat quibus suum saeculo polliceretur aduentum. Postquam autem sinagoga dominum uenire desiderans praedicantibus eum prophetis ait : Osculetur me osculo oris sui, 45 id est ipse mihi dona suae doctrinae impertiat, repente ad ipsum cuius desiderio flagrabat uerba conuertens subdit, Quia meliora sunt ubera tua uino, ac si patenter diceret: Ideo te aduenire tuis osculis recreari cupio quia tuae dulcedo praesentiae cunctis incomparabiliter eis quae per praecones aduentus tui 50 misisti muneribus antecellit. Vinum quippe feruorem scientiae legalis ubera uero dicit rudimenta euangelicae fidei de quibus ait Paulus: Lac uobis potum dedi non escam; et iterum: Non enim iudicawi me scire aliquid inter uos nisi Iesum Christum et hunc crucifixum. Vbera ergo sponsi meliora sunt uino quia rudimenta 55 noui testamenti quoscumque ex aqua et spiritu regenerant mox uitae caelestis introitu aptos reddunt quod longa legis obseruatio nequaquam facere ualebat ne in his quidem qui gustu supernae suauitatis accensi ueraciter dicere Deo poterant: E? foculum tuum inebrians quam praeclarum est, probante apostolo qui dicit: N74 60 enim ad. perfectum adduxit lex. SY autem ubera Christi, id est primordia dominicae fidei, meliora sunt uino legis, quanto magis uinum Christi, id est perfectio doctrinae euangelicae, cunctis legalibus caerimoniis praestat ? Si sacramenta incarnationis eius ad uitam mittunt, quantum diuinitatis eius agnitio, quantum 65 uisio glorificat ?Nam et ipse sponsus non solum lac sed et uinum se habere significat cum in sequentibus dicit: Bibi uinum cum lacte meo. Quantum uino legis uinum praecelleret suum mystice in euangelio significat ubi deficiente in nuptiis ecclesiae typicis uino uetere nouum ipse de aqua fecit uinum maiore prorsus laude 7o dignissimum. Et iure ubera sponsi nominat quod muliebris est

38/40 Matth. v, 1-3. 47/51 cf. Greg. Magn., zn cant. (CC CXLIV, zs, 271 - 16, 279) ;Orig., In cant. (GCS 33, 94, 5-19). 52.1 Cor. iii, 2: 52/54 I Cor. ii, 2. 58/59 Ps. 22, 5. 59/60 Heb. vii, 19. 66/67 Cant. v, 1. 67/70 cf. Orig., in cant. (GCS 33, 95, 10-13). 67/69 cf. Ioh. ii, 1-ro. 39aperiens

BL — postsuum add. docebateosL

cum BR 45 impertiatur BR mulieris A* BR

66 bibe A* B* R

— 40etiam

BR.

41qui]

70 iure] mire A'LOP

PL 1085

192

75

IN CANTICA CANTICORVM

membrum corporis ut in ipso carminis initio figurate se loqui manifestet, sicut etiam in apocalipsi qui et ipse typicus liber est cum dicit de illo Iohannes: Vidi ... Àn medio septem candelabrorum aureorum similem filio hominis uestitum podere, addit, et praecinctum ad mammillas zona aurea. Sed nec ipse sponsus, id est dominus noster, sexus feminei figuram in se transferre refugit cum per Esaiam dicit: Numquid ego qui alios parere facio ipse non pariam, dicit dominus, si ego qui generationem ceteris tribuo sterilis ero ? et iterum: Quo modo si cui mater blanditur ita ego consolabor uos ; etin

euangelio ad ciuitatem incredulam : Quotes wolut congregare filios tuos quemadmodwm gallina congregat pullos suos sub alas, et nolwisti. Flagrantia unguentis optimis. Vnguenta optima sunt dona spiritus sancti quibus ubera Christi flagrant quia doctores sancti ministri 85 uidelicet lactis euangelici per unctionem spiritus in uirtutum amore proficiunt. Et quidem bona erant unguenta quibus prophetae et sacerdotes uisibiliter unguebantur in lege sed optima sunt illa unguenta quibus apostoli sunt apostolorumque successores inuisibiliter uncti de quibus ait Paulus: E? qui unxit nos Deus et qui signawil nos et dedit pignus spiritus in cordibus nostris ; et apostolus Iohannes: E uos unctionem quam accepistis ab eo 1n uobis maneat, el non necesse habetis ut aliquis doceat uos sed sicut unctio eyus docet uos de omnibus, et cetera. Item unguentis flagrant optimis cum opinionem bonae suae operationis uel praedicationis longe lateque 95 profundunt sicut ipsi aiunt: Deo autem gratias qui semper triumhat nos in Christo Iesu et odorem notitiae suae manifestat ber nos in omni loco. Reddit autem causam quare ubera eius unguentis flagrent optimis dum subiunxit: Oleum effusum nomen tuum. Neque enim mirandum si membra IOO ilius redoleant unguentis quia ab oleo nomen ipse accepit ut 80

12

uidelicet Christus, id est unctus, uocaretur illa nimirum unctione

de qua Petrus ait: Quomodo unxit eum Deus spiritu sancto et uirtute. Solet quippe appellatione olei spiritus sanctus intellegi testante propheta qui in eiusdem sponsi laudibus ait: Vanx:t te 105 Deus Deus tuus oleo laetitiae prae consortibus tuis. Oleum ergo non stillatum sed et effusum nomen eius quia sicut de illo praecursor suus ait: Non ad mensuram dat Deus spiritum, pater enim diligit filium et omnia dedit in manu eius. Qui etiam in electis suis olei effusi nomine non immerito censetur quibus in carne apparens 73/75 Apoc. i, 12-13. 77/78 Es. lvi, 9. 79 Es. lvi, z3. 80/82 Matth. xxiii, 37. 83 Cant. i, 2. 83/84 cf. Greg. Magn., in cant. (CC CXLIV,16,282-283). | 89/901ICor.i,21-22. 91/93]IIoh.ii,27. 95/97 IL Corb iiMr4: 102/103 Act. x, 38. 104/105 Ps. 44, 8. 107/108 Ioh.

iii, 34-35.

83 fraglantia B!

106 et om. LOP

PL 1086

1d:

|

193

spiritus sui carismata largissime manauit ita ut ea quae in una prius gente Iudaea tenebatur occulta nunc orbis totius fines gratia clara luce perfuderit adimpleta iam prophetia quae dixerat: Effundam de spiritu meo super omnem carnem. Quod exponens apostolus Petrus ait: Dextera igitur Dei exaltatus et bromissione Ir5 spiritus sancti accepta a patre effudit hoc donum quod uos widistis et audistis. Oleum igitur effusum nomen eius quia hoc recte nominatur quod est, id est plenus spiritu sancto recte nominatur quod agit, id est eiusdem dono spiritus electorum corda perunguens. Ideo adulescentulae dilexerunt te. Adulescentulas dicit animas quae I20 in Christo renatae sordes ueteris hominis abiecerunt quae tanto magis amori sui conditoris inhaerent quanto se agnoscunt sola eius gratia et remissionem peccatorum et dona spiritus quibus in uirtutibus proficiunt accipere. Vnde palam profitentur et dicunt: Quia caritas Dei radix uidelicet omnium uirtutum d7ffusa est 1n 125 cordibus nostris per spiritum sanctum qui datus est nobis. Non autem dubitandum et priores sanctos perfecta dominum caritate dilexisse eorumque pias cateruas mystice adulescentulas posse appellari qui per fidem ueritatis antiqui peccatoris exempla calcabant ac nouae praemia uitae spe indubia sectabantur. Vnde unus I30 ex eis certus iam futurorum bonorum loquitur animae suae dicens: Renouabitur sicut aquila iuuentus tua. Sed aptius haec noui testamenti heredibus congruunt qui proprie per lauacrum gratiae in adoptionis filios Deo generantur qui eo magis illum diligunt quo maiora illius dona percipiunt ita ut mox soluti carne, si recte 255 uixerint, caelestis regni gaudia conscendant. Trahe me, post te curremus. Hucusque sinagogae uox est, hoc est illius plebis quae incarnationem saluatoris fide deuota praecessit, quae in principio carminis prophetis eum longo tempore praedicantibus respondit: Osculetur me osculo oris sui, id est appareat 140 ipse et ore ad os loquens exempla mihi uiuendi ac dona largiatur, deinde uersiculis sequentibus qualia ipsa eius dona essent quantum animabus castis diligenda signauit. Hinc ecclesiae uox subinfertur, id est eorum qui post tempora incarnationis illius ad fidem uenerunt. Illa enim prius dominum uenire ac osculum sibi pacis 245 adferre precata est, haec eum iam uenisse iam in carne ad caelos redisse sciens non ultra taliter ad se descendere flagitat sed ipsa potius eum ad caelos sequi desiderat. Quod quia per se ipsam fieri non posse conspicit merito eius ad quem uenire optat ducatum IIO

112/1123 Iohel ii, 28; Act. ii, 17. 114/116 Act. ii, 33. 119/120 cf. Greg. Magn., in cant. (CC CXLIV, 23, 435-436) ; moral. (PL LXXVI, 29x A). 124/125 Rom. v, 5. 131 Ps. 102, 5. 136 Cant. i, 5. 111 tenebantur P 112 luce om. BR 118 id est] item A4* BR, idem L* 122 quibus oz. A* LP, quo BR | 131 aquilae LO 132 congruit OP

145 in carne iam A! LOP

PL 1087

I94

IN CANTICA CANTICORVM

implorat. Trahe me, inquit, post te curremus, ac si aperte dicat,

150 Currere quidem in uiis tuis tuorum operum sequi uestigia quae conuersatus in terra signasti ad te in caelis praesidentem peruenire cuperemus sed quia sine te nihil possumus facere precamur nobis manum dare digneris nos tuo subsidio ad te currentes adiuues ; sic enim solummodo uel recte currere uel cursum consummare uale155 mus si te duce simul et adiutore curramus. Vnde bene apostolus qui gloriatur dicens: Bonwm certamen certaui cursum consummauwi fidem seruawi, alio loco manifeste docet utrum ipse per se gressus suos dirigere posset an domino trahente curreret dicens: Sed fius tllis omnibus laboraui non autem ego sed gratia Dei mecum. Bene i60 autem

cum

singulari numero

dicatur,

Tvahe

me, subiungitur,

curremus, quia et una est per orbem ecclesia Christi et haec ex multis fidelium consistit animabus quae hoc in loco adulescentulae uocantur propter uitam uidelicet nouae conuersationis. Introduxit me vex in cellaria sua. Cellaria regis aeterni sunt interna 165 gaudia patriae caelestis in quae nunc introducta est ecclesia sancta per fidem in futuro plenius introducenda per rem. Loquitur autem ad adulescentulas sponsa, id est ecclesia Christi ad animas fideles sua uidelicet membra nuper in Christo renata, Ideo deprecor sponsum ut nos post se currentes ipse data manu ne deficiamus 170 adiuuet quia iam dulcedinem regni caelestis praelibaui iam gustaui et uidi quoniam suauis est dominus iam bona quae mihi sint in caelis parata ipso reuelante cognoui, moxque conuersa ad eum qui haec sibi reuelabat regem ac dominum suum gratias agere beneficiis eius accelerat dicens,

75

Exultabimus et laetabimur in te memores uberum tuorum super winwm, quod est aperte dicere, Nequaquam ipsi nos de perceptis muneribus extollimus sed in omni quod bene uiuimus exultamus immo semper exultabimus et laetabimur in tua misericordia memores per omnia quanta nos pietate recreare qualiter austerita180 tem legis gratia fidei euangelicae mitigare dignatus es. Recti diligunt te. Ideo non in nobis ipsis sed exultabimus et laetabimur in te memores donorum tuorum quia omnes qui recti corde sunt te ante omnia et super omnia diligendum esse didicerunt neque omnino recti esse possunt qui tuo aliquid amori 185 praeponunt a quo solo habent totum quicquid boni habent. Et intuendum quod superius ait: Adwlescentulae dilexerunt te, nunc autem, recti, inquit, d?/igunt te, colligendumque quia non aliud adulescentiam quam rectitudinem cordis dixerit cum qui deposita

152 cf. Ioh. xv, 5. 156/157 II Tim. iv, 7. 170/174:cf. Ps153539:

151terris/4 ferrem A* R*

158/159 I Cor. xv, zo.

— 158suosom.BPR 1590mnibusillis O — 166 perrem] rem 7n ras. B', speciem O* 167 prius ad om. L

PL ro88

I, i, 3-4 190

195

200

195

ueteris hominis impuritate »0uwm hominem induerint qui secundum Deum creatus est in iustitia et sanctitate et ueritate. Item recti diligunt te quia nulli dominum uere diligere nisi recti possunt. Quicumque enim rectitudinem iustitiae uel actu uel dicto uel etiam cogitatu improbo uiolauerint frustra se conditorem diligere credunt cuius monita contemnunt. Haec est enim caritas Dei ut mandata eius custodiamus, sicut Iohannes euangelista testatur. Postquam uero sancta ecclesia in cellaria Christi perducta est uidelicet per cognitionem et spem caelestium bonorum, postquam eum recto corde diligere atque in eius solum gratia gaudere et exultare didicit, restat ostendi quid pro eodem amore illius ac pro adquisitione bonorum quae gustauit certaminis subeat, quid afflictionis toleret. Sequitur: Nigra sum sed formosa filiae Hierusalem, nigra scilicet aduersitate

pressurarum sed formosa decore uirtutum, immo tanto in conspectu interni arbitris formosior quanto amplioribus insipientium 205 uexata et quasi foedata pressuris. Filias autem Hierusalem quibus haec loquitur animas dicit caelestibus sacramentis imbutas caelestis habitationem patriae suspirantes. Has enim in tribulationibus suis consolans sancta mater ait, Nzgra swm sed formosa filiae Hierusalem,

215

220

225

ac si aperte dicat, Vilis quidem nimis in oculis

persequentium pareo sed ante Deum ueritatis confessione gloriosa refulgeo, unde uos minime oportet contristari in huius laboribus exilii quae supernae uos patriae ciues esse recolitis, quae ad uisionem pacis sempiternae per saeculi labentis aduersa properatis. Sicut tabernacula Cedar sicut pelles Salomonis. Cedar Ismahelis fuit filius de quo dictum est: Manus eius contra omnes, et manus omnium conira eum. Cuius praesagii ueritatem et exosa omnibus hodie Sarracenorum qui ab eo orti sunt natio probat et psalmista angoribus obsessus adfirmat cum ait: Habitaui cum habitantibus Cedar multum incola fuit anima mea cum his qui oderunt pacem eram pacificus ;neque enim Dauid aliquid odiorum ab Ismahelitis pertulisse legitur sed uolens exaggerare mala quae patiebatur a Saule uel ceteris aduersariis eius se gentis improbitate uexari questus est quae cum nullo hominum aliquando pacem habere curabat. At contra Salomon et nomine erat et uita pacificus. Denique ut scriptura testatur: Omnes terrarum reges desiderabant faciem uidere Salomonis ut audirent sapientiam quam dederat Deus 1n corde eius. Quod ergo ait: N7gra swm sed formosa sicut tabernacu-

189/190 Eph. iv, 22-24. 215/216 Gen. xvi, r2.

194/195 I Ioh. v, 3. 202. Capt; sl; v4. 218/220 Ps. x9, 5-7. 225/227 II Paralip.

18,723.

LO

191reuera B — 214 pellis OP* 226 uidere faciem B

214/215 filius fuit B — 219 oderant

PL 1089

196

230

240

245

250

255

IN CANTICA CANTICORVM

la Cedar sicut belles Salomonis, ita. distinguitur ut nigra sit sicut tabernacula Cedar formosa sicut pelles Salomonis. Ita est enim saepius obscurata afflictionibus infidelium sancta ecclesia quasi generalis mundi totius esset inimica impleto uerbo quod ait ei dominus: £t eritis odio omnibus bropter nomen meum, ita semper in conspectu est sui redemptoris decora quasi uere digna sit quam ipse rex pacis inuisere dignetur. Et notandum quod Cedar ipso iam nomine quod tenebras sonat uel peruersos homines uel immundos spiritus insinuat sicut Salomon quoque qui interpretatur pacificus etiam mysterio nominis ipsum indicat de quo scriptum est: Multiplicabitur eius imperium, et pacis non erit finis super solium Dauid et super regnum eius. Et cum dicitur nigra esse ecclesia sicut tabernacula Cedar sicut non pro ueritate sed pro aestimatione insipientium ponitur qui eam putant mansionem in se uitiis uel malignis spiritibus praebere, cum uero formosa sicut pelles Salomonis appellatur sicut pro ueritate exempli ponitur quia sicut Salomon tentoria sibi de mortuorum pellibus animalium solebat facere ita dominus ecclesiam sibi de illis congregat animabus quae desideriis nouerant renuntiare carnalibus. Vnde dicebat ad omnes: Si quis uult post me uenire, abneget semet ipsum et tollat crucem suwwm el sequatur me; et apostolus: Mortzficate, inquit, membra uestra quae sunt super terram. Quidam hanc sententiam ita legentes: Nigra sum et formosa, dicunt quod ecclesia nigra sit in carnalibus suis uel falsis fratribus szcut tabernacula Cedar formosa autem in spiritalibus szcut pelles Salomonis. Verum si attendamus quod de domino scriptum est: Vidimus eum, et non habebat sbeciem neque decorem, quod non de peccato eius qui nullum omnino habuit peccatum sed de passione dictum est, constat profecto quod ecclesia quoque non propter peccata uel peccatorum uitia sed propter temptationes passionesque suas quibus indesinenter exercetur nigram se esse perhibet. Qui sensus sequentibus etiam uerbis adfirmatur cum dicitur,

15

260

265

Nolite me considerare quod fusca sum quia decolorauit me sol, quod est aperte dicere, Nolite me o filiae Hierusalem, id est animae Deo deuotae, quod hominibus sim despecta mirari quia temptationum aestus quas pro interna mea pulchritudine sustinere non cesso foris me reddidit obscuram quam tamen gratia caelestis interius uenustam esse donauit. Cui simile est illud apostoli Petri: Carissimi nolite mirari in feruore qui ad temptationem uobis fit quasi noui 232 Matth. x, 22. 238/239 Es. ix, 7. 253/254 Es. liii, 2. 228 pellis OP

ANBINOSDER

234/236 Hieron., nom. (CC LXXII, 65, 6-7 ;138, 5). 247/248 Matth. xvi, 24. 248/249 Col. iii, 5. 260 Cant. i, s. 265/268 I Pet. iv, 2-13. 245 facere om. A* BR, fieri L, agere O

250 et] sed BOR

256 uitia] uiciniam LP

animalibus

251 post fratribus add. suis BLR |

Ij i, 4-5

270

275

280

28s

197

aliquid uobis contingal sed communicantes Christi passionibus gau- PL xogo dete. Et quidem solis nomine aliquando dominus ipse signatur sicut de ascensione eius dictum est: E/euatus est sol, et luna stetit in ordine suo, aliquando electi eius sicut ipse dicit: Justi fulgebunt sicut sol in regno patris eorum. Sed hoc loco melius tribulationum ardor solis appellatione figuratur iuxta hoc quod ipse de iactis in petrosa seminibus ait: Sole autem orto aestuauerunt et quia non habebant radicem aruerunt, quod postmodum exponens ita dicit: Facta autem tribulatione et persecutione propter uerbum continuo scandalizatur, solis uidelicet uocabulo tribulationem et persecutionem figuratam esse declarans. Sicut ergo hi qui domi resident quieti candidiores saepe habent artus at qui in uinea uel horto uel alio quolibet subdiuali opere se exercent multo plerumque sole membra fuscantur ita et sancta ecclesia quo instantius se ad certamen spiritale accingit eo feruentiores contra seantiqui hostis assurgere cernit insidias, et sicut /awdatur saepe peccator 1n desideris animae suae et qui iniqua gerit benedicitur ita non numquam exprobratur iusto in uirtutibus animae suae et qui recta gerit maledicitur Paulo attestante qui ait: Maledicimur et benedicimus persecutionem patimur et sustinemus blasphemamur et obsecramus. Sed huius infucationem blasphemiae paruipendendam fidelibus

immo in hac gaudendum docet ipse cuius causa prouenit dominus dicens: Beati eritis cum maledixerini uobis homines et persecuti uos 290 fuerint et dixerint omne malum aduersum uos, et cetera. Quia ergo sancta ecclesia intus quidem se fide et uirtutibus decoratam sed foris persecutionibus adustam esse testatur restat ostendere unde primam persecutionem rabiem pertulerit. Sequitur: Filii matris meae pbugnauerunt contra me, bosueruni me custodem in 295 Wines, uineam meam mon cusiodiui. Vox haec primitiuae est ecclesiae quae ab ipsa sinagoga de qua carnis originem duxit tribulationum bella suscepit sicut acta apostolorum plenissime docent. In qua sententia primo notandum quia merito se sponsa Christi sole decoloratam asseuerat quae uelut opus subdiuale in 3oo uinea ipsius excolenda siue custodienda agere solebat. Vna autem erat Christi uinea in Hierosolimis ipsa uidelicet ecclesia primitiua quae die pentecoste, id est quinquagesima dominicae resurrectionis, aduentu spiritus sancti dedicata est. Huius eo tempore custo-

269/270 Hab. iii, rr. 270/271 Matth. xiii, 43. 273/274 Matth. xiii, 6. 275/276 Matth.xiii,2Y. — 282/283 Ps.9,24. — 285/286] Cor. iv, 122 289/290 Matth. v, zr. 295/310 cf. Greg. Magn., iz cant. (CC CXLIV, 34, 657 - 35, 674) ; Otig., bom. in cant. (GCS 33, 39, 5-15). — 302/303 GÍX ACE Mi X54.

273 post petrosa add. terra OP —— 276 scandalizantur B' LOP! .. 291 post decoratam add. ostendit O — 295 haec B' in marg. ^ primitiua B*R — 297 actus LOP — 302 pentecosten Z4! LP, pentecostes O

198

IN CANTICA CANTICORVM

des ipsi fuere apostoli. At postquam persecutione facta temporibus beati martyris Stephani dispersi sunt omnes per regiones Iudaeae et Samariae praeter apostolos contigit ut plures essent uineae, id est pluribus in locis ecclesiae essent Christi, praedicantibus uerbum eis qui fuerunt huc illucque dispersi. Diuina quippe agente prouidentia ipsa dispersio ecclesiae Hierosolimitanae occa310 sio fuit plures construendi ecclesias. Vnde bene quod nostri codices habent, dispersi sunt, in Graeco dicitur ói£orápnoav, id est disseminati sunt, fer regiones Iudaeae et Samariae ; et paulo post: Qui ergo disseminati erant ibant euangelizantes uerbum Det, quia nimirum persecutores Iudaei uolentes quidem ecclesiam deturba315 bant sed nolentes seminarium uerbi latius spargebant unamque in Hierosolimis ecclesiam persequendo nolentes late multas fieri ecclesias fecerunt. Cum ergo dixisset ecclesia primitiua obscuratam se esse afflictionibus eo quod filii matris suae, id est sinagogae parricidalis, eam odio impugnarint subiecit continuo quantum 320 ipsa ex earundem afflictionum incursibus profecerit addens ex persona eorum quibus praedicandi cura commissa est: Poswerunt me custodem in uineis, wineam meam non custodiui, ac si aperte dicat, Hoc mihi acerbitas persequentium commodi et utilitatis adtulit ut plurimarum essem custos uinearum ecclesiarum uideli325 cet Christi postquam uineam primitiuam, id est ecclesiam quam in Hierosolimis primo radicare et custodire coeperam, eorum turbo dispersit. Non custodisse autem uineam non ad mentem sed ad locum referendum est. Namque ab Hierosolimis quidem tunc ecclesiae portio non minima persecutionis gratia secessit quae 3539 tamen totam fidei integritatem fixo in corde retinuit immo etiam praedicationis officium ut praefati sumus deuoto ore suscepit. Quidam hoc quod dictum est: Posuerunt me custodem in uineis, wineam meam non custodiwi, ita distinguendum putant ut uineae nomine Christi signetur ecclesia uinearum uero appellatione multifaria legis decreta ac diuersae Pharisaeorum traditiones intellegantur et posuerunt, inquiunt, ecclesiam in uineis qui fideles cogebant circumcidi et carnalis legis caerimonias obseruare. In quibus ille erat qui ait: E? per omnes sinagogas frequenter buniens eos cogebam blasphemare et amplius insaniens in eos quos perseque340 bar usque in exteras ciuitates, Ydeoque uineam suam non custodiuit disperis ab Hierosolima fidelibus non paucis quasi palmitibus uineae caelestis cuius tamen inde nequaquam ualuit radix euelli. 305

305/306 Act. viii, x.

313 Act. viii, 4.

338/340 Act. xxvi, rr.

311 diespharesan APR, dispharesan B 313 sunt O*P 314/315 disturbabant A! LOP 319 parricidali 4BLOPR 320 eorundem AB LPR 5350tamen|tunc BR 336quia 4!P . 339quos]quicredebant L, om. P

PL 1o9r

15.i].536

Lo

I99

Sed quia quo maior aduersitas prauorum fidem temptat electorum eo instantius necesse est auxilium inuocent redemptoris recte 345 sancta ecclesia postquam filios matris suae contra se insurrexisse postquam uineam suam horum incursione concussam esse conquesta est memor dominicae promissionis quo dictum est: I» mundo pressuram habebitis sed confidite, ego uici mundum, sollicito ad ipsum corde conuersa precatur dicens: Indica mihi quem diligit anima mea ubi pascas ubi cubas in meridie. 350 Bene autem eum cuius praesidium flagitat dilectum animae suae uocat quia quo grauius est periculum de quo eripi cupit eo amplius illum per quem se erudiendam nouit diligit. Cui simile est illud psalmistae: Dz/;gam te domine uirtus mea, quod est aperte dicere, 355 Idcirco te tota mente diligere non desino quia me sine tua gratia nihil uirtutis habere posse conspicio. Quem etiam pastorem esse significat dum dicit: Vbi pascas ubi cubas in meridie, iuxta hoc quod ipse in euangelio testatur: Ego sum pastor bonus et cognosco meas et cognoscunt me meae. ()ui pascit oues suas inter eas cubat in PL 1092 360 meridie quia corda fidelium suorum ne feruore temptationum intus arescant memoria supernae suauitatis reficit et in eis ipse propitius manere consueuit. Hinc enim psalmista dicit :Dominus pascit me, et nihil mihi deerit, in loco pascuae ibi me collocauit ;hinc Iohannes: Qwi manet in caritate in Deo manet et Deus in eo. Quia 365 ergo multi bseudoprophetae exeunt in mundum dicentes: Ecce hic Christus ecce illic, necesse habet semper ecclesia Christi diligenti exploratione dinoscere qui sint illi in quorum ipse professione et opere possit inueniri ipsumque piis uocibus ut se demonstrare dignetur exorare: Indica mihi, inquiens, quem dilligit anima mea 370 ubi pascas ubi cubas in meridie. Ne uagari incipiam per greges sodalium tuorum, ac si aperte dicat, Quia multifaria me aduersantium persecutio instar meridiani aestus adficit obsecro ut declares mihi o redemptor et protector meus quibus in locis inuenire queam eos qui tuae sint praesentiae 375 gratia refecti quaeue sint ex omnibus dogmata quae euangelicae tuae concinnant ueritati ne te diutius differente subsidium errantium forte conuenticula incurram quae absque tuo ducatu uiam ueritatis ingredi nullatenus possum. Nam et heretici possunt non incongrue sodales eius appellari in quantum nominis eius uel 380 confessionem uel mysteria circumferunt. An non haec fecit sponsa

347/348 Ioh. xvi, 33. 350 Cant. i, 6. 354 Ps. 17,2. 358/359 Ioh. XTA 362/563 Ps. 22, 1-2. 3564 I Ioh. iv, 16. 365 Matth. xxiv, rx. 365/366 Matth. xxiv, 23; Marc. xiii, 21; Luc. xvii, 23. — 378/380 cf. Greg.

Magn., iz cant. (CC CXLIV, 40, 784 - 41, 8o). 344 inuocant A* B* LO* R, inuocare P

quod 4* OP

. 350cubesO!P

373 ut om. LOP

. 362etenim

347 dominici promissi LOP

LOP — —365 post hic add. est

200

IN CANTICA CANTICORVM

Christi cum uenientibus Antiochiam pseudoapostolis uidelicet sodalibus eius ac praedicantibus :Quia nisi circumcidamimi secundum legem Moysi non potestis salui fieri, iam fatigata non minimo feruore seditionis ac quaestionis tandem misit Paulum et Barna385 ban ad apostolos et seniores in Hierusalem dinoscere certius quae esset ueritas euangelii finitoque conflictu probatum est in eis quos Iacobus Cephas et Iohannes quosque apostoli ceteri erudiebant pastorem et inhabitatorem esse dominum Christum atque eius ouile castum a gregibus sodalium, hoc est ab hereticorum populis, 390 eius ecclesiam esse tutandam ? An non haec et sequentibus saepe temporibus sponsa faciebat Christi cum filiis matris suae contra se pugnantibus, id est exortis ex se contra se heresibus, mox coactis in unum patrum conciliis quae fidei esset ueritas sedula quaerebat? Verum

quia eadem

sponsa, id est ecclesia Christi, dum

auxilium praesentiae eius in tribulationibus requisisset subiunxit ex persona infirmantium, ne uagari incipiam per greges sodalium tuorum, statim eandem trepidationem illius ipse benigna increpatione redarguit quasi illud euangelicum dicens :Mod:cae fidet quare dubitasti, nam sequitur: 400 Si ignoras te o pulchra inter mulieres egredere et abi post uestigia gregum. Quid, inquit, ita loqueris quasi a me possis in temptatione ulla ratione deseri teque in custodienda ab hostibus nostra uinea nimio feruore quasi meridiani solis denigratam esse quereris quam ipse per lauacrum regenerationis iam pulchram inter mulieres, id 405 est inter aliorum dogmatum sinagogas, esse donaui sed pulchriorem multo tribulationum examinatione reddendam esse disposui ? Quod si haec forte ignoras nec reminiscis quia nemo coronatur nisi legitime certauerit, egredere a meo consortio et abi post uestigia gregum, id est uarios errantium actus imitare cum te ipse magis 410 unius mei gregis custodem esse decreuerim cui ww esset owile et wnus pastor.

Et pasce haedos tuos iuxta tabernacula pastorum, id est perditos nutri auditores secuta insipientium doctrinas magistrorum relictis uerbis prudentium quae per magistrorum concilium dantur a 415 pastore uno, namque ipse quidem te, si me diligis, meos agnos, id est simpliciter mihi et innocenter seruientes animas, uerbo salutis pascere iussi tantam huic officio curam te impendere uolui ut malles cuncta pati aduersa ipsius etiam mortis subire tormentum quam ab eorum pastione desistere; quod si ignoras te sub huius382/383 Act. xv, x. 398/399 Matth. xiv, 31. 400/401 Cant. i, 7. 407/4081I Tim.ii,s. — 408/414 cf. Greg. Magn., in cant. (CC CXLIV, 42, 827 - 43, 845) ; moral. (PLUXXV, 148 C-D). — 410/4111loh.x,16. 415/417 cf. Ioh. xxi, rs. 383legemom.P A! OP

^ MoysenP

384questionis

AO P — 407 reminisceris

PL 1093

I, i, 6-8

20I:

42» modi conditione mihi esse desponsatam, tuos potius haedos pasce, id est erraticis sociata doctoribus praebe luxoriosis et superbis, qui et haedi recte uocantur et tui haedi uidelicet qui ad sinistram sunt in iudicio ponendi tui uero quia non iuxta meorum regulam mandatorum sed iuxta tuos magis instituuntur errores, id est eos 425 quibus ante quam mihi iungereris retenta es. Non haec autem iubendo dominus sed potius minitando loquitur et insinuando quid proueniat eis qui temptationum aduersa non ferentes ab ecclesiasticae se pacis unitate secernunt sicut in euangelio cum ait: Aut facite arborem bonam et fructum eius bonum aut facite arborem 43o malam et fructum eius malum, non nos malum facere praecipit sed

quae malefactores maneat merces edocet. Quia uero dominus sanctam ecclesiam non uult ignorare se ipsam sed dilligenter eam quid a se donorum acceperit quid pro amore suo pati uel agere debeat ediscere cupit consequenter ipse qui sit eius status insinuat 435 cum subiungit:

Equitatui meo in curribus Pharaonis adsimilaui te amica mea. Equitatum quippe suum uocat exercitum filiorum Israhel quos de seruitute Aegyptia liberans per mare rubrum eduxit in desertum atque in terram promissae olim hereditatis introduxit demersis in 440 eodem mari curribus Pharaonis qui eos persequens ad seruitium retrahere uolebat. Equitatum autem eum inde uocat quia sicut equitatui auriga praesidere solet ita tunc regendo eidem populo dominus ipse praefuit eumque per iter salutis gubernando deduxit. Cui uidelicet equitatui ecclesiam suam assimilauit quam 445 Sibi per aquam regenerationis fecit amicam quia sicut idem populus superuenientibus Pharaonis curribus multo quidem timore perterritus est sed caelesti tunc protectione saluatus sic eam inter minas persequentium suo semper docuit fidere praesidio. Nam et hoc quod Dei populum tunc columna ignis illustrabat PL 1094 45o Aegyptias uero turmas densissimae obscurabant tenebrae ita ut toto noctis tempore ad se inuicem accedere non possent, in huius quoque saeculi nocte semper agi non desinit cum superna dispensatio iustos a reprobis certa ratione secernens hos sua gratia inradiat illos in merita caecitate relinquit. Sed et hoc quod ubi ad 45; mare rubrum uentum

est filii Israhel diuiso gurgite liberantur

Aegyptii autem reuersis ad eos aquis cum equis suis demerguntur et curribus, nonne manifestum est quod ipsa mortis unda quae cunctis occursura est mortalibus prauos rapiat in interitum piis

422/423 cf. Matth. xxv, 33.

— 429/430 Matth.xii, 33.

— 436 Cant. i, 8.

437/448 cf. Orig., in cant. (GCS 33, 150, 23 - 153, 5).

421 hereticis P — post praebe 472. ducatum P — 426imitando B — 431 malefactoribus OP 432ipsum AL . 447tunc]tamen 4! LO — eas A*L 449 populus Z* B*, populos 4!B!

202

IN CANTICA CANTICORVM

iter ad salutem reseret ? Cetera quoque quae erga eundem equitatum Dei, id est Israheliticam plebem, tempore Aegyptiae persecutionis acta legimus quo diligentius explanantur eo clarius inueniuntur in sanctae uniuersalis ecclesiae cuius haec portio erat praecessisse figuram. Et quoniam in hoc uersu docetur quomodo dominus ecclesiam inter aduersa protegat restat ostendi quantum 465 ipsa ecclesia occursantibus aduersis eiusdem domini ac protectoris sui seruet amorem. Subditur: Pulchrae sunt genae tuae sicut turturis. Turturis fertur haec esse i9 natura ut si iugalis sui fuerit solatio deserta nulli ulterius alteri copuletur. Quod ecclesiae castitati congruenter aptatur quae etsi 470 domini sponsi sui morte uiduata est tanta tamen eius memoria quem resurrexisse a mortuis et in caelis iam regnare nouit tenetur ut nullatenus externorum possit recipere consortium solo illius ad quem se quandoque peruenturam sperat amore contenta. Vnde doctoris egregii uerbis edocta solet protestari: Qwia meque mors 475 neque uita neque angeli neque principatus neque instantia neque futura neque fortitudo neque altitudo neque profundum neque creatu460

i, 9/10

ra alia poterit nos separare a caritate Dei quae esi in Christo Iesu domino nostro. Quoniam ergo in genis sedes solet esse pudoris recte sanctae ecclesiae timenti ne forte per exempla prauorum a uia 480 ueritatis errando diuertat, hoc est enim quod ait: Ne «agar: incipiam per greges sodalium tuorum, ipsius ueritatis responso dicitur: Pulchrae sunt genae tuae sicut turturis, quod est dicere: Tanta te uerecundiae salutaris uirtute decoraui ut a castitate promissae mihi fidei nullo umquam labentium rerum appetitu 485 nullo prauorum dogmatum auditu corrupta resilias. Quae sit autem maximae huius sobrietatis custodiendae gratia subdendo manifestat: Collum tuum sicut monilia, murenulas aureas faciemus tibi uermiculatas argento. Per collum namque et cibos traicimus in corpus 490 reficiendum et uerba proferimus quibus cordis nostri secreta proximis declaremus. Vnde recte in collo ecclesiae doctorum persona designatur qui et uerbo aedificationis rudes instituunt et eiusdem institutionis officio cibum salutis in commissa sibi sanctae ecclesiae membra transmittunt. Quod uidelicet collum recte 495 monilibus assimilatur. Monilia autem sunt ornamenta quae uirginum solent collo pendere, quamuis et monilium uocabulo plerum467 Cant. i, 9.

467/469 cf. Beda, bom. I, 18 (CC CXXII, z3o, 58-60);

Hieron., adu. Iov. (PL XXIII, 252 B); Plin., nat. bist. X, 52.

Orig., in cant. (GC$ 33,155, 15-21). Cant. i, 9-10.

— 474/478 Rom. viii, 38-39.

469/473 cf.

— 488/489

480 enim om. BR 483 uerecundia AB aom. ABLO* castitatem ABL 487 post manifestat add. dicens O! P — 488 munilia 4 — 490 nostri 496 dependere A! P! cordis BR

I, 1, 8-ro

soo

5o5

510

515

520

:

203

que omnia matronarum ornamenta designentur quia doctorum PL 1095 spiritalium constantia caelestium uirtutum munitur simul et decoratur insignibus utpote qui ea quae uerbo docent operibus ostendant. Murenulae quoque sunt ornamenta colli uirginalis catenulae uidelicet auri contextae uirgulis et interdum etiam additis argenti uirgulis uariatae ut haec sententia probat quae ad similitudinem murenae serpentis nomen accipiunt. Hae autem apte contextum diuinarum significant scripturarum quibus sanctae ecclesiae uenustas augescit cum singuli quique fidelium perspectis patrum dictis atque actibus magis magisque etiam ipsi uirtutibus fulgere contendant. Aurum quippe de quo faciendas dicit murenulas claritas est sensus spiritalis, argentum quo uermiculatas asserit nitor eloquii caelestis accipitur. Quod autem numero plurali promittit, faciemus tibi, de illis dicitur per quos nobis scriptura sacra agente et cooperante Dei spiritu ministrata est quorum plurimi eo tempore quo haec Salomon praecinebat adhuc futuri erant. Murenulas ergo aureas uermiculatas argento sponsae collo circumdat quia apices diuinos ecclesia imbuendis praeparauit eis quos fidelibus suis magisterii iure praeficeret, murenulas fabrili arte compositas collo circumdat cum anima quaeque fidelis in omnibus quae loquitur et agit immo in omni quod uiuit et quod spirat continue scripturis sanctis intendit sensumque suum et uerba diligenter ad earum exempla dirigit sicque iungitur hic uersiculus superiori quod ideo sint pulchrae sicut turturis genae sanctae ecclesiae, id est pudor eius inuiolatus perseueret, quia frequens scripturae diuinae meditatio eam errare non sinat. Hunc locum antiqua translatio sic habet: Svmilitudines auri faciemus tibi cum distinctionibus argenti quoad usque rex in recubitu

525 S40 £s. In qua nimirum sententia nomine auri claritas patriae

caelestis exprimitur cuius similitudines et non ipsa claritas incorruptibilis in hac uita nobis per scripturas sanctas ostenditur dicente apostolo quia wdemus nunc per sbeculum et in enigmate, 1d est in similitudinibus, /4nc autem facie ad faciem. Denique Moyses 53o ipse ad quem ut in exodo legimus /oquebatur Deus facie ad faciem sicut loqui solet homo ad amicum suwwm sciens se non ipsam eius gloriam uidisse precatus est dicens: S7 ergo inuemi gratiam n conspectu tuo, ostende mihi wiam tuam ut sciam te, et rursum: Ostende mihi, inquit, gloriam tuam ; quod ipsum et dominus osten-

525/549 cf. Orig., in cant. (GC$ 33,159,18-163,18). 12.

530/531 Ex. xxxiii, xr.

500 ostendunt O probant A* BR

532/533 Ex. xxxiii, 13.

502 hae A!B! (-c zn ras.) R 507 contendunt P

— 528/529]1Cor.xiii, 534 Ex. xxxiii, 18.

sententiae

510 dicit BLOPR

4* BR

512 prae-

cinnebat A4* B L* (-n- zz ras.) 514 ecclesias O P*, ecclesiis P! imbuendos O* 529 in om. BR 533 uiam] faciem P' sup. ras. 534 post ipsum add. esse P! sup. lin. et] se P

204

IN CANTICA CANTICORVM

dit cum respondens ei diceret : Non poteris uidere faciem meam, non enim uidebit me homo el uiuet. Non ergo negata nobis uisio faciei diuinae sed in hac adhuc mortalitate uiuentibus negata in futuro autem mundi cordibus promissa est. Huius autem faciei et perpetuae beatitudinis in praesenti similitudo non solum patribus 540 apparente in angelis domino ostensa est sed et nobis patrum scripta legentibus hodieque ostenditur cum ea quae illi de gloria supernae patriae dixerunt nos semper animo retinere et ad haec uidenda iugiter suspirare satagimus. Hae autem similitudines cum PL 1096 distinctionibus fiunt argenti quia cum nitore spiritalium dictorum 545 caelestia nobis archana panduntur. Et quoniam in hac solummodo uita non autem et in futura talium similitudinum solaciis et auxiliis indigemus apte subiungitur, quoad usque rex in recubitu suo est, id est quoad usque Christus in secreto suo est et necdum nobis 7» gloria patris sut apparet ut reddat unicuique secundum 550 ous eius ; tunc enim sicut Esaias ait: Regem in decore suo widebunt 535

oculi sanctorum ; unde et apostolus: V:fa, inquit, westra abscondita est cum Christo in Deo ; cum Christus apparuerit uita uestra tunc et

uos apparebitis cum illo in gloria. Erat autem in recubitu, id est in abscondito, suo rex Christus non solum ante incarnationem et

post ascensionem suam in caelos uerum etiam hoc tempore quo uisibilis mundo apparebat in carne quia nec tunc uel clarificationem assumptae humanitatis uel aeternam diuinitatis gloriam suis fidelibus secum in carne commanentibus ostendebat quod omnibus electis in praemio fidei in futura potius uita promisit. Verum 560 nostra editio quae ex Hebraeo fonte transfusa est extremam huius uersiculi partem qua dicitur, quoad usque rex in recubitu suo est, sequenti uersui de quo hinc disputandum est iungit. Acceptis uero ecclesia tantis a conditore suo muneribus siue promissis continuo respondit et qua haec deuotione porius susceperit subdendo 565 declarauit dicens: Dum esset rex in accubitu suo nardus mea dedit odorem suum. Accubitum autem regis tempus incarnationis eius appellat per quam pro nobis humiliari et ut nos erigeremur ipse inclinari dignatus est. In quo uidelicet accubitu et ecclesiam suam uitali 570 cibo reficere et ipse bonis eius actibus refici uoluit. Vnde dicit: Ego sum panis uiuus qui de caelo descendi, si quis manducauerit ex hoc pane uiuet in aeternum ;et rursum de credentibus in se populis ad 555

LI

17

535/536 Ex.xxxiii,20. ^ 549/550 Matth.xvi,27. ^ 550/551 Es.xxxiii, 551/553 Col. iii, 3-4. 566 Cant. i, xr. 570/572 Ioh. vi, sz.

536 uiuit A* L P* Nunc P negatur P 557 negatur O 538 mundis 4! 541 hodieque] hodie aeque P 551 nostra P 552 in]a

A* BL*

566 recubito 4A4* P*, recubitu 4! L P!

descendi de caelo B

570 ipsis A* B

571

I, i, 10-12

205

discipulos loquitur: Ego cibum habeo manducare quem uos nescitis. Odor uero nardi flagrantiam designat bonae actionis. Dum esset 575

rex in accubitu suo nardus, inquit, mea dedit odorem suum, quia

cum Dei filius in carne apparuit ecclesia in uirtutum caelestium feruore excreuit non quia et ante eius incarnationem spiritales ac Deo deuotos uiros non habuit sed quia absque ulla dubietate tunc artioribus se uirtutum studiis mancipauit cum regni caelestis 580 aditum cunctis recte uiuentibus mox ut carnis uincula soluerent patere cognouit. Notandum autem quia huius figura uersiculi etiam iuxta litteram in operibus Mariae Magdalenae quae ecclesiae typum tenuit completa est quando recumbente in caena domino caput pedesque illius unguento nardi perfudit, e? domus 585 impleta est ex odore unguenti, ut euangelia sancta testantur, in quorum uno etiam ipsius nardi qualis sit natura designatur cum dicitur: Venit mulier habens alabastrum unguenti nardi spicati fretiosi, quia uidelicet cacumina eius 1n aristas se spargunt ideoque gemina dote pigmentarii nard? spicas ac folia celebrant de quo 590 scribunt fisiologi quia sit principalis in unguentis, unde merito PL 1097 ipsa dominici corporis unctioni praeparata est ;frutex est autem ut aiunt grau: et crassa radice sed breui ac nigra fragilique quamuis pingui situm redolente ut cypressum aspero sapore folio paruo densoque ; sunt autem multa eius genera sed omnia herbae praeter 295 Indicum quod pretiosius est. Fasciculus murrae dilectus meus mihi inter ubera mea commorabitur. Et hoc iuxta litteram impletum de saluatore nostro legimus quando consummata passione illius et ablato corpore de cruce uenit. Nicodemus ferens mixturam murrae et aloes quasi libras centrum acceperuntque corus eius et ligauerunt linteis cum aromatibus. Dilectus igitur ecclesiae fasciculus murrae factus est quando dominus murra et aloe perlitus linteis inuolutus est ;qui uidelicet fasciculus inter ubera sponsae commoratur cum ecclesia mortem sui redemptoris sine intermissione intimo in corde meditatur. Inter ubera enim cordis esse locum quis nesciat? Et fasciculus murrae inter ubera sponsae commorabitur cum anima quaeque Deo consecrata mortem eius qua se redemptam nouit intenta mente quantum ualet imitari satagit memor illius apostolici sermonis quia quicumque sunt Iesu Christi carnem suam crucifixe6ro runi cum uitiis el concupiscentiis. Verum quia eidem morti media-

575 Ioh. iv, 32. 581/588 cf. Orig., bom. in cant. (GCS 33, 43, 17-22) ; in cant. (ibid., 166, 5-15). 583/584 cf. Matth. xxvi, 6-7 ;Marc. xiv, 3; Luc. vii, 37-38. 584/585 Ioh. xii, 3. 587/588 Marc. xiv, 3. 588/595 Plin., nat. bist. XIL, 26; cf. Beda, in Marc. ( CCCXX, 606, 438-450). 596/597 Cant. ij r2. 599/601 Ioh. xix, 38-40. 609/610 Gal. v, 24. 581 quod LOP ligauerunt 222. in LOP

595 cupressum 4 B L O, cypiros P/iz.

600 post

206

IN CANTICA CANTICORVM

toris ac saluatoris nostri mox resurrectionis gloria successit recte sponsa subiungit: Botrus Cyri dilectus meus mihi in uineis Engaddi. Et quidem huius uersiculi iuxta superficiem litterae hic sensus est, Sicut 615 insula Cyprus maiores ceteris terris botros gignere solet et sicut in ciuitate Iudaeae quae uocatur Engaddi nobiliores ceteris uineae nascuntur utpote de quibus liquor non uini sed opobalsami defluit ita dilectus meus mihi speciali est prae omnibus caritate conexus adeo ut nulla me creatura ab eius affectu diuellere possit. Typice 620 autem quo modo murra propter amaritudinem, est enim quantum medendis infirmitatibus salubris tantum gustu amara, tristitiam dominicae passionis significat ubi ipse et murratum uinum a militibus accepit bibendum et sepeliendus a discipulis murra perunctus est ut praediximus ita botrus non incongrue resurrec625 tionis eius gaudium denuntiat. Vinum enim /aetificat cor hominis. Botrus ergo Cypri factus est dominus in resurrectione qui fuerat fasciculus murrae in passione. Merito inter ubera commoratur sponsae quia idem in botrum uersus est uineae, id est ideo sancta ecclesia memoriam dominicae mortis numquam suo de corde 630 deponit quia ipse qui propter delicta eius mortuus est propter eius quoque iustificationem a morte resurrexit atque ei uestigia ipsius sequenti post angorem mortis resurgendi exemplum tribuit. Qui bene etiam in uineis Engaddi esse memoratur ; namque in uineis Engaddi ut praefati sumus balsamum gignitur quod in chrismae 635 confectione liquori oliuae admisceri ac pontificali benedictione solet consecrari quatenus fideles omnes cum impositione manus sacerdotalis qua spiritus sanctus accipitur hac unctione signentur qua etiam altare dominicum cum dedicatur et cetera quae sacrosancta esse debent perunguuntur. Vnde rectissime per uineas 640 Engaddi carismata diuina figurantur. Et sponsus in uineis est Engaddi quia et ipse dominus in carne apparens plenus est spiritu sancto et eius dona spiritus credentibus ipse largitur. Ideo autem arbores balsami uineas appellat quia in uinearum morem extolluntur quae sine adminiculis se ipsae sustinent quippe uiti similiores 645 quam myrto et perpetua coma insignes proceritas intra bina cubita subsistit semen eius uino proximum gustu colore rufum ramus crassior quam myrto quae certo anni tempore balsamum sudant

613 Cant. i, 13. 613/617 cf. Orig., in cant. (GCS 33, r7o, 18-25). 622/623 cf. Marc. xv, 23. 625 Ps. 103, 15. 630/631 cf. Rom. iv,25. 633/638 cf. Beda, in Sam. IV (CC CXIX, 223, 466-475). 644/655 Plin., nat. bist. XII, 54.

626 post fuerat add. in morte A! sup. lim. passione] morte P — 628 idestom. L, idem P similiores] similior est P/;z.

627 in passione om. A 636infideles A* B 644 646 colorem AB* LP 647 myrti A4! OP!

PL 1098

I4 14-34

j

207

sed et agricolae uirgulta earum acutis lapidibus siue osseis solent incidere cultellis, nam

ferri tactus laedit, per quas incisiones

emanat sucus odoris eximii et lacrimis pulcher rorantibus exceptus /ants parua colligitur 1n cornua; quod quia per cauernam profluat corticis saepius opobalsamum nominatur, órri| etenim Graece cauerna nuncupatur, s?ngularumque arborum largior uena ter omnibus percutitur aestibus praecipua autem lacrimae gratia 655 secunda semini tertia cortice minima ligno. Quae cuncta redemptori 650

nostro, si sollicite considerantur, aptissime conueniunt qui humilis

660

665

670

in carne sed plenus gratiae et uirtutis apparens wwineratus est propter iniquitates nostras ac de suis uulneribus uitae nobis et salutis sacramenta profudit. Vnde et ipse qui uirtus et sapientia Dei est loquitur in ecclesiastico: E? quasi balsamum non mixtum odor meus. Mirandus sane ordo uerborum ut prius sponsa dicat accumbente rege nardum suam odorem dedisse deinde ipsum fasciculo murrae comparet tertio eundem botrum Cypri cognominet ad ultimum in uineis Engaddi eum esse commemoret quia et prius discumbentem in caena dominum mulier deuota nardo perfudit deinde discipuli crucifixum ac sepeliendum murra unctum linteis inuoluerunt et post haec ipse gaudio resurrectionis mox adueniente spiritalia fidelibus dona distribuit. Nec praetereundum quod Engaddi fons haedi interpretatur; quo nomine patenter lauacrum sacri baptismatis ostenditur in quo peccatores adhuc et sinistra parte digni descendimus sed iam mundati a peccatorum foeditate atque in agnorum numero computandi ascendimus. Et bene cum laetitiam dominicae resurrectionis significaret dicendo:

Botrus Cypri dilectus meus mihi, addidit continuo, 2» wineis 675 Engaddi, id est fontis haedi, quod est aperte dicere in donis

680

685

spiritalibus quae ex tempore baptismi fidelibus conferuntur. Hactenus ecclesia a redemptore suo acceperit dona quae dilectionis pignora testatur. Cui mox ipse remunerationis uice respondit: Ecce tu pulchra es amica mea ecce tu pulchra oculi tui columbarum. Ecce tu pulchra es in operibus mundis quibus sobrie et iuste et pie PL 1099 conuersaris ?7 hoc saeculo, ecce tu pulchra in simplicitate cordis qua pro sola intentione aeternitatis bonis actibus insistis expectans beatam spem et aduentum gloriae magni Dei, oculi tui columbarum oculi cordis tui simplices et mundi atque ab omni duplicitate fallendi ac simulandi prorsus immunes, ideo multum beati quia

651/653 cf. Hieron., iit. (PL XXIII, 894 B-C). — 657/658 Es. liii, 5. 659/660 cf. I Cor. i, 24. 660/661 Eccli.xxiv, 2r. —— 669 Hieron., zom. (CCLXXII, 93,1718). | 679 Cant.i,3x4. | 680/681 Tit.ii, 32. — 683/684 JUS PHUEER 685/686 cf. Matth. v, 8.

A*B

648 eorum ABLOP . 651 quod] quem A 652enim B — 659 inde | 663fasciculum 4B* LO — 664 commemorat. AB* P* — 670quod B 677 post ecclesia ad. quae OP — accepit L

208

IN CANTICA CANTICORVM

tales Deum uidebunt. Item oculi tui columbarum quia sensus tui spiritali sunt intellectu praediti; nam quia spiritus sanctus super dominum in columba descendit recte columbae uel columbarum uocabulo spiritalis sensus ac dona signantur. Item oculos colum690 bae habet amica Christi quia omnis anima quae illum ueraciter intus amat nullo exterarum rerum appetitu miluorum more accenditur nulli uiuentium aduersum quid inferre meditatur; quod columbinae fertur esse mansuetudinis, cuncta quae occurrunt simplici miti et humili corde contemplatur. Audiens autem gemi695 nam sibi a domino pulchritudinem et operis uidelicet et intentionis cum simplicitate puri cordis esse contributam deuota mox uoce respondit, Ecce tu pulcher es dilecte mi et decorus, ac si aperte dicat, Ego 1 I5 quidem quicquid pulchritudinis simplicitatis gratiae spiritalis 700 habeo hoc te nimirum largiente percepi per quem et remissionem peccatorum et bonae actionis efficaciam possedi ; tu autem ueraciter et sine comparatione pulcher es et decorus qui et Deus es ante saecula semper ex patre genitus et ubi meae redemptionis tempus aduenit conceptus ac natus de spiritu sancto et Maria uirgine non 795 solum immunis ab omni labe iniquitatis sed et plenus gratia et ueritate et uenisti in mundum et uixisti in mundo quin etiam omnibus tuae gratiae participibus ut sint et ipsi uirtutibus pulchri tu donasti. Pulcher es ergo et decorus, id est et diuinae naturae perpetuitate et assumptae humanitatis dignitate mirabilis. Cuius 710 splendor pulchritudinis quia quietis ab exteriori actu cordibus solet quanto liberius tanto liquidius innotescere iuxta illud psalmistae: Vacate et uidete quoniam ego sum Deus, recte subiungit: Lectulus noster floridus. Aliquando enim sancta ecclesia quasi in lectulo cum domino sponso uidelicet suo requiescit aliquando cum 715 ipso contra hostes in acie consistit. Consistit namque in acie cum insurgentibus acrioribus temptationum incursibus usque ad sanguinem contra improbos agonem exercet fidei; requiescit uero in lectulo cum pace temporum arridente liberum ei reddit obsequium cum placidum mentis intuitum ad speculandam gloriam maiesta720 tis eius intendit. Vnde bene idem lectulus floridus esse dicitur quia nimirum sancti quique tranquillitate temporum utuntur et tunc maxime lectionibus sacris ieiuniis orationibus ceterisque spiritus fructibus uacant cum a tribulationum laboribus cessant. Tunc in supernorum contemplatione sese altius attollunt cum serenum ab

686/689 cf. Orig., in cant. (GCS$ 33,173, 13-16). 16.

698 Cant. i, 15.

705/706 cf. Ioh. i, 14.

— 687/688 cf. Matth. iii, TLi2 ps is

689/690 columbarum LO!P 695 post mansuetudinis aZ. quae B 699 post simplicitatis «ZZ. uel O, seu P — 702 quia BP — 704 ac] et OP Maria] matre LOP 708 tu zn ras. A, om. LOP 723 cessent A4* B*

PL rroo

I, i, 14-16

209

extrinsecis perturbationibus tempus accipiunt. Potest autem lectulus ecclesiae floribus recte accipi non tantum propter opera munditiae quibus electi quique ad fructum uitae aeternae perueniunt sed etiam propter prolem fidelium quam ipsa ecclesia fidei flore redolentem Deo gignere ex aqua et spiritu consueuit. Cui u59 uidelicet actioni tanto studiosius se cooperante domino et sermonem confirmante subicit quanto quietum pacatumque ab inuidentium insecutione tempus ipso largiente percepit. Et notandum per totum libelli huius textum quod sponsa semper in domo uel in lectulo uel alio quolibet interiori loco cum suo dilecto manere 735 concupiscat quod muliebri magis sexui congruit, ipse autem sponsus quod masculo conuenit ad forinseca potius opera uinearum uidelicet uel hortorum uel aliorum huiusmodi amicam suam euocet quia nimirum sancta ecclesia, si fieri posset, semper in tranquillitate mundanae pacis domino famulari et subolem ei 740 caelestem propagare atque educare desiderat, at uero ipse crebris eam in praesenti tribulationibus exerceri disponit quo mundior ad perpetua bona perueniat et ne, si cuncta temporalia forte prospera currant, incolatu praesentis exilii delectata minis caelestem patriam suspiret. Itaque sponsa Christi quietam in illo uitam agere desiderans quales sint domus in quibus eum suscipere uelit conse745 quenter insinuat dicens: Tigna domorum nostrarum cedrina laquearia nostra cypressina. 1, 16 Domus quippe suas uaria per mundum fidelium conuenticula nominat e quibus omnibus ipsa uniuersalis ecclesia constat. Tigna 750 autem et laquearia diuersos in eisdem domibus ecclesiae fidelium ordines designant ; namque utraque in alto solent poni sed tigna ad munitionem fiunt laquearia uero magis decori domorum quam munitioni proficiunt. Significent ergo tigna praedicatores sanctos quorum et uerbo et exemplo structura eiusdem ecclesiae ut 755 subsistere possit continetur qui suo robore doctrinae turbines hereticae impulsionis ne eam deiciant arcent ; assimilentur laquearia simplicioribus Christi famulis qui propriis ecclesiam uirtutibus potius exornare quam doctrinae uerbis defendere et contra peruersorum dogmatum impetus norunt munire. Dependunt autem 760 adfixa tignis laquearia quia necesse est ut quicumque in sancta ecclesia sublimes uirtutibus splendere desiderant summorum patrum dictis atque exemplis quibus a terrenorum ambitu suspendantur tota mente inhaereant. Et bene tigna haec cedrina et 725

730/751 Marc. xvi, 20.

747 Cant. i, 16.

728 prolem] florem L 7231 subiecit BO! 732' percipit PE— 735 concupiscit P ^ 738 possit P — 742 donaP . 755sancti A* L — 755 suae LO 762/7163 suspendentur A4* B* L

210

IN CANTICA CANTICORVM

laquearia dicuntur esse cypressina quia utramque hanc arborem imputribilis omnino naturae altitudinis eximiae et odoris constat 765 esse praecipui quod eis apte conuenit qui cum apostolo dicere possunt :Christi bonus odor sumus Deo ;et: Nostra conuersatio in caelis est; et: Quis nos separabit a caritate Christi ? tribulatio, et reliqua. Sed et hoc quod odor cedri serpentes interim fugare solet 770 iuxta illud poetae, Disce et odoratam stabulis accendere cedrum galbaneoque agitare graues nidore chelydros eiusdem laquearibus altis, id est doctoribus, congruenter aptatur qui uirtute uerbi caelestis solent uenenata hereticorum dogmata 775 repellere eosque a simplicium seductione fugare. Hoc quoque quod eius resina quae cedria dicitur in conseruandis libris adeo est utilis ut perliniti ex ea nec lineas patiantur nec tempore consenescant. Quis non uideat quantum eisdem praedicatoribus sanctis conueniat quorum sensu spiritali scriptura sancta confecta est quae nulla 780 hereticorum astutia corrumpi nulla potest saeculi labentis aetate consumi adeo ut donec transeat caelum et terra 10a unum aut unus

apex non praetereat a lege donec omnia fiant? Quod cum dixerit dominus de lege quanto magis de euangelio suo intellegendum reliquit ? Cypressus etiam in eo quod medendis apta est corporum 785 passionibus quod suae uenustatem comae nullo uentorum impulsu deponit constantiam exprimit eorumque actionem qui altioribus uirtutum ornatibus sanctam ecclesiam uelut laquearia decorant. Miratur ergo sponsa, id est ecclesia sancta uel anima quaeque electa, dilecti sui pulchritudinem laudat mollitiem ac munditiam 790 lectuli florentis praedicat internam domorum suarum uenustatem quae dilectum decenter excipiat sed quia praesentis temporis statui labor amplius quam requies conuenit et potius in hac uita electi Christo auxiliante piis exercentur actibus quam quieto fruuntur otio cum Christo recte ille delectatam otio sponsam ad 795 laborum exercitia et toleranda prauorum consortia prouocat subiciens:

ii, 1/2

Ego flos campi et lilium conuallium, sicut lilium inter spinas sic amica mea inter filias. Delectaris quidem o amica secretis in quiete

764/766 cf. Isid., etymol. XVII, vii, 33-34.

— 7671ICor.iixs.

| 767/768

Phil. iii, 20. 768 Rom. viii, 35. 771/772 Werg., Georg. III, 414415. 776/777 Isid., etymol. XVII, vii, 33; cf. Plin., zat. bist. XXIV,rr.

781/782 Matth. v, 18. II, 1/2 Cant. ii, 1-2.

768 post tribulatio «d. an angustia OP —— 769 reliqua] cetera OP galbanoque 4BLO*P 781 ut om. A* B

772

PL rror

Li,16-ii2

2II

florere uirtutibus, sed memento quia ego sum flos uirtutum a quo solo omnia spiritus fructus oriatur et in quo solo floridam habere ualeas. Flos sum autem campi quia per totius orbis VA requiem latitudinem odoris mei gratiam innotescere cupio quod nequaquam ualet impleri si non tu intermissa aliquoties quiete qua delectaris accingaris ad praedicandi officium quo exercearis. Lilium quoque sum conuallium magis quam montium quia illis IO nimirum uel claritatem glorificae meae humanitatis uel splendorem aeternae deitatis pandere ac reuelare soleo qui se suspiciendo dicioni meae fidei ac dilectionis humiliter subdunt qui meam potius sequi quam suam quaerunt uoluntatem qui etsi otio delectantur internae meae contemplationis ad laborem praedicationis I5 tamen me imperante progredi non detrectant; nam et ipse tibi participatione meae claritatis ut lilio compareris donaui et candida uidelicet perfectione operis et pretiosa exsistendo fulgore mundi pectoris. Sed ne forte uelis in hac uita securitatem habere quietis scito tibi in praesenti cum reprobis conuersandum et prauorum 20 cotidie stimulos perferendos at in futuro requiem cum solis electis esse sperandam. Sicut enim /ium inter spinas sic amica mea inter filias quia non solum aduersa pati habes ab his qui a te sunt et mente et professione omnimodis extranei sed illarum quoque animarum saepius improbitate acriter compungeris quas per 25 fontem regenerationis perque fidem ac perceptionem sacramentorum caelestium in filiarum te numero accepisse gaudebas. Potest sane in eo quod ait, Ego flos campi, partus intemeratae uirginis intellegi, potest in eo quod subdidit, e£ Iiliwm comualliwm, humilitas eorundem parentum illius intellegi ; ipse etenim flos non 230 horti non a rure sed campi apparuit qui de intacta uirginis matris carne carnem peccati nesciam et uirtute plenissimam assumpsit de quo dixit Esaias: E gredietur uirga de radice Iesse, et flos de radice eius ascendet, ipse lilium in conuallibus germinauit qui insuper humiles sibi parentes pauperes e quibus Deus homo nasceretur 35 elegit unde dicit et psalmista: E conualles abundabunt frumento, ipse enim frumentum quia nos pane uitae reficit, ipse lilium quia uelut auri fulgorem in candore diuinitatem habet in homine. Et pulchre in lilio prius se candor exterior paulatim aperit et sic demum aurosi coloris quae latebat intus gratia patescit quia natus in mundo dominus prius homo sublimis his qui eum uidere

22/26 cf. Greg. Magn., moral. (PL LXXV, 529 B).

32/33 Es. xi, 1.

35 Ps. 64, 14.

II, 3 quia] quod

sup. lin. om. L

LO! P

11 despiciendo B! P, suscipiendo O!, affgendo O!

14/15 tamen praedicationis LP —— 23 externi LP — 28 intellegi 29 non] in A4* O* P, om. BL* 29/30 non in horti rure L! iz marg.

30 a om. P

ruris O!

38/ascendit A* BAoP*

37 candorem A* B*

PL r1o2

212

IN CANTICA CANTICORVM

credebatur at tempore procedente Deus esse uerus innotuit ; sed et omnes electi per suscepta humanitatis eius sacramenta ad contemplationem tendunt diuinae claritatis. Cum ergo fatigata ecclesia aduersis dixisset domino: Ecce tu pulcher es dilecte mi et decorus 45 lectulus noster floridus, et cetera quae sequuntur, desiderans nimirum in serenitate temporum contemplandae eidem pulchritudini ac decori operam dare et ei flores uel operum bonorum uel animarum procreare fidelium respondit ipse: Ego sum flos campi et lilium conuallium, sicut lilium inter spinas sic amica mea inter 50 filias, ac si aperte dicat, Recordare quod ipse qui de uirgine nasci potui qui Deus sum ante saecula homo in fine saeculorum humiliter in mundo apparui humilibus socium me ac pauperibus spiritu semper exhibui humilitatis gressibus ad mortem usque perueni; et tibi in hoc saeculo quietis securitatem quaerere desiste quae potius 55 sicut lilium inter spinas candidior molliorque nitescis si aculeis etiam domesticorum afflicta suauitatem tui decoris gratius ostendis. Laudata autem a domino ecclesia quod inter spicula perfidorum fidei suae castitatem incorrupta seruauerit atque inter horrores prauorum ipsa gloriosior effulserit reciproco statim responso 60 maiore illum laude attollit et quod inter fidelia facta bonorum singulariter sanctus emineat narrat: Sicut malum, inquit, nter ligna siluarum sic dilectus meus inter filios. Hoc est autem quod psalmista loquitur: Quoniam quis in nubibus aequabitur domino aut quis similis erit Deo inter filios Dei? 65 Sicut ergo malum quod et uisu et odore et gustu gratum est lignis solet antecellere siluestribus sic homo Deus omnibus qui puri homines sunt sanctis iure praecellit meritumque eorum qui per gratiam filii Dei sunt potentia eius qui per naturam est filius transcendit. Hinc enim dicit Iohannes: E? widimus gloriam eius 70 gloriam quasi unigeniti a. patre plenum gratiae et ueritatis ;hinc apostolus Paulus: E? Moyses quidem fidelis erat in tota domo illius tamquam famulus in testimonium eorum quae dicenda erant, Chrisius uero lamquam filius in domo sua. Nitescat ergo cedrus cypressus se in altitudinem tollat cetera siluarum ligna decoris odoris 75 uirtutis suae miracula pandant, praestat omnibus malum quod praeter odoris aspectusque sui suauitatem uim quoque ipse uescendi continet; fulgeant iusti suis quique uirtutibus, antecellit cunctis qui de uirgine natus uitae nobis perpetuae subsidia ministrat. Vnde bene subditur:

62/65 Cant. ii, 3. 65/79 cf. Orig., in cant. (GCS 33, 180, 13-23). 63/64 Ps. 88, 7. 69/70 Ioh. i, x4. 71/73 Heb. iii, 5-6.

47 decore A* BL 55 nitescit L odorisue 4! ^ post odoris add. et O!P quique] suisque LOP

70 gratia P ueritate P 74 76 propter 4* B*I 77 suis post uirtutibus add. emineant P

PL r1o3

I, ii, 2-4 8o

85

9o

213

Sub umbra illius quam desiderabam sedi, et fructus evus dulcis gutturi meo, ac si aperte dicatur, Idcirco dilectum meum omnibus praeferendum esse decerno quia in sola protectione pietatis eius cuius desiderio semper ardebam refrigerium me ab aestu tribulationum inuenisse conspicio quia suauissimum donorum eius fructum sentio quo me perpetuo reficiendum esse confido. Desiderabat autem ecclesia sancta sub umbra auctoris aliquantulum respirare cum se sole nimio persecutionum fuscatam esse querebatur eo quod filii matris suae pugnarent contra se cum auxilium praesentiae eius implorans anxia clamabat: Indica mihi quem diligit anima mea ubi pascas ubi cubas im meridie, cum non solum pressurarum taedio fatigata sed recordatione pulchritudinis ac decoris eius illecta dicebat, /ectulus noster floridus ; cuius desiderii

se compotem esse factam demonstrauit cum ait: Sub umbra illius quam 95

QIOO0

desiderabam

sedi, et. fructus eius dulcis gutturi meo. Et

notandum quod supra tigna domorum suarum cedrina et laquearia esse cypressina praedicabat nec tamen horum sibi protectionem sufficere neque eorum se contemplanda sublimitate ac pulchritudine contentam esse memorabat sed solam uitae arborem in cuius umbra quiesceret cuius fructu reficeretur sedula quaerebat quia et si sancti quique sublimia nobis uirtutum suarum exempla proponere possunt, si uitae caelestis iter praedicando demonstrare, si intercessionis suae apud dominum suffragia ferre, nemini

105

li, 4

IIO

tamen eorum sed soli dilecto saluatori nostro dicere habemus: Filii autem hominum in protectione alarum tuarum sperabunt inebriabuntur ab ubertate domus tuae. Vnde merito dictum est quia sicul malum inter ligna siluarum sic dilectus meus inter filios. Iure enim omnibus Dei filiis filius praefertur unicus qui nos sicut arbor umbrosa ab aestu mundi persequentis protegit sicut malum immarcescibile caelesti suauitate reficit. Cuius refectio quantae dulcedinis quantae sit uirtutis subsequenter ostendit cum dicitur: Introduxit me rex in cellam uimariam ordinauit in me caritatem. Mox, inquit, dulcedine gratiae eius guttur mei cordis attigit ita me recreatam spiritu et ab infirmarum rerum oblectatione in superna desideria translatam esse sentio ac si in cellam uinariam introduc- PL rro4

IIS

ta nouo sim meri odore simul et poculo refecta ; unde merito qui talia dona dedit inextinguibili in se redamandum caritate conuertit. Typice autem quia uini uocabulo spiritus sancti solet gratia

80/81 Cant.ii,3.

^ 104/105 Ps. 35, 8-9.

11ECant.1549

2117/1535

cf. Orig., bom. in cant. (GCS 33, 51, 24 - 53, 8).

O! P! 96/97 protectione B 101 iter-om. A* B 108/109 inmarcescibili Z4! 110 subsequenter] substantiae /1* B, substantia L, subdendo O ostenditur BO 112 post inquit adZ. ut OP dulcedinem ALO!P gutturi B 115 fos? unde add. me A! sup lin. 85 reficiendam

214

IN CANTICA CANTICORVM

designari domino attestante cum dicit quia uinum nouumin utres nouos mittendum est, id est mundis cordibus feruor est donorum

spiritalium infundendus, cella uinaria ecclesia debet intellegi in cuius unitate solummodo spiritus sanctus dari solet et accipi. Introduxit ergo dilectus amicam suam in cellam uinariam quia dominus ecclesiam de toto orbe collectam in unam sibi domum fabricauit quam sui spiritus carismate consecrauit ; quae uidelicet 125 fabrica quia in caritatis maxime fundamento ipso operante consistit recte postquam se in cellam uinariam introductam dixit addidit: Ordinauit in me caritatem. Ordinauit autem 2n me caritalem, dixit, id est ordinatam me caritatem habere propitius donauit ut uidelicet quisque diligeret dominum Deum suum toto corde suo 130 tota anima sua tota uirtute diligeret et proximum tamquam se ipsum sed et inimicum diligendo toleraret. Huius ordinem caritatis seruare aut nescit aut neglegit ille de quo ipse caritatis ordinator ac largitor ait: Qu? amat patrem aut matrem plus quam me non est me dignus et qui amat filium aut filiam plus quam me non 155 est me dignus. Quamuis ordinatio caritatis etiam pro confirmatione posita recte possit intellegi quia quae temere locantur infirma sunt quae autem ordinate firmiter manent ut ordinasse dominus in ecclesia caritatem apte dicatur quam congruis profectibus in cordibus fidelium suorum solidare dinoscitur. Potest autem sic 140 accipi quod dicitur: Ordinawuit in me caritatem, quasi diceretur: Ordinata me ipse caritate dilexit, id est omnia quidem membra I20

mea, hoc est omnes electos, pia sibi caritate copulauit, sed eminen-

tiora quaeque ampliori ut decet affectu complectitur cum dicitur: Cum enim dilexisset suos qui erant in mundo in finem dilexit eos. 145 Omnes ergo dilexit et tamen indulgentior in quendam amor intimatur cum dicitur: D?scipulus ille quem diligebat Iesus. In ecclesia pro distinctione meritorum alios aliis amplius diligit. Item ordinawit in me caritatem, prior me ipse dilexit ac diligendo me ut eum redamare nossem donauit. Hinc enim dicit: No» wos me 150 elegistis sed ego elegt uos; hinc et apostolus Iohannes: Haec est, inquit, caritas non quasi nos dilexerimus Deum sed quoniam ipse dilexit nos et misit filium suum propitiationem pro peccatis nostris. Item ordinauit dominus in ecclesia caritatem quia caritatem ipsam qua eam ante saecula elegit quibusdam profectuum gradi155 bus per temporum incrementa monstrauit apostolo enim teste: Commendawit Deus suam caritatem in nobis quia cum adhuc peccatores essemus Christus bro impiis mortuus est ;ac proficiente eius-

118/119 cf. Matth. ix, 17. — 129/131 cf. Marc. xii, 3o-31..—

131 cf.

Matth. v, 44. 133/135 Matth. x, 37. 144 Ioh. xiii, x. 146 Ioh. xxi, 7. 149/150 Ioh. xv, 16. 150/152 I Ioh. iv, ro. 156/157 Rom. v, 8. 150 Haec] Hoc A* L, In hoc P

iP li, 4-5

215

dem caritatis ostensione dicit Iohannes: V:dete qualem caritatem dedit nobis pater ut filii Dei nominemur et simus. Rursum de PL zxos 16o perfecta eadem caritate et qua maior esse nulla potest neque ipsa umquam minui potest dicit ipse dominus: Qwi autem diligit me diligetur a patre meo, el ego diligam eum, et reliqua; cum enim uerbo praesentis temporis diceret : Qui autem diligit me, quod nullatenus facere potest nisi is quem ipse diligendo praeuenit et ad se 16s diligendum sui gratia spiritus accendit, quid est quod futuri temporis uerbo mox subdidit, d?/igetur a patre meo et ego diligam eum et manifestabo ei me ipsum, nisi quia is qui interim adhuc diligitur a Deo ut credendo diligere possit tunc utique ad hoc diligetur ut eum uidendo amplius diligat et manifestata ipsius 170 facie tanto uerius eum tota uirtute diligat quanto nil ab inferioribus quo ab hac dilectione praepediatur tolerat? Ordinat ergo dominus in ecclesia caritatem qua eam uel ipse diligit uel ad suum amorem ac proximi rite tenendum inflammat. Quantum uero ipsa caritas mentem quam perfecte absorbuerit ab infimarum rerum 175 amore sustollat sequenti uersu edocet cum dicitur: Fulcite me floribus stibate me malis quia amore langueo. Languet namque amore anima quae ordinatam in se suiauctoris caritatem ueraciter degustat quia cum ad petendum se aeternitatis lucem accendit ab hoc nimirum temporalitatis amore lassescit ut tanto 180 frigescat ab studio labentis saeculi quanto surgit ardentior ad contemplanda gaudia perennis regni. Sed uideamus anima quae tali flagrat amore quem quaerat stratum in quo fessa recumbat. Fulcite me, inquit, floribus stipate me malis. In floribus tenera adhuc uirtutum primordia in malis perfectio signatur. Obsecrat 185 ergo amore languens anima filias Hierusalem, id est eas animas quae se in caelesti desiderio praecesserunt, ut sua coepta bonis iuuent exemplis et quali uel initio uel cursu uel termino uirtutum uiam peregerint ad memoriam sibi crebrius reuocent quatenus harum intuitu uelut odore quodam florum malorumque gratissi190 mo mollius se ac dulcius in sui conditoris affectu reclinet. Quod et de his quae prae oculis habemus sanctorum operibus et de illis quae de scripturarum quasi pratis ac nemoribus colligimus patrum praecedentium factis siue dictis aeque ualet intellegi.

158/159 I Ioh. iii, r. 161/162 Ioh. xiv, 21. 176 Cant. ii, s. 176/181 cf. Greg. Magn., bom. in eu. (PL LXXVI, 1191 A). 183/193 cf. Greg. Magn., Pom. in Ezech. (CC CXLII, 242, 185 - 243, 195).

162 diligitur A4* BP 168 utique ad hoc om. P —— ad hoc om. L 178 petendam P 180 labentis expl. A, F. 37" 181 contemplandum LOP regni perennis L

216

ii, 6 195

200

205

210

2IS

220

225

IN CANTICA CANTICORVM

Laeua eius sub capite meo et dextera illius amplexabitur me.In laeua Christi temporalia eius dona in dextera perpetuae uitae beatitudinem significat. Vnde alias de ipso qui est Dei uirtus et Dei sapientia scriptum est: Longitudo dierum in dextera eius, in sinistra autem diwitiae et gloria. Ostendit ergo sancta ecclesia ostendit anima dilectioni sui redemptoris perfecte intenta qualis esse possit quies in hac uita quam tantopere quaerebat qualiter in lectulo illo uirtutibus florido cum suo dilecto in huius exilio peregrinationis recubare desideret. Laeua, inquit, eus sub capite meo et dextera illius amplexabitur me. Caput autem suum principale mentis appellat et laeuam suam sponsae capiti dilectus illius subponit cum corda fidelium dominus in hac adhuc uita commorantium suae cognitionis scientia confirmat cum sacramentorum suorum participatione subleuat cum pignus eis sui spiritus tribuit cum scripturarum sanctarum solatia suggerit. Dextera autem eius amplexabitur eam cum etiam post hanc uitam caelestis eis uitae regnum perenne promittit. Et bene laeua caput sustinere dextera illam dicitur amplexari quia temporalia quidem munera ad subsidium peregrinationis huius accipimus caelestia uero praemia sine fine uidebimus. Recte autem sponsa quae supra languens amore fulciri floribus stipari quaerebat malis nunc manum dilecti sub capite se habere testatur quia etsi uirtutum floribus amator quisque sui conditoris gaudet, si proximorum profectibus cum quibus ipse ad uidendam eius faciem perueniat delectatur, si antiquorum sanctorum exempla quibus ad diligendum uel Deum uel proximum ardentius excitetur meminisse dulce habet, unica tamen est spes ueraciter quiescere cupientium auctoris sui manu sustentari. Et quidem primo laeua ut per hanc ad amplexum dexterae mereantur adtingere; neque enim dextera illius quemquam amplexabitur nisi quem prius laeua eius fouendum susceperit, id est nemo claritatem illius sublimiter in futuro uidebit qui non in praesenti ad suscipienda humilitatis eius mysteria fideliter reclinauit. An non Paulus qui ministrum se sponsae huius fidelissimum esse docebat dicens: Despondi enim uos uni uiro uirginem castam exhibere Christo, laeuam sponsi capiti eius subponere curabat ut ad amplexum dexterae perduceret? Ait enim: NzA

194 Cant. ii, 6.

194 sqq. cf. Greg. Magn., Pom. in eu. (PL LXXVI, 1170

D) ; bom. in Ezech. (CC CXLII, 285, 342-351) ; Orig., Pom. in cant. (GCS 33, 54, 1320) ; in cant. (ibid., 195, 2x - 197, 14). 196/197 cf. I Cor. i, 24. 197/198 Prou. iii, 16.

227/228 II Cor. xi, 2.

229/230 I Cor. ii, 2.

195/196 beatitudo significatur LOP —— 200 quietis B — 204 ipsius LOP 206suae]sub BLOP post cognitionis «dd. specieP ^ 207 eius B*, ei B! (-usimras)LO — 209eis]ei OP — 221amplexum]exemplum LOP 222 mereatur P ^ 225 post mysteria add. mentem P — 226 reclinauerit P — 227

uos om. B

PL rro6

I, ii, 6-7

217

230 iudicaui me scire inter uos nisi

Iesum Christum et hunc crucifixum , rursum namque eandem ad amplexum dexterae eius tendere hortabatur cum ait: Quae sursum sunt quaerite ubi Christus est in dextera Dei sedens ; et: Cum Christus apparuerit uita uestra tunc et uos apparebitis cum illo in gloria. Laeua ergo eius, inquit, sub capite 235 meo el dextera illius amplexabitur me, ac si aperte dicat: Temporalia quidem me domini et saluatoris mei beneficia quo a mundi cupiditatibus uel perturbationibus aliquantulum quiescere queam adiuuent sed aeternorum promissio quibus perpetuo remunerer amplius delectat. Quam uero amabilis sit ipsi domino talis sponsae 240 suae, id est ecclesiae uel animae cuiuscumque

electae, pausatio

sequenti eius responsione designatur cum dicitur: Adiuro uos filiae Hierusalem per capreas ceruosque camporum ne suscitetis neque euigilare faciatis dilectam quoad usque tpsa uelit. Filias Hierusalem dicit animas patriae supernae desiderio flagran245 tes quas adiurat sponsus ne suscitent sponsam in suo amore quiescentem neque ab hominum conturbatione feliciter sopitam inquietare praesumant. Qui enim electi cuiuslibet mentem uel in orationibus deuotis Deo loquentem uel in sacris lectionibus diuina mandata siue promissa meditantem importunus impedierit spon250 sam utique Christi de sopore beato prius quam ipsa uelit excitat. Vult enim ipsa felicissimo hoc sopore refecta euigilare quia tempore congruo diuinis se mancipare nouit obsequiis ac rursum tempore competenti ad curanda fragilitatis humanae necessaria reuerti. Qui ergo fideles quosque caelestibus studiis intentos impedire non 255 metuit suis profecto uirtutibus quibus se pollere credebat damnum facit. Vnde bene sponsus filias Hierusalem per capreas ceruosque camporum ne hoc faciant adiurat ; per capreas namque et ceruos munda uidelicet animalia uenenorum inimica uirtutum opera spiritalium figurantur quae quantum munditia praeminent 260 tantum uirulentas hostis antiqui machinas contemnere immo disperdere atque euacuare consuerunt. Et pulchre capreas ceruosque dicens addidit camporum ut patenter simplicitatem purarum mentium ac fide sincera florentium in quibus uirtutes oriantur ac nutriantur exprimeret. Itaque adiurat filias Hierusalem sponsus 265 per capreas ceruosque camporum ne suscitent neque euigilare faciant dilectam quoad usque ipsa uelit, ac si patenter dicat, Contestor fideles omnes et per suas quemque uirtutes quas pura in corde nutrire desiderant adiuro ne pia fratrum studia contemnant ne passim temerando praepediant, sed sic quisque de proximorum

232/233 Col.iii,2. 232 hortatur B

^ 233/234 Col. iii, 4. — 242/243 Cant. ii, 7. 254 ipso B

delectet P 247 inquietari B 263 fidem sinceram B

238 sed] at me LO, ut me P

257 faciat BL P*

239

262 patentem LOP

PL 1107

218

IN CANTICA CANTICORVM

270 profectu quasi de suo gaudeat sic fratribus damna lucri spiritalis quo modo sibimet ipsi pertimescant inferre quia nimirum suas ipse uirtutes minuit qui uirtutibus proximi parcere immo has in quantum ualet adiuuare contemnit. Quod adiuramentum sponsi libentissime sponsa suscipiens continuo respondit:

ii, 8 27;

280

285

29o

2905

Vox dilecti met. Subauditur, Haec est quam audiui adiurantem

filias Hierusalem ne me in eius complexu quiescentem prius quam ipsa uellem suscitarent. Multum enim necesse est laetetur anima Deo plena cum eam inter aduersa saeculi uocem eius consolatoriam uel per donum occultae inspirationis uel per meditationem auditumue sacrarum scripturarum percepisse contigerit ;nam etsi necdum faciem dilecti nostri licet intueri iam multum nobis est praestitum in eo quod in scripturis sanctis interim eloquiorum eius dulcedine reficimur, multum praestatur eis quibus altiori dono conceditur ut subleuato ad caelestia purae mentis intuitu non nullam futurae uitae suauitatem etiam in praesenti praegustent. Vnde bene postquam laetabunda dixit sponsa, Vox dilecti mei, mox eundem dilectum etiam uidere desiderans sed necdum ualens adiecit: Ecce iste ueniet saliens in montibus transiliens colles. Montes quippe et colles eos uocat qui generalem sanctae ecclesiae conuersationem quasi floridam camporum planitiem singulari mentis puritate transcendunt et quanto se ab infimorum cupiditate leuiores reddunt tanto capaciores contemplationis supernorum efficiunt. De qualibus Esaias cum aduentum in carne mediatoris Dei et hominum describeret ait : E? erit im nouissimis diebus praeparatus mons domus domini in uertice montium et eleuabitur super colles. Recte etenim ille mons in uertice montium et super colles eleuatus, id est excelsis hominibus esse excelsior, memoratur qui in nouissimis quidem diebus homo inter homines apparuit sed Deus cum patre

3oo ante saecula extitit. In hisautem montibus adueniens saltus dare dilectus hos transilire colles perhibetur quia corda sublimium

dominus crebra suae uisitationis gratia solet illustrare. Et pulchre non manere in his collibus sed salire uel eosdem transilire dicitur quia dulcedo contemplationis internae quantum alta propter 305 agnitionem rerum caelestium tantum est breuis et rara propter grauedinem mentium carnis adhuc mole detentarum. Corfus enim quod corrumpitur adgrauat animam et deprimit terrena inhabitatio sensum multa cogitantem. Neque huic sententiae contrarium debet

275 Cant. ii, 8.

277/316 cf. Orig., in cant. (GCS 33, 202, x - 203, 17).

294/295 cf. I Tim. ii, S.

295/296 Es. ii, 2.

306/308 Sap. ix, x5.

277 uelim P 282 posterius in om. O* P — 289 uenit P — 296 domus om. B P*, add. P! sup. lin. 297 eleuatur BO — 300 existit P — 301 hos] ac P gentium BLO* 306 grauitudinem P

PL rxro8

IH, 5-9

219

aestimari quod ipse dilectus in euangelio suae sponsae pollicetur dicens: Ecce ego uobiscum sum omnibus diebus usque ad consummationem saeculi; et rursum: Si quis diligit me sermonem meum seruabit, et pater meus diligit eum, et ad eum ueniemus et mansionem apud eum faciemus. Manet namque semper per fidem et dilectionem suam perque auxilium gratiae suae cum omnibus sanctis sed 315 excellentius ad horam paucis sublimioribus quibus uult et quando uult apparet. Paucorum namque et eorum qui prae altitudine cordis montibus comparantur et collibus est dicere: Szwe ettam menie excedimus Deo siue sobrii sumus uobis; cunctis autem fidelibus dicitur quia quicumque confessus fuerit quoniam Iesus est 320 filius Dei Deus in eo manet et ipse in Deo. Totius ecclesiae est fideli corde audire quia Deus caritas est et qui manet in caritate in Deo manet et Deus in eo; perfectorum autem solummodo est dicere: Non enim doctas fabulas secuti notam fecimus uobis domini nostri Iesu Christi uirtutem, sed speculatores facti estis illus magnitudinis. 325 De qua speculatione euidens subinfertur exemplum cum dicitur: ll, 9 Similis est dilectus meus capreae hinuloque ceruorum. Et quidem omnes qui naturas horum animantium bene norunt explorare multa in his inueniunt quae dilecto ecclesiae, id est domino saluatori, aptissime conueniunt. Sed hoc in loco specialiter illud 330 intuendum quod in altis montium habitare ac saltus dare uelocissimos gaudent propter quod et rarius a nobis uideri quam boues solent aut asini aliaue huiusmodi animantia quibus semel mansuefactis quoties libet utimur. Quod altitudini supernae contemplationis multum decenter aptatur quae non in arbitrio hominis 335 speculantis sed in gratia est Dei quando uult apparentis. Credo Esaias mons uidelicet eximius non quando ipse elegit sed quando uoluit dominus uidit ipsum dominum sedentem super solium excelsum et eleuatum uidit et agmina caelestia laudes ei debitas concinentia; Paulus et ipse mons terrena multum despiciens ac 340 uertice sidera tangens non quando disposuit ipse sed quando Deo placuit raptus est in paradisum raptus est in tertium caelum audiuitque archana uerba quae non licet homini loqui. Congruit sane humilitati simul et ueritati assumptae humanitatis quod dominus non ceruo sed capreae hinuloque ceruorum minoribus 345 uidelicet animantibus assimilatur qui inter homines non solum homo sed et humilis homo apparuit. Hinulus ceruorum factus est quia ueram de carne patrum praecedentium carnis materiam 310

3; 9.

310/5311 Matth.xxviii,20. ^ 311/313]Ioh.xiv,23. — 317/318]lI Cor.v, 319/322 I Ioh. iv, 15-16. 323/324 II Pet. i, 16. 326 Cant. ii, 330/333 cf. Isid., ezymol. XII, i, 15-17. 337/338 cf. Es. vi, 1-3. 341/542 cf. II Cor. xii, 2-4. !

512 diliget LO 322 autem om. B P* 323 indoctas B P! 330 habitare] iugis degere P 331 propter quod] propterea P 342 licebat P

PL 1109

220

IN CANTICA CANTICORVM

suscepit ;factus est enim ex semine Dauid secundum carnem ;et ipse

Dauid: Sicut ceruus desiderat ad fontes aquarum ita desiderat anima 350 mea ad te Deus ; et iterum: Qui perfecit pedes meos tamquam cerui. Sed et de ceteris ceruis suae nimirum uitae consortibus ait: Vox domini praeparantis ceruos; ipse etenim praeparat ceruos cum fidelibus uirtutum dona ministrat quia ut cursum suae mentis ad altiora dirigant ut incessanter fontem uitae sitiant ut angues 355 heretici sermonis de abditis fraudium suo spiritali odoratu educant ac proterant ut uerbum uitae ruminent ut in cunctis actionum suarum gressibus modum salutiferae discretionis teneant non hoc eorum potestatis sed est diuinae largitionis. Vox ergo domini praeparat ceruos quia eius gratia in arce uirtutum collocat sanc360 tos. Ex quibus uidelicet ceruis natus est.hinulus iure sponsae dilectus, id est ecclesiae uel animae cuique fideli, quia ex patribus Christus secundum carnem qui est super omnia Deus benedictus in saecula. Et quoniam his uersiculis speculatiuae uitae sublimitas expressa est restat ergo actiuae quae omni ecclesiae communis est 365 perfectionem ostendi. Sequitur: En ipse stat post parietem nostrum despiciens per fenestras prospiciens per cancellos. Nunc etenim dilectus in uicinia manet sponsae nunc excelsis saliens paret montibus quia idem ipse dominus ac saluator noster et perfectioribus se ad tempus cum uoluerit 370 tametsi per speculum et in enigmate uidendum praebet et semper omnibus electis inuisibilem praesentiae suae gratiam exhibet. De cuius exhibitione praesentiae bene nunc dicitur: En zse stat post parietem nostrum, quia nimirum ita apud nos manet immo in nobis manet ut uideri non possit a nobis Iohanne attestante qui ait: 275 Deum nemo uidit umquam ; si diligamus inuicem, Deus in nobis manet, et caritas eius in nobis perfecta est. Paries autem quiab eius aspectu nos secludit ipsa est mortalitatis nostrae conditio quam peccando meruimus qui in parente primo ita conditi sumus ut si numquam peccato consentiremus hoc omnes electi lumen diuinae 380 contemplationis semper indefessi et sine ullo labore cerneremus, ad quod nunc intuendum perfectiores perpauci maximo cum labore purficante sua corda fide pertingunt. Sed in hoc pariete misericordia diuina fenestras et cancellos unde nos prospiceret fecit quia mentibus nostris quamlibet huius saeculi caecitate 385 grauatis gratiam suae cognitionis aperuit et crebra nos occultae suae inspirationis luce reficit. Cuius prospectu inspirationis quia

548 Rom. i, 3. — 349/550 Ps. 41,2. —550Ps.175,34. 5351/2352 Ps. 28, 9. 361/363 Rom. ix, 5. 367 sqq. cf. Orig., in cant. (GCS 33, 217, 1 218, 24).

370 I Cor. xiii, r2.

356 prodeant L 576 eius om. B

375/376 I Ioh. iv, x2.

358 domini o». B O*

366 et B*L

372 et B*L

I, ii, 9-12

221

hoc maxime pius conditor agit ut nos a dilectione temporalium ad promerenda supernae pacis gaudia prouocet recte subiungitur: ll, IO Et dilectus meus loquitur mihi : Surge propera amica mea columba 390 mea formosa mea et ueni. Omnia tempus habent et suis spatüis transeunt uniuersa sub caelo. Habet ergo sponsa Christi ecclesia uidelicet uel anima quaeque electa tempus quiescendi habet item tempus surgendi ad laborem. Denique supra adiurabat filias Hierusalem ne suscitarent neque euigilare facerent eam donec ipsa 295 uelit et nunc mutata uice surgere iubet eam ipse atque ad se properanter uenire nec iam ad eam in lectulo quamlibet caelestibus studiis florido intrare consentit sed ipsam potius secum ut sequentia cantici docent ad excolendas uineas bestiasque nocentes ex his propellendas praecipit exire addens ad prouocandum in400 flammandumque eius studium quod transactis auris brumalibus iam uerna temperies industriam laborantis adiuuet sed et uernalium aduentus atque cantus auium ruralia magis loca quam aulica reddat iocunda prouentus etiam florum spem fructus futuri polliceatur agricolis. Sed quia de superficie litterae pauca perstrinximus iam nunc ad 405 exinterandos allegoriae sensus stilum uertamus. Dictum est supra sub figura capreae hinulique ceruorum quomodo dominus sublimium contemplationi interna caelestium reuelet archanorum, dictum est sub figura ipsius post parietem nostrum stantis ac 410 per fenestras cancellosque prospicientis qualiter omnem ecclesiam quamuis adhuc inuisibilis crebro salutiferae compunctionis respectu illustret. Restat nunc intimari quomodo eandem siue ad officium praedicationis seu ad exercitium bonae incitet operationis. Surge, inquit, fropera amica mea columba mea formosa mea et ueni. Surge de stratu illo multum tibi amabili in quo tuimet curam 415 agere in psalmis et orationibus ceterisque uitae studiis delectaris propera et ueni ad impendendam etiam proximis curam salutis per studium sedulae praedicationis quasi enim tot passibus ad uocantem nos dominum properamus quot pro eius causa uirtutum opera

II/12

420 patramus.

lam enim hiems transüt, imber abüit el recessit, flores apparuerunt in terra. Hoc est quod apostolus ait: Nox fraecessit, dies autem adpropinquabit, abiciamus ergo opera tenebrarum et induamus nos arma lucis. Sicut enim per tenebras noctis sic etiam recte per 425 austeritatem hiemis et imbrium tempestas exprimitur infidelitatis quae totum orbem usque ad tempus tegebat dominicae incarna-

389/390 Cant. ii, 1o. 422/424 Rom. xiii, x2.

387 delectatione LOP 421 enim om. BLP

390/391 Eccle. iii, r.

^ 421/422 Cant. ii, 1-12.

391 post ergo add. et L 423 adpropinquauit OP

415 strato L*P

PL rrro

222

IN CANTICA CANTICORVM illuxit abscedente

tionis; at ubi sol iustitiae mundo

430

435

440

445

450

455

460 ceterum

li, I3

mox

ac

depulsa priscae bruma infidelitatis perfidiae flores apparuerunt in terra quia initia iam nascentis ecclesiae in sanctorum fideli ac pia deuotione claruerunt. Tempus potationis aduenit, illius uidelicet cuius in euangelio meminit dominus qui cum se uitem ueram et patrem suum esse dixisset agricolam addidit confestim atque ait: Omnem palmitem in me non ferentem fructum tollet eum et omnem qui fert fructum purgabit eum ut fructum Plus adferat. Potest officium potationis recte etiam iuxta illud intellegi quod apostolus ait: Expoltantes uos ueterem hominem cum actibus suis induite nouum ;quod exponens ipse dicit alibi: Propter quod deponentes omne mendacium loquimini ueritalem unusquisque cum proximo suo; et rursum: Qui furabatur iam non furetur magis autem laboret operando manibus quod bonum est. Vox turturis audita est in terra nostra. Vox praedicatoris audita est in terra quae nostra iam coepit esse dum fidei uerbum recepit de qua et in psalmo prima sabbati, id est dominicae resurrectionis quae prima sabbati facta est, dicitur: Domini est terra et plenitudo eius. Vox etenim turturis quae suo sonitu abscessum hiemis et ueris signare solet aduentum conuenit eis qui dicere norunt quia tenebrae transierunt et lumen uerum iam lucet, uox turturis quae humiliter resonans gemitum pro cantu exprimit congruit eis qui sui incolatus et promissae sibi patriae memores dicere consuerunt: Sed et nos ipsi primitias spiritus habentes et ipsi inter nos ingemiscimus adoptionem filiorum expectantes et redemptionem corporis nostri, qui et auditoribus suis clamant: Miser! estote et lugete, risus uester in luctum conuertetur e gaudium in maerorem. Auis ipsa quae pudicitiae amatrix est et semper in montium iugis atque in arborum uerticibus commoratur uitam imitatur eorum qui sibi suisque protestantur quia bonwm est homini mulierem non tangere et nostra conuersatio 1n caelis est; nam quod tecta hominum et conuersationem fugere magisque in siluis ac solitudinibus degere solet typum praetendit eorum qui corpore tantum in mundo positi mente separantur a mundo

et superna potius uidere

desiderant. Ficus protulit grossos suos. Grossos uocant primitiuas et immaturas ficus atque inhabiles esui quae etiam si concussae fuerint leui tactu decidunt. Et ficus sonante turture protulit grossos suos cum

433/435 Ioh. xv, 2. 439/440 Eph.iv,28. Rom. viii, 23.

436/437 Col. iii, 9-1o. 438/439 Eph. iv, 25. 447 IIoh. ii, 8. 450/452

| 444/445 Ps.23, 1.

452/453 Iac. iv, 9.

456 I Cor. vii, rx.

457 Phil. iii, 20.

462 Cant. ii, 13.

431 putationis B'OP — 440 post manibus add. suis B' in marg. LOP 450 posterius et om. P

B'LOP

intra OP

451 et om. LP

455 conuertatur

PL rr

I, ii, 12-13

223

465 praedicantibus in Iudaea apostolis sinagoga protulit multos qui PL r2 zelum Dei haberent sed non secundum scientiam qui magis imperfectam adhuc et uelut immaturam litterae legalis obseruantiam tenere quam intellegentiae spiritalis in ea dulcedinem suscipere uellent. Apponius hunc uersiculum ita exponit quod ficus protulerit gros470 SOS suos cum sinagoga procreauit apostolos qui de ea generati dulcissimum cibum doctrinae credentibus ministrarent. Et quoniam proferente sinagoga uel apostolos qui euangelium praedicarent uel eos qui euangelio legis adhuc caerimonias prae475 ferre contenderent nihilominus tunc totius orbis fides salusque secuta est recte subiungitur: Vineae florent dederunt odorem. Per floritionem namque uinearum initia multiplicantium ecclesiarum de ea quae in Hierosolimis primo plantata est per odorem diffusa longe lateque harum fama expressa est. Quid enim gratius florentis odore uitis ? Siquidem de flore earum sucus expressus poculi genus conficit et saluti et uoluptati accommodatum. Cui comparandum bonae operationis rumorem quis non facile uideat ? Exemplum ergo uinearum quibus nascitur winum. quod /aetificat cor hominis et ecclesiis fidelium oo generaliter et quibusque electis specialiter congruit qui sibi ipsi 495 laetitiam spiritalem iocunditatemque fructificant iuxta illud apostoli: Gloria nostra haec est testimonium conscientiae nostrae ; et

sicut psalmista: Omnis, inquit, gloria eius filiae regum ab intus. Sanctus Hieronimus hos uersiculos ita exponit: Vox turturis 490 auditus est in terra nostra, T'urtur auis budicissima semper habitans in sublimibus typus est saluatoris ;et paulo post, statimque turtur dicit ad turturem, Ficus protulit grossos suos, id est ueteris legis praecepta ceciderunt et de ewuangelto uites florentes dederunt odorem suum.

466 cf. Rom. x, 2. 470/472 cf. Appon., i» cant. (PL suppl. I, 870). 484 Ps.103,1; . 487]IICor.i,:2. 488Ps.44,14. | 489/494Hilieron., adu. Iou. (PL XXIII, 252 B).

466 habebant O P! sup. ras.

467 inmatur(a)e P

477 florentes OP

EXPLICIT LIBER PRIMVS. INCIPIT LIBER SECVNDVS BLR, EXPLICIT LIBER PRIMVS. INCIPIT LIBER SECVNDVS BEDAE EXPOSITIO P

II

i, 13/14 495

Surge amica mea sponsa mea el ueni ' columba mea in foraminibus

PL rxxC

petrae in cauerna maceriae. Si iuxta expositionem apostoli Petra

erat Christus, quae sunt foramina petrae nisi uulnera quae pro nostra salute suscepit Christus? In quibus profecto foraminibus columba residet ac nidificat uel cum anima quaeque mitis uel 500 ecclesia omnis in passione dominica spem suae salutis unicam ponit cum in sacramento mortis eius et sese ab insidiis hostis antiqui quasi a raptu accipitris tutari confidit et in eodem ei

295

subolem spiritalium siue filiorum seu uirtutum procreare satagit. Vnde bene Hieremias sub specia Moab hereticos ad unitatem ecclesiasticae fidei prouocans ait : Relinquite ciuitates et habitate in fetra habitatores Moab estote quasi columba midificans in summo ore foraminis. Maceria autem quae ad uinearum munitionem solet de lapidibus componi, unde in Esaiae cantico dicitur: Vnea facta est

PL xx:2C

dilecto in cornu in loco uberi, et maceria circumdedi, custodiam

significat uirtutum caelestium qua dominus ecclesiam uineam uidelicet suam circumdat ne immundorum spirituum tamquam animantium improborum possit inruptione uastari. Hinc etenim psalmista: Inmittit, inquit, angelus domini n circuitu timentium eum et eripiet eos ;et apostolus de angelis loquens: Nonne omnes 515 suni administratorii spiritus in ministerium missi propter eos qui hereditatem capient salutis? In hac ergo maceria refugium sibi sponsa et amica Christi quasi columba cauernam inuenit dum sancta ecclesia per auxilium se angelicum a diaboli fraudibus defensandam esse didicit. Hortatur itaque dominus eandem eccle520 siam hortatur animam quamque sibi deuotam ad exercitium pii ac fructiferi laboris ac dicit: Surge propera amica mea formosa mea el PL 1x:i3 ueni, iam enim hiems transiüit, et cetera usque dum ait, Surge amica mea sponsa mea el ueni columba mea in foraminibus petrae in cauerna maceriae, ac si aperte dicat: Postquam tempestas uitae 525 gentilis superna pietate remota est, postquam flores salutiferae conuersationis iam emersere in terra, postquam in modum potandi coeperunt instantibus uineae caelestis agricolis iniusti a iustis a uirtutibus uitia discretionis doctae falce separari, postquam praeco salutis mundo iam late insonuit, postquam mundus ipse ad 2339 agnitionem ueritatis conuersus ac suauissima nouae uitae per 510

495/496 Cant. ii, 33:14. 28.

— 496/497 I Cor. x, 4.

508/509 Es. v, 1-2.

13-25).

| 513/514 Ps. 35, 8.

513 inmittet B'P!R! 519 defendendam OP

505/507 Hier. xlviii,

508/514 cf. Ambr., Pex. (CSEL XXXII, rz, 92,

514/516 Heb. i, x4.

angelum P — dominus P 521 formonsa

516 capiunt P!

B — 526/527 putandi B'OPR!

II, ii, 13-14

225

gentes fama aspersa est, obsecro o anima fidelis o omnium animarum fidelium multum caterua mihi dilecta cui amicitiae meae dona contuli, quam mihi sponsae uice coniungere dignatus sum, cui per infusionem mei spiritus columbinae mentis simplici535 tatem contribui, pro cuius sanitate ac uita ipse uulnera mortemque suscepi, cui contra hostes inuisibiles supernae protectionis suffragia largitus sum, obsecro, inquam, quae talium es compos effecta donorum ne inerti otio lentescere uelis sed ad industriam potius studiumque debiti certaminis pro aeterna quiete festines 540 accingi. Ostende mihi faciem tuam, uox tua sonet in auribus meis. Quaein abdito secretae quietis quasi columba in foraminibus petrae siue in cauerna maceriae delitescere cupis precor in publicum actionis procedas ostendasque ex operibus fidem tuam et quid intus 545 pulchritudinis habeas aliis etiam foras in exemplum declares; namque mihi qui interiora cordis perspicio tunc faciem tuam ostendi aestimo cum actionem tuam non habentem maculam aut rugam aut aliquid eiusmodi ad utilitatem proximorum demonstrare considero; quamdiu enim quis facit uni de minoribus his mihi 550 facit; sonet uox tua in auribus meis uox uidelicet laudis siue praedicationis, id est ea quae uel me in psalmis et hymnis et canticis spiritalibus laudet uel ad laudem meam proximorum ora mentesque praedicando excitet. Ostendit ergo faciem sponsa domino in his quae in conspectu eius recta operatur, ostendit ei 555 sonum uocis in eis quae coram eo salubriter dicit. Irem considerandum intentius quod ait: Ostende mihi faciem tuam, tuam, inquit,

560

non alienam, id est sanctam et immaculatam, talem namque eam feci mundans lauacro aquae in uerbo talem spiritus sancti unctione perfeci signans super te lumen uultus mei; sonet uox tua in auribus meis non extranea, id est ea quam te in die disponsionis tuae habere docui qua te pollicita es mihi tuum seruare pudorem. Item ostende mihi faciem tuam, sonet uox tua in auribus meis,

mihi non aliis faciem tuam ostendere meis in auribus non aliis uocem dare memento, id est meae gratia dilectionis non alia 565 qualibet et bona opera facere et uerba dicere sancta curato; quicumque enim bona sua facta siue dicta humanis fauoribus impendit hic suma uel faciei pulchritudinem uel dulcedinem uocis externis potius quam conditori ostendit. Sed et iuxta litteram feminae quae ad deceptionem stultorum ipsam corporis sui faciem 547/548 Eph. v, 27. 549/550 cf. Matth. xxv, 40.45. 559 cf. Ps. 4, 7

5517/552.cl-

Col. iii, 16.

537 qui BLR respicio P

561 quia LR aliorum

L P

538 inertiae L

548 huiusmodi O! P

tu] te BLOPR

otio] somno L 548/549 demonstrari OP

563 ostende P

546 aspicio O, 55árecte P

posterius. aliis]

PL r4

226 570

575

580

ll, I5 585

590

595

600

605

IN CANTICA CANTICORVM

exornare sermonesque suos super oleum molliresatagunt praeuaricatrices huius dominicae praeceptionis exsistunt ideoque eximia illa laude indignae permanent qua suam sponsam glorificans dominus adiungit: Quia uox tua dulcis et facies tua decora. Illius namque animae domino dulcis est uox cui dulce est uel uerba domini proximis adnuntiare uel ipsi domino laudes resonare nouit cum propheta: Quam dulcia faucibus meis eloquia tua super mel et fauum ori meo. Illa facies domino decora uidetur quae se ad uidendam ipsius faciem dignam exhibere satagit quae ei intimo ex corde dicere consueuit :Quaesvwi wultum tuum wultum tuum domine requiram, ne auerlas faciem tuam a me. Non autem sufficit nobis nostrae cura munditiae si non etiam errantes in quantum possumus corrigere, si non infirmiores quosque ab eorum insidiis defendere curamus. Vnde subiungitur: Capite nobis wulpes pusillas quae demoliuntur uineas, nam uinea nostra floruit. Vulpes quippe quae demoliuntur uineas heretici sunt et scismatici qui prauae dente doctrinae uineas Christi florentes, id est rudes fidelium mentes, quantum lacerare soleant utinam nesciremus. Praecepit ergo sponsae suae Christus ut cum pedissequis suis quas filias Hierusalem appellare solet, id est cum praedicatoribus sancta humilitate sublimibus, pio labori insistens capiat uulpes pusillas, id est mox incipientes fraudulentorum uersutias deprehendere ac debellare contendat, ne maiores effectae per tempus tanto difficilius a laesione uinearum eius spiritalium depellantur quanto has diutius iam depascere consuerunt. Et pulchre qui prius numero plurali uineas dixerat rursus singulari numero posuit, 1am winea nostra floruit; ita etenim multas uineas unam appellat uineam sicut multas per orbem ecclesias unam sibi ecclesiam uoluit. Vineas namque florere dixit ut late germinantes electorum plebes ostenderet. Et bene ubi capiendas uulpes ammonuit ibi mox uineam singulari appellatione signauit ut ob id maxime insequendos ac proterendos doceret hereticos ne fidem ecclesiae quam unam esse oportet eorum infestatio scinderet atque in partes distraheret. Apte autem uulpium natura moribus ac uerbis conuenit hereticorum quia nimirum ualde fraudulenta sunt animalia quae in fossis uel specubus absconduntur cumque apparuerint nwmquam rectis itineribus sed tortuosis anfractibus currunt. Quae quomodo congruant hereticorum dolis ac fraudibus

570 cf. Ps. 54, 22. 577 Ps. 118, 103. 580/581 Ps. 26, 8-9. Cant.ii,15. ^ 586sqq.cf.Orig., n cant. (GCS$33,236,29-237,9). etymol. XII, ii, 29.

576 post resonare add. quae dicere LOP nimirum zd. haec O' P

587 prauo

585/586 — 607 Isid.,

LOP' — 605 post

II, ii, 14-16

227

facile quisque intellegit. Nec praetereundum quod non ait, Capite 6 zdo uobis, cum ecclesiae filiis loqueretur uel, uinea uestra floruit, sed:

Cajpite nobis, inquit, wulpes pusillas, nam uinea nostra floruit, ut hinc magis omnes qui possent ad debellandam siue corrigendam hereticorum uel malorum catholicorum nequitiam accenderet quo eos sibi in hoc agendo deseruire monstraret suamque esse uineam 6 5 quam dedenderet ipse laborum piorum remunerator ostenderet. Vnde merito tali eius affectui mox amica et sponsa ipsius columbini cordis simplicitate respondit: ll, IÓ Dilectus meus mihi et ego illi qui pascitur inter lilia. Cuius responsi sensus quanto latius patet tanto breuius uidetur esse conclusus. 620 Potest enim ita recte intellegi: Dilectus meus mihi et ego tlli, H

alterutrum nobis uero ac sincero amore copulemur ; potest et ita: Dilectus meus mihi, talia diuinae suae exhortationis consolationis

625

63o

635

64o

645

repromissionis uerba promiserat, e/ ego ?/]1, faciem meae conuersationis limpidam ac uocem meae locutionis puram semper offeram et gratam. Sed et ita multum decenter potest accipi ut quia multam solent uim habere pronomina dicat ecclesia, id est omnis electorum multitudo: Dilectus meus mihi, et non amplius quis, et rursum: Dilectus meus mihi, non alteri cuilibet, subaudis, perpetuam dilectionis suae gratiam praestet fructumque rependat, e£ ego 1lli, non alteri cuipiam, ego illi, non alia quaelibet hominum turba, subaudis, integra semper humilitatis atque oboedientiae deuotione conglutiner. Cunctis autem his sensibus conuenit apte quod sequitur, qwi pascitur inter lilia, 1d est qui candidissimo atque dulcissimo uirtutum mearum solet odore laetari, qui renitentium per orbem ecclesiarum fructu delectatur suauissimo. Ita etenim sancta uniuersalis ecclesia nunc liliorum pluraliter nunc unius lilii nomine designatur. Szcut enim lil?wm nter spinas, inquit, s?c amica mea 1nter filias, quo modo et per uineas pluraliter ubi ait, wineae florent, et rursum singulariter per uineam ubi subiecit, nam uinea nostra floruit, eadem ipsa quae non nisi una est ecclesia figuratur ; singulariter namque ob id nominatur quia multitudinis credentium est cor et anima una, et pluraliter rursum aptissime nuncupatur quia nimirum ipsa unitas cordis et animae fidelis non iam in paucis sed in multitudine credentium continetur. Notandum autem quod et lilia etiam in hoc quod adustis igne membris mederi solent sanctorum actibus congruunt, qui si forte flamma uitiorum exuri corda proximorum deprehendunt mox illis subsidium fraternae

618 Cant. ii, 16.

641/642 Act. iv, 32.

619 quanto] tanto LOP

tanto] quanto LOP

— 623 proferat LOP

629 rependet B*LO* R* — 6530cuiquam LOP 633 atque om. B* LO*R 633/6534 atque dulcissimo om. P —— 634 dulcissimo om. L* ^ retinentium

BLOR

639 florentes O'

Pl rrIS

228

IN CANTICA CANTICORVM

dilectionis quo sanentur impendunt et ne illos ardor cupiditatis aut luxoriae superbiae uel iracundiae ceterorumue facinorum 650 feruor exedat refrigerium eis suae consolationis et exhortationis diligenti cura subministrant. Quidam inter lilia pasci dominum inter candidissimos uirginum choros interpretantur et merito qui et carnis castimonia foris renitent et intus fulgore inuiolati cordis eminent. Item pascitur inter lilia dominus, id est inter gratissimas 655 sanctorum uirtutes siue cateruas ea ipsa ratione qua et nascitur inter eas quia enim ipse med:ator Dei et hominum una natura cum ecclesia sua fieri uoluit ;unde et eadem ecclesia corpus eius et :fse caput corporis ecclesiae solet nuncupari. Nascitur ipse inter lilia cum fidelium numerus in ecclesia per fontem regenerationis auge660 tur, pascitur inter lilia cum fideles qui sunt utique membra eius exemplis priorum fidelium clarissimis in supernorum amore proficiunt. Et notandum quod hic pasci dilectus supra pascere memoratur dicente sponsa: Indica mihi quem dilexit anima mea ubi fascis ubi cubas in meridie. Pascitur namque in nobis quia corpus 665 sumus illius et membra de membro, pascit nos ipse quia caput est nostrum de quo merito gloriemur omnes singuli dicentes: Nunc autem exaltauit cabut meum super inimicos meos, subaudis, nos quoque postmodum exaltaturus ac nostrum collecturus ad caput. Et quoniam haec domini pastio quae in sanctorum eius profecti670 bus agitur usque ad huius saeculi finem pertingit, namque ubi ad eius uisionem peruenerint quid ultra profecerint non habebunt, recte subiungitur, 117 Donec aspiret dies et inclinentur umbrae, id est donec uenturi saeculi lux oriatur aeterna et umbrae uitae praesentis, hoc est 675 ignorantiae uel erroris, quibus interim etiam nos fideles qui lucerna uerbi Dei utimur plurimum caligamus inclinentur ut transeant. Vt enim illa dies cunctis gentibus desiderata aspirare, id est ostendere se, coeperit non iam ultra dominus inter lilia, hoc 680

est inter sanctorum conuenticula, pascitur quos ipse tunc potius aeternae suae gloriae uisione reficit. Satiabor, inquit, dum manifestabitur gloria tua, et :Beati qui nunc esuritis quia saturabimini. Neque hoc quod praesentem uitam umbris noctis diei uero comparat futuram apostolico est sermoni contrarium quo de hac quam nunc agimus uita testatur dicens: Nox jraecessit dies autem

656 I Tim. ii, s. 657. cf. Y: Cor. xii» 27. 657/658 666/667 Ps. 26, 6. 675 Cant. ii, 17. 680/681 Ps. 16, 15. 684/686 Rom. xiii, 12. vi, 21.

652 quia OP

653 castimoniam OP

retinent LOP

Col. i, 18. 681 Luc.

659 inter

B'L*R, intra O — ecclesiam O —— 663 diligit O!P 669 passio BLO*R 671 qui B*, quo B' — proficerint B* LP*R, proficiant B! OP!

PL rx6

II, ii, 16-17

220

appropinquawuit, nam ut breuiter dicam praesens haec uita fidelium qua abicientes opera tenebrarum induuntur arma lucis in comparatione quidem infidelium qui nil uerae lucis nouerunt uel amant dies est, in comparatione autem futurae beatitudinis ubi lux uera sine fine conspicitur adhuc grauissima nox est. Verum 690 quia sancta ecclesia duas in hoc saeculo nouit uitas spiritales unam uidelicet actiuam aliam contemplatiuam nunc autem de hac nunc de illa nunc de utraque solet loqui scriptura diuina. Superius quidem contemplatiuae mentionem faciens ait de domino: Ecce iste ueniet saliens in montibus transiliens colles, simalis est dilectus 695 meus capreae hinuloque ceruorum, ac deinde incipiens de actiua: Ey 1pse, inquit, siat post parietem nostrum, et cetera usque dum ait: Capite nobis wulpes busillas quae demoliuntur uineas, nam uinea. nostra floruit. Quae cuncta bene discussa ad officium nos bonae actionis incitant. Deinde subiecit de utraque pariter: D?ectus 700 meus mihi et ego illi qui pascitur anter lilia domec aspiret dies et inclinentur umbrae. In utraque etenim uita dilectus inter lilia pascitur quia dominus electorum suorum et foris pura operatione et dulci interius aeternorum contemplatione delectatur atque in membris suis ipse reficitur, et hoc usque dum dies uerae lucis 795 aspiret quia tunc uidelicet nec ullo boni operis labore adficimur nec fer speculum et in emigmate perfectiores quique raptim et ad momentum caelestia contemplantur sed ipsum caeli regem in decore suo tota simul in aeternum ecclesia uidebit. Cuius uisionis quia gustus omnis quamuis permodicus sponsam Christi non 710 modicum delectat apte subditur: Reuertere similis esto dilecte mi capreae aut hinulo ceruorum super montes Bether. Quia me, inquit, ad excolendas uineas, id est ad instituendas multiplicandasque plebes fidelium, excitasti ac prouocasti, quia ab eisdem uineis putidas impugnantium uersutias 715 tamquam uulpiculas abigi iussisti, quia faciem tibi meam ostendi uocemque meam in tuis auribus resonare uoluisti cum necdum mihi tuam clare intuendam faciem promiseris ad notitiam tui ex parte demonstrando quasi per fenestras mihi cancellosque loquaris, obsecro a generali instructione reuertaris saepius ad illustran720 da sublimius corda perfectorum et sicut capreae aut hinuli ceruorum rarus quidem sed cum delectatione conspicientium in montibus solet esse intuitus sic in excelsis mentibus uestigia tuae magnitudinis qualiacumque praesentes, precor ut dulcedinem 685

706 I Cor. xiii, 12.

707/708 cf. Es. xxxiii, 17.

685 adpropinquabit O'!P BLO*R,

habet P

712 Bethel B'OP

688 amantium LOP

691 contemplatiuam

717ad]|sed LO

aliam LOP

690 nouit om. autem

om. LOP

— 718 demontrandam B!

PL i17

230 725

730

IN CANTICA CANTICORVM

uitae immortalis quam membris omnibus meis in retributione promittis aliquibus etiam in itinere quamuis a longe speculandam reueles. Congruit autem et nomen montium mentibus eorum qui contemplationi caelestium oculos cordis aperire didicerunt cum dicitur, super montes Bether. Bether quippe domus consurgens siue domus uigiliarum interpretatur. Et qui diligentius ceteris animo ad supernorum desideria adsurgunt, qui studiosius ad haec accipienda inuigilant, merito ceteris excellentius archana caelestia cernunt. Si autem legatur, ut quidam codices habent, super montes Bethel, id est domus Dei, nihil omnino quaestionis habet. Patet

namque corda iustorum montes domus Dei recte uocari ad distinc735 tionem nimirum montium Samariae et Esau et ceterorum huiusmodi, hoc est hereticorum et superborum omnium. In alia editione pro hoc nomine Latine scriptum uidimus, super montes sucorum et aromatum. Quod aeque sanctorum mentibus congruit qui non superuacuis cogitationibus arefacti sed uelut arbores aromaticae 740 salutaribus sucis semper internae sunt dulcedinis et caritatis refecti, de quibus uidelicet sucis atque aromatibus saepius in hoc uolumine sub nomine turis murrae et aloes ceterorumque huiusmodi significatum est. Verum quia amatores ueritatis non solum de Iudaeis sed etiam ueniunt de gentibus et de utraque plebe una 745 fidelium ecclesia colligitur restat in amoris cantico post Iudaeae uocationem ac dulcissimam cum suo redemptore collocutionem etiam gentilitas quo ordine ad agnitionem suae salutis aduenerit quanto hanc inuentam amore tenuerit specialiter referri. Sequitur ergo uox dilectae de gentibus ecclesiae:

iii, 1/2

In lectulo meo per noctes quaesiui quem dilexit anima mea quaesiwui illum et non inueni ; surgam et circuibo ciuitatem per uicos et plateas ; quaerebam quem dilexit anima mea quaesiui illum et non inueni. Iamdudum, inquit, multo studio quaesiui dominum quem nunc integre diligit anima mea quem etiam tunc etsi necdum cognitum dilexit in quantum rationem sapientiae ueritatis et diuini cultus dilexit, sed quia in lectulo meo quaesiui, id est illecebris adhuc

IO

meae carnis subdita, quia per noctes, hoc est in tenebris profundae ignorantiae, quaesiui, non enim mihi angelus non propheta non quilibet doctor indubius lumen diuinae cognitionis ostendit, inuenire quem quaesiui minime praeualui ; quod ubi in ueritate compe-

728/729 Hieron., nom. (CC LXXII, 66, 7; 81, 9-10; 119,131). Orig., Zn cant. (GCS 33, 57, 6-10). III, 1/3 Cant. iii, 1-2.

733 Bether B* III, 3 quaeram LOP

748 referre P!

749 electae LOP

— 732/736 cf.

PL n8

II, ii, 17 — iii, 3

15

20

23I

ri nequaquam me ueritatis quam quaerebam inuentione potitam proposui in animo meo de lectulo carnalium uoluptatum exsurgere ad labores salutiferae inquisitionis accingi terras ac mare circuire publice et priuatim uniuersorum quos sapientiores audirem magisteria adire et si quid uerae sapientiae et si quid uspiam certi quod ad aeternam beatitudinem duceret inuenirem studiose perquirere; sed quamuis plurimo labore mundum peragrans sapientium uerba discernens nil certum atque indubium de uia ueritatis

addiscere potui. Haec autem gentilitatis fuisse uota Deum scire cupientis sed necdum scientis testantur studia philosophorum qui pro indagine ueritatis ac sapientiae tot lustrauere terras tanta condidere uolumina testatur scriptura quae ait: Athenienses autem et omnes aduenae hospites ad nihil alyud uacabant nisi aut dicere aut

audire aliquid noui; testatur apostoli sermo qui in eorundem Atheniensium curia perorans ait: Pertranstens et uidens simulacra uestra inueni el aram 1n qua scriptum erat IGNOTO DEO ; quod ergo ignorantes colitis hoc ego adnuntto uobis ; Deus qui fecit mundum et omnia quae 1n eo sunt hic caeli et terrae cum sit dominus nom in manu 30 factis templis inhabitat ; testatur deuotio Cornelii centurionis qui cognitionem diuini cultus orationibus et elemosinis a Deo quaerere didicit; testatur iterum Aethiopus qui de finibus terrae ad templum domini ueniens eum quem nesciebat adoraturus adiit et tanto ueritatis quam ignorabat amore ardebat ut sedens in curru 35 lectionibus quas fama frequentior diuinas esse diuulgarat insisteret, sed hanc eius in inquisitione ueritatis instantiam dominus uidens diu se quaerenti tandem aliquando manifestare dignatus est et cui inspirauerat ut quaereret donauit ut inueniret iuxta quod ipse per prophetam iam olim promisit dicens: Egem:? et 40 pauperes quaerunt aquas et nom sunt, lingua eorum siti aruit, ego dominus exaudiam eos, Deus Israhel non derelinquam eos, aperiam in supinis montibus flumina et in medio camporum fontes, illos nimirum fontes quos psalmista sitiens aiebat: Szcut ceruus desiderat ad fontes aquarum 1ta desiderat anima mea ad te Deus, 1Mla 45 flumina quae ipse suis pollicetur fidelibus dicens: Qwi credit in me sicut dicit scriptura flumina de uentre evus fluent aquae uiuae. Vnde 25

lll, 3 5o

et recte subditur: Inuenerunt me uigiles qui custodiunt ciuitatem : Num quem dilexit anima mea widistis? Vigiles namque qui custodiunt ciuitatem praecones sunt ueritatis qui ad custodiam sanctae ecclesiae quae 23/25 Act. xvii, 2r. 26/30 Act. xvii, 22-24. 30/31 cf. Act. x, 2. 32/36 cf. Act. viii, 27-28. 39/42 Es. xli, 17-18. 43/44 Ps. 41, 2. 45/46 Ioh. vii, 38. 48/49 Cant. iii, 3.

23 post scriptura add. sacra LO! P — 32 iter P —— post iterum add. et opus LOP ethiopis LO, aetyopis P 34 post ut add. esset L,etO, etiam P — 47 et om.

LOP

232

55

IN CANTICA CANTICORVM

per mundum diffunditur uniuersum pia sollicitudine semper excubant ac uerbo praedicationis ne haec a perfidis corrumpatur insistunt. Hi ergo gentilitatem ueritatis indagine sollicitam inuenerunt et ei quod quaerebat demonstrarunt cum Philippus eunucho euangelii lumen aperuit cumque propheticorum scientia uerborum quae ipse legebat instruxit, Petrus Cornelium cum suis gratia caelesti quam tantopere desiderabat imbuit, Paul Atheniensibus Deum quem ignorantes colebant notum reddidit, alii

60

aliis diu quaesitam et concupitam conditoris sui praesentiam ostenderunt. Quasi enim uigilibus ciuitatis dixit gentilitas quae in sponsam erat Christi donante ipso permutanda: Nwm quem dilexit anima mea uidistis, cum uenientibus ad se doctoribus libentissime

iii, 4

79

75

80

auditum accommodabat et inhianter an ueritatis esset uia quam praedicabant dinoscere curabat. Paululum cum pertransissem eos inueni quem dilexit anima mea. Qui doctrina uult ueritatis perfrui non hanc cursim et neglegenter debet adtingere, nam qui dilectum suum inuenire desiderat necesse est praedicatores nominis eius sollertissime pertranseat eorumque se coetibus familiariter interserat ut sic notitiam eius quam praedicant uicinius mereatur assequi; nam et librum quem ad finem usque perlegimus pertransisse dicimus. Vnde et angelus Daniheli de mysteriis quae uidebat: Pertransibunt, inquit, Plurimi, et multiplex erit scientia. Paululum ergo cum pertransissem, inquit, eos inueni quem dilexit anima mea. Pertransire namque uigiles inquisitor debet ueritatis, id est coetibusse ut dictum est inmiscere atque adunare doctorum fidelium eorumque dicta siuescripta frequenti meditatione percurrere; quod cum paululum facit mox dilectum quem quaerebat inuenit quia iuxta Pauli et Esaiae uocem: Verbum adbreuiatum fecit dominus super terram, illud scilicet quod ait : Qui crediderit et baptizatus fuerit saluus erit, et de quo apostolus: Sed quid dicit, inquit, Prope est uerbum in ore tuo, hoc est uerbum fidei quod praedicamus ; quia si confitearis in ore tuo dominum Iesum et credideris quod Deus illum suscitauit a mortuis, saluus eris. T'enui eum nec dimittam donec introducam illum in domum matris

85 meae

90

et in cubiculum genetricis meae. Tanto instantius, inquit,

inuentum tenui quanto tardius quem quaerebam inueni, quem me numquam dimissuram esse profiteor sed tantum in eius semper amore perseuerare ac proficere contendo ut etiam sinagogam per quam auditum uerbi et ministerium regenerationis accepi ad fidem nominis eius reuocare satagam. Constat enim quia in fine

65 Cant. iii, 4.

72/75 Dan. xii, 4.

79/80 Marc. xvi, 16.

78/79 Rom. ix, 28; cf. Es. x, 23.

80/83 Rom. x, 8-9.

61 donante] dona nec B, dono P'(-nteisras.)

^ 79facietL',facitP — 81

post tuo add. et in corde tuo O! P — 89 misterium O! (-ni- ;n ras.)

PL rxr9

II, iii, 3-5

95

IOO

IOS

IIO

IIS

I20

iii, 5

125

130

233

saeculi Iudaea fidem quam nunc perfida oppugnat receptura est quod fieri fideliter aliter nequit quam per doctrinam et ministerium eorum uidelicet qui tunc de gentibus fideles inueniantur. Dicit enim manifeste apostolus :Quia caecitas ex parte contigit in Israhel donec plenitudo gentium subintraret et sic omnis Israhel saluus fieret. Sane quod ait ecclesia :Tenwi eum nec dimattam donec introducam illum in domum mairis meae et in cubiculum genetricis meae, non ita intellegendum quasi dimissura sit ipsa Christum postquam populum sinagogae credulitate nominis eius instruxerit sed ita potius quod tali eum affectu diligat tanta sollertia quae eius sunt quaerat ut etiam cognatam plebem ei subdere contendat iuxta illud psalmistae: Ocul; nostri ad dominum Deum nostrum donec misereatur nostri; neque enim ulla ratione qui ad postulandam misericordiam oculos ad Deum leuat post acceptam eandem misericordiam hos ad ima reflectit cum hoc sit maximum perceptae indicium misericordiae ut quis oculos semper ad Deum intentos habeat et eius gloriam sine fine contempletur. Notandum autem quod huius capituli series etiam iuxta litteram in Maria Magdalene quae ecclesiae typum tenuit completa est. Cum enim dominus quem tota mente uiuentem dilexit morte ac sepultura ab eius esset subtractus aspectibus quaesiuit eum inlectulo suo tanto nimirum eius amore detenta ut nec datis ad quietem membris eius a suo pectore memoria laberetur, quaesiuit per noctes illas uidelicet duas quibus ipse in sepulchro quiescebat nec tamen inuenit quia necdum resurgendi tempus aduenit, surrexit matutina cum aromatibus et quaerendo sollicita peruenit ad monumentum et ne sic quidem statim quem quaerebat inuenit sed primo inuenerunt eam angeli custodes utique ecclesiae quos de domino interrogans atque eum surrexisse audiens ita demum ad eius uisionem peruenit, tenuit neque ultra dimisit quem ueraciter mortem superasse cognouit sed et in domum matris introducere festinauit quia congregationi discipulorum qui se in Christo praecesserant ac suis exemplis ad pietatem excitauerunt eum surrexisse praedicauit. Sequitur: Adiuro uos filtae Hierusalem per capreas ceruosque camporum ne suscilelis neque ewigilare faciatis dilectam donec ipsa uelit. Si superiores uersus respexerimus, non in his inueniemus quod sponsa ad quietem somnumue peruenerit sed hoc potius quod de lectulo exsiliens labore permaximo quaesitionis ad inuentionem sui dilecti peruenerit. Et quomodo nunc idem dilectus filias

94/96 Rom. xi, 25-26. 102/103 Ps. 122, 2. 6; Ioh. xx, 11-18. 125/126 Cant. iii, 5.

93 inueniuntur O*, inuenientur O! P autem A 107 et] ut L, om. P

108/123 cf. Marc. xvi, 1-

96 Tenui 7zc. A, F. 38'

105 hoc]

PL rr20

234

135

140

IN CANTICA CANTICORVM

Hierusalem ne eam excitent neque euigilare faciant adiurat nisi forte quia uelut felicissimo somno sopita est anima quae in diuino nouit amore quiescere ? Sicut enim dormiens quis a rebus exterioribus oculos corporis claudit et in uisione occultorum saepius oculos aperit cordis sic nimirum sic mens supernae dilectioni dedita a uisibilium se curis alienat ut inuisibilium contemplatione perfectius liberiusque euigilet. Nec mirandum quod somno comparetur amor quia uisibilium appetitu sensum mentis auertit atque ad inuisibilia appetenda conuertit, cum ipsi etiam morti comparetur dicente hoc eodem cantico: Fortis est ut mors dilectio, quia nimirum sicut mors corpus interimit sic et ab exterioribus delectationibus internae uitae caritas occidit. Vnde merito adiurantur filiae Hierusalem, id est animae quaeque fidelium societatem iam supernorum ciuium anxia mente suspirantes, ne suscitent dilectam, id est

145 ne mentem Deo deuotam ab intentione desiderii caelestis importu-

na inruptione praepediant. Quod et de generali ecclesiae statu recte potest intellegi cuius pacem turbare Christi est uoluntati contraire. De quibus quia abunde iam supra dictum est nunc parcius dici ISO sufficiat. Tantum hoc meminerit lector quod ideo repetitur hic uersiculus in cantico amoris ut non minorem se dominus ecclesiae de gentibus quam de Iudaeis collectae curam habere sed aequalem pro utriusque pace sollicitudinem gerere designet utpote quia in utraque una eius dilectissima ac sanctissima domus et familia 155 colligatur. Et quidem Iudaea quondam se solam Deo dilectam sibi tantummodo uerbum salutis non etiam incircumcisis gentibus committendum esse credebat Luca attestante qui ait: Audierunt autem apostoli et fratres qui erant in Iudaea quia et gentes receperunt uerbum Dei ; cum autem ascendisset Petrus in Hierosolimam discep160 labant aduersus eum qui erant ex circumcisione dicentes: Quare introtsti ad wiros praeputium habentes et manducasti cum illis ;etin alio loco: Sequenti autem sabbato baene uniuersa ciuitas conuenit audire uerbum Dei ; uidentes autem turbas Iudaei repleti sunt zelo et contradicebant uerbis quae a Paulo dicebantur. Vnde recte quod 165 adiurat filias Hierusalem ne suscitent dilectam etiam ita potest accipi quod praecipiat eis qui de Iudaeis in fide praecesserant ne inquietent eos neque eorum saluti contradicant qui de praeputio ad fidem conuenerunt. Vbi et hoc quod ait, donec zfsa uelit, ita potest intellegi quod ipsa de gentibus ecclesia spontaneis se esset 170 uigiliis ac laboribus subditura pro domino. Quapropter et earun-

140 Cant. viii, 6.

157/161 Act. xi, 1-3.

153 ino». LOP 164 uerbo runt P 168 conuenerint P

ABL*, his P

162/164 Act. xiii, 44-45.

166 de]a B

praecesse-

PL rzr2x

II, iii, 5-6

235

dem filiarum Hierusalem uox subinfertur ammirantium quia in nationes gratia spiritus sancti effusa est: Quae est ista quae ascendit per desertum sicut uirgula fumi ex iii, 6 aromatibus ? Quae est ista, inquiunt, quanta laude quo miraculo 175 digna quae non mysterio circumcisionis emundata non adhuc fonte est regenerationis abluta et iam tamen spiritus sancti est gratia perfusa iam loquitur linguis et magnificat Deum quod numquam in nostra factum gente meminimus ex quo uel patribus testamentum circumcisionis uel lauacrum nobis datum est baptis180 matis, quae ascendit per desertum, ascendit ab infimis uoluptatibus ad alta uirtutum leuans oculos ad montes aeternos immo leuans et peruenire desiderans ad eum qui habitat in caelo, ascendit autem per desertum, id est per medium gentium illarum quae nulla erant uirtutum fruge fecundae quas nullus de Dei 18s populo propheta nullus patriarcha nullus adueniens angelus ad cultum uitae salubrioris instituerat cuius fides eo maioris est miraculi quo hanc nuperrime agnitam ac susceptam inuincibiliter seruat iuxta hoc quod in eius laude dominus ipse testatur dicens: Scio ubi habitas ubi sedes est satanae, et tenes nomen meum et non 190 negasti fidem meam. Hoc autem dictum est ad exemplum plebis Israheliticae quae ab Aegyptiae seruitutis liberata tenebris per iter deserti ad terram repromissionis ascendit. Vnde desertum etiam in bonam partem potest recte accipi, id est eam designare

conuersationem quae a mundi illecebris separata Dei tantum legi X95 scrutandae et caelestium praeceptorum sit obseruationi dedita quae esuriens et sitiens iustitiam manna solummodo uerbi caelestis uescatur et fonte uitae quem spiritalis petra emanat potetur, huic inhianter ardenterque decantans: Sztiwit in tie anima mea quam multipliciter et caro mea 1n deserto et in inuito et in inaquoso. 200 Ascendit ergo ecclesia per desertum ut promissum perueniat ad regnum. Sed et qualiter ascendat ostenditur cum subinfertur: Sicut uirgula fumi ex aromatibus. Fumus ab igne solet nasci natus alta petens absumi et humanis se paulatim auferre conspectibus. Cuius instar ascendit ecclesia quae igne sancti spiritus in amorem 205 sui conditoris accensa omni nisu uirtutum ad caelestia tendit neque a coeptis desistit donec ab humanis rebus abstracta ad inuisibilia uitae caelestis gaudia rapiatur. Et sicut fumus uno eodemque tempore partim oriri partim in sublimioribus qui ferat ortus solet disparere sic ecclesia usque ad finem saeculi in quibus210 dam suis membris per gratiam spiritus sancti semper noua gigni-

173/174 Cant.ii,6. ^ 181cf.Ps.120,1. Apoc. ii, 13. 198/199 Ps. 62, 2-3. 194 legis BO*P 198hinc BP*,hocP! 209 disperare A* B

182cf.Ps.122,j1.

| 189/190

^X 208fuerat A! L! OP, fuerit L*

PL x22

236

215

IN CANTICA CANTICORVM

tur in quibusdam qui prius Deo nati fuerant semper ad caelestia colligitur. Quae merito non absolute fumo qui quolibet diffundi potest sed uirgulae fumi assimilatur ut et unitas fidei illius et simplex ad altiora significetur ascensus. Ceterum de inimicis Dei qui nullo se desiderii caelestis intuitu sed solo superbiae fastu extollunt dicitur quia mox honorati et exaltati fuerint deficientes ut fumus deficient. Et quia sicut in prauorum mente cupiditas saeculi ita e contrario flagrantia in corde bonorum ardet fumatque uirtutum recte cum diceret, Sicut wirgula fum1, addidit,

220

225

230

235

240

245

Ex aromatibus murrae et turis el uniuersi bulueris bigmentari. Murra quippe quae condiendis apta est corporibus sicut etiam sacra sancta dominicae sepulturae dispensatio probat continentiam carnis indicat, tus quod Deo in preces accendi solet uirtutem orationis exprimit ut psalmista quoque precando testatur: Dirigatur, inquit, oratio mea sicut incensum in conspectu tuo, uniuersus

puluis pigmentarii omnia uirtutum opera designat quae ideo non integris pigmentis sed in puluerem redactis comparantur ut ammoneamur bona quae agimus sedula intentione discernere et ne quid in eis ineptum resideat quasi cribro sollicitae discretionis examinare. Pigmentarius uero qui hunc puluerem praeparat et cernit uel homo ipse qui operam dat uirtutibus uel largitor uirtutum dominus intellegitur. Notandum autem quod aromata commemorans recte primo murram ac deinde tus atque uniuersum puluerem pigmentarii nuncupat iuxta illum uidelicet ordinem quem et dominus in euangelio ponit dicens: Szmi lumbi uestri jraecincti et lucernae ardentes, quod est aliis uerbis dicere: Dzuerte a malo et fac bonum, mortifica concupiscentias carnis et offer Deo placabilia uota cordis. Ascendit ergo dilecta caelestis sponsi per desertum sicut uirgula fumi ex aromatibus murrae et turis et PLI uniuersi pulueris pigmentarii quia siue ecclesia sancta siue anima quaeque perfecta ad altiora uirtutum cotidianis profectibus crescit quae flamma caritatis agente suauissimam continentiae et orationis immo omnium spiritus fructuum flagrantiam suo reddit auctori Quamuis et ita recte possit intellegi dilectam Christi ascendere sicut uirgulam fumi ex aromatibus murrae et turis et uniuersi pulueris pigmentarii quia una eademque eius ecclesia ex multis fidelium personis construitur quae diuersis floridae uirtuti-

216/217 Ps.36,20. 396, 575 - 397, 606).

236/237 Ps. 33, zs.

| 221/230 cf. Greg. Magn., bom. in Ezech. (CC CXLII, 224/225 Ps. 140, 2. 255/236 Luc. xii, 35:

215 post qui add. non A* (exp.) B — ullo BP* O*P

intuitus O* P! 216 extolluntur OP 231 discernit B! O 223 ascendi B*

— seom.OP

desiderio

222 sacro A! B'IL!OP

II, iii, 6-7 250

255

237

bus quaedam instar murrae amplius mortificandis carnis uoluptatibus insistunt ad exemplum eius qui dixit: Cas?zgo corpus mewm et seruituti subicio, quaedam ad figuram turis peculiaribus crebris orationibus uacant, aliae aliis bonorum operum fructibus Deo offerendis desudant, uno tamen omnes igne spiritus inflammatae quasi una fumi uirgula indiscreto per omnia studio ac deuotione communi uitae caelestis alta requirunt. Nec contrarium studioso lectori debet uideri sed consentaneum satis intellegi quod eadem ipsa dilecta et sopori esse dedita et per desertum ascendere memoratur ; dormire etenim monstratur cum filiae Hierusalem ne

260

265

lii, 7 270

275

280

285

eam suscitent adiurantur, et ipsae filiae Hierusalem eandem ascendere contestantur cum continuo respondent: Quae est ista quae ascendit per desertum; uno namque eodemque tempore et soporatur et ascendit cum et ab exterioribus curis desideriisque carnalibus anima se quantum ualet alienat et bonae operationis siue cogitationis profectibus ad uisionem sui conditoris appropriat. Quae cum ascendere per desertum diceretur quo etiam ascendat uel quae sit causa ascensus insinuatur cum ipsius quae ascendit ecclesiae uoce subiungitur: En lectulum Salomonis sexaginta fortes ambiunt ex fortissimis Israhel, et cetera usque dum ait: Ascensum burpureum media caritate constrauit. propter filias Hierusalem. Ad lectulum ergo ferculumque Salomonis, id est pacifici regis uidelicet domini et saluatoris nostri, est ascensus eius, lectulum uidelicet in quo perpetua in pace requiescat, ferculum uero de quo uitae dapibus sine fine reficiatur. Causa autem ascendendi est quia media ferculi eiusdem ad quod ascendit sint caritate constrata ad quod etsi ascensus est purpureus, id est nimio certamine cruentus, dulcedo tamen caritatis quae ei inesse dinoscitur multum filias Hierusalem, id est religiosae mentis animas, ad hoc conscendendum inuitet. Lectulus igitur Salomonis gloria est supernae beatitudinis in qua ipse rex pacis cum sanctis suis perpetuo quiescit; ad quem lectulum dilecta regis ipsius, id est ecclesia, per desertum saeculi huius cotidie tendit et ex parte iam peruenit in quantum fideles suos ad futura praemia praemisit, perueniet autem in toto cum in consummatione saeculi conditor ipse ac rex eiusdem supernae ciuitatis congregauerit electos suos a quattuor uentis et sicut alibi dicitur praecinxerit se et fecerit illos discumbere et transiens

249/250 I Cor. ix, 27. 267/268 Cant. iii, 7. 268/269 Cant. iii, xo. 270 Hieron., zom. (CC LXXII, z38, 5). 284 cf. Matth. xxiv, ar. 285/286 cf. Luc. xii, 37.

250 speculiaribus B*, peculiarius

B'OP — 253 in decreto

AB L O*, discre-

to P 256 dedicata A* B* 266 ecclesia BL 278 inuitat OP om. ABL O* 285 dicit LOP post dicit add. cum O'!P

282 in

238

IN CANTICA CANTICORVM

ministrauerit illis. Sed et in hac uita lectulus est Salomonis conuersatio quieta sanctorum atque a mundanis secreta tumultibus quae compressis iam siue sopitis uitiorum conflictibus felicitatem perpetuae pacis imitatur. Hinc etenim propheta: E! factus est, 290 inquit, /n Pace locus eius, et habitatio eius in Sion, id est in sublimi

speculatione futurorum bonorum; et apostolus Petrus: 5: exprobrabimini, inquit, in nomine Christi, beati eritis, quoniam gloriae Dei spiritus in uobis requiescit. Vtrique autem huic lectulo conuenit apte quod dicitur quia lectulum Salomonis sexaginta fortes ambiunt ex fortissimis Israhel quia et praesentem ecclesiae quietem ac pacem praedicatores sancti contra hereticorum tuentur incursus et internam caelestis patriae requiem perfectiores quique fixa intentione speculantur. Bene ergo de lectulo illo regis pacis dicitur quod hunc fortes ambiunt, 300 bene iterando adiungitur ex fortissimis Israhel, Israhel quippe uir uidens Deum interpretatur, quia qui uel praedicando praesentem ecclesiae pacem tueri uel contemplando eam quae in caelis est cupiunt intueri necesse est uigilare stare in fide uiriliter agere confortari ac diuinae se uisioni dignos reddere curent. Ex fortissi305 mis, inquit, Israhel quia omnes quidem qui ad diuinae uisionis gaudia tendunt recte Israhel nomine censentur. Sed fortissimi, inquit, in eis sunt utique illi qui siue caelestis dono speculationis sublimantur seu praedicationis ministerium rite peragendum suscipiunt. Qui et apte sexagenario sunt numero designati quia tales nimirum denarium aeternae retributionis pro perfectione bonae operationis expectant, nam quia sex diebus perfecit Deus mundi ornatum et septimo requieuit ab operibus suis merito senario numero lumen perfectae actionis pro qua requies aeterna speretur insinuatur. Quod autem praemia bonorum operum denario nume315 ro figurentur nouit omnis qui laborantes in uinea Christi quare denarium in mercedem acceperint nouit. iii, 8 Omnes tenentes gladios et ad bella doctissimi. Illos tenentes gladios de quibus dicit apostolus: E? galeam salutis adsumite et gladium spiritus quod est uerbum Dei, ad illa bella doctissimi de quibus idem 320 ammonet dicens: /ndwite uos armatura Dei ut possitis stare aduersus insidias diaboli quia non est nobis conluctatio aduersus carnem et sanguinem sed aduersus principes et potestates, et cetera. Et recte doctissimi quia magna bellandi arte indigent qui carne inclusi in

289/290Ps.75,3.

| 291/2931Pet.iv,x4.

— 300/301 Hieron., om. (CC

LXXII, 75; 2x). 303/304 cf. I Cor. xvi, r3. 311/312 cf. Gen. ii, 1-2. 315/316 cf. Matth. xx, 2. 317. Gant. iii 98. 318/319 Eph. vi, 17. 320/324 Eph. vi, rr-12.

302 ecclesiam 4*

BP* — 303postagereadd.et

316 acceperunt LO, acceperant P

BLOP — 304 uisione O! P

nouit L! i» ras., om. P

PL 1124

II, iii, 7-8

239

terris positi contra spiritalia nequitiae in caelestibus certant magna 325 arteimmo magna Dei gratia indigent cum contra archangelum tot milibus annorum ad bella exercitatum carnis fragilitas pugnat. Vniuscuiusque ensis super femur suum propter timores nocturnos. Per femur carnalis solet propago designari; unde scriptum est: Erant omnes animae eorum qui egressi sunt de femore Iacob septua33o ginía. Ensem uero super femur habent milites Christi cum motum carnalium uoluptatum spiritalis uerbi districtione comprimunt et hoc propter timores nocturnos, id est ne eos insidiae temptatoris antiqui si securos inermesque reppererint sternant, ne eis expugnatis lectulus ueri Salomonis quem custodire debuerunt foedetur. 335 Quod de utroque quem diximus lectulo regis aeterni, id est et de PL 1:25

praesenti ecclesiae pace et de futura, aeque potest accipi. Timent enim doctores sancti ne per tenebras hereticorum ecclesiae status uioletur praesentis, timent hi qui contemplatione gaudiorum futurorum oculum mentis aperire consuerunt, ne lucem diuinae 340 reuelationis nox in eis obnubilet daemonicae perturbationis. Si

autem fortissimi ex Israhel in quibus dolus non est qui ad bella sunt doctissimi ensem super femur habent propter timores nocturnos, quid mihi meisque agendum est quanto in timore domino seruiendum qui et minus docti ad spiritale certamen et ad perfi345 cienda quae didicimus minus fortes exsistimus? Vnum prorsus

nobis refugium est illi adhaerere in illo spem ponere quem constat uinci non posse illius cum propheta defensionem quaerere saepius dicendo: Dominus inluminatio mea et salus mea, quem timebo, illuminatio uidelicet ut ad bellandum erudiat, salus autem ut in

35o bello fortes atque insuperabiles faciat ;si enim precando persistimus, forte et ipsi cum propheta eodem audire meremur: Scuto circumdabit te ueritas eius, non timebis a timore nocturno.

Quidam fortes qui lectulum Salomonis ambiunt super angelis ecclesiae qui pro pace sanctae contra aerias potestates dimicent 355 interpretantur. Quorum

sensui uidetur resultare quod dicitur,

uniuscuiusque emsis Super femur suum. Quomodo enim carnis illecebram ense continentiae stringant uel resecent non habent qui carnis naturam ex qua subsistant nullam habent ? Dicit ergo ecclesia ueniens ex gentibus: En lectulum Salomonis 36o sexaginta fortes ambiunt ex fortissimis Israhel, et cetera, ac si patenter dicat, Quid miramini o filiae Hierusalem, id est credentes de Iudaea plebes, quod per desertum uirtutum instar aromatum suaue olentium ascendam, uidete quod pacificus est rex ad cuius consortium propero tutus est abinsidiis malorum et bonis tantum

329/330 Ex.i,5. — 330/334 cf. Greg. Magn., reg. past. (PL LXXVII, 114 B-C). 341 cf. Ioh. i, 47. 348 Ps. 26, x. 351/352. P5i«90$5. 351 merebimur O! P!

354 sancta O* P

363 quid B*L*

240

iii, 9

IN CANTICA CANTICORVM

365 accessibilis lectulus ille quietis eius intimae ad quem peruenire festino; sed et plura diuitiarum eius, si audire delectat, retexam:

Ferculum fecit sibi vex Salomon de lignis Libani. Ferculum inde dictum quod uel residentium siue discumbentium in conuiuio corpora ferat uel ipsum de loco ad locum soleat pro temporum 370

oportunitate circumferri. Cui merito sancta ecclesia comparatur quae et credentes ad aeternae beatitudinis epulas leuat et ipsa per mundum uniuersum praedicatorum suorum ministerio circumfertur. Ferculum autem hoc fecit sibi dominus de lignis Libani quia ecclesiam de fortibus animo et constantia animabus construxit.

Ligna quippe Libani et celsitudine et specie et sui natura imputribili multum praeminent. lll, IO Columnas eius fecit argenteas. Iacobus, inquit, Cephas et Iohannes qui uidebantur columnae esse. Quas nimirum columnas fecit argenteas quia ad confirmandam fidem ad subleuandum ecclesiae 380 statum doctores sanctos claritate uerbi caelestis instituit. Reclinatorium aureum. Reclinatorium in ferculo fecit cum spem perpetuae quietis fidelibus promisit. T'o//zte, inquit, ?wgum meum super uos et discite a me quia mitis sum et humalis corde et inmuenietis requiem animabus uestris. Et hoc reclinatorium fecit aureum quia 385 requiem nobis aeternam diuinae suae uisionis gloria coruscam praeparauit. Hinc etenim dicitur: Qwi autem diligit me diligitur a paire meo, et ego diligam eum et mamifestabo ei me ipsum. Ascensum purpureum. Vera purpura sanguine tinguitur conchiliorum. Ascensus ergo ferculo Salomonis purpureus est quia rex et 390 dominus noster d?/exit nos et lauit nos a peccatis nostris in sanguine suo. Et non nisi purpureus ad hoc ferculum ascensus inuenitur quia nullus ecclesiam nisi sacramentis dominicae passionis imbutus ingreditur. Vnde ipse ait: Nis? manducaueritis carnem filii hominis et biberitis ejus sanguinem non habebitis uitam in uobis ; qui 395 manducat meam carnem et bibit meum sanguinem habet uitam aeternam, et ego resuscitabo ewm in nouissimo die. M edia caritate constrauit propter filias Hierusalem, ea ipsa uidelicet caritate qua pro nobis passus est ;maiorem enim hac caritatem nemo habet quam ut animam suam ponat quis pro amicis suis; et 375

367 Cant. iii, 9. 373/376 cf. Greg. Magn., bom. in Ezech. (CC CXLII, 246,285-288). — 377 Cant.iii,10. ^ 377/378 Gal.ii,9. ^ 382/384 Matth.

xi, 29.

386/387 Ioh. xiv, 2r.

xxviii, 2, 4. Ioh. xv, 13.

373 375 386 ipse

390/391 Apoc. i, 5.

388/389 Isid., etymol. XII, vi, 5o; XIX,

393/396 Ioh. vi, 53-54.

398/399

hoc om. L dominus sibi BO 374 post ecclesiam add. suam O naturae 4A* BFLOP — 375/376 inputribilis 4 B* LO P, inputribiles B! dicit A4 LOP diligetur 4! L' Q P! 397 construxit ABL*O 4A* B — 398 caritatem] caritate L P!

PL rr26

ll, II

II, iii, 8-11

241

sicut apostolus ait : Commendat autem Deus suam caritatem qn nos quoniam cum adhuc peccatores essemus Christus pro impiis mortuus est. Siquidem per hanc media ecclesiae suae strati instar parauit ubi fideles animae molliter quiescerent quia totam eam intrinsecus supernorum amore repleuit. Et hoc est quod addidit, Propter filias 405 Hierusalem, id est propter animas caelestium desiderio flagrantes. Quanto enim maiorem Deus caritatem suam nobis pro nobis patiendo commendauit tanto plures ad se redamandum ac pro se patiendum accendit. Potest ascensus purpureus in eis quoque specialiter intellegi qui suum pro Christo sanguinem fuderunt. Qui 410 recte ad reclinatorium aureum per ascensum dicuntur ascendisse purpureum quia ad claritatem perpetuae quietis peruenerunt per laborem artae tribulationis. Quibus apte conuenit quod sequitur quia media caritate constrauit. Ideo namque ad effundendum pro caelesti rege suum sanguinem prompti sunt quia ipse media ferculi

415 sui, id est corda ipsorum, sua caritate inflammauit. Vnde bene

apostolus cum ascensum eiusdem ferculi purpureum describeret dicens: Sed et gloriamur in tribulationibus scientes quod tribulatio patientiam operatur patientia autem probationem, statim de reclinatorio aureo subiungere curauit dicendo, frobatio uero spem spes 420 autem non confundit, ac deinde de caritate qua media sint constrata conclusit, quia caritas Dei diffusa est in in cordibus nostris. Mirantibus ergo filiabus Hierusalem et laudantibus ecclesiam de gentibus quae sicut uirgula fumi ex aromatibus ad caelum ascendit reddit ipsa causas ascensus sui exponens quod lectulus pacifici 425 regis ad quem properarit a malorum sit tutus incursibus quodque ferculum eius ubi se reficiendam speret etsi ascensu sit arduum reclinatorium tamen habeat instar auri praefulgidum et media sui caritate constrata propter quod festina occurrit ascendere sciens quia Deus caritas est, et qui manet in caritate in Deo manet, et Deus 1n €0. Quibus dictis miro ac decenti ordine post enarrata regis sui 430 dona ipsam quoque speciem ac ornatum eius praedicare incipit cunctosque ad hunc uidendum inuitat et postquam ipsa uocata est uocare et alios assumpto euangelizandi officio curat dum subsequenter adiungit: 435 Egredimimi et uidete filiae Sion regem Salomonem. Filiae autem Sion eaedem sunt quae et filiae Hierusalem, id est animae gaudia patriae caelestis suspirantes. Sion etenim specula siue speculator, 400/402 Rom. v, 8. 435 Cant. iii, xr.

400 nobisOP

. 414suumom.B

LO, ascendebat P properauit

B*

occurret AL* O! P* adiungitur B

417/421 Rom. v, 3-5.

429/430 I Ioh. iv, 16.

437/438 Hieron., zom. (CC LXXII, xo8, 25 ; x21, 9-10).

424 reddidit P 426

ascensus

BO,

431 atque LP

415 beneom.B ipsas P ascensum

423/424ascendat 425 properaret

P*

arduus

432 postquam]

40 P!,

OP

428

quod L

434

Pitirro7

242

IN CANTICA CANTICORVM

Hierusalem dicitur uisio pacis; quod utrumque nomen eiusdem ciuitatis supernae accolis congruit ubi et perpetua pace fruuntur 440 et sui conditoris semper faciem contemplantur. E gredimini ergo, inquit, et widete filiae Sion regem Salomonem, egredimini de turbulenta mundi conuersatione ut regem pacis ualeatis uidere, egredimini mente et actione de medio Babilonis quae in caelesti Hierusalem partem habere desideratis iuxta illud praeceptum eiusdem 445 ueri Salomonis quod ait: Exite de medio illa populus meus ut ne participes sitis delictorum eius ; unde et ipse a mundi nos societate secernere atque ad caelestia cupiens gaudia prouocare extra muros ciuitatis pro nobis pati uoluit sicut et apostolus pulcherrime ac plenissime exponit dicens: Jesus ut sanctificaret per suum sangui450 nem populum extra portam passus esi ; exeamus igitur ad eum extra castra improperium eius portantes, non enim habemus hic manentem ciuitatem sed. futuram inquirimus. Et quoniam idem dominus noster Iesus Christus non solum uerus Dei filius sed etiam uerus est filius hominis confitendus, Dei quidem filius aeternaliter ante 455 saecula natus, hominis uero filius in fine saeculorum ex tempore factus, recte postquam dictum est : Videte filiae Sion regem Salomonem, mox subinfertur:

In diademate quo coronauit eum mater sua, hoc est enim aperte dicere, Videte dominum in humanitate quam de uirgine matre 460 susceptam in maiestatis paternae dextera collocauit. Mater quippe sua illum diademate coronauit quando beata et intemerata uirgo de spiritu sancto concipiens materiam illi sacrosanctae carnis de sua carne praebuit in qua mundo apparens et habitans in nobis regnum mortis moriendo destrueret ac uitam nobis resur465 gendo repararet quamque ad caelos ascendendo perennis gloria regni sublimaret. Videntes ergo filiae Sion regem Salomonem in decore naturali etiam diademate quo coronauit eum mater sua stupentes ammirantur quia uidelicet electi dum gloriam filii Dei coaequalem patri ac spiritui sancto credunt et confitentur huma470 nae quoque assumptionem naturae in qua imperium mortis superauit in aeternum clarificatam esse cognoscunt non sua uidelicet potentia substantiae sed operatione assumentis eam uerbi, hoc est filli unici Dei, cuius uisionem diadematis una filiarum Sion et ipsa nobilissima iamque de finibus concupiscentiae terrestris egressa 475 summe ammirata dicebat: Ewm autem qui modico quam angeli minoratus est uidemus lesum propter passionem mortis gloria et honore coronatum.

445/446 Apoc.xviii, 4. — 449/452 Heb. xiii, 22-14. ii, 14. 475/477 Heb. ii, 9.

439 pane A* Bt T, p*

B

445 quo OP

— 464.470 cf. Heb.

447 post prouocare add. et B — 458 qua

467 etiam] et O, et in P!

PL rr28

II, iij, r1 — iv, 1

243

In die disponsionis illius et in die laetitiae cordis illius. In tempore incarnationis illius quo ad copulandam sibi ecclesiam uirginali ex 480 utero tamquam sponsus suo processit de thalamo quae erat dies laetitiae cordis eius quia laetabatur mundum per dispensationem eiusdem suae incarnationis ad agnitionem uisionemque aeternae diuinitatis esse perducendum. Hinc est enim quod cum plurimi ad fidem eius confluerent scriptum est: In ?//a hora exultauit spiritu 485 sancto et dixit, Confiteor tibi pater domine caeli et terrae quia abscondisti haec a sapientibus et prudentibus et reuelasti ea paruulis ; hinc ipse redemptor per suum sanguinem atque ad superna reducto genere humano loquitur caeli ciuibus dicens: Congratulamini mihi quia inueni ouem meam quae perierat. Quia ergo supra 490 filiae Hierusalem ammirantes aduentum sponsae dicebant, Quae est ista quae ascendit per desertum, et cetera, apto illa responso laudat lectulum laudat ferculum sponsi laudat ipsum postremo sponsum ad cuius amplexum properat meminit assumptae sponsae in Deum humanitatis quam instante tempore suae disponsio495 nis incorruptae genetricis ministerium procreauit ut ostendat iure se ad diuinae uisionis eius gloriam anhelare pro qua ipse Deus humanae habitum naturae suscepisset, unde merito quae tantum se sui redemptoris laudibus subdidit quae ad laudandum etiam cohortes suas filias uidelicet Sion intentione materni affectus 500 inuitat ipsa quoque dignam laudis recompensationem ab eodem sponso suo ac redemptore suscipit. Cuius uoce subiungitur:

IO

Quam pulchra es amica mea quam pulchra es. Pulchram esse ecclesiam dixit pulchram repetit quia hanc et actione et praedicatione uidit esse laudabilem, actione uidelicet qua ad se per desertum sicut uirgula fumi ex aromatibus ascendit, praedicatione autem qua ad suum consortium etiam proximas suas ascendere satagit dicens: Egredimini et uidete filiae Sion regem Salomonem ; et recte primo actione postmodum praedicatione iuxta exemplum uidelicet ipsius de quo scriptum est: Qwae coepit Iesus facere et docere. Oculi tui columbarum absque eo quod intrinsecus latet. Sensus tui spiritalium sunt rerum contemplatione excellentes ac uenerandi quibus mea quoque dona quae nuper exposuisti meum diadema quod praedicasti uidere et cognoscere meruisti. Quia enim sicut supra commemorauimus spiritus sanctus in columbae specie ap-

480 cf. Ps. 18, 6.

484/486 Luc. x, 2r.

IV, 1 Cant. iv, rz.

8/9 Act. i, x.

487 atque om.

B — 493/494 sponsae om. OP

488/489 Luc. xv, 6.

244

IN CANTICA CANTICORVM

paruit merito nomine illius spiritalis gratia signatur. Absque eo quod intrinsecus latet, absque inuisibili in caelestibus retributione quae te in terris peregrinante necdum ualet uideri. Haec enim maioris est pulchritudo gloriae quam inpraesentiarum digne queat aestimari et pulchre ubi oculorum eius simplicitatem, id est 20 occultorum in ea cognitionem, laudat, ubi eam amicam praenominat iuxta illud dominicum: Jam non dicam uos seruos quia seruus nescit quid faciat dominus eius ; uos aulem dixi amicos quia omnia quaecumque audiui a patre meo nota feci uobis. Cafilli tui sicut greges caprarum quae ascenderunt de monte Galaad. 2 VA Si in oculis sponsae acumen sensuum spiritalium recte intellegitur, potest non inconuenienter in capillis innumera generalium cogitationum pluralitas accipi quae in sanctis etsi aliquando pro temporalium dispensatione fiunt caelestium tamen rerum intentione fieri numquam omittunt. Scriptum quippe est quia decreuerat 30 Paulus transnauigare Ephesum ne qua illi mora fieret in Asia, festinabat enim, si possibile sibi esset, ut diem Pentecosten faceret Hierosolimis. Vbi erga terrenum quidem iter huiusmodi cogitationibus utebatur sed ipsumiter terrenum praemii caelestis intentione gerebat. Quod ipsum et de arte scenofactoria quam cum Aquila 35 et Priscilla exercebat intellegendum est quia temporales quidem erant cogitationes quibus eam explebant sed aeternorum intuitus quo ad hanc explendam trahebantur ut uidelicet hoc opere terreno ministerium euangelii quod erat caeleste iuuarent. Vnde apte idem capilli sponsae caprarum adaequantur gregibus quae ascenderunt 40 de monte Galaad. Haec enim et munda sunt animalia et ardua rupium siue arborum solent quaerendi pastus gratia scandere quia nimirum cogitationes electorum ut diximus etsi terrena agunt nihilominus caelestia intendunt et cum etiam carnis sustentandae curam gerunt erga animae potius sospitatem ac supernam refec4 VA tionem aciem mentis dirigunt. Possunt autem in oculis sponsae etiam praedicatores intellegi sanctae ecclesiae per quos caelestium archana secretorum quae generalis credentium turba nequit aspicit. Possunt in capillis populi fideles accipi qui etsi minus docti sunt ad prospiciendos regendosque gressus ecclesiae maximum S50 tamen ei decus sua numerositate praebent obsequiis. De qualibus dominus ipse cum missis ad praedicandum discipulis praediceret quia eritis odio omnibus propier nomen meum, mox consolando subiunxit, e£ capillus de capite uestro non peribit, quod est aperte dicere, Etsi persequentium odia saeuiunt ne minimos quidem de 15

15/20 cf. Greg. Magn., moral. (PL LXXV, 869 B-C). 21/23 Ioh. xv, IS. 29/32 Act. xx, 16. 34/55 cf. Act. xviii, 1-3. 52/53 Luc. xxi, 17-18. IV, 20 ibi 4! OP

31 festinauit A4*

38 ministerio /4* B, misterio B* praedicaret B

37 quo] quod B euangelium A4* B

ad] et A* L 51 praediceret]

PL 1129

II, iv, 1-2

i

245

his qui ad me pertinent caput uidelicet uestrum rapere queunt. Bene autem capilli huiusmodi gregibus assimilantur caprarum; solent namque per capreas peccatores designari, et cum omnis ecclesia ueraciter confiteatur se peccato carere non posse, quanto magis his qui in plebeia sunt uita constituti fatendum est quia ?» 60 multis offendimus omnes. Habent ergo fideles peccatum sed tamen cotidianis operum bonorum profectibus ad illam tendunt uitam ubi ab omni sint peccato liberi. Propter quod apte de eisdem capris subditur, quae ascenderunt de monte Galaad. In monte etenim conuersantur mystico omnes qui corpori sunt sui redemptoris 65 adunati sed de eodem monte ascenderunt caprae superiores uidelicet sinus montis ipsius pascendi causa petentes cum humiles quique et peccatorum suorum ac fragilitatis conscii ipso infirmitatis suae timore accensi ad appetendas in Christo pascuas caelestis uitae semper sese adtollere conantur. Legimus quippe in libro 70 numerorum et paralipomenon quia mons Galaad bonas ualde et uberes pascuas habuerit. Quod illi singulariter alto ac multum fructifero monti conuenit de quo ciuitas ipsa quae in eo constructa 55

est, id est sancta ecclesia, dicere solet: Dominus pascit me, et nihil 35

8o

IV, 2 85

90

mihi deerit, in loco pbascuae ibi me conlocauit ;congruit et ipsum nomen montis quod dicitur aceruus testimonii, aceruus quippe testimonii dominus est quia in ipso colligitur atque adunatur omnium multitudo sanctorum lapidum uidelicet uiuorum qui testimonio fidei probati sunt ut apostolus ait. Capilli igitur sponsae assimilantur gregibus caprarum quae hoc in monte pascentes ad superiora semper ascendere contendunt quia siue temporales electorum cogitationes seu fragiliores ecclesiae plebes quo minus se a culpa immunes esse deprehendunt eo altius auxilium eius quaerunt a quo se esse liberandos intellegunt. Dentes tui sicut grex tonsarum quae ascenderunt de lauacro. Sicut in capillis ecclesiae populi fragilioribus adhuc actibus dediti sic perfectiores quique et ad regendam ecclesiam apti designantur in dentibus quia nimirum illi numerositate isti praestant firmitate isti intus uerbo reficiunt illi quamuis archanorum interna minus capiant extrinsecus ecclesiam bonis ornant operibus. An non dens ecclesiae recte uocetur ille cui dictum est: Surge Petre occide et manduca ? occide in malis quod fuerunt docendo anathematizare

59/60 Iac. iii, 2. 69/71 cf. Num. xxxii, 1; I Paralip. iv, 40. 73/74 Ps. 22, 1-2. 75 Hieron., zom. (CC LXXII, 67, 4). 78 Heb. xi, 39. 84

Cant.iv,2.

| 84/93 cf. Greg. Magn., moral. (PLLXXV,973B-C).

90/91

INCLAXNIA

57 capras BO 58 peccato se OP 59 faciendum B 64 corpore ABLO* . 65capreae B 70priuset]|ac B — 84tonsorum B*P* — 87 illi]

isti B — isti] illi B —— 90 uocatur OP!

PL 1130

246

95

IOO

105

IIO

IIS

I20

IN CANTICA CANTICORVM

quod coluerunt et ipsos uerae fidei professione redditos bonos insere unitati corporis tui quod est ecclesia Christi. Et quidem supra idem doctores oculorum fuerant nomine signati sed oculi sunt quia secreta mysteriorum spiritalium acute perspiciunt, dentes quia improbos uerbo ueritatis corripiunt correctosque atque emundatos in sanctae ecclesiae membra traiciunt ; dentes sunt ecclesiae quia panem uerbi Dei paruulis illius ad. quem manducandum ipsi non sufficiunt parant. Solent quippe ipsae nutrices particulas panis dentibus conficere et inter lactandum paruulorum faucibus minuta mansa immittere donec eos paulatim abstractos a lacte ad usum panis perducant. Sic sancta mater ecclesia habet doctores qui instar uberum lac doctrinae mollioris incipientibus ministrent, habet eosdem ipsos gnaros bene proficlientibus panem uerbi fortioris porrigere. Sed ut rite proficiant paulatim necesse est eos et per partes ad altiora discenda prouocent primoque eis apertiora de secretis spiritalibus et haec cauta ac diligenti expositione discussa quasi piis iam dentibus masticata committant quo haec crebrius agendo pedetemptim eos interiorum capaces reddant archanorum. Hi autem dentes recte gregi tonsarum quae ascenderunt de lauacro comparantur quia et baptismi fonte mundati et facultatum suarum sunt abiectione nudati. Et quidem omnium est Christi ouium uitae lauacro purificari quia ns? quis renatus fuerit ex aqua et spiritu, et reliqua, perfectorum uero est et maxime eorum quibus pascendi oues eius cura commissa est renuntiare omnibus quae possident. Quod et primi illi ac praecipui dentes ecclesiae, id est apostoli, et plurima eiusdem ecclesiae primitiuae turba fecisse legitur. Omnmes gemellis fetibus, et sterilis non est inter eas. Gemellos fetus pariunt oues Christi quia omnes quos praedicando generant Deo sancti doctores gemina, id est eiusdam Dei et proximi, dilectione

125

instituunt, geminos pariunt quia discipulos quos erudiunt fidei et operis recti scientia imbuunt. Et sterilis non est inter eas, non est inter oues summi pastoris ulla quae non fetus boni operis generet, in quibus sunt et plurimi quae et operis et doctrinae fetibus gaudeant ; sed nec illi inter steriles deputabuntur qui abluti fonte salutis statim ex hac uita rapiuntur. Habuerunt enim subolem fidei quam uel ipsi pro se uel alii pro ipsis professi sunt, habuerunt et uotum bonae operationis quam inter oues Christi, si expectati

114 Ioh. iii, 5.

116 cf. Luc. xiv, 33.

116/118 cf. Act. iv, 32.

96 correptosque LOP — 97 mundatos BO, emendatos P — 99 mandendumA4'LOP 101minutatim 4! O* minuta massaO! — 104 ignaros 4A* BO* 114 et reliqua] non potest introire in regnum Dei OP 125 quae] qui A! O*P

126 gaudent P

deputabantur A4* B*, deputantur P

PL ::3x

II, iv, 2-3

j

247

fuissent, socialiter exercerent. De qualibus scriptum est : Consuwmmatus in breui expleuit tempora longa ; placita enim erat Deo anima illius, propter hoc broperauit de medio iniquitatis illum educere. Sicul uilla coccinea labia tua et eloquium tuum dulce. Labia sponsae IV, 3 cocco assimilantur quia dominici sanguinis quo redempta est 155 pretium praedicare non cessat ecclesia sed sedula decantat :M? autem absit gloriari nisi in cruce domini nostri Iesu Christi. Et notandum quod non absolute cocco sed uittae coccineae labia comparantur illius; uitta quippe solet capillos adstringere. Si autem in capillis sponsae populi fideles accipiuntur, uitta quae hos I40 adstringit atque ad caput aptius coaptat quae nisi doctrina ueritatis intellegitur qua rudes credentium animos necesse est confirmari atque ad amorem cultumque sui conditoris diligentius applicari ne male liberi per inanes actus defluant atque ab amplexu siue ornatu ueri capitis refugiant ne ipsos oculos, id est eos 145 qui sibi lumen iustitiae praemonstrare debuerant, importuna relaxatione praepediant? Quo modo enim bona discipulorum facta non numquam magistris exemplum uirtutis fiunt ita saepius eorum desidia doctoribus detrimentum bonae efficit actionis. Sicut ergo wilta coccinea labia, inquit, £ua et eloquvwm tuwm dulce, quia doctrinam suam ecclesia qua mentes infirmorum a lasciuia coerceat dominicae passionis solet informare et quasi tinguere memoria. Nihil enim potius uoluptuosos a carnalibus refrenat desideriis quam cum audiunt siue colunt quod dominus gloriae pro eis incarnari et pati dignatus est. Vnde merito tale eloquium 155 ecclesiae dulce aestimat dominus quia multum gratanter accipit cum hoc nos alterutrum referre ac meditari conspicit ad quod intimandum ad nos ipse de caelis aduenit. Quod si in capillis cogitationes, in oculis sensus fidelium spiritales figurari dixerimus, idem finis est expositionis quia uagationem cogitationum 160 superfluarum inextinguibilem non alio facilius ordine quam memoria saepe dicti ac semper recensendi dominici sanguinis cohibemus; sed et noxios saepe cogitatus dum incaute in mente uoluimus ac subito respecti a Deo signum sanctae crucis pectori imprimimus et quod nefarium tractabamus abicimus quasi uitta coccinea 165 capillos nobis ligamus quia fluxa cogitationum tropheo sacri cruoris comprimimus quibus, si salutaris haec ligatura desit, totum capitis decus fluctuando foedant quia tranquillitatem mentis inturbant oculorum aciem obtegunt quia gratiam sensuum spiritalium improba rerum carnalium meditatione obnubilant. 130

130/132 Sap. iv, 13-14.

OP

140 quae] quid L'! P 154 et om. LP

sermonis P

133 Cant. iv, 3.

135/136 Gal. vi, 14.

142 cultum B*, cultus B! P, cultu L patique P 159 uacationem P

162 incauta LOP

in O! zz ras., om. P

153 recolunt 161 sanguinis]

PLur32

248 170

175

180

IN CANTICA CANTICORVM

Sicut fragmen mali punici ita genae tuae absque eo quod intrinsecus latet. Per genas uerecundiam designari et supra docuimus quia nimirum has erubescentibus nobis solet subitus rubor perfundere. Malum autem punicum quia rosei coloris est passionis dominicae mysterium sicut et coccineum non inconuenienter insinuat. Decebat enim modum redemptionis nostrae crebra figurarum repetitione in sacro carmine sicut et in ceteris prophetiae scripturis intimari. Quia ergo sancta ecclesia non erubescit crucem Christi sed et ipsa gaudet in contumeliis ac passionibus pro Christo uexillumque crucis ipsius gestare solet in facie merito genas instar mali punici habere memoratur. Nec uacat quod non integro hoc malo sed eius comparantur fragmini; in fracto etenim malo punico et pars ruboris qui patebat uidetur et pars quae intus latuerat candoris aperitur. Habet ergo ruborem mali punici sponsa in genis cum sacramentum dominicae crucis fatetur ecclesia uerbis, osten-

185

dit et alborem fracti eiusdem mali cum pulsata pressuris ipsa castitatem puri cordis probat et factis cum ipsa crux sui redemptoris quid intus gratiae salutaris habeat pandit. Item ostendit colorem puniceum in genis cum prima et eminentiora eius mem-

bra, id est martyres sancti, sanguinem fundunt pro Christo, addit 190 et candidum cum idem inter patiendum uel impleta passione

etiam miraculis renitent. Nec praetereundum quod malum punicum magnam granorum copiam uno foris cortice includit, unde et malum granatum dicitur, quae quidem integro adhuc malo uideri nequeunt sed fracto quam sint innumera crescunt. Sic etenim sic 195 ecclesia sancta quo amplius eam frangi aduersis contigerit eo clarius quot uirtutum grana unius fidei tegmine complectatur reserat. Et recte additur, absque eo quod intrinsecus latet, quia confessionem quidem in ecclesia uiuificae crucis possunt omnes audire pressuras ipsius ecclesiae possunt omnes aspicere nitorem 200 quoque carismatum quibus infirmos curat mortuos suscitat leprosos mundat daemones eicit et cetera huiusmodi possunt infideles cum fidelibus intueri possunt etiam mirari; sola autem nouit ipsa PIN quanto inuisibilis uitae teneatur amore quanta in uisionem conditoris sui quanto in profectum membrorum suorum dilectione 205 flammescat. iv, 4 Sicut turris Dauid collum tuum quae aedificata est cum propugnaculis. Et de collo supra diximus quod doctores sanctos significet qui ecclesiam et spiritalibus reficiendo alimoniis semper augmentant 171sqq.cf.l,478sqq. 207 sqq. cf. I, 491. 182 qui] quae

castitate B

O'P

^ 200/201cf.Matth.x,8.

A4!L'!0P

189 fuderunt P

posterius sic om. BLOP

204 quanta BO

185

arborem

addidit O P!

profectu BOP

^ 206/207 Cant.iv, 4.

A* BL, candorem

P

186

194 cernuntur B!, patescunt

195 sancta ecclesia P — 203 uisione Z.!

II, iv, 3:4 210

21S

220

249

et uerbis sanctae exhortationis in fide confortant. Sed et hoc quod collum in medio positum capiti nectit corpus apte conuenit eis quorum ministerio coniungitur ecclesia Christo qui huic alimenta uitae ab ipso domino percepta tradiderunt. De quibus apostolus gratiam euangelii commendans ait: Quae cum initium accepisset enarrari per dominum ab eis qui audierunt in nos confirmata est ; hinc de ipso scriptum est: E? dedit discipulis panes, discipuli autem turbis, el manducauerunt omnes el saturati sunt, quod ita corporaliter factum est ut etiam spiritalia domini facta signaret quia uidelicet caelestis panem doctrinae ipse primis ecclesiae suae membris uidelicet apostolis commisit quem illi mox subiecto sibi eiusdem ecclesiae corpori manducauerint ac sic succedentibus sibi ex ordine ministris uerbi ad totum per orbem eius plenitudinem salutaris refectio peruenerit. Quod uidelicet collum recte turri Dauid simile dicitur. Si enim ciuitas Dauid ecclesia est Christi,

turris in eadem ciuitate inexpugnabilis est praedicatorum con225 stantia qui ad defendenda fidei aedificia ad repellenda hostium

tela a forti manu ac desiderabili rege quod nomen Dauid sonat firmiori prae ceteris fidelibus sunt altitudine constructi. Propugnacula autem cum quibus haec turris aedificata est uel scripturarum sanctarum uel diuinorum munimina carismatum intellegun230 tur. Assimilauit enim turri collum sponsae cum dominus primos ecclesiae magistros data spiritus sancti gratia hostibus suis insuperabiles fecit, addidit turri eidem propugnacula cum aferuit illis sensum ut intellegerent scripturas et suae uerba praedicationis praecedentium patrum dictis uera esse probarent, addidit turri propugnacula cum eis etiam faciendorum signorum dona contulit ut nouis uirtutum operibus diuina esse quae noua praedicabant adstruerent sanatisque morbis corporalibus ad salutem animae facilius quos erudiebant attraherent. Mille clypei pendent ex ea omnis armatura fortium. Mille clypei qui 240 ex turre Dauid pendent innumera sunt diuinae praesidia defensionis quibus sancti praedicatores et adiuti sunt ipsi a domino ne uinci possent ab hostibus et auditores quoque suos contra incursus hostium siue uisibilium seu inuisibilium docent adiuuari. Omnis armatura fortium, omnis est instructio uel operationis uel doctri245 nae caelestis per quam idem doctores non solum euadunt sed et

213/214 Heb. ii, 3. 215/216 Matth. xiv, 19-20. 226 Hieron., zom. (CC LXXII, 105,11). — 232/233 Luc.xxiv, 45. — 234/238 cf. Greg. Magn., bom. in Ezech. (CC CXLI, 255, 591-597). 210 medium A*B O! P!, manducauerunt P*

sup. lin.

220 manducauerint] dederint B', mandauerunt 221 totam O! P! eiusom. P | 240eL,de P!

PL 1134

250

IN CANTICA CANTICORVM

superant acies spirituum malignorum cum ab illorum dicione plurimos eorum quos deceptos tenuerant praedicando eripiunt ac de uasis irae in uasa misericordiae transferunt. Et bene ubi spiritalis belli fit mentio ibi turris Dauid non turris Salomonis in 250 exemplo ponitur cum utriusque regis et nomen et persona saepissime figuram soleat habere regis aeterni. Quia enim Dauid manu fortis siue desiderabilis interpretatur recte hoc nomine designatur ibi dominus ubi bellare contra hostes ecclesiae docetur ut in eo imperterrita ad certamen procedat quo ab illo se qui uinci nequit 255 adiuuari meminit eoque instantius uincere satagat quo desiderabilem nouerit esse faciem eius ad quem deuicto hoste sit peruentura.

256 nouit B

CANTICORVM expl. A, F. 53", EXPLICIT LIBER SECVNDVS EXPOSITIONIS IN CAN CANTICORVM 4, EXPLICIT LIBER SECVNDVS EXPOSITIONIS IN CANTICA (CANTICO B!) CANTICORVM. INCIPIT LIBER TERTIVS EIVSDEM BR, EXPLICIT LIBER SECVNDVS. INCIPIT LIBER TERTIVS LP, EXPLICIT LIBER SECVNDVS IN CANTICO CANTICORVM. INCIPIT IN EODEM TERTIVS O

III:

iv, 5

Duo ubera tua sicut duo hinuli capreae gemelli. Multifarie et multis figurarum modis eadem Christi et ecclesiae mysteria repetuntur sed repetita noui semper aliquid adferunt quod uel eisdem myste260 riis augmentum procuret uel per ipsam nouitatem animos audientium amplius delectet. Idem ergo doctores qui supra oculorum uel dentium siue colli fuerant nomine designati nunc uberum uocabuloexprimuntur. Qui quidem recte oculi uocari queunt quia occulta sacramentorum perspiciunt, recte dentes quia improbos quosque corripiendo quasi masticant et in corpus ecclesiae mollitos atque humiliatos traiciunt, recte collum quia toto corpori ecclesiae quasi uitalem flatum aeterna gaudia praedicando ministrant cibosque doctrinarum quibus ad salutem reficiatur praeparant ;ubera autem etiam aptissime nuncupantur quia paruulis adhuc in Christo 270 lac uerbi salutaris infundunt. Non autem frustra cum additamento numeri duo ubera dicit cum nulla feminarum plus nulla minus quam duo soleat ubera habere. Duo namque ubera dicit ut duorum paruulos populorum Iudaei uidelicet et gentilis ad fidem nutriendos insinuet. Denique Paulus ait: Jacobus Cephas et Iohan275 nes qui uidebantur columnae esse dextras dederunt mihi et Barnabae societatis ut nos in gentibus ill autem in circumcisionem, et cetera. Petrus autem in circumcisionem missus uide quid dicat: Srcut modo geniti infantes rationabile et sine dolo lac concupiscite ut in eo crescatis in salutem, si lamen gustatis quoniam dulcis est dominus. 280 Qui etiam haec dicendo explanat uberum ecclesiae sacramentum cum hoc esse perhibet rationabile lac concupiscentiae gustare quoniam dulcis est dominus. Rursum Paulus qui in praeputium missus est uideamus an et ipse uberum fungatur officio. Ait: Ef ego fratres non potui uobis loqui quasi spiritalibus sed quasi carnalibus 285 tamquam paruulis in Christo lac uobis potum dedi non escam. Haec autem duo ubera sicut duo sunt hinuli capreae gemelli quia uidelicet fetus sunt eius cui saepissime in hoc carmine dicitur: Similis esto dilecte mi capreae aut hinulo ceruorum. Sicut hinuli sunt capreae quia mundissimis cordis sui oculis quae agenda sunt 290 quae uitanda discernunt qua uirtutum uia incedendum qui uerborum declinandi anfractus mente sagaci perspiciunt et cursu pernici bonae operationis de conualle lacrimarum in locum quem disposuit Deus auolare laetantur quatenus ambulantes de uirtute in uirtutem illum uidere mereantur in Sion, hoc est in specula

257 Cant. iv, s. 274/276 Gal. ii, 9. 283/285 I Cor. iii, 1-2. 288 Cant. ii, 17.

277/279 I Pet. ii, 2-3. 292/294 cf. Ps. 83, 7-8.

276 circumcisione P — etceteraom.LOP . 279gustastisOP — 283 post Ait zZg. namque P 289 quia] qui P — 293 aduolare LOP

PL ux33C

PL x34C

PL zz35

252 295

300

iv, 5/6

305

310

315

320

325

3530

IN CANTICA CANTICORVM

sempiternae habitationis. Capreoli etenim et pernicitate pedum et oculorum acie plurimum ualent. Vnde congruenter horum naturae comparantur hi qui rudibus scientiae et uirtutis praemia monstrare iubentur. Sccut duo, inquit, hinuli capreae gemelli. Bene gemelli quia una eademque fide imbuti unis eiusdem sacramentis renouati utriusque populi doctores in unam Christi ecclesiam omnes quos educant aggregant. Hinc etenim de his qui ex praeputio crediderunt dicit Petrus: Et qui nowit corda Deus testimonium perhibuit dans eis spiritum sanctum sicut et nobis et ndul discreuit inter nos et illos fide purificans corda eorum Qui pascuntur in liliis donec aspiret dies et inclinentur umbrae. Pascuntur sancti doctores puris ac nitidis scripturarum diuinarum floribus et ne lac doctrinae salutaris quo paruulos nutriant deficiat semper ipsi in monumentis patrum quid agere qualiter docere debeant legunt et quasi sucis uitalibus sua pectora satiant et hoc usque ad huius saeculi finem ; postquam enim dies aspirauerit illa quam desiderans psalmista dicebat: Qwia melior est dies una in atrüis tuis super milia, nec docendi ultra nec discendi tempus erit impleta prophetia quae dicit: E? non docebit unusquisque fratrem suum dicens : Cognosce dominum, quia omnes cognoscent me, sed inclinatis penitusque consumptis omnibus huius mundi tenebris fMlgebunt sancti sicut sol in regno patris eorum recipientes singuli praemia prout didicerunt fecerunt docuerunt. Pulchre autem quantum ad naturalem pertinet rationem decessionem noctis inclinationem dicit umbrarum quia obscuritas noctis ut aiunt philosophi nihil est aliud nisi umbra terrae; namque sol terram circuiens lucem secum diemque semper circumfert ex alia uero parte, id est unde ipse abest, umbram relinquit tenebrarum. Et haec est illa diuisio primordialis qua diuisit Deus inter lucem et tenebras. Quae uidelicet umbrae occidente sole iam iamque se ab oriente paulatim attollere incipiunt et quantum sol occidens sub terram accesserit tantum hae crescentes adsurgunt donec medio noctis posito sub media terra sole ipsae sursum erectae mediam occupent terram ac deinde procedente paulatim sole et ipsae paulatim deflectantur in occasum usque dum apparente aurora penitus inclinatae dispareant. Idcirco autem terrarum umbrae sidera usque non pertingunt quia sol maior terra creatus acuminatam facit umbram ipsam quae ante quam sidera petat deficiat et

302/304 Act. xv, 9-ro. 305 Cant. iv, 5-6. 311/312 Ps. 85, zx. 313/314 Hier.xxxi, 34. — 316 Matth. xiii, 43. — 323/324 cf. Gen. i,4-5.

297 post rudibus add. exempla O' sup. jin. — 297/298 praemia monstrare] praemonstrare LO, iter praemonstrare P 299 imbuti unis] imbutionis BLO*P* eisdem P! (-u- iz ras.) 307 postneadd.seBLO,inseP — 308 monimentis O, monitis P

terrarum P

318/519 discessionem P

330 dispereant B* LP*

331 terrae BL

320nil LP

322

III, iv, 5-6

253

solis splendor circum terras undique diffusus libere sidera quae illustret aspiciat. Nox ergo est uita praesens, sol iustitiae Christus 335 cuius nobis lucem saepe concupiscentiae terrenae moles ne uideatur abscondit et quantum recedit iuste districtus a nobis tantum obscuramur quantum redit propitius tantum illustramur. Vere autem eius luce tunc fruemur cum inclinatis iam ac discussis omnibus praesentis aerumnae ac caecitatis tenebris widebimus 340 eum sicuti est. Qui tamen nostrae per omnia memor salutis nequaquam noctem uitae huius prorsus obscuram reliquit sed uelut in caelo stellas figens sanctorum nobis exempla per quae inoffenso pede nostri operis incederemus proposuit. Vadam ad montem murvae et ad collem turis. In murra mortificatio 345 carnis uel passionum pro pietate tolerantia in ture deuotio celsipetax orationis exprimitur. Mons autem murrae et collis est turis ipsa sublimitas mentis eorum qui et carnis uiriliter luctamen uincunt et ad amorem se caelestium ardenter subleuant. Ad quem profecto montem collemque uadit dominus quia illorum corda qui uirtutibus student saepius inuisere atque inhabitare dignabitur. Hinc dicit: Inhabitabo in illis et inter eos habitabo. Laudans ergo ecclesiam dominus et singula uirtutum eius membra enumerans repente infert: Vadam ad montem murrae et ad collem turis, quod est aperte dicere: Frequentabo eos et pia propitius illustratione 355 glorificabo quos in passionis siue orationis uirtute sublimes esse suspicio, ueniam saepius et mansionem apud eos faciam quos et ab inquinamento corporis emundare et spiritus perficere sanctificationem in diuino timore considero; non quod eam quam laudabat deserere atque ad alios ire proponat sed quia nouos cotidie populos 260 eidem ecclesiae suae aggregare et eam per mundum omnem dilatare disponit. Nec incongrue forte possunt haec quia ad ecclesiam de gentibus sermo est de sinagogae uocatione quae in fine futura est intellegi. Reddit enim responsum desiderio eius quo superius inuento illo aiebat: T'enwi eum nec dimittam donec introdu365 cam in domum matris meae, et proximo quidem uersiculo docuit quod eum ecclesia gentium non sit umquam dimissura cum ait: Duo ubera tua sicut duo hinuli capreae gemelli qui pascuntur in liliis donec aspiret dies et inclinentur umbrae, id est doctores in te erunt qui duos populos instruant et humili et casta dilectione 270 concordes usque in finem saeculi quando dies apparebit aeternae retributionis, deinde quia etiam Iudaeam uocaturus sit mani-

339/540 I oh. iii, 2.

23.

3511II Cor. vi, 16; cf. Ex. xxv, 8.

356/358 cf. II Cor. vii, r.

336 post et add. quoniam OP VANENSA

— quantum]quoniamL

351 habitabo] ambulabo 4! O, oz. P

mundare LO, emundari P

add. illum B O!

356 cf. Ioh. xiv,

364/365 Cant. iii, 4.

365 reddidit P

341obscuram zc.

357 post corporis add. se L

364/365 post introducam

PL rr36

254

375

1v. 380

IN CANTICA CANTICORVM

festius insinuat subdens: Vadam ad montem murrae et ad collem turis, non quod eam in altitudine uirtutum ueniens inuenire possit quae dato libello repudii iamdudum ab eius fide discesserat sed quod adueniendo eam suo consortio sit dignam redditurus. Vnde bene mox de amplissima pulchritudine unius eiusdemque ecclesiae quae uel de Iudaea uel de cunctis per orbem est nationibus congreganda subiungit: Tota pulchra es amica mea et macula non est in te. Non in eximioribus tantum membris electorum quae speciatim enumeraui pulchra es uerum etiam in illis qui pusilli uidentur ac fragiles et decore refulges uirtutum et uitiorum macula cares. Benedixit enim omnes timentes dominum pusillos cum maioribus ;unde et in

385

390

395

400

iv, 8 405

apocalipsi sua de superna eiusdem ecclesiae patria dicit Iohannes: Nec intrabit in eam aliquid coinquinatum et faciens abominationem et mendaciwm misi qui scripti sunt in libro uitae agni. Haec enim dicta sunt non quod in hac uita sanctorum quispiam uel a culpis omnibus immunis uel perfectus possit esse uirtutibus cum ueraciter scriptum sit quia non est homo in terra iustus qui faciat bonum el non peccet sed quod ecclesia sancta in quantum ecclesia Christi est et fide recta et munda sit opere; si quid uero eam immunditiae uel prauitatis adtigerit non hoc ad eam pertineat sed ab ea sit celerius uelut externum omni conatu expurgandum. Cui simile est illud beati Iohannis: Omnis qui natus est ex Deo peccatum non facit quoniam semen ipsius in eo manet el non potest peccare quoniam ex Deo natus est; in quantum enim semen gratiae Dei qua renati sunt manet in iustis in tantum peccare non possunt, in quantum autem peccant in tantum eos gratia renascens ad tempus dimiserat ut quid de ipsis sint agnoscant qui per ipsam iuste uiuebant, quae uidelicet eos post hanc uitam ab omni malo mundos et integra pulchritudine renitentes in illam introducit ciuitatem in qua nil ut dictum est potest introire pollutum et tunc in amica sponsi ueraciter implebitur hoc-ad quod ipsa nunc toto uirtutis nisu conatur ut sit tota pulchra et macula in ea non sit ulla. Veni de Libano sponsa mea ueni de Libano ueni. Libanus si Hebream sequamur aethimologiam candor interpretatur, si Graecam tus. Denique supra ubi nos legimus, ad collem turis, quidam codices habent, ad collem Libani. Vtrumque autem nomen uirtutis industriam sonare facile cuique patet. Venit autem ad domi-

410 num sponsa ipsius, id est ecclesia uel anima sancta, non solum cum

379 Canet iv, s. 382/583 Ps. r5, r5. 385/386 Apoc. xxi, 27. 389/390 Eccle. vii, 2r. 394/396 I Ioh. iii, 9. 405 Cant. iv, 8. 405/407 cf. Hieron., adu. Iov. (PL XXIII, 253 A). 374 discesserant A* B — 385 intrauit

AB — abominationem expl. A, F. 54"

3598 deserat L*, deserit L'P .— 399 post de add. se LO! P

PL 157

III, iv, 6-8

415

420

425

430

445

450

1

255

euocata de corpore praemium perpetuae remunerationis accipit sed et in hoc saeculo degens quot bonorum operum crementis ad meliora proficit tot quasi passibus ad eum qui singulariter bonus est accedit peruentura uero tunc cum carneis absoluta uinculis eius uidere faciem meretur. Cernit ergo sponsam in Libano sitam eamque ad se uenire ammonet quia cum animam fidelem dominus bonis actibus candidatam cum incensum purae orationis sibi offerentem conspexerit delectatus piis eius studiis ut coeptis insistat hortatur. Quod uidelicet facit uel per occultam suae inspirationis ammonitionem uel per scripturarum meditationem diuinarum uel per aliorum hortamenta fidelium uel etiam per rerum aduersa siue commoda labentium benigne scilicet apud eam prouisione agens ut siue molestiis attrita praesentis exilii ardentius patriam desideret sempiternae quietis seu praesentibus bonorum profectibus allecta dulcius indefectiua supernae ciuitatis gaudia concupiscat. Tertio autem sponsam de Libano uenire praecipit quia profectum in electis suis bonae operationis salutiferae locutionis purae requirit cogitationis. Vel certe: Ven: de Libano, inquit, sponsa mea ueni de Libano ueni, ueni per optimam uitam quam in corpore uiuens exerceas, ueni absoluta corpore ad percipiendam animae uitam perennem, ueni tertio recepto corpore ad uidenda resurrectionis gaudia perfecta. Et quia plerique electorum non pro suae solum uitae puritate sed pro aliorum quoque quos erudiebant correctione praemium perenne sortiuntur apte sequitur: Coronaberis de capite Amana de uertice Samir e Hermon de cubilibus leonum de montibus pardorum. Amana Sanir et Hermon montes sunt Ciliciae et Iudaeae leonibus pardisque quo modo et aliis feris lustra praebentes qui manifeste superba infidelium corda in quibus immundi spiritus sedem habent designant ; cui contra de electis per prophetam dominus ait: Swfer quem requiescit spiritus meus misi super humilem et quietum ei trementem uerba mea ? Leones quippe sunt daemonia propter superbiam, pardi propter crudelitatem siue uarietatem artium malignarum. Cum ergo sancta ecclesia huiusmodi animas per suos praedicatores de potestate tenebrarum eruerit atque ad agnitionem uerae lucis conuerterit fit ut idem praedicatores non solum pro se ipsis sed et pro eis quos domino adquisiere coronam uitae percipiant iuxta illud prouerbiorum: Corona senum filii filiorum et gloria filiorum patres eorum ; et apostolus de eis quos docebat: Quae est, inquit, gloria nostra spes

441/442 Es. lxvi, 2. 442/448 cf. Greg. Magn., moral. (PL LXXVI, 36 C). 449 Prou. xvii, 6. 450/452 I Thess. ii, 19.

414 peruentura] post L P, post O auxilii B L O*

415 merebitur P

416qui L

423

PL 1138

256

IN CANTICA CANTICORVM

aut gaudium aut corona gloriae ?nonne uos ante dominum nostrum Iesum in aduentu eius ? Et notandum quod non ait : Coronaberis de Amana Sanir et Hermon, sed de capite Amana et de uertice Sana et Hermon. Cum ergo uulgus ignobile ad dominum ecclesia conuertit 455 coronam de lateribus montium in quibus bestiae latuerant consequitur quia praemium de saluatione populi contradictoris accipit ; at cum ipsos malitiae principes cum persecutores publicos ad uiam uitae perduxerit de capite nimirum ac uertice coronatur montium quia cum labore certaminis crescit palma retributionis. Cui simile est illud quod additur: De cubilibus leonum de montibus pardorum. Cubilia etenim leonum ac montes sunt pardorum hi qui acriore spirituum malignorum furore instigati ad nocendum Christi gregem et ui et fraude praeualent quos cum ecclesia castigatos ad humilitatis et pietatis gratiam reuocauerit de his et ipsa 465 coronabitur quia de illorum perpetua salute laetabitur. Nam qui nihil contrariae uirtutis habentes dolis tantum bonos insequuntur hi non leonum sed aptius uulpium cubilia nominantur. Hinc etenim dominus scribae obsequium sibi dolose pollicenti sed nihil contra ecclesiam praeualenti ait: Vulpes foueas habent et uolucres 470 caeli nidos, filius autem hominis non habet ubi caput suum veclinet. In uulpium quippe nomine leuitatem ac dolositatem in uolucrum uero appellatione extollentiam designauit mentis illius. Sed cum et hos ecclesia saluauerit facit ut etiam ibi filius hominis humilitatis ac sinceritatis merito requiescat ubi prius nequam spiritus domici- PL 1139 475 lia sibi iactantiae et leuitatis usurpabant. iv, 9 Vulnerasti cor meum soror mea sponsa mea uulnerasti cor meum. Potest hic sermo et simpliciter accipi quia commemoratione uulnerati cordis magnitudinem amoris quem erga ecclesiam habet exprimere uoluerit quam recte sororem suam cognominat et 480 sponsam. Quia caelestis eam thalami sibi foedere coniunxit, quia et ipse homo fieri ac frater ei naturaliter existere dignatus est recte cognominat sponsam. Potest et iuxta illud intellegi quod Esaias ait: I5se autem uulneratus est propter iniquitates nostras adtritus est propter scelera nostra. Quae sit autem ei maxime causa sucipiendi 485 huius uulneris consequenter exponit dicens: Inwno oculorum tuorum et in uno crine colli tui. Diximus supra in oculis ecclesiae uel spiritales eius sensus uel eos qui spiritalia eius uidere ac demonstrare solent doctores intellegi, porro in capillis multitudinem plebium accipi quae etsi altitudinem adtingere illius

469/470 Luc. ix, 58.

476 Cant. iv, 9.

452 post lesum add. Christum O! — 466nil LP dolositatem a2Z. hominis

intellegi om. BO

483/484 Es. liii, s.

— 468nilOP — 471 post

P ^ 477 (commemoratio) -neizc. A,F. 55! — 482

III, iv, 8-10

[

257

490 sermonis nequeunt quod dominus ait: 5? wis perfectus esse, uade

uende quae habes da pauperibus et habebis thesaurum 1n caelo et ueni sequere me,eotamenactionum bonarum itinere ad caelestia tendit de quo praemisit dicens: S? wis ad witam ingredi, serua mandata, non homicidium facies non adulterabis non facies furtum non falsum 495 testimonium dices honora patrem ei matrem et diliges proximum tuum sicut te ipsum,sed ibi dum plurali numero oculi describuntur et capilli multitudo siue rectorum seu designatur auditorum hic uero in uno oculorum unitas commendatur doctorum siue scientiae quam docent spiritalis de qua scriptum est: Vsus dominus una 500 fides unum baptisma unus Deus et pater omnium. Item in uno crine colli laudatur unitas eorum qui spiritalibus magistris pia solent deuotione adhaerere eosque reuerendis suis obsequiis quo modo crines collum tegere; nam et in collo ecclesiae supra eosdem doctores indicari patuit. Huius unionem crinis designat Lucas 505 cum dicit: Multitudimis credentium. erat cor et anima una nec quisquam eorum quae possidebant aliquid suum esse dicebat sed erant illis omnia communia ; quid uero ageret collum cui idem crinis esset adnexus subsequenter insinuat dicens: Ef wirtute magna reddebant apostoli testimonium resurrectionis domini nostri. Ait 510 ergo: Vulnerasti cor meum soror mea sponsa mea uulnerasti cor meum 1n uno oculorum tuorum et in uno crine colli tui, ac si aperte dicat, Tota

quidem forma tui corporis quo per mundum longe lateque dilataris o ecclesia catholica pulchra mihi et immaculata appares, sed 515 hoc est quod me prae ceteris ad teamandam mirifice accendit quia unitatem eiusdem fidei ac dilectionis et in praelatis fidelibus ac in subiectis habere probaris, hoc est quod mead excipiendum pro tua uita uulnus mortis adduxit quia te in omnibus membris tuis et maioribus scilicet et minoribus et fortioribus et mediocribus 520 unitati studere desiderabam et uno in omnibus atque indissimili sensu ad illam tenderes uitam in qua unitas uerae pacis regnat et gloriae. V, IO Quam pulchrae sunt mammae tuae soror mea sponsa mea. Sicut in collo oculis et dentibus sic et in mammis doctores intelleguntur 525 ecclesiae sed hoc distat quod illis tunc uocabulis recensendi uel cum sapientiam loquuntur inter perfectos uel eos qui contradicunt redarguunt cum uero infirmis fiunt infirmi ut infirmos lucri

490/492 Matth. xix, 2t. 493/496 Matth. xix, 17-19. iv, 5-6. 505/507 Act. iv, 32. 508/509 Act. iv, 33. 527/528 cf. I Cor. ix, 22.

— 499/500 Eph. 523 Cant. iv, 1o.

490 quo B, quem O 491 post habes add. et OP! sup. lin. — 492 tantum A* B 505 post multitudinis zZZ. autem P — post cor add. unum P 506 possidebat P* 509 post resurrectionis «ZZ. lesu Christi O! P —— 518 fost et add.in B 523 sponsa mea expl. A, F. 55"

PL rr40

258

IN CANTICA CANTICORVM

faciant tunc mammarum officia non immerito habere dicuntur quia lac doctrinae lenioris paruulis sensu impertiunt his uidelicet 2530 qui panem uerbi sublimioris necdum capere possunt. Dentes enim sunt cum corripiunt inquietos, mammae cum consolantur pusillanimes suscipiunt infirmos. Et recte pulchritudinem in sorore et in sponsa sua laudat miraturque mammarum quia magni apud dominum operis ac mirandae uirtutis est cum is qui ad reuelanda 535 perfectioribus altiora ueritatis archana sufficit nequaquam infirmos primis fidei rudimentis instituere fastidit. Recte talem animam dominus sororem sibi ac sponsam esse testatur quia nimirum sua eam dilectione et coniunctione dignissimam iudicat quam sui operis imitatricem fieri considerat ;nam et ipse ut nos de infirmis 540 fortes faceret infirmari ad tempus immo et mori ut nos uiueremus non refugit, ipse cum esset panis angelorum in diuinitate latescere uoluit per assumptionem carnis ut hominum pusillanimitatem nutriret ac panis eiusdem caelestis exhiberet capacem. Quia enim minus idoneus est infans qui pane uescatur ipsum panem edendo 545 quodammodo mater incarnat et per humilitatem mammillae ac lactis sucum de ipso pane pascit infantem. Im principio erat uerbum, et uerbum erat apud Deum, et Deus erat uerbum, hic est cibus sempiternus quo reficiuntur angeli quia uisa eius gloria satiantur; uerbum autem caro factum est et habitauit in nobis, ut sic 259 etiam sapientia Dei quae nos sicut mater consolatur de eodem ipso pane reficeret ac per sacramenta incarnationis ad agnitionem uisionemque diuinae claritatis traiceret. Sed et doctores sancti panem quo sublimiter ipsi saginantur conuertunt in lac quo paruulos nutriant dum quo altius aeterna in Deo gaudia contem555 plantur eo infirmitati proximorum humilius compatiuntur. Pulchriora ubera tua uino. In capite huius carminis iam expositus est hic uersus ubi dictum est: Quia meliora sunt ubera tua uino, et intellectum est quod his uerbis ipsa etiam primordia euangelicae fidei demonstrata sint omnem mosaicae legis anteire uirtutem pro 560 eo quod neminem ad perfectum adduxit utpote quae cultores suos etiam eximios in regnum uitae caelestis introducere non ualuit gratia fidei renatos fonte baptismatis etiam paruulos atque in ipsa paruula aetate defunctos superna ad gaudia perducit. Nam et legis caerimonias uino comparatas multa documenta probant sed per565 maxime illud quod in nuptiis ecclesiae mysticis uinum defecit ut operante mirabiliter domino longe melius de aqua fieret uinum. Vbi intimatum est typice quod litteralis obseruatio legis finem

546/5471loh.i,x vii, r9.

549]loh.ioz4.

557 Canti,

559/560cf.Heb.

565/566 cf. Ioh. ii, 1-9.

550 sapientiam B 552 caritatis B ualuit 222. autem O! sup. lin., at P' sup. lin.

557 uersiculus OP 561 post 564 conparandas LOP

PL r4

III, iv, ro

570

575

.

259

esset acceptura et ea quae in littera uelabatur euangelii gratia reuelanda atque amore spiritali domum esset nuptiarum inebriatura caelestium, hoc est sanctam ecclesiam quam sibi Christus sponsam consecrare dignatus est. Pulchriora sunt ergo ubera sponsae uino quia primordia fidei euangelicae praecellunt decretis legalibus etiam eis quae uirtutum gustu et suauitate non minima flagrasse probantur. Sed notandum in his uerbis attentius quod supra sponsa dilecti sui ubera hic contra idem dilectus sponsae ac sororis suae ubera laudat ac uino esse praeferenda testatur ; non

580

585

enim frustra haec reciprocatio sacro in carmine putanda est esse inserta sed ut per haec unitas Christi et ecclesiae altius commendetur. Jpse enim cafut corporis ecclesiae et ipsa est corpus capitis huius. Vnde et apostolus: Erunt duo, inquit, ?n carne una ; mysterium hoc magnum est, ego autem dico in Christo et in ecclesia. Ideoque simili exemplo ubera sponsi et sponsae quasi eadem ipsa laudantur quia idem doctores ecclesiae doctores Christi sunt, ecclesiae uidelicet quia eam docent, Christi autem quia illo iubente docent quia illius praecepta eam docent quia ad illius consortium eam docendo prouocant. Denique apostolus qui ait: Paulus seruus Iesu Christi, rursus ipse dixit:

299

est: In omnem

595

605

Nos autem seruos uestros per I esum,

et alio loco: Omnia enim uestra sunt siue Paulus siue Apollo siue Cephas. Et odor unguentorum tuorum super omnia aromata. Odor unguentorum ecclesiae spiritalium est fama carismatum de quibus scriptum lerram exiit sonus eorum, et cetera; et cum Maria

Magdalena in typum sanctae ecclesiae dominum nardo perfunderet scriptum est: Et domus impleta est ex odore unguenti; ubi figuratum est mystice quod deuotis ecclesiae seruitiis quae erga redemptorem suum exerceat omnis esset mundus impletus. Si autem uini nomine recte obseruatio legalis exprimitur ut superius euangelica auctoritate probatum est, quid obstat aromatum nomine suauissimum rumorem sanctorum temporis illius indicari ? Odor ergo, inquit, wnguentorum tuorum super omnia aromata, quoniam absque ulla dubietate latius multo diffusae per orbem christianae fidei quam eorum qui in priore erant populo iustorum fama excreuit; unde et haec quia publicum mundo certamen abrenuntiata deorum cultura indixit publicam a mundo persecutionem donec uinceret sustinuit. Neque enim decet sponsam Christi rebus infimis ac uilibus comparari uel uino scilicet quod gustus absumere uel aromatibus quae consueuit aura dispergere cum et ipsi legali obseruantiae permodicae sit laudis, si pocula

579 Col. i, 18. 580/581 Eph. v, 31-32. 586/587 Rom.ir. 587lII Cor. iv, 5. 588/589 I Cor. iii, 21-22. 592 Ps. 18, 5. 594 Ioh. xii, 3.

587 rursum LOP

592 exiuit OP

260 iv, II

IN CANTICA CANTICORVM

dicatur uel aromata quaeque carnis sensibus apta transcendere. Fauus distillans labia tua sponsa. Fauus mel in cera est, mel autem in cera spiritalis est diuinorum eloquiorum sensus in littera qui PL rzr42 recte fauus distillans dicitur; distillat quippe fauus cum plus habet mellis quam illae cerarum thecae capiant quia talis nimirum est sanctarum fecunditas scripturarum ut uersus qui breui in linea 615 scribi consuerat multas impleat paginas si diligentius scrutando expressus quantam interius dulcedinem intellegentiae spiritalis contineat probetur. Vt enim unum demus exemplum, psalmista dicit: Lauda Hierusalem dominum, quod iuxta litteram quidem ciues urbis ipsius in qua templum Dei erat ad laudes ei dicendas 620 hortatur; at uero iuxta allegoriam Hierusalem ecclesia Christi est toto orbe diffusa ;item iuxta tropologiam, id est moralem sensum, anima quaeque sancta Hierusalem recte uocatur; item iuxta anagogen, id est intellegentiam ad superiora ducentem, Hierusalem habitatio est patriae caelestis quae ex angelis sanctis et 625 hominibus constat. Cunctis autem his conuenit apte quamuis multa distantia quod Hierusalem uisio pacis quod dominum laudare iubetur; neque enim tantas Deo laudes una sancta anima quantas omnis per orbem ecclesia dicere potest nec tam perfectas ipsa uniuersalis ecclesia dum peregrinatur in terris a domino quam 630 cum in praesentia domini sui beata regnat in caelis nec aequari potest sanctorum pax quae est interim in spe uidendi Deum et liberandi a malo uisioni pacis illius quam habent in requie liberati a malis omnibus summo fruuntur bono Deo. Fauus ergo non solum plenus melle sed etiam distillans labia sunt sponsae cum doctores 635 ecclesiae uel in figuris legalibus uel in dictis propheticis uel in ipsis domini uerbis siue factis mysticis multiplicem interioris suauitatis copiam inesse demonstrant atque ex his dulcissimas membris eius fidelibus, id est bonis auditoribus, ac saluberrimas mentis epulas parant. Nec repugnat quod supra sponsae labia uittae et nunc 640 comparantur fauo cum hic satiando fauces delectet illa crines uinciendo constringat iste intus reficiat illa foris liget. Idem namque doctores et uittae sunt in praeceptis salutaribus et fauus in promissis caelestibus, uitta cum nos a fluxu carnalium uoluptatum refrenant fauus cum supernorum bonis gaudiorum dona 645 promittunt, item uitta sunt in eis quae aperte agenda uel uitanda esse docent fauus in illis quae typice gesta uel dicta quid intus archani salutaris habeant pandunt. 6x

610 Cant.iv, x. 618 Ps. 147, x.

— 610/611 Greg. Magn., om. in eu. (PL LXXVI, 1187 A). 618/625 cf. Beda, de tab. I (CC CXIX A, 25, 778-811) ;

Cassian., con. XIV (CSEL XIII, 404 sqq.). 609 quae OP consueuerat OP habent B

— 610destilans 625 his om. B

BP* — 611diuinorum imc A, F. 64 630 cum

om. B

— 615

647 arcana A* B

III, iv, 10-11.

/

261

Mel et lac sub lingua tua. In lacte eruditio paruulorum in melle ea quae perfectioribus competit doctrina signatur. Docet apostolus 650 de lacte cum quibusdam a fide lapsis improperando dicit: E? facti estis quibus lac opus sit non solido cibo; docet de melle sapientia cum dicit: Scut qui mel multum comedit non est ei bonum sic qui scrutator est maiestatis opprimitur potentia ;non autem mel comedere sed multum comedere uetamur quia non omnimodis maiesta655 tem Dei scrutari prohibemur praesertim cum ipsi in laude iustorum canatur: Magnificentiam maiestatis eius et sanctitatem tuam loquentur, sed a temptandis his quae mensuram nostram excedunt reuocamur. Vnde et alias de amatoribus sapientiae caelestis ait: Mel inuenisti ?comede quod. sufficit tibi ne satiatus euomas illud. 660 Bene autem mel et lac sub lingua habere memoratur ;habet enim in lingua uerbum Dei cum loquendo profert, habet cum sedulo in corde sub lingua quae proferri debeant meditatur, habet mel et lac sub lingua cum recte nouit discernere quae incipientibus quae sint dicenda proficientibus quae item eis qui in scientia sunt eius et 665 caritate perfecti atque haec ipsa ubi tempus congruerit ministerio linguae pro audientium capacitate dispensat. Et odor uestimentorum tuorum sicut odor turis. Vestimenta ecclesiae opera sunt eius Iohanne attestante qui de futura eius beatitudine loquens ait: Venerunt nuptiae agni et uxor eus praeparauit se et 670 datum est illi ut cooperiat se byssimum splendens candidum, byssinum enim iustificationes sunt sanctorum ; et beatus Iob: Iustitia, inquit, indutus sum et uestiui me sicut uestimento et diademate

iudicio meo. In ture autem ut saepe dictum est superna iustorum desideria et orationum frequentium feruor altipetax intimatur. 675 Vnde recte odor uestimentorum sponsae turis assimilatur odori quia cuncta quae sancta ecclesia pro domino operatur orationum pro ea uicem reddunt. Neque aliter apostolicum potest illud impleri: S?ne intermissione orate, nisi dum omnia quae deuote agimus conditori nostro nos deuota uelut intercessione commen680 dant; neque enim uel ipse apostolus uel aliquis sanctorum ita semper orationi uacare potuit non ut aliud tempus somno uel cibo uel aliis uitae huius necessariis impenderet sed quia iusti sine intermissione quae iusta sunt agunt per hoc sine intermissione iusti orant neque umquam ab oratione nisi peccatum incurrerint 685 cessant. Ideoque odor uestimentorum eorum sicut odor turis redolet quia fama operum bonorum quae faciunt in diuino exami-

650/651 Heb. v, 12. 659 Prou. xxv, 16.

652/653 Prou. xxv, 27. 669/671 Apoc. xix, 7-8.

656/657 Ps. 144, 5. 671/673 Iob xxix, 14.

678 I Thess. v, 17.

653 opprimeturP ^ 654 uetatur B,uetat LOP — 656eius]tuaeP — 659 suffhciat P ^ 661/662 sub lingua cum sedulo in corde LOP — 672 uestiui B*LO

PL r143

262

IN CANTICA CANTICORVM

ne instar orationum ascendit. Concinit autem hic uersiculus ei qui supra dictus est: Etodor unguentorum tuorum super omnia aromaia; illic etenim nomine unguentorum infusio sancti spiritus qua 690 corda fidelium illustrantur atque ad spiritale certamen praeparantur ostenditur, hic uocabulo uestimentorum ea quae foris fiunt iustorum facta demonstrantur. Vnde et pulchra distinctione ea quae per homines fiunt opera odori turis comparantur, quae uero diuina largitione fiunt dona modum comparationis excedunt dum 695 odor unguentorum ecclesiae omnia dicitur aromata transcendere. Sane quia saepe turis in hoc carmine mentio est quidque typice significet constat, libet parum de natura aromatis ipsius ignaros instruere. Arbor est Arabiae cortice ut aiunt et folio lauri similis sucum amigdalae modo emittens qui bis anno colligitur autumno 700 et uere, sed autumnali collectione praeparantur arbores incisis corticibus in flagrantissimo aestatis feruore ac prosiliente spuma pingui quae concreta densatur ubi loci natura poscat tegete balmea excipiente quod in arbore haesit ferro depectitur ideo corticosum uidetur. Purissimum hoc et candidum tus est. Secunda uindemia 795 uere eadem hieme corticibus incisis ; rufum hoc exit nec comparandum priori creditur et nouellae arboris candidius esse sed ueteris odoratius. Quod ex eo rotunditate guttae bependit masculum uocamus guttam concussu elisam mannam mnuncupamus. Regio turifera Saruia nuncupatur quod szgnzficare Graeci mysterium dicunt undi710 que rupibus inuia et a dextera scopulis mari inaccesso ; euehitur uno tramite angusto siluarum longitudo est centum milia passuum siue ut tradunt aliqui octoginta /atitudo dimidium ; attolluntur colles alti decurrunique et in plana arbores sponte natae. Terram argillosam esse conuenit raris fontibus ac nitrosis. Haec prout libris antiquo715 rum repperimus strictim de natura et loco turis sint dicta. Quae paene omnia, si qui diligenter attendit, figuratesanctorum uirtutibus congruunt maxime quia regio in qua nascitur mysterium cognominatur. Nam quod arbores sponte nascuntur apte competit eis quorum summa uirtus non coacta legalibus edictis 720 sed oblatione uoluntaria solet esse miranda dicente domino: Si wis perfectus esse uade wende, et cetera. Quod incisis arboribus turis lacrima profluit, quid nisi compunctionem humilium corde de qua pura oratio ac fletibus dulcorata generari solet indicat? Quod

698/701 cf. Isid., e?ymol. XVII, viii, 2 ; Plin., mat. bist. XII, 31-32. 720/721 Matth. xix, 2r. Plin., zat. bist. XIL, 30, 32.

701/714

699 post bis add. in OP —— 702 poscit B'O! P — 705 eadem] ad eam P/iz. rubum A* L*, rubrum Z4! BO*, rubeum £L! 710 mari scopulis Ps. — 712alii BLOP

716 qui] quis OP!

717 quia] quod LO

quae habes O, quae habes P

707 ea B 709 Sariba Pin. 714 post prout add. in B'OP

721 post uende add. omnia

PL 1144

III, iv, 11-12

.

263

habet fontes raros sed nitrosos conuenit eis de quorum uentre sicut dicit scriptura flumina aquae uiuae, hoc est dona doctrinae spiritalis, emanant etiam mundandis proximorum mentibus accommoda. Nitrum namque et medendis infirmitatibus et abluendis sordibus esse solet aptissimum. Quod undique rupium et scopulorum est regio circumsaepta munimine congruit meritis 750 eorum de quibus loquitur per parabolam dominus: Homo erat paterfamilias qui plantauit uineam et saepem circumdedit ei; ; plantauit namque ecclesiam dominus praeceptis uitae instituendo et ei saepem circumdedit custodia suae protectionis eam undique ne a prauis uel spiritibus uel hominibus exterminari possit tutando. Consulte autem postquam singula ecclesiae membra dominus 735 singillatim praedicauit nouissime etiam unguenta quibus tota esset delibuta digna laude commendauit ;nulla sunt quippe eius membra siue parua siue magna quae non huius unctionis spiritalis sint infusione consecrata, namque haec cuicumque deest in eccle740 siae corpore non est. Laudauit et uestimenta eius, id est opera iustitiae, quia et his omne eius corpus ornatur ;nemo quippe in ea uitam meretur aeternam nisi operibus iustis indutus quae uel ipse fecit uel si infans erat alii in illo ac pro illo fecerunt. Verum quia tardum uidebatur eximio amatori uiritim sponsae suae membra 745 laudare paruum uidebatur singulis rebus pretiosis singulas eius partes adaequare laudat totam pariter et pluribus simul ac maxi- PL rr45 mis speciebus aequiperat subiciens: " I2 Hortus conclusus soror mea sponsa hortus conclusus fons signatus, et cetera usque dum ait: Fons hortorum puteus aquarum wiwentium 739 quae fluunt impetu de Libano. Hortus est autem ecclesia quia multifaria spiritalium operum germina gignit quae sub uariis aromatum uocabulis subsequenter enumerantur, fons est quia doctrina salutari redundat qua mentes fidelium suorum quasi areolas aromatum quas ipsa praeparauerat irrigat. Vnde scriptum 753 est: Aqua profunda uerba ex ore uiri et torrens redundans fons sapientiae ;hinc et apostolus dicit: Ego flantaui Apollo rigauit Deus autem incrementum dedit, Ego plantaut quasi in horto domini aromata uirtutum, Apollo rigawit quasi de fonte signato doctrinae caelestis, dominus autem quasi suos operarios ne frustra labora760 rent adiuuit. Conclusus est autem hortus iste quia domini ac redemptoris sui protectione munita persistit ecclesia ne improba umquam uel hominum infidelium uel immundorum spirituum inruptione uioletur et a fructuum caelestium prolatione passim conculcata retardetur. Signatus est fons iste quia sermo fidei qui 725

724/725 cf. Ioh. vii, 38. 749/750 Cant. iv, 15.

726 emanet L

730/731 Matth. xxi, 33. 755/756 Prou. xviii, 4.

750 quia] quae B

748 Cant. iv, x2. 756/757 I Cor. iii, 6.

761 nec A* L

264

IN CANTICA CANTICORVM

765 euangelico est signaculo tutatus nulla errantium ualet umquam

incursione turbari. Vnus enim dominus una fides unum baptisma unus Deus et paler omnium. Quod signaculum uiui fontis qui soluere nititur errat nec fontem uitae profanare praeualet sed se in hoc potius dum impius ingerit necat in exemplum exercitus uro Aegyptii qui in mystico rubri maris baptismate quo Dei populus saluatus est dum non credendo sed persequendo sancta ingredi praesumpsisset extinctus est. Et quia eadem sancta ecclesia quae horti sacro fonte irrigui nomine designatur primum quidem paruo Iudaeae in caespite locata sed mox latissime totum est amplificata 75 per orbem recte subditur: Emüissiones tuae paradisus malorum bunicorum cum pomorum iV, I3 fructibus. Quia enim primitiua ecclesia quae Hierosolimis erat copiosos Deo populos ex aqua et spiritu procreauit bene dicitur quia hortus sacer irrigatione diuini fontis adiutus paradisum ex se 780 emiserit nec qualiumcumque arborum paradisum sed malorum punicorum cum pomorum fructibus. Mala quippe punica quae sanguineo rubent colore eorum in ecclesia triumphos insinuant qui post generalem fontis signati ablutionem suo sunt etiam sanguine baptizati, pomorum autem fructus generalium opera uirtutum uel 785 eos qui ipsa uirtutum opera faciunt indicant. Quamuis et in malis punicis quae prima ex sese hic hortus emittere dicitur omnis baptizatorum coetus recte possit accipi quia nimirum ipse fons regenerans in mysterium est dominicae passionis dedicatus. Quicumque enim baptizati sumus 1n. Christo Iesu in morte ipsius 790 baptizati sumus, consepulti enim sumus cum illo per baptismum in mortem ut quo modo surrexit Christus a mortuis ber gloriam Dei ita et nos in nouitate uitae ambulemus. Post mala autem punica sequuntur fructus pomorum et aromatum gratia tali digna primordio quia post ascensum fontis pretioso sanguine aspersi per quem filii PL 1146 795 Dei efficiamur succedat necesse est fecunditas odora uirtutum quibus ipsa gratia nostrae regenerationis ornetur semper et crescat.

iv, 13/14 800

Cypri cum nardo nardus et crocus. Cyprus in Aegypto est arbor aromatica zizifi foliis semine coriandri candido odorato coquitur hoc ?n oleo bremiturque postea quod cyprus uocatur unguentumque ex eo regale paratur optimum in Aegypto secundwm in Ascalone Iudaeae tertium in Cypro insula. Quidam hanc esse dicunt arborem quae in Italia ligustrum uocetur. Legimus autem de manna quod erat

766/767 Eph.iv,5-6. 798 Cant. iv, 13-14. Plin., za£. bist. XIII, a.

768 ualet P mortem] morte P rius in om. Plin.

— 776/777 Cant.iv,x3. — 788/792 Rom. vi, 3-4. 798/803 Plin., nat. bist. XII, 5x. 800/801 cf. 803/804 Ex. xvi, 31.

se om. L 769 necatur LP 789 mortem 4 791 801 poste799 odoratu O P* 793 primordia LP 802 Quaedam P/z.

III, iv, 12-14

265

quasi semen coriandri album, et cum cypri semen eiusdem esse qualitatis asseratur merito eandem quam ipsam caelestis gratia benedictionem designat. Mittitur autem hoc semen in oleum et coquitur cum supernae donum gratiae illuminatis pinguedine caritatis cordibus suscipitur et illatis temptationum flammis manifestius omnibus quanta qualisque sit eius uirtus ostenditur. 810 Nardus autem quod sepulturae dominicae typum teneat testatur opus Mariae quae eum imminente passionis articulo hoc aromate perunxit sicut et ipse exponens ait: Mitens enim haec unguentum hoc in corpus meum ad sepeliendum me fecit. Et hortus siue fons domini cypros emittit cum ecclesia liberos suos docet gratiam 815 supernae refectionis ante omnia quaerere lucem atque unctionem dilectionis in corde tenere tribulationum igne non superari sed harum potius occasione quale quantumque diuinae gratiae semen acceperit ostendere. Iungit cypris et nardum cum eosdem uel fide dominicae passionis ex tempore studiosius instruit uel hanc ipsos 820 patiendo docet imitari Crocus qui quasi aurosi coloris florem habet ostendit eos qui ampliori caritatis gratia resplendent quae sicut aurum metallis ceteris sic uirtutibus antecellit omnibus. Nunc, inquit, manet fides spes caritas tria haec, maior autem his est caritas. Cui contra Hieremias perditionem ciuium suorum deplo825 rans ait: Qu? wescebantur in croceis amplexati sunt stercora ; amplexantur quippe stercora qui uescebantur in croceis cum hi qui uidebantur quondam floribus caritatis rutilare gratissimis postmodum se foedis incipiunt uitiorum immergere uolutabris. Sed et hoc quod crocus ardentibus languentium membris solatium refri830 gerii conferre perhibetur eiusdem summae uirtutis actibus congruit quae ab aestu carnalium uoluptatum animos temperare atque ad desideranda supernae patriae gaudia consueuit accendere. Quod uero nardus algentium rigorem fertur discutere et calefacere membrorum in promptu est quia memoria dominicae 835 passionis pigrum moriendi pauorem a fidelium cordibus expellit eosque ad imitandam eius mortem non solum uitia sua mortificando uerum etiam animas pro eo ponendo inflammat atque alacres facit. Fistula et cinnamomum cum uniuersis lignis Libani. Fistula quae 840 et cassia dicitur inter aromaticas adnumeratur arbores. Est autem robusti corticis et purpurei qui ad curandas uiscerum molestias multum commodus esse narratur. Haec pro sui breuitate a quibus- PL 1147 dam inter herbas reputatur odoriferas. Quae recte pro ipsa breui805

812/813 Matth. xxvi, 12.

825/824 I Cor. xiii, 3.

825 Thren. iv, 5.

839/842 Isid., etymol. XVII, viii, 12; cf. Plin., zat. bist. XII, 43.

805 ipsa BLP,ipsum O! in ras. 820 patiendos BL

gratia om. B, gratiae OP — 811 cum A* LO,P qui oz. B*LOP* 841 quae P

266

IN CANTICA CANTICORVM

tate humiles spiritu quorum est regnum caelorum significat qui

845 quasi purpureo uestiti colore semper dominicae sunt passionis

memores semper ipsi ad patiendum pro domino parati qualis erat qui ait: Quoniam propter te morte afficimur tota die aestimati sumus ut oues occisionis. Nam et haec est uirtus quae maxime inter nos animorum motus ac lasciuias quasi uiscerum dolores castigare ac 850 tolerare consueuit cum recogitantes quid pro nobis passus est Deus minus nos pati quam meremur agnoscamus. Cinnamomum eiusdem uirtutis figuram tenet; nam et haec arbor est frutice breuis sed ui et odore praecipua atque ad medicinae usus fistulae duplo praestans. Vndeapte potest intellegi quod profectum humi855 litatis scriptura uoluerit exprimere in eo quod post fistulam posuit cinnamomum ; nam quod coloris subnigri uel cinerei esse perhibetur animis congruit humilium qui fragilitatis propriae conscii cotidianis in precibus Deo dicere norunt: Loquar ad dominum meum cum sim puluis et cinis ;et iterum: 1 se me reprehendo et ago 860 paenitentiam in. fauilla et cinere. Et bene post fistulam colore purpuream ponit cinnamomum cinerei coloris arborem quia per recordationem nobis dominici uulneris oritur despectus nostrae uirtutis. Et huius autem cortex in pretio est qui quod in modum cannae rotundus sit et gracilis cinnamomi nomen accepit. Amo865 mum enim Graece immaculatum dicitur. Fistula, inquit, e£ cinnamomum cum uniuersis lignis Libani. Sicut fistula et cinnamomum humiles iustorum cogitationes sic et ligna Libani sublimes eorum actiones demonstrant quia nimirum haec non solum odoris ac medendi ut fistulae et cinnamomum gratia 870 pollent nec corticis tantum gloriam praeferunt sed etiam in magnam se altitudinem multumque robur attollunt. Vnde et aedificiis sunt apta maioribus hoc ipso etiam cantico attestante in quo superius dictum est: T?gna domorum nostrarum cypressina ; et iterum: Ferculum fecit sibi rex Salomon de lignis Libani. Fistula 875 ergo et cinnamomum in horto domini prodeunt cum uniuersis lignis Libani quia hi qui in sancta ecclesiae humilitate et patientia mirandi sunt una cum eis qui ipsam ecclesiam praedicando uel uirtutes faciendo firmiter muniunt palmam supernae retributionis expectant. 880

Murra et aloe cum omnibus primis unguentis. Murra et aloe continentiam carnis exprimunt quia nimirum horum naturae est aromatum ut uncta ex eis corpora defunctorum minime putres-

844 cf. Matth. v, 3.

— 847/848 Ps. 43,22.

viii, Io. 858/859 Gen. xviii, 27. 874 Cant. iii, 9.

P'

— 852/864 Isid., etymol. X VII,

859/860 Iob xlii, 6.

850tollere 4 LO — 851agnoscimus B'P! — 881 natura B' OP

873 Cant. i, 16.

^ 853breuilsiZ.

^ 880aloes

III, iv, 14 885

267

cant sicut dominicae quoque sepulturae documenta testantur. Quo modo enim corruptio mortuae carnis putredinem luxoriae ita conditura eius ubi typice in bonum accipitur uirtutem continentiae et castitatis quae membra nostra a uitiis refrenant aptissime demonstrat. Prima uero unguenta illa sunt de quibus dicit apostolus, Aemulamini autem carismata maiora el adhuc excellentiorem

uiam uobis demonstro ; si linguis hominum loquar et angelorum, 890 caritatem autem non habeam, factus sum ut aes sonans aut cymbalum tinniens, et cetera quae de magnis illis uirtutibus in quibus arcem tenet caritas magnus dicendi artifex mirifice disseruit. Pulchra sane coniunctio ut murra et aloe cum omnibus primis unguentis dominico oriantur in horto quia dum carnem a lasciuia restringi895 mus consequens est ut maiora spiritus dona percipiamus. Cui contra dictum est: Quoniam in maliuola anima non intrabit sapientia nec habitabit im corpore subdito peccatis ; spiritus enim sanctus disciplinae effugiet fictum. Est autem murra arbor Arabiae altitudinis ad quinque cubitos similis spinae quam acanthon uocant 900 Graeci cuius guita wiridis atque amara unde et nomen accepit murra. Quae cuncta mortificationi carnis apte congruunt quae amara ad tempus sentitur sed in spe semper uirentis patriae libentissime suscipitur illius uidelicet de qua Petrus ait: Regenerauil nos Àn spem uiuam per resurrectionem Iesu Christi ex mortuis 905 in hereditatem incorruptibilem et incontaminatam et immarcescibilem conseruatam 1n caelis. Spinae autem merito confertur quia ut mentem perpetuo saluet corpus laborum punctionibus temporaliter affligit. Sed et hoc quod gutta eius sponte manans pretiosior est elicita autem corticis uulnere uilior indicatur, quis non uideat 910 maioris ante Deum esse uirtutis cum quis sanum corpus suum ac uegetum arridente etiam foris rerum copia castigare ac seruituti subicere contendit quam cum pressus aegritudine uel aliis saeculi aduersis inuitus a lasciuia carnem compescit atque ad abstinentiae remedium coartat? Quamuis et hoc inter uirtutes magnas 915 iure adnumerari debeat cum flagella quis paternae correptionis patienter humiliter gratanter suscipiens ad dona per haec promissae hereditatis castigatus peruenerit. Aloes quoque, si consideretur intentius, apte et ipsa continentibus assimilatur; est enim

arbor odoris suauissimi ac summi unde lignum ipsius antiqui uice

888/891 I Cor. xii, 31 - xiii, r. 896/898 Sap. i, 4-5. 898/901 Isid., etymol. XVII, viii, 4; cf. Plin., nat. bist. XII, 34. 903/906 I Pet. i, 3-4. 919/920 Isid., etymol. XVII, viii, 9. 911/912 cf. I Cor. ix, 27. 886 refrenat A! O 899 cubitorum

903 quo A* BLOP r4s., iudicatur A4!P

890 aut] et LP

1:74.

acanton ABLOP*,

896 maliuolam

animam

BLO

achantum P!, ákavOov Isd.

907 post mentem add. in P — 909 indicatur B! iz 915 adnumerare BL* P*

917 aloaes B P, aloa I;;4.

PL 1148

268

IN CANTICA CANTICORVM

920 thimiamatum adolebant altaribus at sucum manat amarissimum

sed medicamentis congruum quam plurimis. Sic etenim continentia carnaliumque restrictio uoluptatum ipso quidem actu acerba est sed uirtutis merito gloriosa atque interno arbitri gratissima. Fons hortorum puteus aquarum uiuentium quae fluunt qmpetu de iv, I5 925 Libano. Fons hortorum in horto domini concluso inter alia nascitur quia de primitiua ecclesia processit in mundum doctrina caelestis quae plures domino ecclesias scilicet hortos spiritales procrearet. De quo fonte bene subinfertur, futeus aquarum uiwentium. Quid fons est nisi puteus? puteus semper in alto est, fons 950 autem et inaltum semper demersus est et in sublimi uertice potest esse telluris. Vna ergo eademque doctrina ecclesiae et fons est hortorum quia spiritales gignit fructus in his quos instituit et puteus est aquarum uiuentium, puteus quidem quia non omnibus patet non in promptu sita sed imo in corde sanctorum per 935 reuelationem sancti spiritus reposita est. Vnde illam «emo frincipum huius saeculi cognouit ; si enim cognouissent, numquam dominum gloriae crucifixissent ; nobis autem, inquit, reuelauit Deus per spiritum suum, spiritus enim omnia scrutatur etiam profunda Dei. Aquarum autem uiuentium quia eloquiorum diuinorum atque 940 caelestium quae de inuisibilibus diuinae gratiae thesauris semper indefectiua prodeunt atque in uitam ducunt quoscumque diluunt et irrigant. Aquae etenim uiuentes solent appellari quae de uena fontana aeternaliter manant ad distinctionem nimirum illarum quae uel copia pluuiarum in cisternis colliguntur aut stagnis uel 945 solutione niuium in torrentibus magno ad tempus impetu labuntur sed sereno redeunte dispereunt. Quibus merito breuis ac tumida iactantia mundanae doctrinae confertur quae infinita saepe ac profunda eloquentiae atque eruditionis multifariae uidetur flumina fundere sed haec cuncta mox ubi sol iustitiae et aestas 950 euangelicae claritatis illuxerit quasi numquam fuerint arescunt. De quibus ipse dominus per prophetam queritur dicens: Me dereliquerunt fontem aquae wiuae et foderunt sibi cisternas cisternas dissipatas quae continere non ualent aquas ; et Esaias: Ecce, inquit, dominus ascendet super nubem leuem et ingredietur in Aegy ptum ; et

924/925 Cant. iv, 15.

935/937 I Cor. ii, 8.

920 at] ac O, quae P

923 arbitro A* B

951/953 Hier. i, 13. — 953/954 Es. xix, r.

937/938 I Cor. ii, xo.

930 supremo 4!L, suppri-

mo O, sub primo P — 939 diuinorum atque] diuinorumque 4B* LO* atque om.P ^ 94latque om. A*P 942 post irrigant add. perpetuo cisternas A* BP (perpetuam /4'), perpetuas cisternas L, perpetua cisterna O*P, in perpetuas cisternas O! in oz. OP

943 fontanae

A* BO* P

954 ascendit

AB* LP

PL 1149

III, iv, 14-15

269

paulo post: Ef arescet aqua de mari et fluuius desolabitur atque siccabitur. Puteus, inquit, aquarum uiuentium quae fluunt impetu de Libano. De Libano, de ipsa ecclesia dicit quae et candida est altaque per uitam, Libanus enim interpretatur candor, et auditoribus suis 960 quasi subiectis sibi campis sapientiae salutaris fluenta perfundit 955

sicut et dominus in euangelio: Qwi credit, inquit, ?n me sicut dicit

scriptura flumina de uentre eius fluent aquae uiuae, et exponens euangelista subiecit, Hoc autem dixit de spiritu quem accepturi erant credentes in eum. Fluunt enim aquae uiuae de uentre eius qui 965 credit cum de corde fidelium sanctae praedicationes defluunt. Quae fluunt, inquit, impetu de Libano. Recte addidit impetu ut non solum descensum ad nos uiuentium designaret aquarum sed et uirtutem uenientium insuperabilem esse demonstraret. Quo modo enim decurrentia de monte alto flumina nemo retinere ualet sic 970 profluxus apostolici sermonis quia de caelesti uena procedebat quia diuinitus urgebatur ut curreret nullo resistentium potentiarum ualet certamine superari et a suo tramite reflecti, quin potius animas prius dedere quam a doctrinae uitalis irrigatione cessarunt quale est in psalmo: Fluminis impetus laetificat ciuitatem Det. 975 Merito ecclesiam laetificat quia non solum flumen a domino uiuarum percipit aquarum sed idem quoque flumen tanto gratiae caelestis impetu uenit qui nullo contrariae uirtutis obstaculo possit impediri. Potest etiam puteus aquarum uiuentium in illorum significationem non inconuenienter accipi qui omne quicquid terrenae cogitationis suo in corde reppererint hoc soliti eruere ac deuota confessione foras proferre atque reicere contendunt ut merito castitatis et humilitatis in abdito sui pectoris habitaculum Deo dignum praeparent aditumque in se aquis uiuentibus, id est donis caelestibus, per uenas occultae inspirationis sedula sui 985 permundatione faciant in exemplum beati patriarchae Isaac qui retardantibus licet Palestinis puteos sibi suisque utiles fodere solebat quosque illi inuidentes obruere certabant hos ipse casto labore repurgare et usque dum sibi uiua aqua responderet inaltum

955/956 Es. xix, s.

961/964 Ioh. vii, 38-39.

985/989 cf. Gen. xxvi, 14-19.

LXXVI, 6o5 B).

955 arescat AB*,

fundit B!

arescit P*

964 fluent AL

A*

971/972

potentium

OP

973a om. AL

974 Ps. 45, 5.

985/992 cf. Greg. Magn., moral. (PL

960 perfudit

AL P*, profudit B*, pro-

970 quia] qui A* Z'P /4', potentum

P

972 ualent

cessarit O*, cessarent OP

971 quia] qui A* BL, ualuit

— 975 quaeP

976

percepit B, accepit P 980 soli A4! (-ti iz ras.) P*, solliciti B!, sollicitius O!, solum P! 984 seduli B 985 facient A 986 suis B

PL zrs5o

270 990

995

IOOO

1005

lv, I6

IOIO

IOIS

IO20

1025

IN CANTICA CANTICORVM

fodere perstabat. Tale namque nobis est cum malignis spiritibus certamen ut illi quidem rudera uitiorum nostris sensibus ingerendo aquam sapientiae uel turbare in nobis uel funditus a nobis si possint excludere satagant ; at nos contra sollerti industria quae illos immisisse nobis temptamenta deprehendimus crebris precibus ac uigiliis excludere curemus quatenus capaces inuisibilium ualeamus esse carismatum. Sed quia dominus hortum suum conclusum, quia fonte uiuo irriguum, quia odoriferis et pigmentis et arboribus dixerat esse consitum, quia aquas sapientiae quibus irrigaretur et puteales perhibuerat esse propter abdita mysteriorum et uiuentes propter aeternitatem bonorum ad quae potando perducunt, quia easdem impetu pertinaci ac prorsus inuincibili profluentes asseuerat, restabat ut omnibus firmiter et ordinate compositis nequaquam aduersariis illis temptandi negaretur accessus sed potius monstraretur quia nec multis hinc inde terrentibus ullatenus posset laedi uerum quo magis temptaretur aduersitatum flatibus eo amplius interna fructuum illius suauitas panderetur. Vnde nunc ex ipsius domini uoce subiungitur: Surge aquilo et ueni auster perfla hortum meum et fluent aromata tius. In aquilone etenim uel austro procellas insinuat temptationum frequentium quibus erat ecclesia pulsanda ut quantum ei gratiae spiritalis quantum internae uirtutis inesset innotesceret. Si quid autem distare inter aquilonis nomen et austri putamus quorum unum frigidum alterum constat uentum esse calidum, potest non absurde in aquilone austeritas mundi terrentis in austro blanditia fallentis accipi; namque hac gemina impugnatione hortum domini temptari probat ipse cum exponens parabolam boni seminis dicit :Qui autem supra petrosa seminatus est hic est qui uerbum audit el continuo cum gaudio accipit illud, non habet autem radicem in se sed est temporalis, facta autem tribulatione et persecut?one propter uerbum continuo scandalizatur ; qui autem seminatus est in spinis hic est qui uerbum audit et sollicitudo saeculi istius et fallacia diuitiarum suffocat uerbum et sine fructu efficitur. Quod autem dominus imperatiuo modo dicere uidetur: Surge aquilo et ueni auster perfla hortum meum, non imperat malum facere reprobos sed libertate arbitrii sui permittit uti ut uolunt potens ipse et ex malis eorum actibus facere bona quae uult et eis in districto examine reddere quae meruerint tormenta pro malis. Denique

1007/1008 Cant.iv,36. CXLII, 22, 185-188).

— 1011/1012 cf. Greg. Magn., bom. in Ezecb. (CC

1016/1021 Matth. xiii, 20-22.

992 extrudere LO P*, exstruere P^ — 999 ad quae] atque ABL 1000 perducit B', perducuntur O qui 40 1002 illius

quas O A4!LOP 1003 nec expl. A, F. 7! — 1019 scandalizantur L*P — —1024 ut] et B*

III, iv, 15 - v, 1

271

indurauit dominus cor Pharaonis ut affligeret populum suum sed post modicum liberatis eis qui affligebantur puniuit in aeternum eum qui afllixerat. Et iniquorum omnium capiti cum dicit de 1030 beato Iob: Ecce ?n manu tua est, egressusque ille maxima eum PL rzz5x plaga percussisset, an non tibi uidetur quia uentorum turbulentissimo ac durissimo dixerit: Perfla horum meum et fluent aromata illius? Fluxerunt enim aromata de horto uentis concusso cum pulsatus aduersis uir sanctus tantum in uirtute constantiae miri 1035 odoris longe lateque dispersit quo etiam nos in ultimo fine et mundi et saeculi positos inenarrabili suauitatis suae flagrantia satiauerit. Audiens autem ecclesia flatibus temptationum se esse probandam nequaquam dilecti sui prouisioni ac dispositioni contradicit sed potius ne superetur aduersis neue prosperis corrumpa1040 tur eius in omnibus quaerit auxilium qw; producit uentos de thesauris suis et sicut beatus Iob ait: Qw? fecit uentis bondus, quod est aliis uerbis dicere: Qui non patitur nos temptari supra id quod possumus sustinere.

IO

15

Venzat, inquit, dilectus meus in hortum suum et comedat fructum pomorum suorum. Veniat dominus in ecclesiam suam ut eam ipse conseruet immaculatam ac fidei semper fruge fecundam. Ipse qui se promisit mecum usque ad consummationem saeculi esse mansurum tunc mihi magis aduentus sui praesentiam propitius ostendat cum me maioribus hostium temptamentis pulsari perspexerit concedatque benignus ut dilectus mihi sit ipse prae omnibus; confido enim quamdiu ueraciter dicere potero: Diligam te domine wirius mea, et: Eripiet me de inimicis meis fortissimis et super excelsa regni caelestis statuet me. Et comedat fructum pomorum suorum, et libenter inspiciat gratanterque accipiat opera sanctorum suorum iuxta quod ipse de credituris sibi Samaritanis ait discipulis: E go habeo cibum manducare quem uos non scitis, quod se de uocatione gentium dixisse subdendo manifestat: Meus, inquiens, cibus est ut faciam uoluntatem eius qui misit me ut perficiam ojus eius ; leuate oculos uestros et widete regiones quia albae sunt am ad messem, et qui metit mercedem accipit et congregat fructum in witam aeternam ;cui contra cum esuriret quaesiuit fructum in ficu

1027 Ex. x, 20. 1030 Iob i, x2. 1040/1041 Ps. 124, 7. xxviii, 25. 1042/1043 cf. I Cor. x, 13.

1041 Iob

V,1/2Cant.v,r 18. ^. 9/10 Ps.17;.34.

3/4ácf.Matth.xxviii, 20. — 8/9Ps.17,2. 131oh.iv,32. —14/18]Ioh.iv,34-36.

9Ps.r;, —18/19cf.

1034 tamen L, tantam P!

LO* P*, ut

Matth. xxi, 18-19.

1029 dixisset O! P QiP.

V,1utB

. 6pulsare B*LP*

prospexerit B

1035 qui B*

272

IN CANTICA CANTICORVM

Iudaica et quia minime inuenit perpetua illam ariditate damnauit, fecit namque hoc figurate significans quia esuriret quidem sinagogae salutem sed ipsa quia salutis ferre fructum contempsit aeternae infidelitatis esset ultione multanda. Potest hoc ex uoce perfectorum ecclesiae membrorum specialiter accipi dictum eorum uidelicet qui se sincera ac fixa intentione Deo seruire meminerint. 25 Veniat dilectus meus in hortum suum et comedat fructum bomorum suorum, ac si aperte dicat: Vtinam citius ueniat dominus ut nobis mercedem piae nostrae deuotionis benignus restituat et sicut nos semper eum diligere ei fructum iustitiae quem ipse donauit reddere curauimus ita nobis ipse felicissimam suae caritatis recompen30 sationem ad se suscipiendo manifestet. Quod cum omni tempore sanctos dicere deceat, quanto magis cum praesentis ecclesiae statum procellis temptationum uiderint esse concussum ? Quorum ipse desiderio grata mox uoce respondens eadem quae petebatur iam se fecisse testatur: Veni in hortum meum soror mea sponsa mea. V eni, inquit, saepissi35 me in ecclesiam meam immo hoc facere nullo modo peregrinationis eius tempore desisto; uenio autem ut et errantes corrigam et infirmantes adiuuem et dubitantes in fide confirmem et bene agentium fructibus perfectis quasi suauissimis dapibus pascar et 40 certantes ab hostium defendam insidiis et uictores hostium perpetuae meae uisionis corona remunerem. Messui murram meam cum aromatibus meis. Per murram designantur hi qui uel martyrio uitam finierunt uel qui carnem suam crucifixerunt cum uitiis el concupiscentiis, per aromata generaliter 45 omnes qui bonorum operum sunt fama insignes, metitque murram suam cum aromatibus suis quando martyres suos cum ceteris electis ubi ad maturitatem quique donatae sibi perfectionis peruenerint quadam quasi falce mortis ab hac uita praecidit atque ad interna supernae beatitudinis gaudia perducit. 50 Comedi fauum cum melle meo bibi uinum cum lacte meo. Fauo comparantur hi qui in litteris sacris dulcedinem sensuum spiritalium inuestigare atque ad salutem audientium dilucidare praedicando nouerunt, melli assimilantur qui appositas sibi epulas uerbi libenter gustare hisque insatiabiliter uesci desiderant, item in uino 55 fortes ac summi caelestium praedicatores, in lacte autem infirmi adhuc auditores exprimuntur; et cum horum omnium uitam diuersis quidem studiorum modis distantem sed una supernae retributionis spe communem internus arbiter approbat quasi fauum cum melle comedit uinumque bibit cum lacte. Non solum 20

43/44 Gal. v, 24. 24 meminerunt L^P — 28eiqueL' — 29ipseom.B 43fostposterius uel add.ipsi LOP 49 gaudia] cellaria LOP — 50 post uinum add. meum L! O

PL 1rs2

HD Y,3 60

autem ipse piis electorum actibus delectatur sed ad tale mentis conuiuium, id est ad congaudendum bonis sanctorum desideriis, fideles quoque suos hortatur dum continuo subiungit: Comedite amici mei et bibite et inebriamini carissimi, id est uos quoque qui mihi estis amici faciendo quae praecepi uobis estis et

65 carissimi

70

75

273

me

integra caritate amplectendo; obsecro ita factis

sanctorum quasi epulis praecipuis praecordia uestra replete nec tantum haec in memoriam reuocare curate sed ipsam eorum memoriam ad imitationis fructum conuertite. Hoc est enim post esum nos faui et mellis postque potum uini et lactis inebriari non solum de mirandis bonorum uirtutibus gaudere sed has quoque sequi ac per earum retractationem torporem nostrae mentis excutere atque ad amorem aeternorum uiuacius accendere. Cui contra dicit propheta quibusdam: Comedistis et non estis saturati bibistis et nom estis inebriati; comedit namque epulas mensae uitalis sed non satiatur bibit calicem salutaris sed non inebriatur qui uerba quidem scripturarum didicit iustorum exempla cogno-

uit nec suam terrenam uitam mutauit nec mores suos correxit,

bibit sed noninebriatur qui praecepta uitae laetabundus audit sed ad haec implenda torpens ac piger remanet. 80 Si autem supra in sententia domini qua ait, Comed? fauum cum melle meo et bibi uinum cum lacte meo, hoc significatum accipere uoluerimus quod sanctos suos de hoc saeculo ad caelestia transtulerit et in supernorum ciuium qui sunt utique corpus eius societatem introduxerit, consequens erit hanc eius de qua nunc loquimur 85 ammonitionem ad eosdem caeli ciues datam intellegi. Cum enim se dixisset fauum cum melle suo comedisse et uinum bibisse cum lacte suo, id est sanctos in caelestis sui corporis augmenta collegisse, mox ad ipsos caeli incolas uultum et uerba conuertit dicens: Comedite amici mei et bibite et inebriamimi carissimi, quod est aliis 90 uerbis dicere: Congratulamini mihi quia inueni ouem meam quae perierat. Et quidem aptissima comparatione fauo assimilantur ac melli illi quos a constitutione mundi sibi placentes dominus a mortuis resurgens secum ablatos ab inferis ad caelestia regna subuexit ut melli uidelicet aequiperetur animarum dulcedo sanc95 tarum quas ad aeterna in caelis gaudia subleuauit ;in fauo autem non minor felicitas eorum quiin corpore simul et anima immortali ad supernae ciuitatis per illum meruerunt atria conscendere. De quibus euangelista manifeste testatur quia moriente in cruce

64 cf. Ioh. xv, 14.

73/74 Agg. i, 6.

67 tamen L haec] autem B propheta zd. de B! in marg., O moresue LO

suos om. L

92 illi] aliquos L, aliqui P

90/91 Luc. xv, 6.

72 discutere LOP quo P 73 post 77 terrenam] tamen LOP nec mores]

87 caelesti L O P*, caelestia P!

augmento O

PL 1153

274 IOO

10S

IIO

IIS

I20

125

IN CANTICA CANTICORVM

domino monumenta aperta sunt el multa corpora sanctorum qui dormierant surrexerunt el. bost resurrectionem eius uenerunt in sanctam ciuitatem et apparuerunt multis. Qui enim resurgente domino resurrexerunt a mortuis etiam ad caelos ascendente simul ascendisse credendi sunt neque ulla ratione illorum temeritati fides accommodanda qui eos postea reuersos in cinerem ac denuo in monumentis quae pridem patefacta sunt ab eis quibus paulo ante uiui apparuerunt more mortuorum putant quidam esse reclusos. Comedit itaque sponsus fauum cum melle suo cum dominus uniuersos qui sibi ab exordio uitae huius fideliter seruierant partim carnis immortalitate gaudentes partim resurrectionis adhuc praemia praestolantes ad uitam aeternam perduxit atque una omnes ineffabilis gloriae inter angelorum contubernia beatitudine sublimauit. Hactenus sanctae ecclesiae decus et uirtutes plurimo dominus sermone laudauerat incipiens ab eo quod ait: Qwam pulchra es amica mea quam pulchra es oculi tui columbarum. Quae uidelicet laudatio eo usque perducta est ut ipsa etiam aduersis probanda opponeretur. Quod ubi agi coepit inuocat illa unicum eiusdem redemptoris auxilium, et ipse nil uota moratus sub murrae et aromatum uocabulo eos qui uel pressuris probati uel aliis erant uirtutibus ornati supernam congregauit ad patriam. Sed et omnem sanctae ecclesiae uitam quae in magistris distinguitur et auditoribus suis nomine faui mellis et lactis acceptam sibi esse declarauit. Quibus expletis sequitur uox ecclesiae desiderantis in abdito potius ac silentio contemplationis domino adhaerere quam per laborem praedicationis arma in se furoremque accendere prauorum. Ego, inquit, dormio et cor meum wigilat,ac si dicat, Cessantibus ad

tempus persecutionum flabris aliquantulam in praesenti etiam PL 1154 uita requiem in domino coepi habere cuius otio libentissime usa 130 iam toto cordis desiderio ad eam quae finem nescit requiem uigilare non cesso. Ego dormio quia donante eius gratia aliquantula uitae huius tranquillitate in colendo illum perfruor nec tanto uidelicet labori praedicationis quantum primitiua ecclesia subiit mancipata nec tot pulsata conflictibus perfidorum quot primo 135 tempore innumerae nascentis ecclesiae pertulere cateruae, ef cor meum uigilat quia quo liberius uacoab incursibus externis eo altius intus uideo quoniam ipse est dominus. Haec quidem ecclesia sancta dicit in eis qui in serenitate uitae temporalis psalmis ieiuniis

99/101 Matth. xxvii, 52-53.

127 Cant. v, 2.

136/137 cf. Ps. 45, rr.

99 quae B 100 dormierunt B*LP* 116 eo] quo B*LP* furoremque] futurorum L*P 128 flatibus L 133 quanto OP primo] plurimo LOP

125 134

III, v, 1-2

275

et ceteris uitae temporalis orationibus et elemosinis quietioribus 140 actibus domino seruire cupiunt. Verum quia laboris est haec uita non requiel mox excitantis se domini sentit uocem atque ad sudorem praedicandi cohortantis ut meminerit sibi in tempore huius exilii desideratae quietis nec abnegatum penitus gustum nec perfruitionem aeternaliter datam. Sequitur enim: 15 Vox dilecti mei pulsantis : Aperi mihi soror mea amica mea columba mea inmaculata mea. Pulsat enim dilectus ad ostium nostrum cum nos dominus ad profectum uirtutum excitat cum de adquirendis promissi regni gaudiis ammonet sicut et nos ad eius pulsamus " ostium cum ab eo profectum uirtutum cum ingressum regni 150 quaerimus memores nimirum promissi ipsius quo ait: Pu/lsate et aperietur uobis. Sed et ipse ad ostium nostrum se pulsare declarat cum dicit: Ecce sto ad ostiwm el pulso ; siquis audierit uocem meam et aperuerit ianuam, introibo ad illum et caenabo cum illo et ipse mecum. Duobus autem modis pulsanti domino aperimus quia uel 155 cordis nostri aditum ad suscipiendum feruentius amorem illius

quem iam aliquantisper habebamus pandimus uel certe proximorum corda ad suscipiendum eum quem necdum habuerunt timorem sui uel amorem eius praedicando reseramus. Est et tertia domini ad ostium nostrum pulsatio cum nos de hac uita rapiendos i60 praemissis infirmitatibus ammonet de qua ipse in euangelio: E uos, inquit, similes hominibus expectantibus dominum suum quando

reuertatur a nuptiis ui cum uenerit et bulsauerit confestim aperiant ei. Confestim autem domino sic pulsanti aperimus si mortem laeti excipimus neque ad iudicium eius induci formidamus cui nos in 165 bonis operibus placuisse quem nos semper honorasse meminimus iuxta illud psalmistae: E? honor regis sudictwm diligit. Verum hoc in loco dominus, si diligenter consideratur, illam potius

apertionem animae fidelis quae in eruditione fit proximorum quaerere uidetur. Constat enim quia suum ipsa cor illi aperuerat 170 quia carnis absoluta uinculis ad illum egredi desiderabat quae dicere ualebat: Ego dormio et cor meum uigilat, constat quia ad ipsam iam intrauerat dilectus quem tot et tantorum nominum honorabat insignibus ut diceret: Soror mea amica mea columba mea inmaculata mea, soror mea quia regni mei coheres effecta, amica PL 1155 175 ?neà quia iugum seruitutis egressa archanorum meorum conscia facta es, columba mea quia spiritus mei dono illustrata, »mmaculata mea quia secreta a negotiosis actibus diuinis es sublimata aspecti-

150/151 Luc. xi, 9. 166 Ps. 98, 4.

152/154 Apoc. iii, 20.

160/163 Luc. xii, 36.

139 orationibus et elemosinis et ceteris uitae temporalis P

BL'OP* BLO*P

. 151seB'sup.lin. O', om. L.— 170 quae] cai B'O— actibus] carnalibus B' suf. /in., actiuis O*, saeculi P

quietioris

177 negotiis

276

ee,

IN CANTICA CANTICORVM

bus. Sed cum dicit: Afer? mihi, eorum proculdubio mentes qui necdum his nominibus erant digni praedicando sibi aperiri requirit 180 ut etiam sequentia uerba declarant quibus dicitur: Quia caput meum plenum est vore et cincinni mei guttis noctium. Caput Christi Deus, ut apostolus dicit, cincinni autem eius collectae sunt in mente fidelium eius cogitationes quae non sparsae diffluunt sed per disciplinam constrictae subsistunt. Ros uero et 185 guttae noctium quae in medio tenebrarum cum frigore ab alto decidunt iniquorum sunt mentes obscurae nimirum et caecae et ea quae in terris sunt semper appetentes. De qualibus dictum est quia abundante iniquitate refrigesceret caritas multorum. Praecipit autem dominus ut diligamus ipsum diligamus et proximum, sed 190 cum ipsum minore quam debemus amore ueneramur cum multi etiam quod peius est nullo prorsus erga ipsum caritatis affectu tenentur, quid nisi caput Christi plenum est rore? Et cum praui quique famulis quoque Christi sese in custodiis suae mentis colligentibus ac sui conditoris amori artius adhaerentibus odium 195 pro dilectione impendunt, nonne cincinni eius guttis noctium madent et prementia se frigora caecae persecutionis grauiter tolerant? Vbi ergo huiusmodi tempus ingruerit merito excitat dominus ecclesiam de somno studiorum dulcium quibus oblectabatur eamque uerbo praedicationis insistere ac frequenti exhorta200 tione corda prauorum calefacere illustrare ac sibi aperire praecipit quae contra illum clausa erant ne ingrediens possit habitare per fidem malens eos ad plurimorum salutem per laborem peruenire quam in paucis qui saluati fuerant quietem habere, tametsi caelestium bonorum crebra meditatione laudabilem. Prouocata 205 autem ad laborem praedicandi respondit ecclesia domino: Expoliaui me tunica mea, quomodo induar illa ? ac si aperte dicat, Deserui negotia rerum infimarum, qua ratione repetam ? Qui enim ad officium se praedicatoris accingit quique regendarum sollicitudinem suscipit animarum restat ut ad prouidenda eis quibus 210 aeterna praedicat temporalium quoque necessitatum subsidia inuigilet ideoque ecclesia in eis qui suimet in secreto curam agere malunt quam molestiis laboriosarum actionum occupari exuisse se tunica sua nec denuo indui posse commemorat; nam quia tunica occupationes saeculi huius figurate denuntiat testatur ipse 215 dominus cum de aduentu nouissimi sui examinis loquens ait: E? qui in agro est non reuertatur tollere tunicam suam, mystice ammo-

182 I Cor. xi, 3. Matth. xxiv, 18.

182

docet

LOP

188 cf. Matth. xxiv, 12.

188

206 Cant. v, 3.

refrigescit P*, refrigescet P!

215/216

praecepit P

195 guttae BL 201 quae] sed BL clausae B clauserant L, clauserunt OP 202 eam OP! 205 autem] hic B respondet O P!

III, v, 2-4

277

nens ut qui erga profectus fructuum spiritalium manum mentem-

que occupauerit nequaquam ad obligamenta mundi quae abiecerat appetenda redeat. Lauwi pedes meos, quomodo inquinabo illos ? lam meas cogitationes quibus aliquando terram tangere solebam frequentibus secretae compunctionis fletibus ablui et quantum mortalibus possibile erat caelesti ingressu dignos reddidi ita ut dicere possim quia s/antes erant pedes nostri in atriis tuis Hierusalem, id est etsi necdum ipsa 225 supernae ciuitatis moenia intrare promerui iam tamen in tantum cogitationes meas purificare studui ut initia quaedam non parua gaudiorum illius fixo saepius intuitu cordis me praelibasse meminerim, et quomodo fieri potest ut a culmine contemplationis egrediens rursum mundi sordibus polluar ? Excepta enim sollicitu230 dine quam diximus temporalium subsidiorum difficile est multum ut non doctor etiam eximius aliqua aut iactantiae culpa non numquam permoueatur aut irae, irae uidelicet si non diuina et caelestia loquens humiliter audiatur, iactantiae uero si humiliter oboedientibus sibi cunctis multas domino credentium plebes ad235 quirat; turbat ira si reprehenditur, inflat iactantia si eius sermo laudatur. Hinc etenim Iacobus ait: No/tte plures magistri fieri fratres mei quoniam

maius

iudicium.

sumalis;

in multis enim

offendimus omnes; hinc et ipse dominus redeuntibus a praedicatione discipulis pedes lauit significans quia nec ipsi summi praedicatores possint omnibus saltim cogitationum quibus terram contingunt carere peccatis sed haec tamen ipse qualiacumque sunt propitius abluat. Oblectatur ergo ecclesia suauibus ac salubribus uitae quietae studiis in eis qui talium esse experti meruerunt munusque praedicandi excusat dicens quodammodo cum Moyse: 245 Obsecro domine milie quem missurus es. Verum quia dominus amorem erga se nostrum in proximorum maxime uult amore cognosci unde et Petro ipsum se amare tertio profitenti aeque tertio respondit: Pasce owes meas, apte subditur: Dilectus meus misit manum suam per foramen el uenter meus 250 iniremuit ad tactum eius. Manum quippe suam dilectus per foramen mittit cum nos Dominus occulta inuisibiliter compunctione ad opus uirtutum accendit, manum suam ad nos pausare cupientes mittit cum nobis ad memoriam reducit operationem suam quam operatus est in nobis non solum uidelicet ut homines 255 essemus sed etiam ut ipsius essemus, manum suam mittit ad nos cum nos ammonet operationis quam ipse operatus est pro nobis

223/224 Ps. 121, 2. 236/238 Iac. iii, 1-2. 239 cf. Ioh. xiii, 5. Ex. iv,33 248 Ioh. xxi, 17. 249/250 Cant. v, 4. 227 eius B* O excussat

B L*

232aut]ad B* . priusirae]iram B — 241sintP 256 operatus est ipse OP

245

X 244

PL 1156

278

US

IN CANTICA CANTICORVM

cum de sinu patris ad publicum nostrum egressus non tantum incarnari et in terris conuersari ut nos faceret spiritales et caelestes uerum etiam mori ut nos perpetuo uiueremus dignatus est. 260 Vnde merito uenter noster ad huiusmodi tactum eius intremiscit quia nimirum recordata misericordiae eius operatione conscientia nostra pauescit iuxta illud propheticum: Consideraut opera tua et expaui, atque ad curandam proximorum salutem pro qua Deus incarnatus est ac mortuus quantum ualet adsurgere festinat. Solet 265 namque uentris nomine cor designari quia sicut in uentre cibi excoquuntur ita cogitationes in corde sedula retractatione maturescunt. Hinc etenim Hieremias: Ventrem meum, inquit, uentrem PL 157 meum doleo; quid namque prodesset auditoribus si doctor suus uentrem suum se dolere quereretur? sed multum eis conferre 270 studuit attestando reprobis quorum actibus suam quoque conscientiam turbatam ac dolore intimo esse repletam. Potest autem uentris nomine ipsa mollities et infirmitas accipi eorum qui doctrinae officium suscipere uel quia minus se idoneos aestimant trepidant uel quia otio suae quietis oblectantur refugiunt. Et ad 275 tactum dilecti uenter intremuit sponsae cum ad instinctum diuinae compunctionis infirmi ecclesiae torporem ignauiae discutiunt seseque ad exercitium boni operis accendunt nec non et ad consulendum proximis praedicando adsurgunt. Hoc est enim quod sequitur: 280 Surrexi ut aperirem dilecto meo. Aperire namque domino hoc loco uerbum domini praedicare significat. Aperimus quippe domino non solum cum aduentum ipsius nostro in corde per amorem suscipimus uerum etiam cum eos qui corda sua contra ueritatem claudere solebant ad hanc recipiendam instruendo conuertimus. 285 Et bene se sponsa ut aperiret dilecto surrexisse commemorat quia necesse est omnimodis ut quisque ueritatem praedicare disponit prius ad agenda ea quae doceat adsurgat ne forte aliis praedicans ipse reprobus efficiatur. Cui subiuncta uerba conueniunt dum dicitur: Manus meae stillauerunt murram digiti mei pleni mur290 ra probatissima. In manibus enim opera quae per manus fiunt, in digitis accipitur discretio per quam opera diriguntur, quia nimirum nulla nostra membra plurimis distincta articulis nulla flexibus sunt aptiora quam digiti. Hinc est enim quod dominus sententiam de adultera daturus primo digito scribebat in terra ac sic 295 iudicium quod petebatur explicauit mystice nos ammonens ut quoties alios castigare uel iudicare disponimus prius humilitati

262/263 Hab.iii, x. cf. I Cor. ix, 27.

266 corda B BL*pPt

^ 267/268 Hier. iv, 19.

280 Cant. v,s.

— 287/288

294 Ioh. viii, 6.

268 dolet B*

295 quae B

291 dirigantur

B* LP

294 terram

III, v, 4-6

300

305

279

nostram conscientiam sollerti discretione exculpamus considerantes sedulo ne et ipsi temptemur. Dictum est autem saepius quia murram continentiam carnis et martyria significat. Vnde patet sensus quia manus sponsae stillant murram cum operibus continentiae se mancipat anima sancta et digiti eius pleni sunt murra probatissima cum se discretione sollicita examinans inuenit supernae tantum retributionis intuitu continenter uiuere. Nam qui humanae laudis gratiae student qui teste ipso iudice: Receperunt mercedem suam, hi nimirum murram stillare uidentur e manibus

sed nequaquam digitos probatissima habent murra repletos quia etsi non solum facultates pauperibus uerum etiam membra tradant ignibus, si caritatem non habuerint, nihil illis prodest. Quia ergo is qui alium docere uult ipse debet et ab illecebris abstinere 310 carnalibus et ad patiendum pro confessione fidei esse paratus recte cum diceret: Surrexit ut aperirem dilecto meo, continuo subiunxit: Manus meae stillauerunt murram, et quia eandem continentiam uel passionem aeternae solum mercedis intentione fieri oportet recte subintulit, dzgiti mei pleni murra. Item manus sponsae stillant murram cum operarii illius, id est 315 doctores sancti, mortificationi salutiferae corpus subiciunt et digiti eius pleni sunt murra probatissima cum in tantum in tribulationibus proficiunt ut inuincibilis etiam eorum declaretur

320

esse patientia iuxta illud apostoli: Sed et gloriamur in tribulationibus scientes quod tribulatio patientiam operatur patientia autem probationem probatio autem spem, spes autem non confundit. Pessulum ostii mei aperui dilecto meo. Pessulum ostii sui sponsa dilecto aperit cum anima quaeque electa templum sui pectoris diuina uisitatione atque inhabitatione dignum fecerit, pessulum

ostii dilecto pulsanti aperit cum inspiratione subita ad desideria caelestium accensa satagit latius sinum mentis ad capiendum gustum eiusdem supernae dulcedinis aperire. Dixerat enim supra quia dilectus missa manu per foramen se tetigerit ac tremore concusserit cuius tactu uehementer inflammata cupit iam non per 330 angustiam foraminis eius manu contingi sed patefacta cordis janua felicissimo eius amplexu perfrui, id est suauitate diuinae illustrationis quam raptim iam et permodice senserat plenius satiari. Verum quia perfecta aeternorum gaudiorum uisio nulli in hac uita electorum conceditur quae cunctis in alia uita iustis 335 praemiorum loco reseruatur recte subditur: At ille declinauerat atque transierat. Hoc est enim quod psalmista ait: Accedit homo ad cor altum et exaltabitur Deus, nam quanto se 325

304/305 Matth. vi, 2. 3-5.

322 Cant. v, 6.

299 patent BL*

— 307/308 cf. I Cor. xiii, 3. — 319/321 Rom. v, 337. Ps. 63, 7-8.

303 tamen L, om. P

322 sui zzc. A, F. 56

PL 1158

280

IN CANTICA CANTICORVM

altius humanum cor ad contemplandam diuinae uisionis gloriam fide et oratione purificatum sustollit tanto altius inuenit esse quod 340 quaerat et ad quod promerendum tempore promissae retributionis ascendat. Cui simile est illud ecclesiastes: Dix? sapiens efficiar el ipsa longius recessit a me multo magis quam erat. Nec praetereundum quod non ait simpliciter: Ostium meum aperui, sed: Pessulum, inquit, oszii mei aperui dilecto meo. Clauserat enim pessulo in altum 345 demisso conclaue sui cordis ne quis hoc profanus aut insidiator intraret iuxta illud Salomonis: Omn? custodia serua cor tuum quoniam ex ipso uita procedit. Aperuit idem dilecto ut repulsis immundorum turbis omnibus liberum in se locum conditori praeberet. Nec repugnare putandum est quod supra diximus aperire 350 sponsam dilecto guttis noctium ac rore algenti cum ecclesia uel anima fidelis cor proximorum ad laudem creatoris quam nesciebant uel non curabant accendit et nunc eam interpretamur pessulum ostii sui eidem dilecto reserare in eo quod ipsa per profectum compunctionis suam mentem latius eius ingressui pate255 fecit; uno enim eodemque fit utrumque momento quia nimirum interna aspiratio quemcumque ad colligendas Deo animas accendit ipsum pariter ad amorem eiusdem conditoris ardentius solet accendere neque alia causa quempiam recte ad docendum quam amor Dei concitat. Et dum quisque docendo animum proximi ad 360 recipienda diuinae pietatis dona pandere delectatur suam pariter mentem necesse est haec agendo innouet atque ingressui gratiae caelestis largius dilatet. Denique sequentibus uerbis manifeste innotuit sponsa quantum proficeret dum praecordia proximorum quae obclusa uiderat domino aperire curabat grauiter ferens eum 365 quem ipsa tantisper ardebat infideli aliorum torpore quasi rore nocturno guttisque grauari, nam sequitur: Anima mea liquefacta est ut locutus est. Quanto suauius, inquit, uocem atque uiciniam dilecti mei per foramen secretae compunctionis accepi tanto sublimius quicquid in me erat frigidum incaluit 370 quicquid rigidum liquefuit adeo ut nihil nisi in lacrimis resolui dulce habui et quem me ad punctum sua gratia contingentem retinere nequiueram abscedentem iam fletu requirere gemituque delecter, et hoc quoque mihi liquescendi a rigore pristino et effundendi in me animam meam non parum dedit augmenti quod multorum refrigescere caritatem intueor conquerente ipso quod noctium guttis, id est tenebrosis prauorum sit tumultibus obsitus,

341/542 Eccle. vii, 24-25.

346/547 Prou. iv, 23.

374 cf. Ps. 41, 5.

375 cf. Matth. xxiv, 12. 339 quod|qua.4*,quaeB

— 340 quod] quam A4*, quae B

347 item BOP

351 conditoris B 359 animam B 363 sponso B 365 infideli aliorum] infidelium B' — 370liquefactum est OP — 371 habeo O!, habere P! 373 delector P'

PL 1159

III, v, 6-7

281

et quia dissipauerunt iniqui legem eius ideo ipsa magis magisque mandata eius super aurum et topazion diligere curaui. Quaesiwi et non inueni illum uocaui et non respondit mihi. Haec 380 eorum in sancta ecclesia uox est qui consuerant transcensa labentium rerum sollicitudine summis tantum incedere bonis ac patriae caelestis amare semper ingressum. De quibus dubium non est quia non una eademque ui dulcedinis semper ut uolunt desiderio supernorum possunt affici quia nimirum haec uirtus non in 385 arbitrio eleuatae ad superna mentis sed in dono constat eleuantis atque illustrantis Dei. Quotiescumque ergo anima casta uel egredi cupit ad dominum uel in carne posita gustu futurae beatitudinis attolli nec tamen statim quod deposcit impetrat tunc necesse est gemebunda dicat quia quaestu et non inueni allum uocauit et non 2390 respondit mihi ; inuenitur namque semper a bene quaerentibus ut misereatur, respondet semper bene uocantibus ut perpetuam consulat ad salutem, sed non semper ad hoc respondet aut se inueniendum offert ut quod in patria peruenientibus promittit hoc in itinere huius exilii adhuc pergentibus praeroget. Denique cum 395 cotidie saepius genu flexo dicamus patri: Veniat regnum tuum, nec nos exaudiri diffidimus nec statim quod postulamus accipimus sed effectum nostrae precis donec in fine consequamur patienter gaudenterque sustinemus. Inuenerunt me custodes qui circumeunt ciuitatem percusserunt me 400 uulnerauerunt me. Custodes qui circumeunt ciuitatem sancti sunt doctores quibus ecclesiae cura delegata est ut hanc uidelicet uel uerbo suo uel exemplo et ab incursione prauarum tutentur doctrinarum et ad auctoris sui timorem ac dilectionem magis magisque succendant. Hi etenim ciuitatem circumeunt quia in omnibus 405 sanctae suae ecclesiae locis quaqua uersum toto orbe distenditur eorum uel praesentia corporis et uiua uox uel inserta litteris doctrina siue opus inuenitur. Qui sponsam quaesitu dilecti fatigatam inuenientes percutiunt ac uulnerant quia animam quam superno amore anxiam reppererint uerbo suae doctrinae amplius 410 inflammescunt et dum in ea quicquid terrenum remansisse deprehendunt extinguunt eamque ad infima cuncta uelut insensibilem reddunt quasi hanc percutientes uulnerant. Cum enim describens armaturam Dei apostolus dicat: Et gladiwm spiritus quod est

377 Ps. x18, 126. 378 cf. Ps. 118, 127. 395 cf. Matth. vi, 1o. 399/400 Cantsv. 7. 400/404 cf. Greg. Magn., bom. in eu. (PL LXXVI, 1190 B-C). 413/414 Eph. vi, 17.

379 respondebit A4*B* respondit

AL OP

381 incendere A4*B, intendere A4! P

392 respondit A* LP

402 suo om. B

391

prauorum 4A*

403 auctoris] conditoris B 405 qua 4A* B, quacumque O — 410 inflammescat A*, inflamment P*, inflammant O! P! 411 infirma A* B

PL rr6o

282

IN CANTICA CANTICORVM

uerbum Dei, quid mirum si percussus dicitur et uulneratus qui hoc gladio tangitur ? Huius siquidem ictu gladii uulnus accipitur illud 415 de quo dicit alibi: Vulnerata caritate ego sum. Tulerunt mihi pallium meum custodes murorum. Custodes murorum idem summi doctores sunt cum eos quoque qui ecclesiam gubernare ac munire sufficiant instruere satagunt. Credo Timo420 theus Titus et ceteri huiusmodi operatores ueritatis muri erant ciuitatis Dei. At Paulus cum eisdem exhortatoria dat praecepta, quid nisi custos intellegendus est murorum? Custodem esse se namque ciuitatis quam sollicitus circuiret ostendit cum uirtutes suas enumerans ait: Praeter illa quae extrinsecus sunt instantia mea

425 cotidiana sollicitudo omnium ecclesiarum ; custodem seitem muro-

430

435

v,8

440

445

450

rum esse docuit cum Timotheo dicit: T'« uero uigila in omnibus labora opus fac euangelistae ministerium tuum imple, et cetera huiusmodi; et ad Titum: /deo, inquit, reliqui te Cretae ut ea quae desunt corrigas el constituas per ciuitates presbiteros sicut et ego tibi disposui. Tollunt autem pallium suum sponsae percussae uulneratae custodes murorum cum apostoli uel apostolici uiri animae cuilibet diuino amore adtactae retinacula transeuntium rerum auferunt ut infimis expedita curis liberiori cursu faciem sui conditoris requirat. Pallium namque idem quod supra tunica ubi ait: Expoliaui me tunica mea, id est rerum terrestrium implicamenta designat. Adiuro uos filiae Hierusalem si inueneritis dilectum meum ut adnuntietis ei quia amore langueo. Merito languet amore sponsa cum gladio spiritus percussa ac uulnerata carnalis amictum cupiditatis exuit quia quantum in Deo conualescit anima sancta tantum ad saeculi huius affectum quasi debilis efficitur et infirma. Nec mirandum si languere dicatur anima perfecta ad ea quae mundi sunt cum apostolus eos qui mundum perfecte reliquerunt mortuos appellare non dubitet: Mortui enim estis et uita uestra abscondita est cum Christo in Deo; et de se ipso: Mihi mundus crucifixus est et ego mundo. Filiae Hierusalem ciues sunt patriae caelestis qui partim adhuc peregrinantur in terra partim iam regnant in illa. Verum hoc in loco cum dicitur: Adiuro wos filiae Hierusalem si inueneritis dilectum meum ut adnuntietis ei quia amore langueo, illam eius partem uidetur alloqui quae in terris uersata necdum perfecte dominum uidere meruit quem tamen saepius inuenit cum suo illum in pectore per amorem recipit. Has

416 cf. Cant. ii, 5.

424/425 II Cor. xi, 28.

426/427 II Tim. iv, 5.

428/430 Tit. i, 5. — 437/438 Cant. v, 8. — 444/445 Col. iii, 3. 445/446 Gal. vi, x4.

4l4quid|quodL 419 sufficiunt OP add. est OP

quid mirum] quod nimirum A* BP* — 416dicitur B 430 post percussae add. ac O', et P! — 434 post idem

III, v, 7-10

E.O9

283

ergo filias Hierusalem adiurat sponsa ut, si inuenerint dilectum ipsius, nuntient ei quia amore languet. Nos quippe sumus sponsa PL rróz 455 haec et amica eiusdem Dei et domini nostri in quantum ei adhaerentes unus cum eo spiritus efficimur et cum aeternorum desideriis accensi atque eius quem nondum uidemus conditoris nostri faciem suspirantes uenimus ad famulos illius quos angelicam in terris agere uitam credimus eosque subnixi petimus ut 460 tempore deuotae suae orationis nos quoque domino commendent ac pro nobis interueniant ut eius uultum uidere mereamur. Hoc profecto quod agimus adiuramus filias Hierusalem ut amoris nostri magnitudinem ad Deum referant et pro eius uidenda gloria nobis aeque ut sibi supernum poscant auxilium. Vnde et tale per 465 omnia ab eiusdem filiabus Hierusalem responsum redditur quod deuotae fidelium collationi manifeste congruat, nam sequitur: Qualis est dilectus tuus ex dilecto o bulcherrima mulierum qualis est dilectus tuus ex dilecto quia sic adiurasti nos? Quod est aperte fratrem fratri fidelem fideli dicere, Obsecro quia caritate redemp470 toris te feruere comperio mihi quoque de eo uerba facias me salutari exhortatione confirmes quatenus et meo in corde caritas eadem auditis eius beneficiis ac donis augescat, et quidem iamdudum timorem eius habere peccatorum meorum conscius coepi, sed nunc proficiente mentis robore securior iam factus de uenia peccatorum 475 de caritate eius aliquid audire delector; dic age ergo qualis est dilectus tuus ex dilecto, hoc est ex ea parte qua diligi debeat potius quam timeri? Huiusmodi uerbum habes et in cantico Esaiae: Vinea enim domini sabaoth domus Israhel et homo Iuda nouellum dilectum. Potest autem dilectus ex dilecto filius ex patre intellegi 480 sicut lumen de lumine Deus de Deo idem recte creditur et confitetur;sicut enim una claritas et una deitas patris et filii sic est et una dilectio Iohanne attestante qui ait: E£ omms qui diligit eum qui genuit diligit eum qui natus est ex eo. Sequitur condigna quaerentibus a parte sponsae responsio:

, IO 485

Dilectus meus candidus et ubicundus electus ex milibus, candidus

quia in carne apparens feccatum non fecit nec inuentus est dolus in ore eius, rubicundus quia /awit nos a peccatis nostris 1n sanguine suo, et bene primo candidus deinde rubicundus quia primo de sanguine sanctus uenit in mundum et postmodum sua passione 490 cruentus exiuit de mundo; electus ex milibus quia ex omni genere 456 cf. I Cor. vi, 17. 482/483 I Ioh. v, rz. 487/488 Apoc. i, s.

467/468 Cant. v, 9. 478/479 Es. v, 7. 485 Cant. v, ro. 486/487 I Pet. ii, 22.

461 uidere uultum LOP post hoc add. est ALOP — 462 quod] cum B'O' 465 eisdem P — 475ergoage OP — 478 post domus add. est L' sup. lin. — post Israhel add. est OP —— 485 post diligit aZ. et B' O! sup. lin. — 488 dein LP

284

IN CANTICA CANTICORVM

humano unus mediator Dei et hominum per quem mundus reconciliatur assumptus est Deo solus mortalium de caelo audire dignus fuit: Hic est filius meus dilectus in quo mihi complacui,1d est in quo nil uitii quod me offenderet et omne pondus uirtutis in quo gauderem inueni, unde bene de illo dicit ecclesiastes: Virum de mille unum repperi mulierem ex omnibus non inueni, subaudis perfecta iustitia refulgentem; hoc etenim in his uerbis debere intellegi subiuncta quoque sententia declarat qua dicitur: SoZwmmodo hoc inueni quod fecerit Deus homines rectos et tbsi seinfinitis $500 miscuerunt quaestionibus. Caput eius aurum optimum. Dicit apostolus quia caput mulieris uir caput uiri Christus caput autem Christi Deus. Quod uidelicet caput aurum est optimum quia sicut auro nil pretiosius aestimatur in metallis ita singularis et sempiterna Dei bonitas iure omnibus 505 quae ipse fecit bonis antecellit. Comae eius sicut elatae balmarum nigrae quasi coruus. Comae capitis dilecti cateruae sunt sanctorum quae Deo fideli famulatu adhaerent meritoque elatis palmarum assimiliantur quia dulcedinem perpetuae remunerationis expectant. Vnde est et illud psal510 mographi: Justus ut palma florebit. Merito nigrae quasi coruus dicuntur quia non hanc a sese habere dulcedinem posse sed abillo sperant accipere qui ait: Sicut palmes non potest ferre fructum a semet ipso nisi manserit in uite sic nec uos mist in me manseritis, immo nil se ex sese nisi tenebras fuisse deprehendunt monente Sy VA apostolo quia fwistis aliquando tenebrae nunc autem lux in domino. Nec mirandum nos ante lauacrum regenerationis nigredini comparatos esse coruorum cum ipsis apostolis iam se sequentibus magistra ueritas dicat: S? ergo uos cum sitis mali nostis bona data dare filiis uestris. Sed et legis lator uideamus an in comis sponsi 520 coruinum aliquid inter elatas deprehenderit palmarum ; conspecta siquidem luce diuinae gloriae mox tenebras humanae prauitatis agnouit ac redarguit dicens: Dominator domine Deus misericors et clemens patiens et multae miserationis et uerus qui custodis misericordiam in milia qui aufers iniquitatem et scelera atque peccata 52 VA nullusque apud te per se innocens est. Comae igitur sponsi, id est cohortes iustorum, sicut elatae sunt palmarum nigrae quasi coruus quia per misericordiam quidem dominatoris ad gaudia uictoriae tendunt sed per sese cognoscunt. Potest autem hic uersiculus et de his qui in caelesti patria suo 53 o conditori aeternaliter adhaerent spiritibus accipi qui quo altius 491 I Tim. ii, 5. 493 Matth. iii, 17. 498/500 Eccle. vii, 30. 501 Cant. v, xx.

Ps? oru. 512/513 Ioh. xv, 4. 522/525 Ex. xxxiv, 6-7. 503 aureum A* B

495/496 Eccle. vii, 29. 501/5021ICor.xi, 3. 510

515 Eph. v, 8.

506 sicut o». BP

518/519 Luc. xi, 13.

PL rr62

Lb 12

III, v, ro-12

|

285

gloriam incommutabilis et perpetuae maiestatis aspiciunt eo uerius omne quod creatum est quam sit infirmum ac uile perpendunt. Apponius comas sponsi uirtutes angelorum interpretatur et addit 535 dicens: E/atae uero palmarum quod dixit docuit praedicta ministeria numquam inclinari a sua potentia suoque officio sed semper sublimia permanere sicut balmarum semper comae uiroris uirtutem tenentes in sublime elatae sunt et wuumquam marcoris infirmitate coutantur. Iulianus de his ita loquitur: Comae etiam alia comparatione 540 signantur quae tamen et cincinnorum forma fulgorem auri uideatur imitari. Comae eius sicut elatae palmarum ut et crispae nimirum uideantur et rutilae; et paulo post: ac si diceret, Diuinitati sanctorum eius et hominum et angelorum famulantur cohortes et honorem regis continua laude concelebrant atque ita sunt 545 ministerii sui dignitate conspicuae ut palmarum instar excellant auri instar effulgeant sed tamen adeo illum cui obsequuntur intellegunt ut non solum nihil elationis assumant ceterum prae PL 163 nimia humilitate fuscae nigraeque uideantur. Porro alia translatio pro elatis palmarum unum nomen posuit, 550 Crines eius abietis. Et quidem scimus quod abies Graece elates uocatur, unde uidetur elatas hoc loco Graecum esse uerbum non

Latinum, hoc est nomen arboris proprium. Quod etiam Plinius secundus adstruere uidetur cum de unguentis scribens dicit: Est praeterea arbor ad eadem unguenta pertinens quam alii elaten uocant 555 quod nos abietem alii palmam alii spatham. Quibus uerbis conici datur quod elatae sunt arbores similitudinem habentes aliquam palmae uel abietis unguentis apte conficiendis. Quas ideo noster interpres elatas palmarum, id est abietes palmarum, dixerit ne uulgare genus abietum quod aedificiis et nauigiis conuenit sed 560 speciale quod unguentis aptum est intellegamus. Quod et figuris apte conuenit. Comae etenim sponsi unguentorum comparantur arboribus quia sanctorum cateruae quae familiariter suo conditori uelut comae capiti adhaerent uirtutum sunt gratia refertae quibus cum diuinae maiestati sedulae obsequuntur quasi comae unguentorum similes caput ornant sponsi. Denique Maria Magdalena 565 caput domini nardo perfundens capillos eius in magnae mysterium deuotionis elatis palmarum, hoc est aromaticis arboribus, similes

reddidit. Oculi eius sicut columbae super riuos aquarum. Quid in oculis sponsi typice debeat intellegi Iohannes aperit cum se agnum uidisse 534/538 Aponn., iz cant. (PL suppl.l, 939). Plin., zat. bist. XII, 62.

| 539/5481lul ^ 553/555

569 Cant. v, x2.

534 angelicas LP —— 557 uirtute tendentes Zppon. 538 coutuntur O*, curuantur P, mutantur Zpon. 540/541 uidentur P*, uideantur P! 547 nil B 550 abietis] abietes LOP 551 elates B 569 sponsae A4*

286

IN CANTICA CANTICORVM

commemorans habentem cornua septem confestim exponendo adiunxit: Qui sunt septem spiritus Dei missi in omnem terram; septem autem spiritus dicit septem dona unius eiusdemque spiritus quae Esaias notissimo diuinae operationis ordine distinguit 575

580

585

599

595

quia Sfiritus sanctus disciplinae effugiet fictum. Delectatur autem sede illarum mentium quae se instar aquarum uiuentium perspicuas reddunt ac lucidas quae nil sibi sordidum nil tenebrosum nil quod non ab hominibus ueri amatoribus immo ab ipsa ueritate quae corda scrutatur et renes probari debeat inesse patiuntur. Et bene non super stagna aquarum sed super inquit riuulos aquarum. Si enim requiras quo deriuentur quo fugiant hae aquae, prodit ipse fons uitae de quo oriuntur, id est dominus noster, de quo habent corda electorum quicquid mundum ac lucifluum habent. Fzef, inquit, i» eo fons aquae salientis in uitam aeternam. Nam qui munditiam quidem uel sermonis uidentur habere uel operis sed ad caelestia regna per eandem munditiam tendere aut dissimulant aut ignorant hi profecto non riuulis sed stagnis adaequantur aquarum, qui uero apertis in se sordibus locum aut malignis praebent spiritibus tales non aquis mundis sed uolutabris luti magis quibus sues gaudent assimilantur. Sues ergo paludibus columbae riuulis delectantur aquarum quia in pectoribus immundis aptam spiritus immundi mansionem usurpant. Beati autem mundo corde quoniam ipsi Deum uidebunt et diuinorum carismatum luce replentur. Quae uidelicet carismata quia gratis fidelibus et sola supernae beniuolentiae causa dantur apte subditur: Quae lacte sunt lotae et resident iuxta fluenta plenissima. Recte etenim lactis nomine dona supernae largitionis et pietatis indicantur quia nimirum matres quae paruulos nutriunt fetus gratuitu eis ac naturalis causa dilectionis alimentum lactis ministrant. Lacte ergo sunt lotae columbae quibus oculi assimilantur sponsi quia gratia salui facti sumus per fidem et hoc non ex nobis Dei enim donum. est. Ita autem hae columbae, id est donationes spiritus, lacte lotae dicantur quae numquam sordis aliquid habuerunt quo modo dicitur in psalmo: E/oquia domini eloquia casta argentum igne

605 examinatum terrae purgatum septuplum, cum constet ea nil um-

quam terrenae pollutionis habuisse quod deberet igne purgari. Sic etiam ipse coaeternus patri filius et recte creditur ex patre natus et

572 Apoc. v, 6.

573/574 cf. Es. xi, 2-3.

7,1. 583/584loh.iv,r4. 604/605 Ps. x, 7.

575 Sap. i, 5.

— 592/5953 Matth. v, 8.

579 cf. Ps.

— 601/602 Eph. ii, 8.

576sedem B — 578 ueri] ueritatis 4! — 580 post sed add. columbae OP inquit super O!P — postsuper add. columbae A*,exp.L — 588aut A* exp.,

om. LOP | 595 mundi A! B! I! 603 dicuntur 4! OP

cordes

4! BL

598 gratuito LOP

PL 1164

Iv

id

287

numquam fuisse non natus recte ac ueraciter confitetur et creditur. Et alia huiusmodi habes in scripturis innumera. 61o Quae etiam columbae iuxta fluenta resident plenissima quia quaecumque corda amore uirtutum redundant haec gratiae spiritales inhabitare libentissime solent ut ea siblimiori respectu suae praesentiae illustrent quae puritate sincerae intentionis ad caelestia nauiter tendunt. Siautem in oculis domini praedicatores uerbi 615 eius intellegere uolumus, inueniemus hos sicut columbas esse super riuulos aquarum, sicut columbas quidem quia simplices, super riuulos uero aquarum quia spiritali sunt gratia ditati. Quae per riuulos aquarum saepe designantur quia scripturis sanctis quae et ipsae uocabulo aquarum crebro figurantur uigilanter intendunt 620 quibus edocti facilius insidias diaboli dinoscere ac declinare ualeant, columbae siquidem super riuulos aquarum non solum propter potum uel lauacrum uel loci amoenitatem ac munditiam residere solent sed ea non minus intentione ut uenientis umbram accipitris in aquarum perspicuitate praeuidere ac sic imminens ab 625 hoste periculum euadere possint. Cuius figura naturae in propatulo est quia uidelicet iugi diuinorum eloquiorum meditatione opus habemus ut uel facta sanctorum uel dicta legentes quo nos genere apertae impugnationis antiquus hostis quibus fraudium machinis debellare ac subplantare conetur sollicita mente perscrutemur 630 moxque ubi futuras eius insidias perspicimus unicum nobis refugium foramina petrae nostrae, id est dominicae fidei praesidia, intremus ac signo nos passionis illius defensare studeamus sed et cauernam maceriae cito uolatu petamus, id est sanctorum uel angelorum uel hominum crebras pro nobis intercessiones apud 635 misericordiam pii conditoris quaeramus. Quod cum uniuersis fidelibus tum illis maxime probatur esse necessarium quibus non sui solummodo cura sed et aliorum gubernandorum atque erudiendorum est onus impositum. Haec sunt etenim firmissima ac tutissima sanctae ecclesiae praesidia propter quae superius a 640 domino audiuit: Surge amica mea sponsa mea et ueni columba mea in foraminibus petrae in cauerna maceriae. Bene autem de eisdem columbis, id est spiritalibus uerbi ministris, dicitur, Quae lacte sunt lotae et resident iuxta fluenta plenissima, ut primo omnium lauacro baptismi esse recreati insinuentur quod non absurde uocabulo 645 lactis exprimitur quia inter ea connumerantur sacramenta quibus infantia sanctae ecclesiae uel nasci consueuit uel nutriri. Si quid autem inter riuulos aquarum et fluenta plenissima distare credimus, potest in riuulis aquarum eruditio testamenti ueteris accipi cuius cultores ueraciter Deo dicere nouerunt: F7/7i autem

649/650 Ps. 55, 8. 611/612 spiritalis 4! O, spiritali P

post tendere add. sciunt 4!

614 tendere A L* O, ascendere P

618 designatur A4 (-n- exp.) BLP

PL n165

288

.

IN CANTICA CANTICORVM

6so hominum in protectione alarum tuarum sperabunt, uidelicet ne

insidiis aeriarum potestatum quasi accipitrum unguibus rapian- PL rr66 tur, inebriabuntur ab ubertate domus tuae et torrente woluptatis tuae fotabis eos quoniam apud te est fons uitae, potest in fluentis plenissimis perfectio doctrinae euangelicae non inconuenienter 655 intellegi cuius tanta est plenitudo ut nulla maior in hac dumtaxat

uita commorantibus esse possit. Quae ab alterutro distinguens euangelista dicebat : Quia lex per Moysen data est, gratia et ueritas per Iesum Christum facta est. Et quoniam utriusque testamenti scientia doctoribus ueritatis concessa est recte ocu/? domini szcut 66o columbae dicuntur super riuwulos aquarum quae lacte sunt lotae et resident iuxta fluenta plenissima.

652/653 Ps. 35, 9-10. 656 alterutrum F. 72

— 657/658 Ioh. i, 17.

ABLP — —658 fac(-ta) expl. A, F. 63*

(fac)-ta znc. A,

EXPLICIT LIBER TERTIVS EXPOSITIONIS IN CAN. INCIPIT LIBER QVARTVS EIVSDEM A4, EXPLICIT LIBER TERTIVS EXPOSITIONIS BEDAE IN CANTICVM CANTICORVM. INCIPIT QVARTVS B, EXPLICIT LIBER TERTIVS BEDAE PRESBITERI IN CANTICIS. INCIPIT IN EISDEM EIVSDEM IIII O, EXPLICIT LIBER TERTIVS. INCIPIT LIBER QVARTVS LPR

IIII ^, 13 665

Genae illius sicut areolae aromatum consitae a pigmentarüis, labia PL x165B ülius lilia distillantia murram primam. Sicut in labiis domini uerba quae loquebatur ita in genis ipsa modesta pietas simul et seueritas uultus eius exprimitur. Si enim de puro homine recte dici potuit: Sapientia hominis lucet in uultu eius, quanto magis in uultu illius hominis qui est Dei uirtus et Dei sapientia bene considerantibus summa uirtus et sapientia refulgebat ? Genae, inquit, z//ius sicut areolae aromatum

consitae a pigmentariis,

Quo modo, inquit,

areolae aromatum decenter atque ordinate compositae magnam spectantibus et odoris et aspectus sui gratiam praestant ita apparens in homine »;nediator Dei et hominum uirtutum siue doctrinae suae et dulcedine praesentes illustrabat et fama ad se pertrahebat absentes. Pigmentarios autem a quibus hae sunt 675 areolae consitae prophetas et apostolos intellege qui eius non solum sermones sed et mores sacris indidere paginis concordi prorsus relatione, hi futura incarnationis eius archana illi facta narrantes. Credo ad speciem genarum eius esse referendum quod exultauit in spiritu paruulorum fidei congratulans, quod dolebat 680 super duritia cordis infidelium, quod resuscitarus Lazarum gaudebat propter discipulos ut crederent, quod flentes sorores siue amicos eius intuens fleuit et turbauit semet ipsum, quod imminente passione coefit contristari et maestus esse, quod nullum risui uel superuacuis uerbis tempus indulgebat, quod non secundum uisio685 nem oculorum iudicauit neque secundum auditum aurium arguebat, quod sicut ouis ad occisionem ductus est et quasi agnus coram tondente sic non aperuit os suum. Labia autem z/lmus lisa distillantia murram primam, lilia quia claritatem caelestis regni promittunt, distillantia murram pri690 mam quia per contemptum uoluptatum praesentium ad hanc perueniendum esse praedicant. Exinde, inquit, coepit Iesus praedicare et dicere, Paenitentiam agite, adpropinquabit enim regnum caelorum. Item labia illius lilia quia candore nos sanctitatis renitescere iubet, distillantia murram primam quia propter hanc 695 conseruandam quicquid aduersi occurrerit fortiter nos sustinere praecipit. Lilia praebebat in labiis cum auditores suos pauperes spiritu mites lugentes esurientes et sitientes iustitiam misericor670

662/663 Cant. v, 13. 666 Eccle. viii, 1. 667 cf. I Cor. i, 24. 6721 Tim.ii,s. | 679cf.Luc.x,2t . 680/681cf.Ioh.xi,rs. | 681/682 cf.Ioh. ii, 33-35. — 683 Matth. xxvi, 37. — 684/685 cf. Es. xi, 3. — 686/687 cf. Es. Ir oe 691/695 Matth. iv, 17. 696/698 cf. Matth. v, 3-9.

663 destillantia A4, destillans B

LOP

669 inquit] enim LOP

iudicabat L' O

696 praeferebat

668 uirtutis

673 prius et om. A! LOP

A* BFLOP

B

sapientiae

685 iudicabit L*,

PL r166B

IN CANTICA CANTICORVM

290

700

705

710

715

720

des mundicordes et pacificos esse docebat hisque singulis mercedem perpetuae beatitudinis repromittebat addidit liliis et murram cum continuo subiunxit : Beati qui persecutionem patiuntur propter iustitiam quoniam ipsorum est regnum caelorum. Item labia illius ut lilia renitebant cum in una eademque persona uerum esse Deum uerum docebat esse et hominem. Aurosus quippe color intus ueritati diuinitatis quae erat in Christo decenter aptatur maxime quia trifarius est quasi unam ac non discretam eiusdem sanctae trinitatis gloriam figurans, candor uero exterior assumptae humanitatis munditiam competenter et sanctimoniam designat. Sed et eadem labia murram distillabant primam cum se diuinitate semper impassibili hominem quem assumpserat uincula uerbera sputa obprobria mortem passurum esse praedicebat. Labia ergo illius liliorum et speciem imitantur et odorem cum dicit : F?/iws hominis uenturus est in gloria patris sui cum angelis suis et tunc reddet unicuique secundum opus eius, distillant murram primam cum dicit: Primum autem oportet illum multa pati et reprobari a generatione hac. Manus illius tornatiles aureae plenae hyacinthis. Ordinate post labia manus, id est opera, post uerba laudat ecclesia sui redemptoris quia quae uerbis docuit uirtutibus credenda esse monstrauit. Hinc est enim quod docente illo in monte ammiratae quidem sunt turbae super doctrina eius sed ut mirationem fides adsequeretur descendens de monte leprosum petentem solo manus attactu mundauit, hinc etiam quod ammirantes facta eius ciues ipsius dicebant: Vnde huic sapientia haec et uirtutes, sapientia quippe ad labia, uirtutes referuntur ad manus. Bene autem manus illius

725

730

tornatiles esse perhibet ut et facilem ei potentiam et inerrabilem agendi scientiam inesse designet. Constat enim quia tornatura ceteris est promptior atque inerrabilior artibus, nam qui in ascia uel scalpello et bipenne uel malleo operatur et laboriosius multo operatur et crebra adpositione normae ac sollerti circumspectione oculorum ne tortum faciat indiget, at qui in circinno tornat non extrinseca eget regula sed in ipso quo utitur ferramento directionem sui conseruare ualet operis. Manus ergo domini tornatiles sunt quia in promptu habet facere quae uult quia dicit et fiunt; denique dixit: Surge tolle grabbatum tuum et ambula, nec mora

700/701 Matth. v, xo. 711/7183 Matth. xvi, 27. 714/715 Luc. xvii, 251 716 Cant. v, 14. 719/720 cf. Matth. vii, 28. 721/722 cf. Matth. viii, 1-3. 723 Matth. xiii, 54. 734/735 Ioh. v, 8-9.

702 post uerum add. se P ZINE nem P A'LOP

706figuramus A* B,figurat O*

716 iacinctis A* B, iacincthis A4! O!, iacinthis L O*

721 sola A4* bipenni O

— 710 passurus 720 admiratio-

722 post hinc add. est BO! — 728 prius et] uel operantur B 734 grabattum L' OP

PL 167

IIII, v, 13-14

291

surgens sustulit grabbatum et ambulabat qui duos de quadraginta annos paraliticus iacuerat. Tornatiles sunt manus illius quia in se omnem iustitiae regulam tenet. Non autem ut nostra paupertas necesse habet in sacris discere litteris ne opus suum a uero deuiet. Denique dictum est de eo: Vnde hic litteras scit cum non didicerit ? 740 Inde autem sciebat quia ipse erat litteris et lege antiquior immo ipse legis lator et iudex. Tornatiles, inquit, aureae plenae hyacinthis. In auro eam quae omnibus supereminet diuinitatis excellentiam significare crebra expositione patuit. Manus ergo eius aureae quia uirtutes quas in 745 homine gessit diuinitus esse patratas nemo fidelis ignorat. Quae recte etiam plenae hyacinthis esse referuntur quia nimirum ad spem nos caelestium atque amorem excitant. Hyacinthus quippe gemma est aerii coloris. In manibus tornatilibus habet dominus hyacinthos ut uidelicet uasa electionis quae praeparat in gloriam j250 huiusmodi gemmis adornet, hoc est corda electorum suorum supernae gloriae desiderio et expectatione laetificet. Quod si in hyacinthis pigmenta huius nominis designata accipimus neque hoc a congrua ueritatis significatione abhorret ;est enim hyacinthus pigmentum coloris purpurei atque odoris iocundi, unde poeta 755 pretiosa quaeque in exemplum amoris congerens addit: Munera sunt lauri et suaue rubens hyacinthus. Et manus domini purpureis erant floribus plenae quia moriturus pro uita nostra has in clauorum fixione cruoris proprii rubore perfudit. Sed gemmas potius hoc in loco nomine hyacinthorum 760 quam flores esse intellegendos docet alia translatio quae dicit: Manus illius tornatilia aurea plena tharsis. Tharsis namque apud Hebreos nomen est lapidis qui apud nos calcedonius uocatur. Venter eius eburneus distinctus sapphiris. Venter fragillimum in membris nostris locum tenet quia nimirum et ossibus quibus 765 muniatur caret et ilia quorum omne uulnus periculosum est suo receptaculo complectitur, ebur autem os est elephantis quod nimiae castitatis animal et frigidi sanguinis esse ferunt. Vnde et mors eius a dracone crebris appetitur insidiis utpote qui ardentia sua uiscera potatu eius sanguine refrigerare desideret. Sapphirus 770 autem lapis cuius sit coloris testatur historia sacra quae dicit : Ef widerunt Deum Israhel sub pedibus eyus quasi opus lapidis sapphari et quasi caelum cum serenum sit. Venter ergo dilecti fragilitatem humanitatis eius qua nobis pretiosi conformis insinuat, ebur 935

739 Ioh. vii, 15. 747/748 cf. Isid., etymol. XVI, ix, 3. 756 Verg., ed. III, 65. 766/769 cf. Plin., nat. bist. VIII, 5, xa. 770/772 Ex. xxiv, 1o.

755 post grabbatum add. suum B

749 uas

A* BL

758 ruboris

saphyris ABL 769 potato B'OP pretio fit O, pretio est P

743 significari O!

744 quia] quod B

A* BLP*, rubori P! (-s- in ras.) 771 lapis A* B

763

773 pretio sit 4!,

292

IN CANTICA CANTICORVM

decorem castitatis qua a corruptione peccati carnis immunis in PL 1168 775 carne permansit indicat, sapphiri sublimitatem uirtutum caelestium quibus in carne fulgebat exprimunt. Venter, inquit, eius eburneus distinctus sapphiris, ac si aperte dicat, Fragilitas quidem in illo substantiae mortalis uera erit sed haec lasciuae mortalitatis funditus expers diuinorum potius ope78o rum splendida clarescet insignibus. Et pulchre uentrem eius totum quidem eburneum non autem totum sapphiris uestitum sed distinctum esse sapphiris dixit ita ut partim eburneo partim appareant sapphiri. Eburneus quippe uenter erat eius quia fragilitas quam induerat peccato omni carebat ita ut non amplius in ea 785 quam in osse mortui elephantis uitiosi ardoris posset inueniri, distinctus erat sapphiris quia inter passiones assumptae humanitatis promouebat crebra indicia perpetuae diuinitatis. Ad fragilitatem namque humanitatis pertinet hoc ipsum quod faruulus natus est nobis, ad potentiam diuinitatis quod de uirgine natus est 79o eademque natiuitas angelicis est praedicata uocibus et celebrata mysteriis; ad potentiam diuinitatis quod indicio stellae monstratur adorandus a magis, ad fragilitatem humanitatis quod insidiis perfidi regis patria fugatur; ad fragilitatem humanitatis quod duci et temptari a diabolo potuit, ad potentiam diuinitatis quod 795 illo uicto ac repulso ministeriis honoratur angelicis ;ad fragilitatem humanitatis quod aquam a Samaritana muliere postulat, ad potentiam diuinitatis quod eidem fontem aquae uiuae se dare posse testatur; ad fragilitatem humanitatis quod fatigatur ex itinere, ad potentiam diuinitatis quod sequentibus requiem polli8o0 cetur aeternam; ad fragilitatem humanitatis quod in naui dormit, ad potentiam diuinitatis quod excitatus uentis et mari imperat; ad fragilitatem humanitatis quod crucifixus est et mortuus, ad potentiam diuinitatis quod mortem eius elementa cum terrestribus etiam tremuere caelestia; ad fragilitatem humanitatis quod 805 conditus aromatibus ac sepultus est, ad potentiam diuinitatis quod surrexit et ascendit in caelos; ad fragilitatem pertinet humanitatis quod Esaias ait: Non est species ei neque decor et uidimus ewm, et paulo post: Et quasi absconditus uultus eius et despectus unde nec reputauimus eum, ad potentiam diuinitatis 8:0 quodait Iohannes: Vidimus gloriam eius gloriam quasi unigeniti a patre plenum gratiae et ueritatis. Distinctus est ergo sapphiris uenter Christi eburneus quia immaculata et incontaminabilis eius incarnatio frequentibus refulsit miraculis diuinae celsitudinis. Notandum enim quod de sapphirino colore scriptura ait quia talis

788/789 Es. ix, 6.

807/809 Es. liii, 2-3.

774 decor ABLO*P, decus O!— 783 sapphyrinus P appareat P

810/811 Ioh. i, r4.

782 eburneo]eburneus

P — 782/783

IIII, v, 14-15

203

sit speciei quale caelum cum serenum sit. Nomine autem caeli sereni sublimitas diuinae maiestatis non incongrue figuratur psalmista attestante qui incarnationem eiusdem redemptoris nostri describens ait: A4 summo caelo egressio eius et occursus evus usque ad summum, eius; hoc est enim quod ipse de se discipulis ait: E 820 credidistis quia a Deo exiui, exiui a patre et ueni in mundum, dterum relinquo mundum et uado ad patrem. Sed et ipsa sponsa in uentre dilecti sui eburneo sapphiri speciem uidit cum primi sui pastoris uoce dixit: T'4 es Christus filius Dei uiwi, quia nimirum in filio hominis sancto innocente impolluto segregato a peccatis puram 825 diuinitatis plenitudinem cognouit. Crura illius columnae marmoreae quae fundatae sunt super bases aureas. Crurum domini uocabulo itinera incarnationis eius quibus ad nostram uenire salutem dignatus est insinuantur. Quae bene columnis marmoreis conferuntur quia et fortia sunt et recta. Quid 830 enim marmore fortius, quid est columna directius? An non firmitatem marmoris in cruribus eius conspexit psalmista cum ait: E? ipse tamquam sponsus procedens de thalamo suo exultawit ut gugans 815

ad currendam

wiam, et cetera?

An non et rectitudinem

uidit

columnarum cum rursus idem dixit: Justus dominus in omnibus 855 wis suis ? Hinc est enim quod illo in cruce posito nequaquam eius crura tametsi permittente praeside frangi sicut nec scindi uestimenta potuerunt. Mansit quippe tunica intemerata ut ecclesiae quae est uestis ipsius electa non habens maculam aut rugam numquam uiolanda unitas signaretur. Mansere crura intacta ut 840 mysterium aduentus eius in carne sacrosanctum et inuiolabile omni malleo praui dogmatis perduret. Pilatus namque os malleatoris interpretatur. Sed malleus licet impius ore heretico ferire disponat stant columnae marmoreae quae ictum ferientis firmissime repellant, insana licet doctrina insanum quid de domino dicat 845 stat euangelica ueritas quae uincat. De quibus columnis apte subinfertur: Quae fundatae sunt super bases aureas. Bases quippe aureae ipsa sunt consilia diuinae prouisionis quibus aeternaliter ante saecula dispositum est omne quod temporaliter in saeculo crearetur in 850 quibus et ipsa saluatoris nostri incarnatio et nostra in illo salus praedestinata est teste apostolo qui ait: Sicut elegit nos in ipso ante mundi constitutionem ut essemus sancti et immaculati in conspectu eius 1n caritate; et apostolus Petrus redemptos 818/819 Ps. 18, 7. 824 cf. Heb.

vii, 26.

819/821 Ioh. xvi, 27-28. 826/827

Cant. v, r5.

esse nos dicit 823 Matth. xvi, 16. 831/833

Ps. 18, 6.

834/835 Ps. 144, 17. 835/836 cf. Ioh. xix, 31-33. 836/837 cf. Ioh. xix,23-24. | 838 cf. Eph. v,27. — 841/842 Hieron., zom. ( CC LXXII, 144, 1819). 851/853 Eph. i, 14.

852 constitutionem mundi P

853 nos esse OP

PL 1169

294 855

860

865

870

IN CANTICA CANTICORVM

pretioso sanguine quasi agni inmaculati et incontaminati Iesu Christi praecogniti quidem ante mundi constitutionem manifestati aulem nouissimis: temporibus. Fundatae sunt ergo super bases aureas columnae marmoreae quibus crura domini comparantur quia cuncta saluatoris nostri uestigia quibus uel ad terras de caelo uenire uel in terris conuersari uel post terras ad inferos descendere uel post inferos de sepulchro resurgere atque ad caelos redire uoluit firma sunt ut marmora recta sunt et caelum petentia ut columnae ad regulam sunt diuinae praeceptionis ordinata ut fundata super bases aureas. De quibus uidelicet basibus ipse ait: Quia ego ex me ipso non sum locutus sed etiam qui me misit pater ipse mihi mandatum dedit quid dicam et quid loquar ;et si uis scire qua re sint aureae bases, audi sequentia: Ef scio quia mandatum eius uita aeterna est. Species eius ut Libani electus ut cedri. Quid, inquit, amplius singula membra eius describere laborem, totum in breui comprehendam; quo modo Libanus mons Foenicis famosa est altitudine atque

amplitudine insignis ita dominus meus omnibus qui de terra orti sunt iure gratiae sublimioris antecellit, sicut idem mons nobilium est ferax arborum ita ille sanctos omnes suo praesidio ne ad ima defluant extollit atque in se radicatos ne a uentis temptationum 875 concuti ualeant conseruat ;ut cedrorum pulchritudini fortitudini sublimitati atque odori omne siluarum decus cedit sic dilectus meus speciosus forma prae filiis hominum diffusa est gratia in labiis eius fropterea benedixit e Deus in aeternum et cetera quae de illo sequens psalmus modicum consortium eius multum transcenden880 tia describit. Et notandum quod idem dilectus et Libano qui ligna insignia gignit et cedro quam inter alia ligna Libanus ipse gignit assimilatur quasi unus idemque et ligna gignat ac portet et inter ligna gignatur atque a se ipso portetur. Dominus etenim noster Iesus Christus cum omnes electos ab initio mundi usque ad finem 885 suae gratia diuinitatis ad uitam gignat nutriat ferat sese quoque inter homines quando uoluit hominem fecit et ipsum hominem communi gratia sui spiritus tametsi longe altius ceteris impleuit ; siquidem de illis dictum est: Vnicuique autem nostrum data est gratia secundum mensuram donationis Christi, deipso autem : Non 890 enim ad mensuram dat Deus spiritum, pater enim diligit filium et

omnia dedit in manu eius. Electus est ergo dominus ut cedri species quia nemus omne sanctae ecclesiae in quo natus est unica ac '

854/856IPet.i 18-20. 888/889 Eph. iv, 7.

| 864/867 ]oh.xii,49-so. 889/891 Ioh. iii, 34-35.

— 877/878 Ps. 44, 3.

856 post bases add. eius B — 861/862 ut columnae et caelum petentia L 862ut]et/4! OP — 866sequentiam A* B* — 870famosusL! 878eius] tuis 4* — 879 modum O'P

PL rr7o

IIII, v, 15-16

295

singulari dignitate transcendit, species eius ut Libani qui inter ligna eximia profert et cedrum quia inter electos suos se etiam 895 ipsum qualem uoluit hominem quasi /zgnwm witae in medio paradisi creauit ueluti si qui pingendi artifex se quoque inter alios suo ordine coloribus quibus conuenerit depingat aut historicus quilibet de multis multa referens, uerbi gratia legifer Moyses aut euangelista Iohannes de se quoque suo loco quae sint memoria 900 digna conscribat. Ita enim mons candoris quod Libani nomen sonat, id est redemptor noster, inter innumera ligna fructifera

quae nomen domini laudatura proferebat protulit etiam cedrum excellentius nimirum ceteris lignis, id est semet ipsum qui non solum laudaret nomen

domini sed et ipse benedictus ueniret in

nomine domini. /, I6 Guitur illius suauissimum et totus desiderabilis. Siin labiis domini supra ubi dictum est, Labia illius [111a lucidissima, oris illius uerba accipimus, quid in gutture eius suauissimo nisi internum eorundem uerborum saporem intellegere debemus ? Multi enim legentes 910 uel audientes possunt uerba domini dicere, possunt facillime fidei mysteria perscrutari, sed pauci admodum inueniuntur qui haec quam dulce sapiant ueraciter in cordis palato sentiant. Vnde in eximia sanctorum laude dictum est: Memoriam abundantiae suauitatis tuae eructabunt et vustitia tua exultabunt. Eorum namque est 915 de Dei exultare iustitia qui abundantiam suauitatis eius consuerant amoris interni gustare et huius memoriam proximis quoque praedicando eructare; nam qui suauitatem eius necdum libare didicit necesse est de iustitia iudiciorum eius magis quam exultet metuat. Denique Petrus memoriam nobis abundantissimae suaui920 tatis domini quam iam bene gustauerat eructans ait: Rationabile et sine dolo lac concupiscite ut 1n eo crescatis qn salutem si tamen gustatis quoniam dulcis est dominus. Item quia per guttur ad labia flatus uitalis ut loqui ualeat procedit sicut in labiis domini ea quae dicebat uerba sic in gutture potest 925 aptissime ipsa interna et occulta dispositio pietatis eius ac benignitatis qua factum est ut foras nobis loqueretur intellegi. Ait quippe Paulus: A?paruit gratia Dei saluatoris omnibus hominibus erudiens nos ut abnegantes impietatem et saecularia desideria sobrie et iuste et ie wuamus in hoc saeculo expectantes beatam spem et 905

895/896 Gen. ii, 9.

Cant. v,16.

904 cf. Ps. 112, 1.

| 913/914Ps.144,7.

904/905 cf. Ps. 117, 26.

| 920/922IPet.ii,2-3.

906

| 927/930 Tit.

11, II-I3.

893

singularis

A* BL*O*

gendo P! . 899 memoriae OP BL

915/916

consueuerant

896 pigmenti A4*O, pingenda

—

908 interdum B

44! O, consuerunt P

921 et om. P 927 post apparuit add. enim P saluatoris add. nostri O

P*, pin-

914 iustitiam tuam 920 rationabiles P

domini P

post

PL r7

296 950

935

IN CANTICA CANTICORVM

aduentum gloriae magni Dei. Cum autem dedit nobis spem aduentus gloriae magni Dei iam labia eius erant ut lilia, cum erudiuit nos abnegantes impietàtem et saecularia desideria sobrie et iuste et pie uiwuamaus eadem eius labia distillantia murram primam, et aeterna illa gratia quae in hanc nobis promissionem uel eruditionem quando uoluit apparuit ipsa est guttur illius merito nobis suauissimum utpote qui nil absque ea dulcedinis habere queamus. Deni-

que dilectus ipse quid gutturis sui suauitas non solum in uoce loquellari sed et in ipso flatu ualeat ostendit cum post resurrectionem apparens discipulis primis uidelicet sponsae suae membris 940 insufflauit et dicit eis: Accipite spiritum sanctum.

Et totus, inquit, desiderabilis. Totus Christus Deus est et homo, id

est uerbum anima et caro, et totus est desiderabilis quia non solum de incommutabili maiestate perpetuae diuinitatis uerum etiam de clarificata substantia assumptae humanitatis accipiendum est 945 quod ait apostolus Petrus: In quem desiderant angeli prospicere. Amplius aliquid dicam, totus erat desiderabilis etiam ante clarificationem humanitatis, totus erat desiderabilis ab ipso mox initio conceptionis usque ad triumphum passionis, desiderabilis genetrici cum ait: Ecce ancilla domini, fiat mihi secundum uerbum tuum, 950 desiderabilis beato uentri qui portauit, desiderabilis uberibus quae eum lactauerunt, desiderabilis angelis qui hymnum mox nato dicebant, desiderabilis pastoribus qui uiso eo glorificabant et laudabant Deum, desiderabilis magis qui ad quaerendum eum ab oriente uenientes ubi inuenire meruerunt oblatis muneribus ado955 rauerunt, desiderabilis Symeoni seni qui promissam sibi uisionem natiuitatis eius ad ultimam usque praestolans aetatem ubi accepit eum in ulnas suas benedixit Deum mortemque laetus aspexit, desiderabilis Annae prophetissae quae et ipsa uisa eius natiuitate debitas confessionis suae laudes domino reddebat, desiderabilis

omnibus qui eum in templo duodennem inter seniores ac magistros caelesti sapientia mirandum cernebant, desiderabilis discipulis cum uocantem eum citissime relictis quae habebant omnibus . sequebantur, desiderabilis eisdem cum dicebant : Domine ad quem ibimus, tu uerba uitae aeternae habes, desiderabilis omni populo et 965 publicanis qui audientes uerbum illius iustificauerunt Deum, desiderabilis in monte Petro cum dicit: Domine bonum est nos hic 960

940 Ioh. xx, 22.

945 I Pet. i, 12.

949 Luc. i, 38.

950/951 cf. Luc.

xi,27. | 951/952cf.Luc.ii,13-14. . 952/953cf.Luc.ii,20. | 953/955 cf. Matth. ii, -1x. 955/959 cf. Luc. ii, 25-38. 959/961 cf. Luc. ii, 42-47. 961/963 cf. Matth.iv, 18-20. — 963/964 1oh.vi,68. | 964/965 cf. Luc. vii, 29. 966/967 Matth. xvii, 4.

930 magni oz. ABO* P* promissione Z4 eruditione A

932 desideria om. AB 957 laetatus B* L*O*

933at LO 934 963 dum B

PL 172

IIII, v, 16-17

297

esse, desiderabilis in cruce latroni cum precatur: Domine memento mei cum ueneris in regnum iuum, nec tamen desiderabilis est eis qui eum in carne uidentes dilexerunt uerum etiam illis de quibus ipse 970 discipulis: M wit, inquit, prophetae et iusti cupierunt uidere quae uidetis e non uiderunt et audire quae auditis el non audierunt, nec non et nobis qui post ascensionem eius ad caelos nati in mundo commune cum prioribus sanctis promissum ipsius habemus dicentis: St? abiero et praeparauero uobis locum iterum uento et accipiam 975 uos ad me ipsum ut ubi sum ego et uos sitis. Talis est dilectus meus et iste est amicus meus filiae Hierusalem. Quanto deuotius ecclesiae siue anima quaeque sancta diligit Deum tanto familiarius habet amicum Deum; nam qui adhuc prae infirmitate mentis siue conscientia peccati timore seruili diuina 980 mandata custodit talis eum necesse est magis domini quam patris uel amici loco locat quia necdum ad apostolicam illam perfectionem adtingere potuit qua audire mereatur: Vos autem dixi amicos quia omnia quaecumque audiui a patre meo nota feci uobis. Sed et Abraham merito praecipuae fidei et dilectionis amicus Dei appella985 tus est, et dominus loquitur ad Moysen quo modo /oqui solet homo ad amicum swwm. Audita autem qualitate dilecti de qua requisierant filiae Hierusalem addunt aliam quaestionem subdendo: Quo abiit dilectus tuus o pulcherrima mulierum ? Pro decore enim V, I7 carminis uariantur personae colloquentium. Ceterum eandem 290 Christi ecclesiam quae sponsae uocabulo exprimitur designant filiae Hierusalem quae idcirco filiarum Hierusalem siue Sion nomine censetur quia ex multis constat animabus quia de caelesti illa ciuitate quae est mater omnium nostrum originem ducit. Ob id uero sponsa uel soror uel amica uel aliquid huiusmodi uocatur ut 995 una esse nec diuisa quamuis longe lateque per orbem diffusa signetur. Et uarietas confabulantium inter se personarum de sponso ipsa est ut supra diximus iocunda illa fidelium Christi collatio qua se alterutrum ad eius concitant amorem. Adiurauerat filias Hierusalem sponsa ut, si inuenirent dilectum ipsius, nuntiaIOOO rent ei quod ipsa eius amore langueret quia nimirum commune est gaudium totius catholicae ecclesiae ut omnes electi pro eius statu dominum precentur, quaesierant filiae Hierusalem a sponsa qualis esset dilectus ipsius quia non nisi in unitate catholica fides Christi et disci deberet et doceri audientesque formam eius quam obnixe 1005 petebant adiciunt etiam quo abierit ipse requirere quia et hoc in

967/968 Luc.xxiii,42. 982/983 Ioh. xv, r5. 988 Cant. v, 17.

967 precaretur

| 970/971 Matth.xiii, zy. | 974/975]oh.xiv, 3. 984/985 Iac. ii, 23. 985/986 Ex. xxxiii, rr.

. 993 cf. Gal. iv, 26.

B — 968tantum A'LOP —— 981 locat] uocet O*, collocet

O!, colat P — 987 questionem A0P . 995 esset 4

1004 debet OP!

PL 1173

298

IOIO

IOIS

IO20

1025

IN CANTICA CANTICORVM

unitate sanctae ecclesiae disci oportet in qualium corde potissimum et in quo genere conuersationis dominus soleat inueniri. Cum ergo conuenientes ad inuicem facimus de domino pura intentione sermonem et omnes sumus filiae Hierusalem quotquot ad superna perfecte suspiramus atque in terris peregrinari ac patriam nos habere in caelis ueraciter profitemur. Et tamen quisque nostrum recte cum sponsa Christi se loqui et ab ea responsum petere dicitur cum hoc sollicite praeuidet ne aliud quid loqui uel audire a fratre uelit quam quod catholicae pacis regula dictat. Pulcherrima autem mulierum ecclesia nuncupatur quia licet multa sit pulchritudo ecclesiarum Christi per orbem quasi mulierum spiritali flore fecundarum quanto amplior est pulchritudo totius eiusdem catholicae quae ex omnibus illis uelut membris suis una completur. Absit enim ut mulieres hoc loco uel hereticorum aut scismaticorum uel gentilium uel Iudaeorum errantium sinagogas accipiamus. Non enim potest sponsa Christi illarum pulcherrima mulierum dici quae nil uerae pulchritudinis habere probantur, sed mulieres sunt pulchrae ecclesiae Ephesi Smyrnae Pergami Thyatirae Sardis Philadelphiae Laodiciae et innumerae huiusmodi totum Deo consecratae per orbem quarum pulcherrima iure dicitur una ipsa quae ex omnibus constat.

Quo abiit, inquit, d?lectus tuus o bulcherrima mulierum quo declinaui dilectus tuus, et quaeremus ewm tecum. Abire autem et declinare dilectus dicitur non quo eos quos iam adquisierat um1030 quam dominus relinquat atque àlios adquirere pergat sed quia diuina potentia naturae ubique praesens adesse potest sic et alios sibi sociandos cum uult abit ac declinat ut nihilominus eos quos ad se iam collegerat incepta gratia conseruet iuxta hoc quod Moysi dicit: Congrega mihi septuaginta uiros de senibus Israhel quos tu IO35 nosti quod senes populi sunt ac magistri el duces eos ad ostium tabernaculi foederis et auferam de spiritu tuo tradamque eis, non quia Moysi datam semel gratiam minuerit sed quia ipsius gratiae quam habebat eos participes fecit exemplo flammae ignis ex qua cum candelam accendimus et ipsam luce inflammas et ea de qua 1040 accendis flamma integra permanet. Potest et ita recte intellegi quod abeat dilectus declinetque ad tempus ab sponsa cum desiderantibus nobis amore illius usque ad lacrimarum fusionem inflammari fixa et indeclinabili intentione munus orationis implere totam mentem a concupiscentiis carnalibus ad aeterna transferre 1034/1036 Num. xi, 16-17. 1015 licet om. A B L* O* P*, si B sup. lin., cum O! P! sup. lin. A!

..1020 crismatum A*, scismatum A*, schismatum BLP

1016 sit] est 1029 quo]

quod OP — 1031diuinae OP — natura 4! (-ein ras) — et]ad P — 1037 Moysen ABLO*, Moyses O! 1039accendisP! — 1041abom.ABLP*,a0 sponsam A! BL

HIE v. x7 3 vl, I

299

1045 non semper ad uotum desiderata concedit. Merito ergo requirimus

I0S0

1055

YiI

IO

15

20

25

ab eis quos scire arbitramur quosque tali quaestu dignos arbitremur quo abierit quoue declinauerit dominus cupientes illorum nobis praesentiam demonstrari qui maioribus uirtutum ac purae mentis indiciis diuinam in se esse gratiam prodant quatenus et ipsi horum exemplis atque alloquio instructi in amorem dilecti nostri magis magisque proficere mereamur. Et bene dicunt, e! quaeremus eum lecum, quia quaecumque sine consortio sanctae ecclesiae Christum quaerere conatur anima non haec iam inter filias Hierusalem sed inter illas iure deputabitur de quibus mater sancti Samuhelis typum tenens ecclesiae spernenti se sinagogae pontifici dicit: Ne reputes ancillam tuam quasi unam de filiabus Belial.

Dilectus meus descendit in hortum suum ad aveolam aromatis. lam notum est qui sit hortus dilecti; ipse enim dixit: Hortus conclusus soror mea sponsa. Hortus quippe est eius ecclesia, hortus eius est anima quaeque electa. Et bene cum dixisset, Dilectus meus descendit in hortum, addidit swwm, id est quem ipse fecit ipse excoluit ipse uirtutum pigmentis conseuit ipse fonte gratiae suae ne deficeret rigauit ipse muro custodiae suae ne ab exteris profanaretur conclusit. Hic est de quo ipse ait: S?mile est regnum caelorum grano sinafis quod acceptum homo misit in hortum suwm et creuit et factum est in arborem magnam et uolucres caeli equieuerunt in ramis eius. Granum quippe sinapis uerbum est euangelii humile in facie feruens in uirtute quod accipiens a patre ipse Deus homo seminauit in ecclesia sua tantumque ei incrementi dedit ut instar arboris eximiae latissime per orbem ramos fidei ac uirtutum protenderet in quibus etiam angelici spiritus humanae saluationi congauderent et sibi auctam requiem caeli ciues reuocatis ad superna terrigenis crederent. Neque enim frustra idem dilectus in horto comprehendi passurus in horto crucifigi in horto sepeliri in horto uictor a morte resurgere hortulanus uoluit ab ea quae prima gloriam resurrectionis eius uidere meruit Maria credi nisi quia in ipso suo horto uidelicet ecclesia inter alia diuinorum carismatum sata etiam uirtutem patientiae in hac uita contemptum mortis ad terminandam hanc uitam spem beatae quietis post resolutionem corporis desiderium beatae immortalitatis in receptione corporis plantare curauit. Et apte quidem descendisse in hortum suum non autem intrasse 1056 I Reg. i, 16. VI, 1 Cant. vi, r.

2/5 Cant. iv, x2.

8/10 Luc. xiii, 19.

1045 considerata A B L O* P, desideria O! VI, 19 mortuis BLOP corruptione L!, resurrectione O

22 uirtutum ABOP*

25 reparatione Z4! P,

PL 1174

300

IN CANTICA CANTICORVM

dicitur; est enim locus dilecti in sulbimi quia 2» a/tis habitat et humilia respicit, est locus horti in humili, est in conualle lacrima-

rum, sed qui in illum ab alto descendit ipse ascensus in corde eius 30 disposuit quibus in locum supernae felicitatis posset peruenire. Vnde recte de eodem horto, id est ecclesia, supra dicitur: Quae est ista quae ascendil per desertum sicut wirgula fumi ex aromatibus ? Mira ergo dispensatio supernae pietatis quod descendere in ecclesiam dominus et ascendere ad dominum ecclesia perhibetur. 25 Descendit enim ad nos gratia diuina de sursum quae nos adiutos ascendere faciat sursum. Quod mystice signabatur in exodo quando dominus descendit in monte Sinai et Moyses ascendit ; ascendit quippe iste ut profectum uirtutum caperet, descendit ille ut donaret. Cum ergo dixisset: Dilectus meus descendit in hortum 40 suwn, addit etiam qualiter sit idem hortus constitutus qua fruge fecundus cum protinus subdit: Ad areolam aromatis. Areola namque aromatis est mens fidelium quae disciplina rectae fidei edocta quasi aequis est lateribus hinc inde composita et ut fossatorio sollerti reuersa creberrime et a 45 superuacuis est expurgata graminibus quia nimirum sollicita se consideratione perspicit et sedula cogitatione satagit ne quid in se profanum ne quid immundum ne quid satis salutaribus contrarium caelestis agricola repperiat dignamque se reddere contendit in qua dilectus ipsius sator uidelicet iustitiae aromata uirtutum et 50 propitius sua gratia plantet et frequenti suo subsidio ne umquam arescant irriget. Quae pulcherrime suum caeleste desiderium in capite quadragesimi primi psalmi iuxta Hebraicam dumtaxat ueritatem depromit dicens: Sicut areola praeparata ad inrigationes aquarum sic praeparata est anima mea ad te Deus. Descendens 55 autem in hortum suum uel ad areolam aromatis dominus quid ibi gerat ostenditur cum subinfertur: Vt pascatur in hortis et lilia colligat. Pascitur autem in hortis quia piis sanctorum laboribus delectatur, pascitur in hortis quia eius nimirum sunt membra illi quibus iustitiae fructus fiunt, et non 60 solum de carnali sed etiam de spiritali debet elemosina intellegi quod in iudicio dicturum se esse praedixit : Quamdiu fecistis uni ex his fratribus meis minimis mihi fecistis, colligit lilia cum ad perfectum candorem meritorum peruenientes iustos ex hac uita educit atque ad caelestia regna perducit. Quae etiam duos uersicu65 los in sequenti immensae caritatis stimulo plenius exaggerat addendo:

27/28 Ps. mo, s$-6. $1/328Cante iio 53/54 Ps. 41, 2. 61/62 Matth. xxv, 40.

36/37 cf. Ex. xix, 20.

37 montem BO . 40 addidit OP 44 ut] a A! —— post ut add. a P fossore P 59 post illi add. in A' sup. lin. — 61 ex] de LOP

PLT75

IIII, vi, 1-3 i, 2 70

7

80

85

90

95

IOO

301

Ego dilecto meo et dilectus meus mihi qui pascitur inter lilia. Ego dilecto meo gratam pastionem in areolis aromatum, id est mundis fidelium cordibus, praeparo, et dilectus meus mihi qui pascitur inter sancta desideria mentium castarum hanc suae gratiae uicem rependit ut eadem fidelium suorum quos educaui desideria compleat. Compleuit autem ea decerpendo eos de hoc paradiso sacrae uoluptatis atque ad caelestium mansionum secretaria congregando ubi ante conspectum gloriae ipsius aeterna carnis et spiritus immortalitate quasi gemina specie liliorum, id est aurosa pariter et candente, refulgeant et uelut suauissimum de se odorem famam uirtutum suarum immarcescibilem per omnes patriae perennis accolas spargant. Hactenus sanctae ecclesiae uox est quaerentis ac laudantis dominum suum et uultum eius uidere desiderantis. Verum quia ipse suis amatoribus numquam abesse potest sed ubi duo uel tres congregati fuerint in nomine eius ibi est ipse in medio eorum immo et si unus e suis inter leones inclusus, si in profundo maris detentus, si uentre ceti saeptus a ceteris segregetur mortalibus, ibi est cum illo, sequitur uox eius qua quaesitoribus suis de se sermocinantibus sese semper adfuisse et quae loquebantur audisse declarat deuotionemque erga se illorum digna laudatione remunerat dicens: Pulchra es amica mea suauis et decora sicut Hierusalem terribilis ut castrorum acies ordinata. Hierusalem dicitur uisio pacis, quo nomine solet habitatio patriae caelestis quam pax summa possidet creberrime signari. Pulchra est amica sponsi suauis et decora sicut Hierusalem, ecclesia uel anima quaeque sancta portio uidelicet ecclesiae integritate mundae operationis suauitate diuinae laudationis dulcedine mutuae dilectionis statum supernae ciuitatis imitatur. Suauis est et decora sicut Hierusalem in eis de quibus loquitur Esaias: S2cwt caeli now et terra noua quae stare facio coram me, dicit dominus, sic stabit semen uestrum et nomen uestrum. Quae etiam terribilis est ut castrorum acies ordinata cum fixa intentione purae orationis omnem in se incursum daemoniaci repellit exercitus cum frequenti praedicatione uerbi caelestis cuncta erratici dogmatis arma confringit cum continuis bonorum operum exemplis etiam prauos falsorum fidelium mores ac uitam redar67 Cant. vi, 2. — 81/82 cf. Matth. xviii, 20. — 88/89 Cant. vi, 3. — 89/90 cf. Greg. Magn., bom. in Ezech. (CC CXLII, xos, 135-137). 96/97 Es. lxvi, 22. 68 gratiam A* P

inter O! P

passionem O, passionis P

71 educauit OP

71/72 complet

70post inter add. lilia id est

P — 85 quae BP

86post

loquebantur 227. se BLOP 91 signare A*B L, designari O es BLOP post amica add. mea A exp. sponsi] mea P 93poit ecclesiae add. quae P integritatem AL*OP suauitatem A! OP 9 dulcedinem A! OP* 96 post quae add. ego LOP 97 et nomen uestrum oz. BO* 99 in] a

A LO!P

dominici A4*, daemonici A4! L O* P

PEUm76

302

IN CANTICA CANTICORVM

guit atque ad tramitem ueritatis reducit. Terribilis est ecclesia ut castrorum acies ordinata cum quisque fidelis in ea uocatione qua 105 uocatus est permanet cum rectores doctrinae salutaris ac perfectae operationis formam subditis tribuunt cum continentes ab omni se inquinamento carnis mundant et spiritus perficientes sanctificationem in timore Dei cum coniugati ita fruuntur hoc mundo ut sedula elemosinarum largitione futuri sibi saeculi praemia comparare non neglegant. Hac etenim terna personarum fidelium distanIIO tia consistere ecclesiam docet propheta cum tres solum uiros in tempore uindictae caelestis Noe scilicet et Danihel et Iob asserit liberandos. Et cum hae suum gradum singulae intemeratum custodierint ordinatam nimirum castrorum aciem monstrant et IIS ob id insuperabilem cunctis hostibus Christi sponsam reddunt. Item anima quaeque perfecta cum ita uirtutibus operam dat ut nullum in eis uitiis locum relinquat terribilis profecto hostibus ut castrorum acies ordinata persistit; nam si ita, uerbi gratia, continentiae studet ut uirtutem humilitatis non teneat, aut si sic

elemosinarum opera exercet ut a superfluae locutionis culpa linguam non refrenet, aut ita orationibus crebris insistit ut affectum dilectionis proximis impendere dissimulet, talis nimirum anima minus est terribilis hostibus quia uirtutum suarum castra minus perfecte ordinauit quae ex parte quidem firmiter disposuit 125 sed ex parte reliquit inertia. Verum quia una eademque ecclesia Christi partim iam cum suo rege gaudet in caelo partim adhuc pro illo militat in mundo potest hoc quod dicit: Pwichra es amica mea suawis et decora sicut Hierusalem, de illa eius parte intellegi quae confecto suo certamine 30 et cursu consummato coronam iustitiae iam percepit, quod uero I20

subdidit, terribilis ut castrorum acies ordinata, de eis autem conue-

nienter accipi qui adhuc corpore retenti insidianti circum se aduersario in modum leonis rugientis fortes fide resistunt. Item pulchra est ecclesia suauis et decora sicut Hierusalem in his quae 155 spiritaliter ac Deo digne ipsa intus operatur, terribilis est ut castrorum acies ordinata quia spiritale suum imperium toto orbe dilatare repugnantibus etiam saeculi potestatibus contendit. Et quidem Romanorum quondam siue Graecorum uel aliarum quarumque gentium ut castrorum erat acies ordinata quia nimirum 140 mundum uirtute premebat sed suaue ac decorum sicut Hierusa106/108 II Cor. vii, r. 111/113 cf. Ezech. xiv, 14. Tim. iv, 7-8. 133 cf. I Pet- v, 8-0. 110 terra A* L, trina B

129/130 cf. II

114 custodierunt A4* B* L, custodiunt P

128

dicit] ait BLOP 131 autem] non B, hoc L 130/131 inconuenienter B 139 post gentium add. potestas B' sup. in., terribile regnum O! in marg. erat om. AL. post quia add. magna A! LOP 140 suauis OP decora

OP

PL 177

IIII, vi, 3-4

303

lem non erat quia uerae pacis gaudia sperare uel imitari nesciebat ; at uero ecclesia et pulchra est et suauis et decora sicut Hierusalem quia caelestem in terris agere uitam consueuit et terribilis ut castrorum acies ordinata quia barbaros etiam nationum diuersa145 rum animos ac mores ad suum ritum trahere satagit. Quae tamen quia necdum faciem sui dilecti quam maxime quaerit cernere meretur subsequenter audit, Auerte oculos tuos a me quia ipsi me auolare fecerunt, ac si aperte Vl, 4 dicatur, Oculos quidem tibi columbinos dedi quibus scripturarum ISO archana cognosceres quibus uirtutes a uitiis secerneres quibus semitas iustitiae per quas ad me uenires dinosceres, sed caue ne ipsos adhuc oculos etiam ad me uidendum intendere quaeras, »on enim wuidebit homo faciem meam ef wiuet; erit enim tempus cum uinculis absoluta carneis ad me peruenies et tunc implebitur quod 155 promisi quia qu diligit me diligetur a patre meo et ego diligam eum et manifestabo ei me ipsum, at nunc dum in corpore constituta peregrinaris a perennibus bonis auerte oculos tuae mentis a contemplatione diuinae meae maiestatis et essentiae quia ipsi me auolare fecerunt, id est ipsi tui sensus spiritales quibus me perfecte 16o cognoscere desiderasti quamuis multum se extollant non in hac tamen uita me ad perfectum comprehendere sufficiunt sed ad hoc solummodo peruenire queunt ut animaduertant diuinae gloriam naturae tantae esse sublimitatis quae nequaquam uideri possit nisi ab his tantum qui a uita uisibili funditus ablati atque ad 165 inuisibilem fuerint introducti. Auertere ergo iubemur in praesenti a cognoscenda Dei substantia oculos nostrae inquisitionis quia ipsi eum auolare fecerunt a nobis, non quod ille quaesitus longius recedat qui promittit dicens: Qwaerite et imuenietis, sed quod nos illo reuelante discamus quia quo altius puro corde quaeritur eo 170 certius quam sit incomprehensibilis comprehenditur. Cui simile est illud psalmistae: Accedit homo ad cor altum et exaltabitur Deus, tamquam si aliis uerbis diceretur, Attollit humana fragilitas intentos sui cordis oculos ad uidendum Deum et ipsi eum auolare faciunt quia eadem inquisitione exercitati atque illustrati sensus 175 eius excellentiorem esse diuinitatis eminentiam quam eatenus cogitare poterant cognoscunt. Et uerissime dictum in alio psalmo quia magnitudinis eius non est finis. Hac autem responsione satisfacere uoluit sanctae ecclesiae desiderio dominus quo eum sollicita quaerebat palam et non in enigmate 180 quem amabat uidere concupiscens ut superiora carminis huius copiose declarant. Hortatur ergo eam ut discreta ratione tempo-

148 Cant.vi 4. | 152/153 Ex.xxxiii,20. —155/1561oh.xiv,2r. Matth. vii, 7. 171 Ps. 65, 7-8. 177 PS1144, 21 153 uiuit

A* BLP*

T55vdiligitun

de

pt

— 168

176 est O, esse P!

304

185

19o vi, 4/5

195

200

205

IN CANTICA CANTICORVM

rum non quaerat in uia praemium quod ei reseruaturinpatriased PL r8 meminerit quod interim per fidem ambulare debeat ut peruenire possit ad speciem, Quae uidelicet tempora pulcherrime distinguens ait euangelista Iohannes: Carissimi nunc filii Dei sumus et nondum apparuit quid erimus, scimus quia cum apparuerit similes ei erimus uidebimus enim eum sicuti est. Verum ne grauiter forte ferret ecclesia quod necdum plena cognitione sui conditoris frui posset enumerat illi multifaria spiritus pignora quae eidem praerogauerit ut patientius ferat dilationem unius summi ac singularis boni quod necdum percepit sed in tempore est aeternae retributionis perceptura. Sequitur enim: Cafilli sicut grex caprarum quae apparuerunt de Galaad, dentes tui sicut grex owiwm quae ascenderunt de lauacro, et cetera. Qui uersiculi simul sequentes supra positi ac pro captu nostro plenissime expositi sunt. Sed non pigeat nos exponendo iterare quae auctorem sacri carminis non piguit scribendo repetere ut uel prius dicta in memoriam reuocemus legenti uel opitulante diuina gratia noui aliquid utiliter addamus. Quod autem siue haec siue alia innumera in scripturis quae iam fuere dicta repetuntur firmitatis indicium est quod sermo Dei sit et ueraciter impleatur ut exponens somnium regis Ioseph patriarcha testatur. In capillis ergo sponsae multifaria cogitationum subtilitas, in dentibus autem firmissima sermonum eius stabilitas intimatur quia et hiin loquendo labiis ac linguae cooperantur et illi de cerebro insensibiliter oriuntur nec praecisi dolent. Quis enim sapiens doleat et non magis gaudeat cum ei superflua cogitationum leuitas demitur? Vnde in magno mysterio dentes legis latoris cum esset plenus dierum moti non esse leguntur, et in caput Samuhelis quia perpetuus domino

zro nazareus, id est sanctus, fuit nouacula non ascendit ;figurabatur

enim quod oa unum aut unus apex non praeteriret a lege donec omn1a fiant et quod in mente prophetica nil districtio paenitentiae quod resecare deberet fluxae cogitationis inueniret. Bene autem idem capilli sponsae gregi assimilantur caprarum. z1; Praecipit enim lex ut anima quaecumque peccauerit per ignorantiam ubi reatum suum cognouerit offerat Deo hostiam capram immaculatam. Et capilli nostri conferuntur gregi caprarum dum cogitationum nostrarum erratus paenitendo in oblatione domino compunctionis lacrimarum deprecationes offerimus. Potest au185/187 I Ioh. iii, 2. 193/194 Cant. vi, 4-5. 201/202 cf.Gen.xli,32. | 211/212 Matth.v,18.

195 supra, IV, 25/132. — 215/217 cf. Leu. iv,

27-28.

183 ler M A. 187 post erimus add. quoniam A, et P 194 et cetera om. O* P — 195 post simul add. et O! P

215 praecepit 4* B

218 oblationem LOP

compunctione P lacrimarum] lacrimas cum B catione B!, deprecantes P

enim om. LP sequentis A* B

219 compunctiones O, deprecationis A4* L, depre-

III, vi, 4-5 220

225

230

235

240

245

250

255

305

tem grex caprarum pro eo positus non inconuenienter intellegi quod in arduis rupium siue arbustorum quaerere uictum soleat ; cogitationes namque electorum dum ad caelestia semper nituntur in alto nimirum et non uoluptatibus infimis pasci gaudent. De quibus capris bene subinfertur: Quae apparuerunt de Galaad. Galaad namque dicitur aceruus testimonii. Et hoc uocabulo recte iustorum animus appellatur cum renuntiasse se concupiscentiis terrenis certis uirtutum probat indiciis. Siquidem mons Galaad inde nomen accepit quia Iacob et Laban aceruum in eo fecerint in testimonium amicitiae uel pacti quod se alterutrum non laederent cum idem Laban idola sua quaesisset apud Iacob et minime repperisset. Laban ergo mundum significat, lacob animum subplantatorem uitiorum, quaeritque Laban idola sua apud Iacob et minime inuenit cum explorantes corda electorum mundi amatores nil in eis suum deprehendunt, facit aceruum Iacob in testimonium quod substantiam et terminos Laban non tangat cum collecta in se copia uirtutum quasi lapidum uiuorum dicit animus Deo deuotus: Quae quidem retro sunt obliuiscens ad ea uero quae sunt priora extendens me ad destinatum persequor ad brauwiwm supernae uocationis Dei in Christo Iesu, adfert et Laban lapides ad constructionem eiusdem acerui cum ipse quoque mundus temptationibus suis occasionem uirtutis fidelibus praestat, fit condictum inter Laban et Iacob ut se inuicem non laedant cum protestatur iustus et dicit: Mti mundus crucifixus est et ego mundo. De hoc igitur aceruo apparet grex caprarum quibus capilli adaequantur sponsae cum de animo fideli altipetax cogitationum frequentium multitudo generatur et de ipso grege pro his quae ignorantes peccauimus immaculatam Deo capram offerimus cum agnita nostra peccata humili cordis contritione punimus. Est autem Galaad non montis tantummodo uerum etiam ciuitatis in eo conditae uocabulum. Vnde recte potest et domini ac saluatoris nostri et ecclesiae uel animae cuiusque sanctae quae in eolocata est gestare figuram. Denique supra ubi cum additamento positum est: Capilli tut sicut grex caprarum quae ascenderunt de monte Galaad, de illo incomparabiliter excelso monte dictum intelleximus qui de semet ipso ait: Non fotest ciwitas abscondi supra montem posita, hic uero ubi nomen montis tacetur et simpliciter dicitur, quae apparuerunt de Galaad, nihil uetuit de ea quae in illo

225/226 Hieron., »om. (CCLXXIL 67,4). | 225/231 cf. Gen. xxxi, 47-48. 237/240 Phil. iii, 13-14. 243/244 Gal. vi, 14. 254/255 Cant. iv, x. 256/257 Matth. v, 14.

228 accipit L 2435 et om. ALOP quaeque ABLO*P* 253 cum orm. B

dicens A! OP 258 nil BLOP

252 cuiusque] illa A

PL 1179

306

IN CANTICA CANTICORVM

constructa est ciuitate, id est ecclesia uel anima iusta, dictum 260

265

270

2275

280

285

accipi; nam et anima sancta recte aceruus testimonii dicitur quae uariarum collectione uirtutum in altum aedificata est et ecclesia tota iure hoc nomine censetur cuius populis ait apostolus Petrus: Ad quem accedentes lapidem uiwum ab hominibus quidem reprobatum a Deo autem electum et honorificatum et ipsi tamquam lapides uiui superaedificamini. Congruit hoc et domino ut supra diximus ad quem adunatur omnium coetus electorum qui testimonium purae suae conscientiae pia professione ac probis actibus reddunt. Dentes tui sicut grex ouium quae ascenderunt de lauacro. Diximus in dentibus sponsae uerba sanctae ecclesiae posse intellegi. Bene sicut grex dicuntur esse ouium quia nil in eis nisi uirtutum candor et innocentia uidetur dum in omnibus gratiam sui conditoris uel docendo uel orando uel laudes ei dicendo requirunt, bene ipsae oues de lauacro ascendisse referuntur quia nil de iustorum ore sordidum nil immundum nil quod non fonte scientiae sit purificatum profertur iuxta hortamentum apostoli dicentis : Omnis sermo malus ex ore uestro non procedat sed si quis bonus ad aedificationem fidei ut det gratiam audientibus ; at contra quisque uerba turpia uel contumeliosa uel noxia uel etiam otiosa obsceno de pectore profert huius dentes non ascendentibus de lauacro ouibus sed suibus potius de uolutabro prodeuntibus assimilantur. Bene autem subditur: Omnes gemellis fetibus et sterilis non est in eis. Omnes namque oues quibus sponsae dentes componuntur gemellis fetibus multiplicantur quia omnis sermo electorum geminae dilectionis, id est eius qua Deus et proximus

ametur,

fructu fecundus

est, omnis de

perpetua corporis et mentis sospitate loquitur, omnis fer arma tustitiae quae a dextris sunt et sinistris habenda suos auditores munire consueuit, omnis de promissione uitae quae nunc est et futurae tractare desiderat, neque aliquid de iusti ore progreditur 290 quod non ad fructum sit aeternae salutis proficuum. Et apte oues quidem quibus dentes sponsae confert gemellos fetus parere dicit quia nimirum per ea quae loquimur proximis prodesse eosque ad uirtutis uiam instituere ualemus per illa uero quae salubriter cogitamus nobismet ipsis prosumus nos ipsos interno arbitri in ara 295 cordis hostiam uiuentem facimus proximis uero ad aedificationem quid intus ipsi geramus non nisi per uerba depromimus. Vnde quidam tali hostia conditorem placans aiebat: In me sunt Deus uota quae reddam laudationes tibi. 263/265 I Pet. ii, 4-5. 297/298 Ps. 55, 12.

275/277 Eph. iv, 29.

286/287 II Cor. vi, 7.

259 iura A* B*, iure 4!B' — 262 Petrus apostolus B — 266 ad quem] atque BLO — 275 nil] nihil B — 283 comparantur O!P 294 arbitro P 298 laudationis BP

PL x80

IIII, vi, 5-7

307

Quod si in dentibus ut supra dictum est praedicatores, in capillis auditores esse designatos intellegamus quod aptissime prorsus congruit non solum quia illi loquellam corpori ac refectionem ministrant isti blanda magis capiti ornamenta quam instrumenta salutaria praebent uerum etiam quia illi prima in facie quasi praecessores sunt positi isti uelut successores posteriorem capitis 305 partem contegunt, in promptu est quod rudes quosque adhuc et fragiliores auscultare dictis maiorum et obtemperare conuenit, ipsos autem doctores non solum diuina implere mandata sed et gregem summi pastoris praedicando augmentare oportet. Sicut cortex mali Punici sic genae tuae absque occultis tuis. Dictum vi, 6 310 est supra in genis ecclesiae pudoris eius insigne in malo punico sanguinis dominici ministerium figurari. Et genas habet sponsa Christi sicut malum punicum cum anima fidelis non erubescit passionem sui redemptoris uel confiteri uerbis uel factis imitari sed postposita omni uerecundia et confusione quae adducit mortem 315 palam proclamare delectatur dicens: Mf autem absit gloriari nisi in cruce domini nostri Iesu Christi. Et consulte quia cortici mali punici genas comparauerat ecclesiae ideo subintulit, absque occultis tuis, quia uidelicet cortex mali punici solum quidem ruborem foris ostendit sed multa interius grana quibus exuberat occultat. 320 Sic etenim sic anima Deo deuota ac salubriter uerecunda uirtute quidem se uiuificae crucis per omnia studet tutari sed sub eiusdem crucis signaculo plura uirtutum genera quae foris minime apparent uerum mentem intus reficiunt continet. Vi, 7 Sexaginta sunt reginae el octoginta concubinae et adulescentularum 325 non est numerus. Reginae et concubinae utraeque quidem ad thorum regis accedunt filios regi generant sed non utraeque diademate regni caput nobilitant. Vtraeque ergo animas praedicatione ueritatis instantes et per uerbum fidei ac fontem lauacri salutaris subolem regi aeterno spiritali generantes insinuant sed 330 non nulla immo non pauca suae mentis distantia ;namque reginae sunt illae mentes quae intuitu regni caelestis doctrinae inseruiunt, concubinae autem illae quae carnalium solummodo ac temporalium commodo uoluptatum Christum adnuntiant non sincere de qualibus dicit apostolus: S?we per occasionem siue per ueritatem 335 Christus adnuntiatur, et in hoc gaudeo sed et gaudebo, quas et ipse dominus ab inuicem distinguens ait: Qw? ergo soluerit unum de mandatis istis minimis el docuerit sic homines minimus uocabitur in regno caelorum, qui autem fecerit et docuerit hic magnus uocabitur in 300

309 Cant. vi, 6. 309/311 supra, I, 478/479; II, 171/172. 324/325 Cant. vi, 7. 333/335 Phil. i, 17-18.

Gal. vi, 14. Matth. v, 19.

304 posteriora Z1*

311 figurare A* BL

315/316 336/339

PL rr8r

308

IN CANTICA CANTICORVM

regno caelorum. Vtraeque ergo thorum regis adeunt sed non utraeque illi conregnant quia quae doctrinam suam operibus destruunt hae se perpetis regni infulis animae priuant ideoqueillae recte numero sexagenario hae comprehenduntur octogenario; denarius quippe numerus propter decalogum diuinae legis scientiam, senarius in quo mundum perfecit Deus perfectionem de345 signat bonorum operum. Sane quia quinque per duodecim multiplicata faciunt sexaginta potest sexagenarius reginarum etiam ita interpretari quod hi qui omnes sui corporis sensus uisum uidelicet auditum gustum tactum olfactum ad regulam apostolicae doctrinae temperant recte sexagenario numero designentur et hoc 350 reginarum qui nunc praecepta apostolorum quorum est numerus duodenarius per omnia membrorum suorum officia sequuntur tunc una cum eisdem apostolis gaudia regni sortiantur perennis. Item octonarius cum in malo accipitur non immerito terrenarum ac temporalium rerum curas et implicamenta insinuat quia nimi355 rum et saeculi huius cursus quattuor circumagitur temporibus et mundus ipse quattuor climatibus oriente scilicet occidente aquilone et austro dirimitur. Sexaginta uero sunt reginae quia animae quotquot agnitionem percepere sacrae legis si perfectio bonae sequitur actionis istae et hic in regno fidei militant et in futuro ad 360 caelestes nuptias cum uero rege intrabunt, e£ octoginta concubinae quia qui scientiam ueritatis et mysterium uerbi quod agere uidentur in infimarum ac transeuntium rerum delectationibus expendunt hi nimirum extinctis in aduentu sponsi lampadibus uolup- | tuosae temporalitatis a caelestis regni ianua secluduntur. Et adulescentularum non est numerus. Adulescentulas eas intelle365 gere debemus animas quae nuper in Christo renatae ad officium necdum praedicandi sufficiunt et ideo quasi necdum nubiles necdum thoro regali habiles in ministerio reginae fidelibus assistunt excubiis quia iussis sanctae ecclesiae humiliter obtemperare 370 laetantur. De qualibus supra legimus: O/euwm eff usum nomen tuum tdeo adulescentulae dilexerunt te, id est animae quae non adhuc PL uetustae remanent per culpam sed iam sunt innouatae per gratiam. Quarum non est numerus quia modum nostrae aestimationis transcendit summa ciuium patriae caelestis. Hoc namque de 375 pacifico nostro rege uero uidelicet Salomone accipi non potest quod numerum suorum nesciat fidelium. Qui enim nwmerat multi370/571 Cant. i, 2.

376/377 Ps. 146, 4.

345/346 multiplicati O* P 348 post gustum add. et ABLO 351 sequitur 4* BLO* P* — 555 postquattuoradd.anniA' OP, annisL — 358 post agnitionem aZ. quam AB* (in ras.) LOP percipere 4* B* I! si 0m. A B* (add. sup. lin.) LOP ——— perfectione A B* (-ne im ras.) L P, perfectionem O 359 sequuntur 4 OP fideP — 365/366 intellege A! (-re in ras.) LOP 366 debemus o». ALOP 367 praedicando B nobiles 4B* LO

x182

i 8

IIII, vi, 7-8

309

tudinem stellarum et omnibus eis nomina uocans quanto magis electorum suorum quorum nomina scripsit in caelo numerum quem ante saecula praesciuit ignorare non ualet? 380 Vna est columba mea perfecta mea. Sunt quidem reginae sexaginta quia abundant per orbem animae fideles quae acceptam uerbi scientiam ad multiplicandam ecclesiae prolem pro regni caelestis perceptione dispensent, sunt et concubinae octoginta quia non desunt et animae quae terrenarum rerum intuitu doctrinae insi385 stant et cum ipsae carnalibus succumbant illecebris nihilominus spiritalem Deo subolem praedicando generent, sunt et adulescentulae quarum non est numerus quia innumerabiles christianae plebis inueniuntur cateruae quae etsi necdum ad officium regiminis ac doctrinae ualeant promoueri deuotionem tamen suae fidei et 399 operationis ad obsequium sanctae ecclesiae sponsae uidelicet Christi obtemperanter et fideliter exhibent. Sed omnibus his, id est ueris et simulatis ecclesiae membris, iure ipsa uniuersalis antecellit ecclesia quae in eisdem fidelibus suis membris ab initio usque ad consummationem saeculi a solis oríu wsque ad occasum ab aquilone 395 et mari laudat nomen domini. In cuius laude pulcherrime dicitur: Vna est columba mea perfecta mea. Vna est enim quia diuisionem scismatis non recipit, una est quia non alia ante legem alia sub lege alia sub gratia alia de circumcisione alia de praeputio collecta sed sicut unus dominus una fides unum baptisma unus Deus et pater 400 omniwm ita est una catholica electorum omnium multitudo per omnia et mundi loca et tempora saeculi eidem uni Deo et patri subiecta. Quae unde catholica sit appellata Lucas docet dicens: Ecclesiae quidem omnes per totam Iudaeam et Galilaeam et Samariam habebant pacem aedificatae et ambulantes in timore domini et 405 consolatione sancti spiritus replebantur. Quod enim hoc loco Latine Graece ka8 Anc. Vnde liquido patet quia inde catholica uocatur ecclesia quod per totas mundi partes in una pace in uno timore domini aedificetur una eademque sancti spiritus consolatione repleatur. A qua unitate spiritus ipsa etiam columba recte uoca410 tur; spiritus etenim super dominum in specie columbae descendit ut et suam simplicitatem et eius in quo descendebat domini hac specie monstraret. Cuius simplicitatis et spiritus quia participem fecit ecclesiam suam dominus recte hanc columbam nuncupat suam recte et perfectam nominat non solum quia ex omnibus

378 cf. Luc. x, 20.

2

380 Cant. vi, 8.

399/400 Eph. iv, 5-6. 377

chrismatis

nocate P

394 Ps. 172, 5.

384/385 insistunt L*P

A* B*, charismatis

394/395 Ps. 106,

403/405 Act. ix, 31. 386 generant OP

A4! O*, carismatis B!

catholica 4!, omnes B!, una L!, uniuersalis OP catholes P post catholes 244. dicitur A! L' P

397

405 post Latine ad.

406 catholos ABL O, 408 spiritus sancti B

310

IN CANTICA CANTICORVM

415 iustorum populis ipsa una completur uerum etiam quia omnium

420

uirtutum carismatumque diuinorum acceptione perficitur. Vna est matri suae electa genetrici suae. Mater et genetrix ecclesiae praesentis ipsa est de qua apostolus ait: Quae autem surswm est Hierusalem libera est quae est mater omnium nostrum, quae idcirco mater omnium nostrum iure et uocatur et est quia omne datum optimum et omne donum perfectum de sursum est descendens de patre luminum ; unde et in apocalipsi dicit Iohannes: E ostendit mihi ciuitatem sanctam Hierusalem descendentem de caelo a Deo, descen-

dit namque de caelo a Deo ciuitas sancta Hierusalem quia quic-

425 quid boni nouit agit. Sperat ecclesia praesens totum hoc desuper

430

435

440

445

450

siue per ipsum caeli regem seu per caelestium ministeria ciuium percepit. Vna ergo est matri suae electa genetrici suae quia nimirum superna illa ciuitas hoc solum de humana conuersatione approbat quod in unitate suae fidei et dilectionis Deo seruisse considerat. Ceterum Donatistae uel si aliqui alii ab unitate se catholica siue aperta professione seu profana actione segregant hos quia columbinae simplicitatis habere perfectionem detractant ab electorum sorte in iudicio secernens sinistra in parte collocat. Potest aptissime uocabulo matris et genetricis ecclesiae gratia spiritus sancti per quam ipsa ecclesia renata Deo et constructa est designata intellegi quia uidelicet spiritus Hebraice genere feminino 7uha nuncupatur. Hanc autem ecclesiam matrem ac genetricem recte esse uocandam ipse dominus docet dicens: Ns? quis renatus fuerit ex aqua et spiritu non potest introire in regnum Dei, et mox ipsam spiritalem nostram generationem a carnali distinguens adiecit: Quod natum est ex carne caro est et quod natum est ex spiritu spiritus est; cui nimirum matri ac genetrici una columba Christi ac perfecta electa est quia nimirum relictis scismaticorum turbis omnibus solam quam in unitate catholicae pacis nunc alit et: custodit tunc ad gaudia caelestis patriae ecclesiam gratia spiritalis subleuat. Viderunt illam filiae et beatissimam praedicauerunt reginae et concubinae et laudauerunt eam. Videtur hic easdem filias dicere quas supra adulescentulas nuncupauerat quia uidelicet hic filias reginas et concubinas illic reginas concubinas adulescentulas simul ad medium deduxit. Magna ergo laus est unitati catholicae quam et gratia mater quae genuit in perpetuum elegit et filiae quas ipsa Deo per spiritum genuit atque nutriuit mox ut uiderunt, id est ut eius castitatem uitae didicerunt, ut dona promissae illi hereditatis

418/419 Gal. iv, 26.

420/422 Iac. i, 17.

438/439 Ioh. ii, 5. — 441/442 Ioh. iii, 6.

415

ipsa usque 417 electa om. A* (add. in imo marg.)

422/425 Apoc. xxi, 2.

B — 421 posterius de]Ja

OP

PL n83

IIII, vi, 8-9

:

3II

audierunt, merito beatificare non cessant. Sed et reginae et concubinae praeconiis iustis extollunt, id est siue hae quae uere eius sunt regni participes seu illae animae quae ei nomine tenus adhaerentes ceterum spe sunt et animo terrestres, perenni eam laude dignam esse fatentur omnes pro certo intellegentes quia nil 460 absque eius societate ueri et inconcussi boni possit inueniri. Verum quia ante finem mundi Iudaea quoque ad gratiam sui redemptoris aggreganda et eandem sanctae ecclesiae perfectionem etiam ipsa est laudatura cum ceteris apte ex uoce ipsius sinagogae ammirantis subiungitur: Quae est istaquae progreditur quasi aurora consurgens ? Loquitur , 9 465 ergo haec conuersa ad fidem Christi sinagoga stupens ecclesiam diuina gratia tantisper esse sublimatam ut nullis mundani imperii uiribus ualeat cum sit ipsa humillima superari. Quae progreditur, inquit, quia non uno in loco consistere non paruo tempore passa 470 est apparere sed per totum orbem suam fidem famamque extendere per tota labentis saeculi tempora pro corona uitae perpetuae certare non desistit. Progreditur autem quasi aurora consurgens quia ueri iam luminis in ea ortus mundo post tenebras ignorantiae longe monstratur ammonentibus eius praeconibus ac dicentibus 475 quia nox praecessit dies autem appropinquauit, abiciamus ergo opera tenebrarum ei induamus nos arma lucis, et cetera. Pulchra ut luna electa ut sol terribilis ut actes ordinata. Pulchra ut luna quia a sole iustitiae illustrata noctem saeculi huius ipsa sublimis incedens scientiae caelestis et euangelicae conuersationis 480 luce perfudit, electa «t sol quia imaginem in se eiusdem sui conditoris atque illustratoris recepit ambulando in omni iustitia et sanctitate et ueritate et illi ueraciter gratias agendo quia szgnatwum est super nos lumen uultus tui domine. Item pulchra ut lunain nocte uitae praesentis ubi uariante temporum statu nunc clara mundo 485 nunc despecta atque oppressa nunc uirtutum candore plena nunc prauorum dehonestata uitiis multifarium lunae crescentis ac de455

crescentis iter imitatur, elecía ui sol in die futurae beatitudinis ubi

manente statu aeternitatis uera lucis incommutabilis uisione clarebit impleta ipsius promissione qua dicit : Fw/gebunt sicut sol in 490 regno patris eorum. Terribilis ut acies ordinata quia nullis aduersitatum nebulis potuit umquam cohiberi quin et lunae in se pulchritudinem praemonstraret et solis, lunae uidelicet in laboriosa interim luce bonae actionis, solis uero in spe beata perpetuae remunerationis. Et bene /erribilis ut acies ordinata quia quo 495 perfectius ordinem in se uirtutum collocat eo terribilior aeriis 465 Cant. vi, 9. 475/476 489/490 Matth. xiii, 43.

Rom. xiii, 12.

481 inlustrata B recipit LOP 493/494 remunerationis perpetuae B

482/483

Ps. 4, 7.

489 post fulgebunt add. iusti OP

PL 1184

312

500

505

510

vi, IO 515

520

525

530

IN CANTICA CANTICORVM

potestatibus et ecclesia omnis et anima quaeque fidelis existit ; nam et in quibusdam bonis actibus, uerbi gratia uigiliis ieiuniis labore manuum meditatione scripturarum uerbo praedicationis modestia taciturnitatis, qui ordinem necessarium tenere nescit errat. Haec namque et huiusmodi quam plura sicut utiliter saepe tenentur ita non numquam pro tempore salubriter intermittuntur. Ceterum sunt excellentiora uirtutum dona sine quibus ad uitam perueniri non potest ut fides spes caritas quae et ideo nullis umquam consideratu temporis aut loci uel ad momentum cordibus debent abesse fidelium. Quaecumque ergo anima et eminentioribus se semper munit uirtutibus et in exercitio minorum ubi locus et hora congruerit se sollerter accingit haec terribilis omnibus aduersariis ut acies docte ac firmiter ordinata procedit. Haec prosequente paucis credentium turba ex Iudaeis et agones ecclesiae digna cum ueneratione ammirante adnuit ipsa laudanti et continuo quae sibi sit causa militaris paratus insinuat respondens ex uoce doctorum ducum uidelicet suae militiae spiritalis: Descendi ad hortum nucum ut uiderem poma conuallis. Hortus etenim nucum est ecclesia praesens ubi nostras alterutrum conscientias minime ualemus intueri. Siquidem nuces poma omnia quae duriore sunt corio tecta quo modo contra omnia mollia generaliter mala uocantur atque ideo nucibus recte comparatur haec uita iustorum ubi ita suauitatem fructus spiritalis intimo in corde conseruant ut hanc proximis quanta sit foris innotescere nequeant. Vnde necesse est ut ecclesia mater in doctoribus suis aciem semper caute ordinatam teneat dum pro illis belligerare eosque ab hoste curat defendere quorum ipsa plerumque sensus et corda ignorat. Potest et ita intellegi quia sicut nux siue amigdalum amarissimum habet corticem et testa durissima accingitur et detractis austerioribus et duris fructus dulcissimus intus repperiatur sic omnis correptio et labor continentiae qua sancta exercetur ecclesia amara quidem uidetur ad praesens sed fructum parit in futuro dulcissimum iuxta illud apostoli quia omnis disciplina in praesenti quidem uidetur non esse gaudii sed maeroris postea autem fructum pacatissimum exercilatis ber eam reddit iustitiae. Poma autem conuallis fructus humilitatis dicit quale est illud in psalmo: E conualles abundabunt frumento, quia nimirum humiles exuberant refectione gratiae caelestis. Poma autem conuallis bona opera 502/503 cf. ICor.xii, 31; xiii, 13.

II.

513 Cant. vi, 1o.

532/533 Ps. 64, 14.

500 plurima P 503 nullius BLOP

apparatus A4 L'P— sup. lin.

529/531Heb.xii,

)

501/502 intermittentur A* B* L*P*, dimittantur O 504 admonentum AP, admonentium B 511

516 quo modo] quoniam 4! —— post quo modo add. e B!

519 foras L

525 posterius et] ut P

534 autem om. BLOP

PL 1185

IIII, vi, 9-11

]

313

535 dicit fidelium sanctae ecclesiae in profundis quidem terrarum exhibita sed ad caeleste regnum proficientibus meritis suos operarios perducentia. De quibus item psalmista: Ascensus, inquit, 5 corde eius disposuit in conualle lacrimarum in locum quem disposwisti eis, descenditque sponsa ad hortum nucum ut uideat poma cons4o uallis cum doctores ecclesiae de altitudine secretae suae quietis ac diuinae contemplationis qua saepe donantur ad considerandum eiusdem ecclesiae statum aciem mentis reflectunt ut quantum quique fidelium in bonis actibus iam proficiant quantum adhuc auxilio docentium egeant sollerter explorent et quae opus habent 545 ad culturam eis fructus uitalis impendant.

Vt inspicerem si floruisset uinea et germinassent mala punica. Inspicit si floruerit uinea cum sollicita scrutatur sic ubi corda eorum quos erudit noua sibi uirtutum studia quibus spiritaliter debriantur subeunda proponant iuxta illud psalmistae: Ambwula55o bunt de wirtute in uirtutem, inspicit si mala punica germinauerint

555

B II 56o

56s

57o

cum sedulo attendit si qui possint inueniri qui ad imitationem dominicae passionis proprio desiderent cruore diffundi ammonitionem sequentes apostoli Petri qui ait: Christo ?gttur passo in carne et uos eadem cogitatione armamimi. Sic ecclesia labores suos euangelicos sinagogae miranti praedicat; at illa salubri paenitudine compuncta profitetur se causa profanae caecitatis et ignorantiae diutius exsortem tantae perdurasse salutis hoc modo respondens: Nesciui, anima mea conturbauit me propter quadrigas Aminadab. Nesciui dona gratiae spiritalis quibus illustrata es a domino ad proferendos fidei fructus in omnibus gentibus, conturbauit me sollicitudo mentis interna propter subitam introductionem noui testamenti pro ueteri dum pro libris prophetarum ac legis quos esse diuinos et spiritu sancto descriptos sciebam totum subito mundum euangelii praedicatio compleret quae citarum instar quadrigarum in breui non solum Iudaeam et Samariam sed et gentium fines uniuersarum me ammirante ac stupefacta peruolauit quam merito non curribus absolute sed quadrigis comparem quia nimirum quattuor scriptorum auctoritate memoriae commendata est sed uno Dei spiritu per Iesum Christum eorundem scriptorum et mens et manus ad scribendum directa quo modo si unas quadrigas concordi quattuor equorum uelocitate uideas ad cursum paratas sed unius aurigae regimine ut recto tramite

537/559 Ps. 83, 6-7.

549/550 Ps. 83, 8.

553/554 I Pet. iv, r.

559 Cant. vi, II.

535 sanctae oz. LOP

555/556 plenitudine unum Z!, unius OP

537 idem P

4* B* P*

538 loco OP

565 citatarum B

575 post unius add. rectoris P

541 quae LP

572 unus

A* BL,

PL 1186

314

IN CANTICA CANTICORVM

currant esse gubernatas, et quidem dudum audieram quia quattuor auctores de Iesu pari consensu scriberent sed quis eos spiritus ageret quid utilitatis et ueritatis quantum gloriae et salutis ipsorum scriptura contineret heu quam sero animaduertere ac nosse merui. Quod autem quadrigas Aminadab praecones noui testamenti 580 cognominat uocabulo Aminadab dominum saluatorem significat qui quasi currui praesidens corda praedicatorum sui gratia spiritus impleuit per quos ad credituros in se populos praeeunte doctrinae salutaris sermone perueniret. Aminadab namque qui erat abnepos Iudae patriarchae et persona sua et nomine domi585 num indicat saluatorem, persona uidelicet quia per ipsum genealogia dominicae incarnationis ab Abraham ad Dauid regem per Dauid ad Ioseph descendit et Mariam ea dumtaxat ratione qua et ipsius Iudae nomen aliquando et Dauid et Salomonis et aliorum patrum ex quibus Christus secundum carnem in ipsius significatio599 nem a prophetis assumitur ut est illud: Catulus leonis Iuda ad praedam fili mi ascendisti vequiescens accubuisti ut leo et quasi leaena, quis suscitauil eum, et terum: Et mundabo eos et erunt mihi in populum et ego ero eis in Deum et seruus meus Dawid super eos, et in hoc ipso uolumine, Egredimini et widete filiae Sion regem 595 Salomonem, nomine autem suo Aminadab qui interpretatur populi mei spontaneus apte ipsum mediatorem Dei et hominum designat qui cum Deus esset ante saecula indutus carne quando uoluit et quo modo uoluit in populo ecclesiae pius redemptor apparuit factus per spontaneam benignitatem portio populi sui cuius per 600 potentiam naturalem erat conditor et rector. Confitente autem sinagoga diutinam suae mentis tarditatem qua ab intellegendis dominicae incarnationis mysteriis impediebatur ecclesia mox consolando et exhortando respondit: PII Reuertere reuertere Sunamatis reuertere veuertere ut intueamur te. 605 Reuertere ad agnitionem tui redemptoris a quo tanto tempore auersa miserabiliter errabas et eius imbuta sacramentis ingressus uitae caelestis digna efficere, reuertere ad pacem nostrae germanitatis quam diutius causa dissonae religionis spernendam esse 575

ducebas. Reuertere reuertere ut intueamur te, reuertere puritate 61o

fidei reuertere operum perfectione ad dominicam simul dilectionem ut oculis animisque gaudentibus speciem tuae castitatis quam diu desiderabamus contemplemur et copulante ad inuicem nos Christi amore unam domum fidei ambae in ipso uelut in 589 Rom. ix, 5. 590/592 Gen.xlix,9. — 592/593 Ezech. xxxvii, 23-24. 594/595 Cant. iii, 1r. 595/596 Hieron., 2om. (CC LXXII, 74, 1o-11). 596 cf. I Tim. ii, 5.

604 Cant. vi, 12.

591 requiescens om. AB —— 592 qui LP — suscitabit dabo B

604 Sunamites 4

A4!O! P^

emun-

PL 187

IIII, vi, 11 - vii, 1

315

angulari lapide construamur. Nomen autem Sunamitis nusquam me alias legisse memini, et quidem uidetur uocabulum esse alicuius feminarum nobilium siue proprium siue a loco deriuatum quae plurima sapientiae uel speciei uel uirtutis gloria tempore illo fuerit insignis. Sin uero Sunamitis ut quidam perhibent despecta siue captiua congruit hoc nomen sinagogae cum ob culpam perfidiae a 620 gratia sui recessit auctoris quae quantum captiua fuit iugo peccati tantum respectu diuinae pietatis permanebat indigna, sed postulatur reuerti Sunamitis ut per obsequium reuersionis ad dominum mereatur uinculo noxiae captiuitatis absolui et sui redemptoris ac ' saluatoris digna conspectibus reddi. Ammonente autem ecclesia 625 sinagogam reuerti ad gratiam sui redemptoris adnuens ipse redemptor deuotis illius hortamentis suum repente sermonem intermiscet atque exhortationis illius solatia ad effectum iam peruen615

tura esse protestatur; ait enim,

Quid uidebis in Sunamite nisi choros castrorum, ac si aperte dicat : Doles quidem sinagogam diutius fuisse auersam eamque ad me reuerti precaris et te faciem eius mihi ornatam intueri delectat, uerum scias quia in proximo est tempus in quo nil in illa priscae infidelitatis atque auersionis sed sola uirtutum ac spiritalium

vii, I

agonum opera cernas; quid ergo widebis, inquit, 4n Sunamite nisi

choros castrorum, hoc est militiam pacis. In choris etenim uoces canentium IO

15

20

consonant,

in castris armatorum

manus

dimicant.

Quid ergo uidebis in ea nisi choros electorum qui corde et anima una laudes auctoris sui praedicent. Et idem sunt chori castrorum quia seruiendo creatori acies repellunt omnes ac disturbant inimici. Haec ait et ad laudandam ipsam ecclesiam quam pro salute sinagogae sollicitam esse gaudebat solita se dulcedine conuertit ita subiciens: Quam pulchri sunt gressus tui in calciamentis filia principis. Bene autem laudationi illius a gressibus fecit exordium et in oris gratia conclusit. Ita namque finiuit: E odor oris tui sicut malorum, guttur iuum quasi uinum optimum, quam supra ab oculis incipiens superiorum solummodo membrorum uidetur commendatione finisse. Haec etenim immutatio et carmini decorem ministrat et aptum his quae canuntur mysteriis locum praebet quia enim illam non in otio residere securae quietis sed ad certamen cernebat praedicationis procedere solere merito primum gressuum eius VIL

Cantayit ur

17/18 Cant. vii, 8-9.

618 post perhibent aZ. interpretatur O! P — 621 respectui P — 627 iam om.P 627/628 peruenturam AL O VII, 1 chorus 4 2 euersam ABL, conuersam P 11 appellent A*, repellent B* 16 laudationisP gratiam BLOP 21quae]qui 4BL* OP

23 primam ABLO!P

— . gressum BL*O*

PL 1:88

316

IN CANTICA CANTICORVM

pulchritudinem miratur, id est operum constantiam per quam exempla uirtutum his quos erudire uolebat praemonstraret. De quibus nimirum gressibus psalmista dominum precatur dicens: Perfice gressus meos in semitis tuis, id est dirige actus meos in angusto itinere quo perueniatur ad uitam. Hi autem gressus sunt in calciamentis cum idem actus nostri iustorum qui nos ad 230 dominum praecessere muniuntur exemplis, calciamenta namque ex mortuorum pellibus animalium, cum opera iustitiae quibus priores sanctos indutos esse legimus etiam nos imitati confidentius ac mundius uiam uirtutis ingredimur ;de quibus calciamentis dicit apostolus: Et calciati pedes in praeparatione euangelii pacis. Qui35 cumque enim pacem euangelizat aliis ueritatis prius necesse est ipse gressus operum suorum exemplis praecedentium patrum ornet ac roboret ne uidelicet aliam quamlibet uiuendi uel docendi uiam nisi eam quae a patribus immo ab ipso domino trita est suis sequacibus monstret memor illius apostolici praecepti: Jmitatores 40 mei estote fratres sicut et ego Christi. Sic enim doctor sic ad illam uirtutum sublimitatem ac decorem ascendit cuius propheta et apostolus meminere dicentes: Quam speciosi super montes pedes euangelizantium pacem euangelizantium bona. Filiam autem principis eam uocat illius utique de quo scriptum 45 est: Omnis gloria eius filtae regis ab intus. Qui inter alia caelestium donorum promissa loquitur ei ipse per prophetam: Patrem uocabis me et post me qngredi non cessabis. Notandum autem quia Hieronimus Hebraicae conscius ueritatis contra Iouinianum scribens de filia principis hoc in loco filiam 50 posuit Aminadab ubi et hunc uersiculum Israhel uirginem Deo dicatam intellegi posse declarat dicens :Sfecios: facti sunt gressus tui in calciamentis filia Aminadab, quod interpretatur bopuli sponte se offerentis. Virginitas enim uoluntaria est et ideo gressus ecclesiae ?n castitatis bulchritudine collaudantur. Vnde constat multum 55 errare eos qui supra quadrigas Aminadab super exercitu persequentium ecclesiam uel immundorum spirituum uel hominum interpretantur malorum cum liquido pateat de ipso principum principe ac de electo eius populo debere magis intellegi. Iunctura feminum tuorum sicut monilia quae fabricata sunt manu 60 artificis. Solet scriptura in feminis successionem significare propaginis. Ait enim: Cunctae animae quae ingressae sunt cum Iacob in Aegyptum et egressae de femore illius absque uxoribus filiorum eius 25

27Ps.16,5.

30/31 cf. Greg. Magn., bom. in eu. (PL LXXVI, xxo1 C, 1180

D). 34 Eph. vi, x5. 39/40 Phil. iii, 17; I Cor. xi, rz. 42/43 Es. lii, 7; Rom.x,13. 45Ps.44,14. 46/47Hier.iiiarg. — 51/54Hieron., adz. Ioz. 61/63 Gen. xlvi, 27; Ex. i, 1.5. (PL XXIII, 254 B-C). 31 post animalium adZ. fiunt 4! P — 44 ipsius L — S1declarauit liquide BOP 59 munilia A4*

B — 57

IIII, vii, 1-2

317

animae septuaginta. Vnde in feminis ecclesiae recte propago eius ac generatio spiritalis quae per ministerium uerbi et lauacrum rege65 nerationis expletur accipitur, iunctura autem feminum eius duorum est concordia populorum Iudaei uidelicet et gentilis ex quibus una fide sociatis uniuersalis ecclesia perficitur atque ad finem saeculi spiritali prole fecundatur et crescit. Quae uidelicet iunctura monilibus assimilatur quia fides catholica bonorum operum 79 attestatione declaratur. Haec autem monilia fabricata sunt manu artificis quia uirtutum opera quibus ecclesia de duobus populis una construitur ineffabili conditoris nostri sunt largitate firmata;

vii, 2

ipse est enim artifex de quo dicit apostolus: E? ueniens euangelizauit pacem uobis qui longe fuistis etl bacem his qui prope quia per 75 ipsum habemus ambo accessum in uno spiritu ad patrem ; et de cuius artificio mirabili psalmista: Lapidem quem reprobauerunt aedificantes hic factus est in caput anguli, a domino factum. est et est mirabilis in oculis nostris ; cuius artificis in laude Abraham patriarchae meminit apostolus dicens: Expectabat enim fundamenta 8o habentem ciuitatem cuius artifex et conditor Deus. Recte autem post gressus sponsae calciatos iunctura feminum collaudatur quia per ministerium praedicantium perficitur unanima coniunctio credentium populorum. Et apte his in locis iunctura feminum ad memoriam reducitur ubi ad fidem collecta in fine Iudaea consors 85 utriusque populi in Christo adunatio promissa est. Sequitur: V mbilicus tuus crater tornatilis numquam indigens poculis. Vmbihcus quod est fragillimum nostri corporis membrum merito infirmitatem nostrae mortalitatis designat, et umbilicus noster crater fit tornatilis numquam indigens poculis cum conscientia mortalitatis 90 atque infirmitatis nostrae ammoniti calicem uerbi salutaris proximis propinare satagimus ut uidelicet nobis misericordiam facientibus misericordiae caelestis beatitudo recompensetur. Quod etiam de elemosina poculi generalis nil obstat intellegi de qua iudex ipse dicturus est: Sztiui et dedistis mihi bibere. Crater est enim calix 95 maior duas habens ansas de quo poeta: Ast ubi rima quies epulis mensaeque remotae Et magnos crateres statuunt uimaque coronant.

IOO

Et bene crater hic tornatilis esse perhibetur; tornatura enim ceteris ocius artificiis uas quod operatur implebit ut uidelicet uelocitas praestandae pietatis siue in eos qui terreno seu in illos qui caelesti poculo aut etiam utroque indigent ostendatur iuxta illud 73/75 Eph. ii, 17-18. 76/78 Ps. 117, 23. 79/80 Heb. xi, xo. Cant. vii, 2. 94 Matth. xxv, 35. 96/97 Verg., Aen. L, 723-724.

653 septuaginta] Ixvi 4B, sexaginta sex OP

accessum ambo P

77factum]factus

67 societatis ABO

86

75

BO — 85 adunato A* B* O!, adiunctio

L*, adiuncto L!, adunanti O* praemissa 4 86 nusquam 4A 99 impleuit AL*, impletur B, implet O', adimplet P

96 at P

PL 1189

318

IOS

IN CANTICA CANTICORVM

Salomonis: Noli dicere amico tuo, Vade et reuertere et cras dabo tibi, cum slatim Possis dare. Sed et hoc dicendum quod et supra commemorauimus tornatura reliquis est inerrabilior artibus quia nimirum ex se ipsa sibimet regulam profert per quam disciplinabili rotunditate opus quod agit perficiat atque ideo recte simplicitatem ueraciter piae mentis quae pura intentione elemosinam facit

insinuat. Qui enim ob id sitienti potum tribuit ut sibi aequus remunerator abundantiam largiatur poculi terrestris uel ideo calicem uerbi porrigit errantibus ut sibi copia scientiae maioris in IIO quo hominibus mirandus appareat a domino praebeatur non huius PL rr9o umbilicus crateri tornato sed aliis ferramentis facto adaequatur quia facere uisus opus misericordiae non rectam atque inerrabilem sustentandae suae fragilitatis mercedem a domino sed temporaIIS neam requirit. Potest quoque umbilicus sponsae crater tornatilis numquam indigens poculis pro eo dictus accipi quod ecclesia uel anima quaeque sancta quanto se fragiliorem meminit atque ab ea quam in futuro sperat immortalitate atque incorruptione adhuc longe distantem tanto sollertius sese continuis uerbi Dei poculis 120 reficere et in eius amore calefieri curat dicens illud psalmistae: E poculum tuum inebrians quam praeclarum est. Venter tuus sicut aceruus tritici uallatus liliis. Venter eandem quam et umbilicus mortalitatis nostrae conditionem designat, nam et ipse certissimus est ac maximus nostrae index imbecillitatis qui 125 cotidiana refectione corpus nostrum ne deficiat recreat donec fiat illud quod promissum tenemus: Esca wentri et uenter escis, Deus autem et hunc et haec destruet. Venter ergo noster sicut aceruus est tritici cum memores nostrae fragilitatis fructus operum bonorum quibus perpetuo reficiamur in praesenti nobis uita praeparemus. 130 Bene autem aceruum tritici et non absolute copiam tritici dicit ut exsurgentia in altum crementa uirtutum designet, et quoniam aceruus ab imo latior exsurgens angustior in summo fieri consueuit recte haec figura bonis nostris congruit actionibus quae quo altiores sunt merito eo pauciores sui operarios inueniunt. Plures 135 enim uideas qui de possessionibus suis elemosinas praebent indigentibus quam qui possessa cuncta relinquant, plures bonos coniuges quam caelibes, plures corporalibus abstinentes illecebris quam pro ueritate animas ponentes.

Et bene idem aceruus tritici uallatus esse liliis asseueratur ut quae agimus bona uidendae claritatis aeternae gratia

140 omnia

102/103 Prou. iii, 28. 126/127 I Cor. vi, 13.

104 supra, V, 724/726.

120/121 Ps. 25, 5.

104 inennarabilior B' L*O* —— 127 haec]hanc B' L' O! P

mus B'!P nobis

ABL*O

130 aceruus B!

copia 74! B!

dicitur A* B

129 praepara133 nostris]

[II^ wii) 2

319

geramus neque aliquis in aream nostri cordis hostilibus insidiis pateat ingressus cum uniuersa nostra opera intuitu supernae retributionis undique praecingimus. Possunt quoque in aceruo tritici ea quae in pauperes Christi facimus elemosinarum opera 145 intellegi de quibus ipse dicit: Eswr?wi et dedistis mihi manducare. Et bene post craterem poculis abundantem membra sponsae aceruo assimilantur tritici ut et potum simul et panem pauperibus eam dare signetur. Quod quidem et de spiritali et de corporali refectione aeque ualet accipi, id est de his quibus corpus esurientis ISO recreamus et de illis quibus errantis proximi mentem instruimus. Nam et ipsa spiritalis instructio in quibusdam poculum in quibusdam uero uerbis habere panem uitae cognoscitur; habet enim poculi similitudinem in apertis, panis autem in mysteriis, poculum porrigit in his quae facillime mox ut audiuntur intellegi queunt 155 neque aliam expositionem requirunt ut est illud: Non occides non furtum facies non falsum testimonium dices et diliges proximum tuum sicut te 1psum, tribuit panem cum ea suis auditoribus uerba . committit quae difficiliora intellectu sicut cibus in uiscera nostra PL rror mandendo ita et interiora nostri sensus exponendo perueniunt 160 qualis est tota carminis huius series quale illud legis: M emento ut diem sabbati sanctifices, ubi mystice ammonemur ut lucem gratiae spiritalis in qua sola uera nobis est requies sanctificemus, id est sancto et casto in corde ut accipimus in die redemptionis semper intemeratam custodiamus. Haec ergo et huiusmodi uerba ad quorum intellegentiam cum labore expositionis adtingimus aceruo tritici recte comparantur qui non paruo labore molendi cernendi coquendi atque mandendi ad nostrae usum refectionis perducitur, at planiora crateri numquam poculis indigenti merito conferuntur quia et abundant in 170 scripturis aperta Dei praecepta siue promissa et haec sicut potus sine mora uel labore bibi ita mox audita possunt intellegi atque intellecta ad augmentum nostrae salutis quasi in uentre memoriae seruari. Potest in uentre sponsae immaculatus diuini fontis uterus

de quo in nouam renascimur creaturam aptissime figurari qui 175

sicut aceruus est tritici uallatus liliis quia nimirum omnes quos in Christo regenerans consecrat bonis insistere operibus et hoc solo gloriae caelestis intuitu docet, sicut aceruus est tritici quia eos quos abluit a peccatorum omnium paleis emundat et per secundam generationem illi conformes facit qui de semet ipso ait: N?s? 145

Matth. xxv, 35. 160/161 Ex. xx, 8.

155/157 Deut. v, 17, 19; Matth. 179/181 Ioh. xii, 24.

xix, 18-19.

148 dare A4! in marg. designetur Z4 1l49aequeom.B esurientes A4* 151/152 poculum in quibusdam o». ABLO* P 152 uero om. B 157

poseaadd.aA — 159et]adLOP — interiorA4* — 163accepimus/4! quia B? 168 perducuntur B^ — cratera L 169 indigentia L!

— 167

320

IN CANTICA CANTICORVM

granum frumenti cadens in terra mortuum fuerit tbsum solum manel, si autem mortuum fuerit multum fructum adfert. Vallatus est liliis quia quos ab implicamentis peccatorum cum quibus carnaliter nati erant absoluit hos etiam carismatum ornat et confirmat luce caelestium. Duo ubera tua sicut duo hinuli gemelli capreae. Diximus abundanvii, 3 ter dehoc uersiculo supra sed nunc paucis commemorandum quod recte post uentrem sponsae ubera commendet quia nimirum sancta ecclesia paruulis suis quos de sacrosancto aquae salutaris utero in Christo generat lac doctrinae mollioris immulget donec 190 eos paulatim ad percipiendum panem sapientiae sublimioris erudiat. Vbera ergo ecclesiae sunt illi qui paruulos eius, hoc est nuper in fide renatos, instituunt. Quae bene cum additamento duo esse memorantur quia ex duobus nimirum populis Iudaeorum scilicet et gentilium fons salutaris quos abluit et caelesti mysterio parit 195 colligit. Bene duobus hinulis capreae comparantur quia ex eloquiis utriusque testamenti sumunt ueri doctores omne quod praedicant. Bene idem hinuli gemelli esse perhibentur quia ipsa testamenta uno eodemque sunt edita auctore illo uidelicet de quo ecclesiastes ait: Verba sapientium sicut stimuli et quasi claui in 200 altum defixi quae per magistrorum concilium data sunt a pastore uno. Duo ergo ubera sponsae sicut duo sunt hinuli capreae gemelli quia doctores neophytorum non sua propria illis praedicant non adulterant werbum Dei sed sicut ex Deo coram Deo in Christo loquuntur. 205 Ipse est pastor unus qui de duobus ouium gregibus unum implet ouile cuius accensa desiderio superius sponsa clamabat: Indica mili quem diligit anima mea ubi pascas ubi cubas in meridie, ipse magister unus magistrorum qui discipulis suis nostris autem magistris praecipit dicens: Ewntes ergo docete omnes gentes bapti 210 zanles eos in momine patris el filii el spiritus sancti docentes eos seruare omnia quaecumque. mandaui uobis. Cui etiam capreae nomen iure adscribitur quia uidelicet mundum est animal uisu et cursu insigne ungulam findens et ruminans et quod omnia munda quadrupedia cornibus armata. Si enim huiusmodi naturae sanctis 21S merito aptantur qui et fissam habent ungulam in discretione boni et mali et ea quae discernunt a malis bona suauiter loqui ac uelut 180

185 Cant. vii, 5.

319-324). Cant. i, 6.

198/201 cf. Hieron., comment. in eccle. (CC LXXII, 358,

199/201 Eccle. xii, xr. 203/204 II Cor. ii, 17. 209/211 Matth. xxviii, 19-20.

206/207

183 post catismatum add. gemmis P —— 186 post sed add. et O! P

190

sublimiores 4BLO — 194gentili A*B*LOP — magisterio ALOP paret A*L postparit add. et A P 198auctoritate L*O*P — 200 consilium A! 207 cubes P 208 quia A* BL*O*P 209 praecepit P! 214 post cornibus add. sunt A4! in marg. —— armatum BL* O! 215 quia B

PL 92

IIII, vii, 2-4

S2rI

ruminare consuerunt qui oculos sibi cordis longe dirigere, id est ad speculanda de terris caelestia bona, didicerunt, qui cursu proprio uirtutum callem alacrius penetrare desiderant, qui munditiam 220 mentis et corporis per gratiam sui conditoris sese accepisse laetantur, qui fiducia fidei aduersus mundi huius fortitudinem erecti Deo dicere solent: I» £e inimicos nostros uentilabimus cornu, quanto magis ipsius significationi huius natura conuenit animantis qui haec eadem uirtutum dona et in se cuncta possidet et illis secun225 dum mensuram suae donationis tribuit. vil, 4 Collum tuum sicut turris eburnea. Quia per collum et uox ac loquella procedere et esca per quam omnia corporis membra reficiantur solet intrare merito per collum sicut et supra ammonuimus doctorum forma designatur qui totum corpus ecclesiae et 230 uoce exhortationis confirmant et uitae alimoniis recreant. Quod uidelicet collum sicut turris est eburnea quia doctores et ornatum sanctae Dei ciuitati, id est ecclesiae, praestant et robur et pulchri-

235

tudinem suae uitae qua huic mundo iam mortui esse probantur cunctis se uidentibus uelut ebur ostendunt et ciuitatem Dei quasi turris eminens atque inexpugnabilis ab uniuersorum hostium incursione defendunt ; dicunt quia arma militiae nostrae non carnalia sed potentia Deo ad destructionem munitionum consilia destruenles el omnem

altitudinem extollentem se aduersus scientiam Dei,

quasi turrem se in munimentum sanctae ciuitatis positos esse 240 comprobant et cum idem Paulus suam suorumque cooperatorum uitam describens ait: Ego enim per legem legi mortuus sum ut Deo uiuam Christo confixus sum cruci, eboris sibi qualitatem, id est ossis mortui quidem sed praecipua pulchritudine insignis, inesse significat. Oculi tui sicul biscinae in Esebon quae sunt in porta filiae multitud:245 nis. Idem sancti praedicatores qui ab alimento uerbi collo erant sponsae comparati designantur etiam in oculis ab inspectione archanorum quae in occulto discunt ipsi ut possint in aperto proloqui et per ea quae secreta meditatione perceperunt mani250 festum sanctae ecclesiae nutrimentum docendo ministrent. Hi autem oculi recte piscinis adaequantur in porta ciuitatis Esebon constructis quam etiam ciuitatem ob incolarum abundantiam filiam multitudinis appellat quia sicut eaedem piscinae confluentibus ad se ciuibus continuam solebant praebere aquarum copiam 255 ita praedicatores fluenta doctrinae suis auditoribus praebere non cessant quibus scilicet fluentis tantum ipsi intus semper adimplen222Ps.43,6. Gal. ii, 19. 218

226 Cant.vii, 4.

propriis ABL*,

222 uentilauimus P*

— 236/2381ICor.x, 4-5.

pii operis 0!, prospero

242 eburAFBLO

P*, propero

— 241/242

P! (-s im ras.)

243 ossibusA*BLO

post

praecipua 244. qualitate O 246 ob A! P alimentum A! LP 247 ob WM LORI inspectionem Z4! LOP' 248 ut] et L post ut add. ea BO

PL r193

322

260

265

270

275

IN CANTICA CANTICORVM

tur quantum piscinae uenis uiuentium abundant aquarum. Concinit autem his piscinis illa quondam famosa Hierosolimis probatica piscina in qua descendente secundum tempus angelo mouebatur aqua et qui primus e languentibus descendisset unus sanabatur quia nimirum «xus Deus una fides unum baptisma quod descendente in fontem uitae spiritu sancto unum fidelium populum abluit crismata secundae regenerationis excludit. Quae bene probatica piscina, id est pecualis, dicitur iuxta litteram scilicet indicans quod hostiae in ea a sacerdotibus lauari solebant typice autem exprimens quod in aquis regenerantibus prius ablui decet eos qui ad sanctum altare producendi et in hostiam sunt domino offerendi. Apte uero Esebon in typum ecclesiae ponitur siue propter nomen quia cingulum maeroris interpretatur seu quia quondam fuit Seon regis Amorreorum et illo occiso tenta est a filiis Israhel. Constat enim quia ecclesia quondam mancipata erat imperio diaboli regis uidelicet omnium iniquorum sed excluso atque renuntiato facta est ciuitas sui redemptoris et nunc nomen ecclesiae quae prius gentilitas uocabatur accepit cum pro lasciua fluxaque laetitia saeculi huius cingulo maeroris saluberrima se constrinxit, cingulo uidelicet ut lumbos suae mentis ab immunditia omni cohiberet,

cingulo autem maeroris ut a temporalibus gaudiis externa prorsus et aliena effecta fiducialius fixa in caelis gaudia se accepturam esse 280 speraret. Haec autem ciuitas, id est ecclesia, quae et filia multitudinis ob abundantiam concurrentium ad fidem populorum uocatur habet in porta sua piscinas quibus oculi assimilantur sponsae quia nemo potest eam ingredi qui non prius aqua doctrinae salutaris aspersus qui non lauacro undae regenerationis emunda285 tus qui non potu uiuifici fontis fuerit consecratus. Quod apertissime ac pulcherrime figurabatur in tabernaculo uel templo Salomonis in quorum introitu labrum uel mare aeneum erat positum ubi ingressuri sacerdotes manus suas pedesque lauarent certi utique causa mysterii quia lauacrum nobis doctrinae caelestis quia fon290 tem regenerationis dominus procuraret quo initiati uel praesentis societatem ecclesiae uel mansionem aeternae domus quae est in caelis possumus ingredi. Nasus tuus sicut turris Libani quae respicit contra Damascum. Quia PL 1:194

258/260 cf. loh.v,2-4. LXXII, 81, 26-27).

8.

— 261Eph.iv,s.

— 269/270 Hieron., »om. (CC

286/289 cf. Ex. xxx, 18-19; III Reg. vii, 25; I Paralip. xviii,

293 sqq. cf. Greg. Magn., bom. in Ezech. (CC CXLII, 172, 136-146) ; reg. past.

(PL LXXVI, 24 B-C; r4 C-D).

257 quantum expl. A, F. xor" peculiaris BL* OP* — 276seom.

263 chrismate O*, charismata P! 264 BLO*P* — 292 possimus B! P, possemus O!

IIII, vii, 4

305

310

315

320

325

323

per nasum odores solent fetoresque discerni dispensatores uerbi Dei qui supra certas ob causas in uberibus collo et oculis ecclesiae fuerint designati nunc autem etiam causa saluberrimae discretionis quae a patribus mater esse uirtutum probatur designantur in naso quia nimirum quasi per olfaciendi officium ceteris amplius dinoscere sufficiunt in quibus actibus siue sermonibus bonus odor Christi flagret qui uero letiferum prauitatis exhalent fetorem; nam et multum sollicita siue doctor seu quisque fidelis discretione opus habet ne se forte uitia sub uirtutum habitu pallient, ne quid lupinum sub ueste gerant ouina, ne astutia prudentiae, ne tenacitas parsimoniae, ne uindicandi libido iustitiae, ne duritia fortitudinis, ne assumpta specie constantiae pertinacia stultorum fallat. Vnde recte doctores recte quique electi qui hanc acceperunt a domino gratiam ut odores uirtutum a putoribus ualeant secernere uitiorum sicut turris esse dicuntur Libani quae respicit contra Damascum quia et eminentissimum in sancta ecclesia locum tenent et cautissimo semper oculo mentis aduersum insidias antiqui hostis inuigilant. Libanus etenim mons quia dominum saluatorem et ecclesiam eius significat saepe iam dictum est, e contra autem Damascus quia ciuitatem diaboli, id est reprobam uel angelorum uel hominum multitudinem, figuraliter indicet luce clarius constat; erat enim haec metropolis Syriae totius et reges habens impiissimos ac fortissimos qui merito diaboli typum portarent crebra Dei populo bella et captiuitates inferebat quae manifeste temptationes atque insidias diaboli quibus ecclesiam indesinenter impugnat figurarent. Sed et hoc quod Damascus sanguinis potus siue sanguinis poculum dicitur congruit eorum significationi qui illecebris carnis delectantur et sanguinis in quibus et ipsa sanguinis effusio quae innocentibus infertur adnumeratur, congruit et daemonum peruersissimae intentioni qui spiritaliter nos trucidare et uitam nobis internam quam habemus in Christo tollere laborant. Contra quos utrosque psalmista dominum precatur dicens: Libera me de sanguinibus Deus Deus salutis meae. Quicumque enim stabilitus fortiter in Christo sedula se suosque cautela circumspicit ne huiusmodi bellis quae siue palàm per homines seu per diabolum

296/297 cf. Bened., reg., c. lxiv. (CSEL LXXV, 166, 9). 320/321 Hieron., 707. (CC LXXII, 64, 6-7 ;145, 13-14). 326/327 Ps. 5o, 16. 296 fuerant LO, fuerunt P — 300 quibus B' — ueroom.P X 304iustitiae inc. A, F.103' ^ duritiae/4* ^ 313significet OP quam/,quodP X 315 constat om. A* B* L, patet B!, est O 318 ferebat Al! (in- zz ra5.), inferrent B!, inferebant L! O P! 321 oculus AB, oculum LO

324

IN CANTICA CANTICORVM

33o occulte ingeruntur superari ualeant merito talis nasus appellari potest sponsae Christi et esse similis turri quae ad prospectum Damasci in Libano sit monte constructa quia discernendi peritus ac uita sublimis continuis procurat excubiis ne quando ecclesia repentinis atque improuisis malorum incursionibus turbetur.

353 ecclesiae A

354 turbetur expl. A, F. 103"

IN EXPOSITIONE CANTICI CANTICORVM LIBER QVARTVS EXPLICIT. INCIPIT LIBER QVINTVS BLR, EXPLICIT LIBER QVARTVS. INCIPIT LIBER QVINTVS OP

V

Vll 5 335

Caputtuum ut Carmelus el comae capitis tui ut purpura vegis incla PL xx93D canalibus. In capite sponsae recte mens accipitur animae fidelis quia sicut capite reguntur membra ita cogitationes mente dispo- PL r94D nuntur. Vnde etiam ipsae cogitationes quae innumerabiles omnibus horis ac momentis humana de mente prodeunt aptefigurantur PL 195

340 in comis. Quod autem de una anima electa dicitur hoc de tota

ecclesia intellegendum prudens lector meminerit quia etsi meritis differt multitudo credentium unum tamen cor et animam habet in quantum una eademque fide spe et dilectione omnes ad supernam patriam anhelant. Narrat autem scriptura quod Elias in monte 345 Carmelo flexibus genibus orauerit et post longam siccitatem a domino pluuias impetrasset. Vnde caput sponsae ut Carmelus est quia corda electorum et sublimia sunt per conuersationem et domino in se ascensum praebent per cotidianos uirtutum profectus. Elias namque Deus dominus dicitur qui in his orat patrem et 35so uelut arentibus aruis pluuias de caelo euocat quia haec ad oran-

dum Deum inuisibiliter accendit et per eorum preces ac merita saepius mundo periclitanti sua dona largitur. Nomen quoque Carmeli quod interpretatur scientia circumcisionis capiti sponsae, id est menti ecclesiasticae, conuenit quae bene nouit non se in 355 carnali sed in spiritali circumcisione debere gloriari de qua et apostolus ad Galatas multa disputat et propheta docet dicens: Circumdimini domino et auferie braeputia cordium uestrorum. Hanc habere scientiam Iudaei detrectabant cum sibi de sola quae foris est circumcisione plauderent et propterea caput ut Carmelum 360 habere nesciebant quia mentem in infimis et in carnis gloria posuerant. Vnde merito uoce beati protomartyris Stephani obiurgantur dicentis: Duri ceruice et incircumcisi cordibus el auribus uos semper spiritui sancto restitistis. Et comae, inquit, capitis tui ut purpura regis uincta canalibus. 365 Comaecapitis sponsae ut diximus cogitationes sunt animae fidelis, purpura autem regis dominicae passionis imitationem significat, cui iure coma capitis sponsae confertur quia omnis electorum cogitatio fide sanctae crucis munitur, uniuersa cordis eorum

335/356 Cant. vii, 5. 342 cf. Act. iv, 32. 344/546 cf. III Reg. xviii, 349/353 Hieron,, 20m. (CC LXXII, rr, 4 ; rzo, 11-12). 357 Hier.

42-45. iv, 4.

362/363 Act. vii, 51.

346 inpetrasse B*LO* 565 animi BL* O*

361 posuerunt LOP

362 Dura B'O!P!

326

IN CANTICA CANTICORVM

intentio ad patiendum pro domino ut cum illo resuscitari mereantur prompta existit. Quod autem purpura eadem uincta canalibus dicitur uel ita accipiendum est quod fucata iam uellere prius quam neantur in canalibus distincta seruentur uel quod misso in canalibus sanguine myricis lana ipsa quae fucanda est ibidem per partes distincta et singillatim uincta tinguatur. Circumcisi enim ferro 375 myrices, id est cocleae maris quae et conchilia uocantur, lacrimas purpurei coloris emittunt quibus collectis tinctura purpurea conficitur. Quod utrumque unum eundemque sensum mystice gignit. Canales quippe qui purpuram regis suscipiunt praecordia sunt fidelium Christi, lana autem quae ob accipiendum colorem purpureum in canalibus uincta mittitur ut post tincturam in ornamentum regis assumatur ipsa est humilitas mitissima ac blandissima conscientiae fidelis quae per passiones et opera iustitiae in aeterni regis habitum proficit. Quotquot enim in Christo, inquit, baptizati estis Christum induistis. Haec autem lana uincta canalibus purpu385 reo colore fucatur quia fixa et quasi religata in corde electorum uirtus humilitatis continua dominici cruoris memoria ad tolerantiam tribulationum temporalium animatur per quam ad consortium possit regni perueniri dominici. Quod autem diximus uinctam canalibus purpuram ita posse intellegi quia fucata iam myrice 390 idonea uellera prius quam in fila deducantur in loculis distincta custodiantur ad figuram altioris pertinet uirtutis quia scilicet eorum exprimit humilitatem qui ita iam sunt pro domino crebris tribulationibus exerciti ut constet eos nullis aduersitatum pressuris posse superari. Aiunt enim perfectam purpurae tincturam nullo umquam sole 395 nulla aquarum aspersione pallescere ac semel acceptum perdere fucum non solere. Comae igitur capitis sponsae ut purpura sunt regis uincta canalibus cum cogitationes Deo deuoti cordis uel se praeparant uel paratae iam exsistunt ad moriendum pro Christo 400 ut mereantur regnare cum Christo. Quam uidelicet purpuram prolatam e canalibus in summi regis faciunt ornatum cum data occasione patiendi quid in eo corde gesserint ostendunt fortiter ob gloriam sui redemptoris et aduersa quaeque saeculi et ipsam si contigerit mortem subire parati. Quod bene in actibus apostolo405 rum Lydia illa purpuraria figurabat quae cum fuisset timens Deum prima cum domo sua praedicante in Macedonia Paulo credidit et baptizata est eumque et prius sibi uerbum fidei praedi370

383/384 Gal. iii, 27.

405/409 cf. Act. xvi, 14-15, 40.

372 neentur B*LO! — 373 muricis LOP —— 382 in om. B*, ad B! sup. lin. interni B — 389 quia] quod L'OP — 390 idoneo LP 393 exercitati OP!

397 non B! sup. lin., om. B*LOP

399 praeparantur P ^ praeparataeP

398 se B! O! sup. lin., om. B*LO*P

— 402eoom.LOP

405LyddaB!

PL 1196

V, vii, 5-7

327

cantem et postmodum ab infidelibus uerbera carceres et uincula perpessum suo recepit hospitio; designabat namque et arte et 410 credulitate et obsequio suo ecclesiam de gentibus quae imbuta confessione dominicae passionis et ipsa pro hac sanguinem fusura et expulsam ab infidelibus doctrinam apostolorum intimo esset corde receptura. Quam pulchra es et quam decora carissima in deliciis. Supra in laude vii, 6 415 sponsae dicitur: Pwlchra es amica mea swawis et decora sicut Hierusalem terribilis ut castrorum acies ordinata. Ibi ergo cum pulchritudine et decore terribilis ut acies ordinata dicitur, hic pulchra et decora in deliciis esse perhibetur. Quantum uero ad humanam consuetudinem difficile est unam eandemque personam 420 et in deliciis ducere uitam et terribilem esse ut aciem castrorum ordinatam quia nimirum deliciae mentem quam emolliunt bellicis rebus intendere non sinunt sed ubi spiritales sunt deliciae, id est ubi desiderium aeternae dulcedinis fauces replet animi, ibi terribi-

lis fit hostibus anima spiritalibus eorumque tela omnia quasi acies 425 castrorum ordinata elidit immo quo tenacius saporem internae satietatis percipit eo terribilior exsistit eis qui supernae gloriam dulcedinis ad quam creati sunt amaritudine superbae tyrannidis funditus perdiderunt. Et bene cum sanctae animae amator suus dixisset: Quam pulchra es et quam decora, id est quantum et fide et

430

opere perfecta, continuo subdidit, carissima 1n deliciis ;conuenit

namque ut carissima sit domino anima quam caelestibus cernit uacare deliciis quia nimirum quanto amplius mens supernae cibum uitae degustat tanto maiore illius caritate ignescit et quo ardentius superna diligit eo perfectius ab ipso supernorum bono435 rum auctore ac largitore diligitur. Carissima est igitur domino anima sancta in deliciis quia dum internae gaudia refectionis ardenter esurit amor in ea sui conditoris augescit. Et quoniam huiusmodi anima non parum etiam in certamine uitae praesentis praegustat gaudia futurae retributionis recte subditur: vii, 7 440 Statura tua adsimilata est palmae et ubera tua botris. Statura quippe ecclesiae rectitudo est bonae operationis eius qua ad terrenam concupiscentiam incuruari despiciens totam se ad caelestia promerenda sustollit. De qua monet apostolus dicens: Vigilate et state in fide uiriliter agite ; de qua et ipse dominus: Ego dominus qui erui 445 uos de seruitute qua obprimebant uos Aegyptii ul incederetis vecti. Palma autem manus uictricis ornatus est sed et apud antiquos quicumque in certamine uicissent palma aurea coronabantur.

414 Cant. vii, 6.

I Cor. xvi, 13. 425 relidit P!

415/416 Cant. vi, 5.

440 Cant. vii, 7.

443/444

| 441quiaP

447laurea

444/445 Leu. xxvi, 13. LO! P — 432supernae]puraLOP

PL 1197

328

450

455

460

465

470

475

480

485

IN CANTICA CANTICORVM

Statura ergo sponsae assimilatur palmae cum erecta in amore supernorum omnis intentio fidelium meditatur interim in acie consistens brauium illud quo uictrix finito agone donanda est. Item quia palma in inferioribus aspera uidetur in summo autem pulchritudinem et fructus suauitatem ostendit merito huic statura assimilatur ecclesiae siue animae cuiusque fidelis quae asperos pro domino portat in terra labores sed mercedem a domino gratissimam accipere se sperat in caelo. Aspera est palma iuxta terram quia persecutionem patiuntur propter iustitiam electi, pulchra et dulcis in summo quia gaudent in pressuris et exultant scientes quoniam merces eorum copiosa est 1n caelis. Item quod palma diuturnis est uestita frondibus et folia sua sine successione conseruat quis non uideat quia typum teneat staturae fidei quae uariante statu saeculi labentis eadem semper uerba rectae confessionis quasi folia numquam lapsura retinet eandem operum perfectionem quae ab initio coepit quasi decorem palmitarum usque ad finem saeculi in electis suis intemeratam custodit? Et ubera, inquit, £ua botris. Vbera ut saepe dictum est ecclesiae sunt doctores cum lac primae eruditionis paruulis Christi ministrant. Sed eadem ubera botris assimilantur cum ipsi doctores eis quibus prima incarnationis eius sacramenta commiserant etiam diuinitatis qua aequalis est patri archana reuelant et qui antea dixerant: Nil iudicauimus nos sc?re ?nter uos nisi Christum lesum et hunc crucifixum, idem postmodum fortiora capientibus dicunt: Quorum patres ex quibus Christus secundum carnem qui est super omnia Deus benedictus in saecula. Vel certe ubera ecclesiae assimilantur botris cum magistri ueritatis uno eodemque tempore et magna magnis auditoribus scripturarum sacramenta uel praecepta aperiunt et paruulis sensu quae capere possunt uitae alimenta committunt his dicentes: S7 wis ad witam ingredi, serua mandata, non homicidium facies nom adulterabis non facies furtum non falsum testimonium dices honora patrem tuum et matrem tuam et diliges jroximum tuum sicut te ipsum, illis autem: Si wis perfectus esse, uade et uende omnia quae habes et da pauperibus, et cetera huiusmodi. Sed et haec ubera adaequantur botris quod dicit apostolus: Siue enim mente excedimus Deo siue temperantes sumus uobis; uberum namque officium gerunt cum sua dicta infirmis prout audire ualent temperant, conferuntur autem botris cum mente 456 Matth. v, xo. 458 Matth. v, 12. 470/471]ICor. ii, 2. 472/473 Rom.ix,s. 477 Matth.xix,17-G19. | 477/480 Matth.xix,2Y. ^ 483]II Cor. VUREY |

457 exultent B*LO* 463 quam LO cepit O palmitum OP 464 intemerata B, intemeratum P 466 paruulis om. B 470 nihil P Iesum Christum P 476 possint B'O 477 ad om. LO*P 478 adultefaberis B 482 post et add. in OP hocOP . 483 obtemperantes QUP

PL 1198

V, vii, 7-8

:

329

excedentes ad sublimia inebriantur ab ubertate domus Dei illius uidelicet domus quae non manu facta sed est aeterna in caelis. Verum quia sancti quique omne quod bonum habent hoc de superna gratia largiente perceperunt recte subditur: ii, 8 49o Dixi, Ascendam in palmam adprehendam fructus eius, et erunt ubera tua sicut botri wineae. Sola namque causa est ut ubera ecclesiae botris adaequentur quia dominus in eam ascendere suamque ei gratiam donare dignatus est. Vt enim doctores et humilia paruulis et sublimia praedicent perfectis ut et condescen495 dant ac temperantes sint rudibus et ipsi contemplatione caelestium sublimiter debrientur non hoc sui meriti sed est doni caelestis. Dictum est autem supra de domino: D'ectus meus descendit in hortum suum, et nunc ipse dicit: Ascendam tn palmam. Eadem autem ecclesia siue anima perfecta hortus domini qui et 500 palma est. Sed distat inter ascendere et descendere dominum in illam; descendit namque in illam dum caelestem eius gratiam desuper mittit qua et ipsa caelestis possit effici atque ad superna transferri, ascendit uero in eandem cum cognitionem suae maiestatis fidelibus magis magisque reuelat, cum amorem patriae 595 caelestis proficientibus eis quasi quibusdam gradibus ad alta tendentibus inspirat, cum eis quibus prius dicebat: Cw feceritis omnia quae praecepta sunt uobis dicite quia serui inutiles sumus, quod enim debuimus facere fecimus, potiora donans adiecerit : am non dicam uos seruos quia seruus nescit quid faciat dominus eius, wos 510 autem dixi amicos, et iterum: Nuntiate fratribus mets. Descendit ergo in hortum suum dominus cum caelestia dona fidelibus largitur, ascendit in palmam cum augmenta uirtutum proficientibus eisdem electis suis donec eos ad perfectum prouehat dignanter impendit. De quibus hic uirtutibus apte subiungitur: Ad prehendam fructus eius. Apprehendit namque uirtutes animae 515 fidelis ut eas saluberrimo suae compunctionis attactu ampliori semper benedictione fecundet. Possunt etiam fructus palmae singuli quique electorum accipi quos domino ecclesia palma uidelicet sua gignit. Quos nimirum fructus apprehendit cum suos in fide 520 sua ac dilectione confortat et ne umquam possint decidere sua illos ad perfectam uitae maturitatem protectione tutatur iuxta illud psalmistae: E! dedisti mihi protectionem salutis tuae et dextera tua suscepit me. Potest autem in eo quod sequitur, Et erunt ubera tua sicut botrus Cypri, etiam hoc intellegi quod hi qui

486 cf. Ps. 55, 9.

487 cf. II Cor. v, rz.

497 /498 Cant. vi, 1.

506/508 Luc. xvii, xo.

510 Matth. xxviii, 1o.

522/523. Ps. 17,36.

488 de om. P 495 suaque LOP donare]Junire P — 501eius]e;i LOP

490/491

Cant. vii, 8.

508/510 Ioh. xv, rs.

eam B*LOP gratia LOP 520ac]etLOP — 522 mihiom. B

330

IN CANTICA CANTICORVM

parua quae norunt beniuole ac simpliciter annuntiare proximis non neglegunt interdum potiori sapientiae munere debrientur, et hoc ascendente in palmam domino ac fructus eius apprehendente quia si non eius gratia profectum nobis tribuerit, si non corda nostra illius dextera munierit, nec magna habere nec parua bona 5230 ualemus. Apte autem palmae nomine etiam uictoriosissima ualet crucis arbor designari cui iure statura sponsae assimilatur quia sancta ecclesia per passionem sui redemptoris ut recta stabilis et immobilis consistere possit erigitur, iure huic comparatur quia et hi qui dominicae incarnationis tempora praecesserunt sancti my535 steria passionis eius uel prophetando uel etiam patiendo signabant et nostri temporis sancti idem sacrosanctae passionis triumphum omnes quidem credendo ac confitendo plurimi autem etiam moriendo clarificant. Quod autem ait sponsus, Dixi, Ascendam in palmam adbrehendam 54o fructus eius, ilo aeuo congruit quando haec Salomon canebat, cum se dominus crebris prophetarum uocibus promitteret ad redemptionem generis humani in carne uenturum, cum se ascensurum in arborem praediceret sponte sua moriens destructo mortis imperio ad uitam uictor rediret. Fructus autem palmae quos se apprehen545 surum esse dixit posteriores sunt gloriae quae crucis sequebantur 525

ascensum, hoc est claritas resurrectionis et ascensionis eius ad caelos aduentus sancti spiritus et salus mundi credentis. Cui sensui conuenit apte quod sequitur, Et erunt ubera tua sicut botri wineae, quia nimirum ipsi primi 550 doctores ecclesiae, id est apostoli, completa passione ac resurrectione illius maiorem multo quam eatenus habuerunt scientiam doctrinae salutaris acceperunt cum apparens post resurrectionem aperuit illis sensum ut intellegerent scribturam uel cum misso de super spiritu notitiam illis omnium tribuit linguarum quando ab 555 irridentibus falso dictum est: Quia musto leni sunt isti ; sed illi ueraciter sicut botri uineae erant effecti quia spiritalium erant carismatum gratia refecti completa ueritatis sententia qua dicebat quia uinum nouum in utres nouos mittendum est et ambo conseruantur. Vtrique autem sensui congruit apte quod subditur: vii, 8/9 560 Et odor oris tui sicut malorum, guttur tuum quasi uinum optimum. In odore quippe oris fama bonae locutionis, in gutture uero ipsum uocis Deo deditae officium, utrumque autem in ecclesia catholica,

utrumque in anima quaque electa laude dignum est quia et uox ipsa quae praesentes instruit et fama loquellae quae ad absentes

5535 Luc. xxiv, 45. Cant. vii, 8-9.

$55 Act. 3ism5:

558/559 cf. Matth. ix, 17.

560

561famam BLOP 562 post officium add. significari constat O! ip marg., designat P ^ 564 post prius quae add. et P

PL 1199

V, vii, 8-9

;

33I

565 siue per litteras seu per eos qui audiere

peruenit plena esse probatur uirtutis et gratiae. Quod autem odorem oris et guttur sponsae malis ac uino comparat optimo ita potest distingui quia mala totam uim in ipsa nouitate retineant uinum uero pretium de uetustate consequatur ideoque recte utrique huic speciei uox 570 ecclesiae loquentis et fama conferatur cuius et principium et perfectionem constet esse mirandam. Item quia maior est uirtus et flagrantia uini optimi quam malorum recte dicitur: E£ odor oris tui sicut malorum, guttur tuum quasi uinum optimum. Praestat gratiae malorum tantum praesens allocutio sanctae Dei ecclesiae praecel575 lit famae quae de illa potest audientium sermo disseminare. Hactenus autem dicta laude sponsae ubi ad hoc uentum est ut guttur eius sicut uinum optimum diceretur rapuit illa uerbum de ore sponsi et ipsa hoc potius magno ducta amore compleri sategit, intellexit namque quia uocabulo uini optimi uerbum designaret 580 euangelii in quo solo salus esset aeterna credentibus et ait: Dignum dilecto meo ad botandum labiisque et dentibus illus vumanandwm. Vinum, inquit, optimum cui guttur meum comparauit dignum est ipsi dilecto meo ad potandum quia uerbum euangelii quod in ore meo ponere dignatus est tantae est sublimitatis quia 585 non per alium quempiam quam per dilectum ipsum sponsum ac redemptorem meum mundo debeat praedicari; ipse quippe primus in carne apparens per mysterium regenerationis humano generi iter caeleste aperuit, ipse sacramentum suae passionis resurrectionis ascensionis quo mundus saluaretur prius praedica599 uit ac deinde praedicandum suis fidelibus reliquit, ipse calicem salutaris potauit ac sic potandum ecclesiae porrexit. Neque absurde positum debet uideri quod dicitur, /abzisque et dentibus illius ruminandum, cum de uino dicatur ;constat autem quia ruminatio cibo potius quam poculo conuenit. Figurate enim loquens labia 595 dilecti et dentes appellat doctores sanctos ut supra probatum est qui uinum optimum quod ipse potauit ruminant cum uerbum gratiae quod docuit crebro meditatu scrutari ac sibimet alterutrum conferre laetantur. Quidam hoc responsum ecclesiae ad sermonem domini ita subinla600 tum intellegunt ut cum ille laudans eam dixisset, guttur tuum, 1d est suauitas tuae confessionis, quasi wimwum optimum, statim ipsa adnuens uerbis eius adiceret: Dignum dilecto meo ad botandum labiisque et dentibus illius ruminandum, ac si aperte diceret, Iam multum cupio ut dilectus meus sollerti examine affectum ac 605 sinceritatem mentis quam erga eum habeo diiudicet, confido enim quia etsi tanta hanc discussione examinet quantum examinare

571 constat O P 574tamenL postecclesiae «ZZ. quantum P 575 quam LO 576 post ubi add. autem B' sup. lin. 578satagit L'OP — 581 illius om. OP 584 quia] qui B, quod LOP 585 ipsum dilectum LOP 588 caelestis BLO

PL r200

IN CANTICA CANTICORVM

EV

6ro

Vli, IO

solet potum siue cibum qui hunc sollicitus gustare uel masticare studuerit iam dignam eam suis laudibus comprobat. Hinc etenim primus ecclesiae pastor interroganti se domino respondit: T'u scis quia: amo te; et iterum: T'u omnia scis, tu scis quia amo te. Cui uidelicet dilecto adhuc ex magno eiusdem caritatis ardore subiciens ait: Ego dilecto meo et ad me conuersio eus. Ego dilecto meo et non alteri cuique totum meae seruitutis ac deuotionis munus impendo,

61s

et ad me conuersio eius ut et me interim mortali in uita ne laborando deficiam ne lampades absque oleo, id est ne bona opera sine caritate, feram praesentia sui semper respectus adiuuet et in fine ad immortalia secum gaudia thalami caelestis introducat.

620

hoc est plebis illius quae incarnationis eius tempora praecessit, specialiter prolatum intellegi. Quae cum eum superius spondentem audisset: Dixi, Ascendam in palmam adprehendam fructus

Potest hoc quod ait, et ad »e comuersio eius, ex sinagogae specie,

eius, id est ascendam lignum crucis in quo moriar et resurrectionis

fructus capiens credentibus eos qua ad uitam aeternam nutriantur 625 praebebo, merito gratulabunda protestatur: Ego dilecto meo et ad me comuersio eius, ea uidelicet ut qui inuisibili mihi praesentia semper adesse consuerat ipsein mea quoque mihi natura et habitu apparere dignetur. Vtriusque autem temporis amatoribus conueniunt apte quae sequuntur: Veni dilecte mi egrediamur in agrum commoremur in uillis, et vii, II cetera. Nam et priores sancti plurimi desiderabant uenire dominum ad salutem generis humani. Vnde et precantes aiunt: Excifa potentiam tuam et ueni ut saluos facias nos. Desiderabant illum egrediinagrum, id est eum qui inuisibilis erat apud patrem mundo 635 apparere uisibilem, iuxta illud Ambacuc qui more prophetico futura quasi iam facta canebat: Existi in salutem populi tui ut saluos facias christos tuos. Optabant et ipsi egredi cum illo in agrum ut gratiam euangelii quam a longe aspicientes et salutantes uenturam praedicabant praesentem saeculis nuntiarent. Cupie640 bant cum illo in uillis commorari, hoc est etiam paganis uerbum fidei committere. Quis enim nesciat paganos Graece a uillis nomen trahere eo quod longe sint a supernae ciuitatis habitatione uel etiam cognitione remoti? Quid autem putas Esaias Hieremias Iohel et ceteri prophetae qui tanta dispensatione futuri in carne 645 Christi prophetarunt tot pro eius praeconiis aduersa pertulerunt quanta agerent si eos cum ipso in carne uiuere contigisset. 610 Ioh. xxi, 15-17.

Cant. vii, rr.

613 Cant. vii, ro.

632/633 Ps. 79, 3.

616 cf. Matth. xxv, 8.

630

636/637 Hab. iii, 13.

614cuiquam LOP 627 consueuerat B' — 631 plurimum LOP — 644 tantae B*LO* — 645 post Christi «dd. aduentum P' sup. lin. — prophetant L, prophetabant O! P

PL r2or

V, vii, 9-12

,

3833

Ea quoque quae sequuntur non pauca fidelibus antiquorum sanctorum uotis multum decenter aptantur. Sed et nostri temporis ecclesia pari feruens affectu merito proclamat: Veni dilecte mi 650 egrediamur in agrum, qui assumptum pro mea sospitate hominem eleuans ad caelos in patris dextera collocasti rogo per diuinae praesentiam gratiae ad me crebrius uenire digneris, agrum quidem me in quo bonum semen seuisti excolere iubes, id est in mundum uniuersum euangelium quod dedisti praedicare praecipis ;sed quia 655 sine te nil possum facere obsecro mecum egrediaris in agrum, id est ubicumque locorum me uerbum praedicare uis cooperator mihi et adiutor exsistas. Legimus ipso dicente adueniente die iudicii duobus in agro operantibus: Vnus adsumetur et alter relinquetur ; assumetur autem ille qui domino cooperante agrum uel sui uel 660 fraterni cordis excolebat, qui uero fructus uel doctrinarum uel actionum bonarum a sese habere confidebat merito relinquetur ab eo cuius auxilium flagitare neglexerat. Commoremur in willis, etiam exterorum corda docendo adeamus neque haec transeunter uisitemus sed eatenus in his commoremur donec ea de paganis 665 urbana de exteris ac peregrinis domestica nobis immo propria reddamus. lH 12 Mane surgamus ad uineas uideamus si floruit uinea. Sic commoremur in uillis ut ad excolendas quoque uineas surgamus, sic in his qui iam ad fidem conuersi sunt mansionem faciamus ut etiam alios 670 in quibus manere possimus euangelizando adquirere curemus. Et bene dictura, surgamwus ad wineas, praemisit, mane ;mane etenim

dicit ipsum uerae lucis exortum per quem de potestate tenebrarum mundus ereptus est. Mane ergo, inquit, surgamus ad wineas,

ac si patenter dicat, Quia nox iam priscae infidelitatis abscessit 675 quia lux euangelii coruscantis iam parere incipit surgamus quaeso

680

685

ad uineas, id est ad ecclesias per orbem Deo instituendas operam demus. Videamus si floruit winea, si flores fructus parturiunt, si floruerunt mala punica. Floret uinea cum ecclesia prima fidei et confessionis pia rudimenta percipit, flores autem fructus parturiunt cum fides et cofessio sanctorum prompta efficitur ad exercenda etiam opera iustitiae ne fides eorum sine operibus otiosa inueniatur esse uel mortua, florent mala punica cum hi qui in fide et recta operatione profecerunt etiam desiderium patiendi et pro iustitia percipiunt. Mala enim punica quia sanguinei uidentur esse coloris apte passionem uel domini saluatoris uel fidelium eius figuraliter exprimunt.

655 cf. Ioh. xv, 5.

658 Luc.xvii, 35.

— 667 Cant.vii, 2.

— 682/683

cf. Iac. ii, 17-18.20.

6535

seruasti

B* P*

669 quae BLOP*

655

nihil OP

684 et om. LOP

661

actionum]

agnitionem

B

PL 1:202

334

IN CANTICA CANTICORVM

Recte autem in singulis his sponsa dilecti sui praesentiam requirit dicens: Egrediamur in agrum commoremur in uillis surgamus ad uineas uideamus si floruit uinea, et cetera, quia nullatenus ecclesia 690 uel ad bene operandum egrediendo procedere uel in exercitio bonae operationis persistendo commorari uel saltim ad propositum bene agendi adsurgere uel animos auditorum suorum quantum profecerint discernere sufficit si non eius adfuerit gratia qui caelum ascensurus promisit: E ecce ego uobiscum sum omnibus 695 diebus usque ad consummationem saeculi. Quod si haec a persona antiquorum iustorum dicta accipere uoluerimus, potest appellatione mane ubi ait: Mane surgamus ad wineas, ipsum dominicae incarnationis tempus designatum non incongruenter intellegi; desiderabant enim multi prophetae et 700 iusti uidere tempora quae apostoli uiderunt, cupiebant usque ad nouam aduentus illius lucem, si fieri posset, in carne perdurare ut possent ipsius in carne docentis et auscultare sermonibus et adhaerere promissis ipso praesente in carne de ipso populo credituris facere sermonem. Cetera eodem quo superius sensu possunt 795 accipi. Ibi dabo tibi ubera mea, Ybi uidelicet ubi ad uidendas uineas et mala

710

715

punica si florent aut fructus parturiant uenerimus. Vbera autem ecclesiae doctores constat esse paruulorum illius. Quae nimirum ubera domino dat cum in eius obsequium praedicatorum suorum et facta exhibet et uerba ut sicut paruulos sedula intentione lactare solent nutrices ita illi taliter se agere studeant quatenus aspectu pariter et auditu hi qui rudes sunt adhuc in Christo proficere ualeant atque ad robur usque spiritalis pertingere iuuentutis dignique fiant quibus beati Iohannis apostoli uoce dicatur: Scripsi uobis iuuenes quia fortes estis et uerbum Dei in uobis manet et uiscistis malignum, nolite diligere mundum neque ea quae in mundo PL 1203 sunt. Recte autem ecclesia cum deprecata esset dominum dicens, Veni dilecte mi egrediamur in agrum, et cetera quae sequuntur ita conclusit, /bi dabo tibi ubera mea, ac si aperte diceret, Idcirco te

720

725

tantopere deprecor ut spiritalem mecum ineas laborem quo et nouos tibi populos semper adquirere ualeam et eos qui iam adquisiti sunt quo modo se habeant quantum in fide profecerint discernere sciam quia paruulorum pedagogus meorum diligentissime tibi mancipare contendo ita ut nulla eis nisi quae ipse iussisti uel exemplo uel uerbo sequenda praemonstrem. Ad quae uidelicet ubera pertinere se nouerat ille qui ait: Facti sumus paruuli in

694/695 Matth. xxviii, 20. 699/700 cf. Matth. xiii, 17. I Ioh. ii, 14-15. 726/728 I Thess. ii, 7-8.

702sermones LOB

715717

B — 711aliter L, nonaliter P — 712 post aspectu add. suo

V, vii, I2-13

:

335

medio uestrum tamquam si nutrix foueat filios suos ita desiderantes uos. Dedit huiusmodi ubera dilecto suo et non alteri cuiquam sponsa cum audiens ab ipso: Segregate mihi Paulum et Barnaban in 750. opus in quod adswmsi eos, continuo iussis obtemperare curauit. li I3 Mandragorae dederunt odorem in portis nostris. Portae Christi et ecclesiae sunt idem doctores qui et uberum uocabulo fuerunt expressi, qui ut saepe dictum est ubera sunt quia lactant paruulos eius et infantes crebra agentes industria ut etiam ex eorum ore 735 laus domino perfecta promatur, portae sunt autem quia quos erudiunt per ministerium uerbi et regenerationis in habitationem sanctae ciuitatis introducunt. De quibus psalmista: Digit dominus portas Sion super omnia tabernacula Iacob ;unde et in apocalipsi de eadem ciuitate Iohannes ait : EK?habebat murum magnum et 740 altum habens portas duodecim. Quia nimirum primi ecclesiae doctores, id est apostoli duodecim, sunt electi in huiusmodi ergo portis mandragorae dederunt odorem cum apostoli apostolorumque successores spiritalium ex se uirtutum palmam longe lateque sparserunt. Merito ergo ibi uenire dominum precatur ecclesia ad 745 auxilium caelesti ferendum praedicationi ubi ipsos praedicatores praecipuis nouit flagrare uirtutibus. Sed et quisque alias mandragorae naturas quotue medicamentis congruat diligentius exquisierit profecto inueniet quia significandis fidelium uirtutibus conuenienter aptatur. Est enim herba 750 aromatica habens radicem formam humani corporis similantem mala uero suaue olentia in magnitudinem mali matiani, unde et eam Latini malum terrae uocant. Habet autem huiusmodi uirtutem ut per eam somnus frequenter accersatur ubi uigiliarum aegri aff lictantur incommodo. Pessimis autem molestatur uigilis qui huius 755 mundi curis ac desideriis exuere quaerit animum sed usu prauae consuetudinis moratus necdum obtinere quam quaerit requiem ualet; at qui suae infirmitati sollicito studiorum spiritalium exercitio mederi satagit fit ut excolentibus paulatim uitiorum bellis ad illam mentis quietem perueniat de qua in superioribus 760 huius carminis loquitur sponsa, E go dormio et cor meum wigilat, hoc est Ego quiesco a curis rerum temporalium et cor meum uigilat in contemplatione perennium bonorum. Item si quorum corpora fropter curam secanda sunt huius cortex uino mixta ad bibendum datur ut soporati dolorem non sentiant. 765 Cuius naturae ratio quid in spiritalibus medicamentis agendum

729/730 Act. xiii, 2. 7315 Gant-yiitra737/7158 Ps. 86, 2. 739/740 Apoc. xxi, 12. 750/764 Isid., etymol. XVll,ix,3o. | 753/754 Ambr., Pbex. (CSEL 32, 1, 85, 18-19).

7435famam O!P TO

— 747quodueB

758 medere BLOP*

748diligenter OP — 753accersiatur

764 inmissa B, missa L P, mista 1:574.

PL 1204

336

IN CANTICA CANTICORVM

significet facile patet. Languescit namque grauiter anima quae magnis est uitiorum subacta ponderibus et haec uelut curanda medicis offertur cum eam doctores sancti carnalibus resistere uoluptatibus hortantur; sed quia non potest sine graui dolore 770 relinqui quod cum grandi solebat amore teneri secari se uidetur ab eo qui ab inueterata eam illecebrarum consuetudine retrahit, sed ne huiusmodi sectio languenti animae intoleranda forte uideatur danda est potio salutaris post quam utiliter sopita dolorem secura non sentiat, reuocanda est ad mentem poena aeterna flammae gehennalis quae neglegentes suae salutis animas perpetuo torquebit, reducenda ad memoriam gloria patriae caelestis ubi susceptae iustorum animae regnabunt sine fine cum Christo; haec etenim potio doctrinae salutaris est quae animam diu languidam adeo uelut soporatam huic mundo uel potius mortuam reddat ut 780 facillime cuncta quibus prius inhaerebat oblectamenta sibi patiatur immo etiam gaudeat auferri. Item mandragora illis mederi perhibetur qui nausia laborant ita ut nec continere ualeant nec accipere cibos delectentur. Cibus autem animae sermo est ueritatis quem qui uel audiendo recipere 785 uel auditu acceptum in uentre memoriae retinere nequeunt pessimo prorsus ac periculoso languore tenentur quia nimirum necesse est ut eorum uita desperetur qui panem uitae aut acceptum conseruare aut saltim percipere fastidiunt. Cui uidelicet languori crebra sanctorum exempla et praesens forma uirtutum solet 9o praebere medellam dum fastidiosus quisque ac neglegens uisis siue auditis bonorum operibus rememorata supernae gloria retributionis et ipse bonorum actus laboresque quaerit imitari temporales quo perpetuae illorum felicitatis mereatur coheres haberi. Quicumque ergo talis est quasi per fructum mandragorae ad spem 795 salutis et uitae perductus est, quicumque doctorum tantam spiritus gratiam tantum habent studium pietatis ut quisque eos uiderit uel audierit mox mente mutatus ipsorum sequi uitam incipiat merito mandragorae formam tenet quia uitae alimentum in nausientium cordibus figit. 800 Et pulchre sponsa deliciis opima uiuificis non solum uinearum malorumque fructus sponso intuendos sed etiam mandragorarum odores sucosque salubres promittit non tantum ea quae manducari possint et bibi uerum et illa se habere gloriatur quae fastidientibus cibum siue potum gratum facere queant et suauem quia 805 profert ecclesia ante conspectum sui auctoris dona uerbi caelestis

782/7183 cf. Plin., nat. bist. XXV, 94. eu. (PL LXXVI, x32 A).

. 773 post] per OP secturae O! tium O! — 803 possunt P

783/788 cf. Greg. Magn., bom. in

— 798/799 nausiantium B! P!, nausen-

vill, I

Mi vir zg e vir.

810

815

820

825

397

cibaria uidelicet et pocula uitae, profert ministros idoneos qui haec et esurientibus sitientibusque praedicando adportent et insuper etiam fastidientibus ipsi praelibando, id est prius operando, dulcia reddant, profert quasi uineas cateruas electorum innumeras, profert ut mala punica martyrum agmina confessionis inuictae fulgo- PL 1205 re pretiosa, profert spiritalia carismata quibus praecordia pigrorum ad contuenda atque imitanda bonorum exempla succendat. Omnia poma noua et uetera dilecte mi seruaui tibi. Poma noua et uetera praecepta siue promissa sunt noui testamenti et ueteris. Quae omnia dilecto suo seruauit ecclesia quia ipsum esse solum nouit qui utriusque et praecepta daret et seruantibus praemia digna redderet, solum esse nouit eum qui et minora per angelos antiquis suis famulis et maiora per se ipsum nobis uel mandata ederet uel polliceretur praemia. In qua sententia fortiter retundit ecclesia sectas Fotinianorum qui dominum saluatorem ante Mariam fuisse negant, refellit et insaniam Manicheorum qui alium legis alium esse Deum euangelii dogmatizant. Item poma noua et uetera iusti sunt testamenti noui et ueteris quorum nullus potuit quamuis eximia sanctitate insignis regni adita caelestis ante incarnationem passionem resurrectionem ascensionem domini saluatoris intrare. Dixit ecclesia temporis illius quae nunc discretionis gratia sinagoga uocatur: Omnia poma noua et uetera dilecte mi seruaui tibi, ac si aperte dicat, Scio certissime

830

855

840

quia nemo nisi per gratiam tuam potest saluari, nemo mortalium potest perfecte jam beatus fieri prius quam tu mortalis effectus iter uerae beatitudinis ad caelestia pandas; quoscumque enim iustos uidi cunctos tuo sacrosancto aduentui fide certa seruaui per quem eos ad perfectam felicitatem peruenturos esse didici. Cui simile noui quoque testamenti ecclesia depromit sententiam uoce primi sui pastoris ita eos qui aliter sapiebant contestans: Quid temptatis dominum inponere iugum super ceruices discipulorum quod neque patres nostri neque nos portare potuimus ; sed per gratiam domini I esu credimus saluari quemadmodum et ill. Probat autem sententia sequens ueram hanc esse expositionem huiusce sententiae cum subditur:

Quis mihi del te fratrem meum sugentem ubera matris meae ? Etin multis enim et in omnibus et in hoc maxime loco testatur hoc carmen quia nil carnale et iuxta litteram resonet sed totum se spiritaliter ac typice uelit intellegi. Quae enim potest esse femina835/838 Act. xv, 1o-11. VIII, 1 Cant. viii, 1.

816 utrisque O — 824/825 edita BL*O*, aditum O! 854 similem LOP

— 832 fidei BLO

338 MA

IO

IN CANTICA CANTICORVM

rum quae dilectorem dilectumque suum repente desideret non esse iuuenem ut fuerat sed in aetate infantili fratrem sibi denuo nasci suaeque genetricis uberibus paruulum nutriri quem iam adultum deperire consuerat? Ergo antiquorum uox est ista iustorum qui dominum saluatorem quem in diuinitate patri et spiritui sancto consubstantialem credebant ac debitis uenerabantur obsequiis in

hominis quoque habitu et hominibus consubstantialem uidere cupiebant ut quae in prophetia nouerant in ipso de quo praecinebantur completa uiderent; desiderabant illam aptissimam sui conditoris uocem audire quam extensis in discipulos manibus 15 protulit dicens: Ecce mater mea et fratres mei ; cupiebant delectabile illud accipere nuntium quod post triumphum resurrectionis acceperunt idem discipuli: J7e nuntiate fratribus mets ut eant in Galilaeam, ibi me uidebunt, attestante ipso dilecto qui alibi eisdem discipulis dicit: M uiti prophetae et qusti cupiebant uidere quae uos 20 widetis et nom widerunt et audire quae auditis et nom audierunt. Quod ait, sugentem ubera matris meae, non de ipsa gloriosa Dei genetrice specialiter ualet intellegi de qua ueraciter dictum est: Beatus uenter qui te portauit et ubera quae suxisti, et de qua ipsein psalmo: De uentre, inquit, matris meae Deus meus es tu, quod est 2 VA aperte dicere, Qui meus ante saecula pater eras ex quo esse homo coepi es et Deus meus. Non enim potuit Salomon uel aliquis illius aeul iustus beatam Mariam sibi matrem dicere quae tanto post tempore nascitura erat in mundo. Sed matrem suam dicit sinagoga humanae naturae substantiam de qua et ipsa nata erat et redemptorem omnium nasci ac nutriri desiderabat. De cuius natiuitate adhuc ingenti feruens amore subiecit: Et inueniam te foris et deosculer, et iam me nemo despiciat. Intus quippe erat dilectus quia in Principio erat uerbum et uerbum erat apud Deum et Deus erat uerbum sed ut foris possit quoque inueniri 3 VA uerbum caro factum est et habitauit in nobis. Viderunt namque patriarchae uiderunt prophetae Deurn sed intus, id est in contemplatione mentis spiritali non in oculi carnalis intuitu, uiderunt eum sed in imagine sed in angelicae forma substantiae, at ipsam eius naturam quae per angelos se quomodo uoluit ostendebat 40 nequaquam uidere ualebant. Denique legifer ipse qui audire meruit: Ostendam omne bonum tibi, rursum audiuit : Non poteris uidere faciem meam, non enim uidebit homo faciem et uiuet. Felices autem qui inter se conferre meruerunt : Inuenimus messiam quod dicitur

15 Marc. ii, 34. — 17/18 Matth. xxviii, ro. — 19/20 Matth. xiii, r7.

23 Lücexi 27.

24 Ps. 2r 1x

41/42 Ex. xxxiii, 19-20.

33/54 Ioh. i, x.

43/44 Ioh. i, 41.

VIII, 21 post Quod add. autem LOP —— 32 despiciet B* possit LOP —— 38 posterius sed] et B'O! — 43 quod] qui O

35 loh.i, r4.

34 quoque

PL i206

V, viii, I

,

339

Christus, et iterum: Quem scripsit Moyses in lege et prophetae 45 inuenimus Iesum filium Ioseph a Nazareth, nam et talibus apte

conuenit quod ait: Et inueniam te foris et deosculer. Inuentum quippe dilectum deosculata est sinagoga in eis qui hunc facie ad faciem in ueritate assumptae carnis uidere qui cum eo ore ad os loqui meruerunt. Hoc est namque osculum, id est amantissimum so illud oris illius donum ac mutuae commercium allocutionis quod in

hoc carmine sinagoga ante omnia quaerebat ita incipiens : Osculetur me osculo oris sui. Bene autem optando subiungit: Etiam me nemo despiciat. Despecta namque erat exteris hominibus ecclesia quasi parua et nullius pretii quae diu breuissimis 55 Iudaeae terminis claudebatur, at ubi uenientein carne domino per

6o

65

7o

75

80

omnes coepit gentes dilatari terribilis aam mundo effecta est quasi orbem impletura uniuersum et cultum omnium deiectura deorum. Namque eam non fuisse despectui sed terrori potius ut aciem castrorum ordinatam per id maxime probatum est quod ei bellum publice toto orbe indictum est in quo tamen bello ipsasiue uiuendo PL 1207 seu moriendo superans magis est facta mundo omni terribilis. Despecta erat etiam immundis spiritibus ecclesia quia se genus humanum decepisse ac de patria caelesti in hoc exilium aerumnamque multifariam detraxisse lactabant nullumque fuisse hominum qui a suo dominatu per omnia posset immunis exsistere, at postquam mediator Dei ei hominum homo Christus Iesus uenit in mundum temptatusque uicit hostem ipsum cuius temptatione quondam est uictus protoplastus pertransiuit etiam bene faciendo et sanando omnes oppressos a diabolo atque ad ultimum moriendo destruxit eum qui habebat mortis imperium omnemque secum iustorum praecedentium multitudinem ab inferis deducens ad illius regni quod protoplastus amiserat gaudia perduxit ac suae uictoriae signum fidelium frontibus imposuit. Iam non est eis despectui bonorum uita hominum quia se per hominem uictos esse uident humanumque genus ad regnum quod ipsi superbiendo amiserant dolent esse translatum. Licet et de sanctis credere angelis quia minus uitam electorum despexerint hominum postquam Deum ac dominum suum in tantum amare humanum genus cernebant ut etiam ipse homo fieriatque inter homines conuersari ac mori dignaretur. Hinc est enim quod ante incarnationem eius adorari se ab hominibus patienter ferunt, lohannem uero in apocalipsi adorare se incipientem prohibet angelus dicens: Vide ne feceris, conseruus tuus sum et fratrum tuorum habentium testimo44/451loh.i,45. 70 Heb. ii, 14.

DES:

53 exteribus quamdiu OP

51/52Cant.ir. 58/59cf.Cant.vij3. 82/84 Apoc. xix, 1o.

| 66ITim.

B* L*, exterioribus L'O 54 quae diu] quem diu Z*, 72 perduxerit BL P*, perduxerat O* 83 post conseruus

add. enim B sup. lin.

340

IN CANTICA CANTICORVM

nium Iesu, Deum adora. Vnde merito aduentum eiusdem domini Iesu suspirans antiqua illa electorum multitudo dicebat: Quis mihi del le fratrem meum sugentem ubera matris meae et inueniam te foris et deosculer, et am me nemo despiciat. Vbi et apte subiungitur: viil, 2 Adprehendam te e adducam in domum matris meae. Ita autem haec loquitur sinagoga quemadmodum Paulus ait: Nos qui wiwimus qui residui sumus in aduentu domini non praeueniemus eos qui dormieYunt, qui cum certum haberet diem usque iudicii sein carne durare non posse propter consortium tamen unius eiusdemque fraternitatis illorum se numero iungit qui in aduentu iudicis uiui inueniuntur in carne. Et hic ergo plebs antiqua Dei ex persona loquitur illius 9 VA suae partis quae eum in carne apparentem esset uisura : Ad prehendam ie et ducam in domum matris meae, Prompta te ac fideli deuotione uenientem excipiam et desideriis inhiantibus tua monita complectar tua praestolabor promissa te quoque ad caelos peracta dispensatione carnis redeuntem laetis ducam luminibus IOO laeta omnibus uoce praedicabo. Haec est enim domus matris eius felicitas scilicet patriae caelestis ad cuius inhabitationem natura humana creata est ad quam perpetuo possidendam, si nemo peccasset, totum genus humanum de deliciis paradisi in quo positus est homo primus sine media morte transiret. In hanc ergo IOS domum se dominum introducere ecclesia promittit non id sua. uirtute perficere ualens sed suis uotis ut perficiatur exoptans suis praeconiis perficiendum siue perfectum praedicans quo modo nec psalmista exaltare illum ad caelos potuit qui tamen dixit : Exaltabo le domine quoniam suscepisti me, quod est aperte dicere, Quia meae IIO naturam fragilitatis suscipere dignatus es recte tuae praeconia uirtutis qui hanc clarificasti infatigabili mentis delectatione profi85

teor.

IIS

Ibi me docebis, et dabo tibi poculum ex uino condito. Ibi me docebis, in ipsa carnis substantia in qua te foris inuentura sum et osculatura ibi mihi euangelii tui praecepta quae prophetae et lex et psalmi promiserunt dabis, ibi me potiora quam in lege et prophetis legebam sperare dona docebis. Vel certe altius intellegendum, ibi me docebis, in illa domo matris meae in quam te ducere laetifico oculorum comitatu simul et laude uerborum desidero ;ibi etenim

I20

docuit ac docet ecclesiam ex ea parte eius quam ad se illuc recepit, ibi docebit omnem ecclesiam cum peracto uniuersali iudicio nusquam sancti illius nisi erunt omnes in caelo cum ipso. Quid ibi

88 Cant. viii, 2.

89/91 I Thess. iv, r5.

108/109 Ps. 29, 2.

87subiungit LP — 90 aduentum P — 91seom.LO*P 98conplector BLO*, complectens P praestolor BLO* P* 104 erat P 115 me Ápriusetom. LOP B*LO*P

PL 1:208

V, viii, 1-2

;

341

doceat ipse in euangelio designat cum in illo sermone dulcissimo ac largissimo quem cum ea ultimum ante passionem habuit dicit 125 inter alia: Haec in prouerbüis locutus sum uobis, uenit hora cum dam:

non in prouerbiis loquar uobis sed balam de patre adnuntiabo uobis, id est palam patrem ostendam uobis. Et dabo tibi poculum ex uino condito el mustum malorum granatorum meorum. Dat ex uino poculum ecclesia domino cum acceptis eius 130 beneficiis magnam feruentis gratiam rependit amoris et ipsum uinum non purum sed uelut pigmentorum nobilium admixtione conditum cum amor idem bonorum quoque est operum attestatione probatus; neque ea tantum opera quae amorem conditoris sed illa non minus quae fraternam in nobis dilectionem probent 155 habere nos docet, si dignum ei et acceptabile deuotionis nostrae poculum porrigere curamus. Quae aperte distinguit ipse cum discipulos ammonens ne iustitiam suam facerent coram hominibus ut uiderentur ab eis in completione eiusdem sententiae tria mox genera bonae actionis subdidit elemosinam uidelicet oratio140 nem et ieiunium manifeste significans quia in his tribus iustitia deberet nostra consistere; ad elemosinam quippe pertinent omnia quae in necessitatem proximi sustentandam misericorditer operamur, ad orationem cuncta quae ad placandum nobis conditorem nostrum deuota pietate gerimus, ad ieiunium tota mentis castiga145 tio qua nos a uitiis mundique contagiis abstinere curamus. Et quia sancta ecclesia dilecto suo non tantum uitae munditiam offert sed et pretiosum mortis calicem in plerisque suis membris pro eius dilectione suscipit recte cum dixisset: E? dabo tibi poculum ex wino condito, subiunxit, e£ mustum malorum granatorum meoISO

155

160

rum. Eadem quippe sunt mala granata quae et mala punica sed granata propter granorum multitudinem punica dicta quia in Africa et circa Cartaginem maxime abundant, quae quia beatorum martyrum figuram teneant color ipse roseus indicio est. Et bene mustum malorum non autem potionem aut merum aut siceram appellat ut feruorem inextinguibilis designet amoris in corde triumphalis exercitus. Mustum enim, id est uinum a lacu statim sublatum, maioris solet esse feruoris ideoque merito flagrantissimae illorum uirtuti congruit qui ad uisionem conditoris etiam per ferrum flammasque transire non dubitant. Nam quod huiusmodi potio non solum aestus stomachi et corruptum uentrem sanare dicitur sed et in reliquis prodesse uisceribus, quis non

125/126 Ioh. xvi, 25.

137/140 cf. Matth. vi, 1-18.

131 parum L* O*, paruum P*, prauum P' 137 discipulis B* 142 substantiam B L O*, sustendandam P 148 suscepit B* LO 149 subiunxit om. L O*, confestim addidit O! i» marg., mox addidit P 156aJe LO, de P 158 post uisionem add. sui LOP

PL 1209

342

viii, 3

IN CANTICA CANTICORVM

uideat quia feruor caritatis quo magis abundat eo amplius cooperiat immo etiam extinguat multitudinem peccatorum ? Dicat ergo antiqua congregatio iustorum aduentum in carne sui auctoris 16s uidere desiderans dicat, ibi »e docebis, et dabo tibi boculum ex uino condito et mustum malorum granatorum meorum, ac si aperte protestetur, Ibi, id est ipso in tempore uel loco in quo te foris inuenero et alloqui meruero, et tu mihi ea quae filium Dei in homine hominibus apparentem decet mandata proferes ac dona et 170 ego tibi famulatum integri cordis eum qui uere Deo debetur impendam quia nimirum aduentus eius laboranti in aduersis mundi ecclesiae requiem caelestem et interim in spe et in futuro largitur in re. Recte illa subiungit: Laeua eius sub capite meo et dextera illius amplexabitur me. Per 175 laeuam quippe eius sacramenta incarnationis et praesentiae eius dona designat, per dexteram uero ea quae in futuro percipiunt electi praemia figurantur in quibus non solum uisio diuinae maiestatis sed et gloria est clarificatae humanitatis eiusdemque unius mediatoris Dei et hominum. Vnde bene laeuam eius sponsa sub capite suo poni dextera autem se illius amplexari desiderat ut et nunc per temporalia eius subsidia a mundi perturbatione quiescat et tunc manifesta ipsius uisione perpetuo fruatur. Et quidem aeternam sanctorum requiem nullus umquam turbo interpolat. Vnde recte dicitur: Et dextera illius amplexabitur me, quia 185 nimirum diuinae praesentia maiestatis undique suos caelesti in regno circumteget ne aliqua felicitatem Deo dignam uel memoria miseriae uiolet uel metus finis angustet. Vnde et in apocalipsi Iohannes: Et absterget Deus, inquit, omnem lacrimam ab oculis eorum et mors non erit amplius neque luctus neque clamor neque dolor 190 erit ultra quia prima abierunt ;et iterum: Et nox ultra non erit et non egebunt lumine lucernae neque lumine solis quoniam dominus Deus iniwminabit illos et regnabunt in saecula saeculorum. At uero ea quae in praesenti fidelibus conceditur requies perfecta esse nequaquam potest quia necdum antiqua inimica destructa est mors. I9 Vnde fit ut plerumque felix bonorum quies et quasi sopor gratissimus qui intentam diuinis rebus mentem eorum huic mundo uelut insensibilem facit improborum turbetur incursibus eorum uidelicet qui felicissimae dormitionis ignari uigilare potius in mundi labenVA

ii55;

162/163 cf. Iac. v, 20; I Pet. iv, 8.

188/190 Apoc. xxi, 4.

174 Cant. viii, 3.

179-cf.I Tim.

190/192 Apoc. xxii, 5.

169 decent P 171 qui P post eius add. quia LOP 178/179 unius eiusdemque LOP 183/184 interponat B* L O* P*, inquietat O!, interponit P! 187 et om. LOP 188 omnem zzc. A, F. 104* 190 quae

A*BLO'P 192inluminauit A, inluminat B — 198 fost qui 42d. huius O! P in mundi] inmundo B* P*

V, viii, 2-5

343

tis amore consuerunt. Atque utinam soli qui ad mundum aperte pertinent pacem impugnarent ecclesiae et non etiam ipsa in se eos qui spiritalia eius studia carnalibus suis moribus impediant teneret. Verum quia et ipsa plures gignit tales ammonet eos dominus ne animos fidelium ecclesiae orationi siue lectioni seu aliis pietatis actionibus deditos inquietare praesumant dum audito desiderio 205 cordis eius ipse continuo subiunxit: ii, 4 Adiuro uos filiae Hierusalem me suscitetis et euigilare faciatis dilectam donec ipsa uelit. Et tales enim animae filiae Hierusalem recte uocantur quia corpori sanctae ecclesiae per lauacrum sunt regenerationis unitae quia ad regnum caeleste tendunt quamuis 210 super fundamentum rectae fidei nom aurum argentum lapides pretiosos sed ligna faenum et stipulam aedificent. Ne ergo suscitetis, inquit, dz/ecíam tumultu carnalium perturbationum e£ euigilare faciatis a quiete placidae suae deuotionis qua conspectibus sui conditoris adstare delectatur, donec ?psa uelit, id est donec rite 215 completis diuinae seruitutis obsequiis ipsa ad communem redire curam humanae fragilitatis necessitatibus ammonita consentiat. Et quia postquam ad fidem dominicae incarnationis Iudaea confluxit secuta est et gentium multitudo eiusdemque gratiae particeps festinauit ammirata inopinatam eius conuersionem Iudaea 220 repente exclamat: Quae est ista quae ascendit de deserto deliciis affluens innixa super Hii, 5 dilectum meum. Ascendit autem ecclesia gentium de deserto quia quae plurimo tempore a suo fuerat conditore derelicta proficientibus iam fidei et operis boni gradibus ad eius gratiam peruenit 225 impleto Esaiae prophetae quo ait: Laetabitur deserta et inuia et exultabit solitudo et florebit quasi lilium, deliciis affluens illis nimirum de quibus supra dicit sponsus: Quam pulchra es et quam 200

decora carissima 1n deliciis, hoc est in desideriis uitae caelestis,

innixa super dilectum meum, merito super illum innixa sine cuius 230 adiutorio non solum ad superna ascendere sed nec resurgere quidem ualebat, nam et uirtutum profectus et ipsa fidei initia non nisi domino largiente possumus habere. Hanc ergo nouae gentium conuersionis gratiam magis Iudaea mirabatur quo se solam et eos qui in suum ritum per mysterium circumcisionis reciperentur ad 235 hanc pertinere credebat ut liber actuum apostolorum apertissime testatur. Vnde et cum ammirata dixisset: Quae est ista quae 206/207 Cant. viii, 4. 225/226 Es. xxxv, 1.

210/211 I Cor. iii, x2. 227/228 Cant. vii, 6.

221/222 Cant. viii, 5. 232/236 cf. Act. ii, 7.

200 post pertinent 422. qui 4! sup. liz. — inpugnarunt A4! 202 gigneat A*,gignat 4! ^ 209qui 4'P*,quaeL'P! | 211etom.P 218postgratiae add. esse A!O!P! sup. lin., fieri B! sup. lin. — 223 primo P 225 impleta A'L'OP . prophetia AL'OP — post prophetae add. uaticinio B' sup. lin. qua LOP

231 uirtutem 4A

255 credebant B

PL r2ro

344

IN CANTICA CANTICORVM

ascendit de deserto deliciis affluens, magis ammiranda conclusit, innixa super dilectum meum, meum, inquit, dilectum, id est quem 240

me solam diligere ceteris autem nationibus esse rebar ignotum; cui respondens ille: Qui es? pax nostra qui fecit utraque unum et ueniens euangelizauil bacem nobis qui longe fuimus et pacem his qui $rope, ammonet eam meminisse gratiae per quam ipsa grauissimis erepta malis ad uiam conuersa est ueritatis et aliorum quoque congaudere saluti cum auctor ipse salutis et uitae sit diwes 1n omnes qui inuocant illum. Sub arbore, inquit, malo suscitaui te, ibi corrupta est mater tua, ibi

250

255

260

wiolata est genetrix tua. Arbor malus aptissime lignum sanctae crucis exprimit in quo ipse pendere pro omnium salute dignatus est in cuius laudibus supra dixit ecclesia: Sicut malum inter ligna siluarum sic dilectus meus inter filios. Sub arbore ergo malo suscitauit dominus sinagogam quam per fidem suae passionis a perpetua morte reuocauit. Sub qua etiam arbore corrupta uiolataque est mater ac genetrix ipsius maior uidelicet ac senior eiusdem portio plebis illa nimirum quae principum suorum persuasione seducta Barabban pro domino elegit stulta temeritate conclamans: Sanguis eius super nos et super filios nostros. Et haec enim sub arbore crucis erat non huius quidem se fidei humiliter mancipando sed huius super se uindictam pertinaciter imprecando; a cuius societate secernens eam quae credere consensit plebem hortatur dominus ut memoriam collatae sibi gratiae fixo in corde retineat sed et opera perceptae fidei digna coniungit, sequitur

enim: Pone me ut signaculum super cor tuum ut signaculum super bra-

viii, 6 265

270

chium tuum. Pone me super cor tuum per cogitationem, pone super brachium tuum per operationem ut et intus sit caritas de corde puro et conscientia bona et fide non ficta et eadem cordis deuotio quam internus uidet arbiter etiam foris cernentibus ad gloriam patris qui in caelis est boni operis exhibitione probetur. Bene autem ait: Pone me ut signaculum. Solemus enim saepe signum aliquod digito uel brachio alligatum circumferre quo ammoneamur illius rei cuius frequentiorem habere memoriam curamus. Hoc ergo more etiam nos dominus ut praesenti signaculo semper ammonitos sua uult mandata retinere iuxta quod et ipse praecipit dicens de lege quam dedit: Erit ;gitur quasi signum in manu tua et 240 Eph. ii, r4. 240/242 Eph. ii, 17. 249/250 Cant. ii, 5. 256 Matth. xxvii, 25. 265/266 I Tim. i, 5. 274/275 Ex. xiii, x6.

239 esse rebar] asserebar 4! ^ 246suscitauit Barraban 4 coniungat P AP

244/245 Rom. x, za. 263/264 Cant. viii, 6.

4 — 250filias

261 pertineat AB aperta Z4, aperte B 268 probatur A L, prolatur O*, prodatur O! P

AB! ^ 255

coniungitur L, 275 praecepit

PL rox

V, viii, 5-6

345

275 quasi appensum quid ob recordationem ante oculos tuos. Fit autem

ut si eius memoriam nostro in pectore continuo ferimus ut et ipse

280

285

290

295

3oo

3o5

310

qui hanc nobis gratiam contulit nostri memor in aeternum nos caelesti in regno suo felices praesentia ut signaculi uice conseruet iuxta quod eximio plebis suae duci promittit dicens: Adswmam te Zorobabel fil? Salathiel serue meus et bonam te quasi signaculum quia te elegi, dicit dominus ;cul contra reprobans eum qui post fidem ad apostasiam conuersus est et abiciens dicit: S: fuerit Iechonias filius Ioachim regis Iuda anulus in manu dextera mea inde euellam eum. —Velcertealtius intellegendum quia signaculum ubi ponitur indicium solet esse archanorum rerumque pretiosarum et quae temerari non debeant sicut de domino scriptum est: E! stellas claudit quasi sub signaculo, uidelicet ut non nisi ipsius qui signauit permissu aperiantur et iussu. Hinc est enim quod Abraham S?gnum accepit circumcisionis signaculum vustitiae fidei quae est in praeputio; per circumcisionem namque quam in carne accepit signabatur quid fides illa quam et ante circumcisionem iam acceperat ad mundationem et cordis ualeret et corporis quam et nos modo sine circumcisione carnis habemus in qua et iustificamur iuxta illud prophetae et apostoli: Jwstus autem ex fide wiwit. Itaque dominus noster Iesus Christus ponendus est ut signaculum super cor nostrum ut signaculum super brachium nostrum ut cuncta quae in carne gessit uel dixit archana esse et caelestia nouerimus. Quia enim ipse est Dei uirtus et Dei sapientia ponimus eum ut Signaculum super cor nostrum cum ea quae dixit ita discimus quasi ueraciter diuinae sint uerba sapientiae, ponimus eum ut signaculum super brachium nostrum cum ea quae fecit ita audire et pro modulo nostro sequi satagimus quasi uerae sint exempla uirtutis. Item ut signaculum super cor et brachium nostrum ponimus dominum cum mandata in praesenti pro illius mercedis quam uidere necdum ualemus perceptione seruamus. Quia fortis est ut mors dilectio dura sicut inferus aemulatio. Haec dilectio siue aemulatio et in domino ac redemptore nostro et in electis eius recte potest intellegi. Fortis enim ut mors erat dilectio qua nos ipse dilexit quia tanta nimirum erat ut per hanc pro nobis ad mortem usque ueniret. Vnde ait: Maorem hac dilectionem nemo habet ut animam suam quis ponat pro amicis suis. Aemulatio qua 279/281 Agg. ii, 24.

282/284 Hier. xxii, 24.

287/288 Iob ix, 7.

290/291 Rom. iv, zr.

295 Hab. ii, 4; Rom. i, 17.

299 cf. I Cor. i, 24.

311/312 Ioh. xv, z3.

280 filii. A 282 est om. AO* P 283 Iacim B* L* 285/286 iudicium ABO* 287 est om. BLOP 289 enim om. LOP 292 quid] quod L* P quam] quae Z4 293 post acceperat add. ut B! sup. lin. — 296 signum A 304 signum AB 311 hanc 4

PL x2r2

346

IN CANTICA CANTICORVM

nos zelatus est dura sicut inferus exsistebat quia nullis aduersantium hostium temptamentis potuit a nostraesalutis cura reuocari sicut nec inferus ullis miserorum cruciatibus ualet mitigari atque a AI sententiae suae seueritate commutari. Austera quidem haec uidetur comparatio sed quo austerior datur comparatio eo artior zelantis nos domini commendatur affectus de quo ipse eliminatis de templo perfidis ait patri: Zelus domus tuae comedit me. Quo 320 autem maior eius ostenditur aemulatio eo grauior nos, si hanc spernimus, sequitur damnatio. Sed et fidelium eius fortis est ut mors dilectio quia nec per mortis ipsius acerbitatem ab ea ualent diuelli. Vnde confidenter aiunt: Qw£s mos separabit a caritate Christi, tribulatio an angustia an persecutio an fames am nuditas am 325 periculum an gladius? Aemulatio illorum pura ac Deo deuota inferno assimilatur quia sicut ille eos quos semel ceperit numquam amittit sic pertinacia feruentis zeli eorum nullo umquam tempore frigescit. Ipse est enim zelus quo accensus Finees fornicatores strauit in heremo, ipse quo ardebat Elias cum post suspensas caelo 250 aquas et post triennium reuocatas post interfectos prophetas Baal et conuersum cor populi ad dominum aiebat: Zelo zelatus sum pro domino exercituum quia dereliquerunt bactum domini filii Israhel altaria tua destruxerunt prophetas tuos occiderunt gladio, ipse quo utebatur Petrus cum mentientes Deo neophytos ad mortem usque 96) VA perduxit, ipse de quo Paulus ad Corinthios: Aemulor, inquit, «os Dei aemulatione desbondi enim uos uni uiro uirginem castam exhibere Christo, timeo autem ne sicut serpens Euam seduxit astutia sua ita corrumpantur sensus uestri el excidant a simplicitate quae est in Christo Iesu. 340 Oportune autem illata est hoc in loco amoris siue zeli magnitudo perfecti ubi ammirante Iudaea nouam gentilitatis conuersionem ammonebat eam dominus ut praestita sibi dona pietatis ad mentem reduceret quia uidelicet post corruptionem genetricis ac matris suae ipsa per arborem crucis in resurrectionis primae sit 345 excitata gratiam. Ita etenim haec sententia superioribus potest conuenienter aptari: Memento te o collecta ex Iudaeis ecclesia per lignum passionis meae peruenisse ad uitam et ne umquam obliuiscaris quia magnitudo dilectionis et aemulationis me pro te ad mortem usque perduxit neque mireris me conuersam ad fidem meam recepisse turbam gentilium quam tanta dilectione tanto zelo perficiendae meae uoluntatis accensam uides ut facilius uideatur uel morte persuaderi posse ne ultra animas rapiat e VA

319 Ioh. ii, 17. 323/325 Rom. viii, 35. 328/329 cf. Num. xxv, 1-9. 331/333 III Reg. xix, ro. 334/355 cf. Act. v, 1-10. 335/539 II Cor. Xl, 2-3.

323 separauit AL* P* 351 perficiendo A

354 neophytas P — 341 conuersationem A* BO

PL 12:3

V, viii, 6

347

mundo uel inferno ne raptas suscipiat quam illi ut aliquando mea recedat a fide; ne putes te nuda solummodo professione uerborum 355 mihi posse placere quin potius si uis ad uitam uenire pone meae memoriam uoluntatis ut signaculum super cor pone super brachium tuum atque in tantum dilectione siue diuina seu fraterna mentem imbue tantum aemulare ne absque tuae plebis aggregatione ciuium supernorum summa compleatur ut ipsa tua dilectio 360 ipsa aemulatio nullo rerum aduersantium siue blandientium statu possit immutari uel minui. Quidam hoc quod dictum est, dura sicut inferus aemulatio, de aemulatione inuidiae quam sinagoga aduersus ecclesiam gentium saepe habebat dictum accipiunt de qua et in actibus apostolorum ita legitur: Sequenti autem sabbato baene uniuersa ciuitas conuenit 365 audire uerbum domini, uidentes autem turbas Iudaei vepleti sunt zelo et. contradicebant his quae a Paulo dicebantur. Quae uidelicet aemulatio dura est ut inferus quia nimirum animam quam ceperit impietatis peste consumit. Hinc enim scriptum est: Zelus adprehendit populum ineruditum et nunc ignis aduersarios comedit. Quod si ita intellegitur merito ammonet sinagogam dominus ne hac aemulatione contra ecclesiam teneatur cum eam uiderit de deserto uitiorum ascendisse deliciis caelestibus affluentem inreuocabili mente suo adhaerere dilecto ne forte aliis inuidendo bona 375 quae ipsa habere poterat amittat. Quo dicto plura de uirtute dilectionis accumulando subnectit dicens: Lambpades eius lampades ignis atque flammarum. Lampades dilectionis corda sunt electorum quae totis se uiribus amori sui auctoris subiciunt proximos autem ut se ipsos diligunt. Quae profecto 380 lampades lampades sunt ignis atque flammarum, ignis uidelicet in eadem caritate qua ipsi intrinsecus feruent, flammarum uero in operatione iustitiae qua etiam aliis longe lateque clarescunt. An non lampades ignis se esse prodebant qui dicebant: Nonne cor nosirum ardens eral in nobis cum loqueretur in uia et aperiret nobis 385 scripturas ; an non lampades flammarum uoluit esse nos dominus quibus ait: Lwceat lux uestra coram hominibus ut uideant opera uestra bona? Hae sunt lampades quas habent uirgines quae cum sponsus aduenerit thalamum cum ipso regni perennis introibunt. Tum uero stultarum lampades extinguuntur quia nimirum opera 390 quibus coram hominibus fulgere uidebantur obtenebrescent cum internus arbiter adfuerit et manifestauerit consilia cordium. Hae

16.

365/367 Act. xiii, 44-45. 383/385 Luc.xxiv,32. | 386/587 Matth. v, 387/388 cf. Matth. xxv, xo. 301 cIST Got. iv.os-

354 putas A — 364 et om. P — 365 sequente AB*LOP* 375 post ascendisse add. ad quae habent uirgines 4BLOP

bunt o».

ABLO

— 366 Dei P

LO, acP — 374dilectone]dilectione 4 389 tunc BP

— 387

391/392 Hae usque intra-

PL 1214

348

viil, yl

IN CANTICA CANTICORVM

autem cum eo ad nuptias intrabunt quae uidelicet amorem eius ac timorem domini super cor suum et brachium posuerunt, id est omnes cogitatus et actus suos eius praeceptis subdiderunt. Aquae multae non poterunt extinguere caritatem nec flumina obruent 395 illam. Aquas multas et flumina temptationum dicit incursus quae siue uisibiliter seu inuisibiliter animas fidelium impugnare non desinunt. Nam et per apertos fidei aduersarios et per falsos fratres et per occultas antiqui hostis insidias eos superare conantur nec tamen ullatenus cedere temptationibus norunt corda quae in caritate radicata et fundata esse consuerunt. Stat enim firma promissio ueritatis qua dicitur: Cum transteris ber aquam tecum ero el flumina non operient te; et in euangelio de domo quae super petram aedificata est, Inundatione autem, inquit, facta inlisum est 4o5 flumen domui illi et nom potuit eam mouere, fundata enim erat super petram, fundatam autem esse domum super petram, hoc est lampades cordium sanctorum igne ac flammis esse sincerae dilectionis impletas. Et quoniam in quacumque mente amor abundauerit aeternorum bonorum mox labentium rerum possessio cuncta 410 uilescit recte subiungitur: St dederit homo omnem substantiam domus suae pro dilectione quasi niil despictet eam. Haec sententia non eget expositione uerborum quam et ipse in primis apostolis et innumera postmodum turba credentium suis quam uera sit comprobauit exemplis cum pro 41 VA dilectione ueritatis omnia quae in hoc mundo possidere uidebantur relinquere et nil perdidisse sibi uisi sunt dum modo uera in caelis bona perciperent. Quod in euangelio dominus duabus continuis parabolis aperte signauit: Simile est, inquiens, regnum caelorum thesauro abscondito in agro quem qui inuenit homo abscondit et 420 prae gaudio illius uadit et uendit uniuersa quae habet et emit agrum illum ; iterum simile est regnum caelorum homini negotiatori quaerenti bonas margaritas, inuenta autem una pretiosa margarita abiit et wendidit omnia quae habuit et emit illam. Vnde praedicator egregius multum egregie dixit: Propter eminentem scientiam Iesu 42 Christi domini mei propter quem omnia detrimentum feci et aybitror ut stercora ut Christum lucri faciam et inueniar in illo. Quod si legatur ut quidam codices habent, despiciet eum, longe diuersus gignitur sensus ille uidelicet quem commendat apostolus MA

395/396 Cant. viii, 7. 400/401 cf. Eph. iii, 17. 404/406 Luc.vi, 48. — 418/423 Matth. xiii, 44-46.

402/403 Es. xliii, 2. — 424/426 Phil. iii,

8-9.

594 post subdiderunt add. quae autem bona sua opera obtentu transitoriae gesserunt laudis A4 B L O! 405 eam non potuit L eam potuit 4 B supra BLOP 408 impletam ABLO?*, impleta P 412 nil P despicient P 413quiaL ipsi O!P apostoli LOP — 423eam LOP . 425 feci et]

faciet AL*, facio et BL!

V, viii, 6-8

349

dicens :Sí distribuero in cibos bauperum omnes facultates meas, et si

430 tradidero corbus meum ut ardeam, caritatem autem mon habuero

nihil mihi brodest. SY ergo dederit homo omnem substantiam domus suae pauperibus pro dilectione, id est pro eo ut diligeret quasi nil dederit, ita despiciet eum ipse iudex qui cor eius a dilectione uacuum esse conspicit. Qui etsi contrarius superiori 435 sensus esse uidetur non minus tamen uirtus dilectionis quam sit alta quam necessaria declarat atque uterque eo pergit ut dilectionem in opere nostro simplicem signaculi semper uice circumferamus. Soror nostra parua el ubera non habet. Et haec sinagogae dominus ui, 8 440 ammiranti fidem siue susceptionem ecclesiae gentium loquitur magna utique dispensatione caritatis sororem ipsorum eam nuncupans, id est et suam et sinagogae, ut eadem sinagoga et se sororem sui conditoris per gratiam esse factam recoleret et de addita sibi in gratia germanae societatis magis magisque gaude445 ret. Soror est autem domini saluatoris et omnis ecclesia eius de utraque plebe collecta et unaquaeque anima sancta non solum propter assumptionem eiusdem naturae qua ipse homo factus est sed etiam largitionem gratiae qua credentibus in se dedit potestatem filios Dei fieri ut qui erat unicus Dei filius per naturam fieret 450 primogenitus in multis fratribus per gratiam. Vnde est dulcissimus ille ipsius ad Mariam sermo: Vade.autem ad fratres meos ac dic eis, Ascendo ad patrem meum et patrem uestrum et Deum meum et Deum uestrum. Dum ergo dicit, Soror nostra parua et ubera non habet, prima nascentis ecclesiae de 455 gentibus tempora designat quando et parua erat numero credentium populorum et ad praedicandum Dei uerbum minus idonea remanebat. Lege librum actuum apostolorum qui ab decimo nono Tiberii Caesaris usque ad quartum Neronis annum pertingit et inuenies ad praedicationem apostolorum plures credidisse turbas 460 gentium nusquam tamen eas toto illo tempore per annos circiter duo de triginta praedicasse repperies. Parua namque erat ecclesia gentium et necdum ad generandos uel nutriendos per doctrinam. Christo filios sufficiebat propter quod sinagogam monet dominus ut germana utens caritate salutaribus eius quem gaudeat auspiciis 46 VA paruitatique eius auxilia quibus adolescere possit adhibeat. Cui etiam quasi de commodis germane consulendo subiungit : Quid faciemus sorori nostrae in die quando alloquenda est ? Alloqui429/431 I Cor. xiii, 5.

450 Rom. viii, 29.

439 Cant. viii, 8.

— 451/453 Ioh. xx, 1j.

448/449 cf. Ioh. i, x2.

— 454/457 cf. Greg. Magn.,

moral. (PL LXXVI, xo8 A). 455 sensui P

uideatur O! P

447 factushomo B

— 457 decimo nono]

XXVIIII A, decimo octauo B L, octauo decimo OP 461 post erat add. adhuc J;O'D 463 admonet O! P 464 gaudebat P 465 parua utique P 466

germani P

PL z215

350

IN CANTICA CANTICORVM

tur ecclesiam alloquitur dominus animam quamque electam cum eam de salute perpetua siue per occultam sui spiritus illustratio47o nem seu per apertam praedicantium uocem ammonet. In qua uidelicet allocutione mensuram uirium nostrarum superna pietas inspicit ac pro modulo capacitatis humanae sua cuique dona largitur. Ait ergo, quid faciemus sorori nostrae in die quando alloquenda est, ac si aperte dicat, Parua quidem numero est 475 ecclesia gentium

viii, 9

et necdum

ad subeundum

uerbi ministerium

sufficit ;quid ergo tibi uidetur o sinagoga erga curam eius sororis uidelicet nostrae esse faciendum eo tempore quo illam per apostolos meos apostolorumque successores alloqui coepero, utrum quasi paruulae adhuc parua illi secretorum caelestium archana commit480 tamus an iam maiorem eam per augmenta reddamus quatenus bene proficiens perfectiorum possit capax esse uirtutum ? Cui tacenti et quid ipse uelit potius auscultanti continuo quid fieri deceat aperit ita subiciens:

Si murus est aedificemus super eam propugnacula argentea, si

48s ostium est conpingamus illud tabulis cedrinis. Solet autem muri nomine uel ostii dominus ipse saepius in scriptura sacra designari. Murus etenim recte uocatur quia ecclesiam suam omni ex parte ne ab hostibus diripiatur communit, ostium recte quia non nisi per PL rzzró ipsum uel huius societatem ecclesiae uel moenia regni perennis 49o intramus. Dicit namque de se ipse, Ego swm ostium owiwm, per me si quis introterit saluabitur, et iterum, Nemo uenit ad patrem nisi per me, dicit de illo propheta futura ecclesiae dona praecinens, Ponetur in ea murus et antemurale, murus scilicet ipse dominus in carne apparens, antemurale autem reuelatio prophetiae quae 495 incarnandum eum a mundi origine praedicendo structuram ecclesiae non parum adiuuit. Verum qui apparendo in carne ecclesiam sibi sororem facere dignatus est ipse ei etiam sui participium nominis donauit ut et murus uidelicet diceretur et ostium, murus

quidem in eis qui maiori eruditione ac uirtute spiritus praediti soo mentes fidelium ab incursionibus errantium munire ac defensare

fortiter armis nequitiae resistendo sufficerent, ostium uero in illis qui etsi minus sunt instituti ad repellenda hereticorum siue paganorum sophismata simplicitate tamen catholicae fidei salubriter imbuti ingressum regni uolentibus praedicando panderent 5o5 eosque per mysterium secundae regenerationis in atria uitae caelestis inducerent sicut eisdem sponsae suae membris perfectioribus alia quoque uirtutum uocabula quae sibi specialiter competere non dubitantur donare non refugit, uerbi gratia, Vos estis lux

484/485 Cant. viii, 9. 490/491 Ioh. x, 9. 508/509 Matth. v, 14.

493 Es. xxvi, 1.

484 eum B! P

491/492 Ioh. xiv, 6.

V, viii, 8-10 510

515

520

351

mundi, et iterum, Ecce ego mitto uos sicut agnos in medio luporum, cum ipsesit /ux uera quae ànluminat omnem hominem uenientem in mundum, ipse immaculatus et incontaminatus agnus qui abstulit peccata mundi. Si ergo murus est, inquit, soror nostra aed?ificemus super eam $ropugnacula argentea, ac si aperte dicat, Si idonea est ecclesia gentium in aliquibus suis membris peruersorum contraire doctrinis habens acutos ad dicendum uiros uel naturae uidelicet ingenio callentes uel institutione philosophica instructos nequaquam his uelim dicendi ministerium tollamus quin potius iuuemus eos datis scripturarum sanctarum paginis quo fortius possint ac facilius infirmos quosque atque indoctos ab insidiis custodire uel doctrinae fallentis uel exempli corrumpentis ;propugnacula enim argentea diuinorum sunt apices eloquiorum de quibus supra, S?cut turris Dauid collum tuum quae aedificata est cum propugnaculis, et de quibus in psalmo, E/oquia domini eloquia casta argentum igne

525 examinatum

terrae.

Si ostium est conpingamus illud tabulis cedrimis, si suntin ea qui uerbo simplicis doctrinae paruulos imbuere norunt et in penetralia sanctae conuersationis inducere proponamus eis immarcescibilia priorum exempla iustorum quibus efficacius meliusque memora550 tum implere possint officium. Cedri etenim quia uirtutes electorum designent saepe dictum est, figura enim tabularum latitudinem exprimit cordis eorum in qua memoriam caelestium recipiant uerborum de qua propheta: Viam mandatorum tuorum cucurrit dum dilatares cor meum. His se tabulis ornatum esse docebat his 3232 ornari suos auditores cupiebat apostolus qui ait: Os nostrum patet ad uos o Corinthii, cor nostrum dilatatum est, non angustiamami in nobis angustiamini aulem in uisceribus uestris eandem autem habentes remunerationem tamquam filiis dico dilatamini et uos. Vnde et amatorem sapientiae ammonet dicens: Scribe illam in tabulis 540 cordis tui. Haec autem erga se consilia siue promissa sui redemptoris audiens ecclesia non iam expectauit sinagogae cui loquebatur assensum siue responsum ac deuota ei uoce respondit: ill, IO Ego murus et ubera mea sicul turris ex quo facta sum coram eo quasi pacem repperiens. Ego quidem murus recte cognominor quia de 545 uiuis sum compacta lapidibus quia glutino caritatis adunata quia super fundamentum immobile locata sum quia nullo ictu arietis 509 Matth. x, 16. 510/511 Ioh. i, 9. 511/512 cf. Ioh. i, 2 522/523 Cant. 1v; 45247525. Ps: E57. 535/534 Ps. x18, 32. 535/538 II Cor. vi, 11-13. 539/540 Prou. vii, 3. 543/544 Cant. viii, IO.

513 eum P

516 naturale L O* P*, naturali O! P!

522 post supra add.

dictum est LOP 532 recipiunt B'P 554 se] et A* B* L*, etiam P decebat B, dicebat P — 535 qui]cum L'P 542 post responsum add. sed ipsa protinus exiliuit LOP

PII

352

IN CANTICA CANTICORVM

heretici possum deici. Firmum namque fundamentum Dei stat habens signaculum hoc, Nouit dominus qui sunt eius. Sed et sunt in me qui maiore gratia donati quantum turris murum tantum 550 generalem fidelium uitam speciali uirtutum altitudine transcendunt qui et paruulos adhuc atque infirmos in fide lacte simpilicioris exhortationis uelut ubera nutriant et omnia tela peruersorum eximia dicendi potentia quasi turris firma repellant. Quae quidem omnia ex arbitrio meae libertatis habere potui sed ex quo facta 555 sum coram eo quasi pacem repperiens ipso largiente percepi, id est ex quo donum mihi pacis suae per uerbum reconciliationis prae. Stare dignatus est, neque enim industria mea uel coram eo uenirea quo longius recesseram uel pacem quam perdideram recuperare ualui sed oblatam gratis ab illo multum gratanter accepi. Ex quo 560 autem hoc mihi ipse donum largitus est ex eo statim per uirtutum crementa proficiens et muro me iure comparandam et ubera turris instar me habere profiteor quia et hostiles a laesione ciuitatis illius acies constanter eicio et nouos semper ei populos educare contendo quod quia non nisi per donum concessae ab eo pacis facere potui S6 VA libet de uirtute pacis ipsius adhuc plura referre. vill, II Vinea fuit pacifico in ea quae habet bopulos. Loquitur autem ecclesiae siue sinagogae quae se aemulari aut ut mitius dicam suam ad dominum conuersionem satis mirari cernebat seu certe pedissequis suis quas filias Hierusalem hoc carmen appellare 57 o consueuit. Pacificus autem quem nominat est sponsus ac dilectus ipsius Pater futuri saeculi princeps pacis cuius figuram Salomon et pacifico regni sui statu et ipso nomine praetendit. In cuius pace fuit ipsi uinea quia per ipsius gratiam constructa est ei ecclesia catholica per orbem cuius plurimis quidem scripturarum locis fit 575 mentio sed apertissime in euangelica parabola qua dictum est: Simile est regnum caelorum homini patri familias qui exiit primo mane conducere operarios in uineam suam, et cetera, ubi per operarios primae tertiae sextae nonae et undecimae horae patenter exprimitur quia una eademque Christi ecclesia toto huius 580 saeculi tempore quod unius diei significatione comprehenditur indefesso doctorum spiritalium labore excolitur. Item winea fuit pacifico in ea, id est in pace illa de qua praedixerat quod facta fuerit coram eo quasi pacem repperiens quia quicumque habere pacem neglegit ad ecclesiam Christi non pertinet quamuis Chri585 stum confiteri et eius uideatur obtemperare mandatis. Factus

566 Cant. viii,zi. — 571Es.ix,6. Ps. 75, 3.

576/577 Matth.xx,r.

585/586

551lacLOP ^ 551/552simpliciores 4* BLO* 554 post libertatis add. non L' sap. lin., nihil P — 555 pacem om. AB 566 post autem add. haec LOP 567 ecclesia LP

ipsi P

568 ad om. ABO*, per P

585 uidetur A* L

573 ipsa 4! O

ei om. B,

PL z218

V, viii, IO-II

599

595

600

605

61o

615

62 VA

353

enim es in face locus eius ;et apostolus, Pacem, inquit, sequimini cum omnibus et sanctimoniam sine qua nemo uidebit Deum. Cuius societatem pacis ipse etiam aspectus et forma uitis pulcherrimae nobis sequendam proponit quae ut beati Ambrosii uerbis dicam ad imitationem uitae nostrae primum uiuam defigit radicem deinde quia naturae flexibilis e caducae est quasi brachiis quibusdam ita clauiculis quicquid comprehenderit stringit hisque se erigit et attollit. Huius est similis plebs ecclesiae quae uelut quadam fidei radice plantatur et veprimitur humilitatis propagine ac ne quibus procellis saeculi possit veflecti et tempestate deduci clauiculis illis et circulis quasi amplexibus caritatis proximos quosque complectitur et in eorum coniunctione requiescit. Quae uidelicet uitis circumfoditur quando exoneramur ferrenarum mole curarum ;nahil enim magis mentem onerai quam istius mundi sollicitudo et cupiditas uel pecuniae uel potentiae. Circumfossa autem witis religatur et erigitur cum sanctorum exemplo noster attollitur affectus neque huwmalis et despicabilis iacet sed uniuscuiusque mens ad superiora se subrigit ut audeat dicere : Nostra autem comuersatio 1n caelis est. Haec autem uinea habet populos quia sancta ecclesia non de una gente Iudaea sed de omnium est nationum populis collecta. Quod propterea maxime addidit ecclesia de gentibus ut se ad hanc uineam pertinere posse doceret et non Iudaeam de singularitate datae sibi diuinae cognitionis debere gloriari cum psalmus dicat: Laudate dominum omnes gentes ;et Moyses ipse praedixerit: Laetamni gentes simul cum populo eius. Cuius uidelicet uineae quia et domino magna est cura ut intemerata conseruetur et magna hominibus necessitas ut eius participes fiant recte subditur: Tradidit eam custodibus, wiv adfert ro fructu eus mille argenteos. Custodes namque ecclesiae prophetae custodes sunt apostoli custodes prophetarum apostolorumque successores qui diuersa mundi aetate regimini illius superna iussione dati sunt custodes sunt exercitus militiae caelestis qui omni tempore saeculi labentis pro ecclesiae statu curam gerunt ne malignorum uel hominum uel spirituum inruptione turbetur. Vir autem pro fructu huius uineae mille adfert argenteos quia perfectus quisque pro adquisitione regni caelestis cuncta quae mundi sunt derelinquit ;fructus namque laborum qui pro domino temporaliter fiunt perceptio est cum domino sempiternae quietis et regni de quo ipse dicit, Poswi wos ut eatis el fructum adferatis et fructus uester maneat,d est ut operemini et mercedem accipiatis et merces ipsa nullo umquam fine

586/587 Heb. xii, 14. 590/603 Ambr., Pex. (CSEL XXXII, z, 92, 7 94, 6). 603 Phil. iii, 20. 608/609 Ps. 116, x. 609/610 Deut. xxxii, 43; Rom. xv, ro. 623/624 Ioh. xv, 16.

586 est enim OP

608 psalmista LOP

623 dixit BP

PL 1219

354

63o

635

640

645

viii, I2 650

IN CANTICA CANTICORVM

terminetur. Virum autem perfectae uirtutis hominem scriptura uocare consueuit ; nam et uir a uirtute nomen accepit qui profecto uir, id est animus uirtutis gratia sublimis, pro huius fructu uineae mille argenteos adfert cum cuncta sua temporalia relinquit ut aeterna percipere bona mereatur. Argenteorum etenim uocabulo omnem pecuniae quae relinqui debeat speciem designat, millenario autem numero qui perfectus et integer est uniuersitas solet designari ideoque per mille argenteos quos pro fructu huius uineae uir adferre dicitur uniuersitas intimatur eorum quae perfecti quique pro domino relinquunt quae etsi aliquando parua sunt censu magna utique et copiosa illius aestimatione iudicantur qui non summam datae pecuniae sed conscientiam dantis pensat hominis. Eadem autem haec est sententia quae et supra aliis uerbis ponitur: S7 dederit homo omnem substantiam domus suae pro dilectione quasi nihil despiciet eam. Mille siquidem hic argentei pro omni substantia domus quae relinquatur positi sunt, dilectio autem quae cessantibus aliis carismatibus in caelesti nos patria perpetuo complectitur ipsa est fructus uineae quo tunc saturabuntur beati qui nunc in eadem uinea laborantes esuriunt sitiuntque iustitiam. Sequitur deinde ipsius pacifici uox qua docet quantum uineae suae sanctae uidelicet ecclesiae curam habeat, quid sua relinquentibus in aeternum conseruet, quid singularis praemii custodibus eiusdem uineae, hoc est doctoribus, retribuere disponat.

Vinea, inquit, mea coram me est, mille tui pacifici et ducenti his qui custodiunt fructus eius. Verum, inquit, probata es quod uineam meam tradiderim custodibus qui eam uerbis pariter et exemplis excolerent suis, uerum scias quia sic curam illius eiusdem commisi custodibus ut ipse nihilominus quid in ea geratur indesinenter 655 intendam quo quisque animo qua industria in ea laboret aspiciam quantas denique ab aduersariis insidias quam manifestos conflictus perferat intuear. Et quid plura ? Ecce ego cum illa sum omnibus diebus usque ad consummationem saeculi. At ubi hoc apparuerit tunc omnibus qui in uinea mea uel pro uinea mea uel aduersus 660 uineam meam laborant praemia digna rependam. Qui enim pro fructu eius, id est pro spesupernae hereditatis, omnia quae habere in mundo uel adquirere potuerunt dispensarunt bona dederuntque pauperibus certo spei suae potientur effectu immo maiora quam sperare nouerant in caelis dona percipient utpote quae nec oculus 66s widil nec auris audiuit nec in cor hominis ascendit quae praeparauit

12.

639/640 Cant. viii, . — 643/645 cf. Matth. v, 6. — 650/651 Cant. viii, 657/658 Matth. xxviii, 20. 664/666 I Cor. ii, 9.

652 tradideram B*O 656 quod L 657 intueor ABLOPR dispensarint B*LO* 663 potentior AL, potentiora P

662

V,vilirr12

670

355

Deus diligentibus se. Qui uero custodes ipsius uineae praedicando uel sublimioribus factis refulgendo fuerunt duplici prae ceteris iustis mercede donabuntur. Hinc etenim Daniheli per angelum dicitur: E? qui doct? fuerint fulgebunt quasi splendor firmamenti et qui ad iustitiam erudiunt multos quasi stellae in perpetuas aeternitates. Et hoc est quod hic quoque illis qui pro aeternorum perceptione transitoria bona contemnunt qui ob firmitatem unanimis spei unius uiri uocabulo censentur,

Mille, inquit, £4 pacifici statimque quid eis qui ampliori industria statum ecclesiae custodiunt amplioris praemii reseruetur exposuit 675 adiciens, et ducenti his qui custodiunt fructus eius. Et millenarius namque et centenarius quia uterque perfectus est numerus uterque pro perfectione ac plenitudine aeternae retributionis recte positus intellegitur; porro ducentenarius, id est duplicatus cen680 tenarius, ampliora doctorum perfectorum praemia designat de quibus etiam in hac uita inchoandis apostolus dicit: Qwi bene praesunt presbiteri duplici honore digni habeantur maxime qui laborant in uerbo et in doctrina. Itaque mille tu, inquit, pacific,

mille tui argentei quos pro fructu attuleras percipiendo uineae 685 meae pacifici apud me, id est integro suo numero conseruati, permanent neque ullatenus tibi metuendum est ne quid de his quae fecisti bonis operibus per obliuionem siue ignorantiam iusti iudicis perdas, ego enim opera et cogitationes hominum uenio ut congregem cum omnibus gentibus et linguis ac singulis quibusque 690 propria corporis prout gesserint reddam. Item quia pacifici appellantur ab eo quod pacem facere soleant sicut pacati sunt qui pacis iura custodiunt pacifici sunt sanctis argentei quos pro ueritate tribuunt qui ad uisionem perpetuae pacis quae supernae ciuitatis ac matris omnium nostrum nouae Hierusalem uocabulo consueuit 695 exprimi iter illis aperiunt patrimoniaque pauperibus Christi dispergere quam ipsi possidere maluerunt. E ducenti his qui custodiunt fructus eius, subauditur, argentei pacifici, ut sit plena sententia, Mille tui argentei pacifici et ducenti argentei pacifici his qui custodiunt fructus eius. Qui enim geminum in praesenti 700 laborem subeunt et ipsi sobrie et iuste ac pie uiuendo et ecclesiae fructus ne deficiant ne ab hostibus diripiantur sua praedicatione tutando gemina nimirum in futuro dona consequuntur. Vnde mox idem distributor donorum ecclesiam suam siue animam quamque bonis actibus deditam hortatur ut etiam praedicando uerbo ueri795 tatis quantum ualet insistat, ll, I3 Qwi habitas, inquiens, in hortis amici auscultant fac me audire 669/671

Dan. xii, 3. 706/707 Cant. viii, 13.

669 fuerunt A* B* P*

tur BR

690 gesserit ABR

681/683

I Tim. v, r7.

700 cf. Tit. ii, 12.

672 unanimi A* B L, unanimae 4!

706 Quae BLOPR

673 cense-

PL 1220

356

715

720

725

vili, I4

730

]95

IN CANTICA CANTICORVM

uocem tuam, ac si aperte dicat, Quia collocutio nostra quae in longum processit iam claudenda est quid a te maxime quaeram quid: deposcam audito, nihil per omnia dulcius mihi quam te in hortis habitare, id est in spiritalium cultura fructuum mansionem tibi locare, et nec tibi tugurium in his quasi post modicum discessura tumultuario opere constituas sed fixa illic et indeclinabili mente meum expectes aduentum, nosti enim quia descendere saepius ad hortum meum ad areolam aromatis soleo ut pascar in hortis et lilia colligam, id est ut bonorum studia laborum uideam iuuem remunerem ; deinde secundum a te munus requiro ut me audire facias uocem tuam praedicando quibuscumque uales meae et mandata legis et promissa remunerationis namque haec quotiescumque agis me semper audiente te agere memento qui tuis soleo semper adesse uotis; sed et amici auscultant nostri et angeli uidelicet quos tibi adiutores aduersus certamina spirituum malignorum cotidianos dedi et hominum spiritus iustorum quos de tuo coetu assumens ad uisionem iam meae gloriae ad quam tota aliquando futura es collegi, utrique enim tibi amici sunt utrique tua et facta speculantur et uerba gaudentque multum cum pro perceptione beatitudinis qua ipsi fruuntur uiriliter te agere conspiciunt exultant quoties aliquos de tuis fidelibus ibi intrare contigerit et suis hos ulnis excipere festinant. Quibus dictis adnuens statim ecclesiam respondit: Fuge dilecte mi et assimilare capreae hinuloque ceruorum super montes aromatum. Qui quidem sermo et de triumpho dominicae ascensionis et de his quae in ecclesia sancta cotidie geruntur recte potest accipi. Fugit enim dilectus postquam allocutus est sponsam sororemque suam quia completa dispensatione nostrae redemptionis ad caelestia rediit. Assimilatur autem capreae hinuloque

ceruorum super montes aromatum quia creberrime per gratiam compunctionis fidelium suorum cordibus apparet qui montes sunt aromatum quia despectis cupiditatibus infimis caelestium amore tenentur expurgatisque uitiorum fetoribus uirtutum sunt spirita740 lium odore referti dicentes cum apostolo: Nostra autem conuersatio 1n caelis est ;et:

745

Christi bonus odor sumus. Et quidem oportune in

calce sacri carminis ascensionis eius ac sequentis gratiae mentio facta est quia nimirum paulo superius incarnationis eius fuerant exoptata gaudia dicente sponsa, Quis mihi det te fratrem meum sugentem ubera matris meae, fuerat et passionis illius fructus ad

Cy

730/751 Cant. viii,z4. — 731/735 cf. Greg. Magn., moral. (PL LXXVI, 29 740/741 Phil. iii, 20. 741 II Cor. ii, 15. 744/745 Cant. viii, . 726 te om. AB*LO*PR

728 suis] obiis A*, obuiis 4!L!O, obuia P

739/740 specialium BR —— 741 post sumus add. Deo O!P

PL x22r

V, viii, I3-14

357

medium deductus dicente ipso, Sub arbore malo suscitawi te, et iterum, Quia fortis est ut mors dilectio.

75o

755;

76o

765

77o

Fuge ergo dilecte mi, inquit,

et assimilare capreae hüàmuloque ceruorum super montes aromatum, ac si aperte dicat, Quoniam in carne apparens praecepta mihi ac dona uitae caelestis quae semper optabam conferre dignatus es jam nunc peracto munere piae dispensationis ad superna iam ad patris sinum reuertere nec mihi tamen obsecro paenitus tuae crebrae uisitationis lucem subtrahe sed ut caprea hinulusue ceruorum indomita licet sint animalia neque hominum aedibus adsueta sedulo tamen in montibus solent uideri iam quaeso mecum agere memineris ut etsi corpore manes in caelestibus nec humana rursus habitacula repetis praesidium tamen frequens mihi diuinae praesentiae adhibe; sic etenim solummodo perficere ualeo maximum illud quod mihi uelut ultimum uale mandatum dedisti ut semper hortos uirtutum inhabitem semper meae confessionis ac praedicationis uocem te audire faciam. Potest autem haec sententia etiam de cotidiano ut diximus sanctae ecclesiae statu non inconuenienter accipi. Fugit quippe dilectus habitantem in hortis sponsam quam alloquebatur cum intentae bonis actibus menti siue uirtutum quam solebat praestare gratiam ad horam subtrahit siue etiam probandam eam temptationum procellis submittit ut merito dicere compellatur, V sque quo domine obliuisceris me in finem quo usque auertis faciem tuam a. me, et cetera usque in finem psalmi. Assimilatur capreae hinuloQue ceruorum apparentibus super montes aromatum cum rursus ut oportunum ipse iudicauerit collata sibi luce sui praesidii siue obsidentia temptationum pericula tollit seu consueta quae subtraxisse uidebatur uirtutum dona restituit ut enim de magnis

magnorum carismatibus taceam, uerbi gratia, infirmorum cura775 tione mortuorum suscitatione daemonum expulsione secretorum

certa agnitione caelestium gaudiorum lucida contemplatione ceterisque huiusmodi quae ne eximiis quidem ecclesiae membris semper adesse queunt. Constat enim de nostra paruitate quia nequaquam uno atque indissimili modo semper orationum dulcedini 780 insistere lacrimas uel pro conscientia nostri reatus uel pro desiderio patriae caelestis fundere dolenti proximo condolere ingruentibus temptamentis obuiare ualemus ita ut non numquam multum conati his uti bonis nequeamus at rursum aliquando etiam minus ipsi studentes horum copia potiamur. Quod unde agitur nisi quia 785 nunc fugit dilectus nunc mentem reuisit nostram pia utrumque prouisione ut et per collatam gratiam crescamus in profectu

746/747 Cant. viii, 5-6.

755 iam] ita P

767/7169 Ps. x2, x.

758 adhibes LO*, adhibeas O!, adhibebis P

quo usque] usque quo L — 769 post Assimilatur aZd. autem O'!P

768

PL 1222

358

IN CANTICA CANTICORVM

uirtutum et per ablatam discamus humilitatis custodire uirtutem? Subtrahit ad tempus effectum uirtutis desideratum ut redditus postmodum artius teneatur, reddit subtractum ut exci790 tatus crebra innouatione animus ardentius ad caelestia tendat. Quod ergo ait, Fuge dilecte mi, non optando loquitur, quis enim eum quem diligit a sua fugare praesentia uelit, sed eius potius uoluntate fruendo memor uidelicet consuetudinis ipsius qua se in medio saepe sermone relinquens transierit ac declinauerit ita ut 795 non nisi sollerti ac longo quaesitu possit inueniri memor etiam suae conditionis quia illum in huius tempore uel loco peregrinationis continuo uidere non possit. Quod uero adiunxit, Ass?milare capreae hinuloque ceruorum super monies aromatum, multum optando ac supplicando prosequitur sciens hanc sibi maximam in 800 praesenti uita esse felicitatem ut quia continua uisione non ualet saltim crebra eius uisitatione consoletur. Quae nimirum felicitas illis solum conceditur qui contemptu terrestrium gaudiorum et appetitu caelestium appellari spiritalium merentur montes aromatum.

795 posset AB* LOPR terrestrium] caelestium A

797 continuae ALOP et om. À

802 contente 4

EXPLICIT LIBER QVINTVS. INCIPIT DE OPVSCVLIS BEATI GREGORII PAPAE LIBER SEXTVS IN CANTICVM CANTICORVM COLLECTVS ABLR, EXPLICIT LIBER QVINTVS EXPOSITIONIS BEDAE PRESBITERI. INCIPIT LIBER SEXTVS PER EVM COLLECTVS EX BEATI GREGORII PAPAE OPVSCVLIS O0, EXPLICIT LIBER QVINTVS BEDAE PRESBITERI IN CANTICIS CANTICORVM P

VI

IO

I5

20

25

20

35

In expositione cantici canticorum quam libris quinque explicauimus, nam primum huius operis uolumen contra Iulianum pro defensione gratiae Dei quam ille impugnauit unde et hac destituente periit specialiter confecimus, ita patrum uestigia secuti sumus ut interim opuscula dilecti Deo et hominibus papae ac patris nostri Gregorii relinqueremus intacta iocundius fore legentibus rati si ea quae ille in explanationem huius uoluminis per cuncta opuscula sua sparsim disseruit quia plurima sunt et copiose dicta quasi in unum collecta uolumen pariter omnia poneremus quod modo adiuuante domino sumus facturi. Cudatur ergo septimus in cantica canticorum liber nostro quidem labore collectus sed beati Gregorii semonibus et sensu compositus ut si quis forte sit qui nostra opuscula iure spernenda aestimet habeat in promptu legenda eius dicta qui constat nullatenus esse spernendus. Si quis uero haec quoque nostra si quis captus amore legat sit ut marmoreis nostrae paruitatis aedificiis aureum tantus architectus culmen imponat. Audiui autem quia Paterius eiusdem beati papae Gregorii discipulus de tota sancta scriptura quaeque ille per partes in suis operibus explanauit collecta ex ordine in unum uolumen coegerit, quod opus si haberem ad manus facilius multo ac perfectius studium meae uoluntatis implerem; uerum quia necdum illud uidere merui ipse per me hoc prout potui imitari domino adiuuante curaui. In expositione beati Iob libro XXVII Osculetur me osculo oris sui. Potest per os Dei unigenitus filius designari qui sicut brachium eius dicitur quia per eum cuncta pater operatur de quo propheta ait : Et brachium domini cui reuelatum est; de quo Iohannes dicit : Omnia per ipsum facta sunt.-Ita etiam os dicatur ac si oris nomine patenter diceretur uerbum sicut nos quoque pro uerbis linguam dicere solemus ut cum Graecam uel Latinam linguam dicimus Latina uel Graeca uerba monstramus. Os ergo domini non inmerito ipsum accipimus per quem nobis omnia loquitur. Hinc est enim quod propheta ait : Os enim domini locutum est hoc. Vnde et ei sponsa in canticis canticorum dicit, Osculetur me osculo oris sui, ac siaperte dicat, Tangat me dulcedine praesentiae wnigeniti filii redemptoris mei. Item unde supra in eodem libro XIIII. E? Matheus cum praecepta a domino dar! in monte conspiceret a£, Aperiens os suum dixit, ac si IX,24Cant.i ^ 25/35 Greg.Magn., moral. (PLLXXVI, 418D - 419 A). 26/27 Es. liii; x. 27/281loh.i,3. —32/33Es.lviii,z4. — 36/42 Greg. Magn., moral. (PL LXXV, 1065 C-D). 37 Matth. v, 2. IX,7explanatione L'O — 10claudaturL ^ 11canticoO 13posnostra add. forte B 15 sit ut] sicut B 17 Parterius L*, Partherius O 31 monstremus BR

360

IN CANTICA CANTICORVM

patenter. dicat, Tunc os suum aperuit qui. rius aperuerat ora $rophetarum. Hinc est etiam quod de illo ab sponsa praesentiam evus 40 desiderante dicitur : Osculetur me osculo oris sut. Sancta quippe ecclesia quot praecepta ex evus praedicatione cognouit quasi tot oris eius oscula accepit. In expositione beati Iob libro XXX. Qw:a meliora sunt ubera tua PL 1224 uino. Ista sunt ubera, id est doctores, quae 1n archa pectoris fixa 4 V lacte nos potant quia ipsi archanis summae contemplationis inhae-

rentes subtili praedicatione nos nutriunt. In expositione beati Iob libro X XIIII. /deo adulescentulae dilexerunt ie. Scriptura sacra saepe adulescentiam bro nowuitate uitae ponere consueuit. Vnde wuentente sponsa dicitur, adulescentulae 5 o dilexerunt te, id est electorum animae gratia baptismatis renouatae quae non in uitae ueteris usu deficiunt sed noui hominis conuersatione decorantur. In expositione beati Iob libro XVIII. Nzgra sum sed formosa filiae Hierusalem. Nequaquam praedicatores ueri de iustitiae luce superD VA biunt sed per humilitatis gratiam peccatorum in se nigredinem confitentur. Vnde etiam ab electorum ecclesia dicitur : Nigra sum sed formosa ; et Iohannes ait : Si dixerimus quia beccatum non habemus nos tbsos seducimus. In expositione euangelii omelia XVII. Posuerunt me custodem in 60 uineis, uineam meam mon custodiui. Haec sancta ecclesia de membris suis infirmantibus dicit. Vineae quippe nostrae actiones sunt quas usu cotidiani laboris excolimus. Sed custodes in uineis positi uineam nostram minime custodimus quia dum extraneis actionibus implicamur ministerium actionis nostrae neglegimus. In expositione beati Iob libro XXX. Indica mihi quem diligit 65 anima mea ubi pascas ubi cubas in meridie. Pascitur dominus cum nostris actibus delectatur, cubat uero in meridie cum ex desideriis carnalibus ardente corde reproborum apud electorum suorum pectora refrigerium inuenit cogitationis bonae. 79 In expositione beati Iob ubi supra. Nisi cognoueris te o pulchra inter mulieres egredere et abi post uestigia gregum et basce haedos tuos. Semet ipsam namque ea quae inter mulieres pulchra cognoscit quando electa quaeque anima etiam inter beccantes posita quia ad auctoris sui ymaginem ac similitudinem sit condita meminit el iuxta

2.

43/46 Greg. Magn., moral. (PL LXXVI, 550 D - 551 A). 47/48 Cant. i, 48/52 Greg. Magn., moral. (PL LXXVI, 291 A). 53/54 Cant. i, 4. 54/58 Greg. Magn., moral. (PL. LXXVI, 64 A-B). 57/58 I Ioh. i, 8. 59/60 Cant.i,5. — 60/64 Greg. Magn., bom. in eu. (PL LXXVI, 1146 B). 65/66 Cant. i, 6. 66/69 Greg. Magn., moral. (PL LXXVI, 569 A). 70/72 Cant. i, 7. 72/80 Greg. Magn., moral. (PL LXXVI, 555 A).

44 qui ALO 74 ut AB

archana 4', archano

O— fixi O*—

72 pulchram ABO

IN CANTICA CANTICORVM VI 75

8o

85

361

perceptae similitudinis ordinem incedit ; quae si se nom cognoscit egreditur a secreto sui cordis expulsa in exterioribus concufiscentiüis dissipatur. Egressa uero abit post uestigia gregum quia sua interna deserens ad latam uidelicet uam dicitur et sequitur exempla populorum nec iam agnos sed haedos pascit quia non imnoxias cogitationes mentis sed nutrire brauos motus carnis intendit. In expositione beati Iob XXXV libro. Dum esset rex in accubitu suo nardus mea dedit odorem suum. Virtutes broficientium in notitia ceterorum hominum quasi suawitate flagrant odorum. Hinc est enim quod per Paulum dicitur, Christi bonus odor sumus Deo ; hinc est quod sancta ecclesia in electis suis quadam flagrantia suauitatis odorata in canticorum cantico loquitur dicens, Donecvex invecubitu suo esi nardus mea dedit odorem swwm, ac si apertius dicat, Quo

usque meis obtutibus rex apud sein requie secreti caelestis abscondttur electorum uita miris uirtutum odoribus exercetur ut quo adhuc 90 eum quem appetit non uidet ardentius per desiderium flagret. Rege quippe in recubitu suo posito nardus odorem dat dum quiescente in sua beatitudine domino sanctorum uirtus 1n ecclesia magnae nobis gratiam suauitatis admimistrat. In expositione Hiezechielis omelia III parte secunda. Fw/cite me 95 floribus stipate me malis quia amore langueo. Sponsum swwm fortiter amanti de mora witae praesentis una solet consolatio esse si per hoc quod ipsa ab eius wisione differtur aliorum. animae eius uerbo proficiant et ad caelestem sponsum amoris facibus inardescant. Vnde in cantico sponsa dicit: Fulcite me floribus stibate me malis quia IOO amore langueo. Quid namque sunt flores nisi animae bonum iam opus inchoantes et desiderium caeleste redolentes, quid mala de floribus nisi perfectae iam bonorum mentes quae ad fructum perueniunt boni operis de initio sanctae propitiationis ? Quae ergo amore languet fulciri quaerit floribus stipari malis quia si dllum quem IOS desiderat uidere adhuc non permittitur magna ei est consolatio si de aliorum profectibus laetetur. Anima ergo sancto amore languida floribus malisque fulciatur ut requiescat in bono opere proximi quae adhuc contemplari non ualet uultum Dei. In expositione beati Iob libro VI de eodem iuxta septuaginta IIO interpretes. Vwulnerata caritate ego sum. Male enim sana anima atque 1n huius exilii caeca securitate prostrata nec widebat dominum nec uidere quaerebat, percussa autem caritatis evus spiculis 81/82 Cant. i, rr. 82/93 Greg. Magn., moral. (PL LXXVI, 775 A-B). 84 II Cor. ii, 15. 94/95 Cant.ii, s. — 95/98 Greg. Magn., bom. in Ezech. (CC CXLII, 242, 176-179). — 98/108 Greg. Magn., bom. in Ezech. (CC CXLII, 242,184-243,195). — 110/117 Greg. Magn., moral. (PLLXXV, 752 C - 753 A). 75 incedat

nis Greg.

AB

90 regi ABL!

105 est ei B

caritate A4 B L*, caecitate O

106 sancta B

103

initiis AB

111 caeca oz. O

112 querebatur A4

propositio-

securitate]

PL 1225

362

IN CANTICA CANTICORVM

wuulneratur intimis affectu pietatis, ardet desiderio contemplationis et miro modo wiwificatur ex wulnere quae prius mortua iacebat in II 5 salute ; aestuat anhelat et iam uidere desiderat quem fugiebat. Percussione ergo ad salutem reducitur quae ad securitatem quietis intimae amoris sui perturbatione reuocatur. In codice regulae pastoralis titulo L. Laewa etus sub capite meo et dextera illius amplexabitur me. Sinistram Dei ecclesia prosperitatem uidelicet uitae praesentis quasi sub capite posuit quam intentione summi amoris jremit, dextera uero Dei eam amplectitur quia sub aeterna eius beatitudine tota deuotione continetur. Hinc rursum scriptum est: Dextera manus tua domine confregit inimicos. Hostes enim Dei et si in sinistra eius proficiunt in dextera franguntur quia I2 5 plerumque prauos uita praesens eleuat sed aduentus aeternae beatitudinis damnat. In expositione euangelii omelia X XVIII. Ecce zste wenit saliens in montibus et transiliens colles. Veniendo quippe ad redemptionem quosdam ul ita dixerim saltus dedit. Vultis fratres carissimi tipsos 15 o eius saltus agnoscere? De caelo uenit in uterum, de utero uenit in praesepe, de praesepe uenit in crucem, de cruce uenit in sepulchrum, de sepulchro rediit in caelum. Ecce ut nos post se currere faceret quosdam pro nobis saltus manifestata per carnem ueritas dedit qui et exultauit ut gigans ad currendam uiam ut nos ei ex corde diceremus : 15 5 Trahe me post te curremus in odorem unguentorum tuorum. In expositione Hiezechielis omelia prima parte secunda. En» ipse stat post parietem nostrum. Sancta ecclesia sub sponsae uoce aperte tam uidere desiderans ait : En ipse stat post parietem nostrum. Qui enim humanis oculis hoc quod de mortali adsumpsit ostendit et in se 14 o ipso inuisibilas permansit in aperto se uidere quaerentibus quasi post parietem stetit quia uidendum se manifesta maiestate non praebuit, quasi enim. post parietem stetit qui humanitatis naturam quam adswmpsit ostendit et diuinitatis naturam humanis oculis occultauit. Vnde et illic subditur: Respiciens per fenestras prospiciens per 14 VA cancellos. Quisquis enim per fenestras uel cancellos respicit nec totus widetur nec totus non uidetur. Sic sic nimirum redemptor ante dubitantium oculos factus est quia, si miracula faciens nil pertulisset ut homo, plene eius apparuisset Deus, el rursum humana patiens, si 118/119 Cant.ii,6. — 119/126 Greg. Magn., reg. past. (PLLXXVII, 99 C 1oo À). 123 Ex. xv, 6. 127/128 Cant. ii, 8. 128/135 Greg. Magn., bom. in eu. (PL LXXVI, z219. A-B). 134 Ps. 18, 6. 1351 Gantru, 3. 136/137 Cant. ii, 9. 137/153 Greg. Magn., bom. in Ezech. (CC CXLII,

219, 449 - 220, 467). 124eiusom.

AB — 127 XXVIIIBLO

dominum O! sup. Jin., hunc Greg.

ueniet

LO

137post uoce add.

138 post iam add. sponsum B! sup. Jin.

139 post mortali add. carne O, natura Greg. posterius sic om. B

— 144fenestram ABL

— 146

PL 1:226

IN CANTICA CANTICORVM VI

363

nulla fecisset ut Deus, purus putaretur homo ; sed quia et duina fecit et humana pertulit quasi ber fenestras uel cancellos ad homines prospexit ut Deus et appareret ex miraculis cum lateret ex passionibus et homo cerneretur ex passionibus sed tamen esse ultra hominem ex miraculis agnosceretur. In expositione beati Iob libro XXVII. Surge propera amica mea 155 formosa mea ei ueni. Quia praedicationes sanctae cum uita praesenti, id est bluuiae cum hieme, cessabunt recte exeunti animae atque ad aeterna aestiua properanti sponsi uoce suadentis dicitur : Surge propera amica mea formosa mea el ueni, iam enim hiems transiit imber abiit el recessit. Transeunte quippe hieme imber recedit quia 16o cum wita praesens peragitur in qua nos ignorantiae nubilo carnis corruptibilis torpor astrinxerit omne ministerium praedicationis cessat ; clarius quippe per nos tunc uidebimus hoc quod sanctorum nunc uocibus obscurius audiuimus. Item in expositione Hiezechielis omelia quarta parte secunda. 165 Surge propera amica mea columba mea formosa mea et ueni, dam enim hiems transit imber abüit et recessit, flores apparuerunt in terra. Siue enim sancia ecclesia siue unaquaeque electa anima caelesti est sponso amica per amorem columba per spiritum formosa per morum pulchritudinem. Quae cum iam de corruptione carnis 170 educitur ei procul dubio hiems transiit quia praesentis uitae torpor abscedit. Imber quoque abiit et recessit quia cum ad contemplandum in sua substantia omnipotentem Deum educitur 1am uerborum guttae necessariae non erunt ui pluuia debeat praedicationis infundi, nam quod minus audire potuit amplius widebit. Tunc apparent flores in 175 terra quia cum de aeternae beatitudimis uita quaedam suawitatis primordia praegustare anima coeperit quasi iam 1n floribus odoratur exiens quod postquam egressa fuerit in fructu uberius habebit. Vnde et illic subditur : Tempus potationis aduenit. In potatione quippe sarmenta steriliaveciduntur ut et ea quae praeualent uberius fructum 180 ferant. Nostrae itaque potationts tempus tunc aduenit quando infructuosam ac noxiam corruptionem carmis deserimus ut ad fructum animae peruenire ualeamus. In expositione euangelii omelia X XV. In lectulo meo per noctes quaesiwi quem diligit anima mea quaesiui allum et non inuenz, 185 surgam et circuibo ciuitatem per uicos el blateas quaeram quem diligit 150

154/155 Cant.ii, 1o. — 155/163 Greg. Magn., moral. (PLLXXVI, 425 D 426 A). 157/159 Cant. ii, 1o-1r. 165/167 Cant. ii, 10-12. 167/182 Greg. Magn., Pom. in Ezech. ( CC CXLII, 269, 416 - 270, 4323). 183/188 Cant. ill, I-4.

149 purus om. ABL* O — post putaretur agg. Deus AB — 151 cum] quod O, et Greg. 152 et usque passionibus om. AB — 157 festiua 4! —— suadentis om. B 170 transit O Greg. 171 cum om. ALO, dum B! sup. lin. 178

putationis B' O

PL 1227

364

IN CANTICA CANTICORVM

anima mea, quaesiui illum el non inueni, inuenerunt me uigiles qui custodiunt ciwilatem. Num quem dilexit anima mea uidistis ? baulu-

lum cum pertransissem eos inueni quem dilexit anima mea. Dilectum namque in lectulo quaerimus quando in praesentis uitae aliquantula 190 requie redemptoris nostri desiderio suspiramus, ber noctem quaerimus quia etsi iam in illo mens wigilat tamen adhuc oculus caligat ; sed qui dilectum suum non inuenit restat ut surgat ciwitatem. circumeal, id est sanctam electorum ecclesiam mente ei inquisitione percurrat, ber uicos eum et plateas quaerat, id est per angusta et lata 195 gradientes aspiciat ul si qua inuenire in eis ualeat eius uestigia exquirat, quia sunt non mulli etiam uitae saecularis qui imitandum aliquid habent de actione uirtutis. Quaerentes autem mos wigiles inueniunt qui custodiunt ciuitatem quia sancti patres qui ecclesiae statum custodiunt bonis nostris studiis occurrunt ul suo uel uerbo uel 200 scripto nos doceant. Quos cum paululum pertransimus inuenimus quem diligimus quia redemptor noster etsi humilitate homo inter homines diuinitate tamen super homines fuit. Cum ergo transeuntur uigiles dilectus inuenitur quia. cum jrophetas et apostolos infra ipsum esse conspicimus illum qui natura Deus est supra homines 205 consideramus. Prius ergo non imueniendus quaeritur ut post Ànuentus strictius teneatur. Item in expositione beati Iob libro XVIII. Sed cum redemptorem suum ecclesia quaereret in ipsis antiquis praedicatoribus spem figere noluit. Quae dicit, baululum cum pertransissem eos inueni quem 210 diligit anima mea, illum quippe inuenire non posset si istos transire noluisset. Item in expositione Hiezechielis omelia VII parte secunda. Sc sponsa in canticis canticorum sanctis desideriis anxia loquitur dicens : In lectulo meo ber noctes quaesiui quem diligit anima mea 215 quaesvui illum et non inueni. In lectulo enim dilectum quaerit quando in ipso suo otio ei uacatione quam appetit jam. uidere anima dominum concupiscit iam ad eum exire desiderat carere praesentis uitae tenebris anhelat. Sed quaerit illum et non inuenit quia quamuis magno amore desiderat adhuc tamen ei non conceditur uidere quem 220 amat. In expositione Hiezechielis omelia X. Quae est ista quae ascendit per desertum sicut wirgula fumi ex aromatibus murrae et turis et uniuersi bulueris bigmentarii ? Sancta quippe electorum ecclesia cum ab hoc mundo in sanctis precibus ardenti amore se erigit per 225 desertum quod deserit ascendit. Qualiter uero ascendat adiungit, sicut

188/206 Greg. Magn., Pom. in eu. (PL LXXVI, x19o B-C). 207/211 Greg. Magn., moral. (PL LXXVI, 86 B). 212/220 Greg. Magn., Pom. in Ezech. (CC CXLI, 325, 352-360). 221/223 Cant. iii, 6. 223/250 Greg. Magn., bom. in Ezech. (CC CXLII, 396, 578 - 397, 606). 192 suum] meum Z*, om. B

IN CANTICA CANTICORVM VI

365

wirgula fumi ex aromatibus. Fwumus de incenso nascitur et. Der psalmistam dicitur : Dirigatur oratio mea sicul incensum in conspectu tuo. Fumus excutere lacrimas solet. Itaque fumus est ex aromatibus compunctio orationis concepta ex uirtutibus amoris. Quae tamen 230 oratio fumi wirgula dicitur quia dum sola caelestia postulat sic recta progreditur ut ad terrena atque temporalia appetenda pro terreno studio minime reflectatur. Et notandum quod non uirga sed wirgula nuncupatur quia interdum in compunctionis ardore tantae simplicitatis est uis amoris ut hanc necipse animus possit comprehendere qui 255 inluminatus meruit habere. Bene autem dicitur, murrae et turis. T'us enim ex lege domino in sacrificio incenditur, ber murram uero corpora mortua condiuntur ne uermibus corrumpantur. Murrae ergo et turis sacrificium offerunt qui et carnem afficiunt ne eis corruptionis uitia dominentur et redolentem in conspectu domini amoris sui 240 hostiam incendunt, murram itaque quia se cruciant et cruciando a witWs conseruamt,

tus uero quia Dei uisionem diligunt ad quam

peruenire medullitus inardescunt seque ipsos ei in sanctis uirtutibus exhibent. Vnde et illic subditur, et uniuersi bulueris figmentarü. Puluis pigmentarii est uirtus bene operantis. Ei notandum quod 24 V uirtutes bene operantium non bigmenta sed pulueres dicuntur. Cum enim quaelibet bona agimus pbigmenta offerimus, cum uero ipsa etiam bona quae agimus retraciamus ei ne quid n eis simistrum sit vudicio retractatiomis adiendimus quasi ex pigmentis puluerem facimus ut orationem nostram domino per discretionem et amorem subtilius 250 incendamus. In expositione beati Iob libro VII. En lectulum Salomonis sexaginia fories ambiunt ex fortissimis Israhel. Iustorum fortitudo est carnem uincere proprüs uoluntatibus contraire delectationem witae praesentis extinguere huyus mundi aspera pro aeternis praemus 255 amare prosperitatis blandimenta contemnere aduersitatis metum in corde superare. Lectulum exgo Salomonis sexaginta fortes ambiunt ex fortissimis Israhel quoniam sancti quique sine ulla dubietate desiderii internam requiem contemplantur. In expositione beati Iob libro XVIIII. Omnes tenentes gladtos et ad 260 bella doctissimi. Quid namque in. diuima scriptura per. gladium figuretur Paulus aperuit dicens: Et gladium spiritus quod. est uerbum Dei. Salomon autem non ait, omnes habentes sed tenentes, quia uidelicet uerbum Dei non est mirabile solummodo scire sed facere. Habet quippe sed non tenet gladium qui diuinum quidem eloquium nowit sed secundum illud uiuere neglegit, el doctus esse ad

227/228 Ps. 140, 2. 251/252 Cant- "lii 7: 252/258 Greg. Magn., moral. (PL LXXV, 778 A-C passim). 259/260 Cant. iii, 8. 260/267 Greg. Magn., moral. (PL LXXVI, 134 C). 261/262 Eph. vi, 17. 250 recte A

233/234 subtilitatis Greg.

249 operationem B

PL 1228

366

IN CANTICA CANTICORVM

bella iam mon ualet qui spiritalem quem habet. gladium minime exercet, nam resistere temptationibus omnino non sufficit. In expositione beati Iob libro XX. Vniuscuiusque ensis super femur suum propter timores nocturnos. Nocturni timores sunt insi270 diae templatiomis occultae, ensis autem super femur est custodia uigilans carnis inlecebram premens. Ne ergo nocturnus timor, id est occulta et repentina templtatio, subrepat semper necesse est ut femur nostrum super positus custodiae ensis premat. Sancti etenim uiri sic de spe certi sunt ut lamen semper sint de templatione suspecti quippe 275 quibus dicitur : Seruite domino in timore et exultate ev cum tremore, ut et de spe exultatio et de suspicione nascatur tremor. De eodem in codice regulae pastoralis titulo quinquagenario sexto. Ensis super femur ponitur quando acumine sanctae praedicationis praua suggestio carnis edomatur, ber noctem uero caecitas nostrae infirmitatis exprimitur quia quicquid aduersitatis in nocte imminet non uidetur. Vniuscuiusque ergo ensis super femur suum propter timores nocturnos quia widelicet sancti uiri dum ea quae non wident metuunt ad intentionem certaminis parati semper adsistunt. In expositione Hiezechielis omelia III parte secunda. Ferculum 285 fecit sibi rex Salomon de lignis Libani columnas eius fecit argenteas reclinatorium aureum ascensum purpureum media caritate constrauit propter filias Hierusalem. Neque enim credendum est Salomonem tantae magnitudinis vegem qui sic inmensis diuitiis affluebat ut pondus auri eius aestimari non possel et argentum 1n diebus illis 290 pretium non haberet quia ferculum sibi ligneum fecit, sed est Salomon pacificus noster qui sibi de lignis Libani ferculum fecit, Libani quippe ligna cedrina ualde sunt inputribilia. Ferculum itaque regis nostri sancta ecclesia est quae de fortibus patribus quasi lignis cedrinis inputribilibus mentibus est constructa. Quae recte ferculum 295 dicitur quia ipsa feri cotidie animas ad aeternum conuiuium conditoris sui. Cui ferculo columnae argenteae factae sunt quia praedicatores sancti eloquii luce resplendent. Est autem cum columnis argenteis reclinatorium aureum quia per hoc quod a sanctis praedicatoribus lucide dicitur mentes audientium fulgorem caritatis intimae in qua reclinentur inueniunt, ber hoc enim quod luculente et aperte audiunt ?n illud quod clarescit in corde requiescunt. Columnae argenteae et 269/276 Greg. Magn., moral. (PL LXXVI, 139 D - 140 A). 275 P$'e! x 278/283 Greg. Magn., reg. past. (PLLXXVII, z14B-C). — 284/287 Cant. iii, 9-1o.

333).

287/322 Greg. Magn., bom. in Ezech. (CC CXLII, 245, 280 - 247,

266 poit quem add. non AB 267 post sufficit «42. qui hunc uerbi Dei tenere gladium male uiuendo postponit L! O'! /n marg.,, Greg. —275utom. ABL 276 nascetur

4B — 277 quinquagesimo L

279 edomitur A B* L

possit AL 290 est om. L — post Salomon add. est A* BL Greg. claritatis Greg. i5.

289

299

PL 1229

IN CANTICA CANTICORVM VI

230 VA

367

reclinatorium aureum factum est quia per lucem sermonis inuenitur apud animum claritas quietis, ille tam quippe fulgor internus mentem radial ut ber intentionem ibi requiescat ubi praedicationis gratia non quaeratur. Sed ad hoc quod clarum intus ostenditur qualis sit ascensus adiungit cum de eodem ferculo protinus subdit, ascensum purpureum. Vera quippe purpura quia sanguine tinguitur non inmerito 1n colore sanguinis uidetur,

et quia maxima multitudo

fidelium in exordio nascentis ecclesiae per martyrii sanguinem 310 peruenit ad regnum rex noster ascensum purpureum fecit in ferculo quia ad clarum quod intus aspicitur per tribulationem sanguinis peruenitur. Quid ergo de nobis agendum est, quae spes erit si nullus ad regnum peruenit nisi qui summis praeditus uirtutibus fuerit ? Sed adest quoque mostra consolatio. Amemus in quantum possumus 315 Deum diligamus proximum et simul quoque nos ad Dei ferculum pertineamus quia sicut illic scriptum est, media caritate constrauit. Habe quippe caritatem et ibi sine dubio peruenis ubi et columna argentea erigitur el ascemsus purpureus tenetur. Nam quia hoc propter nostram infirmitatem dicitur aperte monstratur cum illic 320 protinus subdit, propter filias Hierusalem; sermo etenim Dei qui non filios sed filias dicit, quid aliud. per sexum femineum quam mentium infirma signawit ? In expositione beati Iob libro VIIII. Quam $ulchra es amica mea quam pulchra es, oculi tui columbarum absque eo quod intrinsecus 325 latet. Pulchram narrat et bulchram veplicat quia alia ei est pulchritudo morum in qua munc cernitur atque alia braemiorum in qua tunc per conditoris sui speciem subleuatur cuius uidelicet membra omnes electi quia ad cuncta simpliciter incedunt. Eius oculi columbarum uocantur quia magna luce inradiant quia et signorum miraculis 950 coruscant. Sed quantum est omne hoc miraculum quod wideri potest ; illud de internis miraculum est mirabilius quod uideri nom potest. De quo apte subditur, absque eo quod intrinsecus latet. Magna quippe est gloria aperti operis sed longe inconparabilis occultae retributionis. In expositione beati Iob libro XXXIII. Dentes tui sicut grex 335 detonsarum quae ascenderunt de lauacro. Sanciae ecclesiae dentes accipimus eos qui praedicationibus suis peccantium duritiam conterunt. Qui non inmerito detonsis ac lotis ouibus conparantur quia innocuam wilam swmentles in lauacro baptismatis conuersationis pristinae uellera uetusta posuerunt.

C).

323/325 Cant. iv, 1. 325/333 Greg. Magn., moral. (PL LXXV, 869 B334/335 Cant.iv,2. | 335/339 Greg. Magn., moral. (PL LXXVI, 703

B-C).

305 requiratur B 311 claritatem AB quam Z, quae B 325/est er ABO . 329 post. quia] quu BO — et] eti ABLO* — signorum] magnorum ABLO* 332 subdit LO 335 remunerationis Greg. 3355 tonsarum O

PL 1230

368

IN CANTICA CANTICORVM

In expositione beati Iob libro IL. Szcut witta coccinea labia tua sponsa et eloquium tuum dulce. Vitta quippe crines capitis astringit. Labia ergo sponsae sicut wilta sunt quia exhortatione sanctae ecclesiae cunctae in auditorum mentibus diffusae cogitationes ligantur ne vemassae diff luant ne se per inlicita spargant ne sparsae cordis oculos 345 deprimant sed quasi ad unam se intentionem colligant dum uitta eas sanctae praedicationis ligat. Quam recte et coccineam asserit quia sanctorum praedicatio solo caritatis ardore flammescit. In expositione Hiezechielis omelia III parte secunda. S?cut turris Dawid collum tuum quae aedificata est cum propugnaculis suis, mille 350 clypei pendent ex ea omnis armatura fortium. In collo guttur in gulture uox est. Quid ergo per collum sanctae ecclesiae misi sacra evus eloquia designantur ? In qua dum malle clypei dependere memorantur fer hunc perfectum numerum numerus uniuersus ostenditur quia uniuersa nostra munitio in sacro eloquio continetur ; ibi quippe sunt 355 $raecepta Dei, ibi exempla iustorum. In collo ergo ecclesiae, id est in sacri eloquii praedicatione quae pvo sua munitione et altitudine turri Dawid similis dicitur, mille clypei dependent quia quot illic praecepia tot etiam pectoris nosiri munimina. Ecce enim contra aerias potestates festinamus forles exsistere in hac turri armaturam no260 strae mentis qànuenimus ut inde praecepta conditoris inde sumamus exempla praecedentium ber quae contra aduersarios nostros inexpugnabiliter armemur. Et notandum quia aedificata cum propugnaculis suis dicitur. Hoc quippe agunt propugnacula quod clypei quia utraque bugnantem muniunt, sed inter utraque distat quia clypeum 365 Bro nostro munimine ubicumque uolumus mouemus propugnaculo autem defendi possumus sed hoc mouere non possumus, clypeus in manu est nam propugnaculum non tenetur. Quid ergo inter propugnacula et clypeos distat nisi quodin sacro eloquio patrum praecedenttum et miracula legimus et uirtutes bonorum operum audimus ? Hi 279 ilaque quam uera de Deo dixerint testantur miracula quia talia per tllum non facerent misi de ?llo uera narrarent et quam fii quam humiles quam benigni exstiterint eorum testantur operationes. Quid ergo illorum miracula nisi nostra sunt propugnacula quia et muniri er illa possumus et tamen haec in manu nostri arbitrii non tenemus 375 nam talia facere non ualemus. Clypeus uero in manu est et defendit

340

quia uirtus patientiae uirtus misericordiae praecedente nos gratia et

?n potestate est arbitrii et a periculo protegit aduersitatis. 340/541 Cant. iv, 3. 341/347 Greg. Magn., moral. (PL LXXV, 595€). 348/550 Cant. iv, 4. 350/355 Greg. Magn., bom. in Ezech. (CC CXLII, 251, 451-458). 355/358 ibid. (252, 484-487). 358/362 ibid. (254, 566570). 562/369 ibid. (254, 576 - 255, 585). — 369/372 ibid. (255, 591-594). 372/577 ibid. (255, 597-602).

346 ligant O — 547 ardore om. AB* L* O*, igne B'O! —— 357/358 post praecepta add. sunt O! sup. lin. Greg. — 363 quod] ut AB*LO*

PID23T

IN CANTICA CANTICORVM VI

369

In expositione beati Iob libro XXIIII. Duo ubera tua sicut duo hinuli capreae gemelli qui pascuntur in liliis donec aspiret dies et inclinentur umbrae. Quae sunt duo ubera nisi ex Iudaea et gentilitate ueniens uterque bopulus qui in sanctae ecclesiae corpore per intentionem sapientiae archano est cordis infixus? Ex quo populo hi qui electi sunt idcirco capreae hinulisque conparantur quia per humililatem quidem paruos se ac peccatores intellegunt sed eis per caritatem 385 currentibus, si qua obstacula de impedimento temporalitatis obuiant, transeunt el datis contemplationis saltibus ad superna conscendunt. Qui ut haec agant praecedentium sanctorum exempla conspiciunt, unde et in liliis pasci referuntur. Quid enim per lilia misi illorum uita declaratur qui ueraciter dicunt: Christi bonus odor sumus Deo? 390 Electi ergo ut adsequi summa praeualeant conspecta odorifera. et candida iustorum wita satiantur ; (am quidem uidere dominum sitiunt iam de eius contemplatione satiari caritatis aestibus inardescunt sed quia in hac uita positi necdum ualent per praecedentium interim patrum exempla pascuntur. Vnde et apte illic tempus de ipso 395 liltorum pastu finitur dum dicitur, donec aspiret dies et inclinentur umbrae. Tamdiu quippe refici iustorum exemplis indigemus donec praesentis mortalitatis umbras aeterno die aspirante transeamus. Cum enim huius temporalitatis umbra. transacta hac mortalitate fuerit inclinata quia ipsius diei internum lumen cernimus nequa400 quam iam appetimus ui ad amorem eius per aliorum exempla flagremus ; nunc autem quia necdum eum intueri bossumus summopere necesse est ut eorum qui illum perfecte sunt secuti conspectis actionibus incitemur. In expositione beati Iob libro XVII. Coronaberis de capite Amana 405 de uertice Sanir et. Hermon de cubilibus leonum. Quid leonum nomine quam daemonia designantur quae ira contra nos atrocissimae crudelitatis imsaeuiunt? Et quia peccatores ad fidem wocati sunt quorum quondam corda leonum cubilia fuerunt dum uicisse mortem dominus eorum confessione creditur quasi de leonum cubilibus 410 coronatur. Remuneratio quippe uictoriae corona est. Toties ergo ei coronam fideles offerunt quoties hunc uicisse mortem ex resurrectione confitentur. In expositione beati Iob libro XV. Mel et lac sub lingua tua. Plerique iustorum dum quosdam agere peruerse conspiciunt qui 415 duris sunt increpationibus feriendi in lingua asperitatem sumunt sed 378/580 Cant. iv, 5-6. — 380/403 Greg. Magn., moral. (PL LXXVI, 295C 296 B). 389 II Cor. ii, zs. 404/405 Cant. iv, 8. 405/412 Greg. Magn., moral. (PL LXXVI, 36 C). 413 Cant. iv, rr. 414/423 Greg. Magn., moral. (PL LXXV, 1087 B-C).

391sitiantur 4A* B*L* ^ 395 definitur Greg. — 398hac]ac ALO . 405 post Quid add. aliud BO —— 408 fuerint 4AB* L* — 414 peruersa B! — 415 in om. ABLO . linguae A!B'O

370

42 o

425

430

435

440

445

450

IN CANTICA CANTICORVM

sub lingua mentis suae benignitatem contegunt. Vnde sanctae ecclesiae sponsi uoce dicitur : Mel et lac sub lingua tua. Qui enim mentis dulcedinem aperire infirmis nolunt sed loquentes quadam eos asperilate feriunt. et. lamen inler uerba aspera quasi latenter quiddam dulcedinis intermittunt hi widelicet non in lingua sed sub lingua habent dulcedinem quia inter dura quae proferunt emittunt quaedam blanda et dulcia quibus contristati mens possit ex benignitate refouen. In codice regulae pastoralis in titulo XV. Emmzsstiones tuae paradisus malorum bunicorum. Quid ber mala punica nisi fidei unitas designatur ?Nam sicut in malo funico una exterius cortice multa inierius grana muniuntur sic innumeros sanctae ecclesiae populos unitas fidei contegit quos intus diuersitas meritorum tenet. In expositione beati Iob libro XXVII. Surge aquilo et uenz auster. Per austrum qui nimirum calidus uentus est non immerito spiritus sanctus designatur quo quisque dum langitur ab iniquitatis suae torpore liberatur. Vnde bene in canticis canticorum dicitur : Surge aquilo et ueni auster perfla hortum meum et fluent aromata illius. Aquilo enim iubetur ut surgat ut nimirum 1s quà mortalium corda restringil aduersarius spiritus fugiat. Auster enim uenit et hortum perflat ut eus aromata defluant quia per aduentum sancti spiritus dum mens hominum repletur ex eo mox ofinio uirtutum aspergitur ut iure tam. sanctorum lingua quasi hortus austro perflatus dicat : Christi bonus odor sumus Deo. In expositione Hiezechielis omelia II parte secunda. E go dormio et cor meum uigilat. Contemplatiuae uitae amabilis ualde dulcedo est quae super semet ipsum animum rait caelestia aperit; terrena autem debere esse contemptui ostendit spiritalia mentis oculis patefecit corporalia abscondit. Vnde bene ecclesia in canticis canticorum dicit : Ego dormio el cor meum wigilat. Vigilanti etenim corde dormit qui ber hoc quod. interius contemplando proficit ab inquieto foris opere quiescit. Item in expositione beati Iob libro XXIII de quo supra. Ego dormio el cor meum wigilat, ac si diceret, Dum exteriores sensus ab huius witae sollicitudinibus sopio uacanti mente uiuacius interna cognosco ; foris dormio sed intus uigilo quia dum exteriora suasi non sentio interiora sollerter adprehendo. In expositione Hiezechielis omelia VII parte secunda. Dilectus 424/425 Cant. iv, 13. — 425/428 Greg. Magn., reg. past. (PL LXXVII, 31 C). 429 Cant.iv,16. — 430/439 Greg. Magn., moral. (PL LXXVI, 436D 437 A). 4391ICor.i,:s. —440/441lCant.v,2. 441/447 Greg. Magn., bom. in Ezech. (CC CXLII, 234, 310-317). 448/452 Greg. Magn., moral. (PL

LXXVI,274 B).

453/455 Cant. v, 4.

424/425 post paradisus add. et ABLO* 433 fluant A* BL* O* 442 ipsam AB*L animam 4

O.— 437 repleatur

DE 1232

IN CANTICA CANTICORVM VI 455

460

465

470

475

485

490

371

meus misil manum suam per foramen el uenter meus tremuit ad tactum eius. Dilectus etenim manum per foramen mittit quando wiriuie sua dominus nosirum animum per subtilem intellectum pulsat, et uenter in tactu illius conitremescit quia infirmitas nostra per hoc quod. caelestis gaudii intellectu tangitur tpsa sua exultatione turbatur et fil in mente pauor ac laetitia quia iam sentit quod. de caelesti gaudio diligat et adhuc metuit ne plene non percipiat quod uix tenuiter sentit. In expositione euangelii omelia X XV. Anima mea liquefacta est ut locutus est. Mens namque hominis conditoris sui speciem non quaerentis male dura esi quia in semet ipsa remanet frigida ; at si ardere iam ex desiderio coeperit ad sequendum quem diligit liquefacta per ignem amoris currit, fil desiderio anxia, wilescunt in saeculo cuncta quae placebant, mil est quod. extra conditorem libeat et quae prius delectabant animum fiunt bosimodum uehementer onerosa, nil eius maestitiam consolatur quo usque adhuc qui desideratur mon aspicitur, maeret mens, lux ipsa fastidio est talique gne in mente decoquitur rubigo culpae et succensus animus quasi auri more quia per usum speciem perdidit per incendium clarescit. In expositione beati Iob libro XXVII Inuenerunt me custodes qui circumeunt ciwilalem bercusserunt me uulnerauerunt me tulerunt pallium meum mihi custodes murorum. Quaerentem sponsam wigiles inueniunt eamque uulnerani quia unamquamque animam redembptois sui iam speciem requirentem cum solliciti doctores Ànueniunt hanc per praedicatiomis uerbum caelestis amoris sbiculis wulnerant et, si quod ei adhuc de uetusta conuersatione tegmen inest, subtrahunt ut quo exuta ab huius mundi onere redditur eo is qui quaeritur ab illa citius iÀnueniatur. In expositione beati Iob libro XXXIIII. Cafut eius aurum optimum. Quia caput Christi. Deus, mil uero est in metallis auro fwulgentius, sponsi caput aurum dicitur quia eius humanitas ex diuinitatis suae nobis claritate principatur. In expositione Hiezechielis omelia VIII. Pulchra es amica mea suawis ei decora sicut. Hierusalem terribilis ut. castrorum actes ordinata. Quia Hierusalem wisio pacis interpretatur cuvus nomine atria caelestis exprimitur sancta ecclesia suauis et decora ut Hierusalem dicitur quia evus uitae desiderium wisioni qam pacis intimae 455/461 Greg. Magn., bom. in Ezecb. (CC CXLII, 323, 304 - 324, 310). 462/463 Cant. v, 6. —463/472 Greg. Magn., bom. in eu. (PLLXXVI, x91 473/475 Cant.v,7. — 475/481 Greg. Magn., moral. (PLLXXVI, 4or A). 483 I Cor. xi, 3. 483/485 ibid. (732 C). 482/483 Cant. v, rr. B). 486/488 Cant. vi, 3.

488/508 Greg. Magn., bom. in Ezech. (CC CXLII,

105, 136-159).

458/459 ipsa usque turbatur om. ABLO* —— 459 ac] et O, in Greg. 464 ac L 490 uitae] uita et Greg. tenetur 4 B* O*

— 461

DE

372

495

IN CANTICA CANTICORVM

conparatur ui in eo quod auctorem suum diligit quod eius speciem uidere concupiscit de quo scriptum est, In quem desiderant angeli prospicere, ber ipsa iam amoris sui desideria angelis similis dicatur ; quae quantum Deo amabilis efficitur tantum agit ut malignis spiritibus terribilis fiat. Qualiter autem sit terribilis subiuncta con-

paratione ostenditur, id est ut castrorum acies ordinata. Quid est quod sancta ecclesia hostibus suis ut castrorum acies sit timenda? Non enim a magno intellectu uacat ista comparatio et idcirco est subtilater intuenda. Scimus et consiat quia castrorum acies tunc. hostibus $00 terribilis ostenditur quando ita fuerit constipata atque densata ut in nullo loco interrupta uideatur ; nam sita disponitur ut locus wacuus per quem hostis possit ingredi dimittatur profecto iam suis hostibus terribilis non est. Et nos ergo cum contra malignos spiritus certaminis aciem ponimus summo9pere necesse est ut per caritatem semper uniti 50 MA atque constricli ut numquam interrupti ber discordiam inueniamur quia quaelibet bona in nobis opera fuerint, si caritas desit, ber malum discordiae locus aperitur in acie unde ad feriendos nos ualeat hostis intrare. In omelia Hiezechielis IIII parte secunda. Szcut cortex mali funici 510 genae tuae absque occultis tuis. Genae sunt sanctae ecclesiae spiritales paires qui nunc in ea miraculis coruscant et uelut in eus facie uenerabiles apparent. Cum enim uidemus multos mira agere uentura prophetare mundum perfecte relinquere caelestibus desideriis ardere sicut coriex mali bunici sanctae ecclesiae genae rubent, sed quid illud 515 est omne quod miramur in illius vei comparatione de qua scriptum est, Quod oculus non widit nec auris audiuit nec in cor hominis ascendit quae praeparauit Deus diligentibus se. Bene ergo cum miraretur genas ecclesiae subdidit, absque occultis tuis, ac st aperte diceretur, Ea quidem quae in te non latent magna sunt, ualde ineffabilia quae 520 latent. In expositione beati Iob libro XXVIIII. Quae est ista quae progreditur quasi aurora consurgens ? Sancta ecclesia caelestis uitae praemia appetens aurora uocata esi quia dum peccatorum tenebras deserit iustitiae luce fulgescit. Habemus tamen subtilius aliquid quod consi525 derata qualitate diluculi uel aurorae pbensemus. Aurora namque uel diluculum noctem quidem praeterisse nuntiant nec tamen diei clarilatem integram ostendunt sed dum illam pellunt hanc suscipiunt lucem tenebris bermixtam tenent. Quod itaque in hac uita omnes qui ueritatem sequimur nisi aurora uel diluculum sumus quia et quae492/493 I Pet. i, x2. 509/510 Cant. vi, 6. 510/520 Greg. Magn., bom. in Ezech. (CC CXLII, 264, 254-265). 516/517 I Cor. ii, 9. 521/522 Cant. vi, 9. 522/531 Greg. Magn., moral. (PL LXXVI, 478 C-D).

498 a] in AL*O, . constructi AL* O audiuit o». ABL

zn ras. B

subtiliter] terribiliter 4BLO*

507 uos BL*O 525 posterius uel] et B

514 istud Greg.

505

516 nec auris

PL 1234

IN CANTICA CANTICORVM VI

873

dam iam quae lucescunt agimus et lamen in quibusdam adhuc tenebrarum reliquiis non, caremaus. In expositione beati Iob libro XX XI. Nasus tuus sicut turris quae est in Libano. Per nasum odores fetoresque discernimus. Et quid per nasum misi prouida sanctorum discretio designatur ? Turris uero 535 speculationis n altum ponitur ut hostis weniens longe uideatur. Recte ergo nasus ecclesiae turri in Libano similis dicitur quia sanctorum frouida discretio dum sollicite circumquaque conspicit in. altum posita prius quam ueniat culpa deprehendit eamque quo uigilanter fraenotat eo fortiter declinat. In omelia Hiezechielis XI de quo supra. V1 ergo seruetur ueritas 540 fraedicandi teneatur necesse est altitudo wiuenda. V nde vecte quoque sanctae ecclesiae sponsi uoce in cantico canticorum dicitur : Nasus tuus sicut turris Libani. Quae ergo laus est fratres mei ut sponsae nasus turri conparetur ?Sed quia ber nasum semper odores fetores545 que discernimus quid. per nasum misi speculatorum discretio designatur? Qui nimirum nasus sicul turris esse Libani dicitur quia uidelicet praepositorum discretio et munita semper debet esse ex circumspectione et in altitudine witae consistere, id est in ualle infirmi operis non tacere ; sicul enim turris in monte idcirco ad spbeculandum 599 fonitur ut hostes qui ueniunt longius uideantur sic praedicatoris uita. semper 1n alto debet fixa permanere ut more narium discernat fetores uitiorum odoresque uirtutum incursus malignorum spirituum longe frospiciat et commissas sibi animas per suam prouidentiam cautas reddat. In expositione beati Iob libro XII. Videamus st floruit uinea, si 555 flores fructus parturiunt. Florent wineae cum mentes fidelium bona opera proponunt sed fructus non pariunt si ab eo quod proposuerint aliquibus uicti erroribus infirmantur. Non ergo intuendum est si uineae floreant sed si flores ad partum fructuum conualescant quia S60 mirum non est si quis bona inchoet sed ualde mirabile si intentione vecta 1n bono opere perduret. In expositione beati Iob libro XVI. Quae est sta quae ascendit de deserto deliciis affluens ? Quia nimirum sancta ecclesia misi uerborum Dei deliciis afflueret de deserto uitae praesentis ascendere ad 565 superiora non posset, deliciis ergo affluit et. ascendit. quia dum mysticis intellegentiis bascitur ad superna cotidie contemplanda subleuatur. DOO

532/533 Cant. vii,4. — 533/539 ibid.(609D- 620A). | 540/554 Greg. Magn., bom. in Ezech. (CC CXLII, 172, 133-148). 555/556 Cant. vii, x2. 556/561 Greg. Magn., moral. (PLLXXV,xoi9 C). — 562/5653 Cant. viii, ox 563/567 Greg. Magn., moral. (PL LXXV, x32 C-D). 530 lucescunt] lucis sunt Greg. in op. ABLO*

mentur A

542 cantico] canticis 4 B L

5535 causas A*L, cautos O

post si add. semper L

558 terroribus B

559 florent 4BLO*

548 prius infir-

374

IN CANTICA CANTICORVM

In expositione beati Iob libro XVIII de eodem iuxta septuaginta interpretes. Quae est ista quae ascendit dealbata? Quia sancta 570 ecclesia caelestem witam naturaliter non habet sed superueniente spiritu pulchritudine donorum conponitur non alba sed dealbata

PL 1235

memoratur. In expositione beati Iob libro X XVIIII. Pone me ut signaculum 575

super cor tuum. Idcirco signaculum rebus ponitur ne qua diripienlium praesumptione temerentur. Sponsus ergo in cor ut signaculum fonitur quando fidei eius mysterium in custodia nostrae cogitationis inprimitur ut ille infidelis seruus nimirum noster aduersarius cum signatam fidem considerat temptando eam inrumpere non praesumat. In expositione euangelii omelia VII. Quia fortis est ut mors dilectio. Sicul mors corpus interimit sic ab amore verum corporalium aeternae witae caritas occidit, nam quem perfecte absorbuerit ad terrena foris

585

590

59 MA

desideria uelut insensibilem reddit. In expositione beati Iob libro XVIII. Soror nostra parua et ubera non habet. Sicut uniuscuiusque hominis sic sanctae ecclesiae aetas describitur. Paruula quippe tunc erat cum a natiuitate recens uerbum uitae praedicare non poterat. Hinc enim de illa dicitur, Soror nostra paruula est et ubera non habet, quia nimirum sancta ecclesia prius quam proficeret per incrementa uirtutis infirmis quibusque auditoribus praebere non potuit ubera praedicationis, adulta uero ecclesia dicitur quando Dei uerbo copulata sancto repleta spiritu per praedicationis ministerium in filiorum conceptione fetatur quos exhortando parturit conueriendo parit. De hac eius aetate domino dicitur : Adulescentulae dilexerunt te. Vniuersae quippe ecclesiae quae unam catholicam faciunt adulescentulae uocantur non iam uetustatae per culpam sed nouellae per gratiam non senio steriles sed aetate mentis ad spiritalem congruae fecunditatem. In expositione Hiezechielis omelia II parte secunda. Quae habitas in hortis amici auscultant fac me audire uocem tuam. In hortis sancta ecclesia in hortis unaquaeque anima habitat quae iam uiriditate spei et bonorum operum est repleta. Sicca quippe spes est huius saeculi quia omnia quae hic amantur cum festinatione marcescunt. Et Petrus nos apostolus festinare ammonet dicens : In hereditatem incorrupüibilem incontaminatam et immarcescibilem. Quae ergo iam in hortis habitat oportet ut sponsum suum uocem suam audire faciat, id est 569/572 Greg. Magn., moral. (PLLXXVI,9gyB). — 573/574 Cant. viii, 6. 574/579 Greg. Magn., moral. (PL LXXVI, 483 A). 581/583 Greg. Magn., bom. in eu. (PL LXXVI, xs D). 584/585 Cant. viii, 8. 585/597 Greg. Magn., moral. (PL LXXVI, 108 A-B). 594 Cant. i, 2. 598/599 Cant.viii,z3. — 599/608 Greg. Magn., Pom. in Ezech. (CC CXLII, 227, 95-106).

603/604 I Pet. i, 4. 575 XXX LO

PL 1236

IN CANTICA CANTICORVM VI

375

cantum bonae praedicationis emittat in qua ille delectetur quem desiderat. Amici auscultant uidelicet omnes electi qui ut ad caelestem patriam reuiwiscant uerba uitae audire desiderant. In expositione beati Iob libro XVII. Fwge dilecte mi fuge. Fugit nos 61o dicimus quoties menti nostrae id quod vemimisci uolumus non occurril, fugit nos dicimus quando id quod uolumus memoria non tenemus. Sancta ergo ecclesia postquam mortem ac resurrectionem domini et ascensionem descripsit clamat ei prophetico plena spiritu, Fuge dilecte mi fuge, ac si diceret, T'u qui ex carne comprehensibilis factus 615 es ex diwinitate tua intellegentiam nostri sensus excede et in te ipso nobis inconprehensibilis bermane.

609 Cant. viii, 14.

609/616 Greg. Magn., moral. (PL LXXVI, 29 C).

608 audire om. ABLO*

EXPLICIT L, EXPLICIT EXPOSITIO CANTICI CANTICORVM LIBRORVM VII PRIMVS CONTRA HERESIM IVLIANI ECLANENSIS EPISCOPI ET VIIN TEXTVM CANTICI CANTICORVM O, EXPLICIT DE OPVSCVLIS SANCTI GREGORII R

"T"

ete

sisti £3 AIT AR ut *PCTWT

tM.

vili

E

e| spine

ginta

dope

zII

DIE ATUM bedüdnh

"A

Pappe ibid turowaon nk mer Vos à runde Apre apo mnn

ADR f

doÉ

tn 26

VA

doda "8s d dla ttracier mb a.

nct C Vv

SAMANE

a inet I

mii

tet:

a

audien

adem

i

jusqu

(v^"we wenots iu abo c 3c

ifia mort itm

va Tener dpa! m

ion acd

ai etcuc ul att Laon s6isd td hhns Ayaene tmm RÁDOMCRI eren s Áo rios OAUAGUUSTammi aat seiuends com DA

es

i

^et: tat

TE

viator y?^€

oun

-

LI

I

^s

j'

x

46

"

es

Bi?

LT

Bf

we

Páragla

bue

Seil

ss

á

EL

;

ps]

*í

^ M

i:

i l

»

pam

qiése in "

;

e

ane

i

i

T

343 24 JS SAL

.

wir

*

rid

!

müeviueudied: VN LET

s

E.

T

4s

fsa1

ua mh ,

d

"celesti

f » neüsdide

TT

H

tc horiéwlo

Er.

d hat

l

heh nl -

ari

Mi

duci fet | d

"wea

^is

im hortis ati FII"

qe ^

Hem

"uos (3

P

1f Og teii

uoa

ee

9M.

3Sandi E

wegen »

is

- We

i - (dtt

Zn

Zn

u

í ^to hah bas. E

Pru "ipit Aur]

TRUE

DITMAD OTTIBOSOE TI »mxs A T4

US MALIVI MIDIISH ^3T402 £VMUE OV MV. 3X3 0 MVROOQUTVAD TOETAAD METER VIT ,

E

B

li

Tw

ORCEPMYN A0 01A

chan

bull. — os

^d

.

t

XD T

LI

T

SÉmr«4é

7i

pícsu. CANIT

M

"t E

ded ^

shes

ip reti

" "

e^

ILI

i^

A

toca

Wu a!

rd

us aie

, À

ET

waliywm

aat

irnü

fied

vn

-

TEC

bisou JuTOR

TT

mars db

Mar

j

|

hiiTirewt

a

Of

ips,

'

ied

d

!

- .

$747

T I

,j

(en a malim

whP'er arf

wl

i4"

AA

tin dp Aoi

'

uw

Lo

D

f

istud:

"

P

»

jorh

ho

5?

'

SLE

pueri

íi

zt

hf

c

:

Mehesc

"

h

Í

qu

-

i

A rms

z

Mégur

^id

da

|

N

H1

5

devesélar

Al

4

Wette

bi

an

on Qu.

&

8 4

es

We i

is

& HXOO03871

:

EXPOSITIO BEDAE PRESBYTERI IN CANTICVM ABACVG PRODERBRBIAE

cura et studio J. E.HUDSON

LEE

x

4

m

"vy

OITI209X3- rm | Der 24549 HACHH 4

wi

pers

SATARSONA 2VOAHA "«

:

É

"V

BE

e

" irn 3

seus

ia qae

are ug ded P»

PRAEFATIO The date of Bede's Commentary on the Prayer of Habakkuk is unknown and there is no internal evidence to help. However being mentioned in the Historia Eccles?astica (V, 24) it must be earlier than 731. Nor does the text throw any light on the identity of the dilectissima in Christo soror or the dilectissima soror et uirgo Christi (ll. 1/2; 770/771). Some abbess or nun, not an actual sister of Bede's is probably indicated. The criticaledition of the Commentary is based upona of the following manuscripts:

collation

C!

CAMBRIDGE, Pembroke College 81, s. 9!, Bury St. Edmunds

B C? L' P?

LowpoN, British Museum, Royal 5 B VII, s. 12, Rochester CAMBRIDGE, University Library Ff III 20, s. 12, Christ Church LoNpoN, Lambeth Palace 191, s. 12, Peterborough Panis, Bibliothéque Nationale, latin 5232, s. 13

A |AVRANCHES, Bibliothéque municipale 106, s. 13, Mont-SaintMichel L?^ Ox

LowpoN, Lambeth Palace 237, s. 12 OxroRD, Bodleian Library, Laud. misc. 123, s. 12

O

ORLEANS, Bibliothéque municipale 59 (62), s. 9, Fleury

P?

Panis, Bibliothéque Nationale, lat. 2372, s. 1o/11, Saint-Martial

T

TouLousE, Bibliothéque municipale 157, anno 1294, Dominicains P' Panis, Bibliothéque Nationale, lat. 12274, s. 10, Corbie

I am aware also of two previous critical editions which used respectively two and three manuscripts. In 1693 Wharton published the Commentary using the two Lambeth Palace Library manuscripts (L! and L?) and in 1717 Martene and Durand edited this work on the basis of three french manuscripts (O0, P! and A). Having at our disposal the same manuscripts there seems no need to make further references in our apparatus criticus to this previous editions. The most obvious fact in the relationship between our manuscripts is the massive omission at the end of the Commentary (ll. 732 fl) which occurs in C! BC? P^ AL?Ox. This omission was caused by the loss of the last folio of C', who therefore, is the head of the group. Z£! also belongs to this class of manuscripts; but in this manuscript (or in his exemplar) the missing text has partly (ie. without the final address to the dzectissima soror, ll. 770 ff.) been transcribed from an other source. Although the dependence of B C? L! L?^Ox A P? is convincingly established, the discrepancies between these manuscripts and C! are impressive and numerous and do postulate contamination with an unknown manuscript which differs notably from other known sources.

380

PRAEFATIO

The manuscripts OP?T very often agree against all other codices. Finally, the third earliest manuscript agrees sometimes with the group of C', sometimes with O P? T and sometimes with C! and O P? T against the other manuscripts. Since no single manuscript or group of manuscripts is consistently superior to all the rest, I have in general adopted the readings of the oldest manuscripts (C!, O, P! and the exemplar of BC?L'P* AL? Ox). Where 3 of them agree against the remaining, then I have adopted the reading of the three, unless there is evidence to do otherwise. When they are divided 2 against 2, I have been guided either by the sense, or by the consensus of the remainder. But in several cases thereis nothing to choose between one set of readings and another.

IN CANTICVM ABACVC

381

Canticum prophetae Abacuc, quod tibi exponi petisti, dilectissima in Christo soror, sacramenta dominicae passionis maximo pronuntiat. Vnde et consuetudine sanctae uniuersalis et apostolicae ecclesiae sexta sabbati, qua eadem passio conpleta est, solet in laudibus matutinis per singulas ebdomadas sollemniter repeti. Sed et incarnationis ipsius, resurrectionis, et ascensionis in caelos,

IO

fidei quoque gentium, et perfidiae iudaeorum mystice describit euentum. Contemplatus enim propheta statum saeculi praesentis, uiderat pacem peccatorum et adflictiones proborum; uiderat impios abundare diuitiis, et innocentes cotidianis subiectos esse flagellis; uiderat in loco iudicii impietatem, et in loco iustitiae iniquitatem ; uiderat lacrimas innocentum, et consolatorem nemi-

I5

20

nem, nec posse resistere calumniatorum uiolentiae cunctorum auxilio destitutos. Sciensque quod haec et huiusmodi innumera nequaquam absque diuina prouisione potuissent accidere, turbatur multum animo et intimo ex corde grauiter suspirans exclamauit ad dominum: V squequo, domine, clamabo, et non exaudies ; uociferabor ad te wim patiens, et non saluabis ? Et iterum: Mundi sunt oculi tui, ne uideas mala et vespicere ad iniquitatem non potes. Quare non respicis super iniqua agentes, et taces deuorante impio vustiorem se, et facies homines quasi pisces maris et quasi reptile non habens principem?

17/18 Hab. rz, 2.

18/22 Hab. rz, 13-14.

Expositio (Incipit praem. P^B C^ L' P^ A) Bedae (Boedae C!, Bede Ox A, Baedae P! P5; beati praem. L'; beati leronimi T) Presbyteri in (super B C^L'

I? Ox P? A) Canticum (Cantico T) Abacuc (Ambacuc P!, sed corr. ?; Abbacuc I? P? A,Abacuch T) Prophetae (BC! L!) 1 proph. Habacuc C!P!, proph. Abacuch P! corr. 2.5., T, proph. Abbacuc

C! L' P5, Abacuch proph.« T — 2soror]sanctissima praem. T — 3 sanctae]et add. A Corr.

et] om. A Áconpletaest passio T — 5ebdoamadas 4, ebdom. A4 solenniter B C? L' L* Ox, solemniter P?, sollempniter AT 6 caelo C P!BL' PA, caelum P! corr. C? L?0x 8 statu C! praes. saec.

BC^LWUIOxP?A

9 adfliccionis C!

9/11

P, add. in marg. P' a.m. 10 habundare AT coditianis Ox, quotidianis P? sic semper ^— essesubi.locum BC?L' P^ A

12 innocentium Z?O0x T

calumniatorem

uiolentia C!

C!

uiderat usque flagellis] om.

cotidianos O C! P? C?, BC? L' LOx P^ A 11 solatorem O P? 13

cunctorum] s. ras. C? corr., P corr.,

cultorum C! P' BL' P^ A 14 sciensque] sciens quoque B C? L! I? Ox P^ A 15 potuissent] non praem. O P* accedere P! (accidere P! corr. a.m.) T 15/16 turbatur P!, -tus P! 4.5. LOx, turbabatur OP?^T — 19 uideant T malum OP?^T . repicere P?, corr. a.m. P? 20 tacens C! B L! P? A, tace«s P, taces s. ras. C? corr. deuoranti C! B L! P? A 21 facis L? Ox

PL 1235 PL 1236 DIA22:7

382

25

230

iii, 2

IN CANTICVM ABACVC

Verum inter haec reduxit extemplo ad memoriam dispensationem dominicae incarnationis ac passionis, quam in spiritu prophetiae cognouerat, intellexitque se acrius multo quam oporteret questum fuisse de adflictionibus in hac uita sanctorum, quibus aeterna esset promissa requies in futura: cum nec ipse dei filius in carne apparens sine poena crucis esset exiturus de mundo, qui de spiritu sancto ac uirgine matre nasciturus, et absque omni peccato erat uicturus in mundo, et pro ignorationibus suis faciens orationem domino, sic incipit: DOMINE AVDIVI AVDITVM TVVM ET TIMVI. Auditus autem domini saluatoris est quem audiuit a patre ut ueniret in carnem, nasceretur in mundum,

conuersaretur inter

35 infirmos omnipotens, inter peccatores iustus, inter homines deus,

faceret opera caelestia, doceret praecepta caelestia, promitteret dona caelestia, temptaretur, flagellaretur, inrideretur, occidere-

tur, mors nostra morte illius destrueretur; resurgens a mortuis ascenderet in caelos ac misso desuper spiritu mundum gratia 40 ueritatis inlustraret. Cuius auditus ipse saepius in euangelio meminit dicens: Sed qui misit me uerax est, el ego quae audiui ab eo, haec loquor in mundo. Et iterum: Vos autem dixi amicos, quia omnia quaecumque audiui a patre meo nota feci uobis. De quo et Iohannes baptista: Qwi de caelo uenit, inquit, supra omnes est, et 45 quod. uidit et audiuit hoc testatur. Hunc ergo auditum domini audiuit in spiritu propheta et timuit quia questus fuerit de pressuris iustorum in mundo, cum et ipsius PL 1238 domini, qui prosperum iter facit nobis salutis et uitae, exitus

32 Hab. 5, 2.

41/421oh.8,26.

2

—42/431oh.15,15.

^ 44/45 ]Ioh.a,

25 haec interreduxit O C! P! ( ?, haec in terras eduxit P! corr. 4.m.) P?, hoc

integre

reduxit

T

exemplo

C!P!,

sub

exemplo

P! corr. a.m., extimplo

O P* T I? corr. (extemplo L?) 23/24 dis. s. ras. C^, dispensationemque P! corr. (dispensationem P') T — 24 qua OP? 25 se] om. OP? — oportet C PBCI PA

26 de]Jad C', ab BC L' I? Ox P^ A

aflict. P?

tc6R

et sic semper 27 futuro O P' corr. (futura P!) P?^T ipsa OP? 28 exiturus esset « T — 28/29 qui usque sancto s. ras. a.m. Ox 29 nascituros OP 30 uenturus C! corr. (uict. C) BC!L'I?Ox P^ A proJ om. OP? ignorantibus B A (a.m. corr. B et A) 32 adiui P^, corr. a.m. P? — auditionem tuam OP? 35 saluatoris] lesu add. P! corr. 34 carne L^Ox

34/55 conuersaretur inter infirmos; omnipotens inter peccatores ;iustus

inter homines; deus faceret ... ita interpungunt O P? P! 34/55 inter usque iustus] om. L? Ox per bomoiotel. 355 firmos C', corr. — 37 inrideretur] om. T

39 desuper usque gratia] in ras. a.m. Ox — 41/43 ab usque audiui] om. C? per

bomoiotel., a.m. add. C^ ——42 haec]om. OP? — 44 Iohannis C!, corr. inquid OP' super OP?^T 46 proph. in spir. « L?Ox — 47 quia] quae OP? fuerat L'Ox —— 48 sperum C'uppl. a.m. — faciet T — uobis OP?

IN CANTICVM ABACVC 50

55

6o

383

essent mortis de mundo; timuit quia de tribulationibus sanctorum querimoniam fecerit, qui non solum de tribulationibus sanctorum eruendi a domino, sed et perpetuo sunt coronandi cum domino. CONSIDERAVI OPERA TVA ET EXPAVI. Illa nimirum opera quibus mundum redemit, factus obediens patri usque ad mortem, mortem autem crucis; ut, sicut iterum idem dixit apostolus: Per mortem destrueret eum qui habebat mortis imperium, id est diabolum. Quae uidelicet opera quanto quis intentius considerat, tanto de operibus suae fragilitatis amplius contremiscit. IN MEDIO DVORVM ANIMALIVM INNOTESCES. Potest in medio duorum animalium in medio Moysi et Heliae intellegi. Ibi enim innotescebat discipulis tribus in monte sancto quia moriturus esset, dicentibus eis quae passurus esset in Hierusalem. Ibi innotescebat quia resurrecturus esset, et inmortalis

65 futurus clarificato

uultu

eius instar solis, et uestimentis

eius

70

nitentibus in similitudinem niuis. Ibi innotescebat quia filius dei erat, dicente ad eum de caelis uoce paterna: Hc est filius meus dilectus, in quo mihi bene complacui, ibsum audite. Potest etiam in medio duorum latronum non inconuenienter accipi, inter quos crucifixus moriendo innotescebat, quia homo

75

gelium narrat circa crucem factis miraculis, innotescebat quia Deus erat. Interpellando ipse patrem pro interfectoribus suis, quam pius esset innotescebat. Quo etiam exemplo propheta qui haec praeuidebat in spiritu admonebatur non solum patienter

erat. Obscurato autem sole, terrà commota, et ceteris quae euan-

53Hab.3,2.

54/55cfr.Phil.2,8.

| 56/57Hebr.2,14.

62 cfr. Matth. 17, xss. ;Marc. 9, 2-13; Luc. 9, 28-36

69/73 cfr. Luc. 23, 39-45.

' 60 Hab. 3,2.

67/68 Mdtth. 17, 5.

73 cfr. Luc/23, 34.

49 esset T de mundo timuit; quia ... zt interpungit A 49/51 sanctorum z:que sanctorum] om. C! P' (non solum P! corr.) B C? L' LOxP^ A 50 solum] eruendi 42. T 50/51 sanctorum eruendi] sunt T 51 erudi P! (eruendi P! 4.5.), erudiendi 4 coronando C! 54 redimit C! A, redemit C! corr. A corr. a.m. 56 idem] om. P? L? (add. P? a.m., add. L? corr.) Ox T dixit] idem «44. Ox, dicit OP?^T P! 57 quanta OP? 59 contremescit O C! P! (-miscit corr. P) A. 60 et 61 duum BC? L! I?Ox P^ A 61 medio duorum P! corr. a.m., mediorum P! — 61/62 intelligi M. et H « A, int. in medio M. et H. 4«.y. — 62 intelligi B C^ L' L Ox P A T, et semper 62/64 discipulis ique innotescebat] om. per bomoiotel. T — 63 discentibus L?, dicens A, dicens 5. ras. a.m. P?

64 qui C!

resurrectus C?, -turus C? a.7. corr., surrecturus A

recturus C! P! (res. P! corr.), 65 eius] L? corr., solis L?

68 bene] B 4.m., om. B. — complacuit OP^T — 70 quia homo] quia ;. ras. 4... O, qui haeomo C! — 71 0bscuro OP? 74esseO,corr. a.m. O — 75 prou. O, corr. a.m. O

384

:

IN CANTICVM ABACVC

pressuras ferre malorum, sed et eis persequentibus gratiam suae benignitatis inpendere. DvM ADPROPIAVERINT ANNI COGNOSCERIS, DVM ADVENERIT TEMPVS OSTENDERIS. Annos et tempus designat illud de quo dicit apostolus: Post8o quam uenit plenitudo temporis, misit deus filium suum factum ex muliere, factum sub lege, ul eos qui sub lege erant redimeret. Quae uidelicet tempora, quosque annos longe adhuc uidit esse atque a longe salutauit propheta, cum ait: Quia dum adpropiarent anni, 85 dumque adueniret tempus, ostenderetur et cognosceretur dominus. Nam et superius audiuit dicente sibi domino, quia adhuc wisus $rocul et apparebit in finem, et non mentietur, si moram fecerit expecta illum, quia ueniens ueniet et non tardabit. Cuius quidem auditum audiens, cuius opera passionis considerans, timuit et 90 expauit, quia commotus fuerit de felicitate transitoria malorum et de temporali adflictione bonorum. Attamen ubi dignam pro suis ignorationibus paenitentiam fecisset, mox se ueniam erratus consequi posse confisus est. Vnde consequenter adiungit: IN EO DVM CONTVRBATA FVERIT ANIMA MEA, IN IRA MISERICOR- PL 1239 95 DIAE MEMOR ERIS. Dwm conturbata fuerit, inquit, anima mea, digno satisfactionis et

paenitentiae maerore concussa ob metum irae et adimaduertionis tuae, quam me incautus incurrisse pertimesco, credo quod ocius misericordiam optatae a te ueniae consequar ; ubi consideranda IOO est mira diuinae pietatis uelocitas. Turbatum se tantum animo propter iram domini dixit, et mox illum ad misericordiam ab ira conuersum subiunxit. Cui simile est illud psalmistae: Dixi fronuntiabo aduersum me iniustitias meas domino, et tu remisisti impietatem cordis mei. Sed talis minimarum potest indulgentia IOS esse culparum. Ceterum nostri reatus quanto grauiores sunt, tanto 78/79 Hab. 5, 2. 80/82 Gal. 4, 4-5. Hab? 3,2: 102/104 Ps. 31, s.

86/88 Hab. 2, 3.

94/95

78/79 uenerit T — 80 anni L'Ox —— 82/83 quae uid. temp. quosque; annos longe ... /ta interpungit C' — 853 adhuc uidit] s. ras. 2.m. Ox —— esse] om. BCHLIOxPA

84 cum ait] om. O P?, dicens T adpropiauerent O, corr. 86 et] om. OP? 87 mentientur 4 88 eum

a.m. O, appropiauerint T

BC Lb* Ox P* A

ueniet] uenit

OP^ — 89 auditum] mandatum BC? I!

L'OxP!A et]om.OP? 90fueratL?corr.(-rit L?) Ox P^A — transsitoria C^ 91 adfliccione C! bonorum] 5. ras. 2.2. C^, malorum C BL! 92 erratur OP^ — 94/96 anima usque fuerit] om. T per bomoiotel. — 96 satis fact. OP' et]om.L'Ox — 97 memore C!, merore s. ras. a.m. P! — 98 me] L! a.., om. L! incautius B C? L! L?Ox P^ A 99 obtatae P? 99/100 consi: deranda est mira] om. 4, n marg. a.m. A.— 101 dei BCL! 20x P^ A. 102 subiuncxit C — 105 culparumesse« 4 — quando C! P! (quanto a.7. corr. P!) tanto] a add. C! P!

IN CANTICVM ABACVC

IIO

iil, 3 IIS

I20

125

130

385

maiore ac diuturniore paenitentia lacrimisque et elemosinis opus habent. Hucusque propheta breuiter conprehendit quo timore animi sit perculsus audito ac sollertius considerato dominicae incarnationis et passionis euentu. Dehinc latius extemplo describit qui ille auditus, quae opera sint illa domini quibus intendens in tantum fuerit commotus. Sequitur: DEVS A LIBANO VENIET ET SANCTVS DE MONTE VMBROSO ET CONDENSO.: Libanus est mons Foenicis altissimus, excelsis et inputribilibus atque aromaticis insignis arboribus; de quibus etiam templum domini in Hierosolimis factum scriptura testatur. Vnde solet in scripturis nonnumquam ipsum quoque templum Libani uocabulo designari ; hinc est enim illud Zachariae de uenturo aduersus eum exercitu Chaldaeorum: Aperi, Libane, portas (was, et comedat ignis cedros tuas. Deus ergo a Libano uenit, quia dominus in carne apparens, in ipso templo prima euangelii semina sparsit, atque exinde orbem totum germine suae fidei et ueritatis impleuit. Vnde dicit Isaias quia de Son exibit lex, et uerbum domini de Hierusalem. Aspersit autem ibi semina prima fidei non solum per apostolos, qui post passionem ac resurrectionem eius spiritu sancto repleti, ibidem praedicando prima ecclesiae fundamenta posuerunt, quorum deinde sonus in omnem terram exiuit, el in fines orbis lerrae uerba eorum; uerum etiam per seipsum, primo in eodem templo fidei quae in se esset habenda testimonium dedit, cum duodennis in medio doctorum residens interrogabat eos quasi homo paruulae aetatis, sed respondebat docentibus quasi deus aeternae maiestatis ; ubi quaesitus et inuentus a parentibus etiam 112/113/Hab- 5.3. 123//1249]532723:

106 diuturnae

O P?

115/116 cfr. II Par. 2, 16. 119/120 Zach. rr, 1. 127/128 Ps. x9, 4; Rom. xo, 18.

paenitentiae O P?, potentia Ox, paenitentia Ox corr.

lacrimis O P?, lacrimisque quae P! 106/159 et elemosinis usque feruere om. B 106 elimosinis C! 107 conp. breu. « C^L'I?Ox P^A 108 solercius C! 109 et]ac PA . euentum OP? deinde CL'I?Ox P^ A exemplo C!P!, ex tempore OP?T, extimplo L? corr. (extemplo L?) 109/110 redescribit C! P! 110 quis T 114 mons est» C L' L? Ox Foecinis C!, Phoenicis CL! LOx P^A — excelsis] excelsus C!, om. C? L! I20xP^AA 116 factum] om. C!P!, structum esse P! a.m. scriptura] scriptum C! P!, scriptura P' az. — 118hic OP?C! — enim]om. OP? Zacchariae O, Zacariae P?

in marg. P. corr.

119 Caldeorum O P?, Romanorum ;. Chald. et etam

121templi OP? — aspersit OP?^T

122 suo OP? A

123 exhibit O corr. a.m. P? corr. a.m., exibit O P? 123/124 Ierusalem C! 124 autem] enim A4 125 resurrectionis C! sancto spiritu» T — 126 aeclesiae P! 127 omem P? finis Cl, fines C! corr. 128 ipsum Ox 129 habenda esset ^» L? Ox 130 duodenis O P? C? (duodennis C? a.z. corr.) 132 quaesitus P! a.m. s. ras. 132/306 inuentus usque madiani] om. p?

apparentibus C! P! Ox, p eras. P! a.m. Ox a.m.

386

I35

140

IN CANTICVM ABACVC

ipse per se quod deus ac dei filius esset insinuans ait : Quid est quod me quaerebatis ? nesciebatis quia in his quae patris mei sunt oportet me esse ? Notandumautem quod hic uersus in hebraica ueritate ita habetur, deus a Thaeman,

id est ab austro ueniet, quod iuxta

litteram facilem habet sensum, quia Bethlem in qua natus est dominus, ad austrum sita est ab Hierosolimis. Et cum ipse die quadragesimo natiuitatis adductus est Hierosolimam a parentibus, ut daretur hostia secundum legem pro eo, deus utique ab austro uenit. E? sanctus, inquit, de monte wmbroso et condenso.

Sanctus idem mediator dei et hominum, qui supra manifeste dicitur deus, de quo uirgini matri euangelizans Gabrihel ait: Ideoque et quod nascetur sanctum uocabitur filius dei. Mons autem 145 de quo uenturus idem sanctus canitur, regnum Iudaeorum, ex quo ille carnis originem duxit, ualet intellegi. De quo et Danihel uidit excisum lapidem sine manibus, id est Christum absque opere uirili procreatum, qui regna mundi conterens, sui gloria nominis orbem impleret uniuersum. Qui uidelicet mons recte umbrosus uocatur 150 et condensus;

155

habet enim multa ligna fructifera, id est multos

uiros sanctos et uirtutum pomis onustos, qui et nostram esuriem gustu suauissimo suae doctrinae erudiant, et nostram fragilitatem ne aestu tribulationum a uirore interno dilectionis arescat, praesidio suae intercessionis obumbrent ; cui figure congruit quod apostolus Petrus; arbor utique huius montis eximia non solum fructu doctrinae reficit esurientes et sitientes iustitiam, uerum

160

etiam

umbra sui corporis saluat languentes. Qui uidelicet uiri sancti ac sublimes possunt etiam austri uocabulo designari, a quo deus uenire dictus est, propter uidelicet dilectionem qua feruere in Domino, et doctrinam qua lucere hominibus solent, a quo uidelicet 133/155 Luc. 2, 49. 136 Hab. 5, 3 136/138 cfr. Hieron., In Abacuc II, 3, 3 (CC 76A, p. 623). 141Hab. a, 5. 142 cfr. x Tim. 2, 5. 144 Luc. I, 35. 146 cfr. Dan. 2, 34. 154/157 cir. Act; S15.

134hiis AT — 135autem]om. P? — in]om.C'P',P'add.a.m. ^ ebraica OP'L' ita]om. C' P', P' add. a.m. — 136habenturC! 137 literam P?, P? corr. a.m.

— hebet Ox, Ox corr. a.m.

137 Betleem O P?, Bethleem C? L' I? A T,

Bethlehem Ox 138 ad]ab Ox — ipso OC'P?T — 139 natiuitatis] suae add. C LL? Ox A 139/140 apparentibus C!P'!, p eras. a.m. P! 141 austro O corr. a.m., austrum O de monte inquit 4 Z/ 142 idem] id est L'OxT . 143 Gabriel P'CI?Ox AT — 144 et] om. T — nasceretur OP? nascetur] ex te add. L?OxT 146 Danilel O, Daniel O corr. a.m.

P'CI*OxA

147 uir. op. ^ T

150 fructifere C!

151 anustos C!,

honustos 4T ^ nostram] nostra C', nostras mentis OP^T — 152 gusto C! fragilitatem] om. 4 — 153internae C'L' L?Ox AT — 154 congruit] Ox s.

Tas. d.fn.

155 exima C!

iustitiam] om. LOx 158/159

156 esurientis Cl, -tes C! corr. — scitientes C!

—— 157 sancti uiri

T — 158 sublimis C!, -mes C! corr.

deus uenire] deus uere P^O a.5., uere O,uenire deus « CL!

L'OxA . 159/160 ab in domino] denuo incipit B — 160 solet P!, solent P! corr. a.m.

PL r240

IN CANTICVM ABACVC

387

austro deus uenit, quia de talibus incarnari dignatus est; a quo austro deus cotidie uenit, cum nobis eorum dicta uel exempla legentibus siue audientibus, amor aut scientia ueritatis perfectius in corde generatur. Sequitur: OPERVIT CAELOS MAIESTAS EIVS, ET LAVDE EIVS PLENA EST TERRA. Descripta dispensatione dominicae incarnationis, mox arcanum ascensionis, qua eadem humanitas erat clarificanda, subiunxit, 170

175

180

185

iuxta illud psalmistae: A4 swm»no caelo egressto eius, et occursus eius usque ad summum eius. Operuit enim caelos maiestas eius, quia qui per incarnationem minoratus est paulo minus ab angelis, ipse per resurrectionem gloria et honore coronatus, per ascensionem eius super opera manuum patris constitutus, et omnia subiecta sub pedibus eius, ac praedicantibus apostolis, laude eius omnis est terra repleta; quod ipsum breuiter sed apertissime eiusdem psalmi et principio et fine comprehenditur, cum dicitur: Domine, dominus noster quam admirabile est nomen tuum in uniuersa terra ; quoniam eleuata est magnificentia tua super caelos. Sed et ante passionem et resurrectionem, cum uerbum caro factum habitaret in nobis, operuit caelos maiestas, quia humanitas adsumpta etiam mortalis adhuc caelestibus antecellebat potestatibus. Et laude eius plena est terra, eisdem caeli uirtutibus ueraciter scientibus, quia ipse erat creator terrae, sicut et totius creaturae per diuinitatem, qui tunc per humanitatem morabatur in terra; unde et eo nato concinebant :G/or?a in excelsis deo, et in terra pax hominibus bonae uoluntatis. SPLENDOR EIVS SICVT LVMEN ERIT. Splendor uirtutum et doctrinae domini saluatoris credentes inluminabit ; unde et sol iustitiae in scripturis uocatur ; sed quia 165/166 Hab. 5, 3. 169/170 Ps. r9, 6. 171/174 cfr. Hebr. 2, 7-9. 176/178 Ps. 8, 2 et zo. 179/180 cfr. Ioh. z, 14. 185/186 Luc. 2, 14. 187 Hab. 5, 4. 188 cfr. Mal. 4, 2.

161 ueniet L? Ox incarni C!, incarnari C! corr. 162 austri O, austro O CofT. d.fm. cotidiae O P? horum OP? T 164 generator C! sequitur] om. OP?T 165 laudes OP?, laudis T 167 discripta O archanum

C! BL' L Ox A T, et sic semper — 168 quiaedem C! — humanitatis O, humanitas O corr. a.m. — 169 illud] om. OP?, uocem P? a.m. — ocursus P?, P? corr. a.m. 170 operuit zgze eius] om. O P^, op.cael.enim m.eius« L7? — 171est]om..A 172 surr. P^, resurr. P^corr. a.m. — caronatus T, estadd. OP^T — 175 eius] est OP? T, om. L? Ox

patris «4

manum O P?, om. T

174a 0P?

175est] om. OP?

constitutis Ox

constitutus

| sed] et A, sed A corr. a.m.

176 subditur BC? L' I? Ox A 178 et] om. OP? 179:et]|-acuO P? P! uerbo P? C? 180 humilitas L? Ox 181/182 et usque terra] om. OP? T C

184 quia O P? morabatur]et uidebatur OP^T — in]om.C! 185 nati 187 erit] A corr. a.7., eius A 188 dom.salu. doct. BC^L' I? Ox A 189

illuminabat B C? L! L? Ox A

soli C!

PL x24

388 190

iii, 4 195

200

IN CANTICVM ABACVC

idem splendor mundo perfecte non poterat fulgere, nisi ipse gustata ad tempus morte, regnum mortis dirueret, atque exsurgens a mortuis spem fidemque mundo resurgendi donaret, recte subditur: CORNVA SVNT IN MANIBVS EIVS, IBI CONFIRMATA EST VIRTVS GLORIAE EIVS. Cornua quippe dicit transuersum crucis lignum quod adfixus manibus tenebat, ut hoc mortis genere omnem superans mortem, sic confirmaret uirtutem gloriae suae in cordibus electorum, ne ullis terroribus siue blandimentis ab eius possent amore retardari ; promissa etiam illis gloria futurae incorruptionis, per quam nouissima inimica destruetur mors. Denique in monte sancto, praesentibus Petro, Iacobo, et Iohanne, splendor eius sicut lumen fulge-

bat; et illi delectabantur quidem huius intuitu splendoris, sed tamen quantum adhuc fragiles et infirmi fuerint tempore proba205 tum est passionis illius; at postquam in manibus cornua crucis accepit, ibi confirmata est uirtus gloriae eius ;adeo ut nec terrori-

210

bus nec plagis nec ipsa morte posset a fidelium corde propulsari. Possunt in cornibus more prophetarum regna huius mundi insinuari. Potest sublimitas humanae mentis siue bona siue reproba cornuum uocabulo designari. Et cornua sunt in manibus Christi, quia ipse est rex regum et dominus dominantium. Cornua sunt in manibus eius, ut hunc humilians, et hunc exaltans o»nia cornua

215

feccatorum quibus inaniter extolluntur, confringat, et exaltentur cornua iusti, desideria uidelicet deo deuota, quibus impiorum uitiorumque certamine cuncta superare contendunt. ET POSVIT CARITATEM FIRMAM FORTITVDINIS SVAE. Intima quidem caritate sancti, et ante passionem, diligebant fortitudinem Christi; sed haec ipsa caritas firma non erat, usque

194/195 Hab. 5, 4. 201/203 cfr. ad. lin. 62. Abacuc YI, 3, 4 (CC 76A, p. 625). 211 cfr.Deut.10,17. 216 Hab. 3, 4.

190 idem] O a.m.,om.O ^ fulgere]splendere

208 cfr. Hieron., Iz — 212/214 Ps. 74, 1.

BC'L'I?Ox AT — ipsaOP?

191 gustate ad t. C!, ad t. gustata BC? L' I? Ox A dirueret] diceret C!, deiiceret B C^ L' L Ox A, destrueret T — exurgens CBL'Ox AT 192ex T

fidem quomodo P!, P' corr. am. — recte] om. C BC L'L?0xA 194 conf. est] ras. in L", in marg. L* — 195 gloria C — 196 quod] P!, quo P! corr. afixus O P? 197 tenebat uique mortis] a.m. s. ras. Ox — supperans C! 198 si OP'C' gloriae suae] gloriosae OP? ^ ne]ut praem. T — 200 gloriae C — 201 destrueretur OP? —— monte] morte C! — 202 Petro]et add. A lumen]eiusadZ. C! ^ 204fragilis C^ — fuerunt L' I?Ox A —— 205 at]aut C, ad Ox

cornu

OP?T

206 amfirmata

C!

gloriae] om. T

207

cordibus T — 209/210 potest usque designari] om. O P? T per bomoiotel. 211 qui OP* 212ut]et OP? — 213 confringat P' a.p. corr, confrigat P! — et] 5a. C^ — 214impiorum]imperium OP? — 217 diligebant O corr. a.m., -bat O

IN CANTICVM ABACVC 220

iii, 5 225

230

389

dum passione et resurrectione sua conpleta, gratiam eis sancti spiritus plenius daret. Tunc uero in tantum firma facta est, ut nec ipsa regum cornuum uidelicet insolentium potentia posset infringi. ANTE FACIEM EIVS IBIT VERBVM, ET EXIVIT IN CAMPIS. Antequam ueniret in carnem dominus, praecesserunt uerba prophetarum, quae ei uenturo testimonium ferrent ; et haec eadem uerba exierunt in campis, quando praedicantibus apostolis totum sunt diuulgata per orbem; non solum autem in propheticis litteris uerbum praedicationis dominus praeccessit, sed et in apostolis, cum aduentum Christi in carne iam conpletum mundo euangelizabant, uerbum faciem eius praeiit, quia nimirum primo doctrina ueritatis ad aures eorum qui instituendi sunt peruenit, ac deinde fides et intellectus uerbi corda inlustrat, ac deo inhabita-

tore dignos efficit; quod in euangelio typice designatur, cum ipse dominus misit discipulos praedicaturos in omnem ciuitatem et locum quo erat ipse uenturus ; quod usque hodie eodem fieri ordine cernimus ; praedicatores etenim suos dominus sequitur, quia prius necesse est sermo docentis audiatur, et sic lumen ueritatis in corde

audientis figatur, unde apte subiungitur;

iii, 6

PEDES EIVS STETERVNT, ET MOTA EST TERRA. Cum enim praedicante doctore uestigia ueritatis in mente figuntur auditoris, mox ipsa mens in sui consideratione turbata commouetur. Possunt autem pedes domini non inconuenienter ipsi doctores per quos uerbum ministratur accipi ; quoniam ille qui per seipsum ubique praesens est, per hos quasi per pedes suos in 245 mundum fertur uniuersum. Stant autem hi pedes, et mouetur terra, quia quo doctores sancti fortius in praedicanda in custodienda ueritate persistunt, eo citius se terrenorum corda ad agendam 240

223. LIab35,15?

219

conpletam

234/255 cfr. Luc. xo, x.

OP*

eis O corr. a.m.,

239 Hab 5, 6.

eius O

220

plenus

C!

220/221 ut nec ipsa om. Ox 221 cornua OP?T possent T 221/222infringere T — 223 eius] O 4.54, om. O — et]om. T — 224carne BCL'AT 225eiuenturo] ow. CBC?L'I?Ox A. testimonium] P? 2.5, -nio P? 227/229 totum zsque apostolis] om. Al, a.m. in marg. A 227 sunt] C? a.m., sit C in] om. BC L' I? Ox A 227/228]litt. proph. » T — 228 processit C! 228/229 apostolicis T — 229 cum]om. T — 230 euangelizabat OP?^T . 231 instruendi OP^T — 232 corda uerbi » T — 232/233 inhabitatore

O 4.7,

inhabitatores

O P?, inhabitatione

T

253

dignas

QUORP' pz 234/235 locum et ciu. « T — 235 ipse] Oa.m., om. O — 237 docentis sermo ^ A lumine O P? 238 figuratur C! unde] et 222. T 239 sterunt O

241 auditores C!, auditorum B C^ L' I? Ox A

243 acc.

per quos uerbum min. « BC L'L^Ox A accipi] et a7. T —— qui] om. T 243/244 per seipsum] om. L?, in marg. add. I? —— 245 mouerunt C — 246 quo]quod P? sancti] om. A, in marg. a.m. A — alt. in] et OP! corr. (in P) P^ T 247 ueritute P? se] s. ras. C? agenda O P?

PL 1242

390

250

255

260

IN CANTICVM ABACVC

pro erratibus suis paenitentiam incutiunt; et quoniam eadem actio paenitentiae nequaquam homini praedicanti sed inlustranti est gratiae tribuenda, recte subditur: ASPEXIT, ET DEFLVXERVNT GENTES. Quod est aperte dicere: Misertus est dominus, et paenituerunt gentes; quo uidelicet intuitu aspexit et Petrum cum negasset ; et ille conpunctus memoria sui peccati, mox defluxit in lacrimas. CONFRACTI SVNT MONTES VEHEMENTER. Montes superbos dicit, et de huius saeculi uel regno uel sapientia uel diuitiis se extollentes, qui domino aspiciente non solum confracti sed et uehementer confracti sunt, quando illo miserante nonnulli ex talibus non tantum inanem superbamque altitudinem deserebant, uerum etiam eandem uiuendo simul ac praedicando inpugnabant. Denique Saulus et Mathaeus montes erant hic de sapientia litterae carnalis, ille de mamona iniquitatis elatus, sed dum uterque ad humilitatis magisterium conuersus, Christi est factus discipulus, montes utique sunt uehementer conífracti.

26s

DEFLVXERVNT COLLES AETERNALES. Collium nomine sicut montium superbi exprimuntur homines, sed fortasse minore fastu elationis inflati, nec tamen a reatu tumoris alieni, ideoque salubriter inclinati, ut a domino merentur

270

erigi. Qui recte colles aeternales uocantur, quia dum temporaliter humiliati a superbiae tumore defluunt, in aeternum glorificati eriguntur ab eo qui ait: Et omnis qui se humiliat exaltabitur. Alia translatio pro collibus aeternalibus, planius co//es saeculi habet,

quod ad distinctionem pertinet collium domini, id est uirorum sanctorum, qui pro sublimitate animi temporalia cuncta et infima contemnentes tali sunt nomine digni, de quibus psalmista domi251 Hab. 5; 6. 55-62.

253/254 cfr. Matth. 26, 69-75 ; Marc. 14, 66-72 ;Luc. 22,

255 Llab:536;

265 Hab. 5, 6.

2:

Luc. x4, xt.

248 errantibus O P?, erra«tibus P! a.5m. incutiunt] conuertunt T quoniam] quo C!, quia T 248/249 eadem actio paenitentiae] om. T 249 sed] P! corr., om. P, et add. C, deo add. T 250 gratia OP?(?) T subditur] om. Ox —— 252/253 quod usque gentes] om. T — 253 quod OP?

254 memoriam montes] o».

L?Ox

defluit OP?

C BC! L'I^OxA

dici OP?

255 contracti 257 aspirante

O P?

256

B C^ L' E? Ox,

inspirante 4 — 258 sed et ueh. confr.] om. CP BC L' L?0xA illo] om. OP'T miserante] deo add. T — 259 superbam quae OP? — 260 simul ac praedicando] om. OP? 261 denique] P' a.5., om. P! 262 mammona P'L'L'OxT, manmona 4 — 263 magisterium] uel magistrum add. L in marg. conuersus] est add. B C^ L'I? (eras.L?) A — 263/264 factus est » L?OxA 264 confracti] contriti T, sunt ad. OP? 266 sicut] et agg. OP! P!^T 268 ideoque salubriter inclinati] om. OP?T — inclinandi C! P! B C? L!A mereantur OP! P^T . 269 recti C! aeternales] om. C BC!L'I? Ox A 272 aeternis BC'L'L'Ox A planius] om. OP? T, s. ras. C^, plenius L'!A

274 pro] om. BC'L'I?0x A

cuncta] coniuncta C!

275/276 domino] canit add. O a.m. P?

275: tales «C!

PL 1243

IN CANTICVM ABACVC

391

no: Suscipiant, inquit, montes pacem populo tuo, et colles tustitiam. ITINERA AETERNITATIS EIVS PRAE LABORIBVS VIDI.

1, 6-7

Itinera sunt temporalitatis domini, quibus uenit in mundum, ut

ad tempus appareret hominibus; itinera autem aeternitatis eius, quibus relicto corporaliter mundo, rediit ad patrem, cum quo aeternaliter mansit, etiam cum temporaliter conuersaretur in mundo; quae nimirum itinera desiderauit ipse, cum adpropians passioni, dicebat patri: Ego te clarificauwi super terram, opus 285 consummaui quod dedisti mihi ut faciam. Haec de itineribus adsumptae temporalitatis, statimque de itineribus aeternitatis adiunxit: Et nunc clarifica me tu, pater, apud temetipsum claritate quam habui priusquam mundus esset apud te. Haec autem itinera aeternitatis propheta prae laboribus uidit, incarnationis uidelicet 290 et passionis, de quibus supra dictum est: Dews a Libano, siue ab 280

austro, ueniet: et cornua sunt in manibus eius, aliaque huiusmodi,

quae in hoc eodem cantico plurima inueniuntur. De his laboribus dicit apostolus: H wmiliauit semetipsum factus obediens usque ad mortem, mortem autem crucis ;moxque de itineribus aeternitatis,

quaeque per hos labores mediator dei et hominum mereretur, adiunxit: Propter quod et deus illum exaltawit, et donauit sli nomen quod est super omne nomen, ut in nomina lesu omne genu flectatur, caelestium, terrestrium, et infernorum ; et omnis lingua confiteatur quia Iesus Christus in gloria est dei patris ; et quia per 300 eosdem eius labores, perque eadem itinera aeternitatis eius, cum peractis laboribus passionis suae rediit ad patrem, non solum Iudaeorum sed et gentium populus ad requiem erat peruenturus sempiternam, apte subiungitur:

276/277Ps.713. 278Hab.3,6-; . 284/285]Ioh.:r;4. 287/288 Ioh. 17, 5. 290/291 Hab. 3, 3-4. 293/294 Phil. 2, 8. 295/296 cfr. I Tum.2. 5. 296/299 Phil. 2, 9-1x.

276 tuo] O a.m., om. O 280 apareret P? 281 redeit C!, redierit B C? L! A cum quo] P? a.m., om. P* 282 aeternitaliter O, a.7. corr. O, aeternalistBieaT 4) uel aeternalis L? 7n marg. cum] oz. Ox, add. a.m. Ox 284

desiderauit] designauit s. ras. C' add.C! P! . 285comsummaui C

appropinquans L?Ox super] omnem — 286temporalitatis] sunt edZ. T — 287

aput C!P!, apud corr. a.m. P!

288 claritatem OC! P?

scriptum T om. T

290 dictum]

291 Libano] ueniet aZZ. LOx T ^ ueniet]om. L?Ox

292 aliaquae

O P?

eodemque 4

plura Ox

eius]

295 dicit] et

add. P! 294 obediens] hobediens C!, patri eZ. T ^ mox OP? 295 quaequae C!, quae P! C'corr. (quaeque C) T per] om. C! P, s. ras. a.m. P! 298 flectetur OP^ — caelestium] et aZ. C P! — 299 linga P? quia] dominus

aZd. BC?L'I2 Ox A, dominus noster add. T

dei] om. C! P! subditur T

300 itin. ead. - CCBL'I^Ox A

est] P' 2.;., om. P!

301 at C!

303

392

iii, 7 305

IN CANTICVM ABACVC

TABERNACVLA TERRAE MADIAN.

AETHIOPVM

EXPAVESCENT,

ET TABERNACVLA

Aethiopes namque et Madianitas gentium esse populos quis nesciat? quorum nominibus omnes insinuatae sunt gentium nationes, quae audita praedicatione euangelica salubri erant pauore concutiendae, ut sicut propheta futurum adhuc auditum domini

310 audiuit et timuit, futura considerauit incarnationis eius opera, et

315

expauit ;ita gentes, adnuntiato sibi per apostolos eodem auditu, eisdemque operibus iam consummatis, seruire domino in timore, et exultare ei inciperent cum tremore. Et bene Aethiopes primo posuit, qui sunt in finibus mundi, ut insinuaret mystice quod in omnem terram exiturus esset sonus praedicatorum, et in fines orbis terrae uerba eorum. In quo mysterio et praefectus Candacis reginae Aethiopum, ut in actibus apostolorum legitur, primitiae gentium, euangelizante Philippo, fidem et sacramenta Christi percepit. Madianitarum autem gens ab uno filiorum Abraham ex

320 Cethura, qui uocabatur Madian, originem duxit, et est in deserto

Sarracenorum contra Orientem rubri maris in Arabia. Paueant ergo ad nomen Christi Aethiopes, ut ad fines orbis fides eius peruentura signetur. Paueant et Madianitae, ut mediterraneae quoque plebes per hanc insinuentur esse saluandae. Quod autem 325 non

330

ait, Aethiopes et Madianitae expauescent, sed tabernacula

Aethiopum expauescent inquit, et tabernacula terrae Madian, illo locutionis genere dicitur quo in euangelio dictum est: £t exiit tota ciuitas obuiam Iesu ; et in psalmo: Et poculum tuum inebrians, dum non ipsa ciuitas sed hi qui erant in ciuitate exirent; neque ipsum poculum séd hoc quod est in poculo soleat inebriare; quae figura

304/505 Hab. 5, 7. Rom. 1o, 18. Matth. 8, 34.

312/313 cfr. Ps. 2, xx.

317 cfr. Act 8, 27. 328 Ps. 22, 5.

304 expauescens O P?

305 terrae] om. C' T, add. C? a.m.

ab 306 -tas] denuo incipit P? euangeliza Ox O, corr. a.m. O

Gil

327/328

madiant T

307 omnes] om. A, in marg. a.m. A

309 cocutiendae T 312 eiusdemque A

0x P^

314/316 cfr. Ps. 18, 5;

319/320 cfr. Gen. 25, x.

domini] oz. T 313 exaltare L!

308

3510 incarnationes primus B, primum

516 profectus C, praefectus x. ras. C^ — 317 ut] om. C?

(sicut C^ corr.) BL' P^ A, qui L?0x

in] om. C!

318 euangelicante Ox

Philipo P?, a.m. corr. P? 320 Cethtura P!, Cettura OP? uocatur T dixit O, a.m. corr. O 321 Saracenorum B C? L.!

uobatur P?, horientem C!

322ad]om. B, add. a.m. B — 323 MadianteO P? — 324essoP^ — 325non] om. OP'T A, add. a.m. A 325/326 sed usque expauescent] om. per bomoiotel. OP"TA, a.m. add. A

quod OP^

327 lucutionis P!, loquutionis P?

om.OP^"T . 328 inebriens P!, -brians a.7. corr. P!

exierant

B C^ L! P^ A

BCLVI?0xP5A

dicit OP?^T

— 327/332 dictum usque ostenditur] s. ras. a.m. Ox — 327 et] 329i C!

550 populum O, poculum a.m. corr.

exierent C!,

O — hoc] om.

PL 1244

IN CANTICVM ABACVC

393

locutionis graece metonimia id est transnominatio uocatur, dum per continentem id quod continetur ostenditur. NVMQVID IN FLVMINIBVS IRA TVA, DOMINE, AVT IN FLVMINIBVS ii 8 FVROR TVVS, AVT IN MARI IMPETVS TVVS? Fluminum et maris uocabulo corda exprimuntur infidelium, 335 quae flumina recte uocantur, quia toto intentionis impetu ad inferiora defluunt mare quia turbidis amarisque cogitationibus intus obscurantur, et super ceteros sese tumidis iactantiae gurgitibus extollunt. Numquid ergo, ait, tam grauiter peccauerunt hi qui 340 mentem a caelestibus desideriis in appetitum demergunt infimorum, quique fastu animi instabiles se contra proximos erigunt, ut in talibus ira quam merentur numquam soluenda perseueret ? An omnibus per orbem siue leuius siue grauius peccantibus in mundo apparens gratiam tuae pietatis inpendes ?Nam cerno quidem te 345 apostolos ad praedicandam gentibus gloriam tuam esse missurum; sed qui sint credituri tuae est non humanae cognitionis. Hoc est enim quod sequitur: iii, 9 QVONIAM ASCENDENS ASCENDES SVPER EQVOS TVOS, ET EQVITATVS TVVS SANITAS. Id est ascendes in corda electorum tuorum per inluminationem 350 gratiae, per quos te regente iter uirtutum incedant, perque orbem totum te euangelizando ferentes perpetuae salutis mundo uitam praedicent. Cuius equitatus figura etiam iuxta litteram in domino 355

monstrata est, cum Hierosolimam tendens sedebat asino, concinentibus turbis quae antecedebant et quae sequebantur et quas

obuiam ueniebant : Osanna, benedictus qui uenit in nomine domina.

333/354 Hab. 5, 8.

348/349 Hab. 5, 8.

356 Ioh. 12, 13.

331 metonimea C! (metonom corr. in marg. C!), metonomia a.m. P' (metonimea P! ) L? Ox, methonomia C BL'P^4 — 332continentem] id quod continet L^Ox 333 nun. B z4.m. (nund. B) P? — 334 tuos C, tuus corr. C! impetus] oz. Ox

335 inf. ex. « L^ Ox

336 recta C! P!, recte corr. Cl,

corr. a.m. P! quia] in 222. OP? tota C^, totos ras C! sad] ec OP? 337 defluuntur mareque OP^ — turpidinis O, turpitudinis P^ ^ cogitatibus P! 339 extolluntur O P? peccauerunt] oz. B, add. a.m. B 340 a] om. C P (add. a.m. P) BCL'P^AL?Ox (add. a.m. Ox) scelestibus BC? (scelestis s. ras. C?) L' P^ AL? Ox (caelest. corr. a.m. Ox) 341 queique C!

factu' C» »winstabilis:Q.P*T « »;se]«esse C'P'; 'SesexO P^ T: (m ut|'aut T 342/345 an ominibus O^P, an hominibus T 344 inpendis O C!P' (inpendes corr. C, corr. a.m. P") P?, impendis T

praedicandum OP?

te] a aZ. OP?

— 346sunt OP^T — cogitationis OP?^T

dens] om. L' Ox AT, s. ras. C! — ascendes] om. C! corr.

BC L! P?

345

348 ascen350 ascendens

Q;PÀ tuorum] oz. OP?L?, in marg. L? 351 quod ;. ras. C^ (quos C?) QP^AT uirtututum 4 orbem] /is in P? 352 salutis] satis O P? uitam] uiam ;. ras. C 354 monstratata P? — lerosolimis BC? L'!I? OxP*A . 354/355 concinnentibus Ox 355 turbis quae] turpisque O P?

394

360

36 VA

379

372

380

IN CANTICVM ABACVC

In qua equitatione sanitas resonabat, quia nimirum illorum iter spiritale signabatur, qui domino duce per apostolos ad eius quae sursum est Hierusalem, quae est mater omnium nostrum uidenda regna ducuntur. TENDENS EXSTENDES ARCVM TVVM SVPER SCEPTRA, DICENS DOMINVS. ; Arcum dicit improuisum diuini examinis aduentum, quo etiam sceptra, id est regna mundi examinanda esse praeuidit. Insinuans ergo propheta quid dominus super equos suos ascendens, id est apostolos et eorum successores, gratia sua implens ac regens agat in illis, £endens inquit, extendes arcum tuum super sceptra, id est comminans per doctores comminaberis iudicium tuum subito aduenturum, ut quicumque ad comminationem irae quasi ad extentum arcum territus fuerit, et pietati tuae supplicare curauerit, emissionem sagittarum id est comminationem non sentiat perennium poenarum. Quod autem praemittens, fendens extendes arcum tuum super sceptra, addidit dicit dominus, deum patrem significat, de quo ipse filius: Pater inquit, non iudicat quemquam ; sed iudicium omne dedit filio. FLVMINIBVS SCINDETVR TERRA. Flumina hoc loco non eadem quibus supra iram domini furoremque timebat, sed illa potius dicit, de quibus ipse in euangelio: Qua credit, inquit, in me, sicut dicit scriptura, flumina de uentre eius fluent aquae uiuae. Et exponens euangelista :Hoc autem dixit, inquit, de spiritu, quem accepturi erant credentes in eum. His ergo fluminibus scinditur terra, cum carnalium corda uerbis doctrinae

salutaris inrigata duritiam suae infidelitatis sese humiliando conterunt, sinumque internae cogitationis, qui male clausus fuerat, ad 358/360 cfr. Gal. 4, 26. 361/362 Hab. 3, 9. 367 Hab. 5, 9. 372/273 Hab. 3.9. 574/3751oh.5,22. | 376Hab.3,9. 379/380 380/381 Ioh. 7, 39. Ioh. 7, 38. 357 aequinatione C! (aequitatione a.7. C!) resonebat C! — inter O (n fortasse eras.) P^ — 358 spirituale BC'L'L^Ox P^A — qui] qua C!, s. ras. C?, quo BL'I'OxP*A ducente L?Ox per] om. L? Ox 359 mater est ^BCHL'L'OxPA

nostrorum OP?

361 tendes O, tendens corr. a.m. O

extendens P", extendes corr. a.m. P? — archum T,etsicsemper — 363 dicitur OP 364/567 id usque sceptra] om. A per bomoiotel., in marg a.m. A — 364 praeuidet T 365 super] noster OP^T 367 inquid T extendens O C! P! (-des corr. a.m. P) P? ceptra C! 368 tuum] o». OP? 369

irae] tuae add. L? 370 contritus C^, territus corr. a.m. C? furit O P? 370/371curauerat C — 371emissiones L'Ox ^ sag.usquecomm.] s. ras. 4m.Ox . 572 perhennium PT — autem]om. C^, add. a.m. C^ ^ promittens OP?

A 4

tendes B C^,-denscorr.

ceptraC! adicit 377eadem]eade T 379 inquit L'T — in uentre eius] s. ras. 2.2. Ox

C. — extendens C! P!, corr. 2.5. P!

375suum

T — 374filius] dominus Ox — 375 omneiudicium — 378 potiusilla« L'Ox ipse]om.O, add. a.m. O me] inquit «42. L' — dicit] og. OP? — 379/380 — 382 scindetur OP?

PL 1245

IN CANTICVM ABACVC

395

385 accipienda salutiferae increpationis siue exhortationis dicta patefaciunt; quod subsequenter latius explicatur cum dicitur:

iii, IO 390

395

VIDEBVNT TE AQVAE, ET DOLEBVNT POPVLI. Scissa quippe peccantium corda ad agnitionem confessionemque ueritatis crebra allocutione docentium, quasi alluuione frequentium gurgitum, uident dominum interim per fidem, et dolent se tamdius ab illo recessisse per culpam, sed finito dolore paenitentiae uident eum plenius in futuro per speciem, ac de eius beata in pepetuum uisione laetantur. Potest et ita intellegi quod dicitur fluminibus scindetur terra, quasi diceretur ad hoc terram esse scindendam, ut flumina ex illa nouiter orirentur, quod saepe contigisse ueteres historiae narrant, ut uidelicet terrae motu existente, flumina quae non erant apparerent. Quod ita fieri posse non ambigit, qui prudenter intellegit, ita uenis aquarum innumeris tellurem, sicut uenis sanguinis corpus humanum esse plenissi-

400 mum ; iuxta quem sensum fluminibus scinditur terra, cum scissa

ad paenitentiam conscientia carnalis, adeo donante diuina gratia ex tempore proficit, ut etiam ipsa aliis fluenta doctrinarum promere possit, horumque corda arentia suo uel exemplo uel sermone ad proferendos uirtutum fructus inriget. ASPERGENS AQVAS IN ITINERIBVS DEDIT ABYSSVS VOCEM SVAM 405 AB ALTITVDINE FANTASIAE SVAE. Idem doctores abyssi nomine, qui et fluminum supra, figurantur, sed flumina sunt propter uim fortioris inuectionis, qua duritiam terrenae mentis ad agendam pro erratibus suis paenitentiam 410 rescindunt. Abyssus uero recte uocantur ob altitudinem scientiae, qua ipsi intus implentur, Salomone adtestante qui ait: Aqua frofunda uerba ex ore uiri. Aspergens ergo aquas in itineribus dat abyssus

387 Hab. 3, ro.

394 Hab. 3, 9.

405/406 Hab. 3, xo.

411/412

Prou. 18, 4.

385 exortationis P? 387 te] om. P^ — aquae]om. OP^ TP! — 388 pecantium C! (pecc. corr. a.m. C) P? 389 allocutione L?, a.7. corr. L? 390

deum BC^L'L'OxP*A . 391 recessisse] s. ras. a.m. C^ — 392 eum] s. ras. a.m. P! 395 nouiter ex illa » BC^L'IOx PA 396 istoriae L'Ox 397 existentem C! — aparerent P^, a.m. corr. P^ — 398/599 aquarum usque uenis] om. per bomoiotel. OP^T 399/400 plenissimum] quod sicut corpus humanum uenis ita sit terra plena aquis 422. a.m. P?, post401 diuina add. a.m. A 401 adeo] om. BC? L' LOx P^ A,abeo C 402tempor P? — aliis] om. Ox 402/403 promerere O P? 403 horum quae P', eorumque T — 404

fractus C, fructus 5. ras. C 405 aspargens O P? P!, -per- corr. a.m. P' itineribus 5. res. C? abisus C! 406 fantassiae C'Ox, phantasiae CBL'P^A 407iem errantibus C^ — 410 sos P!, abyssus corr. a.m. (qua a.m. corr. P) P?

OP? | 408/409 duritia LOx | 409 teraenae P? recindunt C!, resc- corr. Cl, rescinditur L^ Ox — abysP — ab C'P' — altitudine OP? — 411 quia OC! P! ipse C!

PL 1246

396

IN CANTICVM ABACVC

uocem suam, cum praedicatores sancti profunda ueritatis scientia intus in corde repleti ministerium uerbi foris audientibus exhi415 bent paulatim et per partes pro capacitate infirmorum proferentes quae ipsi intus multa simul et ampla capiunt. In itineribus autem in operibus dicit, uel ipsorum uidelicet doctorum uel auditorum suorum. Aspergunt enim aquas in itineribus suis, cum ubicumque incedunt exempla recte uiuendi, cum uoce praedica420 tionis semper intuentibus ostendunt. Aspergunt aquas et in itineribus intuentium, cum eis docendo pariter et uiuendo, quibus actionum uiis ingrediantur praemonstrant. Si autem legitur ut quidam codices habent: Disperges aquas 1n itineribus, deo dici manifestum est quod ipse aquas uitae de fontibus Israhel longe 425 lateque in nationes totius orbis dispertierit, dicens ad discipulos: Ite, docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine patris et filii et spiritus sancti. Bene autem cum dixisset quod daret abyssus uocem suam, addidit a6 altitudine fantasiae suae quia quod nobis mirabile sancti praedicatores foras pronuntiant, ex eo nimirum 430 fonte sapientias procedit, quo intus ipsi mirabilius contemplatis caelestibus gaudiis inlustrantur. Annon abyssus magna dedit uocem suam ab altitudine fanatasiae suae, cum diceret apostolus Paulus: Os nostrum patet ad uos, o Corinthii, cor nostrum dilatatum est ; non angustiamini in nobis, angustiamini autem 1n uisceribus 435 uestris. Tanquam filiis dico : Dilatamimi et uos. Vnde autem uel quo ordine prouenerit, ut salutaribus aquis mundus aspergeretur, utque abyssus sapientiae caelestis terris intonuerit, subsequenter ostenditur cum dicitur:

425 Hab.3,10. 2 Cor. 6, 11-13.

| 426/427 Matth.28,19.

429Hab.3,10.

— 433/435

414 repleti] om. C', add. a.m. C! misterium T — 414/415 exibent C! 415 capacitate] cacitate O P? 416 multa] om. T 419 ubique I, ubicumque a.z. corr. L — incaedunt OP? — uocem C! — 420 et] te B, om. L'Ox | 420/421 iteneribus P?, itin. a.m. corr. P^ — 422 uis C! P!, uiis corr. a.m. P ingredi debeant OP'P"T, ingrediebant C! 423 quidam] multi BA? LH L^ Qx P*.A 424 israel BC L'I2?Ox P^ AT 425 disperserit O P! 4.m. (dispertierit P') P^T —— 427 quod daret] om. L?, in marg. add. L — 428 addidit om. B C L'LOx P^ A — ab]om.C! BC' (add. CQ) L'I2OxP? A. altitudinem C'BL'I?Ox P? fantassiae C', phantasiae B C^ L' I? Ox P^ A suáe]

addidit «2d. B C^? L! I? Ox P? A

429 fores P?, foras corr. a.m. P? foris

T — 430

ipsijom. T — 451 annon] om. BC'L'L?Ox P^A — 432 fantasiae] cfr ad. I. 428 suae] om. C BCL'L^Ox P^ — 433 patet ad] a.p. s. ras. Ox ad] om. L? Chorinthii OP^ — 454uobisO P^ — alrin]om.OP^ ^ 435etuos]ad nos L'Ox unde]indie OP? — 436 aspargetur C!, ablueretur B C? L! L? Ox P? A 437 utque] aut quae BC'L'L'Ox P^, utquae A — abysusC! terris] om.

IN CANTICVM ABACVC

lll, II 440

397

ELEVATVS EST SOL ET LVNA STETIT IN ORDINE SVO. Eleuatus est enim dominus sol uidelicet iustitiae post passionem ac resurrectionem suam in caelum, et misso a patre spiritu, inlustrauit ecclesiam, ac totum dilatauit in orbem, ut ipsa in

ordine suo id est post impletum dominicae incarnationis arcanum, a longo perfidiae languore exsurgens staret in fide, uiriliter ageret, 445 et confortaretur in caritate ipsius. Et quia soli Christum, ecclesiam lunae conparauerat, apte ad eundem solem conuersus continuo subiecit: IN LVMINE IACVLA TVA IBVNT, IN SPLENDORE FVLGORIS ARMORVM TVORVM. Iacula autem Christi uerba sunt illius, quibus corda hominum 450 conpunguntur, ut salutari uulnere inflicto, possit anima fidelis dicere: Vuinerata caritate ego sum. Quae uidelicet iacula in lumine eunt, quia ministerio doctorum

ueritatis uerba mundo

palam

innotuerunt, iuxta quod ipsa ueritas eisdem praecepit dicens: 455 Quae dico uobis in temebris, dicite in. lumine; et quod in aure auditis, praedicate super tecta. Et quoniam eloquia lucis secuta est etiam claritas miraculorum, 7» splendore fulgoris armorum tuorum. Iaculis quippe bellantes aduersarios feriunt, armis muniendo sese a uulnere defendunt ;unde in iaculis mirito dicta praedican460 tium, quibus prauitatem infidelium superant, in armis miracula quibus ueritatem suae praedicationis confirmant, insinuantur. Eunt ergo in lumine iacula Christi, eunt in splendore fulgoris armorum illius, quia quae fecit magnalia, quae aperuit arcana, quae proposuit mandata, quae promisit praemia, cuncto iam 465 mundo per euangelicas litteras sole clarius innotuere. Sed et sancti doctores, quia filii lucis sunt, quaeque illo donante agunt siue loquuntur, luce nimirum ac splendore clare refulgent. 459 Hab. 3, r1. 448/449 Hab. 5, x1. Matth. 1o, 27. 457/458 Hab. 5, rr.

439 eleuatus ugue suo] om. C^, a.m. add. C

452 Cant. 5, 8.

455/456

439/442 eleuatus usque

totum];.ras.a.m. Ox ^ 440 est]bisin A — enim]om. OP? ^ dominus]om. B, a.m.add. B — 445 impetum] O, a.m. corr. O — arcanum] om. Ox, a.m. add. Ox 444 longe C!BC?A, longae L?P? langore OP^ AT exurgens BC L'PAT 448 iaculatum P? 448 fulguris T, ez sc semper 451 et O T, a.m. corr. Oet T — fideles C',om. T — 454 intulerunt O a5. (intuerunt O)

P^

praecipit C T — 455 quaecumque T quod] quae BC? L' L?Ox P^ A 456 super]in OP^ — tectam C — 457 miraculorum] addidit a4. O P? T,

in lumine iacula tua eunt aZd. B C? L! I? P? AOx 458 aduersarios] s. ras. a.m. P!

per bomoiotel.

in 4344e armorum] om. C! P!, 459 a uulnera P!, -nere corr.

4.m.P',adulnere Ox ^ merito]nonimmerito L^Ox —— 463 que P!, quae corr. P! apparauit C'P?A, apparuit O (apperuit corr. a.m. O) BL!, operuit Ox archana O P?

464 posuit T

465 euangelizas Ox

466 filii] om. Ox,

add. a.m. Ox — 466/474 filii usque sua] s. ras. a.m. P^ — 466luci C! — 467 loquntur P?, corr. 2.m. P? luce] om. A, in marg. a.m. A — clara C! P! C? BISMDAOx

PL 1247

398

ili, I2

lil, I3

IN CANTICVM ABACVC

IN COMMINATIONE TVA MINORABIS TERRAM, ET IN FVRORE TVO DETRAHES GENTES. Comminando districtionem iudicii quo impii damnentur humi470 liabis salubriter eos qui terrena caelestibus anteponere solebant, ut minoratis paulatim terrenis cupiditatibus, quae sursum sunt sapere et quaerere incipiant; et inferendo furorem condemnabis eos in perpetuum, qui pro aeterna sua exaltatione ad tempus 475 humiliari contempserunt, quod ne sibi eueniat precatur psalmista dicens: Domine, ne in ira tua arguas me, neque in furore tuo corripias me.

EXISTI IN SALVTEM POPVLI TVI, VT SALVOS FACIAS CHRISTOS TVOS. Exiuit mediator dei et hominum a patre, et uenit in mundum, non

480

ut iudicaret mundum sed ut saluaretur mundus per ipsum. Christos autem omnes electos dicit, qui ab unctione gratiae spiritalis rectissime hoc uocabulo nuncupantur ; unde est illud psalmistae de his qui sanctis nocere uolentes, diuina sunt, prohibitione coerci485 ti: Et corripuit pro eis reges, nolite tangere christos meos. Saluos

autem fecit christos suos, non quos christos inuenit, sed quos egrediendo a patre et in carne apparendo per adoptionis spiritum christos, id est unctos suos fecit. De qua unctione monens suos auditores Iohannes apostolus dicit: E? wos unctionem quam acce490 piatis ab eo maneat in uobis. Hic uersiculus in quibusdam editionibus ita inuenitur: Exist ut saluares bopulum tuum per Iesum Christum iuum, quod patri dictum intellegitur, quia exierit ad saluandum populum suum per Iesum Christum filium suum. Deus enim erat in Christo mundum reconcilians sibi; et quia idem 495 exitus id est aduentus eius in mundum non solum in resurrectionem fidelium, sed et in ruinam erat futurus perfidorum, apte subiungitur:

468/469 Hab. 5, x2. 472/473 cfr. Col. 3, r-2. 478/479 Hab. 5, x3. 480 cfr. x Tim. 2, 5. 489/490 IIoh.2, 27. | 491/492 Hab. 3, 13.

T

476/477 Ps. 6, 2. 485 Ps. 104, 14-15.

470 damnantur BC'L'L'Ox P AT — 471caellestibus C! — 473 sapiant 474im P qui] uel quia proterua sua et exaltatione ad. i» marg. I? pro aeter

C', pro aeterna

corr. C', proterua

BC? L' IL? Ox P A

475

contemserunt C' — 475/476 ne usque dicens] om. L', in marg. inf. a.m. L3 476pr.in]om. P^A — 478facies OP" — 480/481 non usque mundum] om.

L!, add. a.m. L! PST

483 486 P''feéro 496

481 iudicet OP^T

saluetur O a.m. corr. (saluaretur O)

482 untione O, unctione corr. a.m. O

spirituales Ox, -lis corr. a.m. Ox

nuncupatur OP', -pantur a.m. corr. Oet P — 484/485 coherciti AT alt. christos] christi OP? — 490/491 edictionibus 4 491 salueres PI 492 intelligunt L7, telligunt Ox 494 christo mundo Ox et]om.P^ ^ perfidorum futurus BC'L'L'Ox P^ A — apte]abte OP?

IN CANTICVM ABACVC S00

505

510

515

520

399

MISISTI IN CAPITA INIMICORVM MORTEM, EXCITASTI VINCVLA VSQVE AD CERVICEM. Qui enim electis suis, quos christos appellauerat propheta, gaudium salutis obtulit, ipse illis quis eius ungui gratia neglexerunt, mortem misit aeternam; quod in ipsa gente Iudaeorum quae dominum in carne apparentem ad mortem usque persecuta est, etiam corporaliter esse constat impletus; quae postquam eum crucifixit, non multis interuenientibus annis, ingruente Romano exercitu exceptis solum eis qui in fidem se euangelicae gratiae secreuerant, enormi est clade damnata, et ipso insuper regno ac patri priuata; et hoc est quod ait: Excitasti wincula usque ad ceruicem, ceruicem uidelicet regni, quo contra dominum fuerant erecti, de quo dicit eisdem in se etiam furentibus beatissimus protomartyr Stephanus: Dwr? ceruice et incircumcisi cordibus et auribus, uos semper spiritui sancto restitistis. Sed adhunc usque ceruicem uincula dominus excitauit, cum ad euersionem superbae gentis hostilem misit exercitum, non solum Iudaeorum sed et omnium qui humilitatem christianae fidei suscipere respuerunt. Superbiam dominus sternit iuxta hoc quod canit psalmista de sanctis: Et gladii ancipites in manibus eorum ad faciendam uindictam in nationibus, increpationes in populis, ad alligandos reges eorum in compedibus, et nobiles eorum in uinculis ferreis ; ferreis uidelicet quia aeternis, quibus semel tenti numquam possint absolui. Quod si quis numero plurali legendum dixerit: Exc?tasti wincula usque ad ceruices, Ydem sensus est: Dominus enim iustus concidit ceruices peccatorum.

498/499 Hab. 3, 13. 517/519 Ps. 149, 6-8.

508/509 Hab. 5, r3. 521/522 Hab-3, 13.

511/512/ Act. 7 51: 522/523 Ps. 128, 4.

498 iniquorum OP^T uincula] o». OP? 499 ceruicem] uerticem C! B C! L! L? Ox P? A et sic ad lin. 5og — 500 enim] s. ras. a.m. Ox —— apell. P! 50lattulit 4 T — ungi P! a.m. corr. (ungui P) P^T,iugi4 ^ 502qui C! 504 corp. etiam « BC^ L'L'Ox P A constat esse BC? L'I?Ox P AT 506 exercitum C! P! (exercitu P? a.7. corr.) se]om.C^ ^ 507 crediderant 5. ras. corr. C,

BCIL'I20x P A

enormi 5. ras. corr. C!

cladae O P?, clada C!,

clade C! corr. — damnapnata C! — ipsa O C! P!, om. P? 508 patri] ac add. P?, exp. a.m. P^ — 509 cfr ad lin. 99 dominum] ante ad. BC'L'LOx P^ AT 511 prothomartyr L' Ox s. ras. a.m., P AT —— incirconcisi 4d — 512adhanc C! P! corr. (adhunc P'), adhuc OP?^T — 513 uerticem B C L' IL? Ox P? A, cfr I. 499,509 X 5S14gentesC! | necC'P',non;s.ras.2.m. L^ — solum]autem add. corr. C?

516 stersit Cl, strauit

BC? L' L"Ox P A

518 nationionibus B

ad]id T ^ aligandos Ox — 519 uinculis] manicis 4 T — pr.ferreis]ferre his C' — alt. ferreis] ferre eis C', ferrei B C? (ferreis C? corr.) L' 520 semel tenti] semelitenti C!, simul tenti P?, semel irretiti B C^ L! L? Ox P^ A poterunt T 521 quos OP? dixerit] putauerit B C^ L' L^ Ox 523 condicit C!,

concidet P! a.5., L' I? Ox A a.m., T (concidit P! A)

PL 1248

400

lil, I4 525

IN CANTICVM ABACVC

PRAECIDISTI IN ALIENATIONE CAPITA POTENTIVM, MOVEBVNTVR IN EA GENTES. Pro alienatione, in graeco scriptum est in extasi, quod quidam in stupore alii in excessu mentis interpretati sunt. Siue autem stupor

siue alienatio siue excessus mentis dicatur, unum idemque significat cum quis repentino miraculo turbatus ac stupefactus, a 530 sensu suae mentis redditur alienus, quod accidisse Iudaeis crebra euangelii prodit historia, dicens quod stuperent ac mirarentur in doctrina ac uirtutibus Iesu dicentes: Vnde huic haec omnia, cuius nouimus patrem et matrem. Et in actibus apostolorum, curato per Petrum et Iohannem claudo ad ostium templi: Imfpleti sunt, 535 inquit, siuore et extasi, in qua uidelicet extasi, id est admiratione siue alienatione mentis, multi de populo prouocati sunt ad credendum in domino; sed capita potentium id est principes sacerdotum et seniores praecisi sunt non credendoa sorte fidelium. Motae sunt quoque in ea gentes, dum auditis siue uisis domini et apostolorum

540 eius uirtutibus, adeo stupefactae et miratae sunt, ut anathemati-

zatis abiectisque eis quos coluerunt diis, nouam Christi fidem PL 1249 deuota mente susciperent, de quibus apte subditur: ADAPERIENT ORA SVA SICVT PAVPER EDENS IN OCCVLIO. Sicut enim pauper aliquamdiu ieiunus permanens, si forte alicu-

545 bi cibos inuenerit,

550

his se confestim

in occulto reficere satagit,

neque eos in publicum uult proferre, ne forte ab alio diripiantur, et ipse fame pereat; sic nimirum sic populi gentium, oblato sibi per apostolos pane uerbi, a quo diutius ieiuni durauerant, mox aperuerunt ora sui cordis, et hunc omni auiditate gustare coeperunt, tanto amplius audiendis siue legendis scripturis operam dantes, quanto se meminerunt diutius miserrimo genere paupertatis, superuacuis immo etiam noxiis aures atque animum mancipasse 524/525

Hab. 5, 14.

532/533 Ioh. 6, 42.

534/555 Act. 3, 1o.

543 Hab. 3, 14.

524 aelatione C!

mouentur

C BC? L'! P^ A

525 in ea] ina P!, inea

a.m.corr. P! ^ 526 quod|cum add. T — 527 excessum C! P!, excessu corr. a.m. P' 527/528 interpretati uque mentis] om. per bomoiotel. T — 527 stupore C! 528 alienato C! dicant T — 529 significat] om. O P? 550 redditur] om. OP^ alienis C! crebro T — 531 istoria OC! L! — dicens] om. OP? 532 hunde C! hic P!, huic corr. a.m. P! — haec]om. T — 534 hostium OC'P^AT

555 inquid O, om. L? Ox P^ A

537 in]om. T

558 motatae

OP' 538/539 quoquesunte L' — 539 quoque] om. P^, add. a.m. P? — in ea gentes] in agentes Cl, una gentes BC? L' L?Ox P^ A iussis C?, uisis a.7. corr. C? 540 admiratae OP^T 541 fidem Christi BC?L'L?Ox P^ A 542 deuota] fide add. A, a.m. eras. A. — de] om. OP? — 543 oculto C! 545 euenerit A, inuenerit 2.5. corr. A — 546 puplicum P! — profferre P", corr. a.m. P^ —— ab alio derip. C! P! (dirip. corr. P!), dirip. abalio LOx — 549 cordis sui « B C? L' IL? Ox P? A

re] pietatis add. A, a.m. eras. A

551 mimin. P?, memin. 2.7. corr. P?

552 atque] s. ras. a.m. Ox

gene-

IN CANTICVM ABACVC

401

doctrinis. Quo autem ordine paupertas gentium ad percipiendas

iii, 15

uerbi epulas peruenerit insinuatur, cum protinus subinfertur: 259

560

MISISTI IN MARE EQVOS TVOS, TVRBANTES AQVAS MVLTAS. Mare quippe mundum, equos dei praedicatores sanctos, aquas multas populos nationum dicit. Inmissis equis dei in mare turbatae sunt aquae multae, quia dispersis in mundum praeconibus uerbi, turbata sunt gentium corda, alia ad credendum ac suscipiendum scramentum ei, alia uero ad contradicendum siue etiam persequendos praecones eiusdem fidei; unde bene psalmista: Conturbati sunt omnes, inquit, qu? widebant eos, et timuit omnis homo, et adnuntiauerunt opera dei, et facta eius intellexerunt.

Conturbatis etenim omnibus, non omnes timuerunt et adnuntia565 uerunt opera dei, sed quicumque homines fuerunt, quique ueroab

humana ratione alienati, conparati sunt iumentis insipientibus et similes facti sunt illis. Tales etsi sanctorum uirtutibus conturbati sunt et commoti, nec deum tamen timere nec eius facta adnuntia-

570

iii, 16

2045

580

re uel intellegere uoluerunt. Bene autem de his equis, sanctis uidelicet praedicatoribus et supra dicitur: Qwomiam ascendens ascendes super equos tuos, et nunc de eisdem subinfertur :M?szst; in mare equos tuos, ut ex utraque sententia colligatur, quod ita dominus in mundum praedicatores miserit, ut eisdem praedicantibus ipse numquam absit; sed sicut equis auriga ita regendis semper eorum mentibus praesit. CVSTODIVI ET EXPAVIT VENTER MEVS A VOCE ORATIONIS LABIORVM MEORVM. Ventrem suum more prophetis consueto animum suum dicit, quia sicut uentre recipiuntur cibi, quibus uirtus ac uita corporis reficiatur, ita cogitationes piae sancto recipiuntur in animo, qui-

555. Hab. e Wis. 571/57212L1abua x5

562/564 Ps. 63, 9-10. 576/577 Hab. 3, 16.

570/571

Hab. 5, 8

553 doctrinis] doctoribus T ^ quo autem ordine] 5. ras. a.m. Ox misisti zsgze multas] om. Ox, a.m. in marg. Ox tuos] tuo 247. C!

555 556

mamare 4 — aequos CP! ^ 557 populus C' dicitur C! P!, dicit corr. a.m. ge inmisis C, inmisisque OP?, immissisque T' 561 etiam] et in P? persequendum B C? L' L Ox P A unde] ubi T 562 sunt] oz. OP? inquit omnes « L' timuit] eos add. P!, om. a.m. P! omis P? | 564 conturbati sunt T enim et C! omnibus] omnes sed T —— 565 fuerint C P

BC LL! PA, fuerunt corr. P! C?

567 similis C!

conprobati

OP?

568 commoti]sunt zZZ. T ^ a/t nec]haec add. CP! T — eius] esse aZ. CP BCam,L'P! 569/570sanctis zsquesupra]om. T — 570 praemittitur T ascendens]om. BC L' LOx P^ A — 571ascendes]om. C! ^ aequosO P? deisdem C! P! (de eisdem corr. a.m. P — 572ut]et OP? — extraque Ox colligitur OP? ^ 574sicut]si quis OP^ — regentis C! — 576custodiuit

OP'TL?^Ox 578 prophetarum Z7 ^ consuetudo OP? 579 uicta Ox corporis] om. C^, a.m. add. C 580 refic.] s. ras. a.m. C?

402

IN CANTICVM ABACVC

bus interioris hominis uita, ne deficere debeat, sustentetur et

585

contineatur. Custodiui ergo inquit propheta, diligenter adtendens futuras Christi passiones et posteriores glorias, reprobationem populi mei, fidem gentium, conturbatis ad nouam praedicationem eisdem gentibus, persecutionem aduersum credentes ab infidelibus mouendam; et expauit cor meum, ab his quae ipse praeuidens uentura locutus sum. Vel certe contemplatus diuersum generis humani statum, custodiwi, inquit, me ipsum, tremente animo sollertius, ne forte opere, ne forte ore, ne forte corde peccarem,

590

295

600

605

neue aliis praedicans ipse reprobus efficerer; et notandum quod expauisse se dicit a uoce orationis labiorum suorum, cum nihil prorsus orasse in toto hoc carmine uideatur; sed tantummodo timens ac pauens uentura Christi et ecclesiae sacramenta describere; nec tamen fallitur qui carmen suum orationem nuncupat, qui et eidem talem titulum praeposuit: Oratio Abacuc prophetae pvo ignorationibus, quia quicquid uir sanctus loquitur, totum profecto hoc oratio ad deum est; omne quod agit, cuius sincera intentio est domino placendi, hoc pro ipso apud dominum interpellat, et ipsum domino commendat. ET INTROIVIT TREMOR IN OSSA MEA. Sicut carnis nomine aliquoties scriptura carnales nostras actiones, ita ossuum uocabulo fortia solet ac spiritalia facta designare. Expauwit, ergo inquit, cor meum ab his quae uentura in mundum praeuideo, et quicquid mihi uirtutis spiritalis inesse putaui, totum hoc quasi fragile contremuit, dum maiores beatorum Christi apos595/596 Hab. 5, 1.

600 Hab. 5, 16.

603 Hab. 5, 16.

581 interiores Cl, interior BC?L!I? Ox a.m. s. ras., P^ A hominis 5. rz. a.m. Ox didicere C!, dificere O P?, interimi B C? L' L?Ox P? A debebat C!

sustentatur

T — 582continetur T — 583 passionis C! 584 praedicatio 585 aduersus A 586 meum] uidens adZ. C'P! B CL'L'OxP'A iisB,ipsis T — 586/587 praeuentura locutus C! P! (uentura praelocutus a.m. corr. P) BC! L'L' Ox P? A, cfr 1. 603 587/588 generis B C^, -nem corr. C?

humani generis 5. ras. a.m. Ox — 588 trementem BC? L'I?OxP?^A — 589 solertius OP^ — neforteore]om.T ^ 590neue]neuelC! labiisT ^ quia OP'T 591 expauiseese C! 592 uidebatur C! 593 aeclesiae P! 594 carmen ;. ras. C, carnem OP? — suam P? — noncupat C! P!, nunc corr. P', nun eras. L^, nuncupat i» marg. L — 595 quid T — Habacuc C! P!, Abbacuc C? L'Ox P?, Abacuch T — 596 ignorationibus L?, ignorantibus L? n

marg., ignorantibus ignorationibus Ox (ignorationibus exp. a.7. Ox) 597 hoc profecto « L^Ox ^ dominum L'Ox agat C!P! (agit a.7. corr. P!) agit] .a. Zn marg. BL'P?,isadd. OP |598deum BCL'P?^A — 598/599 interpellit C! P!, -lat 2.7. corr.

P

599 dominum B L! P? A, domino ;. ras. C?

600 tremor]om. OP? — 601carnalis C! — nostros C! — 6020ssum P! (;. ras. a.m.) BC (ossuum corr. C?) L'P?, ossium AT — 604 et] ut C!, at P! quicquit C! P! (quicquid corr. a.m. P!) ^ spiritalia C! ^ inesse s. ras. C?, in me esse BL'L'Ox P^ A 605 Christi] et add. BC'L' P^A

PL 1250

IN CANTICVM ABACVC

403

tolorum et uirtutes et passiones aspicio; quod ipsum uerbo sequenti manifestius explicatur, cum dicitur: ET SVBTVS ME TVRBATA EST VIRTVS MEA. Bene autem uirtutem suam, non in se, sed subter se dicit esse 61o

61s

620

625

630

turbatam; quia raptus ad contemplationem caelestium arcanorum propheta se quodammodo super se esse uidit eleuatum; et quo altior efficitur lumine contemplationis eo se inperfectiorem conspicit merito actionis. Subleuatus enim ad intuenda superna, iure de his quae in infimis gesserat conturbatur. Turbata est autem uirtus prophetae, et contremuerunt ossa, expauit uenter,

non solum quia minus perfectum se actione cognouit, uerum etiam quia omnes qui pie uellent uiuere in Christo, persecutiones passuros dicit; sed et ipsum Christum qui sine peccato intraret in mundum, non sine poena peccati exiturum uidit esse de mundo, iuxta quod et in ipso cantici sui principio designauerat. Nec tamen idem pauor ac tremor expers consolationis remansit, cui praesentia aduersa spes minorauit, ac leuiora reddidit futurorum praemiorum. Hoc est enim quod sequitur: REQVIESCAM IN DIE TRIBVLATIONIS MEAE, VT ASCENDAM AD POPVLVM TRANSMIGRATIONIS MEAE. Requiescit enim in die non solum retributionis, sed et tribulationis, qui per adflictiones temporales aeterna se gaudia nacturum esse non dubitat, iuxta illud apostoli: Spe enim salwi factt sumus. Et iterum: Spe gaudentes, im tribulatione patientes. Haec est autem in hac uita requies electorum, ut relicto infirmorum appetitu, tota mentis intentione et cotidianis bonorum operum gressibus ascendere ac transmigrare nitantur ad consortium eorum qui sein

608 Hab. 3, 16. TOI.

624/625 Hab. 3, 16.

606 aspitio C' P! A, om. OP", intueor

628 Rom. 8, 24.

T

606/607

629 Rom.

sequente

OP! P?

610 turbatum OP? reptus C! 611 prophetas C! P! (propheta corr. 4.4.P') | quodammodose« BC'L'L'OxP*^ A — esse]om. BC L'LOx P? A uidet T 612 inperfectionem C! 613 merito actionis] om. OP^T 614 iurae OP? his quae] hisque OP? in] om. C! P', a.m. add. P! 615et]om. OP? T — ossa]etadd. BC'L'LOx PAT — 617 omnes qui] om.

OP! piaeP' | uolunt BC L'L^OxP?A — persecutionis C! 617/618 passurus C' — didicit P^ C^ 618et]om. P? ^ Christum]om./AA ^ intrasset IB GA IZ Ox PLA 619 peccati poena C? 620 et] om. T — designauit BG,LUE, Ox.PilA 621 pauer C! 622 reddit P? (reddidit corr. a.m. P?) 622/625 praemiorum] om. O P? T, .r. add. in marg. B L'P? —— 624 requiescam];s.ras.C^ | 627qui]quia BC L' L'Ox PA adflictionis C^ — nacturum gaudia a.7;. Ox, nacturum oz. Ox, acturum O P?, adepturum T

OP'

(630requies] spes BC'L'L?OxP?A — relictu C! 632 migrare T — qui] in add. B, sequitur ras. a.m. C

628 spae

631 cotianis C!

PL 1251

404

IN CANTICVM ABACVC

Christo praecesserunt, finitisque passionum agonibus uitae acceperunt coronam in exemplum eorum qui quondam translati in 635 Babylonem de Iudaea, rursum ducibus Zorobabel et Iesu patriam sunt reuersi, quos filios transmigrationis scriptura appellat, magnaeque instantia deuotionis restaurasse sancta, quae hostis destruxerat, refert; quae figura est manifestissima status nostri. Translati enim sumus in primo parente de patria caelesti, et in 640 huius saeculi Babyloniam id est confusionem inlati sed donante domino Iesu Christo rege ac pontifice magno, cuius Zorobabel et Iesus typum praetulere, rursus ad patriam uisionemque pacis summae, quod nomen Hierusalem significat, sumus reuocati;

ita

dumtaxat, ut interim in Hierosolima praesentis ecclesiae non piis 645 laboribus exercentes, ad ingressum supernae Hierusalem, quae est mater omnium nostrum, ex tempore praeparemur. Si autem legitur indifferenter, ut in quibusdam codicibus inuenitur: Requiescam 1n die tribulationis et non additur meae, potest intellegi iuxta illud quod in psalmo canitur de iusto: /n die malo liberabit 650 eum dominus, quod uidelicet in die iudicii cum reprobos aeterna tribulatio conprehendit, iustos econtra requies aeterna suscipiat ; sed et ante nouissimum illud ac generale iudicium sancti requiescunt in die tribulationis, ascendentes ad populum transmigrationis suae, quando post bona opera translati de mundo, priorum 655 iustorum gaudiis sociantur in caelis, cum persecutores eorum 634/636 cfr. I Esdrae 1-2. cfr. I Esdrae 5, 7-13. etc. (CC 75; p. 62).

etc; (CC 72, p. x21).

636 cfr.IEsdrae6,16etpassim.

— 636/638

640 cfr. Hieron., Interpr. Hebr. Nom., ed. Lagarde, p. 3, 18 642/643 cfr. Hieron., Interpr. Hebr. Nom., ed. cit., p. 50.9

647/648 Hab. 3, 16.

649/650 Ps. 4o, 2.

635 praecesserant C!P! (-runt corr. P!) T 633/634 accipiant cor. acceperat O (-rant O a.m. corr.) C, -runt P! corr. (-rant P!) , uit. L^Ox accipiant B CL'L'OxP?^A — 634exemplo T — qui quodam P! (qui quon-

dam corr. P'), quicondam P? — 635 rursum] sub add. T —— Iesu] in add. T 656 script. fil. trans. « BC? L'LOx P^A 656/637 magnaequi C!, magnaque P^BC'L'L'OxP^A . 638 refert quae] recteque C! B C? L! I? Ox

P^A manifestissime T — 639 et] ad L?, in marg. add.: uel et in in] om. C! P! (add. P! corr.) BC L'I20x P^ A 640 illatani 4, illati a.7. corr. A 642 typum protulere O P? T, typum praet. 2.7. 5. ras. Ox

uisionem 7, uisionis corr. LOx T

uisionisque O P?,

643 sumus recte uocati B L? Ox P? A, s.

recti u. L', sumus reuocati s. ras. C^ — ita] ut add. B C! (eras. C?) L! P? (a.m. eras. P?) 644aeclesiae OP! — 645 supne P? est] om. OP? 646 praeparemus OP^ — 646/647 autem legitur s. ras. a.m. Ox — 647 ut] L', a.m. eras. L 649 mala P^AT . 650 iudiciae C!, erit add. Ox reprobus P!, -bos corr.

«m.P'

— 651 conprehendet a.p. P! e I7, T, conprehendit P! I2, conprehendat

corr. L?, in marg. add.: conprehenderit L?

suscipiet 2.7. P!, -piat P', ad. : uel

suscipiet 7? 652 et] om. P^ —— 653/654 transmigrationis suae] accinctum nostrum T ^ 654 post] p: OP; id est: per? — 655 eorum] om. C BC I1I2 P A Ox

IN CANTICVM ABACVC

405

pariter de hac uita sublati tormenta gehennae perpetuo tribulandi subeant. Potest autem dies tribulationis etiam in hac uita intellegi, cum ingrauescente temporalium bonorum penuria, hi qui talia dilexerant nimium, quasi miseriis circumdati dolent ;sed electus

quisque quamuis eadem incommoda corporaliter sustinens, fixa spe mentis in domino requiem habet ; sciens quia quo grauius in infimis deprimitur, eo celsius post pressuras ad aeterna supernorum ciuium consortia ascendit. Cui sensui conuenit apte quod sequitur: 665 QVONIAM FICVS NON ADFERET FRVCTVM, ET NON ERIT GENERATIO IN VINEIS; MENTIETVR OPVS OLIVAE, ET CAMPI NON FACIENT ESCAS: DEFECERVNT AB ESCA OVES, ET NON ERVNT IN PRAESEPIO BOVES: EGO AVTEM IN DOMINO GLORIABOR, GAVDEBO IN DEO IESV MEO. 670 Quia cum deficiencte mundarum rerum opulentia carnales quique et huius uitae amatores turbantur, iusti non de temporalium commodorum amissione contristantur, sed de illa quae pauperibus Christi promissa est regni caelestis possessione laetantur, memores promissi consolationis ipsius quo dixit : No/ite timere pusil675 lus grex, quia conplacuit patri uestro dare uobis regnum. Et quam mira fides, spes et caritas prophetae, necdum filius dei in homine apparens nomen Iesu a parentibus accepit, et ille nomen idem in spiritu praeuidens, in eo se inter aduersa gaudere testatur, qui longe post nasciturus in carne fidelibus suis ianuam patriae caeles680 tis aperiret. Si quis autem hos etiam uersiculos figurate quaerat exponi, ficus, uinea et oliua erat synagoga Iudaeorum, quando dulcedinem bonae operationis flagrantiam seruabat dilectionis, pinguedinem animi misericordis deo deuota proferebat. Oues et 660

665/669 Hab. 5, 17-18.

674/675 Luc. 12, 32.

656tormento BL'L'Ox,-tas.ras. C iehenne A 657 die C! P! (dies corr. a.m. P') 658 ii C 659 circondati A electos C! 661 sciens quia]sciensque O P?, sciens 4 — in]om.Ox 662 depremitur P!, -prim- a». pi 665 consortium L?Ox ascenderit B C? (-det corr. C) L'I20xP^ A cuius C 665 non] om. L', add. a.m. L' — adfert OP? — germinatio T 668 glor. in dom. L^Ox 669 gaudebo] et praem. BC L'IOx P^A 670 mundana O (-narum 4.2. O) carnalis BC L'L?Ox P^A — 670/671

quisque BC'L' L'Ox P^A . 671et]om. OP? T uitaehuiusP?T ——turbabuntur OP? — 6753 possessiones Ox —— 674 promissi] -sae B C? L' L? Ox P? A, etadd. OPT | qua CCBCL'L?OxP*A — nolis. ras. a.m. P 674/675 pusillis P, -lus corr. a.m. P!

necddum

P?

675 dari C! P!, dare corr. C!, corr. a.m. P! 676 677 apparentibus C! idem nomen L! idem] om. A

679 nasciturus O, -rum P", -rus s. ras. a.m. C. 680 uersiculus C! 681 uineae T 682 flagrantiam] om. O P^, fragrantiam B C^ L'! seruabat] om.

OP", feruidae corr. P s. ras, T, seruat Cl s. ras. dilectionis] om. O P", delectationis s. ras. C!, B C? (dilectionis corr. C?) L' P5 A

PL 1252

406

IN CANTICVM ABACVC

boues typici erant in eadem plebe; oues uidelicet in eis qui uocem summi pastoris humiliter audiebant ;boues uero in illis quiiugum legis gnauiter portantes, ad faciendos bonorum operum fructus corda audientium sedulo docendo et castigando, quasi terram domini arando, parabant ; hisque spiritaliter uiuentibus spiritales faciebant escas campi scripturarum diuinarum latissimi, quorum 690 pabulo delectabatur ille qui ut iumentum factus erat apud dominum et semper illi adhaerebat dicens: Dominus regit me et nihil mihi deerit, in loco bascuae ibi me collocauit. Sed haec ficus tertio ad eam ueniente domino, hoc est in legislatione per Moysen, in sedula increpatione et exhortatione per prophetas, in oblatione 695 gratiae per se ipsum uirtutis fructum ferre neglexit, propter quod ad maledictionem eius aeterna ariditate damnata est. Defecit generatio in uineis quondam domini, id est fructus caritatis in turbis Iudaeorum, propter quod sitienti illi acetum pro uino obtulerunt, id est uirtutum suauitatem in se quaerenti uitiorum 700 acredinem, uirtutes eorum desideranti uitia praeferebant. Mentiebatur opus oliuae, cum eadem plebs oleo adulationis inpinguaret capita miserorum, dictaque prophetae ueracia falso ore resonaret dicens: Ego autem sicut oliua fructifera in domo dei, sperawi in misericordia dei; propter quod tempore ultimae retributionis 795 extinctas adlatura lampades, et cum suis tenebris ab ingressu est patriae caelestis excludenda. Campi non faciunt escas, cum plebs eadem apertis diuinorum apicum paginis, pascua ueritatis inuenire recte intellegendo non ualet. Deficiunt ab esca oues, quia quibus internae refectio dulcedinis abest, unde innocentia uitae 710 simplicis proueniat non est. Sic autem dictum est: Defecerunt ab 685

691/692 Ps. 22, 1.

703/704 Ps. 51, xo.

ZIO0/ iD Habd

685 praeferebat T —— 684 typice corr. P', (typici P!) L'Ox, typi C BC L'P!A eandem L' — 685 pastoris] a add. A, eras. a.m. A — audiebat L! 686 nauiter O, corr. C! (nouiter C') P^, grauiter L'! faciendas O, -dos a.m. corr. O fractur O 688 spiriliter P!, spiritaliter corr. 2.7. P! 689 diu.

script.

»

BC'L'L?0xP^» AT

pabulo] om. Ox, add. a.m. Ox

corr, P?

quarum P?, quorum corr. a.m. P? aput Z1

690

690/691 deum P?, dominum a.m.

692/693 dom. ad eum ter. uen. C! P!, ad eam ter. uen. O P?, dom. ad

eandem ter. uen. T — 693 per Moysen] corr. C, Moyse BC'L' IL20x P A 694 exort. OP^L' per prophetas] corr. C^, prophetis B C^ L! L 0xP A obligatione BC^L'P?^A . 696 ad] a.m. corr. P, a P^ — 698 sitient P! acaetum O 699 obtullerunt C! 700 agredinem C! corr., acre- C! uirtutes z;4ue uitia]om. OP^T — proferebant L'Ox —— 700/701 mentietur

L^Ox adolationis C' P! P?, adul- corr. P, 4.7». corr. P? 702 inpingaret P?, inpinguaret corr. a.7. P? propheta O P? falsa P!, falso corr. a.m. P! 705 extinctus O P? adlaturas C!, adlaturam O P", alatura Ox, allatura corr. a.m. Ox

lampadas OP^T — et]om.T — 706ingressus P^ — 707 eadem plebs.T 709 unde]om. L'Ox —— 710 pro uenia LOx — si OP?

IN CANTICVM ABACVC

715

720

esca oues, id est quia esca deerat, sicut in psalmo propheta: Ef caro mea, inquit, inmutata est propter oleum, id. est quia oleum quo reficerer siue unguerer non erat. Denique defecerunt quidam codices sic habent eo quod nom comederent oues ; non sunt in praesepio boues. Quoniam quidem abundant apud Iudaeos praesepia caelestium litterarum; sed quia pabulum caelesti intellectus in his non sapiunt, qui suaue iugum euangelii baiulant absunt. Quae omnia perfidae parti gentis suae superuentura considerans propheta, statim quid ipse cum fidelibus eiusdem gentis, immo cum totius quae per orbem colligenda in Christo uel collecta erat ecclesiae societate, facturus

725

li, I 759

735

407

esset ostendit:

Ego autem,

inquiens, nom

in mea

vustitia, sed in fide diwinae protectionis gloriabor, gaudebo in domino lesu, id est saluatore meo, quia non in me sed in illo salutem esse perpendo. Et quasi quareremus ab eo quare gloriaretur in domino et in deo Iesu quem suum proprium magnae dilectionis gratia nuncupabat gauderet, continuo uelut iustissimam eiusdem gaudii causam insinuans, ita suum carnem terminauit. DoMINVS DEVS VIRTVS MEA, ET CONSTITVET PEDES MEOS IN CONSVMMATIONEM, ET SVPER EXCELSA STATVET ME, VT VINCAM IN CLARITATE IPSIVS. Ac si aperte dicat: Subtus me quidem turbata est uirtus mea, id est dum humanae fragilitatis conditionem quae infra est intueor, at dum ad diuinae opitulationis gratiam oculos mentis adtollo, in illo me uirtutem facere posse confido. Ipse gressus operum meorum ad consummationem firmi finis perducere ualet ; ipse me super excelsa statuere, ut uidelicet omnem mundanae potentiae sublimitatem contemplatione perennium bonorum pro nihili contemnam. 711/712 Ps. x1o8, 24. 728/750 Hab. 5, x9.

713/715 Hab. 3, x7.

721/723 Hab. 3, 18.

711 oues] om. A, a.m. in marg. add. A. 712inquit]om.L^Ox ^ 713ungerer corr. a.m. P! (unguerer P!) T, impinguarer B C^ L' I? Ox P^ A 714/715

quidam cod. sic habent def.

» OP^T

. 715 quondam BC'L'I?OxP' A

habundant O P? T, abundabant B C? L! I? Ox P?, habundabant A

717 in

his]:om.: L2 0x. quae B C^ IL? Ox P^ A baiolant C!, baiulent O P' corr. (baiolent P') P^T 718 perti P!, parti corr. P', partim C BC! L' I? Ox PA gentis suae] P! corr., gentes suae P', genti C'BC L'LOx P^A — 719 genti OP? immo] om. C^, add. a.m. C 720 colligendam BCHLI?^OxP*$A 721 facturos, facturus a.7. corr. Ox

723 deo OP'T . Iesu] meo aZ. OP^T

OP? electa ostenditur O P?

— me] me meam a.m. P! (meam

P!) T, me iam OP? 725 properum A4 726 uelud AT — 728 domino OP' et]om. OPT . 729 et|om. PA uineam LOx — 730caritate T 731 me] om. T 4 732 conditionem 4ef. C' (ad finem folii), def. BCI?OxP'A conditionem sque est] conditionemque in fratre ZL! —732/733 at dum] om. OP?, et dum L! 733 gratia OP? — 735 firmi] firmissimi L'!

736 statu P^, statuere corr. a.m. P^ ^ uidelicet] indicet OP? T — 736/737 sublimitatem ;contempl. z;z znterpung. T 757 perhempnium T nihilo QT

contemnamus

O P^, contendam L!, contempnendam

T

PL 1253

408

IN CANTICVM ABACVC

Omnes quae mihi uel de aduersis uel de blandimentis saeculi occurrunt temptationes uincam in claritate ipsius, id est dum in 740 omnibus quae ago non meam gloriam, sed ipsius quaero, a quo me accepisse memini quicquid boni ago. Merito enim adiuuantur a domino, ut uictis temptationibus probati, ad palmam supernae uocationis perueniant, qui totam uictoriae suae causam ad eius laudem referunt. Quidam codices habent: V£ wincam in cantico 745 ipsius, quod ad unum eundemque sensum respicit. Vincit enim in cantico domini, quisque in cunctis quas patitur tribulationibus illi gratias ex corde agere nouit, sciens quoniam d?/igentibus deum omnia cooperantur in bonum, et cum beato Iob decantare consueuit: Sit nomen domini benedictum. Denique Paulus et Silas aposto750 li inter plagas, tenebras, et uincula carceris hymnum deo canebant; ideoque diuinitus adiuti repente uictores exierunt, quia nimirum etsi pedes eorum stricti esse uidebantur in neruo, gressus tamen operum in uirtutibus habebant consummatos. Pulchre autem carminis huius prophetici finis principio respondet. Qui 755 enim auditis et consideratis domini in carne apparentis operibus, fideliter timet ac pauescit, fit ut contemptis eis quae in hac uita instar pelagi fluctuantis uario statu feruntur, in ipso solum glorietur et gaudeat, cuius gaudiis perpetuo ualet perfrui; ab ipso adiuuetur, ut mundi praesentis nec frangatur aduersis nec enerue760 tur inlecebris; ipsius gratiae laudes et in praesenti canat, ut uincere mereatur, et in futuro quia uicerit canere numquam desistat. Fit etiam ut talis anima mundum in claritate domini uincat, eadem uidelicet claritate eius, et in tempore certaminum saepius ad memoriam reducta, et in tempore praemiorum perpe765 tuo conspecta, iuxta quod ipse promisit: Beati mundo corde quoniam ipsi deum uidebunt. Notandum autem exposita oratione siue 744/145 Hab. 5, r9. 765/766 Matth. 5, 8.

747/748

Rom.

8, 28.

749 Iob. rz, ar.

738 omnes quae] omnesque P!, ac omnes quae a.5. P' OP'T

ipsius] quaero aZ4. O P?

740 quae] qui £'

739 caritate

ipsius] om. L!, a.m.

«dd.L' —74lenim]ergo L' — 746quisquaeL! ^ trib.quaspat.- T illi] suis L! — 748in]om.OP^ — 748/749 consueuit] nouit L' ^ 750 tenebrasque L' carcere P!, carceris P' ay. — ymnum L'! domino Z! 751 extiterunt £!

752 esse in neruo uid. L!, uid. esse in n. T

consumatos P?, consummatorum T pulcre T prophetiae T ^ respondit L! qui] quoniam Z!'

753 uirtutum T

754 prophetici] et 755 consideratis et

auditis L' ^ domini] om. OP? ^ incarne apparentibus] oz. OP? T —— 756ac pauescit] aqua uescit Z! eisque I! hac] om. L! 757 solo L! 757/758 gloriatur OP? 758 ualeat L' ab] ad OP? 759/760 eneruentur P', eneruetur 4.5. P! — 760 illec. ipsius gratiae; si laudes I. canit L/!

ut] om. P', add. a.m. P!

etiam] et hi Z' certaminis L'

caritate T dei T —— 764 reducti L'

761 quia] qui P!, quia si L'

762

763 caritate T — tempor P?

PL 12354

IN CANTICVM ABACVC

770

409

cantico Abacuc, quia nomen quoque eius quod interpretatur amplexans sensui eiusdem orationis congruit. Pater enim quia interno amore cordis amplexabatur dominum, eique adhaerebat, qui in illo se solum gloriari et gaudere testatur. Vtinam autem dilectissima soror et uirgo Christi, ut etiam nos ipsum diligentes tali nomine digni efficiamur. Si enim eum toto corde, tota anima, tota

Tab;

uirtute amplecti satagimus, dignabitur et ipse nos ulnis suae dilectionis amplecti, memor sui promissi quo ait: Qwi autem diligit me, diligetur a patre meo, et ego diligam eum et mamifestabo ei meipsum ;sicque inter illius sponsae meribimur membra numerari, quae suo conditori, sponso uidelicet caelesti, solet laetabunda

cantare: Leua eius sub capite meo, et dextera illius amplexabitur me. Amen.

767/168 cfr. Hieron., Interpr. Hebr. Nom., ed. Lagarde, p. 52, 16 (CC 72, p. 124).

772 cfr. Matth. 22, 37 ; Marc. 12, 30; Luc. 1o, 27.

778/779 Cant. 2, 6.

767 Ambacuc P!, Abacuc a.5$. P', Abacuch

construit L'

quod L!

T

77A/[T16 Yoh. 14, 21.

quod L!

768 sensu L!

768/769 interno] in eternum LZ!

769

amplexatur L' — 770 testatur] Expositio Venerabilis Bedae Presbyteri super Canticum Abacuc Prophetae explicit aZ. L' ^ autem]fiatadd.corr. P 771 ut]om. T — 772sienim]sed P',sedsia.m.P ^ toto]tota OP? — totaanima] om. T — 778 laetabunda] om. P! cantare] oz. P!, dicere corr. P!

Explicit in Canticum Abacuc Prophetae O, Explicit expositio Bedae Presbyteri in Cantico Abbacuch

Prophetae ad sororem Explicit in Canticum P?, Explicit T

suam Christi uirginem P!,

D

, yj,

AW t

n

"II'ENEAT) EMA

T"

P

by

"Y

:

.

OFkf

vbi1

!

5

| *.

22

b

2

ut

YQ

t

|

TK

j

j i

tf3*^

LI

-

]

]

^ ^

"m

L

d

4s

— '

id

4

N

E.

-— E

*

D

x -— re

j

—Ó

'

T»

*

! *

x

-

1

kJ

LJ

1

e

;

1&3

d

'

"

"4 A*

m» »

E.

MA

"

3

"

"

INDICES INDEX LocoRvM S. SCRIPTVRAE INDEX SCRIPTORVM

*

$4Ww

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

Genesis

L, 475

1, 9 (sec. LXX) I, 28

2, 1-2 2,9

I Deis dg. 3, 2-19 2 I 3, 13 3, 16 6, 6-7 Ir 16. 12 18, 27

22 IOLI2 DS 27:27 26, 14-19

31, 47-48 32, 24729 1.020

46, 27

49. 9

*Cant. Prou. Cant. * Cant. *Prou. Cant.

IIL, 5, 323/324 155074

prol. 263/264 II, 3, 311/312

I, 5, 155

IV, 5, 895/896 Tob. 6, 6o/6x

*Prou. *Prou. *Prou. Prou. Prou. Cant. Prou. *Prou. Cant. Cant. * Tob. *Hab. Prou. * Cant. * Cant.

III, 3o, 156

IL, 16, 139 II, xo, 11/14

II, 19, 22/23 II, x9, 23/24 prol. 257/258 II, r9, 76/78 L, 5, 164/165 I, z, 215/216 III, 4, 858/859

3, 14/15 319/320

III, ar, 228/229

III, 4, 985/989

IV, 6, 225/231 *Tob. 2, 31/32

Prou. * Cant. Cant. Cant.

IL, 19, 49

IV, 6, 201/203 IV, 7, 61/65

305

100 304

316

IV, 6, 590/592

314

IV, 7, 61/65

316 239 316 27]

Exodus

I L 5

4» 15 4, 22 9, 6 IO, 20 X149 I3, 16 15, 6 E5210 E.A 18, 14-24

I9, 20 20,8

23, 5 24, IO

Cant. Cant. Cant. Cant. Tob. Prou. Cant. Cant. Prou. Cant. Cant. Prou. Cant. *Prou. * Cant. Cant. Prou. *Cant.

IL, 3, 329/330 IV, 7, 61/63 TES E245

I, 40 T2309

IV, 5, 788/789 III, 4, 1027 II, 27, 19

V, 8, 274/275 VI, 123 I, x, 294

III, 4, 803/804 L, z, 62/64

IV, 6, 36/57 IV, 7, 160/16r III, az, 61/62

IV, 5, 770/772

(*) Asteriscus reminiscentias indicat.

143 292 7 134 344 362 30 264 24 300 319 149 291

414

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

25, 8 30, 18-19

33, 3 33, II 33, 13 33, 18 33, 19-20 33, 20

34, 677 Leuiticus 4, 27-28

36, 13

*Cant TIH. 43735 *Cant . IV, 7, 286/289

L, x, 550/551 Cant. L, 1, 530/531 Cant. IV, 5, 985/986 Cant . Li z, 532/535 Cant.

Cant. Cant. Cant. Cant. Cant.

I, z, 534

V, 8, 41/42 L, z, 535/536

IV, 6, 152/153

253

322 204 203 297 203 203 :338 204 303

III, 5, 522/525

284

* Cant. IV, 6, 215/217 Cant. V, 7, 444/445

304 327

Cant. IV, 5, 1034/1036 * Cant. V, 8, 328/329 Cant. II, 4» 69/71

346 245

Numeri II, 16-17 25, 1-9 32/1

298

Deuteronomium

IV, 7, 155/157 IV, 7, 155/157

319 319

2II

388

18, 15

Cant. Cant. *Hab. * Prou. Tob.

32, 43

* Tob; ir, 85/86

5,17 5; 19 IO, I7 II, I4

II, 16, 104/105

Cant. V, 8, 609/610 I Regum I, I6 I, 18

8, 3 IS, I2

II Regum it, 27 I2, I9

92

L, 35/37

Cant. IV, 5, 1056 Prou. ILors sm *Prou. IL, 20, 9 * Prou. II, 20, 168/171

Prou. Ia ur Prou. T2 19

17 355

299

87 103 107

45 45

III Regum

3, 9:12

7, 23 IO, 7 17, 9-16 18, 42-45

I9, IO

*Prou. L, 1, 55 *Prou. I, 4, 16 * Cant. IV, 7, 286/289 *Prou. I, z, 62 *Prou. IL, 14, 32/33 * Cant. V, 7, 344/346

Cant.

V, 8, 331/333

322

83 325

346

IV Regum

5,6

16, 2-4 18, 1-3

*Prou. II, 1o, 67/68 * Prou. II, 20, ro *Prou. II, 20, 1o

$7

103 103

INDEX LOCORVM

S. SCRIPTVRAE

415

I Paralipomenon

4, 40 18, 8 28, 9 sqq.

* Cant. II, 4, 69/71 * Cant. IV, 7, 286/289 *Prou. I, 4, 8/9

245

*Hab. 115/116 Cant. I, z, 225/227 *Prou. II, 16, 54/57

385 195 91

*Hab. 634/636 *Hab. 636/638

404 404 404

322 45

II Paralipomenon

2, 16 223 18, 18-22 I Esdras

1-2 3, 7-13 6, 16 Tobias 5 3 I, 5-6 EJ L9

I, IO I, 22-23

*Hab. 636

* Tob. rz, 21/23 Tob. z, 9/12 *Tob*r 21/23 Tob 3:

Tob. z, 4x

I, 24-25

Tob. z, 56 * Tob. z, 65

2127

*Tob. z, 44

2, 10-22

2,15 - 3, 6 3, 7-8 3, 25 5, 5-8 5, 11-13 5, I4-15 5, 16-18 5, 22

Tob. 2, z/2

* Tob. Tob. Tob. * Tob. Tob. * Tob. Tob. Tob.

2, 22/24 3, 1/2 3, 20 227 5, 2/4 5, 12/13 5, 22/23 5, 29/30

6, 1 6, 1-2

Tob. 6, x

6, 3

Tob. 6, 29/30

6, 4

Tob. 6, 36

! 6, 5 6, 6

6, 10-13 6, 12 7^

Tob. 6, 9/1

Tob. Tob. Tobi Tob. Tob. *Tob.

6, 6, 6» 6, 6, 6,

5o 56 7r 74/75 88/89 93/94

Tob. 6, 105 Tob. 7, 1

7, 8, 8, 8,

4/6 z/2 8 14

ND NO VA ON QVO 1-1 UU US 4RROUS 4 0000-4 0

EE OH oH 0 oo IO IO II

7, 10-16 8, r2 8,3

*Tob. Tob. Tob. Tob.

8, 11-20

*Tob. 8, 26/28

TA

8, 21-22 8, 23 9, I-3

Tob. 8, 39/41 Tob. 8, 69/70 Tob. 9, z/3

13 13

TII XI

II 1I

I2

416

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

9, 6-7 IO, 1-3 IO, 4 1o, 45

1o, 6 1o, 8/9 IO, IO I1, 3-8

II, 9 II, IO

Tob. Tob. *Tob. Tob. Tob. Tob. *Tob. *Tob. Tob. Tob.

9, 18/20 xo, z/2 ro, 6/7 ro, 8/11 ro, 12/13 xo, 19/21 ro, 28/29 ro, 33/35 1r, 1/2 zz, 21/22

Tob. rz, 27 IL, II II, I3 L1,13:15 II, I5-18

Tob. Tob. Tob. Tob.

II, I8

(TOb35t5077 Tob. rz, 8o

I1,20-2I I2, 6-20

2 I3, 2-22 14, 5 14, 6-8

14, 12/13 I4, 14-15 I4, IS 14, 16-17

I4, 17

Tob. *Tob. (LoB. *'Tob. Tob. *'Tob. Tob. Tob.

zz, rr, zz, zz, rz, 1z, 13, z3, z4, 14; r4, z4,

32/33 36 41/42 67/70 83/84 88/89 1 z/5 1/2 2/5 11/12 19/20

Tob. 4, 33/35

Tob. 14, 42/43 Tob. 14, 55 Tob. x4, 49/50

13 14 14 14 14 15 I5 15 16 16

16 r7 r7 17 r7 r7 17 17 18 18 18 18 18

I9

I9

Iob

"s I, I2 I, 2I 4^9

8, 21 (sec. LXX)

9577 14 4 24, I9 26, 5 28, 25 28, 28

29, I4 31, 23 33, 27 42, 6

Prou. I, 2, 69/70 Cant. III, 4, 1-30 Hab. 749

Prou. Prou. Cant. Cant. Prou. Prou.

I, 1;:295/296 III, 3r, 457/458 V, 8, 287/288 prol. 245/246 III, 3r, 373/374 II, 2x, 48/49

Cant. III, 4, 1o41

Prou. Prou. Cant. Prou. Prou. Cant.

I, 3, 50/51 III, 3r, 341/2342 III, 4, 671/673 III, 3r, 565/566 III, 28, 59 III, 4, 859/860

35 271 408

30 159 345 173 157 IO9 271 39 156 261 162 138

266

Psalmi

XN 2,2

*Prous1:9:157 Cant. VI, 275

63

366

2.4

Prou. I, z, 308/309

31

2, 8

Tob. 6, roó

IO

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE QUIT 42 4,7

*Hab. 312/313 Prou. I, z, 356/357 *Cant. II, 2, 559

Cant. IV, 6, 482/483 * Prou. I, 2, 183/195 Prou. II, 13, 30/31

Hab. 476/477

7, 10 8,2 8, 1o

9, 24 95:55 IO, 3 In:

I2, 16, 16, 16,

I 4 s 15

* Cant. III, 5, 579 Hab. 176/178 Hab. 176/178

Cant. I, r, 282/283 Prou. II, 22, 177/178 Prou. II, 16, 155/157

18, 7 18, 10

I9, 4

I9, 6

Prou. I, 4, 34/35

94 142 351 357

316

Prou. I, 6, 72/73

54 228

I, x, 354 III, 5, 8/9 III, 5, 9 zz, 50/51 III, 30, 55

Cant. III, 5, 9/1o Cant. V, 7, 522/523 Cant. Hab. *Cant. * Cant.

Cant. Cant. Cant. Prou. Prou. * Prou. * Prou. Hab. Hab.

III, 4, 592 312/315 I, 1, 27/28 II. 3, 480 IV, 5, 831/833 VI, 134 IV, 5, 818/819 III, ar, 96 I, z, 97/98 I, 2, 48 1l, 22,:31/32 127/128 169/170

Zr rr

Cant. V, 8, 24

22.1

Tob. Hab. Cant. Cant. Prou. Cant.

22, 1-2

116

Cant. IV 727 Prou 1532387

Cant. I, 2, 350

18, 6

197

286

I], 34

18, 5

286

387 387

Cant. III, 5, 604/605 Cant. V, 8, 524/525 Cant. V, 8, 767/769

17, 20 17, 31

17, 36

38

79 398

126

Cant. Cant. Cant. Tob. Prou.

17, 18

392 31 225 31I

Prou. III, 25, 64 Prou. III, 30, 53

Prou. II, 2, 680/681 I2

417

6, 102/103 691/692 I, z, 362/263 IL, 4, 73/74 I, 3, 211/212 I, z, 58/59

Cant. IV, 7, 120/121 Hab. 328

40

199 271 271

142 220 271 329 259 392 190 245 293 362 295 150 25 34 II2 385

387 338 IO 406 199 245 IQI 318

392

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

418 23,1 23, 34 23, 6 25, 5 26, 1 26, 6

26, 8-9 26, 13

Cant Prou Tob. 'Prou

- L 2, 444/445 . II, 20, 33/34 14, 50/51 L5, 77

Prou. II, xo, 44/45 Cant. IL, 3, 348 Cant. IL, 2, 666/667 Cant. II, 2, 580/581 Tob. 14, 61/62 Prou. II, z5, 106/107

DS. x

Tob. 8, 48

28, 9 28, 12

Prou. III, 3o, 233 Cant. L, 2, 351/352 Prou. L, 5, 139/140 Cant. V, 8, 108/109

29, 2 30, 574

III, 30, 188/190

(iuxta Hebr.)

Prou.

31 5 31, 7 31, II

Hab. 102/104

32, 7

32, 13 33, 8 3319 33, 13 34, 19

35, 8 35, 8-9

35,9 35, 9-10

236, 16 26, 20

36, 23724 36, 30

38, 2-3

38, 13 40, 2 4I, I 41, 2

Prou. II, 1o, 122/123 Prou. III, 28, 25/26 Prou. III, 30, 32 *Prou. 1,16 Prou. II, 17, 22/23 Cant. IL, 2, 513/514 Prou. L, 3, 193 *Cant. I, x, 170/17x Cant. II, 3, 236/237 Prou. IL, ro, 49 Cant. III, 5, 649/650 Cant. I, 2, 104/105 *Cant. V, 7, 486 Cant. III, 5, 652/653 Prou. II, z5, 51/52 Cant. II, 3, 216/217 Cant. prol. 93/95

*Prou. III, 25, 201/202 Prou. IL, zo, 74/75 *Prou. II, x4, 71

Hab.

Cant.

41, 5

45, 6

43, 44, 44. 44 44, 44, 44,

22 1 7 8 10 X

649/650

Prou. III, 25, 190/191 Prou. III, 25, 190/191 Cant. I, 2, 349/350

IL, 3, 43/44

Cant. IV, 6, 53/54 *Cant. IIL, 5, 374 Cant. IV 53, 222. Cant. III, 4, 847/848 Prou. IIL, 31, 440/441 Cant. IV, 5, 877/878 Prou. III, 29, 43/44

Cant. I, x, 104/105 Prou. Prou.

III, 3z, 386/387

IIL, 31, 446/447

103 19 50 239 228

226 19 89 12 147 S51

340 145

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE 44, 14 45. 5 45, I1 49, 18 50, 50, 51, 52,

4 16 IO 6

54. 7 54, 16 54, 22 55, 12

56, 5 58, 10

62, 2-3 62, 6 65, 7-8

63, 9-10 64, 14

,69, 6 75 2 71, 3 72, 25 72, 28

74, HU 75. 3

75. 6 p5 t2

Cant. I, 2, 488 Cant. IV, 7, 45 Cant. III, 4, 974 Cant. I5 1 * (ant: III, 5, 136/137 *Prou . I, 2, 1oo Prou. III, 29, 79/80 *Cant. prol. 171/172 Cant. IV, 7, 326/327 Hab. 703/704 Prou. III, 3o, 83/84 *Prou. I, z, 225/226 Prou. II, x5, 86 Prou. I, 2, 109/110 *Cant. IL, 220576 Cant. IV, 6, 297/298 Prou. III, 3o, 90/9: Cant. prol. 300/3or Cant. II, 5, 198/199 Tob. 8, 50/51 Prou. II, 13, 12/13 Cant. III, 5, 337 Cant. IVO GLEEE Hab. 562/564 Cant. L, 2, 35 Cant. IV, 6, 532/533 Tob. 5, 25/26 Prou. II, 16, 49 Hab. 176/177 Prou. *Prou.

Cant. II, 3, 289/290 Cant. V, 585/586 Prou. II, 13, 20/21

7T, 24725 TT. 49 79. 3 81, 8

Tob.

83, 6-7 83, 7-8 83,8

83, 11 86, 2 88, 7 88, 28

9ox5

91, 13 92, I

94, 4

III, 25, 137/138

Hab . 212/214

Prou. Prou. Prou. Prou. Cant.

76, 374

L, 3, 134/135

Cant. *Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Tob. *Prou. Cant. Cant. Prou. Prou.

II, z2, 14/15

IIL, 31, 43/44

L, 9, 95/96

II, 7, 20/21

V, 7, 632/655 14, 40/41 IV, 6, 537/539 III, 4, 292/294

IV, 6, 549/550 III, 4, 311/312

V, 7, 737/738 L, 2, 63/64 1, 39 I 65925

II, 3, 351/352 III, 5, 51o

IIL, 31, 459/460

159

ll; 21:85

108

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

420 95, 13

*Prou. III, 3x, 410

98, 4

Cant.

IO2, 5

Cant. *Prou. Prou. Cant. Cant. Prou. Hab. Prou. Cant. Hab. Prou.

IO3,

3

IO3, IS

IO3, 18

IO4, I4-I15 IO5, 18

106, 3 108, 24

IIO, IO EXIT, 2 III, 9 II2, I I10)93 II2, 5-6 II3, I2 II3, I3 II3, IQ I16, I

II7, 23 117, 26 IIB8, r1

118, 32

118, 35 118, 103 IIB, 118, 118, 118, IIO,

113 126 127 140 2

IIO, 5 IIO, 5-7 120, I 121,00 122, I 10242 125, 7 196.2

127, I 127,42 128, 4 130, I I3I, II 134, 7 138, 17

I30, I2 140, 2

III, 5, x66 I, x, 13x ILIA

III, 3z, 47/48 ]Xx3625 I, 2, 484

IIL, 30, 194/195 485

L, 5, 76/77

IV, 6, 394/395

71/712 II, 13, 138/139

Tob. 14, 52 *Prou. *Cant. Cant. Cant. Prou. Cant. Prou. Cant: Cant. *Cant. Prou. Prou. Cant. Cant. Prou. Cant. Prou. Cant. * Cant. Prou. Prou. *Prou. Cant. *( Ant: Cant. * Cant. Cant. Prou. Prou. *Prou. Prou. Hab. Prou.

III, az, 163/165

IV, 5, 904

IV, 6, 394

IV, 6, 27/28 II, 21, 89

III, 4, 382/384 II, 14, 129

V, 8, 608/609 IV, 7, 76/78 IV, 5, 904/905 L 2, 3/4 I, 4, 36

V, 8, 533/534 prol. 475

L, 3, 185/186

112,573

I, z, 347/348

IIL, 5, 377

281

III, 5, 378

IIL, 3o, 52/53 II, xo, 55/56 II, ro, 1oo

I, z, 218/220 II, 5, 1&1

IIL, 5, 223/224 II, 5, 182

II, 5, 102/103 I, z, 206/207

III, 3x, 525/527 L, z, 352/353 L, z, 353/354

22/523 III, 3o, 87

Tob. 1, 37/38 Cant. III, 4, 1040/1041 Prou. II, 22, 104/105 Prou. II, 16, 81/82 Cant. II, 5, 224/225 Cant. VI, 227/228

195 255 277 235 233 28 161

32 32 399 143 271

I4 92

236

365

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE 140, 4

144, 144, 144, 144,

3 5 7 17

146, 4

147, I 149, 6-8

Prou. Prou. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant.

Hab.

II, ro, 63/64 II, x9, 27/29 IVGNIZY

IIL, 4, 656/657 IV, 5, 913/914 IV, 5, 834/835 IV, 6, 376/3577

QU M

Ci ON et dur po MVA 4 -

I, I4 EIS I, 16 DT I, 18 I, 20-21 H2

III, 4, 6:8

399

I, 23 I, 24 1 25 126 527 I, 27-28

I, 29

131 1532

Prou. I, z, 35 Prou. I, x, 40

L, z, 54

I, x, 83/84 IniXor

L, z, 345/346

III, az, 561/562 I, z, x16

L 2, 74

Irxsram IAS

I, z, 203/204 1134153

L, 1, 357

I, 2, 82/83 I, z, 166/167 I, z, 367/368 D 574 I SE

I, z, 185/186

Prou. Ir 5.350 Prou. D-35194 Prou. I: :2r3/2:4 Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou.

99 303 261

517/519

Prou. Ibrxx Prou. I, z, 81/82 Prou. Ixus Prou. I, z, 29/30

Prou. Prou. Prou. *Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou.

67

295 293 308 260

Prouerbia

gj

421

L, z, 243/244 I, z, 162/163 1-15275

L, z, 362/363 I, z, 287

Pu 297 P7202

17:35 307

L, z, 319/320

L, z, 324/325

Prou. I, 1,228 Prou. L, 1, 344 Prou. L, 1, 349 Prou. 1:1; 301 Prou. I, 2, 188

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

422 I, 33 2. I

292 2, 3 2,4

2,5 2,6 2277 2s II 2» II-I2 12

Prou. I, 2, 189 Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou.

Prou.

ll: 2, 1/2 I, 2, 105/106 ji 247 I, 2,051 I, 2, 18 2: 2, 33 ir 2, 44 I, 2, 50 D 2, 65 I, 2, 163 I, 2, 97/98 L 2, 159 I, 79/80 Jc , 102/103 fs 84 Ij I, $3 5 E 6o T HH II p , 119/120 I, , 130/131 J" 155 I, 161/162 1, 174 E 2 I; j E"

Prou.

ll,

2413 IA

Prou. Prou.

2, 16

Prou. Prou.

2, 17-18

Prou.

2, 18 PNIS 2, 20 2I 92

Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou.

3, I 5,2 3,3

5,4 B5

L 1, 373

Prou.

*Prou. II,

,

29 54

3,9

Prou. IDUUUUPNBSMNSMMMMNMNMNMNMN I, , 35/36 Prou. L, 5, 42 Prou. I, 3, 58 Prou. L, 3, 66/67

3, IO

Prou. LESY

Sr bos

Prou.

I2

Prou. I, 3, ror/1o2

3, I3 3, I4 3, 15

Prou. I, 3, 108 Prou. I, 3, 1:8 Prou. I, 3, ra1/132

3, 5-6 3, 7

3,8

3, 16 3, 17

3, 18 3, I9

3, 3, 3, 3, 3,

20 21 21:22 22 23

3, 24-26

Prou.

L, 3, 95/96

L, 3, 137

Cant. L, 2, 197/198 Prou. I, 5, 147 Prou. I, 3, 154/155 Prou. II, 1z, 157/158 Prou.

L, 3, 159

Prou. I, 5, 164 Prou. I, 5, 175 *Prou. L, 3, 214/215 Prou. 1,351282 Prou. L, 3, 194

Prou. L, 3, 203/205

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE Prou 21:52: 2x3 Prou. I, 5, 222/223

Cant. IV, 7, 102/103

4, 17

Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. * Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou.

4, 18

Prou.

4, 19 4, 23

Prou. Prou. Cant. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou.

4, IO 4, II-I2 4, 12

4, 24 4, 25 4, 26

4, 27 5,1 5,2 5.3 954

5,6 558 59 5, IO 5, II 5, 12 5; 14 5; 15

5, 16

5, 17 5, 18

5» 19 5,120 SI 5, 22 5, 23 6r 6,2

L, 5, 227/228

L, 3, 233

1,3, 248

I, 3, 259 I, 3, 262 Lar

L, 4, 4/5 L4, 8

I, 4, 14 I a4.2t

I, 28 L, 30/31 I, ABS , 59/60 L, 4, 48

L, 4, 52/535 L, 4, 55 I, 4, 6

IIL, 5, 346/547 I, 4, 66

I, 4, 70

L 4, 76/77 I, 4, 8o

Itssx/o

L 5, 4 L 5,9

L, 5, 18/19

L, 5, 26

L 5. 35 L 5, 40

L, 5, 45/46 15:52

L, 5, 62/65

I215566

I, 5, 88 15:107 I, 5, 88

L 5, 9o I, 5, xx

L5,93 Is rrA I, 5, 96 IMs qr22

L, 5, 100

I, 5, 126/127

L, 5, 135 L, 5, 137 I, 5, 141/142

L, 5, 152/153 I, 6, 1/2 Inr

424

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE Prou. Prou.

4ROUS OONMVA NO

14/15 -

Prou. — Prou. — Prou. Prou. -Le

18

22

34

39/40 55/57

62 Prou. M103/104 * Prou. — Prou. 74/16 88/89 *Prou. -— CONO OOo Prou. 87 Prou. - 93/96 In/12 Prou. ms Prou. M 117/118 Prou. MA Prou. m 127 Prou. [oS Prou. 136/137 o Prou. , 145/146 Prou. oO ONONONONONONOOOOOOOOOOOCO mA put ge Prou. yc Prou. —E Prou. - do mawd ouo E: LE Cant. x » 539/540 Prou. L.7 '8/1o 7T Prou. I, 7, 13/14 n Prou. L, 7, 23 LE Prou. [I 7, Prou. L 7, 34/35 LE Prou. L 7,41 Ts IO-II Prou. 1746 Prou. L7, 49 Prou. L 2,:51/32 7 I3-14 Prou. I, 9, 17/18 Prou. I,-5;-58 Prou. [, 2578 Prou. [7,182 Prou. 1,:7,-85 Prou. L, 7, 89 Prou. 1,:7,:95 Prou. 1,7, 97 Prou. 57 x02 Prou. [48 nr Prou. I, 8,6/7 Prou. I, 8, 13/14 Prou. I, 8537 V^ ON Prou. [8,535 0000 00 Qo Prou. I, 8, 33/34 Prou. " 8, 55 Prou. D 8, 38 Prou. L 8, 43 Prou. L 8, 47/48 OO 00 Prou. I, 8, 55

I4

*93ks2

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE 8, 18 8:22

8, 22-23 8, 29-30 8, 30-31

8, 34 OST 9. 9 9. 3 9, 4 9, 5

9, 6 9, 7 9, 8 9, 13-14

9, I5 9, 16

9, 17 9, 18

3O,"T

IO, 2 IO, 3 IO, 4 10, 5 10, 6 EO, 10, 9 IO, IO IO, II IO, I3 IO, I4 IO, IS IO, 18

IO, 23 IO, 24 IO, 25 IO, 26 IO, 27 IO, 28

IO, EET In *a

20 E o mpl

i

8

IL, ET II, II, II,

9 UI I3 I4 IS

Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. *Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou.

J- 6o !s 7o I, 79/80 T 80/81 I: » 98/99 D: , 108/109 I: IF vi [. » 90a. ll 2:22 IE j 25 I- » 29 D » 35 I » 38/39 I, » 44 JE ous I, I, Y I00000101 T,v0 0OO $ RORE

I, 9, 88/89 Di105

II, II, IL, II, II, II,

zo, 22, 1o, zo, xo, xo,

50/51 155/156 9 15/16 20/21 24/25

I, xo, 29

II, xo, 35

II, zo, 41/42 IL, xo, 47 II, zo, 59

II, xo, 65/66 Iro

II, ro, 80/81 II, xo, 87/88

II, zo, 91/92 IL, xo, 96/97 II, xo, 126

II, ro, 102/103 II, xo, 106 II, 1o, 117 II, 1o, 120

II, 1o, 134 IL) o. il ade IL, xz, 19 IL exr958

II, xz, 45/46 II, xz, 49/50 TIIr1856/57. II, zz, 60/6: II, xz, 66

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

426 II, I8 II, 20 EI I

i02 II, 23 II, 24 11,25 Ir, 26 11,527 Ir, 28

II, 29 II, 30 II, 2I Tots 12, 4 12,05 oy 12, 8

12, I2, x2 I2. I2, 12,

9 IO IT 12 I4 16

12, 18

12, I9 I2, 23 12, 24 12, 25 12, 26 2427 I2, 28

I3, I 13, 4

I5, 7 13, 8

13,9 I3, IO 13,11 12412 I3, I3 I3, I4

I3, I3, I3, I3,

16 17 I9 20

I3, 22 I3, 25

Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou.

II, 1r, 8x

Prou.

II, 12, 144/145

Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou.

II, 12, 154

Prou.

IL/15979 LI 15975 II, 1r, 109/110 II, xz, 86 II;1x; 105 Il r8

II, 1r, 118/119 II, zz, 122/123

II, rz, 133/134 II, zz, 141/142 II, 1r, 160

II, 11, 149/150 II, xz, x56 II, xx, 169

II, 12, 1/2 II, x2, 8/9 II, x2, 19 Ilf2u5

Ilx20045 1L3127.52

11312; 57

II, x2, 62/64 IL, x2, 69 II, 12, 8o

II, x2, 88/89 II, 12, 100

II, 12, 107/108 II,'x2; xxt IL, 12j122 Ilo Tl 2325

IL, x3, z/2 1113,05 II, 24, x41

II, z3, 16/17 11323926727

II, 13, II, 13, IL, 13, II, 13, IL z3, II, 14, II, 13,

33 36/37 42/43 48/49 55 134/135 70/71

Prou. Prou. Prou. II, 13, 76 Prou. II, 13, 82/83

Prou. I1, 13, 87/88 Prou. IL, 20, 75/77 Prou. II, 13, 97/98

Prou. II, 13, 116/117 Prou. Ei rsrI

104

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE I3, I3, 14, 14, 14, 14,

24 25 I 2 3 4

14, 6

14, I4, 14, I4, 14, 14, I4, I4, 14, I4,

IO II 13 16 17 I9 24 25 26 27

I4, 28

I4, 30 14, 35 14, 78

ES 15,2 15, 4 15, 6 15, 7 15, 8

I5, IO I5, IS IS, 16

IS, I5, I5, 15, IS, IS, I$, I$,

17 I9 23 24 25 26 30 31

16, 1 16, 2

16, 3 16, 4 16, 5 16,7 16, 8 16, 10 16, 11

16, 13 16, 14 16, 15 16, 20 XI 16, 22

prou . II, za, 130/121 Prou "MICE2S 135/136 Prou . II, 14, 1/2 Prou SIL 8/9 Prou Ioas Prou SI 17/18 Prou SILET 34/35 Prou. II, x4, 56/57 Prou. II, 14, 65 Prou. II, 14, 74 Prou. II, 14, 78 Prou. II, 14, 86 Prou. II, 14, 93 Prou. II, 14, 105 Prou. II, x4, III Prou. II, 14, 122

13

Prou. II, 14, I31 Prou. 133 140/141 Prou. Ee 148 Prou. L3; 155 Prou xd Biene 46 Prou. II, x5, I Prou. II, x5, 5 Prou. II, x5, 14/15 Prou. Iss 18 Prou. 19s Prou. ILNxss Prou. IL; 15; Prou. Ils Prou. ELS Prou. IL, 15, Prou. II, x5, Prou. II, x5, Prou. Il Prou. LIIS Prou. Mor Prou. II;157 103 Prou. II, zs, 116/117 Prou. II, 16, ^ Prou. II, 16, 9/10 Prou. II, 16, Prou. ID x6 19/20 Prou. II, 16, 25/26 Prou. II, 16, 31/32 Prou SUID 6) 41 Prou 2I; 48 Prou III 66/67 Prou «II; x6;

13

74

Prou SIIj6; 89 Prou ID x6; 97 Prou SII! III Prou SI) 116/117 Prou. II, 16, 121

427

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

428 16, 24 16, 26 16, 27

16, 29

16, 30 16, 32

16, 35 17, 1I 17,6 1748

EJ 17, 12 17, 14 17, 16 17.5317 Q7 «IS

17022 17,724 17, 26 18, 3 18, 4

18, 9 I8, 11

18, I3 18, 14 18, 16 18, 17

18, 19 18, 21

18, 18, I9, I9,

23 24 I 2

I9, 5 19, 4 I9, 7-8

I9, 9 I9, IO, I9, I9, I9, I9,

IO II I3 I2 I5 17

I9, 18 I9, I9 I9, 22 I9, 24 I9, 28

Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Cant. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Cant: Hab. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou.

II, II, II, II, II,

16, 16, 16, 16, 16,

132 138 145 154 158

II, 16, 168/169 IL316, 1175 IL, x7, z/2 T3755

IIL, 4, 449 II, 17, 9/1o

II, II, II, II,

17, 17, 17, 17,

17/18 24/25 36 41/42

IL, 17, 47/48 TH, 317, 15x

IL 17, 55 11; 37,262

IL, z7, 72/73 II, 18, z/2

Il7.958 II, 18, 7/8

II, 4, 755/756

41/412

II, 18, 20/21

II, 18, 23/24 II, 18, 30/21 II, 18, 35 II, 18, 45

II, 18, 55

II, 18, 64/65 II, 1o, 53 II, 18, 71 IL, 18, 74

lI, x97 2/2 II, x9, 6/7 II, xo, 15/16

IL, 19, 33/34 II, 19, 41/42

IL, 19, 44

IL, 19, 287 IL, x9, 5o

IOO

IL, 19, 54

II, 19, 69/70 II T9272 II, 1o, 9r

IL, x9, 99/100 II, 19, 103/104 II, 19, 109 II, 19, 122

II, r9, 130/131 IL, x9, 135

IOO

100 IOI IOI IOI IOI IO2 IO2 IO2

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE I9, 29 20, 4

Prou. II, x9, z41/142 Prou. II, 20, z/2 Prou. II, 2o, 7/8

20, 7 20, 8

Prou. II, 20, 16

20, 9

Prou: Il; 26527

20, 10

Prou. II, 20, 65/66 Prou. II, 20, 46/47

20, II 20, I2

Prou. II, 20, 56 Prou. II, 20, 78

20, 13

Prou. II, 2o, 89/90

20, 14

Prou. III, 25, 86/87 Prou. II, 20, 96/97

20, IS

Prou. II, 20, 102

20, 20, 20, 20,

Prou. Prou. Prou. Prou.

17 I9 21 22

II, II, II, II,

20, 20, 20, 20,

109/110 118/119 121/122 133

20, 23

Prou. II, 20, 135/136

20, 24 20, 25 20, 26

Prou. II, 20, 147 Prou. II, 20, 156 Prou. II, 20, 168

20, 27

Prou. II, 20, 178/179

20, 20, 21, 21,

Prou. Prou. Prou. Prou.

29 30 I 8

21, 9 25,13

Prou. II, 2r, 20/21 Prou. II, 2r, 26/27

21, I4 21, IS

II, 20, 183 II, 20, 188 IlXor*r II, 2r, z3

Prou. II, 21; 32/33 j

Prou. II, 2r, 4o

21, 16

Prou. II, 2r, 47

21, 18

Prou. II, 21, 55

21, 20

Prou. Il] 215 72/73

2r, 22 21, 28

Prou. II, 2r, 86 Prou. II, 2r, 1oo

21, 29

Prou. II, 21, 106/107

21, 30 2T 9o x 22. 2

Prou. Prou. Prou. Prou-

Il, 2r, II, 2r, II, 22, 11122

zzr/ xz2 114 x *15

22.3

Prou. II, 22, 17/18

22, 4

Prou. II, 22, 3o

22, 5 22, 6 22, 7

Prou. II, 22, 46/47 Prou. II, 22, 54/55 Prou. Il; 2252/73

22, 8

Prou. II, 22, 78

22, 9

Prou. II, 22, 90/91

22, 10

Prou. II, 22, 97/98

22, II 227 32 22/13 22, 14 2o, 1s

Prou. Prou. Prou. Prou. Prou.

II, 22, 1or/102 II, 22, 108 II, 22, 113 115229127 II, 22, 132

429 IO2 IO3 103 103 103 104 104 IO4 10S 105 127 IOS IOS IOS 106 106 106 106 1o6 107 107 107 107 108

108 108 1o8 108

109 109 109 IO09 IIO IIO IIO III III

III III III II2 II2 II2 II3 II3 II3 II3 IIA4 I4 II4 II4 II4

430

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

22, 16 Bos 22, 18

22, 20-21 22, 22:23 22, 24-25 22, 26-27 22, 28

22, 29 23, 1-2 23, 5 25 4 23, 6-7 23; 8

23, 9 23, IO-II 23; 17-28

23, 032 23, 23, 23, 23,

20 2T 25 27 29 30

23, 25, 25, 24, 24, 24, 24,

35 54 35 I 4 5 7

24, 8

24, IO 24, II 24, I3 24, 13714 24, IS 24, 16 2417-18 24, 2I 045 22 24, 23 24, 26 24, 27 24, 28

24, 28-29

24, 30-31 2551 25,3 25, 3 25,4 25, 5 25, 6

Prou. Prou. Prou. . Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou.

I3 223 Il?22: IL.22 II!25 IL) 22 IL, 22; IL/ 23; IIj 22;

142/143

160/161 164/165 170/171

I15 IIS IIS IIS

175/176

116

132357

23/24

116 117 117

186/187 199/201 213

II302; 216/217 Il? 23; 1/5

Ilf25: 17 II, 25, 20

117 I7 117 117

113233 29/30 115231 38

IL, 23, 43/44 IL, 23, 49/51

II, 23, 61/62 IL, 23, 68/69 11123: 72/75 II, 23, 84 Il233 103/104

T9233 88

II, 25, 109 II, 23, 114 111223 n16/119 II, 23,

124/125

II, 24, HM

IL, 24, 4/5 IL, 24, 7

II, 24, xx

II, 24, 16 II, 24, 22

II, 24, 26/27 II, xo, 94

IL, 24, 34/35 IL, 24, 43/44 II, 24, 48

II, 24, 64/66

IL, 24, 79 II, 24, 87/88

IL, 24, 92 Prou. II, 24, 108 Prou. II, 24, 116/117 Prou. III, 25, 110/111 Prou. II, 24, 125/126 Prou. II, 24, 136/137 Prou. III, 25, 1/2 Prou. III, 25, x3

122 122 123 123 123 123 124 127 124

Prou. III, 25, 28 Prou. III, 25, 32 Prou. III, 25, 36

125 125 I25 125 125

III, 25, 46

126

Prou.

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

431

25, 8

Prou. III, 25, 56/57

126

25, II

Prou. III, 25, 6o

126

25, 12

Prou. III, 25, 77/78

127

25, I4 25. 15 25, 16 25, 17

Prou. Prou. Prou. Cant. Prou.

25, 109/11o 25, 115 25, 120/12: 4, 659 25, 127/128

127 127 128 261 128

25, 19-20 25, 21

Prou. III, 25, 133/134 Prou. III, 25, 167/168

128 129

25, 22 25, 23

Prou. III, 25, 17o Prou. III, 25, 177

129 129

III, III, III, III, III,

25, 24

Prou. II, 25, 181/182

129

25, 25 25, 26 25:27

Prou. III, 25, 189 Prou. III, 25, 200 Prou. III, 25, 208/209

129 130 130

25, 28 26, 1

Cant. III, 4, 652/653 Prou. III, 25, 219/220 Prou. III, 25, 88/89

261 130 127

Prou. III, 26, x

I3I

26, 2

Prou. III, 26, 11/12

I3I

26, 26, 26, 26,

Prou. Prou. Prou. Prou.

I3I 132 132 132

4-5 6 8 9

III, III, III, III,

26, 26, 26, 26,

32/33 40/4x 47/48 51/52

26, 10

Prou. II, 17, 40

26, 11 26, 12 26, 13-14

Prou. III, 26, 60/6r Prou. III, 26, 66/67 Prou. III, 26, 69/70

26, 16

Prou. III, 26, 77

132

26, 17 26, 22

Prou. III, 26, 88/89 Prou. III, 26, 94/95

133 133

26, 27 27, Y

Prou. III, 29, x5 Prou. IIl 2740

139 133

27,3

Proü- TIT, 276

133

27; 4

Prou. III, 27, 17/18

133

27; 5 27, 6

Prou. III, 27, 24 Prou. III, 27, 30

134 134

27, 7

Prou. III, 27, 37/38

134

27, 8

Prou. III, 27, 44

134

27, 27; 29. 27, 27,

Prou. Prou. Prou. Prou. Prou.

134 135 135 135 135

10 14 17 20 23-24

III, III, III, III, III,

27, 27, 27, 27, 27,

53 59/60 67 70/71 76/78

95

132 132 32

27, 25

Prou. III, 27, 84/85

35

27, 26

Prou. III, 27, 93

136

29.27 28, I

Prou. III, 27, 100/101 Prou. III, 28, 1

136 136

28, 5 28, 1o

Prou. III, 28, 11/12 Prou. III, 28, 15/16

E07 137

28, 12

Prou. III, 28, 22

137

28, 14

Prou. III, 27, 4/5

I33

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

432 28, 28, 28, 28, 28, 28,

14 15 17 19 22 28

Prou. Prou. Prou. Prou. ' Prou. Prou.

III, III, III, III, III, III,

28, 28, 28, 28, 28, 28,

35/36 41/42 45/46 46/47 50/51 55/56

137 137 357 137 138 138

29, 5

Prou. III, 29, 1/2

138

29, 6

Prou. III, 29, 7/8

138

29, 9

Prou. III, 29, 17/18

139

29, XI

Prou. III, 29, 24

139

29, 20, 29, 29, 29, 29, 29, 29, I9,

I3 14 15 18 20 21 22 24 25

Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou.

III, III, III, III, III, III, III, III, III,

29, 29, 29, 29, 29, 29, 29, 29, 28,

35/36 42/43 45/46 53/54 57/58 64/65 72/73 76/77 68/69

139 139 139 140 140 140 140 140 138

29, 25 30, I

Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou.

III, III, III, III, III, III, III,

29, 30, 3r, 30, 30, 30, 30,

85 1 5 x1 17 23 43

I40 I4I 148 I4I I4I I4I 142

30, 6 30, 7-8

Prou. III, 30, 65 Prou. III, 3o, 68

142 142

20, II 30, 12 30, 13

Prou. III, 3o, 76 Prou. III, 3o, 82 Prou. III, 30, 85

142 143 143

30, 230, 30, 30, 30, 30, 30, 30, 30,

Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou.

143 143 144 144 144 145 145 145 I45

30, 30, 30, 30,

2 3 4 5

I4 IS 15-16 17 18-19: 20 24 25 26

III, III, III, III, III, III, III, III, III,

3o, 30, 30, 30, 30, 30, 30, 30, 30,

89/90 x11

118/120 127/128

140/142 165/166 170

30, 28 30, 29-31

176 183 Prou. III, 30, 20r Prou. III, 30, 210 Prou. III, 30, 222/224

30, 32

Prou. III, 3o, 239/240

147

30, 33 BEI 2r, 2

Prou. III, 30, 253/254 Prou. IILss3ft Prou. III,.31, x4

147. 148 148

31, 3 31, 4

Prou. III, ar, 18 Prou. III, ar, 27

148 148

30, 27

146

146 146

31, 5

Prou. III, az, 34/35

148

31, 6-7

Prou. III, 31, 37/38

149

3r, 8

Prou. III, 3x, 5x

31, 9

Prou. III, 3r, 58

149 149

INDEX LOCORVM 31, 31, Bn 31, 31,

IO II 12 13 15

31, 16 31, r7 31, 18

31, 19 31, 20 31, 2I 31,22 31, 25 35, 24 33525 31, 27 31, 28

31, 31, 31, 35,

29 30 31 40

Ecclesiastes ze o 2*7 5, 12-13

24 7, 19 J32I 7; 24725

7, 29 7, 30 8, 1

IO, 4 I2XII E2MIS

Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou.

S. SCRIPTVRAE

IIL, 31, 74/75 III, az, rx

III, az, 134 III, 3r, 155

III, 3, 206/207 III, 3x, 226/227 III, 3x, 467 III, 3x, 26r

III, 31; 272/273 5 III, az, 297

III, 31, 337

IIL, 31, 346/347 III, az, 382

III, ar, 406 III, az, 426

III, az, 450 III, az, 481

III, 3z, 502/503

II, 3z, 573/574 IIL, 31, 539 IIL, 31, 556/557 IIb 2:9572 III, ar, 180

Cant. L, 2, 390/391 Prou. IL zo, 73/74 Prou. II, 18, 26/27 Prou. IIL327522/23 Prou. III, 3x, 562 Cant. IIL, 4, 389/390 Cant. IIL, 5, 341/342 . Cant. II, 5, 495/496 Cant. III, 5, 498/500 Cant. Prou. III, 27, 49/50 Cant. IV, 7, 199/201 Prou. II, 21, 15/16

iV 5. 66b

433 149 150 ISI ISI 153 153 159 154 154 155 156 156 157 158 158 159 160 160 162 16r

162 162 I52

67 7 154 162 254 280

284 284 289

134 320 108

Canticum Canticorum

Z£I

m

Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant.

prol. 151/152 IXI227

170 190

IIT, 4, 557

258

VI, 24 1,3: 89

339 359 192

IV, 6, 370/371

308

VI, 47/48

360 361 374 195 362 195

V, 8, 51/52

VI, 81/82

VI, 594 IE

I26

VI, 135 T, 1, 202

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

434

Cant. VL 53/54 Cant. I, x, 260

I4 125 r, 6

Qu r, 8 I, 9

I, 9-IO III 1412

PIS I, I4 I, IS I, 16 2, I-2 2, 3

2,4 2, 5

2, 6

2567 2,8 2, 9

aio

2, 2, 2, 2, 2,

IO-II IO-I2 II-I2 13 13-14

DIS 2, 16

Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant.

VI, 59/60 Ixx, 380

VI, 65/66

I, x, 400/401 VI, 70/72 I, z, 436

prol. 221 I, z, 467

Cant. I, z, 488/489 Cant. I, x, 566 Cant. L, z, 596/597 Cant. Ij$ 613 Cant. I, x, 679 Cant. I, x, 698 Cant. lj x, 747 Cant. III, 4, 873 Cant. I, 2, z/2 Cant. I, 2, 62/63 Cant. I, 2, 80/81 Cant. T2, rx Cant. 1:2; 176 *Cant. III, 5, 416 Cant. V, 8, 249/250 Cant. VI, 94/95 Cant. I, 2, 194 Cant. VI, 118/119 Hab. 771/178 Cant. L, 2, 242/243 Cant. 1x2, 275 Cant. VI, 127/128 Cant. I, 2, 326 Cant. VI, 136/137 *Prou. TIL: a:msis Cant. I, 2, 389 Cant. VI, 154/155 Cant. VI, 157/159 Cant. VI, 165/167 Cant. I, 2, 421/422 Cant. I, 2, 462 Cant. IL, 2, 495/496

Cant. II, 2, 585/586

3, r2 3, I4 3, 3

Cant. II, 2, 618 Cant. IL, 2, 673 Cant. III, 4, 288 Cant. II, 5, 1/5 Cant. VI, 183/188 Cant. IL, 3, 48/49

3,4

Cant.

55

Cant. III, 4, 364/365 Cant. II, 3, 125/126

2317

X99

IV, 7, 206/229

1193,65

232 253 235

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE 35,6 $7 3, 8

$9 $9 3, 9-10

3, IO 3, II

41 42

43

4, 9 4, IO

4, II 4, 12

4. 13 4, 13714

4, 15

4, 16

Cant.

IL, 5, 173/174

Cant. IV, 6, a1/32 Cant. VI, 221/223 Cant. II, 3, 267/268 Cant. VI, 251/252 Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant.

IL, 3, 317

VI, 259/260

IL, 5, 367

435 235 364 237

365 238

365 240

III, 4, 874 VI, 284/287

266 2366

IL 5, 377 IL, 3, 435

240 241 314 243 305

IV, 6, 594/595 II »4I

IV, 6, 254/255 VI, 323/325 II, 4, 84

VI, 334/335 II, 4, 133 VI, 340/341

367 245

367 247

368

II, 4, 206/207

248

V, 8, 522/523 VI, 348/350 III, 4, 305

351 368 251 252

VI, 378/380

369

I1L56:287

III, 4, 379 III, 4, 405

VI, 404/405 III, 4, 476 III, 4, 523 VI, 413

III, 4, 748

IV, 6, 2/5 III, 4, 776/777 VI, 424/425

IIL, 4, 798

IIL, 4, 749/750 III, 4, 924/925

III, 4, 1007/1008 VI

,

429

I, z, 66/67 III, 5, z/2 IlI,.5,:127

VI, 440/441 III, 5, 249/250

VI, 453/455

254 254

369 256

257

369

263 299 264 370 264 263 268 270 370 I9I 271 274 370

277

370

III, 5, 280

278

IH 5, 322

279 371

VI, 462/463

IIL, 5, 399/400 VL 473/475 II, 5, 437/438

281

371 282

436 59 5, IO op ser

9,12 5; 13 5 14 5; 15 5, 16

6, 12

ye

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE Cant. Cant. Cant. Cant. V Gant Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. * Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Prou. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant.

Cant.

III, 5, 467/468 III, 5, 485 IIL, 5, 5ox

VI, 482/483

371

T--»

285 289

IV, IV, IV, IV,

5, 569 5, 5, 5, 5,

662/665 716 826/827 906

IV, 5, 988

IV, 6, 1

V, 7, 497/498

IV, 6, 67

IV, 6, 88/89

V, 7, 415/416 V, 8, 58/59 VI, 486/488 IV, 6, 148

IV, 6, 193/194 IV, 6, 309

VI, 509/510

IV, 6, 324/325 D-51052

327 339 371 305 304 397 372 307 16r

IV, 6, 465

309 31I

VI, 521/522 IV, 6, 513

372 312

IV, 6, 559

315

IV IV, 75 86 V, 7, 630 IV, 7, 185

315 317 332

IV, 6, 604

IV, 75226

VL 532/533 V, 7, 335/336 V, 7, 414

V, 8, 227/228

V, 7, 440

V, 7, 490/491 IV, 7, 17/18 V, 7, s6o

VT OE V, 7, 667;

VI, 555/556 V, 7, 731

Cant. Mj Sy Cant. Cant.

290 295 295 297 299 329 301 301

IV, 6, 580 .

Cant. V, 8,1 Cant. V, 8, 744/745 Cant. prol. 230/231 Cant. V, 8, 88

oo Oo oo VA C4ROUS

283 283 284

V, 8, 206/207 V, 8, 221/222

320 321

373 325 327 343 327 329 315 330 332 333 373 335 337 356 173 340 342 343 343

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE Cant. VI, 562/563 Cant. V, 8, 746/747 Cant. IL, 5, 140 Cant. V, 8, 263/264 Cant. VI, 573/574 Cant. V, 8, 395/396 Cant. V, 8, 639/640 Cant. V, 8, 439 Cant. VI, 584/585 Cant. V, 8, 484/485 Cant. V, 8, 543/544 Cant. V, 8, 566 Cant. V, 8, 650/651

437 373 357 234 344 374 348 354 349 374 350 351 352 354 355 374 356 375

Cant. V, 8, 706/707 Cant. VI, 598/599 Cant. V, 8, 730/731 Cant. VI, 609 Sapientia

L 475 Es 2, 24 4» 13714 9, 15 IO, 17 II, 2I

Cant. Cant . Tob. Cant.

III, 4, 896/898

267 286

III, 5, 575

6, 31/32 II, 4, 130/132 Cant. I, 2, 306/308

247 218

* Prou. I6 7T Prou. IL aw

54 9I

Ecclesiasticus

Duis I, 25 2, 14 II, 27 I7, 29 21,2 24, 5 24, 21 40, I

Esaias I, I4 I, 16-17 I, I9 I, 20 Du 2

Prou. Prou. Prou. Prou. Cant. Prou. Prou. Cant. Cant. Cant.

IL, 12, 15/16 L3, 821/122

II, 3, 9/1o III, 28, 38/39 prol. 417/418 III, 3o, 156/157 I, 2, 6o

I, z, 660/661

prol. 242/244

prol. 471/472

Prou. L, 6, 91/92 Prou. III, 3z, 268/269 Prou. III, az, 305/306 Prou. I. 2,162 Cant. L, 2, 295/296

Hab. 123/124 Cant. Cant. Prou. * Cant. Cant.

75 41 9 zo r7] 145

II, 2, 508/509

IIL, 5, 478/479 II, 23, 112/113

L, 2, 337/338

V, 8, 402/403

Tob. 3, 25/26 Cant .V,8, 57

)

207 173 179

54 154 155 218 385 224 283 120 219

348 6

352

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

438 9, 7

IO, 23 Ih I II, 2-2

Prou. 1:1, 2/8 Prou. 1:5, xr/92 Cant. L, z, 238/239 * Cant. IL, 5, 78/79

' Cant. L, 2, 32/33 * Tob; IDA * Cant.

ins

*Tob : L 43

in I9, I 19, 24, 26, 26,

5 22 1 12

33; 17 35, I 41, 17-18

42,9 43. 14 52, 7 55, I 552 53. 273

535

55.7 56, 9 56, 13 58, 7 58, 14

61, 9 65, 20 66, 2 66, 22

66, 24

Hieremias I, 6

DIS 2722 3, 19 44 4» 19 9, 5

IO, II, 15, 17,

IIL 5, 573/574

54 I9 17 5

* Cant. Prou.

IV, 5, 684/685 IIL, 31, 63/64

Cant.

IIL, 4, 953/954 IIL, 4, 955/956

Cant. Prou. I, 2, 140/141

Cant.

V, 8, 493

Prou. II, 20, 149/150 *Cant! II, 2, 707/708

Cant. V, 8, 225/226 Cant. IL, 5, 39/42 Prou. Iesu Prou. III, 3o, 159

Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. * Cant. Cant. Cant. Prou. Cant. Prou.

IV, 7, 42/45 VI, 26/27

L, z, 253/254 IV, 5, 807/809 I, z, 657/658

III, 4, 483/484

IV, 5, 686/687

I, z, 77/78

L, 1, 79

III, 3r, 156/157

VI, 32/33

II, xz, 84/85 Tob. 14, 28/30 Tob. 8, 74/76

Cant. III, 4, 441/442 Cant. IV, 6, 96/97 Prou. II, 1o, 39/40 Prou. II, 1z, 43/44 Prou. II, x4, 98/1or

*Prou. Cant. Prou. Cant. Cant. Cant. *Prou. Prou. Cant. * Prou. Prou. Prou.

25 38

196 232 17

286 289

149 268 269 37 350 106 229 345 231 29 145 316 359 196 292 207 256 289 , 192 192 152 359 7Z

15 255 301 79

85

II, 22, 133/134

III, 4, 951/953 III, 25, 157/159 IV, 7, 46/47 V,7, 357

III, 5, 267/268

L, 5, 50 II, 16, 146

prol. 453/454 III, ar, 26

III, 31, 524/525 III, 25, 134/135

268 129

316 325 278

49 93 178

148

1Ó1 128

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE 22, 24 3154 48, 28

439

Cant. V, 8, 282/284 Cant. III, 313/314 Cant. IL 2, 505/507

345 252 224

Cant. III, 4, 825

265

TThreni

4 5 4, 19

Prou.

IIL, 3o, 152/155

144

Ezechiel I4, I4

* Cant. IV, 6, rx/113

16, 29

Prou. II, 16, 60/6:

302 91

15:559

*Prou. I, 6, 143 Cant. IV,6, 592/595

314

37, 23724

Daniel I, IO-I9 FH I7 I, I9 2, 34 6, 23 8, 25

125 12, 4

*

* Prou. II, xo, xo Prou. II, 22, 134/136 * Prou. II, 16, 35/36

*Hab. 146 *Prou. II, 16, 35/36 Prou. II, 16, 83 Cant. Cant.

V, 8, 669/671 IL 5, 72/75

Osee

2, 19-20

*Prou. I, 2; 113/ 1x4

Ioel

2; 23 2, 28

Prou. II, 16, 103/104 Cant. I, z, 112/113

92 195

Michaeas

5,2

Prou. I, 8, ror

62

Habacuc

1,2 I, I3-14 2,3

2,4 3I

32

»3

5. 374

5.4

Hab. Hab. Hab. Cant. Cant. Hab. Hab. Hab. Hab. Hab. Hab. Hab. Hab. Hab. Hab.

17/18 18/22

86/88 V, 8, 295

III, 5, 262/263

595/596

381 381 384 345 278 402

32

382

53 6o

Id |

385 385 384 384 385 386 386

165/166

387

78/79 94/95

112/113 136

Hab. 290/291 Hab. 187 Hab. 194/195

391

387 388

440 35.4

3.5 3,6

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE Hab. Hab. Hab. Hab. . Hab. Hab. Hab. Hab.

216 223 239 251 255 265 278 304/305

Hab. 333/334 Hab. 348/349 Hab. 570/571 Hab. 361/362 Hab. 367

Hab. 372/373

23, IO

23, II

3912 5, 13

Hab. Hab. Hab. Hab. Hab. Hab. Cant. Hab.

376 394 387 405/406 423 429 I, z, 269/270 439

Hab. 448/449 Hab. 457/458

Hab. 468/469 Cant. V, 7, 636/637

Hab. 478/479 Hab. 491/492

Hab. 498/499

5,14 3» 15 3, 16

3, 17 3, 17-18

3, 18

3, 19

Aggeus r, 6

2, 24

Hab. Hab. Hab. Hab. Hab. Hab. Hab. Hab. Hab. Hab. Hab. Hab. Hab. Hab. Hab. Hab.

508/509 521/522 524/525 543 555 571/572 6oo 603 608 624/625 647/648 710/71 713/715 665/669 721/723 728/730

Hab. 744/745

402

407 497 408

Cant. III, 5, 73/74 Cant. V, 8, 279/281

273 345

Hab. 119/120

385

Zacharias

2, I

INDEX LOCORVM

S. SCRJIPTVRAE

441

Malachias

42

*Hab. 188

387

II Machabaei

6-7 Matthaeus 2, 1-2 2, I-16

32 3, 16

3, 17

4. 17

4, 18-20

SOUS 5, r3

5x2 5; 3

*'Tob.

1, 63/64

*Cant. IV, 5, 953/955 Prou. II, 2z, 63/64 Prou. I, z, 302/303 * Cant. I, z, 687/688 Cant. III, 5, 493

Tob.

296 IO9 3I 208 284

5, 8/9

Prou. III, az, 308/309 Cant. IV, 5, 691/693 * Cant. IV, 5, 961/962 *Prou. TS Cant. L, z, 38/40 Cant. VI, 37 *Cant. III, 4, 844 Cant. III, 5, 206 * (Cant. IV, 5, 696/698

205 289

296 59 IOI 359 266 276 289

Tob. 14, 60 Prou. *Cant. Prou. * Cant. Cant:

Hab.

5, 10

SLE 5; 12 5; 13 5; 14 5, 16 5215

2X9

5. 39 5; 43/44 5; 44 6, 1-18 Gr

6, 5 NIO CON, SVAo ON

Prou. Cant. Cant. Cant. Cant.

III, 27, 40/4x

V, 8, 643/645 II, 20, 32/33 L, z, 685/686

IIL, 5, 592/593 765/766 IIL, 3, 455 IV, 5, 700/701

V, 7, 456

L, z, 289/290

V, 7, 458

Tob. 6, 84 Cant. Cant. *PEOUs Cant. Prou. Cant. Cant. Prou. Cant. Prou. Prou. * Cant. * Cant. Cant. Prou. Prou. * Cant. Prou.

IV, 6, 256/257 V, 8, 508/509 II: 22«72

V, 8, 386/387 III, 3o, 62/65 I, z, 781/782 IV, 6, 211/212

II, 15, 38/39 IV, 6, 336/339

III, 3o, 179/180 III, 31, 300/302

Dioxgom

V, 8, 137/140

154 354 103 207 286 408 159 290 328 197 328 IO 305 359 III 347 142 2IO 304

87 307 E45 255 214

IIL, 5, 304/305 II, 2z, 38/39

34r 279 IO9

III, az, 205

153

III, 5, 395

L, 5, 83/84

281 40

442

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

$516

Prou. II, x2, 1x15

77

Prou. II, 23, 44/45

118

97

Cant. IV, 6, 168

7.14

Prou. I, 7, 25/26

303 57 88 162

7, 22-23 7,25

- Prou. II, 15, 62/66 Prou. III, 3z, 550/554 Prou. I, 4, 93

7, 26-27

*Prou. 1,2, 326

7, 8, 8, 8, 9,

*Cant. *Cant. Prou. Hab. Tob.

28 1-3 12 34 12

IV, 5, 719/720 IV, 5, 721/722

III, 3z, 370/371 327/328 3, 22/23

9, I5

*Prou. III, 30, 139

9, 17

*Cant. I, 2, 118/119

*Cant. V, 7, 558/559 9; 37

Prou. II, xo, 26

Prou. III, 25, 98

ro, 8

*Cant. II, 4, 200/201

IO, 16

Cant. V, 8, 509

IO, I9

Prou. II, 16, 6/8

IO, 22

Gant,

IO, 23

Prou. III, 28, 64/65

232

IO, 26

Prou. II, xo, 46

IO, 27

Prou. I, z, 255/256

Hab. 455/456 IO, 28

* Prou. 1, 1,5385

Prou. I, 5, 24/25 Prou. II, 2r, 84/85 10/27 IL 12

Prou. III, 29, 86/87 Cant. I, 2, 133/135 Prou. III, 3r, 310/311

X 17

Prou. III, 29, 22/23

II, 25

I2, 33

Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Cant. *Tob. Prou. Cant.

22436

* Prou. III, 26, 20

I2, 42

Prou. * Prou. Cant. Cant. *Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Prou.

1r, 28 II, 20 II, 30

13.4 I3, 6 I3, 17 I3, 20-22 Y3, 2r I3, 30

I, 2, 15/16 I, 3, 246/247 II, zz, 17/18 I, z, 297/298 III, 31, 199/200 II, 3, 382/384 8, 45 I, 4, 39 I, z, 429/430 II, 2r, 67/68

I, 2, 5/6 I, z, 273/274 IV, 5, 970/971

V, 7, 699/700 V, 8, 19/20

III, 4, rox6/1o21 I, z, 275/276 I, z, 365/366 III, 3r, 578

48

290 290 157 392

339 66 127 248

350 196 138

67 29 397 33 48 IIO 140

155 139 33 7o 30 153 240 12 46 201 I3I IIO 33 197 297 334 338 270 197 199 162

INDEX L OCORVM S. SCRIPTVRAE I3, 43

13, I3, I3, I3, I4,

44-46 45-46 46 54 IO

Cant 2151:5270/27T Cant . III, 4, 216 Cant. IV, 6, 489/490 Cant. V, 8, 418/423 *Prou. I, 4, 19/20 £215 *Prou. T] Cant. IV, 5, 723 *Prou. IL, 16, 79

II, 4, 215/216

14, 19-20

Cant.

Y4.-2X 16, 13

Cant. L, z, 398/399 Prou. III, 25, 23/24 Prou. Il.425.525 Cant. IV, 5, 825

16, 16

16, 16-17 16, 17 16, 18

16, 19 I6, 20

Prou. II, x5, 99/102 Prou. BE UX Dg Prou. 57105 Prou. III, 31, 357/358

Prou. III, 26, 30/31

*Prou.

L, z, 245/247

16, 24

Cant. I, z, 247/248

196

16, 26 16, 27

*Prou. II22237 Cant. L, z, 549/550

III 204 290

17, I(S$. 17, 4 17, S

17, 9

Cant. IV, * Hab. 62

5, 711/715

Cant. IV, 5, Hab. 67/68

966/967

*Prou . I, z, 247/248

18, 6 18, 7 18, 1o

Prou Prou. Prou.

18, 15

Prou. Prou.

18, 18 I8, 20

Prou. III, 26, 30/31 Prou. L, 8, 36/37

I9, I2 IO, I7 I9, 17-I9 I9, 18 I9, 18-19 I9, 2I

I9, 28 I9, 29

* Cant. Prou. Prou. Cant. Cant. Prou. Cant. Prou. Prou. Cant. Cant. Cant. Prou. Prou. Prou.

IL, 23, 55/58 IL, 23, 92/93 IL, 25, 55/58 IL zz, 57/59 IIL, 25, 58/59

383 296 383 29 118

II9 118

IV, 6, 81/82

7 126 e 60 301

III, 3x, 303

155

L, 5, 177/179

IIL, 4, 493/496

257

V, 7 477

328

IV, 7, 155/157

102 319

II, 19, 135/136

I, 3, 180

IIL, 3r, 303/304 III, 4, 490/492

155 257

V, 7, 477/480

328 158 42 72

III, 4, 720/721

III, 31, 422/425 L, 3, 141/142

262

20, I 20, 2

IATr 124 Cant. V, 8, 576/577 *Cant . Il, 3, 315/316

352 238

21, 8-9 21, 18-19

*Prou TIU HI *Cant . III, 5, 18/19

23 271

444

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

DIE 2I,

33

21, 43 22, 11-I3 Do 20.21 22, 37 23, 4

Cant. L, z, 365/366 Cant. IIL, 4, 730/731 * Prou, II, 13, 110/111 Prou. III, 27, 91/92 * Prou. 31, 377/380 Prou. I, 4, 41 Prou. II, 24, 79/80

*Hab.

72

IL x5 7/8 IL 19,5: I, z, 304 I, z, 80/82 I, z, 365

24, 20 24, 31 25. I:12

* Prou. *Prou. Prou. Cant. Cant. Prou. * Cant. * Cant. Cant. Prou. *Cant. * Prou.

IIL, 3z, 569/570

25, 8

*Prou. * Cant. * Gant: Prou. Prou. *Prou. Prou. Prou. * Cant. Prou. Prou. Prou. Prou. Cant. Cant, Prou. Prou. Prou.

V, 8, 387/388

Cant. Cant.

IL, 2, 549/550

23, 23, 24, 24,

15 17 II 12

24, 18

25, IO 25, 21 25, 23 25, 26-30 D5 20 D575231:32 25, 33 25, 34 255. 54-35 25, 35 25, 36

25, 40

25, 4I

25, 45

26, 6-7 26, 12

26, 24-25

26, 37

26, 4x 26, 52 26, 63

26, 69/75 27, 25 27, 52-53 28, 10

III, 3z, 148/149 III, 5, 188

III, 5, 375

81

135 157

123 409

69

99 2I 192 199 156 276 280

III, 5, 215/216

276

L;:6,.51/52 II, 3, 284

53 237 154 162 332 347 75 86 73 86

III, az, 285/286 * 7, 616

ll x xat/r32

II, 13, 155/157 II, xz, 126/127

II, 3, 158/159 III, az, 410/411 I, x, 422/425

L, 3, 255/256 II, xo, 3o

II, 22, 93/94 III, 31, 513/515

IV, 7, 94

IV 7;345

III, az, 159

II, x9, 101/102 III, 3z, 159/160

IV, 6, 61/6a

Prou - II, 21, 53/54 * Cant. IL, 2, 549/550 *Cant. I, 1, 583/584 Cant. III, 4, 812/813 * Prou. II, 21, 107/108 Cant. IV, 5, 683 Prou. II, 18, 35/36 Prou. II, 22, 86/87 Prou. IL, 14, 35/36

*Hab.

199

263

253/254

Cant. V, 8, 256 Cant. Cant . V, 8, 17/18

158

201 45 66 II3 161

317 319 152 IOI 152 225 300 IO9 225 205 26s III 289 97 II3

390 544 274 338

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE 28, 1o

28, 19 28, 19-20 28, 20

Cant. Tob. Hab. Cant. Cant. * Cant. Cant. Cant.

V, 7, 51o 6, 3 426/427 IV, 7, 209/211 I, 2, 310/311 III, 5, 3/4 V, 7, 694/695 V, 8, 657/658

445 329 8

396 320 219 271

334 354

Marcus

3. 34 7, 21-23 9, 2-13 I2, 7 2. TA I2, 30 I2, 30-31

I4,5 I4, 33

I4, 35:36 14, 66-72 15, 23 16, 1-6 16, 20

Cant. V, 8, 15

Cant. prol. 56/60 *Hab. 62

Prou. Lr. 172/175 Prou. I, z, 158

* Hab. 772

*Cant. *Cant. Cant. Cant. Tob.

prol. 82/83 1.2. 129/121 I, z, 583/584 I, z, 587/588 6, 3o/31

338 168

383 27 27 409

169 214 205 205

Tob. 6, 33/35

*Hab. 253/254

*Cant-el11622/625

390 206

*Cant. II, 3, 108/123 Cant. IL, 5, 79/80 Cant. I, z, 730/731

233 232 209

Lucas

I, 35 I, 38

1, 74/75 I, 2, 2, 2,

79 13-14 14 20

2, 25-38 2, 42747

2,49 3, 6 6, 20 6, 21

Cant. Hab. Cant. Prou. Prou. *Cant. Hab. *Cant.

prol. 254/256 144 IV, 5, 949 III, 31, 148/149 I, 4, 41/42 IV, 5, 951/952 185/186 IV, 5, 952/953

*Cant. IV, 5, 955/959 *Cant. IV, 5, 959/96: Hab. 133/135 Prou. II, 16, 99 Prou. II, 16, 42

Prou. III, 3z, 456/457 Cant. II, 2, 68r Prou. II, 16, 43

7. 37:38 7. 49

Prou. Prou. Cant. *Prou. *Cant. Cant.

III, 27, 38 III, 27, 39 V, 8, 404/406 I, 8, 9/1o IV, 5, 964/965 I, z, 583/584

Prou. II, x5, 98

Prou. III, 3r, 283/284

173 386 296 ISI

296

387 296 296 296 386 92 91 159 228

9r 134 134 348 59 296 205 89 155

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

446 8, 17

9, 28-36 9, 58 IO, I IO, I3 IO, 20 IO, 2I

IO, 24 IO, 27 IO, 30735 II, 9 II, II-12 II, I3 I1922 I0527 II, 52

I2xA

0572 12, 33 22:535

12, 36 12; 37 19:45 12, 58

I3, IO 14, 8

I4, II

Prou . II, xo, 46 *Hab. 62 , Cant. III, 4, 469/470

*Hab.

234/235

389

IV, 6, 378

III 309 127

Prou. III, 31; 525 *Prou. 1l1227 * Cant. Prou. III, 25, 108 Cant. IL, 3, 484/486 Cant. IV, 5, 679 Prou. II, 16, 76/77 *Hab. 772 *Prou. IIL, 27, 56/58 Cant. III, 5, 150/151 *'l'ob. 1, 56/57 Cant. III, 5, 518/519 *Prou. II, z3, 107/108 *Cant. IV, 5, 950/95: Cant. V, 8, 23 Prou. L, z, 304/206 Prou. I, 3, 220/221 Prou. II, 12, 137/138 Prou. II, 21, 84/85 Hab. 674/675 * Prou. II, 12, 139 Prou. III, 3, 269/270 0455 Prou DIDA Cant. IL, 3, 235/236 Cant. III, 5, 160/163 *Cant. II, 3, 285/286 Prou. *Prou. Cant. Prou. Prou. Prou.

II, x2, 61/62 II, 12, 127/128

IV, 6, 8/10 III, 25, 5x L, 3, 263/264 II, zz, 15/16

Hab 27r I4, 33 15, 6

Cant. II, 4, 116 Prou. III, 31, 81/82

Cant.

IS, 21-22 16, 8

16, 13 16, 19

16, 19-24 16, 20

16, 22-23 16, 24 16, 24 17,

3

Cant. *Prou. Prou. Prou. Prou. *Prou. *Prou. Prou. *Prou. *Prou. *Prou. *Prou. Prou.

67 . 385 256

II, 3, 488/489 III, 5, 9o/9x L, 3, 125/126 III, 3o, 12/13

I, 8, 34

II, z3, 17/18 L, 3, 248/251 II, 20, 113/117 II, 13, 21/22 I, z, 380/381 II, ro, 32/34 II, 1, 115/116

II, 20, 92/93 L, 3, 230/231

161

245 289

91 409 135 275 284

275 237 76 ?]

299 126 45 70 390

ISO 243 273 I4I 60

79

105 79 03 66 72 I0S 44

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE 17, IO r7, 25 17, 35 18, 10-13 18, 20 18, 22

18, 30

I9, I3 I9, 4I 20, 22 21, 17-18

22, 30 22, 55-62 22, Ó1 22, 61-62

25, 34

23, 39-56

23, 42 24, 32 24, 45

Iohannes

II

I, 3

59 15.8] IEEA I, I4

Cant. Cant. Cant. Cant. *Prou. Prou. *Prou. Prou. Prou. Prou. * Prou. Prou. Cant. Prou.

*Hab. Prou. Prou. *Hab. *Hab. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant.

IV, 5, 714/715 V, 7, 658

II, 18, 72/73 L, 5, 177/179

Tob.

329 199 290 333 98

I, 3, x41

45 42

]13541/145 II, zz, 112/113

42 72

II, 1r, 129

L, z, 322/323 I, z, 158

IL, 4, 52/53 L, 3, 89/90 253/254 II, 20, 25/26 II, 2r, 109/110 73

69/73 IV, 5, 967/968 V, 8, 383/385

73 31 2 eg 40 390 103

385 385 297 347

prol. 3o

167

II, 4, 232/233

249 330

V$351533

Prou. I, 8, 82/83 Prou. II, z4, 51/52 Cant. IIL 4, 546/547 Cant. V, 8, 33/34 Prou. I, 8, 83 Cant. VI, 27/28 * Cant. III, 4, 565/566 Cant. V, 8, 510/511 *Cant: V, 8, 448/449 Cant. Cant. Cant. Cant.

I, I$

V, 7, 506/509

L, z, 365/366

447

258

5, 27/28

I, 2, 69/70

III, 4, 549

IV, 5, 810/811

V, 8, 35

*Hab. 179/180 Hab. 42/45

L, z, 145/146

I, I6

Prou.

Sur I, 24 I, 29 I, 4I I, 45 L 47 2, I-IO 251X7 55

Cant; III, 5, 657/658 * Cant. * Cant. Cant. Cant. * Cant. *(ants Cant. Cant. Cant.

L, z, 705/706 V, 8, 511/512

288 208

V, 8, 43/44 V, 8, 44/45 IL, 5, 341 L, z, 67/69

351 338 339 239 IQI

V, 8, 319

346

prol. 480/481 II, 4, 1x14

179 246

448

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

3, 6

Cant. IV, 6, 441/442

3, 18

Prou. I, z, 306

3; 20

Prou. I, 2, 87/88

3, 31 3. 34/35

Cant. I, z, 107/108

4, II

4, 14 4, 32 4» 34736 5274

5, 8:9

55122 5; 23 6, 42 6, 51 6, 53:54 6, 68 7,15 T57 7, 38

7, 38-39 7. 39 8, 6

8, 7

SX TE 8, 12

8, 26 8, 44 9, 39 9, 40 IO, 9 IO, I4

IO, 16

IO, 30 L1. 15 IL, 33735 ir, 48

12, 3

I2, I3

I2, 24 12, 49-50

X3. I

15, 5

Hab. 44/45 .

Cant. Cant. Cant. Cant. Cant.

IV, 5, 889/891 III, 4, 61o III, 5, 583/584 T 572 [ID 55:315

294

Cant. III, 5, 14/18 *Cant. IV, 7, 258/260

Cant. IV, 5, 734/735 Hab. 374/375 Prou. II, 24, 82/83

Hab. 532/533

Cant. I, z, 570/572 Cant. IL, 3, 393/2396 Cant. IV, 5, 963/964 Cant. IV, 5, 739 Prou. I, 8, 20

Prou. Cant. *Cant. Hab. Cant. Hab. Cant. Prou. *Prou. Tob. Hab. Prou.

II, 1o, 59/60 IL, 3, 45/46 III, 4, 724/725 379/380 III, 4, 961/964 380/381 III, 5, 294 III, 3r, 478/479 III, 3z, 479/480 5, 10/1: 41/42 II, 23, 96/97

Prou. III, 26, 67/68

Tob. Cant. Cant. Tob. Tob. Cant.

1r, 49 V, 8, 490/491 1, 1, 358/359 5, 19/20 zz, 74/75 I, z, 410/411

Prou. II, x4, 51 Prou. III, 25, 2x

*Cant. *Cant. Prou. Cant. Cant.

IV, 5, 680/681 IV, 5, 681/682 I, z, 316/318 I, x, 584/585 III, 4, 594

* Prou. L x. 11/15

Hab. Cant. Cant. Cant. * Cant.

356 IV, 7, 179/181 IV, 5, 864/867 I, 2, 144 III, 5, 239

231

263 394

269

394 278

160

382 II9 132 16 350 199

yj 200 85 125 289 289

3I 205 259

395 319 294

277

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE 3.523

14, 3 14, 6

I4, IO 14, 2I

I4, 23 I4, 30

52 I5, 4 IS, S

*Cant. prol. 47/48

Cant. IV, 5, 974/975

Prou. Prou. Prou. Cant. * Tob. Prou. Cant. Cant. Cant.

L, 2, 156/157 I, 8, 93 II, 14, 133/134 V, 8, 491/492 zz, 91/92 I, 8, 56/57 I, 2, 161/162 II, 3, 386/387 IV, 6, 155/156

Hab. 774/776

Cant. I, 2, 311/313 *Cant. III, 4, 356 Prou. III, 3o, 227/228

Cant. I, 2, 433/435 Cant. III, 5, 512/513 * Proud 72:9230/55 Prou. I, 3, 80/81 Prou. I, 8, 54

Prou. II, 16, 3/4 Prou. III, 29, 4x Cant. prol. 26

*Cant. prol. 37/38 *Cant. prol. 299 Cant. prol. 477 *Cant. l, 1, 152

*Cant. V, 7, 655

ESTA

Cant. II, 3, 398/399 Cant. V, 8, 311/312

IS, I4

Prou3L331225 * Cant. III, 5, 64

IS, IS

Tob. 6, 103/104 Prou. II, 18, 60/6r

17, 4 17, 5

Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Prou. Prou. Cant. Cant. Cant. * Prou. Prou. Hab. Hab.

18, 20 18, 40

*Prou. I, 8, 2/3 *Prou- d 258

I9, 23-24 I9, 31-33 I9, 38-40

*Cant. IV, 5, 836/837 * Cant. IV, 5, 835/836 Cant. I, z, 599/601

IS, 16 16,2 16, 35

16, 27-28 16, 33 RN

II, 4, 21/23 IV, 5, 982/985 V, 7, 508/510 I, 2, 149/150 V, 8, 623/624 I, 7, 56/57 I, rz, 21/23 V, 8, 125/126 IV, 5, 819/821 I, z, 347/2348 I, zr, 103/104 I, 2, 25/26 284/285 287/288

449 168

297 37 Ór

86 DO 6o 215 240 305 409 219 253 146 222 284

34 40 6o 90 159 167 168 r74 179 204 229 240 345 273 IO 98

244 297 329 214 353

23 341 293 199 25 34 39r 39r 32 295 295 205

450

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

20, 11-18 20, 17 20, 22

*Cant. II, 5, 108/123 Cant. V, 8, 451/463 Cant. IV, 5, 940

21, 7 DIA 21, IS 21, 15-17 2D T7 24, IO

: Cant. I, 2, 146

Actus Apostolorum £I 2; 1-4 2, 2-14 2:15 2,7

2, I3 2,17 27135 2, 40 2rd 3, I0 2522 4 15 4 32

5, 15

6, 7 7» 5t 8,1

8,4 827 8, 27-28 8, 28

9, 31 IO, 2 IO, 9 IO, II-I2 IO, I3 IO, 38

IO, 44-48 I5 I3 12,2 EI2IG MORD 32

296

Cant. V, 7, 61o

214 32 200 552

Cant. III, 5, 248

277]

Prou? I; x, 372

*Cant. I, z, 415/417

*Prou. I, 4, 50

Cant. II, 4, 8/9 *Cant. I, z, 302/2303 *Prou. I, z, 251/252 *'Tob. 6, 82

*Cant. V, 8, 232/236 Cant. V, 7, 555

Cant. I, z, 112/113 Cant. I, z, 114/116 Prou. I, z, 184 Prou. I, z, 183

Hab. 534/535 Tob. z, 35/37

Cant. Prou. *Cant. Cant. *Cant.

prol. 31/33 I, z, 46/47 II, 4, 116/118 II, 2, 641/642 III, 4, 505/507

* Catits. V; ^7, 449 4» 33 ST I516

235 349

Cant. III, 4, 508/509

*Cant. V, 8, 334/335 *Hab. 154/157

* Prou. I, z, 269/270

Cant. Hab. Cant. Gant?

V, 7, 362/363 511/512 I, z, 305/306 D/13.514

*Hab. 317 * Cant. II, 3, 32-36 Prou. III, 26, 28

Cant. IV, 6, 403/405 * Cant. II, 3, 30/31 * Prou. III, 25, 183/185 * Prou. III, 31, 429

Cant. Cant. *Tob. *Prou. Cant.

II, 4, 90/91 I, z, 102/105 6, 3/5 II, 14, 40/42 II, 5, 157/16:

*Prou. II, zz, 41 *Prou. II, rz, 41 * Prou 1l, zn

Cant. V, 7, 729/730

243 197 29 IO

343 330 193 193 27 27

400 167

2 227

257

325 257

346 386 30

325

198 198

392 231 I3I 309 231 129 159 245 192

85 234 70 70 70 355

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

13, 44745 IS, I

I5, 9-10 IS, 10/11 I6, 16, 16, By. 17,

14-15 24 40 2I 23-24

18, 1-3 20, 16

20, 34 23, 12-I3 26, 11

Cant. II, 3, 162/164 Cant. V, 8, 365/367 Cant. I, z, 382/383 Cant. III, 4, 302/304 Cant. L, x, 19/20 Cant. V, 7, 835/838

* Cant. V, 7, 405/409 Prou. I, 7, 107 * Cant. Cant.

V, 7, 405/409 IL, 5, 23/25

Cant. II, 3, 26/30 *Cant. II, 4, 34/35 Cant. II, 4, 29/32 Prou. III, 31, 498/499 *Prou. II, 20, 159/16: Cant. L, z, 338/340

451 234 347 200 252 190 337 326 59 326 231 231 244 244 160 107 198

Ad Romanos

1s I, 3 r$17 I, 20 2, 13 2, 21-22 4, II

4, 25 95 3*5

5 5

58 5:14

6, 374 2:518 7, 18-19

7, 22-23 7,25

8, 18

Cant. III, 4, 586/587 Cant. 132.248 Cant. V, 8, 295 Prou. I, 8, 72/73 Prou. Prou. Cant. *Cant:

Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant . Cant . Cant .

II, 13, 61/63

345 [61 100 8o

V, 8, 290/291

345

IL 19, 54

L, z, 630/6231

IL, 5, 417/421

III, 5, 319/321 prol. 85/86

prol. 143/144 I, z, 124/125

L, 2, 156/157

II, 3, 400/402 prol. 485/488

169 170 195

214 241

179

prol. 432/434 prol. 455/456

172 178 178 178 IOS 222

II, 20, 99/101

L, 2, 450/452

II, rz, 146/147

Hab. 628 Tob. IL, 55/56

Prou. L, 3, 201/202 Prou. II, 17, 15/16 Prou. IL, 12, 43/44 Hab. 747/148

8, 38/39

241 279

264

prol. 195/196 . prol. 448/451

Prou.

*'Tob.

206

III, 4, 788/792

Cant. Prou.

259 220

14, 23/24

Cant. V, 8, 450 Cant. I, x, 768 Cant - V, 8, 323/325 Cant - L z, 474/478

73 403 16 43 95 /» 408

349 210

346 202

452 555 9, II-I3 9, 14-16 9, 28

10,2 I0, 2-5 1o, 8-9

IO, I2 IO, IS IO, 18

II, 25 II, 25-26 IL, 25-26 II, 26

II, 33 12, 3

12, 6

I2, I2 12, X1 T3512

I5, IO

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE Cant. Cant. Cant. v Cant: Cant. Cant. *(Gant: Tob. Cant. Prou.

Cant. Cant. Hab. *Hab. Tob. Tob: Tob. *'Tob. Cant. * Tob. Cant.

L, 2, 361/363

220

IV, 6, 589

314 328

V, 7, 472/475

prol. 465/468

prol. 493/496 IL 5, 78/79 I, 2, 466

1, 45/47

IL, 3, 80/83

I, 23, 53/54 V, 8, 244/245 IV, 7, 42/43

179 179 232 223 16 232 118

344

127/128

314/ 315

2, 8/9

L 53/54

1r, 25/26 10, 21/24

IL, 3, 94/95

10, 15/16

prol. 497/499

Prou. L, 4, 87 Prou. IIX 16:72 *Prou. II, 9, 9/1o Prou. II- 12:5 Prou. III, 25, 123/124 Cant. prol. 87/88

Hab. 629 Prou. II, 20, or Cant. L, 2, 422/424 Cant. Cant. IV, 6, 475/476 "ob. ir, 85/86 Cant. V, 8, 609/610

II, 2, 684/686

128

403 IOS 228

31I 17 353

I ad Corinthios

PET I, 24

Prou. IIL, 3o, 15/16 * Prou. Ix15 244 *Prou. I, 3, 156 Prou. I, 8, 24 * Prou. L 9, 94

*Prou. Cant. Cant. * Cant. * Cant. * Cant.

I4I 29 6r

: 6s

II, 21, 90/91 prol. 408/409 L, z, 659/660 L, 2, 196/197

IIO ry 207 216

IV, 5, 667 V, 8, 299

289 345 146 68 I9I 216 328 I4I

IN25 Do

Prou. III, 3o, 226 Prou. II, xo, 76/77

2:6

Cant. I, z, 52/54 Cant. L, 2, 229/230 Cant. V, 7, 470/ 471 Prou. III, 3o, 20/22

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE Cant. IIL, 4, 935/937 Cant. Cant. VI, 516/517 Cant. IIL, 4, 937/938 Prou. I, 7, 21/22 Prou. II, 12, 114 Cant. III, 4, 283/285 Cant. I:152 Cant. IIL 4, 756/757 *Prou. II, 1o, 104/105 Cant. V, 8, 210/211 Prou. III, 30, 12/14 Cant. III, 4, 588/589 * Cant. V, 8, 391 Prou. L 2,55/56 Prou. III, 3o, 19/20 Cant. L, z, 285/286 Prou. IIL 29, 47/48 Cant. prol. 390/391 Prou. III, 26, 24 Cant. IV, 7, 126/127 * Cant. III, 5, 456 Prou. I, 5, 36 Cant. I, 2, 456 * Cant. III, 4, 527/528 *Prou. II, 1r, 154 *Prou. IIL, 3z, 386/3597 Cant. II, 3, 249/250 *Cant. III, 4, 911/912 * Cant. III, 5, 287/288 Cant. II, 2, 496/497 *Cant. III, 4, 1042/1043 Cant. IV, 7, 39/40 Cant. III, 5, 182 Cant. III, 5, 501/502 Cant. VI, 483 * Prou. IIL, 31, 492/493 Prou. II, z2, 22/23 *Cant. II, 2, 654 *Cant- IV, 6, 502/503 Cant. III, 4, 888/891 *Cant. III, 5, 307/308 Cant. V, 8, 429/431 Prou. Ir ro2 Prou ZI Cant. L, z, 528/529 Cant. II, 2; 370 Cant. I1 25706 Cant. III, 4, 823/824 *Cant. IV, 6, 502/503 Prou. II, 22, 138 Cant. Cant. L, z, 158/159

V, 8, 664/666

3, I-2 $2 SOUII 2. I2 3, 18

3, 21-22 45 4^7 4, IO

4, 12/13 4, 2I

Ss. 6 6, 1o

6, 13 17 6, 18

EI 9, 22 9, 24 9, 27

IO, 4 IO, I3 TIT ID

II, 29 TT 32:127 I2, 3I Eo UOICEIANT 13, 3 13, 8

I3, 9-IO 55 12

15, X5 I4, 20 I5, IO

prol. 47/48

453 268

354 372 268

57

251 I9I 263

68 345 I4I 259 347 I4I 197 139 177 131 318 283

49 222 257 75 158

237 267 278

224 271 316 276 284

371 16o 75 228

312 167

279 348 25 25 203 220 229 265 312 IIS 168

194

454

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

IS, I9 IS, 20 IS, 28

IS, 38 I5, 54 16, X8

II ad Corinthios Ij12 1421-22

2, 9 Z2 TI 2, 14

2, IS

217 5.3 3: 15 45 5,1 5: 15

Prou. *Prou. Cant. ; Prou. Cant.

III, 3r, 508/509 III, 3r, 515/516 prol. 421/422 I, 4, 78/79 prol. 419

Prou. II, 12, 46/47 *Cant. IL, 3, 303/204

238

Cant. V, 7, 443/444

327

Cant. I, 2, 487 Cant. I, z, 89/90

233 192

* Prou. I, 9, 10/11

Cant. prol. 70/71 Cant. I, z, 95/97 Prou. I, 7, 8&x Cant? L/ rz, 762

58

210

Cant. VI, 439

370 320 168 172 16 259 329

Cant. IV, 7, 203/204

Cant. Cant. * Tob. Cant. *Cant.

prol. 65/67 prol. 210/211 zz, 58/59 III, 4, 587 V, 7, 487

Cant. I, 2, 317/318 Cant. V, 7, 483 *Prou: II,.10527

361

369

328

66 12 306 351

396

* Prou. II, 22, 180

136 253 253 302 116

*Prou. III, 31, 36

148

Prou. III, 27, x18 Cant. III, 4, 351

*Cant. III, 4, 356/358 Cant. IV, 6, 106/108

Cant. IV, 7, 236/238

321

* Prou. I, 2, 113/114 Prou. III, 3z, 113/114

I2 i

168 192

356

Hab. 433/435

2-5 I4 28 2-4

62

Cant. V, 8, 741 Cant. VI, 84 Cant. VI, 389

Cant. IV, 6, 286/287

I1, II, 15, 12,

75

Tob. 6, 62

Cant. V, 8, 535/538

I, 2

177 47 177

*'T'obs2, 12

Tob. 8, 53/54

IO, 475

16r 161i

Cant. I, 2, 227/228 Cant. V, 8, 335/339

*Prou. III, 3, 351/352 Cant. III, 5, 424/425 * Prou, I, zr, 68/69

150 216

346 1S6 282

25

*Cant. prol. 430/431

178

*Cant. I, 2, 341/342 Prou. III, 26, 39

219 I3I

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE Prou.

13, 3 Ad Galatas I, IO

I, x, 265/266

Prou. II, 22, 4/5 Cant. IL, 5, 377/378 Cant. III, 4, 274/276 Cant. IV, 7, 241/242 Prou. III, az, 172/173 Prou. III, 32, 368 Cant. V, 7, 383/384 Prou. II, 20, 13 Hab. 80/82 *Prou. II, 31, 542/543 * Cant. IV, 5, 993 * Tob. Cant.

2,9

2, I9 3, 27

3, 29 4» 475

45 4, 26

13, 4

IV, 6, 418/419

*Hab.

5,6 5, 17 5122-25 5» 24

HKR 9,969

Ad Ephesios 1,5 L5 I 24 I 22-25 2 3

*

Brot. Cant. *Prou .

358/360 III, 31, 548/549 prol. 197/199

III, 3x, 579/581

*Tob. 8, 64 Cant. I, z, 609/610 Cant. IIL, 5, 43/44 Prou. II, 13, 67/69 Prou. II, 20, 4 Prou. IIL, 31, 443/444 Cant. IL, 4, 135/136 Cant. IIL, 5, 445/446 Cant. IV, 6, 243/244 Cant. IV, 6, 315/316

Prou.

L, 5, 253/254

2

8

*Tob. 14, 23/24 Cant. IV, 5, 851/853 * Tob. 6, 44 Cant. prol. 41/42 Cant. III, 5, 601/602

2

10

* Tob.

1t, 75/76

2

H

V, 8, 240

2|

I7

Cant. Cant. Cant. * Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. *Prou. Cant. *Prou. *Prou. Cant. Cant.

KR

2:17-x8

47 4; 14 4, 22724

4. 25

V, 8, 240/242

IV, 7, 73/75

V, 8, 400/401 IV, 7, 26:

455 20

III 240 251 321 152 157

326 102

384 161

297 18

310 394 162

172 162 13 205 272 8o

103 159 247 282

305 307

45 18

293 168 286

17 344 344 317 348 322

III, 4, 766/767

263

III, 4, 499/500 IV, 6, 399/400

357 309 IOS

II, 20, 87/88

IV, 5, 888/889 T1222 88 III, 30, 158

I, z, 189/190

L, 2, 438/439

294 I7 145 195 222

456

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

4, 28

Cant.

4» 29

Prou.

5.2 5,8 5; 14

5, 16 5, 18 5, 23 5, 27

5 3r32 6, 11-12

6, 15 6, 17

I, 2, 439/440

III, 3z, 469/470

Cant. IV, 6, 275/277 ' Prou. III, 3z, 97/99 Cant. I1] 53515 Tob. 2, 13/14 Prou. LI x6247 Prou. III, 31, 29

*'Tob. 6, 44 Cant. IL 2, 547/548 *Cant. IV, 5, 838 Cant. III, 4, 580/581 Cant. IL, 5, 320/324 Cant. IV, 7, 34 Cant. Cant.

IL, 3, 318/319 IIL, 5, 413/414

Cant. VI, 261/262

159 306 150 284

88 148

225 205 259 238

316 238 281

365

Ad Philippenses

IV, 6, 333/335

INITSIS

Cant.

T123

Prou. II, xo, 98

2,8

2, 9-11 2, 12-13 3, 8-9

3, 13-14 3r 3, 20

Ad Colossenses 13 I, I8 I, 24 3, I-2

3,2

2000 5.34

2.4 55 23, 9-IO

3, 16

*Hab. 54/55 Hab. 293/294 Hab. 296/299 Cant. prol. 23/24 Cant. V, 8, 424/426 Cant. IV, 6, 237/240 Cant. IV, 7, 39/40 Prou. III, az, 328/330 Cant. I, z, 767/768 Cant. 1, 2,457 Cant. V, 8, 603 Cant. V, 8, 740/741

*Tob.

167

348 305 316 1S6

210 222 353

356

6, 48/49

Cant. II, 2, 657/658

Cant. Tob. *Hab.

307 68 383 391 391

IIL, 4, 579

14, 44/45 472/473

Cant. I, 2; 222/233 Cant. IIL, 5, 444/445 Cant. I, 1, 551/553 Cant. I, 2, 233/234 Cant. I, z, 248/249 Cant. I, 2, 436/437 * Cant. II, 2, 551/552

228

259 19 398 QD 282 204 217

196 222 225

I ad Thessalonicenses 217-8

2, I9 4» 15

5, 17

Cant. Cant. Cant. Cant.

V, 7, 726/728 III, 4, 450/452 V, 8, 89/91

III, 4, 678

334 255 340 261

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE II ad Thessalonicenses *Prou. III, 31, 351/352 2, 4 3, IO Prou. III, 3x, 497/498

457 156 160

I ad Timotheum

5, 17

Cant. *Cante *'l'ob. Tob. Tob. Prou. * Cant. Cant. Cant. Cant. *Cant. Cant. * Gant: *Hab. *Hab. *Hab. *Prou. Prou. Cant.

6, 13

Prou.

L5 2, 3

2, 5

3. 13 5; 13

V, 8, 265/266

I, 2, 294/295

344 218

3, 12

5. 36 6, 8s

III, 31, 84/85 prol. 253

IO ISO

173

II, 2, 656

228

III, 5, 401 I VA454672

284

IV, 6, 596 V3 8,66

314

V, 8, 179

142

295/296 480 IIIN22. 082

29x

III, az, 500/50r

V, 8, 681/685

II, z4, 113/114

II ad Timotheum

2, 5 2984 35,5 2» 7 4. 5 47 4; 7:8

Cant. L, z, 407/408 Prou. III, 26, 89/90 Prou. III, 25, 114 Prou. II, 13, 140/141 Cant. III, 5, 426/427 Cant. I, z, 156/157 * Cant. IV, 6, 129/130

194

Ad Titum

L5 2, II-I3 2, 12

Ad Hebraeos I, I4 2, 3 2, 779

2,9 a IA IA

3, 5-6 S; I2

Cant. III, 5, 428/430 Cant. IV, 5, 927/930 Cant. I, z, 680/681 * Cant. V, 8, 700

Cant. Cant. *Hab. Cant. Can *'Tob. *Cant: Cant. Hab. Cant. Cant

II, 2, 514/516 II, 4, 213/214

171/174 IL 3, 475/477 I, zx, 683/684

282

295 207 355

224

249 387 242 207

6, 19

IL, 3, 464/470 V, 8, 70

56/57 L 2, 71/73

III, 4, 650/651

242 339 385 212 261

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

458 T» 19 7, 26

IO, 34

II, IO II, 39 12.6

12, II I2, I4 I3, I2-14

Cant. * Cant. *Cant. *Prou. *Prou. Cant. Cant. Prou. Cant. Cant. Cant.

I, 1, 59/60 IIL, 4, 559/560

IV,.5, 824

II, 12, 139/140 II, 13, 101/102

IV, 7, 79/80

I9I 258 295 78 8r

IV, 6, 529/531

317 245 41 312

IL 5, 449/452

352 242

II, 4, 78

L, 3, 105/106 V, 8, 586/587

Epistula Iacobi L5 158

2 12 I917 23 17-18.20

Prou. I, 2, 56/57 Prou. II, z3, 8/9 Prou. II, 20, 176/177

Cant. IV, 6, 420/422 * Cant. V, 7, 682/685

IV, 5, 984/985

2, 23 cii

Cant.

32

Cant. prol. 38/39

3, 6 5, 15 4, 6 4 9

5, 10

Cant.

III, 5, 236/238

Cant. II, 4, 59/60 Prou. II, 16, 151/153 Prou. L, 3, 243/244 Prou. T5206 Cant - L 2, 452/453

tant

V, 8, 162/165

Cant. Cant. Prou. Cant. Cant. Cant. Prou. Cant. Cant. Cant. Prou. *Tob.

IIL, 4, 903/906

I Petri L 374

1.4 I, 8-9 1112 I, I8-20 2 2, 2-3

2, 475 2, 5 2, 5-6 23122

4I 4, 8 d I2-IA

*Tob. Prou. Cant. Cant.

VI, 603/604

II, 22, 43/45 IV, 5, 945

VI, 492/493

IV, 5, 854/856 III, 27, 105

IIL, 4, 277/279

IV, 5, 920/922 IV, 6, 263/265

IL, 16, 68/69

1t, 75/76 1, 42/43,

I, z, 159/160 III, 5, 486/487

IV, 6, 553/554

* Cant. V, 8, 162/165 Cant. L, z, 265/268

II, 5, 291/293 Prou. II, 11, 183/184

4» 14 4, 18

Cant.

»YND

Prou. 1,73, 26x Prou. III, 25, 54/55

5,6 5

8-9

*CantW

IV. 6, 6 133 IV,

267 374 112 296 372 294 136

251 195 306 91

17 27 283

313

34r

196

238

74 126

302

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE II Petri I, 16

Cant

3, 13

Prou.

I Iohannis I5 ij:

I, 2, 323/324 I, 8, 67/69

Tob. 2, 6 *Prou. Ii 11.:7177 Cant. prol. 5o/51 Cant. VI, 57/58

DIS

2, IO-II 2, I4-15 2, 19

Cant. Prou.

Cant.

3:9 d 4, IO 4. 12 4, 15-16 4, 16 4, 18

5t 55

Apocalypsis L5 1, 12-13 2, 2, 2, 2,

7 IO I3 21-22

A:5 3, 19 3, 20 55 5, 6 2:16 I5, 16 18, 4 19, 7-8

L, 4, 56/59 V, 7, 715/717

Prou. II, zo, 115/116 Prou. III, 3o, 132 Prou. IIL, 31, 543/544 Cant. L, 1, 91/93

Hab.

3,I 3,2

L, 2, 447

Cant. *Prou. Cant. Cant. Cant. Prou. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Prou. Prou. * Prou. Cant. Cant.

Prou. Cant. Cant. Cant. Prou. Prou. Cant. Prou. Cant. Prou. Cant. Prou. Cant. Prou. Prou. Cant. Prou. Cant.

489/490

I, 2, 158/1359 III, 31, 511

IIL, 4, 339/340 IV, 6, 185/187

IIL, 4, 394/395 IL, 14, 76/77

I, 2, 150/152

L, 2, 375/376 L, 2, 319/322 I, 1, 364

IL, 3, 429/430. 1, 1,.96

L, 2, 47 IL, 22, 35/36

459 219 6x

74 168

260

222 47 334

69

144

161

192 215 16r 253 304 254 84 214 220 219 199 241 25 34 II2

III, 5, 482/485

283

L, z, 194/195

195

II, 14, 1x2

IL, 3, 390/391

III, 5, 487/488

L, z, 73/75

II, zz, 158/159 II, 23, 66/67 II, 3, 189/190

L7, T85

IV, 6, 438/439 I, 5, 104

III, 5, 152/154 III, 30, 225

III, 5, 572

I, 3, 85/86 II, 25, 143/144

IL, 3, 445/446

III, 3x, 402/405 III, 4, 669/671

460 I9, IO 21,2 21, 4 2I 21807 0215

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE Cant. Cant. Cant. , Cant. Cant. Cant.

V, 8, 82/84 IV, 6, 422/423 V, 8, 188/190

V, 7, 739/740

III, 4, 385/386 V, 8, 190/192

339 2310

342 335 254 342

INDEX SCRIPTORVM Ambrosius

Hexameron (CSEL 32, x) 85, 18-19

Cant. V, T; 753/154

92, 7 - 94, 6 92, 13-25

Cant. V, 8, 590/603 *Cant. III, 2, 508/514

335 353 224.

Apponius

Explanatio in Canticum Canticorum (PL Suppl. I) 870 *Cant. I, 2, 470/472

939

Cant. III, 5, 534/538

223 285

Augustinus Enchiridion (CC 46) 90, 133-135 Cant. prol. 482/484

r9

De mendacio (CSEL 4x) Prou. I, 6, 105/106

Quaestiones Euangeliorum (PL 35) in Lucam 1342 *'Tob. zz, 52 sqq.

55 16

Sermones

103 (PL 38,620sq.)

^ *Tob. zz, 52 sqq.

16

Beda

Homiliae (CC 122) I, 38 *Cant. I, r, 467/469

202

In Marcum (CC 120) 438-450 *Cant. I, z, 587/588

205

In Samuel (CC 119) 2, 995 sqq. (p. 92) 3, 2460 sq. (p. 1904) 4. 466-475 (p. 223)

59 206

Tob. 2, 4/6 Prou. I, 6, 105/106 Cant. I, z, 633/638

De tabernaculo (CC 119 A) 778-81 (p. 25) *Cant. III, 4, 618/625

260

Benedictus

Regula (CSEL 75)

64

*Cant. IV, 7, 296/297

325

Cassianus

Conlationes (CSEL x3) 14 (p. 404 sqq.) Cant. III, 4, 618/625

260

Gregorius Magnus

In Canticum Canticorum (CC x44) 243-262 (p. 14sq.) X *Cant. I, z, 31/43

190

INDEX SCRIPTORVM

462 271-279 (p. 15 sq.) 282-283 (p. 16)

4357436 (p. 23) 657-674 (p. 34 Sq.) 784-801 (p. 40 sq.)

827-845 (p. 42 sq.)

*Cant. *Cant. *Cant. *Cant. *Cant. *Cant.

I, z, I, z, I, z, I, z, I, z, I, z,

47/51 83/84 119/120 295/310 378/380 408/414

Homiliae in Euangelium (PL 76) Cant. IV, 7, 30/31 C * Prou. II, 2r, 75/77 B Cant. VI, 581/583 D *Cant. V, 7, 783/785 À Cant. VI, 60/64 B Cant. I, 2, 194 igo D Cant. IV, 7, 30/31 i80 D Cant. III, 4, 610/611 1187 A ir9o B-C Cant. III, 5, 400/404 Cant. VI, 188/206 Cant. VI, 463/472 ir9gr A II9I À Cant. I, 2, 176/181 Cant. VI, 128/135 1219 A-B 12531 A-C Tob. 35, 20/21 Prou. II, 16, 169/172 1262 C 1296 B Prou. III, 28, 36/37 1302 D - 1303 A Tob. 6, 5/8 Prou. II, 20, 112/117 1307 A-B rror ira mrs II32 1146

I9I 192 195 Eo X99 200 316 IIO

374

336 216

316 260 281

364 371

262

94 157 IOS

Homiliae in Ezechielem (CC x42) 22, 185-188

*Cant. III, 4, 1oxz/1o12

54» 2457255

* Prou. Prou. Cant. Cant. Prou. Prou. Cant. Cant. Prou. Prou. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Cant.

59, 68-72

105, 1357137 IO5, 136-159

136, 404-409

140, 646-650 172, 133-148

172, 136-146 174, 202-207 189, 170-174

219, 449 - 220, 467 227, 95-106

254, 242, 242, 242, 245, 246, 251,

3107317 176-179

184 - 245, 195 185 - 245, 195 280 - 247, 333 285-288 451-458

252, 484-487 254, 566-570 254, 576 - 255, 585 255, 591-597 255, 5917594

255, 597-602

II, 20, 47/52 I, 53/54 IV, 6, 89/90 VI, 488/508 II, 22, 194/198 III, 25, 161/166 VI, 540/554 IV, 7, 293 I, 6, 15/21 I, 5, 117/121 VI, 137/153 VI, 599/608 VI, 441/447 VI, 95/98 VI, 98/108 I, 2, 183/193 VI, 287/322 II, 3, 373/376 VI, 350/355 VI, 355/358 VI, 358/362 VI, 362/369 II, 4, 234/236 VI, 369/372 VI, 372/377

270 104

301 371 n6

129 373

52 51 362 374 370 361 361 366

240 368 368 368 368

249

368 368

INDEX SCRIPTORVM 264, 254-265

Cant. VI, 510/520

269, 416 - 270, 433

Cant. VI, 167/182

298, 109-129

323, 325, 368, 371, 396, 396,

304 - 324, 310 352-360 459-461 531-539 575 - 397, 606 578 - 397, 606

515, 18-19

Prou. Cant. Cant. Prou. * Prou. *Cant. Cant. * Prou.

II, 16, 143/144 VI, 455/461 VI, 212/220 II, 19, 131/133 III, 27, 60/66 IL, 3, 221/230 VI, 223/250 IL, 7, 95/96

Moralia in Iob (PL 75-76)

75, 529B 75. 595C

75, 663A-B 75, 681A-B 75, 683D-684A

75, 75, 75, 75, 75,

703B-C 703C-D 725B 736B 752C-753^

75, 778A-C passim 75, 800A

75, 842C 75, 869B-C 75, 869B-C

75, 75, 75, 75,

935D 960A 973B-C 1007

75, 1xo1i5C 75, 1017B-1018A

75, 883A

75, 1034A 75, 75, 75, 75, 75, 75,

1056B-C 1065C-D 10686B-D 1087;B-C n24C-D 1n132C-D

Cant. I, 2, 22/26

Cant. * Prou. * Prou. *Prou.

VI, 341/347 I, z, 148/151 II, 14, 57 sqq. I, 2 sqq.

Cant. VI, 335/339

*Prou. Prou. Prou. Cant. Cant. Prou. Prou. *Cant. Cant. Prou. * Prou. *Cant.

I, 9, 74 sqq. II, zz, 110/11 III, 3o, 215-221 VI, r10/117 VI, 252/258 II, 17, 36/40 I, 9, 44/46 II, 4, 15/20 VI, 325/333 II, 24, 117/121 II, 18, 10/1: II, 4, 84/93

* Prou. II, 18, 2/6

Cant. * Prou. * Tob. *Tob. Prou. Cant. * Prou.

VI, 556/56: II, 20, 179/181 6, 45/46 6, 45/46 III, 25, 209/214 VI, 9, 36/42 II, 22, 55/65

Cant. VI, 414-423

75, 1148C-D 76, 14C 76, 23A

Prou. Cant. *Cant. * Prou. * Prou.

76, 27 ^-B

* Prou. II, 18, 15/19

76, 29 C

*Cant. Cant. * Prou. * Cant. Cant. Prou. Cant. Cant.

76, 76, 76, 76, 76, 76,

30C-31B 36C 36C 63D-64A 64^-B 86B

III, 25, 121/125 VI, 563-567

I, z, 408/414 II, 17, 70/71 II, 21, 48/52 V, 8, 731/735 VI, 609/616 I, 9, 5 sqq. III, 4, 442/448 VI, 405/412 III, 30, 128/129 VI, 54/58 VI, 207/211

463 372 363

371 364 IO2

135

464

INDEX SCRIPTORVM

76, 91B

*Cant

76, 101À 76, 108A

*Prou *Cant

76, 76, 76, 76, 76, 76, 76, 76, 76,

Cant Cant Cant Mob *Prou *Prou *Prou *Prou Prou

108A-B 134C 139D-140A 143C 1531B-C x6G1D-162A 165C-D 168C-169A 170A-B

76, 188C-189A 76, 274B

- VI, 569/572 - L 9, 74 sqq.

. V, 8, 454/457 . VI, 585/597 . VI, 260/267 . VL, 269/276

6, 5/8 - L 9, 74 sqq.

. IL, az, 421/425

- L, 9, 45/47

. II, zz, 152/155

- IL, 24, 137/145

Prou . III, 30, 254/262 Cant

. VI, 448/452

76, 295C-296B

*Cant . I, z, 119/120 Cant . VI, 48/52 Cant . VI, 380/403

76, 389B-C

*Prou

76, 291A

76, 76, 76, 76, 76, 76, 76, 76,

401B 418D-419A 425D-426A 436D-437A 478C-D 493 529A passim 550D-551A

76, 552C-D 76, 555

76, 568C 76, 569A

Cant. Cant. Cant. Cant. Cant. Prou. Prou. Cant.

. II, x8, 2/6

VI, 475/481 VI, 25/35 VI, 155/163

VL, 430/439 VI, 522/531

II, 20, 22/26

III, 3o, 224/252

VI, 43/46

Prou. IL, x5, 68 Cant. VI, 72/80 Prou. II, 20, 22/26 Cant. VI, 66/69

76, 597B

*Prou. II, 2, 114/117

76, 599^-B 76, 6o03B 76, 6o05B

*Prou. III, 30, 201 * Cant. III, 4, 985/992 Prou. III, 28, 5/10

76, 615D

Prou. II, 24, 121/124

76, 619D-620A 76, 693C-D 76, 694D-695A

Cant. VI, 533/539 Prou. I, 9, 11/24 Prou. IIL, 31, 426/455

76, 732C

Cant.

76, 775^-B

Cant. VI, 82/93

76, 779€

Prou. III, az, 482/483

VI, 483/485

Regula pastoralis (PL: 77) 24B-C 31 C 54C-D 55A-B 59D 6oD 64A-B

65D-66A 73B 73€

AGant. Cant. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou.

IV, 7, 293

VI, 425/428 I, 6, 8/13 I, 6, 15/21

II, 19, 58/62 IIL, 29, 24/26

II, 13, 148/155 *Prou - L, 3, 244/246 Prou . III, 25, 220/224 Prou ALL 27336/40

322

370 ya 32 IOO

139 86 44 I30

95

INDEX SCRIPTORVM 74B-C 74C-75A 735B-C 80A-B 86C 92BC 95C 96A : 96B 96C 97B 99C-100A IIOÀ

n4B-C

Prou. * Prou. *Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Cant.

II, 19, 91/98 II, 20, 2/6 L 4, 72/75 II, z5, 28/30 II, 20, 122/123 I, 6, 78/86 I, 5, 112/113 I, 5, 114/116 III, 28, 51/54 II, xr, 123/125 II, zz, 119/121 VI, 119/126

Prou. III, 26, 61/65

Cant. II, 3, 330/334 Cant. VI, 278/283

i4C-D

Cant. IV, 7, 293

i8D

Prou. II, 18, 21/22

465 IOI

103

47

87 106

1354

51 51

138

72 72 362 132 29p 366 322 97

Hieronymus

Aduersus lIouinianum (PL 23) 252B *Cant. I, z, 467/469 Cant. I, 2, 489/494 254B-C Cant. IV, 7, 51/54 255A *Cant. III, 4, 405/407

254

Dialogus contra Pelagianos (PL 23) *Cant. prol. 339 *Cant. prol. 344 sqq.

175 175

202 223 216

Commentarius in Danielem (CC 75 A) 857, 930/931 *Tob. 3, 20/21 Commentarius in Ecclesiasten (CC 72)

334. 54/69

358, 319/324

*Prou. III, 27, 49/52

Cant. IV, 7, 198/201

In Habacuc (CC 76 A) 622 0(24283)) Hab. 136/138 625 (2, 3, 4) Hab. 208

Interpretatio Hebraicorum nominum (CC 72) Hab. 640 63, 6/7 Cant. I, z, 234/236 64, 6/7 Cant. IV, 7, 320/321 66, 7 Cant. II, 728/729 67, 4 Cantal 745575 Cant. IV, 6, 225/226 71, 29 Tob. 6, 1oo 74, 10-11 Cant. IV, 6, 595/596 Z5.2X Cant. IL, 3, 300/301 77, 21-22 Tob. 6, xoo 81, 9-10 Cant. II, 2, 728/729 62, 18

81, 26-27

Cant. IV, 7, 269

93, 17-18 IO3, II

Cant. I, rz, 669 Cant. II, 4, 226

134 2320 386 388

404 196 325 230 245 205 IO 314 238

IO 230 322 207

249

INDEX SCRIPTORVM

466 108, 25

IIO, II-12 II, 4

II4, IIO, I2I, . X21,

16 II 9 9-IO

: I24, 16

125, 12

Cant . II, 3, 437/438 Cant - V, 7, 349/353 Cant - V, 7, 349/353 *'Tob. 5, 23/24 Cant . II, 2, 728/729 Hab. 642/643 Cant

Hab. *'Tob.

. II, 3, 437/438 767/768 5, 23/24

241 325 325 230

404

409

128, 20

Prou . IIL, 30, 199

146

138, 5

Cant . I, z, 234/2236 Cant 211333270 Tob. 8, 17/18

196 237 II 295 323

143, 28-29 144, 18-19 145, 13-14

Cant Cant

. IV, 5, 841/842 » IV, 7,:320/ 321

Prologus in libros Salomonis Prou T1

13/15

25

De situ nominum locorumque Hebraicorum (PL 23) 894A-C

923C

*Cant . L, x, 651/655 * Tob. 6, 16/17

207

Prou SUID PEEET Prou. II, 22, 66/67

72 II3

L, 2, 330/333

219 226 240

Horatius

Epistulae [256 I, 2, 69-70 Isidorus

Etymologiae I2, I, I5-17 12, 2, 29 12, 6, 50 16:12; 12.7

16, 9, 5 17, 7, 33 17, 7, 33734 178,4

17,8, 9 2248, 10 17, 8, 12

* Cant. Cant. Cant. *Prou. * Cant. Cant. *Cant. Cant. Cant. Cant.

II, 2, 607

IL, 3, 388/389

III, 25, 146 sqq.

128

IV, 5, 747/748 L z, 776/777

291 210 210 267

L, xz, 764/766 III, 4, 898/9ox III, 4, 919/920 III, 4; 852/864 Gant. III, 4, 839/842

17, 9, 30

Cant.

I9, 28, 2.4

Cant.

V, 7, 750/764 IL, 3, 388/389

267 266 265

335 240

Iulianus Aeclanensis De amore

Cant . prol. z5 sqq. Cant. prol. xsz sqq. * Cant. III, 5, 539/540

167 170 285

prol. 277 sqq.

174

De bono constantiae Cant.

uide etiam sub Pelagio

INDEX SCRIPTORVM

467

Iuuenalis Satyrae

XIV, 139

Prou. III, 30, 117

144

Origenes

Commentarius in Canticum 96, 1-27 * Cant. 94, 5-19 * Cant. 95, IO-I3 * Cant.

Canticorum (GCS 33) I, z, 31/43 I, z, 47/51 I, z, 67/70

I$0, 23 - 152, 5

* Cant. I, z, 437/448

155, 159, 166, 170, 173, 180,

* Cant. * Cant. * Cant. * Cant. * Cant. *Cant.

I5-21 18 - 163, 18 5-15 18-25 13-16 13-23

I, z, I, z, I, z, I, z, I, z, L, 2,

469/473 525/549 581/588 613/617 686/689 62/79

190 I9I IQI 201 203 205 206 208

I95, 2I - 197, 14

* Cant. I, 2, 194

212 216

202, I - 203, 17

*Cant. I, 2, 277/316

218

217, I - 218, 24

* Cant? L5, 367

236, 29 - 237, 9

* Cant. II, 2, 586 sqq.

220 226

Homiliae in Canticum Canticorum (GCS 33) I-4 *Cant. Lt, 31/43 6-10 *Cant. IL, 2, 732/736 5-1S *Cant. I, z, 295/310 17-22 * Cant. I, z, 581/588 51,24 - 53, 8 *Cant, L, 2, 117/135 54, 13-20 * Cant. I, 2, 194

30, 37, 39, 43,

190 230 197 205 213 216

Pelagius Ad Demetriadem (PL 30) (sub nomine Iuliani Aeclanensis)

16C-23C

*Cant. prol. 332 sqq. Cant. prol. 344/383

175 175

Plinius Naturalis Historia Bs IO, 52 12, 26 12, 54 12, 45 12, 54 12, 62 I2 24, II

25, 94 31, 46, 106-114

*Cant. * Cant. Cant. *Cant. * Cant. Cant. Cant.

IV, 5, 766/769 I, z, 467/469 I, 1, 588/595 III, 4, 898/9or

III, 4, 839/842 I, 1, 644/655 IIL, 5, 553/555

*Cant. III, 4, 800/80ox

* Cant. L z, 776/777 * Cant. V, 7, 782/783 Prou. III, 25, 146 sqq.

291 202 205 267 265 206 285

264 210

336 128

Possidius

Vita S$. Augustini (PL 32) 32

Prou.

II, 24, 98/99

123

468

INDEX SCRIPTORVM

[Salonius]

Commentarius in Eccdesiasten (PL 53) ' Prou. II, 21, 14/19

981D-982A

Commentarius in Parabolas Salomonis (PL 53) Prou. III, 31, 183/198

9ooB-C 967 B-968B 968B

969A 969C

969D-970A 970A-B

97o0B 970D

97o0B-D

971A

971A-B

971B 97C

97D 972A

973D-974A 974A-B 974B-C 974D-975^ 975A — 975B-C 975D 975D-976B 976B-C 976D-977A 977A

978D-979A 979^ 979B-C 979C-D

979D-980A 980A-B 98o0C-D 981A 981B

Prou. *Prou. Prou. *Prou. Prou. Prou. *Prou. Prou. *Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. *Prou: Prou . *Prou. *Prou. EProu: Prou. * Prou. Prou. *Prou. Prou. * Prou.

III, 31, 383/391 D/6

, I, 16/18 , I, 9r/101

, 1, 26/28

; 1, 194/198 1, 245/256 1, 256/264

; 2, 12/14

23) T2

; 5, 38/51 L, 5, 147/150 L, 5, 177/181

L, 3, 234/237 I, 4, 10/13 L, 4, 80/87

L, 5, 92/94 L, 5, 40/44 I, 5, 108/110 I, 6, 78/84

I, 8, 48/54

I, 8, 100/101

L, 9, 3 sqq. II, ro, 6/8

II, o, 52/53

Prou. II, 1o, 108/11 Prou. IL, 1, 75/79 Prou. II, xr, 86/88 *Prou. II, rz, 119/121 *Prou. II, 1r, 123/132 *Prou. II, zz, 150/1352 Prou. II, z2, 9/13 Prou. IL, 12, 53/55 Prou. II, 12, ix1/1z5 Prou. II, 13, 6/15 Prou. II, 13, 76/81 Prou. IL, 14, 93/98 Prou. IL, 16, 67/73 Prou. II, 17, 6/8 * Prou. II, 17, 36/40 Prou. II, 17, 63/66 Prou. II, 18, 46/50 *Prou. II, 19, 131-133

Prou. II, 20, 2/6 Prou. II, 20, 47/52 Prou. IL, 20, 97/99 Prou. II, 20, 122/123

INDEX SCRIPTORVM 9&1C-D 981D-982A 982A-B 982C 982D 983A 983B 983B 983C 983D 984A-B 984C-D 984D-985A 985A-B 98sC 985C-D 985D-986A 986B-D 986D-987A 987B

987C 987D-988A 988A-989B 989B-C 989C-990A 99o0C-D 991B-C 991C-D 991D-992B 992B-994A

*Prou. Prou. Prou. Prou. *Prou. Prou. *Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. *Prou. Prou. * Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. Prou. *Prou. Prou. Prou. Prou. *Prou. Prou. Prou. Prou.

II, 20, 156/157 II, 2r, z/ro II, 2x, 48/52 II, 2, 87/92

II, II, II, II, II, II,

22, 22, 22, 22, 23, 24,

55/65 128/130 171/173 214/215 26/28 5/6

IL, 24, 49/51

II, 24, 117/124 III, 25, 125

III, 25, 28/31 III, 26, 34/38 III, 26, 95/96 III, 27, 24/29

III, 27, 38/40 III, 27, 78/88 III, 29, 36/40 III, 29, 54

III, 3o, 46/49 III, III, IIL, III,

3o, 3o, 30, az,

1x1/116 211/214 224/252 z/8

IIL, IIL, IIL, IIL, IIL, III,

31, 31, 31, 3z, 31, az,

75/99 431/435 446/447 503/515 540/555 557/583

142 145 146 146 148

149 359 159 160 16i 162

Vergilius Aeneas I, 723-724

Cant.

IV, 7, 96/97

317

Eclogae II, 22

Prou. TI D2- erO2

136

III, 65 III, 92-93

Cant. IV, 5, 756 Cant. prol. 8/9

167

Georgica III, 414-415

Cant. Ino TE

291

CORRIGENDA pag.

lin. 22

IO

85

13 35

61

55

64 69 69 73 78

83 86 108 108 IO9 IIQ 123 128 147 188 199 201 220 225 225 227 232 242 246 256 284 289 290 300

63 I17 107 76

I32 136

66 157 49 146

48 E 90 IA4I 258 164

pro exprobabat humantitus praeminentia santificet simbolo ispi myteria

lege exprobrabat humanitus

pareeminentia sanctificet

dignito

symbolo ipsi mysteria digito

remuneneranda scleniae dectractat fradulentus cobsubstantialitatis eclesiis

remuneranda sclentiae detractat fraudulentus consubstantialitatis ecclesiis

angeliis

angelis

sanct orum

sanctorum

gigentas interpetatur

gigentes interpretatur

heresiacharum uisti

heresiarcharum iusti

ungimur gemilli dilligit dilligenter

504

specia suma

unguimur gemelli diligit diligenter purificante specie suam

615

57 473 IOI

dedenderet Paul filli mansa

defenderet Paulus filii massa

484

sucipiendi

suscipiendi

508 612 680

assimiliantur siblimiori resuscitarus circinno sulbimi

assimilantur sublimiori resuscitaturus circino sublimi

369 432 382

567

730 27

purficante

CORRIGENDA

325 333 335 352 359 359 369 379 389 394 395 396 397 400

405 407

297 681 751 551 I2 36

383 451 228 361 301 432 459 543 560 670 724

471

semonibus Matheus hunnulis suasi

Circumcidimini confessio Matiani simplicioris sermonibus Mathaeus hinnulis quasi

praeccessit

praecessit

EXSTENDES tamdius fanatasiae mirito OCCVLIO

EXTENDES tamdiu fantasiae merito OCCVLTO

scramentum

sacramentum

deficiencte quareremus

deficiente quaereremus

Circumdimini cofessio matiani

simpilicioris

335823b THEOLOGY LIBRARY CLAREMONT. CALIF.

CONSPECTVS MATERIAE Praefatior o. 2 f

0

hera c9 be RO,

c

MERECE

V

Sepp eue e uoi rd

2 3-19

EXPOSITIO IN TOBIAM ^ A cura et studio D. HunsT

Sugla codicum, et editiofumte. »... o aser JICE I RUN PE FOOD Tre epp IN PROVERBIA SALOMONIS cura et studio

LIBRI III

D. HvnsT Sigla cogdieum et.editionum «vw 9465» dpabiauteels s D3pet DEVIS, onore nadut EU ec ME E VEirsiucrsr viair cs CUP beers ir MM e, e Diber tertius ANE LLL I LR Rte eer eei E RESET IN CANTICA

CANTICORVM cura et studio

22 23-65 66-124 125-163

LIBRI VI

D. HunsT oigia-codicum et editionunr c. bo LLL LL PIDÍIORUS- dessevet eu terree er eS uS CnuR EU OISE Vupitala" MP. Luo o RESI aee ND See Cantica Canticorum. . Sob eeu codecs UMRMERUE, Iber primise-7 o qm essei Stevce c YR e Liber secundus «.. cocaieeioimuc eeuozoo ZEc3 aieide ues DIherertioS oco e ie LEEREN Cr E.ce ME PSDOPLONUATTHS Sun E IE NS BRA RAE E MU TR TE E EInper Quintus co ROTER oe RR bibér sextisu usos o ADEM Lo oec eco NEN.

166 167-180 181-184 185-189 190-223 224-250 251-288 289-324 325-358 359-375

EXPOSITIO IN HABACVC cura et studio

W. HUDSON Bpiefatio ISectus ..

A99... odes

20S MNT

oL SL MCN

379-380 381-409

Index locorum Sacrae Scriptiraet zw. TET Didex Senipterum.... coe ES i

413-460 461-469

Corrigerida q.i TETTE TTE

470-471

oeeceo

Indices

Imprimé par les Usines Brepols S.A. - Turnhout

Printed in Belgium

D/1983/0095/10 ISBN 2-503-o1196-9 broché ISBN 2-503-01195-0 relié

ISBN 2-503-00000-2 série

(Belgique)

un

—-

* EU

MD

12

mt

di H $

f

-

-— —-

?

-

45

!vsutie 5n Fi, ed. »

E

*

E

-

ic

esee

we

"D

1

|

NEEV Ios. x3

:

i

ns M

5

"]

At

———

P

E

-

-

TER

vhdaxdon 7 oc ormedt "—-— ! c

BM Leo

!

CMM

25-48 ado !c

ZW

5*

1 ERE Gl

Pei a NS

he ryes

e

COUR

|

H

A

*

D

"

TT

uS

9m

:

MM pde

"^

ong»

TUm

IN

CANTICA

CAN TIC nrcM EB

vi

x

(unb 5d abdo

-

e

à *. rintel

NE

ede ui

etum es

RM M

ina

bs Liw*

Lt n1 Wine..."

gti M

" Liber

Mt :

4

Urwv..*

quito

AETO

*

:

B5.

, -

TTE

"

» —

i

-

€

A AL

e-

hs

-—

— —

5 —

Ea,,

——

:

. p

-

*

2t.

"

"3

359 1".

bn

2*9]

o—

;

20

-

:

-A P puces Mena D roe monsll i

ue is — EE

CET LUT

VR A tr ENLLITTIS

24

] 1 -

J

- 24:

ny

PM E À——

i

E

NT

*X Motman

Boa T -

"a - -

M

EXPOSITU IN HABOUON "Pure d

134

A

1*-.:

"1

T

comHE a

es:

E mae

:

E

TUSN

imde *.

ox

—

.

3

Tv

T1

trus

dw

es

-H -

e^

«^

1 De

1

NUR.

2nsu,| ;

-—

»

-

:

ripae

E

C

Z

-

en ::

iu

S

SUM

ATRIMN

Sons Inno

MNA

TuS 5 " DT

hus

ditt HOCTRP AA tid

ALADARUA

S