Opera, Pars II Opera exegetica, 2A: De tabernaculo, De templo, In Ezram et Neemiam

Citation preview

QURPYVS VW QHRISERZANUOR SERIES LATINA CXAIRA

aAMBOCU TRUE Te eg S IVIDAULiL

Theology

Library

SCHOOL OF IHEOLOGY AI CLABREMONT California

TS

——. —

E

-

we.

«e

NC s aee AR WENN

CORPVS CHRISTIANORVM Series Latina

CXIX A

TYPOGRAPHI

BREPOLS

TVRNHOLTI C. C. CXIX A

CORPVS

CHRISTIANORVM Series Latina

CXIX A

BEDAE OPERA PARS IIS 2A

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI

BREPOLS

EDITORES

MCMLXIX

PONTIFICII

BEDAE VENERABILIS OPERA

PARS II OPERA

EXEGETICA

2A DE TABERNACVLO DE TEMPLO IN EZRAM ET NEEMIAM

CVRA ET STVDIO D:SHURSLIO:SS.B:

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI

BREPOLS

EDITORES

MCMLXIX

PONTIFICII

SvMPTIBVS SVPPEDITANTE SvPREMO BELGARVM MAGISTRATV PvBLICAE ÍNSTITVTIONI ATQVE OPrIMIS ARTIBVS PRAEPOSITO EDITVM

PRAEFATIO Tria opuscula Bedae Venerabilis in hoc uolumine contenta sunt expositiones allegoricae tabernaculi a Moyse in deserto structi (Ex. xxiv, I2 - xxx, 21), templi primi a Salomone aedificati (III Reg. v, 1 - vii, 51), et templi secundi reaedificati post exilium in Babylonia (I et II Ezras). Primum post expositionem libri Genesis fortasse scriptum est ideoque annis 720 - 725 assignari debet ; secundum annis 729 - 73I scriptum uidetur, cum Beda illius in epistola quam cum exemplari Hisioriae Ecclesiasticae Gentis Anglorum ad Albinum misit mentionem faciat : Sed et aliud ... uolumen tibi ... ad transcribendum destinaui uidelicet illud quod de structura templi Salomonis atque allegorica eius interpretatione nuper edidi" (3) ; tertium annis 725 - 731 assignandum est quia in eo aliud opusculum, de temporum ratione, quod anno 725 confectum est, commemoratur. (?) Codices manu scripti apud M.L.W. Laistner notati inuenientur. (3)

(1) C. Pruwwn,

Venerabilis Baedae Opera Historica, Oxonii, 1896, T. I, p. cl. (2) Beda, in Exram et INeemiam YI, p. 156/157. (3) M.L.W. LarsrNER, 74 Hand-List of Bede Manuscripts, Ithaca, 1945, pp. 39-41, 70-78.

»

-

b.

L5».

m

E

^e.

pM

E)

E

T LR. 3 5h

zd

"S

: e

H

n | EcuUT

^

"UH rA :

Biinicon euiinnles od nU 6m

0i

v9

bntagoleé' à

e M

Habes

Dapibus Ciaced

ID

s

rudis

Teypsa ^^

]

"

ad

i4

P4

Goo ore

125

á

3A

b t

gi iet

ben

s.*

NN

MC

Ia Moti

:

2

qogtadgh

vDeUM t

immittant

Mile Nabtapele arp TE

EIN

apte uev

|OT

oA

ici

Ln

*

i

e

-

osi

-

d ome

"SN "ol

ur

E

Vic

|

ab di

Mn

(cimdad LI

Matt

A

fip áo:tiz.

diis

9 andmleo.

me

t

: —————

6 oorr.

diia

]

E

X "--0

bd -

t. guru

*

"n

:

"

^

Mc

Ó-

Jn

en dal*,

Ar)

OL

2 Ar

ns

f

o

L1? "iiibs.

——

udi-

2

did

(4

mar

«mp $: intrat

"mA

d

it? -

u

wdeviuunlrti

SCHSILAM £e !

!

aty

e,

;suhonau he

wgbuE

le p|

2

wi

tali

".

"

E

ÁLntts

it

bi.

W^

i

sb Deep bulb Bedkebls fure tegens -irvedgrt

cns

3x.

tela

fld EI

hazs Heb

pnm

vivus

JAOE

u

uen T

jn

Lu

EAD

ia 4E

Hi

MD

et.

e

b

"vi

an

Iw

| 5.roban

inu.

WW ET E

E

uw.

TE

MIA

dd

gqeeeent

Blípced

Be" K

E T arwengir je

Leia

,

|

t

-:

1:

BEDAE

VENERABILIS

DE TABERNACVLO ET VASIS

EIVS

AC VESTIBVS SACERDOTVM LIBRI III

SIGLA CODICVM

rjj9 En Qu

ET EDITIONVM

Monacensis (Staatsbibl.) 14390. S. ix. Monacensis (Staatsbibl.) 6520. S. ix. Aurelianensis (Bibl. publ.) 62. S. ix!. Sangallensis (Stiftsbibl.) 266, FF. 2-214. S. ix?. Turonensis (Bibl. publ.) 335, FF 17-95v. S. ix.

x*

post sigla codicum lectionem in codice manu prima scriptam et ab altero sctiptote ad formam textus nostri correctam indicat.

(66; CSEL GCS PI

Corpus Christianorum. Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum. Die Gtiechischen Christlichen Schriftsteller der ersten Jahrhunderte. J.P. Migne, Patrologia Latina (in margine adnotantur paginae tomi

XCI.

CAPITVLA

LIBRI

PRIMI

. Moyses in montem Dei cum Iosue ascendens Aaron et Hur ad regimen populi reliquit. H. Idem septimo die ad altiora montis uocatus quadraginta diebus ac noctibus ibi cum domino moratur. ILL. Filii Israhel primitias domino offerre et sanctuarium facere iubentur. IHE Descriptio archae. . Propitiatorii et cherubim. VI. Mensae. VII. Vasorum eius et panum propositionis ac turis. MILL: Candelabri. VIIII. Lucernarum eius et emunctoriorum.

CAPITVLA

LIBRI

SECVNDI

. Tabernaculi et templi. Cortinarum decem. Sagorum undecim. Operimenti tertii et quarti de pellibus.

pts TIE. IIIT. . VI. VII. VIII.

VIIII.

Tabularum tabernaculi. Positionis earum. Vectium earum et anulorum.

eius et propitiatorii super ar-

Veli et columnarum

cham. Tentorii in introitu tabernaculi et columnarum

eius.

. Vectis qui ab angulo usque ad angulum perueniebat.

XI. Altaris holocausti et uasorum eius. XIL Craticulae eius anulorum ac uectium. XIII. Atrii et uasorum tabernaculi. CAPITVLA

LIBRI TERTII

. Olei offerendi ad lucernam. If Sacerdotii Aaron et filiorum eius. I1E Vestium eorum. IIII. Superumeralis.

INCIPIT EXPOSITIO BEDAE PRESBITERI DE TABERNACVLO ET VASIS EIVS AC VESTIBVS SACERDOTVM LIBRI TRES. CAPITVLA LIBRI PRIMI. E F INCIPIT EXPOSITIO BEDAE PRESBITERI DE TABERNACVLO ET VASIS EIVS AC VESTIBVS SACERDOTVM LIBRI III. 5

INCIPIVNT CAPITVLA LIBRI PRIMI. T SXuectes ELE.

perueniebant E F

DE TABERNACVLO . Rationalis. MTE Tunicae superumeralis. VII. Lamminae aureae. VIII. Tunicae byssinae tiarae et baltei.

MILLE Feminalium. . Item quattuor colorum unde uestes et quattuor elementorum et consecrationis sacerdotum. AI Altaris incensi. XII. Thimiamatis adolendi super eo. AID Pretii pro animabus singulorum numerato populo. XIIII. Labri aenei.

VIII. et baltei oz. E F .$ X. uestis est .$

I Locuturi iuuante domino de figura tabernaculi et uasorum atque utensilium eius primo situm loci et circumstantiam rerum quomodo sese habuerint quando haec fieri quae praecepta sunt inspicere atque attentius considerare debemus.

PL 395

PL

; Omnia enim, sicut apostolus ait, n figura contingebant illis 394

scribla sunt aulem propier nos, omnia uidelicet non solum facta uel uerba quae sacris litteris continentur uerum etiam

locorum et horarum et temporum situs et ipsarum quoque in quibus gesta siue dicta sunt circumstantia rerum. 1:0 Dixit, inquit, dominus ad Moysen : Ascende ad me in montem et esto ibi daboque tibi tabulas lapideas et legem ac mandata quae scripsi ut doceas eos. Daturus ergo legem Moysi dominus primo illum in uerticem montis euocat ut in alto secum demoratus liberius audiat quae ad inferiora rediens populum 1; praecepta doceat simulque ex altitudine loci colligat quam celsa quantumue ab humanis secreta doctrinis sit lex quam accipit et quoniam ab illis solummodo perfecte intellegi uel custodiri possit qui sese a terrenis contagiis sublimius ac perfectius uiuendo separauerint. Vnde et populum in inferio20ribus expectare donec Moyses redeat praecipit ut insinuet typice quia caelestia quidem sint archana suae legis et quae a perfectioribus tantum capiantur nec tamen infirmis occasio salutis

desit,

si sapientiae

maiorum

humiliter

auscultare

studuerint. Sic et in euangelio dominus nouos gratiae prae2; cones in montem conuocans praeceptis salutaribus instituit ut ex loci etiam situ patesceret quia sublimia illis uel mandata uiuendi uel praemia daret remunerandi iuxta illud psalmistae, Iustitia tua sicut montes Dei, sed et post resurrectionem rursum eisdem in monte sancto apparens eosque ad praedican3o dum non uni tantum populo Israhel sed toto mundo mittens, Euntes, inquit, docete omnes gentes baptizantes eos in nomine patris ek fli et spiritus sancti docentes eos seruare omnia 5/6 I Cor. x, 11.

10/12 Ex. xxiv, 12.

26 cf. Aug., de serm. dom. (CC XXXV, xxviii, 19-20.

24 cf. Matth. v, 1 ; Marc. iii, 15.

2).

98V Ps355307:

381/33 Matth.

EXPLICIVNT CAPITVLA. INCIPIT LIBER PRIMVS DE TABERNACVLO EF ET VASIS EIVS. INCIPIT LIBER PRIMVS DE TABERNACVLO ET VASIS EIVS. .$ EXPLICIVNT CAPITVLA.INCIPIT IPSELIBER EXPOSITIONIS TABERNACVLI ET VASORVM EIVS. XC. IC. INCIPIT I DE TABERNACVLO ET VASORVM EIVS. D. M. S. T quando] quo3 habuerunt E F5 circumstantias E F.$ 2 primum T 20 9 circumstantias .$ 5 enim] autem F5 quae oz. T modo T 29/30 9promisa EF T 21quia]quam T — 26 quam T praecepit EF 5 30 mittens toto mundo E F O 5 -dicandum Znczpit O, F. 1.

395

6

DE TABERNACVLO

quaecumque mandawi uobis. Et legis ergo et euangelii praecepta dominus in monte dedit ut sublimitatem per hoc utrius5; que testamenti commendaret. Verum quia scriptura legis uni tunc populo Israhel committenda gratia autem euangelii ad omnes per orbem nationes apostolis praedicantibus erat peruentura recte ad discendam accipiendamque legem solus Moyses ascendit in montem, doctrinam uero euangelii apostoli 4o simul omnes in monte cum domino positi auscultantibus etiam turbis audierunt, sed et donum sancti spiritus quo haec eadem gratia et ueritas euangelii manifestius ecclesiae data est non apostoli solummodo uerum etiam plurima simul caterua fidelium in cenaculo montis Sion constituta suscepit et hoc in 4; uariarum diuisione linguarum ut tali esset miraculo ecclesia cunctarum per orbem gentium linguis Deum collaudatura signaretur. Daboque tibi, inquit, tabulas lapideas et legem ac mandata quae scripsi ut doceas eos. Huic simile est illud euangelii quod ;osupra posuimus, docentes eos seruare ommiüa quaecumque mandawi wobis. Non ergo Moyses non apostoli non quilibet doctorum alia debet populum Dei docere praecepta quam quae ipse dominus docuit quaeque in aeterno consilii sui decreto nobis obseruanda praescripsit et in quorum obseruatione 55 uitam nos habere aeternam uoluit, sicut nec de illis quae fieri

iussit doctores quicquam praetermittere oportet sed omnia quaecumque ille mandauit suis necesse habent auditoribus committere. Scripsit autem haec in tabulis lapideis quia in cordibus electorum fide fortibus fixa intentione custodienda 6o atque seruanda firmauit quorum exempla cum nobis ad imitandum proponit quasi scripta in lapide statuta suae legis PL ostendit. Nam et Danihel uidit. dominum in figura lapidis 396 excisi de monte sine manibus contriuisse pompam regni mundialis ut regnum ipsius solum sine fine permaneat, et 65 Petrus fideles ammonet

dicens : Ef uos tamquam lapides uiui

superaedificamini domus spiritales. Surrexerunt Moyses et Iosue minister eius. Iosue minister Moysi dominum saluatorem et nomine designat et actione.

Qui minister Moysi recte uocatur quia apparens in carne 7o mosaicae legis in se caerimonias suscipere dignatus est quia non soluere legem sed uenit adimplere, Moysi in omnibus 40 cf. Matth. vii, 28. 41 cf. Act. i, 15 sqq. 62 cf. Dan. ii, 34-55. [sPetoiits: 6? Ex. xxiv, 15. *1 cf. Matth. v, 17.

36 autem] uero

E

FO $

65/66.

41 donum] audierunt E F, uidierunt O, aduentum T

post spiritus add. aduentum E! sup. /in. 45 etiam O T 52 debent T 93 in aeterno oz. EFOS$ 60 atque seruanda o». EFO;S 66 domos O.$ 68 significat O et actione designat $' 71 implere T

LIBER I

7

uestigia sequitur quia in cunctis quae loquitur uel scribit Moyses ille uel typice uel manifeste designatus quasi comes

indiuiduus, si bene quaeritur, inuenitur. Hinc etenim dicit y; Iudaeis : Si crederetis Moysi, crederetis forsitan et mhi ; de me

enim ille scripsit. Ascendensque Moyses in montem. Dei senioribus ait: Exgectate hic donec reuertamur ad uos; habetis Aaron et Hur uobiscum ; si quid natum fuerit quaestionis, referetis ad eos. Aaron 8o mons fortitudinis Hur interpretatur ignis siue lumen. Vnde Aaron dominum saluatorem Hur designat spiritum sanctum quia et de hoc dicit Esaias, Et erit ón nowissumis diebus praearatus mons domus domini in uertice montium, et ille super apostolos in lumine ignis apparuit. Ascendens ergo Moyses 8; ad dominum

go

o;

1oo

10;

1

Aaron

et Hur, hoc est montem

fortitudinis et

lumen ignis, in campestribus ad regimen populi dereliquit. Et nos, si doctores nostros ad altitudinem diuinae contemplationis sequi non possumus, curemus solliciti ne aliqua nos temptatio a uicinia montis Dei retrabat sed iuxta modulum nostrum uirtutum operibus insistamus inhaerentes stabili corde sacramentis nostri redemptoris quibus imbuti sumus et gratiam spiritus eius qua signati sumus intemeratam in nobis conseruare curantes ; et si qua nos aduersitatum quaestio pulsauerit, mox adiutorium inuocemus eiusdem nostri redemptoris qui fideles suos per donum sancti spiritus protegere a malis omnibus ac liberare consueuit, nec dubitandum quia, si in coeptis persistimus, per montem fortitudinis infirmitas atque humilitas nostra confirmata exaltetur et cunctis hostium temptamentis fortior efficiatur per lumen quoque et ignem spiritus sancti nostra illustretur ignorantia noster ad dilectionem eiusdem pii conditoris animus inardescat. Cumque ascendisset. Moyses operuit nubes. moniem.. Sicut mons in quo accepit legem Moyses altitudinem perfectionis quae in eadem lege erat conscribenda designat, ita nubes qua mons tectus est gratiam diuinae insinuat protectionis qua tanto amplius quisque fruitur quanto altius ad scrutanda mirabilia de lege Dei reuelatis oculis cordis ascendit. Namque nec montem solummodo in quo Moyses ascendit nubes operuit sed et populum per deserta gradientem qui nequaquam ad altiora poterat ascendere nihilominus nubes caelitus missa 95/16 Ioh.v,46.

7/19 Ex. xxiv, 13-14.

82/83 Es. ii, 2. 73503 73s) cf. Ex. xiii, 21-22.

$1 saluatorem reliquit T 97 quin T: legem accepit

— 79/80 cf. Hieron., noz. (CC LXXIL

84 cf. Act. ii, 3-4.

102 Ex. xxiv, 15.

109

EF OT — 86 dominum E F O .$ — 84/86 ad dominum Moyses 94 nostti oz. 94/95 eiusdem nostri redemptoris inuocemus .$ 103 efficiamur T' 99 fortiores T persistamus T' 5 E F O 107 nam T

8

DE TABERNACVLO

obumbrauit. Vnde scriptum est, Expandit nubem in brotectio- PL nem eorum, quia nimirum dominus omnes timentes se pusillos 597

115

120

12;

130

15;

140

cum maioribus caelesti benedictione protegit. Et habitauit gloria domini swper Sinai tegens illum mube sex diebus, septimo autem die uocauit eum de medio caliginis. Non tantum sublimitas uerum etiam nomen montis in quo lex data est perfectionem ipsius legis figurate denuntiat. Sinai namque interpretatur mensura mea siue amphora mea. Diuinitus ergo procuratum est ut mons in quo lex daretur amphora mea uocaretur quasi ipso domino per hoc uocabulum significante quod lex sua perfectam uiuendi regulam omnibus promulgaret et unicuique secundum opera ipsorum redderet iuxta hoc quod ait ipse : In quo enim iudicio 4udicaueritis 4udicabimini el in qua mensura mensi fueritis remetietur uobis. Bene autem dicitur quod Moyse ascendente nubes et gloria domini sex diebus montem operuerit, septimo autem die illum ad altiora montis uocauerit. Sex namque diebus in lege operari in septimo requiescere iubemur. Ascendensque montem Moyses sex diebus nube et gloria domini tegitur ut insinuetur mystice quia quicumque mandata domini operibus iustis exsequitur diuina utique protectione dignus existit. Idem namque dominus qui Moysen in montem ascendere iussit ascendentem quoque sua nube et claritate circumdedit quia qui donum nobis bene operandi tribuit ipse nos bene operantes ne deficiamus illustrat ne temptamentis antiqui hostis quasi feruoribus solis exuramur protegit. Septimo autem die uocat ad altiora dominus Moysen quia post operum perfectionem requiem nobis lex promittit aeternam ut qui in altitudine rectae actionis domino assistere curauimus iam ad eius uisionem atque colloquium ascendere mereamur iuxta illud psalmistae : Etenim benedictionem dabit. qui legem. dedit, ambulabunt de wirtute 4n uiriulem, uidebitur Deus deorum in Sion.

Quod etiam in hac uita non nullis electorum constat esse donatum ut post actiuae perfectionem conuersationis ad 14; diuinae gratiam speculationis ascenderint qualiscumque et quantulacumque haec ab hominibus carne adhuc indutis fieri potest, quod et plurimis patriarcharum ac prophetarum et prae ceteris ipsi Moysi concessum est de quo specialiter dictum est quia locutus sit cum Deo facie ad faciem sicut loqui solet

111/112 Ps. 104, 59. — 112/113 Ps. 113, 21 (13). — 114/116 Ex. xxiv, 16. 117/ 118 cf. Hieron., soz (CC LXXII, 77, 1). — 122 cf. Ps. 61, x3. 123/124 Matth. vii, 2.

124 cf. Ex. xx, 9-11.

141/142 Ps. 85, 8.

117 Sina .$ 126 operuit E F O! (-er- zn ras.) S Moyses montem O 146 adhuc oz. EF O$

149/150 Ex. xxxiii, 11.

128

in oz. $*

128/129

LIBER I

|

9

150 homo cum amico suo. Vnde et de illo specialiter intellegi ualet quod sex diebus in monte nube et gloria domini protectus sit septimo autem die uocatus ad colloquium eius altiora montis conscenderit quia nimirum per bona opera quae domino donante acceperat magis ab illo illustrari atque ab omnibus 155 malorum

160

165

170

17;

180

18;

incursibus meruit obumbrari

ac sic ad sublimiora

uisionis et collocutionis illius dona peruenit. Medium namque caliginis unde uocatus esse dicitur non inesse Deo tenebras ullas significat sed quia lucem habitat inaccessibilem, et sicut item dicit apostolus, Quem widit nullus hominum sed nec widere poles. Caligo namque illa obscuritas est archanorum caelestium terrenis quidem cordibus inaccessibilis sed Moysi et ceteris mundo corde beatis diuina reserante gratia penetrabilis quibus dicitur in psalmo : Accedite ad eum et illuminamimi. Inaccessibilis namque est lux eius uiribus nostris ad quam tamen acceditur muneribus ipsius. Vbi apte subiungitur : Erat autem. species gloriae domini quasi ignis ardens swper uerticem. montis in conspectu filiorum. Israhel. Quasi ignis namque ardens species gloriae domini apparuit quia corda electorum et dono scientiae caelestis illustrat et ardore suae caritatis inflammat. In nube ergo caligine et igne gloria domini uisa est ; in nube uidelicet quia nos ab aestu temptationum protegit, in caligine uero quia potentia maiestatis eius a nulla potest creatura ad integrum comprehendi, $ax enim De: exsuperat omnem sensum, in igne autem ardente quia mentes fidelium supernorum bonorum et cognitione irradiat et spe ac dilectione accendit. Et hanc quidem domini gloriam filii Israhel de longe et ab inferioribus aspiciunt Moyses uero altius ascendendo penetrat quia nimirum abdita mysteriorum diuinorum perfecti quique perfecte ac sublimiter uident at nos nostrae memores fragilitatis et inertiae, etsi hic intrare comprehendendo nequimus, saltim credendo sperando diligendo in proximo manere atque aspectare curemus. Quasi enim filii Israhel a longe oculos ad montem Dei atque ad conspectum gloriae eius habent cum infirmi quique in ecclesia se Deum uidere summopere desiderantes oculos mentis sedulo in memoriam aeternae claritatis fixos tenent; quasi in uicinia montis Dei in quem Moysen ascendisse nouerunt commorantur cum in illo se moderamine uiuendi coercent quo numquam gressum suae operationis longius ab imitatione summorum

ió?7cf.IIoh.i,5$. 159/1601 Tim. vi 16. 17. — 173/174 Phil. iv, 7.

160/161 caelestium atchanorum .$ 180 hoc E F O .$ 186 caritatis T

^ 163Ps.33,6.

166 autem ozz. T 188 uiuendo T

166/107 Ex. xxiv,

177 de longe Israhel .$ 189 ingressum T'

PL 398

IO 190

195

20 o

DE TABERNACVLO

uirorum abstrahant, tametsi necdum plene illorum ad perfectionem sequi uestigia possint. Ingressusque Moyses medium nebulae ascendit in montem et fuit ibi quadraginta diebus et. quadraginta moctibus. Moyses medium nebulae ingressus ascendit in montem cum praedicatores diuinae legis in quibus ipse Moyses eximius erat ad intuenda sublimiter «certa et occulta sapientiae diuinae inuitante ac ducente domino penetrant. Fuit autem cum domino Moyses quadraginta diebus et quadraginta noctibus ut hoc numero temporis disceret quod illi solummodo decalogum legis quem cum suo populo acceperat possent implere quos euangelicae gratia ueritatis quae quattuor libris erat describenda iuuaret, quater enim deni quadraginta faciunt, uel certe quod uenturum

205

210

esset tempus

quando

eadem

praecepta

de-

calogi quae tunc cum uno filiorum Israhel populo accepit in notitiam cunctarum gentium quae quattuor orbis partibus continentur diuina gratia largiente panderentur omnesque per horum nationes obseruantiam ad salutem peruenirent aeternam. Verum quia breuiter quam mirifico ascensu Moyses ad accipiendam legem peruenerit didicimus iam nunc aures simul et animos ad audienda quae audiuit ac pro modulo nostro exponenda ipsa legis mandata conuertamus. Sequitur : Locutusque est dominus ad Moysen dicens : Loquere fitis Israhel ut tollant mihi. primitias ab omni homine qui offert

ultroneus accipietis primitias mili. Et nos primitias bonorum 21 vA

22 o

cu

A

nostrorum domino tollimus quando, si quid boni agimus, totum hoc diuinae gratiae tribuimus ueraciter et intimo ex corde profitentes quod ne initium quidem bonae actionis aut cogitationis aliquod nisi a domino possumus habere mala uero nostra semper a nobis ipsis diabolo instigante et coepta et consummata nec nisi domino donante laxanda esse fatemur. Pelagiani primitias bonorum suorum nolunt domino tollere sed sibimet ipsis possidenda retinent quia se boni aliquid a se ipsis absque gratia Dei habere stulta praesumptione autumant. Bene autem praecipitur Moyses ab homine qui offert ultroneus accipere primitias ; Adilarem enim datorem diligit Deus, et apostolus won ex tristitia nos aut ex necessitate sed ex proposito cordis bona facere iubet. Quod se sciens facere propheta gloriatur dicens domino : Voluntarie sacrificabo tibi. 192/193

Ex. xxiv, 18.

BIGOrPL x07.

190 mus 220 i

196 Ps. 5o, 8.

212/214 Ex. xxv, 1-2.

225/223

228/229 Ps. 55, 8.

abstrahunt $! ^ 207 nationes horum T 208 quam]tam T 218 E F O $* T'(per ras.) 219 pos; ueto add.nunc T 219 semper pos! nisi add. a T 222 tetinere E F O.$ 226 posterius ex om. pe sciens EFO.S post gloriatur add. in E F domino

possioz. T EF OS dicens

PL 399

LIBER

230

I

,

2i

Haec sunt aulem quae accipere debetis : aurum. argentum aes, hyacinthum ac purpuram coccumque bis tinctum et byssum, pilos caprarum et belles arietum vubricatas, pelles hyacinthinas el ligna sethim, oleum ad luminaria concinnanda aromata unguentum el thimiama boni odoris, lapides onichinos et gemmas

23; ad ornandum ephod ac rationale ; facientque mhi sanctuarium,

24o

245

250

25;

el habitabo in snedio eorum. Cuncta haec quae dominus sibi a priore populo ad faciendum sanctuarium materialiter offerri praecepit nos quoque qui spiritales filii Israhel, id est imitatores Deum uidentis populi, esse desideramus spiritali intellegentia debemus offerre quatenus per huiusmodi oblationes uoluntarias et ipsi sanctuarium ei in nobis facere mereamur et ipse in medio nostrum habitare, hoc est in nostro sibi corde mansionem consecrare, dignetur. Cui uidelicet aurum offerimus cum claritate uerae sapientiae quae est in fide recta resplendemus, argentum cum et oris nostri confessio fit in salulem, aes cum eandem fidem publica praedicatione diuulgare gaudemus, hyacinthum cum sursum corda leuamus, purpuram cum corpus passioni subicimus, coccum bis tinctum cum gemina, id est Dei et proximi, dilectione flagramus, byssum cum carnis castitate renitemus, pilos caprarum cum habitum paenitentiae ac luctus induimus, pelles arietum rubricatas cum ipsos dominici gregis ductores suo sanguine baptizatos uidemus, pelles hyacinthinas cum nos post mortem spiritalia in caelis corpora habituros esse speramus, ligna sethim cum expurgatis peccatorum spinetis munda carne et anima domino soli seruimus, oleum ad luminaria concinnanda cum fructibus

caritatis et misericordiae refulgemus, aromata unguentum et thimiama boni odoris cum opinionem bonae nostrae actionis multis ad exemplum bene uiuendi longe lateque diffundimus, 26o lapides onichinos et gemmas ad ornandum ephod ac rationale cum miracula sanctorum quibus cogitationes Deo deuotas et opera uirtutum ornauere digna laude praedicamus atque haec in adiutorium nostrae fidei ubi opus fuerit assumimus. Quia enim in umeris onera gestare solemus recte per ephod, id est 265 superumerale, opera iustorum et pii pro domino labores insinuantur, quia uero in pectore cogitationum sedes est recte in rationali qui est habitus pectoris sacerdotalis mundae electorum cogitationes exprimuntur, lapidesque onichini et gemmae ornant ephod ac rationale cum eximiis summorum 230/236 Ex. xxv, 5-8.

245/246 Rom. x, 10.

230 pos! argentum add. et E F OS 238 praecipit E FO 245 et] ex E! O ote nostro E F O.$ 246 fidem oz. 250 castitatem E F O .$ sentimus E F O* S5, 256 seruamus O! zs zar. 25? unguenti T 260 ornantes T' 2

C. C. CXIX A

PL 400

I2 270

275

280

285

290

295

200

395

DE TABERNACVLO

patrum actibus et cogitationibus etiam miraculorum insignia iunguntur. Neque aliquid uetat in lapidibus onichinis qui sanguinei feruntur esse coloris addita bonis operibus martyrii merita intellegi. De quibus singulis suo loco plenius opitulante Dei gratia dicendum est. Facientque mihi, inquit, sanctuarium,

et habitabo 4n medio

eorum, juxta omnem similitudinem tabernaculi quod. ostendam tibi et omnium uasorum in cultum ew. Ostendit Moysi dominus tabernaculum in monte et uasa in cultum eius consecrata quia eidem secum tanto tempore demoranti manifeste demonstrauit quanta pietate humilitate et munditia uirtutes angelicae suo creatori gaudeant oboedire. Quae sunt perfectum in omnibus tabernaculum eius qui numquam in eis ex quo conditi sunt manere atque inhabitare cessauit. Quorum etiam nobis in resurrectione similitudo uitae et communis ante dominum conuersatio promittitur quicumque modo relictis huius mundi contagiis eorum in terris uitam imitari studemus uidelicet in laudando ac diligendo Deum et proximum quoque in Deo diligendo ac iuuando inimicos etiam ad amorem Dei pietatis officiis prouocando quales erant quibus ait apostolus : Vos autem fratres non estis in carne sed in spiritu. Tabernaculum ergo quod Moysi in monte monstratum est superna est illa ciuitas et patria caelestis quae illo quidem tempore ex solis extitisse creditur angelis sanctis post passionem uero resurrectionem et ascensionem in caelos mediatoris Dei et hominum et multitudinem praeclaram et copiosam sanctarum recipit animarum. Vasa uero tabernaculi illius singulae quaeque sunt personae spirituum beatorum ex quibus omnibus ipsa Hierusalem quae est mater omnium nostrum in uera pace et unitate consistit. Notandumque diligentius quod sanctuarium domino facere filii Israhel iubentur non ex parte simile sed iuxta omnem similitudinem tabernaculi quod ostendit Moysi omniumque uasorum in cultum eius. Si autem ad angelorum in caelis consortia tendimus, debemus uitam eorum in terris quantum non noxia corpora tardant lerrenique hebetant artus moribundaque membra semper imitari. Quod si forte requiris in quo hoc tabernaculum caeleste homo terrigena

271 cf. Plin., naf. bisz., XV, 16, 55. 225/294 Ex. xxv, 8-9. 290 Rom. viii, 9. 294 cf. I Tim. ii, 5. 298 cf. Gal. iv, 26. 304/305 cf. Verg., 7Aen. VI, 731-2.

?79 qui T — 2:9 toto T — 382 quia T 287 dominum T 2388 ac oz. T 292 post quae add. ab T 302 autem] enim T 304 tatdunt F 5

LIBER I

|

13

spiritale carnalis imitari ualeas, diligunt Deum et proximos, hoc imitare; subueniunt miseris, etsi non angelis qui omnes beati sunt, certe hominibus, hoc imitare ; humiles sunt mites sunt inuicem pacati sunt diuinis parent iussis, hoc in quantum uales imitare ; nihil mali nihil otiose nihil iniuste loquuntur agunt cogitant diuinis indefessi laudibus uerbo et mente assistunt, hoc quantum potes imitare ; et sanctuarium domino est aedifi31 A juxta exemplum quod Moysi in monte monstratum manpatre cum noster saluator et casti ueniensque dominus sionem apud te facit quin et post hanc uitam in illud tabernaculum quod imitabaris perpetuo beatum introducet. Sequitur : 320

Sicque facietis illud : avcham de lignis sethim. compingite.

Archa quae prima omnium in tabernaculo fieri iubetur non incongrue ipsam domini et saluatoris nostri incarnationem

designat im quo sunt ommes thesauri sapientiae et scientiae

absconditi. Quae uidelicet archa bene de lignis sethim comLigna quippe sethim leuis atque imputribilis 32 A pingi iubetur. ferunt esse naturae non multum a qualitate albae spinae distantia. Archa ergo de lignis sethim facta est quia corpus dominicum ex membris constabat omni uitiorum labe carentibus. Et haec eadem sunt ligna spinis simillima quia etsi non in carne peccati tamen in similitudine uenit carnis peccati, ut apostolus ait. Sequitur: Cuius longitudo habeat duos semis cubitos latitudo cubitum el. dimidium. altitudo cubitum. similiter ac semissem. Quidam solent interrogare cuius quantitatis sit aestimandus cubitus 335 quem Moyses uel in archa Noe uel in factura tabernaculi posuerit. Quae, si Iosephi uerba uiderimus, facile quaestio soluitur. Neque enim putandum est hominem ludaeum genere sacerdotalem ingenio excellentissimum et in scripturis diuinis simul et saecularibus doctissimum ullatenus hoc potuisse latere. 340 Ait ergo : Facta est autem et archa longitudinis quinque palmorum latitudinis trium. Vnde patet manifeste quia illum designat cubitum quem duo palmi complent. Mystice autem longitudo archae longanimam domini ac redemptoris nostri patientiam qua inter homines conuersatus est insinuat, lati345 tudo amplitudinem ipsam caritatis qua ad nos uenire et inter nos habitare uoluit, altitudo spem futurae sublimitatis qua 320 Ex. xxv, 9-10. 323/324 Col. ii, 5. 325 infra, 1L, 690 sqq. viii, 3. 332/333 Ex. xxv, 10. 340 Ioseph., an7iq., IlI, 6, 5.

330 cf. Rom. 342 cf. Greg.

Magn., bozr. in Exech. (PL LXXVI, 837 B-C, 963 A, 1047 D — 1049 B, 1067 D — 1068 A). 308 spiritales E F* O 51, spiritalis PF! otiosi E F O*, otii T iniusti E T*

311 placati E F O, plantati 5$ 312 321 primo T 326 feruntur E F.S

330 prius in oz. O* T — 336 soluetur E F* O T*

PL 401

I4

DE TABERNACVLO

uel se ipsum post passionem suam glorificandum uel nos glorificaturum esse praeuidit. Vnde et apte longitudo archae duorum erat cubitorum propter uidelicet doctrinam et opera 35» quibus refulgebat in mundo. Hinc enim et euangelista Lucas sermonem se fecisse asserit de his quae coepit Iesus facere et docere, et ciues ipsius ammirantes dicebant, Vnde huic sapientia

haec et wirtules, sapientiam uidelicet referentes ad ea quae miranda dicebat uirtutes ad ea quae gerebat. Quod uero post 35; duos cubitos etiam semissem

archa in longitudine

habebat

potest ad humanae tarditatem fragilitatis referri quae dicta uel opera saluatoris sublimia necdum prout dignum erat capere ualebat. Vnde et de quibusdam mysticis eius actibus aperte dictum est : Haec non cognouerunt discipuli eus primum 360 sed quando glorificatus est Iesus ; similiter et de dictis illius sublimioribus : Ef erat uerbum istud. absconditum ab eis, ei nom

intellegebant quae dicebantur. Habebat ergo archa duos cubitos longitudinis quia dominus in carne clarus uerbo et actibus apparebat, habebat et dimidium cubiti quia etiam tarditatem 365 discipulorum qua necdum perfecte dicta uel acta ipsius capere poterant longanimiter ferebat. Vnius erat cubiti latitudo archae ob dispensationem ipsius dominicae caritatis qua electos suos in Deo adunare curauit. Vnde et pro eis supplicans patri dicebat : Non $ro his autem rogo tantum sed el pro eis qui 370 credituri sunt per uerbum. eorum 1n me ut omnes unum sint sicut tu pater n me et ego in te ut et ipsi in mobis wunwm sint ; et

paulo post : Ef notum feci eis nomen itwwm et notum faciam ut

dilectio qua me dilexisti 4n dbsis sit et ego n ipsis. Habebat post unum cubitum etiam semissem uidelicet ob significationem 375 nostrae fragilitatis qua necdum in hac uita positi perfecte uel ipsi Deum diligere uel dilectionem quam erga nos habet Deus comprehendere suffieimus quin potius sicut apostolo teste ex parie cognoscimus et ex parie prophetamus ita nimirum etiam ex parte diligimus. Habet ergo archa unum cubitum 58o habet et dimidium quia dominus unica nos pietate sibi ac patri sociandos diligit et nostrae quoque capacitatem dilectionis qualiscumque in hac uita esse potest aeque pia benignitate complectitur donec ad eius uisionem ubi eum ex toto corde tota anima tota uirtute diligamus intrare mereamur. Altitudo 585 quoque archae aptissime erat cubiti unius et dimidii uidelicet propter significationem unicae spei qua uel dominus ipse cum 351/352 Act.i 1. Luc. xviii, 34. I Cor. xiii, 9.

332/353 Matth.xiii, 54. 369/371 Ioh. xvii, 20-21. 383 cf. Marc. xii, 5o.

347 pos! ipsum add. et T — nos om. EF O.$— om E.P OS 367 quia .$ 369 et oz. T

339/360 Ioh.xii,16. 372/313 Ioh. xvii, 26.

301/302 978

350 refulgebant T — 362 ergo 381 associandos E F O .$!

PL 402

LIBER I

15

esset in carne nobiscum futurae suae resurrectionis et posterioris gloriae praestolabatur euentum uel nos inter aduersa saeculi propter futurorum praemia bonorum gaudere semper am39o monet. Habet ergo archa plenum cubitum in altitudine quia dominus et saluator noster plenissime nouerat ipse etiam corruptibili adhuc conuersatus in carne quanta uel sibimet ipsi uel membris suis quae nos sumus esset gloria conseruata in futuro. Habet et dimidium cubitum altitudinis quia nostrae 39; quoque deuotionem paruitatis libenter in suo corpore suscepit

qui pia quidem intentione futuram patriam diligimus sed necdum perfecte quae sit eius felicitas capere ualemus at tamen quantum capimus hoc non nisi ab illo habemus. Et deaurabis eam auro mundissimo intus el foris faciesque

400 Stpra coronam auream per circuitum. Archa intus et foris auro

mundissimo deauratur quia assumpta a filio Dei humana natura et intus sancti spiritus uirtute plena erat et foris hominibus aperte sancti spiritus opera praemonstrabat. Cui nimirum archae bene corona aurea supra circumdari praecipitur quia 4o; apparens in carne atque ad redemptionem humani generis ueniens filius Dei certum expectabat tempus et horam quando susceptam pro nobis mortem cum ipso mortis auctore superaret atque ad patrem uictor in caelos ascenderet. De hac corona dicit apostolus :Ewm autem qui modico quidem quam angeli PL 410 9"qinoratus est uidemus Iesum ropier passionem mortis gloria 495 ei honore coronatum ; de hac in apocalipsi Iohannes : E widi, inquit, e£ ecce equus albus, et qui sedebat super allum habebat arcum, et data est ei corona, el exit wincens ut uinceret. Equus

quippe albus ecclesia, eques qui illi praesidebat dominus est 41; qui habebat arcum quia contra potestates aerias ad bella ueniebat, dataque est ei corona uictoriae qui regnum mortis moriendo subuertit. Et quattuor circulos aureos quos pones ber quattuor archae angulos ; duo circuli sint 1n latere uno et duo in altero. Quattuor 420 circuli aurei quattuor sunt euangeliorum libri qui merito aurei sunt propter claritatem sapientiae qua fulgent merito circulis comparati quia aeterna est ipsa Dei sapientia quam praedicant neque incipiens ex tempore neque esse desinens aeterna diuinitas quam homo Christus accepit. Vnde imminente hora suae 425 passionis precatur patrem dicens : E! nunc clarifica me tu pater apud temet ipsum claritate quam habui rius quam mundus esset $899/400 Ex. xxv, 11. 409/410 Hebr. ii, 9. Ex xxvop2. 425/424 Ioh. xvii, 5.

411/413 Apoc. vi, 2.

418/419.

393 consetuanda T (sup. ras.) 3895 suscipit E F O 398 hoc oz. T 400: super E PO 402 uirtute sancti spiritus E F O.$ 406 certus T qua T (supra lin.) 409 ab angelis E F O.$ 410 mottis oz. T A13 eiom. FT

DE TABERNACVLO apud te. Quattuor autem angulos habet archa quia sacramentum dominicae incarnationis per omnes mundi plagas in quibus sancta ecclesia dilatatur celebrari non desinit. Et per eos430 dem angulos quattuor quattuor circuli sunt positi quia in cunctis mundi finibus euangelium Christi saluandis fidelium cordibus praedicatur. Duo autem circuli in latere uno et duo sunt in altero uel quia duo euangelistae discipulatui saluatoris in carne praedicantis et miracula facientis adhaerebant, duo 16

455 autem alii post resurrectionem ascensionemque eius ad caelos ad fidem eius uenerunt, uel quia in figura quattuor animalium duo qui per hominem et uitulum designati sunt passionum et mortis eius indicia praetulerunt duo uero illi qui per leonem et aquilam praefigurati sunt uictoriae qua mortem destruxit 44o insignia demonstrarunt. Homo quippe dominus per incarnationem mortalis factus apparuit, uitulus uero idem oblatus pro nobis in altari crucis extitit, idem leo mortem fortiter subigendo, aquila ad caelos ascendendo factus est. Atque ideo duo circuli in latere uno et duo sunt in altero quia nimirum 44; duo euangelistae per suam figuram assumptionem in domino humanae fragilitatis et duo alii uictoriam qua de eadem assumpta fragilitate ac morte triumphauit insinuant. Nam quasi laeuum latus archae duos habuit circulos cum euangelistae duo incarnationem domini ac passionem figurarent, similiter 45o lateri dextero duo inerant circuli quod aeque duo euangelistae resurrectionem atque ascensionem eius quae ad futurae gloriam uitae pertinent figuraliter exprimunt. Facies quoque uectes de lignis sethim et operies auro inducesque per circulos qui sunt in archae lateribus ut portetur in eis qui 455 semper erunt dn circulis nec umquam extrahentur ab eis. Vectes quibus archa portatur sancti sunt doctores qui dominum praedicando audientium cordibus inferunt. Qui uidelicet uectes semper esse iubentur in circulis quia nimirum necesse est ut quicumque aliis caelestia sacramenta praedicant numquam

46o ipsi mentem a memoria sacrae scripturae numquam manus a diuinorum obseruantia mandatorum contineant. Bene autem sequitur : Ponesque in archa testificationem quam dabo tibi, quia illa PL solummodo de incarnato Dei filio loqui et credere debemus 404. 465; quae nobis ipse dominus per auctores sacrae scripturae reue-

433 cf. Matth. iv, 21 ; ix, 9.

XXV, 13-15.

436 cf. Ezech. i, 5-10 ; Apoc. iv, 7. 463 Ex. xxv, 16.

453/458 Ex.

442 item E F.$* T X fortiter subigendo mortem E FO. . 447 pos; quasi 449 505! similitet add. de T 450 latete T quia O 451 eius o7. TL 486 portabatur T — 463 atcam EFO. 5 —. do EFOS . 464 incarnatione EFO $. filii EP! O5 add. pet T

LIBER I

17

lare dignatus est. Si autem uis scire quae sit illa testificatio quam in archa ponendam a domino Moyses accepit, apostoIum audi : Pos? wuelamentum autem, inquit, secundwm taberna-

culum quod dicitur sancta sanclorum aureum habens turibulum 470 el archam testamenti circumteclam ex omni barie auro in qua urna aurea habens manna. et wirga Aaron quae fronduerat et

415

tabulae testamenti. Vrna ergo aurea in archa habens manna anima est sancta in Christo habens in se omnem plenitudinem diuinitatis. Virga Aaron quae excisa fronduerat potestas est inuicta sacerdotii illius de qua dicit propheta : Vrga aequitatis wirga regni iui. Quae postquam ad tempus per mortem uisa est esse succisa illucescente mane resurrectionis uiuacius refloruisse inuenta est ac perpetuo inuiolabilis atque immarcescibilis permansura esse innotuit. Christus enim surgens a

480

mortuis iam non moritur, mors illi ultra non dominabitur. Ta-

bulae testamenti in archa omnem in Christo et scientiam paternorum secretorum et potentiam iudiciorum designant. In tabulis namque testamenti et fides erat inscripta aeternae diuinitatis quae mundum crearet ac regeret et mandata qui485 bus Deo seruire oporteret et discretio iudicii qua ipse odientes se iure condemnaret et diligentes se misericordia digna remuneraret. Haec est ergo testificatio quam dominus Moysi in archa ponendam dedit cum confitendam nobis in Christo signauit ueritatem carnis animae et uerbi ipsamque carnem 490 post passionem mortis resurrectione glorificatam et aeterna regis ac pontificis dignitate sublimatam monstrauit cum ipsum esse solummodo paternorum conscium archanorum quasi ueraciter unius eiusdemque cum patre maiestatis ipsum omnium esse iudicem docuit saeculorum. Facies et ropitiatorium de auro mundissimo, duos cubitos et 49 dimidium tenebit longitudo eius, semissem et cubitum latitudo. Quaeri solet quid propitiatorium dicat quo operienda sit archa. Sed cum hoc de auro fieri iubeat et tantae longitudinis A

500

ac latitudinis quantae archam fieri praeceperat constat procul dubio quia tabulam fieri uoluit auream tantam quanta archam

505

tegere sufficeret. Ouod uidelicet propitiatorium non aliud quam dominum saluatorem sed specialius in eo uiscera pietatis designat de quo dicit apostolus :Quem $roposwit Deus propitiationem. ber. fidem 1n sanguine ipsius. Nam et ideo desuper ponitur quia superexaltat misericordiam iudicio. 468/42 Hebr. ix, 35-4. 413 cf. Col. ii, 9. 445/446 Ps. 44, 7. Rom. vi, 9. 495/496 Ex. xxv, 17. 503/504 Rom. iii, 25.

479/480

466 illa sit .$ 483 testificatio T 488 arcam O 490 aeterni E, aeternam .$ 491 diuinitate T 494 esse omnium E F O.$ 497 dicatur EF O — 498 hoc

om.EFOS

505 quoniam T

18

DE TABERNACVLO

Vnde et psalmista : Suawis, inquit, dominus uniuersis, eb qmi-

serationes eius super omnia opera etus.

Duos quoque cherubim aureos et broductiles facies ex utraque arte oraculi ; cherub unus sit in. latere uno et alter in altero, latus propitiatorii tegant. expandentes alas et ope51 o uirumque rientes oraculum respiciantque se mutuo uersis uultibus in ropitiatorium quo operienda est archa in qua bones testimonium quod dabo tibi. Cherubim esse nomen angelicarum uirtutum Lezechiel propheta manifeste declarat quas etiam iuxta exem$1 plum quo hic fieri iubentur cum alis sibi apparuisse designat dicens :Et wox alarum cherubim audiebatur usque in, atrium PL exterius sicut uox Dei loquentis. Et quidem numero singulari 495 cherub plurali autem cherubim dicitur, et est nomen generis masculini, sed Graeca consuetudo neutro genere posuit cheruVerum noster interpres Hebraeum $2 o bin m littera in n mutata. secutus idioma masculino genere posuit, duos cherubim aureos et productiles facies, non duo cherubin aurea et productilia, quod scriptorum incuria credo in eius translatione esse corruptum ut pro cherubim antiquorum more scriberetur cheruInterpretatur autem cherubim siue cherubin scientiae 52 I bin. multitudo uel scientiae intellectus quod uidelicet nomen tanto rectius angelicis potestatibus congruit quanto perfecte ab omni impulsu impurae cogitationis alieni uisioni sui conditoris adhaerent. Idcirco autem alas uel in figura cherubim Moyses 53 o facere iubetur uel in ipsa eorum specie uidisse se propheta testatur quod etiam licentia solet imitari pictorum ut in alto sedem habere angeli et quasi leui uolatu ubique discurrere posse signentur neque ullam habere tarditatem quin confestim ubicumque uoluerint adsint. Post resurrectionem quoque hoc 535 ipsum nobis spiritali iam corpore uestitis indubitanter promittitur. Expandunt ergo alas cherubim et propitiatorium tegunt quoniam angeli omnem suae naturae potentiam qua in altis habitare et cuncta supernae illius patriae loca leui ac laeto itinere penetrare meruerint in obsequium sui conditoris 540 offerunt ac uelut propitiatorium contuentes obumbrant, id est honorant uelando, quia totum quem habent statum perpetuae felicitatis eius gratiae deputant a quo nihil mali uelle posse acceperunt. Duo sunt autem propter significandam societatem angelicae pacis quia snónus quam inter duos haberi caritas mon VA

506/507 Ps. 144, 9. 516/517 Ezech. x, 5.

508/513 Ex. xxv, 18-21. 513 cf. Beda, de Zezzplo T, 1269. 525/526 Hieton., noz. (CC LX XII, 74, 20-21). 544 cf.

Greg. Magn., Dom. in eu. (PL LXXVI, 1139 A).

508 cherubin E* F T 513 tibi dabo T 517 domini E F O.$ 525 autem om. E* FO. 534/535 Quod ipsum quoque nobis post resurrectionem E F O .$ 539 meruerunt EF O.$ 342 pos? quo add. ut EFOS 942 possint E!, possent O

LIBER I

j

I9

fotest. Vnde et sese respicere mutuo et in propitiatorium uultus habere iubentur quia nimirum in glorificatione diuinae uisionis sibimet alterutrum consonant. Item per duo cherubim possunt duo testamenta figurari quorum unum futuram domini incarnationem aliud factam clamat respiciuntque se mutuo quia in 550 attestatione ueritatis quam praedicant in nullo ab inuicem discrepant uertunt uultus in propitiatorium quia et misericordiam domini in qua unica mundo spes est ualde commendant atque ideo sunt ex utraque parte oraculi quia et praecedentia ante incarnationem dominicam tempora et sequentia praedi55 II catione spiritalis scientiae replent. Quibus etiam nomen scientiae multitudinis uel scientiae multiplicatae conuenit quia uidelicet scriptura sacra spiritali ac diuina scientia plena est eademque scientia ex quo ipsa scriptura condi coepit augeri semper ac multiplicari non desinit. Vnde et angelus Daniheli : 545

560 Pertransibunt,

inquit, plurimi, et multiplex erit scientia. Nam-

que Moysen ampliorem patriarchis scientiam percepisse testatur ipse dominus qui illi apparens ait: Ego Deus qui apparui

Abraham Isaac et lacob in Deum omnipotentem et nomen meum adonai non indicaui eis. Multiplicata est ergo ex tempore scien$65 tia diuinae cognitionis cum hoc de se ipso dominus Moysi quod patriarchis non indicauerat ostendit. Dauid qui in lege domini meditabatur die ac nocte uideamus an se ipsi qui legem scripsit Moysi aliquid amplius de domino intellexisse senserit : Quomodo, inquit, dilexi legem tuam domine, tota die meditatione mea, est, statimque subiunxit, Super omnes docentes me intel3T lexi ; unde et alibi gloriatur domino dicens : Incería et occulta sapientiae tuae mamijestasti mihi. Item apostolos maiora prophetis nosse declarat dominus ipse qui eisdem loquitur dicens : Multi prophetae et justi cupierunt uidere quae widetis et mom 575 uiderunt et audire quae auditis et non audierunt ; sed. et eisdem

post resurrectionem ascensionemque suam maiorem adhuc scientiae gratiam promittit dicens : Adhuc multa habeo uobis dicere, sed mon potestis portare modo, cum. autem

wenerit ille

spiritus werilatis docebit uos omnem ueritatem ; quibus et in 580

futuro maius omnibus quae in hac uita cognosci possunt reuelaturum se esse pollicetur dicens : Qui autem diligit me diligitur 555 cf. Hieron., 1oz. (CC LX XII, 65, 11 ; 74, 20). 560 Dan. xii, 4. 562/564 Ex. vi, 2-5. 569/570 Ps. 118, 97. 510/571 Ps. 118, 99. 511/572 Ps. 50, 8. 074/515 Matth. xiii, 17. 517/5019 Ioh. xvi, 12-13. 581/582 Ioh. xiv, 21.

546 iubentur habere E F OS 550 et praedicatione T — 553 et oz. T 554 consequentia T — 556 quod EFOJS 559 desiit T ^ 560 scientia erit .9 563 bos? Abraham add. et E F O 56? ipso T 512 apostolus E* F .$*, apostolis T (sup. ras.) 571 tepromittit E F O S D78:modo portare T —— 599 pos? uos add. in E. F O (ras.), 5t (sup.) et oz. T 580 quam T! 581 diligetur P! QKSETS

IBI

406

20

DE TABERNACVLO

a patre meo, ei ego diligam eum et mamifestabo ei me vbsum. Recte ergo cherubim scientia multiplicata dicitur quia in utroque testamenta fidelibus magis ex tempore magisque 58 A cognitio ueritatis innotuit. Recte cherubim gloriae propitiatorium obumbrare dicuntur quia testamenta crescente per tempus et multiplicata scientia propitiationem nobis domini saluatoris praedicant et hanc gratis semper uocibus quasi expansis ad uolatum alis honorare non cessant. Quia enim uerba 39 o colloquentium quasi uolando per aerem ab ore dicentium ad cor perueniunt audientium merito expansis cherubim alis et uelut ad uolandum aptatis possunt designari. Inde braecipiam et loquar ad te supra propitiatorium scilicet ac de medio duorum cherubim qui erunt supra archam testimonii 595 cuncta quae mandabo per te filiis Israhel. Supra propitiatorium loquitur dominus ad Moysen cuncta quae per illum mandat filis Israhel quia per gratiam propitiationis Dei factum est ut hominibus post culpam praeuaricationis apparere et eis uiam ueritatis post errorem demonstrare dignatus esset. De 600 medio cherubim loquitur quia per angelicam uisionem et non in sua substantia Deus apparuit et locutus est Moysi attestante apostolo quia /ex $ropter transgressiones posita est donec weniret semen cui promiserat ordinata ber angelos in manu mediatoris. Item de medio duorum cherubim loquitur dominus quia per 605 uerba utriusque testamenti consona nos uoce ad fidem ueritatis erudit uel certe de medio cherubim loquitur quia per unigenitum suum qui in medio duorum testamentorum in carne apparuit humano generi Deus pater uoluntatem suam manifestare dignatus est. Quo sensu etiam illud potest accipi quod ait Abacuc : In medio duorum animalium innotesceris. Potest autem in archa etiam sancta ecclesia figuraliter accipi quae de lignis imputribilibus, hoc est animabus sanctis, aedificatur et in fide sancti euangelii per quattuor mundi plagas distenta PL coronam uitae a Deo expectat aeternam habens in se tabulas 407 61 A testamenti in meditatione continua legis Dei habens et urnam auream cum manna in fide dominicae incarnationis habens et uirgam Aaron quae fronduerat in participatione regni et sacerdotii dominici dicente apostolo Petro, Vos autem genus electum regale sacerdotiwm, habens propitiatorium desuper ut cuncta 620 quae habet bona largiente gratia diuina sese accepisse meminerit habens et cherubim gloriae in propitiatorio uel angelica 593/895 Ex. xxv, 22. 602/603 Gal. iii, 19. 618/619 I Pet. ii, 9. 1:12:

610 Hab. iii, 2.

614 cf. Iac.

393 super T 594 duo T erant T supet .$ 999 est EF. S T 601 appatuit Deus .$ post attestante a7. Paulo .$ 610 Ambacuc E* O .$, abba618 5057 electum add. et T innotesces E* F O $ cucF

LIBER

I

:

2I

uidelicet praesidia quibus a Deo semper adiuuetur propitio uel testamenta quibus qualiter uiuere et quomodo auxilium recte uiuendi a diuina propitiatione quaerere debeat institua625 tur. Sic autem sunt cherubim supra propitiatorium positi quo

modo ciuitas Christi, id est sancta ecclesia, super montem, id

est super ipsum Christum, esse constituta dicitur non quod altior illo possit esse ciuitas sua sed quod eius subsidio sustentata proficiat. Cherubim supra propitiatorium habet archa 65o quia uel angelica ministeria uel eloquia diuina eo ueracius ecclesiam iuuant quo ipsa in fundamento summae ueritatis stabilita consistunt. Facies et mensam de lignis sethim. habentem duos cubitos longitudinis et in latitudine cubitum unum et in altitudine cubi635 Lum, ac semissem.

Mensa

de lignis sethim facta scriptura est

sacra de fortibus sanctorum patrum uerbis actibusque compacta quae dum nobis quae sint aeternae gaudia beatitudinis quomodo ad haec perueniatur ostendit cibum profecto nobis salutis ac uitae suggerit. Haec habet longitudinem cum perse64o uerantiam nobis coeptae religionis latitudinem cum amplitudinem caritatis altitudinem cum spem perpetuae remunerationis insinuat. Et bene longitudo duorum est cubitorum quia actualis nostra conuersatio in duabus maxime uirtutibus consistit misericordia uidelicet et innocentia dicente apostolo 64; Iacobo : Religio autem munda et immaculata apud Deum et

patrem haec est, uisitare pupillos et uiduas in tribulatione eorum

et immaculatum se custodire ab hoc saeculo. In eo namque quod pupillos et uiduas in tribulatione eorum uisitare praecipit cuncta quae erga proximos necesse habentes misericorditer 65o agere debemus ostendit, in eo uero quod immaculatos nos ab hoc saeculo custodire ammonet uniuersa in quibus nos ipsos caste uiuere oportet exprimit. Quos duos cubitos bonae actionis et dominus ipse mensae uerborum suorum inesse declarauit cum ait, Sint lumbi uestri braecincti et lucernae uestrae ardentes,

655 lumbi uidelicet praecincti ut a contagio saeculi huius perduremus immunes, lucernae uero ardentes ut per opera misericordiae coram domino clari fulgeamus ; nam quod sequitur, E? uos simáles hominibus expectantibus dominum. suum. quando

reuertatur a nuptiis, ad altitudinem eiusdem mensae, hoc est ad

660 spem futurae retributionis, pertinet. Quod uero mensa unum 633/635 Ex. xxv, 23. 626 c£. Matth. v, 14 ; Eph. ii, 19-20 ; Heb. xii, 22. 657/659 Luc. xii, 56. 654 Luc. xii, 55. 641 Iac. i, 27.

645/

altitudinem latitudinem E* F 5$, latitudinis O T FO T 643/644 constat T —— 645 post habet add. et T 9639 haecom. T EF. 648 647 immaculatum sque 646 et] ac E F S posterius et om. E. FP 5$ fos? praecipit add. praecepit O* T? EFOS 648 et] ac eorum oz. T 650 uero oz. TD ^ 685 contagione E F O quia sup. T! 634 priusin om. ES

22

DE TABERNACVLO

habet cubitum in latitudine unitatem ipsius dilectionis quam tota nobis testamenti ueteris et noui series commendat figurate denuntiat ;una quippe est caritas, hoc est simplex et pura mentis pietas, qua et Deum et proximos et ipsos quoque ini-

micos amare iubemur quamuis magna distantia ac distinctione rectissima ipsius amoris Deum primo loco inimicos ultimo diligere debeamus, ipsis quoque proximis pro differentia meritorum dispar sit modus impendendus amoris, sicut patriarcham Iacob cum omnes diligeret filios Ioseph tamen singularis merito innocentiae diligere prae ceteris scriptura teste nouimus; unde pulchre in canticis canticorum dicit ecclesia Christo : Iniroduxit me in cellam. winariam. ordinauit 4n. me caritatem. Porro quod altitudo cubitum ac semissem habebat, cubitus aeque ut in latitudine unitatem ipsius spei nostrae 67 i caelestis insinuat qua expectamus dominum nostrum quando reuertatur de caelis remuneraturus seruos quos uigilantes accinctis lumbis et ardentibus bonorum operum lucernis inuenerit, nam etsi pro diuersitate meritorum multae sunt mansiones in domo patris unum tamen est regnum caeli in quo 680 omnes recipiantur electi, semis uero qui superest initium uitae 665

contemplatiuae quo non nulli sanctorum etiam in carne adhuc positi frui meruerunt indicat quibus non solum sperare caelestia praemia uerum etiam ex parte uidendo praegustare donatum est ut Esaias et Micha ceterique prophetae qui uide685 runt dominum sedentem in solio gloriae suae circumstante caelorum exercitu ut Petrus Iacobus et Iohannes qui clarificatum inter Moysen et Heliam dominum in sancto monte uiderunt ut magister gentium cui prius quam carnis debitum solueret donatum est in paradisum ac tertium caelum rapi et 690 audire archana uerba quae non licebat hominibus loqui. In his ergo et huiusmodi famulis Christi mensa nobis tabernaculi,

hoc est diuina scriptura qua ecclesia sancta sine cessatione reficitur, super cubitum communis spei semissem in altitudine adiungit quia supernae beatitudinis gaudia praemonstrata 695 ilis prius quam reddita demonstrat ; quae nimirum praemonstratio quia raptim et in transitu sanctorum mentibus apparet recte per dimidium cubiti et non per plenum cubitum figuratur.

Et inaurabis eam auro. urissimo. Auro purissimo mensa 668 cf. Gen. xxxvii, 5. 672/613 Cant. ii, 4. vi, 1 ; III Reg. xxii, 19 ; II Parallip. xviii, 18. II Cor. xii, 4. 699 Ex. xxv, 24.

678 cf. Ioh. xiv, 2. 684 cf. Es. 686 cf. Matth. xvii, 1-5. 689 cf.-

661 quod T ^ 670 prae ceteris diligere E F O .$

semisse F .$

E 690 licet BFO$

682 indicatur T

EF O.$

680 semissis E, semissem O,

684 uti E* F* O*,$

696 et oz. T

Micheas E O .$, michea

699 poserius auro putissimo 077.

PL 408

LIBER

I

,

23

goo tabernaculi inauratur quia et scriptura sacra scientiae caelestis sensu clara refulget et ipsi qui eam condidere prophetae praeclari uita ac sermone fuerunt.

Faciesque illi labiwm. aureum. per. circuitum. et. ipsi. labio

1o;

71

71;

720

72;

75o

75;

coronam. inlerrasilem altam. quattuor digitis. Labium aureum fit mensae per circuitum quia doctrina sacri eloquii per mundissima nobis praedicatorum fidelium ora magistratur neque illorum locutio qui diuina nobis archana tradiderunt humanae confabulationis sermonibus ullatenus attaminari consentiebat quin potius non tantum nociua sed et otiosa hominum uerba grauiter ferre ac redarguere curabant. Vel certe labium fit aureum mensae per circuitum quia scriptura sacra ex omni parte suae locutionis cum recte intellegitur claritatem nobis sapientiae caelestis insonat. Cui uidelicet labio corona additur PL quia lingua praedicantium suis auditoribus retributionem 409 uitae promittit aeternae. Et bene ipsa corona quattuor digitis alta fieri praecipitur quia celsitudo nobis coronae perennis per quattuor sancti euangelii libros ostenditur uel quia per custodiam euangelicae fidei et operationis ad coronam nos uitae peruenire oportet. Pulchreque per digitos libri designantur quia nimirum et tabulae legis digito Dei esse scriptae referuntur et in euangelio dominus districtionem legis temperaturus digito scribebat im terra dicens de adultera quam accusabant Pharisaei et scribae : S quis uestrum sine peccato est, primus in illam lapidem mittat. Digitus autem Dei spiritus Dei intellegitur ; unde illud quod Lucas dominum dixisse refert, S? ergo in digito Dei eicio daemonia, Matheus quasi exponendo dicit, 2n spiritu Dei. Itaque labio mensae aureo corona aurea quattuor digitis alta superponitur quia purissima sanctorum praedicatorum eloquia spem supernae beatitudinis expectant quae ministerio sancti spiritus in quattuor sancti euangelii libris descripta continetur, nec solum praedicatores ipsi praemium in caelis sui laboris accipiunt uerum etiam omnibus sibi obtemperantibus eandem uitae coronam certa euangelicae ueritatis auctoritate promittunt. Bene autem eadem corona interrasilis fieri praecipitur quia nimirum aeterni retributio regni non indifferenter omnibus datur sed pro qualitate accipientium distincto diuinitus examine singulis quibusque distribuitur. Corona etenim aurea mensae domini pura et non interrasilis esset, si claritas futurae iustorum retributionis aequalis omni703/704 Ex. xxv, 24-25. 720 cf. Ex. xxxi, 18. 726 Luc. xi, 20. 726/124 Matth. xii, 28.

722/124 Ioh. viii, 6-7.

7235/

700 sapientiae E F O5 caelesti T 706 ministratur E F O.$ 708 consentiebant T (sup. ras.) 711 omni ex E F OS 924 autem oz. T 7265 Matheus EFO. $T | *26 Lucas EFOST . quibus EFO*$ dixit E FOS

24

DE TABERNACVLO

740 bus panderetur instar uidelicet huius solis mundani cuius

splendorem Deus indifferenter super bonos et malos facit oriri ; at quia sicut stella stellae differt in claritate ita erit in resurrectione mortuorum. Corona mensae domini uariis distincta scalpturis sed competenter ordinatis apposita est ; una 745 etenim uita futura omnibus est promissa iustis sed multiformis in illa pro diuersitate meritorum gloria est singulorum. Quod uero descripta prius una corona subiungitur, Et super illam alteram coronam aureolam, de illorum potest praemio recte intellegi qui generalia scripturae sacrae mandata 59 spontanea uitae perfectioris electione transcendunt ideoque specialem prae ceteris fidelibus retributionem uoluntariae oblationis expectant. Corona namque aurea quattuor digitis alta labio mensae aureo apponitur cum per euangelium his qui mandata diuinae legis custodiunt uita aeterna promittitur 755 dicente domino ad diuitem, S? wis ad witam ingredi, serua mandata, non homicidiwm [acies mom adulterabis mon facies furtum mon falsum testimonium dices honora patrem et matrem et diliges jroximum twwm sicut ie ipsum, sed eidem coronae altera corona aureola superponitur cum protinus adiungitur, 76o Si wis per[ectus esse, uade uende quae habes et da pauperibus et habebis thesaurum 1n caelo et ueni sequere me ; ad hanc coronam pertinet canticum illud nouum quod uirgines tantum coram agno cantare referuntur qu empti sunt ex hominibus brimitiae Deo et agno, ad hanc quod idem sequuntur agnum quocumque 765 abierit. Vel certe corona aurea labio mensae domini apponitur cum in uerbis sacrae scripturae discimus egredientes e carne animas ad aeterna in caelis praemia esse recipiendas, et super illam aureola altera superadditur corona cum in eadem scriptura repperitur quod eis sublimior in fine saeculi gloria in Te corporum quoque immortalium receptione seruetur. Quattuor quoque circulos aureos praeparabis et pones eos in quattuor angulis ewusdem mensae per singulos pedes. Haec ut supra de archa exposuimus etiam hic accipienda sunt. Quattuor namque circuli aurei quattuor sunt euangeliorum libri TI5 per quorum fidem contigit ut omnis scriptura sacra per mundum legeretur et intellegeretur uniuersum. Quattuor autem pedes habet mensa quia quadriformi ratione omnis diuinorum 940 cf. Matth. V, 45. Matth. xix, 17-21. I, 420 sqq.

942 cf. I Cot. xv, 41-42. 948 Ex. xxv, 25. $62 cf. Apoc. xiv, 3-4. 1331/12 Ex. xxv, 26.

755/761 933 supra :

742 posterius in] et E F O.S.—— v43 resurrectio EF OS — 944 sculpturis E O $, culturis F 955 ad om. T *U* pos? patrem add. tuum T — pos? matrem add.tuam T — "58 tuum oz. T — *59 supta ponitur T — v60 priusetoz. T «63 cantasse E FO *65 aurea] super T 9766 dicimus T* v68 altera aureola EF O.$ . *69 gloriae.$ ^ 772 ut] quod $* **4 quadtifotma T

PL 410

LIBER I

25

eloquiorum series distinguitur; in libris namque omnibus sanctis intueri oportet quae ibi aeterna intimentur quae facta 7180

18 A

narrentur quae futura praenuntientur quae agenda praecipian-

tur uel moneantur. Item mensa tabernaculi quattuor habet pedes quia uerba caelestis oraculi uel historico intellectu uel allegorico uel tropologico, id est morali, uel certe anagogico solent accipi. Historia namque est cum res aliqua quomodo secundum litteram facta siue dicta sit plano sermone refertur, quo modo populus Israhel ex Aegypto saluatus tabernaculum domino fecisse in deserto narratur ; allegoria est cum uerbis siue rebus mysticis praesentia Christi et ecclesiae sacramenta designantur, uerbis uidelicet ut Esaias ait, Egredietur uirga de

u99

radice lesse, et flos de vadice eus ascendet, quod est aperte dicere, Nascetur uirgo Maria de stirpe Dauid et Christus de stirpe eius orietur, rebus autem ut populus de Aegyptia seruitute per sanguinem agni saluatus ecclesiam significat passione Christi a daemonica dominatione liberatam ; tropologia,

795 id est moralis locutio, ad institutionem et correctionem morum

siue apertis seu figuratis prolata sermonibus respicit, apertis uidelicet ut Iohannes ammonet dicens, F?iol? met non diligamus uerbo mec lingua sed opere et ueritate, figuratis uero ut

8oo

805

810

815

Salomon ait, Omni tempore sint uestimenta tua candida et oleum de capite tuo non deficiat, quod est aperte dicere, Omni tempore sint opera tua munda et caritas de corde tuo non deficiat; anagoge, id est ad superiora ducens locutio, est quae de praemiis futuris et ea quae in caelis est uita futura siue mysticis seu apertis sermonibus disputat, apertis scilicet ut, Beati mundo corde quoniam ipsi Deum widebunt, mysticis uero ut,

Beati qui lauant stolas suas ut sit potestas eorum 1n ligno itae et per portas intrent dn. ciwitatem, quod est patenter dicere, Beati qui mundant cogitationes et actus ut potestatem habeant uidendi dominum Iesum qui ait, Ego sum «ia et ueritas et uita, et per doctrinam atque exempla praecedentium patrum intrent in regnum caelorum. Subter coronam. erunt circuli. aurei. ut. mittantur wectes per eos et ossil mensa portari ; ipsos quoque uectes facies de lignis sei]hum. et. circumdabis auro ad subuehendam mensam. Apte subter coronam erunt circuli quia libris sancti euangelii in 789/190 Es. xi, 1. Matth. v, 8.

797/798 D Ioh. iii, 18.

806/807 Apoc. xxii, 14.

799/800 Eccle. ix, 8. — 804/805 809/810 Ioh. xiv, 6.

812/814 Ex.

XXV, 27-28.

*80 pronuntientur I «84 cum oz. T 98$ in desetto oz. T 788 ecclesia Tr 789 signantur E F O.$ 9792 ut om. T 996 recipit T' 999 uestimenta tua sint T — 805 505; quoniam add. mundo corde T ^ 806 eorum] illis

EXE O5!

807 intrant E*.S

813/814 de lignis sethim facies .$

809 Christum

E

$814 uehendam

FO. — Si2utJ et T

815 erant .$*

EFO.$

BE 411I

26

DE TABERNACVLO

hac uita utimur coronam uero uitae supernae futuram in caelis speramus. Per quos uidelicet circulos immittuntur uectes ad subuehendam mensam quia doctores sancti ut uerbis sacri eloquii corda audientium reficiant ipsi per omnia mentem 820

825

suam necesse est in euangelica lectione fixam teneant quatenus

ad fidem sensumque illius omnem interpretationis ad doctrinae suae intentionem dirigant curentque sedulo ne quid aliud agendum sperandum amandumue in scripturis omnibus quam quod in quattuor euangelii libris inuenitur doceant. Qui dum uniuersa scripturarum eloquia ad eam quae in euangeliis scripta est fidem ac dilectionem referunt quasi totam domini mensam cum panibus ac uasis ipsius in quattuor circulis portant.

Pavabis et acetabula ac fialas turibula et ciatos $m quibus offerenda sunt libamina ex auro purissimo. Varia uasa quae ad offerenda libamina sunt facta uariae sunt distinctiones eloquii diuini pro dispari capacitate audientium. Non enim una eademque omnibus potest conuenire doctrina. Aliter namque sapientes aliter insipientes aliter diuites aliter pau855 peres aliter sani aliter infirmi aliter senes aliter iuuenes aliter uiri aliter feminae aliter caelibes aliter coniugati aliter praelati aliter subditi docendi sunt. Quae tamen uasa omnia ad mensam tabernaculi omnia ad offerenda libamina pertinent quia quae-

850

840

845

cumque prudens doctor diuersa pro diuersitate audientium loquitur uniuersa in regula sacrae scripturae repperiuntur atque ad offerenda domino uota bonorum operum corda excitant auditorum. Quae uidelicet oportuna diuersitas sanctae praedicationis ipsius domini ore designabatur cum diceret :

Quis putas est fidelis dispensator et prudens quem constituit dominus super jamiliam suam, ut det illis àn tempore tritici

mensuram ? Mensuram quippe tritici conseruis dat in tempore fidelis dispensator et prudens quando discretus uerbi minister non solum tempus oportunum in dicendo obseruat uerum etiam qualitatem sensumque auditorum diligenter exquirit 850 et iuxta huius distantiam modum sui sermonis temperat. Et pones super mensam panes bropositionis in conspectu meo semper. Panes propositionis super mensam positi semper doctores sunt spiritales qui in lege domini die ac nocte meditantes cunctis ecclesiam intrantibus refectionem uerbi cae855 lestis offerunt. Qui recte propositionis panes uocantur quia in propatulo semper esse debet uniuersis fidelibus sermo salutis 829/830 Ex. xxv, 29. S

844/846 Luc. xii, 42.

851/852 Ex. xxv, 20.

$853 cf.

e m

822curent T — nec T — 826 estscripta domini oz. T

5 — 82v ipsis T — 845 supta T

853

LIBER I

27

neque umquam in ecclesia deesse oportet piis auditoribus uerbum solatii quod dominus per praecones ueritatis mundo proponens in conspectu suo semper apparere et usque ad finem 86o saeculi his qui esuriunt et sitiunt iustitiam incessanter abundare uoluit. De his panibus in leuitico plenius quot et quales faciendi uel quomodo ponendi fuerint refertur dicente domino ad Moysen : Accifies quoque similam et coques ex ea duodecim panes qui singuli habebunt duas decimas quorum senos altrin865 secus swpber mensam

jurissimam coram domino statues et pones

super eos tus lucidissimum ut sit banis in monumentum oblationis domini, ber singula sabbata mutabuntur coram domino suscepti a filiis Israhel foedere sempiterno, eruntque Aaron et filiorum eius ut comedant eos in loco sancto. Vbi manifeste in87o primis ipso etiam numero panum duodecim apostolorum forma praemonstratur quos apparens in carne dominus primos elegit quorum ministerio cibum uitae cunctis gentibus daret. Denique esurientibus in deserto turbis dicit eisdem discipulis suis nostris uidelicet apostolis, Date ?llóis uos manducare, et 875; saturatis de quinque panibus quinque milibus hominum ipsi collegerunt duodecim. cophimos fragmentorum quia nimirum apostolorum et apostolicorum uirorum est ea quae turbae nequeunt scripturarum sacramenta capere. Duodecim ergo panes in mensa tabernaculi duodecim sunt apostoli et omnes 88o doctrinae eorum sequaces in ecclesia qui quoniam usque ad consummationem saeculi populum Dei alimoniis uerbi reficere non desinunt panes duodecim propositionis numquam de mensa domini recedunt. Et bene idem panes non de qualibet farina sed de simila fieri iubentur quia nimirum quicumque aliis uer88; bum uitae ministrant primo ipsos necesse est uirtutum frugibus operam dare quatenus ea quae praedicando ammonent etiam faciendo commendent configurati exemplis illius qui de semet ipso ait : Ns? granwm frumenti cadens in terram moriuum fuerit, ibsum solum manet. Bene etiam idem panes seni 89o altrinsecus super mensam statui praecipiuntur propter concordiam scilicet caritatis et societatis, nam et dominus binos

ad praedicandum discipulos misisse perhibetur figuraliter insinuans quia sancti doctores numquam ab inuicem uel affectu dilectionis uel in assertione ueritatis discrepant. Quod 895 autem super panes tus lucidissimum ponitur uirtutem orationis designat quia idem doctores suae ministerium praedica860 cf. Matth. v, 6. 863/869 Leu. xxiv, 5-9. 874 Matth. xiv, 16-21. Ioh. vi, 15. 888/889 Ioh. xii, 24. 891 cf. Marc. vi, 7.

876

864 habebant E* O* $*, habeant E! F 865 supta T 868 suscepta $* 871 primos oz. T . S4uidelicet o». T 8*5 milia $* T . S80 illorum E F O! (sup.) S 894 in assertione ueritatis uel in affectu dilectionis E F O S 5 GICICSINA

PL 412

28

DE TABERNACVLO

tionis simul et deuotionem operis domino commendant ; nam per tus orationem designari testatur psalmista qui dicit : Dirigatur oratio mea sicul incensum in conspectu tuo. Et tus super panes ponitur in monumentum oblationis 90! o lucidissimum domini quando piae sanctorum actioni ac doctrinae oratio pura superadditur quo per haec utraque rite sociata semper in conspectu summi arbitris memoria sacrae oblationis appareat. Bene autem per singula sabbata panes coram domino mutari ; panes namque qui per sex dies operandi in mensa 9o vA mandantur domini fuerant positi sabbato nouis mutantur cum doctores quique sanctae ecclesiae completo tempore sui sancti laboris aeterna in caelis quiete remunerantur et alios post se in idem opus laborandi in uerbo sub eiusdem spe retributionis relindomini numquam panis inops rema- PL 910 quunt, sicque fit ut mensa neat uerum mox sublato uno pane alius loco eius substituatur 413 dum succedentibus sibi per ordinem ministris uerbi numquam ecclesiae desunt qui apostolicae siue fidem pietatis seu munditiam actionis et uerbis ostendant et factis semper manente 91 A pulcherrima illa sententia qua in laude eiusdem sanctae ecclesiae dicitur, Pro patribus tuis nati sunt tibi filii, constitues

920

925

959

eos principes super omnem terram, quasi aliis uerbis tabernaculo domini diceretur, Pro panibus tuis uetustis parati sunt tibi noui, constitues eos in refectionem cordium spiritalium fidelibus toto orbe terrarum. Panes ergo pro panibus mutabantur, mensa semper eadem in tabernaculo stabat quia abeunt et ueniunt doctores uerbi aliisque cedentibus succedunt suo in ordine alii scriptura autem sacra nullis abolenda per aeuum temporibus constat usque dum in fine mundi apparente domino nec scripturis ultra nec interpretibus earum opus habebimus impleta illa exoptata promissione domini qua dicit: Ef nom docebit unusquisque proximum swwum ei unusquisque fratrem. suwm. dicens, Cognosce dominum, quoniam omnes scient me a minore usque ad maiorem eorum. Coquebantur autem panes ante sabbatum, ut Iosephus scribit, d«o et duo diwisi ante sabbatum et sabbato mane oblati super sacram mensam ponebantur sen? ad alterutros conuersi duabus pateris aureis superpositis ture blenis quae permanebant usque ad aliud sabbatum, et tunc ro illis alii deportabantur 2//i uero sacerdo899 Ps. 140, 2.

916/919 Ps. 44, 17.

927/929 Hier. xxxi, 34.

930 cf.

Ioseph., a7. III, 1o, 7 ; Beda, is Liz. II, 1132-39 (CC CXX, 128-29) ; in Sa. III, 2590-96 (CC CXIX, 197-98). .

900 supra T 901 sanctorum ozz. T 903 memoria sacrae oblationis in conspectu summi arbitris E F O .$ 906 fuerunt .$ 906 nobis E F O.$* 911 uno sublato E F O .$ substituitut T (sup. ras.) 921 in ozz. T instabat T 922 conueniunt T 923 in] opere T 925 eorum E F O .$ 930 etoz;. E F .$ 932 se T 933 usque oz. E F O.$

LIBER I

|

29

935 tibus exhibebantur, et ture incenso in gne sacro in quo omnia holocausta fiebant aliud ius super alios panes adiciebatur, quodque in libro regum scriptum est quia Dauid tabernaculum ingressus panes sanctos a sacerdotibus acceperit sabbato mane factum est, uenit enim ad tabernaculum illa hora qua panes 94o Sseptimanae praecedentis sublati erant de mensa domini ut ponerentur panes noui qui pridie fuerant cocti, sicque panes sanctos accepit ut ne ad momentum quidem horae mensa domini sine pane maneret. Vnde sollertius adhuc considerare libet quod panes per singula sabbata mutari iubebantur; 94; namque ita mutabantur ut singuli eorum et sabbato impone-

95o

95;

960

96;

rentur in mensam et sabbato rursum ablati in esum proficerent sacerdotum et sex quidem diebus operum in mensa propositi apparerent sed in die sabbati, id est requiei, impositi in mensa rursumque die altero sabbati de mensa sublati. In cuius ordine positionis quid nobis aliud mystice intellegendum est nisi quod sancti doctores immo omnes iusti et post opera bona quibus in ecclesia claruerunt ad requiem perueniunt et ut bona delectentur operari spe futurae quietis ac beatitudinis accenduntur ? Imponebantur ergo panes sabbato in mensa domini ea utique intentione ponentium ut transacto sabbato ibidem per sex dies operandi manerent his quoque transmissis altero superueniente sabbato in refectionem summi sacerdotis et filiorum eius consummarentur quia nimirum in primordio nobis Deo deuotae conuersationis accipienda requies et uita aeterna promittitur ea tamen conditione ut per labores et PL opera bona uitae temporalis ad eam pertingere debeamus. 414 Qua autem ratione hoc quod summus sacerdos et filii eius panes propositionis comedebant ad ingressum uitae caelestis pertineat in expositione uersiculi sequentis aptius suo loco dicetur. Suscipiebantur autem panes idem a filis Israhel quia de coetu spiritalium Dei famulorum eligi atque ordinari debent qui gradum sacerdotii uel doctrinae subeunt. Quodque in conclusione subiungitur, erwntque Aaron et filiorum. eus, duobus modis accipi per mysterium potest. Comedit namque

97» Aaron

cum

filis suis panes

sanctos

de mensa

tabernaculi

sublatos cum summus pontifex noster raptos de hac uita electos suos in augmentum corporis sui quod est in caelis, hoc est summae illius electorum multitudinis, introducit. Vel certe

erunt panes sancti Aaron et filiorum eius cum praesules quique

937 cf. I Reg. xxi, 6.

943 solerter T 949 sabbato T 950 propositionis T 961 pertinere Sy 967 graduum T subeant E F O .$ 914 post cum add. et O

E FO

DE TABERNACVLO

30

et subiecti illis in domino populi exemplis patrum praecedentium ad uitam nutriuntur aeternam.

915

Facies et candelabrum ductile de auro purissimo. Candela-

brum tabernaculi sicut et mensa uniuersalem praesentis temporis ecclesiam designat. Ideo namque sunt ante uelum intra 980 quod archa testamenti posita est quia necdum ad uisionem in caelis sui redemptoris meruit intromitti. Sed mensa est quia his qui esuriunt et sitiunt iustitiam uictum cotidie caelestem ne in temptationibus deficiant impendit, candelabrum est quia iter lucis errantibus ostendit, mensa pariter et candela985 brum est quia sanctis edocta litteris et animam esurientem satiare bonis et sedentibus in tenebris atque umbra mortis lucernam uerbi subministrare didicit. Cui nimirum lucernae dum sese humiliter subicit ad agenda uidelicet quae Dei sermo praecipit a suis se uoluptatibus cohibens ad speranda ac dili990 genda quae promisit a uisibilibus se gaudiis sustollens quasi candelabrum eius efficitur quia suis per omnia uoluntatibus imperium caeleste praeponit seseque humilians claritatem uerbi Dei omnibus et praedicando et faciendo praemonstrat. Hastile eius et calamos scyphos et sperulas ac lilia ex vpso 99

A

Iooo

rocedentia. Hastile candelabri ipse caput ecclesiae mediator Dei et hominum homo Christus Iesus debet intellegi de cuius corpore quod nos sumus quasi de calamis ex hastili procedentibus dicit apostolus, Ex quo totum corpus per comexus ei coniuncliones subministratum et constructum crescil n augmentum Dei, quia nimirum omnipotens Deus redemptor noster qui in se quo proficiat non habet adhuc per membra sua cotidie augmentum habet. Calami ergo procedentes de hastili praedicatores sunt qui instituti a domino dulcem sonum in mundum ediderunt

1005

IOIO

uidelicet

canticum

nouum,

calami

sunt

omnes

ecclesiae filii qui sibi dicente propheta, Cantate domino canticum nouwm, laus eius ab extremas terrae, ibenter obtemperant resonantes laudem domino ac dicentes, E? direxit gressus meos PL et. dwmisit in os meum canticum nouwm hymnum Deo nostro. 415 Quia uero scyphi uino repleri solent non immerito per eos mentes audientium designantur quae ad uocem praedicantium uino scientiae replentur. Et quoniam eodem uino internae dilectionis inebriata corda fidelium infatigabili de-

977 Ex. xxv, 51. 982 cf. Matth. v, 6. 983 cf. Ps. 106, 9. 986 cf. Ps. 106, 10. 994/995 Ex. xxv, 31. 995 Col. i, 18. 995/996 I Tim. ii, 5. 998/1000 Col. ii, 19. 1005/1006 Es. xlii, 1o. 1007/1008 Ps. 29, 5-4.

975 exemplis] ex tempus T 992 seque T caritatem T

988 subiecit E* F O* .$ 994 prius et oz. B F OS

991 suis per] super T ipso] illo E F.$ T

995 pos? ipse add. quiest E F O .$ 997 hastile. T — 998conexum T! Deus omnipotens T — 1001 perficiat T — 1010 qui E FO

1000

LIBER

I

,

3I

siderio ad Deum tendunt recte in candelabro post scyphos sperulae fiunt, spera enim ex omni parte uoluitur, quia 1015 nimirum mentes electorum nec aduersitatibus saeculi ullis retineri nec prosperitatibus possunt corrumpi quin in omnibus quae occurrunt ad Deum per sancta desideria proficiunt. Et bene post calamos scyphos et sperulas in candelabro lilia deformantur quia post gratiam praedicationis post debriatioIO20 nem potus spiritalis post irreuocabilem sanctae operationis procursum illa uirens patria sequitur quae animabus sanctis, id est floribus uernat aeternis. Sex calami egredientur de lateribus tres ex uno latere et tres ex altero. Constat quidem numerum senarium in quo factus est 1025 mundus operum perfectionem designare, sed quoniam ita positus est in descriptione calamorum ut in bis ternos diuidatur magis de ternario dicendum. Tres namque calami de uno latere hastilis et tres egrediuntur de altero quia fuerunt doctores ante aduentum domini in carne qui fidem sanctae 1030 trinitatis mystica uoce designarent et quantum rudes adhuc capere poterant praedicarent. Vnde est illud psalmistae : Verbo domini caeli firmati sunt, et spiritu oris eius omnis uirtus eorum. Nomine etenim domini patrem nomine uerbi filium spiritum uero sanctum ipso suo nomine spiritum oris eius 10235 appellat cuius uidelicet sanctae trinitatis unam esse potentiam uoluntatem et operationem designat cum et caelos uerbo domini et omnem uirtutem eorum spiritu oris eius esse firmatam asseuerat, sicut modo doctores qui eandem fidem sanctae trinitatis aperte praedicant ita ut omnes qui ad Christum 1040 pertinent eadem debeant fide consecrari dicente apostolis domino: Ewntes ergo docete ommes gentes baptüizanles eos in nomane patris ei fil ei spiritus sancti ;unde et Paulus pro fidelibus orans eosque in fide accepta confortari desiderans ait : Gratia domini nostri Iesu Christi et caritas Dei et communicatio 1045 sancti spiritus cum omnibus uobis. Et item tres calami ex uno latere candelabri tres prodeunt ex altero quia et ante et post incarnationem dominicam terni fuere gradus eorum qui fideliter in ecclesia domino seruirent coniugatorum uidelicet continentium et rectorum quorum distantiam lezechiel 1050 propheta mystice describit cum ueniente plagarum articulo 1023/1024 Ex. xxv, 32. 1024 cf. Gen. i, 51. 1032/1033 Ps. 32, 6. 1041/ 1042 Matth. xxviii, 19. 1044/1045 II Cor. xiii, 15. 1047 cf. Beda, in Luc. V, 1019-26 (CC CXX, 3521) ; in Sam. Y, 403-12. II, 1221-2; (CC CXIX, zr. 97). 1049 cf. Ezech. xiv, 14.

1017 proficiant E F O.$ 1018 et oz;. T 1028 egredientur T 1038 sicut] sunt E F O.$ 1039 praedicent E* F O.$ 1042 pro oz. T 1043 ait oz. T . 1045 spiritus sancti E F O $ 1045 eto. EF O S 1046 5or/ candelabri adZ. et EF O.$

32

DE TABERNACVLO

tres tantummodo uiros Noe uidelicet Danihel et Iob liberandos esse praedixit. In Noe namque qui archam in undis rexit praepositos ecclesiae in Danihele qui in aula regia continenter uiuere studuit continentes siue uirgines in Iob qui in coniugali t 1055 uita positus mirandum cunctis exemplum patientiae praebuiin em eorund Item . bonorum uitam coniugatorum ostendit nouo testamento distantiam dominus sub figura insinuat eorum qui in lecto in agro in mola repperiendi sint in die iudicii e quibus singulos assumendos et singulos dicit esse relinquenin lecto quies continentium in agri cultura 1060 dos; namque industria praedicantium in gyro molae labor exprimitur coniugatorum. Et quia in omnibus his gradibus quidam eligendi quidam reprobandi sunt recte de singulis dicitur quia «nus de duobus asswmetur et alter relinquetur ; quia uero in 1065 parte electorum sublimius est meritum praedicantium quam eorum qui solummodo continentiae et non etiam operi doctrinae student item sublimior continentium quam coniugatorum conuersatio recte supremi calami qui hinc et inde de hastili procedebant eos qui in utroque testamento inter uirtutes alias 1070 doctrinae studiis sese subdidere designant, recte inferiores calami qui aeque ex utroque hastilis latere prodeunt uitam continentium Deo deuotam, recte infimi calami et ipsi ex eodem unius candelabri stipite orti bonorum uitam coniugum in utriusque testamenti tempore uni eidemque domino fideliter 1075 seruientem typice demonstrant. Diuersis ergo locis calami procedunt de hastili qui tamen suo quique loco et ordine reflexi in altum ad unam perueniunt summitatem quatenus aequalem supra se positionem lucernarum ualeant conseruare quia nimirum electi, etsi meritorum sunt gradibus discreti, una in caelis lucem ueritatis 1080 sunt fide ueritatis imbuti ad unam aeternae peruenturi et quanto quisque altius in hac uita Christo adhaerere curauerit tanto uicinior in illa uita eius uisione fruitur ita ut de quibusdam pro magnae merito uirtutis dicatur, Hi sunt qui sequuntur agnum quocumque abierit, 1085 de quibus paulo ante quasi de proximis candelabro calamis praemissum est, Ef cantabant quasi canticum nouum ante sedem et ante. quattuor animalia et. seniores. Vbi ostenditur quod omnes sancti per plateas supernae illius ciuitatis canticum laetitiae nouum Deo cantant, sed illi prae ceteris ibi specialius 1090 gaudio carminis sublimantur qui hic generalem uitam fidelium priuilegio sacrae uirginitatis transcenderunt. 1058 cf. Luc. xvii, 34-35.

1084 Apoc. xxiv, 4.

1086/1087 Apoc. xxiv, 3.

1055 exemplar E F O .$ 1058 sunt O 1063 505; quidam add. uero E F O 5 sunt reprobandi E F OS 1068 superni T 1076 50s? tamen add. omnes TORIS 1080/1081 aeternae uetitatis E F O.S 1083 fruetur T? 1089 nouum oz. T domino E F O $ domino nouum O

PI 416

LIBER

I

|

33 Tres scyphi quasi in nucis modum per calamos singulos sperulaque simul et lilium et tres similiter scyphni instar nucis in calamo altero sperulaque et liliwm; hoc erit obus sex calamorum 1095 qui. broducendi sunt de hastili. Nucem in figura praesentis ecclesiae poni solere testatur Salomon qui ex persona doctorum fidelium loquitur in cantico canticorum dicens : Descend? ad hortum mucum ut widerem oma conuallis. Sicut enim nux dulcem quidem habet fructum interius sed non hunc ostendere 1100 foris nisi fracta testae duritia potest, sic iustorum uita praesens ita suauitatem gratiae spiritalis intimo corde conseruat ut haec a proximis quanta sit nullatenus ualeat perspici donec soluto corporis domicilio liberae se animae ipsorum alterutrum in caelesti luce conspiciant et quanta singulae 110; gratia sancti spiritus fulgeant quantum unaquaeque diligatur ab altera nulli prorsus remaneat occultum. Fiuntque scyphi in candelabro ad nucis modum cum quilibet electi uino sa- PL pientiae repleri desiderantes ad exemplum sese informare 417 satagunt praecedentium iustorum quos magna inuisibilium 1110 bonorum dulcedine ac dilectione plenos esse nouerunt. Quod autem per singulos calamos tres fuere scyphi sperulae et lilia significat ternas temporum differentias quibus electi et ante incarnationem dominicam et post Deo deuote uixerunt. Fuerunt etenim iusti ante legem fuerunt sub lege fuerunt 111; temporibus prophetarum, item post ascensionem dominicam congregata est ecclesia primitiua de Israhel congregatur nunc de gentibus congreganda est in fine mundi de reliquiis Israhel. Habebat autem calamus primus in uno latere tres scyphos sperulas et lilia quia in parte doctorum ante incar1120 nationem domini erant tres ordines eorum qui haustum gratiae caelestis quasi scyphi sitirent in uiam domini promptissime quasi sperulae currerent supernae donum retributionis quasi candorem liliorum odoremque gaudenter expectarent, id est ante legem sub lege sub prophetis ; secundus calamus et ipse 112; habebat tres scyphos sperulas et lilia quia continentes illius temporis aeque tres ordines sanctorum praefata distinctione temporum habebant potum spiritalem desiderantes uiam mandatorum domini currentes et caelestia praemia praestolantes ; tertius similiter calamus tres scyphos et sperulas tria habebat 1150lilia quia multi erant coniugati ante legem multi sub lege 1092/1095 Ex. xxv, 35.

1097/1098 Cant. vi, 1o.

1092 sperulaeque E F O .$ 1094 sperulaeque TE TS RS] 1095 nucem in] nunc enim .$' 1097 Descendi dicens in cantico canticorum E F O 5 1098 ad] in T 1113 postea EFOJQS 1116 congregatur ] congregata est T' 1117 po;

nunc a4d. ecclesia

E F O .$

pos! sanctorum ad. in E F O

118 autem] ergo E F O

1121 uia T

1126

34

DE TABERNACVLO

multi in diebus prophetarum qui uerbum domini audire qui uiam eius currere qui bonorum praemia operum ab ipso expectare gaudebant. Item ex alio latere hastilis et primus calamus et secundus et tertius tres scyphos et sperulas tria 115; quoque lilia habebat quia in nouo testamento et in doctoribus et in continentibus et in coniugatis Deo deuotis tres fuere ordines temporum distantium, hoc est in primitiua ecclesia de Israhel in nostra electione de gentibus in ultima collectione de reliquiis Israhel qui uniuersi suo quique tempore uerbo uitae 1140 debriari in uiam pacis properare candorem perpetuae lucis uidere desiderarent. In ibso autem candelabro erunt. quattuor scyphi in nucis modum sperulaeque per singulos et lilia sperula sub duobus calamas er tria loca qui simul sex fiunt procedentes de hastili uno. 114; Diximus

illum candelabrum,

id est stipitem candelabri me-

dium de quo calami procedebant, dominum saluatorem designare de cuius gratia iusti quicquid boni habent acceperunt. Vnde ipse in euangelio cum dixisset discipulis, Ego sum witis uos palmites, continuo subiunxit, S?cut palmes mon potest ferre

1150 fructum a semet ipso, misi manserit in wite, sic nec uos, nisi in me

manseritis, quasi aliis uerbis diceret, Ego sum candelabrum et uos calami mei, sicut calamus non se potest erigere ad subportandam lucernam nisi firmus manserit in stipite candelabri,

Sic nec uos, misi in me manseritis, lucem ueritatis et fidei in

115; uobis ferre ualetis. In quo nimirum candelabro quattuor scyphi sunt facti quia in quattuor libris sancti euangelii qui de domino sunt scripti gustum uini noui, hoc est doctrinae cae-

PL

lestis, inuenimus quod non utres ueteres, hoc est mentes adhuc

418

terrenis desideriis inhaerentes, sed tantum innouata per 116o spiritum gratiae corda fidelium capere queunt. Sunt per singulos scyphos sperulae simul et lilia deformata quia idem dominus qui poculum nobis sapientiae spiritalis propinauit cursum quoque piae operationis inoffensum ac promptum et habendum nobis ostendit et ut habere possemus ipse donauit 116; et ne in uacuum curreremus claritatem nobis patriae caelestis ad quam intenderemus promisit et huius nobis aditum sua gratia patefecit. Vel certe quod sub duobus calamis per tria loca scyphi sperulae et lilia fieri mandantur possumus haec ita mystice interpretari quia tribus fidelium gradibus de quibus 1142/1144 Ex. xxv, 34-55.

1148/1151 Ioh. xv, 4-5.

1133 gauderent E F OS 1135 5os/ nouo add. quoque E F O 1139 de reliquiis] reliquiarum E F O $ — 1143sperula]spetulae E F O, spera T — 1144 sex] iii T 1145 ipsum E F O $ 1144 boni oz. T 115i mansetitis in me T! (im marg.) 1153 fixus EF O.$ 115? conscripti E F O.S 1159 terrenis adhuc E F OS 1160 50o;; sunt add. autem T (sup.) 1164 possimus $* T (per ras.) donabituE S TOS 1167 quia E F O.S 1168 et] ac T

LIBER I

35

saepius diximus coniugatorum uidelicet continentium et uirginum et doctrinam ueritatis aperuit et cursum boni operis imperauit et hereditatis semper immarcescibilis atque incorruptae benedictionem promisit atque donauit. Et apte scyphi sperulae et lilia candelabri non super calamos sed sub 1175 calamis esse iubentur quia corda praedicantium immo omnium electorum ne ad infima delabi possint donis mandatis et promissionibus dominicis sustentantur atque ad amanda et quaerenda caelestia subleuantur. Hinc etenim sancta ecclesia uidelicet sponsa Christi de ipso gloriatur dicens : Laewa eos 1180 sub capite meo, et dextera illius amplexabitur me ; laeua. quippe sponsi sub capite est posita sponsae quia temporalibus beneficiis dominus mentes fidelium a terrenis uoluptatibus et concupiscentiis segregans ad speranda ac desideranda perpetua bona erigit, et dextera ilius amplexabitur eam quia 1185 ostensa diuinae maiestatis eius uisio illam sine fine glorificat. Apte scyphi spera et lilia sub duobus sunt calamis quia in utroque testamento fidelibus quamuis caerimoniis distantibus eadem deuotio domino seruiendi mandata eadem est gloria regni caelestis conseruata. Quartus autem scyphus sperula et 1190 lilium quae supra calamos omnes iuxta summitatem fuere candelabri ipsius proprie ad dominum pertinet saluatorem qui non solum electis suis uirtutum scientiam operationem et remunerationem tribuit uerum etiam in se ipso idem homo Christus figuram ostendit scyphi cum se plenum spiritu praetendit sperae cum apparens in I195 sancto declarauit formam mundo absque ullo circum strepentium rerum obstaculo exw/tauit ut gigans ad currendam wiam speciem monstrauit lilii cum resurgens a mortuis atque ad caelos ascendens clarificatus est ea claritate quam habuit prius quam mundus esset patrem. Et recte hic scyphus spera et lilium calamis I200 apud altior eminebat quia nimirum dona quae mediatori Dei et hominum homini Iesu Christo Deus pater contulit omnem humanae capacitatis modum transcendunt ; wnicuique enim nostrum data est gratia secundum mensuram donationis Christa, 1205 in ipso autem Christo, sicut apostolus ait, Jabitat ommas bleni-

1170

tudo diuinitatis corporaliter. Bene autem sequitur: Et sperae igitur et calami ex ipso erunt. uniuersa. ductilia PL de auro purissimo. Omne enim opus candelabri, hoc est et 419 stipes medius et calami ex ipso procedentes cum omni suo or-

1172 c£. I Pet; i, 4.

Ioh.xvii,g. ii, 9.

1179/1180 Cant. ii, 6.

1201 cf.ITim.ii,5.

1196/1197 Ps. 18, 6.

1198 cf.

1203/1204 Eph.iv, 7. ^ 1205/1206 Col.

1207/1208 Ex. xxv, 36.

1170 scilicet E F O 5 1176 ima .$, infirma T 1186 spera scyphi T sperulae EF calamis sunt .$ 1192 scientiam uirtutum .$ 1198 ad] in T 1209 et oz. T suo omni T

36

DE TABERNACVLO

1210 natu de auro fiunt quia et dominus ipse specialiter immunis a peccato atque operibus iustitiae per omnia praeclarus in mundo apparuit et eandem innocentiam atque iustitiam membra eius in hac interim uita quantum ualent imitantur in futuro autem ueraciter ipsi adhaerendo proficiunt. Et apte I215

idem aurum ductile fuit, ductile namque feriendo producitur,

quia et redemptor noster qui ex conceptione et natiuitate perfectus Deus et homo extitit passionum dolores pertulit ac sic ad resurrectionis gloriam peruenit, e£ omnes qui uolunt

pie uiuere in ilo jersecutionem. patiuntur qui et ipsi quasi 220

metallum feriendo dilatatum per passionis contumelias ad immortalitatis gratiam proficiunt. Vnde et in psalmo quarto qui inscribitur ?n carminibus quibus in mysticis fidei calamis dicit

1225

ecclesia

suo

redemptori

I»

íribulatione

dilatasti

me,

ac si aurum ductile suo artifici diceret, In percussione fabrili amplificasti me et maiorem tundendo mihi profectum dedisti. Facies et lucernas septem et bones eas super candelabrum ut luceant ex aduerso. Lucernae septem septem sunt dona spiritus sancti quae et in domino ac redemptore nostro cuncta semper manserunt

et in membris

eius, hoc est omnibus

electis, pro

eius uoluntate distributa sunt. Ponuntur ergo lucernae septem super candelabrum quia super redemptorem nostrum primogenitum de radice Iesse requieuit spiritus sapientiae et vntellecius spiritus comsilii et fortitudimis spiritus scientiae et DietaHs et repleuit ewm spiritus timoris domini, et sicut item ipse 1255 per eundem loquitur prophetam : Spiritus domini suwber me eo quod wunxerit me dominus. Quod autem dicitur, «£ luceant ex aduerso, hoc est quod propheta subsequentur adiecit : Ad annuntiandum mansuetis misit me ut mederer contritis corde et jraedicarem. captiuwis. indulgentiam. et. clausis. apertionem |et 1240 jraedicarem. annum. blacabilem. domini et diem. ultionis Deo nostro. Lucernae namque candelabri lucebant ex aduerso et tabernaculum domini illustrabant cum dominus plenus existens gratia et ueritate nobis omnibus de plenitudine sua tribuit et gratiam $ro gratia cum mansuetis et pauperibus 1245 spiritu uerbum euangelii commisit cum paenitentibus medellam indulgentiae contulit, nam nunc tempus placendi domino futurum uero esse diem uniuersalis iudicii declarauit. Con1230

1218/1219 II Tim. iii, 12.

Ee I-2.

Els

1222 Ps. 4, x.

*

1228 Ps. 4, 2.

1226/1227 Ex.

1232/1234 Es. xi, 1-3. 1235/1236 Es. lxi, 1. 1237/1241 Es. lxi, 1242 cf. Ioh. i, 14. 1243 cf. Ioh. i, 16. 1244 Ioh. i, 17.

1214 autem] enim T — 1215 quidem T ducitur T — 1219 pie uiuere uolunt T 1230 ponantur T 1234 posferius supta T 1234 impleuit E F O $ 1236 dominus me EF.$ autem dicitut oz. T 1239 poster et] ut ius EF O.$ 1246 nam] cum E F O.$

LIBER

1250

1255

1260

1265

I

,

37

sonat huic lucernarum numero et positioni quod in apocalipsi dicit Iohannes: Ef widi, et ecce in medio throni ei. quattuor animaliwm et in medio seniorum agnum, stantem. iamquam

occisum. habentem cormua sepliem et oculos septem qui sunt septem. spiritus Dei missi in omnem terram. Si enim septem

cornua ibi siue septem oculi agni septem dona sancti spiritus insinuare possunt, quare non eadem etiam septem lucernae candelabri merito designare credantur ? Immo sicut in cornibus et oculis recte signatur propter omnipotentiam uirtutis qua cuncta regit et plenitudinem scientiae qua cuncta perspicit ita etiam spiritus idem septiformis apte per figuram lucernarum exprimitur propter lucem gratiae qua in nocte huius saeculi tenebras nostrae caecitatis illustrat. Vbi et apte subiungitur : Emunctoria quoque et ubi quae emuncta sunt. extinguantur fient de auro purissimo. Sunt etenim quaedam in scripturis diuinis ita praecepta quae perpetuo iure et in hac uita et in futura semper obseruari debeant ut est istud : Non habebis deos alienos coram me, et, Diliges dominum Deum tuwm ex toto corde tuo et ex lola anima

iua el ex lota wirtule tua, et, Diliges proximum

tuum sicul te ipsum ; sunt alia quae in toto huius uitae tempore obseruanda iubentur sed in futura uita mercedem suae aeternam percipiunt ut est illud euangelii, 1270 obseruationis Facite uobis amicos de mammona iniquitatis ut et ipsi recipiant uos im aeterna tabernacula, hic enim ad tempus elemosinae faciendae ibi perpetuo elemosinarum est fructus accipiendus ; sunt item alia quae tempore ueteris testamenti diligenter 1275 iubente domino seruata nunc coruscante per orbem euangelio non iuxta litteram sed iuxta sensum mysticum in ecclesia iubentur obseruari ut est custodia sabbati ut ritus hostiarum in sanguine agni paschalis ceteraque huiusmodi quae suo quidem tempore sollerter custodita a populo Dei quasi lucinia ardebant infusa oleo piae deuotionis 1280 in lucernis candelabri et incensa igne uerbi caelestis, cum uero ab apostolis atque apostolicis uiris praedicabatur his et huiusmodi obseruationibus finem a domino impositum cunctaque ea spiritaliter magis in ecclesia quam iuxta litteram esse seruanda quasi emunge1285 bantur lucinia candelabri ut reparata melius lucerent quia 1249/1252 Apoc. v, 6. 1262/1263 1266/1267 Deut. vi, 5 ; Matc. xii, 30.

Ex. xxv, 38. 1265/1266 1267/1268 Matth. xxii, 39.

Ex. xx, 3. 1271/1272

Luc. xvi, 9.

1254 non ozz. T etiam oz. T 1256 cordibus T 1258 etiam] et T 1260 unde O 1262 extinguuntur T? 1264 prius et om. T 1267 posterius tua DRESSES OS: 1268 in oy. EF OS 1273 recipiendus E F O.$ 1278 in sanguine] et sanguis E F O 5$ suo oz. T 1279 quasi] quibus E F .$ licinia 1? 1280 infuso T piae ozz. T

PE 420

38

DE TABERNACVLO

sublimius intellecta per spiritum sanctae ecclesiae lucem doctrinae salutaris praebebant. De qua reparatione lucernarum tabernaculi, hoc est scripturarum diuinarum intellegentia sublimiore, promittit in leuitico dominus suo populo 1290 dicens : Mwultiplicabimina, et firmabo bacium meum uobiscum ;

129;

1300

1305

15310

1315

comedetis uetustissima uelerum et uetera nouis superuenientibus $roicietis. Multiplicatis quippe filiis Israhel confirmatum est cum eis pactum Dei cum etiam gentibus ad fidem uocatis noui gratia testamenti in cordibus electorum firma radice plantata est. comedimusque uetustissima ueterum cum mandatum uetus quod ab initio datum est generi humano dulci cordis memoria retinemus diligentes dominum Deum nostrum ex toto corde nostro tota anima tota uirtute diligentes et proximum tamquam nos ipsos et uetera nouis superuenientibus proicimus cum typica legis mosaicae statuta iuxta litteram seruare cessamus sed eadem ipsa gratius intellecta per spiritum innouato in spem regni caelestis corde custodimus iuxta illud apostoli: S2 qua ergo in Christo noua creatura, uetera transierunt, ecce facia sunt noua ; et in apocalipsi: Ef dixit qui sedebat 1m throno : Ecce facio omnia noua. Emunctoria autem quibus haec agebantur ipsa sunt uerba sacri eloquii quibus manifeste designatur litteram legis in plurimis soluendam et eam spiritali solummodo sensu esse seruandam e quibus est illud in actibus apostolorum ubi prohibiti sunt credentes ex gentibus circumcidi et absque caerimoniis hostiarum legalium euangelicae gratiae sunt oboedire praecepti et quod apostolus ad Hebraeos exponens uersiculum psalmi ait : Swperius dicens quia hostias et oblationes et holocaustomata et pro peccato noluisti nec lacia sunt tibi quae secundum legem offeruntur, tunc dixi, Ecce uenio ut faciam Deus uoluntatem tuam, auferi Drimum. ut. sequens. statuat. in qua uoluntate sancificati sumus per oblationem Cliristi Iesu. Emunctoria ergo et uasa ubi quae emuncta sunt extinguuntur fiunt de auro purissimo quia et diuina sunt uerba quibus cessatio

1320 caerimoniarum legalium praedicatur et Dei gratia illustrata eorum corda in quibus eadem figurata legis adumbratio finem accepit ut succedens euangelii ueritas clarius mundo luceret. Constat enim primos apostolos in euangelio ante passionem dominicam soluisse sabbatum et post ascensionem domini et

1290/1292 Leu. xxvi. 9-10. 1297 cf. Deut. vi, 5 ; Marc. xii, 30-31. 1303/1304 Il Gor. v; 17. 1304/13035 Apoc. xxi, 5. 1309 cf. Act. xv, 28-29. 1313/ 1317 Heb. x, 8-10.

1293 ad fidem oz. T 1294 plantata] saluata T' 1300 moysaicae T 1304 post sunt add. omnia .$ 1317 Iesu Chtisti .9 1320 pos; gratia add. sunt E F 1322 accipit E* O. FO $

PL 421

LIBER

I

,

39

1325 aduentum

spiritus sancti penitus hostis finem imposuisse legalibus ac pleraque legis littera decreta euangelicae gratia libertatis mutasse. In his ergo lucinia quae emuncta sunt extinguebantur in quibus litteralis obseruatio completa exordium gratiae mundo clarius fulgens exhibuit itemque finita 1330 mortali et succedente uita immortali cessabunt maxima ex parte opera uel dona lucis quibus nunc utimur ut sequantur aeternae praemia lucis in praesentia diuinae uisionis. Illa scripturarum testimonia quae ita futura esse testantur emunctoria nimirum sunt aurea quia spe futurae claritatis exi1335 mia. Vasa quoque in quibus ea quae emuncta sunt extinguuntur corpora utique sunt et corda omnium iustorum immortalia et ideo rectissime auro assimilata in quibus exoptissima haec immutatio fiet ut post temporalia Dei beneficia ad aeterna perueniant. Denique apostolus emunctoria nobis lucernarum 1340 Dei et loca ubi ea quae emuncta sunt extinguantur aurea praebet cum de differentia praesentium et futurorum bonorum loquitur dicens : S?we prophetiae euacuabuntur siue linguae cessabunt siue scientia. destruelur, ex arie enim. cognoscimus

et ex parte prophetamus, cum autem uenerit. quod. per[ectwm est 1345

euacuabitur quod ex parte est; et paulo post :Videmus munc per speculum in emnigmate, iunc autem facie ad. faciem, nunc cognosco ex parte, tunc autem cognoscam sicut et cognitus sum.

Omne pondus candelabri. cum. uniuersis wasis suis habebit talentum auri mundissimi. Omne pondus candelabri cum uni1350 uersis uasis suis omne Christi corpus est cum ipso capite nostro mediatore Dei et hominum et uniuersis electis suis a summis usque ad imos ab his quibus aor inier natos mulierum nemo est. usque ad eos quibus dicit: Vzdete ne contemnatis wwum de pusilhs istis qui in me credunt. Qui 13)5 nimirum omnes in diuersis licet gradibus aetatibus sexibus conditionibus ingeniis temporibus uni eidemque auctori ac datori perpetuae lucis suo quique tempore ac loco quasi candelabro aureo fixa radice mentis inhaerent quo eiusdem participes lucis fieri possint. Quod uidelicet candelabrum recte 1360 talentum auri mundissimi habere debere memoratur, talentum namque pondus plenum ac perfectum est, quia iustus dominus 1n, omnibus wis suis et qui suam gratiam in hac uita

1342/1345 I Cor. xiii, 8-10 39.

1345/1347 I Cor. xiii, 12

1352/1353 Luc. vii, 28.

1348/1349 Ex. xxv,

1353/1354 Matth. xviii, 6, 1o.

1361/1362

D8:01445917;

1326 litterae E F O.$ 1333 ita ozz. EFOS 1352 infimos E F O $

1329 fulgentes T item quam E * F, item quia $9 T 1334 pos; spe add. sunt sup. T! 1349 putissimi 5* 1355 uidelicet T — 1356 eidem T 1362 qui] quia T

40

1365

1370

1575

1380

1385

DE TABERNACVLO

fidelibus ut bene operentur tribuit ipse coronam iustitiae in illa uita bonis eorum operibus reddit ; cui contra Zacharias propheta iniquitatem super talentum plumbi sedere describit quia et reprobis in eodem iusto examine iuxta actus ipsorum restituet, Quia tu reddes, inquit, singulis secundum opera sua. Sed distat utrum quis aurum an plumbum ad examen diuinum adferat. Qui enim instar auri bonis fulgent operibus in candelabrum domini proficiunt quia gloriae sui conditoris participes existunt, at qui peccatis graues in districto examine apparent demerguntur quasi plumbum in aqua ualidissima quia merito scelerum in abyssum poenae grauantis decidunt ; utrumque tamen et plumbum scilicet et aurum talenti habet mensuram quia et in damnando impios et in saluando ac coronando electos iusta est nostri sententia conditoris. Inspice et fac secundum exemplar quod tibi 4n monte monstratum est. Huius mysterium praecepti facillime ex eis quae superius exposita sunt patet. Ostensum namque est Moysi in monte exemplar candelabri quod faceret quia in altitudine intimae contemplationis didicit aperte multifaria Christi et ecclesiae sacramenta quae tamen non aperte populo quem erudiebat proferre ualebat sed typice potius per figuram et opus candelabri ac uasorum eius signabat donec ueniret ipse dominus ac redemptor noster in carne qui interiorem eiusdem figurae sensum ecclesiae suae data sancti spiritus gratia reseraret. Vnde et moriendo in cruce uelum templi discidit atque ea quae tecta fuerant

1390

595

archana

sanctorum

patefecit et post

resurrectionem discipulis apparens aferwit illis sensum ut et haec et alia scripturarum secreta spiritaliter reuelatis oculis mentis perspicere possent. Sed et ommis scriba doctus in regno caelorum cum ea quae in litteris sanctis de fide catholica uel pia actione didicerit et ipse diligenter sequi et alios docere praecipitur, quid aliud quam inspicere et facere secundum exemplar quod sibi in monte monstratum est iubetur ? Inspicit enim diligenter exemplar quod sibi in monte monstratur et secundum hoc ad inferiora rediens facit ea quoniam ea quae per sublimitatem diuini sermonis intus credenda siue agenda intellegit sedulo corde scrutatur horumque

1364 cf. Zach. v, 7-8. 1367 Ps. 61, 15. Matth. xxvii, 51. 1389 Luc. xxiv, 45.

1364 reddet T* 1369 adfert T ettozzEE ESTO tum] ostensum E 12) ES 1397

1377/1378 Ex. xxv, 40. 1381/1392 Matth. xiii, 52.

1387 cf.

1367 tu oz. T reddis .$ sua] ipsorum E F O.$ 1372 quasi] tamquam E F O .$ 1374 debet T 1313 przus 1381 aperte ozz. T 1387 unde] ut EF OS 1395 monstraF O .$ 1396 quod sibiin monte ozz. E F O.$ monstratum prius ea om. E F O.S quoniam] quando E F O .$

LIBER I

AI

1400 semper exemplar auditoribus suis et exsecutione recti operis et uerbo doctrinae salutaris ostendit. 1401 50:7 ostendit a4. qui uiuit 5 EXPLICIT LIBER PRIMVS LIBET SECVNDVS. F EXPLICIT LIBER INCIPIT SECVNDVS

PRIMVS . O

EXPOSITIONIS

TABERNACVLI

EXPOSITIONIS

EXPLICIT LIBER PRIMVS EXPOSITIONIS LIBER SECVNDVS FELICITER. E.$

DE

TABERNACVLO.

TABERNACVLI.

D M. P EXPLICIT LIBER I. INCIPIT II EXPOSITIONIS ET VASORVM BEIVS. (BAEDAE add. 1?) T

INCIPIT

INCIPIT

TABERNACVLI

II

Tabernaculum quod fecit domino Moyses in solitudine sicut PL et templum quod fecit Salomon in Hierusalem statum sanctae 425 uniuersalis ecclesiae designat quae partim iam cum domino regnat in caelis partim in praesenti adhuc uita decedentibus ac succedentibus sibi membris suis peregrinatur a domino. Et I quidem in utriusque constructione domus haec principalis solet esse distantia figurarum quod tabernaculum praesentis aedificium ecclesiae quo cotidie in laboribus exercetur templum futurae requiem designet quae cotidiana animarum hinc labores exeuntium receptione perficitur quia nimirum o post tabernaculum Moyses cum populo Dei in uia adhuc positus qua ad terram repromissionis pergebat condidit Salomon autem templum ipsa iam terra repromissionis et regno in ea potitus construxit Moyses tabernaculum in solitudine Salotemplum in Hierusalem quae interpretatur uisio pacis I vA mon quoniam hic quidem ecclesia in labore et aerumna uitae labentis in siti et esurie regni perennis aedificatur illic autem in uisione ac perceptione uerae pacis consummatur. Vnde bene in templi constructione dictum est quod malleus et securis et 2 [9] omne jerramentum non sunt audita 1n eo cum aedificaretur praeparatis extra Hierusalem cunctis lapidibus ac lignis atque id positionem ordinis sui decenter aptatis quae ibi facillime atque indubitanter suo quaeque loco reddita aut cemento necterentur aut clauis quia uidelicet in pace supernae beati2 I tudinis non est tribulationibus nostra examinanda fides aut uita probanda sed quae iam in praesenti saeculo castigata caelestibus erit sedibus regulariter aptata ibi glutine et uinculis mutuae caritatis ne perpetuo dissolui queat in conspectu etiam sui conditoris ac regis ad inuicem copulanda. Nam cum in hac uita multitudinis credentium fit cor et anima una et sunt ilis omnia communia, quid nisi lapides uiui in aedificium futurae domus domini quadrantur qui hinc inde translati absque ullius labore tarditatis suis quique ordinibus inserantur et sibimet alterutrum copula diuinae simul et propriae dilectionis 3 E iungantur ? Item figura utriusque sanctuarii potest ita generaliter distingui. Opus tabernaculi tempus sinagogae, hoc est antiquae Dei plebis, opus uero templi ecclesiam, id est illam electorum

multitudinem quae post incarnationem dominicam ad fidem 15 cf. Hieron., nz. (CC LXXII, 121, 9-10).

1y530:

19/20 III Reg. vi, 7.

30/31 Act.

10 post] per T 14 positus F T 22 aptatis] aptata O!, apta esse E* F O* .$ 24 quae T — 26 in praesenti iam O 5 pos; castigata add. et O 29 erat TESXESASATA 29 etiam] est T 380 fiat EFO.$ 33 tarditate T

LIBER II

43

4o uenit, significet quoniam uidelicet tabernaculum Moyses cum sola Hebraeorum plebe consummauit templum uero Salomon collecta proselitorum multitudine perfecit adiuuante etiam rege Tyrio cum artificibus suis qui neque natura Iudaei neque professione fuerunt. Constat enim quia priori Dei populo 4; doctores non nisi ex ipsa eorum gente praefuerunt, at uero PL ecclesiae rectores primi quidem fuere de Hebraeis uerum mox 424 crescente ea ac dilatata per orbem etiam de gentibus structores sunt eius exorti adeo ut ipse quoque Lucas euangelista et Timotheus ac Titus uiri apostolici de uocatione gentium ad 5o praesulatum eius peruenerint. Verum si diligentius singula inspiciamus, utriusque domus aedificatio totius ecclesiae praesentis statum mystice describit quae ab initio mundanae conditionis usque ad ultimum qui in fine saeculi nasciturus est electum semper aedificari non 5; desinit et futurae quoque gloriam uitae qua nunc ex parte fruitur sed post huius terminum saeculi in omnibus suis membris in aeternum fruitura est mirabili figurarum ueritate depingit. Vnde nos aliqua de tabernaculo domino opitulante dicturi primo ipsum inuocantes humili prece deposcimus reue6o lare oculos cordis nostri ut considerare queamus mirabilia de lege eius et in pretiosorum decore metallorum ac uestimentorum intellegamus ornatum nobis morum fide ac deuotione fulgentium esse commendatum. Neque enim nobis aliter sermo ille apostoli potest conuenire quo ait, Vos enim estis tem-

65 plum Dei uw, sicut dicit Deus quoniam inhabitabo in 4llis et inter eos ambulabo, et quod Iohannes audiuit wocem magnam de throno dicentem, Ecce tabernaculum Dei cum hominibus, et

habitauit cum. eis, quam si ornatum tabernaculi siue templi materialem religioso mundi cordis et corporis cultu imitemur. 7o Sed ut certius de spiritali sensu disseramus primo de ipso materiali textu litterae paulisper uideamus. Erat tabernacuIum domus domino sacrata habens longitudinis cubitos triginta latitudinis decem altitudinis aeque decem tectum habens aequale per totum quo modo in Aegypto et Palestina moris 7; est domus

aedificandi

cuius

quidem

parietes

tres australis

septemtrionalis et occidentalis de tabulis sunt compacti ligneis

60 cf. Ps. 118, 18. 63 cf. Origen., zn Ex. (GC$ XXIX, 240, 22-26). DUliCorzvi- 16; 66/68 Apoc. xxi, 5. 22/43 cf. Ioseph., an. III, 6, 5.

64/66 74/75

Hietron., ep. 106 (CSEL LV, 278, 20-24).

48 euangelista Lucas E F O.$ 56 in oz. T 56-5? membris oz. T 59 post humili add. etiam E F O $! (sup.) 64apostolicus EF O.$ 65in] cum T 68 quam] quae .$? q0rut] et ESobuot*c$ 9*2 consecratum E, consecrata JS AN 94 et Palestina ozz. T 24-15 domus motis est E F O.S 45 tres ozz. T australes T 4

C. C. CXIX A

"T"

DE TABERNACVLO

ab utroque latere deauratis. Porro pro orientali pariete unde introitus fuit uectis erat unus qui per medias tabulas ab angulo usque ad angulum perueniret, id est a summitate ultima ad parietis alterius summitatem, cui 8o huius parietis usque cortinae tabernaculi et tectum incumbere posset ubi tentorium erat quinque columnis suspensum. Tegebatur autem domus et desuper et undique cortinis mira uarietate contextis quod proprie tabernaculum uocabatur, tegebatur et hoc un8 vA dique sagis cilicinis usque ad terram pertingentibus. Sed et operimentum aliud tecto de pellibus arietum rubricatis factum est et super hoc rursum aliud operimentum de hyacinthinis pellibus. Erat etiam et uelum opere plumario uariatum columnis quattuor appensum quo sanctuarium et sanctuarii sanctuaria diuidebantur intra quod posita erat archa testamenti et contra archam extra uelum altare thimiamatis. Item PL in medio ipsius sanctuarii candelabrum in parte australi, 425 mensa uero stabat in septemtrionali, altare holocausti foris ante ingressum sanctuarii, labrum aeneum inter hoc altare et 9 VA tabernaculum. Et circa omnia atrium tabernaculi longitudinis habens cubitos centum latitudinis quinquaginta. His erga dilucidandi gratia breuiter praelibatis uideamus ipsa uerba historiae quo per haec altuis atque apertius ad sensum allegoriae peruenire queamus. IOO Cum Moysi dominus secum in monte Sinai quadraginta diebus ac noctibus constituto legis caerimonias et ritum uiuendi traderet ait inter alia : Tabernaculum uero 4a. facies : decem cortinas de bysso retorta et hyacintho ac burpura coccoque bis tincto uariatas opere plumario facies. Tabernaculum domini 105 fit ex cortinis diuersa colorum specie uariatis quia sancta uniuersalis ecclesia ex multis electorum personis ex multis per orbem ecclesiis ex uariis uirtutum floribus aedificatur. Cuius omnis perfectio in denario numero continetur quia quaqua uersum ecclesia per mundum in diuersis gentibus et tribubus IIO et populis et linguis diffusa est tota in sola Dei et proximi dilectione quae decalogo legis est comprehensa subsistit. Neque aliter quisquam potest ueraciter ad ecclesiae membra pertingere nisi integro corde et eum per quem aedificatur et eos in quibus aedificatur ecclesia, hoc est Deum et electos II5 eius, amare didicerit. Varius autem colorum decor quo eaedem 102/104 Ex. xxvi, 1.

*« patte E* FO. — unus uectis etat unde introitus fuit E F O .$ 81 incumbebant O, incumbebat .$! posset oz. EF OS post ubi add. et EF OS 86 factum] peractum T' 88 etiam et] autem T' 103 retorto T hiacinto E F, hiacintho $, hyacinctho O T 104 uariatis T 115 eadem E* F! (-e- zn 122993 LP

LIBER II

|

45

sunt cortinae distinctae uariarum est gratia uirtutum quibus sancta ecclesia mirabili ac prorsus caelesti arte composita in conspectu sui resplendet auctoris. Qua profecto uarietate et quasi opere plumario beatus Petrus tabernaculum Dei aedi120 ficare studuit cum ait: Vnusquisque sicut accipit. gratiam n alterutrum illam administrantes sicut bon? dispensatores multiformis gratiae Dei ; hanc inesse cortinis tabernaculi, hoc est mentibus fidelium, uidit Paulus cum dicit: A/À quidem per spiritum datur sermo sapientiae alii autem sermo scientiae se125 cundum eundem spiritum alteri fides àn eodem spiritu alii gratia. sanitatum in uno spiritu alii operatio uirtutum alii brophetia, et cetera illius loci. Et quidem byssus quae prima ponitur quia decus uirtutum designet testatur in apocalipsi Iohannes cum dicit : Quia uenerunt muptiae agni, et uxor eius praepa130 rauit se, et datum est dli ut coopertiat se byssino splendente candido, byssimum. enim. dustificationes sunt sanctorum ; dicit de eadem uxore agni, id est ecclesia Christi, Salomon : Byssus et purpura indumentum eius ; uerum Iohannes unius coloris figuram exponens ceteros etiam figuraliter interpretandos 15 insinuat. Byssus ergo quae de terra quidem oritur sed eruta de terra longo exercitio siccandi tundendi purgandi coquendi et nendi gramineum solet perdere et candidum in se recipere colorem corpora designat castitatis nitida decore quae cum carnis quidem illecebris nascentia magno continentiae labore 140 quasi natiuum exudant humorem atque ad decorem Deo dignae puritatis sollerti ieiuniorum et uigiliarum orationum et lectionis patientiae et humilitatis instantia perueniunt. De PIE quibus recte possit illud apostolicum dici: A» nescitis quo- 426 niam membra uestra templum est spiritus sancti qui in. uobis 145 est ? Retorquetur autem haec byssus in cortinas tabernaculi quoniam non modo lumbos carnis uerum etiam ut Petrus ammonet lumbos mentis nostrae in sobrietate succingimus ut uidelicet et carnem a lasciuis motibus et cor ab illecebrosis refrenemus cogitationibus. Hyacinthus quoniam aeris et caeli 150 speciem imitatur eorundem mentes electorum omni spe ac desiderio caelestia quaerentes designat. Cuius nobis coloris A

120/122 I Pet. iv, 1o. 123/127 I Cor. xii, 8-1o. 129/131 Apoc. xix, 7-8. 132/133 Prou. xxxi, 22. 135 cf. Isid., ezyzzo/. XIX, 27, 1, 4 ; Plin., za£. bis. XIX, TELA 138 Origen., zz Ex. (GCS XXIX, 240, 10-11). 143/145 I Cor. vi, 19. 146 cf. I Pet. i, 13. 149 Isid., e£yzo/. XVI, 9, 3. 150 Origen., zz Ex. (GC. XXIX, 240, 11-12).

120 accepit F! T 123/124 per spiritum quidem .$ 12? byssum T 129 cum 072, E» OS: dicens E F O.$ 131 5o: byssinum add. eius T 137 Sese E y 140 exuant T (-d- n ras.) — 141 dignae] diuinae T 142 dilec-

tionis T — 143 aliud T quia T 146 utoz. E* 149 cogitatibus E O .$ 151 significat E F O $

FO S

147 succingi O

46

DE TABERNACVLO

sacramentum commendans apostolus ait: S6 consurrexistis cum Christo, quae sursum sunt quaerite ubi Christus est in dextera Dei sedens. Purpura quia colorem sanguinis ostendit, 155 et uera quoque purpura concyliorum sanguine tingitur, deuota eorum corda designat qui dicere cum apostolo possunt : Ego

non solum alligari sed et mori in. Hierusalem baratus sum $ropter nomen domini Iesu ; et cum propheta domino : Quoniam propler te morte afficimur tota die aestimati sumus ut oues

160 occisionis. Coccus quia ignis habet speciem merito flagrantissimae sanctorum dilectioni comparatur. Vnde et quidam ex eis qui hanc praesente et comitante secum domino conceperant aiebant : Nonne cor mostrum ardens erat 4n nobis cum loquere-

tur in uia et aperiret nobis scripturas ; cui contra de reprobis 16; dicitur: Ef quoniam abundawit iniquitas vefrigescet caritas multorum. Haec quasi bis tingitur cum amore Dei et proximi flammescit cum illum ex toto corde tota anima tota uirtute hunc sicut nos ipsos diligimus. Itaque in his quattuor cortinarum coloribus quattuor iustificationes exprimuntur electo17o rum : in bysso retorta caro castitate renitens, in hyacintha

mens superna desiderans, in purpura caro passionibus subiacens, in cocco bis tincto mens inter passiones Dei et proximi dilectione praefulgens. Longitudo coriinae unius habebit uiginti octo cubitos, latitudo 17; quattuor cubitorum erit. In longitudine cortinarum longanima sanctae ecclesiae patientia in latitudine amplitudo exprimitur caritatis quae non

solum amantem

se Deum

et proximum

redamare sed et odientem se aduersarium expanso suae dulcedinis gremio consueuit excipere suosque persecutores flexis 180 in oratione genibus domino commendare dicens : Domine ne statuas illis hoc in peccatum. Quae latitudo apte quattuor erat cubitorum quia quattuor sunt euangeliorum libri in quibus domini ac redemptoris nostri exemplis ac uerbis qualiter eadem caritas sit tenenda docemur, quattuor uirtutes in quarum 185 operatione eadem est caritas exercenda, id est temperantia fortitudo iustitia prudentia, ut uidelicet incorrupta in Deo caritas atque integra custodiatur quod est temperantiae nullis frangatur incommodis quod est fortitudinis nulli alii seruiat quod est iustitiae uigilet in discernendis rebus ne fallacia pau- PL 19o latim dolusue subripiat quod est prudentiae. Longitudo autem 427 152/154 158/160 165/166 180/181

Col. iii, 1. 154 cf. Isid., e£yzzo/. XII, 6, 50. Ps. 45, 22. 160 cf. Isid., e7770/. XIX, 28, 1. Matth. xxiv, 12. 167 cf. Marc. xii, 30-31. Act. vii, 6o.

156/158 Act. xxi, 15. 163/164 Luc. xxiv, 52. 174/175 Ex. xxvi, 2.

159 morti E* T (per ras.) 166 tinguitut E FO T 171 mens] spes T 177 se] sed et 5 1*8 aduersum T iSiinoz.E FO .$ 183 priu; acom.EF (058) 184 505; quattuot add. sunt T! (sup.) 190 dolusue paulatim E F O .$

LIBER

II

47

cortinarum uiginti octo erat cubitorum qui est numerus quaternarius septies ductus; septenario numero propter diem sabbati solet requies aeterna sanctorum figurari. Longitudo ergo cortinarum in quater septenos cubitos extenditur quia 195 per fidem et custodiam doctrinae euangelicae perque exercitia spiritalium de quibus diximus uirtutum patientia longanimis sanctae ecclesiae ad requiem tendit aeternam. Est et aliud in duodetricenario numero sacramentum aeque ad septenarium pertinens ; si enim ab uno usque ad septem omnes in medio 200 numeros pleno ordine numerare uolueris, uiginti et octo complebis, unum namque et duo et tria et quattuor et quinque et sex et septem fiunt uiginti et octo. Quia ergo in partibus septenarii numeri numerus uicesimus et octauus inuenitur merito in eo cortinarum longitudo continetur quoniam fides et 205 patientia sanctorum uirtutum uarietate distincta in omnibus

quae agit aut patitur non humani gloriam fauoris sed supernae beatitudinem quietis expectat. Hinc est enim quod huius numeri psalmus in consummatione tabernaculi attitulatur quem totum de perfectione sanctae ecclesiae constat esse can210 tatum maxime ex eo quod in illo dicitur, Adorate dominum 4n

airio sancto eius, et iterum, Et in templo eius omnes dicent

gloriam. Apte enim uicesimus et octauus psalmus de consummatione tabernaculi inscribitur quia nimirum in hoc est perfectio peregrinantis in hoc saeculo sanctae ecclesiae ut per 21; fidem et per opera bona ad requiem tendat saeculi futuri. Bene autem sequitur : Vnius mensurae fient uniuersa tentoria. Etsi enim uariante pictura cortinae ab inuicem differebant, una tamen omnes erant longitudinis et latitudinis mensura temperatae quia, 220 etsi donationes habent electi secundum gratiam quae data est

illis differentes, unus tamen dominus una fides unum baptisma unus Deus et pater omnium. Quinque cortinae sibi qungentur mutuo, et aliae quinque nexu. simili cohaerebunt. Narrat Iosephus quod tabulae testamenti 225 ita fuerint decalogo legis conscriptae ut utraque tabula quina uerba contineret. Vnde apte etiam cortinae decem quae pulchritudinem tabernaculi iunctae complebant ita tempore congruo disiungebantur ut quinae in utraque parte simul per-

210/211 Ps. 28, 2.

221/222 Eph. iv, 5-6.

211/212 Ps. 28, 9.

21* Ex. xxvi, 2.

223/224 Ex. xxvi, 5.

220 cf. Rom. xii, 6.

224 cf. Ioseph., az. III, 6, 5.

192 pos? septenatio add. autem E F O.$ — 194 ergo] autem O T quattuor T ternos T — extenditur cubitos EF O.$ . quod T . 199 ad ox. T 202 sunt T (sup. pos? octo) 202 zertium etom. T 210 ex] in T 212 et oz. ESRREDQUS 214 sanctae oz. E F O.S 220 dominationes T — 223 subiungentus 225 pos? tabula add. etiam E F O .$

48

DE TABERNACVLO

manerent quatenus haec intuentes ministri sanctorum cum 240 populo Dei ammonerentur semper obseruandae legis quae decem quidem uerbis in duabus tabulis esset comprehensa sed numero quinario per utramque tabulam distinctis. Verum nos propter hanc sententiam possumus de numero cortinarum bis quinario etiam ita disserere quod sequaces in utroque 235 testamento diuinae legis figurauerint, et priores quidem quinque quae frontem ac primam tabernaculi partem protegebant siue faciebant antiqui Dei populi typum gesserunt qui decreta legis in sacramento circumcisionis et hostiarum uaria caerimoniarum obseruantia secundum litteram implebat, sequen240 tes uero quinque cortinae quae posteriora tabernaculi tegebant uel etiam suo tegmine faciebant nos designauerunt qui post aduentum domini in carne nati libros ac sacramenta legis spiritaliter ipso reuelante ac donante seruamus. Et quidem omnes cortinae unius operis eisdemque erant depictae colori24; bus sed quinae sibimet mutuo coniunctae quia omnes utrius-

25o

25;

260

265

que testamenti cultores in unum eundemque Deum credebant unius eiusdemque pietatis et caritatis operibus seruiebant sed in celebratione sacramentorum suas uterque populus discretim partes agebat. Nam passionis dominicae per quam utrique sumus redempti sacramentum illi in carne ac sanguine uictimarum nos in oblatione panis et uini celebramus, illi uenturam in carne natiuitatem dominicam praedicationem uirtutum operationem temptationem passionem sepulturam resurrectionem ascensionem aduentum sancti spiritus fidem gentium credebant et confitebantur, nos haec omnia iam facta neque ulterius fienda credimus et confitemur. At tamen eo tempore quo erigebatur tabernaculum omnes ad inuicem cortinae nectebantur quia cum uniuersa catholicae ecclesiae pulchritudo ab initio usque ad terminum saeculi perpenditur profecto quasi una decem cortinarum conexio tabernaculum domini condecorat. Ansulas hyacinthinas 1n lateribus ac summitatibus facies cortinarum ui possint. inuicem. copulari. Hyacinthum diximus quoniam aerii coloris est caelestium bonorum significationi congruere. Ansulis ergo hyacinthinis cortinae inuicem copulantur cum unica spes supernae beatitudinis omnia per orbem corda electorum in una eademque deuotione coniungit. Quae uidelicet ansulae apte dicuntur quia non solum in lateribus 202/263 Ex. xxvi, 4.

263 supra Il, 149.

235 legis oz. E* FO.S signauetint E F O $ 239 gesserint E! T 238 post hostiarum add. et E F O.$ — 241 designauerint EF O —— 242 legis oz. T 244 pos! opetis add. eiusdemque sunt E! F 244 eisdemque T' castitatis JU EEOSS) 254 spiritus sancti E F O .$ 264 significatione T

PL 428

LIBER II

49

cortinarum uerum etiam in summitatibus, hoc est in extremis

angulorum terminis, fieri deberent. Neque enim uita tantum et operatio sanctorum communi ad perfectionem itinere rectae intentionis properat sed ipsum quoque initium bonae conuersationis quod per confessionem fidei et sacramentorum caelestium perceptionem geritur nequaquam ab inuicem diuer275 sum sed pari et indissimili habent omnes ueritatis gratia conexum, terminum quoque uitae temporalis cuncti unius eiusdemque spei habemus certitudinem communem cum ita oculos in morte claudimus ut percepto prius uiatico mysterii caelestis citius nos in uera inueniendos uita atque in hac per280 petuo mansuros esse confidamus. Congruit huic loco quod in libro numerorum praecipitur filiis Israhel w£ faciant sibi fimbrias per angulos balliorum ponentes in eis wittas hyacinthanas. Filii quippe Israhel in palliorum angulis fimbrias et uittas habent hyacinthinas cum electi quique et qui Deum uidere 285 desiderant ita operibus se iustitiae induere laborant ut horum finem non in laude mortalium ponant ne forte dicatur de eis quia receperunt mercedem, sed in eis potius interni arbitris oculos et praemia requirant aeterna. Vnde et ibi protinus exponendo subiungitur: Q«as cwm. widerint recordentur om290 nium mandatorum domini mec sequantur cogWationes suas et oculos ber ves uarias fornicanies. Quibus uerbis et nobis in ansularum hyacintharum expositione utendum est ut dicamus PL idcirco cortinas huiusmodi ansulis esse coniunctas ut et filii 429 Israhel tunc ista prae oculis habentes ammonerentur manda2 I torum caelestium et nos modo ista legentes meminerimus quod in hac uita degentes filii promissionis aeternae et temporibus ab inuicem dirimimur et locis sed in caelis est patria quae suos ciues a quattuor uentis caeli collectos indiuisibili in perpetuum societate coniungat. 300 Quinquagenas ansulas cortina habebit dn utraque parte dta

270

inserías ui ansa contra ansam ueniat et altera alteri possit aptari.

505

Legimus quinquagesimum annum in lege iubeleum, hoc est dimittentem siue mutatum, iussum esse uocari in quo omnis populus ab uniuerso labore terrae quiesceret et omnium debita solui deberent et in nouo testamento scimus gratiam spiritus sancti die pentecoste, hoc est quinquagesima dominicae resurrectionis, in apostolos superuenisse atque initia nascentis 281/282 Num. xv, 38. 287 Matth. vi, 5. 289/291 Num. xv, 39. — 300/301 Ex xxylt, $5. 302 cf. Leu. xxv, 10-11. 303 cf. Hieton., noz. (CC LX XII, 67, 10). 306 cf. Act. ii, 1-2.

269 posterius in om. E F O $ eis add. etiam T 290 ne rum expositione E F O 5 tatum T

219 nos oz. T 282 uittas in eis T 289 post EF O.$ 292 utendum est in ansulatum hyacincta29? dirigimur T ^ 303 initiatum E F O 5$, immu-

50

310

515

3520

$25

359

355

DE TABERNACVLO

ecclesiae suo consecrasse aduentu. Vnde constat eo numero uel gratiam spiritus sancti uel futurae gaudium beatitudinis ad quam per eiusdem spiritus donum peruenitur et in cuius perceptione sola ueraciter requiescitur atque gaudetur recte posse figurari. Et apte quinquagenas ansas habebant cortinae quibus inuicem necterentur quia non nisi dono sancti spiritus agitur ut in societate pacis quod. est winculum perfectionis sibimet inuicem copulentur electi non alia quam futurae spes ac memoria societatis ac pacis etiam discretos in hac uita temporibus siue locis Christi famulos una facit pietate concordes. Bene autem dicitur quod ansas cortinae in utraque parte haberent ut uidelicet proximas sibi ex utroque latere cortinas singulae quaeque cortinae quasi extensis hinc et inde brachiis amplecterentur quia nimirum necesse est ut omnes fideles et eos uidelicet qui nos in Christo praecesserunt et eos qui secuti sunt obuiis sincerae pietatis ulnis amplectamur et illos qui nos erudiebant in Christo et quos ipsi Christo donante erudiuimus uno omnes in Christo ueneremur affectu. Sic enim oportet nos ad uidendam faciem nostri creatoris bene uiuendo properare ut currentem nobiscum nequaquam deseramus proximum sed una cum ipso ante conspectum diuinae gloriae peruenire studeamus quia et cortinae singulae ita per adminicula tabularum ad superiora tendebant ita intus in superioribus uariato suae picturae flore refulgebant ut nequaquam eas quae secum pariter uel in altum ferebantur uel in alto positae fulgebant cortinas desererent ; quarum instar nos decet et proficientes nobiscum in Dei seruitio fideles monitis exemplisque iuuare et in quacumque uirtute proficere potuimus similiter eiusdem uirtutis consortes digna uirtutibus operatione tractare. Ansa ergo contra ansam uenit ut altera alteri possit aptari cum iusti ad inuicem concordi ac parili uirtutum qualitate foederantur.

340

545

Facies et. quinquaginta circulos aureos. quibus cortinarum uela 4ungenda sunt ut unwm tabernaculum fiat. Hic locus in sequentibus plenius explicatur cum dicitur :Et quinquaginta fudit circulos aureos. qui morderent cortinarum ansas et fieret wnwm tabernaculum. Quinquagenarius ergo numerus ueram in PL spiritu sancto requiem designat, et quia circulus nec initium 430 uidetur nec habere terminum aurum uero prae sui claritate ceteris est pretiosius metallis, quid in quinquaginta circulis 314 Col.iii 14.

340/341 Ex. xxvi, 6.

342/344 Ex. xxxvi, 13.

309 sancti spiritus E F O .$ 310 et oz. T 311 requiescit T gaudet T 316 memoriae $* T etiam] esse E F O.S 318 autem] etiam E F 321 amplecterent T' 323 pos! sincerae add. ueritatis T — pos? et add. nos T 336 operatione] uenetatione E F O .$ 343 ut T 345 requiem] seriem T

LIBER II 35o

35;

460

36;

51

aureis nisi perpetua claritas et clara perpetuitas summae quietis exprimitur ? Mordentque cortinarum ansas circuli ut unum ex omnibus tabernaculum fiat cum superni gloria regni puris fidelium mentibus sese dignanter infundit ut tali glutine salutiferae inspirationis una ex utroque populo immo ex omnibus electis Christi ecclesia perficiatur. Facies et saga cilicina undecim ad operiendum tectum tabernaculi. Hic locus in sequentibus ita repperitur : Fecit et saga undecim de pilis caprarum ad. operiendum tectum tabernaculi. Saga ergo quibus operitur tabernaculum rectores sunt ecclesiae sanctae quorum industria ac labore decus eiusdem ecclesiae protegitur atque incessabili cura munitur ne uidelicet uita fidesque electorum heretica seductione corrumpi ne falsorum catholicorum improbitate foedari ne temptantium uitiorum sorde attaminari ne temporalium subsidiorum inopia possit ad tristitiam deduci. Qui quanto se attentius ad sustinendas siue repellendas inruentium temptationum uiolentias accingunt tanto ampliorem subditis domino seruiendi libertatem tribuunt et quasi intus fulgendi copiam cortinis praestant dum instar sagorum ipsi foris tempestates afflictionum tolerant. Recte autem eadem saga et cilicina siue de pilis caprarum et undecim facta esse referuntur quia nimirum

57» Sancti

praedicatores

quo

altiores

merito

eo humiliores

esse

debent animo iuxta illud uiri sapientis: Quanto magnus es humilia te in omnibus. Vndecim quippe qui denarium transeunt neque ad duodenarium, hoc est apostolicum, numerum perueniunt transgressionem decalogi legis significant. Vnde et 37; in undecimo psalmo propheta defecisse sanctos et filios hominum ueritates uanitatibus ac dolis mutasse queritur dicens, Salwum me [ac domine quoniam. defecit. sanctus, etiam hoc numero tacite designans quod huiusmodi homines duplicis linguae et cordis neque legalia decalogi praecepta custodiunt 38o neque apostolicam euangelii percipere gratiam possunt. Cilicium quoque habitus paenitentium est psalmista teste qui dicit, Ego autem dwm miht molesti essent qànduebam me cilicio,

hoc est habitum paenitentiae et humilitatis quo furorem persequentium aut leuius sufferrem placidus aut etiam miti38; garem assumpsi. Nam si caprae semper aut pili siue pelles caprarum fetorem peccantium et non aliquoties humilitatem paenitentium significarent, nequaquam ipsum animal inter 354/385 Ex. xxvi, 7. 355/356 Ex. xxxvi, 14. Ps5152. 382 Ps. 24, 13.

355 repetitur E F O.$ uud. etucetera ET On possint E F O .$

S"4undeoz.E FO. 378 duplices T

311/372 Eccli. iii, 20.

377

3«inom.T — 3*4 postsanctus 379 custodiant E FP! O $ 380

52

29 o

DE TABERNACVLO

munda computaretur neque in laude sponsae diceretur : Capilli tui sicut grex caprarum. Saga ergo quae sanctos praedicatores insinuant et cilicina sunt et undecim quia quo studiosius fide corda purificant eo plura in quibus se ipsos reprehendant inueniunt. Vnde et humiliter fatentur quia 2n multis PL

offendimus omnes et si dixerimus quoniam peccatum non habe- 431

mus, ibsi nos seducimus, el ueritas n mobis mon est. Quorum

tamen corda quantae sint perfectionis sequentia uerba mystice declarant quibus dicitur : Longitudo sagi unius habebit triginta cubitos et latitudo quat(wor. Ecce hic longitudinis non undenarium numerum sed denarium habes et hunc tertio multiplicatum quo patenter in40 o sinuatur uirtus eorum qui decalogum legis in fide sanctae trinitatis quae per dilectionem operatur perficiunt qua uidelicet perfectione in hac dumtaxat uita nulla poterit esse sublimior. Habes et latitudinis quattuor cubitos quo amplitudinem sincerae caritatis, hoc est eius quae in euangelio nobis per Iesum 405 Christum et commendatur et datur, significari praediximus. Operiunt ergo tectum tabernaculi saga undecim et haec de pilis facta caprarum sed in longitudine cubitos triginta in latitudine quattuor habentia quia summi illi praedicatores qui uitam fidelium suis exhortationibus intercessionibus cotidiana sollicitudine uigiliis ieiuniis sua nuditate protegunt sese quidem humiliter ipsi contemplata supernae puritatis excellentia peccatores profitentur qui tamen quantum ad humanae modum perfectionis attinet mundi inter homines ac sublimes 595

apparent.

Aequa erii mensura sagorum ommiwum e quibus quinque ?wnges seorsum, et sex sibi mutuo copulabis iia. ut sextum sagum in jronte tecti duplices. Vna erat mensura sagorum omnium quia nimirum una est fides in qua tota saluatur ecclesia una eademque uita ad quam festinat aeterna. Vnde et hi qui in 420 uinea domini diuerso tempore ad operandum intrauerunt uno omnes denario remunerantur. Diuisio uero sagorum in quinque et sex iuxta illud intellegi potest quod supra de cortinis in quinque et quinque diuisis exposuimus quia uidelicet doctores utriusque testamenti designent. Quinque etenim saga antiquis 425 populi Dei magistris apte comparantur uel quia mosaicae tantum legis sacramenta praedicabant quamuis et euange415

389 Cant. ivt.

392/393 Iac. iii, 2.

xxvi, 8. 401 Gal. v, 6. 420 cf. Matth. xx, 8-10.

393/394 I Ioh. i, 8.

409 cf. II Cor. xi, 27-28. 422 supra Il, 234/243.

399/398 Ex.

415/417 Ex. xxvi, 8-9.

391ipsi T — prehendunt T 392etoz.E PF OS 395sunt$* T 398-399 sed denarium habes numerum E F O $ 402 esse poterit E F O.$ 417 etit Jon EuOS. 419 uita ozz. T 421 uero] ergo E F O.$ 426 ptaedicebant E F

LIBER II

53

licae ueritatis archana praedicabant uel quia in quinque mundi huius aetatibus uitam ducebant, in sex autem sagis possunt non inconuenienter noui testamenti doctores accipi quia uidelicet omnia quae diuina scriptura in sex aetatibus saeculi facta 430 siue dicta refert in adiutorium atque exemplum suae praedicationis spiritaliter intellecta assumunt quia passionem dominicam per quam mundus sexta sabbati redemptus est palam suis auditoribus credendam confitendamque pronuntiant ac 455 per huius solummodo sacramentum eos saluari posse contestantur. Vnde recte praecipitur sextum sagum in fronte tecti duplicari propter confessionem uidelicet et imitationem eiusdem dominicae passionis. Neque enim sufficit credentes solum in confessione mortis domini ac resurrectionis baptizari et 440 consecrari, si non etiam baptizatus quisque studuerit in quantum ualet similitudini mortis domini continenter uiuendo ac patiendo pro illo assimilari ut et resurrectionis eius particeps existere mereatur. Siquidem iuxta litteram frontem tecti ingressum tabernaculi dicit ubi non tabulas ut supra breuiter 445 diximus sed columnas et uectem ab angulo tabularum usque PL ad angulum protentum poni praeceptum est ideoque quan- 432 tum ad formam operis ipsius pertinet ibi magis opus erat geminato sagorum munimento ubi solida parietis firmitas aberat. At uero mystice in fronte tecti sextum sagum duplicatur cum 450 omnes qui sanctam intrant ecclesiam ita fide et sacramentis dominicae passionis initiantur ut in huius quoque imitatione sibi semper esse uiuendum intellegant ; quasi enim in ingressu sanctuarii nobis sextum sagum duplicatur cum dominicae 455

passionis et sacramentis consecramur et exemplis instruimur. Dicit namque de sacramentorum susceptione Petrus: Qui

secundum magnam, misericordiam suam regenerauit nos in spem uiuam per resurrectionem. Iesu Christi ex mortuis ; dicit de

imitatione passionum : Christo igitur passo im carne ei uos eadem cogitatione armamimni. Facies et quinquaginta ansulas 4n ora sagi wnius ui conjungit 460 cum altero queat et quinquaginta ansas 1n ora sagi alterius ut

cum, altero copuletur quinquaginta fibulas aereas quibus vwungantur ansae ei wnwm ex omnibus operimentum fiat. Haec ut supra in cortinis exposuimus etiam hic intellegi possunt quod ui465 delicet recordatio supernae requiei quae numero quinquage-

nario solet exprimi corda sanctorum uinculo pacis adunet.

42 supra, ll, 77 sqq. in Ex. xxvi, 10-11.

4535/45* I Pet. i, 3. 463 supra, 1L, 344 sqq.

428 huius oz. EF T 430 sex] quinque (V) T et T 441 similitudinem T 442 et om. T

458/459 I Pet. iv, x.

431 siue] uel T

460/

440 etiam]

54

DE TABERNACVLO

Aut si noui aliquid audire delectat, quoniam saga humilitatem sublimium designant uirorum quia magis suorum meminisse delictorum quam uirtutes praedicasse suas cupiunt amplius 470 de eis quas apprehendere nondum possunt uirtutibus compungi quam de illis quas iam apprehenderunt student gloriari, potest numero ansarum siue fibularum quinquagenario ipsa compunctionis eorum humilitas designari. Quinquagesimus namque paenitentiae psalmus est, et recte quia donum paeni475 tentiae non nisi spiritu sancto largiente conceditur donum ueniae paenitentibus non nisi eadem sancti spiritus gratia administrante tribuitur. Et bene quinquagenae ansae uel fibulae saga inuicem nectunt quia nulla magis uirtus quam humilitas fideles in unam caritatis copulam ligat. Nam quanto 48 o se quisque amplius infirmum esse perpendit tanto studiosius auxilium proximi quo confortetur inquirit. Et bene fibulae sunt aeneae quod multum uocale constat esse metallum quia nimirum magnam apud Deum habet uocem humilis conscientia iustorum. Vnde et pauper ille dauiticus cum anxiatus esset 485 et non in auribus hominum uociferaretur sed in conspectu domini effunderet orationem suam, Domine, inquit, exaud? ora-

49 o

495

500

tionem meam, et clamor meus ad te berueniat. Quod autem swper[uerit 4n sagis quae parantur tecto, id. est unum sagum quod amplius est, ex medietate eius operies bosteriora tabernacula, e cubitus ex una. parie pendebw et. alter ex altera qui plus est (n sagorum longitudine utrumque latus tabernaculi protegens. Haec ut planius intellegi queant paulo latius de tota ipsius tabernaculi positione disputare necesse est. Diximus parietes tabernaculi quae ex tabulis et columnis constabant longitudinem habuisse triginta cubitorum latitudinem decem altitudinem similiter decem. Si quis ergo uellet domum in latitudine cingere funiculo, uerbi gratia a basi tabulae unius meridiani lateris usque ad basim tabulae quae esset e regione in latere septemtrionali, constat profecto eundem funiculum triginta cubitorum longitudinis esse debere, hoc est decem cubitos habens ascensionis in meridiano pariete decem alios aequalitatis rursum inter parietes decem tertio descensionis in pariete septemtrionali. Item si per longitudinem

305

domus

extendere

funiculum

uelis, hoc

est a basibus

columnarum sursum et per longitudinem totius domus ad occidentalem usque parietem ac deinde usque ad bases eius 486/487 Ps. 101, 2.

488/492 Ex. xxvi, 12-15.

467 delectet EF — 4v1adprehenderent E* O*, adprehenderant E! F O1 .$ 419 fidelis. — 482quod]quia. ^ 488 priusinom.T 486 exaudiorationem meam inquit E F O .$ 488 conparantur T 492 plenius E F O .$ 498 ad oz. T lateti E F, laterae T in oz. F* T 499 e] in T 501 ascensus T

PL 455

LIBER

II

55

deorsum, habebit funiculus ille quinquaginta cubitos longitudinis, decem uidelicet ascensionis iuxta columnas triginta aequalitatis secundum longitudinem domus decem rursus s10 descensionis iuxta occidentalis tabulas parietis. lis ergo consideratis intuere etiam mensuras cortinarum quibus tegenda erat domus qualiter praefatis possint conuenire mensuris. Decem erant cortinae habentes singulae longitudinis uiginti octo cubitos latitudinis quattuor quae simul iunctae et in 51; unum compositae tabernaculum implebant de latitudine sua cubitos quadraginta. Suspende igitur cortinas quae habent singulae longitudinis uiginti octo cubitos et pone in domo cuius est mensura in transuersum triginta cubitos et uidebis quia cortinae habebunt in aequalitate quae est inter parietes 52o cubitos denos in ascensu

parietes habebunt cortinarum terram cubiti altior a terra in aequalitate per

autem

siue descensu

qui est iuxta

cubitos nouenos sicque fit ut summitas tangere non possit sed mensura unius absit. Item uidebis quod cortinae habent longitudinem domus cubitos triginta in

525 ascensu autem siue descensu qui est in orientali et occidentali

latere domus cubitos quinos ideoque eadem lateralis summitas cortinarum nequaquam ad terram usque pertingit sed quinis cubitis a terra altior abest. Vnde necesse fit ut quini illi cubiti cortinarum qui cessantibus parietibus supersunt inducantur ad 55o inuicem in orientali simul et occidentali latere sibique mutuo iungantur ac sic fiat ut undique domum cortinae excepto uno iuxta terram cubito contegant. Haec de cortinis. Porro saga tricenos habebant cubitos longitudinis quaternos latitudinis et quia undecim erant coniunctae ad inuicem per latera quad;5; raginta quattuor cubitos implebant. Pone ergo et has in domo et quia concordat longitudo sagorum cum funiculo quo domum metiebaris in transuersum fit ut summitas eorum ad terram usque pertingat. Habebunt enim denos cubitos aequalitatis inter parietes denos aeque ascensionis siue 54o descensionis in utroque latere. Et hoc est quod ait scriptura quia cubitus ex una parte penderet et alter ex altera qui plus esset in sagorum longitudine utrumque latus tabernaculi protegens. Tabernaculum namque proprie uocat ipsam cotinarum facturam siue coniunctionem quas uno utique cubito 545 transiebant saga ab australi latere domus altero a septemtrio-

541 cf. Ex. xxvi, 15.

508 514 Ay est 548

triginta] uiginti (XX) T 510 patietis tabulas E F O.S 512 possunt T et oz. T 523 cubitis T' a tetta altior E F O5 $24 usque ad terram 528 a terra altior abest] haberi terra altior O, habere terra altior E F.9 O!, fuit T 531 iungebantur T $32 contegebant T — 539 mediatris T a om. T

56

DE TABERNACVLO

nali ideoque ad terram perueniebant quia haec triginta cubitos longitudinis illae duo minus habebant. Item mensura sagorum per longitudinem domus quadraginta quattuor cubitis tendebatur triginta uidelicet cubitos in aequalitate habens a fronte 55» domus usque ad summitatem tabularum in plaga occidentali et septem cubitos dependentes a fronte domus septem si- PL militer dependentes in plaga occidentali sicque fuit ut men- 434 sura sagorum in occidentali latere duobus cubitis excederet mensuram cortinarum quia nimirum cortinae desuper uenien555 tes sicut et supra commemorauimus quinque cubitos parietis tegebant quinque alios relinquebant intactos, porro saga septem cubitos eiusdem occidentalis parietis tegebant et tres relinquebant intactos. Et hoc est quod nunc dicitur : Quod auiem swper[uerit in sagis quae parantur tecio, id. est. unum 56o sagum, quod. amplius est, ex medietate eius operies posteriora tabernaculi. Medietas namque sagi in latitudine duo sunt cubiti ex qua uidelicet medietate cooperiebantur posteriora tabernaculi, id est cortinarum quae proprie tabernaculum uocabantur, quia duobus cubitis eas ut diximus ad inferiora 565 tendens

sagum

ultimum

transiebat.

Itaque

saga

desuper

uenientia septem solummodo cubitos occidentalis parietis cooperiebant nec tamen tres reliqui qui remanserant usque ad terram nudi tempestatum iniuriis patebant sed adductis ad inuicem ab utroque latere sagis septenorum cubitorum qui 57e deficientibus

parietibus

supererant

his

posteriora

domus

firmissime ad terram usque contegebantur. Neque autem haec tantum ad inuicem pertingere et instar cortinarum sese in medio parietis contingere poterant sed quia septenorum erant cubitorum medium parietis in utramque partem duobus 57; cubitis excedebant ac sibi inuicem superpositae iungebantur ;

quod eodem modo per omnia etiam de orientali parte domus intellegendum esse putamus ideoque supra praeceptum ut sextum sagum in fronte tecti duplicaretur. Haec de re difficillima prout nobis intellexisse uisi sumus strictim explicare 58o curauimus parati ueriora in his discere si qui nos docere uoluerit. In quibus tamen omnibus patet allegoriae sensus perlucidus. Saga namque cortinas et desuper et infra et ex omni latere protegebant atque ut illae intus libera facie suae uenustatis fulgerent haec ab omni eas iniuria tempestatum 58; pluuiarum et caumatum

foris immunes reddebant quia nimi-

534 supra, IT, 523/528. 058/561 Ex. xxvi, 12. 918 cf. Ex. xxvi, 9. cf. Greg. Magn., zoral. (PL LXXVI, 346 C — 347 B).

582

954 aduenientes T' memorauimus F* T 555 parietis zisque $5? cubitos Opt EE OS 561 longitudine O 565 itemque E F O.$ 978 abductis T! (-b- sup.) ad]ab EF O$ 919 uobis T 580 qui] quis E! O 5!

LIBER II

599

595

600

605

57

rum perfecti sanctae ecclesiae praepositi ita uitam fidelium sibi commissorum sollerti solent cura circumspicere ut nec subsidia carnis nec uitae spiritalis eis auxilia desint. Absint et dogmata hereticorum et prauorum exempla catholicorum, adsit doctrina salutaris qua confortati et sapienter male docentium uerba refellere et sibi mala ingerentium patienter possint facta tolerare, adsit uita ipsorum caelestis qua confirmati etiam tacente lingua quasi uiua semper lectione utantur. Repellunt enim saga imbres obsistunt procellis arcent solis ardores cuncta foris aduersantia fortiter abigunt ut decor cortinarum interius intemeratus persistat cum Augustinus omnia quae fidem turbare poterant hereticorum uenena euacuat cum Gregorius ea quae mores bonos impugnant temptamenta antiqui hostis explicat cum Cyprianus infirmos ne in martyrio labantur piis confortat exhortationibus cum alii uenerabiles episcopi ac doctores quaeque turbare ecclesiam poterant longius temptamenta propellunt et quaeque eidem sint ad salutem proficua sollerti indagine prospiciunt quatenus undique tuta conuersatio religiosa fidelium libero corde uirtutibus studere atque in conspectu sui conditoris et opere praefulgida lucere et ipsius quoque contemplationi possit oculum mentis intendere. Verum quia inter sanctos praedicatores illi sunt maximo digni honore qui ex eo quod officio praedicationis et populorum regimini deseruiunt etiam pro Christo sanguinem fundunt recte subditur :

Facies et operimentum aliud tecto de pellibus arietum rubri-

61

A

620

catis. Arietum quippe uocabulo solent non numquam sancti doctores accipi eo quod sint duces sequentium domini gregum. Vnde pulchre psalmista, Adferte, inquit, domino filii Det adferte domino filios arietum, quod est aperte dicere, Adferte domino angeli Dei quibus huius officii cura delegata est adferte domino in caelos spiritus fidelium qui per imitationem uitae et fidei filii beatorum apostolorum fieri meruerint. Hinc est quod sexta mansio egressi ex Aegypto populi Dei Helim, id est arietum, cognominatur in qua erant duodecim fontes aquarum et septuaginta palmae ut uidelicet et nomine et specie figuram apostolorum apostolicorumque uirorum teneret. Rubricantur autem pelles arietum ad operiendum tectum 611/612 Ex. xxvi, 14. 614/615 Ps. 28, 1. 75; 4)620/621 Ex. xv, 27.

586 propositi F T E*, irrogata

588 eis oz. T

E!, integentium

F

619 cf. Hieron., 7ozz. (CC LX XII,

591 repellere 592-593

E F O.S

conformati

591 irregentium T

593

etiam]

et

Jom 5895 decus E* FO $* T 602 propellant T 603 eiusdem E F O.$ ptospicua T' 608 ex] excepto E F O.$ GONE EOS UII 611 tecto ozz. T 614 domino inquit E F O $ 615 50s; domino add. o.E F O $ 618 meruerunt E F O .$

PL 455

58 625

6230

65 ^

640

64 ^

65 o

65

A

660

DE TABERNACVLO

tabernaculi cum apostoli siue apostolici uiri usque ad passionem martyrii uerbo doctrinae instare non desinunt quo tutius subiectos ab ingruentibus temptationum periculis protegant dum ipsi persecutionem propter iustitiam ad mortem usque perpeti non refugiunt operiuntque tabernaculum domini pelles arietum rubricatae atque ab iniuria tempestatum defendunt cum sancti praedicatores exemplo passionis et patientiae suae corda infirmorum ne in pressuris tribulationum deficere debeant muniunt. Et quo modo inter praecipua Christi et ecclesiae membra eximium sacra uirginitas locum tenet apte post uariatum decus cortinarum post cilicinorum munimina sagorum post rubricatas arietum pelles adhuc additur: Et super hoc rursum aliud operimentum de hyacinthinis pellibus. Hyacinthus namque caelestis est coloris, pellis uero mortui animantis pars et indicium est; et quid per pelles hyacinthinas nisi uirtus exprimitur illorum qui mortificatis ad puram cunctis concupiscentiae carnalis illecebris caelestem quodam modo in terris uitam gerunt atque inter homines positi angelicam magis puritatem imitantur et hoc quod tempore futurae immortalitatis cunctis promittitur electis quia non nubant neque ducant uxores sed sint aequales angelis Dei ipsi adhuc mortali carne retenti praeuenire satagunt ? Vnde merito tam magnae uirtutis per magnum restat praemium Quia, attestante propheta, Aaec dicit dominus eunuchis, qui custodierini sabbata mea et elegerint quae ego uolui et tenuerint foedus meum, dabo eis àn domo mea et in muris meis locum et PL nomen melius a fis et filiabus nomen sempiternum dabo eis 436 quod non auferetur. De quo uidelicet loco ac nomine et euangelista Iohannes qui erat unus ex ipsis refert audisse se cantantes eos canticum nouum ante sedem Dei quod nemo alius poterat statimque adiunxit: H? sunt qui cum mulieribus mom sunt coinquinali, uirgines enim. sunt, hà sunt qui sequuntur agnum quocumque abierit. Merito ergo pelles hyacinthinae supremum in domo Dei locum tenent colorque caelestis proximam caelo sedem sortitus est ut chori uirginales et animi et corporis speciali uicinia agnum secuturi et hymnorum ei laudes designentur esse cantaturi. Bene autem de uelis cortinarum ac sagorum dicitur quod etsi in alto posita ad terram tamen demissa penderent quamuis cortinae nequaquam ad terram 637/638 Ex. xxvi, 14. 645 cf. Luc. xx, 35-36.

639 cf. Greg. Magn., Jom. in eu. (PL LXXVI, r1or. C). 648/652 Es. lvi, 4-5. 655/650* Apoc. xiv, 2-4.

630 et] ac T 632 quo modo] quoniam (qm) E F 635 sanctorum E* F O.$ carnalisom. T — 648quiaom.O T 638namqueow.T ^ 641putum E F O9 testante T

6351 et] ac T

661 cantatum

T

LIBER usque

pertingere

665 tabernaculi,

potuerunt.

etsi in altum

II

59

Columnae erant

quoque

erectae,

bases

ac tabulae tamen

in

quibus starent habebant in terra positas. At uero de rubricatis atque hyacinthinis pellibus quod in alto tectum operirent dicitur quod uero ad terram essent deflexae non additur quia nimirum cetera uirtutum species commune aliquid cum his 670 qui in terra adhuc ditinentur habere uidetur certamen uero martyrii et decus Deo dicatae uirginitatis quasi ab infimis ac terrenis rebus suspensum et supernis ciuibus specialiter constat esse coniunctum. Nam et martyr in tormentis positus nil aliud toto animo intendit quam ut omnia quae sunt in hoc 67 VA mundo et ipsum simul mundum citius relinquat atque absolutus doloribus cunctis ad uidendum mundi conditorem et ea quae ultra mundum sunt gaudia possidenda perueniat; et caelibes dum communem generis humani legem qua dictum est, Crescite et multiplicamina et replete terram, intuitu maioris 68 o praemii transcendunt iure uelut altiorem ceteris fidelibus immo ipso mundo sedem sibi eligunt sicque socialiter in ecclesia uiuunt ut socialem ecclesiae conuersationem honore meriti sublimioris antecedant. Vnde de talibus recte scribit Iohannes quia Hz emti sunt ex hominibus brimitiae Deo et 68 ^ agno, recte tales Latino sermone uel uirgines quasi uirtute insignes uel caelibes quasi caelo beati cognominantur, id est caeli ciuium in terra uitam imitantes. Facies et tabulas stantes tabernaculi de lignis sethim. quae singulae denos cubitos in longitudine habeant et in latitudane 69 o singulos ac semassem. Ligna sethim de quibus tabernaculum fiebat imputribilis sunt naturae eximii candoris ac leuitatis et non multum ab alba spina nisi tantum magnitudine distantia. Vnde et Hieronimus non numquam in libro Hebraeorum nominum. sed et in aliis opusculis suis sethim absolute spinas 69 j interpretatus est, uerbi gratia Abelsethim luctus spinarum. Non autem facile hoc genus ligni nisi in desertis Arabiae ubi tabernaculum aedificabatur solet inueniri. Vnde Graeci uel Latini interpretes nomen ei aliud praeter Hebraeum ponere nequiuerunt utpote cuius apud eos notitia nulla erat quamuis 7o o quidam qualitatem naturae eius exprimere uolentes ligna imputribilia transtulerunt. Tabulae ergo tabernaculi apostolos eorumque successores per quorum sermonem ecclesia per 619 Gen. i, 28. 684/685 Apoc. xiv, 4. 688/690 Ex. xxvi, 15-16. 690 supra, l, 324-327. Hieron., comzzment. in Es. (CC LXXIIL, 474, 51/57) 5 comment. in loe] (PL X-XV, 1034 D — 1035 A). 695 cf. Hieron., 1oz. (CC LX XII, 77,2 ;

79, 12). 667 altum O T . opetient EF O*.$ 669 ceterae $! 671 dedicatae O 674 nihil T 673-676 absolutis T 683 antecedunt E* F O* ,$* 684 quod 5» 685 uirtutes T' 688 505! beati add. cognoscantut et T' id est] idem F T

688etom.T ;

691inputribiles E F* $*

697 aedificatur T CC

CXDRCA

PL 457

60

DE TABERNACVLO

orbem dilatata est designant. Latitudo etenim tabularum dilatatio est fidei et sacramentorum quae prius in una Israheli7o5 tica plebe latebat sed horum ministerio ad totius orbis amplitudinem peruenit quamuis recte in latitudine tabularum ipsa quoque dilatatio.cordis sanctorum ualet intellegi per quam mundum despicere atque ad appetenda caelestia solent sublimiter accendi per quam non solum amicos in Deo sed et ini710 micos gaudent diligere propter Deum. Denique uideamus unam de tabulis tabernaculi uidelicet apostolum Paulum qualiter utroque modo se dilatatum insinuet. Dicit de interna, id est cordis latitudine, Os nostrum patet ad uos o Corinthii, cor

nostrum dilatatum est, non angustiamini in nobis angustiamini

z15 autem in uisceribus uestris, tamquam filiis dico, dilatamama et

40s ; dicit et de illa qua ad profectum tabernaculi, hoc est sanctae ecclesiae, uti solebat, Jia w£ ab Hierusalem per circuitum

usque ad Illyricum repleuerim euangelium Christi. Facta sunt autem huiusmodi tabulae de lignis sethim, id est spinarum ; 720 spinae uero iuxta eloquium saluatoris curae sunt huius saeculi uoluptates ac deliciae fallaces, sed et punctiones peccatorum non incongrue spinis assimilantur, hinc etenim scriptum est quia spinae nascantur in manibus temulenti, id est peccata in operibus stulti. Quia ergo sancti praedicatores et a punctioni72; bus se uitiorum expurgare et omnibus mundi curis ac delectationibus exuere student quatenus libera mente in amore Dei et proximi dilatari atque ad praedicandum uerbum longe lateque possint discurrere recte dicitur quia de lignis sethim, id est spinarum, sunt factae tabulae tabernaculi ; factae sunt

75o namque de spinis sed his quae omnes spinosos aculeos prorsus exuerant ac solo candore nitebant, nam et sancti quique ac uirtutibus splendentes et ipsi cum peccato primae praeuaricationis concepti ac nati ad ipsos quoque pertinet generalis illa damnatio qua Adae peccanti dictum est, Terra tua sinas et 7355 iribulos germinabit

tibi, sed gratia Dei per lesum

Christum

spiculis sunt peccatorum omnium exuti ac digno uirtutum exercitio in structuram domus eius aptati. Habebant autem singulae tabulae denos cubitos in longitudine et in latitudine cubitum ac semissem. Longitudo tabularum altitudo est quae 74o decem cubitos habebat quia sancti doctores per obseruantiam 209 cf. Origen., zn Ex. (GC$ XXIX, 240, 29 — 241, 5). 713/116 II Cot. vi, II-I3. 917/4318 Rom. xv, 19. 920 cf. Matth. xiii, 22 ; Luc. viii, 14. 723 cf. Prou. xxvi, 9. 134/735 Gen. iii, 18.

405/706 plenitudinem E F O.$ 9708 ad oz. T 909 etiam E F O.$ 910 uidetimus T *13 corinthi E F, chorinthi O T cor] os T 718 iliricum T ?21 deliciae et uoluptates fallaces E FO 926 studuerunt E FO 4729 tabulae sunt factae

E

FO

*31 exuant

732et|etiam E F O — post peccato add. sunt

O, exacuerant T'

E F O.$ — v34 quae T

niteant

O

LIBER II

|

ó1

decalogi legis ad perfectionem tendunt quia pro perceptione denarii diurni in uinea Christi laborant, id est illa intentione

uerbo doctrinae insistunt ut imaginem in se sui conditoris ac regis quam Adam peccante perdiderant ipso donante 74; restaurent ut nomen eius quod peccando amiserant recte uiuendo recipiant. Solet namque in denario regis nomen et imago contineri; sed et hoc quod denarius ex eo nomen PL accepit quia decem nummis compleatur statui futurae nostrae 458 beatitudinis apte congruit quae in uera Dei et proximi di75o lectione perficitur. Deus namque solet ternario saepe numero

propter eam quae ipse est trinitatem figurari homo septenario

quia corpus ex quattuor notissimis habet elementis animae uero, hoc est interioris hominis substantia, triplici solet in scripturis distantia comprehendi ; hinc est enim quod diligere 75; Deum

ex toto corde tota anima tota uirtute nostra praecipi-

mur. Bene ergo tabulae quibus erectis ac stantibus tabernaculum omne continetur decem cubitos habet altitudinis quia doctores ac rectores sanctae ecclesiae hac intentione Deo deseruiunt ut ipsum anima et carne immortales ac beati in 76o aeternum

uidere mereantur ad hunc finem uitae omnes suos

auditores et uerbo semper et opere prouocare ac ueluti suspendere contendunt. Quod uero ipsae tabulae cubitos ac semissem in latitudine habebant plenus ille cubitus perfectionem bonae operationis dimidium cubiti quod superest inchoationem 765 diuinae

ostendit

cognitionis

quia nimirum

iusti in hac uita

perfecte elemosinis insistere orationibus wuacare ieiuniis castigari ceterisque huiusmodi actibus religiosis possunt operam dare Deum uero interim fide cognoscimus sed plenam eius cognitionem in futuro speramus dicente ipso Deo ac domi17o no nostro Iesu Christo : SZ manseritis in uerbo meo, uere disci-

puli met eritis e cognoscetis ueritatem ; qui rursus ad patrem, Haec est autem, inquit, «ita aeterna ut cognoscant te solum et uerum. Deum et. quem misisti Iesum. Christum ; hinc etiam apostolus ait : Ex farte enim cognoscimus et ex parte propheta77; mus — numquid ait, Ex parte laboramus pro Christo ex parte uerbo praedicationis instamus ex parte bonis operibus seruimus ? Plenum ergo boni operis cubitum habent in hac uita electi sed cubitum beatae retributionis ex parte habent in quantum gaudia regni perennis et praesentiam sui conditoris 242 cf. Matth. xx, 810. 746 cf. Hieton., /z Matzb. (PL XXVI, 169 B). 755 cf. Marc. xii, 30. 930/741 Ioh. viii, 31. 132/433 Ioh. xvii, 5. 14/785 I Cor. xiii, 9.

*44 perdiderunt E F O . 48 statum T . futurae oz. T . *50 solet oz. T «55 dominum E F O.$ 763 plenius T' 967 castigate T 768 integrum T 916 insistamus T'

62

DE TABERNACVLO

78o possunt desideriis praegustare caelestibus. Cuius etiam cubiti adimpletione tunc beatificantur cum fuerit sermo quem omnt electorum populo promisit in fine futurum dicens :Er?fiam eum el glorificabo eum. longitudine dierum. adimplebo eum et ostendam lli salutare meum. 33;

In lateribus tabulae duae incastraturae fient. quibus tabula alteri tabulae conectatur atque in. huc modum cunctae tabulae

garabuntur. Incastraturae in lateribus tabularum uirtutem designant humilitatis in mentibus iustorum per quam maxime sibi inuicem fraterna caritate iunguntur. Dum enim singuli 79» quique eorum corde contrito et humiliato receptaculum in se proximorum dilectioni praeparant et diligendis se fratribus merito pietatis ac deuotionis exhibent quasi tabulae omnes tabernaculi in alterutrum per incastraturae nexum copulantur. Et quidem erecto tabernaculo regulariter ante ordinata 75; compage

tabularum

figura

incastraturarum

non

cernitur,

quanta tamen uirtute per tabulas sibimet coadunauerit ipsa parietis inconcussi firma stabilitas ostendit quia nimirum humilitas cordis sanctorum qua sibi alterutrum foederantur foris hominibus uideri non potest sed quid intus operetur ex 8oo ipso sanctae ecclesiae pacatissimo statu palam omnibus patet. Per quam mira diuinae gratia dispensationis agitur ut nos in quos fines saeculorum deuenerunt etiam eos qui in primordio saeculi fuerunt fideles sincero affectu diligamus et non minus illos quam eos qui nobiscum in praesenti uiuunt in sinu nostri 8o; amoris susciplamus et nos quoque ab illis per amplexum caritatis suscipiendos esse credamus. Quod autem iubetur duas in singulis tabulis incastraturas fieri, hoc est in utroque latere illarum, dupliciter accipi per figuram potest ut et in prosperis simul atque aduersis inuiolata erga fratres iura caritatis serue-

$10 mus fer arma iustitiae iuxta exemplum apostoli a dextris

incedentes ei sinistris et maiores minoresque, hoc est et eos qui nos in Christo praecesserunt et eos qui secuti sunt, unius omnes eiusdemque dilectionis brachiis tenentes ad perfectionis fastigia tendamus. Sequitur: 815. Quarum wiginti erant in latere meridiano quod. wergit ad austrum quibus quadraginta bases argenteas fundes ui binae bases singulis tabulis per duos angulos subiciantur. Quanta fuerit longitudo tabernaculi specialiter non exprimitur sed 482/484 Ps. 9o, 15-16.

vi, 7.

785/481 Ex. xxvi, 17. 815/81? Ex. xxvi, 18-19.

*vS0ect T — 791 dilectione O 7594 os? tabernaculo add. ac opt, HP.

excipi

802 I Cor. x, 11.

810 II Cor.

diligendi E F, diligendos T *92 deuotione T E FO 5 $95 incastratutae E F O.$ 96 per

804 uiuunt] sunt T — Sib erunt EFO'! $T

T

807 tabulis singulis E F O.5

808

PL 459

LIBER II

63

ex eo innuitur quod parietes eius ex tabulis uiginti compacti 820 essent et hae singulae singulos cubitos ac semissem latitudinis habuisse perhibentur ; uiginti namque cubiti et uicies semis cubiti triginta cubitorum summam complebunt quam fuisse tabernaculi longitudinem etiam Iosephus scribit. Et bene hoc numero tabernaculi longitudo comprehenditur quia 825; tres sunt uirtutes in quibus principaliter omnis sanctae ecclesiae perfectio consistit uidelicet fides spes et caritas quae per decem multiplicantur ut tricenarius numerus impleatur dum uirtutibus mentis opera bona iunguntur quae decalogo legis continentur ne quis sibi fidem spem et dilectionem in 830 Deum absque operum exsecutione putet sufficere posse. Quod uero numerus tabularum uicenarius est et hoc magnae sanctorum perfectionis mysterium continet ; quattuor enim quini faciunt uiginti, et cum lex mosaica quinque libris gratia autem et ueritas noui testamenti quattuor sancti euangelii 85; uoluminibus comprehensa est merito sancti doctores uicenario

840

84;

85o

855

numero exprimuntur quia miro ueritatis consensu et reuelata atque completa in euangelio legis archana manifestant et praefigurata fuisse in lege euangelii sacramenta declarant dumque et uetus testamentum in nouo dilucidatum ac latiore sensu propalatum esse docent et nouum in ueteri adumbratum ac multifaria typorum reuelatione praesignatum insinuant quasi in latitudine suae locutionis et quattuor per quinque et quinque tabularum numerum per quattuor esse multiplicatum demonstrant. Bases autem quibus tabulae sustentabantur uerba sunt et libri legis ac prophetarum quibus apostoli et euangelistae ea quae scripsere ac praedicauere uera esse ac diuina probabant. Vnde est ilud in euangelio saepissime PL repetitum : T'unc adimpletum est quod. dictum est ber prophe- 440 lam ; et : Hoc autem totum factum est ut adimplerentur scripturae prophetarum ; et apostolus Petrus de domino testimonium perhibens adiecit :E? habemus firmiorem propheticum sermonem cui bene facitis attendentes. Bene autem singulis tabulis binae bases subponuntur ut consensus propheticae attestationis in omnibus quae apostoli dixere monstretur. Vel certe binae bases singulis tabulis per duos angulos subiciuntur ut bene suffultis angulis tota recte et indeclinabiliter possit tabula consistere quia omnis apostolici et euangelici sermonis in propheticis litteris et initium praesignatum inuenitur et finis omnis apostolorum successorumque illorum uita ab initio fidei 823 cf. Ioseph., an. III, 6, 5. 851/852 II Pet. i, 19.

848/849 Matth. ii, 17.

820semis T — 840 prolatum T — $846scribere EF O.$ 836 suffulsis T — 888 et oz. T — ptaesignatum ozz. T

849/850 Matth. xxvi, 56.

praedicate

E F O.S

64

DE TABERNACVLO

üsque ad terminum uitae praesentis eisdem mysticis testamenti ueteris constat inserta esse paginis. Bene eaedem bases argenteae sunt factae propter nitorem uidelicet uerbi caelestis. Eloquia enim domni eloquia casta argentum igne examinatum terrae. 865 In latere quoque secundo tabernaculi quod wergit ad. aquilonem uiginti tabulae erunt. quadraginta habentes bases argenleas, binae bases singulis tabulis subponentur. Latus meridianum tabernaculi quod uergebat ad austrum antiquam illam Dei plebem designat quae lucem scientiae legalis iamdudum 87 o accipiens amore sui conditoris feruere solebat, porro latus secundum quod uergebat ad aquilonem eam quae tenebris ac frigore infidelitatis usque ad tempus dominicae incarnationis torpere non destiterat gentium multitudinem figurat de cuius uocatione pulchre dominus per prophetam, Dicam,

866

87 inquit, aquiloni, Da, et austro, Noli prohibere, quod est aperte vA

88o

885

dicere, Dicam populo gentium diutius sine fide algenti, Da de tuis filiis qui ad meae fidem confessionis et amoris conueniant, Dicam et plebi Israheliticae quae iam meae lumine cognitionis fruebatur, Noli prohibere gentes in sortem electionis recipi, Dicam Cornelio ac domui eius, Fidem et baptisma Christi suscipite, Dicam Iudaeis, Nolite cogere credentes ex gentibus circumcidi quibus fonte baptismi consecratis fides et confessio ueritatis ad salutem sufficit. Vnius autem numeri mensurarum et facturae tabulas utrumque latus habuit quia nimirum una eademque fides spes et caritas utrique populo per apostolos praedicatur ad una uterque promissa regni caelestis uocatur de utroque generale praeceptum saluatoris accipiunt,

Euntes in mundum uniuersum braedicate euangeliwm omna creaturae, id est et circumcisioni et praeputio, ubi et absque ulla

differentia subinfertur, Qwi crediderit et baptizatus [ueri salwus erit. Ad. occidentalem uero plagam tabernaculi facies sex tabulas ei rursum alias duas quae in. angulis erigantur post tergum tabernaculi. losephus scribit de tabernaculo quod decem 895 cubitos habuerit latitudinis ; scribit etiam quod tabulae eius mensura quattuor digitorum fuerint a terra suspensae. Ex quo uidetur uelle intellegi quod tantae altitudinis factae fuerint ipsarum bases tabularum. Qui rursus de hoc quod modo 89 o

862 cf. Otigen., /n Ex. (GC$ XXIX, 239, 11-14). 863/864 Ps. 11, 7. 86? Ex. xxvi, 20-21. 874/815 Es. xliii, 6. 888/891 Marc. xvi, 15-16. 894 Ex. xxvi, 22-25. 894 cf. Ioseph., an. III, 6, 5.

865/ 892/ ;

872 pos? usque add. quo T 881 suscipe T 882 baptismatis O 885 una om. l . post fides add. et T 897/898 fuerint factae .$' 898 qui] quod T modo oz. T

LIBER proposuimus

II

65 ita dicit: PL cubitos sex tabulae facie- 441

capitulo ac de uectibus tabularum

goo Posíerioris autem arietis mouem

bant quibus coniunctae sunt aliae duae tabulae ex medio cubito secíae quos angulaves posuerunt ad inslar maiorum tabularum, singulae uero tabulae amulos habebant aureos per exteriores frontes eminentes uelut quibusdam radicibus confixos ber ordinem 9o5 ad. inuicem per circuitum respicientes et ber eos deaurati wectes

91o

91;

92o

92;

93o

immissi unoquoque habente magnitudinem, cubitorum. quinque erantque ad. coniunctiones tabularum. intrabatque caput uectis uniuscuiusque in alio uectis capite uelut dn modwm coclit, et postergum arietum in. longitudine positorum unus erat ordo jer tabulas omnes wadens quo per uncinos utriusque Darietis latera continebantur incastrationibus factis et immissis ad inuicem, quod propterea sic exquisitum est ut neque a. uentis moueretur neque alia causa tabernaculum conturbaret sed dmmobile secura. quiete seruaretur. Haec de litterae textu Iosephus. Verum iuxta allegoriae sensus occidentalis plaga quae utrumque in se parietem recipiens aedificium tabernaculi consummat recte adimpletionem totius sanctae uniuersalis ecclesiae quae cum in fine huius mundi perficitur designat ad quam usque fides et operatio recta utriusque populi perseueratura quasi gemini longitudo parietis pertingit. Neque enim credibile est uel ante tempus dominicae incarnationis umquam defuisse qui ex gentibus crederent uel nunc quamuis grauiter damnato ob perfidiam populo Iudaeorum non esse aliquos ex illis tametsi paucissimos qui inter christianos exulantes cotidie credendo ad salutem perueniant. Quod si quis negare praesumpserit, dicamus quod negari nullatenus potest quod uidelicet spiritales utriusque testamenti doctores atque interpretes qui iuxta sermonem domini proferant de thesauro suo mouwa et uelera usque ad finem saeculi sint in sancta ecclesia permansuri. Et apte tabernaculum in occidentali plaga consummatur in qua sol diem claudere et cuncta solent astra occidere propter scilicet uel obitum uniuscuiusque electi uel generalem totius saeculi terminum. Quasi enim occidit ei sol qui ab hac temporali luce per tenebras transitoriae mortis ad gaudia lucis

93; et uitae transmigrat

aeternae,

quasi occidit

omni

ecclesiae

sol in occidente ut uerius in oriente tenebris transeuntibus oriatur cum finita in aduentu domini uita saeculi praesentis mox uerum saeculi futuri mane iustis ac uera dies aeternitatis apparebit. Et quia tunc iustis cum domino regnantibus re928 Matth. xiii, 52.

900 posteriores O* T — 908 chochi E F O T, chonchi 5$ 924 exultantes E F SH 931 diem sol EF O.$ 933 eis T! 935 transmigratio F, transmi-

grant

T — 938 ac oz. E F O S, add. sup. T*

66

DE TABERNACVLO

940 probi in aeternum pereunt recte de hac plaga tabernaculi in

945

sequentibus dicitur quod mare respiceret. Significat autem mare rubrum in quo mersus cum suo exercitu Pharao et de quo saluatus Israhel a domino ad montem Sinai ubi tabernaculum faceret ascendit. Respicit ergo mare plaga occidentalis tabernaculi cum sancta ecclesia post operum bonorum perfectionem coronata in Christo libero aspectu intuebitur uitia uel poenas impiorum quas ipso iuuante cauefecit Esaia attestante qui PL ait: Quia sicut caeli noui et terra noua quae ego facio stare 442 coram

950

qme, dicii dominus,

sic stabil. semen, uestrum

et. nomen

uestrum ; et paulo post: Et egredientur et uidebunt cadauera

uirorum qui braeuaricati sunt in me, uermas eorum mon morietur

et ignis eorum mon extinguetur. Maris namque fluctus profundi amari et turbulenti et peccata possunt significare quibus reprobi in hac uita male delectati intereunt et futurae quoque 95 I baratrum perditionis cum in ultimo examine in ignem cum diabolo mittentur aeternum. Nec praetereundum quod tabernaculum cum aedificaretur in monte Sinai mare rubrum habuit ad occasum cum introductum per lesum in terram repromissionis et collocatum esset in Silo in eadem plaga caeli 960 habuit mare magnum. In quo ita mystice possumus sentire quod sancti in hac uita domino seruientes eique in suo corde tabernaculum facientes superbam impiorum iactantiam quasi citius occasuram fixa mente despiciant in futura etiam patria cum domino positi perpetuam eorum poenam absque ulla 965 suae felicitatis intermissione respiciant ut eo maiores ei gratias referant quo non solum fruantur bonis quae donauit uerum etiam intueantur mala a quibus eos liberauit. Bene autem eadem plaga tabernaculi occidentalis uel quae mare respicere dicta est sex tabulis constabat uel quia senario numero solet 97o perfectio boni operis exprimi eo quod dominus in illo mundi ornatum consummauerit in illo hominem in primordio creauerit in illo genus humanum sua passione restaurauerit uel quia sex sunt aetates saeculi huius in quibus oportet nos bonis operibus perfici ut ad aeternam requiem in futuro et resur915 rectionis gloriam peruenire possimus. Nam quod rursum aliae duae tabulae exceptis sex primis in angulis iubentur erigi post tergum tabernaculi quae uenientes ab orientali plaga parietem excipiant et occidentalis plagae parieti coniungant ad remunerationem futurae pertinet uitae quae post labores 940 cf. Ex. xxxvi, 27. 948 /950 Es. Ixvi, 22. Ios. xviii, 1. 971 cf. Gen. i, 26-31 ; ii, 1.

950/952 Es. Ixvi, 24.

958 cf. :

942 demersus E F O, dimetsus .$ 948 stare facio EF $ T 959 posterius in om.EFOS$ 960in]de EF O.$ 961 domino oz. T — 963etiam] aeterna T 964 ulla ozz. T 968eademom. E F O.$ — 9?8excipiunt O. — 979 pos? labores add. et E F O.$

LIBER

II

67

98o tempora saeculi huius secutura est quod bifariam diuiditur in sabbatismum scilicet, hoc est requiem animarum sanctarum post absolutionem corporum, et in gloriam resurrectionis incorruptibilium receptione corporum ; quae utraque portio remunerationis utrique populo communis nullo umquam fine 98; terminatur. Nam et animarum requies superueniente tempore resurrectionis non ullam sui diminutionem sed augmentum potius accipit et ipsa immortalitatis coniunctio carnis spiritusque nostri in caelis semper inuiolabilis permanet. Bene autem de eisdem tabulis subinfertur : 990 Eruntque contunciae a deorsum usque sursum et una, omnes compago retinebii, quia nimirum omnis electorum uita una eademque fide et caritate ad caelestia tendit in unum eundemque finem diuinae uisionis peruenit in una eademque uoce recti dogmatis omnis sanctorum praedicatorum sermo con99; cordat. Dehisceret namque ab inuicem compago tabularum si quod unus propheta aut apostolus dixisset hoc alius negaret. Verum quia concors fabricam ecclesiae sermo diuinorum elo- PL quiorum erigit profecto una omnes tabernaculi tabulas iunctu- 445 ra compaginat atque ab inuicem seiungi non sinit. 1000 Duabus quoque tabulis quae 4n angulis bonendae sunt simalis iunctura

seruabitur,

ei. erunt. simul tabulae

octo bases eavrwm

argenteae sedecim duabus basibus ber unam tabulam supputatis. Angulares tabulae sunt tabulis parietum per omnia coniunctae quia futurae requiei et immortalitatis gloria praesenti nostrae 1005 conuersationi per fidem spem et caritatem firmissime conexa est immo ideo stabilis et inconcussa praesens nostra conuersatio perdurat quia futurae dona retributionis credit sperat diligit quia crebro supernorum ciuium adiutorio ne flatibus turbulentis immundorum spirituum decidere possit continetur. 1010 Et hae autem tabulae quae uel perfectionem bonae nostrae actionis uel futura pro bonis praemia designant actibus binis singulae basibus sustentantur quia haec quoque omnia ad confirmationem euangelicae et apostolicae praedicationis prophetae sancti futura esse consona uoce praedixerunt. 10:1; Facies ei uecies de lignis sethim quinque ad continendas tabulas in uno latere tabernaculi et. quinque alios 1n. altero. et

eiusdem. nwmeri ad. occidentalem. plagam. qui. mittuntur. per medias tabulas a summo usque ad summum. Vectes quinque qui tabulas tabernaculi continent quinque sunt libri mosaicae

990/991 Ex. xxvi, 24.

1000/1002 Ex. xxvi, 24-25.

1015/1018 Ex. xxvi, 26-28.

983 utrumque T portio] sortio E F O, sorte 5 986 nullam E FO* .$* 996 dixit T 99? quod E F O.$ consors T 999 conpaginatur E F O.$ 1016 et quinque ozz. T — pos altero add. latere T

68

DE TABERNACVLO

1020 legis quorum munimine sancta ecclesia mirabiliter ab omni temptantium scelerum sceleratorumque spirituum impulsione tutatur et hoc in utroque latere quia non solum priorem Dei populum littera legis erudiebat ad fidem et opera bona sed etiam nos noui tempore testamenti Deo seruientes eadem lit1025 tera spiritaliter intellecta maioris gratia dulcedinis et in praesenti ad fidem operationemque uirtutum instituit et in futuro ad spem perpetuae remunerationis accendit. Eiusdem quoque numeri uectes ad occidentalem sunt plagam quia ipsam quoque completionem boni operis quando ad praemia futura de

1030 carne egredimur lex nobis bene intellecta praedicat. Vnde interroganti diuiti ac dicenti, Mag?ster bone quid faciendo witam aeternam $ossidebo, respondit idem magister bonus, S7 wis ad uitam ingredi, serua mandata, et non illi aha quam legis mandata subdidit. 1055 Ifsasque tabulas deaurabis et fundes eis anulos aureos per quos uectes tabulata contineant. Tabulae tabernaculi deauratae praefulgent cum omnis uita omnis sermo sanctorum praedicatorum lucem praemonstrat sapientiae caelestis nihilque in eis aliud quam uirtutum decus aspicitur. Anuli autem aurei per 1040 quos uectes tabulata continebant ipsam uitae caelestis beatitudinem designant quae propter suae gloriam claritatis recte auro propter aeternitatem recte circulo comparatur. Vnde et apostolus de illa, Refosita est, inquit, m?hi corona iustitiae. Quinque autem circulos singulae habebant tabulae non quia 104; quinquepertita est distinctio patriae caelestis sed quia eadem perpetua claritas et clara perpetuitas regni illius in genesi eadem in exodo eadem in leuitico eadem in libro numerorum eadem in deuteronomio scripta continetur, et quinque anuli aurei singulis tabernaculi tabulis erant infixi quia corda roiustorum multum dilatata per amorem in omnibus legis mosaicae libris non solum correptionem operum sed et per- PL petuam supernae retributionis lucem legunt. Ef fwndes eis, 444

inquit, anulos aureos per quos uectes tabulata contineant, nam uectes per anulos aureos tabulata continent cum uerba sacri 105; eloquii per promissionem regni caelestis statum sanctae ecclesiae confirmant ut eo minus perturbationes mundi timeat quo certius stabilitatem perpetuae remunerationis didicit. Bene autem de eisdem uectibus subditur : 1031/1032 Luc. xviii, 18.

1043 II Tim. iv, 8.

1032/1033 Matth. xix, 17.

1035/1036 Ex. xxvi, 29.

1029 bonae T? — operationis T — 1031 5o:;; quid zd. boni EF O.$ faciam HFO.S postfaciam add. ut habeam E F O 1032 possidebo oz. E F O 5, possedebo T 1035 ipsasque] ipsas quoque O 1048 scriptura T 1051 cortectionem E F O.$ — 1053namoz.E F O.$ 1055promissa T caelesti T

LIBER

II

69

Quos operies lamminis aureis. Lamminis quinque aureis 1060 uectes operiuntur cum uerbis diuinae legis quae esse iuxta litterae sensum fortia uidentur atque ad confirmandam uitam fidelium aptissima superior intellectus, id est euangelica claritate praefulgidus, inesse monstratur. Vt enim exempli gratia unum testimonium ponam, cum legimus historiam 1065 sancti Noe quomodo diluuium quod impios deleuit mirabiliter cum suis in archa seruatus euaserit patet omnibus in ea quod dominus diligens iustitiam et odio habens iniquitatem pios nouerit de temptatione eripere impios uero iusta districtione punire ideoque talis lectio instar uectium imputribilium ta1070 bernaculum domini continet quia mentes fidelium uerbis infictae ueritatis ab incursu temptationum praemunit. Verum quasi uectes lignei lamminis uestiuntur aureis cum haec eadem lectio per spiritalem intellegentiam sacratioribus plena mysteriis ostenditur, cum archa ecclesiam catholicam aqua diluuii 107; baptismum significare dinoscitur munda et immunda animalia spiritales et carnales quosque in ecclesia ligna archae leuigata et bituminata doctores gratia fidei roboratos coruus de archa egressus nec reuersus eos qui post baptisma ad apostasiam decidunt ramus oliuae per columbam illatus in 108o archam eos qui foris quidem, hoc est inter hereticos, baptizati sunt sed quia pinguedinem caritatis habent per gratiam sancti spiritus in unitatem catholicam merentur introduci columba de archa egressa neque ultra reuersa eos qui carne soluti ad liberam lucem patriae caelestis peruolant nequaquam am1085 plius ad labores terrenae peregrinationis redituri. Circumdantur itaque auro uectes lignorum sethim cum firmissima sacrae scripturae testimonia per interpretationem mysticam his et huiusmodi sensibus caelestibus ac spiritalibus probantur esse perlucida. ioo Eí eviges tabernaculum. iuxta exemplum. quod. tibi 4n monte monstratum esí. Exemplum tabernacuh Moysi in monte monstratum est quia commoratus in secreto cum domino uidit sublimem angelicae puritatis et immortalitatis uitam ad cuius instar humanam in terra conuersationem in quantum mortali1095 bus imitari possibile fuit instituere iubebatur ut cum exemplo

eorum mutuae in Deum dilectioni diuinae laudationi unanimae paci sincerae castitati ceterisque huiusmodi uirtutibus in terra 1039 Ex. xxvi, 29. I Pet. iii, 20-21. 1091 Ex. xxvi, 50.

1064 cf. Gen. vi, 13-19. 1067 cf. Ps. 44, 8. 1073 cf. Gen. vii, 2. 1078 cf. Gen. viii, 6-12.

1074 cf. 1090/

1059 quinque] quippe E F O $ 1060 esse] et T — 1063 monstrabitur E F O* | 1063/1064 unum testimonium ponam exempli gratia .$ 1067 Deus Pp. ons 1069 puniri T 1071 temptatium T'*, temptantium T' 1081 castitatis E F O 1088 probabunt E F 5, probabantur O* T $ T*(-bi-rzs.)

7o

1100

110;

i110

1115

1120

112;

DE TABERNACVLO

uacaremus mereremur et in caelis eorum esse consortes iuxta promissum domini dicentis : I//j autem qui digni habebuntur saeculo ?llo et resurrectione ex mortuis meque mubunt neque ducunt uxores neque enim ultra mori boterunt ; aequales enim angelis sunt et filii sunt Dei cum sint filii resurrectionis. Exemplum ergo nobis Moyses angelicae conuersationis quam in monte contemplationis uidit praeceptis legalibus ostendit per quorum obseruantiam et ipsi de terra editi ad consortium angelorum in caelis peruenire possemus, exemplum nobis idem uitae perfectioris et beatae retributionis in figura tabernaculi et ministerii sacerdotalis ac leuitici quod describit praebuit. Erigitur autem tabernaculum iuxta exemplum quod illi in monte monstratum est quando electi quique ad imitationem angelicae puritatis quam ipse in occulto contemplari meruit opus animumque componunt. Hac tenus de pariete templi meridiano septemtrionali et occidentali prout dominus dedit expositum est; in sequentibus autem etiam orientale atus qualiter sit compositum monstratur, sed prius scriptura de medio pariete qui sancta sanctorum a priore tabernaculo diuidebat intimandum iudicauit nam sequitur: Facies et uelum de hyacintho et purpura et cocco bis tincto et bysso retoria opere plumario et pulchra uarietate contextum Quod. appendes ante quattuor columnas de lignis sethim. Velum hoc quo tabernaculum diuidebatur medium ita positum refert Iosephus ut uiginti quidem cubiti longitudinis ad priorem domum decem uero pertinerent ad secundam. Quod per omnia mensuris templi quod postea factum est a Salomone liquet esse conueniens, quod cum esset sexaginta cubitorum longitudinis et uiginti latitudinis tertiam longitudinis partem, id est uiginti cubitos, ad interiorem domum, hoc est sanctum

sanctorum, habebat separatam ita ut longitudo et latitudo eiusdem domus interioris una esset ; sic ergo etiam tabernaculi 113o pars interior longitudinem et latitudinem similem, hoc est denorum habebat cubitorum. Quid autem idem uelum figuraliter exprimat apostolus ad Hebraeos manifeste declarat ubi et hoc rite exponit ad sensum allegoricum qua re 2n riore quidem tabernaculo semper introirent sacerdotes sacrificiorum. officia

1155 COisummantes

4n secundo autem semel in anno solus pontifex

non sine sanguine quem offerebat ro sua et populi ignorantia.

1099/1102 Luc. xx, 55-36. 1118/1120 Ex. xxvi, 31-32. — 1122 cf. Ioseph., anf. T1196 41124 cf. III Reg. vi, 2, 20. 1133/1136 Heb. ix, 6-7.

1098 ct oz. T in ox, B* F 1102 sunt angelis E F O .$ filii sunt] filio BE'P' Deisunt T 1105editioz. T — 1106 possimus E F O $ 1106/1107

idemnobis EF O 5 — 1116 quia T — 111? namom. ac T contextum ozz. T 1124 factum est ozz. T riter E F O.$

EF O 5. 1119 poszerius et] 1129 eius T 1133 pa-

PL 445

LIBER

II

"t

Velum hoc caelum interpretatur. Quod autem in priore tabernaculo cotidie per annum introibant cum sacrificiis sacerdotes super huius uítae statu edisserit ubi sancti domino 1140 sine intermissione famulantes cotidianos suae fragilitatis erratus sine quibus esse in hac uita nullatenus possunt cotidianis bonorum operum uictimis cotidianis lacrimarum suarum libaminibus quasi ueri sacerdotes Dei et Christi eius expiant. Summum uero sacerdotem qui semel in anno sancta 114j sanctorum cum sanguine uictimarum ingrediebatur ipsum intellegit esse pontificem magnum cui dictum est: Tw es sacerdos in aeternum secundum ordinem M elchisedech. Qui semel oblatus pro peccatis nostris ipse sacerdos et hostia per proprium sanguinem 25 ipsum caelum intrauit ut appareat nunc 1150 uultui Dei ro nobis. Quod autem idem uelum de hyacintho et purpura et cocco bis tincto et bysso retorta pulchra uarietate contextum est, quis non uideat etiam iuxta litteram pulchritudini caelestis congruere uisionis ? Si enim decorem flammasque astrorum, si multifariam nubium speciem, si ipsam irim I155

consideras mille trahentem uarios aduerso sole colores, nonne

uideris tibi multo plures ac pulchriores quam uelo tabernaculi intextae sunt inditas caelo colorum notare picturas ? Quattuor autem columnae ante quas appensum est hoc uelum caelestium sunt potestates agminum quattuor eximiis uirtutibus prae1160 clarae de quibus et supra diximus, hoc est iustitia prudentia fortitudine temperantia. Quae quidem uirtutes aliter in laboribus et aerumnis uitae huius a nobis aliter in caelis seruantur ab angelis et animabus sanctis. Ibi namque Deo regenti qui praesens uidetur esse subditum iustitiae est et hoc immortalis 1165 omnino iustitiae nullum bonum Deo praeponere uel aequare prudentiae Deo firmissime cohaerere fortitudinis nullo defectu noxio delectari temperantiae ; hic autem quod agit iustitia in subueniendo miseris quod prudentia in praecauendis insidiis quod fortitudo in perferendis molestiis quod temperantia in 1170 coercendis delectationibus prauis non ibi erit ubi nihil omnino mali erit. Bene autem hae columnae de lignis sethim sunt factae uel quia spiritus angelici incorruptibiles natura et immortales sunt conditi uel quia absque peccato conditi intemeratam suae conditionis puritatem semper custodiunt. De 1175 quibus apte subditur : 1146/1147 Ps. 109, 4.

1149/1150 Heb. ix, 24.

1160 ;z5ra, II, 185 sqq.

1139 edisserat E F O* $* 1156 uidetur T (-tur sup. ras.) ^ 1160/1161 fortitudine temperantia prudentia iustitia E F OS 1160 20;/ iustitia add. et T 1161 fortitudo T? 1163 Deo oz. EF O$ regnantia E F O.$ qui oz. EFO. 116450: esseadd.ius.$'(sup.) — 1di6vait.$ — 1170/1171 erit omnino mali E FO .$

PL 446

72

DE TABERNACVLO

Quae ipsae quidem deauratae erunt et habebunt capita, aurea

sed. et bases argenteas. Deauratae quippe sunt columnae ante quas appenderetur uelum quia positae intra uelum caeli uirtutes angelorum summae claritatis sunt gratia uestitae, capita 1180 habent aurea quia mentem qua reguntur habent praesentia diuinae cognitionis ac uisionis illustratam, habent et bases argenteas quia omnis eorum natura in hoc quasi fundamento specialiter subsistit ut laudes hymnorum suo conditori decantet ut uoluntatem eiusdem conditoris nobis adhuc in terra

118; peregrinantibus quasi extra uelum positis suis conciuibus

narret. Vnde et ipsi de terra congratulantes eorum laudibus sedulo quasi uoce exhortatoria dicere solemus : Benedicite dominum omnes angeli eius potentes uirtute qui facitis uoluntatem eius. Auro namque saepe in scripturis sapientiae splendor 1190 argento nitor ostendi uerborum consueuit. Inseretur autem. uelum Ber circulos intra quod bones archam testamenti e quo sanctuarium et sanctuarii sanciuaria dwwidentur. Circuli quia neque initium habere neque finem uidentur non numquam in scriptura sacra pro aeternitate poni solent. 119; Et apte uelum quo caelum figuratur per circulos suspensum esse perhibetur uel quia in aeterno erat consilio diuinitatis quando mundus crearetur in quo primum atque eximium locum habet natura caelestis uel quia ita factum est firmamentum caeli ut numquam eius factura soluatur. Nam quod do1200 minus ait, Caelum et terra transibunt, de caelo est aerio acci-

PL

piendum de quo Hieremias, M?/uus, inquit, ?» caelo cognouit 447 tempus suum. Illud namque caelum in iudicio igne periturum est quod in diluuio constat aquis esse perditum Petro attestante qui ait : Caeli erant rius et terra de aqua et ber aquam 1205 consistens uerbo Dei ber quae ille tunc mundus aqua inundatus periit, caeli autem qui wvunc sunt eodem uerbo repositi sunt igni seruat? in diem vudicii. Intra hoc autem uelum templi posita est archa testamenti quia ediator Dei et hominum homo Christus Iesus qui solus paternorum est conscius archanorum 1210 post passionem suam resurrectionemque a mortuis super caelos caelorum ascendens sedet ad dexteram patris. Hoc uelo sanctuarium et sanctuarii sanctuaria diuiduntur quoniam ecclesia quae ex angelis sanctis et hominibus constans partim adhuc peregrinatur in infimis partim in aeterna patria regnat 1176/117? Ex. xxvi, 32. 1200 Matth. xxiv, 35.

1208/1209 I Tim. ii, 5.

1187/1189 Ps. 102, 20. 1201/1202 Hier., viii, 7.

1191/1193 Ex. xxvi, 335. 1204/1207 II Pet. iii, 5-7.

1176 quae oz. T ipse E F O $ 1186 narrent E F O S 1192 prius et oz. BFO.S bpostrius et om. T 1193 qui 5 1194 sacta om. T 1200 aetherio E PF, aethereo O 1203 aquis oz. EPFOS 1205 consistentes .$! 1207 resetuati E F O .$ uelum hoc autem .$ 1212 505; quoniam aZ. sancta O

LIBER

II

73

121; in supernis adhuc ciues suos dirimente uelo caeli habet ad inuicem segregatos. Pones et propitiatorium super archam testimonii in. sancto sanctorum. Apte propitiatorium super archam positum esse dicitur quia ipsi mediatori Dei et hominum specialiter a Deo 12270 patre donatum est ut esset fropitiatio bro peccatis mostris. Vnde etiam Paulus dicit : Jesus Christus qui mortuus est mmo quà et resurrexit qui et est ad dexteram Dei qui etiam interpellat pro nobis. Mensamque extra uelum et contra mensam candelabrum 4n 1225 latere tabernaculi meridiano, mensa enim stabit in barte aquilonis. Mensa et candelabrum tabernaculi temporalia Dei beneficia designant quibus in praesenti reficimur et illuminamur ut his interim confortati et adiuti crescente gratia meritorum ad panem angelorum in caelis manducandum et ad uidendam 123o ueram mundi lucem intrare ualeamus. Quae sunt ambo extra uelum quoniam in hac solummodo uita uel scripturis sanctis ac doctoribus uel ceteris redemptionis nostrae sacramentis opus habemus in futuro autem saeculo ubi dominus palam de patre annuntiabit nobis, id est palam patrem ostendet nobis, 123; et ubi sicut Iohannes ait, Videbimus ewm sicuti est, non iam

opus erit externo salutis adminiculo cum inhabitans in electis suis Deus omnipotens interius sicut lux uitae illustrat et sicut panis uitae satiat quos introducens in gaudium regni sui perpetua beatitudine sublimat. Diximus autem supra quia latus 1240 tabernaculi meridianum antiquam Dei plebem significaret quae prior lucem diuinae cognitionis prior feruorem diuinae dilectionis accepit pars uero septemtrionalis eiusdem tabernaculi congregatam de gentibus ecclesiam quae diutius 2n tenebris et im umbra mortis remanserat indicaret. Vnde recta dis124; tinctione etiam candelabrum quod in parte australi collocatur potest gratiam quae priori populo data est insinuare, mensa uero quae in parte aquilonis stabat ea quae nobis sunt donata Dei beneficia designare. Recte candelabrum contra mensam positum esse dicitur quia nimirum scriptura legis et prophe125o tarum per omnia ad gratiam euangelii respicit huic uidelicet testimonium perhibens et per hanc se sensu spiritali reuelan- PL dam esse significans. 448 Facies et tentorium. in. introitu. tabernaculi de hyacintho et

purpura coccoque bis tincto et bysso vetorta opere blumario. Ex1217/1218 Ex. xxvi, 54.

1220 I Ioh. ii, 2. 1221/1223 Rom. viii, 34. 1224/ 1226 Ex. xxvi, 55. 1233 cf. Ioh. xvi, 25. 1235 I Ioh. iii, 2. 1239 supra, 1I, 867 sqq. 1243/1244 Ps. 106, 10. 1253/1254. Ex. xxvi, 56.

i217sancta F!. T? — 1222 5o5.etom.EF O.$ remanserant T' 1244/1245 districtione T'

X 1242postueroadd.in T — 19244 1251/1252 reuelandum T

74

DE TABERNACVLO

pleta narratione de uelo quod sanctuarium et sanctuarii sanctuaria diuidebat redit exponere de orientali latere sanctuarii quod intermisisse ad tempus uidebatur cum cetera eius latera australe uidelicet septemtrionale et occidentale describeret. Tentorium ergo in introitu tabernaculi pulchra colorum 1260 uarietate contextum primitiuae est decus ecclesiae diuersis uirtutum floribus glorificum de quibus scribit Lucas quia multitudinis credentium erat cor unum. et anima una nec quasquam eorum quae possidebant aliquid suum esse dicebant, et cetera. Inerat namque ei hyacinthus quia caelestia cogitare 1265 caelestem in terris uitam ducere solebat, inerat purpura quia mori erat parata pro Christo; inerat namque ei coccus bis tinctus quia Dei et proximi dilectione flagrabat, inerat et byssus retorta quia continentia carnis et castitate gaudebat. Et quinque columnas deaurabis lignorum. sethim ante quas 1270 ducetur tentorium. Columnae quibus tentorium suspendebatur sancti sunt doctores de quibus Lucas consequenter adiungit : Et uirtute magna reddebant apostoli testimonium. resurrectionis Iesu Christi domini nostri. Ouorum mens quanto robustius ipsa ad superna erigitur tanto firmius docendo et alios ad 1275 amorem supernorum sufficit attollere. Sicut enim apostoli et apostolici uiri per tabulas possunt recte designari propter latitudinem uel doctrinae qua euntes n mundum uniuersum praedicant euangeliwm omnza creaturae uel caritatis quam non solum usque ad amicos sed usque ad diligendos etiam ipsos ostendunt 1280 inimicos et orationibus ac beneficiis prosequendos eos qui se odio habent ita etiam propter inexpugnabile cordis robur et intentionem ad caelestia semper erectam non inconuenienter uocabulo et factura columnarum figurantur apostolo attestante qui ait: Jacobus Cephas et Iohannes qui uidebantur co1285 lumnae esse. Quae nimirum columnae bene quinque sunt factae propter totidem libros legis quibus necesse est sancti doctores .suae uerba praedicationis communiant et maxime qui primitiuam instituere ecclesiam quae ex Hebraeorum populo congregata sola mosaicae legis auctoritate nouerat institui cum 1290 necdum euangelica et apostolica per orbem scriptura effulgeret. Bene eaedem columnae de lignis quidem sethim fieri sed auro iubentur operiri ut insinuentur praedicatores sancti et

1255

1262/1263 Act. iv, 32. 1269/12Y0 Ex. xxvi, 37. 1275 cf. Origen., /n Ex. (GC$ XXIX, 239, 2-6). 1284/1285 Gal. ii, 9.

1261 1263 127? em

1272/1293 Act. iv, 35. 1217/1298 Marc. xvi, 15.

glorificatum T 1262 os; una add. et non erat separatio in eis ulla E F O .$ dicebat E O 1266 namque ei oz. E F O.$— 1216 recte possunt E F O .$ doctrinam E F O.$ 1278 caritas E F O5 1279 extendunt E F O.$ e apostolo add. Paulo .$ 1286 5o: est add. ut E F OS 1287 uerbo

5$

LIBER II

75

firmitate cordis integri intus atque in nullo deficientes et operum claritate forinsecus esse debere conspicui. Vel certe 1295 columnae

lignorum

sethim

deaurantur

cum

idem

doctores

fortitudinem suae actionis diuino semper adiutorio protegendam docent cum in omnibus quae faciunt gloriam patris qui PL est in caelis requirunt cum in uniuersis quae loquuntur 449 Christum sonare gaudent dicentes: Nom emm mosmet vbsos

1300 fraedicamus sed Iesum Christum dominum nostrum. De quibus

apte subditur : Quarum. erunt. capita aurea. et bases aeneae. Aurea quippe capita illum designant de quo dicit apostolus :Ef omnia 1n ipso constant, et ibse est caput corporis ecclesiae quà est princi1305 pium. primogenitus ex mortuis. Neque incongruum uideatur per quinque capita columnarum unum caput ecclesiae Christum figurari. Tot enim fuere capita quot columnae quia nimirum idem ipse dominus Christus omnium sanctorum caput est in se quidem ipso manens semper aequalis atque indiuisibilis 1310 sed singulis quibusque electis gratiam sui spiritus pro accipientium capacitate diuidens. Vnde non solum omni generaliter ecclesiae uerum etiam specialiter unicuique membrorum eius licet illud propheticum cum fiducia proclamare : N«nc autem exaltauit caput meum swper inimicos meos. Cuius nimi131; rum

capitis significantiae conuenit

apte quod eadem

capita

columnarum non deaurata ut columnae et tabulae sed aurea fieri iubentur quia sancti quidem omnes participes sunt facti spiritus sancti et gratiae caelestis ipse autem plenus erat gratiae et ueritatis et sicut praecursor suus de illo aiebat : Non 1320 en?m, ad mensuram dat Deus spiritum ; pater enim diligit filium et omnia dedit in manu ewus. Bases autem aeneae prophetae sunt quorum attestatione apostolorum sermo confirmatur. Et bene aeneae uel propter insuperabilem mentis propheticae fiduciam uel quia sermo eorum senescente siue 132; transeunte mundo nulla umquam potest uetustate consumi ; neque enim uenit dominus soluere legem aut prophetas sed adimplere. Habent enim columnae tabernaculi bases aeneas habent aurea capita quia nimirum apostoli et apostolici uiri uerbis prophetarum in fide sunt confirmati et ad uidendam 1330 faciem sui conditoris supernorum desiderio erecti. Item capita

aurea sed bases habent aeneas quia quaecumque per dominum 1299/1300 II Cot. iv, 5. 1302 Ex. xxvi, 57. 1313/1314 Ps. 26, 6. 1318/1319 cf. Ioh. i, 14. 1326 cf. Matth. v, 17.

1303/1305 Col. i, 17-18. 1319/1321 Ioh. iii, 34-35.

1293 intus integri E F O.$ 1298 requirant E F O* $* in ipso EF O.$ 1305 505; principium adZ. et E F O.$ add.ipse T ^ 1325 uetustate potest E F O 6

1303/1304 constant 1308 505; dominus C. C. CXIX 4

76

135;

134o

1345

155o

135;

DE TABERNACVLO

caelesti sibi auctoritate data perceperunt cuncta haec pridem prophetico eloquio praedicta esse sacramenta didicerunt. Sane quia de orientali plaga loquimur uidetur oportunum commemorare aliqua de expositione uectis illius singularis quem ab angulo tabularum ad angulum usque parietis alterius porrectum esse ac totam parietum constantiam ne ui et impulsu procellarum concuti atque huc et illuc posset inflecti continere iam diximus. Scriptum est in sequentibus sacrae historiae ubi omnia quae dominus imperauerat Moyses expleuisse narratur : Fecit quoque uectem. alium. qui ber medias tabulas ab angulo usque ad angulum berueniret. Hic ergo uectis a prima tabularum summitate usque ad alterius lateris summitatem per decem cubitos latitudinis tabernaculi protentus esse credendus PL est capite utroque firmiter tabulis impositus ut per hoc et ea 450 tabernaculi plaga quae non tabulis sed columnis constabat non minus fixa quam ceterae uento licet impellente persisteret. Cuius uectis si etiam sacramentum scire desideras, ipsum absque omni ambiguitate redemptorem nostrum figurate denuntiat qui quasi ab angulo usque ad angulum peruenit quia a plebe Iudaica quam prius elegit sese ad saluandam etiam gentium multitudinem propitiatus extendit. Vnde merito sicut in prophetis lapis angularis ita etiam in lege uectis angularis potest recte nuncupari, lapis uidelicet angularis propter templum quod de lapidibus uiuis Deo construitur, uectis uero angularis propter tabernaculum quod ei de lignis imputribilibus, hoc est de animabus electorum corruptionis labe carentibus, aedificatur. Facies et altare de lignis sethim quod habebit quinque cubitos

1560 à, longitudine et totidem n. latitudine, id. est. quadrum, et tres

cubitos in altitudine. Hoc altare quod proprie holocausti uocabatur corda electorum designat quae ad offerenda Deo sacrifica bonorum operum ipsius sunt dono consecrata. Quod apte de lignis sethim fieri praecipitur quia munda et incorrupta 1365 decet esse corda et corpora in quibus spiritus Dei habitet. Habet quinque cubitos longitudinis et totidem latitudinis cum fidelis quisque omnes sui corporis sensus in longitudine patientiae et in latitudine caritatis exercere satagit ut in omni suo uisu auditu gustu olfactu et tactu semper se diuino me157 minerit mancipatum esse seruitio iuxta illud apostoli: Sue manducatis siue bibitis siue aliud quid facitis, omnia in gloriam 1341/1342 Ex. xxxvi, 35. 1370/1372 I Cot. x, 51.

1353 cf. Es. xxviii, 16.

1359/1361 Ex. xxvii, 1.

133? pulsu T — 1338 hucetilluc] adhuc T — contineri T — 1340 imperat O T*, impetarat E F T! 1343 lateris oz. T 1345 ut] et T ea] oz. E F, ex T 1349 ab T 1353 etiam] esse T 1365 decent T 1371 manducabitis O .$

LIBER II

77

Dei facite.. Habet tres cubitos altitudinis cum eadem corda electorum per fidem spem et caritatem ad caelestia tendunt. Cornua autem per quattuor angulos ex ipso erunt, et opertes

1575 ?llud aere. Quattuor angulos habet altare holocausti quia per quattuor mundi plagas sancta dilatatur ecclesia quae propter unum cor et animam totius credentium multitudinis recte factura unius designatur altaris. Ex quo uidelicet altari cornua fiunt quattuor cum quattuor uirtutibus saepe dictis iusto138o rum corda muniuntur de quibus in laude sapientiae dicitur: Sobrietatem enim et prudentiam docet et vustitiam et, wirtutem, quibus utilius nihil est in uita hominis. Haec cornua ex ipso altari producuntur cum munimenta uirtutum fideles non specie tenus et ad faciem hominum ostentant sed ex intima 138; sui cordis radice Deo teste generant. Cornua sunt quattuor per quattuor angulos altaris cum in omnibus mundi terminis ecclesia uirtutum potentia spiritali cunctis hostium insidiis inuiolabilis persistit immo ipsa cunctis se impugnantibus fortior efficitur. Quod uidelicet altare operietur aere cum uirtus 1390 coepta fidelium perseueranter usque ad finem firma tenetur ; quia enim aeris metallum longo solet tempore incorruptibile durare recte per hoc uirtus ualet perseuerantiae designari. Si quem uero mouet iuxta litteram quomodo ligna altaris tanto PL igne uicino incombusta permanere potuerint accipiat beati 451 135; Hieronimi de hac quaestione responsum : A//aris, inquit, ligna quae de lignis paradisi sunt non cremantur igne wicino sed juriora redduntur, nec mirum hoc de sanctuario et interioribus templi et altari thimiamatis credere cum. etiam. àptavrov, ligna genus est uel lini habens similitudinem, quanto plus arserit tanto 1400 ?nwndius vnueniatur. Faciesque in usus eius lebetas ad. suscipiendos cineres et forcipes atque fuscinulas et ignium. veceptacula ; omnia uasa ex aere fabricabis. Vasa. altaris diuersa uel diuersas fidelium personas uel certe multifarias ipsorum actiones siue cogitationes 140; in famulatum sui conditoris dispositas accipere debemus. Et primo quidem lebetas ad suscipiendos cineres facere praecipitur. Cinis autem hostiarum quod in magno mysterio debeat accipi testatur cinis witulae rufae aspersus qui etiam apostolo teste 2nquinatos sanctificabat ad emundationem carnis. In quo 1410 etiam ipse praefiguratum intellegit sacramentum dominicae 1374/1375 Ex. xxvii, 2. 19770cf- Acta 1v;8521381/1382 Sap. viii, 7. 1395/1400 Hieron., cozzzent. in Exechb. (CC LXXXV, Got, 1554/1559). 1401/ 1403 Ex. xxvii, 3. 1408/1409 Heb. ix, 15 ; Num. xix, 2.

1375 holocausti oz. T 1348 facta T signatur T 1382 hominum O 1390 firmam E* F*, firmum P? T 1398 amiton E F O.S T 1399 ligni O*.$1 posi habens add. in se EF O.$ T — 1401 lebetes 5* 1402 fuscinulos T 1403 frabricantut T ^ 1406 quidem primo E F O.$ 1410 etiam ozz. O

78

DE TABERNACVLO

passionis quae nos in perpetuum purificans saluat. Ergo crematio uitulae rufae ipsum tempus et actionem passionis Christi designat, cinis autem crematae qui ad emundationem immundorum seruabatur mysterium iam completae eiusdem passio1415 nis quo nos cotidie a peccatis nostris expiamur insinuat. Quia ergo omnia sacrificia et uictimae quae incendebantur in altari uel passionem domini uel deuotionem sanctorum eius flamma caritatis ardentem figurate denuntiant merito cinis holocaustorum uel consummationem dominicae passionis uel certe

1420 perfectionem exprimit uirtutis iustorum cum toti in Dei ser-

uitium per ignem sancti spiritus oblati ipsa iam bona opera finire et ad percipienda operum praemia in aeternam uitam rapi meruerunt. Quod ut manifestius fiat uideamus quid de cineribus holocausti Moyses dicat: Haec est, inquit, lex holo-

14:5 causti : Cremabitur

in. altari tota nocte usque mane,

ignis ex

eodem altari erit, uestietur sacerdos tunica. et feminalibus lineis tollensque cineres quos worans ignis exussit ed ponens vuxta altare spoliabitur. prioribus uestimentis indutusque aliis efferet. eos extra castra ei in loco mundissimo usque ad. fauillam consuma 143o faciet, ignis autem in altari semper ardebit. Holocaustum ergo cremabitur in altari cum in corde cuiuscumque electi qui se ipsum totum et carne uidelicet et corde Deo uouerat opus bonum feruente caritatis igne patratur; quod tota fit nocte usque mane cum quis toto uitae huius tempore usque dum 145; raptus e corpore

futuri mane

saeculi uidere meruerit

bonis

insistere non cessat operibus. Ignis ex eodem altari erit quia illa solum caritate quam ecclesiae suae dominus per spiritum sanctum tribuit ardere debemus. Denique fili Aaron quia ignem alienum domino offerre et non eum qui semel de caelo 144o datus est uoluerunt mox igne caelesti perempti sunt quia nimirum quicumque opera caelestia non caelestis intentione mercedis sed temporalis intuitu fauoris aut commodi faciunt sententia irae caelestis feriuntur. Vestietur sacerdos tunica et PL feminalibus lineis. Sacerdos qui offert holocaustum dominus 452 1445 est qui in nobis ipse ignem suae caritatis accendere et per hunc hostias bonae nostrae actionis sibimet acceptabiles facere consueuit et haec faciens uestitur lineis indumentis quia ut nos ad opera uirtutum excitet exempla nobis suae incarnationis passionis et mortis proponit quae per linum significari posse 1424/1430 Leu. vi, 9-12.

1438 cf. Leu. x, 1-2.

1411/1413 tempus ueto (sup. 5!) et actionem passionis Christi designat cinis autem (uaccae O) uitulae (sup. $") crematae quae nos in perpetuum putificans saluat ergo crematio uitulae rufae ipsum E F O $ 1418 denuntiat F* O* T 1422 perficienda T 1423 meruerint E F O'.$ 1428 eas T 1429 et oz. T 1445 qui] quia E F O.$ etl ac EF O.S 1444 quod 5, qui T 1449 pu-

titatis EF OST

LIBER II 1450

1455

1460

1465

79

saepius dictum est. Tollit autem idem sacerdos cineres quos uorans ignis exussit et ponit iuxta altare cum dominus finem laboriosis operibus imponit neque iustos de hac uita raptos ultra pro uita aeterna certare sed coronam iustitiae in uita aeterna iubet accipere. Ponens etenim cineres iuxta altare spoliabitur prioribus uestimentis cum ad memoriam iustis quae fecerint bona reducens non eis amplius habitum suae passionis imitandum ostendit sed induitur aliis uestimentis illis uidelicet de quibus in euangelio dicit ipse, Aen dico uobis quod $raecinget se et faciet illos discumbere, id est ad aeternam se remunerationem praeparat et illos in aeterna facit quiete refoueri. Indutus uero aliis uestimentis efferet cineres extra castra cum paratus ad remunerandum laborem electorum suorum dominus quicquid boni gesserant iam hinc ablatum in illa facit uita uideri. Nec ab re est loco extra castra posito uitae perpetis ingressum figurari cum dominus dicat : Per me si quis iniroierit saluabitur et ingredietur et egredietur et pascua inueniei; et psalmista :Domnus custodiat introitum twum. et exitum tuum, introitum uidelicet in hanc ecclesiae uitam exi-

1470

1475

1480

1485

tum uero in illam ubi pascua inueniuntur aeternae satietatis. Non ergo inepte locum extra castra positum in illa intellegimus uita praesertim cum ibi locus mundissimus esse dicatur quod in hac uita fieri nullatenus posse perspicuum est. Locus ergo mundissimus extra castra ipse est animus iustorum ex hac uita sublatorum et in alia uita gaudentium. In quo uidelicet loco cinis holocausti usque ad fauillam consumitur cum ita ibi operum bonorum merces redditur ut labor omnis ad integrum consumatur iuxta illud apocalipsis sancti Iohannis qui cum de retributione praemiorum dixisset, Ecce tabernaculum Det cum

hominibus, et habitabit cum eis, et dps? populus eius erunt, et ipse dominus cum eis erit eorum Deus, continuo de ablatione laborum omnium subiecit atque ait, E? absterget Deus omnem lacrimam ab oculis eorum, et mors ultra non erit neque luctus neque clamor neque dolor erit quia prima abierunt. Et quia cessante operum labore bonorum ipsa caritas per quam operabantur numquam cessabit immo flagrantior exardescet cum ipse quem diligimus in aeternum uidebitur recte subditur, Ignis autem in altari semper ardebit, et paulo post, Ignis est iste perpetuus qui numquam deficiet de allari. Consummato ergo usque 1458/1459 Luc. xii, 37. 1465/1467 Ioh. x, 9. 1480 Apoc. xxi, 3. 1481/1483 Apoc. xxi, 4.

1467/1468 Ps. 120, 8. 1487/1488 Leu. vi, 13.

1478/

14589 praecingit T — 1460 se oz. T praepatabit E $5, praepatuit F, parabit T 1463/1464 in illa facit uita uideti hinc ablatum E F O (-os- O*) .$ 1468 post cum add. et E F O 5! (sup.) 1467/1468 et exitum tuum oz. T — 1475 ad o7m.T 1448 tribulatione T — 1479 habitauit EF T — 1480 Deus eorum T abolitione E F O $ 1485 nusquam .$

DE TABERNACVLO ad fauillam holocausto ignis numquam de altari deficiet quia absumpto perfecte omni genere laborandi sola caritas perpetuo numquam extinguenda flagrabit. Haec de lege holo80

1490

1495

1500

1505

1510

1515

1520

1525

causti latius diximus propter lebetas altaris qui ad suscipiendos cineres hostiarum fieri iubebantur. Lebetes ergo cineres sanctos suscipiunt cum fideles quique uel exempla ac sacramenta dominicae passionis ad custodiam sui pia mente retractant uel certe exitum praecedentium iustorum diligenter aspiciunt qui magnis pro domino elaboratis agonibus nunc cursu consummato de percepto iam brauio sine fine laetantur quatenus consideratis maiorum uirtutibus et ipsi magni fieri possint iuxta praeceptum apostoli dicentis : Mementote praepositorum uestrorum qui uobis locuti sunt uerbum Dei quorum intuenles exitum comuersationis imatamini fidem. Post lebetas autem forcipes atque fuscinulae et ignium receptacula fieri sunt iussa ; forcipes ad emendandum altaris ignem fieri debere credendum est. Vnde recte per eos sancti praedicatores designantur qui ignem in nobis caritatis quasi in altari Dei accendere suis exhortationibus solent. Namque hi uelut gemino dente forcipis ad hunc ignem accendendum titiones in altari componunt quando consonis utriusque testamenti nos paginis instituunt et eloquia ueritatis in nostro corde quibus amplius ad aeternorum desideria inflammemur collocant. Vel certe forcipe duplici uidelicet ferramento sacerdotes ignem altaris emendant cum in omnibus quae docent praedicatores sancti uirtutem nobis geminae caritatis infundere et huius gratia nos ardere simul et lucere praecipiunt. Fuscinulae quae Graece uocantur creagrae ad hoc in ministerio habebantur altaris ut carnes uictimarum per eas de caldariis coctae proferrentur atque ad esum eorum qui his erant reficiendi adferrentur. Quarum usus aeque sanctorum praedicatorum figurae congruit quorum ministerii est animas fidelium uerbo fidei reficere et iuxta regulam apostolicae discretionis rudibus adhuc discipulis rationabile et sine dolo lac doctrinae simplicis adhibere perfectioribus autem solidum cibum doctrinae sublimioris ministrare. Quicumque enim sacramenta Christi summa cognoscere atque ad imitationem suscipere norunt hi quasi carnibus hostiae salutaris refecti satiantur. Et quia doctorum est spiritalium quae cuique personae mysteria audienda committant sollertissime discernere recte fuscinulas facere iubetur 1500/1502 Heb. xiii, 7.

1522 cf. I Pet. ii, 2.

1523 cf. Heb. v, 14.

1494ac]uel T" — 1495 studium T' i498laetenturt T —— 1501 50s quiadd.in T 1502 autem lebetas T 1509 consors T' 151? eos EF O .$ 1321 et oz. T 1522 et]ac T ^ 1523 perfectiotis T — sublimioribus T —— 1524 summatur E* F, summantutr E!, summitut O, sumantur 5

PL 455

LIBER

II

8r

sacerdotibus Moyses quibus carnes hostiarum prout oportuerit 153o componant et alia quidem hominibus sed mundis edenda offe-

rant alia uero altaris ignibus consumenda relinquant quia sunt in uerbis Dei non nulla quae nostrae humilitati reuelare ad nostrae epulas refectionis concedere dignatus est sunt item alia tantae profunditatis quae sancti spiritus solummodo 1535 Scientiae pateant nostrae uero capacitatis per omnia mensuram transcendant. Porro ignium receptacula ad hoc deputata sunt ut per haec ignis sanctus ab altari holocausti ad altare thimiamatis uespere et mane ad incensum ponendum deferretur quae et ipsa patenter figuram tenent doctorum qui PL 154» tamquam ignem de altari holocaustorum ad altare deferunt 454 incensi cum suos docent auditores de uirtute

semper in uir-

tutem proficere meritisque crescentibus paulatim ad altiora et interiora diuinae uisionis archana penetrare. Sed et omnes qui feruentia pietate corda proximorum uidentes imitari fes154; tinant quasi receptacula ignium fiunt quia flammam caelestis sacrificii quam in fraternis conspiciunt in suis quoque accendere mentibus satagunt. Quae nimirum cuncta ex aere uasa fiunt cum deuotio fidelium perseueranter diuinis curat obsecundare praeceptis uel certe cum hoc quod ipsa recte agit 1550 proximis quoque agendum clara uoce sedulae exhortationis insonat ; aes namque non numquam ut saepius dictum est et propter diuturnitatem suae incorruptibilitatis perseuerantiam mentis fidelium et propter claritatem soni uocem solet designare doctorum. 1555 Craticulam quoque in modwm retis aeneam per cuius quattuor angulos erunt quattuor amuli aemei quos pomes subter avulam altaris eritque craticula usque ad altaris mediwm. Altare quidem totum cauum fieri praeceptum est ut in sequentibus manifestius edocetur sed in medio sui habens craticulam per totum in 1560 modum

retis distinctam

in qua uictimarum

carnes

combu-

rendae imponerentur et subter eam arulam in qua compositis lignis arderet ignis semper ad deuoranda superposita holocausta paratus. Erat enim contra arulam ostium in pariete altaris orientali unde uel ligna ad alendum ignem immitti uel 1565 carbones et cineres possent egeri quo modo in pictura Cassiodori Senatoris cuius ipse in expositione psalmorum meminit expressum uidimus in qua etiam utrique altari et holocausti 15535/155* Ex. xxvii, 4-5.

1565 cf. Cassiod., Exp. in Ps. 86, 1 (CC XCVIII, 789,

40-43). 1530/1531 offerunt E*, offerent E! FO, offerrent 5 13536 transcendunt T 1544 feruente T'! (m zarg.) 1551 aes namque] aeternamque T 1558 gtaticulam E F T 1556 super T' (sup. ras.) 1557 erit namque E F O .$ 1559 edocetur manifestius T ^^ 1568 et cineres oz. T ^ egeteti EF

82

DE TABERNACVLO

uidelicet et incensi pedes quattuor fecit quod utrumque eum sicut et tabernaculi et templi positionem a doctoribus

157» Iudaeorum didicisse putamus. Habet ergo altare Dei in medio

sui craticulam ad suscipienda holocausta paratam quia praeparant electi locum domino in intimo sui cordis affectu ubi deuotas ei cogitationes collocent, habet arulam subter craticulam in qua ligna et ignem holocaustorum suscipiat quia

1575; eadem ipsa electorum corda receptaculum in se praeparant

auditui uerborum caelestium quibus calefacti immo et inflammati per donum sancti spiritus grata Deo reddant uota cogitationum piarum. Ligna namque arulae altaris sacerdos imponit cum doctor quisque desiderantibus atque inhianter quae158o rentibus fidelium mentibus sanctarum testimonia scripturarum quibus amplius in fide ac dilectione confirmentur ingerit addit et ignem lignis cum intellectum uerbi atque efficaciam piae operationis a Deo quaerendam edocet ardentque ligna in altari

cum caritas Dei diffunditur im cordibus mostris pev spiritum

158; sanctum qui datus est nobis atque hoc igni superpositum consumitur holocaustum cum uniuersa quae bene agere disposuimus donante gratia sancti spiritus per uirtutem dilectionis Deo acceptibilia redduntur. Vnde bene craticula quae holocausta gerat instar retis fieri praecipitur quo per crebras illius 159» aperturas ignis subpositus ad consumendas omnes hostiarum partes libere penetret. Sic etenim sic per omnia necesse est ut nequaquam obduremus corda nostra neque obseramus more Pelagianorum aduersus gratiam Dei sed diligenter aperiamus ea et quasi plurimis simul patefactis ianuis seduli deprecemur 159; ut per omnia quae inchoamus uel agere desideramus bona quasi per singula uictimarum eius frusta sua nos misericordia illustrare et in amorem ipse suum accendere dignetur. Namque Pelagiani qui sine gratia Dei se aliquid boni perficere posse praesumunt non in altari sui cordis maculosam instar retis 1600 craticulam igni sacrosancto superponunt sed quasi parietem potius solidum inter se et ignem sancti spiritus ne quando in dilectione calefiant interponunt. Quattuor autem anuli aenei qui per totidem angulos altaris fieri iubentur quattuor sunt euangeliorum libri qui apte anulis assimilantur quia perpetuam 160; auditoribus suis coronam

uitae promittunt,

apte aenei sunt

quia 2» omnem, terram exiwit sonus eorum, apte per quattuor angulos altaris positi ut ecclesiam fidelium per omnes mundi plagas diffusam uerbo fidei et ueritatis confirment, apte subter 1584/1585 Rom. v, 5.

1606 Ps. 18, 5.

1512 effectu T 1581 confirmantur T 1585 ligni T 1600 sacro igni sancto T 1602 calefaciant T'

1593 opetiamus T'

PL 455

LIBER II

83

arulam altaris infixi ut animos humilium munimine suae con16ro solationis alleuent. Facies et uectes altaris de lignis sethim duos quos operies lamminis aeneis. Vectes quibus altare portabatur doctores sunt qui ecclesiam sanctam quasi portare solent dum fidem ac sacramenta ueritatis uel eis qui nesciebant praedicantes infe16:1; runt uel in eis qui iam nouerant et acceperant confirmantes roborant. Qui quoniam non sua praedicant sed ea quae sunt Iesu Christi non doctas fabulas secuti sed cognitam caelesti oraculo uirtutem domini nostri mundo notam faciunt. Apte uectes ut portare queant altare mittuntur in circulos ; uecti1620 bus namque altare domini per circulos portare est sanctis doctoribus corda fidelium per uerba euangelii quae nec caelo et terra transeuntibus praeteribunt exhortando erigere. Duo sunt autem uectes ut utrique populo et Iudaeo uidelicet et gentili uerbum praedicetur. Quod ipsum in sequentibus quo1625; que uerbis astruitur cum subinfertur : Erunique ex utroque latere altaris ad portandum. Erunt enim doctores qui Iudaeam erunt qui gentilitatem in unam eandemque fidei gratiam consono ore et opere aduocent. Vel certe ex utroque latere altaris ad portandum erunt uectes cum men163o tes fidelium sancti praedicatores et in prosperis et in aduersis inconcussam tenere uirtutum constantiam docent ne aut haec blandiendo extollant aut illa terrendo conturbent. Non solidum sed inane et cauwum intrinsecus facies illud. Idcirco altare non solidum sed inane et cauum fieri praeceptum 1655 est ut copiosum haberet locum ubi uel ignem sacrosanctum et ligna ad ignem uel holocausta quae igni erant consumenda reciperet. In cuius exemplum et tu, si uis esse altare Dei, exinani te ipsum et euacua ab omni contagione rerum mundanarum quatenus in te ligna uerborum caelestium et hostiae PL 1640 uirtutum locum possint habere sufficientem capiasque flam- 456 mam sancti spiritus qua eaedem hostiae domino consecrentur et ad finem perfectionis firmam perducantur. Vbi apte in conclusione subiungitur : Sicut tibi in monte monstratum est. Nam cuncta quae nobis 164; mystice in altaris et tabernaculi totius constructione facienda

signauit Moyses prius in illa caelesti conuersatione in qua cum domino diebus quadraginta permansit facta a supernis ciuibus

1611/1612 Ex. xxvii, 6. 1616/1617 Phil. ii, 21. 1617 II Pet. i, 16. 1621 cf. Matth. xxiv, 55. 1626 Ex. xxvii, 7. 1633 Ex. xxvii, 8. 1644 Ex. xxvii, 8.

1609 minimae T*, munete T? (sup.) 1612 aereis T 1614/1615 inferunt oz. EPPOS 1619 portati O 5? ^ queat S circulis T 1638 contagio EBIEO.S 1641 eadem EF.$T*

84

DE TABERNACVLO

indefessa et perenni obseruatione cernebat. Neque enim dubitandum est eum potuisse ante solium Dei uidere altare illud 1650 sacrosanctum quod uidere meruit Esaias uiuis carbonibus internae caritatis plenissimum uidere et forcipes sanctos quos idem uidit propheta et quorum uno tulerat angelus carbonem de altari quo eius labia purgaret; eiusdem namque gratia spiritus quo angeli inflammantur ad amandum semper Deum 1655 in caelis etiam hominibus in terra et dimittuntur peccata et uirtutum dona conceduntur. Itaque altare cauum et inane fieri iubetur sicut Moysi in monte monstratum est quia sicut angeli ac spiritus iustorum in caelis uacui a peccatis et pleni sunt pietatis ac iustitiae ita et nos in terra pro modulo nostro 1660 declinare a malo et facere bonum debemus. Quod ipsum sicut exhortationibus apertis uerbi caelestis ita etiam mysticis tabernaculi ac uasorum et caerimoniarum eius figuris semper agere docemur. Facies ei atriwm tabernaculi in cutus plaga australi erunt 1665 tentoria de bysso retoría. Sicut sancta sanctorum eam quae in caelis est sanctae ecclesiae partem designant et prius tabernaculum perfectam fidelium uitam in hoc dumtaxat saeculo commorantium typice denuntiat ita atrium tabernaculi quod exterius erat prima incipientium rudimenta demonstrat. Vnde 1670 bene tentoria eiusdem atrii de bysso retorta erant facta quia prima incipientibus cura impendenda est ut illecebras carnis simul et spiritus refrenent iuxta illud apostoli quod de filiis adoptionis loquens adiecit :Has égitur habentes promissiones carissimi mwundemus mos ab omni inquinamento carnis et spiri1675 tus. Byssus namque ut saepius commemoratum est de terra uiridis nascitur sed eruta de terra siccatur contunditur coquitur torquetur ac magno et longo exercitio ad candidum de uiridi producitur colorem ; sic et caro nostra ut ad uirtutem decoremque caritatis perueniat artis se necesse est ieiuniorum 1680 orationis uigiliarum et totius continentiae laboribus subigat quibus naturales et uelut ingenitas eius delectationes exsiccare atque ad eam quam desideramus dignitatem uirtutis ascendere queamus. Retorquetur autem byssus ne facile possit dissolui cum non solum carnis luxoria restringitur uerum etiam 1685 tota eius memoria ab intimo corde radicitus euellitur. Centum cubitos unum latus tenebit in longitudine et columnas uiginti cwm. basibus totidem. aeneis quae capita cum. celaturis 1650 cf. Es. vi, 6-7. 1675 II Cor. vii, 1.

1660 cf. Ps. 36, 27. 1664/1665 Ex. xxvii, 9. 1686/1688 Ex. xxvii, 9-10.

1673/ x

1653 eiusdem namque] eiusdemque E F O.$ 1653 etiam] et EF O.$ — 1662 eDXELEL OS 166v perfectum E F O* .$ 1669 denuntiat T 1679 castitatis de ESOS. 1682/1683 accendere E F* O .$ 1686 cubitos unum] cubitorum T

LIBER II

85

suis habebunt argentea. Constat numerum centenarium qui in computo digitorum de laeua transfertur in dexteram non 1690. numquam in scripturis uitae caelestis habere figuram quae sicut dextera laeuae ita merito uitae praefertur praesenti. Cuius nimirum numeri frequens in diuinis litteris mysterium repperitur. Aedificationem archae Noe centesimo anno compleuit quia sanctam ecclesiam quam in hac interim uita aedi1695 ficat dominus in futura perficit. Abrahae centenario filius promissionis nascitur Isaac quia nimirum benedictio hereditatis quae in semine eius omnibus familiis terrae promittitur in futura et caelesti patria reddetur. Centum annos peregrinatur ipse in terra repromissionis quia quique filii Abrahae 1700 per fidem efficimur ipsi supernae hereditatis debemus peregrinam in praesenti ecclesia ducere uitam. Sewit itaque Isaac in Geraris quod interpretatur incolatus e£ ómwenit vpso ammo centuplum quia quaecumque fili promissionis in hac uita peregrinantes bona operamur mox egressi de corpore in cae1705 lesti uita recipimus. In qua figura et semen euangelici sermonis quod in bonam terram cecidit exortum fecit fructum centuplum et qui temporalia bona propter Christum et propter euangelium relinquit centuplum accipiet in praesenti et in saeculo futuro uitam aeternam, id est gaudium fraternae so1710 cietatis nunc in spe uitae caelestis et tunc ipsam in se uitam regni caelestis. Centum ergo cubitos habet latus tabernaculi in longum quia uniuersi qui ad membra ecclesiae pertinent necesse est pro aeterna in caelis uita laborem in se patientiae et continentiae temporalis assumant. Columnae autem quibus haec tentoria suspenduntur in altum doctores sunt sancti qui 1715 suorum corda auditorum a terrestribus contagiis extracta ad caelestia desideranda sustollunt et haec quasi uestem domini diligenter extendunt ne quid his inesse duplicitatis ualeat sed simplici ac munda intentione coram domino uelut tentoria 1720 byssina niteant. Quae uidelicet columnae aeneae fuere sed argento uestitae ut in sequentibus manifestius dicitur, aeneae quidem propter perseuerantiam uirtutis siue propter sonum ipsius praedicationis, argento autem uestitae quia non aliud quam uerbum Dei sonant cuius saepe claritas solet argento 1725

figurari non aliud uiuendo in actibus quam obseruantiam diuinorum monstrant eloquiorum. Non solum inargentatae 1695 cf. Gen. xxi, 5. 1701/1703 Gen. xxvi, 6, 12. 1702 cf. Hieton., noz. (CC LXXII, 66, 26). 1705 cf. Luc. viii, 8. 1708 cf. Matth. xix, 29. 1709 cf. Marc. x, 30.

1694 uita interim T 1699 quique] qui E F O $ 1701 itaque oz. EFOS 1708 accipit E F O $ in se ipsam O, in rem ipsam 1724 sonat T TETHEEICO Y 1725 figutata .$

1700 ipsi] in spe E F O.$ 1710 in se ipsum E F, claritatis T' solet oz.

PL 457

86

DE TABERNACVLO

erant sed et capita tota habebant argentea quod proprie doctorum est totos se uerbis sacrae scripturae subicere hisque animum corpusque meditando praedicando operando manci1730 pare. Sicut enim membra nostra sine capite subsistere ac uiuere nequeunt sic eloquia diuina illi suam uitam aestimantes non numquam haec oboediendo portare et semet humiliando exaltare desistunt. Quid autem in basibus columnarum aeneis aptius quam initium sapientiae timorem Dei debemus intel1735 legere ? De quo et filius Sirach ait, Radix sajfientiae est timere Dewm,

ubi et pulchre subiunxit, Ram? enim lius longaeui,

quia nimirum germina uirtutum multifaria quae timore Dei tamquam opus et celaturae columnarum de basibus prodeunt numquam fructu suae mercedis carebunt. Quare autem 1740 uiginti fuerint columnae in uno latere atrii supra iam expo- PL situm est ubi eiusdem numeri tabulae in uno latere taberna- 458 culi sunt fieri praeceptae. Similiter in latere aquilonis ber longum erunt tentoria centum cubitorum, columnae uiginti et bases aeneae eiusdem mumeri. el 1745 capita earum cum celaturis suis argentea. Eadem de latere aquilonis repetuntur quae iam de latere australi erant praemissa quia utriusque testamenti praecones consono nos ore ad caelestia erigunt, tametsi caerimonias sacramentorum habuerint pro temporum ratione differentes immo hoc in tempore 1750 noui testamenti quicumque de utroque populo ad salutem pertingunt non solum eandem fidem confessionem et operationem sed et sacramenta habent eadem in emundationem peccatorum et perceptionem uitae caelestis in gratia Dei per Iesum Christum dominum nostrum. In latitudine uero atrii quae vespicit ad occidentem erunt ten5755 toria per quinquaginta cubitos et columnae decem basesque totdem. Latitudo atrii quae ad occasum respicit solis ubi terminato labore diurno noctis sopora gratia succedit merito tempus significat illud quando cessante post mortem uita 1760 actuali quies electorum et merces aeterna sequitur. Denique illi qui in uinea summi patrisfamilias operabantur cum sero esset factum praemia sui percepere laboris quia nimirum singuli quique iustorum cum ad huius finem uitae perueniunt tum uerae ingressum uitae sortiuntur. Vnde in apocalipsi 1765 Iohannes : Audiui uocem de caelo dicentem : Beati mortui qui in domino moriuntur ; a modo iam dicit spiritus ut requiescant 1734 cf. Ps. rro, 10. 1743/1745 Ex. xxvii, r1. 1761 cf. Matth. xx, 8.

1735/1936 Eccli. i, 25. 1745 supra, 1I, 867 sqq. 1765/1767 Apoc. xiv, 13.

1740 supra, lI, 821 sqq. 1755/1757 Ex. xxvii, 12.

1729 praedicando o». T ^ 1734 intellegere debemus E F O.$

EF*T

JOE OS:

1744aeneas

T

1766 iam oz.

1745 eorum E F O.$.

T

1756 bases

1939 fructus T

1765 audiuit

LIBER

1770

1775

1780

1785

1790

1795

TI

87

a laboribus suis, opera enim illorum sequuntur illos. Propter quam requiem recte occidentale latus atrii tentoria habebat per quinquaginta cubitos et columnas decem. Quinquagenarius namque numerus consuete significat annum in lege quinquagesimum qui libertati quieti et remissioni totus erat consecratus propter quod et iubeleus uocari praeceptus est ; iobel namque dimittens aut mutatus interpretatur. Denarium quoque numerum constat eadem superna praemia designare ubi humana. natura in utraque sua substantia immortaliter subleuata in diuinae praesentia uisionis laetatur. Deus namque trinitas est, corpus nostrum ex quattuor elementis subsistit, interior homo noster ternario numero comprehenditur cum ex toto corde tota anima tota uirtute Deum diligere iubemur ; et cum septem nostra uisioni sanctae trinitatis in aeternum iunguntur iuxta illud psalmistae, Mi autem adhaerere Deo bonwm. est, hoc est utique denarium quod cultores uineae dominicae consummatis diei laboribus pro mercede accipiunt. Quia ergo nobis sancti praedicatores finita hac uita praesentiam nostri conditoris et requiem promittunt aeternam hisque promissis desideria nostra ab appetitu infimorum ad caelestia quaerenda erigunt quasi in occidentali latere atrii tentoria quinquaginta cubitorum longitudinis decem columnae subleuantes extollunt. In ea quoque atrüi latitudine quae respicit ad orientem. quinquaginta. cubiti erunt. Latitudo atrii quae ad orientem respicit primordium bonae nostrae conuersationis quae a fide incipit significat. Quae propter primam caelestis gratiae perceptionem ad orientem recte respicere dicitur iuxta illud beati Zachariae : Visitauist nos oriens ex alto illuminare hds quà 1n tenebris et in. wmbra mortis sedent. In qua nimirum plaga quinquaginta erant cubiti quia in ipso mox ingressu conuersationis omnes qui cathecizantur remissionem peccatorum et requiem sperare docentur aeternam. Nam et quinquagenarius numerus

1800

ad remissionem pertinet peccatorum. Vnde et in psalmo eiusdem numeri paenitentia et confessio et remissio descripta est peccatorum ita ut is qui domino peccauerat et malum coram eo fecerat cognoscendo ipse iniquitatem suam ablutus

1769 cf. Leu. xxv, 10-11. 1779 cf. Marc. xii, 30. 1790/1791 Ex. xxvii, 13.

1772/1973 cf. Hieron., noz. (CC LXXII, 67, 10). 1781/1782 Ps. 72, 28. 1782 cf. Matth. xx, 9-1o. 1795/1796 Luc. i, 78-79. 1800 cf. Ps. 50, 5-14.

1767 opera zsque illos oz;. E F O .$ 1770 significat annum] in significationem O, in significationum E F T 1771 quieti] qui T 1748 pos; noster add. in T 1780 505 cum add. quattuot (IIIT) T, et tria add. sup. septem 1? — 1991 os; erunt ea E F.O S. 1793 perfectionem T 1794 recte ad orientem E F O.$ 1797 erunt EF O.$ conuersionis E F O.$ 1800 et oz;, E F O.$

PL 459

88

DE TABERNACVLO

sit ab eo cui peccauerat et super niuem dealbatus rursumque 1805

1810

1815

1820

1825

1830

1855

laetitiam salutaris Dei, hoc est domini Iesu, quem offenderat receperit et spiritu illius principali ne ultra labi posset confortatus fuerit. Itaque orientalis atrii latitudo quinquaginta habet cubitos cum prima fidei confessio remissione peccatorum et spe futurae in Christo quietis gaudet ac pacis. Denique in symbolo apostolorum confitemur nos credere sanctam ecclesiam remissionem peccatorum carmis resurrectionem, quod uniuersalis synodus patrum sequentium plenius exprimi uoluit

dicens : Confiteor unum baptisma in remissionem peccatorum spero resurrectionem mortuorum et witam futuri saeculi. Quinquaginta ergo cubitis plagae orientalis generaliter initia credentium designantur quae in remissionem peccatorum et spem futurae beatitudinis celebrantur. Quorum tamen continuo alia specialis distinctio subinfertur quae ad unum eundemque finem bene considerata refertur. Sequitur enim : In quibus quindecim. cubitorum tentoria lateri uno deputabuntur columnaeque tres et bases totidem et in latere altero erunt tentoria cubitos obtinentia quindecim columnas tres et bases totidem. Quindecim namque quae septenario et octonario numero constant recte gaudia designant uitae aeternae quae a sabbatismo incipiens animarum in resurrectione corporum perficitur. Nam dominus septima sabbati requiescens in monumento octaua die, id est post septimam sabbati, resurrexit a mortuis.

Quod autem in latere quindecim cubitorum columnae fuere tres cum basibus totidem sanctos designat praedicatores fide spe et caritate praeminentes mentemque suam in stabilitate timoris Dei firmissime collocantes. Ingressus ergo atrium tabernaculi habes ab utroque latere tentoria cubitorum quindecim ternis suspensa columnis quia quicumque sanctam ingressurus ecclesiam sacramenta fidei discere proposuerit siue ad sinagogam seu ad ecclesiam gentium intuitum mentis conuerterit in utraque portione fidelium doctores inueniet fide fortes spe sublimes caritate feruentes in timore domini fundatos auditoribus suis requiem animarum beatarum ac resurrectionem

1840

immortalium

promittere

corporum.

Qui uelut

tentoria de bysso retorta in se suspendunt cum eosdem auditores exemplo sui docent quae sursum sunt quaerere non quae 1810/1811 Symbolum Apost. 1813/1814 Symbolum Nic.-Constantinoplt. Cf. The Stowe Missal, Henry Bradsbaw Society, XX XII (1915), p. 8. 1820/1823 Ex. xxvii, 14-15. 1841 cf.Col. iii, 1-2.

1805 1808 tium 1831

pos? dominiadd.nostti O ^ pos? lesu add. Chtisti O 1806 potuisset E F O remissionem O T 1809 et spe] ipse T spem O ac] et T 1812 sequenoz. T — 1816 qui EFO.S 1820 latere T 1821 poseriur et om. S 1840 suspendant E F.$ ingressurus E FO .$

LIBER

II

89:

super terram integrumque spiritum suum et animam et corpus

sine querella in diem domini custodire. In iniroitu uero atrü fiet tentorium cubitorum. uiginti ex PL 1845 hyacintho et purpura coccoque bis tincto et bysso retoría opere 460 jlumarii, columnas habebit. quattuor cum. basibus totidem. In introitu atrii quattuor sunt columnae quia non nisi per fidem et sacramenta euangeli quae quattuor libris continentur unitatem sanctae ecclesiae quis ingredi poterit. Vnde pulcher 185o in ipsa ecclesia mos antiquitus inoleuit ut his qui cathecizandi et christianis sunt sacramentis initiandi quattuor euangeliorum principia recitentur ac de figuris et ordine eorum in apertione aurium suarum sollerter erudiantur quo sciant exinde ac meminerint qui et quot sint libri quorum uerbis maxime 1855; in fide ueritatis debeant

186o

186;

187o

187;

188o

erudiri.

In quo introitu tentorium

quoque fieri cubitorum uiginti praecipitur qui est numerus idem quaternarius quinquies ductus; quinque autem sunt notissimi corporis nostri sensus uisus uidelicet auditus gustus olfactus et tactus. Bene ergo in introitu atrii tentorium uiginti cubitorum in quattuor columnis suspenditur quia omnes qui in sanctam intrant ecclesiam ad regulam euangeliorum fidem suam pariter et actus componere debent ut continentes ab illecebris carnalibus cunctos sui corporis sensus diuinis subigant imperiis. Non solum enim hoc tentorium quattuor columnis subleuatur sed et ipsum in longitudine sua quinarium numerum per quattuor multiplicatum habet cum quilibet humiles ac pii auditores ad fidem uenientes non solum euangelii uerbis imbuti uerum etiam euangelicam ipsi agere uitam desiderantes cunctos sui corporis sensus in oboedientiam caritatis expendunt. Recte autem hoc in introitu atrii tentorium non sicut in reliquo atrio de bysso retorta sed de quattuor fit coloribus nobilissimis hyacintho scilicet et purpura coccoque bis tincto et ipsa bysso retorta opere plumarii quia pulchra quidem his qui cathecizantur ecclesiae facies exterius fulget sed multo praeclarior eius dignitas ac uirtus apparebit his qui eam per sacramentum baptismatis ingredi merentur. Nemo enim repente fit summus sed gradatim necesse est a minoribus ad perfectiora tendamus. Diximus autem saepius quod hyacinthus spem caelestium bonorum purpura tolerantiam temporalium malorum coccus bis tinctus ardorem perfectae dilectionis byssus retorta refrenationem carnalis delectationis significet. Qui uidelicet colores opere plumarii 1842 cf. I Thess. v, 25.

1844/1846 Ex. xxvii, 16.

1845 prius etom.$ 1846 plumatio $ DEMENS: ecclesiam intrant E F O .$ $1 1882 plumatio .$!

1850 catezizandi O .$ 1868 imbui E F O .$

1861 in oz. 1873 plumatio

90

DE TABERNACVLO

sunt inuicem uariati cum unaquaeque uirtus fidelium uicinarum sibi uirtutum societate et uelut quadam consanguini1885 tate amplius clarescit, quamuis etiam singuli colores praefati singulis electorum possint conuenire personis quia enim aliquis altius caelestia speculari meretur hyacinthus est, alter quia plura propter iustitiam patitur purpura est, hic quia feruentiore in Deum et proximum dilectione flammescit coccus 1890 bis tinctus est, ille quia specialiter integritate carnis uirginalis albet byssus retorta est, et cum iusti in una eademque fide et pietate euangelica de suis alterutrum uirtutibus congaudent quasi introitum atrii domini tentorium decorat pulchra uariantium colorum diuersitate contextum. Omnes columnae air per circuitum. uestitae erunt. argenti PI 1895 lamminis capitibus argenteis et basibus aeneis. Diligentius ea 461 quae dixerat inculcat ut sedulo lectorem ammoneat neminem inter doctores ueritatis columnas uidelicet atrii caelestis posse computari qui non instar aeris inuincibilem inter aduersa pa1900 tientiam habere didicerit non se caelestium et obseruantia et annuntiatione uerborum undique uelut argenti lamminis munire atque exornare curauerit non se omni subiectione praeceptis diuinis quasi argenteo capiti subponere studuerit non in timore Dei uelut aenea basi stabilire consueuerit. In longitudine occupauit atriwm cubitos centum 4n latitudine 1905 quinquaginta, altitudo quinque cubitorum erit. Centum cubitos longitudinis habet ecclesia quia ulnas suas eleuat ad bona opera propter uitam aeternam quinquaginta latitudinis quia requiem sperat sempiternam in gratia spiritus sancti quae 1910 quinquagenario numero uoluit designari cum pentecosten, id est quinquagesimam paschalis festiuitatis diem, suo aduentu consecrare dignata est, altitudo quinque cubitorum est iuxta numerum sensuum corporis nostri quia tunc recipiet unusquisque propria corporis sui prout gessit siue bonum siue E9i) malum sit. Sed in atrio domus domini eorum solummodo figura exprimitur qui bonum in corpore fecerunt pro quo in requiem uitae perpetis merentur introduci qui nunc in operibus iustitiae quae casto et corpore et corde agunt quasi byssus retorta nitent et tunc in eodem corpore immortalitatis 1920 gloria sublimato perceptis in aeternum iustitiae praemiis laetantur. At in euangelica parabola utriusque simul partis mentio est ubi quinque uirgines quae cum operibus lucis ad 1895/1896 Ex. xxvii, 17.

1905/1906 Ex. xxvii, 18.

1910 cf. Act. ii, 1-2.

1921 cf. Matth. xxv, 1-12.

1890qui EF $ — 1903argento EF O.$ — 1904basis O! T! 1905 occupabit O' T! — 1909 quam 5? 1910 quinquagenarii T — 1911 quinquagesimum .$ i912dignatus E F O.$ 1915sitom.E FO.$ atriaT —— 1921partissimul T

LIBER II

!

91

sponsum uenerant statim cum eo ad nuptias intrant quinque aliae quae opera castitatis non casto animo exercuerant re1925

1930

1955

pulsae cum suis tenebris procul a regni ianuis eiciuntur ; quinque enim erant et quinque quia utraeque secundum ea quae in carne gesserant iudicatae sunt. Tota ergo longitudo et latitudo atrii per centenos et quinquagenos cubitos distenta est, quinque habet cubitos altitudinis quia necesse est ut qui promissionem habemus quietis et patriae caelestis mundemus nos ab ommi inquinamento carnis et spiritus nec solum ab inquinamento mundemus sed et perficiamus sanctificationem 4n tamnore Dei quatenus apparente hora promissae retributionis non solum in spiritu uerum etiam in carne laetari mereamur in timore Dei. Propter quam utriusque nostrae substantiae, hoc est et animae

1940

1945

1950

1955

1960

et carnis, emundationem

in timore

Dei

subsequenter hoc quod et supra dictum erat ut diligentius memoriae commendetur repetitur : Fietque de bysso vetoría et habebit bases aeneas, ac deinde subiungitur, Cuncta uasa tabernaculi in ommes usus eius et caerimonias tam paxillos eius quam atrii ex aere facies. Vasa tabernaculi in omnes usus eius et caerimonias praeparata homines sunt ecclesiae in diuersis meritis gradibusque domino seruientes. Quae uasa cuncta fieri iubentur aenea illius nimirum ut saepe dictum est figura mysterii ut quisque pulsatus aduersis perseueret in finem nec promissam sibi salutem desidia perdat siue ut fidem quam didicit etiam inimicis obluctantibus palam confiteri non timeat sed et amicis dona quae percepit sedulus insonare meminerit; aes namque sonorum et naturae diu durabilis est. Paxilli autem quos dicit tabernaculi siue atrii ad hoc erant facti ut infixi columnarum summitatibus foris eminerent et impositis sibi uelorum siue tentoriorum funibus sic ea leuantes a terra suspenderent. Quorum factura et positione non absurde ipsa doctorum potest lingua designari quae praedicando audientium corda tangit ac tangendo subleuat. Funibus etenim solet aliquoties scriptura sacra designari. Vnde scriptum est, Funiculus triplex difficile rumfitur, quia nimirum scriptura quae in historico allegorico morali consueuit sensu interpretari nulla hereticorum siue paganorum ualet peruersitate corrumpi. Ipsa autem tentoria siue uela ut recipere funes possent habebant necesse est in superioribus suis ansas siue circulos quibus idem funes immit1930/1933 II Cor. vii, 1. 1957/1958 Eccle. iv, 12.

1939 Ex. xxvii, 18.

1940/1941 Ex. xxvii, 19.

1926 quia] quod T utraque EF OS 1928 pos; attii add. quae O' T 1944 illius ozz. T 1935 amore E F O .$ 1945 pulsatur E F O .$ T* 1948 metuat E F O .$ EF O.S 1957 signati TD ^ 1958 in oz. 7

C. C. CXIX A

PL

462

92

DE TABERNACVLO

terentur. Et tu, si uis tentorium Dei fieri, praepara in corde

tuo receptaculum sermonibus eius quo possis ad superna sus1965 pendi. Imponantur uero paxillis columnarum funes tentoriorum ut sic expansa atque in altum elata pulchritudinem tabernaculi compleant. Committant sancti praedicatores fidelium cordibus eloquia diuina eosque per haec ad exemplum sui ab infimis erigi commoneant. Expansa funibus ac subleuata uela 1970 siue tentoria decus sui operis mirificum quod inuoluta nequiuerant cunctis longe lateque demonstrent. Ostendant fideles amplitudinem bonae operationis pulchritudinem mentis et internae gratiae quam donante domino perceperant ut uidentes proximi bona eorum opera glorificent patrem qui n caelis 197; es. dicantque : Quam amabilia sunt tabernacula tua. domine

uirtutum, concupiscit et deficit anima mea 4n atria domam.

1974/1975 Matth. v, 16. — 1975/1976 Ps. 85, 2-3. 1976 Dei T

EXPLICIT LIBER SECVNDVS.

INCIPIT LIBER TERTIVS. E FO

EXPLICIT LIBER SECVNDVS. INCIPIT LIBER TERTIVS FELICITER. .$ EXPLICIT LIBER II. INCIPIT LIBER III EXPOSITIONIS NACVLI BAEDA PRESBITERI. L- M- T

TABER-

III

Praecibe filüs Israhel ut offerant tibi oleum de arboribus oliuarum jurissimum filoque contusum ut ardeat lucerna semper in tabernaculo testimonii extra uelum. quod. appensum. est testimonio, ei collocabunt eam Aaron et filii eius. Disposito omni ; ornatu tabernaculi consequenter etiam lumen lucernae praeuidetur ut decor eius ammirabilis sicut interdiu lumine solari ita etiam noctu lucernaribus flammis illustretur neque umquam in domo Dei aliquis tenebrarum locus aliqua umbrarum possit hora suppetere. Iuxta uero mysticos sensus quid signi1o ficet lumen lucernae dominus in euangelio declarat qui cum per parabolam dixisset, Neque accendunt lucernam. et bonunt

461

462.

eam sub modio sed super candelabrum ut luceat omnibus qui dn domo suni, mox apte subiunxit, Sic luceat lux uestra coram hominibus ut uideant opera uestra bona. Lucerna ergo lucens 1; in domo Dei bona sunt opera iustorum quae mentes intuentium suis exemplis illuminant. Verum diligentius intuendum quod ut lucerna semper in tabernaculo Dei possit ardere filii 465 quidem Israhel oleum offerre Aaron autem et filii eius ipsam lucernam collocare iubentur. Quae est ergo baec distinctio ut 2o ad nutriendam lucem in domo domini populus oleum offerat et sacerdotes lucernam componant nisi forte figurate imperatur ut fideles et religiosi auditores prompta ad oboediendum fidei corda adferant doctores uero eis ignem uerbi caelestis quo et illuminentur ad agnoscendum et inflammentur ad diligen2; dum Deum praedicando ministrent ? Per olei namque pinguedinem qua et lassi atque infirmi artus recreantur et gratia praestatur luminis interna saepe dilectio mentis et opus misericordiae designatur. Hinc etenim psalmista, Ego autem sicut oliua fructifera in domo domini speraui im misericordia Dei mei 3o in, aeternum. et in saeculum saeculi, ac si patenter dicat, Ego

quia misericordiae fructum indigentibus praebui mihi quoque in aeternum a Deo rependendam misericordiae gratiam speraui. Ergo filii Israhel offerant oleum Aaron uero et filii eius allato igne componant lucernam quae ardeat in tabernaculo 55 Dei, offerant humiles

auditores

deuotionem

piae mentis

et

ministri sermonis doceant eos caelestis archana scientiae quibus regulariter instituti in conspectu sui conditoris igne cari1/4 Ex. xxvii, 20-21.

11/14 Matth. v, 15-16.

28/30 Ps. 51, 10.

3 tabernaculum T' 6 ut decot eius oz. T * lucernalibus E F O.$ 12 supra $ — 13 aperte EFOS 15 bona oz. EF O.$ 16 inluminent REIS 17 tabernaculum T' 20 populus oleum offerat lucem in domo domini EF O.$ — 21 pos? fotte add. hoc E F O .$ 29 Dei F* T* 31 exhibui JESEC OUS, 32 a Deo] ad T (-o zn ra;.) 3v pos? instituti adZ. et E; F O..$ sui om. T

94

45

jo

5A

DE TABERNACVLO

tatis ardescant et hominibus foras lucem bonae actionis ostendant. Notandum autem quod non indifferenter oleum offerre filii Israhel sed cum distinctione oleum de arboribus oliuarum praecipiuntur et insuper additur purissimum piloque contusum. Solet namque oleum myrtinum solet rafaninum solet de lino uel nuce aliisque diuersi generis speciebus fieri sed nullum offerri licet in tabernaculo Dei nisi quod de lignis oliuarum conficitur sicut nec ignis alius quam qui de caelo descendit uel in lucernis sanctis ardere uel in altari Dei debet accendi. Sanctus enim spiritus disciplinae effugiet fictum. Offerant ergo filii Israhel oleum ad lucernam Dei non qualecumque sed de lignis oliuarum et hoc purissimum piloque contusum, offerant boni auditores spiritalibus doctoribus conscientiam puram et caritatis gratia fecundam piloque sedulae probationis ab omni nequitiae commixtione permundatam quae sola uidelicet intentione placendi et seruiendi domino uerba eius audire delectet. Offerat Aaron cum filiis suis ignem non alienum

sed desuper missum

etiam ad consumenda

6o

ad accendendam

holocausta

lucernam

ac redolenda

sicut

thimiamata,

praedicent uerbum doctores non suum sed domini protestantes cum fiducia :Non enim sumus sicut blurimi adulterantes werbum Dei sed. ex sinceritate sed sicut ex Deo coram Deo in Christo loquimur. Hoc igne utuntur ad illustranda cognitione fidei corda audientium hoc ad perficienda ac Deo consecranda holocausta bonorum operum suorum hoc ad incendenda thimiamata orationum sanctarum. Bene autem dicitur, w£ avdeat

lucerna semper àn tabernaculo testimonii, quia numquam in PL 6 vA sancta ecclesia lux praedicationis numquam debet humilitas 464 auditorum pura quae hanc libenter accipiat immo et sollerter inquirat deesse. Bene autem additur, extra uelum quod appensum. est testimonio. Non enim intra uelum caeli opus habemus lucerna scripturarum ubi archa est domini et cherubim gloriae 7o propitiatorium obumbrant, id est agmina militiae caelestis gloriam incarnati filii Dei quem posuit Deus $ropitiationem jro peccatis nostris consona uoce praedicant. Bene sequitur, et collocabunt eam Aaron et filii ewus, quia non omnium

est

sacramenta fidei praedicare in populo sed eorum solummodo 1 fidei et exsecutione boni operis ad filios summi VA qui et castitate sacerdotis domini uidelicet et saluatoris nostri pertinere pro-

4? Sap. i, 5.

54 cf. Leu. x, 1-2.

43 denuceueldelino

58/60 II Cor. ii, 17.

91/32 I Ioh. iv, 1o.

EF O.$ — diuersis T — 465posz.inom.T ^ altate EF O* $ 52 hos? permundatam add. est 5 54 delectent T 56 thymiama T — 659 ex Deo sicut E F O.$ 66 excipiet $**, excipiat E F O $1 66 et oz. T 70 caelestis militiae. .E F O .$

LIBER III

95

bantur. Ceterum quisque uel a puritate fidei prauo dogmate aberrat uel integritatem cognitae et seruatae fidei operum nequam improbitate commaculat talis, etsi sacerdotis nomine 8o uel persona praeminere uidetur, nihilominus auditurus est a domino : Quare tu enarras iustitias meas et adsumis testamenium meum ber os tuum, tu uero odisti disciplinam, et cetera ;

quales et Iacobus a collocatione lucernae Dei, hoc est a uerbo praedicationis, benigna exhortatione retrahit dicens, Nolite 8; plures magistri fieri fratres mei scientes quoniam matus iudicium sumitis, illud uidelicet iudicium quod praemisimus iamdudum psalmistae uoce praemissum. Bene autem additur : Ei usque mane luceat coram domino. Cum enim transacta nocte saeculi huius mane futuri saeculi claruerit de quo dicit 9o propheta, Mane adstabo tibi et widebo, non iam ultra lucerna librorum indigebimus apparente et illustrante nos uera luce mundi de quo dicit propheta : Vobis autem timentibus nomen meum orietur sol vustitiae. Perpetuus erit cultus ber successiones eorum a filiis Israhel. 9; Et haec clausula sicut et praecedentia quae de tabernaculo ac uasis atque utensilibus eius dicta sunt spiritali magis sensu quam carnali intellegenda atque exponenda est. Quomodo enim iuxta litteram perpetuus esse potest cultus officii sacerdotalis ubi et ipsum sacerdotium et tabernaculum in quo roo gerebatur et populus cui gerebatur iamdudum esse cessarunt? Vnde constat hoc in sancta ecclesia uerbum esse complendum ubi succedentibus sibi per ordinem doctoribus simul et auditoribus ueritatis numquam deerunt spiritales et filii Israhel qui in domum domini dona pietatis offerant et filii Aaron, id 105 est ueri sacerdotis nostri, qui illis lucem uerbi ministrent donec completo saeculi huius statu et ipso quoque tabernaculo Dei toto, id est uniuersa electorum multitudine ad regnum caeleste translata, non erunt ultra qui ab hominibus erudiantur homines cum s? Deus omnia in omnibus. 1:00. Ajplica quoque ad te Aaron fratrem twum cum filiis suis de medio filiorum. Israhel ut sacerdotio fungantur mihi Aaron Nadab et Abiu Eleazar et Ithamar. Descripta factura tabernaculi consequenter sacerdotes qui in eo ministrent ordinantur. Quorum quidem ordinatio et habitus recte ecclesiae sacerdo- PL 115 tibus congruit ita ut omne quod illic in ornatu uestium clarum 465 81/82 Ps. 49, 16. 84/86 Iac. iii, 1. 93 Mal. iv, 2. 109 I Cor. xv, 28.

88 Ex. xxvii, 21. 90 Ps. 5, 5. 110/112 Ex. xxviii, 1.

92/

81 adsumes T 82 tu usque disciplinam oz. T et usque 84 benigna 7n marg. T! 83 et om. T 8? pos? autem adZ. adhuc E FO $ 88 Deo EFO:S$ 91indigemus E F O.$ — 92 pos dicit add. et EF O.$ — 93 meum] domini T 98 poterit EFO.; 100 cessauerunt EFO; 112 pos; Abiu adZ. etE F O .$

96

DE TABERNACVLO

extrinsecus fulgebat hoc intellectum spiritaliter in ipsis sacerdotum nostrorum mentibus altum intus emineat hoc in eorum actibus prae ceteris fidelium meritis foris gloriosum clarescat. Vnde apte praecipitur Moysi ut applicet ad se Aaron fratrem cum filiis suis de medio filiorum Israhel ad fungendum I2 o suum sacerdotio coram domino. Necesse est enim ut quicumque ad maiorem in sancta ecclesia gradum promouendi sunt maiore mentis industria sese ad legem Dei applicent, id est diuinorum obseruantiae mandatorum sollertiore prae ceteris animo coHoc est enim eos qui sacerdotio functuri sunt de 12 A pulentur. medio filiorum Israhel ad Moysen applicari, praesules ac doctores sanctae ecclesiae communem uitam electorum singulari mentis culmine transcendere et familiari inspectione quid lex generaliter omnibus electis quid uero paucis perfectioribus 15 o specialiter loquatur attendere ut altiori excellentia meritorum ad altiora possint praemia peruenire. Nam quod fratrem suum Moyses cum filiis in sacerdotium ordinare praecipitur quid nobis aliud mystice commendat nisi quod omnes qui officium doctoris sortiuntur tanto debent studio et amore 13 j meditationi diuinae legis adhaerere ut quasi germana ei uideantur cognatione coniungi ? Neque hoc quod primi filiorum Aaron post ordinationem cum ignem alienum offerrent coram domino igne caelesti perierunt a significatione miserabilis nostri temporis abhorret ubi non nulli sacerdotum ac doctorum 14 o loco potiti quod dictu quoque graue ac lugubre satis est dum ignem cupiditatis igni supernae dilectionis anteponunt igne supernae ultionis absumuntur quorum perpetua damnatio temporali est filiorum Aaron morte figurata. Ouamuis excellentioris figura mysterii quo modo tabernaculum cum ornatibus ac uasis suis sanctam designat ecclesiam pulcherrima uirtutum siue personarum fidelium uarietate distinctam ita etiam summus eiusdem tabernaculi sacerdos figuram tenet ueri pontificis Iesu Christi qui semet ipsum obtulit oblationem et hostiam Deo pro nobis in odorem suauitatis. Qui etiam iure L5 o potest frater Moysi uocari; quis enim amplius alteri fraterno est foedere conexus quam Christus Moysi legi gratia nouum testamentum ueteri cum et ipse Moyses tale de eo testimonium reddat dicens populo quem docebat, Prophetam de gente tua et de fratribus tuis sicut. me suscitabit tibi dominus Deus tuus, 1j A ipsum audies, et paulo post ex persona domini, Prophetam suscilabo eis de medio fratrum suorum similem tui et onam 136 cf. Leu. x, 1-2.

148 cf. Eph. v, 2.

133/155 Deut. xviii, 15.

155/15?

Deut. xviii, 18.

118 fidelibus .$ 145 designant T

mentibus

T

136

cognitioni

T

coniuncti

E F O.$

LIBER III

|

97

uerba mea 1n ore eius. Cuius operibus ammirandis quae nemo alius fecit recte habitus Aaron mira uarietate insignis comparatur uel certe uestes Aaron multifariae omnem electorum 16o coetum in uaria personarum meritorumque distantia Christo adhaerentem designant teste apostolo qui ait: Quicumque enim in. Christo baptizati estis Christum induistis. Cum autem in persona Aaron dominum saluatorem figuraliter insinuatum DE accipimus quid filios Aaron qui et ipsi in sacerdotium uncti 466 16; sunt nisi apostolos Christi apostolorumque successores et cunctos fidelium magistros significare dicamus ? Haec quidem ita principaliter de domino possunt accipi, sed nos magis in eis quae ad significantiam nostrae in domino piae conuersationis pertineant quaeque ad correctionem nostrorum respi17o ciant morum

decet intueri. Sequitur :

Faciesque uestem sanctam fratri (uo 4n gloriam et decorem et loqueris cunctis sapientibus corde quos repleui spiritu brudentiae ut faciant uestes Aaron in quibus sanctificatus ministret maha. Vestes sanctae Aaron quas illi Moyses fecit opera sunt iusti175 tiae et sanctitatis quae scriptura sacrae legis rectoribus habenda commendat quorumque in his qui praecessere in Christo exempla quae imitentur ostendit. Sapientes autem corde quos ad faciendas easdem uestes Deus spiritu prudentiae repleuit ipsi sunt prophetae et apostoli ceterique doctores ueritatis 18o qui nobis apertissime quomodo uiuere sacerdotes et ministri altaris qualiter docere debeant siue exemplo suae actionis seu uerbo exhortationis ostendunt e quibus est illud apostoli ad Titum : Ofortet enim episcopum sine crimine esse ut Dei dispensatorem non superbum non iracundwm non winolentum non 185 percussorem non turpis lucri cupidum sed hospitalem benignum sobriwm iustum. sanctum. continentem. ambplectentem. eum. qui secundum doctrinam est fidelem sermonem.

Haec autem erunt uestimenta quae facient, rationale et superwumerale tunicam et lineam striciam cidarim et balteum, facient 19o 4esiimenta

sancta Aaron

fratri iuo et filiis eius ut sacerdotio

fungantur mah accipientque aurum et hyacinthum et burburam coccumque bis tinctum et byssum. Quomodo haec singula facta sint plenius in sequentibus explicatur. Rationale autem pectoris habitus superumerale est umerorum, tunica et linea 195 Stricta, id est camisia, totum corpus operiunt, cidaris caput ornat, balteum utramque tunicam simul et superumerale 161/162 Gal. iii, 27. 192 Ex. xxviii, 4-5.

171/173 Ex. xxviii, 2-3.

183/187 Tit. i, 7-9.

169/170 respiciunt T 17? quae oz. T 178 uestes oz. T OS 188 uestimenta erunt E F O .$ 189 prius et oz. O* T

T

193 in sequentibus oz. T — 195 camisa F* T

188/

182eom.EF 190 sancta oz.

— 196 utrumque T

98

200

205

DE TABERNACVLO

artius ad corpus aptat. Quibus sex indumentis inferius septimum iungitur et octauum, feminalia uidelicet linea ad operiendam carnem turpitudinis et lammina aurea super cidarim quae titulo nominis domini ceteris altior eminet omnibus. Lineam autem strictam dicit quoniam adhaerebat corpori et ita arta erat adstrictis manicis ut nulla ei omnino ruga inesset, descendebat autem usque ad crura unde et Graece poderis, id est talaris, uocatur. His octo generibus uestium pontifex tempore sacrificii solebat indui. E quibus erant quattuor etiam minoris ordinis sacerdotibus concessa, feminalia uidelicet linea

210

21

e3rÀ

A

A

230

tunica balteus et cidaris. Decebat enim ut quo maiore quis gradu esset insignis eo pluribus etiam uirtutum actibus ammirandus fulgeret. Cuncta autem fiunt de auro pretiosisque coloribus quia nihil uile ac sordidum in sacerdotis ore uel opere debet apparere sed cuncta quae agit uniuersa quae loquitur omnia quae cogitat et coram hominibus praeclara et in conspectu interni arbitris oportet esse gloriosa. Facient autem swberumerale de auro et hyacintho ac purpura coccoque bis tincto et bysso retoria obere polimito. Quoniam in PL umeris onera portare solemus quid per superumerale pontifi- 467 cis nisi labores bonorum operum quae iugiter coram domino ferre debet ostenduntur ? Et apte primo de superumerali faciendo praecipitur quia quisquis ad sacerdotium ministeriumque populi Dei promouendus est primum eius debent opera cognosci ut dum hoc quod foras hominibus patet irreprehensibile apparuerit conuenienter ex tempore etiam integritas cordis eius et fidei sinceritas scrutetur. Superumerale ergo quod in umeris gestabat pontifex illud euangelicum onus accipiamus de quo dominus ait : Jugum enim meum suaue est ei onus meum leue ; quod manifestius alibi nobis commendans alebat: Si quis wuli post me uenire, abneget. semet ipsum et tollat crucem suam et sequatur me. Fit autem idem superumerale de auro et hyacintho ac purpura coccoque bis tincto et bysso retorta, de auro uidelicet ut ante omnia in habitu sacerdotis intellectus sapientiae principaliter emicet, cui hyacinthus qui aerio colore resplendet adiungitur ut per omne quod 198 cf. Ex. xxviii, 36-38, 42. 201/204 cf. Hieron., ep. 64 (CSEL LIV, 598, 4-9). 214/215 Ex. xxviii, 6. 225/226 Matth. xi, 3o. 227/228 Matth.

xvi, 24.

198/199 cooperiendum E F O* (-am O).$ 200 altiores T omnibus eminebat 208/ 204 uocabatur E F O .$ USPESLODS. 204 pos; tunica add. et E F O.$ 209 admirandis E F O.$ 214 ac] et T 215 polymito E.$ 219 magisteriumque EF O.$ . 321 omnibus E O.$ — 222 paruerit E FO. 228 pos suam add. cotidie E F O.$ — 229 retorta et bisso coccoque bis tincto EF et bysso tetorta coccoque bis tincto O . 231 cum E PF 3. pos! cui add. etiam O, autem E F.$ 232 qui] quia F

LIBER

23;

24o

24;

250

25;

26o

III

|

99

intellegendo penetrat non ad fauores infimos sed ad amorem caelestium surgat ne dum suis incautius laudibus pascitur ipso etiam ueritatis intellectu uacuetur, auro quoque et hyacintho purpura permiscetur ut uidelicet sacerdotale cor cum summa quae praedicat sperat in semet ipso etiam suggestiones uitiorum reprimat eisque uelut ex regia potestate contradicat quatenus nobilitatem semper intimae regenerationis aspiciat et caelestis regni sibi habitum moribus defendat. Quamuis ut superius dictum est in purpureo colore possit ipsa effusio sanguinis pro Christo uel diuersarum tolerantia pressurarum intellegi ;ipsa est enim crux quam sequentes dominum cotidie ferre iubemur, unde merito talis species inter alias in umero sacerdotis refulget ut ipsum ad patiendum aduersa semper doceat esse paratum. Auro autem et hyacintho ac purpurae bis tinctus coccus adiungitur ut ante interni iudicis oculos omnia uirtutum bona ex caritate decorentur ut cuncta quae coram hominibus rutilant haec in conspectu occulti arbitris flamma intimi amoris accendat. Quae scilicet caritas quae Deum simul ac proximum diligit quasi ex duplici tinctura fulgescit. Sed cum mens ad praecepta caritatis tenditur restat procul dubio ut per abstinentiam caro maceretur. Vnde et bis tincto cocco torta byssus adiungitur ; de terra etenim byssus nitenti specie oritur, et quid per byssum nisi candens decore munditiae corporalis castitas designatur. Quae uidelicet torta pulchritudini superumeralis innectitur quia tunc castimonia ad perfectum munditiae candorem ducitur cum per abstinentiam caro fatigatur. Potest de cocco qui ignis specie refulget et hoc non inconuenienter dici quod ideo fortasse bis tinctus fieri praeceptus sit quod ignis duplicem habere uim soleat urendi scilicet et lucendi. Cuius naturam imitari praesulem in uerbo nimirum doctrinae salutaris oportet ut et lucem uide-

licet scientiae desiderantibus aperire et rubiginem peccatorum 26; in contemptoribus curet increpando comburere. Cum enim auditoribus suis dulcissima scripturarum archana siue miracula aut parabolas domini euangelicas exponit uelut in habitu suo fulgorem lucis ostendit ; at cum propter uitam superbientium commemorata aeterna ultione percutit quasi terrorem 270 flammae uorantis in eodem aspectantibus demonstrat. Neque enim quisque uerbum faciens ad populum uel solum increpandis prauorum reatibus uel solum debet scripturarum reserandis insistere secretis ne uel de peccatorum tantummodo cor241 supra 1, 247/248 ; IL, 154 sqq., 1265/1266.

240 aditum O 241 50s; supetius add. saepe E F OS 246 paratum esse .$ et oy. EF O. purpura $5 T — 280 5osz. quae] qua E F .$*, quia O 5? 260 quia EF O.$ — 268 uiam EF O 5* T* .. 293/274 correctione E F O.S

PI 468

IOO

DE TABERNACVLO

reptione disputans forte minus libenter audiatur uel mysterio27; rum tantum abdita reserans minus fortasse eis quos emendare debuit prosit sed cum ex utroque sermonem temperat et suauitatem uidelicet caelestium secretorum audientibus pandendo et correptionem morum per quam horum participes fieri ualeant suadendo quasi bis tinctum in habitu suo pontifex 280 cocci fulgorem demonstrat. Duas oras vuncias habebit 4n utroque latere summatatum ut in unum. redeant. De hoc in sequentibus ita dicitur: Fecit igitur suberumerale de auro. hyacintho et purpura ; et paulo post: Dwasque oras sibi inuicem. copulatas 4n. utroque latere 28s summitatum. Ex quo uerisimile uidetur quod plicata ueste coniunctae sibi fuerint orae utriusque partis in utroque latere a sursum usque deorsum ita ut dimidium uestis intuentium oculis foris appareret dimidium uero aliud interius lateret sed orae utrorumque coniunctae usque ad extremos angulos ad 29o inferiora descenderent. In quo quid aliud nobis typice intellegendum nisi ut cum bona foris opera proximis ostendimus eadem intus coram domino integra seruemus ne umquam uel castitatem purae cogitationis minor piae actionis perfectio sequatur uel perfectionem quae uidetur operis imperfectior 29; mentis intentio ex parte solitariam relinquat, sed quasi duae orae superumeralis sibi inuicem copulentur dum omnia quae foris bona monstramus intus pura et simplici intentione Deo placendi gerimus et hoc in utroque latere superumeralis ut inter aduersa et prospera concordi semper actione et cogita5oo tione conditori nostro seruiamus. Deserit namque ora breuior latiorem ac discordante mensura in unum redire nequeunt si cum extrinsecus bona facere pro aeterna retributione cernimur intentione placendi hominibus in secreto mentis implicamur humanique fauoris magis quam uitae inuisibilis praemia re-

305 quirimus.

Ipsaque textura et cuncta operis uarietas erit ex auro et hyacintho et purpura coccoque bis tincto et bysso vetorta. Non in una parte superumeralis aurum in altera hyacinthus in alia rursum alii atque alii colores fuerunt sed omnes utique colores per 310 omnia cum auro ipso fuere contexti quia nimirum in actione sacerdotali numquam aliqua magnarum uirtutum uel ad horam debet intermitti sed semper auro sapientiae lucidus semper hyacintho spei in superna erectus semper regni caelestis 281/282 Ex. xxviii, 7. 307 Ex. xxviii, 8.

282/283 Ex. xxxix, 2.

284/285 Ex. xxxix, 4.

296 utraque E F O $* 298 correctionem E F O.$ 285 quod] quia 294 imperfectioris E F Ot 295 relinquatur T 302 cernuntur T colotes utique E F O .$ 312sed]sit I — priussempet oz. T

306/

OT 309

LIBER

III

IOI

purpura aduersus uitiorum bella magnanimis semper cocco bis 31; tincto geminae dilectionis flammeus semper retorta bysso PL castigatae carnis sacerdos siue doctor fidelium debet esse 469 nitidus.

Swumesque lapides duos omichinos et sculpes in eis nomina filiorum Israhel sex nomina in lapide uno et sex reliqua in altero 320 4uxta ordinem natiuitatis eorum. opere sculptoris ei. celatura gemmarii sculpes eos nominibus filiorum Israhel inclusos auro atque circumdatos et bones in utroque latere suberumeralis memoriale filiis Israhel. Tres ob causas Aaron nomina patriarcharum inter sacrificia semper in umeris sicut etiam in pectore 32; portabat uidelicet ut ipse fidem uitamque patriarcharum meminisset imitari ut duodecim tribuum quae de his natae sunt in orationibus et sacrificiis memor existeret ut idem populus scripta in ueste praesulis sui patrum nomina uidens curaret

sedulo ne ab illorum meritis desciscens ad errorum contagia 33o declinaret. Ad hoc enim ualet quod dictum est: Ef $ones in

utroque latere supberumeralis memoriale filiis Israhel. Nunc quoque pontifex in superumerali nomina gestat patriarcharum cum doctor quisque siue praesul ecclesiae in omnibus quae agit patrum praecedentium facta considerat atque ad eorum 35; imitationem uitam dirigere et onus euangelicae perfectionis ferre satagit. Quae uidelicet nomina patrum apte in lapidibus pretiosis sculpi iussa sunt ; lapides quippe pretiosi opera sunt uirtutum spiritalium habetque sacerdos in umeris lapides pretiosos et in eis nomina patrum inscripta cum et ipse clari34o tate bonorum operum cunctis ammirandusexstiterit et eandem

claritatem non a se nouiter inuentam sed antiqua sibi patrum auctoritate traditam esse docuerit. Duplici autem ratione haec in umeris portat ut et ipse praeceptis dominicis humiliter subditus incedat et auditoribus suis semper caelestia siue sua 34; siue patrum exempla quae sequantur proponat. Apte etiam

idem lapides includi auro atque circumdari iubentur. Auro namque uel intellectus ut supra dictum est uel certe caritas insinuatur quia sicut aurum metallis ita caritas uirtutibus praestat ceteris. Includuntur uero auro lapides et circumdan-

55o tur pretiosi cum operatio uirtutum adeo puro undique uersum

intellectu circumspicitur ut nil in eis uitiosum latere nil remanere sordidum permittatur cum ipsae uirtutes ita uinculo 318/323 Ex. xxviii, 9-12.

346/344 supra, l, 420/421, 710/713, 774/776 ; ll,

T157/1:1:795211172220/223:0212-

314 magnanimus F $ 324 etiam] et E FO S 328 uidens nomina S 332 in om. T superhumerale E F O $* T 339 sculpi z:qze pretiosi ozz. T 340 admirandis E F .$ eadem claritate T' 342auctotitatem T ^ tationale T 3845 praeponat E F5 346 iubentur oz. E F O, add. sup. .5! 351 uitiorum TEBOS

102

DE TABERNACVLO

caritatis continentur ut nulla rerum mutabilitate a suo statu decidere numquam de habitu sacerdotis torpente mentis cus555 todia ualeant prolabi. Bene autem sequitur : Portabitque Aaron nomina eorum coram domino super utrumque wmerum ob recordationem. Sacerdos namque ob recordationem nomina patrum super utrumque portat umerum cum

diligenter omni hora praecedentium sanctorum uitam per536o pendens et in aduersis et prosperis uirtutum semper ornamento munitur quatenus iuxta uocem Pauli per arma iustitiae a dextris sinistrisque gradiens cum ad sola quae anteriora sunt nititur in nullo delectationis infimae latere flectatur. Facies et uncinos ex auro et duas catenulas auro jurissimo 365 sibi )nwicem. cohaerentes quas inseres uncinis. Vncinos quos dicit in supremis erant angulis superumeralis fabre adfixi, catenulae autem quas subiungit non in ipso superumerali sed potius in rationali, hoc est in superioribus eius angulis, per anulos aureos uidentur fuisse adnexae ut cum indueretur pon570 tifex catenulae quae de rationali pendebant possent cum uncinis superumeralis adnecti quatenus utraque sibi mutuo firma PL positione cohaererent. Scriptum namque est in inferioribus 479 apertius : Fecerunt in rationali et catenulas sibi inuicem co-

haerentes de auro burissimo et duos uncinos totidemque anulos 575 aureos porro anulos posuerunt in utroque latere rationalis e quibus penderent duae catenae aureae quas inseruerunt uncinis qui

in superumeralis angulis eminebant. De quorum figura melius in rationalis expositione tractabitur. Rationale quoque iudicii facies opere bolimito iuxta texturam 38o superumeralis ex auro hyacintho et Purpura coccoque bis tincto et. bysso retoría, quadrangulum erit et duplex mensuram jfalmi habebit tam 1n longitudine quam in latitudine. Opere polimito opere multifario dicit. Sicut autem in superumerali operum perfectio ita in rationali iudicii quo pectus sacerdotis tegebatur 58; simul et ornabatur cordis et cogitationum eius castitas exprimitur. Et bene post superumerale rationale iudicii sequitur ut cum ante homines quis innocens manibus apparuerit multo magis in conspectu summi iudicis mundus corde assistere contendat omni agens industria ut quicquid foris erga proximos 390 agit aut iudicat totum ex regula internae rationis probatum ac suo conditori placitum fulgeat. Item rationale iudicii sacerdos in pectore ferre praecipitur quia debet rector subtili semper examine bona malaque discernere et quae uel quibus quando 356/351 Ex. xxviii, 12. 313/311 Ex. xxxix, 15-17.

353 rerum oz. .$ tioribus E F O.$

361 cf. II Cor. vi, 7. 364/365 Ex. xxviii, 13-14. 379/382 Ex. xxviii, 15-16.

355 protrahi .$

9$33in om.

366 in oz. . 372/313 apertius in posteT — 3v4etom. T — 898 rationabilis T

LIBER-III

:

I03

uel qualiter congruant studiose cogitare. Duplex autem factum 395 est rationale ut facilius lapidum pondus sustineret. Sed haec

4oo

405

410

415;

duplicatio uestis in legalis pectore sacerdotis typice nos ammonet ut rationem nostri examinis et inuisibilis intus arbiter probet et numquam humana foris aestimatio merito contemnat. Seu certe duplex in pectore ferimus rationale iudicii quando et ea quae de fide ueritatis ac uita inuisibili loquimur aut cogitamus ratione fixa subsistunt et ea quoque quae uisibiliter agimus aut agenda disponimus aeque iudicio iustae discretionis probantur esse librata. Ouod autem mensuram palmi habebat per quadrum conatum infatigabilem ac perpetuum piae intentionis ostendit. Qui enim palmo aliquid metitur summo utique conamine dispansis digitis manum extendit ut possit mensuram quam quaerit bene et absque scrupulo dubietatis tenere. Vnde merito sicut per manum operatio ita per palmum exprimitur ipsa inflexibilis contentio bonae operationis dum suam quisque dexteram in uniuersa quae ualet insignia uirtutum dilatare satagit. Et bene idem rationale tam in longitudine quam in latitudine mensuram palmi habere praecipitur quia siue in longitudinem uitae aeternae desiderium mentis erigat seu in latitudinem caritatis erga curam proximi suum inclinet affectum necesse est per omnia cor sacerdotale nequaquam segne et desidiosum manere sed ardente semper studio extendi ad comprehendendum brauiwm. supernae wocationis Dei in Christo Iesu. Ponesque in eo quattuor ordines lapidum, in rimo uersu erit

420 lapis sardius et tobazius et smaragdus, in secundo carbunculus

sapplurus et iaspis, in tertio lygirius achates et amethiüstus, in quarto chrysolitus omichinus et beryllus, inclusi auro erunt ber ordines suos habebuntque momina filiorum. Israhel duodecim nominibus caelabuntur singuli lapides nominibus singulorum 425 per duodecim tribus. Haec gemmarum positio diuersarum in rationali multiplicem uariarum uirtutum gratiam designat PL quae concordi serie disposita in sacerdotis debet corde semper 471 apparere. Singuli autem lapides singulis patrum nominibus inscribuntur dum sanctorum uitam rector inspiciens quibus 430 maxime uirtutum operibus floruerint sedula inquisitione scrutatur et haec cuncta in abditis sui pectoris meditando colligere atque operando proferre satagit. Neque enim sine certi ratione

417/418 Phil. iii, r4. ^ 419/423 Ex. xxviii, 17-21. 398 existimatio EE FO. contemnet EF, contempnet O, condempnet .$ 402 agendo T 404 quadrum] qua dicitur T 407 plene E FO; 421 saffirus O, sapphyrus $,saphyrus T ligirius O T amecthisus .$*, amatistus Mq?) 422 chtisolitus E FO, crysolitus .$, crissolitus T' berillus F O,

byryllus T — 424 celabunt T floruerunt E F O.$1 T*

427 sacetdotibus T! ^ corde oz. T

430

IO4

45;

440

44;

45o

DE TABERNACVLO

sacramenti ita utraque uestis lapidibus pretiosis redimita ac patrum nominibus insignita est ut ipsa nomina in superumerali quidem duobus lapidibus unius eiusdemque generis in rationali uero duodecim nominibus diuersi generis inscripta sint. Sed quod patres in lapidibus pretiosis unius atque indissimilis generis sculpti sunt significat aperte quod una fides in Deum eadem caritas communis spes uitae caelestis omnium corda patrum repleret, quod uero in diuersi generis lapidibus idem inscripti sunt denuntiat figurate quod multiplex est uarietas et gratia bonorum operum quibus praefata sanctorum fides spes et caritas confirmata refulget. Quod autem in rationali quattuor ordines fuerunt et horum singuli quique tres habuere lapides quid nobis intimatur typice nisi ut uirtutibus quae quattuor principales distinguuntur fidem sanctae trinitatis non fictam teneamus ? Quattuor namque ordines gemmarum habet in pectore sacerdos quando omne quod cogitat prudentia circumspectum fortitudine firmum iustitia eximium temperantia a malis omnibus fuerit secretum. Sed etiam ordines ternas habent gemmas cum eadem prudentia fortitudo iustitia temperantia sanctae trinitatis fuerint fide consecrata. Quia enim uita nostra in praesenti fide et operatione recta consistit apte sacerdos ut operatione sit praecipuus quattuor

45; uersus gemmarum

in pectore baiolat, ut uero cum

operibus

fidei sinceritate sit castus ternas in singulis uersibus habet gemmas quatenus omnibus sese intuentibus et uerae fidei confessionem et exempla semper bonae actionis ostendat ut et ipsi imitatione rectae fidei et operationis summi membra sa46o cerdotis mereantur effici. Possumus sane in uario decore lapidum non solum claritatem multifariam sacerdotalis actus et cogitatus uerum etiam spiritalium accipere charismata uirtutum ac miracula sanitatum de quibus ipse dominus apostolis, Infirmos, inquit, curate mortuos suscitate leprosos mundate dae465 mones eicite ; et iterum, Signa autem eos qui crediderint haec sequentur : 4n nomine meo daemonia. eicient linguis loquentur

nowis serpentes tollent et si mortiferum. quid. biberint mon eos nocebit. Verum siue hoc siue illud siue utrumque designent 441/450 Hieron., ep. 64 (CFEL LIV, 611, 10-12). 453 Origen., zz Ex. (GCS XXIX, 243, 6-12). 464/465 Matth. x, 8. 465/468 Marc. xvi, 17-18.

437 dissimilis E F O*.$— 440 ino; EF O.$ 444 quia EF O.$ 442et om. Ta 443 pos! fides add. et O .$ spes T' add. sup. Jin. 444 fuerint O .$ 445 typice intimatut $ ^ os; ut add. in EF O.$ 446 distinguuntut quattuof principales E F O.$ — 449 circumspectum — ;qué 4d prudentia $$! im iz "arg. 450 etiam] idem E F O $1 452 bos? iustitia add. et E F OS fuerunt Ls 45€ bos? sese add. et T — pos fidei add. et operationis T 459 ipsa TEES OUS) 460 uaria T 461 caritatem . T* (? cl- sup. ras.) 465 credidetuntis T's

LIBER

III

I05

recte duodenarius in rationale numerus fieri praecipitur ut 47» eorum solummodo actus et miracula qui apostolicae fidei et caritatis unitatem sequuntur accepta Deo esse nouerimus. Ceterum si quis loquatur linguis, si quis facultates pauperibus omnes distribuat, si quis tradat corpus suum ut ardeat, si unitatem catholicae caritatis non habuerit nihil illi prodest. 47; Recte etiam duo lapides onichini in superumerali eodem duo- PL denario erant patrum numero sculpti ut doctrinam fidemque 472 apostolorum utrique populo Iudaeorum uidelicet et gentium profuturam esse signarent iuxta hoc quod eidem intellectuali Hierusalem, hoc est ecclesiae suae, dominus per prophetam 48o manifeste promisit dicens: Ad dexteram enim et ad laeuam penetrabis, ei semen tuwm gentes hereditabit. Quod autem onyx rubri fertur esse coloris igniculos uidelicet habens albis cingentibus zonis quis non uideat quod uel ardorem caritatis uel lucem designet scientiae comitante zona castitatis ? Cuius48; modi lapidibus inscripta patrum uocabula gestat sacerdos cum expectatus praecedentium iustorum caritati castitati humilitati doctrinae ceterisque uirtutum operibus iuge studium impendit et hoc in utroque umero ut siue Iudaeus quis seu de gentibus adsit claritatem semper in doctore ueritatis et pie49o tatis per quam ipse ad meliora profecerit aspectet. Facies n vationali catenulas sibi ànmuicem cohaerentes ex auro jurissimo et duos anulos aureos quos bones in utraque rationalis summalale catenasque aureas iunges anulis qui sunt in margi-

nibus eius, et ipsarum catenarum extrema duobus copulabuntur 495 wuncinis in utroque latere superumeralis quod. rationale respicit. Ordo operis quantum nobis uidetur hic fuit : duo erant uncini supra in duobus superumeralis angulis impositi et duo contra anuli in duobus rationalis angulis sursum e quibus pendebant duae catenae aureae quae tempore induendi inserebantur unci5oo nis qui in superumeralis angulis eminebant ut in sequentibus apertius scriptum est wf superumerale et rationale mutuo necLerentur ; quorum superior conexio huc usque descripta est. Sequitur autem de inferiori quae erat subtus ascellas scriptura ita subiciens :

505

Facies et duos anulos aureos quos pones in summatatibus ra-

tionalis et àn oris quae e regione sunt superumeralis et posteriora. 472 cf. I Cor. xiii, 1-4. 480/481 Es. liv, 5. 481 Isid., e£yzzol. XVI, 8, 5. 491/495 Ex. xxviii, 22-25. 496 supra, III, 364/378. 498/502 Ex. xxxix, 17-18. 505/508 Ex. xxviii, 26.

474 nil T 478 designarent E F O.S hoc oz. EF OS 480 enim oz. 5 482 igniculos] singulos E F O .$ 488 inscripta patrum] in sctipturarum T' 486 exsecutus E F O

$*, exsecutis .$!

catitatis .$!

castiatis .$!

humilitati oz;. T ^ 489 doctrina 5 ^ 492 utroque EFOST suis T — 497 in oz. T 501 superhumerali T' — ratione T

castitati

494. eius]

106

DE TABERNACVLO

eius aspiciunt. Quod dicit, e£ 2n oris quae e regione sunt superwmeralis, non significat in oris superumeralis sed in oris illius quae e regione sunt superumeralis, hoc est in oris rationalis, 510 quae uidelicet orae e regione superumeralis sunt. Anuli enim illi qui in ultimis et infimis erant angulis rationalis habebant contra se et in utroque latere superumeralis aeque anulos alios quibus ipsi uittis ligantibus iungerentur de quibus subsequenter adiungitur : 53155.

Nec non et alios duos anulos aureos qui ponendi sunt in utro-

que latere suwberumeralis deorsum quod respicit contra faciem vuncturae inferioris ut aptari bossit cum swberumerali. Contra faciem, dicit, iwuncturae inferioris, quia de iunctura superiore

quae erat super scapulas antea dixerat. Inter quas uidelicet 52o iuncturas hoc distabat quod superior catenulis inferior uero erat uittis facta ligantibus. Vnde aperte subiungitur :

Et instringetur rationale anulis suis cum anulis superumeraltis

uitia hyacinthina ut maneat yunctura fabrejacta et a se ànuicem rationale et superumerale nequeant separari. Non autem putan52; dum est utrumque indumentum

55o

535

54e

54;

simul esse terminatum, nam

rationale quod mensuram palmi in altitudine sicut et in latitudine habuit non multo amplius quam pectus solum tegere sufficiebat, superumerale autem usque ad cingulum pertingebat sicut in posterioribus manifestissime ostenditur ubi scriptum est: Haec et ante et retro ia conueniebant sibi ut swperwmerale et rationale mutuo mecterentur stricia ad baltewm et anulis fortius copulata quos ungebat uitta. yacinthina ne laxe fluerent et a se dnwicem mouerentur. Haec de ipsa conexione superumeralis et rationalis secundum litteram dicta sunt. Quia uero quod saepius dictum est superumerale ad operum consummationem bonorum rationale autem ad significandam cogitationum munditiam pertinet conexio quae haec in alterutrum sociat recte illam mentis industriam figurate denuntiat qua doctorum fidelium intellectus ac fides cum operatione coniungitur. Manet enim 2wnctura fabrefacta ut a se inuicem rationale et superumerale nequeant separari quoniam tanta eruditione tanto operum studio praeminet rector ut nil ex his quae facienda esse cognouerit imperfectum relinquat nil ex ilis quae recta facere cernitur per incuriam cordis uirtute rectitudinis priuet. Defluunt namque indumenta pontificis et

015/518 Ex. xxviii, 27.

522/524 Ex. xxviii, 28.

530/533 Ex. xxxix, 18-19.

508 ills E F O.$ 511 pos; et add. in T? sup. 512 et oy. EFOS 519 ante EOR.O S. 522 stringetur T 523 et] ut T 529 tenete T 528/529 pertinebat T 536 significandum T 537 in alterutrum] inter utrumque T 541 quando T 543 faciendum T cognouetit esse 5 infectum O f$

PL 473

LIBER

550

555

560

III

107

a se inuicem mouentur si uel decus operis boni minor cordis custodia sordidat uel castitatem purae cogitationis integritas non sequitur perfectae actionis. Sed ne haec ab inuicem ualeant dissolui habeat sacerdos in rationali duas catenulas ex auro purissimo, id est continuationem castae et non fictae dilectionis cordi suo firmiter adfixam quae numquam manus et linguam illius ab aequitate puri sensus dissentire permittat, et bene duas ut et in his quae ad diuinae cultum seruitutis et in eis quae ad fraternae subsidium necessitatis pertinent rite ornatus incedat. Et quidem apte opus caritatis per catenulas exprimitur aureas quia sicut catenula ex plurimis auri uirgulis una contexitur ita caritas ex multifaria uirtutum operatione perficitur. Quas profecto uirgulas exponens apostolus ait: Caritas patiens est benigna. est caritas nom aemulatur non agit perperam non inflatur non est ambitiosa non quaerit quae sua sunt non irritatur non cogitat malum non gaudet super miquita-

iem congaudet autem ueritati, et cetera. Habeat et anulos aureos e quibus eaedem catenae pendeant, id est iugem memoriam perpetuae et numquam finiendae claritatis in caelesti 565 patria ex qua solum memoria fieri consueuit ut continua in nobis possint uincula caritatis manere. Habeat duos uncinos in superumeralis angulis eminentes quibus inserantur catenae, hoc est in ipso exordio cuiusque bonae actionis habeat firmam Deo placendi intentionem quae apta sit per omnia suscipiendae 279 et continendae in se dilectioni Dei et proximi ita ut siue secunda seu aduersa quaeque occurrerint numquam saluberrima piae deuotionis retinacula laxet. Hoc est namque sacerdotem in utroque umero uncinos qui catenulas rationalis excipiant habere, in prosperis eum et in aduersis rerum euentibus fixum 515 Deo placendi studium gerere et huius intentione studii in ipsius simul et proximi amore firmari. Inserunt ergo se uncini superumeralis catenulis aureis quae de rationalis summitatibus offeruntur cum ea quae mens rationabiliter de interna $80

luce caritatis degustat mox alacritas bene operandi libenter amplexata suscipit ne forte citius habitus rationalis pulcherri-

PL

mus a pectore sacerdotis relabatur si non eum accelerans boni 474 operis uncinus qui contineat apprehendat. Subrogentur eis-

dem

catenulis in auxilium

et uittae hyacinthinae

quibus

559/562 I Cor. xiii, 4-6.

546 boni operis O 549 catenas T BB8 50s? et add. tecte 5! sup. apte] ante E F O, oz. $ (ante sup. 5t sed del.) 562 et cetera oz. EF OS post ueritati add. omnia suffert omhia credit omnia sperat omnia sustinet E F O.$ 563idestoz. T ^ memotiae T — 564caelestia $* T — 5b65inom.EF O. 506 habet T* 567 inoz.EFOS 570 dilectione T* D71 secunda] prospera T! in marg. 573 expiciant T 574 bos? habere add. et E F OS aduersis] asperis E F O .$ 576 firmate T 580 ne oz. 5 8

C. C. CXIX 4

108

DE TABERNACVLO

uterque sacerdotis habitus ad inuicem copuletur, id est liga585 turae desiderii caelestis fortissimae quae anulis aureis immis-

sae superumerale cum rationali constringunt, cum agnita luce patriae perennis in illam ineffabilem gloriam suspiramus utque ad hanc intrare mereamur concordi semper fide et uita opere et professione in tabernaculo praesentis ecclesiae domino ser59o uire studemus. Quod autem superumerale strictum erat balteo ut in sequentibus ubi pontifex induebatur apertius indicatur, Et deswper wmerale, inquit, émposwit quod. stringens balteo aptaut rationali, quis non uideat quod custos bonorum operum fidelissima uirtus est continentia de qua et dominus in euan595 gelio, S?nt, inquit, Jumbi uestri praecincti et lucernae ardentes,

lumbi uidelicet praecincti per continentiam lucernae ardentes per operationem uirtutum. Portabitque Aaron nomina filiorum Israhel in rationali 1udicii

super Decius suwm quando ingreditur sanciuarium memoriale

6oo coram domino 1n aeternum. Semper quidem sacerdotem oportet memoriam patrum in pectore suo ferre sed permaxime tunc quando ministraturus coram domino ad altare ascendit ut quo sacratius est ministerium eo sollertius toto se permundans studio tota industria mentis et corporis exornans sanc6o; torum exempla respiciat horumque sedulus imitator existens aptum se diuinis exhibere curet aspectibus. Item nomina filiorum Israhel Aaron super pectus suum memoriale coram domino portat in aeternum quando praesul quisque fidelis numquam eorum quibus praelatus est curam intermittit 610 habere sed uitam iugiter illorum et exhortando increpando consolando ipse confortare et confortandam tutandamque domino crebris in orationibus commendare satagit. Pones autem in rational iudicii doctrinam et ueritatem quae erunt in pectore Aaron quando ingreditur coram domino. ldeo 615 doctrina et ueritas in rationali iudicii siue litteris impressa seu nominis tantum sacramento erant imposita ut pontifex eadem ueste indutus meminisset se studiis doctrinae et ueritatis inquirendis non autem curandis rimandisque saecularibus negotiis per acceptum sacerdotium fuisse consecratum ut quod 620 exterius typicum in ueste praefulgebat intus in corde ueraciter expressum curaret. Item doctrina et ueritas erant in 592/593 Leu. viii, 7-8. 595 Luc. xii, 35. 596 cf. Beda, In Luc. IV, 992/995 (CC CXX, p. 256) ; Greg. Magn., oz. in eu. (PL LXXVI, 1123 D — 1124 A). 598/600 Ex. xxviii, 29.

586 constringitur T

613/614 Ex. xxviii, 5o.

594 etom. EF 600/601 oportet sacerdotem E F O exornans et corporis E F O.$ —606 ita Ta post litteris add. et E F O, esset 621 coruscaret E FO; TELS OQS

OS

594/595 in euangelio dominus .$ 601 maxime .$ 603totooz. T 604 T 611 confortandum T 615siue] seu . 616 tantum] zsgue pontifex] oz.

LIBER

III

I09

rationali positae ut aperte figuraretur quia uestis illa non soIum legalem induebat pontificem sed euangelicum praenuntiabat uel ipsum uidelicet dominum de quo scriptum est, Quia 625 lex per Moysen data. est, gratia el ueritas ber Iesum. Christum facta. est, uel certe apostolos eius immo omnes eiusdem gratiae et ueritatis praecones. Et gestabit qudicium. filtorum. Israhel 4n. bectore suo 4n, conspectu domini semper. Sacerdos iudicum filiorum Israhel in 63o pectore suo in conspectu domini gestat cum subditorum causas pro sola interni iudicis intentione discutit ut nihil se ei humilitatis admisceat in eo quod diuina positus uice dispensat. Facies et tunicam superumeralis totam. hyacinihinam. 'Tunicam dicit superumeralis cuius pars non minima superumerali 65; tegebatur ad distinctionem tunicae interioris quae erat linea. Quarum pariter meminit superius dicens: Haec autem erunt uestimenta quae facient, rationale et. suberumerale tunicam. ei lineam striciam. Interior ergo erat linea siue byssina quod lini esse genus nobilissimum constat, exterior uero tunica tota hya64o cinthina nil omnino coloris alterius admittens. Cuius specie uniformi manifeste uita sacerdotalis qualis esse debeat docetur, hoc est supernis solum desideriis incessanter intenta et conuersationem iuxta apostolum habens in caelis ac sui saluatoris inde desideranter expectans aduentum. Quae uidelicet 64; tunica sicut et byssina ad pedes usque pertingebat unde utraque Graece poderis dicta est ut ostenderetur nil in sacerdotali uita infimum ac sordidum remanere sed omne quod ageret quasi aetherio colore speciosissimum uniuersa membra eius a capite usque ad pedes gratia uirtutum contecta esse debere. 65o Item tunica talari sacerdos tota hyacinthina uestitur ut ammoneatur opus caeleste non inchoandum tantummodo uerum etiam usque in finem in eo esse perseuerandum omnibus qui salui esse uoluerint. Tunica namque hyacinthina est usque ad pedes uestiri bonis operibus usque ad finem uitae huius insis655 tere praecipiente ac promittente domino : Esío fidelis usque ad mortem, et dabo tibi coronam witae. Et quia ita solummodo ad perfectionem bonae actionis infatigabili proposito peruenimus, si hanc fixa intentione supernae remunerationis incipimus, recte de eadem tunica subiungitur: 624/626 Ioh. i, 17. 633 Ex. xxviii, 51. iii, 20. 635/636 Apoc. ii, 10.

636/638 Ex. xxviii, 4.

643 cf. Phil.

623 505; sed add. et EF O.S 6285 pos; gratia add. autem E F O.$ 631 os nihil aZ. altum .$* sup. eius 634 supernumetali] superumerale O.$ 635 quae erat interioris E F O.$ etant. S* T: lineae O 638 ergo] autem TEE OS 640 nihil E F 641 debet T 642 superius T 648 speciosissimam T 649 contectam..$ ^ 653. est oz. T 654 uestiti oz. T 657 actionis] operationis O 657/658 perueniemus E F O.$

PL 475

IIO 660

665

67 o

67

MA

68 o

685

69 o

695

DE TABERNACVLO

In cuius medio supra erit capitium et ora per gyrum eius lexlilis sicut fieri solet 4n. extremis uestium. partibus ne facile rumpatur. Capitium quippe tunicae hyacinthinae firmissimam habet oram et ex sese textam ne facile rumpatur cum primordium bonae nostrae actionis forti radice timoris diuini subnixum et contra omnes insidias hostis antiqui probatur esse munitum. Talis namque ora collum sacerdotis per gyrum uestit et ornat quando rectori fiduciam loquendi subditis ac praedicandi caelestia maximam praebet hoc quod ipse non solum in procursu uitae suae recte uixerit sed ipsum quoque exordium a rectitudine coeperit iuxta exemplum beatorum Samuhelis Hieremiae et Iohannis prophetarum qui ab ipsa infantia spiritus sancti gratia repleti et in doctorum sunt ordinem segregati. Vox siquidem in collo est ideoque per collum recte loquendi usus exprimitur. Apte autem cum ora capitii per gyrum textilis fieri praeciperetur statim adiunctum est, sicut fieri solet in extremis uestium partibus. Sicut enim uestibus opera ita in extremis uestium partibus potest non inconuenienter ipsa operantium consummatio figurari. Vel certe extremae uestium partes ultimae sunt nostrae sollicitudines quibus sese quique fideles cum uitam hanc finire coguntur in- PL tentius solito ab omnium labe malorum expurgare contendunt 476 cum metu et pauore procurantes ne ante districtum iudicem perducti pro sordido uitiorum habitu expellantur atque in tenebras praecipitentur aeternas quin potius appareant induti sicut elect? Dei sancti et dilecti uiscera misericordiae benignitatem hwmalitatem modestiam patientiam super omnia autem haec caritatem. quod. est winculum perfectionis et ideo ueraciter indumentum nuptiale quod in conuiuio suo, id est in ecclesia sancta, rex et iudex noster inuenire delectatur. Tunica uero sacerdotis hyacinthina habet oram in capitio textilem sicut in extremis uestium partibus fieri solet cum doctor quisque egregius a tanta perfectione opus uirtutum incipit ad quantam quilibet alius diutissime laborans uix aliquando peruenit cum tanto timore famulatus omni hora iuxta sermonem prophetae sollicitus ambulat cum domino Deo suo quantum alius quis uel moriturus et ad iudicium domini sui ultimum ingressurus uix habere sufficit. Verum quia tota perfectio sacerdotis in operibus et doctrina ueritatis consistit iuxta hoc quod beatus 660/662 Ex. xxviii, 32. 683 cf. Matth. xxii, 2-13.

662/663 cf. Hieron., ep. 64 (CSEL LIV, 6oo, 10-12). 683/687 Col. iii, 12, 14. 694 cf. Mich. vi, 8. .

662 rumpantur E FO T* 667 subdit E F O*.$ 669 praecursu E F O* .$ EF .$ 6748 operum E F 697? in oz. 676 sicut usque 6? pattibus] oz. O O.$ 680 finiri T 68? et ideo] hoc est T'* 7n zzarg. 689 uero] ergo EF 698 et oz. T 697 sacerdotalis O 692 quantum T O5

LIBER

III

1

III

Lucas descripto euangelio dicit fecisse se sermonem de his 7oo quae coepit Iesus facere et docere recte subiungitur : Deorswm uero ad. pedes eiusdem tunicae ber circuitum. quasi mala unica facies ex hyacintho et burpura et cocco bis tincto mixtis 4n medio tintinnabulis. Deorsum namque ad pedes tunicae fiunt quasi mala punica et tintinnabula per gyrum quando 755 ad tantam excellentiam deuotae Deo conuersationis sacerdos

peruenerit ut nil in illo aliud quam splendor et gratia flosque ut ita dixerim uarius bonorum operum uideatur nil ab illo aliud cum os aperuerit quam suauissimus horum sonus audiatur. Quia enim in malo punico multa interius grana uno 710 foris cortice teguntur recte per mala punica multifaria uirtutum operatio uno caritatis munimine undique uersum tecta designatur. Fit autem eadem malorum punicorum effigies ex hyacintho et purpura et cocco bis tincto et ut in sequentibus inuenitur etiam ex bysso retorta quibus quattuor coloribus 715 quae uirtutum uarietas intimetur saepius inculcatum est. His

uero in medio tintinnabula permiscentur cum neque opus sacerdotis umquam a sonitu uerbi quod loquitur discrepat neque a rectitudine operis territus aduersis linguae sonitus dissentit. Vbi pulchre additur: 70

lía ut tintinnabulum aliud. aureum et malum rursumque tin-

tiànnabulum. aliud. aureum. et malum unicum. Aurea quippe tintinnabula hyacinthinae pontificis tunicae inseruntur et omni ex parte circumdantur cum omnis sermo eius claritatem supernae lucis resonat et idem sonitus uelut hyacinthinae 725; tunicae firme infixus operum quoque ipsius sublimitate audientium mentibus commendatur fiuntque bina mala circum singula tintinnabula et circum singula mala bina tintinnabula cum et omnia quae loquitur bonis confirmantur actibus atque in auditorum artius corde figuntur et uniuersa quae agit quam 750 sint rationabilia

discreto

sermonis

sonitu

produntur.

Bene

autem sequitur : Et uestietur ea Aaron in officiwn ministerii ut audiatur sonitus quando ingreditur et egredietur sancturarium n. conspectu domini ei non moriatur. Sacerdos namque ingrediens uel egre755 diens moritur si de eo sonitus non auditur quia iram contra se

occulti iudicis exigit si sine praedicationis sonitu incedit. Quod si Iosephi uerbis intendere uoluerimus quibus dicit mala. *00 Act. i, i. Ex. xxviii, 34.

701/703 Ex. xxviii, 33. — 712/714 cf. Ex.xxxix, 22. 720/721 232/434 Ex. xxviii, 55. 931 cf. Ioseph., an. III, 7, 4 ; Hieron.,

ep. 64 (CSEL. LIV, 600, 12-13).

699 sermonem

se O — $702 et cocco] coccoque $

703 tintinabulis EF T

?20 et malum .$! sup. post malum adZ. punicum O* T1 sp, 928 confitmantibus .$ 729 adiutorium E F O* .$ 9730 sunt T *?35 audiatur E F.$* (-a- in ras.) ira T

PL 4TT

112

74o

74;

75o

75;

76o

765

77o

775;

DE

TABERNACVLO

in tunica pontificis septuaginta duo fuisse et eiusdem numeri tintinnabula, congruit hoc figuris mysteriorum ut sicut in umero ac pectore apostolicum ferre numerum iussus est ita etiam discipulorum septuaginta duorum circa pedes numerum assignatum haberet. Constat enim quod sicut duodenarius apostolorum numerus episcopalis gradum dignitatis inchoauit sic discipuli septuaginta duo qui et ipsi ad praedicandum uerbum sunt missi a domino gradum sacerdotii minoris qui nunc presbiteratus uocatur sua electione signarunt. Vnde et apte horum numerus in ultima parte sacerdotalis habitus ille in prima figuratus est. Decebat enim ut qui maiores gradu in corpore summi sacerdotis, hoc est in ecclesia Christi, erant futuri sublimiorem in habitu typici pontificis locum typice haberent. Verum si quis ipsos etiam numeros utriusque ordinis mystice uelit interpretari, duodecim gemmas Aaron in pectore praeferebat ut significaret tempus instare futurum quo fides sanctae trinitatis in omnibus quadrati orbis partibus generi humano praedicaretur uel certe sicut et supra docuimus duodecim gemmas, id est ter quaternas, gestabat ut omnes ammoneret doctores opera iustitiae quae quattuor uirtutibus principaliter comprehenduntur simul cum fide ueritatis quae in trinitate est et ipsos habere semper et suis habenda commendare discipulis. Portabat et septuaginta duo tintinnabula aurea cum totidem malis punicis ut ostenderet mystice quod eadem fides et operatio iustitiae uniuersum esset mundum ab errorum tenebris ad ueram lucem perductura. Tres namque dies ac noctes habent horas septuaginta duas, et quia sol iste uisibilis omnes mundi partes in septuaginta duabus horis supra infraque lustrando tribus uicibus circuit apte hic numerus tintinnabulorum et malorum diuersi coloris tunicae pontificis inditus est ad docendum figurate quod sol iustitiae Christus orbem esset illuminaturus uniuersum eique donum praebiturus et uerae fidei quae est in agnitione et confessione sanctae trinitatis et bonae operationis quae in uariarum est flore ac splendore uirtutum. Possumus sane duodenario numero gemmarum rationalis etiam hoc intellegere figuraliter expressum quod idem sol iustitiae cuncta nostra tempora cunctas orbis nostri plagas sua esset luce repleturus in exemplum solis mundani qui per menses duodecim signiferum lus741 cf. Luc. x, 1.

«0D supra, IL, 443 sqq.

439 figura T 742 quia EF O 746 apte] propter E F, post O, praeter ptesbiterorum $5 ?4S8 ut oz. T — "-D0typici] tipyce T typicezzras. T —*59 habenda] habete E F, ozz. 5$ 766 infra T huic T 768 indutus E* F O* T — 710 prius et] esset .$ uerae] ceterae T 732 flore ac oz. B F O S pos! sane add. in E F OS

LIBER-IIE

I15

trare circulum et totum ambire mundum consueuit. Nam et hoc quod quattuor ordines in rationali ternos habebant lapides congruit anni uertentis ordini qui per ternos menses in quat78o tuor tempora distinguitur. Annum autem in scripturis uocari totum hoc salutis nostrae tempus quo pro aeterna retributione certamus testatur ipse saluator qui iuxta sermonem Esaiae PL missus est praedicare annum domini acceptum et diem retri- 478 butionis cui de eodem anno et psalmista canit dicens : Bene785 dices coronam anni benignitatis tuae. Quibus enim in praesenti

dedit benignitatem rectae fidei et operationis dabit retributionis coronam perpetuae benedictionis.

in die

Facies et lamminam de auro purissimo in qua sculpes opere

celatoris, Sanctum.

domino, ligabisque eam

itta. Ivyacinthina,

790 él erit super tiaram imminens fronti sontificis. Lammina haec aurea in fronte pontificis in qua Sanctum domino siue Sanctum domini ut in sequentibus appellatur sculptum est sacratius ceteris erat indumentis illius et merito quia sicut diuina potentia cunctis quae creauit supereminet ita oportebat ut nomen 795; eius

8oo

8o;

810

815

ceterum

pontificis

habitum

ornatumque

transcendens

altius praemineret et uelut cuncta sanctificans eximiam in eius fronte sedem teneret. Significat autem ipsam professionis nostrae fiduciam quam in fronte portamus dicentes cum apostolo singuli: Mz/z autem absit gloriari nisi in cruce domini nostri Iesu Christi. Et recte hoc unum in toto pontificis habitu de auro est solo factum ut munditiam cordis siue corporis in qua mysteria redemptionis nostrae recordare uel gestare debeamus ostenderet. Vel certe auro inscriptum in fronte sacerdos Sanctum domini gestat ut insinuet mystice quod ita passionem domini et saluatoris nostri per quam redempti sumus uenerari et amplecti debemus ut claritatem in illo diuinae maiestatis per quam creati sumus pariter confitendam esse nouerimus ita mortem assumptae ab illo humanitatis confiteri ut eandem mox humanitatem in aeternam de morte gloriam resurrexisse fateamur. Sanctum autem domini quod in lammina sculpi iubetur nomen eius sanctum et uenerabile significat quod apud Hebraeos quattuor litteris uocalibus scribi solet, hoc est ioth . he . uau . he, cuius interpretatio lingua eorum ineffabile sonat non quia dici non potest sed quia finiri sensu et intellectu creaturae nullius potest. Et quia nil de eo digne 783 cf. Es. Ixi, 2 ; Luc. iv, 19. 784/485 Ps. 64, 12. 788/490 Ex.xxviii, 36-58. 791/792 Ex. xxxix, 29. 999/800 Gal. vi, 14. 810/814 Hieron., ep. 64 (CSEL LIV, 604, 16-18).

781 quod T — 784 cum EF O.$ 795 pos! habitum add. et T — 998/999 singuli cum apostolo E F O .$ 802 recondete E F O .$ 813 5riushe]ee E F

OST

pos.he]eth

EFOST

— 815 nihil EFO.S

II4

DE TABERNACVLO

dici potest ideo ineffabilis rectissime uocatur iuxta illud apostoli : E? fax Dei quae exsuperat omnem sensum ; et psalmista:

Magnus dominus, inquit, et laudabilis nimis, et magnitudinis

eius non est finis. Et bene quattuor litteris idem nomen domini 820 in fronte pontificis erat scriptum propter uidelicet significantiam totidem partium dominicae crucis quam in fronte portaturi eramus, hoc est supremam infimam dextram laeuamque. Item Sanctum domini auro sculptum in fronte portamus quando expurgati a sordibus uitiorum quae ex primo parente 82; habuimus imaginem et similitudinem nostri conditoris ad quam creati sumus in nobis recipimus et hanc nos recepisse non in secreto celamus sed cunctis palam factis et uoce promulgamus iuxta illud apostoli: Szcut foriauimus imaginem terreni poriemus et imaginem caelestis ; quod loquens ad Colos83o senses apertius explicat dicens: Nwnc autem depomite ei uos

omnia iram indignationem malitiam blasphemiam turpem sermonem de ore uestro nolite mentiri àÀnuicem exspoliantes ueterem hominem cwm actibus eius el induite uos nowwn ewm. qui renouatur in agnitionem secundum imaginem eius qui creaaut eum ;

$4; de quo uidelicet Sancto domini et Iohannes in apocalipsi scribit : Vidi, inquiens, agnum stantem swbra montem Sion et cum illo centum. quadraginta quatiuor milia habentes momen eius e nomen patris eius scribtum in frontibus suis ; qui rursus claritatem supernae patriae describens ait: E: sedes De: et 84o agni 4n. illa. erunt, et serui eius seruient alli et uidebunt faciem eius, eé nomen eius in frontibus eorum. Cum ergo idem nomen sacratissimae uenerationis omnes agnum sequentes, hoc est uniuersi fideles, in ipsa sua fronte professionis debeant habere quanto magis necesse est eos qui accepto sacerdotio ac magis845 terio spiritali ducatum gregis dominici sortiti sunt exemplum uirtutis omnibus in se ipsis ostendere ? Ligatur autem lammina quae Sanctum domini continet uitta hyacinthina cum tiara pontificis quando spe caelestium praemiorum quam hyacinthus designat in fide confortamur et eo artius uel sacra85o menta nostrae redemptionis uel imaginem ac similitudinem nostri conditoris ac redemptoris intemeratam conseruare contendimus quo nullum esse aliud salutis iter cognouimus. De figura tiarae in sequentibus suo loco dicetur. Verum quia sa81* Phil. iv, 7. 818/819 Ps. 144, 3. Col. iii, 8-10. 836/838 Apoc. xiv, 1.

828/829 I Cor. xv, 49. 839/841 Apoc. xxii, 3-4.

817 Dei oz. T 818 inquit dominus E F O .9 postestadd.in T ^^ dexteram leuamque infimam E F portamur E F 829 imaginem et T 830 explicat tionem add. et T 833 eius] suis T 837 illo] eo E professionis fronte E F O .9 846 ipso E F O $* 3x 849 significat E F O 851 seruare E F OS

830/834

818 prius et oz. T 823 O .$ 823 actis T 828 oz. T $31 50:7 indignaF O.$ 843 suae E F O .$ 848 quando] quoniam E F

PL 479

LIBER

III

IIS

cerdos tantae industriae talis esse debet meriti apud Deum 855 qui peccata populi sua exhortatione increpatione ammonitione corrigere et castigare suis ualeat precibus abluere recte subiungitur : Portabitque Aaron iniquitates eorum quae obtulerint et sanctificauerint 4n. filiis Israhel im cunctis muneribus et donariis suis.

860 Portat namque pontifex iniquitates subditorum, id est exportat et aufert, cum aut eos docendo ad paenitentiam commissorum prouocat aut pro paenitentibus supplicando gratiam eius iusti iudicis conciliat. Facit autem hoc in muneribus et donariis quae ipsi obtulerint domino et sanctificauerint cum 865 pro fructibus dignis paenitentiae, id est elemosinis ceterisque iustitiae operibus, quae fecerint paenitentes a reatu scelerum quae quondam patrauerunt absoluit. Haec quidem ita gerenda institutio diuina et in habitu pontificis mystice figurauit et uerbis sacri eloquii manifeste docuit. Sed longe aliter pro 87o dolor quidam praesulum faciunt qui et donaria et munera accipere immo exigere uolunt a populo et nil pro iniquitatibus eius ut exportentur et castigentur ueniamque accipiant curant laborare cum ob hoc solum dona temporalia sumere debeant a subditis quod eos aeterna bona praedicando ab errore cor87; rexerint atque ad uiam ueritatis deduxerint ad imitationem primorum sanctae ecclesiae doctorum qui illis a quibus temporalia percipiebant subsidia confidenter aiebant : Sv «os uobis spiritalia seminauimus, magnum, est s; uestra carnalia metamus. Verum quia praesul quisque siue minister uerbi ita solum pro 88o subditis efficaciter laborare siue praedicando siue domino supplicando potest, si animus ipsius semper diuini nominis sit memoria praeditus, sequitur : Erit autem. lammina. semper in fronte eius ut placatus eis sit dominus. Si enim lammina nomine domini semper fuerit in 885 fronte Aaron, placabitur filiis Israhel dominus quia cum doctor ipse fideliter se diuino seruitio pura mente subdiderit mox etiam subditi exemplis illius ac monitis accensi et ipsi recte uiuere gratiamque interni aspectoris promereri satagunt. Stringesque bysso tunicam. Haec est tunica interior quam 858/859 Ex. xxviii, 38. 889 Ex. xxviii, 39.

817/818 I Cor. ix, 1r.

883/884

Ex. xxviii, 38.

$58 iniquitatem T — 863 eis EFOS 864 obtulerunt E* F T* sanctificauerunt J* T* 867 patrauerant T — 868 pos/. et add. in E F OS 890 5os;. et] siue EF O.S$ 8:5 uitam T — 899 quia ozz. EFOS 880 os praedicando ad4. uetbum E F O.$ post. siue] seu EF OS 882 sequitur] apte subiungitur E F O, unde apte subiungitur .$ 883 ei (-s in ras.) T — sit eis E F O, dominus sit eis 5 884 pos! domini add. scripta E F O.$ — 889 etiam] et(ras) T ^ post subditi adZ. et T 888 gratiamque] gratiam Dei T 889 tunicam bysso T

PL 480

II6 89 o

DE TABERNACVLO

supra lineam strictam nuncupat. Quare autem linea stricta sit dicta uel bysso stringi praecipiatur iam superius expositum est et nunc adiciendum quia solent milites habere limeas quas

camisias uocant sic aptas membris el striclas corporibus ut expe89 A

diti sint uel ad cursum uel ad proelium dirigendo iaculo tenendo clypeo ense librando et quocumque necessitas traxerit qualem et Ioab habuisse legitur quando Amasam interfecit strictam sci-

licet ad mensuram habitus sui, ergo et sacerdotes parati 4n minisleriwm. Dei utuntur hac tunica ut habentes pulchritudinem uestimentorum nudorum celeritate discurrant. Haec tunica quia 9goo sicut hyacinthina ad pedes usque pertingebat et ipsa Graece poderis, id est talaris, uocata est cuius significatio mystica in promptu est. Cum enim constet lino uel bysso continentiam et castitatem significari corporis nostri iuxta quod saepius supra explicatum est strictam habent lineam siue tunicam de bysso 905 sacerdotes cum propositum continentiae nequaquam eneruiter et fluxa mente custodiunt sed tanta prorsus instantia ut nil belli concupiscibilis caro contra spiritum aut contra carnem gerat spiritus, lineam habent strictam cum concupiscente ac deficiente omnimodis anima in atria domini cor illorum pari910 ter et caro socia germanitate exultant in Deum

uiuum. Haec

autem linea non solum stricta uerum etiam poderis est uidelicet ad pedes usque descendens cum continentia non uni cuilibet membro uiolenter imposita sed in toto est corpore delectabiliter consummata. Haec etenim linea manus ac brachia 915 debet stringere sacerdotis ne quid nisi utile faciant pectus ne quid inane cogitet uentrem ne delicias ultra modum appetendo Deum se gulosus facere praesumat subiecta uentri membra ne lasciuiendo totam sacerdotalis habitus pulchritudinem corrumpant genua ne ab orationis instantia torpeant tibias et 920 pedes ne ad malum currant. Induatur ergo sacerdos primo linea stricta ut et corpus ab iniquis operibus et a prauis mentem cogitationibus compescat, accipiat deinde et hyacinthinam ut post districtionem continentiae salutaris aeque corpus et animum spiritalium uirtutum habitu uenustet. Verum quia 92; sensus quinque sunt corporis uisus auditus gustus olfactus et tactus quorum primi quattuor proprie capitis ultimus toto est corpori communis, tunica haec quam diximus utraque proprie PL 48: 890 cf. Ex. xxviii, 4. 891 supra, III, 201/204; 638/649. ep. 64 (CSEL LIV, 598, 10-15). 896 cf. II Reg. xx, 8.

140.

908 cf. Ps. 85, 5.

^ 892/899 Hieron., 904 supra, II, 135/

891 praecipitur O T'* 893 camisas E F 894 ad cursum] aduersum E F .$*, usum 5 sup. iacula T 899 hac (-e- zn ras.) T 917 gulosius E F, gulosis T pos!subiecta add. etiam O, enim E F .$ 920 sacerdos oz. T prima T 922etom. BF OS 923 propter descriptionem E F, praeter descriptionem O .$ salutatis oz. T eaque T 927 corpote $*, cotpotis T topriae

TEST

à

ij

ed

LIBER IH

.*

I17

continentiam tactus et iustitiam designat, consequenter uero et aliorum quattuor sensuum quam sit uel curanda innocentia 93o uel sanctificatio conquirenda figurato pontificis habitu monstratur cum dicitur : Et tiaram byssinam facies. Tiara namque quae et cidaris et mitra uocabatur caput tegebat et ornabat pontificis ut hoc indumento ammoneretur omnes capitis sensus Deo consecra935 tos habere ne uel oculi eius uiderent uanitatem uel aures liben-

940

94;

95o

95;

96o

tius audiendo obprobrium acciperent aduersus proximum suum uel os abundaret nequitia et lingua concinnaret dolum siue etiam cor crapula et ebrietate grauaretur uel olfactus aspersum murra aloe et cinnamomo lectum meretricis amplecteretur, quin potius oculi eius uiderent aequitatem aures inclinarentur ad audienda uerba prudentiae dulcia essent faucibus eloquia domini super mel et fanum donec superesset alitus in eo non loqueretur iniquitatem nec ab innocentia sua recederet. Curandum et de quinto sensu qui toto est corpori communis ut fiat illud propheticum : Reced?te recedite exite inde pollutum. nolite tangere ;et sicut ammonet apostolus :Mwundemus mos ab omni inquinamento carnis et spiritus perficientes sanctificationem in timore Dei. Qualiter autem tiara haec fuerit facta Iosephus docet dicens :Swper caput autem gestat pilleum 2n modum baruuli calamauci aut cassidis quod extenditur supra summitatem capitis el modice uerticis medietatem excedat et tale est ut uideatur ex lini textura confectum habens wittas quae conuolutae saepius conectuntur nec facile delabatur. Qui uidelicet Iosephus huic pilleo superadditum esse narrat aliud maius uelamen quod fotam capitis superficiem celaret aptatum ferfecte ne laborante sacerdote circa sacrificia corruat ;quod tamen cuius esset coloris non ostendit. Et haec quidem de minoris sacerdotis, de pontificis uero tiara hoc modo testatur : Pilleum autem similiter operatum habet bontifex sicut reliqui sacerdotes e£ alium consubtum ex hyacintho wuariato, circumdatur autem ei ei aurea corona íribus wicibus facia supra quam surgit in media fronte quasi caliculus quidam aureus similis herbae quae apud

932 Ex. xxviii, 39. 935 cf. Ps. 118,37. 936 cf. Ps. 14,5. 937 cf. Ps. 49, 19. 938 cf. Luc. xxi, 34. 939 cf. Prou. vii, 17. 940 cf. Ps. 16, 2. Proust eir 941 cf. Ps. 118, 105. 942 cf. Iob xxvii, 5-5. 945/946 Es. lii, 1r.

946/948 II Cor. vii, 1.

949 Ioseph., az. III, 7, 5.

9538 Ioseph., az7. III, 7, 6.

928 continentiae E F O.$ 929 alienorum E F O* S quarum T . 9354 habundauerit T — 938 grauarent E PF O $$ 939 cinnamomum T' 940 po; autes add. eius 5! sup. 942 pos faucibus add. eius E F O.S 944 corpote T 946 nolite pollutum T' 949 autem oz. T 850 casidis T 951 modici TEEEA OY S. TS 932 est| quale T 954 huic oz. T 957/958 minoribus sacerdotibus T 959 habebit T 961 et oz. T

118

DE TABERNACVLO

nos achano nuncupatur quam Graeci hyas cyamos dicunt ; et paulo post descripta eius mirabili uarietate subintulit dicens : 965 Habet auiem florem similem plantagimi ei per circuitum tota corona his floribus est caelata ab occipitio usque ad utrumque tempus, in. fronte uero hoc quidem mon habet sed lammina. est

aurea quae sacris litteris Dei nomen. habet, inscriptum. Haec quidem de secundo uelamine et coronis pontificum aureis 970 scriptura sancta tacere uidetur. Coronarum uero breuiter fecit

in sequentibus mentionem dicens, Fecerunt et tunicas opere lextil Aaron et filits eius et mitras cum coromulis suis ex bysso, sed de qua materia factae essent non dixit. Cum enim dicat, ei mitras cum coronulis suis ex bysso, poterat intellegi utrasque 97; ex bysso factas esse, si non Iosephus coronas esse aureas de-

signaret ta cum omnem uidendo

qui stante adhuc templo et legali obseruantia celebraesset de genere sacerdotali facillime potuit modum sacerdotalis indumenti non tamen legendo sed et cognoscere. Verum siue byssinae seu fuerint aureae

98o coronulae

cum

constet eas factas esse cum

mitris dicamus

breuiter de figura. Mitras cum coronulis habent sacerdotes ex bysso quia sic uisum auditum gustum olfactum et tactum suum in uenustate castimoniae custodiunt ut pro eadem custodia se coronam witae quam repromisit Deus diligentibus se 985 accipere sperent. Nam qui sic continentiae uel bonis operibus studet ut pro his aeterna praemia retributionis quaerere neglegat mitram quidem byssinam habere uidetur in capite sed coronulas non habet quia uidelicet imaginem uirtutis coram hominibus praefert sed mercedem uirtutis cum domino non 99o inuenit. Siue ergo coronulae fuerint aureae claritatem perpetuae lucis significant siue fuerint byssinae ipsam nostri corporis immortalitatem quae perennis futura est figurate denuntiant. Et recte sacerdos cum stolis byssinis coronas superadditas gestat ut et in continentia ipse sua iugiter aeterna 995 praemia meditetur et in praedicatione continentiae uel bonae operationis simul eadem gaudia supernae beatitudinis audientibus promittat ne si absque spe retributionis pondus imponat laboris iugum Christi suaue atque onus leue asperum suis auditoribus reddat et durum. Cum uero dominus tiaram fa1ooo ciendam praeciperet addidit : Et balteum opere blumarii. De cuius uidelicet factura baltei manifestius in posterioribus scriptum est: Cingulum uero 971/972 Ex. xxxix, 25-26. 984 Iac. i, 12. xxviii, 39. 1002/1004 Ex. xxxix, 28.

998 cf. Matth. xi, 30.

1001 Ex.

963 chyamos T ^ 965 plantagene T ^ 968 sctiptum T 977 sacetdotalis T 979uiuendo T — 982qui EF O.$ — 986aternae O — 990ergooz. T — 1902 superius $*, superioribus $1 T

PL 482

LIBER

HD

^j

II9

fecerunt de bysso retoria hyacintho jurpura ac wuermiculo bis Linclo arte pblumaria. Hoc cingulum, ut Hieronimus ex 1005 Iosepho scribit, in similitudinem pellis colubri quam exuit n senectute sic in rotundo textum est ut marsupium longius putes textum. autem, subtegmine cocci purpurae hyacinthi et stamine byssino ob decorem et fortitudinem atque ita polimita arte distinctum ut diuersos flores et gemmas artifici manu mon conroro fextas sed additas arvbitreris habebatque latitudinem. quattuor digitorum. Quo cingulo proprie pontifex utebatur et eo tunica hyacinthina simul et superumerale stringebatur, nam in sequentibus aperte de coniunctione superumeralis et rationalis dictum est : Haec et ante et retro ita conueniebant sibi ut superu1015 ?nerale et rationale mutuo mecterentur stricta ad balteum et anulis fortius copulata quos dungebat uitia hyacinthina ne laxe fluerent ei a. se inuicem mouerentur ; nulli autem dubium quin balteus

1020

1025

1050

105;

1040

siue cingulum cui superumerale astringebatur tunicam hyacinthinam quae et superumeralis tunica uocabatur cingebat. Cuncta etenim quae huc usque dicta sunt ad pontificis habitum pertinent ; dehinc consequenter filiorum eius baltei simul et cetera indumenta exponuntur cum dicitur: Porro filis Aaron tunicas lineas parabis et balteos ac tiaras in. gloriam et decorem. Neque de balteis eorum utrum et ipsi opere plumarii an unius coloris fieri debuerint aliquid decerni- PL tur ; dicendum igitur primo de balteo pontificis qui de quat- 485 tuor illis coloribus nobilissimis ac Deo dignis factus est quia apte talem haberet pontifex quem singulari uirtutum decore semper oportebat accingi. Apte pontifex uariante flore colorum fulgentium accinctus incedebat quia sicut alius quilibet necesse est industria continentiae praecingatur ne caro repugnans spiritui internam mentis pacem aliquando conturbet ita pontifex ac doctor fidelium edomito iam omni concupiscibili motu animi siue corporis ipsa uirtutum debet gloria circumdari ut iuxta exemplum floris illius qui egressus est de radice Iesse, id est domini saluatoris, sit iustitia cingulum lumborum. eius e fides cinctorium renum eius. 'Tunicae autem lineae et baltei ac tiarae quae filiis Aaron in gloriam et decorem fieri praecepta sunt quid nobis interni decoris et gloriae commendent facillime ex his quae superius exposita sunt intellegi ualet. Tunicas namque habent sacerdotes lineas cum totum corpus 1004/1011 cf. Hieron., e». 64(CSEL LIV, 598, 19/599, 8). 18-19. Xi s.

1023/1024

Ex. xxviii, 40.

1014/1017 Ex. xxxix,

1035 cf. Es. xi, 1r.

1036/1037

Es.

1004 opere plumarii E F O .$ 1005 qua E F O .$ exuitur .$ 1006 70:7 matrsupium a4. et T 1009 non oz. E F O*.$ 1010 sed] et $* sz. 1016

fortis om.T

T — 1023 ac]et $5 — 1025 deberent T ^ decernitur o». T —— 1026 qui 1027ilisoz. T ^ acDeo]dedomino T ^ digniT ^ 1034gloriam T

120 suum

DE TABERNACVLO candori

castitatis

dedicant,

balteis

tunicas

cingunt

cum eandem castimoniam uigilanti mentis custodia circumspiciunt ne conscientia illius desidiosiores erga bonorum operum 104; exercitia remaneant ne per iactantiam castimoniae ipsius etiam castimoniae meritum minuant. Qui enim tunica talari indutus absque cingulo incedit defluit tunica ac relicto corpore uentis et frigoribus intrandi spatium tribuit quin et impeditis gressibus incedendi usum retardat uel etiam cal105o cantibus se causa efficitur ruinae. Sic nimirum sic castimonia

105;

1060

1065

rogo

carnis saepe non nullis castimoniam cordis adimit cum tanto segnius bonis insistere operibus curant quanto minus perspiciunt quia nil castimoniae custodia absque aliorum augmento bonorum ualeat quae tamen adiunctis bonis actibus magnam habenti gloriam conquirit. Denique uirginibus stultis nil castitas profuit carnis quibus ueniente sponso lumen defuit internae puritatis. Accingantur uero filii Aaron tunicis lineis ut castitatem carnis habeant, sacerdotes accingantur balteis ne ipsa castitas sit remissa et neglegens ne uento elationis animum perflandi aditum pandat ne crescente iniquitate refrigescere faciat caritatem ipsorum ne bonorum gressus operum iactantia suae praesumptionis impediat ne praepedito uirtutum cursu ipsa etiam terrestris concupiscentiae sordibus polluta uilescat et ad ultimum auctorem suum ad ruinam superbiendo impellat, accincti autem sacerdotes accipiant et tiaras in capitibus ut post uigilantem et circumspectam corporeae castitatis custodiam ipsius etiam uisus auditus gustus et olfactus Deo digna et custodia teneatur et cura. Vestiesque his omnibus Aaron fratrem. iwwum et filios. eius Cu? €0. €. cunctorum. consecrabis manus sanctificabisque illos ut sacerdotio fungantur mihi. Omnibus quidem his uestiendus erat Aaron et filii eius sed ea distinctione ut ipse quidem omnibus his uteretur filii autem ultimis tribus quae illorum proprie nomini adscripta sunt cum scriptum est : Porro filiis PL

1075; Aaron tunicas lineas arabis et balteos ac tiaras in. gloriam et 484

decorem. Quod uero sequitur, Facies et feminalia linea. ut. operiant. carnem. turpitudinis suae a renibus usque ad femina et utentur eis Aaron et filii eius quando ingredientur tabernaculum testimonii uel quando

1080 ad bropinquant ad. altare ut ministrent in sanctuario ne aniqui1055 cf. Matth. xxv, 1-12. 1074/1076 Ex. xxviii, 40.

1060 cf. Matth. xxiv, 12. 1069/1071 Ex. xxviii, 41. 1077/1081 Ex. xxviii, 42-43.

1042 candore E F O! baltheus T 1060 desidiores O* T 1048 cotporis T . 1049 praepeditis EF O.$ 1057 accingantur zsg4e 1088 sacerdotes .$! in io marg. uero] ergo E F O $1 1058 carnis oz. E F O $1 1059 Pos. neo. T ^ uentu T — 1061 faciant. ^ 1074 scriptum est] dicitur E F O .$

LIBER

III

I2I

lalis re moriantur, ad utrosque simul et Aaron scilicet et filios eius sicut etiam ipsa uerba manifeste probant pertinent sicque fit ut Aaron ipse cunctis quae commemorantur octo uestibus induatur feminalibus uidelicet lineis tunica linea 108; tunica hyacinthina superumerali rationali balteo tiara petalo aureo filii uero eius quattuor tantum ex his, hoc est feminalibus linea stricta cingulo et tiara, utantur. Verum quia de ceteris supra tractatum est feminalia haec quae ad operiendam carnis turpitudinem fieri mandantur illam castimoniae 1090 portionem quae ab appetitu copulae coniugalis cohibet proprie designant sine qua nemo uel sacerdotium suscipere uel ad altaris potest ministrium consecrari, id est si non aut uirgo permanserit aut contracta uxoreae coniunctionis foedera soluerit. Ouod uidelicet genus uirtutis nulli per legem Dei neces109; sario imperatum sed uoluntaria est deuotione domino offeren-

dum dicente ipso de hoc : Non omnes capiunt uerbum istud ; ad quam tamen benigna mox exhortatione eos qui possint inuitat dicens : Qu: fotest capere capiat ; et paulo post eisdem qui uel uxorem uel alios cognatos et implicamenta mundi 1100 huius propter ipsum reliquerint centuplum accipere promittit in hac uita praemium e£ 2» saeculo futuro wilam aeternam. Vnde recte gratia distinctionis non Moyses indumento hoc uestire Aaron et filios eius iubetur sicut de prioribus dicitur, Vestiesque his omnibus Aaron fratrem twum et filios eius cum eo, 1105 Sed, Facies, inquit, feminalia linea ut operiant carnem turpitu-

dinis suae. Ipsi, inquit, operiant carnem turpitudinis suae, tu feminalia pontifici et filiis eius facies tu castitatis regulam docebis tu abstinendum ab uxoreo complexu eis qui sacerdotio functurn

sunt

intimabis,

nulli tamen

uiolentum

huiusmodi

1110 continentiae iugum impones sed quicumque sacerdotes fieri ac ministerio seruire altaris uolunt ipsi sua sponte uxorum serui esse desistant; quod ubi perfecerint et in suscepto semel continentiae proposito ministros se sanctuarii atque altaris fore consentiunt aderit lex diuina quae uelut ceterum illis 111; habitum sacerdotibus congruum imponens quomodo uiuere uel docere debeant abundanter instituat congaudensque spontaneae ipsorum deuotioni dignum sacerdotio decus sapientiae patientiae mansuetudinis zeli spiritalis humilitatis 1096 Matth. xix, ir. 1098 Matth. xix, 12. 1099 cf. Matth. xix, 27-29. 1101 Marc. x, 50. 1104 Ex. xxviii, 41. 1105/1106 Ex. xxviii, 42.

1083 fit oz. T 1085 tunica oz. E F O .$ petabo T' 1086 hoc] id E F O.$ 1089 carnem turpitudinis O 1091 designat EFO. seu quia T 1093 uxorae EFT 1100 accipere oz. EFOS promittat E F O $*

1101 5057. in ad. ssp. T! saeculo oz. T ^ 1102cette EF O.$ — hoc indumento E F O $ 1103 uestiti 5 1107 pontificis T — 1108 uxore T — 1111 uxorem .F* T' 1112 in oz. EF. 1114 50; ceterum add. his T 1116 debent T

122

DE TABERNACVLO

misericordiae timoris domini ceterorumque huiusmodi ornasuperaddat, alioquin iniquitatis rei moriuntur. II20 mentorum Mortem namque certissimam incurrit animae si quis luxoriose uiuens sacerdotalem sibi usurpare gradum praesumit. Qui sensus spiritaliter sequentibus quoque uerbis affirmatur quibus post pauca subiungit : II25 Cumque laueris patrem cum filiis aqua indues Aaron uestimentis suis, id est linea et tunica el. suberumerali et rationali quod constringes balteo, et bones tiaram qn capite eus et lamminam sanctam super tiaram et oleum unctionis fundes super caput eius atque hoc ritu consecrabitur filios quoque illius adplicabis 1130 et indues tunicis lineis cingesque balteo Aaron scilicet et liberos eius el émpones eis mitras erunique sacerdotes mei 1n, religione perpetua. Nam neque hic aliquid de feminalibus a Moyse accipiendis praecipitur, unde liquido constat quod se hoc genere uestimenti ipse prius Aaron ac filii eius induerant et sic 115j ad manum Moysi lauandi induendi ungendi et consecrandi PL intrabant. Vbi et hoc notandum quod consecraturus eos 485 Moyses primo lauit aqua et sic habitum illis sacri gradus imponit quia nimirum necesse est ut quisque ad officium altaris promouendus est maioribus se solito fluentis lacrimarum siue 1140 compunctionis tempore dedicationis abluat ut quo mundior ad gradum accipiendum accesserit eo perfectius acceptum consummet. Posset autem in hoc lauacro baptisma sacri fontis intellegi, si qua esset consequentia ut quis in sacerdotium electus tunc primum aqua baptismatis in remissionem pecca1145 torum ablueretur et non talium ordinationi contradiceret apostolus dicens: Now meophitwm ordines me $n superbia elatus in iudicium incidat diabol. Indutus uero sacris uestibus pontifex mox oleo unctionis perfunditur ut per gratiam spiritus sancti consecratio perficiatur non quod ea quae praemissa II$O sunt indumenta uirtutum absque gratia Dei possumus habere sed quia maius necesse est auxilium gratiae tribuatur a domino ubi quis uel maiorem conscenderit gradum uel plurimorum fuerit regimini praelatus. Notandum interea quod cum in hoc libro exodi Aaron octo uestibus induendus asseueratur uidetur II55 in leuitico addita et nona, balteus uidelicet quo linea fuerit tunica ante indutam hyacinthinam praecincta. Sic etenim scriptum est: Cumque lawissel eos uestiwit. bontificem. subu1123/1132 Ex. xxix, 4-9. — 1146/1147 I Tim. iii, 6. — 1157/1160 Leu. viii, 6-8. 1120 moriantur T! 1123 spiritaliter oz;. E F O.$ ^ subsequentibus E F O $ Dos? quoque add. domini E F O .$ 1127 pones et T 1129 applicabis O. 1130 scilicet oz. T — 1132 aliquid oz. EFO.S 1133 se oz. T 1136 instabant T' 1137 illius T 1138 imposuit $! qu EFOJS 1146 superbiam O 1150 possimus E F O .$ 1154 induendis T*

LIBER

116o

1165

1170

117;

1180

1185

1190

1195

III

123

cula linea accingens eum balteo et induens tunica hyacinthina eb desuper wmerale imposuit quod stringems cingulo aptauit rationali. Sed quo modo cumque hoc factum fuerit patet manifeste ex eis quae explanata sunt figura uestitus intellectualis. Verum quia de habitu sacerdotali sequentes dicta patrum breuiter ista perstrinximus notandum putauimus et hoc quod quattuor illi colores eximii de quibus factus est totidem mundi elementis congrua comparatione aptantur : byssus siue linum terrae quod ex ea nascatur, purpura aquis quod ex maris cocliolis tinguatur, hyacinthus et coccus aeri et igni ob coloris similitudinem, coccusque fuit bis tinctus eo quod ignis gemina sit uirtute praeditus lucendi uidelicet et incendendi, aiuntque Hebraei quod ideo pontifex omnium figuram elementorum in suo habitu gestauerit quia non solum pro Israhel sed et pro omni mundo immolans rogare debuerit. Quibus non incongrue forte addere ualemus quod in unoquoque hominum figura omnium elementorum continetur, ignis in calore, aeris in alitu, aquarum in humore, terrae in ipsa soliditate membrorum. Vnde et a physiologis Graece homo microcosmos, id est minor mundus, uocatur. Ouod si et aurum quid in eodem habitu iuxta hanc intellegentiam significet quaeris, rationabilem in eo interioris hominis uirtutem intellege. Vnde et in eo proprie Sanctum domini scriptum est quia non nisi per hanc quisque ad cognitionem sui conditoris ascendit. Hinc etenim dicit apostolus in interiore homine habitare Christum per fidem in cordibus nostris, et ideo nobis scriptura pontificem ueteris testamenti sic uestitum ostendit ut sciat nostri temporis pontifex pro toto se genere humano maxime autem pro his qui cognouerunt ueritatem signumque fidei illius in fronte portant intercedere debere apostolo ammonente ac dicente: Obsecro igitur rimum omnium. fieri obsecrationes orationes fostulationes gratiarum. actiones bro omnibus hominibus pro regibus et omnibus qui in sublimitate sunt. Quod si in pontifice quem consecrat Moyses dominum saluatorem intellegimus iure in habitu suo totius mundi figuram simul et hominis habet. Ipse est enim ut apostolus ait splendor gloriae et figura substantiae Dei patris fortansque omnia uerbo uirtutis suae, ipsa agnus Dei qui tollit beccata mundi, ipse sacerdos in aeter^wm,

omni

sanctitatis

ornatu

praeclarus

1164/1172 cf. Hieron., ep. 64 (C$EL LIV, 605, 6-16). 1188/1190 I Tim ii, 1-2. 1193/1194 Heb. i, 5. 1196 Ps. 109, 4.

non

quem

natus

1182 cf. Eph. iii, 16-17. 1195 Ioh. i, 29. 1195/

1158 tunicam hyacinthinam O 1159 super T' 1166 eo T nascuntur E F O*. mati T . 1167 cocleolis 5?, cloclyolis T 1168 fuerit EF O.$ 1170 quia E F O .$ 1173 ualeamus O* T 117 etsi EFOS 1178/1179 rationalem T 1189 postulationes oz. T 9

CCS CXIX A

Im 486

124

I200

DE TABERNACVLO

in carne per exercitium laboris accipere meruit sed quem in utero uirginis incarnatus praeueniente gratia spiritus sancti totum simul accepit. Cuius sacerdotii interpellationem pro nobis pulcherrime commendans apostolus ait: H?c autem eo quod maneat in aeternum sempiternum habet sacerdotium unde et. saluare in. erpetuum potest accedentes per semet bsum ad Deum semper wiuens ad. interpellandum pro nobis ; cuius etiam

1205

I210

I215

I220

1225

1230

1255

aeque indumenta et ornamenta uirtutum commendans adiunxit : Talis enim decebat ut esset nobis bontifex sanctus innocens impollutus segregatus a. peccatis et excelsior caelis factus. Qui uere habuit lamminam in capite suo auream in qua esset Sanctum domini sculptum quia uenit in nomine patris dicens, Ego in patre el pater in me est, et, Qui uidit me uadit et patrem. Hactenus Aaron et filiorum eius habitus qualis esse debeat caelesti designatur oraculo. Sequitur autem hinc etiam modus consecrationis quo uel ipsos uel tabernaculum cum omni supellectili sua dedicari oporteat, oblatis uidelicet domino uitulo et duobus arietibus panibus quoque triticeis non solum azimis sed et oleo conspersis siue litis adhibito etiam oleo unctionis ; quae nimirum cuncta siue operum deuotionem bonorum ac munditiam fidei seu gratiam diuinae illustrationis qua sola consecrari oportet sacerdotes figurate demonstrant. Quis etenim nesciat immolationem ac sanguinem illorum animalium mortem aspersionemque designare sanguinis domini nostri per quam et a peccatis soluendi et in bonis operibus sumus confirmandi ? Panes quoque azimi quid mysterii saluatoris contineant docet apostolus dicens : J//aque epulemur non 1n fermento ueteri neque 1n. fermento malitiae et nequitiae sed in azimus sinceriatis ei ueriatis. Conspersa sunt autem siue lita oleo crustula et lagana ut ammoneremur opera habere non solum a fermento malitiae et nequitiae castigata sed et pinguedine caritatis diuinis digna conspectibus, uel certe crustula oleo conspersa ad consecrationem nostram domino offerimus cum uniuersa quae facimus per internam sancti spiritus gratiam in cordis nostri deuotione pinguescunt, lagana oleo lita offerimus cum etiam foris hominibus spiritalia esse PL quae agimus indubitanter in exemplum uiuendi ostendimus. 487 Quibus nimirum oblationibus consecratio nostra perficitur dum per opera bona et cogitationes puras meritum nobis sanctimoniae domino donante conquirimus. Expletis autem 1200/1203 Heb. vii, 24-25. 1205/1206 Heb. vii, 26. 1209 Ioh. xiv, 1o. Ioh. xiv, 9. 1213 cf. Ex. xxix, 1-3. 1223/1225 I Cor. v, 8.

1202 accedens O 1203 nobis] eis EF O.S 1206 a peccatis segregatus T 1209 uidet O.$ (5s) 1212 omni oz. T 1217 qua oz. EF O*$ 1221 absoluendi E F O .$ 1222/1223 salutaris E F O 1229 crustulam .$ conspersam .$

LIBER II

1240.

1245

1250

125;

126o

1265

127?

127;

j

125

mandatis huiusce consecrationis Aaron et filiorum eius redit scriptura praecipere etiam de factura altaris incensi in quo idem Aaron cotidianum adolere thimiama deberet. Facies quoque altare in adolendum thimiama de lignis sethim habens cubitum longitudinis et alterum. latitudinis, id. est quadrangulum, ei duos cubitos in altitudine. Si altare holocausti de quo supra dictum est generaliter uitam designat iustorum qui carnem suam cotidie crucifigere cum uitiis et concupiscentiis atque in hostiam uiuentem Deo offerre consuerunt, quid hoc altare in adolendum thimiama factum nisi specialem quorundam perfectorum uitam significat? Neque enim frustra in illo carnes animalium incendebantur in hoc adolebatur incensum nisi quia in illo figurabantur hi qui non secundum desideria carnis ambulant sed quasi haec domino immolantes omnes sui corporis sensus per ignem sancti spiritus eius uoluntati dedicant in isto autem illorum typus exprimitur qui maiore mentis perfectione extinctis prorsus ac sopitis illecebris omnibus carnis sola domino orationum uota offerunt nil quidem de carne quod se impugnet nil de conscientia peccati unde conturbentur ac paueant habentes sed dulcium profusione lacrimarum optantes uenire et parere ante faciem Dei. Vnde apte hoc altare intus in uicinia ueli et archae illud ante tabernaculum foris positum est quia nimirum illi in conspectu sanctae ecclesiae cunctis in exemplo uirtutum praefulgent isti altioris ardore desiderii contemplationi futurae beatitudinis etiam corpore detenti non minimum propinquant ; apte illud aere hoc uestiri auro praecipitur, aes namque plus aliis metallis sonorum ac diu durabile est, aurum uero quantum sono succumbit tantum splendore praestat aeramento. Vnde recte aeneum altare in quo carnes incendebantur et sanguis fundebatur uictimarum illorum gestat typum qui edomitis et uelut Deo immolatis uoluptatibus carnis perseueranter uiam ueritatis quam semel inchoauere peragunt et hanc quoque proximis incedendam crebro sermone praedicationis insonant, porro aureum altare illis conuenienter aptatur qui ampliore gratia supernae claritatis illustrantur sed minus aliis quae in secreto de interna suauitate gustent dicentes aperiunt minus eructare proloquendo sufficiunt quanta ipsi intus dulcedine in abdito uultus Dei reficiantur. 1240/1242 Ex. xxx, 1-2. sqq. ; II, 1277 sqq. Ps 41.5.

. 1242 supra, ll, 1361/1365 ; Beda, de zezzplo I, 1185

1244 cf. Gal. v, 24.

1237 huiusque 1* ^ 5o; huiusce add. modi O

1245 cf. Rom. xii, r.

1257 cf.

1240 5o;/ quoque a4. inquit

EBO 1249 in oz. T 1265/1266 aeremento .$* 1266 certe EF dicentes] dicens E F O*, dicendo O!, docentes .$, dicent T

1274

126

1280

1285

DE TABERNACVLO

Apte etiam altare thimiamatis quantum metalli fulgore praecellebat tanto mensura minus fuit quia quo sanctiores quique in ecclesia eo sunt pauciores. Apte de eisdem lignis sethim quae albae spinae similia et esse incorruptibilia diximus utrumque altare fieri praecipitur quia nimirum una est fidei non fictae firmitas qua omnium corda electorum praemuniri atque ad suscipiendum ignem dilectionis et offerenda Deo uirtutum libamina debent praeparari quia omnibus generaliter pusillis cum maioribus loquitur apostolus dicens, M wndemus nos ab omni inquinamento carnis et spiritus perficientes sanctaficationem in timore Dei, quod est aliis uerbis dicere, Praecida-

mus et auferamus a nobis spineta uitiorum et punctionum aculeos titillantium quos terra cordis nostri siue corporis ex peccato primae praeuaricationis nobis germinare consueuit 1290 et quasi quadam bipenni sedulae castigationis incidentes excolamus strenue interiorem simul et exteriorem hominem nostrum qui dignus fiat accepto sancti spiritus igne hostiam uirtutum in conspectu sui conditoris offerre. Apte unus ac non dispar erat ignis qui in hoc altari uictimas in illo tura incende129j bat quia nimirum unus est spiritus qui cunctorum mentes fidelium uariante donationum gratia uiuificat. Ouod autem altare incensi quadrangulum fuit unum habens cubitum longitudinis et alterum latitudinis duos uero in altitudine, longitudo ad longanimitatem patientiae ut in expositione 1300 altaris holocausti dictum est, latitudo ad amplitudinem dilectionis, altitudo pertinet ad sublimitatem spei per quam in laborum tolerantia temporalium et hilaritate dilectionis sincera mente gaudemus. Vnius est autem cubiti et longitudo et latitudo altaris quando summi quique et perfecti uiri in 1505 ecclesia nullius alterius rei quam perpetuae retributionis intuitu et mala temporalia aequanimiter ferunt et quaeque ualent proximis per caritatem bona impendunt. Item quia cariias patiens est benigna est, patiens uidelicet ut illatam a proximo iniuriam toleret benigna ut cuius aduersa tolerat 1310 illi etiam cum opus habuerit officia caritatis et pietatis exhibeat, recte altare thimiamatis in longitudine et in latitudine sua quadrangulum fieri iubetur ut insinuetur quia perfectorum animus foederatis ad inuicem uirtutibus quantum diligere fra1278 supra, II, 690/693. ^ 1284/1286 II Cor. vii, x. — 1299 supra, 1, 343/347; 1I, 1367/1373. 1308I Cor. xiii, 4.

1276 thimiamatis altate .$ metallis T 1278 isdem T 1280 praeficitur T? sup. ras. 1286 ptaecedamus T 1288 cordis oz. E F O .$ siue cotpotis nostti E F O .$ 1290 bipenne E! O $*, bipinne E* F 5*, bypinnae T*, bypennae

T!

41299utoz.T

1307 inpendant T*

1304/1305 inecclesia uiti E F O.$— 1306 ferant EF T

1310 caritatis et ozz.

E F O.$

1313 ad oz. T

PL 488

LIBERIIEI

3

127

trem tantum et ferre sufficit et quantum per patientiam 1531; Sustinere eius molestiam potest tantum praestare ei per dilectionem suae pietatis beniuolentiam potest; duos autem habet cubitos in altitudine quia duplex sese praemium in futura uita accepturos sperant electi unum uidelicet quietis animarum cum corruptibile hoc et mortale corpus exuentes 1320 caeleste regnum intrauerint aliud cum recepto eodem corpore incorrupto atque immortali perfectius in praesentia sui conditoris exultabunt impleta promissione prophetica quae dicit : In terra sua duplicia possidebunt, laetitia sempiterna. erit. eis. Cornua. ex 1pso brocedent uestiesque illud auro burissimo tam 1325 craticulam.

eius.

quam

parieles

et. cornua.

Cornua

saepe

in

scripturis solent eminentiam designare fidei et uirtutum per quam obuiantia nobis antiqui hostis certamina obtundere et superare debemus dicentes cum propheta domino, I» £e inimicos mostros uentilabimus cormu, qui mox de quo cornu

1330 dixisset subdendo

declarauit dicens, ef im nomine tuo sperni-

mus insurgentes in nos, sicut e contra non numquam bella uitiorum quae nos expugnare moliuntur cornuum nomine PL solent indicari; quod utrumque breuiter complexus per 489 prophetam dominus dicebat : E? ommia cormuwa peccatorum

133; confringam,

ei exaltabuntur

cornua

iusti. Vnde

bene in lege

cornuti tantum generis animalia munda esse et populo Dei comestibilia decernuntur, quae enim ruminant atque ungulam

findunt animalia ea etiam constat esse cornuta, ut ostendatur

mystice quod illi tantum ecclesiae Dei spiritali coniunctione 1340 possunt incorporari qui fortitudine fidei ad bella uitiorum existere probantur inuicti. Procedunt autem cornua ex ipso altari thimiamatis cum opera uirtutum electi non ad faciem hominum specie tenus ostentant sed ex interna mentis radice fixo atque immobili exercent affectu ; at contra hypocritae 134; quasi cornibus aliunde mutuatis habentes speciem pietatis uirtutem eius negant. Quibus apte congruit illa Aesopi fabula qua refert cornicem inuolatis paui pennis exornatam frustra de sua esse pulchritudine gloriatam immo postmodum zelo exardescente pauonum omni pennarum uirtute et ipsa uita 155o esse spoliatam. Vestitur autem altare auro purissimo cum perfecti quique uera internae sapientiae luce refulgent cum in omnibus quae agunt splendorem caritatis uelut cotidiani 1323 Es. lxi, 7. 1324/1325 Ex. xxx, 2-5. 1328/1329 Ps. 45, 6. 1335 cf. Leu. xi, 1-3 ; Deut. xiv, 4-7. Ps. 74, 11.

1334/1335

1317 habet oz. T 1322 quod O*, qua O! 1325 graticulam .$ T 1327 et] ac EOS 1329 cornu uentilabimus E F O.$ 1330/1331 spernemus E F O.$ 1332 cornu O* T' . 1333 indicare EFO; 1336 animalium T' 1338 ea ozz. T 1341 inuiti T 1343 ostendunt E F O $ 1346 hysopi E F 1348 promodum E F O .$ IS TRIS

128

DE TABERNACVLO

gloriam habitus praemonstrant cum memoriam sibi perpetuae claritatis semper inesse cunctis sese uidentibus siue audienti1555 bus ostendunt

cum

se ante omnia regnum

Dei et iustitiam

eius cogitare et quaerere manifestant. Et bene tam craticula altaris quam parietes et cornua uestiri auro iubentur ; craticula quippe intus in medio erat altaris ad suscipienda nimirum thimiamata parata, parietes uero foris parebant, cornua et 136o ipsa foris parentia speciali fastigio altius eminebant. Deauratur autem craticula cum in interiore homine nostro per fidem Christi gratia resplendet, deaurantur parietes cum eadem gratia dominicae dilectionis per bona se exterius opera dilatat, deaurantur et cornua cum ipsa fiducia fortitudinis iustorum 136; qua aduersarios ueritatis siue per patientiam fortiter ferre seu per sapientiam prudenter refellere uel corrigere didicerunt internae lucis in omnibus fulgore coruscat. Et quoniam tales iure dicere possunt, Bonum, certamen certaui cursum consummawi fidem seruaui, de reliquo reposita est mihi corona iustitiae, 1570 recte subditur :

Faciesque ei coronam aureolam ber gyrum. Corona etenim aureola per gyrum fit altari thimiamatis cum sancti pro bonis quae se egisse meminerunt praemia praestolantur aeterna. Et bene per gyrum altaris corona fit ut omnia quae fecere 1575 caelesti mercede digna esse doceantur neque aliquid in talibus

remanere quod post absolutionem carnis purgatorio debeat igne castigari. Item altare incensi coronam habet auream per gyrum etiam in eis qui, etsi minores sunt meritis nec palam protestari audent certam sibi boni certaminis ac ser1380 uatae

fidei repositam

esse

mercedem,

cuncta

tamen

quae

agunt intentione Deo placendi et spe agunt percipiendae eiusdem supernae mercedis. Sequitur : Et duos anulos aureos sub corona per singula latera ut mittan- PL tur in eos uectes et altare portetur, ibsosque uectes facies de lignis 490 1385. set]um et inaurabis. Possunt quidem in his anulis quibus altare

portabatur iuxta quod supra in altari holocausti archa et mensa expositum est quattuor euangeliorum libri non inconuenienter accipi per quorum fidem ac doctrinam sancti portantur atque a terrenis cogitationibus subleuati per heremum 139o huius uitae cotidianis bonorum operum profectibus caelestem feruntur ad patriam. Verum quia ibi manifeste quattuor cir1355 cf. Matth. vi, 33. 1368/1369 II Tim. iv, 7-8. 1371 Ex. xxx, 5. 1385 Ex. xxx, 4-5. 1386 supra, I, 418, 773/774 ; II. 1619/1622.

1383/

1361 in oz. T . 1363 seom.O dilatatur O 1366 peroz. T ^ didicetint ERO 1367 coruscant T 13716eioz. ID ^ auream T — 1373 meminerint $ postulantur T — 1374facereO* T —— 1381agiturO 1383 coronam E F OST 1386et]in T 1389 atque usque subleuati oz. T

LEBLRRSIHE

1595

3€

I20

culi fieri duo uidelicet in latere uno et duo in altero praecipiuntur hic autem tacito numero quaternario duo anuli per singula latera fiunt, pro certo ibi apertius euangelistarum numerus claret, hic uero etiam aliud quiddam mysterii spiritalis quod ad dilectionem Dei et proximi summe respiciat inest. Per singula etenim latera anulis aureis circumdatur altare quia cor electorum hinc et inde Dei ac proximi dilectione confirmatur. Quae bene anulis comparatur quia euacuata in fine

prophetia destructa scientia cessantibus linguis ipsa numquam cessabit. Duo autem sunt anuli per singula latera quia utrumque caritatis mandatum gemina uirtute distinguitur. Caritas quippe Dei per sinceritatem fidei ac uitae munditiam perficitur ; sine fide enim impossibile est blacere Deo, et fides 1405 sine operibus mortua est ; quod utrumque uno uersiculo propheta complectitur dicens, lwsíus autem meus ex fide wuwit, aperte insinuans quod ita solum quisque ad uitam uenturus est si opera iustitiae cum fide ueritatis habuerit. Sic et fraterna dilectio gemina uirtute consistit patientiae scilicet et benigniI410 tatis teste apostolo qui ait quia caritas atiens est benigna est ; unde etiam dominus, D/mitite, inquit, et dimittetur uobis, date et dabitur uobis, uidelicet in dimittendo debita patientiam docens in dando necessaria gratiam benignitatis, in uno ut proximorum incommoda fortiter feramus, in altero ut com1415 moda proximis nostra gaudenter tribuamus. Duos ergo anulos per singula latera habet altare cum biformi perfectione caritatis sancti et in sui conditoris honorem et in curam atque obsequium accinguntur proximi hisque anulis immittuntur uectes inaurati ut altare portetur cum tales parato mentis sinu exci1420 piunt clarissima patrum praecedentium dicta per quae magis magisque a terrenis suspensi ad amorem rapiantur aeternorum bonorum. Nam quod tales animo ac merito caelestibus appropinquent sequentibus quoque uerbis mystice designatur cum dicitur : 1400

1425

Ponesque altare contra uelum quod. ante archam pendet testimon coram, pvopitiatorio quo tegitur archa ubi loquar tibi. Archa namque ut suo loco expositum est dominum saluatorem, 1399 cf. I Cor. xiii, 8. 1404/1405 Heb. xi, 6. Tacii26. 1406 Hab. 154 Elebzx8: 1410 I Cor. xiii, 4. 1411/1412 Luc. vi, 57-38. 1425/ 1426 Ex. xxx, 6. 1427 supra, I, 321/322 ; 1I, 1137.

1394 euangelicarum T 1395 etiam ozz. T 1401 autem ozz. T sunt autem J8j i30) 1404 et oz. T 1406 ex] in EF O.$5 post fide add. sua E F O.$ 1407 quia O 4413 ut] et E* E: O* S T 1415 gaudenter oz. T 1416 biformi] ibi T 1417 priusin oz. T 1418 inmittantut T 1419 sinu] si diu T 1420 praecedentium patrum E F O.$ 1422 quia T 1426 atcha] testimo-

nium E F O.$ 1427/1428 arcae uelum quod ante atcam namque ut suo loco expositum est dominum saluatorem E F O* .$

130

DE TABERNACVLO

uelum quod ante archam pendebat ipsum caelum designat cuius adita dominus uicta morte penetrauit, «£, sicut apostolus 1430

1455

1440

1445

1450

1455

1460

1465

ait, appareat nunc uultu Dei pro nobis, statque altare contra uelum quod ante archam appensum est cum omnis iustorum intentio ad ingressum directa est regni caelestis, stat coram propitiatorio quo tegitur archa cum uisioni sui conditoris puritate mentis appropiat et clausi quamlibet corpore con- PL 491 uersationem habent in caelis. Et adolebit incensum. swber eo Aaron suaue flagrans mane quando componet lucernas ancendet illud. et quando collocat eas

ad uesperum. Constat incensum siue thimiama uiam orationis exprimere dicente psalmista : Dirigatur oratio mea sicut incensum in conspectu iuo ; et in apocalipsi Iohannes uidit sanctos habere fialas aureas plenas odoramentorum, quod confestim exponendo subiunxit, qwae sunt orationes sanctorum. Et quoniam Aaron ut supra dictum est et ipsum specialiter summum sacerdotem uidelicet dominum saluatorem et nostri quoque ordinis sacerdotes designat adolebit Aaron in hoc altari incensum suaue flagrans mane cum uel dominus ipse illustrata fidelium corda nouo suae gratiae iubare ad dulcedinem orationis instigat uel participes sacerdotii illius sedula exhortatione fideles ad deprecandam faciem sui conditoris excitant. Incendit autem thimiama sacerdos non solum mane sed et uespere. Mane etenim thimiama incenditur ut in principio omnis boni quod Deo inspirante facere disponimus illius auxilium quo perficiamus inuocemus, ad uesperum uero ut cum bene coepta complemus illi a quo accepimus pro his quae donauit gratiarum uota reddamus. Vel certe quia mane et orto sole clare omnia circum quaque uidemus uespere autem superueniente dubio uisu caligamus ideoque lumine lucernae ut uideamus quae uolumus indigemus illa redemptoris nostri sacramenta siue dicta quae liquido etiam iuxta ordinem humanae rationis pro modulo nostro dinoscere sufficimus iam quasi in die conspicimus, in quibuscumque autem ratio humana deficit sed sola nobis auctoritas scripturae sacrae sequenda est illic uelut in nocte oculus nostri intellectus caligat sed lucerna uerbi Dei pedes nostros ne forte offendant atque a uia ueritatis exorbitent adiuuat. Hinc etenim Petrus de sacramento dominicae fidei loquens ait : Ef habemus firmiorem 1429/1430 Heb. ix, 24. 1439/1440 Ps. 140, 2.

1435 cf. Phil. iii, 20. 1441/1442 Apoc. v, 8.

1436/1438

Ex. xxx, 7-8.

1443 szpra, I, 81 ; III, 104/105.

1466/1469 II Pet. i, I9.

1429 edita

E F T — 1431 atcham oz. T — 1434 quamlibet] licet O!

caelestibus

E F O.$.—

1438 uim E FO.$

1440 sanctos oz. 5

1435

1440/1441

habere uidit sanctos E F — 1444 nostrae T — 1445 adoleuit T — 1447 gratiae suae EF OS 1455et]in T ortu T 1465 hic T — 1466 fidei dominicae O

LIBERJSHTI

2

I3I

propheticum sermonem cui bene facitis intendentes quasi lucernae lucent 2n caliginoso loco donec dies lucescat et lucifer oriatur in cordibus uestris. Bene enim dicitur : E? adolebit incensum super

1470 £60. Aaron suaue flagrans mane quando componel lucernas àncendet illud et quando collocat eas ad uesperum. Mane etenim

147;

148o

148;

149o

1495

15oo

150;

Aaron incensum super altari adolet cum dominus corda fidelium in his quae iam intellegere ualent archanis ueritatis ad gratiam compunctionis inflammat, incendet illud ad uesperum quando collocat lucernas cum etiam ex eis quae necdum capere queunt quoniam et haec sancta quoniam diuina esse non ambigunt ad amorem eos caelestium ubi omnia secreta patefiunt informat, flagratque suaue thimiama cum subita compunctione diuinitus tacti lacrimis solum ac precibus uacare dulce habent. Bene autem sequitur, Vret thimiama. sempiternum coram. domino 1n generationes uestras, quia nimirum necesse est ut animus post orationem et fletus ad otiosa uerba siue facta non diuertat sed in eodem PL se uigore deuotionis quem in oratione suscepit etiam finita 492 oratione custodiat iuxta exemplum Annae de qua orante dictum est : Vultusque eius non sunt amplius in diuersa mutata. Non offeretis suwber eo thimiama compositionis alterius. In sequentibus huius uoluminis e quibus aromatibus hoc thimiama componi debuerit nominatim designatur stacte uidelicet et onyca galbane boni odoris et ture lucidissimo ; quae cuncta ad significationem aeternorum bonorum quae principaliter a domino quaerenda sunt constat pertinere. Non est ergo offerendum super altari aureo thimiama compositionis alterius quam quod dominus statuit quia non aliud a domino quaerere orantes quam quod ipse iussit quodque se daturum esse promisit non aliud de illo credere quam quod ipse docuit debemus. Non est offerenda super eo uictima nec liba libanda. Haec etenim omnia ad altare exterius pertinent quae incipientium et in profectu adhuc positorum uitam designant. Tantae namque sublimitatis perfectorum est uita iustorum ut nil in ea carnale quod domino mactare habeant ualeat inueniri. Et quidem libamina uini constat non numquam magnam gratiae spiritalis designare uirtutem, hoc est siue poculum doctrinae seu calicem passionis siue feruorem praecipuae dilectionis siue ipsam spiritus sancti perceptionem aut aliquid huiusmodi. Verum quotiescumque uinum libaminum cum carnibus offertur 1481/1482 Ex. xxx, 8. xxx,

1486 I Reg. i, 18.

1487 Ex. xxx, 9.

1488 cf. Ex.

34-

1469 nostris T ergo EOS autem. E 1472 adoleuit T add. et .E POS 1477 ambigitur E F O.$ 1478 subito .$ E RO 1490 onica E F O.S

1474 5o: illud 1484 suscipit

132

DE TABERNACVLO

hostiarum eorum profecto iuxta tropologicam expositionem designat sanctimoniam qui adhuc aliquid de carnalibus concupiscentiis quod. puritati spiritus aduersetur et quod igne 15310 sancti spiritus in ara cordis incendi debeat habent. Perfecti autem iusti qui dicere possunt, Defecit cor mewm et caro mea, Deus cordis mei et pars mea Deus in saecula, quasi cessantibus uictimarum libaminibus quae ad aeneum altare exterius positum pertinent sola intus in aureo altari aromata domino 1515 desiderii caelestis offerunt quia de remissione peccatorum iam securiores effecti pro dilato solummodo regni perennis introitu lugent dulcibusque lacrimarum fluentis stratum suum per singulas noctes irrigant. De quo uidelicet altari adhuc bene subditur : 1320 —.Et dejprecabitur Aaron super cornua eius semel ber annum in sanguine quod oblatum, est bro peccato. Summus namque

1525

1550

1535

154o

1545

sacerdos noster semel in anno obtulit sanguinem suum pro peccato totius mundi in illo uidelicet anno de quo dicit ipse per Esaiam quia uenerit $raedicare annum domini acceptum, id est in toto hoc tempore quo ecclesiam sibi copulare dignatus est, semel etiam unicuique credentium lauacrum sacri fontis in mysterium sui sanguinis ad soluenda peccatorum uincula donauit, et pulchra omnimodis figurarum distantia. Semel quidem per annum pontifex in sanguine oblationis super cornua altaris deprecari cotidie autem thimiama suaue flagrans super eo incendere praecipitur quia dominus et saluator noster qui cotidie fideles suos gratia internae compunctionis accendens renouat semel eos hostia sui sanguinis mortem superans redemit, ipsi fideles qui cotidiana peccata cotidianis abluere precibus ac lacrimis solent semel in sacramentum passionis illius absolutos esse a peccatis omnibus gaudent. Deprecabitur autem super cornua altaris quia et 3pse non solum inter homines conuersatus pro hominibus orauit uerum etiam nunc ad dexteram patris in caelestibus sedens interpellat pro nobis et in cordibus electorum per fidem inhabitans dum eos ad deprecandum excitat recte ipse deprecari narratur. Deprecabitur autem Aaron super cornua altaris cum electos suos patri dominus per memoriam earum quas fecere uirtutum commendat. Denique quasi cornua tangens altaris aurei de deuotione discipulorum loquitur : Quos dedisti mihi de mundo tui erant et mhi eos dedisti, et sermonem tuum seruauerunt, nunc cogno-

1511/1512 DS; 722826:

Es. lxi, 2 ; Luc. iv, 19.

1517 cf. Ps. 6, 7.

1320/1521

1539 cf. Rom. viii, 34.

Ex. xxx, 1o.

1524

1545/1547 Ioh. xvii, 6-7.

1515 quod E PF, qui 1517 fulgent T 1522 noster ozz. T 1532 conpunctionis intetnae .$ 1535 sacramentorum T 1536 se a peccatis esse omnibus TESPOOR: 1543 eorum E F O* $* T quae TEsR Orson facere EMSCR

PL 495

LIBER

Ill

5$

133

uerunt quia omnia quae dedisti mihi abs te sunt ;pro quibus etiam deprecans adiecit : Ego fro eis rogo non fro mundo rogo sed ro his quos dedisti mihi quia tui sunt. Et quia propter 155o merita et intercessiones sublimium uirorum plerumque nostrae

infirmitati dominus miseretur recte subiungitur :

Et placabit super eo in generationibus uestris, sanctum sanctorum erit domino. Placat quippe Aaron super altari incensi quando propter iustitiam sanctorum quia intercessorem 155; et patronum quaerimus nobis propitiatur dominus. Denique obsesso ab hostibus Ezechiae et auxilium eius inuocanti ait : Et ciwitatem hanc saluabo et protegam eam propter me et bropter Dawid seruum meum. Sic et Moyses pro populo peccante intercedens patrum fecit memoriam et quasi super cornua depre156o cans altaris dominum placare curabat, Quiescat, inquiens, 2r

tua, et esto placabilis super nequitia bopuli tui, recordare Abraham. et Isaac et Israhel seruorum tuorum. quibus durasti per temet ipsum dicens : Multiplicabo semen uestrum sicut stellas

caeli. Possumus sane haec altaria etiam ita interpretari ut 156 aeneum quidem in quo carnes comburebantur et sanguis fundebatur hostiarum omnem huius temporis ecclesiam accipiamus in qua nullus est absque peccato etiam si unius diei fuerit uita eius super terram nullus qui non ex peccato praeuaricationis Adae carnaliter natus necesse habeat in Christo 157o renasci et spiritus eius igne mundari, aureum uero altare ipsum dominum significet qui miro atque ineffabili ordine ita carnem ueram traxit ex Adam ut a peccato carnis Adae ueraciter esset immunis, quo modo altare quidem utrumque ex unius eiusdemque generis lignis factum sed non utrumque erat auro 1575 coopertum ; sed in hoc altari nil carnale offerebatur uerum aromata tantum adolebantur quia dominus preces siue lacrimas effundens non pro suis erratibus qui nulli erant sed pro nostra hoc salute faciebat. Sicut enim archa intra uelum posita hominem Deum sedentem ad dextram maiestatis in 1580 excelsis significat ita altare extra uelum quidem sed prope introitum eius positum eundem mediatorem Dei et hominum PL potest figuraliter exprimere inter homines quidem humanitus 494 conuersantem sed potentia diuinitatis caelorum interiora penetrantem. Stabat altare incensi in sanctuario ubi et can1548/1549 Ioh. xvii, 9. 1532/1553 Ex. xxx, 10. 1557/1558 IV Reg. xix, 34. 1560/1564 Ex. xxxii, 12-12. 1567 cf. Iob xiv, 4-5. 1568 cf. Ioh. iii, 5 ; I Cor. xv, 22. 1572 cf. Heb. iv, 15 ; 1 Ioh. iii, 5. 1581 I cf. Tim. ii, 5.

1548 etiam oz. T — post.togo om. E F O.$.— 1549eis $* — 1550/1551 nostrae infirmitati plerumque .5 1554 quos EF, quam O intercessores E F 1555 patronos E F, patronam O, patronem T —— 1559 supra T 1562 prius et om. 5 1565 comburentur T 1571 ineffabile $* 1593 pos! sed add. et

UE EUONS)

134

DE TABERNACVLO

158; delabrum et mensa quia werbum caro factum est et habitawit dn nobis ; stabat archa intra uelum quia idem dominus Iesus post passionem resurrectionemque suam assumptus est in caelum

et sedit a. dextris Dei. Super cuius cornua altaris deprecatur Aaron in sanguine quod oblatum est pro peccato et placat 159o super eo quando rogantes pro populo Dei uel pro sua ipsorumque ignorantia sacerdotes per unigenitum filium eius sese adiuuandos et per sacramentum passionis illius saluandos esse confidunt monente apostolo ac dicente, Per z5sum ergo offeramaus hostiam laudis semper Deo, id est fructum labiorum con1595 fitentium nomini eius. Quod de omnibus etiam electis membris

uidelicet summi sacerdotis qui in spiritu et ueritate orant patrem conuenienter accipi potest. Cui autem melius quam huic altari conuenit quod dicitur, sanctwm sanctorum. erit domino, de quo in mundum nascituro dixit uirgini matri 16oo archangelus, Spiritus sanctus superueniet in te, et uirtus altissimt obumbrabit tibi ideoque et quod nascetur sanctum uocabitur filius Dei. Descripta huc usque factura altaris incensi superest adhuc descriptio labri aenei in quo lauarent manus suas ac pedes ingressuri in tabernaculum sacerdotes. Sed praemittitur 1605 unum mandatum domini quod et nos breuiter tangere ac pro modulo nostro exponere conuenit. Sequitur : Locutusque est dominus ad Moysen dicens : Quando tuleris summam filiorum Israhel iuxta numerum dabunt singuli bretium bro animabus suis domino, et mon erit blaga in eis, hoc autem 1610 dabit omnis qui transit ad nomen, dimidium sicli iuxta mensuram templi, siclus uiginti obolos habet, media bars sicli offeretur domino. Huius praecepti oblitus est Dauid quando numerauit populum ideoque plagam numerando eidem populo consciuit. Spiritali autem sensu summa filiorum Israhel summam om16155 nium designat electorum quorum nomina scripta sunt in caelis singulique dant pro animabus suis pretium domino cum ei in bonis operibus exhibent sedulae seruitutis obsequium ; alioquin plaga erit in eis cum fuerint recensiti quia nimirum ultio perpetua manet eos qui fidelium numero nomine tenus 1620 sociati perfecta fidei opera domino offerre detrectant dicitur-

que de talibus :

1585/1586 Ioh. i, 14.

1600/1601 Luc. i, 55. 1615 cf. Luc. x, 20.

Non dabunt Deo flacationem suam nec pretium 1387/1588 Marc. xvi, 19.

1607/1612 Ex. xxx, 11-15. 1621/1622 Ps. 48, 8-9.

1593/1594 Heb. xiii, 15.

1612 cf. II Reg. xxiv, 1-15. i

1585 habitabit T 1588 sedet T! ad dexteram T 1590 ipsorum E F O, oz. .$ 1591 50:/ sese add. confidunt T 1602 Dei oz. EF O$ pos! te add. et teliqua E F O$ mandatum EFO. 1606 sequitut oz. $ 1616 caelo recenseti FO! $* 1619 manet perpetua E F O quia T

deprecabitur T 1600 et usque 1605 domini EF O; 1618

LIBER III

135

redemptionis animae suae. Redemptio enim animae uiri diuitiae suae, ut Salomon ait, siue temporales scilicet cum eas distribuerit dederitque pauperibus ut iustitia eius maneat in 1625 saeculum saeculi seu spiritales, hoc est ipsa iustitia quam fecit uel miserando pauperibus uel alia bona faciendo. Dabit autem omnis qui transit ad nomen dimidium sicli, hoc est decem obolos, quod non aliud aptius quam obseruantia decalogi legis a nobis ualet intellegi. Qui enim hunc recte intellegere nouit 1630 omnem in eo et fidei atque operis plenitudinem et futurae promissionem retributionis inesse cognouit. Denique in primis tribus dilectio Dei in sequentibus septem dilectio est proximi comprehensa, et apostolo teste : Plemwwdo legis est dilectio. Sed et aliud sacramentum nequaquam praetereundum eodem 1635 numero denario continetur. Nomen enim Iesu apud Hebraeos a littera ioth apud Graecos a iota incipit, quae utraque in sua gente denarii est nota numeri decemque obolos in pretium animae suae domino offerunt qui in Iesum Christum credentes signum nominis eius quod a denario numero incipit in fronte 1640 et professione proferunt. Et fortasse huius gratia sacramenti dominus in euangelio testatur iota unum de lege praeterire non posse quia uirtus decalogi quae ibi continetur fidesque nominis ipsius quae ibi mystice signatur nulla umquam potest infidelium perturbatione corrumpi. Qui habetur im numero a uiginti amnis et. supra. dabit. pre1645 tiwm. Numerus uicenarius utriusque testamenti coniunctionem

1650

significat legis uidelicet quae quinque libris scripta est et euangeli quod quattuor; quater enim quini faciunt uiginti. A uiginti ergo annis habetur quisque in numero populi quia ille solum est electorum consortio dignus qui et decreta legis spiritaliter intellecta per gratiam adiutus euangelii pro sua mensura et capacitate perficit et de eiusdem gratiae promissis aeterna in caelis praemia expectat.

1655

siue magnus est meritis quisque ac perfectus seu tener adhuc

Dues non addet ad medium sicli, et bawber nihil minuet, quia

et in profectu positus uirtutum cunctis eadem lex decalogi qua Deum ac proximum diligat imponitur. Susceplamque pecuniam. quae conlata est a filis Israhel trades in usum tabernaculi testimonii ut sit monumentum eorum 1660

coram domino et propitietur animabus illorum. Suscepta a filiis 1622/1623 Prou. xiii, 8. 1624 cf. Ps. 111, 9. 1633 Rom. xiii, 10. 1641 cf. Matth. v, 18; Luc. xvi, 17. 1645/1646 Ex. xxx, 14. 1654 Ex. xxx, 15. 1658/1660 Ex. xxx, 16.

1623 tempotatias O 1628/1629 legis a] dd (Dauid ?) T 1630 multitudinem O 1635 denarii $*, denario T* a44. sup. 1640 os; et add. in T* sup. 1643 omnis T . 1647esse T — 16538 acceptamque T

PL 495

136

DE TABERNACVLO

Israhel pecunia in monumentum eorum coram domino infertur cum omne quicquid agimus boni in aeterna apud conditorem ac iudicem nostrum memoria custoditur quatenus ex eis quae illi obtulimus bonorum operum fructibus propitius nobis fieri 1665 dignetur seruaturque eadem pecunia in usum tabernaculi cum ex bonis iustorum actibus sequentium in Christo fidelium mores actusque confirmantur ac tales fieri minores quique contendunt quales fuisse eos quos cum domino regnare norunt agnoscunt. Notandum sane quod pecunia memorata non iuxta 1670 aestimationem uulgi sed iuxta mensuram templi erat danda. Mensura namque templi dispositio est diuinae legis quam in ecclesia sua dominus seruari praecipit et cuius tantum obseruantiae aeterna in futuro praemia promittit. Ceterum si qui iuxta placitum humanae uoluntatis Deo seruire nititur, iste 1675; qui iuxta mensuram templi pecuniam suae deuotionis non obtulit reprobata et abiecta oblatione plaga ultimae animaduersionis ferietur. Facies et labium aeneum cum basi sua ad lauandum bonesque illud. in. tabernaculum testimonu et altave, et missa aqua laua168o bunt n ea. Aaron el filii eius manus suas ac pedes quando 1ngressuri sunt. tabernaculum. testimonii et. quando accessuri. ad altare. Potest quidem hoc labio siue labro ut in sequentibus appellatur principaliter aqua baptismatis intellegi cuius lauacro necesse est purgentur omnes qui ecclesiae ianuas in- PL 168; grediuntur. Verum quia in tabernaculum testimonii et altare 496 holocausti positum est quia bis cotidie idem ipsi sacerdotes, hoc est mane et uespere, cum ingrederentur ad altare thimiama domino oblaturi in eo lauari praecepti sunt aqua autem baptismi non nisi semel lauari ualemus consequentius labrum 1690 hoc ablutionem nobis compunctionis et lacrimarum commendat qua semper opus habemus maxime autem cum myteriis caelestibus ministraturi appropiamus. Quia enim altare holocausti in quo carnes uictimarum domino incendebantur extinctionem designat carnalium concupiscentiarum 1695 per ignem sancti spiritus altare uero thimiamatis puritatem significat eorum qui sopitis per omnia carnis illecebris ac certamine uitiorum pacato pro sola expectatione ac desiderio caelestis introitus lacrimas fundunt amoris recte post altare holocausti labrum ponitur in quo abluti sacerdotes ingredian1678/1682 Ex. xxx, 18-20.

1683 cf. Ex. xxxviii, 8.

1673 aeternae S T SUO AIERPCT 1675 quia O 167* pos! ferietur add. sequitur locutusque est dominus ad Moysen dicens E F O 1679 prius et] ad Ton QS 1681 50:7 sunt add. in T 1684/1685 ingrediantur O*, ingredientur UNS inter BFOLS 1689 sequentius T 1691 semel T 1695 1698 pro E F O* $, prope O! spiritus sancti E F O.$

LIBER III 17oo tur tabernaculum

et thimiama

^"

domino

137 incendant.

Duobus

namque modis lacrimarum et compunctionis status distinguitur quia primo necesse est quisque ad dominum conuersus pro his quae commisit peccatis ueniam fusis lacrimis precetur quod ubi comitantibus dignis paenitentiae fructibus longo 170; tempore perfecerit restat ut securior de accepta peccatorum

uenia effectus iam desideriis inhiantibus optet uenire tempus quo mereatur inter beatissimos angelorum choros faciem sui uidere creatoris. Quod qui ueraciter agit nequaquam absque lacrimis uel huius uitae longitudinem uel illius tolerat dila1710 tionem dicens de ista, Heu me quod «ncolatus meus brolongatus est, habitaui cum habitantibus Cedar, id est cum his qui in tenebris errorum ac scelerum uersantur quod uocabulum Cedar sonat, ipse iam perpetuae lucis gaudia suspirans multum laboriosam duxi uitam qui quantum caelestem patriam 1715 sitio tantum uiciniam prauorum inter quos incola conuersor horreo dicens item de illa, S?tiwit anima mea ad Dewm wiwwum,

quando ueniam et barebo ante faciem Dei ; quam profecto sitim quia sine lacrimis ferre nequibat sequentia uerba declarant, Fuerunt mihi lacrimae meae panes die ac nocte, ac si aperte 1720 diceret, Quo diutius a uidenda facie Dei ad quem ardenter sitio differor eo dulcius pane lacrimarum quas in eius memoriam fundo reficior. Igitur altare holocausti lacrimas insinuat paenitentium de peccatis quae gesserunt, altare incensi fletus exprimit gaudentium de bonis operibus quae domino iuuante 1725 fecerunt ac desiderantium praemia quae se accepturos domino remunerante confidunt ; qui nimirum fletus tantum praecellit quantum priori aeramento aurum quantum sancta sanctorum

ubi erat archa domini priori tabernaculo in quo candelabrum et mensa domini stabat constat fuisse praelata. Post altare 173o uero holocausti labrum erat positum in quo lauarentur qui ad altare incensi intrabant quia nemo repente fit summus sed proficientibus meritis quisque primo bella debet uitiorum deuincere deinde a conditore suo cum compunctione lacrimarum supplex impetrare ut pro ingressu regni dulces fundere :75;fletus possit qui pro timore poenarum pridem fundebat amaros. Quid autem basis in qua idem labrum erat impositum aptius quam ipsum desiderium regni et uitae caelestis accipitur cuius nimirum causa tanta fit ut perfecti ac summi uiri cotidiano se lacrimarum fonte diluant et quod necdum perfecte 1700 cf. Greg. Magn., zoral. (PL LXXVI, 291 D — 292 C) ; bom. in Exech. (PL. LXXVI, 1070 A — 1071 B). 1710/1711 Ps. 119, 5. 1713 cf. Hieron., noz. (CC LX XII, 65, 6-7).

1716/1717 Ps. 41, 5.

1701compunctionum E F O.$ 1v10quiaO . 41713ipsaO 1727 priori quantum E F O.$

1719 Ps. 41, 4.

1704 ubioz. EF O*.$,cum O! 1705 perficerit T 1723paenitentiam T — 1*25 perfecerunt E F O 1728 prioti usque 1729 domini ozz. T

PL 497

138 1740

1745

1750

1755

1760

1765

1770

YT

DE TABERNACVLO

uidendo ualeant gaudium internae quietis saltim suspirando degustent. Nam quia hoc lauacro quod inter tabernaculum et altare positum est perfectorum lacrimae figurentur testantur ipsa uerba quibus dicitur : Et missa aqua lauabunt 4n ea Aaron el filii eius manus suas ac pedes. Neque enim quisquam de plebe ibi lauari sed ipse pontifex iussus est et filii eius uidelicet sacerdotes gradus inferioris quia magnorum uirorum sicut perfectior uita sic et compunctio solet esse sublimior. Non autem hoc ita dicimus quasi soli altaris ministri huiusmodi compunctionis uel possint habere uel debeant uirtutem sed memores sermonis beati apostoli Petri quo cunctis fidelibus loquens de angulari lapide qui est Iesus Christus ait : E? ifs? tamquam lapides wiwi superaedificamini domus spiritales sacerdotium sanctum offerre spiritales hostias ; et quod Iohannes in apocalipsi : Beatus, inquit, e£ sanctus qui habet partem an vesurrectione prima, in his secunda mors mon habet potestatem sed erunt sacerdotes Dei et Christi. Ammonemus omnes fideles mystico sacerdotum nomine censeri utpote membra Christi uidelicet sacerdotis aeterni quibus etiam beatus apostolus Paulus quid uictimarum offerre debeant ostendit dicens

Obsecro uos fratres ber misericordiam Dei ut exhübeatis corpora

uestra hostiam. wiuentem. sanctam Deo placentem. Non ergo solum ministris sacri altaris sed et omnibus perfectis in quocumque gradu positis hoc lauacrum posuit Moyses quia lex Dei cunctis generaliter fidelibus gratiam salutiferae compunctionis praedicauit. Ouod si in persona Aaron ipsum magnum pontificem dominum saluatorem accipere uolumus constat etiam eum huius aqua labri prius quam adaltare oblaturus intraret esse lotum quia prius quam thimiama sui sacrosancti corporis propter salutem nostram in altari crucis incenderet pro nostro amore etiam lacrimas fudit quod in resuscitatione Lazari celeberrime innotuit. Bene autem additur : Vt offerant in eo thimiama domino ne forte moriantur. Mors etenim timenda est animae spiritalis et aeterna si qui ad PL ministerium altaris electus thimiama orationum Deo reddere 498 neglegit mors timenda est si qui ad sacrosancta mysteria absque speciali ablutione compunctionis intrare et sancta domini communibus manibus tractare praesumit. Lauent ergo 1743/1744 Ex.xxx, 18-19. — 1951/1753 cf. Eph.ii, 20. — I Pet.ii,5. ^ 1754/ 1756 Apoc. xx, 6. [ixdxxx220221.

1760/1761 Rom. xii, 1.

1770 cf. Ioh. xi, 55.

1740 uiuendo T 1742 figurantur $* T* 1751 Iesus oy. EF OS habet potestatem] etit T 1756 Christi et Dei .$ 1€69 proptet ozz. T lute nostra T — 1774 quid E F, quis $! T 1776 quid E*, quis 5? T1 17€0 ministeria T'

1773

1755 sa-

LIBER manus

III

,

139

suas ac pedes in aqua labri aenei et sic ad altare

1780 accedant, abluant lacrimis actus et incessus ac deinde manus

ad contingenda Christi mysteria proferant pedumque gressus in atria domini ponant. Quod aeque praeceptum reor his qui eorundem sacramentorum perceptione mundandi sunt ut cautiore cura prius actus suos cogitatusque discutiant euen1785 tilent purgent ac sic ad participanda fidei sacramenta procedant ne audire mereantur illud apostoli, Qwicumque enim manducat et bibit indigne dudicium sibi manducat et bibit non diiudicans corpus, id est nequaquam edulium uiui panis a communium escarum uilitate cauta et sollicita est mente secer179o nens. Haec de labro et introitu ad altare. Possunt etiam hoc

modo multum utiliter accipi quamuis principaliter illud altare interna orationum spiritalium uota significet. Diligentius uero intuendum est quod in conclusione subiungitur : Legitimum sempiternum erit ipsi et semini eus per succes1795 Stones. Et si enim labrum siue altare quod fecit Moyses ablatum, si sacerdotium quod constituit nouo ecclesiae sacerdotio mutatum est, nihilominus sempiternum manet legitimum lauacri et incensi spiritalis in uita fidelium quod per thimiama illius altaris aquamque illius labri typice signatum est 1800 Sicut et plura alia quae lex fieri iussit siue perpetuo agenda uel celebranda praedixit ad litteram quidem obseruari cessarunt sed iuxta typicam intellegentiam spiritaliter obseruari a sanctis numquam cessabunt testante illo qui non uenit soluere legem sed. adimplere quia. iota unum aut unus apex mon 1805 fraeteribit a lege donec omnia. fiant. Nam

et nostra humilitas

ad illud semen pertinet de quo dictum est quia legitimum sempiternum erit ipsi el semini eus per successiones non quidem de Aaron stirpe nascendo sed credendo in eum in quem et Aaron cum sanctis illius aeui credidit de quo promissum est 1810 Abrahae quia 2» semine tuo benedicentur omnes famaliae terrae. Quarum mentionem familiarum faciens Esaias ait : Omnes qui widerint eos cognoscent eos quia isti sunt semen cuti benedixit dominus.

1786/1788 I Cor. xi, 29. 1794/1795 Ex. xxx, 21. 1804/1805 Matth. v, 17-18. 1810 Gen. xxii, 18 ; Act. iii, 25. 1811/1813 Es. lxi, 9.

1781 congenda .$*, condenda 5! 1782 pos; teot add. ut T* sup. 1784 cogitatusque] cogitatus suosque T 1788 a oz. T 1790 5os/ labro add. labiacro T 1791 modum T 1796 si oz. T 1808 et oz. E F OS 1809 eius EF O.S 1811 Esaias oz. .$ EXPLICIT LIBER TERTIVS DE TABERNACVLO TESTIMONII. O EXPLICIT LIBER TERTIVS. 5 EXPLICIT LIBER TERTIVS EXPOSITIONIS BAEDA PRESBITERI DE TABERNACVLO 10

ET VASIS EIVS. T CC

CXUCA

BEDAE DE

VENERABILIS TEMPLO LIBRI

II

SIGLA

CODICVM

ET EDITIONVM

Pommetsfeldensis(Graf von Schónborn'sche Schlossbibliothek)125.$. Ix: Parisinus (Bibl. Nat.) Baluze 270; Lugdunensis (Bibl. publ) 788, FF. 87-88. S. ix!. (Cf. Rev. Bénéd. 43 (1931), 110 sqq.) Parisinus (Bibl. Nat.) Lat. 11997, FF. 70Y-118Y. S. ix.

Cantabrigiensis (Pembroke College 81), FF. 17-102". S. ix!. Sangallensis (Stiftstbibl.) 266, FF. 215-538. S. ix. Monacensis (Staatsbibl.) 6318, FF. 39Y-70Y. S. xi. GEN PS roS USE

post sigla codicum lectionem in codice manu prima scriptam et ab altero

sctiptore ad formam textus nostri cotrectam indicat.

CSEL GCS PL

Corpus Christianorum. Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum. Die Gtriechischen Chtistlichen Schriftsteller der ersten Jahrhunderte. J.P. Migne, Patrologia Latina (in margine adnotantur paginae tomi X CI).

PROLOGVS Hortatur nos uas electionis et magister gentium ad lectio- PL nem diuinorum eloquiorum ueredica uoce contestans quia 755 quaecumque scripla sunt ad. nostram doctrinam scripla sunt ut per patientiam et consolationem scripturarum spem habeamus. ;» Vbi optime ad obtinendam spem caelestium bonorum patientiam nobis habendam et consolationem scripturarum inspiciendam esse declarat, patientiam uidelicet ut ea quae occurrerint aduersa mente humili ac submissa quasi a iusto iudice et pio patre inrogata flagella toleremus siue ad uirtutum glo10 riam augmentumque meritorum si iusti et innocentes feriamur PL seu ad correptionem morum si uitiis impliciti, consolationem 736 uero scripturarum ut harum crebra meditatione ad memoriam reuocemus quantum summi illi patres et praeclara ecclesiae lumina tenebrosae afflictionis saepe in uita pertulerint quan1; tum in futura uita gloriae cum domino merito pietatis et patientiae perceperint quantum etiam in hac uita apud fideles omnes indefectiuae laudis et claritatis reliquerint dicente scriptura,

Memoria

iusti cum

laudibus,

et iterum,

Corpora

ipsorum in bace sepulta sunt et nomen eorum wiuet in genera20 ltones ei generationes, et apostolus Iacobus, Ecce beatificamus,

PL

inquit, eos qui sustinuerunt, sufferentiam Iob audistis et finem domini widistis. Non autem frustra commemoratis iustorum pressuris addidit, e finem domini widistis, quia neque ille hinc sine flagello exiit qui hic sine uitio uixit quique ad sanandos 2; infirmos mortuosque suscitandos apparuit in mundo ipse ad praemonstrandum nobis exemplum patientiae per infirmitatem mortis uoluit redire de mundo. Vnde psalmista cum

3:1

dixisset, Deus noster Deus saluos faciendi, mox ammirando uel

potius obstupescendo subiunxit, e£ domini exitus mortis.

3/4 Rom. xv, 4. 18 Prou. x, 7. Venu 28/29 Ps. 67, 21.

18/20 Eccli. xliv, 14.

20/22.23 Iac.

CODEX SANCTI PETRI SVB HADEBALDO EPISCOPO SCRIPTVS. DE ABDIFICATIONE TEMPLI SALOMONIS BAEDE PRESBITERI. PROHEMIVM. K PRAEFATIO BEDE PRESBITERI.

PR

PRAEFATIO EXPOSITIONIS BEDAE IN LIBRVM DE TEMPLO SALOMONIS. .$ INCIPIT PRAEFATIO BEDAE DE STRVCTVRA TEMPLI. T

PRESBITERI AD ACCAN

EPISCOPVM

2 ueridica K T * pos? quae add. nobis K — */8 occurrerunt K 11 correctionem. K P T . implicati .$ 14 pertulerunt P.$ 1? reliquerunt P 24 qui] quia R

144 o

55

4o

4;

;o

5;

6o

6;

DE TEMPLO

Itaque per patientiam et consolationem scripturarum spem habeamus etiam nos consolandi post nostrarum afflictiones pressurarum cum et ipsi in tribulatione patientes extiterimus et eorum actus ad mentem reduxerimus qui nos et merito iustitiae longe praecesserunt et longe maiora nobis aduersitatum certamina tolerabant. Illi etenim propter iustitiam qua excellenter eminebant persecutiones saepe patiebantur iniustorum quatenus cum operatione iustitiae coronam insuperabilis patientiae perciperent et insuper cunctis se sequentibus gloriosa perseuerantiae suae uestigia praefixa relinquerent. Nos autem saepius misericordi prouisione conditoris nostri pro nostris castigamur erratibus; salubri compunctione ad conscientiam nostram redeuntes puniamus sollicite lacrimis diluentibus quod illecebris fallentibus neglegenter admisimus sicque iuuante domino correpti ad spem uitae illorum qui innocentes afflicti sunt mereamur pertinere consortium. Nam et hoc in consolatione scripturarum inuenimus quia benedixit omnes timentes se dominus fusillos cum maioribus multasque PL nobis in domo patris sui mansiones esse declarauit. 738 Quarum nunc consolatione et te dilectissime antistitum praesentes rerum temporalium angores cotidie alleuare atque ad uidenda bona domini in terra uiuentium transcensis malis hominum quae regnant in terra morientium sublimiter animari non ambigo utpote abundanter non tantum diuinarum paginis litterarum sed et piis eorum expositionibus quas ueneranda patrum nobis scriptura reliquit. Verum quia noua quaeque non numquam amplius delectant uisum est mihi opusculum quod de factura templi Dei sequens magnorum uestigia tractatorum nuper allegorice condideram tuae sanctitati percurrendum mittere. Cuius lectioni intentus quanto plura Christi et ecclesiae sacramenta antiquis indita paginis inueneris quanto ampliora ibi Dei dona siue in praesenti nobis data seu in futuro promissa perspexeris tanto leuiora credo et minus curanda omnium labentium rerum et aduersa iudicabis et prospera iuxta exemplum beati Iohannis qui ab imperatore nefando intra angustias unius paruissimae religatus insulae confestim a pio conditore per spiritum est ad contemplanda infinita illa caelestium mansionum archana introductus et ubi putatus est a deceptis hostibus amicorum hominum auxilio ac societate destitui ibi amicorum angelorum meruit aspectu 46/44 Ps. 115, 21.

47/48 cf. Ioh. xiv, 2.

B1 cf. Ps. 26, 15.

31 nostras P 35 qui R 43 neglegentibus P R 43/44 amisimus P R T, ammisimus K* .$ 44 correcti K P.S T 45 continere R 53 tam P, tamen SETS D* tractotum. R$ B8 petcurrendam P.$ 60 inditum KP R $5, inditi T* sup. ras. 62 prospexetis.$ T ^ 66 est oz. P 68 est oz, PS T

PROLOGVS

I45

7e atque colloquio perfrui a quibus edoctus eo magis magisque et illecebras saeculi et amaritudines didicit esse spernendas quo sublimius illa speculabatur quae pro magnitudine atque aeternitate sui longe amplius uel metuenda constat esse uel amanda. Bene uale semper dilectissime et pro nobis intercede. 90 alloquio KP.S$T . *3 constant R

EXPLICIT PRAEFATIO. KP.$

74 ualens P*.$

T — 74 et oz. 5

CAPITVLA

D Quod aedificatio tabernaculi et templi unam eandemque Christi ecclesiam designet. IK Quomodo Hiram rex Salomonem in opere templi iuuerit. III. Quot operarios Salomon in opere templi habuerit. IIII. De quali lapide templum sit factum. Lus Quando uel ubi aedificatum sit templum. VI. Cuius mensurae sit factum. VIL De fenestris eius et tabulis per gyrum. VIII. De ascensu et factura medii ac tertii tabernaculi. VIII. Vt parietes cedro ac pauimentum sit abiete tectum. A De distincta mensura templi ipsius et oraculi. XI. Vt omnis domus sit cedro uestita et auro. XILDU Vt altare oraculi cedro et auro. 2ULLE De factura cherubim. XIIII. Vt parietes sculpti et pauimentum sit auro uestitum. EVE De ingressu oraculi siue templi. XVI. De atriis domus domini. XVII. Quot annis templum sit aedificatum. XVIII. De columnis aereis. ZGVITIDS De mari aereo. XX. De basibus decem et luteribus. XXI. Quod in regione Iordanis facta sint uasa domus domini. XXII. De altari utroque. XXIII. De mensis decem aureis domus domini. XXIIII. De decem candelabris. XXV. De cardinibus ostiorum et perfectione domus domini. INCIPIVNT

CAPITVLA.

KPR.ST

VII. fenestris et tabulis eius .$ XIII. cherubim factuta .$

XXV. post perfectione add. EXPLICIVNT KAPITVLA. K

operis

KP T

I Domus Dei quam aedificauit rex Salomon in Hierusalem in PL figuram facta est sanctae uniuersalis ecclesiae quae a primo 737 electo usque ad ultimum qui in fine mundi nasciturus est cotidie per gratiam regis pacifici sui uidelicet redemptoris aedi; ficatur quae partim adhuc peregrinatur ab illo in terris partim euasis peregrinandi aerumnis cum illo iam regnat in caelis ubi peracto ultimo iudicio tota est regnatura cum illo. Ad hanc domum pertinent electi angeli quorum nobis similitudo in futura uita promittitur dicente domino : JI//i autem qui digni 10 Jlabebuntur saeculo illo et resurrectione ex mortuis neque mubunt neque ducunt uxores neque enim ultra mori bolerunt, aequales enim angelis sunt ei filii sunt Dei cum sint filii vesurrectionis ;

15

20

25

3o

3;

ad hanc pertinet ipse mediator Dei et hominum homo Christus lesus ipso attestante cum ait, Solwite templum hoc, et in tribus diebus excitabo illud, quod exponens euangelista subiunxit, Hoc autem dicebat de templo corporis sui. Dicit autem apostolus de nobis : Nescitis quia templum Dei estis et spiritus Dei habitat in wobis ? Si ergo ille templum Dei per assumptam humanitatem factus est et nos templum Dei fer inhabitantem spiritum eis 11, nobis efficimur, constat utique quia figuram omnium nostrum et ipsius domini uidelicet et membrorum eius quae nos sumus templum illud materiale tenuit, sed ipsius tamquam lapidis angularis singulariter electi et pretiosi in fundamento fundati, nostri autem tamquam lapidum uiuorum superaedificatorum super fundamentum apostolorum et prophetarum, hoc est super ipsum dominum. Quod melius considerato ex ordine ipso templi aedificio patebit ut in quibus dam uidelicet figura ad ipsum dominum in quibusdam uero ad omnes electos pertineat, in quibusdam intemeratam in caelis angelorum felicitatem in quibusdam inuictam in terris hominum patientiam describat, in quibusdam collata hominibus angelorum auxilia in quibusdam remunerata cum angelis hominum certamina demonstret. Designat eandem domum domini spiritalem etiam tabernaculum quondam factum in heremo per Moysen. Verum quia 9/14 Luc. xx, 35-36. 13/14 I Tim. ii, 5. 14/15 Ioh. ii, 19. 16 Ioh. 2T. 17/18 I Cor. iii, 16. 19/20 Rom. viii, rr. 22 cf. Es. xxviii, 16;

Eph. ii, 20 ; I Pet. ii, 5-6.

35 cf. Ex. xxv, 8-9.

INCIPIT IPSE LIBER BEDA PRAESBITERI. K DE TEMPLO

SALOMONIS

TRACTATVS.

DE TEMPLO

SALOMONIS

TRACTAM.

3 finem R 18 Sic R— K* P R T, aedificatione K!

PR

T

26 considetata K! 28 figuram R

— 29 ipsa K! R!

aedificatio

PL 738

PL 739

148

DE TEMPLO

illa domus in itinere quo ad terram repromissionis ueniebatur haec autem aedificabatur in ipsa terra repromissionis et in ciuitate Hierusalem, illa ut de loco ad locum crebro leuitarum

4o

45

ministerio portata tandem in terram promissae hereditatis induceretur, haec ut mox in patria ipsa et ciuitate regia constructa inuiolabili semper fundamento consisteret donec inditum sibi figurarum caelestium munus impleret, potest in illa praesentis ecclesiae labor et exilium in hac futurae quies et beatitudo figurari. Vel certe quia illa a solis filiis Israhel haec autem a proselitis etiam et gentibus facta est, possunt in illa principaliter patres ueteris testamenti et antiquus ille Dei populus in hac autem congregata de gentibus ecclesia figuraliter exprimi, quamuis aedificium utriusque domus enucleatius spiritali sensu discussum et labores praesentis ecclesiae cotidianos et praemia in futuro perennia gaudiaque regni caelestis et electionem primae de Israhel ecclesiae et salutem omnium gentium in Christo multimodis ostendatur insinuari figuris. Tractaturi igitur iuuante domino de aedificatione templi et in structura materiali spiritalem Dei mansionem quaesituri oportunum uidetur ut primo de operariis eius qui uel unde fuerint simul et de ipsa materia unde factum est aliqua dicamus. Nam et haec spiritalibus grauida esse sacramentis testatur apostolus qui ait : Omnia in figura contingebant illis, scripta

6 o sunt autem propter mos.

Narrat regum historia quia Salomon aedificaturus domum domino quaesierit auxilium ab Hiram rege Tyri qui erat amicus Dauid omni tempore et cum ipso quoque Salomone postquam regno potitus est pacem habere iam coeperat promp65 tumque mox ad adiuuandum se in omnibus eius inuenerit animum ita ut artifices illi et ligna et aurum prout opus habebat dederit. Cuius beneficii gratia Salomon ei per annos singulos plurimos tritici et olei coros in cibum domui eius dabat. Nulli autem dubium quod Salomon qui interpretatur pacificus 7o et ipso nomine et serenissimo regni sui statu illum significet de quo dixit Esaias : Multiplicabitur eius imperium, et bacis non erit finis. Hiram uero qui Latine dicitur uiuens excelse credentes ex gentibus et uita simul cum fide gloriosos figuraliter exprimit. Neque aliquid prohibet quin Hiram quia rex

59/60 I Cor. x, 11. 61 cf. III Reg. v, 1-12. 69 cf. Hieron., noz. (CC LXXII, 138, 5). 941/12 Es. ix, 7. 72 cf. Hieron., noz. (CC LXXII, 107, 25).

38 illud P $ T* 43 requies P 52 insinuare K, insinuatum R 54 aedificatio K* T5, aedificio $ T! 56 uel] et R. B8 esse grauida .$ 68 domus R*? eius ozz. R

LIBER I

I49

75 erat regalique potentia Salomonem in aedificio domus domini

iuuabat conuersos ad fidem ipsos rerum dominos typice denuntiet quorum ope constat ecclesiam saepius adiutam nobiliter augmentatam et contra hereticos scismaticos et paganos principalibus erectam esse decretis. 80 Petit ergo Salomon in opere templi auxilium ab Hiram quia PL cum ueniens in carne dominus dilectam sibi domum uidelicet 740 ecclesiam aedificare disponeret non de Iudaeis tantummodo uerum etiam de gentibus adiutores operis elegit. Nam de utroque populo ministros sermonis assumpsit. Misit Hiram 8s Salomoni praecisa de Libano ligna cedrina et abiegna quae in domum domini ponerentur quia conuersa gentilitas misit ad dominum uiros quondam ad saeculum claros sed securi dominicae increpationis de monte suae superbiae iam deiectos et humiliatos qui ad normam euangelicae ueritatis instituti in 9o aedificio ecclesiae pro suo quisque merito uel tempore collocarentur. Misit etiam artifices quia conuersos ad ueram sapientiam philosophos qui gratia eruditionis populis quoque regendis iure praeponerentur domino gentilitas obtulit qualis ipsis apostolorum temporibus Dionisius Ariopagita qualis 9; deinceps doctor suauissimus et fortissimus martyr Cyprianus aliique quam plurimi. Misit et aurum quod in eadem significatione accipitur quia nimirum uiros sapientia et ingenio praeclaros ostendit. Pro quibus cunctis oblationibus gentilitas a domino dona expectat gratiae caelestis triticum uidelicet uerbi 100 Dei et oleum caritatis atque unctionis et illuminationis spiritus sancti. Conuenit apte rebus ecclesiae quod auxilium operis sancti flagitans ait ad Hiram Salomon : Praecife igitur ut praecidant mhi cedros de Libano, et serui mei sint cum seruis tuis. Serui

10 quippe Hiram qui praecidebant cedros Salomoni de Libano doctores sunt electi de gentibus quorum officii est eos qui in hoc mundo rebus et gloria laetabantur a superbiae fastu corrigendo sternere atque ad obsequium sui redemptoris eorum uota transferre. Cum quibus uidelicet seruis erant et serui 110 Salomonis ac pariter memorato instabant operi quia primi doctores ex gentibus necesse habebant ipsorum apostolorum qui a domino didicerunt eruditione in uerbo fidei institui ne, si absque magistris docere inciperent, magistri existerent erroris. Idcirco etenim Salomon seruos Hiram caedere sibi uoluit 103/104 III Reg. v, 6.

76 conuersus P R ?? opere P 98 contra] eius P R..$ T* 80 Petiit P 90 aedificatione P 99 gratia P 102 505; conuenit aZ. autem K P T 103 ait] dixit P 106 officium P 107 laetabuntur P .$ T 108 ad] in R? 112 eruditionem P

I50

DE TEMPLO

115 ligna de Libano quia doctiores erant seruis suis ad caedendum sed idcirco etiam seruos suos simul adesse uoluit ut ostenderent caedentibus cuius mensurae ligna fieri deberent. Cuius rei figura in promptu est quia nimirum apostoli certius uerbum euangeli quod a domino audire meruerunt aliis praedicare 120 nouerunt, sed gentiles ab errore conuersi atque ad ueritatem euangelii transformati melius ipsos gentium errores nouerant et quo certius nouerunt eo artificiosius hos expugnare atque euacuare didicerunt. Paulus quidem sacramentum euangelii quod per reuelationem didicerat melius nouit sed Dionisius 12; melius reuincere poterat falsa Athenarum dogmata quorum cum erroribus syllogismos a puero et argumenta cuncta nouerat. Cui sensui conuenit apte quod sequitur : Scis enim quod mon est in populo meo uir qui nouerit ligna caedere sicut Sidonii. Non enim erat in populo Iudaeorum ubi 13o dominus corporaliter praesens docebat ullus uirorum qui tam docte nosset errores refellere gentilium quam ipsi ad fidem PL conuersi gentiles et ex gentilibus facti christiani. Sidonii nam- 74 que et Tyrii quia gentilium fuere populi merito in figura gentium accipiuntur. 1355. Quot autem seruos Salomon noster in hoc opus miserit in sequentibus mystico sermone designatur cum dicitur : Leg?tque Salomon opera de omni Israhel, et erat indictio triginta malia uirorum, mittebatque eos in. Libanum decem milia. ber menses singulos uicissim ita ut duobus mensibus essent in domibus suis. 140 Vbi primo notandum quod non frustra Salomon opera de omni Israhel legit, neque erat ulla portio populi de qua non digni tanto opere uiri assumerentur, quia nimirum non nunc de una stirpe Aaron sacerdotes eligendi sed de omni sunt ecclesia quaerendi qui aedificare domum domini uel exemplo suo uel 145 dicto sufficiant et ubicumque inuenti fuerint mox in officium doctorum absque ulla personarum acceptione promouendi talesque cum ad erudiendos infideles atque in collegium ecclesiae uocandos ordinantur quasi ad caedendas in Libano templi materias uiri strenui atque electi mittuntur. Et quidem nu150 merus triginta milium quo idem lignorum caesores censebantur potest ad eorum figuram apte referri qui in fide sanctae trinitatis sunt perfecti quod doctoribus maxime congruit. Verum quia triginta milia ita erant ordinata ut dena milia per 136/139 III Reg. v, 15-14.

iivfacere R? — 118/119 eo certius uerbum euangelii quo illud a domino audierunt 125 meruerunt aliis praedicare ozz. K P .$ T ptaedicate R? audiere K* P melius ozz. R 131 repellere P, reuellere K! R* .$ 135 Quod PR?$T 136 Elegitque R? 13* operarios K R? 138 Libano P 140 operarios K R 141 elegit K P R 142 operi R 150 milia .9 quod P

LIBER1

^:

151

menses singulos operi sancto instarent magis denarii numeri 15 sacramentum perpendere debemus. Dena namque milia uirorum de Israhel ad caedenda ligna in opus domus domini mittuntur quia quicumque doctores atque insipientium eruditores sunt ordinandi decem praecepta legis per omnia et ipsi obseruare et auditoribus suis debent obseruanda mon160strare sed et praemia in caelis futura quae denario solent figurari et ipsi sperare et auditoribus suis speranda semper debent intimare. Terni autem menses quorum distantia singulis erat lignorum caesoribus imposita perfectionem trium uirtutum euangelicarum typice denuntiat elemosinae uidelicet 165 orationis et ieiunii. Cum enim dixisset dominus in euangelio,

Attendite ne iustitiam uestram faciatis coram hominibus ut uzdeamini ab ei, in prosecutione eiusdem sententiae non aliud quam elemosinae orationis et ieiunii fecit mentionem quae non ad hominum ostentationem sed ad solam interni inspectoris 17o gloriam essent facienda, alioquin a fructu aeternitatis uacua

17;

18o

185

190

manerent. Quibus uerbis aperte docuit omnes uirtutum fructus his tribus quasi ramis de una caritatis radice prodeuntibus insinuari. Per elemosinam namque comprehenduntur omnia quae ad dilectionem proximi explendam beniuole in fratres operamur, per orationem uero omnia quibus per internam compunctionem nostro conditori coniungimur, per ieiunium omnia quibus nos a contagione uitiorum et illecebris saeculi obseruamus ut libera mente et corpore casto dilectioni ualea- PL mus inhaerere semper et nostri conditoris et proximi. Et isti 742 sunt tres menses operariorum templi. Nam quia mensis plenitudine dierum lunaris circuli perficitur per illum plenitudo uirtutis cuiusque spiritalis ostenditur in qua mens fidelium a domino cotidiana illustratione quasi luna a sole respicitur. Vnus uero mensis quo ligna ad opus templi caedebant elemosina est, id est opus misericordiae quo erga salutem proximi ut in unitatem sanctae ecclesiae bene proficiendo perueniant docendo castigando temporalia commoda impendendo uitae exempla monstrando laboramus ; duo autem reliqui menses quibus in domibus suis manere ac suis necessitatibus sunt uacare permissi oratio est et ieiunium quibus praeter ea quae erga necessitatem fratrum foris operamur nostrae salutis propriae curam intus conuersa ad dominum mente gerimus. Et quoniam illi solum perfecte uel suae uel fraternae salutis 166/167 Matth. vi, 1.

167 cf. Matth. vi, 2-18.

154 insisterent P 167 persecutione P R T sinuare P 175 operantes P.$ T ueto oz.

iS5qui R, qua. uno mense R?

ergo P R 190 est oz;. P

171 docuerit P.$ T 173 inKP $T 184 caedebantur P 186 praeueniant R. 188 os? laboramus add.

152

DE TEMPLO

curam gerunt qui se intuitioni diuinae gratiae humiliter sub195 dunt recte sequitur : Et Adoniram erat super huiuscemodà 1n-

200

205

210

21;

220

22;

23o

dictionem. Adoniram namque qui Latine dicitur dominus meus excelsus, quem melius quam ipsum quem nomine imitatur insinuat dominum uidelicet saluatorem ? Et tunc Adoniram operariis templi praeponitur ut sua prouisione rite ordinetur quibus mensibus singuli ad operandum exeant quibus denuo ad curandam domum suam redeant cum dominus et saluator noster mentes sanctorum praedicatorum sua familiarius illustratione informat ad discernendum quando oporteat aedificandi ecclesiam opus inire praedicando uel alia pietatis officia praestando et quando rursum conueniat ad suam ipsorum conscientiam examinandam quasi ad inspiciendam domum suam reuerti et hanc orationibus ac ieiuniis superno inspectore ac uisitatore dignam reddere. Fuerunt itaque Salomoni septuaginta milia eorum qui onera foriabant et octoginta milia latomorum in monte absque braepositis qui brvaeerant singulis operibus mumero trium milium trecentorum braecipientium $opulo et his qui faciebant opus. Latomos dicit lapidum caesores. Idem autem lapidum caesores qui et lignorum figurate designant, hoc est sanctos praedicatores qui mentes insipientium de labore uerbi Dei exercent eosque ab ea in qua nati sunt turpitudine ac deformitate transmutare contendunt ac regulariter institutos unitati fidelium aedificio uidelicet domus Dei aptos reddere curant. Quod autem et ligna et lapides in monte caeduntur et caesa ac praeparata utraque materia ad montem domus domini transfertur, patet sensus quod omnes homines in monte superbiae nati sumus quia de praeuaricatione primi hominis quam superbia fecit originem carnis traximus ; quicumque autem gratia Dei $raeordinati ad witam excidimur cathecizando et sacramenta fidei percipiendo de monte superbiae et in montem domus domini transferimur qui eruti de potestate tenebrarum ad arcem uirtutum quae est in unitate sanctae ecclesiae peruenimus. Notandum autem quod idem operarii ita erant distributi ut pars in monte lapides caederent pars item onera portarent. Diuersa sunt namque dona spiritus, et quidam maiorem dicendi ac proteruos arguendi constantiam habent, quidam mitiores ad consolandos pusillanimes et infirmos subleuandos existunt, quidam

195/196 III Reg. v, 14. 196 cf. Hieton., 1oz;. (CC LX XII, 109, 21). 209/212 III Reg. v, 15-16. 223/224 Act. xiii, 48. 225 cf. Es. ii, 2. 226 cf. Col. i, 13.

194 intuitione P .$ T 198 nunc R $* 213 dicimus R? 220 materies P T* 221 quia de] quidem P de] a R 222 quae P, quem .$ 229 pars item] pariter P idem (s ras.) R. .$

PL 743

LIBER I 235

240

24;

250

25;

260

265

270

153

utriusque uirtutis munere praediti ad opus domus domini conueniunt, quales fieri uoluit eos quibus loquitur apostolus dicens, Corripite inquietos consolamini busillanimes suscipite infirmos batientes estote ad omnes. Praepositi autem qui praeerant singulis operibus ipsi sunt sacrae conditores scripturae quorum magisterio in omnibus erudimur quomodo inscios docere et contemptores corripere quomodo nos inuicem onera nostra portare ut impleamus legem Christi conueniat. Quanto autem quisque plus in sustentandis proximorum necessitatibus siue in castigandis eorum erratibus laborat tanto certiora in futuro praemia uel quietis animarum post mortem uel beatae corporum immortalitatis expectat. Vnde recte praefati operarii septuaginta milia et octoginta milia esse perhibentur, septuaginta uidelicet propter sabbatissimum animarum, septimus enim dies in sabbatum, id est requiem, consecratus est, octoginta propter spem resurrectionis quae octaua die, id est post sabbatum, in domino praecessit et in nobis quoque octaua die simul et octaua aetate futura speratur. Praepositi autem erant tria milia trecenti propter fidem nimirum sanctae trinitatis quam sancta nobis eloquia praedicant. Quod uero pro tribus milibus trecentis praepositis in libro paralipomenon tria milia sescenti sunt scripti ad eandem prorsus sublimium uirorum perfectionem respicit. Nam quia in senario numero dominus mundi ornatum compleuit recte in eo perfecta bonorum solent opera figurari, et quia sancta scriptura cum fide ueritatis opera iustitiae docet habenda recte praepositi operum templi tria milia et sescenti fuisse perhibentur. Nec praetereundum quod haec septuaginta et octoginta milia portantium onera et latomorum cum praepositis suis non fuere de Israhel sed de proselitis, id est aduenis qui morabantur inter eos. Scriptum namque est in libro paralipomenon : IN«merawit igitur Salomon omnes wiros broselitos qui erant in terra Israhel ost dóÀnumeraonem quam dimumerauwit Dauid. Daley ewus, et. ànuenti. sunt centum. quinquaginta milia et tria milia sescenti, fecitque eos septuaginta milia qui umeris onera bDortarent, et cetera. Proseliti autem uocabantur Graece qui ex aliis nationibus progeniti in fidem et consortium populi Dei accepta circumcisione transierunt. Fuerunt itaque operari domus domini de filis Israhel, 235/236 I Thess. v, 14. 256 cf. Gen. i, 31 ; ii, 1.

952 D, 992 A).

240 cf. Gal. vi, 2, 5. 254 cf. II Paralip. ii, 2, 18. 256/254 cf. Greg. Magn., bom. in Exechb. (PL. LXXVI, 264/268 II Paralip. ii, 17-18.

238 sacti P 250 processit P .$ T uetitate .$

258 figurati usque operta oz. K

fidei.$ T

154

DE TEMPLO

fuerunt de proselitis, fuerunt de gentibus ; de filiis uidelicet Israhel triginta milia qui ad praecidendas de Libano cedros sunt, de proselitis isti de quibus nunc locuti sumus lapimissi 27 i] dum caesores, de gentibus Hiram ipse et serui eius qui cum seruis Salomonis ligna caedebant de Libano. Omne igitur hominum genus per quos aedificanda erat ecclesia in aedificio templi praecessit. Iudaei namque proseliti et gentiles conuersi ad ueritatem euangelii unam eandemque Christi ecclesiam PL 744 siue recte uiuendo siue etiam docendo construunt. Praecepitque vex ut tollerent lapides grandes pretiosos 4n fundamentum iempli et quadrarent eos. Fundamentum templi nullum est aliud mystice intellegendum quam illud quod apostolus dicens: Fwndamentum enim aliwd memo 28 ostendit potest bonere praeter id quod. positum est quod est Christus Iesus. Qui propterea recte fundamentum domus domini potest uocari quia sicut ait Petrus, Non est aliud sub caelo datum nomen hominibus in quo oporteat nos saluos fieri. In quod fundamenlapides grandes et pretiosi tolluntur cum praecipui 29 o tum factis ac sanctitate uiri familiari mentis sanctitate suo adhaerent conditori ut quo firmius in illo spem suam ponunt eo fortius aliorum uitam dirigere, quod est latitudinem portare, sufficiant. Lapides ergo qui in fundamentum templi ad portan29 dum aedificium omne ponebantur proprie sunt prophetae et apostoli qui uerbum et sacramenta ueritatis siue uisibiliter siue inuisibiliter ab ipsa Dei sapientia perceperunt. Vnde et nos qui horum uitam siue doctrinam studemus pro nostro modulo imitari fundatos dicit apostolus super fundamentum 30 o apostolorum et brophetarum. Sed et generaliter perfecti quique qui et fideliter 1psi domino adhaerere et impositas sibi fratrum necessitates fortiter ferre didicerunt his possunt lapidibus grandibus ac pretiosis indicari. Qui bene lapides primo quadrari ac sic in fundamento poni iubentur. Quadratum namque 30 5 omne quocumque uertitur fixum stare consueuit. Cui nimirum figurae corda assimilantur electorum quae ita in fidei firmitate consistere didicerunt ut nulla occurrentium rerum aduersitate nec ipsa etiam morte a sui rectitudine possint status inclinari. Quales uidelicet doctores ecclesia non solum de Iudaea uerum 51 o etiam de gentibus perplures suscepit. Vnde bene de lapidibus huiusmodi grandibus pretiosis et quadratis subditur : Quos dolauerunt caementarii Salomonis et caementarii Hiram. MA

VA

282/283 III Reg. v, 17. 285/286 I Cor. iii, 11. 288/289 Act. iv, 12. 299/ 300 Eph. ii, 20. 304/305 cf. Greg. Magn., bom. in Execb. (PLU LXXVI, 1044 C). 312 III Reg. v, 18.

248 aedificio] aedificatio K*, aedificatione K! P simulantur P.$T

301 prius et oz.

R — 306 ad-

LIBER

I

155 Dolantur namque lapides pretiosi cum electi quique praecedentium sanctorum instructione et instantia quicquid in se 315 habent noxium et inane relinquunt atque ante conspectum sui conditoris solam insitae iustitiae regulam quasi stabilem quadraturae formam ostendunt. Dolauerunt autem lapides non solum caementarii Salomonis sed et caementarii Hiram quia ex utroque populo doctores fuere sanctae ecclesiae, immo 320 tam sublimes ex utroque Dei populo fuere non nulli qui ipsorum quoque doctorum sublimium iure doctores existerent et quasi quadrantes eos ad subleuandum domus domini aedifi cium pararent. Neque enim soli Hieremias et Esaias et ceteri ex circumcisione prophetae uerum etiam beatus Iob cum filiis 325 suis qui erant de gentibus maximam uitae siue patientiae formam maxima doctrinae salutaris praeconia sequentis aeui doctoribus ministrauit quo abiectis uerbis actibus cogitatibus superuacuis ad portandum onus sanctae ecclesiae digni et apti haberentur. Porro Biblii braeparauerunt ligna et lapides ad aedificandam 339 domwm. Biblos est ciuitas Foenicis cuius meminit lezechiel dicens, Sapientes tui T'yre facti sunt gubernatores tui senes Biblii et brudentes eius, pro qua in Hebraeo continetur Gobel siue Gebal quod interpretatur definiens siue disterminans. Quod 335 uocabulum apte conuenit eis qui corda hominum ad aedificium spiritale quod ex uirtutibus animae construitur parant. Sic etenim solum suos auditores fidem et opera iustitiae docere sufficiunt dum ipsi prius sacris paginis edocti diligenter quae sit fides tenenda quo uirtutum calle incedendum certa defini-

34o tione ueritatis didicerunt. Nam

345

frustra sibi officium doctoris

usurpat qui discretionem catholicae fidei ignorat, neque sanctuarium domino sed ruinam sibi aedificant qui docere alios regulam quam ipsi non didicere conantur. In aedificanda domo domini primo sunt ligna et lapides caedendi de monte quia eos quos in fide ueritatis instituere quaerimus primo necesse est ut abrenuntiare diabolo ac de sorte primae praeuaricationis in qua nati sunt doceamus renascendo erui. Deinde quaerendi sunt lapides pretiosi et grandes atque in fundamentum templi ponendi ut memineri-

350 mus

abdicata conuersatione

priori eorum

in omnibus

uitam

moresque inspicere eos nostris auditoribus imitandos proponere quos per uirtutem humilitatis specialiter domino ad332/333 Ezech. xxvii, 8-9. (PL XXIII, 884 B).

334 cf. Hieron., noz. (CC LXXII, 119, 20); sif.

326 maxim(a)e P 330 Byblii KP R$ T — aedificandum P R.$ T — 331 Byblus P, Byblos K R 5 T 332 Tyri P.$ T 339 cettae P 340 dicerintK 344 aedificando K T* $50 priorum R*? domum K T II

C. C. CXIX A

PL 745

156

DE TEMPLO

haerere nouerimus quos inuincibili mentis stabilitate quasi quadratos quodammodo atque ad omnes temptationum in35 5 cursus immobiles perdurare conspicimus quos pretiosos et grandes merito ac fama comperimus. Post fundamentum uero talibus ac tantis lapidibus compositum aedificanda est domus praeparatis diligentius lignis ac lapidibus ac decenti ordine collocatis quae olim de prisco suo situ uel radice fuerant 36 o abstracta quia post prima fidei rudimenta post collocata in nobis iuxta exemplum sublimium uirorum fundamenta humilitatis addendus est in altum paries operum bonorum quasi superimpositis sibi inuicem ordinibus lapidum ambulando ac proficiendo de uirtute in uirtutem. Vel certe lapides fundamen36 I ti grandes pretiosi quadrati primi sunt ut supra dixeram ecclesiarum magistri qui ab ipso domino uerbum audiere salutis, superpositi autem ordines lapidum siue lignorum sequentes suo quique tempore sacerdotes ac doctores quorum uel praedicatione ac ministerio fabrica crescit ecclesiae uel ordinatur 37 o uirtutibus. Quales autem colore fuerint lapides quibus factum est templum in libro paralipomenon aperte declaratum est dicente Dauid ad Salomonem cum ei impensas templi quas parauerat ostenderet : Omnem retiosum lapidem et marmor. parium 37 vA abundantissime jraeparauw. Marmor autem parium marmor candidum dicitur quale eadem insula gignere consueuit. Vnde poeta de illa : Olearon wiwueamque Paron sparsasque ber aequor Cycladas et crebris legimus freta concita uentas. 38 o Niuea ergo Paron dicitur eo quod candidissimi generis mittat ; PL est autem una de Cycladibus. Quo uidelicet lapide templum 746 fuisse factum Iosephus insinuat dicens : Eleuauit itaque templum usque ad cameram ex lapide albo constructum ; altitudo fuit uiginti cubitorum et centum. Nec mysterii sensus in abdito 38 j est. Cuiuis etenim patet quia marmor candidum ex quo domus domini constructa est mundam electorum actionem simul et conscientiam ab omni naeuo corruptionis castigatam designat, quales esse uoluit sapiens ille architectus eos quos super fundamentum Christi locabat lapides pretiosos auro argentoque 39 o redimitos, Carissimi, inquit, mundemus nos ab omni inquina364 cf. Ps. 85, 8. 374/390 I Paralip. xxix, 2. 348/349 Verg., ;den., III, 126-127. 382/384 Ioseph., az/. VIII, 5, 2. 390/392 II Cor. vii, 1.

359 conlatis P $* de oz. R 363 ambulandum K P $ T os; ambulandum add. est K ptoficiendum K P.$ T ad ambulandum ac proficiscendum R? 366 audire P, audirent .$ 3*3 quae P R.$ T 399 praeparauit P 3*6 dicit ID. 314 de illa] dicit P 3$80niueam K P T — dicit K P T 384 uiginti] sexaginta K P T, x! R$

LIBER

I

157 mento carmis ei spiritus Derficientes sanctificationem 1n timore Dei. Factum. est igitur quadringentesimo el octogesimo anno egresstonis fihiorum. Israhel de terra Aegypti in anno. quarto mense 395 Z10, ibse est mensis

secundus,

regis Salomonis

super Israhel

aedificare coepit domum. domino. Quod dicitur, n anno quarto mense Zio, ipse est mensis secundus, regis Salomonis super Israhel, ordo sensus est, in anno quarto regis Salomonis mense Zio, ipse est mensis secundus. Mensem autem secundum 4oo Maium dicit; namque Aprilis quo pascha celebratur principium apud Hebraeos primus erat in mensibus anni. Ex quo manifeste claret quia mox peracto pascha coepit aedificare domum domino, et consecratus mystica sollemnitate populus manus ad mysticum opus misit. Fit autem commemoratio 405 egressionis de Aegypto quando tabernaculum aedificari coeptum est ut ammoneatur lector quot annorum tempus inter aedificationem utriusque domus transierit et huic quoque summae temporis sacramentum spiritale cognoscat. Quater namque centeni et uiceni quadringentos et octoginta faciunt ; 410 quattuor autem euangelicae perfectioni apte conueniunt propter ipsum euangelistarum numerum, centum uiginti doctrinae legali propter annos legis totidem latoris in quo etiam numero uirorum gratiam sancti spiritus primitiua suscepit ecclesia patenter ostendens quia qui lege legitime utun415 tur, id est qui Christi in ea gratiam cognoscentes amplectuntur, iure spiritus eius gratia replentur qua in caritatem eius amplius ignescant. Diximus autem per tabernaculum quod fecit Moyses et filii Israhel in deserto sinagogam, per templum uero quod Salomon 420 et filii Israhel cum proselitorum et gentilium auxilio construxit ecclesiam gentium posse designari. Permansit autem cultus et religio tabernaculi annos quadringentos et octoginta ac sic templum aedificari incipitur quia scriptura ueteris testamenti tanta perfectione redundat ut, si quis eam bene intellexerit, 425 cuncta in se noui testamenti mysteria contineat. Patres quoque ueteris testamenti perplures tantae arcem perfectionis uiuendo tenuerunt ut in nullo apostolis uirisque apostolicis putandi sint esse minores. Permanebat tabernaculum usque ad constructionem templi in populo Dei per annos quadrin43o gentos et octoginta, id est centum uiginti per quattuor multi393/396 III Reg. vi, 1. CÍONA CEDAT S:

400 cf. Ex. xii, 2.

412 cf. Deut. xxxiv, 7.

413.

395 pos? Israheladd.et D .$ T — 400 Maiam.5 — 406 quod P.$ ^ 409centi R*, centum R? 414 ostendunt P lege oz. R.$ 416 qui K R 421 designare K 423 aedificare T —— incipit K P.S T 425 continuat R

158

45;

44o

44;

4)»

DE TEMPLO

plicatos, quia ex tempore datae legis usque ad incarnationem PL dominicam et tempus reuelatae gratiae non defuere uiri qui in 747 lege constituti euangelicam per omnia perfectionem mente et opere seruarent, non defuit scriptura quae gratiam noui testamenti in ueteri propheticis intimaret eloquiis. Quod autem quarto anno regis Salomonis aedificari coepta est domus domini potest eo referri mystice quod post expletam dispensationem dominicae incarnationis quae in quattuor euangelii libris scripta est misso de caelis spiritu sancto ecclesiae structura coeperit. Et quod mense secundo coepta est potest ad electionem gentium referri quae secundo loco post Israhel aedificationem in se susceperit creatoris. Vnde et secundus mensis in lege concessus est ad faciendum pascha his qui immundi super anima uel in uia procul positi ad faciendum in primo mense pascha occurrere nequirent. Vbi nos apertissime designati sumus qui immundi super morte animae nostrae et procul adhuc positi a populo Dei non potuimus primum pascha facere quod in carne et sanguine agni fiebat. Celebramus autem hodie pascha secundum quod in corpore et sanguine redemptoris nostri a quo quaesiti et mundati sumus actum est. In quo autem loco templum sit aedificatum manifestius in libro paralipomenon ostenditur ubi scriptum est: Ef coefit Salomon

aedificare domum.

domini

in Hierusalem

in. monte

45; Moria qui demonstratus fuerat Dauid patri eius in loco quem parauerat Dauid in area Ornan Iebusei. Aedificatur ergo domus domini in uisione pacis quia dilatata per orbem ecclesia in una eademque fide et ueritatis catholicae societate consistit. Namque in scissura mentium Deus non est sed factus est in bace 46o locus eius et habitatio eius in Sion. Aedificatur in monte uidelicet in ipso domino saluatore de quo Esaias ait, E? erit m

nowissimis diebus praeparatus mons domus domini in uertice montium, et ipse de se in euangelio, Non $otest, inquit, ciwitas abscondi swbra montem bosiia. Ipse est enim mons montium 465 qui de terra quidem per originem assumptae carnis ortus est sed omnium terrigenarum potentiam ac sanctitatem singularis culmine dignitatis transcendit. In quo nimirum monte ciuitas siue domus domini constructa est quia, si non in illo radicem figat, spes et fides nostra nulla est. Qui recte mons Moria, id 470 est uisionis, uocatur quia electos suos quos ad aeternam suae

claritatis uisionem conseruat in hac interim uita laborantes 442 cf, Num.

ix, Io-1ir.

461/463 Es. ii, 2.

453/456 II Paralip. iii, r.

463/464 Matth. v, 14.

436 aedificare P .$ T* 431 teferre D S 441 referre P 442 suscipere K* P $ T, suscepete K! 456 parauit 5

459/460 Ps. 75, 5.

442 aedificatio 5 T

LIBER

I

]

159

uidere et adiuuare dignatur. Ipse enim locus est in quo obtulit Abraham Isaac filium suum domino ac deuotione oboedientiae uideri ab illo meruit, unde et nomen accepit. Denique ubi 475 dominus ait, T'olle filiwm twum unigenitum quem diligis Isaac et

49o

485

49o

495

5oo

uade n lerram wisionis atque offer eum holocaustum, pro terra. uisionis in Hebraeo terram Moria habet. Et quia immolatio Isaac typus dominicae passionis existit recte in loco eiusdem immolationis templum aedificatur quia per fidem et mysteria PL dominicae passionis ecclesia dedicata crescit in templum sanc- 748 tum in domino. De quo monte bene subditur, qui demonstratus fuerat Dauid patri eius. Ostensus namque erat Dauid sicut et ceteris prophetis uenturus in carne dominus qui uocatam de gentibus ecclesiam per sacramenta eiusdem suae incarnationis ablueret à peccatis atque in domum sibi fidelem dilectamque consecraret. Bene autem additur, 2n loco quem parauerat Dauid. Parauerat namque Dauid psallendo, parauerunt et alii prophetae uaticinando locum domino uero utique Salomoni in quo domum aedificaret quia corda auditorum suorum fide ueritatis instituerunt sedulo ammonentes ut uenientem in carne Dei filium fideli ac deuota mente susciperent. Hinc etenim dominus de paratis ad credendum sibi populis ait discipulis, Lewate oculos uestros el widete regiones quia albae sunt iam ad messem, eL qui metit mercedem, accipit et. congregat. fruclbum. dn. witam aeternam, uli qui seminal simul gaudeat et qui metit, quasi aliis uerbis de aedificatione templi diceret, Leuate oculos uestros et uidete locum quia paratus est iam ad aedificandum domum domini, et qui aedificat docendo mercedem accipit et congregat lapides pretiosos in uitam aeternam, ut et qui parat locum aedificio simul gaudeat et qui aedificat, id est propheta uenturum praedicens et apostolus uenientem praedicans dominum una simul in illo mercede potiantur. Bene idem locus in area erat Ornan Iebusei quia ecclesia

55 areae

uocabulo

solet designari dicente

Iohanne

de domino:

Cuius uentilabrum in manu sua, et bermundabit aream suam. Ornan qui interpretatur illuminatus et erat natione Iebuseus, natione quidem gentiles significat, nomine autem eosdem illustrandos a domino atque in filios ecclesiae commutandos 510 ostendit quibus merito dicat apostolus: Fwustis aliquando Lenebrae, nunc autem lux in domino.

Iebus eadem est ciuitas

414 cf, Gen. xxii, 14. 475/446 Gen. xxii, 2. 493/496 Ioh. iv, 35-36. 506 Matth. iii, 12. 507 cf. Hieron., noz. (CC LXXII, 83, 29). 510/511

Eph. v, 8.

D11 cf, Hieron., 5//. (PL, XXIII, 9o4 C).

412 dignetur P S T R* 500 ct ozz. R.

est om.

KPST

501 id est] idem R .$

488 et og. K P.S T 495 metet 507 ct oz;. R. 508 eiusdem R

DE TEMPLO

160

quae et Hierusalem. Et Iebus quidem interpretatur conculcata, Hierusalem autem uisio pacis. In qua quamdiu Ornan gentilis regnabat Iebus dicta est ; cum uero in ea Dauid locum

515 holocausti emeret, cum Salomon in ea templum domino aedi-

ficaret, non iam Iebus sed Hierusalem uocata est quia nimirum gentilitas quamdiu diuini cultus nescia perdurabat conculcabatur et illudebatur ab immundis spiritibus ad simulacra muta prout ducebatur sequens ; cum uero illam gratiam sui 520 conditoris respexit continuo pacis in se et locum inuenit et nomen dicente de ipsa domino : Beati pacifici quoniam fili? Dei uocabuntur. Cum ergo Ornan in hac ciuitate regnum adhuc haberet Iebus uocabatur, at cum locum areae suae cum bubus

ac tribulis Dauid regi uenderet nomen Hierusalem accepit quia 52; persistens in sua adhuc obstinatione gentilitas conculcabatur quasi uilis et abiecta a malignis spiritibus, porro cum omnia sua uendere ac uero regi offerre didicit non ultra conculcari a daemonibus ac uitiis potuit sed internae pacis quam cum suo conditore haberet magis compos effecta est. x0.

Domus autem quam aedificabat vex Salomon domino habebat

sexaginta cubitos in longitudine et uiginti cubitos in latitudine et triginta cubitos in altitudine. Longitudo domus longanimitatem designat sanctae ecclesiae qua in exilio peregrinationis huius patientiae aduersa quaeque tolerat donec ad patriam 55; quam expectat perueniat. Latitudo insinuat caritatem qua dilatato sinu mentis non solum amicos in Deo sed et inimicos gaudet diligere propter Deum donec ueniat tempus quando siue ad pacem suam conuersis seu funditus extinctis cum solis gaudeat amicis in Deo. Altitudo spem denuntiat futurae 54o retributionis cuius intuitu libenter infima quaeque siue quae demulcent seu quae aduersantur contemnit usque dum utrisque transcensis sola widere mereatur bona domin? 4n terra uiuentiuwn. Vnde apte longitudo domus sexagenario cubitorum numero comprehenditur. Senarius namque numerus in quo 54; mundus factus est perfectionem solet operum designare bono-

rum. Et necesse est nos ita per longanimitatem molestias ferre nostrae peregrinationis ut merito bonae operationis promissam patriam cum apparuerit ualeamus intrare. Latitudo uicenario numero determinatur propter geminam eiusdem caritatis qua 5;o Deum

et proximum

amamus

distantiam,

altitudo tricenario

propter fidem sanctae trinitatis qui unus est Deus in cuius 512 cf. Hieton., 7o. (CC LXXII, 67, 13 ; 121, 9-10). 514 cf. I Paralip. xxi, 25-26. 518 cf. I Cot. xii, 2. 521/522 Matth. v, 9. 530/532 III Reg. vi, 2. 532 cf. Gteg. Magn., bom. in Exech. (PL LXXVI, 957 C, 963 A-B). 542 Ps. 26, 15. 644 cf. Gen. i, 31. 544/546 supra 256-258.

913 autem ozz. R.

$28 quae 5

PL 749

DIBERCDNG

55;

56o

565

57o

57;

58o

585

;9o

C

16r

uisionem cuncta spei nostrae desideria suspenduntur. Sex ergo ad operis perfectionem, duo ad dilectionem Dei et proximi, tria pertinent ad spem diuinae uisionis. Singuli autem numeri recte per decem multiplicantur quia non nisi per fidem et custodiam decalogi legis uel patientia nostra salubriter exercetur uel caritas utiliter ardescit uel spes sublimiter ad aeterna desideranda raptatur. Vbi notandum quod triginta cubiti altitudinis non usque ad tectum templi sed usque ad cenaculum inferius pertingebant. Namque in libro paralipomenon aperte scriptum est quod altitudo centum wiginti cubitorum erat. De cuius rei sacramentis aptius in sequentibus tractabitur ubi ad medium usque cenaculum ac tertium lectionis ordo peruenerit. Porticus erat ante templum uiginti cubitorum. longitudinis iuxta mensuram latitudinis templi et habebat decem cubitos latitudinis ante faciem templi. De hac porticu in libro paralipomenon ita scriptum est : Porticum uero ante frontem quae tendebatur in longum iuxta mensuram latitudinis domus cubitorum uiginti. Patet ergo quia porticus ista ad orientalem templi partem facta est. Templum namque erat conuersum ad orientem sicut et tabernaculum habebatque ostium porticus ab oriente contra ostium templi iuxta quod historicus Iudaeorum Iosephus apertissime docet ita ut sol aequinoctialis oriens directis radiorum suorum lineis per ostia tria, porticus uidelicet et templi et oraculi, archam testamenti perfundere posset. Quia uero templum sanctam ecclesiam designat porticus quae erat ante templum et prior lumen solis accipere solebat quid aptius quam illam eius partem quae dominicae incarnationis tempora praecessit typice denuntiat ? In qua sunt patriarchae et prophetae qui orientem huic mundo solem iustitiae primi susceperunt et nascenti in carne domino testimonium siue uiuendo siue praedicando siue nascendo siue etiam moriendo praebuerunt. Ostium ergo templi dominus est quia nemo uenit ad patrem mist ber ipsum, et sicut alibi dicit, Ego swm ostiwm, per me si quis introterit saluabitur. Ostium porticus sermo propheticus est qui quasi recto calle ingredientes ad ostium templi perducebat per gratiam domini saluatoris qua mundum erat redempturus praedicabat. Factura ergo porticus tota fideles illius temporis signat, ostium uero in porticu doctores qui ceteris lucem uitae ianuamque intrandi ad dominum pande561/562 II Paralip. iii, 4. 562 infra Ll, 803 sqq. 565/567 III Reg vi, 5. 568/570 II Paralip. iii, 4. ^ 9*2 cf. Ioseph., an. VIII, 3, 2. — 584/585 Ioh. xiv, 6.

585/586 Ioh. x, 9.

559 tectum] centum R*, centrum R? 043 contra] eius P R .$ T IDERSSEE domino in carne P R .$ T 58v? esto. KP S T

582 nascente

PL 59

162

DE TEMPLO

bant exprimit. Et bene unum ostium propter consonam in omnibus sanctis fidem ac dilectionem ueritatis. Quae uidelicet porticus iuxta latitudinem templi uiginti cubitos longa erat 59 5 quia nimirum antiqui iusti multa diu patientia longanimitatem expectabant quando apparens in carne dominus nouam euangelii gratiam mundo adferret non acceptis ipsi promissionibus sed a longe eas aspicientes et salutantes. Aequabant ergo longitudine sua latitudinem templi quia per longanimitatem deuotae mentis desiderabant uenire dilatationem ecclesiae in caritate Dei quae est in Christo Iesu domino nostro quia quamuis tempore adhuc fuerint a sacramentis dominicae incarnationis separati fide tamen ac praedicatione fuere proximi. In huius sacratissimae porticus prima fronte fuere beatus proto6o vA martyr Abel et Seth et Enos ceterique iusti mundi originalis, in intimo autem eius penetrali et quasi prope murum templi mysticum obtinuere locum parentes beati praecursoris domini Symeon et Anna et ceteri qui, etsi natiuitatem eius uidere meruerunt, ad auditionem tamen doctrinae eius et perceptio61 o nem sacramentorum eius peruenire nequiuerunt. Quae bene porticus decem cubitis erat lata quia tales, etsi necdum uerba siue mysteria euangelii quae erant per dominum tradenda receperunt, praecepta tamen decalogi quae perceperunt perfecta dilectione dilatati in domino cordis seruabant. 61 5 Fecitque in templo fenestras obliquas. Fenestrae templi doctores sunt sancti et spiritales quique in ecclesia quibus mente excedentibus Deo archana secretorum caelestium specialius ceteris uidere conceditur. Qui dum ea quae in occulto uident publice fidelibus pandunt quasi suscepto lumine solis fenestrae o cuncta templi penetralia replent. Vnde bene eaedem fenestrae obliquae, id est intus latiores, fuisse perhibentur quia nimirum necesse est ut quisquis iubar supernae contemplationis uel ad momentum perceperit mox sinum cordis amplius castigando dilatet atque ad maiora capessenda sollerti exercitatione 62 j

praeparet.

PL

Et aedificawil. swber barielem templi tabulata ber gyrum et in parietibus domus ber circuitum templi et oraculi et fecit latera in circuitu ; tabulatum |quod. super erat. quinque cubitos habebat latitudinis et. medium. tabulatum. sex cubitorum. latitudinis et 65 o tertium tabulatum septem habens cubitos latitudinis. Haec tabulata in euangelio ubi dominus temptatur a diabolo pinnacula templi uocantur. Sed et Iacobum fratrem domini apostolum in pinnaculum templi unde ad populum concionaretur leuatum 601 Rom. viii, 39. 615 III Reg. vi, 4. 626/630 III Reg. vi, 5-6. Matth. iv, 5. 632 Rufin., Jis7. ecc]. II, 23 (GC.$ IX, 169, 17-21).

623 perciperet R ubi .$

imum R

624 capienda P, capescenda K R* T*

631 cf.

633

751

LIBER I

163

esse legimus. Vtrum autem moris fuerit doctoribus ut in his 655 sedentes tabulatis ad circumstantem inferius turbam fecerint sermonem nusquam in scripturis inuenimus. Patet ergo ratio sacramenti quia tabulata haec tria totidem fidelium gradus, coniugatorum uidelicet continentium et uirginum, designant distinctos quidem altitudine professionis sed societate fidei et 64o ueritatis eiusdem omnes ad domum domini pertinentes eique fixa mente inhaerentes. Vbi pulchre dicitur quia tabulatum quod super erat quinque cubitos habebat latitudinis medium sex tertium septem. Supremum ergo tabulatum erat ceteris angustius medium 64; supremo latius sed infimo erat factum angustius quia nimirum altior professio uirtutis altiorem debet uitam tenere uiuendi. Nam quicumque abrenuntiato uinculo coniugali uirginitatem suam domino consecrauerunt mores simul oportet uirginitate condignos ostendant, abstineant ab otiosis eloquiis ira rixa 65o detractione habitu impudico comesationibus potationibus contentione et aemulatione et e contrario uigiliis sanctis orationibus lectionibus diuinis et psalmis doctrinae et elemosinis ceterisque spiritus fructibus operam impendant ut qui futurae statum uitae in professione tenent in qua non w«wubent neque 655 wubentur sed sunt sicut angeli im caelo huius quoque

statum

quantum mortalibus possibile est in praesenti contendant imitari. At uero infimum tabulatum amplioris erat latitudinis quia non dicitur coniugatis, Vade wende quae habes et da auperibus, sed, Sv wis, inquit, ad witam ingredi, serua mandata, 66o 10m homicidvum facies, non adulterabis, nom facies furtum, non

falsum testimonium dices, et cetera. Medium inter hos locum tenent continentes quantum uirginibus inferiores tantum eminentiores coniugatis quorum portio gloriossima primitiuam in Hierosolimis aedificabat ecclesiam scribente beato 665 Luca quia «multitudinis credentium erat cor unum et anima una, et cetera, quorum maximam partem uxorum reliquisse complexus testatur historia sancti Stephani ubi feminas eadem religione pollentes non coniuges sed uiduas appellat eorum. Singula autem tabulata in circuitu habebant latera, id est 67o luriculas, ne quis in eisdem tabulatis consistens siue residens posset ad inferiora decidere quod Ohoziae regi contigisse legimus in Samaria. Quae nimirum latera non incongrue cotidiana 649 cf. Gal. v, 20-22. 634/655 Matth. xxii, so. 638/659 Matth. xix, 2r. 639/661 Matth. xix, 17-18. 663 Act. iv, 32. 668 cf. Act. vi, r. 671 cf.

IVIReO 172

635 fecerunt R*

636 ergo] uero K

639 fidei oz. K

648 consecrauerint

V CURE uirginitati R? 654 habent R 666 luxores K, uxotis P, uxoteos $ T 667 eadem oz. R 671 achaziae K $ T, ocoziae P, achaz R

164

DE TEMPLO

diuinae protectionis erga nos munimenta designant de quibus psalmista, Inmittet, inquit, angelus domini in circuitu imen-

675 tium eum et eripiet eos. Ascendit quidem in cenaculum Ohozias rex Samariae qui se a domo Dauid separauerat sed per cancellos decidit quia, etsi heretici siue scismatici aliquam bonae actionis arcem conscendere uidentur, quia tamen compagem ecclesiae unitatis non habent quasi patentibus et non solidis 68o laterum praesidiis semper ad uitiorum infima relabuntur dum diuino destituti auxilio suae pertinaciae fastu intereunt. Qua autem arte praefata tabulata parietibus templi sint adfixa declaratur cum subditur : Trabes autem posuit in domum per circuitum forinsecus ut mon hererent muris templa. 'Trabes 68s ergo quae intrinsecus domum muniebant et ornabant tantae erant longitudinis ut capita earum forinsecus prominerent in infimo quidem ordine cubitorum septem in medio sex in supremo quinque atque in eisdem capitibus earum tabulata componerentur nequaquam muris templi infixa sed iuxta 69o muros trabibus quae de muris exierant superposita. Qui itaque per trabes domus quae tabulata portabant nisi praedicatores sunt typice designati ? Qui dum ipsi sublimem atque honorabilem in ecclesia Dei locum tenent infirmiores quosque ac fragiles suis praedicationibus ab infirmorum appetitu sustol695; lunt atque ad caelestia desideranda ac speranda suspendunt suis etiam intercessionibus ut in coeptis persistant adiuuant. Legimus autem in libro paralipomenon quod trabes templi sicut et cetera eius interiora fuerint auro uestitae. Quod ita factum esse non dubium est ut illae trabium partes quae intus 7oo in templo auri essent lamminis textae quae uero foris parebant hae minime deauratae ipsam cedri speciem formamque cunctis ostenderent in qua tamen imposita sibimet tabulata gestabant. Quod ergo extrinsecus eminebat trabium uitam sanctorum quae nobis in terris innotescere potuit designat, quod intus in 75 templo deauratum fulgebat claritatem illam qua in caelesti patria in aspectu sui gaudent creatoris figurate denuntiat. Quae nimirum claritas trabium aurea illis solummodo qui templum intrauerant patebat quia quam sit magna multitudo dulcedinis Dei quam abscondit timentibus se et perfecit spe71o rantibus in se soli norunt illi qui regnum caeleste meruerunt intrare. Et tamen nos cum uitam passiones doctrinam sanctorum cernentes siue in scripturis legentes ad bene faciendum exemplo excitamur eorum quasi in capitibus trabium foras 674/675 Ps. 55, 8. Ps. 20, 20.

683/684 ITI Reg. vi, 6.

697 cf. II Paralip. iii, 7.

6:5 ahazias K, ozias P,achaz R,achazias.$ T ^ 682sunt

quoque K R T — 694sustollant P R*.$ "y11at K 709 Dei] suae R

R

683 defixa K

«08 cf.

693

T — 704 5os/ quod add. autem sup. R?

PL 7532

LIBER I...

;

165

apparentibus a terra subleuamur quia quamuis internam 715 sanctorum gloriam perspicere necdum ualemus ex eo tamen quod exterius uidere ualuimus sublimibus ecclesiae membris fideliter adhaeremus. Possumus haec etiam de sanctis in hac uita adhuc positis intellegere quorum puritatem dilectionis qua in secreto cordis coram domino refulgent inspicere nequi720 mus ; at tamen ex eis quae loquendo uel agendo uel patiendo foras ostendunt auxilium nostrae salutis inuenimus. Domus autem. dum aedificaretur de lapidibus dolatis atque perfectis aedificata est, e malleus et securis et omne ferramentum non sunt audita in domo cum aedificaretur. Haec ad illam eccle72; Siae partem quae post huius saeculi labores et certamina ad aeterna praemia meruit introduci proprie pertinent. Ibi etenim perfecti solummodo et immaculati atque ab omni labe iniquitatis castigati ingrediuntur. Non enim aliquid coinquinatum

faciens abominationem et mendacium intrabit in illam ciui73o tatem sicut in apocalipsi scripsit Iohannes. Malleus et securis et omne ferramentum non auditur quia hic tundimur aduersitatibus et disciplina ueritatis exercemur ut illic locis iuxta meritum congruis disponamur et castigatione cessante solo amoris glutino quo ad inuicem copulemur uno impleti spiritu 75; perfundamur. Ceterum quamuis dicatur, Noe wir perfectus in generationibus

suis,

et, Beati

immaculati

in ia,

et cetera

huiusmodi, nullus uere perfectus et absque macula quamdiu in huius uitae uia est incedere potest. Non est homo vustus in terra qui faciat bonum et non peccet. Verum tamen per quen74o dam huius temporis modum perfecti et immaculati uocantur qui tunc uere perficiuntur cum nexibus corporis absoluti ad immortalem illum domus domini decorem peruenerint locumque tabernaculi gloriae eius ascenderint. Ostium lateris medii im parte erat domus dextrae, et ber cocleam 74s ascendebant in medium cenaculum et a medio in tertiwm. Quidam hunc locum male intellegentes putant ostium templi a meridie fuisse non attendentes quia, si hoc significare uoluisset scriptura, non ita diceret, Ostium lateris medii in. parte erat domus dextrae, sed ita potius simpliciter, Et habebat domus 75o ostium ad meridiem. Nunc autem longe aliud significat. Partem namque domus dextrae latus templi meridianum dicit, in cuius parte orientali ostium erat in ipso angulo factum 722/124 III Reg. vi, 7. 728 cf. Apoc. xxi, 27. 1335/436 Gen. vi, 9. P3218; 3: 238/439 Eccle. vii, 21. 444/445 III Reg. vi, 8.

136

714 internam] in terram P R. 722 de oz. K P dedolatis K P .$ T* 998| 429 perfecti usque enim, e/ intrabit sque ciuitatem pos? ascendetint (743) P R..$ T 428/430 intrabit in illam ciuitatem aliquid K 930 pos? lohannes add. ubi K

734 quod P.$

X 742 immortalitatem P R. 9 T*

illius P, illam R

PL 1/53

166

DE TEMPLO

iuxta terram, in quod introeuntes statim ad altiora gradatim ascendebant habentes uiam ascensus per ipsa parietis interiora 755 donec tali itinere ad medium cenaculum et a medio peruenirent ad tertium. Nec dubitandum quamlibet autem scriptura non dicat quia sic ascendentes creberrimas habebant a meridie fenestras quarum luce certum per omnia et sine offensione iter agerent. Qui nimirum locus proprie ad corpus do76o minicum quod de uirgine sumpsit respicit. Os£iwm namque lateris medii in parte erat domus dextrae quia defuncto in cruce domino wnwus militum lancea latus eius aperuit. Et bene in parte domus dextrae quia dextrum eius latus a milite apertum sancta credit ecclesia. Vbi et apto uerbo usus euangelista ut 765 non diceret, percussit latus eius aut uulnerauit, sed ajferuit uidelicet quasi ostium lateris medii per quod nobis iter ad caelestia panderetur. Denique ita subiunxit, e£ continuo exiwit sanguis ei aqua, aqua scilicet qua abluimur in baptismo et sanguis quo consecramur in calice sancto. Per hoc namque 77e ostium nobis est ascensus in medium cenaculum et a medio in tertium quia per fidem et mysteria nostri redemptoris de praesenti ecclesiae conuersatione ad requiem animarum post mortem ascendimus rursumque de requie animarum adueniente die iudicii ad immortalitatem quoque corporum quasi 775 in tertium cenaculum sublimiore profectu penetrabimus ex quo et magna amborum, corporis uidelicet et animae, beatitudine perpetuo uiuamus. Quod quidem iter inuisibiliter agebatur ita ut soli hoc qui intrauerunt nossent quamuis ipsum ostium etiam foris positi uiderent quia nimirum actus fidelium 78» in hoc saeculo et celebrationes sacramentorum etiam reprobi possunt intueri uerum archana fidei et intimae gratiam dilectionis nullus nisi qui per haec domino duce ad caelestia scandit agnoscit. Qui enim se dicit nosse Deum et mandata eius non custodit mendax est. 73; Notandum sane quod triginta cubiti altitudinis de quibus supra legitur usque ad medium cenaculum pertingebant, deinde alii triginta cubiti usque ad tertium cenaculum addebantur quo usque porticus quae erat circa templum ab austro et aquilone et occasu tectum perueniebat ut Iosepho narrante 79» discimus, deinde usque ad supremum templi tectum alii sexaginta cubiti numerabantur, et sic tota altitudo domus iuxta librum paralipomenon in centum uiginti cubitos consummata est. Porticus quoque quae erat ante frontem templi ad orien462 Ioh. xix, 54. 27i VUL.

763 ei KR et|in K R

*783/*84 I Ioh.ii, 4. 992 cf. II Paralip. iii, 4.

«85 supra 559 sqq.

TV64aptoetiam K — usus] eius R for? usus add. est magno K *88 porticuum K, porticum R .$ T*

789 Ioseph.,

K — 726 prius erant K R T

PL 754

LIBER I

167

tem iuxta fidem praefati uoluminis eandem cubitorum sum75; mam in altitudine habebat. Qui uidelicet liber illas de quibus

praediximus porticus circa templum cellaria uocat et cubicula.

Dedit, inquit, Dawid Salomoni filio suo descriptionem porticus et templi et. cellariorum et. cenaculi et cubiculorum in abditis et domus propitiationis ;ubi etiam exteriorum domorum quae 8oo erant extra atrium sacerdotum in circuitu templi fecit men-

tionem cum proximus adiunxit :Nec non et omnium quae cogitauerat atriorum. exedrarum 5er circuitum in thesauris domus domini in thesauris sanctorum. Quod autem omnis altitudo templi centum uiginti cubitorum ad idem sacramentum respi8o; cit quod et primitiua in Hierosolimis ecclesia post passionem et resurrectionem et ascensionem domini in caelos in hoc numero uirorum gratiam sancti spiritus accepit. Ouindecim namque quae ex septem et octo constant solent non numquam

ad significationem referre uitae quae nunc in sabbatissimo 810 geritur animarum fidelium perficietur autem in fine saeculi resurrectione corporum immortalium. Ipsa autem quindecim in trigonum ducta, id est cum omnibus suis partibus adnumerata, centum uiginti efficiunt. Quapropter apte numero centenario et uicenario magna electorum beatitudo in futura uita 815 designatur, apte in hoc tertium domus domini cenaculum consummatur quia post praesentes fidelium labores post acceptam in futuro requiem animarum plena totius ecclesiae felicitas in resurrectionis gloria complebitur. Ad quod mysterium aeque pertinet ut diximus quod resurgens a mortuis $20 dominus atque ad caelos ascendens huic numero uirorum

PL

spiritum sanctum in linguis ignis misit qui eos qui diuersitate

755

linguarum ab inuicem discrepauerant repente omnium cognitione loquellarum communem in laude fecit habere sermonem. Nam et ecclesia suo tempore resurgens a morte atque ad caelos 825 in carne incorruptibili ascendens plene ac perfecte dono sancti spiritus illustrabitur quando iuxta promissum apostoli erit Deus omnia in omnibus. Tunc plena erit adunatio linguarum in omnibus ad praedicanda magnalia Dei quia consona mente ac uoce omnes diuinae gloriam maiestatis quam praesentem 83o uident

collaudant.

Et aedificauit domum et consummawit eam ; texit quoque domum laquearibus cedrinis. Laquearia sunt tabulata quae magno decore composita et ornata ab inferiori parte trabibus

797/799 I Paralip. xxviii ri-12. 824 I Cor. xv, 28.

^ 80v cf. Acti, 15.

S821 cf. Act.ii, 3-4.

—826/

831/832 III Reg. vi, 9.

802 thesauros K 5 T 803 thesautos .$ 812 trigonium K T* 821 prius qui] quae DP, quia qui eos] eosque K T! posterius qui] quidem R, oz. T 822 disctepauerant tepente omnium oz. P R$ T 829 quam] ad P, quia .$

168 85 A

840

DE TEMPLO

adfiguntur, et quia ter geminae altitudinis domus domini facta erat terna nimirum habebat laquearia. Quid autem aptius per laquearia quam sublimiores quosque in sancta ecclesia iustos significare credamus ? Quorum opus et doctrina cunctis in exemplo proposita quasi longius in alto praeminet quique suis intercessionibus et exhortationibus animos infirmorum ne in temptationibus deficiant protegunt. Quae nimirum laquearia recte cedrina esse describuntur. Cedrus namque arbor est imputribilis omnino naturae odoris iocundi aspectus nitidi serpentes accensa nitore fugans ac perimens. Quae perfectis quibusque conueniunt quorum insuperabilis est patientia

84 A fama uirtutum eximia prae cunctis gratissima bonis auctoritas

ad reuincendos confutandosque eos qui ueritati resistant constantissima qui et in hac uita et in futura singulari prae ceteris sanctis eminentia fulgent. Et aedificauit tabulatum swber omnem domum quinque cubi850 tos altitudinis. Luriculas significat quae in supremo domus tecto per circuitum erant factae ne quis ad altiora perueniens repente laberetur ad ima. Quod in omni domo quam quisque aedificaret Moyses fieri praecepit, Cum aedificaueris, inquiens, domum mowuam [acies murum tecti ber circuitum ne effundatur 85 VA sanguis in domo tua et sis reus labente alio et 4n praeceps ruente. Haec autem tabulata siue luriculae supra sunt latera uocata ubi cum dictum esset, Ef aedificawit swber parietem. templa tabulata ber gyrum 1n Darietibus domus ber circuitum templa et oraculi, continuo subiunctum est, e£ fecit latera 1n circuitu. 860 In quibus nimirum lateribus intelleximus diuina esse praesidia designata quae nos in hoc adhuc saeculo laborantes ac pro captu nostro ad superiora nitentes cotidie ne deficiamus adiuuant. Ad cuius formam sensus etiam hunc locum intellegere debemus sed ea distinctione quod in hac uita inter crebra 865 uel hostis impacati temptamenta uel nostrae fragilitatis obstacula crebro immo continuo supernae pietatis munere ne corruamus defendimur, in illa uero uita quam supremum templi tectum ut supra docuimus insinuat tanta Dei praesentis gratia munimur ut nec uelimus ultra peccare nec possimus 870 neque ullo mortis siue doloris siue temptantis aduersarii metu afficimur. De praesentibus domini auxiliis quasi de lateribus PL tabulatorum dicit ipse dominus loquens de populo suo, Znuoca- 756 bit me, el ego exaudiam ewm, cum ibso sum àn tribulatione eri841 cf. Isid., e£yzzol. XVII, 7, 35.

xxii, 8.

856 supra 626 sqq.

$36 quoque nec R 07. R.

849/850 III Reg. vi, 1o.

83* III Reg. vi, 5.

853/855 Deut.

812/844 Ps. 9o, 15.

.$ 843 nidore KP T 852 domu R T* 854 faciens R 865 in peccati P, inpacata R, in peccata .$*, in paccata .$? 867 in

869 et R S

LIBER I

169

piam eum et glorificabo eum ; de futura autem eius gratia qua 875; superna illa ciuitas illustratur dicit eidem ciuitati propheta, Lauda Hierusalem dominum, et cetera usque, fines tuos pacem. Bene autem hoc tabulatum in tecto domus domini quinque cubitos altum esse memoratur quia nimirum ita nos in illa patria diuinae praesentia claritatis adimplet ut nihil aliud $8o uisus noster nihil auditus nihil olfactus nihil gustus nihil tactus dulce habeat nisi diligere dominum Deum nostrum ex toto corde tota anima tota uirtute diligere et proximum tamquam nos ipsos. Ei oberwit domum lignis cedrimis. Hic supremum ipsum 88; domus tectum dicitur, id est tabulatum illud quod supremis trabibus superpositum erat. Non autem habebat templum culmen in superioribus sicut nec tabernaculum sed erat aequale quo modo omnibus in Palestina et Aegypto domos aedificantibus facere moris est. Id ipsum autem hoc tabulatum 89 o quo operta est domus quod et laquearia designat, id est eximios quosque in resurrectionis gloria uiros et singulari sanctitate ad ipsum uirtutis apicem peruenientes de quorum uno dicitur : Jn£er natos mulierum mon surrexit maior Iohanne Batista. Cuius si comparem magnitudinis scire uis, audi quid 89 I patri ipsius angelus ait: Ef ise praecedet ante dominum 2n spiritu et uirtute Heliae. Et aedificawit parieles domus intrinsecus tabulatis cedrinas a jauimento domus usque ad summitatem parietum et usque ad laquearia operuit lignis. Intrinsecus quidem domus cedro erat 9oo uestita, nam forinsecus tanto nitore lapis ipse de quo facta erat fulgebat ac si calculo esset candido tecta. Iuxta sensus uero mysticos parietes templi sunt populi fidelium ex quibus sancta uniuersalis ecclesia consistit quorum dilatationem per orbem latitudo designat parietum spem uero et intentionem 9o; omnem ad caelestia erectam altitudo, uel certe altitudo parietis quae ex ordinibus lapidum super inuicem positis constat praesentis statum ecclesiae ubi electi super fundamentum Christi omnes aedificati sibi inuicem in ordine per temporum curricula succedunt seseque inuicem portantes legem Christi 91o quae est caritas adimplent. Dum enim hi qui nunc praecedentibus erudiuntur magistris rursum ipsi alios erudiunt quasi super inuicem positis ordinibus quique lapidum uiuorum in domo Dei sic ab aliis fixa constantia portantur ut ad portandos alios et ipsi sufficiant usque ad ultimos qui in fine mundi 91 vA nascituri sunt iustos, qui quasi in summo domus Dei cacumine 816 Ps. 147, 12-14. 881 cf. Marc. xii, 30-31. 896 Luc. i, 17. 897/899 III Reg. vi, 15.

883 dicit

K PT

893/894 Matth. xi, 11.

895/

170

DE TEMPLO

locati docentur et portantur ab aliis sed quos doceant quorumue fragilitatem tolerent ipsi non habent. Qui uidelicet parietes intrinsecus tabulatis cedrinis operiuntur cum corda fidelium amore uirtutum redundant. Sicut enim cedri natura 92 o perfectos homines ut supra docuimus typice denuntiat, ita etiam locis oportunis celsitudinem uirtutum quibus ad eandem perfectionem uenitur non immerito designat. Teguntur autem omnia lignis a pauimento domus usque ad summitatem parietum et usque ad laquearia cum electi a primis fidei rudimentis 92 vA usque ad perfectionem bonae actionis et usque ad ingressum patriae caelestis bonis insudare non desistunt operibus, cum a primis iustis usque ad ultimos in consummatione saeculi omnes uirtutibus student quorum merito iure ualeant protestari quia Christ? bonus odor sumus Deo in omnia. loco. Et texit bauimentum tabulatis abiegnis. Hoc quomodo factum 959 sit plenius in libro paralipomenon explicat ubi scriptum est : Straw quoque pawimentum lempli retiosissimo marmore stratum decore multo. Vnde patet quod tabulas abiegnas quibus pauimentum tegeret nequaquam in terra posuit sed primo 955 illud marmore praetexit ac deinde tabulas superposuit ac tertium his duobus auri uestitum superaddidit ut in sequentibus legitur. Sicut autem altitudo parietis in altum exsurgens atque usque ad laquearia perueniens profectus uirtutum quibus electi ad regnum caeleste perueniunt uel certe ipsos electos 940 choros sibimet per tempora uariantia succedentes significant, ita aequalitas pauimenti concordem eorundem humilitatem qua in temporali adhuc uita positi socialiter inuicem caritate dictante conuersantur non immerito demonstrat. Quod uidelicet pauimentum pretiosissimo erat marmore stratum decore 94 multo idemque marmor mox tabulis tectum abiegnis quia nimirum uita iustorum primo fidei firmitate praemunienda in corde ac deinde uirtutum spiritalium latitudine est adornanda in opere. Alioquin quid utilitatis habebat decor marmoris pretiosissimi lignorum tabulis obtectus, si non mysticum ali95 o quid tacite signabat ac bonorum amplitudinem operum fortitudine fidei intemeratae suffulciendam esse docebat ? Abies uero propter altitudinem sui et robur durabile mentem electorum infima quaeque desideria spernentem et caelestium contemplationi semper intentam uirtute quoque patientiae 955 singulariter excellentem non incongrue demonstrat. Auri A

929 II Cor. ii, 15. III Reg. vi, 22.

930 III Reg. vi, 15.

932/933 II Paralip. iii, 6.

936 cf.

916 locatos R 921 5o; quibus add. et R.— 930 tabulis K — 937 surgens R 942 quia R posita .$ 948 habeat $ T 954 uirtuteque (quoque oz.) P, 955 singulariter ozz. R uirtutum .$, uirtutem T

PL 757

LIBER I

171

autem lamminae quae marmori ac tabulis sunt abiegnis superpositae ipsa est latitudo caritatis de corde puro et conscientia bona ei fide non ficia. Quae sicut aurum aliis pretiosius est metallis ita ceteris eximior uirtutibus in templo Dei singulari 960 luce refulget. Vnde bene apostolus cum plurima uirtutum bona quae humilibus corde essent seruanda quasi pauimenti ornatus enumeraret dicens, Jmdwite wos ergo sicut electi Dei sancti et dilecti uiscera misericordiae benignitatem. humalitatem patientiam modestiam sufferentes dnuicem et donantes uobismet 96 I ipsis, si. quis aduersus aliquem habet. querellam, sicut et Christus donauit uobis ita et uos facite, repente uelut desuper addendo auro uelamine subiunxit, super omnia autem caritatem habenles quod est winculum perfectionis. Aedificauit quoque uiginti cubitorum ad bosteriorem partem 970 lempli tabulata cedrima a aumento usque ad. superiora et fecit interiorem domum oraculi 4n sanclum sanctorum. Posteriorem templi partem occidentalem dicit; ab ortu enim solis ingressum habebat templum et ab occasu domum interiorem, hoc PL est sancta sanctorum. Quod autem tabulata quae interiorem 758 915 domum ab exteriore separabant a pauimento usque ad superiora esse dicit aedificata non usque ad laquearia significat quae triginta cubitis erant in sublime à pauimento suspensa ut supra iam dictum est sed tantum usque ad cubitos uiginti altitudinis ut in sequentibus aperte legitur. Relictum uero 980 erat supra haec tabulata apertum et inane usque ad laquearia cubitorum decem altitudinis et cubitorum uiginti longitudinis iuxta latitudinem domus per quam nimirum ianuam fumus incensorum de altari thimiamatis solebat ascendere ad archam domini operiendam penetrare. In qua distinctione domus do985 mini patet figura mysterii et apostolo exponente luce clarior est quia prior domus in qua semper ?n£roibant sacerdotes sacrificiorum officia consummantes praesens est ecclesia ubi cotidie piis insistentes operibus domino sacrificia laudis offerimus, interior uero domus quae ad posteriorem partem templi erat 990 facta ipsa est promissa uita in caelis anterior quidem hac conuersatione nostri exilii quae in praesentia regis summi perpes ibi beatorum et angelorum et hominum sollemnitas agitur, unde de ea bene merito seruo dicitur, Intra in gaudiwm domini iui, sed posterior tempore quia post huius saeculi labores ad 995 illius ingressum perducimur. 937/958 I Tim. i, 5. 974 supra 559 ; 785. Matth. xxv, 21.

962/966 Col. iii, 12-14. 969/971 III Reg. vi, 16. 919 cf. III Reg. vi, 20. 985 Hebr. ix, 1-9. 993/994

991 domum oz. PR ST 972 pattem templi K 990/991 ac conuetsationem R, a convetsationem .$ I2

990 interior GG

KP.ST CXIX X

172

1000

100;

roro

1015

1020

102;

DE TEMPLO

Tabulata autem quae utramque domum ab inuicem diuidunt ipsa sunt claustra caeli quorum nobis apertionem cotidie suspiramus et quantum dominus donauerit pia semper instantia donec aperiantur ut intrare liceat pulsamus ubi, etsi necdum ante solutionem corporum intrare permittimur, apertam tamen habemus ianuam diuinae pietatis qua orationum nostrarum elemosinarum ieiuniorum ceterorumque operum thimiamata praemittamus. Hinc est enim quod paries cedrinus domus interioris ianuam habebat in superioribus per totum ubi fumus incensorum intraret quia oculi domini aperti sunt super domum eius nocte ac die et aures eius in orationes seruorum suorum intendentes et hoc per totam latitudinem diffusae ecclesiae per orbem. Altare namque thimiamatis quod in domo quidem exteriori sed prope ostium stabat domus interioris typus fuit perfectorum iustorum qui carne quidem adhuc in mundo retenti sed omni desiderio sunt ad caelestia suspensi et uelut incenso ture fumum ascendentem in sancta sanctorum emittunt quia superno amore flagrantes crebris orationum uocibus aures sui pulsant auctoris apertamque late ianuam fumus incensorum in superioribus inuenit quia quanto mundiores quique in terris et quasi uiciniores caelesti patriae commorantur tanto citius a domino cuncta quae poscunt accipiunt. Bene autem interior domus uiginti cubitos longa facta est propter mysterium geminae dilectionis de quo supra diximus quae in hac interim uita ex parte maxima electorum illustrat mentes sed in illa patria cessantibus aliarum uirtutum operibus sola perpetuo regnat. PL Porro quadraginta cubitorum erat ipsum templum ro foribus 159 oraculi. Diximus ipsum templum pro foribus oraculi praesentis ecclesiae typum gessisse. Vnde recte fuit quadraginta cubito-

rum, qui numerus saepe in significatione ponitur praesentis fidelium laboris, quo modo quinquagenarius significat futurae quietis et pacis. Denario- namque numero continentur praecepta quorum obseruatione ad uitam peruenitur. Denario 105o aeque significatur ipsa quam desideramus et pro qua laboramus uita perennis. Quadratus uero est mundus in quo pro adquirenda eadem uita certamus. Vnde et psalmista congregandam de gentibus ecclesiam praeuidens aiebat: De regionibus congregawit eos, a solis ortu et occasu, ab aquilone et 1055 7ar1. Decem autem quater ducta quadraginta faciunt. Vnde populus ab Aegypto liberatus in figuram praesentis ecclesiae 1005 cf. III Reg. viii, 29-30. 1006 cf. Ps. 129, 2. 1019 ;z5ra 535 sqq. ; 957 1024 ;zbra 984 sqq. 1033/1035 Ps. 106, 1023/1024 III Reg. vi, 17. sqq. 2-3.

10904 domus oz. R et om. K

1007 hoc oz. R$

per totam] portam R$

1032

LIBER I

173

quadraginta annis in heremo multis laboribus exercebatur simul et pane caelesti reficiebatur ac sic tandem ad promissam olim patriam peruenit. Exercetur enim temptationibus quad1040 raginta annis ut labores ecclesiae quibus totum per orbem in obseruanda Dei lege desudat insinuentur pascitur manna de caelo per eosdem quadraginta annos ut ostendantur ipsae quas ecclesia tolerat passiones spe denarii caelestis, hoc est aeternae beatitudinis, esse leuigandae ubi hi qw nunc esuriunt 1045 eb. sitiunt. iustitiam. saturabuntur et sicut eadem ecclesia suo canit redemptori, Ego auiem cum. iusta apparebo 4m conspectu tuo, satiabor dum manaifestabitur gloria tua. Pariter ergo populus Dei et afficitur aduersis et reficitur manna ut sit illud apostoli : Se gaudentes in tribulatione patientes. In qua figura 1050 et dominus noster quadraginta diebus ieiunabat ante mortem carnis suae quadraginta etiam epulabatur cum discipulis suis post resurrectionem carnis suae afjarens eis in multis avgumentis et loquens de regno Dei et conuescens. Ieiunando etenim ostendebat nostrum in se laborem manducando autem et 1055 bibendo cum discipulis ostendebat in nobis suam consolationem. leiunans uelut clamabat : Aítendite ne grauentur corda uestra in crapula et ebrietate et curis huius uitae ; manducans autem et bibens uelut clamabat : Ecce ego uobiscum sum omnabus diebus usque ad comsummationem saeculi ; et: Iterum 1060 autem wuidebo uos, et gaudebit cor uestrum, et gaudiwm uestrum nemo tollet a uobis. Simul enim cum uiam domini carpimus et uanitate praesentis saeculi ieiunamus et futuri promissione reficimur hic non apponentes cor illic pascentes sursum cor. Et cedro omnis domus inirinsecus uestiebatur habens torna1065 Luras suas ei comiuncturas fabre factas et celaturas eminentes. Diximus de cedro quod insuperabilem uirtutum uenustatem signaret. Quo nimirum ligno omnis domus intrinsecus uestitur cum corda iustorum solo bonorum operum amore nitescunt habetque domus in tabulis cedrinis tornaturas suas et coniun- IgE 1070 cturas fabre factas cum idem electi sese ad inuicem pulcherri- 76o ma caritatis copula conectunt ita ut cum innumera sit multitudo fidelium unum tamen cor unam habere animam pro communis fidei ac dilectionis societate merito dicantur. Namque tornaturae quae iuncturis tabularum apponebantur ut IO75 unum ex omnibus fieret tabulatum ipsa sunt officia caritatis 1037 cf. Deut. ii, 7. 1038 cf. Ex. xvi, 35. 1044/1045 Matth. v, 6. 1046/ 1047 Ps. 16, 15. 1049 Rom. xii, 12. 1050 cf. Matth. iv, 2. 1052/1053 Act.i,3-4. 1056/1057 Luc.xxi, 34. 1058/1059 Matth. xxviii, 20. 1059/1061 Ioh. xvi, 22. 1064/1065 III Reg. vi, 18. 1066 supra 841 sqq. 1072 cf.

AC IVA. 1050 ieuiunauit K, ozz.

quorum R

P R S5 T

1071 conectant R

1060 autem] ait P, oz. .$

1063 prius cot]

174

DE TEMPLO

quibus ad inuicem fraternitas sancta copulatur atque in unam Christi domum toto terrarum orbe componitur. Quae etiam domus habet celaturas eminentes cum opera uirtutum sancti nequaquam occulta tegunt sed manifesta expressione foris 1080 omnibus quales sint ipsi quid agant in exemplum uiuendi proferunt quo modo fecit apostolus Paulus qui non solum praedicando gentibus Christum et patiendo ipse pro Christo quantum emineret ostendebat uerum etiam in epistolis ad ecclesias destinatis quot pericula pro Christo toleraret quantis sit a Christo sublimatus felici glorificatione 1085 reuelationibus declarabat. Qui cum dicere suis auditoribus non dubitaret, Imitatores mei estote sicut et ego Christi, quid in domo domini nisi celaturas eminentes ostendit quae singulari culmine uirtutis sese cunctis imitabilem praebuit ? Omnia cedrinis tabulis uestiebantur, nec omnino lapis ap1090 parere poterat in pariete. Et lapides parietis siue pauimenti et tabulae et aurum sanctorum in ecclesia uitam omnia designant, sed ea utique distinctione cum pariter ponuntur ut lapides uiui sint sancti fortitudine fidei in unam eandemque 109j regulam sibimet agglutinati, tabulae cedrinae siue abiegnae sint sancti latitudine uariarum uirtutum secundum donationes sancti spiritus in una eademque fide sibimet alterutrum conexi, auri lamminae sint sancti supereminentem scientiae caritatem habentes atque huius fulgore gratissimo ad inuicem IIOO congaudentes. Quae tria beatus apostolus una sententia complexus est dicens : Nam in Christo Iesu neque circumcisio aliquid. ualet neque praeputium sed. fides quae per dilectionem operatur. Fidei namque inuictae lapis figuram tenuit cedrus actionis odoriferae aurum transcendentis omnia dilectionis 1105 uestiturque lapideus paries tabulis cedrinis cum professio fidei bonis ornatur operibus ne sine operibus otiosa iudicetur aut mortua. Verum quia lex in lapide scripta doctrina uero euangelii per lignum est dominicae passionis confirmata unde et populus lapide circumcidebatur in praeputio nos signo IIIO crucis consecramur in fronte. Possunt non incongrue parietes templi lapidei siue pauimentum pretiosissimo marmore stratum eorum qui in lege fideliter ac perfecte uixerunt typum gerere, tabulae uero cedrinae siue abiegnae noui testamenti iustos indicare qui uolentes post dominum uenire abnegant seII1j met ipsos et sumpta cruce sua cotidie sequuntur illum. Et 1084 cf. II Cor. xi, 26 sqq. — 1087 I Cor. xi, i. — 1098 cf. Eph. iii, r9. 1101/ 1103 Gal. v, 6. 1106 cf. Iac. ii, 17, 20. 1107 cf. Ex. xxxi, 18. 1109 cf. Ios. V, 2-5. 1114 cf. Matth. xvi, 24.

1084 tolerabit K, tolerarit R. 1099 atque huius] huiusque K T, hi sunt qui R .$ efulgore P 1109 circumciditur R, circumcisus 5 1113 tenere K

LIBER I

1120

112;

1130

1155

1140

|

175

quoniam utriusque temporis iustos communis gloria supernae manet retributionis lapidibus ac lignis pretiosis tertia est species aurearum adiuncta lamminarum. Nec contrarium debet uideri quae supra diximus porticum PL quae erat ante templum antiquorum ipsum fidelium figuram 761 gestare templum uero eorum qui post incarnationis dominicae tempus in mundum uenerunt porro domum interiorem regni caelestis gaudia quae utrisque iustis dantur figurare, nunc autem dicamus parietes lapideos antiquum Dei populum tabulata cedrina nouum aureas lamminas utriusque in caelis praemia designare cum idem parietes templi et in porticu et in ipso templo et in sanctis sanctorum pari fuerint modo de lapidibus et lignis et auro compacti. Multiplex namque est in diuersis rebus earundem repetitio figurarum. Sed et hoc dicendum quod fuerunt et in lege et ante scriptam legem plurimi qui legaliter domino deseruirent non occidentes non fornicantes non furtum facientes non falsum testimonium loquentes honorantes patrem et matrem et diligentes proximos sicut se ipsos. Hi ad parietes porticus lapideos pertinebant. Fuerunt alii qui maiori perfectione relictis mundi negotiis et assumpta cruce sua sequebantur dominum qui ut apostolus scribit /udibria et uerbera experti inswper et uincula. et carceres lapidati sunt secti sunt templati sunt ?n. occisione gladii mortui sunt circuierunt in melotis in pellibus caprinis egentes angustiati afflicti quibus dignus mon erat mundus. Hi qui ante manifesta tempora euangelii uitam duxere euangelicam quid nisi ante ingressum templi tabulata cedrina in porticu fulgebant? Quos utrosque

idem

regnum

caeleste

communiter

quamuis

in

mansionibus discretis recipit quasi porticus templi post lapi1145 dem

et cedrum

intrinsecus

est auro

cooperta.

Sunt

hoc in

tempore perplures qui legalibus contenti praeceptis quae supra commemorauimus sufficere sibi credunt tantum, si ad uitam uenire mereantur; sunt alii qui ad perfectionem nitentes uenditis quae habent omnibus dominum sequuntur memores 115o promissi illius quo talibus in resurrectione non solum uitam sed et specialem praedixit honorem esse tribuendum, Amen dico wobis quod wos qui seculi estis me im regeneratione cum. sederit. filius hominis in. sede maiestatis suae sedebitis et uos super sedes duodecim iudicantes duodecim tribus Israhel. Hi ad. 1155 parietes templi albo de lapide factos illi figuraliter ad cedrinas 1119 sura 577 sqq. 1149 cf. Matth. xix, 21.

1131 cf. Matth. xix, 18-19.

1137/1140 Hebr. xi, 36-38..

1151/1154 Matth. xix, 28.

1118 50:7 aurearum add. specierum P R .$ T ^ adiuncta lamminatrum oz. P .$ T' 1119 Ne DP, haec R .$* 1123 dant P. $T 1143 pos; utrosque add. quia K, quae T 1144 recepit R 1149 dominum sequuntur ozz. P R .$ T

176

DE TEMPLO

pertinent tabulas utrique praemia a domino perpetuae lucis quasi auri lamminas quibus decorentur expectant. Sunt in abditis templi lapides pretiosi sunt tabulae ligni aromatici utraque auro cooperta quia et illi qui in lege domini immacularunt 1160 ti ambulauerunt et qui gratiam euangelii perfecte suscepe ntur. perfruu uita aeterna pariter Oraculum autem in medio domus 1n interiori parte jecerat wt goneret ibi archam foederis domini. Hoc superius praeoccupando expositum est quia uidelicet interior domus secreta patriae 1165 caelestis archam foederis dominum saluatorem in quo solo foedus pacis apud patrem habemus designaret qui post resurrectionem suam ascendens in caelum carnem quam assumpserat ex uirgine in patris dextra collocauit. pr Porro oraculum habebat uiginti cubitos longitudinis et uiginti 762 1170 cubitos latitudinis et uiginti cubitos altitudinis. Quod dicit uiginti cubitos altitudinis parietem significat cedrinum qui oraculum, id est sancta sanctorum, ab aede exteriore segregabat sicut et supra diximus. Oraculum ergo ubi erat archa habebat uicenos cubitos in longitudine et latitudine et altitudine, 117j id est per quadrum, quia in superna illa patria ubi regem Christum in decore suo uident oculi sanctorum sola caritatis diuinae ac fraternae gratia per omnia fulget. Quod sequentibus quoque uerbis astruitur cum dicitur, Et operuit illud. atque uestiwit auro purissimo, quod est aperte dicere quia supernae 1r18o moenia ciuitatis gratia caritatis impleuit. Sed et altare uestiuit cedro. Altare dicit thimiamatis quod erat ante oraculum de quo paulo post subinfertur : Sed ef totum altare oraculi texit auro. Vnde intellegi datur quod idem altare de lapide quidem fuerit factum et cedro uestitum ac deinde 1185 auro coopertum. Significat autem typice perfectorum uitam iustorum qui quasi in uicina oraculi sunt positi qui desertis infimis delectationibus de solo regni caelestis ingressu curam omnem impendunt. Vnde bene in hoc altari non carnes uictimarum sed sola incendebantur thimiamata quia tales non II9O adhuc peccata carnis et illecebras cogitationum in se mactare opus habent sed tantum orationum spiritalium et caelestium desideriorum odoramenta per ignem aeterni amoris in conspectu sui conditoris offerunt. Ouid autem in huiusmodi altari lapis cedrus et aurum figurent ex his quae superius dicta II195 sunt facile potest intellegi. 1159 cf. Ps. 118, 1.

1170 III Reg. vi, 20. III Reg. vi, 20.

1162/1163 ITI Reg. vi, 19.

1172 supra 974 sqq.

1164 sz5ra 989 sqq. 1176 cf. Es. xxxiii, 17.

1169/

1181

1182 III Reg. vi, 22.

1158 aditis K* $, adytis L| T, additis R

1164 interna R

1175 quod K* R 5$ 1177 quae R. T 1178 astruuntur R.— up PISO CKOPRSEIS 1183 intellegi datur] intellegitur P J2 SX. 1192 adornamenta R

1170 dicitur R .$

1181 et ad. 1191 totum

LIBER

I

177

Domum quoque ante oraculum operuit auro burissimo et adfixit lammnas clauis aureis. Domum ante oraculum praesentis ecclesiae typum tenere diximus ubi ita redemptoris nostri amore flagramus ut necdum ipsum uidere facie ualeamus ad 1200 faciem. Vnde apte domus haec auro quidem purissimo cooperta sed interposito erat medio pariete ab oraculo secreta. Oraculum namque uocatur cum diuina hominibus uel angelica allocutio cum secretorum quorumque reuelatione conceditur. Vnde

bene oraculum

in abditis, hoc est in interiore domo,

120; factum est quia in superna patria et angelorum nobis uisio atque allocutio et ipsa Dei praesentia reuelabitur iuxta haec quae ueritas ipsa diligentibus se pollicetur dicens : Qu? autem diligit me diligitur a atre meo, et ego diligam eum et manifestabo ei me ipsum ; et iterum : Venit hora cum am non in brouerbiis 1210 loquar uobis sed. balam de atre meo adnuntiabo uobis. Domus ergo ante oraculum auro tecta est quia perfecti quique iusti in hac uita ubi necdum palam de patre audire, id est necdum palam uidere, queunt fidem et opus iustitiae diuino ornant amore per quem perfectam uisionem et plenam Dei cognitio121; nem mereantur. Lamminae aureae quibus operta est domus operationes sunt multifariae pietatis quas in obsequium uel sui creatoris uel fraternae necessitatis amor castus exhibet. Claui aurei quibus erant adfixae lamminae ipsa sunt prae- PL cepta caritatis siue promissa aeternae claritatis per quae in 765 1220 exercitio studioque uirtutum ne deficiamus donante Christi gratia continemur. Vnde bene de eisdem clauis in libro paralipomenon scriptum est : Sed et clauos fecit aureos dta ut singuli claui siclos quinquagenos adpenderent. Quinquagenario namque numero solet in scripturis remissio peccatorum et gratia 122; Spiritus sancti et requies aeterna figurari quoniam quinquagesimus psalmus paenitentiae et remissionis quinquagesimus annus iubeleus quinquagesima die post pascha spiritus sanctus adueniens primituam consecrauit ecclesiam. Et quinquagenorum erant siclorum claui signuli quibus lamminae aureae 1230 adfigebantur in parietibus domus domini quia nimirum uerba

caelestia quibus in amore bonorum operum proficimus et conseruamur ueniam nobis promittunt peccatorum gratia sancti spiritus et sabbatissimum in futuro pollicentur aeternum. Et hi quidem sunt claui dilectionis. Sunt uero alii claui 1255 timoris quibus incipientes quique et necdum ad perfectionem 1196/1197 III Reg. vi, 21.

1207/1209 Ioh. xiv, 21.

1209/1210 Ioh. xvi, 25.

1222/1223 II Paralip. iii, 9.

1196/1197 fixit K L.* R$ T,fecitP ^ etclauosauteos P — 1204 adytis L, T', aditis URS 1208 diligitur] diligetur K! P 1214 perfectam uisionem oz. KP R Sor et] ad K (sup. pas.) 1221 clauibus K P R.$ T

DE TEMPLO

178

peruenientes illecebras uitiorum carnaliumque uoluntatum mortificant, illi uidelicet sermones ueritatis quorum institutione carnem nostram crucifigere cum uitiis et concupiscentiis edocemur quos habere desiderabat propheta cum ait : Confige

1240 clauis a timore (uo carnes meas, a iudiciis enim tuis timui;

qui

rursum ad perfectiora perueniens dicit de clauis dilectionis : Mihi autem adhaerere Deo bonum. est. Nihilque erat in templo quod mon auro tegeretur, sed. et totum altare oraculi texit auro. Supra de altari dictum est. Plenius 1245 uero haec in libro paralipomenon explicantur ubi porticus quae erat ante frontem templi deaurata esse intrinsecus cenacula quoque tecta esse perhibentur. Vbi figura mysterii in promptu est quia tota ecclesia et in hoc saeculo et futuro prae ceteris uirtutibus Deo placitis dono caritatis abundat et sola 1250 haec quasi singulariter eminens ceteras celare uidetur. Deaurata est quippe porticus ante templum quia patres ueteris testamenti Deo per caritatem placuerunt ; deauratum est templum quia eadem ipsa caritas diffusa est im cordibus nostris ber spiritum sanctum qui datus est nobis ; deaurata est I255 domus interior quia in superna patria sola caritas regnat, sed ibi eo uerius et securius quo praesens ipse Deus qui est caritas uidetur, ibi eo certius quo ipse mediator Dei et hominum qui solus paternorum est conscius secretorum uelut archa testamenti semper aspicitur. Quia autem cenacula quoque tecta respicit. Sicut enim interior 1260 sunt auro ad eundem sensum domus sancti sanctorum ubi erat archa aeternam sanctorum uitam in conspectu sui conditoris et redemptoris significat iuxta illud psalmistae, Abscondes eos im abditu wultus tui a conturbatione hominum, 1265

1270

ita cenacula

in alto eandem

uitam,

hoc est in caelis, esse et non in hoc mundo designant dicente

apostolo, Quae sursum sunt quaerite ubi Christus est in dextera PL 764 Dei sedens quae sursum sunt sapite non quae super terram. Et fecit àn oraculo duo cherubim de lignis oliuarum decem cubitorum altitudinis. Cherubim sicut propheta Iezechiel aperte declarat angelicae dignitatis uocabulum est numeroque singulari cherub dicitur plurali cherubim. Vnde apte in figuris cherubim quae erant in oraculo factae angelica ministeria quae conditori suo in caelis semper assistunt possunt intellegi. Qui 1238 cf. Gal. v, 24.

1239 Ps. 118, 120.

1242 Ps. 72, 28.

1243/1244

III Reg. vi, 22. 1244 supra l, 1008 sqq.; 1181 sqq. — 1245 cf. II Paralip. iii, 4, 9. 1253/54 Rom. v, 5. 1256 cf. I Ioh. iv, 16. 1257 I Tim. ii, 5.

1263/1264 Ps. 50, 21.

— 1266 Col.iii, 1-2.

cf. Beda, de /ab. I, 513 sqq. cf. Ezech. x, 5-8.

^ 1268/1269 III Reg. vi, 23. — 1269 ]

1240 clauibus K*PRJST prius a] et R 1244 dictum] oz. K, expositum TRIS 1260 sic R 1263 abscondito P T!, abdito .$, abtito T 1269 505 sicut add. et R 1272 misteria P R

LIBER

I

179

recte de lignis oliuarum facti esse perhibentur quia nimirum 1275 uirtutes angelicae gratia spiritus sancti ne umquam ab amore Dei arescant unctae sunt. Ipsi etenim sunt una nobiscum participes illi de quibus ait in laude Christi propheta : Vnxit ie Deus Deus tuus oleo laetitiae rae participibus tuis. Recte de lignis oliuarum figuraliter sunt facti quos luce sapientiae 1280 caelestis mox ipse qui creauit impleuit. Vnde cherub appellari uoluit quae Latine multiplicata scientia siue scientiae multitudo interpretatur. Decem autem sunt cubitorum altitudinis quia denario uitae aeternae fruuntur habentes inuiolatam in se sui conditoris imaginem seruata in perpetuo sanctitate et 128; iustitia et ueritate quam prima condicione perceperunt. Denarius namque decem obolis constat et continere in se regis nomen et imaginem consueuit. Quapropter et figurae regni caelestis aptissime congruit ubi et angeli sancti in imagine sui conditoris ad quam facti sunt semper manent et electi 1290 homines imaginem eius quam peccando amiserant recipiunt. Scimus enim, inquit, quia cum apparuerit similes ei erimus uidebimus eum sicuti est. Quinque cubitorum ala cherub una et quinque cubitorum ala cherub altera, id est decem cubitos habentes a summitate alae 1295 4sque ad alae alterius summitatem. Alae cum in sanctorum hominum figuram ponuntur uirtutes significant eorum quibus ad caelestia semper uolare atque in his conuersationem delectantur habere. Cum uero in significatione angelorum ponuntur alae quid aptius quam gratiam demonstrant perpetuae 13oo et indefectiuae felicitatis eorum qui semper in caelestibus in ministerio sui persistunt auctoris ? Vel certe quia leuitate spiritalis naturae sunt praediti ita ut ubicumque uoluerint statim quasi uolando perueniant et hic cum alis figurati et profecto sunt cum alis ostensi. Bene autem dicitur quia qwonque 135 cubitorum fuerit ala cherub wna et quinque cubitorum ala cherub altera quoniam uirtutes angelicae legem Dei quae in quinque libris descripta est indefessa deuotione custodiunt diligendo uidelicet dominum Deum suum ex omnibus uiribus suis diligendo et proximos tamquam se ipsos. Plenitudo enim 1510 legis caritas est. Proximi autem eorum et ipsi ad inuicem sunt angelici spiritus et homines electi eorum aeque conciues. Vnde utraque ala eiusdem esse mensurae perhibetur quia uidelicet 1274 Ps. 44, 8. 1280 cf. Hieron., 2077. (CC LXXII, 63, 11 ; 103, 7). 1292 I Ioh. iii, 2. 1293/1295 III Reg. vi, 24. 1308 cf. Luc. x, 27. 1310 Rom. xiii, 10.

1291/ 1309/

12:6ipsae K! L.$ T 1280appellare P R*.$ 1281 quod K 1284 redemptoris R 1286 decem oz.R — obelisL, P R.$ 1290 quia LL, R T, qua P — 1292 pos? uidebimus a4. enim R 1303 prophetis K L R?.$ T, prophetae R* 1312 post utraque add. cerub K

180

DE TEMPLO

eadem ipsa deuotione qua sese alterutrum in Deo diligunt nostram quoque ad se ascendentium societatem desiderant PL 1315 sicque simul alae decem cubitos complent cum in gemina 765 caritatis exhibitione angeli de conditoris praesentia laetantur. Decem quoque cubitorum erat cherub secundus mensura bari et opus wnum erat in duobus cherubim. Duo erant facti cherubim propter consortium eiusdem de qua loquimur caritatis signi1320 ficandum quia minus quam inter duos caritas stare non potest. Vnde et saluator binos ad praedicandum discipulos mittere curauit ut tacite doceret eis qui uerbum fidei praedicarent uirtutem dilectionis ante omnia opera esse tenendam. Vniusque mensurae et operis duo cherubim quia disparilitas uolun1325 tatum siue cogitatuum in superna patria nulla est ubi una eademque omnes Dei praesentis uisione et gloria illustrantur. Poswitque cherubim 4n. medio templi interioris, extendebant autem alas suas cherubim et tangebat ala una. parietem. et ala cherub secund? tangebat parietem alterum, alae autem alterae n 1330 medio bariete templi se inuicem. contingebant. Manifestum est ex his quae praedicta sunt qua re cherubim in medio templi interioris sint positi quorum habitatio semper est in caelis. Extendebant autem alas cherubim quasi ad uolandum quia spiritus angelici semper habent animum ad obsequium diuinae 2525 uoluntatis paratum. Quod uero ala una tangebat parietem et ala cherub secundi alterum parietem ad illam caritatis administrationem pertinet quam nobis exhibent angeli. Quod alae alterae in medio templi se inuicem contingebant eam dilectionis gratiam qua se alterutrum complectuntur exprimit. 1340 Bene autem sequitur, T'exit. quoque cherubim auro, quia et naturam eorum conditor immortali claritate sublimauit et mentem uera dilectionis atque humilitatis luce repleuit. Notandum sane quia Moyses dum tabernaculum faceret fecit et duos cherubim aureos quos posuit in propitiatorio quod erat super 1345 archam, Salomon autem addidit alios duos multo maiores quos in templo poneret sub quorum alis archam in medio poneret cum propitiatorio et cherubim prioribus, sicque factum est ut in tabernaculo quidem essent cherubim duo in templo autem quattuor. Ad unam uero eandemque significationem utrique 1350 pertinent, sed repetitum est opus atque augustius factum et per Salomonem ut typice doceretur quia multiplicata post incarna1317/1318 III Reg. vi, 25. 1320 cf. Luc. x, 1 ; Beda, /» Lx. III, 1897/1905 ; Greg. Magn., Dom. in eu. (PL LXXVI, 1139 A). 1327/1330 III Reg. vi, 27. 1340 III Reg. vi, 28. 1343 cf. Ex. xxv, 18-20 ; xxxvii, 7-9. :

1313 50:7 sese add. in R. .$ 1325 cogitatum K* IL, R* T 1326 Deioz.L PST 1332 sunt R 1335 quia L R .$ ct. patietemom DA PIRYS UT: 1350 atque oz, LP R.S T angustius L, P 5, angustias T et om. K 1351 declatretur R

IEDESTSECT

I8I

tionem dominicam ecclesia latius esset gentibus sublimitas caeli ciuium pandenda qui sic conditorem de collata suae munere beatitudinis collaudant ut de nostra quoque ereptione atque ad 1355 eandem beatitudinem introductione congaudeant. Extendunt enim alas ad inuicem super archam cum ad laudem domini saluatoris referunt bonum omne quod acceperunt, extendunt alteras alas ad parietes oraculi cum sanctos etiam homines secum uidere laetantur eosque uelut alarum suarum summitatibus 1360 tangunt quos consortes atque imitatores fuisse in hac uita suae puritatis exultant. Duos autem aeque parietes alis suis tangunt quia fideles utriusque populi Iudaei scilicet et gentilis possessores secum habent aulae caelestis ; non quia in illa PL patria distinctio sit localis inter utrumque populum sed quia 766 1565 maior fiat festiuitas internae beatitudinis de consortio adunatae fraternitatis. Extendunt ergo cherubim ad utrumque parietem oraculi alas suas quia laetantes in caelesti patria iustos utriusque plebis uisione quoque suae gloriae ad laudem creatoris excitant. Nec solum de illorum quos secum intus habent hominum iustorum felicitate laetantur agmina caelestia uerum etiam nostri qui foris adhuc positi de profundis ad dominum clamamus curam gerunt sedulam. Vnde bene de eisdem cherubim in libro paralipomenon scriptum est : Jsí autem stabant erectis bedibus, et facies eorum 1575 uersae erant ad. exteriorem domum. Stabant etenim erectis pedibus cherubim quiaa uia ueritatis in qua mox conditi sunt positi numquam aberrauerunt angeli. Habent facies ad exteriorem domum quia nos ab huius aerumna peregrinationis ereptos ad suum desiderant peruenire consortium. Sic ergo 1380 pedibus stabant erectis sic alas suas ad auro textos oraculi parietes extendunt ut facies habeant ad domum uersas exteriorem quia angeli sic suam perpetuo innocentiam conseruant sic de animarum sanctarum in caelis beatitudine congaudent ut eis quoque quos in terris adhuc peregrinari conspiciunt 1385 electis opem ferre non desinant donec et illos ad caelestem

1370

patriam introducant. Omnes enim sunt administratorit spiritus in ministerium missi bropter eos qui hereditatem capiunt salutis.

1390

Possunt etiam duo cherubim duo testamenta figurare. Qui nimirum cherubim in oraculosunt facti quia in consilio diuinae prouisionis nobis utique inaccessabili atque incomprehensibili ante saecula dispositum est quando et qualiter quibusue 1355 sqq. Libri Carolini 1,20

ed. Bastgen, 46-48). 1386/1387 Hebr. i, 14.

1332 esse R .$ (sup. ras.)

(MGH,

Legum 5$. III, Concilia 11, Supplementum,

1371 cf. Ps. 129, 1.

1360 sui R

1362 Iudaeos R

1374/1375 II Paralip. iii, 13.

gentiles K! P R, gentes T!

182

DE TEMPLO

auctoribus sacra scriptura conderetur. De lignis oliuarum sunt facti quia per uiros »sericordiae quorum jietates non defuerunt uiros unctione spiritus sancti illustratos diuini sunt libri con1395 scripti. De lignis oliuarum sunt facti quia lucem nobis scientiae tribuunt iuuante flamma caritatis Dei quae per spiritum sanctum diffunditur in cordibus nostris. Decem cubitis sunt alti quia per obseruantiam decalogi legis Deo seruiendum praedicant quia Deo fideliter seruientes denario remunerandos esse 1400 regni perpetis ostendunt. Geminas habent alas quia testamenta per aspera aeque et prospera indefesso proposito semper ad caelestia tetendisse ac peruenisse declarant quia hoc idem suis auditoribus faciendum esse demonstrant. Quinque cubitorum ala cherub una et quinque cubitorum ala cherub 14o5 altera quia in omni labentium rerum uarietate sancti uniuersos

corporis sui sensus in obsequium sui conditoris extendunt oculos habentes semper ad dominum, audire desiderantes uocem laudis eius et enarrare uniuersa mirabilia eius, dulcia

faucibus suis habentes 1410 Suo, currentes in odore alitus in eis et spiritus labiis iniquitatem nec

eloquia illius super mel et fauum ori unguentorum eius, et donec superest Dei in naribus ipsorum non loquentes in lingua sua stultitiam personantes,

sicque fer arma vustitiae a dextris et a simistris incedentes ad PL

perceptionem

caelestis denarii quem

summus

paterfamilias

1415 cultoribus suae uineae repromisit perueniunt.

Et opus unum erat in duobus cherubim quia utriusque instrumenti scriptores una eademque castitate operis et caritatis deuotione Deo seruiebant una et consona Deum uoce ac fide praedicant quaeque nouum testamentum de dominica incar1420 natione passione resurrectione ascensione gentium uocatione Iudaeorum expulsione multimoda ecclesiae tribulatione facta narrat haec eadem uetus testamentum,

si recte intellegitur,

ueraciter fienda praedicebat. Aduentum uero antichristi finem saeculi extremi discrimen iudicii et aeternam bonorum gloriam 142; poenamque reproborum concordi utrumque testamentum ueritate probat. Alae igitur cherubim interiores super arcam se inuicem contingebant quia testamenta pari de domino attestatione consentiunt. Item alis exterioribus iste unum parietem ille alterum contingebat quia uetus testamen1450 tum proprie antiquo Dei populo scriptum est nouum uero 1393 Eccli. xliv, 1o. 1396 cf. Rom. v, 5. 1407 cf. Ps. 24, 15. ct. Ps. 25, 7. 1409 cf, Ps. 118, 105. 1410 cf. Cant. i, 5. 1411 cf. Iob xxvii, 3-4. 1412 cf. Iob vi, 50. 1413 II Cot. vi, 7. 1414 cf. Matth. xx, 1-2.

1393 pietas K*, pietati K* 5 — 1394 uires K* R$. 1398 quae R 5 1406 sui corporis K R$ 1414 perfectionem R 1421 multimodo P, multimodi .$ 1429 contingebant L'! P R T

767

LIBER

I

183

nobis qui post incarnationem dominicam ad fidem uenimus et secundo parieti, hoc est septemtrionali, recte comparamur quibus post figuram ac tenebras idolatriae lucem ueritatis cognoscere datum est. Nam etsi primitiua ecclesia maxime de 1435 Iudaeis effloruit et omnis Israhel circa finem saeculi saluandus

esse credatur, plurimi tamen fidelium huius temporis de gentibus congregantur ad euangelii suscipienda sacramenta quibus hoc etiam diuinitus donatum est ut reuelatis oculis sui cordis manifeste cognoscant litteram ueteris testamenti euan1440 gelicae gratiae plenam esse mysteriis. Versas habent facies cherubim ad exteriorem domum quia nostri gratia qui adhuc foris stamus nec re ipsa sed se salus facti sumus diuini sunt libri conditi quia scriptores eorum iam regnantes cum domino illumque collaudantes in caelis curam nostrae gerunt salutis 1445 proque nostris erratibus apud eius pietatem interpellant. Circumdati sunt auro cherubim quia praeclaris scriptorum suorum operibus confirmatur auctoritas testamentorum. Manifestata autem per orbem cognitione diuinarum scripturarum siue interna gloria caelestium agminum, utrumque enim che145o rub ut diximus et angelos uidelicet et testamenta designant, confestim plures ad fidem conuerti et bonis abundare coeperunt operibus. Vnde apte subditur :

Et omnes arietes templi ber circuitum scalpsit uariis celaturis et torno. Omnes parietes templi per circuitum omnes sanctae 1455 ecclesiae populi sunt quibus super fundamentum Christi locatis totius ambitum orbis repleuit coeptumque fidei aedificium cotidie noua membrorum suorum progenie quasi lapidum pretiosorum appositione superaugmentare non desistit. Qui nimirum parietes uariis celaturis scalpuntur cum a/5? datur er 1460 spiritum sermo sapientiae alii sermo scientiae secundum eundem spiritum alteri fides n eodem spiritu alii gratia curationum n wno spiritu ali? operatio uirtutum alit prophetia alii discretio

spirituum alii genera. linguarum. alii anterpretatio sermonum. Et ut ad illas ueniamus quas omnes habere ualemus uirtutes 1465 caritas gaudiwm pax longanimitas patientia benignitas bonitas modestia continentia et ceteri fructus spiritus, quid nisi celaturae parietum templi quae ornatus sunt mentium populi Dei ? Scalpuntur idem parietes et torno cum prompto pollent animo fideles ad faciendum cuncta quae dominus praecepit ad 1442 Rom. viii, 24.

1453/1454 III Reg. vi, 29.

1459/1463 I Cor. xii, 8-10.

1465/1466 Gal. v, 22.

1436 tamen] tunc R 5, tantum T 1440 habentes LPRS$T 1441 quia] quae R$ T nos L* P gratia oz. LPRS$T 1445 proque] qui pro K* R$, pro quo T 1447 manifesta R 1454 turno K'R $* 1465 po:/ bonitas a4. fides K R 1467 quia KL P

Pp

768

184

DE TEMPLO

147» patiendum cuncta quae permittit dicentes ex animo per singula quae occurrunt, Benedicam dominum in omnt tempore, et, Paratum cor meum Deus paratum cor meum, cantabo et psalmum dicam domino. Scalpuntur torno cum in tantum uirtutibus operam impendunt ut ab harum tramite nullis circumstan147; tium rerum contrarietatibus nullis possint blandimentis auer-

148o

148;

149o

1495

1500

150;

ti. Quia enim tornator et ceteris artibus uelocitate praecellit et ipse sibi regulam qua sine errore opus perficiat seruat apte per hanc pia sanctorum uita signatur quae et parata est semper ad obsequium diuinae uoluntatis et hoc absque diuerticulo errandi complere longo uirtutum usu exercitata didicit. Vnde et sancta ecclesia in canticis canticorum sponsi ac redemptoris sui uirtutes ammirata dicebat: Manus eius tornatiles aureae plenae hyacinthis. Tornatiles quippe sunt manus eius quia apparens in carne sanitates et miracula quaecumque uoluit absque omni morarum tarditate absque ullis errorum ambagibus Dei uirtus et sapientia perfecit, aureae sunt quia quae foris uerbo iussit intus ut fierent diuina plenus potentia dedit, plenae sunt hyacinthis quia ad gloriam patris uniuersa quae fecit retulit quia per opera quae fecit nostros ad quaerenda caelestia sensus erigit. Omnes ergo parietes templi per gyrum uariis celaturis et torno scalpuntur cum tota per mundum ecclesia uirtutum spiritalium exsecutioni absque ullo prorsus errore prompta deuotione insistit. Vbi bene subditur : Ei fecit in eis cherubim et palmas et ficluras uarias quasi prominentes de pariete et egredientes. Cherubim namque in parietibus templi facit Salomon cum electos suos dominus ad regulam scripturarum sanctarum in quibus est multitudo scientiae uitam suam dirigere donat. Cherubim facit cum eos in hoc mundo castitatem angelicae conuersationis pro modulo suo docet imitari quod maxime uigilis ac laudibus diuinis dilectione sincera conditoris et proximi geritur. Palmas facit cum memoriam aeternae retributionis eorum mentibus infigat ut eo minus ab arce iustitiae labi queant quo mercedem 1ustitiae semper ante cordis oculos habent. Facit picturas uarias quasi prominentes de pariete et egredientes cum multifarias uirtutum operationes fidelibus tribuit, uerbi gratia w?scera misericordiae benignitatem. humalitatem. patientiam modestiam sufferre inuicem et donare sibimet ipsis super omnia autem haec caritatem habere quod est winculum perfectionis. Quae PL 769

1471 Ps.223,2.

1472Ps.56,8.

1482/1483 Cant. v, 14.

1494/1495 III Reg. vi, 29. — 1396/1507 Col. iii, 12-14.

— 1486 cf. I Cor. i, 24.

14*1 domino $ 147 ipsa KL P* R*.$ T!, ipsam P? — regula.$ — 1480 longa R 1484 quae R* 1491 mota R post R .$ 1492 exsecutione K L T, -nem P 1505 quasi] quoque R T, quippe .$

LIBER I

185

1510 uidelicet uirtutes cum in tantam electis consuetudinem uene-

rint ut uelut naturaliter eis esse uideantur insitae quid aliud quam picturae domus domini prominentes quasi de pariete exeunt quia uerba et opera ueritatis non adhuc ab aliis extrinsecus discunt sed ut sibimet infixa radicitus parata semper ab 1515 intimis cordis quae sunt agenda siue docenda proferunt. Sed ei bauimentum domus texit auro intrinsecus et extrinsecus. Intrinsecus et extrinsecus in oraculo et in ipso templo significat. Diximus autem supra quod pauimenti aequalitas humilem concordiam designaret sanctae fraternitatis ubi cum sint 1520 Iudaei et gentes barbari et Scythae liberi et serui nobiles et ignobiles cuncti se in Christo esse fratres uniuersi eundem se habere patrem qui est in caelis gloriantur, neque enim de concordissima humilitate supernorum ciuium dubitare cuiquam fas est. Texit ergo Salomon pauimentum domus auro intrin1525 secus et extrinsecus quia rex noster pacificus et angelos atque animas iustorum in caelis perfecte ac plenarie dono dilectionis impleuit et peregrinantes in hoc saeculo ciues eiusdem patriae caelestis signaculo dilectionis a ceterorum mortalium uilitate secreuit, I» oc cognoscent, inquiens, omnes quia discipuli mei 1530 estis, si dilectionem habueritis ad dnuicem.

Et in ingressu oraculi fecit ostiola de lignis oliuarum ostesque angulorum quinque et duo ostia de lignis oliuarum. Quod primo dixerat, fecit ostiola de lignis oliuarum, hoc ipsum uidetur apertius explicare uoluisse cum adiunxit, e£ duo ostia de 1535 lignis oliuarum. Vnus quippe erat ingressus oraculi sed idem ingressus duobus ostiis claudebatur rursumque reseratis eisdem aperiebatur, sicut et templum sicut porticus ante templum unum non amplius habebant introitum, certi utique causa mysterii quia «nus domnus una fides wnwm baptisma 154o 4nus Deus unus in ecclesiam praesentem post baptismum unus in regnum caeleste per opera fidei est sperandus introitus. Nam quod unus esset ingressus oraculi testatur hoc quod inferius de archa scriptum est: Cumque eminerent wectes et apparerent summatates eorum foris sanctuarium. ante oraculum 1545 non apparebant ultra extrinsecus. Vbi patenter ostenditur, ni

fallor, quod unus erat ingressus oraculi et hic e regione factus archae quae erat in medio eiusdem oraculi. Cuius ingressus ostiola per significationem multifarie possunt accipi. Nam et angelicos spiritus quorum ministerio in habitationem patriae 1516 III Reg. vi, 30. 1518 szpra 941. — 1520 cf. Col.iii,o ri. — 1325 cf. I Patalip. xxii, 9. 1529/1530 Ioh. xiii, 55. 1531/1532 III Reg. vi, 31-32. 1539/ 1540 Eph. iv, 5-6. 1543/1545 III Reg. viii, 8.

1516 pr. et om. 5 T — 1925 post. et om. R.—

eiusdem aZ. stabat K

1549 etat] oz. K, cum R$ T.

posr

186 1550

1555

DE TEMPLO

caelestis introducimur aptissime designant et apostolorum aeque uirorumque apostolicorum figuram tenent quibus claues regni caelorum sunt datae qui accepta a domino potestate alligandi atque soluendi et dignos intra regni ianuam admittunt et contumaces impuros ac superbos excommunicando uel anathematizando ab ingressu uitae perennis eliminant. Sed et opera iustitiae quorum merito ad regnum caeleste

peruenitur recte per ostia per quae in sancta sanctorum in-

1560

1565

1570

1573

1580

1585

grediebatur possunt typice designari iuxta quod in libro PL sapientiae scriptum est: Custoditio autem legum consummatio 77e incorruptionis est, incorruptio autem [acit proximum Deo, concupiscentia itaque sapientiae deducit ad. regnum perpetuum. Quibus omnibus apte congruit quod eadem ostiola de lignis fiunt oliuarum quia nimirum et angeli et homines perfecti fructu misericordiae et operibus lucis sese in domo Dei gloriosos exhibent immo omnes electi per arma lucis et pietatis aditum sibi patriae caelestis aperiunt. Duo sunt autem ostiola siue quia dominum et proximos diligunt et angeli et homines sancti, neque ianuam uitae nisi per geminam hanc dilectionem poterit intrare, seu quia utriusque populi fidelibus et Iudaei uidelicet et gentilis eadem uitae ianua reseratur. Postes habent angulorum quinque quia non solum animas electorum aula caeli recipit sed et corporibus immortali gloria praeditis in iudicio suas fores aperuit. Quinque enim sensus corporis nostri quorum ut supra meminimus uisus auditus gustus olfactus tactus uel certe postis uterque oraculi quinque factus est cubitorum quia solis illis supernae patriae introitus panditur qui omnibus sui corporis et cordis sensibus domino seruire studuerunt, corporis uidelicet cum per eosdem sensus aliquid pro illo agunt cordis uero cum sobrie et iuste et pie cogitant de eis quae per ipsos corporis sensus agere decernunt. Et scalpsit in. eis jiciuram cherubim et balmarum species et anaglyfa ualde brominentia et tzxit ea auro. Anaglyfa Graece quae Latine dicuntur celaturae. Cuncta autem haec supra, id est cherubim et palmae et celaturae in ornatu parietum templi, posita et pro captu nostro exposita sunt, nec laborandum in adstruendo quia uirtutum operibus quae per totum orbem ecclesia in suis sanctis ac perfectis exercet illi praecipue quibus fidelium cura commissa et claues regni caelorum sunt datae om1552 cf. Matth. xvi, 19. 1581/1582 III Reg. vi, 32.

1563 perfecti] per

1359/1561 Sap. vi, 19-21. 1383 supra 1494 sqq.

R.— 1364 fructum R.

1372 recepit

1593 supra 879; 1406.

R— 1575 certe uel R .$

1578 studeant R*, studuerint K* R? 1582 ea oz. R 1583 quae oz. KR id] prima R 1584 et palmae et celaturae oz. P R $ T ornatum R

parietum oz;. R

1587 exerceret R

LIBER I

187

ni debeant sollertia insistere ut quantum gradu praeminent ce1590 teris tantum et merito praecellant bonae actionis. Habent namque in se picturam cherubim scalptam cum angelicam in terris uitam quantum mortalibus possibile est et mente imitantur et opere. Habent palmarum species cum dona supernae retributionis fixa semper intentione meditantur. Palma namque ma1595 nus uictricis ornatus est. Habent anaglyfa ualde prominentia

cum certissima bonorum operum documenta et quae nemo in sinistram partem interpretari ualeat cunctis sese intuentibus ostendunt. Et haec omnia opera sunt aureis lamminis operta cum sicut saepe dictum est et semper dicendum est ceteris 1600 uirtutum floribus specialius in magnis ecclesiae membris fulgor supereminet amoris. His ostiolis etiam uelum fuisse additum uerba dierum narrant : Fecit quoque uelum, inquit, ex hyacintho purpura coccino ei bysso et intexuit ei cherubim. Quod. decoris quidem gratia 1605 factum est ut inter parietes deauratos etiam olosericum fulgeret, sed in eiusdem mysterii cuius significatione et ostiola. Ante archam atque ingressum oraculi appensum est ut sicut ostiola congruis horis aperiebantur sic et uelum reuelaretur quoties aduenirent quibus in sancta sanctorum esset ingrediendum. PL 1610 Huius ergo ueli sedula reuelatio secundum legem apertionem 71 significat regni caelestis quae nobis per incarnationem domini et saluatoris nostri donata est. Vnde et baptizando eo caeli aperti sunt ut ostenderetur quia per baptisma quod nobis ipse consecrauit ianuam patriae caelestis deberemus ingredi, et 1615 moriente illo in cruce idem welwum scissum est medium a summo

usque deorsum ut aperte doceretur quia figurae legales iam tunc ad finem uenissent ac ueritas euangelii archanaque caelestia et ipse caeli ingressus non adhuc prophetandus ac figuraliter significandus sed iam iamque esset proxime omnibus 1620 aperiendus qui ab initio mundi usque ad id temporis in fide ueritatis de mundo transierunt. Nam die post resurrectionem domini quadragesimo uniuersi cum eo caelum petierunt remotoque omni uelamine multifarias in domo patris mansiones pro suis quique meritis acceperunt. Sed et nobis qui adhuc 162; futuri eramus eadem hora iam reseratus est supernae illius ciuitatis ac domus patris ingressus. In quam profecto ciuitatem non nisi per interna aeternorum bonorum desideria per fidem ac sacramenta dominicae passionis per feruorem sincerae dilectionis per mortificationem concupiscentiae carnalis et per 163o cotidiana angelorum auxilia conscenditur. 1598 cf. III Reg. vi, 55. 1603/1604 II Paralip. iii, 14. 1615/1616 Matth. xxvii, 51 ; Luc. xxiii, 45.

1606 eisdem P$ T

I5

1612 cf. Matth. iii, 16.

mistetiis T

CIGICSISN

188

DE TEMPLO

Vnde bene idem uelum sub quo in oraculum intrabatur ex hyacintho purpura coccino et bysso factum esse ei quoque cherubim intexti esse memorantur. Hyacinthus quippe qui caeli colorem imitatur supernorum desideriis apte comparatur. 1655 Purpura quae sanguine concyliorum conficitur et sanguineam ipsam profert speciem non immerito sacramentum dominicae signat passionis quo nos initiari et quod imitari crucem nostram portando debemus. Coccino qui rubeo colore flammescit congrue uirtus exprimitur amoris de quo mirantes dixere qui 1640 cum domino ambulauerant discipuli: Nonne coy mosirum ardens erat in mobis dum loqueretur in uia et aperiret nobis scripluras ? Byssus quae de terra uirenti germine nascitur et longo artificum exercitio natiuum exuit uirorem atque ad albantem deducitur speciem congrue castigationem nostrae carnis insi1645 nuat. Cuius quasi umorem ingenitum exsiccari iubet apostolus dicens : Mortificate membra uestra quae sunt super terram, fornicationem. immunditiam libidinem concupiscentiam malam et auaritiam quae est simulacrorum seruitus ; ad quantum uero candoris gratiam hanc uelit perduci ostendit alias dicens: 1650 Obsecro uos fratres ber misericordiam Dei ut exhibeatis corpora uestra hostiam wiuentem sanctam Deo blacentem, rationabile sit obsequium uestrum. Intexunt uelo cherubim eisdemque quattuor eximiis coloribus conficiuntur cum in uniuersis quae pie agimus a uenenatis daemonum telis per angelica praesidia 1655 domino donante protegimur; intexunt uelo cherubim cum in bonis quae agimus multitudine scientiae indesinenter utimur respicientes semper ad eloquia diuina et ne forte a uirtutis calle aberremus horum intuitu continuo uestigia nostra regiimus. Fecitque in introitu templi tostes de lignis oliuarum quadran1660 gulos eb duo ostia de lignis abiegnis altrinsecus, et. utrumque ostiwm duplex erat et se inuicem tenens aperiebatur. Sicut ingressus oraculi quo ad archam domini cherubimque perueniebatur introitum significat regni caelestis quo ad uisionem nostri conditoris supernorumque ciuium nos introduci speramus ac 1665 desideramus, ita introitus in templum primordia nostrae conuersationis ad Deum quando in praesentem ecclesiam ingredimur typice demonstrat. Iste ingressum nostrum ad fidem ille designat ad speciem. Vnde apte postes huius introitus quadrangulati sunt facti propter quattuor sancti euangelii libros quo1670 rum doctrina in fide ueritatis erudimur seu propter totidem

1633 cf. Isid., e7yzzo/. XIX, 22, 11 ; 28, 1-4.

1648 Col. iii, 5.

1650/1652 Rom. xii, r.

1640/1642 Luc. xxiv, 32.

1646/

1659/1661 III Reg. vi, 33-34.

1632 5os/ hyacintho ad. et R 1637 passionis signat R $ I* gerimus R 1666 conuetsionis K.$ T

1658 intuitum P R

PL 772

LIBERI

^"

189

quattuor uirtutes principales, prudentiam, fortitudinem, temperantiam, iustitiam, quarum ueluti fundamine quodam firmissimo omnis bonorum actuum structura innititur ; prudentia namque qua discimus quid nos agere qualiter uiuere 1675 deceat ; fortitudo per quam ea quae agenda didicimus implemus ; quas uno uersiculo uirtutes propheta breuiter complectitur dicens, Dominus illuminatio mea et salus mea, illuminatio

168o

1689

169o

169;

17oo

uidelicet ut quae agere debeamus edoceat, salus uero ut haec nos agenda confirmet ; temperantia qua discernimus ne plus aut minus iusto prudentiae siue fortitudini operam dare inueniamur ; et quoniam quisquis prudentia fortitudine temperantia utitur absque ulla contradictione iustus esse probabitur uirtus quarta post prudentiam fortitudinem temperantiam iustitia sequitur. Duo ostia quae in hunc ingressum facta sunt dilectio est Dei et proximi. Quae bene altrinsecus facta esse dicuntur quia ad inuicem respiciunt adeo ut una sine altera nequaquam possit haberi. Ommis enim qu? credit quoniam lesus est Christus ex Deo natus est, et omnis qui diligit eum qui genuit diligit eum qui ?1atus est ex eo ; et sicut iterum dicit, qu? non diligit fratrem suum quem uidet Deum quem non uidet quomodo potest diligere? Vnde recte ostium exterius dilectio fraterna interius est dilectio intellegenda diuina quia ila prior tempore haec est dignitate sublimior et per illam ad hanc intratur quia in amore proximi discitur qualiter amari conditor debeat. Vtrumque autem ostium duplex erat et se inuicem tenens aperiebatur quia in utraque dilectione duo sunt quae principaliter obseruare debemus. In dilectione Dei etenim fidem ueritatis et puritatem necesse est ut habeamus bonae operationis. SZne fide enim, ampossibile est. placere Deo ; et fides sine operibus mortua. est. In amore autem fraternitatis patientia est et benignitas seruanda dicente apostolo, caritas patiens est benigna est, patiens uidelicet ad tolerandas molestias iniuriasque proximorum benigna ad dimittendum ex corde et bene fa-

1705 ciendum eis quorum iniurias sustinet. Oualem nos caritatem habere dominus uoluit cum ait, Déimittite, et diàmattetur uobis, date, et dabitur uobis, dimittite iniurias laedentibus uos date

subsidium pietatis eis quibus laxatis iniurias ; qualem nobis impendere dilectionem desiderat ipse qui nos in oratione 1677 Ps. 26, 1.

1688/1690 I Ioh. v, x.

1690/1691 I Ioh. iv, 20.

1699/

1700 Hebr. xi 6. ^ 1700/1701 lac. ii, 26. ^ 1702/1703 I Cor. xiii, 4. — 1706/ 1707 Luc. vi, 37-38.

1679 agendo P T — pos! temperantia add. est K discimus T' 1681 pos; prudentia adZ. a P, ac K $ T 1683 temperanter K 1685 est oz. P R 1686 pos! proximi add. significat P 1690 dicitur 5 ^ pos; dicit a7. quia R 1699 ut oz. KP $T 1706 uoluit ozz. R

PL 713

190

DE TEMPLO

1710 dicere praecepit, Panem nostrum cotidianum da nobis hodie, et dimitte nobis debita mostra sicut et mos dimittimus debitoribus nostris. Vtrumque ergo ostium duplex erat quia dilectio utraque gemino ordine perficitur, utrumque se inuicem tenens aperiebatur quia iunctae sunt uirtutes neque ab inuicem 171; queunt diuidi. Nam neque fides sine operibus neque sine fide Deo possunt opera bona placere, neque item iniurias ferre sufficit qui ei quem tolerat etiam ea quae necesse habet cum possit ministrare contempsit, neque ei qui substantiam mundi habuerit sat est de hac egenti proximo dare si non etiam eas 172o quas sibi forte inrogauerit molestias sincero ex corde remittit. Quod enim de utroque illo ostio dicitur quia se inuicem tenens aperiebatur non haec apertio separationem ab inuicem spiritalium designat uirtutum sed hoc potius indicat quod per harum coniunctionem ingressus nobis sanctae ecclesiae magis 172; magisque patescit ut quo his amplius abundemus eo uerius sanctorum coetibus associemur, sicut etiam diuisio rubri maris

postquam populus Dei Aegyptium persequentem euasit non diuisionem unici baptismatis sed apertionem potius signauit qua extinctis peccatis omnibus ad litus ac solitudinem transea1750 mus

uirtutum.

Vel certe

ostium

quod

inuicem

se tenebat

aperitur cum per ministerium praedicatoris discernitur quid proprie ad cognitionem fidei quid ad uiuendi castitatem pertineat, quae tamen utraque a sua nequeunt conexione separari

quantum distet inter proximorum mala tolerare et eis nostra 1735 bona commodare, cum haec certissime soleant in uno eodem-

que corde perfectorum indissolubilia permanere. Notandum sane quod in ingressu oraculi duo quidem ostia fuisse dicuntur sed haec duplicia fuisse non dicuntur in templi uero, id est domus prioris, introitu ita erant duo ostia ut duplex esset 174o utrumque quia nimirum in praesenti ecclesia talem nos ingredi ac ducere uitam necesse est in qua dilectionem Dei et proximi per fidem et operationem per patientiam et benignitatem seruemus, in futura autem uita ubi dominum et proximos in luce aeternae beatitudinis uidebimus eadem utique dilectione 174; gemina absque ullo prorsus labore immo in magna multitudine diuinae dulcedinis fruemur. Vnde apte introitus interioris domus duo quidem ostia sed hoc simplicia habebat. Non enim ibi fides necessaria est ubi ea quae nunc credimus ac speramus omnia manifesta luce uidebimus, non est labor operum neces175o sarius ubi mercede perpetua eorum quae hic laboramus dona1710/1712 Matth. vi, 12 ; Luc. xi, 3

Ezech. (PL. LXXVI,

1715/1920 cf. Greg. Magn., bom. in

1013 B).

1715 namque K, neque iam R, neque nam $ T 1719 etiam oz. R stra] iam R, nam $ T 1744 internae K PS T

1734 no-

DIBER

I

-

IOI

bimur, non necessaria patientia ubi nemo aliquid aduersi inrogat, non munificentia benignitatis ubi nemo indiget opus est. Haec de ostiorum figura pro modulo nostro sequentes patrum uestigia disseruimus. Verum iuxta formam operis decoris 1755 gratia prouisum est ut in uno eodemque templi ingressu duo essent ostia. Necesse etenim erat parietes domus quae centum uiginti cubitos habebant in altitudine non nullos etiam grossitudinis habere in cuius nimirum grossitudinis extrema parte ostia erant adfixa ita ut aequale parieti esset ostium utrumque 1760 et siue intus siue foris templum quisque positus ostium inspiceret unus ei per omnia paries esse uideretur. Similiter et cedrinus paries cum uicenorum in longitudine et altitudine esset cubitorum non paruam et ipse debuit habere grossitudinem. Quapropter et in huius ingressu duo facta sunt ostia ut uideli1765 cet ab utroque latere, hoc est intus et foris, aequale parieti

ostium pareret. Et quoniam easdem picturas ostium quas et paries habebat ueraciter unus per omnia et continuatim extentus paries uideretur unum decoris gratia praetendens aliud mysterii dispensatione praefigurans. 1770 Quod uero descriptis templi ostiis sequitur, E? scal/fsit cherubim et palmas et celaturas ualde eminentes oberuitque omnia lamminis aureis opere quadro ad regulam, iam supra expositum est quia in parietibus domus et in ostiis interioribus eaedem picturae siue celaturae sunt factae, patetque ratio figurae qua Y775 re easdem ipsas picturas et celaturas eosdem cherubim prima templi ianua quos et interiora recipiat quia nimirum eadem archana fidei spei et caritatis quae sublimes quique ac perfecti sublimiter capiunt quaeque omnes electi in caelis plene in diuina uisione percipiunt etiam cathecizandis rudibus per suo 1780 cuique discenda et confitenda traduntur quatenus sacris initiati mysteriis quandoque etiam ad capienda ea quae pie credidere perueniant. 1770/1772 III Reg. vi, 35.

1772 supra 1268 sqq; 1581 sqq.

EXPLICIT LIBER PRIMVS. INCIPIT LIBER SECVNDVS. K 1752 magnificentia . 1756 centum ozz. R. que ostium R 1766 ostia R. aequas P

1759 aequali patiete P

utrum-

PL TT]4

II

Aedificauil. atrium. interius tribus ordinibus lapidum politovum et uno ordine lignorum cedri. De interiori atrio breuiter

loquitur de exteriori prorsus tacere uidetur. Verum in uerbis dierum utriusque fit mentio ubi ita scriptum est : Fecit eliam atrium sacerdotum el basilicam grandem et ostia in basilica quae texit aere. Atrium uero interius quod uocatur sacerdotum eo quod sacerdotes et leuitae in eo ministrarent ex omni parte erat templo circumdatum sed ab oriente unde templi ingressus multo longius a templo quam a ceteris tribus plagis secretum in ea plaga, id est in facie templi, fiebant miIO quia nimirum nisteria sanctorum. Ibi altare aeneum ad hostias domino offerendas ibi decem luteres ad lauandas easdem hostias ibi mare aeneum erat positum ad lauandas manus pedesque sacerdotum cum ad ministrandum intrarent. Habebat autem hoc I atrium tres cubitos altitudinis ut Iosephus narrat quatenus ab ingressu templi ceteros prohiberet et solum sacerdotibus hoc licere significaret eratque ianua ad orientalem plagam ad quam usque populus hostias suas et sacrificia inferebat inde suscipienda a sacerdotibus atque ad altare proferenda. De exteriori 2 o uero atrio quod uerba dierum basilicam grandem uocant ita scribit Iosephus :Extrinsecus autem Twius templi aliam aedificauit. aulam. quadranguli scemate factam. erigens. maximas porticus atque latas et portas excelsas et amplas per quattuor mundi paries 4n eo constituens quarum singulae ad unumquemquattuor angulis attendebant ubi aureas ianuas col2 A que uentum locauit ; et paulo post : In hoc sacrarium omnes populi quibus purgatio et obseruatio legitimorum inerat ntroibant. Has uero porticus Cassiodorus Senator in pictura templi quam in pandecte posuit ut ipse in psalmorum expositione triplici ordine distinxit, primum uidelicet ordi30 commemorat nem ponens extra atrium sacerdotum ex omni parte per quadrum, secundum eodem modo extra intimas porticus undique uersum in gyro, extremum similiter ex omni latere priorum porticuum in circuitu, sicque templum triformi aedificiorum 5 vA praesidio ab omni erat parte munitum facto pauimento sub diuo inter aedificia singula de marmore et parietibus domorum in interioribus, hoc est eis qui ad templum respiciebant factis VA

VA

1/2 III Reg. vi, 36. 4/6 II Paralip. iv, 9. 15 cf. Ioseph., a. VIII, 5, 9. 28 cf. Cassiod., exp. in ps. 86, (CC XCVIII, 789, 40-43).

1 Etaedificauit K 6 uero] ergo K T 8 sed oz. PR ST — 25 angulos .$ 26 conlocabit R*, -uit R? 26 In oz. R 34 potticeum PR $T 39 in om.K PST

PL TI5

BIBER

IL

193

in columnis exterioribus uero solidis, sicque fiebat ut omnis structura templi pro graduum esset uarietate rationabiliter 4o distincta. Namque in sancta sanctorum ingrediebatur pontifex, in ipsum templum sacerdotes purificati una cum leuitis, in atrium sacerdotum sacerdotes purificati et non purificati una cum

leuitis

et cantatoribus,

in intimum

atrium

basilicae

maioris uiri Iudaei purificati stantes et orantes sub diuo, si 4; serenum esset, si tempestas, in porticus proximas sese recipientes, in exterius atrium mulieres Iudae purificatae, in ex-

tremum atrium gentiles et Iudaei qui nuper uenerant ex gentibus usque ad sextum purificationis diem. Haec ut in pictura Cassiodori distincta repperimus breuiter adnotare curauimus 5o rati eum ab antiquis haec Iudaeis didicisse neque uirum tam eruditum uoluisse in exemplum legendi proponere quae non ipse prius uera esse cognouisset. Haec sunt loca quorum meminit supremus graduum psalmus qui ita incipit :Ecce munc benedicite dominum ommes serus 55 domint qui statis in domo domini in atriis domus Dei nostri. In

his porticibus Hieremias et prophetae alii in his dominus et apostoli uerbum populo praedicabant. In harum aliqua dominus sedebat docens quando a temptantibus Pharisaeis mulier illi adultera iudicanda oblata est, in his inuenit uen-

6o dentes et ementes oues et boues et columbas hosque cum suis mercimoniis eliminauit e templo. In his Petrus et Iohannes claudum inuenientes sanauerunt ac secum ingredientes interius ad orandum duxerunt. In his orabat omnis multitudo populi quando incensum ponenti Zachariae angelus ad altare thimia6; matis apparuit eumque de praecursoris domini natiuitate perdocuit. Non autem haec atria cum porticibus suis aspectum templi de longe aspectantibus abscondere potuerunt quia locus in quo templum erat situm multo sublimior erat quam ubi fundatae porticus fuere. Nam sicut Iosephus scribit : Extremae 7o airiorum. fabricae cum in. quadringentis cubitis essent erectae tantum ad. uerticem usque montis in quo templum aedificatum est peruenerunt. Haec quidem de structura templi studioso lectori credidimus intimanda. Verum in eis quaecumque scriptura sacra re75 ferre commodum duxit figuras mysteriorum quaeramus ceteris PL pro historiae cognitione simpliciter utamur. Aedificium ergo 716 94/55 Ps. 135, 1. 56 cf. Hier. xix, 14. 58 cf. Ioh. viii, 2. 60 cf. Matth. xxi&roIohs tip'ra. 61 cf. Act. iii, 1-8. 63 cf. Luc. i, 5 sqq. 69/72 Ioseph., az. VIII, 3, 9

46 uiduae P, Iudaeae K .$

48 ut] et P .$

R tam ozz. P .$ 59 illa P.5 otandum P .$ 74 in eis ozz. R

in ozz. R.

60 hos R

50 haec] hoc P, autem 62 sanarunt K

63 ad-

I94

DE TEMPLO

templi intra atrium sacerdotum perfectorum in sancta ecclesia et sublimium uitam exprimit uirorum eorum uidelicet qui et excellentia uirtutum domino appropinquare et aliis uerbo at8o que opere ducatum solent ostendere salutis. Sacerdos namque ab eo Latine nomen accepit quod sacrum praebere ducatum minoribus debeat. Quo nomine in scripturis mystice non soli altaris ministri episcopi uidelicet et presbiteri sed et omnes utique censentur qui altitudine rectae conuersationis ac doctrinae 8; salutaris eminent nec sibimet ipsis tantummodo sed sicut et pluribus prosunt qui dum corpora sua hostiam wiuentem sanctam Deo flacentem exhibent sacerdotale profecto ministerium spiritaliter exercent. Neque enim episcopis solis et presbiteris uerum omni Dei ecclesiae loquebatur apostolus Petrus cum genus electum regale sacerdotium. gens sancta 90 ait : Vos autem fopulus adquisitionis. Cuius honore dignitatis etiam antiquus Dei populus erat insignitus dicente ipso ad Moysen : Haec dices domui Iacob et annuntiabis filiis Israhel ; et paulo post : Et uos eritis mihi regnum sacerdotale et gens sancta. Basilica uero grandis quae erat extra atrium sacerdotum in 95 qua omnis populi multitudo adorare siue ad uerbum audiendum confluere solebat carnalium in sancta ecclesia uitam moresque figuraliter insinuat quibus dicit apostolus: Ef ego fratres non fotui uobis loqui quasi spiritalibus sed quasi carnabaruulis in Christo lac uobis botum dedi non IOO libus tamquam escam. Qui bene per basilicam grandem designantur quia absque ulla dubietate multo maior est in sancta ecclesia talium quam perfectorum numerus sed quantum numero praestant tantum succumbunt merito. Vnde apte basilica haec grandis, 105 etsi plurimos capit, non eos tamen in interiora templi deaurati non ad altaris officium non in ipsum saltim atrium sacerdotum intromittit quia carnales quique atque infirmi adhuc in ecclesia, etsi ob meritum castae fidei ac pietatis Deo deuotae ad electorum sortem pertinent, longe tamen abest ut illis aequenIIO tur qui cum fiducia probantur. Non enim audeo aliquid loqui eorum quae ber me non efficit Christus in oboedientiam gentium uerbo et factis ; et iterum : Bonum certamen. ceriaus cursum consummawi fidem. seruawi, de cetero reposita est mah? corona vustitiae. IIS Accedebat quidem uulgus usque ad atrium sacerdotum, hostias suas ad huius usque ianuam perferebat susceptas a 86/8? Rom. xii, 1.

90/91 I Pet. ii, 9.

92/93 Ex. xix, 5.

94 Ex. xix, 6.

98/101 I Cor. iii 1-2. — 110/112 Rom. xv, 18. — 112/114 II Tim. iv, 7-8.

*8uiuotum R. 83 posz. et] sicut P R$, oz. T — 8b sicutozm. T — 8? sacerdotale usque 88 exetcent oz. P R .5 T 98 qualibus K 101 Qui bene] Quibus P .$ T* grandem oz. R 111 oboedientia R 116 deferebat K T

LIBER II

I95

sacerdote atque in altari oblatas oculis prosequebatur. In ipsum etiam templum cum aperiebatur intuitum suum a longe dirigebat nec tamen atrium sacerdotum intrandi facultatem 120 habebat. Verum de inferioribus clamabat ad dominum quia nec carnalium in ecclesia simplicitas a domino despicitur quando fideliter ea quae ualent uota pietatis offerunt. Dirigunt enim uisus a longe in templum Dei cum uitam sublimium discere et ammirari sedulo gaudent et quos uirtutis imi12; tatione. sequi nequeunt piae uenerationis amplectuntur affectu. Vident hostias sacerdotum in altari igne sacrosancto consumi quia magna magnatorum operum cognoscunt a domino per spiritum sanctum dignanter accipi. Adferunt et suas hostias ad atrium sacerdotum offerendas domino per illos dum 130 bona quae praeualent operantes maiorum ac doctiorum et firmantur exhortatione et intercessione commendantur. Offerunt etiam tunc hostias suas sacerdotibus per eos domino commendandas cum sanctis quibusque egentibus necessaria mundi huius quibus ipsi abundant summae mercedis intuitu 13; tribuunt domino ammonente

14o

145

15o

155;

ac dicente : Facite «uobis amicos

de mammona iniquilatis ut cum. defeceriis vecipiant uos n aeterna tabernacula ; Et quicumque, inquit, potum dederit uni ex minimis istis calicem aquae frigidae tantum in nomine discipuli, amen dico uobis non berdet mercedem suam ; ac sic utrorumque hostias unus idemque in altari Dei assumit cum dominus elemosinas diuitum quibus ministrauerunt sanctis una cum magnis eorundem sanctorum uirtutibus suo intuitu ac retributione dignas iudicat. Multitudo ergo credentium qui relictis possessionibus uno corde et anima domino seruiebant ipsa est templum Dei et locus intra atrium sacerdotum specialiter illi consecratus. Porro basilica grandis et orantes in ea circa atrium sacerdotum in gyro figuram gestant eorum qui eodem tempore credebant ex gentibus in Syria et Antiochia ceterisque prouinciis et ciuitatibus quibus apostoli et seniores qui erant in Hierosolimis nihil amplius imponebant oneris quam ut abstinerent se ab idolis àmmolato et sanguine et suffocato et fornicatione. Quorum tamen oblationibus uolebant pauperes sanctorum qui erant in Hierosolimis sustentari quatenus eis carnalia sua ministrantes spiritalium eorum possent fieri participes. Barnabas uero et Paulus cum sociis suis qui oblationes horum accipientes 135/137 Luc. xvi, 9.

152 Act. xxi, 25.

137/139 Matth. x, 42. 153 cf. Rom. xv, 26-27.

149 cf. Act. xv, 22-29.

117 sacerdotiis T 122 5os/ ualent add. illi K 124uirtute P R add. summitatis P R, imitati T*, imitari T! 126 sacerdotis P* R firmantut K 1399si PR. ST 154 sustentare P

151/

postuirtutis 131 con-

PL TTT

196

DE TEMPLO

Hierosolima deferebant ipsi sunt sacerdotes qui hostias suscipientes ad altare domini consecrandas perducebant quia dona deuotionis eorum sanctis qui pro illis orare deberent adtule160 runt. Atrium ergo quod positum inter locum uulgi et sacerdotum medium erat diuisionem significat illam quae carnales in sancta ecclesia nuper quidem incipientes uiam iustitiae ab arce perfectorum non quidem sorte electionis sed meritorum quantitate secernit. Namque carnales sufficere sibi credunt si 16 fidem spem et caritatem operum quoque munditiam habeant. Perfecti autem et haec habent et insuper in uerbo praedicando laborant pauperibus omnia sua tribuunt uigilis ieiuniis hymnis et canticis spiritalibus sacris quoque lectionibus operam dant persecutiones et pericula propter iustitiam tolerant 17 o et cetera quae se tecisse cum sociis Paulus gloriatur prompta deuotione mentis exsequuntur. Vnde bene atrium sacerdotum tribus ordinibus lapidum politorum et uno ordine lignorum cedri aedificatum esse memoratur. Tres quippe ordines sunt lapidum politorum fides r7 spes caritas, et recte politorum quia certa necesse est discendi sollertia quisque quomodo credere quid sperare sicut diligere debeat dinoscat. Vnus autem ordo lignorum cedri ipsa est bona operatio ac sine corruptione simulationis exhibita sine cuius superadiectione fides spes caritas uera esse non ualet. Dictum namque est saepius quod ligna cedri propter odoris gratiam et imputribilem suae naturae potentiam perseuerantiam famamque piae designent actionis. Ad hoc atrium usque uniuersi conscendunt electi qui fide spe dilectione opere Deo placere appetunt. Hoc alta meritorum gratia transcendunt 185 perfecti cum in tanto uirtutum culmine proficiant ut dicere suis auditoribus possint, Imwtatores nostri estote sicut et nos Christi, glorienturque et dicant, Nescitis quoniam angelos vudicabimus, quanto magis saecularia. Anno quarto fundata est domus domini in mense Zio, et án 190 anno undecimo mense Bul, ipse est mensis octauus, perfecta. est domas in omni opere suo el in uniuersis utensilibus ; aedificauit eam annis septem. Patet allegoriae sensus qua re septem annis aedificata sit domus domini quia nimirum sancta ecclesia toto huius saeculi tempore quod et sex dierum circuitu peragitur ex 195 electis construitur animabus et cum fine saeculi suum quoque A

VA

170 cf. II Cor. xi, 18-28. 180 sura 841 sqq. ; 1066 sqq. 187/188 I Cor. vi, 5. 189/192 III Reg. vi, 57-38.

186/18? I Cor. xi, 1.

15v Hierosolimam KR fos; deferebant add. qui K 158 qui K, quae 162 nupet quidem] nuperque K T 1635 pos; habeant adg. paupetibus 167 pos; omnia add. opeta P R.. 169 et oz, PR $T 178 correctione 179 pos! spes add. et K — 180 quia R T! 182 piae oz. R. 185 tantum etom.KT 194 quae P R.$ T uirtute R.

T R R R

PL 778

LIBER

200

20;

21o

21;

220

22;

23o

255

II

197

crementum ad finem ipsa perducit. Vel certe septem annis aedificatur ob significationem gratiae spiritalis per quam ecclesia sola ut sit ecclesia percipit. Septem quippe dona sancti spiritus enumerat Esaias sine quibus nemo uel fidelis effici uel fidem seruare uel merito fidei ad coronam potest peruenire iustitiae. Quod autem in octauo anno et in octauo eius mense perfecta est domus in omni opere suo et in uniuersis utensilibus ad futurum saeculum diemque iudicii pertinet quando ad tantam iam perfectionem sancta ecclesia perueniet ut quid ei amplius addi possit inueniri non possit. Habebit enim tunc quae pius ille desiderator supplex a domino quaerebat dicens: Domine ostende nobis patrem, et sufficit nobis. Constat enim quia dies iudicii saepe in scripturis octonario numero typice exprimitur eo quod hoc saeculum quod septem diebus currit sequatur. Vnde et propheta psalmo titulum pro octaua imposuit quem ob metum eiusdem districti iudicis cantabat ita incipiens : Domine ne in ira (ua arguas me neque 4n furore tuo, et reliqua. Sed non contemnenda nascitur quaestio quomodo dicatur domus domini in mense octauo perfecta in omni opere suo et in uniuersis utensilibus suis cum in sequentibus legatur mense septimo dedicationem eius esse completam. Neque autem credibile est quia septem quidem annis templum aedificans Salomon octauo mense anni octaui perfecerit sed usque ad Septimum anni noni mensem dedicationem perfecti distulerit. Vnde potius ueri simile uidetur domum septem annis ac septem mensibus aedificatam item ut eodem mense septimo dedicationis sit celebrata sollemnitas ac die uicesimo tertio ipsius mensis ut uerba dierum narrant populum Salomon ad tabernacula sua dimiserit sicque post unam septimanam adueniente mense octauo perfecta inuenta sit domus domini et operibus uidelicet eius uniuersis et ipsa dedicatione prius completa. Nisi forte putandum est post dedicatum templum aliquid adhuc utensiliorum in ministeria eius additum fuisse usque ad ingressum octaui mensis accelerante rege ut omnino mense septimo qui erat totus sollemnis templum dedicaretur atque ita uerum repperiatur utrumque et templum uidelicet octauo mense in omni opere suo atque utensilibus perfectum et ipsum septimo mense dedicatum fuisse. Maisit quoque vex Salomon et tulit Hiram de T'yro filium maulieris uiduae de tribu Neptalim patre Tyro artificem aerarium ei plenum sapientia et intellegentia et. doctrina ad. faciendum 199 cf. Es. xi, 2-3. 207 Ioh. xiv, 8. 212 Ps. 6, 1-2. 216 cf. III Reg. viii, 2. 224 cf. II Paralip. vii, 1o. 235/239 III Reg. vii, 13-14.

199 effici ozz.

P

R.$ T

230 ad ozz. P S T

235 Salomon rex

.$

PL TI9

198

DE TEMPLO

omne opus ex aere. Qui cum uenisset ad regem Salomonem fecit omne opus eius. Et hoc mysterii gratia factum est. Artifex 24» quippe Tyrius quem adiutorem Salomon sui assumpsit operis electos de gentibus uerbi ministros significat. Qui uidelicet artifex pulchre dicitur quia filius erat mulieris uiduae de Israhel, in qua persona solet non numquam praesentis temporis ecclesia figurari pro qua uir suus uidelicet Christus morte 24; gustata resurrexit atque in caelos ascendens eam interim a se peregrinantem reliquit in terris. Non autem laborandum in explanando quomodo huius uiduae filii sancti sint praedicatores cum omnes electi uiritim se filios esse fateantur ecclesiae cum etiam de eisdem praedicatoribus noui testamenti specia2;oliter promittatur dicente propheta: Pro $atribus tuis nati

sunl tibi filii, constitues eos principes super omnem terram. Fecit autem Hiram omne opus Salomonis quia nimirum doctores 25;

260

26;

270

27;

sancti dum fideliter ministerio uerbi insistunt opus utique Dei operantur quoniam illis loquendo foris uiam ueritatis aperiunt quos intus illustrando ipse ad uitam praeordinauit aeternam. Ego, inquit, 9lantaus, Apollo rigauit, Deus autem incrementum dedit. Fecit autem opus ex aere quia illis committere uerbum quaerit doctor strenuus qui autem pie suscipere ac perseueranter custodire desiderant quique etiam aliis praedicando latius diffamare quaecumque ipsi didicerunt recta satagunt ; aeris namque metallum ualde esse durabile constat atque omnimodo sonorum. Et finxit duas colummas aereas decem et octo cubitorum altitudinis columnam utramque. Hae sunt columnae de quibus Paulus ait: lacobus et Cephas et Iohammes qui widebantur columnae esse dextras dederunt mihi societatis et Barnabae ut nos in gentibus illi autem in circumcisionem. Quibus uerbis quasi exponere uidetur mysterium columnarum materialium et quid uidelicet figurauerint et quare duae sint factae. ApoStolos namque et doctores cunctos spiritales significant fortes nimirum fide et opere et contemplatione ad superna erectos. Duae sunt autem ut et gentes et circumcisionem praedicando in ecclesiam introducant. Stabant in porticu ante fores templi et ingressum illius suo decore ac pulchritudine ex utraque parte mirabiliter ornabant. Ostium autem templi dominus est quia nemo uenit ad patrem nisi per ipsum, et sicut alibi dicit, 250/251 Ps. 44, 17. 256/257 I Cot. iii, 6. 26? Gal. ii, 9. 246 cf. Ioh. xiv, 6.

263/264 III Reg. vii, 15.

265/

242 post attifex add. et R 5 T (im ras.) 246 autem] hoc P 244 quoniam DAR: 248 uiritim] uiti tunc K 253 ministerio uerbi fideliter K 257 datcoRaSsl* 259 desiderent K P R.$ T 260 didicerint K 5, didicerent T satagant K $ T aes 5 261 metallum ozz. R. .$ 272 autem] namque 276 dicitur R .$ P . autemsunt R

PL 180

LIBER

280

285

1

I99

Ego sum ostiwm, per me si quis iniroierit. saluabitur. Quod uidelicet ostium columnae ab utroque latere coram positae circumstant cum ministri sermonis utrique populo introitum regni caelestis ostendunt ut siue a luce scientiae legalis quisque seu ex rigore gentilitatis ad fidem euangelii uenerit habeat paratos eos qui sibi iter salutis et uerbo demonstrent et exemplo. Vel certe quia de eis columnis in libro paralipomenon ita scriptum est, Ijsasque colummas posuit im uestibulo templi unum

290

II

a dextris et alleram a sinistris, ideo sunt factae duae

columnae atque ita dispositae ut nobis et in prosperis et in aduersis ingressum patriae caelestis ante oculos mentis habendum esse doceant. Hinc etenim Paulus columna utique domus domini excellentissima fer arma iustitiae nos a dextris ei a sinistris communiendos esse suis suorumque sedulus hortatur exemplis ut nec prosperis delectati nec fracti asperis

a regia uitae uia qua ad promissam nobis hereditatem patriae caelestis gradiendum est ulla in parte declinemus. Notandum 295 sane in hac sententia paralipomenon quam posui quod eadem porticus templi etiam uestibulum templi uocabatur, et quod in prophetis legimus, Inter uestibulum et altare orabant sacerdotes, inter porticum et altare debere intellegi. Bene autem utraque columna decem et octo cubitorum 300 altitudinis habere memoratur. Ter etenim seni decem et octo faciunt. Tria uero ad fidem pertinere propter sanctam trinitatem sex ad operationem quod in eo dierum numero mundus sit factus luce clarius est. Et tria per sex multiplicantur cum iustus ex fide wiwit cognitionem piae credulitatis exsecutione 295 bonae actionis accumulat. Columna namque ante fores templi decem et octo cubitos alta est cum praedicator quisque egregius palam cunctis insinuat non nisi per fidem et opera iustitiae nos ad supernae gaudia uitae posse peruenire. Quamuis possit et hoc altius intellegi quod nomen Iesu apud Graecos ab hoc 310 numero incipiat. Prima littera nominis huius apud eos decem secunda octo significat. Et apte decem et octo cubitos altae sunt columnae domus Dei quia doctores sancti immo omnes electi ad eum finem bene uiuendo intendunt ut conditorem suum facie uidere mereantur ad faciem neque enim ultra quid 315 quaerant habebunt cum ad eum qui est super omnia peruenerint. 234 loh. x, 9. 285/286 II Paralip. iii, 17. Ezech. viii, 16 ; Iohel ii, 17. 304 Rom. i, 17.

290/291 II Cor. vi, 7.

297

280 siue] sS LP .S T 284 eisdem K 296 templi ozz. R. S 29? orabunt L? 299 cubitos K 808 nos usque 340 altetum ozz. P 310 50:57 prima add. enim IK INekeosdeto K STD decem oz..L T ^ 315/316 peruenerunt L. T

200

DE

TEMPLO

Et linea cubitorum duodecim ambiebat columnam utramque. Linea duodecim cubitorum norma est apostolicae institutionis. Quae nimirum linea ambit columnam utramque cum quisque 320 doctor siue Iudaeis seu gentibus praedicare missus ea tantum facere curat ac docere quae sancta per apostolos accepit ac didicit ecclesia. Nam si quis aliter uiuere siue praedicare uoluerit et uel apostolica decreta spernere uel pro suo libitu noua quaelibet statuere maluerit, non est talis columna templo 32; Dei apta quae dum apostolica statuta sequi contemnit quasi uel exilitate inertiae suae uel elationis tumidae grossitudine duodecim cubitorum lineae non conuenit. Has nimirum lineas dominus columnis sui templi circumdedit cum missis ad docendas baptizandasque omnes gentes discipulis ait : Do33o centes eos seruare omnia quaecumque mandausi uobis. Quisquis ergo seruat ac docet omnia quaecumque mandauit apostolis dominus neque alia superadiciens neque horum quippiam praeteriens ipse profecto columna in domo Dei quae est ecclesia et firmamentum est ueritatis qualem fore Timotheum 35; monuit apostolus Paulus. Verum quia absque scientia scripturarum non potest esse firma uel uita uel loquella doctorum apte subditur: Duo quoque capitella. fecit. quae ponerentur. swber. capita columnarum fusili azre quinque cubitorum altitudinis capitellum 34o wnwm. ei quinque. cubitorum. altitudinis. capitellum |alterum. Capita etenim columnarum, hoc est suprema pars earum, praecordia sunt fidelium doctorum quorum Deo deuotis cogitationibus sicut capite membra ita ipsorum omnia et opera diriguntur et uerba. Duo autem capitella quae his 34; capitibus erant superposita duo sunt testamenta quorum meditationi atque obseruantiae doctores sancti toto et animo subduntur et corpore. Vnde bene utrumque capitellum quinque cubitos habebat altitudinis quia nimirum quinque libris scriptura mosaicae legis comprehensa est quinque etiam 55o saeculi aetates tota ueteris instrumenti series complexa est. Nouum uero testamentum non alia nobis aliqua praedicat quam quae Moyses praedicanda esse praedixerat et prophetae. Vnde dominus Iudaeis ueteris testamenti litterae frustra adhaerentibus et gratiam noui spernentibus ait : S? crederetis

55; Moysi,

forsitan crederetis

et mihi; de me

enim

ille scripsit.

Scripsit enim de domino Moyses et multa figuraliter et illud

329/330 Matth. xxvii 20. — 334 cf. I Tim. ii, 15.

354/355 Ioh. v, 46.

338/340 III Reg. vii, 16.

343 capita R 346 meditatione LP R$ T* obsetvantia L R$, obsetruatione P 951 praedicauit P 352 pos! praedicanda add. per hoc K L| P T 354/355 crederitis I, T (Dis), credidetitis .9 (bs)

PL 781

IIBER.

II

:

20I

apertissime cum promissum narrat Abrahae per dominum quia 1n semine tuo benedicentur omnes familiae terrae, et cum per se ipse dicit filiis Israhel quia frophetam uobis suscitabit dominus 360 Deus uester de fratribus uestris, tamquam me ipsum audietis juxia omnia quaecumque locutus fuerit uobis. Cuius praesagii ammonuit discipulos uox patris de caelo cum apparente illis domino in gloria inter ipsum Moysen et Heliam in monte sancto ita intonuit dicens : H?c est filius meus dilectus 4n quo 36; mihi bene complacuit ; ipsum audite. Cam ergo ammirabili diuinae operationis concordia et primo noui gratia testamenti in uelamine erat ueteris condita et nunc sacramenta ueteris testamenti per lucem sunt noui reuelata quasi capitellum utriusque columnae quinque est cubitos altum quia 57o uidelicet manifestum est quod in testamento ueteri cuius sa-

cramenta uel in quinque libris legis praesignata uel in aetatibus sunt omnia plenius comprehensa euangelicae perfectionis est insita gratia sicque fit ut praedicator egregius siue ad Iudaeos seu mittendus ad gentes

quinque quoque quisque consono

PL

37; diuinorum eloquiorum testimonio confirmatus certam fidei et 782

operis rectitudinem absque errore conseruet noueritque docens proferre de íhesauro suo mouwa et uetera. Non solum autem testamenta sibi inuicem diuinorum sacramentorum relatione concinunt sed et omnes qui in eorundem testamentorum 38o libris scripti continentur electi una fide praediti eademque sunt ad inuicem caritate conexi. Vnde apte de ipsorum capitellorum factura subinfertur: Et quasi in modwm retis et catenarum sibi inuicem miro opere contextarum utrumque capitellum columnarum fusile erat. Quod 38; in libro paralipomenon ita scriptum est: Nec mon eb quasi catenulas in oraculo et. superposuit eas capitibus columnarum. Species namque catenarum et similitudo retis in capitellis uarietas est uirtutum spiritalium in sanctis de qua domino canitur in psalmis, Adstetit vegima a dextris tuts dn. uestitu 39o deaurato

circumamicta

uarietate,

hoc est in uestitu fulgidae

dilectionis circumamicta uarietate diuersorum charismatum. Vel certe multiplex contexio catenarum et retis expansio multifarias electorum personas insinuat quae cum uerbis sanctorum praedicatorum fideliter auscultando atque oboediendo 39; adhaerent quasi columnarum capitibus superpositae retis et catenulae miraculum suae conexionis cunctis aspectantibus 358 Act. iii, 25.

359/361

Act. iii, 22.

Matth. xiii, 52. | 383/384 III Reg. vii, 17.

364/365

Matth.

xvii, 5.

briri

— 385/386 II Paralip. iii, 16. — 389/

390 Ps. 44, 10.

3859 suscitauit K*I P T 362 ammonuit oz. R.$ . 365 conplacui L T 371ptosignata L P T — 389 adstitit K* P. T — 390 circumdata .$

202

400

495

410

415

420

425

430

455

DE TEMPLO

praebent. Hae etenim catenae miro sibi inuicem sunt opere contextae quia mirabili prorsus gratia sancti spiritus actum est ut uita fidelium et locis et temporibus et gradu et conditione et sexu et aetate multum secreta ab alterutrum nihilominus una eademque fide ac dilectione sit ad inuicem coniuncta. Nam quia haec coniunctio fraterna iustorum locis et temporibus disiunctorum adunatione fiat doni spiritalis sequentibus quoque uerbis ostenditur cum de factura capitellorum adiungitur : Seplena uersuwm retiacula in capitello uno el septena retiacula in capitello altero. Septenario namque numero spiritus sancti solet gratia designari Iohanne attestante in apocalipsi qui cum uidisse se diceret agnum habentem cornua septem et oculos septem mox exponendo subiunxit, qui sunt septem spiritus Dei müssi im wuniuersam lerram ; quod propheta Esaias apertius explicat cum de nascituro in carne domino loquens, Ef requiescel, inquit, super eum spiritus domini, spiritus sapientiae et intellectus, spiritus consilii et. fortitudinis, spiritus scientiae et pietatis, et vepleuit eum spiritus timoris domini. Septena ergo uersuum retiacula erant in capitello utroque quia patres utriusque testamenti per gratiam unius eiusdemque spiritus septiformis ut essent electi acceperunt. Et perfecit columnas et duos ordines ber circuitum retiaculorum singulorum ut tegerent capitella. Duo quidem ordines erant retiaculorum in gyro capitelli sed uterque ordo septemplici uersuum numero currebat donec circumacto capitello rursum in se ipsum quasi circulo facto rediret. Nec figura sacramenti in abdito est qua re duo sint ordines retiaculorum cum constet geminae discretionis esse uirtutem dilectionis quando uidelicet PL Deum ex toto corde tota anima tota uirtute et proximum 783 tamquam nos ipsos amare praecipimur. Sed uterque ordo ille septem habet uersuum retiacula quia nec Deus absque gratia spiritus sancti potest amari neque proximus. Manet namque sententia ueredica quia caritas Dei d?ffusa est in cordibus nostris non ex merito nostro sed fer spiritum sanctum. qui datus est nobis. Vbi autem caritas Dei ibi profecto et proximi diffunditur in cordibus fidelium quia nimirum una sine altera nequaquam ualet haberi. Facta sunt autem retiacula haec ut tegerent capitella, hoc est undique in gyro circumdarent, quia omnis scripturae sanctae pagina cum recte intellegitur gratiam per omnia caritatis sonat ac pacis. Capitella etenim uolumina 409/411 Apoc. v, 6. Marc. xii, 30-31.

412/415 Es. xi, 2-3. — 419/420 III Reg. vii, 18.

— 426 cf.

430 Rom. v, 5.

402 quod K 403 per adunationem K cramenti] testamenti L, P R .$ T

412/413 requiescit L| P T

423 sa-

LIBER

440

II

:

203

diuinorum eloquiorum retiacula sunt uincula mutuae dilectionis, et retiaculis teguntur capitella cum sacra eloquia ut ita dixerim dono caritatis undique probantur esse uestita. Nam et in eis quae in scripturis non intellegimus caritas late patet. Bene autem de eisdem retiaculis siue capitellis adiungitur,

quae erant super summitatem. malogranatorum. Malogranata namque quorum naturae est uno foris cortice multa interius 445 grana circumdare apte in figura sanctae ponuntur ecclesiae quae catholico unius fidei munimine innumera electorum agmina solet includere. Potest autem et uniuscuiusque iusti uitam moresque designare qui uelut plurima uno cortice grana circumplectens multa cogitationum uirtutumque spiri450 talium insignia ne forte diffluant firma fidei et humilitatis curat uallare custodia. Et apto prorsus mysterio capita columnarum malogranatis erant in gyro circumdata quia doctores sanctos necesse est priorum uitam fidelium ad memoriam reuocare eorumque semper exemplis actus suos ac 455 sermones omni ex parte communire ne, si aliter forte quam illorum habet regula uixerint aut docuerint, errent. Sicut ergo retiaculorum ammiranda conexio unitatem designat fidelium quae est in uinculo pacis, ita etiam malogranata eandem ipsam typice insinuant unitatem quae et innumeros 460 per orbem populos in una fidei catholicae regula cohibet. Vel certe mirabilis retiaculorum concatenatio manifestam omnium fidelium concordiam demonstrat, malogranatorum uero positio internas animi uirtutes quae ab aliis nequaquam uideri queunt exprimit, patientiam uidelicet humilita465 tem benignitatem modestiam et cetera huiuscemodi. Et quasi pulcherrima foris pomorum superficies apparet sed inclusa intus granorum copia non paret cum pia sanctorum operatio palam cunctis ostenditur sed ea quae intus est fidei spei ac dilectionis ceterorumque animi bonorum gratia non cerni470 tur. Cum ergo dictum sit de retiaculis, «£ tegerent capitella quae erant. super summatalem |malogranatorum, uidetur iuxta ordinem operis ipsius quia malogranata fuerint facta in circuitu capitellorum a parte inferiori atque ex eisdem malogranatis orirentur retiacula quibus ex parte aliqua 475 tegerentur patetque figura mysterii qua re retiacula quibus capitella fuerint malogranatorum adnexa. Quae ad unam PL paene significationem siue personarum seu uirtutum per- 784 tinent spiritalium. Scimus enim uirtutes de uirtutibus nasci 4531 cf. Eph. iv, 3.

441 etenim R

464 cf. Col. iii, 12.

19 075 Ig P. R3

444 natura K! P .$

448 iusti uitam] iusti-

tiam K* R 451 cutat ozz. R. apte K R T* 464 exprimunt KL P RS T 466 appareret L,.5 T — 46: granarum L P .$ T — 4$3 a patte] aperte P R I4

C. C. CXIX 4

204

DE TEMPLO

et sanctos ambulare de uirtute in uirtutem donec uideatur 48o Deus deorum in Sion. Qua uirtute nulla potest maior adiri. Vnde et apostolus, Scientes, inquit, quia tribulatio patientiam operatur patientia aulem probationem probatio uero spem. Sed in ipso uniuersali electorum collegio uariae sibimet inuicem succedunt personae iustorum minoresque maiorum ac prode485 cessorum suorum gaudent fideliter adhaerere uestigiis eorum-

que dictis siue scriptis ne forte in errorem labi possint inniti. Retiacula ergo super summitatem sunt malogranatorum apposita cum concordia caritatis perfectis fuerit superadiecta operibus, et cum utroque uirtutis munere et operatione uideli49o cet et caritate sanctorum uita clarescit quasi circulum malogranatorum in capitellis columnae concatenatio retiaculorum superaddita comitatur. Et quoniam omnia uirtutum dona praesentium ad aeternae gloriam remunerationis quae per euangelium est nobis promissa ac ministrata respiciunt apte 495 subiungitur :

Capitella autem quae erant super capita columnarum. quasi opere lilii fabricata erant in borticu quattuor cubitorum. Quid per lilia nisi supernae claritas patriae atque immortalitatis floribus redolens paradisi designatur amoenitas, quid per 5oo quattuor cubitos nisi euangelicus sermo qui introitum nobis aeternae beatitudinis illius promittit et iter quo ad hanc perueniatur ostendit ? Cum ergo sancti doctores promissa nobis limina regni caelestis in quattuor sancti euangelii libris ostendunt quasi capita columnarum opus in se lilii quattuor 5o; cubitorum exhibent. Vbi notandum iuxta litteram quia cum

opus lilii in capitellis quattuor cubitorum esse memoratur neque additur latitudinis aut altitudinis lectoris utique iudicio utrum in altitudine an in latitudine intellegi debeat relictum est. Constat autem absque ulla prorsus dubietate quia columna

510 quam duodecim cubitorum restis ambiebat quattuor cubitos

habebat grossitudinis. Omnis etenim circulus quantum habet spatii in diametro tantum habet ter in gyro. Denique mare aeneum quia diametrum habebat decem cubitorum ut in sequentibus legitur consequenter habebat triginta cubitos in 51; gyro. Verum quia dicitur opus lilii quattuor fuisse cubitorum siue latitudinem seu designet altitudinem nihilominus ratio figurae perspicua est quia non nisi per euangelium exoptatissi-

ma illa mundo uox insonuit : Paenitentiam agite, abbropinquabit enim regnum. caelorum.

419 cf. Ps. 85, 8. III Reg. vii, 25.

481/482 Rom. v, 5-4. 518/519 Matth. iv, 17.

482 pos! sed add. et K — A8? supra R tamen R

496/497 III Reg. vii, 19.

summitates R .$

513 cf.

515 5o; uerum add.

LIBER II

208

Quod uero sequitur, E rursum alia capitella (n summatatem columnarum desuper vuxtv mensuram columnae contra vetiacula, iuxta mensuram columnae dicitur tantae altitudinis quantae erat et columna cuius tamen altitudo quanta fuerit minime narratur. Haec autem capitella qualiacumque et quantacumeorum aperte scriptura 325 que fuerint, non enim mensuram designat, in ore liliorum uidentur esse apposita. De quorum factura si quid mysticum inquirere delectat illam regni PL perennis sublimitatem potest non incongrue designare quam 785 nec oculus uidit nec auris audiuit nec $n cor hominis ascendit daligentibus se. Post lilia etenim 530 quae jraeparawit Deus quattuor cubitorum alia sunt apposita capitella quorum altitudo quanta fuerit non dicitur quia multa quidem de caelesti beatitudine in euangelio legimus, quod uidelicet ibi mundi corde Deum uidebunt, quod erunt aequales angelis Dei, 535 quod non nubent neque nubentur, quod nec mori ultra poterunt, quod ubicumque est Christus ibi et ministri eius erunt, quod manifestabit se ipsum illis, quod palam de patre annuntiabit eis, quod gaudium uisionis eius tollet nemo a nobis, sed ipsa species horum quae diximus ipse status et conuersatio 540 patriae illius caelestis quomodo sese habeat solis eis qui hanc intrare meruerunt eius ciuibus patet. Vnde bene factura siue altitudo horum capitellorum quae supra lilium erant ut incomprehensibilis esse terrestribus qualitas caelestis habitationis insinuetur de qua tamen hoc minime latet quia omnes ibi 545 communi felicitate diuinae uisionis fruuntur tanto quisque 520

550

355

sublimius quanto mundiores ad uidendum eum oculos cordis habuerit. Qui enim dixit, Benedixit omnes timentes dominum $usillos cum maioribus, ipse dixit, Quia tw reddes singulis secundum opera eorum. Communis ergo ibi benedictio omnium erit electorum, at tamen pro distincta operum qualitate multae sunt mansiones beatorum in una eademque domo patris aeterna in caelis. Quod in harum quoque factura columnarum mystice reor esse designatum cum dicitur: E/ rursum alia capitella 4n summitatem. columnarum desuper iuxta mensuram colwnnae contra retiacula. luxta mensuram quippe columnae fiunt capitella desuper cum sancti doctores immo omnes iusti

520/321 III Reg. vii, 20. 529/530 I Cor. ii, 9. 534 cf. Matth. v, 8. Luc. X20. 535 cf. Matth. xxii, 30. 536 cf. Ioh. xii, 26. 537 cf. Ioh. xiv, 21.

Tob XVis2s. PS261.13Ioh. xiv, 2.

538 cf. Ioh. xvi, 22. 54v/548 Ps. 113, 21 (12). $50 cf. Greg. Magn., Dom. in Exech. (PL LXXVI, 977 A).

548/549 boi cf.

521 contra] eius LL PR S T 522 tanta R. amplitudinis K! (sup. tras.) 523 erant R columnae P .$ 524 natrentur R. 526 orum P 534 mundo 5 53? manifestauit K* P, adnuntiauit I, 548 pusillis L? P R .$ reddis K L T 552 figura K*, structuta R 555 contra] eius L, P

DE TEMPLO

206

eorundem doctorum uestigia sequentes praemia supernae retributionis secundum merita piae recipiunt operationis. Contra retiacula quoque fiunt eadem capitella quia juxta $60 modum dilectionis qua sibi ad inuicem in hac uita fraternitas sancta copulata est supernorum quoque ciuium societati in praesentia sui creatoris coniungetur in caelis. Verum quod eadem supernorum societas ciuium utriusque populi fidelibus tribuitur recte subiungitur : Malogranatorum autem ducenti ordines erant in circuitu capi565 lelli secundi. Diximus autem malogranata uel totius sanctae ecclesiae ucl singulorum quorumque fidelium typum tenere, centenarius uero numerus qui ad dexteram manum primus peruenit non numquam in aeternae beatitudinis figura poni conin cirDUO sueuit. Duplicatur autem hic numerus malogranatorum cuitu capitelli secundi ut insinuetur mystice quod utriusque testamenti populus adunandus in Christo ad aeternae uitae sit introducendus coronam. Cui figurae conuenit hoc quod de apostolis post resurrectionem domini piscantibus scriptum est cum a terra T5 ipsum in litore stantem uiderent : Non enim longe erant sed quasi cubitis ducentis trahentes rete piscium. Per ducentos etenim cubitos rete plenum magnis piscibus discipuli ad dominum trahunt effectum suae resurrectionis iam in litore PE monstrantem cum sancti praedicatores et Iudaeis et gentibus 786 580 uerbum fidei committunt atque utriusque populi electos a fluctibus saeculi praesentis extractos ad futurae gloriam pacis et immortalitatis perducunt. Circuitus ergo capitelli secundi ducentos habet ordines malogranatorum cum sublimitas regni caelestis utriusque populi electos in una beatitudinis arce 585 colligit. Et statuit duas columnas 4n porticum templi. Cum statuisset columnam dexteram. wocawit eam momine Ilachin, firmitas, simaliter erexit secundam columnam et uocauit nomen evus Booz, 299

595

in robore. Dextera columna ut supra diximus exprimit figuram doctorum qui primitiuam in Hierosolimis instituerunt ecclesiam, secunda eorum qui ad praedicandum gentibus destinati sunt; uel certe dextera columna eos significat qui uenturum in carne dominum prophetando praedixerant, secunda illos qui hunc iam uenisse et mundum suo sanguine redemisse testantur. Et apte uocabulo simili ambo censebantur coIumnae cum una firmitas altera in robore dicta ut una fidei et 566 sra ll, 445/451. ^ 568 Beda, de Zezzp. rat. (ed. Jones, 179, 18 sqq.) 516 Ioh. xxi, 8. 586/589 III Reg. vii, 21.

515/

559 contra] eius L P $ 562 coniungitur R* .$ 566 autem] enim K uel usque fidelium oz. L P R.$ T 519 gentilibus K 584 arte R. T*

567 585

collegit K* R .$

586 porticu

K T — cumque K! L?

595 ambae T!

LIBER

II

207

operis fortitudo cunctis inesse doctoribus monstraretur nostrique temporis inertia tacite notaretur ubi se non nulli doctores sacerdotes et columnas domus Dei uideri atque 6oo appellari uolunt cum nihil in se prorsus firmae fidei ad contemnendas saeculi pompas ac desideranda bona inuisibilia nil habeant roboris ad corrigendos nil industriae saltim ad intellegendos eorum quibus praelati sunt errores. Feci quoque mare [fusile decem. cubitorum a labio usque 605 labium. rotundum in. circuitu. Mare hoc fusile in figaram lauacri salutaris quo in remissionem peccatorum emundamur factum est. Namque sacerdotes in eo lauabantur ut uerba dierum aperte testantur, sacerdotes autem constat omnes electos typice in scripturis uocari eo quod sint membra 6:10 summi sacerdotis domini Iesu Christi. Et recte huic uaso scriptura maris nomen indidit in memoriam uidelicet maris rubri in quo prius per extinctionem Aegyptiorum et populi Dei liberationem baptismi forma praecessit exponente apostolo ac dicente : Quoniam patres mostri omnes sub nube fuerunt 615 et omnes mare transierunt et omnes in Moysen baptizati sunt n qube et n mari. Sacramentum autem baptismi et uitae a nobis munditiam quaerit in hoc saeculo et uitae nobis aeternae gloriam promittit in futuro. Ouod utrumque in mari hoc aeneo una sententia designatur cum esse decem cubitorum a 620 labio usque ad labium perhibetur. Decem namque praeceptis in lege dominus omnia quae facere debeamus expressit, denario aeque mercedem bene factorum signauit cum hunc in uinea laborantibus dandum esse praedixit. Erat ergo mare decem cubitorum a labio usque ad labium quia a proximo 625 baptizato in nomine Iesu Christi usque ad ultimum qui in fine saeculi crediturus et baptizandus est omnis fidelium chorus unam eandemque uiam ueritatis ingredi et communem debet PL a domino coronam sperare iustitiae. Rotundum erat in cir- 787 cuitu ut orbis uniuersus in gyro lauacro uitae a sorde pecca65o torum designaretur esse mundandus. De quo bene subditur, qwinque cubitorum. altitudo |eius, quia nimirum quicquid uisu quicquid auditu quicquid olfactu quicquid gustu quicquid tactu delinquimus totum hoc nobis gratia Dei per ablutionem uiuifici fontis relaxat. Sed non 655 sufficit praeteritorum remissio peccatorum, si non quisque 604/605 III Reg. vii, 23. 622 cf. Matth. xx, 2.

600/601 condemnandas

607 cf. II Paralip. iv, 6.

614/616 I Cor. x, 1-2.

R 602 nihil KXPRT nihil K R 603 terroTes DMTDS 610 50s; domini a7. nostri KP R et oz. P,inras. R. uasi IU. 615 Moysi K, Mose T 616 a ozz. K* R 618 hoc mati R 623 ergo] enim R 627 una R eademque L PR $T

DE TEMPLO

208

bonis deinceps insistere studuerit operibus; alioquin diabolus

qui exierat de homine, si hunc a bonis uacare actibus uiderit,

multiplicius redit facitque mowissima rioribus. Vnde apte subditur : 640

hominis

illus pera

El resticula triginta cubitorum cingebat illud ber circuitum.

Per resticulam namque disciplina praeceptorum caelestium qua a nostris uoluptatibus religamur potest apte signari scriptura dicente quia funiculus triplex difficile rumpitur quia nimirum obseruatio mandatorum Dei quae in cordibus 645 electorum fide spe et dilectione supernae retributionis firmata est nullo temporalium rerum potest obstaculo dissolui. Et resticula mare ambit cum sacramentum baptismi quod accepimus piis communire operibus studemus. Quae nimirum resticula apte triginta dicitur esse cubitorum. Quinquies 65o etenim seni triginta faciunt. Senario autem numero in quo dominus hominem et fecit cum non esset et cum perisset refecit recte bona operatio etiam nostra figuratur. Et sex per quinque multiplicantur ut ad triginta peruenias cum omnes nostri corporis sensus diuinis humiliter subiugamus imperiis. 65; Possumus autem et aliter hunc tricenarium mystice maris numerum non inconuenienter accipere. Ter enim deni faciunt triginta. Et genus humanum post diluuium ex progenie trium filiorum Noe latitudinem totius orbis impleuit; Sem quippe prosapia Asiam Cham posteri Africam Iafeth suboles Europam 66o et insulas maris obtinuit. Et quia mysterium baptismi cum exsecutione bonorum operum et spe caelestium praemiorum cunctis erat nationibus ministrandum apte resticula triginta cubitorum mare illud in quo baptismatis unda figurabatur cingebat. Sed et hoc dicendum quod dominus triginta habens 66s annos aetatis uenit ad Iordanem baptizari a Iohanne. Qui quoniam suo baptismate quod tricenarius accepit undam nobis lauacri salutaris consecrauit recte mare quod nostrum baptisma figurabat triginta cubitorum restis circuibat ut significaretur a dono illius qui baptisma sine peccato subiit 67o baptisma nobis omnibus in eum credentibus in remissionem peccatorum dedicari. Et scalptura subter labium. circuibat illud decem cubitis ambiens mare, duo ordines scalpturarum histriatarum erant fusiles. Cum praedictum sit supra quod resticula triginta cubitorum 67; mare circuierit et nunc addatur quod scalptura haec subter 636 Luc. xi, 24-26.

lii, 25.

643 Eccle. iv, 12.

— 688 cf. Gen. ix, 18-19.

— 664 cf. Luc.

672/673 III Reg. vii, 24.

642 qua a] quia K* R teluctamur R* 649/650 Quinquies zsgue faciunt om. RT 656/65? triginta faciuntR. 662 aperte R$ 669 baptisma] baptismo R*, -um R? 6:5 hoc K*L R.S T

DIBER IF!

68 o

68

A

3

209

labium posita decem cubitis ambierit, patet ex utraque relatione quia uas erat in modum fialae repandum ac diffusum quod a triginta cubitis circuitus quos habebat in labio usque ad decem est cubitos coartatum. Scalptura autem histriata est quae historias rerum aliquas imitatur. Vnde et recte per scalpturas histriatas quibus mare circumdabatur exempla sunt priorum temporum designata quae necesse est nos sollerter intueri ut uideamus quibus operibus sancti Deo placuerint ab initio, qua obstinatione in sceleribus perdurarint quanta iniquitate ob scelera perierint reprobi, quomodo in exordio nascentis saeculi Cain ob malitiam inuidiae damnatus Abel sit ob iustitiae meritum coronatus, Lamech ob

adulterium et homicidium maledictus Enoch ob gratiam pietatis ad paradisum reductus, quomodo post diluuium 69 o Cham ob impietatem a patre detestatus Sem et Iafeth populi ob obsequium reuerentiae perpetua sint benedictione donati, Abraham ob meritum fidei heres sit diuinae promissionis effectus cetera gentium multitudo in auita sit infidelitate relicta, qualiter adueniente in carne domino Iudaea ob perfidiae 69 5 noxam repulsa et gentilitas sit per gratiam fidei ad salutem reducta, et cetera huiusmodi quae in utroque testamento sollerter ac pie considerata multum studiosis quibusque prosunt. Et ideo forsan duo sunt ordines scalpturarum histriatarum in mari aeneo facti ut hi qui in fonte baptismatis imbuti 79 o sunt utriusque testamenti diligenter auscultent historias, ideo decem cubitorum erant in gyro ut quoscumque in eisdem historiis deditos iussis caelestibus ac tota intentione ad superna praemia suspensos esse perspexerint hos imitari contendant. Bene autem sequitur: Ei stabat super duodecim boues e quibus tres respiciebant 795 ad aquilonem. et tres ad. occidentem et tres ad meridiem et tres ad. orientem. Per boues quippe apostolos et euangelistas immo omnes uerbi ministros debere intellegi apostolo docente cognoscimus qui exponens mandatum legis quo dictum est, 2 o Non alligabis os bout trituranti, Numquid de bubus, inquit, cura est Deo, an fropler nos utique dicit ? nam $ropter mos scripta suni quoniam debet in spe qui arat arare et qui triturat spei suae 686 cf. Gen. iv, 35-16. 68* cf. Gen. iv, 19-24. 688 cf. Gen. v, 24. Gen. ix, 20-27. 692 cf. Gen. xv, 4-6. — 05/707 III Reg. vii, 25.

690 cf. 710/713

I Cor. ix, 9-10.

6:7? quod LL. P 678 quod] quo K 679 coaptatum L P R .$ 680 et oz. K 684 placuerunt .$ T 684/685 perdutarunt L PST 68? meritis L,P T, metita R .$ 690 2057 detestatus add. est R populi ozz. K, populos R*, -orum R?, ptopter T! 693 in auita] inuita K*, inaudita K* IL, P R.S T $09 quo] quod ICIPS Ipo *10 bobus L, T 711 dicitur K! L, R.$ T*^ — 712 in spe] quippe LR3$

PL 788

210

DE TEMPLO

fructum. percipere. Duodecim ergo boues duodecim sunt apostoli et omnes qui uice eorum regendam in Christo susce73:5; perunt ecclesiam sanctam. Qui nimirum boues mare sibi superimpositum portant cum apostoli apostolorumque successores iniunctum sibi euangelizandi officium prompta implere deuotione satagunt tresque ad aquilonem et tres ad occidentem tres ad meridiem et tres ad orientem respiciunt 720 cum uniuersis quadrati orbis partibus fidem praedicant sanctae trinitatis. Nam et apostoli eo mysterio duodecim, hoc est quater terni, sunt electi ut fidem et confessionem sanctae trinitatis per quattuor mundi plagas euangelizantes baptizarent omnes gentes in nomine patris et filii et spiritus 72; sancti. Quorum uidelicet apostolorum successorumque eorum uerba actus et passiones perfacile in praesenti uidere uel legendo cognoscere ualeamus quae uero illos in futuro maneat gloria retributionis necdum uidere possumus. Vnde apte subditur: 730.

Quorum posteriora uniuersa intrinsecus latitabant. Intrinse-

PL

cus namque latitant uniuersa bouum posteriora quia qua mercede sancti praedicatores in perpetuum donentur in interni arbitris examine iam dispositum est sed nobis qui adhuc foris sumus manet omnimodis occultum. Quod tunc hoc

789

735 esse

occultum

nullatenus

potest

quia omnis

qui lauacrum

baptismi ad salutem accipit et uitam fidem spem et caritatem debet habere nec sine his tribus uirtutibus quisque aliquid iam operari ualet intrare ad uitam. Vnde recte subiungitur : Grossitudo autem luleris trium. unciarum. erat. Grossitudo 74o etenim luteris in mari firmitas est uirtutis in baptismo ; et trium unciarum est haec grossitudo dum robore fidei spei et dilectionis perceptio baptismi communitur. Neque aliter proficuum esse accipientibus ostenditur nisi harum firma certitudo uirtutum mentem accipientium simul et opera confirmet. 745 Accipitur autem et celebratur baptismi lauacrum in exemplum dominicae passionis et resurrectionis a mortuis iuxta quod apostolus exponens ait: Qwia quicumque baptizati sumus in Christo Iesu n morte ibsius baptizati sumus ; consepulti enim

sumus cum illo per baptismum in mortem ut quem ad modum

75o surrexit. Christus a mortuis ber gloriam patris ita et nos in no-

witate witae ambulemus ; si enim complantati facti sumus similitudini mortis eius, simul et resurrectionis erimus. Quod in 223 cf. Matth. xxviii, 19.

239 III Reg. vii, 26.

744/52 Rom. vi, 3-5.

920 50: cum add. in K T 934 quod tunc] quibus tamen K 9334/7385 quod usque occultum ozz. P hoc ozz. R, in ras. T $36 post. et oz. R. 938 post uitam add. ualet K* L| T, non ualet K* R$ 739 lateris IL PR T 440 lateris Tos vn est] et K — uirtus K 944 quia ozz. R. $52 similitudine L T, similitudinem P R 5057 resurrectionem ad. eius R

LIBER

II

2II

factura quoque maris aenei typice signatum est cum consequenter adiungitur : 75

Labiumque eius quasi labium calicis et folium vepandi lilii.

Per labium namque calicis gustus dominicae passionis per folium lilii repandi patefacta claritas resurrectionis ipsius exprimitur. Nam quod in calice poculum passionis designetur testatur ipse dominus qui ueniens ad passionem patrem orauit 76o dicens, Paíer s? wis transfer calicem istum a me, lilium uero

quod comitante

odoris iocundissimi

gratia candidum

foris

colorem intus ostendit aurosum apte gloriam resurrectionis eius insinuat qui et corporis immortalitatem foris ostendit discipulis et animam diuina luce coruscam sibi simul inesse 765 perdocuit. Potest etiam in lilio repando ipse mediator Dei ef hominum propter passionem mortis gloria et honore coronatus non inconuenienter accipi qui ante passionem quidem suam quasi clausum adhuc lilium fuit cum signis miraculorum quae fecit clarus homo refulsit post resurrectionem uero et ascen77e Sionem suam repandum se lilium supernae patriae ciuibus exhibuit quia in assumpta humanitate potentiam diuinae claritatis quam habuit apud patrem prius quam mundus esset ostendit. Vnde et in amoris cantico lilii se uocabulo designari uoluit dicens: Ego flos camp: et liltwm conualliwum. Labium 77; ergo maris

in quo sacerdotes

lauabantur

quasi labium

fuit

calicis et folium repandi lilii quia lauacrum salutare quo membra summi sacerdotis efficimur in fide nos sacrosanctae passionis eius a peccatorum omnium labe purificat ac purificatos ad uisionem gloriae ipsius perennis intromittit. In quo nimi78e rum lauacro uterque populus et circumcisionis uidelicet et praeputii per fidem spem et dilectionem unum in domino efficitur ipso testante qui circumcisioni per se praedicans ait inter alia: Et alias oues habeo quae mon sunt ex hoc owile, et illas oportet me adducere, et uocem meam

audient, et. fiet unwm

785 owile ef unus pastor. Quod in hoc quoque mari typice figurabatur nam subditur : Duo malia batos capiebat. Millenarius namque numerus pro significatione perfectionis solet poni in scripturis quia nimirum denarium numerum quadratum solidum facit. Decem quippe 79» decies ducta centum faciunt. Quae uidelicet figura iam quadrata sed adhuc plana est ; uerum ut in altitudinem surgat et 760 Luc. xxii, 42. XVI $.

765/766 I Tim. ii, 5.

1*4 Cant. ii, 1.

966 cf. Ps. 8, 6.

132 cf. Ioh.

483/485 Ioh. x, 16.

151 patefactae R. 961 iucundissimum L/ T*, iocundissimum P R .$ 711 quibus K L T, quod R 5 773 designate R.$ — v9" efficitur R 9781 unam R? $up. ras. 982 circumcisionem K! R 5 pet se] post R$ 9791 plena P R pos! plana add. non R$ in om. 5$ altitudine L,.$ T

PL Je

212

DE

TEMPLO

solida. efficiatur multiplica centum per decem, et fiunt mille, quo profecto numero stabilis et insuperabilis et uelut conquadrata iustorum conscientia designatur. Quocumque enim 75; uerteris

8oo

8o;

810

815

820

825

quadratum

stabit.

Sic et animus

electorum

nullo

temptationum occursu nouit a statu suae rectitudinis inclinari. Batus autem Hebraeorum mensura est quam ipsi bath nominant habens modios tres ; ipsa est et oephi quam illi et epha nuncupant, sed oephi ad mensuram pertinet uariarum frugum tritici ordei leguminum, batus uero est in speciebus liquidis uino oleo aqua. Itaque batus quae certe norma mensura est opera designat aequitatis et iustitiae quibus hi qui in remissionem peccatorum baptizantur necesse habent institui batosque mille capiebat mare cum aqua baptismatis plebem Iudaeorum abluens ad regnum caeleste transmisit, recipiebat et alios mille cum etiam turbas nationum eodem fonte renatas et operibus iustitiae confirmatas eiusdem regni perennis fecit esse participes. Notandum sane hoc in loco quia sunt qui putant lege Dei prohibitum ne uel hominum uel quorumlibet animalium siue rerum similitudines sculpamus aut depingamus in ecclesia uel alio quolibet loco eo quod in decalogo legis dixerit : Non faczes tibi sculptile neque omnem. similitudinem. quae est in caelo deswper et quae 4n terra deorsum mec eorum quae sunt 4n aquas sub terra. Qui nequaquam hoc putarent, si uel Salomonis opus ad memoriam reuocassent quo et in templo intus palmas fecit et cherubim cum uariis celaturis et in columnis illius mala granata et rete in mari quoque hoc aeneo duodecim boues et scalpturas histriatas sed et in basibus luterum ut in sequentibus legitur leones cum bubus palmas axes et rotas cum cherubim et uario picturarum genere fecit, uel certe ipsius Moysi opera considerassent qui iubente domino et cherubim prius in propitiatorio et postea serpentem fecit aeneum in heremo cuius intuitu populus a ferorum serpentium ueneno saluaretur. Si enim licebat serpentem exaltari aeneum in ligno quem aspicientes filii Israhel uiuerent, cur non licet exaltationem

domini sal-

uatoris in cruce qua mortem uicit ad memoriam fidelibus depingendo reduci uel etiam alia eius miracula et sanationes quibus de eodem mortis auctore mirabiliter triumphauit cum PL 79: 795 Greg. Magn., boz. in Execb. (PL LXXVI, 1044 C-D). XVI, 26, 12.

812/815 Ex. xx, 4.

993 cf. Isid., e£yzzol.

815 cf. III Reg. vi, 29.

vii, 15-25. 819 cf. III Reg. vii, 29-36. Num. xxi, 8-9.

81* III Reg.

822 cf. Ex. xxv, 17-20.

823 cf.

795 anima R 99? bata] bat P $, batum R (sup. ras.) 801 oleoque (aqua ozz.) R. certae T4 notmae R mensurae K!.$ T! 804 mille oz; R, ille .$ 81? post. eto. LP R$ T 818 retes K T*, testes T* 819 sicut R .$ 820 bobus L* R*.$ T 821 505; cette add. si 828 etiam] ad L P .$ T, oz. R.

LIBER

II

213

horum aspectus multum saepe compunctionis soleat praestare contuentibus et eis quoque qui litteras ignorant quasi uiuam dominicae historiae pandere lectionem ? Nam et pictura Graece Loypadía, id est uiua scriptura, uocatur. Si licuit duodecim boues aeneos facere qui mare superpositum ferentes 8355 quattuor mundi plagas terni respicerent, quid prohibet duodecim apostolos pingere quomodo euntes docerent omnes gentes baptizantes eos in nomine patris et filii et spiritus sancti uiua ut ita dixerim prae oculis omnium designare scriptura ? Si eidem legi contrarium non fuit in eodem mari scalpturas $840 histriatas in gyro decem cubitorum fieri, quomodo legi contrarium putabatur si historias sanctorum ac martyrum Christi sculpamus siue pingamus in tabulis qui per custodiam diuinae legis ad gloriam meruerunt aeternae retributionis attingere. Verum si diligentius uerba legis attendamus, forte parebit 84 A non interdictum imagines rerum aut animalium facere sed haec idolatriae gratia facere omnimodis esse prohibitum. Denique dicturus in monte sancto dominus, Nom facies tibi sculptile neque omnem similitudinem, praemisit, Non habebis deos alienos coram e, ac deinde subiunxit, Non facies tibi 850 sculptile neque omnem similitudinem quae est in caelo desuper et quae in lerra deorsum mec eorum quae sunt in aquas sub terra, atque ita conclusit, Non adorabis ea neque coles. Quibus uerbis aperte declaratur quod illae similitudines fieri prohibentur ab hominibus quae in uenerationem deorum alienorum facere 855 solent impii quaeque ad colendum atque adorandum gentilitas errabunda repperit. Ceterum similiter haec fieri nulla ut reor legis diuinae littera uetuit, alioquin et dominus temptantibus se Pharisaeis de tributo Caesari reddendo in quo nomen et imaginem Caesaris expressam esse dicebant nequaquam ita 860 responderet, Reddite quae sunt Caesaris Caesari et. quae sunt Dei Deo, sed potius eorum corrigeret errorem dicens, Non licet uobis in percussura auri uestri imaginem facere Caesaris quia talem scalpturam lex diuina prohibet. Esset namque locus ut $830

ostenso sibi numismate 865

census hoc diceret, si in eo Caesaris

imago causa idolatriae et non ad indicium magis regiae potestatis esset deformata. Et fecit bases decem aereas quatiuor cubitorum longitudinis bases singulas et quattuor cubitorum. latitudinis et triwm. cubitorum altitudinis. Multifarie et multis modis una eademque 836 cf. Matth. xxviii, 19. 867/869 III Reg. vii, 27.

847/852 Ex. xx, 5-5.

860/861 Matth. xxii, 21.

839 si contra legem non fuit K T 852 ita oz. R 854 uenetatione P R 855 po: atque «dd. ad $ — 89* uenit K*, uetat K! — 860 por reddite add. ergo K 863 esse K nam neque (-n- sz.) K1 867 auteas K* P aeneas decem .$

214

DE TEMPLO

870 nostrae salutis sacramenta praefigurantur. Namque idem apostoli uirique apostolici qui per boues mare portantes designati sunt designantur etiam per bases quae portandis erant luteribus praeparatae quo modo ipsi luteres eiusdem lauacri spiritalis cuius et mare typum gerebat. Siquidem ut uerba 87; dierum

narrant

omnia in eis quae in holocaustum

oblaturi

erant lauabant. Holocaustum autem domini generaliter omnis electorum multitudo potest intellegi quae iuxta uocem praecursoris baptizata est ab ipso in spiritu sancto et igni. Sicut ergo sacerdotes qui in mari lauabantur formam exprimunt

880 eorum qui per baptisma efficiuntur summi consortes sacerdotii

quod est in domino Iesu Christo, ita etiam holocausta eorundem figuram aptissime praetendunt cum per ablutionem baptismi gratia spiritus sancti implentur. Lauatur namque in lutere hostia cum quis fidelium aqua baptismi perfunditur, 885 offertur uero in holocaustum cum per impositionem manus episcopi donum spiritus sancti accipit. Philippus euangelista cum praedicaret et baptizaret in Samaria quid nisi in lutere templi hostias domini lauabat ? sed quia necdum in quemquam eorum spiritus sanctus descendebat sed baptizati erant 89o tantum in nomine domini Iesu uelut ablutae hostiae necdum

ad sacrosancti altaris ignem peruenerunt ; at cum missi illo Petrus et Iohannes imponebant baptizatis manus et accipiebant spiritum sanctum loquebanturque linguis iam ad ignem altaris peruenerunt hostiae ut fierent holocaustum quod Latine 895 dicitur totum incensum quia uidelicet conscientiam illorum gratia spiritus sancti adimplens diuino fecit amore feruescere. Quod uero ad portandos luteres decem sunt bases factae poterat ita mystice interpretari quia ministri lauacri uitalis ad aeternae gaudia beatitudinis quae denario solet numero figu9oo rari eos quos imbuunt uocent.

Verum quia de eisdem luteribus distincte in sequentibus scriptum est quod uidelicet quinque ex his positi sunt ad dexteram partem templi et quinque ad sinistram magis in eis quinarii numeri sunt intuenda mysteria. In utraque etenim 9o; parte templi sunt positae bases luterum ut utrique Dei populo sacri fontis gratia designaretur esse pandenda, et quinque sunt

874 cf. II Paralip. iv, 6. 874 cf. Matth. iii, 11. 886 cf. Act. viii, 4-5. 888 cf. Act. viii, 14-17. 893 cf. Act. xix, 6. —894 cf. Greg. Magn., oz. in Execb.

(PL LXXVI, 1057 C).

902 cf, III Reg. vii, 39.

813 ipsae R, ipse 5$ 874 generabant K*, gerabant K!, gerebant R$ 878 baptizatus R 880 sacerdoti K*, sacerdotis K! 882 per] post K 885 post

R$ SS8vVetbaptizatet oz. [LL PR S T 891 sacrosanctum K, sactosanctam T eiue; K 894 peruenerant K R$ 899 solent K T 901 eisdem] istis

PL 792

LIBER

II

.

215

in utraque parte ut sicut in expositione maris quod quinque cubitos altum est iam diximus demonstraretur typice uniuersa fidelibus quae per quinque sensus corporis deliquerant per 910 lauacrum baptismi esse remittenda. Sicut ergo in uno mari duodecim bubus superposito unitas exprimitur baptismatis quae per apostolos toto erat orbi praedicanda, ita et per duos ordines luterum mystice ostenditur quia gentilitas cum Iudaea in unum fidei consortium per baptismatis erat undam 915 colligenda. Nam

etsi in geminis luteribus hostiae lauabantur

quaedam quidem a dextris atrii quaedam uero a sinistris, uno tamen igne consumebantur altaris ut holocaustum fieret quia siue quis in parte circumcisionis siue in praeputii lauacrum Christi susceperit uno omnes spiritu ut filii Dei fieri possint 920 sanctificantur. Hinc etenim apostolus, Sed accefistis, inquit,

spiritum adoptionis filiorum in quo clamamus, Abba, Pater ; unum, inquit, spiritum accepistis in quo omnes filii adoptionis efficiamini, in quo nimirum spiritu clamamus, Abba, Pater, Abba uidelicet qui ex Hebraeis uenimus ad fidem, Pater qui 92; ex gentibus uariis quidem linguis pro diuersitate nationum sed unum eundemque Deum patrem propter unius donum spiritus inuocantes. Quod autem quattuor cubitorum longitudinis et quattuor cubitorum latitudinis et trium cubitorum altitudinis bases 93o singulae fuere facile intellectu est. Longitudo etenim ad patientiam longanimitatis, latitudo ad dilatationem dilectionis, altitudo pertinet ad spem supernae retributionis. Quattuor autem sunt principales uirtutes quibus cetera uirtutum structura imminet, prudentia scilicet fortitudo temperantia iustitia, 955 et ideo

quaternorum

cubitorum

erat longitudo

et latitudo

basium quia sancti praedicatores siue aduersa mundi et longitudinem exilii ac laborum praesentium foris tolerent seu cor in dilectione sui conditoris suorumque proximorum interna exultatione dilatent semper operam dare uirtutibus curant 94o prudenter uidelicet inter bona et mala discernentes fortiter aduersa sustinentes cor ab appetitu uoluptatum temperantes iustitiam in operatione tenentes. Trium uero cubitorum fit altitudo basium cum per exercitium uirtutum quas cum patientia malorum et dilectione bonorum exercent continua 945 intentione ad uisionem sanctae trinitatis peruenire satagunt. 908 supra Il, 631. —920/921 Rom. viii, 15. — 930 cf. Greg. Magn., Poz. in Ezech. (PL LXXVI, 957 C, 965 A-B, 1034 C, 1047 D — 1048 B, 1067 D — 1069 B).

908cubitis K! 917 igni K R

R.

910baptismatis consumatut

K

911 boues,

K*, consumantut

PR .$ T

914postK! R .$

K!, consummabantur

IL R*.$

T, -ebantur R? 919 Christi ozz. R..S 926 per R. .$ 930 facile oz. L, P R ST intellectu est] intellegitur R? (sup. ras.) 939 cura L.$ T*, curam T!

9412b oz.

R$ . 943petom.K

944exetcerent L, exarcentur P

PL 193

216

DE TEMPLO

Et ipsum opus basium inlerrasile erat et. scalpturae inter

iuncluras. Iancturas dicere uidetur eas quibus ipsae luterum tabulae sibimet inuicem conexae sunt ut scilicet ex quattuor siue quinque tabulis una fieret basis. Quales autem scalpturas

95o inter has iuncturas, id est in ipsis suis lateribus ante et retro a

dextera et sinistra et supra quoque habuerunt, subdendo aperitur cum dicitur : Inter coromulas et plectas leomes et boues et cherubim et im iuncturis similiter desuper. Non ergo plana erat ulla ex parte

955 superficies basium sed undique uersum mysticis sculpta figuris

quia sanctorum mentes immo uniuersa eorum conuersatio uirtutum in omnibus gratiam praetendit neque aliqua illas hora inanis et uacua praeterit in qua piis uacare operibus uel sermonibus uel certe cogitationibus desistant. Coronulas 96o quippe in se sculptas habent cum ad ingressum uitae perennis infatigabili desiderio anhelant, plectas habent cum inter desideria uitae caelestis quae sursum est numquam fraternae societatis quae iuxta est uincula dissoluunt. Habent inter coronulas et plectas leones cum ita ad speranda caelestia 96; mentem erigunt ita ad diligendos proximos dilatant ut in peccantes quosque qui sibi commissi sunt feruorem asperae inuectionis exercere non tardent. Habent cum leonibus boues quando ipsam inuectionem corripiendi cum spiritu mansuetudinis exhibent quando in feruore arguendi numquam fissam 97o habere ungulam discretae actionis ac loquellae numquam uer-

ba diuinae lectionis uelut ruminando in ore uoluere cessant. Denique beatus Stephanus basis uidelicet templi domini eximia saeuos leonis dentes atque ungues ostendere uidebatur cum suis persecutoribus aiebat, Dur? ceruice ei incircumcisi 975 cordibus ei auribus uos semper spiritui sancto vestitistis, quem

prophetarum patres uestri nom sunt persecuti, et cetera ; uerum haec loquens quantum pietatis ut ita dicam bubulae mansuetudinis intus in corde gestaret ostendit cum pro isdem persecutoribus usque ad necem suam desaeuientibus genu flectens 98o dicebat, Domine ne statuas «llis hoc peccatum. Sed quia neque spem aeternorum in caelis neque amorem proximorum in terris neque feruorem zeli mordentis neque lenitatem modestiae compatientis absque sanctarum scientia scripturarum habere possumus apte post coronas et plectas post leones et boues et 946/94? III Reg. vii, 28. 933/954 III Reg. vii, 29. 959 cf. Greg. Magn., bom. in Execb. (PL LXXVI, 1054 B-D). 974/916 Act. vii, 51-52. 980 Act. vii, 60.

946 sculptura K T* 951 quaeque P$ habuerint K ^ 955 uersus R 95* illos K 9359 cogitatibus K 963 dissoluat L.$ T 96? exetate R 973 saeui R? (sup. ras.) .$ 973 rungentes R*, rungientis R? 974 dura .$ incircumcisis $ 978 eisdem K L .$ T 984 Zer/ium et] etiam K

PL 794

EIBERTI 98s cherubin sculpti scripturae sacrae pitiatorio archae diter de Christo

:

2p

esse memorantur. Cherubim namque typum tenere siue quia duo cherubim in figuram duorum testamentorum canentium fabricati sunt seu quia

ipsum scientiae multitudinem

constat in proconcornomen

sonat. Quanto autem quisque

99o studiosius legendis diuinorum eloquiorum paginis institerit tanto necesse est amplius in omnibus quae agit aut iudicat interni testis aut iudicis examen pertimescat ne aut plus iuste in peccantes uindicans aut rursum absque moderamine iustae discretionis ignoscens iram iusti iudicis incurrat. Qu; enim 995 addit scientiam |addit. et dolorem. Vnde hic quoque post scalpturas cherubim conuenienter adiungitur : Et swper leones et boues quasi lora ex aere dependentia. Super leones quippe et boues lora dependunt quando sancti doctores et in seueritate districtionis qua peccantes iudicant et in man1000 suetudine lenitatis qua paenitentibus remittunt iudicium sui timent auctoris ne forte iniuste ligando aut soluendo quempiam iam iuste ligari ipsi ab eo cuius iudicium errare nequit mereantur.

Et quattuor rotae ber bases singulas et axes aerei per quattuor

100; fartes quasi wmeruli subter luterem. fusiles contra se anuicem

respectantes. Quattuor rotae quattuor sunt euangeliorum libri qui aptissime rotis comparantur quia sicut uolubilitas rotae citissimo cursu quocumque ducitur currit ita sermo euangelicus iuuante domino per apostolos uniuersas in breui mundi 1010 plagas impleuit, sicut rota superimpositum sibi currum a terrena subleuat et subleuatum quo auriga dirigit portat ita euangelica praedicatio mentes electorum a terrenis cupiditatibus in caelestia desideria suspendit ac suspensas ad profectum bonae operationis siue ad ministerium praedicationis 101; quocumque adiuuans gratia spiritus uoluerit ducit. Nam quia in sequentibus dicitur quia /ales erant rotae quales in curru fieri solent, legimus autem de sanctis, Currus Dei decem mallium. multiplex milia. laetanttwm, quid est ergo quod rotae basium rotis assimilantur curruum nisi quia unus idemque 1020 Sermo euangelii quosdam eorum quos instituit currus Dei quosdam bases templi Dei facit ? Ouicumque enim ad euangelizandum uerbum doctores longe lateque mittebantur in 986 cf. Ex. xxv, 17-20.

cle.i, 18.

|989 cf. Hieton., oz. (CC LXXII, 74, 20).

994/995 Ec-

1004/1006 III Reg. vii, 3o. — 1016/1017 III Reg. vii, 33. — 1017/

1018 Ps. 67, 18.

992 prius aut] ac K 995 praeter L,, propter P R .$ 998 50;; quando ad4. cum R 999 prius et om. K 1001/1002 aut soluendo quempiam iam iuste ligati oz. L P R.$ T 1003 meruerint L, P R 5, meruerunt T — 1005 humeruli P, umeroli R* — 1009 iubente K — 1011 diriget $5 — 1015 nam quia] namque K . 1016/1017 solentin curru fieri K — 1017/1018 milia K*

218

DE TEMPLO

mundo utique currus Dei et quidem uelocissimi fuerunt quia per cuncta discurrentes Deum ad corda credentium induce1025 bant ; at uero illi qui uno in loco commorantes uerbum salutis proximis adnuntiant eosque ad lauacrum uitae quod uel in baptismo uel in compunctione lacrimarum celebratur accendunt quasi bases sunt templi quae portant luteres ad lauandas hostias quia ita fidelibus quibus praesunt ministerium salutis 1030 impendunt ut longius excurrendi ad adquirendos nouos populos laboribus non subeant. Rotae ergo basium rotis sunt curruum similes quia idem libri euangeliorum qui hos doctores ad praedicandam fidem ueritatis ignorantibus mittunt illos ad confirmandam amplius fidem inter doctos iam ac sacramentis imbutos manere praecipiunt. Rotae quattuor 1035 caelestibus basem luteris sustentabant cum euangelia Iacobum fratrem domini ad confirmandam in Hierosolimis ecclesiam residere iusserunt ;rotae harum similes curruum Dei subpositae ad currendum parabant cum eadem euangelia Paulum et Bar1040 naban ad praedicandum gentibus per omnia discurrere uoluerunt. Rotae basem subpositae ad portandum luterem templi a terra sustollebant cum nostris nuper temporibus beatus papa Gregorius euangelicis roboratus eloquiis Romanam rexit ecclesiam ; rotae eaedem currus Dei subnexae longe gestabant 1045 cum reuerendissimi patres Augustinus Paulinus et ceteri socii eorum eisdem euangelicis confirmati oraculis iubente illo uenere Brittanniam et uerbum Dei incredulis dudum commisere gentibus. Si ergo bases luterum sancti doctores sunt qui lauacrum 1050 nobis uitae ministrant et rotae quaternae basium quattuor sunt libri euangeliorum, quid axes rotarum qui bases gestant nisi ipsa eorundem sunt corda doctorum quae dum praeceptis euangelii sedulo intenta eos ab infimorum appetitu sustollunt uelut immissi rotis axes altius basem a terra subleuant ? 1055 Porro umeruli qui rotis antepositi ne ab axibus delabi possent obsistebant praeconia sunt prophetarum quibus euangelica et apostolica scriptura ne cui legentium in dubium forte ueniat confirmatur. Et apostolus Petrus de domino loquens ait, Ef habemus firmiorem propheticum sermonem cui bene facitis atten1060 dentes, sed et omnes euangelistae atque apostoli in eis quae scripsere legis et prophetarum mentionem facere solebant. 1036 cf. Rufin., bis. ecc]. II, 23 (GCSS IX, 165, 15-14).

1058/1060 II Pet. i, 19. 1024 1034 iam bant

1039 cf. Act. xiii, 2 sqq.

perducebant R 1026 quae R$ 1031 labores R ac]a P $, ad T 1038 earum K! R .$ 1044 stabant R K P, Bretaniam L .$ T, Britaniam R 1052 doctores K R 1058 Et] unde K T (et ad.)

'

1033 illo R 1047 Britta1056 abstine-

PL 795

LIBERULI

219

Denique Marcus ita incipit: Imitówm euangelii Iesu Christi fili Dei, sicut. scriptum est in Esaia ropheta ; et Matheus : Hoc autem totum. factum est ut adimplerentur scripturae bro1065 bhetarum ; et cetera huiusmodi. Bene autem dicitur quod umeruli qui per quattuor partes subter luterem erant positi contra se inuicem fuerint respectantes quia nimirum omnis scriptura prophetica sibimet consentanea est utpote uno Dei spiritu condita. Quattuor autem fuere per bases singulas

roo umeruli uidelicet iuxta numerum

rotarum non quia quattuor

sunt tantum libri prophetici sed quia in omnibus quae locuti sunt prophetae et Moyses dictis quattuor euangelistarum testimonium praebuere ut ex consensu utriusque una fides et dilectio Christi nostra omnium corda firmaret.

107;

Os quoque luteris intrinsecus erat in. cagitis summitate ei quod

forinsecus apparebat unius cubiti erat totum rotundum pariterque habebat unum. cubitum et dimidium. Os luteris unius erat

cubiti propter unitatem confessionis et fidei quia omnes in confessione patris et filii et spiritus sancti baptizamur dicente

108o apostolo : Vnus dominus una fides unum baptisma unus Deus PL et jater omnium. Et ipsum os in capitis erat summitate ut ad 795

caelestia nobis regna per baptisma iter esse patefactum doceret. Ipse uero luter in amplitudine cubitum habebat unum et dimidium propter operis nimirum perfectionem et initium 198; contemplationis. Integer etenim cubitus in lutere perfectionem bonae designat actionis. Quam absque ulla dubietate habebat ille de quo temptatori antiquo dominus aiebat : Nwmquid considerasti seruum meum Iob quod non sit ei similis

?n lerra homo simplex et rectus ac timens Deum et recedens a rogo »4lo ? Est uero alter cubitus diuinae uisionis qui ex parte non nulla etiam in hac adhuc uita retentis fidelibus donari consueuit ut idem Iob deuicto aduersario cum domino loquens

ait, Auditu auris audiui te, nunc autem oculus meus widet te,

ut Moysi dominus facie uisus est ad faciem, ut Esaiae sedens

1095 in solio regni circumstantibus cum laude debita caeli ciuibus,

ut ceteris saepe uisus est prophetis, ut beato Stephano in articulo passionis apertis caeli lanuis gloria Dei ostensa est, ut Paulo introitus paradisi et tertii caeli sunt patefacta mysteria ; Sed uniuersa haec ex parte permodica in comparatione eius

1062/1063 Marc. i, 1-2. vA De 1080/1081 Eph. (PL LXXVI, 1048 A-B). cf. Ex. xxxiii, 11. cf. Es. 1099 cf. I Pet. v, x11, 42

1064/1065 Matth. xxvi, 56.

1075/1077 III Reg. iv, 5-6. 1083 cf. Greg. Magn., bom. in Execb. 1088/1090 Iob i, 8. 1093 Iob. xlii, s. 1094 vi, 1-5. 1096 cf. Act. vii, 55. 1098 cf. II Cot. 1.

1068 qui oz. R..$ 1068 5057 sibimet aZ. inuicem K — 1083 amplitudine zsque 1119 pandendam oz. R 1086 quod P 1088/1089 in terra similisei. 1093 1094 Mose L, Moyse .$ nunc z5que te oz. L P .S I5

C. C. CXIX A

220

DE TEMPLO

11oo quae in futuro reuelanda est gloriae. Ideo post cubitum bonae operationis quae in hac uita perfici potest in sanctis cubitus incipit supernae contemplationis quae in futura uita in cunctis iam perficienda constat electis. Quae uidelicet mensura unius et dimidii cubiti non luteribus

1105 tantum sed et rotis earum inerat ac basibus. Scriptum namque est in sequentibus: Vwma rota habebat altitudinis cubitum et semis ; et paulo post : Im summitate autem basis erat quaedam

1110

1110

1120

1125

113o

115;

rotunditas unius et dimidii cubiti ita. [abre facta ut luter desuper osse imponi. Luterum quippe mensura unius erat cubiti et dimidii quia nimirum ea fide in fonte uitae lauamur ut per opera iustitiae ad uitam intrare mereamur aeternam, quamuis sine peccato dum hic uiuimus esse nequimus ipsam uero uitae caelestis dulcedinem gustare ex parte ac diligere in hac interim uita perfecte autem uidere nulla ratione ualeamus. Rotae quoque uno ac dimidio cubito mensurantur quia scriptura lectionis euangelicae qualiter hi qui perfecti esse uelint uiuere debeant ostendit spemque nobis aeternae retributionis in praesenti demonstrat ipsam uero retributionis illius qualitatem in futuro nobis pandendam simul et donandam esse promittit. Bases et ipsae unum habebant cubitum ac semissem amplitudinis in summitate sui ubi luteres reciperent quia ipsi doctores ac ministri summi lauacri salutaris opere quidem perfecti in hac uita fulserunt sed luce contemplationis ex parte sunt fruiti unde et aiunt : Ex farte enim cognoscimus et ex. parle prophetamus, cum. autem, uenerit. quod. perjectum. est euacuabitur quod ex parte est. In hunc modum fecit decem bases fusura una et mensura scalpturaque consimili fecit. quoque decem. luteres aereos. Qua. re decem sunt bases factae totidemque eis superpositi luteres supra iam dictum est. Quod uero una erat fusura mensuraque et scalptura consimilis omnium basium siue luterum non in ea significatione factum est quod aequalia possint esse omnium merita doctorum sed in ea potius quia una fides euangelii quo instituuntur unum sacramentum baptismi quo abluuntur unus idemque spiritus est quo omnes consecrantur electi, tametsi donationes habent diuersas in ipso spiritu qui diuidit singulis prout uult. Quadraginta batos capiebat luter unus. Quadragenarius nu1100/1107 III Reg. vii, 52. — 1107/1109 III Reg. vii, 35. — 1124/1126 I Cor. xiii, 9-10. — 1127/1128 III Reg. vii, 37-38. Rom. xii, 6. T GOrjxib TI.

1128 supra ll, 897/900.

— 1136 cf.

1100 gloria P 1109 possit 5 1113 7o; diligere add. ut 5$ 1119 50;/ nobis add. aeternae tettibutionis L P .$ 1127 fusura] figura R, fugura .$ 1129 sint K bases ozz. R. 1130 fussa L, fusa .$

PL 97.

LIBER

II

;

22r

merus solet magnae perfectionis typum tenere quia nimirum 1140 quater deni faciunt quadraginta, decem autem sunt praecepta quibus nostra omnium operatio in lege diuina praefixa est, quattuor uero euangeliorum libri in quibus per dispensationem dominicae incarnationis caelestis patriae nobis est patefactus introitus. Et quia omnes qui ad ministerium sacri bap1145; tismatis pertinent cum fide et sacramentis euangelii fructum

debent rectae operationis ostendere apte luteres singuli in quibus holocausta lauabantur quadraginta batos capiebant. Quod uero sequitur, eratque quattuor cubitorum, siue in altitudine seu in latitudine significat intellectus mysterii in 1150 promptu est. Luter enim unus quattuor erat cubitorum uel propter quattuor sancti euangelii libros in quibus forma nobis baptismi praefixa est uel propter quattuor cardinales uirtutes quibus quisque fidelis, si non frustra fidelis est, debet institui uel certe propter quattuor mundi plagas quibus lauacrum 115; Salutis ministratur dicente psalmographo : Qwos redemit de manu inimici de regionibus congregauit eos a. solis ortu et occasu ab aquilone et mari. Quod uero supra dixit, pariterque habebat unum cubitum et dimidium, et neque ibi altitudinem an amplitudinem significaret adiecit, uidetur quod fundum ipsius lute1160 ris huius esse amplitudinis uoluerit intellegi. Ouod ex mensura, ni fallor, basis in qua positus erat quisque luter facillime conicitur quod ita describitur : Jm swmmitate autem basis erat quaedam rotunditas unius et dimidii cubiti ita fabricata ut luter deswber posset imponi. Latitudo ergo fundi in luteribus unius 116; erat cubiti ac dimidii, ipsa uero capacitas luterum quattuor habebat cubitos. Sed utrum in altitudine an in amplitudine an in utroque dicat qui nouerit ? Et constituit decem bases quinque ad. dexteram partem templi et quinque ad simistram. Dexteram partem templi et sinistram 117o non intus in ipso templo sed ante templum dicit ad orientalem plagam uidelicet in atrio interiore quod sacerdotum proprie uocabatur. Ouinque autem posuit ad dexteram partem templi propter Iudaeos qui sole iustitiae propter doctrinam legis antiquitus uti solebant et quinque ad sinistram propter nos 117; qui caeco diutius corde seruituti adhaerebamus eius qui ait, Ponam sedem meam ad aquilonem, quod est aperte dicere, Illis in cordibus requiescere desidero quae a luce ueritatis et flamma diuinae caritatis aliena esse considero. 1155/1157 Ps. 106, 2-3. 1157/1158 III Reg. vii, 31. 1162/1164 III Reg. vil; 55. 1168/1169 III Reg. vii, 39. 1172 cf. Greg. Magn., Dom. in Ezech. (PL LXXVI, 1008 D — 1009 A). 1176 Es. xiv, 13.

1159 uidetur quod] uideturque ut P TAB 1178 alieni P

1164 possent P, possit R .$

1177 qui

222

DE TEMPLO

Mare autem posuit ad dexteram partem templi contra orientem

118o ad meridiem. Ét hoc in eodem atrio positum est ad orientem.

Quod autem ait, ad dexteram parlem templi, hoc est quod PL repetit dicens, ad meridiem. Ingredientibus enim atrium ab 798 oriente primo diuertendum erat ad meridiem ubi mare in ipso angulo stabat ad lauandum sacerdotibus paratum, deinde 1185 progredientibus intro occurrebant luteres ad lauandas hostias ab utraque parte positi, intra hos basis erat aenea quinque cubitorum longitudinis et quinque cubitorum latitudinis et trium cubitorum altitudinis, in quo stans Salomon dedicabat templum ; deinde ultra progredientibus occurrebat altare hoatrii, deinde

porticus templi siue

1195 ei baptizatus fuerit saluus erit. Namque

ubi dextera simul et

1190locausti contra meridiem

uestibulum in quo erant columnae aereae circa ostium templi. Quod ergo mare posuit ad dexteram partem templi significat nos per lauacrum baptismi ad regnum caeleste quod iure uocabulo dexterae figuratur debere peruenire. Qui enim crediderit

1200

1205

1210

1215

sinistra in bono accipiuntur uel Iudaeam et gentilitatem ut in expositione basium supra diximus uel praesentem ecclesiae uitam et futuram uel laeta saeculi et tristia uel aliquid huiusmodi, ubi uero absolute dextera in bono ponitur aeterna gaudia saepius demonstrat. Ouod uero contra orientem posuit mare ad eandem prope significationem respicit quod uidelicet per lauacrum sancti fontis splendor nobis internae claritatis aperitur, quod ad meridianum latus atrii significat fideles per acceptionem sancti spiritus ad flagrantiam solere uerae caritatis accendi ; feruor etenim meridiani solis consueuit in scripturis ardorem dilectionis et illustrationem significare sancti spiritus per quem eadem dilectio diffunditur in cordibus electorum. Omnia uasa quae fecit Hiram regi Salomoni in domo domini de aurichalco erant ; 4n vegione Iordanis fudit ea vex in argillosa terra. Apte in regione Iordanis fusa sunt uasa domus domini in quo uidelicet flumine dominus noster baptizari dignatus est eiusque tinctus undis aquarum nobis elementum in ablutionem peccatorum conuertit quia omne fidelium baptisma quo domino consecrantur in exemplum celebratur baptismatis illius quo ipse aquas sanctificauit. Recte in regione Iordanis uasa sunt domus domini facta; neque enim aliter uasa 1188 cf. III Reg. viii, 65-64. 1194/1195 Matc. xvi, 16. vii, 45-46. 1212 cf. Marc. i, 9.

1208/1211 III Reg.

1181 ait ozz. R..$ 1188 tres P R, III .$ quae K I3 ps5. 1190 505; contta add. eius L| (-dem L7?) meridiem] medium K L? .$ (atrium a44.) 1198 laetitiam P tristitiam L P, tristitia K.$ 1202 sacri K 1203/1204 per acceptionem] perceptione R$ 1210 autochalco L* R 1217 enim oz. R

LIBER II

1220

122;

1250

125;

124o

124;

1250

125;

223

electionis et misericordiae fieri possumus, nisi ad baptisma eius quod illo in flumine subiit respicientes et ipsi uitali flumine satagemus ablui. Notandum autem quod non tantum in regione Iordanis sed et in campestri regione illius facta dicit eadem uasa significans multiplicationem fidelium quae non solum in Iudea sed et in omnium nationum erat latitudine futura expleta prophetia quae dicit :Gaudebunt campi et omja quae 1n eis sunt. Cui simile est hoc quod idem psalmista de sacramentis dominicae incarnationis loquens ex persona eorum qui post completa eiusdem incarnationis archana ad fidem uenerunt ait: Ecce audiuimus ea in. Eufrata dmuenimus ea 1n campis siluae. Audiuimus quippe in Eufrata, id est in Bethleem, sacramenta dominica quia promissum legimus Dauid patriarchae qui erat ex eadem ciuitate de fructu uentris eius Christum in carne uenturum, inuenimus ea in campis siluae quia reuelata in latitudine gentium per orbem ipsi cognouimus ipsi uidimus ipsi participes sumus facti. Fudit ergo rex uasa domus domini in campestri regione Iordanis quia dominus baptismo salutis de quo uasa misericordiae faceret per totam mundi latitudinem impleuit. Argillosa autem terra de qua factae sunt formae ad fundenda uasa domus domini, quid melius quam scriptura sacra de qua regulam bene uiuendi accipimus ualet intellegi ? Quasi enim argilla ignibus durata formam uasa domini quanta et qualia fieri debeant exhibet cum nobis scriptura regulam iustitiae quam sequamur ostendit sanctorumque nobis exempla qui in igne tribulationum inuincibiles perdurarunt in omnibus sequenda praemonstrat. Si uasa in domo domini electa ac pretiosa esse concupiscimus aesque igne liquefactum argillae formas ingreditur quo uas possit aptum ministeriis caelestibus effici cum ipsi salubriter humiliati et flamma siue diuinae caritatis siue etiam humanae aduersitatis emolliti uiam patrum bene operando intramus ut ad praemia patrum bene currendo perueniamus. Neque enim semper nos regulis necesse est bonae operationis aptari sed completa operatione bona palma est beatae retributionis speranda quia nec semper uasa in formis argilae tenebantur inclusa uerum ubi ad perfectionem sui peruenerant fractis formarum claustris producebantur in lucem et in templo domini pro suis quaeque lo1224/1225 Ps. 95, 12. — 1228/1229 Ps. 131, 6. — 1231 cf. Ps. 151, 11. 1219 quo L P R, qui 5 R$ 41223ectom. R.$ Efrata.$ 1232 eam R?

ille P ipso P 1220 quoniam R .$ 1221 et ozz. 1228/1229 eam —R?(Dj;)) 1228 EfrataR $1229 1233 pos; reuelata ad. haec K* P — altitudine R. 1236

pos! dominus adZ. ut R.$ — dequo ox. inuincibili L R$ 1252 oratione R

R$.

1239 domusoxw.KL PR.$

1244

PL 799

224

1260

1265

127o

127;

1280

128;

DE TEMPLO

cis disponebantur. Hoc autem dicimus non quod opera sanctorum umquam sint interitura sed quia ubi coronam iustitiae quam bene operando meruerunt acceperint laboriosae operationis cuncta iam cessent officia. Quis enim in illa uita pro fide Christi martyrium patiatur ubi expulsis aduersariis omnes electi in praesentia Christi laetantur ? Quis ibi mortuum sepeliat ubi sola uiuentium terra est ? Quis lugentem consoletur ubi absterget Deus omnem lacrimam ab oculis sanctorum ? Quis ibi domum peregrino et hospiti aperiat ubi omnes simul electi habitationem ex Deo habent domum mon manu factam aeternam 1n. caelis ? Quis mihi illic panem esurienti potumue adferat sitienti ubi dominus pascit me et mhil mala deerit? Disruptis ergo formis uasorum quondam necessariis uasa ipsa in domo domini splendida iam refulgent quia cessantibus in fine saeculi non solum persecutionibus quas propter iustitiam patiuntur uerum etiam laboriosis iustitiae operibus quibus sponte sua pro aeterna beatitudine insudant electi sola in uisione sui conditoris perceptae immortalitatis claritate laetabuntur. Fecitque Salomon omnia uasa in domo domini altare aureum ei mensam super quam ponerentur panes propositionis auream. Altare aureum corda significat perfectorum iustorum internae caritatis et castitatis luce corusca quorum sublimitati significandae etiam locus conuenit eiusdem altaris. Stabat enim ante ostium sancti sanctorum ut in factura tabernaculi manifeste legimus. In quo uidelicet altari non hostiarum sanguis neque libamina sed thimiamata tantum incendebantur quorum fumus ad superiora ascendens operiebat archam atque oraculum et odore suauitatis implebat, in quo figuram exprimebat sanctorum qui dum neglectis temporalium rerum cupiditatibus tota intentione caelestia quaerunt uelut intus in uicinia oraculi sunt positi nec longe sunt remoti a uelo quo templum et sancta sanctorum dirimuntur quia corpore tantum terram

129o incolunt ceterum secundum interiorem hominem totam habent

conuersationem in caelis ascenditque ab huiusmodi altari fumus incensorum intra sancta sanctorum ubi archa est recondita cum orationes sanctorum flamma caritatis excitatae ad caelum usque perueniunt «bi Christus est im dextera Dei 1264 Apoc. vii, 17.

CXX,

1266/1267 II Cor. v, 1.

226, 2370/2372) ;Gteg. Magn.,

— 126? cf. Beda, iz Lc. III (CC

bom. in Ezech. (PL LXXVI,

954 A).

1268/1269 Ps. 22, 1. — 1276/1277 III Reg. vii, 48. — 1281 cf. Ex. xxx, 1-6;

»3b b CIE

1282 cf. Greg. Magn., Dog. in Exech. (PL LXXVI, 1070 A-D).

.

1258 umquam ozz. R, numquam .$' 1259 acceperunt R 1276 Fecit quoque P in domo domini o». KL PR.$ altaris KL PR.$ autea K! L* P RS; auteils T7? 1286 neglegentes R post neglectis ad. temtacione K 1288 templo R* .$ 1289 est K sancta] sancto R*, sanctum R? 1294 in]

ad R .$

dexteram R$

PL $8oo

LIBER

II

225

1295 sedens. Non enim in hoc altari sanguis hostiarum sed thimia-

1300

1305

1310

I315

1320

1325

12330

mata tantum incendebantur quia tales uiri non habent opera carnis et sanguinis quae in ara sui cordis immolantes domino mactent sed solummodo lacrimarum et orationis ei uota pro desiderio regni caelestis offerunt. Verum quia nemo repente fit summus sed per oblationem carnalium uoluptatum sollicitam ad desiderium caeleste conscenditur non praetermisit scriptura in mystica domus domini factura et illorum ponere figaram qui carnales adhuc in se concupiscentias quae militant aduersus animam flamma superni timoris incendere laborant quatenus his corde siue corpore suo extirpatis consequenter ad maiora possint ascendere ac Deo spiritalium thimiamata orationum et compunctionis offerre. Factum est namque aliud altare ad offerendas uictimas multo quidem maius sed quantum magnitudine praestans tantum situ loci et specie metalli inferius. Nam et de aere factum et ante fores erat positum templi. In quo illi nimirum sunt figuraliter expressi qui tali deuotione domino deseruiunt ut caro adhuc eorum concupiscat aduersus spiritum et spiritus aduersus carnem soleantque dicere quia mente seruimus legi Dei carne autem legi peccati. Oui cum incentiua carnis edomare fluxa luxoriae restringere frequentibus ieiuniis et orationibus uigiliis et elemosinis ceterisque fructibus spiritus ad tranquillitatem castimoniae Deo digne ascendere contendunt, quid nisi uictimam illi suae deuotionis immolant implentes illud apostoli quod obsecrat nos per misericordiam Dei ut exhibeamus corpora nostra hostiam uiuentem sanctam Deo placentem ? Qui quoniam feruore flagrant spiritalis amoris sed nondum triumpho eminent uictae concupiscentiae carnalis altare holocausti ignem quidem de caelis sacrosanctum habet sed speciem aeris et non auri praetendit. Verum quia plures sunt in sancta ecclesia carnales quam spiritales plures qui uitiorum illecebras refrenando cohibent quam qui superato ac sopito uitiorum certamine de adepta uirtutum securitate laetantur merito altare holocausti maius esse multo quam altare thimiamatis asserebatur. Scriptum namque est de eo in libro paralipomenon : Fecit quoque altare aeneum uiginti cubitorum longitudinis et uiginti cubitorum latitudinis et decem cubitorum altitudinis. Et quidem altare thimiamatis Moyses fecit in 1294/1295 Col. iii, 1. 1304 I Pet. ii, 11. 1313 cf. Gal. v, 17. 1314 cf. Rom. vii, 25. 1320 cf. Rom. xii, r. 1325 cf. Magn., Greg. Pom. in Execb.

(PL LXXVI, 985 A-B).

1331/1333 II Paralip. iv, 1.

1300 ablutionem K! 1301 solitam K, sollicite R..$ 1308 est oz. L.S namque est K R 1314 seruiuimus KL, R 1320 quo KL R 1328 de om. K R.$ 1330 de eo est R

IBI? 801

226

DE TEMPLO

heremo Aabens cubitum longitudinis et allerum latitudinis et duos 1335 cubitos in altitudine. Quantae autem magnitudinis hoc Salomon fecerit scriptura non dicit sed tantum quod altare aureum fecerit dicit. Constat autem quia tantum facere non potuit quantum fecit holocausti quia, si uiginti cubitorum in longitudine et latitudine factum esset, totam templi latitudinem 134o impleret. Quantum igitur exterius erat positum altare holocausti quam incensi quantumque genere oblationis ac uilitate metalli ignobilius fuit tantum quantitate mensurae et hostiarum frequentia praestabat quia nimirum plures sunt multo quibus dicatur, 57 wis ad witam ingredi, serua mandata, quam

134; quos audire delectet, S7 «is perfectus esse, uade et wende quae habes, et reliqua. Nec tamen huius mensura altaris ratione mystica caret numeri. Habet enim uiginti cubitos longitudinis et totidem cubitos latitudinis et decem cubitos altitudinis de quo quidem 155o numero supra in expositione templi et uestibulo eius diximus. Sed et nunc dicendum breuiter quod, si altare holocausti illorum in ecclesia typum tenet qui suum corpus et animam Deo consecrare per ignem amoris illius quaerunt, perseuerantia horum in bona operatione per longitudinem altaris amplitu1355; do in caritate Dei et proximi per latitudinem spes in expectatione diuinae uisionis per altitudinem figuratur. Quod autem longitudo et latitudo altaris uicenorum erat cubitorum magnam utique perfectionem designat eiusdem indefessae longanimitatis ac sincerae dilectionis quae per utriusque 1560 testamenti nobis obseruantiam tribuitur. Quater enim quini uicenarium numerum complent, quinque autem libri mosaicae legis quattuor euangelicae libertatis, cum ad intellegentiam atque custodiam legis spiritalem illustrante euangelii gratia peruenimus uicenarium profecto numerum perficimus, fitque 1565 idem numerus uicenarius in longitudine et latitudine altaris cum corda electorum docente utroque testamento et adiuuante ipso uno utriusque testamenti auctore et perseuerantiam boni operis etiam in persecutionibus seruant et hilaritatem dilectionis et in eos qui persequuntur exhibent. Denario 15370 autem numero spes caelestium praemiorum designari solet domino adfirmante cum eos qui in uinea magni patrisfamilias laborabant denario remunerandos esse testatur, et merito per 1334/1335 Ex. xxx, 1-2.

1350 supra I, 530 sqq.

1344 Matth. xix, 17. 1371 cf. Matth. xx, 1-2.

1345/1346 Matth. xix, 2r.

1336 quia L R$ 1337 dicitur R 1339 latitudo L* R 5$ 1345 et oz. K.$ 1347 caret] retinet $— 505; catet add. et R.— 1348 numero K R. 1350 in oz. R 1360 enim oz. P 1361 autem] enim .$ 1369 et] etiam K, om. R

LIBERTA

^

227

hunc numerum merces aeterna figuratur in qua nostra natura in aeternum diuinae uisioni coniungitur quia in ipso numero 157; mystice

diuina

simul

et humana

natura

designatur.

Deus

quippe trinitas est, homo autem septenario numero comprehenditur, quaternario uidelicet propter corpus quod ex quattuor elementis consistit, ternario uero propter triplicem interioris hominis differentiam quam scriptura nobis sancta 138o ostendit cum diligere nos iubet Deum ex toto corde tota anima tota uirtute. Vnde et in decalogo legis tria sunt mandata quae nos ad cultum diuini amoris excitant, septem quae dilectionem commendant proximi. Qui ergo decalogum in Dei et proximi dilectione custodiunt iure mercedem huius custo158; diae in Dei simul et proximi uisione percipiunt quique in hac uita et proximum quem uident et Deum quem non uident diligunt hi in futura uita et Deum vegem 1n decore suo et proximum in Deo glorificatum ac decoratum widebunt. Et ideo altare quod in figura factum est electorum ob significandam eo1390 rum uitam perpetuam decem erat cubitos altum. Cum uero dictum esset quia fecit Salomon altare aureum additum est continuo : Ei mensam super quam joneventur ames jropositionis auream. Mensa autem aurea scriptura est sacra spiritalis 139; intellegentiae

claritate

fecunda

de qua

psalmista

domino,

Parasii, inquit, ?n conspectu meo mensam aduersus eos qui tribulant me. Ne enim nos aduersarii tribulantes ad errorem inflectant mensam nobis conditor noster scientiae per quam in fide ueritatis confortemur parauit. Namque panes proposi1400 tionis sancti sunt doctores quorum uel opera nobis uel uerba salutaria ad exemplum uitae proposita semper in diuinis paginis quisquis quaerit inuenit. Vnde apte idem panes in exodo duodecim fieri praecepti sunt uidelicet propter apostolos duodecim per quorum ministerium et noui scriptura testamenti 140; condita

est et instrumenti

ueteris donante

domino

reuelata

mysteria. Quo nimirum numero non tantum idem apostoli sed et omnes sunt designati qui praedicando uerbum pabulum uitae fidelibus ministrant quia omnes utique ipsam doctrinae formam quam apostoli a domino accepere sequuntur. Legimus 1410 autem de his panibus in exodo per singula sabbata eos mutari debere et nouos pro ueteribus in mensa domini proponi unius 1380 cf. Marc. xii, 50. 1381 cf. Ex. xx, 2-17. 1386 cf. I Ioh. iv, 20. 1388 Es. xxxiii, 17. 1396/1397 Ps. 22, 5. 1398 cf. Greg. Magn., bom. in Execb. (PL LXXVI, 1045 A — 1046 C). 1402 cf. Ex. xxv, 30; Leu. xxiv, 5-6. 1410 cf. Leu. xxiv, 8.

1381 et oz. L 1398 scientiam R L PROS 1410 mutare L R .$

1406 quorum P, quod R

numero oz.

PL 802

228

1415

1420

1425

1430

DE TEMPLO

quoque mensurae ac similis farinae semper eos parari praeceptos. De quibus omnibus mysticus de interna refectione sensus luce clarior refulget. Ablatis enim ueteribus noui restituuntur panes cum assumptis de hac uita aliquibus doctorum fidelium alios loco eorum sancta ordinat ecclesia et hoc non nisi die sabbati quia quisque bonum certamen certauerit cursum consummauerit fidem seruauerit tempore suae resolutionis requiem beatae perennitatis intrabit. Vnius mensurae et non disparis similae semper fiebant panes quia nimirum una eademque forma ueritatis et fidei quam primo apostoli suis auditoribus ostendebant ac deinde successores eorum et omnes usque ad finem saeculi pii doctores ecclesiis Christi per orbem praedicare non desistunt. Quod uero in uerbis dierum legimus quia fecit Salomon mensas decem et poswit eas im lemplo quinque a dextris et quinque a sinistris fialas quoque aureas centum, non has mensas tam ad panes propositionis quam ad uasa domini portanda factas esse credibile est, fialas uidelicet quas pariter factas scriptura refert, timiamateria turibula mortariola et cetera quae in sequentibus leguntur. Nam quod paulo post in eodem uerborum uolumine subinfertur, fecitque Salomon omnia uasa domus Dei ei altare aeneum. ei mensas et super eas panes jro-

positionis, uel pluralem numerum pro singulari posuit more autem Israhel 1455 scripturis usitatissimo ut in Iesu Naue, P? jraeuaricati sunt. mandatum. et. usurbauerunt de anathemate, cum Achan solus et non plures filii Israhel hoc fecerunt, uel certe quia panes propositionis solebant ante sabbatum coqui ut in sabbato mox poni possent in mensam propositionis 1440 potuit fieri ut panes nouiter cocti mox illis mensis imponerentur ibidemque nocte illa seruarentur operti donec primo mane ablatis ueteribus super mensam propositionis ponerentur calidi. Non autem hae mensae decem a figura huius mensae propositionis discrepant. Nam sicut una mensa duodecim 1445 panibus onusta unitatem totius scripturae concordiam auctoritate apostolica munitam designat, ita non immerito decem mensae aureae diuinae legis et prophetarum eloquia figurate denuntiant quae uel refectionem nobis uerbi Dei quasi panes propositionis offerunt uel nobis exempla fi1450 delium quasi positorum in se uasorum domini claritatem et miracula proponunt. 1417 cf. II Tim. iv, 6-7. 1426/1427 II Paralip. iv, 8. 1430 cf. II Paralip. 1V, 22. 1432/1434 II Paralip. iv, 19. 1435/1436 Ios. vii, 1.

1416 ordinet P .$ 1427 non has] nouas R 1435 in ozz. R. ISSSPIERS usutpauerunt oz. P R.$ 1437 Achor P 1449 505; uel add. in R..$

1436 mandata fecerint. K L?.$

PL 805

LIBER II

229

Recte autem bis quinae sunt mensae non solum quia legis lator quinque uolumina scripsit uerum etiam quia tota testamenti ueteris series quinque aetates saeculi complectitur. 1455 Geminatur

uero numerus

mensarum

quinarius et quinque a

dextris quinque a sinistris ponuntur cum post incarnationem dominicam eadem scriptura siue utrique Dei populo Iudaeo scilicet et gentili committitur siue euangelicis plena figuris ostenditur quae quondam Dei populo antiquo iuxta litteram 1460 solum intellegenda esse putabatur. Cum enim legentes in sancta scriptura uerbi gratia Abel coronatum martyrio Enoch translatum de mundo Noe pereunte mundo mirabiliter saluatum hospitalitatem Loth exterminatis impiis sublimiter remuneratam Abraham merito oboedientiae patrem cunctarum 1465 gentium constitutum loseph post uenditionem merito castitatis et innocentiae extemplo sublimatum haec et huiusmodi innumera nobis in exemplum uirtutis assumimus, quid nisi mensae quinque aureae siue uasa domini seu panes propositionis adhuc in sinistris templi nobis offerunt quia diuinae litterae 147o luxta historicum sensum ianuam nobis et recte uiuendi et ae-

terna praemia a domino speranda aperiunt ? At cum eadem altius intellegentes uel dispensationem dominicae incarnationis uel alia quaelibet sanctae ecclesiae sacramenta sonare uiderimus quasi alias quinque mensas ad portanda uasa electionis 1475 et alimoniam uitae spiritalis in dextris templi inuenimus quia eadem ipsa uerba sacrae historiae nouum omnino fulgor nobis sapientiae caelestis nouos aperire sensus de ueteribus agnoscimus. In qua profecto figura et candelabra quina sunt facta in templo. Cum enim dixisset scriptura regem Salomonem fecisse 1480 mensam super quam ponerentur panes propositionis auream adiunxit subsequenter et ait : Ei candelabra aurea quinque ad dexteram et. quinque ad sinistram. contra oraculum ex auro rimo et quasi lilii flores et lucernas deswper aureas. Sicut enim mensae in typo sanctae 1485 Scripturae recte ponuntur quia et iustitiam esurientibus panem uerbi

ministrant

et uasa

ferunt

ministerii

caelestis,

id est

iustorum nobis actus in exemplum proponunt, ita et aptissime per candelabra eadem diuina eloquia figurantur uidelicet quia lucem sapientiae errantibus proferunt. Hinc etenim psalmista, 1490 Lucerna, inquit, pedibus meis, et cetera ; hinc etiam Salomon

1460 cf. Greg. Magn., bom. in Ezech. (PL LXXVI, 969 C — 970 A). Gen. iv, 8. Gen3xix;

28 sqq.

1461 cf.

Gen. v, 24 ; Eccli. xliv, 16. 1462 cf. Gen. vi, 18 sqq. 1463 cf. sad. 1464 cf. Gen. xvii, 4-6 ; xxii, 16-18. 1465 Gen. xxxvii,

1482/1484 III Reg. vii, 49.

1463 hospitalem P 1469 offerunt oz. LP

1490 Ps. 118, 105.

1463/1464 remuneratum K * P 1466 exemplo K R$ R.$ — nobis quia] nobisque R.$ — 1483 purissimo L* R.$

PE 804

230

DE TEMPLO

ait : Quia mandatum lucerna est et lex lux. Qua re autem quinque a dextris et quinque a sinistris sint posita candelabra ex his quae de mensis tractauimus facillime patet. Cum uero dixisset quinque a dextris et quinque a sinistris conuenienter 1495 addidit, contra oraculum. Oraculum namque ubi erat archa ut

saepe dictum est aditum designat patriae caelestis ubt Christus est in dextera Dei sedens paternorum utique conscius archanorum. Et candelabra templi aurea contra oraculum sunt posita quia diuina eloquia ad habitationem semper supernae ciuitatis 15oo aspectant ut huius agnitionem ac desiderium nostris cordibus infundant et eos qui originem carnis a terra habent ad appetendam

promerendamque

in caelestibus

sedem

perpetuae

mansionis accendant. Sunt autem qui hoc quod de candelabris dicitur, quinque 150; ad. dexteram et quinque ad. sinistram, ita putant intellegendum quod quinque fuerint a dextris illius candelabri quod fecit Moyses in deserto et quinque a sinistris utraque tamen ad meridianam plagam in qua candelabrum unum quod fecit Moyses stare praeceptum est. Quod eodem ordine etiam de 1510 mensis decem intellegant quae omnes quidem ad septemtrionalem plagam fuerint positae sed quinque ad dexteram mosaicae illius mensae et quinque ad laeuam. Verum si consideras uerba sacrae scripturae quibus dicitur, E£ candelabra aurea quinque ad dexteram. et. quinque ad. simistram |contra 1515 oraculum, patet, ni fallor, quod aeque utraque quinque oraculum respiciebant utpote iuxta utrumque latus templi e regione posita. Nam si omnia candelabra ad australe latus templi in longum posita essent, non dicerentur contra oraculum posita sed potius contra aquilonem siue contra mensas, si 1520 etiam mensae ibi stabant, quo modo dictum est in exodo de illo

uno candelabro quod absque ulla dubietate ad meridiem stabat: Poswit et candelabrum 1n tabernaculum testimonii e regione mensae in parie australi ;itemque in libro numerorum : Cum $osueris septem lucernas contra eam artem. quam 1525 candelabrum respicit lucere debebunt. Ex utraque ergo parte templi candelabra ex utraque erant mensae quia scriptura diuina ad illustrationem ac refectionem utriusque Dei populi condita est quae nos in prosperis et aduersis in tristibus 1491Prou.vi,23. 1496/1497 Col.iii,r. Bxoxb 22. 1524/15025 Num. viii, 2.

1507 cf. Ex. xxvi, 35.

1522/1523 Ex.

1496 apertum R$ designat oz. P Dos! caelestis add. ingtesssum R 1497 in] ad K dexteram K R $* 1499 quia oz. LR. .$ 1501 a] e Ten 1507 pos? sinistris ad. illius K — 1509 etiam oz. R 1510 intellegunt AE I5S 1513/1014 consideremus KL, considerates P 1520 quo modo] quod R.$ . 1525 candelabra P tespicit oz. L* P R..$ debent P

LIBER

II

23I

ac laetis euentibus reficere ne deficiamus et ne caeci remanea1550 mus

illustrare

consueuit,

uasa

quoque

misericordiae

sibi

superposita, hoc est scripta in se iustorum opera, utrisque nobis per quae in actione iustitiae et ipsi confortemur proponit. Si autem quaeris quid inter candelabra et lucernas eorum 155; typice distet, possumus

recte intellegere lucernas esse uiros

sanctos qui oleo sancti spiritus infusi et ipsi igne dilectionis ardent in corde et proximis lucem scientiae proferunt in lingua, candelabra autem quae has lucernas in sublime tollunt ut longe lateque uideri possint in ecclesia scripturam esse sacram quae 154o sanctorum

strat. dicit etiam iuxta

nobis uirtutes et doctrinam

sua lectione demon-

Cui uidelicet interpretationi adnuit sermo domini quo de Iohanne : ///e erat lucerna ardens et lucens. Possumus ita aptissime dicere quia lucernae diuina sunt eloquia ilud psalmistae quod et supra posuimus: Lwcerna

1545 pedibus meis uerbum twum domine. Candelabra autem harum

lucernarum sancti sunt omnes qui sua corda et corpora ferendis domini mandatis humili semper intentione subponunt. Quisquis enim in nullo propriam sequi curat uoluntatem uerum in omnibus quae scriptura sancta dicat attendit eisque 155o Sese subicere mandatis eius satagit auscultare promissis quasi candelabrum domus Dei aureum aureas eius gestat lucernas quia casta corporis sui membra castas mentis cogitationes ad facienda quae Deus iubet subponere contendit, et hoc tam fixa intentione quam candelabrum necesse est firmiter ad su1555 perna erectum impositas sibi lucernas non solum absque ruina sed etiam absque ulla status sui mutatione seruare. Cum uero dixisset, E! candelabra aurea quinque ad dexteram et quinque ad sinistram contra oraculum ex auro rimo, addidit, Et quasi lilai flores et lucernas desuper aureas, uidetur iuxta 1560litteram quia suprema pars candelabrorum in modum sit lilii repandi deformata quod in candelabro tabernaculi factum esse legimus cuius et stipes medius et calami ex ipso procedentes cum scyphis et sperulis lilia scribuntur habuisse perplurima. Flores autem lilii ut saepe dictum est amoenitatem 1565 semper uirentis terrae uiuentium designant de qua dicit beatus Petrus regeneratos nos a domino 2» spem wuiwam 1n heredilatem. incorruptibilem et. incontaminatam. et. inmmarcescibilem conseruatam 1n caelis. Et bene lilii flores aurei in candelabro 1542 Ioh. v, 55. supra 1L, 757 sqq.

1544/1345 Ps. 118, 105.

1561 cf. Ex. xxv, 31-36.

1564

1566/1568 I Pet. i, 3-4.

1529 euntibus P, euenientibus .$ 1532 quem L P$ 1540 uirtutem IL 5 1541 quo] quod R .$ 1542 dicitur K R. .$ 1550 promissa R 1556 cum] quod KL Ápos! ueto add. cum K L? sup.

PL 805

232

DE TEMPLO

sunt facti domus Dei quia scriptura diuina spretis temporali1570 bus gaudiis ad appetenda nos bona patriae caelestis prouocare

consueuit, et quo modo erectum in altitudine candelabrum lilii flores et lucernas habet aureas in capite, ita electi omnes qui in eadem scriptura sacra continentur erecto ad superna sensu caelestia bona a domino quaesisse et percepisse proban1575 tur. Diximus plenius de mensa et candelabro et utroque altari ac uasis domus domini in libris quos de factura tabernaculi et habitu sacerdotali scripsimus. Si quis ergo iuxta capacitatem nostri sensus ex patrum traditione progenitam de his scire desiderat, in opere illo requirat. Sequitur : 1580 Et cardines ostiorum. domus interioris sancii. sanctorum. ei osttorum domus templi ex auro erant. Si ostia domus interioris sancti sanctorum angelorum sunt ministeria quae nobis de corpore egressis introitum uitae caelestis reserant, et ostia domus templi doctores sunt sancti ac sacerdotes qui instruen1585 do baptizando dominici corporis et sanguinis mysteria communicando prima nobis ecclesiae praesentis limina pandunt, quid cardines utrorumque ostiorum nisi sensus et corda sunt eorundem angelorum siue sanctorum quibus immobiliter contemplationi ac dilectioni sui conditoris adhaerent ut eo 1590 ministerium diuinitus sibi deligatum recte compleant qui a uoluntate illius cui ministrant numquam oculos auertunt ? Aperiuntur enim et clauduntur ostia tempore congruo sed nullo suum cardinem tempore deserunt quia et angeli et homines sancti siue in hac uita fidei seu in illa speciei fideles atque 1595 electos suscipiant semper animum in radice dilectionis fixum tenent. Vnde bene idem cardines ex auro esse facti perhibentur propter uidelicet uel meritum propriae claritatis uel illius quam habent in Deum caritatis. Et perfecit omne opus quod faciebat Salomon in domo domini. 1600 Perficit Salomon opus quod faciebat in domo domini cum rex pacificus noster in die nouissima omnes electos resurrectionis immortalitate glorificat. Alioquin quamdiu status huius saeculi geritur facit quidem opus domus domini Salomon sed nondum perficit quia corda electorum dominus ut bona operentur 1605 inspirat et adiuuat nullum tamen in hac uita dumtaxat commorantem absque peccato esse tribuit namque hoc donum futurae uitae beatitudini reseruat. Perficit uero omne opus

1575 cf. Beda, de Tab. I, 633, 977 ; II, 1361 ; III, 1240. vii, 5o. 1599 III Reg. vii, 51.

1582 qui.$ perfecit K mum R

1590 quo K, qua L 1602 huius oz;. P

1580/1581 III Reg. .

1593 suo .$ 1598 qui L, quae P 1604 perfecit K* R 1606 hanc R

1600 do-

PL 806

LIBER

II

233

templi sui et hoc dedicationi aptum reddit cum translatos de hac uita electos suos aeternum perducit ad regnum. Quod bene 1610 significatur et in eo quod templum septem annis aedificatum est octauo autem perfectum ac dedicatum est. Septem namque diebus omne hoc tempus uoluitur, octaua est dies iudicii et resurrectionis futurae de qua psalmi sextus et undecimus attitulati sunt. Cui uidelicet tempori conuenit apte quod se1615 quitur : Et intulit quae sanctificauerat Dauid ater suus. argentum ei aurum et uasa reposuitque in thesauris domus domini. Argentum namque ad nitorem eloquentiae aurum ad splendorem sapientiae uasa generaliter ad rationabilem pertinent crea162o turam sanctificatque Dauid pater Salomonis argentum cum Deus pater eloquentes quosque gratia sancti spiritus ad loquendum uerbum euangelii confortat sanctificat aurum cum naturali ingenio praeditos suo replens spiritu ad consideranda in lege sua mirabilia illuminat sanctificat et uasa cum 162; omnibus generaliter ecclesiae filiis eiusdem spiritus gratiam largitus ad amanda illos ad appetenda dona perpetuae salutis inflammat. Hoc autem argentum hoc aurum haec sanctificata uasa Salomon infert in templum cum dominus noster peracto uniuersali iudicio omnes electos et doctorum uidelicet et 165o ceterorum fidelium coetum in gaudium regni caelestis introducit reponitque uasa diuersi generis argentea siue aurea in thesauris domus domini quando eos qui multitudine dulcedinis eius frui meruerunt abscondit in abditu uultus sui a conturbatione hominum. Apte multi sunt thesauri in quibus 1655 uasa

electionis

recondantur

sed una

domus

domini

in qua

idem sunt facti thesauri quia et una est ecclesia in qua omnes continentur electi quantislibet meritis distent et una ac non diuersa est patria illa caelestis quae electis promittitur omnibus quamuis sicut s/ella a stella differt in claritate iia et 1640 resurrectio mortuorum. Quod utrumque iudex ipse ac distributor praemiorum dominus una sententia demonstrauit cum ait :

In domo patris mei multae sunt mansiones. Vnam ergo domum domini fecit Salomon sed multos in ea thesauros ad recipienda uasa diuersi generis una tamen benedictione sanctificata 164; parauit quia nimirum una est domus patris non manu facta

1813 cf. Ps. 6; x 5 Ps. 17; t41-42. 1642 Ioh. xiv, 2.

1632 cf. Ps. 50, 20-21. 1645 cf. II Cor. v, 1.

PL 807

1639/1640 I Cor. xv,

1610 etiam K 1616 suus] eius P 1617 reposuit P R .$ 1627 autem oz;. P 1629 doctores R 1633 meruerint .$ abditu] abscondito .$ 1637 quantumlibet K, quamlibet P una oz. P ac om. R 1642 mansiones multae sunt K

IPIE 808

234

DE TEMPLO

aeterna in caelis sed multae in ea mansiones ad recipiendos omnes timentes se ac diligentes dominus benedicit pusillos cum maioribus. Amen. 1647 cf. Ps. 113, 21 (15).

1644 benedicet .$

pusillis P

BEDAE VENERABILIS IN EZRAM ET NEEMIAM LIBRI III

C. C. CXIX A

SIGLA CODICVM Lugdunensis (Bibl. publ.) 471. S. ix. Aurelianensis (Bibl. publ.) 42. S. ix.

Parisinus (Bibl. Nat.) Lat. 12278, FF. 17-36v. S. ix. EIUEOSE!Sangallensis (Stiftsbibl.) 253. S. ix!.

PROLOGVS Eximius sacrae interpres ac doctor scripturae Hieronimus cum libros eiusdem scripturae in epistola ad amicum breuiter percurreret et quae in singulis continerentur strictim contingeret, Ezras, inquit, e£. Neem&ias adiutor. widelicet et cons solator a domino in uno uolumine narrantur et instaurant tem-

PL 897

plum muros extruunt ciwilatis omnisque illa turba $opuli redeuntis in patriam et descriptio sacerdotum leuitarum Israhel jroselitorum ac per singulas familias murorum et turrium opera diuisa aliud in cortice praeferunt aliud retinent in medulla. PL 1o Quapropter reuerendissime antistes Acca tuis diligenter obse- 898 cundans hortamentis considerando eidem uolumini operam dedi confidens uero adiutore et consolatore domino ac saluatore nostro Iesu Christo quia donet nobis propitius retecto cortice litterae altius aliud et sacratius in medulla sensus 15 spiritalis inuenire quod uidelicet ipsum dominum ac templum et ciuitatem eius quae nos sumus propheticis quidem figuris sed manifesta ratione designet. In quo nimirum opere maximo nobis adiumento fuit praefatus ecclesiae magister Hieronimus in explanatione prophetarum qui eadem quae Ezras et Nee20 mias facta scribunt ipsi sub figura Christi et ecclesiae fienda praedixerant. 4 Hieron., ep. 53 (CSEL LIV, 461, 19 — 462, 4).

INCIPIT PRAEFATIO BEDAE PRESBITERI AD ACHAN EXPOSITIONIS SVPER ESDRAM PROPHETAM. L INCIPIT PRAEFATIO DRAE PROPHETAE. O

P.

BEDAE

PRESBITERI

IN EXPOSITIONE

EZ-

INCIPIT PRAEFATIO BEDAE ******* EXPOSITIONE EZRAE **eeeeck

6 murosque OP L* O*, antistis O! P

*7 in] ad OP . 10 reuerentissime LI, OP $ 20 et ozz. S 21 prtaedixerunt O P

EXPLICIT PRAEFATIO. PHETAE. L O.$ EXPLICIT PRAEFATIO.

INCIPIVNT

antestis,

CAPITVLA LIBRI EZRAE PRO-

INCIPIVNT CAPITVLA eek,

p

CAPITVLA . Cyrus initio regni sui soluit captiuitatem populi Dei redditisque uasis sanctis Hierosolima illum ascendere ac templum reaedificare praecipit. TES Numerus eorum qui reuersi sunt in Iudaeam ducibus Zorobabel et Iosue simul et pecuniae quam principes patrum ad instaurandum templum obtulere summa describitur. III. Congregatur uetus populus in Hierusalem mense septimo et altari aedificato faciunt scenopegiam ceterasque exinde sollemnitates domini. IV. Anno secundo aduentus eorum fundatur domus domini sed a populo terrae ne perficiatur impeditur.

. Samaritae scribunt epistolas accusationis regibus Persarum et edicto regalium litterarum prohibent opus templi. IE Ad exhortationem Aggei et Zachariae prophetarum Zorobabel et Iosue templum Dei aedificant et Tatannai dux trans flumen quid de his fieri debeat a Dario rege requirit. MAT: Darius recensitis Cyri litteris templum aedificari praecipit quod sexto regni eius anno completur. MTIII: Dedicant domum Dei filii transmigrationis et sollemnitatem paschae celebrant. VIIII. Ezras sacerdos ascendit de Babylone habens honorificas regis Artarxersis litteras ad uniuersos custodes archae publicae trans flumen quibus et ipsum et templum domini honorabat. . Numerus eorum qui cum Ezra ascenderunt et ut auxilium sibi itineris a domino ieiunando et orando impetrauerint. XI. Ezras donaria regis et consiliatorum eius appendit principibus sacerdotum deferenda in Hierusalem qui illo uenientes offerunt holocausta domino. XII. Idem audiens populum Israhel uxoribus alienigenis esse pollutum assumit habitum plangentis ac ueniam reatus a domino precatur.

I. praecepit O P .$ II. obtuletem O*, obtulerim O! P

VII. praecepit O P .$

VIIIL Artarxarsis IL, O P X. impetrauetunt O P

posterius et om. P S

glorificabat LO P

CAPITVLA

239

XIII. Orante ac plorante Ezra populus et ipse ad paenitentiam conuertitur unanimoque consilio ab uxoribus separantur externis. XIIII. summa eorum qui uxores quas duxerant alienigenas eiecerunt. XV. Neemias pincerna regis Artarxersis audita afflictione eorum qui erant in Hierusalem ieiunat orat quaerit misericordiam a domino. XVI. Idem accepta licentia et epistolis regis uenit Hierusalem aedificare ciuitatem a quo anno supputantur septuaginta hebdomadas annorum quas praedixit angelus Daniheli et pertingunt usque ad tempus passionis domini. XVII. Idem perueniens Hierusalem considerat nocte ruinam murorum et mane causam sui itineris aperiens cor et manus populi ad aedificandum confortat. XVIII. Murus turres et portae Hierusalem aedificantur incipiente Eliasib sacerdote magno. XVIIII. Sanaballat et Tobias subsannant aedificantes sed contemnuntur bella mouent sed orationibus atque armis pelluntur. AX Structores armati omnes ac praeparati ad pugnam Sic aedificationi murorum insistunt. XXI. Excitato in tumultum populo pro fame ac penuria Neemias adiurat optimates ac magistratus ne usuras a fratribus suis exigant sed potius dent pro illis pecuniam. XXII. Idem per se quantum populo pietatis praestiterit exponit. XXIII. Sanaballat et socii eius Neemiam ab aedificatione muri retrahere temptant conductis aduersus eum etiam domesticis insidiis sed his ab eo deprehensis ac ciuitatis murus ad perfectum usque completur. XXIIII. Facta ciuitate Hierusalem terrentur gentiles, at Neemias cantores recenset et portis custodes deputat. XXV. Idem ut dignos ciuitatis habitatores inuenire possit relegit librum census eorum qui primi ascenderunt de Babylone in Iudaeam.

XV. Artarxatsis I, O P

XVI. epistolas XVIII. mutos

OP OP

XXIIII. at] ad

OP

XXV. Babilone

LLOP

aedificatur P

240

IN EZRAM

ET NEEMIAM

Mense septimo congregatur populus in Hierusalem et legente Ezra legem Moysi intentis auribus audiunt. XXVII. Faciunt sollemnitatem tabernaculorum legente illis Ezra legem Dei per dies singulos. XXVIII. Peracta sollemnitate tabernaculorum denuo conueniunt ad confitendum legendum atque orandum dominum. XXVIIII. Oratio siue confessio Ezrae qua deprecatur dominum meminisse pacti quod habuit cum patribus eorum. XXX. Principes una cum populo percutiunt foedus et scribunt ut custodiant omnia mandata domini et adiuuent caerimonias domus eius. XXXI. Principes de filiis Iuda Beniamin et Leui habitant in Hierusalem simul et decima pars reliquae plebis. XXXII. Progenies Iosue sacerdotis magni et qui temporibus illis principes fuerint sacerdotum et leuitarum exponitur. XXXIII. Dedicatur ciuitas Hierusalem in laetitia sollemni, et recensentur custodes super gazofilacia thesauri ad oblationes sanctorum. XXXIIII. Separantur ab Israhel omnes alienigenae, et in gazofilacio domus domini partes leuitarum ac primitiae sacerdotales reponuntur. XXXV. Neemias reuersus de Babylone in Hierusalem denuo mundat gazofilacia a uasis gentilium et refert ibi ea quae domum domini decebant. XXXVI. Idem ne requies sabbati mercatu gentilium uioletur sedulus insistit. XXXVII. Idem ab uxoribus alienigenis mundat Iudaeos et constituit ordines sacerdotum ac leuitarum quemque in ministerio suo dignos qui memoria Dei sui memoratur in bono. XXVI.

XXVII. singulos dies O P XXVIIII. qua] quae L P XXX. custodiunt P XXXI. filii P

in oz. P

XXXII. fuerunt P .$ XXXIIII. et oz. XXXVII.

OP

memorantur O P

deprecabatur L O P

pactum P

I Cunctis legentibus liquet domum siue templum Dei in PL scripturis sanctis et unumquemque electorum et omnem $807 simul ecclesiam, hoc est uniuersitatem iustorum, solere appellari pro eo quod in eorum cordibus in se credentibus ac ; sperantibus seque diligentibus Deus inhabitare dignetur iuxta hoc quod ipse ait : S? quis diligit me, sermonem meum seruabit, ei pater meus dilige eum, et ad ewm. ueniemus et mansionem apud. eum faciemus ; unde et apostolus, Templum, inquit, Dei

sanctum est quod estis uos ; et in epistola ad Hebraeos : Ef 1o Moyses quidem fidelis erat im tota domo eius tamquam famulus in testimonium eorum quae dicenda erant, Christus uero tamquam filius Àn domo sua, quae domus sumus nos, si fiduciam el gloriam spei usque in finem firmam retineamus. In cuius figuram domus siue templi spiritalis Salomon rex fecit tem1; plum domino in Hierusalem, nam Salomon ipse qui interpretatur pacificus apte figuram tenuit eius de quo canit

propheta : Multiplicabitur eius. imperium, et bacis non erit

finis ; de quo et apostolus ecclesiae de gentibus scribens, Ef ueniens, inquit, euangelizauit bacem uobis qui longe fuistis et

20 bacem lhüs qui prope quoniam per ipsum habemus accessum ambo in wno spiritu ad batrem. Quod uero idem templum septem annis aedificauit octauo autem consummauit ac dedicauit significat quod toto tempore saeculi huius quod septem diebus circuit ecclesiam dominus collectis ad aedificium caeleste 2; fidelibus construit, porro in uita futura apparente gloria resurrectionis ad integrum perficit atque in gaudium uitae immortalis in aeterna suae claritatis uisione sustollit ;quia enim ipse octaua die, hoc est post septimam sabbati, resurrexit a mortuis recte octonario numero tempus etiam nostrae 3o resurrectionis exprimitur. Quod autem aeuo sequente quaedam templi aedificia prae nimia uetustate dissolui coeperunt sed eadem mox instantia regum ac sacerdotum qui illis fuere temporibus instaurata et in pristinum suscitata sunt statum 6/8 Ioh. xiv, 23. 8/9 I Cor. iii, 17. (CC LXXII, 158, 5). 17/18 Es. ix, 7.

9/13 Heb. iii, 5-6. 15 Hieron., zozz. 18/21 Eph. ii, 17-18.

INCIPIT DOMINO IVVANTE EXPOSITIO PRESBITERI IN PROPHETAM EZRAM. L $

ALLEGORICA

BEDAE

INCIPIT DOMINO IVVANTE EXPOSITIO ALLEGORICAE BAEDA PRESBITERI IN PROPHETAM EEZRAM. INCIPIT TEXTVS LIBRI. O INCIPIT DOMINO IVVANTE EXPOSITIO ALLEGORICAE PRESBITERI IN PROPHETAM EZRAM **eece** T TBRI, P

2 omnium O P

13 teneamus $*

19 euangelizabit P

BEDA

$1 pto .$

IPIS 808

IN EZRAM

242

ET NEEMIAM

significat cotidianos fidelium ac leuissimos erratus de qualibus 55 Salomon,

Sefties, inquit, cad?t 1ustus et resurgit, qui cotidiana

aeque ipsorum sollertia donante domino per exempla uel exhortamenta praecedentium iustorum quasi per regum ac sacerdotum Dei corriguntur industriam ; reges namque ac sacerdotes merito omnes in ecclesia perfecti uocantur cum 40 sint membra regis ac sacerdotis summi cum se ipsos bene regere cum sua corpora domino hostiam uiuentem exhibere didicerint. Quod postmodum crescentibus malis ipsum templum idolorum sordibus profanatum et ad ultimum a Chaldeis destructum atque incensum est significat grauiores lapsus 45 eorum qui per confessionem quidem rectae fidei ac sacramentum lauacri salutaris sanctae ecclesiae membris adunati sed denuo fraude malignorum spirituum ab statu fidei deiecti ac uitiorum sunt flamma combusti. Quod diruto templo ac destructa pariter urbe Hierusalem ciues eius in Babiloniam sed post annos septuginta acta de malis suis $0 transmigrati paenitentia ad patriam sunt domino miserante remissi ac rursus idem templum atque urbem sanctam grandi cum labore restaurarunt figurate designat eos qui decepti a diabolo non solum fidei sinceritatem atque integritatem boni operis per55 dunt uerum etiam per acerbitatem scelerum gentilibus ac publicanis assimilari uidentur iuxta illud dominicum, 57 awtem ecclesiam

non

audierit,

sit. tibi sicut. ethnicus

et. bublicanus,

quorum tamen non nulli per diuinae respectum gratiae resipiscentes ad ecclesiam reuertuntur cum illustratione sancti spi6o ritus compuncti praecepta diuinae legis quae reliquerant denuo audire et incipiunt custodire. Septem namque sunt dona sancti spiritus quae propheta Esaias manifesta distinctione enumerat, decem uero praeceptis omnis diuinae legis summa comprehenditur, et septem multiplicati per numerum perficiunt. Vnde apta 65 decem septuagenarium significatione qui per opera peruersa in Babiloniam fuerant captiuati post septuaginta annos liberantur ac domum Dei et ciuitatem sanctam reaedificant quia non numquam hi qui per sua peccata a communione ac societate sanctae ecclesiae 79 separati infidelium sorti ac numero copulabantur rursum per donum sancti spiritus studio se bonae operationis exercent ac per hoc consortium fidelium domus uidelicet et ciuitatis domini de qua fuerant eiecti recipiunt. Notandum enim quod

85 Prou. xxiv, 16. Es. xi, 2-3.

41 cf. Rom. xii, r.

56/57 Matth. xviii, 17.

85 cadet P* resutget .$ Db gentibus .$ separati add. in O! (sup.) P sorte O! P?

62 cf.

64 multiplica $ ^ *0 pos;

PL 809

LIBER

I

243

unam eandemque paenitentium ad ecclesiam reuersionem et 75; domus domini reaedificata post incendium et ciuitas restaurata

Hierusalem post destructionem nec non et populus post captiuitatem patriam remissus et uasa sancta quae ablata erant domum reducta typice denuntient. Verum quia de his omnibus propheta Ezras quomodo sint facta sufficienter ex8o plicat libet de uolumine eius aliqua commemorare et prout dominus dederit spiritali sensu exponere quo manifestius patefiat qualiter his qui per neglegentiam uel errorem perlerant sit ad paenitentiam redeundum quanta Dei gratia quanto ipsorum conatu sit admissorum poscenda uel im8; petranda uenia quomodo idem paenitentes una cum eis qui nuper ad fidem uenerant unam eandemque Christi domum aedificent ac pariter in futuro dedicationis illius sollemnia expectent.

In anno rimo Cyri regis Persarum ut impleretur. uerbum 9o domini ex ore Hieremiae suscitauit dominus spiritum Cyri vegis Persarum, et transduxit uocem n untuerso regno suo etiam per scripturam dicens : Haec dicit Cyrus vex Persarum, Omnia regna terrae dedit mihi dominus Deus caeli et ipse praecepit mihi ut aedificarem ei domum in. Hierusalem. quae est in Iudaea. 9; Narrant ueteres historiae quibus et prophetae Danihelis scriptura concordat Cyrum regem Persarum iuncto sibi socio Dario rege Medorum Babiloniorum destruxisse imperium occiso ultimo eorum rege Balthasar et ipsa urbe diruta ac uastata. Qui uidelicet Cyrus sciens a Deo Israhel regnum sibi traditum 100 mox ut regnum illud quod populum Israhel captiuarat ac seruitio premebat superauit dedit facultatem eidem populo patriam redeundi ac domum Dei sui quae in ea erat incensa reaedificandi eandemque libertatis sententiam non tantum uerbo praesentibus intimauit uerum etiam eis qui longius per 10; omnes regni sui prouincias aberant missis epistolis mandauit ipsum qui est Deus Israhel uerum esse dominum et Deum caeli omniumque regnorum auctorem publica uoce confessus. Quae omnia sic futura prophetae sancti Esaias et Hieremias aperte praedixerunt, quorum Hieremias etiam numerum 110 annorum quibus essent in Babilonia seruituri et quando patriam reuocandi praecinuit, Esaias autem etiam nomen regis Cyri per quem a seruitio liberandi patriam reuocandi cuius 89/94 I Esd. i, 1-2. 95 cf. Ioseph., an/. X, 1r, 1-4. 96 cf. Dan. v, 30. Hieron., cozzzent. in Dan. (CC LXXXV A, 827, 189 — 828, 204).

88 SIC ERGO IDEM LIBER INCIPIT. O P

74 paenitendum L, paenitentiam O P, paenitentum .$ ecclesiae O! P 82 errore P — 91 etiam] et LL.$ 93 Deus ozz. P. 94 utoz.P aedificare P — 100 captiuerat P*, captiuauerat P?

IPIE 810

244

IN EZRAM ET NEEMIAM

permissu templum essent restauraturi sine ullis propheticae locutionis enigmatibus ostendit. Ait enim Hieremias : Haec i15 dicit dominus. exercituum. Deus Israhel omni transmigrationi quam transtuli de Hierusalem in Babylonem, Aedificate domos el habitate, quia haec dicit dominus exercituum, Cum. coeperint impleri in. Babylone septuaginta anni uisitabo uos et suscitabo super uos uerbum meum bonum et reducam uos ad locum istum ; 120 porro Esaias : Haec dicit dominus redemptor tuus et formator tuus ex utero, Ego sum dominus faciens omnia ; et paulo post : Qui dico profundo, Desolare, et flumina tua arefaciam, qui dico Cyro, Pastor meus es et omnem uoluntatem meam. complebis, qui dico

Hierusalem,

Aedificaberis,

et templo,

Fundaberis.

12; Haec dicit dominus christo meo Cyro cuius apprehenda dexteram ul subiciam anie faciem ewus gentes et dorsa regum uertam et aperiam coram eo ianuas et portae mon claudentur, Ego ante ie ibo et gloriosos terrae hwmaliabo porias aereas conteram. et uecles ferreos confringam et. dabo tibi thesauros. absconditos 13o et archana. secretorum ut scias quia ego dominus qui uoco nomen tuum Deus Israhel bropier seruum meum Iacob et Israhel electum mewm et uocaui te in nomine tuo assimilaui te ei mon cognouisti me ego dominus et non. est amplius extra me mon est Deus accinxi te ei nom cognowisti me. Ex qua Esaiae prophetia 15; credendum est maxime Cyrum regem dilexisse filios Israhel eosque de captiuitate exemptos domum remisisse ac templum domini reaedificare iussisse quod audierat prophetas eorum per spiritum Dei de suo regno et Babiloniorum destructione fuisse praelocutos. Nam specialiter ipsum genus expugna140 tionis quo Babiloniam cepit expresserant idem prophetae, quorum Esaias : Qwi dico, inquit, Profundo, Desolare, et flumina tua arefaciam ; porro Hieremias : Murus Babylonis ille latissiqus suffosione suffodietur et bortae eyus excelsae igni combureniur. Narrant enim historiae quia diuiso atque exinanito per 14; plurimos riuos flumine Eufrate qui per medium Babylonis influebat per arefactum ac desolatum eius profundum urbem hostis intrauerit. Haec de historia paucis dixerimus. At uero iuxta mysticos sensus Cyrus rex dominum saluatorem et nomine designat et factis. Ouod non ex nostra coniectu150 rà sed ex manifestissimis Esaiae uerbis didicimus quibus ex

persona domini dicebat : Assimilawi ie et non cognowisti me. 114/117? Hier. xxix, 4-5. 117/119 Hier. xxix, 1o. 120/121 Es. xliv, 24. 122/124 xliv, 27-28. 125/134 Es. xlv, 1-5. 134 cf. Hieton., coment. in

Es. (CC LX XIII, 504, 39 — 506, 90). li. 58. 151 Es. xlv, 4.

141/142 Es. xliv, 27.

113 prophetiae LL O* P.$ 115 Deus] rex J4b. | i2VianuisP — 137 audierit LL O.$— 150 dicimus L* O P $

142/144 Hier.

OP 123 es oz. I. O* P 5, add. O: 139 praeloqutum L, ptaelocutum .$

PL 811

LIBER. I

:

245

Assimilauit namque eum Deus filio suo quamuis ipse Deum se assimilantem minime cognouerit primum in eo quod christum suum eum cognominare dignatus est, deinde quod eum 155 Cyrum qui interpretatur heres multo ante quam nasceretur uocandum esse disposuit, hoc etenim uocabulum recte congruit illi cui dicit idem Deus pater, Postula a me et dabo tibi gentes hereditatem tuam, de quo et apostolus, Quem constituit heredem wuniuersorum per quem fecit e saecula, de quo etiam 160in carne apparente inimici persequentes dicebant, Hic esí heves, uenite occidamus ewm, et nostra erit hereditas, sed et in

eo Deus pater quod subiecit ante faciem Cyri gentes et dorsa regum uertit portas aereas contriuit et uectes ferreos confregit uidelicet Babylonis uel aliarum quas cepit ciuitatum quod 165 dedit ei thesauros absconditos et archana secretorum diuersa-

rum uidelicet opes ignotas prouinciarum assimilauit eum domino et saluatori nostro qui praedicantibus per orbem apostolis gentium sibi uniuersarum colla subiecit ipsos quoque rerum dominos et sapientiae saecularis auctores suae dicioni 17» Substrauit qui portas inferorum destruxit ut ablatos inde electos suos ad libertatem patriae caelestis introduceret qui errores contriuit gentium et doctrinas humana ratione munitas per humilium ora subuertit ut eisdem correctis lumen suae fidei et ueritatis aperiret /»n quo sunt omnes thesauri sapientiae 175 et scientiae absconditi ; quos uidelicet thesauros idem dominus

noster in natura diuinitatis aeternaliter ex patre habuit sed in assumpta humanitate ex tempore accepit illo nimirum ex quo ipse esse homo coepit. Assimilauit ergo Cyrum dominus unigenito filio suo Deo et domino nostro Iesu Christo quia sicut 18o ille destructo Chaldeorum imperio populum Dei liberauit ac patriam remisit templumque quod erat incensum in Hierosolimis reaedificari praecepit et hoc ipsum edictum etiam per litteras manifestare curauit ut implerentur uerba Hieremiae quibus hoc futurum esse praedixit, ita mediator Det et homi185 444m, destructo per orbem diaboli regno electos suos qui erant dispersi ab eius tyrannide reuocatos in suam congregat ecclesiam quae et in praesenti iustificata ex fide pacem habet ad Deum per ipsum et ad uisionem perpetuae pacis festinat in futuro, Hierusalem quippe uisio pacis dicitur, qui etiam tem19o plum quod erat incensum facit restaurari cum illos qui insidiis 155 cf. Hieron., 7077. (CC LX XII, 120, 25). 157/158 Ps. 2, 8. 158/159 Heb. 195. 160/161 Matc. xii, 7. 174/1v5 Col. ii, 5. 184/185 I Tim. ii, 5. 185 cf. Ioh. xi, 52. 187 cf. Rom. v, r. 189 cf. Hieron., 7ozz. (CC LXXII, I2I, 9-IO).

134 pris; eum oz. OP — 185 qui] quod O P 158 50s; gentes add. et P alienarum P 169 sapientia P 180 50:7 ac add. ad P* sup.

164

PE 812

246

195

200

20;

210

IN EZRAM

ET NEEMIAM

antiqui hostis fidem perdiderant ad salutem reducens sua inhabitatione dignos efficit sed et scripturas sanctas uniuersum misit in mundum quibus fidem sui nominis ac spem salutis cunctis qui ad regnum suum pertinent, hoc est electis omnibus, praedicaret. Quod ita futurum non Hieremias solus sed communi sensu omnes praedixere prophetae iuxta hoc quod ipse discipulis ait : Quoniam. mecesse est àmpleri omnia, quae scripta sunt in lege Moys? et prophetis et psalmis de me. Suscitauit autem dominus spiritum Cyri regis Persarum ut agnita potestate ac prouidentia Dei Israhel faceret quae de eo narrat scriptura, et dominus ait in euangelio Iudaeis : Cwm exaltaueritis filium hominis tunc cognoscetis quia ego sum et a me ipso facio nihil sed. sicut docuit me pater haec loquor. Quod uero in scriptura sua dicit idem Cyrus, Omnia regna terrae dedit mah dominus Deus caeli, bene quidem Deum Israhel dominum Deum caeli esse confessus est quem etiam regna terrae omnia in potestate habere et cuicumque uellet dare posse cognouit. Sed minus uerum uidetur sonare quod sibi omnia regna terrae ab eo tradita dicit, nisi forte intellegendum est quod eo tempore quo haec scripsit nullum sui regni aduersarium habuerit uel certe uicto destructo atque exhausto tam robusto tamque antiquo Chaldeorum imperio nullum suo regno in toto orbe resistere posse crediderit. Veraciter autem hic sermo conuenit

maiestati eius qui dixit : Data. est mihi ommis potestas in caelo 215 él 1n terra. Sequitur eadem scriptura Cyri :

Quis est in uobis de uniuerso populo eius sit Deus illius cum thso ascendat Hierusalem quae est in Iudaea et aedificet domum domini Dei Israhel ; ipse est Deus qui est in Hierusalem. Magna in his uerbis fides regis magna claret pietas, fides quidem quod 220 populum Israhel prae ceteris nationibus Dei esse populum intellexit, pietas quod nullo prorsus excepto omnes qui uellent liberos patriam redire permisit, fides quod eundem dominum Deum et habitare in caelis et esse in Hierusalem et cum singulis reuertentium de Babylone in Hierusalem ascendere posse 225 confessus est. Annon luce clarius est quod hunc non corporeum et loco comprehensibilem sed spiritum et ubique praesentem credidit quem ita in Hierosolimis et in templo habere locum confessus est ut simul eum caeli regno praesidere non dubitaret ita in caelis regnare credidit ut nihilominus cum suis fidelibus 250 esset in terra eorumque et animos et manus ad ea quae salutaria essent facienda dirigeret ? Ceterum omnia scripturae 197/198 Luc. xxiv, 44.

216/218 I Esd. i, 5.

201/203 Ioh. viii, 28.

214/215 Matth. xxviii, 18.

192 habitatione O P (in- ras.) 212 nullo P suum regnum L O* 222 redire permisit] remisit 5 231 esse O

ipso] eo .$

217

LIBERAS

25;

24o

24;

25»

247

huius uerba spiritalem sensum redolent. Cui enim non facile pateat solos illos cum quibus Deus est de confusione peccatorum ad uirtutum opera quasi de seruitio de Babylone in Hierosolimam ad libertatem posse transire quia sine ipso nihil possumus facere. Quis non uideat recte in eadem sententia ascensionem esse nominatam quia nimirum omnes qui peccant quique saeculi curis seruiunt in imo sunt ; qui uero Deo placere desiderant ad altiora necesse est mentem erigant caelestia suspirent pompas mundi omnes atque illecebras aeternorum amore transcendant. Hierusalem quoque esse in Iudaea, hoc est in confessione, memoratur ut qui per obliuionem Dei captiuari a Chaldeis qui interpretantur quasi daemonia, hoc est malignis spiritibus, mancipari meruimus per confessionem diuinae pietatis ad uisionem liberae pacis et lucis redeamus ibique aedificemus domum domino Deo Israhel, hoc est in unitate catholicae pacis in confessione siue nostrae iniquitatis seu diuinae miserationis et gratiae praeparemus corda nostra in quibus dominus ipse propitius inhabitare atque sua praesentia illustrare dignetur sed et proximorum corda ad laudem sui conditoris et opera pietatis accendere curemus. Vtroque etenim modo domum domino aedificamus cum uel nosmet ipsos in operibus iustitiae exercemus uel eos quos ualemus ad iter iustitiae et exemplis pro-

25; uocamus

et uerbis.

Sequuntur

reliqua

eiusdem

scripturae

Cyri regis : Et omnes reliqui in cunctis locis ubicumque habitant adiwuent eum wiri de loco suo argento el auro et substantia el pecoribus excepto quod woluntarie offerunt templo Dei quod est in Hierusa26o lem. Notanda distinctio uerborum quia omnibus solutis ab iniuria captiuitatis dedit facultatem rex ut quicumque uellet ad aedificandum templum domino duce ascenderet. Non tamen omnes illuc ascendere iussit, si qui enim essent de eodem populo Dei quos plus aliis quibusque in locis libertate 265 donata uti delectaret, hos ascendentibus

auxilio esse de suo

quemque loco praecepit data scilicet illis in necessitatem tam longi itineris pecunia siue pecoribus sed et alia illis dona eos dare et commendare desiderauit quae illo peruenientes in templum domini pro memoria mittentium offerre deberent. 27» Omnes

ergo

de captiuitate

Babilonia

liberati

sunt,

omnes

pietatis actibus sunt dediti, sed perfectiores ad aedificandum 235 cf. Ioh. xv, 5.

252/260 I Esd. i, 4.

242 cf. Hieron., noz. (CC LXXII,

67, 19; 64, 22-23).

234 posterius de del. L, oz. $ —— Babyloniae L!, Babyllonico .$ 245 liberae om. LL 246 domini Dei P* 263 pos; iussit add. sed .$ 264 codem ozz. .$ 268 praeuenientes L, O* P* .$ 269 domino P

PL 815

248

IN EZRAM

ET NEEMIAM

domino templum ascenderunt, ceteri eos qui ascenderant adiuuarunt quia et si omnes electi de potestate tenebrarum eruti ad libertatem pertinent gloriae filiorum Dei, omnes ad 27 I societatem sanctae ciuitatis, id est ecclesiae, se adnumerari laetantur, non tamen omnium sed perfectorum solummodo est in aedificationem eiusdem ecclesiae etiam aliis praedicando laborare. Vnde tales prae ceteris fidelibus duplici honore ab apostolo digni esse censentur sicut et angelus Daniheli, Qw: ei 280 docti fuerint, inquit, fulgebunt quasi splendor firmamenti, qui ad iustitiam. erudiunt multos quasi stellae 4n. perpetuas aeternitates. (Qui nimirum eruditores multorum quo magis suos auditores ad caelestia quaerenda ac diligenda instituunt eo minus ipsi pro terrenis adquirendis siue possidendis curam 285 gerunt immo etiam saepissime quaeque temporalia adquisiere cuncta pro spe aeternorum relinquunt. Vnde necesse est eorum

inopiae ut ad praedicandum subsistant ditiorum qui praedicare nequeunt largitate subueniri ut etiam ipsi diuites praedicationis eiusdem possint esse consortes. Ex quorum persona dicit 290 Gaio Iohannes : Pro nomine enim project? sunt nihil accipientes a gentibus ; nos ergo debemus suscipere huvusmodt ut cooperatores simus ueritatis. Quam ob rem nunc dicitur quod hi qui ascendebant ad aedificandam domum domini adiuuari deberent largitione pecuniarum ab amicis suis ubicumque habitarent, 205 id est siue in Chaldea seu aliis in locis in quae ob metum profugissent Chaldeorum. Excepto, inquit, quod woluntarte offerunt templo Dei quod est n Hierusalem, quia oportet eos qui temporalibus abundant diuitiis non solum ex his pauperibus Christi necessaria ministrare uerum etiam ipsos bona quae 300 possunt pro se libenter operari quatenus horum merito uelut oblationis spontaneae et ipsi in templo Dei quod est ecclesia partem mereantur habere. Haec de scriptura regis Cyri paucis dixisse sufficiat. Neque aliquis ambiget eius uerba spiritalibus redundare cum praedictum sit quod Deus suscitauerit 305 sacramentis spiritum eius ut haec scribenda siue imperanda esse intellegeret cum ad implenda prophetarum uerba haec eum populis mandasse ipse propheta Ezras ammonuerit. Quomodo enim fieret ut archana caelestia scribere non posset rex diuino am510 monitus instinctu qui Deum cognouisse et confessus esse uerumque decorem domus eius dilexisse atque instaurare

273 cf. Col. i, 13. III Ioh. i, 7-8.

248 cf. I Tim. v, 17. — 279/282 Dan. xii, 3. — 290/292

243 et oz. P 295 sed L* P* (-d ra.) 280 fuerunt .$ 282 qui] quia L 283 adiutores LO P 290 50s; enim ad4. Iesu P! sup. 3800 eorum .$ 304

ambigat O P

805 suscitauerit Deus O P

311 uerumque] uerum qui L .$

PL 814

LIBER

I

2409

probatur cum praeses perfidus hostis et homicida redemptoris nostri maximum fidei uere scripserit sacramentum ut cruci eius superposuerit, Hic est Iesus Nazarenus rex Iudaeorum, 315 in cuius intentione tituli tam fixus perstetit ut nullatenus eum Iudaei licet multum poscentes possent corrumpere. Quem etiam certi nobis mysterii gratia Hebraice Graece et Latine conscripsit quia nimirum omnis diuina lex quam habebant Hebraei omnis sapientia mundana in qua gloriabantur Graeci 320 omne regnum terrestre in quo tunc maxime praeminebant Romani Christum regem contestatur omnium sanctorum et confitentium Deum. Si ergo Deo infesti principis scriptura tot et tantis est grauida sacramentis quanto magis amator ac fautor diuini cultus rex et domino inspiratus siue suscitatus 32 ut propheta dicit ea quae domini sunt praedicare simul et scripto diuulgare potuit archana,? Quem autem fructum edicta uel scripta eius habuerint sequens ex ordine scripturae sacrae textus ostendit. Et surrexerunt principes batrum de Iuda et Beniamin el sacer330 dotes et lewitae omnis cutus suscitauit Deus spiritum wt ascenderent ad. aedificandum templum domini quod erat in. Hierasalem untuersique qui erant qn circuitu adiuuerunt manus eorum in wasis argenteis el aureis 4n. substantia et iumentis in. supellectili exceptis his quae sponte adtulerant. Cyrus quidem trans355 ducta uoce et missis litteris in uniuerso regno suo permisit immo praecepit de uniuerso populo Israhel qui duodecim tribubus constabat eos cum quibus esset Deus ascendere Hierusalem ad aedificandam domum domini. Nec tamen de omni populo sed tantum de Iuda et Beniamin et tribu sacer340 dotali ac leuitica ad quos ipsa Hierusalem prius ac templum domini pertinebat ascendere uoluerunt, nam ceterae decem tribus iam olim fuerant sub rege Ieroboam a templo domini et cultu pietatis alienatae atque ob meritum tantae transgressionis a regibus Assyriorum captiuatae et ultra Medorum 345 montes transmigratae neque umquam omnes ut perhibent patriam remissae. Porro duae tribus Iuda et Beniamin quae Hierosolimam et circumpositas Iudae regiones tenebant una cum sacerdotibus et leuitis ad quos ministerium templi pertinebat quamuis et ipsae peccata decem tribuum fuerint 550 imitatae non tamen umquam habitationem urbis Hierusalem -

314 cf. Matth. xxvii, 37; Ioh. xix, 19. I Esd. i, 5-6.

315 cf. Ioh. xix, 20-22.

329/334

316 Iudaeis L O P* (-s ras.). poscentibus LL O P* .$ posset L 3822 Deo oz. O* P 324factor P$ ^ Deo. 327 habuerunt O P 330 omnes OP quorum O P 332 adiuuarunt $*, adiuuauerunt $! 345 ut om. 5$ perhibentur .$ 346 remeasse O P $1

PL 815

250

IN EZRAM

ET NEEMIAM

et templi caerimonias deserebant, unde et ultimae sunt captae a Chaldeis et primae regnantibus Persis domum redire permissae et merito quia de tribu Iuda ortus est dominus noster materque eius Maria etiam tribui Leui erat consanguinitatis cognata 355 iure sociata, unde Elisabeth uxor Zachariae sacerdotis his sese Beniamin quoque Tribus r. nuncupatu angelo ab eius religiosa fide coniunxerat maxime quod ipsa ciuitas Hierusalem in eius sorte fuerit atque ideo collatae illis misericordiae meruit esse particeps. Pulchre autem dicitur quia principes 360 patrum de praefatis tribubus surrexerint ut ascenderent ad aedificandum templum domini. Principum namque et patrum, id est magistrorum, est opere et doctrina praedicatorum ad aedificandam mentem errantium in studio boni operis exhortando increpando corrigendo certamen pii laboris assumere. 565 Qui bene etiam surrexisse dicuntur ut ascenderent in Hierusalem quia quasi iacent animo debili atque inerti qui uel suae uel fraternae salutis curam gerere dectrectant. Surgunt uero audito regis edicto immo suscitante spiritum ipsorum domino ut ad aedificandam domum domini ascendant cum uerbis 570 sanctarum scripturarum ammoniti et gratia sui conditoris accensi ueternum neglegentiae prioris discutiunt atque arrepto proposito instituti melioris cotidianis bonorum operum profectibus uelut quibusdam gradibus ascensionum ad summa uirtutum quae sunt in aeternae pacis uisione tendere satagunt. 375 In quibus uidelicet gradibus primi sunt ut quisque propriam uitam a uitiis bene uiuendo compescat, secundi ut etiam proximos a suis erratibus siue neglegentiis bene docendo conuertat, supremi ut post bona opera et doctrinam gaudia perpetuae remunerationis expectet. Quod autem eos qui ita ascendomini uniuersi qui erant 380 derunt ad aedificandam domum in circuitu adiuuerunt in argento et auro substantia et pecoribus superius breuiter quomodo sit mystice accipiendum disseruimus praedicatorum uidelicet inopiam diuitum credentium debere copia sustentari. Quod etiam ita recte potest 3585 accipi quia manus aedificantium templum socii sui qui aedificare nequeunt datis adiuuent pecuniis cum uiri saeculares praedicatoribus sanctis liberos suos uel familiam domino educandam committunt ut quod per se ipsos nequeunt per eos qui perficere possunt domino munus suae deuotionis offerant. 399 Dant autem uasa argentea cum uiros eloquentia nitidos dant aurea cum naturali ingenio praeclaros dant iumenta cum 855 cf.Luc.i,36.

360cf.IEsd.i,5;.

380cf.IEsd.i,6.

354 de tribu .$ 360 surrexerunt O P 374 aeterna O P 381 adiuuarant 5*, adiuuatunt 5? 385 sociis suis O! P

382 .45ra,273-292.

349 expectent .$

LIBER I

251

sensu tardiores sed ad portandum iugum leue ac suaue onus euangelii mansuetos dant pecora cum humiles spiritu ac mites qui de substantiis suis quasi de lacte siue lanis pauperibus 39; gratis dare soleant dant etiam substantiam

40»

4o;

410

415;

420

42;

430

et supellectilem

uariam cum multifaris bonorum operum floribus insignes uiros siue feminas parentes uel domini sui sanctis doctoribus commendant per quos domino consecrentur atque in aedificium domus eius proficiant. Sunt enim plerique naturali dono casti patientes modesti liberales abstinentes benigni honores simul mundi ac delicias respuentes amatores iustitiae non minus quam sapientiae et forte sicut Cornelius orationibus atque elemosinis instantes de qualibus dicit apostolus quia legem non habentes naturaliter ea quae legis sunt faciunt. Hi cum sanctis praedicatoribus in Christo renascendi uel in fide amplius confirmandi offerruntur quasi supellex uaria quae ad aedificandum domum domini deferatur principibus patrum tribuitur. Rex quoque Cyrus protulit uasa templi domini quae tulerat Nabuchodonosor de Hierusalem et posuerat ea in templo dei sui rotulit autem ea Cyrus rex Persarum ber manum Mithridatis Filii Gazabar et admumerawit ea Sasabassar principi Iudae. Nabuchodonosor tollit uasa domini de Hierusalem cum quilibet immundus spiritus fidelium aliquos de ecclesia rapiens gaudio internae pacis priuat, ponit autem ea in templo dei sui cum eos consortio iungit reproborum qui sunt templum et ciuitas diaboli capitis uidelicet omnium malorum et angelorum et hominum. Sed profert ea Cyrus rex et adnumerat principi Iudae referenda in Hierusalem cum dominus noster qui est heres uniuersorum eos quos ad salutem praedestinauit aeternam de potestate satanae eruit et ecclesiae sacerdotibus reconciliandos per paenitentiam offert. Et bene adnumerata esse dicit uasa principi Iudae quia nouit dominus numerum electorum suorum neque aliqua perit ex ouibus eius confitentibus nomini eius magno et terribili ; Iuda enim confessio interpretatur. Eti hic esi mumerus eorum : fialae aureae triginta, fialae argenteae mille, culiri uiginti nouem, scyphi aurei triginta, scyphi argentei secundi quadringenti decem, uasa alia malle, omnia uasa aurea et argentea quinque milia quadringenta. Diuersa uasorum species diuersas fidelium personas siue opera392 cf. Matth. xi, 5o. 402 cf. Act. x, 1-2. 402 Rom. ii, 14. 409/412 I Esd. i, 7-8. 419 cf. Heb. i, 2. 425 Hieron., nozz. (CC LXXII, 67, 19). 426/429 I Esd. i, 9-11.

395 gratias O P 397 parentis P* 403 quibus O P 404 faciant L, 411 Mitridatis .$ 412 Gazaber LOP.$ numetauit L $ Sasabasar LL, O P 413 tulit L. — 418 Iuda L'* O*.$ 423 Iuda L*OP $ 428 quadtingenti decem] CCC XC | LOP.$ 429 quadraginta L.* O 17

C.C. CXIX A

PL 816

252

IN EZRAM

ET NEEMIAM

tiones designat. Denique in apocalipsi legimus quia uiginti

quattuor seniores habebant fialas aureas plenas odoramentorum,

455

et exponens scriptura subdidit, quae swnt orationes sanctorum. Fialae ergo quae sunt uasa patula et lucida simplicium corda designant quae nil in se subdolae cogitationis celare norunt sed ea quae animo tenent pura solent lingua proferre. Vnde

recte talibus aromata, hoc est orationes Deo acceptabiles, ines-

se referuntur ; at contra impura reproborum pectora spongiis quae caecis sunt tenebrosae anfractibus merito comparantur.

440

Vnde et Iudaei domino crucifixo sPongiam aceto plenam obtule-

runt ut tali ministerio figurarent quia conditori suo ad se in carne uenienti de corde subdolo cogitationes et uerba acerba ac procul a meracissimo patrum suorum sapore degenerantia offerunt. Cultri uero quibus utebantur ad incidendos ac diuidendos 445 iuxta rationem congruam artus uictimarum ut omnibus rite distinctis pars in altari sacro igni consumeretur pars in sacerdotum pars in leuitarum pars in offerentium usum cederet illos nimirum in ecclesia demonstrant qui discretionis sunt gratia insignes qui perfecte norunt discernere de sacrificio salutari 450 quod est Christus quae omnibus sint dicenda quae perfectioribus tantum quae humanae cogitationis modum excedentia spiritus sancti sint igni tribuenda item quia uictimae Dei sint omnes qui ei fideli obsequio mancipantur. Cultri quibus artus uictimarum in frusta diuiduntur scribae docti in regno cae455 lorum sunt typice intellegendi qui merita sensusque auditorum suorum sollerter examinantes bene diiudicare norunt quem in quo gradu ministerii ecclesiastici promouere debeant. Scyphi qui sunt uascula potandi illos figuraliter exprimunt qui feruentiore caritatis internae solent flagrantia debriari. 460 Quod autem uasa quaedam aurea quaedam argentea fuisse referuntur, aurea significant eos qui maiore sapientiae spiritalis splendore rutilant, argentea illos qui dicendi uenustate nitidi eloquentius ea quae norunt exponere sciunt ; quos ab inuicem distinguens apostolus ait : A/4 datur per spiritum 465 sermo sapientiae, alii sermo scientiae secundum eundem spiritum. Quod autem numerus uasorum et specialiter singulorum et in summa generaliter omnium commemoratur ammonet nos quia dominus summam electorum suorum non solum eorum qui in acceptae fidei munditia perseuerant uerum etiam eorum 431/433 Apoc. v, 8.

440/441 Ioh. xix, 29.

454 cf. Matth. xiii, 52.

464/

466 I Cor. xii, 8.

435 nihil .$ 437 armata P orationibus P 439 tenebrosa O! (-e zm ras.) Ip 440 et oz. L 443/444 offerent L $, offerant O! 451 humanum P cognitionis I. 482 prius sunt OP alt. sunt LO 4588 quae 469 fragrantia O*, fraglantia O! P 463 nouerunt O P

461 maiores L*, maiotis L.!, maiori O! P

PE 817

LIBERBNI

j

253

470 qui postquam deuiauere resipiscendo ad fidem redeunt in libro aeternae memoriae scriptam continet. In quorum figuram apte subiungitur, Vniuersa tulit Sasabassar cum his qui ascendebant de transmigratione Babylonis in Hierusalem , quia nimirum nullus 47; de his qui ad uitam praedestinati sunt perire in perpetuum potest sed omnes qui domini sunt quamuis tempore aliquo in Babylonem, id est confusionem peccatorum, esse uideantur

abducti diuina prouisione per societatem iustorum quoquo modo ad pacem reducuntur ecclesiae. Porro uasa quae exerci48o tus Chaldeorum capta Hierusalem fregisse et fracta in Babiloniam transtulisse perhibetur illorum typum exprimunt qui ita uictore diabolo capiuntur ut prius quam paenitendo saluentur ab humanis rebus ablati perennem rapiantur ad poenam.

48;

49o

49;

5o»

5o;

Hi sunt autem filii prouinciae qui ascenderunt de captiwitate

quam transtulerat Nabuchodonosor rex Babylonis in Babylonem. Filios prouinciae Iudaeae dicit non Babiloniae. Ad hanc enim pertinebant non tantummodo illi qui de ea in Babiloniam transmigrati sed etiam qui ex illorum stirpe in Babilonia fuerant nati qui etsi in Babylone corporaliter orti sunt animo tamen toto Iudaeam et Hierosolimam suspirabant. Quorum figuram gerebat dux egregius ipsorum Zorobabel qui nomine quidem ipse quod sit ortus in Babylone demonstrat sed intentione et actibus quod sit ciuis Hierosolimitarum ostendit. Altiori autem sensu filii sunt ecclesiae filii patriae caelestis non solum qui ecclesiae sacramentis iam sunt imbuti uerum etiam illi qui etsi foris, hoc est inter impios, tempore aliquanto oberrantes diuina tamen electione ante saecula praeordinati ad uitam diuinae sunt gratiae mysteriis suo tempore consecrandi de quibus apte subditur : Et reuersi sunt in Hierusalem et Iuda unusquisque in ciuitalem suam qui uenerunt cum Zorobabel Hiesua Neemüa, et cetera ducum nomina. Cum enim liberati de potestate satanae hi qui a fide aberrauerunt cum eis qui nuper fidem didicerant in Hierusalem optatae pacis et in Iudam deuotae confessionis siue laudationis redierint mox suam quisque ciuitatem repetens ingreditur, id est custodiam atque operationem uirtutum quam ipsi diuina largitio secundum mensuram fidei largita est 413/474 I Esd. i, rr. 4*1 cf. Hieron., noz. (CC LXXII, 62, 18). 501/502 I Esd. ii, 1-2. T-Esd tto.

4:0 post I20 Pis 485 hiiO Zorababel 504 a oz.

485/486

LOP.$ . deuiaue P* (-ue ras.) ^ 4*3 sustulit O P Sasabasar 483 rapiuntur P 448/449 quomodo L* .$ 41? uidebantur L .$ P — 488/489 transmigtatiin Babiloniam O P ^ 490 orti] nati O — 492 49? temporis. 5 — D0$ludam.$ . 502 HiesuO P P 493 ipso .$ 506 sui OP P 508 ipsa P

PE 818

IN EZRAM

254

$1

w^

520

525

555

deuotus exsequitur. Et bene cum dixisset generaliter reuersos eos esse in Hierusalem et Iudam continuo subiecit, unusquisque in ciuitatem suam, quia nimirum sic in suis singuli ciuitatibus commorabantur ut generaliter omnes ad Hierusalem et Iudam pertinerent. Designet ergo Hierusalem uniuersalem sanctae ecclesiae quae per orbem est statum, designent ciuitates ad eam pertinentes singulas fidelium uirtutes in quibus quasi praesidio ciuitatum a temptamentis atque incursibus malignorum spirituum muniuntur. Possunt per ciuitates in quibus commorabantur hi qui de captiuitate in Hierusalem et Iudam uenerant etiam diuersae per orbem Christi ecclesiae ex quibus omnibus una catholica perficitur accipi in quibus quicumque conuersantur singuli se filios catholicae ecclesiae quasi ciues Hierusalem profitentur. Vtebantur autem ante alios ducibus Zorobabel et Hiesu quorum unus de regia alter de sacerdotali prosapia genus duxisse multis sacrae historiae locis ostenditur. Qui ambo unam eandemque redemptoris nostri ueri uidelicet regis et summi sacerdotis personam designant. Ipse enim solus est per quem uenire ad salutem debemus, unde ait, Nemo uenit ad patrem nisi per me, qui singulos electorum siue per se ipsum occulta inspiratione seu aperta eruditione per sanctos praedicatores de confusione uitae praesentis ad uisionem perpetuae pacis et confessionem diuiuae laudis quasi ad Hierusalem et Iudam de Babylone colligit ; quae nimirum uisio pacis quaeque confessio gratiarum ipso donante in praesenti quidem inchoatur sed in futuro perficitur. Nwmerus uirorum bopuli Israhel : Filii Pharos duo malia centum septuaginta duo, et cetera usque dum completo catalogo populi Israhel sacerdotum leuitarum cantorum Nathinneorum et filiorum seruorum Salomonis ita concluditur : Omnes Nathinnei et filii seruorum Salomonis irecenti sebtemdecim

54 o Post

545

ET NEEMIAM

catalogum

ducum

consequenter

numerus

populi, post

recensitam populi summam dicati Deo gradus in ordine sequuntur. Populum autem Israhel tribum Iuda et Beniamin dicit et quicumque de aliis tribubus Assyriorum quondam euaserant manus sed cum his a Babiloniis comprehensi nihilominus in captiuitatem fuerant abducti. Denique notandum quia in ipsa serie catalogi magisque ubi idem catalogus in secunda

parte libri, hoc

528 Ioh. xiv, 6. II Esd. vii, 7-38.

est in uerbis

535/536 I Esd. ii, 2-5.

Neemiae,

repetitur

538/539 I Esd. ii, 58.

543 cf.

509 et oz. O P bene oz. OP 512 commemorabantur O* P 515 post quasi ad. in O P $27 debeamus L 5 $35 Phoros O'! P 539 filiorum OP septemdecim] X et VII LS, duodeuiginti O, XVIII P 341 recensam O!P 548 fuerunt L $45 adducti O

EIBERVI

,

255

quindecim ferme ciuitatum uocabula inseruntur quae, nisi fallor, omnia non nisi in Iuda et Beniamin

tribu inueniuntur.

Vnde uerisimile est populum Israhel hoc loco de ipsis maxime PL tribubus una cum sacerdotibus et leuitis qui inter eos sortem 819 habuerant debere intellegi. Nathinnei autem qui post sacerdotes leuitas cantores et ianitores in ordine describuntur ipsi tunc fuere qui nunc in ecclesia subdiaconi uocantur oboedien555 tes officiis leuitarum et oblationes in templo suscipientes a populis. Porro filii seruorum Salomonis dicebantur actores templi qui curam habebant ad sacra tecta reficienda aut quaecumque fuissent uexata per eos denuo de sacra pecunia restaurarentur. Quod autem de uasis supra diximus idem nunc de populo 560 dicendum quod ideo scriptura tam uigilanter distinxerit quot de qua generatione captiuorum patriam soluti redierint ut ex eo ammoneremur quanta certitudine dominus summam electorum suorum in libro uitae conscribat et uelut in albo caeli consignet quot animas quique fidelium uel praedicando uel bo$65 norum exempla operum monstrando ab errore conuerterint pro quibus singulis certa mercede illos qui conuerterant remuneret.

Et hi qui ascenderunt de Thelmela Thelarsa Cherub et Don et Mer et non potuerunt indicare domum patrum suorum et semen 27o suwm utrum ex Israhel essent, filii Delasa filii Tobia filii Necoda sescenti quinquaginta duo. Hoc in loco etiam iuxta litteram gratia Dei qua et in uetere testamento gentiles ad salutem recipiebantur ostenditur dum exposito catalogo eorum quos ueraciter ad populum Dei pertinere constabat adiuncti sunt 575 etiam aliqui ex eis qui utrum ex Israhel an ex proselitis essent ignorabatur eorumque simul inter filios Israhel numerus exponitur quia etsi ob longam separationem patrum suorum a templo uel populo Dei quomodo ad eum pertinerent indicare nequiuerant tamen quia data generali licentia de captiuitate 580 ascenderant et cum eis qui certum ex Israhel semen duxerant ad aedificandum Deo templum properabant recipiebantur ab illis ut socii, gaudebant namque eos ob amorem communis fidei et religionis habere uelut fratres et notos tametsi ob incertitudinem originis carnalis uidebantur eos minus cognitos 585 habuisse. Porro in sensu spiritali inter paenitentes qui liberati a captiuitate uitiorum ad aedificandam uel in se ipsis uel in alis domum domini ascendunt sunt plerumque non nulli 589 supra, 466-471.

568/5*1 I Esd. ii, 59-60.

549 inueniantur L 556 auctores 5 55* sarta L, O.$ distinxerint P, distinxerat .$ 561 quod LOP;

568 hii

LOP

B5 zd. ex om. P

Thelmala O P.

. Chietub P, Cerub .$

516 ignorabantur P

560 scipturam P 9064 quod LO; 912 ueteri L, O.S

256

099

IN EZRAM

ET NEEMIAM

grauioribus peccatis adstricti qui adeo ab omni actu pietatis et castitatis uidentur alienati ut nihil prorsus bonitatis ac religionis quam a doctoribus sanctis acceperant in eis remansisse uideatur. De quibus quid aliud dicendum quam non posse eos indicare utrum ex Israhel, id est ex sancta ecclesia fuerint

595

generati credendo quia nimirum tales peccando facti sunt ac si in nullo umquam ad semen sanctum pertinuissent, qui tamen paenitendo non numquam adeo corriguntur ac meliorem conuertuntur ad uitam ut numerus eorum inter ueros Israhelitas in quibus dolus non est merito conscribatur in caelis. Et de filiis sacerdotum filii Obia filii Accos filii Berzellai qui

600

605

accepit de filiabus Berzellai Galaditis uxorem et uocatus est nomine eorum, hi quaesierunt scripturam. genealogiae suae et mon

inuenerunt el eiecti sunt de sacerdotio, et dixit. Athersata. eis ut non comederent de sancto sanctorum donec surgeret sacerdos

doctus atque per[ectus. Eadem cautela filii transmigrationis erga sacerdotes agunt qua et erga populum egisse referuntur. Curabant namque multum ut sine confusione patesceret qui uere ad populum Israhel uel ad sacerdotale genus pertinerent qui autem suspecti aut certa proselitorum, hoc est aduenarum, essent stirpe procreati. Itaque sacerdotes suspectos ab altaris quidem officio usque dum certius eorum origo claresceret

6roamouerunt sed nihilominus in societate transmigrantium unanima secum pace seruabant. Iuxta sensum uero mysticum quaerunt filii sacerdotum de captiuitate Babilonia ascendentes scripturam genealogiae suae et non inuenientes de sacerdotio eiciuntur cum ipsi altaris ministri tanta in scelera tamue 615 infanda dogmata decidunt ut etsi paenitendo ad salutem animae redeant non tamen digni fieri possint qui ad sacrum quem perdidere gradum promoueantur ac docendi in euangelio siue sacramenta conficiendi officium repetant. Hi etenim quamuis inter fideles uitam expectent aeternam non tamen 620 scripturam gradus sui quem repetere nequeunt inter perfectos sacerdotes inueniunt.

625

Omnis oultitudo quasi unus quadraginta duo milia trecenti sexaginta exceptis seruis eorum et ancillis qui erant septem milia trecenti triginta septem. Nota gratiam primitiuae ecclesiae in qua multitudinis credentium erat cor et anima una etiam in hoc transmigrantium coetu repperiri ita ut cum tantus esset exer597 cf. Ioh. i, 47. Act. iv, 32.

594 quia P

598/603 I Esd. ii, 61-63.

596 uitos L, O .$

599 Galaaditis P! 600 hii LO P tionum O P 611 unanimes O P 616 possunt O P

598 Achos

622/624 I Esd. ii, 64-65.

L $, Acchos O*, Acchus

601 Athersatana P 612 Babyloniae O! P

6 t [2

O! P

610 transmigtra615 etsi] et ipsi P

PE 820

LIBER I

237

citus qui prope quinquaginta milium summam compleret et hic diuersi gradus et condicionis existens nihilominus omnis multitudo ob eandem fidem et dilectionem quasi unus esse homo 630 uideretur donante illo qui habitare facit unanimes in domo. serui autem et ancillae redeuntium de Babylone Hierusalem illorum in ecclesia typum tenent qui profectu quidem uitae emendatioris uitia superare ac uirtutum culmen ascendere satagunt necdum tamen ipsi sibi ad prouidendam uiam uitae 65 A regularis sufficiunt sed eorum potius qui in Christo praecesserunt opus habent adhuc industria coerceri atque ad tramitem desideratae ueritatis dirigi. Sequitur : Et in djsis cantores atque cantrices ducentae. Non solum in ordine leuitarum cantores cum ianitoribus templi et Nathinneis 640 sed idem quoque in ipso Dei populo iunctis sibi cantricibus reperti ad restauranda domus Dei aedificia properant. Cantores autem iuxta litteram appellat eos qui psalmos dulci modulamine resonabant quod leuitas in templo Dei inter sacrificia cotidiana facere solitos uerba dierum testantur sed hoc 645 ipsum eo tempore etiam plurimos de plebe suis quemque in locis fecisse credibile est. Iuxta uero mysticos sensus cantores sunt in templo uel populo Dei qui maiore animi dulcedine et caelestia mandata ipsi custodiunt et haec eadem suis auditoribus custodienda crebris exhortationibus commendant. 6so Bene autem cantoribus etiam cantrices iunguntur propter sexum uidelicet femineum in quo plurimae repperiuntur personae quae non solum uiuendo uerum etiam praedicando corda proximorum ad laudem sui creatoris accendant et quasi suauitate sanctae uocis aedificantium templum domini adiuuent 655 laborem. Quorum omnium ministerio congruit et titulus et textus psalmi nonagesimi quinti. Est enim titulus, Quando

domus Dei aedificabatur bost captiuitatem canticum huic Dawid,

quod secundum litteram restaurationem templi de qua praesens liber scribit sonare uidetur sed anagogico, id est altiore, 660 sensu aedificationem insinuat sanctae ecclesiae quae fit de animabus a captiuitate daemonica saluatis atque ad agnitionem sui creatoris reuocatis in qua uidelicet aedificatione canticum laudis et confessionis manu forti ac desiderabili uidelicet domino Iesu Christo electus quisque debet resonare ueraciter intel665 legens quod absque gratia ipsius nihil possit boni facere. Cui 630 cf. Ps. 112, 9. II Paralip. vii, 6.

638 I Esd. ii, 65. 636/63* Ps. 95, 1.

643 cf. I Paralip. xv, 16; xvi, 4; 663 cf. Hieron., sozz. (CC LX XII,

105, 11).

629 esset O* P O .$, ducenti P!

bitur P*

629/630 uideretur homo .$ 640 cantatricibus P! .$

huic] ipsi P? sup. ras.

638 cantattices P! .$ ducentos 650 cantatrices P! 657 aedifica-

659 scripsit P

altiori O* P$

PL 821

258

IN EZRAM

ET NEEMIAM

uidelicet titulo congruit et psalmus : Cantate, inquit, domino canticum nowwm cantate domino omnis ierra cantate domino benedicite nomini eius bene muntiate de die in diem salutare evus adnuniate inter gentes gloriam eius in omnibus populis mirabilia 67o eius. Primo ergo iubemur in aedificatione domus domini ipsi domino cantare canticum nouum, id est amorem eius et interno in corde retinere et obseruantia mandatorum eius foras ostendere, et hoc non pauci sed omnis terra facere per quam

ecclesia sancta dilatata est, deinde salutare eius uidelicet Chris67; tum euangelizare, hoc est enim Latine bene muntiare, prae-

cipimur et hoc non paucis auditoribus sed omnibus populis quibus ecclesia constat toto orbe diffusa non quia unus aliquis in omnibus possit gentibus euangelizare sed omnes in omnibus suo quisque tempore uel loco possumus singulique uniuersis 680 et debemus et possumus gaudium perpetuae salutis optare dicentes : Laudate dominum omnes gentes et conlaudate eum

omnes bopuli. Equi eorum sescenti triginta sex muli eorum ducenti quadraginta quinque cameli eorum quadringenti iriginta quinque 68s asini eorum sex mülia quingenti uiginti. Mulus ex asino et equa gignitur, mula ex equo et asina. Inter homines ergo qui de captiuitate ascenderunt etiam animalia quibus iter eorum adiuuabatur pariter describuntur eorumque sicut et hominum numerus in libro prophetico designatur quia nimirum sunt 69o multi in ecclesia uel sensu tardiores uel etiam animo carnales qui tamen cum magistris spiritalibus submissa deuotione obtemperant atque ad portanda humiliter onera fraternae necessitatis dorsum mentis subponunt et ipsi cum ceteris electis de confusione diabolicae captiuitatis erepti ad supernae ciuita695 tis moenia tendunt quorum profecto numerus sicut et perfectiorum integer in memoria interni testis aeterna conseruatur. Vnde et ex persona sanctae uniuersalis ecclesiae Deo dicitur :

Inperjectum meum widerunt oculi tui, et in libro tuo omnes scri-

bentur ; et in alio psalmo : Homines et àumenta saluos facies domultiplicasti misericordias tuas Deus, 7oo mine quemadmodum at mox de perfectioribus, PF?/i$ autem hominwm n protec-

tione alarum tuarum sperabunt, et cetera. Et de principibus patrum cum ingrederentur templum domini PL 822 666/670 Ps. 95, 1-5. 681/682 Ps. 116, r. 683/685 I Esd. ii, 66-67. 685/ 686 cf. Isid., ezyzzo/. XII, z, 6o ; Plin., na£. bis?. VIII, 69, 171. 698/699 Ps. 138,

16.

699/702 Ps. 55, 7-8.

103/707 I Esd. ii, 68-69.

671 ipsius P? domino] domini P 672 in oz. L obseruantiam P foris n 643 pos; facete add. debet P? sup. 678 gaudentibus L O 679 singuli

quique P? 683 sescenti] DC L OP sex] VII LO S 685 mille O! P quingenti] D L O, nongenti O* sz5., nonaginta D P 693 supponant O P 697 et oz. P 699 saluabis .$ 701ac LO

LIBER I

259

quod. est in Hierusalem sponte obtulerunt in domum domini ad 795

710

715

consiruendam eam in loco suo secundum wires suas dederunt in iwpensas operis auri solidos quadraginta malia et mille argenti mnas quinque malia. el uestes sacerdotales centwn. Magnae indicium deuotionis est cum quis non debitas tantum oblationes, id est domini lege praeceptas, sed insuper alia quorum non praeceptum sed consilium accepit donaria sua sponte diuinae maiestatis obtutibus offert. Praeceptum namque est : Non homicidium. facies mon adulterabis non [facies furtum non falsum testimonium dices honora patrem et matrem et diliges broximum iwum sicut te ipsum ; uoluntaria uero oblatio : S? «wis perlectus esse, uade wende quae habes et da pauperibus ; et quod apostolus ait : De wirginibus autem braeceptum domini non habeo, consiliwm autem do ; et de se ipso : Et dominus

720

725

730

755

ordinawit his qui euangelium adnuntiant de euangelio wiueve, ego autem mullo horum usus sum ; de quo et ad Thessalonicenses : Neque gratis banem manducauimus ab aliquo sed in labore et fatigatione mocte eb die operantes me quem, uestrum grauaremus non quasi non habuerimus potestatem sed wt nosmet ipsos formam daremus uobis ad imitandum nos. Recte ergo principes patrum donaria ad construendum domum Dei sponte obtulisse referuntur quia quo amplius quique cum continentia interdictorum etiam a licitis abstinent eo efficacius ecclesiam Dei aedificant cum omnes qui exempla perfectionis eorum cognouerint tanto magis in illicitis defluere ipsi formidant quanto eos nec licitis per omnia uti considerant sed potius dicere : Onnia mihi licent, sed non omnia expediunt. Bene autem dicitur quia secundum uires suas dederint in impensas operis. Haec est namque mensura humanae perfectionis iuxta uires quemque pro domino laborare ac statum sanctae ecclesiae primo in sua recte conuersatione deinde et in proximorum correctione firmare. Et recte hi qui taliter in populo Dei conuersantur principes patrum uocantur quia nimirum per suae perfectionem

uitae ac doctrinae etiam illis qui per studium piae sollicitudinis patres in ecclesia uocari meruere altius uiuendo et generalia legis mandata transcendendo principantur. Dederunt autem in 740 ultroneam oblationem aurem argentum uestes sacerdotales, in auro sapientiae claritatem, in argento nitorem eloquii, in uestibus sacerdotalibus opera iustitiae uulgi mores multum

711/714 Matth. xix, 18-19.

717/419 I Cor. ix, 14-15.

714/715 Matth. xix, 21.

120/723 II Thess. iii, 8-9.

416/719 I Cor. vii, 25.

929/430 I Cor. vi, 12.

706 solidos auti O P quadraginta ] XL L O P$ milia oz. O P$ 703 minas L O P $* — vi2facis D*(bis) ^15 post uade add. et IL 920 manducabimus L, minas 434 rectae O*, tecta O! (-e zn ras.)

Eo 745

50

IN EZRAM ET NEEMIAM

transcendentia et sacerdotalibus tantum ac domino consecratis cordibus digna. Thesaurus enim desiderabilis requiescit in. ore sapientis, et eloquia domini eloquia casta argentum igne examanalum, et sacerdoles tui induantur iustitiam. Aurum ergo et argentum et uestes sacerdotales principes patrum secundum uires suas in impensas offerunt operum templi cum uiri sancti quicquid sapientiae quicquid eloquentiae quicquid percipiunt actionis bonae totum hoc bene utendo in aedificationem conferunt fidelium Christi. Certum autem pondus auri et argenti certus uestium numerus sacerdotalium in sacra historia continetur ut iuxta praecedentem expositionem numeri uasorum hominum et animalium meminerimus dominum omnes cogitatus nostros sermones et actus nosse semper ac digna mercede re-

PL

munerare. Inter haec uero notandum est quantum populo Dei iniuria captiuitatis ac longae seruitutis profuerit. Oui enim in paucissimo numero captiuati sunt, hoc est anm?mae hominum ut Hieremias scribit quattuor milia sescentae, cete760 ris uel occisis uel timore hostium longe lateque dispersis uel certe eorundem hostium miseratione in patria relictis nunc inter hostes multiplicati ad quinquaginta ferme milia uiri redierunt in patriam; qui nudati opibus et aequali omnes seruitio addicti transmigrati sunt nunc non solum et 765 liberati sed et auro argento uestibus seruis substantia iumentis locupletati reuertuntur ; et quod maxime ad rem pertinet qui propter multitudinem deorum falsorum patriam perdidere ita ut eis increpante propheta diceretur, Secundum mwumerum quibbe ciwitatum. tuarum. erant. dii tui Iuda, 779 nunc eandem patriam repetiere non tantum unius ueri Dei fide gaudentes uerum etiam ipsam fidem una cum cordis et animae deuotione colentes atque eius sese laudibus canendis religiosa mente ac lingua subdentes ita ut qui quondam ob diuersitatem religionis diuiso Israhel et Iuda nomine censebantur nunc ob TI) unitatem pietatis antiquo Israhel uocabulo omnes appellarentur. Cultum namque pietatis quem in terra sancta prophetis reclamantibus atque exempla iustitiae demonstrantibus spreuerunt hunc in terra aliena hostibus idolatriae seruientibus ad animum uocarunt. Quid ergo in his intuendum quid 780 memoriae commendandum nisi quod eos quos libertas et copia rerum omnium in patria neglegentes reddidit et caelestium immemores mandatorum ipsos seruitus in peregre et ino-

823

755

744/445 Prou. xxi, 20 (sec. LX X). supra, 466-472 1559-567 ; 688-696.

145/446 Ps. 11, 7. $46 Ps. 131, 9. 753 «58/159 Hier. lii, 30. *768/769 Hier. ii, 28.

743 Deo L 9746 induant IL *755/456 remunerati O'! P *66 quia L O P* 715/146 appellentur P *38 praeuenerunt P huc P *81 reddit I, 782 peregri J. $*

LIBER

I

261

pia ad obsequium sui creatoris ac liberatoris adduxit. Familiaris namque res est humanum cor opibus ac libertate dissolui 78; aerumnis uero ac paupertate ad semet ipsum recolligi. Quod ergo de uno populo semel factum est hoc de omnibus post peccata paenitentibus cotidie solet actitari dum hi qui per neglegentiam in temptationes et laqueos inciderunt diaboli per industriam paenitentiae diuinitus adiuti resurgunt qui 79» uirtutum opibus ab hoste antiquo nudati de ecclesiae societate

75

8oo

8o;

810

815

820

recesserunt plerumque ad communionem illius maioribus quam antea perdidere uirtutibus exerciti redeunt quia nimirum quo se grauius errasse meminerunt eo ardentius bonis insudare operibus satagunt. . Habitauerunt ergo sacerdotes et lewitae de populo et cantores et tanitores et. Nathinnei in. urbibus suis uniuersusque. Israhel in ciwitatibus suis. Vniuersum Israhel dicit non decem tribus solummodo quae quondam Israhel uocabantur ad distinctionem duarum tribuum quae Iuda uocabantur sed omnes generaliter qui ex captiuitate ascenderant siue ex Iuda et Beniamin seu de aliis tribubus originem ducentes. Nam decem tribubus in Assyrios transmigratis et Samaritis in terram eorum substitutis quicumque remanserant dereliquerunt ac fregerunt omnia simulacra et integro ex corde domino seruire atque in templo hostias suas offerre coeperunt ut uerba dierum manifeste probant ubi scriptum est : Abstultt ergo Losias cunctas abominaliones de wnWuersis regionibus filiorum Israhel et feci omnes qui residui erant dn Israhel seruire domino Deo suo, cunctis diebus eius mon recesserunt a domino Deo patrum suorum ; et paulo superius sub eodem rege cum de instauranda domo domini ageretur : Acceftamque,nquit, Pecuniam quae inlata fuerat in domum domini et quam congregauerant lewitae de Manasse et Effraim iamitores et uniuersis velaquiis Israhel ab omni quoque Iuda et Beniamin et. habitatoribus Hierusalem. tradiderunt in manibus eorum qui jraeerant operariis in domo domini. Hi ergo qui residui cum tribu Iuda et Beniamin quibus sociati fuerant simul captiuati in Babiloniam ac simul sunt patriam remissi suasque singuli ciuitates quas uacuas cum agris ac uillulis ingressi reppererant ; non enim eas cum ipsi in Babilonia seruirent sicut nec duarum tribuum terras quisquam colonus intrarat dicente scriptura : S? qws euaserat gladium ductus in. Babylonem seruiwit regi et. filiis e)us donec umperaret vex. Persarum. Hieremiae

9795/79? I Esd. ii, 70. XXXiV, 9-10.

et. compleretur sermo

domini

ex ore

et celebvavet terra. sabbata sua, cunctis enim diebus 806/809 II Paralip. xxxiv, 23.

811/816 II Paralip.

821/826 II Paralip. xxxvi, 20-21.

986/489 peccatum P*.$ ^ $814 habitatores P

81* Babilonia P

PL 824

262

IN EZRAM

ET NEEMIAM

desolationis egit sabbatum usque dum complerentur septuaginta anni. Completo itaque hoc longissimo sabbato recepit terra Iudaea cum reliquis Israhel habitatores suos. Porro maior pars decem tribuum quae transmigrata erat ab Assyriis ultra Medorum montes numquam domum rediit ; quae nec si 85 o rediret suas poterat ciuitates ingredi quippe Samaritae quas possidere. De quibus hodie Iudaei multum Iudaice et infideliter sibi promittunt quod ueniente ac regnante christo suo hi etiam cum ceteris suae gentis hominibus sint in Iudaeam reuersuri atque in toto orbe regnaturi non intellegentes dicta 83 ^ prophetarum qui regnum et diuitias Hierusalem ciuitatis Dei non uni genti Iudaeae carnaliter sed omnibus in Christo gentibus spiritaliter quod nunc per orbem agitur promiserint. Haec de superficie litterae paucis sint dicta. Spiritali autem sensu sacerdotes leuitae cantores ianitores 840 et Nathinnei in urbibus suis uniuersusque Israhel in ciuitatibus suis habitant reuertentes de Babylone cum et ministri altaris sancti ac doctores et ipsa Dei plebs in suis singuli gradibus Deo fideliter seruiunt siue qui eodem gradu aliquando uitiis sordidato uel perdito per paenitentiam correcti sunt seu qui 845 nuper de regno diaboli ad ecclesiam uenientes bonum sibi gradum bene ministrando adquisierunt. Suas etenim ciuitates introierunt leuitae uel filii Israhel non solum illi qui easdem ciuitates quondam captiuati amiserant uerum etiam hi qui de captiuorum stirpe progeniti ad ipsas se ciuitates ex paterna 85 o successione pertinere didicerunt. Sic et in sensu spiritali ciuitatem suam de qua transmigratus est a Chaldeis leuita recipit quando diaconus aliquis sanctae ecclesiae uirtutem perfectionis quam a diabolo seductus perdiderat domino donante redintegrat, uerbi gratia uel qui per ebriositatem uel concupis85 5 centiam uel superbiam gradu quem acceperat factus est indignus et denuo per continentiam parsimoniam humilitatem et cetera uitae correctioris insignia ad eundem dignior redit. Rursus leuita in Babylone natus ciuitatem suam in terram Iudaeam ueniens ingreditur quando quis regeneratus in 86 o Christo reatum primae praeuaricationes exuit ac bene institutus in ecclesia semel acceptum diaconatus gradum regulari moderamine custodit. Nam et ille sicut per gratiam sui redemptoris quasi de Chaldea seruitute liberatus est ita etiam per exsecutionem bonorum operum in quibus praedecessores 86 A eiusdem gradus conuersati sunt uelut ad moenia propriae ciuitatis ascendit. Quicumque uero filiorum Israhel ita captiui adducti sunt ut numquam patriam reuersi aliis potius suas ciuitates ac fundos possidendos relinquerent illorum utique 82 »

825 dum oz. P 853aom.l OS om. OP

826 tetta oz. L Iudae P 841/842 sancti altaris O P pos! domino add. Deo P 854 ebrietatem P 856 prius et

838? rediit P

867? abducti L

PL 825

LIBER 870

875

88o

885

890

89 VA

900

995

I

263

designant erratus qui sic peccando ab ecclesia discedunt ut numquam paenitendo resipiscant sed aliis potius qui digni sunt promissa sibi praemia percipienda relinquunt. Quorum uni immo uniuersitati paenitentiam suadens dicit in apocalipsi

dominus : Memor esto ataque unde excideris et age paenitentiam et prima opera tua fac, sim autem uento tibi et mouebo candelabrum iuum de loco suo, nisi paenitentiam egeris ; qui rursum

alteri in fide perstanti ne caderet suggerens : Ecce, inquit, wento cito, tene quod habes ut nemo accipiat coronam tuam. lamque uenerat mensis septimus, et erant filii Israhel àn ciuitatibus swis ; congregatus est ergo bopulus quasi wir unus 1n Hierusalem. Septimus mensis qui apud nos October appellatur totus erat prae ceteris mensibus legali obseruatione sollemnis in quo etiam dedicatio templi celebrata est. Congruebat ergo deuotioni fidelium qui de captiuitate ascenderant ut cum primo suas ciuitates singuli cum pecudibus et pecunia quam adtulerant intrassent atque in his mansiones sibi suisque congruas prouidissent mox omnes pariter in Hierusalem confluerent ibique altare ad offerenda Deo holocausta construerent et hoc eo tempore anni quo olim templum ipsum cum altari et omnibus uasis eius consecratum est quo ad diem consecrationis eiusdem annuatim uenire consuerant. Altiore autem sensu mensis septimus gratiam spiritus sancti quae in Esaia propheta et in apocalipsi sancti Iohannis septiformis describitur insinuat. In quo uidelicet mense post captiuitatem de ciuitatibus nostris in Hierusalem conuenimus cum post ablutas sordes erroresque uitiorum post inchoata praesidia operum bonorum maiore eiusdem spiritus gratia illuminamur atque in amore supernae pacis quae in uera unitate continetur accendimur ; Hierusalem quippe uisio pacis dicitur. Et bene dicitur quod omnis Israhel quasi uir unus septimo mense in Hierusalem congregatus sit. Hoc etenim cotidie in spiritali Israhel agitur cum per gratiam sancti spiritus omnes per orbem electi una eademque fide Deum colunt una et non dispari dilectione ad gaudia perpetuae pacis et felicitatis anhelant atque haec in quantum ualent etiam in praesenti alterutrum sese dilgendo ac sufferendo imitantur. Bene autem subditur : Et surrexit. Iosue filius Iosedech et fratres ewws sacerdotes et Zorobabel filius Salathihel et fratres eius et aedificauerunt altare 813/815 Apoc. ii, 5. 876/814 Apoc. iii, 11. 818/880 I Esd. iii, 1. 891 cf. Es. xi, 2-3. 892 cf. Apoc. i, 4. 897/898 cf. Hieron., 7oz;. (CC LXXII, 121, 9-10). 906/909 I Esd. iii, 2.

869 discedant P* 871 relinquant O! P 876 praestanti O*, perstenti P*, persistenti P! 890 conseuertant O P, consuerunt S ^ altiori O P 896 neque L, O P* $ 903 fidelitatis P . 907 Salathiel L, O, Salatihel P

PL 826

264

IN EZRAM

ET NEEMIAM

Dei Israhel ut offerrent in eo holocaustomata sicut scriptum est in lege Moysi wiri Dei. Vtebantur enim ad opus diuini cultus magistris Iosue et Zorobabel qui ambo ut supra diximus unam eandemque domini et saluatoris nostri figuram complent, Iosue uidelicet propter sacerdotium, Zorobabel propter regnum, quia ille de sacerdotali hic de regia stirpe descendit. Dominus autem noster uerus est rex Israhel, id est omnium 91

A

92 o

925

Deum uidentium, uerus et pontifex secundum ordinem M elclasedech, pontifex scilicet quia nos per hostiam corporis sui lauat a peccatis nostris qui etiam post passionem et ascensionem suam ad dexteram patris interpellat pro nobis, rex quia et in praesenti ad bellum nos spiritale accingit atque ut uincamus adiuuat et uincentibus in futuro regnum perenne tribuit. Non solum autem Iosue ac Zorobabel sed et fratres eorum cum eis in aedificationem templi praefuerunt, illi nimirum fratres de quibus idem rex et sacerdos noster post gloriam suae resurrectionis mulieribus se quaerentibus apparens ait : Jie wuntiate fratribus meis. Qui uidelicet fratres, id est altiores quique in ecclesia et suo redemptori familiarius adhaerentes, domum

eius cum illo aedificant cum cor-

da fidelium uerbis et exemplis suis ipso auxiliante confirmant. Et bene fratres Iosue sacerdotes appellat. Cunctae namque ecclesiae dicit apostolus Petrus : Vos autem genus electum regale sacerdotiwm ; de cuncta item ecclesia dicit in apocalipsi

Iohannes : Beatus et sanctus qui habet partem in resurrectione prima, in hus secunda mors mon habet potestatem, sed erunt sacerdotes Dei et Christi. Cum enim electi quique membra sunt sum-

mi sacerdotis cum exhibent membra sua hostiam uiuentem cum spiritum suum contritum Deo sacrificium reddunt recte et ipsi cum merito fraternitatis et sacerdotii nomine censentur. Magna autem prouisione religionis filii transmigrationis primo omnium altare Dei aedificauerunt ut quia templum 940 Dei necdum erat fundatum haberent tamen ubi holocaustomata et hostias offerendo deuotionem suae mentis ostenderent. Quod et nos hodie spiritaliter in ecclesia facimus cum ante omnia in corde nostro fidem dominicae incarnationis et passionis collocamus cum hanc nostris auditoribus ante alia sus945 cipiendam atque intimo in corde radicandam tradimus iuxta illud apostoli quod rudibus adhuc in Christo Corinthiis loqui955

910 supra, 522-526. 914 Hieron., "oz. (CC LXXII, 75, 21). 915/916 Ps. 109, 4. 91* cf. Apoc. i, 5. 918 cf. Rom. viii, 34. 9285 Matth. xxviii, 10.

930/931 I Pet. ii, 9. Ps. 50, 19.

932/934 Apoc. xx, 6.

914 autem oz. P 918 suam oz. 5 dotis add. qui L $!, quae O P* (ge/.) $* L, Chotinthis O, Corinthis P*

935 cf. Rom. xii, 1.

922 templi] plebi L .$ 941 mentis suae P$

936 cf.

935 bos? sacet946 Chorintis

LIBER I

|

265

tur dicens : Non enim iudicaui me scire aliquid inter uos misi Christum. Iesum et hunc crucifixum. Yn quo uidelicet altari holocaustomata nostra, hoc est cogitationes et opera perfec95o ta, offerre debemus quia nimirum ita solummodo uota actionum nostrarum Deo patri possunt esse placabilia si sacramentis nostri redemptoris participemus si uirtute spiritus quasi igne sacrosancti altaris incendimur. Holocaustum namque fotum incensum. dicilur. (Quo nomine illa sacrificia uel hostias uoca95; bant ex quibus nihil in humanos usus cedere sed totum Deo dari et sacro igne consumi praeceptum erat. Quibus mystice illorum uita fidelium exprimebatur qui nihil proprium quaerentes omne

96o

965

97»

97;

quod uiuunt in famulatum interni arbitris impen-

dunt qui non solum uoluptates animae siue corporis sui pro domino calcare sed et ipsam animam pro illo ponere gaudent qui possunt dicere cum apostolis : Ecce nos reliquimus omnia. et secuti sumus le, quid ergo erit nobis ; de quibus et ipse respondens, Ef omnis, inquit, qu? reliquit domum. uel fratres aut. sorores aut patrem aut matrem aut uxorem aut filüos aut agros propder nomen meum centuplum accipiet et. witam. aeternam ossidebit. Hoc autem holocaustum uitae continentioris et sacratioris in altari Dei Israhel offerendum est quia non nisi per fidem redemptoris nostri bona nostra opera ut diximus Deo patri esse possunt accepta. Nam Diogenes et similes eius stultae philosophiae sequaces qui cum propria reliquissent et nudam in saeculo ac pauperem uitam gererent dominum non sequebantur holocaustum quidem facere uidebantur sed hoc in altare Dei Israhel non fecerunt quoniam a suis quidem se uoluptatibus alienos reddidere sed Christum Iesum apud patrem aduocatum habere nescierunt. De quo altari bene subditur

Collocauerunt autem altare swper bases suas deterrentibus eos 9er circuitum populis terrarum. et obtulerunt swper illud ho-

locaustum domino mane ei uespere. Bases quippe altaris sunt 98o corda electorum

ad suscipienda

dominicae

fidei sacramenta

praeceptis magistrorum praecedentium quasi fabrorum ferramentis praeparata. Et bene unum altare sed plures sunt quae hoc portent bases quia w»ws domnus una fides unum

baptisma wnus Deus sed multa sunt corda fidelium quae una

98; ueritatis

regula instituta

communi

deuotione

947/948 I Cot.ii, 2.

961/962 Matth.xix,27. 979 I Esd. iii, 3.

933 sacrisancti uoluntates P

quasi aequalem

caelestium

onus

collecta in sinum

portant

sacramento-

953/954. Greg. Magn., oz. in Execb. (PL LXXVI, 1037 C).

963/966 Matth.xix,29.

994cf.lloh.ii,r.

^ 977/

983/984 Eph. iv, 5-6.

OP 955 nil O.S 958 famulatu O! (-m zn ras.) P 974 reddere P, reddiderunt .$ 982 praeparati O P

959

PL 827

266

990

995

IOOO

1005

IOIO

1015

IO20

1025

IN EZRAM.

ET NEEMIAM

rum. Alioquin quisque minus instructis et necdum uitia pristina deserere curantibus fidei sacramenta committit quasi altare domini in terra sine basibus ponit quia terrenis adhuc mentibus quae sunt caelestia tradit. Congruit autem huic loco quod in euangelio dominus ait : Neque accendunt lucernam et bonunt eam sub modio sed super candelabrum wt luceat omnibus qui 1n domo sunt. Sicut enim altare dominus recte uocatur quia nos ab iniquitatibus nostris emundat quia uota orationum nostrarum suscipiens patri commendat sic etiam lucerna potest non inconuenienter appellari quia in testa assumptae humanitatis lumen imposuit aeternae diuinitatis. Subponuntur autem bases altari, subponitur lucernae candelabrum cum fideles quique sua corda siue corpora ad exercendum operando quod credunt humili intentione submittunt. Bene autem cum diceretur collocasse eos altare super bases suas adiunctum est, deterrentibus eos per circuitum. bopulis terra"wm, quia cum inceptis fidelium Deo deuotis mox aderit contradictio nefandorum uel spirituum uel hominum qui opus bonum ne perficiatur impedire contendunt. Vnde bene tales populi terrarum uocantur ad distinctionem uidelicet eorum qui dicunt : Nostra autem conuersatio 1n caelis est. Sed quamuis populi terrarum deterreant necesse est ciues supernae ciuitatis coeptis uirtutum operibus insistant nam sequitur, e£ obtulerunt super illud holocaustum domino mane et uespere. Offerimus namque holocaustum domino super altare ipsius cum stabilita in corde nostro fidei eius integra deuotione bonis actibus operam damus. Et hoc mane ac uespere facimus cum nos pro certo meminerimus et initia salutiferae intentionis ab illo accepisse et non nisi per auxilium gratiae eius ea quae inchoauimus bona posse perficere ideoque illi uota gratiarum in omnibus cum ardente desiderio piae conuersationis referimus. Item mane holocaustum facimus cum pro lumine accepto spiritalis scientiae conditori nostro uicem bene uiuendi rependimus, uespere holocaustum facimus cum pro requie sempiterna quam nos in illo post bona opera accepturos speramus incessabili studio flagramus. Potest et iuxta litteram recte accipi mane nos et uespere holocaustum domino offerre cum ita diuinae maiestatis obtutibus placere omni tempore curamus ut diluculo surgentes non prius ad agenda humanae fragilitatis necessaria procedamus quam igne diuinae caritatis inflammati deuotis nos orationibus domino commendemus iuxta eum qui dixit : Ef mane oratio mea praeueniet te; 991/993 Matth. v, 15.

989 dominus L O .$* deuotionis O P

1007 Phil. iii, 20.

tettam .$

1028 Ps. 87, 14.

1012 fide L,

1017 ardenti

OP

1027

igi 828

LIBER I 1030

1055

|

267

similiter completis diei operibus non ante demus somnum oculis nostris aut palpebris nostris dormitationem quam 1ocum domino in nobis sollertiore orationum instantia consecremus iuxta hoc quod idem dicit propheta : Dirigatur oratio mea sicui incensum n conspectu tuo eleuatio manuwm mea-

rum sacrificium uespertinum. Fecerunique sollemnitatem. tabernaculorum |sicut scriptum est et holocaustum diebus singulis ber ordinem secundum praeceptum opus diei in die suo. Sollemnitas tabernaculorum quae in euangelio Graece scenopegia, id est fixio tabernaculorum,

nuncupatur festiuitas erat septem dierum incipiens a quinto decimo die mensis septimi in quibus praecepit dominus omnem populum facere sibi tabernacula de frondibus ac ramis ligni pulcherrimi et egredientes de domibus suis manere in isdem tabernaculis septem diebus cotidie decreta diuinae legis scrutantes et holocausta domino offerentes in igne. Hoc 1045 autem totum facere sunt iussi in memoriam temporis quo egressi quondam de Aegypto in tabernaculis morabantur in solitudine praedicante legem Moyse et crebrius diuina sibi apparente praesentia expectantes longo tempore quando ter1040

ram repromissionis intrare liceret ne umquam 1050

1055

1060

1065

eis tanti gra-

tia beneficii mente excederet. Venientes ergo qui de Babylone ascenderant in Hierusalem cum essent magno amore deuotionis ad facienda omnia domini mandata accensi et hanc sollemnitatem qua quinto decimo die collectae eorum superdicit celebrare curabant diebus singulis eiusdem septimanae ea quae erant lege praecepta gerentes. Quae nos omnia pari deuotione spiritaliter agere conuenit. Egressi enim sumus et nos per sanguinem agni de Aegyptia seruitute ut ueniremus ad terram repromissionis cum in sacramentum dominicae passionis baptizati iugum graue praeuaricationis abiecimus quatenus 2n libertatem gloriae filiorum Det adoptati heredes regni caelestis esse possemus. Manebamus in tabernaculis et tentoriis per desertum longo tempore iter agentes donec ueniremus ad patriam cum in baptismo renuntiantes non solum satanae quasi regi Aegypti, id est tenebrarum, sed et omnibus pompis eius atque operibus huius saeculi uelut pe-

regrinos nos in hoc mundo ac uiatores alterius autem uitae 1029 cf. Ps. 1531, 4-5.

cf. loh. vii, 2. Rom. viii, 21.

1035/1037 I Esd. iii, 4.

1038

1039 cf. Leu. xxiii, 34-45. — 1044 cf. Num. xxix, 12-39. 1064 cf. Hieron., noz. (CC LXXII, 143, 29-30).

1032/1034 Ps. 140, 2.

— 1060

1031 sacratiore O*, sactatiori O!, sollertiori P 1039 a] in P 1042/1043 hisdem L O P $ 1048 expectans L .$* 1030 ergo oz. P 1053 quia P 1053/1054 supra dicit P.$! 1055 lege] nobis LO P 1058 in oz. L* OP sacramenta P*.$, sacramento D? 1061 possimus P.$ 1063 in oz. OP 1064 regis P! 1065 eius oz. LO P 18

C. C. CXIX A

PL 829

268

IN EZRAM

ET NEEMIAM

quam a domino speraremus ciues esse promisimus. Cuius in memoriam spei et promissionis septimo mense debemus in tabernaculis manere, hoc est illustrante nos gratia spiri1070 tus sancti quae septiformis describitur, tota mente hunc mundum uelut extraneum arentemque deserere ac fixa intentione ad immarcescibilia paradisi gaudia properare. Et hoc nos septem diebus, hoc est toto tempore uitae praesentis quae totidem diebus circumagitur, indesinenter facere oportet sin1075 gulisque diebus huius hebdomadis holocaustum facere debemus

1080

1085

1090

et opus diei in die suo, holocaustum

uacabat, faciebat enim scenomata, 1095

IIOO

1105

uidelicet, hoc est

oblationem totam incensam, in his quae ad diuinum seruitium proprie pertinent ut sunt orationes et ieiunia, opus uero diei in die suo in illis quae ad obsequium fraternae dilectionis attinent ut est esurienti panem potum sitienti algenti uestem hospitium peregrino infirmo uisitationem sepulturam mortuo erranti doctrinam dolenti solatium ministrare. Et bene cum diceret eos holocaustum. diebus singulis secundum praeceptum legis et opus diei in die suo facere interposuit, 5er ordinem, quia nimirum quicquid in obsequiis siue diuini seu fraterni amoris inordinate geritur meritum suae perfectionis amittit. Honor enim regis ?udicium diligit, nam quaecumque in honorem summi regis deuote agimus certe necesse est discretione iudicii quando uel quantum sint agenda distinguamus ne, si rectum opus nostrum minus ordinate agimus, normam eius rectitudinis deprauemus. Haec nobis sollemnia tabernaculorum, hoc est scenopegiae, mystice celebranda Paulus insinuabat cum inter praedicandum scenofactoriae arti id est tabernacula,

ut et

se ipsum incolam esse mundi ac peregrinum doceret et eos quos erudiebat peregrinandum in hac uita in futuro autem patriam expectandam sperandamque institueret. Tabernaculis namque peregrinantes uel iter agentes uti solemus; quod in hac uita sanctos agere testatur idem apostolus cum ait : Dwm sumus 1n corpore beregrinamur a domino ; et ad Hebraeos : Non enim habemus hic manentem ciuitatem sed. futuram inquirimus. Quoniam uero hi qui mentem perfecte a mundo alienant ac se ciues eius quae sursum est patriae fideliter confitentur mox uniuersis in se uirtutibus introitum pandunt recte subiungitur : Et post haec holocaustum tuge tam in kalendis quam in uniuersis sollemnitatibus domini quae erant consecratae et in om1087 Ps. 98, 4. Heb. xiii, 14.

1092 cf. Act. xviii, 5. 1106/1108 I Esd. iii, 5.

1077 totum incensum O

deprauamus .$

1100 II Cor. v, 6.

1088 certi L., certa O! $1

1092 scenopegia L

1102 mente P

1101/1102

1090 ne oz. .$

1091

1103 alienantur P

PL 830

LIBER

nibus im quibus iuge dicit quod 1110 tem uocat initia semper Hebraei ceptis lunaribus

I

269

ultro offerebatur munus Deo. Holocaustum mane offerebatur et uespere. Kalendas aumensium, id est ortum lunae nascentis a quo menses incipiebant utpote nullos menses exhabentes; unde pro Kalendis Graeci meli-

us neomenias, hoc est nouilunia, nuncupant.

Si autem men-

ses propter dies triginta quibus implentur plenitudinem de111; signant operum lucis quando in fide sanctae trinitatis decalogi praecepta perficimus, quid exordia mensium in quibus luna ut denuo nobis lucere queat nuper a sole dicitur accendi nisi initia designant uniuscuiusque bonae operationis quae donante gratia conditoris nostri quasi solis iustitiae praesentia 1120 percipimus ? Ob cuius significantiam diuinae illustrationis sine qua nihil boni uel inchoare uel perficere ualemus dominus

1125

1130

11;

1140

114;

omnes

Kalendas,

hoc

est exordia

mensium,

celebratis

uictimarum caerimoniis obseruari praecepit. Vnde est illud psalmistae, Canite in initio mensis tuba in die insigni sollemnitaÍ1s uestrae, quod est aperte dicere, Gaudete iusti in domino et uerbo doctrinae proximis insonate mox ut uos ad faciendum opus bonum ab illo esse respectos consideratis in luce insigni internae inspirationis eius per quam uos a cupiditate mundi huius auocari ac diuinis rebus altius uacare condecet. Bene ergo dicitur quod peracta festiuitate tabernaculorum filii transmigrationis faciebant holocaustum iuge tam in Kalendis quam in uniuersis sollemnitatibus domini quae erant consecralae et in omnibus in quibus ultro offerebatur munus Deo quia postquam animus semel huic mundo perfecte abrenuntiauerit oportet ut totum se obsequio diuinae uoluntatis quod holocaustum designare diximus iugiter impendat et hoc faciat tam in inchoatione cuiusque bonae actionis quam in earum quas dominus praecepit deuota exsecutione uirtutum nec non et in eis quibus pia mens exceptis generalibus mandatis sponte domino famulari laetatur. De qualibus ipse dominus non praecipiens sed consilium tribuens, Si «is, inquit, perfectus esse, uade wende quae habes ; et cum de uxore non ducenda disputaret non imperando sed suadendo ait, Qui potest capere capiat ; sed et Paulus de his quae in spontaneum munus domino obtulerat gloriabatur dicens, Numquid

non habemus potestatem manducandi et bibendi numquid non 1124/1125 Ps. 8o, 4. Matth. xix, 21.

1123 Phil. iii 1.

1143/1144 Matth. xix, 12.

1135 supra, 948-969.

1141/1142

1145/1149 I Cor. ix, 4-6.

1112 5057 unde aZZ. et P 1113 hoc est oz. P 1114 impletur P* 114/115 designat L O P*.$ 1120 percepimus P 1123 obseruare IL 1124 in ozz. Qr psupse rm 1138 quas] quae L O P .$ 1142 50s; uende add. omnia O P

270

IN EZRAM

ET NEEMIAM

habemus potestatem. sororem. mulierem. circumducendi sicut. et ceteri apostoli et fratres domini et Cephas, aut solus ego et Barnabas non habemus potestatem hoc. operandi, et cetera eiusdem 1150 loci.

A rimo die mensis seplimi coeperunt offerre holocaustum domino. Saepius dictum est septimum mensem septiformem gratiae spiritalis illustrationem designare. Vnde bene nunc dicitur quoniam a rimo die mensis septimi coeperunt offerre 1155 holocaustum domino, quia nimirum ab ipso exordio diuinae inspirationis necesse est humana conscientia immutetur ac neglectis infimis delectationibus in ea quae domini sunt sola cogitanda atque agenda inardescat. Annon a die primo mensis septimi, hoc est a prima illustratione gratiae caelestis, of1160 ferebant holocausta uirtutum domino qui superueniente in igneis linguis spiritu sancto mox uelut ab eo quod fuerant immutati nouis iam intimi amoris facibus ardere et omnium linguis gentium magnalia Dei praedicare coeperunt atque adeo sunt hoc holocausto dediti immo ipsi holocaustum facti ut 1165 facilius occidi ab eis qui contraria sapiebant quam a sua intentione possent reuocari ? Vnde merito idem mensis septimus apud Hebraeos nouus annus uocatur suo nobis nomine indicans quia per donum sancti spiritus fidelibus datur ut mandatum nouum mutuae dilectionis implere et canticum no1170 uum supernae laudis in aedificatione domus domini ualeant resonare. De cuius uidelicet mensis obseruatione dominus ita mystice praecepit : Mense septimo prima die mensis erit uobis sabbatum memoriale clangentibus tubis et wocabitur sanctum, omne opus seruile non facietis n eo et offerelis holocaus117j twm domino. Sabbatum quippe memoriale, id est requies, erit prima mensis huius die cum mens accensa diuinitus a temporalibus sese illecebris abstinuerit et in contemplandam Dei uoluntatem contenderit. Clangunt tubis sacerdotes cum fideles eam quam coeperint flagrantiam internae suauitatis eti1180 am proximis praedicare satagunt. Omne opus seruile non fit in tali sabbato cum ab omni delectatione et contagio peccati quantum in hac uita potest mens se placere Deo immunem seruauerit ; seruile namque opus peccatum est quia qui fecit peccatum seruus est peccati atque ideo recte holocaustum 1185 domino in eodem sabbato offertur quia nimirum ille ueraciter

1151/1152 I Esd. iii, 6. 1152 supra, 891. Act. iv, 1-31. 1172/1175 Leu. xxiii, 24-25.

1149 ceteri P 1164 huic P! om. P 1176 diei LO P 1179e4L O P flagrantia P

1160 cf. Act. ii, 3-11. 1183 cf. Ioh. viii, 34.

1165 cf.

factum P .$* 1172 praecipit P 1173 tubis accepta O P diuinis P 1178 clangent P! 1182 se ;up. pbosz. Deo P! plenaL OP

PL 831

BIBERNMI

1190

1195

1200

120;

Z*p

a seruitio peccati liber redditur cuius totum cor igne superni amoris incenditur. Notandum autem iuxta litteram quod septimo mense congregatus esse populus in Hierusalem ibidemque congregatis omnibus Iosue et Zorobabel cum fratribus suis altare aedificasse atque a primo die eiusdem mensis septimi holocaustum domino obtulisse referuntur. Vnde colligitur hoc altare multum citato opere de lapidibus impolitis compositum et non sicut olim de ligno fabre factum atque aereis esse lamminis coopertum ; neque enim aliter tametsi plurima fabricantium turba instante potuit una eademque die qua coeptum est perfici atque ad offerendum in eo holocaustum praeparari. Nam et in libro Machabeorum de lapidibus factum probatur ubi ab ethnicis profanatum et post annos sex a Iuda Machabeo renouatum fuisse memoratur : Ef acceferunt, inquit, lapides integros secundum legem et aedificauerunt altare nouwn secundum illud quod. fuit brius. Notandum quoque quod initium quintae aetatis mundi sicut et quattuor praecedentium oblatis domino holocaustis consecratur. In prima namque aetate beatus protomartyr Abel primo omnium electorum de primogenitis ouium suarum et de adipibus earum Deo holocausta obtulit ingressumque saeculi nascentis et primo hostiis pecorum et ad extremum proprio cruore dicauit ; secundae aetatis exortum Noe oblatis Deo holo-

caustis de cunctis quae archa continuerat animalibus mun1210 dis consecrauit ; tertiam aetatem Melchisedech sacerdos Dei summi et Abraham patriarcha hic pane et uino ille proprio filio Deo oblato sacrarunt cuius ipsum quoque principium idem accepta cum uenisset in terram repromissionis facto ibi altari et inuocato eius nomine consecrauit; quartam aetatem 121; rex Dauid domino consecrauit aedificato altari in area Ornae

Iebusei et oblatis Deo holocaustis quibus iram eius quam populum numerando contraxerat placaret in quo loco et quondam Abraham filium obtulisse perhibetur et deinde aedificato a Salomone templo altare holocaustorum constat esse loca1220 tum. Quintae nunc aetatis exordium Iosue filius Iosedech sacerdos magnus et Zorobabel filius Salathihel aedificato in eodem loco altari et oblatis Deo holocaustis mox ut discusso iugo longae captiuitatis Hierosolimam rediere dedicarunt ac deinde holocausto iugi cotidie dominum sibi placare cura122; bant. Quae cuncta in figuram praecesserunt eius qui in sex1197 cf. I Mach. iv, 44. 1199 I Mach. iv, 47. 1204 cf. Gen. iv, 4-8. 1208. cf. Gen. viii, 20. — 1210 cf. Gen. xiv, 18. — 1011 Gen. xxii, 1-13. — 1213 cf. Gen.

xii, 7-8.

1215 cf. I Paralip. xxi, 18-28.

1199 renouandum L

post quam add. in .$

1206 eorum P

1208 exortum aetatis IL, O P

1216.

PE 832.

272

1230

IN EZRAM

ET NEEMIAM

ta aetate uenturus in carne et hostia eiusdem suae carnis ac sanguinis totum orbem erat redempturus. Aedificato igitur altari et oblatis Deo holocaustis sequitur scriptura dicens : Porro templum Dei fundatum necdum erat. Fundatio templi Dei illorum hoc in loco typice figuram tenet qui nuper ad fidem conuersi locum mansionemque domino in suo corde et corpore praeparant dicente apostolo : A» nescitis quoniam membra. uestra templum est spiritus sancti qui in uobis est ; et iterum

: Per fidem habitare Christum

in cordibus- uestris.

Qui ergo de captiuitate liberati Hierosolimam uenerant aedificare quidem templum disposuerunt quod etiam postmodum opere patrarunt sed primum aedificato altari se ipsos cotidianis holocaustomatibus domino commendabant ut sic purgatiores ad aedificandum templum mererentur accedere. 1240 Sic autem et in spiritali aedificatione sic omnimodis necesse est ut quisquis alios docere decreuerit prius se ipsum doceat qui proximos ad timorem uel ad amorem Dei instituere intendit primo se ipsum instantius Deo seruiendo dignum doctoris officio reddat ne audiat ab apostolo : Qwi ergo doces ali1245 um. ie ibsum non doces qui praedicas non. furandum furaris ; unde et ipse de se apostolus : Caséigo, inquit, corpus meum et seruituli subicio ne forte aliis praedicans ipse reprobus efficiar. Quapropter apte filii transmigrationis non ullas alias uictimas uel sacrificia quam holocausta, hoc est totas incensas 1250 oblationes, Deo obtulisse repperiuntur quia totum se necesse est bene uiuendo et a licitis etiam continendo suo creatori mancipet quisque male uiuens cupit ab illicitis actibus docere compescere ut et merito bonae actionis supernum copiosius in praedicando obtineat auxilium et exemplo eiusdem boni operis 1255 suos auditores ad ea quae docet efficacius sequenda prouocet. Potest etiam ita mystice interpretari quod aedificato altari holocausta offerant Deo sed necdum templum aedifi- PL cant hi qui nuper ad dominum conuersi mox fide eius agni- 833 ta tanto in diligendo illum toto ex corde inardescunt ut iam 1260 inter perfectos adnumerari ualeant etiamsi necdum bona quae cupiunt operandi ac perficiendi tempus siue facultatem accipiant. Huiusmodi holocaustum beatus Abraham domino etsi nondum constructo templo obtulit cum perfectus iam fide extitit et prius quam opera fidei exsequeretur dicente scriptura : 1265 Credidit Abraham Deo, et reputatum est ei ad iustitiam. Cum 1255

1229 I Esd. iii, 6. 1232/1233 I Cor. vi, 19. 1234 Eph. iii, 17. 1244/ 1245 Rom. ii, 21. 1246/1248 I Cor. ix, 27. 1265 Gen. xv, 6 ; Rom. iv, 5.

1227 erat orbem LO P 1240 et oy. L OP 1248 nullas O P 5$* (n- zn ras.) 1252 docendo

inow.LOP

indulgendo L .$*

1242 posrerius ad om. LO P L OP 1239 tantum L OP

1365 ili

LO P

ETBERWI

275

ergo fidei perfectae operis quoque boni plenitudinem addidit offerens Isaac filium suum super altare quasi etiam templo constructo perfectiora Deo obtulit holocausta quia nimirum singuli actus siue gressus piae deuotionis uelut ordines sunt 127» lapidum politorum quibus nostro in corde dilectam Deo domum habitationemque construimus. Quomodo autem filii transmigrationis post altare constructum post oblata Deo holocausta ad aedificandum templum peruenerint subsequenter ostenditur. :27;

Dederunt

autem,

inquit,

$ecumias

latomüs

et cementarüs

cibum. quoque et potum et oleum Sidoniis T'yrüisque ut defervent ligna cedrina de Libano ad mare Ioppen. Latomi sunt lapidum caesores. Vnde scriptum est in libro paralipomenon : Et praecepit Dauid wt congregarentur omnes roseliti de terra 1280 Israhel constituit ex his latomos ad caedendos lapides. Cementarii sunt qui cementa ad conglutinandos lapides ex gypso uel calce faciunt. Vnde alia translatio pro latomis et cementariis caesores lapidum et fabros habet. Notanda ergo pia populi sollertia quia in nullo suis opibus parcentes ex his quae sibi 1285 necessaria erant et ex quibus ipsi uiuebant uel materias ad aedificationem templi emebant uel operarios conducebant. Ioppe autem est ciuitas Palestinae maritima quadraginta fere milibus passuum ab Hierosolimis distans, porro Sidon et Tyrus urbes fuere Foenicis nobilissimae Libanum montem 1299 habentes in uicino. Vnde illorum auxilia comparantes filii transmigrationis rogauerunt sibi ligna cedrina de Libano caedi et haec ratibus per mare in Ioppen usque deferri unde rursum per terram possent Hierosolimam ad opus templi perferri quod eodem ordine constat in prima templi constructione 129; fuisse factitatum propter quod ibi Salomon regali potentia ab amico rege Hiram absque ullo labore quaeque uoluit accipiebat hic autem exules post multa annorum curricula patriam repedantes quia potentiam regni non habuere cuncta pretio quae opus desideratum poscebat obtinebant. Spiritali 1300 autem sensu latomi sunt in constructione domus Dei qui corda proximorum docendo uel increpando instituunt quos dum firmo gradu inter participes eiusdem gratiae consistere docent quasi quadrando circumpositis lapidibus aptant. Quocumque enim uerteris quadratum stabit. Et electorum 1267 cf. Gen. xxii, 1-13.

1275/127* I Esd. iii, 7.

1279/1280 I Paralip. xxii, 2. 1288 cf. Plin., sa.

1287 cf. Hieron., 57. (PL XXIII, 906 C ; 918 B ; 923 D).

bist. V, 17, 76-77.

1295 cf. III Reg. v, 1-10o.

1266 ergo] uero LL OP 127v Ioppes P 1280 constituitque 5", — 1284 quia] qui L, OP 1295 praeter .$! — 1296 nullo OP — 129v hii P — 1298 repedentes IL, 1299 desideratam L, desiderata O P 1301 uel oz. .$

274

IN EZRAM

ET NEEMIAM

mens dum inter uniuersa mundi siue aduersa seu prospera permanserit immota quasi quadratam sibi inesse figuram uirtutis inuictae demonstrat. In qua significatione etiam archa Noe de lignis quadratis facta esse describitur, nam ean- PL dem ecclesiam quam templum de lapide factum significat 1310 etiam archa de lignis compacta figurauit, eandem et taber- 834 naculum de tabulis et cortinis compositum demonstrauit. Cementarii uero sunt in domo domini idem sancti praedicatores qui dum eos quos bonis operibus instituunt copula caritatis ad inuicem nectunt quasi quadratos politosque lapides ordinem suae compositionis deserant cementi infusione ne 1515 coniungunt dicentes : stole prudentes et wigilantes in orationibus ante omnia mutuam in uosmelt ipsos caritatem habentes continuam ; et apostolus Paulus habenda nobis praecipiens wiscera misericordiae benignitatem. humilitatem mansuetudinem patien1320 Ham et cetera huiusmodi uelut lapides uidelicet aedificii caelestis continuo subiecit : Super omnia autem haec caritatem quod est winculum perfectionis. Sed et Sidonii Tyriique qui caedebant ligna cedrina de Libano ad structuram templi eosdem sanctos praedicatores figurate denuntiant qui homines 1325 quondam in gloria saeculi huius sublimes ac nitidos securi sermonis Dei de statu priscae conuersationis deiciunt ut salubriter prostratos et uelut ab humore corruptiuo ingeniti sensus excoctos ab omni uitiorum tortitudine corrigant atque in ornatum siue munimentum sanctae ecclesiae sublimiter 1330 erigant. De quo typice dicitur in psalmo qui inscribitur, In consummatione tabernaculi, Vox domini confringentis cedros. Vox quippe domini confringit cedros ut consummetur tabernaculum cum superna inspiratione corda superborum humiliantur ut his quoque correctis sanctae ecclesiae numerus per1555 ficiatur. Vnde bene Sidonii uenatores Tyrii coangustiati interpretantur; uenatores quippe sunt sancti praedicatores cum uagos atque erraticos malorum sensus retibus fidei Christo subiciendos capiunt ipso dicente : Venite post me, et faciam uos fieri piscatores hominum ; idem sunt et coangustiati quia pres1340 suram habent in mundo tametsi confidentes quia dominus uicerit mundum. Latomi ergo et cementarii lapides et cementum praeparantes Sidonii et Tyrii cedros de Libano ad opus templi deferentes sanctos praedicatores insinuant qui mentes

1305

1308 cf. Gen. vi, 14. 1310 cf. Ex. xxvi, 1-15. 1316/1318 I Pet. iv, 7-8. 1318/1322 Col. iii, 12-14. 1330/1331 Ps. 28, 1, 5. 1335 cf. Hieton., 5oz.

(CCLXXII, 148, 12; 149, 27). |1338/1339 Matth. iv, 19. — 1339 cf. Ioh.xvi, 55.

1309 qua .$ 1312 domum L 1317 omnia] autem P uobismet ipsis P .$ 1319 mansuetudinem] memoriam L O P $* 1324 hominibus L $* 1325

gloriam P

1331 confringentes P

1338 subiciendo .$

docente O

LIBER I

|

275

auditorum suorum ad societatem ecclesiae erudiendo insti134; tuunt. Dant autem principes patrum Iosue uidelicet et Zorobabel ac fratres eorum pecunias eisdem latomis et cementariis quo eos promptiores ad operandum reddant cum euangelizantibus uerbum hi qui tempore merito eruditione praecessere doctores Christo auctore uel exempla uirtutum suarum 135o proponunt uel diuinorum apicum paginas largiuntur quorum exhortationibus uel promissis confortati minus in labore caelesti lassescant. Dant et Sidoniis Tyriisque cibum potum et oleum ut deferant ligna cedrina de Libano ad mare Ioppen cum eisdem doctoribus ut ad praedicandum idonei esse ualeant 1355 spiritalia charismata in quibus maxima est caritas aemulanda commendant, uel certe cum dominus noster quem per Iosue simul et Zorobabel designari docuimus eisdem uerbi sui mi- PL nistris spiritalia dona partitur quibus intus illustrati fortiores 835 efficiantur ad debellandum praedicando superborum iactan1360 tiam ac sapientiam stultam. Neque opus habet doceri quomodo cibus potus et oleum internam mentis nostrae refectionem significet qui bene didicit illud psalmistae domino canentis : Parasti in conspectu meo mensam aduersus eos qua tribulant me inpinguasti in oleo caput mewm, et poculum twwum 1365 2nebrians quam $raeclarum est. Dantur ergo pecuniae latomis et cementarii datur lignorum caesoribus cibus potus et oleum ut ad aedificandam domum domini materias praeparent cum praedicatoribus ueritatis diuinitus uirtutum copia confertur quibus adiuti ad corrigenda prauorum corda ac per1370 ceptioni supernorum bonorum aptanda sufficiant. Deferunt uero ligna excisa in mare non in illo demergenda sed per illud Ioppen quae interpretatur pulchritudo perferenda cum idem doctores auditoribus suis ad fidem uocatis temptationes mundi sibi occursuras sed fide superandas praenuntiant ita ut primo 1375 Siue uitiorum seu prauorum operum feri sint fluctus tolerandi et sic ad pulcherrima uirtutum moenia portumque perueniendum. Possumus et ita intellegere ligna ad aedificium templi futura per mare ad Ioppen deferri ut primum quidem abrenuntiemus diabolo qui dictus est a propheta draco rex omnium 1380 quae sunt in aquis, hoc est impiorum quorum conuersatio non

est in caelis sed in mari est scilicet perturbationibus saeculi fluctuantis, abrenuntiemus omnibus pompis atque operibus eius ac deinde ad pulchritudinem perueniamus fidei qua 1355 cf. I Cor. xii, 4 — xiv, 1. 1363/1365 Ps. 22, 5. 1372 cf. Hieton., "oz. (CG.EXXID 1245 19). 1379 cf. Ps. 75, 15 ; Apoc. xii, 9.

1360 habent P 1362 quia P! dicitor O.P 1367 praepatarent P .$ 1369/1370 perceptione O, perceptionem P 13:5 operum] hominum L OP 1381 maris IL scilicet ozz. L O P*.$ 1383 petuenientes O, perueniemus P!

276 1385

1390

1395

IN EZRAM

ET NEEMIAM

sanctam trinitatem unum et uerum Deum qua dispensationem dominicae incarnationis qua unitatem sanctae ecclesiae remissionem peccatorum carnis resurrectionem confitemur. Vnde recte in hac ciuitate Petrus Thabitam deuotam Deo feminam a morte suscitauit quia nimirum in huius perfectione fidei et generaliter omnis ecclesia per baptisma a morte suscitatur peccatorum et cum post baptisma denuo mortem peccati incurrimus per eandem necesse est fidem paenitendo reuiuiscamus ac per reconciliationem sacerdotum ecclesiae rursus fidelium coetui reddamur. In anno autem secundo aduentus eorum ad templum Det an

Hierusalem mense secundo coeperunt Zorobabel fitus Salathihel

ei Iosue filius Iosedech et reliqui de fratribus eorum sacerdotes et leuitae et omnes qui uenerant de captiwitate àn Hierusalem et

constituerunt leuitas a wigintt annis el supra ut urguerent opus 1400

1495

1410

1415

1420

domini. Ad templum Dei eos uenisse dicit non quia templum factum inuenerunt quippe cum praedictum sit illud necdum fuisse fundatum sed ad templum Dei dictum est ad locum templi Dei ad opus quo templum reaedificare cupiebant fallunturque moderni Iudaei qui dicere solent numquam parietes templi sed tantummodo tectum a Chaldeis fuisse subuersum cum manifeste scribat Ezras filios transmigrationis templum a fundamentis fecisse. Cum autem supra dicatur quod septimo mense uenerunt in Hierusalem hic uero addatur quod anno DE secundo aduentus eorum mense secundo opus templi inchoa- 856 uerunt patet profecto quod in septem mensibus lapides cementum ligna et cetera opera necessaria praeparauerint

octauo

autem incipiente mense operi optato jam instare coeperint ; sex enim erant menses anni primi et septimus sequentis. Quod in magno utique mysterio gestum quisque doctus facillime inueniet. Septem quippe ad sabbatum pertinent in quo die dominus uel condito mundo requieuit ab omnibus operibus suis uel redempto per passionem suam mundo requieuit in sepulchro, octo ad primam sabbati in qua ipse resurrexit a mortuis, septem ad spem nostri post mortem sabbatismi, octo respiciunt ad gaudium nostrae post resurrectionem perpetuae beatitudinis. Quia ergo omnis electorum operatio qui sunt templum et domus Dei per gratiam sancti spiritus et incipit et perficitur omni respectu et intentione futurae quietis et immortalitatis peragitur recte structores templi a septimo 1387 cf. Act.ix, 36-41.

1394/1399 I Esd. iii, 8.

1406 cf. IEsd.iii, r.

1415

cf. Gen. ii, 2.

1386 confiteamur L, O P 1388 profectione O 1393 coetu L O P* .$ 1397 uenerunt L, O .$ 1402 quod P 1405 scribit O P 1408/1409 inchoauerint TES: 1411 coeperunt P 1418 sabbati P (per ras.) 1423 scrutatores

LOP*

LIBER

I

2

mense oblatis Deo holocaustis sumptus ad aedificandum 142; praeparare incipiunt atque in septem mensibus sumptibus praeparatis octauo opus ipsum aggrediuntur, neque alius omnino in praeparatione tanti operis repperitur numerus quam ille qui uel gratiam sancti spiritus septiformem qua adiuuamur operantes uel requiem animarum aut resur143o rectionem corporum quam bene operantes superamus figurate denuntiat. Quid autem tempus significet quadraginta et sex annorum quibus aedificatum est templum ut etiam euangelii scriptura testatur suo loco exponetur. Magna autem totius populi illius deuotio et nobis quoque sollerter imitanda osten1455 ditur

144o

144;

14;0

145;

1460

cum

non

solum

maiores

natu

Zorobabel

uidelicet

et

Iosue et reliqui sacerdotes ac leuitae sed et omnes qui uenerant de captiuitate in Hierusalem a maiore usque ad minorem statuerunt leuitas qui urguerent opus domini. Gaudebant namque se de captiuitate Babylonia Hierosolimam fuisse reuersos et quantum superbae ciuitatis idola ac flagitia quae euaserant horrebant tantum sacratae domino ciuitatis ad quam peruenire meruerant decorem uidere cupiebant quantum fana idolorum quibus diutius interfuerant abominabantur tantum templum sui conditoris quod dirutum esse dolebant et a quo diutius captiui exulauerant ocius restaurari desiderabant. Eodem namque ordine etiam nunc non solum episcopi ac presbiteri plebem fidelium domum uidelicet Dei debent aedificare docendo et doctores illi qui opus uerbi sanctissimum diligenter impleant consulendo praeponere sed et ipse populus de captiuitate uitiorum ad uisionem uerae pacis uocatus ministerium sibi uerbi necesse est ab his qui dicere norunt exigat. Qui uidelicet ministri sermonis, id est leuitae, a uiginti annis et supra constituti esse narrantur quia nimirum tales sunt ad praedicandum Dei uerbum populo praeferendi qui decalogum legis non solum exsecutione operis in exemplum suis auditoribus ostendant sed et puritate atque integritate cordis in conspectu sui conditoris intemeratum custodiant. Nec dubitandum est ibi statum ecclesiae prosperum sumere PL profectum ubi et praesules suum gradum rite custodientes 857 populo magistros ueritatis a quibus erudiatur regulariter ordinant et ipse populus datos sibi magistros ne a dicendo cessent diligenter audiendo ac dictis eorum obtemperando compellunt. Sed heu pro dolor iuuat nostrorum socordiam

1431 cf. Ioh. ii, 20 ; zn/ra, II, 493.

1441 1438 statuerant O P 1437 in oz. P 1430 superamus] operamus P inte1456 puritatem P? 1451 discere 5! 1444 templi P DeoLOP 1460 populis O P erudiantur O P gritatem P? 1457 intemetatam P? 1461 discendo P? 1461 ordinat L

278

IN EZRAM

ET NEEMIAM

temporum maioresque simul et minores laedit hos a praedi1465 cando uerbum illos ab audiendo utrosque a faciendo praepediens quod minus sollicite pensamus uel quanta acerbitas daemonicae captiuitatis de qua eruti sumus uel quanta sit sollemnitas ad quam uocati sumus supernae Hierusalem matris omnium nostrum cuius in praesenti ecclesia iam pignus 147o accepimus. Verum intueamur eximia patrum opera quo amplius de nostrae actionis pusillitate confundamur. Sequitur : Stetitque Iosue et filii eius et fratres eius. Cedmihel et. fili eius et filii Iuda quasi unus ut instarent super eos qui faciebant

opus in templo domini filii Anad filii eorum et fratres eorum 1475 leuitae. Iosue hoc loco non filium Iosedech sacerdotem magnum

dicit sed unum de leuitis de quibus praedictum erat quod constituti fuerint a uiginti annis et supra ad urguendum opus domini de quibus fuit et Cedmihel et filii Anad qui pariter iniuncto sibi eidem operi cum filiis et fratribus suis curam 1480 adhibuisse narrantur. Denique supra in catalogo populi Israhel hi post sacerdotes primi leuitarum nominatim commemorantur

148;

149o

1495

1500

: Lewiae,

mquit,

fi

Iosue

et Cedmahel

filiorum

Odewuiae septuaginta quattuor. Vnde ex utroque loco colligitur principes eos et patriarchas fuisse leuitarum temporis illius. Vbi bene filii Iuda in medio leuitarum interponuntur qui simul instaurando templo domini curam impenderint, et hi propter eundem pietatis consensum quasi unus stetisse commemorantur. Hic namque est ille de quo praediximus nobis semper imitandus ordo uirtutis ut ecclesiam suam sanctam et dicati Deo gradus omnes et communis populi totius deuotio pro suo quisque modulo aedificet. Notandumque et crebrius rememorandum quantum boni populo malum captiuitatis contulerit de qua eruti tanta omnes intentione quanta numquam antea caelestibus obsequiis operam dare probantur. Sed et hodie multis qui in pace ecclesiae neglegenter uixerant subito errasse et in flagitia aliqua cecidisse profuit dum post casum paenitendo erecti uigilantius domino seruire coeperunt et qui pigri ac desides in innocentia stare uidebantur per accidentem sibi ruinam ammoniti sunt sollertius erga sui custodiam contra omnes antiqui hostis insidias accingi ita ut qui nec propriam uitam curando offenderant postmodum etiam fraternae salutis cum sua erectione curam gerant. Omnis igitur populus reuertentium de Babylone in Hierusalem curam templi restaurandi sed maxime leuitae et filii Iuda 1472/1495 I Esd. iii, 9. —— 1482/1483 I Esd. ii, 40.

Enad

1469 nostrorum LO P.$

O P 1472 Fecitque L 14:3 starent I, O P*.$ 1478 enadad P?, enad .$! 14** fuerant L'OP

adiuncto O P

1480 denique] de quibus

OP.

1487 fecisse IL

1474 1479

LIBERJI

279

159; habuere uidelicet propter sacerdotalem simul et regiam sanctae ecclesiae dignitatem. Regalis enim praecipue et sacerdotalis tribus templum aedificat quia omnes nimirum qui corda fidelium uel docendo uel bene uiuendo instituunt ad corpus aeterni regis ac sacerdotis, hoc est domini et saluatoris 1510 nostri, pertinent. Vnde et ipsi auctores operis de utraque tribu Iesus uidelicet de sacerdotali Zorobabel uero de regia originem duxere. Fundato igitur a cementariis templo domini steterunt sacerdotes in ornatu suo cum tubis el lewtae filii Asaph in cymbalis 1515 ut laudarent Dewn per manus

Dawid vegis Israhel et concine-

bant in, hymnis et confessione domino, Quoniam bonus quoniam in saeculum misericordia eius super Israhel, omnis quoque populus uociferabatur clamore magno $n laudando dominum eo quod. fundatum esset templum domini. Magna omnium persona1520 rum deuotio ostenditur cum fundato templo domini et sacer-

1525

153o

1555

1540

dotes et leuitae et populus omnis iuxta suum quique gradum misericordiam domini laudabat, sacerdotes quidem sanctis ornati uestibus prout stante adhuc templo consuerant tubis personantes et cor populi ad suauitatem supernae laudis accendentes, leuitae autem in cymbalis bene sonantibus hymnos domino concinentes, populus uero clamore communi affectum sui cordis in laudando dominum ostendens. Laudabant autem dominum leuitae per manus Dauid siue in organis quae ipse fecit siue psalmos quos ipse instituit concinentes siue quia Dauid in collocatione archae principem fecit ad confitendum domino Asaph et fratres eius ut uerba dierum testantur de quo rursum dicitur quia i/i: eius sub manu ipsius erant $rophetantes quxta regem. Merito et hoc in loco cum filii Asaph laudarent et confiterentur domino per manus Dauid, hoc est iuxta dispositionem eius, hoc fecisse intellegendi sunt. Iuxta mysticum uero sensum fundato a cementariis templo domini stant sacerdotes in ornatu suo cum tubis cum conuersis ab errore peccatoribus et fundata in corde illorum fide ac dilectione Christi congaudent omnes qui audiunt ecclesiarum magistri seque ipsos sollertius operibus bonis ornantes tubis doctrinae salutaris insonant quatenus et exemplo uirtutum et hortamento sermonem adiuuent bona coepta eorum qui uel nuper ipsi paenitendo ad gratiam Christi conuenere uel nuper alios ad gratiam Christi docendo conuertere. Stant et leuitae ut laudent 1513/1519 I Esd. iii, 10-11. XXV22

1530 cf. I Paralip. xvi, 7.

1532/1534 I Paralip.

1510 utroque P 1515/1516 concinnebant L O P .$ 1516 in ozz. P laudabant .$! 15823 consueuerant LO P $1! 1526 concinnentes 1529 concinnentes O P .$ 1543 conuenire L O* P*

1522 O P.$

PI 838

280

IN EZRAM

ET NEEMIAM

134; Deum in cymbalis cum etiam secundi ordinis ministri ad in-

formationem neophitarum piis actibus suo conditori deseruiunt et hoc in mutuae dulcedine caritatis. Cymbala namque quae se inuicem tangunt ut resonent aptissime opera caritatis exprimunt quibus alterutrum se sancti ad laudem sui excitant 155o auctoris. Laudant etiam illum per manum Dauid regis Israhel cum ipsius domini et saluatoris ea quae per carnem gessit opera diligenter considerare et in quantum sufficiunt imitari satagunt.

Plurimi etiam de sacerdotibus et leuitis et brincibes patrum 1555 el seniores qui widerant templum rius cum fundatum esset et hoc templum 1n oculis eorum flebant uoce magna et multi uociferantes n laetitia eleuabant uocem. Qui uiderant templum prius fundato et hoc templo coram oculis suis partim fletus partim gaudii uoces emittebant, gaudii quidem quia templum domini 1560 quod destructum fuerat iam restaurari coepisset, fletus uero quia dolebant cernentes quantum pauperies coeptus illius temporis a magnificentissima quondam Salomonis potentia qua prius templum fundatum est distaret ; laetabantur multum quia soluti a captiuitate templum reaedificandi facultatem 1565 acceperant sed flebant uoce magna quia prius templum ob sua scelere nouerant esse dirutum cuius nec magnitudinem ipsi nec decorem ullatenus aequiperare ualebant. Nam quia propheta dicebat, Magna erit gloria domus istius nowuissimae jlus quam primae, non ad magnitudinem uel ornatum domus PL 157o sed ad rem ipsam pertinet quia maioris miraculi et euiden- 839 tioris erat diuinae uirtutis quod paucae captiuorum reliquiae inimicis etiam resistentibus tantum opus perficere ualuerunt quam quod rex opulentissimus nullum omnino habens aduersarium immo potentissimum ac ditissimum Tyri regem habens 157; adiutorem hoc cum

artificibus doctissimis prout uoluit fecit.

Item maior erit gloria domus illius nouissimae quam primae quia in priore domo cultores ueteris testamenti legis et prophetarum scripta populis praedicabant, in secunda autem Christus et apostoli gratiam noui testamenti ac regni caelestis 158o euangelizabant introitum. Sed et in reaedificatione templi spiritalis fletus et laetitia simul principibus nascitur. Gaudent namque doctores sancti in salute paenitentium lugent quia umquam paenitenda commiserint et non semper in auctoris sui uoluntate persteterint; exultant ipsi de sua 1554/1557 I Esd. iii, 12.

1550 actoris O P

1568/1569 Ago. ii, 1o.

1534 de oz. P principes] sacerdotes O P 1558 fundatum O! P.$ — templum O! P$ 1560 restaurare P 1568 50:7 domus add. domini .$ 15:2 et L,. 1573 obnique modis L, omnimodis O P $* 1577 priori O P 1581 simul et laetitia IL, O P

LIBER

I

281

15885 salute qui per paenitentiam a morte animae surrexerunt lugent se umquam peccando uitam animae perdidisse. Laetantur et neophiti gratia sui redemptoris se esse collectos dolent se cum toto genere humano in primo parente perisse et quasi corrupto ab hostibus templo Dei statu uidelicet corporis et 159» animae

immortalis

in Babylonem,

id est confusionem

prae-

sentis exilii, se fuisse transmigratos. Verum quia crescentibus bonorum profectibus crescit pariter inuidia malorum neque umquam inter augmenta piorum deerunt temptamenta prauorum qui uel bonum ficte ostentando uel aperte malum 159; ingerendo sanctos laedere conentur recte subiungitur : Audierunt autem hostes Iudae et Beniamin quia filii captiuitatis aedificarent templum domino Deo Israhel et accedentes ad Zorobabel et ad principes bairum dixerunt eis, Aedificemus uobiscum quia iia ub uos quaerimus Deum uestrum ecce mos 16oo 2pmolawimus wictimas ex diebus Asoraddam regis Assur qui adduxit nos huc. Nota est historia quia hostes Iudae et Beniamin Samaritas dicit quos captiuatis decem tribubus rex Assyriorum de diuersis gentium populis in ciuitates eorum et terras transtulit qui postmodum accepta Dei lege et hanc 1605 ex parte seruabant et nihilominus eisdem quibus antea simula-

cris seruiebant. Hi ergo quia ueros Dei cultores abominabantur polliciti sunt eis auxilium operis ut in societatem recepti possent inferre dispendium. Facile autem cuiuis patet quia tales populi falsos fratres, hoc est hereticos et malos catholi1610 cos, figuraliter exprimunt. Qui hostes sunt Iudae, hoc est confessionis et laudis quam ecclesia domino in praesenti per fidem rectam et opera fide digna offert, hostes quoque Beniamin, hoc est filii dexterae, dum eos qui se audiunt a sorte segregant populi fidelis qui ad dexteram iudicis in futuro 1615 benedictionem est et regnum percepturus aeternum. Tales ergo dicunt ad Zorobabel et principes patrum, Aedificemus uobiscum quia iia ui uos quaerimus Dewm uestrum, cum affectant heretici auctoritatem sibi praedicandi aeque inter catholicos tribui promittentes se unam eandemque cum eis 1620 rectae fidei et operationis tenere ac diligere castitatem quatenus accepta potestate docendi in medio boni seminis a quo apostolus Paulus cognomen accepit ut spermologos, id est inter-

IPIE

serant. Sic fecere quidam in Niceno concilio qui rectae fidei

seminiuerbius,

diceretur

zizania

doctrinae

occultae

840

1590 cf. Hieron., zoz;. (CC LXXII, 62, 18). 1596/1601 I Esd. iv, 1-2. cf. Hieron., 2oz7. (CC LX XII, 67, 19 ; 62, 24). 1614 cf. Matth. xxv, 34. cf. Matth. xiii, 24-25. 1622 cf. Act. xvii, 18.

1597 et ozz. P exteras DLLOP

1610 1621

1600 Assoraddan L O P .$ 1601 Iudeae P 1604 et terras] 1612 505; quoque ad. sunt P! sup. 1624 facere L .$*

282 1625

1630

IN EZRAM.

ET NEEMIAM

inter catholicos patres non catholica mente subscripserunt ut quo fidelibus familiarius essent admixti eo recipiendae perfidiae Arrianae liberius locum struerent, sic Pelagius in concilio Palestino heresim suam qua gratiam Dei acerrime impugnabat confessione et scripto non ex animo anathematizauit ne ipse a catholicis sacerdotibus anathematizatus locum docendi in ecclesia ac suum errorem seminandi facultatem amitteret.

Ecce, inquiunt, nos immolauimus uictimas ex diebus Asoraddan

regis Assur qui adduxit nos huc. Immolastis uictimas sed immundas quia non renuntiastis idolis. Quae enim participatio 1655 iustitiae cum iniquitate aut quae societas luci ad tenebras, quae autem. conuentio Christi ad Belial ? Intrastis namque terram filiorum Israhel non a Iosue introducti non Hierosolimorum imperio subditi sed a rege perfido ab hoste populi Dei in terram eius adducti non ut in hac domino sed eidem regi ad1640 uersario seruiatis. Sic etenim heretici sic falsi catholici cum pacem ecclesiae uel uiuendo peruerse uel etiam docendo impugnant ab Hierosolimorum sunt regno prorsus extranei et ad gentilium magis quorum peccata non deserunt sortem perditam pertinent immo ut apertius dicam tales non domino 1645 Iesu sed diabolo duce cuius figuram Asoraddan rex Assur tenuit sanctae ecclesiae fines introeunt. Quo enim nisi diabolo instigante agitur cum quis sacramenta ecclesiae percipit non ut per haec ipse Deo consecretur sanandus sed ut consecratos Deo alios ex familiaritate corrumpat acrius indamnandus ? 1650 Sic fecit Simon ille magus qui baptismum in ecclesia non ob suae studium saluationis sed ut res ecclesiae certius ex uicinitate dinosceret accepit quod exitu ipso perdocuit cum ecclesiam quae in persona ficti fratris nequiit in persona aperti hostis acerbissime turbauit. Sequitur : 1655 Et dixit eis Zorobabel et Iosue et reliqui principes patrum Israhel : Non est uobis et nobis ut aedificemus domum Deo nostro

sed nos tsi soli aedificabimus domino Deo nostro. Non est here1660

1665

ticorum aedificare domum domini quae est ecclesia a qua ipsi probantur esse alieni sed eorum solummodo qui Christo uero regi ac sacerdoti adhaerentes principes patrum uocari meruerunt ob curam uidelicet piam quam habent erga eos qui Deum uidere desiderant quod interpretatur Israhel.

Factum. est igitur populus terrae ut impediret manus populi Iudae et turbaret eos ?n aedificando. Recte populum terrae dicit eos qui operarios ueritatis turbare atque opus ecclesiae tempta1634/1636 II Cor. vi, 14-15. — 1630 cf. Act. viii, 9-24. 1663/1664 I Esd. iv, 4.

— 1635/1657 I Esd. iv, 5.

1629 5o;; non add. et LO P 1630 ex] in P 1649 indamnandos OP 1656 nobis et uobis P! 1663 ecclesiae] caeleste L .$

LIBER

I

283

bant impedire populum autem Iuda, id est confitentem et glorificantem, eum qui integra mente domino Deo suo aedificare,

hoc est ad eius uoluntatem faciendam gloriamque quaerendam omnium quos posset animos atque ora conuertere, quaerebat. 167o Quoties autem heretici non solum in ciuitatibus singulis uerum et in prouinciis integris uel peruerse docendo uel etiam hostiliter saeuiendo dogma uerae confessionis impedierint utinam nesciremus. Nam ut de magistro gentium sileamus qui biennio uinctus in Caesarea ob persecutionem Iudaeorum ab officio 1675 aedificandae domus Dei linguam compescuit, ecce sequentium hereticorum insidiis beatus Athanasius pluribus annis patria profugus Ambrosius in sua ciuitate obsessus Hilarius in exilium religatus Eusebius martyrium passus plures in Africa episcopi linguis abscisis a sua prouincia eiecti alii atque alii 168o diuersis poenis uexati uel interempti domum Dei quam aedificauerant populis terrae, hoc est hominibus sua quaerentibus non quae sunt Iesu Christi, profanandam demisere donec tempore diuinitus prouiso denuo sapientibus architectis reaedificandae post captiuitatem eiusdem domus copia subpeteret, 1685 id est donec catholicis patribus restaurandae post deprehensas ac superatas hereses ecclesiae facultas daretur. Conduxerunt autem. aduersum eos consiliatores ut destruerent consiliwm eorum omnibus diebus Cyri vegis Persarum et usque ad regnum Dari regis Persarum. Notanda distinctio uerborum 169o quia consiliarios quidem dicit dato pretio conduxisse aduersum instauratores templi ut destrueretur consilium eorum non tamen destructum dicit consilium eorum esse aut quod ab opere cessarent prius quam scripta ad Artarxerxen epistola accusationis ipso iubente $rohtbuerunt eos, ut scriptura dicit, 1695 2:1 brachio et robore ; ibi enim sequitur : T'wnc intermissum est

opus domus Dei in Hierusalem et non fiebat usque ad annum secundum. DarW vegis Persarum. Vnde colligitur quia toto quidem

tempore

Cyri operi coepto

quamuis

segnius iusto

instabant illo autem mortuo non consiliis prauis impediti sed 1700 aperta sunt impugnatione ab operando repulsi. Non enim audebant hostes uiuente adhuc Cyro qui opus illud iusserat fieri aperte obluctando quamuis occulte suggerendo uel consiliando edictis illius contraire. In promptu est autem allegoricus sensus quia ecclesiam heretici prout temporis oportunitas 1673 cf. Act. xxiv, 28. 1697 I Esd. iv, 23-24.

1682 Phil. ii, 21.

1687/1689 I Esd. iv, 5.

1694/

1668 gloriam P.$ ^ 1674 Caesaria L 1677/1678 exilio O* P$ 1678 relegatus .$! | 1682 profanandas L O $ ^ 1685 restaurandis $5 —— 1686 ecclesiis .$! 1690 conduxerunt L.$ ^ 1692 ab om. L O P* 1697 tanto P 1701/1702 fieti iusserat LL OP I9

C. C. CXIX 4

PI7 841

284 1705

1710

IN EZRAM

ET NEEMIAM

arriserit nunc consiliis malignorum dogmatum nunc acerbiore gladiorum pugna insequuntur et aliquando etiam suffragio gentilium principum eam uexare non metuunt. Impediunt enim manus populi Iudae cum ecclesiam in membris suls infirmioribus ab operibus piae professionis retardant, destruere nituntur consilium operandi cum etiam animos eorum ab intentione ipsa bonae actionis reuocare satagunt, accusant eos ad reges cum principum quoque terrenorum opera contra

1715

ecclesiam praesidia conquirunt. Quod quantum noceat fidei tempore Arrianae perfidiae luce clarius innotuit. In regno autem. Asueri principio regni eius scripserunt accu-

sationem aduersum habitatores Iudae et Hierusalem, et 4n daebus

Avlarxersis scripsit Beselam Mitridates et Tabel et reliqui qui

erant in consilio eorum ad. Artarxersen regem. Persarum, et cetera. Artarxersen hunc qui epistolam accusationis a Samari1720 tis suscipiens uetuit Hierusalem ac templum construi Iosephus putat esse Cambysen filium Cyri qui post patrem triginta annis imperio functum ipse octo annis regnauit, et post eum magi uno anno regnantes Darium filium Hystaspis regni habuere successorem, cuius secundo anno quo templum aedificari per1725 misit dixit per Zachariam prophetam angelus pro populo interueniens : Domine exercituum. wusquequo iw mon müsereberis Hierusalem et urbium Iuda quibus iratus es, iste sebtuagesimus annus est. Asuerus autem cui pariter epistola accusationis missa dicitur ideo fortasse an aliquid rescripserit aut respon1730 derit taceatur quia uel eodem quo regnare coepit anno decedens Artarxersi potius apicem regnandi et haec curandi reliquit uel contemporaneus quidam erat Artarxersi sed quasi minoris potentiae illum magis haec tractare ac decernere permisit. Hoc est exemplar epistolae quam miserunt ad eum : Artarxersi 1735 regi serui tui qui sunt trans fluuium. salutem dicunt ; notum sit regi quia Iudaei qui ascenderunt a te ad nos uenerunt in. Hierusalem ciuitatem vebellem et bessimam quam aedificant exiruentes muros eius et parietes conponentes. Artarxerses cui suadetur et 1740 qui persuasus praecepit ne Hierusalem aedificetur figuram tenet uel alicuius gentilium principum ecclesiae utique inimici et persecutoris uel ipsius antiqui hostis omnium bonorum aduersarii Iudaei qui accusabantur ad regem uiros ecclesiasticos Samaritani qui accusabant hereticos ut semper desig1713/1718 I Esd. iv, 6-7. — 1720 cf. Ioseph., zzz. XI, 2 — 3, 1. — 1926/1728 Ziachwir2

1735/1739 I Esd. iv, 11-12.

1715 Assueri LO P1.$ 1716 aduersus L, O P 1717 Besellam P! 'Taliel L, 'Talihel O, Thaliel P, Dalihel .$ 1722 functus P . 1723 staspi L O P 5*,

istaspis 5"

1925 per] ad

LO P

1743 aduetsariique I, O

PL 842

LIBER I

285

174; nant. Vnde congrua sibi uoce Hierusalem ciuitatem rebellem

1750

1755

1760

176;

177»

ac pessimam nuncupant. Talem namque heretici catholicam quam impugnant unitatem iudicant. Re autem uera rebellis est et muros parietesque rectae fidei lapidibus testimoniorum caelestium aduersus tela impugnantium errorum componit de quibus Esaias dicit : E? occupabit salus muros tuos, et portas uas laudatio. Sed non est pessima dicenda nisi ab illis solummodo qui ab optimae sunt electionis sententia prorsus auersi. Inter quae notandum quod ex eo tempore populus Dei Iudaeorum coepit nomine censeri eo quod ex tribu Iuda maxime fuerint hi qui primo de captiuitate ascendentes Hierosolimae urbis moenia et opus templi restaurarunt euacuatamque habitatore prouinciam denuo superatis hostibus qui proxima tenebant loca possederunt. Nunc igitur notum sit regi quia si ciuitas illa aedificata fuerit e£ nuri evus. instaurati tributum. et uectigal et amnuos reditus non dabunt et usque ad reges haec noxa perueniet. Deo gratias quia uerum de ciuitate domini quae est ecclesia hostes ipsius ciuitatis confitentur quia si aedificata post captiuitatem fuerit et muri illius ciuitatis de lapidibus uiuis, hoc est animabus sanctis, contra mundi huius superbiam erecti tributum nefandae seruitutis ciues illius, hoc est electorum populi, ultra malignis spiritibus peccando non dabunt ; quin immo principibus jotestatis aeris hwius aedificatio pietatis nocebit dum cotidie per lauacrum regenerationis regno diaboli auferuntur plures ex his qui in seruitium regni illius ob reatum primae transgressionis fuerant generati qui agente gratia Dei per Iesum Christum dominum nostrum amplius hosti indebitum sed suo conditori iam iustum uectigal debitae seruitutis tribuunt annuosque reditus primitiarum ac decimarum suarum quae

1775 per inchoationem

ac perfectionem bonorum

operum fiunt illi

a quo acceperunt largitori donorum et bene uiuendo et gratias agendo referunt. Nos ergo memores salis quod in balatio comedimus et quia lesiones regis uidere nefas ducimus idcirco misimus et nuntiaui-

1780 sus regi uL recenseas in. libris historiarum patrum tuorum. et inuenies scriptum, in commentariis el scies quoniam urbs illa urbs rebellis est et nocens regibus et brouinciis et bella concitant. in ea ex diebus antiquis. Sal in palatio comedunt Samaritani

1v50/1751 Es. Ix, 18. — 1739/1761 I Esd. iv, 13. — 1768 Eph. ii, 2. 1772 Rom. vii, 25 ; cf. I Cor. xv, 57.

1778/1783 I Esd. iv, 14-15.

—1771/

1745 sibi oz. .$ 1750 dicit Esaias LL,O P tuos] nostros O P .$* 1752: electione sententiae L .$ 1755 ascenderunt O P 1759 illa aedificata] confitentur structa O, confidenter structa P 1760 redditus DP? .$* 1762 quae]; 1782 concitantur O P .$ 1779 uideri O P quod L OP.$

IN EZRAM

286

ET NEEMIAM

cum heretici saporem mundanae philosophiae cum suauitatem

PL 845 etiam lesiones regis perfici uidere nefas ducunt cum sufferre nequeunt si qui regnum diaboli pia fide uel actione impugnare

178; rethoricae

cum

uersutiam

dialecticae

artis instituunt.

Qui

conantur, timent. bella concitari in ecclesia ne a propugnatoribus illius hereses et fallaciae ipsorum una cum gentilium

179» dogmatibus debellentur duce nimirum illo qui ait : Non ueni

facem máttere sed gladium ; et iterum : Ignem weni mittere n lerram el quid uolo nisi ut ardeat ; gladium uidelicet sui uerbi quo aduersarios sternat et ignem caritatis quo suorum corda accedens omnia contrariae sectae arma et scuta comburat.

1:5

Nuntiamus mos regi quoniam si ciuitas illa aedificata fuerit et muri ipsius instaurati possessionem trans fluwiwm non habebis. Fluuium dicit Eufraten intra quem Syria est. Qui merito riuum sancti baptismatis insinuat uel quia unus de quattuor

fluminibus est quae de uno paradisi fonte orientia totum orbem 18oo irrigant in figuram nimirum quattuor euangelistarum qui ab uno

fonte uitae, id est domino

saluatore, inspirati consona

uoce gentibus cunctis lauacrum salutis praedicant uel quia Eufrates frugifer interpretatur quod uocabulum aptissime congruit illi sacramento quo orbis ablutus et sanctificatus 180; fructum. animarum tricenum sexagenum et centenum Deo gignere consueuit. Quaerit ergo rex Persarum qui interpretantur temptantes possessionem trans fluuium cum antiquus hostis excitatis temptationum incursibus ecclesiae fines inrumpere et eos etiam qui sacro sunt fonte redempti sibi sub1810 iugare conatur. luuant eum Samaritae cum impugnantes ecclesiam heretici pro regno diaboli militant et quasi dolentes dicunt, Quoniam si ciuitas illa aedificata fuerit et muri ipsius instaurati per fidem utique rectam et opera religiosa iustorum, ille trans fluuium, id est in cordibus eorum qui iam Deo renati PL 18315 sunt per baptismum, possessionem locumque habere non 844 possit. Intellegunt etenim etiam hi qui fidem rectam non intellegunt quod unam eandemque mentem lux simul et tenebrae iniquitas et iustitia Christus et Belial possidere nequeunt. Verbum misit rex ad Reum Beeltheem et Samsai scribam. et

1820 ad. reliquos qui erant in. consilio eorum habitatores Samariae et celeris trans fliwuiwm, Salutem, dicens, et bacem ; accusationem

quam misistis ad. mos manifeste lecía est coram me, et cetera 1790/1791 Matth. x, 34. 1791/1792 Luc. xii, 49. 1795/1797 I Esd. iv, 16. 1798 cf. Gen. ii, 14. — 1803 cf. Hieron, zoz. (CC LXXII, 160, 17). 1805 cf. Matth. xiii, 8.

Cot. vi, 14-15.

1806 cf. Hieron., 7oz;. (CC LX XII, 129, 18).

181* cf. II

1819/1824 I Esd. iv, 17-21.

1784 sapore L P*, sapoti O suauitate L, O P 1785 uersutia LLO P 1786 uideri O P 1794 conburantur O P 1804 ablutus] saluatus O P 1806/1807

interpretatur O* P

1807 temptans O! P

1819 belteem L*, beltheem L* O P*

LIBER

I

287

usque dum ait, Nwnc ergo audite sententiam ut brohibeatis uiros illos et urbs illa non aedificetur. Patet litterae sensus, patet et

182; allegoriae quia rex profanus antiquus uidelicet aduersarius libentissime fauet uotis eorum qui ecclesiam persequuntur et eam aedificari prohibent. Habitant autem hostes Hierosolimorum in Samaria quae interpretatur custos non quia praecepta fidei et ueritatis ulla ratione possint custodire qui uisioni uerae 183o pacis obstinata mente probantur contraire sed quia ipsi custodiam penes se uirtutum manere iactant quando aduersus moenia pacis per heresim pugnant. ltaque exemplum edicti Artarxersis regis leclum est coram Rewum. Beeltheem

et Samsai

scribam

et. consiliariis eorum,

et

1835 abierunt festint in. Hierusalem ad Iudaeos et brohibuerunt eos

in brachio e robore ; tunc intermissum est opus domus Dei in Hierusalem et non fiebat usque ad annum secundum regni Darii regis Persarum. Patet ordo historiae quod hostes populi Dei primo opus sanctum persequendo impediebant dein consilium 1840 rectae intentionis eorum consiliis nequam dissipare temptabant nec adhuc tamen eos ex toto ab opere domus Dei retrahere ualebant prius quam regali auxilio fulti auctoritate illis publica obsisterent. Quorum notanda in accusando fraudolentia quod eos qui in domum Dei aedificabant ciuitatem 184; contra regnum Persarum aedificare querebantur et praecipiente rege ne ciuitas aedificaretur ipsi mox accepta regalium litterarum auctoritate ne templum aedificaretur noxia uirtute restiterunt cum neque ipsi aliquid de constructione templi sed tantummodo ciuitatis accusassent neque rex aliud quam 185o ciuitatem

prohibuisset

construi.

1828 cf. Hieron., 2ozz. (CC LX XII, 148, 4).

1829 uisione O .$* QUE 1843 in oz. EXPLICIT

1833/1838 I Esd. iv, 23-24.

1835 festini] confestim .$ OP accusandi O P

LIBER PRIMVS.

INCIPIT LIBER

1842 auctoritate] hereditatem SECVNDVS.

L O P$

II

Prophetauerunt. autem. Aggeus propheta et. Zacharias filius PL Addo rophetantes ad Iudaeos qui erant in Iudaea et Hierusalem. $43

in nomine Dei Israhel. Tunc surrexerunt Zorobabel filius SalaVA

Io

I

A

2o

eA

thühel et Iosue filius Iosedech et coeperunt aedificare templum Dei in Hierusalem. et cum eis prophelae Dei adiwuantes eos. Haec

in libris eorundem prophetarum plenius scripta sunt.-Quibus uidelicet uerbis ipsi uel socordiam redarguerint eorum qui neglegentiores erga opus templi extiterant uel promisso Dei auxilio eos ad operandum accenderint qua item deuotione ad exhortationem illorum siue Zorobabel ac Iosue seu populus omnis sese ad opus aedificandae domus domini accinxerint. Et quidem Aggeus propheta ita incipit : Im ammo secundo Darii regis in uno die mensis sexti factum est uerbum domini in mamw Aggei prophetae dicens, Dic ad Zorobabel filium Salathihel et ad Iesum filium Iosedech sacerdotem magnum dicens, Haec ait dominus exercituum. dicens, Populus iste dicit, Nondum uenit tempus domus domini aedificandae ;et facium.

PL 944

est uerbum domini in manu Aggei prophetae dicens, Numquid tempus uobis est ut habitetis in domibus laqueatis et domus ista deserta ; et paulo post : Ef suscitauit dominus spiritum Zorobabel filii Salathihel ducis Iuda et spiritum Iesu filii Iosedech sacerdotis magni ei spiritum. reliquorum de omni bopulo, et ingressi sunt et faciebant opus in domo domini exercituum Dei sut in die wicesima. el. quarta mensis in sexto mense in anno secundo Darii regis ; et in sequentibus quod supra posuimus : Magna. erit gloria domus istius nowissimae plus quam frimae, dicii dominus exercituum. ltem Zacharias ita incipit : Im

mense ociauo in anno secundo Dar factum est uerbum domani ad Zachariam fiium Bavachiae filium Addo prophetam. Ex 3 o quo titulo clarius apparet quomodo eundem prophetam Ezras filium Addo nominet uidelicet quod nepos illius fuerit ; ipse autem Addo propheta fuisse nobilis intellegendus est cuius PL Zacharias cum esset eximius in prophetis iure filius diceretur. 845 Inter quae notandum quanti spiritus isti prophetae fuerint 3 A ut aduersum tanti regis edictum et Samaritanos gentesque cunctas per circuitum aedificationem templ impedientes iuberent templum extrui. Zorobabel quoque et Iesus et populus qui cum eis erat non minoris fidei probantur extitisse ut prophetas magis audirent iubentes quam prohibentis regis 4» imperium. Verum quia saepius in hoc uolumine de Zorobabel 1/5 I Esd. v, 1-2. 12/20 Agg. i, 1-4. 20/25 Agg. i, 14-ii I. Agg. ii, 1o ; supra, I, 1568-1569. 27/29 Zach. i, 1.

32 nobis P

26/21

IIDERNE

45

$0

55

6o

289

et Iosue siue Iesu, unum enim nomen est, diximus quomodo dominum saluatorem regem ac sacerdotem summum et genere designarent et actione commodum uidetur ipsa etiam nomina eorum quomodo illum significent exponere. Zorobabel ergo dicitur ortus in Babylone siue magister Babylonis, Salathihel petitio mea Deus, Iesus siue Iosue saluator, Iosedech dominus iustus. Et quidem Iesus aperte sicut et filius Nun dominum Christum Iesum sonat. Vnde uterque populum in terram repromissionis ille de longo incolatu heremi hic de longiore seruitio captiuitatis introduxit in figuram ueri Iesu qui electos suos ab omnibus malis eruens ad promissa superni regni gaudia inducit. Qui est filius Iosedech, id est domini iusti, quia de eo canitur in psalmo : Dominus iustus concidet ceruices beccatorum, confundantur ei veuereantur omnes qui oderunt Sion. Zorobabel quod ortus in Babylone uocatur iuxta historiam ad ipsum respicit quia ibi natus est cum esset de stirpe Dauid qui est natus in Bethleem iuxta uero allegoriam ad dominum pertinet qui ut mundum a confusione errorum erueret in Babylone, id est in confusione huius mundi, ad tempus oriri et conuersari dignatus est. Qui etiam magister Babylonis uocatur non quod ea quae Babylonis, id est huius mundi, sunt doceat sed quod eos quod Babiloniorum iugo pressos inuenit ad gratiam libertatis erudiat atque eruditos ad moenia patriae caelestis per-

ducat. Cuius pater est Salathihel, id est petitio mea Deus, cui 65 ipse dicit in psalmo : Pefe a me, et dabo tibi gentes hereditatem

75

tuam. Sed et uniuscuiusque fidelium Deum et patrem domini nostri Iesu Christi inuocans cum non aliud ab illo quam ipsum Deum quaerit potest eum recte Salathihel, id est petitio mea Deus, nominare iuxta illud psalmistae : Quid enim mihi vestat n caelo et a te quid uolui super terram, et cetera usque dum ait, Mihi autem adhaerere Deo bonum est. Petitio ergo nostra Deus est cum ipsum solum ab ipso quaerimus ut aeterna ipsius mereamur uisione perfrui. In ipso tempore uenit ad. eos Tatannat qui erat dux trans flumen et Starbuzannai et consiliarii eorum sicque dixerunt eis : Quis dedit uobis consiliwm ut domum hanc aedificavetis e muros hos instauretis ? Ad. quod respondimus eis quae essent nomina. hominum auctorum illus aedificationts. Oculus autem Dei

44 cf. Hieton., 2ozz. (CC LX XII, 125, 26-27 ; 138, 6 ; 76, 28 ; 104, 29; 124, 23). 53/54 Ps. 128, 4-5. 59 Hieron., sozz. (CC LXXII, 62, 18). 65/66 Ps. 2, 8. 69/40 Ps. 72, 25. 41 Ps. 572228; 94/80 I Esd. v, 3-5.

41 5057 Iesu add. quod $1 sup. enim] esse est ozz. S 45 hortus L, O P .$* 41 Iesus oz. 5 apette ozz. P 52 quia de eo] de quo 5! sup. ras. 54 oderant S 64 cui] qui LO P 65 ipsi O P* 68 eum oz. OP 69 nominati O! P 90 prius et om. P *4 post ipso add. autem P ** hos oz. P instauratetis O* P .$

290

IN EZRAM

ET NEEMIAM

eorum factus est super senes Iudaeorum, et non potuerunt inhi-

8o

85

90

9A

IOO

IO

A

IIO

115

bere eos. Patet litterae textus quia confortati uerbis prophetarum optimates Iudaeorum non ualebant hostium insectationibus a sancto opere praepediri a quo quiescentibus adhuc prophetis prae timore hostium cessauerant. Quod eodem nunc ordine in sancta ecclesia geritur dum hi qui malignorum uel hominum uel spirituum insidiis retardati tepidiores erga opus bonum aliquamdiu permanserant repente uerbis siue PL doctorum fidelium seu diuinarum scripturarum correcti in 846 tantum bonis studiis feruere incipiunt ut nullis temptationum ualeant machinis uinci atque a proposito suae intentionis reuocari. Quaeritur autem merito quomodo dictum sit, Ad quod resbondvmus eis, quasi et ipse qui scripsit tunc praesens adfuerit cum Ezras hunc librum scripsisse dicatur qui non his temporibus Hierosolimae fuisse sed longo post tempore regnante Artarxerse illo uenisse repperitur. Aut ergo uere ibi fuit tempore illo quo templum aedificabatur et facto templo rediit Babiloniam ut plures de filiis Israhel reduceret ad Hierusalem aut certe etiam si adhuc ibi non erat cum aedificaretur templum se tamen illis iungit qui aedificabant quia quasi suum esset omne quod erga fratres suos agebatur uel quod ipsi agebant aestimabat. Sic et apostolus eiusdem concordia fraternitatis se quodam modo consociat eis qui in fine saeculi futuri sunt sanctis : Nos, inquit, qu? utwimus qui vesidui sumus in aduentu domini nostri non braeueniemus eos qui dormaierunt. Placuitque ut ves ad Darvwm veferretur et tunc. satisjacerent aduersus accusationem. illam. Exemplar epistolae quam. misit Tatannaa dux regionis trans flumen et Starbuzannaa et consiliatores eus Apharsacaet qui erant trans flumen ad. Darwm regem, et cetera usque ad finem epistolae in quo dictum est, Nwnc ergo, s& widetur vegi bonwm, vecenseat 1n bibliotheca vegis quae est in. Babylone utrumnam a. Cyro rege iussum sit ut aedificetur domus Dei in Hierusalem et uoluntatem regis super hac ve mittat ad nos. Multum dissimilis est haec epistola quam Tatannai scribit Dario illi epistolae quam Reum et Samsai scripserunt Artarxersi. Illa namque accusatione Hierosolimitarum haec laude non solum gentis sed et Dei omnipotentis plena est. Denique ita incipit : Dario regí jax ommis; moiwm sit regi 102/104 I Thess. iv, 15. 117/122 I Esd. v, 7-9.

105/108 I Esd. v, 5-6.

109/113 I Esd. v, 17.

82a]eP 96 ad] in LO P 100 5o:; apostolus adZ. ab L, ob O .$* (de/.), ad P eosdem L O P $* 102 sanctos L OP 103 praeuenimus L 108 Aphatsachei L O P.$' 109ad]in OP — 110/111 quae est oz..$ 111 rege

om.LOP.S$

LIBER II

291

isse nos ad Iudaeam $rouinciam ad domum Dei magni quae

aedificatur lapide impolito et ligna bonuntur in parietibus 120 0pusque illud. diligenter extruitur et. crescit dn manibus eorum, interrogaumaus ergo senes illos et ita diximus eis, Quis dedit uobis potestatem ut domum hanc aedificetis, et cetera. In quibus uerbis hoc quoque notandum quomodo dictum sit lapide impolito domum Dei aedificatam cum constet tantum opus non nisi 12; de politis lapidibus potuisse fieri. Sed lapide impolito intellegendum est lapide nouo quem ipsi quidem impolitum reppererunt sed poliendo aptum aedificio domus domini fecerunt. Nam etsi ueterum lapidum qui sicut Hieremias plangens ostendit dispersi erant in capite omnium platearum 130 aliqui remanserunt, nulli tamen dubium quin et noui erant lapides poliendi ex quibus opus templi posset impleri. Cuius nimirum rei in promptu est mysterium cum uiderimus ecclesiam Dei aedificari non solum de his qui paenitendo resipiscunt ad uitam sanctitatis quam olim peccando perdiderant uerum 15; etiam de illis qui nuper ad fidem uocati institutione magistrorum quasi norma opificum compositi atque in aedificium domus domini congruo sibi sunt ordine locati. Quamuis et ita recte possit accipi quod de ueteribus ac nouis lapidibus de iamdudum politis ac diutius impolitis templum sit aedificatum 14o cum de utroque populo Iudaeo scilicet et gentili una Christi ecclesia colligitur, uno qui iamdudum cognitione atque obseruantia legis Dei uelut politus extiterat, altero qui idolatriae mancipatus nulla spiritalium architectorum industria nullo PL pietatis cultu deformitatem agrestis ac terrenae mentis exu- 847 14; erat. Quodque sequitur in eadem epistola, e£ ligna $onuntur in jarietibus, ligna quae ad munimentum uel ornatum erant parietum templi adposita eandem sanctorum uitam in ornatum sanctae ecclesiae quam et lapides signant iuxta quod et supra docuimus. Quorum uidelicet lignorum meminit propheta 15o in psalmo in quo domus domini aedificatur post captiuitatem : Tunc exuliabunt omnia ligna siluarum. anie faciem. domini quoniam wemnii vudicare terram. Exultant quippe corda superborum quondam quoniam de monte impio paternae traditionis excidi atque in aedificationem domus domini 15; meruere transferri, exultant autem ante faciem domini quoniam

uenit vudicarve terram. cuius districtionem iudicii salubriter timendo praeuenerunt et cuius aduentum quondam peccatores 129 cf. Thren. iv, 1.

151/152 Ps. 95, 12-15.

126 est oz. OP 130 ut.$ 131 possit. 139 ac oz. O,] orum $ genitilum .$! 146 monimentum O P*.$* ornatu L OP 151 a facie P 152 po;/. uenit add. quia uenit $! — 182/183 quondam superborum L O P 156

et P 140 Iudae14* patieti ILLO P quoniam uenit O, distinctionem O P

292

IN EZRAM

ET NEEMIAM

poterant timere iam nunc correcti et iustificati ocius hunc adesse desiderant. Illa ergo epistola insidiosis haec amicalibus 160 est scripta litteris et merito quia illa a Samaritis hostibus utique Iudaeorum haec autem missa est a duce regionis quae erat trans flumen, hoc est inferioris Syriae ac Phoenicis, et a sociis eius qui nullas contra Iudaeos inimicitias habuere domesticas sed tantum regis a quo potestatem ducatus acceperunt uoluntatem scire et exsequi curabant. Vnde recte Samaritae qui primam scribentes epistolam animos regis aduersus structores templi accenderunt hereticis comparantur qui ecclesiam saepe in tantum foeda peste commaculant ut etiam gentilibus exosam reddant eorumque furorem aduersus 170 illam excitent. Porro dux iste Syriae qui regem de opere domus Dei non accusando instigat sed consulendo interrogat eorum recte imaginem exprimit qui adhuc in gentilitate positi fidem et opera mirantur ecclesiae nec se credituros abnegant, si hanc ueram esse ac iustam diuinitatis culturam intellegere possint. 3 I Denique audiens a senibus Iudaeorum cum rationem suae aedificationis redderent, Nos swmus serui Dei caeli et terrae et

180

18 5

190

19 A

aedificamus templum quod. erat extructum ante hos annos multos quodque vex Israhel magmus aedificauerat et extruxerat, bostquam. autem ad iracundiam brouocauerunt patres nostri Deum caeli et tradidit eos in manu Nabuchodonosor regis Babylonis Chaldei domum quoque hanc destruxit, et cetera quae de renouatione eiusdem templi quae per Cyrum praecepta est responderunt, nil ultra cum suis consiliariis contradicere neque aedificantes uolebat impedire uerum simplici animo perquirebat utrumnam Cyrus templum aedificari iussisset et utrum ipse Darius hoc aedificari uellet agnita autem uoluntate utriusque regis ad aedificationem templi diligenter et ipse cum suis ut ocius opus perficeretur auxilium ferre curauit ut in sequentibus scriptum est. Quae cuncta menti et actioni conueniunt eorum qui in gentili prius uità constituti conuersationem sanctae ecclesiae repente uisam obstupescere deinde rationem eiusdem religionis audire ac discere student atque ad ultimum agnito quod haec a Deo caeli et terrae qui est solus Deus uerus originem sumpserit et ipsi eius sacramentis credentes communicare eiusque aedificium iuuare laetantur. Verum Darius rex accepta ducis et consiliatorum eius epistola quid egerit uideamus. Tunc, inquit, Darius vex praecepit, ei recensuerunt in 176/181 I Esd. v, 11-12.

197/202 I Esd. vi, 1-3.

159 amicabilibus P? .$ 161 ubique P qui 5$ 162 ac] et P 168 ecclefoeda peste] sed aperte P? 181 destruxetunt I, O P 183 nihil (DID 184 uolebant O .$ 18? ad] siue L O 5 aedificatione L, O .$ 188 ocius] totius P 191 dein ILL O P 192 audiere O P

siae L, O

BE 848

LIBERJI

293

bibliotheca librorum qui erant repositi 4n Babylone, et ànuentum

200

20 A

21

A^

220

22 i

est in Ecbatanis quod, est castrum in Madena prouincia uolumen wnwum talisque scriptus erat in eo commentarius : In anno primo Cyri regis Cyrus vex decreuit ut domus Det quae est n Hierusalem aedificaretur in loco ubi 4mmolent hostias. Iosephus nomen loci in quo hae Cyri litterae sunt inuentae ita posuit : Ef ànuentus est in Ecbatamis constructa turre in regione M ediae codex. Porro alia translatio sic habet : In Ecbatana in aedificio tutissimo regionis Medorum. Vnde uerisimile uidetur quod nomen Madena non aliud quam Mediam significet. Quod autem sequitur, Et ut ponant fundamenta subbortantia altitudinem cubitorum sexaginta et latitudinem. cubitorum. sexaginta ordines de lapidibus impolitis tres et sic ordines de lignis nowss, non est nobis exponendum quia neque in priore templi aedificatione neque in posteriore aliquid harum mensurarum uel huiusmodi operis inuenitur. Vnde colligitur hoc Cyrus de suo sensu protulisse et mensuram siue ordinem operis ut sibi congruum uidebatur adnotasse. Siquidem templum ut uerba dierum narrant in mensura prima, hoc est intra muros interiores, habebat sexaginta cubitos longitudinis uiginti cubitos latitudinis porro altitudinis ut regum historia scribit usque ad cenaculum cubitos triginta deinde alios triginta cubitos usque ad cenaculum superius quo usque altitudo porticuum ascendebat ut Iosephus testatur deinde alios sexaginta usque ad summum tecti, id est simul centum uiginti cubitos ut uerba dierum docent. Quomodo autem dicit ordines ponendos de lapidibus impolitis tres et sic ordines de lignis nouis cum templum omne fuerit interius cedro

uestitum,

nisi forte Persarum

erat moris

ita

templa facere opere uariato ut terni ordines lapidum essent per parietes et quartus de lignis fabre factis et hoc quoque in templo Hierosolimorum eodem modo fieri debere putauit ; 230 an forte de atrio sacerdotum intellegendum est eum dixisse quod circa templum in gyro factum tres ordines habebat lapidum politorum et quartum lignorum cedri eratque adstantibus ad pectus usque altum ; aut certe de porticu domus domini quae erat ante faciem templi de qua scriptura cum palatium 203/204 Ioseph., zz77. XI, 4, 6. |209/211 I Esd. vi, 3-4. 219 cf. III Reg. vi, 2. 221 Ioseph., an. VIII, 2, 2.

— 21? cf. II Paralip. iii, 3. 223 cf.IIParalip. iii, 4.

230 cf. III Reg. vi, 36.

199 Egbatanis O P 201/202 aedificaretur quae est in Hierusalem O, aedificaretur quae est Hierusalem P 202 ubi in loco .$ 205 aedificatio L, aedificatione O P 205/206 tutissima O, iustissima P 207 Medena L O, Medana .$

210 50:/ ordines add. ergo L, O .$ de oz. 5 221 porticum L O P*.$ ordines] opetis LL O P .$* — os lapidum add. otdo P? sup. esset D? ad pectus] aspectus P! pos! usque add. ad O (ras.) P

227 233

294

IN EZRAM

ET NEEMIAM

25; regis Salomonis fabricaretur ita commemorat : Feci£ et atriwm maius rotundum. trium. ordinum de lapidibus sectis et. unius ordinis dolata cedro nec mon et in atrio domus domini interiori et in forticu domus. Sed et uasa templi Dei aurea et argentea quae Nabuchodonosor 24, o tulerat de templo Hierusalem et adiulerat in Babylonem reddantur et referantur in Hierusalem in locum suum. quae et posita sunt in lemplo dei. Quod dicit posita tunc fuisse uasa in templo dei significat templum Babiloniorum in quo ea Nabuchodonosor posuerat ut apertius supra legitur de quo haec Cyrus auferri 245 ac Hierosolimam iusserat referri. Huc usque litterae Cyri regis quae in Ecbatanis fuerant inuentae. Quibus repente nouo atque insolito more ex persona et auctoritate Darii regis additum est :

Nunc ergo Tatannai dux vegionis quae est irams flumen 250 Starbuzannai ek consiliari uestri. Apharsacaei qui estis trans flumen Procul recedite ab illis et dimittite fieri templum Dei illud a duce Iudaeorum et a senioribus eorum, domum Des allam aedificent in loco suo. Talis est ergo consequentia textus quasi

PL

si Darius ipse legisset Cyri litteras easdemque perlectas statim

849

255 Sua auctoritate confirmaret ita ut omnes

aduersarios eorum

compescens templum Dei prout illis legebatur in loco suo aedificare iuberet cultoresque illius ipse in omnibus deuotissima mente ad seruiendum illius uoluntati iuuaret. Designet ergo Artarxerxes qui supra domum uel ciuitatem Dei aedi26oficari uetuit illos rerum dominos qui constructioni sanctae ecclesiae motis persecutionibus contradixerunt inter quarum perturbationes eadem ecclesia maxime martyrum uictoria floruit, designet Darius piam illorum regum deuotionem qui agnita uoluntate christianae fidei non solum non resistere sed 265 et suis eam decretis adiuuare curabant e quibus multi interdictis priorum persecutionibus se quoque ipsos cum subiectis sibi populis eiusdem fidei sacramentis consecrari uoluerunt. Quorum personae conuenit apte quod uerbis Darii regis subsequenter adiungitur :

270

Sed ei a me praeceptum est quid oporteat fieri a presbiteris Iudaeorum illis ut aedificetur domus Dei scilicet ut de archa regis, id est de tributis quae dantur de regione trans flumen,

studiose sumptus dentur illis ne impediatur opus. Quis etenim explicare ualeat quantum ecclesia liberalitate donorum rega-

235/238 III Reg. vii, 12. 239/242 I Esd. vi, 5. 243 cf. I Esd. i, 7. 253 I Esd. vi, 6-7. 259 supra, I, 1819 sqq. 270/233 I Esd. vi, 8.

249/ ;

236 magis O P 234 et om. OP 241 et posita] conposita O P .$ 251 flumen explicit P, F. 36" 2382 posterius a om. S 250 confirmet .$ 259 aedificari L, 258 uoluntate L .$ 243 pos? dentur add. ab L OS 274 explicari L, O

LIBER II

295

27; lium uel adiuta sit uel etiam locupletata per orbem ? Quamuis etiam iuxta allegoriam possit accipi quod de archa regis sumptus in opus templi tribuantur cum etiam ex familia principum saecularium aliqui ad fidem Christi fauentibus ipsis principibus conueniunt qui uelut in archa erant regis dum regalium conscii. Sed dantur presbiteris, hoc est 28 o essent archanorum senioribus Iudaeorum, in sumptus operis templi dum his qui in Christi confessione praecesserunt magistris erudiendi atque ecclesiae membris adunandi committuntur. Qualis fuit Cassiodorus quondam senator repente ecclesiae doctor qui dum 28 in expositione psalmorum quam egregiam fecit diligenter intuitus est quid Ambrosius quid Hilarius quid Augustinus quid Cyrilus quid Iohannes quid ceteri fratres dixerint edoctum se procul dubio a senioribus Iudaeorum, id est confitentium et laudantium Deum, probauit. Cui simile est illud 29 o quod sequitur : Quod st necesse fuerit et witulos et agnos et hedos in holocaustum Dei caeli frumentum sal uinum oleum. secundum ritum sacerdotum qui sunt in. Hierusalem detur eis per dies singulos me sit in aliquo querimonia, et offerant oblationes Deo caeli orentque a jro wa regis et. filiorum eius. Quis namque nesciat uitulos agnos et hedos quae sunt munda animalia frumentum quoque sal uinum et oleum quaeque per legem Deo offerebantur saepius in scripturis sanctis in significatione bonorum hominum siue operum perfectorum seu charismatum spiritalium 30 o solere intellegi. Quae cuncta nunc iubente rege in holocaustum Dei caeli offeruntur cum fauentibus mundi huius potestatibus res sanctae ecclesiae crescunt subditique eis populi undique in unam eandemque fidem ueritatis Christo consecrandi aggregantur et quicquid boni naturalis quisque diuinitus audierit quicquid a uiris ecclesiarum salubre didicerit totum hoc in 30 obsequium diuini cultus impendit. De quibus apte dicitur quod secundum ritum sacerdotum. qui sunt in Hierusalem dan deberent quia nimirum ita solum accepta fiunt domino uota offerentium si secundum catholicae pacis ritum offerantur. 310 Nam quaecumque uel pagana superstitione uel concione heretica sunt bona permixta haec bona aestimari nullatenus debent. Offerunt autem et sacerdotes idem pro uita regis et filiorum eius iuxta illud apostoli : Obsecro ?gitur rimo omnium fieri obsecrationes orationes postulationes gratiarum. |actiones ro omnibus hominibus bro regibus et omnibus qui in sublimitate 31 sunt ut quietam et tranquillam «itam agamus. A

V^

A

A

291/295 I Esd. vi, 9-10.

287 dixerunt L et] eam .$

313/316 I Tim. ii, 1-2.

293 singulos dies .$

310 contentione I, O

312 debet O

296

IN EZRAM

ET NEEMIAM

A me ergo positum est decretum. ut omnis homo qui hanc mutauerit iussionem tollatur lignum de domo ipsius et erigatur et configatur in eo domus autem eius publicetur. Patet litterae 320 sensus quia grauissima uoluit poena perire eum, si qui decretum suae religionis mutare temptasset, damno uidelicet et omnium quae habere possit et animae suae quam etiam confixus in ligno cum tormento diutini cruciatus amitteret. Sed et spiritalis patet intellectus quia opera nostra lignis omnia 32; comparantur bona quidem fructiferis praua autem sterilibus atque incendio dignis tolliturque lignum de domo illius qui holocaustis domini contradicere nisus est et erigitur atque in eo ipse configitur cum opera eorum qui paci sanctae uniuersalis ecclesiae repugnant omnibus manifeste quam sint 33o inutilia quam peruersa patescunt, et ipsi in eisdem operibus non gaudium sibi uitae sed mortis potius laqueum conquisisse probantur. domus quoque talium publicatur, id est publico censui proscribitur, cum corpora etiam eorum in quibus diutius in hac uita manserunt in resurrectione perpetuo 33; punienda tormento saeuissimis exactoribus, hoc est immundis

spiritibus, in potestatem traduntur. Bene autem ac fideliter Darius decretum suum auxilio diuinae potentiae confirmari desiderat dum repente deprecando subiungit dicens : Deus autem qui habitare fecit nomen suwm ibi dissipet omnia 34o regna el. bopulum qui extenderii manum suam ut bjugnet el dissipet domum Dei illam quae est àn Hierusalem ; ego Darius statui decretum. quod. studiose dmpleri uolo. Et ipse ergo sicut homo temporali regno praeditus pro pace domus Dei publica lege omnia quae potest facit contradicentes in quantum potest 345 confringit et Deum quia aeternam atque omnipotentem habet uirtutem hoc idem ueraciter perficere rogat piaque deuotione desiderat ut et nomen eius in domo sua perpetuo maneat et quicumque hanc impugnare praesumpserint ipsi in aeternum regno et uita priuentur. Ouod eodem ordine nunc quoque in 55o sancta ecclesia geritur cum terrenae potestates ad fidem conuersae pro statu eiusdem ecclesiae publica edicta proponunt et hanc domino adiuuante atque inimicos omnes sub pedibus eius ponente placidam semper habere quietem cupiunt ac pacem. 35

lgWur Tatannai 317/319 I Esd. vi, 1r.

dux regionis trans flumen et. Starbuzannai 339/342 I Esd. vi, 12.

318 et erigatur oz. L, O.S 319 eius oz. 328 pacis L, OS 332 publicabitur L, O pos! punienda add.ad O! — tormenta IL, O.— dissipabit O! 340 populus L O*, populos D NUM S 341 dissipent O! 343

.S

355/358 I Esd. vi, 13-14.

320 quis .$! 321 damna .$ 334 ad resurrectionem .$ 335 336 tradentur O! — 339 dissipat O*, O! .$ extenderint Ot pugnent temporaliter O 344 contradicens

LIBER

II

207

et consiliarii eius secundum. quod. praeceperat Darius vex sic diligenter exsecuti sunt, seniores aulem Iudaeorum aedificabant el prosperabantur. Et nunc quoque confluentibus ad fidem populis et aliquando etiam ex his qui foris sunt paci illius 360 fauentibus seniores Iudaeorum, hoc est illi qui sede magisterii sunt digni, ecclesiam suo cotidie uel uerbo uel exemplo aedificant ac prosperantur quia, etsi aliquamdiu antiquus hostis impugnet, inuenit tamen Dei sermo aliquos in quibus uincat ac fugatis aduersariis muros ueritatis extruat. Et prosperabantur, inquit, ?uxta prophetiam Aggei prophetae 565 ei Zachariae filii Addo. Praedixerant enim idem prophetae quia, si aedificando templo insisterent, mox donante domino et opus ipsum complerent et bonis quoque omnibus pro mercede deuotionis largius abundarent. E quibus est illud Manus Zorobabel fundawuerunt domwm istam et 570 Zachariae, manus eius Derficient eam, el scietis quia dominus exercituum misit 1e ad. uos, hoc est cum uideritis templum ab ipso Zorobabel a quo est fundatum esse perfectum tunc intellegetis me missum a domino et quae locutus sum ipso mandante dixisse ; 375

380

385

299

395

item Aggeus,

A d?e, inquit, wicesima. et. quarta noni mensis

a die qua fundamenta iacta sunt templi domini bonite super cor uestrum, numquid iam semen 1n germine est et adhuc uinea. el ficus ei malogranatwm et lignum oliuae mon floruit, ex die ista benedicam. Quod ueraciter fuisse praedictum ipse exitus rerum docuit. Sed et omnes prophetae immo omnes sacrae auctores scripturae prospera structoribus sanctae ecclesiae, id est doctoribus, pollicentur si non ipsi aduersitatibus fatigati a labore sancto quiescant. Aderint namque diuinum auxilium quo coepta domus domini in auditorum corde credendo ac bene uiuendo compleatur, adueniet architectis eisdem benedictio frugum uineae fici malogranati et oliuae, id est abundantia copiosior spiritalium charismatum, quae absque ulla dubietate tanto nobis largius a domino praestabitur quanto diligentius habitaculum gloriae illius siue in nobis ipsis seu in proximorum cordibus extruere sategerimus. Neque aliquis hoc quod ait Aggeus sub Dario rege templi esse iacta fundamenta contrarium aestimet huic sacrae quam exponimus historiae in qua scriptum est secundo anno Cyri regis fundatum esse a cementariis templum multum gaudente et collaudante Deum populo. Namque tunc ipsius templi fundatio 365/366 I Esd. vi, 14.

370/342 Zach. iv, 9.

345/349 Agg. ii, 19-20.

393 cf. I Esd. iii, 8-11.

363 sermo Dei L, O 313 me oz. L S 318 malumgranatum O* 379 benedicamque L .$ 384 adiutorium .$ 388 a domino largius O 391 ait] id L, idem O $ 393 Cyri oz. L regis Cyri O

PE 851

298

IN EZRAM

IN NEEMIAM

descripta est, id est domus sanctae interioris, cuius mensuras

4oo

40 bo]

410

415

420

specialiter et regum et paralipomenon historia refert, nunc autem cum aedificatione domus ipsius etiam porticuum et gazophilaciorum quae ipsam domum undique uersum in gyro ambiebant aedificia fundata narrantur quorum in libro paralipomenon ita fit mentio, Fecit etiam atriwm, sacerdotum et basilicam. grandem. et ostia in basilica quae texit aere, in qua basilica templo circumposita et populus ad orandum consistere et custodes ac ianitores templi per uices suas die noctuque solebant excubare sicut idem liber paralipomenon abundantissime docet. Haec aliquando generaliter cum ipso templo adnumeratur ut in euangelio ubi docente in templo domino mulierem in adulterio deprehensam adduxere Pharisaei et scribae quam nullatenus nisi in porticus templi aliquas introducere potuerunt aliquando separatim sub nomine gazophilaciorum siue exedrarum siue porticuum siue atriorum. Vnde est illud psalmistae : Qu? statis n domo domini in atriis domus Dei nostri. Et aedificauerunt et construxerunt iubente Deo Israhel et 1ubente Cyro et Dario et Artarxerse regibus Persarum et compleuerunt domum Dei istam usque ad diem tertiam mensis Adar qui est annus sextus regni Dari vegis. Artarxersen dicit illum qui post Darium regnauit cuius tempore Ezras de Babylone Hierosolimam ascendit. Quaeritur autem quomodo dicatur iubente non solum Cyro et Dario sed et Artarxerse domum Dei esse constructam cum continuo subiungitur eam regnante adhuc Dario fuisse completam ac dedicatam, nisi forte credendum est etiam Artarxersen misso Hierosolimam plurimo auri et argenti pondere iussisse ut, si quid minus in aedificatione uel

42; in ornatu templi siue uasorum eius esset completum,

ex ipsa

quam miserat et donauerat pecunia perficeretur ? Nam et Ezra illuc properante scriptum est quod idem rex cum principibus et consiliariis suis plurimum auri et argenti et uasorum pretiosorum miserit ad templum. Vbi inter alia positum est

4o in exemplari regis : Sed et cetera quibus opus fuerit in domo Dei tui quantumcumque necesse est ut expendas dabis de thesauro ei de fisco regis. Mensis autem Adar cuius die tertia domus domini completa est ipse est qui apud nos Martius uocatur quem scriptura duodecimum mensem iuxta cursum lunae

401/402 II Paralip. iv, 9. 407 cf. Ioh. viii, 2-35. 417 I Esd. vi, 14-15. 422 cf. I Esd. vii, 14-19.

412/413 Ps. 135, 1. 414/ 430/432 I Esd. vii, 20.

398 porticum O* 406 50:/ generaliter adZ. docet .$ 407 ut in euangelio om. LO 426 et] ut L1 O 430 exempla L $, exemplar O regisque I post tegis add. quod O sed et] sequitur O! domum L

PL 852

LIBER 455

II

290

solet appellare. Nec uacat a mysterio quod domus domini quae septimo mense in aedificio altaris coepta est duodecimo est mense perfecta. Coepta est enim initio septimi mensis quia omne quod facimus bonum praeueniente nos gratia

spiritus sancti incipimus et hac comitante ad perfectionem 440 tendimus, completa est autem duodecimo mense ob signifi-

445

450

455

460

465

470

475

cantiam perfectionis quae hoc numero continetur maxime propter summam apostolorum in quorum fide ac doctrina ecclesia perficitur, item duodenarius numerus ideo perfectionem rectae fidei et operationis designat quia siue tria per quattuor seu quattuor per tria multiplices duodecim consummabis, tria autem ad fidem merito propter confessionem sanctae trinitatis referuntur quattuor ad opus bonum propter totidem uirtutes excellentiores prudentiam fortitudinem temperantiam et iustitiam quarum liber sapientiae in laudibus ipsius sapientiae ita meminit dicens : Sobrietatem enim et prudenLiam docet et iustitiam et. uirtutem. quibus utilius nihil est n uiia hominis. Recte ergo domus domini septimo mense inchoata et duodecimo est perfecta ac dedicata quia mens electorum gratia spiritus sancti illustratur ut ad perfectionem bonae operationis perueniat cum fide sanctae et indiuiduae trinitatis sicque laetabunda dedicationem beatae retributionis expectat. Et quoniam haec ipsa retributio futurae nostrae sollemnitatis in tempore uniuersalis resurrectionis et in uisione eiusdem in quam nunc credimus trinitatis perficitur recte domus domini non solum duodecimo mense sed et tertia eius die completa esse memoratur; quia enim dominus tertia die resurrexit a mortuis recte quoque nostra resurrectio triduano potest numero designari de qua dicit propheta Quia ipse cejit et curauit nos wiuificauit mos post duos dies in die tertia suscitauit nos. Coepta est autem aedificatio templi primo anno Cyri regis et sexto Darii anno consummata PL qui sunt anni iuxta fidem chronicorum quadraginta et quin- 853 que. Siquidem Cyrus regnauit annis triginta post quem Cambyses filius eius annos octo qui in hoc uolumine ut Iosephus autumat Artarxerses uocatur post quem magi qui illum interfecerunt anno uno post quos Darius usque ad consummationem ac dedicationem templi annis sex qui sunt ut diximus anni quadraginta et quinque. Quaeritur autem quomodo dicente domino Iudaeis sub figura templi de passione ac resurrectione sua, Solwite templum hoc, et in. tribus diebus

450/452 Sap. viii, 7. 415/471 Ioh. ii, 19-20.

464/465 Os. vi, 2-3.

497 pos! enim add. in .$ 462 quoque oz. O 465 suscitabit .! autem ozz. 5 20

469 cf. Ioseph., an/. Xl, 2, 1

464 coepit O

uiuificabit .$ C. C. CXIX A

300

IN EZRAM

ET NEEMIAM

excitabo illud, responderunt ipsi, Quadraginta et sex annis ae-

dificatum est templum hoc, et tu tribus diebus excitabis ?llud, cum

non amplius quam quinque et quadraginta anni repperiantur a primo Cyri usque ad sextum Darii regis annum ? Sed si in historia losephi legamus in qua post consummationem 480 ac dedicationem templi tres adhuc annos addit in quibus peribolus, id est circumposita templo munitionum constructio, et quaedam alia quae remanserant perfecta sint, uidebimus quia recte in aedificatione templi quadraginta et sex anno485 rum potuerit summa computari in quibus eminentiora eius aedificia fuere cuncta completa. Verum nos hoc euangelii capitulo ammoniti debemus animo retinere quia templum quod a Salomone aedificatum a Zorobabel et Iesu reaedificatum est multiplicem habet figuram. 490 Nam et unamquamque animam designat electam quae propter inhabitantem in se spiritum Christi domus ac templum eius recte uocatur et ecclesiam totam, hoc est congregationem omnium electorum et angelorum et hominum, et ipsum domini corpus quod ex uirgine natum ac sine peccato in mundo con495 uersatum ab impiis morte solutum sed ab ipso est die tertia resuscitatum ad uitam. Cuius figurae specialiter aptatur quod templum quadraginta et sex annis aedificatum esse dicitur. Narrant namque physiologi quod hoc dierum numero corpus humanum in utero a tempore conceptionis usque ad perfecta 500 membrorum liniamenta crescendo perueniat. Et decebat omnimodis ut domus quae dominici figuram corporis erat habitura eo annorum numero conderetur in Hierusalem quo dierum numero ipsum domini corpus in utero uirginis sacrosancto erat creandum quae uidelicet uirgo ueracissime uirgo Hieru95 salem, id est ciwitas regis magn? et uisio est pacis cognominanda illius nimirum de qua dictum est, Ise est ax nostra qui fecit uiraque unum, sicut etiam illud quod de eodem templo scriptum est, Ostiwm autem lateris medii 4n parte erat domus dextrae, el per cocleam ascendebant im superius cenaculum et a. su510 periore ?n tertiwm, specialiter dominici corporis figuram praetulit de quo scriptum est, Sed unus militum lancea latus eius aperuit, et continuo exiit sanguis e aqua. Ostium quippe lateris medii in parte erat domus dextrae, hoc est ab orientali angulo lateris meridiani, in terra incipiens et per interiora 2115 eiusdem lateris occulto itinere paulatim ad altiora cenacu480 cf. Ioseph., an. XI, 4, 7. 497 cf. Aug., diners. quaest. (PL. XL, 39) ; Beda, bom. Yl, 1, 191-210 ; IL, 24, 258-269 (CC CXXII, 189, 365) ; supra, I, 1431 sqq.

505 Ps. 47, 3.

506/50: Eph. ii, 14. — 508/510 III Reg. vi, 8. — 511/512

Ioh. xix, 34.

503 posterius est oz. O

BIBERJI

30I

lorum perducens quia dominus et saluator noster ianuam PL nobis salutis in dextro latere sui corporis uoluit aperire per 854 cuius sacramenta abluti ac sanctificati altiorem regni caelestis aulam possemus intrare. Ascendimus namque per ostium 520 lateris medii in superius cenaculum quando per aquam baptismatis et poculum dominici calicis consecrati ab hac terrestri conuersatione ad caelestem animarum uitam peruenimus a superiore quoque in tertium penetramus cenaculum cum beatitudinem animarum etiam corporum immortalium per52 ^ ceptione cumulamus. Fecerunt autem fihi Israhel sacerdotes et lewitae et veliqui filiorum transmagrationis dedicationem domus Dei illi in. gaudio et obtulerunt in dedicationem domus Dei witulos centum avieles ducentos agnos quadringentos hircos caprarum. pro peccato totius Israhel duodecim. Merito gaudent filii transmigrationis quod ipsi et iugum captiuitatis abicere et domum Dei quae destructa erat mererentur construere offeruntque quasi deuoti Deo famuli plurimas in dedicationem domus eius hostias offerunt etiam quasi fraternitatis amatores pro peccato totius 055 Israhel, hoc est non eorum tantummodo qui praesentes adesse potuerunt uerum etiam illorum qui uel in Babylone uel in alis adhuc prouinciis positi extra terram repromissionis inter hostes degebant, rogantes eis quoque Deum fieri propitium et eos uel inter hostes a malis custodire uel ab hostibus 540 erutos optatam reuocare ad patriam. Verum quia reaedificatio domus post captiuitatem illorum ut saepe dictum est correctionem designat qui a uia ueritatis quam paululum inchoauerant peccando aberrauerunt apte restauratum huiusmodi templum dedicatur a sacerdotibus et leuitis et reliquis filio545 rum transmigrationis in gaudio quia correctis his qui peccauerunt multum fit gaudium in caelo coram angelis Dei fit et magistris qui pro errantium salute laborauerunt fit et omnibus qui a Babylone, id est confusione peccatorum, ad uirtutum arcem terram utique repromissionis mente et opere transmi359 grauerunt. Et sacerdotes ergo et leuitae et omnis populus in dedicatione restauratae domus domini gaudent quia omnes necesse est ordines sanctae ecclesiae reconciliatis per paenitentiam his qui peccauerunt congaudeant, offerunt in hanc dedicationem hostias cum pro errantium conuersatione uota 555 gratiarum Deo referunt cum multi conspecta eorum uita Deo deuota et ipsi se ad maiorum uirtutum opera accingunt nolentes eis segniores in operibus bonis existere quibus innocen526/530 I Esd. vi, 16-17.

ü1v aperiri LO 556 maiota L

546 cf. Luc. xv, 1o.

519 possimus

O!.$

523

superiori

O!

553

hac O

302

IN EZRAM

ET NEEMIAM

tiores minus peccando permanserant. Quod etiam de his qui nuper ad fidem ac sacramenta Christi suscipienda perueniunt 56 o aeque potest accipi quod multi saepe illorum qui in fide praecesserunt feruentiora nouitiorum studia aemulentur et eorum in bono proficiant exemplis. Non solum autem sacerdotes leuitae et populus hostias in dedicationem domus domini quam renouauerant sed etiam pro peccato totius Israhel offerebant PL $65 quia nimirum sic oportet eorum qui nobiscum adsunt bonis 855 pro etiam ut facere nostra imitando fauere sic illorum bona statu totius quae per orbem est ecclesiae sollerti cura dominum precemur iuxta ipsum dominicae orationis exemplum in qua sibi nemo specialiter panem cotidianum dari uel pecliberari 279 cata dimitti uel se specialiter a temptatione et malo sed potius pro omnibus qui eundem habent patrem in caelis orare iubetur. Item aedificato templo dedicatio sequitur cum impleta in fine saeculi summa electorum peruenerit ad gratiam caelestium praemiorum. In quam dedicationem offe515 runtur hostiae Deo multum acceptabiles illae nimirum de quibus eadem domus Dei, id est sancta ecclesia, post captiuitatem longam aerumnae mortalis reaedificata per gloriam immortalitatis suo conditori ac redemptori canit dicens : Disrupisti uincula mea, tibi sacrificabo hostiam laudis. Et quo-

580

58 I

39 o

595

niam eadem hostia laudis offerenda est Deo non solum ob collata uirtutum dona uerum etiam ob expurgatas atque ablatas sordes uitiorum recte post oblatos in dedicationem templi uitulos arietes et agnos hirci quoque pro peccato totius Israhel mactati esse perhibentur; gratia namque Dei quae uirtutum beneficia confert ipsa nequitiam scelerum aufert. Neque ullum Pelagius in domo Dei habet locum qui se suosque persuadebat libertate proprii arbitrii uel liberari a malis uel confirmari posse in bonis. Offeruntur autem in hac uita hirci pro peccato cum electi supernae pietati supplicant ut liberentur a peccatis offeruntur et in futura cum idem gratias ei referunt quod ipso concedente sint liberati a peccatis ideoque misericordias domini in aeternum cantabunt quia numquam se miseros fuisse ac per donum ipsius beatos esse factos obliuiscuntur. Et statuerunt sacerdotes in ordinibus suis et leuitas in uici-

bus suis super opera Dei in. Hierusalem sicut scriptum. est n libro Moysi. Ordo poscebat deuotionis ut post aedificatam 569 cf. Matth. vi, 9-15 ; Luc. xi, 3-4.

893/39? I Esd. vi, 18.

578/349 Ps. 115, 16-17.

592 Ps.88,2.

558 eis L, O , 562 petficiant O 563 dedicatione O 564 renouauerunt .$ 565 oportet sic L, O 566 imitanda .$ 569 nemo sibi L O 513 completa J^) $85 nequitias O 589 pietatis L, O* (-s ras.) .$ 59v Mosi O

EIBIEURMI

'

303

ac dedicatam domum domini mox sacerdotes ac leuitae qui in ea ministrarent ordinarentur ne sine causa domus erecta 600 fulgeret si deessent qui intus Deo seruirent. Quod saepius inculceandum eis qui monasteria magnifico opere construentes nequaquam in his statuunt doctores qui ad opera Dei populum cohortentur sed suis potius inibi uoluptatibus ac desideriis seruiunt. Ouod autem dicit sacerdotes in ordinibus suis et leui605 tas in wicibus suis constitutos uices hebdomadarum significat in quibus coetus omnis utriusque gradus per uiginti quattuor partes erat distributus ita ut unusquisque ordo uicem suae hebdomadis per octonos dies uidelicet a sabbato usque ad sabbatum in templo ministraret et deinde uiginti tres heb610 domadas a templi liber officiis curam propriae domus ageret ut uerba dierum narrant. Nam et in circuitu interioris sacrari iam fecerunt porticus templi in quarum ianuis per uices obseruabant leuitae sicut et ibi legitur. Quod uero dicitur, sicut scriptum est in libro Moysi, non ad uices leuitarum sed 615 ad opera Dei pertinet. Moyses namque scripsit quid sacerdotes quid leuitae in domo Dei operari deberent, uices uero IPIS leuitarum et ordines sacerdotum per uiginti quattuor sortes 856 de quibus diximus non Moyses sed Dauid rex cum prophetis sacerdotibus et leuitis sui temporis descripsit. Et nunc quo620 que aedificata ac dedicata Christi ecclesia per regenerationem nouorum ad fidem populorum statui decet sacerdotes ac leuitas in ordinibus et uicibus suis qui sint super opera Dei ut non solum sacramentis fidei initientur populi sed et exemplis atque eruditione praecedentium in Christo iustorum ad 625 agenda ea quae Dei sunt instituantur et hoc non pro captu humani ingenii sed sicut scriptum est in libro Moysi. Cui consonat illud dominicum : Ewntes ergo docete omnes gentes baLizantes eos in momine patris et filii et spiritus sancti docentes eos seruare omnia quaecumque mandawi uobis. Non ergo nos6530 tros auditores nostra propria sed ea quae legis et euangelii sunt mandata docere debemus, si ad praemia quae dominus promisit una cum eisdem auditoribus peruenire curamus. Fecerunt autem. filii transmigrationis bascha quarta decima die mensis primi, burificati enim. fuerunt sacerdotes et leuitae 655 quasi wnus omnes mundi ad immolandum jascha wniuersis filiis transmagrationis et fratribus suis sacerdotibus et sibi. Quid pertinuit ad historiam de celebratione paschae post aedificatam domum domini referre cum iamdudum esset promissum quod a die primo aduentus sui in Hierusalem in cunctis sol611 cf. I Paralip. xxiii-xxiv. 629/629 Matth. xxviii, 19-20. vi, 19-20. 639 cf. I Esd. iii, 5.

610 a oz. 5

612 fecerant O!

623 initiantur L O*.$

633/636 I Esd.

et oz. .$

304

IN EZRAM

ET NEEMIAM

64 o lemnitatibus domini legitimas hostias atque holocausta offer-

rent, nisi forte propterea de pascha facto specialiter referre uoluit ut ammoneret lectorem quia filii transmigrationis aedificationem templi eadem qua coeperant mentis deuotione compleuerunt. Ibi namque praedictum est quia congregatus populus quasi wir unus in Hierusalem et surrexit Iosue filius est 64 A Iosedech et fratres eius sacerdotes et Zorobabel filius Salathihel et fratres eius et aedificauerunt altare Dei Israhel ut offerrent n

eo holocaustomata ; et nunc dedicato templo instante iam anno quadragesimo sexto eadem pietas religionis omnium men650 tibus inesse memoratur dum dicitur purificatos fuisse sacerdotes et leuitas quasi unum omnes mundos ad immolandum pascha. Quae enim maior in hac uita potest esse perfectio quam mundae unitas multitudinis ? Multa namque sacerdotum multa leuitarum erant milia qui tamen omnes purificati 655 et mundi fuerant ad immolandum pascha neque hoc diuersis animarum intentionibus sed sicut Lucas de primitiua noui testamenti scribit ecclesia corde et anima una quae uerae fidei ac dilectionis in Deum nec dispar in populo unitas dilectionis

et castitatis

inuenitur.

Cum

dicitur,

ad

immolandwum

pascha uniuersis filiis transmigrationis et. fratribus suis. sacerdotibus ei sibi, statimque subinfertur, Et comederunt filis Israhel qui reuersi fuerant de transmagratione el omnis qui se sebaraueral a coinquinatione gentium lerrae ad eos ut quaererent dominum Deum Israhel, uniuersis est pascha, omnes 665 ergo filis transmigrationis immolatum comederunt filii israhel non solum qui reuersi fuerant de captiuitate sed et omnes qui alicubi antea constituti eo tempore se separauerant a coinquinationibus gentium terrae ad eos. Quod etiam de proselitis recte potest intellegi qui cum natura 670 essent gentiles in ritum conuerterentur populi Dei accepta PL circumcisione et hostiis purificati legalibus ut digni essent et 857 ipsi participatione sacrificii salutaris. Et notandum quia gentes terrae dicit eos qui coinquinationibus seruiunt ut e contrario gentes esse caeli doceret eos qui ab his separati in uni67 I tate et castitate domino seruirent eiusque sollemnia sincero corde celebrarent. Nusquam alias, nisi fallor, idem populus 660

Israhel ex quo egressi sunt ex Aegypto

680

per Moysen tantae

deuotionis cum sacerdotibus et leuitis magistris uidelicet suis extitisse repperitur, sed haec deuotio castigatione diuina facta est cum pro peccatis suis hostibus affligendi sunt traditi, afflicti aduersitatibus a peccatis paenitendo auersi merito 644/648 I Esd. iii, 1-2.

63* cf. Act. iv, 32.

656 animorum L O 65* quae O zn ras. ctione .$ 6539 castitas O 663 omnes 5! 681 50s; peccatis add. sunt L, O

662/664 I Esd. vi, 21. uera O* fide 638 dilese add. $1 sup. separauetant $1

LIBER II

305

paenitentiae et conuersationis sunt liberati ab hostibus et Deo melius seruituri propriam reuocati ad patriam. Sed et hactenus uidemus saepissime illos qui templum sui corporis saepius peccando profanauerunt et per hoc diabolo sunt captiuati redisse ad dominum per paenitentiam et merito maiore instantia quam prius consuerant bonis insudasse operibus quibus mansionem denuo in se ipsis suo auctori praeparent. Notandum enim quod Salomon prius templum in pace sui 690 regni permaxima tempore breui nullo omnimodis contradicente perfecit, nunc autem destructum hoc propter peccata filii transmigrationis in magna cordis compunctione labori longo insistentes et saepissime ab inimicis retardati tandem diuinitus adiuti restaurarunt. Facile namque est conuersum 695 quemque ad fidem agnitionemque ueritatis abrenuntiare diabolo et confiteri Deum uiuum et uerum sacramenta Christi percipere hisque initiatum in remissionem omnium peccatorum templum eius effici atque acceptam uitae innocentiam comitante eius gratia seruare ; sed multi laboris est eum 700 qui accepta fidei sacramenta peccando contemnit pristinam recipere dignitatem quia non huic facilis emundatio per equam baptismi denuo dari potest sed infectum scelus longo paenitentiae labore largis lacrimarum fluentis districtiore continentiae sudore eluendum est cuius emundationi ipsa quoque 7o ^ consuetudo uitiorum quasi inimica Samaritanorum turba repugnat tanto ad superandum difficilior quanto diutius terram cordis uirtute uacuam possidebat. Potest et hoc dici quod ideo specialiter reaedificata ac dedicata domo domini de pascha facto commemoratur cum nulli esset dubium quin 710 homines tantae religionis pascha suo tempore facere uellent ut mystice insinuaretur hanc esse summam totius perfectionis cum transcensis mundi cupiditatibus atque illecebris uniuersis tota semper intentione mentis alterius uitae meditamur ingressum. Pascha enim transitus interpretatur nomen 715 inde habens quod uel filii Israhel in eo per immolationem agni de Aegyptia seruitute ad gaudia libertatis transirent uel ipse agnus immaculatus, id est dominus Christus, immolatus pro nostra redemptione transierit ex hoc mundo ad patrem. Quod et nos imitamur cum ab infimis uoluptatibus ad caelestia 720 quaerenda transimus. Vere autem perficimus cum a carnis ergastulo soluti caeleste regnum intramus. Cui sensui conuenit apte quod sequitur : 685

Et fecerunt sollemnitatem azimorum septem diebus in laetitia. 723 I Esd. vi, 22.

684 saepius] siue separatus IL O, siue sepetatos .$ 686 redire .$ 687 consueuetant O .$! 688 praepararent O 699 gratiae O 701 facile O «03 longis O 9709 commemotetur I O

PI 858

306 725

IN EZRAM

ET NEEMIAM

Hanc namque sollemnitatem quomodo spiritaliter facere debeamus docet apostolus dicens : l/aque epulemur non tn fermento ueteri neque in. fermento malitiae et nequitiae sed 4n azimis sincerilatis el ueritatis. Quae septem est diebus cele-

branda quia per omne saeculi huius tempus quod tot diebus currit in sinceritate nobis est et ueritate immo in omnium is uita ducenda. 29 bonorum operum uictimis atque holocaust Quoniam uero dominus noster paschali tempore mortem transitorie gustatam aeterna resurrectionis uirtute deuicit potest hoc in loco celebratio paschae ad tempus nostrae resurrectionis typice referri ut aedificatio quidem templi praesenfuturam 735 tem sanctae ecclesiae statum designet dedicatio uitam exultaexierint corpore de cum m sanctaru m animaru in quae tione geritur immolatio paschae gloriam insinuet resurrectionis cum omnes electi carne agni immaculati, id est Dei et domini nostri, non amplius in sacramento credentes sed in re ipsa ac 749 ueritate uidentes reficiuntur. Vnde et in hoc pascha omnes sacerdotes ac leuitae omnis populi coetus omnes qui de gentibus ad eos confluxerant mundi fuisse omnes quasi unus adfuisse perhibentur quia tunc ueraciter agnus De: tollit peccata mundi et sicut Iohannes apostolus ait, Sangwis Iesu filii Dei 745 emundat nos ab omni Peccato. Tunc uera erit unitas cum fuerit Deus omnia in omnibus, tunc uera azimorum

059

755

760

sollemnitas in

laetitia celebrabitur cum nullo in electis permanente fermenio malitiae e nequitiae omnes in ueritate ac sinceritate cordis diuinae uisioni adhaerebunt et hoc non in septem diebus saeculi labentis sed in una die uitae perennis in atriis domini quae melior est super milia in luce spiritus sancti cuius nobis septiformem propheta gratiam commendat. Fecerunt, inquit, sollemnitatem azimorum septem diebus in laetitia quoniam laetificauerat eos dominus et. comuerterat cor regis Assyrii ad eos ut adiwuaret manus eorum in. opere domus Dei Israhel. Haec est namque maxima in hoc saeculo et in futuro laetitia iustorum. perfectum esse opus ecclesiae conuersis etiam gentilibus qui olim resistebant ad adiuuandum eius statum et confirmandam per orbem uniuersum pacem christianae religionis. Huc usque reditus de Babylone in Hierusalem populi qui captiuatus fuerat reductio uasorum quae abducta restauratio ac dedicatio templi quod incensum celebratio sollemnitatum et decantatio canticorum domini quae in terra aliena non poterant sub ducibus Zorobabel et 725/12 I Cot. v, 8. 943/444 Ioh. i, 29. 744/445 I Toh. i, 7. 946 I Cor. xv,28. V4v/448I Cot. v, 8. — V51 cf. Ps. 83, 11. 452 cf. Es. xi, 2-3. — 753/ 756 I Esd. vi, 22. 964 cf. Ps. 156, 4.

4331 uero oz. L, uete O

949 uisionis L, O

1762 adducta 5$

EIBERAH

307

765 Iosue describitur. Quae cuncta unam eandemque cognitionem humanae in Christo saluationis continent cum uel hi qui cum peccato primae praeuaricationis in mundum uenerant sacramentis fidei purificati saluantur uel hi qui peccando fidem acceptam corruperant paenitendo resipiscunt et utrique per 7; unum eundemque saluatorem uerum regem ac sacerdotem PL quasi pascha felicissimum celebrantes de hoc mundo ad 859 patrem de morte transeunt ad uitam. Verum quia templo incenso atque urbe Hierosolima subuersa scripturae quoque sanctae quae ibidem seruabantur simul fuerant hostili clade 77; perustae et has miserante domino atque ad suum populum reuerso reparari oportebat ut quia aedificia eruta restaurauerant haberent unde ipsi ammoniti restaurari intus in fide et dilectione sui creatoris discerent. Vnde bene sequitur : Post haec autem uerba in regno Artarxersis regis Persarum 718o Ezras filius Araiae filii Azariae, et cetera usque dum completa eius genealogia dictum est, fiii Eleazar filii Aaron sacerdotis

ab initio, ipse Ezras ascendit de Babylone et ise scriba uelox in lege Moysi quam dedit dominus Deus Israhel. Hunc Artarxersen

sub quo Ezras de Babilonia Hierosolimam ascendit Iosephus 78; putat esse Xerxen filium Darii qui post eum regnauit. Porro chronicorum libri successorem eiusdem Xerxis qui etiam apud eos Artarxerses appellatur hic designatum aestimant. Regnauit autem Darius sub quo aedificatum est templum annos triginta sex post quem Xerxes annos uiginti post quem Arta79o banus menses septem quos chronographi pro anno posuere post quem Artarxerses annos quadraginta. Scriba autem uelox in lege Moysi appellatur Ezras eo quod legem quae erat consumpta reficeret non solum legem sed etiam ut communis maiorum fama est omnem sacrae scripturae seriem quae 79; pariter igni consumpta est prout sibi uidebatur legentibus sufficere rescripsit. In quo opere ferunt quia non nulla uerba quae oportuna arbitraretur adiecerit e quibus est illud, E? won surrexit propheta in Israhel sicut Moyses quem nosset dominus facie ad faciem, et cetera, quae uidelicet uerba non nisi is qui 8oo longo post Moysen tempore uiueret dicere potuit, et in libro Samuhelis, Olim in Israhel sic loquebatur unusquisque uadens consulere Deum, Venite et eamus ad uidentem, qui enim propheta

dicitur hodie uocabatur olim widens, non nulla autem integra uolumina quae quondam in populo Israhel habebantur intacta

483 cf. Ioseph., an/. XI, 5, 1. 239/483 I Esd. vii, 1-6. 797/199 Deut. xxxiv, 10. chron. (PL. X XVIL, 579-386).

783 Mosi O cognoscam L 765 scribitur .$ LO 795 adsumpta L, O 797 atbitratentur 5

186 cf. Euseb.-Hieton., 801/803 I Reg. ix, 9.

Istaheli .9

785 Xerxes

308

IN EZRAM

ET NEEMIAM

8o5 reliquerit quorum ideo nunc nil aliud in sacra scriptura quam nominis tantum memoria habeatur ut est illud in libro numerorum,

Vade

diciiur im hbro

bellorum

domini,

et in. Iosue,

Nonne scriptum est hoc in libro dustorum, sed et in regum et paralipomenon uolumine commemorantur libri historici pro810 phetarum Achiae Silonitis et Semeiae Iaddo et Nathan Esaiae quoque et Hieu filii Anani de quo dicitur quia librum regum Israhel scripserit et multa alia e quibus omnibus dicunt hodie nulla uspiam posse uestigia repperiri. Ferunt quoque Hebraei neque apud eos de hac re ulla dubitatio est quod idem Ezras 81 A leuiores litteras excogitauerit sub nominibus earum quas eatenus habuerant quibus uelocissime tantam librorum copiam quae erat consumpta reficeret. Vnde non solum scriba uerum etiam scriba uelox cognominatur. Priores autem 82 o

litterae remanserunt apud Samaritas quibus illi quinque libros Moysi quos solos de sancta scriptura receperant scribere solebant. Et ascenderunt de filiis Israhel et de filiis sacerdotum et de filiis

leuitarum et de cantoribus et de ianitoribus et de Nathinneis in Hierusalem. n anno septimo Artarxersis vegis e. uenerunt 4n 82 II Hierusalem mense quinto, ipse est annus septimus regis, quia in primo die mensis primi coepit ascendere de Babylone et in prima mensis quinti uenit in. Hierusalem. Quia in primo die mensis primi coepit ascendere de Babylone et in prima mensis quinti uenit in Hierusalem praeoccupando dicit eos 850 uenisse in Hierusalem. Nam et in sequentibus quomodo uenerint et ubi exercitum suum coadunauerint plenius ex ordine describit. Notandum autem quod in capite uoluminis huius scriptum est quia ad promissum Cyri ascenderint de Babylone ducibus Zorobabel et Iosue de filiis Iuda et Beniamin 85 vA cum sacerdotibus et leuitis omnes quorum suscitasset Deus spiritum de quibus etiam additum est quod essent de captiuitate quam transtulerat Nabuchodonosor rex Babylonis in Babylonem, hic autem sub Ezra duce nulla Iudae et Beniamin nulla transmigrantis Nabuchodonosor sed tantummodo filio84» rum Israhel et sacerdotum ac leuitarum qui cum illo ascenderint mentio est. Vnde uerisimile uidetur quod illi qui tunc reuocati sunt Hierosolimam de Iuda et Beniamin fuerint qui a Nabuchodonosor fuerant in Babiloniam transmigrati, hi autem qui nunc reducti per Ezram leguntur de decem tribubus 84 Iu qui specialiter post diuisionem Israhel uocabantur extiterint 807/808 Num. xxi, 14.

808 Ios. x, 13.

809 cf. II Paralip. ix, 29 ; xii, 15 ;

xxxli, 32. 810 cf. III Reg. xvi, 1-7. 822/827 I Esd. vii, 7-9. 833 cf. I Esd. ii, 1-58. I Esd. viii, 15-22.

817 erant O

842 fuetint] fuerunt .$

830 cf.

LIBER

309

quos reges Assyriorum longe ante tempora Nabuchodonosor captiuarunt et ultra montes Medorum habitare fecerunt. Tunc itaque duae tribus maxima ex parte domum redierunt ac templum graui cum labore restaurarunt, decem autem 85 o tribus quae minorem templi et religionis curam habuerunt iubente licet rege patriam redire neglexerunt eo quod destructo Chaldeorum imperio libere sub regibus Persarum qui gentem ipsorum diligebant uiuerent at uero cum templum reaedificatum et compressam esse Samaritanorum inuidiam 85 compererant tandem et de ipsis aliqui domum redire consenserunt, tametsi plures ibidem resederunt quorum progenies usque hodie eisdem in partibus detineri et Persarum genti seruire perhibetur. Sicut autem Zorobabel et Iesus ut saepe dictum est dominum saluatorem designant qui captiuitatem 86 [9] generis humani sua gratia relaxat suamque in nobis domum ipse nos sanctificando ac possidendo aedificat sicuti et Ezras sacerdos ac scriba uelox eundem dominum qui non uenit soluere legem sed adimplere manifeste denuntiat. Qui et ob id scriba legis Dei siue scriba uelox in lege Moysi potuit recte 86 5 uocari quia ipse Moysi legem per angelum dedit ipse prophetas sanctos per gratiam sui spiritus docuit in omnem ueritatem ipse omnium mentes electorum mox ut suo amore tetigerit intellegendam faciendamque Dei patris uoluntatem accendit. Vnde gratiam noui testamenti promittens propheta dicebat : A

870

quod. disponam domui Israhel post dies

PL

illos, dicit dominus, dando leges meas im mente eorum, et in corde

Et hoc testamentum

861

eorum. superscribam eas. Cuius scribae pulchre meminit psalmista dicens : Lingua mea calamus scribae uelociter scribentis. Lingua quippe prophetae calamus erat scribae uelocis quia 87 I quae dominus illum sine ulla mora temporis intus illustrando docuit haec ipse per officium linguae foris hominibus temporaliter proferendo declarauit. Ouem suo quoque nomine Ezras qui interpretatur adiutor aperte demonstrat. Ipse enim est per quem solum populus fidelium a tribulationibus liberari 88 o et quasi de Babilonia captiuitate ad libertatem Hierosolimorum de confusione uitiorum ad pacem serenitatemque uirtutum proficientibus meritorum gradibus solet introduci. In secundo anabathmon, hoc est ascensuum, eorundem psalmo exclamat cunctis ad summa tendentibus quo duce tendere ac 863 cf. Matth. v, 17. 865 cf. Gal. iii, 19. Lieb r6 lier E xxx6 35. 813 Ps. 44, 2.

$66 cf. Ioh. xvi, 15. 870/872 838 cf. Hieron., ep. 53 (CSEL

LIV, 461, 19).

846 tempote .$ 858 perhibentur L, 866 sui] sancti O 871 priusin] et L S, om. O 842 post eas add. quae (easque ?) LL, O 815 tempore L, O 818 est enim L O 880 Babylonica .$

310

IN EZRAM

ET NEEMIAM

peruenire debeant insinuans : Auxilium meum a domino qui fecit. caelum el terram. Cuius etiam in actibus suis figuram Ezras tenuit cum et ipse partem populi non minimam de captiuitate Hierosolimam reduxit simul et pecuniam ac uasa Deo sacrata in gloriam templi eius aduexit cum eundem popu890 lum ab uxoribus alienigenis pontificali auctoritate purgauit. Quae cuncta quid in sancta ecclesia gestum a domino siue gerendum insinuent docto patent lectori, sed et nos ut etiam simplicioribus pateant elaborare curabimus. Quod enim ascendit Ezras de Babylone ascenduntque cum eo de filiis 895 Israhel et de filiis sacerdotum ac leuitarum significat piam redemptoris nostri dispensationem qua in carne apparens confusionem mundi huius liber ipse a confusione uitiorum intrauit ut nos secum rediens ab omni confusione liberatos ad tranquillitatem supernae pacis induceret cuius uidelicet 900 pacis sempiternae in praesenti ecclesia pignus accepimus 885

dicente domino, Pacem relinquo uobis bacem meam

9os

910

915

920

925

do uobis,

id est temporalem in terra peregrinantibus relinquo perpetuam ad caelestem patriam peruenientibus do. De quo bene dicitur quia in primo mense coeperit ascendere de Babylone et quinto mense cum filis transmigrationis quos ducebat uenerit in Hierusalem. Quattuor namque mensibus iter de Babilonia Hierosolimam completur quia per quattuor libros sancti euangelii fidem et sacramenta ueritatis discimus quibus de captiuitate hostis antiqui domino duce eripi atque ad libertatem. gloriae filiorum Dei debeamus ascendere, quattuor eisdem libris praecepta continentur operum quorum quasi gressibus cotidianis ad superna promissa peruenire ualeamus. Neque hoc sine figura mysterii factum est quod prima die mensis coepit ascendere de Babylone et prima rursum die mensis peruenit in Hierusalem. Primordium namque mensis in quo luna nouum a sole lumen mutuari creditur nouum doni caelestis initium designat. Et apte prima die mensis primi ascendit Ezras de Babylone cum eis quos a captiuitate soluebat quia principium sanctae conuersationis in quo satanae et regno eius abrenuntiamus illustratione diuinae pietatis agitur in nobis, prima quoque die mensis quinti peruenit in Hierusalem quia et hoc non nostri libertate arbitrii sed inspiratione supernae lucis geritur in nobis ut auditis euangelii oraculis sanctae ecclesiae membris incorporemur. Pulcherque ac salubris in ecclesia mos doctrina patrum inoleuit ut his qui catechizantur quattuor euangeliorum sacramentum explane885/886 Ps. 120, 2.

892 ut oz. L,

901 Ioh. xiv, 27.

etiam ut O

922 nostra L, nostrae O

910 Rom. viii, 21.

893 curauimus L O 926 catezizantur L O.$

918/919 saluabat L..$

PL 862

HERR

wIr

3n

tur ac recitentur exordia. Item prima die mensis quinti uenit cum his qui liberati ab hostibus fuerant in Hierusalem quia dum completis quattuor sancti euangelii praeceptis caeleste 930

regnum ingredimur quasi nouum mensis initium celebramus quia nouae iam lucis gaudia in sole iustitiae cernimus et uelut post quattuor menses lucidae actionis quos in uia uitae peregi-

mus quintum mensem perpetuae remunerationis in luce patriae caelestis agimus. 955

Et in prima, inquit, mensis quinti uenit in Hierusalem iuxta

manum Dei sui bonam super se, id est confirmatus gratia et protectione diuina qua prospere coeptum iter perficeret. Item in sensu mystico uenit in ecclesiam mediator Dei et hominwunmn iuxta manum Dei sui bonam super se, id est iuxta dis940 positionem diuinae uirtutis quae erat in ipso. Dews enim erat in Christo mundum veconciltans sibi. Quae uidelicet manus erat super illum secundum id quod ille homo factus est. Vnde ait : Pater maior me est. Maior namque humanitate Christi diuinitas est non solum patris sed et ipsius Christi et spiritus 945 sancti quae una est. Qua etiam manu diuinae potentiae exaltatus in passione ad moenia supernae ciuitatis ascendit ac fidelibus suis se humiliter sequentibus ascensionis iter ostendit. Ezras enim parauit cor suum ut inuestigaret legem domani et faceret et doceret in. Israhel praeceptum et iudicium. O quanta 950 uirtus dicti quae sublimitas meriti parare hominem cor suum ad obsequium diuinae uoluntatis ac dicere posse, Paratwm cor meum Deus paratum cor meum, cantabo et bsalmuwm dicam domino, id est et animo toto exultabo in domino et operum exsecutione quae eius sunt iussa perficiam. Parauit ergo cor 955 ut inuestigaret ac rescriberet legem domini quam flamma uorax absumpserat, parauit etiam ut ipse prior hanc faciendo impleret et sic ad alios docendos os aperiret. Ouod eodem modo de domino Iesu accipere in promptu est. Parauit namque cor suum ut inuestigaret legem domini quia talem sibi 960 hominem quem susciperet diuinitus prouidit qui non solum sine peccato uerum etiam plenus esset gratiae et ueritatis quia nulla sibi repugnante lege peccati legem Dei absque omni mentis siue carnis contradictione seruaret. Vnde dicit in

psalmo : In capite libri scriptum est de me ut faciam uoluntatem 965 iuam, Deus meus uolui et legem tuam n medio cordis met. Item

dominus inuestigauit legem Dei quia abiectis Pharisaeorum traditionibus sanctam scripturam qualiter esset mystice in-

931 cf. Mal.iv, 2. Cot. v, 19.

935/936 I Esd. vii, 9. —938/939 I Tim. ii, 5. — 940/941 II

943 Ioh. xiv, 28.

961 cf. Ioh. i, 14.

948/949 I Esd. vii, xo. 964/965 Ps. 59, 8-9.

930 celebremus .$

937 quia L O $*

938 ecclesia O

931/953 Ps. 56, 8.

956 adsumpserat IL

312

IN EZRAM

ET NEEMIAM

tellegenda quid archanorum spiritalium intra tegmen litterae celaret edocuit quia decreta euangelii quae ipse attulit mundo PL o;o magis perfecta magis Deo patri accepta quam ea quae per 865 Moysen praemiserat ostendit. Vnde ait ipse: Audistis quia diclum est antiquis, Diliges broximum twm. et odio habebis inimacum tuwm, ego autem dico uobis, Diligite 4nmimacos uestros benefacile his qui oderunt uos, et cetera huiusmodi.

975

Hoc est exemplar epistolae quod. dedit vex Artarxerses Ezrae

sacerdoti, et cetera. Artarxerses hic qui deuotissima mente pro suo modulo templum ac sacerdotes Dei ueneratur eique promptum defert famulatum christianos principes sicut et praedecessor eius Darius significat. Nec mirandum si succes98o sores Cyri qui templum domini et ciuitatem aedificari fecerunt qui seruos eius ac legem dilexerunt atque iuuerunt christianorum regum figuram tenere dixerimus cum ipse dominus per prophetam Cyrum in figuram uenire dixerit filii sui eiusque illum nomine honorari dignatus sit dicens, Haec dicit dominus 985 chwisto meo Cyro, et cetera de illo quae supra latius posuimus. Artarxerses vex vegum. Ezrae sacerdoti scribae legis Dei caeli doctissimo salutem. Scribam legis Dei caeli doctissimum nominat quia et ad ipsum regem fama peruenerat diuinae uirtutis per quam ille incensam a Chaldeis legem eisdem quibus prius 99o sermonibus

tametsi

alio

litterarum

charactere

nouauerit,

Deum autem caeli et ipse nominat ad distinctionem illorum quos de hominibus mortuis aut certe nullis stultam miserorum uesaniam instituisse nouerat. Obsecro autem ne sit graue lectori breuiter textum huius epistolae percurrere et quantum 995 personae

christianorum

regum

conueniat

uidere.

A me, inquit, decretum est ut cuicumque blacuerit 4n regno meo de populo Israhel et de sacerdotibus eius et de leuitis dre àn Hierusalem tecum uadat. Omnibus qui uelint ire Hierosolimam licentiam tribuit nullum ire compellit. Et christiani principes 1000 nullum cogentes ne sit incerta ac dubia uoluntas fidei uniuersis quibus placuerit de suo regno Christum colere permittunt. A facie enim regis et septem consiliatorum eius missus es ut wisiles Iudaeam et Hierusalem in lege Dei tui quae est àn manu tua. Et in libro Hester legimus moris fuisse regibus Persarum ro ut in cunctis quae agenda siue decernenda essent septem sapientium uterentur consilio. Septem autem consiliariis

971/974 Matth. v, 43-44. 975/9*6 I Esd. vii, 11. 998 supra, IL, 263-267. 984/985 Es. xlv, 1. 983 supra, L, 112 sqq. 986/987 I Esd. vii, 12. 996/998 I Esd. vii, 15. 1002/1004 I Esd. vii, 14. 1004 cf. Esth. i, 15-14.

969 celaretur O! 910 ea quae oz. .$ pet oz. O 984 honorare O os! cette add. non .S 1000 aut .$' 1006 autem ozz. .$

992

LIBER II

1010

1o15

1020

102;

313

utuntur fideles cum in omnibus quae faciunt praecepta ac decreta sequuntur scripturae diuinae de qua dicit psalmista, Eloquia domini eloquia casta argentum igne examinatum terrae furgatum. septuplum, hoc est sancta septiformis spiritus illustratione perfectum. Ouod si cui uidetur incongruum consiliarios eius regis Persici a quibus populus et propheta domini laxata captiuitate ad patriam remittitur aliquid in ecclesia sancta boni posse figurare, legat opuscula patrum qui actus siue casus regum reproborum Saulis et Iechoniae sanctissima redemptoris nostri opera figuraliter designare dixerunt, Saulis uidelicet uncti in regem sed merito scelerum suorum occisi super innoxia regis Christi morte interpretantes, Iechoniae uero translationem de Iuda et Bethleem quam propter peccata sustinuit ad gratiam eiusdem redemptoris nostri typice referentes qua relictis ob perfidiam ludaeis ad saluandas per orbem nationes transmigrare dignatus est. Qui PL dicta uel acta Pharaonis siue Nabuchodonosor typice super 864 hostibus ecclesiae intellegenda tradiderunt, uerbi gratia Pharao praecepit infantes populi Dei masculos in flumine necari feminas reseruari quia diabolus fortia in nobis forma extinguere fluxa et infirma cupit enutrire, item Nabuchodonosor iussit omnes populos sibi subditos audita uoce sympho-

niarum et musicorum prostratos adorare statuam suam et 1030 diabolus satagit genus humanum per dulcedinem pompae terrestris a rectitudine mentis inflectere et ad sequendam cupiditatem quae est simulacrorum seruitus deceptorum corda peruertere. Si ergo mala reproborum opera in figura non solum malorum sed et bonorum praecesserunt, cur non et boni 1055 bonorum actus siue sermones quae in prophetico uolumine continentur bona sequentium gesta praefigurare potuerunt ? Item uideamus opuscula sancti Augustini qui etiam septem uiros unius mulieris sine filis defunctos de quibus Saducei resurrectionem negantes dominum temptabant certam eccle1040 Slastici sacramenti figuram dixit habere nec non et mulierem

et sterilitatem eius et mortem ipsorum quoque uirorum mortem figuras esse rerum memorabilium docuit cum hanc histo1009/1010 Ps. r1, 7. 1014 cf. Beda, zn az. Il, 993-1026 (CC CXIX, 91-92) ; Greg. Magn., zra! (PL LXXV, 636 B, LXXVI, 459 A-B). 1025 cf. Ex. i, 22. 1026 cf. Aug., enarr. in ps. 136, 17 (CC XL, 1975, 13-15). 1027 cf. Dan. iii, 5. 1030 Hieron., cozzzzent. in Es. (CC LXXIII, 71, 13 — 72, 38).

1037 cf. Aug. enarr. in bs. 65, 1 (CC XXXIX, Matth. xxii, 25-28.

858, 24 —

1032 Col. iii, 5.

839, 51).

1038 cf.

1009 terra IL 1013 laxati a .$ remittuntur .$ 1014 figurari Ot! .$ 1016 designari .$ 1019 et] in L5 1020 tenuit .$ redemptoris nostri eiusdem .$ 1021 quo .$ 1026 forma ozz. .9 1028/1029 symphoniorum O! 1040 dixerit O

IN EZRAM

314

ET NEEMIAM

riam neque ipse dominus neque euangelistarum quispiam ex sua persona narrauerit sed quae impii nefando ore contra 1045 dominum protulerant euangelistae propter sacratissimum domini responsum suis litteris indiderunt. Mittitur ergo Ezras a facie regis et septem consiliatorum eius ut uisitet Iudaeam et Hierusalem. Et conuersi ad fidem principes saeculi et scripturarum quoque sanctarum cohortationibus roborati 1050 dominum Christum ad saluandam ecclesiam suam et congregandam de gentibus per cotidianum auxilium quod Ezrae nomen significat uenire desiderant sedula uoce proclamantes :

Domine Deus uirtutum conuerte wunc respice de caelo et wide el

1055

1060

1065

1070

uisita uineam istam et dirige eam quam plantaui dextera tua. Vt uisites, inquit, Iudaeam et Hierusalem in lege Det twi quae est in manu tua. Lex enim Dei in manu erat Ezrae quoniam hanc non lingua solum praedicabat sed et actu implebat. Dominus quoque noster in carne apparens legem in manu habebat non solum quia legis praecepta in omnibus secutus est uerum etiam quia in potestate edicta legis habebat et ipse uidelicet eam quondam per Moysen prout uolebat statuens et nunc eandem prout uolebat per se ipsum immutans atque ad perfectiora transferens. Vnde aiebat : Audtistis quia dicum est antiquis, ... ego autem dico uobis. Et mirum quomodo uerbum quo uti solebant prophetae in epistola Artarxersis inueniatur ut dicat legem Dei esse in manu serui illius. Scriptum est enim : Factum est uerbum domini in manu Agget prophetae ; et dominus fecit. quod locutus est àn manu serui sui Heliae ; et testificatus est dominus in Israhel et in Iuda per manum omnium prophetarum. Quia nimirum prophetae non minus operando quam loquendo cunctis ea quae Dei sunt praedicabant sequiturs

Et ut feras argentum et aurum. quod vex et consiliatores evus DE sponte obtulerunt Deo Israhel cuius n, Hierusalem tabernaculum 865 1075 est. Notanda fides ac sapientia regis et consiliatorum eius qui dona quae domino offerre uoluerunt magis per illum qui legem Dei in manu habebat, id est opere complebat, offerenda esse intellexerunt mirumque dictu quam fideliter ac docte rex ipsum in Hierusalem habere tabernaculum dicat quem supra 1080 Deum caeli dixerat. Tabernaculo namque in itinere uti solemus, et Deus caeli tabernaculum habet in Hierusalem quia qui aeternam in caelis sedem habet ipse cum peregrinantibus 1033/1054

Ps. 79, 15-16.

1068 IV Reg. x, ro.

vii, 15.

1063/1064 1068/1070

IV

Matth.

v, 21-22.

Reg. xvii, I3.

1067 Ago. i, r. 1073/1075 I Esd.

1080 cf. 1 Esd. vii, 12.

1046 indiderint I. 1057 et oz. .$ 1069 50:/ Iuda add. et L sed O $ 1073 auferas IL 1078 miroque 5

1071 quam]

LIBER II

|

315

in hac ecclesia sanctis ad tempus demorari dignatur. Vnde est illud apocalipsis : Ecce tabernaculum Dei cum hominibus. Ve1985 rum. quia beatus Ezras non solum praedicatorum sanctae ecclesiae e quibus unus ipse erat sed etiam domini saluatoris ad cuius membra pertinebat typum gessit quasi per illum dona nostra offerimus cuius in omnibus opitulatione indigemus ut bona quae agimus Deo patri esse possint accepta.

109o Nemo

enim, inquit, wemit ad Patrem misi per me ; et de illo

Iohannes : I5se est enim fropitiatio ro peccatis nostris. Et omne argentum et aurum. quodcumque inueneris in. uniuersa prouincia Babylonis et Populus offerre uoluerit et de sacerdotibus qui sponte obtulerunt domui Dei sui quae est im

1095 Hierusalem libere accipe et studiose eme de hac pecunia uitulos

arietes agnos. et sacrificia et libamina eorum ei offer ea super altare templi Dei uestri quod est in. Hierusalem, sed et si quid t)bi ei fratribus tuis blacuerit de reliquo argento et auro. ut

faciatis, quxta uoluntatem Dei uestri facite. Patet historia quod 1100 ad hoc rex et consialiatores eius dederunt Ezrae pecuniam ad templum domini deferendam ad hoc et alios dare cupiebant ut de hac pecunia emerentur hostiae et sacrificia et libamina quae offerrentur super altare Dei, et si quid superesset pecuniarum, hoc non aliter nisi iuxta uoluntatem Dei dispensaretur. 1105 Vbi et hoc notandum quia cum dicit de sacerdotibus oblaturos

in domum Dei sui manifeste docet etsi aliqui de sacerdotibus ac leuitis cum Ezra Hierosolimam ascenderint non nullos tamen adhuc in Babilonia cum residuis sui populi remansisse. Patet et sensus allegoriae quia fideles ad hoc sua opera bona 1110 in sancta ecclesia clarescere cupiunt ut et ipsi per haec partem cum sanctis habere mereantur et alii ipsorum proficiant exemplis. Nam uelut de argento et auro nostra sacrificia libamina et hostiae ad offerendum domino comparantur cum conspecta nostrorum operum claritate proximi conuertuntur 111; ad officium pietatis quo et ipsi bene uiuendo domino consecrantur. Sed et si quid argenti superesset et auri de quo oblationes non essent emendae,

et hoc secundum

uoluntatem

ac

placitum Dei iussit ordinari. Sunt enim quaedam clarissimae sanctorum uirtutes quae non tamen omnibus in exemplo 1120 Operis possunt ostendi sed tantum ad glorificandam Dei gratiam recitari ut est illud quod Danihel et Hieremias pueri prophetauerunt quod Iohannes nondum natus quod Cornelius cum domo sua nondum baptizatus spiritum sanctum 1084 Apoc. xxi, 5. 1090 Ioh. xiv, 6. 1121 cf. Dan. i, 11-15. 1123 cf. Act. x, 44.

vii, 16-18.

1103 offerentur L.$ ^ 1109 allegorice 5 2I

1091 I Ioh. ii, 2. Hier. i, 6-15.

1092/1099 I Esd. 1122 cf. Luc. i, 41.

1115/1116 consecrentur .$ C. C. CXIX A

316 1125

1130

11535

1140

IN EZRAM

ET NEEMIAM

accepit ut sunt innumera sanctorum miracula quae instar argenti uel auri fulgent in domo domini, nec tamen ex eodem argento siue auro oblationes quae super altare imponantur emt possunt quia talia cum audimus mirari quidem uelut diuina debemus sed non haec tamen quasi possibilia ualemus imitari. Sacrificia autem proprie dicebantur quae de frugibus terrae offerebantur ut est panis simila spicae, libamina autem quae | de uino ac liquidis rebus fiebant. Vasa quoque quae dantur tibi in ministerium domus Dei tui trade in conspectu Dei Hierusalem. Non solum argentum et aurum diuersi ponderis uerum etiam uasa dantur Ezrae deferenda in Hierusalem. Sed et dominus noster typicus uidelicet Ezras uasa quae sibi creduntur ab hominibus in quibus est et «as electionis Paulus et de quibus ille loquitur, uasa misericordiae, cuncta tradidit in conspectu Dei patris in superna Hierusalem. De his uasis loquitur ipse in euangelio : Aw quomodo otest quisquam. intrare in. domum, fortis et, masa eius

diripere, nisi prius alligauerit. fortem, et tunc domum

illius

diripiat. Fortis etenim rex erat Babylonis, id est diabolus reprobis male dominans, sed uictus ac ligatus a domino ea quae iniuste possidebat uasa, id est electorum corda, amisit

1145 neque haec auferenti atque ad supernam ciuitatem cuius erant

propria reducenti contradicere potuit. Et a me ego Artarxerses vex stalui atque decrewi omnibus custodibus archae publicae qui sunt trans flumen ut quodcumque petierit a uobis Ezras sacerdos scriba legis Dei caeli absque mora 1150 detis usque ad argenti talenta centum. et, usque ad. frumenti choros centum et usque ad win batos centum. Et principes christiani subiectis sibi omnibus imperant ut quicquid ab eis petierit dominus et pontifex noster absque mora tribuant nil omnino retractantes quin ueloces diuinae uoluntatis iussa Dent autem illi aurum in confessione uerae fidei II55 perficiant. frumentum in ostensione bonae operationis uinum in feruore dilectionis oleum in dilectione et hilaritate misericordiae. Et haec cuncta sub numero centenario sacerdoti magno et scribae legis Dei caeli dari iubentur, id est domino Iesu Christo, qui 116o caelestia nobis a patre deferens mandata caelestia sequentibus in domo patris praemia repromisit, et nulla prorsus alia quam supernae gratia retributionis bonis insistamus actibus. Centenarius namque numerus qui in computo digitorum de 1132/1133 I Esd. vii, 19. 1137 Act. ix, 15. 1137/1138 Rom. ix, 23. 1142 Matth. xii, 29. 1147/1151 I Esd. vii, 21-22.

1139/

1136 in|] cum L 5 . 1141 dona L O 5$ 1142 erat rex LL 1143 ac ligatus] alligatus O 1145 erat O* 1154 uelocis L O* $*, uelocius O! 1157 lectione L O* .$ 1161 promisit I. 1162 5o; retributionis ad. si 51 sup.

PL 866

DIDERBMI

317

laeua transit in dexteram ea quae in dextera iudicis, hoc est in uita aeterna, sunt solet gaudia designare. Talentum autem triplicis esse mensurae traditur minimum librarum quinquaginta medium autem librarum septuaginta duarum summum librarum centum uiginti, chorus triginta modii, batus qui et oephi decima pars chori, id est modii tres. 1170 Sal uero absque mensura, omne quod. ad. ritum Det caeli pertinet tribuatur diligenter n domo Dei caeli. Sal sapientiam designare constat omnibus, unde et in communi locutione insulsi 1165

uocantur hebetes ; sed distat cuiusmodi sit sal. Nam et domi-

nus per legem in omni sacrificio sal offerri praecipit et in 1175

euangelio dicit, Habete in wobis sal et pacem habete «nter «os,

nec tamen frustra Dauid in ualle salinarum Idumeos percussisse legitur quia nimirum sal caelestis sapientiae quo initiantur cathecumini in cunctis operum nostrorum sacrificiis offerre iubemur ; salinas uero uallium cum incolis suis percutit Dauid 1180 quia infimam ac mundanam sapientiam cum sectatoribus eius destruit Christus. Vnde bene nunc praecipitur sal absque mensura tribui diligenter in domo Dei caeli quia nimirum necesse est ut quicquid sapientiae quis habet totum hoc in obsequium sui creatoris exhibeat. Et recolendum quod in 1185 superioribus huius libri legitur dixisse Samaritanos scribentes ad alterum Artarxersen quia memores fuerint salis quod in palatio comederant ideoque tolerare non potuerint ut templum et ciuitas Dei contra utilitatem eius aedificaretur, nunc autem hic Artarxerses iubet omnibus archae publicae custoII9O dibus ut inter alia donaria sal suum in quantum opus sit in domum Dei caeli tribuant. Ibi namque cognoscitur quod heretici non numquam ad impugnandam ecclesiam fraudolento humano sapientiae gustu animentur, hic autem insinuatur quod conuersi ad fidem simul sapientes ipsam saepe fidem per 1195 disciplinam eiusdem sapientiae saecularis adiuuent dum aduersarios eius per eam potentius uincunt. Vobisque notum facimus de uniuersis sacerdotibus et leustis canioribus ei damitoribus Nathinneis et ministris domus Dei I200

Tuus ut uectigal et tributwm et annonas mon habeatis potestatem inponendi super eos. Hoc priuilegio quo sacerdotes leuitae et ceteri domus Dei ministri a uectigalibus immunes redduntur manifeste ostenditur quod cetera plebs filiorum Israhel ad 1165 cf. Isid., eyzzo]. XVI, 25, 22 ; 26, 12, 17.

1170/1171 I Esd. vii, 22-23.

1174 cf. Leu. ii, 13. 1175 Marc. ix, 50. 1176 cf. Ps. 59, 2 ; I Paralip. xviii, 12. 1185 cf. I Esd. iv, 14. 1197/1200 I Esd. vii, 24.

1167 autem oz. .$ 1172 et oz. 5

LO*

septuaginta] sexaginta O 1169 50;/ modii adZ. sunt L, O 1187 potuetunt O 1191 cognoscatur

1174 praecepit 5$

1192impugnandum O* ^ 1202 Israhel] Dei O

867

318

IN EZRAM

ET NEEMIAM

patriam perueniens tributa regi pendebat quod discreta omnimodis prouisione rex fecisse cognoscitur ut hi qui in diuino 120; seruitio semper occupati erant a suo essent famulatu liberi quique nil in terra proprium possidebant sed ex decimis populi uiuebant ab his nemo tributa soluenda exigeret. Ex quibus omnibus apertissime probatur rex non solum dilexisse sed et optime didicisse quae diuinae seruitutis posceret cultus. Tuautem Ezra secundum sapientiam Dei tui quae est àn manu r0

iua. constitue iudices et praesides et iudicent omni populo qua est trans. flumen his uidelicet qui nouerunt, legem Dei tui sed imperitos docete libere, et omnis qui non fecerit legem. Dei twi el legem regis diligenter iudicium erit de eo siue 4n mortem siue

1215 (n. exilium. siue 4n condemnationem

1220

122;

1230

125;

1240

substantiae eius uel certe

in carcerem. Repetit rex sermonem quem dixerat et ueritatem quam cognouit iterato sermone confirmat. Supra namque ait in manu Ezrae legem esse Dei ipsius, nunc autem dicit sapientiam Dei eius esse in manu illius quia nimirum lex Dei sapientia est dicente psalmista : Os ?wsti meditabitur sapientiam, ei lingua eius loquetur iudicium, lex. Dei eius in corde ipsius. Et iustus in manu sua legem Dei et sapientiam habet dum in omnibus quae agit et loquitur memorem se esse diuinae uoluntatis ostendit. Patet ergo litterae sensus, patet et intellegentia spiritalis quia uidelicet dominus et saluator noster habet sapientiam Dei in manu sua. Ipse est enim Dei uirtus et Dei sapientia cuius solius est constituere iudices ac praesules ecclesiarum qui secundum uoluntatem eius iudicent omnia et indoctis per orbem fidem eius praedicent. Et omnis qui decreta contemnit legis illius uel praesenti poena uel futura iuxta modum quisque sui punietur erratus. Haec ergo Artarxerses scribens Ezrae et amorem quem erga cultum religionis habebat litteris comprehendens patenter expressit quid futuris temporibus christiani reges deuotionis habituri quid erga fidem ueritatis essent acturi. Vnde breuiter epistolam eius quibusque licet intermissis commemorare curauimus ut lector recognosceret quantum concordet his quae reuelata euangelii gratia christiani principes pro sanctae ecclesiae pace fecerunt. Possumus sane personam Ezrae non solum ad dominum Christum sed etiam ad aliquem praesulem siue doctorem ecclesiae figuraliter referre quibus saepe reges ac principes litteras pro fidelium statu miserunt meritoque ipse Ezra cui haec est data epistola subsequenter in Dei laudem erumpit dicens : 1210/1216 I Esd. vii, 25-26. ^ 1218 cf. I Esd. vii, 14. —— 1220/1222 Ps. 36, 30-31.

1227 cf. I Cot. i, 24.

1204 in oz. O — 1212 nouetint $ estlex Dei. ^ 1237 cognosceret O

pos; sed add. et 5

1219/1220 sapientia

PL 868

LIBER

II

,

319

Benedictus dominus Deus patrum nostrorum qui dedit hoc 124j in corde vegis ut glorificaret domum domini quae est àn Hierusa-

1250

1255

1260

1265

1270

lem. Et quis dubitet sancta eius ac mystica dicta confiteri quae propheta diuinitus ei inspirata commemorat a quo etiam domum domini glorificatam asseuerat. Et ego confortatus manu domini Dei mei quae erai im me congregaut de Israhel principes qui ascenderent mecum. Manum Dei uirtutem Dei qua omnia operatur appellat. Merito autem ille congregat quos de Babylone Hierosolimam adducat qui manum Dei qua confortetur ipse habere in se cognoscitur quia nimirum sic demum quisque idoneus ad alios Deo per suam doctrinam aggregandum efficitur dum prius ipse per gratiam eius contra omnia quae opus sanctum impediunt intus in mente roboratur. Hi sunt ergo principes familiarum et genealogia eorum qui ascenderunt mecum 1n regno Artarxersis vegis de Babylone, de filiis Finees Gersom, et cetera usque ad finem genealogiae diligenter principes qui secum de Babylone ascenderunt enumerat et genealogiam ipsorum explicat. Numerum quoque eorum qui ad mille quadringentos et quadraginta peruenit adiungere satagit ut insinuet quia nomina eorum qui de confusione mundi huius ascendunt in libro uitae agni continentur adscripta. Sed et doctores quique principes uidelicet familiarum populi Dei quantum animarum numerum domino adquisiere in tantum augmenta perpetuae remunerationis accipiunt iuxta illam euangeli parabolam ubi dicente seruo bono et prudente, Domine ecce mna tua decem mnas adquisiuit, respondit idem dominus dicens, E: £u esto super decem ciwitates, id est

1275

1280

ex eorum quos docuisti uita gloriosior in caelesti regno appare. Congregaui autem eos ad fluuium qui decurrit ad Ahauua. Nomen hoc loci nusquam alibi me legisse memini. Cum uero in sequentibus scriptum sit, E? $raedicaui ibi ieiunium iuxta fluutum Ahauua, et post aliquanta, Promowimus ergo a flumine Ahauua duodecimo die mensis primi, uidetur uerisimile quod et Ahauua fluuius sit et alter aliquis fluuius in eum decurrat in quorum confinio Ezras eos qui ascenderunt secum congregauerit. Iosephus autem pro hoc nomine ponit Eufraten. Vnde potest Ahauua non incongrue riuus aliquis fluminis Eufratis intellegi. 1244/1246 I Esd. vii, 27. viii, 1-2.

1249/1250 I Esd. vii, 28.

1270/1271 Luc. xix, 16-20.

I Esd. viii, 21.

1276/1277 I Esd. viii, 31.

1238/1260 I Esd.

1273 I Esd. viii, 15.

1275/1216

1280 cf. Ioseph., an. XI, 5, 2.

1251 quae O 1255 adgregandos L O 1260 Gerson O 1262 ipsorum] illorum L O 1264 505; ut add. tacite L, O 1278 aliquid L, aliqui O* 1279 secum ascenderunt L, O 1281 aliqui L O*

320

IN EZRAM

ET NEEMIAM

Et mansimus ibi diebus tribus quaesiuique in. populo et in et sacerdotibus de filiis Leui et non inueni ibi itaque misi Helizer prius ut Ezras egit e Oportun x235 Arihel et. Semeam, et cetera. quam iter tantum inciperet diligenter sibi copiam prouideret ministrorum domus Dei per quos Hierosolimam perueniens ea quae in templi usus essent necessaria perficeret.

Et misi eos ad. Heddo qui est primus in. Casphiae loco el

1290 Posuit in ore eorum uerba quae loquerentur ad Adom et ad fratres eius Nathinneos in loco Casphiae ut adducerent nobis ministros domus Dei nostri, ek adduxerunt nobis ber manum. Dei nostri

bonam super mos uirum doctissimum de filiis Molli filii Leui filii Israhel. Mare Caspium ut scribit Orosius sub aquilonis plaga 1295 ab Oceano oritur cuius utraque circa Oceanum litora el loca deser- PI la incultaque habentur, inde meridiem uersus per longas angus-

tias tenditur donec per magna spatia dilatatum Caucasi montis radicibus terminetur, habet ab oriente usque ad Oceanum Hyrcanorum et Scytharum gentes plurimas propter terrarum infecun-

1300 dam diffusionem late oberrantes, ab occidente gentes habet mul-

tas. Sed generaliter regio plurima Albania ulterior sub mari et monte Caspio Amazonum nuncupatur. Vbi notandum quod cum historici Caspium scribant Ezras hoc loco Casphiae nominet; Hebraei namque p litteram non habentes pro hoc in

1305 nominibus Graecis siue barbaris ph littera utuntur ut Phetrus

Philatus. Ergo et in Casphiae loca filii Israhel per captiuitatem Assyriorum uel Chaldeorum peruenisse probantur dum illo mittit Ezras ad adducendos sibi ministros domus domini leuitas uidelicet et Nathinneos quos Iosephus sacros seruos no1319 minat. De quibus notandum quod multum libera in pace quamuis inter exteros uiuebant qui statim ad imperium siue preces Ezrae tantam exercitus copiam destinare ualebant. Nam ducentos quinquaginta et octo uiros electos in illa expeditione fuisse sequens eorum catalogus ostendit, quibus 131; adiunctis Ezras in exercitu suo mille septingentorum prope uirorum summam habuisse repperitur.

Et praedicawi ibi ieiunium iuxta. fluuium. Ahauua ut. adfligeremur coram domino Deo nostro et peteremus ab eo wiam rec-

tam nobis et filiis nostris, et cetera usque dum ait, Jetunawimaus

1320 autem et rogauimus Deum nostrum pro hoc, et euenit nobis bros-

1283/1285 I Esd. viii 15-16.

1289/1294 I Esd. viii, 17-18. ——1294/1302

Oros., bist. I, 2, 47-50 (C$EL V, 20, 5 — 21, 3). — 1309 Ioseph., az. XI, S3

1313 cf. I Esd. viii, 18-20.

1317/1319 I Esd. viii, 21.

— 1319/1321 I Esd. viii,25.

1294 Horosius L O .$ 1290 posterius ad oz. S 1388 est 5 1284 Helizel O! 1301 1300/1301 multas] plurimas .$ 1296 habetur O* 1295 litore O 1320 1306 et oz;. IL 1303 hoc oz. LL O plurima] multa .$, proxima Otros. dominum L .$

869

LIBER

II

1

321

$ere. Exemplum ieiunandi et orandi cum aliquid magnae uirtutis incipere uolumus et quia numquam fallit fida in domino spes neque fieri potest ut quod iustum a pio auxiliatore per continentiam atque orationes cum fide quaerimus non impe1325 tremus. Sed diligentius intuendum quod ieiunium praemittitur et sic oratio subsecuta docetur. Primo namque ait, Ef praedicaui deiuntum ut adfligeremur coram domino, ac deinde subiungit, e£ peteremus wiam rectam nobis et filis nostris, et cetera usque in conclusionem sententiae, Jeiunauimas 1330 autem et rogauimus Dewm mostrum pro hoc, el euenit nobis brospere. Oportet namque omnimodis ut quicumque ad deprecandam misericordiam domini ingreditur primo continentius uiuendo dignum se qui exaudiatur praebeat atque ita dominum rogans non dubitet prospere sibi euentura quae postulat. Et separawt de principibus sacerdotum. duodecim. Sarabian 1555 Asabian et cum eis de fratribus eorum. decem et adbendi eis argentum et aurum et uasa consecrationis domus Det mostri quae obtulerat rex et consiliarii evus et principes eius untuersusque Israhel eorum qui inuenti fuerant. Saepius dictum est quod ar1340 gentum et aurum et uasa quae de Babylone Hierosolimam mittebantur animas designarent quae de confusione et erroribus mundi huius conuerterentur ad dominum. Vnde apte huiusmodi uasa sacerdotibus commendat Ezras qui ea Hierosolimam perferant quia per sacerdotum necesse est 1345 manus diluantur in baptismo et consecrentur domino quicumque ad consortium sanctae ecclesiae pertingere desiderant, per sacerdotum aeque officium debent reconciliari sanctae ecclesiae paenitendo qui ab eius societate peccando recesserant et in seruitium diaboli qui in captiuitatem Babylonii regis in pecca1350 tis perseuerando deciderant. Et bene duodecim sunt sacerdotes quibus haec cura delegata est propter duodecim apostolos per quorum doctrinam ecclesia et per orbem primo fundata est et usque ad finem saeculi per successores eorum aedificari non desinit. Quibus conuenit hoc eisdem sacerdotibus dixit 1355

1360

Ezras: Vos sancti domini et uasa sancta et argentum et aurum. quod sponte oblatwm est domino Deo patrum uestrorum, uigilate ei custodite. Oportet enim ut doctores ecclesiae numquam obliuiscantur sanctimoniae qua ipsi sunt domino consecrati per spiritum sanctum in die redemptionis ad quam suscipiendam etiam suos auditores instituant ut qui iam domino oblati sunt per rudimenta fidei etiam per eorum qui in fide praeces1335/1339 I Esd. viii, 24-25.

1356/1358 I Esd. viii, 28-29.

1322 dominum L5 1328/1329 filiis ... usque ozz. L, O conclusione IL, O 1330 dominum L $ ^ uenit O 1334 quae oz. O 1338 consiliatores L, O

PL 870

IN EZRAM

322

ET NEEMIAM

serunt exempla ac monita magis magisque confirmentur ac supernae ciuitatis introitu digni efficiantur. Quibus uigilandum 136; est per omnia et curandum ne qua de creditis sibi animabus uasis uidelicet domini pereat sed integro eas numero ad sanctae ciuitatis adyta perducant.

Vigilate, inquit, et custodite donec adpendatis coram princi-

fibus sacerdotum et lewitarum et. ducibus familiarum Israhel

1370 2n. Hierusalem et in thesaurum domus Dei. Adpendimus autem

argentum et aurum et uasa quale accepimus ab Ezra coram principibus sacerdotum et leuitarum et ducibus familiarum Israhel in Hierusalem et in thesaurum domus Dei quando eos quos nobis superna dispositio commisit tales instituendo ac 137; docendo exhibemus qui irreprehensibiles inueniantur et apti thesauro aulae caelestis, hoc est sedibus internae pacis ac lucis, et hoc non iudicio quorumlibet hominum qui facile possint falli sed examine beatorum apostolorum ceterorumque sublimium uirorum qui cum domino sunt de nostris actibus 1380 judicaturi. Hi etenim merito principes sacerdotum ac leuitarum

et duces

familiarum

Israhel,

hoc

est uirorum

siue

animarum Deum uidentium, sunt intellegendi de quibus psalmista domino, Constibwes, inquit, eos $rincipes super omnem terram, et de quibus Salomon in ecclesiae laudibus, ÀNo1385 bilis in portis, inquit, wir eius quando sederit cum, senatoribus terrae, in portis autem in discrimine dicit nouissimi examinis.

Promouimus ergo a flumine Ahauua duodecimo die mensis primi ut bergevemus Hierusalem, et manus Dei nostri fuit super

nos et liberauit nos de manu inimici ei insidiatoris in wia, et 1390 4enimus Hierusalem et mansimus ibi tribus diebus, die autem

quarto ad pensum est argentum ei aurum et uasa in domo domina jer manum Remoth filii Vriae sacerdotis, et cetera. Omnia plena mysteriis. Superius namque legitur quod prima die mensis primi coeperint ascendere de Babylone, et nunc dicitur quod 1395 duodecimo eiusdem mensis die promouerint a flumine Ahauua.

Prima ergo die mensis de portis Babiloniae exierunt sed usque ad duodecimum diem iuxta memoratum flumen expectabant donec ad se leuitas et Nathinneos de Casphiae locis euocarent seque ipsos ob pericula longi itineris sollertius domino ex tem-

1400 pore ieiunando et orando commendarent. Et nos ergo cum nouos ecclesiae populos diabolo renuntiare et Deum uerum credere ac confiteri docemus quasi primi mensis initio de Babylone cum pecunia domino consecranda egredimur quia principium 1368/1370 I Esd. viii, 29.

1387/1392 I Esd. viii, 31-33.

1383/1384 Ps. 44, 17.

1384/1386 Prou. xxxi, 23.

1393 cf. I Esd. vii, 9.

1366 eos LO M 1370 poszerius in oz. IL 1373 domini .$ Oo 1385 inquit in portis L O 1390 pos; uenimus aZ. in O

1383 eos inquit 1396 primo LL O

LIBER

II

323

eis nouae conuersationis quae ereptos a diabolo ad regnum 1405 caeleste ducat ostendimus. Vnde idem mensis in scriptura sacra mensis nouorum siue nouarum frugum solet appellari, nam et ipso mense sub eadem significatione nouae conuersationis patres de Aegypto per Moysen educti sunt. Verum cum eisdem nouae uitae auditoribus symbolum fidei tradimus quod 1410 per duodecim apostolos ordinatum et totidem est sententiis comprehensum quasi duodecim diebus in prima mansione consistimus et sic coeptum ad terram repromissionis iter aggredimur qui per acceptam fidei notitiam uirtutum eis callem quo ad uitam perueniamus ingrediendum esse monstramus.

PL 871

1415 Quibus diebus Ezras cum filiis transmigrationis ieiuniis et ora-

tionibus et congregationi leuitarum ac Nathinneorum deditus erat quia nimirum necesse est ut cum nouos populos fidei adquirere proponimus tum ipsi uirtutum studiis maxime operam demus quibus et nos ipsos domino familiarius com1420 mendemus

142;

1430

143;

1440

et eis quos

erudimus

exemplum

bonae

actionis

praebeamus fratrum quoque cohortem religiosam nobis in auxilium aduocemus quo adiuti animas fidelium ad societatem electorum atque ad arcem uitae perfectioris quasi uasa sancta ad templum domini efficacius transferamus. Apte quoque subiungitur quia uenientes Hierosolimam qui ascenderant de Babylone triduo manserint ibi et sic argentum et aurum et uasa quae adtulerant oblata et adpensa sint in domo domini. Tres quippe dies sunt mansionis in Hierusalem eximiae uirtutes cunctis fidelibus habendae fides spes et caritas. Has ergo oportet doctores primo in se ipsis ostendere et sic eos quos docuerunt quosque eisdem uirtutibus instituerunt praecedentibus in Christo patribus probandos offerre. Cum enim sancta ecclesia eos quos cathecizamus in fide et actione probos inuenerit quasi uasa quae offerimus in templum per manum Sacerdotum adpendens et puri metalli et perfecti ponderis esse repperiet. Quod et in hac ecclesia per electos cotidie in credentium uita examinanda agitur et in superna aeque Hierusalem ut supra diximus in eis qui ad eam intrare meruerint perfectius completur. In hac namque uita doctores sancti quasi triduo manentes in Hierusalem quarto die argentum et aurum quod obtulerant adpendendum sacerdotibus offerunt cum et sese fide fortes spe sublimes dilectione feruentes exhibent et suos quoque auditores per confessionem rectae fidei instar argenti probati clarescere per puritatem sensus

1405 cf. Ex. xiii, 3-4 ; xxiii, 15 ; xxxiv, 18 ; Deut. xvi, i. — 1439 supra, 11, 1540 sqq.

1405/1406 scripturis 1439 sancti oz.

sanctis

O

1416

congtegatione

L.S

1427

sunt

5

324

IN EZRAM

ET NEEMIAM

inuiolati in modum auri primi fulgescere per susceptionem in se spiritalium charismatum quasi uasa Deo consecrata praeminere demonstrant ; in superna quoque patria idem doctores cum primo pro sua fide spe et caritate deinde etiam pro illis quos docuerunt remunerationis accipiunt quasi post gaudium 1450 triduanae mansionis in Hierusalem ob donaria et uasa pretiosa ac Deo digna quae adtulerunt amplius honorantur. Distat autem inter haec uasa quae Ezras cum sacerdotibus in Hierusalem offert et ea quae supra Zorobabel ac Iesus obtulisse referuntur quod illa de templo domini translata in Babyet postmodum sunt Hierosolimam relata haec autem lonem 1455 in Babilonia facta sed deuotionis sunt gratia Hierosolimam missa a rege uel a principibus Persarum uel etiam a populo Israhel qui illis in partibus morabatur. Illa ergo uasa designant eos qui post acceptam notitiam et sacramenta fidei post 1460 inchoata uirtutum opera decipiuntur ab hoste antiquo et in confusionem rapiuntur errorum sed miserante Christi gratia reuocantur ad salutem, haec autem illos qui cum peccato primae transgressionis morte obnoxii erant nati sed per lauacrum regenerationis sacerdotum ministerio expiati sanctae ecclesiae 1465 sunt filiis aggregati, illa paenitentes de suis erroribus, haec de perseuerantia uirtutis coeptae gentes insinuant de quibus bene subiungitur : Descripiumque est. omne pondus in tempore illo. Omne quippe pondus argenti et auri et uasorum quae domino offte1470 runtur sacerdotes in templo describunt cum doctores studiosi diligenter uitam examinant subditorum et quantum singuli ad fidem uel operationem profecerint subtili indagine diiudicant ut iuxta suae modum capacitatis quemque in domo Dei per gradus sibi competentes ordinent. Sed et nunc si praepo1475 sitorum ignauia torpet uitamque sibi commissorum aut ignorat aut se nosse dissimulat, adest internus arbiter qui numerum credentium pondusque animi singulorum in trutina sui examinis integrum conseruat ut reddat wmicutque secundum opus eius. Potest et ita dici quia peruenientibus sanctis 1480 praedicatoribus ad supernam Hierusalem cum his quos instruxerant describatur in tempore illo omne pondus bonae actionis eorum in libro uitae et digna in caelis retributione donetur. Sed ei qui wenerant de captiwilaie filii transmagrationis

1445

1453 cf. I Esd. i, 7-11 ; v, 14; vi, 5. ii, 6. 1483/1486 I Esd. viii, 55.

1468 I Esd. viii, 34.

1478/1479 Rom. 3

1451 adtulerant O* 1453 in oz. LL O Hietosolimam L O 1459 posterius aom.LO 146Derratibus L;, O — posterius de oz. O 1471 ad 4e/. O 1472 fideL O operatione L, O subditi L, O 1473 et.$ 1474sinunc L O 1480/1481 extruxerant O*

PL 872

LIBERSU

325

obtulerunt holocaustomata Deo Israhel witulos duodecim bro omn 1485 Israhel arietes nonaginta sex agnos septuaginta septem. hircos $vo peccato duodecim omnia in holocaustum domino. Magna devotio et religiositas ostenditur eorum qui uenerant de captiuitate cum peruenientes ad templum et altare domini primo omnium obtulerunt holocausta non tantum pro se ipsis sed 1490 etiam pro omni Israhel, hoc est et pro eis qui iam domum reuersi fuerant et pro illis qui adhuc extorres patriae durabant, ut per omnia omnes auctoris sui misericordia protegeret. Patet etiam spiritalis intellectus quia illi ueraciter et perfecte captiuitatem antiqui hostis qua peccando tenebantur paeni1495 tendo euaserunt qui se fixa intentione diuino seruitio subdunt

qui totos se ab infimis abstractos cupiditatibus flamma desiderii caelestis ad superna accendunt. Hoc est autem holocausti,id est tota incensa, sacrificia uel hostias domino offerre nil nisi

eius uoluntatem in omnibus cogitare uel facere. Perfectae quo1500 que mentis indicium est cum pro omni Israhel immolat, id est pro generali fidelium omnium sospitate, quasi unitatis in omnibus ac fraternitatis memor supernae pietati supplicat. Dederunt autem edicia vegis satrapis qui erant de conspectu

regis et ducibus trans flumen et leuauerunt bopulum et domum 150; Dei. Alia editio habet, et clarificauerunt populum et domum Dei. Leuauerunt ergo populum dum eum auctoritate regia qua Ezras sublimatus est honorabilem omnibus fecerunt, leuauerunt et domum Dei augustius honorando uasis ac donariis quae ad illam rex et consiliarii ac principes eius miserunt 15310 ministros quoque ac sacerdotes illius a tributis et uectigalibus praeter domino soli liberos reddendo. Mystice autem populus et templum Dei unam eandemque sanctae ecclesiae figuram tenuit quam leuat Ezras et fili transmigrationis adlatis de Babylone uasis Deo sacris cum praedicatores 1531; sancti aggregatis ei domino donante nouis credentium coetibus honorabilem eam omnibus etiam externis ac terribilem exhibent. Item praedicatores idem cum eos quos suis uel exemplis in bona conuersatione instituere uel uerbis usque ad caelestium perceptionem praemiorum prouehunt leuant etiam 1520 populum et domum Dei quia magnum profecto et manentibus in superna patria et peregrinantibus adhuc in terra electis gaudium faciunt. Postquam autem |haec completa sunt accesserunt ad me 1503/1505 I Esd. viii, 36.

1484 domino L .$

1523/1530 I Esd. ix, 1-2.

1485 nonaginta] octoginta O septuaginta] sexaginta O 1487 de] a .$ 1492 per ozz. L, O*, add. sup. Ot 1506 eleuauerunt O eam L O* 1508 ornando L O 1509 ac] et O 1511 practerquam O reddendos $ ^ 1515 donante domino L O 1519 iam 5

PL 875

326

IN EZRAM

ET NEEMIAM

principes dicentes : Non est separatus populus Israhel et. sacer1525 dotes et leuitae a populis terrarum et de abominationibus eorum Chananei uidelicet et Hethei et Ferezei et Iebuset et Ayumamitarum et Moabitarum et. Aegyptiorum et. Amorreorum, tulerunt enim de filiabus eorum sibi et filiis suis e commiscuerunt semen sanc-

tum cum bopulis terrarum, manus etiam principum et magistra1530 Lum, fuit in. hac transmigratione prima. Huius culpa transgressionis et in Malachi propheta manifeste descripta ac prophetica auctoritate redarguta est qua uidelicet reuersi de captiuitate Babyloniae tam principes et sacerdotes ac leuitae quam reliquus populus abiecerunt uxores suas Israhelitici generis 155; quae paupertate et inopia longioris uiae et fragilitate sexus non ferentes laborem confectae erant et infirmitatem ac deformitatem corporum contraxerunt et cum alienigenis uel aetate florentibus uel cultu corporum pulchrioribus uel potentum ac diuitum filiabus matrimonia copularunt. Quod non de Is154o rahel qui tunc cum Ezra sed de illis intellegendum est qui cum Zorobabel et Iesu iamdudum de captiuitate ascenderant. Neque enim poterant hi qui cum Ezra uenerant tam cito tanti ducis ac praesulis contemnere doctrinam ut necdum quinque mensibus in patria demorati suas reliquerint uxores et accepe154; rint externas de quorum numero potius intellegendi sunt hi principes fuisse qui hoc facinus ad Ezram referentes castigare curarunt. Nec mirandum quomodo hoc populus Israhel cum sacerdotibus et leuitis scelus patrasse dicatur cum ila transmigratio magis de Iuda et Beniamin quam de 155,0 decem

tribubus

quae

Israhel

uocabantur

extiterit.

Scien-

dum enim quod adducto in captiuitatem Israhel, id est decem tribubus, indifferenter pristino nomine et duae tribus Iudas ac Beniamin appellantur Israhel. Populus igitur Israhel hoc loco non ad distinctionem Iudae et Beniamin decem tribus 155; sunt accipiendae sed ad distinctionem populorum terrarum generaliter populus Dei intellegendus qui dignitatem sui nominis caelestis terrenorum societate polluerit. Nam et idem Malachi propheta quem ipsum esse Ezram Hebraei asseuerant in libro suae prophetiae huius praeuaricationis ita 156o meminit: Tvansgressus est Iudas et abominatio facta est in Israhel et in Hierusalem. quia contiaminawit Iudas samctificationem

domini quam. dilexit et habuit. filiam. dei alieni, disperdat do- PL minus wirum. qui fecit hoc magistrum et discipulum de taber- 874 naculis lacob et offerentem munus

domino

exercituum.

Vbi

1560/1564 Mal. ii, 11-12.

1529/1530 magistratuum O* 13830 transgressione L O $1 1532 quia L O 1535 uitae LL O 1543 pos; praesulis add. ut intellegendum est .$ 1544 et uxores L, O 1551 abducto L O 13533 appellentur I, O 1561 in oz. .$

LIBER II

327

156; Iudam dicens manifeste primae transmigrationis populum hoc facinore pollutum significat. Quod uero adiungit, d/sperdat dominus uirum qui fecit hoc magistrum et discipulum de tabernaculis Iacob, appellatione magistri et discipuli et principes et populum hac praeuaricatione pollutum atque a consortio sanc157o torum,

si non corrigent, ambos

eradicandos

esse docuit. Et

quod addidit, offerentem munus domino exercituum, ammonet

incassum eos domino uictimas hostiarum offerre qui se ipsos peccando non timent diabolo subdere. Inter quae miranda fides et propositum optimum populi de captiuitate eruti qui se 137; semen

sanctum

alias autem

gentes

ad distinctionem

suam

populos terrarum appellant ut palam insinuent se ipsos quamuis de terra procreatos non tamen in terra sed in caelis habere conuersationem dum prae ceteris nationibus in Deum caeli credebant et caelestia ab illo beneficia consequi spera1580 bant. Vnde merito dolent sanctificationem suam abominatio-

158;

1590

159;

16oo

1605

nibus gentium esse coinquinatam et quod grauius est principes etiam a quibus corrigi debuerant primos errasse fatentur notandumque diligenter atque in exemplo operis trahendum quod ea qua principes peccauerunt et plebem sibi commissam peccare fecerunt aeque principes alii qui sanius subponebant corrigere satagunt ; uerum quia per se ipsos nequeunt referunt ad pontificem, id est archiepiscopum, suum causam cuius auctoritate flagitium tam graue tam multifidum tam diutinum expietur. Nulli autem dubium quin uxores alienigenae hereses et superstitiosas philosophorum sectas figuraliter exprimant quae cum in ecclesiam incaute admittuntur multum saepe semen sanctum catholicae ueritatis et purae actionis suis contaminant erroribus sed et peccata omnia quibus ethnici solent pollui dum christiani non erubescunt imitari quasi per uxores alienigenas degenerant a semine sancto uerbi Dei quo fuerant generati dicente apostolo Iacobo, Voluntarie genuit nos uerbo ueritatis, et quasi profanam de filiabus exterorum subolem procreant dum illecebras errantium secuti peruersos ex his actus in cunctorum notitiam proferunt. Cumque audissem. sermonem istum, scidi pallium meum. et tunicam et euelli pilos capitis mei et barbae et sedi merens. Habitu lugubri Ezras intimum cordis dolorem ostendit. Scidit uestimentum euellit pilos capitis et barbae sedet merens ut tali dehonestamento corporis et indumenti cum maerore uultus 1577 cf. Phil. iii, 20.

1565 dicit 5

se ponebant $1 enim L O

1597 Iac. i, 18.

1564 fecerit L .$

1601/1602 I Esd. ix, 3.

1570 ambo L

15886 505;; nequeunt adZ. hi O

1571 addit O

1585/1586

1597 por? uoluntarie add.

328

IN EZRAM

ET NEEMIAM

uelocius omnium animos ad paenitentiam uel sui uel fraterni reatus

1610

1615

excitet.

Verum

quia

per

uestimenta

solent

opera

nostra designari quibus aut ad gloriam si munda aut ad interitum quis induatur si polluta nec nuptiali splendida caritate probentur, per pilos capitis cogitationes quae de occulta cordis radice uelut de internis cerebri sinibus oriuntur quae si rectae sunt conseruari sin autem reprobae debent abscidi. Vnde de Samuhele qui sanctus erat futurus ait genetrix, E

nouacula non ascendet super caput eius, et apostolis dominus, Et capillus, inquit, de capite uestro non peribit, quia nimirum

omnes sanctorum cogitatus aeterna apud dominum sunt memoria digni. At uero peccator ut mundari possit ab iniquitatibus suis reprobas necesse est a se cogitationes origines uidelicet et fomites malorum operum abiciat. Vnde leprosus 1620 in leuitico cum recepisset sanitatem inter alias purificandi caerimonias etiam omnes pilos suae carnis eradere praecipitur ut sic expiatus hostiis castra mereretur ingredi quia tunc demum a uitiorum foeditate perfecte mundamur cum non solum actus sed et cogitatus a nobis noxios expellere satagi1625 mus. Barba quoque quae uirilis sexus et aetatis index est in significatione uirtutis poni solet. Scidit pallium et tunicam pontifex ut populum quem regebat minus perfecta habere opera designaret et quae a sua soliditate necesse esset discindi per paenitentiam atque in meliorem habitum renouari ; 1630 euellit pilos capitis ut eidem populo intimaret cogitationes nequam suo de corde extirpandas ac renascendis utilibus locum esse dandum, euellit pilos et barbae ut in ipsis etiam quas habere uidebantur uirtutibus humiliarentur et parua haec aut nulla in examine interni arbitris esse meminissent 1635 quae uitiis esse permixta clarescebat ; sedit merens ut per lamenta paenitentiae ueniam reatus tanti promerendam esse doceret. Nec mirandum si tanta boni praesulis coepta magnum mox in subditis fructum uirtutis procrearent. Vide enim quid sequitur: 1640 Et conuenerunt ad me omnes qui timebant uerbum. Dei ro transgressione eorum qui de captiwitate uenerant, et ego sedebam merens usque ad sacrificium. uespertinum. O quanta rerum mutatio. Supra dictum est quod perfidiam principum et magistratuum multi sunt ad luxoriam secuti, et nunc bono 1645 principe in lamenta conuerso et per suos luctus ac lacrimas quid esset peccatoribus agendum innuente conuenisse dicuntur 1613/1614 I Reg. i, 11.

I Esd. ix, 4.

1615 Luc. xxi, 18.

1620cf.Leu.xiv, 8.

1640/1642

1622 metatus O — 1629 meliorem] solidum O —— 1630 et pilos O 1637 coep1640 domini .$ 1644 magistratum L .$* tum O sint$ ^ 1645ad O

PL 875

LIBER II

|

329

ad eum omnes qui timebant uerbum Dei quo transgressores esse puniendos comminatur. O quantum exempla pia bonos iuuant doctores. Nil omnino locutus Ezras sed solo audito 1650 scelere in lacrimas et ploratus esse conuersus scribitur et turbam ad se fidelium non uociferando sed maerendo traxisse. Subiungitur : Et in sacrificio uespertino surrexi de adflictione mea et scisso pallio et tunica curuaut genua mea et expandi manus meas ad 1655 dominum Deum meum et dixi : Deus meus confundor et erubesco leuare Deus meus faciem meam ad ie. Parauerat se Ezras per compunctionem cordis simul et adflictionem corporis qui dignus efficeretur auditu supernae pietatis et sic in uerba orationis prorumpebat. Curuat autem genua expandit manus 1660 fundit ad dominum preces in tempore sacrificii uespertini hoc Deo sacrificium gratius fore non ambigens quod in spiritu humilitatis et in anima contrita quam quod carnibus et sanguine offeretur pecudum. Typice autem quod scisso indumento curuat genua et expandit manus ad Deum et fusis precibus 1665 ac lacrimis plurimorum mentes ad paenitentiam conuertit ut in sequentibus scriptum est dominum saluatorem ostendit qui pro nostris sceleribus et ante passionem et in ipso tempore PE passionis orare dignatus est quique extensis in cruce manibus 876 indumentum suae carnis ob nostram restaurationem ad tem1670 pus uulneribus scindi ac mortificari uoluit ut qui sicut apostolus ait mortuus est propter peccata mostra resurgeret $ropter iustificationem nostram. Quod apte in tempore sacrificii uespertini factum est uel quia dominus in fine saeculi sacrificium suae carnis et sanguinis obtulit patri ac nobis in pane et uino offe1675 rendum praecepit uel quia ad finem perueniente sacrificio legali sua nos passione liberauit atque a populis terrarum separans caelestes fecit et castos sibi corde ac corpore concessit adhaerere. Ipsa quoque oratio qua se cum esset iustus populo peccatori sociabat dicens, Deus meus confundor et erubesco leuare Deus meus faciem 1680 meam ad ie quoniam iniquitates mostrae mulliiplicatae sunt super caput nostrum et delicta nostra creuerunt usque ad caelum a diebus patrum nostrorum, et cetera usque ad finem orationis 1685

ubi ait, Ecce coram te sumus 1n delicto nostro, non stari olest contra te super hoc, humilitati congruit redemptoris nostri qui

in similitudine carnis peccati ut peccata mundi tolleret ap1653/1656 I Esd.ix, 5-6. 1661cf.Dan.iii,39. 1666 cf. IEsd.x,:r. 1671/1672 Romivuoscel Coto xy uq: 1680/1683 I Esd. ix, 6-7. 1684/1685 I Esd. eS TI 1686 cf. Rom. viii, 5 ct Tohri29:

1649 solum IL 1671 resurgat O

1652 coniungitur O

1663 offerretur O — uestimento O

330

IN EZRAM ET NEEMIAM

paruit. Vnde et in psalmis qui euangelio teste ex ipsius persona scripti sunt manifeste sua delicta appellat quae in se susceperat nostra dicens, Deus meus Deus meus quare dereli-

1690 quist me, longe a salute mea, et adiciens quare, uerba, inquit,

delictorum meorum, et iterum, Deus tu scis insipientiam meam,

1695

1700

ITo$

1710

1715

1720

1725

et delicta mea a te non sunt abscondita, non quia ipse delicta in se uel insipientiam posset habere qui sicut apostolus ait, factus est nobis sapientia a. Deo et iustitia et sanctificatio et redemptio, sed quia causam eorum quos saluare uenerat in se suscipiens etiam ea quae illorum fragilitati ueraciter conuenerant misericorditer in se transferre dignatus est. Sic ergo orante Ezra et ploranie et flente ei 1acente ante templum Dei collectus est ad ewm de Israhel coetus grandis nimis

uirorum. ei mulierum. buerorumque, et. fleuit. populus multo fletu. Quantum oratio fletus et lamentatio Ezrae profecerit ostenditur cum mox ad eum coetus flentium permaximus utriusque sexus et omnis aetatis collectus esse perhibetur. Flebant autem uel hi qui peccauerant paenitentiam sui reatus agentes uel illi qui in castitate permanserant de fratrum suorum praeuaricatione et casu dolentes. Sed siue hi siue illi siue utrique fleuerint multum omnes conturbati ad preces et lamenta sui pontificis ostenduntur cum etiam mulieres cum pueri quoque hic interfuisse narrantur. Potest autem et ea discretione factum intellegi quod prius innocentes et recti ad eum confluxerint cum ait, Ef conuenerunt ad me omnes qui timebant uerbum. Dei Israhel etiam bro transgressione eorum qui de captiwitate uenerant, nunc uero etiam ipsi qui peccauerunt cum uxoribus suis et liberis paenitentiam acturi conuenerint. Et respondit Sechenia. flus Ieihel de filuàs Helam

et dixit

Ezrae : Nos jraeuaricati sumus n Deum nostrum et duximus uxores alienigenas de populis terrae. Secheniam hunc Iosephus dicit primum fuisse Hierosolimitarum qui et ipse ut principem decebat maxima auctoritate mox intentionem Ezrae iuuabat PL et populum uidelicet una secum peccasse confitendo et paeni- 877 tentiam esse agendam suadendo abiectis uxoribus alienigenis cum eis qui ex illis nati erant liberis. Et nunc, inquit, si est paenitentia in Israhel super hoc, percutiamus foedus cum Deo nostro et broiciamus wniuersas uxores et 1687 cf. Luc. xxiv, 44.

1692 Ps. 68, 6.

1711/1713 I Esd. ix, 4.

1689/1690 Ps. 21, 2 ; Matth. xxvii, 46.

1694/1695 I Cor.

i, so.

1716/1718 I Esd. x, 2.

$,4. — 1724/1726 I Esd. x, 2-5.

1689 nostrae L, O 1692 ipsa O enim L 1711 confluxerunt I, O niam] sic enim IL

1691/

1698/1701 I Esd. x, r.

1718 cf. Ioseph., an. XI,

1698 inplorante L O.$ 1716 iehiel elam L O

1707 omnes] 1718 Seche-

LIBER II

331

eos qui de his nati sunt, Si populum, inquit, perfecte huius transgressionis paenitet, primo conuersi ad dominum promittamus correctionem ac postulemus ueniam, deinde ad nos ipsos reuersi omnem a nobis patrati facinoris et radicem ex173o tirpemus et fruticem eiectis uidelicet uxoribus cum omni sua subole non licitis ;hoc est enim quempiam ueraciter agere paenitentiam et totum intus in corde ad dominum conuerti et foris omnes peccandi materias ab ipsa origine resecare. Quodque subiungit, 1753;

Surge, tuum

esi. decernere

mosque

erimus

tecum,

confortare

ei fac, decentissime docet quomodo sit apud maiores in consilio agendum ut uidelicet quisque pro suo sensu quod optimum intellexerit, si bene intellexisse sibi uisus fuerit, dicat et

tamen ei qui potest locum decernendi relinquat paratus obtem1740 perare omnibus quae ille secundum uoluntatem ac legem Dei agenda disposuerit.

Et surrexit. Ezras ante domum Dei et abit ad. cubiculum Iohannan filiW Eliasib et ingressus est illuc. Eliasib erat summus sacerdos temporis illius. Siquidem post Iesum filium

174; Iosedech Ioachim filius eius et post eum Eliasib filius ipsius

summi sacerdotii gradu functus est ut et sequentia huius sacrae historiae et Iudaica Iosephi probat historia. Panem non comedit et aquam mon bibit lugebat enim qn transgressione eorum qui de captiwitate uenerant. Exemplum hic ha1750 bebunt

eximium

non

solum

flendi

et orandi

uerum

etiam

ieiunandi pro his qui peccauerunt, et cum beati sint lugentes qui propria deflent peccata quoniam accepta remissione consolantur quanto esse beatiores credendi sunt qui etiam fraternis lugent erratibus et hoc in tantum ut ne panem quidem et 175; aquam quae abstinentium est refectio contingere uelint neque domum suam ingredi uel in lectum sui stratus ascendere sed in atriis domus domini potius orantes pernoctare gaudeant. Ibi enim erat domus sacerdotis quam uespera superueniente Ezras perhibetur ingressus. Denique alia editio pro cubili Iohannan 176o pastoforium Iohannan habet, quo nomine solet saepe scriptura porticus illas cognominare quibus templum erat undique circumdatum et in quibus ministri et custodes eiusdem templi manere consuerant.

Lugent autem etiam nunc in transgres-

sione eorum qui de captiuitate uenerant qui dolent eos qui 1735/1736 I Esd. x, 4. 1742/1743 I Esd. x, 6. 1744 cf. II Esd. xii, 1o. 1744 Ioseph., asz. XI, 5, 5. 1748/1749 I Esd. x, 6. 1751 cf. Matth. v, 5. 1756 cf. Ps. 131, 5. 1754 cf. Ps. 135, 1.

1727 Deum O 1728 ueniam oz. O 1729 pos? et add. ad L, S* (de) — 1730 fructicem L.— 1732inoz.L O 1738sibene]siue L; 5 — sibi]siue.$ — 1739 discernendi O 1745 ipsius] illius L, O 1746 et ut $ (et ras.) 1760 pastoforiam L O!, pastophotia 5 1763 autem oz. . 1764 posterius qui] quo O dolet L O* .$ 22

C. C. CXIX A

IN EZRAM

332

ET NEEMIAM

1765 nuper a peccatis paenitendo erepti erant rursus ad ea peccando esse prolapsos per quae denuo a diabolo possint captiuari. De quorum seductoribus quasi de parentibus uxorum im-

mundarum loquitur apostolus Petrus, Swperba enim uanatatis loquentes ellicent in desiderüs carmis luxoriae eos qui

177o Paululum effugiunt, et paulo post de eis qui uelut de captiuitate ascendentes

nihilominus

per luxoriam

sunt

capti, 5? enam,

inquit, refugientes coinquinationes mundi in cognitione domini nostri el saluatoris Iesu Christi his rursus inplicati superantur,

facta sunt eis posteriora deteriora rioribus.

1775

Et missa est uox in Iuda et

Hierusalem

ommbus

filiis PL

transmigrationis ut. congregarentur in. Hierusalem, et cetera usque dum dictum est, Comuenerunt igitur omnes wiri Iuda et Beniamin in. Hierusalem tribus diebus. Dum dicuntur filii Iuda et Beniamin conuenisse manifeste patet quia hi qui 178o alienigenarum uxorum conubio polluti sunt de prima transmigratione fuerant quae de his tribubus erat ac per lesum et Zorobabel domum reuocata est sicut et superius diximus. Ipse est mensis nonus uicesimo die mensis, et sedit. ommis

populus in platea domus Dei trementes a peccato et. plwwüs.

178; Nonus mensis ipse est qui ab Hebraeis Casleu a Romanis uocatur December quem in medio hiemis uenire et esse pluuialem ac tempestiuum mirum quis nesciat, unde diligentius notandum quia cum in medio hieme populus conuenerit tremere a peccato et pluuiis memoratur. Cum enim pluuias ipso 1700 etiam tempore pluuiarum ultra solitum cadere cernerent reuersi ad conscientiam intellexerunt hoc ob sua scelera factum iramque superuenturam caelestem ex ipsa aeris perturbatione ammoniti timuerunt ideoque non in priuatis domibus sua negotia agere praesumpserant sed in platea domus 179; domini assumpto paenitentiae et humilitatis habitu consederunt. Hoc propter eos qui turbatis licet elementis et uel uentorum fragore uel inundantia pluuiarum uel niuium aceruis uel ardore siccitatis uel etiam exitio hominum siue animalium desuper ingrauescente atque ipso iudice per aperta indicia 18oo uim suae irae minitante nihil omnino de correctione morum qua iudicem placent plagamque impendentem euadant inquirunt sed tantum seduli pertractant qua arte aduersa quae exterius propter peccata desaeuiunt aut euitent aut superent.

1768/1770 II Pet. ii, 18. — 1771/1774 II Pet. ii, 20. — 1775/1776 I Esd. x, 7. 1717/1948 I Esd. x, 9.

1766 1772 1792 1800

1782 supra, ll, 1539 sqq.

1783/1784 I Esd. x, 9.

possint a diabolo L, O 1768 superbia L O .$* (-i- ras.) 1770 uolunt O refugientes inquit O 1784 timentes L . et oz. IL 1988 cum oz;.. O aere L, aera O 1792/1793 perturbationem O 1795 adsumpta LO morum Zr ras. O 1803 desaeuiuunt O

878

LIBER

II

333

Sedit autem fopulus in platea domus Dei, hoc est circa atrium 1805 sacerdotum quo ipsa domus Dei undique uersum erat circumdata ut supra docuimus habens circa se ex omni parte per quadrum aedes atriorum amplissimas in quibus etiam populus, si quando propter pluuias opus esset, stare poterat et nihilominus ea quae in templi ianuis gerebantur uel circa templum 1810 uidere ; habebant namque interiores parietes iuxta terram in columnis factos exteriores solidos. Et surrexit Ezras sacerdos et dixit ad eos : Vos transgressi estis el duxistis uxores alienigenas ut adderetis swper delictum Israhel, e$ munc date confessionem domino Deo patrum wuestro1815 7wm, et cetera usque dum dictum est, Fecerunt sic filii trans-

migrationis, e abierunt Ezras sacerdos ei uiri principes famaliarum in domo patrum suorum et omnes per nomina sua. Hic locus respondet ad hoc quod supra dictum est : E? surrexit Ezras ante domum Dei et abiit ad. cubiculum. Iohannam filia 1820 Eliasib et ingressus est illuc banem mon comedit et aquam mon bibit lugebat enim. Vbi notanda deuotio pontificis qui lugens orans ac ieiunans pro transgressione populi per triduum in atriis templi permanebat nec prius domum suam uolebat intrare quam accepta consensione populi ex toto illum corde 182; paenitentem

conuersumque

ad

dominum

uideret.

Cuius

deuotionis etiam reliqui principes fuisse consortes uidentur cum dicuntur et ipsi finita synodo abisse in domo patrum suorum. Nam si non uoluit hoc hac sententia sacrae scriptor historiae significare, quid opus fuit scribere quod expleto col1850 loquio Ezras et principes familiarum in domo patrum suorum de templi saeptis exeuntes abirent cum eos hoc facturos etiam si scriptura non dixisset nemo nesciret, quid opus addere, e omnes ber nomina sua, cum et hoc omnibus esset notissimum, nisi quia tales eos uoluit intellegi quorum nomina et actus PL 183; merito in memoria tenerentur ac posteris noscenda traderentur.

Et sederunt in die prima mensis decimi ut. quaererent vem, ei consummati sunt omnes uiri qui duxerant uxores alienigenas usque ad diem primam mensis brimi. Nota numerum ternarium 1840 figuris mysticis esse usitatissimum. Supra dictum est quod in tribus diebus omnes filii transmigrationis uenire deberent in Hierusalem, et nunc tribus mensibus decimo uidelicet un-

1806 ;upra, 11, 1760-1763. 1818/1821 I Esd. x, 6.

1812/1815 I Esd. x, ro-11. 1837/1839 I Esd. x, 16-17.

— 1815/1817 I Esd. x, 16. 1840 cf. I Esd. x, 8.

1808 proptet ozz. LO. 1817 domum .$ 1820 illic O 182? abissent L .$ domu .$ 1828 hoc uoluit L O 1830 domum .$ 1839 primum O 1842 pos! nunc add. in L, O

879

334

IN EZRAM

ET NEEMIAM

decimo et duodecimo castigantur ab uxoribus alienigenis. Tres namque sunt uirtutes sine quibus ad uitam peruenire 184; nequimus, fides spes et caritas. Tertio tempore saeculi ueniens in mundum dominus gratiam nobis euangelii contulit. Primum namque tempus ante legem in patriarchis secundum in prophetis sub lege praemisit in tertio ipse cum gratia uenit quia sua nos passione redimens tertia die resurrexit a mortuis 185o per cuius gratiam quia et consortio sanctae ecclesiae copulamur et a uitiorum expurgamur illecebris apte filii transmigrationis et in tribus diebus castigandi ab erroribus suis Hierosolimam conuenerunt et in tribus mensibus ipsi castigandi opus compleuerunt. Sed et iuxta litteram oportune satis 1855 ac salubriter

elaborauerunt

principes familiarum

et leuitae

ut ante initium mensis primi consummarentur omnes qui profano erant conubio maculati, id est a tali scelere purgarentur, quatenus ipsum mensem primum in quo erat pascha faciendum mundi intrarent mundi paschalia festa peragerent annum quem mundi inchoassent ad finem usque permundi 1860 ducerent. Quod etiam nos omnibus annis in quadragesima paschae conuenit imitari ut instantibus sollemniis dominicae resurrectionis snwndemus mos ab omni inquinamento carmis el spiritus quo et ipsi participes resurrectionis esse ualeamus. 1865

Et inuenti

sunt

de filiis sacerdotum

qui duxerant

uxores

alienigenas de filiis Iosue fili Iosedech et fratres eius M. aasia et Eliezer et. Arib et Godolia. Hebraei huic loco aptant illud Zachariae prophetae, Ef ostendit mihi domnus lesum sacer-

dotem magnum. stantem. coram angelo domini, et satan. stabat 187o à. dextris eius ut aduersaretur ei ; et paulo post, Et Iesus erat indutus uestibus sordibus el stabat ante faciem angeli, et respondil et ait ad eos qui stabant coram se dicens, Auferte uestimenta sordida ab eo, et dixit ad ewm, Ecce abstuli a te iniquitatem tuam

et indui ie mutatoriis, el dixit, Ponite cidarim mundam super

1875 caput eius. Recte inquiunt, stabat satan a dextris illius et a sinis-

tris ut aduersaretur ei, quia uera erat accusatio eo quod et ipse cum ceteris alienigenam accepisset uxorem. Quod autem dicitur quia Jesus erat indutus uestibus sordibus tripliciter interpretatur uel ob coniugium illicitum uel ob peccata populi 188o uel propter squalorem captiuitatis. Angelus autem ante cuius faciem stabat Iesus praecepit ceteris angelis ex persona domini ut auferant ab eo sordida uestimenta de quibus diximus, qui 1841 cf. Greg. Magn., bom. in eu. (PL. LXXVI, 1228 C — 1229 A).

1863/1864

II Cor. vii, i.

1870/1875

1865/1867 I Esd. x, 18.

1868/1870 Zach. iii, 1.

Zach. iii, 3-5.

1843 alienis O 1858 quatenus ... primum ozz. O 1859 mundi intrarent ozz. L, 1866 fli] filiis O — 1867 Aib O, Ararib $ ^ 1873 abstulit LL

LIBER

II

3905 cum praeceptum opere complessent rursus idem angelus loquitur ad Iesum, Ecce abstuli a te iniquitatem tuam, haec 1885 sunt sordida uestimenta, e£ 2nd te mutatoriis, hoc est Israheli-

tem tibi coniugem copulaui, quodque sequitur, Ponite cidarim mundam swber caput eus, quae mitra a plerisque dicitur, in hac uolunt intellegi sacerdotii dignitatem quod ablutis sordibus peccatorum mundum habuerit sacerdotium. Sed intuen1890 dum quod non scribat Ezras Iesum ipsum alienigenam duxisse uxorem sed quosdam de filiüs et fratribus eius hoc facinore dicat esse pollutos quamuis et culpa filiorum ad patrem respiciat nec perfecte possit esse iustus qui filios delinquentes dum potuit corrigere neglexit. Vnde aiunt quidam praefatam 189; de Iesu prophetiam non ad filium Iosedech sed ad dominum saluatorem esse referendam qwi cwm, sit splendor gloriae et figura substantiae Dei sordida ad tempus uestimenta acceperit ex compassione nostrae fragilitatis dicente Esaia : I5se autem wuulneratus est propter (iniquitates nostras et (mfirmatus est propter 19oo feccaía mosira ; cui satam stabat a dextris ut adwersaretur et quaerens semper dextris eius et uirtutibus contraire ut sacra euangelii refert historia, et apostolus, Est, inquit, fer omnia. $ro similitudine absque $eccato; a quo sordida uestimenta auferuntur et induitur mutatoriis cum lauerit «os a jfeccatis 1905 ?10sÍYis 10 sanguine suo ut sit quod apostolus ait, Quicumque ergo in Christo baptizati estis Christum indwistis, uel qui sordida habuit uestimenta in passione mutatoria accepit in resurrectione ita ut de illo ueraciter dicere possimus quia e£ s? noueramus Christum secundum carnem sed am unc non noui1910 7/45 ; Cidarim quoque accepit in capite quia sempiternum habere probatus est sacerdotium iuxta illud psalmistae : T'w es sacerdos in aelernum. Quod uero dicit Ezras fratres quoque Iesu filii Iosedech uxores duxisse alienigenas non fratres eius carnales sed more sanctae scripturae cognatos oportet intel1915 legi, neque enim fratres eius germani eatenus in carne uiuere et uoluptati operam dare potuerint cum centum et amplius anni essent transacti ex quo Cyrus regnare incipiens Iesum et Zorobabel cum transmigratione Iuda et Beniamin ad construendam domum domini Hierosolimam remisit. Sequitur: 19270 —Et dederunt manus suas ut eicerent uxores suas et bro delicto suo arietem de owibus offerrent, et cetera usque dum completo catalogo paenitentium dictum est, Omnes hi acceperunt uxores 1896/1897 Heb.i,5. 1905 Apoc. i, 5.

1912 Ps. 109, 4.

1898/1900 Es.liii, $. 1905/1906 Gal. iii, 27.

1902/1903 Heb. iv, i$.

1904/

1908/1910 II Cor. v, 16.

1911/

1920/1921 I Esd. x, 19. — 1922/1923 I Esd. x, 44.

1890 scribit .$ 1907 habuerit O eon 1921 offerent L, O*

1916 50:7 dare add. non O

post et add.

PL 880

336

IN EZRAM

ET NEEMIAM

alienigenas et [uerunt ex eis mulieres quae pepererant filios. Primo a se uxores abiciunt illicitas et sic pro se arietem

e 1925 offerunt ut ablato scelere mundi ad altare accederent. Difficil

namque est eius acceptam Deo esse uictimam qui non prius : culpam pro qua offert relinquere contendit dicente Esaia uel filii quia Et facere. bene discite e peruers agere le Quiesci fratres fuere summi sacerdotis qui primi peccauerant recte in

193o castigationem

sceleris arietem

de gregibus

offerunt

ut tali

hostia designent quia se ipsos qui doctores populi ac principes quasi duces gregum sequentium esse uidebantur a pristina uita mactare ac purgatos digna paenitentia Deo per meliorem uitam offerre disposuerant. Notandum inter ea 1955 quanta arte pugnandi diabolus fideles semper impugnet quam nullum eis umquam securum a certando tempus relinquat. Ecce enim qui aduersitatibus superari non poterant superantur blandimentis uincebant hostes publicos aedificato templo domini ac dedicato sed uincebantur amore mulierum genti194» lium ne templa cordium uel corporum suorum Deo inhabitatore digna seruarent. Cuius rei temporibus nostris manifestissime est figura completa cum uideamus animos fidelium multo periculosius nunc interius temptari a concupiscentia sua abstractos et illectos quam temptabantur quondam extrin194; Secus cum immanis aduersarius contra eorum constantiam ferro et igne saeuiebat. Sed aderit pietas domini quae sicut tunc illis aduersus aperta furentium certamina uirtutem patientiae largita est ita et nobis aduersus subripientium laqueos blanditiarum cautelae donet custodiam. Denique agente 195o industrio pontifice et his qui timebant dominum cunctis comfuncti sunt corde qui peccauerant et eiecerunt uxores alienigenas sicque expulsa turpitudine luxoriae rediit decus castimoniae atque in ciuitate domini eiecto rudere uitiorum respersi sunt flores et aromata uirtutum. Huc usque uerba Ezrae 195; quibus et primo Zorobabel ac lesu et deinceps sua facta descripsit. Et ipse autem typum domini saluatoris manifeste tenuit in eo quod sanctam renouauit scripturam, quod populum de captiuitate Hierosolimam reuocauit, quod domum domini 196o maioribus donis sublimauit, quod duces trans flumen Eufraten ac praesides qui legem Dei nossent constituit, quod filios transmigrationis ab uxoribus castigauit externis. Restaurauit enim dominus scripturam sacram quia quam scribae et Pharisaei uel per traditiones suas foedauerant uel iuxta litteram 196; tantum intellegendam esse docebant ipse spiritali sensu 1928 Es. i, 16-17.

1943 cf. Tac. i, 14.

1950/1951 Act. ii, 57.

1933 dignam paenitentiam 5 — 1934 disposuerit.

^ 1960 maiora L O, maioris 5

PE 881

LIBER

II

.

337

plenam prout a Moyse uel prophetis scripta erat ostendit sed et nouum testamentum misso desuper spiritu sancto per apostolos siue apostolicos uiros fecit describi. Eduxit populum de Babilonia captiuitate et ad Hierosolimam terramque repro197 missionis liberatum induxit quia et semel passus in cruce mundum suo sanguine redemit ac descendens ad inferos quoscumque ibi ueros Israhelitas, id est electos, inuenit abductos

inde ad moenia supernae ciuitatis adduxit eisque gaudia olim promissae hereditatis concessit et cotidie fideles a perturba1975 tione mundi huius congregans ad consortium sanctae ecclesiae

regnumque perenne conuocat. Auxit ornatus templi auro et argento et uasis pretiosis quae uel populus Israhel uel principes Persarum illo per eum miserant quia in se credentes de utroque populo Iudaeo uidelicet et gentili in ecclesiam introducens 198o claritate fidei et operis eorum hanc semper ornare ac glorificare non desistit. Constituit duces ac praesides omni populo trans flumen qui legem Dei nossent ac docerent quia in sancta ecclesia quae et flumine sacri baptismatis abluta est et flumen Babilonium, hoc est perturbationem saeculi fluctuantis, fidei

1985 sinceritate transcendit apostolos euangelistas pastores posuit et rectores. Castigauit filios transmigrationis ab uxoribus alienigenis quia illos qui professione fidei mundo abrenuntiauerant illecebris mundi ultra seruire prohibuit ; eiecit et filios talium genetricum de coetu transmigrationis ne forte adulti 1990 perfidiam potius earum quam fidem sequerentur patrum quia opera nostra etiam quae hominibus bona uidentur, si carnalibus sint delectationibus permixta, si originem de contagio humani fauoris sumpserint, reprobasse docuit neque illorum consortio digna qui mundum perfecte relinquentes tota mente 1995 ad caelestia transeunt qui non blandimentis eneruari tempora-

libus sed aduersitatibus magis exerceri atque ad requiem sempiternam gaudent praeparari. Quod si quis obicere uoluerit non esse scriptum quod filios adulterarum sed tantum ipsas mulieres eiecerint quamuis supra suggerente Sechenia ac

2000 dicente, Percutiamus foedus cum Deo nostro et Proiciamus untuersas uxores et eos qui de his nati sunt, subiunctum sit contünuo et dictum, Surrexit ergo Ezras et adiurauit brincipes sacerdotum et leuitarum et omnem Israhel ut facerent secundum uerbum hoc, et durauerunt, intellegat quia si non proiecerunt 200; filii transmigrationis liberos quos sibi mulieres alienigenae pepererant illa fuerit causa quod eos abrenuntiare maternae infidelitati docuerunt et consecratos domino per circumci2000/2001 I Esd. x, 5.

2002/2004 I Esd. x, 5.

1979 Iudaeorum IL 1984 perturbationum L..$ 1987/1988 abrenuntiauerunt O 1992 sunt O 199? quod] sed O 2002 adiuuauit L O

JE. 882

338 2010

2015

2020

2025

IN EZRAM ET NEEMIAM

sionem et hostiam salutarem suae fidei et castitatis consortes esse fecerunt. Cuius profecto rei in promptu esse mysterium constat quia bona opera quae intuitu temporalis commodi uel fauoris uel delectationis agimus aut inter mala sunt opera reputanda aut ab infima intentione secernenda et pro caelesti solum retributione sunt facienda. Qui enim uerbi gratia ieiunat orat elemosinam dat illa intentione ut uideatur et laudetur ab hominibus talis nimirum proles bonae actionis quasi de immunda genetrice nata est conscientiae sordidantis ideoque transmigrantium in coetu qui de Babylone Hierosolimam ascenderunt partem habere non potest quia nimirum iustitia uel potius simulatio iustitiae quae in presenti mercedem suam recepit futura in caelis mercede carebit ; at si talis auctor operis mentem ad meliora conuertens pro caelesti retributione facere coeperit quae pro inanis appetitu laudis faciebat, quasi subolem suam tametsi indigne editam domino consecrans ciuem Hierosolimitanam facit quia opus male inchoatum corrigens ex tempore perpetua in caelis mercede dignum reddit. 2012 ab oz. 5

2013 solummodo 5

2020 recipit L| O! .$!

EXPLICIT LIBER SECVNDVS IN EZRA PROPHETA. TERTIVS EXPOSITIONIS VERBA NEEMIAE. IL

INCIPIT LIBER

EXPLICIT LIBER SECVNDVS IN EZRAM PROPHETAM. INCIPIT LIBER TERTIVS EXPOSITIONIS IN VERBA NEEMIAE. O 5$

III Verba Neemiae filii Elchiae. Et factum est in mense Chesleu

PL

anno wicesimo, ei ego eram in. Susis castro, ei uenit Anani unus |885

de fratribus meis vbse et uiri ex Iuda, et interrogaui eos de Iudaeis qui remanserant et supererant de captiwitate Hieru5; salem. Neemias

interpretatur Latine consolator dominus uel

consolator a domino qui cum renouauerit muros Hierusalem et populum Dei ab hostium insultatione liberatum in diuinae legis obseruantiam sublimauerit profecto constat quia et uocabulo et opere et persona sua non inconuenienter mediato1o rem Dei et hominum hominem Christum Iesum designat qui se ad consolationem pauperum spiritu missum insinuat cum ascensurus in caelum discipulis ait, Ego rogabo patrem, et aliwm aracletum,

1;

20

2;

3o

hoc est consolatorem,

dabit uobis, a quo

aedificandam ciuitatem Dei sanctam uidelicet ecclesiam simul et consolandos esse maerentes ostendit psalmista cum dicebat, Aedificans Hierusalem dominus et dispersiones Israhel congregans qui sanat contritos corde, et cetera. Congruit figura Neemiae et sanctis praedicatoribus quorum ministerio superna nobis consolatio praestatur dum post lapsum peccati spem ueniae ac propitiationis diuinae paenitentibus pollicentes quasi diruta ab hostibus Hierosolimorum moenia murosque restaurant. Mensis autem Chesleu ipse est quem nos Decembrem uocamus estque apud Hebraeos nonus apud nos anni mensis ultimus cuius uocabulum quod Latine spes eius interpretatur apertissime conuenit uotis eius qui ad erigendas ruinas sanctae ciuitatis animum intendebat. Primum namque bonae actionis fundamentum est spem nos habere indubiam de auxilio domini perficiendi quae cupimus. Ipse est mensis in quo dominus noster in carne natus est pulcherrime nobis suo nomine longe ante praefigurans quod in eo diu speratus ab electis uerus Neemias, id est consolator a Deo patre, ad aedi-

ficationem sanctae ecclesiae esset uenturus in mundum. Quod autem scribit Neemias fuisse se in Susis castro cum uenirent uiri qui nuntiarent de Hierosolimis, Susa est metropolis regni ;; Persarum ut in Hester historia legimus quam non solum Neemias sed et Danihel propheta castrum uocat, non quo castrum sit urbs ut diximus metropolis ac potentissima sed quo tanta sit firmitate aedificata ut castrum esse uideatur. 1/5 II Esd. i, 1-2. 6 Hieron., ep. 53 (CSEL. LIV, 461, 19-20). 10 cf. T Lim. 5 s12/13 Ioh. xiv, 16. 16/17 Ps. 146, 2-3. 24 cf. Hieton., nom. (CC LXXII, 125, 31). 85 cf. Esth. i, 2. 36 cf. Dan. viii, 2.

1 Chasleu O!.$

29 indubium L O.$

10 Iesum Chtistum

— 36quod L

O

38 quot L

15 inhetentes L, metendos

O

340 40

IN EZRAM

ET NEEMIAM

Interpretatur autem Susis equitatio uel reuertens quod uidelicet nomen munimini mentis fidelium conuenienter aptatur eorum maxime qui de captiuitate Hierusalem curam gerunt, hoc est de salute eorum qui aliquando per insidias diaboli de ecclesia rapti sed paenitendo sunt denuo per gratiam Dei ad ecclesiam reducti. Tales sunt enim in reuertente castro, hoc

45

50

55

est in robore mentis reuocatae ab infimis delectationibus ad desiderium supernae patriae a quo in primo parente deciderant, tales sunt in equitatu sanctorum cordium firmissimo qui Deum portat sessorem iuxta illud prophetae : Ascendens swper equos tuos, el equitatio tua sanitas. Ascendit quippe dominus super equos suos cum praedicatorum corda quae regat gratia suae pietatis illustrat, et equitatio eius est sanitas quia et illos quibus regendo praesidet ad salutem prouehit aeternam et alios quoque per eos quibus aeque praesideat eiusdem perpetuae salutis participes facit. Interrogante igitur Neemia de eis qui remanserant de captiuitate Hierusalem uideamus quid sequitur : Et dixerunt, inquit, mihi : Qui vemanserunt et velictà sunt de

captiuitate ibi in brouincia 1n adflictione magna sunt et 4n objrobrio, ei. murus. Hierusalem. dissipatus est, et portae ews combusiae sunt 1gni. Patet litterae sensus quia qui remanserant de captiuitate, etsi in pace uersari uidebantur amico eis existente rege Persarum quibus etiam non multo ante Ezram scribam cum epistolis miserat qui haberet potestatem in omni regione trans flumen, in adflictione tamen maxima erant mentis quod exprobrarent eis hostes ciuitatem sanctam adhuc remansisse destructam. Sed et nunc in sancta ecclesia merito affliguntur ac tristitia salutari compunguntur qui resipiscentes ipsi a praeteritis sceleribus proximos adhuc suos uitiis subiacere considerant ita ut per neglegentiam eorum qui cor709 recti multis prodesse poterant quasi per muros urbis dissipatae diabolus liberum in ecclesiam habeat introitum. Quod eo magis dolendum sit necesse est si et ipsi qui aliis doctrina uel exemplo prodesse debuerant exemplum interitus sese cernentibus corrupte uiuendo praemonstrant. Hoc est enim portas Hieru75 salem flammis hostilibus esse perustas, eos qui bene uiuendo ac docendo dignos in coetum electorum introducere indignos uero arcere debuerant auaritiae luxoriae superbiae contentionis inuidiae ceterorumue quae hostis malignus ingerere 6o

39 cf. Hieron., soz. (CC LXXII, Vjsroleris EXS

130, 20).

48/49 Hab. iii, 8.

57/60 II

45 reuocato IL, O 48 pos? ascendens add. ascendes I, 50 regit 5! 51 illo L O*, illum O? 63 quia O *1 habet O $72 dolendum] intuendum $3 praeesse O interius O

PL 884

LIBER 8o

III

:

341

solet uitiorum incendio perire. Quid uero nobis ad haec fieri uideatur quidue agendum sit ostenditur cum protinus adiungitur :

Cumque audissem uerba. huiuscemodi sedi et flew et. luxi diebus multis et eiunabam et orabam ante faciem Det caeli et dixi :Quaeso domine Deus caeli fortis magne atque terribilis qui 8 A custodis pactum ei misericordiam cum his qui te diligunt et

9o

95

IOO

105

IIj

custodiunt mandata iua, fiat auris tua auscultans et oculi. tui aperti ut wideas orationem serui twi, et cetera usque ad finem orationis ubi dicit, E? dirige seruum tuum hodie et da ei misericordiam ante uirum hunc. Si enim uir sanctus audiens destructa lapidum ac lignorum aedificia recte lugebat ieiunabat et orabat et hoc multo tempore sedens in tristitia, quanto magis in destructione ac ruina animarum quae per peccatum committitur continuis est luctibus lacrimis orationibus insistendum quatenus miserante domino ad pristinam erigantur sospitatem qui in obprobrium religionis triumphante inimico iacebant diutina uitiorum sorde squalentes. Factum est autem in mense Nisan anno uicesimo Artarxersis regis, e& uinum erat ante ewm, et leuaui uinum et dedi vegi et eram languidus ante faciem eius. Nisan est primus anni mensis secundum Hebraeos in quo semper agere pascha solebant quem nos Aprilem dicimus. Quod ergo supra dixit quia luxerit ieiunauerit atque orauerit diebus multis patet profecto quia per quattuor menses continuos nonum uidelicet decimum undecimum et duodecimum huic sacratissimae deuotioni operam dabat tempus expectans oportunum in quo suum posset desiderium regi intimare. Et quidem princeps uinarius erat regi poculum praebebat officium laetitiae foris agebat sed ipse interius graui tristitia premebatur quod sanctam ciuitatem dirutam et populum Dei obprobrio et contemptui inimicis Dei habitum esse meminit. Vnde cum suis similibus protestatur loquens in psalmo : Super flumina Babylonis ilic sedimus et fleuimus dum vecordaremur tui Sion. Dixitque mihi vex : Quare uultus tuus tristis cum te aegrum non uideam, non est hoc frustra sed malum nescio quid in corde tuo est, el timui ualde ac nimis, et cetera usque dum consentiente rege ut aedificaretur Hierusalem et daret epistolas Neemiae ad duces regionis trans flumen dictum est, Ef dedit

82/81 II Esd. i, 4-6.

136, 1.

88/89 II Esd. i, 11.

97/99 II Esd. ii, 1.

113/115 II Esd. ii, 2. — 117/119 II Esd. ii, 8-9.

80 uidetur L O.$*

^ quidue ow. L O, et

111/112 Ps.

5* — $84 atque] et O— 8? uideas]

audias .$ 94 Deo .$ 97 in oz. IL 102 adotauetit L. O* (ad- in ras.) 107 porrigebat L, O 110 habita O, habitam .5** habitum esse] abite se I. 113 os; tristis add. est 5 — aegtotum

PL 885

342

IN EZRAM

ET NEEMIAM

mihi vex iuxta manum Dei mei bonam mecum, et ueni ad duces

regionis trans flumen dedique eis epistolas regis. Quomodo 120 Cyrum primum Persarum regem figuram tenere domini saluatoris Esaia docente manifeste cognouimus eo quod captiuitatem populi Dei soluerit et templum instaurari praeceperit ; ita etiam recte successorem eiusdem imperii Artarxersen qui ciuitatem Hierusalem reaedificari eadem deuotione mandauit 12; in typum domini accipere ualemus qui ciuitatem sibi de uiuis lapidibus, hoc est unam de omnibus electis ecclesiam per officium praedicatorum, construit. Vnde bene Artarxerses lumen silentio temptans interpretatur. Lumen etenim uitae dominus est qui corda fidelium suorum silentio temptat dum 130 eos aliquando dulcedine gratiae caelestis illustrat aliquando pressuris uitae praesentis obnubilat ut temporalibus aduersis eruditi ardentius aeterna bona desiderent. Memorabilis hic annus quo Hierusalem aedificari permissa est et mysticis prophetae Danihelis iam olim est praesignatus litteris dicente 155 ad eum angelo septuaginta hebdomades abbreuiatas esse super populum eius et super ciuitatem eius sanctam et paulo post, Ab exitu sermonis ut vesbondeatur et aedificetur. Hierusalem usque ad Christum. ducem. hebdomades septem. et. hebdomades sexaginta duae erunt, et paulo post, Confirmabit autem pactum 14o ?ultis hebdomada wuna, et in dimidio hebdomadis deficiet. hostza. et sacrificium. Incipiunt ergo hae hebdomades a uicesimo anno Artarxersis quando aedificandi Hierusalem licentiam dedit, quo tempore ut Iulius Africanus scribit regni Persarum cen-

tum et quindecim anni fuerant euoluti et totidem anni usque

14; ad Alexandrum magnum quando Darium occidit imperfecti remanserant, captiuitatis autem Hierusalem centesimus octogesimus et quintus erat annus, et perueniunt usque ad tempora dominicae passionis per quam hostiis et sacrificiis legalibus finis impositus est. Habent uero singulae hebdomades 150 per septenos annos quadringentos et nonaginta secundum lunae cursum uidelicet ita dumtaxat ut anni singuli nouo et insolito more non amplius quam duodecim menses lunares habeant. Vnde consulte angelus septuaginta hebdomades non adnumeratas sed abbreuiatas super populum eius dicit qui 15; sunt anni solares quadringenti septuaginta quinque. De qua 121 cf. Es. xliv, 28. 128 cf. Hieron., noz. (CC LXXII, 129, 3). 134 cf. Dan. ix, 24. 137/139 Dan. ix, 25. 139/141 Dan. ix, 27. 141 cf. Hieton.,

comment. in Dan. (CC LXXXV, A, 866, 158 — 869, 223).

122 instaurare O 124 reaedificate .$ madas O .$! 138 ebdomadae .$ (bis) 146 remanserunt .$ 150 pet oz. L, O* sup. 153 ebdomadas L O

133 annus] manus O 135 ebdo139 confirmauit O 144 sedecim O post septenos add. annos diuisae O!

PL 886

LIBER

HI

343

tota prophetae sententia plenissime prout potui disserere in temporum libro curaui. Et audierunt Sanaballat. Horonites et Tobias seruus Ammanates ei contristati sunt adflicitone magna quod uenisset homo qui 16o quaereret prosperitatem filiorum Israhel. Et heretici contristantur atque omnes inimici ecclesiae quoties electos quosque pro catholica fide uel correctione morum quibus ecclesiae muri renouentur laborare conspiciunt. Notanda etenim animorum rerumque diuersitas quia supra quidem dicti sunt hi qui 16; remanserant de captiuitate in Iudaea in adflictione magna et obprobrio fuisse sed et Neemiam longum cum fletu et precibus duxisse ieiunium eo quod muros Hierusalem dissipatos et portae illius essent igni combustae ; at nunc uersa uice hostes eiusdem sanctae ciuitatis contristati et in adflictione sunt 17o magna constituti eo quod aedificia illius restauranda simul et ciues intellegerent ab insultationibus hostium esse subleuandos. Vnde colligendum etiam in hac uita sententiam illam domini posse compleri qua cum dixisset, Amen amen dico uobis quia plorabitis et flebitis uos, mundus autem. gaudebit, 175 uos autem contristabimini, continuo subiecit, sed £ristitia uestra

uertetur 1n gaudium. Flente namque mundo qui gaudebat tristitia iustorum uertetur in gaudium cum res sanctae ecclesiae crescere et hi qui peccando aberrauerant paenitendo ad

eam redire cognoscuntur. 180

—Et ueni Hierusalem et mansi ibi tribus diebus et surrexi nocte ego ei uiri bauci mecum ei mon indicaui cuiquam quid. dedisset Deus in corde meo ut facerem in Hierusalem, et vumentum non erat mecum nisi animal cui sedebam, et egressus sum ber portam uallis nocte, et cetera usque dum ait, Ef considerabam murwum

185 el reuersus ueni ad. portam uallis et redii. Diuersa urbis destructae loca lustrando peruagatur et singula haec quomodo debeant reparari sollicita mente perscrutatur. Sic et doctorum est spiritalium saepius noctu surgere ac sollerti indagine statum sanctae ecclesiae quiescentibus ceteris inspicere ut 19o uigilanter inquirant qualiter ea quae uitiorum bellis in illa sordidata siue deiecta sunt castigando emendent et erigant. Murus autem Hierusalem dissipatus iacet et conuersatio fidelium terrenis atque infimis sordet affectibus, portae sunt igni consumptae cum iam quoque qui et aliis docendo introitum 195 uitae pandere debuerant relicto ueritatis magisterio communi 156 cf. Beda, de zezzp. rat. (ed. C. W. Jones, 198, 1 — 2o1, 95). 158/160 II Esd. ii,1o. 163 cf. II Esd. i, 2-4. 173/176 Ioh. xvi, 20. 180/184 II Esd. ii, II-I3. 184/185 II Esd. ii, 15.

158 Senaballath O .$

hi] eos

LO

Oronites O

165 remanserunt .$

182 posterius in om. L O $.—

168 et Li .$

189 scrutatur LO

178

344

IN EZRAM ET NEEMIAM

cum ceteris ignauia torpent ac temporalibus curis inseruiunt. Et dixi eis : Vos nostis ad[lictionem 4n qua sumus quaa. Hierusalem.

deserta

est et portae ewus consumptae

sunt igna ;

uenile el aedificetur murus Hierusalem, et cetera usque dum 200 ait, Et conforiatae sunt manus eorum in bono. Plana sunt haec et spiritali sensu nimis accommoda quia doctores sancti immo omnes qui zelo Dei feruent in adflictione maxima sunt quam205

210

diu Hierusalem, hoc est uisionem pacis quam nobis dominus reliquit et commendauit, per bella dissensionum cernunt esse desertam et portas uirtutum quas iuxta Esaiam laudatio occupare debuerat praeualentibus inferorum portis deiectas atque habitas obprobrio contuentur. Vnde satagunt ut collectis in unam industriam uerbi ministris citius ea quae destructa esse uidebantur fidei ac bonae actionis aedificia resurgant. Et surrexit Eliasib sacerdos magnus et fratres evus sacerdotes et aedificauerunt ortam gregis. Eliasib iste pontifex summus illius temporis filius fuit Ioachim qui post patrem suum Iesum

filium Iosedech sacerdotem magnum et ipse non paruo tempore pontificatus infulis fungebatur. Et recte restauratio 215 ciuitatis a sacerdote magno et fratribus eius coepit ut qui gradu praecesserant ordinis ipsi in bonis operibus exemplum cunctis fierent. Et bene aedificantibus sacerdotibus adiungitur: Ei usque ad turrem centum. cubitorum. sanctificauerunt. eam usque ad turrem. Anenehel. Aediicant namque sacerdotes in 220 centenario numero cubitorum cum omnes quos erudiunt in amore et desiderio aeternorum incendunt. Nam centum quae in computo digitorum de laeua transeunt in dexteram caelestia bona figurant quae in comparatione temporalium et infimorum bonorum quasi dextera sunt ad sinistram. Qui etiam portam 225 quam aedificauerunt sanctificasse referuntur. Sacerdotum namque est sua opera sanctificatione speciali prae ceteris digna facere atque instanter agere ut quicumque sibi iunguntur nomen in se ipsis domini bene uiuendo sanctificent. Videtur autem iuxta litteram ideo primam portam gregis uel a sacer230 dotibus aedificatam uel esse sanctificatam quod in uicinia templi fuerit et ad ipsos proprie pertinuerit ;nam et hoc rationi congruere uidetur ut aedificatio ciuitatis a templo inciperet quia nimirum necesse est ut constantiam fidei ac

dilectionis in Deum

ante omnia construamus

in nobis ac

197/200 II Esd. ii, 17-18. 203 cf. Ioh. xiv, 27. 205 cf. Es. lx, 18. Matth. xvi, 18. 210/211 II Esd. iii, r. 211 cf. II Esd. xii, 10. TIE Eisdi dii ec:

206 cf. 218/219

202 sunt maxima L O 20€ obprobrio habitas I, O 210 Heliasib O.$ — 212 218 sanctificauetant L, sanctificauerat .$ 219 Ananehel L .$

Iohachim O 221 ac LO

PL. 887

LIBER III 255

deinde

ea quae

pietatis addamus

ad proximi tertio autem,

345

dilectionem

pertineant

opera

hoc est ultimo loco, curam

ponamus eorum quae ad generalem uitae huius prouisionem respiciunt de quibus apostolus, Habentes, inquit, wictwm. et quibus iegamur, his conienti sumus. Sed et hoc probabile 24 o potest uideri quod ex eo porta gregis sit dicta quod per hanc pecora quae in templo offerrentur introduci solerent. Portam ergo gregis in primordio aedificandae ciuitatis Dei sacerdotes aedificant cum sancti praedicatores auditores suos ante omnia fide ueritatis quae per dilectionem operetur imbuunt per 245 quam uictimas bonorum operum introducere et in altari sui cordis Deo offerre debeant, et huius portae aedificium per centum cubitos extensum «sque ad turrem Amnenehel, id est gratiae Dei, sanctificant cum ab initio fidei usque ad firmitatem bonae actionis quae non nisi Deo inspirante atque auxili250 ante perficitur sola aeternae retributionis intentione pertendunt. Notandum sane quod pro eo quod nostri codices habent, et. aedificauerunt. boriam gregis, uetus translatio habet, et aedificauerunt portam et piscinam probaticam, cuius nominis meminit 25

IX

260

265

270

in euangelio

suo

lohannes,

Es!

awiem,

inquiens,

Hierosolimis super probatica piscina quae cognominatur Hebraice Bethsaida quinque borticus habens, in his iacebat multitudo magna languentiwm, et cetera, neque aliquid obstat ipsum intellegere locum hic esse designatum, nam nec nomen vpoBaruwj multum a nomine gregis distat, Graece etenim ouis zpófarov nuncupatur. Meminit huius loci et Hieronimus

in libro locorum ita scribens: Bethsaida fiscina in Hierusalem quae uocatur spoBaruaj e a mobis interpretari polest becualis. Haec quinque quondam porticus habuit ostendunturque gemini lacus quorum unus hibernis bluwiis adimpleri solet alter mirum in modwm rubens quasi cruentis aquis antiqua in se operis signa lestatur ; nam hostias in eo lauari a. sacerdotibus solitas ferunt unde et nomen acceperit. Ex quibus omnibus uidetur porta gregis uicina esse piscinae probaticae ut per hanc uidelicet adferrentur hostiae quae in illa lauarentur. Portam autem jiscium. aedificauerunt filià Asnaa. Portam piscium uocat eam quae Ioppen ac Diospolim, id est Lyddam, respiciebat et uicinior mari fuit inter cunctas uias Hierusalem quae nunc porta Dauid fertur appellari et esse prima portarum 238/239 I Tim. vi, 8.

12551): 885 A). 1412 B-C).

244 cf. Gal. v, 6. 244 cf. Hieton., 2077. (CC LXXII, 254/25* Ioh. v, 2-3. 261/26? Hieron., 5/7. (PL XXIII, 884 D — 240 II Esd. iii, 5. 271 cf. Hieton., cozzent. in Sopb. (PL XXV, 273 cf. Adamn., de loc. sanc. (CC CLX XV, 185, 9-10).

241 offerentur L $*, offerebantur O 244 fidem .$ 247 Ananehel L*.$ 250 aeterna O .$ 251 posterius quod oz. L* O $* 256 porticos L 262 pecuatis IL, 263 porticos L 269 adferentur L .$* 290 Asanaa 5$ 293 primam .$

PL 888

346

IN EZRAM

ET NEEMIAM

ad occidentem montis Sion. Cui uidelicet opinioni consentire uidentur uerba dierum in quibus scriptum est de Manasse rege

Iuda : Post haec aedificaui murum. extra. ciuitatem Dawid ad

occidentem Gion in conualle ab introitu portae piscium per cir-

cuitum usque ad Ophel et. exaltawit illum. uehementer. Typice autem sicut grex domini fideles sic etiam pisces solent appel-

280

lari, unde sicut et Petro ait, Pasce oues meas, ita etiam eidem

cum Andrea et ceteris apostolis promittit dicens, Vente post me, el Jaciam wos fieri piscatores hominum, de quibus item piscatoribus per parabolam dicit, Elegerunt bonos pisces 9n

uasa malos autem foras miserunt. Porta ergo piscium aediin Hierusalem cum illi gradus ordinantur in ecclesia EV ficatur per quos electi a reprobis quasi boni pisces a malis segregati ad consortium perpetuae pacis inferantur, porta piscium aedificatur cum illis uirtutum operibus fideles seruiunt quibus intuentes se proximos a fluctibus perturbationis et concupis290 centie mundialis ereptos ad tranquillitatem ac pacem vita spiritalis introducant. Meminit huius portae et Sophonias propheta dicens, Vox clamoris a poría pisciwm et ululatus a secunda, qui hoc quod adiunxit, « secunda, secundi muri in eodem climate portam significat ; nam temporibus Ezechiae duplicatum fuisse murum ciuitatis uerba dierum narrant ubi scriptum est : Aedificauit quoque agens industrie omnem murum

28

qui fuerat dissipatus et extruxit turres. desuper et forinsecus alterum murum. Haec de sensu litterae.

300

30 A

310

Verum iuxta leges allegoriae Sophonias uocem clamoris a porta piscium et ululatum audiuit a secunda quia utramque ab hostibus deiciendam praecognouit quia et fidem et opera doctorum per quae ab undis uitae corruptibilis ceteros erui atque in ecclesiam sanctam oportuerat induci uidit antiqui hostis insidiis esse terrae sternenda, hoc est per appetitum terrenarum uoluptatum caelestibus gaudiis esse priuanda. Bene enim ab utraque porta et prima uidelicet et secunda et exteriore et interiore uocem clamoris atque ululatus audiuit quia et opera exterius et intus corda neglegentium uidit diabolo impugnante subuertenda. Verum quia domnus erigit allisos Neemias eandem portam piscium post longam ruinam narrat instauratam quia, etsi aliqui praedicantium aliquando peccando corruerint, non deerunt tamen usque ad finem 276/278 II Paralip. xxxiii, 14. 280 Ioh. xxi, 17. 281/282 Matth. iv, 19. 283/284 Matth. xiii, 48. 292/293 Soph. i, 1o. 296/298 II Paralip. xxxii, 5. 309/310 Ps. 145, 7.

280 et oz. L O

284 portam L $ 284/285 aedificauerunt L 5 287 inferuntur? ^ 291introducunt O? — 293quia.$ ^ 294 Hiezechiel L, Hiezechiae O X 8304sternendam .$ 805 priuandam 5$

PL 889

LIBER III

347

saeculi qui in loco succedentes praecedentium portas iustitiae domino adiuuante fidelibus praedicando ac bene iuuendo 31 vA aperiant. Bene autem de structoribus eius portae subiungitur : Ipsi texerunt eam et statuerunt ualuas seras et wectes. Qui uersus etiam de ceteris quae aedificatae perhibentur portis saepius iterando repetitur quia nimirum necesse est ut quicumque structuram bonae actionis inchoauerint hanc in 320 tectum usque perfectionis coeptis insistendo perducant et ei munimina custodiae sollertis quasi ualuas seras et uectes statuant. Valuae quippe ad hoc in portis statuuntur ut eis tempore congruo patefactis ciues intrandi uel exeundi facultatem habeant, serae et uectes ad hoc statuuntur ut oppilatis $25 atque obseratis ianuis hostis intrare non possit. Sic ergo et in bonis nostris operibus ualuae sunt benignae prouisionis adponendae ut conciues, hoc est proximi nostri, haec uidentes

glorificent batrem nostrum qui 1n caelis est et ipsi quoque per exempla nostra incedere ac moenia uirtutum nobiscum discant 339 ingredi. Sunt et serae uectesque contra insidias atque inruptionem hostium obponendae ut uidelicet diligenti nos undique communiamur industria ne forte arcem nostrae uirtutis incaute intromissus hostis antiquus expugnet. Vnde bene dicitur in prouerbiis : Fraíer qui adiuuatur a fratre quasi 335 ciuitas firma et iudicia quasi uectes urbium. Cum enim populus uterque Iudaeorum scilicet et gentium fraterna sibi in Christo caritate consentit unam ecclesiam ciuitatem uidelicet sui conditoris aedificat. Et sicut uectes urbium portas muniunt ita dogmata ueritatis ecclesias per orbem quae unam 340 catholicam faciunt ab infidelium incursione defendunt. Item seras uectesque nostrae portae statuimus cum sedulo praecauemus ne uel archana fidei nostrae porcis et canibus, hoc est immundis prodamus mentibus, uel humani gratia fauoris nostram faciamus iustitiam eosque ad uidenda nostra opera 345 bona intromittamus qui plus periculi nobis laudando adferant quam salutaris adminiculi a nobis uidendo referant. Et poriam ueterem. aedificauerunt. Ioiada filius Fasea et Mosollam filius Besodia ipsi iexerunt eam, et cetera. Porta uetus illa est cuius Iohannes meminit dicens : Carissim? non 350 mandatum nowwm, scribo uobis sed mandatum uetus quod. habuistis ad initio, mandatum uetus est. uerbum. quod audistis. 813 cf. Ps. 117, 19. 316 II Esd. iii, 5. 328 Matth. v, 16. xviii, 19. 347/348 II Esd. iii, 6. 349/351 I Ioh. ii, 7.

334/335 Prou.

313 locum O 318 desttuctotibus L O 316 texuerunt O* (-u- zs rar.) 321 minima L, O* .$*, nimia 51 Zn zzarg. custodia 5 sollertes O! .$! 7p zzarg., solerti .5* 334 pos! unam add. iam LO 338 aedificant LO 348 Mosellam O 25

C. C. CXIX A

348

555

36 o

36 A

279

IN EZRAM

Porta ergo uetus aedificatur in Hierusalem cum uerbum fidei ac dilectionis quod ab initio sanctae ecclesiae traditum est uel recuperari in errantibus uel in nuper credentibus coeperit institui. Et dimiserunt Hierusalem usque ad murum plateae latioris. Murus plateae latioris est in Hierusalem firmitas et munimentum perfectae dilectionis in cordibus electorum ad quem instructores eius aedificando perueniunt cum in operibus caritatis proficiendo conditori et adiutori suo dicere possunt, diataves cor cucurrimus dum Viam mandatorum (uorum nostrum, illa nimirum dilatatione mentis illustratae quae et amicum in Deo et inimicum diligere propter Deum possit. Et portam uallis aedificawit Annu. et. habitatores. Zanoe. Scimus uallem Iosaphat quae et Gehennon, hoc est uallis Ennon, dicebatur ad orientalem plagam ciuitatis esse Hierusalem per quam torrens Cedron cuius in euangelio fit mentio, si quando pluuiarum uel niuium aquas recipit, a septemtrionali in australem plagam defluit, sed et in occidentali parte eiusdem ciuitatis uallem Gion legimus dicente libro paralipomenon de Manasse rege Iuda quod et supra posuimus : Post haec aedificauwit murum.

5175

TE NEEMIAM

extra. ciuitatem. Dawid. ad. occidentem

Gion in conualle. Gion autem est nomen fontis ubi est Salomon unctus in regem foris ciuitatem. Siue ergo hanc siue illam siue aliam quamlibet eiusdem ciuitatis uallem Ezras hoc loco significet, patet sacramentum quia porta uallis aedificatur in Hierusalem cum uel imbutis nuper notitia fidei electis uel reparatis in castitate fidei his qui aberrauerant a doctoribus ueritatis inter alia uirtus humilitatis obseruanda praecipitur per quam maiore Dei gratia sublimari mereantur dicente sancta scriptura, Deus swperbis vesistit humilibus autem dat gratiam, et in psalmo, Et conualles abundabunt frumento, id

est humiles abundabunt donis supernae refectionis. Et bene post portam ueterem et murum plateae latioris porta uallis 385 aedificatur quia nimirum post rudimenta catholicae fidei quae per dilectionem operatur necesse est humilitas nobis quae est custos uirtutum tenenda insinuetur ut iuxta praeceptum uiri sapientis quanto magni sumus humiliemur in omnibus.

Et mille cubitos àn muro usque ad portam sterquilinii, et por-

856 II Esd. iii, 8.

361/362 Ps. 118, 32.

364 II Esd. iii, 13. 365 cf. — 371/373 II Paralip. 381/382 I Pet. v, 5. 389/390 II Esd. iii,

Beda, de loc. saute. (CC CLXXV, 261). |367 cf.Ioh. xviii, s. xxxiii, 14 ; supra, III, 276-278. 374 cf. III Reg. i, 45. 382 Ps. 64, 14. 385 cf. Gal. v, 6. 388 cf. Eccli. iii, 20.

13-14. 354 ettatibus .$

3864 Annun O 380 maiori O

362 50:5; nostrum add. in 363 possit propter Deum L, O 366 esse ciuitatis LL O — 3*0 eius O 313 prius est ozz. 5 3889 muro] numero

.$

PL 890

LIBER III

349

39o fam sterquilinii aedificauit Melchias filius Rechab. Ferunt quia

situs urbis Hierosolimorum ita molli cliuo dispositus contra aquilonem simul et orientem uergat ut pluuia ibi decidens nullatenus consistat sed instar fluuiorum per orientales defluens portas cunctis secum platearum sordibus raptis in 39 5 ualle Iosaphat torrentem Cedron augeat. Vnde uerisimile uidetur quia porta sterquilinii uocetur illa per quam sordes et immunditiae consuessent egeri. Nec minoris omnino uirtutis atque utilitatis est immunda quaeque de ciuitate domini efferri quam in illam ea quae munda sunt aggregari. Portam 40 o ergo sterquilinii in Hierusalem aedificant qui illos in sanctae ecclesiae ministerium ordinant per quos uitiorum sordes ab electorum mentibus expurgentur sed et corruptae mentis homines ab ecclesiae finibus arceantur iuuante eos atque eneruante omnem impuritatem imbre gratiae caelestis ut iuxta 40 psalmistam disperdantur de ciuitate domini omnes qui operantur iniquitatem. Et quia magnae perfectionis est cum quis per meritum humilitatis adeo proficit ut erratus suos uiuaciter inspicere et efficaciter deprehensos ualeat expurgare recte dicitur quia qui portam uallis aedificauerunt ipsi etiam mille 41 o cubitos in muro usque ad portam sterquilinii construxerint. Millenarius namque numerus perfectionem cubitus uero operationem quae per manus et brachia fit insinuat. Et illi in muro sanctae ciuitatis a porta uallis usque ad portam sterquilinii mille cubitis aedificando perueniunt qui percepta 41 vA humilitatis gratia tanta se industria perfectionis bonis operibus mancipant ut omne rudus a se non solum noxiae actionis siue inutilis locutionis uerum etiam superuacuae cogitationis eiciant. Et portam fontis aedificawit. Sellum. filius Colozai princeps o fagi Maspha. Pagus Graece Latine uicum significat. Narrant autem scriptores quod ab ea fronte montis Sion quae praerupta rupe orientalem plagam spectat intra muros atque in radicibus collis fons Siloae prorumpat qui alternante quidem accessu aquarum in meridiem fluit, id est non iugibus aquis sed incer42 vA tis horis diebusque ebullit, et per terrarum concaua et antra saxi durissimi cum magno sonitu uenire consueuit quo scilicet uno fonte et hoc non perpetuo uti ciuitas perhibetur. Huius ergo portam fontis hoc loco designatam intellege maxime cum aperte subiungatur : A

391 cf. Adamn., de /oc. sanc. (CC CLX XV, 197). 405/406 Ps. 100, 8. 421 cf. Beda, de loc. sanc. (CC CLX XV, 257). II Esd. iii, 15. 395 Cedronum .$ 402 mentes O! pugnare O 410 construxerunt O papisw$s c ntcib P0 significant 429 subiungitur I, O*

403 hominis L, hominum O!

413 muto] numero .$ L O 423/424 aquatum

419/420

408 ex420. pagus] accesu LO

PL 891

IN EZRAM

350 40.

455

44»

44;

4j»

45;

ET NEEMIAM

Et muros piscinae Siloae in hortum regis el usque ad gradus qui descendunt de ciuitate Dauid. Igitur Siloa quod interpretatur missus ubi caecus natus est illuminatus dominum saluatorem qui ad nostram illuminationem a Deo patre missus est significat cuius fons aptissime idem pater ex quo ipse natus est potest intellegi de quo bene psalmista, Quoniam apud le est fons uitae, et in. lumine tuo widebimus lumen, portaque fontis aedificatur in Hierusalem cum ordinantur in ecclesia doctores qui fidem diuinae aeternitatis populis praedicent. Aedificantur et muri piscinae Siloae cum firmissima et inexpugnabilia scripturarum testimonia quibus sacramentum dominicae incarnationis designatur in mente fidelium radicantur. Qui uidelicet muri diuinorum eloquiorum in hortum regis perueniunt cum agnitis dominicae dispensationis mysteriis germina uirtutum ipso summo rege domino Deo nostro opitulante proferre coeperimus. Perueniunt et usque ad gradus qui descendunt de ciuitate Dauid cum quis a generali fidelium uita spiritalibus desideriis ad caelestia proficere didicerit. Gradus namque qui de ciuitate Dauid ad inferiora urbis Hierosolimae descendunt auxilia sunt diuinae inspirationis siue protectionis quibus paulatim excitamur ut ad moenia regni caelestis attingere ualeamus. Fecit enim gradus Dauid quibus ad ciuitatem eius ascendere debeamus cum diuina nos pietas ordinem docuit uirtutum quibus caelestia petamus cum easdem uirtutes exsequendi nobis donum tribuit. De quibus nimirum gradibus psalmista dicebat, Beatus wr cwi esi auxilium abs te domine, ascensus in corde eius. disposuit, et

PL

cetera

892

usque

dum

ait, Ambulabunt

de wirtute 4n wirtutem,

«uidebitur Deus deorum 1n Sion. Ad hos ergo gradus structores sanctae ciuitatis post muros piscinae Siloae et post hortum 46o regis aedificando perueniunt cum post ostensa dominicae incarnationis sacramenta quibus caeca a natiuitate gentilitas abluta et illuminata est post inchoata per fidem germina bonae operationis doctores sancti diligentius ex tempore suis auditoribus profectus uirtutum ostendunt quibus ad uisionem sui 465 conditoris fortis uidelicet manu ac desiderabilis quod uocabulo Dauid designatur ascendunt. Quos profecto gradus maxime in humilitate consistere reuerendissimus pater nomine et uita Benedictus intellexit cum scala patriarchae Iacob ostensa 430/431 II Esd. iii, 15. 431 cf. Ioh. ix, 7. 435/436 Ps. 55, 10. 455/456 Ps. 85, 6. 457/458 Ps. 83, 8. — 465 cf. Hieron., zoz. (CC LXXII, 103, 11). 468 cf. Bened., reg. c. vii (C$EL LXXV, 40-41).

432 illuminatus est L O 436 et ozz. S 445/446 ad gradus usque L O 463/ 464 adiutoribus L 466 designatur] uocatur 5 ascendant LO profectos L 467 reuerentissimus I O .$ 468 cum] qui O scalam O — ostensam O

LIBER

III

;

351

angelis per eam ascendentibus ac descendentibus iter ad 470 caelestia nostrum esse designatum interpretans gradus scalae ipsius incrementis ac profectibus operum bonorum quae per humilitatem fiunt sollertissima ac piissima inquisitione distinxit. Ciuitas autem Dauid iuxta litteram mons Sion appellatur quia a meridie positus pro arce urbi supereminet et maior pars

475 ciuitatis infra montem

iacet in planitie humilioris collis sita.

Vnde scriptum est in libro regum : Cepit autem Dawid arcem

Sion, haec est ciuitas Dauid ; et paulo post : Habitauit autem

Dawid 4n arce et uocauit eam ciuitatem Dauid. Post ewm aedificauit Neemias filius Azboc Princeps dimidiae 480 bartis uici Bethur usque contra sepulchrum Dauid. Nota Dauid regem non in Bethleem ut quidam autumant sed in Hierusalem esse sepultum et quidem non sine certi ratione mysterii ; sicut enim in Bethleem natus atque in regem unctus dominum Christum ibidem de suo semine nasciturum atque a magis sub 485 persona regis adorandum praefigurauit, ita et in Hierusalem defunctus ac sepultus ipsum dominum in eadem ciuitate passurum ac sepeliendum sed citius de sepulchro resurrecturum signauit. Post portam ergo fontis et muros piscinae Siloae qui in hortum regis et usque ad gradus qui descendunt de ciuitate 4?» Dauid perueniunt etiam usque contra sepulchrum eiusdem Dauid mensura sanctae ciuitatis protenditur quia qui fidem diuinae aeternitatis praedicat qui dispensationem dominicae incarnationis qui fructificationem ecclesiae Christo adhaerentis de qua dicit ipse, Hortus conclusus soror mea sponsa, 49; fidelibus

declarat

auditoribus

non

eis tantummodo

gradus

bonorum operum quibus ad aeternam patriam ascendant debere imitari sed et sacramentum dominicae passionis semper eorum necesse habet insinuare memoriae ut per eum qui fro ipsis mortuus est ac resurrexit se quoque de regione et umbra 5oo mortis erigendos ad uitam atque ad regnum caeleste ascensuros esse cognoscant. Bene autem sequitur :

Et usque ad jiscinam quae grandi opere constructa est et usque ad domum fortiwm. Piscina namque grandi opere constructa potest non absurde scriptura diuina intellegi quae 5o; sancti spiritus opere confecta lauacrum nobis ad expianda PL peccata simul et poculum salutaris gustus ministrat quae, 893 si a domino nobis in uinum conuersa, hoc est in spiritalem sensum fuerit translata, gratiore nos suauitate ueritatis inebriat. Vbi et domus est fortium quia quicumque crebris 476/473 1I Reg. v, 7. 471/448 II Reg. v, 9. 479/480 II Esd. iii, 16. 483 cE ID rep xvi T. 15. 484 cf. Matth. ii, 1-2. 494 Cant. iv, 12. 498/499 TINGOotAy SES: 499 cf. Luc. i, 79. 502/503 II Esd. iii, 16.

472/443 distinxerit I.

444 urbis I, O* .$* (-s in ras.)

352

IN EZRAM

ET NEEMIAM

eloquiorum diuinorum fluentis audiendo et operando refici consuerunt contra omnes antiqui hostis insidias fortes redduntur et inuicti. Post sepulchrum ergo Dauid in sancta ciuitate piscina grandi opere constructa locatur cui domus est fortium contigua quia per passionem domini scripturarum est abyssus patefacta per quarum affluentiam corda 5I vA nobis corroborata fÉdelium et ciuitas Christi est cunctis hostibus inexpugnabilis reddita. Deficientibus namque uel obtentis ab hoste aquis facile capitur ciuitas ; et si hostis antiquus fontem a nobis abstulerit uerbi Dei, nil obstat quin continuo arcem 520 nostrae mentis saeuus impugnator atque euersor ascendat. Et aedificauit iuxta eum. Azer filius Iosue princeps Mespha mensuram secundam contra ascensum. firmissimi anguli. Huc usque primus ciuitatis murus extruitur ; hinc mensura secunda, hoc est muri interioris de quo supra diximus, incipit. in hac descriptione dicitur quia structorum plurimi Vnde 25 contra domum suam aedificauerint ;muro namque interiori domus ciuitatis plurimae uel uicinae erant uel iunctae. Post constructionem ergo muri exterioris sequitur et in nostra ciuitate mensura muri secundi cum post operum ac linguae magis in ne perfectionem quae et hominibus apparere potest interioribus nostrae mentis Deo placere contendimus ne quid uidelicet uel animo concipere de his quae interni arbitris oculos offendant praesumamus. Et bene dicitur quia mensura secunda contra ascensum sit firmissimi anguli aedificata ; firmissi535 mus quippe angulus dominus est qui in sua fide ac dilectione Iudaeorum populum adunauit et gentium, unde et in psalmo uel Esaia lapis angularis est dictus. Contra cuius ascensum anguli mensura secunda aedificatur cum per munditiam piae cogitationis ad uisionem conditoris nostri peruenire contencum etiam in hac uita retenti crebro uisionis eius desidimus 540 derio suspiramus. Sequuntur hinc plurimi structorum ordines qui mensuram secundam aedificasse narrantur quia maxima sanctae ecclesiae structura in interioris est munimine uirtutis cum uidelicet ow custodia seruamus cor nostrum quoniam 510

545

ex ipso wila procedit. De quibus singillatim disserere et ad

spiritalem intellegentiam cuncta trahere nimis perlongum est. Nathinnei autem. habitabant 4n. Ofel usque contra portam aquarum ad orientem et turrem quae brominebat. Nathinnei dicuntur esse Gabaonitae qui in ministerium domus domini

521/522 II Esd. iii, 19. 524 supra, lI, 293-298. 536 cf. Ps. 117, 22 ; Es. 544/545 Prou.iv, 23. 047/548 II Esd. iii, 26. ^ 549 cf. Ios. ix, 27.

xxviiir6.

514 pos! quia add. qui L! sup. $ ^ pos? domini add. in L..$ quippe O 543 insttuctura O 546 cuncta intellegentiam O Ophel O 5

535 angulus 904? Offel L,

LIBER

III

353

55o iuxta dispositionem Iosue filii Nun fideli deuotione seruiebant,

Ofel autem turris erat non longe a templo enormis altitudinis unde et Ofel, hoc est tenebrarum siue nubili, nomen accepit quod usque ad nubes erigeret caput. Denique ubi in Micha scriptum est, Ef turris gregis nebulosa filiae Sion, in Hebraeo

555 pro turre nebulosa turris Ofel scripta est. Meminit huius turris

PL

et in qua parte sit ciuitatis ostendit liber paralipomenon 894 referens de Manasse rege quod et supra posuimus quia aedificauerit murum extra ciuitatem Dawid ad. occidentem. Gion dn

conualle ab introitu portae piscium ber circuitum usque ad Ofel. 56o Conueniebat ergo iuxta situm loci ut ministri templi in uicina templi turre habitarent. Verum iuxta sensum quoque mysticum

Nathinnei

habitant in Ofel, hoc est in turre nebulosa,

cum hi qui professione uitae perfectioris Deo dicati sunt in munimento atque altitudine uirtutum et actione semper et 56; cogitatione commorari non omittunt dicentes cum apostolo quia comuersatio nostra in caelis est, de quibus et uulgi turba ammirando contestetur dicens : Qwé suni istü qui ut mubes uolant. Item Nathinnei habitabat in Ofel cum quique religionis habitu insignes abdita scripturarum de quibus dictum est, 57e Tenebrosa aqua in nubibus aeris, hoc est mystica scientia in prophetis illustrato corde penetrare atque in horum lectione die noctuque meditari didicerint. De quorum habitatione apte subiungitur, wsque contra joriam aquarwm ad orientem et turrem quae jrominebat ; porta namque aquarum dominus 575 est qui cotidiana nos misericordiae suae gratia ne in aerumnis uitae praesentis deficiamus irrigat. Quam uidelicet portam intrare desiderabat psalmista cum dicebat : S?cut ceruus desiderat ad fontes aquarum. iia desiderat amima mea ad te Deus. Quae porta congruenter ad orientem posita memoratur 580 quia nimirum idem dominus qui nos torrente suae uoluptatis ne sitiamus inebriat ipse nos dono suae uisitationis ne in tenebris errorum caligemus illustrat iuxta quod Zacharias ait : Visitauit nos oriens ex alto illuminare his qui in tenebris et in wmbra mortis sedent. Ipse etiam nos praesidio suae protectionis ;8; ne ab hoste

contingamur

defendit,

unde

bene

sequitur,

ef

usque ad í£wrrem quae j$rominebat, quod intellegens idem psalmista dicebat : Deduxisti me quia factus es spes mea turris fortitudinis a facie inimici. Habitant ergo Nathinnei in Ofel

554 Mich. iv, 8. 538/859 II Paralip. xxxiii, 14 ; supra, III, 276-278 ; 371/373. 566 Phil. iii, 20. 567/568 Es. lx, 8. 570 Ps. 17, 12. 517/5029 Ps. 21222 580 cf. Ps. 55, 9. 583/584 Luc. i, 78-79. 581/588 Ps. 6o, 3-4.

553 Micha] Zacharia L O .$ 564 actionum L .$ O! (-ta- sup.) uisitationis suae O

D81 uisionis O*, uisitaonis

354

IN EZRAM ET NEEMIAM

usque contra portam aquarum

ad orientem et turrem quae

;9o prominebat cum fideles quique lectionibus sacris dediti diuinae pietatis et gratia debriari atque illustrari et auxilio gaudent semper ab hoste tutari. Et quia post praesentia uirtutum dona ad uidendam claritatem dominici hominis ascenditur recte subinfertur : $5

A Post eum aedificauerunt Thecueni mensuram secundam e ve-

gione a turre magna el eminenti usque ad murum templi. Murus quippe templi corpus est domini saluatoris de quo ipse Iudaeis

ait : Soluite templum hoc, et in tribus diebus excilabo allud;

quod uidelicet templum corporis eius persecutores in morte 6oo soluerunt sed excitatum atque ad caelos exaltatum amatores in gloria uiderunt atque in aeternum uidere non cessant. A turre ergo magna et eminenti usque ad murum templi structura sanctae ciuitatis peruenit cum iusti quique ab altitudine contemplationis qua mentem et in hac uita despectis tem- PL 6o5 poralibus ad caelestia desideranda suspendunt ueraciter in illa 895 uita ad claritatem dominicae incarnationis intuendam patefacta etiam diuinae gloria aeternitatis ascendunt. Et quia Thecue bucina uel tuba, Thecueni bucinatores interpretantur, apte dicitur quod Thecueni haec aedificauerint ;doctorum 6:10 namque est quorum in omnem terram sonus exiuit uel praesentia Dei dona uel futura in ciuitate eius, hoc est populo fidelium, patefacere.

Sursum aulem ad boriam equorum aedificauerunt sacerdotes unusquisque contra domum suam. Huius portae meminit Hiere615 mias et eam in orientali plaga ciuitatis esse designat scribens typice de sancta ecclesia : E? aed?ficabitur ciwitas domano a turre Ananehel ; et paulo post : Vsque ad torrentem Cedron et usque ad angulum portae equorum. orientalis. Equi autem cum in bonam partem ponuntur sicut et asini et cameli et muli ali62o quando conuersos ad dominum populos gentilium aliquando curas temporalium rerum dominio animae rite subiugatas indicant. Et sacerdotes murum ciuitatis Dei ad portam equorum aedificauerunt cum doctores sancti post uocationem Iudaicae plebis usque ad introducendos in sanctam ecclesiam 625 gentium populos uerbum disseminando peruenerunt, item ad portam equorum aedificant cum sufficientia uiuendi exempla praebent eis qui ad refrenandos lasciuos suae carnis siue 595/596 II Esd. iii, 27. 598 Ioh. ii, 19. IO9, 9-11 ; 123, 27). 610 cf. Ps. 18, 5. Hier. xxxi, 38. 617/618 Hier. xxxi, 40.

608 Hieron., noz. (CC LX XII, 613/614 II Esd. iii, 28. 616/617

590 prominet I. 593 ascendunt O 600 soluerant I. 606/607 patefactam Oo 607 diuina LL gloriae L 5$, gloriam O 610 exit $**, exiit 5! 623 eisque L O.$

LIBER III

355

animae motus sanctae ecclesiae ianuas intrant uel certe cum suas ipsorum cogitationes quibus necesse habent de uictu siue 65o habitu suo suorumque tractare ita disponunt ut nequaquam hae libertatem mentis qua caelestia semper quaerere proposuerant retardent. Vbi et bene de operantibus subditur, wnusquisque contra domwm suam, qui sermo crebrius in hac constructione sanctae ciuitatis repetitur, neque in expositione 65 EE laborandum est quomodo in sancta ecclesia contra domum suam quisque murum uirtutum aedificare suamque mentem aduersus insidias diaboli debeat munire ne ille qui quasi /eo rugiens circuit quaerens quem deuoret ulla ex parte ualeat inrumpere dum suum quisque corpus et mentem forti in domi64o num fide praemunierit. Sed et in eo quisque contra domum suam aedificat si illos qui sibi commissi sunt diligenti custodia disciplinae regularis tutatur ne uel incursu uitiorum uel heretica possint persuasione decipi. Longum est de singulis sanctae ciuitatis aedificiis uel aedificatoribus spiritali inter64 pretatione disserere quae etiam nobis tacentibus lector peritus facillime cognoscet. Tantum hoc notandum quia qui portas et turres aedificant per quas uel ciues ingrediantur uel arceantur inimici ipsi sunt prophetae apostoli et euangelistae per quos nobis forma et ordo fidei ac rectae operationis per quam unita65o tem sanctae ecclesiae intrare debeamus ministrata est quorumA

que uerbis qualiter aduersarios ueritatis redarguamus ac repellamus discimus ; qui uero reliqua uerbis extruunt ipsi sunt pastores et doctores quos secundo loco posuit apostolus per quorum industriam usque hodie ea quae per magnos eccle- PL 65 A siae architectos aedificata est fides catholica per totum orbem 896 seruatur. Et sicut Neemias cunctos ex ordine ciuitatis structores enumerans perpetuo memorabiles facit, ita consolator nostrae paupertatis dominus omnium qui ecclesiam suam in electis aedificant nomina conscribit in caelo. Sed uideamus 66o et reliqua. Factum est autem cum audisset Sanaballat quod aedificaremus murum iratus est ualde et motus mimis subsannauit Iudaeos et dixit coram fratribus suis et frequentia Samaritanorum : Quid inbecillài Iudaei faciunt, mum. dimittunt eos gentes. Plane haec 66 I ira hereticorum haec sunt uerba eorum qui se Samaritanos, hoc est custodes legis Dei, frustra cognominant cum sint maxime Deo contrarii ac legibus eius utpote iamdudum a domo Dauid, hoc est ab unitate Christi et ecclesiae per 631/638 I Pet. v, 8. 648 cf. I Cor. xii, 28. cf. Hieron., noz. (CC LXXII, 142, 5).

636 uirtutis IL 641 aedificauit IL » 665 505; ita add. in nomine O

661/664 II Esd. iv, 1-2.

648 apostoli prophetae O

665

652 reliquis

356

IN EZRAM

ET NEEMIAM

hereses aut scismata aut mala opera, segregati qui ne sua forte 67» impugnetur atque excludatur impietas muros fidei aedificari metuunt, haec subsannatio omnium qui dicunt se »osse Deum factis autem negant, namque Samaritae ita domino seruiebant ut et diis suis priscis non abrenuntiarent. Quos hodie typice imitantur qui ita christiani sunt ut et uentrem suum deum 67; habeant

et auaritiam

sequantur

quam

idolorum

manifeste

seruitutem cognominat apostolus et ceteris mundi illecebris mancipati creaturae magis seruiant quam. creatori qui est benedictus in saecula. Et tales ergo sicut heretici nolunt ecclesiae muros innouari ne crescente statu pietatis a sua cogantur 680 impietate recedere, tales solent imbecillos appellare Iudaeos, hoc est confessores fidei, et facile a gentibus superandos dum in cotidiano animarum certamine plus amant uitia quam uirtutis uictoriae palmam obtinere. Et quia sunt inter hereticos qui etiam paenitentibus post lapsum dari ueniam negant 68s recte ex horum persona subiungitur : Numquid aedificare poterunt lapides de aceruis bulueris quà combusii suni. Aedificantur namque lapides combusti de aceruis pulueris atque in opus sanctae ciuitatis reponuntur cum hi qui uel igne persecutionum uicti fidem negauerant 69o uel uitiorum delectationibus subacti munditiam operis perdiderunt miserante domino resipiscunt ut et integritatem catholicae fidei constanti professione recipiant et ornamenta uirtutum moribus emendati consequantur.

Sed et Tobias Ammamites proximus eius adt : Aedificent ; si

695 ascenderit uulpis transiliet murum

eorum

lapideum. Et huius

Tobiae persona simul et uerba hereticis conueniunt, persona quidem quia patriarcha eius Ammon de incesto et ebrietate et nocte et in spelunca conceptus est ; quae cuncta heresiarchis aptari cuiuis facillime liquet quorum omnis origo de uoluptate 7oo carnali et immundiatia de tenebris errorum siue scelerum de

priuatis conciliabulis et non de publico sanctae ecclesiae symbolo progenita est. Quod uero idem Tobias bonus uidelicet domini non merito ac ueritate sed elatione ac superbia murum sanctae ciuitatis dicit a uulpe posse transiliri, uulpes hereticos 7o; uocari in promptu est unde est illud cantici canticorum, Capite nobis wuulpes usillas quae demoliuntur wineas, quod 671/672 'Tit. i, 16. 674 cf. Phil.iii, 19. 675 cf. Eph. v, 5. 677/678 686/687 II Esd. iv, 2. 694/695 II Esd. iv, 3. 697 cf. Gen. 706 Cant. ii, 15.

Romi, 25. xix, 30-38.

6:5 ut O

676 ut O

67? inseruiunt .$

680 inbecilles O! .$

appellare

imbecillos O 682 uitiorum O! 683 uirtutes L, O*, uirtutum O! 686 aedificati 688 puluerem L, puluere O, puluetum .$ teponantur I 690

subiecti IL 692 catholicae] dominicae O 403 posterius ac om. LL, O superbiae L, O

693 emundati O

695 uulpes L .$

PL 897

LIBER III

357

est aperte dicere, Deprehendite atque in lucem traducendo proferte putidas ac dolosas hereticorum uersutias quibus fructiferas fidelium mentes corrumpere nituntur. S? ergo, 710 inquit, ascenderit wulpis transiliet murum eorum lapideum, si contra assertionem fidei illorum aliquis hereticorum exsurrexerit statim superabit ac suis pedibus subiciet omnem fiduciam doctrinae eorum quam uelut lapide firmo munitam in Christo esse fundatam gloriantur. Sed ueniet huiusmodi 7 v^ blasphematoribus quod sacrae huius scriptor historiae imprecando subiungit :

Audi Deus noster quia facti sumus despectui conuerte objrobrium super caput eorum et da eos in despectionem in terra captiwitatis, et cetera. Cui simile est illud psalmistae de inimicis

720

12

A

electorum quasi sub unius peruersi specie loquentis : Conuertetur dolor eius in capite eus, et m uertice eius dmiquatas eius descendet. Et orauimus Deum nostrum et posuimus custodes super murum die el nocte contra eos. Hoc est unicum aduersus hostes uniuersos ecclesiae suffugium, oratio uidelicet ad Deum et industria doctorum qui die noctuque in lege eius meditantes corda fidelium contra insidias diaboli ac militum eius praedicando consolando exhortando praemuniant.

uso

Dixit autem Iudas : Debihtata est fortiudo portantes, et humus nimaa est, e nos nom poterimus aedificare murum. Iudam

745

mtus in medio eorum et inter ficiamus eos et cessare faciamus opus,

dicit tribum filiorum Iuda. Ouod autem queritur murum aedificari non posse eo quod humus nimia esset in loco muri congesta quae prius esset exportanda ut sic fundamenta muri in uiua terra possent imponi conuenit parabolae domus euange55 licae cuius structor fodit in altum elataque terrae congerie posuit fundamenta super petram quae nullo aquarum uentorumue possent impetu deici. Prius enim de corde nostro egerenda est terrenarum humus concupiscentiarum ac deinde firmus atque inexpugnabilis bonorum operum murus supra 740 fundamentum fidei construendus, nam qui super humum ac rudera infimarum cogitationum aedificium sanctae actionis erigere conatur fallitur et pro domo siue ciuitate mox ut procella temptationis urguerit ruinam sese aedificasse comperiet. Et dixerunt hostes nostri : Nesciant et ignorent donec uenia-

717/719 II Esd. iv, 4. 120/422 Ps. 7, 17. 723/124 II Esd. iv, 9. 429/730 II Esd. iv, 10. 434 cf. Matth. vii, 25 ; Luc. vi, 48. 744/345 II Esd. iv, 11.

"i3ipsorum LO . pos munitam add. et O 714 eueniet I, O *1* conuettere O 9718 eorum] eius L 921 uerticem .$ *23 pos? orauimus add. dominum .$' 434 possint 5 934 possint 939 supet L 943 utgruetit Q1 744 nesciet $*, nescient $* — ignorant O* 745 medium O' $

358

Uno

755

IN EZRAM

ET NEEMIAM

et cetera usque dum dictum est, Szatwi ?n loco post murum per circuitum. populum in ordine cum. gladWis suis et lanceis et arcubus. Et haec in aedificio spiritali semper agi solent. Manet enim indefessus hostis cum satellitibus suis immundis uidelicet spiritibus et hominibus malignis qui opera fidei ac uirtutum

minus curantibus impedire et quantum ualent semper expugnare contendunt mentemque fidelium mucrone prauae suggestionis interficere satagunt. Verum nobis haec contra Dei armatura iuxta apostolum sumenda est w/ possimus

resistere in die malo et n omnibus perfecti stare. Bene autem dictum est quia statuerit post murum per circuitum populum cum armis ut agmine armatorum circumdati structores libe-

riori manu ac securiore muro aedificando insisterent. Dispertiti namque sunt gradus fidelium et alii bonis operibus intus 760

ornantes ecclesiam aedificant alii armis sacrae lectionis muniti contra impugnantes eandem ecclesiam hereticos inuigilant; hi religiosa deuotione proximos in fidei ueritate confortant, illi aduersus diaboli uel uitiorum tela quibus eandem fidem expugnare

laborant

necessarium

certamen

exercent

atque

ouili dominico insidiantes lupos pastorali sollicitudine repellunt. Factum est autem cum audissent dnimici nostri nuntiatum est

765 ab

nobis dissipawit Deus consiliwm eorum, et reuersi sumus omnes 3h o

TI5

7180

ad. muros unusquisque ad opus suum. Et in spiritali aedificio si apostolicis semper fuerimus armis induti dissipabitur consilium diaboli et angelorum eius qui nos debellare desiderant. Et factum est a. die illa media pars duuenum faciebat opus et media bars parata erat ad bellum, et cetera usque dum dictum est, una manu sua faciebat opus et altera iemebat gladium, aedificantium. enim. unusquisque gladio erat accinctus remes. Notandum enim quia non solum pars iuuenum media faciebat opus et pars media parata erat ad bellum sed et idem ipsi qui faciebant opus iuuenes gladio erant omnes accincti. Tanta namque uersutia hostis antiqui tantus est furor malitiae eius contra ecclesiam dimicantis ut non solum praedicatores ueritatis sed et ipse Dei populus semper aduersus machinas illius uigilare et uelut in acie debeat stare. Aedificantes namque gladio accinguntur renes cum hi qui bonis insistere operibus qui commissos sibi regulari curant ratione disponere, hoc est 946/748 II Esd. iv, 15. 954/400 Eph. vi, 13. — 767/769 II Esd. iv, 15. 733 1I Esd. iv, 16. 844/765 II Esd. iv, 17-18.

912/

«51 pos? curantibus ad. nobis I 952 contendant L O*$ v55 posi state add. quisque gladio erat accinctus LO $ (cf. imfra, 775) «6v posterius est]

esse O!

7*3 quo L

912 pos iuuenum add. eotum O faciebant O *36 enim oz. IL, O

715 -quisque gladio erat accinctus oz. L (cf. supra, 775)

PL 898

MIBER HIL''* 785

199

795

8oo

805

810

$815

359

enim uiuos lapides in aedificio sanctae ciuitatis ordine competenti locare, fluxa in se luxoriae acumine uerbi Dei restringere satagunt. Nec praetereundum quia cum Dauid siue Salomon eandem ciuitatem aedificarent nil de armatis structoribus uel aduersariis impugnantibus refertur uerum destructa ob scelera eorum urbs maiore labore ac industria reficitur quia et talis est aedificatio spiritalis quae in animarum salute geritur ut in baptismate renati per fidem et confessionem sanctae trinitatis absque ullo nostro labore per gratiam Dei ciuitas ac domus eius efficiamur et, si post ablutionem sacri fontis diabolo seducente ad peccata relabimur et uirtutum moenia nostrarum hostis uictor igne uitiorum deicit, grauioribus necesse est orationis adflictionis uigiliarum elemosinarum et uitae artioris studiis ea quae perdidimus bonorum operum aedificia reparemus. Nam et expertis uitiorum illecebris difficilius quam incognitis caremus minorisque laboris est incognitam carnis cauere uoluptatem quam reicere cognitam. In tempore quoque illo dixi bopulo : Vnusquisque cum puero suo maneat in medio Hierusalem et sint uobis wices per noctem et diem ad operandum. Nota quantum studii in operando habuerint qui etiam noctu in labore persteterunt. Sic fecit apostolus qui nocte et die operabatur manibus suis ne quem credentium uictum quaeritando fatigaret. Nisi forte ita sibi uices successisse credendi sunt ad operandum ut alii per diem laborarent in opere muri alii excubias noctis contra inruptiones agerent hostium. Nam et nostrae ciuitatis exstructores utrumque simul faciunt idemque ipsi qui fideles instituendo ecclesiam aedificant etiam incredulos et contradictores arguendo PL ab ecclesiae laesione propellunt. 899 Ef factus est clamor populi et uxorum eius magnus aduersus fratres suos Iudaeos, et erant qui dicerent, Filii nostri et filiae

nostrae multae sunt mimis, accipiamus ro fretio eorum frumentwm ei comedamus ei bibamus, et erant qui dicerent, Agros nostros et uineas e domos nostras opbonamus el accipiamus frumenta

n fame, et alii dicebant, Mutuo sumamus pecunias in tributa 820

82

A

regis demusque agros nostros ei uineas, et cetera. Desiderabat quidem populus murum construere ciuitatis sed magnitudine famis ab opere sancto praepediebatur. Quam uidelicet famem non solum penuria frugum sed et principum auaritia fecerat cum ab eodem populo maiora quam reddere poterat tributa exigerent. Quod apud nos cotidie eodem ordine fieri uidemus. 802/804 II Esd. iv, 22. II Esd. v, 1-4.

806 cf. I Cor. iv, 12; II Thess. iii, 8.

490 industria ac labore O 810 structores O sumamus ad4. et accipiamus IL

812 arguendos L .$

814/820

819 5057

360

IN EZRAM

ET NEEMIAM

Quanti enim sunt in populo Dei qui diuinis libenter cupiunt obtemperare mandatis sed ne possint implere quod cupiunt et inopia rerum temporalium ac paupertate et exemplis retardantur eorum qui habitu religionis uidentur esse praediti cum 85o ipsi ab eis quibus praeesse uidentur et immensum rerum saecularium pondus ac uectigal exigunt et nihil eorum saluti perpetuae uel docendo uel exempla uiuendi praebendo uel opera pietatis impendendo conferunt. Atque utinam aliquis in diebus

nostris Neemias, id est consolator a domino, adueniens nostros 85; compescat errores nostra ad amorem diuinum praecordia

accendat nostras a propriis uoluptatibus ad constituendam Christi ciuitatem manus auertens confortet. Sed uideamus iuxta litteram quia triplici distinctione miser adflicti populi clamor agebatur. Quidam namque fame coacti filios suos 84o ditioribus cibo uendere disponebant, alii liberis parcentes agros potius ac domos suas pro cibo dare uolebant, non nulli e contra prohibentes et liberorum et agrorum uenditionem tantum hoc persuadebant ut mutuo sumerent pecuniam in tributa regis datis loco pignoris agris suis et uineis donec 84; redeunte copia fertilitatis ac frugum possent restituere faeneratoribus quod mutuo accepissent. Et increpui optimates et magistratus ei dixi eis : Vsurasne singuli a fratribus uestris exigatis ; et congregaut aduersus eos contentionem magnam et dixi eis : Nos ut scitis redemimus fratres 85o stostros Iudaeos qui uenditi fuerant gentibus secundum possibiltatem nostram, ei uos igitur wendate fratres nostros et emimus eos, et cetera usque dum ait, Ef ego et fratres met et bueri mei com-

modawimus blurimis becuniam et. frumentum, non repetamus in commune istud aes aliemum. Quasi dux optimus militiae 855 caelestis et sapiens architectus ciuitatis Dei quod optimates et magistratus populi facere uoluit prius se ipse fecisse declarauit elemosinam uidelicet pauperibus dandam et nihil ab eis quaerendo nisi custodiam legis Dei et aedificationem ciuitatis eius. In qua uidelicet lectione non nos allegoriae sensum in86o quirere sed ipsum litterae textum oportet diligentius operando seruare ut uidelicet exceptis cotidianis elemosinarum fructibus curemus ubi tempus generale famis et inopiae populos adflixerit et ea quae possumus indigentibus commodare et illa quoque quae a subditis quasi iuste solebamus exigere tributa 86; dimittere quatenus et nostra nobis pater debita relaxet. Terribilis autem nimium huic lectioni imponitur clausula cum dicitur : 847/851 II Esd. v, 7-8.

826 cupiant L 838 districtione O 841 increpaui O!

852/854 II Esd. v, 10.

827 possent I 833in oz.L O 836 uoluntatibus L| O 839 augebatut L 845 possint O .$ 846 mutuum O $849 redimimus L $851 redimemus .$ $53 reputamus O

LIBER

III

36r

Insuper ei simum. meum, excussi el dixi : Sic excutiat Deus omnem wirwm qui non compleuerit uerbum istud de domo sua et 87o de laboribus suis, sic excutiatur et uagus fiat. Quicumque enim uel misericordiam pauperibus dare recusat uel ab eis quod non habent reddere uelut iuste exigere non erubescit hic de domo sua excutitur uidelicet de coetu sanctae ecclesiae in qua mansurum se perpetuo credebat eiectus excutitur et de 87; laboribus suis fructu nimirum bonorum

operum in quibus se

laudabiliter desudasse arbitrabatur priuatur; neque enim labores sine pietate exhibiti fructuosi apud dominum fieri possunt. Ouantum uero haec Neemiae obiurgatio siue imprecatio corda omnium commouerit aperte declaratur cum 880 protinus subinfertur, Et dixit. uniuersa multitudo,

Amen,

et laudauerunt. Deum,

ac deinde subiungitur, fec? ergo populus sicut dictum erat. Cum enim audita eius contestatione omnes amen responderunt ac Deum collaudantes fecerunt quae iusserat constat profecto 88; quia non timore coacti sed intimo cordis affectu eius dicta susceperunt.

A die autem 1lla qua praeceperat mihi ut essem dux in terra luda ab amno wicesimo usque ad annum tricesimum secundum Artarxersis vegis ber annos duodecim ego et fratres mei annonas 89o quae ducibus debebantur non comedimus, et cetera. Hoc exponens typice dicit apostolus quia domnus statuit eos qui euangeliwm adnuntiant de euangelio uiuere, ego autem nullo horum usus sum. Duodecim autem annis Neemias cum fratribus suis ita in ducatu uiuebat ut annonas quae ducibus debebantur ipsi 89; non comederent quo per hoc mystice insinuaret apostolicum illud esse opus cum quis in regimine plebis Dei promotus opus quidem rectoris nobiliter ecclesiam aedificando exercet sed quaestum exercitii ab eis quos praedicando ac bene uiuendo regit terrena commoda expetendo non quaerit. 9oo

Factum est autem cum audisset Sanaballat et Tobia et Gosem

Arabs et ceteri inimici nostri quod. aedificassem ego murwm, et reliqua usque dum aiunt, Ven: et percutiamus foedus pariter in wiulis in campo uno. Ipsi autem cogitabant ut facerent anihá malum. Misi ergo ad eos nuntios dicens : Opus grande ego facio 9o5 e£ non, possum. descendere ne forte meglegatur cum. wenero et descendero ad wos. Hostes sanctae ciuitatis suadent Neemiae ad campestria descendere foedusque pacis secum inire mactatis simul uitulis in testimonium foederis compacti, uerum ille 868/870 II Esd. v, 15. 891/893 I Cor. ix, 14-15.

870 uacuus

.$

895 quoniam .$

881/882 II Esd. v, 13. 900/906 II Esd. vi, 1-3.

881 Deum

oz. L

899 expectando O*

887/890 II Esd. v, 14.

884 iussetant .$

900 'l'obias Ot

885 coacticio L O

PL 900

362 910

915

920

925

959

IN EZRAM

ET NEEMIAM

ne opus religiosum neglegatur in montanis perseuerat. Sic et heretici ac falsi catholici uolunt ea conditione cum ueris catholicis consortium pacis habere ut non ipsi ad arcem ecclesiasticae fidei aut operationis ascendere consentiant sed potius eos quos in culmine uirtutum commorantes aspiciunt ad infima operum siue dogmatum prauorum descendere cogant. Et bene in campo uno uolunt cum Neemia pactum inire quia nimirum in eadem libertate uitae latioris quam ipsi sequuntur omnes quos seducere possunt resolui desiderant, bene idem pactum cum eo in uitulis pariter mactatis uolunt inire quia falsi fratres orationis siue actionis suae Deo hostias una cum ueris catholicis gestiunt offerre quatenus et ipsi ueraciter fideles crediti per uiciniam communionis eosdem ueros corrumpere catholicos possint. Verum Neemias personam fidelium doctorum tenens nequaquam ad profanos descendere neque eorum hostiis inquinari consentit sed in conceptis uirtutum operibus deuotus persistit et quo acrius terrere nitebantur inimici eo magis ipse bene operando terribilis eisdem inimicis fieri contendit. Vnde et in sequentibus dicitur : Omnes autem hi terrebant nos cogitantes quod cessarent manus nostrae ab opere et quiesceremus, quam ob causam magis conforíaui manum. meam. Ergo et in spiritali structura quia uersutus hostis semper manus nostras temptat impedire semper eas ipsi in bona actione diuino auxilio confortare curemus. Et ingressus sum domum Samaiae filii Dalaiae filii M etabehel

935

secreto qui ait : Traclemus mobiscum in domo Dei in medio templi ei claudamus portas aedis, et cetera usque dum ait, E? intellexi quod Deus non müsisse ewm sed quasi uaticinans locutus esset ad me et Tobia et Sanaballat conduxissent eum ;

acceperat enim pretium ut territus facerem et beccarem. Pulsatus 940 insidiis hostium Neemias domum Samaiae quasi amici et fratris ingreditur sed et ipsum insidiatorem atque hostem

945

inuenit utpote externorum donis et amicitia corruptum. Semper namque habent electi foris pugnas intus timores nec solum apostoli sed et prophetae ericulis ex genere periculis ex gentibus bericulis ex falsis fratribus suspectam uitam agebant. Completus est autem murus wicesimo quinto die mensis Elul quinquaginta duobus diebus. Mensis Elul secundum Hebraeos

928/930 II Esd. vi, 9. 943 cf. II Cor. vii, 5.

934/936 II Esd. vi, 1o. 944/945 II Cor. xi, 26.

936/939 II Esd. vi, 12-13. 946/947 II Esd. vi, 15.

914 5o: bene add. cum O 924 sentit IL, O 926/92? contendunt O 931 semper hostis O 936 cludamus O 939 acceperant .$

926 ipsi O terribiles O 934 Daliiae L, Daliae O

PL 9ot

TIBER MISC 95o

955

96o

965

97»

97;

98o

363

sextus anni est mensis qui apud Romanos appellatur September. Et recte murus sanctae ciuitatis sexto anni mense completur ut etiam hoc numero temporis perfecta fidelium siue paenitentium seu innocentium actio designetur. Nam senario numero solet perfectio boni operis designari uel quia dominus sexto die creationem mundi consummauit atque in septimo requieuit uel quia nos in sex huius saeculi aetatibus bonis desudare operibus in septima autem quae est in alia uita sabbatismum animarum uoluit sperare, recte uicesimo quinto eiusdem mensis die completur propter uidelicet quinque corporis sensus quorum ministerio bona foris operari debemus ; sicut enim quinarius numerus simplex hos solet sensus figurare ita idem per se ipsum multiplicatus atque ad uiginti quinque perductus eosdem ipsos maiori perfectione demonstrat. Perfioimus igitur murum Hierusalem uicesimo quinto die mensis sexti cum omnes corporis nostri sensus diligenter diuinis mancipantes seruitiis coepta uirtutum studia ad finem firmam perducimus et quaeque ad munitionem catholicae pacis fideliter agere coepimus efficaciter domino adiuuante complemus. Oui uidelicet murus bene etiam quinquaginta et duobus diebus dicitur completus ; quinquagesimus namque paenitentiae ac remissionis est psalmus in quo etiam de huius aedificatione ciuitatis specialiter orat propheta dicens : Benigne fac domine in bona uoluntate tua Sion ut aedificentur muri Hierusalem. Quinquagesimo die dominicae resurrectionis uenit in ecclesiam primitiuam spiritus sanctus per quem nobis et deuotio paenitendi infunditur et paenitentibus donum ueniae confertur. Duo autem sunt praecepta caritatis Dei uidelicet amor et proximi quibus donata nobis per spiritum sanctum indulgentia peccatorum pro aeternae perceptione uitae laborare iubemur. Ideoque aptissime murum sanctae ciuitatis quae ab hostibus erat diruta reaedificantes ciues illius in quinquaginta et duobus diebus restaurant quia haec nimirum est iustorum in hac uita perfectio ut et quaeque deliquerint paenitendo per gratiam diuinae inspirationis castigent et deinceps se in Dei et proximi dilectione bonis operibus adornent.

98;

Faciwm

est aulem

cum

audissent

omnes

inimici

nosiri ui

timerent wniuersae gentes quae erant 4n circuitu mostro et con958 cf. Gen. 1, 51 ; ii, 2. 971/972 Ps. 50, 20. Matth. xxi, 37-40. 985/988 II Esd. vi, 16.

972 cf. Act. ii, 1-4.

935 cf.

950

numero] nullo L O*.$ tempote L O* $ 951 paenitentiam L, O* innocentiam IL, O* 9357 505! ptoptet add. quod 958 ^os! cotpotis add. sunt 5 961/962 demonsttet .$ 965 firmum .$ ad munitionem] ammonitionem .$ 972 quinquagesima 5 982 reliquerint O 24

CLCOGETINA

PL 902

IN EZRAM

364

ET NEEMIAM

ciderent inira. semet ipsos el scirent quod a Deo [actum esset 990

995

IOOO

1005

IOIO

opus hoc. Qui ante structores sanctae ciuitatis terrere quaerebant ut eos ab operando retardarent nunc completa eiusdem ciuitatis constructione timent ipsi atque animo concidunt agnito quod aedificatio illa Deo auctore coepta esset atque completa. Sic et in sancta ecclesia cum caritatis continentiae pacis et ceterarum uirtutum structura firma surrexerit timent immundi spiritus et uiribus nostris effugata eorum temptatio repellitur atque ad nostram potius uictoriam proficit. Quod et de hereticis aeque ac falsis catholicis accipi potest qui constanti bonorum fide per dilectionem operante aut corriguntur emendati aut manifestati cauentur et ecclesiae finibus expelluntur.

Postquam autem. aedificatus est murus et posui ualuas. et recensui iamitores el cantores et lewitas praecepi Anama fratri meo, et cetera usque dum ait, Non aperiantur portae Hierusalem usque ad calorem solis. Et in spiritali sensu ubicumque ecclesiae murus collectis ad fidem nouis populis uel correctis his qui errauerant aedificatus fuerit mox ponendae sunt ualuae disciplinae regularis ne antiquus hostis qui quasi leo rugiens circuit usquam in ouile fidelium ualeat inrumpere. Recensendi sunt ianitores cantores et leuitae qui easdem ualuas custodiant quorum personam omnium doctoribus sanctis conuenire perspicuum est. Ianitores quippe sunt qui claues regni caelorum perceperunt ut dignos quidem humilesque suscipiant superbos uero et immundos ab ingressu supernae ciuitatis arceant dicendo, Non est tibi pars neque sors in sermone hoc, cor enim iwwum non est rectum coram Deo ; cantores sunt qui

IOIS

IO20

1025

dulcedinem eiusdem patriae caelestis auditoribus suis pia uoce praedicant; leuitae sunt qui erga obsequium diuini cultus semper inuigilant. Praecepit autem. Neemias ne aperiantur portae Hierusalem usque ad calorem solis, hoc est toto tempore noctis, ne uidelicet aut obtectis tenebris hostis inrumpat aut certe aliquis ciuium incautus exiens ab hoste captus pereat. Quod etiam in huius saeculi nocte tota custodes animarum debent sollerter agere ne obseruantia piae conuersationis neglecta diabolus ut cohortem fidelium perturbaturus subintret aut de ipsorum numero fidelium quempiam perditurus rapiat. Apparente autem sole iustitiae et clarescente luce

997 cf. Gal. v, 6. — 1000/1002 II Esd. vii, 1-2

— 1002/1003 II Esd. vii, 5.

cESTIPer-5v.9-

1025 cf. Mal. iv, 2.

988 antea O

quia L

1013/1014 Act. viii, 21.

1000/1001 ualuas et recensui ozz. O

1012 et] ac I, O

1023 ut] in O

1014 quia L

1001 Annaniae .5

1016 quia I.

1006

1010

1017 praecipit I.

BIBER HEDINT

365

futurae beatitudinis iam non opus erit claustris continentiae quia nec aduersariis ultra dabitur facultas impugnandi siue temptandi fideles utpote sempiterna cum suo principe ultione damnatis. Vnde in apocalipsi sua Iohannes de futura eiusdem 1050 Sanctae ciuitatis gloria dicit : E? fortae eius non claudentur per diem, nox enim non erit illic.

1055

1040

1045

1050

1055

Et poswi custodes de habitatoribus Hierusalem singulos per Wices suas ei unumquemque contra domum. suam. Custodes animarum non sunt de neophitis nec de turba uulgari sed de illis constituendi qui a certamine uitiorum Dei gratia liberati iam mentem in Hierusalem, hoc est in uisione tranquillae pacis, habere consuerunt qui dicere ualent cum apostolo : Nostra autem conuersatio in caelis est. De quibus bene dicitur quia constituerit singulos per uices suas ut his uidelicet cursu Suo consummato de hac luce subtractis alii mox eorum loco regimini praeferantur fidelium neque ullo tempore desint qui pro pace sanctae ecclesiae propter timores nocturnos excubare satagant currente semper usque ad finem saeculi ueritate sermonis prophetici quo eidem ecclesiae dicitur : Pro $atribus (wis nali sunt tibi filii. Bene quoque subiungitur, e£ wnuwmquemque contra domum suam. Sic etenim custodia sanctae ecclesiae rite perficitur si quisque ita sollicitudinem omnium gerat fidelium ut specialiter eis est praelatus quibus Deo auctore curam studii diligentioris impendat. Chwilas autem erat lata mimis et grandis, et populus baruus in, medio eius, et non erant domus aedificatae. Haec illi tempori typice conueniunt cum disseminato per apostolos longe lateque uerbo Dei totus orbis nouum fidei germen accepit et necdum ecclesiae aedificatae sed tantum auditu et sacramentis uerbi populi adhuc rudes erant imbuti. Dedit autem, Deus in corde meo, et congregaui optimates et magistratus ei wulgum ut recenserem eos et qnueni librum census eorum qui ascenderant rimum. Idcirco congregatis ad se non solum optimatibus et magistratibus sed et omni uulgo dili-

106o genter eorum numerum recensere curauit ut perspecta omnium

summa. discernere posset qui in urbe ipsa Hierosolimorum qui uero aliis in ciuitatibus habitare deberent. Et uenerat

mensis

septimus,

filii autem.

Israhel

erant. án

ciwitatibus suis congregatusque est omnis populus quasi wir

1030/1031 Apoc. xxi, 25. 1032/1033 II Esd. vii, 3. 1038 Phil. iii, 20. 1044/1045 Ps. 44, 17. 1050/1051 II Esd. vii, 4. 1056/1058 II Esd. vii, 5.

1063/1067 II Esd. viii, 1.

1026 claustra O! — pos; continentiae add. poni O! s;p. 1032 custodiam O 1039 constituerunt .$ 1041 proferentur L O*.$ 1043 satagent .$ ad finem usque L $ 1051 illo L..$ tempote LL 105? uulgus O! 1058 1060 perfecta .$' ad] ia L O

PIZ 995

366 1065

unus

IN EZRAM

ET NEEMIAM

ad plateam quae est ante poriam aquarum

et dixerunt

Exzrae scribae ut adferret librum. legis Moysi quem braecepit

dominus Israheli. Quaerente Neemia prouidere ac disponere qui in ciuitate quam aedificauerant habitare deberent superuenit mensis septimus, nam non longe aberant. Cum enim 1070 murus esset uicesimo quinto die sexti mensis completus non plus ad exordium septimi mensis quam quinque dies supererant. Qui uidelicet mensis septimus a prima sui die usque ad uicesimam secundam totus legitimis caerimoniis erat consecratus quibus rite celebratis sic deinde ad disponendos con1075 ditae urbi mansores cum principibus et plebe reuersus est. Vbi notanda deuotio simul et concordia populi qui quasi uir unus, hoc est una eademque fide ac dilectione, ad templum domini conuenit rogaueruntque ipsi pontificem suum ut allato libro mandata sibi legis quae agere deberent replicaret ut cum Deo placiti structura con1o80 ciuitate aedificata operis quoque surgeret ne sicut antea propter neglegentiam religionis ciuitatis etiam ruina sequeretur. Et bene sexto mense ciuitas extructa septimo in eam populus ad audiendam legem congrega- PL tus est ; sexta quippe dies in lege operandi septima est requies- 904 opus nostrum dilectissima 1085 cendi. Et haec est post bonum atque acceptissima domino quies nostra ut abstinentes ab opere seruili, hoc est peccato, audiendis diligentius atque implendis eius mandatis operam demus. Vnde et in principio eiusdem mensis septimi statuta erat sollemnitas tubarum 1090 quarum cantu populus inter orationes et hostias ardentius ad memoriam diuinae legis excitaretur. Et nunc quoque intellectu spiritali oportet aedificata ciuitate sancta sequi lectionem diuinam et tubas sonare crebriores quia nimirum necesse est ut initiatus sacramentis caelestibus populus etiam sacris 1095 eloquiis ex tempore sollertius qualiter uiuere debeat instruatur. Quod autem congregatum dicit populum ad plateam quae est ante portam aquarum, portam aquarum reor dici in atrio sacerdotum quo templum omni ex parte per quadrum erat circumdatum maxime ad orientalem plagam templi ubi erat IIOO mare aeneum ad lauandas manus pedesque introeuntium in templum ubi decem luteres aenei ad lauandas hostias ubi etiam altare holocausti inter quod et templum lapidatus est Zacharias filius Barachiae. Non autem populus intra huius portam atrii intrandi habebat licentiam sed tantum sacerdotes 1105 et ministri domini; populus autem extra hanc portam et maxime in platea quae ad orientalem eius erat plagam ad 1088 cf. Leu. xxiii, 24.

1069 non oz. L .$

quiescentibus

O

1102 cf. Matth. xxiii, 35.

1072 sua .$

1100 in oz. 5

1073 totis O

1076 quia O

1084/1085

EIBER IDWUE

367

audiendum uerbum siue ad orandum stare solebat. Bene ergo ante portam aquarum collectus est populus qui per antistitem suum fluentis scripturarum erat spiritaliter potandus. ino — Stetit autem, Ezras scriba super gradum ligneum quem fecerat ad loquendum, et cetera usque dum dictum est, Et aperuit Ezras librum coram ommi Populo super uniuersum quippe populum eminebat. Huius loci uidetur meminisse scriptura paralipomenon ubi dictum est quia ste£it Salomon coram altare

i115 domin?

ex aduerso

uniuersae

multitudimis

Israhel et extendit

manus suas, siquidem fecerat Salomon basem aeneam et posuerat eam in medio basilicae habentem. quinque cubitos longitudinis et quinque cubitos latitudinis et tres cubitos in altum stetitque super eam ; in medio namque

basilicae, in medio

dicit atrii

1120 Sacerdotum quo basilica maior atriorum exteriorum omni ex parte templi erat circumdata, de quibus superius in eodem libro scriptum est : Fecit etiam atrium sacerdotum et basilicam grandem. Verum Salomon quasi rex basem fecit aeneam, porro Ezras quasi minoris potentiae gradum ad loquendum consti112; tuit ligneum, sicut etiam Salomon siue Moyses altare holocausti fecerunt aeneum pro quo filii transmigrationis reposuerunt lapideum. Sed non est putandum minoris sacramentum perfectionis ligneum gradum quam basem habere aeneam; quod enim saepe dictum est sicut aes pro diuturnitate per-

113a durandi

uel suauitate

sonandi

diuinis competit

sacramentis

quae nulla saeculorum longitudine deficiunt et 2» ommem terram exiit sonus eorum ita etiam lignum eisdem aptissime congruit propter uidelicet tropheum dominicae passionis. Super uniuersum ergo populum pontifex eminet quando is 1155 qui gradum doctoris accipit merito uitae perfectioris actionem uulgi transcendit, stat autem in gradu ligneo quem fecerat ad loquendum quando singulari imitatione dominicae passionis altiorem se ceteris facit. Vnde merito fiduciam libere uerbum Dei praedicandi obtinebat ;nam qui passionem domini pro 1140 Suo modulo contemnit imitari necdum gradum ligneum unde infirmis superemineat ascendit ideoque necesse est talis scriba trepidus praecepta Dei praedicet timens siue erubescens ea quae ipse non fecit aliis facienda proponere. Vnde apte in sequentibus adiungitur : 1134)

Populus

quantum

autem

honore

stabat in gradu suo.

praestant

tantum

Cum

enim

etiam

praesules

bonis

operibus

1110/1111 II Esd. viii, 4. — 1111/1113 IL Esd. viii, 5.

Vi, 12-I3. viii, 7.

1122/1123 II Paralip. iv, 9.

1114/1119 II Paralip.

1131/1132 Ps. 18, 5.

1114 altari .$! 1115 uniuersae] cotam .$ multitudine .$ 1124/1125 ligneum constituit I, O 1129 diurnitate I, O $*

1145 II Esd.

1120 cui L.$ 1132 exiit .$

DIL 995

IN EZRAM

368

1150

r5

1160

ET NEEMIAM

subditos anteire satagunt tunc et idem subditi bonis eorum incitati exemplis suae gradum uitae iam deuoti exsequuntur eorumque piis exhortationibus ammoniti lacrimas pro admissis erratibus siue etiam pro desiderio patriae caelestis cre: bras fundere delectantur. Vnde hic quoque apte subiungitur Verum legis. uerba audiret cum bopulus Flebat autem omnis quia idem doctores sancti qui mentes auditorum suorum et lectionibus sacris et deuotis suis exhortationibus ad lacrimas excitant easdem quoque lacrimas consolantur dum sempiterna illos gaudia secutura esse promittunt recte subiungitur : Et dixil eis : Ite et edite pinguia et bibite mulsum et mittite partes ei qui non praeparauit sibi quia sanctus dies domini est et nolite contristari. Sanctus namque dies nobis domini est cum uerbis illius audiendis atque implendis operam damus. In quo uidelicet die nos quamuis extrinsecus tribulationum aduersa perpessos sfe gaudentes esse oportet iuxta illud apostoli : Quas? trisles semper aulem gaudentes. In quo etiam edere pinguia et mulsum

bibere iubemur,

hoc est de collata nobis diuinitus

ubertate bonae actionis et de ipsa audiendi dulcedine uerbi Dei gaudere. Mulsum namque est uinum melle dulcoratum unde et Graece oivóueA. uocatur. Sed et de eisdem saluberrimis nostrae mentis epulis ei qui sibi non praeparauit partes mittere praecipimur ut uidelicet infirmiores proximorum conscientias 1170 uel exemplo piae actionis uel suauitate deuotae ammonitionis confortare curemus quatenus et ipsorum animae iuxta psalmistam sicut adipe et pinguedine supernae largitatis abundantia repleantur labisque exultantibus laudent nomen domini. Hunc autem locum nos etiam iuxta litteram decet 1175 imitari ut cum uidelicet diebus festis post orationem lectionem psalmorum studia completa carnis curam reficiendo agere disponimus pauperibus quoque et peregrinis partem dare meminerimus.

1165

1180

1185

Et inuenerunt scriptum in lege praecepisse dominum in manu Moysi ut habitent filii Israhel in. tabernaculis n. die sollemni mense septimo ei ut praedicent et diwulgent uocem n wnWersis urbibus suis et in. Hierusalem dicentes : Egredimini 4n montem et. adferte frondes oliuae, et cetera. Haec in leuitico plenius scripta sunt et quod in memoriam fieri iussa sint itineris illius longissimi quo educens ex Aegypto populum suum dominus

1152 II Esd. viii, 9. 1157/1159 II Esd. viii, 10. 1162 Rom. xii, 12. 1162/ 1163 II Cor. vi, 1o. 1172 cf. Ps. 62, 6. 1179/1183 II Esd. viii, 14-15. 1183 cf. Leu. xxiii, 34-43.

1148 siue L, O add. et LL. O

1149/1150 ammissis O 1157 mustum L.*

1167 saluberrime

1150 desideriis 5

1159 nobis dies LL O

1180 habitarent .$

1151 5o;; unde

1164 mustum L.* O*

1184 5o;/ sint add. in .$

LIBER

1100

119;

1200

1205

XII

(

369

quadraginta annis in deserto in tabernaculis fecit habitare cotidie illis per Moysen legis suae praecepta depromens. Iussa est autem fieri tabernaculorum fixio quod Graece dicitur c«qvormyta annis omnibus septem diebus, id est a quinto decimo die eiusdem septimi mensis usque ad uicesimum secundum. Cuius obseruantiae sacramentum merito est nobis spiritali inquisitione perscrutandum maxime cum dominus in euangelio eidem festiuitati adesse dignatus sit eamque populum affatus confluentem suis sacrosanctis dedicauerit uerbis. Et nostri ergo patres liberati sunt ab Aegyptia seruitute per sanguinem agni et adducti per desertum quadraginta annis ut uenirent in terram repromissionis quando per dominicam passionem liberatus est mundus a seruitio diaboli et per apostolos primitiua ecclesia congregata est quae quasi per desertum quadraginta annis ducta est donec ueniret ad promissam in caelis patriam quia ad imitationem ieiunii quadragenarii quod Moyses et Helias et ipse dominus impleuit in magna continentia uitam ducere solebat semper aeternam sitiens patriam et ab uniuersis mundi huius prorsus sequestrata illecebris quasi secretam in cotidiana diuinae legis meditatione conuersationem gerebat. Ad cuius memoriam temporis et nos debemus manere in tabernaculis exeuntes de tabernaculis nostris,

hoc est relictis saeculi

curis ac delectationibus,

peregrinos nos esse in hac uita et patriam habere in caelis 1210 COnfiteri atque ut ad eam ocius perueniamus desiderare et hoc in die sollemni mense septimo, id est in luce gaudii caelestis, implente cor nostrum gratia spiritus sancti quae septiformis a propheta commendata est. In quibus uidelicet tabernaculis septem diebus manere praecipimur quoniam omni 121; tempore uitae huius quam tot diebus circumagimus animo nos retinere oportet quia incolae sumus apud dominum in terra et peregrini sicut omnes patres nostri. Egredimini, inquit, in montem et adferte [rondes oliuae et frondes ligni bulcherrimi frondes myrti et ramos palmarum et 1220 frondes ligni nemorosi ut fiant tabernacula sicut. scriptum est. Et nos egrediamur de mansione quasi quadam generalium cogitationum in altitudinem sanctarum scripturarum crebrius meditandam et adferamus nobis inde quasi frondes oliuae fructus misericordiae quibus pauperes recreando nos simul ab 1193 cf. Ioh. vii, 2-14. 1202 cf. Ex. xxiv, 18 ; Deut. ix, 9; III Reg. xix, 8 ; Matth. iv, 2. 1213 cf. Es. xi, 2-5. 1216 cf. Ps. 38, 135. 1218/1220 II Esd. viii, 15.

1186 per desertum L fecerit O! 1189 suum L5 1188 fixio tabetnaculorum IL O 1202 quae O, qui .$ 1206 por; memoriam add. eodem .$ tempore .$ 1208 saeculi cutis] saecularibus L .$ ac om. S 1210 citius $ — 1215 quae L. 5 1219 mirti L, O 1221 quasi de mansione L O altitudine I

PL 906

370

IN EZRAM

ET NEEMIAM

ligni aestu temptantium uitiorum obumbremus et frondes um nimir fructus uocant cedrum Iudaei quod rrimi pulche s uirtute est eximia et caritatis quae inter omnes pulcherrima salute nostra pro crucis lignum noster s per quam et dominu conscendit cuius passionem dum et nos in quantum possibile imur ; 1230 est imitamur frondibus profecto ligni pulcherrimi proteg et num libidi nem icatio mortif in myrti adferamus et frondes in tes offeren m myrra domino magi et nam , omnium um uitior munere docuerunt typice eos qui lesu Christi sunt carnem suam cum uitiis et concupiscentiis crucifigere debere, item myrti ad faciendum sibi umbraculum adfert qui1235 frondes cumque potest dicere, Quia Christi bonus odor sumus Deo 1n omni loco ; adferamus et ramos palmarum qui manus uictricis ornatus est ut uictricem gulae irae auaritiae ceterorumque uitiorum mentem semper geramus semper hostibus cunctis quatenus illorum in futuro me1240 existere fortiores curemus reamur esse consortes de quibus ait in apocalipsi sua Iohannes, Stabant ante thronum in. conspectu agni amacti stolis albis et galmae in manibus eorum, frondes quoque ligni nemorosi, hoc est reliquarum ornamenta uirtutum. De quibus omnibus 1245 mystica nobis tabernacula facimus cum bonis delectati operibus animum totum a mundanis abstrahimus illecebris. Et egressus est populus et adiulerunt jeceruntque sibi. tabernacula unusquisque in domale suo et n atriis suis el in in aírüis domus Dei et in platea portae aquarum et im platea portae 1225

1250

1255

1260

Efraim. In domate dicit in tecto domorum, nam in Palestina non habent culmina in domibus sed aequales sunt domorum omnium summitates superpositis trabibus ac tabulatis ; unde in lege praeceptum est ut quisque domum aedificet nouam faciat luriculam in circuitu tecti ne quis ex eo delapsus periculum mortis incidat. Itaque unusquisque nostrum egressus facit tabernacula in domate, id est tecto domus suae, cum

habitaculum suae carnis animo transcendens affectus eius noxios sedula supernae lucis ac libertatis meditatione calcauerit. Quod ipsum et in atriis nostris facimus cum mente ad caelestia flagrante quasi extra mundum consistimus cuius mansionem nos ocius relinquere desideramus ; facimus et in atriis domus Dei quando etsi necdum aulam supernae habitationis licet ingredi in eius tamen uicinia totam nostrae cogitationis memoriam sedemque collocamus ; facimus et in platea

1232 cf. Matth. ii, 21. 1242/1243 Apoc. vii, 9.

1233 cf. Gal. v, 24. 1236/1237 II Cor. ii, 14-15. 1247/1250 II Esd. viii, 16. 1253 cf. Deut. xxii, 8.

1226 cittum .$*, cedtum 5! in marg. domus L 1261 desiderates O!

1250 505; nam add. et L.

1256 suae

PL 907

DIBER 1265

1270

IH

371

portae aquarum cum dilatato corde nostro in uia mandatorum Dei sicut ceruus desiderat ad fontes aquarum ita desiderat anima nostra ad Deum wiwwm ; facimus et in platea portae Efraim, hoc est frugiferi siue crescentis, quando in eadem amplitudine liberi cordis ita proficimus ut patefacta nobis a domino porta iustitiae semper in illo crescamus in salutem ac maioribus per dies bonae actionis frugibus abundare mereamur. Legit autem in. libro legis Dei ber dies singulos a die rimo

usque ad diem mouissimum, et fecerunt. sollemnitatem. septem

diebus et in die octauo collectum 1uxta ritum. Quantum litterae 1275 sensus patet ipsa quidem scenopegia septem diebus agi solebat, id est a quinta decima mensis septimi luna usque ad uicesimam primam, deinde octaua die, hoc est uicesima secunda mensis,

1280

1285

1290

1295

denuo collecta populi agebatur maiore festiuitate insignis. Scriptum namque est in leuitico : A quinto decimo die mensis septimi quando congregaweritis omnes [ructus lerrae uestrae

celebrabitis ferias domini septem diebus, die primo et die octauo

erit sabbatum, id est requies, sumetisque uobis die primo fructus arboris pulcherrimae, et cetera. Legit ergo Ezras septem diebus scenopegiae populo in libro legis Dei quia nimirum haec est uera nostra in hac uita sollemnitas mentis ut per dies singulos, id est per omnia opera bona quibus a domino illustramur, legendis audiendis faciendis eius sermonibus intento corde uacemus. Incipit autem haec sollemnitas a quinto decimo die mensis quando luna nocte plenissima est cum omnes mentis nostrae tenebrae clarissimo Christi lumine resoluuntur sequiturque eam dies octauus sabbati, id est requiei, uidelicet tempore resurrectionis in uita futura cuius gaudiis interim in spe subleuamur tunc in re ipsa perfruemur cum exoptissima illa collecta omnis sanctorum coetus et angelorum scilicet et hominum in conspectu sui conditoris congregatus et numquam segregandus exultauerit. In die autem wicesimo quarto mensis huius conuenerunt fili

Israhel in ieiunio et saccis et huumus super eos, et separatum est

1300

semen filiorum Israhel ab ommi filio aliemigena, et cetera. Notanda deuotio correcti post captiuitatem populi ut completa rite sollemnitate quae per legem domini mandata est uno tantum intermisso die mox in ieiunio et in paenitentia ipsi sua sponte conuenirent et quod diebus lectionum sancta-

1266/12:7 Ps. 41, 2-3. 12741I Esd. viii, 18.

1272/ 1268 cf. Hieron., 2ozi. (CC LXXII, 65, 26). 1279/1283 Leu.xxiii, 39-40. —1297/1299 II Esd. ix, 1-2.

1278 maioti L, O collectam O 1274 octauo] septima O 1270 salute L, O 1302 1293 perfruimur .$ 1291 eam] eadem .$ 1286 bona opera L O 1303 lectioni L. O* .$, lectione O! una LO

PL 908

372 1305

IN EZRAM ET NEEMIAM

rum ac laetitiae gerendum audierant diligenter ex tempore gererent separando scilicet se ipsos et mente et corpore a consortio eorum qui alieni a domino esse et ab eius cultura comprobantur ne rursus per societatem et exempla reproborum inciderent in mala captiuitatis et aerumnae quae tum uix post

1310

1515

1320

longa temporum siue saeculorum uolumina sese euasisse cernebant. Et quid de his nobis mystice tractandum nisi ut talium exempla secuti quicquid in publica synaxi uel auditorio faciendum cognouimus denuo mutua inter nos collatione tractemus et qualiter singula haec castigatione cordis siue corporis nostri complere ualeamus sollerti indagine perquiramus. Quorum maxima probatur industria uitae correctioris dum subditur : Et consurrexerunt ad. standum et legerunt in uolumine legis domini Dei sui quater n. die et. quater dn nocte confitebantur et orabant dominum Deum suum. Quis enim non miretur tantum populum tam eximiam habuisse curam pietatis ut quater in die, hoc est primo mane tertia hora sexta et nona quibus orationi siue psalmodiae uacandum erat, auditui se legis diuinae contraderent quo innouata in Deum mente purior ac deuotior ad deprecandam eius misericordiam rediret sed et in nocte quater excusso torpore somni ad confitenda peccata sua

13525

1330

1225

1340

et postulandam ueniam exsurgerent. Quo exemplo reor in ecclesia morem inoleuisse pulcherrimum ut per singulas diurnae psalmodiae horas lectio una de ueteri siue nouo testamento cunctis audientibus ex corde dicatur et sic apostolicis siue propheticis confirmati uerbis ad instantiam orationis genua flectant sed et horis nocturnis cum a laboribus cessatur operum liberas auditui lectionum diuinarum aures accommodent.

Et dixit Ezvas : Tu ipse domine solus tu fecisti caelum caelum caelorum ei omnem exercitum eorum terram et uniuersa quae in €a suni, et cetera usque ad finem orationis siue confessionis eius. Quod supra dictum est quia confitebantur peccata sua et peccata patrum suorum plenius Ezra deprecante qualiter sit factum ostenditur. Quod uero in conclusione dicit, Swper omnibus ergo his nos ipsi bercutimus foedus el scribimus, ei signant principes nostri lewitae nostri et sacerdotes nostri,

PL

et cetera, manifestius ostenditur quanta gratia deuotionis omnes eorum personae nouum post festa scenopegiae con-

999

1316/1318 II Esd. ix, 5. 1339/1340 II Esd. ix, 58.

1333/1335 II Esd. ix, 6.

— 1336 cf. II Esd. ix, 2.

1306esseadomino L O — 131S8tantumom.O — 13210rationibus O* (-bus ir ras.) 1327 diuturnae I! 1328 dicitur L .$ 1331 accommodentur L O* (-ur zn ra5.), accommodantur .$ 1333 dominus $! posterius caelum zm ras. L,, om.

1334 et omnem oz. L .$ OS quantae L. $'— gratiae .$

exetcitumque .$

1340 signent O!

1341

LIBER

III

3

373

uentum fecerint ut uidelicet se tota intentione a scelerum contagiis expurgatos diuino foederi coniungerent ipsamque 134; foederis

sancti

conditionem

et

sermone

confirmarent

et

scripto ac sic ab impiorum consortio separati securiores implerent opus quod iamdudum coeperant, id est congruos factae urbi ciues de numero piorum instituerent. Signatores autem. fuerunt Neemias Athersatha filius Achelai. 1350 Alia translatio habet, Neemias qui Athersatha ; erat enim idem Neemias dionymos, unde et singulariter subinfertur,

filius Achelai, quod ipsum superius insinuatur apertius cum

dicitur, Dixit autem. Neemias 1pse est. Athersatha Ezras scriba ei lewitae interpretantes uniuerso populo, Dies sanctificatus 1355 domino Deo mostro.

Populi quoque terrae qui portant uenalia. e omnia 4n usum per diem sabbati ut uendant non accipiemus ab eis in. sabbato et in die sanctificata. Et nobis sabbatum est spiritale semper agendum semper a seruili opere, hoc est peccato, feriandum 1360 semper uacandum et uidendum quoniam dominus ipse est Deus ut post tale sabbatum liberati a peccatis conscientiae peruenire possimus ad sabbatum futurae in caelis gloriae. Sed quaerunt populi terrae nostrum profanare sabbatum uenalia nobis quaeque inferendo in die sanctificata quia 1365 spiritus

immundi

satagunt

nostri

munditiam

cordis

com-

maculare et accepto pretio consensus nostri uitiorum nobis illecebras ingerere quo diem maximae sanctificationis inquinent, id est lucem piae cogitationis siue actionis nostrae immissis erroribus obnubilent. Sed huiusmodi mercatum nos 137o clausi muris nostrae urbis, hoc est uitae custodia perfectioris,

prorsus uitare debemus. Eti siatuemus super nos praecepta ut demus tertiam partem sicli ber annum ad opus domus Dei nostri, et cetera usque dum dicunt, e£ on dimitiemus domum Dei nostri. Cuncta haec quae 1575 hoc capitulo continentur ad curam domus domini et ministro-

rum ac ministeriorum eius pertinent optimusque ordo religiosae conuersationis et nobis quoque spiritaliter nunc imitandus ut primo semet ipsos filii transmigrationis ab inquinationibus gentium castigauerint deinde obseruatione sabbati quae 158o inter prima legis mandata eminebat sanctificati sint ac sic de

cetero omnem curam agendi ad obsequium diuini cultus con1349 II Esd. x, 1.

1353/1355

1360 cf. Ps. 45, 11.

1372/1373 II Esd. x, 32.

II Esd. viii, 9.

1356/1358 II Esd. x, 51.

1374 II Esd. x, 39.

1343 tota se LL sceleratorum O 1346 si 5 1348 urbis 5 priorum .$ 1349 Athersata LL O 1350 enim oz. .$ 1357 accipiamus .$ 1361 quale L .9 1367 die O 1370 custodiae I, 1372 statuetunt L.!, statuamus O!, statuimus i 1373 domus oz. L 5 137* nunc spititalitet I. 1381 ab O obsequio O!

374

IN EZRAM ET NEEMIAM

uerterint ;primo namque nos a malis emundari et sic bonis necesse est actionibus adornari. Longum autem satis est singula haec allegorice quo ordine nobis spiritaliter erga cul1385 tum domini sint agenda disserere et hoc magni in ipso legis uolumine faciendum. Habitauerunt autem principes bopuli in Hierusalem, reliqua uero blebs misit soriem wt tollerent unam partem de decem qui habitaturi essent. in. Hierusalem. ciwitate sancta. nouem, uero PL 1390 partes in ciuitatibus. Nunc completa est dispositio quae mox facta ciuitate erat inchoata sed usque ad hoc tempus nequibat 910 terminari prius quam recensito populi numero et expletis sollemniis septimi mensis qui uidelicet in ipsa sancta ciuitate qui aliis in urbibus habitare deberent. Congruit autem figuris 1595 sacramentorum quod principes populi in Hierusalem habitasse referuntur. Decet namque praesules sanctae ecclesiae quantum culmine potentiae plebem transcendunt tantum eam et uitae meritis transcendere. Ciuitates quippe Israhel reliquae deuotam plebis Dei conuersationem designant, porro habitatio 1400 Hierosolimorum eorum specialiter actus figurat qui superato iam certamine uitiorum libera mente uisioni supernae pacis appropinquant iuxta illud psalmistae : De/igit dominus porías Sion super omnia tabernacula Iacob. Vnde etiam consequenter decima pars plebis in Hierusalem habitationem sorte electa 1405 suscipit reliquae uero nouem suis in urbibus resident quia nimirum perfectorum est eorum uidelicet qui praecepta decalogi ad integrum in Dei et proximi dilectione custodiunt archanis caelestibus mente proximare atque ut ita dixerim summae pacem beatitudinis inter turbines uitae labentis 1410 imitari quamuis et illis qui generalia Dei mandata seruant intrandi ad uitam aeternam ianua pateat iuxta quod dominus in euangelio interroganti se diuiti declarat. Tales namque quasi in ciuitatibus sibi a domino traditis commorantur quia in custodia diuinae legis sese ab insidiis hostis antiqui munire 1415 sollerter inuigilant. Qui uero perfecti esse uolentes omnibus suis uenditis atque in elemosinas pauperum distributis sic dominum sequuntur qui uelut in arce Hierusalem et proximi templo Dei atque archae testamenti inhabitant quia gratiae conditoris sui sublimius appropiant. Bene dicitur quia non 1420 eis humanae prouidentia electionis sed prouentu sortis contigerit habitatio sanctae ciuitatis sicut et ceterarum possessio

ciuitatum temporibus Iosue sorte data est filiis Israhel quia nimirum et parua parui et magna bona magni non sui libertate 1387/1390 II Esd. xi, r. 1415 cf. Matth. xix, 21.

1383 actibus LL

1402/1403 Ps. 86, 2. 1422 cf. Tos. i, 6.

139? eum O

1405 reliqui O

1411 cf. Matth.

xix, 17.

LIBER III

375

uel industria arbitrii sed occulti iudicis ac largitoris munere 1425 percipiunt. Benedixit autem. populus wiris qui se sponte obtulerunt wt habitarent in. Hierusalem. Et nos sublimem uitam electorum quam sequi imitando non possumus congaudendo ac uenerando nostram facere debemus. Notandum autem iuxta fidem 1430 Sacrae historiae quia non alii erant qui in Hierusalem habitasse

dicuntur quam de tribu Iuda et Beniamin et leuitae. Sequitur enim manifeste : Habitawit autem. unusquisque 1n bossessione sua in urbibus suis Israhel sacerdotes leuitae Nathinnei et filii seruorum Salo1435 ?ho"s, ac deinde adiungitur, e£ in Hierusalem habitauerunt de

filis Iuda et de filóis Beniamin, et cetera. Quibus uerbis aperte docetur quod uniuersus Israhel, id est decem tribus, suis in

urbibus habitabant in quibus etiam sacerdotes et leuitae decretam sibi ex lege portionem tenebant, de tribu autem Iuda 1440 et Beniamin quoscumque sors elegebat habitabant in Hierusalem simul et de sacerdotali ac leuitica tribu. Tribus namque Beniamin ibi antiquitus manebat quoniam huic ciuitas illa sorte prouenit, tribus autem Iuda ibidem intrauit a temporibus Dauid cum eam ille totius Israhelitici regni metropolim fecit, 1445 quibus et tribus Leui addita est ex quo ibidem archa testamenti adducta et altare ac templum Dei constructum est. Vide etiam sequentia libri huius et inuenies quia de his solummodo tribubus habitatores Hierusalem computat quorum etiam summam subtiliter omnium adnectit ; expleto autem 145» horum catalogo curauit adhuc adiungere scriptura quibus in urbibus cetera pars earundem tribuum habitauerit nam sequitur : De fils Iuda habitauerunt in Cariath et in filiabus eius, et cetera usque dum dictum est, e£ manserunt in. Bersabee usque 1455 ad uallem Ennom, Bersabee etenim ad australem plagam erat

terminus Iuda, uallis autem filiorum Ennom ad aquilonalem iuxta Hierusalem ad orientem. Deinde et filiorum Beniamin ciuitates simili ordine replicantur quodque illis enumeratis adiungitur, 1460

—Et de leuwitis portiones Iuda et Beniamin, significat quod in

possessione filiorum Iuda et Beniamin leuitae sortem iuxta

1426/1427 II Esd. xi, 2. — 1433/1435 II Esd. xi, 3. 1453 II Esd. xi, 25.

1454/1455 II Esd. xi, 30.

1435/1436 II Esd. xi, 4. 1460 II Esd. xi, 36.

1436 Iudae L, O posterius de filiis oz. 5 1437 dicitur I, 1440 elegit L, O 1443 autem] uero O 1445 Leui tribus .$ 1447/1448 505; solummodo add. tribus L,.$

tribus O*

1453 Cariathatbe L!, Chariath O .$

1455 Ennon O,

Enmon .$ ^ 1456 Iudae O! . pos; aquilonalem ag. quae est L, O

PL 9II

376

IN EZRAM

ET NEEMIAM

decretum legis acceperint. Haec de historia paucis dicta sint. De quibus omnibus si quid etiam allegoricum et nostris actibus accommodum audire sensum delectat, Iuda interpretatur 1465 confitens Beniamin filius dexterae Leui assumptus. Quorum omnium tribus partim in Hierusalem partim in subiectis ciuitatibus a Deo sibi datis inhabitant quia multi ac diuersi sunt profectus fidelium pro quibus et multae mansiones in domo patris in caelis ut supra docuimus, alii generalia Dei 1470 praecepta seruare contenti sunt, non occidere non adulterare non facere furtum non falsum testimonium contra proximum loqui honorare patrem et matrem et diligere proximos tamquam se ipsos, alii artiorem uitae perfectae apprehendere arcem conantur qui tamen omnes pro sua quisque uocatione conditoris sui laudat et confitetur filiique sunt regni gratiam 1475 perennis quod est in dextera eius atque ab illo assumuntur in uitam cum uenerit articulus discriminis illius in quo d«o erunt in agro, unus assumetur et unus relinquetur, duae molentes in mola, una assumetur et una relinquetur. Hi autem sacerdotes et lewitae qui ascenderunt cum Zorobabel 1480 filio Salathihel Iosue Saraia Hieremias, et cetera. Hic principes sacerdotum una cum fratribus suis, id est minoribus sacerdoti-

bus ac leuitis, describuntur ilii qui cum Zorobabel et Iosue filio Iosedech de Babilonia captiuitate ascenderunt. Quibus 1485 explicatis adiunguntur et illi qui ex eo tempore in principatum sacerdotii sibimet inuicem usque ad initium regni Macedonum successerunt. Sequitur enim : Hiesuae autem. genuit Ioachim et Ioachim genuit Eliasib et Eliasib genuit Iowada et Ioiada gemwit Ionathan et Ionatham 1490 genwii ledda. Denique Ieddam qui ultime in his ponitur scribit Iosephus temporibus Alexandri magni fuisse principem sacerdotum occurrentemque ei cum. fratribus suis humiliter ab eo atque honorifice susceptum ; quem quidem ille Iaddum nominat et esse dicit patrem Oniae sacerdotis magni de quo 1495 in Machabeorum libro scribitur non quod huius conditor libri PL Neemias ad illa usque tempora uiuere in carne potuerit sed 912 quia infantiam eius nouerit qui tamen longo post mortem eius tempore ad gradum sacerdotii peruenire potuerit. Nam et in

fine huius libelli filiorum Ioiada filii Eliasib mentio est quod

1464 cf. Hieron., noz. (CC LX XII, 152, 15 162, 24 ; 68, 7-8). 1468 cf. Ioh. xiv,2. 1470 cf. Matth. xix, 17-19 ; Matc. x, 19. 1477/1479 Matth. xxiv, 40-41. 14$0/ 1481 II Esd. xii, 1x. 1488/1490 II Esd. xii, ro-1r. 1491 cf. Ioseph., an. XI, 8, 1-7. 1494 cf. I Mach. xii, 7. 1499 cf. II Esd. xiii, 28.

1462 sunt O Ieddam .$ (bif)

1470 setuati L,.$ ^ positus L O*.$

1488 Iosue O, Hiosue .$ 1490 Iedda] 1497 post longo tempore morte eius .$

LIBER III

377

150» unus ex eis gener fuerit Sanaballat Horonitis cuius quidem generi nomen tacetur ; sed quia Ioiada idem auus est Ieddae constat generum de quo sermo est aut re uera patrem eiusdem

Ieddae aut patruum fuisse ideoque illum superstite adhuc Neemia nasci potuisse. 1505 In diebus autem. Ioachim. erant. sacerdotes et principes familiarum Saraiae Ammaria, et cetera. Descripta autem successione principum sacerdotum additur etiam catalogus minorum sacerdotum ac leuitarum qui illorum fuere temporibus ut scire possimus quia aggregato in Hierusalem ciuium numero copioso

15310 sacerdotum

1531;

152e

152;

153o

quoque

ac leuitarum

coetus

fuerit

eximius

ac

quasi

ad

nobilissimus qui ad ministeria templi et altaris ad confitendum et laudandum Deum ad custodiam eiusdem templi et ciuitatis ad erudiendam plebem sufficerent. Neque absque mysterii sacratioris intellegentia factum est quod reaedificata ciuitas Hierusalem tantam ciuium copiam in omni gradu et ordine meruit quantam insistente ac destruente hoste numquam perdidisse legitur. Sic etenim saepe sancta ecclesia ex detrimentis suis maiora recipit incrementa cum uno per incuriam lapso in peccatum plures exemplo eius territi ad persistendum in castitate fidei fiunt cautiores, saepe idem ipsi qui peccauerunt maiores post actam paenitentiam bonorum operum fructus ferre incipiunt quam ante incursum peccati ferre consuerant, saepe ab hereticis ecclesia uastata postquam instantia catholicorum doctorum lucem ueritatis recipit plures ad cognoscendam tuendamque rationem recuperatae eiusdem ueritatis filios procreauit. Neque enim umquam beati patres Athanasius Ambrosius Hilarius Augustinus et ceteri tales tot et tam magnificos in sanctam scripturam tractatus conderent, si non contra fidem rectam tam multifarius hereticorum fuisset error abortus. Sed dum heretici mendacium suum testimoniis scripturarum astruere nitebantur coacti sunt patres e contrario earundem scripturarum illos auctoritate refellere et harum dicta quomodo sint recte intellegenda disserere. Quae nos eorum hodie scripta relegentes quasi ad portas et uestibula

155; Sanctae

ciuitatis

ac templi

custodes

uigilantiores

offiium altaris et hostiarum domini copiosiores accipimus ministros quia per illorum sermones ad custodiam fidei et bonae actionis ad seruiendum intentius diuinae obtutibus maiestatis erudimur. Potest hoc etiam de persecutione genti-

:1j:4olium

qua

ecclesia

sancta

creberrime

concussa

est mystice

1505/1506 II Esd. xii, 12.

1500 Oronitis L, O 1501 generis L.! O! $ 1502 reueta] tem L, O $* 1503 patrem O 1506 Amatia L autem oz. L,O 1509 quia oz. O, qui .$ 1518 recepit O 1525 agnoscendam I 1533 eorum O! 1534 scriptura L .$

IN EZRAM

378

1545

1550

ET NEEMIAM

us accipi quae occisione quidem martyrum uidebatur fundit r. uebatu constr melius tis corona occulto in eis sed a esse delend Quorum etiam post mortem clarescentibus miraculis maior ad confessionem fidei populus confluebat donec apex quoque ipse mundani imperii iugo Christi suauissimo collum subdere

Christi, consensit ut status sanctae ciuitatis, id est ecclesiae

qui diutius a regibus fuerat impugnatus incredulis denuo credentium regum et principum saeculi adiuuaretur et propagaretur instantia quo modo ciuitatem Hierosolimam reges quidem Chaldeorum qui interpretantur feroces uel quasi daemonia subuerterunt sed reges Persarum qui interpretari dicuntur temptati amica prouisione restaurant et honore debito exaltant.

In dedicatione autem. muri. Hierusalem. requisierunt leuitas

1555 de ommiübus

1560

1565

locis suis ut adducerent

eos ad Hüerusalem,

et

cetera. Iamdudum aedificata erat ciuitas sed non decebat eam dedicari prius quam habitatoribus aggregatis et ministri templo idonei et portis ac uestibulis essent custodes deputati. Facta autem ciuitas sancta dedicatur cum completo in fine saeculi numero electorum ecclesia uniuersaliter in caelis ad uisionem sui conditoris introducitur cuius uitae desideriis quoties in hac uita sustollimur quasi de futura ciuitatis nostrae dedicatione laetamur. Vnde et bifarie haec eadem dedicatio potest per significationem accipi interim uidelicet in spe desiderantium ac mundantium oculos cordis quibus Deum uidere ualeant tunc uero in re ipsa fruentium diuina uisione beatorum hominum in corporibus spiritalibus inter angelicorum agmina spirituum. Requisierunt, inquit, Jeuitas de omnibus locis suis ut adduce-

1570

1575

1580

rent eos ad. Hierusalem et [acerent dedicationem 4n. laetitia. n actione gratiarum et n cantico in cymbalis psalterüis et citharis. Requiruntur et leuitae spiritales, hoc est assumpti in sortem regni, de omnibus locis suis quando smifet fihus hominis angelos suos et congregabit electos suos a quattuor uentis a summo lerrae usque ad summum caeli faciuntque illi dedicationem in laetitia cantico gratiarum actione atque in organis musicorum uariis cum in perceptione aeternae uitae inuicem gaudebunt gratias agentes ei cuius dono illam intrare ciuitatem meruerunt. Cymbala autem psalteria et citharae ipsa possunt corpora iustorum iam tunc immortalia intellegi in quibus suauissimos laudationis suae sonos sunt domino reddituri. Sed et in 1550 cf. Hieron., oz. (CC LXXII, 64, 22-25 ; 129, 18). 1554/1555 II Esd. SCIAT. 1569/1571 II Esd. xii, 27. 1573/1515 Marc. xiii, 27.

1541

occasione O 1548/1549 et propagatetur oz. O post cantico add. et L, S 157? aeternae perceptione L, O

1571

canticis O! 1581 et oz. I, O

PL 915

LIBER III

379

praesenti uita leuitae congregantur in Hierusalem cum memoria supernae pacis fideles accensi totam in ea suae mentis delectationem collocant ac de ea quam se percepturos sperant 158; aeterna in caelis hereditate etsi necdum queunt intuendo saltim desiderando laetantur iuxta illud psalmistae : Laetamini iusti in domino et confitemini memoriae sanctificationis eius. Faciunt enim dedicationem in cantico et gratiarum actione cum laetante in domino mente quicquid in mundo siue aduersi 1590 Seu prosperi occurrerit excipiunt, faciunt et in cymbalis psalteriis et citharis cum etiam gratos bonorum sonos operum ad aures faciunt sui conditoris ascendere cum his quoque corda proximorum ad amorem eiusdem conditoris ac saluatoris accendunt. 15955. Congregati sunt ergo filit cantorum et de campestribus circa Hierusalem

et de willis Netwbhati,

et cetera usque dum

ait,

Quoniam willas aedificauerunt sibi cantores in conspectu Hierusalem. Filii cantorum sunt imitatores eorum qui deuota atque hilari mente domino famulari uel etiam uerbum eius aliis PL 16oo praedicando resonare studuerunt qui sibi uillas faciunt in cir- 914 cuitu Hierusalem cum in uicinia supernae patriae sublimi corde inhabitant dicentes, Nosíra autem conuersatio in caelis

est, faciunt autem easdem uillas in campestribus circa Hierusalem cum tanto magis se dilatato in Deum corde humiliant 160; quanto suauius gloriam sublimitatis eius gustando contingunt. Qui uidelicet omnes et nunc profectibus operum bonorum uiritim caelestem congregantur ad patriam et ipso tempore dedicationis, hoc est perpetuae remunerationis, ibidem pariter inueniuntur. 168010. Ed mundati sunt sacerdotes et leuitae et mundauerunt populum et porías et murum. lustus omnimodis ordo ut qui populum mundare desiderant doctores ac praesules prius ipsi mundentur primo corpus suum castigent et seruituti subiciant ne forte aliis praedicantes ipsi reprobi inueniantur. Mundati sunt 161; autem sacerdotes et leuitae orationibus et oblationibus uicti-

marum simul et ab uxoribus continendo, mundauerunt populum eandem continentiam praedicando, mundauerunt et portas et murum cum tubis et canticis psalmorum comitante ipso populo circumeundo, mundauerunt pariter una secum 1620 populum portas et murum expleto circuitu uictimas magnas 1386/1587 Ps. 96, 12. 1602/1603 Phil. iii, 20.

1595/1596 II Esd. xii, 28. 1610/1611 II Esd. xii, 5o.

1397/1598 II Esd. xii, 29. 1613 cf. I Cor. ix, 27.

15885 hereditatem IL quaerunt I 1590 occurrit O 1606 hunc L O* $*, hincO! ^ bonotumoperum O 1607 uirium O, uittutum $ — pos? ct add. in I 1617 praedicando continentiam $ —— mundant L. O et om. LO 1618 tibiis O

*.

1619 taliter I

1620 et] sed LL

C. C. CXIX A

380

IN EZRAM

ET NEEMIAM

pro statu ciuium simul et ciuitatis offerendo. Sed et nunc hi qui sacro ducatu plebibus praesunt et assumpti sunt a domino in ministerium spiritale quo maiorem nostrae dedicationis quae est in resurrectione futura memoriam gerunt eo instan1625 tius et se ipsos et sibi commissos quosque mundare ac sanctificare contendunt ne quis forte in sordido mentis habitu inuentus a communi sanctae sollemnitatis iucunditate foras eiciatur uinctisque manibus ac pedibus exteriores mittatur in tenebras.

1650

165;

1640

1645

1650

Ascendere autem feci principes duos choros laudantium magnos, murum ad poriam sterquilinii. fessionis siue laudis, perfectiores

Iuda super murum et statui et ierunt ad. dexteram. super Principes Iuda, id est consunt quique sanctae ecclesiae

doctores qui in dedicatione ciuitatis super murum ascendunt quia ubi tempus retributionis apparuerit generalem sanctae ecclesiae conuersationem altius uiuendo transcendisse probabuntur. Hi sunt namque de quibus eidem ecclesiae dominus per prophetam pollicetur dicens : Swper muros tuos constitui custodes. Vnde iustum est ut qui nunc muris sanctae ecclesiae uice uigilum praelati sunt tunc quoque eiusdem gloria remunerationis praemineant. Vbi duo magni laudantium chori statuuntur quia de utroque populo Iudaeorum scilicet et gentium qui superna in patria Deum collaudent adueniunt. Quod etiam in hac uita cotidie geri doctus quisque cognoscit. Qui uidelicet chori eunt ad dexteram super murum quia iusti ad uitam aeternam recte conuersando et semper in praesenti festinant et in futuro perueniunt, eunt ad portam sterquilinii in praesenti quidem ut spurcitiam peccatorum de ecclesia correctius uiuendo et errantes corrigendo expurgent in futuro autem ut eos qui corrigi noluerunt iudiciaria potestate de ciuitate domini, hoc est ab ingressu patriae caelestis, expellant ; uel certe chori laudantium ad dexteram euntes super murum ad portam sterquilinii ascendunt dum eos laude dignos praedicant qui omnem immunditiam de ecclesia prae-

165; dicando

arguendo

excommunicando

anathematizando

elimi-

nare curabant. Et de filiis sacerdotum 4n tubis Zacharias fitus Ionathan, et cetera usque dum dictum est, i» wasis cantici Dauid wiri Dei et Ezras scriba ante eos im porta fontis. In hac quidem uita filii 1628 cf. Matth. xxii, 15. 1630/1632 II Esd. xii, 3r. 1632 cf. Hieron., noz. ((GGHEXSX TIS 672059): 1638/1639 Es. Ixii, 6. 1657 II Esd. xii, 34. 1658/ 1659 II Esd. xii, 35.

1623 nostram IL 1628/1629 ad tenebras interiores mittatur .$ 1633 quique sunt I 1640 uigilium L .$* (-i- Zn ras.) eisdem IL, O 1644 cotidie in hac uito O 1659 et oz. L.S

PL 915

LIBER

III

,

381

1660 sacerdotum in dedicationem ciuitatis Dei tubis canunt quoniam a memoriam patriae caelestis corda auditorum praedicando succendunt et hoc in uasis cantici Dauid uiri Dei quando non suo sensu uel desideriis innitentes sed patrum ac prophetarum per omnia uitam sequentes doctrinam uerbo 1665 praedicationis insistunt. Quos Ezras scriba legis Dei antecedit ad portam fontis dum in omnibus quae agunt uerba sacrae scripturae prae oculis habent quibus perducentibus ad ingressum uitae aeternae perueniant de quo dicit psalmista domino : Znebriabuntur ab ubertate domus tuae, et torrente uo-

1670 lwptatis tuae botabis eos quoniam apud te est fons witae. Ei conira eos ascenderunt im gradibus ciuitatis Dawid in ascensum muri super domum Dauid et usque ad boriam aquarum ad orientem. Supra cum ciuitas aedificaretur dictum est quia qui portam fontis aedificauerunt ipsi mensuram sui operis 167; usque ad gradus qui descendunt de ciuitate Dauid perduxerint. Ibi ergo descensio graduum cum aedificaretur, hic uero cum dedicaretur ciuitas ascensio nominatur, sicut etiam ibi labor

et certamen cum hoste gerebatur, hic deuicto hoste laetitia celebratur quia nimirum sancti omnes qui in praesenti humili1680 antur sub potenti manu Dei in futuro exaltabuntur ab ipso qui nunc muros ecclesiae in terra de uiuis lapidibus uidelicet sanctis animabus in afflictione et periculis in uigiliis multis aedificant tunc completo eodem aedificio et in regna caelorum subleuato ipsi gaudentes ad contemplandam eius claritatem 168; ascendunt. Domus autem Dauid, id est manu fortis et deside-

rabilis, omnes sunt iusti qui gratia sui conditoris impleri et inhabitari solent ab ipso ascenduntque filii sacerdotum super domum Dauid dum sancti praedicatores siue martyres sicut nunc generalem iustorum uitam uel ministerio uerbi uel agone 1690 martyrii transeunt ita tunc generalia eorum praemia sublimioris dono remunerationis antecedunt. Quibus apte conuenit illa fidelium seruorum parabola quorum uni dicenti, Domine mna iua decem mnas adquisiuit, ait idem dominus, Ewge bone

serue quia in modico fidelis fuisti eris potestatem habens super

1695 decem.

ciwitates,

alteri idem

dicenti,

Domine

mma

tua fecit

quinque mnas, Et iu, inquit, esto swpra quinque ciuitates. Quantos enim nunc quisque uerbo uel exemplo suo erudit ad uitam pro tantis tunc in perceptione uitae gloriosior apparens honorificabitur. Perueniunt quoque sacerdotes usque ad por1669/1670 Ps. 55, 9-1o. 1680 cf. I Pet. v, 6. (CC LXXII, 105, rz).

1671/1673 II Esd. xii, 56. 1682 cf. II Cot. xi, 26-27. 1692/1696 Luc. xix, 16-19.

1674 cf. II Esd. iii, x5 1685 cf. Hieton., moz.

1663 suo oz. L, O 1664 505 sequentes a4. et I. doctrina .$ tem] fontem .$ 1693/1694 serue bone O .$ 1696 super L5

1673 orien-

382

IN EZRAM

ET NEEMIAM

17oo tam aquarum ad orientem quando hi qui in hac uita quemadmodum desiderat ceruus ad fontes aquarum ita desiderauerunt uenire et parere ante faciem Dei ad effectum ipsius desiderii pertingunt ortumque solis iustitiae sine occasu uidere merentur. Quod autem dicitur, E/ contra eos ascende- PL 17; runi, non contrarietatem distantiae sed occursum significat 916 consonantiae qua electi et in hac uita semet alterutrum ad amorem sui auctoris accendunt et in illa perfectius eum in sua inuicem beatitudine congaudentes semper absque fastidio laudant iuxta exemplum seraphin qui propheta teste alter ad 17310 alterutrum clamantes socia sanctam trinitatem exultatione concelebrant. Et chorus secundus gratias veferentium ibat ex aduerso, ego post eum et media pars populi super murum et super turrem furnorum, et cetera. Longum est de singulis portis siue turribus 1731; specialiter disserere, tantum dixisse sufficiat quia qui portas turres et murum ciuitatis in magno labore aerumna fame frigore uigiliis diurnis nocturnisque repugnante indefesso hoste atque insidiante perfecerunt tunc repulso et confuso hoste per eiusdem ciuitatis portas turres et aedificia deambulantes 1720 in canticis et hymnis in psalteriis cymbalis citharis in tubis et gratiarum actione una cum ipsis qui auctores operis et doctores legis Dei fuere magistris collaetantur. Quod eodem ordine etiam in spiritali aedificio fieri nulli dubium est cum instante tempore ultimae retributionis quasi diu desiderata 172; dedicatione ciuitatis Dei fideles aeterna pro operibus suis praemia consequuntur quando uelut Neemias et Ezras ceterique sacerdotes et leuitae suos singuli operarios producentes cuncti fidelium populorum magistri suos quique quos domino adquisierunt auditores ad moenia patriae caelestis intro173o ducunt. Tunc inter alia sanctae moenia ciuitatis etiam super turrem furnorum in cuius pridem structura desudebant Neemias cum choro laudantium incedit cum magistri ueritatis de sublimibus eorum quos docuere praemiis laetantur. Si enim panes fornacei qui in abdito coquuntur internam mentis fide175; lium deuotionem quae caritatis est igne confirmata significant, unde et tales in sacrificium domini per legem iubebantur offerri, quid per furnos in quibus idem panes coquuntur aptius quam ipsa illorum corda quae flamma amoris intimi semper ardere et uirtutum facta siue uerba solent procreare figurantur 1701 cf. Ps. 41, 2-5. 1703 cf. Mal. iv, 2. II Esd. xii, 57. 1736 cf. Leu. ii, 4.

1709 cf. Es. vi, 2-3.

1712/1714

1702 affectum L .$ 1707 ascendunt L, O* .5* 1714 fornorum L O* 1717 nocturnisque] nocturnis quoque .$ 1734 consecuntur O 173: fornos L O coquantur L, O* apertius I,

LIBER III

|

383

174o de quibus pulchre propheta dicit, Dominus cuius est ignis 1n Sion, el caminus eius in Hierusalem, et idem ipse de se, Nonne

cor mosirum

ardens erat in nobis cum

loqueretur in wia et

aperiret nobis scripturas. Cui contra reproborum

corda et

ipsa ardent sed igne scelerum, unde alius propheta de illis,

174; Omnes, inquit, adulterantes uelut clibanus corda eorum. Structo-

res ergo sanctae ciuitatis inter alia turrem furnorum aedificant cum doctores auditorum corda suorum in fide et opere ueritatis instituunt quo digni fiant ad maiora spiritus dona percipienda nouasque cotidie uirtutum dapes in gaudium 175» populi Dei proferendas gaudentes uero ac domino laudem canentes super turrem furnorum in die dedicationis Hierosolimorum incedunt cum in tempore futurae retributionis de illorum quos uitae magisteriis instituere gloria aeterna beatitudine congaudent. Furni itaque sunt corda electorum in quibus 1755; caritas Dei diffunditur per spiritum sanctum qui datus est ilis. Turris autem furnorum ipsa est sublimitas et custodia bonorum operum qua eadem corda ne a malignis spiritibus possint laedi ne flamma uirtutum uento elationis inflecti uel turbari ualeant circumspecta semper necesse est cautela et 176o sollicitudine muniri. Ef steterunt duo chori laudantium in domo Dei, et ego et dimidia pars magistratuum mecum, et cetera usque dum dictum est, Ef clave cecinerunt cantores. Perambulatis moeni-

bus et hortis ciuitatis in carmine laetitiae et organis musico176; rum redeunt ad templum domini ut ibi quoque stantes laudem domino consonantibus tubis referant ibi oblatis uictimis uota

dedicationis impleant. Ipsam autem unam eandemque futurae uitae patriam mystice domus domini quam et ciuitas domini designat sicut et praesens ecclesia consuete in scripturis et 177» domus Christi appellatur et ciuitas. Verum distat quod aedificia ciuitatis in carminibus gratiarum et organis ascendisse laudantes in domo autem Dei stantes laudasse et clare cecinisse perhibentur. Ascendunt namque electi moenia ciuitatis quae fecerunt cum gaudia supernae patriae quae ipsi instantia 1775 bonorum operum sua fecerunt introeunt cernunt dispertitam portarum graduum aedificiorum celsitudinem cum introeuntes in domum patris multarum inibi mansionum differentiam pro diuersis hominum meritis contemplantur, stant autem in domo Dei et clarius canunt cum in suas singuli 1740/1741 Es. xxxi, 9.

cf. Rom. v, 5.

1741/1743 Luc. xxiv, 52.

1761/1762 II Esd. xii, 39.

1745 Os. vii, 4.

1763 II Esd. xii, 41.

1755

1753 505? aeterna add. ac O! sup. 1755 Dei oz. LO 1757 quae L .$ 1762 magistratum LL O* 1763 perambulantes .$ 1775 cernunt ozz. .$ dispetatam . . 1776 gaudium

PL 9217

384

IN EZRAM

ET NEEMIAM

1780 mansiones recepti in perpetua sui conditoris uisione stabili saeculi habitatione perseuerant eiusque laudes in saeculum uoce indiuisa concelebrant. Vbi duo erunt chori laudantium uel de utroque uidelicet populo ut supra interpretati sumus i conexi atque in unam diuinae laudis modulationem copulat 1785 uel de angelis et hominibus facti completa prouisione dominica in qua dicitur quia erunt homines aequales angelis Dei. Sed et dehymnis cum iusti domini em ciuitat in nt hac uita ascendu dicationis quando in memoriam futurae remunerationis toto corde inhiantes in bonis cotidie operibus magis magisque 179o proficiunt iuxta illud psalmistae : Ascensus 4n corde eius dispo-

1n suit 4n conualle lacrimarum ; et iterum : Beat? immaculata

uia qui ambulant in lege domini. Ecce enim et immaculatos dicit in uia ambulantes in lege domini quia sic nimirum sic acceptam cordis et operis innocentiam tenent ut semper ad

1795 altiora crescere uirtutum merita contendant.

Stant autem in

domo domini cum laudibus quia in ipso bonorum operum profectu indefessi perseuerant iuxta illud beati Heliae, Vowit dominus in cuius conspectu sto, id est in cuius implenda uoluntate infatigabili mente permaneo. Bene autem sequitur : i800 —Et immolauerunt 4n. die illa wictimas magnas et laetati sunt. In die namque illa perpetuae lucis de qua dixit Zacharias, Ef erit dies una. quae nota est domino non dies neque nox, hoc est a labentium temporum consuetudine remota, magnas domino uictimas electi immolant illas uidelicet quas in spe futurorum 18; degustans psalmista dicebat, Disrwpisti uincula mea, tibi sacrificabo hostiam laudis, qui bene etiam ubi hanc se hostiam sacrificaturum speraret ostendit cum protinus adiungit, Vota

mea. domino reddam in atriis domus domini in conspectu omnis populi eius in medio twi. Hierusalem. In medio quippe Hieru:810 salem uota domino in conspectu omnis populi eius reddimus cum in caelesti patria omni sanctorum multitudine congregata

eas pro quibus in praesenti gemimus quasque gratiarum ei cotidiano desiderio sitimus laudes offerimus. Deus enim laetificauerat eos laetitia magna, sed et wxores 1815 eorum. et. liberi gauisi sunt. Haec ad aedificationem sanctae ciuitatis illam quae est in futuro ueraciter pertinent in qua quia Deus est rex ille qui sua praesentia suos ciues laetificat 1790/1791 1783 supra, IIT, 1641-1642. — 1786 cf. Matth. xxii, 5o ; Luc. xx, 36. 1800 1797/1798 III Reg. xvii, r. 1791/1792 Ps. 118, r. Ps. 85, 6-7. 1805/1809 Ps. i15, 16-19. 1801/1802 Zacch. xiv, 7. TIE ESd xii 242: 1814/1815 II Esd. xii, 42. 1794supet L* O* $ — ados. . 1803 1791 ualle .9 1782 indiuersa L. O 1805 50s; degustans add. per 5, unde 5 sup. pos! magnas add. autem O* sup. est 1817 quia oz.. O, qua 5* 1807 sactificaturam IL, O* psalmistam .$ om.5 qui] quia 5$ ilaL

PL 918

LIBER III

.:

385

magna utique laetitia geritur. Vnde et eodem nato in carne rege pastoribus apparens angelus aiebat, Ecce enim euangelizo 1820 t0bis gaudium magnum quod erit omni populo, ad distinctionem nimirum humani gaudii quod et paruum et transitorium est et ideo sapientibus nihili pendendum. Bene autem in illa quam Deus suae ciuitati tribuit laetitia uxores quoque ciuium simul et liberi gauisi esse referuntur quia tempore resur182; rectionis non solum illi qui uel euangelizando uerbum uel fortiter in operibus fidei persistendo ecclesiam aedificauerant fructum sui magni laboris accipiunt magnum sed et infirmiores quique eiusdem fidei consortes una eademque cum eis uitae aeternae perceptione laetantur. Benedixit enim omnes

1830 timentes se dominus pusillos cum maioribus.

Potest haec de-

dicatio etiam in hac uita typice in quibusdam electis coepta intellegi qui purificato cordis oculo ea quae in futuro cuncta perceptura est ecclesia non nulla ex parte gaudia contemplari merentur ut Esaias lezechiel Danihel ceterique prophetae ut 185; apostoli qui clarificatum in monte sancto dominum uidere gaudebant ut Paulus qui in paradisum atque in tertium rapi caelum meruit ut in apocalipsi sua Iohannes qui uniuersi quo altius edita supernae ciuitatis ingrediebantur eo clarius laudes domini canere ac uictimas ili bonorum operum maximas 1840 semper immolare curabant. Recensuerunt quoque in die illa wiros super gazofilacia thesauri ad. libamina et ad. primitias et ad. decimas ut. intro-

ferrent per eos principes ciuitatis in decore gratiarum. actionis

sacerdotes et lewitas. Gaudentibus uniuersis de aedificatione 184; ac dedicatione ciuitatis procuratum est omni instantia ut cultus in ea religionis qui per caerimonias maxime doctrinam et officia sacerdotum leuitarum cantorum et ianitorum erat exsequendus seruaretur et cresceret ideoque statuti sunt uiri strenui qui collatam a populo pecuniam diligenter in aerarium 185o templi colligerent et custodirent propter usum eorundem ministrorum templi et altaris primitias quoque frugum ac decimas et uinum ad libamina quae ad templum deferebantur sedula cura conseruarent quatenus abundante copia eorum quae uel domino essent offerenda uel ex quibus ipsi ministri domini 185; uiuere possent libentius eorundem ministrorum multitudo in Hierusalem sibi mansionem facere consentiret a quibus conflua turba populi doceri simul et sanctificari deberet. PL 919 1819/1820 Luc. ii, 1o.

1836 cf. II Cor. xii, 2.

1829/1830 Ps. 115, 21.

—1837 cf. Apoc. i10; iv,1-2.

1835 cf. Matth. xvii, 1-8.

—1841/1844 II Esd. xii, 43.

1824 et liberi simul O 1826 aedificauerunt O* 1828 quoque O 1830 pusillis L, O* 1837 uniuersa LL 1838 edita] aedificata O*, aedificia O! 18385 possint 5 ^ multitudo eorundem ministrorum O

IN EZRAM

386

ET NEEMIAM

Quia laetatus est Iuda in sacerdotibus et leuitis adstantibus, et cetera.

llla erat causa ut populus sacerdotes et leuitas

1860 ceterosque sanctorum ministros in Hierusalem habitare diligeret quia laetatus est in bonis eorum operibus quorum instantia Deo deuota et ipse populus correctus ab erroribus et ciuitas erat extructa ac magna cum laude laetitiae dedicata. Huius autem capituli nobis expositio allegorica in promptu est quia 1865 dominus statuit eos qui euangelium adnuntiant de euangelio uiuere. Sed uae illis sacerdotibus ac ministris sanctorum qui sumptus quidem suo gradui debitos sumere a populo delectantur sed nil pro eiusdem populi student salute laborare non aliquid sacri ducatus ei recte uiuendo praebere non de suaui1870 tate regni caelestis ei quippiam dulce praedicando canere sed nec ianuas ei supernae ciuitatis aperire municipatum in caelis habendo uerum potius occludere peruerse agendo probantur in quorum operibus nequaquam confitens siue laudans dominum populus laetari sed multo magis cogitur affligi. Notandum 187; sane quod Iudas qui supra in aedificatione ciuitatis quasi desperans loquebatur, Debihiata est fortiudo oriantis, et humus

mimia est, et mos mon oterimus

aedificare murum,

et

cetera illius loci, iam nunc receperat fortitudinem et mentis et corporis ad exportandam humum quae impediebat ad aedi1880 ficandum murum qui ceciderat ad superandas hostium insidias quae imminebant ideoque merito laetatur in sacerdotibus et leuitis cantoribus et ianitoribus quorum labore et exhortatione tantae periculum afflictionis euasit tamque magnam recuperatae gloriam prosperitatis inuenit. Et tu ergo si humo 1885 uitiorum cor tuum praegrauari ne in eo ciuitatem diuina in-

habitatione

dignam aedificare ualeas, si te ab expurgandis

uitiorum ruderibus ab aedificandis uirtutum moenibus hostem malignum retrahere uelle perspexeris, audi consolationem et consilia sacerdotum auscultandis et custodiendis diuinis lectio:189o nibus assiduus esto sicque fiet ut habitaculum pectoris tui expulsis daemonum insidiis Deus uictor quasi suam ciuitatem sanctificaturus et mansionem apud te facturus introeat. Et sanctificabant lewitas et lewitae sanctificabant filios Aaron. Populus sanctificabat leuitas decimas eis dando quasi sanctis 1895 Dei et ipsi leuitae sanctificabant sacerdotes decimam eis partem quasi sublimioribus de suis offerendo decimis. In die autem illo lectum est in. uolumine Moysi audiente 1858 II Esd. xii, 45. 1893 II Esd. xii, 46.

1865/1866 I Cor. ix, 14. 1897/1901 II Esd. xiii, r-2.

1860/1861 delegeret O perferre L*, perperam O1 1890 fit

LO

1876/187v? II Esd. iv, ro.

1868 nihil .$' 1871 mancipatum L O $* 1872 1885 diuinae L, O 1885/1886 inhabitationi L. O

LIBER III

387

populo, et inuentum est scriptum in eo quod non debeat introire

Ammanites e Moabites in ecclesiam Dei usque in aeternum, eo 19o0 quod non. occurrerint filiis Israhel cum. ane et aqua et conduxerint aduersum eos Balaam ad maledicendum ei, et cetera.

1905

19ro

1915

1920

:92;

Constat Moabitas et Ammanitas quia de incesto nati sunt hereticorum figuram tenere quorum auctores dum doctrinam patrum de qua ipsi eruditi sunt male intellegendo corrumpunt quasi filiae Loth semine paterno furtim et in tenebris et non legitime utuntur ideoque talium proles, hoc est sectatores heresium, nullam umquam in ecclesia domini partem habere queant. Nam quicumque ex his corriguntur iam non erunt talium suboles genetricum. Occurrerent autem filiis Israhel egredientibus ex Aegypto cum pane et aqua, si ipsi bene uiuentes et catholica in pace uersantes solatium uerbi Dei conferrent eis qui nuper a seruitio peccatorum per aquam baptismi quasi per fluctus maris eruti ad libertatem patriae caelestis anhelant quo modo fecit Berzellai Galaadites qui fugienti Dauid et exercitui eius a facie Absalon cum alimentis occurrit quo eos refocillando adiutos aduersus tyrannidem nouam fili regis redderet fortiores illos nimirum significans qui dispersam ab hereticis ecclesiam subsidiis uerbi caelestis confortare atque ad debellandam eorum insaniam curant animare. At dum idem heretici neophitos et suis prauitatibus et ostensis aliorum exemplis siue uerbis malignis perdere nituntur quasi nati de incesto populum egressum ex Aegypto Israhel et suis armis et Balaam arioli qui interpretatur uanitas populi maledictis atque consilis impugnant infandis. Sed Deus et maledictionem Balaam conuertit in benedictionem populi sui et eum ab armis inimicarum gentium muniuit quoniam. diligentibus Deum omnia cooperantur in bonum. Factum est autem cum audissent legem sebarauerunt omnem alienigenam, ab. Israhel, et super hoc erai Eliasib sacerdos.

1950 Audita

lege de duabus

inimicis

gentibus

anathematizandis

mox omnem alienigenam a se populus fidelis separauit quia sic necesse est nos auditui ueritatis intendere ut cum ab uno quolibet uitio lectione diuina prohibemur continuo non illud solummodo de quo sermo forte incurrerit sed omne quicquid

195; in nobis

uitii sordidantis

deprehendimus

ab actione

nostra et conscientia repugnemus. 1902 cf. Gen. xix, 30-38. "om. (CC LXXII,

xiii, 3-4.

79, 20).

1914 cf. II Reg. xvii, 27-29. 1926/1927 Rom.

viii, 28.

1898 debeant .$ 1907 pos! hetesium add. non .$ eruditi O 5* (-di- zn ras.) 1914 Bersala L, Betzala O 1936 et oz. . et oz. LO

simul

1923 cf. Hieton., 1928/1929 II Esd.

1912 quae L .$ 1922 populi .$

1913 1924

PL 920

388

IN EZRAM

ET NEEMIAM

Fecit ergo sibi gazofilacium. grande et ibi eramt amte eum reponentes munera. et tus et uasa et decimam. frumenti win.et olei partes leuwitarum et cantorum et. iamitorum et. jbrumiaas 1940 sacerdotales ; in. omnibus autem his non [ui in Hierusalem, et cetera. Haec sententia qua se in Hierusalem non fuisse scribit Neemias non ad ea quae supra huc usque narrauerat sed ad praesentem tantummodo locum pertinere uidetur. Superiori enim tempore illo quo urbs aedificata ac dedicata 1945 est gesta uel dicta uidentur quando adhuc Neemias Hierosolimis morabatur quibus strenue completis rediit ad regem illoque absente fecit sibi Eliasib grande gazofilacium in quo reponerentur ea quae uel in ministerium domus domini uel in usus ministrantium necessaria erant. Qui etiam quaedam 1950 illicita in gazofilacio domus domini ponere non timuit quae reuersus Hierosolimam Neemias mox exturbare studuit nam sequitur : Et ueni in Hierusalem et intellexi malum quod fecerat Eliasib Tobiae ut faceret ei thesaurum in uestibulis domus Dei. Legimus 1955 supra Tobiam seruum esse Ammanitem inimicum populi Dei, unde multum male egit Eliasib sacerdos qui huic tametsi sibi propinquitate coniuncto in uestibulis domus Dei thesaurum fecit in quo uasa eius poneret eiectis inde uasis domus Dei PL ceterisque quae ministerium eius poscebat. Quae enim partici- 921 1960 patto dustitiae cum iniquitate, quae conuentio Christi ad Belial, qui consensus templo Dei cum idolis, quae communicatio hereticis et scismaticis cum orthodoxis et pacificis Dei filiis ? Et proieci uasa domus Tobiae foras de gazofilacio braecepique ei mundauerunt gazofilacia et vetuli dbi uasa domus Dei sacri1965 ficium et tus. Et tu quicquid inter fideles infidelitatis et immunditiae repperis continuo proice foras ut mundatis credentium cordibus quae sunt gazofilacia domini cum uirtutum fuerint plena diuitiis uasa domini inferantur, hoc est illa ipsa corda quae paulo ante uasa erroris fuerant per culpam denuo 1970 uasa domini fiant per correctionem ibique sacrificium bonae operationis et tus purae orationis ubi pridem spelunca erat latronum inueniatur. Sed et illi uasa Tobiae Ammanitis de gazofilacio templi eiciunt ibique uasa domus Dei et sacrificium et tus referunt qui excommunicatis siue anathematizatis HOS hereticis aut falsis catholicis ac de ecclesia expulsis catholicos in eorum gradu Christi famulos subrogant qui fidelibus ei actibus atque orationibus deseruiant. Comparandum sane 1937/1940 II Esd. xiii, 5-6. 1953/1954. II Esd. xiii, 7. 1955 cf. II Esd. ii, 1o. 1959/1961 II Cor. vi, 14-16. 1963/1965 II Esd. xiii, 8-9.

1946 strenuo .$ 1947 ibi I, Bliasib ibi O 1948 usum .$ 1954 uestibulo .$* 1964 5o;7 Dei add. et LL 1965/1966 inueneris et inmunditiae .$

LIBER III 1980

hoc Neemiae zelo domini saluatoris quando dentes in templo et ementes fecit flagellum cunctos foras eiecit apteque Neemias sicut actibus ita et in hoc typum ueri consolatoris Dei pertulit.

389 inueniens uende resticulis et in ceteris suis ac mundatoris

In diebus illis uidi im Iuda, calcabant torcularia n sabbato portantes aceruos ei onerantes swber asimos uimwm ei wuas ei

1985 ficus e£ omne onus et inferentes Hierusalem die sabbati, et con-

1990

1995

2000

2005

2010

2015

lestalus sum ut in die qua uendere liceret uenderent. Sex diebus per legem operari quae necessaria sunt septimo iubemur quiescere. Cuius mandati claret generale mysterium quod omnes electi in hoc saeculo quod sex aetatibus agitur pro aeterna debent requie laborare in die autem futura quasi in die septima ipsam requiem a domino sperare perpetuam. Sed et iuxta tropologiam, id est sensum moralem, electi etiam in hac uita agunt sabbatum domino sacratum cum ab huius mundi curis ad tempus separati orationi uacant et caelestium rerum contemplationi purificatam mentem suspendunt. Nam cum ea quae carnis cura iure flagitat sincero corde et non in desideriis contra praeceptum apostoli gerimus quasi in sex diebus quae necessaria sunt laboramus quoniam erga illa quibus propter hoc saeculum opus habemus occupamur, porro sabbatismus orationum ac deuotionis nostrae in qua uacamus a temporalibus agendis ut aeternitatis gaudia dulcius gustare mereamur recte diei septimo assignatur quia futurae quietem uitae ac beatae laudationis imitatur. Sed hi diem sabbati alienigenae quaerunt profanare cum terrenae cogitationes in tempore nos nostrae orationis importune conturbant et memoria siue delectatione temporalium rerum ab amore intimo nituntur extrahere. Imponunt asinis uinum uuas et ficus et omne onus et inferunt in Hierusalem cum oblectamentis carnalibus stultos animi nostri motus onerantes per haec et huiusmodi temptamenta quietem nostri cordis Deo deditam uiolare conantur. Sed his improbarum cogitationum tumultibus ne sabbatum nostrum inquietent contradicit Neemias cum districta sollertia iuuante domino inutiles de corde nostro atque ineptas fantasias tempore orationis excludimus, contestatur eos ut in die qua uendere liceat huiusmodi commercia uendant cum hunc suis cogitationibus deuota Deo anima modum imponit ut tempore quidem orationis a trans1978 cf. Matth. xxi, 12 ; Ioh. ii, 14-15. 1983/1986 II Esd. xiii, 15. cf. Ex. xx, 9-10. 1996 cf. Rom. xiii, 14.

1986

1978 pos? hoc add. quod L.$ 1981 in oz. O hic O mediatoris IL! 1994 orationis L* .$, orationibus L! 2000 sabbatismum LL .$ 2005 nos oz. O 2011 dedicatam L* his ozz. O 2012 inquietarent 1993 ab ozz. $

PL 922

390

IN EZRAM

ET NEEMIAM

euntium rerum curis abstineant nec tamen aliis temporibus ubi oportunitas dictauerit ab his quae ad uictum et indu2020 mentum pertinent prorsus intuitum auertant sed haec ubi necessitas exigit congruo moderamine dispensent. í Et Tyr habitauerunt in ea et enferentes jisces ei omnia uenalia et uendebant in. sabbatis filiis Iuda et 4n Hierusalem,

et obiurgaui optimates Iuda. et dixi eis : Quae est ves haec mala

2025 quam, «os facitis brofanatis diem sabbati. Sicut piscis bonus

pia est fides quam qui petit a domino nequaquam serpentem infidelitatis accipit ita et piscis nequam infima est cogitatio quae curis se huius mundi ultra modum solet immergere quam nobis Tyrii qui interpretantur coangustati quaerunt in 2030 Sabbato uendere cum immundi spiritus quietem piae nostrae cogitationis importune profundis saeculi curis obruere temptant. Sed pro tali mercatu Neemias optimates Iuda obiurgat et castigat cum diuina inspiratio eos qui professioni pietatis seruire conantur ab huiusmodi cogitationibus propitius 205; purgat.

Factum est itaque cum quieuissent boriae Hierusalem die sabbati dixi et clauserunt ianuas et praecepi ut non. aperirent eas usque post sabbatum. Si nostra conscientia cum a uitiis

purgata Deo inhabitatore gaudet Hierusalem recte potest 2040 uocari. Quae sunt huius portae Hierusalem nisi sensus corporis nostri uidelicet uisus auditus gustus olfactus et tactus per quos illa quae foris aguntur ad notitiam nostrae mentis quasi intrando pertingunt ? Quas in die sabbati claudere iubemur ut cum Deo uacare psalmis siue orationibus nos occupando 2045 quaerimus omne quicquid exterius agitur ab animo propulserimus solique in occulto nostrum iudicem libera mente precemur atque laudemus. Et quia nemo repente fit summus sed ex longo sanctae conuersationis profectu quis debet ad hanc de qua loquimur perfectionem ac pacem mentis iuuante Christi gratia 2050 peruenire merito de his subinfertur ac dicitur : Dixique leuitis ut mundarentur et uenirent ad. custodiendas porias el sanctificandum diem sabbati. Mundari namque eos a cotidiano boni operis exercitio necesse est qui portas sensuum suorum omnes ab inruptione turbulentae cogitationis 2055 custodire desiderant quique diem sabbati sanctificare, hoc est otium orationum psalmodiae lectionis sanctae lacrimarum 2022/2023 II Esd. xiii, 16-17.

nom. (CC LXXII, 149, 27). 30111.122,

2026 cf. Matth. vii, 1o.

2036/2038 II Esd. xiii, 19.

2029 cf. Hieron.,

2051/2052 1I Esd.

2022 Tyri L 2025 profanantes L! O! 2033 eosque $ ^ professione .$ 2033 cluserunt L 2045 ab animo oz. .$ ^ propulserius L.*, procul serius O* 5, e ca

omni

O'

2046 solique] solito O!

2048 quis oz. O, quise.$

^ 2054

LIBER

2060

2065

III

391

utile sibi facere, cupit mundet necesse est multa conscientiam sollertia quo intentionem bonae actionis bene consummare ualeat. Quod etiam allegorico sensu de doctoribus fidelium recte potest accipi. Quicumque enim portas sanctae ecclesiae, id est fidem et opera auditorum suorum per quae sola in ecclesiam intratur, a contagio hereticorum uitiorumque pulsantium obseruare gestiunt oportet primo ipsi cor suum et actus ab omni errorum labe purificent. Sed ei in diebus illis uidi Iudaeos ducentes uxores Azotidas

PL 925

Ammanitidas e Moabitidas, et filii eorum ex media parte loquebantur Azotice et nesciebant loqui Iudaice et loquebantur duxta linguam populi et populi, et obiurgaui eos et maledixi et cecidi ex vbsis wiros, et cetera. Et nunc in sancta ecclesia uxores 2070

2075

2080

2085

2090

ducunt alienigenas quicumque oblectationibus scelerum quae ad gentiles proprie pertinent suam conscientiam attaminant filiique ex his nati nesciunt loqui Iudaice cum opera quae ex mente uitiata prodierant nil in se piae professionis ostendunt sed gentilem potius stultitiam quam ecclesiasticam sonant castitatem. Azotus enim quae Hebraice dicitur Esdod interpretatur ignis uerbum ideoque iuxta tropologicum sensum Azotice loquuntur filii de alienigenis nati uxoribus cum opera per lasciuiam procreata ultionem expectant aeternae combustionis. Vnde merito talium genitores a Neemia non solum obiurgati ac maledicti sed et quidam sunt caesi quia necesse est errantes a doctoribus ueritatis acrius coerceantur quatenus a uerbo ignis ultoris ad uerbum diuinae laudationis discant felici mutatione transferri. Sed et heretici cum gentilis philosophiae dialecticae ac rethoricae studiis amplius quam ecclesiasticae simplicitati operam dant non mirandum si auditores eorum iuxta linguam populi et populi loquantur scripturas quidem sanctas ore uoluentes sed has erratico ac gentili sensu PL interpretantes. 924 Igitur mundawi eos ab omnibus alienigenis et constitui ordines sacerdotum et leuitarum wnwumquemque in ministerio suo et in

oblatione lignorum 4n temporibus constitutis et in. brimitüis ; memento mei Deus meus in bonum. Aptus per omnia finis et condignus aedificationi sanctae ciuitatis ac templi domini ut emundatis ciuibus ab omni sorde externae et alienae a Deo 2095 pollutionis ordines sacerdotum ac leuitarum in ministerio suo rite custodiantur quatenus instituti regulariter magistri 2065/2069 II Esd. xiii, 23-25. 2089/2092 II Esd. xiii, 30-31.

2075 cf. Hieton., noz. (CC LXXII, 145, 3-5).

2062 contagione .$ 2068 et populi oz. IL cedi IL 2072 post nati add. sunt L 2076 trophologium L, trophologiae O! 2082 ultoribus IL 2087 ac] et L O 2091 tempore L, O $ posterius in oz. .$ 2093 aedificatio I,

392

2100

2105

2110

2115

IN EZRAM

ET NEEMIAM

ecclesiae castigatum ab omni peccato populum permanere in bono in reliquum et crescere semper exhortentur ; qui uidelicet populus inter alia domino ligna offert ad ignem altaris nutriendum cum opera uirtutum utique diuina consecratione digna operatur. Nisi enim ligna aliquoties boni aliquid figurarent, non diceret propheta : T'unc exultabunt omnia ligna. siluarum ante faciem domini. Ardent autem ligna et consumuntur in altari holocaustorum cum in cordibus electorum opera iustitiae flamma caritatis perficiuntur. Merito ergo talis conditor et dedicator ciuitatis post multos deuotionis suae labores memoriae se sui creatoris ac largitoris omnium bonorum commendat. Et tu summe pater luminum a quo omne datum optimum et omne donum perfectum descendit qui mihi humillimo seruorum tuorum et amorem dedisti et auxilium considerandi mirabilia de lege tua quique in thesauro prophetici uoluminis non solum uetera amplectendi uerum et noua sub uelamine ueterum donaria inueniendi atque in usus conseruorum meorum proferendi indigno mihi gratiam praestitisti memento mei Deus meus in bonum. 2102/2103 Ps. 95, 12-13.

2100 diuina utique O

2108 cf. Iac. i, 17.

2111 cf. Ps. 118, 18.

2108 a] in 5

EXPLICIT DOMINO IVVANTE IN EZRAM RICAE EXPOSITIONIS LIBER TERTIVS. L

ET NEEMIAM

ALLEGO-

EXPLICIT DOMINO IVVANTE IN EZRAM ET NEEMIAM TIONIS LIBER III. (DOMNI BEDE PRESBITERI az. O!) O EXPLICIT DOMINO IVVANTE IN EZRAM ET NEEMIAM GORICAE EXPOSITIONIS LIBER TERTIVS FELICITER. .$

EXPOSIALLE-

INDICES INDEX

LocoRvM INDEX

S. SCRIPTVRAE

SCRIPTORVM

INDEX Genesis : 1,26-31 I, 28 ase

SACRAE

SCRIPTVRAE*

cf. Tab. I, 1024 cf. Tezpl. 1, 256 cf. Tezpl. 1, 544 cf. Ezras III, 955 cf. Tab. IL, 971 cf. Tezzpl. 1, 256 cf. Ezras I, 1415 cf. Ezra: lI, 955 cf. Exras 1, 1798 Tab. 1I, 734/735 cf. Tempi. 1I, 686 cf. Exzras I, 1204

Exodus : 19022 6, 2-5 Too I3, 3-4 13, 21-22 19927 16, 55 19, 3 19, 6 20, 2-17 2053 20, 3-5 DONE 20, 9-IO

4, 8

cf. Temp. 11, 1461

20, 9-II

cf, Tab. I, 127

4,19-24 5, 24

cf. Templ. 11, 687 cf. Tezpl. 1I, 688 cf. Tezzpl. 1, 1461

23, I5 24, I2 2A NEIS

cf. Ezras 1I, 1405 Tab. 1, 10/12 Tab. I, 67

24, 13-14.

Tab. I, 77/79

2; £3.

25 3, 4, 4,

T4 18 3-16 4-8

6, 9

6, 153-19 6, 14 6,18 sqq. 72 8, 6-12 8, 20

9,18-19 9,20-27 12, 7-8 14, 18 15, 4-6 15, 6 17, 4-6 19,1sqq. I9, 30-38 PE

PPSBOSC 92452

22» 1 22, 16-18 229 I8 26, 6 26, 12 27A 37,28 sqq.

. cf. Tab. II, 971 Tab. 1l, 679

Templ. L, 735/736

cf. cf. cf. cf. cf. cf.

Tab. 1I, 1064 Esras I, 1308 T'ezpl. IL, 1462 Tab. II, 1075 Tab. 1I, 1078 Ezras T, 1208

cf. Tempi. 1l, 658 cf. Tezpl. 1L, 69o CETEeras Ts T215 cf. Exzras 1, 1210 cf. Tezzpl. 1I, 692 * Eeras. I, 1265 cf. Tezpl. 1l, 1464 cf. T'empl. 1l, 1465 cf. Exras III, 697 cf. Exras III, 1902 cf. Tab. IL, 1695 Err252]1x2T1 cf. Ezras 1, 1267 * T'ezzpl. I, 475/476 cf. Tezzpl. 1, 474 cf. T'ezzpl. 11, 1464 *Tab. III, 1810 Tab. IL, 1701/1705 * Tab. 1I, 1701/1703 cf. Tab. I, 668 cf. T'ez;pl. 1I, 1465

24, 24, 2 24,

15 16 ET 18

25, 1-2

cf. Exras lI, 1025 *Tab. I, 562/564 cf. Tezpl. 1, 400 cf. Ezras ll, 1405 cf. Tab. I, 109 Tab. II, 620/621 cf. T'ezzpl. 1, 1038 T'ezpl. 1L, 92/95 Templ. 1l, 94 cf. Tezzpl. 1l, 1381 Tab. Y, 1265/1266 Templ. II, 847/852 Tezzpl. 1I, 812/815 cf. Ezras 11I, 1986

Tab. I, 102 Tab. I, 114/115 Tab. I, 166/167 Tab. 1, 192/193 cf. Ezra; III, 1202 * Tab. I, 212/214

25, 5-8 25, 8-9

*Tab. I, 230/236 Tab. 1, 275/277 cf. Templ. I, 35 25, 9-10 Tab. 1, 320 25, IO Tab. I, 332/333 2 LT Tab. 1, 399/400 2 KT Tab. I, 418/419 25, 13-15 * Tab. I, 453/455 25, 16 *Tab. I, 463 2517) *Tab. I, 495/496 25, 17-20 cf. Tezpl. 1l, 822 cf. Temp. 1I, 986 25,18-20 . cf. Tempi. l, 1343 25, 18-21 Tab. I, 508/513 259802 *Tab. I, 593/595 259807 *Tab. 1, 633/655 25, 24 Tab. I, 699 25, 24-25 Tab. I, 703/704 25325 Tab. I, 748 25, 26 Tab. I, 771/772 25, 27-28 *Tab. I, 812/814

(*) Asteriscus lectiones a uersione uulgata S. Hieronymi discrepantes designat. Gen. — Ecci.: BIBLIA SACRA IVXTA LATINAM VVLGATAM VERSIONEM cura et studio monachorum 5$. Benedicti edita, Romae, 1926-1964 ;Es. — II Mach.: BIBLIORVM SACRORVM IVXTA VVLGATAM CLEMENTINAM. noua editio curauit AA. Gramatica, Romae, 1929; NOVVM TESTAMENTVM LATINE SECVNDVM EDITIONEM S. HIERONYMI rec. Wordsworzb e» White, Oxonii, 1889-1954. Lectiones ex libro psalmorum cum psalterio quod dicitut Romanum maxime concordant. 26

C. C. CXIX 4

INDEX

396 Exodus 25,29 25,30

:

25, 51

25, 31-36 25,32 25,53 25, 34735

25,36

25, 57

LOCORVM

S. SCRIPTVRAE Exodus

Tab. I, 829/830 Tab. I, 851/852

cf. Templ. 1l, 1402 *Tab. 1, 977

Tab. 1, 994/995

cf. Templ. 1, 1561 Tab. I, 1023/1024

Tab. I, 1092/1095 Tab. I, 1142/1144

*Tab. I, 1207/1208 Tab. I, 1226/1227

:

27,9 27, 9-10 2T 27 012. 27,15 27, 14-15 2I 27, YT 27, 18

Tab. II, 1644 * Tab. 1I, 1664/1665 Tab. II, 1686/1688

Tab. 1I, 1743/1745 *Tab. 1I, 1755/1757

Tab. II, 1790/1791 Tab. 1l, 1820/1823 * Tab. II, 1844/1846 Tab. 1I, 1895/1896 * Tab. II, 1905/1906 Tab. 1l, 1939 *Tab. 1l, 1940/1941

Tab. I, 1262/1263 Tab. I, 1348/1349 Tab. 1, 1377/1378 *Tab. IL, 102/104

27, 19 27, 20-21 2:702

cf. Esras 1, 1310 Tab. IL, 174/175 dleIL JUL zu) Tab. 1I, 223/224

25022

26,4 26, 5

Tab. 1I, 262/263

28, 6

Tab. II, 300/301 Tab. II, 340/341

28, 7

* Tab. III, 214/215 Tab. III, 281/282

28,8

26, 7

Tab. 1L, 354/355 Tab. IL, 397/398

28, 9-12

Tab. III, 306/307 * Tab. III, 318/323 Tab. III, 356/357 *Tab. III, 364/365 Tab. III, 379/382 Tab. III, 419/423 *Tab. III, 491/495 Tab. III, 505/508 Tab. III, 515/518 * Tab. III, 522/524 Tab. III, 598/600 Tab. 1II, 613/614

25, 58 25, 39

25, 40

D GEN 26, 1-15 2012

26, 5 26, 6 26, 8 26, 8-9

26, 9 26, 10-1I 26; 12

26, 12-13 26, 13 26, 14 26, 15-16 2607 26, 18-19 26, 20-21

26, 22-23 26, 24

26, 24-25 26, 26-28 26, 29

26, 30 26, 31-32 26, 32

26, 35

26, 34 26, 55 26, 36

26, 57 27, I 27, 2 27,5 275 4-5

27, 6 27,7

27:9

PINE

28, 4

28, 4-5

28, 12

* Tab. III, 1/4 * Tab. 1II, 88 Tab. III, 110/112

Tab. III, 171/173 Tab. III, 636/638 cf. Tab. III, 890 Tab. III, 188/192

Tab. 1L, 415/417

28, 13-14

cf. Tab. II, 578 * Tab. 1L, 460/463 Tab. II, 558/561 Tab. II, 488/492 Tab. YI, 541 Tab. 1I, 611/612 Tab. IL, 657/638 Tab. 1I, 688/690 Tab. 1I, 785/787 *Tab. 1I, 815/817 Tab. 1T, 865/867 Tab. 1I, 892/894 Tab. 1L, 990/991 Tab. 1l, 1000/1002 * Tab. II, 1015/1018 Tab. II, 1035/1036 Tab. 1I, 1059 Tab. II, 1090/1091 *Tab. II, 1118/1120 * Tab. 1I, 1176/1177 * Tab. II, 1191/1195 Tab. 1I, 1217/1218

28, 15-16

Tab. II, 1224/1226

28, 41

Tab. III, 1069/1071

28, 42

cf. Tab. III, 198

28, 42-43

Tab. III, 1105/1106 : Tab. III, 1077/1081

cf. Temp. 1l, 1507 * Tab. IL, 1253/1254 Tab. II, 1269/1270 Tab. IL, 1302 Tab. II, 1359/1361 Tab. II, 1374/1375 Tab. 1I, 1401/1403

28, 17-21

28, 22-25

28, 26 28, 27 28, 28

28, 29

28, 30 28, 51 28,32

28, 35 28,34

28, 55

28, 36-38 28, 58 28, 39

Tab. 1I, 653

Tab. YII, 660/662 Tab. III, 701/703 * Tab. 1I, 720/721 *Tab. III, 732/734 cf. Tab. III, 198 Tab. III, 788/790 * Tab. III, 858/859 Tab. III, 883/884 *Tab. III, 889 Tab. III, 932 Tab. IIT, 1001

28, 40

Tab. III, 1023/1024 Tab. III, 1074/1076

Tab. III, 1104

29, 1-5 29, 4-9

cf. Tab. III, 1215 Tab. III, 1125/1132

Tab. II, 1611/1612

30, 1-6

Tab. III, 1240/1242 Templ. YI, 1334/1335 cf. Tezzpl. 1I, 1281

Tab. II, 1626 Tab. II, 1655

30, 2-5

* Tab. III, 1324/1325

*Tab. II, 1555/1557

30, I-2

39, 5

Tab. MI, 1571

INDEX

LOCORVM

Exodus : 30, 4-5

30, 6

30, 7-8 30, 8

30,9 30, IO 30, 30, 309, 30,

I I-I3 14 15 16

30, 18-19 30, 18-20

30, EX 30, 51,

20-21 Sa 34 I8

32, I2-I3 33, II 34, 18

36, 15 36, 14 36,27 356, 55 37, 7-9 38,8

39, 2 39, 4 39, 15-17 39, 17-18

39, 18-19 39, 22 39, 25-26 39, 28

39, 29 40, 5 40,

22

40, 24

*Tab. III, 1383/1385 * Tab. III, 1425/1426 * Tab. III, 1436/1438 Tab. III, 1481/1482 Tab. 1II, 1487 Tab. IlI, 1520/1521

Tab. III, 1552/1553 *Tab. III, 1607/1612 Tab. III, 1645/1646 Tab. III, 1654 Tab. III, 1658/1660 * Tab. III, 1743/1744 * Tab. III, 1678/1682

Tab. III, 1773 Tab. III, 1794/1795 Tab. III, 1488 cf. Tab. I, 720 cf. Tezzpl. I, 1107 *Tab. III, 1560/1564 *Tab. I, 149/150 cf. Tezzpl. 1L, 1094 cf. Ezra: 1l, 1405

Tab. lI, 342/544 Tab. 1l, 555/356

cf. Tab. II, 940

Tab. II, 1341/1342

cf. Tezzpl. 1, 1343 cf. Tab. III, 1685 Tab. 1lI, 282/285 Tab. III, 284/285

Tab. IL, 573/377

Tab. III, 498/502 Tab. III, 530/533 Tab. III, 1014/1017 cf. Tab. III, 712/714 * Tab. III, 971/972 *Tab. III, 1002/1004

Tab. III, 791/792 cf. Tezzpl. 1I, 1281 * T'empl. II, 1522/1523 cf. Tezzpl. II, 1281

Leuiticus :

S. SCRIPTVRAE Leuiticus : 24, 5-6 24, 5-9 24, 8 25, 1O-II 26, 9-10 Numeti : 8,2 9, IO-II 15, 58 15, 39 19, 2

21, 8-9 21, I4 29, 12-39 257 6, 5 9,9 14, 4-7 16, 1 18, 15 18, 18 22, 8 24277 34, IO

Iosue: 1, 6 5, 2-3 Tos 9, 27 YOjUE3 18, 1 I Regum : HOO 118

9, 9 216

cf. Ezra; 1II, 1736 cf. Ezras 1I, 1174 * Tab. II, 1424/1430 *Tab. II, 1487/1488 *Tab. III, 1157/1160

II Regum :

8, 7-8

* Tab. III, 592/593 cf. Tab. II, 14358 cf. Tab. III, 54 cf. Tab. III, 136 cf. Tab. III, 1355 cf. Ezras 1l, 1620 cf. Ezra: III, 1088 Exras I, 1172/1175 cf. Exzras I, 1039 cf. Ezra; lII, 1183 Exras. III, 1279/1285

16, 1 16, 15 17,27-29 20, 8 24, 1-15

IO, 1-2 II, I-3 14, 8

25, 24 25, 24-25 25, 34-45 23, 39-40

Templ. II, 1524/1525 cf. Tezzpl. 1, 442 Tab. II, 281/282 Tab. 1I, 289/291 cf. Tab. II, 1408

cf. Tezpl. II, 823 Exzras. II, 807/808 cf. Exrar I, 1044

Deutetonomium

2,4 2X0 6, 9-12 6, 15

8, 6-8

cf. Temzpl. 1I, 1402 Tab. 1, 863/869 cf. Tezpl. 1L, 1410 cf. Tab. II, 302 cf. Tab. II, 1769 Tab. I, 1290/1292

$54 5,9

: cf. Tezpl. 1, 1037 *Tab. I, 1266/1267 cf. Tab. I, 1297 cf. Exras III, 1202 cf. Tab. III, 1335 cf. Ezras II, 1405 Tab. III, 153/155 Tab. III, 155/157 Tezpl. 1, 853/855 cf. Ezras III, 1253 cf. Tezzupl. 1, 412 * Ezrar. IL, 797/799

cExEBras s11422 cf. Tezzpl. 1, 1109 Tezzpl. II, 1435/1436 cf. Exras Ill, 549 Exzras 1I, 808 cf. Tab. II, 958 Eras 1L, 1613/1614 Tab. III, 1486 Exzras YI, 801/803 cf. Tab. T, 937

Exras III, 476/477 Exras lI, 477/478

cf. cf. cf. cf. cf.

Exras IlI, 483 Eras III, 485 Exras lll, 1914 Tab. III, 896 Tab. III, 1612

III Regum : I, 45 cf. Exras III, 574 5, 1-IO cf. Ezras 1, 1295 5, 1-12 cf. Tezzpl. 1, 61 5,6 Templ. I, 103/104

397

INDEX

398 III Regum : 5, 13-14 5,14

5, 15-16 5,17 $5018

6,1 6, 2

LOCORVM

III Regum : * Templ. I, 136/139 * Templ. Y, 195/196 * Tezpl. I, 209/212 * T'ezzpl. I, 282/283 Templ. 1, 5312

Templ. L, 393/396

cf. Tab. II, 1124 Templ. Y, 530/532 cf. Ezras Il, 219

Templ. 1, 565/567 Templ. I, 615

Tezpl. 1, 857 * Tezapl. L, 626/630

* T'ezipl. 1, 683/684 Tab. 1I, 19/20 *Tezpl. 1, 722/724

Templ. 1, 744/745

* Eeras II, 508/510 Templ. 1, 831/832 *Tezpl. 1, 849/850 Templ. 1, 897/899

* Tezzpl. I, 930 *Tezpl. I, 969/971 Tezpl. I, 1023/1024 Tezzpl. 1, 1064/1065 Tezapl. I, 1162/1163 cf. Tab. II, 1124

cf. Tezpl. I, 979 Tezapl. I, 1169/1170

Ns

6, 27 6, 28 6, 29

6, 30 6, 31-32 6, 32

6, 33-34

6, 55

6, 36

6, 57-58 7,12 7» 15-14 T» 15 T

15-25

Templ. I, 1181 Tezpl. Y, 1196/1197 cf. Tezpl. 1, 936 Tezpl. L, 1182 Templ. Y, 1243/1244 Tezzpl. I, 1268/1269 T'ezpl. I, 1293/1295 Tezzpl. I, 1317/1318

* Templ. I, 1327/1330 Tezapl. 1, 13340 Tezpl. Y, 1453/1454 T'ezzpl. 1, 1494/1495 cf. Tezzpl. 1, 815 Tezpl. I, 1516 Tezzpl. 1, 1531/1532

Templ. Y, 1581/1582

* Tezpl. 1, 1659/1661 cf. Tezpl. I, 1598

7, 24 7, 25

7, 26

7,27

7, 28

7, 7. 7, 7,

29 29-36 50 31

5:22 15:33 12295

1537735 7, 59 7, 45-46 7, 48 7» 49 7,50 T, 51 ST

8,8 8, 29-30

8, 65-64 16, 1-7 rg 19, 8

22, I9 IV Regum : I2 IO, IO 17, 13 I9, 34

*Tezpl. Il, 520/521 * Tezzpl. 1I, 586/589 cf. Templ. IL, 513 Tezpl. 11, 604/605 Tezpl. 1L, 672/673 Tezzpl. 1l, 705/707 Templ. 1L, 739 Tezpl. 1L, 867/869

Tempi. 1, 946/947

*Templ. 1L, 953/954

cf. Tezzpl. II, 819

* T'ezzpl. II, 1604/1006 Tezpl. II, 1075/1078

Tezzpl. 1, 1157/1158 Tezapl. 1I, 1106/1107 * Tezzpl. Il, 1016/1017 * Tezzpl. 11, 1107/1109 * Tezzpl. 11, 1162/1164 Templ. II, 1127/1128 cf. Tezzpl. 1L, 902 Tezzpl. II, 1168/1169 * Tezzpl. YI, 1208/1211 Templ. 1L, 1276/1277 Tezpl. II, 1482/1484 Tezzpl. YI, 1580/1581 T'ezpl. 1, 1599 cf. Tezzp/. 1l, 216

Templ. I, 1545/1545

cf. Tezzp/. 1, 1005 cf. Tezzpl. 1I, 1188 cf. Ezras II, 810 Exras 1I, 1797/1798 cf. Ezra; llI, 1202 cf. Tab. I, 684

cf. Tezzpl. 1, 671 Exzras II, 1068 Exras 1l, 1068/1070

* Tab. IIT, 1557/1558

I Paralipomenon : I5 I6 cf. Ezras I, 645

16, 4

16, 7 I8, 12 21, 18-28

cf. Exras I, 645 cf. Exras L, 1530 cf. Exras II, 1176

cf. Exras I, 1215 cf. Tezzpl. Y, 514

21, 25-26

* T'ezapl. 1M, 1/2 cf. Exras II, 230. * Tezpl. YI, 189/192

00 22570 23-24 25,2

*Ezras I, 1279/1280 cf. Tezapl. T, 1525

28, 11-12

* Templ. 1, 797/799

Esras 1T, 235/238

*Templ. YI, 235/239 * T'ezapl. YI, 263/264 cf. Tezzpl. 1I, 817

T7; YT 72418

Templi. 1L, 419/420

T; 19

7, 20 7,23 7, 25

Templ. L, 3770/1772

Tempi. II, 338/340 Templ. YI, 383/384

st M

S. SCRIPTVRAE

Templ. Yl, 496/497

2952

cf. Ezras II, 611 *Ezras. 1, 1532/1534

Templ. 1, 574/375

II Paralipomenon : a cf. Templ. T, 254 2, 17-18 * Templ. Y, 264/268 2, 18 cf. Tezzpl. T, 254

INDEX

LOCORVM

II Paralipomenon : 3,1 5.3 5,4

Templ. 1, 453/456

CHUESEATILE 217 Templ. 1, 561/562 Templ. 1, 568/570 cf. Templi. , 792 cf. Tezpl. 1, 1245 cf. Exras I, 223

S. SCRIPTVRAE I Esdtas : 2, 64-65 2, 65 2, 66-67 2, 68-69 2, 70

$1

*Templ. 1, 932/935

cf. Tezpl. I, 697 Templ. 1, 1222/1223 cf. T'ezipl. YI, 1245

7,6

7,106 9, 29 DoD. 18, 18

32, 5 32, 32 33, I4

34, 9-10 34, 33 36, 20-21

Exras MlL, 371/373 Exzras III, 558/559 * Ezras I, 811/816 Exras Y, 806/809 Exzras I, 821/826

I Esdtas:

r2 1,3 Z »4 I »15 T

5-6

I 76

I 227 I, I T

7-8 Tii -YI

*Exras I, 89/94

Ezras I, 216/218 Exzras 1, 257/260

cf. Exras I, 360

*Exras L, 329/334

cf. Exras I, 580 cf. Exras II, 245 Exzras I, 409/412 cf. Ezras II, 1453 Exzras L, 426/429

Exras L, 473/474

*Ezras I, 703/707 *Exras I, 795/797

Exzras I, 878/880 cf. Ezras 1, 1406 Eras IL, 644/648 Esxras L, 906/909

Exras L, 977/979

Exzras IL,

Tezzpl. 1, 1603/1604 Tezpl. 1I, 385/386

4, I9 4, 22 6, 12-13

Exras I, 622/624 Exzras I, 638 * Eeras I, 683/685

Esras Y, 1035/1037

Templ. I, 1374/1575

* Tezzpl. YI, 285/286 Templ. YI, 1331/1333 cf. Tezpl. 1l, 607 cf. Tezipl. 1I, 874 * T'ezpl. 1L, 1426/1427 Templ. 1L, 4/6 Esras 1L, 401/402 Eras IIT, 1122/1123 * Tezzpl. YI, 1432/1434 cf. Tezpl. 1l, 1430 Exzras. III, 1114/1119 cf. Exras I, 645 cf. Templ. 1l, 224 cf. Ezras 1I, 809 cf. Exras 1I, 809 cf. Tab. I, 684 Exras III, 296/298 cf. Exras 11, 809 Exzras 1II, 276/278

399

227

3,8 2, 8-11 5,9 3, IO-II 35012 4; 1-2

1106/1108

cf. Exzras Il, 629 Esras I, 1151/1152 Exzras I, 1229 * Ezras I, 1275/1277

*Ezras I, 1394/1399

cf. Exras 1I, 393

* Esras L 1472/1475

* Egras I, 1513/1519

Exras MI, 1554/1557 Exzras Y, 1596/1601

4,35 4,4 4, 5

Exzras I, 1655/1657 * Ezras 1, 1663/1664 * Ezras I, 1687/1689 * Evras I, 1715/1718

4, 4, 4, 4,

*Eeras I, 1735/17539

4, 6-7

II-I2 I3 I4 14-15

4, 16

4, 17-21 45 25-24

5, 1-2

$375 $, 5-6

Eszras Y, 1759/1761 cf. Exras 1I, 1185 Eszras I, 1778/1785

Exzras I, 1795/1797

Exzras I, 1819/1824 Esras I, 1694/1697

* Ezras I, 1833/1838 Esras 1L, 1/5 * Evras IL, 74/80 Exzras 1l, 105/108 * Ezras II, 117/122 Eszras YI, 176/181

cf. Exras 1I, 1453 * Egras II, 109/113 * Egras II, 197/202 Exras II, 209/211 * Eeras II, 239/242 cf. Ezras IL, 1453 Exzras IL, 249/253 * Evras 1L, 270/273 * Ezras II, 291/295 Exzras II, 317/319

*Exras ll, 339/342

2

* Ezras I, 501/502 cf. Exras 1I, 835

Exzras 1L, 355/358 Exzras 1I, 365/366 * Ezras II, 414/417 * Ezras II, 526/530

2

Exras 1, 535/536

Exras ll, 595/597

I 2, 2

Exzras I, 485/486

2

* Ezras I, 1482/1483

2

*Esras , 538/539

2» 2

Exzras I, 568/571 Exzras 1, 598/603

* Evras II, 633/6356 Exzras 1M, 662/664 Esras 1L, 723

* Ezras IL, 753/756

400

INDEX

I Esdtas : T, 1-6 T, [729 T 9

T T, T

IO

T T,

15 14

7; T T T, T; T T» T T, 7, T

II I2

14-I9 15 16-18 I9 20 21-22 22-23 24 25-26 27

LOCORVM

S. SCRIPTVRAE I Esdras :

*Exras Il, 779/783

* Eeras 1I, 822/827

Esras IL, 935/936

cf. Exras IL, 1393

Exras 1l, 948/949 * Ezras 1L, 975/976

Esras 1I, 986/987 cf. Exras 1L, 1080

Eizras 1L, 996/998 Esras 1I, 1002/1004 cf. Exras 1l, 1218 cf. Exras IL, 427 Eszras II, 1073/1075 Exras 1l, 1092/1099 Esras 1L, 1132/1133 Exras ll, 430/432 Eras II, 1147/1151 Exras 1I, 1170/1171 * Ezra; II, 1197/1200 * Eeras 1I, 1210/1216

IO-II

10, 10, 10, 10, IO, 10,

16

16-17 18

I9

44

II Esdtas : 1, I,

I» I» I, 2 v»

Eras 1l, 1249/1250

1-2 15 15-16 15-32

Eszras Il, 1258/1260

17-18 18-20

*Ezras II, 1289/1294 cf. Ezras IL, 1313

21

Exras lI, 1275/1276 Exras II, 1317/1319 Exzras Il, 1319/1321

Eszras ll, 1273 * Eeras 1I, 1283/1285 cf. Exras Il, 830

*Exras II, 1335/1339

I-2

2-4 5

4-6

II I 2 8-9

Exzras 1l, 1276/1277 * Eras II, 1387/1392

Eras 1l, 1468 Exras II, 1483/1486 * Ezras II, 1503/1505 * Egras 1I, 1523/1530 * Ezras 1I, 1601/1602

* Eeras 1I, 1640/1642 * Eeras II, 1711/1713 Eszras 1I, 1653/1656 * Egras II, 1680/1683

* Evras II, 1684/1685 cf. Exras L, 1666

*Evras II, 1698/1701 Eszras II, 1716/1718 * Egras 1I, 1724/1726 Eras II, 2000/2001 Exzras IL, 1735/1736 Esras IL, 2002/2004

Exzras 1l, Exzras II, Eras 1l, Exras YL, cf. Ezra; Esras 1I,

1742/1743 1748/1749

1818/1821 1775/1776 1l, 1840 1777/1778

* Exras II, 97/99

17-18

I

* Evras III, 210/211

5; 3

*Ezras III, 218/219 * Ezras III, 270 * Ezras 1II, 316

2,

2L

IO

II-I3 15

5; 5; 5; 5 5;

6 I3 13-14 15

Eras 1, 1356/1358

* Ezras II, 1368/1370

* Ezras 1IL, 1/5 cf. Exras IlI, 165 * Eeras III, 57/60 * Ezras III, 82/87 Esxzras III, 88/89 * Eeras III, 112/115 Exzras III, 117/119 Eszras 1lI, 158/160 cf. Ezra: III, 1955 * Evras III, 180/184 Exzras III, 184/185 * Ezras III, 197/200

2;

Exras IL, 1244/1246

28

*Esras II, 1783/1784 Eras II, 1812/1815 * Ezras 1I, 1815/1817 * Eeras 1I, 1837/1839 Eras IL, 1865/1867 Eras II, 1920/1921 Esras IL, 1922/1923

5; 16

4; 4; 4; 4; 4; 5» 5 » 5»

Exzras III, 356 * Ezras Ill, 364 Exras III, 389/290 * Evras III, 419/420 Exzras III, 430/431 cf. Exras III, 1674 * Eeras III, 479/480 Exzras III, 502/503 * Eeras III, 521/522

35; 5; 5; 5; 4; 4; 4; 4; 4; 4; 45

Exzras lI, 347/348

Esas lI, 547/548

Exras lI, 595/596 * Ezras III, 613/614 Eszras III, 661/664 Exzras III, 686/687 Esras lI, 694/695

* Ezras III, 717/719 Ezras III, 723/724

Exras lI, 729/730 Ezra: lll, 1876/1877 II 13 15 16 17-18 22 I-4

IO r5

, 153

Exras lI, 744/745

Exras II, 746/748

* Ezras 1II, 767/769 *Evrarll, 772/7735.

Exras IL, 774/775

Exzras III, 802/804 * Ezra; IIT, 814/820 * Ezras III, 847/851 Exzras 1I, 852/854 * Ezra: III, 868/870 Exzras III, 881/882 Exras III, 887/890 * Evras IIT, 900/906

:

INDEX

LOCORVM

II Esdras :

6, 9

6, 10

6, 12-13 6, 15 6, 16 T7, 1-2

7.3

Exras II, 934/936 Exras lll, 936/939 Exras lll, 946/947

* Ezras III, 985/988 * Ezras III, 1000/1002 Eszras III, 1002/1003 Exzras III, 1032/1053 Eszras III, 1050/1051 Exzras III, 1056/1058 cf. Exzras. 1, 547 * Ezras. III, 1063/1067

* Eerar III, 1152

*Exras III, 1553/1355

* Eras III, 1157/1159 Eras 1lI, 1179/1185 Esras lI, 1218/1220 Esras III, 1247/1250 Exras Ill, 1272/1274 Exras ll, 1297/1299 cf. Ezras III, 1336 * Ezras III, 1316/1318

Exras llL, 1533/1355

Eras III, 1339/1340 Ezras III, 1349 * Ezra: III, 1356/1358 Exras III, 1372/1573 Eras IIl, 1374 * Evras III, 1387/1390 * Ezras III, 1426/1427

*Exras ILL, 1433/1435

I2, IO-II 2E 12:27 12, 28

12, 29 12520 I2, 31 12, 54 12, 55 12, 26 12, 57 12, 39 I2, 4I 12, 42

12, 43

40I

II Esdras :

* Ezras III, 928/930

Eszras III, 1110/1111 Exras III, 1111/1113 Esras III, 1145

II, 36

S. SCRIPTVRAE

Exras III, 1435/1456 * Ezras III, 1455 Exras III, 1454/1455 * Ezras III, 1460 * Ezras III, 1480/1481 cf. Exras 1l, 1744 cf. Ezras 1I, 211 * Ezras IIT, 1488/1490

* Eras III,

12, 46 13, I-2 I3, 5-4

13, 5-6 15, 7 13, 8-9

15, 15

* Ezras III, 1569/1571 * Ezra: III, 1595/1596 * Evras IIT, 1597/1598 Exras III, 1610/1611 Exzras lI, 1630/1632 Eras III, 1657 Eras III, 1658/1659 Eras 1I, 1671/1673 * Evras III, 1712/1714 * Eeras III, 1761/1762

Eszras 1lI, 1765 Ezra; III, 1800 Eras III, 1814/1815 Eszras III, 1841/1844

Exzras III, 1858

Exras IL, 1953/1954

* Evras III, 1963/1965 * Eeras III, 1983/1986

13, 16-17

* Eeras III, 2022/2025

13, I9

* Ezras III, 2036/2038 * Ezras III, 2051/2052 * Egras III, 2065/2069 cf. Exzras 1lI, 1499 Exzras III, 2089/2092

13,122

13, 25-25 135120

15, 30-31 Esthet : T2

I, 13-14

cf. Eras III, 55 cf. Ezras II, 1004

Job : 128

Tezzpl. 1I, 1088/1090

6, 30

cf. Tezpl. 1, 1412 cf. Tab. III, 1566 cf. Tezipl. 1, 1411 cf. Tab. III, 942 Templ. 1l, 1095

14, 4-5

27, 374 27, 575 42, 5 Psalmi : i

6, 1 L) lS GT

cf. Tab. I, 855 Eszras I, 157/158 * Ezras IL, 65/66 Tab. T, 1222 Tab. I, 1225 Tab. 1II, 9o cf. Tezzpl. I, 1613 Templ. 1l, 212 cf. Tab. III, 1517

T; I

Ezras III, 720/722

2,

4, I 4, 2 $55 5T

8, 6

mS I ing 2 Nit 7

1505/1506

*Exras III, 1554/1555

Eras III, 1895 * Egras IIT, 1897/1901 Exzras YII, 1928/1929 Eras III, 1957/1940

cf. Temp. 1, 766 cf. Tezzpl. 1, 1615 Tab. II, 377 Tab. IL, 863/864

Exras L, 745/746

Eszras II, xoog/1010

14, 3 16, 2

16,15 I2 18,5

cf. Tab. III, 936 cf. Tab. III, 940 Templ. Y, 1046/1047 Exzras III, 570

Tab. 1L, 1606 cf. Ezra; III, 610 Exzras. III, 1131/1132 Tab. I, 1196/1197 * Ezras II, 1689/1690 * Templ. I, 1268/1269 Terzapl. 1I, 1396/1397 Exras L, 1363/1365 cf. Tezpl. 1, 13407 cf. Tenpl. 1, 3407 T'ezupl. 1, 1677 Tab. 1I, 1313/1314

INDEX

402 Psalmi :

LOCORVM

Psalmi :

26, 13

cf. Templ. prol. 51 Templ. 1, 542

28»

Tab. 1I, 614/615 Esras I, 1330/1331 * Tab. II, 210/211 Eras I, 1331 Tab. II, 211/212

2822

28, 5 28,9

30, 20 30,

20-21

30,

2I

32, 6 555020 33, 6 33, 8 34, 13 2557 35, 7-8

35,9 35, 9-10 35, IO 36, 27 36, 30-31 38, 13 39, 5-4 39,

8-9

41;

2-5

41, 2

41, 41, 45, 43, 44, 44. 44,

4 6 22 2 7 8

44, 10 44, 17

cf. Tezzpl. I, 708 cf. Tempi. IL, 1632 Templ. I, 1263/1264

Tab. I, 1032/1053 Templ. I, 1471 Tab. I, 165 *Templ. 1, 674/675 *Tab. II, 382 Tab. Y, 28 Eszras 1, 699/702 cf. Ezra; III, 580 * Evras III, 1669/1670

48, 8-9

49, 16

49, 19 509, 5-14

50, 8

50, 19 50, 20 51910

53, 8

56, 8 59,2

60, 3-4

61, 13

62, 6

64, 64, 67, 67, 68, 721 TES 72,

I2 I4 18

21 6 25 26 28

75; 74 75;

Exzras I, 1124/1125

*Tab. II, 1975/1976 cf. Tab. III, 908

* Exras IL, 455/456

Ezras Ill, 1790/1791 Tab. I, 141/142 cf. Tezpl. 1, 364 cf. Tezpl. IL, 479

Exzras lI, 1220/1222

cf. Tab. III, 1257 Tab. III, 1716/1717 Tab. III, 1719 Tab. III, 1328/1329 Tab. II, 158/160 Ezras 1I, 875

*Tab. L, 475/476

cf. Tab. 1l, 1067 * Templ. Y, 1277 Tezzpl. 1I, 389/390

Tab. Y, 916/917 Tezpl. 1l, 250/251 Eszras III, 1360 Exzras IL, 505

Tab. III, 1621/1622

85, 86, 87, 88, 90, 90, 95, 95, 95, 95,

Exra: lI, 457/458

cf. Exras 1l, 751 2

Ezras Ill, 1402/1403

-

Exzras 1, 1028 Ezras Il, 592 * T'ezzpl. 1, 872/874

15

15-16

I-5 12 12-13

* Ezras 1, 666/670

Tezapl. 1I, 1224/1225 VEerasIborsr/Tse Exras IlI, 2102/2103

98,

100, IOI, 102, 104, 106,

r2

* Ezras III, 1586/1587 Ezras I, 1087

8 2 20

Exras 1lI, 405/406 Tab. 1I, 486/487 * Tab. II, 1187/1189 Tab. I, 111/112 Tezapl. 1, 1033/1035

39 225

106, » 106, IO

Tab. I, 196 Tab. I, 571/572 cf. Exras I, 936

109, 4

Eszras 1l, 951/955 cf. Ezra: II, 1176 Eszras III, 587/588 cf. Tab. I, 122

Tab. II, 782/784 * Ezras I, 656/657

Tab. III, 81/82 cf. Tab. III, 937 cf. Tab. II, 1800

Exras III, 971/972 Tab. IIl, 28/50 Tab. I, 228/229 T'empl. Y, 1472

Templ. 1L, 548/549

cf. Ezra: III, 1172 Tab. III, 784/785 Eras III, 582 Templ. II, 1017/1018 Templ. prol. 28/29 Eras 11, 1691/1692 Esxras 1l, 69/70 Tab. III, 1511/1512 Tab. II, 1781/1782 Tezpl. I, 1242 Ezras IL, 71 cf. Exzras I, 1379 Tab. III, 1334/1335

Templ. 1, 459/460

cf. Tab. 1I, 1660

cf. Ezras III, 1216 Tab. I, 1007/1008 Eszras 1l, 964/965 Eszras III, 577/579 Eras III, 1266/1267 cf. Exzras III, 1701

*Tab. I, 1367

Exzras IL, 1053/1054

Exzras IlL, 435/436

Exras II, 1383/13584 Exras III, 1044/1045 45, II 47, 5

S. SCRIPTVRAE

Templ. M, 1155/1157

cf. Tab. T, 985 cf. Tab. I, 986 Tab. II, 1243/1244

Tab. IL, 1146/1147 Tab. III, 1195/1196 Exras I, 915/916 Esras II, 1911/1912

1IO, IO III, 9 I125 9

113, 21 (13)

cf. Tab. 1I, 1734 cf. Tab. III, 1624 cf. Exras I, 6310

Tab. 1, 112/113 Tezpl. brol. 46/47

Templ. IL, 547/548

cf. Tezapl. 1, 1647

;

INDEX

LOCORVM

Psalmi :

Exras III, 1829/1830 115, 16-17

115, 16-19 IIÓ, 1

Exras 1L, 578/579

Exras 1l, 1805/1809 Exzras I, 681/682

IDE

cf. Exra: llI, 313 cf. Exras III, $36 Templ. L, 736 cf. Tezzpl. 1l, 1159 Exras lI, 1791/1792

118, 18

cf. Tab. 1I, 6o

117, I9 117022

IIS, 105

cf. Ezra: MI, 2111 Exzras III, 361/362 cf. Tab. III, 935 Tab. I, 569/570 Tab. Y, 570/571 cf. Tab. III, 941 cf. Tempi. 1, 1409 Temp. 11, 1490

IIS, 120

* T'ezapl. I, 1239

II9,5 120,2

Ezras II, 885/886

IIB, 32

118, 37 118, 97 118, 99

IIB, 103

Tempi. 1l, 1544/1545 Tab. Ill, 1710/1711

120, 8

Tab. 1I, 1467/1468

128, 4-5

Exras ll, 55/54

129, I 129,2 151, 5 I31,

4-5

I31,6 151, 9 I2I, LX 133, I

cf. Tezzpl. 1, 1371 cf. Tezp/. I, 1006 cf. Exzras 1l, 1756 cf. Ezras I, 1029 Tezapl. 1l, 1228/1229 * Ezras I, 746

cf. Tezpl. 1I, 1231

Templi. 1L, 54/55

Exzras IL, 412/415

cf. Ezrar 1l, 1757 136, 1

Eras. lI, 111/112

136, 4

cf. Exras 11, 764 Exras L, 698/699 Tab. I, 899 Tab. III, 1439/1440 Eras 1, 1032/1034

138, 16 140, 2

144, 5 144, 144, 145, 146,

9 17 7 2-3

147, 12-14

15, 8 18, 19

21, 20 24, 16 27

Prouetbia : 26, 9 21,22 219025

7,25 9, 8

Exras HL, 544/545

cf. Tab. III, 940 Tezzpl. II, 1491

T Eetareis 35

Templ. 1, 738/739 Tab. I, 799/800 :

3555 2 24 2, 6 PX eb

cf. Tezpl. I, 1410 Templ. 1l, 774 Tab. I, 672/673 Tab. I, 1179/1180 * Ezras III, 706 * Tab. II, 389

ZU 5, 14 6, 10

Exzras III, 494 * Tezzpl. 1, 1482/1483 Tab. I, 1097/1098

Sapientia : 15 6, 19-21 8,7

Tab. III, 47 * Tezzbl. 1, 1559/1561 *Tab. II, 1381/13582 *Ezras IL, 450/452

Ecclesiasticus : Xs * Tab. II, 1735/1736 29820 Tab. IL, 371/572 cf. Esras III, 388 44, IO Tezpl. 1, 1393 44, 14

* Tezupl. prol. 18/20

44, 16

cf. Tezzpl. 1I, 1461

Esaias : I, 16-17 o

Exra:s 1l, 1928 Tab. I, 82/85 cf. Templ. I, 225

Templ. I, 461/465 6, 6, 6, 6, 9,

1 1-3 2-3 6-7 7

II, I-3 II, 2-3

cf. Tab. III, 939 T'ezzpl. prol. 18 Tab. III, 1622/1625

Exras lIL, 334/335 * Exras l, 744/745

cf. Tab. II, 725 Tab. 1I, 132/135 Ezras IL, 1384/1386

Canticum Canticorum

RIT cf. Tab. III, 940

403

Ecclesiastes : I, 18 * Templ. 1l, 994/995 Zim Tab. II, 1957/1958 T'ezpl. 1L, 645

Tab. III, 818/819

Tab. I, 506/507 Tab. I, 1361/1362 Ezras IIL, 309/310 Exzras III, 16/17 Templ. 1, 876

Prouerbia :

I, 5 4» 25 51 6, 23 7, 17 IO, 7

S. SCRIPTVRAE

TES 14, I3

28, 16

cf. Tab. I, 684 cf. T'ezzpl. II, 1094 Exzras III, 1709 cf. Tab. 1l, 1650 Templ. T, 71/72 Eszras L, 17/18

Tab. I, 789/790 cf. Tab. III, 1035 Tab. I, 1232/1234 cf. Templ. 1l, 199 * T'ezipl. II, 412/415 ctoeranIN62 cf. Exras I, 891 cf. Exras II, 752

cf. Exras III, 1215 Tab. 1II, 1036/1037 * Tezupl. YI, 1176 cf. Tab. II, 1555 C.C. CXIX A

404

INDEX

Esaias :

31, 9 35, 17 42, IO

45, 44, 44, 44,

6 24 27 27-28

45, I 45,

1-5

45,4

LOCORVM

Daniel :

cf. T'ezipl. 1, 22 cf. Exzras III, 536 Eszras. II, 1740/1741 cf. Tezzpl. I, 1176 Templi. ILI, 1588 Tab. I, 1005/1006 Tab. 1I, 873/875 Esras I, 120/121 Eszras I, 141/142 Eszras I, 122/124

cf. Ezras III, 121 Exzras IL, 984/985 *Eeras I, 125/134 Esras I, 151

9254TT

Tab. IIL, 945/946

55; 5

* Evras II, 1898/1900 Tab. III, 480/481

54, 3 56, 4-5

60, 8 60, 18

61, 1 61, 1-2 OT

61, 7 61, 9

62, 6 66, 22 66, 24 Hieremias : I, 6-13 2, 28 857.

19, I4 29, 4-5

29, IO 31, 55 31, 34

Tab. II, 648/652 Esras ll, 567/568 Exzras I, 1750/1751 cf. Ezra; IIL, 205 *Tab. TI, 1235/1236 * Tab. I, 1237/1241 cf. Tab. III, 785 cf. Tab. III, 1524 Tab. III, 1323 * Tab. III, 3811/1815 Exras III, 1638/1639

* Tab. IL, 948/950 Tab. IL, 950/952 cf. Evras II, 1121 Exras L, 768/769 Tab. TI, 1201/1202 cf. Tezzpl. IL, 56 Exras L, 114/117 * Esras I, 117/119

* Ezras II, 870/872

31, 40

51, 58

Exras 1, 142/144

52, 50

Exras 1, 758/759

"Thren. 4, I

cf. Ezras IL, 129

14, I4

cf. Tab. I, 436 * Tezpl. 1L, 297 * Tab. I, 516/517 cf. Tezzpl. I, 1269 Tab. I, 1049

27, 8-9

* Templ. 1, 332/333

8, 16 10, 5 IO, 5-8

9, 24 9, 25 9, 27

T1087

12, 4 Osee:

6, 2-3

* Ezras IL, 464/465

7.4

* Ezras III, 1745

Iohel :

* Tezzpl. 1, 297

2.0 Michaeas

4,8

:

6,8

* Eeras III, 554 cf. Tab. III, 694

Habacuc :

2,4 3,2 3,8

*Tab. III, 1406 SZbSDuGrO * Eezras IIT, 48/49

Sophonias :

TX

Exzras III, 292/293

TNT I, I-4 IXIAC 2T 2, IO

Exzras 1l, 1067 * Ezras Il, 12/20 Esras 1l, 20/25 Esras I, 1568/1569

Esras 1l, 26/27

2, 19-20 Zachatias : T.T I2 3, I 3, 5-5

Exras M, 375/379 * Eras 1I, 27/29 * Ezras I, 1726/1728

Exras II, 1868/1870 * Ezras II, 1870/1875

4,9

Eszras II, 370/572

5; 7-8

cf. Tab. I, 1364

I4, 7

Esxzras III, 1801/1802

2, II-I2

4,2

* Eras II, 1560/1564

Tab. II, cf. Exras cf. Ezras cf. Exras

92/95 Il, 931 III, 1025 III, 1703

I Machabei :

Daniel :

I, II-13 2, 34-35

cf. Ezras I, 96 cf. Eras III, 356 cf. Ezras III, 134 * Evras III, 137/139 Exzras III, 139/141 Esras I, 279/282 *Tab. I, 560

5.2

Malachias :

Ezechiel : I, 5-10

cf. Ezras 1I, 1027 cf. Exras Il, 1661

5, 5 3, 39 5,39

Aggaeus :

* Tab. 1, 927/929 Exras 1L, 616/617 Exzras IL, 617/618

31, 38

S. SCRIPTVRAE

cf. Exras II, 1121 cf. Tab. I, 62

4; 44 4, 47

pn

cf. Exras I, 1197 Exras 1, 1199 cf. Ezras III, 1494

INDEX

LOCORVM

Matthaeus : 2 1-2 cf. Exras III, 484 207 Tab. II, 848/849 2. 2T cf. Exrar III, 1232 AIT cf. Templ. 1l, 877 zB Templ. 1, $06

3, 16

cf. Temp. I, 1612

4,2

cf. Tezpl. I, 1050 cf. Exzras III, 1202

45 4, 17 4, 19 dT

cf. Templ. 1, 631 * Tezipl. II, 518/519 Exzras I, 1338/1339 Exzras 1lI, 281/282 cf. Tab. I, 435

ST 555. 5,6

cf. Tab. I, 24 cf. Ezras II, 1751

5,8

Tab. 1, 804/805 cf Tezpl. 1l, 534

5,9 5» 14

*Templ. Y, 521/522

5385 5, 15-16

Exras I, 991/993

5, 16

3» 17 3» 17

5; 17-18 5,18

5, 5.» 5. 6, 6,

21-22 43-44 45 1 2-18

6, 5 6, 9-13

6, 12

6, 35 7,2 7,19 7,25 7, 28

9, 9 1o, 8

Io, 34 IO, 42 LITT L1:20

12, 28 12/20 T2549

I5, 17 13, 22

13, 24/25

cf. Tab. I, 860

cf. Tab. I, 982 Terzzpl. 1, 3044/1045

S. SCRIPTVRAE Matthaeus : 255 48

13,

52

13, 54 I4,

16-21

16, 18 16, 16,

Ta». 1L, 1974/1975

Exzras III, 328 cf ab. T5 7T cf. Tab. II, 1326 cf. Ezras II, 865 Tab. 111, 1804/1805

cf. Tezpl. 1, 167 Tab. 11, 287 Exzras 1l, 569 Templ. I, 1710/1712 cf. Tab. III, 1355 * Tab. I, 123/124

cf. Ezras III, 2026 cf. Ezras Ill, 734 cf. Tab. I, 40 cf. Tab. I, 435 Tab. III, 464/465 Exzras I, 1790/1791 Temzpl. II, 137/139 * T'ezzpl. I, 893/894 Tab. III, 225/226

cf. Tab. III, 998 cf. Ezras 1, 392 Tab. I, 726/727 Eszras 1L, 1139/1142 cf. Exrar I, 1805

Tab. L, 574/575

ctia zo cf. Exzras I, 1621

Tab. L, 552/353

Tab. 1, 874 cf. Ezra: Il, 206 cf. Templ. 1, 1552 Tab. I1I, 227/228 cf. Tab. I, 686

6 IO

17 12

Tab I, 1353/1354 Tab. 1, 1353/1554

* Exras I, 56/57 Tab. III, 1096 Tab. III, 1098

Eszras I, 1143/1144 19,

I9, 19, 19, 19,

17-18 17-19 17-21 18-19

19, 2I

Tab. 1I, 1032/1033 Tezpl. YI, 1344 cf. Exras III, 1411 Templ. Y, 659/661 cf. Exras III, 1470 Tab. I, 755/761 cf. Tezzpl. I, 1131 Eszras L, 711/714 Templ. Y, 658/659 cf. Templ. I, 1149 * Tezzpl. II, 1345/1346

Exras I, 714/715

*Ezras 1L, 971/974 Tezpl. I, 166/167

Tab. I, 1391/1392 Tab. 1I, 928 Templ. Yl, 377 cf. Ezras I, 454

cf. Ezra; 1lI, 1835 * Tezzpl. YI, 364/365

cf. Tab. III, 1641 Exzras 1I, 1063/1064

cf. Tab. I, 740

Exzras lIL, 283/284

cf. Tezupl. I, x114 17, "e 17s 18, 18, 18, 19, 19,

cf. Tab. I, 626 Tezzpl. I, 463/464 *Tab. III, 11/14

405

19, I9, 19, 9, 20,

27 27-29 28

29 I-2

207 2 20, 8 20, 8-10 20, 9-10 2T x2 2X 227 22» 227 225 20r

57-40 2-I3 13 21 25-28

30

D 39 22 55 24, I2

Exzras Ll, 1141/1142 cf. Eras IUD EATS Exras L, 961/962 cf. Tab. III, 1099 Tezpl. 1, 1151/1154 cf. Tab. II, 1708 Exzras 1, 963/966 Templ. I, 1414 cf. Tezpl. 1I, 1371 cf. T'empl. Il, 622 cf. Tab. II, 1761 cf. Tab. 1I, 420 CET ab UID TA Tab. YI, 1782

cf. T'ezpl. 1I, 6o Exras III, 1978 Exzras IlI, 975 Tab. III, 685 Ezras III, 1628

cf. cf. cf. cf.

Templ. YI, 860/861

cf. Exras 1I, 1038 * Tezipl. I, 654/655 cf. Tezpl. 1, 535 cf. Exrar 1I, 1786 Tab. I, 1267/1268 cf. Exras III, 1102 * Tab. II, 165/166

INDEX

406 Matthaeus :

LOCORVM

cf. Tab. III, 1060 Tab. II, 1200 cf. Tab. II, 1621

24, 55

24, 40-41

Exras IlL, 1477/1479

S. SCRIPTVRAE Lucas : 27 10

5, 25 4, 19

25, 1-12

cf. Tab. II, 1921 cf. Tab. III, 1055

6, 57-38

25502

Templ. L, 993/994

6, 48

cf. Exras I, 1614 *Tab. II, 849/850 * Templ. 1I, 1064/1065 cf. Ezras L, 314 * Ezras II, 1689/1690 CESTgP 1287 Templ. 1, 1615/1616 Exras 1, 925

25, 54

26, 56

27, 57

27, 46

27, 51 28, 10 28, 18

Exzras I, 214/215 Tab. I, 1041/1042

28, 19

28, 19-20 28, 20

Matcus

I, I, 5, 6,

cf. Tezpl. IL, 725 cf. Tezpl. IL, 856 Tab. I, 31/33 Eszras 1l, 627/629 Tezpl. I, 1058/1059 Tezzpl. 1L, 329/330

:

I-2 9 15 7

9, 50

Templi. 11, 1062/1063 cf. T'ezzpl. II, 1212 cf. Tab. I, 24 cf. Tab. I, 891 Exzras Il, 1175

IO, I9 IO, 30

cf. Ezras III, 1470 cf. Tab. IL, 1709

12357 129820

Eszras 1, 160/161

Tab. YII, 1xox

I2, 30-31

I5, 27 16, 15 16, 15-16 16, 16

16, 17-18 16, 19 Lucas : I, 5 Sqq 15517 1, 55

1, 36

T37À I, 78-79

cf. Tab. T, 385 * Tab. I, 1266/1267 c£ Tab. ll, 755 cf. Tab. IL, 1779 cf. Tezapl. 1I, 1580 cf. Tab. I, 1297 cf. Tab. IL, 167 cf. Tempi. I, 881 cf. Tezzpl. 1I, 426 Exzras IL, 1573/1575 Tab. II, 1277/1278

Tab. II, 888/89x Templ. 1l, 3194/1195 Tab. III, 465/468 Tab. YII, 1587/1588 cf. Tezp. IL, 65 Templ. I, 895/896 Tab. III, 1600/1601 cf. Ezras L, 555 Exzras 1l, 1122 Tab. 1I, 1795/1796 Ezra; III, 583/584

25879

cf. Exras III, 499

7, 28

IO, 20 TO 27 II, 3

II, 3-4

INZO II, 24-26 I2, 55 12, 36

12, 57

Esxzras III, 1819/1820 cf. Tezzpl. 1L, 664 Tab. III, 785 Tab. III, 1524 * Tab. III, 1411/1412

* Templ. I, 1706/1707 cf. Ezras III, 734 Tab. I, 1352/1353 cf. Tab. IL, 1705 cf. Tab. II, 720 ctp ED UT cf. Tezpl. I, 1320 cf. Tab. III, x615 cf. Templ. I, 1308 Terzzpl. I, 1710/1712 Exzras Il, 569 *Tab. I, 725/726 Templ. 11, 636 *Tab. I, 654 Tab. lI, 595 Tab. 1, 657/659 Tab. II, 1458/1459

12, 42

* Tab. I, 844/846

12, 49 I5, IO

* Ezras L, 1791/1792

16, 9

16, 17 Y], 354-55 18, 18

18, 34

I9, 16-19 19, 16-20

20, 35-36 20, 36

cf. Ezras IL, 546 Tab. I, 1271/1272 Tezzpl. II, 135/137 cf. Tab. III, 1641 cf. Tab. I, 1058 * Tab. II, 1031/1032

Tab. I, 361/562 * Ezras IIL, 1692/1696 * Ezras II, 1270/1271 cf. Tab. 1I, 645

*Tab. 1I, 1099/1102

*Tezzpl. Y, o[ 14 cf. Templ. 1l, 554 cf. Ezras Ill, 1786

2T IS 21, 54 2212

23, 45 24, 32 24, 44 24, 45

Exzras 1I, 1615 cf. Tab. 1I, 938 Templ. I, 1056/1057 Tezpl. 1L, 760 Tezazpl. 1, 1615/1616 Tab. 1I, 163/164 T'ezpl. I, 1640/1642 Exras III, 1741/1742 Exras I, 197/198 cf. Exras 1I, 1687 Tab. I, 1389

Iohannes :

ITA

I; 16

INIT

cf. Tab. I, 1242 cf. Tab. TI, 1318/1519 Tab. III, 1585/1586 cf. Exras 1I, 961 cf. Tab. I, 1245 Tab. Y, 1244 Tab. YII, 624/626

INDEX

LOCORVM

Iohannes :

I, 29

* Tab. III, 1195

* Exras ll, 745/744

cf. Ezras 1I, 1686

1, QU 2, 2,

47 TA I4-15 I9

25

19-20

2,20

2

3,5 3, 34-35 4, 35-36 5, 2-3 $33 5. 46

6, 15 7,2 7, 2-14 8,2

8, 2-3

8, 6-7 8, 28

823

8, 34 9, 7

IO, 9

10, 16

II, 35 I1$j52

12, 16

12, 24 12, 26

15, 35

14, 2

14, 6

ck Evrar T, $97 cf. Tezpl. 1, 59 cf. Exras III, 1978 Templ. 1, 14/15 Exras 1I, 598 cf. Exras I, 1431 * Tempi. Y, 16 cf. Tab. III, 1568 * Tab. IL, 1319/1321

*Templ. I, 493/496

Exras lI, 254/257 Tezzpl. YI, 1542 Tab. I, 75/76

*Templ. 1L, 354/355

Tab. I, 876 cf. Ezras 1, 1038 cf. Ezras IlI, 1195 cf. Tezpl. 1I, $8 cf. Exras II, 407 *Tab. I, 722/724 Exras I, 201/203 * Tab. 1I, 770/771 cf. Erzas I, 1185 cf. Exras III, 431 Tab. IL, 1465/1467 Templ. 1, 585/586 Tezpl. 1L, 277 Tezpl. 11, 785/785 cf. Tab. 1I, 1770 cf. Ezrar 1, 185 Tab. I, 359/360

Tab. I, 888/889

cf. Tezzpl. 1M, 536 * Templ. 1, 1529/1530 cf. Tab. 1, 678 cf. Templ. prol. 47/48 cf. Tezzpl. II, 551 * Tezzpl. 1, 1642 cf. Ezras I1I, 1468 Tab. I, 809/810 Tezzpl. Y, 584/585 cf. Tezp/. 1, 276 Exzras 1l, 1090

14,9 I4, IO 14, 16

14, 21

14, 23 14, 27 14, 28

1125

16, 12-15 16, 13 16, 20 16, 22

16, 25

Exras ll, 475/477

Esras I, 528 14, 8

S. SCRIPTVRAE Iohannes : 15, 4-5

Tezzpl. TI, 207 Tab. III, 1209 Tab. III, 1209 Eras lI, 12/15 * Tab. I, 581/582 *Templ. 1, 1207/1209 cf. Temzpl. 1I, 557 Eras 1, 6/8 Eras II, 9o1 cf. Ezrar IlI, 203 Esras ll, 943

I6, 35 1715 I5. 17, 6-7

17,9 17, 20-21 17,26

Tab. I, 1148/1151 cf. Ezras 1, 235

Tab. 1, 577/579

cf. Exzras 1I, 866 Exzras III, 173/176 Templ. Y, 3059/1061 cf. Tezpl. 1l, 538 cf. Tab. II, 1233 * Tezupl. I, 1309/1210 cf. Tezpl. Il, $57 cf. Exras 1, 1339

Tab. IL, 772/773

Tab. I, 425/427 cf. Tab. I, 1198 cf. Templ. 1I, 772 Tab. III, 1545/1547 Tab. III, 1548/1549 Tab. 1, 369/371

*Tab. 1, 372/575

I9, I9 19, 20-22

cf. Exras III, 3567 cf. Ezras I, 314 CLE PT Ts

19, 29

Exras L, 440/441

18, 1

19, 34 21,8

212517

Templ. 1, 762 Esras IL, 511/512

Templ. Y, 575/576

cf. Ezra; III, 280

Actus Apostolotum : iit Tab. I, 551/352 Tab. III, 700 Tezzpl. I, 1052/1055 1, 3-4 IMS cf. Tezzpl. 1, 413 cf. Tezzp. 1, 807 I, 15 Sqq 2, 1-2 2 c4 2, 5-4

2, 3-II 2,57 5, 1-8 2022 3, 25

4, 1-31

4, 12 4, 32

4» 55 7, 51-52

cf. Tab. I, 41

cf. cf. cf. cf. cf. cf.

Tab. II, 306 Tab. II, 1910 Ezras III, 972 Tab. I, 84 T'ezpl. I, 821 Exras I, 1160

Exzras II, 1950/195r

Tepl. 1I, 6x Templ. 1l, 359/361 Tab. 1I, 1810

Tezzpl. 1I, 358 cf. Exras 1, 1165 * Templ. I, 288/289 Tab. IL, 30/31 * Tab. 1I, 1262/1263. cf. Tab. IL, 1577 * Templ. I, 665 cf. Tezpl. I, 1072 Exras 1, 625 cf. Ezras 1I, 657 * Tab. 1I, 1272/1273. cf. Templ. T, 668

*Templ. 1l, 974/976

407

408

INDEX

LOCORVM

Actus Apostolorum : cf. Tezzpl. IL, 1096 359)5) * Tab. II, 180/181 7, 6o Templ. IL, 980 cf. Tezpl. 1L, 886 8, 4-5 cf. Ezras I, 1650 8, 9-24 cf. Templ. 1I, 888 8, 14-17 * Eeras III, 1013/1014 8, 21 Exzras IL, 1157 9, 15 cf. Exras I, 1587 9, 36-41 cf. Exras I, 402 IO, I-2 cf. Evrar IT, 1125 IO, 44 cf. Tezpl. ITI, 1039 I3, 2 Sqq Templ. I, 223/224 13, 48 cf. Tezzpl. IL, 149 I5, 22-20 cf. Tab. I, 1309 15, 28-29 cf. Ezras I, 1622 L720168 cf. Ezras I, 1092 18, 5 cf. T'ezpl. IL, 893 19, 6 Tab. II, 156/158 ue nl Tezzpl. II, 151/152 2152s cf. Ezras L, 1673 24, 28 Rom : 155587) 92

2, 6 o TA DOT 3, 25 4, 5 4, 25 5,1 5.574 3515

S. SCRIPTVRAE Rom

:

Templ. 1L, 86/87 cf. Tezpl. IL, 1320 cf. Exras I, 41 12, 6

np. o I23410

13, 14 15,4 15, 18

I5, I9 15, 26-27 DN OT

* Evras I, 404 * Ezras I, 1244/1245

Tab. Y, 502/504 * Eras I, 1265

* Ezra; II, 1671/1672 cf. Ezras 1, 187 * Tezzpl. II, 481/482

Tab. II, 1584/1585 Tezpl. I, 1253/1254

I, 30 2540

Exras 1, 947/948

3, 1-2

5, 6

3, TI

£e ue 3, 17

4, 12 5,8

6, 525

6, 9 7.25

8,9 8, 11

8, 15

Templ. YI, 920/921

SN

Exzras I, 1060 Exzras II, 910

8, 24

Tezpl. 1, 1442

8, 28

Exras III, 1926/1927

8, 34

* Tab. II, 1221/1223 cf. Tab. III, 1539 cf. Exras I, 919

8, 39

Templ. Y, 6ox

9, 25

Exras II, 1137/1138

IO, IO I2, I

Tab. T, 245/246

Eszras 1L, 747/748 Tezpl. IL, 187/188

i232

Tab. II, 143/145 Exzras 1, 1232/1223 Exzras 1, 716/717

6, 12 6, 19

9; 4-6 9, 9-10

9, II 9, 14

Exras I, 729/730

Eszras I, 1145/1149

* Tezzpl. IL, 710/713 * Tab. III, 877/878 Eszras III, 1865/1866

9, 14-15

endum TEQ * Ezras III, 891/893

9; 27

*Esras I, 1246/1248

IO, I-2 IO IO, 31 TITSUE LI, 29 1252 I2, 4-14, I 12, 8 I2, 8-10

cf. Tab. III, 1245 Tab. III, 1760/1761

* Tezzpl. IL, 529/530 Tezpl. II, 98/101 * Tezzpl. 1I, 256/257 * Tezzbl. Y, 285/286 Terzzpl. I, 17/18 Esras 1, 8/9 cf. Ezra; 11I, 806 Tab. 1II, 1223/1225 Eszras IL, 725/727

6, 3

cf. Tezzpl. I, 1396

Templ. 1L, 430 cf. Exras IIL, 1755 * T'ezzpl. 1L, 747/752 Tab. T, 479/480 cf. Tezpl. II, 1314 Esras 1, 1772 cf. Tab. I, 330 cf. Ezras IL, 1686 *Tab. 1, 290 * Tezupl. I, 19/20

cf. Exras 1, 935 CINMIGPSIIN220 cf. Tezpl. 1L, 1136 Terzpl. Y, 1049 Eras I1I, 1162 Tab. III, 1625 * Tempi. I, 1309/1310 cf. Ezras III, 1996 Templ. prol. 3/4 * Tezzpl. II, 110/112 Tab. 1I, 717/718 cf. Tezzpl. IL, 153

cf. Tezpl. 1, 1486 cEXEras b 227 * Ezras IL, 1694/1695

ite Ett

2, 9

Tezzpl. Yl, 304 Eras lI, 677/678 Ezras II, 1478/1479

* Tezzpl. 1, 1650/1652

cf. Ezra: III, x613 * T'ezzpl. YI, 614/616

*Tab. Y, 5/6 Tab. 11, 802 *Tezpl. I, 59/60 *Tab. II, 1370/1372 Tezzpl. 1, 1087 j T'empl. 11, 186/187 *Tab. III, 1786/1788 cf. Templ. Y, $18

cf. Ezras I, 1555 * Ezras I, 464/466

Tab. II, 123/127

* T'ezzpl. Yi- 1459/1465

I2

cf. Tezzpl. 1I, 1136

INDEX

LOCORVM

I Cor. : 12, 28

I5, I-4 135, 4

15, 4-6

135, 8 15, 8-10 13, 9

I3, 9-IO 13, 72 15, 5 155022 15, 28

15, 41-42 15, 49 15, 57 IPICor-2, I4-15 QT 217 4,5 5,1

5,6 5.15

5, 16

5,17

S. SCRIPTVRAE ill Grex.

cf. Esras IlI, 648 Tab. III, 472 Tab. III, 1508 Tab. III, 1410 T'empl. 1, 1702/1703 Tab. Ill, 559/562 cf. Tab. III, 1399 Tab. I, 1342/1345 Tab. I, 378

Tab. 1l, 774/775

Terzzpl. II, 1124/1126

Tab. 1, 1345/1347

* Ezras IL, 1671/1672 cf. Tab. III, 1568 Tab. IlI, 109 Templ. I, 826/827 Exzras 1l, 746 cta aba Ioa * T'ezzpl. II, 1639/1640 Tab. III, 828/829 GE rU m2

cf. Templ. II, 1098 13, 15 Gal. : 2,9

35, 19 3, 27

4, 26 95 6

Eszras I, 1768 Exzras 1L, 506/507 Exzras I, 18/21 cf. Tab. T, 626

Exzras 1L, 498/499

* Ezras II, 1908/1910 Tab. 1, 1303/1304 Exzras IL, 940/941 Tab. 1I, 810/811 cf. Tab. III, 561 * Tezpl. Y, 1415 * T'ezzpl. YI, 290/291

cf. Ta». III, 1751 cf. Templ. 1,22

Tezpl. Y, 299/300 cf. Tab. III, 1182

* Evras I, 1234 cf. Tezzpl. I, 1098 cf. Tezpl. 1l, 457 Tab. 1I, 221/222 Tezzpl. 1, 3539/1540 Templ. YI, xo80/108x

Exras I, 983/984

Tab. I, 1203/1204

cf. Tab. TII, 148 cf. Exras III, 675 * Tezzpl. Y, s10/511

Exzras ML, 754/755

Tab. III, 1284/1286

II, 18-28

I1,26

* Ezra: III, 944/945

II, 26 sqq 1I, 26-27 II, 27-28

12352 I2, 4

cf. cf. cf. cf. cf.

T'ezpl. I, 1084 Exras II, 1682 Tab. II, 409 Ezras III, 1836 Tab. I, 689

Tab. I, 602/603

cf. Exzras 1I, 865 Tab. III, 161/162 Exzras IL, 1905/1906 cf. Tab. I, 298 * Tab. II, 401 * Tezpl. Y, xor/1103 cf. Exras III, 244 cf. Ezras III, 385 cf. Ezras III, 997 cf. Tezpl. II, 1515 cf. Tezpl. 1, 649 cf. Tezpl. I, 1238 Ezras III, 1233 cf. Templ. I, 240 cf. Tezzpl. I, 240 Tab. III, 799/800

Exzras III, 1162/1163 Tab. 1I, 713/716 Eszras I, 1634/1636 cf. Ezras I, 1817 Eszras III, 1959/1961 * Tab. IL, 64/66 Tab. 1I, 1673/1675 Tab. 1I, 1930/1935 Tab. 1I, 946/948

753 9, 7

* Tab. II, 1284/1285

* Tezzpl. II, 265/267

* T'ezzpl. 1, 1465/1466 cf. Tab. III, 1244

* Ezras III, 1236/1257 * Tenzpl. 1, 929 Tab. III, 58/60 *Tab. II, 1299/1300 Tezzpl. II, 1266/1267 cf. Tezzpl. 1I, 1645 Ezras 1, 1100

Templ. 1, 390/392 Eszras 11, 1863/1864 cf. Ezra: III, 943 Tab. 1, 225/227 cf. Tezzpl. IL, 170

Tab. I, 1044/1045

Philipp. : 202

5, 1 5, 14 5, I9 22120

Tab. 1I, 1616/1617 Exras I, 1682 Exzras 1, 1125 Tab. HI, 417/418 cf. Ezras 1I, 674 cf. Tab. III, 645 cf. Tab. TII, 1455 Eras 1, 1007 cf. Exras 1I, 1577 * Ezras III, $66

409

410 Philipp. : 4, 7

Col. : IX15 I, 17-18 TX

2,35

25 19 5, I

INDEX

LOCORVM

Esxras 1I, 1038 Eras IlI, 1602/1605 Tab. I, 172/174 Tab. HI, 817

S. SCRIPTVRAE DEL 6, 8 6, 16

AE A Prius. E

3,12

4, 6-7

cf. Templ. I, 226 cf. Exras L, 275 Tab. 1I, 1302/1305 Tab. I, 995 Tab. I, 323/324

Exzras I, 174/175

cfe T a521:475 * Tab. I, 1205/1206 *Tab. I, 998/1000 * Tab. II, 152/154 Templ. 1l, 1294/1295

4, T8

4, 8

$219 5, 8-10

2s 35, 12

3, 12-14

3, 14 I Thess. : 4, 15 5, 14 5,23

cf. Tab. II, 1841 Tezipl. 1, 1266 Tezzpl. 1, 1646/1648 * Ezra; II, 1032 * Tab. III, 830/834 cf. Tezpl. I, 1520 Tab. III, 685/687 cf. Tezpl. Yl, 464

* Templ. Y, 962/966 *Templ. 1, 1506/1507 * Ezras I, 1318/1322

Tab. 1I, 314 Tab. YII, 685/687

I, 7-9

I, 16

Hebt. : i.

1.14 25 9

3, 5-6 4, I5 5,14 7, 24-25 7, 26 9;

1-9

9, 5-4

9, 6-7 9, 13 9, 24

* Ezras II, 102/104.

10, 8-10

Templ. Y, 235/236 cf. Tab. II, 1842

10, 16 IO, 38

LING

5; 8-9

ToT-tm- vs I, 5

2, I-2 2,$

*Tab. III, 183/187

Exzras IIL, 671/672 Esras I, 158/159 cf. Ezras I, 419 *Tab. III, 1193

Esras II, 1896/1897 * Tezzpl. I, 1386/1387 Tab. I, 409/410

*Eerarl 29/15

CE TaPs IT 1572 Esras 1L, 1902/1903 ctu] Il 15235 *Tab. III, 1200/1203 * Tab. III, 1205/1206 Templ. 1, 985 Tab. I, 468/472 Tab. II, 1133/1136 Tab. 1I, 1408/1409 Tab. Il, 1149/1150 Tab. Ill, 1429/1430 * Tab. I, 1313/1317 * Ezras II, 870/872 Tab. III, 1406 * Tab. III, 1404

cf. Ezra; III, 806

1I, 36-38

Tezzpl. I, 1137/1140

Exras I, 720/725

1202 15, 7 I5, 14

cf. Tab. I, 626 Tab. 1I, 1500/1502 Exzras 1, 1101/1102 Tab. I1I, 1593/1594

Templ. 1, 957/958

* Tab. III, 1188/1190 Exzras 1I, 313/316 cf. Tab. I, 294

Tab. L, 995/996

ct Tab le r2O0I

Tab. II, 1208/1209 cf. Tab. III, 1581

Tezpl. 1, 13/14 Tezpl. 1, 1257 Templ. 1I, 765/766 Exras I, 184/185

Exras lI, 958/939 3, 6 3, 15 55:17

Tab. IL, 1045

* Tezzpl. 1, 1699/1700

II Thess. :

3, 8

Tab. I, 1218/1219 cf. Tezzpl. 1l, 1417 *Tab. III, 1368/1369 * Tezzpl. II, 112/114

KDTESE

Tezzpl. YI, 1496/1497 3, 1-2

* Evras III, 238/239 Tab. I, 159/160

I5, 15

cf. Tab. I, 614 Tab. III, 984 cf. Exras II, 1943 cf. Ezras III, 2108 Eszras ll, 1597 *Tab. 1, 645/647 cf. Templ. 1, 1106 cf. Tezpl. 1, x106 Tab. TIL, 1404/1405 Tezipl. 1, 1700/1701

ciu erar Iro Tab. III 1146/1147

Tab. III, 84/86

cf. Tezzpl. 1, 334 cf. Ezras I, 278

* T'empl. prol. 20/22 Templ. prol. 23

Tab. Il, 392/595

INDEX

LOCORVM

IJoho:

Tab. IL, 455/457

Tezzpl. 1I, 1566/1568 GE Lab T3772 cf. Tab. II, 146 cf. Tab. Il, 1522

4, I 4, T-8 4,

IO

be 3255 5,6 5,8 IT Petro. 1, 16 I, I9

23-18 2520 3»

Ioh»:

4, 20

cf. Templ. I, 1256 Templ. Y, 1690/1691 cf. Temp. Il, 1386

5I

Tezpl. 1, 1688/1690

III Ioh. :

Tab. I, 618/619

Apoc. :

Exzras l, 930/931 2, YT 2520. 2T

4, 16

*Tab. I, 65/66 * Tab. III, 1751/1755 cf. Templ. 1, 22 Templ. Yl, 90/91 Terzzpl. 1l, 1304 cf. Tab. II, 1074

41I

S. SCRIPTVRAE

I, 7-8

1,4 I, j

Exzras I, 290/292

cf. Ezra: cf. Exras Esras IL, cf. Exzras

I, 892 L, 915 1904/1905 III, 1837

Exras 1, 873/875

Tab. 1, 458/459

Tab. TII, 655/656 * Eeras I, 876/877 cf. Ezras ll, 1837 cf. Tab. I, 436 *Tab. I, 1249/1252 * Tezpl. Yl, 409/411 Tab. III, 1441/1442

Eszras I, 1316/1318 * Tab. II, 120/122

cf. Tezzpl. 1I, 1099 Eszras 1I, 381/382 cf. Ezras III, 1680 Exras III, 636/637 cf. Exras Il, 1006

Exras L, 431/433

Tab. I, 411/413 * Eeras III, 1242/1243 * Tezipl. II, 1264 cf. Esras I, 1379 * Tab. III, 836/838 Tab. 1I, 655/657 cf. Tab. I, 762 Tab. 1I, 684/685 Tab. YI, 1765/1767 * Tab. 1I, 129/131 Tab. IlI, 1754/1756

Tab. 1I, 1617 Tab. 1I, 851/852 Tab. III, 1466/1469 Templ. II, 1058/1060 Esras IL, 1768/1770 * Eeras 1I, 1771/1774 Tab. 1I, 1204/1207

I

CE

Tv

* Ezras 1, 744/745

Exras I, 932/934

cf. Exzras I, 974

* Tab. II, 1478/1480 Eszras II, 1084 * Tab. 1I, 1481/1483 *Tab. I, 1304/1305 Eszras llI, 1030/1031 cf. Tezpl. I, 728 Tab. III, 839/841 *Tab. I, 806/807 Tab. I, 1086/1087

Xv 2» 2. Non Oo-

GP IDEST

Tab. II, 1220

Exzras 1L, 1091 * Tezzpl. 1, 783/184

Exzras ML, 349/351

SM ov vw Mv d Vw SOS

5,5 3, 18

4, IO

*Tab. 11, 66/68

Tab. 1L, 393/394

Tob 11251255 *Templ. I, 1291/1292 cf. Tab. III, 1572

Tab. 1, 797/798 Tab. III, 71/72

21,4 tts

21925 2:1952:7 22, 5-4

22, I4

24, 5 24, 4

Tab. I, 1084

INDEX Adamnamus De locis sanctis (CC 185, 9-10 197

SCRIPTORVM

| CLX XV) : (eh EE ME cas: cf. Exras lll, 391

Augustinus 39

De diuersis quaestionibus (PL XL) : cf. Ezras l1, 497

Enarrationes in psalmos (CC. X-XXVIII-XL) : 838, 24-839, 51 cf. Exras 1l, 1037

1975, 13-15

cf. Ezras 1I, 1026

De sermone Domini in zonte (CC XXXV) : 2 cf. Tab. 1, 26 Beda

De Tabernaculo : I, 513 sqq. I, 633. 977 sqq. lI, 1361 sqq. III, 1240 sqq.

cf. cf. cf. cf.

De Templo : I, 1185 sqq. I, 1269 sqq. II, 1277 sqq.

cf. Tab. YII, 1242 cf. Tab. I, 513 cf. Tab. TII, 1242

In Samuelez (CC. CXIX) : I, 403-412 Il, 993-1026 IL, 1221-1225 III, 2590-2596

cf. cf. cf. cf.

In Lucam (CC CXX) : Il, 1132-1139 III, 1897/1905 2370/2372

cf. Tab. I, 930 cf. Tezpl. I, 1320 cf. Tezpl. IL, 1267

IV, 992/995

Tezzpl. Tezpl. Templ. Tezzpl.

1, 1269 1I 1575 IL, 1575 Il, 1575

Tab. I, 1047 Ezras 1l, 1014 Tab. I, 1047 Tab. I, 930

cf. Tab. III, $96

V, 1019/1026

cf. Tab. I, 1047

Hoziliarum libri II (CC CXXID): ID-1, 91-210 Il, 24, 258-269

cf. Exras 1, 497 cf. Exras 1l, 497

De locis sanctis (CC 251

cf. Ezras I, 421

CLX XV) :

261 De temporum ratione (ed. Jones) : 179, 18 sqq. 198, 1-201, 95

cf. Exras IL, 365

cf. Tempi. 1, 568 cf. Evras III, 156/157

Benedictus

Regula (CSEL LXXV) :

VII

cf. Exras III, 468

INDEX SCRIPTORVM Cassiodorus

Expositio in psalmos (CC X:CVII-XCVIII) : cE Tab. II, 1565 GE: Templ. 1I, 28

Ps 86, 1

Eusebius/Hieronymus Chronicon (PL. XXVII) :

379-386

cf. Esras 1I, 786

Eusebius/Rufinus

Historia ecclesiastica (GCS IX) : cf. Templ. 1L, 1036/1038 cb Templ. 1, 632/634

165, 13-14

169, 17-21

Gregorius Magnus Moralia in Iob (PL LXXV-LXXVI) 291 D-292 C

346 C - 3547 B 459 A-B 636 B

: cf. cf. cf. C.

Tab. 1lI, 1700 Tab. 1I, 582 Exzras 1L, 1014 Exzras ll, 1014

Homiliae in Ezechielem (PL LXXVI) : 857; B-C c: Tab. 1, 342 932 D (S Templ. 1, 256/257 cf. Templ. II, 1267 954A CE. Tezpl. I, 532 957 € cf. Templ. Yl, 930 (us Tab. 1, 342 965 A 963 A-B c. Templ.l, 532 cf. Tezzpl. 1L, 930

969 C - 970 A

977

983 A-B

992 A.

1008 D - 1009 A 1013 B

1034 C 1057 C

cE cf. cb cf. CE. CE:

Tezpl. YI, 1460

cf.

Exras L, 955

Templ. Tezpl. Templ. Tezzpl. Templ. cf. Templ. cf. Tezzpl.

1l, 550 Yl, 1325 1, 256/257 Il, 1172 I, 1715/1720 Yl, 950 YI, 894

1070 À - 10731 B

. Tezpl. Y, 304 cn Tezzpl. 1L, 795 cf. Tezzpl. 1l, 1398 . Tab. Y, 342 ct. Templ. 1l, 930 cf. Tezzpl. 1I, 1083 Tab. 1, 342 Ct. Tezzpl. 1, 959 cf. Tab. I, 342 ch Templ. 1, 930 cf. Templ. 1l, 1282 cf. Tab. 1I, 1700

Homiliae in Euangelia (PL LXXVI) : iiori C 1139À

cf. Tab. YI, 639 cf. Tab. 1, 544

1044 1044 1045 1047 1047 1048 1049 1054 1067

C D À D D - 1048 B A-B B B-D D-1068 A

1067 D-1069 B 1070 A-D

cb Templ. Y, 1320

413

414

INDEX

SCRIPTORVM

Gregorius Magnus Horiliae in Euangelia : 1122

D - 1124 A

1228 C - 1229 À

cf. Tab. 1II, 596 ct Exzras II, 1847

Hietonymus De situ locorum (PL XXIII) : 884 B

884D -885 A 904 906 918 923

C C B D

cf. Templ. 1, 534 cf. Exras III, 261/267 cf. Tezpl. 1, 511 ct: Exzras 1, 1287

cE Exzras L, 1287 CE Ezras I, 1287

De nominibus bebraicis (CC LX XII) : 62, 18

62, 24 65, 6-7

65, 11 64, 22-25 65, 26 66, 26 67:10

67, 15 67, 19

68, 7-8

72, 65 73, 6 74, 20 74, 20-21

75.4 RT

76, 28

TIS Jn e 3/255 79, 12 79, 20 83, 29 105, 7 105, II

I04, Io7, 109, 109, IIO, I20, I21I,

29 25 9-II 21 20 25 9-IO

c£ c£ Ci. cE Ch Cf. cf CE

Exras L, 477

Ezras Esras Ezras Eras

I, 1590 II, 58/59 I, 1610 1l, 1464/1465

Tab. TII, 1715 Tezpl. 1, 1280 Exzras I, 242 cf. Exras III, 1550/1552 CE c£, cf cf. cf. cf.

Exras lll, 1267/1268 Tab. 1l, 1702

ct: c£. cf. cb cf. cf. c

Eras L, 3610 Exzras III, 1632/1635 Exras 1lI, 1464/1465 Tab. 1, 555 Tab. I, 79/80 Tab. 1, 555

Tab. 1l, 503 Tab. II, 1772/1773 Tezpl. 1, 512

Exzras 1, 242 (s. Eras 1, 425

T'ezzpl. 11, 989

cf. Tab. 1, 525/526 c£ cf. cf. cE

Tab. 1I, 619 Exzras I, 914 Exzras 1l, 44

Tab. I, 117/118 c£, Tab. 1I, 695 cf. Tab. I, 79/80

cf. ck cf. cf. cf. ch cf. cp cf. c& cf. cf. cf. ch

Tab. 1I, 695 Exras lI, 1925 Tezzpl. Y, 507 T'ezapl. Y, 1280 Exzras I, 663 Exras 1I, 465 Exzras II, 1685 Eszras 1I, 44

Tezpl. Y, 72 Esras III, 608

T'ezapl. 1, 196 Templ. Y, 334 Exras 1, 155 Tab. II, 15

INDEX SCRIPTORVM Hieronymus De nominibus bebraicis (CC LX XII) : I2I, 9-IO 12327

cf. cf. cf. cf.

I24, IO 124, 23 Dos TT

cf. Evras I, 1372 cf. Ezras ll, 44 cf. Ezra; 1lI, 247

125, I25, 129, 129,

cf. cf. cf. cf. cf. cf. cf.

26-27 31 5 18

130, 20 138, 5 138, 142, 143, 143, 148, 148, 149,

6 3 29-30 35 4 12 27

152, 15 160, 17

Templ. 1, 512 Exras I, 189 Exras 1, 897/898 Ezra: Il, 608

Exzras 1l, 44 Evras III, 24 Ezras III, 128 Ezra: I, 1806 Ezra: III, 1550/1552 Ezra» llI, 39 Tezzpl. 1, 69

cf. Ezras I, 15 cf. Ezras ll, 44 cf. Eras 1I, 665/666

cf. Exzras I, 1064 cf. Exras III, 2075 cf. Ezras I, 1828 cf. Exras 1, 1335 CUMSSsranit1225 cf. Ezras IlI, 2029 cf. Exras lI, 1464/1465 cf. Exras I, 1803

Commentarii in Esaiam (CC LX XIIIL-LXXIII A) : VUES EX ENS cf. Exras 1l, 1030 474, 51/57 cf. Tab. 1I, 690 504, 39-506, 9o cf. Evras I, 134

Commentarii in Exechielem (CC LX XV) : cf. Tab. II, 1395/1400

601, 1554/1559

Coramentarii in Danielem (CC LXXV A) : 827, 189-828, 204 cf. Ezras I, 96 866 A-869, 225 cf. Ezras III, 141 Coramentarii in Ioel (PL XXV) : 1034 D - 1035 A

cf. Tab. II, 690

Corumentarii in Sobboniam (PL XXV) : 1412 B-C

cho Esras Ir

Commentarii in Mattbaeurm (PL XXVI) : 169 B cf. Tab. II, 746 Epistulae (CSEL LIV-LVI) : $3 461, 19 461, 9-462, 4 461, 19-20

64. 598, 598, 598, 600,

4-9 10-15 19-599, 8 10-12

604, 16-18 605, 6-16

606, 12-13 611, 10/12 106 278, 20-24

cf. Exras II, 878 cf. Exras prol 4/9 cf. Ezra; IlI, 6

cf. cf. cf. cf.

Tab. Tab. Tab. Tab.

III, III, III, III,

201/204 892/899 1004/1011 662/665

cf. Tab. III, 810/814 cf. Tab. III, 1164/1172

cf. Tab. III, 737 cf. Tab. III, 447/450 cf. Tab. II, 74/75

415

416

INDEX

SCRIPTORVM

Hietonymus : uide Eusebius Iosephus

"Antiquitates Iudaicae : tll (S. 2:

cf. Tab. IL, 72/75 cf. Tab. 1I, 825 cf. Tab. II, 894 CET aP SENT T22

2519 X, 1I, 1-4

DNE 2-3, I

Mdh epi 47 5I

$e

»4 b)

127

cf. cf. cf. CEU cf. cf. cf. cf. cf. CE cf. cf. cf. cf. cf. cf. cf.

Tab. I, 340/341 Tab. 1l, 224 Tab. III, 949 TAE ULETAT Tab. III, 958 Tab. I, 930 Tezzpl. I, 382/384 Tezzpl. 1, 572 Temp. I, 789 ras 221 Tezzpl. 1l, 15/27 Tezzpl. 1L, 69/72 Eras I, 95 Exzras 1l, 469 Ezras I, 1720 Exras 1I, 203/204 Ezras 1l, 480

cf. Exras Exzras Ezra: Ezras Exzras Exras

cf. cf. cf. cf. cf.

II, 785 1l, 1309 1l, 1280 1l, 1718 II, 1747 III, 1491

Isidorus

Eitymologiae : XIL Or, 60 6, 50 XVI, 8,5 9, 5 a e 26, 12 2 GNIT2 ETT

XVII, 7, 55

XIX 29 TT 27,1,4 28, 1 28, 1-4

cf. cf. cf. cf. cf. cf. cf. cf. cf. cf. cf. cf.

Exras I, 685/686 Tab. II, 154 Tab. III, 481 Tab. II, 149 Ezras 1l, 1165 Tezzpl. 1I, 797 Ezras 1I, 1165 Tezzpl. 1, 841 Templ. I, 1635 Tab. 1l, 155 Tab. II, 160 Templi. I, 1635

Libri Carolini (MGH, Concilia II Suppl.) : cf. Templ. I, 1355 sqq. Origenes In Exodum (GCS XXIX) : 239, 2-6

239, 11-14 240, IO-II 240, II-I2 240, 22-26

240, 29-241, 5

243, 6-12

cf. cf. cf. cf. cf. cf. cf.

Tab. Tab. Tab. Tab. Tab. Tab. Tab.

II, 1275 II, 862 IL, 138 II, 150 II, 65 II, 709 III, 455

INDEX

SCRIPTORVM

Orosius Historiae (CSEL V) : 20,5 -21,3

Exras II, 1294/1302

Plinius

Naturalis bistoria : V, 17, 76-77 VIII, 69, 171 XV, 16, 55 EXSIEXIS

cf. Ezras I, 1288 cf. Exras 1, 586/686 CEOSTGP TIN2TY cf. Tab. IL, 155

Rufinus : uide Eusebius Symbolum apostolorum :

cf. Tab. II, 1810/1811

Syzbolum INicaenum-Constantinopolitanum : cf. Tab. II, 1815/1814

Vergilius : "Aeneas : III, 126-127

Tezpl. 1, 378/579

VL 731-732

Tab. 1, 304/305

417

CONSPECTVS MATERIAE Praefatio . s... oasis d ELE :

A

dom co-duvooomt siste

Vi

DE TABERNACVLO Sigla codicum et Textus criticus Capitula «sc Liber primusd Liber secundus Libebtertius

editionum ...........

2

eee

3-4 5-41 42-92

E QUE UUEDDEIE hr ecce s e Ee ^... e. 9. ELSE Seen ITE 7.

lol

ord EGLI

93-139

DE TEMPLO Siela'codicum et'edittonum P NL LU I42 Textus criticus Prologus" ics teret RETE ER E E 143-145 Capitula ..452-. v SES LEID EE 146 Libereprimüs 25-9994 9 0 70] 72 0 0D I47-I9I Liber secundus wee e RE NE E I92-234

IN EZRAM ET NEEMIAM Sigla:scodicum et'éeditionum e ve Textus criticus BTOlOPUS 9 ERN S SPM Ca3pkula- ic. quu PE 2Der-primins oss V aal AAT EE. CR E Liber secandus uU MEM m o Libertertius

e

c TEE

Indices Index locorum Sacrae jSeripturaee c ER Index Scriptorum ^, n

236 237 238-240 241-287 288-338 339-392 305-411 412-417

Iu. —————————— Imprimé par les Usines Brepols, S.A. — Turnhout (Belgique) Printed in Belgium

D/1969/0095/29

—

$ ^48.

,»

55 M

B 24

"4

ON

Tra

2»

LE MES 1671 It os

Cy

Dd d »d od

SEM

PIN s A

Um o MY

^e

e DASrod ar ier -

"

104699

Oper&...v.1198

THEOLOGY SCHOOL

(edv

PRINTED

LIBRARY

OF THEOLOGY AT CLAREMONT

CLAREMONT, CALIFORNIA

IN !J S,A,

RUM n