Opera, Pars II Opera exegetica, 1: Libri quatuor in principium Genesis usque ad nativitatem Isaac et eiectionem Ismahelis adnotationum

Citation preview

EOUNEV: CN PINO Y V SERIES: PSY LENGS CXVIB A

NWROC E ADU BEES EIEPU S

S

SERIES

Theology

Library

SCHOOL OF THEOLOGY AT CLAREMONT C'alifoenia

CORPVS CHRISTIANORVM Series Latina

CXVIII A

TYPOGRAPHI

BREPOLS

TVRNHOLTI

CORPVS

CHRISTIANORVM Series. Latina

CXVIII A

BEDAE OPERA BARS ILI

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI

BREPOLS

EDITORES

MCMLXVII

PONTIFICII

^BEDAE VENERABILIS OPERA PARS II OPERA

EXEGETICA

1 LIBRI QVATVOR IN PRINCIPIVM GENESIS VSQVE AD NATIVITATEM ISAAC ET EIECTIONEM ISMAHELIS ADNOTATIONVM

CVRA

ET STVDIO

CH. W. JONES

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI

BREPOLS

EDITORES

MCMLXVII

PONTIFICII

SVMPTIBVS SVPPEDITANTE SvPREMO BELGARVM MAGISTRATV PvVBLICAE INSTITVTIONI ATQVE OPrTIMIS ARTIBVS PRAEPOSITO EDITVM

INTRODUCTION I. Manuscripts Professor M. L. W. Laistner had planned to undertake the present edition. With that view he made a preliminary examination of extant MSS. Regretably, ill health and then death intervened before he could actively work upon the text. However, in his Handlist, pp. 41-43, he catalogued all codexes (except L) known to me, together with relevant data and the fruits of his own observations. Therefore I merely list alphabetically by cities those MSS which I have personally examined, (?) together with a few additions to Laistner's catalogue. The preceding capital letter is the siglum used in my edition, and the parenthetical arabic numeral indicates the recension. BRUSSELS,

Bibliothéque Royale, Lat. 9327-28 (Van den

Gheyn 1354), foll. 1-16. This is not Bede's work, but one by Remegius of Auxerre, as published in P.L. CXXXI, cols. 51-134 (see H. Silvestre, '"Les manuscrits de Béde à la Bibl. Royale de Bruxelles"', Léopoldville, Studia Umversitatis Lovaniwm VI), 1959, p. 19; jJ. Van den Gheyn, Cat. B. R. de Belgique 1L, p. 293, seems to have been the source of the original confusion). Foll. 17-132 contain ps.-Bede on the Pentateuch (P.L. XCI, 189-394 — Stegmüller Nos. 1647-1651). CAMBRIDGE, (3)

Jesus College,

Q A r4, s. xii', Durham,

foll. 1-120". Because this is the earliest Insular MS, I have collated it in

entirety. Lines are missing, i 1995-2065, and ii, 2156-2311, because of lost folios; but the text is carefully written and seems of sound tradition, most closely related to B. DIJON, Bibliothéque Publique, 46, s. ix, St. Bénigne. ()

I have collated the Ep. ad Accam and i, 720-963. A carefully written and carefully corrected MS. Omont correctly notes that quaternions VIII-XIII are missing. B. Bischoff authenticates the date in Byzantimische Zeitschrift XLIV (1951), p. 38, n. I. To be grouped with R, P and T. EINSIEDELN,

(2)

Klosterbibliothek, 376, s. x.

This codex is in wretched shape, with many folios missing and with disintegration resulting in illegibility. I collated the legible portions up to i, 1642. Probably a direct copy of S. (1) I am indebted to the librarian and staff of each library listed. In the single instance of B, I have wotked only from photographs.

II (3)

INTRODUCTION

MILAN, Biblioteca Ambrosiana, C 83 su., s. ix (?), Bobbio, foll. 1v-123r.

Laistner says s. x. I collated the entire text. The several scribes seem to doze at times ; and no corrector appears (the overwritings seem in all instances to be the scribes'). Nevertheless, the MS is a, valuable independent witness. At about i, 1740, the text shifts from relations with P to relations with

5t OXFORD, Bodleian Library, Laud. Misc. 159, s. ix?, Lorsch,

()

foll. 16v-29r. Not in Laistner's Handlist, but noted by him in Harvard Theological Review XL (1947), p. 30, n. 27, and again XLVI (1953), p. 34, n. 16. Fol. 16v: EXAMERON BEDAE / DILECTISSIMO AC REVERENTISSIMO / ANTISTITI ACCA HVMILLIMVS FAMVLO / ORVM XPI BAEDA SALVTEM. Fol. 17" : EXPLICIT PRAEFATIO / INCIPIT IPSE LIBER. Fol. 297 : ... di uultu transmutabitur. [No explicit.] Though I have collated the Praefatio and i, 720-963 (foll. 247-26»), and other short portions, I have not included the variants in the apparatus since they essentially duplicate C, though the MS is almost certainly not a direct copy.

(3)

foll. 17-95r. I collated the entire text. The last folios (after iv, 1407) are missing, and the final extant folios (94-95) are damaged.

(1)

132. For the date, see Lindsay, p. 476. I collated the entire text. C, L, and V are the only extant MSS of the first recension.

(3)

127-223. see Henri Loriquet, Caf. Gen. des MSS, XXXVIII, pp. 116-117. I collated the Ep. ad Accam and i, 720-963 (foll. 1357138r). Though this MS is to be grouped with P, D, and T, it has

PARIS, Bibliothéque Nationale, Laí. 12271, s. ix, Corbie,

PARIS, B.N., Lat. 13373, A.D. 817-835, Corbie, foll. 108-

REIMS, Bibliothéque Publique, z16, s. ix?, St. Thierry, foll.

some readings peculiar to B. ST. GALL, Stiftsbibliothek, 255, s. ix!, St. Gall., pp. 1-113.

(2)

A. Bruckner, Scriptoria medii aevi Helvetica YI (1936), p. 75. I collated the entire text.

(3)

foll. 1-188. I collated Ep. ad Accam Grouped with D, P, R.

TROYES,

Bibliothéque Publique, roo6, s. xii, Clairvaux,

and i, 720-963

(foll. 12-16").

INTRODUCTION

V ()

VIENNA,

Nationalbibliothek,

II

Laf. roo4, s. xiii, foll. ir-

17* : Expositio cuiusdam de operibus sex dierum. The scribe evidently did not know the author's name. The text gives evidence of careless copying. The evidence of extant MSS and of medieval library catalogues (see Laistner, Handlist, pp. 10-13) confirms that Bede's In Gen. was, unlike the historical and didactic works

and such commentaries as those on Mark and the Apocalypse, restricted in circulation toa beltacross northern France and south through the territories of Lothaire to Bobbio. As with many other works of Bede, there are no extant preconquest Insular MSS. C, L, and V, the MSS of the first recension, have much in

common. There are evidences of an Insular exemplar for C. Since there is evidence that the Qwaestiones of ''Wigbodus" were originally a part of all three codexes, it seems possible that Wigbod's school, wherever it may have been, received the archetype directly from England. Of Wigbod nothing is known. E is derived from S ; they are the only two examples of the second recension. Of the remaining MSS which I have examined, D, P, R, and

T seem interrelated. All the long versions seem remote from Bede's autograph ; a single instance is iv, 380, where all Marténe's MSS and my A have certaminis, though Bede must have written circumcisionis. In that instance I altered the text away from the MSS, but in several other only slightly less certain instances I followed the consensus of MSS. The reader will discover that there are differences between the text as I have given it and the texts of Augustine, which Bede presumptively copied verbatim ; these suggest that the text which Í have given as the consensus of best MSS of Bede is not uniformly the text which Bede wrote. Of all MSS, S most nearly agrees with the Augustine texts (see the instance i, 1883-1885). The texts of the Scriptural passages, of course, present far more intricate problems, and in no instance have I departed from the consensus of Bede's MSS, whatever the apparent justification. Though there are source marks in the MSS of Bede's commentaries on Mark and Luke, (?) no such marks appear in the MSS which I have examined. I doubt that Bede attached any. Indeed, Bede's own statement, concisely describing the method of composition of the first and second recensions, (2) The extensive discussions ate summarized by Sr. M. Th. A. Carroll, T/e Venerable Bede : His Spiritual Teachings (Cath. Univ. Am., St. Med. Hist., N.S. IX), Washington, 1946, pp. 29-30, n. 150.

IV

INTRODUCTION

supports my doubt : /« quo opere sensum per omnia memoratorum aliorumque aeque catholicorum patrum, wunc ipsis eorum, wunc brewiandi cawsa meis sermonibus, munc iacitós eorum

uocabulis, munc commemoratis, dictabat, bonere studebam. (?)

rout

opportunitas

locorum

II. Editions

HERVAGIVS. In 1565, John Herwagen published at Basle in eight folio volumes Venerabilis Bedae Opera Omnia. (*) In the fourth volume, pp. 1-207, he printed as Bede's the spurious Commentary on the Pentateuch (P.L. XCI, 189-280 — Stegmüller Nos. 1647-1651) — a work which contains passages from Hrabanus Maurus. (^) Herwagen included other spurious works on the same topic in his Tom. VIII : De Sex Dierum Creatione (P.L. XCIII, 207-234 — Stegmüller No. 1652 — a resumé of Augustine); and Quaestiones super Genesim (P.L. XCIII, 233-364 — Stegmüller, Nos. 1654-1662 — by Wigbod to col. 285 — Stegmüller No. 8376). Then, apparently after he had set up Tom. IV, he inserted in the front of that volume, with pages numbered Ari - A26, Hexaémeron, sive de Sex Dierum

Creatione Libellus.

His exemplar for this work has,

to the present, been considered lost. However, it is so closely akin to the extant Vienna MS. r004 (V) that closer study than I have been able to give to the question may indicate identity. Such a possibility seems the more likely when we note that Wigbod's Qwaestiones, mentioned above, which Herwagen published in Tom. VIII, are contained in the same codex, as they are in the closely-related MSS (C) and (Z). It is clear that Herwagen planned only one volume of Bede's complete works at a time ; as he issued successive volumes and found that demand for them was increasing, he easily could persuade himself that works of questionable authenticity should be included. It would appear that the codex for the Hexaémeron came into his hands after Tom. IV was virtually completed ; then he set it up in type and included it in a logical place before all other commentaries on the Old Testament, which had already been set up and paged. So for it he had to (3) Praef., lines 29-33. (4) Treated, with special reference to the computistical wotks, in my Bedae Pseudepierapha, pp. 14-18. See also Bernard Bischoff," Zur Kritik d. Heervagenschen Ausgabe v. Bedas Werken," S/udien u. Mitteilungen g.. Gesch. d. Bened. Ordens LI (1933), pp. 171-176 ; H. Weisweiler, Die handschr. Vorlagen zum Erstdruck v. Ps.-Beda," Bib/ira XVIII, pp. 197-204. Levison, Modern Editions of Bede," does not mention Bede I» Ger. J. A. Giles reprinted Hervagius' Table of Contents and Dedicatory Epistle in his edition, I, pp. cxvi-cxxvi. (5) See Laistner in Harvard Theological Reviem (1953), p. 34 ; H. Silvestre in 57udia Universitatis Lovanium" VI(1959), p. 19 ; Seriptorium VI, 2(1952), p. 291 ; H. Weisweiler, op. cit.

V

INTRODUCTION

use duplicative page-numbering. Then from the same codex he copied the more doubtful Quaestiones, which he included in Tom. VIII, just being composed. Like MSS G. bwandiul

Herwagen's transcript of the Hexaémeron

extends only to

Book I, line 1224, of the present edition. It therefore represents

Bede's first recension, as I describe it below. Herwagen's text was copied without change in the subsequent folio editions of the complete works issued at Cologne, 1612 and 1688.

WHARTON. In 1692 or 1693, (5) Henry Wharton issued at London a volume with the following title page : Bedae Venerabilis / Opera Quaedam / Theologica, nunc primum edita, / necnon / Historica, antea semel edita. / Accesserunt / Egberti / Archiepiscopi Eboracensis | Dialogus de Ecclesiastica Institutione, / et / Aldhelmi / Episcopi Scireburnensis / Liber de Virginitate / Ex Codice antiquissimo emendatus. / Londini / Typis S. Roycroft, LL. Oriental. Typographi Regis; / Impensis Roberti Clavell, ad insigne Pavonis in Coemeterio D. Pauli, MDCXCIII.

Wharton stated that he wished to add to Ware's Opera quaedam. Historica (Dublin, 1664) by publishing texts from ancient manuscripts in Lambeth Palace. P. 1 of his volume begins : Liber Primus Expositio Capitis primi Geneseos et trium primorum Capitis secundi commatum extat inter Bedae Opera uulgata Tom. IV. Titulo Commentarii in Hexameron. Caput II

Istae sunt generationis caeli et terrae, quando creatae sunt. Haec conclusione... Caput II of Liber Primus begins at that point where MSS

C, L, and V leave off, so that he did not reprint the first recen-

sion, but did give all the rest of the text of our present edition, divided,

however,

into three rather than four books.

This

numbering was achieved by combining the standard Books I and II, with no other demarcation than a break headed ''Caput IV." Wharton'stext isa'simpletranscription of Lambeth Palace MS r48 (saec. xii, Lanthony). My collation of Book ii, lines 1-137, indicates that the Lambeth text is most closely related . to MS (B). (6) The date on the title page may be an error, since the Imprimatur is dated Sept. 1, 1692 and the Dedicatory Letter to John Battely, archdeacon of Canterbury, III Cal. Sept. MDCXCII.

vi

INTRODUCTION MARTEÉNE.

In the year 1717, Dom Edmond Marténe

issued, in his and Dom

Ursinus

Durand's

Thesaurus

nouus

anecdotum, Tom. V (Paris), coll. 115 sqq., the first and hitherto only complete edition of Bede's Expositio in Genesim, in four books. These Benedictine editors published in that series nearly a thousand hitherto unpublished texts which they had encountered while gathering records for Ga/lta Christiana. (7) Dom Marténe stated (5) that he had consulted for his edition a Fleury MS (now Orléans MS )34, two Corbie MSS (my C and P), a Dijon MS (my D),a Clarevallensis (almost certainly my T), and ''Metensis sancti Vincentii DC annorum circiter aetatis,''

which I have not traced. (?) As might be expected, that preeminent scholar's edition is excellent, and I have been guided by his judgment. As the variants (recorded under siglum n») indicate, changes which I have made from his basic text are comparatively minor. Marténe's text was copied without change by J. A. Giles in his edition of the complete works, Venerabilis Bedae Opera quae Supersunt Omnia, Vol. VII (London, 1844), pp. 1-224, and by Abbé J. P. Migne in his Patrologia Latina Cursus Completus, Tom. XCI, cols. 9-19o. III. Recensions and Dates

Three MSS, C, L, and V, conclude at Book I, line 1224. (19)

L's (Exameron Bedae) and V's (Expositio cuiusdam de operibus dierum) rubrics limit the content to the work of the Six Days (Gen. i-ii, 3). The text of these MSS presents a structural unit, ending in a summary statement of the relation of the Six Days to the Six Ages of the World (i, 1093-1224). Bede often treated this theme, as in De Temporibus, A.D. 703. MS S and its copy (?) E have at that same line i, 1224 : Explicit liber brimus incipit liber secundus. S concludes at i, 2316 : ''... fastidio satiamur,'"' some fifteen lines before the end of Book I in the present edition. MS E breaks off before that point because further quires are lost. All MSS of In Gen., including the five mentioned above, are

preceded by a dedicatory epistle to Acca, Bede's bishop at Hexham, A.D. 709-731, at whose request he composed many commentaries. (M) In that epistle, after reviewing the hexaémeral authorities and the tradition of exegesis, Bede (7) A. Franklin, Les sources de l'histoire de France (Patis, 1877), pp. 64 ff. (8) Cols. 115-114; reprinted P.L. XCI, cols. 9-12. See esp. 11D. (9) Laistner, Handlist, notes the first four, but unaccountably omits T and the Metz MS, while stating that Marténe used Chartres MS 46, destroyed in 1945. I do not know his evidence. (10) C : Explicit exameron bedae ; V. : Explicat.

INTRODUCTION

VII

states that because these works were too extensive or profound for all but the most wealthy or learned, the bishop had enjoined him to prepare a flower-gathering for the feeble (infirmorum. necessitati). Bede's words, de jrincipio libri Genesis, in quo mundi lwius creatio descripta est, describe the extent of hexaémera only. Composition of hexaémera, or commentaries upon the first chapter of Genesis, was a popular exegetical tradition. Such works normally concluded with Genesis ii, 3, but some verse and prose treatments continued to Genesis iii, 24, Adam's ejection from paradise. No word in the dedicatory epistle allows us to believe that the finished work which Bede sent to Acca continued beyond iii, 24, the point at which S concludes ; wrote Bede : Nor was I dilatory in following out what you deigned to command, but rather at once, after I had gone through the

patristic volumes, I gathered together from them and arranged in two books what might form complete instruction for the unlearned reader, while the learned reader might use the gathering to ascend to a higher and stronger advanced reading... I carried out this task up to that point at which Adam, ejected from the paradise of pleasure, entered the exile of temporal life. This incident of the ejection is the first of Bede's historical landmarks, the emergence of man i» saeculo, the beginning of the First Age. As Dom Marténe (P.L. XCI, 9-12) rather vaguely and Laistner (Handlist, p. 41) positively asserted, S and E represent the recension in two books which Bede sent to bishop Acca, together with the dedicatory epistle. However, I call attention that the two books (eventually combined to make our present Book I), which I here call Ia and Ib, contrast in form and care of preparation. Ia centers in the problems of the nature of the physical world, chronology, and paschal types and calculations, (!?) especially the type of the Six Days. While verbally holding close to acceptable patristic sources, with marked verbal identity at crucial points, the statements in Ia conform with Bede's didactic interests as seen in De Temporibus, De Natura Rerum, and the

Epistola ad Pleguinam, all composed before the year 708. In short, Ia is a careful digest of patristic hexaémera which supports Bede's doctrinal views on a subject which led him to be accused of heterodoxy, (13) culminating in a rhetorical and figurative flourish, his treatment of the typical Six Days. It is a personal and original composition.

(11) Cartoll, pp. 47-48, gathers Bede's encomia for Acca. (12) Note esp. i, 495-582, commenting on Gen. i, 17-19. (13) Jones, Bedae opera de femporibus, Cambridge (Mass.), 1945, pp. 132-155.

VIII

In contrast,

INTRODUCTION

Ib is merely

a collectanewm,

derived

over-

whelmingly from Augustine's De Genesi ad litteram, largely word for word. Especially from Gen. ii, 25 (i, 1865) Bede seems in a panic of haste, copying beginnings of chapters from Augustine rather (it seems) at random. His statement that, God willing and, with the bishop's intercession, he will eventually return to his composition to treat the history after the ejection (aliqua de sequentibus sacrae historiae) — after, that 1s, he has first treated the figure of Ezra the prophet and priest — seems to mean that he broke off In Gen. at a suitable point in order to compose what now stands as his commentary In Esdram et Neemiam. This latter commentary is normally dated A.D. 725-731, by reason of an unequivocal reference to De íemporum ratione (composed A.D. 725) incorporated near the end. (!* Pending the appearance of an improved edition of In Esdram which may give additional precision to the dating of all parts of that work, we must, I think, assume

that Bede composed Ia at

some time before A.D. 725, Ib immediately before or after 725, and the present Books II-IV after he had composed Iz Esdram, but before A.D. 731. On this basis I suggest that Ia was prepared in that period in which Bede composed his commentary on the Apocalypse, which Laistner on rather fragile evidence (15) set A.D. 703-709. It is in line with Bede's early addiction to the beginning and ending of things that his first Scriptural commentaries should center in Creation and Last Judgment. I further suggest that Ia had already been composed when Bede first received Acca's commission to comment on Genesis. Now preoccupied with other commitments, he very hastily put together Ib as a sufficient fulfilment of his duty for the moment, and transmitted Ia and Ib together as a hexaémeron in two books, together with the dedicatory letter. What Bede had at hand as Ia, or an approximation, may well have been one or more homilies which he had composed during the years when his interests were primarily didactic. Bede, like his master Gregory the Great, drew no definable distinction between homiletics and exegesis ; indeed, there is no essential difference in style between Bede's homilies and his exegesis. (19) Book i, lines 824-829, indicate to me that Bede had not "published" (14) In Esdram MI, xvi (P.L. XCI, 886A) : *De qua tota prophetiae sententia plenissime, prout potui disserere in temporum libro curaui," ie., De Temporum ratione liber, c. ix. Acca lost his see in A.D. 731, and in that same year Bede included both In Gen. and In Esdram in the list of his writings appended to his Hiszoria ecclesiastica, (15) Handlist, p. 25. (16) However, the passage of comment on Gen. i, 28 (i, 852-871) especially suggests pulpit rhetoric.

INTRODUCTION

IX

Ia at any time before he sent it to Acca, for those lines seem to be composed in conjunction with Ib. For a third time, Bede returned to comment on Genesis. At

this time (A.D. 725-731), he combined the two books which he had sent to Acca into a single Book i. He had ended Ib, after much copying of Augustine, on a rather shrill rhetorical flourish that he may later have found distasteful. As was his practice of manuscript publication, he did not alter the wording or change the order of what had already been released; but he seized the opportunity to add a short passage copied from Augustine which at once closed the book on a more instructive

note

and

replied

to

some

unknown

caviller,

possibly a judaizing millennarian. Then he composed three new books (iiiv). It has been conventional since Plummer (!?) to date I» Gen. A.D. 720 because of an alleged ''computistical statement" at ii, 1926-1938. But it is not such a computistical statement as Bede was wont to insert in his textbooks in order to illustrate a principle. True, in such illustrations he habitually chose the year of composition as his illustration. But in this instance he is not making a "«computistical statement" ; he is explaining the literal meaning of Gen. viii, 14 : »nense i1, xxvii dies. These are precise data, not to be altered, and in whatever year Bede wrote he would have to use them. True, since he was writing for rudibus, he did simplify the problem by stating it in terms of the Julian solar calendar rather than the Hebraic lunar calendar, using Al. afr. rather than xxvii Iar. He simplified even further by choosing the Calends of April rather than xxvii ; for Bede and other teachers had prepared elementary tables, entitled Lunae per Calendas quasque, for the rudibus, (19) useful in elementary discussions of the paschal season. Such rudes could visualize those tables from his words at this point and thus grasp the principle he was teaching. So there is no reason for assigning any recension of I» Gen. to the year 720. The reference to the Saracens (iv, 250-256) (19) suggests a date (12) D pXexlix: (18) See De zemporum ratione liber, c. xx. (19) On Gen. xvi, 12 : "Nunc autem in tantum manus eius contra omnes, et

manus sunt omnium contra eum, ut Africam totam in longitudine sua ditione premant, sed et Asiae maximam partem et Europae nonnullam omnibus exosi et conttatii teneant." See Plummer, Ven. Bedae Opera historica, lI, pp. 338-339, for a representative but incomplete list of Bede's references. Professor R. W. Southern's remark that it is «somewhat surprising to note that the Saracens of his day made no specially forcible impact on him ... What surprises us most in Bede and his Carolingian successors is the lack of rancor in their account of the Saracens." (Western. Views of Islam, Cambztidge (Mass.), 1961, pp. 16,18) seems misleading in the light of all evidence. However, I do believe that his assertion is wholly correct that the character of the Saracens could be undetstood in the light of this identification with the children of Ishmael, and Bede was not the first to make it. But it was he who introduced it into the medieval tradition of Biblical exegesis, and after his day it was a commonplace of Western scholarship" (p. 17).

X

INTRODUCTION

after A.D. 721, when they established themselves across the Pyrenees at Narbonne. In carrying his exposition to Gen. xxi, 10, Sara's request that Hagar and Ishmael be expelled, Bede completed his comment on Genesis, a unit of thought that had evidently been in his mind for some time. The three new books are rigidly structured; their mode is mature, independent, and authoritative. Each ends on a high note consonant with Bede's concepts of the key episodes in patriarchal history, as follows :

Ia. Creation Ib. Fall II. End of Flood and Beginning of the Second Age III. Melchisedech and Abraham, prototypes of Church and State IV. Ishmael, the Old Dispensation, and Isaac, the New.

Bede did not conclude I» Gen. with the beginning of the Third Age, which, as he remarked, chronographers set at the birth of Abraham ; nor with the fulfilment of the Covenant,

the Birth of Isaac. Nor did he continue to what his readers undoubtedly felt to be the dramatic climax, the Sacrifice of Isaac, type of the Passion ; nor on to the end of the book of

Genesis. Evidently his special interests determined that he should conclude with the separation of Ishmael and Isaac, child of darkness and child of promise. I believe these interests to be : (1) Paul's famous passage (Gal. iv, 22 - v, 2), which dealt with the separation of Ishmael and Isaac and on which the allegorical tradition of Scriptures depended ; (2) the Ages of the World — not only the Six, or Seven, or Eight Ages of Bede's special predilection, but also the Three Ages (Law, Prophecy, and Grace), and the Two Ages (Old and New), for Genesis to

that historical point was the foundation for each scheme; (3) Bede's emphasis on Grace, which the Covenant and the Birth of Isaac especially typified ; (4) the current event of the Saracen invasion of France, which the Agarines and Chosen Seed typified ; (5) the position of the Gentiles, especially the English, as subjects of Election. (?9) (20) "Christ begets the Church, cleanses it, sanctifies it, calls it, chooses it, redeems it by the true authentic prefigurations through the whole course of this world's history : in the sleep of Adam, in the flood of Noah, in the blessing of Melchisedech and the justification of Abraham. Everything which Christ would fulfil had then been prefigured since the beginning of the world." — Hilary of Poitiers, Tractatus Mysterium Y, x (ttans. Daniélou).

LIBRI OVATVOR IN PRINCIPIVM GENESIS VSQVE AD NATIVITATEM ISAAC ET EIECTIONEM ISMAHELIS ADNOTATIONVM

CONSPECTVS SIGLORVM Cantabrigensis, Jesus College, O 4 14, s. xii', Durham. Mediolanensis, Biblioteca Ambrosiana, C 83 sup., s. ix ( ?), Bobbio. Parisinus, Bibliothéque Nationale, La. 13373, A.D. 817-835, Corbie.

Einsidlensis, Klosterbibliothek, 376, s. x, Einsiedeln ( ?). Parisinus, Bibliothéque Nationale, La. 12271, s. ix, Corbie. Quot Sangallensis, Stiftsbibliothek, 255, s. ix!, St. Gall.

Dom Edmond Marténe et Dom Utsin Durand, anecdotum, tom. V (Parisiis, 1717), coll. 115 sqq.

T/esaurus

novus

Specimina collata :

Diuionensis, Bibliothéque Publique, 46, s. ix, St. Bénigne. Parisinus, Bibliothéque Nationale, I,az. 13401, s. x, St. Germain. Oxoniensis, Bodleian Library, Laud Mise. 159, s. ix?, Lotsch. Remensis, Bibliothéque Publique, 116, s. ix?, St. Thierry.

Trecensis, Bibliothéque Publique, 7006, s. xii, Clairvaux. Dr xen Vindobonensis, Nationalbibliothek, I.z7. 1004, s. xiii. Conspectum siglorum editionum quae in apparatu fontium adhibentur, inuenies pag. 265-268.

PRAEFATIO EPISTOLA AD ACCAM EPISCOPVM HAGVSTALDENSIS

SEDIS

PIZ9

Dilectissimo ac reuerendissimo antistiti Acca humillimus famulorum Christi Beda salutem : De principio libri Genesis, in quo mundi huius creatio descripta est, multi

multa

dixere, multa

posteris ingenii sui

; monimenta relinquere, sed praecipue, quantum nostra pusillitas ediscere potuit, Basilius Caesariensis quem Eustathius interpres de Greco fecit esse Latinum, Ambrosius Mediolanen1o

15

20

25

sis, Augustinus Hipponensis episcopus (quorum primus libris nouem, secundus uestigia eius sequens libris sex, tertius libris duodecim, et rursum aliis duobus specialiter aduersum Manicheos descriptis), prolixa legentibus doctrinae salutaris fluenta manarunt, completo in eis promisso ueritatis quo dicebat, Qui credit in me, sicut dicit scriptura, flumina de uentre eius fluent aquae uiwae. E. quibus Augustinus etiam in libris confessionum suarum, in libris quoque quos contra aduersarium legis et prophetarum, eximie composuit ; sed et in aliis sparsim opusculis suis nonnullam eiusdem primordialis creaturae memoriam cum expositione congrua fecit. Verum quia haec tam copiosa tam sunt alta ut uix nisi a locupletioribus tot uolumina adquiri, uix tam profunda nisi ab eruditioribus ualeant perscrutari, placuit uestrae sanctitati id nobis officii iniungere ut de omnibus his, uelut de amoenissimis late florentis paradisi campis, quae infirmorum uiderentur necessitati sufficere decerperemus. Nec segnior in exequendo quae iubere es dignatus extiti, quin potius statim perspectis patrum uoluminibus collegi ex his ac duobus in libellis distinxi, quae rudem adhuc possent instituere lectorem, quibus eruditus ad altiorem disceret fortioremque maiorum ascendere lectionem. In quo opere sensum per omnia memoratorum

13-14 Ioh. vii, 58. 18-33 Cf. Beda Marre. Praef. (CC 120, p. 432). Cf. Benedictus Regu/a lxxiii, sen. uif.

26-29

Expositio cuiusdam de operibus sex dierum V, Libri .llll. exameron Bede presbiteri in genesi D Praef. 1 accae A humillissimus D'!T ^ 2 salutis A4 3 generatio 4 5 monumenta BT, argumenta 4 6 edissere B basilius episcopus 24 eustasius RT 8 hipponiensis T' 10 rursum et — B 12 manarunt eius V — impleto 74 promissio I^ 13 dicit] ait I^ 14 etiam] est 1^ 17 suis.oz. 7A 19 locuplecionibus ualeant per scruptari l/ —— 20 tam profunda ut uix nisi 22 officium R. 25 iuberes DRT' exstiti »z, e£ sic passim: 26 distincxi D, ez saepe 2? institruere B^ C. C. TIS A.

2

IPEXIO

PII

4

1,2 55

40

45

$0

IN GENESIM I, i,1-2

Quod autem uel quale sit caelum quod in principio cum terra factum est sequentibus uerbis insinuatur cum dicitur : Terra autem erat inanis et uacua et tenebrae super faciem abyssi. Vt quid enim haec de terra praetermisso caelo intulit, nisi quia nihil tale de caelo intellegi uoluit ? Ipsum est enim caelum superius quod, ab omni huius mundi uolubilis statu secretum, diuinae gloria presentiae manet semper quietum (nam de nostro caelo, in quo sunt posita luminaria huic seculo necessaria, in sequentibus scriptura uel quomodo uel quando sit factum declarat). Non ergo superius illud caelum, quod mortalium est omnium inaccessibile conspectibus, inane creatum est et uacuum ut terra. Quae nihil in prima sua creatione uirentium germinum nil uiuentium produxit animantium, quia nimirum suis incolis mox creatum, hoc est beatissimis angelorum agminibus, impletum est. (Quos in principio cum caelo et terra esse conditos ac mox conditionem suam simul et totius creaturae primordialis ad laudem creatoris retulisse, testatur ipse conditor, qui loquens ad sanctum famulum suum Iob dicit, Vbi eras quando onebam fundamenta terrae ? Et paulo post, Cum e laudarent simul astra matutina ei vubilarent omnes

25

6o

filii Dei — astra uidelicet

matutina eosdem angelos quos et fil;os De? nuncupans, ad distinctionem nimirum hominum sanctorum qui postmodum creandi ac uelut astra uespertina post confessionem diuinae laudationis per mortem erant carnis occasuri. E quibus uidelicet astris matutinis unum ob dispectum sociae Dei laudationis audire meruit, Quomodo cecidisti de caelo Lucifer, qui mane oriebaris ? Corruisti in terram qui uulnerabas gentes, qui dicebas in corde iuo, In caelum

exaltabo soltwm meum. Hieronimus meminit Vel antequam de caelo caelo corruit. S2 adhuc dam in caelum ?" Sed cum

45-46 7 Esai. 220);

ascendam,

super sidera Dei

In cuius expositione sententiae sanctus etiam superioris caeli, ita scribens: corrueret ista. dicebat uel bostquam de in caelo bositus, quomodo dicit, *' Ascenquia legimus, "caelum caeli Domino,"

esset 1n caelo, id est firmamento,

in caelum, ubi solium

Cf. Aug. DGLI iii (222-223). 50-51 Iob xxxviii, 4. 51-32 Iob xxxviii, 50-06 Cf. Esai. xliv, 21-25 ; Ps. lv, 12. 5v Cf. Esai. liii, 3. 58-61 xiv, I2-I5. 61-91 Hier. E;ai. VI, xii, 13.14 (CC 75, p. 241-242 ; PL 24, Beda D'TR v (ed. Jones, p. 188).

34 et? oz;. Vulg. erant super Tus. 36 nil AB de caelo tale — C 37 superius caelus 4B ^ 38 uolubili E presentia C — 41uel'ow. CEPS 42 omnium est e 7; accessibile B 43 et] ut 24 ut] in z 44 nil 4 nil] uel z germinum nil uiuentium oz. B 47 terra conditos esse — z; 49 conditoris B 50 sanctum oz. B dicens C 97 despectum ;4 58-60 cotruisti ... gentes, cecidisti ... oriebaris qui dicebas .4 60 conscendam Y/z/. astra l/ujg. 61 meam z 63 corruerit P post ea quam 24

PL 14

IN GENESIM I, i2

79

qb)

5

Domini est, cupiebat ascendere non. humilitate sed. superbia. Sin autem bosiquam de caelo corruit ista loquitur uerba. arrogantiae, debemus intellegere qui nec fraecipitatus quiescat, sed adhuc sibi grandia repromiltat, non ut inter astra sed swper astra Dei sit. Merito itaque caelum caeli non inane uel uacuum esse factum memoratur, sed nec tenebris in eo uel abysso locus remanere ullus perhibetur, quod Dominus Deus inluminat et cuius lucerna est agnus. Et merito inanis erat ac uacua ierra, cum adhuc tota abysso, id est inmensa profunditate, tegebatur aquarum. Merito Zenebrae super faciem erant abyssi, cum

necdum

lux, quae has fugaret, creata

est. Non

autem audiendi sunt qui, reprehendentes Deum, dicunt tenebras eum antequam lucem creasse, quia non Deus tenebras in 8o aqua uel aere fecit ullas, sed ordine distincto prouidentiae suae prius aquas cum caelo creauit ac terra et has postmodum, cum uoluit ipse, lucis gratia uenustauit. Quod eum usque modo et in aqua ipsa et in aere per cotidianum solis accessum ac discessum facere uidemus. Neque enim aquas nisi a Deo 8 I factas credere fas est, quod etsi hic scriptura palam non dicit, palam tamen significat cum has a Deo inlustratas atque ad iussum eius ordinatas insinuat ; sed et psalmus dicit aperte, Et aquae quae super caelos sunt laudent nomen Domini, quia ibse dixit, ei facta sunt. Vbi notandum quod cum caelo in 9o principio duo mundi huius elementa, aqua uidelicet et terra, nominatim facta memorantur. Quibus tamen duo reliqua fuisse constat indita, ignem uidelicet in ferro et lapidibus quae terrae uiscere iam tum condita latebant, aerem uero in ipsa terra, cui esse $ermixtus ex eo cognoscitur, quod cum. fuerit exhalat 95 wumectaia, ei temperiem solis acceperit, mox wapores largissimos. Ignem quoque ardentem terrae interioribus insitum calidi aquarum fontes produnt. Quae cum per certa quaedam metalla in profundo aquarum transcurrunt, non solum calidae sed et feruentes, in superficiem telluris emanI1OO ant. Non enim haec, «£ quidam disputant, informiter inuicem mixta, sed terra, ipsis quibus et nunc est finibus undique 46-84 Aug. DGCM I, iii, 6 (176) ; cf. DGLI iv, 12 (224) ; Amb. Hex. I, viii, 31-32 (151-153). 88-89 Ps. cxlviii, 4-5. 89-96 Bas.-Eust. Hex. I, vii, 6-10 (pp. 12-13) ; Amb. Hex. I, vi, 20 (143) ; cf. Plin. NH II, xlii, 111. 93-96 Bas.-Eust. Hex. I, vii, 9 (p. 13) ; Iob viii, 16 ; f. Plin. NH II, xliii, 112 ; cvi, 224; Aug. DGAL I, v (CSEL 28, 1, p. 9-10 ; PL 34, 220). 96-107 Bas.-Eust. Hex. II, iv, praeserfiz 1-5 (p. 22) ; 9 (p. 23) ; cf. Seneca Episz. xciv : *nihil est illis [metallis] informius."

68 si /4?, sin 74! 69 quia 4C 73 remaneret P 94 erat ozi. C 19 antea quam ECP* 80 uelin aere P$ (dees? E) 81 ac oz. B! 84 acsi P 89 factae C 91 memoratur B! teliqua uidelicet fuisse E?$? 93 tunc B iam tum condita oz. E latebunt B 94 esset E 96 largissimus C 97 per certa] percepta AABPzz 99 insuper faciem DP terrae 4 101 quidem z

PL xs;

6

105

II o

IN GENESIM I, i,2

uersum circumscripta, talis tunc erat tota qualis adhuc sub imo maris profundo ex parte remanet ; aquae autem uniuersam eius superficiem in tantam tegebant altitudinem, ut ad illos usque locos pertingerent, ubi nunc usque super firmaNomen Dei creatoris cum mentum caeli ex parte residentes. caelis caelorum laudare non desinunt. Ad haec tantum est informis illa materies, de qua mundum esse factum testatur scriptura, quae in Dei laudibus dicit, Qu fecisti mundum de materia informi. Nam cuncta quae cum aquis et terra uidere solemus in mundo, uel de ipsis exordium naturae, uel sumsere de nihilo ; ipsa autem terra et ipsae aquae propterea nomen sortitae sunt materiae informis, quia priusquam in lucem uenirent, unde formositatem haberent, non erat. Qwid autem

IIS

inconueniens si mundanae materie fuerant tenebrosa primordia ut accedente luce melius quod factum est redderetur, ei tamquam proficientis hominis, quod postea futurum erat, hoc modo significaretur affectio, exponente apostolo ac dicente, Quoniam Deus qui dixit de tenebris lumen splendescere, qui inluxst 1n cordibus

nostris?

Vnde

alibi dicit, Fastis

aliquando

tenebrae,

nunc aulem lux in Domino — illo uidelicet qui, cum £enebrae essent suber faciem abyssi, dixit, Fiat lux et facta est lux. t2

Et Spiritus Dei superferebatur super aquas. Non est opinandum pueriliter quod Spiritus creator, de quo 125 scriptum est quia Siritus Domini replewit orbem. terrarum, positione loci his quae erant creanda superferretur ; sed intellegendum potius quia uirtute diuinae praecellebat creaturis, habens in propria potestate quando aquarum inlustraret abyssum, quando in locum eas secerneret unum ut appareret 130 arida, quando et quomodo creaturas ceteras pro suo nutu disponeret, in similitudinem uidelicet fabri. Cuius uoluntas

103-106 Cf. Aug. DGAL I, xii (CSEL 28, 1, p. 17-18 ; PL 34, 255). 106-107 Ps. ciii. 107-114 Aug. Cozf. XII, xxix, 40 (842); DGAL I, xiv-xv (CSEL 28, 1, p. 20-22, PL 34, 256-257) ; cf. V, v, 12-16 (325-327). 109-110 Sap. xi, 18 ex Aug. DGAL I, xiv (CSEL 28, 1, p. 20-21 ; PL 34, 256) e? CALP I, viii, 11 (609) ;DGCM, I, v, 9 (178). 114-118 Aug. CALP I, viii, 11 (609) ; cf. Conf. XII, xxviii, 39 (CSEL 33, p. 339-340; PL 34, 842). 118-120 II Cor. iv, 6. 120-121 Eph. v, 8. 121-122 Gen. i, 5. 123-132 Aug. DGCM 1, v (177); vii (179) ; DGLI iv, 16 (226). 123-156 Amb. Hex. I, viii, 29 (138). 125 Sap. yoser. Aue IJGAI, X. v (GCSE 28:2: 590122025 P 22259412):

103 imo terra maris AB

104 tantum P.$ 105 celorum locos 4 106 dni EI 107 est oz. zz 113 sortite B 114 habere B! 117 50s? "hoc modo" pagina deest in E erat in hoc mundo B, mundo C$ 119 qui] ipse l/zg. 120 fuistis] eratis enim L4. aliquando fuistis — 4B 122 erant A 123 ferebatur .$ Vulg. 126 positionem C — superferetur C 127 diuina uirtute -- ABP creatoris C 129 eas in locum — ;4B abyssum ... appatetet o7r. 5 131 similitudine CP

PL 16

1,3

IN GENESIM I, i,2-3

7

his quae fabricandae sunt rebus solet superferri. Quod ipsum quoque ad distinctionem superioris caeli pertinet, in quo mox perfecte omnia dispositio Spiritus sancti presentia inlustrabat; 155

haec autem ut in inferioribus, hoc est huius mundi, creaturis

140

instituerat,

bonae primordia conditionis ex tempore ad perfectum deducere intendebat. Nam et ideo Moyses tam breuiter superioris mundi fecit mentionem, quia de mundo hoc in quo homo factus est, ad instructionem generis humani sermonem facere sufficere

credens,

si omnem

creaturae

spiritalis

et inuisibilis statum atque ornatum uno caeli nomine, quod in principio factum dixit, conprehenderet ; corporalem uero, uisibilem et corruptibilem creaturam latius ex ordine describeret, id est tacitis eis quae altiora quaesitu et fortiora scrutati 145 sunt hominum, illa potius quae essent a Deo Precepta siue promissa hominibus cogzíanda proponeret. Vnde etiam consulte de casu praeuaricatoris angeli et sociorum eius penitus reticuit, quia hoc nimirum ad statum inuisibilis illius ac spiritalis creaturae pertinebat. Cuius superioris et inuisibilis creaturae 150 sanctus Basilius in libro hexameron secundo ita meminit : Arbitramur enim quia si fuit quippiam ante institutionem sensibilis huius et corruptibilis mundi, profecto in luce fuit. Neque enim dignitas angelorum nec omnium celestium malitiae, uel ss quid est nominatum aut incompellabile aut. aliqua rationabilis 155

160

uirius, uel minisirator

spiritus, degere osset vn. tenebris, sed

in luce et letitia decentem sibi habitum possidebat. Bene autem cum 2n $rincipbio Deum, id est in filio patrem, fecisse caelum el terram praediceret, etiam sancti Spiritus intulit mentionem addendo, E? Shiritus Dei superferebatur super aquas, ut uidelicet totius simul Trinitatis in creatione mundi uirtutem cooperatam esse signaret. Et dixit

Deus,

Féat

lux,

et facta

operibus Dei ut mundi ornatum

est

lux. Congruit

a luce incipiat — qui cum

132-137 Cf. Ambrosiaster Quaest. V. e? IN.T. (CSEL 50, 67-69. 239 ; PL 55, 2237. 2318) ; Cyprianus Gallus In Ger. i, 3 (CSEL 23, 1 ; PL 19, 5345) ; Aug. Corf. XIII, iv-ix (CSEL 33, p. 347-352 ; PL 32, 846-849) ; DCD XI, xxxii (CC 48, p. 552 ; PL 41, 345-346). 137-149 Aug. DCD VIII, xi (CC 48, p. 227-228 ; PL 41, 255236). 144-146 Eccli. iii, 22. 151-156 Bas.-Eust. Hex. II, v, 8 (p. 25). 156161 Aug. DGAL I, vi, 12 (270-271) ; cf. Amb. Hex. I, viii, 29 (150) ; Aug. Conf. XIII, v, 6 (CSEL 35, p. 348-349 ; PL 22, 817). 159 Gen. i, 2. 162-168 Amb. Tirso d. 1x22 ($2). 132 solet rebus

— .ABP

134 disposita 24

135 haec] non zz

ut oz. .À

mundi huius — 44 136 bene C — deduceret B 137 moses CPB ef saepe infra 140 creaturam P 144 quos scrutati .$ 145 homines precepti C — 14 tacuit ABCP 149 pertinebat oz;. CES! 150 secundo exameton — C 152 huius oz. CE 153 militia caelestium 4, militiae celestiae B 134 quia pertinebat nominatum C, nominatim DB!P 156 dicentem BP 1357 in oz. PB! 159 abdendo .4 160 creationem 4 161 esse] ipse .4 162 dixitque V/z/g. — lux?*om. P 163 incipiet B

8

170

IN GENESIM I, i3 ipse sit lux uera lucemque habitet inaccessibilem, cuius beatissima uisione mox creati in caelis caelorum angeli iam perfrui coeperant. Apte huic quoque seculo ornando primam materialis gratiam lucis donauit, ut esset unde cetera quae crearet apparerent. Quod autem dixisse Deus, siue ut lux fieret siue ut alia quaeque, perhibetur, non nostro more per sonum uocis corporeum fecisse credendus est, sed altius intellegendum dixisse Deum ut fieret creatura, quia per uerbum suum omnia, id est per unigenitum filium, fecit. De quo manifestius euangelista

1)

Iohannes,

I» $frincipio, inquit, erat uer-

bum, et uerbum erat apud Deum, et Deus erat uerbum. Hoc erat in principio apud. Deum. Omnia ber ipsum facta sunt. Quod ergo ait Iohannes, omnia facta ber uerbum Det, hoc est quod Moyses ait, quia dixit. Deus, Pat lux; dixit, Fiat firmamentum ; dixit, Fiat, et cetera, creatura. Hoc quod psalmus,

adiuncta Spiritus sancti persona, dicit, Verbo Domani caeli firmati sunt et Spiritu oris eius omnis uirius eorum. Si autem quaeritur quibus in locis iubente Deo facta sit lux, cum adhuc abyssus omnem terrae amplitudinem contegeret, patet profecto quia in superioribus eiusdem terrae partibus, quas et nunc diurna solis lux inlustrare consueuit, tunc principalis illa lux emicuit. Nec mirandum nobis diuina operatione lucem in aquis posse resplendere, cum et hominum operatione constet eas saepius inlustrarij nautarum uidelicet qui in profundo maris demersi, emisso ex ore oleo, perspicuum sibi hoc ac lucidum reddunt. Si enim homo talia per oleum sui oris potest, 190 quantum Deus per Spiritum oris sui creare posse credendus est — praesertim cum multo rariores quam modo in terris uidere solemus aquae in principio fuisse factae credendae sint, priusquam 2» locum essent wnwm ut appareret arida, congregatae. 180

168-172 Bas. Hex. ii, 2 (PG 29, 45B) ; iii, 2 (56A) ; Aug. DGCM I, ix, 15 (180) ; DGLI v, 19 (227) ;DGAL i, ix (CSEL 28, 1, p. 12-15 ; PL 36, 252) ; cf. Claudius Taur., In Gen. i, 3 (PL 50, 895 D). 168-180 Aug. DGAL I, ii (CSEL 28, rz, p. 5-6 ; PL 54, 248) ; cf. 1I, vi-vii (CSEL 28, i, p. 39-45 ; PL 34, 267-269) ; Amb. Hex. I, iX, 33 (153-154). 173-175 Ioh. i, 1-5. 175-178 Cf. Bas.-Eust. Hex. II, vii, 4-8 (p. 27). 179-180 Ps. xxxii, 6. 180-180 Aug. DGAL IV, xxii (CSEL 28: 1, DE T2155 PIZ 34; 311) 57. Bas.Elex. diis 8 (PG 20:48. C). 185-194 Bas.-Eust. Hex. IL, vii, 6 (p. 27) ;Amb. Hex. I, ix, 33 (153-154) ;Beda DR v (ed. Jones, p. 186-190). 191-194 Cf. Aug. DGAL I, xii (CSEL 28, r, p. 17-18 ; PL 34, 255).

165 iam om. 4 166 quoque oz. C 167 materiales P 168 dixisset B 170 fecisse ozz. AB» 171 per oz. B 172 fecit filium — 4, filium oz. E$ 176 ergo] autem C facta] sunt add. 74m 17? deus dixit — C 1*8 et om. B 179 et spiritus P 181 in locis ozz. 4 184 nunc] tunc B 187 nautae C 188 dimersi BE.S oleum C 189 Si enim oz. .ABP 190 quantam BCES sui] lucem add. C$? ^ recreate C 192 factae om. C 193 essent oz;. B arida oz. C appartetent C!

PI? 17

IN GENESIM I, i,4-5

9 19; Et uidit Deus lucem quod esset. bona. Non uelut incognitam antea repente lucem uidens laudauit, quia bonam didicit ; sed eam quam laudabilem se facturum nouerat iam factam hominibus laude dignam ac mirandam esse declarauit. Verum quia non totas mundi tenebras luce infusa dispulit — 2o hoc enim superni est seculi fixa ac perpetua luce perfrui — sed ab una illum parte inlustrans, aliam reliquit obscuram, recte subditur : Et diuisit lucem ac tenebras. Diuisit namque eas non solum

qualitatis,

sed et locorum

distantia,

lucem

uidelicet

205 in superiore orbis parte diffundendo, in qua humana erat conuersatio futura, inferiora uero eius priscis in tenebris remanere sinendo. Appellauiique lucem. diem et temebras moctem. Hoc ad intellectum nostrum dictum est, qua enim lingua appel219 ]auit Deus

lucem

diem

ac tenebras

noctem,

wirum

Hebrea

an Greca an alia aliqua ? Et sic omnia quae uocauit. quaeri potest, qua lingua wocauerit ? Sed apud Deum urus intellectus est sine strepitu et. diuersitate linguarum. ' Abpellauit" autem dictum est "appellari fecit," quia sic distinxit omnia et ordina215 til, ut el dies cerni possent et nomina accipere. Sic enim dácimaus, ille baterfamalias "aedificat" istam domum, id. est 'aedi-

ficari fecit," et multa talia per omnes libros diuinarum scripturarum inueniuntur. Factumque est uespere et mane dies unus. Factum220 qu£ €st uespere occidente paulatim luce post expletum spatium diurnae longitudinis atque inferiores mundi partes subeunte, quod nunc usitato solis circuitu noctibus agi solet. Factum et mane redeunte eadem paulatim super terras atque alium diem initiante. Et huc usque dies expletus est unus, uiginti scilicet 22; et quatuor

horarum.

Cuius

commendatione

uerbi

scriptura

uigilanter ammonet ut lucem quae facta est inferiora orbis occasu

suo lustrasse discamus,

nam

si non hoc faceret, sed

magis facto uespere paulatim tota periret ac rursum mane 203-207 Cf. Aug. DGAL I, x (CSEL 28, 1, p. 16; PL 34, 254). 208-218 Aug. DGOCM 1, ix, 15 (180) ; //DGAL I, x, (CSEL 28, rz, p. 14-15 ; PL 34, 252). 219240 Cf. Aug. DGAL I, x (CSEL 28, 1, p. 14-16 ;PL 34, 253-254) ; Beda DTR v (ed. Jones, p. 188-190). 225-230 Cf. Aug. DGCM I, x, 16 (180-181). 224230 Cf. Amb. Hex. I, x, 36 (155).

195 lucem oz. ES! 199 non quia 4 dispulit infusa — C 201 illam pattem C . ex alia .4 reliquid CP? obscurum .4AC 203 ac] et P 204 qualitate 74 206 uero oz;. B 209-213 hoc ad zsque linguarum £ransponunt post inueniuntur (//p. 218) CE.S 210 ac] et AB 211 aliqua] qua C greca an latina an aliqua alia AB 215 et discerni ABC! 218 inueniantur CELS! 219 factumque oz. AP factumque? oz. .A 221 diurno B 223 supra E.$ 224 scilicet ozz. AB 22i et oz. B 2328 magis oz;. CP

PPS

IO 230

255

IN GENESIM I, 1,5-8

paulatim resurgeret, non iam in mane diei sequentis sed potius in uespera primi, unum diceret esse diem perfectum. Vnde etiam uesperam et mane, quam noctem et diem factam dicere maluit, ut insinuaret tunc primariae lucis actum esse circuitu, quod nunc circuitu solis die noctuque geri constat — praeter hoc solummodo, quod post creata sidera nox quoque (tam sua etsi minora quam dies) luce perfunditur. Triduo autem illo primo tenebrosa prorsus et obscura manebat ; decebat namque omnimodis ut dies a luce incipiens in mane diei sequentis esset protelatus, quatenus intimaretur opera eius, qui est lux uera et in quo tenebrae non sunt ullae, a luce

inchoare et in lucem cuncta esse completa. Dixit quoque Deus : Fiat firmamentum in medio aquarum, et diuidat aquas ab aquis ; et fecit Deus firmamentum, diuisiique aquas quae erant sub firmamento ab his quae erant super firmamentum. 245 Et factum est ita. Vocausitque Deus firmamentum caelum. Et factum est uespere et mane dies secundus. Hic nostri caeli in quo sunt fixa sidera creatio describitur. Quod in medio constat firmamentum esse aquarum ; nam subpositas ei esse aquas et ipsi in aere terrisque uide250 mus, superpositas autem non solum huius scripturae auctoritate sed et prophetae uerbis edocemur, qui ait, Extendens caelum sicut pellem, qui legis in aquis superiora eius. In medio ergo aquarum firmatum esse constat sidereum caelum, neque aliquid prohibet ut etiam de aquis factum esse credatur; qui 225 enim crystallini lapidis quanta firmitas quae sit perspicuitas ac puritas nouimus, quem de aquarum concretione certum est esse procreatum. Quid obstat credi quod idem dispositor naturarum in firmamentum caeli substantiam solidarit aquarum ? Si quem uero mouet quomodo aquae, quarum natura 260 est fluitare semper atque ad ima delabi, super caelum con240

1,6-8

237 Cf. Deut. v, 35. 247-324 Vide Beda DNR, v-viii (197-202) ; xxv (244-246). 248-251 Bas. Hex. iii, 5 (PG 29, 56-57) ; Aug. DGAL II, v (CSEL 28, 1, p. 38-39; PL 54, 267) ; cf. Claudius Taur., In Gen. i, 7 (PL 50, 897). 248-250 Aug. DGCM I, xii, 18 (181-182) ; DGLII, x, 32 (233-2354) ; DGAL I, xii (CSEL 28, i, P- 47-48 ; PL 34, 255). 251-252 Ps. ciii, 2 ; cf. Aug. DGAL II, ix (CSEL 28, rz, p. 46-47 ; PL 34, 271). 252-289 Amb. Hex. II, iii, 9-11 (160-162).

229 paulatim] recteata add. AAD!, mane recreata etiam] et C, nunc E quia 44 ac E tametsi — E$ minoti 74 234 omnimode 240 inchoari P?, inchoante P! luce B 243 om. B 244 fixa sunt — discribitur E 071. 7 251 et oz. zz 252 in oz;. AB 253

add. z surgeret P! 231 234 propter J4P 2335 sua

;4 incipiens a luce — Cz diuisitque oz. P 245 Deus 248 firmatum CPz; 249 in firmamentum AB sidetium

P 254a2liquis C? ^ etiam]esse CES esseom. CE$ 256 quemquem P 25* est om. 4 obsit B 288 firmamenta BC*z solidatet E 259 naturae 74

260 atque sempet — ;4

IN GENESIM I, i1,6-8

Tx

sistere possint, cuius rotunda uidetur esse figura, meminerit scripturae dicentis de Deo, Qwi ligat aquas in mubibus suis ut non erwmpant pariter deorsum. Et intellegat quia qw? infra caelum /igat aquas ad tempus cum uult ut non pariter deci26 I dant, nulla firmioris substantiae crepidine sustentatas sed uaporibus solummodo nubium retentas, ipse etiam potuit aquas super rotundam caeli spheram ne umquam delabantur, non uaporali tenuitate sed solidate suspendere glaciali. Sed etsi liquentes ibi aquas sistere uoluit, numquid maioris hoc 27 o miraculi est quam quod ipsam £errae molem, ut scriptura dicit, appendit in nihilo ? Nam et undae siue Rubri maris seu fluuii Iordanis, cum ad transitum Israheliticae plebis in altum erectae murorum instar figuntur, nonne euidens dant indicium quod etiam supra rotunditatem caeli uolubilem fixa possint 27 I statione manere ? Sane quales aquae ibi sint quosue ad usus reseruatae conditor ipse nouerit; esse tantum

o

28

A

20 o

eas ibi, quia

scriptura sancta dixit, nulli dubitandum reliquit. Quid sit autem dicere Dei, Fiat haec uel illa creatura, iam supra dictum est. Dixit enim ut fieret cum in coaeterno sibi uerbo, unigenito uidelicet filio, cuncta creando disposuit. Cum ergo audiuimus, Dixit Deus, Fiat firmamentum in medio aquarum et diwidat aquas ab aquis, intellegamus quod in uerbo Dei erat ut fieret, in quo faciendum intus ante omne tempus, praeuidit quicquid foras ex tempore Deus fecit; cum uero audiuimus, Ef fecit Deus firmamentum diwisitque aquas quae erant sub firmamento ab his quae erant super firmamentum, et factum est ta, intellegamus factam caeli aquarumque creationem ac dispositionem non excessisse praescriptos sibi in uerbo Dei terminos, iuxta ilud psalmistae, Preceptum $oswit et non praeteribit. Quod aeque de creaturis sequentibus quatuor diebus factae referuntur intellegendum est. Vbi uero adiunctum audiuimus, 262-263 Iob xxvi, 8. 263-268 Aug. DGAL II, i (CSEL 28, r, p. 33-34 ; PL 34, 263-264) ; v (CSEL 28, r1, p. 58-39, PL 34, 266-267). 268-295 Amb. Hex. I, vi, 22 (144-145); Il, iii, 11 (161-162). 210-271 Esai. xl, 12 ; Iob xxvi, 7. 248279 Cf. Aug. DGAL II, iv-v (CSEL 28, rz, p. 36-39 ; PL 34, 265-267) ; Bas.-Eust. Hex. HI, praesertiz: vii, 1-5 ; Amb. Hex. Joc. eif. — 249-246 Cf. ps.-Isidorus De Ord. Creat. iii, 5 (PL 83, 921). 243-289 Aug. DGAL II, vi (CSEL 28, 1, p. 41 ; PL 34, 268). 248-249 Supra 168-180. 249-280 Aug. DGAL II, vi (CSEL 28, 1, p. 40-41 ; PL 34, 267-268). 281-282 Gen. i, 6. 284-286 Gen. i, 7. 289 Ps. cxlviii, 6.

261 uidetetur C 262 suis ozz. Á 263 intra B 265 nullo -AABP.$ 266 solummodo ozz. AABPz 26? speram BP.$ 269 uolunt .$ 273 inicium P! 275 qualis P ibi aquae — ABPz quasue B quosue z;que nouetit ozz. GES 216 tamen AP 271 dixit sancta — 4 219 quo aeterno P 280 creanda E.$ audimus Pz 281 firmamentum fiat — P 284 deus ex tempote — z dixit deus fiat firmamentum .4 285 et diuisit — Cz 290 creatutis quae 77 sequentibusque .4 facta A 291 audimus JAES

PL 19

I2

29»

300

DO

310

IN GENESIM I, i,6-9

Et widit Deus quod. esset bonum, intellegamus in benignitate Spiritus eius, non quasi cognitum postea quam factum est placuisse, sed potius in ea bonitate placuisse ut maneret ubi placebat ut fieret. Notandum enim quod huius uerbi adiectio hoc in loco in Hebraica ueritate non habetur. Et mirum quare inter omnia quae creasse Deus legitur, hic solummodo, id est in secundi diei operibus, probatio diuinae uisionis minime addatur. Quae tamen ipsa cum ceteris quae fecit Deo bona esse uisa demonstrantur, cum in sequentibus dicitur, Viditque Deus cuncta quae fecit et erant ualde bona, nisi forte,

sicut quidam patrum exponunt, intellegere nos in hoc scriptura uoluit 2o» esse bonum duplicem numerum, qui ab unitate diwidat et praefiguret foedera nuptiarum. Vnde et in arca Noe omnia animalia quaecumque bina ingrediuntur immunda sunt, el impar numerus esse mundus ostenditur. De his sane quae actenus exposita sunt, id est de creatione diei primi et secundi, in historia sancti Clementis ita refertur dixisse apostolum Petrum : In jrincipio cum [fecisset Deus caelum et terram, tamquam domum unam, ibsa quae ex corporibus mundi reddita est wmbra his quae intrinsecus clausa fuerant, tenebras ex se dedit. Sed cum uoluntas Dei introduxisset lucem, tenebrae illae quae ex wumbra corporum factae fuerant continuo deuoratae sunt.

515

Twm deinde lux in diem, tenebrae deputantur in noctem. Iam uero aqua quae erat intra mundum in medio brimi illius caeli terraeque spatio, quasi gelu concreta et crystallo solidata distenditur. Et huiusmodi firmamento uelut intercluduntur anedia caeli

320

L9

225

ac terrae spatia idque firmamentum. caelum conditor appellauit, antiquioris illius uocabulo nuncupatum, et ita totius mundi machinam cum una domus esset inm duas diuisit regiones. Diwisionis aulem. haec fuit causa ut superna regio angelis habitaculum, inferior uero praeberet hominibus. Haec nostro operi paucis inserere libuit ut quantum hoc patrum sensui concordet lector agnoscat. Dixit uero Deus, Congregentur aquae quae sub caelo sunt in locum wnum et appareat arida; factumque est ita. Subducuntur aquae quae inter caelum 292 Gen. i, 10. 12. 18. 21. 25. 295-296 E.s. Gen. i, 6-8. III, x (p. 44) ; Amb. Hex. 1I, v (166-168) ; Aug. DGLI ix (253) 28, 1, p. 40-41 ; PL 54, 267-268) ; II, viii (CSEL 28, I, p. 301 Gen. i, 51. 303-306 Hier. Ep. xlviii, 19 (508-509). Recognitiones Rufino. interpretante 1, xxvii (PG T T2220.

293 quam] quia BPz 294 placuisse!] placuisset B nimirum 4 299 additur P 300 uisa esse — z 302 hac AP 303 duplice in P unione Hier. 304 306 mundus esse — 74 308 in oz. C 309 fecit B en p 3514 tunc Rufinus 316 constricta ;4 320

l/ide Bas.-Eust. Hex. ;DGAL II, vi (CSEL 44-45 ; PL 34, 270). 309-322 ps.-Clenentis

ubi] qua ;4 296 301 uiditque oz. AB in oz. B ardua C 311 erant 747; 312 machina B diuidit

PL 2o

IN GENESIM

I, i,9-10

et terram uniuersa conpleuerant et unum

TS

congregantur in

locum, ut et lux quae praeterito biduo aquas clara lustrabat,

clarior puro in aere splendesceret ; et terra quae latebat appareret, quaeque contecta aquis limosa manebat et inualida harum abscessu redderetur arida et suscipiendis apta germinibus. Si quis uero quaesierit ubi congregatae sint aquae quae omnes terrae partes ad caelum usque cooperuerant, 535 sciat fieri potuisse ut terra ipsa longe lateque iussu creatoris subsidens alias partes praeberet concauas quibus confluentes aquae reciperentur, ut appareret arida ex his partibus unde humor abscederet ut arida fieret. Potest etiam non absurde credi rariores, sicut et supra commemorauimus, primarias 340 fuisse aquas quae uelut nebulae terras tegerent; congregatione autem esse spissatas, quae datis sibi locis capi possent, apparente arida in reliquis. Bene autem cum multa constet esse maria, in locum tamen unum congregatas dicit aquas, quia uidelicet cuncta haec iugi unda atque continua oceano 345 ac mari iunguntur magno. Sed etsi qui lacus in semetipsos uidentur esse circumscripti, et hos ferunt occultis quibusdam perforatos cauernis in mare suos euoluere meatus. Nam et fossores hoc puteorum probant, quia tellus omnis per inuisibiles uenas aquis est repleta manantibus quae trahunt ex mari 550 principium. Eti uocauit Deus aridam terram congregationesque aquarum appellauit maria. Prius quidem ad distinctionem aquarum totam hanc solidiorem mundi partem appellauit terram, cum diceret, /» frincipio creauit Deus cae350

10

555 lum

360

ei terram ; terra auiem

erat inanis

ei uacua ; at nunc,

postquam formari iam mundus incipit et aquis suum in locum recedentibus terrae facies apparet, ad distinctionem partis eius quae adhuc aquis premebatur, cetera portio quam aridam esse licebat, terrae nomen accepit. Inde dictum Latine quod animantium pedibus teratur. Congregationes uero aquarum appellantur maria, uidelicet pro maxima sui 333-342 Bas.-Eust. Hex. IV, iv, 1-6 (pp. 49-50) ; Amb. Hex. II, iii, 11 (161C) ; III, ii, 1o (173) ; Aug. DGAL I, xii (CSEL 28, r, p. 18-19; PL 34, 255-256). 339 Supra 256544. 342-350 Amb. Hex. II, iii, 12 (162-1653); III, iii, 13 (174); cf. Lucretius V, 811-812. 354-355 Gen. i, 1-2. 359-360 Is. Ezyz. XIV, i, r. 360-363 Hier. HQG i, 10; Aug. DGCM I, xii, 18 (182).

328 in unum congregantur locum — C 331 manebat limosa — AB 333 quipE2p$ sunt -ABP 336 aliquas 44 haberet 74 338 abscedetat z ut atida fieret oz. .ABPz 340 nebula P? 342 constant C 345 iungantur CP semetipso 24, semetipsis BCP? 346 fert P quibusdam meatibus 74 347 perforatis 74, perforatis P! uoluere C, euolate E.$ 3848

puteorum hoc — z4Bz 3808 quam] quia AA4BP pellauit 44, appellant B

349 quia CES 359 dicebat E! proxima ABC

353 hinc B terrau GE

3507 appaterat Cz; dictat 361 ap-

14

1,10

1,11-13

IN GENESIM I, i,10-13

parte. Nam et apud Hebreos cunctas aquarum congregationes siue salsae seu sint dulces appellari dicunt maria. Et apte qui prius propter continuationem omnium quae in terris sint aqua3565 rum in locum unum eas dixit congregatas, nunc et earum congregationes aquarum pluraliter nominat, et haec appellari maria pluraliter.dicit, propter uidelicet multifidos earumdem sinus, qui diuersa pro regionum uocabulis et ipsi nomina sortiuntur. Et uidit Deus. quod esset bonum. Necdum terra gerauo minabat necdum uel ipsa uel aquae animantia uiua produxerunt; et tamen widere dicitur Deus quod esset bomwm cedentibus aquis apparuisse aridam. Quia uidelicet aquae aestimator uniuersitatis, praeuidens quae futura sunt, quasi 575 perfecta iam laudat quae adhuc in primi operis exordio sunt, nec mirum apud quem rerum perfectio non in consummatione operis sed in suae est praedestinatione uoluntatis.

Et ait, Germinet terra herbam uirentem et facieniem semen et lignum pomiferum [faciens fructum 380 juxia genus suwm cuius semem im semelipso sit super terram. Et factum est ita. Et protulit terra herbam uirentem et adferentem semen iuxta genus suum lignumque faciens fructum et habens unumquodque sementem secundum speciem suam. Et 385 uidit Deus quod esset bonum. Factumque est uespeve ei mame dies tertius. Patet ex his Dei uerbis quod uerno tempore mundi est perfectus ornatus, in hoc enim solent herbae uirentes apparere in terra et ligna pomis onustari. Simulque notandum quod non prima herbarum arborumpoo que germina de semine, sed prodiere de terra ; nam ad unam conditoris iussionem terra, quae arida apparebat, repente herbis compta et nemoribus est uestita florentibus, atque 395

haec continuo sui quaeque generis poma ex sese ac semina produxerunt. Oportebat enim ut forma quaeque rerum ad imperium Domini primo perfecta procederet, quomodo et homo

343-37? Aug. DGCM

I, viii (179-180) ;DGLI

(CSEL 28, t, p. 23-27 ; PL 34, 259-260).

V, 2 (228); DGAL

I, xvii-xviii

386-389 Beda D'TTR vi (ed. Jones,

P. 190-191) ;Amb. Hex. I, iv, 13 (139). 386-39v Aug. DGCM DGAL III, xviii (CSEL 28, r, p. 83-84 ;PL 34, 290-291).

I, xiii (182);

363 salsas siue (sint o.) .4, salse siue dulces BP 364 sunt z4z; 366 congregatas P* appellati haec — ;4 36* multimodos C 370 germinabat tetra -— 4 372 produxerant 74; tantum ES 313 aquae creator atque zz aequi B 374 quasi] quae summus E$!, quasi sint $5? 973 perfectam .$! 076 in ox. C consummatione oz. C 9** praedistinatione BC 384 secundum] pto 4, per B 386 tertia B uerbis dei — P quia CES 388 apparuisse P? pomifera stare E.$?, manifestari $1, pomi uenustari C 389-394 porn ober "tique produxerunt ozz. E 391 parebat ABPz; 393 sese] se B

394 a

PLI

IN GENESIM I, i,13-14

IS

ipse, propter quem omnia facta sunt in terra, perfecte, hoc est iuuenilis aetatis, plasmatus esse credendus est. 14

14

4o o

Dixit autem. Deus, Fiant luminaria in firmamento caeli. Decente satis ordine mundus ex materia informi congruam procedit ad formam. Postquam enim ante omnem huius seculi diem caelum, terram, et aquam

40

^

410

Deus creauit, hoc est

superiorem illum et spiritalem cum suis incolis mundum et informem totius huius mundi materiam, iuxta hoc quod scriptum est, Qui uiuit in aeternum creauit omnia simul, primo huius seculi die lucem fecit, quae ceteras creaturas speciei capaces redderet. Secundo firmamentum caeli, superiorem uidelicet huius mundi partem, in aquarum medio solidauit. Tertio in inferioribus mare terrasque suis discreuit finibus aeremque suis in locis cedente aqua diffudit. Oportuit ergo ut eodem quo creata sunt ordine profectum caperent elementa amplioris ornatus, id est quarto die, caelum luminaribus insigniretur. Quinto aer et mare, sexto terra, suis impleretur animantibus. Nam quod die tertio terra herbis est arboribusque uestita, non ad ornatum eius sed ad ipsam, ut ita dixerim,

415 figurae eius superficiem

420

pertinet.

Dx

ergo Deus,

Fiant

luminaria in firmamento caeli ut diwidant diem ac noctem. Ea uidelicet diuisione quae in sequentibus explicatur apertius, ut sol quidem diem, luna uero et stellae noctem, inlustrent. Hoc enim factis sideribusad augmentum primariae lucis accessit, ut etiam nox luminosa procederet, uel lunae utique splendore uel stellarum uel utroque irradiata. Quae eatenus nil praeter tenebras nouerat antiquas. Nam etsi nobis saepissime nox tenebrosa uidetur et caeca, obscurato uidelicet ne-

bulosis turbinibus aere qui terrae proximus est, superiora 42 tamen illa spatia quae aetheris nomine censentur et a turbulento hoc aere usque ad sidereum pertingunt caelum, semper ob siderum circumeuntium redduntur lucida fulgorem. Sed et hoc diuini muneris exorta sidera cum additamento lucis mundo obtulerunt, ut distinctio quoque temporum ]1a430 bentium per ea possit dinosci. Vnde sequitur : Ei sint in signa et tempora et dies et annos. Quia nimirum priusquam sidera fierent, non erat quibus ordo tem-

404. Eccli. xviii, 1 ; cf. Gen. i, 1. 31.

399 Decenti 24

401 et terram 77

415-416 Gen. i, 14.

hoc est oz. À

405 quae ozz. P*, ut

P?, qua B specie zz 406 firmamento B 407 huius ozz. 4 408 terrasque ozz. E.S 409 cedentem B 410 profecto C 412 insignaret C quinta. C implerentur 24 413 terris B 418 inlustrant P 420 luna P 422 nichil 44 423 uideatut .$ 427 reddunt .$ (E dees?) 428 numeris BC 429 abtulerunt CS (E dees?) distincto C 430 posset BP (E deest) unde et p?

Dp

16

455

porum adnotaretur indiciis, non erat unde meridiana dinosceretur, antequam sol medium caeli conscenderet igneus orbem. Non unde ceterae diei noctisque signarentur horae donec polum aequali inter se sorte die noctuque diuiderent. ergo luminaria in signa. et tempora et dies ef annos, non a conditione

440

IN GENESIM I, i,14-15

eorum

uel tempora

coeperint,

quae

hora astra Sunt quod

constat

coepisse a frincipio quo fecit Deus caelum et terram, uel dies et anni qui originem sumsisse noscuntur ex quo dixit Deus, Fiat lux et facta est lux, sed quia per ortus eorum siue transitus

temporum ordo dierumque annorumque signatur. Nam totum illud triduum superius indiscreto cursus sui processu transie445 rat, nullam penitus dimensionem habens horarum, utpote quia lumine primario adhuc generaliter omnia replente, nulIumque caput habente, quod nunc de sole accipit, nusquam radii ardentiores inluxerant, nulla sub caute uel arbore quasi remotior umbra frigebat. Sed et excepta adnotatione tempo450 rum sunt luminaria in signa huius uitae usibus necessaria. Quae uel nautae in gubernando uel in desertis Ethiopiae harenosis quique uiantes obseruant, ubique leuissimo uenti impulsu cuncta mox quae inuenta fuerint itinerantium uestifia complanantur. Ideoque non minus illis in regionibus eun45 5 tes, quam qui in mari nauigant, nocte dieque signis egent siderum. Sunt item 2» s?gna quia nonnumquam aeris quoque qualitas quae sit uentura horum contemplatione praeuide1,15 460

mus. Vi luceant 1m firmamento caeli et inluminent terram, ei factum est ita. Semper quidem luminaria in fir-

mamento caeli lucent, ut diximus, et proxima ei loca claro lumine perfundunt, sed temporibus opportunis inluminant terram. Namque aliquoties nubilosus obsistit aer ne uel lunae cum parua est uel stellarum lumen terris appareat ; sed et 46 IS ortus sol lunam stellasque maiore lumine ne terram inlu-

435 Verg. /den. viii, 97. 436-437 Cf. Plin. NH II, Ixix-Ixx (176-177). 438 Gen. i, 14. 440 Gen. i, r, ue£us latina in Amb. e? Aug. 442 Gen. i, 5. 449450 Amb. Hex. IV, v (211-214) ; Aug. DGLI xiii (256) ; DGAL II, xiv (CSEL 28,

1, p. 53-56 ;PL 34, 274-275). 433 iudiciis P (E deesz) metedia C, metediano P 433 conscenderat l/erg. 436 non] nec B 437 sint .$ 438 ergo oz. C 439 uel oz. CES inciperent 74Bz 440 quae B 443 dierumque] -que oz. AB signetur P 444 in deserto C 445 utpute 5, utputa $* 447 accepit -ACP 449 et om.C tempora ÉS,tempore C ^ 450sint E$ — 451 uel!] uelut 4 deserto C 452 ubique] onm. AES, ubi cum C, ubi quam z 453 fuerant E iterantium C, itenerantium B 458 mare 74 456 in ozz. AAPz quibus z,quae P 457 praeuidemus oz. E.$ 460 quidam C 461 lucent celi — ;4 463 nebulosus 4

PL 23

IN GENESIM I, i157 .

16

6-17

I7

minent impedit, unde et nomen Latine accepit, quod solus obtunsis una stellis cum luna per diem terris fulgeat. Fecitque Deus duo magna luminaria. Luminaria magna possumus accipere non tam aliorum comparatione 470 quam suo munere, ut est caelum magnum et mare magnum ; nam et magnus sol qui complet orbem terrarum suo calore, uel luna suo lumine. Quae in quaecumque parte fuerint caeli inluminant omnia et aeque spectantur a cunctis. Exemplum magnitudinis eorum euidens quod omnibus hominibus orbis 475 ipsorum idem uidetur. Nam si longe positis minor uideretur et propius constitutis maior refulgeret, proderet exiguitatis indicium. Lwminare maius ut jraeesset diei et luminare minus ut praeesset nocti et stellas. Et fosuit eas im 480

firmamento

caeli. Luminare maius est sol, non solum forma

sui qualiscumque est corporis, sed etiam magnitudine luminis qua et ipsum /wmzinare minus et stellas inlustrare creditur. Maior est et uirtute ardoris qua mundum calefecit exortum, cum praeteritis ante eius creationem diebus nil 485 omnino caloris habuisset. Quod autem aequalis uniusque magnitudinis luna cum sole cernitur ex eo fieri dicunt, quod ille multo longinquior a terris atque altior quam luna incedat ; ideoque magnitudo eius quanta sit, nequaquam a nobis qui in terris degimus ualeat dinosci. Omnia enim longius posita so490 lent breuiora uideri. E£ luminare, inquit, minus wt braeesset nochi ei stellas. Et boswit eas in firmamento caeli. Quia etsi lunam omni mense si aliquoties et stellas maiores in die uideri contingat, nequaquam eas diei sed nocti solummodo lucis solatium aliquod adferre certissimum est. Vt lucerent super terram et praeessent diei ac 495 nocti,

et

diuidereni

lucem

ac

tenebras.

Haec

et de

luminaribus magnis et de stellis intellegi possunt ea tantum distinctione, ut quod dictum est, e£ fraeessent diei, ad solem specialiter ;quod subiunctum, e£ nocti, ad lunam et stellas $00 pertineat

; quod

uero

subinfertur,

e£ d$widerent

lucem

ac

466-467 Is. Eyz. III, Ixxi, r.

412-473 Plin. NH II, xi, 8 (141-142). 483-489 Plin. NH II, vi, 12-13 (131) ; cf. Beda DNR xix (2354-235). 485-489 Aug. DGAL II, xvi, 35 (CSEL 28, 1, p. 58-59 ; PL 34, 277).

490-491 Gen. i, 16-17.

496-

801 Aug. DGAL II, xvi (CSEL 28, r, p. 58-59 ; PL 34, 277).

466 solis C! — 467 obtusis -4ACE.$ — terras C — 468 fecit quoque zz — 470 est] et ES

472 caeli] terrae add. AP?

473 iluminent 4

uidetur ozz. B 476 constitutus B 481 est oz. /À C$, maiorem et B est oz. À 484 exortus ;ABz

quior multo — 4B — 490 praeessent B 496 diuiderentque B 497 de oz. P CC

II x.

et oz. A

482 qui B nihil z;

492 lunam] nullam P

415

483 maius 487 longin-

493 luci .$! E

18

IN GENESIM I, i,17-18

tenebras, omnibus aeque sideribus conueniat. Quae ubicumque incedunt lucem secum circumferunt, ubi autem absunt tene-

brosa cuncta relinquunt.

Sin autem

quaerit aliquis quale

potuerit esse lumen diurnum ante creationem siderum, non $05 ab re est credi quod tale fuerit quale uidemus cotidie mane, approximante scilicet solis ortu sed necdum terris apparente, quando lucet quidem obtusis stellarum radiis dies, sed minime adhuc donec sol ortus, refulget. Vnde nulla tunc esse discretio temporum praeter diei solum et noctis poterat meritoque 510 factis sideribus dictum est, E£ sint in signa et tempora et dies et annos. Coeperunt namque discerni temporum uices, ex quo sol die quarto mundi nascentis a medio procedens orientis, aequinoctium uernale suo consecrauit exortu, et cotidianis profectibus ad alta caeli culmina scandendo rursumque a Syr I solstitiali uertice ad infima paulatim descendendo ne mora ab infimis hibernisque locis aequinoctiales gyros repetendo, discretis temporibus quattuor notissimis, diebusque praefinitis anni spatium compleuit. Sed et luna uespere plena apparens ea quae in celebrationem paschae seruanda erant tem520 pora primo suo praefixit ascensu. Ipsa est enim hora quam non solum antiquus ille Dei populus sed et nos hodie primam in agendo pascha seruamus, cum aequinoctii die transcenso plena uespere luna, hoc est quarta decima, in faciem caeli prodierit. Nam mox post haec ut dominicus dies aduenerit, aptum 52 A hoc celebrandae resurrectionis dominicae tempus instabit, completo ad litteram quoque prophetae uerbo, qui dixit, Fecit lunam in tempora, sol cognouit occasum swuwm. Stellae quoque, excepto eo quod supra diximus, quia uel sua specie quae sit futura qualitas aeris uel suo cursu quota sit uigilia 550 noctis ostendunt ; sunt in signa et tempora, quia hae in caelum uenientes aestiua tempora, illae designant hiberna. Sunt et in dies quia istae uernis diebus solem, illae comitantur autumnalibus. Sunt et in annos quia quae nunc uerbi gratia in aequinoc-

503-511 Cf. Beda D'TR v (ed. Jones, p. 186-190). 510-511 Gen. i, 14. j11525 Cf. Beda DTR vi (ed. Jones, p. 190-193) ; Ep. ad V Victhedam xi (ed. Jones p- 324) ;ps.-Anatolius De rafione Paschali (ed. B. Krusch S/udien I, 1880, p- 316 5qq.) ; ps.- Theophilus 74c/a Cone. Caesareue (ibid., p. 306 sqq.) ; ps.-Athanasius iv-v GPid. p- 331-333). 520-524 Cf. D'TR lxiv (ed. Jones, p. 286-290). 523 Ps.

civ, 19.

504 poterit Cz AB

503 est credi oz. AP, credi oz. B, crede C

508 donec] dicitur CES, donet P!

507 obtunsis

oriatur 4B», ortus et C

510

sint ozz. B 511 namque oz. C 514 rursumque z;que descendo oz. B 516 hemerisque C 519 celebratione P 520 qua P 521 populus Dei — 522 transcendo C!, transcendendo C? 523 decima luna .4 prouiderit C 525 resurrectioni AB 526 quoque o». ABC 527 tempore B 528 eo 532 in uernis z; 531 ueniente C 07m. JABoz

PL 24

IN GENESIM I, i,18-19 555

I9

tio uerno matutinae oriuntur, ipsae omnibus annis in eodem aequinoctio in caeli faciem ueniunt, quae nunc in solstitio uespere uel mane, hae semper in illo eisdem horis oriuntur. Sed et quaedam sunt stellae quas planetas, id est errantes, uocant astrologi, quae maiores annos suo circuitu faciunt,

quo ad eundem caeli locum redeunt. Nam stella quae Saturni 540 dicitur triginta annis, quae Iouis duodecim annis, quae Martis

545

duobus fertur annis solaribus, circuitu caeli expleto, ad eadem loca siderum in quibus fuerant ante redire. Luna quoque cum duodecies spatia sui cursus peregerit annum facit communem, id est dierum trecentorum quinquaginta quattuor, et ut anno solari possit eius concordare circuitus, tertio quoque uel secundo anno tertium decimum addit mensem, quem embolismum uocant annum calculatores, et fit dierum trecentorum

1,18 )50

octaginta et quattuor. Et uidit Deus quod esset bonum. Necessario sancta scriptura multoties repetit quod widi/ Deus bona esse quae fecit, ut hinc informaretur pietas fidelium non pro humano sensu, qui saepe etiam bonis rebus offenditur quarum causas atque ordinem nescit de creatura uisibili atque inuisibili iudicare,

1,19

sed laudanti

Deo

credere

et cedere.

Tanto

enim

quisque facilius aliquid proficiendo cognoscit, quanto religio* sius antequam cognosceret Deo credidit. Vidit ergo Deus quod essent bona quae fecit quoniam quae facienda placebant, ut fierent ; facta placuerunt ut manerent, quantum cuique rei existendi siue manendi a tanto fabricatore fuerat constituen560 da mensura. Factum est uespere et mane dies quartus. Haec est uespera illa memoranda, in qua populus Dei in Egypto in celebrationem paschae agnum obtulit, hoc mane quod primum post excussum longae seruitutis iugum coepto liber565 tatis itinere uidit. Scriptum est dicente Domino ad Moysen : Mensis tste uobis principium mensium rimus erit in mensibus anni... Decima die mensis huius tollat unusquisque agnum per 25

v^

534-548 Beda DNNR xi-xiv (206-229) ; Plin. NH II, vi, 12 - viii, 34 (p. 131-137) ; etiam Excerpta Plinii (PL 90, 327-328), uide Katl Rück z4uszzige aus der IN. des C. PI. Ser., München 1888. 551-554 Aug. De Trini afe III, vii, 15 (CC 50, p. 142,

PL 42, 877) ; XI, ii, 4 (CC 50, p. 357-538 ; PL 42, 987) ; DCD XII, xxv (CC 48, p. 381-385 ; PL 41, 374-375).

566-070 Exod. xii, 2.5.6.

536 horis] temporibus .$ otiantut 77 538 faciant E 539 qoud C Satufnus zz 540 XI C 541 annis fertur /4Bzz ferus E?$?, ferre E 542 in oz. CES 548 posset zz 547 annum om. B calcatores CP? 549 necessatia BP 550 multotius B, multototius P repetit z; 551 non tam pro 4A, non tamen pro P?z;z, non tantum pto B 552 causis P 554 laudante P 555 aliquod B 556 recognosceret BP 557 quae oz. AC 560 mansura P 563 obtulit agnum — Cz hoc ozz. C 564 coepto] certo 4 565 itinere

om.C

utsctiptum B

566 mensum EP

PL 253

20

379

575

IN GENESIM I, i,19-20

familias ei domos suas... et seruabitis eum usque ad quartam decimam diem mensis huius, inmolabitque eum. uniuersa. multitudo filiorum Israel, ad uesperam. Qua etiam uespera ad consummanda paschae legalis sacramenta Dominus noster post esum agni typice mysteria nobis sui corporis et sanguinis celebranda initiauit ; quo lucescente mane, quas agnus immaculatus suo nos sanguine redimens a demonicae dominationis seruitute liberauit. Quae uidelicet lunae plenissimae dies in creatione quidem mundi quarta processit, at in tempore dominicae passionis, altioris gratia sacramenti, in quintam sabbati incidit, ut uidelicet Dominus sexta sabbati crucifixus,

sabbato ipso in sepulchre quiesceret, ac primam sabbati sua resurrectione consecraret, et nobis quoque in ea, in qua et lux facta est resurgendi a mortuis ac lucem perpetuam intrandi fidem spemque donaret. Dixit etiam Deus, Producant aquae reptile amimae uiuentis et uolatile super terram sub firmamen585 to caeli. Post ornatam quarta die caeli faciem luminaribus, ornantur consequenter quinta inferioris mundi partes, aquae uidelicet et aer, his quae spiritu uitae mouentur, quia et haec elementa quadam quasi cognatione et sibi ad inuicem et caelo copulantur. Sibi quidem quia natura aquarum aeris qualitati D99 proxima est, unde exhalationibus earum $?nguescere probatur ita ut et nubila contrahat et possit uolatus auium sustinere, adtestante scriptura quia subito aer cogetur in mubes et uentus transiens fugabit eas. Denique fer noctes etiam. serenas vorat, cuius roris gulae mane in herbis ànueniuntur, caelo autem hoc 595 modo iunguntur quoniam adeo uicinus est ei aer iste, ut et ipse nonnumquam eius nomen acceperit, sicut uolatilia caeli cognominat scriptura quae uolare constat in aere ; et Dominus ipse turbis, quae tempus aduentus sui de uirtutum ostensione non cognouerant, loquitur dicens : Cum uideritits nubem orien580

1,

370-582 Beda Marc. IV, xiv, 12 (CC 120, p. 609 ; PL 92, 270) ; Lc. VI, xxii, 7-8 (CC 120, p. 375 ; PL 92, 594). 013-574 I Petr. i, 19. 545-582 Cf. Beda DTR viii (ed. Jones, p. 136). 585-589 Bas.-Eust. Hex. VII, i, 1-5 (88-89) ; Amb. Hex. V, xii, 36 (256-237) ; Aug. DGLI xlv (238). 589-5096 Aug. DGCM I, xv, 24 (184). 590 Aug. DGAL III, iii, ; (CSEL 28, rz, p. 65-66 ; PL 34, 281). 592593 Iob xxxvii, 21. 593-594 Aug. /oc. ciz. ; cf. Sap. xi, 23. 597 Gen. i, 26. 28 ; li, X9. 20 ; e passim. 599-603 Luc. xii, 54-56.

840 uesperam] et cetera add. AB quae C 571 consummandam P legis P posterum C 572 typici CE nobis mystetia — .4 578 die C

D?? quinta 44 quatto z:

9079 sepulchro .4 586 inferiores BE.S

580 et? om. JABz

580 ornatum .$!

587 aet his] herbis C, a herbis B

mouentut ozz. B 588 quasi quandam — 4 589 qualitate C $91 ut o»; P et om. "m 592 testante C subito oz. 4 cogitur B 594 tunc caelo »; 595 quia »; 596 accepit C

IN GENESIM

I, i,20-21

2I

6oo fem. ab occasu, statim dicitis, Nimbus uenit ; et ita fit. Et cum

austrum. flantem, dicitis, Quia uentus erit ; et fit. Hypocritae, faciem. terrae et caeli mostis robare ; hoc autem tempus quomodo non brobatis. Vbi certum est quia faciem caeli non aliam quam uariantem hunc statum aeris appellat. Dixit ergo Deus, 6o5 Prodwucant aquae reptile animae wiuentis et uolatile super terram sub firmamento caeli. Et ne forte, quia sunt aquarum animantia quae non reptando sed nando uel pedibus ambulando incedunt, sunt inter uolatilia quae ita pennas habent ut omni usu uolandi careant, putaret quia quam aliquod genus uolati610 lium siue aquatilium animantium in hoc Domini uerbo esse praetermissum, uigilanter adiungitur: Creauitque Deus cete grandia et omnem amimam uiuentem atque motabilem quam broduxerant aquae in species suas, et omne wolatile secundum genus 615 stt49f2.. Nullum igitur genus exceptum est ubi cum cetis grandibus creata est ommis amima wiuens eorum quae jroduxerant aquae im species diuersas, hoc est et reptilium et natatilium et uolatilium, sed et eorum quae nullo aptae incessui fixa cautibus inherent,

ut sunt plurima concarum

62o genera. Quod autem dictum est, E£ wolatile swber terram sub firmamento caeli, nil rationi ueritatis obsistit, quia nimirum,

etsi immenso interiacente spatio sub sidereo tamen caelo uolant aues quae super terram uolant, quomodo etiam nos homines in terra positi, sub caelo ac sole esse constituti 625; ueraciter et recte dicimur, adtestante scriptura, quae ait quia, Erant in lerusalem habitantes Iudaei wiri veligiosi ex

omni natione quae sub caelo est. Et, Quid habet amplius homo de uniuerso labore suo quo laborat sub sole ? Sane iuxta aliam translationem mouet nonnullos quod dictum est, E£ wolatilia 63o uolantia secus firmamentum,

id est iuxia firmamentum

caeli.

Sed intellegendum est quod ideo dictum sit wo/lare aues sub firmamento caeli, quia hoc nomine etiam aether indicetur, hoc 604-606 Gen. i, 20. 620-621 Gen. i, 20. 626-627 Act. ii, 5. 623-628 Eccl 628-636 Aug. DGAL III, vii (CSEL 28, 1, p. 69-70 ;PL 34, 283) ;

cf. Aug. Loc. in Hep. I, ii (CC 35, p. 381 ; PL 34, 485) ; Bas.-Eust. Hex. III, viii, 2 (41-42) ; Amb. Hex. II, iv, 15 (165) ; V, i, 2 (219) ; xiv, 45 (240). 629-630 Gen. i, 20, ue£us latina ex Amb. Hex. V, xxii, 73 (251). 600 dicetis C uenit ozz. B! 601 dicetis C uentus] aestus l/z/g. 602 caeli faciem 4 604 huius C 605 reptile oz;. BP 606 quas C 607 natando ;4Pz, sed nando o». B 609 quisquam .4P aliquid B 610 uerbo domini — B esse uetbo — ;4 612 creauitque oz. 7A 613 mutabilem Vulg. produxerunt L/4/g., productutae erant E 616 eorum oz. .AB 617 diuersas suas C? ct] in 618 natalium .$! apta ES 619 incessu C ecc sint C 620 est oz. zz 622 siderio P 623 etiam] tam C,

tamquam E! nos oz;. AB secundum C$, sic et zug. ponit P?

624 sub sole E? 627 etom. C 630 secus] id usque caeli] oz. B ^ caeli pos? firmamentum!

PL 26

22

IN GENESIM I, i,21-23

est superius illud aeris spatium quod a turbulento hoc et caliginoso loco in quo aues uolant usque ad astra pertingit, 655 et esse tranquillum prorsus ac luce plenum non immerito creditur. Nam et errantia sidera septem quae in hoc aetheris

spatio uaga ferri perhibentur scriptura in firmamento caeli esse posita dixit. Ideoque aues recte dicuntur secus firmamenium caeli wuolare, quia uicina sunt, ut dixerim, aetheri turbu-

64olenta haec mirandum appelletur quod cum additum

1,21-23

aeris spatia quae uolatus auium sustinent. Nec si aether firmamentum caeli nominetur cum aer caelum, ut supra docuimus. Nec praetereundem creéasse diceretur Deus omnem. animam wiwuentem,

est a£que motabilem,

ad distinctionem

uidelicet ho-

64; minis quem facturus erat ad imaginem et similitudinem suam, ita ut si precepta eius seruaret, perpetua uiueret incommutabilitate beatus. Nam animantia cetera ita sunt prima mox conditione facta ut uel alia aliis in alimoniam cederant uel ipsa suo senio deficientia perirent. 650 Et uidit Deus quod esset bonum benedixitque eis dicens, Crescite et multiblicamini et replete aquas maris auesque multiplicentur super terram. Et facium est wespere et mane dies quintus. Quod dixit, Crescite et. multipblicamini et. replete aquas maris, ad 65; utrumque genus animantium de aquis factorum, hoc est et ad pisces pertinet et ad aues, quia sicut pisces omnes non nisi in aquis uiuere possunt, ita sunt pleraeque aues quae, etsi in terris aliquando requiescunt, foetusque propagant, non tantum de terra sed de mari uescuntur marinisque sedibus liben660 tius quam utuntur terrestribus. Quod uero subiungit, auesque multiblicentur super terram, ad utrumque genus auium, hoc est et earum quae de aquis et earum quae uescuntur de terra, respicit, quia uidelicet etiam illae quae sine aquis uiuere nesciunt aues, ita ut multo saepe anni tempore sub 665; profundo aquarum quomodo pisces lateant, nonnumquam egredi super terras solent, maxime cum foetant et nutriunt pullos. 631-638 Gen. i, 16-17. 638-649 Aug. DGCM I, xv (124) ; DGLI xiv, 44 (237) ; DGAL III, i, 1 (CSEL 28, t, p. 62-65 ; PL 34, 279) ; ps.-Isidorus De Ord. Crear. vii, 5-5 (PL 85, 949) ; Beda DNR xxv (244-246). 642 .Szbra 595. 660-667 C7.

Aug. DGCM

I, xv, 24 (184).

633 est oz. ES aethetis C 634 uolitant AB ad castra B pertingat G 639 diximus ABPz, dixeram .$! turbulento P 640 sustinet C 641 post nominetur desunt duae baginae in Ei 642 nominatur C 643 cum oz. C 644 mobilem C 646 eius precepta ;4Bzz incolumitate AB 647 animantia et cetera .B 648 alimonium P cederent 74 654 aquis P 655 factam S et oz. 5, ut C 656 ad oz;. ABP omnes pisces — ;AB 657 plerique C ita usque tequiescunt oz, P 658 reuiuescunt 4 tam C$ 664 ut om. CP.$ ^ saepe multo — C, multos B

PL 27

IN GENESIM I,i24-25

670

23

Dixit quoque Deus, Producat terra animam uiuentem in genere suo, iwmenta et reptilia et bestias secundum species suas. Factumque est iia. Post radiatum sideribus caelum, post impletum uolatilibus aerem, qui ob uiciniam, ut diximus, caeli nomen meruit, post locupletatas suis animantibus aquas quae et ipse aeri sunt magna

naturae uicinitate coniunctae, unde et de illis sumpsit ani-

675 mantia, de illis imbres, niues, grandines et cetera sumit huiuscemodi ; consequens erat etiam terram suis animantibus,

680

hoc est ex se genitis, impleri. Nam et ipsa praecipuam habet cognationem cum aquis, utpote quae sine earum suco et inrigatione non solum íructificare sed nec ipsa consistere possit, Petro adtestante qui ait, Quia caeli erant prius et terra de aqua et ber aquam consistens Dei uerbo. Iubet ergo producere Deus lerram iumenta et reptilia et bestias terrae. Quia uero nomine bestiarum omne quicquid ore uel unguibus saeuit,

exceptis

serpentibus,

constat

esse

comprehensum ;

nomine autem reptilium terrae etiam serpentes continentur ; nomine uero iumentorum ea quae in usu sunt hominum animalia designantur. Vbi ergo conditio describitur ceterorum quadrupedum, uerbi gratia ceruorum caprearum bubalorum et caprorum ceterorumque huiusmodi, nisi forte et haec ob 690 ferocitatem indomitae mentis inter bestias esse adnumerata dixerimus, iuxta antiquam sane translationem in qua Scriptum est, Eiciat terra animam, wiuam secundum. genus, quadrupedia, et reptilia, et. bestias terrae. Nil omnino questionis est quia uidelicet nomine quadrupedum cuncta comprehensa 69 IS sunt. Quae, exceptis bestiis et reptilibus, terra produxit, siue quae sub cura humana seu quae sunt fera et agrestia. Et fecit Deus bestias terrae iuxta species suas et iwmenta ei omne reptile terrae im gemere suo. No685

tanda transmutatio uerborum, quia supra dictum est, $rodu-

700

cere iusserit Deus terram iumenta et reptilia et bestias terrae,

nunc

autem

mutato

ordine /ecisse dicitur Deus besiias terrae

642 Sra 640-642. 612-61? Aug. DGAL IIT, x (CSEL 28, r, p. 72-75 ; PL 34, 285); cf. Ps. cxlviii, 8. 680-681 II Petr. iii, s. 687-689 Cf. Deut. xiv, 5. 692-693 Ex Aug. DGAL III, xi (CSEL 28, x, p. 75 ; PL 34, 286). 699-702 Gen.

15245

669 bestias terrae 74 l/zg. 670-671 post in radiatum .$! 672 uicinam P, uicinia B meruit nomen — C 613 quae ipsi B 675 huiusmodi AB 678 harum 4B 6:9 non solum] non aZ. .4 682 terram deus — ES reptalia B 685 nomina C 68* ceterorum animalium quadtupedum ZABm 688 quadrupedum] animalium a44. P? caprorum CP bulbulorum y 689 aprorum 24, caprearum B et haec oz. C.$ 691 iuxta] quod agz. 4, quod ante quam C translatione P 693 nichil 44 693 ceptis P? 696 obscura C quod B 69* et? oz. .AB 699 quae C supra dictum] scriptum .$ quod producere ;4 700 et iumenta BC?$?5; et teptilia oz.

AB

PI 258

24

uos

710

iwimnenta el. omne reptile terrae. Et intellegendum quia dicto citius omne quod uoluit fuit; nihilque differt quid loquela humana prius in creaturarum ordine nominet quas diuina potentia simul condidit cunctas. Cum autem sequitur, E/ uidit Deus quod esset bomwm, quaeritur merito quare non etiam hic addatur illud quod dictum est de eis quae aquae produxerant de animantibus, Benedixitque eis dicens, Crescite ei multiplicamini et veplete... terram. An forte quod de prima creatura animae uiuentis dictum a Deo commendauerit etiam de secunda nobis subintellegendum reliquit, maxime quia in huius diei operibus plura erat alia subiuncturus ? Porro de

715

IN GENESIM I, i1,25-26

homine

tur habitator

1,26

720

facto

hoc

necessario

iterare

curauit

dicens,

Benedixitque illis Deus et ast, Crescite et multiplicamini et replete terram ne quis honorabili conubio inesse peccatum thorumque foeditati ac fornicationi putaret esse comparandum. Facta autem atque ornata habitatione mundana, supererat ut ipse etiam propter quem omnia parabanac dominus

Et ait, Faciamus tudinem mostram.

rerum

crearetur,

sequitur,

hominem ad imaginem et similiNunc apparet euidentius quare de

creatis herbis et arboribus, piscibus et uolatilibus, terrestribus

1/2»

quoque animantibus dictum sit, ut fierent singula iuxta genus et species suas. Praeuidebatur enim futura eius creatio qui non solum suo generi similitudine congrueret et specie sed etiam ad imaginem sui creatoris ac similitudinem fieret. Cuius nobilitati creationis etiam hoc testimonium dat, quod non sicut in ceteris creaturis dixit Deus, Fiat homo,

et factus est homo," uel "Producat terra hominem, U59 duxit

terra hominem."

Sed priusquam

et pro-

fieret, Faciamaus

ho-

Tinem dicitur, ut uidelicet quia rationalis creatura condebatur quasi cum consilio facta uideretur. Quasi per studium

703-706 Gen. i, 25.

408-709 Gen. i, 22.

714-715 Gen. i, 28.

115-717 Hier.

Comm. in ep. ad Gal. vi, 8; cf. Amb. Hex. VI, viii, $0 (278) ; Filastrius De Haeres. cxx (CC 9, 285-284 ; PL 12, 1213-1214) ; Aug. De Haeres. xxv (PL 42, 30). 114919 lide infra i, 853-891. 920 lide infra i, 2245-2249. 728-730 Cf. Gen. i, 22 9530-931 Gen. i, 26. 932-933 Cf. Ps. cxviii, 75.

*02 est quod .4, quod P

703 fecit .$?

nilque CPz

condidit simul — ;; 706 quare hic non addatur B etiam JA, oz. zm illud] id A de oz. P his 44A

quod P

705

707 etiam] esset P, hic *08 de oz;. B.$ 710

dictum est a 74 commendauerat BCP.$! *11 subintellegendum nobis — C, nobis ozz. AB *13 operia B curauit iterare — .4B *14 dominus illis AB 716 thorumque] idque 74, thorum BP ac oz. BPz fornicationis (EID. putare C *1* atque] et AB *19 creatur 5!, homo crearetur Dzz; sequituf 077. 924 praeuidebat CG$ (E deesr) *25 similitudini R 726 similitudine C *28 in oz;, D' creatoris D! 729 et! zsque homo oz. C et? usque hominem ox. C 930 faciam E hominem oz. CES 731 rationabilis AP 732 uideretur facta — ES

IN GENESIMI,i26

.

25

de terra plasmaretur et inspiratione conditoris in uirtute Spiritus uitalis erigeretur, ut scilicet non per iussionis uocem 1335 sed per dignitatem operationis existeret qui ad conditoris imaginem fiebat. Cum autem dicitur, Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram, unitas sanctae Trinitatis aperte commendatur. Siquidem eadem indiuidua Trinitas in praecedente rerum formatione mystice erat insinuata 749 quando dicebatur, E: dixit Deus, Fiat... Et fecit Deus... Et uidit Deus quod esset bonum, nunc autem manifestius haec ipsa insinuatur,

cum

dicitur, Faciamaus

hominem

ad imaginem

et

simalitudenem, nostram. Et recte, quia donec is qui doceretur non erat, 2» $rofundo fuit abdita braedicatio deitatis ; ubi uero 745

Je

755

760

coepit hominis exspectari creatio, reuelata est fides et euidenter dogma ueritatis emicuit. In eo enim quod dicitur, faciamus, una ostenditur trium operatio personarum ; in eo uero quod sequitur, ad imaginem et similitudinem nostram, una et aequalis substantia eiusdem sanctae Trinitatis indicatur. Quomodo enim una esset "imago ac similitudo," si minor patre filius, si minor esset filio Spiritus sanctus, si non consubstantialis eiusdem potestatis esset gloria totius Trinitatis ? Aut quomodo diceretur faciamus si trium in una dietate personarum cooperatrix uirtus non esset ? Neque enim angelis a Deo dici poterat, Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram, quia nulla prorsus ratio sinit ut Dei et angelorum unam esse eandemque imaginem siue similitudinem credamus. In quo autem sit Lomo factus ad imaginem et similitudinem Dei testatur apostolus, cum nos sollerter ammonet ut hanc quam in primo parente perdidimus per gratiam eiusdem conditoris recuperemus in nobis. Renouaman:i, inquit, spiritu mentis uestrae et induite nowum hominem, qui secundum Deum creatus est n vustitia et sanctitate et ueritate. Creatus est ergo Adam nouus homo de terra secundum Deum ut esset iustus

1736-133 Gen. i, 26.

1340-741 Gen. i, 5. 7. 10.

442-443 Gen. i, 26.

744-746

Bas.-Eust. Hex. IX, vi, 13 (124). 746-738 Amb. Hex. VI, vii, 40-41 (272-273) ; Aug. DGLI xvi, 56 (241). 9758-468 Aug. DGAL III, xx (CSEL 28, 1, p. 86-87 ; PL 34, 292) ; cf. VI, xxvi (CSEL 28, 1, p. 197-198 ; PL 234, 554). 461-763 Eph. iv, 23-24. 963-781 Aug. DGAL III, xx, 31-32 (CSEL 28, 1, p. 86-87 ; PL 34, 292) ; VI, vi (CSEL 28, r, p. 177 ; PL 34, 5343) ; xii (CSEL 28, i, p. 185 ; PL 54, 347).

733 plasmatur AABCPz 4334 erigitur BCPzz 9735 quia C — imaginem conditoris — BD 1336 Trinitatis PT 439 praecedenti AABDT 940 942 dicit E.$ 4545 exspectare D'R 746 dicit sanctae ozz. C

1450 una oz. B

iussionem uocis ABDRTz hominem oz. CE!G$ 738 fiat oz. T 471 hoc CGS CG 74? quo D' 749

952 et eiusdem -ABDPRT, eius C

trinitatis

totius — C, totius oz. ABDRT $54 angelus C $55 hominem ozz. CEGS 73? eademque C 758 similitudenem G 9760 qua C 761 spiritum CP 963 et! om. zz ergo] enim C 764 uir iustus C iustos sanctis D!

PL 29

26

IN GENESIM I, i,26

765 sanctus et uerus, subditus humiliter adhaerens gratiae sui conditoris, qui eternaliter ac perfecte iustus sanctus et uerus existit. Oui quoniam pulcherrimam hanc nouitatem in se diuinae imaginis peccando corrupit, corruptamque ex se prosapiam generis humani procreauit, uenit secundus Adam, 77e il est Dominus ipse et conditor noster, natus ex uirgine, crea-

tus incorruptibiliter atque incommutabiliter ad imaginem Dei, inmunis omnis delicti et plenus omnis gratiae et ueritatis, ut imaginem in nobis suam ac similitudinem exemplis suis restauraret et donis. Ipse est enim nouus homo ueraciter 77; secundum Deum creatus, quia nimirum ita ueram de Adam carnis substantiam sumpsit ut nil de illo uitii sordentis traheret. Cuius exempla pro captu nostro sequi, cuius adhaerere donis, cuius obtemperare mandatis, hoc est imaginem

Dei quam in ueteri homine perdidimus recuperare in nouo. 78o Non ergo secundum corpus sed secundum intellectum mentis ad imaginem Dei creatus est homo. Quamquam et in ipso corpore habeat quandam proprietatem quae hoc indicet, quod erecta statura factus est ut hoc ipso admoneretur non sibi terrena esse sectanda, uelut pecora quorum uoluptas omnis 78; ex terra est. Vnde in aluum cuncta prona atque prostrata sunt, iuxta quod quidam poetarum pulcherrime ac uerissime dixit Pronaque cum. sbeciant animalia cetera terram, Os homini sublime dedit, caelumque uidere. 790 Iussit et erectos ad sidera tollere wultus. Congruit ergo et corpus eius animae rationabili, non secundum liniamenta figurasque membrorum, sed potius secundum id quod in caelum erectum est ad intuenda quae in corpore ipsius mundi superna sunt, sicuti anima rationalis in ea 79; debet erigi, quae in spiritalibus natura maxime excellunt ut quae sursum

autem

additur :

sunt sapiat non

quae super terram.

Bene

180-481 Aug. DGCM I, xvii, 28 (186-187). 781-396 Aug. DGAL VII, xxviii (CSEL 28, r, p. 228; PL 34, 372). 788-790 Ouidius Mefazorphoses i, 84-86, forsitan ex Ys. Eitym. xi, i 5.

165 et oz. CÓEGS subditus] et ad7. CE. S et adherens ABDGPRT 766 quia T!, qui etiam ac] et 4 perfecte uir iustus C et sanctus uerus ADRT?* *68 corrupuit .$? **0 ipse oz. C 7*2 dei id est immunis CEGS omnibus? P $33 in oz. R. 75 qui ABDPRT **6 nichil AS **8 mandatis debeamus hoc E? hanc C est ozz, C 780 intellectus BPR T uel um V? 981 et ipso in — zz et oz. B 782 dicat T* 983 admonerentur 74 *84 tetra DB, esse terrena — C pecorum zz, pecoribus E? ?85 altum Pzz, alium D! 186 quidem P *88 Cum] et 74 inspectant .4, conspectant CPR *89 hos P hominis BCDEGRST uidere] tueri B *91 eius oz. T ^ rationali CEG.S 794 sicut ADRT *95 erige P natura oz. T *96 qua P, que T sapiant 44, sapiunt C

PL 3o

26

2

2T

IN GENESIM I, i,226-27 Et praesit piscibus bestiis

uniuersaeque

.

27

maris

et uolatilibus

lerrae

omnique

cael?

reptili

et

quod

8oo ;nouwetur in terra. Quia nimirum in hoc maxime factus est homo ad imaginem Dei in quo inrationabilibus antecellit, capax uidelicet rationis conditus, per quam et creata quaeque in mundo recte gubernare, et eius qui cuncta creauit posset agnitione perfrui. /» quo Aonore $ositus, si non intellexerit ut 8o5 bene agat, eisdem ipsis animantibus »sensatis quibus praelatus est comparabitur, sicut et psalmista testatur. Et creauit Deus hominem ad imaginem suam, ad imaginem Dei creauit illum. Quod prius dixerat, ad imaginem. suam, confirmationis gratia geminauit addendo, 810 ad. imaginem Dei creauit illum, ut "diligentius inculcaret nobis quales a Deo facti sumus et spem recipiendae Dei imaginis artius nostris mentibus infigeret ; ne qui in imagine Dei ambulamus

uane

conturbemur,

thesaurizantes

in incerto diui-

tiarum ; sed exspectemus potius Dominum sitientes quando 81; ueniamus et pareamus ante faciem eius, certi quia cum apparuerit similes ei erimus, quoniam uidebimus eum sicuti est. Quod autem nunc dicitur, ad ?maginem Dei creauit illum, cum superius dictum sit, faciamus ad imaginem nostram, significat quod non id agat illa pluralitas personarum ut 820 plures deos credamus, sed patrem et filium et spiritum sancctum, propter quam Trinitatem dictum est, ad imaginem nostram, unum Deum accipiamus propter quod dictum est, ad imaginem Dez. Masculum et feminam creaust eos. Plenius in sequen82; vA tibus unde et quomodo protoplastos fecerit Deus exponitur. Sed nunc breuitatis causa tantum creati referuntur ut sexti diei operatio ac septimi dedicatio cum ceteris explicetur, ac sic ex tempore liberius, et hoc et alia praetermissa quae erant 800-806 Cf. Colos. i, 9-12 ; Aug. DCD XIX, xv (CC 48, p. 682 ; PL I, cliii (CC 35, p. 59 ; PL 34, 589). 804-806 Aug. Cozf. XIII, 33, p- 5371-372 ; PL 32, 859). 806 Ps. xlviii, 15. 813-814 I 817-823 Cf. Aug. De Trinitate XII, vi (CC 5o, p. 360-3565 ; PL

41, 643) ;:QDG xxiii, 33 (CSEL Tim. vi, 17-19. 42, 1001-1003).

824-881 Cf. Aug. DCD XIV, xxii (CC 48, p. 444 ;PL 41, 429-430) ; DGAL III, xxii (CSEL 28, 1, p. 88-90 ; PL 34, 293-294) ; VI, ii, 3 (CSEL 28, 1, p. 171 ; PL 34,

339-340) ; DGCM I, xix, 50 (187). 799 et omni C, omnique oz. PRT! quae T 800 in] super 4 801 inrationabilibus animantibus antecellit CEG 802 conditos P 803 possit B DRT 804 agnosci et 74, actione BDRT, actioni P si oz. C 805 ipsis om. C animantibus ipsis —- BDT 806 et ozz. AP testatur] homo cum in honore esset add. T 808 dixerit C 809 conformationis C 810 nobis oz. A 811 spem] semper B 812 altius T in mentibus nostris ADRT imaginem 24 813 recipiendi ambulauimus mane conturbemur B in om. C 814 deum C 815 paremus P, et pareamus om. T SCRIP quia ozz. 817 nunc oz. C $18 faciamus hominem ad imagi nostram C

825 protoplaustos BPT'! ^ exponetur CP!R haec ABDPRT

826 tam P

828 libertius .5t

28 830

IN GENESIM I, i,27-28

relatu digna, dicantur. Masculum autem unum e£ feminam in primis creawit Deus unam, non ut animantia cetera quae in singulis generibus non singula sed plura creauit, ut per hoc humanum genus artiore ad inuicem copula caritatis constringeret, quod se ex uno totum parente ortum esse meminisset. Cuius causa unionis scriptura sacra cum dixisset, Ef creauit Deus hominem, ad imaginem Dei creauit illum, statimque subiungeret, Masculwm et feminam creauit eos, noluit addere,

840

"ad imaginem Dei creauit eos." Et femina enim ad imaginem Dei creata est secundum id quod et ipsa habebat mentem rationalem ; sed addendum hoc de illa non putauit scriptura quod propter unitatem coniunctionis etiam in illa intellegendum reliquit. Immo in omni quod de eis ortum est genere humano intellegendum esse signauit. Omnis enim homo etiam nunc in quantum ratione utitur imaginem in se Dei

habet, 845 omnem

unde

dicit

Iohannes,

Erat

lux uera

quae

inluminat

hominem uenientem in. hunc mundum. Ipsum est enim lumen de quo psalmista gloriatur in Domino, dicens, Srgnatum, est super mos lumen uultus tui, Domine. Et quidem apte hoc in loco masculus et femina creati esse commemorantur, tametsi

modus

eiusdem

creationis

necdum

referatur,

ut

uidelicet habeat locum congruum sermo diuinae benedictionis. De quo sequitur : Benedixitque illis et ait, Crescite et multiplicamini, et replete terram, et. subicite eam. Haec etenim multiplicatio hominum et repletio terrae non nisi per coniunctionem 855 erat maris et feminae perficienda. Si autem benedictione Dei crescit ac multiplicatur genus humanum, quanta sunt maledictione digni qui prohibent nubere et dispositionem caelestis decreti quasi a diabolo repertam condemnant. Non ergo damnandae sunt nuptiae quas ad propagationem generis humani 860 terramque replendam supernae gratia benedictionis instituit. Sed magis honoranda, maiore est digna benedictione uirginitas, quae, postquam repleta est terra hominibus, casta 850

834-835 Gen. i, 27. 831-801 Aug. DGAL III, xxii, 34 (CSEL 28, 1, p. 88-89 ; PL 34, 294). 844-845 Ioh. i, 9. 846-847 Ps. iv, 7. 833-891 Cf. Is. QV'T I, i, 15 (212) ; uide supra i, 414-719 ;Beda Lc. IV, xiv, 20 (CC 120, p. 280),

ex Greg. Hom. in En. 853-860 Cf. Aug. De Haeres., xxv ; xxxi; xlvi (PL 42, 30. 31. 57); DGAL IX, vii (CSEL 28, 1, p. 275-276 ; PL 34, 397). 829 relatum C 831 hoc o». EG. 832 artiori D?, altiore T 833 tantum CG?$? 834 dixit -ABPz; 839 et op. zm 839 rationabilem D!P 841

estreliquit T — in om. post omni duae paginae desunt in E. his ABDPRT generi C — 843 dei in se C 844 erat autem -ABCDGPRT 845 hunc om. BCGPRT 850 habeat uidelicet -4BDRT congruit P 851 dicitur G 832 illis] Deus a4. T Vg. 854 replete C, repletae G.$ $56 et CG.$ 858 diabole C 860 suprema gratiae C, gratiae ID 861 maior C 862 impleta CG$

PEsr

/8

IN GENESIM I, i,28-29

865

29

mente simul et corpore agnum quocumque ierit, id est, Dominum Iesum in caelestibus sequi et canticum nouum quod nemo alius potest ei cantare desiderat. Deus namque ac Dominus noster qui in primordio mundi nascentis feminam ex

uiri

latere

formauit,

ut

mutua

illorum

coniunctione

terram esse implendam doceret, ipse in fine seculi adsumpsit uirum de carne uirginis, totius contagionis expertem, tota 870 diuinitatis plenitudine perfectum, ut uirginitatis se gloriam potius quam nuptias diligere probaret. Ei dominamini jiscibus maris et wuolatilibus caeli, et. umiuwersis animantibus quae mowemtur super terram. Merito quaeritur in quam utilitatem homo 875 dominatum in pisces et uolucres et animantia terrae cuncta perceperit, uel quos ad usus quaeue solatia sint haec creata homini si numquam peccaret. Cui sicut sequentia scripturae huius declarant, non haec ad escam sed herbae solum et arborum sunt fructus in prima conditione concessi. Nisi forte 880 dicendum est quia peccaturum praesciebat Deus hominem et mortalem peccando futurum quem immortalem ipse creauit; ideoque ea illi solatia primordialiter instituit quibus suam fragilitatem mortalis posset tueri, uel alimentum uidelicet ex his uel indumentum uel laborum siue itineris habens 885 adiumentum. Nec quaesitu dignum est quare non etiam nunc cunctis homo dominetur animantibus. Postquam enim ipse suo conditori subiectus esse noluit, perdidit dominium eorum quae suo conditor iuri subiecerat. Denique testimonium primae creationis legimus uiris sanctis atque humiliter 890 Deo seruientibus et aues obsequium praebuisse, et rictus cessisse bestiarum et uenenum nocere non potuisse serpentium. Dixitque Deus : Ecce dedi uobis omnem herbam adjerentem semen super terram et uniuersa ligna 895 quae habent in semetipsis sementem generis sut ut sint uobis in escam et cunctis animantibus terrae omnique wolucri et wniuersis quae moueniur imn 864-865 Cf. Esai. xlii, 10; Ps. xcv, xcvii, cxlix.

30-31.

811-818 (sequentia) Gen. i, 878 lide PL 91, 31, ady. b; Aug. DGAL III, xxi (CSEL 28, rz, p. 88;

PL 34, 293). 863 mente anima simul T' 864 dns B 868 ei oz. C 869 experte P 870 gloriam se — .4, regulam B 873 quae mouentur oz. CG.$ 874 qua CG utilitate CGT.$ 815 et oz. B cuncta terrae —— /AABDPRT 816 quaeue] uel C, ut B! sunt B $7? numquam] non C sicut oz. G$ 878 haec] autem C$ habere CG — sedet C — 879 sunt oz. C — 880 quia om. B 883 possit C — 884 siue] uel Cz 885 quaesitum R. 887 suus C* ia subditus JABDRT uoluit T! dominum .$ 888 conditori P iure C, iuri illi G subicerat P, subiacerat C 889 uiri D! 891 bestiarum cecisse — 7 894. semen o. B super oz. T 895 generi D! 897 uolucti] caeli 247. C Vulg.

P125

30

IN GENESIM I, i,29-30

lerra ei in quibus est anima wuiuens ut habeant ad wescendwm. Iam hic patet quod ante reatum hominis nihil noxium terra protulit, nullam herbam uenenatam, nullam

900

arborem

sterilem,

cum

manifeste

dictum

sit, quod

omnis

herba ei wniuersa ligna data hominibus ac uolatilibus, Zerrae quoque antmantibus cunctis in escam, patet quia nec ipsae aues raptu infirmorum alitum uiuebant, mec /upus insidias explorabat owilia circum, nec serpenti puluis banis eius erat, sed uniuersa concorditer herbis uirentibus ac fructibus uescebantur arborum. Sane inter haec nec praetereunda nascitur quaestio quomodo et immortalis sit factus homo prae aliis animantibus, et nihilominus acceperit communiter terrenam cum illis alimoniam. In qua intuendum nobis est quia alia est immortalitas carnis quam in prima conditione in Adam accepimus, alia quam nos in resurrectione per Christum accepturos esse speramus. Ita quippe immortalis factus est

2o»

91o

ille, ut possit non mori si non peccaret ; sin autem peccaret,

9I vA

920

925

moreretur. Ita uero immortales erunt filii resurrectionis cum erunt aequales angelis Dei, ut nec mori ultra nec peccare possint. Ideoque caro nostra post resurrectionem nulla eget refectione ciborum, quia nulla ei suppetit a fame, uel lassitudine uel alia qualibet infirmitate defectio. Caro autem Adae ante peccatum ita est immortalis creata, ut, adminiculis adiuta temporalis alimoniae, mortis expers ac doloris existeret, donec corporalibus incrementis ad illam usque perductus aetatem quae conditori placeret; tum creata progenie multa huiusmodi, iam iubente ipso sumeret etiam de ligno uitae. Ex quo perfecte immortalis effectus sustentacula cibi corporalis ulterius nulla requireret. Sic ergo immortalis et incorruptibilis est condita caro primorum hominum ut eandem suam immortalitatem atque incorruptionem per obseruantiam mandatorum Dei custodirent. In quibus mandatis et hoc erat, 899-942 Aug. Corf. XIIL xxv-xxvi (CSEL 35, p. 376-380; PL 32, 861-863). 904-905 Vergilius Georg. iii, 537. 905 Esai. Ixv, 25. 929-931 Cf. Gen. ii, 16 sqq. ;Apoc. ii, 7.

898 habeans C, habeat BDT, habeatis E277

899 nil CG

900 in terra BP

902 data] sunt add. -AEGDP.ST?, data oz; DD? 903 cunctis ozz. R, in escam cunctis — BDT, cunctis patet R, etiam patet A 904 infirniorum GPT? 905 ouila P 90€ non CG nasci GR; 908 fructus C 909 animalibus C

nihilominia D!P 910 quo 74 intereundum C, tuendum R est oz;. Je est nobis — G 913 est ille factus. — -ABDRT 914 ille] homo ad. G?, om. St non posset AABDPRT . peccatet!] peccasset P si B? 916 dei angelis — AABDRT 917 possent R 918 ei nulla — z a fame oz. G 921 adiuta] ad uitam B alimonia C 922 ad oz. BDRT?!, in T? 923 tunc CEGT:;$ proginae C ^ huiusmodi multa — ;4 924 iuuentute BD!RT! 928 atque] suam add. C incorruptibilitatem CG, corruptionem B! 929 custodiret C, custodiremus BR.

et hoc oz. CEGS, erat et hoc ut — P

IN GENESIM 939

X

3I

ut de lignis paradisi concessis uescerentur, ab interdicti autem se esu temperarent. Per horum edulium inditae sibi immortalitatis

dona

conseruarent ; in illius tactu

ruinam

mortis

inuenirent. Sic uero incorruptibilis et immortalis in fine erit caro

nostra,

ut

ad similitudinem

angelicae

sublimitatis

in

eodem semper statu permaneat neque cibis corporalibus, quippe qui in uita spiritali nulli erunt, egere possit. Nam quod angeli cum patriarchis manducasse leguntur non indigentiae causa, sed benignitatis agebant, ut uidelicet haec agendo dulcius hominibus quibus apparebant congruerent. 940 Dominus quoque post resurrectionem manducauit cum discipulis non ut indigus refectionis sed ut ueram se post mortem 955

recepisse carnem monstraret. Et factum est ita. Id est, ut dominaretur homo cunctis

)0

jl

I, i,29-31

quae in terra uel aquis creata sunt et ut facultatem potestatemque edendi de fructibus terrae cum uolatilibus caeli et animantibus terrae perciperet. Viditique Deus cuncta quae fecit et evant ualde bona.Quia de singulis Dei operibus singillatim fuerat dictum quod ''uideret ea esse bona," recte in conclusione perfectis 950 omnibus positum est cum additamento quia, V2dit cuncta quae fecit et erant ualde bona. Sed quaeritur merito quare de homine facto non sit adiunctum singillatim, "Et uidit Deus quod esset bonum," sed ipsius magis factura inter cetera uniuersaliter laudando reseruetur ? A» quia raesciebat Deus 993 hominem Peccaturum nec 1n suae imaginis ber[ectione mansurum, non singillatim sed cum celeris eum dicere uoluit. bonum uelut intimans quid esset. futurum 2... Homo igttur ante beccatum et in suo utique genere bonus erat, sed scriptura praetermisit hoc dicere ut botius illud diceret quod. fubéurum aliquid praenun960 taret... Deus enim naturarum. optimus conditor, beccantium 945

936-939 Cf. Ps. Ixxvii, 25 ; Gen. xviii, 5-9 ; Tertullianus De Resur. Mor£uoruz lxii (CC 2, p. 1oro-1or1) ; Milton Paradise Los? V, 407-409. 934-942 lide infra iv, 279-198. 951-963 Aug. DGAL III, xxiv (CSEL 28, rz, p. 91-92 ; PL 34, 295296). 952-953 Cf. Gen. i, 25.

930 ut] ab C ab] ut CG interdicta EG.$!, interdicto .$? 931 se ab esu G mottalitatis R 932 in] ut C? 933 cato nostra erit — C 934 ut oz.

(CIS ut in G 935 statu semper — R corporalibus adiuuet quippe quia in G? 936 que T? nulli] millia G nulli sui egere T*, nullius esus egere T?, nulli eorum egete P, nulli (rasura) egere 5 93? angelos 44, angelicum B manducassent legitur DR, legitur AAT! 939 congrueret PR; 941 non ut indigus oz. C, ut indigus o». EG tefectionis] necessitate add. EG. se om. C 942 recipisse P 944 ut] aut E.$ 945 et oz. EDS! 946 amantibusque .$? terrae oz. C 947 Viditque ozz. R. fecerat C 948 Sed quaeritur quia G hoc dei G? 949 uiderit T, uiderat BC — 950 est ei cum 44 951 Sed quaeritut oz. G 953 futura R 954 laudanda AACEG.S 955 omnem T! 956 eam P 957 ueluti B imitans DRT!, innuens T*?, minitans 44B uentutum AABDRT

igo

S2

1,31-1,1

1,2

IN GENESIM I, i,31-i1,2

uero iustissimus ordinator est, ut etiamsi qua singillatim fiunt delinquendo deformia, semper tamen cum eis uniuersitas pulchra sil. Et factum est uespere et mane dies sextus. Igitur períecti sunt caeli et terra ei omnis ornatus eorum. 965 Senarium numerum constat esse perfectum quia primus suis partibus impletur, sexta uidelicet quod est unum et tertia quae sunt duo et dimidia quae sunt tria. Vnum enim et duo et tria sex faciunt, quale in monadibus numeris nusquam 979 praeter hic inuenies, sed neque in decadibus praeter uicesimum et octauum numerum. Sex ergo diebus perfecit Deus omnem ornatum caeli et terrae, ut qui omnta tn mensura. et nwmero et bondere constituit ipso etiam numero in quo operaretur sua opera doceret esse perfecta. Com$pleuitque Deus die septimo obus suum quod 975 fecerat. In alia translatione dicitur quia Consummaust Deus in die sexto opera sua quae fecit. Quod nil omnino quaestionis adfert, quia manifesta descriptione quae in eo sunt facta declarantur. Sed merito quaeritur quomodo nostra editio, 980 quae de Hebraicae ueritatis fonte descendit, complewuisse Deum in die septimo dicat opus suum quod fecerat, in quo nil nouum creasse commemoratur, nisi forte ipsum diem septimum tunc eum fecisse atque in eius factura opus suum compleuisse dixerimus, quod eo facto mensuram numerum985 que consummauerit dierum quorum circuitu omnia dehinc secula ad finem usque procurrerent. Nam in reuolutione temporum octauus idem qui et primus computatur dies. Com- PL 34 pleut igitur die septimo Deus opus suum quod fecerat, quia dierum quos fecerat summam in eo terminauit, addito ipso 999 septimo quem sabbatum dici et esse uoluit, eo quod eum mystica prae ceteris benedictione et sanctificatione donaret, ut sequentia docent. Vnde etiam dies iudicii et consummatio-

966-974 cf. Aug. DCD XI, xxx (CC 48, p. 350; PL 41, 343-344) DGAL IV, ii-iv (CSEL 28, 1, p. 94-101 ; PL 34, 296-300) ; Is. QVT I, ii, x (213). 971-974 Beda D'TR Ixvi (PL 9o, 520), e£ passizz. 976-97? Aug. CAM II, 1 (CSEL z5, p. 116117 ; PL 42, 131) ; DGAL IV, i (CSEL 28, 1, p. 93-94 ; PL 34, 295) ; ii (CSEL 28, I, p. 97-98 ; PL 34, 298) ; x (CSEL 28, 1, p. 106-107 ; PL 34, 302) ; VI, xi (CSEL 28, 1, p. 183-184 ; PL 34, 346). 979-986 Hier. HQG ii, 2. 987-988 Gen. ii,

2.

992-995 l/ide Beda

D TR Ixxi (PL 9o, 577-578).

961 iustissimus oz. T 962 uniuersitas cum eis — zz pulchra sit oz;. D! 968 quae!] quod C sunt? oy, JÁ etenim ;ABzz 969 faciunt sex — zz qualem .$ nusquam oz. JÁ 9:0 hunc 5? 912 ornatum omnem 4B 913 opetretut C 917? die in sexto 4 fecti B nihil B, nihilominus C 979 declarentur P 981 Deum in oz;. AB nichil ABC 982 commemorantur P 984 mensura C 986 usque oz. .$ 988 igitur] Deus l/zis. Deus om. Vulg. 989 eis B 990 et oz;. B

IN GENESIM I, ii,2

33

nis seculi, quia post septimam sabbati uentura est, octaua in scripturis nuncupatur, uidelicet quia septem soli praeces99 vA cesserint. Dictum est enim in titulo psalmorum, Iz finem in hymnis. Pro octaua. Psalmus Dawid. Quod de die iudicii scriptum totus sequentis psalmi textus docet, in quo iram uenturi iudicis timens propheta exclamat, Domine, ne in ira

tua arguas me neque in furore tuo corribias me, et cetera. Sed 1000 et dies dominicae resurrectionis cum post tot dierum milia uentura esset, octaua tamen et ipsa dicta est in titulo alterius psalmi. Quia nimirum septimam sequebatur ut septimanae sequentis prima existeret, id est eadem ipsa in qua in principio... dixit Deus, Fiat lux et facta est lux. Quem 1005 quidem psalmum de resurrectione dominica scriptum probat ipse qui in eo loquitur, dicens, Propter miseriam inobum et gemitum jauperum munc exsurgam, dicii Domünus. Potest autem recte accipi complewisse Deum die septimo opus suum quod. fecerat. Etiam in eo quod ipsum d?em benedixit et sanctirero ficawit. Neque enim nullum opus est benedictio et sanctificatio ; neque Salomon nil operis fecisse dicendus est cum templum quod fecerat dedicauit. Immo eximium Dei opus est cum ea quae fecit benedictione ac sanctificatione aeterna glorificauit. Denique de hoc opere quod in aeterno die sabbati 1015 facit, dicit ipse in parabola fidelium seruorum, Amen dico uobis quod jraecimget se et faciet illos discumbere et transiens ministrabit illis. Qui enim praecingit se, qui discubitum praeparat, qui transit, qui ministrat, utique operatur. Sed his tamen uerbis omnibus nil aliud intimatur quam quod sanctos

1020 suos

Dominus

in aeternum

benedicit

et sanctificat,

id est,

uisione suae gloriae post opera illorum bona quae donauit remunerat. Ei requieuit die septimo ab uniuerso opere suo quod j$atrarat. Non quasi lassus ex nimio labore Deus 995-996 Ps. vi, 1. 1001-1002

Ps. xi, 1.

998-999 Ps. vi, 2; zide Beda DTR x (ed. Jones, p. 202). 1004 Gen. i, 1.5.

1006-1007

Ps. xi, 6.

1008-1009

(Gentis: 1009-1010 Gen. ii, 5. 1011-1012 III Reg. viii, 5raeserfizz u. 65. 1015-1017 Luc. xii, 57. 1024-1049 Aug. DGAL IV, ix-xii (CSEL 28, r, p. 104-110 ; PL 54, 502-305) ; cf. Eugenius Dracontiana 7-15 (MGH Auct. Ant. XIV, p. 68) ; Claudius Taur., In Gen. i, 31 (PL 50, 9o D) ; uide infra i, 1080-1092. 994 quasi 74, quam B, quas CP 995 enim est — zz 996 hymnis] catminibus Vulg. psalmi C!E$ 997 ira C 998 ita tua] furore tuo l/zlg. 999 furore tuo] ira tua Vulg. 1001 dicta ozz. C, dictum BP 1002 septima mane 3 1003 qua dixit in principio fiat — ;4 in ozz. B! 1004 Deus oz. BP

lux? oz;, P quo C 1008autem oz. C — 1011 salamon CP dicendum C 1013 glorificauit aeterna -— $? 1014 glorificat -ABCP! quae C sabbatificauit .$, sanctificauit E 1016 quia Ig. transiet E.$ 1018 qui ministrat ozz. B 1019 nihil z; 1021 uisioni gloriae suae C? illos ABP 1022 remunerabit B C. C. 1184

4

34 1025

IN GENESIM

instar humanae sed requieuisse creaturam ultra scriptura saepe monis indicare,

I, ii,2-3

fragilitatis completa mundi fabrica requieuit ab uniuerso opere suo dicitur quia nouam instituere aliquam cessauit. Solet namque nomine requiei cessationem operis siue sersicut in Apocalypsi de sanctis animalibus,

1030 Et requiem, inquit, non habebant die ac nocte dicentia, Sanctus,

1055

1040

Sancius, Sanctus, Dominus Deus omnipotens. Pro eo ut diceret, non cessabant haec semper decantare. Nam maxima et unica sanctis est requies in caelo laudem summae Trinitatis, quae Deus est, indefessa uoce dicere. Potest uero altius intellegi requieuisse Deum ab omnibus operibus suis, non eum opus habuisse illis operibus suis in quibus requiesceret, quippe cuius requies in se ipso sine initio ac termino semper uera est ; sed sola bonitatis suae causa fecisse opera quae in ipso requiescerent. Quod e contrario facilius intellegitur cum meminerimus humanam indigentiam pro hoc maxime laboribus cotidianis insistere ut in operibus suis requiem percipere possit, dicente ei Domino, Zn sudore uultus tut uesceris bane.

11,9

Deus autem qui ante creationem aeternaliter in se ipso perfectam habebat requiem, ipse etiam creato mundo non in 1045 operibus quae fecit sed ab omnibus quae fecit operibus requieuit, utpote nil habens secum necessitatis in creaturis requiescere suis, quin potius creaturis rationalibus ipse requiem praestans, cum in se ipso perfecte semper requiescat, eoque bono beatus sit quod ipse sibi est. 1050 Et benedixit dies septimo et sancttficaust zllum. Illa uidelicet benedictione et sanctificatione quam populo suo in lege plenius intimat, dicens, Memento ui diem sabbati sancitfüces. Sex diebus operaberis et [acies omnia opera iua, septimo autem sabbati Domini Dei tui non facies omne opus. IO55 Et paulo post, Sex entm diebus fecit Dominus caelum et terram, mare eti omnia quae 1n eis sunt ; et requieuit n. die septimo. Idcirco benedixit Dominus diem septimum e£ sanctificauit eum. Quae profecto benedictio sanctificatio diei septimi in typum maioris benedictionis ac sanctificationis facta est. Nam sicut 1030-1031

Apoc.

iv, 8.

1042

Gen.

iii, 19.

1050-1077

Aug.

DGAL

IV,

xiii-xvi (CSEL 28, 1, p. 110-115 ; PL 34, 305-307). 1052-1054 Exod. xx, 8-10. 1053-1056 Exod. xx, 11. 1059-1067 cf. Eugenius op. ci. 16-18. 1025 frabilitatis E 1027 aliquam o. C 1029 Apocalypsin B 1031 Domine C 1033 trinitati -4BC. 1035 quieuisse C düm ;4B, dominum Cu suis oz; C non] ne C 1036 eum] scilicet 247. »;, enim add. P? 1039 ex B 1040 per C 1042 pane tuo z4z, panem C 1043 creationem] mundi add. :ABz 1046 nihil Pzz 1047 sui zz rationabilibus Czz te-

quiem praestans] requiescens B 1048 requiescit ^4, requiescens B 1050 in illa P 1054 die sabbati Ie. 1055 ds B 1056 et mare 5? Lug. in? om. B 1057 dominus diei sabbati et /z/. 1058 benedictio et sanctificatio 4 1059 sicut] etiam add. AB

PL 55

IN GENESIM I, ii,3

35 1060 per crebras, immo cotidianas in lege uictimas, sanguis dominicae passionis, qui semel erat pro salute mundi effundendus signabatur; ita etiam per requiem diei septimi, quae post opera sex dierum semper celebrari solebat, praefigurabatur magnus ille dies sabbati, in quo Dominus semel in se1065 pulchro erat requieturus, completis ac perfectis in die sexto omnibus operibus suis, quibus mundum quem in die sexto perfecerat, iam perditum restaurabat. In quo etiam die quasi antiqui recolens operis, aperto sermone declarauit saluationem se iam mundi perfecisse. Cw enim accepisset acetum, 1070 dixil, Consummatum est. Et inclinato cagite tradidit spiritum. Sed et haec sanctificatio ac benedictio septimi diei et requies in illa Dei post opera sua ualde bona designauit, quod nos singuli post opera bona, quae in nobis ipse operatur et uelle et perficere, ad requiem tendimus uitae celestis in qua aeterna 107j eius sanctificatione et benedictione perfruamur. Vnde bene idem dies septimus uesperam habuisse non scribitur, quia nimirum perpetuam nostram in illo requiem signat. Ei

benedixit,

inquit,

diei

septimo

et

sanctificauit

illum quia im ipso cessauerat ab omni ojere suo 1o8o quod creauit Deus ut faceret. Id est, completo mundi ornatu cessauerat ab instituendis ultra nouis rerum generibus. Neque huic sententiae contrarium debet illud estimari, PL56 quod in Euangelio dicit ipse, Pater meus usque modo operatur, et ego operor, respondens uidelicet eis qui, propter requiem 1085 Dei scripturae huius auctoritate antiquitus commendatam, sabbatum ab eo non obseruari quaerebantur. Cessauerat enim septimo die a condendis generibus creaturae quia ultra iam non condidit aliqua genera noua. Deinceps autem usque nunc operatur eorundem generum administrationem quae 1090 tunc instituta sunt, non ut ipso saltim die septimo potentia eius caeli et terrae omniumque rerum quas condiderat gubernatione cessaret, alioquin continuo dilaberentur. [De sex aetatibus mundi] Huc usque de primordia mundi nascentis iuxta sensum litterae dixisse sufficiat. Libet autem paucis intimare ut 1069-1070 Ioh. xix, 30. 1075-1077 Aug. DGAL IV, xviii (CSEL 28, r, p. 114118 ; PL 34, 308-510). 1080-1092 Aug. DGAL IV, xviii (CSEL 28, r, p. 115 ; PL 34, 308) ; uide supra 1024-1049. 1083-1084 Ioh. v, 17. 1093-1224 De sex Aetatibus Mundi uide Prolegomena.

1063 celebrare P 1066 mundus B 1067 perdictum B 1069 enim] ergo Vulg. lesus acetum l/z/e. 1071 sed hoc B et og. J4 sanctificatio] sciendosC acl'ete4. 1072 in oz. JÀ 1076 isdem .$ 1077 significat ABPz 1079 suo oz. .À 1082 istud z estimate C 1086 seruari C.$ 1090 nunc zAPz ita ut nec AB ipsa B 1091 a caeli AAB.S 1092 delaberentur C 1093 de o». BPm mundi oz. B 1094 dixisse oz. 5 enimP

36 1095

IN GENESIM I, ii,3

etiam ordo sex illorum siue septem dierum in quibus factus est totidem eius aetatibus conueniat. Primus namque dies in quo dixit Deus,

IIOO

110$

Pat

lux et facta est lux, primae aetati

congruit in cuius initio mundus idem factus et homo in deliciis paradisi uoluptatis positus est, ubi praesente gratia sui conditoris malorum omnium liber ac nescius frueretur. Sed hic dies ad uesperam iam coepit declinare cum protoplasti peccando felicitatem patriae caelestis perdiderunt atque in hanc conuallem lacrimarum dimissi sunt ; quod etiam. significatum est hora temporis illius cum Adam post culpam praeuaricationis aud?uit Dominum deambulantem in paradiso ad horan ost meridiem. Deambulauit quippe Dominus ut se ab homine in cuius corde quietus manserat, recessisse signaret ;

IIIO

et hoc ad auram post meridiem, ut lucem in se homo diuinae cognitionis feruoremque diuinae dilectionis minoratum esse cognosceret. Plena autem uespera diei huius aduenit cum crebrescentibus uitiis humani generis corrupta est omnis terra coram Deo et iniquitate repleta, adeo ut deleri diluuio omnis caro praeter quos arca mereretur. Secundo

IIIS

die factum

firmamentum

in medio

aquarum ; et

secunda aetate seculi arca, in qua reliquiae generis humani et semen,

ut ita dixerim,

sequentium

seruabatur

aetatum,

posita est in medio aquarum quas certatim hinc rwpii fontes omnes abyssi, inde apertae caeli cataractae fundebant. Sed et hic inclinatus est ad uesperam dies, cum se nationes, oblitae II20O

II25

proximae uel irae uel misericordiae Dei contulissent ad aedificandam superbiae turrem ; plenam uero accepit uesperam quando cum confusione linguarum humani generis est. discissa societas. Tertio die confluentibus in loca sua aquis arida apparuit terra et mox herbis uirentibus ac frondentibus est uestita nemoribus ; et aetatis initio tertiae separatis in loca sua gentibus, idololatris quarum error instabilis et uanis simulacrorum doctrinis tamquam uentis omnibus mobilis maris nomine bene 1097 Gen. i, 5. 1098-1099 Gen. ii, 8. 1100-1103 Auitus De Orzginali Peccato 35-37 (MGH .ZAuez. Ant. Vl, p. 212). 1103-1110 Greg. Mor. XXVIII, 1, 6 (449-450) ; XXXIII, iii, 5 (671) ;Is. QVT I, v, 2 (220). 1105-1106 Gen. lii, 8. 1111-1112 Gen. vi, 11. 1114 Gen. i, 6. 1127-1128 Cf. Aug. Serz;. CCLII, iv (1147).

1117-1118 Gen. vii, 11.

1095 mundus factus 74 1096 actibus B 1098 mundus factus est id est homo A et om. B 1100 ac nescius] agnescius B frueretur] seruatetur C 1101 protoplausti BP 1103 demissi -4P, dimis C 1106 auram B Vl. 1108 auram] hotam Pz 1109 feruoremque oz. BP diuinae ozz. C$ minotatam C$ 1111 terra iniquitate coram deo repleta — $5! terra etetcais 1112 ut oz. E51 1113 quos clauserat atca mereretur 74 1114 factum] est add. A 1115 archa -ABCP ef passim infra 1122 con cumfusione C 1124 tertia CES 1125 uia P! 1126 tertiae oz. C

IN GENESIM I, ii,3

37 significatur, semen patriarcharum ab eorum societate di1150 remptum est ac spiritali fruge fecundatum, dicente Domino PL 57 ad Abraham, Exi de terra tua et cognatione tua et de domo patris tui in. lerram. quam. monstrauero tibi faciamque te in gentem magnam et benedicam tibi, et cetera usque dum ait, Atque in te benedicentur uniuersae cognationes terrae. In qua 1155 uidelicet gente discreti ordines fidelium quasi herbae uirentes

et arbores pomiferae ex una eademque terra prodibant, suscipiente imbrem celestem diuinorum eloquiorum. Verum hic quoque ad uesperam uergere coepit dies, cum eadem gens israhelitica et fidem patriarcharum et cerimonias datae sibi 1109 legis abiciens exterarum gentium et polluta sceleribus et seruitio depressa est. Superuenit iam uespera quando ipsa gens una cum rege quem sibi neglecto Deo elegerat alienigenarum est gladio maxima ex parte deleta. Quarto die luminaria caelum accepit, et quarta aetate 1145 praefatus Dei populus noua est factus claritate conspicuus per imperium Dauid et Salomonis aliorum quoque regum Deo auctore regnantium — per nobilissimum illud quod Salomon Deo condidit templum, per insigna prophetarum quae cunctis regum eorumdem non destituerunt florere temporibus, perque 1150 illud maxime, quod primo ac praeeminentissimo regum sibi placentium

iurauit

Dominus,

dicens,

De fructu

ponam swber sedem meam. Verum et hic ad clinari coepit, cum postmodum et reges templum legesque Dei spernentes, uastati 1155 ab hostibus. Grauissima uero ei non solum succedit, cum

totum illud regnum

euersum,

uentris

ui

uesperam dies iniidem et populi ac dilacerati sunt uespera, sed nox templum incen-

sum, populus est in Babyloniam captiuus omnis abductus. Quinto autem die froduxerunt aquae reptilia animarum

wiuentium,

et uolatilia uolantia super terram sub firmamento

1160 caeli ; et quinta aetate creuerunt filii transmigrationis et multiplicati sunt in Babylone, quae saepe aquarum nomine designatur. Quorum plurimi ibidem quasi in aquis pisces residere, e quibus tamen erant nonnulli qui uelut ceti magni 1131-1134 Gen. xii, 1-5.

1158-1160 Gen. i, 20.

3-4 (CC 40, p. 1965-1966 ; PL 57, 1762-1763).

1161 Aug. EPs CXXXVI,

1130 est oz. C spititalis C 1131 Exi] egredere Tj. et!] de add. Vujg. 1132 patris et ueni in J4EP.$ — monstrabo V/zjg. 1133 dum] quo A, om. BP 1136 arbore C prtodebant BCEP., prodiebant .4 1136-1137 suscipientos .$ haec A 1138 cum] dum AB, ox. C 1139 duae paginae desunt in E 1140 abiciens oz. CS eibigsedae 1141 iam] autem CP 1143 est oz;. C*, deleta est — C? 1144 quarta die ;4 1146 aliorumque Pz 1148 signa BPzz, prophetarum signa ;4 1149 earumdem P destiterunt 74 pet quae B 1150 praeminentissimo P 1152 tuam .$ 1153 idem AB 1134 legesque oz. C 1156 successit ;4 1157 est oz. C . adductus C 1158 autem ozz. A ABCPz 1161 qui 4 1162 idemque C 1163 resedere .$

38 1165

IN GENESIM I, ii,3

dominari magnis fluctibus seculi quam seruire studuerunt, quia nullo terrore ab idolatriam deprauari potuerunt. Alii, soluta captiuitate, quasi acceptis pennis libertatis, ad terram Israhel

reuersi

sunt,

et instar

uolatilium

tota

intentione

caelestia petebant, ita ut etiam templum ac ciuitatem Dei reaedificare, legem quoque eius summa instantia restaurare, 1170 niterentur. Sed adpropiabat uespera, cum postmodum inter alias scelerum tenebras etiam domesticis contra se inuicem dissidere conflictibus patriaeque suae romanis ipsi fuere proditores ;quae et aduenit cum eos non solum tributarios effici sed etiam alienigenae regis contigisset imperio subdi. Sexto die terra iumenta bestias et reptilia produxit. 1175 Quo etiam die creauit Deus hominem — primum Adam ad imaginem suam ac de latere eius dormientis feminam creauit Euam. Sexta aetate seculi inter multos reprobos qui merito serpentibus comparari poterant ac bestiis, propter saeuitiam et quia toto animo terrestribus inherere curis uel 1180 scilicet inlecebris. Conati sunt et sancti in plebe Dei perplures, qui ad similitudinem mundorum animalium uerbum Dei ruminare, ungulam discretionis in uia tenere bonae operationis iugum diuinae legis portare, et de uelletribus ouium suarum pau1185 peres calefacere nouerunt, quorum in Euangelio utrorumque mentio est idonea, inter quos secundus Adam, mediator Dei uidelicet et hominum, in quo tota plenitudo erat toto imaginis Dei, in mundo apparuit et de /azere eius in cruce dormientis exiwil sanguis ei aqua, de quibus sacramentis nascitur ac 1190 nutritur ecclesia quae est mater omnium per orbem uera uita uiuentium, quod Euae nomen sonat. Vnde de eisdem sacramentis dicit ipse Dominus, Qui manducat meam. carnem et bibii meum sanguinem ... habet uitam. aetermum. Cuius diei uesperam iam nunc adpropinquare cernimus, cum, abundante II95 per omnia inzquitate vefrigescit caritas multorum. Adueniet

1175 Cf. Gen. i, 25-27.

22 (ed. Plummet I, p. 260).

1182 l/;de Leu. xi, 5 ; Deut. xiv, 6-7 ; Beda His. eccl. iv,

1185-1188 I Cor. xv, 45 ; cf. Luc. iii, 38 ; Iudic. xi,

1o» Gali 19:20; Hebr. vil; GeborS exit oA ca T ined s: 1187 Ioh. i, 16-18. 1188-1189 Ioh. xix, 54. 1188-1191 l/;de infra i, 1480-1795 ; ii, 12781290 ; iii, 1697-1700 ; Beda In Cazt. iv, 13 (PL 91, 1145-1146) ; De T'ezplo viii (PL 9I, 7535 D); Esdram Il, vii (PL 91, 854 A). 1190-1191 Hier. HOQG ii, 20. 1192-1193 Ioh. vi, 56.58. 1194-1195 Matth. xxiv, 12.

1164 magis .4 1163 in illo C idololatriam 7; 1166 quia C 1167 uolantium BPz; 1169 se aedificare P 1172 dissedere P*$ patriaeque om. C 1174 alienigeneris C — contigisse C 1177 ac de] adde B 1179 potterat B 1180 inhaesere .$? cutsu C 1181 in caelebras B nati BP et ozz. C 1184 opum P, opus z suum z/, suorum B pauperes om. CPm 1186 est oz. .4 uidelicet dei — .4B 1187 toto oz. AABP.Sz; 1191 unde] et add. .AB 1193 habeat C

PL 38

IN GENESIM I, ii,3-4

I200

39

autem multo tenebrosior ceteris, cum, apparente homine peccati, filio iniquitatis qui extollitur et eleuatur super omne quod dicitur Deus aut quod colitur. Tanta fuerit tribulatio ut in errorem inducantur si fieri potest, etiam electi. Subsequente statim hora uniuersalis iudicii de qua scriptum est, Verumtamen filius hominis ueniens, putas, inueniet. fidem. in terra ? Septimo die requiewit. Deus ab omnibus operibus suis, ef sanctificawit et benedixit illum ; et septima est aetas perpetuae

1205

I2IO

1215

quietis in alia uita, in qua requiescit Deus cum sanctis suis in aeternum post opera bona, quae operatur in eis per sex huius seculi aetates. Haec autem aetas summae pacis et quietis in Deo quidem est et erit sempiterna ; sed hominibus tunc coepit, quando protomartyr Abel corpore quidem sedem sepulchri, anima uero gaudium uitae perennis intrauit. Vbi uidit requiescentem pauperem diues ille, cum apud inferos ipse torqueretur. Perseuerabit autem hic sabbatismus animarum sanctarum usque ad finem seculi; et cum ultima aetas seculi, post uesperam suam de qua praefati sumus, finem interfecto per Dominum Iesum Antichristo perceperit, tunc et ipse sabbatismus maiori benedictione ac sarictificatione resurgentibus ad uitam perpetuam corporibus donabitur. Et ideo bene septimo diei uespera successisse non legitur, quia tristitiam qua terminetur septima haec aetas, nullam habebit ;

I220

quin potius ampliori letitia, ut diximus, octauae aetatis perficitur, illius uidelicet quae per gloriam resurrectionis tunc incipiens, cum haec tota uita transierit, nullo umquam

1225

fine,

nulla rerum uicissitudine a contemplando Dei uultu transmutabitur. [Finit operum sex dierum expositio] Isiae generationes caeli et terrae quando creatae suni. Hac conclusione scriptura sancta tangit eos qui mundum sine initio semper fuisse adfirmant uel qui factum quidem a Deo putant uerum ex materia quam non fecerit Deus sed quae coeterna ipsi absque initio fuerit creatori. Dicit 1201-1202 Luc. xviii, 8. 1218-1224 C7. Aug. DGOM I, xxiii, 41 (193) ; CF XII, viii (CSEL 25, p. 336-337 ; PL 42, 257-258) ; Is. QVT I, ii, 2 (212). 1226-1229 Amb. Hex. I, i, 1 (133).

1199 potest fieri — J4 1201 et fidem zz in tetra] super terram .$ 1203 ab uniuerso opere l/zujg. 1204 et benedixit oz. C$ 1208 in omnibus .$!, omnibus B 1209 quanto P 1211 requiescantem B 1212 torquetur C petrseuefauit P sabbatissimus BP 1214 simus P 1215 interfectum p percepit 74, preceperit B 1216-1217 resurrectionis -ABP 1220 am-

pliori ozz. A 1221 perficietut ES ^ petom. A 1224 explicit exameron C, explicat L/(CLV ze finiunt) explicit liber primus incipitliber secundus E.$ 1295 Istae] sunt a77. P 1226 haec 5! sancta oz. JABPm 1228 fecerat j4 1229 quae oz;. AEXS1, quo B ipsi] sibi .$!

PL 39

40

11,4-5

IN GENESIM I, ii,4-5

123o enim generationes caeli et terrae ipsum ordinem diuinae institutionis quo ornatus eorum per opera sex dierum ad illam usque perfectionem quae superius est designata peruenit. Iuxta quod in decalogo legis suae dixit ipse conditor, Sex enim, diebus fecit Dominus. caelum et terram, mare et omnia 1235 quae 1n eis sunt. Quod uero sequitur, In die quo fecit Dominus Deus caelum et terram, ei omne uirgultum agri antequam oriretur in terra omnemque herbam. vegionis priusquam germainaret, nequaquam memoratae Dei sententiae uideri debet aduersum, 1240 Sed aperte intellegi quia "diem" hoc loco scriptura pro omni illo tempore posuit quo primordialis creatura formata est. Neque enim in uno quolibet sex dierum caelum factum est, uel sideribus inlustratum et terra est separata ab aquis atque arboribus et herbis consita. Sed more sibi solito scriptura "diem" 1245 pro tempore posuit quomodo et apostolus, cum ait, Ecce nunc dies salutis — non unum specialiter diem sed totum significat tempus hoc quo in praesenti uita pro aeterna salute laboramus. Et propheta non de uno specialiter die sed de plurimo tempore diuinae gratiae dicit, I» d?e illa audient surdi uerba 1250 [jbr? huius. Ceterum difficile intellectu est quomodo 7» uno die fecerit Deus caelum et terram et omne wirgultum agri omnemque herbam regionis, nisi forte dixerimus quod in materia informi pariter omnis creatura sit facta, iuxta hoc quod scriptum est, Quz wiwii in aeiermum. creauit omnia simul. 125; Sed et hoc utique ante omnem ''diem" huius seculi fecit, cum in principio caelum. creauit. et terram, quando etsi zerra erat inanis et uacua et tenebrae erant super abyssum, in ipsius tamen terrae et abyssi. Id est, aquarum natura quasi per substantiam seminalem simul condita latebant, quae post1260 modum ex his opere creatoris non simul erant producenda. Ideoque si hoc dicimus, ad eundem reuoluitur memorata quaestio finem, ut appellationem "'diei" pro significatione "temporis" positam intellegamus, illius uidelicet quo haec Deus in principio simul cuncta creauit, I» die, inquit, quo 1265 creauit Dominus Deus terram et caelum et omne uirgultum agri PL 4o 1233-1238 Exod. xx, 11.

1245-1246 II Cor. vi, 2.

12354 Eccli. xviii, 1; cf. Aug. DGLI

1249-1250 Esai. xxix, 18.

vii, 28 (231) ;DGAL

V, iii (CSEL 28, r,

p. 141 ; PL 34, 325). 1230 gubernationes BP 1234 deus 4 terram] et ad. E? Vulg. 1236 Deus oz. Pm terram et caelum — E$ 1239 uidere P 1240 scripta B 1241 qui B 1242 est oz. AB 1233 inlustratis P 1244-1247 diem zsque salute dee? E 1247 quae .$, quod B 1250 huius oz. ES YV'ujg. uno] hunc AP, hoc Bz 1251 diem P dominus .$ 1253 facta sit — .$ 1255 et oz. AABPz; 1257 erant oz. /ABES ipsis E.$ 1260 huius ES 1261 1265 caelum et terram — E$ 1264 omnia .$ dicimus hoc — 5!

IN GENESIM I, i1,5-6

4I

antequam oriretur in lerra omnemque herbam regionis briusquam germinaret. Quod si in "die" quem dicit, "tempus" intellegimus illud designatum quando, ante omnem huius seculi diem, facta sunt omnia simul, facilis patet sensus quod

et herba et arbor omnis in ipsius terrae substantia sit causaliter facta priusquam uisibiliter orirentur aut germinarent ex terra. Sin autem appellationem "diei," quod consequentius arbitramur, pro significatione positam accipiamus temporis ilius in quo mundus iste per sex dies factus et ornatus est, 127j possumus intellegere quia nunc apertius scriptura uoluerit explicare quomodo supradixerit quia, Protulit terra. herbam wirentem, et adferentem. semen Tuxta. genus. suum. lignumque 1270

faciens fructum. Non enim sic in primordio rerum haec terra 1280

1285

1290

1295

1300

produxit quomodo nunc si inrigatio adfuerit aquarum, disponente Deo terra ultro fructificat ; sed mirabiliore prorsus opere conditoris tunc antequam aliqui fructus ex terra crescendo orirentur aut germinarent, repente campi montes et colles herbis erant et arboribus cooperti habentibus congruam altitudinem staturae, diffusionem ramorum, opacitatem foliorum, copiam fructuum, quam non paulatim ex terra oriendo uel germinando et accessu incrementorum proficiendo sed subito ex illa existendo acceperunt. Nam et hunc magis sensum subiuncta quoque uidentur uerba iuuare, quibus dicitur Non enim pluerat Dominus Deus super terram et homo mon erat qui operaretur terram sed foms ascendebai e ierra inrigans umiuersam superficiem terrae. Quis enim non uideat quod haec dici non poterant de prima creatione terrae quando adhuc erat imamis et uacua, et tenebrae swper faciem abyssi ? Numquid opus erat de pluuia non descendente in terra narrari eo tempore quo nec ipsa adhuc accipere pluuiam nec aer dare poterat, eo quod loca utriusque adhuc aquae cuncta implerent ? Sed nec fons ascendere de terra ad inrigandam eam potuit, quamdiu tota tegebatur abysso. Vnde, ni fallor, restat intellegi quod nomine 1267-1283 Cf. Aug. DGAL V, iv-v (CSEL 28, r, p. 142-146 ;PL 34, 324-326) ; Is. QVT I, ii, 14-15 (215). 1276-1278 Gen. i, 12. 1280-1287 Cf. Bas.-Eust. Hex. V, ix-x (67-69). 1293-1313 Aug. DGAL V, vi-vii (CSEL 28, r, p. 147-

152 ; PL 34, 327-328). 1266 oreretur P

1268 illud intellegimus

— 4

diem omnem huius saeculi

quod $ ^ 1269 facilius B — 1270 et! oz. B — herba omnis et atbor — ES

in oz. P 1272 quod] ut BPz 1275 quid 4 1276 qui P 1279 produxerit AB si] ubi -ABP cum inftigatio B 1280 ultro oz; .$, ultra qt prorsus mirabiliore — B 1282 campi repente - .4B montes]

omnes z4B terram ozz. .

1297 pluuia B

1285 florum B 1292 uniuersa B

1298 utraque B

1286 terminando B ^ 1290 et homo sque 1294 erat adhuc — /4Bz, inanis adhuc — P

complerent zz

42

IN GENESIMI, i1,5-6

"diei" supra cum dicitur, I» die quo creauit Dominus Deus caelum

1305

1310

1515

1320

1525

I330

et terram,

et cetera, tempus

sit intimatum

illud sex

dierum primorum in quo uniuersa mundi est creatura formata. Vbi recte commemoratur quod non pluisset Deus super terram et homo non esset qui operaretur terram, ut intellegamus quantum prima terrae germinatio a moderna distaret. Nam modo et inrigatione pluuiarum terra sponte germinat et industria cultuque hominum multa in hortis sata ac nemoribus procreantur ; sed longe aliter prima herbarum et arborum est perfecta creatio, in qua nouo summi opificis imperio terra, quae arida parebat, absque pluuia et absque opere humano, repente est longe lateque multifariis fructuum repleta generibus. Sed fons, inquit, ascendebat e ierra inrigams wnvuersam superficiem terrae. De hoc fonte et ascensu eius in terram dicturi, primo uideamus quia prima illa germinatio terrae, cuius praemissa meminit sententia, sine ulla inrigatione aquarum, Deo iubente, facta est. Huius autem fontis qualiscumque erat inrigatio post uestitam herbis ac lignis terram. superuenit. Ouod ipsis etiam scripturae syllabis probatur; quae, postquam uerbo praeteriti temporis perfecti dixit quia creauit Dominus Deus caelum et terram et omne wirgultum agri... omnemque herbam regionis, subiunxit mox uerbo temporis praeteriti plusquam perfecti, Non enim pluerat Dominus Deus super terram et homo non erat qui operaretur terram — ostendens quod ante creationem uirgultorum et herbarum pluuiam Deus non miserat; quid uero postea factum sit, statim uerbo praeteriti temporis inperfecti subnexuit, dicens quia, Fons ascendebat e terra inrigans uniuersam. superficiem terrae. Ipsa declinatione uerbi significans non hoc semel sed saepius esse gestum, dum

non ait ''ascendit," sed ''ascende-

bat." Dum ergo ascendisse dicitur fons e terra, qui uniuersam eius superficiem rigaret, merito quo ordine ascenderit quaeritur. Neque aliquid obstat credi quod ita per uices ad inrigandam eam ascenderit ac redierit quomodo usque hodie solet Nilus ad inriganda Egyptii plana annuatim ascendere, quo1301-1302 Gen. ii, 4. — 1313-1314 Gen. ii, 6. ix (CSEL 28, 1, p. 152-155 ; PL 34, 329). 85, 585).

ii, 6.

1321-1322 Gen. ii, 4.

1314-1319 Cf. Aug.DGAL V,

1319-1333 Is. S'enzentiae 1, xix, 17 (PL.

1323-1324 Gen. ii, 5.

1328-1329 Gen.

1301 quo die — P 1302 terram et caelum — ,ABP 1304 commemoratur oz. AABP, memotat 1306 moderno P 1307 irrogatione J4 1308 satis APo 1311 apparebat .4 1312 est oz. JAABPz repleta] est a4Z. z; 1313 e tetra] aeterna DB 13516 sententia meminit — ;4BPz 1320 perfecti om. AABPz 1321 terram et caelum — .4BP omne oz. B 1323 dominus deus pluetat — P 1326 factum oz. P! 1328.1331 e terra] aeterna B 1331 ergo oz. ,ABP

PI) Ax

IN GENESIM I, ii,5-6

43

modo inrigabat aliquando Iordanis terram Pentapolim, de qua scriptura ait quia Vmniuersa inrigabatur... sicut paradisus Domini, ei sicut Egyptus antequam subuerteret Deus Sodomam et Gomorram.

Quomodo,

teste sancto Augustino, De quorun-

dam fontium mira wicissitudine erhibetur certo annorum interuallo sic eos ànundare ut totam illam regionem rigent, cui alio tempore ex altis puteis ad potandum sufficientem praebent aquam. Cur sit ergo incredibile, ut idem dicit, si ex wno abyssi capite, alterna mutatione fluente atque refluente iunc uniuersa 1345 terra vrigata est ? Quod. si, inquit, ?psius abyssi magnitudinem, ea parte excepta quod. mare dicitur et ewidentt altitudine atque amaris fluctibus terras ambit in ea sola parte quam reconditis sinibus terra continet ; unde se omnes fontes amnesque diuersis tractibus wenisque distribuunt et suis quique locis erumpunt. I350 Fontem uoluit scriptura appellare, non fontes, Propter naturae unitatem eumque ber innumerabiles uias antrorum atque rimarum ascendentem de ierra et ubique disperiitis quasi crinibus inrigantem omnem faciem terrae non continua specie tamquam maris aut stagmi, sed. sicut. uidemus ire aquas ber alueos flu1555 minum flexusque riuorum et eorum excessu uicina perfundere. Quis nom accipiat misi qui conientioso spiritu laborat ? Potest quippe etiam 1a dicta intellegi omnis terrae facies inrigata, quemadmodum. dicitur omnis uestis facie colorata, etiamsi mon continuatim sed. maculatim, fiat ; praesertim quia £unc in moui1360 tate terrarum, etsi mon omnia, plura tamen lana fuisse credibile est, qua latius possent erumpentia fluenta dispergi atque distendi. Quapropter de istius fontis magnitudine uel multitudine qui siue unam habuit alicunde eruptionem. siue propter aliquam $n terrae occultis simibus unstatem, unde omnes aquae 1365 super ievrram scaient omnium. fontium magnorum aique baruorum. Vnus fons dictus est, per ommes dispertiiones suas ascendens de terra et inrigans omnem faciem terrae ; siue etiam, quod est credebilius, quia mon adi, "Vmus fons ascendebat de

1340

lerra," sed. ait, " Fons", autem, "ascendebat de terra," ro nu1370

mero plurali posuit singularem, ut sic intellegamus fontes multos 1337-1339 Gen. xiii, 10. 154 ;PL 34, 329-330).

1339-1315 Aug. DGAL V, x (CSEL, 28, rz, p. 1551368-1369 Gen. ii, 6.

1337 quae 4 1338 dei ES egyptum .$5, egypti B 1339 gomurram P agustino P 1341 irrigent 74, regent 51 cui] cum .$ 1343 ex oz;. EP. 1344 mutatione] inundatione 24zg. 1346 amplitudine 74zg. 1347 amati B 1348 omnesque ABPz; 1349 locis EL$, uenis E? 1352 crinibus] omnibus BP 1353 spe .4 1334 maris ozz. $, tiui E 1335 fluxusque E$ 1356 labotatut B 1357 dicta ita — 4 tetta P 1358 facies AES /Azg. 1361 est oz. AP possent AABP;z, possint .$ 1363 aliunde 4DP.$? 1364 in terrae] inter se P, oz. ES 1366 dispersiones Bzz, dispertiones P, dispartiones

ES

PL 42

44

157)

lii 1380

per uniuersam terram, loca, uel regiones roprias inrigantes — sccul dicitur miles, et multi intelleguntur, sicut dicta est locusta et rana 4n plagis quibus Egyptii bercussi sunt, cum esset innumerabilis locustarum mumerus et ranarum. Iam non diutius laboremus. Cum ergo dictum esset creasse Deum herbas et uirgulta, necdum pluuia descendente, neque homine existente qui operaretur terram, consequenter hominis creatio subinfertur ac dicitur. Formaust igitur Dominus Deus hominem de limo lerrae et anspirauit in faciem eius sbiraculum uitae et factus est homo in animam wuiuentem. Hic itaque latius hominis factura describitur qui in die quidem sexto factus

1385

IN GENESIM I, ii,6-7

est; sed ibi breuiter eius est commemorata

creatio,

quae hic plenius exponitur quia uidelicet in corporis et animae substantiam factus sit. E quibus corpus de le£mo terrae formatum, anima uero de nihilo sita Deo inspirante creata, sed et

1390

2595

femina de eius sit latere dormientis condita. In qua uidelicet sententia uitanda est paupertas sensus carnalis, ne forte putemus Deum uel manibus corporeis de limo formasse corpus hominis uel faucibus labiisue inspirasse in faciem formati ut uiuere posset et spiraculum uitae habere. Nam et propheta cum ait, Manus tuae fecerunt me et blasmauerunt me, tropica hoc locutione magis quam propria, id est iuxta consuetudinem qua solent homines operari, locutus est. Spiritus enim est Deus nec simplex eius substantia liniamentis membrorum corporalium esse composita nisi ab ineruditis creditur. Formauit igitur de limo Deus hominem, quem uerbo suo de limo fieri iussit. Inspirawit in. faciem eius spiraculum uitae et factus est homo

1400

1405

in animam

wiuentem,

cum

ei substantiam

animae

ac

spiritus in qua uiueret creauit. Nam ita recte intellegitur Spirasse Deum in faciem hominis spiraculum quo uiueret PL 45 creasse sicut supra intellectum est, Vocauit Deus lucem diem, pro eo positum quod uocari ab hominibus fecit. Bene autem in faciem inspirasse Deus homini dicitur ut fieret in animam uiuentem, quia nimirum insitus ei spiritus ea quae foris sunt 1372-1373 Ps. lxxvii, 43-46. 1392 Ps. cxviii, 73. 1396-1397 Gen. ii, 7. 1398-1399 Gen. ii, 7 (ex Greg. Mor. XVIII, l, 81 [87] ;XXIII, xv, 28 [268]; Is.

QVT I, iii, x [216] ; c. Aug. DGAL VII, 1 [CSEL 28, I, p. 201 ; PL 34, 556]. 1402 Cf. Gen. i, 5.

1372 sicut dicta est oz. .4AB 1377 homini P 1383 est? o». A 1385 substantia B5 ^ 1386 sit 4B — 1390 homini B 1392 tropyea B 1393 hoc om.P 1396 ab ow. ES 1397 Dominus Deus hominem de limo tettae Vzlg. de limo oz;. B 1398 Et inspirauit 74 1402 appellauitque T/zjg. 1403 quod est uocati J4BP?z; —— 1404 spirasse B 1405-1406 quia nimirum sensus omnes corporis per quos insitus ei spiritus ea quae foris sunt contemplatu r magis in facie uigent uisus uidelicet auditus olfatus [olfactus $?] gustus et tactus utpote quia pats E$

IN GENESIM I, ii,7-8

18

45

contemplatur, utpote qui $avs cerebri. anterior unde sensus omnes distribuuntur ad. frontem conlocata est. Nam et tangendi sensus qui Der totum corpus diffunditur etiam. ipse ab eadem anteriore barte cerebri ostenditur habere wiam suam, quae retorI4IO sus per uerticem atque ceruicem ad medullam spinae deducitur. Congruit autem huic sententiae quod supra de homine dictum est. Ad imaginem, Dei creauit sllum ; masculum. et. feminam creauit eos. Quod enim dictum est ad imaginem. Dei non nisi in anima ; quod additum masculum et feminam non nisi in I4I5 corpore factum recte intellegitur. Non ergo audiendi sunt qui putant animam partem Dei esse quia si hominis anima pars Dei esset, nec a se ipsa nec ab aliquo decipi, nec ad. aliquid male faciendum siue patiendum ulla. necessitate compelli nec in melius uel deterius mutari omnino, potuisset. Flatus autem ille 1420 Dei qui hominem animaust factus est ab ibso non de ipso. Quia nec hominis flatus hominis bars est nec homo eum [facit de se ?pso, sed ex aerio halitu sumpto et effuso. Deus uero botuit et de nihilo ei uium. vationabilemque botuit quod non Potest homo, quamuis nonnulli existiment non tunc animatum frimum ho1425 minem, quando "Deus in eius faciem sufflauit et factus est in animam wiuam," sed tunc accepisse Spiritum sanctum. Quodlibet. autem. horum. credibilius ostendatur... animam tamen non esse partem Dei nec de substantia ei natura eius creatam siue prolatam sed ex mihilo factam dubitare fas mom est. 1430 Plantauerat autem Dominus Deus paradisum uoluptatis a principio in quo posuit hominem quem formauerat. Ab illo utique "principio" plantasse Deus paradisum

credendus

est, ex

quo

terram

omnem,

remotis

quae eam cooperuerunt aquis, herbas et ligna fructifera pro-

1406-1410 Aug. DGAL VII, xvii (CSEL 28, 1, p. 214-215 ; PL 34, 364); cf. xiii (CSEL 28, 1, p. 212 ; PL 34, 362-563) ; Amb. Hex. VI, ix, 61 (283). 1411-1412 Supra «80-806. 1412-1413 Gen. i, 27. 1413-1414 Aug. DGAL III, xxii (CSEL 28, 1, p. 88-90 ;PL 34, 295-294). 1415-1429 Aug. CALP I, xiv, 21-22 (614-615) ;cf. DGAL VII, i-v (CSEL 28, 1, p. 200-205 ; PL 34, 355-358) ;X, v (CSEL 28, 1, p. 301-502 ; PL 34, 411-412) ; DCD XIII, xxiv (CC 48, p. 408-409 ; PL 41, 308-309), e£ passzzr. 1419-1420 Gen. ii, 7. 1425-1426 Gen. ii, 7, ex Aug. 1432-1447 Transeribla a Petto Lombardo omissa fontis adnotatione, SentenZiae 1l, xvii, 5, e£ zzultis alüs. 1432-1436 Cf. Aug. DGAL V, iv (CSEL 28, r,

P- 144-145 ; PL 34, 325) ; VI, iv (CSEL 28, 1, p. 173-174 ;PL 34, 341) ; VIII, iii,

(CSEL 28, 1, p. 233-235 ; PL 34, 374-375) ; Amb. Par. iv, 24 (300).

1406 celebri E151 1411 est de B de homine ozz. E.$ 1416 putant] dicunt AE esse Dei — B quia si] quasi EP.$zz 1417 ad] ab P 1418 mali /4 fatendum ;4 1420 Dei oz. E. quia] qui E.5z 1421 hominis? oz. EP$5z 1422 aereo zz habitu P sumptu E uero facere .$? 1423 non ozz. B? 1425 Deus oz. E.$ est homo E 1426 anima B 1428 nec esse substantia B ei naturam cteatam zz 1430 Dominus oz. /A 1434 eam quae — P cooperuerant P

46

IN GENESIM I, 11,8-9

ducere iussit. In quo tamen hominem die sexto quo et ipsum formauerat posuit. Neque. ullatenus dubitandum est paradisum in quo positus est homo primus. Etsi uel ecclesiae presentis uel futurae patriae typum tenet, ad $roprietatem tamen litterae intellegendum esse locum scilicet amoenissimum, fructuo1440 sts nemoribus obacatum, eundemque magnum et magno fonte fecundum. Pro eo autem quod nostra editio, quae de hebraica ueritate translata est, habet ''a principio" ; in antiqua translatione positum est ''ad orientem." Ex quo nonnulli uolunt intellegi quod in orientali parte orbis terrarum sit locus paradisi, 1445 quamuis longissimo interiacente spatio uel oceani uel terrarum a cunctis regionibus quas nunc humanum genus incolit PL 44 secretum. Vnde nec aquae diluuii, quae totam nostri orbis superficiem altissime cooperuerunt ad eum peruenire potue14535

runt. Verum siue ibi siue alibi sit, Deus nouerit ; nos tamen

1450

1L9 1455

locum hunc fuisse et esse terrenum dubitare non licet. Denique sequentibus uerbis scriptura plenius qualiter eum Deus plantauerit exponit, dicens, Produxitque Dominus Deus de humo omne lignum pulchrum. uisu et ad wescendum suaue ; lignum eliam uitae in medio paradisi lignumque scientiae boni et mali. Hoc eo die factum intellegitur quo et reliqua

ligna fructifera

1460

1465

terra, Deo

iubente,

produxit.

Sed hic ideo

necessario repetitur ut qualis sit locus paradisi nosse possimus, maxime quia de ligno uitae lignoque scientiae boni et mali erat specialiter referendum, in quorum uno homini signum obedientiae quam Deo debebat, in altero sacramentum uitae aeternae quam per ipsam obedientiam mereretur, inerat. Et quidem lignum uitae inde dictum quia hanc uirtutem, ut diximus, diuinitus acceperit, ut qui ex eo manducaret corpus eius stabili sanitate firmaretur, neque ulla umquam 143:-1438 Aug. DGAL XII, xxviii (CSEL 28, r, D. 422-425 ; PL 34, 478) ; cf. Is. QV' I, iii, 2 (216). 1438-1441 Aug. DGAL VIII, i (CSEL 28, r, p. 251-232 PL 34, 573) ; cf. XII, xxviii (CSEL 28, 1, P- 422-425 ; PL 34, 478) ; ps.-Is. De Ord. Creaf. x, 5 (PL 85, 939). 1442-1443 577 Aug. DGAL VIII, i(CSEL 28, r, D:22095 PL 34, 371), e£ passizz. 1443-1444 Hier. HQG ii, 8. 1443-1443 Is. Ezyz. XIV, iii, 2-4. 1441-1449 l/jde Dict. d'atch. chr. et lit. XIII, 1602. 1449-1450 Cf. Aug. QDG I, xxvii (CC 35, p. 11 ; PL 34, 555) ; DGCM II, ix, 12 (202). 14631470 Aug. DGAL VIII, iv (CSEL 28, 1, P. 235-256 ; PL 34, 575-376). 14651647 Ibid. v, (CSEL 28, 1, p. 236 ; PL 34, 377).

1436 dubitandus P 143* primum B uel oz. ES 1458 tamen oz. .$ 1440 apacatum P! 1443 intellegi oz;. ;ADzz 1444 orientale P locus sit MP 1445 longissimi Ej$!, longissime DP 1448 cooperuerint B 1449 seu ... seu CPz; sit ozz. AP tantum B; 1457? iubente Deo — 4BP»; 1488 possemus ABE 1461 Deo oz. ABPz 1462 quam si per B 1463 Et nsque uitae om. A 1464 ea B 1465 unquam ulla — .ABP

IN GENESIM I, ii,9 infirmitate

wel aetate in delerius

mutaretur.

47 aut. 4n. occasum

ettam laberetur. Sed hoc ita corporaliter factum est ut sacramenti quoque esset figura spiritalis, id est Dei et Domini nostri lesu Christi. De quo in laude sapientiae dictum est, 1470 Lignum witae est his qui adprehenderint eam. Et in Apocalypsi sancti Iohannis, qui wicerit inquit, Dabo e$ edere de ligno quod esi 4n jaradiso Dei mei. Quod est aperte dicere, "Qui uicerit temptationem serpentis antiqui a quo uictus est Adam, dabo ei quod daturus eram Adae si uinceret, ut presenti 1475 uisione gloriae Christi in aeternum reficiatur." Ideoque nullo possit incursu mortis adtingi, quia uidelicet Dominus Christus, uirtus et sapientia Dei patris, in paradiso est regni celestis, quem cum ceteris sanctis etiam confitenti se in cruce latroni promittere dignatus est. Lrigmwmque scientiae bomi et 1480 mali — de hoc ligno sanctus Augustinus : M?hi autem, inquit, etiam aique ettam consideranti dici mon botes quantum placeat illa sententia non fuisse sllam arborem cibo noxiam (neque enim qui fecerat omnia bona ualde im paradiso instituerat aliquid mal) sed malum, fuisse homini iransgressionem |praecepti. 1485 Ofortebat autem ut homo sub Domino Deo positus aliunde rohiberetur ut ei promerendi Dominum. suum. uirtus esset ipsa oboedentia quam Possum. wuerissime dicere solam esse uirtutem omnz creaturae rationabili agenti sub Dei potestate ; brimumque esse ei maximum witium tumoris ad ruinam sua potestate uelle 1490 uii cutus witii nomen est inoboedientia. Non est ergo — unde se homo Deum. habere cogitaret. aique sentiret — misi ei aliquid vuberetur. Arbor 3taque tlla mom erat mala, sed. appellata. est PL 45 "scientiae dinoscendi bonum. et malum," quia si post brohibitionem ex illa homo ederet, in illa erat braecepti futura. trans1495 gressio in qua homo per experimentum. boenae disceret. quid inleresset vnier oboedientiae bonum, et inoboedientiae malum. Proinde et hoc non in figura dictum sed uere quoddam lignum accipiendum, est cui non de fructu uel bomo quod inde nasceretur, sed ex ipsa re nomen inpositum est quae illo contra uetitum 1500 laco

fuerat

secutura.

1469 Cf. Aug. DCD XX, xxvi (CC 48, p. 750 ; PL 41, 701). 1471-1472 Apoc. ii, 7 ; ii, 11, eZc. 1478-1479 Luc. xxiii, 45.

1470 Prou. iii, 18. 1479-1480 Gen.

ii, 9. 1480-1500 Aug. DGAL VIII, vi (CSEL 28, 1, p. 239-240 ; PL 34, 377). 1483-1484 Gen. i, 31. 1470 adprehenderunt P 1471 Iohannis inquit E?$? 1473 qua Bzz 1474 uincetet Adae — EP 1476 posset E! 1477 est] id est add. E?, oz. B 1478 quae B 1479 sapientiae 7APzz 1480 agustinus P 1482 enim oz. JÁ 1483 institueret 74g. 1485 alicunde 74zz. 1487 dicereuerunt 24? 1488 rationali zug. digenti B 1489 timoris Ej! 1489-1490 uelle uti] abuti A, abluti B 1490 est?] esset 74? JAug., oz;. P 1491 dominum .ABP .4ug. 1494 erat ozz. Bz 1495 ingressione homo Pz 1498 ic duae paginae desunt in "o inde] indidem J4zg.

48 11,10

1505

1510

1515

11,10-11

1520

1525

1530

IN GENESIM I, ii,10-11

Ei fluuius egrediebatur de loco uoluptatis ad 1nrigandum daradisum. Id est, ligna ila $ulchra atque fructuosa quae omnem terram regionis 4llius opacabant, quo eo factitatum fuisse ordine credendum est, quo in hac quam nos incolimus terra Nilus plana inrigat Egypti, unde, quod et supra posuimus, dictum est de terra Sodomorum, quae wnzuersa inrigabatur sicut. paradisus Domini et. sicut. Egyptus. Et prouida utique dispositione Dominus ac conditor rerum in nostro orbe uoluit habere similitudinem nonnullam patriae illius ad quam possidendam in primo parente creati sumus, ut ad promerendum eius reditum de uicino nos admoneret exemplo — maxime et flumine illo quod de paradiso constat emanare, Nilus namque qui inrigat Egyptum, ipse est Geon qui in sequentibus de paradiso procedere memoratur. Sicut etiam euersis eisdem Sodomorum ciuitatibus, quae quondam ut paradisus Domini inrigabantur exemplum eorum qui impie acturi sunt posuit ut, uestigia perditionis malorum certissima in mundo habentes, uigilantius aeterna eorum tormenta fugeremus. Qus inde diuiditur in quatuor capita. Nomen uni Phison. Constat astruentibus certissimis auctoribus horum omnium fluminum quae de paradiso exire referuntur in nostra terra fontes esse notos : Phisonis quidem, quem nunc Gangem appellant, in locis Caucasi montis; Nili uero, quem scriptura ut diximus Geon nuncupat, nunc procul ab Atlante monte, qui est ultimus finis Africae ad occidentem ; porro Tigris et Euphrates ex Armenia, unde credendum est quoniam locus dbse paradisi a cognitione hominum est remotissimus, indeque quatuor partes aquarum diuidi, sed ea flumina, quovm [fontes noti esse dicuntur, alicubi esse sub terris et post tractus prolixarum regionum locis aliis erupisse, ubi tamquam 1502-1503 Aug. DGAL VIII, vii (CSEL 28, 1, p. 242 ; PL 34, 378). 1504-1507 Cf. Amb. Par. iii, 16 (298) ;Aug. QDG I, xxvii (CC 35, p. 11 ; PL 34, 555); Is. Liber Rotarum xlii (ed. Fontaine p. 313) ;Beda DNR xliii (262). 1505-1506 Vide supra 1335-1339. 1513 Hier. DSN 124 (p. 156) ; Aug. DGAL V, vii (CSEL 28, 1, p. 150-151 ; PL 54, 528) ;VIII, vii (CSEL 28, 1, p. 240-242 ; PL 34, 378) ; Is. E£yz: XIII, xxi, 7. 1514-151? Gen. xix, 13 (uide infra iv, 1051 sq4.). 13211526 Aug. DGAL VIII, vii (CSEL 28, 1, p. 240-241 ; PL 34, 378). 1525-1526 Oros. Hisz. 1, ii (680) ; cf. Vergilius /4ez. vi, 796-800. 1527-1534 Aug. DGAL VIII, vii (CSEL 28, 1, p. 242 ; PL 34, 378) ; cf. Hier. DSN 117 (p. 150) ; Is. Etym. XIII, xxi, 1o.

1502 illa oz. 4! 1503 quae] quo P quo] quod 4 1504 factum tantum A, factum P?, factum modo 4? ordine ozz. AABPz: 1508 prouida] pro uitae Ig 1509 haberi 4B 1518 eiusdem oz. AA 1518 habentes oz. /ABPz uigilantia 44Pzz eorum eterna — ;4 1321 astruentis .$! 1524 caucosi B 1526 quid 44, quod z 1527 Armeni B 1529 indeque oz. AB aquarum pattes — Bz /Azug. 13530 esse?]isse B 74ug. ^ tetras /Azg. 1531

locis regionum Bz

1-1

IN GENESIM I, ii,11-12

49

?n suis fontibus noti esse perhibentur. Nam hoc solere nonnullas aquas facere quis ignorat ? Sed ibi hoc scitur, ubi non diu sub terris currunt. Denique eadem ipsa flumina Tigrim, EuphraE25 tem, et Nilum

ferunt historici plerisque in locis terrae absumi,

et aliquanto interiacente spatio rursus emergentia solitum agere cursum. Quod etiam ipsum Dominus ad indicium facere credendus est illius cursus, quo haec ad nos de paradiso per occultiores terrae sinus uenasque longiores exeunt. Interpre-

1540 tatur

autem

Phison

"oris mutatio,"

et recte, quia nimirum

aliam in nostra terra gratiam suae faciei, id est uiliorem multo quam in paradiso habent, ostendit. Ipse est qui circuit omnem terram Euslath. Haec est Indiae regio nomen inde habens quod possessa sit post 1545 diluuium ab Euila, filio Iectan, qui fuit filius Heber patriarchae Hebraeorum, quem etiam Iosephus refert cum fratribus suis a flumine Cephene et regione Indiae usque ad eum locum qui appellatur Hieira possedisse. Ibi nascitur aurum, et aurum terrae illius opti1550 mum est. Et Plinius Secundus narrat Indiae regiones auri uenis prae ceteris abundare terris; unde et insulae eorum "chrysa" et "argyra" a copia auri siue argenti uocabula sumpserunt.

Ibique

imuenitur

bdellium

et

lapis

omychinus.

1555 Bdellium

nigra,

est, ut idem Plinius scribit, abor aromatica, colore magnitudine oleae, et folio voboris, fructu cajrificis,

ipsius natura quae gummis. Est autem lacryma eius lucida, subalbida, leuis, binguis, aequaliter cerea, et quae facile mollia1560

tur, gustu amara, odoris boni, sed «ino j$eríusa odoratior. Cuius et liber Numerorum meminit, Eraf autem, inquiens,

man quasi semen coriandri coloris bdellii, id est lucidi et subalbidi coloris. Onix autem lapis est pretiosus, inde afellatus

1534-153* Cf. Oros. Hi. I, ii (680-681) ; Is. Ezyz. XIII, xxi, 6-10. 1537-1539 C Aug DGATAVE vii (GSED 287 1, p.242 PI?345 378); 1339-1542 Amb. Dar iis (290) cfe Elies EUN CET: 1543 Cf. Gen. xxv, 18; I Reg. xv, 7. 1545 (filio) cf. Gen. x, 29; I Paralip. i, 25 ; (filius) cf. Gen. x, 25. 1545-1548 los. zAnf. I, iv, 147 (142). 1550-1553 Plin. NH VI, xxi, 8o (I, 464). 15551557 Plin. NH XII, ix, 55 (II, 338). 1557-1559 Is. Eyz;. XVII, viii, 6. 1559 Plin. Zcc. czr. 1560-1561 Num. xi, 7. Plin. NH XXXVII, xxiv, 9o.

1562-1566 Is. Ey. XVI, viii, 3 ; cf.

1532 nota 4zg. 138335 terra AB absumi] excipi 24, exsumi P, sumi zz 1538 cursus oz. P1 quo] quod B haec ozz. AABPzz 1341 nostram gratiam Pp tetra] regione 74, oz;. BP suae oz. 5 1542 habet B 1550 narrat om. AABPm 1531 uenis asserit 74? 15353 sumpserant zz 13585 isdem ;4 aromatica colore oz; Pin. 15386 nigro P aloe 44 et om. Plin. folia P captifici PZiz, . 155* ipsis AADP, ipsi Pin. naturae D cummi P/igz., gummi .$ 1560 est 74! autem oz. 5 1361 coloris o». AB C. C. 318.4

3

PL 46

50

11,13-14

quod habet in se permixtum candorem in similitudinem unguis humani. Greci enim unguem onichem dicunt. Hanc et Arabia 1565 gigni, sed mdica vgniculos habet, albis cingentibus zomis ; Arabica auiem miügra est cum candentibus zomis. Antiqua translatio pro his habet '"carbunculum" et "lapidem prasinum." Est autem carbunculus, sicut et nomine probat, lapis ignei coloris, quo noctis quoque tenebras inlustrare perhibetur. 1570 Est lapis prasinus uiridantis aspectus; unde et Grece a "porro," quod apud eos "'prason" dicitur, nomen accepit. Et nomen fluuio secundo Geon (ipse est qui circui

11,15

IN GENESIMI, ii,12-15

omnem

ierram

Eihiopiae)

; nomen

wero

flu-

minis levis? Tàgris (ipse uadit contra Assyrios) ; wero quarius ipse est Euphrates. Idcirco 1575 fluuius de Euphrate ubi wadat quasue terras circumeat mom dicit, quia ipse in uicino profluens terrae repromissionis facillime a populo Israhel, qui ibidem positus haec lecturus erat poterat sciri. Quia uero per aquas regeneratrices regressus nobis ad 1580 celestia patet, congruit satis dispensationem diuinae pietatis, ut ipsum elementum per quod ad supernam patriam reducimur nobis sit cum paradiso, in quo positus est homo primus, commune; et sicut gratia nos recreans inuisibiliter regni celestis ad ingressum praeparat, ita etiam inuisibiliter ad 1585 nostrum orbem de paradiso per terrae uenas ipsa per quam nos recreat unda prosiliat. Sicut ergo Shiritus ubi uult spirat et uocem ewus audis sed mom scis unde ueniat aut quo uadat, sic etiam decebat ut aqua quae eos quos uult Spiritus sancti- PL 47 ficat, ignotis ad nos uiis de paradiso adueniat, ad ignota nobis 1590 loca redeat, quia tantum de paradiso uoluptatis originem constat habere. Tult ergo Dominus Deus hominem quem jormauerat, et posuit eum in paradiso uoluptatis, ut opevavetur et custodiret illum. Quod ait, u£ operaretur. et 1595 custodiret illum, ad eum uidetur respicere locum in quo supra dictum est, E? homo non erat qui operaretur terram. Verum nos et in huius expositione uerbi dicta sancti patris Augustini 1566-1568 Aug. DGAL VIII, vii (CSEL 28, rz, p. 240-241 ; PL 34, 378) ; cf. Amb. Par. iii, 15 (297) ; 22 (300). 1568-1569 Plin. NH XXXVII, xxv-xxvi (92-98); cf. Is. Etym. XVI, xiv, 1; Aug. DGCM II, x, 14 (204). 1570-1571 Cf. Is. Ey. XVI, vii, 4; Plin. NH XXXVII, xxxiv (112). 1573-1596 Aug. DGCM II, x, 14 (204). 1586-1587 Ioh. iii, 8. 1596 Gen. ii, 5.

1564 enim] uero .$ uocant .$ 1565 cinguentibus .$ 1566 Arabica usque zonis oz. .$ 156€ habet oz. $ 1569 qui 4B 1570 Greci B 1575 ueto om. AB Euphrate B 1580 dispensationi B 1582 est] sit AABPz; 1583 sic .$? 1584 in gressui ABPzz; 1585 nostrum] dominum P 1586 ptosilit BP 1587 non scis] nescis P 1590 quam tamen .$ 1592 quem formauerat oz. Vue. fecit 74g. 1595 supta oz. AABPz

IN GENESIM I, ii,15-17

1600

exponamus : Quid "operaretur," inquit; uel quid "custodiret" ? Nwmquad. forte agriculturam. Dominus uoluit operari primum hominem ? Am mon est credibile quod ewm. ante Peccatum damnauerat ad laborem ? Ita sane arbitraremur nisi uideremus cum ania uoluptate animi agricolari quosdam ut magna eis poena sit inde ad aliud euocari. Quidquid ergo delitiarum habet agricultura, tunc utique longe amplius erat. quando mihil. ac-

1605 cidebat

1610

1615

1620

1625

16-17 1630

5I

aduersi,

uel terrae uel caelo.

Nom

enim

erat laboris

adflictio sed exlhilaratio uoluntatis, cum ea quae Deus creauerat humani operis adiutorio laetius feraciusque brouenirent ; unde. creator ipse uberius laudaretur, qui animae 1n corpore animali constitutae rationem dedisset operandi ac facultatem. Quantum anwmno uolenti satis esset, nom quamitum inwitum indigentia corboris cogeret... "Vt operaretur, inquit, '"'et custodiret illum"... custodire uidelicet eundem paradisum. vbsi sibi ne aliquid admatteret quare ande mereretur expelli. Denique accignit et praeceptum ut sit per quod. sibi custodiat paradisum, 4d. est quo seruato mon inde proiciatur. Recte enim quisque dicitur nom custodisse rem, suam, qui sic egi ui amutievet eam, etiamsi alteri salua. sit, qui eam uel inuenit. uel. accipere meruit. Est alius in. us uerbis sensus quem uto non inmerito praeponendum, ui ipsum hominem, operaretur Deus et custodiret. Sicut enim operatur homo terram, non ui eam faciat esse terram sed

ui cultam atque fructuosam, sic Deus hominem multo magis quem ipse creauit ut homo sit, eum dbse operatur ut qustus sit, si homo ab illo ber superbiam non abscedat... Posuit ergo Deus hominem 1n paradiso woluptatis ut operaretur et custodiret allum ; operaretur scilicet u£ bonus beatusque esset, custodiret uero ui totus essei, ipsius se domanatiomi ac protectioni humiliter subdendo. Praecepitque ei dicens, Ex omni ligno baradaiss comede ; de ligno autem scienttzae boni et mali ne comedas. Non est credendum quod in ligno illo aliquid mali naturaliter inesset, sicut et supra docuimus. Sed ab eo ligno 1598-1611 Aug. DGAL VIII, viii (CSEL 28, r, p. 242 ; PL 34, 379). 1611-1612 Gen. ii, 15. 1612-1623 Aug. DGAL VIII, x (CSEL 28, 1, p. 246-248 ; PL 34, 381). 1623-1624 Gen. ii, 15. 1625-162v Aug. DGAL VIII, xi (CSEL 28, 12011249 5:0P 1592450282): 1631 Supra i, 1480 sqq. 1631-1633 Aug. DGAL VIII, xiii (CSEL 28, 1, p. 251 ; PL 34, 583).

1598 exponamus oz. AB; "Aug. —-

^ uel]et Aug.

1602 uoluntate E.$ 1603 auocati z4zg.

quid ozz. BPzz

— 1601 damnauetit

eis magna c zÁzg. magna sit eis poena inde quicquid 4B dilitarium P 1605 terra E

erat enim — /4zz 1606 uoluptatis AB 1610 animae ABPz; uolentis 1612 uidelicet] autem 4zg. 1613 denique] et a4. .$ accepit P 74zg. per oz. .ABPz qui 44 1615 consetuato 24zg. 1620 terra! .9 ut non e B 1623 si ozz. 51 1625 scilicet et custodiret ut totus ES 1626 tutus P 1628 praecepit Bm 1614

52

1655

1640

IN GENESIM

I, 1117

quod malum non erat prohibitus est homo ut ipsa per se brecepti conseruatio bonum. illi esset et. transgressio malum... Denique a peccante milul aliud. appetitum est nisi non esse sub domanalione Det, quando illud admissum est in quo ne admitteretur sola deberet vussio dominantis adtendi. Quae si sola adtenderetur quid. aliud. quam. Dei uoluntas amaretur ? Quid aliud. quam. Dei uoluntas... humanae uoluntati braeponeretur ? -.. Nec fieri botest ut uoluntas propria non grandi ruinae pondere super homunem. cadat, si eam, uoluntati superioris extollendo praeponat. Hoc expertus est homo contemnens braeceptum Dei, el hoc experimento didicit quid interesset inter bonum et malum, bonum, scilicet. obedientiae, malum. autem. inobedientiae,

mit

id. est

superbiae, contumaciae, beruersae imitationis Dei, et noxiae 1645 liberatis. Hoc autem in quo ligno accidere potuit ex ipsa ve, ui supra dicium est, nomen accefnt. In quocumque enim die comederis ex eo, morte morieris.

1650

1655

1660

Non

ait, "Si comederis

mortalis

eris," sed, Ia

quocumque die, inquit, comederis ex eo morte morieris. Mortuus est enim homo in anima cum peccauit, quia recessit ab eo Deus, qui est uita animae. Cuius merito mortem secuta est mors corporis, discedente ab illo anima, quae est uita eius. Quaeque mors eidem primo homini tunc euenit, cum presentis uitae terminum accepit non paruo post tempore quam uetitum comedit. Potest etiam intellegi quod illam mortem in eis fecerit dies ille in quo peccauerunt, quam apostolus gemaát, dicens : "Condelector legi Dei secundum. interiorem homanem : uideo autem aliam legem in membris meis repugnantem legi mentis meae, et captiuantem me in lege peccati, quae est in membris meis. Infelix ego homo ! quis me liberabit de corpore mortis huius ?" Non enim sufficeret ei si diceret, "Quis me Wberabit de corpore mortali hoc," sed '"'de corpore," inquit, "mortis huius." Sicut etiam illud, "Corpus quidem," inquit, "mortwwm, est. jropter peccatum," nec ibi ait, "mortale" sed 1633-1638 ILj7. (CSEL 28, 1, p. 251 ; PL 4, 384).

1639-1646 I5;2. (CSEL 28, 1,

p. 251 ; PL 54, 584). 1646 Beda, supra 1480-1500. 1648-1656 Aug. DGAL IX, x (CSEL 28, 1, p. 278 ; PL 54, 399) ; cf. DCD XIII, ii (CC 48, p.585 ; PL 41, 577) ;De Trin. IV, iii (CC 5o, p. 165 ; PL 42, 890 A). 1656-1661 Rom. vii, 22-24, ex Aug. 1663-1664 Rom. viii, 1o. 1632 homo oz. Aug. pet se o». B 1634 nil .4 dominationis P 1636 dominationis P adtende B 163? uoluntas «sque Dei om. .$ uoluntas adtinetetur 74g. 1640 cadat hominem — P.$ 1641 est expertus — 74 1642 Post didicit sepzemz aut octo folia desunt in E. 1643 scilicet bonum — ;4Bz 1644 et contumaciae 74g. 1647 enim oz;. ABPz 1648 sed oz. 5$ 1649 inquit diae P 1630 namque est 44D enim oz;z. B homo oz. .$ 1651 mortis BP est etiam mors ABP 1653 tunc] tun. P cum] tunc B 1655 etiam] iterum 74, et ita BP

1661 sufficit zz

1662 liberit P

1656 faceret B

dies o». .$

hoc mortali corpore

peccauerat .$

— R 4g.

PL 48

IN GENESIM I, ii,17-18

1665

1,18

1670

53 "mortuum," quamuis utique e mortale quia moriturum. Non ita credendum est fuisse tlla corpora sed licet animalia, nondum spiritalia, non. tamen mortua, id esi quae mecesse essel ut morerentur — quod. eo die factum est quo lignum contra uetitum teligerunt. Dixit quoque Dominus Deus, Non est bonum esse hominem

solum

; faciamus

ei adiutorium

similem

$?:;. Et haec locutio Dei non corporali uoce foris in auras emissa sed in terra ratione diuinae uoluntatis per quam

creata sunt omnia, ineffabiliter facta esse credenda est, 1675 iuxta quod et supra docuimus ubi scriptum est, Faciamus

1680

1685

1690

1695

hominem. ad imaginem et similitudinem. nostram. Si autem quaerit aliquis ad. quam rem. fieri oportuerit hoc adiutorium, audiat responsum sancti Augustini, cuius et superius uerba saepissime tacito eius nomine posuimus : Ni, inquit, aliud probabiliter occurrit quam propter filios brocreandos, sicut adiutorium, semini in terra. est, ut uirgultum. ex utroque nascatur. PL 49 Hoc enam et in prima rerum conditione dictum erat, *Masculum et. feminam fecit eos et benedixit eos dicens, Crescite et maultiphcamini el inplete terram et dominamini eius." Quae ratio conditionis et. coniunctionis masculi et. feminae atque benedictio nec post peccatum. hominis boenamque defecit, vbsa enim. est secundum quam munc terra hominibus lena est. dominantibus eius. Quamquam. enim iam emissi de paradiso comuemisse et gemwisse. commemorentur, tamen non uideo quid rohibere potuerit, ut essent eis etiam in. paradiso "honorabiles nuptiae et thorus. immaculatus," hoc Deo praestante fideliter. iusteque uiuentibus eique obedienter sancteque seruientibus, ut sine ullo inquieto ardore libidinis, sine ullo labore ac dolore pariendi fetus ex eorum. semine gigneretur ; non ut morientibus barentibus filii succederent, sed ut illis qui genwissent in aliquo formae statu manentibus et ex ligno witae quod ibi blantatum erat, corporalem wigorem. sumentibus et dli qui gignerentur. ad

1675 Supra 21 sqq. 1675-1676 Gen. i, 26. 1676-1703 Aug. DGAL IX, iii (CSEL 28, r, p. 271-272; PL. 354, 395). 1682-1684 Gen. i, 27-28, ex Aug. 1690-1691 Hebr. xiii, 4.

166€ tantum B quaeque 74 1668 ea 74zz. qua z4zg. 1670 Dominus o. S B in marg. : not. quomodo primi homines si non peccasserent in paradiso uiuerent filiosque generarent. 1671 simile 447 1672 aures B 1673 in terra] interna B 1674 esse oz. .$ 1676 Si] sicut P 1681 in oz. .5? ut oz. AY 1682 cratione P 1683 creauit l/zje. eis 5, illis /z/g. benedixitque — Vj. dicens] Deus.et ait Vz/z, Deus dicens J4zg. 1684

replete 44 Vz/z.

— dominamini]estote domini.

^ eis B

1683 benedictionis

AABP 1688 emissi iam ^ .$, emissa P 1689 commemorantur 74g. tantum P 1690 uti P honorabiliores 4 1691 iusteque oz. P! 1692 sancteque] instanterque 4BPzz 1693 ponendi P! 1695 sibi P!, fili P? 1697 gignerentur oz. zz ferme A et AB

54

IN GENESIM I, ii,18-19

eundem. berducerentur statum. Donec. cerío wwumero |inpleto si duste omnes obedienterque wiuerent, tunc fieret illa commutatio, 1700 ut sine ulla morte animalia corpora conuersa in aliam. qualitalem, eo quod ad omnem mutum regenti se spiritui deseruirent, et. solo spiritu wiuificante sine ullis alimentorum. corporalium sustentaculis wiuerent, spiritalia uocarentur... Nam si. Enoch et Elias, in Adam mortui mortisque propaginem in carne gestan1705 des, quod debitum wt soluant creduntur etiam vedituri ad. hanc wilam et, quod tamdiu dilatum est, morituri, nunc tamen 1n alia wita sunt ubi, ante resurrectionem. carnis, antequam amna-

11,19

male corpus im spiritale mutetur, nec morbo nec senectute deficiunt, quanto iustius atque probabilius primis illis hominabus ' 1710 praestaretur sine ullo suo jarentumue peccato utuentibus, ut 1n meliorem aliquem statum filiis genitis cederent, unde seculo finito cum omni posteritate sanctorum in angelicam formam mon per carnis mortem sed ber Dei uirtutem multo felicius mutarentur ? Formaltis igitur Dominus Deus de humo cunctis terrae eí uniuersis uolatzlibus caeli T7I5 animamiibus adduxit ea ad Adam. Si quem mouet quia mon dixit, *Formatis de humo cunctis animantibus terrae et de aquis uniuersis uolatilibus caeli," sed tamquam utraque genera de terra formauerit, "Formatis igitur," enquit, "Dominus Deus 1720 de humo cunctis animantibus terrae et uniuersis uolatilibus caeli," wideat duobus modis esse intellegendum : auttacuisse munc unde formauerit wolatilia caeli, quia et tacitwm posset occurrere ,ut 1725

non de terra utrumque accipiatur Deum formasse, sed tantummodo animantia terrae ; et uolatilia caeli etsam tacente scriptura intellegamus unde formauerit... aut terram wuniuersaliter sic appellatam simul cum aquis, quemadmodum appellata est n illo bsalmo ubt, celestium laudibus terminatis, ad. terram facta esí conuersio sermonis et dictum, " Laudate Dominum de terra dracones et ommes abyssi," et cetera, mec postea dictum est,

1730

"Laudate Dominum de aquis." Vbi enim. sunt ommes abyssi quae tamen de terra laudant. Dominum, ibi etiam reptilia. et 1703-1713 Aug. DGAL IX, vi (CSEL 28, rz, p. 274-275 ; PL 34, 397). 1*7051706 Malach. iv, 5 ; cf. Apoc. xi, 5. 1716-1718 Cf. Gen. i, 20. 1716-1736 Aug. DGAL IX, i (CSEL 28, rz, p. 269 ;PL 34, 393-394). 1719-1721 No ex Aug. 1728-1729 Ps. cxlviii, 7.

1699 obedientesque Pz; —1901 omne P 1702sola P — 1704 non mortui AP, B 1706 tamen diu B tantum z4zz — 170? ubisunt — 4 catnis ozz. . 1714 deus cunctis animantibus tertae de humo et — 5 1716 ad om. PY non oz. BP 1717 et] non aZ. B 1719 formauerat P igitur om. BP 1721 modis duobus — B 1722 et] ut 5 — 1723 accipiantur B Dominum zz formasse Deum ^ .$ 1724 et] ut 74g. 1726 in oz. zz 1727 laudes .$! 1728 conuetsatio P 1730 ibi .5 ;4zg. 1731 tamen oz. zz, tam P laudaent .$ etiam] enim .$ com mortui

PL 5o

IN GENESIM I, ii,19-20

2725

,19 1740

aquis creauit, ita etiam

1745

eadem

1750

1755

1760

1765

occulto nutu

suae potentiae

quando uoluit ad hominem conspicienda perduxit, quomodo etiam ad arcam Noe cunctis generis uolatilia uel quadrupedia non hominis manu congregata, sed diuinitus acta uenisse, eamque intrasse leguntur, nescientibus quidem ipsis ad quid

uenirent, sciente autem homine,

9-2

55

uolatilia bennata, quae nihilominus de terra laudant Deum secundum. islam. uniuersalem. appellationem. terrae, secundum quam etiam de toto mundo dicitur, Deus qui fecit caelum et terram," siue de arida siue de aquis quaecumque creata sunt de terra. creata. weraciler. intelleguntur. Adduxit, inquit, ea ad Adam wt uideret quid 4ocaret ea. Non est cogitandum carnaliter quod ita adduxerit Deus animantia terrae uel aues ad Adam, quomodo solet pastor gregem minare suum de loco ad locum ; sed magis intellegendum quia sicut diuina potentia cum uoluit haec de

qui ea uenientia in arcam,

Dei adducente ac iubente, suscipiebat. Omne enim quod uocauit Adam amimae uiuentis, ipsum est nomen eius, appellauitque Adam nominibus suis cuncta amimamtia ievrae el uniuersa uolatilia caeli et omnes bestias terrae. Constat Adam in ea lingua, qua totum genus humanum usque ad constructionem turris, in qua linguae diuisae sunt, loquebatur, animantibus terrae et uolatilibus caeli nomen imposuisse. Ceterum in deiectione turris, cum Deus suam cuique genti propriam atque diuersam tribueret linguam, tunc eis credendus est etiam animantium uocabula quomodo et rerum ceterarum iuxta suam cuique distinxisse loquelam — quamuis etiam non latet homines postea plurimis, quae siue noua forte occurrerunt rebus, sive animantibus per singulas gentes iuxta suum placitum indidisse uocabula, et nunc etiam indere solere. Denique de piscibus adductis ad Adam ut eis nomina imponeret nil scriptura refert ; quibus tamen credibile est paulatim cognitis pro diuersitate gentium nomina ab hominibus esse diuersa imposita. Primam autem linguam fuisse generi 1734-1735 Cf. Gen. ii, 4. 1738-1748 Aug. DGAL IX, xiv (CSEL 28, r, p. 284285; PL 34, 402); DGCM 1I, xi, 16 (205). 1752-1766 Aug. DGAL IX, xii (CSEL 28, r, p. 281-282 ; PL 34, 400-401). 1766-1768 Cf. Aug. DCD XVI, xi

(CC 48, p. 513 ; PL 41, 490). 1732 nihilhominis laudent düm dim .$ Dominum creata -— .$ 1737 Adduxitque z inquit ozz. zz

.4zg. 1736 ueraciter 1738 quod usque Adam og. 4A 1440 suum oz. P, locum suum P 1742 aquis] uel tetra adZ. AP 1744 etiam ozz. 5 noe cuncti .$!, noe etiam cunctis 5? uolatilia] caeli ad. .$

quadrupedia] tertae ad4. $ 1747 scienti P 1750 eius oz. .$ 1v51 1755 caeli oz. P$ nomina .$ 175* credendum B nouae 74 1761 siue] haec 1762 soluere P 1763 nomen 1765 esse ab hominibus -— .$ 1766 prima Pz lingua Pzz fuisse ozz. P! terrae oz. Vulg. 1760 siue] sibi .$

56

IN GENESIM1, ii,20-22

humano Hebream uidetur, ex eo quod nomina cuncta quae 1770

usque ad diuisionem linguarum in Genesi legimus, illius constat esse loquelae. Causa autem adducendi ad Adam cuncta animantia terrae et uolatilia caeli, ut uideret quid ea uocaret, et eis nomina imponeret, haec est, ut sic demonstraret

11,20-22

1775

1780

1785

1790

795

Deus homini quanto melior esset omnibus irrationabilibus amimantibus. Ex hoc enim apparet ipsa ratione hominem meliorem esse quam pecora, quod. distinguere et nominatim ea. discernere non nisi ratio potest quae melior est. Adam uero non inueniebatur adiutor similis eius. Inmisit ergo Dominus Deus soporem im Adam. Cumque obdormisset, tulit unam de costis evus et repleuit carnem ro ea, et aedificauit Dominus Deus cosíam quam tulerat de Adam in mulierem. Quod mulier uiri de latere facta est, propter ipsius coniunctionis uim commendandam ita fieri oportuisse credendum est. Quod autem dormienti illi factum est, quod osse detracto in cuius locum caro suppleretur, altioris mysterii gratia factum est. Significabatur enim quod de latere Christi in cruce per mortem sopiti sacramenta essent salutis exitura, uidelicet sanguis et aqua, de quibus sponsa illi conderetur ecclesia. Nam si tanti sacramenti non esset figura in creatione feminae praemittenda, quid opus erat dormisse Adam, ut costam illi Deus, de qua feminam faceret, tolleret, qui et uigilanti ac non dolenti idem facere poterat ? Quid necessarium ut, cum os quod de uiri latere sumptum est unde femina condebatur, in locum ossis non os sed caro suppleretur, nisi quia figurabatur quod Christus, propter ecclesiam infirmus, at uero ecclesia per ipsum esset firma futura ? Vnde eiusdem mysterii gratia typico quoque uerbo usa est scriptura, ut non diceret "fecit," aut "formauit," aut "creauit," sicut in omnibus supra operibus, sed Aed?ficauit, inquit, Dominus Deus costam quam tulerat de Adam in mulierem, non tamquam corpus humanum, sed

1769-1975 Aug. DGCM II, xi, 16 (205). 1180-1795 Aug. DGCM II, xi-xii (204205) ; cf. EPs XL, 10 (CC 38, p. 456; PL 36, 460-461) ; LVI, 11 (CC 39, p. 701 ; PL 56, 667-668) ;DCD XXII, xvii (CC 48, p. 835-836 ;PL 41, 778-779) ; CAM III, 1 (CSEL 25, p. 118-119; PL 42, 132) ; uide supra i, 1188-1191. 1795-1805

Amb. Par xi, 5o (316).

176? hebream Pz quod] quo AB quae] quos P cuncta hominum quos usque .$ 1*68 illud B 1770 uolatilia] ea add. .$ 17:3 hominum .$! 1713 potest ozz. 51 qua B 1776 Adae V/uig. 1778 cumque] ergo ad. .$ 1781 uiro AABP!, est uiri .$ 1783 quod oz. .A 1785 per] propter .$ 1786 sospitis .$? exigitura ! sanguis et aqua uidelicet — 4 1789 sponsa on. t tanta P 1789 quod Pt ut]et P 1790 fecerat P qui] quia .$ 1792 est oz. P unde] oz. AP, in S feminam SP condiebatur P 1793 suppletur .$ 1795 unde] etgo add. 5$ 1799 humanum oz. .$

PL 51

IN GENESIM I, ii,22-23

1800

1805

11,22-23

57 tamquam domum, quae domus nos sumus si fiduciam et gloriam spei usque ad finem firmam retineamus. Taliter enim decebat ut humani generis origo, Deo operante, procederet quatenus redemptioni ipsius quae in fine erat seculi per eundem uentura conditorem concinentibus figuris testimonium daret. Et

adduxit

eam

ad

Adam,

dixitque

Adam,

Hoc

nunc os ex ossibus mets ei caro de carne mea. Quoniam Adam adductis ad se animantibus terrae et uolatilibus cunctis nullum in his sibi simile inuenerat, merito nunc, ubi 1810

adiutorium simile sui factum atque ad se adductum

uidit,

agnouit. Et exclamauit, dicens, Hoc nunc os ex ossibus meis.

Nunc uidelicet, quia prius uisis animantibus aliis similem sibi non uiderat, Os autem de ossibus meis et caro de carne mea, quia I81S

cetera quae os et carnem habentia uiderat nominatimque distinxerat. Non ex sua substantia, sed ex terra uel aquis esse facta nouerat. Sicut uero illis uocabula ad se adductis posuerat, sic restabat ut ei quem sibi similem, ac de suo corpore

1820

1825

1830

creatum cognouit, nomen inderet. Haec, inquit, wocabitur wirago. quoniam de uiro sumta est. Quomodo autem Latina etymologia congruit in his nominibus, cum a ''uiro" nuncupatur ''uirago," ita conuenit et Hebrea in qua uidelicet lingua ''uir" appellatur ''his," et deriuato ab hoc nomine "'femina" dicitur "hissa." Denique quod "his" appellatur hebraice "uir" testatur etiam nomen

"Israel," qui "uir uidens Dominum" interpretatur. Sed et sacramentis Christi et ecclesiae conuenit aptissime quod Adam mulierem de sua carne creatam nominis sui participem fieri uoluit, quia et Dominus noster Iesus Christus aeque ecclesiae, quam per sui corporis ac sanguinis pretium redemit, sibique adoptauit in sponsam. Participium sui nominis donauit, ut a Christo uidelicet christiana uocaretur, ab Iesu, id

est saluatore, salutem requireret aeternam. Non autem praetereundum quod sopor ille siue exszas?s, 1d est mentis excessus, ut antiqua translatio habet, quam Deus inmisit (m Adam, 1835

recte intellegetur, ut sanctus Augustinus dicit, ad hoc immissa

1820-1823 Hier. HQG ii, 23. 1823-1825 Hier. IHNN r3, 21. 1832-1834 Hier. HQG v, 21. 1832-1842 Aug. DGAL IX, xix (CSEL 28, r, p. 294 ; PL 34, 408).

1800 sumus nos — 5 et gloriam] gloriae 24 1802 procederent .$! 1s04 concinantibus .$! 1805 darent .$ 1806 dixitque Adam oz. P! 1807 ex] de p 1809 ubi nunc — P 1810 similem P 1811 ex] de P.$ 1812 uisis prius — 1815 sua oz. P! 1817 quam zz 1818 creatam 5?» 1820 ethimogia .$! 1823 diriuato P 1825 deum 74 1829 pretia B 1831 ab] et ab .$ 1832 requireret] consequeretur $, sequeretur D

PIZs2

38

1840

IN GENESIM I, ii,23-25

ut ipsius mens ber exstasim particeps fieret tamquam angelicae curiae, ei intrans in sanctuarium Dei intellegeret $n nouissima. Denique ewigilans tamquam rophetia blemus, cum ad se adductam mulierem. suam. wideret, eructauit/ continuo |quod magnum. sacramentum commendauit apostolus, "Hoc wunc os de ossibus meis et caro de carne mea ; haec wocabitur wirago quoniam de wiro sumpta est," et quod sequitur. Quamobrem relinquet homo batrem suum et mairem

et adhaervebit

uxori suae,

et erunt

duo

in carne

1845 wna. Quae uerba cum primi homünis fuisse scriptura ipsa testatur, Dominus tamen in Euangelio Deum dixisse declarauit ;

ail enim, "Non legistis quia qui fecit ab initio masculum et feminam fecit eos, et dixit, Propter hoc dimittet homo patrem et matrem et adhaerebit uxori suae, et erunt duo in carne una ?"

ui hinc intellegeremus ropter exstasim quae raecesserat dn Adam, hoc eum diuinitus tamquam prophetam. dicere botuisse. 5i ergo Christus adhesit ecclesiae ut essent duo in carne una, quomodo reliquit patrem ? Quomodo matrem ? Reliquit patrem quia, Cum 1n forma Dei esset, non rapinam arbitratus 1855 est. esse se aequalem. Deo, sed semetipsum. exinaniust. formam serui accipiens. Hoc est enim "reliquit patrem," non quia deseruit et recessit a patre, sed quia non in ea forma apparuit hominibus, in qua aequalis est patri. Quomodo reliquit matrem ? Relinquendo synagogam Iudeorum, de qua secundum 1850

1860

1865

carnem

natus est, et inherendo

ecclesiae, quam

ex omnibus

gentibus congregauit, ut pace noui testamenti essent duo in carne una ; quia cum sit Deus apud patrem per quem facti sumus. Factus est per carnem particeps noster, ut illius capitis corpus esse possemus. Erat autem uterque nudus. Adam scilicet et uxor eius, ei mon erubescebant. Et merito, quid enim puderet quando nullam legem. senserant in membris suis repugnantem legi mentis suae" ? Quae illos Poena peccati ost berbetrationem 183* Ps. Ixxii, 17. 1839-1840 Eph. v, 32; cf. I Cor. vi, 16. 1840-1842 Gen. ii, 23-24 ;Eph. v, 30-32. 1845-1851 Aug. DGAL IX, xix (CSEL 28, r, P. 294; PL 34, 408). 1847-1849 Matth. xix, 4-5. 1854-1856 Phil. ii, 6. 1862-1863 Cf. Ioh. xvii, 1-5. 1863-1864 Eph. i, 22-25. 1866-1873 Aug. DGAL XI, i (CSEL 28, rz, p. 535 ; PL 34, 430). 1867-1868 Rom. vii, 25.

1836 ut] et 242. /Azg. ipsius] prius Bz patticipes .$ 1838 prophetiae .5 1839 muliererem B 1841 de] ex .$ 1842 uiro] suo ad. 5? 1843 reliquid $5 1845 primi cum uerba — P; ipse .$ 1847 fecit] hominem aZ. zig. V fecit] creauit P 1848 si et P dimittit .$! 1849 et matrem oz;. .$1 1852 ecclesiae ozz. .$! 1855 se oz. B aequalis .$ 1856 est oz. .$1 quia non ec 7 1857? non om. $ 1858 est aequalis — .$!, non est aequalis 5? 1862 Deus oz. .$! facti sumus ozz. . 1864 possimus 4? 1865 et erat P! nudus uterque — P 1867 puderunt .$ 1868 post] possit P!

PE 55

IN GENESIM I, ii,25-iii,1 1870

59

praeuaricationis secula est, usurpante inobedientia prohibitum, el. dustitia buniente commissum. Quod. antequam. fieret, mudi erant ut dicium est, e£ non confundebantur. Nullus erat motus in corpore, cui uerecundia deberetur ; nihil putabant uelandum,

iil 1875

quia mihil senserant refrenandum. Sed et serpens erat callidior cunctis animantibus lerrae quae fecerat Dominus Deus. Potest ?ste serpens non irrationabili anima sua, sed alieno iam spiritu, id. est dta-

1880

bolico, 'callidior" dici "cunctis animantibus." Qwantumlibet enim raeuaricatores angeli de supernis sedibus suae beruersitatis el superbiae merito deiecti sint, natura tamen excellentiores sunt omnibus animantibus terrae $ropter rationis eminentiam. Quid ergo mirum si suo instinctu diabolus, iam, implens serpentem, eique suum. spiritum. miscens, eo more quo uates demoniorum impleri solent? Callidissimum |eum |reddaderat omnium

1885

1890

haberet

1895

1900

animantium

terrae,

siue, ut alia editio

habet,

sa-

pientissimum bestiarum. secundum. animam wiuam Vrratsonabilemque uiuentium... Si ergo quaeritur cur Deus temptari permiserit hominem. quem, temptatori consensurum esse praesciebat, occurrit ratio uera : aom magnae laudis futurum fuisse hominem, si jropierea posset bene wuvuere, quia memo male uiuere suaderet, cum. et in natura posse el in potestate uelle non.

consentire

suadenti,

adiéwuante

tamen

illo

qui "superbis resistit. humilibus autem dat gratiam." ... Nec arbitrandum. est. quod. esset. hominem. deiecturus temptator iste nisi raecessisset im amma hominis quaedam elatio comprimenda ut per humilitationem. eccati, quam de se [falso praesumpserit, disceret. Verissime quippe dictum. est, "Ante ruinam exaltatur cor, e£ ante gloriam huwmiliatur." ... Sic autem quidam mouentur de hac primi hominis temptatione, quod eam fieri permiserit Deus quasi nunc mon wideant uniuersum genus humanum diaboli $nsidiis sine cessatione temptari. 1875-1886 Aug. DGAL XI, ii (CSEL 28, r, p. 335-336 ; PL 34, 430-431). 1892 Aug. DGAL

XI, iv (CSEL 28, rz, p. 337 ;PL 34, 431).

1886-

1892 Iac. iv, 6.

1892-189? Aug. DGAL XI, v (CSEL 28, z, p. 338 ; PL 34, 432). 1896-1897 Prou. xvi, 18, ex Zug. 1897-1903 Aug. DGAL XI, vi (CSEL 28, r, p. 339;

PL 54, 432). 1869 praeuaticationem .$

prehibitum .$!

1870 ante 5!

confundant $1 1872 nil JA putandi .$* 1874 et om. . om. P 1816 diabolico, posset sapientissimus dici omnium

1871 erunt .! 1875 Dominus bestiarum .4zg.

1879 tamen] quidem .$ 1880 sunt oz. BP bestiis zug. 1882 spiritum suum Jn.. 1883 implere solet 74g. eum oz. S5 callidissimum animantium terrae ut alia dicit editio omnium bestiarum .$ 1888 uiuam oz. 24$ fationemque .$? itrationabilemque o. 74 1888 futura $! 1889 posse P 1890 uiuere male — 5 1893 iste temptator — P$ ;4ug. 1894 quaedam] qua P 1895 quam de falso 24!, quam false .4?B 1896 praesumpsefat 77 quippe uetissime - .* est og; 5* 1897 cor] spiritus . si A

1900 uexari 7477, certari DP

60

2995

I91O

I9IS

1920

111,1-3

o2

1i1,4-5

1950

IN GENESIMI, iii,1-5

Cur et hoc permittit Deus ? An quia probatur et exercetur uirtus et est palma gloriostor nom consensisse temptatum quam non potuisse templari... Si autem. quaeritur cur. Dotissimum er serpentem diabolus temptare permissus sit, iam hoc significandi gratia factum est... Non quod diabolus aliquid ad instructionem nostram, significare uoluerit, sed. cum accedere ad temptandum non bosset, nisi permissus, num ber aliud posset, nisi ber quod permattebatur, accedere. Quicquid igitur serpens ille significauit, ei brouwidentiae tribuendum est, sub qua et ipse diabolus suam quidem. habet. cupiditatem nocendi, facultatem. autem. non misi quae datur, uel ad. subuertenda ac perdenda uasa 1rae, uel ad humalianda siue. probanda uasa misericordiae... Non ilaque PL 54 serpens uerborum. somos intellegebat, qui ex illo fiebant ad mulierem. Neque enim. conuersa credenda est. amima eius dn naturam.

rationalem,

quando

mec

ipsi homines,

quorum

va-

Honalis natura est, cum demon in eis loquitur ea. passione cui exorcista requiritur, sciunt. quid. loquantur. Quanto minus ille intellegeret uerborum sonos, quos ber eum et ex eo diabolus illo modo faciebat — qui hominem loquentem non intellegeret, si eum, à diabolica passione immunis, audiret ? Dixit ergo ad mulierem, Cur praecepit uobis Deus ut nom comederetis de omni ligno paradisi ? Cui respondit mulier, De fructu lignorum quae sunt in paradiso uescemur ; de fructu uero ligni quod est in medio paradisi, praecepit nobis Deus ne comederemus ei me tangeremus illud me forie moriamur. Ideo Prius inierrogawit serpens et respondit hoc mulier, ut praeuaricatio esset. inexcusabilis, neque ullo mmodo dici bosset ?d quod praeceperat Deus oblitam fuisse mulierem. Dixit autem serpens ad mulierem, Nequaquam morie moriemini. Scit enim Deus quod in quocumque die comederitis ex eo, aperientur oculi uestri, et eritis sicut dii scientes bonum et malum. Quid hic 1903-1905 Aug. DGAL XI, xii (CSEL 28, t, p. 344-345 ; PL 34, 455). 19051912 Aug. DGAL XI, xi (CSEL 28, 1, p. 344 ; PL 34, 435). 1912-1920 Aug. DGAL XI, xxviii (CSEL 28, 1, p. 360-361 ; PL 34, 444). 1927-1929 Aug. DGAL XI, xxx (CSEL 28, rz, p. 362-365 ; PL 34, 445). 1933-1938 Aug. DGCM Il, xv, 22 (207).

1901 permisit BP; 1904 diabulos .$! tentare zz 1905 esse zdzg. quo Am structionem Bzz 1907 num] neque z, non P per? oz. A 1908 mittebatur .$ permissum .$! 1912 siue probanda oz. AB 1913 quae .$ 19158 quandoquidem .4zg. 1916 rationabilis B 1917 cui] ab a47. AABP nesciunt BP; 1918 ille ozz. .$ et ex eo oz;. .Á 1919 non oz. 5! 1921 qui dixit ad V/z/. 1922 omne P, oz;. .5! partadyso .$? 1923 respondens P 1924 uescimur .$ 1927 interrogauit prius — P 1928 ullomo B 1930 dixitque serpens .$ 1931 mortem P, oz. .$t

IN GENESIM I, iii,5-7

Ó1

intellegitur nisi persuasum ei esse ut sub: Deo esse nollent, sed in sua potesate potius sine Deo ut legem eius mon obseruarent, quasi inusdentis sibi ne se ipsi regerent — non. indigentes illius aeterno Jwmine, sed uacantes fropria frowuidentia quasi oculis suis ad. dinoscendum bonum. et malum quod ille brohibuisset. In quibus uerbis notandum quanta arte nequitiae diabolus 1940 hominem ab initio temptauerit, qui non solum eum inobedientiam contemptumque sui creatoris uelut sibi inuidentis docuit, sed et numerositatem deorum illi credendam proponit, 1955

dicens, Ef eritis uí dit, quatenus etsi forte ad inobedientiam

eum protrahere nequiret, fidei tamen, qua unum Deum colebant, castitatem corrumperet ; si uero protraheret, in utroque uictor existeret. Quando autem Ais uerbis crederet mulier a bona atque util re diuinitus se fuisse brohibitos, misi iam vnesseb menti amor ille propriae potestatis, et. quaedam de se superba praesumptio, quae per illam temptationem fuerat con1950 wincenda et humalianda ? Denique uerbis non contenta serpentis, considerauit lignum, "' Viditque," ut scriptura dicit, "quod bonwm, esset ad uescendum, et bulchrum oculis, aspectuque delectabile," et mon credens bosse inde se mori (arbitror quod jutauerit Deum. alicutus. significationis causa. dixisse, "Si morte moriemini"). Atque ideo, "Tult de 1955 manducaueritis, fructu illius, et comedit, deditque uiro suo," fortassis etiam cum uerbo suasorio, quod scriptura tacens intellegendum. reliquit. An forte nec suaderi sam opus erat uiro quando illam. eo cibo 1945

mortuam -1

1960

non esse cernebat ?

Qui comedit, et aberii sunt oculi amborum. Quo, nisi ad imwicem concupiscendum, ad eccati boenam. carnis tbsius morte conceptam, ut iam esset corpus mon animale tanium,

quod oterat,

si obedientiam.

comseruarent,

dn meliorem

spiritalemque habitum. sine. morte. mutari, sed. iam corpus 1965 mortis in quo "lex in membris repugnaret lege mentis" — neque 1939-1946 Aponius Iz Can. Cant. 1 (ed. Bottino - Martini, Roma 1843, p. 12) ; zf. Aug. DCD XIV, xiii (CC 48, p. 435 ; PL 41, 421-422) ; Amb. Par. xiii, 61 (324). 1946-1959 Aug. DGAL XI, xxx (CSEL 28, r, p. 365 ; PL 34, 445). 1951-1933 Gen. iii, 6, non ex Aug., red **e ueritate bebr."? 1954-1955 Cf. Gen. ii, 17. 19551936 Gen. iii, 6, **e uerztate bebr." 1960-1967 Aug. DGAL XI, xxxi (CSEL 28,

I, p. 364 ;PL 54, 445-446). 1934 ei ozz. Aug.

esse ei — P$ 1935 potestate sua — 5? Domino zug. 1937 interno 74zg. utentes 5 24zg. ptoptio .$ ptouidentes .$ 1940 temptauerat /AP 1942 proposuit .$5, proponi P 1943 quatinus P ut si B 1944 tamquam .4 qui BP colebat 44? 1945 pertrahere .$ 1947 se om. P 1948 mente BP 1949 superbiae .$ 1951-2001 In Jocis ubi Aug. uetere uersione latina usus est, Beda uersionem Hieronymi (iuxta. ueritatem bebraicanr) substituit. 1952 esset] lignum add. Vulg. 1933 se inde — 5 1954 causam Jp 1957 tacet .$? relinquit 24g. 1938 suadere P 1959 mortua P 1962 corpus esset — .$

iPIsss

62

1970

ii, 7 1975

1980

1985

1990

2995

IN GENESIM I, iii,7

enim. clausis oculis facti erant, et in paradiso delitiarum caeci palpantesque oberrabant... Tale est illud euangelii cum diceret de illis duobus, quorum erat unus Cleophas, quod cum fregssset eis Dominus panem, " Aperiti sunt oculi eorum et cognouerunt ewm," quem. per wiam non cognouerant — nom ubique clausis oculis ambulantes, sed eum cognoscere non ualentes... Ad hoc ergo aperti sunt oculi primorum hominum ad quod antea mon patebant, quamuis ad. alia paterent. Cumque cognouissent esse se mudos, comsuerunt folia ficus et fecerunt sibi berizomata. Anima rationalis bestialem motum in. membris suae carnis erubuit. eique incussit budorem, non solum quia hoc ibi sentiebat ubi mumquam antea lale aliquid. senserat, uerum. etiam quod. ille pudendus motus de praecepti transgressione ueniebat. Ibi enim sensit qua prius gratia uestiretur, quando in sua muditate mihl indecens patiebatur... Denique illa comturbatione ad folia ficulnea concurrerunt, quae forte perturbati prima inuenerunt, perizomata, id est succinctoria consuerunt. Et quia glorianda deseruerunt, budenda texerunt. Nec arbitror eos cogitasse aliquid in. illis foliis quod talibus congrueret contegi iam membra prurientia, sed occulto instinctu ad hoc illa conturbatione compulsi sunt, ut eliam talis poenae suae significaibio a mescientibus fiere. Quae deccatorem |facta. conuinceret. et. doceret. scripta lectorem. Mysterium autem huius arboris sub qua et Nathanael adhuc positum Dominus uidit, beatus Ambrosius breuiter quidem sed patenter exposuit dicens, Beat: qui sub uite et olea equos suos alligant, laborum cursum suorum. faciei laetitiae consecranies. Me ficus adhuc, id est, illecebrosa delitiarum. obumbrat brurigo mundz — humilis ad. altitudinem, fragilis ad. laborem, mollis ad usum, sterilis ad fructum. Et in alio loco, Quod vgitur grautus est, inquit, hac se Adam «nterjretatione succinxit eo loci ubi fructu snagis castitatis se suc1967-1973 Aug. DGAL XI, xxxi (CSEL 28, rz, p. 364-365 ; PL 34, 446). 19691970 Luc. xxiv, 13 :qq., 30-31. 1973-1989 Aug. DGAL XI, xxxii (CSEL 28, r, p. 365-366; PL 34, 447). 1989-1995 .4zb. ubi? ex florilegio sime glossulis ? cf. Amb. Hex. 1I, xiii, 55 (192) ; Par. xiii (323-326) ; Is. QVTT L, v, 1 (220). 19891990 Ioh. i, 48 ; cf. Amb. De Isaac viii, 73 (556). 1995-2001 Amb. Par. xiii, 67 (325), ex Aug. Contra Iulianum. V1, ii, 6 (PL 44, 685).

1966 diliciarum 5$? 1967 oberrabunt 5! 1971 agnoscere P ualentibus z4zg. 1974 se esse — 74.5 V ug. 1978 ante P; cucuttfetunt 44, concurrutat .

1968 unus erat — ;4

cleopas P.$

19:2 primotum hominum oz. J4Ang. 1980 sentit B quam P 1982

perturbatione 74, conturbati 5

1983 con-

suerantP 1984 texerant P 1985 contegiam $1 1987 significationes gentibus P, significatione nescientibus 7; a nescientibus] legentibus 74 1990 beatus] sanctus zz 1992 aequos B suas P luporum .$ paci et 4$ B 1993 adhuc] huc B 1995-2065 deer? JA 1996 grauis P si P intetpretari] interpreratione .$1-? 199* se castitatis — .$

IN GENESIM I, iii,7-9

ii1,8

63

cingere debuisset ; in. lumbis enim. quibus braecingimur. quaedam semina generationis esse dicuntur, el ideo male ibi suc2000 cinctus. Adam. foliis inutilibus, ubi futurae generationis mon fructum futurum, sed quaedam peccata signaret. Et cum audisset uocem Domini Dei deambulantis in paradiso ad auram post meridiem, abscondit se Adam et uxor eius. Post meridiem /ales iam conuenerat 2005 wisilart qui defecerant a luce ueritatis. Vnde apte Dominus meridie crucem ascendit, et, promissa latroni habitatione paradisi, post meridiem, id est hora nona, spiritum tradidit ;

1i,9

ut uidelicet eadem hora qua primus homo lignum praeuaricationis tetigerat, secundus homo lignum redemptionis ascen2010 deret, et qua hora diei praeuaricatores paradiso expulerat, ea confessorem in paradisum induceret. Abscondit se, inquit, Adam et uxor eius a facie Domini Dei in medio ligni baradisi. Cum. Deus auertit intrinsecus faciem suam... non miremur haec fieri quae similia sunt dementiae ber nimium pudorem ac timo2015 ren, illo quoque occulto instinctu non quiescente ut ea mescientes facerent, quae aliquid significent, quandoque scituris posteris propter quos tsta conscripta sunt. Abscondunt se namque a facie Dei qui peccant, quia indignos se diuinae pietatis reddunt aspectu. Abscondunt se a facie Dei, non ut ipsorum conscien2020 tiam internus arbiter non uideat, sed ut ipsi gloriam uultus eius numquam nisi resipiscendo conspiciant. Vocauitique Dominus Deus Adam et dixit ei, Vbi es ? Non utique ignorando quaesiuit, sed increpando admonuit ut adtenderet ubi esset in quo Deus non esset. Iam enim 202; quia de arbore uetita comederat, mortuus erat morte animae,

cum eam deseruisse uita sua dicitur. E£ hoc sane ad aliquam pertinet significationem, quod. sicut praeceptum wiro datum. est per quem perueniret ad. feminam, dia. wir. rior dnterrogatur. Praeceptum enim a. Domino fer uirum usque ad feminam, 2050 feccatum, autem a diabolo ber feminam usque ad uirum. Haec mysticis significationibus plena sunt, non id agentibus in quibus 2004-2011 Aug. DGAL XI, xxxiii (CSEL 28, 1, p. 367 ; PL 34, 447). 20132017 Ib:d. (CSEL 28, 1, p. 367 ; PL 34, 448). 2017 Cf. Greg. Mor. XXII, xv, 30 (251) Is OWE-L, v5t2:(220); 2023-2033 Aug. DGAL XI, xxxiv (CSEL 28, r,

p. 368 ; PL 54, 448). 1999 male oz;. P! 2000 est Adam Ab. ;Anug. 2001 significat .5 2005 aperta 5 2006 habitationi .$* 2007 meridiae P nona hota e .$ 2011 patadiso P! ducet .5!, duceret .5? 2012 uxor et inquit a .!, uxot et a .5? 2013 dominus .$ 2014 sunt] essent B clementiae .$ 2016 significarent .$ quandoque] qinque P scireturis P? 2017 namque oz. B 2019 aspectibus .$, aspectui B se] namque adZ. ut oz; $i 2022 uocauit

quoque detet P

quam R

P | eiadam ubi 5 — 2024 ubi esset oz. $5 mortuis? .$1

2026 desetuisset .$

2030 autem oz. B

2025 comedat .$!, come-

2027 est uito pet — B

per feminam a diabolo — .$

2028

PL 56

64

1i1,10 2055

2040

IN GENESIM

facta sunt, sed de his id agente potentissima sapientia Dei. Non autem. miunc significata referamus, sed gesta defendvmus. Qui ait, Vocem tuam audiui in paradiso, et timui eo quod nudus essem, et abscondi me. Satis probabile est solere Deum per creaturam tali actioni congruam 4n. forma humana primis illis homintbus apparere, quos tamen numquam permisi/ aduertere. muditatem. suam, eorum. inientionem |àn superna. sustollens, misi post beccatum pudendum in membris motum. poenali membrorum lege. sensissent. Sic ergo affect suni, ui solent adfici homines

1ii,11

111,12

I, iii,9-12

sub oculis hominum ; et talis

adfectio de peccati poena erat, eum latere uelle quem latere nihil potest... Quod. enim iam ipsos pudebat erga se tpsos, unde sibs et succinctoria fecerant, multo wehementius ab illo etiam. sic 2045 succincti uideri uerebantur, qui tamquam familiari iemperamento ad eos widendos ber creaturam wisibilem uelut humanos oculos adferebat... Dominus ergo uolens tam. peccatores more iustitiae inlerrogatos bunire amplius quam erat illa poena, de PL 57 qua iam. cogebantur erubescere, 2050 Quis enim,inquit, indicauit iibz quod mudus esses, nisi quod ex ligno de quo tibi braeceperam ne comederes comedisti ? Hinc enim mors concepta propier Dei sententiam, qui sic fuerat comminatus, fecit aduerti. concupiscentialiter membra. Vbi dictt sunt aperti oculi, et secutum 2055 est quod. buderet. | Dixitque Adam, Mulier quam dedisti mihi sociam dedit mihi de ligno et comedtz. Superbia, numquid dixit, Peccaus ? Habet confusionis deformatatem, et nom habet confessionis humilitatem. Ad hoc 1sta conscripta sunt, quia.et ipsae 2060 inierrogationes nimirum. ad. hoc factae sunt, ut wtüüler scriberentur, ut aduertamus quomodo superbia laborent homines hodie, nonnisi in creatorem conantes referre st quid. egerint mali,

2065

cum sibi uelint tribui s? quid. egerint boni. " Mulier," inquit, "quam dedisti mili sociam dedit mihi de ligno et comedi," quasi ad hoc data sit ut non ipsa potius obediret uiro, et ambo Deo.

2035-204? Aug. DGAL XI, xxxiv (CSEL 28, r, p. 368-369 ; PL 34, 448). 20472049 Aug. DGAL XI, xxxv (CSEL 28, 1, p. 369 ; PL 34, 448). 2052-2055 Aug.

loc. cif.

2051-2065 Aug. Joc. cif.

2063-2064 Non ex Aug. sed **e ueritate bebr."

2037 illis o». B 2040 poenale P effecti P 2042 peccati de poena .$! uellet B uel latere B 2044 sua cinctotia B 20458 uidebantur .$ 2048 intergatos .$! 2049 quam .$!* 2051 tibi ne lle. praeceptum 77 2054 dicta .$* 2056 sociam mihi P.$ 2057 mihi lignum et .$ 2058 deformitate .$ deformitatem confusionis ;z 2058-2059 humilitatem confessionis zz 2059 scripta 5, conscripto P 2061 scriberent P aduertamut B, reuertamur P superbie .$!, superbiam P 2062 referri P 2064 sociam mihi P mihi lignum et .$ quasi non ad — 4? 2063 non 4e. .$?

IN GENESIM I, iii,13-14 11,13

2070

65

Et dixit Dominus Deus ad mulierem, Quare hoc fecisti ? Quae respondit, Serpens decepit me etl comedi. Nec ista confitetur peccatum, sed in alterum refert — ómpari sexu, pari fastu. "Serpens," inquil, "decepit me et comedi," quasi cwwusquam suasio praecepto Dei debuerit anteboni. Et ipsa autem culpae causam in creatorem refert, qui serpentem in paradiso per quem deciperetur creauerit. Et ait Dominus Deus ad serpentem, Quia fecisti

11,14

hoc, maledictus

2075

2080

11,14 2085

cum

2090

2095

es inter omnia

animantia

et bestias

terrae. Quia serpens cur hoc fecerit mon est interrogatus, potest uideri quod non ibse ulique id sua natura et uoluntate fecerat, sed diabolus de dlo et per ilum fuerat operatus, qui am ex peccato impielatis ac superbiae suae igni destinatus fuerat. Nunc ergo quod. serpenti dicitur, et ad eum qui per serpentem operatus est utique refertur — procul dubio figuratum est. Nam in his werbis temptator ille describitur qualis generi humano futurus |esset. Super pecius tuum gradieris, et. terram comedes cunctis diebus witae tuae. Super pectus quippe graditur serpens, quia omnes gressus diaboli nequitiae sunt et fraudes ; nam in "pectore" calliditatem et uersutias cogitationum eius indicat, quibus ad eos quos uult decipere serpit, pro quo antiqua translatio habet, Pectore et uenire rebes. Repit autem pectore terrenas hominibus,

quos sua membra

facere desiderat,

cogitationes suggerit. Repit et uentre cum eos ingluuie superatos in aestum libidinis excitat. Omnia namque quae repunt corpus per terram trahunt. Corpus autem diaboli sunt omnes reprobi, et ipse pectore et uentre suo repit, cum eos per iniquas cogitationes uel inlecebras comessationis ac luxuriae ad infima deprimit. Deuorat autem terram cum errore peccantium pascitur ac delectatur, eosque seducens ad interitum rapit. Sicut enim sancti saepe caelorum, ita nomine terrae hi qui terrena sapiunt, indicantur, quomodo in sequentibus Adae dicitur, T'erra es et in terram ibis, quod nostra translatio habet,

2068-2071 Aug. /»c. ci£. 2075-2082 Aug. DGAL XI, xxxvi (CSEL 28, r, p. 370Sz URPTS 454409) 2084-2105 C. Amb. Par. xv, 74 (329-330) ; Aug. DGCM II, 2098 Amb. /oc. cif. xxv, 38 (216) ;Is. QVT I, v, 4 (220).

2066 bic A resumit 2072 qua! .$? cteauit .$1 2074 aes P 2075 quod .$ fecetit hoc — .$1 2078 fuetit P 2079 quod] quid BP et] quod a4. Ty pet om. $t 2081 scribitur .$! generis P! 2083 comedetis .$! 2084 tuae] et cetera a47. P. 2087 ad usque serpit ex zAug., loc. cif. 2088 et uentfe «que pectote ozz. .$ repis 44 2090 cogitatione .$! 2093 cos oz. 5

2094 cogitationes uel illicitas et illecebras 74, cogitationes id est inlecebras .y commessationes .$* 2095 cum errote deuorat .$! omnem terram 5 terram ozz. P 2097 tettae nomine —.$ 2099 quod]in a47. P translatione P C GCiiS 4

6

PL 58

66 2100

2105

1i1,15

2110

Quia puluis es et im puluerem reuerteris. In cuius signum deuorationis spiritalis ipse etiam serpens irrationalis, quo ad decipiendum hominem uelut organo suo usus est diabolus, nunc terram materialem comedere iubetur, cui prius una cum. ceteris animantibus terrae herbis et lignorum fructu uesci concessum erat. Inimiciiias bonam inter te et mulierem, et semen iuum ei semen illius. Semen mulieris totum est genus humanum ; semen diaboli praeuaricatores sunt angeli, qui exemplo sunt superbiae illius ac rebellionis deprauati. Semen illius est peruersa suggestio; semen mulieris fructus bomi operis, quo deruersae suggestioni vesistitur. Huius autem serpentis ac seminis eius memorati inimicitiam quantum genus humanum toleret, quantam aduersus eum inimicitiam omnes

DIES

111,15

IN GENESIM I, iii,14-15

electi recte

uiuendo

exerceant,

cunctis

huius, et non ante insitum esse credendum 2120

2125

2130

sole clarius

fidelibus constat. Cuius signum inimicitiae in natura etiam apparet irrationabilis serpentis, qua cunctis animantibus et bestiis terrae pro insita sibi peste ueneni generalis semper existit inimicus ; quod uidelicet ei a tempore maledictionis est.

Ipsa conteret caput tuum et insidiaberis calcaneo eius. Mulier conterit caput serpentis cum ecclesia sancta insidias diaboli et suasiones uenenosas in ipso mox initio deprehensas abigit, et quasi conculcans ad nihilum deducit. Conterit caput serpentis, cum superbiae, per quam Eua decepta est, saepe sub potenti manu Dei humiliando resistit, initum enim omnis jbeccati superbia. Et serpens insidiatur calcaneo mulieris, quia c?rcuiens ecclesiam déabolus uelut leo rugiens quaerit quem, deuoret, quomodo gressus bonae nostrae actionis euertat. Insidiatur calcaneo, cum in fine uitae praesentis nos rapere satagit, "calcaneo" namque, qui finis est corporis, non inmerito finis uitae nostrae designatur, quod utrumque ipsa quoque serpentis conditio figurate denuntiat, qui conteri solet ab omnibus qui possunt, et ipse feriendis hominum uestigiis insidiari non desinit. 2100 Gen. iii, 19. 2109-2111 Aug. DGCM II, xviii, 28 (2ro). 21122115 Cf. Is. QVT I, v, 5 (221). 2121-2126 Is. OVT I, v, 6 (221). 2124-2129 Cf. Eccli. x, 15 ; ps.-Beda -AJiquo? Quaest. xiv (PL 93, 468 D). 2126 Eccli. x, 15. 2126-2128 I Petr. v, 8.

2100 qui .$!

est P

2104 fructibus P$!

2109 repellionis .$*

2111

peruetsa 44 suggestione .$ 2113 doletur 5? quantum .$1 aduersum .$ quantum 7/5que inimicitiam oz. 4 2116 rationalis AB 2119 et oz. 5 2120 et] tu add. B. 2121 conteret J4B.S 2123 deprehensos P 3124 contetet BP. 2125 est sese sub .$ 2126 enim oz. 4 2128 nostrae] uestrae .$' nostrae bonae — 74 2130 finis ozz. 74 2131 nostrae uitae — ;4 2133 qui'] et ad. .$ ab hominibus P.$ et ozz. .$1 2134. insidari .$!

jii,16

IN GENESIM I, iii,16

2155

Mulieri iwas

et

quoque conceptus

67

dixit,

Multiplicabo

iuos

in

;

dolore

aerumnas

paries

filios

tuos. Haec quoque in mulierem Dei uerba figurate ac prophetice multo commodius intelleguntur. Verumtamen quia nondum pepererat femina, nec dolor et gemitus barientis nisi ex corpore 2140 mortis est, quae praecepti transgressione concepta est... Refertur haec poena et ad proprietatem. litterae ; nam el in eo quod sequitur, "Et sub wiri potestate eris, et ipse dominabitur tui," cum e£ ante peccatwm, aliter factam fuisse non deceat credere mulierem, nisi ut wir ei dominaretur, et sub eius ipsa potestate 2145 degeret, recie accipi potest hanc seruitutem significatam, quae cuiusdam. conditionis est potius quam dilectionis, ut etiam 15sa lalis seruitus, qua homines hominibus bostea serui esse coeperunt, de poena peccati reperiatur exorta. Dixit quidem apostolus, "Per caritatem. serwite. inuicem" ; sed nequaquam diceret, 2150 "Inuicem dominamini." Possunt itaque coniuges ber caritatem seruire inuicem" ; sed mulierem mon. permittit apostolus dominari in wirum. Hoc enim wiro potius sententia detulit, et maritum.

2155

2160

astutia

2165

habere

dominium

meruit. mulieris,

non. natura.

sed

cula. Quod tamen misi seruetur, deprauabitur amplius et augebitur culpa. Figurate autem uerba haec ad ecclesiam coniugem uidelicet Christi conueniunt, cuius aerumnae post reatum primae praeuaricationis multiplicantur in hac uita, ut ad uitam perpetuam castigata perueniat. Multiplicantur et conceptus, cum spiritalem Deo sobolem praedicando ac recte uiuendo gignere satagit. Vnde eidem suae soboli per egregium praedicatorem dicit, Filioli mei, quos iterum pariurio donec. formetur. Christus in uobis. Parit in dolore filios cum sollicita metuit, ne sicut serpens seduxit Euam sua,

ita corrumpantur

sensus

eorum,

et excidant

peccasset,

solo securae

a simplicitate quae est in Christo. Agit sub uiri potestate quia seruit Domino in timore et exultat ei non in securitate,

sed cum

tremore.

Cui, si numquam

dilectionis copularetur amplexu. carnales eius cohibens motus,

Et ipse dominabitur eius, eamque ad perceptionem

2137-2155 Aug. DGAL XI, xxxvii (CSEL 28, 1, p. 372 ;PL 34, 450). 2142 Gen. iii, 16 **e ger/faze bebr.? 2149 Gal. v, 15. 2161-2162 Gal. iv, 19.

2135 rumpnas 74 2136 conceptos P! 2137 tuos oz;. P. quoque uetba dei in mulierem figurate — .$ 2138 multos P! 2139 dolor nec gemitus .$ parentis .$! 2140 quam] illa aZ4. .$ ptaeceptis P 2143 facta P 2144 sub ipsa potestate eius -— .$ 2145 tegeret .$! potest oz. .$ 2150 in inuicem .$ 2150-2228 dees; P 2152 minare .$ Haec 2153 maritus z; mulieris meruit — 4 2154 amplius] natuta adZ. $.— 2156 erump-

nae 74 2159 subolem B 2160 suae oz. B, suo .$ 2161 dicitur /; 2163 timuit $5, timet .$? euam seduxit— 74 216? securo B, o». .$ 2169 ei.$ redemptionem .$

PL 59

68 2170

ii,17-18 2175

2180

uitae celestis continuo supernae institutionis exercitio prouehens, a qua si numquam recessisset, socia cum illo semper libertate regnaret. Adae uero dixit, Quia audisit uocem wxorss tuae ei comedisii de ligno ex quo praeceperam tibi ne comederes, maledicta terra in opere tuo. In laboribus comedes eam cunctis diebus uitae tuae, spinas el iribulos germinabit tibi, et comedes herbas terrae, et cetera. Hos esse «n terra labores humani generis quis ignorat, et quia mon essent s felicitas quae in paradiso fuerat teneretur? Per peccatum. enim hominis terra maledicta est, ut spinas pareret, non ut ipsa poenas sentiret quae sine sensu est, sed ut peccati humani crimen semper hominibus ante oculos poneret,

2185

2190

2195

2200

1i1,19

2205

IN GENESIM I, ii1,16-19

quo admonerentur

aliquando

auerti a peccatis et

ad Dei precepta conuerti. Nam et herbae uenenosae ad poenam uel ad exercitationem mortalium creatae sunt. Et hoc notandum propter peccatum, quia mortales post peccatum facti sumus. Per infructuosas quoque arbores insultatur hominibus, ut intellegant quam sit erubescendum sine fructu bonorum operum esse in agro Dei, hoc est in ecclesia, et ut timeant ne deserat illos Deus, quia et ipsi in agris suis infructuosas arbores deserunt nec aliquam culturam eis adhibent. Ante peccatum ergo hominis non est scriptum quod terra protulerit nisi herbam pabuli et ligna fructuosa ; post peccatum autem uidemus multa horrida et infructuosa nasci, propter eam uidelicet quam diximus causam. Mystice uero terra quae in opere praeuaricationis Adae maledicta esse perhibetur, non alia melius quam caro accipitur. Namque spinas iam et tribulos germinat nobis quia, per carnis concupiscentiam propagati, punctiones et incentiua uitiorum de ipsa carne patimur. In sudore uultus tui uesceris pane domec veuerlaris $n terram de qua sumptus es, quia puluis es eí im puluerem reuerieris. Illum hic panem intellege qui ait, Ego sum panis witae... qui de caelo descendi. Quo in sudore uultus nostri uescimur, quia ad conspectum diuinae celsitudinis,

ascendimus.

nonnisi

per

laborem

necessariae

adflictionis,

2178-2199 Aug. DGAL XI, xxxviii (CSEL 28, x, p. 375 ; PL 34, 450). 21802200 Aug. DGAL III, xviii (CSEL 28, r, p. 83-84 ; PL 34, 270-271). 2204 Toh. vi, 35-58.

2170 contino .$ ex exertitio .$ 2171 illo semper cum illo B 2173 obedisti 5 uoci .$ 2176 eam] ex ea Vulg. 2180 enim ozz. 5 2186 notandum] totum .$ 2188 intellegat B 2193 terra oz. .$ 2198 germinant .$ 2201 inquit uultus 74 pane] tum ad. .$t 2203 reuertaris 5 22085 qui .$

PL 6o

IN GENESIM I, iii,20-21 111,20 2210

1ii,21 2215

2220

Et uocauit Adam nomen uxoris suae Eua, eo quod maier essei cunctorum uiuentium. Et hoc nomen Adam diuino instinctu constat uxori suae posuisse, quod aptissime congruit ecclesiae sanctae, in cuius solum unitate quae "catholica" uocatur uitae cunctis ianua patet. Fecitque Dominus Deus Adae et uxori eius tunicas pellicias et induit eos. Et hoc significationis gratia factum. est, sed tamen [actum ; nam huiusmodi indumento Dominus eos mortales iam factos fuisse insinuat. Pelles quippe, quae non nisi mortuis pecudibus subtrahuntur, mortis figuram continent. Ita cwm. contra receptum mon imitatione legitima, sed. inlicita superbia Deus esse appetit homo, usque ad belluarum. mortalitatem. deiectus est. Et quidem ipsi sibi fecerant perizomata de foliis fici, quibus pudenda tegerent ; sed Deus facit illis tunicas pellicias, quibus omne corpus illorum induat. Quia ipsi, perdita per praeuaricationem gloria innocentiae,

2225

2230

2255

2240

69

praetenderunt

sibi uelamen

excusationis,

quo suam culpam in conditorem transfunderent; et ipse conditor illos per sententiam iusti iudicii, ablato statu uitae immutabilis, in anima simul et carne mulctauit poena mortalitatis. Narrat autem euangelica parabola quia pius pater reuertenti ad se per poenitentiam filio luxurioso inter alia munera etiam sfolam primam proferri et eum indui praecepit, mystice insinuans quod electi habitum immortalitatis, quem in Adam in exordio seculi perdiderunt, in fine seculi sint recepturi in Christo, et quidem ampliori gratia. Nam Adam ita immortalis factus est, ut possit non mori, si praeceptum seruaret ; filii autem

resurrectionis ita erunt immortales,

ut

nec mori umquam, nec metu mortis possint affici. De cuius receptione stolae dicit apostolus, Ofortet enim corruptibile hoc induere incorruptionem, et mortale hoc induere immortalitatem. Vbi "induere" sonat, ablatam utique significat nuditatem, quam Adam in se et Eua post peccatum agnitam erubescebant.

2209-2212 Cf. Aug. EPs XL, 1o (CC 38, p. 456 ; PL 56, 461) ; CXXVI, 1o (CC 4o, p. 1864 ;PL 357, 1674). 2214-2215 Aug. DGAL XI, xxxix (CSEL 28, t, p. 373374; PL 34, 451). 2218-2220 Aug. DGCM II, 21 (213) ; cf. EPs CIII, i, 8 (CC 40, p. 1479 ; PL 57, 1341). 2230 Luc. xv, 22. 2231-2239 I Cor. xv, 55.

2208 Adam oz. 5 posuisse .$

ABS

2209 esset oz. 9! ^ cunctorum esset — .j?

2211 sanctae] suae B

cuius] cunctis B

Dominus oz. $ ^ tonicas .$ 2214 pelliceas dum.$ 2221fecerunt.$ 2222 facit oz. B, fecit liceas 44 2225 qua B5 . 2229 multauit /4, mutauit reuettendi B 2231 quia .$ 2232 in Adam oz. B posset z 2236 nec!] non B 2237 incorruptibile 2239 significare .$!

;4 .A B

2210 in-

2213 Fecit quoque

2218 continet 51 tonicas.$ ^ pel2229 hic P resumit sint] fuit .$t 2234 .$! 2238 hoc? om. $

7o

111,22

IN GENESIM

I, iii,22-23

Et ait, Ecce Adam factus est quasi unus ex nobis, sciens bonum et malum. De hoc sanctus Augustinus : Quoniam, inquit autem, fer quodlibet et quomodolibet dictum sit, 2245 Deus tamen dixit, non aliter ntellegendum est, quod ait "unus ex nobis", mist propter Trinitatem nwmerus pluralis accipiatur, sicul dicium erat, Faciamus hominem" ; sicut etiam Dominus

2250

de se el patre, ''Ventemus ad. eum et mansionem. abud eum faciemus." Replicatum est. igitur in. caput superbi quo. exitu concupiuerit quod a serpente suggestum est, " Eritis sicut dii." "Ecce," inquit, " Adam factus est sicut unus ex mobis." Verba enim sunt haec. Dei, non tam ei insultantis, quam ceteros ita ne

superbiant deterrentis. Propter quos ista descripta sunt. "Facius est," inquit, "tamquam, 2255

wnus

ex nobis, sciens

bonum, et

malum." Quid alud intellegendum |misi. exemplum |timoris vncutiendt esse propositum, quia non solum mon fuerit factus qualis fieri uoluerit, sed nec illud. quod factus fuerat conseruauerit ? De hoc alio loco :Nec Det confitentis, inquit, werba

sunt sed potius exprobantis, Ecce Adam factus est quasi unus 2260

ex nobis," sicut apostolus, ubi dicit. "Donate mihi hanc £niu-

riam," utique a contrario wult intellegi. 11,22-23

Nunc 2265

2270

2275

ergo

ne forie mittat

manum

suam

et sumat

eiiam de ligno uitae et comedat ei uiuat in. aeternum. Emisit eum Dominus de baradiso uoluptatis ut operaretur terram de qua sumptus est. Superiora uerba Dei sunt, hoc autem factum ropter isa uerba. secutum est. Alienatus enim a wita non solum quam fuerat, si braecepium seruasset, cum angelis accepturus ; sed ab illa etiam, quam ducebat in paradiso felici quodam corporis statu, separari utique debuit a ligno witae, siue quod ex ipso illi subsisteret felix ille ipse status corporis ex ve wisibili uirtute inuisibili, siue quod 1n eo esset et sacramentum uisibile inuisibilis sapientiae. Alienandus inde. utique fuerat. uel am moriturus, uel. etiam tamquam excommunicatus, sicut etiam in hoc Paradiso, id est in ecclesia,

disciplina

solent

a sacramentis

ecclesiastica

remoueri.

altaris

wisibilibus

homines

2244-2258 Aug. DGAL XI, xxxix (CSEL 28, r, p. 373-374 ; PL 34, 451). 22462245 lide supra i, 36-954. 224 Gen. i, 26. 2248-2249 Toh. xiv, 23. 2250 Gen. iii, 5. 2251 Gen. iii, 22. 22588-2261 Aug. CALP I, xv (615). 22602261 II Cor. xii, 15. 2265-2216 Aug. DGAL XI, xl (CSEL 28, r, p. 374-375 ;

PL 34, 451).

2244 autem o. S5; 2246 plurali .$ 2248 ct de patra 4 2250 quo P 2251 adam inquit — .$ sicut] quasi B unus oz. B 2232 ei] huic BP.$ neita c .$ 2253 ita consctipta .$ 2286 propositam P! quia] quod .$ 2287 conseruauetat .$! 2259 quasi] tamquam P.$ 2260 ubi oz. .$ date .$ 2261 2] e B.$1, ae .$? 2264 et emisit /4 l/z/g. Dominus] Deus a42. 5 ule. 2266 factum autem - .$ autem oz. B 2271 uisibile P uirtute o», P1

siue 4:que

— 2272 inuisibilis oz;, DP!

PÍ,61

IN GENESIM I, iii,24 11,24 2280

Eieciique Adam et conlocauit ante paradisum uoluptatis cherubim et flammeum gladium atque uersatilem ad custodiendam uiam ligni uitae. Hunc locum antiqua translatio sic habet, Ef eiecit Adam et conlocauit eum, contra paradisum wuoluptatis, e ordinauit cherubim et flammeam

2285

2290

2295

2300

vrompheam,

et cetera.

Quam

si sequimur,

e£ hoc

significandi gratia factum credere debemus, sed tamen factum, ul conira paradisum, quo beata wita eliam spiritaliter significabatur, habitaret beccator utique in miseria. Quod autem dicitur conlocasse Deus ante paradisum uoluptatis cherubim et flammeum gladium, oc fer celestes utique potestates in paradiso uisibili factum esse credendum est ut ber angelicum ministerium esset illic ignea quaedam custodia, non tamen frustra factum esse, nisi quia significat aliquid etiam de spiritali paradiso non esi utique dubitandum. Quae etiam custodia bene uersatilis esse adseueratur pro eo quod quandoque ueniret tempus, ut etiam remoueri potuisset. Remota est namque Enoch a peccatoribus translato ; remota Elia in curru igneo rapto ; remota omnibus electis cum, Domino baptizato, aperti sunt ei caeli ; remota item singulis electis cum baptismi fonte lauantur ; remota iisdem perfectius cum soluti a uinculis ad celestis paradisi gloriam suo quique tempore conscendunt. Item quia cherubim "scientiae multitudo" siue "scientia multiplicata" interpretatur, bene cherubim et flammeus gladius ad custodiendam uiam ligni uitae conlocatus esse perhibetur quia nimirum per disciplinam nobis scientiae celestis et per laborem afflictionum temporalium reditus ad supernam patriam patet, ex

2505

4I

qua

per

stultitiam

praeuaricationis

perque

appetitum

carnalium uoluptatum discessimus. Et bene non simpliciter flammam, sed dicit gladium flammeum ante paradisum esse conlocatum, ut feriendas in nobis inlecebras concupiscentiae temporalis insinuet gladio spiritus, quod est uerbum Dei, si ad lignum uitae, qui est Christus Dominus, penetrare

2249-2291 Aug. DGAL XI, xl (CSEL 28, r, p. 374-375 ; PL 54, 451-452) ; cf. Hier. HQG iii, 24. 2293 (Enoch) Eccli. xliv, 16 ; cf. Hebr. xi, 5 ; Iuda 14. 22932298 Cf. Beda In primam ep. Petri iii (PL 95, 60 C). 2294 (Elia) IV Reg. ii, 11. 2295 (Domino) Luc. iii, 21. 2299-2300 Hier. IHIN 4, 11 ; 12, 20 ;17, 15 ;35, T. 2300-2301 Gen. iii, 24. 2305-2319 Cf. Aug. DGCM II, xxiii, 35 (214).

2279 custodiendum P 2280 et! oz. .5* 2281 uoluptatis] uitae a44. .$ 2282 rumpheam ;AP? 2284 ctiam spiritaliter etiam significabatur P 2285 utique peccator — $ 2286 cerubim BP. ^ 2289 tantum Z4z 2291 utique ozz. $* esse uetsatilis — P 2294 translato a peccatotibus ^ .$ heliae P.$ 2295 ei sunt — 5 2297 eisdem 44 uinculis] catnis a42. 5 2298 pattiae 74 conscendimus 24 quia oz. .$ 2302 disciplinae 44P.$ nobis] custodiam ;4 scientiam .$, scientiae] multitudo a4. 44 2303 patriam ozz. .$!

2304 per quae B — 2306 gladium dicit ——.$ ^ 2308 gaudio.!

^ 2309 düs xps 5

PL 62

72 2310

IN GENESIM I, iii,24

concupiscimus. Bene eundem gladium uersatilem esse refert, ut indicet mystice non nobis semper hunc necessarium esse gladium, sed, ut scriptum est, emus esse belli, tempus jacis — belli, uidelicet, cum in huius uitae stadio aduersum

aereas potestates uel etiam nostrae mentis aut corporis uitia 2515

2520

PIDEN

certamus ; pacis, autem, cum perfecta uictoria coronamur ac

fructu ligni uitae perpetuo sine fastidio satiamur. Quaerit autem aduersarius legis et prophetarum, sed ?sía, inquiens, arbor quae in paradiso uitae fructus ferebat, cui proderat ? Cui respondens sanctus Augustinus : Cu$, inquit, nis? frius illis primis hominibus qui 4n paradiso fuerant constituti ? Deinde jislós de paradiso pro merito suae iniquitatis eiectis, mansit ad memoriam significandae spiritalis arboris witae, quod est sapientia beatorum, cibus immortalis animarum. Virum autem illo cibo munc uescatur aliquis, nisi forie Enoch et Elias non temere adseuerandum uto. Ligno tamen illo uitae, quod est in spiritali paradiso, misi alerentur. amimae beatorum, mon ro munere jielats ei fidelissimae confessionis latronis animae credentis in. Christum. legeremus baradisum eodem die fuisse concessum.

"Amen,"

inquit,

"dico tibi hodie mecum

eris im

paradiso." Esse autem ibi cum Christo, hoc est esse cum witae lagno, ibse est quippe sapientia, de qua scriptum est, "Lignum uitae est omnibus amplectentibus eam." Amen. 2312-2313 Eccli. iii, 8. . 2316-2332 Aug. CALP I, xv (616).

^ 2319-2332 Cj.

Beda Super Parab. Sal. I, iii (PL 91, 952).

2310 et bene 5! 2311 indicent B 2313 et belli 5? potestatem B mentis nostrae -- ;4 2322 quae 2330 ligno uitae — B

Explicit liber primus incipit secundus 4

2314 aerias BP 2326 alerent P

Explicit liber primus B

LIBER iv,l

SECVNDVS

Adam wero cognouit Euam wxorem suam, quae PLós concepit et beperit Cain, dicens, Possedi hominem jer Deum. Hinc iam post delitias paradisi et praeuaricationis primae reatum, huius seculi ac uitae mortalis gesta ; narrantur, cum protoplasti, qui immortales fuerant conditi, post acceptam moriendi conditionem, mortalium ex se sobolem gignere incipiunt, omnibus in iniquitate conceptis, et in delictis materno ex utero prodeuntibus. Interpretatur autem Cain "possessio" ; cuius causam uocabuli exposuit genitrix 10 ipsa cum ait, "Possedi hominem per Deum." Et hoc dicto mater nostra, iam catholica discretione, nos docet quod ita

1;

iv,2

20

25

3o

filium peccato suae praeuaricationis obnoxium genuit, ut tamen hoc quod homo natus est, id est quod ex anima constans et corpore, effectu diuinae creationis ac primae benedictionis munere possideret. Rursumque peperit fratrem eius Abel. Abel interpretatur "luctus" siue "miserabilis." Quo nomine praesagabatur a prima aetate dolenda inmaturae mortis eius conditio. Nam etsi $retiosa est in conspectu Domini mors sanctorum &:4s, gustato calice salutiferae passionis, quantum tamen ad humanum pertinet intuitum, lugubre est satis, in tantum nos ab innocentia primae conditionis recessisse ut nec illi qui primi in terra editi sunt germani fratres pacem inter se et concordiam habere potuerint, sed alter alterum inuidendo occiderit, dum soli adhuc cum parentibus orbis totius domini extitissent — manifeste iam tum praesagantes quod sancti in hac uita pressuras essenta reprobis mortesque passuri. In quibus et hoc notandum quod Cain in hac uita prior natus sed Abel de hac uita prior est sublatus, quia nimirum haec uita proprie malorum est uita, de qua in mortem praecipitantur aeternum. At uero electorum uita proprie futura est uita, ad quam ut felicius perueniant, sortificantur in hac uita quotidie ei aestimantur wi oues occisionis. II, 9-11 Is. Ezyz;. VIL, vi, 7 ; Hier. IHN 4, 1 ; 77, 28; HQG iv, 1 ; cf. Aug. DCD XV, xvii (CC 48, p. 479 ; PL 41, 460). 16-17 Is. E/yz. VII, vi, 8; Hier. IHN 2. 19-20 Ps. cxv, 15. 23-33 Aug. DCD XV, i (CC 48, p. 455 ; PL 41, 437-

238): eI QVE TD vi^ r1(225).

32-33 Ps. xliii, 22.

II, 1 uxorem suam Heuam Vuis. 2 filium Cain P 3 dnm P 5 protoplausti B mortales B 6 acceptum P mortalem .4 * incipiam P et in] ex P 8 prodentibus 4 10 düm B 12 peccatum P 13 ex 0m. m 14 a effectu P 16 Rursumque z;que Abel oz. P 22 recessissae P 23 se et] seaet et P 24 habete potuetint] habuerunt P 25 domini] homines B 26 tunc B 27 hanc uitam P hanc A 31 alternam B 31-32 atquam P 32 felicitas P uita tota diae estimantur P 33 et om. AB esamentur B ouis P

74 1v,3-4 55

Factum est autem post multos dies ut offerret Cain de fructibus terrae munera Domino. Abel quoque obtulit de jrimogeniiis gregis sud et de adipibus eorum. Manifeste ostenditur quod ambo fratres fidem in Deum

40

45

5o

1v,4-5 55

6o

IN GENESIM II, iv,3-5

habuerint ; ambo, uel naturaliter admoniti uel a pa-

rentibus edocti, nouerint offerenda Deo dona et reatum paternae transgressionis oblatis ei sacrificiis esse diluendum. Sed quia non equali mente obtulerunt, non equaliter sunt utriusque uota accepta. Non enim in hoc peccasse Cain arbitror quod uel opus exercuit agricolae uel munera Deo de fructibus terrae obtulit, sed quod minus perfecta pietate in agenda carnis cura laborauerit, minus perfecta deuotione ad offerenda Deo munera accesserit. Denique et Noe wir agricola exercebat terram, blantawitque wineam, et Melchisedech sacerdos Dei altissima offerebat de fructibus terrae famem. et winwm. Non ergo Cain ob genus oblationis uile reprobatus est, inde etenim offerebat Deo, unde et ipse uiuere consueuerat. Sed ob mentem impiam offerentis, ipse una cum muneribus ab eo qui corda inspicit abiectus est, iuxta quod sequentia uerba manifestant, cum dicitur, Et respexit Dominus ad Abel et ad munera eius ; ad Caim uero et ad munera illius non respexit. Non enim ait, "Et respexit Dominus ad munera Abel et ad ipsum ; ad munera uero Cain et ad ipsum non respexit." Sed primo personam offerentis acceptam Deo uel non acceptam, deinde munera respecta uel non respecta, esse testatur. Homines etenim saepe muneribus eorum a quibus fuerant offensi placantur ;Deus autem, qui est déscretor cogitationum. et intentonum cordis, nullo magis munere quam pia offerentis deuotione placatur. Qui cum puritatem nostrae mentis probauerit, consequenter etiam uota orationum uel operum nostrorum suscipiet. Iratusque est Cain uehementer et concidit uultus eius. Vnde nouerat Cain respexisse Dominum ad Abel et ad

1v,5

munera. eius, a se autem ac suis muneribus uultum auertisse,

79

nisi quia, sicut quidam interpretati sunt, Inflammauit Dominus swper Abel et sacrificium eius, suber Cain uero et sacrificium

eius non inflammauit, id est, igne misso de caelis hostiam Abel 42-46 Beda bic Amb. CA I, x, 42 (cf. iii, 1x e£ vii, 25) contradicit. 46-47 Gen. ix, 20. 41-49 Gen. xiv, 18. 53-63 Greg. Mor. XXII, xiv, 28 (229-230). 559 Amb. CAII, vi, 18 (568-369). 61-62 Hebr. iv, 12. 69-71 L"erszo TbeodoHonis ex Hier. HQG iv, 4-5 e£ postea.

38 dni P ^ habuerunt P sionis] preuatacationis P uir — P 55 eius J4 67 habel P, e£ passiz

39 nouerunt P offerendo P 40 transgtessacrificiis] muneribus P 46 dno BP agricola 60 fuerint P 63 puritate B 65 suscipiat B

PL 64

v,6-7

1v,7

IN GENESIM II, iv,5-7

7i)

suscepit, quod saepissime factum offerentibus uiris sanctis legimus. Cain uero ipse sacrificium suum consumere igne debebat. Nam et hoc significare uidetur apostolus, cum ait, 75 Fide plurimam hostiam Abel quam Cain obtulit Deo, ber quam Lestimoniwm, consecutus est esse iustus, testimonium. berhibente muneribus eius Deo. Testimonium ergo jerhibuit muneribus Abel Deus per ignem, haec suscipiendo de caelis quo etiam apostoli testimonio docemur, quod hostia Abel per fidei illius 8o deuotionem acceptabilis Deo facta est, et e contrario subintellegere debemus Cain propterea reprobatum, quod non integra suo conditori fide seruierit. Dixitque Dominus ad eum, Quare iratus es et cur concidit facies iua ? Nonne si bene egeris, rectptes ; 8; sin. autem male, statim in foribus beccalum iuum aderit ? "Quare," inquit, '"?rasceris et imuidiae im fratrem liuore cruciatus,

wultuwm. dimattis in. terram ? Nonne

st bene

egeris, si pura mente sacrificium obtuleris, veciptes, respiciente Domino ad te et ad sacrificium tuum ? 5S7» autem male egeris, 9o slatim 1n. foribus peccatum tuum aderit, et tale 1anitore intrans semper exiensque comitaberis ?"' Pro eo ut Dominus custodiret introitum tuum et exitum tuum, et, sicut de sapientia dicitur,

Qus de luce uigilauerit ad illam non laborabit, assidentem enim illam $n foribus suis inuenset, et iterum, Quoniam dignos se 95 ipsa circuit. quaerens, et in wis ostendit se illis hilariter, et in omni prouidentia occurrit illas. Sed sub te erit appetitus eius et tu dominaberis illius. luxta idioma linguae hebreae indicatiuum modum pro imperitiuo posuit, qualia habes innumera : D?liges Domi100 tum. Deum tuwum.., Diliges proximum. tuum.., Non fornicaberis..,, Non furtum facies.., Non falsum testimonium. dices.., pro.eo ut diceretur : "Diülige.", "Et-ne occidas.. Ne forniceris..", "Ne furtum facias..", "Ne falsum testimonium

dicas..". Sub te, ergo inquit, ert? appetitus eius et tu domina105 beris illius — tu quia liberi es arbitrii, moneo ut appetitum peccati quo impugnari compescas, et non illud tui amplius 72 Leu. Ps. cxx, Origenis xii, 30. v, 19-20

ix, 24, e£ cetera. 75-1* Hebr. xi, 4. 86-88 Hier. HQG iv, 6. 91-92 8. 93-94 Sap. vi, 15. 94-96 Sap. vi, 17. 98-99 Cf. Hier. Homiliae in Cant. Cant. i, x (ed. Vallar. ITI, 506). 99-101 (D.D.) Deut. vi, 5 ; Matc. (D.p.) Marc. xii, 31 ; Matth. xix, 19. (N.fo.) Os. iii, 18. (N.fu. N.fa) Deut. ; Luc. xviii, 20 ; Exod. xx, 15-16 ; Matth. xix, 18 ; Rom. xiii, 9. 104-105

(Gene iy. 7.

72 sanctis uiris— zz 94 sanctificare 74 9? ergo om. AB 79 perfidelium B, per fidem P 87 demittis P 90 genitore P

*8 quod B 92 introitum et B 95 hilariter] habitatot zz 98 hebtaicae zz 100 tuum! oz;. B 102» occides B, occiduas zz 103-104 fornicetis et reliqua. Sub te P 106 quo oz. 2 impugnaris P

PL 65

76

IN GENESIM II, iv,7-8

crescendo, sed tu magis illius correctius uiuendo domineris. Hunc locum antiqua translatio sic habet : Nonne sic recte offe-

ras, recte autem mon diwidas beccasti ? Quiesce, ad te enim comuer-

IIO

sio eius, et tu dominaberis illius." Recte autem "offertur" Deo, cut uni tantummodo sacrificandum est. Nom autem recte "diui-

ditur," cum non discernuntur recte uel loca, uel tempora obla-

II5

I20

tionum, uel res ibsae quae offeruntur, uel. qui offert... uel hi quibus ad uescendum. distribustur quod. oblatum est, ut diuisionem hic discretionem. intellegamus... In. quo autem horum Domino displicuerit Cain, facile non potest inueniri. Sed quoniam lohannis apostolus, cum de his fratribus loqueretur, Non sicut Cain," inquit, "qui ex maligno erat, et occidit fratrem suwm ; et cuius rei gralia occidit eum ? Quia opera sllius maligna fuerunt. fratris. autem. eius. iusta." Datur. intellegi propterea Dewm. non "respexisse in munus eius,' quia hoc ipse male diwidebat, dans Deo aliquid suum,

1v,8

sibi autem seipsum.

Quod

omnes faciunt qui non Dei, sed suam sectantes uoluntatem, id est non, recto sed. beruerso corde wiuentes, offerunt tamen. Deo 125 munus, quo putant cum redimi, ut eorum non obituletur sanandis prauis cupiditatibus, sed. explendis... 'Quiesce," inquit ''ad te enim, conuersio eius, et tu dominaberis illius." Desine peccato inuidiae in fratrem contabescere, quia ad 1e erit comuersio eiusdem tui peccati, et in tuum caput iniquitas tua redunda130 bit, e tu dominaberis illius, habens in potestate per gratiam diuini adiutorii conceptam de tuo corde repellere nequitiam. Haec Deus locutus est ad Cain, eo more quo cum rimis hominibus per creaturam subiectam uelut eorum. socius forma congrua loquebatur. Verum quia ille non intus sed foris est admonitus, 155 nihilominus deliberatum scelus im necando fratre etiam post uerbum diuinae admonitionis uel correptionis implewit ; sequitur enm : Dixitque Cain ad Abel fratrem suwm, Egrediamur in agrum. Cumque essent in agro, consurrexit Cain 140 aduersus Abel fraivem suum et inierie cit eum. Et hic perfidia Cain simul et innocentia demonstratur Abel — innocentia quidem Abel, in eo quod maiorem fratrem sed erga se hostili odio accensum simpliciter quo iubebatur ut fratrem 108-110 Gen. iv, 7 ex :Azg. 110-127 Aug. DCD XV, vii (CC 48, 459-460 ; PL 41, 443-444). 117-120 I Ioh. iii, 12. 126-127 Gen. iv, 7, ex Jug.

108 si Ang. 110 eius] illius P recte quippe offertur sacrificium, Deo uero, cui 74g. 111 tantummodo oz. P 112 discernitur tionum oz. /Aug. 113 hi] in P 115 horum] quorum P 116 119 eum oz. zz 120 fratres P eius oz;. P 125 redemi P tuum — P reclinauit BP 130 potestatem P 132 est oz;. P oz. 4À 140 ct! oz. P 141 perfida B 142 in eo habel P

143 quo iubebatur simpliciter — P

cum offertur P? oblaquomodo B 129 caput 137 enim Abel oz. A

PL 66

Iv,9

Iv,9

v,IO

IN GENESIM II, iv,8-ro

"m

frater secutus est; perfidia uero Cain, in eo quod occisurus 14; fratrem foras ducit, quasi in loco secretiori diuinam possit declinare praesentiam, non recogitans neque intellegens quia qui occulta cordis sui quae redarguit nouerat, etiam quo ipse secederet quidue in abdito gereret posset intueri. Et

ait

Dominus

ad

Cain,

Vbi

est

Abel

frater

150 (uus? Non tamquam ignarus eum a quo discat interrogat, sed tamquam iudex reum quem puniat. Qui respondit, Nescio — num custos fratris mei sum ? Stulta pariter et superba responsio — stulta, cum illum falli posse putabat, qui conscientiam suam peccantis et ante 155 patratum scelus fratricidii uelut occultorum cognitor arguebat ; superba, cum in modum serui peruicacis custodem íratris se esse negabat, qui manifesta ratione, si quid periculi immineret, minoris fratris curam habere et eum ab ingruentibus aduersis tutari, quasi maior debuerat. 1:160 Dixitque ad ewm, Quid fecisti ? Vox sanguinis fratris tui clamat ad me de terra. Magnam uocem habet sanguis, non solum Abel sed et omnium interfectorum pro Domino. Vox est enim sanguinis eorum ipsa fidei constantia, ipse feruor caritatis per quem pati pro Domino meruere. Ipse 16; clamat ad. Dominum de terra, quia etiamsi in abditis terrae sinibus sicut Abel fuerint ab impiis interempti, causa tamen ipsa mortis eorum in conspectu interni arbitri pretiosa existet et clara, iuste postulans ut et hii qui in sua simplicitate sunt iniuste perempti coronentur, et illi qui eos iniuste persequendo :7» trucidauere damnentur. Eorum ergo sanguis occisorum clamat ad. Dominum, quorum et uita ante mortem clamasse probatur ad illum, qui dicere solent, Clamuawi im toto corde meo, Exaudi me, Domine ; iustificationes tuas requiram. llle enim ad Dom4num corde clamat, qui magna postulat, qui 17 ^ celestia precatur, qui aeterna sperat, qui non gloriam huius seculi ab illo, sed zustificationum eius custodiam requirit. Qui uidelicet clamor unde in cordibus iustorum nascatur docet apostolus, dicens, M:sit Deus Spiritum Fili sui, in corda nostra clamantem "Abba, Pater." Clamantem namque in cor150-151 Aug. CF XII, x (CSEL 25, p. 338-339; PL 42, 259). 153-1589 Cf. Amb. CA II, ix, 28 (374) ;Is. QVT I, vi, 5 (224). 161-196 Aug. CF XII, 1o (CSEL 25, p. 338-339 ; PL 42, 259). 170-176 Aug. EPs V, 5 (CC 58, p. 15; P1226» 82) 04CC VTIT xxix e. (GC 4059p90176554PE23 7,115 85). 178-179 Gal.

iv, »96

144 perfida D nouit AP 153 sinibus P cotonemur

B 145 diuiuam P possit ozz. P 147 sui ozz. ;4 quae] qui P 148 abditu P 181 iudex] uideret ;4 152 num] numquid falli illum — ;4 1357 manifestatione »; — 162 et oz. JA 165 166 fuerunt P 167 aeterni indicis preciosa arbitris B 169 P ille P 174 clamat corde — P

78 180

IN GENESIM II, iv,10o-12

dibus nostris ad patrem dicit Spiritum, quia nimirum ipse haec ad clamandum cum impleuerit accendit. Hunc clamorem piae deuotionis et animas martyrum post mortem habere manifestat Iohannes, cum ait, Vidi sub altare animas interfectorum propter uerbum. Dei et propter testimonium quod. habebant, et clamabant uoce magna dicentes, '"Vsque quo, Domine sanctus el uerus, non tudicas, e uindicas sanguinem nostrum de his qui habitant in terra ?" Clamant enim haec animae sanctorum non odio inimicorum, sed amore iustitiae, quam semper esurire ac sitire didicerant, simul et desiderio recipiendae suae

190 carnis, ut quam

195

1v,11-12

200

20 I

pro Domino

in mortem

dederant in hac im-

mortali atque incorruptibili Domino astare mereantur. Magna PL 67 autem est uox clamoris eorum ; magnum est desiderium iustitiae. Clamante uero ad Dominum sanguine sanctorum, id est iustam ultionem suae iniustae necis expetente, quid de persecutoribus eorum agatur, subsequenter ostenditur, dicente Domino ad Cain: Nunc igitur maledictus eris super terram, quae aperuit os suum, et suscepit sanguinem fratris tui de manu tua. Cum operatus [ueris eam non dabit tibi fructus suos. Vagus et profugus eris super terram. luxta mensuram peccantium iustus iudex et mensuram ponit uindictae. Adam namque uetitum comedens nequaquam ipse maledicitur, sed terra potius in eius opere maledictioni subigitur, non quidem adeo ut fructus operanti deneget, sed ut laboranti ac desudanti suos cultori proferat fructus, et ut labor idem aliquando posset finiri ac requies eterna ingredi. Carnis etiam morte addicitur, quod beneficii gratia factum, ne semper ita laboraret ac doleret, soli qui presentis seculi quam sit aerumnosa uita perpendere

nesciunt, dubitant. Porro Cain, cum sciret praeuaricationem

210

suorum damnationemque parentum, addidit eiusdem noxae praeuaricationis, quam de traduce traxerat, grauiorem per-

fidiae liuoris homicidii et mendatii reatum. Vnde merito et poena plectitur acriore — primo ut ipse maledictus sit super terram,

215

quam

cruore

fratris

eatenus

mundam

polluerat ;

deinde ut in terra exercenda superuacue desudaret, nulla suis laboribus frugum copia respondente ; tertio ut in eadem terra

183-18€ Apoc. vi, 9-10. 200-222 Cf. Aug. CAM iv (CSEL, 25, p. I22-125 ; PL 42, 134-155). 211 l/ide A. Blaise Diez. s.v. **traduciani", *tradux".

181 impleuit P 182 et] etiam P 185 dicentes oz. AB 187 enim oz. P 189 ac] et P didicerunt zz 190 quam]que P — hocP 191 adstare BP 192 autem oz. P est! op, A 193 clamantem B 194 expetenti P 201 iustus] in suis P 202 potius tetra — P 203 subigit P!, subiicitur zz 204 ut? oz, P 205 cultoribus P 206 requiae B 208 sit] misit B uita ozz. P 211 quam detraxerat grauiorem B traduce] radice JAP? 214 mundum B

IN GENESIM II, iv,12-15

79

"agus semper esset ef brofugus, neque ausus uspiam sedes habere quietas siue, ut alia translatio habet, Tvemens gemensque wiueret. super terram. At ille, audita poena tantae suae 220

nolwit ueniam

deprecari, sed peccatis peccata

congeminans, tantum butawtit nefas, cui a Deo non posset 1gnosci. Denique respondit ad Dominum:

13-14

v,14

maledictionis,

225

"Maior est iniquitas mea quam ut ueniam merear. Ecce eicis me hodie a [acie tua et a [facie terrae. Abscondar ei ero uagus et profugus vn terra. "Eictor," inquit, a conspectu tuo et conscientia sceleris lucem ipsam ferre non sustinens. Abscondar et latitem. Vel certe eicis me a facie terrae, ne uidelicet in ulla terrarum regione, ne

inter ullos habitatores eius orbis, securus liberque manere permittar. A facie quoque £a abscondar, ne hanc ultra uidere merear, quam usque hodie saepius intuendo, ac tuam uocem audiendo, felicior uiuebam." Omnis igitur qui inuenerii me occidet me. Dum ex tremore corporis et furiatae mentis, siue ex instabilitate uagi 23 v^ et profugi, ewm. esse inlellegit qui mereatur interfici. Verum Deus, nolens eum compendio mortis finire cruciatus, nec tradens

240

poenae qua se ipse damnauerat, Nequaquam, inquit, ?£a fiet, sed omnis qui occiderit Cain septuplum bunietur. Non ut aestimas morieris, et mortem pro remedio accipies, sed uiues plurimo tempore ad exemplum

ceterorum

ne sic peccare

audeant;

tantumque

abest ut te a quolibet interfici uelim, ut si quis te interfecerit, septuplum, id est grauissima ultione, puniatur, qui nec tuae damnationis acerbitate admonitus a sanguine effundendo 245 uoluit manus cohibere. Non enim illum debuit homo occidere hominem cui Deus uitam peccanti donauerat, uel ad cumulum poenae ipsius uel ad exemplum cautelae et aliorum correctionis. Solet namque nonnumquam scriptura septenanario numero plenitudinem eius de qua loquitur rei significare, 250

sicut in Leuitico, Sz ambulaueritis, inquit, ex aduerso mihi nec

uolueritis audire me, addam plagas uestras septuplum. Et paulo 218 Hier. Ep. xxxvi, 2 (454) ; cf. Amb. INoee xxix, 107 (430). 226-227 Hiet. Ep. xxxvi, 2 (454); cf. Filastrius De Haeres. cxxxii (CC 9, p. 296-297; PL 12, 1263). 233-237 Hier. Ep. xxxvi, 2 (454);cf. Amb. CA II, ix, 35 (576);Aug. CF XII, xii (CSEL 25, p. 341; PL 42, 260). 239-248 Hier. Ep. xxxvi, 2-3 (453- 454). 250-251 Leu. xxvi, 21.

219 uiuerat P 219-220 poena suae tantae maledictionis suae P? 221 dno 74 possit 74 224-225 a fatiae tettae et a fatie tua DP 226 scelerum P? 227 et] ut zz 229 eius oz. AP 230 permittatur P! 234 furia trementis A, furiat ementis B, furia crementis zz siue] suae P 236 mortes P 237

poena P ipsum 7z 238 faciet B 242 a] abs z4z 244 acetuitate P 245 noluit B 247 ad ad A exemplum] ipsum inditum P correctionis aliorum — P 248 nunnumquam P

PL 68

80

IN GENESIM II, iv,15-16

post, Ef percutiam wos septies bropter peccata uestra, pro eo

255

260

quod est multipliciter. Et in bonam partem psalmista, Sefties in die laudem. dixi tibi, quod est aliis uerbis dicere, Semper laus eius $n, ore meo. Quod uero antiqui interpretes dixerunt, Omnis qui occiderit Cain septem windictas exsoluet. Hunc habet sensum, "*Viues usque ad. septimam generationem, et. conscientiae tuae igne torqueberis, ia ut quicumque te occiderit, secundum. duplicem, intellegentiam, aut in septima generatione aut magno £e liberet cruciatu — non quod ipse qui occiderit. Cain septem, ultionibus subiciendus fil, sed quod. septem. windictas, quae in Cain toto tempore cucurrerunt, soluat interfector occidens ewm, qui wilae fuerat derelictus ad poenam. Nam et septimus ab Adam fuit Lamech, a quo occisus esse Cain

265 perhibetur ; et hic eundem

1v,15

27)

1v,16

Can per mortem septem windictis,

quas septempliciter peccans meruit, absoluit. Primum namque erus peccatum est quod offerens Deo mon recte diuidebat ; secundum, quod fratri inuidit ; tertium, quod. dolose egit, dicens, "Egrediamur i» agrum" ; quartum, quod interfecit ; 270 quintum, quod rocaciler negauit, Nescio" ; sextum, quod se ipsum. damnawit, " Maior est iniquitas mea, quam ut ueniam . merear"; sepüimum, quod mec damnatus egit boenitentiam. Posuitque Deus Cain signum, ut non eum interRcerel omnis qui inuenisset eum. Ipsum uidelicet

280

1v,16 285

signum quod tremens et gemens wagusque et jrofugus semper uiueret, eadem sua aerumna admonitus quia non passim a quibuslibet posset occidi. Quicumque autem eum occideret, uel magnis miseriis ipsum Cain liberaret uel se ipsum hoc faciens septemplici uindictae manciparet. Egressusque Cain a facie Domini.Id est, a penetralibus illarum aedium in quibus eatenus cum parentibus inhabitans, saepius illum uidere in angelica forma solebat. Habitauit in terra profugus ad orientalem $lagam Eden. Eden interpretatur "uoluptas" siue "delitiae" ; quo nomine paradisus designatur, de quo supradicitur, Plantauerat autem Dominus Deus paradisum uolubtatis a jrincibio. Quod antiqui interpretes ita transtulere, Ef plantauit |Dominus Deus paradisum in Eden contra orientem. Vnde datur intellegi

252 Leu. xxvi, 24. 233-254 Ps. cxviii, 164. 254-255 Ps. xxxiii, 2. 256 Gen. iv, 15, ex Hier. 253-263 Hier. Ej. xxxvi, 2 ; cf. Aug. CF XII, xii (CSEL 25, p. 341 ; PL 42, 260). 263-292 Hier. Ep. xxxvi, 6 (455). 269 Gen. iv, 8. 270 Gen. iv, 9. 271-242 Gen. iv, 15. 284-293 Hier. HQG ii, 8; DSN 116,

31-32.

285-286 Gen. ii, 8.

256 obsoluet P

habethunc — P

239 aut] a D?

260 magno] septimo Hier.

quo Pz 261 sit Pzz quo P?z 262 in interfecto BPzz 263 uindictas BP 266 septimpliciter B absolui P 268 fratrum P! dolore Pt, dolor P* 271 ipse P 284 uoluptas] uoluptates BP! 288 edem B

PL 69

IN-GENESIM II, iv,16/3-4

8i

ad orientalem mundi plagam paradisum esse conditum. Ha290 bitauit ergo Cain non ad orientalem plagam paradisi. Alioquin ultra hunc mundum habitaret, sed in orientalibus mundi partibus quibus in proximo est paradisus, quamuis inaccessibilis et ignotus mortalibus. [Interpretatio mystica] Cuncta autem quae de iustitia uel martyrio Abel et de 29 I prauitate ac damnatione Cain iuxta litteram dicuntur, mystice dominicae passioni uel conuersationi in carne et persecutioni ac perditioni Iudeorum testimonium ferunt. Neque enim Írustra ipse Dominus eisdem Iudeis dicit, Si crederetis Moysi crederetis forsitan et mihi, de me enim ille scripsit. Ergo Cain ;5oo erat primogenitus, Abel secundus. Erat prior populus Iudeorum possessio Dei, sicut ipse ad Moysen, Filius, inquit, meus

primogenitus Israel; secundus est populus gentium, pro cuius maxime uita Dei Filius et nasci in carne et mori dignatus est. PFwit Abel pastor ouiwm, et Dominus ait, Ego swm 305 pastor bomus. Cain autem agricola, quia populus Iudeorum terrenis ac temporalibus negotiis insistebat, uel haec uidelicet sola quaerens uel horum intuitu Domino seruiens, utpote carnaliter intellegens ea quae illi prophetae mystice de celesti promissione loquebantur dicentes, S6 wolueritis et audieritis Iv,3

310 71e, bona terrae comedetis. Offerebat enim Cain

de [fructibus terrae munera Domino. Quia populus ille per bona opera, quae terrenae retributionis gratia sectabatur, Domino se placere putabat. Vel certe de fructibus terrae munera obtulit, cum se populus

31; idem per terrenam circumcisionem, terrenum sabbatum, terrenum azyma, terrenum pascha, iustificari credens, iustiIv,4 ,

tiam fidei quae in Christi est, accipere despexit. Abel quoque obtulit de brimogenitis gregis sui et adipibus eorum. Quia Dominus interpellans patrem pro 320 sanctis, secundum

formam

adsumptae humanitatis

offert illi

uota eorum, opera uidelicet bona et pinguedinem internae dilectionis. Haec sunt enim rimogenita gregis eius et adipes 294-455 Incipe supra Gen. iv, 2 (ii, 16). In bac interpretatione Beda praesertim Aug. CF XII, ix-xiii (CSEL 25, p. 337-343 ; PL 42, 258-261) secutus est ; etiam DCD XV,

i (CC 48, p. 453-454 ; PL 41, 457), aque v - viii (CC 48, p. 457-465 ; PL 41, 441447). 298-2991oh.v,46. 301-302 Exod.iv,22. 304Gen.iv,2. 304305 Ioh. x, r1.

309-310 Esai. i, 19.

312-317 Aug. CF XII, xi (CSEL 25,

P- 330-341 ; PL 42, 259-260). 291 partibus mundi

— 4

292 est] et P

294 autem quae] atque P1, atquae

P3 296-297 conuersatione P persecutione P perditione P 297 feruntur P 299 Ergo] Erat enim P 300 erat! ozz. P. erat^] enim ag. P 302 secutus P 303 filius incarnati et moti AB 310 me oz. B terracp 311 Cain oz. P 316 iustificare P 318 et] et de P. Vzjg., cf. supra 36 C. C. 1184

7

82 525

IN GENESIM II, iv,4

eorum. Respicit Dominus ad Abel, dicens, Hc est filius meus dilectus in quo mihi bene complacui. Respicit et ad munera eius, quia uitam electorum quam offert illi gratanter, Deus pater accipit, et quasi per ignem de caelo hostiam eius incendit, quia eos qui se pro Domino mortificare curauerint, ipse uirtute sui spiritus, quo amplius in celestibus ignescant, immo

toti celestes efficiantur, inflammat. Ad Cain uero et ad munera

530

eius non respicit, quia redarguens carnalia Iudeorum opera dicit per prophetam: Quo mihi multitudinem. wictimarum

uestrarum ? Dicit Dominus,

Plenus sum ; holocausta

arietum

et adipem, pinguiwum et sanguinem. taurorum. et. hircorum. et uitulorum nolui. Et paulo post, Manus enim uestrae sanguine 355 plenae sunt. Lauamini, mundi estote, uidelicet per fidem gratiae Christi. Irascitur Cain contra fratris pietatem, nec redargutus a Domino a concepto per inuidiam furore resipiscit. Quanto Iudei contrà Dominum et gratiam noui testamenti liuori bacchati sint, quoties ab illo correpti uel admoniti nihilominus 340 malignis perstiterint in coeptis, sufficienter euangelica prodit historia. Quibus apte conuenit quod de Cain dicitur, quia conciderit wulius eius ; non enim poterant reuelata facie gloriam Domini speculari. Perdiderant namque gaudium illud diuinae gratiae, de quo iusti gloriantes aiunt, Stgnatum est 345 super nos lumen uultus tui, Domine ; dedisti laetitiam in corde meo. Eduxit Cain fratrem suum foras et occidit in agro; eduxit populus iudaicus Dominum íÍoras de ciuitate sua Hierusalem et crucifixit in loco Caluariae. Quo utriusque loco passionis admonemur typice ut exeamus ad Dominum extra 20 castra, improperium eius portantes, id est relicto mundi consortio ac societate prauorum, libenter abiecta quaeque seculi pro patriae celestis amore toleremus. Interrogante Domino Cain ubi esset. Abel frater eius, nescire se respondit, nec eius

esse custodem. 255 membris

Hactenus Iudei, interrogantibus se fidelibus,

uidelicet Christi, de Christo se nescire dicunt. Essent

autem, ibsi quodammodo Christi custodes, si christianam fidem suscipere et custodire uoluissent. Nam qui custodit in corde suo

323-324 Matth. xvii, 5. 329-330 Gen. iv, 5. 331-334 Esai. i, rr. 334335 Esai. i, 15-16. 342 Gen. iv, 5. 344-346 Ps. iv, 7. 346 Cf. Gen. iv, 8. 332-364 Aug. CF XII, x (CSEL 25, p. 338-539 ; PL 42, 259). 352-354 Gen. iv, 9. 354-358 Cf. Act. vii, sr. 353-358 Is. QVTT I, vi, 6-7 (224), ex Aug. uerbatim.

323 hoc P! 324 bene oz. AB respicit düs et P 323 ille P 327 sese A 328 quo] ad ad4. A immo est ex toto ;4 332 holocausto P 333 adipe B uitulorum et agnorum et hircorum Vule. 337 a om. P 338 pro Noui

5 339 bachati B, bagati Pl, bacati P? 340 perstiter P 343 perdiderat B, perdider P 346 et duxit P 341 et duxit P 348 quod P 354 Iudei ozz. .4, Iudeis P?

buissent christi P

355 membris oz. .4

nescire se — P

356 de-

PL 7o

IN GENESIM II, iv,4/11-14

83-

Christum. non dicit quod Cain, nescire se fratrem suum nec eius esse custodem. Dixi? Deus ad Cain, "Quid fecisti ? Vox san360 guinis fratris tui clamat ad te de terra." Sic arguit im scripturis sancits uox diwina Iudeos. Habet enim magnam uocem Christi sanguis 1m lerra, cum. eo accepto ab omnibus gentibus respondetur "Amen." Haec est, clara uox sanguinis quam. sanguis ipse exprimit ex ore fidelium eodem sanguine redemptorum, 36 ^ de quo bene fidelibus dicit apostolus, A ccesststis ad... testamenti noui mediatorem lesum et sanguimis sparsionem melius loquentem quam Abel. Melius quippe /oquitur sanguis Christi quam Abel quia nimirum ille in condemnationem fratricidae clamabat 570

v,1l

ad Dominum,

hic autem

in saluationem

Christi

fratrum fidelium uocem suam tollit ad caelum. Nunc igitur maledictus evis super terram, quae aperuit os suum et suscepit sanguinem [fratris iui de manw tua. "Terram" dicit ecclesiam ; ipsa enim, non alia,

iv,12

,13-14

aperit os suum gustare in mysterio sanguinem Christi, qui 575 effusus est manibus populi Iudeorum. Super hanc maledictus est populus idem, quia nimirum haec quanto artius amori sui conditoris inheret, tanto grauius inimicam ei gentem maledictam esse intellegit, quamuis se ipsa adhuc superbiens specialiter benedictam glorietur. 380 Cum operatus fueris eam non dabit tibi fructus suos. Operatus est populus idem 2* ea ievra quam caput ecclesiae C/wistus boriawit, id. est n eius carne, salutem nostram. Cructfigendo eum. qui mortwus est propter delicta nostra mec ei dedit eadem. terra fructus suos quia nom $ustificatus est fide 38 v^ resurreclionis eius qui resurrexit. propter. iustificationem. nostram... Vnde nec resurgens eis a quibus erat crucifixus apparuit, tamquam Cain operanti terram, ut granum s3llud. seminaretur, non ostendens eadem tierra fructum. uirtutis suae. Sed eam terram quae est ecclesia operati sunt Iudei, suis persecutioni290 bus agendo ut amplius in Deum proficeret, saepe etiam in multos ad mortem usque saeuiendo ; sed ipsi fidei et pretiosae mortis eorum fructum uidere non meruerunt. Quod autem respondit Domino Cain : Maior est aniquiias mea quam ut wentam merear. 395 Ecce eicis me hod$e a [acse terrae, et a facie tua. 359-360 Gen. iv, 1o. 365-367 Hebr. xii, 22.24. (CSBL 25, p. 341 ; PL 42, 260).

381-388 Aug. CF XII, xi

359 se dicit P düs P 361 magnam oz. B 362 ab oz. B gentibus om. P 363 sanguinis ozz. P 364 redemptos P 369-370 fidelium xpi fratrum P 374 aperuit P 376 isdem P arctius zz, arcius B 317 conditoris sui — P inimicum P 348 seipsam zz, se ipse P 880 eam] terram 24 tibi ozz. B fructos P! 383 ei] eis 74zg. 384 fructos P! 388 etiam

a

393 dno respondit — P

395 eiicis V/z/z. —— hodie ox. P

? I PL7

84

IN GENESIM

II, iv,13-16

Abscondar et ero uagus et profugus in terra. Patet de Iudeorum populo luce clarius, quia aor est ?niquitas qua filium Dei occidit, quam ut ueniam mereatur ; et ideo quicumque ex eo ueniam poenitentes accipiunt, hi profecto 400 trans meritum suum diuinae gratia pietatis saluantur. Patet quia evectus est a facie terrae, id est a sorte sanctae ecclesiae, et absconsus a facie diuinae contemplationis ; quod sibi ipse protendebat, quando faciem Christi in passione uelauit, quod illi etiam celestia signa protendebant, quando eo 405 crucifixo sol radios suae lucis abscondit, perditoque regno profugus ac uagus per orbem quacumque |dispersus est, timens ne ipsa etiam temporali uita priuetur, et quasi dicit cum

1v,14 410

Cain,

Omnis igitur qui inuenerit me, occidet me. Sed quid ei vesbondit Deus? Nequaquam ita fet, sed omnis qui occiderit Cain septem uindictas exsoluet. Id est, non corporali morte interibit genus impium carnalium Iudeorum. Quicumque enim eos ita perdiderit, "sebtem. win-

dicías exsoluet," id est, auferet ab eis septem windictas quibus

415 alligati sunt brobter reatum occisi Christi ut hoc toto tempore,

iv,15

quod sepienario dierum. mumero uoluitur, magis quia nom inert gens ludea, satis appareat fidelibus christianis quam subiectionem. meruerint, qui superbo regno Dominum interfecerunt. Huius expositionem sententiae propterea 1uxta anti420 quam translationem posuimus, quia de opusculis sancti Augustini qui hanc sequebatur, sicut et alia multa decerpsimus. Posuitque Deus Cain signum ut nom eum interficeret omnis qui inuenisset eum. Habet gens iudea, 425 siue sub paganis regibus siue sub christianis, signum legis suae, quo a ceteris gentibus bopulisque distinguitur, et omnis imperator uel rex, qui eos in regno suo inuenit, cum vbso signo eos inuenit mec occidit, id est non efficit ut non. sint Iudaei, certo

iv,16

quodam ei $roprio suae obseruationis signo a ceterarum. gen430 twm. communione discreti, nisi quicumque eorum ad Christum transierunt. Egressusque Cain a facie Domini habitauit in 409-411 Gen. iv, 15. 409-419 Aug. CF XII, xii (CSEL 25, p. 341 ; PL 42, 260261). 424-431 Aug. CF XII, xiii (CSEL 25, p. 342-345 ; PL 42, 26r).

398 fidelium P!, dei filium — 4 399 ueniae P poenitentiam P 401 est 0. A 403 fatiam P 404 portendebant P 407 etiam ne ipsa — ;4 et om. AP priuetut . qua si dicit B 409 igitur] enim P 413 perdiderit ita -418 meruer DP 419 expositione B 423 Dominus ls. in Cain 7/, Signum cain P interficeret eum — Tulg. 424 omes P? inuenissent B 427 ct cum P eos? om. 4 428 occidat P 432-433 profugus in terra e l/zujg.

PI

RON

IN GENESIM II, iv,16-17.

lerra

profugus,

"facie Domini"

455

ad

orientalem

85

lagam

Eden.

In

agnitio eius, qua se manifestat ac dinoscitur,

solet intellegi. Merito ergo populus, qui a diuinae cogitionis gratia recessit, "in terra" habitare perhibetur. Non enim

potest dicere cum electis, Nostra autem conmuersatio in caelis est,

unde etiam. saluatorem. expectamus Dominum nostrum. Iesum Christum. Hunc locum septuaginta interpretes ita transtulere, 440 Exiit autem Cain a facie Domini Dei, et habitauit in terra Naid contra Eden. Naid autem in profugum, siue, ut in libro Hebreorum nominum inuenimus, in instabilem motum et fluctua-

tionem uertitur, quod nonnulli, quibus et Iosephus consentit, locum esse in quo habitauerit Cain, autumant. Porro noster 445 interpres non hoc nomen loci, sed rei ipsius esse significantiam intellexit; quia Cain instabilis semper et fluctuams atque inceriarum sedium esset futurus. Quod quantum presenti Iudeorum statui conueniat, uniuersus testis est mundus. Qui bene etiam conira Eden habitare perhibetur, Eden quippe 450 uoluptatem siue delitias significat ; quia nimirum perfidus ille populus quantum auersus a cognitione ueritatis terrenis se negotiis implicat, tantum contrariam delitiis celestibus uitam gerit, et quia temporalia solummodo gaudia sitit, torrenti uoluptatis diuinae, quo iusti potantur, siccis faucibus 455 cordis aduersarius existit. [Interpretatio mystica finit.] Cognowst autem Cain uxorem suam, quae concepit et peperit Emoch. Et aedificauit ciuitatem wocawitque nomen eius ex momine filii sui Enoch. Sicut ab initio seculi incipientis in occasione Abel passiones 460 sanctorum, in liuore autem et persecutione Cain perfidiae sunt insinuatae reproborum, quae ad finem usque seculi erunt ambae in mundo permansurae. Sic et in ciuitate quam aedificauit Cain typice intimabatur quod spes tota prauorum in huius seculi regno esset ac felicitate figenda, utpote qui 465 futurorum bonorum aut fidem aut desiderium nullum haberent. De qua ciuitate loquitur Dominus per prophetam Osee, Deus ego et non homo in medio tui sanctus et non ingrediar 433-439 Phil. iii, 20. 439-443 Hier. HQG iv, 16. 439-455 Is. QVT I, vi, 19 (226-227). 441-443 Hicr. IHN 9, 5. 443-444 Ios. 7477. I, ii, 2 (131). 446444 Is. /oc. cif. 449 Cf. Aug. CF XII, xiii (CSEL 25, p. 342-343 ; PL 42, 261). 459-494 Cf. Aug. QDG I, i (CC 35, p. 1-2 ; PL 34, 548) ; DCD XV, viii (CC 48, P- 459-462 ; PL 41, 445-447).

461-468 Osee xi, 9.

438 nostrum oz;. P 439 transtulerunt B 440 di. sui P 442 nominae P in oz. Am 445 non] in P 447 tantum P 449 etiam bene — P

habitasse P

450 uoluptate B

451 auersum B

contrarium B 454 uoluntatis P, oz; B! potant B! add. P enoch oz. P 459 in ox;. B 460 libore P!

cogitatione B

452

458 nomen] enoch et] occasione add. A

86

IN GENESIM II, iv,17-20

ciuitatem. Neque enim Abel siue Seth, qui pro eo natus est, ciuitatem aut domos aedificasse leguntur, quia nimirum eos PL 75 470 designabant. Immo eorum erant primitiae, qui suo gaudent cantare creatori, Quoniam. incola ego sum apud te in terra et peregrinus sicut omnes batres mei. Quibus apte conuenit hoc quod praemisimus Domini promissum, Deus ego et non homo ?n medio tui sanctus, quia qui a mundanae ciuitatis consortio 475

1v,18-20

se reddunt extraneos, eo inhabitatione sui conditoris existunt

digniores. Apte autem Cain nomen. ciuitatis ex nomine filii sui Enoch wocawit, ut successores se tales habiturum designaret, qui patriae celestis exsortes, in huius uitae delectatione corda fundarent. Et bene Enoch interpretatur "'dedicatio," quia 480 reprobi, dum pro eis quae operantur in praesenti gaudere desiderant, quasi ciuitatem, quam sibi aedificant, in prima generatione dedicant. At contra in illa generis humani prosapia quae per Seth ad Noe descendit, septimus ab Adam nascitur Enoch, qui ambulasse cum Deo legitur, ef non ap485 paruisse, quia tulit eum Deus ; quia nimirum requies et laetitia spesque omnis electorum nonnisi in futuro sabbato est, qui postquam in hac uita ambulant cum Domino, humiliter eius praecepta sequentes, tolluntur ab eo in uitam perpetuae quietis, et non apparent ultra inter mortales, quia cum illo 490 immortaliter uiuunt. Ipsi enim sunt ciuitas eius et templum, nunc cotidianis profectibus bonorum operum ad perfectionem tendentes, tunc finitis laboribus cum illo regnantes, et in sua ipsi dedicatione, quae per praesentiam sancti Spiritus perpetuo celebrabitur, singuli quasi in Enoch nomine gaudentes. Porro Enoch genuit Irad, et Irad genuit Mauiael, 495 eti Mauiael genuit Mathusael, et Mathusael genuit Lamech, qui accepit uxores duas — nomen uni Ada et nomen alteri Sella. Genuitque Ada Iabel. Progenies Cain usque ad septimum generationem computatur, 500 et in hac ipse a Lamech occisus, septem uindictis quas diutis471-472 Ps. xxxviii, r3. 473-474 Osee xi, 9. 416-47* Gen. iv, 17. 479481 Aug. DCD XV, xix (CC 48, p. 48 1-482 ; PL 41, 462). 483-485 Gen. v, 18 ; Iuda 14. 484-485 Gen. v, 22-24 ; cf. vi, 9. 498-518 Cf. Hier. Ep. xxxvi, 4-7 (454-456) ; Aug. DCD XV, xvii (CC 48, p. 479-480 ; PL 41, 460-461) ; xx (CC 48, p. 482 ;PL 41, 463) ;Is. QVT I, vi, 22 (227) ;Beda DTR Ixvi, A.M. Hebr. RN 90, 5223). 498-501 Aug. DCD XV, xvii (CC 48, P- 479-480 ; PL 41,

460-461).

468 sedh P

469 ciuitate P

domus B

adificasse B, aedifica

re P 470 erant ozz, JA, erat D! 471 aduena Vj. 474 qui] quo .4 4*5 habitatione P, inhabitationi 44 475-476 digniores existunt — P 47? enohc P sae P 448 exhottes B 482 humani generis — .4 484 enohc P cum] cotam zz 485 tulerit 747; 489 intra P! inmortales B 491 profectionibus P 495 irat et irat AB, iram et iram zz 49* duas uxotes — 4 Vulg. 499 septimam 4 500 uindictas..P

IN GENESIM

5o A

II, iv,20-22

87

sime miser gestabat, absolutus est. In-hac tota quae de illo nata erat soboles (postquam ad augmentum maledictionis etiam adulterio Lamech polluta est) ingruente diluuio periit. In sexta quidem generatione adulterio foedata, in septima uero diluuio deleta. In quo spiritaliter insinuatur quod impiorum ciuitas, id est societas tota reproborum, in sex huius seculi aetatibus se corruptura sceleribus, in septima autem,

quae est in futuro, in aeternum sit peritura. Sicut enim septimus ab Adam Enoch raptus est in paradisum, et non uidit eum homo quia uiuit in pace cum Deo, ita septimus a Cain Iabel, qui interpretatur mutatus," cum suis fratribus et

,20-22

uniuersa progenie deletus est diluuio. Et non uidit eum homo quia, aeterna morte mulctatus et ab ea quam dilexerat gloria seculi, illam quam praeuidebat est mutatus in poenam. 5I vA In quibus aperte designatur, ut diximus, quod sancti post huius seculi sex aetates ad requiem in alia uita, et reprobi PL 74 tendant ad supplicium, ut etiam, narrante Domino, Lazari pauperis et diuitis superbi manifeste probat historia. Genuit, inquit, Ada label. 520 Qui fuit pater habitantium im tentoriis aique pastorum. Ei nomen frairis eius Iubel ; ipse fuit pater canentium cithara et orgamo. Sella quoque genuit Tubalcain, qui [uit malleator im cuncta opera aeris et ferri. Cuncta haec quae filii Lamech in52 uenisse uel legisse referuntur, ad cultum uel ornatum uel inlecebras huius uitae pertinent. Nihil autem tale Abel, nihil tale natus pro eo Seth aut nepotes eius fecisse leguntur ; sed uelut peregrini in terra simplicem duxisse uitam probantur. Nam etsi Abel pastor erat ouium, non tamen uoluit adeo huic se officio mancipare, ut tentoria sibi in quibus familarius hoc exercere posset contexeret. Cythare autem et organo absit ut uir tantus ullum tempus indulgeret. Si qui uero cuncta opera quae de aere ac ferro fiunt sollerter intuetur, manifeste cognoscit quia si recte naturalem legem seruaret genus huma535 num, etiam de paradisi gaudiis culpa praeuaricationis expula]

501-503 Hier. Ep. xxxvi, 5 (455). 506-507 L;de supra i, 1093 sqq. 503-510 Aug. CF XII, xiv (CSEL 25, p. 345-345 ; PL 42, 262). 508-510 Gen. v, 24. 508-518 Aug. DCD XV, xx (CC 25, p. 482-485 ; PL 41, 463). 510-511 Hier. IHN 250; 517-018 Luc. xvi, 19-31. 526-528 Cf. Aug. DCD XV, xviii (CC 48, p. 480-481 ; PL 41, 461).

507 sae P cortupta B 511 qui oz. z 512 eum oz. B 513 multatus AP, mutatus B 515 designat P 516 sex huius seculi P 917 tendunt 74 519 dicit zz iadel B 521 iubal JA 523 malleator] et faber ad4. Vulg. 524 fette P! 925 egisse J4 526 nil! AB nil? BP 52* tale oz. AB 528 probantur uitam — P 529 ouium etat — 4 tunc P adeo noluit ;4, $32 quis zz 530 mancipati AB adeo uoluit — P

88

IN GENESIM. II; 1v,22

sum, nequaquam his omnibus opus haberet. Vnde haec omnia a filiis maledictionis esse constat inuenta, quamuis postmodum, degenerante humano genere a castitate prime conuersationis, etiam boni Dei famuli pro communione uitae 540 socialis aliquotiens huiusmodi rebus operam dabant. Sed magna utique distantia, quia nimirum reprobi talibus quasi summo suo bono delectabantur. Electi uero his aut omnimodis abrenuntiant, aut pro commodo uitae huius aliquo, donec ad aeternum 545

550

3135

perueniant,

sicut uiator

stabulo

siue uiatico,

transeuntes utuntur. Denique patriarchae habitabant in tentoriis, sed hoc uelut peregrini in mundo, ad distinctionem eorum qui in urbibus ac domibus quasi terrae ciues habitare solebant. Vtebantur psalmistae cithara et organo, sed ad laudandum in eis Dominum ; et e contra arguit propheta eos qui cithara, tympano, et lyra in conuiuiis personabant. Erant in populo Dei uiri docti in cuncta opera aeris et ferri, necnon et argenti et auri; sed hos ipse hanc artem ad constructionem sui tabernaculi transferre praecepit. Propheta quoque gaudia dominicae incarnationis euangelizans, opera erri noxia tollenda atque in melius commutanda praedixit, Et conflabunt, inquiens, gladios suos in uomeres et lanceas suas

in falces ; mon leuabit gens contra gentem gladium, nec exercebuntur ultra ad braelium. Nec praetereundum neglegenter quod cum homines adulterio inquinari, cum pascendis pecoribus am560

plius iusto insistere, cum modis musicis dissolui, cum fabrili-

bus operam dare artibus coeperunt, tunc diluuio sunt superueniente deleti. Sed cauendum solertius ne hos huiusmodi rebus ultra modum irretitos ultimus dies inueniat, cum etiam

Dominus de die iudicii loquens commemorato hoc tempore, ad 56 A

cautelae

nos studium

incitet,

dicens

: Sicut enim

erant in PL 75

diebus ante diluuium comedentes et bibentes, nubentes et wwbtum tradenies usque ad eum diem quo intrauit Noe in arcam, et non cognouerunt donec uenit diluwium et tulit omnes. Ita erit el aduentus filii hominis.

1v,22

2e

Soror uero Tubalcain Noema. Noema interpretatur "wolwptas." Bene autem series Cain in natiuitate feminae terminatur, et eadem femina "Voluptas" nominatur, quia 540-545 Cf. Aug. DCD XV, 1 (CC 48, p. 453-454 ;PL 41, 437-438). 548-549 Gs IudithexvArse xvi 549-550 Esai. v, 12. 551-553 III Reg. vii. 556-508 Esai. ii, 4. 563-369 Matth. xxiv, 38-39. 570-5*1 Hier. IHN 9, 3-4. 570-609 Aug. DCD XV, xx (CC 48, p. 485 ; PL 41, 465).

93* constant 4 539 Dei oz. 4 communi P 540 sociales P 541 utique magnus 24 542 delectantur P 543 quo modo B 545 transeunt. P habitant P 548 cythare P! 549 et ecce traarguit B 552 distinctionem 7H 561 superuenienti P 566 et?] ad add. P nuptui L77/z., nuptorum P 567 introiuit P 010 noemmal-? P ef passi infra

v,23

IN-GENESIM II, iv,22-23

SISY

580

585

399

tota prauorum intentio mundi seruit inlecebris, et in expletione uoluptatum carnalium uitam finire desiderat. Verum nata hac femina non multo post, uniuersa progenies maledicta diluuio consumpta est, quia cum delectionibus mundi colla mentis subdiderint, cum dixerint pax et securitas, tunc repentinus eis superueniet interitus. Notandum autem quod "delectatio" siue "uoluptas" duobus modis, id est et in bono et in malo, solet intellegi. In bono" uidelicet cum dicitur, Mansueti autem possidebunt terram et delectabuntur in multitudine pacis ; et rursum, Inebriabuntur, inquit, ab ubertate domus fuae, et torrente uoluptatis tuae potabis eos. A qua '*uoluptate" et "paradisus" cognominatur, quia nimirum ad hoc in eo positus est homo, ut in praesentia sui conditoris ibidem beatissimis ac sanctissimis carnis et animae delitiis perpetuo frueretur. "In malo," autem, "uoluptas" accipitur, cum notantur ab apostolo quidam wolujptatum amatores magis quam Dei. Quibus apte uocabulum Noemae, in cuius generatione prima mundi aetas, paucis exceptis, delata est, congruit. Recessit ergo genus humanum ab Eden, id est a delitiis internorum

59

^

6oo

89

bonorum;

et exercebat

relictis

celestibus

terram

et peruenit usque ad natiuitatem feminae quae Noema, id est "uoluptas," uocaretur. Nec multo post totum cataclysmo periit, ut profecto natiuitate talis sobolis et euentu subsecutae cladis insinuaretur, quia merito ad ruinam properant quique, neglectis spiritalibus, carnis sese uoluptatibus subigunt. Et quidem Noema in septima a Cain generatione nata est. Si autem ab ipso Adam generationes Cain computare,

et omnes

etiam

filios

Lamech

adnumerare

uolueris,

inuenies Noemam in undecimo loco positam. Lamech namque est septimus ab Adam, quibus cum quattuor liberos eiusdem Lamech adieceris, undecimum profecto numerum implebis. Solet autem undenario numero, qui denarium transgreditur, 6o v^ peccatum designari, quod transgressione decalogi legis perpetratur. Atque ideo recte generatio reproba in undenario numero, et hoc in femina, terminatur ac deperit, quia dum legis diuinae scita contemnens, prauis suis uoluptatibus satiari contendit, repentinum sibi struit exitium. 610 Dixitque Lamech uxoribus suis Adae et Sellae, Audile

uocem

meam

uxores

Lamech,

auscultate

581-582 Ps. xxxvi, 11. 582-583 Ps. xxxv, 9. 588-589 II Tim. iii, 4. 601609 Is. QVT I, vi, 29-30 (229). 604-606 C7. Znfra ii, 916-917 ; Is. Lzber INuero-

rum xii (191). 5*4 carnalium aut B 581 582 inquit ozz. et ozz. AB

uoluptatum -— zz 5*5 multum P 376 consumata 77 578 possidebunt] hereditabunt Ve. (sed possidebunt zm uersiome noua) P 586 hac B 589 noemma P? 590 Recessisset zz 593 595 natiuitalis B 607 deperiit P 611 auscultato P

PL 76

90

1v,24

1v,25

IN GENESIM

II, iv,23-25

sermonem meum, quoniam occidi uirum im uulnus mewm et adolesceniulum in liuorem meum. Virum uel adolescentulum quem dicit, Cam significat, quem idem 61 5 Lamech sed mon sponte interficit, sicut Hieronimus in quodam hebreo uolumine scriptum esse testatur. Occidit autem eum in uulnus et in liuorem suum, quia et ipse sibi in hoc mortem adsciuit ac dampnationem, quod eum quem Deus uitae donauerat peremit. 620 Septuplum ultio dabitur de Cain, de Lamech uero septuagies septies. Septuplum ultio data est de Cain, quia usque ad septimam generationem fratricidii et inuidiae suae uagus profugusque poenas luebat ; de Lamech uero septuagtes septies, quia sicut Hieronimus relatum sibi ab Hebreis testa62 ^ tur. Et Iosephus idem adfirmat septuaginta et septem animae progenitae sunt de stirpe Cain, quae diluuio perierunt. Et in hoc numero de Lamech factam aiunt esse uindictam, quod genus ipsius usque ad diluuium perseuerauerit. Interpretatur autem Lamech "percutiens" siue '"bercussus," quae utraque 630 interpretatio eidem uni conuenit qui et percussit Cain, et ob idem parricidium etiam ipse diuina ultione percussus est. Mystice autem Lamech genus humanum significat, et percussum fraude antiqui hostis in primo parente, et percutiens seipsum cotidianarum augmentatione culparum, de quo ultio 65 5 septuagies septies data est, quia usque ad aduentum Christi, qui in septuagesima et septima generatione in mundo apparuit, noxa primae praeuaricationis genus premebat humanum.

Donec adueniens ille tolleret peccata mundi et in aeternam nos uitam, quam in Adam perdidimus, aperta suo baptismate 640 uel passione ianua regni celestis, induceret. Tunc ergo ultio de Lamech cessauit quia, contrito per passionem ac resurrectionem dominicam aculeo mortis atque peccati, genus humanum ad regnum celeste rediit. Cognouitque adhuc Adam uxorem suam et peperit 64 E] filium uocauitque nomen eius Seth dicens, Posuit mihi Deus semem aliud ro Abel. Postquam Cain

613-616 Hier. Ep. xxxvi, 4 (454-455). 621-624 Hier. Ep. xxxvi, 5 (455). 625628 Ios. 4n. 1, iii, 4 (87). 629 Hier. IHN 8, 5. 632-643 Beda Le. I, iii, 38 (CC 120, p. 91-95 ; PL 92, 364-366). 635-637 Cf. Luc. iii, 23-28 ; Basil. Ep. cclx (ccexvii), 5 ; Is. QVT I, vi, 23-24 (227-228). 638 Ioh. i, 29. 638-639

Vide Beda Lar. III, iii, 21 (CC 12o, P. 85 ; PL 92, 558 C).

615 düs om. 635 123

interfecit B 616 eum oz. P 61* in? o». 4 in hoc oz. P 618 P 620 de Lamech zsque septies oz;. B 621 quae B 623 profugusque A 626 Cain] lamech .4 627 factum P 631 sum P!, dejefuz P et septies 74 636 quia B!, qua B? 638 ille] qui agg. P? 641 cessabat 644 Cognouit quoque P. Vzjg. 645 Seth] sed B e passiz infra 646 Cain] cum P

IN GENESIM II, iv,25-26

650

OI

fratricidam exstinctum commemorauit, et progeniem eius in septima generatione denuo maledictam replicauit, reuertitur ad restaurationem seminis sancti exponendam, utque hoc pereuntibus impiis perpetuo manserit narrat. Interpretatur autem Seth '"'positio" siue "resurrectio," cuius causa nominis aperitur, dicente parente, Poswit mihi Dominus semen aliud pro Abel, quem occidit Cain. Positus est pro Abel non solum PL 77

ordine nascendi sed et merito uirtutis, locum fratris implens, 655 cuius deuotio mentis etiam ad sobolem ipsius transisse monstratur, cum subditur.

1v,26

660

66

I

Sed et Seth natus est filius quem uocauit Enos. Iste coepit inuocare nomen Domini. Enos interpretatur "homo" uel "uir." Vnde recte qui tale nomen ipse habet, nomen Domini incipit ?muocare. Tanto instantius cotidianis in precibus auxilium conditoris implorans, quanto se fragilis naturae factum meminit. Mystice autem sicut Abel occisus a Cain passum Dominum, ita natus pro eo Seth resuscitatum eum a morte designat. Vnde apte apud septuaginta translatores nato eo dixisse fertur pater siue mater eius, Suscitawit enim mili Deus semen aliud bro Abel, quem occidit Cain. Quod ideo recte iuxta mysticos sensus "semen aliud" appellatur, cum idem Dominus qui occisus est, resurrexit, quia nimirum mortalis occisus

est, resurrexit

inmortalis.

Mortuus

est ne nos

mori timeremus ; surrexit ut nobis resurgendi a morte spem fidemque tribueret. Quorum distantiam seminum, loquens de nostra resurrectione, apostolus manifeste discreuit, Seminatur, inquiens, ?» corruptione, surge $n incorruptione ; seminatur 1n ignobilitate, surget in gloria ; seminatur in infirmi67 vA tate, surget in uirtute ; seminatur corbus animale, surget corpus spiritale. Et de ipso Domino, Es? mortuus est, inquit, ex 1nfirmitate sed uiuit ex uirtute Dei. Enos uero filius Seth populum christianum figuraliter exprimit, qui per fidem ac sacramentum dominicae passionis ac resurrectionis cotidie per totum 680 orbem ex aqua et Spiritu sancto nascitur. Iste enim gratiam regenerationis suae primae generationi praeferens, in uniuersis 670

650-652 Hier. IHNN 10, 12-13 ; 65, 28-30; cf. HQG iv, 25 ; Aug. DCD

XV, xv

(CC 48, p. 475-476 ; PL 41, 457). 652-653 Gen. iv, 25. 6358-662 Hier. HQG 1v. 260LV22. 660-662 Aug. DCD XV, xv (CC 48, p. 475-476 ; PL 41, 457). 663-666 Gen. iv, 25, ex Hiet. Joc. cz. e? Aug. Jor. cif. 672-676 I Cor. xv, 42-44. 676-677 II Cor. xiii, 4. 680-685 L;de Beda In primam ep. Iob. iii (PL 95, 102 D).

648 septimam generationem P 649 atque P 650 mansueram P? 651 sedh B e£ znfra 652 apetetur B 633 est] autem add. P 654. ordinem B 659 qui B 664 apte oz. 4À 668 resurrexerit BP 671 tribuere .B 672 disseruit B 673 corruptionem! B cotruptionem? BP 694 surgit P 676 mortuus] crucifixus lug. 681 regerationis B

92

IN GENESIM II, iv,26-v,2

quae agit auxilium nominis Domini inuocare consueuit, di-

cens, Pater noster qui es in caelis, sanctificetur momen

68

A

Enos,

id est "hominis,"

uocabulo

cognominamur.

uero spem futurae nostrae immortalitatis v,1-2

tuum,

et cetera, eiusdem dominicae orationis, siue aliarum quibus gratiae eius, sine qua nihil ualemus, supplicare solemus ; unde etiam recte nos propter conscientiam nostrae fragilitatis

"resurrectionis,"

existimus.

Propter

filii Seth, id est

Hic est liber generationis Adam. In die qua creauil Deus hominem, ad similitudinem Dei fecit wm. Masculum et feminam creauit eos, et benedixit illis. Hic est liber primae creationis hominis, quod ad similitudinem suam fecit illum Deus ut uidelicet participa69 I tione bonitatis eius esset perpetuo bonus, immortalis et feles quod masculum et feminam fecit eos, quod factos gratiae suae benedictionis illustrauit. Talis erat generatio Adam cum uxore sua in die qua creatus est. Sed, heu proh dolor !, profanauit ille similitudinem Dei, hosti magis quam creatori credendo. 700 Contraxit primogenitus eius poenam maledictio nis grauiorem inuidendo et occidendo fratrem. Corrupit septimus ab illo Lamech statutam masculi et feminae legem, de qua dictum 690

erat, Erunt duo in carne una, acciplendo duas uxores

795

710

et i»

na. carne tres coniungendo. Et crebrescentibus passim malis, in tantum a similitudine sui conditoris ac prima benedictione genus recessit humanum, ut in decima generatione, exceptis paucis, quos arca cohibuit, totum deleri meruisset. Ad quam tamen similitudinem ac benedictionem nobis redire concessit conditor ipse, in nostrae naturae similitudine nasci ac maledicti morique dignatus, quatenus per ipsum redempti et dicere de ipso mereamur, Scimus quia cum apparuerit, similes

ei erimus ; uidebimus enim eum sicuti est, et audire ab ipso,

v52

715

Venite, benedicti patris mei, possidete paratum uobis regnum a constitutione mundi. Et uocauit nomina eorum Adam in die quo creati St".

Adam,

683 Matth. vi, 9.

sicut et Enos, interpretatur 693-711 Aug. DCD

"homo" ; sed sic

XV, xxi (CC 48, P. 486-487 ;

PL 41, 466). 703 Gen. ii, 24. 711-714 I Ioh. iii, 2. 716-719 Aug. DCD XV, xvii (CC 48, p. 479-480 ; PL 41, 460-461) ; Hier. HQG iv, 26 ; v, 2; cf. Gregorius Turonensis His/. Frame. viii, 20. 683 aes P 684 siuae P?, suae P! aliorum B, aliquarum .4 683 nil AB 686 recte etiam — P 691 Deus] düs 74 694-695 participationem B 695 bonitatis] bonis P eius oz; P 696 quod!] quid B 698 pro B ptofanebat Pl, profanabat P? *01 Corrumpit B *03 erat] erant P in? oz. BP 705 ac] a B 707 choibuit B 909-710 ac mori dignatus P maledici 44 *11 quoniam Lr., quod P 712 erimus] quoniam aZ. B Vulg. enim oz. BP Vig. *13 regnum quod uobis paratum est P 714 constructione B 716 sic oz;. .AP

PL 78

V,9

IN GENESIM II, v,2-3

720

12)

739

93 Enos sonare fertur "hominem" ut masculis tantum congruat, Adam uero ita ut utrique sexui possit aptari. Vnde recte dicitur quia uocauit nomina eorum Adam, id est 'homo." Sicut autem "homo" Latine ab "humo" nominis etymologiam habet, quia de humo carnis originem traxit, ita apud Hebreos Adam a terra nominatur quia de limo terrae homo formatus est. Vnde etiam Adam "'terrenus" siue "terra rubra" potest interpretari. Porro apud Grecos homo aliam habet etymologiam ; uocatur enim antropos, ab eo quod superna speculari et ad celestia contuenda debeat oculos mentis adtollere. Inest autem nomini Adam, excepta interpretatione qua hominem designat, et aliud sacramentum quod silentio praeteriti non debet. Habet enim litteras quattuor A et D et A et M, a quibus litteris et quattuor orbis plagae, cum Grece nominantur, initium sumunt. Vocatur namque apud eos "anatole" oriens, "disis" occidens, '"arctos" septentrio, '^me-

735

sembria'" meridies; multumque decebat ut nomen protoplasti omnes mundi plagas in se mystice contineret, per cuius progeniem mundus erat omnis implendus. Quod autem dicit, E? wocawtt nomina

eorum

Adam,

addidit,

Im die quo

creati sunt, patenter insinuat quod uno eodemque die, id est sexto mundi nascentis, Adam

et uxor eius facti sunt, et non

uxor de latere eius post sextum autem septimum diem seor740 sum creata. Vixit autem Adam. cemium iriginia amnmis et genuil ad similitudinem et imaginem suam, uocauiique momen etus Seth. Adam quidem creatus est ad imaginem et similitudinem Dei, quia immortalis est in anima 745 et carne conditus. Postquam uero imaginem in se Dei ac similitudinem peccando corrupit, gemwit ad similitudinem et imaginem.

759

suam

filium,

id est mortalem,

corruptibilem,

rationis capacem, reatu suae praeuaricationis adstrictum, et nonnisi eiusdem conditoris sui gratia soluendum. Notandum autem quod ubi nostri codices ex hebreo fonte transfusi 920-721 Hier. IHN Etym. Vll, vi, 4.

21, 25 ; Is. Ezyz. XL, i, 2. 9325-426 Is. E/yz. XI, i, 5.

9323 Hier. IHN 2, 17-18; Is. 4329-133 Aug. EPs XCVI, 15

(CC 59, p. 1367 ; PL 57, 1236) ; ps.-Isidorus De Ord. Crear. xi, 2 (PL 83, 942). 743-153 Aug. DCD XV, x (CC 48, p. 466-467 ; PL 41, 448-449). 949-810 Beda Ep.; DT xvii (288) ; DTR Praef. (ed. Jones, p. 175-176) ; Ixvi (PL 90, 522); Hier. HOG v, 25 ; In Lib. Paralip. Praef. ; Aug. DCD XV, xiii (CC 48, p. 470-

472 ; PL 41, 452-454). 714 enos ita AP habet aliam. — P 732 septem trio 936 dicens P filium a24. B reatus B 949

720 latine homo — P 923 Adam o». AB — poest B. 324 128 designet B et oz. B 9290 A. D. A. et. M. AB B mesebria B 933 protoplausti P 934 in se] ipse zz et addidit zz *34 idem B $38 nascentes B 942 genuit] imaginem et similitudinem -— Lg. 943 quippe .4 748 sui conditoris — P gratiam B

94 habent

v,4 75

i

[uri

IN GENESIM II, v,3-5 wixisse Adam

centum iriginta annis el genuisse Selh, PL 79

antiqua translatio habet pro centum triginta ducentos triginta. Vbi autem in nostris codicibus sequitur, Et facti sunt dies Adam posiquam genuit Seth octingenti ammi, et genuit filios et filias, Mla pro octingentis "septingentos" habet. Vbi uero in conclusione subiunguntur, Et facium est omne tempus quod uixit Adam anni nomgenii

iriginia,

et

mortuus

est, ibi et illa eandem

summam ponit, talisque distinctio numerorum in omnibus usque ad diluuium generationibus inter utramque editionem seruatur, ut ante natum filium quisque in septuaginta interpretibus centum annos plus, et post natum centum minus, quam in hebraica ueritate, annos habuisse legatur. At in 76 » conclusione utraque editio aequalem numerum ponit — praeter in sexta solummodo generatione, ubi in utrisque codicibus Iaret annorum centum sexaginta duorum genuisse Enoch, et post eius ortum octingentos annos uixisse reperitur ;et in nona, in qua nouo genere distantiae secundum hebraicam ueritatem Lamech genuisse Noe cum esset annorum centum o ani octoginta duo, et eo nato superuixisse annis quingentis nonaginta quinque reperitur. Porro in septuaginta interpretatibus ante natum Noe inueniuntur anni centum octoginta octo, post natum uero quingenti sexaginta quinque ; sicque fit ut TI vA uiginti quattuor annis plus uixisse Lamech in hebreis quam in septuaginta translatorum codicibus inueniatur. Qua interpretum diuersitate efficitur ut tempus uitae Matusalem quattuordecim annis ultra diluuium uideatur extendi, utque anni ante diluuium iuxta Hebreos mille sexcenti quinquaginta o sex ; iuxta septuaginta autem interpretes, quos chronographi sequuntur, duo millia ducenti quadraginta duo reperiantur ; quamuis doctissimus Augustinus profiteatur quod efiam. in septuaginta translatione Matusalem 1n codicibus paucioribus, sed weracioribus, sex annos anie diluuwvwm. veperiatur fuisse 78 ISI defunctus. Qui cum studiosissime causam dissonantiae praefa-

76 o

1759-181 Hier. HQG v, 25. 9766-768 Gen. v, 18-19. 468-731 Gen. v, 28.30. 734-446 Cf. Aug. DCD XV, xiii (CC 48, p. 471-472 ; PL 41, 453). 739-781

Beda D'TR lxvi (PL 9o, 522). 782-485 Aug. QDG I, ii (CC 55, p. 2 ; PL 34, 548-549) ; cf. DCD XV, xi-xiii (CC 48, p. 467-472 ; PL 41, 449-454). 785-790 DCD XV, xi (CC 48, p. 467-468 ; PL 41, 450).

752 pro cxxx habet — P «56 octinginti B 759 illam 24 760 sumam B 963 plus ssque annos oz. P 765 ponat BP 967 duobus B ?31 duorum 74 ei AABP: $33 octuaginta occto B 114 sicque] sit quae P! ?15 uiginti] et add. AB, xxx et iiii P 9716 quia BP! 938 ultra oz;. B. — ut quae P 939 mille quigenti centum 77, mille dclv P 782 quas uis B!, uir P* pater augustinus P 785 ptefecte P!

IN GENESIM II, v,6-22

95

tae interpretationum inquireret, nec uellet septuaginta translatorum fidei derogare, quos et apostoli atque euangelistae plerisque in locis probantur esse secuti, et ipse transferendo scripturas prophetico magis dono quam officio interpretandi 79o usos esse credebat. Ita conclusit ut diceret : Credibilius ergo quis dixerit cum rimo de bibliotheca Ptolomei describi ista coeperunt ; tunc aliquid tale fieri potuisse im codice uno, sed primitus inde descripto, unde. iam latius emanaret, ubi sotuit quidem accidere etiam scriptoris error. Sed hoc in illa questione 795 de wita Matusalem non absurdum. est suspicari. Et post aliquanta,

Recte

fieri, inquit,

nullo

modo

dubitauerim

ut. cum

diuersum aliquid in utrisque codicibus inuenitur, quando quidem ad fidem rerum gestarum utrumque esse non potest, uerum ei linguae potius credatur, unde est in. aliam er. interpretes 8oo facta translatio. Itaque iuxta hebraicam ueritatem : Vixit.. Adam centum íriginia ammis et gemuit.. Seth.. Vixit.. Seth centum quinque annis et genuit Enos.. Vixit Enos nonaginta annis et gemuit Cainamn.. Vixit Cainanm septuaginta ammis et gemuil 8o; Malelehel.. Vixit Malelehel sexaginta quinque annis et genuit lared.. Vixit lIared cenium sexaginta duobus amnis et genuit Enoch.. Porro Enoch uixit sexaginia quinque annis et genuit. Mathusalem, et ambulauit cum Deo.. Postquam gemuit 8:10 Mathusalem trecentis annis et genuit filios et filias. Ambulawuit cum Deo, dictum est : Dei in omnibus uoluntatem et praecepta secutus est; Deo in se commorante et cor eius

possidente ac regente, bona foris prophetae, Indicabo tibi, O homo, 815 nnus quaerat a te : Vtique facere cordiam et sollicitum ambulare cum

opera exercuit, iuxta illud quid sit bonum et quid Dovudicium et diligere máseriDeo iuo ; et sicut Zacharias

ait, Conforiabo eos 1n Domino ei in nomine eius ambulabant, dicit Dominus. Non autem ita dictum est quia post natum Mathusalem

ambulauerit

Enoch

cum

Deo

trecentis

annis,

820 quasi non etiam ante natiuitatem eius diuinis obtemperauerit iussis; sed hac potius sententia simpliciter indicatur, quia non amplius quam trecentis annis post ortum Mathusalem 788-190 lide DCD XV, xiv (CC 48, p. 473-474 ; PL 41, 455). 790-795 DCD XV, xiii (CC 48, p. 470-471 ; PL 41, 452). 795-810 DCD XV, xiii (CC 48, p. 472 ; PL 41, 454) ;Beda EP, 10 (ed. Jones, p. 310). 814-816 Michaeas vi, 8. 817-818 Zach. x, 12.

*8* at quae P

788 ipse] in a247. B

791 isti zz

in B *795 non] et non P 798 ei uerum P 800 annos zABz 804 octoginta AB 808 Ixvi P dno B 810 Mathusalam 24 uixit trecentis z7 ds! B 815 requirat l/z/e. 820 obtempetauit B

192 aliud »

193 inde]

Itaque] in qua B 802 809 enoch cum deo P 812 est] id est 4 814 822 Mathusalam 44

PL 8o

96

825

830

IN GENESIM II, v,23-24

in hac uita Deo bonis actibus seruierit. Verum his completis ad ulterius uitae gaudia ducatum eius secutus sit ; sequitur enim : Et facii sunt omnes dies Enoch trecenti sexaginta quinque anni ambulauitque cum Deo, et non apparuit quia tulit eum Deus. Pulcherrime autem dicitur quia qui ambulauit in hac uita prius cum Deo obediendo praeceptis eius, ambulauit postmodum cum illo transeundo de hac uita in aliam, ubi in maxima carnis et spiritus quiete et felicitate uiueret. Quem tamen fides ecclesiae uniuersalis

habet ante diem iudicii, id est imminente aduentu Antichristi,

rediturum cum Elia ad conuersationem huius seculi, quatenus auctoritate ac doctrina tantorum uirorum erudiantur et confirmentur corda hominum ad tolerandam et superandam persecutionem eiusdem filii perditionis, et tunc eos, consummato suo martyrio, ad immortalis uitae gaudia consensuros, iuxta quod in Apocalypsi Dominus Iohanni, Ef dabo, inquit, 840 duobus martyribus sets, id est testibus, et prophetabunt diebus mille ducentis sexaginta amici saccis, id est tribus semis annis, in magna continentia et agonia conuersantes. Et paulo post, Et cum finierint testimonium. swum, bestia. quae ascendet de abysso, faciet aduersum 1llos bellum et uincet eos et occidet 1llos. Diximus autem praeoccupando supra quia sicut Lamech, in 845 septima ab Adam generatione maledictus, interitum designat reproborum, quem in futuro seculo, ubi requiem sperare debuerant, inueniunt, ita Enoch, in septima generatione

835

translatus de mundo, ueram

demonstret requiem electorum,

quam post huius uitae labores qui sex aetatibus transeunt sine fine percipiunt. Vnde recte Lamech et uxores legitur accepisse duas contra decretum eius qui dixit, Erunt duo 1n carne una ; et prolem ex his genuisse mundi actibus atque inlecebris deditam, et sic patrato homicidio proprii oris male855 dictus esse sententia. Porro Enoch ambulasse cum Deo perhibetur. Quae laus hominis maior esse poterit ? Nulla, cum

850

828-842 Beda D'TR lxix (PL 9o, 573-575) ; Gteg. Mor. IV, xxxii, 63 (671) ; Horilia in Euang. xxix, 6 (PL 76, 1217). 832-834 Amb. Enarr. in Ps. XLV, 10 (PL 14, 1192). 834 Malach. iv, 5. 839-841 Apoc. xi, 5. 841-842 Cf. Aug. DCD XX, xiii (CC 48, p. 721-725 ; PL 41, 678) ; xxiii (CC 48, p. 741-743 ; PL 41, 695-

696).

843-844 Apoc. xi, 7.

840-847 Supra ii, 610-643. ^ 843-801 Beda

De Schematibus e? Tropis ii, 32 (PL 9o, 185 C). 853 Gen. ii, 24.

850 L/ide supra i, 1093.

832-

824 alterius B sit] est P 828 illum 4 dicitur oz;. /Á 829 ambulabit Jp 831 in oz. P 832 tunc P 834 conuetsionem 77 836 cordam .4 et] uel B 837 perditionis] persecutionis P 838 ad] et B conscensuros P 839 Apocalypsin P 840 duobus testibus meis et I/z/g. testibus meis zAP 842 agone 4 843 ascendit z; $44 aduetsus 74 849 demonstrat 74 854 perarato P!, peracto P? 855 cum do ambulasse — B 886 quia P

PL 8r:

IN GENESIM II, v,25-29

86o

86;

870

875

88o

7,25-29

88;

89o

Dm sit comes indiuiduus, in cunctis actibus diuinae uestigia sequitur iussionis. Quod si fecisset Adam neque umquam a comitatu conditoris ad audienda serpentis colloquia pedem auertisset, hactenus cum genere suo toto in paradiso maneret. Quod uero omnes dies Enoch trecenti sexaginta quinque anni esse dicuntur, quo dierum numero annis solis includitur, significat mystice per totum huius seculi tempus eos qui fideliter Domino seruiunt, et ad aeternum requiem tendunt, numquam defuturos. Nec frustra trecenti anni seorsum excipiuntur, quibus specialiter ambulasse cum Deo Enoch perhibetur. Hic etenim numerus apud Grecos per T litteram solet notari. T uero littera crucis figuram tenet ; et si apicem solum qui deest in medio suscepisset, non iam figura crucis sed ipsum crucis esset signum manifesta specie depictum. Ambulauit ergo Enoch cum Deo, qui dicitur "dedicatio," trecentis annis, quia nimirum uitam et conuersationem expressit. Immo ipse egit eorum qui in fide dominicae passionis gaudium perpetuae salutis exspectant, abnegantes seipsos tollentesque crucem suam cotidie et sequentes Dominum — quod est aliis uerbis dicere, ambulantes cum Domino et ad ingressum paradisi tendentes. Notandum autem quod cum progeniem Seth usque ad Noe, et deinde usque ad Abraham, scriptura sub tanta distinctione contexuerit, stirpem Cain usque ad Lamech et liberos eius absque ulla aetatum mentione descripsit, quasi tacite nobis intimans illud psalmistae, Quoniam mouit Dominus uiam iustorum et iter àmptiorum peribit. Vixit quoque Mathusalem centum octoginta seplem. annis et genuit Lamech. Vixit. autem. Lamech centum octoginta duobus annis et genuit Noe... dicens, Iste consolabitur nos ab operibus et laboribus manuum nostrarum in terra cui maledixit Dominus. Prouidit Lamech spiritu prophetico qualis suus filius, quantae uirtutis esset futurus, quodque in diebus eius impiorum natio exterminanda, et per ipsum esset transacto diluuio generatio restauranda fidelium. Opera autem et la861-810 Aug. EPs LXVII, 32 (CC 39, p. 892-895 ; PL 36, 833) ; uide ;zfra ii, 11841185.2417. 871 Hier. IHN 5, 17. 882-883 Ps. i,

834 sicut P 858 uisionis 74 si] cum P nequaquam 77 839 colloquo Ip 862 induit P!, inducitur P? 864 seruiant 74 aeternam P tendant AB 863 defecturos P 867 .T. per B per eius P — 868 tau A, eius P signum ;4 869 deest] est P 871 cum Deo o». P 872 annis] cum deo add. P exptaesset B 873 egit ipse — P quae B 876 Deo z 87* cum ozz, P 878 sed B 879 cumtexuetit 74 880 mentionem B, mensione P!, dimensione P? 884 Mathusalam 24, Mathusala Vig. 885 annos P

888 manum B C. C 118 4.

ds P

890 quoque P 8

PL 82

98

IN GENESIM

II, v,29-31

bores manuum quos dixit non alios credo (maiores uoluit intellegi) quam eos quibus progenies electorum eo tempore a suam 895 malorum improbitate premebatur. Consolationem uero suorumque illam dixit cum perdito per diluuium mundo, qui tunc erat, ablatis de medio cunctis mundi rebus atque habitatoribus, nouum iterata seculi facie genus iustorum praedicerent esse nasciturum. Nam et hoc tempore consolatio bonorum 9oo est, cum uiderint crebrescentibus mundi ruinis adpropinquare diem iudicii, in quo, consumpta uniuersitate prauorum, ipsi cum Domino noua futuri seculi regna possideant. Pro eo autem quod nostra editio habet "'consolabitur," antiqui interpretes dixerunt, /sie requiescere nos faciet ab operibus nostris, Noe magis conuenire uidetur. Noe quippe 995 quod nomine "requies" interpretatur. In quo iuxta litteram illud potest intellegi quod temporibus eius omnia retro opera hominum quieuerint per diluuium ; iuxta sensum uero spiritalem, eadem est requies quae et consolatio sanctorum intueri uidelicet 9IO adpropinquante mundi termino et interitum impiorum et suorum adesse tempus praemiorum. Bene autem Noe, in cuius meritis Domino deuotis requies et consolatio erat seculo danda, in decima ab Adam generatione nascitur — quia nimirum per completionem decalogi legis aeterna nobis requies et 915 uita tribuitur. Bene cum eum genuisse scriptura dixit, nequaquam unum eius filium uoluit nominare, ne in uiro perfecto numerus undenarius quasi transgressio denarii aliquem habere locum uideretur, sed uelut de uiro uirtutis mystice loquens, tres ei pariter natos filios refert. v,91

920

925

Noe uero,inquit, cum

quingentorum

essei annorum,

genuit Sem et Cham et Iapheth. Natus est ergo Noe in decima. generatione, quia illorum uitam et figurauit et egit, qui in obseruatione decalogi perfecti sunt. Genuit tres filios, ut in fide sanctae Trinitatis se Domino seruisse ac uirtutum spiritalium frugem protulisse etiam carnalis sobolis fructu designaret. Quamuis etiam iuxta historiam tres creasse filios decebat eum, in quo pereunti mundo semen erat nascituri 902-906 Hier. HQG v, 29. 902-9135 Cf. Amb. INoe i, 1-2 (381-382) ; Is. Ezyz. IVIEDS Visurs. 905-906 Is. QVT I,vii, 1(229). 915-919 Aug. DCD XV, xx(CC 48, p. 485 ; PL 41, 465). 916-918 l/ide supra ii, 604 ;cf. Aug. QDG II, cviii

(CC 55, p. 122-125 ; PL 34, 655). 896 illum 4B mundi P 898 praediceret /AP?, praescirent zz 900 uident B 902 futuris B 903 inditio P! 904 ille 44 905 nomini zz conuenisse P 908 uero sensum — B spiritatalem B 910 terminum 44 912 do P 914 complextionem 74, complicionem B decalogo B 915 retribuitur B 917 locum habere — 24 918 uelut] uete B 921 et! oz. est om. B 922 figura tenet P 9235 fructus 44 926 designare B 927 pereunte 44P

IN GENESIM II, v;31-vi,3

99

denuo seculi relinquendum, ut per trium uidelicet progeniem filiorum totidem orbis terrarum partes implerentur. Sem 95» etenim filii maxime Asiam, Cham liberi Africam, Iapheth posteri Europam possedere. Cumque coepissent homines multiplicari super lerram et filias procreassent, uidentes fili? Des flias eorum quod essent pulchrae, acceperunt sibi 95; uxores ex ommibus quas elegerant. "Homines" dicit progeniem Cain, quae a diuinae uoluntatis intuitu auersa, humanis solummodo negotiis animum subiugauerat. ''Filios" uero "Dei," eos qui de prosapia Seth generati, exemplo paternae deuotionis seruitium quod Deo debebant inuiolata 94» mente seruabant. Qua distinctione et Dominus in Euangelio discipulos suos a ceterorum comparatione discreuit, dicens, Quem dicunt homines esse filium hominis ? Et accepto eorum responso,

Vos uero, inquit, quem me esse dicitis ?, uidelicet

eminentiores eos hominibus uolens intellegi, et in eorum 94; numero computandos, de quibus ipse ait, Ego d?x?, ' Dit estis et filii Excelsi omnes." Quidam codices pro ''filiis Dei" habent "angelos Dei," quod in eadem utique significatione accipitur. "Angeli" quippe "Dei" recte appellantur homines iusti, qui iuxta modum suae capacitatis angelicam in terris agere uitam 95» curant. Qualibus dicit apostolus, Vos autem fratres nom estis in carne sed in spiritu, et iterum, Nostra autem comuersatio in

95

E

caelis est. Videtur ergo quia generatio stirpis Seth, quamdiu cum progenie Cain non est commixta, inlibatam suae castitatis normam seruauerit ; at postquam in concupiscentiam lapsa nequam feminarum maledictae se soboli coniunxit, tunc et ipsa uitiato sobriae mentis decore, maledictionis eius coeperit existere consors. Denique in lege diligenter ac sedulo praecipitur filiis Israhel ne cum alienigenis misceant connubia, Ne seducat, inquiens, filia eius filium tuwm, et sequantur deos

96o eorum.

Dixitque Deus, Non permanebit

L3

Spiritus

meus

in

928-931 Is. Ez£yz. IX, ii; VII, vi, 16-18. 942 Matth. xvi, 15. 943 Matth. XV 195 945-946 Ps. Ixxxi, 6. 946-94? Aug. DCD XV, xxiii (CC 48, p. 489490 ; PL 41, 469-470) ; QDG I, iii (CC 35, p. 2-5 ; PL 34, 594). 950-951 Rom. viii, 9. 951-952 Phil. iii, 20. 952-960 Cf. Aug. DCD XV, xxii (CC 48, P. 487-488 ; PL 41, 467) ; xxiii (CC 48, p. 491-492 ; PL 41, 471). 959-960 Deut. vii, 4, e uers. bebr. non exseriptum.

928 A om. om. 933 B

progenie 74 930 iaseth B 932 multiplicare P 934 eorum] hominum Vulg. uxoftes sibi — P 935 dicitur P 939 in inuiolata B 941 a P 942 quem] me a47. Pt accepta B 943 uero] autem l/zjg. inquit B 946 filii? B 948 quia 4 949 suae oz. B! 950 fratres o». V'ulc. suae] siue B 956 uiatico BP 958 alienis 44 misceat B 9359 suum sequatur BP

PL 85

IN GENESIM

IOO

II, vi,3-4

homine in aeternum, quia caro esí ; erunique dies illius centum uiginti annorum. Hos uersiculos exponens sanctus 96 A

eos

97 o

Hieronimus,

I» Hebreo,

inquit, scriptum. est, "Non

iudicabit Spiritus meus. homines istos. in sempiternum, quia caro sunt." Hoc est, quia fragilis est in. homine conditio, non ad

aeternos

seruabo

cruciatus,

sed

hic

ilis

restituam

quod merentur. Ergo won seueritatem. ut in nostris codicibus legitur, sed clementiam Dei sonat, dum, peccator hic ro suo scelere. wisitatur. Vnde et iratus Deus loquitur ad. quosdam, *Non wisitabo filias eorum cum fuerint fornicatae, et sponsas

eorum cum adulterauerint," et in alio loco, 'Vésitabo in wirga

vi4

vi,4

iniquilates eorum, et in flagellis peccata eorum, uerumtamen misericordiam meam non auferam. ab eis." Porro ne wideretur poenitentiae mon 975 in eo esse crudelis, quod peccantibus locum. wiginti annocentum sllius dies que "Erunt dedisset, adiecit, rum." Hoc est, habebunt centum. uiginti annos ad. agendam poenitentiam... Quia uero poenitentiam. agere contempserunt, noluit Deus tempus exspectare decretum. sed, uiginti annorum oo o amputatis, induxit. diluutwm. anno centesimo agendae spatiis so poenitentiae destinato. Gigantes autem erant super terram in diebus illas. Gigantes dicit homines inmensis corporibus editos ac potestate nimia praeditos, quales etiam post diluuium, id est temporibus 985 Moysi uel Dauid multos fuisse legimus, qui nomen habent Grece ex eo quod illos iuxta fabulas poetarum terra genuerit. Videntur autem tunc fuisse progeniti, cum posteri Seth de stirpe Cain uxores sibi gratia pulchritudinis contra ius suae dignitatis elegerant ;nam sequitur : Postquam enim ingressi sunt filii Det ad filias 999 hominum, illaeque genuerunt. Isti sunt potentes a seculo uiri famosi. Notandum autem quod hoc in loco pro "gigantibus," in Hebreo "cadentes," id est *annasilim," leguntur ; facilisque atque absolutus est sensus, quia cadentes

963-981 Hier. HQG vi, 3.

971-972 Osee iv, 14, ex Hier.

972-974 Ps. Ixxxviii,

33, ex Hier. 976-97? Gen. vi, 3, e uers. bebr. 983-986 Cf. Filastrius De Haeres. cviii (CC 9, 272-273 ; PL 12, 1224-1226). 984-985 Deut. ii, 11.20; II Reg. xxi, 18 ; xxiii, 15. 986 Aug. DCD XV, ix (CC 48, p. 465 ; PL 41, 448) ; cf. Verg. /Aen. xii, 899-900. 992-997 Aug. DCD XV, xxiii (CC 48, p. 489-490 ; PL 41, 469) ; Hier. HQG vi, 4; DSN 125, 20-21 (ed. De Lagatde, p. 157) ; cf. Ios. n. 74 (132) ; Aug. QDG I, iii (CC 35, p. 2-3 ; PL 34, 549) ; Amb. Noe iv

385-386). 963 illi 74. 965 quia qm B 970 uisitatus P —— cosdam B 971 super filias uestras T/zlg. super sponsas uestras l/ajg. 9*3 et uique eorum] et cetera 24 flagellis] uerberibus l/ulg. uerumtamen] autem Jg. 974 ne oz. P 975 crudelis esse — P 977 habent P! agendum P 991 ille quae P 992 in hoc .A, in oz. B 993 annasalim B 994 obsolutus P

PL 84

IN GENESIM II, vi4-7 995

IOOO

1005

IOIO

IOIS

IO2O

101

erant in terram homines in diebus illis, id est terrenis concupiscentiis adherentes, amisso statu Deo deuotae rectitudinis. Gigantes autem illorum lingua proprie ''Raphaim" nominantur. Ponitur uero et "gigans" aliquando in bono, ut est istudde Domino, Exwltawit ut gigas ad currendam wiam, sed hoc pro potentia singulari qua ceterum genus humanum iure transcendit, dispositumque incarnationis sacramentum mirabili uirtute peregit, sicut etiam ''leo" aliquando Dominum, aliquando diabolum designat. Sed diabolum propter superbiam et ferocitatem, Dominum propter potentiam (quamuis in hebraica ueritate memoratus psalmi uersiculus ita scriptus sit, Exultawit wt potens ad currendam wiam). Videns autem Deus quod multa malitia hominum esset. in ierra, et cunciía cogitatio cordis imienta esset ad malum, penitust eum quod hominem fecisset in lerra. Penituisse Deum dicit non quia, uere sécut hominem, iia Deum cuiusquam facti sui beniteat, cuius est de omnibus omnino rebus tam fixa sententia quam cería praescien4a; sed utitur scriptura talibus uerbis ut se quodammodo familiarius insinuet nobis, qui mutare coeptum aliquid et in aliud transferre non nisi penitendo solemus. Quamquam ergo diuina prouidentia sereno corde intuentibus appareat cuncta certissimo ordine administrare; congruit tamen scriptura, et se coaptat humili intelligentiae tardiorum, quorum longe maior est multitudo, ut dicat quasi per penitentiam Dei ablata ea quae incipiunt esse neque perseruerant quantum perseueratura sperata sunt. Cui simile est illud quod sequitur : Et tactus dolore cordis inirinsecus, Delebo, quit, hominem quem creaui a facie terrae, ab

1025

mine usque ad animantia, a reptili usque ad uolucres caeli ; penitet emim me fecisse eos. Humano etenim more dolore dicitur Deus, cum homines quos ipse creauit hosti potius maligno peccando, quam sibi pie uiuendo adherere

1030

inho-

considerat,

iuxta illud Salomonis,

Ef dolor atris

filius stultus ; et iterum, Ira $atris filius stultus, et dolor matris quae genuit eum. Quod autem etiam interitum omnium animan997 Iosue xii, 4; xiii, I2 ec. 999 Ps. xviii, 6. 1010-1014 Aug. DCD XV, xxv (CC 48, p. 495 ; PL 41, 472). 1028-1029 Prou. xix, 13. 1029-1030 Prou. xvii, 25. 1030-1033 Aug. DCD XV, xxv (CC 48, p. 495 ; PL 41, 472).

996 concupiscentus B 997 safaim B 999 illud BP gigans BP 1000 quae B, quia P 1002 pergit P 1003 aliquando significat diabolum P 1006 potens] fortis Psa/z. iuxia Hebr. 1009 malum] omni tempore aZ. Vulg. 1012 fixa quam prescientia certa sed P 1014 in] non P 1015 non oz. B 1017 aministrare P conguit B 1019 maior est] maiorem B discat AB

1020caque BP — 1021simele P — est]etadd.P ^ 1028 Etom. Vulg.

matri BP

1029

I0O2

vi,9

v1,10

1035

IN GENESIM

II, vi,7-13

Hum terrenorum. uolatiliumque denuntiat, magnitudinem futurae cladis efflatur — nom animantibus rationis expertibus, tamquam et ipsa peccauerint, minatur exitium. Hae generationes Noe. Noe wir iustus atque petjectus fuit in generationibus suis. Cum Deo ambulauit. Eadem laude Noe qua Enoch praedicatur, uidelicet quod diuinae uestigia iussionis rectis operum bonorum gressibus secutus sit, atque ideo, mundo perituro, ille in paradisum translatus ; iste, mundo pereunte, in arca saluatus est.

Iustus autem atque perjectus fuit Noe, non sicut perficiendi sunt sancti in illa immortalitate qua aequabuntur angelis Dei, sed sicut esse possunt in hac pereginatione perfecti. Et propterea adiungitur, iw generationibus suis, ut significetur eum, non iuxta iustitiam consummatam sed vuxta generationum $ustum fuisse iustitiam, illarum uidelicet generatiosuarum 1045 num in quibus Seth, Enos, Enoch, et ceteri illius temporis uiri sancti ac perfecti fuere. Ad quas generationes etiam filios eius Sem et Iapheth pertinere sequens sanctae scripturae textus insinuat. esse corrupiam 1050 Cumque widisset Deus terram (omnis quippe caro corruperat uiam suam). Omnis caro "omnis homo" dicitur, iuxta illud prophetae, E? «debit omnis caro salutare Dei. Non enim uolucres aut quadrupedia uiam suam peccando corruperant, sicut nec illa salutare Dei,

1040

1055

,13-14

1060

id est Christum, sed omnis homo uidebit. Dixit ad Noe, Finis uniuersae carnis

uenti coram

me ; repleta est terra iniquitate a facie eorum, et ego disperdam eos cum terra. Fac tibi arcam de lignis leuigatts, et cetera. Multiforme in fabrica arcae ac superuentu diluuii continetur mysterium. Primo quidem quod, sicut Dominus ipse ostendit, per inundationem diluuii repentinam improuisa nouissimi examinis hora designatur : Ef sicut factum. est, inquit, m diebus Noe, ita erit et in. die filii hominis. Edebant et bibebant,

1065

uxores ducebant et dabantur ad muptias, usque in. diem. qua

1036-1047 Aug. DCD XV, xxvi (CC 48, p. 495 ; PL 41, 472). 1044-1045 Hier. HQG vi, 9. 1052-1057 Luc. iii, 6. 1054-1055 Is. QVT I, vii, 1-2 (229). 1056-1132 Aug. CF XII, xiv-xxi (CSEL 25, p. 343-350 ;PL 42, 262-265) ;DCD XV, xxvi (CC 48, p. 493-494 ; PL 41, 472-473). 1060-1132 Hier. ;4/f/ercafio Lucif. et Ortbod. 22 (PL 23, 176). 1063-1066 Luc. xvii, 26-27.

1032 non] nam z 1034 Hae] sunt aZ. Vulg. Bip 1039 archa BP e£ passim infra 1044-1045 om. P 1046 Seth oz. ÁÀ 1047 Ad quas] aquas op. P! 1054 corruperunt 4B Dei] nostti

1038 ideo ille P paradiso consummatam zsque iustitiam B Ad quas usque pertinere add. zm 1083 omnibus z

1057 a facie oz. P- — 1060 Multiforma P 1062 repentina B 1064 diebus B Vile. 1065 in diem oz. 44, die P quo 44

— improuisi B

PL 85

IN GENESIM

II, VEjIS«IA4

I03

inirauit Noe in arcam. Et uenit diluuitm et. perdidit omnes. Fabricatio enim arcae quae per centum annos agebatur, uniuersum tempus significat huius seculi quo et ecclesia sancta construitur, atque ad finem perfectum deducitur. Nulli enim 1070 dubium quin numerus centenarius perfectionem significet, uel quia decem decadibus impletur, uel quia de sinistra transit in dexteram, uelud illam exprimens actionem, quae in hac quidem uita quasi in leua exerceatur sed in uita futura, uelud

in dextera,

consumetur.

Sicut

autem,

facta arca

et

107; inlatis in eam omnibus quae erant saluanda, uenit diluuium et tulit omnia quae extra eam erant, sic ubi omnes qui praeordinati sunt ad uitam aeternum ecclesiam intrauerint ueniet finis mundi, et peribunt omnes qui extra ecclesiam fuerint inuenti. Et iuxta hunc sensum manifeste arca ecclesiam, Noe PL 86

1980 Dominum qui ecclesiam in sanctis suis aedificat, diluuium finem seculi uel iudicium designat extremum. Verum excepta arcae fabrica, etiam in eo Noe, quia "requies" interpretatur, et requiem daturus hominibus siue consolaturus, praesagabatur homines ab operibus et laboribus manuum suarum quies108s cere,

in terra

cui

maledixit

Dominus,

Domini

saluatoris

imaginem tenet. Ipse enim consolatur nos per inlustrationem Spiritus sui, qui propterea paraclitus, id est consolator, uocatur. Ipse eripuit nos de maledicto legis, factus pro nobis maledictum. Ipse uocat ad requiem loborantes, Venite, in1090 quiens, ad me omnes qui laboratis et onerati estis et ego reficiam uos. Tollite dugum meum super uos, et discite a me quia mitis sum, et humilis corde, et ànuenietis requiem animabus uestris. Ipse ueraciter ?" generationibus, id est in omni sanctorum congregatione solus per omnia wr ?ustus atque perfectus fuit, 1095 utpote quia peccatum non fecit, nec inuentus est dolus in ore eius. Iuxta aliam uero interpretationem aeque piam et catholicam, arca ecclesiam, diluuium aquam baptismi, qua ipsa ecclesia in cunctis suis membris abluitur et sanctificatur

1067-1069 1071-1072 Hier. Ep. 1082 lide (229). ef oVToro

I Petr. iii, 20; Aug. CF XII, xviii (CSEL 25, p. 346-347 ; PL 42, 264). Beda DTR i (ed. Jones, p. 179-180) ; ef. Tab. II, xiii (457). 1074-1079 XV, 2 (ed. Vallat. I, 39) ; wide infra ii, 1589-1594 ez iv, 1042-1050. supra ii, 905-906. 1089-1092 Matth. xi, 28-29 ; cf. Is. QVT I, vii, 1 1096-1099 Hier. Esai. XV, liv, 9-10 (CC 73 A, p. 607 ; PL 24, 521);

1067 per fabricationem 4 1068 ct oz;. P 1070 quia P significat 4B, designat P 1072 dextram 1073 quidam P futura uita — 4 1075 erat B 1077 eclesiam B e infra 1079 Et oz;. B 1081 iudicium designat] designat uel iuditium B uerum] tunc agg. P 1082 quod P 1084 et laboribus oz. P 1086 inlustratione B 1089-1090 ad me inquiens — .4 .1091 a me oz. P 1094 adque B 1095 utpute B 1097 chatolicam P quia BP 1098 significatur significat P!, sanctificatur oz; P?

IO4 IIOO

1105

IIIO

IIIS

II20

1125

1130

IN GENESIM

II, vi,13-14

significat, iuxta quod Petrus apostolus exponens ait : Quando expectabat Dei patientia in diebus Noe cum fabricaretur arca, in. qua pauci, id. est octo, animae saluae factae sunt per aquam, quod ei wos munc similis formae saluos facit. baptisma, mon carnis depositio sordium, sed conscientiae bonae interrogatio in. Deum er resurrectionem Iesu. Christi. Quod autem ait per resurrectionem Iesu Christi nos esse in baptismate saluatos, breuiter exponit quid octo animarum quae saluae factae sunt per aquam numerus mystice designet. Dies etenim dominicae resurrectionis a die quidem passionis eius tertius, sed a die primae conditionis octauus est. Vndas quoque diluuii nonnulli patrum saepe super temptationibus huius seculi interpretantur, quibus sancta ecclesia cotidie pulsatur, nec tamen superatur; quin potius ipsa temptationibus exercita magis a terrenis cupiditatibus in celestia querenda sustollitur. Quidquid uero extra illam est, eisdem mundi temptationibus necatur, quemadmodum dicitur quod multiplicatae ac uehementer inundantes aquae in superficie terrae arcam quidem eleuauerint in sublime a terra ; quidquid uero extra arcam fuit perdiderint. Cui expositioni conuenit illa Domini de duabus domibus parabola, una supra petram, alia super arenam aedificata. Quae cum aequaliter pluuia, uentis et fluminibus essent pulsatae, illa quae super petram fidei fundata erat, temptationibus probata; quae uero in caducis uitae huius delectionibus uelud in arenis spem posuerat, labefactata est. Quod enim in arca structor Noe, hoc in domo fidei fundamentum petra. Et quod extra arcam corrupta gigantum mens atque in terram procliuis, hoc in domo perfidiae congesta exprimit arena. Designet ergo arca ecclesiam, designet diluuium fontem baptismi quo abluitur, designet fluctus mundi temptantis quibus probatur, designet finem in quo coronatur. Porro Noe fabricator arcae uel ipsum Dominum ac saluatorem nostrum uel unumquemque deuotum eiusdem sanctae ecclesiae rectorem typice denuntiat. Fac tibi, inquit, arcam de lignis leuigatis. Non solum homines qui in arca saluati sunt 1099-1104 I Petr. ii, 20-21. —— 1106-1113 Cf. Aug. Ep. clxiv, 2. — 1118-1123 Matth. vii, 24-27. 1127-1129 Cf. Aug. DCD XV, xxvi-xxvii (CC 48, p. 493497 ; PL 41, 472-474). 1132-1133 Gen. vi, 14.

1100 expectebant L/z/s. quod P 1107 numero

patientiam P Yu. 1104 do P 1106 quae] DB, mystice numerus — Z4 designat BP 1109 conditioni B 1111 tunc P 1112 exercitati P? 1113 quicquid AP, quiquid B 1117 eleuauerunt P quicquid BP 1118 perdiderunt P 1120 qui B, que P 1121 pluuiae B supta 24 1123 labefacta B 1124 enim instructor in archa ac rector noe P domum P 1125 petrae 74, tetre P 1126 terra B 1127 ergo om. P designet*] ergo a4Z. P 1129 finem] mundi add. BP :

PL 87

IN GENESIM II, vi,14-13 sed et animantia

quae eam

105

pariter intrarunt, ipsa etiam

1135 ligna de quibus facta est fideles sanctae ecclesiae mystice

denuntiant. Ligna ergo de quibus facta est 'leuigata" esse iubentur, quia quicumque in fabrica ecclesiae ad fidem ueniendo

imponitur,

necesse

est ut, abscissus

primo

a radice

priscae conuersationis per eruditionem uel castigationem II40 eorum qui in Christo praecesserunt, omne quod sibi noxiae tortitudinis ac deformitatis inesse deprehenderit eruat atque ad regulam catholicae fidei ac ueritatis tota se mente et actione componat, quatenus in ordine aedificii celestis suo loco ac tempore nouus homo creandus opportune possit 1145 imponi. Pro /gmis autem /lew:gatis, antiqua translatio /gna quadrata posuit, quod ad eandem electorum perfectionem aeque respicit. Vbicumque enim wuerteris. quadratum, stabit neque ulli poterit obnoxium esse casui. Sic nimirum, sic electorum mens, quaecumque sibi temptamenta occurrerint, inIISO uiolabilem piae intentionis statum seruare meminit. i,14

14-15

Mansiunculas

IIS5

iw arca

facies. Diuersae in arca man-

Siones ad receptacula sunt diuersorum animantium quae eam erant ingressura dispositae. Et in ecclesia multi sunt ordines institutionum pro diuersitate eorum qui ad fidem ueniunt. Neque enim una eademque debet esse uita uel conuersatio coniugatorum et continentium, peccatorum et rectorum. Et huic dicitur, 527 wts ad «itam ingredi, serua mandata...

Non homicidium [jacies, non adulierabis, non facies furtum, non falsum. testimonium. dices, et cetera huiusmodi; alteri 1160

1165

autem, 5: wis perfectus esse, uade, wende omnia quae habes et

da $auperibus. Vnde etiam de ipso praemio aeternae retributionis Dominus ait, Jn domo patris mei mansiones multae sunt. Ergo mansiunculae sunt in arca, quia non unum in ecclesia meritum omnibus nec idem in fide profectus est. Licet omnes intra unam fidem contineantur eodemque baptismate diluantur. Et

sic

bitumine

facies

eam.

linies

inirinsecus

ei exivrinsecus

; et

Ditumen est feruentissimum et. uiolentissi-

1145-1148 Aug. EPs LXXXVI,

4 (CC 39, p. 1201-1202 ; PL 57, 1103) ; cf. CF XII, xiv (CSEL 25, p. 343-345 ; PL 42, 262) ; Is. QVT vii, 5 (229-230). 11571159 Matth. xix, 17-18. 1160-1161 Matth. xix, 21. 1162 Ioh. xiv, 2. 1168-1169 Is. OVT' vii, 4 (230).

1134 et oz. B patiter eam c ;4 intrauerunt P enim P 1135-1136 fideles usque facta est ozz. P 1137 fabrica] affricam P 1140 noxae P 1143 ordinem P 1146 ad o. P! eundem B 1148 illi P casu P 1151 Diuersae] Vniuetsae zz 1152 que P 1156 et? oz;. AP et populorum peccatorum 44, et peccatorum P 11587 hunc .4 1160 omnia oz. Vl. 1161 acterna P 1162 multae mansiones — P 1163 non unum] nouum B 1168 facies sic —— B»

IN GENESIM II, vi,15

106

mum. gluten. cuius haec uirtus est ut ligna quae ex eo fuerint I170

oblita nec uermibus exedi, nec solis ardore, uel uentorum flati-

bus, uel aquarum possint inundatione dissolui. Vnde, quid aliud mystice in bitumine quam constantia fidei accipitur ? Bituminatur

autem

arca

4nirimsecus

ei exirinsecus,

et sic PL 88

uniuersa perficitur, dum et cogitationes electorum et opera, 1175 ne ullis uincantur aut decipiantur uitiorum incursibus, fidei in omnibus uirtute muniuntur. erit. longitudo |archae, cubitorum Trecentorum et triginta cubilatitudo, m cubitoru inta quinquag torum altitudo illius. Longitudo archae longanimitatem Latitudo ampli1180 patientiae, qua fortiter aduersa tolerantur. complectuninrogant aduersa qui hi et qua caritatis, tudinem tur. Altitudo sublimitatem spei, qua aeterna in caelis retributio praestolatur insinuat. Vnde bene longitudo archae trecentorum cubitorum esse iubetur, qui numerus sicut et Haec 1185 supra perstrinximus per T litteram Grece notantur. autem littera in crucis figura scribitur, quia nimirum sancta ecclesia dum inuicta et stabilis inter aduersa perdurat, dominicae passionis uestigia sectatur, memor sermonis eius quo dixit, Et qui non accipit crucem suam el sequitur me, non est me dignus. 1190 Latitudo in quinquaginta cubitos extenditur, in quo numero Spiritus sanctus mittitur, et in lege populo Dei uniuersalis requies ac remissio donatur, quia caritas Dei diffunditur in cordibus

nostris,

non

ex

merito

nostrae

actionis,

sed

per

Spiritum sanctum qui datus est nobis. Et Jaec est requies atque I195

I200

in hoc nostrorum remissio debitorum, cum Deum ex toto corde, tota anima, tota uirtute, et proximum in Deo tam-

quam nosmetipsos, aduersarium autem propter Deum, diligimus. Altitudo triginta cubitorum est, quia uidelicet haec est sola et unica spes electorum ut per obseruationem decalogi legis qui in Dei et proximi dilectione perficitur ad contemplationem sanctae Trinitatis ascendant ; ter enim deni triginta

1173-1176 Aug. CF XII, xv (CSEL 25, p. 345 ; PL 42, 262). 1179-1231 Cf. Orig. Hom. IL, ii, 5 (34-35) ; Amb. Noe vi (387-389) ; Aug. CF XII, xiv (CSEL 25,

343-545 ; PL 42, 262) ; DCD XV, xxvi (CC 48, p. 495-494 ; PL 41, 472-473) ; Beda

Tab. TI, xiii (461).

1183-1188 Is. QVT vii, 5 (230), ex Aug. EPs LXVII, 32 (CC 59, p. 892; PL 36, 853); Hier. Exech. III, ix, 4-62. 11835-1186 Sra ii, 867, znfra ii, 2417. 1189 Matth. x, 58. 1190-1192 Is. QVT vii, 6 (2350). 1192-1194 Beda Re/rac/. X, 45 (ed. Laistner, p. 128). 1194 Esai. xxviii, 12. 1195-1197 Marc. xii, 33. 1198-1202 Is. QVT vii, 7 (230).

1169 quae oz. B 1170 oblita] lita zz 1180 patientia 74 1182 sullimitatem 4A et infra 1183 praestatur zz 1188 T tau 4 pet eius littera grece P notatur 74 1187 et oz;. B 1189 sequatur z; 1190 in! oz; P cibitos B 1193 nostris ozz. B 1195 debitorum] peccatorum P 1197 autem] etiam P 1209 in oz. P 1201 ascendit P

1,16

IN GENESIM II, vi,15-16

I07

faciunt. Est autem aliud memorabile in archae figura mysterium, quod in mensuram umani corporis probatur esse formata. Humani quippe corporis Jongitudo a wertice usque ad 1205 tteStigia sexies tantum habet quam latitudo quae est ab uno latere ad. alterum latus, et decies tantum. quam. altitudo, cuius altitudinis mensura. est in latere a dorso ad uentrem, uelud, si iacen-

tem. hominem. metiaris supinum seu bronum, sexies tantum longius est a capite usque ad pedes, quam latus a dextera dn 1210 sinistram uel a sinistra in dexteram, et decies quam altus a terra. Vnde facta est archa trecentorum in longitudinem cubitorum, et quinquaginta in. latitudinem, et triginta in. altitudinem. Et quia de ecclesia dicit apostolus quod sit unum corpus et unus spiritus in Christo, recte archa quae huius figuram praefere1215 bat, in effigiem humani corporis formata est, quia etiam ipse

Christus Deus et Dominus noster pro nobis incarnari et per sacramenta humanitatis suae nos a peccatis ablui et consecrari uoluit. Recte archam, in qua pereuntibus impiis reliquias humani generis saluare decreuit, in modum humani corporis 1220 fieri praecepit, sicut enim templum quod fecit Salomon Domino non solum ecclesiam eius sed et ipsam eius carnem, quam de uirgine sumpsit, figurabat teste ipso cum ipse ait Iudeis, "Soluite templum hoc et in tribus diebus excitabo illud.".. Hoc autem dicebat, inquit euangelista, de templo corporis sui. Sic 1225 et archa, quam in figuram fecit Noe corporis humani, et nostri typum

tenuit, de quibus dixit apostolus, Donec

occurramus

omnes... in, uirum perfectum. Et ipsius Domini, qui per mysterium suae incarnationis nos in unitatem fidei colligere atque a peccatis emundare, gratia sancti Spiritus quam columba 123o oliuam archae inferens designauit inlustrare atque a pereuntis mundi exterminio saluare, dignatus est. Fenesiram

in archa facies et im cubito

consumma-

bis summitatem eius. Fenestra ad hoc fieri iubetur in archa ut, cessantibus postmodum imbribus et requiescente 1255 archa, per hanc posset Noe uolucrem emittere ad dignoscendum si iam cessassent aquae, uel si arefacta esset aut germinaret terra, ut ipse etiam, hac aperta, lumen caeli uideret.

1203-1212 Is. OVT vii, 8-10 (251). 1212-1215 Eph. iv, 4. 1212-1231 Aug. DCD XVI, ii (CC 48, p. 498-501 ; PL 41, 477-479) ; Amb. Hex. VI, ix, 72 (287).

1220-1221 Cf. Beda De Tezplo Sal. vi (749). 1226-1227 Eph. iv, 15.

1223 Ioh. ii, 19.

1223-1224

Toh ud 21:

1203 quo P 1204 latitudo Isi. 1207 uelut 4 1209 longus P dextta P 1211 longitudine AP 1212 altitudine P 1218 quam P 1220 enim Om. fH 1221 et oz. B 1222 ipse oz. P 1223 Hoc] ille 17z/z. 1228 unitate 74 atque oz. /AB 1229 columbam B 1233 eius oz. P 1235 posse B uoluctem noe — 4 1236 cessasent B, abissent P

PL 89

1,16

108

IN GENESIM II, vi, 16

Vnde bene in Hebreo pro "fenestra" meridiamwm fertur haberi, eo quod fenestrae meridiano sole clarius soleant 1240 inlustrari. Quod etiam sacramentis spiritalibus aptissime congruit, nam fenestra quae non nisi transacto diluuio inhabitatores archae splendore meridiani solis inlustrauit, illam celestium arcanorum scientiam, quae baptizatis fidelibus plenius reuelatur insinuat. Quod uero swmmuütas archae 4n 1245 cubito esse consummata perhibetur, uidetur quia in imo trecentos cubitos longitudinis et quinquaginta latitudinis habuerit ; paulatim uero angulis in artum attractis, in spatium sit unius cubiti in cacumine collecta, tanto uidelicet breuior

1250

atque angustior quanto altior facta. Et quidem quantum ad necessitatem pluuiarum ac diluuii spectat, nulla alia tam congrua potuit arce species dari, quam ut ab angusto tecti dum, cataractis caeli

culmine ruinae diffunderetur imbrium,

apertis, pluuia tanto tempore facta est. Sed et ecclesiae sanctae statui species haec arcae mystice conuenit. Sicut

1255

enim arca latior in inferioribus, ubi bestias habuisse creditur,

in superioribus continebat,

1260

1265

1270

erat

angustior

ubi

homines

donec ad unius cubiti mensuram

uolucresque

in summitate

perueniretur ; sic ecclesia plures in se carnales quam spiritales, plures habet qui quadrupedum more toto mentis intuitu ad terrena concupiscenda sint proni, quam qui pennis uirtutum celestia petant. Et quanto quique in ea sanctiores, tanto inueniuntur pauciores, quousque ad ipsum mediatorem Dei et hominum perueniatur, qui ita inter homines homo apparuit ut sit super omnia Deus benedictus in secula. Ostium auiem arcae omes ex latere deorsum. Ostium hoc per quod et homines et omnia quae in arca saluanda erant animalia intrabant, ipsam fidei unitatem, sine qua ecclesiam nemo ingredi potest, insinuat — unus enim Dominus, una fides, unum baptisma. Vnus Deus, quod apte ex latere arcae poni praecipitur, quia illam nimirum ianuam designat quae in latere positi in cruce Domini saluatoris lancea qnilitis patefacta est, de qua continuo exiuwit sanguis et aqua. Per quae sacramenta singuli quique fidelium in societa1238-1239 Hier. HOG vi, 16. 1244-1249 Aug. CF XII, xvi (CSEL 25, p. 345346 ; PL 42, 263). 1266-1274 Cf. Aug. CF XII, xvi (CSEL 25, p. 345-346 ; PL 42, 263) ; DCD XV, xxvi (CC 48, p. 495-494 ; PL 41, 471-473). 1272-1273 Ioh.

xixie2ue

1239 habere P attractis ozz. P

1245 cubitu P 1248 tanta B

tricentos P 1250 expectat P

1246 et oz. AB 1251 congru B

1244 1252

diffunderentur 74 1254 statu B 1256 erat erat P 1259 plures de. A, om. P quadrupedium BP morte B 1260 concupiscanda B 1263 ponen homo — P 1269 pabtisma B 1273 que B, quem P societate

PL 9o

IN GENESIM II, vi,16

I09

tem sanctae ecclesiae tamquam in arcae interiora recipiuntur. 1275 Non solum autem ex latere, sed et deorsum fieri ostium arcae mandatur,

ut humilitas,

nobis occubuit,

uel ipsius Domini

uel nostra, insinuetur,

per quam

pro

sine qua saluari ne-

quimus. Item ostium arcae deorsum et iuxta terram factum est, ut ibi homines uel animantia quae erant saluanda in1280 grederentur, et ingressa mox ad superiora in suas quasque sedes ascenderent, quia Dominus in profundo huius mortalitatis apparens, uulneratus est propter iniquitates nostras, ut nos per sacramenta suorum uulnerum redemptos ad supernas uirtutum mansiones in praesenti ad superna in caelis praemia 1285 inuisibili ascensu perduceret. Quod bene etiam in templo Salomonis illud quo ad superiora ascendebatur ostium designat, de quo ita scriptum est, Ostiwm autem lateris medii in parte erat domus dexterae — quam uidelicet sententiam nonnulli ita intellegunt, quasi templum dicat a meridiana parte 1290 habere introitum, quod longe aliter fuit. Nam si hoc uellet intellegi, scriptura posset breuiter dicere, "Et habebat ostium ad meridiem," siue 'ad austrum." Nunc autem templum quidem ipsum ab ortu solis habebat introitum. Quod uero dicitur, Ostium autem lateris medii in parte erat domus dextrae,

1295 domus dextra uocatur domus pars meridiana, in cuius latere medio ostium erat illud per quod ad superiora ascendebatur, incipiente uidelicet introitu ab orientali parte eiusdem lateris, hoc est ab ipso angulo, et paulatim ad superiora cenaculorum per interanea medii parietis procedente. Vnde consequenter adiungitur, E£ fer cochleam ascendebant in medium cenaculum,

et a, medio $n tertium. Quia ergo Dominus, cum ait Iudeis, So/wite templum hoc, et in iribus diebus excitabo illud, dicebat hoc

1505

de templo corporis sui, ostium in latere dextro templi huius, nonne manifeste claret quia ipsum est hoc quod in latere illius dextro expleta passione apertum est, ut supra diximus, per cuius apertionem nos de praesenti sanctae ecclesiae uita ad aeternam requiem animarum in uita futura transeamus, in exemplum eorum qui ingressi latus dextrum templi er cochleam ad medium. cenaculum penetrabant ? Sed et post

1275-1278 Matth. xviii, 4. 1278-1285 Cf. Beda In Esdram 1I, viii (PL 91, 854 A) ; In lib. Regum quaest. Y, 12 (PL 91, 722 C). 1287-1288 III Reg. vi, 8. 13001301 III Reg. vi, 8.

1301-1302 Ioh. ii, 19.

1305 Supra ii, 1271.

1277 saluare B 1219 ibi] tibi zz 1284 praesent B 1285 inuisibilias censu B 1286 quod BP 1287 quo oz. B! 1288 erant B domus oz. B dextre P 1297 orientale P 1299 interanu P procedenti P 1302 autem hoc P 1304 lateri B 1308 est oz;. B supradictum est P 1307 requiem aeternam «— 24 in oz. B 1309 et animarum post — P

IIO 1310

116 1515

animarum beatissimam requiem ad receptionem corporum spiritalium, quasi de medio cenaculo ad tertium usque scandentes, perueniamus, ex quo in utriusque simul, hoc est animae et corporis, perpetua immortalitate cum Deo laetemur. Cenacula et tristega fjacies im ea. Trüstega triplex tectum designat, s/ege etenim Grece "tectum" dicitur. Vnde PL antiqui interpretes pro hoc uerbo ''tricamerata" posuerunt. Denique in Actibus Apostolorum, ubi adolescens, quem resuscitauit

1320

IN GENESIM II, vi,16

a morte

mantia manerent — inferioribus, munda Do)

1330

Paulus,

de tertio tecto

siue cenaculo

cecidisse perhibetur, in Greco a í7/sego cecidisse scriptum est. Cenacula autem et iristega (siue ut prisci translatores dixerunt bicamerata et tricamerata) ad hoc facta sunt in arca, ut in sedibus multifarie distinctis diuersi generis anibestiae quidem, ut credibile est, animalia in superioribus, homines

in et

uolatilia in supremis. Constat enim quia ubi homo sedebat, ibi et coruus et columba, et consequenter ceterae quoque uolucres, et hoc in uicinitate fenestrae, quae in supremis arcae locis facta esse credenda est. Nam per hanc praefatas uolucres emisit, ut uideret quomodo sese terrae facies haberet. In quibus etiam tectis uariae sunt factae mansiunculae, ut supradictum est, ob distinctionem eorundem animalium siue uolatilium, ne aliis alia, mitioribus ferociora, nocerent. Non

1355

1340

autem frustra scriptura cenacula et tristega in arca facta siue bicameratam et tricameratam factam eam dixit, cum posset uno uerbo dicere quinque cenaculorum siue tectorum eam esse dispositam. Sed bicameratam eam dixit ut significaret in ecclesia circumcisionem et braeputium, Iudeos et Grecos, esse saluandos. Tricameratam uero propter triplicem seminis euangelici fructum, tricenum, sexagenum, centenum, ut in infimo habitet pudicitia coniugalis, supra uidualis, atque

1314-1315 Cf. Hier. Exvecb. XII, xli, s-12 (CC 75, p. 592 ; PL 25, 417 B) ; Aldhelmus De Merris (ed. Ehwald MGH Auct. ZAnf. XV, 63). 1315-1346 Cf. Orig. Hom. int. Rufino (PG. 12, 162). 1317-1320 Beda Re/racf. xx, 9 (ed. Laistner, p. 139). 1331 Supra ii, 1151. 1334 Aug. QDG I, vi (CC 35, p. 3-4 ; PL 34, 550). 1336 Aug. DCD XV, xxvi (CC 48, p. 494 ;PL 41, 473) ; CF XII, xvi (CSEL 25, p. 345-346 ; PL 42, 265). 1337 Is. QVT vii, 10 (231). 1338-1341 Matth. xiii, 8 ; cf. Hier. 74d». Iouinianum i; Ep. xlviii ; Beda DTR i (ed. Jones, p. 179-181) ;Luc. III, viii, 15 (CC.120, p. 177; PL 92, 432 C).

1310 ad] ac 74 1311 usque ad tertium — B — usque oz. P! scandenter P 1312 est] et a27. P 1313 dno P 1314 tristaga! B 1315 dicitur tectum — P 1818 suscitauit P Paulus] apostolus adZ. »; 1319 ttristigo P 1320 cenaculum B 1322 multifariam 7; distintis B 1323 in oz. P 132* et hoc oz. .4 1330 facte sunt P 1337 grecos et iudeos AB esse om. P 1338 propter] et P 1339 tricesimum 24 sexagesimum 44 1340 atque hac] ac P

9r

1-18

IN GENESIM

II, vi,r6-21

III

hac superior uirginalis. Dicit autem Origenes quod in inferior^ibus arca bicamerata sit facta, ut infima regio stercora reciperet, secunda conseruandis pabulis deputaretur ; in superioribus uero tricamerata, ut in prima harum parte bestiae

1345 cubilia, in secunda mansuetiora animalia stabula, in suprema

homines sedem haberent.

Ecce ego adducam diluuii aquas super terram ut inierficiam omnem carnem, in qua spiritus uitae est subter caelum. Vniuersa quae in terra sunt con1350 su meniur. Ponamque foedus meum iecum, et ingredieris

155;

1360

1565

1570

1375

arcam,

tu et filii tui, et cetera. Adductae super

terram. aquae diluui omnem carnem quae extra arcam reperta est interfecerunt, Noe uero et quae in arca fuere cuncta saluata sunt. Lauans mundum aqua baptismatis quoscumque in unitate sanctae ecclesiae fideliter manentes reperit saluat; qui uero extra ecclesiam ab hereticis siue schismaticis baptisma accipiunt, nisi ad catholicam unitatem redeundo resipiscant intereunt. Item ueniente articulo nouissimi examinis, quicumque in sancta ecclesia fide et actione perseuerantes inueniuntur, in aeternum saluantur; qui ab ecclesia uel fide uel opere uel utroque separati, pereunt. Tolles igitur tecum ex omnibus escis quae manmducari possuni, et comporiabis apud te ; et erunt tam. t4bi quam illis im escam. Et ecclesiam suam Do- PL 92 minus multifarie uitae spiritalis alimonia repleuit, ut et turbas fidelium generalibus mandatorum suorum institutis ad perceptionem inuitaret celestium praemiorum, et perfectiores quosque cum arctioris obseruantiae disciplinis ad altiora eiusdem regni perennis dona uocaret. Sed quaeri solet uirum arca tanta capacitate quanta describitur animalia cuncta quae eam ingressa dicuntur, cum, escis eorum ferre potuerit. Quam. quaestionem. cubito geometrico soluere conatur Origines, asserens non frustra scripturam dixisse quod Moyses omni safientia Egyptiorum fuerit eruditus, qui geometricam dilexerunt. 1341-1346 Orig. Hoz. in Gen. 1, ii, 5 (ed. Baehrens, p. 30) ; cf. 6 (p. 36). 13431346 Cf. Amb. Noe ix (395-394). 1351-1362 [de infra ii, 1820-1846 ; cf. Beda Luc. I, ii, 23 (CC 120, p. 62-65 ; PL 92, 342 B). 1365-1370 Cf. Beda Esdraz: III, xxx (PL 9r, 9ro C). 1370-1379 Aug. QDG I, iv (CC 35, p. 5 ; PL 34, 549); DCD XV, xxvii (CC 48, p. 495-497 ; PL 41, 473-476). 1374-1373 Act. vii, 22.

1341 in oz. P

1347? aquas diluuii

—

Tj.

1349 uniuersaqua quae B

1350 et] ut 44 1354 baptismatis aqua — P 1363 mandi l/z/z., mandicare P 1365 escam] cybum 24 V'zig. suam ozz. B 1366 multifariam z; etut — 2 1368 perceptiones P! 1369 quoscumque ; artioris BP 1371 discribitur P cunta P 1372 quae] que BP 1373 originis P 1374 scripturae B moses D e/ passiz infra 1375 geometricum P!

IN GENESIM II, vi,21

112

Cubitum aulem. geometricum. dicit. tanium. ualere. quantum nostri cubiti sex ualent. Si ergo tam magnos cubitos intellegamus, nulla quaestio est tantae capacitatis arcam fuisse, ut posset 1lla omnia continere. Sed notandum quia si Moyses geometricos 1380

1385

1390

1595

1400

cubitos didicerat, populum tamen, cui librum scribebat, ha-

rum artium nouerat expertem, nec fallere eum uoluit scribendo quae non ille in ueritate, sed ipse solus cum Egyptiorum peritissimis intellegeret. Hoc quoque intuendum quod idem Moyses etiam de tabernaculi constructione scribens, non alterius modi sed eiusdem quem in arca posuerat, cubitos notauit. Neque enim in eodem opere et eisdem lectoribus siue auditoribus scribens diuersum quid ponere potuit. Si autem et ibi geometricos cubitos sectabatur, ergo ipsum tabernaculum non triginta cubitos longum et denos cubitos altum ac latum factum est, ut legitur, uerum sescuplicato hoc

numero, centum octoginta cubitos in longitudine et sexagenos in altitudine ac latitudine habebat. Sicque longior multo et latior quam templum Salomonis factum est, quod quadraginta tantum in longitudine et uiginti habebat cubitos in latitudine. Tabulaeque ipsius tabernaculi, quae denos cubitos longitudinis ac latitudinis cubitum et semissem habere dicuntur, sexagenos cubitos longitudinis et nouenos latitudinis habebant ; maioresque fuerunt quam uel generales siluae gignere soleant, uel tali aedificio conuenire aut manibus hominum circumferri facile possent. Saga quoque quibus tegebatur, quae triginta cubitos singula longitudinis et quattuor latitudinis habuisse dicuntur, centum octoginta cubitos longa et uiginti quattuor lata fuerunt. Sed haec ita debere intellegi prohibet etiam Iosephus, qui de constructione

1405 tabernaculi

scribens eiusdem, Facía esí autem, inquit, e£ arca

longitudinis quidem quinque palmorum, latitudinis uero trium. Pro quo in Exodo scripsit Moyses quod /Zabuerit longitudo arcae

1410

duos semis

cubitos, latitudo. cubitum

et. dimidium,

qui

iuxta adtestationem losephi non geometrici sed uulgares intelleguntur esse cubiti. De arca ergo Noe altius animaduer-

1388-1392 Exod, xxvi, 15-16 ; Ios. zur. I, iii, 6. 1395-1397 Exod. xxxvi, 21. 1400-1402 Exod. xxxvi, 14-15 ; cf. Beda Tab. II, iii (433). 1403-1410 Ios. 74. TII] yiusu(235): 1407-1408 Exod. xxv, 1o.

1379 quia si] quasi B 1380 scribat B 1381 uoluit eum — 4 1382 quae] que B 1383 quod] quo B 1386 notabat 74B 1387 aduersum P 1390 uetum oz. P! sescuplato P 1392 latitudine ac latitudine B longius P 1393 lx P 1395 Tabulaeque] et a4Z. P 1396 et] ac P semissum P 1397 nonagenos P?, noueno B 1400 circumferre P 1401 longitudinis] latitudinis P! 1404-1405 constructione scribans eiusdem tabernaculi P 1405 autem ozz. /Á inquid archa B!, inquit et oz;. P 1406 sicut quidem P quintus P? palmorum sque Moyses] psalmi inquid et scripsit moyses P 1408 duos] et add. Vulc.

IN GENESIM

II, vi;21-vii,3

I3

tendum, quod omnia quae in ea uel erga eam gesta sunt diuinae uirtutis erant plena miraculis. Si enim consueto hominibus more res ageretur, quomodo sufficerent octo homines 1415

1420

1425

1455

tantae

auium,

iumentorum,

bestiarum,

et reptilium

multitudini cotidie cibum potumque adponere et cetera quae usus deposcit ministrare, praesertim cum de potu in arcam inferendo scriptura nil a Deo iussum retulerit ? Quomodo non stercus et urina tot animantium uel intolerabilem fetore ipsis animantibus locum faceret, uel fundum arcae quamuis optime bituminatum corrumperet ? Quomodo una in sede per annum integrum manentia, nec uolatum uolatilia nec quadrupedia, gressum perderent ? Ipse ergo Dominus qui arcam cum eis quae gestabat omnibus incorruptam seruauit, quique hanc ne in mare dilaberetur gubernauit, sed tali in loco montium deposuit, ubi de ostio quod habebat facilis esset ac promptus ad terram egressus cunctis quae in illa continebantur animantibus. Prouidit etiam eisdem qualiter in arca uescerentur ac salua perdurarent. Nec ab re est credi, ut quidam astruunt, quod ingressuris arcam animantibus Noe uictum singulis qui unius diei usui sufficeret praeparauerit, et hoc refecta singula ob significandum mysterium quod in ecclesia cuncti pro modo propriae capacitatis uitae cibo reficimur deincepsque ad diem egressionis suae quieta diuino nutu uel etiam sopita manserint. Fecit ergo Noe omnia quae praeceperat illà Deus. Dixitque Dominus ad eum, Ingredeve iu et ommis domus iua arcam, et cetera. Omnia quae $raeceperat Deus fecit, id est arcam

aedificauit

et, mansiunculis

dispositis,

escas in eam cunctis animantibus comportauit. Ex ommibus animantibus mundis tolle septema septena, masculum et feminam. De amimantibus wero non mundis duo et duo, masculum et feminam. Sed et de uwolatilibus caeli septena septena, mas1445 culum et feminam, ut saluetur semen super faciem uniuersae terrae. Quod ait "septena septena," non in 1440

,2-3

1446-1455 Cf. Aug. QDG I, viii (CC 35, p. 4; PL 354, 550).

1411 cam] eum B 1412 consuetudo B 1413 octo oz. JA 1415 adponere] adferre P 1416 poscit P 1417 nihil z 1418 stercus] simus 4 urinam B 1419 foetorem B 1420 non corrumpetet zz 1423 seruabat B 1424 in mate ne — B 1429 abs re Pz; ingtessurus P 1430 dies P 1431

perfecta P 1433 deinceps usque B, deinceps quem P 1434 quica P 1436 ergo] igitur T/z/g. 1437 tua] in a2. Vl. 1440 ea B 1441 septena] et add. A Vulg. 1443 non] in T/z/z. et! oz;, P 1444 caeli oz;. AP septena] et add. Vulg. 1446 uniuersae oz. P non oz;. B! C. C, 118 A.

9

PL 93

II4

1450

1455

1460

1465

11,5-T 1470

IN GENESIM II, vii,3-7

singulis generibus bis septena, sed septem solummodo tolli uult, e quibus unum quod paribus supererat post diluuium Deo posset offerri. Septena autem septena dicit propter multa animantium genera, quae hoc erant numero comprehendenda. Similiter quod ait '*duo duo" non "'binis bina", in uno quolibet genere animantium immundorum sed duo tantummodo marem designat et feminam. Dicit autem ''duo et duo" quod in pluribus animantium generibus eadem paria essent accipienda. Vbi facillime cuilibet patet quia si saluandi tantum generis et non altioris arcani gratia res gereretur, sufficeret minor animantium numerus ad restitutionem sobolis conseruandam. Nunc autem quia non omnes qui lauacrum baptismatis in ecclesia subeunt, etiam boni operis munditiam custodiunt, inmunda quoque cum mundis arcam animantia PL 94 intrant. Et bene munda septenario numero continentur, quia septiformis est gratia Spiritus, qua fidelium corda mundantur ac sanctificantur. Inmunda duali numero conprehenduntur, quia falsi catholici sacramenta fidei duplici corde percipiunt, et hic uolentes gaudere cum mundo, et in futuro regnare cum Christo. De qualibus dicit Iacobus, Non ergo aestimet homo ille quod accipiat aliquid a Domino. Vir duplici animo inconstans est in omnibus wis suis. Fecit ergo Noe omnia quae mandauerat e3 Domanus. Eratque sexcentorum annorum quando diluusi

aquae inundauerunt super terram. Et ingressus est Noe et fili? eius, uxor eius et uxores filiorum eius cum eo im arcam, et cetera. Aetas Noe magnam eorum qui ecclesiam ingrediuntur et per fidem atque actionem 1475 fide condignam ad aeterna gaudia perueniunt perfectionem designat; sexies enim centeni fiunt sexcenti. Senarius autem numerus, in quo factus siue formatus est mundus,

1480

non inmerito perfectionem designat bonae actionis. Centenarius uero qui, sicut et supra meminimus, in computo digitali de laeua transfertur in dexteram, maxime conuenit eis qui, in nouissimo

examine

ad dexteram

stantes

iju-

dicis, audituri sunt, Venite, benedicti patris mei, percipite regnum. Et ideo multiplicatus per senarium numerus centenarius illam uirtutum spiritalium perfectionem designat, 1466-1468 Iacob. i, 7-8. 1482-1483 Matth. xxv, 34.

1479

lide supra ii, 1070-1072 ; ;nfra iv, 1561 544.

1447 sed oz. B 1451 binis] bis P 1432 genera 74 tantummodo duo — B 1453 et oz; P 1467 accipiet B aliquid accipiat — 44 do P 1468 est om. BP 1470 diluui P 1471 super terram oz;. P 1472 uxor] et add. P

illius P 1474 atque ad 4 condigna P 1476 &unt oz. B 1478 perfectionem bonae designat — P 1479 compoto B 1482 percipite regnum] possidete paratum uobis regnum T/z/e. 1483 numetis P!, numeros P?

IN GENESIM 148; quae non ad hominum

1,10

II, vii,7-12

IIS

fauorem ostentata forinsecus, sed ad

gloriam est conditoris in spe supernae retributionis impleta. Meritoque praesul arcae, in qua ecclesiae status est expressus, etiam in tempore suae aetatis deuotionem designat eorum qui hanc ita ingrediuntur, ut etiam per bonae merita actionis 149» ad salutem transire mereantur aeternum. Quamuis et ita recte possit intellegi, quia cum aquae diluuii baptismatis undam designant, tunc aetas Noe perfectionem ad quam hi qui baptizantur contendere debeant insinuet. Cum uero tempus ultimi examinis praefigurant, tunc idem annorum 149; eius numerus quales cum Domino ad requiem perpetuam, quod nomen Noe sonat, intraturi sint figurate denuntiet, id est, effectu boni operis et intentione mundi cordis celesti introitu digni. Cumque íransissent septem dies, aquae diluudi 1500 44wndawerunt

terram.

Septima

dies

sabbatum,

id

est

requiem, indicat uitae futurae. Cum ergo diluuium aquam baptismi significat, apte post septem dies ex quo arca facta est uenit, quia in spe perpetuae quietis baptizamur. Cum uero fluctus temptationum aquae diluuii figurant, merito 1595 etiam tunc post septem dies ueniunt, quia propter fidem ad spem futurorum bonorum, persecutionem iusti patiuntur ab eis qui terrena miseri bona celestibus mansuris temporalia PL 95 praeponunt. At uero diluuium cum aduentui nouissimi examinis assimilatur, etiam sic congruenter post dies septem 15310 terram

inundat,

quia tunc

electi omnes

qui iugum

Christi

suaue et onus leue portauerunt inueniunt requiem animabus suis. 11-12

Anno

sexcentesimo

uwiiae

Noe,

memse

secumdo,

septimo decimo die mensis, rupti sunt omnes fontes 1531; abyssi magnae, et cataractae caeli apertae sunt, et facta est pluuia super terram quadraginta diebus ei quadraginta mociibus. Menses apud Hebreos non nisi iuxta lunae cursum a prima usque ad primam computantur, primusque eorum mensis in quo pascha fieri praeceptum 1520 est, et in quo mundus est factus, appellatur Nisan, quem nos Aprilem uocamus. Secundus Iair, quem nos Maium dicimus,

cuius

die septimo

decimo,

id est cum

luna

eiusdem

1496 V/idesupraii,903. ^ 1301-1506 Cf.Is. QV Tvii, 15. 1517-1523 Cf. Amb. Noe xvii, 6o (409-410) ; Aug. DCD XV, xiv (CC 48, 473-474 ; PL 41, 454-455) ; Beda DTR xi (ed. Jones, p. 203-205).

1488 in tempore oz. P 1490 transisse P acternam 4 1493 hi oz. P 1494 quidem ;4 1496 denuntiat zz 1500 super terram 24 V/zig. 1506 ad]ac 44, uerum P iusti oz. 4 1509 assimilabitur P 1514 menses P! 1519 quo] qua 44 1320 est! oz. B factus est — P 1321 dicimus] uocamus P

116

IN GENESIM II, vii,12-17

mensis esset septima decima, uenit diluuium, cum eodem ipso

die intrasset Noe in arcam cum hominibus et animantibus 152j

i,13-15 1530

1555

cunctis ac uolatilibus, quae per illam erant saluanda, hoc est

enim quod sequitur. In ariiculo diez zllóus $ngressus est Noe et Sem ei Cham et Iapheth filii edus, uxor eius et tres uxores filorum eius cum eis in arcam. Ibsi et omne animal secundum genus suwm, et cetera usque dum ait, Omnesque uolucres ingressae sunt ad Noe in arcam. Cuncta ergo animantia uno eodemque die ingressa sunt in arcam, quia non Noe laborauit ea multo labore ac longo tempore colligere atque introducere uel minare in arcam. Sed diuino nutu coacta, sponte cuncta ueniebant in suo quaeque numero. Et praeeunte illo cum liberis suis et uxoribus, sequebantur

ex ordine,

ac suas

singula mansiunculas,

Domino agente, quasi propria sponte subibant. Ad hoc enim ualet quod dicitur de auibus, ingressae sunt ad Noe in arcam, 1540

et supra generaliter, et ex omni quod mouetur super terram duo et duo ingressa sunt ad Noe in arcam. Eodem quoque die, id est septimo decimo mensis secundi, factum est quod sequitur

1,16-17 1545

1550

1555

Et inclusit eum Dominus deforis. Factumque est diluuium quadraginta diebus super terram. Hic autem dies octauus est ex quo arcae aedificium omne perfectum est. Ex quo constat quod arca in magno mysterio eiusdem secundi mensis decimo die facta est. Primus namque mensis antiquus ille qui de Hebreis collectus est Dei populus apte potest accipi, secundus autem mensis populus noui testamenti. Hinc est enim quod in lege praecipitur, ut quicumque uel inmundi super mortuo, uel in itinere longius positi uel alia qualibet necessitate praeoccupati,ad faciendum pascha in primo mense non possent occurrere. In secundo hoc mense facerent in sanguine agni et azymis panibus quarta decima die ad uesperum. In cuius uidelicet mensis adiectione nos signati sumus, qui cum priore Dei populo sacramentum dominicae passionis celebrare nequiuimus, utpote longe

adhuc

positi à communione

1539-1541 Gen. vii, 14-15.

sanctorum,

et inmundi,

immo

1551-1586 Num. ix, 10-15.

1525 enim est — 4 1528 cam P e/ passim infra et uxot Bz; illius Lg. 1532 uno] una P 1534 inducere P manere P 1536 Bt praeeunte] Praecedente zz 1537 singula suas — P 1539 ualet oz;. B 1540 et? oz;. B

quae B

in conclusit 44

1541 eodemque P

1542 septimo decimo] xvio P

1345 super terram xl diebus

— P

1544 et

1548 die mensis

— B,

die eiusdem secundi mensis — P 1549 antiqus B 1551 enim oz. AB 1532 in ozz. AB 1554 pasca D ef infra 1556 adiectionem B

PL 96

IN GENESIM II, vii,16-17

II

1560 mortui, peccatis. Sed qui post peracta eadem dominicae incarnationis sacramenta ad fidem uenimus, quasi in luce secundi mensis pascha dominicum facimus ; cuius uidelicet mensis die decima arca perfecta est, quia Dominus in carne apparens denarium nobis regni celestis promisit. Decalogum 156; legis nos perficere posse, data Spiritus sancti gratia, concessit, quae uidelicet gratia etiam illo septem dierum numero, quo post factam arcam ingressio ipsius ac diluuii aduentus expectabatur,

potest figurari;

quia nimirum,

accepta

pro-

missione regni quae denario exprimitur, datur fidelibus gratia 1570 Spiritus per quam ecclesiae sanctae membris possint adunari. Possumus et ita recte intellegere quod arca septimo decimo die mensis et non ante diluuio perfusa sit, quia singulos quosque fidelium primo in fide percipiendae uerae quietis et denarii celestis, id est imaginis regis aeterni, catechizari oportet, 157; et sic in societatem ecclesiae per lauacrum regenerationis intromitti. Quod autem propter diluuium vwpti sunt ommes fontes abyssi magnae et cataractae, id est fenestrae, caeli aperti suni, "abyssi magnae" nomine designata est scriptura testamenti

ueteris,

quae,

diutius

uelamine

litterae

praeclusa,

1580 spiritalis intellegentiae uenas mundo aperire non potuit, sed per Dominum reuelata et ipsa nunc ecclesiae fontes largissimos scientiae salutaris ministrat. '"Cataractae" autem ''caeli apertae" effusionem euangelicae et apostolicae praedictionis, quae manifeste de supernis terrena corda inrigant, designant. 1585 Quia ergo et reuelatis prophetiae uerbis et palam praedicantibus noui testamenti praeconibus, in fide regenerationis confirmamur, recte dicitur quia ad faciendum diluuium ruft 0"mnmes fontes abyssi magnae

ei cataractae

sint caeli apertae.

Inclusit autem Dominus arcam deforis quia ecclesiam suam 159» et in ablutione sacri baptismatis gaudentem celesti semper munimine tutatur, ne quis ex eis quos ad uitam praeordinauit

ulla ratione pereat, et inter mundi fluctus laborantem, ne opprimi aut mergi pressuris uel delectationibus seculi ualeat undique custodit. Inmuittit enim angelum Dominus 4n circuitu 1595 tomentoum. eum, et eripiet eos. Sed et in die iudicii Dominus 1564-1565 Matth. xx, 1-16. TÉ 1589 Gen. vii, 16.

1576-1078 Gen. vii, 11. 1585-1888 Gen. vii, 1589-1594 Cf. Vergil. Georg. ii, 349-353. 1594-

1593 Ps. xxxiii, 8.

1560 Sed oz. A 1563 arca oz;. P 1567 quo] qui P 1568 expectabat P 1570 possent P 1571 intellegi P 1572 non oz. P 1574 catherizizati zz 1577 caeli ozz. P et cataractae «;que magnae ozz. B 1578 est oz. P 1580 intellegentia P 1581 reuclatae B ecclesia P 1583 apertae] sunt a4. B 1584 intigat P 1586 in fide] gratia 74 1587 dicuntur B 1588 omnes] sunt 24 sunt 4A caeli apertae sunt lug. 1590 baptismi B semper celesti — 44

IN GENESIM II, vii,17-18 suis Noe cum habitatoribus arcae deforis includit, cum, electis operdit a regni ianuam tis, conloca sui patris domo in secum praetuum perpe in rum ingressu, tametsi sero penitentium, struit, iuxta illam in Euangelio parabolam decem uirginum, ubi dicitur quia quae paratae erani inirauerunt cum, €o ad nuptias, e clausa est ianua, et cetera. Bene autem dicitur quod quadraginta diebus et quadraginta noctibus pluerit super terram ; decem namque quater ducta quadraginta faciunt quia omnis reatus peccatorum, qui im decem praeceptis legis ad- PL 97 mittitur, per uniuersum orbem terrarum, qui quattuor artibus 118

1600

1605

,17-18 1610

1615

1620

continetur, sacramento baptismi celestis abluitur, siue ille reatus,

quod ad dies pertinet ex rerum prosperitate, seu quod ad. noctes ex rerum aduersitate contractus sit. Et multipblicatae sunt aquae, et eleuauerunt arcam in sublime a terra, uehementer inundauerunt aquae et omnia repleuerunt in super[icie terrae. Et aquae baptismatis ac fidei multiplicatae per orbem uniuersum ecclesiam a terrenarum rerum appetitu in celestis uitae spem ac desiderium sustollunt ; sed et unde tribulationum frequenter ecclesiam pulsantes, quanto uehementius omnia repleuerunt, tanto altius eam ad quaerenda uitae alterius gaudia compulerunt. Quod bene in sacra historia designatur, cum dicitur quia aríawit Amorraeus filios Dan in monte, nec dedit eis locum, ut ad blaniora descenderent. Amorraeus quippe *amarus," Dan interpretatur *'iudicans" siue "iudicium." Et qui per filios Dan nisi designantur, qui omnia quae agunt

diligenter, ut recta sint, in libra ueritatis examinant, qui ad

1625

lucernam uerbi Dei incedentes iurant et statuunt custodire iudicia iustitiae eius ? Qui uero exprimuntur per Amorraeum nisi hi qui dulcedinem uitae sanctorum amaritudine tribulationum conturbare uel etiam subuertere temptant ? Ar/atque

Amorraeus filios Dan in monte, mec... planiora descendere sinit,

1630

cum tantus plerumque electos turbo persecutionum afficit, ut nequaquam eis liceat infirmis cogitationibus aliquod tempus indulgere ; sed in summa continentia uiuentes necesse habeant orationibus et ieiuniis et diuinarum meditationibus scrip-

1602-1608 Is. QVT vii, 16 1600-1601 Matth. xxv, 10. 1596 Gen. vii, 16. 1619-1620 1618-1619 Iudic. i, 34; cf. infra iii, 188 (Gen. x, r6). (232). Hier. IHN 2, 23-24 ; 5, 7-8.

in perpetuum perpetuo B 1598 etsi P 1596 includunt B, includet P 1602 plueret BP 1600 dicuntur B 1599 in oz. P petsttuit P om. P 1607 proprietate 1606 baptismatis P 1604 adnotatut 44 1603 decim P aquae oz. P Vulg. 1611 superp 1610 uehementer] enim add. Vulg. ficiem P 1612 uniuersum otbem — P 1616 quirenda P 1618 Amortaeus o. P 1619 descendent 4 1622 libro B 1623 iurauit P statuit 1629 infimis P IP 1628 tantos P 1627 ad planiora 4

IN GENESIM II, vii,18-24

II9

turarum continue operam dare, quatenus maiori exercitio uirtutem maiora temptationum ualeant superare certamina. 1,18-19 Porro arca ferebatur super aquas. Et aquae $rae1635 ualuerunt nimis opertique sunt ommes montes excelsi sub uniuerso caelo. Montes superbos quosque et in huius seculi gloria se extollentes significant. Quos uidelicet montes aquae operiunt, sed ipsis aquis arca superfertur, quia temptationum gurges superbos quidem atque impios 1640 premit ac demergit, sed ipse a iustis superatur, qui libero boni operis cursu atque alacri mente ad portum salutis aeternae tendere non desinunt. Quod bene, Petro super mare

11,24

ad Dominum transeunte, figuratum est, quia uidelicet ecclesia,

calcatis seculi fluctibus, ad tranquillitatem esset uitae celestis 1645 peruentura. Item aquae diluuii arcam in sublime tollunt, montes operiunt et abscondunt, quia sacramentum baptismatis, quo ecclesia sublimatur, superbam seculi altitudinem contempnit et nihili habendam demonstrat. Et quia in spe futurae animarum quietis ac resurrectionis corporum in 165» uitam aeternam baptizamur, quam sapientia carnalis ignorat, recte subditur,

Quindecim cubitis altior fuit aqua super montes quos operuerat. Septem quibbe et octo quindecim. faciunt. Septem autem ad requiem animarum quae post mortem 1655 futura est pertinent, quia nimirum Dominus septima sabbati in sepulcro quieuit ; quia uero post sabbatum, id est octaua die, resurrexit a mortuis, octo rectissime tempus nostrae resurrectionis insinuant. Quindecim ergo cubitis, id est septem et octo, aqua montes excelsos transcendit, quia fides 1660 ecclesiae, quae fonte lauacri salutaris sanctificatur, spe futurae requiei et inmortalitatis antecellit omni fastui philosophiae carnalis, quae de mundi quidem creatura nouit subtiliter disputare, sed de creatore mundi et ea quae supra mundum in illa est uita sanctorum nihil dicere nouit. 1665 Obtinueruntque aquae terras centum |quinquaginía diebus. Et hic numerus ad idem sacramentum quod quindenarius pertinet, quia enim septuaginta a septem et ab octo denominantur octoginia, coniuncto utroque numero centum quinquaginta diebus obtinuerunt aquae terras, eandem, ut dixi, 1636-1651 Cf. Amb. INoe xv, 52 (405) ; Aug. CF XII, xix (CSEL 25, p. 347-348 ; PL 42, 264). 1653-1664 Aug. CF XII, xix (CSEL 25, p. 347-348 ; PL 42, 264) ; Is. QVT vii, 23-24 (233). 1667-1672 Is. OVT vii, 25 (233).

1635 nimis] super terram ad7. Vale. 1637 gloriose extollentes B 1640 dimergit B ^superantur P 1642 quod petro bene — P 1644est 4 — 1645 itemque aquae B 1646 sed et 4 1648 et!] in add. A 16858 insinuat 4 1661 phastui B 1664 nil B 1665 aquae oz. D terram l/ujg. 1667 ab om. P 1668 denominatur B octuaginta B 1669 idem P

PL 98

120 1670

commendantes secrando nouo

IN GENESIM II, vii,24-viii,3 et confirmantes actionem baptismi $m conhomine ad tenendam. quietis ac resurrectionis

fidem.

i11

Recordatus autem Dominus Noe, cunctarumque animaniium et omnium iumentorum quae erant cum in1675 eo in arca, adduxit spiritum super terram, et minutae suni aquae. Potest in nomine "spiritus" ipse uiuificator Dei Spiritus accipi, de quo in principio dictum est, Et Spiritus Dei ferebatur super aquas. De quo dubium non est quia sicut tunc, congregatis aquis, in locum unum are1680

fecit terram, ita etiam nunc, ablatis de medio aquis diluuii,

denuo faciem terrae reuelauit. Potest et uentus iste aerius nomine "spiritus" appellari, iuxta illud psalmistae, Dixit ei slelit spiritus procellae, cuius flatibus crebris plerumque solent aquae minui uel de loco moueri. Vnde est illud Exodi,

1685

Cumque extendisset Moyses manum

Dominus

1,2-3 1690

super mare, abstulit illud

flante uento uehementi et. urente tota nocte, et uertat

in siccum. Diwisaque est aqua. Et clausi sunt fontes abyssi et cataractae caeli, et. prohibitae sunt $luuiae de caelo. Reuersaeque aquae de ierra euntes et redeuntes, et coeperunt minui post cenium quinquaginta dies. Quod dicit reuersas esse aquas de terra euntes el redeuntes, aperte indicat iuxta litteram quod omnes fluuiorum ac riuorum decursus per occultas terrae uenas ad matricem abyssum redeant,

1695 iuxta illud Salomonis, Omnia flumina intrant in mare, et mare

non redundat ; ad locum unde exeunt flumina vreuertuntur, ut

1700

ilerum fluant. Mystice autem $fost centum. quinquaginta dies clauduntur fontes abyssi et cataractae caeli, pbluwiüs cessantibus, aquae reuertuntur, quia uerba sacri oraculi, postquam nos in fide ac spe perpetuae quietis atque inmortalitatis instituerint, ultra nos docere cessabunt, quia nihil maius quod promittere debeant habebunt, postquam inmortali carnis et spiritus gloria perfectos ad beatam nos uisionem nostri conditoris adduxerint. Vnde bene liber Psalmorum, qui cen1676-1682 Amb. INoe xvi, 58 (408). 10:8 Gen. i, 2. 1679-1680 Cf. Gen. viii, 14. 1682-1683 Ps. cvi, 25. 1685-1687 Exod. xiv, 21. 1695-1697 EBecclis7. 1697-1704 Cf. Aug. CF XII, xix (CSEL 25, p. 347-348 ; PL 42, 264). 1704 Ps. cl.

1670 actionem] altitudinem 177. 1671 ad tendam P 16:3 Deus lug. cunctorumque zz Vulg. 1674 in atca cum eo — P 1677 spiritus accipi dei — P — 1678ferebatur dei — P — 1679 unumlocum — P — 1680 ablatis ozz. P 1681 aereus »; 1682 appellati] nominari P 1683 stetit oz. B procella P 1886 Dominus oz. B urenti P 1687 Diuisaque oz;z. BP 1688 cateractae je 1690 sunt aquae » Vulg. aqui P 1693 omnis B 1695 in mare intrant — B 1698 pluuiisque P 1704 adduxerunt] perueneruntP

PL 99

IN GENESIM 1705

nouum,

iii,4

in Dei laude consummans, Cantate Domino canticum laudatio eius in ecclesia sanctorum, ita concludendo,

Omnis spiritus laudet Dominum. gesimus psalmus merito totus completur quia nimirum totius summa est, ut inhabitantes in laudemus. Requieuitque

1720

1725

1730

1755

1ii,5 1740

ET

tenario et quinquagenario numero continetur, in diuina laude consummatur. Initium quidem beatitudinis a continentia et diuinae legis meditatione sumens, dicendo, Beatus wir qui non abut in consilio impiorum, et cetera. Circa finem uero noua futuri seculi gaudia commendans dicendo, et in ipso fine

1710 cuncta

IT715

II, viii,3-5

arca

mense

Qui centesimus et quinquain Dei laude canitur atque nostrae beatitudinis in hoc domo eius ipsum sine fine septimo,

uigesyma

septi-

ma die mensis, super monies Avmeniae. Quod arca septimo mense vequieuit, ad illam septimam requiem de qua saepius dictum est significatio recurrit, quia perfecti quique et qui constantia fixae in Deum cogitationis uelut quadrati sunt ad requiem tendunt. Bene uicesima septima die mensis eiusdem, qui numerus est iuxta arithmeticam rationem ternarius quadratus solidus, ad requiem arca peruenit. Ternarius namque numerus deuotioni nostrae mentis congruit propter memoriam qua Deum recolimus, propter intellegentiam qua cognoscimus, propter uoluntatem qua diligimus. Sed haec ipsa trinitas ut de simplici ac recta linea ad quadraturam perueniat, multiplica tria per tria, fiunt nouem. Vt uero eadem quadratura etiam altitudinem sumat ac solida efficiatur, item multiplica nouem per tria erunt uiginti septem. Id est, numerum ternarium quadratum solidum complebis in quo arca requieuit, quia ecclesia, suae mentis atque actionis stabilitate quasi conquadrata, requiem et in hac uita expectat et in futura percipit aeternam. Requieuit autem super montes Armeniae quia calcato apice pompae mundialis, etiam in hac peregrinatione uitam ducens, celestibus gaudiis animo propinquat. Ati wero aquae ibani et decrescebant usque ad decimum mensem. Potest in mense decimo illud tempus exprimi, quo ad aeternae lucis gaudia sancti cum Domino 1707-1708

Ps. i, r.

1710-1711

Ps. cxlix, r.

1712

Ps. cl, 6.

1718-1724

Aug. CF XII, xix (CSEL 25, p. 347-348 ; PL 42, 264). 1723-1724 (ternarius quadratus senarius) cf. znfra ii, 1923 ;ex Aug. DCD XX, vii (CC 48, p. 710; PL

41, 441); cf. Is. Ezyz. llI, vii, 5.

1731-1738 Aug. CF XII, xix (CSEL z5, p.

347-348 ; PL 42, 264). 1708 uero oz. P 1711 laus z Vig. conclusit P 1712 centissimum P 1717 uicesima P 1721 cogitationes P 1722 sint P 1723 est oz. P 1725 mentis nostrae — ;4 1726 qua?] quae B 1729 tria! oz;. B 1733

atque ozz. P

1735 percipiet P

1741 quod B, quod ad P

122

T745

1750

viii5

1755

viii,6 1760

1765

1770

T7175

IN GENESIM II, viii,5-6

ingrediuntur. Nam et ipse in Euangelio nomine "denarii," qui cultoribus uineae daretur, perceptionem eiusdem regni celestis insinuat. Denarius quippe decem obolos habet. Eunt ergo aquae, quae arcam diluerant, et decrescunt usque ad decimum mensem, quia lauacrum baptismatis, ubi in singulis quibusque fidelium suum munus impleuerit, cessat. Neque enim quisquam, si peccauerit, potest denuo eodem sacri baptismatis fonte mundari; sed eos iam semel ablutos ac sanctificatos ad spem mittit uitae celestis, uidelicet quando ueniant et appareant ante faciem Dei. Decimo enim mense prima die mensis abparucvYuni cacumina moníium. Potest dies prima decimi mensis initium illud uitae perennis intellegi, quo etiam in hac uita positi gustant et uident sancti quoniam suauis est Dominus. In qua d?e apparent cacumina montium, quia quanto perfectius hoc in eorum mundo corde geritur, tanto certius mundana celsitudo quam frustra infletur patescit. Cumque iransissent quadraginta dies, aperiens Noe fenestram arcae quam fecerat, dimisit coruum, et cetera. Diximus supra de fenestra arcae quae transacto diluuio aperitur, quod illa designet arcana mysteriorum celestium quibus baptizati specialiter initiantur. Sed eisdem ipsis sacramentis quidam ad inlecebris seculi, quidam uero ad opera pietatis utuntur; et hi quidem in coruo, illi exprimuntur in columba. Quod uero quadraginta per decem quater ducta complentur, potest in numero dierum quadragenario non inmerito diuinae legis impletio, quae per euangelii gratiam perficitur, intimari. Lex enim in decem praeceptis continetur, Euangelii doctrina in quattuor libris descripta est. Et apte post initium decimi mensis, post apparentia montium cacumina, quadraginta dies transeunt et sic fenestram suam aperiens Noe nouae lucis in arcam patefecit introitum, quia nimirum (patefacta fidelibus uita futura quam percepturi sunt, patefacta superbia eorum qui extra ecclesiam positi de mundana se gloria iactant) etiam hoc patefecit fidelibus suis Christus, quia praecepta legis non uiribus humanae libertatis sed euangelicae gratiae per ipsum debeant munere

1736-1758 Cf. Aug. EPs LXXXIX, 53 (CC 39, 1245-1246 ; PL 57, 1142). Supra ii, 1232 sqq.

1762

1745 arcam] tettam 4 que arca diluerant P!, oz;. P2 1746-1749 ubi zsque baptismatis ozz. B 1750 uita P 1751 ante ozz. B! 1753 prima dies — .4, prima decima die B 17355 quoniam] sc quo iam( ?) 175* munda B 1760 quae B 1764 inlecebras 4 1766 quod] quia P 1767 xl'* dierum AB 17:2 lx P 1**5 patefacta] est add. P, facta B 1776 patefacit zz

PL 100

IN GENESIM 1780

II, viii,6-11

I23

perfici. Qui cum et hanc fidem atque humilitatem flagitandi in omnibus diuini auxilii perceperint, tunc etiam altiora supernae patriae dona cognoscere, quasi aperta nouiter fenestra in arca merentur. Sed eandem donorum celestium cognitionem, ut diximus, alii ad perniciem suam, alii utuntur ad salutem, unde bene de emisso ex arca coruo

1785

subiungitur. Qui egrediebatur et mom reuertebatur domec siccarentur aquae super terram. Non ait egressus est et reuersus est in arcam, sed Egred?iebatur, inquit, e£ non reuertebatur donec siccarentiur aquae super terram, quia uidelicet huc

1790

illucque uolatu dubio uertebatur, modo abire incipiens, modo ad arcam uelut intraturus rediens, nec tamen fenestram unde

ii

1795

1,8-9

,10-11

1800

egressus fuerat repetens, sed potius foris uagans usque dum remotis aquis requiem sibi ac sedem extra arcam repperiret. Cuius egressui atque itineri recte comparantur hi qui sacramentis quidem celestibus institui atque imbuti sunt, nec tamen nigredinem terrenae oblectationis exuentes, lata potius mundi itinera quam ecclesiasticae conuersationis claustra diligunt. Emisit quoque columbam ost eum ut uideret st iam cessasseni aquae super [aciem terrae. Quae cum non inuenisset ubi requiescevet pes ejus, rvewersa est ad eum 1n arcam, aquae enim erant super uniuersam ievrram.. Extenditque manum et adprehensam

1805

1810

1815

iniulit

1»

arcam.

Columba,

ut diximus,

spiri-

talem ac simplicem designat mentem electorum, qui, patefacta sibi fenestra supernae contemplationis, tanto cautius quae in infimis uoluuntur omnia spernunt, quanto altius ea quae perpetuo manent gaudia cernunt. Tales namque in exemplum huius columbae adeo cuncta seculi oblectamenta quasi sublimius uolando despiciunt ut ne ultimis quidem suae mentis uestigiis ea tangere current, utpote qui nullam sibi in hoc mundo inuenire ueram requiem possint, cuius et aduersa simul et prospera instar aquarum labentium uaga feruntur ac dubia. Non solum autem hi intra septa ecclesiae ipsi manere, sed et alios quantum ualent uel exemplo suo uel oratu in hanc introducere satagunt. Vnde recte subditur : Exspectabis autem ulira septem diebus, rursum dimisit columbam ex arca. At illa uenit ad uespeYam portans ad eum ramum oliuae uirentibus foliis 1780 auxilium P

perceperunt P 1782 eadem B celestium donorum — B 1786 non oz. BP 1784 est op. B non 45que tetram oz. B! 1789 super terram oz;. P 1791 tamen] tunc P 1792 ingressus B uacans P 1795 tamen] tunc P 1801-1803 aquae 4que arcam ozz. B 1805 superna P 1806 quae] quantum B?, oz;. B!P spetnas P 1810 ea tangere] et agere B 1817 diebus] aliis «27. V/zlg. 1818 ad eum ad uespetum portans ramum P Vg.

PL IOI

I24 1820

in

IN GENESIM ore

suo.

Ramus

enim

II, viii,10-12

oliuae, foris inuentus

et ore co-

lumbae in arcam inlatus, typum gerit eorum qui extra ecclesiam quidem baptisma percipiunt, sed pinguedine caritatis fructuosi et pia intentione uelut foliorum sunt uiriditate integri ; quorum plurimi posteriore tempore quasi ad uespe1825 ram reconciliatione spiritalium uirorum uelut ore columbae reuocantur ad ecclesiam, quod bene post septem dies ex quo foris ipsa requiem non inuenit columba fecit. Septenarius quippe dierum numerus mystice luci gratiae spiritalis solet aptari, quia nimirum uiri spiritales postquam a carnalibus abstrahunt suam, eodem spiritu gratiae 1830 desideriis mentem admoniti abstrahere ab his et alios conantur. Potest in columba, quae aperta post diluuium fenestra ramum oliuae intulit in arcam, etiam hoc praefiguratum intellegi quod, baft:zato Domino in Iordane, aferti sunt caeli et descendit Spiritus 1835 sanctus in specie columbae super eum ; quod, accipientibus baptisma singulis ecclesiae filiis, ad aperiendam et illis ianuam regni celestis imponitur manus a pontifice per unctionem sacrosancti chrismatis ut accipiant Spiritum sanctum. Cui figurae congruit apte quod coruus ante inlationem oliuae per 1840 columbam egressus fuerat, nec reuersus in arcam, ne uidelicet prophetiam uel Simonis perfidiam silendo praeteriret. Qui baptizatus quidem in ecclesia sed, priusquam fer manus impositionem gratiam sancti Spiritus acciperet, est ab ecclesia repulsus, eo quod felle amaritudinis plenus non innocentiam 1845 columbinae simplicitatis, pio sed maligno potius in corde coruinam gestaret nigredinem. ,11-12 Intellexit ergo Noe quod cessassent aquae super lerram. Exspectauitque nihilominus septem alios dies,

et

emisit

columbam,

quae

mom

esi

vreuersa

1850

ulivra ad ewm. Columba quae, cessantibus aquis, super terram exiit de arca nec rediit significat exeuntes de hac uita animas sanctorum in liberam lucem patriae celestis, neque ultra ad terrenam conuersationem remeantes. In qua uidelicet patria sicut prophetia euacuabitur, scientia destruetur,

1855

linguae cessabunt, sic et unda baptismi siccabitur ; caritas autem numquam cadet, per quam ueritas et uita incommu-

tabilis perpetuo praesens uidebitur atque laudabitur. Et quia non solum ut bona operemur uerum etiam ut post bona 1820-1846 Cf. Aug. CF XII, xx (CSEL 25, p. 348-349; PL 42, 265). 18331835 Luc. iii, 22 ;cf. Matth. iii, 16 ;Marc. i, 10 ; Ioh. i, 32. 1842-1843 Act.

viii, 19. 1821 quam illius 1849

1844 Act. viii, 25.

in arcam] intus P 1822 sed] in ad. P 1823 filiorum B 1829 postoz. P 1831 potestque columba P 1834 in iordane dno P 1836 .B 1840 ne] sed P 1841 prophetia P 1843 sps sci gratiam P misit P 1835 baptismati P 1856 cadit AB 1858 ut? oz;, B

PL Io2

IN GENESIM II, viii,12-14

125

opera ad uitam perueniamus aeternam superni est donum 186o muneris, recte columba non solum post dies septem exiit, ut surculum

1865; 1,13

1870

187;

1880

188;

i14

1890

oliuae

inferret

in arcam,

sed

et adducta

oliua

post dies septem alios egressa est, ut libero solis et uelut noui orbis frueretur aspectu. Gratia enim Dei uita aeterna in Christo Iesu, et de plenitudine eius nos omnes accepimus gratiam pro gratia — gratiam uidelicet beatae retributionis pro gratia bonae actionis. Igitur sexcentesimo rimo anno, primo mense, prima die mensis, inmutatae sunt aquae super terram. Eli aperiens tectum arcae Noe aspexit, 41d 11que quod exsiccata esset superficies terrae. "Tectum arcae" subpremam eius tabulam dicit de qua praedictum erat, EZ im cubito consummabis summitatem. In quo uidelicet tecto unum cubitum longo ac lato ipsum mediatorem Dei et hominum significari diximus, qui ita membris ecclesiae suae uoluit humanitus sociari, ut dignitate suae potestatis singulariter hanc transcenderet ac totam ab alto protegeret. Hoc autem tectum, abeunte diluuio, aperuit Noe quia, celebrato baptismi sacramento, singulis fidelium oportet diligentius ex tempore dominicae incarnationis arcana doctorum ore resesari, ut cognitis eis quae ille gessit uel docuit in carne, uestigia eius pro modulo suo imitando sequantur. Et hoc aptissime rimo post sexcentos annos, rimo mense, brima die mensis, factum esse perhibetur ut primordium quoque anni, mensis, et diei, nouam uitae spiritalis inchoationem quae fidelibus esset inchoanda monstraret. Denique idem mensis in lege in quo et pascha fieri praeceptum est, mensis nouorum uocatur, ob magnum utique sacramentum innouandae in Christi passione nostrae uitae ueteris. Memse secundo uigesima sepiima die mensis, arefacta est terra. Supradictum est quod $rimo mense inchoante exséiccata esset swperficies ievrae, et nunc mense secundo poene completo arefacía esse terra describitur, quia nimirum tunc in superficie uirentibus herbis tellus exsiccata est ut posset reuirescere, atque herbas quas absumpserat aqua

1895 denuo germinare. Nunc uero in tantum etiam interius arefacta 1872 Gen. vi, 16. 1872-1881 Cf. Beda Lz. I, ii, 50-51 (CC 120, p. 75 ; PL 92, 550 B). 1871-1881 Beda az. IV, iii (CC 119, p. 222-225 ; PL 91, 674 c) ; Marr.

DS OSI20ND442-8PI02815 8A): Jones, p. 203-205). 1890 Gen. viii, 13.

1881-1888

l/;7e Beda DTR xi (ed.

1862 alios septem — P 1864 omnes nos — B 1863 beatae ozz. zz resutrectionis 74 1868 primo die Pz imminutae l/zjg. 1869 noe tectum arce - P Vulg. 1873 cubitum unum — B — 18?5satiari P — 1876 hanc oz. B 1880 eius B uel] ac B 1882 primo? oz. A 1889 uigesima] et adZ. Vulg. 1892 completa P est P 1894 reuiuescere B 1893 etiam] ct P

,15-18

IN GENESIM

126

II, viii,14-18

est, ut calcantium gressus sustineret, in tantum herbis uestita florentibus, ut etiam pascendis esset idonea pecoribus ac iumentis. Locutus

est autem

Deus

ad Noe,

dicens,

Egredere

1900 de arca tu et uxor tua, filii tui et uxores filiorum tuorum tecum. Cuncta animantia quae sunt apud te ex omni carne, tam in uolatilibus quam im bestiss et in uniuersis reptilibus quae reptant super terram educ tecum, et ingredimini super terram. Crescite est ergo 1905 et multiplicamini et replete eam. Egressus modis multis Multifarie cetera. et eius, Noe et filii eadem Christi ecclesiae mysteria saepius iterata significatione repetuntur. Egressio ergo Noe de arca in terram diludio mundatam cum his quos secum induxerat homiI910

nibus

et animantibus,

illi tempori

figurate

conuenit,

cum

quique fidelium íonte baptismatis abluti ad exercenda etiam in publico bona opera, Christo duce spiritali uidelicet Noe, procedunt, et continuo uirtutum spiritalium augmento crescunt et multiplicantur. E«níes, inquit, in mundum, gentes, baphizanies eos dim momine Patris et I9IS docete ommes Filii e Spiritus sancti. Quod est figurate dicere, "Cuncta animantium genera in arcam aquis diluenda inducite." Statimque adiunxit, Docentes eos seruare ommia quaecumque mandawi wobis, quasi typice diceret, "Et egressa post diluuium 1920 animantia de arca ingrediantur in nouam terrae faciem, nouis uernantem floribus, ibique multiplicentur et crescant." Quod autem uigesima septima die mensis egrediuntur de arca, qui est numerus ternarius quadratus solidus, ut praefati sumus, significat perfectionem fidei quae in baptismo consecratur, E02) quod nulla possit ex parte titubare, sed aduersus omnes diaboli insidias inuicta semper ac stabilis perduret. Notandum quasi iuxta litteram quod annum solis integrum fuerunt in arca qui septima decima die mensis secundi eam ingressi sunt, et post annum uicesima septima die eiusdem mensis egressi. Si enim 1930 hodierna die, uerbi gratia, per kalendas Aprilis esset luna 1914-1916 Matth. xxviii, 19.

1918-1919 Matth. xviii, 20.

1923 Vide supra

ii, 1723-1724. 1929-1934 l/jde Beda DTR xx. xxiii (ed. Jones p. 220-222. 224-226); cf. Giles Bedae Opera Oznia VII, p. 117, e? Plummer Baedae Opera Historica I, p. cxlix.

1896 calcandum P 1900 de oz. AB*;;, de atca oz;. B!P, atcam zz 1901 arca tecum et cuncta P 1902 uolutibus B 1903 in oz. zz 1905 et replete] supet eam P Yl/ujg. ergo oz. B 1906 Multifariam 7; multisque AB 1907 eandem B 1911 quibus P exercendam B 1914 ac BP in mundum oz. P, uniuersum add. B 1918 iniunxit B docete P 1919 quasi] que B Bt] oz. .A 1922 de o». ABP» arcam z4z; 1927 quod] que P 1930 est P

PL 103

1,20

1,21

IN GENESIM II, viii,18-21

I27

septima decima, sequente anno pridie kalendarum earundem uicesima septima esset luna uentura, discursis ex ordine diebus trecentis sexaginta quinque, quibus annus solis expletur. Annum ergo totum erant in arca, id est, quousque sol, trans1955 curso circulo signifero per duodecim suos menses, omnes mundi plagas inlustraret, ut sicut aqua orbem totum operiens diluebat, ita uelut cooperans illi sol eodem temporis spatio totum circuiens orbem luce sui fulgoris inradiaret. Quomodo autem "fons uitae" Dominus sic et "sol iustitiae" solet fi194o gurate uocari — "fons" quia regenerat, "sol" quia nos inluminat, iuxta illud psalmographi, Quoniam apud te est fons uitae, et in lumine tuo widebimus lumen. Et anno solis integro erat Noe cum his quae saluanda erant per diluuium animantibus et hominibus in arca, quia Dominus per totum huius 1945; seculi tempus perque omnes orbis plagas ecclesiam suam et unda lauacri salutaris abluit, et gratia sui Spiritus inlustrat. Aedificauit

autem

Noe

altare

Domino,

et tollens

de cunctis pecoribus ei uolucribus mundis, obtulit holocausta super altare. Vt uir iustus et uere perfectus in 195o generationibus suis postquam tantae cladi superfuit, mox aedificato altari gratias agit conditori, simul obsecrans ne ultra mundus tali plaga mereatur percuti. Et quia deuote ac pie supplicat, ocius auditu dignus efficitur ; sequitur enim : Odoratusque est. Dominus odorem suauitatis, et 195 ail.

ad

eum,

Nequaquam

ultra

maledicam

terram

propier homines. Dignumque fecit ut uir sanctus et futurorum prouidus, sicut Abel primae, ita et ipse initium secundae mundi

aetatis, oblatis Deo sacrificiis, consecraret.

Quod ipsum et Abraham ac Melchisedech inter initia tertiae 1960 aetatis fecisse memorantur. Dauid etiam rex quartae patriarcha aetatis hoc ipsum in arca Areunae Iebusei. Iesus quoque, sacerdos magnus, et Zorobabel in principio quintae aetatis, restaurato altari quod destruxerunt Chaldei, in eodem loco fecisse referuntur. Quae cuncta figuram praetulere 1965 summi regis ac ueri pontificis nostri, qui initium sextae aetatis, immo

totam sextam aetatem, hostia sui corporis et san-

1941-1942 Ps. xxxv, 10. 1949-1950 Gen. vi, 9. 1959-1960 Gen. xiv, 18-24. 1960-1961 II Reg. xxiv, 25. 1961-1964 I Esdr. iii, 2-5.

1931 anno oz. P 1932 xx*vii septima DB 1933 solus B 1934 Anno ergo toto zz 1935 cursu P 1936 inlustret B operiendi luebat B 1938 in inradiaret B 1940 quia] qui P 1942 annum BP integrem 24, integrum BP 1950 dati B 1951 altare P 1933 ad eum oz. Vulg. 1936 fuit AB et] ut B

1938 secundi D, o». B!

oblatis oz;. B

1960 etiam oz». P

1961 area 74 areuna B V/uiz., erumpna 4A 1962 quintae] quarte P altare P 1965 uere B 1966 immotatam B sexto P etates P

1963

EPI 104

IN GENESIM II, viii,21

128

guinis in altari sanctae crucis Deo dicaret. Quod autem dicitur quia, offerente Noe, Odoratus est Dominus odorem suauitatas,

1970

non illum significat odorem suauitatis qui de accensis exiens hostiis humanas poterat nares delectare ; sed illum potius uirtutum

dicit odorem,

qui, de purissimo

offerentis

corde

procedens, ad conspectum diuinae maiestatis ascendebat. Qualem in filio suo Iacob Isaac patriarcha olebat, cum diceret, Ecce odor filii mes, sicut odor agri pleni, cui benedixit Dominus,

1975

1980

et de quo apostolus,

C/risti, inquit, bonus odor sumus

Deo

in omni loco. Iuxta mysticos uero sensus aptissime post diluuium immolat Noe, quia et hic est ordo nostrae in Christo consecrationis, ut primo fonte uitae lauemur, ac deinde ad sacrum altare dominicae oblationis libamine reficiamur. Vnde dicit apostolus, Sed abluti estis, sed sanctificati estis, sed vusti-

ficati estis — abluti uidelicet in baptismo, sanctificati hostia salutari, iustificati bonis actibus. Possunt autem in holocaustis

1985

1990

quae post diluuium Domino de mundis animantibus oblata sunt etiam sancti martyres specialiter figurari, qui post lauacrum baptismi non solum uitae munditiam seruauere, sed et sanguinem suum pro Domino fudere. Holocaustum quippe totum "incensum" dicitur, quo nomine illa sacrificia nuncupabantur quae sacro igni tota solebant absumi, et de quibus nihil in usum cedebat offerentium. Vnde merito tales hostiae martyribus sanctis figurate conueniunt, qui non in uita tantummodo sua, uerum in morte etiam Deum clarificare

meruerunt. Altare autem in quo haec holocausta offeruntur ipsum est cor electorum, a nostro Noe uidelicet Christo aedificatum, et igne spiritus eius, quem misit in terram et uoluit 99» uehementer

accendi, caelitus imbutum.

Et bene multa holo-

causta, unum uero altare, quia multitudinis credentium erat cor unum et anima una, nec erat in eis separatio ulla; et apostolus, Solliciti, inquit, seruare unitatem, Spiritus n. winculo bacis. Offeruntur autem holocausta de cunctis pecoribus

2000

et uolucribus mundis, quia de omni natione, de omni hominum genere, de omni aetate, fideles ad palmam peruenere

martyrii. Si quid sane inter pecora munda et uolucres mundas distare credendum est, in pecoribus in holocaustum oblatis designantur hi qui de communi uita populi Dei sunt martyres 1974 Gen. xxvii, 27.

1975 II Cor. ii, 15.

1980-1981 I Cor. vi, 11.

1998-

1999 Eph. iv, 3.

1967 dedicaret AP 1968 noe offerente — P suauitatis ozz. P 1970 delectari P illam 4 1974 pleni oz. P 1986 fundere B 1988 que P 1991 etiam in morte — P 1994 uoluit oz. B 1997 unum oz. BP ulla sepatatio in eis — P 1998 seruate 74 1999 autem oz;. B 2000 et] ut P v: quod P 2001 fidelium ;4 peruenire P 2002 peccorta 24 ef passim

infra

PL 105

IN GENESIM 200; effecti;

in uolucribus

uero

II, viii,21

illi qui crebro

129 contemplationis

uolatu celestia petere soliti, pretiosa insuper sunt morte coronati. Exeunt ergo arcam diluuio ablutam munda simul et

immunda animalia siue uolatilia, sed de mundis solummodo

Domino sacrificium offertur. Ascendunt de lauacro baptismi 2010 fideles accepta remissione peccatorum, sed plures ex his ad peccatorum sordes post baptisma redeunt. Alii in accepta uitae munditia usque ad finem firmum perseuerant. Nonnulli tantam percepte semel munditiae curam gerunt, ut etiam animas pro huius custodia ponant ; quia uero munda animalia 2015 siue uolatilia septena et septena arcam intrauerant, constat quia de his quae paribus superfuerunt holocausta Domino oblata sunt. Et bene septima uolatilia siue pecora in hostiam Domini deputata sunt, propter gratiam uidelicet Spiritus septiformis, cuius dono praestatur fidelibus non solum ut 2020 credant in Dominum, sed etiam ut patiantur pro illo. Potest etiam rectissime in pecoribus et uolatilibus quae, in septimo numero inuenta, holocaustum Domini sunt facta, uirginum gloria designari. Quae uelut impari numero continetur, quia nimirum copulae coniugalis expers, celibem ducere uitam 202; maluit, et quasi in holocaustum Domino offertur cum, neglectis curis et actionibus carnalibus, totam se conditori per ignem summi amoris consecrat, de quibus in Apocalipsi Iohannes ait, Hi sunt qui cum mulieribus non sunt coinquinati, uirgines enim suni; hi qui sequuntur agnum quocumque abierit ; hi 2050 emit. sunt ab hominibus brimütiae Deo et Agno. Offerente autem Noe holocausta, odoratus est Dominus odorem suausta-

1,21

lis, quia uel passionem beatorum martyrum uel uitam fidelium uirginalem per Christi gratiam sibi consecratam atque oblatam Deus pater gratanter accipit. 205; Ef ait ad eum, Nequaquam ultra maledicam terrae propier homines ; sensus enim et cogitatio humani cordis in malum rona sunt ab adolescentia sua. Non igitur ultra bercutiam omnem animantem sicut feci. Non se ultra maledicturum terrae, neque omnem ani-

2040 mantem percussurum Dominus pollicetur, eo quod in tantum

sint homines rursum

ad peccandum

puniantur

2028-2030 Apoc. xiv, 4.

2007 arca B abluta B quae P! supererant 74 dm uel dim /4 2022 A Vulg. secuntur ;4 est suauitatis odoratus est 2039 Non zsque feci om. 2040 eo quod] eoq. P C. C 118 4.

procliues,

nihilominus,

ut etiamsi diluuio

transacto

illo, denuo

sese

2031-2032 Gen. viii, 21.

2008 de oz. P

2012 munditiae B 2016 quia] 2017 hostia 74 Etbenezsqwesuntom.B 2020 dio 4 2023 quae P 2029 hi qui] et P, qui oz. lerit 4 Vulg. 2030 ab] ex luis. 2031 odor dis P 2032 uitaem B 2035 ultra oz;. P 2038A 2038 ultta oz. P animam uiuentem lg. 2042 punientur D! 10

PL 106

7111,22

I30

II, viii,21-22

IN GENESIM

sensus uitiis ac sceleribus inuoluant. Vbi intuendum quia etsi peresse pronus malum ad centia humani cordis ab adoles riodeside nobis in ium carnal aetate um nimir qua 2045 hibetur, ex ut rum solent incentiua generari, non tamen est consequens obesse is peccat amus incipi m a tempore pubertatis primu innoxii, quamuis ex tunc ad maiora patranda aetas lasciua $ugum Grawe dicit, citet. Nam et illa diuina est sententia quae ipsum 2050 super filios Adam a die exitus de uenire matris eorum, in omnes quam r propte onis, ricati praeua primae uidelicet iugum ab is quamu iniquitatibus concepti et in delictis sumus editi, ineunte adolescentia sponte plura addimus eis quibus non nostra sponte, sed paterni merito reatus grauati hanc in Dei per 2055 lucem uenimus, a quibus omnibus non nisi gratia iam percut wltra inquit, igitur, Non Iesum Christum liberamur. quo is pietat sio promis haec sed ; feci sicut ntem omnem anima usque pertingat subdendo manifestat cum dicit, Cunclis diebus ierrae sementis el messis, frigus 2060

el aestus, aestas et hiems, mox et dies, non requiescent. Cum enim dixisset cunctis diebus, mox addidit terrae,

ut intellegeres cunctis diebus quibus terra modernum habitura est statum securos homines ab impetu uniuersalis diluuii esse debere ; nec tamen defuturum tempus quando, cessante 2065 hac labentium rerum uicissitudine quae annuatim geritur, orbis uniuersus cum animantibus sit igne periturus, Petro adtestante, qui ait, Quia caeli erant prius, et terra de aqua et er aquam consistens Dei uerbo ; per quae ille iunc mundus aqua inundatus periit. Caeli autem qui munc sunt et terra eodem uerbo 2070 rebosili sunl, igni reseruati 2n. diem iudicii. Vbi notandum quia "caelos" quos uel aqua perditos uel igni perituros dicit, non alios quam turbulentum hunc aerem qui terrae proximus est accipere debemus, a quo "uolucres caeli" quod in eo uolitent, cognominantur. Non enim aetherii aut siderei caeli igne 2075 consumendi sunt, sicut nec aqua consumpti sunt.

2043-2049

Cf. Hier. Ep. cxxv,

1.

2049-2050

Eccli. xl, 1.

2061-2069

L/;de

librum Prudentii Trecensis De Praedestinatione contra Iob. Scotum (PL 115, 1055). 2070-2075 Amb. Hex. II, ii, 4. iv, 15, ec. ; Aug. 2067-2070 II Petr. iii, 5-7. DGAL III, vii (CSEL 28, rz, p. 68-70 ; PL 34, 282-283) ; XII, xxxiv, 67 (CSEL 28, I, p. 430-432 ; PL 34, 482-483) ; DGLI

iv, 14 (CSEL 268, r, p. 466-467 ; PL 34,

225) ; viii, 29 (PL 34, 252) ; e£ passim ; Is. DNR xiii ;Beda DNR vii (PL 9o, 200-201).

2049 est diuina 2044 prohibetur B 2043 quae P! 2051 primae oz. iugum oz. B graue — lul. 2058 dicitur B ineunte ab — B sumus oz. P defuturo tempore P 2063 hac] ac P 2066 igni

quod P? aetherei zz

iugum dicitur P 44 2032 in om. B' 44 2064 2061 enim ozz. B P 2071 quia] quae P!,

2072 aerem dicit] autem P caelo B aut] ac 24 igni P 2075 sunt! ozz. P

hunc

—

B

2074

, 1-9

IN GENESIM

II, ix, 1-3

I3Í

Benedixitique Deus Noe et filii eius et dixit ad eos : Crescite et multiplicamini et implete terram,

et terror

uester

ac

tremor

sit super

cuncta

anima-

lia terrae, et super omnes uolucres caeli cum uni2080 MerSTS quae mouentur super lerram. Omnes $isces maris mamui uestrae traditi sunt, et. omne quod mouetur et uiuit erit uobis in cibum. Quasi olera uirentia iradidi uobis omnia. Patet sensus litterae quod secundae aetatis seculi quomodo et primae et ceterarum 208; initia benedicuntur a Domino. Benedicitur enim Noe cum filiis suis, omnibus scilicet illis qui, eius et carne progeniti et fide atque obedentia praediti, ueraciter se eius esse filios docent ; quod progenies eius terram implere iubetur, sicut et factum esse constat; quod animalibus terrae cunctis ac 209» uolucribus caeli praedicantur homines terrori esse debere; quod haec una cum piscibus illis edenda conceduntur, quomodo usque ad diluuium olera comedenda acceperunt. Vbi notandum quia terrorem eorum ac tremorem cum esse super

animalia praecipit, profecto esse super homines prohibet. 2095 Contra naturam quippe superbire est ab aequali uelle timeri, et tamen necesse est ut rectores a subditis timeantur, quando ab eis Deum minime timeri deprehendunt. In eo enim quod metum sibi a peruerse uiuentibus exigunt, quasi non hominibus sed animalibus dominantur, quia uidelicet ex qua parte

2100 bestiales sunt subditi,

substrati.

ex ea debent

etiam formidini iacere

Iuxta intellegentiam uero spiritalem benedicitur

Noe cum filiis suis, Dominus uidelicet et saluator noster cum

apostolis, quos etiam filios appellare dignatus est, dicens, Non possunt filii sponsi lugere, quamdiu cum illis est sbonsus. 2155 Hos crescere ac multiplicari Deus pater toto orbe praecepit, cum

ait discipulis Dominus,

Ewntes in mundum

uniuersum,

praedicate Euangelium omni creaturae, id est omnibus gentibus ; cuncta namque Domini saluatoris praecepta patris utique praecepta sunt. Ipse etenim dixit, Quae ergo ego loquor, 2110 Sicul. dixit. miht. bater, sic loquor. Horum namque dominio cuncta animalia quae mouentur in terra, uniuersas uolucres caeli, omnes pisces maris subiecit, cum ait, Quaecumque

2104

Matth.

ix, 15.

2106-2107

2112-2114 Matth. xviii, 18.

Marc.

xvi,

15.

2109-2110

Ioh.

xii, 5o.

2076 filiis 4 2077 replete 74 Vue. 2078 animantia B» 2084 quae P!, quia P? 20835 initia ozz. P benedicantur 747; 2087 obedientia 74 esse 2091 concedentur P! terrae oz; P 2092 eius — 44 2089 quae P acceperant BP 2096 esse est B 2093 quae P! cum. esse] comesse P a] ab B quando] qm. P 2097 dim P 2100 etiam] et ne P 2103 etiam oz. P filis P uocare P dignatur B 2104 Non] numquid Vulg. 2108 ubique B 2109 enim P! mihi dixit B 21i0 domino P

PL 107

132

2115

alligaueritis super terram, erunt ligata. et in caelo ; e£ quaecumque solueritis super terram erunt soluta, ei in caelo. Animalia quippe, uolatilia, pisces diuersorum ingeniorum ac morum peronas insinuant, quae cuncta post diluuium filiis Noe dantur in cibum, quia postquam mundo Dominus donum lauacri salutaris

2120

2125

1x,4

ix,5-6

2130

IN GENESIM II, ix,3-6

adtulit, cunctis

etiam

nationibus

hoc

ministrari

uoluit dicens apostolis, Euntes ergo docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti. Dantur enim haec filiis Noe in escam iuxta hoc quod Petro ostensis in linteo mystico cunctis quadrupedibus ac reptilibus terrae dicitur, Surge, Petre, occide et manduca — id est, extingue gentiles ab hoc quod male uixerant ueritatem praedicando, et infer in ecclesiae membra sacris mysteriis initiando. Vnde hic quoque recte subiungitur, Excepto quod carnem cum sanguine mon comedetis, "sanguis" namque carnalia desideria carnalemque sensum merito designat. Effunditur autem sanguis cum abrenuntiatur carnalibus inlecebris atque cogitationibus, in quibus male uiuebatur, ut possint dicere tales cum apostolo, Viwo autem, iam non ego, wiwil uero in me Christus ; et 1terum, Continuo

21535

2140

non acquiewi carmi el sanguini. Alioquin qui perseuerantes quosque in sceleribus pristinis unitati sanctae ecclesiae incorporare baptizando incipit, quasi animalia sibi a Domino data cum sanguine comedit, quia in societatem recipit eos quorum adhuc conscientia conuersatio prisca uelut suffocata tenetur. Ferunt autem quod in hoc maxima fuerit praeuaricatio gigantum, quia cum sanguine carnem comederent ; ideoque Dominus, illis diluuio exstinctis, carne quidem uesci homines

concesserit, sed ne id cum sanguine facerent prohibuerit. Sanguinem enim animarum uesirarum requiram de manu

cunctarum

bestiarum,

et de manu

hominis,

de manu uiri et fratris eius requiram animam ho2145 minis. Quicumque effuderit humanum sanguinem fundetur sanguis illius. Sanguinem enim animarum typice dicit ipsum uitale quo uegetantur, et sustentantur, et 2119-2120 Matth. xxviii, 19. 2120-2138 Aug. CF XII, 22 (CSEL 25, p. 350; PL 42, 265). 2123 Act. x, 15. 2131-2132 Gal. ii, 20. 2132-2133 Gal. i, 16. 2146-2150 Is. Efyzm. IV, v, 4; XI, i, 122-123.

2113 ligaueritis P ligata] soluta B 2115 quippe] ( ?) P!, quae P?, quo P? 2116 cunctas P! 2121 haec enim -— 24 2124 ob B que P 2128 sanguine z7 2129 abrenuntia . cut B 2131 tales dicere — P 2132 iam om. B' 2133 acquieuit P 2134 in unitatem 74 2138 corporati zz, in cotpore 24 incipit] induat 24? 2136 donata P quae P 2137 in conscientia P sofocata B, suffocatione ;4 2140 carnem B homines uesci — P 2142 requiam oz. B 2146 ipsius 2144 dicitur P et sustentantuf 077. D, sustentant P

PIS 108

IN GENESIM II, ix,s-6 2150

2155

216»

2165

217»

217;

218o

2185

133

uiuunt homines in carne per animam, 'sicut etiam "manum bestiarum" typice uocat ipsum deuorandi effectum, quo hominem occidunt. Quis namque sanum sapiens ueraciter sanguinem hominis ad substantiam animae credat pertinere ? Quamuis idem legislator alibi manifestius dicere uidetur, Anima enim omnis carnis in sanguine est. Sic etenim dictum est hoc quomodo dictum est, Petra autem erat Christus — non quod hoc erat, sed quod hinc significabatur. Non autem frustra lex uoluit animam significare per sanguinem, rem scilicet inuisibilem per rem uisibilem, nisi quod sanguis per uenas omnes ab ipso corde diffusus in nostro corpore plus ceteris humoribus principatur, ita ut ubicumque fuerit uulnus inflictum non humor alius sed ipse procedat. Itaque anima quae omnibus quibus constamus inuisibiliter praeualet illo melius significatur quod omnibus quibus constamus uisibilibus praeualet. In promptu est autem intellegere quomodo de manu hominis requirat Deus animam hominis, ultionem expetens ab eo qui peccauit. Sed quaeri merito potest quomodo et a bestiis quae rationis sunt expertes requiratur, nisi forte mysterium futurae resurrectionis hic nobis intimatum intellegere ualemus, quando cuncta generis humani corpora quae uel a feris comesta, uel alio quolibet consumpta modo, siue corrupta fuerant incorrupta redduntur. Cunctae animae hominum quocumque genere mortis separatae a corpore sua quaeque remittuntur in corpora, ut uel uitam pro bonis uel mortem PL pro malis meritis in iudicio cum eisdem corporibus consequan- 109 tur aeternam. Apte autem additur, Quicumque effuderit sanguinem. humanum. fundetur sanguis 1llius. Quanti effuderunt sanguinem. hwmanwm, et sanguis eorum effusus non est? Et alii occiderunt hominem ueneno uel suspendio et tamen, cum homo mortuus sit, non est sanguis effusus ? Quomodo ergo Dominus effusurus est sanguinem eorum in tali homine, cum ille qui occidit sanguinem non effudit, nisi quia sanguis hominis, ut diximus, ipsum uitale eius quo subsistit debet intellegi ? Quod qui effuderit, id est qui aliquo genere mortis hominem occiderit, fundetur sanguis ilius quia peccando uitam perdit aeternam, Anima enim quae peccauerit, ipsa morietur. Cui simile est hoc quod Petro dicitur, Omnes enim 2183 Leuit. xvii, 14. 2154 I Cor. x, 4. 2174-2175 Gen. ix, 6. 2185-2186 Matth. xxvi, 52. Ezech. xviii, 20.

2184-2185

2149 deuotandum B 2150 namque o. B 2151 homines B 2154 non] nam P 2155 quod] que P! 2156 significare animam — P 2156-2311 JA des? — 9215" rem o». B 2160 alius oz. P ipsum P 2161 quibus om. P 2163 de. manu hominis quomodo — P 2165 pascauit P 2167 ualeamus P? 2170 reddunt B 2172 uel oz;. P 2195 humanum sanguinem -P 2176 humanum oz;. BP non est effusus — P 2182 id] quid P

IN GENESIM II, ix,5-11

I34

x,6 2190

2195

qui acceperint gladium. gladio peribunt, ac si aperte diceretur, "Omnes qui iniuste occidunt hominem, et iidem occisione ipsi in anima pereunt." Apte autem subditur, Ad imaginem quippe Dei factus est homo, idcirco namque maioris est sceleris innocentem occidi hominem, quoniam qui hoc facit non solum opus quod fecit Deus soluit sed et imaginem ipsius corrumpit. Idcirco requirit Deus animas hominum a bestiis, uel hominibus a quibus fuerant effugatae de corpore, quia ad imaginem suam fecit hominem in eo quod hunc manere ad aeternitatem uoluit, neque ad similitudinem animantium cum corporis morte perire. Et huius sacramenti causa carnem cum sanguine non licet comedi, ut admoneamur hoc praecepto semper quod ad imaginem conditoris nostri secundum animae substantiam creati sumus,

2200

,8-11

eandemque in nobis imaginem peccando corrumpere timeamus. Haec quoque dixit Deus ad Noe et ad filios e1us cum

2205

2210

2215

2220

eo,

Ecce

ego

statuam

pactum

meum

wobiscum,

el cum semine uestro ost wos, et cetera usque ad id interficietur ultra omnis quod ait, E? nequaquam caro aquis diluuii, neque erit desnceps diluuiwum dissipans terram. Patet litterae sensus, quia non ultra timendum est mundo iudicium aquae, sed ignis. Crebraque repetitione redarguitur ac damnatur haeresis Origenis, qui reuolutiones seculorum infinitorum eodem ordine semper currentium, dogmatizare praesumpsit. Mystice autem non reditura in terram aqua diluuii significat quod aqua baptismi semel accepta non ualet repeti. Qui enim lotus est, non indiget ut lauet, ut Dominus ipse testatur. Quique aquis tribulationum semel abluti ad salutem peruenire perpetuam, nequaquam ultra iisdem aquis purgandi inmittuntur, sed laeti in aeternum suo redemptori cantabunt, Tvansiwimus per ignem et aquam, et induxisti nos in refrigerium. Neque uero significatione lauacri salutaris debet contrarium uideri quod de aquis diluuii supradicitur, Nequaquam ultra maledicam terrae propter homines, uel quod hic dicitur, Neque erit diluuium deinceps dissipans terram, cum aqua baptismi nequaquam

2192-2196 Vide librum Prudentii, Joc. cif. DCD XXI, xvii (CC 48, p. 785 ; PL 41, 731).

2218 Ps. lxv, 12. Gen. 1x» 1j.

2209-2211 Hier. Ep. cxxiv, 5 ; Aug. 2213-2214 Ioh. xiii, 10.

2220-2221 Gen. viii, 21 (supra ii, 1955-1936).

2217-

2221-2222

2188 autem oz;. B 2191 quando P 2196 perisse P 2197 causa sacramenti —- P 2205 ultra interficietur — P V/zi/s. 2209 sed arguitur P hereses P otiginis P 2210 reuelationes B 2212 que P 2214 tribulationi P 2218 induxisti oz;. P, eduxisti l/zlg. 2221 deinceps diluuium -— BP

PL IIO

13-15

IN GENESIM II, ix,12-15

2225

2230

maledictionem uel dissipationem nostrae mentis siue carnis sed benedictionem potius et sospitatem soleat conferre. Sed intellegendum quia priscae nostrae conuersationi Dominus quodammodo maledicat in baptismo, et hanc dissipet cum abrenuntiare nos diabolo et omnibus operibus eius ac pompis praecipiat. Ac sic demum noua confessione mundati ad benedictionis aeternae gratiam mereamur attingere. Arcum meum ponam in nubibus, et erit signum foederis inter me et inter terram. Cumque obduxero nubibus caelum apparebit arcus meus, et recordabor foederis mei uobiscum et cum omni amima uiwente

2235

135

quae

carnem

wuegetat; eti nom

erunt

ultra

aquae

diluuit ad delendam uniuersam carnem. Arcus in caelo usque hodie quoties uidetur! Signum nobis diuini foederis quod non sit ultra terra diluuio perdenda in memoriam reducit ; sed et futuri iudicii quod per ignem est mundo futurum, si bene consideretur, signum nobis ante oculos prae-

tendit. Neque enim frustra ceruleo simul et rubicundo colore resplendet, nisi quia ceruleo colore aquarum quae praeterierunt, rubicundo flammarum quae uenturae sunt nobis testimonium perhibet. Apte autem arcus celestis, quem irin uocant, in signum diuinae propitiationis ponitur. Arcws quippe ille 2245 resplendere solet in nubibus et radiis solis quo roscida inlustratur obscuritas, grata quodammodo confessione respondere. Sol 2240

ergo iustitiae Christus

2250

bitur fidelibus, 2255

est, nubes

ab illo inlustratae sancti,

quorum nomina scripta sunt in caelo, et de quibus psalmista, Domine, in caelo misericordia tua, et ueritas tua usque ad nubes. Et apparente arcu in nubibus memor fit promissionis suae Dominus, ne perdat terram diluuio, quia per intercessiones sanctorum, qui non de suo, sed de ipso lucere sciunt, propitiacum

oculos

mentis

ad celestia

desideranda

sustollunt, eiusque gloriam in praecedentium iustorum factis siue dictis seu etiam se sopitis, tamquam in ipsius nubibus, agnoscunt. Eritque arcus in nubibus et uidebo illum et recordabor foederis sempiterni quod factum est ?nter Deum et inter 2240-2243 Cf. slossulis in librum Bedae DNR. xxxi (PL 9o, 252 C). 2243 Is. Etys. XVII, xli,s ; Apoc.iv, 3. 2244-2246 Aug. CALP I, xx,43 (630). 22462241 Cf. Aug. EPs XXV, 5 (CC 38, p. 145 ; PL 56, 189) ; XCIII, 5 (CC 39, p. 13041305 ; PL 57, 1194) ; Serm. IV, v, 6 (CC 41, p. 22-23 ; PL 358, 35-356) ; CCXCII, iv,

4 (1322).

2249 Ps. xxxv, 6.

2223 terrae nre BP 2225 quia] que P nostrae priscae — P 2226 hec P 2228 noue uite P mundati B, mundanti P! 2231 cum P 2232 meus in nubibus et l/z/g. 2234 carne z; 2236 nobis signum — P 223? memorum B 2238 que P! 2240-2242 colore zsque tubicundo oz. B 2242 uentura )^ nos P 2245 quos P rosida B 2246 gratam B 2251 quae P 2255 etiam] et ne P 2256 cognoscunt DB

IN GENESIM II, ix,15-21

136

omnem

animam

terram.

Humano

uiuentem more

wniuersae carnis quae est super

dicitur recordari

Deus

foederis sui,

uiso in nubibus arcu. Qui propter merita sanctorum, quibus ipso inlustrante gloriosi et celestes existunt, nostrae fragilitati parcit et miseretur ; non autem ipse nouiter aliquid recordatur, qui nil umquam potest obliuisci. Memor enim fui $n seculum iestamenti sui, sed nobis tunc recordari uidetur foederis quod 2265 nobiscum pepigit, cum in tribulatione positis auxilium suae protectionis impendit. Vnde bene in psalmo ex persona quorumdam adflictorum, quibus tardum uidebatur diuinae subsidium pietatis, dicitur, Quare faciem tuam. auertis, obliuisceris inopiae mostrae et tribulationis nostrae. 2270 Coepitque Noe wir agricola exercere terram et plantauit uineam. Libet saepe repetere sermonem Domini, quem dixit Iudeis, S? crederetis Moysi, crederetis forsitan. et máhi ; de me enim ille scripsit. Nam et in hac lectione Moyses historiam texens Noe ac filiorum eius, passionem Domini 2275 deuotionemque credentium in eum populorum, nec non et fidei contradicentium perfidiam figurate denuntiat. Noe quippe terram exercens uineam plantauit, quia Dominus, curam generis humani gerens, synagogam iudea in gente constituit. Cuius uidelicet uineae et psalmista meminit, dicens, ex Egypto iranstulisti ; et Dominus in Euangelio 2280 Vineam loquens ad Iudeos, Homo, inquit, $lantawit uineam et sepem circumdedit ei, et cetera usque ad finem parabolae, ubi ait, Quid ergo faciet Dominus wineae agricolis llis ? Dicunt, Malos male perdet, ei wineam locabit aliis agricolis. Bibensque uinum inebriatus est, et. nudatus im 2285 tabernaculo suo. Bibit uinum Dominus cum calicem passionis accepit. I»ebriatus est bibendo, cum patiendo pro nobis usque ad mortis extrema peruenit. Nudat£us est in tabernaculo suo cum in populo Iudeorum, quem suum fecerat proprium 2290 et in quo iam dudum uelut in tabernaculo suo manere con-

2260

21

sueuerat,

proba inrisionesque

sustinens,

ad ultimum

crucis

patibulum subiit, manifestissime omnibus patefaciens ueritatem substantiae mortalis quam suscipere dignatus est.

2263-2264 Ps. civ, 8. 2268-2269 Ps. xliii, 24. 2272-2233 Ioh. v, 46. 2280 Ps. Ixxix, 9. 2281-2282 Matth. xxi, 35. 2283-2284 Matth. xxi, 40-41. 2286-2331 Cf. Aug. De Doctr. Christ. IV, xxi, 45 (CC 32, p. 151-152 ; PL 34, 111); Is. QVT I, viii, 1-7.

2260 Qui] cum B 2261 ipso ozz. P 2262 patet .B 2263 nihil zz enim om. B 2264 quo B 2268 potestatis P 2271 uineam et cet. Pz; 2273 in oz. P 2216 perfidia P 2278 humani generis — P 2280 ex] de P 2283 dominus oz. DB! dicunt oz. P 2284 uineam] suam add. B 2289 suum oz. B 2290 consuerat B

PL III

IN GENESIM II, ix,22-23 2-23 2295

2300

2515

137

Quod cum wuidisset Cham pater Chanaan, uerenda scilicel pairis sui esse nudata, nuntiauit duobus fratribus suis foras. At uero Sem et Iapheth palHwm. imposuerunt humeris suis ; et incedentes retorsum operuerunt wuerenda patris sui, faciesque eorum auersae erant, et patris uirilia nom uiderunt. Cham, qui werenda swi patris mudata conspiciens inrisit, populum Iudeorum contradicentem atque incredulum designat, qui passionem Domini et saluatoris nostri magis habere contemptui periturus quam saluandus per eam honorari gau-

debat. Qui e£ fratribus suis quae accidissent patri foras narrauit, quia fer ipsum manifestatum. est et. quodammodo publicatum quod. erat in rophetia secretum passionis dominicae sacramentum, quoad secundae generationis donum peruenimus. Vnde dicit apostolus, Nos autem $raedicamus Christum crucifixum, Iudeis quidem scandalum, gentibus autem stultitiam. Porro in duobus filiis maximo et minimo illi sunt figurati, de quibus subsequenter addidit, Ipsis autem uocatis Iudeis et gentibus Christum. Dei uirtutem. et. Dei sapientiam, quia quod stultum est Dei sapientius est hominibus, et quod infirmum est Dei foritus est hominibus. Qui unum idemque ambo sacramentum iam praeteritae atque transaciae dominicae jassionis quasi unum pallium a £ergo portant, et nuditatem patris neque intuentur,

quia in Christi necem

non

consentiunt,

et tamen

honorant

uelamento, tamquam. scientes unde sint nati, ut essent filii mi2320

sericordiae qui fuerant in prima natiuitate filii irae. Medius autem filius, id est bopulus Iudeorum, qui ideo medius est quia nec primatum apostolorum tenuit nec ultimus in gentibus credidii, uidit. muditatem.

232

atris,

quia consensit

in necem

Christi.

Bene autem dicitur de duobus illis quod faciebus auersis uerecunda patris uelauerint, uelut quibus factum sceleratae uineae displicuerit. Quae uidelicet uinea, id est gens Iudea, quantum a nobilitate paterna degenerauerit, tempore dominicae passionis mystice signatum est, cum sitienti in cruce Domino acetum pro uino obtulit; sitiebat enim ille fidem ac dilectionem gentis eiusdem, sed illa pro suauitate fidei ac 2304-2306 Aug. CF XII, 25 (CSEL 25, p. 350-351 ; PL 42, 266). 2308-2309 I COT T22e 2309-2322 Aug. CF XII, 23 (CSEL 25, p. 550-351 ; PL 42, 266). 2311-2314 I Cor. i, 24-25. 2320-2322 Colos. i, 18.

2294 uerendam P 2296 iafed B 2299 uerilia patris P 2300 nudata ozz. P 2302 habuere P 2303 qui per P 2305 quia] qui add. B 2307 quod P 2310et]inad4. BP — figurate B — 2311 24 Jic resuzi? — et gentibus] atque Graecis Vul. 2312 sapientia D 2313-2314 et sque hominibus oz. AB 2316 at ergo B- non P 2317 necem xpc P 2320 populus id est fllius — P

2322 nunitatem D 2324 uetenda .4 uclauerunt P 2325 uidelicet oz. AB 2326 degenerat P 2327 consitienti 41! 2329 dilectione P genus B

PE II2

138 2330

24-25

feruore potauit. Euigilans autem Noe ex uino, cum fecerat

232)

aca

ei filius

suus

ait,

minor,

infidelitatis

didicisset quae

Maledictus

Cha-

naan ; seruus seruorum erit fratribus suis. Euigilans ex uino Noe progeniem eius a quo inrisus est maledicit ; eos uero qui se ut patrem honorauere benedictione debita remunerat.

y t5o

IN GENESIM II, ix,23-27 dilectionis, acredine illum odii atque

Et Dominus,

iuxta uocem

Psalmi, cum

dormisset

in morte ac resurgeret inmortalis, percussit omnes aduersantes sibi s?ne causa, dentesque peccatorum contriwit ; super populum 2340 uero suum benedictionem perpetuae salutis profudit. Non solum autem Chanaan maledictioni sed etiam seruitio fratrum suorum subicitur. Quid est enim aliud hodie gens vpsa, nisi quaedam scriniaria Christianorum, baiulans legem et frophetas ad testimonium adsertionis ecclesiae, ui mos homoremus er 2345 sacramentum quod. nuntiat illa per literam ? Deus Sem ; sii Dixitque, Benedictus Dominus primogenito filio Sem in Diximus Chanaan seruus eius. populo collecta ico israhelit ex quae , ecclesiam am Noe primitiu est, in Iapheth minimo filio electionem gentium quae secuta 2350 est esse designatam. Vnde et recte dicitur, Benedictus Dominus Deus Sem. Quamquam enim si Deus omnium gentium, quodammodo tamen proprio uocabulo et in ifs/s iam gentibus dicitur Deus Israel ; et unde hoc factum est, nisi ex benedictione Iapheth ? In populo enim gentium orbem terrarum occupauit ecsubsequenter. 2555 clesia. Hoc prorsus fraenuntiabatur cum dicitur ulis tabernac in. habitet et Dilatet Deus Iapheth, Sem. In tabernaculis quippe Sem habitet Iapheth quia in fide patriarcharum et prophetarum — in scripturis propheticis, in sacramentis legalibus spiritaliter intellectis — peregrinatur 2360 ecclesia in terris. Tabernaculis namque in bello uel itinere uti solemus, et in tabernaculis israhelitici populi nos, qui de gentibus ad Christum uenimus, habitamus, quia nimirum quandiu in huius uitae uia positi celestem patriam suspiramus, quamdiu contra insidias antiqui hostis, Christo duce atque ad2365

iutore, certamus, necesse est ut semper antiquorum patrum 2337 Ps. iii, 6.

2338-2339

25, p- 350-351 ; PL 42, 266).

Ps. iii, 8.

2342-2345

Aug. CF XII, 23 (CSEL

2350-2355 Is. QVT I, 7-9 (236).

2340 perdentesque oz. 7AB 2339 sine causa sibi — P 2333 ait oz;. B 2342 etiam] et cetera P 2341 maledictionis B, maledictione P fundit B 2346 Deus 2345 nuntiat ozz. P hodieque gens B, hodie enim aliud — P

2351 Deus? 2350 et oz.P 2349 ptiminimo P 2344 filio oz. P om. 4À sit oz. B om. 4A 2352 in om. A 2354 ecclesiam 4 2383 factus B 2353 inhabitet B diceretur AP 2355 praenuntiatur 77 2359 quae P 2363 2361 solemus uti — P ecclesia petegrinatur — P intellectus B celestam P 2364 diuque P duce oz. P

PL If

IN GENESIM

2370

2380

2390

digo

alludens

ad nomen

ipsum,

dicit Noe, Dilatet

Deus Iapheth, id est latitudinem. Bene autem quod dictum fuerat de Sem repetitur et de Iapheth, Srtque Chanaan serwus eius, quia nimirum utroque populo credentium Iudei perfidi, quamuis impia mente salutis praebent obsequium — non solum in eo quod auctoritate sacrorum uoluminum eos iuuant atque in fide corroborant, uerum etiam in illo quod eos, quantum ualent, insequuntur, quia uidelicet insequendo propter iustitiam altius eos participes aeternae beatitudinis reddunt, necnon et in eo quod ostensa suae duritiae cecitatis maiores gratias illos suo redemptori atque inlustratori reddere monent. Cui nimirum populo nomen Chanaan, quod interpretatur "commotio,"

2385

'.

dicta pariter et facta et opera in exemplum uitae et professionis teneamus. Quatenus horum auctoritate protecti, certius ac securius ad palmam remunerationis perfecto agone tendamus. Congruit autem profectibus sanctae ecclesiae, quibus orbem impleuit totum, etiam nomen Iapheth, quod "latitudo" dicitur ; unde

2215

II, ix,27

aptissime

conuenit.

Non

enim

potest

dicere,

Statuil swbra betram pedes meos, ei direxit gressus meos. Sed incertus et fluctuans semper in motu est. Notandum autem etiam iuxta sensum litterae quod non frustra Cham peccante non ipse sed filius eius Chanaan maledicitur, maxime cum non ipse primogenitus Cham sed ultimus esset filius. Scriptum quippe est, Pili; Cham : Chus et Mesraim et Futh et Chanaan. Praeuidebat enim pariter in spiritu quod progenies Chanaan amplius multo quam cetera stirps filiorum Cham esset peccatura, ideoque digna futura quae uel maledictione periret uel seruitio subacta gemeret. Quod Sodomorum maxime qui de genere Chanaan exiere uel scelere nefando uel horrenda ultione

probatum est ostensum, et exterminio siue seruitio Chananeorum quod, egressa de Egypto plebe Israhelitica quae de styrpe Sem descenderat, perpessi sunt. De Chus namque Ethiopes, de Mesraim Egyptii, de Futh orti sunt Lybies, quod ipsa earundem gentium apud Hebreos usque hodie uocabula testan2400 tur. De quibus omnino nil talis flagitii uel uindictae, quale 2595

2369-2374 Hier. HOG ix, 27 ; Aug. DCD XVI, ii, 1 (CC 48, p. 498-499 ; PL 41, 471);ls. QVT' I, viii, 10(256). — 2382-2383 Hier. IHN 4, 15 ; cf. Aug. EPs CIV, 7 (CC 40, p. 1539-1540 ; PL 37, 1394). 2391-2400 Hier. IHN 4, 145 8, 15; 6, 11; £f. Is. Ezyz. 1X, ii, 10.127.

2366 pariter ozz. /Á et facta os. P 236? eorum 4 profecto P 2372 latitudine P autem oz. JAB

iudaei qui B 2346 offensa sua dutitia zz super P 2386 et APO 2391 esset 2400 nihil z

circitius P 2368 2313 caan P 2374 quod] pro P iubant P 2317 etiam] tamen B 2380 2381 illo B, illum P atque inlustratoti oz. B 2384 P Cham oz. B 2389 filii autem 4 chus saba et cham — P 2393 generatret DB 3399 uocabulo B

PL II4

IN GENESIM II, ix,27-29

140

de Sodomitis et Chananeis scriptura refert. D:latiui quoque

Deus Iapheth, ut habitaret in tabernaculis Sem, et esset Chanaan

2405

seruus eius, cum Greci siue Romani, exorti utique de genere Iapheth, regna Asiae, in quibus posteri Sem habitabant, possiderent, et inter alia Chananeos quoque sibi tributarios facerent. Vixit autem Noe post diluuium trecentis quinquaginta annis, el impleti sunt omnes dies eius non-

et mortuus sí. geniorum quinquaginía annorum, arcam intrauit, exactis quibus Noe, 2410 Sicut sexcenti anni uitae

perfectionem designat fidei ac professionis eorum qui gratia celestis et perpetuae mercedis ecclesiae sacramenta subeunt, ut supra docuimus, sic etiam trecenti et quinquaginta anni quibus post diluuium uixit magnam eorum perfectionem figufideliter Domino

ad

2415

rant, qui, perceptis uitae sacramentis,

2420

ri nisi in cruce Domini nostri Iesu Christi. Vnde et Gedeon, Domino iubente simul ac iuuante, cum trecentis uiris innu-

2425

2430

mortem usque deseruiunt. Diximus enim quod trecenti, quia per "tau" litteram Grece notantur ("tau" uero in figura crucis scribitur), illorum aptissime typum gerant, qui nesciunt gloria-

merabilem Madianitarum superauit exercitum, docens figurate quod fide dominicae crucis aduersantia nobis et mundi huius et uitiorum nostrorum essemus bella uicturi. Quinquagenarius uero numerus, quia figura designat requiem, legis scriptura docet quae anno semper quinquagesimo uniuersum Dei populum maximam habere remissionem laborum omnium ac séruitorum libertatem sanxit. Ideoque certi gratia mysterii Noe post diluuium trecentis quinquaginta annis uixit, ut insinuaret nos, accepto baptismi lauacro, labores pro Domino sustinere in spe supernae quietis ac felicita-

tis debere. Vixit enim trecentis annis, ut simus in tribulatione patientes ; uixit et quinquaginta, ut simus et spe gaudentes. Verum quia septies quinquageni faciunt trecentos quinquaginta. Septenarius autem numerus gratiae sancti Spiritus ; quin2455 quagenarius uerae requiei, quae per eundem Spiritum electis tribuitur, typice congruit. Possumus et ita numeri huius sacramentum interpretari, quod ille qui post diluuium trecentis quinquaginta annis uiuat, qui toto tempore accepti baptis2401-2403

Gen.

ix, 27.

2412-2413

Szpra ii, 1469-1493.

2420-2421

Iudic.

vii, 7.

2401 ilatauit 74

2402 iapheth deus — P 2405 alios B 2411 designant 2414 magna B 2416 quia oz. 74, quae P 2417 figuram 7AB 2418 gerunt 4 2421 manidiatarum B 2424 per figuram P?z designet zz 2429 lauacro baptismi — P 2433 quia] q. P quinquagens P 2434 spiritus sancti - P — 2435 uero .4P 2436 muneti B 2434 qui oz. .AB quia P

77, designem B

gratiae z7

IN GENESIM

II, ix,29

IA4I

matis, adiutus dono spiritali, pro aeterna in caelis requie 2440 laborare non cessat. Felix qui mortem uidebit carnis, immo de morte transiet ad uitam, quae sola uera est uita dicenda,

qui cursum uitae praesentis tali perfectionis summa compleuerit. Amen. Explicit Liber Secundus. 2439 adiutos P!, ablutos P? dono] de oleo P felixque BPz 2441 uere J4

caelis] ecclesiis P

2440

PL IIS IPIS

116

LIBER

TERTIVS

Hae generationes filiorum Noe — Sem, Cham, et Iafeth, natique sunt eis filii post diluutum. Filis Jafeth : Gomer et Magog et Madai, Iauan et Tubal et Mosoch et Thyras. Series stirpis Noe a minimo eius ; filio incipit et in maximo completur. Quae scripturis sanctis est usitata locutio, mystice significans quod minor populus gentium Christo in carne ueniente praeferendus esset in fide maiori populo Iudeorum. Filii autem filiorum Noe qui commemorantur creduntur singuli singularum gentium progeniro tores extitisse, qui ita inter se orbem diuiserunt ut Sem primogenitus Asiam

:5

20

2; xi

3o x,4

obtineret, Cham

secundus

Africam,

Ia-

feth ultimus Europam - ita dumtaxat ut, quia maior est, multo Asia terrarum situ quam Europa uel Lybia ; progenies Cham et Iafeth etiam nonnullam in Asia portionem teneret. De Iafeth ergo septem filii nati sunt qui possederunt terram $n Asia ab Amano et Tauro, Syriae Coeles et Ciliciae montibus usque ad fluuium. Tanaim ; (n Europa uero usque ad Gadira, nomina locis et gentibus relinquentes, e quibus bostea inmutata sunt nomina $lurima, cetera permanent ut fuerunt. Sunt autem Gomer Galatae, Magog Scythae, Madai Medi, Iauan Iones, qui et Greci (unde et mare Ionium), Tubal Hiberi, qui et Hispani ab Hibero flumine hoc uocabulo nuncupati (e quibus Celtiberi, licet. quidam Italos suspicentur), Mosoch Cappadoces, wnde et urbs apud eos usque hodie Mazecha dicitur, quae et Caesarea ab Augusto Caesare dicta est. Porro septuaginta interpretes Capturim Cappadoces arbitrantur, Thiras Thraces, quorum non satis inmutatum uocabulum est. Porro filii Gomer : Ascenez et Rifath et Thogorma. Ascenez Sarmate quos Greci Riginos uocant. Rifath Paflagones, Thogorma |Phryges. Filii autem Iauan : Elisa et Tharsis, Cethim et Dodanim. De Ionibus, id est Grecis, nascuntur Elisae, qui

uocantur Elides, unde et quinta lingua Greciae eolis appellatur, quam illi *benten dialecton" uocant. Tharsis Iosephus Cilicas III, 1-386 Cf. Ios. :4n/. I, v-vi (138-143); Filastrius De Haerer. cxxi (CC. 9, p. 284-286 ;PL 12, 1244-1247). 15-2? Hier. HQG x, 2. 21-22 Is. Efym. IX, ii, 29 ; XIV, iv, 28. 22-24 Hier. Esai. XVIII, Ixvi, 18-19 (CC 75 A, p. 786787; PL 24, 666-667). 32-41 Hier. HQG x, 4-5.

III, 1 hae sunt Vulg. filiorum P 8 et iauan Vulg. tubul P 4-5 filio eius — 4 6 signans P 8 maiore P 11 et cham 13 libra B 16(2) Pl, amartauto P? ^ coeles syriae — 24 17 tanaium ;4B, tanau P? ( ?) P1 18 nomina ozz. Hier. e] ex z 19 et cetera zz 20 schitae B sauan P 22 e] a Hier. 24 magica P cessaria P 26 captorim Hier 29 ascheneth J4 reginos 24 Hier. nifath P, riflat B paflagonis AP 80 et thogotma B firges P 81 caetim 44, cetthim Tuis. 32 donadim jpt 33 uocatur B Aeolides Hier. linguae B grecae BP

PL IIS

IN GENESIM

III, x,4-7

I43

55 arbitratur, "thar" aspirationis. litteram "witiose a. posteris in "tar" dicens fuisse corruptam — unde et metropolis eorum ciuitas —PL Tarsus appellatur, Paulo apostolo gloriosa. Nonnulli Tharsis 1:16 unde aurum Salomoni deferebatur Indiae putant esse regionem. Cethim Cethi a quibus usque hodie urbs Cypro Citium 4 o nominatur, Dodanim Rhodii, melius enim legitur "Rhodanim" siue "Rhodim,"

[ori

ut septuaginta interpretes transtulerunt, et in

libro Hebreorum nominum etiam noster interpres posuit; similitudo enim litterarum ''daleth" et "res" hunc apud Hebreos saepe facit errorem, ut alia legatur pro alia. Est au4; rem Rhodus Cycladarum maxima, et in Ionio mari quondam urbs potentissima naualique certamine gloriosa, et propter tutissimum portum mercatorum omnium receptaculum. Ab his diuisae sunt insulae gentium in regionibus suis unusquisque secundum linguam | et famijoliam in mationibus suis. Legamus antiquorum historias e£ widebimus omnes paene insulas et totius orbis liora lerrasque mari wicinas Grecis accolis occupatas, qui, ut supra diximus,

ab Amano

et Tauro montibus

omnia maritima loca

usque ad oceamum possidere Britannicum. Dum uero dicitur, 5 v^ Vnusquisque secundum linguam et familiam in nationibus suis, liquido ostenditur quia iuxta opinionem uulgatam singuli qui hic commemorantur filii Noe uel nepotes filiorum Noe singulas gentes siue cognationes diuersarum facere linguarum. Nam eadem sententia, enumerata quoque stirpe Cham siue 6o Sem, de uarietate generationum linguarumque subinfertur. Filii autem Cham : Chus et Mesraim et Futh et Chanaan. Chus hodieque ab. Hebreis Ethiopia nuncupatur ; Mesraim Egyptus, Futh Libies (a quo et Mauritamiae fluuius usque in raesens Futh dicitur, omnisque circa ewm, regio 6 Futhensis)... Porro Chanaan obtinuit terram. quam |Iudei deinceps bossederunt eiectis Chananess. Filii Chus : Saba et Heusla et Sabatha et Regma et. Sabatacha. Saba a quo Sabei (Virgilius, "Solis est," -

40-42 Hier. Ezech. VIII, xxvii, 13-14 (CC 75, p. 367-368 ; ed. Vallar. V, 312). 43-47 Ibid. 15-16 (CC 75, p. 368-570 ; ed.*Vallar. V, 3123). 44-47 Cf. Plin. NH IV, xxiii, 71 (p. 331) ; Oros. His/. I, ii (695). 50-54 Hier. HQG x, 4. 62-66 Hier. HQG x, 6. 68-70 Vergilius Georg. ii, 117 ; 7Aen. i, 417.

35 thar] thetam 24 Hier. in oz. P 36 tar] tau 4 Hier. 37 tarsis! z; 38-39 regionem esse — B 39 cethi ozz. A, citii Her. urbs et ipso citium P cypti Hzer., cipri cithis 44, cyptotium zz ^ cethim a quibus cithici hodie nominantur 24? 40 donanim P 41 inpraetes P 43 deleth P 44 fecit B — 45 herodus B, hrodus P 49 linguam suam zz Vig. familias suas Vzulc. 52 terrisque P a graecis zz 56 qui AP, quod B 5? quique B filii enim 4B 58 gentes singulas — ;4 fecere 74» 6* sabata B eirila P recma JABP

I44

IN GENESIM III, x,7-9

inquit, "thurea, uirga Sabeis...

Centumque

Sabeo thure .calent

arae"). Heuila, a quo Getuli, im parte remotioris Africae, eremo coherentes. Sabatha, a quo Sabathani, qui nunc Astabari nuncupantur. Regma uero et Sabatacha paulatim antiqua uocabula perdidere ; et quae nunc pro ueteribus habeant ignorantur. Attamen ex eo quod in uisione Tyri dicit Hiezechiel wenSaba et Regma, siue ut septuaginta interpretes dixerunt, ditores 75 Regma, ipsi negotiatores tui, uidetur etiam ille suam gentem fecisse ;et quia iungitur Saba, uicinam prouinciae huic eius esse regionem. Filii Regma : Saba et Dadan. Hic Saba per "sin" a quo diximus 8o litteram. scribitur, supra uero ber "samech," appellatos Sabeos. Interpretatur ergo nunc Saba Arabia. Nam in septuagesimo psalmo ubi nos habemus, "Reges Arabum et Saba munera offerent,' in Hebreo scriptum est, "Reges Saba et Saba" — brimum nomen ber "sin," secundum per "samech," 85 quae nostrae litterae similis est. Dadan gens est Aethiopiae in laga. occidentali Porro Chus genuit Nemrod. Ipse coepit esse po-

79

s«ofl

;,8-9

lems

9o

95

100

4m

lerra,

ei erat

robustus

wuenator

coram

Do-

mino. Progenie Sem et Iafeth in uitae simplicitatis innocentia permanentibus, nascitur de stirpe Cham maledicta, qui statum humanae conuersationis nouo uiuendi genere peruerteret. Dum singulari potentia elatus, primum uenatu uiueret ; dein, collecto exercitu, insolitam in populos tyrannidem studuit exercere. Denique in sequentibus regnum habuisse et ciuitates maximas aedificasse legitur, quod quia primus ipse fecerit testatur scriptura. Quae ait, Ipse coepit esse potens ; coepit" enim quia primus fecit, "potens" autem erat in terra quia, neglectis celestibus in quo iusti sunt potentes, infima querere et in his spem ponere didicit. Ab hoc exiuit jrouerbium : Quasi Nemrod vrobusius wenator coram Domino. Ideo in prouerbium uersa, quia insolita seculis eius facta fuere. Quod uero additur coram Domino exaggerandi facinoris causa est, quia uidelicet 44-15 Ezech. xxvii, 22. 29-86 Hier. HQG x, 7. Cf. Hier. HQG x, 8-10; Is QVT I, viii, 12 (237).

82-83 Ps. Ixxi, 10. 87-92 98-99 Cf. Act. vii, 22.

70 heiula P ietuli B parte] pace P 72 nominantur Hier. recma JA, rama P, e£ infra *3 prouectionibus 74! ignoratur 74?B 756 rema B ?9 filii sabà recmà et dadanus ;4 saba recma Pz dadanim B, dadanus AP saba oz. P sin ozz. B 81 ergo] et P nunc ozz. 44! 82 septuagesimo ptimo psalmo 4 83 munera dona P Vulg. offerent] adducent lig.

84 sameh P 8B est! oz. A 87 nimbrod P 89 progenies B simplicitate 74 89-90 innocenciae P 90 permanenti zz maledicti 4, maledictus n 91 generi P 92 singulare P 93 in ozz. P 96 prius P ipse om. JA caepit ipse — 4 100 nembtrod P, e£ infra 102 insolata B

PL 117

IN GENESIM III, x,9-10 IO

A

Er o

145

satis temerarium fuerit et superbum, ut coram Domino, qui de caelo prospicit super filios hominum, taliter uiuere homo in terra praesumeret ; ex quo nimirum prouerbio patet quia multi tempore illo fuere qui talia facere metu superni respectus uitabant, quamuis alia editio habet, Quase Nemrod gigans uenator contra Dominum. Ex ambiguo quibbe Greco, quod est "enantion," utrumque potest interpretari ; denique 2n $salmo ubi canimus, Ploremus coram Domino qui fecit nos, hoc uerbum est "enantion. Cyriwm." Hoc et £n libro Iob ubi scriptum est,

In furorem. erupisti contra Dominum. Facilis ergo patet intellectus de gigante, quia robwstus fuerit wenator brutorum II ^ animalium, quasi homo potens ; sed quasi homo impius contra uoluntatem conditoris uitam duxerit superbam. Fuit autem principium regni eius Babylom et Arach et Achad et Chalanne 4m terra Sennaar. In sequentibus quomodo sit facta Babylon plenius intimatur; I2 o sed hic praemittitur quod ibi reticetur, quia ciuitatis illius et turris superbissimae Nemrod auctor extiterit. Principium autem regni eius fuit Babylon, quia uel prima ciuitatum. eius condita uel metropolis regni illlus pro sui magnitudine ac decore est habita. Arach uero ipsa est quae nunc Edissa. 125 Achad quae munc Nisibis, ciuitas Mesopotamiae ; Chalanne quae nunc Seleucia, a Seleuco rege, uel certe quae nunc et Esifon appellatur. Quod autem additur i« terra Sennaar, ad omnes easdem quattuor uidetur pertinere ciuitates. Sennaar quippe tantae latitudinis esse campus perhibetur, quae et ipsam 15 o Babylonem, et alias urbes non paucas facillime caperet. Quia uero Babylon cum ciuitatibus quarum caput est, superbam huius mundi gloriam, quae confusioni obnoxia est, designat ;

Babel enim confusio dicitur. Recte conditor eius ipsum malorum omnium caput diabolum figurate denuntiat ; cui etiam 108-109 Aug. DCD XVI, iii (CC 48, p. 501-502 ;PL 41, 480). 109-113 Aug. DCD XVI, iv (CC 48, p. 504-505 ; PL 41, 482-483). 111-112 Ps. xciv, 6.

112-113 Iob xv, r3, secundum Septuaginta ex Aug. libro.

118-124 Aug. DCD

XVI, iv (CC 48, p. 504-505 ; PL 41, 482) ;Is. QVT I, ix, 1-2 (237). 124-127 Hier. HQG x, 8. 127-128 Cf. Dan. i, 2 ; Zach. v, 11 ; Esai. xi, 11 ; Ios. 24s. I, iv, 5 (119). 128-130 Hier. In Zach. I, v, 9-10 (ed. Vallar. VI, 820). 130-132 Hier. Esai. IV, x, 5-11 (CC 73, p. 135 ; PL 24, 134-135). 133 Gen. xi, 9; Is. QVT I, ix, 1 ; Aug. DCD XVI, iv (CC 48, p. 504-505 ; PL 41, 482-483) ; xi, 1 (CC

48, p. 515 ; PL 41, 490) ; e£ passiz ; los. /Anf. Y, iv, 5 (117). XxxIv, 128 (436-438) ; Otos. His. II, vi.

106 111 118 m AB, On.

133-136 Amb. INoe

terram P

107 respectus] tegis 24 108 quasi oz. ;4 109 grego P coram] ante V/zir. 114 fuerat P 116 duxerunt P! supetbiam P! archad P, e£ infra 120 hic oz. P hoc quod P ciuitas zz, ciuitates 125 nisibi 44B, nisibi in P!, nisisibi in P? 126 a seleuco oz. P isifon efison P, kvgoubov Hier. 129 ipsa B 132 confusione P 133 recte 134 diabulum P

CC,

II8 4.

II

PI 118

439

IN GENESIM III, x,10-11 num uel profugum uel trans135 Nemrod uocabulum, quod tyran Tyrannus est enim quia t. congrui gressorem sonat, apte diuinitatis ac regnum arcem ns rebella orem condit contra orbis obtinere contendit ; profugus est quia, de caelo lapsus et a persistentium in suo statu angelorum societate deiectus, auctoris 140 miser nimis exsultat; transgressor quia uoluntati imnon ris uenato obedire contempsit, cui persona quoque suarum mundi huius silua in e merito aptatur. Ponit namqu pedicas insidiarum atque homines sua natura et ingenio mundos quasi ceruos et capreas decipiendo uenatur ad mortem hominum 145 — contrarius nimirum illis uenatoribus, qui animas hant pertra uitam ad ut nt, quaeru capere na doctri ob id sua aeternam. Quibus Dominus loquitur, Venite, inquiens, $osí me, et faciam uos fieri piscatores hominum. Quorum ob id patria 146

Bethsaida,

id est "domus

uenatorum,"

dicta est, quoniam

homines erant uenaturi ad uitam. Est autem Nemrod filius Chus, quod interpretatur "Aethiops," quia nimirum antiquus hostis semper de obscuro perfidorum populo per exsecutionem doctrinae siue operationis nequam quasi recens nascitur. A quo et usque hodie manet prouerbium ut dicatur : Quas? . Cum imitantibus 155 Nemrod robustus wenator coram Domino diabolum his qui sunt ex parte illius dici possit uerissime, quia tales cum animas hominum suo uel uerbo uel exemplo uenantur ad interitum, antiqui transgressoris ac deceptoris facta sequantur. 160 De terra illa egressus est Assur, et aedificauit Nàniuen et plateas ciuitatis. De terra illa de terra Sennaar dicit, de qua Assyriorum pullulauit imperium. Qui ex. nomtne Nini Beh filii Ninum condiderunt urbem magnam, quam Hebrei appellant Niniuen. Sane quia tacere uidetur scriptura unde Assur ortus sit, a quo Assyriorum gens nasceretur, sed tantum de qua terra exierit ad construendam Niniuen uel alias quas commemorat ciuitates dicere, nonnulli patrum intellexerunt hunc esse Assur filium Sem, de quo in sequentibus legitur. Sed siue idem siue alius Assur fuerit, constat quia 170 primum in terra regnum Babyloniorum, secundum Assyrio-

150

148-149 Cf. 147-148 Matth. iv, 19. 140-14? Aug. Serz. LI, i, 2 (333-334). 151 Hier. IHN 4, 14; Amb. Noe 149 Hier. IHN 60, 21-22. 161-164 Hier. HQG x, 11 ; Is. Ezyz. 154-155 Gen. x, 9. xxxiv, 128 (436). 164-172 Aug. DCD IX, ii, 5 ; cf. XIV, iii, 10; Gen. x, 22; I Par. à, 175 iv; y. XVI, iii (CC 48, p. 501-502 ; PL 41, 480).

Ioh. i, 44.

146-147 aeternam peruenator P 144 quasi] quos B 140 nimis] inamis B 151 aethos P 150 uenturi B, uentumi P 148 patriam P trahant c 160-161 ciuitatem niniuen 24 156 potest P 152 popso 244, populos B 169 idem assur siue alius — P 163 ninum om. 44 162 qui] quod Hier. 170 regnum oz. 74 assut oz;. B

PL 119

IN GENESIM rum,

3-14

quorum

metropolis

III, x,11-18

erat Niniue, de eadem terra prod-

euntium fuerit. At wero Mesraim

genuit

Laabim,

et Fethrusim

Nepthuhim

I47

Ludim

et Amamim

et

et Chesluim,

de

17 vA quibus egressi sunt Philistim et Capturim. Magis haec gentium quam hominum singulorum uidentur esse uocabula, cum dictum sit manifeste, Et Chesluim de quibus egressi sunt. Phalistim. Nam et cuncta in "im" desinunt, quod 18 o

18

^

5-18

est proprium numeri pluralis apud Hebreos in genere masculino, sed et interpretata pluralem magis numerum quam singularem significant. Sunt autem Laabim Libies, Philistim Palestini, Capturim Cappadoces, ut in libro nominum Hebreorum iuxta opinionem septuaginta interpretum positum inuenimus. Ceterarum, quae nunc habeantur ignota, sunt nobis gentium uocabula. Possederunt autem terram a Gaza usque ad terminos fines Egypti. Chanaan autem genuit Sidonem primogenitum suum, seum,

190

297

20 o

205

Hetheum et Iebuseum Eueum et Araceum,

et. Amorreum, GergeSéineum et. Avradium,

Samariten et Amatheum. A Sidone primogenito Chanaan urbs in. Foenice insignis Sidon uocatur, olim terminus Chananeorum ad aquilonem. Araceus Arcas condidit, oppidum contra Tripolum in radicibus Libani situm. A quo haud frocul alia ciuitas fuit nomine Sine, quae postea uario euentu bellorum euersa nomen tantummodo loco risiimum reseruauit. Avaddi suni qui Aradum insulam possederunt, angusto freto a Foenicis litore sebaratam. Quae uidelicet insula, in uicinia Tyri posita, tuta esse ciuitas, et contra se positum oppidum Antaradum habere usque hodie cernitur. Samari Emissa nobilis Syriae Coelis ciuitas. Amath usque ad. nostrum tempus tam ab. Assyrüs quam ab Hebreis, ita ut apud ueteres dicta fuerat, appellatur. Hanc Macedones, qui bost Alexandrum 4n oriente regnauerunt, Epiphaniam nuncupauerunt. Nonnulli Antiochiam ita appellatam $utant. Reuera autem duae fuere Amath ciuitates, una Amath magna, quae nunc Antiochia nominatur — magna 182-184 Hier. IHN 172. 185-186 uide supra ii, 1618. 190-204 Hier. 194 Ezech. xxx. 195-199 Plin. NH Ezech. xii, 12-13 ;IV Reg. xxv, 7. xxxiv, 8; Ios. xiii, 5 ; Ezech. xlviii,

Hier. HQG x, 15-14. 188 (Ammorreum) HQG x, 15-18 ; cf. Ios. Anf. I, vi, 2 (141). V, xx, 17 (78) ; cf. IMac. xv, 23. 205-208 205-207 Plin. NH V, xxvii, 22; Num. 13-21.

173 at] ad P 174 neptum JA, nepthunim P fethusim ;4 chasluim Vg. 175 capthorim l/ze. 186 ad oz. P extremos zz Vulg. finis P, et fines z,om.B 190 samaraeum T/zjg. 191 in foenice] fenicis 74 193 aut P!, haut P? 194 sim P 195 subuersa Hier. locum B aradi P 197 sepatatum P 198 tota AB se positum] sepotatum 74 positum ox. B 199 coelis ozz. zz 200 semath 74, aemat B ab oz. P! 201 hebris P 202 regnauerant ;4P 203 noncupauetunt P ita om. JA 204 aemath JA, et infra

PL 120

148

2I

IN GENESIM III, x,18-21

autem ad distinctionem minoris Amath, quae appellatur Epiphania, in qua a Nabuchodonosor oculi Sedechiae excecati sunt. a wuenientibus Faciique sunt termini Chanaan ris imgredia donec Sidone, Geraram usque Gazam, Sodomam et Gomorram et Adamam et Seboim usque Lesa. Pro Lesa antiqua translatio habet Lice. Ipsa es? autem quae unc Callirhoe dicitur, ubi aquae calidae prorumpentes n mare Mortwwum defluunt. Sidon ergo erat terminus Chananeoad aquilonem ; Gerara ad meridiem ; Gaza iuxta EgypIX rum tum.

De Sem quoque nati sunt, batre omnium filiorum Heber, jraire Iafeth maiore. Fratrem Iafeth dicit, fratrem uero Cham eum esse reticet, quia quos in fide pietatis 220 unanimes nouit, eos iure fratres uocandos intellegit. Perfidum uero, quamuis eisdem parentibus natum, a fraterna iustorum societate demonstrat alienum. Videtur autem haec sententia designari quod cum multi de Sem nati filii multos populos procreauerint, illa tamen progenies specialius eius sit fidem ac ad Habraham ac populum 22 ^ pietatem secuta, quae per Heber proprie, id est omipsorum et Vnde Hebreorum. descendit nium filiorum, Heber pater appellatur. Denique soli in constructione turris, ut scriptura dicit, "labio uniuersae terrae" An domo Heber, qui illa aetate fuit, ut in sequentibus legitur, 230 prima humani generis loquela remansit, quod nomina sequentis aeui hominum Hebrea manifeste probant illo, ut credendum est merito, quia fidem proaui Sem cum sua domo secutus a coniuratione superbi operis sese inmunem seruauerit. Neque enim frustra Abraham Hebreus appellari elegit, sed huius Seth uitam imitari nouerat, huius uocabulum et II quia sibi habere cognomen et suis in posterum relinquere uoluit.

212-216 Hier. HQG x, 19. 213 Plin. NH V, xvi, 15 (72). 214-215 S7c supra iii, 191-192. 215-216 Hier. IHN 124, 15-17; I25, 17 544. 222-236 Aug. DCD XVI, xi (CC 48, p. 514-515 ; PL 41, 492) ; cf. iii (CC 48, p. 508-509 ; PL 41, 480-481) ; QDG I, xxiv (CC 55, p. 8 ; PL 34, 552) ; Rerract. ii, X6 (CSEL 56, p. 84-

85 ; PL 32, 656) ; cf. Filasttius De Haeres. cv, 4 (CC 9, p. 269 ; PL 12, 1220). Gen. xi, 9. 234 Gen. xiv, 13.

238

20? nabugodonosot;4, nabocodonosor P ^ sedechis B?, sedchiae P? 209 facti p uenibus B! 210 usque ad B 211 gomorram et ad ethmam et seboim -AB ^ adama B 213 callishoe 4B, callir noe P 214 profluunt P 217 pattis Pz: 219 quia oz. P 220 iure] uero AB 222 hac z 224 procreauerunt P 224-228 denique usque labio ozz. P 229 domu P 231 hebrea om. A 232 proaui Sem] prouiso P 233 coniurationis B 234 abraham om. B eligit B? 235 huius?] est huius B

IN GENESIM III, x,22-29

149

Filii Sem : Elam et Assur et Arfaxat et Lud et Aram. Hi ab Euphrate fluuio partem Asiae usque ad Indicum oceanum, tenent. Est autem. Elam, a quo Elamitae, principes 240 Persidis. De Assur ante iam dictum est, quod Ninum urbem condiderit. Arfaxat a quo Chaldei. Lud a quo Lydia. Aram a quo

Syri, quorum, metropolis est Damascus. Nam hebreo sermone Syria dicitur Aram. Fihi Aram : Hus et Vl et Gether et Mes. Hus 245 Traconitidis et Damasci. conditor inter. Palestinam et. Coelen Syriam tenuit brincibatum. Vl a quo Armeni. Gether a. quo Acarnit siue Carii. Porro Mes, ro quo septuaginta interpretes Mosach

dixerunt, uocantur. Meones.

At wero Aríaxad genuit Sala, de quo ortus est 250 Heber. Ab hoc Heber et Abraham et populus ex eo natus, ut praefati sumus, Hebreus cognominatus. Natique sunt Heber filii duo. Nomen uni Faleg, eo quod in diebus eius diuisa sit terra ; et nomen fratris eius Iectan. Diuisionem terrae eam dicit, quae in

255 confusione linguarum facta est. Vocauit filium Faleg, id est

6-29

"diuisionem," ut perpetuam in hoc posteris suis memoriam suae deuotionis relinqueret, quia nimirum, diuisis ob superbiam linguis perfidorum, ipse merito fidei primitiuam generis humani loquelam seruauerit. 260. Qui Iectan genuit Helmodad et Salebh et Asarmoth,

Iare et Adura

et Vzal, Decha

et Ebal

et A bi-

mael, Saba et Obhir et Euila et Iobab. Omnes isti fili Iectan. Harum gentium bosteriora nomina Hieronimus se inuenire non jotwuisse testatur : Sed usque in $raesens, in265 quit, quia procul a mobis sunt, uel ita uocantur ui rimum uel quae immutata sint ignorantur. Legimus autem supra quia Fison unus de quattuor paradisi fluminibus, quem nostri Gangen uocant et esse in India non dubitatur, circumeat omnem lerram Ewilath. Quae uidelicet terra ab hoc Euila

27o nomen accepisse uidetur ; narrat enim eum Iosephus cum fra-

238-242 Hier. HQG x, 22. 240-241 lide supra iii, 164 sqq. 242-243 Ios. "Ant. l, vi, 4 (144). 244-25? Hier. HQG x, 25. 250-2501 Supra iii, 237. 253-259 Hier. HQG x, 24-25 ; Ios. /4nz. I, vi, 4 (146). 263-266 Hier. HQG x, 26-29. 266-269 Supra i, 1543. 270-272 los. Az. I, vi, 4 (147) ; Hier. HQG X, 26-29.

237 et assut oz. zz 240 ante] autem B ninon P 241 lydia] india 74 245 traconitis /4 coeles P 246 sinam P!, sirie P? armeni P qua P 247 aranii 4, arnanii B, acarnanii Hier. 248 qui uocantur zz; 249 ad P sale V/zlg. 232 falet P, falec B, e? infra 2855 confusionem B lingarum j5 eum filium P 260 saleph qui genuit iectan helmodat et asatmob P 261 aduram Vujg. ural et decla Vj. decham 44 abimelech B 262 ebila JA4BP 264 non inuenite — .4 265 qui 4 — ' 266 sunt z 269 euila] euilath B

PE I2T

150

275

IN GENESIM

III, x,29-30

quae 10tribus suis a fluuio Cophere omnem Indiae regionem t quia narran m Dieru Verba et sed catur Hieira possedisse, ad£uleet Ophir, in nt abieru m Rubru mare per onis serui Salom quae as, sissim jretio runt inde aurum et ligna thina et gemmas se traxis ulum uocab Iectan filio esse Indiae regio. Et ab Ophir credibile est. Omnes isti fil: lecta.

us Ei facta est habitatio eorum de Messa jpergentib quia supra us Dixim . talem orien usque Sephar montem . Sem primogenitus Noe credentes ex antiquo Dei populo m undia uerec Cham 280 Iafeth credentes ex gentibus significet. populi patris deridens et ob hoc maledictus, illam eiusdem prius nec ns, remane medio in uelut quae, t, partem insinue us gentib cum cum suis contribulibus nec postmodum uoluit um ation habit loca et figuris ergo fidei socius existere. Horum inentissi285 aptissime congruunt. Filii quippe Heber, qui praeem usque Messa de mus posterorum Sem ostenditur, habitationem perhiisse extend Sephar r uocatu ad montem orientalem qui bentur. Messa est autem Indiae regio quae interpretata dicitur "elatio," quae non uituperabilem ac superbam, sed illam ur 290 magis extollentiam mentis significat ad quam nos hortat sursum quae , Christo cum is rexist consur S? dicens, lus, aposto sunt quaerite, ubi Christus est ad. dexteram Dei sedens ; quae sursum sunt sapite, non quae super terram. Mons uero orientalis quis, nisi ille est de quo Esaias ait, Venite, ascendamus ad Qui recte mons uoca295 montem Domini, ei ad domum Dei Iacob. orum appetitu ad infim ab entes ascend tur, quia omnes ad se lis mons quia orzenia Recte it. sustoll randa deside a celesti cunctis ad se confluentibus exortum uere lucis aperit. Recte etiam Sephar, id est "liber," cognominatur; ipse est enim 300 liber uitae, in quo sunt omnes thesauri sapientiae et scientiae absconditi, in quo electorum omnium nomina conscripta. Facta est ergo habitatio filiorum Iectan, qui interpretatur *paruulus," de Messa, id est "elatione," pergentibus usque ad montem orientalem qui uocatur "'liber," quia sancti quique priosequentes, de quibus dicitur, 505 rum iustorum humilitatem 248 Supra ii, 2349-2350. 946 Gen. x, 29. 273-276 III Reg. ix, 26-28 ; x, r1. 280-285 278-288 Aug. DCD XVI, iii (CC 48, p. 501-504; PL 41, 479-481).

Amb. Noe xxxiv, 126 (436) ; cf. Is. QVT I, viii (255-257). 156, 26.

291-293 Colos. iii, 1-2.

294-295 Esai. ii, 3.

288-289 Hier. DSN

302-303 Hier. IHN

BILTS.

274lingna P possederat P 242 hierie P regione P 291 cophino Ios. 281 designans P 279 populo dei — B thema 4, thiina DB, thuina P 286 post eorum P 284 habitationem B insinuat B 282 partem] autem P 297 desideria P uenite et Vulg. 294 dicit z 292 in dextera P Vulg. 301 omnium electorum — B est? oz. .A!BP, enim est 74? 299 sehar P sunt consctipta 44?, conscripta sunt 77 302 ergo] autem P 303 pet304-305 iustorum priorum — B 304 orientalem oz. P gentium P?

PL 122

IN GENESIM III, x,30-32.

ISI

Custodiens paruulos Dominus, in principio religiosae conuersationis mentem a terrenis contagiis subleuant, ut ad uidendam aeterni solis claritatem ascendere mereantur. Et de ipso libro uitae, qui est Dominus Christus, patefactis aeternae 3ro sapientiae paginis, instrui. Similiter de filiis Iafeth quod dicitur, Ab his diuisae sunt insulae gentium in regionibus suis,

nonne manifestissime etiam ipso nomine genéiwm per orbem ecclesias indicat ? Quae sicut insulae fluctibus maris, ita tumidis amarisque seculi procellis continue pulsantur, nec 31; tamen superantur ; et nunc quidem blandiente mundo quasi lenibus labuntur undis, nunc seuiente uelut in altum elatis aduersitatum fluctibus feriuntur, sed in suae statu fidei nihil-

ominus inuincibiles perdurant. At contra filii Cham principium regni habent in Babylone, id est "confusione," quae est in terra ;20 Sennaar, id est "fetoris eorum." Et hoc in "campo," quia neque montem contemplationis, qua superna inquirant, ascendunt reprobi, neque tranquillitatem intellectualium adeunt insularum, per quam labentis seculi curas altiori animi libertate transcendant ; sed in concupiscentiis tantum 32 ^ terrestribus effrenata gaudent petulantia circumferri ; quo nimirum principio condignus sequitur finis, dum dicitur, quia Facti sunt iermini

Chanaan

uenientibus

a Sidone,

Geraram

usque Gazam, donec ingrediaris Sodomam et Gomorram et Adamam ei Seboim usque Lesa. Sidon quippe 'uenatio moeroris" 55o dicitur, quia non alia hoc in loco debet intellegi quam ea. per quam hostis antiquus animas uenatur ad interitum. Vnde merito "uenatio moeroris" uocatur, quia omnes quos ceperit aeternis doloribus subicit, qualem Nemrod utique gigans, qui "robustus uenator" contra Dominum appellatur, significat. 355» De Sodoma et Gomorra et finitimis ciuitatibus nulli dubium quin sempiterna impiorum tormenta portendant. Hae familiae Noe iuxta bopulos et nationes suas. Ab his diuisae sunt gentes in terra post diluuium. Recenseat diligens lector ex ordine nomina hominum siue 34o populorum qui ex tribus filiis nati esse perhibentur, et inueni306 Ps. cxiv, 6. 311 Gen. x, 5. 318-319 Gen. x, 1o. $19 Gen. xi, 9. 320 Gen. xi, 2. 320-321 Hier. IHN ro, 16 ; Ios. 247. I, iv, 5 (119). 327-329 Gen. x, 9. 329-330 Hier. IHNN 23, 9. 333-334 Gen. x, 9; Aug. DCD XVI, iv (CC 48, p. 505 ; PL 41, 483) x, 3 (CC 48, p. 511-512 ; PL 41, 489). 335-336 Aug. DCD XVI, xxx (CC 48, p. 535 ; PL 41, 509-510).

306 dominus oz. /4 —30? contagiis] desideriis

quiaP xpé dns A 310 iafeht P 325 effrenare P peculantia P 326 adama P 329 moerotis uenatio — quia mea B 331 antiquus hostis — brot P gigas 4 335 gomurtra P

B —uidendum P ^ 309 qui est] 316 lambuntur P 323 altiore 4B contignis P $28 gomurtram P P 330 quia] quae 4 in oz;. P P 332 coeperint BP 333 nem340 inueniet BP

PL 123

I52

345

IN GENESIM III; x,32-xi,1

entur numero septuaginta et unum - quattuordecim uidelicet de Iafeth, triginta unum de Cham, uiginti sex de Sem. Ex quibus totidem gentium linguas et nationes mundum implesse creduntur - uel potius septuaginta duo, ut clarior fama habet, cum aliquis fuerit eorum de quo postmodum duae nationes et populi nascerentur, nisi forte duo esse Assur et duos creasse populos intellegendi sunt — unus qui de terra Sennaar egressus Niniuem aedificauit et alter filius Sem (et sic numerus septuaginta duarum nationum adimpleatur). Neque ab re uidetur quod Dominus ideo septuaginta duos ad praedicandum discipulos miserit, quod tot essent gentes et linguae quibus uerbum praedicationis erat committendum, ut sicut prius duodecim apostolos elegit propter totidem tribus Israhel ad fidem uocandos. Ita postmodum septuaginta duos designaret doctores ad insinuandam

gentium uniuersarum

saluationem,

quae

eodem essent numero comprehensae. Erat autem terra labii unius ei sermonem eorundem. Quia praeoccupando dixerat filios Noe terram secundum cognationes et linguas et regiones in gentibus suis diuisisse, redit ostendere quomodo fuerint homines ab inuicem disiuncti. Vbi certissime claret quia genus humanum quamdiu conditori

xil

suo debita humilitate seruiuit, etiam sibimetipsi pacifica caritate concordauit. At ubi contra auctorem ceruicem superbiens erexit, mox iuste punitum, nec ad seipsum pacem haesse felicitas posset 36 I bere potuit. Quanta autem hominum etiam paradiso deiectorum, si uel tunc creatori suo seruire humiliter uellent, testatur gratia eiusdem Domini conditoris ac redemptoris nostri, qui discipulis sibi fideliter adherentibus misso desuper Spiritu omnium notitiam tribuit linguarum. 279

575

Vnde mira inmutatione dexterae excelsi factum est, ut sicut

hic linguis ob superbiam diuisis gentes sunt ab inuicem toto orbe disperse, ita illic ob meritum humilitatis adunata diuersitate linguarum, collecti ex omni natione quae sub caelo est populi, una et non dispari confessione ac fide, laudes et magnalia Dei resonarent. Meritoque haec ciuitas, in qua linguae diuisae ac gentes sunt dispersae, Babylon, id est 341-342 Cf. Aug. DCD XVI, x (CC 48, p. 511-512 ; PL 41, 481), in quo loco numeri xv, xxxi, xxvii — lxxii serzpz sunt; e? 1s. QV'T I, viii, 14, y quo xv, xxx, xxvii

— ]xxii. 349-354 Luc. x, r. 17 ; cf. Aug. DCD XVI, x (CC 48, p. 511-512; PL 41, 489). 367-369 Act. ii, 6. 370-380 Aug. EPs LIV, r1: (CC 29, p. 664 ; PL 36, 636). 396-97« Vide supra iii, 133.

343 lingue 4? duarum AB

344 credunt B, dicuntur P 346 duo forte— P 349 et abs » 350 quo B 354 uocandas 357 sermonum 24

358 terra B 360 redit] uelit B 361 conditore P 364 habere pacem — "AB, habere potuit pacem — P — 36B5esseoz.P felicitas hominum — P ^ 366367 humiliter seruire — P 367 conditoris dim P 312 aduna P

IN GENESIM III, xi,1-5

"confusio" ; illa dicitur Hierusalem, id est 'uisio pacis," in

380 Mum 2 [S]

1,4

153

qua, adunatis in Dei laudem loquelis uniuersarum gentium, est facta concordia. Sed haec postmodum latius; interim textum litterae uideamus. Cumque proficiscerentur de oriente, inuenerunt campum in ierra Sennaarv et habitauerunt $m eo. Apparet ex his uerbis quia uerum etiam primi homines plagam orientis tenuerunt ; ideoque hanc caput esse orbis computandam, non solum quia lux siderum inde exoritur uerum etiam quia hanc primo genus incoluit humanum. Dixitque

399

395

alter ad $roximum

suum,

Venite,

facia-

mus lateres et coquamus eos igmi, habueruntque lateres bro saxis et bitumem bro caemento. Forte ideo /aieribus fro saxis et bitumine utebantur $ro caemento quia illis in regionibus copia lapidum, unde tantum opus compleretur deerat, uel quia murum lateritium periculo ignium fortius obsistere nouerant. Fit autem bitumen de arboribus ; fit et de terra siue aquis. Vnde scriptum est in sequentibus de terra Sodomorum, Vallis autem siluestris habebat puteos multos bituminis, et mare Mortuum Grece "lacus Asfalti'", id est bituminis, appellatur, eo quod bitumen supernatans soleat in illo colligi. Quo magis uidetur muros Babylonis fuisse compactos.

400

ei

Et dixerunt, Venite, faciamus mobis ciuitatem iurrem, cuius culmen ascendat ad caelum, et

celebremus nomen nosirum antequam diuidamur in wniwersas terras. Quod ait "cuius culmen," non ciuitatis sed turris significat, id est arcis, quam in editiore loco altiorem 405 ceteris moenibus facere disponebant. Mirandum sane qua intentione et culmen suae turris ad caelum usque adtollere disponant, et se nihilominus 2» wniuersas ievras diuidendos esse perhibeant — nisi forte ita se per orbem diuidere uanissima ac superbissima mente cogitabant, ut si forte delectaret 410 pertesos terrenae habitationis, uel certe si aquae diluuii rursum terris ingruerent, per hanc superiora aeris siue caeli spatia peterent. Descendit autem Dominus ut uideret ciuitatem et Lurrem

quam

aedificabant

filii Adam.

Pro filiis Adam

378-379 Aug. DCD XIX, ix (CC 48, p. 673-674 ; PL 41, 637), e passim.

Vide infra "Interpretatio spiritalis", iii, 042 sqq. 398 Beda De Locis Sanctis XI (CC 175, 271-273).

319-380 395-396 Gen. xiv, 1o. 396414-416 Aug. DCD XVI, iv

(CC 48, p. 504-505 ; PL 41, 482-485). 348 adunatus P

388 qui B

inde siderum — 4

3886 qui B — coluit AB

389-390 forte 4sque caemento ozz. B! 392 impleretur P 397 co tamen quod ID 399 compactus 74 401 ascendat] pettingat l/zlg. 404 inde ditiore P 411 terris oz. B caeli ozz, P 412 peterent ciuitatem et turris P 413 ci-

uitatem et ozz. P

414 turrim l/z/r.

PL 124

IN GENESIM III, xi,5-6

154 41

A

uetus translatio habet "filios hominum", hoc est, non filii Dei sed hi qui secundum. hominem wiwentes mererentur audire a Domino, Ego dixi, Dii estis et. fili excelsi omnes, wos autem

sicul homines moriemini. Non autem loco mouetur Deus qui semper est ubique totus ; sed descendere dicitur, cum aliquid 420 facit in terra quod, praeter usitatum naturae cursum mirabiliter factum, praesentiam. quodammodo eius ostendit. Nec uidendo discit ad. tempus, qui numquam. potest aliquid. ignorare ; sed ad tempus widere et cognoscere dicitur, quod ander et COgnosci facit. Non sic ergo uidebatur illa ciuitas quomodo eam. Deus 425 uideri fecit, quando sibi quantum displiceret ostendit ; quamuis possit inlellegi Deus ad illam ciustatem |descendisse, quia descenderunt angeli eius in. quibus habitat, ut quod. adiunctum est, Et dixit, Ecce unus populus et unum labium. omnibus." el cetera, ac deinde

additum,

"Venite

igitur, descendamus,

et

430 confundamus ibi linguam eorum," recapitulatio sit, demonstrans quemadmodum. factum sit quod. dictum fuerat, "' Descendit. Dominus" ; si enim

eR

iam

descenderat,

quid. sibi uult,

"Venite,

descendamus," quod intellegitur angelis dictum, nisi quia per angelos descenderat, qui in angelis descendentibus erat? Ecce, inquit, «nus $opulus et. unum labium om455 desistent mec hoc facere, nibus ; coeperuntque a cogitationibus suis domec eas opere compleant. Multa est distantia peccandi inter eos qui ita Dei mandata contempnunt, ut aliquos inter se iusti aemulatores et cultores 440 habeant, et inter eos qui omnes unanimo consensu mandatis celestibus contradicunt. Multa item distantia inter eos qui ita peccant, uerbi gratia tempore adolescentiae, ut postmodum succedente senecta, penitentiam admissorum agere disponant, et inter eos qui in malis quae faciunt nullum is propositum gerunt. Vt ergo monstretur hoc in correction 445 loco unanimitas

peccantium,

dicit inuisibilis

arbiter,

Ecce

unus populus et unum labium omnibus, et propositum non penitendi adiungit, Coeperuntque hoc facere mec desistent a cogitationibus swis donec eas opere compleant. Quibus apte 417-418 Ps. Ixxxi, 6-7. 418-434 Aug. DCD 483). 428-430 Gen. xi, 6-7.

XVI, v (CC 48, p. 506; PL 41,

415 non oz. P 417 excelsi omnes hominum P! 421 eiusquodammodo -— 422 aliquid oz. P 423 et! oz. P cognosci] cognoscit P!, cognoscere P?

424 ergo oz. P descenderant 74»;

425 displicere facit P

genus unum ZÁzg. labrum "Aug. et om. Jug. 430 n 437 suis] eotum P 439 iustitie B 440 omnes Senaee 443 senectera 24 ut

426 intellegi possit — 74B

428 dixit] dominus deus add. jug.

427

unus zjque unum]

unum 24g. 429 igitur] et 74zg. descendentes sic P 434 descendebat AABP 436 desistant eos P 438 intet eos distantia peccandi — P qui — 4 consensum P 442-443 possit mo4485 monstraretur 24 447 et! oz. B et?]

PL 125

Wi

IN GENESIM III, xi,6-9

155

45o congruit principium psalmi tertii decimi, in quo dictum est,

Dixi insipiens in corde suo, Nom est Deus, id est Nemrod artifex operis nefandi; ac deinceps de opificibus perditae

ciuitatis,

Corrupti sunt

et abominabies

facti sunt.

Haec

autem de quibus loquimur uerba internus iudex ministris 45; uirtutibus incomprehensibili nobis ordine loquitur. Cuius loqui ad eos est eorum cordibus occulta sua inuisibilia ostendere, ut quidquid agere debeant in ipsa contemplatione ueritatis legant ; quasi enim audientibus dicitur, quod uidentibus inspiratur. Vnde cum eorum cordibus Deus contra hu460 manam superbiam animaduersionem ultionis infunderet, dicit,

Venite, descendamus et confjundamus ibi linguam eorum. Dicitur eis qui aderant Venite quia nimirum hoc ipsum numquam a diuina contemplatione decrescere, in di465 uina

contemplatione

semper

adcrescere

est

et

numquam

corde recedere, quasi quodam stabili motu est semper uenire. Quibus et dicit, Descendamus et confundamus ibi hnguam eorum. Ascendunt angeli in eo quod creatorem conspiciunt ; descendunt angeli in eo quod creaturam sese inlicitis erigen47» tem examine districtionis premunt. Dicere ergo est, Descendamus et confundamus linguas eorum, in seipso eis hoc quod recte legatur ostendere, et per uim internae uisionis eorum mentibus exhibenda iudicia occultis motibus inspirare. Ef bene mon ait, "Venite, et descendentes confundite,"

sed '"Com-

47; fundamus ibi linguam. eorum," ostendens 1ta se operari per minisiros suos, ut sint ettam ipsi cooperatores Dei, sicut apostolus dicit, "Dei enim sumus cooperari." "Confundamus," inquit, '2bz limguam eorum wt mon audiat umusquisque uocem jroximi sui." Merito malus punitur affectus, etiam cui mon 480 succedit effectus ; quoniam uero dominatio imperantis in lingua est, ibi est damnata superbia, ut non intellegetur qubens homini, qui noluit intellegere ut obediret Deo ubenta. Atque s3ta diuisit eos Dominus ex llo loco imn wniuersas 485 Lem

ibi

ievras,

; et tdcirco

comfusum

ei cessauerunt

uocatum

est

aedificare

est nomen

labium

ciuita-

eius Babel,

wuniuersae

terrae.

quia

Merito

451 Ps. xiii, 1. 453 Ps. xiii, r. 463-47? Aug. DCD XVI, vi (CC 48, p. 5o6507 ; PL 41, 484). 473-4?? Aug. DCD XVI, v (CC 48, p. 506 ;PL 41, 483). 411-419 I Cor. iii, 9, ex Zug. 479-482 Aug. DCD XVI, iv (CC 48, p. 505 ; PL

41, 485). 451 nembroth P, e infra 454 quicquid BP 459 cum ozz, :Á ut contra 74? 463 aderent 74 465 est oz. P 469 creatura B in inlicitis BP 470 examine z;que ptemunt ozz. B

est] oz. 44!, dei 74?

471 est in 4?

412

agatur 74? 475 itaom..4 seita- P 477 dicit] ait BP 480 est in lingua MP 481 intelligeretut lingua iubens hominis 24 482 obedirent P

PL 126

IN GENESIM III, xi,8-9

156

49 o

confusum est labium in dispersionem, quia male coniurauerat in locutionem nefariam, ablata est potestas linguae superbis principibus, ne in contemptum Dei subditos possent quae coeperant mala docere. Sicque iudicium diuinae seueritatis in adiutorium humanae uersum est utilitatis, ut tacendo cessarent ab opere, cui peruerse loquendo congregati insistebant. ac uidente

Ac sic descendente

Domino

ciuitatem

elationis,

Babylonem, hoc est "confusionem," appellari contigit. Cui m satis ciuitas ueritatis sicut nomen ita habet et contrariu 49 vA statum ; dicitur enim Hierusalem, id est ''uisio pacis," in qua

coetum fidelium atque humilium spiritu Dominus uidens, misit gratiam Spiritus sancti, qui eis scientiam omnium tribueret linguarum, quibus imbuti omnes qui in diuersis erant linguis populos ad constructionem eiusdem sanctae ciuitatis, conuocarent. Quique id est ecclesiae Christi, unanimam humiliter ad auditum ueritatis adposuerant, sublimiter ora ad praedicandam toto orbi scientiam ueritatis aperirent. Notandum autem quod scriptura dicit quidem,dispersis per 5o vA

structoribus,

orbem

cessatum

ab aedificatione ciuitatis, non

tamen dicit ab inhabitatione eius fuisse cessatum. Vnde colligendum uidetur, aliis inde descendentibus et a structura cessantibus, Nemrod operis auctorem cum sua domo ibidem ac familia remanisse donec progenito ex sua stirpe pro maiore et in hac potentius regnare et alias regno suo posset addere ciuitates.

Neque

Babylon

et Arach

enim,

ni fallor, aliter intellegi sinit quod

supradictum de illo est, Fwi? autem principium regni eius

315

eius 520

et Achad

et Chalamne

$n ierra Sennaar,

quamuis eandem urbem Babyloniam postea Ninus uel Semiramis coniunx illius maiorem ex tempore et augustiorem reddidisse ferantur. Vnde est illud poetae quod dicitur olim Coctilibus muris cinxisse Semiramis urbem. Et praecipue Nabuchodonosor, de spoliis Hierosolimorum ornamenta

accumulans,

unde

ipse

superbiens

dixit,

Nonne haec est Babylon magna, quam ego aedificaui in domum regni, in vobore fortitudinis meae et in gloria decoris mei ? De 494-501 Cf. Aug. DCD

XIX, ix (CC 48, p. 674-675 ; PL 41, 657) ;EPs IX, 12

(CC 38, p. 64 ;PL 36, 122) ;L, 22 (CC 58, p. 615 ; PL 56, 558) ;LXI, 7 (CC 39, p. 777-718 ;PL 56, 734) ;CXXIV, 10 (CC 40, p. 1956-1957 ; PL 37, 1753);

CXXXIV, 26 (CC 40, p. 1956-1957 ; PL 57, 1753) ; CXXXVI, 1 (CC 4o, p. 1964 ; PI5.37; 1761). 81v Ouidius Mefamorpboses iv, 58. 520-521 Dan. iv, 27.

487 in oz. P qua B . 490 male B 492 congtegatis P 493 ac uidente om. 44 deum uidentem 4? 498-499 tribuent omnium -— Z4 500 populus P!, populis P? 501 unanimem B conuocirent B 502 ad oz. z uetitati B!zz 506 inhabitatione] ciuitatis add.B 507 inde] in 44 508 domu P 509 pro] populoB D11 ciuitates] regnaP ni] nisi44 513 acadh P 515 coniux zz 5016 quam B 517 cogtilibus P samitamis B 518 nabochodonosor B, nabugodonosor ;4 520 domos P 521 in? oz. A

IN GENESIM III, xi,8-9

157

cuius magnitudine ac decore Hieronimus ita narrat : Babylonem, fuisse potentissimam, et campestribus per quadrum sitam, 525

239

ab angulo wsque ad angulum muri sedecim milia iemuisse passuum, id. est simul per circuitum sexaginta diii, vefert Herodotus et muli al qui grecas historias comscripserunt. Arx autem, id est capitoliuwm, illius urbis est turris quae post diluuiwm aedificata, quattuor milia passuum tenere dicitur. Horosius in suis historiis eiusdem ita meminit : Haec cami planitie undique conspicua, natura loci laetissima, castrorum facte moenibus paribus per quadrum disposita, murorum, eius. Vix credibili relatu, firmitas et magnitudo, id. est, latitudine cubito-

rum quinquaginta, altitudine quater tanta. (Ceterum ambitus eius quadringentis octoginta stadiis circumuenit. M«wrus 535 coctili latere aique 4nieríuso bitumine compactus, fossa exirinsecus late batens, uice amnis circumfluit. A. fronte murorum centum portae aereae — ipsa autem latitudo n, consummaHone pinnarum utroque latere habitaculis defensorum atque dispositis media iniercapedine sui quadrigas cajiüt. Domus 540 intrinsecus qualer germinae habitationis minaci proceritate mirabiles. [Interpretatio spiritalis] Quia uero iuxta spiritalem sensum Babylon est diaboli ciuitas, hoc est reproba hominum multitudo uniuersa, structores Babyloniae qui sunt nisi magistri errorum, qui 545 uel contrarium ueritati cultum diuinitatis introducunt uel agnitam fidem ueritatis malis actibus siue uerbis impugnant ? Erat autem

omnis

ierra labii unius

eb sermonum

eorundem,

quamdiu homines in oriente permanserunt. At ubi ab oriente pedes mouerunt, mox propter uerba siue opera superbiae 550 et ab inuicem disiuncti, et a suo sunt creatore longius expulsi. Orientis plaga unde mundus ortu siderum lumen accipere solet, ipsum recte significat, qui ait, Ego sum lux mund? ; qui sequitur me non ambulat in tenebris sed. habebit lumen itae. In quo quamdiu manent homines, unius sunt labii et uocis 395 eiusdem, quia nimirum una est confessio fidei, eadem castitas ' actionis, communis caritas et spes aeternorum ; quia omnes qui in Christo perseuerant, inlustrantur. At qui a contemplatione uerae lucis recedunt, nec cum Domino pacem habere 522-528 Hier. Esai. V, xiv, 22-23 (CC 73, P. 171; ed. Vallar.V, 180). Oros. Hisz. IL, vi (759). 947 Gen. xi, 1. 552-553 Ioh. "viii, 12;

528-541

523 et] ina4Z.;; 525 ]lxii BP;z ^ 5279 orbis; 3528 in altitudine quattuor 534 circumit B 538 ex utroque z ad defensionem B aeque 539 sui] surcitas P sui sita incertas quadrigas ;4 541 mirabilis B B43uniuersiz4 ^ 546fideP — 548ad P G50conditore:4 ^ 553ambulabit BP 555 est om. 4 castitatis B 556 spes oz. 74 558 deo 4

Hier. AB

PE 127

IN GENESIM III, xi,8-9

158

nec ad se inuicem possunt, quia non sicut una fidei, ita etiam s, 560 una eademque infüdelitatis est norma. Sed unus Dominu salus um elector quo in Deus, unus a, una fides, unum baptism us est; multi autem Domini reproborum, diuersi aníract

56 A

T9

perfidiae, diuersa pollutionum uolutabra, diuersi sunt dii gentium quibus ad unum damnationis interitum omnes miseri pertrahuntur. Quod bene utriusque illius ciuitatis figura significauit, cum, diuisis in Babylonia linguis, nemo uocem proximi sui posset agnoscere. Porro in Hierusalem sociatis etiam exterorum omnium qui aduenerant uocem intellegerent per gratiam Spiritus sancti, fideles et in una omnes compage caritatis ac fidei eundem Deum ac Dominum conlaudarent. Profecti de oriente Ànuenerunt campum in quo habilarent, quia recedentes a luce iustitiae reprobi, latas seculi uias sibimetipsi in quibus fluxa mente manerent, inuenerunt — et hoc in foetore uitiorum carnalium, Sennaar namque,

ut

Et quid per terram 37 vA diximus, *foetor eorum" interpretatur. s socordiae excarnali scentia Sennaar nisi putrida concupi secure et fixa est id e, habitar que quicum qua In r ? primitu intentione perdurare, non deuitant, mox augescente nequitia, etiam proximos ad iniuriam conditoris atque opera 580 nefanda prouocant. Sequitur enim quia dixit alter ad proximum

suum,

Venite, faciamus mobis lateres, e coquamus

eos

igni. Accendunt ergo se alterutrum ad lateres faciendos, quibus ciuitatem Nemrod in campo Sennaar condant, quia nimirum

omnis impiorum

multitudo

lutulentis, sordidis,

ac

585 terrenis operibus diabolo seruit, et ei ciuitatem non aliam quam seipsos male uiuendo aedificant. At contra ciuitas Hierusalem, in qua Dauid et Salomon manu fortis scilicet et pacificus regnat, non de latere sed de lapide. Non in campo sed in monte construitur, dicente ad eum rege ipsius, Ecce s, 5,09 ego sternam per ordinem lapides tuos, et fundabo ie 1n saphiri regis is, ciuitas aquilon latera Sion, a, Mons et de qua prophet magni. Quia uidelicet ciuitas diaboli, profugi utique transgressores et tyranni, quod Nemrod uocabulum sonat, hoc

571-666 Cf. Aug. EPs LXIV, 1-4 (CC 39, p. 822-827 ; 567-571 Act. ii, 6-11. 580-662 515-076 Gen. xi, 2. 574-9075 Supra iii, 320. PL 56, 772-716). Cf. Plin. NH XXXV, xiii-xv, 166-190 (V, 291-302) ;Strabo XVI, i, 15 (C 743). 591-592 Ps. xlvii, 5. 581-582 Gen. xi, 5. 589-590 Esai. liv, 11.

562 reprobum P 563 pollutione P 566 significat P, signauerunt 74 563569 sociatis per gratiam spiritus sancti linguis, fideles etiam exterorum omnium qui aduenetant uocem intellegerent 77 569 uno B 5074 namque] quippe AB 5176 concupiscentiae BP secordia 74, exordia P B81 nobis oz. Vul. lateres nobis — B! quoquamus BP!, quocquamus P? 585 set-

uiuit B ^ 886 aedificauit B, aedificantur P 589 construit B MP 592-593 transgressoris DB 593 tyrannidem P

591 qua et de

PLE 128

IN GENESIM III, xij8-9.

159

est uniuersa reproborum multitudo, per fluxam corruptionem 595 uitae praesentis uagabunda oberrat. Ecclesia autem, ciuitas nimirum Christi, de uiuis aedificatur lapidibus, hoc est ani-

mabus fide atque operatione robustis, qualibus sapiens eius architectus cum de rege illius loqueretur aiebat, Ad quem accedentes lapidem. wiwwm, ab. hominibus quidem veprobatum, 6oo a. Deo autem electum ei honorificatum ; et ipsi tamquam lapides uiui superaedificamini. Nequé hoc in campo Sennaar sed in monte sancto Domini, quia non se in infimis carnalium rerum uoluptatibus relaxare, sed ad superna potius desideria electi stringere atque exaltare contendunt. Vnde dicunt quia Con6o5 wersatio nostra $n caelis est. Quod autem lutum in lateres formant, quae aequis per quadrum lateribus fieri solent, unde et nomen accipiunt. Compositionem et ornatum eloquentiae secularis ostendit, per quam ciuitas superba diaboli, siue in philosophia fallaci seu in haeretica uersutia, multum 610 ad tempus uidetur erigi, sed in examine districti iudicis quam sit damnabilis et confusione digna patebit. Coquebant lateres, quos fecerant igni, uidelicet illo de quo dictum est, Omnes adulterantes

uelut clibamus

corda

eorum,

et de quo

Esaias,

Ecce uos omnes accendentes ignem. accincti flammis, ambulate 615 2 lumine ignis uesiri ei in flammas quas succendistis. Ignis quippe iste amor est uitiorum et cupido fauoris humani, quo nimirum igne inuenta semel dogmata falsitatis stulti deceptorum magistri confirmare et in tantum obdurare satagunt, ne ullo ueritatis ac doctrinae celestis possint certamine 620 superari. Sed nihilominus uincente militia ueritatis, ut scriptura ait, Cecidit, cecidit Babylon magna, duplici nimirum casu, et in praesenti deiecta per manifestationem ueritatis et in futuro damnanda per sententiam ultimae seueritatis. Huiusmodi ciuitates quondam in Egypto plebs israelitica de 62; luto et latere faciebat, quia et ipsa necdum legis auditu erudita, uitiis atque erroribus seruiebat, et eorum quoque figuram in suis operibus exprimebat. Qui obscuris adhuc immundorum spirituum, quibus duris adhuc Egyptiorum imperiis mancipati, nullam adquirendae patriae celestis fidem 598-601 I Petr. ii, 4-5. 604-603 Phil. iii, 20. 607-610 .$7c eZiaz; Beda In Sa. I, ii, 3-4 (CC 119, p. 25; PL 9r, 510 B); ITI, xiii, 20 (CC 119, p. 112; PL 91; 583 A) IV, xxxb t (CC. 119. p. 2675 PL, 719529611-612 Gen. xi, 5. 612-613 Osee vii, 4. 614-615 Esai. ], 1r. 14; Iudith v, ro.

621 Apoc. xviii, 2.

624-625 Exod. i,

594 pro B 595 uacabunda P 596-597 animalibus B $98 grege 4 eius ;4 agebat P 602 infirmis 77 608 superbia P 611 igni coquebant quos fecerant P 613 uelut] quasi liz. isaias 44 614 ambulatis 74 617 igni 44 618 oblirare P 620 malicia 4B 621 duplicium P 625 faciebant 4 629 nulla P

PL 129

IN GENESIM III, xi,8-9 huius solum 65 o spemue habere didicerunt. Ideoque mundi inlecebris adherere ac subdi nouerunt. Bawmen uero, quo structores Babyloniae utebantur $jro caemenío, quod de terra uel puteis adsumebatur, intentionem nimirum terrenae et infimae uoluptatis ostendit, qua homines huius seculi nula supernorum 655 cuncta sua opera muniunt, utpote qui nda ea quae in appete ad se one cogniti siue bonorum spe caelis sunt gaudia suspendant, et propterea omne quod agunt temporalis oblectationis siue fauoris gratia gerunt. Cui contra bene templum Domini caementarii fecisse leguntur. 640 Caementum quippe de lapidibus incensis atque in cinerem uersis conficitur, quibus ex igne agitur, ut qui prius singuli uiritim firmi ac fortes extiterunt. Postmodum cum additamento candoris emolliti, et sibi ad inuicem infusa aqua melius connecti sunt, et positos in muro lapides possint alios confir64 ^ nectere. Ipsi quoque non multo post recipientes melius matem, quam parumper amisisse uidebantur. Qui ergo in caemento, nisi hi debent accipi qui, sedulo tribulationum temporalium fornace decocti, prius in seipsis omnem uitiorum 160

obscuritatem uirtutum candore mutarunt, dicentes suo crea-

650

tori, Lawabis me et super miwem dealbabor? Deinde etiam proximos suis exhortationibus siue exemplis candificare atque copula dilectionis alterutrum nectere student. De qui-

bus recte dicatur, Beati pacifici quoniam fili Det uocabuntur.

Qui quo magis tribulationum flamma humilitati mollescunt,

655 eo fortiores ad confirmanda et continenda in tribulationibus

proximorum corda existant. Quod etiam templum de lapide albo construitur,

66 o

dicente Dauid

ad Salomonem

cum

ei im-

pensas daret, ac mensuras templi faciendi ostenderet. Sed Eti marmor Parium abundantissime braeparauit, quia nimirum ecclesia Christi de fortibus fide et actione fulgidis animabus colligitur electorum. Marmor quippe insulae Pariae ualidae uirtutis et candidi constat esse coloris. Sed huius materiae structores Babyloniae copiam siue curam non habentes, bitumine puteorum suos lateres conglutinant, quia candorem

665 innocentiae,

robur

fidei,

concordiam

fífraternitatis,

dispu-

631-632 Gen. xi, 5 ; cf. Plin. NH XXXV, xv, 178 (V, 297). 642-645 Cf. Plin. NH XXXV, xv, 175 (V, 295). 650 Ps.l 9. 653 Matth. v, 9. — 6591 Paral. xxix, 2.

661-662 Is. Efy». XVI, v, 8.

630 spemue] spem uel 24 632 quae B 635 cuncto 4 munientur P ut pute B 636 se ad] sed P 63? suspendunt :4B, suspenduntur P 638 oblectaminis P egerunt 24 642 uitium 24, uiritam B extiterant 24 644 connectis P sunt oz. AB alios oz. 4 645 ipse AP non] in

-ÁA, om. B firmitatem ;4 646 amesissae P BP 6353 dei oz. P! 659 praeparaui 24B 665 fidei] dei P

651 suos B 652 atque in 661 pari J4BP!, pariet P*

PL 130

IN GENESIM III, xi,8-9

16r

tationum argumentis munire conantur. 'Venite, inquit, factamaus nobis ciuitatem el turrem, cuius culmen ascendat ad. caelum. Faciunt sibi ciuitatem mali doctores cum, relicta ciuitate celesti cuius artifex et conditor Deus est, id est sancta ec-

67o clesia,

propria

ciuitatem omnes

sibi

conuenticula

colligunt.

Faciunt

sibi

reprobi cum, neglecto praesidio praecepto-

rum Dei, sensus ac desideria sui cordis in agendis siue loquendis quae ipsos libet sequuntur. Aedificant ciuitatem Babyloniam cum opera confusione digna faciunt; faciunt et 675 Lurrem, cuius culmen

ascendat im caelum,

cum

etiam

in sui

conditoris iniuriam impias exerunt linguas, cum iuxta psalmistae uocem :miquitatem $n excelsum loquuntur, cum ponunt in caelum os suwm. Quod gentiles faciunt multos deos colendo, haeretici fidem unius Dei erroribus polluendo, Iudei

68o filum Dei Christum negando, falsi catholici fidem malis operibus siue schismatibus rectam profanando. Quibus omnibus conuenit illud psalmistae ad Dominum, Swfperbia eorum

68;

69o

695;

7o»

qui ie oderunt ascendit semper — ad te, id est, in me-

moriam tui iusti examinis. Ascendente autem superbia prauorum quasi culmine turris nefandae ad caelum, aequum est ut conditor caeli descendens destruat unanima coepta malignorum, et hoc eis primum beneficii conferat, ne ualentes implere manus eorum quod coeperant, grauius in aeternum damnentur. Deinde ut etiam inter se scissa noxia conspiratione dissidentes, minus bonis noceant. Hoc autem semel fecit per seipsum descendens de caelo Dominus. Hoc cotidie per praedicatores suos in ecclesia facit, confudit enim linguam superbientium Iudeorum, qui contra gratiam euangeli quam praedicabat unanimo omnes consensu et quasi uno labio rebellant ; eosque ab impiis conatibus retardans, totum dispersit in orbem. Praecipitat et diuidit per doctores catholicos linguas haereticorum et, eos ab inuicem dissocians, ne contra ecclesiam suam portas inferi erigere possint, prohibet. Nulla est enim haeresis quae non ab aliis haereticis impugnetur, nulla philosophiae secularis secta quae ab aliis aeque stultae philosophiae sectis mendacii red666-668 Gen. xi, 4. — 677-678 Ps. lxxii, 8. — 682-683 Ps. lxxii 23.

— 690-693

Gen. x07 696-706 Beda Super Parab. Sal.I, v (PL 91, 957 A) ; Luc. 1 (CC 120, p. 20 ; PL 92, 307-308).

666 faciemus P! ciuitate ozz. P excelso P 681 P. 685aequum fecit P 693 catholicas P!

667 turrim Vulg. pertingat Vulg. 668 mali ssque 669 celestes P 675 culmen] lumen B caelo P 67* profando P 682 psalmistae] dicunt 247. 44? 683 ascendat est] ac quibus P 686 unanima] mania 74 691 per seipsum linguas zz 693 quasi] quos BP 696 totumque BP 697 699 non ozz 700-701 sectaque quae non ab .4 701

stultis 4 C. C. 1184

I2

|10

IN GENESIM

162

III, X1,9-IO

arguatur. Sicque fit ut dum inter se alterutrum confusas PL habent linguas reprobi, ita ut nemo uocem proximi sui idem I3I "conest id ae, Babyloni sapiendo cognoscat, et sibi nomen ecqua in pacis" m "uisione et probent, j95 fusionis," congruere clesia gloriatur minus ledant. Constat enim quia quanto nequam doctores siue operarii mali ab inuicem dissidente animo secernuntur, tanto magis ecclesiae colligendae spatium tribuunt. [Interpretatio turris Babyloniae spiritalis concluditur.] 710 Hae generationes Sem : Sem centum erat annorum quando genuit Arfaxad biennio post diluuiwum. Destructa fabrica Babyloniae, festinat scriptura, enumeratis generationibus secundae mundi aetatis (prima enim usque ad Noe ac diluuium cucurrerat) peruenire ad Abraham 7i I patriarcham tertiae aetatis — immo omnium gentium. Per cuius fidem et obedientiam noua denuo ciuitatis sanctae fundamenta iacerentur, et in cuius semine dispersio gentium ad unam confessionem ac fidem diuini cultus rediret. Quod uero numerus centenarius, qui de sinistra transfertur in 720 dexteram, magnam perfectionem siue bonae actionis seu spei aut uitae celestis solet insinuare, apte Sem filius benedictionis centesimo uitae anno genuit filium. Cuius stirps ab Heber atque ad Abraham perueniret. Qui et ipse Abraham eiusdem gratia sacramenti centesimo suae aetatis anno 725 genuit Isaac filium promissionis, in cuius exemplum nos filii promissionis facti, quasi, ad dexteram iudicis nostri interim per spem positi, per bona opera benedictionem uitae celestis exspectamus. Nam duo filii, quos ante centesimum annum Sem

3p

genuit,

terrenae

755

Aelam

et Assur,

ut supra

lectum

est, extra

semen sanctum positi et quasi in laeua adhuc manu retenti, adhuc

potius ciuitatis, id est mundi

huius,

ex se

ciues creauerunt. Vnus quippe Aelamitarum, id est Persarum ; alter progenitor Assyriorum extitit. Sed magna nobis secundum litteram questio nascitur quomodo Sem biennio post diludium centum esse annorum dicatur, cum supra quingentesimo anno Noe natus asseritur, et sexcentesimo eiusdem Noe anno diluuium uenisse legitur. Si enim quingentesi-

v15 Vide Is. QVT I, x, 3 (238). 9318-721 Beda DTR, i (ed. Jones 179-181; PL 9o, 297), ut infra Gen. xvii, 24 (iv, 512-525). 728-434 Hier. HQG x, 22. 929 Supra iii, 164-165 ; 240-241. 135-436 Gen. v, 32. 436-734 Gen. viii, 13.

702 intra B $03sui proximi uocem — 44. idem]idest;4 ^ *04 confusiani 74 705 congrue P 707 ad B *10 hae sunt lug. erat centum — Vulg. 911 arfaxat 44, atfaxath D, e£ infra 714 ac] ad P 71" iacerent P 720

profectionem P, professionem 4 siue P $28 expectamus PD, e? Znfra saepe 730 sci P

725 filum B 9333 ptogenito B

97929 spe .4

IN GENESIM

III, xi,10-12

163

mo anno sul patris natus est, utique eo sexcentos annos habente quando diluuium uenit, ipse centenarius fuit, ideo-

74o que biennio post diluuium duos et centum habebat annos aetatis. Vt ergo numerus temporum sibimetipsi non repugnet, intellegendum est aut Noe duo plusquam quingentos habuisse annos quando natus est Sem, aut duo minus ad sexcentos quando uenit diluuium, aut Sem habuisse centum et 745 duos quando natus est Arfaxad. Solet enim sic loqui scriptura nonnumquam, ut etsi modicum supersit uel desit, plenarium tamen et perfectum in computo numerum sonat. Videtur autem uerisimilimum,

ut mea

fert suspicio, quia cum

natus

esset Sem, duos super quingentos annos habuerit Noe ; neque 7;oenim falsum dixit scriptura quod quingentos annos habuerit, etiamsi quingentos et duos habuit, quia nimirum minor numerus intra maiorem continetur. Nam et ipsa scriptura multum libere se locutam eo loci significauit, cum diceret Noe quingentos habentem annos genuisse filios tres, 755 Sem, Cham, et Iafeth, cum nulli sit dubium quod uno eodem-

ll

que anno unus uir de una coniuge tres filios generare non possit. Quod ideo forte sacrae scriptor historiae diligentius hoc loco curauit explicare, dicendo Sem biennio post diluuium centum fuisse annorum, quia se meminit annum natiui76o tatis eius quasi neglegentius adnotasse. Vixitque Sem postquam genuit Avfaxad quingenios annos, ei genuit filios et fildas. Nusquam in tota hac serie generationem additur, sicut in ea quae diluuium praecessit aetate, ''et mortuus est" ; quia nemo erat in tota hac

76; complexione

nascentium,

posset, sicut ibi de Enoch,

de

quo

a ceteris

Ambulawitque

cum

excepto

dici

Deo et non

apparuit quia tulit eum Deus. Porro Ar[axad wixit triginta quinque annos et. genuit Sale. In hoc loco septuaginta interpretes unam generationem 77» plusquam hebraica ueritas posuere, dicentes quod Arfaxad, cum esset annorum centum triginta quinque, genuit Cainan, qui, cum centum triginta annorum fuerit, genuerit ipse Sale (quorum translationem euangelista Lucas hoc in loco uidetur 441-760 l/;de Beda In JApor. Praef. (Tyconii Reg. v) (PL 93, 132). 766-76? Gen. v, 24. 769-774 Beda EP, 5 (ed. Jones, p. 3o9) ; DT xviii (288) ; DTR lxvi A.M. 1939 (PL 9o, 525). 733 Luc. iii, 36.

742 duos A 943 ad] quam 4? 744 habuisset B 946 et P 744 profectum P compoto B sonet 7; 741-748 autem] ad AP, cc 74* 749 habuetet P 750 dic .4 750-753 quod sque sctiptura oz. B 751 et] etiamsi add. JA 753 signauit AB 761-762 quingentis annis l//e. 762 idem nusquam P 763 generationum P 960 excepto oz. P 96? deus 074. /A*, deus eum — 74? 468 annis V/ulg. 769 una generationeB 412 annorum oz; 4 genuit 44 973 in oz. P

PL 132

IN GENESIM III, xi,12-26

164 TI5

esse secutus). Verum chronographi Grecorum hac comperta distantia, generationum quidem seriem ad auctoritatem hebraicam, ablato Cainan, emendarunt ; nec tamen numerum

annorum

communes,

habuere

curarunt. 78 o

,18 1,20 1,22 1,24 1,26

aetati,

in generationibus, ad

quas

eorum

cum

hebreis

auctoritatem

codicibus

emendare

Sed propriam secuti auctoritatem dederunt huic

quae

a diluuio

tendit

ad Abraham,

annorum

sum-

mam minorem quidem septuaginta translatorum editione annis centum triginta, sed hebraica ueritate annis sexcentis et quinquaginta maiorem. Sale quoque wixit triginta annis et genuit Heber. triginta. 78 A Septuaginta interpretes habent centum Vixit autem Heber irigintia quattuor amnis eti Faleg. Septuaginta interpretes habent centum genuit triginta quattuor. Vixit uero Faleg irigintia annis et gemuit Reu. 9 o Septuaginta interpretes habent centum triginta. Vixit autem Reu triginta duobus annis et genutt Sarug. Septuaginta interpretes habent centum triginta duos. Vixit uero Sarug triginta annis et genuit Nachor. 795 Septuaginta interpretes habent centum triginta. Vixit autem Nachor uiginti nouem annis et genuit T hare. Septuaginta interpretes habent septuaginta nouem. et genuit annis septuaginta Thare Vixitque Abram et Nachor et Aran. Septuaginta interpretes in hac 8o o sola generatione nihil a ueritate differunt hebraica. Et huc usque secunda mundi aetas pertingit, habens iuxta hebraicam ueritatem annos ducentos nonaginta duos, iuxta septuaginta interpretes mille septuaginta duos, iuxta uero statuta chronographorum nongenti quadraginta duos. Ita autem dicitur cum amnis sepiuaginia wixisset genuisse Abram et 805 Thare Nachovr et Aran, sicut ante diluuium Noe tres filios cum esset

annorum quingentorum genuisse narratur, cum unus uir de una coniuge uno anno tres filios generasse non posset. In9*4 E.g., Africanus et Hippolytus Romanus. 780 Beda DTR lxvi A.M. 1723 (PL 9o, 525-526). 9489-488 A.M. 1757 (PL 9o, 525-526). 9790 A.M. 1787 (PL 9o, 526). 492-793 A.M. 1819 (PL 9o, 526). 7985 A.M. 1849 (PL 9o, 526). 799 A.M. 1878 (PL 9o, 526). 199-800 A.M. 1948 (PL 9o, 526-527). 800-804 Beda DT, EP e? DTR /oce. cit. 806-808 Gen. v, 31. 808-814 Aug. QDG I,

xxv, 2 (CC 55, p. 9; PL 34, 553). 7*5 serie P 986 quattuor oz. 7À 786-788 annis et sque triginta quattuor oz. B 484 habent oz. P 789 quoque Vulg. 492 sarag zz 794 annos P 795 interpretes habent oz. P 796 uero B 991 habent oz;. P 998 uixit 74 *99 nahor B 799-800 sola hac — 4 803 statutam P 804 nongentos et xl'& ijo» 4B 808 generare BP

PL 135

IN GENESIM III, xi,26-28

,2

/1-28

165

tellegitur enim quia, septuaginta annorum cum esset, genuerit $810 Abram, qui nunc Abraham, ac deinde fratres eius tempore sequente; sed minus curauit scriptura natiuitatis eorum tempus exprimere, cum sola adnotatio temporis quo natus est Abraham ad significantiam aetatis illius exprimeret et sufficere posset. $81; Hae sunt generationes Thare: Thare genuit Abram et Nachor et Aran. Vna Thare domus erat, de quo natus est Abram,

in. qua unius ueri Dei cultus ; et, quantum

cre-

dibile est, in qua iam sola etiam hebrea lingua remanserat, cum éí ise sicut iam mantifestior Dei bopulus in. Egypto, ita 820 45. Mesopotamia

"'seruixe diis alienis," Iesu Naue

narrante,

refertur ; ceteris ex progenie illius Heber in. linguas paulatim alias et in nationes alias defluentibus. Proinde sicut ber aquarum. diluutum una. domus Noe remanserat. ad. reparandum genus humanum, sic im diluuwo multarum superstitionum 825 Der uniuersum mundum una remanserat domus Thare, in qua custodita est plantatio ciwitatis Dei. Denique sicut. illic enumeratis supra generationibus usque ad Noe simul. cum annorum numeris, et exposita diluwi causa, priusquam Deus inciperet de arca fabricanda loqui ad Noe, dicitur, '' Hae genera83o ones Noe" — ita et hic enumeratis generationibus a Sem filio

Noe usque ad Abram. Deinde insignis articulus similiter ponitur, ut dicatur, Hae generationes Thare : Thare genuit Abram et Nachor et Aran." Siquidem ibi secundae mundi aetatis, hic tertiae patriarcha nascebatur. 835 Porro Aram gemuit Loth. Moriuusque est Aran ante Thare pairem suum in terra natiuitatis suae, in

Vr

Chaldeorum.

Quod dicit "ante Thare," et praesen-

tiam potest et tempus designare — tempus uidelicet quia ante moreretur quam pater suus ; praesentiam uero quia et coram

840 ilo, id est praesente illo, uita excederet. Denique quidam codices habent quia Mortuus est ante conspectum T hare patris sui. Quod uero dicitur /» Vr Chaldeorum, nomen uidetur esse loci, in quo sepultus est. Cuius hodie, sicut Iosephus refert, tumulus ostenditur, ex quo uidetur magnae alicuius ex816-833 Aug. DCD XVI, xii (CC 48, p. 515-516 ; PL 41, 492-493). xxiv, 2.

829-830 Gen. vi, 9.

840-842 Hier. HQG xi, 28.

820 Ios. 843-845 Ios.

"Ant. I, vi, 5 (151).

809 quia] cum aZ. P? ficationem P

^ cumom.P

genuitz

815 sunt ozz. P, sunt autem V zir.

thate] uza add. P 817 abraham 24z unus narratur uel refertur P 822 innotationes defluentius P 823 repandumP 825 ham z articulis P 832 hae sunt BP

tus z7

S12estom.P

$13signi-

816 et! oz. Vulg.

una P 820 seruisse B 820-821 P in oz. B alias? oz. 44 thare domus — P 831 abra839 praesentiae B 844 tumul-

1,29

IN GENESIM III, xi,28-29 84; cellentiae uel dignitatis idem Aran extitisse. Quia uero apud orum Hebreos Vr dicitur "ignis," narrant quod igni Chalde Abram cum uerum Deum t uidelice quia sit, consumptus nt maiore suo fratre cognoscens, ignem quem illi adoraba a missis ignem in s ambobu adorare ipse respuerit. Ideoque ioris sublim uero Abram tus; assump s flammi 85o Chaldeis, ipse ad fidei merito sit liberatus a Domino. Vnde in sequentibus orum. Chalde igne de te eduxi qui eum loquitur, Ego Dominus, Et huius gratia dissensionis Abram quamuis ignem euaserit, apud Chaldeos tamen habitare nequiuerit; sed cum sua 855 cognatione sit apparente aliam translatus in terram. Quibus concordant uerba Achior ducis omnium Moabitarum et Ammonitarum, qui quasi uir inclitus, quae in uicina et cognata sibi gente, immo de qua ipse ortus est, facta fuerant ignorare non potuit ; ait enim, loquens de populo Israhel ad Olofernem 86o principem militiae Assyriorum : Populus iste ex progenie Chaldeorum est. Hic Primum habilawi in Mesopotamia, quoniam noluerunt sequi deos patrum suorum qui erant 4n terra Chaldeorum. Deserentes itaque ceremonias patrum suorum, quae 166

in multitudine deorum erant, unum Deum caeli coluerunt, quai et

865 praecepit eis ut exirent inde, el habitarent in Haran. Duxerunt autem Abram et Nachor uxores. Nomen uxoris Abram Sarai et nomen uxoris Nachor Melcha, filia Aram patris Melchae et patris Ieschae. Dicunt maiores nostri Iescham hanc ipsam esse Saram uxorem 870 Abrae, quia uidelicet iidem fratres germani Abram et Nachor

duas sorores, filias Aran, uxores habuerint. Quod siita est, non

potest Aran pater earundem idem intellegi, qui fuit frater iunior Abrae

et Nachor,

sed alter eiusdem

nominis

homo.

Constat enim quia Abram decem solum annis Saram coniugem

37; suam

praecessit,

dicente ipso coram

Domino,

Pwíasne

cen-

tenario nascetur filius ? Et Sara nonagenaria pariet filium ? Et quomodo írater eius iunior potuit habere filiam, quae illo decem

annis minor

esset, se autem

ipso septem

aut non

amplius quam octo ?

845-855 Hier. HQG xi, 28; IHN 15, 5 ; Aug. QDG I, ii (CC 55, p. 2; PL 34, 869-873 Ios. ^An£. I, vi, 5 860-865 Iudith v, 6-7. 832 Gen. xv, 7. 553).

(151) ;Hier. HQG xi, 29; Aug. DCD XVI, xii (CC 48, p. 515-516 ; PL 41, 492-

493).

875-876 Gen. xvii, 17.

850 849 respueret P igni P 848 fratre suo — 4 847 abraham z4z 852 igne] ur Vj. 8501 sequentius 7 sublimiosus P abraham 24 861 habitauit 854 quae] qui 74? 855 a patente 7AP 883 abraham z4z 865 in haran] mesopotamiam P ^ in mesopotamia habitauit —- l/u/g. om.B 869 sara P 86? abraham B 866 abraham B chatran V/ulz., chatran AB 871 uxores abraham? zz quia uide frs P idem A 810 abrahae! 74 hoomo nimis eius B 813 abrahae 74» 872 earum BP filias aran P 878 annis oz. B. 877 potuit iunior— P 874 abraham 44z mo oz. P se] si P et septem P

PL 134

IN GENESIM

1,90

880

Erat

Diuinae

auiem

Sarai

prouidentiae

in adolescentia,

III, xi,30-31

sterilis,

nec

consilio gestum

quatenus

in senectute

167

habebat

liberos.

est, ut sterilis esset filium

promissionis

generans, ecclesiae sanctae typum insinuaret, cui dicitur, Laetare sterilis quae non paris, et cetera. Decebat enim ut quae 885 in figuram unicae fidei ac spei nostrae unum erat filium de promissione paritura, non hunc in Chaldea, non in Mesopotamia,

sed in terra promissionis generaret. Tulit itaque Thare Abram filium

1,31

suum

et Loth

filium Aran, filium filii sui, et Sarai nurum suam 890 4xorem Abram filii sui, et eduxit eos de Vv Chaldeo-

895

1,91

9oo

9o;

91»

Yum, ui irent im terram Chanaan. Vetus translatio habet quia Eduxit eos de regione Chaldeorum, quod nullam omnino quaestionem habet. Quod uero iuxta hebraicam ueritatem dicitur quia Eduxit eos de Vr, id est de igne uel incendio Chaldeorum, potest ita recte intellegi quod eduxerit eos de illa regione ubi ignis colebatur, pro eo ut diceretur, '"Eduxit eos de idololatria Chaldeorum." Quod uero dicitur, V£ irent in lerram Chanaan, statimque subiungitur, Veneruntque usque Haran, et habitauerunt ibi. Et fact? sunt dies Thare ducentorum quinque annorum, ei moriuus est in Harvan, propositum mentis Thare ostendit, quia cogitabat quidem cum a Chaldeis profugeret, ire in terram Chanaan. Sed cum Haran perueniens, opportunam in ea sibi suisque ac tutam a Chaldeorum insecutione sedem reperit, ulterius terram Chanaan ad peregrinandum inuisere supersedit, sed in ciuitate ad quam peruenerat ad mortem usque pertransiit, ita ut ne, filio quidem Abram ac nepote Loth inde ad praeceptum Domini exeuntibus, ipse ex ea pedem mouere curaret. Nam quod dicitur ibidem, cum habuerit ducentos et quinque annos, esse defunctus, longo post abscessionem eorum tempore factum esse constat. Siquidem Abram, qui septuagenario patre natus est, septuaginta quinque erat annorum, cum exiret de Haran, qui sunt anni centum quadraginta quinque. Hac ergo aetate patris 884 Gal. iv, 27. 891-893 I.c., Aug. DCD XVI, xiii (CC 48, p. 516-517 ; PL 41, 492). 903-907 Aug. QDG I, xxv, 5 (CC 35, p. 9-10; PL 34, 554). 909-919 Hier. HQG xii, 4 ; zf. Aug. DCD XVI, xiv-xv (CC 48, p. 517-518 ; PL 41, 494) ;

QDG I, xxv (CC 35, p. 8; PL 34, 553). 881 consilium B sterelis B 882 adulescentia B 884 sterelis B 888 lot Vleg., e£ saepe 890 abraham B 892 qui B regioni B quia P 893 hebraicam] abraham B 894 eduxerit 74 895 posset B eduxerunt B 897 idolatria B 898 canan P, e£ infra 902 cum oz. B 903 et ire P* 904 turam B 906 inuiscete B 907 permansit 4B abtaham » 908 ad oz. P 910 haberet P defunctos B 912 abraham » ^ pattonatus B 914 clxv P

PL 155

IN GENESIM III, xi,31-xii,2 exiuit de Haran, sexaginta uidelicet ante obitum illius annis. Sed scriptura mortem Thare ante abscessum Abrae praeoccupando aduentui ipsius et habitationi in Haran coniunxit, ut deinceps ex quo coepisset liberum narrandi de Abram et Loth spatium haberet. Haran autem ciuitas est Mesopotamiae trans Edissam, quae usque hodie Charra dicitur, apud Romanos Crassi consulis interitu, apud nos patriarcharum habitatione insignis. Quae etiam in libro sancti patris Tobiae hospitio Raphaelis archangeli nobilitata refertur. Egredere de ad Abram, Dixit autem. Dominus patris iui domo de et iua one cognati de ei tua terra el ueni im terram quam monsirauero tibi. Faciamque ie in gentem magnam el benedicam iibi, et magnificebo nomen iuum erisque benedictus. Quia distincte loquens Dominus /erram, cognationem, et domum patris dicit, terra Abrae intellegenda est in regione Chaldeo-

168 9x5

920

925

959

955

rum, unde iam recesserat ; cognatio eius, frater Nachor cum

familia sua quam iam reliquerat ; domus patris, in qua tunc manebat in Haran. Quomodo ergo tunc cum domo patris de terra quoque et cognatione, de qua iam egressus esse uidebatur, nunc exire iubetur ? Nisi forte intellegendum quod eo proposito, ut supra iam diximus, de terra et cognatione sua cum.parente exierat, ut ad hanc, reconciliatis Chaldeis, aeuo

sequente rediret. Cui nunc a Domino praecipitur ut a repetenda Chaldea propositum mentis auertat. Necnon et habita940 tione Mesopotamiae mentem simul et corpus auferat, relictaque terra in qua ciuitas superbiae facta ac Domino iudicante confusa est, ueniret in terram in qua gratiam supernae benedictionis acciperet, nouamque ex se ac meliorem progeniem fidei et obedientiae suae merito procrearet. Quod enim ait, 945 Faciamque te in gentem magnam, ad populum Israhel proprie pertinet ; nam de aliarum generatione nationum quae de illo similiter erant oriturae, Ismahelitarum uidelicet, Idumeorum,

et eorum qui de Chettura secunda eius post Sarram coniuge

933-944 Cf. Aug. QDG I, xxv (CC 35, p. 9-10; PL 34, 554); DCD XVI, xv (CC 48, p. 518-520 ; PL 41, 494-496).

936 Supra iii, 888 sqq.

948-949 Gen. xxv,

1-4. 916 morte

B abscissum B abrahae 4» 917 aduentu B illius P habitatione BP 918 abraham 44; ^ 919 haberet spatium — 24 920 edessam P catram P 921 interitum B 923 nobilitate B fertur nobilitate P 924 abraham B 925 tua oz. B 926 et ueni ozz. zz monstrabo Vulg. 930 terram B abrahae 24 in om. B regionem B 932 quam] quem 4B patti sui quia tunc B 934 quam B 936 et] de add. z; 938 praecipiatur 4B aj ado? 939 et ab inhabitatione 74*zz 940 mente D 940-941 relicta P 943 nouam P 947 erant similiter — P ismahelitarum] israhel P 948 et oz. B cetura l/ule. eiusdem P sarram om. P

PL 136

1,3

IN GENESIM III, xii,2-3 9529

95

^

169

erant nascituri populorum, dicit in sequentibus ad eum, Faciamque te crescere uehementissime et bonam in gentibus. Atque in te benedicentur uniuersae cognationes terrae. Haec est maior superiore ac longe praestantior promissio benedictionis. Illa enim terrena haec celestis est, quia nimirum illa propagationem carnalis Israhel ista spiritalis significat — illa populi eius qui de eo secundum carnem natus est ; haec eius qui de uniuersis cognationibus terrae in Christo saluator. In quibus sunt et illi quicumque ex eo secundum carnem nati, etiam pietatem fidei eius imitari uoluerunt. Quibus omnibus dicit apostolus Paulus, 5? autem wos Christi,

ergo Abrahae semen estis. Quod ergo ait, Atque in te benedicentur uniuersae cognationes terrae, tale est ac si diceret, "Et in semine tuo benedicentur familiae terrae." Vt enim apostoli uerbis loquar, in lumbis Abrae erat Maria iam tunc, de qua nasciturus erat Christus, quando haec dicebantur ad eum. Et 965 mira supernae dispensatio seueritatis ac pietatis ! Conuenientes ad opus superbum homines, plurimi diuidi ab inuicem per diuersas linguas et cognationes meruerunt, relinquens uero prouinciam illam unus et sponte ad imperium Domini exsulans, omnes in se gentes, quae in uariis erant prouinciis ac o7 linguis diuisae, communi benedictione recolligendas audiuit. Notandum sane quod licet a natiuitate Abrahae tertia aetas mundi computari soleat, hoc tamen oraculo Domini ad Abram specialiter secundum ipsam sufficientiam rerum, tertiae aetatis sunt consecrata primordia, siquidem tunc semen sanctum a

960

975

980

nationibus

secretum,

et nasciturus

ex eo Saluator omnium

gentium praedictus est. Vsque ad hoc enim tempus fideles et iusti omnes illa uitae moralis scientia utebantur, quam uel natura duce nouerant uel parentum doctrina originaliter traxerunt, nunc autem cognitionem per operam etiam uenturi in carne saluatoris, in quo esset benedictio et salus omnibus sanctis uentura, et his uidelicet qui incarnationem eius prius nascendo praecederent, et nobis qui posterius nati fer nomen eiusdem Domini Iesu, ut Petrus ait, credimus saluari quemadnodum, et alls. 949-950 Gen. xvii, 6. 952-957 Aug. QDG I, xxviii (CC 35, p. 11-12 ; PL 34, 555) 959-960 Gal. iii, 29. 976-984 Cf. II Petr. i, 5 ; ii, 8. 982-984 Act.

XV, II. 949 populorum iudeorum P 949-950 faciamque usque gentibus oz. P 950 954 953 est celestis — 4B 952 superna promissio 24? ponam te l/ulg. israhel carnalis — P spiritalem P 956 est oz. 4À 960 scmen abrahae - Vulg 961 talem B! 963 abrahae z4zz 965 dispensatione 74?P 966 971-972 mundi aetas — P 969 prouintus P 968 ille P? enim ad z 972 abraham z4z 973 tertiae 74; 974 sunt oz. B constituta P 977 qui B, quia P 979 pet ozz. B opertum BP 982 praecederunt nascendo — A ptecesserunt P

dl,4

170 985

999

995

1000

1005

IOIO

IOIS

IN GENESIM III, xii,4

Egressus est itaque Abram sicut praeceperat ei Dominus, et iuit cum eo Loth. Septuaginta quinque annorum erat. Abram cum egrederetur de Haran. Claret ex hoc numero annorum Abrae, quia uiuente adhuc patre, ut supra expositum est, de Haran exierat. Numerus autem ille septuaginta et quinque annorum mysticus esse non est dubitandum, dum in eo et ipse promissionem diuinae benedictionis accepit, et Isaac filium eiusdem benedictionis haeredem reliquit moriens. De quo, ut breuiter dicamus, septuaginta, quia septies deni sunt, perfectionem bonae designant actionis, cum mandata decalogi per gratiam Spiritus sancti, quae septiformis a propheta describitur, implemus. Quibus quinque superadiciuntur, ut in cunctis corporis nostri sensibus eadem diuina praecepta, iuuante Spiritus gratia, faciamus. Septuaginta et quinque annorum erat Abram quando ad praeceptum siue ad promissa Domini exiens de Haran terram repromissionis intrauit, ut ostenderetur quia et ipse per auxilium Spiritus, anathematizatis erroribus Babyloniae conuersationis, Dei praecepta seruaret — et hoc in omni quod uel uiuendo uel audiendo uel gustando uel tangendo gerebat, ne quid prorsus in suo corpore esset, quod non obedientiae praeceptorum celestium dono Spiritus ipsius inlustratus et adiutus impenderet, et omnibus quoque eisdem promissionis heredibus simili ordine uitam ducendam esse signaret. Nam et hoc quod ille iussus exiit de terra et cognatione et de domo patris sui, uniuersis promissionis ipsius filiis, in quibus et nos sumus, constat imitandum. Egredimur quippe de terra nostra cum carnis uoluptates abdicamus, de cognatione nostra cum uitiis omnibus cum quibus nati sumus (in quantum hominibus possibile est !) nos exuere studemus, de domo patris nostri cum ipsum mundum relinquere cum principe suo diabolo uitae celestis amore contendimus. Omnes enim propter reatum praeuaricationis primae filii diaboli nascimur in mundum ; sed per gratiam regenerationis quique ad semen Abrahae pertinemus, filii Dei efficimur, dicente nobis, id est ecclesiae

989 Supra iii, 914-915. 996 Esai. xi, 2-35 ; cf. Cassianus Collationes X1I, xiii (PL 49, 894-895) ; Is. E£yz. VII, iii, 13. 1008-1010 Gen. xii, 1.

986-987 septuaginta .v. uero annorum B 988 abrahae Az 990 ille] istum z4, iste .P 991 in oz. P 994 septuaginta de/. 74? 997 superadiciuntut om. BP 998 nostri corpotis — zz pceptà dno iuuante faciamus P 999 abtaham B, ozz. P 1000 ad? oz;. B iran B 1001 tra B 1002 babylonicae B 1003 precepta dei — 4B 1008 ordini B 1009 et!] in 24 iussus] uisus B 1012 carnis] uitiis B uoluptatis B 1014 exurere P 1015 ipsum in B 1017 primae praeuaricationis — ;4P primae oz. B nascunEp 1018 semen scin B

PL 157

IN GENESIM III, xii,4-5

I71

1020 suae, Patre Nostro Qui Est in Caelis, Audi, filia, et wide, et

inclina aurem. tuam, ei obliuiscere populum. tuum. et. domum patris tui. Vnde bene Haran, de qua egressus est Abram, "jra" interpretatur; Chanaan, ad cuius terram inuitatur,

"mutatus" siue "negotiator" dicitur. Non ergo solus Abram 102; cum fratre suo Loth egressus est de Haran, ut ueniret in terram Chanaan, sed et omnes electi qui nati sunt lauacro regenerationis, exeunt profecto de Haran ueniuntque in terram Cha-

naan. Sed et omnes electi cum iram primi reatus in uitae suae statu,

[o1

abdicata

consuetudine

uitiorum,

uirtutibus

operam

1050 dant, et felicissimo commercio temporalibus insistunt laboribus, ut aeterna praemia consequantur, terrenas diuitias spernunt ut possint accipere caelestes. Humani gaudia regni contemnunt ut in regno Dei partem habere mereantur. Haec est enim terra quam se Dominus sequacibus suis monstraturum 1055 esse promisit, quia non humanae ingenio sapientiae, qua sit actionum bonarum uia incedendum, potest inuestigari, sed illius est in omnibus ducatus expetendus. Cui dicit psalmista, Tenuisti manum dexteram meam et in uoluntate tua deduxisti me et cum gloria assumpsisti me. 1440 Tulit itaque Sarai uxorem suam et Loth filiwm jrairis sui uniuersamque substantiam quam bossederant et animas quas fecerant in Haran, et egressi sunt ut irent in terram Chanaan.Quod dixit animas quas fecerant pro eo positum est ut diceret "filios quos genuerant." 1045 Solet enim in scripturis homo aliquando "animae" solius, aliquando "'carnis" nomine solius, indicari : animae sicut dictum est, Anima quae peccauerit ipsa morietur ; carnis ut in psalmo, At te omnis caro ueniet, cum neque caro sine anima ad Deum uenire neque sine carne possit anima peccare, sed propter 1050 unam partem totus homo signetur. Neque ex hac sententia quicquam habent auxilii qui sicut carnem ex carne, ita ex anima animam, aestimant procreari, cum uocabulo animae, ut dixi-

mus, totus homo designetur. Animas autem fecisse, id est animas procreasse, in Haran non Abram et Loth, sed familiae eorum 1020-1022 Ps. xliv, 11. 1022-1024 Hier. INH 4, 21-22 ; Is. E£yz. VII, vi, 19; cf. Aug. EPs CIV, 7 (CC 40, p. 1539-1540 ; PL 37, 1394) : "Chanaan interpretatur Humilis" ; ez zzfra iii, 1074-1075. 1038-1039 Ps. lxxii, 24. 1047 Ezech. xviii, 20. 1048 Ps. lxiv, 5.

1022 abraham 24z 1025 suo om.

1024 mutatus oz. D', motus Hier. lsid. abraham 24z est oz. B 1026 qua P 1027 aran exeunt ueniuntque profecto dean exiunt B 1030 insistant 24 1030-1031 insistunt laboribus om. B 1032 spernant 74 gaudio P 1033 contemnant 24 1034 enim tetra est —- P 1035 qua] quia B 1036 bonorum B — incendium B 1039 suscepisti 74 1040 tulitque Vig. sarram B filium ow. P 1041 fratrem suum P 1044 dicerent 74 1045 in oz;. B 1048 ad P 1049 anima possit — P 1051carne]catnem B 1052 uto.B 1054 abraham z

PL 138

172

IN GENESIM III, xii,5-7

et uernaculi intellegendi sunt ; nam ipsos patriarchas adhuc absque liberis permanisse sequentia sacrae historiae testantur. Cumque wenissent in eam, periransiwit Abram terram usque ad locum Sichem usque ad conuallem Inlustrem. Chananeus autem iunc erat in terra. Dominus Abram et dixit ei, Semini 1060 Apparuitque iuo dabo terram hanc, qui aedificauit ibi altare Domino. Supra legitur quia commorantem adhuc in Haran Abram Dominus allocutus est,eumque, multiplici benedictione promissa, exinde abire et in terram quam ipse monstraret 1065 uenire praecepit. Quod ubi fecit et diuinis libenter obediuit praeceptis, mox maiore Dei gratia dignus efficitur, ita ut non solum allocutione eius sicut prius sed et uisione frui mereretur. Qui cum eadem uisione atque allocutione diuina cognouisset hanc esse terram, quam sibi possidendam promiserat, con1070 festim eam quasi uir Deo deuotus posito altari ei adtitulare atque ad offerendas ei uictimas consecrare curauit. Verum quia sacra historia mysteriis typicis est plena, notandum quod eadem Domini apparitio atque altaris erectio in loco Sichem et in conualle Inlustri facta esse memoratur. Quae "'conuallis 1075 Inlustris" figurate nisi humilitas intellegenda est ? Quam uocati a Domino a laboribus et oneribus seculi huius primam

IO055

inter uirtutes habere debemus, dicente ipso, Discite a me quia

1080

mitis sum. et humilis corde, et. dnuenietis requiem. animabus uestris ; ugum enim meum suaue est, et onus meum, leue est. Cuius oneris portationi congruit mystice locus Sichem, quia hic cum ualle Inlustri pariter nominatur. Sichem quippe Latine in humeros transfertur, quia nimirum cum humilitate

mentis bonorum nos operum oportet onera gestanda suscipere. Quod cum agere sollicite curamus, mox dominicae uisitationis

1085

et consolationis accipere gratiam merebimur, ut paulatim ad sublimiores uirtutum gradus ualeamus ascendere. Vnde recte de processibus itinerum Abrae, quae bonorum operum profectus designant, adiungitur : 1062-1063 .$z5ra iii, 932-933. 1074-1075 Aug. EPs CIII, ii, 10 (CC 40, p. 1496 ; PL 41, 1356) ; e£ supra iii, 1022-1024. 1077-1079 Matth. xi, 29-30. — 1081-1083 Hier. IHN ro, 51-11, 1 ; 20, 22; 66, 21 ; 71, 9; Aug. EPs LIX, 8 (CC s9, p. 759760 ; PL 36, 718) ; cf. Amb. Z4br. I, ii, 5 (443) ; II, iii, 8 (482).

1055 adhuc si enim absque B, adhuc si enim sine P 10357 abraham B 1060 abraham B apparuit autem T/ule. 1062 super B 1063 abraham B

eum quem B 1065 om. B 1069 esse oz. P 1074 conuallis] conualli B 1079 alter est o». Vulg. cum conualle 74? 1082 om. B abrahae 24z;

libenter oz. P sibi o». P

1067 allocutionem B uisione 1070 deuotus deo 44 altate P 1076 nonnisi 24? 1077 debemus habete — P leue est oz;. P 1080 portioni P qui B 1081 in oz. B 1086 recte] bene P 1087 processibus qui 24?

IN-GENESIM

Ei inde transgrediens

III, xii,8-10

ad montem

173

qui erat contra

1090 orientem

Bethel, tetendit ibi tabernaculum suum, ab occidente habens Bethel et ab oriente Adi. Aedificauit

1095

quoque ibi altare Domino et inuocauit nomen eius. Post conuallem quippe ad montana conscendit, quia per humilitatem propriae despectionis ad sublimitatem debemus Deo deuotae actionis ascendere. Et ibi quoque, sicut et in conualle, aedificauit altare Domino

IIOO

IIOS

ac nomen eius inuocauit.

Quia et ut humiliemur in conspectu Domini, et ut sublimia uirtutum opera faciamus, utrumque diuinae dignationis est donum, pro utroque illi gratiarum laudes debemus offerre. Et quia semper in uirtutibus esse debet ad altiora progressus, apte subditur : Perrexitque Abram uadens, et ultra progrediens ad meridiem. Meridiana quippe plaga, unde sol ardentior mundum inlustrare consueuit, feruorem dilectionis mystice demonstrat, qua corda electorum, ne in rerum infimarum appetitu ac desideriis torpeant, sole iustitiae desuper, uidelicet Christo inlucente, semper accenduntur. Itaque Abram, uidere

IIIO

IIIS

ac nosse desiderans terram quam accepturus erat in possessionem, humana quidem curiositate perrexit, uadens et ultra progrediens ad meridiem. Mystica autem significatione docuit sese ascendentem de wirtute in uirtutem continuum diuinae dilectionis, sicut et omnes eiectos, semper agere profectum, donec ipsum uidere donetur Deum deorsum 1n Sion. Facia est autem fames in terra, descenditque Abram in Egyptum ut peregrimaretur |ibi. Post accepta promissa benedictionis, post ingressam terram promissionis, post aedificatum in ea altare Domino, post inuocatum nomen

illius, fame temptatur Abram,

et tanta

fame,

cuius gratia eam quam in promissione acceperat, mox ut uidit II2O

et adiit terram relinqueret. Sed et Isaac, sed et Iacob, ac filii

eius, simili cogente necessitate, eandem promissionis terram relinquebant, et sicut psalmista canit, Pertransierunt de gente in gentem et de regno ad populum alterum. Quod non casu sed superna utique prouisione factum esse credendum est, ut et 1093-1099 Beda De Tezploiv (PL 91, 745) ; In Esdram 111, xviii (892). 1113 Ps. Ixxxiii, 8.

1111-

1122-1123 Ps. civ, 15.

1091 ahi B, hai Vulg. 1092 ibi oz;. B altate ibi — 4z 1094 debemus om. P 1095 et! oz;. P 1096 et inuocauit nom eius 74 1097 quiautet — P humiliter B, humilietur P 1102 abraham B 1103 plagam B 1105 quia P infirmarum P! 1106 iustie P 1107 inlucescente - abraham 2 1110 docuit significatione — P 1115 abram oz. B 1116 promissae pa repromissionis 24 1ii7 altare in ea — B 1118 abraham 4 1119-1120 mox sque terram oz. 74! 1120 ait P terram add. 44? relinquerat B, relinqueram P sed? om. 4 1124 superna utique] utique diuina P promissione B etut —- B

PL 159

IN GENESIM III, xii,10-19

174 1125

1130

ipsi uidelicet et omnes eiusdem promissionis haeredes intellegerent, ita se diuinae benedictionis dona suscepisse, ut in hac tamen uita labor sibi et afflictio sustinenda temporalis, sed in futuro sit requies ac beatitudo expectanda perennis. Vbi et hoc quoque daretur intellegi, quod ita terra Chanaan in possessionem sit promissa Abrae ac semini eius, ut haec magis hereditatem patriae celestis significet, de qua scriptum est, Iusti uero hereditate possidebunt terram, et. inhabitabunt. in seculum seculi super eam. Quod de terra huius seculi quae iustis

et iniustis est communis dictum non esse constat, dum et in

1155

seculum seculi et a iustis possidenda narratur. Promittitur ergo terra Chanaan Abram et semini eius, ac post longum laborem Egyptiae seruitutis, Iesu duce, redditur, ut insinuetur

mystice quia promissa nobis olim patria celestis post afflictionem exsilii praesentis sit reddenda per Iesum Christum Domi1140 num nostrum. Sed et in eadem terra Chanaan filii promissionis numquam a laborando siue contra hostes certando cessabunt, ut intellegerent, sicut praefati sumus, aliam sibi magis patriam post hanc esse querendam, in qua ueraciter benedictione celesti et requie fruerentur aeterna. Cui nimirum dispensationi diprouidentiae congruit etiam hoc quod peregrinans in uinae 1145 Egypto Abram periclitatus est propter uxorem. Sed periclitanti ne lederetur diuina protectione subuentum est, ut uidelicet patesceret quia non solum generalia mundi mala, ut est fames, morbi, 1150

,11-13 1155

,,17-19 1160

captiuitas,

iusti cum

reprobis in hac uita subituri,

uerum etiam speciales ab ipsis reprobis essent tribulationes passuri, pro quibus tantum omnibus ea quae reprobi non norunt praemia in futuro perciperent. Sequitur : Cumque rope esset. ut. ingrederetur Egyptum, dixit Sarai uxori suae, Noui quod $ulchra sss mulier et quod cum uiderint te Egyptit dicturi sunt quod uxor ipsius est, et interficient me el te reseruabunt. Dic ergo, obsecro, quod soror mea sis, ut bene sit mihi projiev ie, et cetera usque dum dictum est, Flagellauii autem |Dominus |Pharaonem | plagas maximis ei domum eius propter Sarai uxorem Abram. Vocauitque Pharao Abram et dàixit ei, 1132-1133 Ps. xxxvi, 29.

1129 datur 74? chanahan B, e? iufra 1130 abrahae 24; ac]et P 1132 uero hereditate possidebunt] autem hereditabunt Tg. 1134 est oz;. B commune est communis P constant B* 1135 a o». P iustis] solis a47. /AB 1136 abraham Bz — et]ac P ac] et A 1137 duce iesu - P 1141 cessa-

bant 24? facetet 44

1144 frueretur B, fruentur »;

1156 quod oz. Vulg. abraham!.? B

1146 abraham z4z

1151 tantum oz. AB, tamen P

11507 obsecro te lg.

abram!] abrae P

1154 sare B?

1148 pate es uel sis -ABP

1188 dum oz. JA

1161

PL 140

IN GENESIM III, xii,19-xiii,I

175

Quidnam est quod fecisti mihi ? Quare nom indicasti quod uxor tua esset ? Quam ob causam dixisti esse sororem 1165

1170

tuam,

ut tollerem eam mihi

in uxorem

?

Nihil mentitus est Abram quia «uxorem suam dixi sororem. Erat enim et hoc quia $ropinqua sanguine, sicut etiam, Loth eadem propinquitate, cum fratris ejus esset filius, frater evus est dicus. Itaque uxorem iacuit, nom megawit sororem, comjugis tuendam. pudicitiam committens Deo, et. humanas insidias cauens ut homo, quoniam si periculum quantum. caueri boterat non

cauerei, magis iemptaret Deum.

quam

speraret 4n. eum..

Denique factum est quod de Domino praesumpsit Abram, nam Pharao rex Egypti, qui eam. sibi uxorem. acceperat, grauster afflictus, marito

reddidit.

Vbi absit ut eam

credamus

alieno

1175 concubitu fuisse bollutam, quia multo est credibslius hoc Pharaonem facere afflictionibus magnis non fuisse bermissum. Potest et hoc dici, quod iuxta librum Esther ubi quaecumque mulierum placuisset regi, sex sensibus oleo wngebatur myriino, el aliis sex quibusdam bigmentis et aromatibus utebatur, et tunc 1180 demum 2ngrediebatur ad regem. Poterat fieri ut Sarai postquam placuit regi, dum per annum eius ad eum praeparatur introitus et Abrae Pharao multa donauerat et Pharao postea sit percussus a Domino, illa adhuc intacta ab eius concubitu permanente.

Ascendit ergo Abram de Egypto, ipse et uxor evus, et omnia quae habebat, et Loth cum eo ad australem plagam. Australem plagam non Egyptii dicit sed terrae repromissionis ; neque enim de Egypto ad austrum fecit iter, quod quicumque fecerit, longius a terra repromissionis abscedit. 1190 Sed, Egyptum totam deserens, cuius partem adierat australem, terrae repromissionis plagam quae proxima erat primum conscendit. Notandum quoque iuxta litteram quod et supra in Egyptum descendisse, et nunc de Egypto ascendere memoratur Abram, quia nimirum terra Egypti non solum terrae 1195 Chanaan, sed et ceteris mundi regionibus iacere perhibetur inferior, sicut e contra Scytharum regio aliis terrarum partibus fertur eminere sublimior. Quod ex fluminum cursibus in hanc 1185

1165-1176 Aug. DCD XVI, xix (CC 48, p. 522-523) ; cf. QDG I, xxvi (CC 35, p. IO-II ; PL 34, 555) ; Ios. Zn. I, viii, 1. 1166 Cf. supra iii, 869-879. 11781180 Est. ii, 12. 1187-1197 Hier. HQG xiii, 1-5. 1192 upra iii, 1114 sq.

1162 hoc quod

Vlr. 1164 in oz. B5 1165 abraham 1171 temptare B eum] deum J4zg. "Ang. 1174 ut] quod P 1177 mulier eius B 1198 1180 fierit BP 1182 abrahae 74z 1183 a dno percussus 1168 coniugii z

B 1187 egypte A terram P abraham z terrae om. P

1191 terram B

.4z

^ uxor B

1172 abraham

myrrhino

V/4/e.

P 1186 ad] at 1192 super B 1194

PL IA4I

176

1200

1205

I2IO

III, xiii,1-4

aliunde defluentium, ex illa profluentium, facillime potest conici. Congruit autem aptissime typicis sensibus ut terra Chanaan altior sit Egypto, quia haec nimirum promissionem patriae celestis, illa designat pressuras ac labores uitae praesentis. Nam hanc Dominus et promisit et dedit hereditatem Israhel populo suo; in illa uero et Abraham periclitatus, quamuis citissime a Domino tutatus, et progenies eius grauissimo est diutius seruitio pressa, quamuis et ipsa ad ultimum mirabiliter redempta, atque inde educta est. Altior ergo est terra repromissionis finibus Egypti, tametsi in proximo sita, quia etsi communem in hoc secula iusti ac reprobi uitam foris agere uidentur, magna tamen sublimitate deuotae mentis caeli ciues omnibus mundi huius amatoribus antecellunt. Quod ergo dicitur de Abram quia ascenderit de Egypto et cum suis omnibus uenerit ad australem plagam, significat typice quod et ipse, dum

1215

IN GENESIM

uiueret

in carne,

et omnes

electi, filii uidelicet

eiusdem promissionis, ita cogitationem pro tempore ad curanda corporis necessaria deflectunt in infimis, ut mox, expleta eadem corporis cura, ad contemplanda ea quae sursum sunt totam mentis intentionem reuocent, ac sese feruore dilectionis

1220

xiii,3

d11,3-4

1225

et luce gratiae celestis a sole iustitiae quaerant innouari. Hoc est enim mystice ascendentes de Egypto ad australem plagam uenire expletis nos carnis necessariis, supernae lucis et caritatis profectum a Domino sedula intentione postulare. Tali namque uoto ac proposito mentis ad celestem nos patriam iter facere non dubium est. Vnde apte subditur : Reuersusque est per iter quo uenerat a meridie n Bethel. Per meridiem nos quippe ad Bethel tendere est, per lumen scientiae celestis perque inspirationem intimi amoris, ad ingressum domus Dei, quod Bethel significat, crebris bonorum operum gressibus properare. Illius uidelicet domus quae,

sicut apostolus ait, nom manu[acta sed est aeterna 1n. caelis,

1230

quam uidere desiderabat propheta, cum dicebat, Domine, dilexi decorem domus tuae. et locum tabernaculi gloriae tuae. Vsque ad locum ubi prius fixerat tabernaculum inter Bethel et Ai — in loco altaris quod fecerat prius et inuocauit nomen. Domini. Notandum quod 1228-1229 II Cor. v, 1.

1230-1231 Ps. xxv, 8.

1198 profluentia 44, profluentiam B 1200 sit altior — B 1203 abram P 1204 satissime 74 1206 est ergo — B 1207 sita est B 1208 commune B seculo BP reptobis P 1209 sublimi P 1210 antecellant B 1211 abtaham 24z 1212 et ox. P 1213 ueniret B carnem B 1214 eius P cogitatione B!, cogniteratione B?, agnationem P 1215 eadem expleta — P 1221 dnm P 1222 nos] ad add. B 1225 quippe nos — P 1226 per quod P 1229 eterna est P 1231 tabernaculi] habitationis P le. 1232 prius oz. P 1234 ibi nomen Vulg.

IBI 142

IN-GENESIM III, xiii,3-4

177

beatus Abram profectus electorum itinere suo figurans, in Bethel quidem a meridie siue per meridiem reuersus esse narratur. Nec tamen eandem ciuitatem ingressus esse subiungitur, sed inter hanc et Ai peruenisse, ibique Dominum inuocare perhibetur. Qui locus orationis in monte esse perhibetur positus 1240 supra memoratur. Quia nimirum electi, carnis adhuc uinculo retenti et in profectu uirtutum positi, tota quidem mentis intentione ad domum supernae habitationis peruenire satagunt, continuis bonorum operum gressibus ad hanc properare contendunt. Sed necdum hanc intrare necdum ciues regemque 1245 eius in decore suo cernere possunt ; uerum inter acceptionem fidei, qua Domino consecrati sunt, et ingressum regni, in quo eum uidere desiderant, altitudinem bonae actionis quasi medium montis eximii uerticem conscendunt. Ai namque siue Aggai, ut antiqui translatores nomen urbis illius posuerunt, 1250 interpretatur "quaestio" siue "'festiuitas." Quod uidelicet nomen aptissime tempori congruit illo, quo quisque fidelium Domino consecratur sacramentis salutaribus, de quo admonens apostolus ait, E? nolite contristare Spiritum sanctum Dei, ?n quo signati estis in diem redemptionis. Quanta enim "'festiI255 uitas" mentis est redimi a potestate tenebrarum, et inlustratione Spiritus sancti signaculum ueri regis effici ? Quae ciuitas inuictae fidei etiam "quaestio" potest recte uocari ? Per hanc enim siue electi Dominum a quo longius aberrauerunt quaerere didicerunt, siue ipse Dominus eos quasi oues suas 1260 bonus pastor se quaesisse innotuit, iuxta quod ipse ait, Filius hominis uenit quaerere et saluum facere quod berierat. Aedificant autem sancti in praefato monte bonae conuersationis altare Domino, non aliud utique quam suum corpus et animam, in quo et nomen eius inuocant, scientes se absque auxilio nominis 1265 eius nec uiam iustitiae coepisse, neque cursum boni propositi consummare ualere. Haec de loco altaris Abrae idcirco diligentius explanare curauimus, ne quis putaret beatum Moysen historiae gratia diligentiae et non potius intuitu spiritalis intellegentiae tam solerter locum tabernaculi et altaris uel I235

1248-1250 Hier. IHN 2, 30 ; cf. DSN 83, 3o.

1253-1254 Eph. iv, 5o.

1260-

1261 Luc. xix, 10.

1235 abraham

;4z

1238 sed] et add. B

1238 inuocasse zz

1238-1239

pethibetur ozz. zz 1240 ut super B supra memoratur ozz. P 1241 mentis ozz. B! 1242 a B 1250 interpretata est 24, interpretationem P, interprtetatione alia interpretatur B 1251 illi 4 fidelium 4e. 4 1232 sacramentis] mentis P!, momentis P? 1253 et om. m contristari P dni 44 12354 est B die Pz 1235 redimini B 1260 quesisse se 74 se oz. B 1261-1263 aedificant usque Domino ozz. P 1262 sci pfecto in monte B 1263 utique] itaque 24 1266 hoc loco P abraham 24 1267 qui AB putarent 74 1268 spiritalis intuitu — P CC

118 A

13

IN GENESIM III, xiii, 4-13

178 1270

orationis eius iterata narratione uoluisse describere. Vbi et hoc notandum quod Abram non in Egypto sicut nec in Chaldea siue in Haran, sed tantum in terra Chanaan, quam in promissione accepit, uel fecisse altare uel Dominum inuocasse describitur, quia nimirum nonnisi in unitate fidei catholicae, nonnisi

1275 in spe supernae promissionis, perfecta opera facere ac digna Deo uota offere ualemus. Bethel autem ipsa est quae prius Luza uocabatur, et a Iacob, cum ibi dormiens celestia mira-

1280

i1,5-T

cula atque agmina uidisset, Bethel nomen accepit, ciuitas sicut et Ai duodecimo circiter miliario ab Hierusalem sita euntibus Neapolim. Sed et Loth qui erat cum Abram [uerunt greges ouium

ei armenta

et tabernacula

; nec

poterat

eos

capere terra ut habitarent simul. Erat quippe substantia eorum multa, et non quibant habitare comVnde et facta est rixa inter pastores gre1285 muniter. gum Abram et Loth, et cetera. Quibus ex ordine replicatur quomodo Loth ab Abram salwa caritate discessit, malente illo fratrem carissimum et sanctissimum a se corporaliter separari, quam cum scandalo et iurgiis infirmorum secum 1290 teneri. Quem tamen a se corpore separatum nequaquam ab intimo suae mentis amore separauit, sicut sequentia sacrae historiae manifestissime probant, ubi eum ab hostibus captum strenuissime cum suis omnibus saluauit, et merito quia nec ipse Loth opus uirtutis ac fidei, quod cum fratre 1295 maiore consueuerat exercere, etiam separatim conuersatus ulla in parte mutauit. Eleuatis itaque Loth oculis, uidit omnem circa 1,10-11 regionem lordanis, quae uniuersa inrigabatur antequam subuerteret Dominus Sodomam et Gomorram, 1300 sicut paradisus Dominis et sicut Egyptus uenientibus in Segor. Elegitque sibi Loth regionem circa Iordanem, et vecessit ab oriente, et cetera usque dum pessimi eramí ei ait, Homines autem Sodomitae 13 peccatores coram Domino mimis. Fertilitatem terrae 1305

laudat, simul et incolarum

damnatione

digni

1287-1288 Aug. DCD

esse

notat impietatem,

intellegantur,

quod

ut eo maiori

maxima

Dei

XVI, xx (CC 48, p. 525 ; PL 41, 498).

1270 discribere P 1271 haec B 1272 tantummodo P 12373 inuocare P 1275 in spe] ipse B operta ac do digna uota P 1279 scita B 1281 abraham -AB — fuerunt tabernacula et armenta et oues P — 1282 capere eos — 74 1284 nequibant lig. 1285 et oz. P 1286 abraham 4B et? oz;. B 1287 quae B! ab om. B abraham 24 1289 iurgius B! infirmorum om. P 1293 strenuisse B quia merito — P 1295 consuerat B 1296 nulla 4 — 1298 inrigabat B 1303 erant pessimi — B — 1305 et oz. P 1306 damnationi P quo P

PL 145

IN GENESIM III, xiii,13

I310

1515

1320

1525

179

munera non ad fructum pietatis sed ad incrementum uertere luxuriae. Vbi etiam tacite laudibus beati Loth additur quia in ipsa terra inter ipsos degens indigenas, neque ubertate soli diuitis, neque exemplo cohabitantium potuit ullatenus a suae puritatis integritate corrumpi. Quibus autem peccatis Sodomitae fuerint subiugati, excepto illo infando quod in sequentibus scriptura commemorat. Iezechiel propheta sufficienter exponit, loquens ad Hierusalem, Ecce haec fuit iniquitas Sodomae sororis tuae, swberbia, saturitas banis, et abundan-

tia, et otiwm ipsius et filiarum eius ; et manum egeno et bauperi non, porrigebant, et eleuatae sunt, et fecerunt. abominationes coram Tw. A quibus omnibus immunem fuisse beatum Loth, et textus sacrae historiae testatur. Quem angelos hospitio recepisse, ac per eos a pereuntibus impiis ereptum esse declarat; et sententia beati Petri apostoli probat, qua dicitur, E iustum Loth oppressum a nefandorum iniuria et. conuersatione eruit. Aspectu enim et auditu iustus erat, habitans apud eos qui de die in diem animam iustam iniquis operibus cruciabant. Quid enim boni meriti ei deesse poterat, qui iustus apostolica uoce astruitur ? In quo praesentes non nisi iustitiae famam audire ualebant, cuius oculis et auribus mundis audita

1330

1355

I240

ac uisa proximorum facinora non nisi cruciatus et afflictio erant ? Quod uero dicitur de eo quia recessit ab oriente ad Haran, significat et Mesopotamiam, unde iam dudum corporaliter Abram ducente discesserat ; sed quia de proposito mentis eius dubitare lector poterat utrumnam adhuc amore cognationis ac patriae teneretur, an iam perfecte quomodo Abram et ipse de terra et cognatione et de domo patris sui fuerit egressus. Curauit scriptura etiam de ipso specialiter intimare, quod ab ilis locis atque incolis non solum corpore sed et mente recesserit, atque ob fidem ac spem diuinae benedictionis perpetuus ubicumque Abrae placuisset hospes ac peregrinus manere consenserit. Nam quia Haran ciuitas ad orientalem plagam a terra repromissionis sita sit, testatur scriptura, quae 1308-1329 Aug. CF XXII, 41 (CSEL 25, p. 634-635 ; PL 42, 425).

1314-1318 Ezech. xvi, 49-50. 1321-1323 II Petr. ii, 7. 1323-1329 Cf. Aug. QDG I, xlv (CC 35, p. 18; PL 34, 560). 1329-1339 C7. Aug. DCD XVI, xv (CC 48, p. 518-520; PL 41, 495-496).

1307 ad crementum AP

memorat B rigebat P petri 1323 1331 locis

1333-1334 Gen.

xii, 1.

1311 integritate puritatis — P

peccate P

1313

hezechiel D, hiezechiel P ^ 1315 sodomae oz. B' ^ 1317 poreleuati P fefecerunt 74 1320 parentibus B 1321 apostoli

— P 1322 iniuria ac luxutiosa conuersatione eripuit l/z/s. et oz. B eripuit P 1324 die anima P 1329 erunt B 1330 mesopotamia P abraham z 1333 abraham 24z 1334 de? o». B! 1335-1336 quod illis P ab] ac 4 1336 sed oz. P 1338 abrahae Az 1339 concesserit D aeran B

PL 144

IN GENESIM

180

III, xiii,13-15

in sequentibus dicit, Profectus ergo Iacob uenit ad terram orientalem, cum utique de Bethel ad Haran iter fecisset. Dixitque Dominus ad Abram posiquam diuisus

,14-15

ab eo,

est Loth

1345

1350

Leua

oculos

tuos

et uide

a

1n

loco

quo nunc es ad aquilonem et meridiem et ad orieniem ei ad occidentem. Omnem terram quam conspicis libi dabo et semini tuo usque in sempiternum. Quidam codices habent "usque in seculum," quod utrumque ex uno greco, quod est aov, transfertur. Si ergo legatur "usque in aeternum," merito mouet quomodo 7n sempiternum. possisemen

dere ualeat

Abrae

terram

illam,

cum

humana

con-

uersatio in hac uita non possit esse "sempiterna." Si uero legatur ''in seculum" sicque accipiatur, quemadmodum fideliter lenemus, 1555

1360

initium

futuri

seculi

a. fine praesentis

nil

ordiri,

quaestionis mouebit, quia etsi expulsi sunt Israelitae de Haerosolimis, manent tamen in aliis ciwitatibus terrae Chanaan,

et

usque in fimem manebunt, et uniuersa terra illa cum christianis inhabitatur, et ipsum semen est Abrahae. Potest autem etiam mystice dictum intellegi beato Abrahae, Omnem lerram quam conspicis tibi dabo et semini tuo usque in sempiternum — quia regio patriae celestis, quam terra illa repromissionis figurabat,

ita ab electis omnibus, semine uidelicet Abrahae, percipitur ut

1365

in ea sine fine permaneant, iuxta illud quod de igne holocausti dicitur in Exodo, Ignis est iste perpetuus qui numquam deficiet de altari. Neque enim ignis ille materialis quo hostiae cremabantur in tabernaculo perpetuus esse poterat, cum et ipsum tabernaculum et ipsum altare et ipsum sacerdotium iam dudum ablata sint. Sed ignis dilectionis quo electi accenduntur ad offerenda Deo sacrificia orationum siue actionum bonarum

1370 numquam

deficiet de altari, id est de cordibus eorum,

illo mosaico

altari designabantur.

quae

Quia in hac uita diuino

feruent amore, et in futuro Deum uidentes perfectius, ex toto corde, tota anima, tota uirtute, diligunt. Et multa huius1341-1342 Gen. xxix, I.

1347-1348 Aug. QDG I, xxviii (CC 35, p. 11-12; PL

34, D. 555) ; xxxi (CC 35, p. 15 ; PL 41, 556) ; EPs LXXVIII, 17 (CC 39, p. 111o1347-1358 Aug. DCD XVI, xxi (CC 48, p. 5251III; PL 57, 1020) ; e£ passi. PL 41, 499). 1364-1365 Leuit. vi, 13.

1341 a B 1341-1342 ad orientalem plagam P 1343 abraham B dixit B 1344 ab eo lot V/zg. 1345 et ad meridiem P et! oz. Vulg. ad? oz;. B Vulg. 1349 est oz;. P aeonion zz 1351 abrahae 44z 1353 usque in JE feliciter B 1353-1354 tenemus fideliter — P 1354 ordini P nihil-

que B 1355 etsi] et ipsi 74 1355-1356 hierosolisslis B 1357 manebit B cum] a add. .B 1358 abrae P 13389 abrae P 1360-1361 quia zsque celestis oz. P 1362 sem P abrahae oz; P 1364 est oz. B! 1365 de] in l/z/g. ignis o7z. 4t ille ignis — 4? neque ignis uero P 1366 ptopetuus P 1367 iam] etiam zz, ozz. B 1368 sed] et ad7. B 1370 deficit zz 1371 moysaico 24; et in B 1373 uirtute] mente P

IN GENESIM III, xiii,15-18 1575

,18

1380

181i

modi in ceremoniis legis inuenies, quae cum perpetuo iure facienda siue mansura dicta sint, non tamen fuisse perpetua, nisi spiritaliter intellecta, probantur. Mouens igitur Abram tabernaculum suum, uenit €t habitauit iuxta conuallem Mambre, quod est in Hebron. Hebron ciuitas est distans ad meridianam blagam ab Hierusalem milibus circiter uiginti duobus. Quae temporibus Moysi A7be siue Cariatharbe, id est ciuitas quattuor, uocabatur, €o quod. ibi ires patriarchae, Abraham, Isaac, et Iacob, sepulti

sunt, ei Adam protoplastus, wé im Iesu libro scriptum est; postea uero ab Hebron uno filiorum Chaleb sortita uocabulum 1385 est, ut Verba Dierum narrant. Si quem mouet quomodo nunc et ante tempora filiorum hoc appellatur nomine, intellegat ab Ezra sacerdote cum renouerat scripturam sacram, quae a Chaldeis fuerat exusta, hoc in loco uocabulum 1390

,18

1595

1400

1405

Hebron addi

potuisse. Qualia multa in scripturis ab eo addita periti litterarum sanctarum reperiunt. Aedificauitque ibi altare Domino. Tertiumque ibi altare Abram aedificat ; primum quippe iuxta locum Sichem, secundum inter Bethel et Ai aedificauerat. In quibus omnibus notandum quia nusquam ab eo sacrificium oblatum, sed tantum nomen Domini inuocatum scriptura commemorat. Sed nec in scripturis sequentibus ullam Deo uictimam aut sacrificium obtulisse repperitur, excepto uno ariete, quem pro filio obtulit olocaustum Domino, in quo passio est mediatoris Dei et hominum apertissime figurata. Sed nec Isaac filius eius aliquam Deo hostiam obtulisse, sed tantum altare Domino aedificasse legitur. Similiter et Iacob cum iubente Domino altare fecerit, nullas tamen uictimas mactasse repperitur, excepto cum, relicta terra repromissionis, Egyptum propter Ioseph erat ingressurus ; tunc etenim perueniens Bersabee, mactatis ibi uictimis, Dei ad se oraculum accepisse perhibetur. Quarum tamen ibi et species reticetur et numerus. Neque ullam exinde usque ad tempus Paschae quod in Egypto in 1379-1395 Hier. DSN 84, 6-17 ; Gen. xxiii, 2 ; xxxv, 27-29 ; los. xv, 54; Xx, 7; Iudic. i, 1o. 1381-1383 los. xiv, 15. — 1384-1385 Ios. xiv, 14. 1399-1401 Gen. xxvi, 25. 1401-1402 Gen. xxxiii, 20 ; XXxv, 7. 1403-1406 Gen. xlvi, 1.

1374 perpetua P! 1377 tabernaculum suum abram uenit l/z/g. abraham 44 1378 conualle B mamte B quae l/zjg. 1380 circiter xx duobus milibus P 1382 tres patriarchae ibi — P et ysaac 24 1384 hebron ab uno z

caleph, calep P 13858 si uero P 1386 apelletur B 1387 ezdra JA 1388 exuta B 1389 addita oz. P inperiti B 1391 ibi! oz;. zz ibi? oz. 4A, hoc z abraham Az quippe oz. P 1392 aedificat abram — P 1395 tantummodo P memotat B 1396 dno P 1400 aliquam deo] aliquando: 74 domino] deo 4 1401 aedificare DB 1403 accepto 4! 1405 a B oraculo P 1406 septies P 1407 ulla B

PL 145

iv, 1-2

IN GENESIM III, xiii,18-xiv,2 patribus agni sanguine immolatum est. Oblata Deo hostia a quod a ergo est Quid per tot annorum curricula inuenitur. s tempu ad usque Abram ad factae 1410 tempore repromissionis solumunam r praete ae, uictim bantur offere nullae datae legis patris, modo, quam pro filio pater immolauit in figuram Dei us omnib nobis pro sed it, peperc non qui proprio filio suo marum uicti copia lege in odum postm tanta et eum, tradidit r 1415 cotidie non cessabat offerri, nisi quia manifeste praesagabatu promis erat eius semini et ae Abrah quod gratia et ueritas quae 182

passione sa, non in oblationibus hostiarum, sed in Christi erat

nis mundo reddenda ? Per cuius fidem ac sacramenta passio praera tempo nis passio m eiusde qui non solum nos sed et illi quod 1420 cesserunt, salui facti sunt iusti. Cui figurae astipulatur rchapatria ribus Melchisedech sacerdos Dei excelsi, qui tempo rum fuit, non sanguinem uictimarum sed et panem et uinum Domino legitur obtulisse, et non legalis sacerdotii sed euangelici formam praetulisse ; qui etiam ipsum Abraham, cui benesa, 1425 dictio et in quo benedictio omnium gentium erat promis us patrib sio promis quia eret patesc omnia per ut xit, benedi esset m gratia per sed data non per cerimonias legis mosaicae, dominicae passionis implenda. Factum est autem in illo tempore ut Amraphel vex 1435"1N Sennaar et Arioch vex Ponti et Chodorlahomor vex Elamitarum et Thadal vex gentium inirent bellum et contra Bersa vegem Sodomorum conira Bara Gomorrae, et cetera. Quibus refertur quomodo regem Chodorlahomor

rex

Elamitarum,

id

est

Persarum,

cum

143; sociis sibi regibus contra Pentapolim bellum agens uicerit. Quasque gentes, cum ad hoc certamen properarent, sibi in itinere occurrentes peremerint. Non est autem putandum haec sacrae auctorem scripturae historici tantum studii gratia memoriae mandasse, et non intuitu potius 1:440 commendandae nobis gratiae celestis; docet namque nos per uictoriam Abrae, qua tantos reges cum paucis superauit, quae sit uirtus fidei qua erat ipse munitus ; quanta gratia benedictionis diuinae, qua erat praeditus — quia modo per eandem fidem sancti postmodum 1421-1423 Gen. xiv, 18.

nascituri, deuicturi regna,

1434-1468 Cf. Ios. 7Az/. I, ix (171-175) ;Is. QVT I,

xi, 1-3 (239).

1414 illum P 1411 legis datae — 4 1410 abraham 24» 1409 quod 44 1419 cius 4d 1417 uictimarum P 1416 abram P 1415 cessabant 24 1423 optuliset non B, obtulisse non P 1422 et! om. A 1420 figurate P 1429 1428 implendae P 1427 esse B 1424 abram P legali B 1433 1432 basta zz chodorlachomor B 1430 atioth B autem oz. P petimerint B, perimerunt 1437 in oz. zz 1435 uicerit oz;. P gomurre P 1442-1443 ipse usque erat 07/7. 77 1441 abrahae 74 P

PL

IN GENESIM 1445

183

operaturi iustitiam, adepturi essent promissiones. Sed et alia permagna

1450

III, xiv,2-3

neque

ullatenus

praetereunda

causa

est, quorum

pugna regum et Sodomorum primo fuga ac post ereptio scriberetur, quos etiam in sequentibus celesti ira penitus constat esse subuersos. Videns quippe eorum scelera, Deus primo haec caede hostili et captiuitate corripuit ;sed mox per fidelem suum famulum ab eadem eos captiuitate cum omnibus quae erant capta eripuit. Et hoc ob gratiam beati Loth, qui inter eos fideliter Deo seruiuit, ut tali dono diuinae

1455

1460

protectionis adiuti ac liberati de malis, discerent et ipsi relictis erroribus Deo seruire eiusque ad bona opera sequeretur exemplum a quo et per quem Dei sunt gratia saluati. Verum quia nec ipsi, nec correptionibus diuinis, nec donis a sua iniquitate uoluere corrigi, quin potius priscae scelera prauitatis recentibus cotidie accumulauerunt flagitiis, restabat ut ira celesti perpetuo damnarentur. Cuius correptionis ac punitionis ordo usque hodie, immo usque in finem seculi, erga impios et peccatores eodem modo agi non desinit, cum hi qui nec beneficiis, nec flagellis celestibus curant emendari, postmodum celesti ultione damnantur. Tali et ipse mundus statum suum

1465 sine fine consumet,

1470

dum homines per orbem uniuersum

et ad

dona superna ingrati et ad flagella insensibiles perdurantes, subito nouissimi examinis turbine ad aeternum rapiuntur interitum. Quod uero dicitur, Omnes hi conuenerunt in uallem siluestrem quae nunc est mare salsum, praeoccupando perstingitur ubi sit pugna peracta. Nam subsequenter explicatur quae sit causa duellii, quoue itinere hostilis exercitus quanta strage patrata illo aduenerit, ut quo maior ostenditur uirtus aduersariorum,

1475

eo fortior appareat fides Abrae, per quam horum robur omne facillime confregit. Vallis autem siluestris ipsa est regio in qua tunc pentapolis, id est prouincia Sodomorum et finitimarum erat ciuitatum, nunc autem superfusis post incendium de Iordane, mare Salis, siue mare Mortuum in scriptura sacra, ab historicis autem Grecorum lacus Asfalti, id. est bituminis,

1480

appellatur. Et est inter Iericho et Segor.

1475-1480 Ios. 7477. I, ix, 1 (174).

1477-1480 Hier. DSN

139, 23-24 ; 131, 25-

28.

1447 prima B hac B 1450 et mox P 1455 cuiusque B 1456 sunt di B 1457 correbtionibus B 1460 damnatetur B 1461 ergo P 1462 modo modo B qui oz. B 1463 qui celestibus P 1464 ultione damnantur] damnatione multantur P talitet 77 1465 sine oz;. P 1467 rapientur 74 1470 salis l/z/r. petestringitur D 1472 duo belli P?, duellis P strages P 1474 abrahae 24z 1479 autem oz. P

rubor

B

robur

eorum

P

1475

autem]

enim

.4

PL 147

IN GENESIM III, xiv,5-6

184 1v,5

1485

1490

1495

dv,6

1500

Percusseruntique Raphaim in Astaroth-Carnaim el Zuzim cum eis el. Emim in Saue-Cariathaim. Raphaim hebraice, grece dicuntur "gigantes" ; singulari autem numero, *Rapha" gigans uocatur. Terra uero eorum, quae uocabatur Astaroth-Carnaim, in supercilio erat Sodomorum. Denique usque hodie wicus trans fluenta I ordamis Carnea dictus ostenditur. Interpretatur autem Astaroth-Carnaim "ouilia cornuum," quia nimirum fortium erant mansiones uirorum. Saua autem ciuitas Esiorum super regionem posita. Sodomorum, quae usque hodie sic uocatur. Quod uero additur

Cariathaim interpretatur ''ciuitas eorum," et est sensus, percusserunt et Emim in Saue ciuitate eorum, sicut et septuaginta interpretes transtulerunt. Emim sane sicut et Zuzim gentem fuisse fortissimam etiam ipso nomine probatur. Zuzim namque "terribiles" ; Emim dicuntur "'horrendi." Et Horreos in montibus Seir. Hos quidem montes cum finitimis regionibus sequenti post haec tempore filii Esau, qui uocabatur et Seir, eo quod esset pilosus ; electis Chorreis, possederunt. Non tamen ipse, ut uerisimile uidetur, sed alter erat Seri, a quo montes Seir uocabulum acceperunt — patriarcha uidelicet Chorreorum, de cuius stirpe Esau accepit uxorem, dicente scriptura in sequentibus, Esaw accepit uxores de filiabus Chanaan, Ada filiam Helam Hethei, et Ooh-

1505

bama, filiam Anae filii Esebon Euhei. Quae autem uel unde haec progenies fuerit paulo post aperitur cum, enumerata

1510

uxoris Esau. Isti filói Esau et Statimque nouus subiungitur Seir Chorrei habitatores terrae post pauca, Et hi filii Sebeon

stirpe Esau, ita concluditur,

H? duces Oolibama

hi duces titulus : Lotham : Achia

fiiae Anae,

eorum ; ipse est Edom. quo dicitur, IsA/ fil et Sobul et Sebeon ; et et Anam. Iste est Ana

1483 Hier. IHN 25, 6 ; HQG xiv; 5 ; cf. IHN 9, 23. 1485 Hier. IHN 84, 5. 1486-1487 Hier. DSN 108, 17-19. 1487-1489 Hier. IHN 5, 1-2 ; 21, 18; 51, 13-14.

1489-1490 Hier. DSN

149, 8-9.

1492 Hier. IHN 17, 6-7 ; 26, 5 ; 53, 22.

1490 Hier. HQG xiv, 15.

p. 282). 1495 Hier. HQG xiv, 15 ; IHN 6, rz. (cf. xxxiii, 14-16) ; Deut. ii, 1-5. r2. 1499-1500 IHN 10, 27-28 ; 20, 17-18. 18-19. 1508-1509 Gen.

1481 in] et P siua B, saue Her.

1490-

1493-1494 Eus. 290 (ed. De Lagarde, 1496-1498 Gen. xxxvi, 8-9 Hier. DSN 149, 10-14 ; cf.

1502-1504 Gen. xxvi, 2. 1506-1507 Gen. xxxvi, xxxvi, 20. 1510-1512 Gen. xxxvi, 24-25.

1483 raphabim P

dicitur P

1487 autem oz. 4Á

ommaei gens Hier., emicorum B

1492 etenim P

1489 om-

mem FHier. 1493 zuem B 1495 terribilis .B orendii B 1498 eictis A 1499 possiderunt P vetisimiles B 1503 clan B helam hethei] sebeon heuaei l/z/g. 1504 filii] filiae zug. essebon P esebon euhei] sebeon heuaei l/zig. 1506 oolibania P 1507 isti sunt l/ulg. 1508 quo] quod isti sunt. l/ulg. 1509 orrei B, horraei lg. habitatoris B sobal Vulg. 1510 Aia l/zjg. anam] ana l/uig. ana] ena B

[,d

Dni

7d

78

P195

IN GENESIM III, xiv,6-13

185

qui inuemit aquas calidas im solitudine cum. pasceret. asinos Sebeon patris sui ; habuitque filium Disan et filiam Oolibama. Cum ergo Esau uxorem habuit de genere Chorreorum, Oolibama filiam Ana filii Sebeon filii Seir, constat utique quia 1515 montes

Seir, in quibus Chorrei percusserunt,

non

ab Esau,

qui longe post natus ea loca possidere coepit, sed a Seir patriarcha eorundem Chorreorum nomen accepit. Reuersi sunt et uenerunt ad fontem Mesphat. Ibsa est Cades. Mesphat interpretatur "iudicium," unde 1520 uetus translatio modo dicit apertius, Venerunt ad fontem iudicii. Dicitur autem et hoc per anticipationem, cum longe post illud nomen locus acceperit, eo quod ibi Dominus egressum ex Egypto populum iudicauerit. Eti percusserunt omnem regionem Amalecitarum. 1525 Superiori uersu iungendum est, ut intellegatur iuxta Cades Barne caesum esse populum Amalech, ubi accubuit Maria, et Mowses rupe percussa aquas sitiendi populo de petra produxit. Quod uero sequitur, Ei Amorreum qui habitabat in Asason-Thamar, 1530 ad alium locum pertinet, Aoc est oppidum quod nunc uocatur Engaddi, balsami et palmarum fertile ; unde Asason-Thamar "urbs balmarum' interpretatur, /£hamar quippe "palma" dicitur. Et direxerunt conira eos aciem in ualle siluestri. quod 1555 Pro «alle siluestri im Hebreo habet $n ualle Seddim, significat amoena et nemorosa loca. Talis enim erat pentapolis quae propter malitiam inhabitantium non solum ignibus absumi, sed et aquarum abysso meruit a cunctorum uiuentium intuitu in perpetuum abscondi. Ei ecce umus qui euaserai, mumiiauil Abram :540 Hebreo. Patet ex hoc loco quia errant nimium qui gentem Hebreorum a nomine Abraham esse cognominatam, quasi 1525-1527 1522-1523 Num. xiv, 29-33. 1519-1521 Hier. HQG xiv, 7. 1530-1533 Hier. HQG Hier. DSN 108, 21-22 ; cf. Num. xxxiv, 4 ; los. xv, 5. HV 7

1531 II Paral. xx, 2.

1531-1533 Hier. IHNN 11, 21-22.

1534-1536

1336-1539 Sap. x, 6 ; cf. Eus. 240 (ed. De Lagarde, p. 251). Hier. HQG xiv, 7. 1541-1545 Aug. Reract. ii, 16 (CSEL 36, p. 149-151 ; PL 52, 636-657) ; IDCIDUXS VIE iii (CC 48, p. 503 ; PL 41, 481) ;QDG I, xxiv (CC 35, p. 8; PL 34, 552).

1515 percussi sunt z4zz ena B 1514 oolibania ? P 1512 dison l/z/e. 1518 misphat l//z., mesfath P, a og. BP 1516 cepit B ad *p 1522 dmn B mesaphat B 1519 ipsa est cades mesphat oz. P mesaphat B

1326 barnem P, barnae B káóms Bapwi Seprtuag. 1525 uersui 74 1530 quo quod P 1527 percussit P — 1529 in sason B accubuit P 1535 porro B 1534 aciem contra eos P Vulg. fertili P 1536 enim oz. P, etenim B quod quod B rum Hier. 1542 abrae P 1541 ex holoco B 1540 abraham 24

maria 1531

siluestri] salina1537 signibus B

SPI? 148

186

1545

1550

1555

1560

IN GENESIM III, xiv,13

Ebream putant, cum et ipse Abram Hebreus appellatur; uidelicet ab Heber filio Iectan cuius temporibus linguarum diuisio facta est. Interpretatur autem Hebreus "transitor," quod fidei ac meritis Abrae manifeste congruit. Transcendebat namque desideria temporalia, et de praesenti seculo ad futura gaudia transire féstinabat. Sanctus etenim habitator terrae non est sed uiator et adwena, dicens suo conditori, Quoniam incola ego sum apud te in terra et peregrimus sicut omnes patres mei. Non enim frustra, cum ambo fratres, Abram uidelicet et Loth, de Heber stirpe descenderint, non tamen ambo Hebrei,

sed Abram solus uocatus est. Et hoc quoque nomen nascenti ex se Dei populo reliquit. Sed quia ipse perfectius mundum transeat, eiusdemque transitus quasi hereditarium ius suos transmisit in posteros, designatur ex cognomine quid amplius fratre percepisset in munere. Et apte Abram hoc loco primum Hebreus, id est "transitor," appellatur, cum fratrem periclitantem ab hostibus erat erepturus, ut scriptura tacite intimaret, quia illorum proprie est alios a periculis temptationum sua uel doctrina uel intercessione saluare, qui non ipsi temptamentis

animo

uitiorum

eneruiter

transcendere

fratrem suum

norunt.

succumbere,

Liberauit

uirum Deo deuotum

sed

autem

haec

alacri

Abram

Loth

ab hostibus, liberauit et

1565 Sodomitas

homines Deo multum odiosos, ut mystice praefiguraretur, quia per merita et intercessiones eius saepe et electi in populo Israhel et reprobi de temporalibus essent malis erudiendi,

1570

cum

non nisi electi solummodo

ab aeterno

possint interitu saluari. Notandumque quia, manente adhuc nec punita prouincia Sodomorum, et propter reprobos Loth iustus temporalibus est damnis adflictus, et propter Loth iustum reprobi sunt a temporalibus aerumnis, Deo miserante,

1575

subducti. At ubi reprobis ciuibus iudicium ultimae districtionis incubuit, tunc nec iustus sceleratorum poenis ullatenus adtingi. Neque mirabili eius saluationi prauorum quispiam 1544 Gen. x, 25.

1545-1546 Hier. HQG xiv, 15 ; cf. Hier. Esai. VII, xix, 18

(CC 75, p. 284 ; ed. Vallat. V, 296). Gen. xxiii, 4.

1549-1551 Ps. xxxviii, 15 ; cxviii, 19 ; cf.

1543 abraham 4», habream B 1544 ad B 1545 autem oz. JAB 1346 abraham 4 1548 terrae oz; P 1550 ego sum a.t.i.t.e.p.r.o.p.m. D, e£ sic saepe infra 1551 abraham 74; 1553 abraham z4z; nascente /4P 1554 se oz. B 1555 transierat AB, transierit P 1556 transmitteret P 1557 abraham 247; in loco hoc 4A 1558-1559 peticlitante B 1559 erecturus B imitatet B 1560 temptationem P 1561 uel* ozz. P 1562 eneruit B? 1563 abraham .4*z, om. 4! 1567 malis essent — P 1568 erudendi A,

eruendi BP cum] quia 4B, quae P solummodo electi — P 1569 notandum P 1571 est damnis] malis P 1572aom.P miserante di P dno B 1573 ciuibus] quibus P 1575 astringi ;4 mirabile ius P 15425-1576 participatri quispiam ualuit — P

PL 149

IN-GENESIM III, xiv,13-15

14

|4-15

187

ualuit participari, sed soli tunc boni saluati, soli sunt praui perditi. In quo liquido mundi totius et status est expressus et finis, quia nimirum in hac uita nonnumquam et propter malorum uiciniam temporaliter affliguntur boni, et propter ui1580 ciniam bonorum eripiuntur ab aduersitatibus temporaliter mali. At in articulo ultimi examinis soli aeternaliter perdentur iniqui, soli sine fine liberabuntur iusti. Quod cum audisset Abram captum uidelicet Loth fjrairem suum, numerauit expeditos uernaculos suos decem et octo, et cetera. Miraculum quidem 1585 irecentos est diuinae potentiae permaximum, quod cum cohorte tam modica tantam hostium stragem fecerit Abram ; sed altius sacramentum fidei, in qua nobis spiritalis est pugna superanda, continet numerus ille militum cum quibus su1590 perauit. Erant quippe trecenti decem et octo, quo nimirum numero signum uictoriosissimae crucis et nomen saluatoris nostri Iesu Christi, per quem hoc in munimentum nostrae salutis consecratum est, designatur, siquidem apud Grecos trecenti per tau litteram notantur, quae in crucis figuram si apicem in medio recepisset, non figura 1595 aptatur. Nam crucis sed ipsum iam signum crucis manifeste cerneretur expressum. Decem uero et octo apud eos per I et H, quae in nomine Iesu primae sunt litterae, notantur; et ideo cum trecenti decem et octo grece notantur, non multum distat 1600 ab eo ut crux lesu legi possit. Bene ergo in trecentis decem et octo sociis uicit hostes,

ac fratrem

liberauit

Abram,

ut

mystice figuraret nasciturum de suo semine eum qui per passionem crucis mundum a morte reuocaret ; et ipse quoque

nomine saluatoris, id est Iesus, sublimis atque omni mundo emineret ; sed et omnes qui ad salutem pertinerent,

1605 colendus

non nisi per hoc signum uenerabile perque nomen eius terribile salutem esse consecuturos.

Et bersecutus est eos usque Dan, et diuisis sociis inruit super eos nocte, percussitque eos et persecu-

13586-1607 Aug. QDG VII, xxxvii (CC 55, p. 350-351 ; PL 54, 805) ; Amb. Arr. 1593-1593 .J/c efiam in ix, 28-29 (supra I, iii, 15 (448) ; Is. QVT I, xi, 5 (239).

ii, 2416-2418).

1377 totius expresus est et status et finis P — 1380 aduersitalibus.B ^ 1581 pet1586 1584 numenauit P captum esse P 1583 abraham AB duntur P 1588 speranda P — 1589 numeros P — 1592 diuine est P — 1587 abraham 44; 1596 crucis signum — P 1595 figuntur P 1594 notandum P hoc oz. P 1602 crucis pas1601 abraham 24 1599 notatur B 1598 cum ozz. B omnimodo P ihu P 1604 nomini B 1603 reuocauit B sionem — P diuersis 1608 eos oz. Vulg. 1606 perque] per quod P 1605 pertinent B

IP

IN GENESIM III, xiv,15 tus est usque Hoba, quae est ad. leuam Damasci. Cuncta sacri eloquii series mysticis est plena figuris, nec tantum dictis et factis, sed et ipsis in quibus agitur locis ac temporibus congruit illud apostolicum, quia omnia 1n figura contingebant illis, scripta sunt aulem propter nos. Dan inter188

1610

1615 pretatur "iudicium,"

1620

Hoba condemnatio,"

Damascus

''san-

guinis poculum." Persequens ergo hostes Abram inuenit in Dan, et incautos securosque nocte percussit eos. Qui usque ad id locorum saeuisse gloriantes quasi capta praeda laetabantur; quia peccatores quique et in huius uitae diuitiis atque in oppressione innocentium se extollentes usque ad discrimen diuini examinis de suis gloriari permittuntur operibus ; sed cum caecitate improuida, quasi in media nocte

1625

positi, dixerint pax et securitas, tunc repentinus eis superueniet interitus. Vnde bene dicitur $ercussisse persecutosque eos esse usque Hoba, id est "condemnationem," quae non alia condemnatio quam repentini et aeterni interitus debet intellegi. Quae est, inquit,

1630

1655

1640

ad leuam

Damasci.

Damascus,

ut

diximus, interpretatur "sanguinis poculum," quo nomine delectatio uitiorum recte significatur. Quid enim delectatio peccati nisi sanguinis est poculum, cum quis ea quae carnis sunt et sanguinis absque ulla retractatione complere studuerit ? Et est Hoba ubi percussit aduersarios Abram ad leuam Damasci, quia damnatio quae impios punitura est in poenam eos perpetuam cum diabolo et angelis eius, quae per leuam solet designari, retrudet. Est autem Damascus nobilis urbs Foenicis et Syriae quondam totius metropolis. Dan quoque Foenicis oppidum erat terminus lIudeae prouinciae contra septentrionem ubi hodie Paneas, quae quondam Caesarea Philippi uocabatur. Vnde et Iordanis sortitus est uocabulum, qui fluit de Libano; Dan quippe unus est e fontibus eius,

1610-1614 Beda Re/ract. x, 5-6 (ed. Laistner, p. 125) ; De Templo i (PL 91, 739 C) ; In Sam. Prol. (CC 119, p. 9-10; PL 9r, 499 A) ;Ep. ad AAccam (PL 94, 697 D). 1611-1627 Hier. IHN 5, 7-8 ; 12, 22; DSN 9r, 1-5 ; 104, 1-2 ; 114, 26-30 ; 1356, II-12. 1613-1614 I Cor. x, 11. 1614-1616 Hier. IHN 4, 27 ; Eus. aor, 3234 (ed. De Lagarde, p. 289). 1627-1635 Hier. DSN r12, 9-10. 1635-1643 Hier. HQG xiv, 14. 1639-1641 Hier. In Ma7f£. xvi, 13.

1610 est eos usque T/z/e. hobal .4, obal BPzz, choba Hier. 1610-1615 quae est 45que hoba om. JÀ 1611 hoc series B mysticis oz. B est oz. P 1612 facetis P 1614 scripta 4:que nos ozz. P 1616 abraham 24z uenit AB 1617 dan] adam P! 1618 id oz. P seuisisse B captam praedam To. 1619 in oz. B ditiis P! 1621 gloria P' 1622 in oz. P 1623 dixerunt P 1624 persecutusque P 1625 usque ad B 1626 quam ozz. P! 1627 est oz. B 1629 uitiorum oz. B! 1630 poculi P 1632 abraham 24z 1634 diabulo P 16335 urbs nobilis — 1640 e] de Bz

PL 150

IN GENESIM III, xiv,15-20

189

alter uocatur Jor, quod interpretatur '"riuus." Duobus ergo fontibus qui haud procul a se distant in unum riuulum foederatis, Jordanis deinceps appellatur. At uero Melchisedech rex Salem proferens panem 1645 el uinum (erat enim sacerdos Dei altissimi) bemnedixit

ei et ait, Benedictus

Deus

Abram

Deo

excelso

qui creauit caelum et terram, et benedictus Deus excelsus, quo protegente hostes in mamibus tuis sunt, et dedit ei decimas ex omnibus. Notandum primo 1650 in hac lectione quia praemonstrauerant patriarchae quod praedicant apostoli, E? s quid patitur, inquit Paulus, wunwm membrum, compatiuntur omnia membra ; siue gloriatur unum membrum, congaudent omnia membra. Patiente quippe Loth aduersa, compassus est Abram ; gaudentibus illis de ereptione 1655 ac uictoria sua congratulabatur Melchisedech, ac uincentem eum, qui pro fraternis aerumnis sese periculo dederat, celesti benedictione perfundit. Nec solummodo hominem uictorem, sed et largitorem uictoriae Dominum digna laude magnificat, iuxta illud euangelicum, V2deant opera uestra bona, et glorificent 1660 patrem uestrum qui 1n caelis est. Deinde intuendum quod post certamen et uictoriam benedicitur Abram, et hoc a rege ac sacerdote Dei altissimi. Quia et nos omnes ad promissionem patriae celestis pertinemus, post labores operum bonorum benedictionem expectamus regni perennis, quod nobis para1665 tum est ab origine mundi per regem et sacerdotum magnum,

1670

mediatorem uidelicet Dei et hominum Iesum Christum. De cuius regno quod habet coaequale et coaeternum cum patre dicit in psalmo, Dixit Dominus Domino meo, Sede a dextris meis donec ponam inimicos tuos scabellum bedum tuorum, et cetera ; de cuius sacerdotio in quo sese obtulit hostiam patri pro nobis, subdidit in eodem psalmo, dicens, Jwrawit Dominus et non. paenitebit eum, Tw es sacerdos in. aeternum. secundum

ordinem Melchisedech. De cuius expositione uersus et sacerdotio ac regno Domini Iesu Christi, quod in Melchisedech figuraest, ideo nostram paruitatem hoc in loco breuissime loqui tum 1675 ac tractare oportet. Quoniam apostolus maximam partem 1649-1777 Vide Filastrius De Haeres. 148 (CC 9, p. 309-311 ; PL r2, 1282). 1668-1669 Ps. cix, 1. 1659-1660 Matth. v, 16. 1653 I Cor. xii, 26. 1673 Ps. cix, 4.

16511671-

1646 deus oz. P? Vulg. 1645 altissimi exetait P 1644 ad B 1641 qui Z4 1651 1650 praemonstrauerunt P 1648 excelsas P abraham 4B 1652-1653 siue z;que membra oz. B paulus] apostolus P quid oz. P 1663 bono1662 qui ad 4? 1661 abraham A Bz 1654 abraham 74Bz 1666 uidelicet 1664 perennis regni expectamus — P rum operum ^ 7 om. P

1667 coaeterno

1670 obtulet B

P

patris B

1668 dicit B

sedi P

1669 tuorum oz. P

sese deo patti obtulit hostiam pro P

PL 15I

190

IN GENESIM III, xiv,18-20

epistolae ad Hebreos de his sublimissime disputando atque explanando compleuit, tantum uestigia eius sectantes pauca de pluribus quae ille posuit hic inserere commodum duximus. 1680 Itaque Melchisedech Dominum saluatorem significat : Primwn quidem, ut apostolus ait, qui interpretatur vex sustitiae, deinde aulem rex Salem, quod. est rex pacis. Quibus uerbis beatus apostolus ita figuram Melchisedech qualiter sit intellegenda demonstrat, ut et nos apertissime doceat in litteris testamenti 1685 ueteris non solum rerum sed et nominum significationes quaerere. Sicut ergo Melchisedech uocabulo suo et persona sua regem iustitiae Christum, ita etiam uocabulo suae ciuitatis ecclesiam sanctorum, ciuitatem uidelicet magni regis, figurate denuntiat. De qua scriptum est, E factus est in Salem, id est 1690 in pace locus eius. Salem autem ipsa est quae postea Hierusalem dicta a Dauid rege. Totius Iudeae prouinciae metropolis facta est, eo quod ibi locum templi emere, et impensas structurae Salomoni filio dereliquerat. (Quae uidelicet cuncta et alia innumera quae de eadem ciuitate facta uel dicta lead ecclesiam pertinere cunctis legentibus patet.) Qui guntur, 1695 etiam genere suo sacrificii sui, cuius et Abram dum benediceret participem fecit, oblationem noui testamenti praemonstrauit, quam Dominus noster in sacramentum sui corporis ac sanguinis et ipse primus obtulit, et ecclesiae semper in remissio1700 nem peccatorum offerendam reliquit. In cuius participatione singulari omnes promissionis filios benedicendos esse perdocuit, adeo ut nemo absque huius consortio uitae consors possit esse perennis. N7si enim manducaueritis, inquit, carnem filii hominis et biberitis eius sanguinem, mon. habebitis witam . 1705 in uobis. Qui manducat meam carnem et bibit meam sanguinem habet witam aeternam. In magni ergo significatione sacramenti Melchisedech sacerdos benedixit Abrae, proferens ei partem sacrificii, quod Domino in pane et uino obtulerat, typice nimirum insinuans quia non solum nos, qui post passionem 1710 dominicam in carne uenimus, sed et ipse Abram, qui acceperat repromissiones, et omne semen eius electum per oblationem esse dominicae passionis aeterna benedictione donandum. Et quidem idem Abram audierat a Domino, Ef benedicam tibi 1680-1777 Cf. Is. QV'T I, xi, 4-8 (239-240). 1680-1682 Hebr. vii, 2. — 1689-1690 Ps. Ixxv, 3. 1695-1703 Beda Lzc. IV, xiv, 15 (CC 120, p. 278 ; PL 92, 514 A). 1703-1706 Ioh. vi, 54. 1710-1712 Hebr. xi, 8-1o. 1713-1714 Gen. xii, 2. 1679 hic] hoc 4! B hoc in loco 24? 1686 suo oz;. B sua oz;. P 1691 dicta id est a P 1692 emensetit P?, emerit zz 1694 eandem eadem P?, de eadem siue in eadem ;4B 1696 suo oz. D, del. A? abraham 4ABz 1701

promissiones P! benedicendo B om. 4 1705 quia P! meam?]

1703 possint P enim ozz. P meum 4 1*0? abrahae 4

abraham ;4Bz

1713 abraham ;4Bz

1712 aeterne P

audierit P

inquit 1710

IN GENESIM III, xiv,18-20 et. magnificabo 1715

1720

nomen

iwwm,

1730

175)

benedictus.

Audierat,

Atque $n te benedicentur wuniuersae cognationes terrae. Sed priusquam ullus ei filius, qui eiusdem benedictionis esset cohaeres, nasceretur; priusquam aliquam Deo hostiam pro donata benedictione gratias acturus offerret, occurrit Melchisedech rex Salem, proferens banem et uinum quae Deo obtulerat, et benedixit e:, ut patenter intellegeret quia promissam sibi benedictionem per regem iustitiae et auctorem summae pacis, per pontificem eximium, per sacrificium mysticum panis et uini, esset cum omni suo semine percepturus. Non ergo glorientur Iudei de sacerdotio

1725

erisque

IQI

leuitico contra Christianos,

cum

illi

uictimas carnium, nos panem et uinum Domino offeramus. Nostrum namque et tempore et dignitate sacrificium praestat — tempore uidelicet quia prius hoc obtulit Melchisedech, quam illud Abram uel qui ex eo de stirpe Leui uenere pontifices ; dignitate autem, quia de hoc non de illo dictum est ad Dominum Christum a patre, T4 es sacerdos in aeternum secundum ordinem. Melchisedech. Quod et ipso opere esse completum, et nunc in toto orbe manifestum, nonnisi stultus et impius negat. Constat ergo maiorem fuisse Melchisedech sacerdotem Abram patriarcha, Szne ulla enim contradictione, ut apostolus ait, quod minus est a meliore benedicitur. Maius sacrificium Melchisedech hostiis, quae in sequentibus obtulisse legitur Abram, quia hoc Dominus Christus illud Aaron, hoc noui testamenti sacerdotes, illud ueteris erant oblaturi. Vnde et

bene subditur, E: ded?t ei decimas ex omnibus. Quod multum sublimiter intellexit atque exposuit apostolus : decimas ei daret Abram non solum pro se uerum etiam et pro omnibus eis qui ex se erant nascituri, in quibus fuerunt et ipsi sacerdotes qui decimas erant accepturi a populo, Per Abraham, inquit, e£ Leu: qui decimas accepit decimatus est ; adhuc enim 1745 in lumbis bairis erat quando obuiauit ei Melchisedech. Sicut ergo praecellebat tribus leuitica, id est sacerdotalis populus, a quo decimas accipiebat, sic et ipsis sacerdotibus ac leuitis praecellebat Melchisedech quando ab eis in patre Abram accepit, adhuc enim in lumbis erant. Abraham quippe hoc 1750 loco populum Israel cum suo sacerdotio designat, porro 1740

1715 Gen. xii, 5.

1739 Gen. xiv, 20.

1743-1745 Hebr. vii, 9-10.

1716 ei ullus P

quo heres B 1126 sacrificium oz. P 1428 abraham 4» 1729 a dno xpm aptare B 1732 nun DB 1734 abraham .ABz; autem P ait apostolus - P — 193? abraham ABz 1738 ueteres P — 1939 et oz. P 1740 ut decimas

ei] enim

;4

1741

abraham

.4z

1743

accepturi

erant P 1744 enim oz. B 1746 id est oz. P populo B 1748 praecellebant B! abraham J4z 1749 accepit] suscepit P lumbis eius B enim in abram erant lumbis et quippe hoc loco populo israhelitico cum P hoc in loco 74 1750 populo B

IBI 152

,21-23

IN GENESIM

192

III, xiv,20-23

otio Melchisedech mediatorem Dei et hominum cum sacerd riter singula t, reliqui enti testam noui ibus quod et haered , exprimit. Et benedicitur ac decimatur a Melchisedech Abram pui praeci otio sacerd o leuitic ac quia ipsi etiam qui in lege nisi

1755 extiterunt,

non

1760 mittebatur

futurum,

a Domino

lesu Christo benedicerentur.

reNon nisi ad eum cuncta quae habere poterant uirtutum esse salui rentur, confite gratiae ferrent, et haec ipsius fuisse potuerunt. Vnde et Petrus, clarescente iam gratia Euangelii, quasi sacerdotio quod secundum ordinem Melchisedech pro-

1765

ait aemulatoribus

obseruantiae

legalis,

Quid temptatis Deum imponere vugum seruitutis super ceruices discipulorum, quod meque patres nosiri, neque mos oríare Qotuimus ? Sed. per gratiam Domini lesu credimus saluari quemadmodum et illi. Dedit ergo Abram decimas ex omnibus Melchisedech sacerdoti, a quo benedictionem acceperat, quia nimirum quod ille melioris intellexit sacerdotii typum et imaginem quam ipse praeferebat — hoc est quod ipse legalis ille pontificatus euangelici figuram gerebat. Ipse enim temporale

PL 155

sacerdotium quod per successiones pontificum seruaretur ex se erat generaturus ; ille neque initium sacerdotii neque finem neque praecessorem neque successorem habuisse legitur. Vnde conuenienter imaginem praefert illius cui dictum est, Tu es sacerdos im aeternum. secundum. ordinem. Melchisedech. Haec de Melchisedech paucis sint dicta prout nostro operi 1775 sufficere uidebantur. Ceterum qui plene de illo deque eis quae figurauit ille sacramentis scire desiderat, totam ad Hebreos epistolam sedulus legat.

1779

Dixit

autem

rex

Sodomorum

ad Abram,

Da

mihs

animas, cetera tolle tibi. Qui respondit e1, Leuo 1780 manum meam ad Dominum Deum excelsum ossessorem caeli et terrae quod a filo subtegminis usque ad corrigiam caligae non accipiam ex omnibus quae iua suni et cetera. Diligenter notandum et ad exemplum uitae moralis trahendam quod Abram qui, quasi necessita1785 tibus proximorum ueraciter compatiens, pro liberando Loth se periculo obtulerat, quasi Deo deuotus sacerdoti a quo benedicebatur decimas dederat. Ipse quasi pecuniarum 1761-1764. Act. xv, IO-II.

17*3 Ps. cix, 4; Hebr. v, 6; vii, 17.

1153 et oz;. P singulariter exptimit ozz. P figuraliter 44B 1752 et quo B 1759 1756 uirtutum] bona add. 74 1754 praecipue P abraham /ABzz 1761 quid prout teus dim P fuisse ozz. P esse non B 1760 legis P set1763 iesu potuimus portare — P 1762 nostri ozz. B vitutis ozz. Vulg.

1768 euangelii P 176? quod oz. P 1764 abraham 24 christi l/u/g. temporali P 1769 sacerdotio P 11770 generatus P 1**4 opere BP 1775 deque] et de P, de quo P? 1778 rex oz. P abraham B 1784 abraham Am 1785 uetaciter ozz. P

PL 154

IN-GENESIM III, xiv,21-23

103

contemptor aliquid de praeda quam eripuerat, etiam cum rex cul uicerat obtulisset, accipere renuit. Quasi iustitiae 179» amator militibus qui secum pugnauerant suas partes distribuere non neglexit. Merito talis conscientia ut ad arcem uirtutum peruenire ocius possit, nouis semper gratiae supernae beneficiis adtollitur. Vnde recte his ita transactis confestim dono celestis oraculi ac diuinae benedictionis compos 1795 efficitur, quae sequentis libri melius lectione consideranda et pertractanda seruemus. 1792 uenire B —— supernae gratiae P ——1793 confestim oz.P 17965 lectioni P 1795-1796 ac tractanda B ^ Expl. Lib .III. Incip Quartus B

C. C. 118 A

I4

LIBER QVARTVS

/,2-9

xv,4

Domini

PL

t4mere, Noli dicens, jer wistonem, ad Abram magna iua merces et sum tuus tor Abram, ego protec

153

itaque

His

v,l

transactis,

factus

est

sermo

nimis. Benedictionem quam a sacerdote Melchisedech Abram, hanc per se Dominus ipse confirmat. I perceperat Dixerat quippe sacerdos, Ef benedictus Deus excelsus, quo protegente hostes in. manibus twis sunt ; dicit Dominus, Ego protector tuus sum. Dixerat sacerdos, Benedictus Deus excelsus ; dicit ipse Deus, E? merces tua magna nimis. "Mercedem" o dicit non tantum dilectionis quam fratri in angustia I autem positio exhibuerat, sed et totius dilectionis, qua ipsi Domino ex quo patriam parentesque deseruerat, integro ex corde seruierat. Dixitque Abram, Domine Deus, quid dabis mih ? I A Ego uadam absque liberis, et filius procuratoris domus meae, iste Damascus Eliezer. Addsditque Abram,

20

Mihi

auiem

mom

dedisti

semem,

et

ecce

uernaculus meus haeres meus erit. Non quasi dubius de promissis Dei titubat, sed simpliciter interrogat quam sit mercedem a Domino percepturus. Qui filium non habens, in quo haerede ac participe diuinae promissionis exultet, uernaculum suum potius sit habiturus haeredem. Vocabatur uernaculus ille duobus nominibus, id est Damascus

Kliezer,

a quo Damascum ciuitatem et conditam aiunt et nuncupa-

2

5 tam.

Fauens autem desideriis beati Abrae, Dominus et hanc

illi quam quaerebat mercedem promisit, cum protinus subiunXI Non erit hic haeres tuus, sed qui egredietur de utero tuo, ipsum habebis haeredem. Quod de Isaac et audiuit, 30 semine eius dictum ratio probat, de quo postmodum Quia in Isaac uocabitur tibi semen. Neque enim filii concubinarum, etsi Abrahae semen sunt, haereditatis eius participes esse potuerunt. Et quoniam ad hanc haereditatem Deo dilectam in qua protectio diuina et merces esset magna futura, 3 ^ celestes solum animae pertinent, apte subnectitur : 18-27 Hier. 9-13 Cf. Amb. Abr. I, iii, 18 (449). IV, 6-7? Gen. xiv, 20. HQG xv, 2-5 ; cf. Amb. Abr. I, iii, 19 (449) ;Aug. DCD XVI, xxiii (CC 48, p. 31 Gen. xxi, 12 ; Heb. 22-25 Cf. Ios. 74n7. 1, vii, 2 (159). 525 ; PL 41, 500). xl 18; Rom. ix,-7.

IV, 2 abraham B 3 abraham B 5 abraham Pz deum P 8 benedictus abraham deo excelso 4B 10 angustiam B, angusto 74 11 deuocionis AB 12 seruiebat ;4B 14 abraham B 16 mea P 17 abraham B autem oz. P 19 titubabat B 22 potius suum « 24 25 beati ozz. z abrahae AB 32 et haereditatis BP

PL 154

IN GENESIM IV, xv,5-6 5

4o

45

;o

55

I95

Eduxitque eum foras et ait 3l, Suspice caelum, et numera stellas si potes. Ei dixit ei, Sic erit semen iuum. Stellis enim recte comparantur iusti et electi, non solum quia sicut stellae ab nominibus dinumerari nequeunt, uerum etiam quia celesti sunt felicitate sublimes, quia abiecta uitae huius et infima desideria magna mentis sublimitate transcendunt, quia inter reprobos lucent tamquam luminaria in mundo, uerbum uitae continentes. De qualibus et in fine recte dici possit, Stella autem a stella differt in. claritate, sic et resurrectio mortuorum. Quod autem ait, Sic erii semen twuwm, non de illis solum dicit electis qui de eius stirpe corporaliter erant nascituri sed etiam de nobis, quibus ab apostolo dicitur, S? autem wos Christi, ergo Abrahae semen estis. Vnde bene primum intro positus audiuit, Sed qui egrediefur de utero tuo isum habebis haeredem, propter eos uidelicet qui ex eius semine prodeuntes, etiam promissae benedictionis ac haereditatis erant cohaeredes futuri. Postmodum uero educens foras eum numerare stellas, si possit, imperat, Sc eri, inquiens, semen iuum, propter eos nimirum qui non ex eius utero procreandi sed ad eius tamen erant semen ex toto orbe colligendi, iuxta quod in Euangelio credente centurione, qui non carnaliter sed spiritaliter ad semen Abrahae pertinebat, ait ipse Dominus, Dco autem uobis quod multi ab oriente et occidente uenient, e recumbent cum Abraham, Isaac, et Iacob

6o in regno caelorum. Eduxit enim eum foras ut in latitudine totius orbis semen se benedictionis accepturum esse disceret. Suspicere caelum iubet et numerare stellas ut in celesti patria se hac haereditate locupletandum esse cognosceret. Credidit Deo et reputatum est illà ad. iustitiam. 6; Huius sententiae meminit apostolus ropiter Dei gratiam commendandam ne circumcisio gloriaretur, gentesque incircumcisas ad fidem Christi nollet. admitti ; hoc enim. quando factum est, ut credenti Abrahae deputaretur fides ad iustitiam, nondum fuerat circumcisus. Reputatur ergo fides ad iustitiam 7o non otiosa et nuda, sed ea quae per dilectionem operatur; 44-45 I Cot. xv, 41-42. 45-46 Gen. xv, 5. 48-49 Gal. iii, 29. 49-50 Gen. xv, 4. 54-55 Gen. xv, 5. 56 Cf. Act. x. 58-60 Matth. viii, 11. 64 Efiaz l. Mac. ii, 52 ; Rom. iv, 3.22.25 ; Gal. iii, 6 ; Iac. ii, 25. 65-69 Aug.

DCD XVI, xxiii (CC 48, p. 523 ; PL 41, 50o). 38 et om. AB 39 sicut quia — P quia oz; B! hominibus ;4 40 sublimitate B 41 quia] quid P, qui B 42 reprobis B tamquam] sicut P 44 potest P 47 de om. B 48 semen abrahae — Vulg. 49 unde] ergo add. AB B1 ci P 51-32 haereditatis ac benedictionis — .4B 53 eum foras — AB numeftati P 54 ex oz. B B5 erant oz. P 56 urbe 4 credenti centurioni zz 9? spiritualiter 44 59 et isaac zz 61 orbis tocius — AB 62-63 hac se — B 64 domino Vir. deputatum z4zg. 66 commendendam P 68 est] fuit B ut oz. B 69 deputatur 247g. 70 pet oz;. B

PL 155

IN GENESIM IV, xv,5-8 reputatur et ea quae etsi necdum operandi tempus habet, perfectam tamen operandi uoluntatem habet. Refutata est namque fides latronis ad $wstitiam quae etsi instante mortis articulo, nullum operandi tempus habere potuit, adeo per196

1

j fecta tamen

ab inspectore cordis iudicata est, ut ipso die in

habitatione paradisi cum ipso remunerata sit. Repuíata est fides Cornelii ac domus eius ad iustitiam adeo ut etiam ante

xv,T

lauacrum regenerationis donum sancti Spiritus acciperet ; quia nimirum mox concepta in corde, parata ad operandum et 8 o per dilectionem erat. Sic et fides Abrahae quantum sufficer unicum etiam erat parata cum t, probaui am $ustiti reputari ad filium ad praeceptum Domini in holocaustum offerre. Iustus ergo ex fide wiwit, illa nimirum fide quae parata est per dilectionem operari, etsi habet tempus, operatur. 85 Dixitque ad eum, Ego Dominus, qui eduxi te de Vr Chaldeorum ut darem iibi terram istam, ei possideres eam. Quidam Vr nomen loci esse autumant, sed quia Vr interpretatur "ignis," magis intellegendum est iuxta traditionem Hebreorum,

ut et supra diximus, de igne

Chaldeorum ereptus sit, qui eum dum ignem, quem ipsi pro Deo colebant, colere atque adorare respuisset, ignibus consumere uoluerint, sed Deo illum protegente hoc perficere nequiuerant. At ille ait, Domine Deus, unde scire possum quod posi9 5 possessurus sim eam ? Non est putandus Abraham fide in iustitiam" ad illi est reputatum et Deo, "Credidit quam

9o

xv,8

defecisse, ut diceret, "Domine

IO! o

Deus, unde scire possum

quod

ossessurus sim eam ?" Non enim quasi adhuc incredulus signum cui credat inquirit, sed obsecrat wí e? re? quam crediderat aliqua similitudo adhiberetur, qua eius modus agnosceretur. Vnde significantius uetus habet translatio, "Dominator Domine, secundum quid sciam quia haeres eius ero," sicut non est uirginis Mariae diffidentia cum. ait, "Quomodo fiet istud, quoniam wirum mon cognosco?" Quod emim futurum erat 82-83 Rom. i, 17 ; Gal. iii, 11 ; 26-80 Act. x, 4 ; cf. 34. 72-46 Luc. xxiii, 43. 89 Supra iii, 845-852, 87-93 Hier. HQG xv, 7; IHN r5, 5. Hebt. x, 58. 95-173 Aug. DCD XVI, xxiv (CC 48, p. 52695-97 Gen. xv, 6. 891-898. 101-102 Luc. i, 54, wefus latina ex Jug. 103-104 527; PL 41, 501-502).

Luc. i, 34, ex ueritate bebr. ; cf. Beda Luc. I (CC 120, p. 55 ; PL 92, 318).

91 etsi sque habet fransponit post habet Jj/neaa 43 B.— neqdum P operandi oz, P tempus] uoluntatem B 72 tamen] iam 7AB 74 articulum B opetandi om. P habere tempus — P 24-945 perfecte P 80 habrae P sufficerc] ad add. P reputari sufficeret —— .4B —— 81 conparata P est P 88 ergo] autem Vig. putrata B 8? esse loci — 4B $89 et] sicut 74 96 et oz. 4B — reputatus B. — 97 quod] post ut P 101 habet uetus — B 102 sciam] faciam P eius heres — B ero] eris P 104 quid P

PL 156

IN GENESIM IV, xv,8-11 10$

197

cería esse, modum quomodo fieret inquirebat. Et hoc cum quae-

sissel audiuit. Denique et hic similitudo est data de animalibus,

?wuenca eb capra et ariete e duabus uolucribus, turture et columba, ut secundum haec futurum sciret quod futurum esse non ambigebat. Sequitur enim IIO

115

120

125

130

155

Respondens

Dominus,

Sume,

inquit, mihi

uaccam

iriennem, ei. capram irinam et arietem annorum irium, turturem quoque et columbam. Qui tollens uniuersa haec diuisit ber medium et utrasque partes conira se alirinsecus posuit ; aues autem non diuis?t. Siue enim per iuuencam significata sit plebs sub iugo legis posita ; ber capram eadem plebs beccatrix futura, per arietem eadem plebs etiam regnatura (propterea "trina" dicuntur haec animalia, quia tertia aetate seculi fojpuwlws ille adolewit ac terram repromissionis intrauit ; prima quippe aetas ab Adam usque ad Noe, secunda a Noe usque ad ipsum Abraham, tertia ab Abraham usque ad Dawid, in qua de Egyptia seruitute saluatus atque in terra promissionis populus ille translatus est), siue aliud aliquid conuenientius ista significent, nullo modo tamen dubitauerim spiritales in eo jraefiguratos additamento turturis ei columbae.

Et ideo dictum est, "Aues

autem

non.

diuisit,"

quoniam carnales inier se diuwiduntur, spiritales autem nullo modo, siue a negotiosis conuersationibus hominum se remoueant sicut turtur siue inter illas degant sicut columba. Vtraque tamen auss est simplex et innoxia, significans ei in ibso idsraelitico populo, cui terra 1lla danda erat, futuros indiuwiduos populos bromissionis, el haeredes regni $n aeterna felicitate mansuri. Descenderuntque uolucres super cadauera et abigebat eas Abram. Diuisae uolucres hae, quae super ea quae erant cadauera descenderunt, «on boni aliquid. sed spiritus indicant aeris huius pastum quemdam swum de carnalium diuisione quaerentes ; uel certe carnales eiusdem populi aduersarios, qui iuxta consilium Balaan arioli, de sceleribus eorum

occasionem sibi uictoriae aucupabantur, de quibus dicit propheta, Velociores fuerunt Dersecutores mostri aquilis cael.

110 sqq. Ex ueritate bebr. 115-131 Aug. supra cif. ; Is. QVT I, xii, 7-10, ex zÁug. uerbatiz. 119-121 lide supra i, 1093-1143. 133-136 Aug. supra cit. 136138 Vide Num. xii-xxiv (praeseriim xxiv); los. xiii, 22. 139 Ier. iv, 19.

105 certe P —quomodo 4d. 4? 106 dataest — 4B — 108quo B 110 mihi om.P ^ wuaccam mihi — 74 — 1i5 iuuenca B 115-116 posita sub iugo legis - AB 119 ingressus est AB aetas] oz. P, est add. B 120 et secunda 4 121 abram P egiptie P saluatus] est adZ. P 122 terram ;4 124 turtures P 127 negotius P, negotiis 74! 129 est om. A significat 74 131 in oz. B 132-133 abiebat P, ambigebat B 133 abraham B diuisae o». AB 134 quae diuisa erant JAB 139 uclociotres] feliciores P ^ uestri B

v,12

v;l9

IN GENESIM IV, xv,ri-16 s saepe et de 14 o Abigebat autem eas Abram, quia eius meriti spirituum mas insidii de et um angustia temporalium malor gitur, subiun uero Quod Israel. est tus lignorum libera ACumque sol occumberet, sopor inruii super 198

bram,

et horror

magnus

et lenebrosus

inuasit

eum,

perturbationem 14 significat circa seculi huius finem magnam Dominus in qua atque tribulationem futuram fidelium, de non fuit ab qualis magna tio Euangelio, Erit enim tunc tribula initio. Dictumque est ad eum, Scito praenoscens quia futurum sit semen iuum in ierra nom 15 o peregrinum sua, et subicient eos seruituti, et affigent quadringeniis amnis, et cetera. Hoc de populo Israhel qui fuerat in Egypto serwiturus apertissime $rophetatum. est. Non. quod in cadem seruitute sub. Egyptüs affligentibus quadringentos rus, sed in ipsis quadrim15 A ille populus annos [uerat peractu hoc futurum. Quadringenti est gentis ammis jraenuntiatum plenitudinem, quamuis mumeri propier ammi sane dicuntur aliquanto amplius sint; siue ex hoc tempore computentur quo isia promittebantur Abrahae, siue ex quo matus est Isaac an160 propter semen. Abrahae de quo ista jraedicuntur. Comput iur enim ab ammo septuagesimo et quinto Abrahae quando ad ewm [acia est prima promissio, usque ad exitum Israhel ex Egypto, quadringenti et triginta anni, quorum, apostoA

lus iia meminit,

170

xv,16 175

"Hoc

auiem

dico,"

inqui,

"testamentum

confirmatum a Deo, quae ost quadringentos el triginta annos facta est lex, non infirmat ad euacuandam jromissionem." Iam ergo isti quadringenti et triginta, quadringenti bolerant muncugari, qui non sunt multo amplius, quanto magis cum aliquot iam ex isto numero praeterirent, quando illa in uisu demonstrata et dicta sunt Abrahae, uel quando Isaac natus est, centenario patri suo, a prima promissione post uiginti quinque ammos. Cum iam ex istis quadringentis triginta, quadringenti et. quinque remanerent, quos Dominus quadringentos uoluit nominare. Generalione autem quarta reuertentur huc. Caath cum patre suo Leui ingressus est Egyptum, cuius filius Amram, 153-173 Aug. DCD XVI, xxiv, 147-148 Matth. xxiv, 21. 140 Gen. xv, 11. 174-178 Hier. Ep. xxxvi (ed. Vallar. I, 166). ut supra cit.

140 ambiebat B

abraham B

de] deinde B

143-144 abraham AB

145

150 149 quod P Vig. 147 erat P 146 ac 4 huius seculi — 4 155 annos 151 setuitute P sit futurum — B futurum peregrinum c 4 159 numeti ozz. B quadragentis B 156 est oz. B ille populus — 24B 165 quae oz. A! 162 prima oz. À 161 enim oz. P 159 abtae D, e£ infra infirmatur 7AB, iritum facit T/uig. 166 est oz. B B,quod P . et om. AB 172 et oz. .AB 169 praeterierint B 168 aliquod B euacuandum BP 173 deus P 174 reuertuntur P

PL 157

IN GENESIM IV, xv,16-xvi,4

185

199

cuius filius Aaron, cuius filius Eleasar, qui cum esset quartus a Caath, cum patre suo Aaron egressus est Egypto, et illo in solitudine defuncto, ipse terram repromissionis intrauit. Cum ergo occubuisset sol, facta est caligo tenebrosa, et apparuit clibanus fumigans, et. lampas ?gnis iransiens inter diuisiones illas. Haec caligo et clibanus ignis post occasum solis factus szgnzficat am 1n. fine seculi ber ignem 1udicandos esse carnales. Sicut enim afflictio ciuitatis Dei, qualis antea numquam fust, quae sub Antichristo futura speratur, significatur tenebroso timore Abrahae circa solis occasum, 1d est brobinquante iam fine seculi, sic ad solis occasum, id est ad ipsum iam finem, significatur isto igne dies dudicii dirimens carnales ber ignem saluandos et in igne damnandos. In illo die pepigit Dominus foedus cum Abram,

I9 o dicems,

Semini

iuo

dabo

terram

hamc,

a

fluuio

Egypit usque ad fluuium magnum Euphratem. Fluuium Egypti, hoc est Nilum, non dicit magnum sed $aruum, qui diuidit inter Egyptum et. Palestinam, ubi est ciwitas Rinocorura. Pepigit ergo Dominus foedus cum Abram in die illo, quo

£95 ei hostias

200

205

animantium

et auium

obtulerat;

illud nimirum

foedus, ut ipse ac semen eius Domino uota orationum ac uictimarum fideli semper corde offerret ; et Dominus ipsi ac semini eius terram Chanaan perpetuo possidendam donaret. Igitur Sarai uxor Abrae non genuerat liberos sed, habens ancillam Egypiiam nomine Agar, dixit marito suo, Ecce, conclusit me Dominus me parerem. Ingredere ad ancillam meam ; si saltem ex illa suscipiam filios. Cumque ille adquiesceret deprecanti, tulit Agar Egyjptiam ancillam suam,

$ost annos decem quando habitare coeperat in terra Chanaan, et dedit eam uiro suo uxorem. Qui ingressus est ad eam ; at illa concepisse se uidens, despexit dominam suam, et cetera. De Agar et Ismahel quomodo synagogam et uetus testamentum designent, 178 Deut. x, 6. 181-188 Aug. DCD XVI, xxiv (CC 48, p. 527-528 ; PL 41, 502). 192-194 Aug. DCD XVI, xxiv (CC 48, p. 528; PL 41, 503) ; cf. Aug. QDG VI, xxi (787).

209-212 Gal. iv, 22-24 ; uide infra iv, 1616-1747.

209-

225 Cf. Aug. CF XXII, xxx-xxxii (CSEL 25, p. 624-627 ; PL 42, 420-421) ; Amb. Abr. Y, iv ; II, v.

176 filius? oz;, B 180 fumans l/z/r. 184 dei oz. B ante eam 4, ante ea B numquam non P 189 die illo — 24 T/z/g. cum abraham foedus 4B, cum abtam foedus — T/ulg. 191 magnum flumen— T/ule. 192 aegipti non magnum dicit hocest nilum — 44B — 193-194rinocosura P,rinocerura B ^ 194 foedus dominus — JA abraham B 197 illi B 198 canaan D, e£ saepe infra possidendum B, possidendo P 199 sarra D, e? saepe ^ abraham .AB, abram Vig. genuit 74 200 dixitque P 202 si forte saltem Vig. 205 quam l/ujg. coeperant l/ul/g. coep. A, 207 est oz. B 209 significent P*, signent P?

PL 158

IN GENESIM

200

IV, xvi,4-11

sicut Sarra et Isaac filius eius ecclesiam ac nouum testamentum, apostolus ad Galatas plenissime disseruit. Qwod auiem ad rem pertinet gestam, mullo modo est inurendum de hac concubina crimen Abrahae, usus est ea quippe ad generandam. prolem, mon ad explendam libidinem. Nec n215 sulians, sed potius obediens comdugi, quae suae sterilitatis credidit esse solatium si fecundum ancillae uterum. quoniam natura non poterat uoluntate fecerat suum. Et eo iure, quo dicit apostolus, Similiter et wir non habet potestatem corporis, sed mulier," uteretur mulier ex altera ad pariendum, quod non pocum. ancilla grawida superbiret do220 terat ex se ipsa. Denique

210

minae sterili et hoc Sara, suspicione muliebri, wiro potius inputassel, etiam ibi demonsirauit Abraham non se amatorem,

sed liberum fuisse genitorem, et in Agar Sarrae coniugi pudici-

Ham, custodisse,

nec uoluntatem.

suam,

sed uoluntatem

Vllius

225

impleuisse. Ait enim : Ecce ancilla tua im manu tua est ; utere ea ut libet. Cumque inuenisset eam angelus sedentem 1uxta fontem aquae in solitudine quae est in wia Sur,

230

dixit

vi,6 17-8

vi,ll

240

ad

eam,

Agar,

ancilla

Sarai,

unde

wenis

et

quo uwadis ? Consequenter Egyptia in wia Sur, quae per eremum ducit ad Egyptum ire festinabat, extenditur enim desertum Sur usque ad mare Rubrum, quod ad Egypti confinia peruenit. Ecce, ait, concepisti et paries filium, et uocabss eius Ismahel. Ismahel interpretatur. "'exauditio nomen Dei," causaque nominis exponitur cum protinus subinfertur, Eo quod audierit Dominus adflictionem tuam. Notandum autem quia hic primus antequam nasceretur secundus Isaac a Domino nomen accepit, certi utique gratia mysterii, quia et ueteris testamenti, quod significatur in Ismahel, et noui, quod in Isaac, haeredes ante secula fuerunt in diuina electione

praecogniti. 212-225 Aug. DCD XVI, xxv (CC 48, p. 529 ; PL 41, 503-504).

218-219 I Cor.

vii, 4, ex zug. 226-22* Ex ueritate bebr. 231-234 Hier. DSNN 149, 22-24. 236-237 Hier. HQG xvi, rr. 238 Gen. xvi, 11.

210 filio AP? 211 asseruit 74 212 autem adtinet ad tem gestam B pettinet ozz. /À est inferendum iniurendum zz, inferendum 24, ignorendum P? ( ?) ip 213 abrae P usus] orsus P 216 esse credidit — 24 fecunde P quoniam] quod P? 218 sed suis et P, sui sed 74 221 sarai P 222 imputaret 74 74zg. demonstraret P, deuotorum 24!, deuotum 74? amatorem] seruum add. Aug. 224 uoluptatem .4zg. 225 implesse B enim]

autem B 226 eam B 228 et cum A, cum B sedentem] domini 4AB T/g., sdin P 229 quae] qui V/z/g., qua B sur in deserto dixit l/z/g. 230 illam Vulg. et unde B et] aut AB 232 extendit P 236 ismahel?] autem add. P 239-240 a domino oz. J4 241 quod o». P 242 ante saecula haeredes — ;4

PL 159

IN GENESIM

,12

Hic

erit

ferus

homo,

IV, xvi,12-14

manus

eius

201

conira

omnes,

245 ei mamus omnium contra eum, ei e regione uniuersorum [rairum suorum figet tabernacula. Significat semen eus habitaturum in eremo, id est Saracenos uagos, incertisque sedibus. Qui uniuersas gentes quibus desertum ex latere vungitur incursani, et expugnantur ab ommibus. Sed haec 250

antiquitus. Nunc autem in tantum manus eius contra omnes, et manus

25

A

sunt

omnium

contra

eum,

ut Africam

totam

in

longitudine sua ditione premant, sed et Asiae maximam partem, et Europae nonnullam omnibus exosi et contrarii teneant. Quod autem dicit, F?7get tabernacula, morem gentis antiquum ostendit, quae in tabernaculis semper, non in domibus, habitare solebant.

3-14

Vocauit eam,

autem

Tw Deus

nomen

Domini

qui uidisti

me.

qui loquebatur

Dixst

enim,

ad

Profecto

hic uidi posteriora uidentis me. Propterea appellauit puieum illum puieum uiueniis et uidentis me. Patet ex his uerbis quod Agar non faciem angeli loquentis secum, sed posteriora tantum a se abeuntis uidere potuit. Quem tamen se miserando uidisse et hunc uiuentem, id est uerum, esse Deum uel in persona uiuentis Dei ad se uenisse 26 v^ cognouit. Mira autem feminae prudentia ! — uel potius non miranda, quoniam ad Abrahae familiam pertinebat. Quod puteum, iuxta quem oraculo diuino comfortata est, a uocabulo eiusdem Dei cognomen habere uoluit, quasi palam intellegens quod puteus ille profunda diuina dispositionis ar270 cana designaret, quibus afflictioni eius misereretur, eamque ad dominam redire praeciperet; ac sobolem eius magnam futuram esse praediceret. Et sicut in puteo siue fonte illo, 260

ut supra nominatus est, uiuam ac perennem 275

uidebat aquam,

ita altitudinem diuinae substantiae semper uiuentem ac sine fine atque principio manentem intellexit, atque ab ea puteum recte cognominandum credidit. Cui figurae congruens psalmista, cum dixisset, Sécut cerwus desiderat ad. fontes aquarum, ita desiderat anima mea ad ie, Deus ; continuo subdidit, Szizwit

280

anima mea ad Deum wiwwum. Vt colligeremus quia sicut fontes uiuas et indeficientes aquas habent, ita Deus uitam habeat in 246-249 Hier. HQG xvi, 12.

242 Supra Gen. xvi, 7 (iv, 228-229).

291-929

Ess3xli42-5247 enim semen P habiturum B 249 impugnantur Hier. 251 in o. B 252 asitie P 256 habere 74!, oz;z. 74? 257 autem oz. P domini] eius P 260 illum puteum ozz. P 261-262 secum loquentis — AB 263 miserante P, mirando JA 265 femina P prudentiam B 267 oraculum B? 269 diuina ozz. P, diuinae B, diuine 74 270 afflictiones B 273 aquam oz. P 272

sicut quemadmodum |V//g. 239 fontem uiuum 24? Vulg. habeat — 44

cereus 77 280 uiuos P

248 desiderat cetuus — habent aquas — .4B

Vui. in se

se manentem. desertum

11,9-4

Notandum

Cades et Barad

quod $ufeus Agar wnter

autem

hodieque demonstratur,

et merito,

in testimonium uidelicet fidei et confessionis eius. Posiquam

11,1-2

vli,9

IN GENESIM IV, xvi,14-xvii,4

202

285

290

295

wero

nonaginia

ei nowem

160

annorum

esse

coeperat, apparuit ei Dominus, dixitque ad eum, Ego Deus ommipotens : ambula coram me et esto perfectus, bonamque foedus inter me et te et multiplicabo te uehementer nimis. Vnde centenario Abrahae nomen amplificatur, Zestamentum circumcisionis datur, Isaac nasciturus promittitur, ut in magno mysterio centenarius filium promissionis iam circumcisus accipiat. Ambulat autem coram Domino, ut possit esse perfectus, qui omnibus momentis in conspectu diuinitatis se consistere et quasi in obsequium eius positum se esse meminit, quomodo Helias qui ait, Vewit Dominus, in cuius conspectu sto. Semper se ad diuinum promptum obsequium, praesentiam sui conditoris, in mente habere

signauit. Et quia primus perfectionis gradus humilitas est, recte subiungitur, Cecidit Abram bronus in faciem. Legimus autem in 300 prioribus sacrae historiae locis uiros sanctos Dominum inuocasse, ei hostias laudis obtulisse, innocenter in conspectu eius

305

&ixisse, nullum uero ante Abram $romwm 4n faciem coram Domino corruisse. Verum ille, quo altiora prioribus dona percepit, eo maiores largitori donorum gratias sese humiliando reddidit ; et quia suae fragilitatis cadens in terram humiliter potestatis

eminentiam

sublimiter

agnoscere meruit. Nam sequitur, Dixitque ei Deus, Ego sum,

et bactum

meum

meminit,

mox

diuinae

te-

cum. Quid est enim Domino dicere, Ego swm, nisi statum 310 aeternitatis suae, qua semper idem est, manifeste denun-

tiare ? De qua dicit et psalmus, T'w autem idem ipse es. Huic

autem loco concinit illud Euangelii, ubi dixit Dominus Iudeis,

515

Antequam fieret. Abraham ego sum. Apparens enim in carne docuit se ipsum esse qui in Spiritu quondam apparuerat Abrahae, cum idem testimonium essentiae suae, quod perhibuerat Abrahae, repetit perhibendo Iudeis. Sed Iudei, quia 289-291 Infra 289 Act. vii, 8. 281-282 Hier. DSN ror, 34 ; Gen. xvi, 14. 301-302 III Reg. xvii, 1. 294-295 III Reg. xvii, 1. xvii, 24-26 (iv, 512-533). 311 Ps. ci, 28. 313 Ioh. viii, 58.

288 unde] ideo 74? 287 foedus] meum a4. Vulg. 286 dns B 284 et oz. P obsequium] conspectu P consisteret P 293 in conspectu diuinitatis ozz. B 296 suam 7Á 298 recte] et add. .AB 294 qui oz. P 297 significauit 74 301 hostias ei — 4B 299 abraham B innocentes 77 302 abraham AB 302-303 faciem cecidisse coram domino. uero 74 303 corruisse oz;. BP 305 3810 quam P 307 nam sequitur oz. P 309 est oz. P in terram ozz. P

911 es ipse — 4

312 loco oz». À

congruit P

dicit JA

PL

11,5

i7

IN GENESIM IV, xvii,4-7

203

audierant, Amiequam fieret. Abraham ego sum, turbabantur; Abraham quoniam audiuit, Ego sum, laetabatur, nec dubitat

quod antequam ipse fieret, Deus erat. Vnde et ipse, quia uerbum diuinae aeternitatis fideliter audiuit, accepit in augmentum praemii ut pater multarum gentium et uocaretur et esset. Porro Iudei, quia audita diuinitatis arcana capere non poterant, eiecti de stirpe Abrahae et inter genimina sunt wiperarum computati. Denique T'ulerunt lapides wt tacerent 525 in eum ; at ille Abscondit se ab eis e£ exiuit de templo, ut uidelicet a /apideis cordibus eorum absconsus et exzens ad reuelandam gentibus suae maiestatis agnitionem ueniret; nam et tunc egressus de templo caeco nato lumen reddidit, in figuram uidelicet gratiae, qua inlustraturus erat corda gentilium. Sequitur : Erisque pater multarum gentium, nec ultra wocabitur nomen iuum Abram, sed appellaberis Abraham, quia pairem multarum gentium constiituts ie. Quia beatus Abraham cognationem ac domum patris sui ad 35 5 imperium Domini deseruit, merito et hoc in munere retributionis accepit, ut pater multarum gentium existat ; adeo utique multarum, ut non solum earum quae ex eius semine secundum carnem prodirent, sed et earum quae aliunde originem carnis ducentes, fidei et obedientiae eius uestigia sequerentur, sicut 340 apostolus ad Romanos scribens plenissime exponit. Sciendum autem quod Abram "pater excelsus," Abraham uero "pater multarum," dicitur, ut subintellegatur "gentium." Ei statuam jacium meum inter me et te, et anter semen iuum post te in generationibus suis foedere sempilerno ; ut sim Deus tuus et seminis (ui posi íe. Vetus

55 o

translatio

habet,

E£ statuam

iestamentum

meum.

Notandwm autem quod ubicumque 1n Greco legimus "'testamenium," ibi in hebreo sermone si foedus siue bactwm, id est "berith." Non est autem mirandum quare testamentum siue pactum Dei sit cum Abraham et semine eius foedere sempiierno, ut sit Deus eorum ; quia nimirum hoc foedus et toto

tempore uitae huius sine ulla intermissione in generationibus 323-324 Luc. iii, 7. 324-325 Ioh. viii, 59. 327-329 Ioh. ix, 20. 334-335 Gen. xii, 1. 339-340 Rom. iv. 341-342 Hier. HQG xvii, 5 :24. ; Is. QVT I,

xiii, 4 (212).

346-349 Hier. HQG xvii, 5 524.

3846 Aug. DCD XVI, xxvi (CC

48, p. 529-550 ;PL 41, 504). 317 abraham fieret — B abraham oz. 24 318 abram P laetabat 24 319 ipse oz. P 322 quia oz. P adita B 323-324 uiperarum sunt - AP 326 lapidibus eorum cordibus BP 328 reddit B 331 erisque] et 44 332 appellabitur 24 339 oboedientiae P 341 autem] uero 24 patet? ozz. P. 346 meum oz.P 347estautem P legitur B ^ legitur in greco 44 349 berith 74 350 semini B

PL 161

11,8

1,9-11

IN GENESIM IV, xvii,7-11

204

electorum sese ex ordine sequentium seruabitur, et in futuro seculo sine ullo fine celebrabitur. Quod uero sequitur, Daboque tibi et semini tuo terram peregrinationis 355 iuae omnem terram Chanaan in possessionem aeternam. Operosiore expositione indiget quomodo accipiatur impletum. siue adhuc. exspectetur. implendum, cum possessto quaecumque terrena, aeterna cuilibet genti esse mon possit. Sed 360 sciendum est '"aelermum" a mostris interpretari quod. Greci appellant "aeonion," quod a "seculo" deriwatwm. est, aov quippe Grece seculum nuncupatur. Sed non. ausi sunt Latini hoc dicere seculare, ne longe in aliud mstterent sensum, secularia quippe dicuntur multa quae in hoc seculo sic aguntur, sicut breus 3565 eliam tempore transeant. " Aconion" autem. quod. dicitur, aut non habet finem aut usque in huius seculi tenditur finem. Et ideo, sicut et supra diximus, terra Chanaan in possessionem aeternam semini datur Abrahae, quoniam in ea Christiani usque ad finem seculi huius, siue de Iudeis, siue de gentibus,

S9

semen uidelicet Abrahae numquam defuturi esse creduntur. Dixit iterum Deus ad Abraham, Et iu ergo custodies bactum meum, et semen tuum post te in generationibus suis. Hoc est pactum quod obseruabiits inier me et uos et semen iuum post te. Circumcideex

575 iur

uobis

omne

masculinum,

et.

circumcidetis

carnem jraepulii uesiri ut sit in signum foederis inier me ei wos. Benigna prouisione Dominus primo pactum gratiae suae statuit beato Abrahae et semini eius; ac deinde ab illis pactum obedientiae requirit, ut, minus 380 uidelicet terreat labor circumcisionis, audito prius praemio perpetuae remunerationis. Circumcidi ergo praecipitur caro praeputii, in signum foederis inter Deum et homines, ut hoc signo admonerentur fideles illius temporis, ssndandos se ab omni inquinamento carnis el spiritus, berficiendam sanctifica38 vA itonem in timore Dei. Sed et altiore mysterio fiebat circumcisio illa carnalis in signum foederis inter Deum et semen Abrahae, quia nimirum in illius foederis signum data est, de quo supradictum est eidem Abrahae, Afíque $n te benedicentur wunvuersae cognationes terrae. Quod ad gratiam noui testamenti pertinere 351-331 Aug. DCD XVI, xxvi (CC 48, p. 530-531 ; PL 41, 505-506) ; cf. QDG I, xxxi (CC 55, p. 13 ; PL 34, 556). 307 Supra iii, 1347-1358. 383-385 II Cor.

vii, 1. 355 359 -4, om. nis 386

388-389 Gen. xii, 5.

dabo JA 356-38? sempiternam P 357 indigent P 388 exspectet B quemcumque P esset B posset AB 861 aectov 4Á, aeot quippe aenon quippe BP 363 alium 4 866 seculi in huius — 24 367 et B 369 in fine B 371 ad o». P 373 pectum meum 24 380 certami.ABPz 382signum ow.P 382-383 signo hoc — B 386 dniz4 — ex 4 abrahae semen — 4

PL 162

IN GENESIM 39c nemo

1,12

205

fidelium dubitat, in huius ergo foederis signum nemo

fidelium dubitat, quod circumcisus est Abraham et semen eius in carne praeputii sui, ut praefiguraretur typice nasciturus de illius semine, qui electos suos ab omni macula peccatorum expurgaret, ac perpetua benedictione donaret. Cuius 39; expurgationis sacramento congruit apte quod sequitur :

400

4o;

410

415 1,12

1,13

IV, xvii,r1-13

420

Infans octo dierum ctircumcidetur in uobis. Octaua etenim die Dominus, id est post sabbatum, resurrexit a mortuis, in cuius passionis ac resurrectionis exemplum baptizamur a uetustate uitiorum absoluti, quasi spiritali circumcisione renouemur, exponente apostolo ac dicente, Quicumque enim baptizamur $n Christo Iesu, in morte ipsius baptizati sumus. Consepulti enim sumus cum illo jer baptismum 4n moriem, wu quomodo surrexit. Christus a mortuis fer gloriam patris, iia e nos nouttate uitae ambulemus. Qui etiam numerus tempori nostrae resurrectionis potest aptissime congruere, quando inmortalitate carnis quam per mortem deposuimus uniuersaliter induti, nec peccati aliquid ultra in carne, nec corruptionis sumus aliquid passuri. Nam et nostra resurrectio octaui diei numero non incongrue figuratur, quia post sex Seculi huius aetates et septimam sabbatismi, id est requiei animarum, quae nunc in alia uita celebratur, futura est. Octaua ergo die circumcidi praecipiebantur infantes in signum foederis diuini, ut indicaretur mystice quia omnes electi per gratiam Dei in hoc numero essent a cunctis iniquitatibus absoluendi, a cuncta corruptione carnis emundandi, ab ipsa morte etiam quam per reatum primae praeuaricationis incurrerunt liberandi. Omne masculinum in generationibus uestris, tam uernaculus quam emptiitius circumcidetur, et quicumque mon [wert de stirpe uestra. Significat gratiam regenerationis et inmortalitatis ad omnes pertinere fideles, siue ex stirpe Abraham seu aliunde carnis originem ducant. Eriique pactum meum in carne uestra in foedus aeternum. Quo foedere utique significetur quod carnem 396-417 Cf. Amb. Z4br. II, xi, 78-84 (517-521) ; Aug. DCD XVI, xxvi (CC 48, p. 530-531 ; PL 41, 505) ; CF VI, 2 (CSEL 25, p. 285-286 ; PL 42, 227-228) ; XVI, 29 (CSEL 25, p. 474-477 ; PL 42, 335-336). 400-404 Rom. vi, 3-4. 410 Hebr. vi, 9 ; cf. Hier. Esai. XVI, lviii, 13 (CC 73 A, p. 674-676 ; PL 24, 573-577) ; Aug. DCD XX, vii (CC 48, p. 708-712 ; PL 41, 667-670) ; XXII, xxx (CC 48, p. 865 ; PL 41, 669-670).

399 spirituali /4 — 401 baptizantur B, baptizati sumus L/ulg. mortem P illius.4 408 christus surtexit — ule. 404 innouitate ;4P Vig. 405 tempore P — 407 ultra oz. P . 408 aliquid o». AB — 410 huius seculi septimum baptismum P 414 grà B 415 ipsa ctetna morte P 415-416 ctiam morte — AB 419 circumdatur ;4 421 pertinere ad omnes - À 422 abrahae 74 424 etetnam P significatut »

206

IN GENESIM IV, xvii,13-16

425 uestram et animam simul perpetua sim innouatione atque

inmortalitate uestiturus. Masculus cuius praeputii caro circumcisa mom juerit, delebitur anima illa de populo suo, quia pactum meum irritum [ecit. Hac sententia maius eius430 dem circumcisionis arcanum proditur. Qui non solum futurae in Christo innouationis signum est, sed et factae in Adam transgressionis abolitio. Quod enim nunc facit baptismum in fide Christi, hoc fecit ex illo tempore circumcisio in die octaua, qua resurrectio Christi designata est — excepto quod ingressus prius435 circumcisis necdum regni celestis parebat electis eiusdem omnibus Dominus quam resurgens a morte Propter quod . reseraret ndo ascende caelos ad ianuam regni maxime die circumcidebantur octaua, ut significaretur eos nonnisi per effectum dominicae resurrectionis ueraciter ab 440 omni uitiorum labe purgandos. Potest autem mouere quomodo dicatur, "Delebitur anima illa de populo suo, quia pactum meum irritum fecit," cum haec mulla culpa sit paruuls, cuius dixit animam perituram. Nec $pse irritum fecerit pactum Dei, sed maiores qui eum, circumcidere mon curarunt, nisi quia 445 etiam baruulà non secundum suae uitae proprietatem, sed secundum communem. generis humani originem, omnes $n illo uno pactum Dei irritum fecerunt, '*?n quo omnes peccauerunt." .. Quia ergo circumcisio signum. regenerationis fuit, et, mon inmerito baruulum, Propter originale peccatum. quo rimum 450 Dei dissipatum est pactum, generatio disperdet nisi liberatio liberet. Sic intellegenda sunt haec uerba diuina tamquam. dictum sit, "Qui non fuerit regeneratus, delebitur anima illa de populo suo, quia pactum Dei irritum fecit," quando in Adam cum omnibus etiam ipse peccauat. ,15-16 455 Dixiique Dominus ad Abraham, Sara? wxorem 1,14

iuam non uocabis Sarai sed Saram, et benedicam ei et ex illa dabo tibi filium cui benedicturus sum.

Eritque in nationes et reges populorum orientur ex eo. Hic apertiora promissa sunt de uocatione gentium 1n

440-454 Aug. DCD XVI, xxvii (CC 48, p. 531-532 ; PL 41, 506-507) ; cf. Is. QVT I, xiii, 5-6 (242-2423). 447 Rom. v, 12. 459-468 Aug. DCD XVI, xxvi (CC 48, p. 530-531 ; PL 41, 505) ; cf. CF XXII, 32 (CSEL 25, p. 625-627 ; PL 42, 421) ; Is. QVT I, xiii, 2-3 (242).

425 simul etanimam — ;4B 429 maius] munus B 430 producitur B quia AB 433 ex om. P 435 patebat 44B 434 ianuam oz. AB 441 delebitur] peribit P 442 haec] enim B 443 ipsa P irritum fecerit pactum] dissipauetit testamentum 24g. 446 communem ozz. P ——.communem omnes j? 447 peccat B 450 regeneratio 7d disperdit B 451 uerba haec — 4

452 delebitur] interibit z4zg. B Vulg. sara D, e! saepe

454ipseozm.B

455dixit quoque V/z/r.

deus

PL

IN GENESIM

IV, xvii,16-19

207

46o Isaac, id. est in. filio promissionis, quo significatur gratia non natura, quia de sene et amu sterili promittitur filbus. Quamuis

enim ei naturalem jrocreationis excursum. Deus operetur, ubi tamen euidens opus Dei est, uitiata et cessante natura, ibi euidentius intellegitur gratia. Et quia hoc mon jer generationem, 465 sed. per vegenerationem. futurum est, ideo munc vmperata. circumcisio est quando de Sarra fromissus est filius... barentum mutantur ei nomina, omnia resonant nowuitatem, et in testamento

uetere obumbratur nowwm. Interpretatur autem Sarai "princeps mea," Sara autem ''princeps." Causaque nominis immutati 479 haec est quod antea dicebatur "princeps mea," id est unius tantummodo domus materfamilias ; postea uero dicitur absolute "princeps", sequitur enim, ' Ef ex illa dabo tibi filium cui benedicturus sum. Eritque in nationes et eges bopulorum ortentur ex eo." Ssignanterque mon ut in Greco legimus. "Dixit Deus 47; ad. Abraham, Savas uxor tua mon uocabitur Sarai" ; 4n Hebreo habetur, Non uocabis nomen eius Sarai." Id est, non dices ei,

" Princeps mea es," futura quibbe omnium gentium iam rincéps esse. Vnde et apostolus Petrus mulierum uitam instituens ait, Sic emim aliquando et sanctae mulieres, sperantes 48o 244, Domino, ornabant se subieciae bropriis uiris, sicut. Sara obediebat

19

Abrahae,

dominum.

eum

uocans.

Cwius estis filiae

benefactentes et mom perturbationem timentes ullam. Cecidii Abraham in [aciem et visit, dicems in corde suo, Puiasne ceniemario masceiur filius, et 48; Sara nonagemaria pariet ? Risus Abrahae exultatio est gratulantis, non inrisio diffüdentis — «erba quoque ila quae dicebat 2» corde swo non sunt dubiantis sed admirantis — adtestante etiam apostolo qui de ipso loquens ait, I» repromaisstone eliam Dei mom hesitawit diffdentia, sed. confirmatus 490 est 1n fide, dans gloriam Deo, plenissime sciens quia quaecumque promisit botens est et facere. Et ait Dominus ad Abraham, Sara uxor tua pariet tbi filium, uocabisque nomen eius Isaac.Isaac inter468-472 Hier. IHN 10, 22 ; 40, 7, e£c. ; HQG xvi, 15 ; cf. Aug. DCD XVI, xxviii (CGC/48. p3s33 o PI2A1,5507): 472-474 Gen. xvii, 16. 474-478 Hier. HQG xvii, 16 ; cf. Aug. DCD XVI, xxviii (CC 48, p. 535 ; PL 41, 507-508). 419-482 I Petr. iii, 5-6. 485-487 Aug. DCD XVI, xxvi (CC 48, p. 530-531 ; PL 41, 505). 488-491 Rom. iv, 20-21. 493-498 Hier. HQG xvii, 17; IHN 7, 15-16, e£ passim ; Aug. DCD XVI, xxxi (CC 48, p. 535 ; PL 41, 510).

460 quod 4B 4635-466 est circumcisio — .4B 468 obumbraturum B 469 autem oz. B 473 populorum et reges — P 476 sara nomen eius ;4B Hier. 47? omnium quippe gentium futura iam J4B iam oz. P 478 es B 482 non timentes ullam perturbationem — 4B — 483 faciem suam Vuig. 486 inuisio zz illa] eius illa 44BP 488 etiam autem 74 489-490 confortatus est fide T/u/c. 492 deus Vulg. 493 et uocabis B lisaac? ox. P

PL

IN GENESIM IV, xvii,19-25

208

pretatur "risus," nec dubitandum est eum ita uocatum ab eo quod, audita eius natiuitate, Abraham riserit n corde suo. Risus autem ille decenter significat gaudium noui testamenti,

495

in quo filii promissionis, inhabitante in eis Domino, in eter-

num exultabant. Quod enim sequitur, Et constituam pactum illi in foedus sempiternum,

711,19

$00 el

semini

eius

post

ewm,

et cetera, "semen

eius" dicit

in eis qui, fidem imitando Abrahae, merentur audire a Domino, Beati qui munc fletis, quia videbitis. Qualibus se iungens, apostolus ait, Nos autem secundwm. Isaac $romissionis filii sumus. Specialiter autem nomen Isaac, id est "risus," qui ex promissione nascitur, congruit mediatori Dei

395

et hominum,

de cuius

natiuitate

dixit angelus pastoribus,

Nolite timere, ecce enim, euangelizo uobis gaudium. magnum quod erit omni bopulo. Nonaginta nouem erat annorum quando circumcidit carnem suam praeputii, et Ismahel filius eius iredecim annos impleuerat tempore circumcisionis suae. Vnde centenarius erat Abraham et Ismahel tredecim annorum quando circumcisi sunt, ut post annum nato Isaac Abraham centum annorum aetate et Ismahel quattuordecim, id est bis septem, annorum perfecte complesset, in magno utique mysterio, quia uidelicet Isaac noui testamenti et Ismahel ueteris tenuere figuram. Isaac namque cum natus

1,24-25 510

515

est, centenarius 520

erat pater eius, ut insinuetur

gratia noui

testamenti ad hereditatem regni celestis filios suae promissionis adducere. Centenarius quippe numerus, ut saepe dictum est, in computo articulari de sinistra transit in dexteram ; et superna Hierusalem, mater nostra celestis, merito

52

A

550

per dexteram signatur, nam et quibuscumque hanc intrare conceditur ad dexteram sunt iudicis in nouissimo examine staturi. In qua natiuitate eiusdem Isaac duas annorum hebdomadas impleuerat Ismahel, propter uidelicet sacramentum sabbati quod in ueteri testamento seruabatur, ut incipiente anno quintodecimo, quasi in signum resurrectionis, uerae uidelicet circumcisionis, nasceretur Isaac. Vbi typice claresceret quia transeunti legali obseruantiae, quae per Moysen data est, succederet gratia et ueritas quae per Iesum Christum 495 Gen. xvii, 17. 503-504 Gal, iv, 28.

502 Luc. vi, 21 ; cf. Beda Lzc. (CC 120, p. 139 ; PL 92, 402). 507-508 Luc. ii, 1o. 520-525 S7c efiam iii, 18-720 ; iv,

1561-1563.

494 cum]cam P — 496 illeom. B — 497 inhabitantia B 499 illi pactum — P 509 et nouem Vulg. annorum erat c 44 510 praeputii sui 24 l/zjg. eius oz. Vulg. D14 actatem 74 . 8516 id est oz. P ^ bis septenorum perfecte AB 521-522 in dexteram transit — P — 524 examine oz. P 526 sacramentum uidelicet — P 530 obseruantia ZABP

nl

IN GENESIM IV, xvii,25-xviii,r

209

facta est. Nato ergo Isaac, qui gratiam noui testamenti praefigurabat, Ismahel frater eius maior, qui testamentum uetus 535

designabat, septenarium in sua aetate numerum compleuerat,

PL

quoniam obseruantiam legis, in qua maximum locum sabbatum tenebat, usque ad tempus gratiae decebat extendi. Quod autem geminatus est idem numerus septenarius ad perfectionem eiusdem sacramenti pertinet, quod lex Dei nos et a seruilibus, id est a malis operibus in corpore, et a noxiis cogi-

165

540 tationibus

545

550

555

in

mente,

feriatos

esse

desiderat.

Geminatur

numerus septenarius, quia lex et in hac uita suis sequacibus requiem corporibus praecipit et in futura uita requiem habendam promittit animarum. Nato Isaac et primum suae aetatis annum inchoante, Ismahel inchoat quintum decimum quia, apparente gratia Euangelii, et ipsa quoque lex spiritaliter intellecta celestibus sacramentis plena fuisse et gloriam resurrectionis praedicasse reperta est. Quod autem postmodum adulto Isaac, ad praeceptum Sarae eiectus est cum matre sua Ismahel, nequaquam debet putari qui uetus testamentum significet abolendum per successionem noui testamenti ; sed potius quod carnalis obseruantia legis cum his qui eam carnaliter etiam coruscante gratia Euangelii obseruandam contendunt, sit ab ecclesiae finibus expellenda. Ipsa autem spiritali sensu intellecta nec unum iota neque unum sit apicem perditura donec omnia fiant. Apparuit autem ei Dominus in conuallo Mambre sedenti in ostio tabernaculi sud dm $pso feruore diei, et cetera. Haec apparitio Domini cunctis superioribus,

quibus

beato

Abrahae

toties

uisus

est, constat

esse

sacratior. Et recte post acceptum circumcisionis sacramentum, post amplificatum nomen quo futurus pater omnium gentium signabatur, secretiora Dei arcana cognoscit. Quorum uidelicet arcanorum quia non solum circumcisio sed et praeputium particeps esse debuit, recte apparitio 565 in conualle Mambre facta esse memoratur. Mambre namque, ut supra legimus, genere quidem Amorreus, sed cum fratribus suis foederatus erat Abrahae. Vnde apte conualis Mambre nostram designat humilitatem, qui de gentibus originem carnis habentes, patrem in spiritu ac fide 56o

566 Supra ii, 1618 :44., iii, 188 e 1377 sqq.

532 qui ozz. P 534 numerum oz. 4Á 531 idem] id est B 538 testamenti P 539 a! oz. P 542 futuro A uita ozz. /À 548 adulto] ultio P, ultione

Edm(egy4s 549 debes B quia BP 551-332 etiam carnaliter — P 552 euangelii gratia — P obseruandum P 553 sit potius ab P 554 neque] nec B apicem sit — 4 556 mamte B, ef infra 562 arcana dei — ;4 563 quia oz. B 564 recte] autem add. AB 569 carnis originem — 44 CC, 31$.

5

IN GENESIM IV, xviii,1

210 2/9 habemus

quibus dicit apostolus trahens ex Abra-

Abraham,

ham et carnis et uirtutis originem, Annuntiamus uobis witam aeternam, quae erat apud patrem et apparuit nobis. Quod widimus

el audiuimus

annuntiamus

nobis,

ub et wos

societatem

habeatis nobiscum. Et quidem in hac lectione, excepto spiritali Abraham ignotos 575 intellectu, multum aedificat legentes, quod quasi pereeorum occursum in cucurrit statim , uiros aspiciens grinis hospitalitatis gratiam praebiturus, quod adproprians eis humiliter adorawit in terra, quod ministerium suum eos expectare atque accipere rogauit quod consentientibus festinus 580 exhibuit ; neque hoc per seruos et ancillas, sed per seipsum et Saram compleuit. Mirum namque, si non homines, eos cum primo uidisset, credidit, cur ac lauandum pedes eis afferre uoluerit aquam ; quomodo requiescere sub arbore quasi in ambulando fessos ; quare corpus reficiendo confortare, quasi m 585 ieiunio laborantes, rogauerit ? Si quis uero hanc lectione altius discutere querit, totam spiritales redolere sensus inueniet. Nam quod Abrahae sedenti in ostio tabernaculi sui Dominus apparuit, multum congruit deuotioni ipsius Abrahae simul et omnium eiusdem promissionis heredum, qui pere399 grinos se huius seculi et incolas, ciues uero alterius uitae, hoc

est

595

600

patriae

celestis,

esse

testantur ; tabernaculis

uero

in

itinere uel in bello, domo autem in patria uti solemus. In quo mysterio etiam Isaac et Iacob in tabernaculis habitasse leguntur. Manet autem in medio tabernaculi sui quicumque et peregrinum se nec semper uicturum in hoc seculo nouit, et nihilominus quantum ualet seculi negotiis atque inlecebris sese implicare non erubescit. Abraham uero et eius sequaces, qui necessitate tantum non autem et uoluptate, quae mundi sunt, agunt quasi i» os/io tabernaculi sui sedent, quia iam iamque exire de mundo parati, ingressum uitae sequentis laetanti semper animo atque ad futura praemia extento praestolantur. Et bene additur, I» ifso feruore diei — feruor quippe diei, in quo Abraham zn ostio tabernaculi sui sedebat, uirtutem designat dilectionis qua ipse in mente respectu solis iustitiae

511-574 I Ioh. i, 2-5. 574-0850 Cf. Aug. DCD XVI, xix (CC 48, p. 522 ; PL 41, 509). 576-518 Gen. xviii, 2. 599-603 Gen. xviii, r. 602-609 Cf. Aug. DGAL XII, xxx (CSEL 28, 1, p. 424-425 ; PL 34, 479) ; Greg. Mor. 1I, ii, 2 (556).

510 abram P 571 et adnuntiamus B 513 nobis] et uobis 24 514 spirituali A 518 terram BP misterium B 580 seruus B 580-581 impleuit et saram 44 581 eos oz;. AP 582 adlauandum .AP 584 correficiendo BP 585 ieiunos P 586 spiritalis B 590 se oz. AP seculi huius — P 591592 tabernaculis 4sque solemus ozz. B! 595 uicatrum P 598 tantum et non ut et uoluntate B et] ut et P 599-600 iam iamque] ut namque P 600 de oz. B de hoc mundo 4 601 letante -A4BP

PL 166

IN GENESIM

IV, xviii,1-3

2II

6o5 ardebat, talisque status et loci et temporis decebat eum qui Dominum erat uisurus et eius conloquio fruiturus. In quo et aduena mundi huius figuraretur, et uerae id est celestis, gratiae luce inradiatus, et amore diuinae contemplationis inhianter accensus. 60. Cumque eleuasset oculos, apparuerunt ei ires uiri stantes rope eum. Quos cum uidisset, cucurrit in occursum

eorum

de ostio tabernaculi,

et adorauit

im

lerra. Et dixit, Domine, si inueni gratiam inm oculis tuis, ne transeas seruum tuum, et cetera. Quod 615 ires wiri ei apparuerunt mysterium est sanctae Trinitatis. Denique cum tres uidisset, unum adorauit et precatus est Dominum, quia etsi in personis est Trinitas, in diuinitate est tamen una et coadoranda dominantis aequalitas, sicut etiam in Esaia cum angelicae uirtutes gloriam sanctae Tri620 nitatis

canerent,

dicentes,

Sanctus,

Sanctus,

Sancius,

mox

unitatem dominationis ac deitatis subiungunt, addentes, Dominus Deus omnipotens, blena est omnis terra gloria eius. Et benedicitur quia uisurus angelos eleuauerit oculos Abraham, quia nimirum necesse est ut qui ciues caeli uidere, qui 62; diuinae maiestatis gloriam et arcana nosse concupiscit, omnem mentis intuitum ab infimis desideriis erigat, ac sedula intentione ad lucem ueri solis aperiat. Bene subinfertur quia cum

wuidisseb angelos,

cucurri

im occursum

eorum,

adorans,

eosque ne se transirent rogauit, quia necesse est ut quoti65o escumque gustum aliquem internae dulcedinis animo concipimus, mox omnibus uotis ac promptis bonorum operum gressibus satagamus, ne nos citius eadem dulcedo relinquat. Sed quae ad tempus gustata est, memoria supernae suauitatis mentes nostras aliquanto diutius reficiat, atque ab huius mun655; di delectationibus et curis abstractas in aeternorum contemplatione suspendat. Mouet forte aliquod quomodo uel in hac lectione Abraham uel in sequente Loth, angelos uidens, hospitio quidem quasi homines susceperit, et quasi mortales cibis humanis refecerit, cum quibus tamen quasi cum Deo 64» loquebantur, eorumque uerba non aliter quam oracula celestia susceperunt. Sed credibile est, ut sanctus Augustinus 613-641 Cf, Aug. CMax. II, xxv, 4-5 (806-809). Sancto III, xi, 82 (PL XVI 16, 829).

617-618 Cf. Amb. De Spiritu

620-622 Esai. vi, 5.

628 Gen. xviii, 5.

636-639 Cf. Aug. QDG I, xxxiv (CC 55, p. 14; PL s4, 557).

641-655 Aug.

DCD XVI, xxix (CC 48, p. 534-535 ; PL 41, 509). 607 mundi oz. B B 613 terram

id est ozz. zz 608 gratia P luis. 618 tamen est — P

adradiatus P et om. B

611 propter adoranda P

622 omnipotens] exercituum T/z/g. 623 abram P 638 occurrit P — 630 concupiscimus B 633 est oz. B supetiae B 634 aliquando 4 — 636 aliquos 24 637 sequenti B 638 susceperet P, susceperat P 639 refeceret P

PL

IN GENESIM IV, xviii,3-6

212 ait, quod et

Abraham vn tribus, et Loth in duobus, uiris Dominum

agnoscebant, cui ber singularem. numerum loquebantur etiam caucum. eos homines esse arbitrarentur ; neque enim aliam ob a human el ibus mortal m, tamqua ut runt, suscepe eos sic 645 sam. d aliqui o profect erat Sed refectione indigentibus, ministrarent. Doesse eis in ut s, homine am tamqu licet quo 1ta. excellebant, minum. sicut esse assolet in prophetis, hi qui hospitalitatem illis exhibebant dubitare non ossent. Atque ideo et vpsos aliriter, 650 quando pluraliter, et in. eis Dominum. aliquando singula solum non , testatur ra scriptu fuisse autem s Angelo bant. appella in etiam uerum tur, narran in hoc Genesis libro, ubi haec gesta "Per tur. laudare litas hospita cum ubi , epistola ad Hebreos hanc,' inquit, "etiam. quidam mescientes hospitio receperunt sentire congrue 655 angelos." Verum in hac susceptione et hoc s uidentes angelo ut atum procur sit us potest, quia diuinit tamquam sed rent, suscipe m quide s homine uelut rchae patria obsequii talis m ctione distin Deum uenerarentur, quatenus per ut ipse m, futuru oque quand tur gurare ac deuotionis praefi in carne apparens cibis satiaretur carnalibus et 660 Dominus hospitio reciperetur humano. In quo tamen hospitio magis euangelizandi et infirmos sanandi quam manducandi ac bibendi operam daret, sicut saepissime factum euangelica testatur historia. Denique expositores sacrarum litterarum 665 hoc in loco intellexere completum quod ait Dominus Iudeis, Abraham pater uester exultauwit ut wideret diem meum ; ei uidit et gauisus est. Diem quippe Domini uidit, cum /res angelos uidens unum 670

adorawit,

lis, homo

viii,6-7

et allocutus

est Dominum,

quia

in trium

distinctione personarum unius cognouit essentiam maiestatis. Refecit eos epulis appositis, quia intellexit eum de suo semine nasciturum, qui cum sit Deus ante secula, patri consubstantiain fine seculorum

uerus,

ueraciter inter homines

conuersaturus appareret. Cibi autem quibus eos refecit, et ipsi spiritalibus sunt pleni sacramentis, de quibus ita memoratur : Festinauit Abraham in tabernaculum ad Saram 675 dixitque

ei, Accelera,

tria

sata

similae

commaisce,

el fac subcineritios panes. Ipse uero ad armentum cucurrit, et tulit inde uitulum tenerrimum et optimum, deditque puero, qui festinauit et coxit illum. 664-669 Is. QVT I, xiv, 5-6 (213) ; cf. Aug. 653-6500 Hebr. xiii, 2, ex 7ng. CMax. II, xxv, 8 (809-810). 666-668 Ioh. viii, 56.

630 singulariter 649 posse P 644 enim oz. P 6422itom.B ^ abramP 655 sentiri 24? 653 hospitalitatibus P 652 in! oz. P aliquando — P 659 deuotioni sed oz;. P quibus B 657 non uelut B 656 curatum P carnalibus et] ab 660 satiatetur] sustentaretur P ptaefigurarentur P p misteriis P 674 pleni sunt — AP 670 cibis P add. B ^ 666 et oz. B 678 tenerrimum] ueto add. P

IN GENESIM IV, xviii,6-7

213

680 Vbi primo notandum quia cuncta uelociter aguntur uelut uere in ministerium diuinae susceptionis. Festinat Abraham, accelerare iubet Saram, properanter famulus iniunctum complet officium, ut patenter innotescat quia beatus Abraham ueraciter, iuxta uocem Domini, Exultawit ut uideret diem eius,

68s ed uidit et gawisus est. Sed et omnes qui respectu diuinae gratiae tanguntur in animo, confestim in obsequium supernae uoluntatis letis bonorum operum et cogitatuum passibus exiliunt, seque ac suos auditores ad accelerandam obseruationem mandatorum celestium sedula exortatione prouocant. Simila 69o ergo, quam commiscuit Sara ut reficeret angelos, interna est dulcedo sermonis Dei, quam celesti Hierusalem, sanctae uidelicet ecclesiae, pollicetur propheta, dicens de Domino, Qw poswit fines tuos pacem, et adipe frumenti satians te. Statimque qui esset adeps Íírumenti, manifestius exponens, adiecit, 695 Qui emittit eloquium suum terrae. Tria sunt autem sata eiusdem similae, quia in scriptura sacra triplex est sensus intellegentiae : historicus uidelicet, allegoricus, et anagogicus. Verbi gratia, Domine, dilexi decorem domus tuae. Iuxta historiam decorem domus, quam fecit Salomon Domino, inuiolabilem 7oo permanere desiderabat, laudante eum in illa populo eius. Iuxta allegoriam, decorem sanctae ecclesiae per orbem uniuersum fulgere desiderabat, cui dicit apostolus, Vos enim. estis templum Dei. Iuxta anagogen, id est sensum ad superiora ducentem, cupiebat uidere decorem patriae celestis domus, 705 scilicet non manufactae sed aeternae in caelis. Huius mensurae triformis et in euangelica parabola facit Dominus mentionem, Sémile est, inquiens, regnum caelorum fermento quod acceptum mulier abscondit n, farinae satis tribus, donec fermentatum est fotum. Fermentum namque euangelicum mulier in 7310 farinae

satis tribus

abscondit

ut totum

fermentetur,

cum

sancta ecclesia, quam hoc in loco Sara significat, siue historiam in scripturis praedicet siue allegoriam reuelet seu ad superna

681 T/ide S. Benedictus Regu/a liii, 1. 684-685 Ioh. viii, 56, 4 supra iv, 666-667, 692-693 Ps. cxlvii, 14. 693 Ibid. 695-715 Aug. DCD XV, ii (CC 48, p. 454455 ; PL 41, 439) ; Cassianus Collationes XIV, viii (CSEL XIII, ii, p. 404-407 ; PL 49, 962-965). 698 Ps. xxv, 8. 698-717 De zripartito intellegendi scripturas modo, uide Greg. Mor., Ep. miss. iii (5123), e? passim. 702-703 II Cor. vi, 16. 707-709 Luc. xiii, 21, ex Hier. HQG xviii, 6 ; cf. Is. QVT I, xiv, 11 (214).

683 innotescant P 684 ueraciter oz. P ut uideret oz. B 685 et? 687 cogitationum 74 689 simile BP — 692 pollicetur oz. 74 693 Vulg. 694exponitdicens P ^ 695tria]terra P —autemsata sunt — 74 699 tuae iuxta hystoriam decorem Zi: seribi? 7A 402 enim ozz. P 907 B inquit 24 708 accepto B abscondit mulier acceptum fermentatetur lue. 711 sata hoc in locum P

om. P satiat 698similis — 44

PL 168

xv1i1,8

IN GENESIM IV, xviii,7-8 ut contemplanda oculum suae expositionis attollat, semper is caritat ae fratern seu cae domini siue em uirtut dictis suis xisse intelle recte instituit. Neque ullatenus se scripturam quisquam putet, in qua institutionem caritatis inuenire non potuit. "Satwm" est autem genus mensurae apud Palestinos, unum. et dimidium modium capiens. Quod autem Sara. subcinerilios [acit banes multum ad rem pertinet. Subcineritii quasi panes dum coquuntur, ipsi quidem cum igni coquuntur, latent in abdito, sed solus qui super aggregatur cinis intuen-

214

715

720

cinis, ac

tium oculis pátet ; at ubi cocti fuerint remouetur

i125

mundi ante ora uescentium panes transferuntur, quia nimirum Eloquia Domini igne sunt examinata, uidelicet Spiritus sancti, per quem scriptura ipsa confecta est ; sed aliquoties uilitate ac simplicitate stili ipse in se scientiam in tantum obtineat, ut quid in se feruoris spiritalis, quantum alimoniae celestis

habeat, non facile luceat. At dum, ablato uelamine litterae per

ministerium praedicatoris, suauitas sensus spiritalis audito2o

rum cordibus reseratur, quasi excusso cinere, panes dulcissimi

reficiendis fidelibus offerentur. Vitulus quoque f£enerrimus et optimus quem armento tulit Abraham, ipsum mediatorem Dei et hominum significat, quem pro reuertente ad se filio iuniore, id est populo gentium, iuxta parabolam Euangelii, pater clede armento 735 mentissimus mactauit. Ipse namque est uitulus tenerrimus et optimus, ad occidendum coquendumque singulariter celi ciuibus adsumptus, quia de omni humano genere solus est specialiter electus, cuius sanguine mundus redimeretur, et per quem énsiaurarentur non solum quae $n terra, 740 sed etiam quae in caelis sunt in ipso, ut apostolus ait. Qui uidelicet uitulus recte tenerrimus et optimus dicitur. Quid enim tam tenerum tamque optimum, quam est ille qui humiliauit se pro nobis erigendis, Factus obediens patri usque ad mortem, mortem autem crucis. 745

Tulit quoque butyrum et lac, et uitulum. quem coxerat, et posuit coram eis. Per lac primordia et uelut elementa legis mosaicae, per buiyrwm euangelicae perfectio

713-717 Aug. De Doctr. Christ. L, xxxvi, 41 (CC 32, p. 30; PL 54, 34-35) ; cf. I1, 717-418 Is. Ezyz. XVI, xxvi, 11. x, 16 (CC 32, p. 42 ; PL 34, 72). $24 Ps. xvii, 31. Hier. In Osee 1I, viii, 7 ; cf. Is. Etym. XX, ii, x5.

Gen. xviii, 7. QV

443-744 Phil. ii, 8.

746-756 Cf. Is.

I, xiv, 8-9 (214).

713 ut] in B 719 nus 24 cocuntut B in tantum 730 cordibus] dumque B

P

739-740 Eph. i, 1o.

211-123 131-732

115 ullo modo ullatesuis ozz. AB 114 dictis aut factis 74? 920 918-719 sara panes subcineritas facit P autem o. P 126 ipsa 74 424 igni P igne B, ignique P cum] dum 24 ozz. P obtinet P 428 habet P facile oz. P at] aut B 9736 quoquen931 efferentur B repatatur P ad corda P 740 in tertis sunt in Pl, in celis in P? ait apostolus — P quia

PL

111,8

1,9-10

IN GENESIM IV, xviii,8-1o

215

doctrinae ; per /ac simplicitas litterae in scripturis, per buty"wm uirtus sensus mystici qui de littera generari solet exprimi75o tur. Vel certe /ac initium fidei, bu£yrum perfectionem operis quae ex fide creatur insinuat. Quae cuncta Abraham posuit coram uiris quos susceperat, ut significaret filios promissionis epulas spiritales Domino semper oblaturos — $anes uidelicet lectionum

sanctarum,

witulim

dominicae

incarnationis,

/ac

755 fidei siue historicae perfectionis, butyrum sensuum siue operum bonorum. Vbi bene adiungitur, Ipse uero stabat iuxta eos sub arbore, quia nimirum ita epulis fidei et uirtutum Dominum bene uiuendo pascere, id est delectare, debemus ut semper nos in conspectu eius 16o assistere meminerimus, iuxta illud beati Eliae, Vzwi£ Dominus

in cutus conspectu isto ; et sicut psalmista, In conspectu, inquit, angelorum Psallam tibi. Et hoc sub arbore dominicae passionis, dicentes cum apostolo, M?hi autem absit gloriari nisi in cruce Domini nostri Iesu Christa. 755. Cumque comedissent dixerunt ad eum, Vbv est Sara uxor tua ? Ille respondit, Ecce in tabernaculo est. Cui dixit, Reueriar ad te tempore dsto, uita comite ; et habebit filium Sara uxor. tua. Ambo quidem domini domus, et Abraham uidelicet et Sara, cum 77» summa festinantia refectionem praeparant, sed quasi in domo bene disposita Abraham cum paratis epulis audentior ad Dominum

accedit, Sara timore ac uerecundia muliebri sese in

tabernaculo, immo post ostium tabernaculi cohibet. Nec iam appropiare audet, sed de abditis quae uir suus cum Domino 77; loquatur auscultat. Ideoque quoniam et deuota Deo, et suo bene subdita erat marito, gaudium partus quod multum desiderabat audiuit ; nec quidem cuiuslibet partus, sed illius in quo benedictionem et ipsa in futuro et omnes acciperent nationes. Bene autem postquam comederant angeli, filium suis 78o hospitibus promittunt nasciturum, quia cum epulas bonae nostrae operationis et fidei Dominus susceperit, gratia nos suae benedictionis remunerat. Comederunt autem angeli, uel potius comedisse uidebantur, ut sanctus Raphael exponebat 760-761 III Reg. xvii, r. 9761-762 Ps. cxxxvii, I. 4763-764 Gal. vi, 14. 712-182 Cf. Greg. Mor. IX, Ixvi, 106 (917-918). 235-439 Cf. Is. OVT I, xiv, 12 (214). 939-98 Vide supra i, 933-942, 783-184 Tobias xii, 19.

749 quia P 752 uiribus P 753 spiritales hostias dno P 758 bene ozz. B! uidendum B 760 dominus] deus israhel a47. Vulg. 961 inquit ozz. B isto] sto I/zjg. 465 sara est — P 764 reuertens uero € P, reuertens ueniam Vulg. 768 abebis B 7*0 summam B 7*1 disposite B partis B comparatis 74 $34 quae oz. P 9436 erat om. /À 77? quidem oz. 7Á *48 benedictione nationes P ?*9 auderent B 780 bene B, bone P 781 gratiam P

PL 170

216

IN GENESIM

IV, xviii,ro-r1

Tobiae, ut sacramentum dominicae incarnationis, in qua ipse turus, 785 magni consilii angelus tamquam homo erat manduca homimensam ad etiam sed o, non solum uisibiliter apparend num residendo ac manducando, figurarent ; sed illi, sicut idem

uo

195

dii,11 $8oo

Raphael ait, cibo inuisibili, id est qui ab hominibus in carne degentibus uideri non potest, utebantur, uidelicet gaudio contemplationis. De quo et Dominus in Euangelio, Qwza angeli, inquit, eorum in caelis semper wident faciem patris mei quá in caelis est. Semper etenim wident, hoc est, etiam cum ad nos aliqua ministraturi foris ueniunt. Credibile est autem quod esca quam manducabant, statim ut spiritale uel aetherium corpus eorum contigit, uelut aqua ardenti flammae iniecta consumpta fuerit, et non, sicut aqua arenti terrae infusa, ad reficiendum corpus eorum profecerit, quomodo in nobis cum manducamus fieri solet. Erant autem ambo senes brouectaeque aetatis, et desierant Sarae fieri muliebria. Ad faciendam auxesin potentiae celestis, ambos dicit esse sentores, et insuper Saram, cum fuisset szerilis, tum etiam cruore mensiruo iam destituíam.

805

810

Propter quod iam parere non posset, etiamsi sterilis non fuisset. Porro si femina ita sit prouectioris aetatis, ul ei solita mulierum adhuc fluant, de iwuene parere potest, de seniore mom potest. Quamuis adhuc possit ille senior, sed de adolescentula. gignere, sicut Abraham post mortem Sarae de Cethura potuit, quia wiwidam eius inuenit aetatem. Hoc ergo est quod nimirum commendat apostolus, cum ait, Qui praeter spem in spe credidit, ut fieret pater multarum. gentium, secundum. quod dictum est ei, Sic erit semen twum, et non infirmatus 4n fide non considerauwit corpus suum

815

iam emoriwum,

cum

fere centum

esset annorum,

et emortuam uuluam Sarae, in bromissione etiam Dei non haesitauit. Ad hoc enim dicit Abrahae iam corpus fuisse emortuum, quoniam mon ex omni femina, cui adhuc esset aliquod. pariendi tempus extremum, generare ibse in illa aetate adhuc posset. Ad aliquid enim. emortuum corpus intellegere debemus, non. ad 790-792 Matth. xviii, 10. 800 I/ide Marius Victorinus, RJe£orzca i, 4 (ed. Halm, p. 169). 801-819 Aug. DCD XVI, xxviii (CC 48, p. 532-533 ; PL 41, 507508) ; cf. QDG I, xxxv (CC 35, p..14-15 ; PL 34, 557). 809-814 Rom. iv, 18-20,

deest in Aug.

788-189 hominibus non uideri potest in carne degentibus $93 foris ozz. P

BP

uenient B

— 74

1794-795 aerium P, etheteum 4

790 qua z4z 795 flamma

996 sit 44 *9* proficerit P 800 amexsin P! 801 potentiae ozz. P ambo B insuper et — P sara 44 802 tunc B destituta J4 803 sterilis. porro si femina non fuisset — B 804 prouectionis P 806 adulescentula B 807 sicut post mortem sarae abraham — P 809 praeter] contra Vulg. in spem Vulg. credit P 814 fuisse corpus — AB corpus iam Ll

11,12

11,13

iii,14

IN GENESIM IV, xviii,II-I4

20

omnia, nam si ad omnia non iam senectus uiui sed cadauer est 820

mortui. senui et Quae risit occulte dicens, Postquam dabo ? operam uoluptati est, dominus meus welulus Huius sententiae meminit apostolus Petrus, cum mulieres uiris suis obtemperare admonens adiecit, Scu Sara obediebat Abrahae, dominum ewm uocans. Videtur autem simile huic loco

825

quod supra de Abraham legitur quia, audito Sarae partu, ceciderit 4n faciem el riserit in corde suo dicens, Putasne centenario nascetur filius, ei Sara monagenaria bariet ? Addiditque dicens ad Deum, Vtinam Ismahel uiuat coram te. Verum quia apostolus dicit quod Abraham non /aesitawerit diffidentia, Saram

uero

haesitasse,

sequens

Domini

sermo

manifestat,

dicentis ad Abraham : Quare risit Sara dicens, Num uere paritura sum anus ? Restat intellegi quod audito quia Sara paritura esset filium, et Abraham prius riserit admirans in gaudio, et ipsa 85 v^ Sara postmodum dubitans in gaudio; cuius tamen dubietas continuo, data ratione diuinae potentiae, ablata est: dicente ad eum angelo : Numquid Deo est quidquam difficile ? Iuxta condictum reuertar ad te, hoc est eodem tempore, uita 840

comile, et habebit Sara filium. Qua audita sententia, adeo dubietate omni remota, in fide confirmata est, ut merito

de illa dicat apostolus, Fide et ipsa Sara uirtutem. accepit ad

emissionem

seminis.

Quod

autem

dicit, Rewertar

ad

le, et

adiunxit, Vita comite, humano quidem more loquitur, quasi 845 diceret, "Si uita comes fuerit." Sed altius intellegendum quod angeli semper uita comite siue in caelis conuersentur, seu ad terras descendant, illa utique uita quae dicit, Szcu£ enim paler habet witam in semetipso, sic dedit et filio witam habere in semetipso. Cuius uidelicet uitae uisione atque inlustra850 tione et angeli et homines sancti fiunt perpetuo beati. Comparandus sane uidetur hic locus a contrario factis protoplasti. Ille etenim post reatum praeuaricationis non uidisse Dominum 828 826-827 Gen. xvii, 17, uide supra iv, 483 sqq. 823-824 I Petr. iii, 6. 833-836 Aug. QODG I, 829 Rom. iv, 20, cf. supra iv, 813-814. Gen. xvii, 18. 842-843 Hebr. xi, xxxvi (CC 33, p. 15 ; PL 34, 558) ; cf. Ios. 74nt. I, xi, 2 (198).

11, ue£us latina ex Aug. DCD XVI, xxviii (CC 48, p. 535 ; PL 41, 507). 852-854 Gen. iii, 8.

847-849

Ioh v326.

petrus 822 meminit oz. B 820 consenui Lug. $18 iam non — 4 833 esset oz. 831 ad oz. P suo ozz. B apostolus — P 826 risit B 840 et 839 est oz. .A Vulg. est difficile — Vulg. 838 quisquam ;ABP om. P 843 feminis B et om. 4À et adiunxit oz. P 846 uita semper 851 849 uitae uidelicet — ;4 sic] et add. B 848 habere Vulg. MP protoplausti P 852 dominum oz. P

PL 173

218

IN GENESIM IV, xviii,14

Deum, sed uocem tunc deambulantis in paradiso perhibetur audisse; 85 ^

hic futurae

benedictionis fide,

spe,

ac

dilectione

accensus uidit stantem Dominum, quia nimirum cum hoc mansura erat, ab illo contemplatio diuinae claritatis abscesserat. Ille, audita uoce Domini Dei, abscondit se tremebundus, quia profecto se errasse erubescebat; hic, uiso Domino,

statim laetabundus adcurrit, cui se complacuisse obedientiae 860

merito credebat.

Ille, ad auram ost meridiem ; iste, im iso

feruore diei — quia hic diuini amoris igne flagrabat, ille diuinae protectionis et dilectionis a se lucem peccando fugauerat. Hic hospitem Dominum recepit ac refecit, ut adpositis epulis carnalibus insinuet quod eum epulis spiritalibus in corde pie 86 A uiuendo reficeret, iuxta quod ipse Dominus de suis amatoribus promisit, Ecce sto ad ostium et pulso ; si quis audierit uocem meam, ei aperuerit mihi, intrabo ad illum et coenabo cum illo, et ipse mecum. Ille, id est protoplastus, qui uetitum comedit et eas quas in praesentia Domini angelorumque eius 870 habere perpetuas poterat delicias amisit, foris etiam a ligno uitae uisibiliter exclusus, ut patenter ostenderetur quod sapientiae fructum incorruptibilem, quo inuisibiliter frui solebat, perdidit. Et quia beatus Abraham merito piae deuotionis iam fructum sapientiae et uitae, quae Christus est, 87 aliquantisper gustauerat, recte sub arbore consistens Dominum uidisse ac suscepisse narratur. Illic Eua, relicto timore VA

diuino, neglecto uiri consilio, accessit temeraria ad serpentem,

in quo diabolus loquebatur, a quo seducta ad comedendum uetita, uirum quoque suae praeuaricationis complicem fecit. 880 Propter quod et iustae damnationis cum uiro accepta sententia audiuit inter alia, I» dolore paries filios ; primumque Cain filium maledictionis et fratricidam genuit. Hic Sara, subdita timori diuino simul et religiosam uiri fidem atque operationem secuta, apparente Domino, expectabat ipsa domi donec uir 88 vA occurreret, et quae essent agenda disceret. Sed et epulis in susceptionem Domini praeparatis, nihilominus ipsa se domi uerecundata retinuit, ac uirum suum cum eis praeire ad Dominum eique munera suae deuotionis simul et ipsius offerre gaudebat. Quapropter ambo remunerationem sui beneficii 890 promissa sobole perceperunt ; nec qualibet sobole, sed illa 860 Gen. iii, 8. 860-861 Gen. xviii, T. 866-868 Apoc. iii, 20. iii, 16. 882-890 Cf. Greg. Mor. IX, lxvi, 106 (918).

881 Gen.

888 profecerrasse B! 859 accucurtit B 862 et] ac AP 863 recipit apositis B 864 introibo P, ianuam intrabo lg. 868 protoplaustus 869 in ozz. B 872 uti A 811 temetatia ozz. P $880 accepta cum uito — 881 filios] filium P 883 timote B 885 esset P 886 se oz. B domi

c9 A4

888 eque D

890 nec] non P

quilibet B

sobolem? B

74 P P se

PL 172

IN-GENESIM IV, xviii,14-20

utique 7» qua benedicerentur omnes gentes. Et merito, ibi enim reatus praeuaricationis in primo Adam debita ultione plectebatur ; hic tempus redemptionis per secundum Adam et praesagabatur futurum et parabatur. Sequitur : Cum. surrexissent ergo inde wiri, direxerunti oculos conira Sodomam, et Abraham simul gradze-

11,16

111,20

219

batur

deducems

eos.

Cum

surrexisse

dicantur

inde uiri,

ostenditur quod sedentibus eis astans ministrabat Abraham, quamuis primo stantes uiderit. Direxerunt autem oculos contra 900 Sodomam, ut sicut fidem beati Abrahae laetis promissionibus remunerarent, ita perfidiam impiae ciuitatis flammis ultricibus perderent. Iuxta illud psalmistae qui, cum de sanctis pietatem Domini praemisisset, Oculi Domini super iustos, e aures eius ad jreces eorum, protinus seueritatem eius in reproborum 995

ultione subiunxit,

Vwltus autem Domini, inquiens, super fa-

cientes mala, ut perdat de terra memoriam eorum. Quod autem cum angelis gradiebatur Abraham deducens eos, ex consuetudine deuotae hospitalitatis fecisse credendus est; sed felices illi gressus, quibus homo cum angelis ingredi meruit in terra, eos910 que cum ad se uenissent uisitandum ad caelum redituros deducere! Felix autem nunc eorum uita qui angelicam in terris conuersationem sequuntur, uidelicet sobrie et iuste et pie et caste uiuendo, ac diuinis laudibus semper, quantum mortali possibile est, uacando. Verum beatus Abraham, quia 9Ty Dominum adeo gaudenter uenientem excepit, ut etiam abeuntes quasi domesticum deducere curaret, meretur altiora diuinorum operum secreta cognoscere ; qui et ipse districtionem supernae animaduersionis uenturam mundo intellegens, sicut prius se Deo deuotum in hospitibus suscipiendis ostenderat, 920 ita erga proximos sollicitum pro eis postmodum supplicando monstrauit. Dixit itaque Dominus, Clamor Sodomorum et Gomorrae muliiplicatus est, et peccatum eorum adgrauatum est mimis. Clamorem Sodomorum scelerum 925 famam uel potius infamiam dicit, a quo nos prohibens apostolus dicit, Omnis amaritudo et ira et indignatio et clamor et 891 Gen. xxii, 18; xxvi, 4; Gal. iii, 8.

903-904 Ps, xxxiii, 16.

Ibid. 17. 906-911 Cf. Aug. CMax. II, xxvi, 5 (807). vi, 44 (460). 926-92* Eph. iv, 31.

905-906

911-921 Amb. ;4br. 1,

891 enim ozz. P 892 in ozz. B plectabatur B 895 cumque P ergo oz. p uiri inde — 4 898 redeuntibus P adstans P ministrans P 901 remunertatant B 905 inquiens oz. /AP 907 gradiebatur cum angelis — P 908 credendum B 909 terris JA 909-910 eos qui P 912 terra P 914 mottalibus B, mortalis JAP 915-916 abeuntem .4 916 domesticos 7 917 destructionem P 919 se] de B 922 ds 4 923 gomurteorum ;4AP 925-926 dicit apostolus — .4

PL F75

IN GENESIM

220

IV, xviii,20-24

blasphemia tollatur a uobis cum omni malitia. Cui nimirum clamori contrarius est clamor electorum, de quo confidenter suo 939

creatori

supplicantes

aiunt,

dicentes

singuli,

Domine,

exaudi orationem meam et clamor meus ad te berueniat. Magnus quippe illorum clamor est meritum sublime et intentio fidei celestia sola quaerens, ubi Christus est in dextera Dei sedens. Qui quoniam non terrenas opes, non gloriam inanem caducamque, non moritura carnis gaudia, sed superna tantum bona,

desiderant, altum profecto et quasi clamore personum est omne quod agunt. Verum »multtwplicato clamore peccatorum, id est enormi illorum scelere, uideamus quid sequitur : Descendam, inquit, e£ uidebo utrum clamorem qui 11,21 uenit ad me opere compleuerint, an non est sita, ut 940 sciam. Quod ergo se descendere Dominus ad uidendum an idem clamor uerus esset aiebat, non suam ostendit ignorantiam, qui omnium habet scientiam, sed nostram instruit temeritatem ne antequam perfecte discamus proximorum reprehendere facta praesumamus. Quod ipsum nos et in 925 constructione turris docet, ubi scriptum est quia Descendit Dominus widere ciuitatem. et. turrem. quam aedificabant |filii Adam. Quid enim de caelo in terram non uiderit, de quo scriptum est quia Nwdus est infernus coram illo, et nullum est operimentum. perditiona ? Conuerteruntque se inde et abierunt. Sodomam. 1,22-24 959 955

Abraham

955

960

uero

adhuc

stabat

coram

Domino,

eí

adpropinquans ait, Numquid perdes iustum. cum impio? Si fuerint quinquaginta iusti im ciuitate peribunt simul, et cetera usque dum ait, Quod s? inuenti [uerint ibi decem ? Et dixit Dominus, Non delebo propier decem. Legitur in sequentibus quod duo angeli Sodomam uenerint et suscepti sint a Loth. Vnde uerisimile uidetur quod hoc in loco duo angeli discesserint ab Abraham, et ille cum uno qui secum remansisset locutus pro ciuitate peritura intercesserit. In qua intercessione praecipue beati Abrahae perpendenda est humilitas, qui cum tanti sit habitus apud Deum, ut et eum hospitio quasi familiarem susciperet, et apud ipsum pro aliis quasi apud unanimum amicum inter929-930 Ps. ci, 2. 940-949 Cf. Aug. QDG I, xxxix (CC 35, p. 16; PL 34, 558) ; Greg. Mor. XIX, xxv, 46 (127) ; Ep. VII, Ind. xv, ep. 14 (PL 77, 868). 945-947 Gen. xi, 5. 948-949 Iob xxvi, 6. 954-956 Gen. xviii, 32. 956-965 Aug. CMax. II, xxvi, 6 (807) ; cf. Amb. z4br. I, vi, 48 (461).

927 plasphemia B 928 confitentur P 931 clamor illorum — P 935 profectio P 938 clamor] eorum ad4. P 941 sciam B 944 facta reprehendere —-9 4A 948 est om. DB 947 terra B uideret zz interitum de quo P 948 infernus nudus est — P 950 conuerterunt P 956 decem] iustos adZ. P 958 discesserunt P 939 secum] cum P 962 et! oz. .À

PL 174

Ix,1

x,4-5

IN.GENESIM IV, xviii,24-xix,5

22

cederet, nihilominus in sua aestimatione uilis ipse permansit 96; ac despectus.

Vnde

in secunda

sua

oratione

dicit ad eum,

Quia semel coepi, loquar ad Dominum meum cum sim juluis et cinis. Quo uerbo manifeste nostram redarguit superbiam, qui longe ab altitudine meritorum eius distantes, longe a collocutione diuina pro nostra tarditate atque inertia remoti, 97o nihilominus typo elationis inflati, cinerem nos ac puluerem futuros minime recolimus ; nam beatus Abraham quo diuinae uisionis puritati altius adpropinquauit, eo certius suae fragilitatis infirma dispersit et abiecta. At nos, qui a contuitu internae claritatis nubilo nostrae prauitatis excludimur, 97; tanto minus insitae nobis miseriae tenebras deflemus, quanto

nil praeter has intueri solemus. Veneruntique duo angeli Sodomam uespere, sedenie Loth in foribus ciustatis. Non sine causa angeli qui ad meridiem ad Abraham uenerant, uespere Sodomam uenire 98o prohibentur, quia nimirum illi prospera ac lata nuntiare, huic aduersa inferre uenerunt. Ille fructu lucis ad celestia flagrabat; haec uitiorum tenebris obsessa perditioni aeternae propinquabat. Qui cum utdisset, 98 adorauitque promus

surrexit et suit. obusam ess, in terra et dixit, Obsecro,

Domine, declinate in domum ueri uestri, et. maneíe ibi, et cetera. Magnum perfectumque in beato Loth exemplum Deo deuotae hospitalitatis ostenditur. Qui ingredientes urbem hospites non solum occurrens excipere 99o paratus

fuit, uerum

etiam

ut ad se diuerterent

secumque

requiescerent obnixius postulabat. Renuebant autem primo domum eius intrare, quod tamen postmodum eo compellente facere consenserunt, ut sic industriam hospitalitatis eius diligentius probarent. Probatam dignius 995; remunerarent,

dum

eum

a

peccantium

interitu

cum

sua

domo eriperent. Prius autem quam irent cubitum, uiri ciuitatis uallauerunt domum, a uero usque ad senem, omnis populus simul. Vocaueruntque Loth et dixerunt ei, 1o0 Vbi sunt uiri qu$i inivoierunt ad te nocte ? Educ illos hwc, wt cognoscamus eos, et cetera. Hoc est 966-967 Gen. xviii, 27.

(87).

967-993 Greg. Mor. III, xxxi, 60 (629) ; XVIII, 1, 82 978-981 Greg. Mor. II, ii, 2 (556).

967 manifeste oz. P 968-969 allocutione ;4 970 tipho B nos oz. P 913 dispexit AB quia] a Z4P ^ 976 praeter has nil — P 97? et sedente Vulg. 980 leta ac prospera — P adaeta B, laeta .4, leta P 984 uidisset] eos add. P 9868 terram B Vulg. ait P — 986 dni ^4? — 991 postulat P 992 primum P? tunc*P, tuv24 994 dignus B 1000 introduxerunt B 1001 cos 74

222

1005

IOIO

1x,8

1020

510-11 1025

sicui

PL

placuerit uobis, dummodo uiris istis nihil faciatis mali. Quoniam drostituere uolebat filias suas hac. compensaHone, ut uiri hospites e:us nihil a Sodomitis tale paterentur, uirum admittenda sit compensatio flagitiorum uel. quorumque peccatorum, ut nos faciamus mali aliquid, ne alius grauius malum faciat, an potius berturbationi Loth non consilio tribuendum. sit quia hoc dixerit, merito quaeritur, et ndmirum periculosissime admittitur haec compensatio. Si autem perturbations hwmanae tribuitur et. menti tanto malo permotae, nullomodo imitanda. est. Ei ecce miseruni manum uiri et iniroduxerunt

175

Educam

ad se Loth,

foris

1030

IO35

eas

ad

wos,

clauseruntque

bercusserunt

maximum,

ix,14

IV, xix,5-14

quod propheta Esaias de populo Israhel supra modum peccante ait, Peccatum suum sicut Sodoma jraedicauerunt nec absconderunt. Peccatum quippe swwm sicut Sodomitae praedicauerunt nec absconderunt, cum absque respectu pudoris alicuius omnes a puerili aetate usque ad ultimam senectutem masculi in masculos turpitudinem operari solebant, adeo ut ne hospitibus quidem ac peregrinis sua scelera abscondere, sed et hos uim inferendo suis similes facere sceleribus atque suis facinoribus implicare contenderent. Quod uero furentibus eis in tale flagitium patrandum dicit inter alia Loth : Habeo duas filias quae necdum cognoueruni uirum.

IOIS

IN GENESIM

iia

ut

et abutimimni

ostium,

caecitate, ostium

a

et eos

minimo

inuenire

mon

eis,

qui

erant

usque

ad

possent,

et

cetera usque ad id quod dixit Loth ad generes suos : S«wrgite, egredimini de loco isto, quia delebit Dominus ciuitatem hanc, et uisus est quasi ludens loqui. Quod ostium Loth obcluserunt angeli, ne uel ipsum uel aliquem de domo ipsius possent ad perdendum rapere Sodomitae, patenter insinuat quia nullum de electis Dei perditura sit impietas et persecutio reproborum, dicente Domino de ouibus suis, Ef ego witam aeternam do eis, et non peribunt in aeternum ei non rapiel eas quisquam de manu mea. Quod item Loth,

1003-1004 Esai. iii, 9. 1028-1030 Gen. xix, 14.

1013-1023 Aug. ODG I, xlii (CC 35, p. 17 ; PL 34, 559). 1035-1036 Ioh. x, 28.

1003 sicut] quasi Ig. 1004 suum quippe — z4B sodoma B 1006 ultimam ad usque — P 1009 sui 74 1010 facinoribus suis — P 1014 uobis placuerit— T/z/g. tantummodo P istis ozz. B 1014-1015 mali faciatis — Vulg. 1015 hac] a 4! haca B 1016 eius] eis P, oz. A 1017 quorum cumque B 1020 periculosimum B, periculosime 4 1022 humana P 1025lothadse — BP 10235-1026 foris erant — V/ujg. —1027 possint B 1028 generos 74 1030 est eis zr. 1032 illius P possent ozz.P 1033 sit] est JAB, om. P 10335 et? oz. P 1036 et oz. 4 — it P, ide B

IN-GENESIM IV, xix,14-17

225

facultate ab angelis data, nullum de ciuibus perfidis, ne de suis quidem cognatis siue amicis, tametsi multum conatus, potuit ad salutem reuocare, significat quia nullius labor hominis 1040 ad numerum praedestinatorum, qui ante constitutionem mundi electi sunt a Domino, uel unam possit animam adicere,

Nouit enim Dominus qui sunt eius. Verum etsi nostram fragilitatem qui ad electorum sortem pertinent latet, non tamen ab agenda cura nostrae salutis cessandum, non ab instruendis 104; proximis lingua est continenda, sed ad exemplum beati Loth, et nobis caste uiuendum, et errantium quoque correctioni offüicium pietatis impendendum. Constat enim quia etsi praedestinatos ad interitum saluare nequimus, nostrae tamen benignitatis quam erga illorum salutem inpendimus merce1050 dem non perdimus.

Et eduxerunt ibi

locutus

est

eum ad

josueruntque eum,

Salua

extra

animam

ciuitatem, tuam,

moli

respicere post tergum, mec sies im omni civca regione, sed in monte saluum te fac ne et tu simul 1055 Pereas. Generaliter quidem incendium et perditio Sodomorum, de qua ereptus est Loth, poenam ultimae districtionis designat, quando, completa in fine seculi summa

electorum,

omnes impii aeternum rapiuntur in ignem, Domino exponente qui ait : Séimiliter sicut. factum est n. diebus Loth, edebant. et 1o6o bibebant, emebant et uendebant, plantabant ei aedificabant. Qua d:e autem exiit Loth a Sodomis, fluit ignem et sulphur de caelo, ei omnes perdidit. Secundum haec erit qua die filius hominis reuelabitur. Cui adtestatur etiam apostolus Iudas, dicens : Sicut. Sodoma et. Gomorra el. finitimae ciuitates simili modo 1065 exfornicatae ei abeuntes ost carnem alteram, [actae sunt exemplum, ignis aeterni boenam sustinentes. Potest autem idem ignis sodomiticus etiam flammas uitiorum quibus in hac uita reprobi uruntur, atque ad sempiternum praeparantur incendium, non inconuenienter insinuare. Qui cum nunc in con-

1039-1042 Cf. Aug. DCD XVIII, li (CC 48, p. 650; PL 41, 614) ; XX, vii (CC 48, P. 711-712 ; PL 41, 669) ; DGAL VI, xi, 19 (CSEL 28, rz, p. 183-185 ; PL 42, 347). 1042 II Tim. ii, 19, ex Aug. DCD XVIII, li (CC 48, p. 650 ; PL 41, 614). 10421050 Cf. Greg. Mor. VI, xxii, 38 (750) ; side supra ii, 1074-1079 ez 1589-1594. 1059-1063 Luc. xvii, 28-30. 1064-1066 Iuda 7. 1066-1071 Aug. DCD

XVI, xxx (CC 48, p. 535 ; PL 41, 509).

1034 ne] nec AP 1038 multus B 1039 nullus B 1041 animam possit — B 1044 cure B 1046 queque z4!P 1048 nequiuimus 77 1051 eduxeruntque lg. et posuerunt l/zjg. 1052 ibique l/zg. locuti sunt ;4* Vulg. 1033 omnem B 1056 loth oz;. B 1057 seculi fine — P 1058

rapiantur 77

1061 autem exiit loth] loth exiit BP

1064 exformicatae] et hae zz

1067 sodomiticas P

1065 sunt] et zz

1069 non] qui B

exiuit z ^ ignis B

carnem secutae essent factae B

PL

IN GENESIM

224 1070

IV, xix,14-20

cupiscentiis terrenis carnisque inlecebris ardere non cessant, tunc igne ultionis ardere numquam desistent. Hunc quoque sensum

Domino

adfirmante,

immo

etiam

docente,

qui ait,

In illa hora qui fuerit in tecto et uasa eius in domo, ne descendat tollere illa ; e qui in agro similiter non vedeat retro. Memores 107j estote uxoris Loth. Neque enim docemur ne, instante articulo

ultimi examinis, culmen rectae conuersationis deserentes, ad ima concupiscentiae mundialis animum deflectamus ; uel ne,

1080

1085

1090

1095

ix,18-20 IIOO

relicto aratro agriculturae spiritalis, retro respiciamus, quando non ultra nobis operum aliqua correctio restat, sed eorum quae operati sumus reddenda ratio instat. Verum

potius, inminente iudicio, fidelibus haec exhortatio datur, ut

coeptis bonis ac salubribus insistant ne, uitiorum quae relinquere contagia repetentes, Loth imitentur uxorem, quae ardentem sulphure Sodomam dum incauta respiceret, uersa est in statuam salis. Dum ergo nos Dominus uxorem Loth imitari prohibet, ostendit profecto quod incendium ciuitatis, ad quod oculos reduxerat, flammas uitiorum, quas uitare et ualemus et debemus, exprimit. Vnde nunc exhortatio angelorum, qua eductum de Sodomis Loth admonuerunt ne retro respiceret, neque in omni circa regione consisteret, sed montem saluandus peteret. Et spiritaliter intellegenda et maxima est nobis intentione sequenda ne uidelicet ardores et incentiua uitiorum quae parumper euasisse uidemur incauti repetamus. Neque omnimodis in uicinia peccantium, quantum possibile est, manere

consentiamus,

ne illorum exemplo a nostrae uia

rectitudinis aberremus, iuxta illud psalmistae de beato uiro, Et im wa peccatorum non stetit, sed ad fastigium arduae conuersationis conscendere ocius curemus. Dixitque Loth ad eos : Quaeso, Domine mi, quia inwenit seruus tuus gratiam coram te, et magnificasti misericordiam iuam quam fecisti mecum, ut saluares animam meam ; nec possum 1n moníie saluari ne forte adbrvehendat me malum. Est ciuitas haec iuxta ad quam possum fugere, parua, et sal1073-1075 Luc. xvii, 31-32. — 1080-1098 Cf. Aug. CF XXII, xli (CSEL 25, p. 634-635 ; PL 42, 426). 1097 Ps. i, r.

1071 umquam B desistunt 44B, adsistunt P 1073 ne] non P non descendet 44 1075 neque] et 44 1076 recte BP 1078 spiritualis 74 1081 exhortatio] ratio P 1082 ceptis P, conceptis B ne] nec -ABP 1084 sulphore B, sulple P 1084-1085 instatuam uetsa est 4 uersa zsque salis

om. P 1085 salis ozz. 74 dns nos .P 1087ílamma B ^ 1089 qua ductum BP admonuerant 77 1090 omnem B 1090-1091 monte P 1093 uidemus euasisse — ;4 1095 est oz. P 1098 curemus oz. B 1103 ne forte usque malum oz. P malum] et moriar add. V/uje. 1104hicz4 ^ fugere possuum — Bz

C2l

6,22

IN GENESIM IV, xix,20-23

225

115 «abor in ea. Non ita praesidium uicinae ciuitatis petiit beatus Loth, quasi malum sibi alicuius plagae superuenturum timeret, si ad montem peruenire potuisset; sed ea potius intentione ad ciuitatem iuxta positam diuertere cupiebat, ne dum montis altitudinem qui longius aberat peteret, in ipso iroitinere positum flamma quae impiis proxima imminebat absumeret. Dixitque ad eum, Ecce etiam in hoc suscepi preces iuas, ut mom subueriam urbem Pro qua locutus es, et cetera. O quanta uiscera diuinae pietatis! 1:11: Non solum iustum a perditione sceleratorum liberat, sed et plurimis eorum propter salutem eiusdem iusti uitam quam non meruere concedit, ut et in eis qui perirent quid impietas mereretur ostenderet, et in his qui remanerent quantum intercessio piorum apud Deum ualeret 1120 indicaret. Idcétrco wocatum est nomen urbis illius Segor. Segor interpretatur ''parua," quae idcirco sic uocata est quia dixerat Loth, Nwmquid non modica est. Prius autem Bale uocabatur, ut in superioribus legitur, Contraque regem 112; Dale, ipsa est Segor. Interpretatur autem Bale ''deuoratio," quam ita dictam aiunt Hebrei, quod tertio terrae motw absorpta sif. Sicut autem Sodoma ardens flammas uitiorum et mons ad quem ascendere Loth iubetur uirtutum culmen insinuat, ita Segor quemdam bonae conuersationis modum minus per1130 fectum designat - qui etsi a celsitudine perfectorum adhuc longe abest, iam tamen a contagio sceleratorum

secretus est.

Verbi gratia, qui coniugalem recte seruat uitam, a fornicationis quidem flamma sulphurea euasit, nec tamen montem continentiae conscendit. Qui a rapinis atque auaritia manum 1155 mentemque auertit, ac de rebus habitis pauperibus dare consueuit, necdum tamen omnem relinquere potuit, de incendio quidem Sodomorum effugit, moenia paruae ciuitatis in qua periculum interitus euaderet intrauit, sed necdum arcem uirtutis in qua iam perfectus emineret ascendit, et 1140 cetera huiusmodi. 23-25 Sol egressus est super terram, et Loth ingressus est Segor. Igitur Dominus pluit super Sodomam et 1122 Hier. IHN 1o, 23.2; ; HQG xix, 30. 1125-1127 Hier. HQG xiv, 2. Gen. xiv, 2.

1123 Gen. xix, 20.

1124-1125

1105 petit BP 1106 superuenturum oz. ;4 1107 sed in ea P 1109 1120 1112 iam 4 abierat P 1118 meretur B^ 1113 subuertur P indicaret] demonstraret 74?, oz; 41 1123 autem bale] alterbale P 1129 modus B, bonum P 1130 a] ad B 1131 contagiis P 1132 a] ac B 1133-1134 continentie continuo conscendit P 1134 a oz. P auaritiae P

1137 parue P, paue B C. C. 1184

1138 intritus B

1139 iamque B

16

PL IT]

226

IN GENESIM IV, xix,23-25

Gomorram sulphur et ignem a Domino de caelo, et subueriit ciuitates has et ommem circa regionem. 1145 Solis egressio super terram, cum qua subuersae sunt Sodoma el Gomorra, manifestationem ultimi designat examinis quando, iustis omnibus ereptis, impios repentinus obprimet interitus. Et recte utique Dei iudicio factum est ut qui beatum Loth in tenebris noctis multum laborantem ac renitentem suis 1150 flagitiis inretiri temptauerunt, adueniente subito die, hunc ereptum cernentes, ipsi prorsus interirent. Quique ipsi foedis uoluptatibus carnis in tenebris arserant. Apparente subito mane, sulphure consumerentur et igne, quia et omnes qui in cecitate mentis occulte uitiis inseruiunt, in cognitione um II$55 sui sceleris palam a districto iudice feriuntur. Item notand quod una eademque nocte et Loth hospite Domino gaudebat et defendebatur

1160

ab hostibus ; et Sodomitae

sua scelera ac-

cumulare, etiam ipso Loth cum hospitibus suis foedato, laborabant. Orto autem sole, hic liberatus pro sua iustitia, illi pro sua impietate damnati, quia nimirum in nocte huius seculi et sancti gaudent in cubilibus suorum cordium recipere

illum, qui dixit, Ecce ego ueniam et habitabo in medio tui ; et

1165

1170

in Apocalypsi, Ecce sio ad ostium et pulso ; si quis audierit uocem meam ei aperuerit mshi ianuam, introibo ad illum et coenabo cum illo et ibse mecum. Et impii suis temptationibus uel opera fidelium uel ipsam corrumpere fidem quaerunt. Apparente autem mane futuri seculi, hi coronam uitae accipiunt, illi poenam perpetuae mortis incurrunt. Condigna autem suis sceleribus poena Sodomitae pereunt ; nam quia in putredine luxuriae et ardore libidinis uitam duxerunt impiam, merito cum flammis ignium etiam fetore sulphuris puniuntur. Nec dubitandum quia tali poena non solum ad praesens damnati, sed etiam sunt perpetuo damnandi, dicente apostolo Iohanne, T?midis autem et incredulis et execratis

117j et homicidis et fornicatibus et ueneficis et idololatris et omnibus

mendacibus, pars illorum erit in stagno ardente igne et sulphure. Aequatur ergo poena et ultio generibus peccatorum, iuxta illud quod uir sapiens plagas Egyptiorum interpretans ait, Vt scirent quia per quae beccat quss, per haec et torquetur, sicut

1162 Zach. ii, 10. Sap. xi, 17.

1163-1165 Apoc. iii, 20.

1174-1176 Apoc. xxi, 8.

1145 subuersa est P sodomae 4B 1146 et gomorta oz. festatione P 1150 inretirte DB, interire P temptauer P, 1151 in fedis /AB 1155 adstricto B 1157 hospitibus 74 1160 dampnati] sunt add. P 1163 ego sto 74 1164 ianum

1179

,ABP manitemptauerint B 1158 suis oz. À B! intrabo B

1166 fidem oz;. -ABP 1168 condigne B 1171 fetoribus 74 1173 perpetuo sint 44 1175 idolatris AB 1176 ardenti l/z/g. 1179 sciret P

PL 178

,26

IN GENESIM 1180 e contra beatus

IV, xix,25-26

Loth, iuxta modum

2o"

'uitae quam

ducebat,

meruit liberari. Quia enim hospitalis extiterat, contigit eum susceptis bonis hospitibus ab interitu saluari. Nec dubitandum quin ab eisdem hospitibus post mortem sit in eterna tabernacula receptus, ut qui caeli ciues in suum introduxit hospi118; tium suisque refecit epulis, ab eis ipse in habitacula celestia introduceretur. Vbi pane angelorum perpetuo, hoc est, conspectu diuinae claritatis gloria reficeretur. Quod uero dicitur quia, Dominus fluit a Domino sulphur et ignem de caelo, manifeste distincta est patris et filii persona, et Sabellii haere1190sls repudiata, quae ipsum patrem dicit esse quem filium. Pluit autem Dominus a Domino, filius a patre, unde et alibi

dicitur patri, Omnia $n sapientia fecisti, hoc est in filio. Cui simile est illud psalmistae, ubi ita duas patris et filii describit personas, ut tamen unam in duabus personis deitatem in1195 sinuet, Sedes tua, Deus, in seculum seculi ; uirga equitatis, uirga regni iui. Dilexistt iustitiam. et odisti iniquitatem. Propterea unxit te Deus, Deus tuus. Sedes enim tua Deus, Deo filio dicitur.

Vnxit te Deus, Deus tuus, de Deo patre subiungit. Respiciensque wxor eius ost se, uersa est in 1200 Ssíatuam salis. Hoc uere iuxta litteram factum esse credendum est. Denique Iosephus refert usque ad sua tempora eandem salis statuam in portis eiusdem ciuitatis perdurasse. Et quidem uxor metu femineae fragilitatis ad clamorem pereuntium repentinum, et fragorem flammarum caelo de1205 lapsarum, retro respexit. Sed eorum tamen tenet in hac infirmitate figuram qui, semel mundo renuntiantes ac uirtutum iter arduum inchoantes, repente ad ea quae reliquerant mundi desideria, instabili et uelut muliebri corde recurrunt.

De quibus apostolus Petrus, Me/tws, inquit, eis fuerat mom 1210 COgAoSCeYe wiam vustiliae, quam ost agmilionem retorsum conuerti ab eo, quod. illis traditum est, sancto mandato ; sicut

PL

e contra Loth qui sua quae possiderat omnia cum

E19

1188 Gen. xix, 24.

pecca-

1189-1190 E. 7. Aug. DCD X, xxiv (CC 48, p. 297 ; PL 41,

301) ; XI, x (CC 48, p. 330; PL 41, 325) ; e/ xxiv (CC 48, p. 343-344 ; PL 41, 557-

338); wide Carolus Plummer Baedae Opera Historica Y (p. lxiii). 24. 1195-1197 Ps. xliv, 7-8. 1201-1202 Ios. /4z7. I, xi, 4 (203). ID PettXipr

1192 Ps. ciii, 1209-1211

1180 e om. z 1183 post mortem sit ozz. P 1184 recepta P!, recepto P* 1185 tabernacula P 1186 inducetetut ;4 1187 conspecta ;4B diuinae conspecta P 1188 pluit dns P — 1190 dampnata 44 — quae] quem B quem]

et add. .A

1191 autem oz. ;4

1192 dicit P — 1194-1195 ut tamen sque

insinuet ozz. P 1195-1197 sedes zque tuus oz. B 1197 deo] de 4 1199 post se oz. P 1203 amorem 4t 1204 frigorem B de caelo P 1207 inuocantes B reliquerat P 1209 erat illis V/z/g. fuerat oz;. P, esset ;4 1210 iustitiae] ueritatis 74 agnitionem] cognitionem ;4B 1210-1211 retorsum conuerti] uetiti retorsum 74B

1211 reuerti P

xix,30

228

IN GENESIM IV, xix,26-30

toribus peritura reliquit, illos qui uere mundo abrenuntiant, neque eos abrenuntiasse penitet, insinuat. Quos etiam beatus I215

Noe, qui et ipse cuncta sua cum reprobis, sicut hic ignibus, sic ille undis absumenda reliquit, manifeste designat. Quod autem uxor Loth, dum se ab itinere quod Dominus ostendebat, auertisset, exstincta et in statuam salis conuersa est ; aperte

1220

1225

1230

1255

1340

indicat quod hi qui a uia ueritatis repetendo uitia declinant, ipsi quidem in sua prauitate pereunt. Sed exemplo perditionis suae aliis quasi condimentum sapientiae relinquunt, ut eorum interitum reminiscentes cautius se et circumspectius in arrepto iustitiae proposito custodiant. Denique Dominus admonens fideles ne coeptum fidei callem deserant, quasi petram eis salis, quo dulcius eius uerba sapiant, adhibet, cum dicit inter

alia, Memores estote uxoris Loth. Qui ergo ignem uitiorum, qui ultimum euadere iudicium desiderat, oportet ut praeteritorem obliuiscens, in ea quae ante sunt diuinae promissionis gaudia semper intendat. Ascendiique Loth de Segor mansitque in monte, duae quoque filiae eius cum eo (timuerat emim manere inm Segor). Festinauit ad montem ascendere de Segor, quia hoc magis placuisse angelis per quos ereptus est cognouit, timensque ne articulo temporis illius sua intercessione periculum mortis euasit, postea tamen ob scelera ciuium eadem urbs posset simili cum uicinis urbibus perditione consumi. Pertimuit maxime, cum nosset eam tempore superiore crebro terrae motu fuisse consumptam —- unde et Bale, id est "'praecipitans" siue 'deuorans," uocata est. Sed et iuxta intellegentiam spiritalem, quia Sodoma flammas uitiorum, Segor modicam adhuc inchoationem bonorum operum, mons altitudinem uirtutum designat, necesse est ut, cum ab

incendio uitiorum quisque ad initium uirtutis accesserit, non iam in ipso initio segnis perseueret sed ad altiorem bonae 1245 actionis profectum semper alacri gressu tendere ac properare contendat.

1216-1223 Aug. DCD XVI, xxx (CC 48, p. 535 ; PL 41, 509). 1223-1229 Cf. Aug. CF XXII, xli-xlii (CSEL 25, p. 644-647 ; PL 42, 426). 1226 Luc. xvii, 52. 1232-1239 Hier. HQG xix, 30 ; Esa. XV ; uide supra iv, 1125. 1239 Szpra iv, 1125-1127.

1213 uitia B 1229

uero B 1214 abrenuntiasse] ab re neque P 1218 declinant repetendo — .AP, declinantuitia repetendo — B ut] hi adZ. z 1225 adhibes B 1227 desiderat oz. intendant B 1230 et mansit l/u/g. 1231 enim ozz. P timens ne quae et articulo zz, timens ne qui et articulo 4 om. AB 1237 pertimuit oz;z. AP eum P tempofi zz ad om. ,A!P 1244 regnis P sodomam B

apte z;

1219 1221 relinquent P ut] in P 1234 ne oz. B 1236 eadem urbs 1240 iusta B

IN GENESIM IV, xix,31-32 31-32

Dixitque

maior

ad

minorem,

Pater

229 mosier

senex

est, et nullus uirorum remansit in terra qui possit ingredi ad nos iuxta morem uniuersae terrae. Veni, 1250 ónebriemus ewm uino dormiamusque cum eo, ut seruare possimus ex paire nobis semen, et cetera. Quibus refertur quomodo filiae Loth ipsum uino inebriantes dormierunt cum eo, et concipientes pepererint Moab et Ammon, patriarchas Moabitarum et Ammonitarum. Et qui125; dem historia haec contra naturalem humanae conceptionis morem facta uidetur, sed non potest factum dubitari, quod tanta auctoritas factum esse refert. Potest autem excusabilis uideri Loth, quod tale scelus incesti nesciens pertulit, magisquam fecit; sed non excusatur in eo quod, tam recentis 1260 impiorum exterminii oblitus, uino tantum indulserit, ut quid erga se ageretur experiri non posset. Excusabiles uidentur et filiae quia non causa luxuriae patrem incestauerint sed quia nullum uirorum in terra remanere uerum omnes eadem poena flammarum consumptos esse putassent, et suspicatae sint quia,

1265 sicut post diluuium per tres filios Noe et totidem nurus genus humanum

restauratum

est, ita nunc per se et patrem suum,

qui soli ignibus superessent, denuo foret reparandum. Ideoque hoc per somnum magis agendum ratae sint, ne pater sciens tale connubium aspernatus respueret et spreuisset. Possunt 127» excusabiles ergo uideri, quod se in huiusmodi facto obsequium diuinae dispositioni praestare credebant ; sed non excusantur in eo quod non uel sui patris in tali negotio uoluntatem siue consilium quaerebant uel temporis moram expectabant, donec certius quid de genere humano per orbem esset actum 127; cognoscerent. Iuxta sensum uero moralem possumus in hoc facto intellegere quod nullus terrenae adhuc inhabitationis status, quamuis sublimis esse uideatur, a culpae temptantis possit liber esse contagio. Ecce enim beatus Loth putidas quidem Sodomorum flammas euasit, Segor aeque peccatricis ciuitatis

1280 ruinam

uitauit, montis uerticem

ascendit ; sed ubi eum

in

sublimi uirtutum arce positum rebaris, ibi nocte inebriatum et a filiabus suis repente foedatum conspicis, quia saepe con1252-1325 Aug. CF XXII, xli-xliv (CSEL 25, p. 645-650; 1252-1254. Cf. Ios. /Anr. 1, xi, 5 (205-206).

PL 42, 426-427).

1247 memorem P! 1251 nostro l/ujg. semen nobis de patte 44 1253 dormieruntque cum B 1256 moram factam B 1257 esse oz. P 1261 expetire P — potuit B 1262 incertauerint B 12063 in terra oz. P poena] plaga P 1264 sunt 4 1265 nurus] numerus B 1268 per somnum hoc —- 4 sunt 44 1269 conuiuium P respuetet et spreuisset] respuere spreuisset P 1270 obsequus 74 1271 excusatur B 1274 humano genere - À autem B 1276 adhuc terrenae P 1278 putridas 4 1280 in 1282 conspicis foedatum — P 1281 rebaris positum P om. P

PL 180

IN GENESIM

230

IV, xix,31-32

tingit ut qui per inlustrationem gratiae celestis alia uitiorum temptamenta deuicerant, denuo per inertiam propriae 1285 infirmitatis aliis eneruiter succumbant. Ducatus quippe angelicus auxilium celeste quo a peccatorum periculis liberamur indicat. Filiae uero beati Loth carnales etiam sublimium uirorum cogitationes exprimunt, quarum incuria ita nonnumquam eis suberigitur, ut etiam ex pio corde uerbum siue 1290 factum minus probum quasi filii nequam concipiantur. Neque enim dubitandum est quia filii Loth ex filiabus nati, qui gentiles populos et a fide sui patris alienos procreauerunt, illa sanctorum opera designent, quae non ad regulam sanctitatis, sed ad malorum potius prauitatem pertineant ; quale fuit 1295 adulterium Dauid, qualis elatio regis Ezechiae, qualis incauta processio Iosiae regis ad pugnam in qua occideretur et regnum dauidicum deinceps hostibus proderet, qualis deinde negatio beatissimi apostolorum principis. Conueniunt autem sicut saepe rebus tempora, nam Loth qui mane inlucescente a So1300 domis ereptus fuerat, nocte instante inebriatus ac deceptus est, quia nimirum quod saluamur a periculis, inlustrantis est gratiae Dei. Quod relabimur ad uitia, nostrae est caecitatis et infirmitatis. Generantur de filiabus Loth Moab et Ammon, 1305

quos peccata designare testatur etiam illud legis praeceptum quo dicitur, Moabitae et Ammonttae non intrabunt tn ecclesiam Domini usque in tertiam et quartam generationem, ei usque in aeternum,

1310

1515

quia

errores

et uitia, ut diximus,

electorum

ne-

quaquam in numerum uirtutum quibus ecclesia perficitur atque ornatur adnumerantur, sed bonorum potius operum superpositione ne appareant obteguntur. Sed et nomina filiorum Loth, quorum prior 'de patre," secundus interpretatur "populus meus," consuetudini uitiorum decenter aptantur. Quae non a Deo conditore nobis insitae, sed nostra ex primae condicionis origine diuinitus mihi insertum esse comperio. Cognomino et Ammon, id est populum meum, quia

1295-1298 (Dauid) II Reg. xi ; (Ezech.) IV Reg. xx, Esai. xxxix xxiii, 29 ; (Petrus) Matth. xxvi, 69-75, eir. 1305-1307 Deut. QDG V, xxxv (CC 35, p. 294-295 ; PL 34, 762-762). 1306 Num. xiv, 8 ; Deut. v, 9 ; Tob. ix, 11. 1310-1312 Hier. IHN xix, 36 ;Ios. zAn/. I, xi, 5 (205).

; (Iosias) IV Reg. xxiii, 5 ; cf. Aug. Cf. Exod. xx, 5 ; 3, 4;8, 17; HQG

1283 infigmitatis P succumbent B 1286 peccato P peticulis oz. P 1287 insinuat P sublimium oz. P 1288 uitiorum P 1289 subripitur AABP 1295 iezechiae B, oz. P 1297 proderetur B denique B 12971298 denique beati apostolorum principis negatio P 1298 sicut] ut /4 1299 rebus et BP beatus loth P 1303 amon B 1304 signare P 1305 quod 24 1306 usque! oz. AB 1308 numero P 1309 potius oz. 4 1311 primus P 1313 quia 74 insitum 74 1314 non diuinitus 74 1315 et] autem 24 populus meus 24 quia] et add. zz quod P

DIS 181

x,l

IN GENESIM

IV, xix,32-xx,1

231

mihi hoc applicandum, et non naturarum conditori ascribendum, cognosco. Sane notandum quod proprie "populus merosus" interpretatur. Populus autem meus Ammon dicitur quod ipsum quoque a peccatorum significatione non discrepat. 1320 Sicut enim de uirtutum prouentu, quae a Domino nobis donantur,

laetari debemus,

ita necesse

est ut de uitiorum

exortu, quae de nostrae corruptione naturae prodire constat, salubri merore compungamur. Et haec quidem filius Loth de incestu conceptus, porro Isaac qui de promissione natus est et 132; interpretatur "gaudium," uirtutum gratiam designat. Profectus inde Abraham àn terram australem, habitaust inter Cades et Sur, et peregrinatus est an Geraris. Quod Abraham uenit 2n terram australem, terrestri suo itinere celestem mentis profectum insinuat, quo semper 133o ad perfectiora uirtutum opera, sicut et ceteri sancti, solebat ascendere. Terra quippe australis, quae luci et ardori solis uicinior est, illam saepe uitam fidelium iuxta morales sensus indicat,

quae,

interna

luce

discusso

supernae

torpore

dilectionis

135; solebat innouari. Et Abraham,

concupiscentiae

magis

mundalis,

magisque

cotidie

deletis Sodomis, terram petit

australem, cum electus quisque prauorum cernens interitum deuotius sese in obsequium conditoris sui accingit, ut cui interim donatum est perditioni malorum superesse, mereatur in aeternum gaudiis interesse bonorum. Pestilente enim flagella1340 to, astutior erit paruulus. Vbi sequentia quoque uerba quibus dicitur quod Abraham Aabitauerit inter Cades et Sur et peregrinatus sit in Geraris, spiritalibus electorum profectibus apte conueniunt, Cades namque ''sancta" siue "commutata," Sur "fortis," Gerara interpretatur "incolatus." Profectus ergo A1345 braham 1n terram australem, habitaust inter Cades et Sur, quia nimirum electi omnes cum agnitione ueritatis intus inlustrantur. Cum amore flagrant diuinae uisionis, opera quoque sanctitatis simul exercere contendunt. Commutatam inter homines, id est celestem pro terrestri, pro humana angelicam, 155o ducere uitam curant, et fortitudine fidei inuictae ei qui singulariter fortis est adherere non cessant, dicentes singuli dicentes 1317-1318 Hier. IHN 5, 4. 6, 25-27 ; e DSN 101, 5 err.

1343-1344 Hier. IHNN 4, 4, eic. ; 14, 29-30, ete. ;

1316 conditor B 1317 qd' 44 proprie oz;z. P 1318 ammi 2d, animi B 1320 prouectu B nobis oz. AP 1324 incestis B conceptis B 1325 inter gaudium B gaudium et P gra B 1326 uenit in P 1327 sur et cades — P 1330 solebant BP 1332 uicior B mortales B! 1333 decusso B tempore B 1334 magis oz. B cotidie oz;. B 1335 solebant B sodomitis 74 1337-1338 donatum interium -— J4 interius »; 1340 sementia B uetba quoque — P 1344 gerare P 1346 omnes electi — 4 1350 uitam oz, P

232

1555

IN GENESIM

IV, xx,1-4

omnes, Mihi autem adherere Deo bonum est. Notandum namque quod Sur apud Hebreos unum est ex decem nominibus Dei quo omnipotentis solet uirtus significari. Hab:at ergo ner Cades ei Sur, qui per opera uirtutum ad uisionem cotidie sui conditoris anhelat ; et quoniam haec esse uisio in futuro solet,

in praesenti autem seculo peregrinos se esse profitentur, qui aeternam in caelis patriam sperare didicerunt. Recte sequitur, E fereginatus est in Geraris, nam et uerbo "peregrina1360 tionis"

et nomine

Gerarae,

id est

''incolatus,"

decenter

sanctorum uita figuratur, quae, quantum diuinis mancipata praeceptis, tantum a temporalibus est alienata gaudiis. Vnde et apostolus eorundem patriarcharum uitam glorificans alebat, Pide moratus est Abraham 4m ierra vepromsssiomis, 1365 tamquam 1n aliena, in casulis habitando cum Isaac et Iacob coheredibus promissionis evusdem. Expectabat enim fundamenta habentem. ciuitatem, cuius artifex et. conditor Deus. Et paulo post, Juxta fidem defuncti sunt omnes isti, non acceptis repromissionibus, sed. a longe eas aspicientes et salutantes, et confit1370

entes quia peregrini et hospiles sunt super tevram. Qui enim haec dicunt significant se patriam inquirere. Eraí autem Geraris olim ierminus Chananeorum ad meridiem e£ ciuitas metropolis Palestinae, posita inter Cades et Sur, hoc est nter

1375

Xx,2

duas solitudines, quarum una Egypto iungitur, ad quam populus trans fretum Rubri maris peruenit, allera uero Cades usque ad Sarracenorum heremum extenditur. Sequitur : Dixitque de Sara uxore sua, Soror mea est. Misit ergo Abimelech vex Gerarae et tulit eam. Quare hoc dixerit Abraham de Sara, et unde credendum sit eam, tametsi

1380

ablatam in domum regis, nequaquam regis concubitu fuisse contactam, supra iam dictum est, ubi simili modo a Pharaone sublata, sed Domino imperante suo coniugi reddita est. Cum uero sequitur, Venit autem Deus ad Abimelech ber sommium

1585

noclis, et ait quam tulisti, non leligerat

(X,9-4

illi, Em morieris propter mulierem habet emim uirum. Abimelech wero eam, et ait, Domine, num gentem

1332 Ps. lxxii, 28. 1364-1367 Hebr. xi, 9-10. 1368-1370 Hebr. xi, 15. 1371-1376 Hier. DSN 124, 15-18. 1381 Supra iii, 1153-1184 ;cf. Aug. DCD XVI, xxx (CC 48, p. 535 ; PL 41, 509).

1332 namque] autem 4B 1334 omps illius uirtus solet /4 solent B 1357 quia B 13858 patriam in caesis 74 1364 agebat B est ozm.B ^ promissionis 7z 1367 et oz;. B 1368 defunti B 1369 ea B salutis B 1372 meridiem] australem plagam Her. 1373 metropolis] temporalis B 1375 matis rubri — P 1377 satra B, e? saepe uxor B sua oz;. /À 1378 abimalech B 1319 dixit B 1384 dos .4 1385 nocte 4 ei AB 1386 habes B

PL 182

IN GENESIM

IV, xx,4-9

233

ignoraniem et iustam inierficies ? et cetera huius lectionis, uidetur Abimelech cultum uerae religionis et nosse 1390 et cum suis omnibus sedulus exercuisse. Quomodo enim homo alienus a cognitione et timore Dei uel Deo alloquente mereretur corripi cum peccasset, uel uerba Dei corripientis tanta humilitate susciperet ? Nam et suae gentis innocentiam demonstrauit, cum ait, Nwm. gentem t1gnorantem et 1395 ?ustam tnterficies ? Et sui puritatem cordis simul atque operis ostendit, cum adiunxit,

In simplicitate cordis mei et munditia manuum feci hoc. Vnde etiam quia prudenter atque humiliter Domino respondit, mox secunda eius meruit uoce laudari simul 1400 et consolari dicentis,

Et ego scio quod simplici corde feceris, ideo custodiui ie, ne peccares in me. Sed et hoc quod statim de nocte consurgens omnes seruos suos uocauit et quae sibi acciderant narrauit, quodque illi, audito periculo culpae quod 1405 rex inciderat, omnes ualde timuerunt. Vtrorumque animum,

hoc est et ipsius regis et seruorum eius, quam fuerit iustitiae deditus edocet. Nam et rex ipse cum dixit ad Abraham, Quid fecisti nobis ? Quid peccauimus in te, quia induxisti suber me et super regnum meum peccatum 1410 grande ? manifeste insinuat quia non leue duxerit ignorantiae peccatum, quod non sibi tantammodo, uerum etiam regno suo confitebatur esse nociuum. Vnde nec sibi sufficere credidit,

quod a Deo ueniam reatus meruisset, immo quod Deo propitio ne peccaret custodiri meruerit, si non etiam homini in quem 141; nescius

peccauerat,

cum

uxore

reddita,

pecuniam

simul

copiosam, ut sibi placari posset, tribueret, ut in sequentibus legitur. Non autem mirandum homines incircumcisos eo tempore ueritatis esse cultores potuisse, cum beatus quoque Iob et reges amici eius credantur post tempora datae circum1420 cisionis absque sacramento circumcisionis fideliter Domino cum suis omnibus seruisse. Sed et Sem patriarcham cum Arfaxad,

Sale, Heber,

filiis siue nepotibus

suis, constat

eo

adhuc tempore superuixisse in carne, ac Deo placitam uitam sine circumcisionis lege duxisse. Vnde uerisimile uidetur 142; Signaculum in circumcisione Abrahae tantum et semini ac 1390-1400 Cf. Amb. Z4APr. I, vii, 59-60 (464-465).

1424-1426 Rom. iv, 11-12.

1392 corrumpi B 1394 demonsttaretur B 1397 manuum] mearum add. .À 1398 hoc oz. B 1399 uoce metuit — 4 1406 et! oz;. A 1407 ipse rex c dicit B 1410 insinuat manifeste — 74 leue se 74!, leue esse 4? eduxerit B 1411 tantummodo B 1413 reatus ueniam - 44 1416 sequenti 74 1419 tempore B 1420 fideliter o». .4 1421 seruisset B 1422 arfazax B 1422-1423 adhuc eo — 44

PL

234

IN GENESIM

IV, xx,9-16

familiae eius esse datum ; in ceteris uero gentibus potuisse adhuc esse nonnullos, qui pro naturali scientia legis Deo deuote

seruirent,

uel hostiarum

uidelicet

oblationibus

uel

certe sola uerae fidei professione a primae praeuaricationis labe 1430 purgatos, maxime superstitibus adhuc illis qui uel abolitionem humani generis in diluuio uel constructionem turris ac diuisionem linguarum uel perditionem Sodomorum in memoriam tenerent. Namque ipsum Sem usque ad quinquagesimum annum natiuitatis Iacob perdurasse in corpore consulta Genesis historia testatur. Cui sententiae congruit beatus papa Gregorius, 1435 dicens nequaquam esse credendum tam breuem hominum summam ilis temporibus ad uitam peruenisse perpetuam quam legifer Moyses paucissimis scriptorum suorum uidetur comprehendere monumentis. Quod autem Abraham regi se1440 dulo instanti ac nimirum perquirenti quare uxorem suam dixerit esse sororem, satisfaciens ait inter cetera, Alias autem uere soror mea est, filia pairis mei et non filia matris meae,

uetus translatio aptius habet, Efenim were soror mea est de patre, sed non de matre ; id est fratris eius filia, non sororis ; 1445

1450

xx,16

in scripturis fratres namque siue sorores nonnumquam cognatione uocantur, qui sunt de una familia, id est ''patria," quas Latini ''paternitates" interpretantur, cum ex una radice multa generis turba diffunditur — alioquin quale est ut Abraham uir iustus patris sui filiam coniugem sumpserit, cum in primis hominibus propter aurium sanitatem id ipsum scriptura non nominet, malens intellegi quam proferri. Quodque Sarae dixit rex : Ecce mille argenteos dedi fratri tuo. Hoc erat tibi in uelamentum oculorum ad omnes qui tecum sunt,

1455 quocumque berrexeris, mementoque

te deprehensam.

Quando iocando loquitur, eo quod ipsa dixerit eum fratrem suum esse, deprehensamque eam dixit cum simulando texerit ueritatem, dicendo fratrem suum esse eum qui fuit maritus ;

1460

hortaturque ut hoc in posterum meminerit, ne deinceps simili simulatione idem oppobrium deprehensa incurreret. Quod si 1435-1439 Inm Gregorii scriptis fontem? nescio. 1439-1451 Aug. CF XXII, xxxv (CSEL 25, p. 628-629 ; PL 42, 422-423). 1441-1444 Gen. xx, 12. 1443-1451 Cfe Het; HOG/xx, 1254152 QV T.I, xvibes1443-1444 Aug. DCD XVI, xxx (CC 48, p. 535 ; PL 41, 509). 1460-1520 Cf. Aug. CF XXII, xxxviii-xl (CSEL

25, p. 651-634 ;PL 42, 424-425). 1426 cius et familiae 74

1437 illus B — temporis

B

datam

;4

1427 naturalis B

1440 minimum B

1431 ac] ad B

1441 ait oz.

B

autem

et l/uig. 1443 apertius B 1445 nonnumquam oz. JA 1447 et cum AB 1450 sanitatum B 1433 erit /4 1454 uelamento B, uelamen Vir. 1455 et quocumque B l/u/z., quocum 24 1456 quasi -AB 1456-1457 esse fratrem suum c 44 1457 eam o». m dicit zz cum oz. 4A 1460 obrobrium B

PE 184

IN GENESIM

IV, xx,16

235

in hac lectione, ubi Sara Abraham permittente amata a regibus rapitur,

1465

1470

sed Domino

Saram Abrahae

1475

1480

1490

intemerata

uiro redditur,

rex donauit simul oues et boues, seruos

et

ancillas, et pecuniam plurimam, illud significat tempus quo regnum huius mundi christianae fidei erat colla submissurum, eamque religionem, quam olim expugnare nitebatur, uenerationi habiturum. Quod Sara, bis a regibus concupita et rapta, nec tamen polluta est, quondam quidem iuuencula a Pharaone, et nunc prouectior aetate ab Abimelech, significabat ecclesiam, quamuis semper in hac uita laboribus exercendam, duas tamen maiores ceteris persecutiones experturam — unam romani imperii quam, uelut in iuuentute sua perpessa, fortissime ac gloriosissime Domino adiuuante superauit ; alteram Antichristi

1485

procurante

allegoricum quid sentire delectat significatur ecclesia temptationibus potestatum mundanarum saepius esse pulsanda — permittente utique Domino, qui uir eius ob donum supernae protectionis et gratiae uocari dignatus est, ut examinata aduersis, manifestius quam sit fide firma, qua castitate Deo deuota, quanta denique sui conditoris custodia ab omnibus semper sit hostium insidiis tutanda, clarescat, neque umquam a suae fidei simplicitate corrumpenda. Quod autem redditurus

quam,

uelut

in senectute,

hoc

est imminente

termino temporalis suae uitae, passura est atque eodem miserante Domino deuictura. Nam quod Sara tantae erat pulchritudinis, ut etiam grandaeua ob gratiam formae potuisset amari, significat ecclesiam ultimo illo tempore tanta uirtutum gloria decorandam. Cui hostis acer cum suis satellitibus non minimum inuideat, ideoque eam cunctis insidiarum ac uirium suarum artibus expugnare contendat. Impleta prophetia qua de filiis eius dicatur, Adhuc multiplicabuntur $n senecta uberi, et bene patientes erunt, ut annuntient — id est, ut fidem

1495

1500

qua gloriantur constanter inter mala quae patiuntur praedicent. Quod uterque rex ne Saram uiolaret, Deo procurante, seruatus est, significat ita persecutorum rabiem, domino miserante, cohibendam, ut nemo ex his qui uere ad ecclesiam pertinent possit a fidei et caritatis, quae est in Christo, castitate seduci. Quod uterque plagis ut Saram uiro suo redderet compulsus est raptumque temerarium pecunia simul data correxit, significabat persecutores saepius ab iniuria fidelium aduersitate ac damnis rerum temporalium esse compescendos ;

PL 185

1490-1491 Ps. xci, 15-16.

1463 quod B in temptationibus ;4 1464 mundanarum potestatum 4 1467 qua 74 quam 24 1471 donaret B 1474 eramque B 1471 abimalech B 1483 suae uitae temporalis — 4 1484 deuitatura B tantae]

aetate B — 1489 contendit

B — 1490 dr B — 1493 utique B

— 1497 utique B!

x1,1-2

XX1,3

xi,4-5

236

IN GENESIM IV, XX,16-xxi,5

sed et ad reuerentiam siue consortium eorumdem fidelium esse commutandos, quod et aliquoties in persecutionibus factum scimus, et in ultima illa ceteris maiore credimus esse

futurum —- et hoc per orationes praesulum spiritalium, atque 1505 indulgentiam et miserationem Domini saluatoris, qui sanctam ecclesiam sponsae sibi federe coniungere dignatus est. Vtrumque enim beatus Abraham pro Abimelech orans congrue designat et ipsum Dominum saluatorem, qui est ad dexteram Dei qui etiam interpellat pro nobis, et pastores et rectores 1510 eiusdem ecclesiae qui, quoniam castitatis illius curam gerunt, pro aduersariis quoque eius ne eam fedare ualeant, uerum a coeptis noxiis ocius desistant, Domino supplicare non negligunt. Neque ab re debet uideri per Abimelech, hominem bonum et timentem Deum, bonorum persecutores posse fi151; gurari. Solitum namque est in scripturis, et per bonos mala, et per malos aliquoties bona designari. Nam et beatus papa Gregorius reges impiissimos Saulem et lechoniam in figura Domini saluatoris ponere non dubitauit, et e contrario per factum Vriae fidelissimum perfidiam Iudeorum dicit esse 1520 designatam. Visitaust autem Dominus Saram sicut romiserat ei, et àmpleuit quae locutus est et, concepstque et peperit fildum in senectute sua tempore quo jraedixerat eq Deus. Visitare dicitur Saram Deus quasi lan152; guentem et ab omni sobolis fructu iam desperatam, ut quod natura negare uidebatur, diuinae praesentia gratiae conferret. Quod uerbum apte congruit cunctis filiis promissionis, qui non per arbitrium propriae libertatis sed per electionem gratiae salui fiunt, non ex conatu sui laboris, sed Domino uisitante

155o cor eorum et implente donum gratiae quod promisit. Vocauitque Abraham nomen fili suy quem genuit ei Sara Isaac. Isaac interpretatur "risus" siue "gaudium," quod ipsum nomen cunctis fidelibus conuenit, quibus inter cetera supernae haereditatis bone redemptor suus promittit, 1535 dicens, Jierum autem widebo wos, et gaudebit cor uestrum,

et

gaudiwm uestrum nemo tollet a uobis. Et circumcidit eum octaua die, sicut praeceperat ei Deus cum cenium esset. annorum. Sicut Isaac in tempore quidem ueteris testamenti natus est, sed ipsa sua 1516-1520 (Saulem) Greg. Hom. im Euang. vii, 4 (PL 76, 1102 C); (Iechoniam) es XXVIII, viii, 19 (459) ; (Vtiae) Mor. III, xxviii, 55 (626). 1535-1536

oh.

xvi, 22.

1512 a coeptis] acceptis DB 1514 din timentem 44 1520 signatam B 1524 ds saram 44 1326 praesentiae B 1527 qui oz. 74!, quia 74? 1529 natum B

1534 suis 74

1839 ipse 74

IN GENESIM IV, xxi,5-8 1540

1545

1550

237

natiuitate haeredes noui testamenti designat, ita et circumcisio qua consecratus est ueteris quidem testamenti sacramentum est, sed in figuram gratiae noui testamenti praemissum, qua mundus erat in Christo ab omni peccati et mortis et mortalitatis sorde purgandus. Namque eo tempore circumcisio fideles ab originalis noxae nodo soluebat, attamen in altioris typum gratiae data est, qua regnum omne peccati et mortuis dominica erat passione ac resurrectione destruendum. In cuius exemplum nos et in baptismo ab omnibus peccatis absoluimur, et in nouissimo die ab omni carnis et animae corruptione ac mortalitate renouati ad uitam aeternam

PL

perueniemus,

186

ubi, sicut Dominus

ait, filii resurrectionis non

Nubent neque nubentur, sed. sunt sicut angeli in. caelo ; neque enim ultra mori poterunt. Et quia Dominus octaua die, id est post sabbatum, resurrexit a mortuis, quia nos quoque octaua 1555

aetate resurrecturos esse speramus. Sex quippe sunt aetates

huius mundi, septima sabbatismi animarum in alia uita, octaua ipsa resurrectionis nostrae et uniuersalis iudicii; recte circumcisio octaua die fieri praecepta est. Quod autem Abraham centum erat annorum cum natus esset Isaac et circum-

cisus filius promissionis, perfectioni eiusdem promissionis aptissime concinit. Nam quia centenarius perfectus est numerus, quod eo maxime astruitur quia de laeua transfertur in dexteram ; ideoque celestibus ac perpetuis bonis mystice competit, recte in hoc nascitur Isaac, qui sua natiuitate mirabiliter 1565 senibus natus parentibus, haeredes non temporalis et infimi, sed aeterni in caelis regni designaretur. In quo nimirum 1560

1570

sacramento et arca Noe centum annis fabricata est, et Abraham in terra repromissionis centum annos moratus ; et Isaac in Geraris serens 2nuenit ipso anno centuplum, et atrium tabernaculi centum cubitis est longum ; et in parabola seminis

euangelici T'erra bona centuplum fructum fecit ; et Dominus relinquentibus propria centuplum in hoc tempore et insuper uitam promittit aeternam. In quibus omnibus numerus centenarius aut gaudia uitae perennis aut ea quibus ad haec 1575

peruenitur bona opera designat. Creuit igilur puer et ablactatus est, fecitque Abraham grande conuiuium im die ablactationis eius. Lacte nutritur Isaac cum electus quisque, filius uidelicet

15352-1883

Marc.

Exod. xxvii, 18.

xii, 25; Luc. xx, 36.

1571 Luc. viii, 8.

1869

Gen.

xxvi, 12.

1569-1570

1571-1573 Matth. xix, 28-29.

1546 datum B 1532 angeli di B 183538 sunt oz. B 1536 huius oz. 44 uita oz. B 1562 transit B 1565 donata 4 hetes 74? infirmi B 1566 designaret B 1568 annis B 1575 peruenit B 1578-1579 lacte «sque promissionis oz. B!

238 1580

IN GENESIM IV, xxi,8-10

promissionis, nuper in Christo genitus, prima fidei rudimenta suscipit. Et quamuis necdum summa diuinitatis arcana scrutari sufficit, dulcedine tamen praemiorum celestium delectatus, bonis insistere operibus contendit. Per quae, Deo adiuuante largienteque, potiora capere mereatur, iuxta illud apostoli Petri : Defponentes igitur omnem malitiam et. omnem

1585 dolum

et simulationes

et omnes detractiones, sicut

et. inmuidias

modo geniti infantes, rationabile sine dolo lac concufiscite, ut in eo crescatis in salutem, si tamen gustatis quoniam dulcis est Dominus. Sed ablactatus Isaac atque ad panis edulium peruenit cum electi proficientibus fidei incrementis non solum

1590

XX1,8 1595

xi,9-10

Iesum

Christum et hunc crucifixum confiteri discunt

deniem, dixit ad Abraham, filium eius, nom enim haeres 1600

1605

1610

Eici ancillam hanc et erit filàus ancillae cum

filio meo Isaac. Quidam codices habent, P:lwm Agar Egyptiae ludentem cum Isaac filio suo, quod in Hebraico non habetur. Sed siue cum Isaac siue praesente Isaac luserit, nolebat Sara filium ancillae filio suo ludi existere magistrum. Nolebat eum quem in promissione uetula acceperat indignum promissionibus et celesti benedictione per ignobilia nothi exempla uel consortia fieri. Vnde et apostolus hunc ludum persecutionem uocare non dubitauit. Persequitur enim fratrem non solum qui gladiis siue odiis siue contumeliis insequitur, sed etiam ille qui ludis aut ineptis colloquiis eum a rectitudine suae puritatis blandiens auertere quaerit. Hinc etiam psalmistae, Narrauerunt mihi, inquit, inzqui fabulationes, sed non ila ui lex tua, Domine ; omnia

1615

uerum

etiam addere quia Im jrincipio erat uerbum, et. uerbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum. Fecitque Abraham grande conuiuium in die ablaciionis Isaac, quia magna nimirum solemnitas est mentis summis doctoribus, cum eos quos educauerant ad arcem uiderint sapientiae uirtutisque conscendere. Cumque uidisset Sara filium Agar Egyptiae lu-

mandata

iua ueritas. Iniqui

persecuti sunt me ; adiuua me. Et ipse enim quia legem Domini et mandata ueritatis amabat, narratores fabularum quasi persecutores tolerabat ; ideoque ad hos superandos diuinum implorabat auxilium. Apostolus autem manifeste quid uterque filius Abrahae typice demonstret ostendit, scribens ad 1384-1588 I Petr. ii, 1-5.

1590 I Cor. ii, 2.

1591-1592 Ioh. i, 1.

1600-

1602 Hier. HQG xxi, g. — 1604-1610 Cf. Is. QVT I, xvii, 2 (248). — 1606-1607 Gal. iv, 29.

1611-1613 Ps. cxviii, 85-86.

1583 mereamur ;4 1586 et sine 7 1588 ablactatur B 1593 fecit B 1595 quos oz. B 1397-1599 ludentem cum isaac filio suo dixit etit heres V/zi/g. 1600 codices oz. B! 1602 ht .4 1612 inique B

PL

IN-GENESIM

IV, xxi,9-10 ,

239

Galatas : Scriptum est quod Abraham duos filios habuit, unum de ancilla, e unum de libera ; sed qui de ancilla secundum car1620 nem. natus est ; qui autem de libera per vepromissionem. Quae sunt 1n allegoria dicia. Haec enim sunt duo testamenta — unum quidem a moníie Sinai im seruitutem. generans, quod est Agar (Sina enim mons est in Arabia, qui comparatur ei quae nunc est Hierusalem, et seruit cum filiis suis) ; quae autem sursum est 1625 Hierusalem libera est, quae est mater omnium nostrum. Quod autem dicit ancillae quidem filium secundum carnem natum ; liberae uero per repromissionem, patenter insinuat quia illum genuit demonstrans consuetudo naturam. Illum uero dedit promissio significans gratiam. Natus est enim Ismahel sicut 1650 nascuntur homines permixtione sexus utriusque usitata lege naturae. Ideo dictum est "secundum carnem," non quia ista beneficia Dei non sint, sed ubi significandum fuerat Dei donum, quia indebitum hominibus gratia Dei largiretur ; sic oportuit dari filium quemadmodum naturae non delebatur 165; excursibus. Non ergo secundum carnem natus est Isaac Abrahae, sed ex promissione, non quia eum carne non erat operatus, sed quia de summa desperatione susceperat, et nisi adesset promittens Deus, nihil iam senex de uisceribus aniculae coniugis sperare audebat posteritatis. Quod exponens legem 164o apostolus adiungit : Nos autem fratres secundum Isaac $romissionis filio sumus. Sed sicui iunc ds qui secundum. carnem natus esi, persequebatur eum. qui secundum. spiritum, ita. et nunc. Non uetus testamentum, quasi contrarium nouo, condemnat, ne uesanum dogma Manichei, quod absit, sua aucto1645 ritate confirmet ; neque enim apostolus et euangelistas Moysi et prophetis, qui uetus testamentum condiderunt, ulla ratione praeferret. De quorum communi gratia spiritus uirtutis et fidei alibi dicit, Habentes autem eundem spiritum fidei sicut scriptum est, Credidi propter quod locutus sum, et nos credimus 165o $robter quod et loquimur. Sed eos nimirum uituperat, ac domo regni pellendos iudicat, qui legem quae spiritalis est carnaliter intellegunt. Qui de obseruatione legis temporalia

1618-1625 Gal. iv, 22-26 ; uide supra iv, 209-212. 1648-1650 II Cor. iv, 135.

1640-1643 Gal. iv, 28-29.

1618 est] enim a4Z. Vig. quod] quoniam l/zig. 1619 et unum asque ancilla oz. B 1620 repromissiones 74 1621 pet in B, per 4 V/uig. allego-

ream l/ujg. 1622 a] in zig. V sina B Vzle. quae Vl. 1023 comparatur] comparatus B, coniunctus est l/z/g. 1624 illa autem quae Vig. 1628 omnium

nostrum] nostrorum

omnium

- 24, nostra l/z/g.

1626 dicit

om. B 1630 permistione zz — utrisque B 1632 dei! oz. B. donum dei — B 1634 debeatur ;4 1636 carnem B 1638 nil 44 sex B 1639 aliquid audebat B quam zz 1640 iungit B 1644 manichaei quod oz. B 1645 euangelista B 1651 domos z

PL 188

240

1655

IN GENESIM IV, xxi,9-10

a Domino beneficia et regnum temporale, non autem aeterna in caelis bona, requirunt. Reprehendit qui sufficere sibi ad salutem litteram legis absque gratia iuuante confidunt, quod est Iudeorum proprium, de quibus item dicit, Zgnorantes enim Dei iustitiam el suam

1660

quos, 1665

uolentes constituere, Tustitiae Dei

suni subiecti. Reprobat eos, et persecutores esse fidelium decernit qui, coruscante Euangelio et gratia noui testamenti per incarnationem Domini toto iam orbe clarescente, nihilominus circumcisionem et hostias ceremoniasque- legales baptizatis in Christo necessarias esse contendunt. Contra maxime

cum

haec scriberet,

uigilabat intentio,

sicut

totus aperte huius epistolae textus bene consideratus edocet. Denique uerbis suis quae posuimus subsequenter adnectit : Sed quid dicit scriptura ? '' Eice ancillam et filbum eius, non enam haeres erit filius ancillae cum filio liberae." Itaque, fratres, non sumus

1670

1675

1680

ancillae

fih$, sed liberae,

qua

libertate

Chrüstus

mos

liberauit. State et nolite dierum qugo seruitutis contineri. Ecce, ego Paulus dico wobis quoniam si circumdamini, Christus uobis nihil proderit. Quibus uerbis patenter ostendit quia non scripturas neque scriptores testamenti ueteris quasi ancillam et filium eius de finibus ecclesiae pellendos esse docet ; sed carnalem eiusdem testamenti obseruantiam, postquam per Christum gratia et libertas Euangelii inluxit, dicit esse cessaturam atque, in spiritalem sensum immutatam, ab haeredibus noui testamenti fideliter implendam. Sic enim intellegendum est quod ait in Euangelio Dominus, quia Jo£a wnwm aut unus apex mon praeteribit a lege donec omnia fiant — quod ea quae lex et prophetae manifeste de fide ueritatis et operum iustitiae cordisque purificatione ad uidendum Deum loquuntur, semper debeant ad litteram suscipi ; quaecumque uero carnali adhuc populo carnaliter obseruanda praecipiebantur, ut est ipsa circumcisio, hostiarum

oblatio, cotidiana emundatio

sedulae

leprae, non hominum tantum sed et domorum et uestium et innumera huiusmodi — haec usque ad tempora dominicae incarnationis iuxta litteram obseruari debuerint. Ex quo autem resurgens a mortuis Dominus aperuit discipulis sensum ut intellegerent scripturas, et enigmata prophetiae manifesta 1690 luce dinoscerent, legi quidem haec in ecclesia propter auctoritatem prophetiae decebat, sed propter inlustrationem gratiae 1685

1656-1658 Rom. x, 5.

1666-1691 Gal. iv, 350 - v, 2.

1658 nos sunt 74 fidelium non sumus fratres — ;4 1676 spiritualem 74 1680 usque ipsa oz. B 1685 et! nifeste B 1690 luce oz. B

— 1678-1679 Matth. v, 18.

esse — 74 1659 et] ac 4, hac B 1667-1668 1668 nos christus — z 1673 eius ecclesiae 74 et?] aut 7 1682 debeat B 1683 seruanda usque uestium oz. B 1686 huc 4 1689 mahaec oz. B

IN- GENESIM

IV, xxi,9-10

241

spiritaliter et non carnaliter obseruari. Quamuis primitiua in Hierosolimis ecclesia multas legis ceremonias, etiam iuxta litteram, obseruabat, iudaizantibus quoque eis qui ex gentibus 1695 uocati ad fidem fuerant, donec dilatata longe lateque per orbem, etiam sacerdotes ac doctores coeperat habere de genti-

PL 189

bus, qui nullam iudaicae obseruationis curam haberent, sed tantum simplicitate christiana apostolicis et euangelicis gauderent auscultare decretis. Cui uidelicet ecclesiasticae disposi1700 tionis pulcherrime figura filiorum concinit Abrahae. Prius namque quam natus esset Isaac, Abraham et Sara ad Ismahel quasi ad unicum filium adgaudebant, utpote qui nihil adhuc superbiae uel leuitatis in mente aut moribus ostendebat,

quia ante incarnationem dominicam ac reuelationem gratiae, 1755 etiam spiritales quique in lege laetebantur ipsam legem a populo deuotione cordis sincera iuxta litteram custodiri. Et merito, neque enim populus idem contra gratiam repugnabat aut legem Euangelio praeferebat ; sed ea quae sola acceperat praecepta iustitiae fideli mente sectabatur. Sed et nato Isaac 171» ac necdum ablactato, uilescere quidem coepit amor Ismahel,

utpote congratulantibus parentibus ad natiuitatem Isaac, quasi proprii amborum filii ; qui non tamen aliquid adhuc de expulsione Ismahel siue matris eius tractabant. Quia, reuelata iam gratia Euangelii et praedicantibus Christum apostolis, 1715 laetabitur ecclesia credentium, laetabantur ipsi doctores de collata sibi promissione regni Dei, nec tamen obseruantiam circumcisionis et hostiarum feriarumque legalium quasi superuacuam confestim respuere certabant. Neque enim ualebant ea quae a Deo esse constituta nouerant, repente quasi noxia re1720 pellere, maxime cum inter huiusmodi consuetudines tenera adhuc et quasi lactans sanctae ecclesiae nutriretur infantia. Ablactato autem Isaac, uidit Sara ludentem ancillae filium, et

eiciendum esse cum matre decreuit. Quia postquam conualuit in fide Christi ecclesia de gentibus, uenerunt quidem de Iudea 1725 carnales sensu, quasi uere ancillae filii, et necdum spiritu gratiae liberi facti Christo, docentes fratres ac dicentes, Quia nisi circumcidamini secundum. morem. Moysi, salui fieri non. polestis. Quod ludi magis et uanitatis quam euangelicae erat ueritatis, immo persecutio erat non minima eos qui manifesta173o tae iam lucis dono fruebantur, in umbras figurarum uoluisse 1726-1728

Act. xv, 1.

1694 eis oz. B 1713-1714 iam reuclata — ;4 1714 euangelii gratia — 4 1715 laetabitur] laetabatur 74 1720 huius mundi B 1724 fide christi usque sensu oz. B quidam ;4 iudeis 4 1725-1726 ancillae 44e docentes oz. B 1726 facti liberi — ;4 in xpo 24 1727 circumcidamini «gue potestis om. B non potestis saluati /u/g. 1728-1729 et uanitatis sque immo oz;. B 1729 manifeste B 1330 dono fruebantur oz. B C. C 118 4.

17

PL 190

242

2725

1740

IN GENESIM

IV, xxi,9-10

reducere. Vnde mox gratia mater per apostolorum concilium hoc dogma cum suis auctoribus eiciendum esse decernebat, Non enim haeres erit, inquiens, filius ancillae cum filio meo Isaac. Quod apostolus posuit cum filio liberae, quia nulla ratione cum praeconibus ueritatis, qui nos per gratiam Domini Iesu saluari debere praedicant, suscipiendi sunt falsi doctores. Qui ita demum nobis hanc gratiam prodesse confirmant si etiam circumcisione iuxta legis ritum consecremur, quin potius ab hereditate gratiae, quae est in Christo, in aeternum permanebunt exortes. Qui eiusdem gratiae uirtutem negant, aut se sine gratia de operibus extollunt. Sunt et hodie nonnulli in ecclesia noui quidem testamenti sacramentis imbuti, sed per intentionem animi carnalis ad uetus testamentum atque ad figuram Agar et Ismahel pertinentes — non quod uere

1745 ueteris testamenti mandata sectentur, ex quibus Dominus ait,

Si uis uenire ad uitam, serua mandata, sed quia temporalia a Domino beneficia neglectis aeternis requirunt. Quae uetus sonare scriptura iuxta litteram intellecta. nonnumquam uidetur magis amplectentes, quod ait per prophetam Dominus,

1750 Si uolueritis et audieritis me, bona terrae comedetis, quam quod

ait per seipsum, Beati pauperes, quia uestrum est regnum Dei. De quibus dicit apostolus, Omnes enim quae sua sunt quaerunt, non quae sunt lesu Christi, qui siue in actibus nequam inter bonos catholicos ad mortem usque perdurent, siue propter 1755

haereses et aperta schismata sacerdotali iudicio de ecclesia tamquam ancillae filii per Saram liberam expellantur, nihilominus omnes in iudicio futuro, qui non antea se correxerunt,

ab hereditate benedictionis alieni redduntur et extorres : Omnis enim qui facit peccatum, seruus est peccati ; seruus autem 1760

non manet in domo 1n aeternum ; filius manet in aeternum. Si

ergo filius, inquit, uos liberauit, uere liberi eritis.

EXPLICIT.

1732 Act. xv, 6. 1733-1734 Gen. xxi, 10. 1741-1701 Beda Super Parab. Sal. I, iii (PL 91, 948 D - 949 A) ; IV, *Lamed" (PL 9r, 1047 C). 1746 Matth. xix, 17.

17500 Esai. i, 19.

— 1751 Matth. v, 5.

1752-1753 Phil. ii, 21.

1758-

1761 Ioh. viii, 34-36.

1732 docma B suis cum — 74 1738 qui B 1739 in xpo estB 1740 exsofrtes 77 1743 per] semper B aduentus B 1745 e 4 1746 si autem uis ad uitam ingredi L/z/g. 1748 littera B 1751 pauperis spu B Vulg. quia] quoniam Lir. uestrum] ipsorum le. dei caelorum ule. 1732 quae oz. Bz sunt oz. Bu 1733 sunt om. J4 1754 perdurent Asque ad mortem oz. /À 1757? quia B correxerint DB 1760 filius autem B Vulg. uos filius Lz/r. in aeternum sque etitis ozz. B Explicet 74

INDICES INpEX LoconRvM S. SCRIPTVRAE INDEX AVCTORVM INDEX EDITIONVM AVCTORVM

MONITVM Reuocatur lector ad librum et ad lineam adwofafionum in principium Genesis. Asterisco distinguuntur loci ubi textus Sactae Scripturae non ad litteram

affertur.

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE Gencsis :

JI

Genesis :

1,17

I, 987-988

*1, 404

Lal

-

I, 440 I, I004

i, 1-2 12

L, 354-355 I, 159

II, 1678 13

I, I21I-122 I, 442

11505

ii, 6

1009-IOIO 1301-1302 1321-1322 vw wow * » 175471755 HM M UM MM 1323-1324 1596 I313-I314 aliia

*1, 728-730

1328-1529

I, 740-741 I, I004 I, 1097

mtn **

11277

*r 1402

I, 597 1597

I, 1840-1842

It, 705

II, 852-855

I, 2250 I, 1951-1955

I, 1955-1956

I, 1105-1106

I, 292

IV, 852-854

I, 708-709

i, 26

FIXIIJS

I, 597 I, 730-751

L, 736-757

I, 742-743

I, 1675-1676 35027 i, 27-28 i, 28

i, 30-31

i, 31

I, I412-I4I3 I, 1682-1684 I, 597

L 714-715

I, 877-878

I, 30I

I, 404

I, 1483-1484

i, 72-74

1v, 860

lii, 16

I, 714-715

I, 2142 1v, 881

iii, 19

iii, 22 lii, 24 iv,2

iv, 5 19,7

I, 1042 I, 2100 I, 2251 I, 2300-2301 II, 304 II, 329-330 It, 542 II, 104-I05 II, 108-110

L, 2247

I, 834-855

1098-1099

*I, 929-951 *1, 1954-1955

*r, 1716-1718

i, 25-27

* ded nt rele pei o get Sen m*

I, 1611-1612

5j10-51I 490-491 657-638 292 604-606 620-621 629-630 1158-1160

I, 292

1396-1397 1398-1599 1419-1420 1425-1426

I, 1623-1624

I, 415-416

*1, 952-955 I, 705-706

1368-1369

I, 1479-1480

I, 740-741 I, 292 I, 1276-1278

*1, 728-730

[

II, 285-286

I, 284-286

I, 699-702

vw v9 *" v» "

»

I, 281-282

I, III4 I, 295-296

I, I, I, I, I, 1, I, I,

1008-1009

iv, 8

iv, 9 iv, 1o iv, 15 iv, 15

195 17 iv, 25

II, II, *r1, II, IH,

I26-127 269 346 270 352-554

IL, 359-360

II, 271-272 II, 256 II, 409-411

IL, 476-477 II, 652-655

246

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE Genesis :

Genesis : iv, 25

11, 665-666

v, 18

II, 483-485

v, 18-19

11, 766-768

v, 22-24 v, 24

II, 484-485 II, 508-510

v, 28 V, 30 VA

ri, 766-767 n, 768-771 II, 768-771 III, 806-808

v, 32 vi, 5 vi, 9

1t, 735-756 1, 976-977 *rt, 484-485

X15

IH, 1715

xiii, 1o

I, 1337-1559 IV, 1124-1125

IV, 388-3589

xiv, 2 xiv, 10

11, 395-396

xiv, 13 xiv, 18

IL, 47-49

HI, 234

xiv, 18-24 xiv, 20

xv, 4

III, 1421-1423 II, 1959-1960 II, 1739 iv, 6-7 IV, 49-50

II, 1949-1950

XV,

$

1v, 45-46

vi, 11 vi, 14 vi, 16

I, IIII-III2 II, II32-I1133 II, 1872

xv, 6

IV, 54-55 IV, 95-97

vii, r1

I, I1I7-1118

III, 829-830

II, 1576-1578

vii, 14-15 vii, 16 viii, 13

viii, 14 viii, 21 ix, 6 ix, II 1:127 X25 X,9 X, IO x, 22

II, 1585-1588

IL, 1539-1549 II, 1596 II, 1890

xvi, xvi, xvii, xvii,

HI, 949-950

IV, 472-474

rrr, 875-876

IV, 495

nr, 736-737

*1r, II, II, II,

IV, 826-827

1679-1680 2031-2032 2220-2221 2174-2175

xvii, 18 xviii, I

1v, 828

II, 2221-2222 II, 2402-2403

xviii, 2

xviii, 3

1v, 576-578

II, III, II, HI,

31I 154-155 527-529 333-334

III, 318-519 III, 161-164

1v, 628

xviii, 32 xix, I3

IV, 954-956

I, 1514-1517 IV, 1028-1030

IV, II23 IV, 1188

III, 320

II, 547

XXI xxii, 18

In, 575-576

xxiii, 2

1r, 611-612

XXV, I-4

III, 581-582

xxiii, 4

1n, 651-632

xxv, 18

rr, 666-668

xi, 5 xi, 6-7 xi, 7

IV, 945-947 III, 428-430 III, 690-695

xi, 9

II, 133

xxvi, 2 xxvi, 4 xxvi, 12 xxvi, 25 xxvii, 27 xxix, I xxxiii, 14-16 xxxiii, 20

xii, 1

* xii, 1-3 xii, 2

II, 319 III, 1008-1IO0I10 III, 1333-1554 IV, 334-355 I, II31-1134. III, 1713-1714

XXEVOUT XXXV,

IV, 1441-1444 IV, 1733-1734 IV, 3I IV, 891

II, 1379-1395

xi, 4

III, 228

1, 936-939

xviii, 27

XX I2 xxi, Io

I, 276

1v, 860-861

IV, 731-732 Iv, 966-967

*1, 1545

III, 1544.

1V, 599-605

xviii, 5-9 xviii, 7

X, 29

Xl, 5

IV, 281-282

xvii, 17

*1, 1545

:

IV, 238

II 14 6 16

x, 25

X12

IV, I40 IV, 272

xvi, 7

XD IA xix, 20 xix, 24

xi, I

III, 852

xv,7 XV, II

27-29

xxxvi, 8-9

xxxvi, 18-19

*II, 1549-1551 III, 948-949 *1, 1543

II, 1502-1504 IV, 891

IV, 1569

III, I399-I4OI II, 1974

II, 1341-1342 *rr, 1496-1498

III, III, III, III, III,

I401-1402 I401-1402 1379-1595 1496-1498 1506-1507

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE Genesis :

Iosue :

xxxvi, 20

III, 1508-1509

xxxvi, 24-25 xlvi, 1

III, 1510-1512 III, 1403-1406

Exodus :

ItI, 624-625 II, 301-302

i, 14 iv, 22 xii, 2 xii, 5

1, 566-570 1, 566-570 1, 566-570

xii, 6 xiv, 21

XX, 5

*

xx, 8-10

XXII

II, 1685-1687 IV, 1306 I, I052-1054 I, 1055-1056 I, I233-1238

xx, 15-16 XXVIO xxvi, 15-16

II, 99-IOI II, 1407-1408

II, IV, II, It,

xxvii, 18

xxxvi, 14-15 xxxvi, 21

1386-1392 1569-1570 1400-1402 1395-1597

Leuiticus :

VDEIS

III, 1364-1565 T1072)

ix, 24 efc.

xi 5 xvii, 14

II, 2153 II, 250-251 I, 252

Numeti :

ix, 10-15

II, 1551-1556 I, 1560-1561 xii-xxiv (praeserZiz xxiv) 1v, 136-138 xiv, 8 IV, 1306

xi, 7

*III, 1525-1527

xxxiv, 8

III, 205-207

Deuteronomium

ii, r1 ii, 12 ii, 20

v,9 V, 19-20 v, 35 vi, 5 vii, 4 x26 xiv, 5 xiv, 6-7 xxiii, 3

:

XY XV, 54 xx, 7 xxiv, 2

III, 205-207 It, 997

IV, 136-158

III, 184-1385 III, I581-1583

III, I525-1527 III, 1579-1595 III, 1379-1395 II, 820

Iudicum : i, 10

i, 34

NET, xi, 10

HI, 1579-1395 II, 1618-1619 II, 2420-2421 I, 1185-1188

I Regum :

XV

I, 1545

lI Regum : xi xxi, 18

IV, I295-1298 II, 984-985

xxiii, I3 xxiv, 25

II, 984-985 II, 1960-1961

III Regum : vi, 8

II, 1287-1288

II, I300-I3II vii IL, 551-555 viii (praeser£im u. 63) I, IOII-IOI2 ix, 26-28 III, 273-276 XT II, 273-276 xvii, r IV, 294-295

IV, 301-302

IV, 760-761 IV Regum : li, 1I

I, 2294

II, 984-985

III, 1496-1498

xx xxiii, 29 XXV, 7

IV, 1295-1298 IV, 1295-1298 III, 205-208

It, 984-985

I Paralipomenon :

III, 1496-1498

IV, 1306 II, 99-IOI * I, 23] II, 99-IOI

IL, 959-960 IV, 178 x* I,

687-689

I, 1182

IV, 1305-1307

i 17

III, 161-164

iv, 5

L, 1545 III, 161-164 n, 659

1123

xxix, 2

II Paralipomenon : xx,2

III, I531

I Esdras :

Iosue :

Xii, 4

12 e£c. 22 I4 15

III, I5I9-I521

xxxiv, 4

ii, I-5

xiii, xiii, xiv, xiv,

I, 1182

xxvi, 21 xxvi, 24

xiv, 29-35

xiii, 5

115.997

lii, 2-3

II, 1961-1964

247

248

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE Psalmi :

"Tobias :

ix, II

IV, 1506

xii, 19

Iv, 783-784

Iudith :

v, 6-7 v, IO xv, I5 xvi, I

rit, 860-865 I1, 624-625

*r1, 548-549 *rt, 548-549

Esther : ii, 12

IH, 1178-1180

Iob :

1, 93-96

viii, 16 XV, I3

III, II2-II35

xxvi, 6

IV, 948-949

xxvi, 7 xxvi, 8 xxxvii, 21 xxxviii, 4

xxxviii, 7

I, 270-271

I, 262-263

1, 592-595 3, $0751

lxxvii, 45-46 — 1, 1372-1375 xxix, 9

II, 2280

Ixxxi, 6 Ixxxi, 6-7

II, 945-946 III, 417-418

xxxiii, 8

III, IIII-III3

Ixxxviii 33 ^ 1, 972-974

civ, 13

III, II22-I1123

II, 344-346 1, 995-996 1, 998-999

civ, I9 cvi, 25

T5527 II, 1682-1685

Ci UE

1r, 1668-1669

cix, 4

III, 1671-1675 IH, 1775

IV, 1097 II, 2337

I, 2338-2359

I, IOOI-1002 I, 1006-1007 III, 451 IH, 453 IV, 724 1120999 III, I230-1231 1v, 698

xxxii, 6 xxxiii, 2 xxxiii, 8 xxxiii, 16 xxxiii, 17 xxxv, 6 XXXV, 9 XXXV, IO

I, 179-180

XXXvi, II xxxvi, 29 xxxviii, 13

II, 581-582

xli, 2-5 xliii, 22 xliii, 24

III, 1048

1r, 82-85 nit, 677-678 I, 1837 II, 1038-1059 IV, I352 IH, 682-685 1r, 1689-1690 *r, 936-936

I, 846-847

Ir, 882-885 IH, 650

xxv, 8

Ixxi, 10 Ixxii, 8 lxxii, 17 Ixxii, 24 Ixxii, 28 Ixxiii, 25 Ixxv, 3 Ixxvii, 25

1, 864-865 IV, 929-930 I, 20-2I IV, 311I I, 106-107 I, 251-252 II, 2263-2264

1G

xvii, 31 xviii, 6

lxvi, 3

xcvii ci2 ci, 26 ci, 28 ciii ciii, 2 civ, 8

II, 1707-1708

vi, I vi, 2 DIET xi, 6 xiii, 1

IH, 591-592 I, 806 I, 55-56 II, 2217-2218

IV, 1490-1491 III, III-II2 I, 864-865

TET

iii, 6 iii, 8 iv, 7

IV, 1195-1197 III, IO20-IO2I

xci, 15-16 xciv, 6 xcv

I, 51-52

Psalmi :

i, 9

xliv, 7-8 xliv, 11 xlvii, 3 xlviii, 13 lv, 12 DORT

IL, H, IV, IV, II, II, II,

254-255 1595 903-904. 905-906 2249 582-585 I941-1942

III, II22-1133 II, 471-472 III, 1549-1551 IV, 277-279 1132222 II, 2268-2269

cxiii, 3

I, 16

cxiv, 6 cxv, I$ cxviii, I9 cxviii, 85-86 —

cxviii, 73

II, 306 II, 19-20 III, 1549-1551 rv, 1611-1615

*1, 732-735 I, 1392

cxviii, 164

II, 255-254

cxx, 8

II, 91-92

cxxxvii, I

IV, 761-762

cxlvii, 6 cxlvii, 14

I, 289 1V, 692-695 IV, 695 1, 88-89 I, 1728-1729

cxlviii, 4-5 cxlviii, 7 cxlviii, 8

*r, 672-677

cxlix

I, 864-865 II, 1710-1711

cl

II, 1704

cl, 6

11 1712

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE Ezechiel :*

Prouetrbia :

lii, 18 xvi, 18

xvii, 25 Xix, I3

I, 1470

Xii, 12-13

I, 1896-1897 II, IO29-I030

xviii, 20

II, 1028-1029

Ecclesiastes :

I, 627-628 II, 1695-1697

»

i7

IP T2, II, 93-94

vi, 15 vi, 17 26 CST

jii, 18

IV, 1179 I, X09-IIO

iv, 14 vii, 4 xi, 9

*1, 593-594

Ecclesiasticus :

lii, 22 X, 15

III, I94 III, 205-207

*rr1, 127-128

III, 520-521

Oseas :

II, 94-96

III, 1536-1539

III, 205-208 III, I314-1318 II, 2184-2185 III, IO047 IH, 74-75

Daniel : iz iv, 27

Sapientia :

iii, 8

xxvii, 22 XXX

xlviii, 13-21

i53 i7

xi, 18 Xj

xvi, 49-50

Il, 99-109 IH, 971-972 Ir, 612-615 IL, 467-468 It, 473-474

Michaeas :

, 2312-2513 [2], 144-146 * - , 2124-2129 lan]

1::2120

xviii, I

1, 404

XD xliv, 16

I, 1254 II, 2049-2050 I, 2295

vi, 8 Zacharias :

ii, 1o VIII X, I2

IV, 1162 III, I27-128 II, 817-818

Malachias : iv, 5

Isaias :

II, 814-816

I, 1705-1706 I1, 834

IIT

i, 15-16 i, 19 TIS ES

li, 4

iii, 9 v, 12 vi, 3 xi, 2-3 xd, IX xiv, 12-13

xxviii, 12 xxix, 18

xxxix x2 xlii, 10

xliv, 21-23 ], 11 liii, 3 liv, 11 lxv, 25

II, 351-534. II, 334-555 II, 309-310 IV, 1750 HI, 294-295

IL, 556-558

IV, 1003-1004. II, 549-550 Iv, 620-622

In, 996 III, I27-128

I, 58-61 II, II94 I, 1249-1250 IV, 1295-1298

I, 270-271 *r, 864-865

*1, 55-56

III, 614-615

ii, 52

xv, 25

:

IV, 64

*rr, 195-199

Matthaeus : iii, 16 iv, 19 v,3 v, 9 VAIO v, 18

vi, 9 vii, 24-27 viii, 11 1x. 15 x, 58 xi, 28-29

*rr, 1833-1855 III, I47-148

IV, 1751

ni, 653 III, 1659-1660 IV, 1678-1679 1r, 685 II, III8-1121

IV, 58-60 II, 2104 II, 1189 II, 1089-1092 III, I077-1079 II, I338-1341 II, 042 II, 945 I1, 325-324

I, 905

xi, 29-30 xiii, 8 xvi, 13 xvi, I5 xvii, 5 xviii, 4

II, I275-1278

IV, 139

xviii, Io

Iv, 790-792

*L, $7 III, 589-590

leremias :

iv, I9

I Machabaeorum

249

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

250

Lucas :

Matthaeus :

xviii, 20

II, 2II2-2114 II, 1918-I919

xix, 4-9

I, 1847-1849

xviii, 18

xxiv, I3 qq

Xix, I9

IV, II, II, II,

xix, 21 xix, 28-29 xx, 1-16

II, 1564-1565

9v

II, 2281-2282 II, 2283-2284

v

I, I194-1195

EI

IV, I47-148

v

II, 565-569

b

xix, 17 xix, 17-18

xix, 18

XXi, 33

XXi, 40-41 xxiv, 12 xxiv, 21

xxiv, 38-39

XXV, IO XXV, 54 xxvi, 52

II, 1600-1601 II, 1482-1485

II, 2185-2186

xxvi, 69-75 xxviii, 19 Marcus

1746 1157-1159 99-IOI 99-1OI II, 1160-1161 IV, 1571-1575

xx, 36 xxiii, 43

IV, I295-1298

II, 1914-1916 II, 2119-2120

i, 10

II, 1835-1855

xii, 25 xii, 30 Xii, 31

IV, 1552-1553 II, 99-IOI II, 99-IOI II, I195-1197 II, 2106-2107

xii, 33

loannes :

Uu Lou]

vu

6-18

NOD M

um mmm m* me pe Uu 4A M

E z*9-kwS Lal

I1 E

iii, 8 v, 17 v, 26

v, 46

:

xvi, 15

xxiv, 30-31

vi, 35-36

vi, 54

vi, 56 vi, 58 vii, 38 viii, 12

viii, 25

1, 34

IV, IOI-102 IV, I03-I04

li, 10

IV, 507-508

iii, 6

II, I052-1057 IV, 323-524 I, 2295

iii, 7

iii, 21 iii, 22 iii, 23-28 iii, 36 iii, 38 vi, 21 viii, 8

X, I DOTT

xii, 37 Xii, 54-56

xiii, 21 Xv, 22 XVi, I9-31 xvii, 26-27 xvii, 28-30 xvii, 31-32 xvii, 32 xviii, 8 xviii, 20 xix, IO

II, 1835-1855

*11, 635-657 I, 775

*r, 1185-1188

IV, 502 IV, 1571 HI, 349-354 H1, 549-554 I, IO15-IOI7

IV, 1591-1592 I, 173-175

I, 844-845 LIIS

II, 638 II, 1853-1855 *ri1, 148-149 I, 1989-1990

II, 1223 II, 1301-1302 II, 1223-1224 I, 1586-1587 I, 1085-1084

IV, 847-849

II, 298-299

II, 2272-2273 I, 2204 III, 1703-1706 I, 1192-1193 I, 1192-1193 praef. 13-14 II, 552-555 I, 27-28

xiii, 10

IV, 1v, 1v, IV, IV, IV, II, IV, II, II,

xiv, 2

II, 1162

xiv, 25

I, 2248-2249

viii, 54-56

Lucas :

IV, 1552-1555

1, 1478-1679

1v, 72-76 I, 1969-1970 I, 1969-1970

viii, 56 viii, 58

viii, 59 ix, 20 se s x, 28

xii, 50

xvi, 22

xvii, 1-5 xix, 30

xix, 54

1, 599-603

1761 666-668 684-685 513 324-325 327-329 505 1035-1036 2109-2110 2213-2214

IV, 1535-1536

*r, 1862-1863 I, 1069-1070 I, 1188-1189

II, I272-1273

1V, 707-709 I, 2230

Actus Apostolorum :

II, 517-518

II, 1063-1066 IV, 1059-1065 IV, I073-1075

ii, $ ii, 6 ii, 6-11

I, 626-627 HI, 349-554

vii, 8

IV, 289

IV, 1226

vii, 22

I, I201-I202 II, 99-101 III, 1260-1261

II, 567-571

II, 1374-1375

*rrz, 98-99 vii, 51 viii, 19

"II, 354-358

II, 1842-1845

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE Actus Apostolorum :

Ad Galatas :

viii, 23

i, 16 ii, 20 iii, 6 iii, r1 lii, 18 iii, 19-20 lii, 29

x XA se np X, 34 XV. E xv, 6 XV, IO-II

II, 1844

*rv, 56 1v, 76-80 142122 *rv, 76-80 IV, 1726-1728 IV, 1732 IH, 1761-1764

1:517

IV, 82-85

iv

IV, 339-340

iv, iv, iv, iv, iv, iv,

iv, 20-21 iv, 22 iv, 25

IV, 488-491 IV, 64 IV, 64

Ad Ephesios :

AID

IV, 447

vi, 5-4

IV, 400-404

i, 10

II, 950-951

iv, 4 SER

XV, II Ad Romanos

iv, iv, 1v, iv,

5 11-12 18-20 20

vii, 22-24 vii, 23

viii, 9

III, 982-984 :

1v, IV, IV, IV,

64 1424-1426 809-814 829

I, 1656-1661 I, 1867-1868

viii, Io

I, 1665-1664

ix, d

IV,

X3 xiii, 9

31

IV, 1656-1658 II, 99-IOI

Ad Corinthios I :

1, 23 l1 24-25 ii, 2 vi, II vi, 16 vii, 4

X,4

II, 2308-2309 II, 2311-2314 IV, 1590 II, 1980-1981 *r, 1839-1840 IV, 218-219

II, 2154

6 19 22-24 22-26 27 28

iv, 28-29 iv, 29 iv, 30-v, 2 XE BE vi, I4

i, 22-23 iv, 5 lv, 23-24 iv, 30 IV, 31 v, 8 V, 30-32 V, 32

II, 2132-2133 II, 2131-2132 IV, 64 IV, 82-85 IV, 891 I, 1185-1188 III, 959-960

IV, 48-49

II, 178-179 I, 2161-2162 IV, 209-212 IV, 1618-1625 III, 884 IV, $03-504

IV, 1640-1645 IV, 1606-1607 IV, 1666-1671 I, 2149 IV, 7635-764

IV, 739-740

I, 1865-1864 II, 1998-1999 II, I2I2-I2I$ II, 1226-1227 I, 761-763

III, 1253-1254 IV, 926-927 I, I20-I2I I, 1840-1842 I, 1839-1840

Ad Philippenses : ii, 6

I, 1854-1856

ii, 8

IV, 743-744

iii, 20

II, 437-439

li, 21

IV, 1752-1753

II, 951-952

SEIT xii, 26

III, 1613-1614 III, 1651-1655

XV, 41-42 XV, 42-44

IV, 44-45 II, 672-676

Ad Colossenses :

XV, 45

I, 1185-1188

Xv, 53

I, 2237-2239

i, 9-12

111, 604-605

*r, 800-806

i, 18

II, 2320-2322

Ad Corinthios II :

i, 26 iii, 1-2

I, 28-29 III, 291-293

ii, 15

II, 1975

Ad Timotheum I :

NE

III, II28-1129

vi, 2 vi, 16 vii, 1 XII xiii, 4

I, 1245-1246 IV, 702-703 IV, 383-385 I, 2260-2261 1T, 676-677

ii, 5 vi, 17-19

iv, 6 lv, I3

I, I18-120 IV, 1648-1650

I, 1185-1188

I, 813-814

Ad Timotheum II : ii, 19 iii, 4

IV, 1042 1I, 588-589

251

252

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE Petri II :

Ad Hebraeos :

iv, 12 v, 6

vi, 9 vii, 2

vii, 9-10 vii, 17 viii, 6 ix, 15 23836

xi, 4 xi, 5

xi, 8-10 xi, 9-10 XII XU xi, 18 xii, 22 xii, 24

I1, 61-62 IH, 1775 IV, 410 Irt, 1680-1682 II, 1745-1745 II, 1775 I, 1185-1188 I, 1185-1188 IV, 82-83

II, 75-77 x* I, 2295 IIi, I710-1712 IV, 1364-1367

IH, 1321-1323

*rrt, 976-984

1D 2r

IV, 1209-I2II

lii, 5 iii, 5-8

I, 680-681 II, 2067-2070

Ioannis I :

i, 2-5 iii, 2 iii, 12

IV, 571-574 II, 7II-714 II, I17-I20

IV, 842-843

IV, 1368-1570 IV, 51

II, 365-367

I, 1185-1188

II, 365-367 xiii, 2 xiii, 4

*111, 976-984

b

2571 ii, 8

Iudae :

7 14

IV, 1064-1066 I, 2295

II, 483-485

IV, 653-655

I, 1690-1691

Apocalypsis :

Iacobi : i, 7-8 ii, 25 iv, 6

II, 1466-1468 IV, 64 I, 1892

Detrülii, 19 li, 1-3

IV, 1584-1588

mut) iii, 5-6

III, 598-601 IV, 479-482

iii, 6

L 573-574

1i, 7 ii, 1I e£c. lii, 20

iv, iv, vi, xi,

5 8 9-10 5

IV, 823-824

xi, 7

lii, 20 lii, 20-21

II, 1067-1069 II, 1099-1104

xiv, 4

v, 8

I, 2126-2128

xviii, 2 xxi, 8

I, 929-951 I, I471-1472 I, I471-1472 I, IV, 866-868

IV, 1165-1165 II, 2245 I, I030-IO3I II, 183-187

*r, 1705-1706 II, 839-841 II, 843-844 II, 2028-2050 Irt, 621

IV, 1174-1176

INDEX AVCTORVM Ambrosius

Aldhelmus

De Spiritu Sancto : IV, 617-618

De metris :

II, I314-1315

III, xi, 82

Explanatio super psalmos xii :

Ambtosiaster

Quaestiones V'et. et INou. Testam. I, I32-I157 Ambrosius De AAbrabaz :

1, i, 5

15 Hb IS I, iii, 18 LH To I, iv

I, vi, 44

I, vi, 48 I, vii, 59-60 II, iii, 8 IL, V II, xi, 78-84

III, Io81-1083

III, 1586-1607 IV, 9-13 IV, 18-27

IV, 209-225 IV, 9II-92I

IV, 956-965

IV, I390-1400 III, I081-1085

IV, 209-225

IV, 396-417

De Cain e? Abel :

II, vi, 18 II, ix, 28

RINTX 123

II 57-59 II, 155-159 It, 253-257

XLV, IO Hexaemeron :

TSEIAET. DS I'IVIEI

I, 1226-1229 I, I-19 I, 386-389

I, vi, 20 ISVD22

89-96 268-275 275-279 I23-156 156-161 76-84 162-168 168-180 185-194

I, I, I, I, viii, 29 I, I, I, Viii 31-32 — 1, "ek Ea I, I, I, I, X, 36 II, li, 4 II, ili, 9-11 XII P4 I1, iii, 12 IYXVOTS

De Isaac e£ anima :

viii, 73

I, 1989-1990

De Noe e£ area : i, 1-2

iv vi ix xv, 52 xvi 58 . xvii, 6o xxix, 107 xxxiv, 126 xxxiv, 128

II, 902-915 115:092-995 II, 1173-1176

II, 1343-1346

üt II DIO II, iii, 13

Ut, xiii, 55

IV, V v, iv, 2

V, Xii, 36

II, 218 II, 280-285

v, xiv, 45 VI, Vii, 40-41 VI, viii, 50 VI, ix, 61 VISITA

II, 135-136 II, I51

Ps.-Anatolius

II, 1636-1651 II, 1676-1682

II, 1517-1523

De paradiso : lii, 15

xiii, 67 XV, 74

1, 278-279

I, 227-230 II, 2070-2075

I, 252-259 I, 268-275 I, 333-342 I, 342-350 I, 628-656 II, 2070-2075 I, 295-296 I, 333-342 I, 342-350

1, 1989-1995

I, 450 I, 628-636

1, 585-589

I, 628-636 I, 746-758 I, 715-717 I, I406-1410 II, I2I2-I23I

De ratione paschali :

I, 1539-1542

I, 511-525

I, 1566-1568 lii, 16 lii, 22 iv, 24 xi, $0 xiii xiii, 61

II, 832-837

I, 1504-1507 I, 1566-1568

Aponius

I, 1432-1436

In Canticum Canticorum :

I, 1795-1805 1, 1989-1995

i

I, 1995-2001

Ps.-Athanasius

I, 1939-1946 I, 2084-2105

I,. 2098

lv-v

1, 1939-1946 I, 511-525

254

INDEX AVCTORVM Augustinus

Augustinus Confessiones. : XI, xvii, 24-26 I, 25-29 xir, xxviii, 39 I, 114-118 I, I07-I114 XII, XXix, 40 I, I32-137 XII, iv-ix I, 15 1-161 xi, v, 6 I, 25-29 XIII, viii, Io xni, xxiii, 33 I, 804-806 XIII, XXV-XXVi I, 899-942 Contra AAdimantum :

[ET TIIMT IV

1, 976-977 1, 1780-1795

I, XX, 43

V1, ii Sd ex XII, Xi XII, xii

XII, xiii

XII, xiv

Contra Maximinum :

II, XXV, 4-5 n, xxv, 8 II, XXVÀ, j

n, xxvi, 6

XIX

IV, 1189-1190

XI, xxiv

IV, 1189-1190

XI, XXX

1, 966-974

IV, 396-417

I, 1218-1224

II, 150-I51I II, 161-196

II, 352-364 II, II, II, II, II, II, I1, II,

312-317 281-388 233-237 255-263 409-419 424-431 449 505-510

xi, xxxii XII, XXV xin, ii XII, xxiv XIV, xiii XIV, xxii xv,i xv, ii xv, vii

I, I32-137 I, 551-554 I, 1648-1656 I, I415-1429 I, 1939-1946 I, 824-851 II, 27-33 II, 540-545 IV, 695-715 II, I10-127

xv, viii

IL, 459-494

XV, ES

II, 745-753

XV, Xl xv, xi-xiii Xv, xiii

It, 785-790 II, 785-790 II, 749-810

XV, ix

II, I179-125I II, 1056-1132

XII, XV xi, xvi

II, 1173-1176 II, 1244-1249 II, 1266-1274

II, II, II, II,

1336 1067-1069 1636-1651 1655-1664

II, 1718-1724 II, 1731-1738

II, 1820-1846 II, 2120-2138

II, 2304-2306 II, 2309-2322 II, » 2342-2345 XVI, Xxix IV, 396-417 XXII, XXx-xxxii IV, 209-225 XXII, xxxii IV, 459-468 XXII, XXXV IV, 1459-1451

II, 986

,

It, 774-716 II, 790-795

II, 795-810

Xv, xiv

XV, XV Xv, xvii

II, II, II, 11, II,

788-790

1517-1523 650-652 660-662 9-II

II, 498-501 II, 498-518

II, 1697-1704

xit, xxii XII, xxiii

956-965

I, 2316-2332 II, 2244-2246

XII, Xiv-xxi

XII, XX

615-641 664-669 906-911

I, 2258-2261

I, I14-118

II, 1145-1148

XII, xviii XII, xix

IV, 1v, IV, IV,

I, I415-1429

II, 200-222

Contra Faustum Manichaeum : XI, viii

1460-1520 I208-1329 1080-1098 1223-1229 1252-1325

De ciuitate Dei : I, xxviii III, 1247-1348 I, Xxxi III, 1347-1248 VII, Xi I, 137-149 X, xxiv IV, 1189-1190

Contra aduersarium legis e prophetarum : I, viii, 11 I, xiv, 21-22 DS XV

Contra Faustum Manichaeum

xxn, xxxviii-x| rv, xxr, xli II, 1v, xxi, xli-xli ^ 1v, xxi, xlii-xliv —rV,

Xv, xviii XV, Xix XV, XX

Xv, xxi Xv, xxii Xv, xxiii

II, 716-719 III, 526-528 II, 479-481 II, 498-518 II, 508-518

II, II, II, II, II, II,

570-609 915-919 695-711 952-960 946-947 952-960

:

(255

INDEX AVCTORVM Augustinus

Augustinus

De ciuitate Dei :

XV, XXV Xv, xxvi XV, xxvi-xxvii

I1, II, , II, 9 II,

De ciuitate Dei. :

992-997 IOIO-IOIA4. I030-1033 1036-1047

Il, vw 15370-1579 II, I2I2-I23I

II, v 2369-2374 III, IO8- 109 II, 164-172

II, 222-236 III, 278-288

XVI, iv

II, 1541-1545 III, I09-113 III, I18-124

III, 133 111,335-334 III, 414-416 XVI, V XVI, Vi

XVI, X XVI, X, 5 XVI, xi XVI, xvi, XVI, XVI, XVI, XVI,

III, 418-434 HI, 4735-477

III, 463-477

Ilt, 349-554. Itt, 353-554 I, 1752-1766 I, 1766-1768 III, 222-236 Xl, I e£ Dassiz III, 123 xii Irz, 816-853 II, 869-875 xiii 111, 891-893 xiv-xv III, 909-919 XV H1, 955-944. 1112025202155 II, 1165-1176 xix

XVI, XX XVI, xxi XVI, xxiii

XVI, XXlV

IV, 641-655

XVI, XXX

III, 335-536

IV, 1066-1071 IV, I216-1223

II, I056-1132 II, 1127-1129 II, I179-123I II, 1266-1274 II, 1356

XV, xxvii XVI, ii XVI, ii, 1 XVI, iii

IV, 842-845

SCVID XSCIX

IV, I381

IV, 1443-1444

XVI, Xxxi IV, 493-498 IV, 1039-1042 xvi, li XIX, ix e passim 1II, 378-379 SCENE SH III, 494-501 1, 800-806 XIX, XV II, 1722-1724 xx, vii IV, 4IO IV, 1039-1042 SEXT I1, 841-842 II, 841-842 xx, xxiii I, 1469 XX, xxvi II, 2209-221I XXI, xvii XXII, xvii

DSCUDESOC

IV, 4IO

De doctrina christiana :

I, XXXVi, 41 XL 320x6

IV, XXi, 45

IV, 713-717 IV, 713-717 II, 2286-2331

De Genesi ad litteram imperfectus liber : I, 45-46 iv, 12 I, 76-84 iv, I4 II, 2070-2075 iv, 16 I, I23-1232 iii

v,2

I, 3735-377

vii, 28

I, 1254

v, I9

I, 168-172

viii, 29 e passim 1I, 2070-2075 ix I, 295-296 X, 32

I, 248-350

IV, 574-585

III, 1287-1288 III, I247-1558

xiii xiv xiv, 44

I, 450 I, 585-589 I, 638-649

IV, 18-27

xvi, 56

1, 746-758

Iv, 65-69 2y2105317/5 IV, I33-136 IV, 155-175

De Genesi ad litteram libri XII : "ost

TEE

XVI, XXV

IV, I92-194 IV, 212-225

Ij v4 lo

XVI, Xxvi

IV, 346 IV; 357-571

IV, 396-417 IV, 459-468

IV, 485-487

IV, 440-454

IV, 474-478

Iv, 801-819

I, 168-180 I, 278-219

IV, 181-188

XVI, xxvii XVI, xxviii

I, 1780-1795

I, ix D

I, 25-29

1, 93-96

I, 156-161

I, 168-172 I, 203-207 I, 208-218

I, xii

I, 219-240 I, 103-106 I, I91-I94 I, 248-550

I, 333-342

INDEX AVCTORVM

256

Augustinus

Augustinus De Genesi ad litteram libri Xll :

107-114 57357371 263-268 275-279

I, XiV-XV

I, xvii-xviii inn II, iv-v

248-251

ID

UNE UC PD QT

II, Vi

*

279-280

295-296 168-180 278-279

II, viii XI II, Xiv II, XVi II, XVi, 23 LIEST IH, lii, 5 IH, vii

XXIX IH, xviii IH, XX II, XX, 31-52 III, XXi III, Xxii IH, xxii

III, XXli, 34 III, IV, IV, IV, IV,

XXlV i il li-iv ix-xii

IV, X IV, xi IV, Xxiii-xvi IV, xviii

IV, xxii v, iii v,iv v, iv-v V, V, 12-16 v, vi-vii v, vii V, ix

MS VI, ii, 3 VI, iv v1, vi VI, Xi, 19 VI, xii VI, Xxvi vir, i

vi, i-v v1, xiii VII, xvii VII, xxviii VIII, 1

263-268

277-289

II, vi-vii

De Genesi ad litteram libri XII :

vri, VIII, vn, viIH, vri,

iii lv v vi vii

295-296 ROM UM oM HMM MMM251-252 I, 450

I, 458-489

I, 638-649 I, 590 15:592:394 I, 628-636 II, 2070-2075 I, 672-677

1, 386-397

VIHI, X vH, xi v1iI, xiii

»

1024-1049

» 976-977 976-977

1050-1077 1075-1077

1080-1092 180-185

1254

1452-1436

IX, i IX, lii

IX, xiv

IX, Xix

X,Vv XI, i SEINS fI XI, lv

IPEA XI, vi SCENE XI, xii SUC SEIS

MEL M EM M ÍMEME

1267-1285 107-II4 "TU Ce HN TM ja [ Tae; TOES TOME cS 1295-1515 * 1513 » 1537-1539 1314-1319 1339-1575

XI, xxxii XI, xxxiii

XI, xxxiv XI, XXXV

IV, 1039-1042

1, 765-781

1, 758-768

1, 1398-1399

I, I, I,

I, 1, I, I, I, I,

1, I, I, I, I,

I, I, I,

I, I, I, I,

1, 1, I, I, 1,

I, I, I, I, 1, I,

I, I, I, I,

I,

824-851 I, I432-1436

I LEM *

I, 765-781

I,

I,

Mon

» 976-977 » 976-977 » 966-974

I,

I,

VIII, viii

IX, vii IX, X

» 951-955

I,

I,

1, 758-768 1, 763-781

, 837-851

I,

I,

IX, Vi

I, I412-1414.

I,

I,

I, 2180-2200

I, 878 I, 824-851

I,

I,

WI dw. ar ww

1, 496-501

I,

I, I,

XI, XXxvi XI, xxxvii

I,

XI, xxxviii XI, Xxxix

I,

I,

1415-1429 1406-1410 1406-1410

781-796

1428-1441

1442-1445 1432-1436

1465-1470

1465-1467 1480-1500

1502-1503 1513 1521-1526 1527-1534 1566-1568 1598-1611 1612-1625 1625-1627 1631-1635 16553-1638 1639-1646 1716-1736 1676-1703 1703-1713 855-860 1648-1656

1738-1748

1832-1842 1845-1851

125 1415-1429 1866-1875 1875-1886

1886-1892 1892-1897 1897-1903

1905-I9I2 1912-1920 1903-1905 1927-1929

1946-1959 1960-1967

1967-1973

1975-1989

2004-2011 2013-2017 2023-2033

2035-2047 2047-2049 2052-2055 2057-2065 2068-2071

2075-2082

2137-2155 2178-2179

I,

2214-2215

I,

2244-2258

INDEX AVCTORVM Augustinus

Augustinus

Enarrationes in psalmos :

De Genesi ad litteram libri XII :

xi, xl XII, xxviii

XII, XXX XII, Xxxiv

I, 2265-2276

LVI, II

I, 2279-2291

LIX, 8

I, 1437-1458

isis S) LXIV, I-4 LXVH, 32 LXXVIII, 17 LXXXVI, 4 LXXXIX, 3 XCII, 5 XCVI, I5

1v, 602-609 II, 2070-2075

De Genesi contra Manicbaeos :

T5 12

I, 25-29

I, iii, 6 DV)

1, 76-84

p I, vii I, viii Jodx2Te

I, I, I, 5197 I,

I23-132 I09-1IO 123-132 5:27 168-172

I, 208-218

PEXOIÓ I, xii, 18 1, xiii I, XV I, XV, 24

I, 225-230 I, 248-250

1, 360-363 1, 386-397 1, 658-649 1, 589-596 1, 660-667

I, xvii, 28

E XITU2O I, Xxili, 4I

I, 780-781 I, 824-851 I, 1218-1224

1r D 12

IPOOIA rr xL r6 II, Xi-xii II, XV II, xviii, 28

I, 1449-1450 I, 1568-1569

1, 1575-1576 I, 1738-1748

I, 1769-1775 I, 1780-1795 I, 1933-1958 I, 2109-2III

H, xxi

I, 2218-2220

II, xxiii

I, 2305-2319

II, XXV, 58

I, 2084-2105

De haeresibus : XXV

xxxi xlvi

I, 715-717 I, 855-860 I, 855-860 I, 855-860

De Trinitate : II, Vli, 15 IV, lii

XI, ii, 4

xit, vi

L, 551-554 I, 1648-1658 L, 551-554 1, 817-825

Enarrationes in psalmos ; II, 170-176 IH, 494-501 II, 2246-2247

V, 3 p 12 SCXVOMS, 3T 12022

LIV, II C. C 118 4.

257

1, 1780-1795

I, 2209-2212 III, 494-501 III, 370-380

cir, i, 8 CIII, ii, IO

CIV, 7

1, 1780-1795 III, 1081-1085 III, 494-501 II, 571-666 Ir, 867-870

III, 1347-1348 II, 1145-1148

I, 1756-1758. II, 2246-2247 11,17292755 I, 2218-2220

III, I074-1075 II, 2382-2385

III, I022-1024 CXVII, XXÍX, I II, 170-176 CXXIV, IO I2 d042591 CxxxIV, 26 III, 494-501 CXXXVI, I IT, 494-501 I, 2209-2212 CXXXVI, IO

Epistulae : clxiv, 2 Quaestiones Teuchum : Quaest. 1, i I, ii

1, iii I, I, I, I, I,

iv vi viii XXi XXiV

I, XXV

IS SSSESUA I XX VUES I, Xxvi I, xxvii

I, xxviii i0»: I, XXXiV I, XXXV I, Xxxvi I, XXxix "es bl I, xlv I, cliii II, cviii

V, XXXV coco ii, 16

II, 1106-1113 ek

loculiones

in

kHepta-

IH, 459-494 II, 782-785

ur, 845-855

II, 946-947

Ii, 992-995 II, 1570-1579 II, 1554

II, 1446-1455 IV, II, III, HII, HIT,

192-194 222-236 1541-1545 909-919 959-944

11r, 808-814

III, 903-907 II, 1165-1176 I, 1449-1450 I, 1504-1507 HI, g52-95T IV, 557-571 1v, 636-639 IV, 801-819

1v, 833-836 IV, 940-949 IV, 1015-1023 III, 1323-1329 I, 800-806 I1, 916-918 IV, 1305-1307 I, 628-636 II, 222-236 II, 1541-1545 18

258

INDEX AVCTORVM Beda

Augustinus Sermones. : IV, v, 6 T1152 CCXCH, iv, 4 CCLII, iv

De na£ura rerum

II, 2246-2247 III, I40-147 II, 2246-2247 I, 1127-1128

XXV xliii

De schematibus et tropis : II, 845-851

115 12

Auitus

De originali peccato : 35-37 I, 1100-1103

De tabernaculo : II, iii II, xlii

Basilius Epistulae : cclx (ccexvii), 5 11, 635-637 Hexaemeron :

i 6 ii, 2 ii, 8 lii, 2 iii, 3

1, I, I, I, I,

6-14 168-172 180-185 168-172 248-251

Hexaemeron interprete Eustathio : I, vii, 6-10 I, 89-96

1, vii, 9

1, 93-96

1t, v, 8

I, 151-156

I, iv praeseríizm Y-3 1, 96-107 II, iv, 9 I, 96-107 II, Vii, 4-8 I, 175-178 Ir, vii, 6 I, 185-194 Lr, praeseríim vii, 1-5 1, 275-279 II, Viii, 2 I, 628-636 LL I, 295-296

Iv, iv, 1-6

L, 333-342

Vit, I-5

I, 585-589

V, ix-X

IX, vi, 13

I, 1280-1287

L, 744-746

Beda

"Aliquot quaestionum liber : xiv I, 2124-2129

i iv

IV, 1741-175I 111, 696-706 IV, 1741-1751

vi viii

De temporum ratione : praef. II, 749-810 i II, IO71-1072 II, I328-1341 IH, 718-721

v

I, 61-71 I, 185-194.

vi viii

x xi

xix xxv

1, 483-489 I, 247-324

I, 219-240 I, 503-5 1I I, 386-389 I, 511-525 I, 575-582 I, 998-999 II, I517-1523 Ir, 1881-1888

xx xxiii Ixiv

lxvi

II, 1929-1934. II, I929-19531 I, 520-524

1, 971-974

II, 498-518 II, 749-810

Ir, 779-781 It, 769-774 III, 785-800

lxix

II, 828-842

Ixxi

1, 992-995

Epistula ad AAccam : IH, 1610-1614

III, 396-398

De natura rerum : v-viii I, 247-324 vii II, 2070-2072 xi-xiv I, 537-548

II, 1220-1221 I, 1188-1191

De temporibus : xvii II, 749-810 xviii I, 769-774

De locis sanctis :

X

II, 1400-1402 II, 1179-1231

De templo Salomonis : II, 1610-1614 III, 1093-1099

Commentarius in parabolas. Salomonis : I, lii I, 2319-2332 I, V IV

:

I, 638-649 I, 1504-1507

Epistula ad Pleguinam :

5

10

Irt, 769-774 II, 795-810

Epistula ad V Victbedam :

xi

I, 511-525

INDEX AVCTORVM Cassianus

Beda

Explanatio Apocalypsis : praef. III, 741-760 Historia ecclesiastica : 1v5.22 I, 1182 In Cantica Canticorum : iv, I3 I, II81-II9I

Collationes : xn, xiii XIV, viii

IL, vii II, viii IH, xviii III, XXX

I, I181-II9I I, 1278-1285 III, 1093-1099 II, I370

In libros Regum quaestiones : II, I278-1285

In Lucae euangelium expositio : I 111, 696-706 IV, I03-I04 121125 II, 1351-1362 I, ii, 50-51 I, lii, 38 IH, iii, 21

II, 1872-1881 II, 632-643 IJ, 638-639

III, Viii, 15

II, 1338-1341

IV, XiV, 15 III, 1695-1703 IV, Xlv, 20 I, 853-871 V1, XXii, 7-8 | 1, 570-582 In Marcae euangelium expositio : praef. praef. 18-55 ni8 II, 1877-1881 IV, XiV, I2 I, 570-582 iii

In primam epistulam Iobannis : I1, 680-685

In primam epistulam Petri : ii I, 2293-2295 In Samuelem :

prol. I, ii, 3-4 II, Xiii, 20 IV, iii IV, XXXi, I

III, 1610-1614 III, 607-610 11, 607-610 II, 1877-1881 111, 607-610

Libellus retractationis in Actus

"Apostolorum x, 5-6 X, 43 XXI

: III, 1610-1614 II, 1192-1194 II, 1317-1320

II, 996

1v, 695-715

Claudius Taurinensis In Genesim :

I, 168-172 I, 248-251

In Esdram e£ INebemiam :

I, 12

259

I, 1024-1049 Ps.-Clemens

Recognitiones Rufino interpretante : I, xxvii

1, 309-322

Cyprianus Gallus In Genesim :

I, 132-137

i3 Eugenius Dracontiana :

USES

16-18

I, 1024-1049 I, 1059-1067

Eusebius Onomasticon :

II, 1493-1494

290 301, 32-54

III, 1536-1539

II, 1614-1616

Filastrius

Diuersarum baereseon liber :

Cv, 4 cviii

IH, 222-236 II, 983-986

cxx cxxi cxxxii cxlviii

I, 715-717 II, I-356 II, 226-227 III, 1649-1772

Gregorius I Magnus Homiliae xl in euangelia : IV, 1516-1520

vii, 4

xxix, 6

I1, 828-842

Moralia in Iob :

TI. 1e

1v, 602-609 IV, 978-981

Benedictus Regula : liii, 1 Ixxiii

1v, 681

praef. 26-29

IH, III, IV, V1, IX,

XxViii, 55 xxxi, 6o xxxii, 65 xxii, 38 lxvi, 106

IV, 1516-1520

IV, 967-975

I1, 828-842

IV, 1042-1050 IV, 772-782

INDEX AVCTORVM

260 Gregotius

Hieronymus

I Magnus

Moralia in lob :

Epistulae :

1v, 882-890

XH, XV, 30 xvirr, ], 81 xvii, ], 82

II, 255-257 II, 255-265 II, 263-272

I, 2017 I, 1398-1399 IV, 967-973

XXXVI, XXXVI, XXXVI, XXXVI,

XIX, Xxv, 4Ó — IV, 940-949 xxr, xiv, 28 — 11, 55-56 XXIII, XV, 28.

I, 1398-1399

xxvi, i, 6 I, I103-IIIO xxv, viii, 19 IV, 1516-1520 XXXIII, dió, j ^ 1, Y105-IIIO

XLVIII XLVIII, 19 CXXIV, 5 CXXV, I

Gregorius Turonensis Historiarum libri : viii, 20

2-3 4 4-7 5

Hebraicarum liber :

II, 716-719

"Aduersus Iouinianum :

quaestionum in Genesim

I, 2279-2291 II, 9-II 1r, 86-88

locorum

I1, II, nu, II, 11, II,

—be-

85, 30

II, 1248-1250

84, 5 84, 6-17

rr, 1485 III, 1379-1395

III, 1611-1627

V, 2I

IOI, 24

IV, 281-282

IO4, I-2 108, 17-19

III, 1611-1627 III, 1486-1487

v, 25 v, 29

108, 21-22

IH, 1525-1527

112, 114, 116, Ir7 124 124, 125,

15-18 20-21

IU, 1627-1655 IH, 1611-1627 II, 284-293 I, 1527-1534 I, 1513 IV, 1368-1370 II, 992-995

I31I, 25-28

III, 1477-1480

136, 11-12 136, 26

HI, 1611-1627 III, 288-289

139, 25-24

III, 1477-1480

149, 8-9 149, 10-14 149, 22-24

III, 1489-1490 III, 1499-1500 IV, 231-234

13-14 15-18 19 Ann M 22

Epistulae : xv, 2

II, I074-1079

XXXVI XXXVI, 2

IV, 174-178 II, 218

Ra 5;

n, 226-227

1, 303-306

II, 2209-221I II, 2043-2049

I, 1832-1834 I, 1820-1825

I, 715-717

9-IO 26-30 31-32

II, I138-I141

I, I190-II9I

Cormrmentarius in eb. ad Gallatas :

91, I-5

II, 501-503 II, 621-624

II, 284-293

"Altercatio Luciferiani et Ortbodoxi : 22 II, 1060-1132

De situ et nominibus braicorum liber :

II, 498-518

I, 1445-1444

II, 1338-1341

vi, 8

II, 613-614

1, 360-365 1, 979-986

Hieronymus 1

II, 239-248

I, 1832-1834 II, 749-810

II, 902-906 115::992-995 II, 1044-1045

vi, 4 No

II, I258-1239

44 TM ? 5

»

Non SON

MN

5 » r4

Uu

439-445 650-652 658-662 716-719 658-662 716-719

^

II, 2369-2374 II, 15-27 II, 50754 II, 32-41

rrr, 62-66

HI, 79-86 II, 124-127

E

1 Delo 00-4 oo 4 4 CON nnrnmn5n5 R4 Lal T

^

Irt, 87-92

IH, 161-164 II, 185-186

IH, 190-204 III, 2I2-216 III, 238-242

II, 728-737

£3 24-25 X, 26-29

III, 244-257

xi, 28

Ir, 840-842

H1, 255-259 In, 263-266 II, 270-272

INDEX AVCTORVM Hieronymus

261

Hieronymus

Hebraicarum quaestionum in. Genesim liber :

Inferpretationis liber :

bebraicorum

xi, 28 xi, 29

I1, 845-855 1n, 869-875

25 172 DT

III, 1487-1489 IV, 1310-1312

xii, 4 xiii, 1-3

III, 909-919 III, 1187-1197

25 17 ZET

IV, I317-1318 II, 9-II

xiv, 2 xiv, 5 xiv, 7

IV, 1125-1127 III, 1483

4» 4. etc. ATE 4, 14

I, 2299-2300

III, III, III, III, IH, III, IH,

xiv, 13 xiv, 14 xiv, 15

1519-1521 1530-1533 1534-1536 1545-1546 1635-1643 1490 1495

IV, I343-1344. II, 2397-2400 IH, I51 II, 2382-2385 III, 1022-1024. II, 1614-1616 II, 1619-1620 III, 1610-1627

4, 1j 4, 21-22 25127 5, 7-8

XV, 2-2

IV, 18-27

5517

xv, 7

IV, 87-95

6, 1

II, 1495

xvi, 12 xvi, 15 xvii, 5 sqq.

IV, 246-249 IV, 468-472 IV, 341-342

6, 25-27 3,10

II, 2397-2400 IV, I343-1244 II, 5IO-5II

xvii, 16 xvii, 17 xix, 30

IV, 474-478 IV, 493-498 IV, II22

IV, 346-549

7, 15-16 ef passim |1V, 493-498

SCIT

IV, 231-234

xix, 36 xx, 12 xxi, 9

Ir, 871

(5. yg

I, 1539-1542

8,5 8, 15

II, 629 II, 2397-2400 III, 302-303

IV, 1232-1239

8, 17

IV, I310-1512

IV, I310-I312 IV, 1445-1451 1v, 1600-1602

0 9» 574 9, 23 IO, I2-I

II, 441-443 II, 570-571 III, 1483 II, 650-652

;

In Esaiam :

16, 16

3

II, Hon.

IV, X, 5-1I V, Xiv, 22-23 vit, ii

II, 130-I32 III, 522-528 II, 1096-1099

IO, 22 IO, 23-25 Io, 27-28

VII, xix, 18

HI, 1545-1546

IO, 31-II, I

III, I081-1083

XIV, 12-13 xv,liv, g-10 xvI,lviiij 13

I, 61-71 11, 1096-1099 1v, 410

II, 21-22 12, 20 12, 22

III, 1531-1533 I, 2289-2300 IH, 1611-1627

13321

I, 1823-1825

xvni, xvi, 18-19

rr, 22-27

14, 29-30 efr.

In Exechielem : III, ix, 4-6a II, 11835-1188

15, 5

VIII, XXVii, I3-I4. viH, xxvii, 15-16

17, 6-7 17, 15

xi, xli, 5-12. In Matthaeum

xvi, 15

III, 40-42 III, 43-47

11, 1314-1315 :

1I, 1639-1641

In Osee : IL, Vill, 77.

Interpretationis

bebraicorum |nominum

liber ; 2 2, 17-18 2, 23-24 2,20

II, 16-17 II, 723 II, 1619-1620 III, 1248-1250

IV, 1343-1344

II, 845-855

IV, 87-95 III, 1490-1492 I, 2289-2300

20, 17-18

III, 1499-1500

20, 22

I, 1081-108

21, 18

HI,

21, 25

II, 720-721

23, 6

III, 148

26, 5

III, 1490-1492

m e d

E um ipad

23, 9 IV, 717-723

IV, 468-472 IV, 1122 III, 1499-1500

iere

n, iC

40, 7 etc.

IV, 468-472

525122 60, 21-22 65, 28-30 66, 21

III, 1490-1492 III, 149 II, 650-652 III, 1081-1083

nominum

INDEX AVCTORVM

262

Isidorus

Hieronymus

bebraicorum |nominum

Interpretationis liber : 73510

124, 15-17 125, 17 5qd.

III, 1081-1085

III, 215-216 — III, 215-216

172

III, 182-184

xin, xxi, 6-1O

In Zachariam : I, V, 9-IO

IH, 128-1530

losephus

Historiae antiquitatis iudaicae :

1, i2

1,11 I, iii, 6 Ii A 141v, 3

II, 443-444

II, 625-628 II, 1386-1392 II, 992-995 III, 127-128

III, I33 III, 320-321

I, iV, 147

Eymologiae : 13011520 III, 21-22 IX) 15 127 II, 2397-2400 xni 2 II, 720-721 XISiS II, 725-726 XI, i, I22-I123 II, 2146-2150

I, 1454-1548

XIII, XXi, 7 xr, xxi, IO

XIV. XIV, XIV, XIV,

bI iii, 2-4 lii, IO iv, 28

xv1, v, 8

XVI, Vii, 4 XVI, viii, 5 XVI, Xiv, I XVI, Xxvi, II xv1t, viii, 6 xvi, xli, 5 XX, ii, 15

I, 1534-1537 I1512 — I, 1527-1524

I, 359-3560 I, I443-1447 Ir, 161-164 III, 21-22 ri, 661-662 I, 1570-1571 I, 1562-1566 I, 1568-1569 IV, 717-718 I, 1557-1559 II, 2245 IV, 717-723

I, v-vi

II, 1-556

I15Vvi, 2

III, 190-204

I, Vi 4

III, 242-243 III, 255-259 III, 270-272

xliii

L, vi, 5

111, 845-845

i: d22

I, 25-29

I, vii, 2 I, viii, 1

IV, 22-25 III, 1165-1176

1. 15i

I, 966-974

I, ix

II, 1434-1468

I, ix, I IS152 I, Xi, 4 aRESE

III, IV, IV, IV,

II, 869-873

1475-1480 835-836 1201-1202 1252-1254

IV, 1310-1312 IH, vi, 5

II, I403-141O

Isidorus De natura rerum siue liber rotarum :

xiii XII

II, 2070-2075 II, 604-606

Ezymologiae : II, vii, 5 II, 1723-1724 IV, V, 4 II, 2146-2150

VII, lii, I5

II, 996

VII, Vi, 4

II, 275

VII, vi, 7 vii, vi, 8 Vi, vi, 15

II, 9-II II, 16-17 II, 902-915

VII, Vi, 16-18 VII, Vi, 19

tr, 928-931 III, I022-1024

IX, li IX, li, 5 IX, li, 10

II, 928-931 III, 161-164 . II, 2397-2400

Liber numerorum :

I, 1504-1507

Quaestiones in Vetus Testamentum :

I 1522

I, 1218-1224

I, li, 14-15

I, 1267-1283

I, Hd, X

I, 1398-1299

1, iii, 2

I, 1437-1438

I V,2

I, IIO3-IIIO I, 2017

VENE

I, 2084-2105

I, V, I

I, 1989-1995

Lv,

I, 2I12-21I$

I, v, 6 JSCVUT

I, 2121-2126 II, 27-33

I, vi, 5 1, vi, 6-7

II, 153-159 II, 355-358

1, vi, 19

II, 439-455 IL, 446-447

1.91522. I, Vi, 23-24. I, vi, 29-30 I, vii, 1 I, vii, Qvi I, Vii, I, vii, I, vii, VIL 1, vii,

1-2

4 5 6 eT 8-10

I, vil, IO I, vii, 15

II, II, 11, II, II, II, II, 11, II, II, II, II,

498-518 635-637 601-609 905-906 1089-1092 1054-1055 1145-1148 1168-1169 1183-1188 1190-1192 1198-1200 I203-I217

11,1337 II, 1501-1506

INDEX AVCTORVM

263

Isidorus

Orosius

Quaestiones in V'etus Testamentum. : I, vii, 16 II, 1602-1608 I, Vii, 23-24 — II, 1653-1664

Historiarum libri VII : I, li I, 1525-1526 I, 1534-1557

I, vii, 25 I, viii I, viii, 1-7

II, 1667-1672 II, 280-285 II, 2286-2331

1, viii, 7-9

II, 2350-2355

I, viii, 1o n vill r2 X, D

II, 2369-2374 III, 87-92 YII, 133

l1; ix, I-2

III, I18-124

SE I, xi, 1-3 rh xi, 4-8 I, Xii, 7-10 I, Xiii, 2-3 I, Xiii, 4 I, xiii, 5-6 I, xiv, 5-6 I, xiv, 8-9 i XVI

II, II, III, IV, IV, IV, IV, 1v, IV, IV,

I, xiv, 12

IV, 775-719

I, xvi, 5 I, Xvii, 2

715 1434-1468 1670-1777 II$-I3I 459-468 341-342 440-454 664-669 746-756 707-709

IV, 1443-1451 IV, 1604-1610

Sententiae :

I, xix, 17

I, 1319-1333

Ps.-Isidorus

De ordine creaturarum : lii, 5

I, 275-276

vii, 5-5

I, 638-649

22

I, I438-1441

xi, 2

Il, 729-733

III, 528-541

Ouidius Metamorphoses 1, 84-86

I, 788-790

IV, 58

III, 517

Petrus Lombardus Sententiae : nr, xvii, 5

Martius Victorinus R/etorica :

Plinius

Naturalis bistoriae libri XXXVII : II, Vi, I2-I3

It, xi, 8

IP XIII

I, 537-548

I, 472-477

I, 89-96 I xlii, 112 — r1, 93-96 II, lxix-Ixx I, 436-457 II, CVi, 234 I, 93-96 IV, XXiii, 71 III, 44-47 v, xvi, 15 III, 215 V, XX, 17 III, I95-199 v, XXVli, 22 III, 205-207 v1, xxi, 80 I, 1550-1553

L, 1555-1557

1, 1559

De Praedestinatione c. Iob. Scotum :

II, 2061-2069 II, 2192-2196

Milton Paradise Lost :

Seneca

L, 9356-939

Epistulae : xciv I, 96-107

Origines Homiliae

I, 483-489

I vi, I2-Viii, 34

Prudentius Trecensis

IV, 800

V, 407-409

I, 1432-1447

XXXV, xiii-xv, 160-190 i11, 580-662 XXXV, XV, 175. III, 642-645 XXXV, xv, 178. ri, 631-632 XXXVII, xxiv, 9O0 I, 1562-1566 XXXVII, XXV-XXVl I, 1568-1569 XXXVII, XXXÍV I, 1570-1571

I, 342-350

i, 4

III, 133-136

xn, ix, 55

Luctetius v, 811-812

I1, 44-47

II, Vi

in

Canticum

|Canticorum

interprete Hieronymo : 1X II, 98-99

Honiliae in Genesiminterptete Rufino : II, ii, 5 II, 1341-1346 II, ii, 5 II, 1179-1231 i, ii, 6 II, I341-1346

Strabo

INVI

EIS

nr, 580-662

Tertullianus De resurrectiane mortuorum :

lxi

1, 936-939

INDEX AVCTORVM

264

Vergilius

Ps.- Theophilus "Acta concilii Caesareae :

I, 511-525 Vergilius

"Aeneis : i, 417 vi, 796-800

rrr, 68-70 I, 1525-1526

vint, 97

I, 435

xii 899-900

Georgica : 100117

rrr, 68-70

li, 349-355

IL, 1589-1594

Ii 557

I, 904-9095

Loci nondum repetti :

r1, 986

Ambrosius

Gregorius

. Ir, 1989-1995

IV, 1455-1439

INDEX EDITIONVM AVCTORVM CC — Corpus Christianorum CSEL - Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum PL — Patrologia latina, edid. J.P. MiGNE PG - Patrologia graeca, edid. J.P. MiGNE

Abr.

Ambrosius Mediolanensis De Abraham libri duo

CA

De Cain et Abellibri duo

XISSGSBIZ SUXOCIIMET IPITMIV M GOSBI

Enarr. in Ps.

Enarrationes in XII psalmos

DIS

Llexe

Hexaemeron libri sex

Isaac

DeIsaac uel anima liber unus

Noe

De Noe et arca liber unus

XIVESGSED LXIV IPDISXTVA- MO SEP XXXII, I DPI XIVESOSBIP EXC TINEY PINEXIVESCSRIE

Par.

Liber de Paradiso

IPINCDVAE

Amb.

PIN

XXXII, I

SCXXIDMI

CSEL

XXXII, I

CALP

Augustinus Hipponensis Contra aduersarium legis et PIS prophetarum

CAM

Contra

Aug.

Adimantum

Mani-

chaei discipulum Conf.

Confessiones

GER

Contra Faustum chaeum

PIExsueO

CSEI XXV PL xxxii ; CSEL NUXOGIDIMÉT Mani-

PIPSSpIICSCSEIS

COGI CMax.

Contra

Maximinum

DCD

De ciuitate Dei

haereti-

IPIE TT

cum

De haeresibus De Genesi ad litteram XII

De haer.

DGAL

DGCM DGLI

.

PINNESEIS

libri

De Genesi contra Manichaeos De Genesi ad litteram im-

perfectus liber EPs

Loc. in Hept.

CC

XLVII-XLVIII PL xri

Enarrationes in psalmos Locutiones in Heptateuchum

DIEENPRTVO: GSRIZSVIDDEE IPIZXXXEIV IDINSXCCXRVAS CSEL xxvii, r DI EEXWwI eG

XXXVIII-XXXIX -XL DISXSXIVOIO SE SXCVIIDU TER XXXIII

INDEX EDITIONVM AVCTORVM

266

ODG

in HeptateuQuaestiones chum (Genesis)

Retract.

Retractationes

Serm.

Sermones

Bas. Hex. Bas.-Eust. Hex.

PL xxxiv ; CSEL xxvi 2; CC XXXIII planos XXXVI PL xxxviitXXXIX

Basilius Caesariensis Homiliae in Hexaemeron

Eusthatii in Hexaemeron

PG xxix

S.

Basilii latina metaphrasis

PG

xxx;

PL

III: ed. .Amand de Mendieta et Rud-

berg

(Texte

und Untersuchungen z. Gesch. d. alt-

chr. Lit. Lxv1i) Beda

DNR DT

Pil xc PI2xc: ed) C5WA

De natura rerum liber

De temporibus libellus

jones,

Bedae

opera de temporibus,

PP.

295-303

DTR

De temporum ratione liber

PIxc;edsTones; opel. pp: 174-IOI

EP

Epistula ad Pleguinam

PL xciv ; ed. Jones, 6p» 6it2

Epp. Hist. Eccl.

Epistulae Historia ecclesiastica Anglorum libri V

In Apoc. In Esdram

1a d Eire

.

PP. 305-315 PL xciv

gentis DPI xcveredis6. Plummer, Bedae Opera His-

torica I (1896) Explanatio Apocalypsis In Esdram et Nehemiam prophetas allegorica expositio In Lucae euangelium expositio

PL xcu

IPIZ XCI

II xcIGG CX 1143

In Sam.

In Samuelem prophetam allegorica expositio IBI scope GGIex

Retract.

Libellus

retractationis

Actus Apostolorum

in

BE xcim:fed.

M.

I WSSbalsiner

(1939),

91-146

267

INDEX EDITIONVM AVCTORVM Tab. 'Temp. Eus.

De tabernaculo

De templo Salomonis Eusebius Caesariensis

DIEI PI xcI

ed. P. de Lagar-

Onomasticon

de, Onomastica

Sacra . (1887) pP- 231-291 Filastrius Brixiensis De haer.

Greg. Hom.inEuang. Mor.

Liber de omnibus haeresibus Gregorius Magnus Homiliae XL in euangelia Moralia siue expositio in Iob

PIN XIDACGON

Historiarum libri X

IDIZ D XeeT

IPIS VUE PL rxxv-LXxvl

Gregorius Turonensis Hist. Fr.

Hieronymus Stridonensis

Hier.

DSN

Ep.

Desitu et nominibus locorum hebraicorum liber

Epistulae

ed. P. de Lagarde, op. cit., pp. 118-190 PI

xxmecsSEL LIV-LV-LVI ; ed.

Vallarsi I (Verona, 1734), 2-

HOG

418

Liber quaestionum hebraicarum in Genesim

PI XxTIDCXedis

bs

de Lagarde (1868) ; CC LXXII

IHN

Liber interpretationis hebraicorum nominum

IDIZOSITEC

Nec Es

de Lagarde (1882?) ; CC XOT In Esai.

Commentarii in Esaiam

DI MEXIVCEECC

In Ezech.

Commentarii

PL xxv ; ed.Vallarsi V

In Gal.

Commentarii in IV epistulas Paulinas (ad Galatas) Commentarii in euangelium Matthaei Commentarii in prophetas minores Praefatio in Zachariam Flauius Iosephus Historiae antiquitatis iudaicae

LXXIII

In Matt. In Osee In Zach. Ios. Ant.

in Ezechielem

IDIZ xor [DII XSSCVUE

«DI Exe ed. Vallarsi VI

ed. F. Blatt (The Latin Josephus I: The Antiquities, Books I-V,

Koben-

havn, 1958)

INDEX EDITIONVM AVCTORVM

268

Isidorus Hispalensis Etymologiarum siue num libri XX

Is. Etym.

De natura rerum

DNR )

origiPIC EXXXID, wed. W.M. Lindsay, 2 vol. (1911)

siue liber

rotarum

ed. Fontaine

rxxxil;

PL

:

(Bibl. de l'École des- Hautes

Études Hispaniques

XXVIII,

Bordeaux,

1960) OVT

Oros.

Hist. Plin.

NH

Mysticorum expositiones sacramentorum seu quaestiones in Vetus Testamentum Paulus Orosius Historiarum aduersum paganos libri VII Gaius Plinius Secundus Naturalis Historia

PL rxxximn

PL xxxi

ed. C. Mayhoft (Leipzig, Teubner, 1892-1909,

6 vol)

CONSPECTVS

269

MATERIAE

IBtrodactoh is o ATI en s ERE Onnspectussipiorumd se TT

SER ETE Im MR eM UE e wr

I-X XI

Textus criticus Praefatio : epistola ad Accam episcopum Hagustaldens sedis umen ee nei it rS eS I-2 Liber pribnus cioe ouv eos meis ide 14 cere ENS ; 3-72 Tabersecundus s ue. eu esto ael didt ees eai e E 73-141 TIDer tertiuse uer eese ess ut eremi ere es 142-193 E3berenartuss 20 gear ede qs ttacod IPAE YS 194-242 Indices Index locorum Sacrae Scripturae ..... 5. sees Index ancora DOCU SEDE OSTENOD Index edrtionum aüctorum: zv er vene ve

245-252 253-204 265-268

Imprimé par les Usines Brepols S.A. — Turnhout (Belgique). Printed in Belgium.

D /1967/0095 / 27

(y

E

Zt

»

-—

ux

: b vnivqidgiios NM ded .

BL IP.

Iu

pu A

*

fd

1

e »

5

"

À

o2

dias

s.

2

vgab/Tv

(m

m.

Vat

n

J

b

án

DALLRAL

UEUTLAELUUTLISTARA

n

d

und.te

- | a4

e£»

vh d

«

ab

32

S

á

y

f

edd*aYtT

Re

VAM

eodeEIS

c

senili ""

M

Luv

iM

SOME.

e

Mas e

rH

DET M le j:

JAEN ES

"—

Ws

NU

AN

m

IC I,

PETRI M

INT "

P xU ills o

Je

104682

|

jt Beda Opera...v.l118a

THEOLOGY

LIBRARY

SCHOOL OF THEOLOGY AT CLAREMONT

CLAREMONT, CALIFORNIA

(BdY

PRINTED

IN 1J.5,A,

L

XTIETY ^ * CX